DAR KES TL KAZILARDA (TRENCHING) SALII VE GVENL

Nurullah TAa ; Dr. Fatma IIK COKUNSESb

a

: SG Uzm. Yrd.- naat Mh. ; b: SG Uzm.-Kimya Mh.

sal ve Gvenlii Enstits Mdrl ANKARA, 2012

 NDEK LER

Sayfa

1. zet ...3 2. Dar kesitli kazlar ile ilgili tanmlar ..........................................4 3. Tehlikeler .....5 3.1 Gk...6 3.1.1 Gk sebepleri ........................8 3.1.2 Ge kar alnan nlemler..............................17 3.2 Dier tehlikeler ve tedbirler......................................27 4. Sonu ...36 5. Kaynaklar .37

DAR KES TL KAZILARDA SALII VE GVENL

1. zet
Yap sektr i kazalarnn en ok yaand, lm ve yaralanma vakalarnn en ok grld sektrlerin banda gelmektedir. Birok alt dalnn olmas, yaplan ilerin ounlukla ar ve geici iler olmas, alma saatlerinin dzensiz olmas, alanlarn genellikle eitimsiz ve vasfsz olmas ve alma alannn geni ve dank olmas bu sonucun ortaya kma sebeplerinden sadece bazlardr. Gerek maddi gerekse manevi kayplarn en aza indirilmesi iin bu ilerle ilgili tehlike ve risklerin belirlenmesi ve buna bal olarak gerekli nlemlerin en ksa srede alnmas arttr. Bu alma, yap ilerinden birisi olan kazlarn spesifik bir tr olup ingilizcede Trenching olarak adlandrlan Dar kesitli kazlar konu edinecektir. Bu tr kazlar altyaplarn yapm ve onarmlarnda nemli rol oynarlar. Yeri tam olarak bilinmeyen su boru hatlarnn ve benzeri tesisatlarn bulunmas, tamiri ve deitirilmesinde, kolayca zarar grebilen ana gaz borular, telefon hatlar, elektrik kablolar ve kanalizasyon tespit ve onarmnda kullanlrlar. Derinliin genilikten daha fazla olduu bu tr kazlarda birok tehlike sz konusudur fakat gerekli gvenlik nlemleri gzetildiinde bu tehlikeler ve bu tehlikelerin ortaya kard riskler minimize edilecektir.

2. Dar Kesitli Kazlar le lgili Tanmlar

Kaz : Topran bulunduu yerden kaldrlmasyla oluan insan yapm oyuk, ukur veya delik. Dar kesitli kaz : Geniliin 4.5 metreyi gemedii ve derinliin genilikten daha fazla olduu boyuna kyasla dar olan kaz.

Kaz

Dar kesitli kaz

ekil 1: Dar kesitli kaz ve kaz rnekleri2,3,4

Hafriyat yn : Kazlan alandan karlan akl, ta ve toprak gibi materyaller. Gk : Topran kaz yaplan alannn kenarnda zlp gevemesi sonucu aniden kaz yaplan yere doru ayrlp kaymas veya dmesi. Dar alan : Giri ve k iin snrl sayda akln olduu, havalandrmann elverisiz ve yetersiz olduu ve de srekli bir i iin tasarlanmam alan. Toprak numunesi : Gerekli koruyucu sistemin tasarlanmasnda kullanlmak zere rnek olarak alnm toprak paras.

3. Tehlikeler
Dar kesitli kazlar, birou ani lmle sonulanan kazalara, ar yaralanmalara sebep olmakta ve iinde birok tehlike barndrmaktadr. lmle sonulanan kazalarda lm, gen topran arl nedeniyle oksijen yokluundan meydana gelen boulmayla olumaktadr; bir metre kp zemin arl yaklak olarak bir-bir buuk ton civardr ki bu da yaklak bir araba arl kadardr. Bu nedenle u esastr ki; kaz ve yer alt almalarnda tehlike ve riskler tannp deerlendirilmeli ve gerekli gvenlik salanmaldr.

Volkswagen

1 m3 toprak

ekil 2:1 m3 toprak ve V.beetle5

Amerika

Sal

ve

Gvenlii

daresi

(Occupational

Safety&Health

Administration,(OSHA)) istatistiklerine gre, lmle sonulanan kazalarn %70i meydana gelen Gklerden kaynaklanmaktadr. Meydana gelen kazalar incelendiinde, gkler %38lik bir oranla yine en yksek pay oluturmaktadr. Dolaysyla gkler, en ok korkulan
5

ve de en byk lm riskini oluturan tehlikelerin bandadr. Gklerin dnda ayrca eitli yaplardan kazya dme, den ykler, oksijensiz kalma, zehirli gazlarn solunmas, elektrik akmna kaplma, patlama, dar alan, su birikmesi ve ar/mobil ekipmanlardan kaynaklanan eitli tehlikeler de mevcuttur. Koruyucu sistemlerin kullanlmamas, bunlarn yeteri kadar denetlenmemesi ve kazya ini-k yollarnn gvenli olmamas, yeralt hizmetleri ile temas ve yakndaki yaplar gibi etmenler de bu tehlikeleri tetiklemektedir.

Bu tehlikelerin genel anlamda ortadan kaldrlmas iin, uygun iksa sistemlerinin kullanlmas, gerekli atmosfer gzetiminin yaplmas, eitimli ve tecrbeli kiilerin bilgisine bavurulmas, iilerin yeterli derecede eitilmesi ve kaz yaplacak alanla ilgili teknik bilgilerin ilgili kii ve kurululardan temin edilmesi gerekmektedir.

3.1 Gk
Dar kesitli kazlarda gkler en byk riski oluturmakta ve ii lmlerine sebep olan kazalarn ou gklerden kaynaklanmaktadr. Gklerin bir anda ok ksa bir srede belirti gstermeksizin meydana gelmesi, iilerin hazrlksz yakalanmasna ve de kazy terk edebilecek yeterli zaman bulamamalarna sebep olmakta bu da gk kazalarnn ou zaman lmle sonulanmasna yol amaktadr. OSHA istatistikleri de bu bilgiyi dorulamakta ve genel yap ileriyle karlatrldnda, kazlardaki lm orannn %112 orannda daha yksek olduunu gstermektedir6. Toprak altnda kalan bir ii dakikadan daha az bir srede boulmakta hayatta kalsa bile i organlarnda ciddi krlma ve ezilmeler meydana gelmektedir.7lmle sonulanan bu gklerin ou nlem alnmakszn yaplan su, gaz, elektrik ve kanalizasyon balantlar ile ilgili kk ve ksa sreli ilerde grlmektedir.

ekil 3:Dar kesitli kaz gkleri8,9

Gkten nce

Ksa bir sre sonra

ekil 4:Gk ncesi ve sonras10
7

3.1.1 Gk Sebepleri
Dar kesitli kazlarda meydana gelen gklerin en byk sebebi yaplan bu kazlarn dayanksz ve dengesiz olmasdr. Oysaki dar kesitli kazlarda gkleri engellemek iin dayanklln ncelikli olarak aranmas gerekir. Bu yzden bu tr kazlarn dayankll etkileyen faktrler incelenmelidir. Bu faktrlerden bazlar unlardr: Toprak tr Nem miktar Titreimler Ar ykler (Hafriyat yn) Yakndaki mevcut yaplar nceki kazlar Hava koullar

A. Toprak tr
Topran tr, dar kesitli kaz duvarlarnn mukavemet ve dayankllnn belirlenmesi ve buna bal olarak gklere kar gerekli gvenlik nlemlerinin alnmas asndan bilinmesi gereken en nemli faktrdr. OSHA, toprak trlerini topraklarn eitli zellik ve performans analizlerini ve de evresel maruziyet artlarn gz nnde bulundurarak azalan bir dayanklla gre snflandrmtr. Bu snflandrmaya gemeden nce American Society for Testing Materials (ASTM), standartlarndan D653-85 ve D2488de bulunan baz tanmlarn bilinmesi gerekmektedir. Bu tanmlar11 : Kohezif (yapkan) toprak : Bu tr topraklar killi topraklar(ince taneli toprak) ya da ierisinde kil oran yksek olan ve de yapkan dayanmna sahip olan topraklar ifade eder. Kohezif topraklarda ufalanma sz konusu deildir ve kazlar dikey bir ekilde yaplabilir. Nemli iken plastik zellik gsterirler. Kuru iken ise krlmalar zordur. Bu tr topraklar killi silt, kumlu kil, siltli kil, kil ve organik kili ierirler. Plastik : Topran deforme edilmesine ,atlamakszn ekil verilmesine ya da kayda deer hacim deiikliine izin veren zellii.

imentolam toprak : Toprakta bulunan paracklarn kalsiyum karbonat gibi kimyasal bir etmen vastasyla bir arada tutulduu ve el boyutundaki bir rnein parmaklardan uygulanan basnla toz haline ya da bireysel toprak paracklarna dntrlemedii topraktr. Fisrl (atlakl) : Topran grnen yzeyde ak atlaklar ierdii, dk dirence sahip belirli krlma dzlemleri boyunca krlmaya yatknl olan toprak materyali. Taneli toprak : Bu tr topraklar akl, kum , silt gibi kaba(iri) taneli topraklar ya da ierisinde kilin olmad topraklar ifade eder. Bu tr topraklarda yapkan dayanm yoktur ve kuru olduklarnda kolayca ufalanabilirler. Baz nemli taneli topraklar ise kohezyon zellii gsterebilirler. rselenmi toprak : Kazyla ya da dier yollarla doal koullar deitirilmi olan toprak. Kuru toprak : erisinde nem iermeyen toprak.

ekil 5: Fisrl toprak12

Sert kaya : Kaz srasnda kazya maruz kalan yzeylerin eklinin bozulmadan kald, dikey olarak kazlabilen doal, kat mineral maddeyi ifade etmektedir. Serbest basn mukavemeti : Toprak numunelerinin yada kayalarn yanal bir engel olmadan tek eksenli bir basn sonucu krlmas srasndaki mukavemet. Laboratuvar ortamnda ya da arazi zerinde yaplan eitli deneylerle tespit edilir.

ekil 6:Serbest basn test cihaz13

Batk toprak : Su altnda bulunan topra ya da serbeste szan topra ifade eder.

Katmanl sistem : Tabakalar eklinde sralanm birbirinden belirgin bir ekilde farkl olan iki ya da daha fazla toprak veya kaya tiplerinin olduu sistemdir. OSHA tarafndan kullanlan ve azalan dayanklla gre snflandrlan toprak trleri11: Sert kaya A tipi B tipi C tipi Sert kaya: Kaz srasnda kazya maruz kalan yzeylerin eklinin bozulmadan kald, dikey olarak kazlabilen doal, kat mineral maddeyi ifade etmektedir. A tipi : Serbest basn mukavemetinin 144 kPa (1Pa = 1N/m2) ya da daha fazla olduu kohezif topraklardr. Bu tr topraklara kil, siltli kil, kumlu kil, kil bal baz durumlarda ise siltli kil bal ve kumlu kil bal rnek olarak verilebilir. Sert tabakalar ve kali gibi imentolam topraklar da A tipinde yer alrlar. Fakat eer topraklar: (i) Fisrl ise, (ii) Toprak, youn trafik, kazk akma ya da benzer etkilerden doan titreimlere maruz kalm ise, (iii) nceden rselenmi ise, (iv) Toprak, tabakalarn kazya drt yatay bir dikey (4H-1V) orannda ya da daha az eimde olduu eimli, katmanl bir sistemin parasysa, (v) Toprak materyali, daha az dayankl bir materyal olarak snflandrlmasn gerektirecek dier etmenlere maruz kalyorsa, bu durumda toprak A tipi olarak deerlendirilemez.

B tipi : Serbest basn mukavemetinin 48 kPA dan yksek ve 144 kPAdan ise daha dk olduu kohezif topraklardr. Taneli kohezyonsuz topraklar: keli akllar(krma taa benzeyen),silt, silt bal, kumlu balk baz durumlarda ise siltli kil bal ve kumlu kil bal B tipidir. C tipi toprak snfnn dnda kalan daha nceden rselenmi topraklar, A tipindeki serbest basn mukavemeti deerlerini karlayan fakat titreime maruz kalm veya fisrl veya dayankl olmayan kuru kayalar da B tipi toprak olarak deerlendirilirler. Ayrca baz eimli katmanl sistemler de bu tr iindedirler.

10

C tipi : Serbest basn mukavemetinin 48 kPA ya da daha dk olduu kohezif topraklardr. Ayrca : (i) akl, kum ve balkl kumu ieren taneli topraklar, (ii) Batk topraklar ya da suyun serbeste szd topraklar, (iii) Dayankl olmayan batk kayalar, (iv) Tabakalarn kazya drt yatay bir dikey (4H-1V) orannda ya da daha dik olduu eimli, katmanl bir sistemdeki materyaller de C tipi toprak olarak kabul edilir.

Toprak ve kaya trlerinin tespiti uzman bir kii tarafndan yukarda bahsedilen zellikler dikkate alnarak sert kaya, A tipi, B tipi veya C tipi toprak trlerinden birisi olacak ekilde snflandrlmaldr. Bu snflandrmann yaplabilmesi iin uzman kii tarafndan yaplm en az bir grsel ve yine en az bir manuel analizin sonular gerekmektedir. Katmanl sistemler sz konusu olduunda ise en zayf tabaka gz nne alnmaldr. Snflandrlm olan bir toprak veya kayacn snflandrlmasn etkileyen zellikler, etmenler ve artlar herhangi bir ekilde deiiyorsa, snflandrma uzman tarafndan tekrar yaplmaldr.

Grsel ve Manuel Testler

1) Grsel Testler Grsel analizler genel itibariyle kaz alanndan, kaznn yanndaki topraktan, ak kaznn kenarlarn oluturan topraktan ve kazlm topraktan alnan numunelerden niteliksel bilgilerin toplanmas eklinde yaplr. Bu analizde dikkat edilenler unlardr11: ---Kazlan toprak ve kaz kenarlarndaki toprak incelenirken toprak paracklarnn boyutlar ve birbirlerine gre miktarlar deerlendirilir. Eer toprak esas itibariyle ince taneli malzemeden oluuyorsa, malzeme kohezifdir. Kaba taneli kum veya akldan oluuyorsa taneli topraktr. ---Toprak kazlrken incelenir. Eer toprak bir yn eklinde birarada kalyorsa bu kohezif olduuna iarettir, fakat toprak kolayca paralara ayrlyor ve de bir yn olumuyorsa bu taneli toprak olduunu gsterir. ---Alm kaznn kenarlar ve kaznn yanndaki topran yzey alan incelenir. Gerilme atlaklar gibi atlak benzeri almalar fisrl malzemeye iaret edebilir. Toprak paralar dikey kenardan paralanrsa, toprak fisrl olabilir. Kk paralanmalar hareket eden bir zeminin kant ve muhtemel bir tehlikeli durumun belirtisidir.

11

---Kaznn yanndaki alan ve kaznn kendisini yeralt hizmetleri veya dier yeralt yaplarna dair bir iz olup olmadn grmek ve de nceden rselenmi bir topra tespit etmek iin incelenmelidir. ---Katmanl sistemleri belirlemek amacyla kaznn alm kenarn incelenmeli, katmanl sistemlerde katman eimlerinin kazya doru olup olmadn kontrol edilmeli ve eimin derecesini tahmin edilmelidir. ---Yerst sularyla, kaznn kenarlarndan szan sularla ya da yeralt su tablasnn seviyesiyle ilgili bulgu bulmak iin kaznn kenarndaki alan ve alm kaznn kenarlarn incelenmelidir. ---Kaznn yanndaki alan ve iindeki alan kaz yznn dayanklln etkileyebilecek titreim kaynaklarn bulmak iin incelenmelidir. 2) Manuel Testler Toprak numunelerinin manuel analizi topran niteliksel zelliklerinin yan sra niceliksel zelliklerinin belirlenmesi ve topran uygun bir biimde snflandrlmas amacyla daha fazla bilgi temin edilmesi iin kullanlr.

---Plastiklik (veya ribbon testi) : Nemli veya ya bir toprak rnei yuvarlak bir top haline getirilir ve daha sonra yuvarlanarak mmkn olabildiince ince(~3mm) bir iplik haline dntrlr. Kohezif olan malzemeler ufalanma olmakszn baaryla iplik haline getirilebilirler. rnein,50 mm uzunluunda ve 3mm kalnlnda bir ip bir elde yrtlmadan tutulabiliyorsa, toprak kohezif demektir.

12

ekil 7: Ribbon testi14

---Kuru Mukavemet Eer toprak kuruysa ve kendiliinden ya da orta dereceli bir basnta bireysel taneciklere veya ince tozlara ufalanyorsa, toprak tanelidir(akl, kum veya siltin herhangi bir birleimi). Eer toprak kuruysa ve ynlara blnebiliyor ve o ynlarda daha kk ynlara ayrlyor fakat bu kk ynlar zorlukla krlyorsa, toprak akl, kum veya siltin herhangi bir birleiminden oluan kil olabilir. Eer kuru toprak daha kk ynlara ayrlmayan ynlara blnebiliyor ve bu ynlar da zorlukla krlyorsa ve de topran fisrl olduuna dair grsel bir belirti yoksa, toprak fisrsz olarak dnlebilir. ---Baparmak Basma Bu test, kohezif topraklarn serbest basn mukavemetini tahmin etmek iin kullanlr. 144 kPa serbest basn mukavemetine sahip A tipi topraklar baparmak tarafndan abucak kertilebilirler fakat sadece ok yksek bir kuvvet uygulanrsa bu durum gerekleir.
13

B tipi topraklarda sadece baparmak trna ieri girebilir. 48 kPa serbest basn mukavemetine sahip C tipi topraklar ise baparmak tarafndan kolaylkla 3-4 cm kertilebilirler. Hafif bir parmak basncyla ekil verilebilirler. Bu test rselenmemi toprak trlerinde uygulanmaldr.

---Dier mukavemet testleri Serbest basn mukavemet deerlerinin tahmini cep penetrometresi(pocket penetrometer) kullanlarak ya da ayn zamanda toprak kohezyonunun belirlenmesinde kullanlan elle altrlan kesme vanas (Shearvane) testi kullanlarak da yaplabilir.

B. Nem miktar
Topraktaki nem miktarnn topran mukavemeti zerinde byk bir etkisi vardr. Dar kesitli bir kaz kazldnda, alan bu kaznn kenarlar havaya maruz kalr. Topran nem miktar ok hzl bir ekilde deimeye balar ve de duvarlarn mukavemeti etkilenebilir. Bir kaz ne kadar uzun sre havaya ak kalrsa, gk riski de o kadar artar.

ekil 8:Nem miktar dayankll etkiler, zellikle de ar bir ya olursa2,15.

C. Titreimler
eitli kaynaklardan gelen titreimler dar kesitli kaznn dayanklln etkileyebilir. Dar kesitli kazlarn duvarlar genellikle ara trafii veya hafriyat, sktrma, kazk akma ve patlatma gibi inaat ilerinden kaynaklanan titreimlere maruz kalmakta ve bu titreimler de dar kesitli kaznn duvarlarnn yklmasna yol amaktadr.

14

D. Ar Ykler
Ar yk, dar kesitli kaznn dayanklln etkileyebilen ar yk yada arlktr. rnein, dar kesitli kaznn yanna ylan kazlm toprak kaz duvarlarna basn uygulayabilir. Bu yzden hafriyat ynlarnn yerletirilmesi nemlidir. Hafriyat ynlarnn mmkn olduunca dar kesitli kaznn kenarndan uzak tutulmas gerekir. Ayrca dar kesitli kaznn yannda tutulan mobil ekipman ve dier malzemeler de kaznn dayankll etkileyecek miktarda ar yk oluturur.

ekil 9:Ar ykler, dar kesitli kaznn duvarlarna basn uygularlar2.

ekil 10:Derin dar kesitli kazlarda hafriyat yn daha uzakta tutulmaldr.2

15

ekil 11 11,12:Ynlar kazdan uzakta olmaldr16,17.

E. Yakndaki mevcut yaplar

Kazlarn ve dar kesitli kazlarn o ounda ar yklerin, toprak koullarndaki de rndaki deiikliklerin ve dier bozulmalarn kmelere sebep ola er olabilecei krlma blgesi bulunmaktadr. Kaz veya dar kesitli kazya bitiik olan bir binann temeli e er bu krlma blgesine uzanyorsa, sonuta ik eer gkle karlalabilir.

ekil 13: Temeller dolguyla kapldrlar ve dar kesitli kaz duvarna a ar yk basnc uygularlar2.

16

F. nceki kazlar
Yeralt hizmetlerine ait olan ve yeni dar kesitli kazy kesen ya da paralel olan eski dar kesitli kazlar dayankll ve mukavemeti etkilerler. Eski dar kesitli kazlarn etrafndaki topraklar dayankszdr bu da gklere sebep olabilir.

ekil 14:Yeralt hizmetlerine ait eski dar kesitli kazlar dolgu topra ile kapldr fakat bu dolgu rselenmemi topraa gre daha az dayankldr2.

G. Hava koullar
Yamur, eriyen karlar, topran zlmesi, nehirlerden, rgardan ve kanalizasyondan taan sular toprak koullarnn deimesine neden olur. Koullar deimi olan topraklar da gk oluturabilmektedir.

3.1.2 Ge Kar Alnan nlemler

OSHA standartlarna gre her bir ii gk tehlikesine kar uygun koruyucu sistemlerle korunmaldr. Koruyucu sistemlerin gerekli olmad iki tane istisna vardr 11: Dar kesitli kaz tamamen sert kaya zerinde yaplyorsa, Dar kesitli kaznn derinlii 1,5 metreden az ve uzman bir kii muhtemel bir gk tehlikesine dair iz olmadn belirtiyorsa. OSHA tarafndan kabul edilen 3 farkl koruyucu sistem tr bulunmaktadr: Eimli ya da kademeli sistem ksa (destekli) sistem Kalkanl sistem

17

Eimli sistem: Bu sistem, iilerin korunmas amacyla kaz kenarlarnn kazdan uzaa doru evlendirildii sistemdir. Gn engellenmesi iin gerekli olan eim toprak tr, evre artlar ve ek ykler gibi eitli faktrlere baldr.

ekil 15:Eimli sistem18

Kademeli sistem: ilerin korunmas amacyla kaz kenarlarnn bir veya birden fazla seviye veya basamaklara ayrld ve bu basamaklar arasndaki yzlerin genelde dik veya dike yakn olduu sistemdir. Bu sistem C tipi topraklarda kullanlmamaktadr. ksa (destekli) sistem: Kaz kenarlarnn desteklendii hidrolik, mekanik metal veya ahap yaplardan oluan sistemdir. Kalkanl sistem: Gk tarafndan uygulanan kuvvetleri tutacak ekilde profesyonel mhendisler tarafndan dizayn edilmi ve iinde bulunan iiyi koruyan kaz kutusu gibi yaplarn kullanld sistemdir.Bu kalkanlar yerleik ya da kaz kutusu gibi tanabilir olabilirler.

18

Kaz kutusu

Kademeli ve destekli kaz yan kesiti

ekil 16 : Destekli ve kalkanl kaz rnekleri19,20,21 Koruyucu sistemlerin dizayn ierisinde dikkate alnmas gereken toprak tr, kaz derinlii, topraktaki su miktar, hava ve iklim deiiklikleri, ek ykler, titreimler ve kaz alanndaki dier iler gibi birok faktr iinde barndrmaktadr. Dar kesitli kaz derinliinin 6,1 metreyi getii kazlar profesyonel mhendisler tarafndan ya da bu mhendisler tarafndan hazrlanm veya onaylanm tablo halindeki verilere dayanlarak dizayn edilmelidir.

OSHA

standard

koruyucu

sistem

dizaynnda

aadaki

metot

ve

yaklamlar

benimsemektedir: Metot 1:Kaz kenarlarna 1,5H:1V oranndan daha dik olmayacak ekilde eim ver. rnein, her 1 metre derinlikte kaz iin, 1,5 metrelik bir kazdan uzaklama olmas gibi. 20 fit (6.1m) ve daha az derinlikteki kaz eimlerinde maksimum kabul edilebilir eim 1,5H:1V olmaldr. Bu eim OSHA standardnda belirtilen C tipi topraklarla ile ilgili eimlerde de kullanlmaldr. Bu eim ve bundan daha az orandaki eimler her tip toprak iin gvenlidir.

19

ekil 17:C tipi topraklarda yaplan kazlar21

Metot 2: Profesyonel mhendisler tarafndan onaylanm izelge ve grafiklerde oluan tablolar halindeki verileri kazy dizayn etmek iin kullan. Bu veriler yazl biimde olmal ve ierisinde
gerekli aklamalar, tercih sebeplerini ve de verilerin kullanmndaki snrlamalar iermelidir.

Metot 3 : Profesyonel mhendisler tarafndan onaylanm ya da bu mhendisler tarafndan hazrlanm veya onaylanm tablo halindeki verilere dayanan kaz kutusu ya da kaz kalkan kullan. Ahap, alminyum ya da dier malzemeler kullanlabilir.

ekil 18 : Karar verme emas22 OSHA standartlarna gre maksimum kabul edilebilir eimler ve farkl toprak tipleri iin uygulanan kaz eimleri aadaki gibidir11:

20

Tablo 1:Farkl toprak tipleri iin maksimum kabul edilebilir eimler Kaya veya toprak tr Sert kaya A tipi2 B tipi C tipi
1

6.1 metreden1 daha az derinlikteki kazlarda maksimum kabul edilebilir eimler (H:V) Dikey(90 derece) 3/4:1(53 derece) 1:1(45 derece) 1,5:1(34 derece)

6.1 metreden daha derin eimli veya kademeli kazlar profesyonel mhendisler tarafndan dizayn edilecektir. 12 fit (3.7m) ve daha az derinlikteki A tipi topraktaki ksa sreli kazlar iin maksimum kabul edilebilir eim 1/2H:1V oranndadr.

3.7 metreden daha derin kazlarda ise maksimum kabul edilebilir eim ise 3/4:1(53 derece) oranndadr. A tipi topraklarda kazlar Eimli 6,1 metre veya daha az derinlikteki tm eimli kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 3/4:1 olacaktr.

Mak.3.7m

Mak. 6.1m

Genel eim oran

Ksa sreli, 24 saat veya daha az.

21

ekil 19: A tipi topraklarda eimli kaz

ekil 20,21:Eimli dar kesitli kaz23,24

Kademeli 6,1 metre veya daha az derinlikteki tm kademeli kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 3/4:1 oranndadr ve kademe boyutlar aadaki gibidir:

Basit kademe

ok kademeli

ekil 22 : A tipi topraklarda kademeli kaz

22

ekil 23: Kademeli kaz25

Desteksiz dikey kenarlara sahip 2,4 metre veya daha az derinlikteki tm dar kesitli kazlarda alt ksmdaki kenarlarn dikey uzunluu maksimum 3,5 fit (1,05 m) olacaktr. 6.1 metre veya 6.1 metreden daha az derinlikteki dikey kenarl alt ksmlar destekli veya kalkanl olan tm dar kesitli kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 3/4: 1 oranndadr ve bu destek veya kalkan dikey kenarn stnden en az 45 cm yukarya uzanmaldr.

Desteksiz dikey kenarl alt ksm, Mak. derinlik 2.4m

Desteksiz dikey kenarl alt ksm, Mak. derinlik 3.6 m Destekli ya da kalkanl dikey kenarl alt ksm

ekil 24: A tipi topraklarda destekli/desteksiz veya kalkanl kaz

23

ekil 25:Kalkal dar kesitli kaz26

B tipi topraklarda kazlar Eimli 6,1 metre veya daha az derinlikteki tm eimli kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 1:1 olacaktr.

ekil 26: B tipi topraklarda eimli kaz

24

Kademeli 6,1 metre veya daha az derinlikteki tm kademeli kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 1:1 oranndadr ve kademe boyutlar aadaki gibidir:

Bu kademeye sadece kohezif topraklarda izin verilir.

Bu kademeye sadece kohezif topraklarda izin verilir.

ekil 27 : B tipi topraklarda kademeli kaz

6.1 metre veya 6.1 metreden daha az derinlikteki dikey kenarl alt ksmlara sahip tm dar kesitli kazlar dikey kenarn stnden en az 45 cm yukarya uzanacak ekilde desteklenecek veya kalkanlanacak ve bu kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 1:1 olacaktr.

ekil 28:Dikey kenarl alt ksmlara sahip dar kesitli kazlar

25

C tipi topraklarda kazlar Eimli 6,1 metre veya daha az derinlikteki tm eimli kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 1,5:1 olacaktr.

ekil 29 : C tipi topraklarda eimli kaz

Kademeli sistem C tipi topraklarda uygulanmamaktadr. 6.1 metre veya 6.1 metreden daha az derinlikteki dikey kenarl alt ksmlara sahip tm dar kesitli kazlar dikey kenarn stnden en az 45 cm yukarya uzanacak ekilde desteklenecek veya kalkanlanacak ve bu kazlarda maksimum kabul edilebilir eim 1,5:1 olacak.

ekil 30: Dikey kenarl alt ksmlara sahip dar kesitli kazlar

26

3.2 Dier Tehlikeler ve Tedbirler

Dar kesitli kazlarda en byk tehlikeyi gkler oluturmaktadr. Gklerin dnda ise ciddi yaralanmalara ve lmlere neden olabilecek daha birok tehlike mevcuttur. Bu tehlikelerden bazlar unlardr: ilerin kazya dmesi ilerin zerine den ykler Tehlikeli atmosfer (Duman, oksijen yetersizlii, zehirli, yanc ve patlayc gazlar) Yeralt hizmetleri ve stten geen enerji hatlar ile temas Aralar, ar ve mobil ekipmanlar Dar alan Kazya giri ve klar Su birikmesi Malzemelerin yanl ve uygunsuz kullanm Yn ve atk malzemelere olan uzaklk Zemindeki kablolar ve kesici, ar, krelmi nesneler Grld zere dar kesitli kazlarn ierdii tehlikeler bir hayli fazladr. Bu yzden, gvenli bir kaz almas yapmak iin ncelikle dar kesitli kaznn her bir aamasnn uzman bir kii tarafndan gzetlenip denetlenmesi ve uzman kiinin iilerle ibirlii iinde onlara gerekli gvenlik talimatlarn vermesi gerekmektedir. ki metreden daha derin olan dar kesitli kazlarda iilerin dmelerini engellemek iin allan alann etrafnn evrelendii, ara ve st korkuluklardan oluan yeterince salam bariyerler kullanlmaldr. nsanlarn kalabalk olduu umuma ak yerlerde ise bu ilem derinlik gzetilmeksizin yaplmaldr. Daha dikkat ekici olmas iin parlak renkteki bariyerler, eitli iaretler kullanlmakta, iaretlerin yeterli olmad durumlarda iaretiler de yerletirilebilmektedir.

27

ekil 31: Dar kesitli kaz kenarlarna korkuluklar yerletirilmelidir27.

Kazya yuvarlanma ya da dme riski olan malzeme ve ekipmanlar kaz kenarlarndan en az 0,6 metre uzaklkta bulundurulmal veya gerekli desteklerle tutulmal ya da her ikisi birlikte yaplmaldr. Ara ve damperli kamyonlar ise bariyerler, uyar iaret ve sinyalleri kullanlarak ok daha uzakta tutulmaldr. Aralarn kazya toprak boaltt durumlarda, ara tekerleklerinin arkasna takoz yerletirilmelidir.

ekil 32: Hafriyat yn dar kesitli kazdan yeterli uzaklkta tutulmaldr28.

28

ekil 33: Ara boaltlrken takoz kullanlmaldr29.

Den cisimlere dikkat edilmeli ve bu amala baret ve koruyucu ayakkab gibi uygun kiisel koruyucu donanmlar kullanlmaldr. Eldiven, kulak koruyucu ve yksek grnrle sahip elbiselerin kullanmna da dikkat edilmelidir. Ayrca iiler kaz makinesinin yannda almamal ve kaldrma makinesinin kaldrd ykler ve asl ykler altnda durmamaldr. Uzman bir kii derinlii 1,2 metreyi geen veya oksijen yetersizlii olan veya tehlikeli atmosferin olduu veya olmas beklenen her kazy ii kazy girmeden nce test etmelidir. Tehlikeli atmosferler kaz yaknnda p sahas bulunmas ve tehlikeli maddelerin kazya yakn bir yerde depolanmasndan dolay oluabilir. Ayrca oksijenin %19,5tan az ve %23,5tan fazla olduu ortamlar, yanc gaz konsantrasyonunun alt tutuma limitinin %20sinden fazla olduu durumlar ve konsantrasyonlar limit deeri geen tehlikeli maddeler de tehlikeli atmosfer kapsamndadr. Tehlikeli bir ortamla karlalmas durumunda iinin buraya girmesine izin verilmemeli, uygun havalandrma salanmal ve ii gerekli solunum koruyucu ekipmanlarn aldktan sonra kazya girmelidir. Ayrca bu kazlardaki ortam dzenli bir ekilde test ve kontrol edilmelidir. Bu testler eer dar kesitli kaznn iinde alan bir ara varsa ve kaynak, kesme, yakma gibi ilemler yaplyorsa sklatrlmal, acil duruma kar her trl salk ve gvenlik aralar bulundurulmaldr.

29

Yeralt hizmetleri ve stten geen enerji hatlar da iiler iin byk tehlike oluturmaktadr. Gerek elle gerekse kaz makineleriyle yaplacak her trl kazdan nce kaz yaplan yerde elektrik kablolar, su borular, gaz borular, telefon hatlar ve kanalizasyon hatt olabilecei dnlmelidir. Kazya balamadan nce, yeralt hizmetleriyle ilgili kurum ve kurulular bavurulmal ve bu hizmetlerin yerleriyle ilgili tm bilgi ve izimler ie balanmadan nce alnmal, ayrca kaz yaplacak yer yeralt hizmetlerine dair bir iz olup olmadn anlamak iin grsel olarak da incelenmelidir. Fakat alnan bu veriler, aradan uzun yllar gemesi, kaz yerinde ok alma yaplm olmas gibi nedenler dolay muhtemelen tam bir kesinlik iermeyeceinden yeralt hizmetlerinin yerlerinin tespitinde uygun yer bulucu cihazlar kullanlmal ve bu cihazlarn kullanm gerekli eitimi alm kiiler tarafndan olmaldr. Yerleri tespit edilen bu hizmetler hatlar boyunca uygun ekilde iaretlenmi etiketli kazklar, bayraklar veya boya iaretleriyle gsterilmelidir. Ayrca bu hizmetlerin snrlar iinde kalan kaz yerlerinde kaz makinalar kullanlmamal, yaltml aletler kullanlarak elle kaz yaplmaldr.

ekil 34:Kazdan nce yeralt hizmetlerinin yerleri tespit edilmelidir29.

Bir ii tarafndan kazara vurulan elektrik kablosu, tm iilerin elektrik okuna maruz kalmasna, yakndaki gaz hatlarnda bir hasar olmas durumunda ciddi yangn ve patlamalara
30

sebep olmaktadr. Bu yzden bu kablolar kablo bulucu cihazlar kullanlarak tespit edilmeli, yeri bulunan kablolular uygun bir ekilde hatlar boyunca gsterilmelidir. Ayrca gml kablolarn yerleri hakknda ipucu bulmak amacyla evrede bulunan trafik iaretlerine, sokak lambalarna da dikkat edilmelidir. Elektrik kablolar gibi gaz hatlar da ciddi yangnlara ve byk patlamalara sebep olmaktadr. Bu yzden bu hatlara dikkat edilmeli, gaz borularna yarm metreden daha az yaknlkta kaz makinalar kullanlmamaldr. Gaz sznts duyulmas halinde hemen ilgili kurum aranmal, iilerin hzl bir ekilde dar kesitli kazy gazn birikmesi ihtimaline kar boaltmas salanmaldr. Ayrca atelemeye sebep verebilecek alan ara motorlar gibi cihazlar da hemen durdurulmaldr30. Su hatlarnda meydana gelen bir hasar yarlan borudan su jetinin kmasna, dar kesitli kaznn suyla dolmasna dolaysyla iilerin boulmasna, dier yeralt hizmetlerinin zarar grmesine ve zayflayan kaz kenarlarndan dolay gkler olumasna neden olmaktadr. Kanalizasyonlarda ise basnl bir aktan ziyade yerekiminden doan bir ak sz konusu olduu iin bu hizmetlere vurulmas durumunda karlalacak ana tehlike kirlilik olmaktadr. Elektrik, gaz, su ve kanalizasyondan kaynaklanan tehlikelerin dnda ayrca nitrojen, argon gibi eitli gazlarn, zehirli ve yanc svlarn tand borular ve de yaralanma riski dk olsa da telekomnikasyon hatlarnn oluturduu tehlikeler de mevcuttur. stten geen enerji hatlar vin ve dier uzun ekipmanlar iin byk bir tehlike oluturmaktadr. Eer mmknse bu hatlarn altnda almaktan kanlmal veya hatlardan geen akm durdurulmaldr. Bunlar da mmkn deilse operatr, ekipmanlarla enerji hatlar arasnda olmas gereken minimum uzaklklara dikkat etmelidir. Altyap ilerinde salk ve gvenlik birlii (Infrastructure Health & Safety Association (IHSA)) minimum uzaklklar enerji hatlarnda bulunan voltaj deerlerine gre snflandrmtr2. Bu uzunluklar:

Tablo 2: ekipmanlaryla hatlar arasnda olmas gereken minimum uzaklklar

Enerji hatt voltaj deeri 750 volttan fazla,150 000den az 150000 volttan fazla,250000den az 250000 volttan fazla
31

Minimum Uzaklk 3 metre 4.5 metre 6 metre

nlemlere ramen, ekipman enerji hattyla temasa gemise, operatr u nlemleri almaldr18: Ekipmanda kalmal, ekipmana ve zemine ayn anda dokunmamaldr. Zeminle temas halindeki herhangi bir eye dokunmak lmcl olabilir. Yardmc ekipmanlar kullanan iiler de o ekipmanda kalmal, onlar da zemin ve ekipmana ayn anda temastan kanmaldrlar. Dier kiileri ekipmandan uzak tutmal onlar ekipmann herhangi bir parasna dokunmamalar konusunda uyarmaldr. Enerji hattnn durdurulmas iin ilgili kuruma birisinin telefon etmesini salamaldr. Mmknse, makinede kalmak suretiyle makineyi hareket ettirerek temas kesmeyi deneyebilir. Eer temas kesmek mmkn deilse, enerji hatt kapatlana kadar (makine stnde kalarak)makineyi hareket ettirmemelidir. Eer yangn gibi acil bir durum makineyi terk etmeye zorlarsa, ayaklar bitiik bir ekilde aka atlamaldr. Eer ayn anda, vcudun bir ksm zeminle dier ksm da ekipmanla temas halinde olursa, akm vcut zerinden geer. Asla yerde adm atmamal ve kk admlarla ayaklarn sryerek uzaklamaldr. Byk admlar atmamaldr. Zemindeki voltaj farkndan dolay, bir ayak dierine kyasla daha yksek bir voltaj alannda olabilir ve bu fark kiiyi ldrebilir. Ayrca bir kaza olunca, kazazedeye ve kazazedeyle temas halinde olan herhangi bir eye asla dokunulmamaldr. Mmknse temas kesilmeli, kuru bir tahta, lastik hortum yada kuru bir polipropilen ip vastasyla yaral veya hat ekilmelidir. Hemen acil servisler aranmal, kazazedenin temas kesilmise ilk yardm uygulanmaldr.

32

ekil 35:stten geen enerji hatlar kaz aralar iin tehlike oluturmaktadr31.
Dar kesitli kazlarn giri ve klar, zellikle acil bir durum olduunda iilerin gvenli bir ekilde kamalarn salamaldr. OSHA standartlarna gre 1.2 metre ya da daha derin dar kesitli kazlarda allan yerlerde gvenli giri ve k salayan merdivenler, basamaklar, rampalar veya dier ekipmanlar bulundurulmal, bunlarn iilere en fazla 7.6 metrelik bir yaknlk ierisinde olmas salanmaldr. Ayrca kazda bulunan merdivenler kaznn 90 cm zerine uzanmaldr. Gvenli giri ve kta kullanlan bu ekipmanlar salam bir ekilde monte edilmeli ve ii iin yeni bir tehlike oluturmamaldr.

33

ekil 36:Merdivenler kaznn zerine uzanmaldr32.

Ekskavatrler, arka kepeli kazclar gibi ar ve mobil ekipmanlar operatrlerin ve zemindeki insanlarn yaralanmasna ve lmne sebep olmaktadr. Bu makinelerle alma srasnda uygun el iaretleri kullanlmal, bu makinelere binilip inilirken 3 nokta temas kuralna dikkat edilmelidir. Ayrca bu aralarn sesli uyar sistemleri bulunmal ve yaknna grevli olanlar dndakiler asla yaklamamaldr. Grevliler ise operatr tarafndan grlebilecekleri, makineye uygun bir uzaklkta bulunmaldrlar.

ekil 37: Aralara binilip inilirken 3 nokta temas kuralna dikkat edilmelidir33,34.
Kazya su birikmesi ve kazdaki durgun su kaz kenarlarn zayflatmakta ve tehlikeli bir durum olutuunda iilerin kamasn zorlatrmaktadr. OSHA standartlar dar kesitli kazlarda su
34

birikmesinin ya da birikintisinin grld durumlarda eer yeterli koruma yoksa, iilerin bu kazlarda almasn yasaklamaktadr. Ayrca OSHA standartlar kazya su giriini engellemek iin eitli engellerin ve su yollarnn almasn gerektirmektedir. Eer iiler kazda alacaklarsa, ek ykler iin zel destek ve kalkan sistemleri dizayn edilmeli, uzman gzetiminde su boaltma ekipman kullanlmal, yzey sularnn ynleri kazya su giriini engelleyecek ekilde baka ynlere evrilmeli, her yatan sonra ve iiler kazya tekrar girmeden nce kaz uzman tarafndan kontrol edilmelidir. Kaz yaplan yerin temiz olmas kaza olumasn engellemede nemlidir. Kaz zemininde bulunan kullanlmayan ara ve gereler, tahta paralar, her trl pler ortalktan kaldrlmal, kayp dmeleri engellemek amacyla kaz zemini gerekirse pompalar vastasyla kuru tutulmaldr.

35

4. Sonu
Kaz ilerinin lm ve yaralanmalarn ok grld yap sektrnn en tehlikeli alt kollarndan birisi olduu aratrmalarda ve istatistiklerde aka grlmektedir. Kazlar eitli birok tehlikeyi barndrmakta, iilerin gvenlii asndan gerekli hassasiyet gsterilmemesi durumunda trajik sonular dourmaktadr. Bu almada spesifik olarak dar kesitli kazlardan, bu kazlarda oluabilecek tehlikelerden ve alnmas gereken nlemlerden bahsedilmitir. Dar kesitli kazlarda en byk ve en temel tehlike gktr. Topran arln gz nne aldmzda gk altnda kalan ii/iilerin hayatta kalma ans ok dk olup maalesef altklar yer kendileri iin bir mezar olabilmektedir. Dolaysyla bu tehlike karsnda nceden nlem alnmamas durumunda, verilecek kayplarn kk olmayaca son derece aikrdr. Bu nedenle gklere sebep olabilecek etmenler uzman kiiler tarafndan titizlikler incelenmeli ve bahsedilen koruyucu sistemler almaya balamadan nce gerekli standartlar erevesinde uzman veya profesyonel mhendisler tarafndan uygun ekilde dizayn edilmelidir. Gn dndaki tehlikeler, gk tehlikesi kadar sk karlalmamaktadr fakat bu tehlikeler de gk gibi ar sonular dourmakta, lm ve ciddi yaralanmalar vuku bulmaktadr. Ayrca bu tehlikelerden bazlarnn meydana gelmesi gk olayn tetikleyerek kaz alannda birden ok tehlikenin ayn anda yaanmasna neden olmaktadr. Sonu olarak ierisinde bu kadar tehlikeyi ve riski barndran bu almalar, uzman gzetiminde risk deerlendirilmesi yaplarak planl bir ekilde yrtlmeli, alma srasnda mnferit hareketlerden kanlmal, gerekli kurum ve mercilerle ibirlii yaplarak bilgi al verii salanmaldr. Ayrca iilerle de srekli iletiim halinde olunmal ve kontrol listeleri vastasyla bu iiler denetlenmeli, i gvenlii ncelikli olarak temin edilmelidir.

36

5. Kaynaklar
1. 2. 3. 4. Trenching and Excavation, 24.09.2012 tarihinde http://www.dietrichgeo-

logicaldrilling.com/services.html adresinden alnmtr. Trenching Safety, Introduction to Trenching Hazards, Infrastructure Health & Safety Association,(IHSA). Excavation,27.09.2012 tarihinde http://jbinksandsons.co.uk/images/excavation /excavation-9.jpg adresinden alnmtr. Trench,27.09.2012 tarihinde http://myconstructionphotos.smugmug.com/ConstructionGalleries/Construction-Safety-trench/i-4sqhsJN/4/L/trench9937-L.jpg adresinden alnmtr. 5. 6. 7. 8. 9. Boom, J. (1999).Trenching is a dirty business,24.09.2012 tarihinde http://www.elcosh.org/record/document/161/d000168.pdf adresinden alnmtr. Excavation safety manual,Introduction to excavation safety,Occupational Safety and Health Administration(OSHA). Safe construction trenches and excavations, fact sheet #11,Ministry of Ontario. Trench Cave-in, OSHA Construction Fatality Fact #41 H.Phil, F.Ed, Introduction to Health and Safety in Construction,2nd edition. %20Library/shportal/features/aug11/trench.jpg adresinden alnmtr. 11. 12. 13. Occupational Safety and Health Administration(OSHA). Construction regulations 29 CFR 1926 (1997),Subpart P, Excavations. Fissured soil, 27.09.2012 tarihinde http://www.colourbox.com/preview/1709557576977-dried-climate-fissured-cracked-earth-and-sand.jpg adresinden alnmtr. Unconfined compression tester,27.09.2012 tarihinde http://www.hoskin.ca/ catalog/images/ELE_Unconfined%20Compression%20Tester-Hand%20Op.jpg adresinden alnmtr 14. 15. 16. Ribbon Test, 27.09.2012 tarihinde http://www.pubs.ext.vt.edu/452/452129/L_IMG_appendix.jpg adresinden alnmtr. Trench Safety,27.09.2012 tarihinde http://trenchsafety.com//images/Things_ Wrong.jpg adresinden alnmtr. 27.09.2012 tarihinde http://huckbody.com/?attachment_id=442 adresinden alnmtr. Labour,

10. Trench cave-in, 27.09.2012 tarihinde http://www.nsc.org/NSC%20Picture

37

17. 18. 19. 20.

27.09.2012 tarihinde http://bokkers-excavating.ca/wp-content/gallery/trenchwork/bokkers-excavating-trench-work-2.jpg adresinden alnmtr. Trench Slope,27.09.2012 tarihinde http://www.jetocconstruction.com/_ Media/100_1548-2.jpeg adresinden alnmtr. Safety,Health and Welfare on Construction Sites, International Labor Office (ILO). Excavation trench shield, 27.09.2012 tarihinde http://myconstructionphotos.smugmug.com/Construction-Galleries/ConstructionExcavation/trench-shieldP1000366/111358817_u3yE7-L-2.jpg adresinden alnmtr.

21. 22.

Excavations(2002), Occupational Safety and Health Administration(OSHA). Engineering Properties of Soils, Cave-Ins, Occupational Safety and Health Administration(OSHA) regulations for Excavations,24.09.2012 tarihinde http://www.uwstout.edu/faculty/scotta/sect6.cfm adresinden alnmtr.

23. 24.

27.09.2012 tarihinde http://www.nmggeotech.com/ projects/p7lsm_img_12/ fullsize/Pipelines_fs.jpg adresinden alnmtr. 27.09.2012 tarihinde http://www.elcosh.org/record/images/97-72.jpg adresinden alnmtr.

25. Sloped trench, 27.09.2012 tarihinde http://www.moderncontractorsolutions.com/ dbmedia/0310_SAF_Excavation.jpg adresinden alnmtr. 26. Shielded trench, 27.09.2012 tarihinde http://www.cobletrenchsafety.com/ webUploadImage/0309_0502.jpg adresinden alnmtr. 27. 27.09.2012 tarihinde http://www.renthire.com/RHI/ hirecompany_display/ glen_iris/img218.jpg adresinden alnmtr. 28. Excavation and trenching safety,NYC buildings. 29. Safety, health and welfare on construction sites, A training manual, ILO. 30. Avoiding Dangers from Underground Services,(2000),HSG 47,Health and Safety Execution (HSE). 31. 27.09.2012 tarihinde http://www.flickr.com/photos/sacramentodistrict/7902577704/ in/set-72157631341683456 adresinden alnmtr. 32. Trenching and excavation safety, 27.09.2012 tarihinde http://www.toolsofthetrade.net/ industry-news.asp?sectionID=2123&articleID=500663 adresinden alnmtr. 33. 27.09.2012 tarihinde http://www.mysafetysign.com/three-point-contact-labels/tractorlabel/sku-lb-0832.aspx adresinden alnmtr. 34. 27.09.2012 tarihinde http://www.mysafetylabels.com/Safety-Stickers/ForkliftLabels.aspx adresinden alnmtr.
38