T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

DENZCLK

BALIKI GEMS DONATIMI

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... 6 GR ....................................................................................................................................... 7 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 9 1.BALIKI GEMSNN KISIMLARI ................................................................................... 9 1.1. Balk Gemisinin Ksmlarn Dzenlemek ........................................................... 9 1.2- Balk Gemilerinin Snfllandrlmas........................................................................ 10 1.2.1.Av Gemileri .......................................................................................................... 10 1.2.2. Avclkta Kullanlan Dier Balklk Gemileri; ................................................. 11 1.3.Balk Gemilerinin zellikleri.................................................................................... 12 1.4.Teknenin Temel lleri ............................................................................................. 13 1.4.1.Uzunluk (length)................................................................................................... 13 1.4.2. Kalp Genilii (Breadth veya extreme breadth, B:............................................. 13 1.4.3. Kalp Derinlii (Depth, D) :................................................................................. 13 1.4.4.Draft (Draft draught, d.) : ..................................................................................... 14 1.4.5.Fribord (Freeboard): ............................................................................................. 14 1.5. Kk Balk Gemilerinde Tonaj lleri ................................................................ 14 1.5.1.Net Hacim (m3 ) ................................................................................................... 14 1.5.2.Net Tonaj(net hacim)x0,353................................................................................. 15 1.5.3.Deplasman Tonaj .................................................................................................. 15 1.5.4.Dedveyt Tonaj(DW) ............................................................................................. 15 1.5.5.Gros Tonaj ............................................................................................................ 15 1.6. Balk Gemisinin Makinesi........................................................................................ 16 1.7. Teknenin Hz.............................................................................................................. 16 1.7.1. Beygir Gc (l BG=75 kgm / saniye=0,746 KW) ............................................... 16 1.7.2.Teknenin Hz ile Boyu Arasndaki Bant ......................................................... 17 1.7.3.Hz ile Beygir Gc Arasndaki Bant............................................................... 18 1.8.Balk Gemilerinin ncelenmesi ................................................................................. 19 1.8.1. Trol Gemileri ....................................................................................................... 19 1.8.2. Yandan ekmeli Trol Gemileri ........................................................................... 19 1.8.3. Ktan ekmeli Trol Gemileri ............................................................................. 20 1.8.4. evirme Gemileri ................................................................................................ 22 1.8.5.Grgr Gemileri ..................................................................................................... 22 1.8.6.Tekne Irb (Trata) Gemileri ............................................................................... 24 1.8.7. Tarama Gemileri.................................................................................................. 25 1.8.8.Kaldrma A Gemileri ......................................................................................... 26 1.8.9.Galsama(Uzatma) A Gemileri ........................................................................... 26 1.8.10. Tuzak Kurma Gemileri ...................................................................................... 27 1.8.11. Olta Gemileri ..................................................................................................... 28 1.8.12. Pompa ile Balk Avlayan Gemiler..................................................................... 32 1.8.13. ok Amal Av Gemiler.................................................................................... 33 1.9. Avclkta Kullanlmayan Dier Balk Gemileri ....................................................... 33 1.9.1. Ana Gemiler ........................................................................................................ 33 1.9.2. Balk Tama Gemileri......................................................................................... 34 1.9.3. Kontrol Gemileri.................................................................................................. 34 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 37

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 40 2. Grgr Teknesini Donatmak................................................................................................ 40 2.1.Ana Boyutlar................................................................................................................ 40 2.2. Genel Yerleim Plan .................................................................................................. 41 2.3.Tekne i Donanm....................................................................................................... 41 2.4.Gverte Ara Gere Donanmlar ................................................................................ 42 2.5.Kpr st Donanmlar.............................................................................................. 42 2.6.Grgr Teknesinde Bulunmas Gereken Aralar........................................................... 44 2.6.1.Grgr Alar ......................................................................................................... 44 2.6.2.Yardmc Bot ........................................................................................................ 46 2.6.3.Balk Bulucu Cihazlar .......................................................................................... 46 2.6.4 Hidrolik ve Mekanik Cihazlar .............................................................................. 50 2.6.5.Balklar Tekneye Almada Kullanlan Sistemler .................................................. 55 2.6.6. Haberleme ve Seyir Aralar.............................................................................. 56 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 67 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 68 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 70 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 71 3. Trol Teknesini Donatmak................................................................................................... 71 3.1. Trkiyede Kullanlan Troller..................................................................................... 72 3.2. Trol Teknesinde Bulunmas Gereken Aralar............................................................. 73 3.2.1.Balk Bulucu ......................................................................................................... 74 3.2.2. Bom Direi .......................................................................................................... 75 3.2.3. Yardmc Bom direi ........................................................................................... 77 3.2.4. Irgat Sistemi:........................................................................................................ 77 3.2.5. Rulolu Makara Sistemi ........................................................................................ 80 3.2.6.Trol A ................................................................................................................ 82 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 85 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 86 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 89 4.Voli Teknesini Donatmak ................................................................................................... 89 4.1. Voli Teknesinde Bulunmas Gereken Aralar ............................................................ 90 4.1.1.Gzc Direi......................................................................................................... 90 4.1.2. Makara Sistemi .................................................................................................... 90 4.1.3.Ta veya Flarl Lamba...................................................................................... 90 4.1.4. Voli A ............................................................................................................... 92 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 94 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 95 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 98 5.Uzatma A Teknesini Donatmak ....................................................................................... 98 5.1.Uzatma A Teknesinde Bulunmas Gereken Donanmlar .......................................... 99 5.1.1.Makara Sistemi ..................................................................................................... 99 5.1.2.Ik Sistemi ........................................................................................................... 99 5.1.3. Dz veya Fanyal Uzatma Alar ...................................................................... 102 5.2. Galsama Alar eitleri........................................................................................... 104 5.2.1. Dip Galsama Alar ........................................................................................... 104 5.2.2.Yzey Galsama Alar......................................................................................... 104

5.2.3. Serbest Yzen Alar .......................................................................................... 105 5.2.4.Tarama eklinde Kullanlan Alar ..................................................................... 105 5.2.5.evirme Galsama A......................................................................................... 105 5.2.6.Fanyal Alar ...................................................................................................... 105 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 106 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 107 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 110 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 115 KAYNAKA ....................................................................................................................... 117

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 525MT0193 Denizcilik Balk Gemisi Kaptanl Balk Gemileri ve Donanmlar Balk gemisinin ksmlar ve grgr teknesi, trol teknesi, voli teknesi, uzatma a teknesi donatmlar ile ilgili konularn verildii renme materyalidir. 40/32 Bu modln n koulu yoktur. Balk gemilerini donatmak. Genel Ama Bu modln sonunda uygun ortam salanmas hlinde, balk gemilerini snflandrp, snflandrmaya uygun olarak donatmlarn yapabilecektir Amalar MODLN AMACI Balk gemilerinin amaca uygun olarak ksmlarn dzenleyebileceksiniz. 1. 2. 3. 4. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Grgr teknesini donatabileceksiniz Trol teknesini donatabileceksiniz Voli teknesini donatabileceksiniz 5. Uzatma a teknesini donatabileceksiniz

Amaca uygun olarak dizayn edilmi balk gemileri, grgr a,trol a, voli a,uzatma a internet,bilgisayar,vcd,ktphane vb. renme faaliyetlerinin sonunda kazandnz bilgi ve becerileri kendi kendinizi lerek deerlendirebileceksiniz. Modln sonunda kazandnz yeterlikleri retmeniniz lerek sizi deerlendirebilecektir.

LME VE DEERLENDRME

GR

GR
Sevgili renci, Gda ve ulam ihtiyalar gnmz toplumlarnn en byk sorunlar arasndadr. Toplumlar bu alanlardaki ihtiyalarn giderebilmek iin byk yatrmlar yapmakta ve youn faaliyetler yrtmektedir. Bu amala karasal ortamlardan olduka fayda salanlmaktadr. Ancak dnyann byk blmnn sularla kapl olmasna ramen, ekonomik olarak henz su kaynaklarndan yeterince fayda salanamamaktadr. zellikle 20. yzyldan itibaren gelien teknolojiye ve artan ihtiyalara bal olarak su kaynaklarnn ekonomiye kazandrlmasna ynelik faaliyetlerde byk art gzlenmitir. Su kaynaklarnn ekonomik ulam alanlar olmas dnda barndrd su rnleri potansiyelinin avclk ve yetitiricilik ynnden deerlendirilmesine ynelik faaliyetlerde de son yllarda byk art grlmtr. Avclk ve yetitiricilikle elde edilen su rnlerinin toplam miktarnda su rnleri avclnn arl ok fazladr. lkemiz asndan da durum byledir. O hlde lkemizin her trl su rnlerini avlayacak ekilde donatlm balk gemilerine ve bu alanda yetimi sertifikal personele fazlasyla ihtiya duyduu muhakkaktr. Bu amala hazrlanm olan balk gemileri ve donanmlar modl ile lkemizdeki su rnleri avcl standardn ykselterek ekonomik deerler kazandracaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda, balk gemilerinin eitlerini tanyabilecek ve bir balk gemisinin ksmlarn amaca uygun olarak dzenleyebileceksiniz.

ARATIRMA
Limanda bulunan bir balk gemisine giderek balk gemisinde, Balk gemisinin tipini, Balk gemisinin yap malzemelerini, Balk gemisinin ksmlarn, Balk gemisinin yaam ortamlarn gzlemleyiniz. Edindiiniz bilgileri kayt altna alarak arkadanz ve retmeninizle paylanz.

1.BALIKI GEMSNN KISIMLARI

1.1. Balk Gemisinin Ksmlarn Dzenlemek

Besin kayna olarak balklktan yararlanma tarihin ilk alarndan bu yana sregelen bir olgudur. Gelien teknolojik imknlara gre balklk da biim ve yntem deitirerek gnmz modern balklk dzeyine ulamtr. Balklk asndan gelimi lkelerle karlatrldnda, Trkiye balklk sektrnn baz eksik ve gelitirilmesi gereken ynleri olmakla birlikte, lkemiz denizlerinde yaplan balkln genel anlamda modern balklk olduunu sylemekmmkndr. nceleri ilkel ve basit aletlerle gerekletirilen su rnleri avcl zamanla gelien teknolojiye paralel olarak gnmzn modern av ara ve gereleriyle yaplmaya balanmtr. Balk gemileri, avlanma teknolojisinin en nemli eleman ve balk av aralar arasnda da hlen en deerli olandr. Avlanma teknolojisi ise lkemiz retimine olan katks, salad ekonomik ve sosyal yararlar asndan Trkiye su rnleri sektr ierisinde nemli bir alt sektr olarak yer almakta ve retim girdileri arasnda nemli bir pay oluturmaktadr.

Ky ve ky tesi balklk karakterini tayan lkemizde balk gemileri, byk lde kylarda avlanan yakn sahil teknesi olma zelliklerini gstermektedir. lkemiz sularnda kullanlan balk gemileri iin kabul edilmi kesin bir snflama olmamakla birlikte Su rnleri statistikleri'nde balk gemileri hem fiziki grnmlerine ve hem de yaptklar avclk trlerine gre snflandrlmlardr. Balk gemilerinin avclk trleri genel olarak, geminin kulland a ve aracn adyla tanmlanr. rnein srtme ayla avclk yapan bir balk teknesi trol teknesi veya evirme a kullanan bir gemi ise grgr teknesi olarak adlandrlr. Balk gemileri, denizde ve tatl sularda su rnlerinin avlanmasnda, retilmesinde, korunmasnda, ilenmesinde, tanmasnda kullanlan gemilerdir. Av gemisi ise sadece su rnlerinin yakalanmasnda kullanlan gemilerdir. Kk av gemilerinde av aletleri denize elle braklr ve alnr. Orta veya byk llerdeki av gemilerinde ise yrtc makinelerinin dnda bumbalar, vinler, a ve parakete ekicileri, a ekme ve istifleme makaralar (pover blok), balk bulucu cihazlar ve dier zel donanmlar ve bulunmaktadr. Balk tama ve ileme gemilerinde dondurma ve souk muhafaza depolar, buzla muhafaza depolar, konserve, balk ya, balk unu, yem fabrikalar bulunmaktadr. Av gemisi, av donanmlarnn en nemli ve byk parasdr. Av gemisinin kapasitesi, av metodunun eidine, avlanacak balk miktarna baldr. Yakalanacak baln miktar geminin kapasitesi ile snrldr. Bir av gemisi yaptrmay tasarlayan bir balk, maddi, imknlarnn elverdii, su rnleri kanunlarnn izin verdii lde en iyi ekonomik sonular olacak ekilde gemisinin teknik alet ve cihazlarla donatmaldr. Bu gemi ilerde daha geliecek alet ve cihazlarn monte edilmesine de uygun olmaldr. Av gemisi uygulanacak av metoduna, av kapasitesine uygun seilmelidir. Gereksiz lks donatma, faydasz cihazlara yer verilmemelidir. Gnmzde teknik gelimelerin modernize ettii av gemileri yalnz tekne yap ye makineleri ynnden gelimemitir. Bu gemiler ayn zamanda sevk ve idareleri, av operasyonundaki yardmc donanmlar, balklarn muhafazas, haberleme gibi imknlar bakmndan da balk gemilerinde, her trl hava artlarna kar dayankl olmas, yksek bir denge yetenei, yksek seyir ve manevra yetenei, avlanan su rnlerinin en iyi bir ekilde muhafaza imknlar olmaldr.

1.2- Balk Gemilerinin Snfllandrlmas

1.2.1.Av Gemileri 1.2.1.1.Trol Gemileri
Yandan ekmeli troller Ktan ekmeli troller Souk muhafazal troller Fabrikal troller Yanlardan bumbal troller

10

1.2.1.2. evirme Gemileri

Grgr gemileri Voli gemileri Tekne rb gemileri

1.2.1.3. Tarama Gemileri 1.2.1.4. Kaldrma A Gemileri 1.2.1.5.Galsama (Uzatma)A Gemileri 1.2.1.6.Tuzak Kurma Gemileri 1.2.1.7.Olta Ve Parakete Gemileri
EI olta bakmlar gemileri Kaml olta gemileri Srkleme olta takmlar gemileri Parakete gemileri

1.2.1.8.Pompal Av Gemileri 1.2.1.9.ok Amal Av Gemileri.

evirme ve olta gemileri Trol ve grgr gemileri. Trol ve tarama gemileri, ok amal dier av gemileri,

1.2.1.10.zellii Olmayan Av Gemileri, 1.2.2. Avclkta Kullanlan Dier Balklk Gemileri; 1.2.2.1. Ana Gemiler
Fabrika gemileri

1.2.2.2.Balk Tayc Gemiler 1.2.2.3.Aratrma Gemileri 1.2.2.4.Kontrol Gemileri. 11

1.2.2.5.Balklk Eitimi Gemileri 1.2.2.6.Dier Balklk Gemileri.

Bu gemiler yapl stillerine, ina malzemelerine, yrtme glerine veya baka grlere gre de snflandrlabilirler. Kk gemiler: Genellikle aatan yaplmlardr. Bunlar ok eski devirlerden beri sahil sularnda kullanlmaktadr. Eskiden st tamamen akt. Bugn bu teknelerin stnn bir ksm kapaldr. Hemen hepsi motorludur. Bunlar kolayca elle basit rgatlarla karaya ekilebilmektedirler. Daha byk aa ve elik sa gemiler: Bunlar uzak denizlerde ve ak denizlerde kullanlmaktadr. Bu gemiler trol, grgr, orkinos, kl parakete av gemileridir. Aa gemilerin yapm basit, onarm ucuzdur. elik gemiler pahal ancak, salam, dengeli, konforlu olup, ok daha fazla teknik imknlar donatlabilmektedir. Av gemilerinde kullanlan makinelerin hemen hepsi dizeldir.

1.3.Balk Gemilerinin zellikleri

Hz ve manevra yetenei: Baln aranmas, bulunan baln sktrlmas, yakalanan baln ksa zamanda tazeliini kaybetmeden sat limanlarna sevk edilmesi iin bu gemiler yksek hza sahip olmaldr. Teknenin boyu, genilii, derinlii, deplasman, draft izgisinin altndaki gvde ekli, trimi ve tabii ki makinenin gc ve eidi geminin hzn tayin eder. rnein, 300 gross tonluk orkinos parakete gemisi 12 mil,100 grostonluk trol gemisi 11 mil hz yapmas gerekir. Baz av metotlarnn operasyonu srasnda geminin hznn olduka dk olmas (l hzda) istenir. Yine av metoduna gre baz av gemilerinin manevra yeteneinin ok yksek olmas istenir. Operasyon srasnda dmenin etkili almal, devir dairesi olduka kk olmal, balama, durma, ileri ve tornistan hareketler iin yrtme makinesinin kumandas basit, abuk ve gvenli olmaldr. Orta hz yksek hz veya dk hzda makinenin devri dzgn olmaldr. Kuvvetli rzgr ve dalgalara kar dayankl olmaldr. Teknenin dengesi, yzmesi ok iyi bir k ve dalga salnlar ise az olmaldr. Uzun mesafe ve ak denizlerde seyir yapabilmelidir, Yakalanan baln taze ve buz iinde korunmas veya souk donmu koruma imknlar olmaldr. Balklar, sat limanna tayabilmeli. Ak deniz balkl yapan gemilerin balk ileme ve konserve makineleri olmaldr. Av gemisinin etkili ve ekonomik sonu olabilmesi iin av donanmlar ve cihazlar tam olmaldr. Bunlar olta makineleri, parakete makaralar, lif ve elik tel halatlar eken vinler ve makaralar, a ekme makaralar, zel vinler, grgrda a toplama makaras (pover block) vb.dir.

12

1.4.Teknenin Temel lleri

Teknenin temel lleri uzunluk, genilik ve derinliktir. Bunlar bir geminin kapasitesinin belirlenmesinde en nemli elemanlardr.

1.4.1.Uzunluk (length)
Tam boy (LOA): Geminin pruva balangc ile pupa sonu arasndaki yatay mesafedir. Kaimler aras boy (LPP veya L): ykl su hattnda n dey (FP) ile k dey (AP) arasndaki yatay mesafedir. LPPnin ortas tekneninde ortasdr.

ekil 1.1: Gemi Boyu

1.4.2. Kalp Genilii (Breadth veya extreme breadth, B:

Geminin en geni ksmndaki yatay mesafedir.

1.4.3. Kalp Derinlii (Depth, D) :

Geminin ortasnda omurga stnden ana gverteye kadar olan mesafedir.

ekil 1. 2: Gemi genilii

13

ekil 1,3: Geminin derinlii

1.4.4.Draft (Draft draught, d.) :

Geminin omurgasnn stnden ykl su hattna kadar olan mesafedir.

1.4.5.Fribord (Freeboard):
zgr borda ykseklii de denir. Ykl geminin ortasnda su hattnda ana gvertenin stne kadar yksekliktir. Derinlikten draft karararak fribordu bulabiliriz.

ekil 1.4: Geminin draft ve fribord derinlii

1.5. Kk Balk Gemilerinde Tonaj lleri

1.5.1.Net Hacim (m3 )
Geminin btn kapal yerlerinin hacminden(m3) gemi adamlarn kamaralar, demirlik, denge tanklar, harita kamaras, dmen donanm kamaras, makine dairesi, ambarlar btn bunlarn stndeki gverte karldnda elde edilen deerdir.

14

1.5.2.Net Tonaj(net hacim)x0,353 1.5.3.Deplasman Tonaj

Geminin iindeki yaktn, suyun ve personelin ton olarak arldr. Genel olarak balk gemilerinde deplasman grostondan byktr. Bo deplasman: Tekne, makine ve eitli donanmlarn toplam arldr. Ykl deplasman: Gemi teknesi ile yknn gerek arldr.

1.5.4.Dedveyt Tonaj(DW)
Geminin ykl deplasman tonaj ile bo deplasman tonaj ile bo deplasman tonaj arasndaki farktr. Dier ifade ile gemi yaz draftna kadar battnda yk, personel kumanya, tatl suyun toplam arldr.

1.5.5.Gros Tonaj
Genel olarak balk teknelerinin l gros tonaj ile ifade edilir. Bunun tanm lkeden lkeye farkllk gstermektedir. 1969 uluslararas gemilerin tonajn lme konferansnda 24 metreden uzun gemiler iin gros tonajn tayininde aadaki forml kabul edilmitir. Bu kural 1982de yrrle girmitir. GT= K x V V = Bir geminin btn kapal ksmlarnn metre kp hacmidir. K1= 0,2 / 0,02 Log10 V' dr. Aadaki grafikte baz istisnalarla balk gemilerine de uygulanabilen geminin tam boyu ile grostonaj aras bant verilmitir. Bu grafik yolu ile bulunan gros tonaj gereinden en fazla % 20 farkl olabilir. Boyu 24 metreden az olan teknelere. Aadaki tanm uygulanmaktadr, 100 feet kp veya 2,83 m3 /1000/353 m3 kapal hacm l gros tondur.

Geminin gros tonaj st gvertenin stnde ve altndaki kapal yerlerin hacmine gre,
st gvertenin altndaki kapal ksmlarn hacmi st gvertenin zerindeki kapal ksmlarn hacmi olmak zere

15

GT=(a+b)x 0,353(metrik sistem) veya GT==(a+b)x l,0 (ngiliz sistemi)

1.6. Balk Gemisinin Makinesi

Balk gemisinin l, stili, donatm ve bilhassa makinesinin seimi baarl avclk iin en nde gelen hususlardr. Altm yldan beri balk gemilerinde dizel makineler kullanlmaktadr. Bugn hemen hepsi dizeldir.

1.7. Teknenin Hz
1.7.1. Beygir Gc (l BG=75 kgm / saniye=0,746 KW)
IHP- Gsterge beygir gc(Indicated horse power): Bu motor silindirlerindeki basntan tayin edilir veya makine emasndan hesaplanr, BHP=Fren beygir gc(brake horse power) :Bu pervane aftn evirmek iin gerekli olan beygir gcdr. Silindirlerdeki i kaybndan dolay BHP, IHPden kktr. SHP= aft beygir gc(haft herse power) veya DHP=yrtme beygir gc(propeller horsepower): aftn dn torsion meter ile llerek tayin edilir. EHP=Etkin beygir gc(effective borse power) : Teknenin tam olarak hareketi iin gerekli olan gt. Bu tecrbe seyirle llr. HP==0,23xSHPdir. 300 ile 5000 tonaj arasndaki teknelerde EHP=(0,15~0,30) BHP olarak llmtr.

16

Tablo 1.1: Makine secim semas

1.7.2.Teknenin Hz ile Boyu Arasndaki Bant

Bilindii gibi l knot==1852 metre/saattir. Hz (Knot) V

Hz uzunluk oran= --------------------------------- = ----

V Teknenin normal hz=------------------------ = 1dir. ( Ekonomik Hz) Ar yol iin hz,

Lx0.8 den azdr. 17

Tam yol iin hz, kare kk L x l,2den fazladr.

Teknenin yapm stilinin zel olmas veya ok byk bir makine kullanlmas sonucunda tam yol da hz l, 5 x L 'ye ulaabilir. Fakat bunun 2 L olmas hemen imknszdr. Bir tekne inaa edilmesi tasarlandnda dnlen ekonomik hza gre teknenin boyu aadaki tablodan bulunabilir. V/ L =1 eitlii kullanlarak tablo hazrlanmtr.

stenen ekonomik hz

Tekne iin gerekli boy

6 knot 7 kaot 8 knot 9 knot 10 kaot 11 knot

6x6 =36 ft 7x7 = 49 ft 8x8 = 64 ft 9x9 = 81 ft 10x10 = 100 ft 11x11 = 121 ft

Tablo 1.2: Hza gre tekne boyunun hesab.

Eer yaptrlacak geminin hznn arttrlmas isteniyorsa tekneye daha gl bir makine konulmas yerine teknenin boyunun arttrlmas tercih edilmelidir. RNEK: 490 Grosstonluk ve uzunluu 140 ft olan bir trol gemisinin ekonomik hz 12 knottr.

1.7.3.Hz ile Beygir Gc Arasndaki Bant

Bunu bir rnek zerinde inceleyelim, 50 gros tonluk 76 ft uzunluundaki bir tekne iin:

Tablo 1.3: Hz ile beyir gc arasndaki bant

18

1.8.Balk Gemilerinin ncelenmesi

1.8.1. Trol Gemileri 1.8.2. Yandan ekmeli Trol Gemileri
A gemisinin bir tarafndan ekilir. ekme halatlar geminin sancak tarafndaki asklardaki makaralardan geerek vince gider. Kpr st k taraftadr.

ekil 1.5: Yandan ekmeli trol gemisi

19

1.8.3. Ktan ekmeli Trol Gemileri

Bu gemilerde vinten kan ekme halatlar k gvertede ve k stndeki eitli bastika makaralardan geerek geminin k tarafndan ekilmekte olan aa gider. Kk tip gemilerde ekme makaralar kta idi. Trolde bulunan asklara taklmtr. Byk tip gemilerde ekme makaralar geminin k tarafnca bulunan kreyn veya benzeri donanmlara taklmtr. Bu gemilerde kpr st genellikle geminin n tarafnda bulunur. Orta boy ve byk trol gemilerinin k taraflarna an kolay atlp alnmas iin zel kzak (ka meyilli) yaplmtr. Baz kk trol gemilerinde ise an atlp toplanmasnda srtnmeyi azaltmak iin k boydan boya kaplayan byk makara konmutur. Vin hemen kpr stn arkasna konmutur. Kk gemilerde ise ndedir. Byk gemilerin ounda dondurma ve souk muhafaza depolar vardr. Yine byk gemilerden bazlarnda yakalanan bal ileyen yeni balk ya, unu, konserve yapan fabrikalarda vardr.

ekil1.6: Ktan ekmeli trol teknesi

ekil1.7:Orta byklkte ktan ekme trol teknesi

20

ekil1.8: Beik trol gemisi

ekil 1.9: Kuzey Amerika grgr teknesi

21

1.8.4. evirme Gemileri

Bu gemilerdeki evirme alar ile balk srsnn etraf sarlarak yakalanr. evirme av gemileri st ak kk teknelerden okyanusta avlanan byk gemilere kadar ok eitlidir. Bu gemiler yzey balklarnn avlanmasnda kullanlrlar. Yksek manevra yeteneine sahiptirler. Temel donanmlar geminin k tarafnda an ekilmesini, salayan ve bir bumbada asl olan hidrolik, elektrik veya vinten gelen bir iple alan, a ekme makaras ile an altnn bzlmesini salayan bir veya iki vintir. Yakalanan balk bocilikte oluan kk havuzda kital, kepe veya balk pompas ile alnmaktadr.

1.8.5.Grgr Gemileri
Grgr a ile balk srs evrildikten sonra an dip tarafnda bulunan bzme halat bzme asklarndaki makaralar yolu ile vince gider. Vin bzme halatnn iyice ekince an alt kapanr. Byle balk bir a havuzu iinde hapis olur. Gverte dzenlemesi bakmndan tek gemi grgr gemileri iki eide ayrabiliriz. Bunlardan biri Kuzey Amerika tipi, dieri Avrupa tipi gemilerdir. Kuzey Amerika Tipi Grgr Gemileri: Bu grgrlarda kpr st ve gemi personelinin kamaralar ne yerletirilmitir. A ekme makaras kpr stnn arkasndaki ana diree bal bumbann uunda asldr. Vin bzme asksnn tam karsna konmutur. A geminin k tarafnda istifli olarak tanr. Avrupa Tipi Grgr Gemileri: Bu gemilerde kpr st ve personel kamaralar k tarafa yerletirilmitir. Geminin orta ksmnda yakalanan balklarn konduu depolar vardr. A genellikle st gvertede tanr. A ekme makaras kpr stnn yan tarafna konmutur. Ayrca tama makaralar veya byk makaralar yardm ile a k gverteye istif edilir. Bzme halatnn vin n tarafnda tam bzme mataforasnn karsnda bulunmaktadr.

22

ekil 1.10: Avrupa tipi grgr teknesi

Orkinoz Grgr Gemileri: Kuzey Amerika tipinde yaplan bu gemiler ok byktr. Geminin k tarafnda bir ksm an zerine gelecek ekilde yerletirilmi bir bot bulunmaktadr. Gvertede tamburlu bzme vinci, ana diree bal bumbann ucunda a ekme makaras ve a bulunmaktadr. Ana direin tepesinde gzle balk arama yeri bulunur. Orkinoz ou kez helikopter ile aranr. Onun iin n tarafta helikopter ini platformu bulunur.

23

ekil1.11:Orkinos grgr gemisi

1.8.6.Tekne Irb (Trata) Gemileri

Bu gemilerde kullanlan a, kollar ok uzun az ksm yksek ve iyice alm, kollar yana alm trol azna benzetebiliriz. An kollarnda olduka uzun halatlar bulunur. Bu an, orjini Danimarka olmas sebebiyle Danimarka evirme a da denmektedir. Ancak bu a grgr a ile kartrlmamaldr. A operasyonu: Halatlardan birinin ucunda bir amandra baln evrilecei yerde demirlenir. Daha sonra gemi sratle baln etrafnda dnmektedir. Bu dn srasnda nce birinci halat ve ona bal a kolunu, sonra torba ve ikinci kol ile buna bal halat brakarak amandraya gelmektedir. Bu ilem biter bitmez kk bir vin ile halatlar ekilmekte bir taraftanda ekilen halat yakndaki krklara sarlmaktadr. A k taraftaki makara ile ekilmektedir. Kollar alndktan sonra torba ksm yan gverteye alnmaktadr.

24

ekil 1.12: Irp gemisi

1.8.7. Tarama Gemileri

Bu gemiler ile dre dediimiz zel tarama alar ekilerek deniz dibindeki yumuakalar (midye, istiridye v.b.) toplanr, kk trol gemileri gibi gl olmalar gerekir. Drelerin indirilip kaldrlmas iin bumba ve vinler kullanlr.

ekil 1.13: Tarama gemisi

25

1.8.8.Kaldrma A Gemileri
Geminin bir kenarndan zel makara tertibatlar yardm ile batrlp kaldrlan torba eklindeki alar iin donatlm gemilerdir. nce a batrlr. Balklar k yardm ile an zerine ekilir. Daha sonra a kaldrlarak balklar yakalanr. Kpr st ortadadr. An halatlar, bumbalar, k bumbalar vinler yardm ile kullanlr.

ekil 1.14: Kaldrma a gemisi

1.8.9.Galsama(Uzatma) A Gemileri
Uzatma alar kylarda genellikle sandallarda kullanlr. Kylardan uzaklatka bu gemilerin lleri byr. Biraz byke olanlarda kpr st ya nde veya arkadadr. Kk teknelerde a elle ekilmektedir. Byk olanlarda ise, zel hidrolik a ekme makaralar bulunur (ekil 1.15).

ekil 1.15: Uzatma a gemisi

26

1.8.10. Tuzak Kurma Gemileri

Bunlar stakoz, yenge, mrekkep bal vb. su canllarn zel sepet, mlek veya adan yaplma benzeri aletlerle tayp denizde istenen yerlere yerletirebilmek iin kullanlan gemilerdir. Ky boyunca genellikle st ak tekneler, kta sahanl snrlarnda ise 2050 metre boyunda gemiler kullanlr, Bunlarda sepetlerin ekilmesi iin mataforalar vin ve bumba bulunmaktadr ekil 1.16,1.17).

ekil 1.16: Sepetle av yapan kk bir gemi

ekil 1.17: Sepetle av yapan byk bir gemi

27

1.8.11. Olta Gemileri 1.8.11.1. El Oltas Gemileri

El oltalar kk sandallardan kk boy gemilere kadar hemen her eit deniz vastalarna kullanlabilir. Bunlarda yemlik, livar olta ve takmlarnn muhafaza yerleri bulunur.0lta takmlarnn rahata hazrlanp kullanlabilmesi iin gvertede uygun bo alan bulunmaldr. Olta takmlar elle kullanld gibi baz mekanik aletlerde atlp ekilebilir.

ekil 1.18: Olta Sandal

1.8.11.2. Paraketa Gemileri

Paraketelerin uzunluuna ve kullanlaca av sahasnn uzaklna ve artlarna gre eitli uzunlukta gemiler kullanlr. Dip paraketeleri dibe veya dibe yakn kurulur. Yzey paraketeleri ve srklenen paraketeler su yznden belli derinlie amandralar yardm ile braklr.

28

Av aleti geminin bodoslamasndan veya bir yan tarafndan mekanik veya hidrolik makaralar yardm ile ekilir. Daha sonra k tarafta zel yerinde dzenli olarak yerletirilir. Kpr st k tarafa veya bo tarafa yerletirilmitir. Fakat byk parakete gemilerinde genellikle k taraftadr. Byk gemilerde yemlerin inelere taklmasnda, paraketenin atlp toplanmasnda birok otomatik veya yar otomatik aletler kullanlmaktadr.

ekil1.19: Kk parakete gemisi

29

ekil1.20: Byk Parakete Gemisi

1.8.11.3. Orkinoz Paraketa Gemiler

Bunlar genel olarak orta byklkte gemilerdir. Parekete ekme makaras sancak bordaya veya n tarafa yerletirilmitir. Ayrca parakete ile birlikte ekilen balklarn kolayca alnmas iin kpetede bir giri yeri vardr. Parekete ve amandralar bir tayc ile arka gverteye tanr. Yem takma iinde kullanlan masa da buradadr. Bu gemilerde avlanan balklarn uzun zaman bozulmadan saklanmas iin dondurma odalar ve souk muhafaza depolar vardr.

ekil1. 21: Orkinos parakete gemisi

30

1.8.11.4. Kaml El Oltas Gemileri

Bu gemilerle palamut-torik, orkinos gibi 'balklar, geminin bir kpetesine ve k tarafna sralanm ellerinde kaml oltalar bulunan balklar tarafndan avlanr. Olta inelerine canl yem taklr. Balklarn sraland kpete ve k boyunca denize yneltilmi dular vardr. Av balamadan ve av esnasnda bu dulardan kuvvetle su fkrtlr. Bylece denizde bir kaynama ve hareket oluur. Bu durum balklar aldatr. Bu avclkta iki tip gemi vardr. Biri Japon tipi dieri de Amerikan tipidir. Japon tipinde balklar bir kpete ve k boyunca sralanrlar. Kpr st arkadadr. Amerikan tipinde ise kpr st ndedir. Balklar geminin k tarafnda avlanrlar.

ekil 1.22: Japon tipi kaml el oltas gemisi

ekil 1.23: Amerikan tipi kaml el oltas gemisi

31

1.8.11.5. Srkleme Olta Takm Gemileri

Yemli srklenen olta takmlar ile su yzne ok yakn yzen balklar avlamak zere donatlm gemilerdir. Geminin iki yan tarafnda bulunan ve yukar doru kaldrlp indirilebilen iki bumbaya oltalar balanmtr. Elektrikli veya hidrolik makaralar yardm ile bu oltalar denizden ekilmektedir.

ekil1. 24: Srkleme olta gemisi

1.8.12. Pompa ile Balk Avlayan Gemiler

Bu gemiler zel yapda pompalarla donatlmtr. Av yaplaca zaman pompa su yznden aaya indirilir. Pompa bir bumba ucundaki kancaya asl vaziyettedir. Elektrikli kumanda ile pompa su iinde aa yukar veya saa sola doru hareket ettirilmektedir. Geminin dier tarafnda gece bal cezp etmek iin lambalar bulunmaktadr. Kk balklar a yaklanca pompa tarafndan emilip gemiye pompalanmaktadr. Gemide zel ayrc tarafndan balk sudan ayrlmaktadr.

ekil 1.25. Pompa ile balk avlayan gemi

32

1.8.13. ok Amal Av Gemiler

Bu tr gemiler, iki veya daha fazla deii tipteki av aletini sral olarak kullanmak zere hazrlanm gemilerdir. Geminin donatmnda fazla deiiklik yapmadan esas av aletinin kullanlamad zamanlarda baka tr av aletleri ile avclk yapacak ekilde dzenlemilerdir. rnein, uzatma a gemileri olta ve parakete balklnda kullanlabilmektedir. Yine trol gemileri uzatma a balklnda veya grgr gemileri trol balklnda ek donanmlar yardm ile kullanlmaktadr. Trol-grgr av gemisinin gverte dzenlenmesi ve donatlmas her ikisi av metodunu uygulayabilecek ekilde yaplr. Gemi trol yapacandan gemi gl olmaldr. Kpr st nde onun hemen arkasnda vin vardr. Makaralar, trol asklar grgr mataforalar, a makaras vb. donanmlar en iyi kullanlacak ekilde yerletirilir.

ekil 1. 26:Trol-grgr gemisi

ekil 1.27: Trol grgr gemisi

1.9. Avclkta Kullanlmayan Dier Balk Gemileri

1.9.1. Ana Gemiler
Bu gemiler, bir taraftan gemilerinin yakt, erzak, tatl su, tketim eyalar temin ederlerken dier taraftan av gemilerinin yakalayp getirdikleri balklar ilerler veya souk haval depolarda muhafaza ederler. Bunlarn yan sra av gemilerindeki personelin salk ve sosyal sorunlar ile de urar. Av gemileri yakalanan balklarla dolunca bunlar balk hllerinin bulunduu limanlara gtrrler. Ana gemiler, yakalanan balklar tuzlayp dondurduktan sonra souk hava depolarnda muhafaza eden gemiler, fabrika gemiler, gvertesinde av gemileri tayan gemiler diye kendi aralarnda snflandrlabilir. Fabrika ana gemileri av gemilerinin yakaladklar taze balklar, dondurulup souk muhafazaya alnd gibi gemi iindeki fabrikada konserve de yaplabilir. Bu gemilerde

33

makine dairesi ve personel kamaralar k taraftadr. Orta ksmda ileme ve dondurma tesisleri bulunur.

ekil 1.28: Fabrika gemisi

1.9.2. Balk Tama Gemileri

Bu gemilerde dondurma ve souk muhafaza depolar vardr. Av gemilerinin getirdii taze balklar bu gemilerde dondurulup souk muhafaza odalarnda depolandktan sonra sratle balk hli bulunan limanlara gtrmede kullanlan gemilerdir.

1.9.3. Kontrol Gemileri

Bu gemiler, av sahalarnn korumas iin alrlar. Karasular iinde veya uluslararas sularda avlanan gemilerin kanunlara ve uluslararas anlamalara uyup uymadklarnm denetlerler.

ekil 1.29: Kontrol gemisi

34

1.9.4. Aratrma Gemisi

Denizlerdeki balk stoklarnn tespiti, yani av alet ve donanmlarnn tecrbeleri, yakalanan balklarn kolayca denizden alnmas ile ilgili deneysel almalar hep aratrma gemileri tarafndan yrtlmektedir. Bu gemiler denizlerdeki canl eitleri, bunlarn yaama biimi ile deniz kirlenmesi zerinde de aratrma yaparlar

ekil 1.30:Balklk aratrma gemisi

35

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET lem Basamaklar

Fiziki grnmne gre balk gemisinin snfn tespit ediniz. Yaplan avclk trne gre balk gemisinin tipini belirleyiniz. Balk gemilerinin yapmnda kullanlan malzemeleri snflandrnz. Hangi malzemelerin hangi tip balk gemisinde kullanldn tespit ediniz. Balk gemilerinde bulunmas gereken makine aksamlarn kontrol ediniz Balk gemilerinin sahip olmas gereken teknik zellikleri belirleyiniz. Balk gemilerinin ksmlarn snflandrnz. Balk gemilerinde bulunmas gereken yaam ortamlarn ve zelliklerini tespit ediniz. Balk teknesinde alrken denizde gvenlik talimatlarna, kesinlikle uyunuz. Snflandrma yaptnz balk gemilerin donanm zelliklerini aratrnz. Snflandrma yaptnz balk gemilerin sekil ve yap zelliklerini aratrnz. Gvertede kullanlan avadanlklarn bakm ve tutumuna zen gsteriniz Yannzda su ortamnda bozulmayacak kt kalem ve benzeri gereler bulundurunuz. alma sonrasnda lm cihazlarnn suya temas eden paralarn tatl su ile ykadktan sonra iyice kurulayp orijinal ambalajlarna yerletiriniz

neriler

36

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgileri lnz.

1.

Aadakilerden hangisi av gemisi deildir? A) B) C) D) E) Trol gemileri Grgr gemileri Fabrika gemileri Olta ve Parekete gemileri Voli gemileri

2.

Balk teknesinin hz ve manevra yetenei zerinde aadakilerden hangisi etkili deildir? A) B) C) D) E) Teknenin boyu Teknenin genilii Teknenin deplasman Teknenin tirimi Teknenin seyir donanm

3.

Aadakilerden hangisi balk teknesinin draftn tanmlar? A) Omurgasnn stnden ykl su hattna kadar olan mesafadir. B) Tonaj ldr. C) Puruva balangcnda pupa sonu arasndaki yatay mesafedir. D) En geni yerindeki yatay mesafedir. E) Omurgasnn stnden ykl su hattnn altna kadar olan mesafedir.

4.

Gros tonaj tayininde kullanlan forml aadakilerden hangisidir? A) GT.=AxB B) GT =VxH C) GT= rxV D) GT=KxV E) GT=K1xh

37

5.

6 Knot hzndaki teknenin boyu aadakilerden hangisidir? A) 6x6=36 ft B) 6x5= 30 ft C) 6x4= 24 ft D) 6x3= 18 ft E) 6x2= 12 ft

6.

Aadaki trol gemi tiplerinden hangisi lkemizde kullanlmaktadr? A) B) C) D) E) Yandan ekmeli trol gemisi Ktan ekmeli trol teknesi Beik trol teknesi Ktan ekmeli trol nden ekmeli trol teknesi

7.

Geminin ve iindeki yakt, su ve personelin tonaj arlna ne ad verilir? A) Gros tonaj B) Deplasman tonaj C) Net tonaj D) Detveyt tonaj E) Net hajim

8.

Grgr gemilerinde aadaki ksmlar bulunmaz? A) B) C) D) E) Halat bzme vinci ekme makaras Yardmc bot Fish pomp Gzc direi

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz.

38

UYGULAMALI TEST
Yaknnzda bulunan liman veya balk barnana giderek balk gemisinin snfn, tipini, ksmlarn ve teknik zelliklerini tespit ediniz. Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLERI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Fiziki grnmne gre balk gemisinin snfn tespit ettiniz mi? Yaplan avclk trne gre balk gemisinin tipini belirlediniz mi? Balk gemilerinin yapmnda kullanlan malzemeleri snflandrnz m? Hangi malzemelerin hangi tip balk gemiinde kullanldn tespit ettiniz mi? Balk gemilerinde bulunmas gereken makine aksamlarn kontrol ettiniz mi? Balk gemilerinin sahip olmas gereken teknik zellikleri belirlediniz mi? Balk gemilerinin ksmlarn snflandrdnz m? Balk gemilerinde bulunmas gereken yaam ortamlarn ve zelliklerini tespit ediniz mi?

Evet

Hayir

DEERLENDRME Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn Evet olmas hlinde bir sonraki uygulama faaliyetine geiniz.

39

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda balk gemisini grgr teknesi olarak donatabileceksiniz.

ARATIRMA
Limanda bulunan bir grgr teknesine giderek Grgr teknesinin eklini ve boyutlarn, Grgr teknesinin yap ve teknik zelliklerini, Grgr teknesinin donatmnda kullanlan makina ve aksamlar, Grgr teknesinin bulunmas gereken elektronik seyir, haberleme cihazlar ve balk bulucu cihazlar, gzlemleyiniz. Edindiiniz bilgileri kayt altna alarak retmeniniz ve arkadalarnzla paylanz.

2. GIRGIR TEKNESN DONATMAK

Grgr avclnda kullanlan ve "Karadeniz tipi" olarak adlandrlan teknelerin boylar 1540 m arasnda, motor gleri ise 2501150 BG arasnda deimektedir. Sz konusu bu teknelerin byk bir orannn (% 61'nin) 1980 ylndan sonra ina edildii ve zellikle bu yldan sonra yaygn olarak retimde sac malzemenin kullanld grlmektedir.

2.1.Ana Boyutlar
Hlen geleneksel yntemlerle ina edilmeye devam eden Karadeniz tipi balk gemilerinde yatrmc kii veya firma tarafndan belirlenen tek dizayn parametresi gemi boyudur. Gemi boyunun bilinmesi yapm ustalar tarafndan sz konusu geminin imalat iin yeterli olmaktadr. Geminin; genilik, derinlik draft gibi dier ana boyutlar gemi boyu esas alnarak belirlenir. Sz konusu gemiler iin yaygn olarak kullanlan deerler; boy-genilik iin L/B=3.33, boy-derinlik iin D=8,3310 ve genilik-draft iin B/T=2,5 tir [5].

40

Resim 2.1: Grgrteknesi

2.2. Genel Yerleim Plan

Grgr tekneleri, ilk kullanldklar gnden zamanmza kadar teknolojik gelimelere bal olarak baz deiiklikler gstermekle beraber, donanmlar asndan genel olarak tekne ii, gverte st ve kpr st donanmlar olmak zere ana balk altnda toplanabilir.

2.3.Tekne i Donanm
Teknenin k ksm genel olarak ayna k eklindedir. Ancak son yllarda k st tasarmnda, yardmc botun konulmasna ve an kayarak kolayca denize atlmasna imkn salayacak ekilde nemli bir deiiklik yaplmtr. Makine dairesi gverte altnda ka yakn yerletirimi olup genel olarak ana makine, jeneratr ve pompalan iine alr. Pervane kanatlan 3 veya 4'l olup ana makine adedine bal olarak tek, ift veya uskurlu olabilmektedir. Dmen sistemi hidrolik veya elektroniktir. Yakt tanklar kapasiteye bal byklklerde olup simetrik olarak gverte altnda ve ka yakn olarak yerletirilirler. Tatl su tanklar genel olarak teknenin ba veya k ksmnda gverte altnda bulunur Denizlerimizde grgr balkl av sahalar sahilin pek uzanda olmad ve balkln hemen hemen gnbirlik olmas nedeniyle, tatl su tanklar kk kapasitelerde olmak zere gverte stnde de bulunabilir. Balk ambar genellikle ortada yer alr. Ancak grgr tekneleri genellikle yanlarnda ayrca bir tayc tekne bulundurduklarndan nadiren bu ambara gereksinim duyarlar. Bununla beraber ak denizde balklk yapan grgr

41

tekneleri, yanlarnda tayc tekne bulundurmad iin, balk muhafazasna uygun souk depolama ambarlarna sahip olacak ekilde tasarlanr veya modernize edilirler.

2.4.Gverte Ara Gere Donanmlar

Grgr ann altrlabilmesi iin gerekli olan aralar burada bulunur. Bu aralar genel olarak; ana direk ve diree bal bir eksen etrafnda dnebilen bom direkleri, bom direine bal mekanik veya hidrolik sistemle alan a toplama makaras, istinga halatn basan vin, tel ve halatlarn geirildii sabit ve hareketli makaralar ve elik mapalarn takld mataforadan oluur.

2.5.Kpr st Donanmlar
Denizlerimizde alan grgr teknelerinin kamaralarnn bulunduu alan, teknenin ortasndan ba tarafa doru olup yaklak olarak ana gvertenin 1/3'lk bir ksmn igal eder. Bu alan en az 1520 kiiyi barndracak bir kapasitede olup, mutfak, lavabo, tuvalet, banyo ve yaam alan gibi meknlar kapsar. Gverte st yaplan en az iki katl olup kpr stnde seyir ara gereleri, balk bulucu ve haberleme cihazlan bulunur.

Resim 2.2: Grgr an toplayan grgr teknesi

Grgr gemisi analiz edilerek geleneksel tasarmn fiziksel, hidrostatik, stabilite, ve genel mukavemet karakteristikleri tespit edilmitir. Hidrostatik: lkemizdeki grgr gemilerinin ounluu 30 m civarndadr. Bu gemilerin gemi endaze plan kontrol edilip, en kesitleri tespit edilip ve WOLFSON UNIT adl bilgisayar program kullanlarak gemi hidrostatik ve stabilite karakteristikleri elde edilebilir. Bu karakteristikler; gemi deplasman, sephiye merkezinin boyuna ve dey konumu (LCB, VCB), yzme merkezinin boyuna konumu (LCF), bir santim batma tonu (TPC), bir santim trim momenti (MCT) dir.

42

Ana deerler Tam boy Loa=30 m Ykseklik D=3 m Su hatt boyu Lwl=27 m Su ekimi T=2 m Dikeyler aras boy Lbp=26 m Deplasman =197,3 ton Maksimum genilik B=8.25 m Blok katsays cb=0.43 Su hatt genilii Bwl=7.92 m Motor gc BHP=422 olmaldr. Statik: Balk gemilerinin alma koullarnn arl ve deikenlii dolaysyla, bu gemilerin can ve mal gvenlii ynnden yeterli bir denizcilik ve stabiliteye sahip olmalar gerekmektedir. Balk gemilerinde stabilite, geminin yklenme durumlarna gre deiiklik gsterdiinden farkl koullar altnda incelenmelidir. Bu karakteristik koullar: Donanmsz bo gemi (light ship) durumu Limandan ayrl durumu Yar ykl olarak av blgesinden ayrl durumu Tam ykl olarak av blgesinden ayrl durumu

Donanmsz bo gemi, sadece kuru tekne ve makina arlndan ibaret olup hibir donanm ve ekstra arlk ihtiva etmez. Limandan ayrl durumunda tekne; gerekli av ve seyir aralaryla donanm olarak, personel, yakt, ya, su, kumanya, buz vs. arlklar bulundurur. Av blgesinden ayrlrken teknedeki sarf malzemelerinin yarsnn harcand ve balk ambarnn yarya veya tam olarak dolu olabilecei dnlr. Genel mukavemet: Bu ksmda, geminin orta kesitinin Loyd Kurallarna uygunluu kontrol edilmelidir. Bu maksatla ilk olarak gemiye ilikin arlk kaldrma kuvveti diyagram bulunup, bundan yararlanarak da yk diyagram ile kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar izilmelidir. Bu almada inceleme konusu olan balk gemileri iin en kritik ykleme durumu limandan ayrl durumudur. nk bu durumda gemi ortasnda bulunan ambar tamamen bo ve ularda bulunan tanklar ise tamamen dolu olduu iin maksimum eilme momenti sz konusudur.

Deplasman bykl asndan bakldnda balk gemilerinde limandan ayrl durumundaki deplasmann yan ykl durumdaki deplasmana yakn olduu grlr. Bu nedenle n tasarm aamalarnda arlk deplasman dengesi yan ykl durumdaki deplasman gz nne alnarak kurulur.Karadenizde imal edilen grgr gemilerinde B/D oran ortalama olarak 2.67 iken benzer dier gemilerde bu oran ortalama olarak 2.23 deerinde olmaktadr. Gemi geniliinin byk tutulmas daha geni bir gverte alan salamaktadr. Bu durum balk alarnn k stnde daha rahat istiflenmesine ve balklk aktivitelerinin de kolayca yrtlmesine imkn salamaktadr. Gemi yksekliinin de az olmas alarn denize atlp toplanmas srasnda avantajl bir durum dourur.

43

Karadeniz de imal edilen balk gemilerinin gverte st yaplan avc tekneler iin kat tayc (yedek) tekneler iin iki kat olarak yaplmaktadr. katl kamara yapm eilimi zellikle son on ylda artmtr. nceleri iki katl olarak yaplan gemiler gnmzde katl olarak yaplmaktadr. Bu eilimin bilimsel olarak kesin bir izahn yapmak mmkn olmamakla beraber balklarla, yaplan grmelerde denizi ve k stndeki balklk faaliyetlerini daha kolay gzlemleyebilmeyi gereke olarak gstermilerdir. ok katl kamaral yapnn esas olarak balklarn ifade ettikleri gerekelerden deil de prestij ve konfordan kaynaklandn sylemek daha doru bir saptamadr. Sz konusu balk gemilerinin yaam mahallerinin de olduka lks ve konforlu bir donanma sahip olduklar grlmtr. Prestij unsurunun makine gcnn belirlenmesinde de etkin olduu gzlenmitir. Yaplan n hesaplamalar sonucunda balk gemilerimizin gereinden ok fazla gce sahip makineler kullandklar anlalmtr. Bu durum kukusuz mhendislik hesaplamalarna dayanmayan ve tamamen balknn kiisel isteinin bir sonucudur. Blge balk gemilerinde ana makine adedinin artrlmas ynnde de bir eilim sz konusudur. nceleri tek makineli olarak yaplan gemiler imdilerde iki ve bazen de makineli olarak yaplmaktadr. Ana makine says kadar da pervane kullanlmaktadr. Pervane seimi de tamamen gelenekseldir.

2.6.Grgr Teknesinde Bulunmas Gereken Aralar

2.6.1.Grgr Alar
Balklarn etrafn evirmek ve bunlar a ierisinde hapsetmek suretiyle yakalanmalarn salayan ve pelajik balklarn istihsalinde kullanlan alara evirme alar denilir. Grgr alar evirme alarn en karakteristik olanlardr. Sr evrilince kurun yakada halkalar ve bu halkalardan geen tel halat yardm ile kurun yaka bzlp gemiye alnr. Sonra mantar yaka ve a toplanr. En sonunda torba ksmna toplanm olan balklar gemiye alnr. Grgr alar ile balk avclnn yaplmas kosullar unlardr; Denizin s blgelerinde ilkbahar su scaklnn uygun olmas Suyun s blgelerinde youn ve bol ekilde yzen balk srsnn bulunmas. Deniz koullarnn avcla elverili olmas, koulunda yaplabilir.

Avclkta kullanlan alarn yaplmasnda gz nnde bulundurulacak hususlar ise; Baln su iindeki hareket ve alkanlklarn bilmek, An uzunluu ve derinliim tayin etmek, An ekli ve yapsn belirlemek, A ve halat malzemesinin seimi,

44

A, gz genilii ve kullanlacak ipliin kalnlnn saptanmas, Sarkma nispetinin saptanmas, Kurun yakann arl ve kurunlarn miktarnn saptanmas, Mantar yakada kullanlacak yzdrclerin saptanmas,

Ayrca, an bykl, kullanlaca geminin tonaj ve donanmlarnn da gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Trkiye'de kullanlan grgr alar da Akdeniz lkelerinde ok eskilerden beri bilinen ve kullanlan bir av aracdr. Ancak, ilk modellerine gre bugn kullanlanlar olduka evrim geirmitir. Grgr alarnn boyutlar avlanacak baln trne ve av sahasnn zelliklerine gre deimektedir. Ortalama olarak 500700 m uzunluunda, 100150 m derinliindedir. A gz genilii avlanmak istenen baln bylne, gre deiir. rnein, hamsi iin 67 mm, palamut-torik iin 1622 mm olur (dmden dme). Avlanlan baln trne gre, uskumru grgr, palamut grgr, hamsi grgr gibi adlar alrlar. Genellikle dikdrtgen biiminde olan bu alar, mantar yaka, gvde (tor), torba (bocilik), kurun yaka ve istingadan meydana gelirler. Gvde ve torbada ayn gz geniliinde a kullanlr. Ancak torba iin daha dayankl iplikten yaplm a kullanlr. Torba ksm 4070 m boyunda ve yaklak an derinliine eit derinlikte olur. Gvde a derinlii ve uzunluu eit iki parann birbirine birletirilmesinden meydana gelmi olup torba bu paralardan birisine eklenir. Torba ksmnda gz akl avlanlacak baln eidine gre deimekte olup yakalara sardon denilen kaln alar vastasyla te bir pot verilmek suretiyle donatlmtr, rnein 600 m. lik esas a, 400 mlik yakaya bu ekilde tespit edilir. Mantar yaka ipinin kalnl hamsi grgr iin 15 mm olup bu ipe 20 cm ara ile 1718 cm uzunluunda ve 34 cm apnda mantarlar veya plastik yzdrcler taklr. Kurun yaka ipi 6 mm. apnda olup, bu yakaya biraz daha irice olan bir ipe 25 cm. aralklarla geirilmi 5060 g arlnda kurun arlklar balanmtr. Mantar yaka an su yznde kalmasn, kurun yaka ise dibe batmasn salar bylece a su iinde yzeyden dibe doru bir duvar meydana getirir. stinga, kurun yakaya 5-7 m ara ile tutturulmu pirinten yaplm 8-10 cm. apndaki ince halkalardr. Bu halkalarn ortasndan sarma tel halat geirilir. Bylece balk srsnn etrafna evrilen an altn torba az gibi bzp balklarn kamas nlenir. Bir gemi ve bot yardm ile evrilen alarda an tamam ana gemide olup, bocilik an ilk denize indirilen ksmdadr. ki gemi ile evrilen alarda bocilik ana gemide kalacak ekilde istif edilir. An daha az olan dier paras yardmc gemide bulunur. A k stne kademeli olarak ve kolayca denize dklebilecek ekilde istif edilir; en stte de an dklmesi esnasnda amandra grevi yapacak olan kk bot yerletirilir. Grgr alarn donanm genellikle % 3033 nispetindedir. Ancak a toplama makinesi (power block) ile toplanacak alarda ve kla balk avclnda bu oran daha yksektir.

45

2.6.2.Yardmc Bot
Botlar 57 m boyunda sactan yaplm ve 3080 beygir gc makineleri bulunan teknelerdir. Bu botlar a teknenin arkasna bal tanabildii gibi, son yllarda yaplan av teknelerinin k tarafindan yaplan zel yere ekilerek orada da tanabilmektedirler. Bylece arkada yzerek gelen botun teknenin hzn engellemesi ortadan kaldrlm olur. nk bu av tekneleri baln bulunduu yerlere gnlerce seyir yaparak gitmektedir. rnein, Orta Karadeniz'de av yapan bir tekne bir gn sonra Dou Karadeniz'e veya oradan gereinde Marmara ve Ege'ye gitmektedir. Ava balamadan nce bot mola kancas denen bir kanca ile av teknesine balanr. Balk reisinin "Mola" komutu ile alar atlmaya balanr. An ba taraf ile elik halatn ba taraf bota balanr ve botun av teknesindeki mola kancas braklr. Bot olduu yerde kalr. Av teknesi a dkerek daire izer ve bota geldiinde an ve elik halatn dier ucuna bir cima atarak bota ulatrr. An ve elik halatn her iki ucunu alan bot an iinde kalr. An ve elik halatn ularn av teknesine ulatrdktan sonra an zerinden geen bot av teknesinin iskele tarafna geer. Burada kendisine av teknesinden atlan halat alr. Halatla birlikte av teknesinden belli bir mesafe uzaklar. Av teknesi a toplarken iine dmemesi iin halatla an ters istikametine av gemisini eker.

2.6.3.Balk Bulucu Cihazlar

Birinci Dnya Savandan ksa bir sre nce gelitirilip, harp yllarnda da kullanlan enfranuj nlar ile haberleme ve dman gemilerinin yerini saptama almalar bu cihazlarn esasn oluturmutur. nceleri seyir gvenlii ve asker amalarla kullanlan su alt iskandilleri ve enfranuj nlar gnderme ilemi, kinci Dnya Harbinden sonra daha da gelitirilerek balk srlerinin tespiti amacyla kullanlmaya balanlmtr. Aracn alma esasn elektrik enerjisini ses dalgalarna eviren bir gnderme ile su altnda herhangi bir cisme arpp geri dnen ses dalgalarn alternatif akm haline eviren bir alc tekil eder. Bu arata meydana gelen alternatif akm, bir amplifikatr vastasyla ykseltilerek zerinden akm geer bir ine vastasyla bir kt yzeyinde yanklar hlinde kaydedilir (ekogram) ya da ekranda grntlenir. Bylece baln cinsi ve miktar hakknda tahmin yapmak mmkndr. Balk bulma cihazlar yatay ve dikey olarak, yaklak 14200 kHz ultrasonik ses dalgalar gnderirler. Bu dalgalar, balk veya deniz dibine arparak geri dnerler. Bu arada dip veya balk arasndaki uzakln llmesi de mmkn olmaktadr. lk zamanlar ok basit ses bulma cihazlar kullanlrd. Gnmzde yardmc av arac olarak yaplacak avcln eidine gre deiik tip ve modelde balk bulma cihazlar gelitirilmitir.

46

Balk bulma cihazlar, balk avclnda olduu kadar, balk av aralarnn gelitirilmesi iin; an su iindeki deformasyonunu ve balk srsnn su iindeki davranlarn izlemekte nemli rol oynarlar. Grgr ve trol teknelerinde kullanlan balk bulucu cihazlarn en nemlisi sonar ya da dier adyla Yatay Balk Buluculardr. Sonarlar siyah beyaz ekranl veya renkli ekranl olabilirler. Yeni modelleri genellikle renkli ve eitli fonksiyonlara sahip zelliktedirler. Gnmzde balk teknelerinin balk bulmak amacyla srnn iine kadar girmesine gerek kalmakszn, gl sonarlar sayesinde birka mil uzaklktan bile rahatlkla balk srleri rahatlkla belirlenebilmektedir.

2.6.3.1.Echo-Sounder
Balk bulucu cihazlar, dikey ve yatay ynde kilohertz mertebesindeki ses frekanslarn puls'lar eklinde su ortamna gnderirler. Ortamdaki suya oranla younluu farkl olan cisimlerden yansyan bu puls'lar yine bu cihazlar tarafndan alnarak yanstmay yapan cisim hakknda bilgi verirler. Yalnz dikey ynde alan cihazlara genel olarak "Echo-Sounder" ad verilmektedir. Bunlar, Navigasyon aleti olarak kullanlmakta iken, daha sonra balk avlama ve bilimsel aratrmalarda da kullanlmaya balanmtr.

Kt kaytl

Display niteli Echo-Sounder.

Resim.2.3: Balk bulucu cihazlar

Echo-Sounder'ler ilk kez 1930'lu yllarda kullanlmaya balanmtr. Bir Echo-Sounder'in blok diyagram ekil 2.3te grld gibidir. 101000 kHzde iletim yapan EchoSonder'lerde puls tetiklenmesi time base (tetikleme zamann ayarlayc) nitesi tarafndan balatlr. Tetiklenen pulslarn sreklilik ve frekans boyutu Transmitter nitesi tarafndan yaplr. Transmitterin balatt ve transducer'in ald bu elektriksel pulsleri, su ortamna ses puls'i olarak aktarr. Yani transducer bir enerji dntrcdr.

47

ekil.2.1: Bir Echo-Sounder'in blok diyagram a-Hareket dorultusu, b-Deniz dibinden dnen eko

Frekans ve sresi (puls uzunluu) belirlenmi olan bu ses dalgalar, su ortamnda yaylrken rastladklar "suya oranla farkl younluktaki" cisimlerden yansrlar. Yansyan bu dalgalar yine transducer tarafndan alnarak alc ve ykseltici nitesine (Receiver/Afflplifier) iletilir. Alc nite, bu ok zayf elektriksel iareti kuvvetlendirerek kaydedici niteye aktarr. Bu nite ya klasik kaytl kaydedicidir, ya da ekrandr. Echo-Sounderlar kaytl olduunda, Receiver'den gelen elektriksel iaretin iddetine gre zel bir rulo kt zerine izilen gri ve siyah renkteki izgiler, bize tekne ile dip arasndaki cisim veya cisimler hakknda bilgi verir. Balk srlerinin grnmleri farkl trler iin deiik olmaktadr, istavrit (kraa) srleri daha ak renkte, ince izgiler eklinde grndkleri halde, hamsi srleri daha koyu bir grnt arz ederler. Eer hamsi miktar az ise o zaman ince izgiler hlinde grlr ki buna balklar seyrek anlamna "ince saman" veya "sinek" ad verirler. ok youn hamsi, srleri tabandan yzeye doru byk bir karart salar.

48

Resim 2.4.: Transducer ve Echo-Sounderin blok diyagram

Echo-Sounder'larda ise echo sinyalinin iddet seviyesine gre krmz, sar ve yeilin tonlar ile yansma yapan cisim markalanr. Dolaysyla hava keseli youn balk srs dip yaps, batk gibi younluu suya gre ok farkl olan cisimler ekranda krmz renk tonlar ile belirlenirken, zellikle uzaktaki seyrek balklar, amurlu dip yaps ahap yaplar sar ve yeil tonlarda belirti verirler. Echo-Sounderlarda deiik frekanslarda amaca gre 0,1 ms'den 10 ms'ye kadar deiik boylarda puls uzunluu seilir. Balk avlamak amac ile kullanlan bir echo-sounder, avlayaca baln yapsna gre ve ayn anda bulunduu derinlie gre puls uzunluunu seebilir. Zira kk balklar yakndan alglayabilmek iin mmkn olduu kadar sk pulsler ve ykseke bir frekans semek zorunludur (rnein; 30100 kHz gibi). Su ortamnda yaylan akustik dalgann frekans ne kadar dkse, ses dalgasnn ulaabildii mesafe de o kadar artar. Dolaysyla byk ve uzak objelerden echo alabilmek iin alak frekansl ultrasonik dalgay uzun pulslerle gndermek daha avantajl olaaktr.

2.6.3.2.Sonarlar
lk kez 1950 knda, G.O. Sars adl tekneye monte edilen sonar, balk bulucu olarak ina edilen sonarlarn ilkidir. Daha sonraki yllarda sonarlar da, Echo-Sounderler gibi byk gelimeler gstermilerdir. Sonarlar da Echo-Sounder'ler gibi Puls-Echo sistemine gre almaktadrlar. Fakat sonarlarda kullanlan transducer farkllk gsterir. nk sonar, puls'lerini istenilen eimde gnderebilmektedir. Bu eim, su sathndan 90'ye kadar deiebilir, ite bunu temin eden sonarn zel yapdaki transduceridir. Aada bir sonarn blok diyagram grlmektedir. Verici, Time Base nitesi tarafndan elektrik akm verilerek altrlr. "Time Base" ile tetiklenen verici, puls retmeye balar ve puls'leri transducera iletir. Elektriksel enerji transducer tarafndan akustik enerjiye dntrlr. Pulsler suda yaylmaya balar ve yolu zerindeki cisimlerden yansrlar. Yansyan bu sinyaller tekrar transducere ulatnda burada elektriksel enerjiye dnrler. Elektriksel enerji alc Amplifikatr tarafndan ykseltilir

49

Bylece akustik dalgann transducerdan kp geri dnene kadarki zayflamasn telafi eden nitede grevini tamamlam olur.

ekil.2.2: Bir sonarn basit blok diyagram

Vericiyi tetikleyen "Time Base" nitesinin bir grevi de iletiimin yapld oran kontrol etmektir.

2.6.4 Hidrolik ve Mekanik Cihazlar

Grgr teknelerinde bulunan balca mekanik ve hidrolik cihazlar her geen gn gelimekte ve bir yenisi eklenmektedir. Bylece av daha kolay, daha seri ve az insan gc ile yaplr duruma gelmektedir. Bunlarn balcalar; a makaralar (power block), rgatlar, mataforalar, krklar ve balk pompalar (fish pump) dr.

2.6.4.1.A Makaralar (Power Block)

A makaralar i ksm przsz kauukla kapl, aa zarar vermiyecek yapda, mekanik ve hidrolik olarak iki tiptir. Genelde kk olanlar ve ok az oranda kullanlanlar mekanik makaralar, geni apta byk grgr ekiplerinde kullanlanlar ise hidroliktirler.Mekanik olanlar bir ip vastasyla ve insan veya rgatlar yardmyla altrlmaktadr. Bu tipte olanlara kk kraa ve kefal grgrlarnda rastlanmaktadr. Bunlarda makara iinden geen sonsuz halat rgatlara balanarak makarann istenilen ynde dnmesini salar.

50

Resim 2.5: Mekanik a makaras 1.Palanga, 2.Makarann palangaya tutma halkas, 3.Makarann alp kapanan st kolu, 4.Makara gvdesi, 5.Makaray ynlendiren kulaklar, 6.Kulaklara bal halatlar, 7.Ykseltme alaltma palanga makaras, 8.Makara bom direi.

alma prensibi olarak hidrolik makaralara benzer ondan da ayn ilemler yaplr. Hidrolik makaralar ise makara ierisindeki dililerin dndrlmesini hidrolik gle yapan makaralardr. Bunlarn g kayna jeneratrlerdir. nk an toplanmas annda ana makinalar stop edilmektedir. Hidrolik makaralar giderek yaygnlamtr. nk bunlar

51

daha byk, daha ar ve fazla g isteyen alarn ekilmesinde kullanlmaktadr. Bir grgr av teknesinde ana bom direine bal bom direi bulunur. Bunlar k stne dnk olan alarn toplanmasnda grev yapan powerblock (a makaras)n tamaktadr. A makaras bu direin ucuna yerletirilen kk apl bir makaraya palanga sistemi ile baldr. Bu sistemle a makaras, alar toplanaca zaman k stne palanga yardm ile indirilir.

Resim 2.6: Bir grgr av teknesindeki ana bom direi ve dier tayc bom direkleri 1. 2. 3. 4. 5. Ana bom direi, A makarasn tayan direk, Roi an tayan direk, Balk pompas hortumunu tayan direk, 5. Farkl direklerin ana bom direine balantlar.

Resim 2.7: Bom direklerinin almasn salayan rgat

A makarasnn st kolu alarak an ba ksm (kanat ksm) makara zerinden geirilir. A makaras palanga yardm ile makara direinin ucuna ykseltilir. Bu duruma gelen a makaras alar ekmeye hazrdr. Alar makaradan geerken hem kontrol edilmekte, hem aa taklan yabanc cisimler ve a gzndeki balklar temizlenmektedir. Bu nedenle makara istenildiinde durdurulabilmekte veya geriye altrlabilmektedir. Makaraya binen yk srekli kontrol edilir. Aksi halde ar yklenmelerde makara direinin krlmas olasdr. Bu nedenle, makara direi dier direklerde olduu gibi, ana bom direine metal borularla balantldr. Ancak bu balantlar bu direin hareketini engellemez, tama gcn artrr. nk direk belli ada hareket alanna sahiptir.

52

Resim 2.8: Diree ekilmi olan alar ekmekte olan a makaralar

2.6.4.2.Irgat, Matafora ve krklar

Irgatlar avcl kolaylatran yardmc aralardr. Bunlar mekanik ve hidrolik olarak iki eittir. nceleri ana makinaya bal olarak mekanik alan bu aralar son yllarda gl jeneratrlere bal hidrolik sisteme dntrlmtr. Alarn altnn baslmasnda gl halatlarn makaralara sarlmas bu aralarla yaplmaktadr. Mekanik sistemdeki rgatlarda bulunan st makaralardan (fenerlerden) tur dnen elik halat daha sonra kol yardm ile krklara sarlmakta idi. Bu krklarn biri sabit dieri her yne dnebilen "frdnd krk"tr. Bu sistemde elik halat eken ve saran sistemler ayr ayr almakta idi.Ayrca frdnd kra sarlan elik halatn ana kra (sabit krk) aktarlmas gerekmekte idi. Bu aktarma ilemi gemiciler iin zor ve tehlikeli idi. nk burulan elik halatn almas annda arada kalan parmak, el ve kollar kesmekte idi. Bu mahzurlu ynleri ve glkleri nedeniyle mekanik rgatlar gnmzde byk lde hidrolik rgatlara dntrlmtr.

Resim 2. 9: Hidrolik rgatlar ve kra sarlm istinga halat

53

Resim 2.10: Ana makineya bal olarak alan Resim 2.11: elik halatlarn yarsnn sarld rgatlar ve stndeki dikey fenerlikler. Frdnd krk.

Hidrolik rgatlar tek kii tarafndan idare edilebilen ve ektii elik halatlar krklara sarabilmektedir. Ayrca bunlar tasarruf salama yannda tehlikesizdirler. Halatlarn toplanmasnda kra dzgn sarlmasn salayan, bir boru zerinde hareketli kk bir makara bulunmaktadr. Bu rgatlar arzu edildii hzda hareket ettirilebilmektedir. Bu hz elik halatn ekiminde ortaya koyacak ekme gcne gre deiir. Genellikle hzl hareket eden palamut, lfer, orkinos gibi balklarda sz konusudur. nk bu balklarn an altndan amas nlenmektedir. Ayrca taban amur ise, an kmesi (amura oturmas) szkonusu ise hzl hareket ettirilerek an altnn hzl baslmas salanr. Hamsi gibi hareketi yava olan balklarda daha dk devirli ve yava olarak sarlr. Eer hamsi srs fazla tahmin ediliyorsa ada tahminden fazla balk kalma durumu szkonusu ise basma hz da buna gre ayarlanr. An altnn baslmas amac ile ekilen bu elik halat teknenin kenarna (kpete) srtnerek hem ekmenin zorlanmas, hem de srtnme nedeniyle anmalara neden olur. Bu mahzuru ortadan kaldrmak iin mataforalar teknenin sancak kpestesi iin taratma, zel olarak glendirilmi kaln sac levha zerindeki yuvaya, drt ynde hareket edebilecek ekilde yerletirilir. L seklinde ii dolu boru demirden olan bu mataforalar susta vastasiyle istenilen ynde sabitletirle bilmektedir. Mataforalarn uunda kaln zincirlere yerletirilen, st ksmndaki bir mentee vastasyla alp kapanabilen makaralar mevcuttur. elik halat bu makara iinden geerek rgata gelir.

54

Resim2.12: Mataforalar 1. 2. 3. 4. 5. 6. Matafora ana govdesi, elik halat, Susta, Makara, Mentee, Kilit.

2.6.5.Balklar Tekneye Almada Kullanlan Sistemler 2.6.5.1. Kital (Roi)

Grgr ann bocilik ksmnda balklarn toplanmasna tava ilemi denir. Tavalanm baln tekneye alm kital ( roi) ad verilen a ile yaplr. Kital 1-2 ton kadar balk alabilen a torbadr. 6080 gz eninde 68 m uzunluundaki kital ile motora alnmaktadr. Bu a torba roi direine (en uzun bom direi) asl olup alt ksm kursun donanmldr. Tavann iine braklnca kurun yaka tavann iinde batar. Kurun yaka halatlarnn iki ucu tekne zerine monte edilir. Bu a iine dolan balk ykseltilir ve tayc tekneye alnr.

2.6.5.2. Fish Pomp

Fish pomp ad verilen hidromekanik balk pompas devreye girdi. Bu balk pompalar tava edilmi hamsiyi a iinden su ile birlikte almakta, daha sonra su ile hamsiyi ayracak dzene gelmekte, su bir boru ile teknenin bir kenarndan darya atlrken, sudan ayrlm bal tayc tekneye yklenmektedir. Balk pompasnn emici ksm tava iine indirilir, tavadaki balk su ile birlikte emilir. Kazan ksmna kadar bol su ile gelen balk burada ayrlr. Su teknenin kenarndan akar balk ise tekneye aktarlr. Ayn ara tayc teknelerle limanlara getirilmi olan bal eer ilenmek iin fabrikalara gidecekse dkme olarak kamyonlara, kasalanacaksa kasalara nakletmek iin kullanmaktadr. Fish pumplar hem zaman hem de igc tasarrufu salamakta, ii nemli derecede kolaylatrmaktadr. 4050 ton baln kovalarla tayc tekneden kamyon veya kasalara nakli ok uzun zaman almaktadr.

55

ekil 2.3: Balk pompasnn plan

2.6.6. Haberleme ve Seyir Aralar

Her teknede yasa gerei en az bir VHF ve bir de halk band denilen C.B. telsiz bulunur. Ayrca sisli havalarda yn tayini yapmak, atmay nlemek iin de bir su st radar mevcuttur. Bu aralar kullanmak iin telsiz operatr belgesi gereklidir. Her gemi, seyir yapaca sulara gre tehlike emniyet haberlemelerini yapabilecei yeterli miktarda telsiz cihaz ile donatlm olmaldr. Telsiz donanmnn cinsi ve miktar; geminin byklne gre deil, seyir yaplacak deniz sahasna gre belirlenmektedir. Ancak, u da unutulmamaldr ki, deniz sahalarna bulundurulacak telsiz cihaz talepleri artarak oalmaktadr. Sadece kysal sularda seyir yapan gemiler; VHF donanmna sahip olmalar yeterlidir. Bunlarm yan sra, VHF cihaz, R/Telefon ile alma ve gnderme eklinde genel haberlemeleri de yapabilecek durumda olmaldrlar.

2.6.6.1. Portatif VHF El Telsizi

GMDSS sisteminde, can kurtarma aracnda bulundurulmas gereken telsiz cihazlarndan bir tanesidir. Bu cihazlar; gemiyi terk ederek can kurtarma aracna binen kazazedeler ile, arama almalar yapan gemiler arasnda yaplacak haberlemeler iin dzenlenmitir. Bu VHF el telsizleri, deniz bandnda ve sadece ses iletiimi eklinde almaktadr. Yani DSC (Dijital selektif ar) zellii yoktur. IMO standartlarna gre bu cihazlar; VHF 16. kanalda ve ayrca bir dier kanalda almaldr. Telsiz ile ilgisi olmayan kiiler (herkes) tarafndan ve ayrca eldivenli bir personel tarafndan kullanlabilecek durumda olmaldr. Kanal deitirme ilemi hari, tek elle kullanlabilmeli ve kullancnn elbisesine tutturulabilmelidir. Bir metre yksekten sert bir zemine dmeye kar dayankl olmaldr. Bir metre derinlikte, en az 5 dakika su

56

geirmez durumca olmal ve 45C termal ok durumunda da su geirmezliini srdrmelidir. Deniz suyu ve yadan ar derecede etkilenmemeli tasarm can kurtarma salna zarar verecek ekilde keskin, sivri olmamal, kk ve hafif olmaldr. Ayrca iyi grlebilecek sar/turuncu renkte olmal ya da zerinde cihaz evreleyen sar/turuncu renkli bir erit bulunmaldr. Gnee uzun sre maruz kalma durumunda rmeye kar dayankl olmaldr.

2.6.6.2. NAVTEX
Dar bant dorudan yazan telgraf teknii (NBDP) kullanlarak, otomatik telgraf sistemi (R/Teleks) ile belirli ky istasyonlar tarafndan gemilere, denizcilik ve meteorolojik uyarlar ile, acil bilgilerinin yaynlanmasnda kullanlan uluslararas servise ksaca "NAVTEX" denilmektedir. Uluslararas denizcilik uyar servisinin bir eleman olan ve GMDSS'de nemli bir grevi olan NAVTEX; kydan yaklak 300 mil mesafeye kadar olan denizlere ait yukarda bahsedilen yaynlarn yaplmas iin kullanlmaktadr. NAVTEX yaynlan, uluslararas alanda ve seilmi belirli istasyon tarafndan tek bir frekanstan (518 kHz)1 yapld iin, yayn sreleri; bu yayn yapan istasyonlarn yaynlarna mdahale etmeyecek ekilde dzenlenmitir. Her bir NAVTEX yaynma ayrlan sre on dakikadr. Tarifeli NAVTEX yaynlan sekiz saati gemeyecek aralarla yaplmaldr. Ancak genelde bu yaynlar drder saat ara ile yaplmaktadr. NAVTEX yaynlar srasnda, istasyonlara ayrlan bu srenin (on dakika) almamas iin yaynlarn bir tek dilde yaplmas arzu edilmektedir ve tek bir dil kullanldnda bu dil ingilizce olacaktr. lkemizdeki meteorolji istasyonler;Orta ve Dou Karadeniz; Samsun, Hopa, Trabzon, Giresun, Ordu ve Sinoptur. Bat Karadeniz ve Marmara; stanbul, nebolu, Zonguldak, Kireburnu, Kumky, Tekirda ve anakkaledir. Ege ve Bat Akdeniz; zmir, Gkeada, Ayvalk, Dikili, Kuadas, Bodrum ve Marmaristir. Orta ve Dou Akdeniz; Antalya, Finike, Anamur ve Alanyadadr. lkemiz kylarnda meteorolji istasyonlar dinleme kanal olarak kanal 16y alma kanal olarak 67yi kullanarak meteorolojik yaynlar yapar. alma saatleri 09.00 09.15 , 12.00-12.15, 15.00-15.15, 18.00-18.15.21.00-21.15tir. Yaynlar Trkedir. Samsun, zmir ve Antalya ngilizce yayn da yapar.

2.6.6.3. GMDSS Haberlemeleri

Tamamen gemilerin tercihine bal olarak; ya yersel servis kullanlarak yani MF, HF ve HF frekans bantlarndan ya da Inmarsat uydu frekanslarndan yaplabilmektedir.

57

Deniz ticaret filomuzun byk bir ksmn, Akdeniz iinde ve yakn sularda alan kk tonajl gemilerin oluturmas nedeniyle, gemilerimizin GMDSS telsiz donanmlarnn seiminde, yersel haberleme sisteminin tercih edilmesi daha uygun olacak gibi gzkmektedir. Yani, yeni sistemdeki tehlike-emniyet haberlemeleri MF, HF ve VHF frekans bantlar kullanlmak suretiyle, kesintisiz ve emniyetli bir ekilde srdrlebilecektir. Ancak, uzak dou ve Pasifik gibi okyanus tesi seyir yapan gemiler iin Inmarsat uydu terminallerinin en azndan cihaz iftleme olarak tercih edilmesi uygundur. Konu lkemiz asndan deerlendirildiinde, yersel servis kullanlarak yaplacak GMDSS haberlemeleri n plana kmaktadr. GMDSS'in (yersel servisteki) zn oluturan DSC tekniini ise n plana kar. Bu "DSC" ar teknii dijital selektif ar teknii

GMDSS'in karasal haberleme dalnda ayrlmaz bir paras olup; gemi ve ky istasyonlar tarafndan VHF, MF ve HF bantlarnda kullanlacak ekilde planlanmtr. (Uydu sisteminde DSC teknii kullanlmamaktadr). DSC sistemi; tehlike amal arlarn yan sra, uluslararas alanda anlama salanm kodlarla her trl arlarn yaplabilecei geni kapsaml bir sistemdir. Yani DSC vastasyla; radyotelefon ya da radyotelgraf talebi gibi genel haberleme amal deiik tip arlar da yaplabilir. Ayrca; yine DSC arlaryla, VHF ky istasyonlar vastasyla; gemidenkaraya ya da kara telefon abonesinden-gemiye doru tam otomatik radyotelefon haberlemeleri de yaplabilmektedir. DSC acelelik, emniyt ve rutin arlar; "btn gemilere", "bir istasyona" ya da "bir grup istasyona" hitaben gnderilebilir. Ancak, tehlike alarmlar otomatik olarak "btn istasyonlara" hitaben yaynlanmaktadr. Denizde VHF telsizleri alma kanal tablo birde gsterilmitir.

2.6.6.4. Magnetik pusula

Yer kresinin mknats alannn etkisi ile alan ve yn gsteren bir seyir aletidir. Bu pusulalar ok eski zamanlardan beri kullanlmaktadr. Bugn birok teknede magnetik pusula hl birinci derecede veya yegne kullanlan pusuladr. Cayro pusla bulunan gemilerde ise ikinci derecede kullanlan pusuladr. Magnetik pusula (magnetik compass) magnetik kutbu, cayro pusula hakiki kutbu gsterir.

58

ekil 2.4 Manyetik pusla semas

Milletleraras Denizde Can Emniyeti Szlemesi (SOLAS)nin gerei olarak 150 gross tona kadar olan her tekne en az bir adet 150 gross tondan byk her tekne en az iki adet magnetik pusula tamak zorundadr. Gemide cayro pusulann bulunmas bu kural hafifletmez ve ortadan kaldrmaz. Bir manyetik pusula; pusula sehpas, pusula tas ve pusula kart olmak zere ana ksma ayrlr. Pusula sehpas: Pusula sehpas, pusula tasn ve onun iinde bulunan pusula kartn tayan, ona kaidelik ve koruyuculuk yapan, geminin yalpalamas veya ba-k yapmas nedeniyle meydana gelen hareketleri, pusula tasna iletmeyen ve gemi bnyesindeki mknatsiyeti nlemek zere kullanlan aparatlar tayan bir sehpa veya dolaptr. Pusula sehpas tahtadan veya fiberden yaplmaktadr. Sehpa bnyesinde manyetik demir veya elik bulunmaz.

59

Pusula tas: Pusula kartn tayan ve d etkilerden koruyan, alt st tabanlar cam olan silindirik (sulu puslalar iin) veya st caml yarm kre eklinde (kuru pusulalar iin) bir kaptr. Pusula tas manyetik olmayan madenlerden yaplr ve yalpa emberine iki noktadan oturtulur. Pusula taslanma kuru ve sulu olmak zere iki tipi vardr. Kuru pusula taslarnda, pusula kart, kttan olup, ipliklerle askya alnarak ve merkezlenerek bir yksk yardm ile pusula tasna bal bir inecie oturtulur. Pusula kartn inecik tar. Yksk, yakut tasndan, ine ise, iridyumlu platinden yaplmtr. Bundan ama anmay nlemektir. Kuru pusula taslar, yarm kre eklinde altlar kapal stleri caml olan bir yapdadr. Kuru pusulalar, geminin yalpalamasndan, ba-k yapmasndan ve geminin gezmesinden, dnmesinden ok etkilenirler bu nedenle oynaktrlar. Kuru pusulalar ile dmen tutmak zor olduu iin sulu pusulalar daha ok kullanlr. Sulu pusula taslarnn iinde saf su ve ok az miktarda alkol bulunur. Alkol, suyun donmasn nlemek iin ortamn scaklna gre belli oranda suya kartrlr. Trkiye enlemleri iin binde 5 orannda alkol konulmas yeterlidir. Alkol miktan fazla olursa alkol buharlaacandan tasn iinde hava kabarcklan oluur. Suyun ve alkoln scaklk nedeniyle genlemesi sonucu tasn patlamamas iin alt cam erevesi tasa bir krkte balanmtr. Su genletiinde krk alr aksi durumda ise kapanr.

ekil 2.5: A)pusula ubuklan B)pusula kart C)pusulatas D)safsu-alkol E)amandra F)krk

Sulu pusulalarda pusula kart, bir amandra tarafndan tanr. amandrann, pusula tas iinde gezmemesi iin, amandrann alt oyuk yaplarak, bu oyua giren ve pusula tasna bal bulunan bir mil konulmutur. Tasn iinde kabarcklar olutuunda, yanda bulunan kk kapak alarak ierdeki hava karlmal, yerine su ve alkol ikmali yaplmaldr. Baz pusula taslarnda kabarcklar karmak iin yayl dmeler vardr.

60

Sulu pusula kartlar geneldeplastik veya alminyum gibi maddelerden yaplr. Sulu pusulalar fazla oynak olmadklar iin rahat dmen tutulur, bu nedenle tercih edilir. Her iki tip pusula tasnn altnda pusula tasnn daima dik durmasn salamak iin epeevre arlk konulmutur. Her iki pusula tasnda, pruvay belirlemek iin bir pruva izgisi veya mili olur. Pusula kart: zerinde derece taksimatlar bulunan daire eklinde kt, plastik veya alminyum levhalardr. Kuru pusulalarda, mknats ubuklar, kartlar tayan ipliklere bal olurlar ve birbirlerine paralel vaziyette bulunurlar. Yorgan inesi byklnde olan mknats ubuklar yksn her iki yannda bulunur ve saylar 4, 6 veya 8dir. Sulu pusulalarda ise mknats ubuklar amandrann iindedir. Bu pusula ubuklar, yer mknasiyetinin kuvvet izgilerine paralel olmaya alarak kuzeye-gney dorultusunda dururlar bylece kartn 0 noktas kuzeye ynelmi olur. Baz pusula kartlarnda, pusula kartnn stndeki derecelerin alttan gelen kla iyi okunmasn salamak maksadyla derece izgileri ve rakamlar ii bo olarak yaplr.

Pusula kartlarnn stnde bulunan ve pusula gl olarak isimlendirilen katranlar bugne kadar deiik tipte yaplmtr. Pusula kullanlmaya balandnda kuzey ve gne izgilerinden ibaret olan bu katrana, daha sonra otuz izgi daha ilave edilerek kerte taksimatt kadran kullanlmaya balam, bunu takiben drtte bir dairesel (rubi taksimatl) katran kullanlm ve en son olarak da 360 dereceli katran kullanlmaya balanmtr.

ekil 2.6 : Pusula kartlar

Kerte taksimatl kartlarda, 32 yn belirleme imkn vardr, bu ynler arasnda kalan ynler ise tam olarak belirlenemez, tahmini olarak deerlendirilir.

61

2..6.6.5.Cayro Pusula
Cayro pusula mknats bir alet olmayp, elektrik enerjisi ile alan bir cihazdr. Elektriki veya mekanik bir arza olmad mddete hakiki kuzeyi gsterir. Elektrik kesilmesi hlinde veya arza durumunda ise kullanlamaz. Bu nedenle mknats pusulalarn yerini alamamtr. Ancak hatas olmamas hlinde hakiki kuzeyi gstermesi, bir cayro pusuladan gemi iinde istenilen deiik alt yerde yararlanabilmesi (ripiterler ile) cayroyu tercih edilir yapmtr. Cayro pusula isminden de anlalaca gibi yn gsteren bir alettir. Cayro pusulann esasnn cayroskop denen alet tekil eder.. Cayroskop kelimesinin asl gyroscope dir. Bu kelime gyros (dn) ve scopein (gzlem) kelimelerinin birlemesinden meydana gelmitir. Cayro pusulann temelini cayroskop tekil ettiine gre nce cayroskopu tanmak gerekir. Cayroskop, birbirlerini iki noktadan yataklayan i ie ember ve en iteki ember tarafndan yataklanan bir rotordan ibaret bir alettir. Rotor yksek hzla dnen bir elektrik motorudur. Rotor dardan bir etki almadan dnerse bu durumdaki cayroskopa, serbest cayroskop denir. Cayrokobun dey, yatay ve dn ekseni olmak zere ekseni vardr.

ekil 2.7: cayroskop

2.6.6.5.1.Serbest Cayronun zellikleri

Serbest cayronun iki temel zellii vardr. Bunlar salamlk (caroskopik atalet ) ve devinme (precession) adlar ile anlrlar. Hareketli veya hareketsiz cisimler bulunduklar durumu muhafaza etmek isterler. Dnmekte olan bir cisim, dn esnasnda gerek dn eksenini ve gerekse dn dzlemini muhafaza etmek ister, bu olaya cayroskopik atalet veya salamlk denir. rnein dnmekte olan bir emberin dn istikametini ve dn dzlemini korumak istemesi ve dardan yaplacak etkiye tepki gstermesi cayroskopik atalet nedeniyledir. Ayn ekilde cayroskoptaki rotorun dn istikametini deitirmemesi de cayroskopik atalet nedeniyledir. Rotor yeteri bir hz kazandktan sonra dn

62

ekseni belli bir dorultuda sabit kalr. Bu dorultu uzayda herhangi bir noktaya dorudur. Bu sebeple cayroskopik atalete " uzayda salamlk" da denir.

Devinme (Precession)

Hareket hlindeki bir cismin hareket yn deitirilmek istendiinde meydana gelen olaya devinme denir. Dnmekte olan cisme dardan etki olduunda, cisim, dn ynn ve dzlemini muhafaza etmek iin tepki gsterir. Dnmekte olan cisme dardan bir kuvvet tatbik edildiinde, tatbik edilen kuvvetin etkisi dn yn istikametinde ve 90 ilerde bir noktada grlecektir. Hareket hlinde bir cisme dardan bir kuvvet tatbik edildiinde tepkisini tatbik noktasndan 90 ilerde bir noktada gstermesi olayna " devinme" denir. Cayroskop, rotor eksenlerinden biri itilerek evrilmek istense itilen eksen itme kuvveti ynnde deil de buna dik olan ynde dner. A noktasndan yaplan etki Bde kendini hissettirir ve C de kendini gsterir, rotor 3 nol eksen etrafnda dner. Serbest durumdaki cayroskoba, rotor yeterli hz aldktan sonra eitli hareketler yaptrlr, dnmekte olan rotor ember iinde veya eksen etrafnda serbest olduundan rotorun dn dzlemi ve yn bozulmaz, ilk durumuna muhafaza eder. Bir cayroskopta, cayroskopik ataletin (salamln) ve devinmenin (precession) iyi bir ekilde grlebilmesi iin rotor ktlesinin mmkn olduunca ar olmas, arln evrede toplanmas ve dn hznn yksek olmas gerekir. Cayro pusulann manyetik puslaya gre stnlkleri; Mknats pusula kullanma snr olan mknats kutup yaknnda kullanlabilmesi. Mknats meridyenden etkilenmeden gerek meridyen ynn gsterir. Miknats pusulay etkiliyen, manyetik yk ve dier etkenlerden etkilenmemesi Miknatsi pusulann verilerinin otomatik olarak girmesine imkn olmayan modern, seyir ve dier kontrol sistemine pusula deerlerinin otomatik olarak girme olasl.

Cayro pusulann manyetik pusulaya gre eksikleri; Devaml deimeyen bir elektrik kaynana olan gereksinmesi. ok duyarl ve zen isteyen karmak bir sistem oluu. 75 enleminden sonra gvenceli kullanlma zelliinin azalmas

2.6.6.6. Oto Pilot

Otomatik dmenci veya oto-pilot (auto-pilot), serdmen veya dmenci ad ile anlan gemi adamnn yerini alarak bir geminin dmenini istenilen rotada otomatik olarak tutan ve bunun iin dmene komuta eden bir aygttr.

63

Ancak, aygtn insann yerini almas her zaman uygulanabilir bir durum deildir. Gr koullarnn zayf olduu zamanlarda, youn trafik iinde ve dar kanallarda dmen idaresini oto-pilota brakmak doru olmaz veya braklsa bile banda bir insann bulunmas gerekir. Oto-pilottan beklenen yararlar aada saylmaktadr: Az insan gc kullanmak, Yaktta ekonomiklik salamak, Daha doru seyir yapmak (zamanda ekonomi), Makinelerde ki ypranmay azaltmak.

2.6.6.7. Radar
Radar szc ngilizce "Radio Detection And Ranging" szcklerinin altlar izilen harflerinin bir araya getirilmesi ile oluturulmutur. Bu szckler "telsiz ile alglama ve uzaklk lme" eklinde Trkeye evrilebilir. Radar her trl hava koulunda, karanlk, sis gibi gzle grmeye az imkn tanyan veya imkn vermeyen durumlarda gvenli seyir yapmak, su stndeki cisimleri arama ile bulmak, cisimlerin bulunduu yn, uzakln ve hareketlerini saptamak, izlemek ve gerektiinde atmay nleme manevrasn planlamak ve uygulamak iin kullanlan bir aygttr. Radarn yetenek ve snrlklar ise; seyir radar balca ky seyri ve atmay nleme konularnda yararl olarak kullanlr. zellikle gr koullarnn iyi olmad durumlarda radardan yararlanma ok nemlidir. Bu maksatlarla radardan yararlanma dzeyi, radar kullananlarn radar aygtnn zelliklerini, yetenek ve snrllklarn iyi bilmesine ve radarn verdii bilgileri deerlendirebilme ve kullanabilmesine baldr. Aada radarn yetenek ve snrllklarna ait bilgiler, hedef bulma (alglama) uzakl, n genilii, kerteriz ve uzaklk ayrm, radar glgesi, en az uzaklk, yanl ekolar ve hava ve atmosfer koullarnn etkisi ile ekolar ekrana yansmaktadr. Hedef alglama (bulma) uzakl; anten gc, hedefin yanstma zellii etkilidir. Anten gc (anten tepe gc) yani radarn yaym gc bydke hedef yakalama uzakl byr. Uzaklk erimi dmesi byk uzakla alndnda atm sresi otomatik olarak byr, ancak anten tepe gc atm sresinin bykln snrlar. Bu nedenle atm sresinin bytlmesi prf otomatik olarak kltlerek salanr. Baz radarlarda atm sresinin istendiinde el ile bytlmesi iin bir kontrol dmesi bulunur. Bu dme radarn ortalama gcnn tam olarak kullanlmasn salar.

64

Hedefin Yanstma zellii

Her hedefin kendisine arpan radar dalgalarn yanstma zellii deiiktir. Bu zellik hedef materyalinin yapsna ve hedefin gsterdii yanstma alanna baldr. Tahta ve plastikden yaplan hedefler demir ve diger metallerden yaplanlara gre daha zayf eko verirler. Baz boyalar da yansmay zayflatr. Yanstma alan genellikle hedefin byklne baldr. Byk hedefin yanstma alan byk olur ve ekosu da byk olur. Ancak baz hallerde kk hedef byk hedeften daha byk eko verebilir. Hedefin ne kadar yanstma alan gsterdii nemlidir. rnein, radar ekrannda ekosu grlen bir geminin pruvas veya pupas kendi gemimize bakyor ise ekosu kk olur, antene bordasn gsteriyor ise ekosu byk olur Hedefin kendi gemimiz karsndaki duruu ile ilgili olarak "Hedef As" terimi kullanlr. Hedef as, bizim gemimizin hedeften greli kerterizdir. Hedef as 90 veya ona yakn ise yanstma alan byk olaca iin eko byk olur, hedef as 0 veya 180 veya bunlara yakn ise yanstma alan kk olaca iin eko kk olur.

GPS Global Positioning System

(Kresel Yer Belirleme Sistemi) demektir. Dzenli olarak kodlanm bilgi yollayan bir uydu adr ve uydularla aramzdaki mesafeyi lerek dnya zerindeki kesin yerimizi tespit etmeyi mmkn klar. Bu sistem, ABD Savunma Bakanlna ait, yrngede srekli olarak dnen 24 uydudan oluur. Bu uydular ok dk gl radyo sinyalleri yayarlar. Yeryzndeki GPS alcs, bu sinyalleri alr. Bylece konum belirlenmesi mmkn olur. Bu sistemin ilk kurulu hedefi tamamen asker amalar iindi. GPS alclar yn bulmakta, asker kartmalarda ve roket atlarnda kullanlmak zere tasarlanmtr. Ancak, 1980'lerde GPS sistemi sivil kullanma da almtr. Uzay blm, en az 24 uydudan (21 aktif uydu ve 3 yedek) oluur ve sistemin merkezidir. Uydular, "Yksek Yrnge" ad verilen ve dnya yzeyinin 20.000 km zerindeki yrngede bulunurlar. Bu kadar fazla ykseklikte bulunan uydular olduka geni bir gr alanna sahiptirler ve dnya zerindeki bir GPS alcsnn her zaman en az 4 adet uyduyu grebilecei ekilde yerletirilmilerdir. Uydular saatte 7.000 mil hzla hareket ederler ve 12 saatte, dnya evresinde bir tur atarlar. Gne enerjisi ile alrlar ve en az 10 yl kullanlmak zere tasarlanmlardr. Ayrca gne enerjisi kesintilerine kar yedek bataryalar ve yrnge dzeltmeleri iin de kk ateleyici roketleri vardr. Uydularn her biri, iki deiik frekansta ve dk gl radyo sinyalleri yaynlamaktadr. (L1, L2) Sivil GPS alclar L1 frekansn (UHF bandnda 1575.42Mhz), ABD Savunma blm alclar L2 (1227,60 Mhz) frekansn dinlemektedirler. Bu sinyal "Gr Hattnda" Line of Sight ilerler. Yani bulutlardan, camdan ve plastikten geebilir ancak duvar ve da gibi kat cisimlerden geemez.

65

Daha rahat anlalmas iin, bildiimiz radyo istasyonu sinyalleri ile L1 frekansn kyaslamak istersek; FM radyo istasyonlar 88 ile 108 Mhz arasnda yayn yaparlar, L1 ise 1575,42 Mhz'i kullanr. Ayrca GPS'in uydu sinyalleri ok dk gtedirler. FM radyo sinyalleri 100.000 Watt gcnde iken L1 sinyali 2050 watt arasndadr. Bu yzden GPS uydularndan temiz sinyal alabilmek iin ak bir gr alan gereklidir. Her uydu yerdeki alcnn sinyalleri tanmlamasn salayan iki adet zel pseudorandom (ifrelenmi rastgele kod) kodu yaynlar. Bunlar korumal (Protected P code) kod ve Coarse/Acquisition (C/A code) kodudur. P kodu kartrlarak sivil izinsiz kullanm engellenir, bu olaya Anti Spoofing ad verilir. P koduna verilen baka bir isim de "P (Y)" ya da sadece "Y" kodudur. Bu sinyallerin ana amac yerdeki alcnn, sinyalin geli sresini lerek, uyduya olan mesafesini hesaplamay mmkn klmasdr. Uyduya olan mesafe, sinyalin geli sresi ile hznn arpmna eittir. Sinyallerin kabul edilen hz k hzdr. Gelen bu sinyal, uydunun yrnge bilgileri ve saat bilgisi, genel sistem durum bilgisi ve ionosferik gecikme bilgisini ierir. Uydu sinyalleri ok gvenilir atom saatleri kullanlarak zamanlanr. Kontrol blm, GPS uydularn srekli izleyerek, doru yrnge ve zaman bilgilerini salar. Dnya zerinde 5 adet kontrol istasyonu bulunmaktadr. Bunlardan drd insansz, biri insanl ana kontrol merkezidir. nsansz kontrol merkezleri, topladklar bilgileri ana merkeze yollarlar. Ana merkezde bu bilgiler deerlendirilerek gerekli dzeltmeler uydulara bildirilir.

66

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Grgr teknesinin eklini iziniz Grgr teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini tespit ederek boyutlarn lnz. Grgr teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlar sralaynz. Grgr teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn sralaynz. Grgr teknesinde bulunmas gereken kpr st donanmlar snflandrnz Grgr teknesinde olmas gereken yaam mahallerinin zelliklerini tespit ediniz. Gvenli bir seyir iin grgr teknesinin stabilitesini kontrol ediniz. Grgr ann donanm zelliklerini yeterli olup olmadna baknz. Yardmc botu kontrol ediniz. Avlanlan balklar tekneye alan sistemlerin alma durumunu kontrol ediniz. alma sonrasnda lm cihazlarnn suya temas eden paralarn tatl su ile ykadktan sonra iyice kurulayp orijinal ambalajlarna yerletiriniz. Grgr gemilerin ekil ve yap zelliklerini aratrnz. Gvertede kullanlan avadanlklarn bakm ve tutumuna zen gsteriniz.

neriler
Balk teknesinde alrken denizde gvenlik talimatlarna, kesinlikle uyunuz.

Grgr gemilerin donanm zelliklerini aratrnz.

Yannzda su ortamnda bozulmayacak kt, kalem ve benzeri gereler bulundurunuz.

67

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgileri lnz. 1. lkemizde grgr teknesi dizayn parametresi aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) 2. Gemicilik Derinlik Draft Gemi boyu Tirimi

Grgr teknesinin genel yerleim plan aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Tekne ii Gverte st Kpr st Tekne ii Kpr st Tekne ii Gvde st Kpr st

3.

Avclkta kullanlan alarn yaplmasnda gz nnde bulundurulaak husus hanisidir? A) B) C) D) E) Baln hareket alkanln bilmek An ekil ve yapsn bilmek A halat malzemesinin seimi Sarkma nispetinin saptanmas Hepsi dorudur

4.

Balk bulucu cihazlar aadakilerden hanisidir? A) B) C) D) E) Kital Fish pomp Sonar - Echosander GPS Arpa radar

5.

Aadakinden hangisi hidrolik ve mekanik grgr teknesi cihazlardr? A) B) C) D) E) Power block Irgat Matafora krk Hepsi doru

68

6.

Aadakilerden hangisi Kitali ifade etmektedir? A) Balk toplayc ve direk ismidir B) Bocilik C) Bom direi D) Uzatma adr E) Voli Balk gemisinde bulunan haberleme aralar aadakilerden A) B) C) D) E) Hepsi dorudur VHF Navtex DSC RTL

7.

hangisidir?

8.

Cayroskopun en nemli avantaj aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Mknatsl olmay Elektirik kesintisi ve arza durumunda kullanlmamas Hatasz hakiki kuzeyi gstermesi Elektirikli olmas Yn gsteren bir alet olmas

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz.

69

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Yaknnzda bulunan bir grgr teknesine giderek grgr teknesini tekniine uygun olarak donatnz. Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Grgr teknesinin eklini izdiniz mi? Grgr teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini tespit ederek boyutlarn ltnz m? Grgr teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlar sraladnz m? Grgr teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn sraladnz m? Grgr teknesinde bulunmas gereken kpr st donanmlar snflandrdnz m? Grgr teknesinde olmas gereken yaam mahallerinin zelliklerini tespit ettiniz. mi? Gvenli bir seyir iin grgr teknesinin stabilitesinin kontrol ettiniz mi? Gvenli bir seyir iin grgr teknesinin stabilitesinin kontrol ettiniz mi? Yardmc botu kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayir

9.

10. Avlanlan balklar tekneye alan sistemlerin alma durumunu kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn Evet olmas hlinde modl deerlendirmeye geiniz 70

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda balk gemisini trol teknesi olarak donatabileceksiniz.

ARATIRMA
Limanda bulunan bir trol teknesine giderek Trol teknesinin seklini ve boyutlarn, Trol teknesinin yap ve teknik zelliklerini, Trol teknesinin donatmnda kullanlan makina ve aksamlar, Trol teknesinin bulunmas gereken elektronik seyir, haberleme cihazlar ve balk bulucu cihazlar gzlemleyiniz. Edindiiniz bilgileri kayt altna alarak retmeniniz ve arkadalarnzla paylanz.

3. TROL TEKNESN DONATMAK

Genellikle ikiye ayrlrlar. Yandan a atlanlar Arkadan a atlanlar

Ayrca tek veya ift gemiyle trol ekimine gre de geminin zellii deiir. 501000 gross tona kadar olurlar. 300 tonluk bir gemi iin 500 BG bir motor kullanlr. Telsiz ve telefon, balk bulucu ve yn bulucular, radar, vin, dondurma tesisleri ve souk muhafaza odalar gibi donanmlar vardr. Personel 1250 kii arasnda deiir. 20 gn ila 2 ay denizde kalabilir. Hzlar 113 mil saattir. Trkiyede kullanlan bu avclk tipinde olduka geni ve ar alar kk bir tekne ile kaldrmada etkili bir yntemdir. Bu tip av yapan trol teknelerinde vin, kaptan kknn gerisinde yer almtr. Kta, her iki yanda mataforalar ve an ksmen sarld bir tambur yer alr. Gvertenin gerisinde makara ve palangalarn asld bir direk bulunur.Az ksmna sarkan a bu dzenek yardmyla kaldrldktan sonra gverteye boaltlr. Dier tekne eitleriyle, en byk farkll an gverteye alnmadan nce geminin yan tarafna alnmasdr. Bir ksmnn sarlmas nedeniyle, dier tiplere gre an, gvertede daha az yer kaplamas en byk avantajdr.

71

ekil 3.1: A tamburlu bir trol teknesi

3.1. Trkiyede Kullanlan Troller

Trkiye de kullanlan trol alar genellikle kk tip trollerdir. 1522 m uzunluunda 80250 B.G. motor gcne sahip tek gemi ile kullanlr. Trol alar ile avlanan balca trler: barbunya, tekir, mercan, ipura, bakalyora, izmarit, lahoz, levrek, kalkan, kpek bal, vatoz, dil, pisi ve karidestir. Trol ile balk avclnda bir operasyon yaklak bir saat srer. lkemizdeki trol alar k aylarnda 1550 kula, yaz aylarnda ise 30100 kula derinlie kadar olan ky blgelerinde almaktadrlar. Uygun byklkte bir trol an ekmek in gerekli trol gemisinin motor gcnn saptanmas:

Ak denizde avclk yapan trol gemilerinin ounluu 3004500 Grostonluk, arkadan a atp toplayan gemilerdir. Bugn trol av teknolojisinin en nemli sorunu, geminin B. G.ne uygun a boyutlarnn saptanmasdr. Bu konuda ileri lkelerde, An boyutlar, a ile geminin gc arasndaki ilikiler, an ekilmesi iin gerekli vin gc, kapnn boyutlar, palamarlar ve halat uzunluk gibi hususlar trol teknolojistleri tarafndan bilgisayarla hesaplanmaktadr. Trol an ekmek iin gerekli g geminin ana makinesinin gcne, trol gemisinin ekline ve yapsna gre deiir. Trol ann ekilmesi iin gerekli gcn hesaplanmasnda u forml kullanlr.

72

EH. P: R'. V (Kg. M./saniye) R': An Toplam direnci (kg) V: An ekilme hz (m/sn.) E'H.P. A ekmek iin gerekli g 1B.G.: 75 kg.m./sn.dir. Bu gcn beygir gc olarak hesaplanmas ise, RV/75: EH.P. dr. EH. P. : K (B.H.P.)

Genellikle makinelerin azami aft gcnn % 60' kullanlabilir gce dnr. Dalgal denizde bu oran daha da azalr. Buna gre; 1200 B. G. motora sahip bir gemi ile trol ekildiinde, 1200x0.6 720 B. G. kullanlabilir gtr. Bunun effektif olan ksm EH. P. 720x0.18: 130 B. G. dr. B.H.P: aft beygir gc. 0.18: K sabitesi olup motorun B.G. ve pervane aplar ile ilgilidir. Bu hesaplamaya gre, 1200 B.G. ana makinesi bulunan bir gemi ile trol a ekildiinde a ekmek iin kullanlacak effektif g 130 B.G. dir. Bu da 130 B.G.x75 kg.m/sn: 9.75 ton m./sn dir. Sakin denizde an ekilme hz 4,5 mil/saat (2.25 m/sn.) dir. Bu hzda btn an direnci: 9.75 tonm./sn. 4.3 tondur. 2.25 m/sn. Buradan da yaklak 4,5 mil/saat ekildiinde 4,3 tonluk yke dayanabilecek ekilde a yaplmas gerektii sonucunu (rneimiz in) kartabiliriz.

3.2. Trol Teknesinde Bulunmas Gereken Aralar

Trol avclnda kullanlan ara ve gereleri iki ksma ayrmak mmkndr. Birincisi trol teknesi ile trol a arasnda bulunan balantlar salayan elemanlardr. Dieri ise; baln iinde topland a torbadr. Bir trol teknesinde tekne ile a arasndaki balantnn yaplabilmesi iin gerekli olan elemanlar u ekilde sralanabilir: Trol teknesi ile trol kaplar arasnda donanm tekneye balayan ana elik halatlar. Bunlar iki tane olup, boylar trol ann braklaca derinliin en az kat olmaldr. Halatlarn aplar, ekilen trol ann yapsna gre genelde 10 mm ile 32 mm arasnda deiebilmektedir.

73

3.2.1.Balk Bulucu
Trol teknelerinde kullanlan balk bulucu cihazlarn en nemlisi sonar ya da dier adyla Yatay Balk Buluculardr. Sonarlar siyah beyaz ekranl veya renkli ekranl olabilirler. Yeni modelleri genellikle renkli ve eitli fonksiyonlara sahip zelliktedirler. Gnmzde balk teknelerinin balk bulmak amacyla srnn iine kadar girmesine gerek kalmakszn, gl sonarlar sayesinde birka mil uzaklktan bile rahatlkla balk srleri rahatlkla belirlenebilmektedir.Sonarlar Puls-Echo sistemine gre almaktadrlar. Fakat sonarlarda kullanlan transducer farkllk gsterir. nk sonar, Puls'lerini istenilen eimde gnderebilmektedir. Bu eim, su sathndan 90 ye kadar deiebilir, ite bunu temin eden sonarn zel yapdaki transduceridir. Aada bir sonarn blok diyagram grlmektedir.

Resim 3.1: Transduce

Verici, Time Base nitesi tarafndan elektrik akm verilerek altrlr. "Time Base" ile tetiklenen verici, puls retmeye balar ve puls'leri transducer'a iletir. Elektriksel enerji transducer tarafndan akustik enerjiye dntrlr. Pulsler suda yaylmaya balar ve yolu zerindeki cisimlerden yansrlar. Yansyan bu sinyaller tekrar transducer'e ulatnda burada elektriksel enerjiye dnrler. Elektriksel enerji alc amplifikatr tarafndan ykseltilir. Bylece akustik dalgann transducer'dan kp geri dnene kadarki zayflamasn telafi eden nitede grevini tamamlam olur. Echo-Sounder; balk bulucu cihazlar, dikey ve yatay ynde kilo hertz mertebesindeki ses frekanslarn pulslar eklinde su ortamna gnderirler. Ortamdaki suya oranla younluu farkl olan cisimlerden yansyan bu puls'lar yine bu cihazlar tarafndan alnarak yanstmay yapan cisim hakknda bilgi verirler. Yalnz dikey ynde alan cihazlara genel olarak "Echo-Sounder" ad verilmektedir.

74

3.2.2. Bom Direi

Trol teknesinin direk donanm ana bom direine bal iki matafora ile bir bumbadan (seren) oluur. Modern trol teknelerinde tekne k aynasnda an gverteye alnmasn kolaylatrc bir rampa ve zerinde her iki borday bir kpr gibi birbirine balayan asmamataforalar bulunur. Gemide ykn zerine bindirildii yk donanmlardr. Bumbalar bir diree, dikmeye veya gverte binasnda bal olabilirler. Bumbann diree bal alt ucuna topuk denir. Bu ksmda bir kazboynu ile balanmtr.

ekil 3.2: Bom direinin ksmlar

ekil 3.3: Kaz boynu

75

Bir bumbann donanm kullanld amaca gre deiir. ekilde basit bir bumba donanm grlmektedir. Kaz boynu bumbaya dzlem zerinde hareket olana salar, yk donanmlar iin en gerekli eydir. Bumbann cundasndan donatlan mantilya ile bumbann yukar aaya hareketi salanr. Bumbann saa sola ieri, dar hareketleri Abliler (ventolar) ile salanr. abliler bir kam ve bir palangadan oluurlar. Denizden alnacak veya braklacak malzeme, yk kancasna, taklr. Vin teli bunba cundasndaki bir makaradan geer ve buradan topuk bastikasna ve rgat veya vincin dramna gider.

76

ekil 3.4: Yk donanmlar

3.2.3. Yardmc Bom direi

Trol teknesinin direk donanm ana bom direine bal iki matafora ile bir bom (seren)dan oluur. Modern trol teknelerinde tekne k aynasnda an gverteye alnmasn kolaylatrc bir rampa ve zerinde her iki borday bir kpr gibi birbirine balayan asma mataforalar bulunur.

3.2.4. Irgat Sistemi:

Trol ann denize atlp ekilmesinde ilev grr. Gcn ana ya da yardmc makineden alr ve tel tamburlar, fenerlikler, firen ve kumanda sistemlerinden oluur. Trol teli iki adet olan tel tamburlar zerine sarlmaktadr. Yine iki adet olan fenerlikler ise palamar halatnn toplanmasnda kullanlr. Fren ve kumanda sistemleri sayesinde motordan kay-kasnak sistemi veya hidrolik pompa araclyla alnan gcn tel tamburuna ya da fenerliklere aktarlmas, rgatn altrlp durdurulmas salanr. Ayrca modern trol teknelerinde a tamburlar ve daha fonksiyonel trol rgatlar da kullanlmaktadr.

77

Bu tr rgatlar ounlukla hidrolik g ile alr, bu nedenle kolayca kumanda edilebilir. Trol telinin toplanmas ve tamburlara sarlmas daha pratik ve dzgn biimde yaplabilir. Trol vinci

Trol gemisinin gvertesine yerletirilmi olup, trol ann dkm toplanmas, kaplarn kullanlmas ve trol torbasnn gemiye alnmasnda kullanlr.

ekil 3.5; Trol vinci plan

Yaps karada kullanlan vince benzer. Fark ise, iki adet byk silindir biimi tambur bir, iki adet 1000 2000 mlik halat ve 1 -3 adet yaklak 100 mlik tel halat iin yedek tamburdan ibarettir. Palamarlarn ucu yardmc tamburlara tutturulmutur. Her tambur kavramas yardm ile serbest hareket edebilir. Gnmzde 3000 5000 grostonluk trol gemileri ak denizde yaklak 600 m derinlie kadar olan sularda almaktadr. Bu gibi gemilerde elektrik gc ile alan byk vinler kullanlr. Kk ve orta boy trol gemilerinde kullanlan vinler genellikle hidrolik basnla alrlar. Genel olarak 75 90 ve 210 beygir gcnde, 45 60 m / dakika ekme hz ile 5 15 tondur. Byk trol gemileri iin 25 ton yk ekebilen trol vinleri kullanlr. Trol balklnda trol vinci ana makine kadar nemlidir. Kaplarn dibe temas kesildikten sonra an direnci 34 misli artar. zellikle derin denizde yaplan avclkta vin'in nemi daha da artar. Trol vinci ile dakikada 7080 m halat toplanabilir.

78

Bunu insan gc ile yapmak ok g hatta imknszdr. Gemilerde, demirleme ve ykleme ilerinde kullanlan, bir a ekme, kaldrma ve mayna etme yeteneklerine sahip makinelerdir. Dikey Milli Irgatlar:

Bu tip rgatlar elektrik hidrolik sistemle alan rgatlardr. Genelde demir rgat olarak kullanlrlar ve makine ksmlar gverte altnda bulunur. Ne tr rgat kullanr iseniz kullann altrma ve bakm talimat ok iyi bilmeniz ve rgat bunlara gre kullanmanz gerekir. Dikey aftl bir demir rgatnn ksmlarn inceleyecek olur isek, gverte zerinde halat manevralarnda kullandmz fener ksm bulunur. Fenerin altnda ise demir zincirinin oturduu ve zinciri vira ve mayna eden Gomina Kapan veya Kavelata diye isimlendirilen ksm bulunur. Dikey aftl Irgatlar

Funda ve vira durumu olmak zere iki pozisyonda alrlar. Bu pozisyonlarna gverte altnda bulunan bir kol vastasyla alnr. Irgat vira pozisyondayken, zinciri ileri veya geri altrmak suretiyle vira veya mayna edebilir Funda pozisyonda ise, kavaletann hareketi bir balata sistemi kontrol altnda tutulur. Bu balata sisteminde dililer vastasyla Kastanyola ad verilen bir dzenekle kumanda edilir. Irgat funda pozisyonundayken fenerde bulunan halata rgat istediimiz ynde altrmak suretiyle istenilen ekilde kumanda edilir. nk o durumda kavaletann rgat ile balants olmayp bo durumdadr. Irgatn makine ksmnda ise bir elektrik motoru, bu elektirik motoruna kumanda eden motor freni ile dililerin iinde bulunduu ya dolu ksm vardr. Bu ksmn zerinde de ya kontrol gstergesi, ya doldurma tapas ve pis ya dar atmada kullanlan ya dreyn devresi mevcuttur. Irgatlarla alrken eitilmi personel kullanlmaldr. Aksi takdirde ok byk tehlikeler doabilir. Irgat feneri alan bir halat en az 0,5 1 m uzaktan tutmaldr. Haftalk genel bakmlarda rgatmzn yalanmas gerektike yalanmaldr. Grasrlklerden ya basldktan sonra rgat alp almad kontrol edilmelidir. Boyamalarda grasrlklerin boyanmamasna azami zen gsterilmelidir.

79

ekil 3.6: Irgatn ksmlar A-Faundeyn B- Dram, C- Dili, D- Fener, E- Redeksiyon dilisi, F- Balata, G- Dram kavramas, H- Kavrama kolu, I Elektirik motoru, J-Ayak fren kolu, K- Kontrolsvi, L-Elektirik freni, M- Dili ya yatag, N- Halat muafazas

3.2.5. Rulolu Makara Sistemi

Av aralarn hareket ettirmede kullanlan makara sistemleridir. Av metoduna gre, eitli makineler kullanlmaktadr. ounluu balk alarn toplamada kullanlr. Bunlarda mekanizmalarna gre, srtnme ile dnen tipi ve davul tipi olmak zere ikiye ayrlrlar. Ayrca a toplama ve ip toplama makaralar diye de ayrlrlar. Kullanlmas kolay ve az gle alabildii iin srtnmeli dner makara tipi daha yaygn olarak kullanlmaktadr. stnde bir halat bulunduu halde dnen bir makara sistemidir. pin iki uundaki diren srtnme gc ile makarann stne binmektedir.

80

ekil 3.7: Makara

p Toplama makinesi

Srtnmeli makara tipi bir ip toplama maikinesini ele alalm. ekil 13'te sistemin esas verilmitir. adet makara kendilerine hareket veren aft'n dn istikametinde hareket etmektedir. Sra ile- I, II ve III numaral makaralarla ip, ok istikametinde ekilmektedir. III nulu makarann grevi' dierlerinden farkldr. Buna sktrma stvanesi de denir. Esas ipi sktrarak insan gcne gereksinme duymakszn ipi toplar.

ekil 3.8: p toplama makaralar

Trol Palamar Toplama makines

Trol palamarlarn toplamada kullanlan eit makine vardr. Brincisi; trol vincine benzemekte olup, bir ember vastasyla palamar dorudan doruya ekmekte kullanlr, ikincisi; Pareketa toplama makinesinin II nulu makarasna benzer. ncs ise fotorafta n planda, grlen ve esasta ip toplama makinesine benzeyen aratr ki en ok kullanlan, da bu tiptir.

81

Resim 3.2: Trol palamar toplama makines

Vin tipi ip toplama makinesi

En tipik trol vincidir. Trol gemilerinde an dklmesi ve toplanmas iin gereklidir. Vin tipi halat toplama makineleri gn getike daha da yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. nk insan gcnden azami tasarrufu salar. Bu makinelerde yksek beygir gcne ihtiya vardr. Bu nedenle, younlukla ana makineden g alarak alr.

3.2.6.Trol A
Trol alarn yaplar ynnden dip trolleri ve pelajik troller olarak ta iki gruba ayrabiliriz. Hem dip trolleri hem de pelajik troller kapl veya kapsz olabilir. Dier bir ifadeyle dip trollerinin ve pelajik trollerin hem tek tekneyle hem de iki tekneyle ekilen tipleri vardr.

82

ekil 3.9: Tek tekneyle ekilen dip trol a

Kaplar, tek tekne ile ekilen trol alarnn yatay az akln salarlar. Trol teli ile palamar halat arasnda yer alr. Farkl trol tipleri iin farkl kaplar kullanlr. Yaygn kap tipleri klasik dikdrtgen, oval, V kap ve sberkrb kapdr. Trol donanmnda kap ile a arasndaki balanty salayan halatlar troln halat donanmn oluturur. Palamar halat, a ile kaplar birbirine balar. Derinlik arttka daha uzun, s sularda ise daha ksa palamar halat kullanlmaktadr. Modern alarda palamar halat dnda ba halat denilen maadan aa kadar uzanan halatlar bulunurken, klasik alarda palamar halat ile maa arasnda kaln (birka kat ve 30 mm kalnlnda) lk ya da leme halatlar bulunur. Ba halatlar kanat alarn maann snrlamasndan kurtararak trol ann az yksekliinin artrlmasn salar. leme halat ise an deniz dibinden kalkmasn engeller. Haydaroz halat an paralanmasn engelleme, rnle dolan torbadan avlanan rn blmelere ayrp blmler hlinde tekneye alma ve torba aznn balanmasnda yardmc olur. Maalardan torbann arkasna kadar devam eder. Maa aa ya da demirden yaplan ve ba halatlarn tutan bir donanmdr. Trol alar kanat, omuz, tnel (boru) ve torba blmlerinden oluur. Kanat ya da kol alar avlanacak su rnlerini aa ynlendirir. Genellikle geni gz aklna sahip alardan yaplr. Klasik alarda tek para dz dikdrtgen eklinde ya da maaya gelen ksm dar omuza gelen ksm geni bir yamuk biimindedir. Modern alarn ounda iki ya da daha fazla paraldr. Omuz alar kanat alar ile tnelin arasnda yer alr. Kurun yakann gerisindeki omuz blmne alt omuz ya da karn denilirken, mantar yakann gerisindeki blm ise st omuz olarak adlandrlr. Dip trollerinde alt omuz st omuzdan daha geriden balar. Bylece aa girmekte olan balklar kurun yaka ile kar karya geldikleri ve a grdkleri an a tarafndan sarlm olur.

83

Omuz ile torbay birbirine balayan ve an ierisine giren balklarn torbaya ynlenmesini salayan blme tnel denilir. Tnelin omuz alarna baland blge geni, torbaya baland blge ise daha dar olduu iin bu blm tam bir koni grnmndedir. A gz akl omuzdan dar, torbadan genitir. Klasik alarda ise omuz, tnel ve torba blmleri ayn gz aklndadr. Torba avlanan rnn biriktii blm olup, en kk gz aklna sahip blgedir. Tnele baland blmden son ucuna kadar genilii ayndr. Torbada balklarn biriktii son blm, deniz zeminine srtnerek anmasn nlemek amacyla daha kaln iplerden rlm geni gzl bir rt (katikla) ile kaplanmtr.

ekil 3.10:Trol an ksmlar

84

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Trol teknesinin eklini izerek planlamasn yapnz. Trol teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutlarn tespit ediniz. Trol teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlarn tespit ederek kontroln yapnz. Trol teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek donatmn yapnz Trol teknesinde bulunmas gereken kpr st donanmlarn tespit ederek donatmn yapnz. Trol teknesinde bulunmas gereken yasammahallerinin donatmn yapnz. Gvenli bir seyir iin troll teknesinin stabilitesini kontrol ediniz. Trol ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadna baknz. Avlanlan balklar tekneye alan sistemlerin alma durumunu kontrol ediniz. Yannzda su ortamnda bozulmayacak kt kalem ve benzeri gereler bulundurunuz.

neriler
Eer aratrma teknesinde alacaksanz, denizde gvenlik talimatlarna, laboratuvarda alacaksanz laboratuvar kurallarna kesinlikle uyunuz. alma yapacanz noktalar harita zerinde belirleyiniz ve bunlar iaretleyiniz. Kullanacanz gerelerin tm olduka hassas yapdadr. Bu yzden tama esnasnda ve kullanrken ok dikkatli olunuz. Akntlerin ipinin salamln, balant noktalarn kontrol ediniz ve kayt cihaznn kalibrasyonunu yapnz

alma sonrasnda lm cihazlarnn suya temas eden paralarn saf su ile ykadktan sonra iyice kurulayp orijinal ambalajlarna yerletiriniz.

85

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgileri lnz 1. lkemizde trol alar kn aadakilerden hangi derinlikte alr? A) B) C) D) E) 2. 1550 30100 4080 2065 3025

Trol teknesinde balk bulucu olarak aadakilerden hangisi kullanlr? A) B) C) D) E) Navtex Sonar Radansa Liftin uskuru VHC

3.

Bumbann diree bal olan alt ucu aadakilerden hangisi ile isimlendirilir? A) B) C) D) E) Kaz boynu Muska Mantilya Cunda Topuk

4.

Trol rgat iin aadakilerden hangisi dorudur? A) B) C) D) E) Trol teknesinde tekne demiri atma donanmdr. Rulolu makara sistemi ile halat toplar. Trol ann denize atlp toplanmasn salar. Trol rgatlar seyir donanmlarnn parasdr. Trol rgatlar balk bulucu cihazlarn donanmlarn salar.

5.

Rulolu makara donanm iin aadakilerden hangisi doru bir ifadedir? A) B) C) D) E) Bumba donanmn hareketlendirir Echo soundein almasn salar Sonar donanmn caltrr Av aralarn hareket ettirmede kullanlan makara sistemidir Cayro pusulann parasdr

86

6.

Gaydoroz halatnn grevi aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) An parcalanmasn engeller Omuzu balamaya yarar Tneli balar Maay balar Karn ksmn balar

7.

Trol an ekmek iin gerekli g aadaki faktrlerden hangisine bal deildir? A) B) C) D) E) Geminin ana makinesinin gcne Trol gemisinin ekline Trol agnn ekme halatlarnn uzunluuna Trol ann byklne Trol gemisinin yapsna

8.

Aadakilerden hangisi troll teknesi ile troll a arasndaki balanty salayan elemanlardan deildir? A) B) C) D) E) Ana elik halatlar Kelepe kilitler Fr dndler Radansalar Trol ann omuz ksm

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz.Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz.

87

UYGULAMALI TEST
Yaknnzda bulunan bir trol teknesine giderek, trol teknesini tekniine uygun olarak donatnz. Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz

DEERLENDRME LTLER
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Trol teknesinin seklini izerek planlamasn yaptnz m? Trol teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutlarn tespit ettiniz mi? Trol teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlarn tespit ederek kontroln yaptnz m? Trol teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? Trol teknesinde bulunmas gereken kpr st donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? Trol teknesinde bulunmas gereken yasam mahallerinin donatmn yaptnz m? Gvenli bir seyir iin trol teknesinin stabilitesini kontrol ettiniz mi? Trol ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadna baktnz m? Avlanlan balklar tekneye alan sistemlerin alma durumunu kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayir

DEERLENDRME
Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn evet olmas hlinde modl deerlendirmeye geiniz.

88

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda balk gemisini voli teknesi olarak donatabileceksiniz.

ARATIRMA
Limanda bulunan bir voli teknesine giderek, Voli teknesinin seklini ve boyutlarn, Voli teknesinin yap ve teknik zelliklerini, Voli teknesinin donatmnda kullanlan makine ve aksamlarn, Voli teknesinin bulunmas gereken elektronik seyir, haberleme cihazlar ve balk bulucu cihazlar gzlemleyiniz. Edindiiniz bilgileri kayt altna alarak retmeniniz ve arkadalarnzla paylanz.

4.VOL TEKNESN DONATMAK

Voli ynteminde a, ounlukla su derinlii yksekliinde, zaman zaman da su derinliinden daha az mesafelere suya evirme eklinde sr (balklar) emberlenerek kullanlmaktadr. Avclk genellikle, kyya yakn yerlerde gerekletirilmektedir. Bu yntemde kullanlan alarda amandra ve mazalya (arlk) genellikle tek tarafta bulunmakta, zellikle gece avclnda bir uta amandra bulundurulurken teki uta an yerini belirlemek iin bidon gibi fenerliin ierisine yerletirilmi bir fener kullanlmaktadr. Voli yntemiyle avclkta tekne hareket ettirilirken, k stne istif edilmi alar suya braklmakta ve belirli bir blge bu ekilde evrilmektedir. evrilen alan ierisinde kalan tekne, daha sonra an dna karlr ve sac olan bu teknenin balklar tarafndan bir demir parasyla vurulmas, an iine ta atlmas, k sarktlmas veya krekle suyun dvlmesi suretiyle balklarn rktlmesi salanmakta ve rken balklar kaarken nnde kurulu bulunan bu alara taklp yakalanmaktadr. Alar denizde bekletilmeden geri toplanarak avlanan balklar alnr. Alarn atlp toplanmas dier fanyal alardan daha zordur. Bunun nedeni a derinliinin ve boyunun daha fazla oluudur. Alarn atlnda akntlara ok dikkat etmek gerekir. Aksi halde alar, dibi talk kylara atldnda ok kolay yrtlabilmektedir. Bu alarla balca kefal, lfer ve az miktarda da palamut avlanabilmektedir.

89

4.1. Voli Teknesinde Bulunmas Gereken Aralar

4.1.1.Gzc Direi
Avlanlmak istenilen bal yakamozundan grmek ve yerini, ynn tespit etmek iin tayfann stne kt gzetleme direidir. Tayfa baln yeri ve ynn tespit ettikten sonra balk kaptanna haber verir. Balk kaptan gerekli manevray yaparak a dkm pozisyonu alnmas salanr.

Resim 4.1: Voli teknesi

4.1.2. Makara Sistemi

A makaralar i ksm przsz kauukla kapl, aa zarar vermeyecek yapda, mekanik ve hidrolik olarak iki tiptir. Genelde kk olanlar ve ok az oranda kullanlanlar mekanik makaralar, byk tekne ekiplerinde kullanlanlar ise hidroliktirler. Mekanik olanlar bir ip vastasyla ve insan veya rgatlar yardmyla altrlmaktadr. Bunlarda makara iinden geen sonsuz halat rgatlara balanarak makarann istenilen ynde dnmesini salar. alma prensibi olarak hidrolik makaralara benzer, ondan da ayn ilemler yaplr. Hidrolik makaralar ise makara ierisindeki dililerin dndrlmesini hidrolik gle yapan makaralardr. Bunlarn g kayna jeneratrlerdir. nk an toplanmas annda ana makineler stop edilmektedir. Hidrolik makaralar giderek yaygnlamtr. nk bunlar daha byk, daha ar ve fazla g isteyen alarn ekilmesinde kullanlmaktadr.

4.1.3.Ta veya Flarl Lamba

nsanlarn yapt suni klarn yan sra doal k kaynaklan da vardr. rnein, gne, ay ve yldzlar gibi, bunlardan baka baz zel k kaynaklan vardr. rnein,; Noctiluca ve Luminous bakterileri suyun stnde yzerler, alara tutunurlar veya geminin dmen suyuna

90

karp fosforlu k yayarlar. Bugn en ok kullanlan k kaynaklar; elektrik ampulleri, florerasan lambalar, cval lambalar ve bazen de asetilen gaz lambalardr. Voli avclnda aranlan zellikler ise; arpmalara kar dayankl, Sallanma ve titreimlere kar dayankl, Deniz suyunun rtc etkilerine kar dayankl, Balklar cezbetmek iin k gc yksek ve uygun renkte olmal, Enerji tketimi az olmal, Ucuz olmaldr.

Kullanlna gre balk lambalar; su alt lambalar ve su st lambalar diye iki gruba ayrlr. eitli tipte yansyan lamba fanusu vardr. rnein; elle yaplan kk ince tabaka biimde ve byk tabak biiminde olan vardr. Her asma grubunda avcln tipine gre (410 adet) elektrik ampul veya floresan lambas bulunur. Su st lambasnn 45 m uzunluunda iyi izole edilmi kablosu mevcut olup lambalarn asld sehpalar elik veya demirden yaplp galvanizlenir. Reflektrlerin i ksm daha iyi yanstmas iin beyaz emaye ile kaplanmtr. Kablolarda kopma ve izolasyonun kalmasn nlemek iin reflektrler geminin sallantlarna uyabilecek biimde hareket salayacak mafsallara sahiptir. Balk bulma cihaz ile balk bulunduunda, gemi balk srsnn stnde iken, su alt lambas 200 m derinlie sarktlr. Sonra yaklr ve yava yava yzeye doru ekilir. Lambalarn yaklmas ve sndrlmesi daima su iinde olur. Su alt lambalarn suya indirip karrken arln dorudan kabloya binmesini nlemek iin ip kullanlr. Lambalarn arpmaya kar korunmas amacyla lambann takld yer demir kafesle evrilmitir, zellikle su basncna dayankl yaplm olup lambalarn girdii soket su geilmeyecek ekilde lastikten bir klfla kapatlmtr. Su alt lambalar yaplarna gre ikiye ayrlr ak tip ve kapal tip. nceleri ak olarak yaplrd, sonralar cam koruyucu iine alnm olanlar yaplmtr. Bu tiplerle tek sorun hacim geniledii iin lambann zerine byk bir su basncnn binmesidir. Son zamanlarda Japonya'da ak tip su alt lambalar kullanlmaya balanlm, ancak bu defada su iinde uzun sre yandnda fazla snma nedeniyle ampul ve dii fi fazla snmakta ve ampul krlmaktadr. Bu iki tip su alt lambasnn kullanlmasna; a ilgi duyan ve toplanmas istenilen baln tr, onlarn yzme derinlikleri, suyun geirme durumu ve av sahasnn koullar ve su iinde n dalma durumu ok nemli etkenlerdir. Genel olarak su st lambalar geni ve dikey olarak gnderirler ve s sularda yzeye yakn yzen balklar a toplanrlar, su alt lambalar ise derinde yzen balklarn toplanmasn salar, amaca gre bazen birisi bazen de her ikisi de kullanlabilir. Fototaksi balklar: Balk lambalar ile cezbedilmek suretiyle yakalanan balklar Fototaksi (a kar duyarl)dirler.

91

Su rnlerini a kar ilgileri bakmndan gruba ayrmak mmkndr. Ikla kolayca cezbedilenler: istavrit, uskumru, sardalye, mrekkep bal, zargana ve baraku da gibi. Ia az ilgi duyanlar: izgili domuz bal yavrular, mercan, balon bal, deniz levrei, kirpi bal, denizalas, alabalk, sarkuyruk, orkinos gibi, Iktan korkanlar: Ylan bal, deniz ylan bal, yenge ahtapot, vs.

Baz hallerde ikinci gruptaki bir baln birinci gruptakiler kadar a ilgi duyduu alabilecei gibi baz hallerde tersi de olabilir. Yavrular kla daha kolayca cezp edilebilir. Ylan bal larvalar ve yenge yavrular a kar duyarl olduklar halde olgun hale geldiklerinde ktan kaarlar. Balklarn kla cezbedilebilmeleri, onlarn, yzme, karnlarnn a veya tok olmas hali gibi eitli fizyolojik durumlar ile ilgilidir, rnein; uskumru ve kefalin ayn mevsimde gzlerinde ya bulunur bu dnemde her ikiside kla azda olsa cezbedilebilir. Ikla cezbedilip voli evirme a ile evirdikten sonra kaabilen balklan bir daha a yaklamalar tespit edilmitir. Ikla gen larvalar ve a ilgi duyan balklardan baka zooplanktonlar da cezbedilirler. Onlar beslenen balklarda a ilgi duymasalar bile zooplanktarlarla beslenmek iin k blgesine gelirler. Bu nedenle de kla balk avcl olduka etkin bir yntemdir.

4.1.4. Voli A
Voli alar yapsal zellik bakmndan fanyal alara, denize brakllar veya kullanllar bakmndan evirme alarna benzerler. Voli alar 23 tane fanyal kefal ann alt alta eklenmesi ve 5 veya 6 boy an birbirine boyuna eklenmesi ile oluan bir avlanma aracdr. Voli alar donanm itibariyle karmak bir yapya sahiptir. ncelikle bir para an donanm yaplr. Bunun iin gmlek olarak 23 tex 3 nu iplikten rlm 28 mm. gz aklnda ve 80100 gz derinliindeki alardan alnr. Fanya iin 23 tex 6 nu iplikten rlm 160 mm gz aklnda ve 12 gz derinliindeki alardan alnr. Alnacak a miktar an boyuna ve derinliine koyulacak a miktarna gre deiir.

Alt ve st yaka halat olarak 6 mm 0 pp halatlar kullanlr. Alarn bir birine eklenmesi iin 55 nu gngrmez gereklidir. Alt ve st yakann ana alara donatm esnasnda glendirilmi a olarak 5 gz kullanlacandan an drtkenarn dnecek boyda 5 gz gerekir. Yzdrc olarak 70 mm 0, 6 nu naylon mantarlar kullanlrken, batrc olarak tanesi 250300 gr. gelen fze eklindeki ii bo kurunlar alnr. nce her para a P = % 50 orants ile bir fanyal a gibi alt ve st yaka olarak kullanlr. 55 no gngrmeze donatlr. Daha sonra hazrlanan bu paralar istenilen sayda alt alta ve yan yana birbirine ikinci bir

92

gngrmezle atlr. Daha sonra dikdrtgen eklini alan btn an glendirilmesi ve kurunlarla mantarn kolay denize dklmesi iin ve kurunlarn alt ve st kenarna 5 gz donatlr. Ayn 5 gz kenar peeye de donatlarak, an drt bir yan glendirilmi olur. Daha sonra an alt ve st yakasnn donanmna sra gelir. Yaka iin kullanlacak halatlar nceden alp gerdirilerek burukluu (gam) alnr. Alt yakaya 250300 gr gelen kurunlar, st yakaya da 70 mm apndaki mantarlar geirilerek donatma hazr edilir. Donatma ii 6 nu iplikle yaplr.

ekil 4.1: Voli an yaps

93

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Voli teknesinin eklini izerek planlamasn yapnz. Voli teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutunu tespit ediniz. Voli teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlar tespit ederek donatm yapnz. Voli teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek, donatmn yapnz. Voli ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadna baknz

neriler
Balk teknesinde alrken denizde gvenlik talimatlarna, kesinlikle uyunuz. Snflandrma yaptnz balk gemilerin donanm zelliklerini aratrnz. Snflandrma yaptnz balk gemilerin ekil ve yap zelliklerini aratrnz. Gvertede kullanlan avadanlklarn bakm ve tutumuna zen gsteriniz. Yannzda su ortamnda bozulmayacak kt kalem ve benzeri gereler bulundurunuz. alma sonrasnda lm cihazlarnn suya temas eden paralarn tatl su ile ykadktan sonra iyice kurulayp orijinal ambalajlarna yerletiriniz

94

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgileri lnz

1.

Voli a ile avclk yntemi iin aadakilerden hangisi dorudur? A) B) C) D) E) Baln etrafnn sarlmas yntemi ile yaplan balklktr. Srkleme avcldr. Den a tipi avclktr. Dkme a ile yaplan orta su avcldr. Fanyal a ile yaplan balklktr.

2.

Voli avclnda kullanlan n zellikleri aadakilerden hangisi degildir? A) B) C) D) E) arpmalara kar dayankl olmal Sallanma ve titremelere kar dayankl olmal Deniz suyunun defermasyonunu kar dayankl olmal Balklar cezbetmek iin k gc dk olmal Kullanlan sk niteliinin nemsiz olmas

3.

Ia kar duyarllk aadakilerden hangisi ile ifade edilir? A) B) C) D) E) Projektrler Fototaksi Kemo taksi Flora taksi Floresan lamba

4.

Voli alar yapl zelliklerine gre aadakilerden hangisine benzer? A) B) C) D) E) Sade alara Den alara Fanyal alara Grgr alara Grgr alar

95

5.

Voli alar denize brakllar bakmndan adaki alardan hangisine benzer? A) B) C) D) E) Grgr a Trol a Fanyal a Den a evirme a

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz doru ise, uygulamal teste geiniz.

96

UYGULAMALI TEST
Yaknnzda bulunan bir voli teknesine giderek, voli teknesini tekniine uygun olarak donatnz. Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1. 2. 3. 4. 5. Voli teknesinin eklini izerek planlamasn yaptnz m? Voli teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutunu tespit ettiniz mi? Voli teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlar tespit ederek donatm yaptnz m? Voli teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek, donatmn yaptnz m? Voli ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadna baktnz m?

Evet

Hayir

DEERLENDRME Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn evet olmas hlinde modl deerlendirmeye geiniz.

97

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5

AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda balk gemisini uzatma a teknesi olarak donatabileceksiniz.

ARATIRMA
Limanda bulunan bir uzatma a teknesine giderek Uzatma a teknesinin eklini ve boyutlarn, Uzatma a teknesinin yap ve teknik zelliklerini, Uzatma a teknesinin donatmnda kullanlan makine ve aksamlarn, Uzatma a teknesinde bulunmas gereken elektronik seyir, haberlesme cihazlar ve balk bulucu cihazlarn gzlemleyiniz.

Edindiiniz bilgileri kayt altna alarak retmeniniz ve arkadalarnzla paylanz.

5.UZATMA AI TEKNESN DONATMAK

Bu alarn donanm, yzdrc oran batrc oranlar ayarlnarak hazrlanr. Bylece alar denize brakldnda donanm durumuna gre mantar yaka su yzeyinde, ortada veya dipte kalr. Alt yaka (mapalar) su iinde askda kalr. Bu alarla gmen balklardan palamut, lfer ve byk istavrit avcl yaplr. Alarn gz akl avlanacak balk byklne gre farkldr. Alar bu balklarn tahmini g yollar zerine braklr. Avclk genelde gece yaplr. Alarn ilk denize braklmas akam zere gn batmnda yaplr. Alar rzgrn ve akntnn durumuna gre sahile dik olarak braklr. Dier bir ifade ile baln geli istikametine dik dklrler. Alar brakldktan sonra 23 saat beklenildii gibi sabah gn doarkende toplanr. Bir gecede av durumuna gre 23 kez kaldrlp tekrar braklabilir. Alar denize brakldnda aknt ile tekneden uzaklamamas iin mantar yakann bir uundan tekneye tutturulur. Mantar yakann dier uunda iaret amandras bulunur.

98

5.1.Uzatma A Teknesinde Bulunmas Gereken Donanmlar

5.1.1.Makara Sistemi
Voli alarnda kullanlan makara sistemleridir. A makaralar i ksm przsz kauukla kapl, aa zarar vermeyecek yapda, mekanik ve hidrolik olarak iki tiptir. Genelde kk olanlar ve ok az oranda kullanlanlar mekanik makaralar, byk tekne ekiplerinde kullanlanlar ise hidroliktirler. Mekanik olanlar bir ip vastasyla ve insan veya rgatlar yardmyla altrlmaktadr. Bunlarda makara iinden geen sonsuz halat rgatlara balanarak makarann istenilen ynde dnmesini salar. alma prensibi olarak hidrolik makaralara benzer, ondan da ayn ilemler yaplr. Hidrolik makaralar ise makara ierisindeki dililerin dndrlmesini hidrolik gle yapan makaralardr. Bunlarn g kayna jeneratrlerdir. nk an toplanmas annda ana makineler stop edilmektedir. Bunlar daha byk, daha ar ve fazla g isteyen alarn ekilmesinde kullanlmaktadr.

Resim 5.1: Voli makara sistemi

5.1.2.Ik Sistemi
nsanlarn yapt suni klarn yan sra doal k kaynaklar da vardr. rnein, gne, ay ve yldzlar gibi. Bunlardan baka baz zel k kaynaklan vardr rnein; Noctiluca ve Luminous bakterileri suyun stnde yzerler, alara tutunurlar veya geminin dmen suyuna karp fosforlu k yaynlarlar. Bugn en ok kullanlan k kaynaklar; elektrik ampulleri, floresan lambalar, cval lambalar Ve bazen de asetilen gaz lambalardr.

99

5.1.2.1.Elektrik Ampulleri
Ikla balk avclnda ancak elektrik ampulleri kullanlr. Pazarda satlan herhangi bir ampul alnp kullanlabilecei gibi ou kez bu i iin zel olarak yaplm ampuller kullanlr. Bunlar daha sert ve kaln camdan yaplm olduklar gibi telleri l dayanaklar da daha salam olarak imal edilmitir. Bu i iin kullanlacak jeneratrler 481228 kw, 110220 V. 2428 V, olabilir. Aklerin voltaj ise 68 volt, 1214 v, dinamolarda ise 100110 V ve 200220 V olabilir.

5.1.2.2.Floresan Lambalar
Balklarn n parlakl ve rengine kar seicilii olduu sanlmaktadr. Bunun iin elektrik ampulleri renkli olarak imal edilmeye balanld. Ancak bu ampuller fazla emdiklerinden etkinlikleri azald. Bu nedenle, son yllarda eitli renklerde floresan lambalar kullanlmaya balanld. Balklarn a kar duyarlklar ve renk seiciliklerine gre eitli renkte floresans lambalar yaplmaktadr. Elektrik ampullerine gre floresan lambalar daha az enerji tketirler. Yaylma iddeti daha iyi, deniz suyunda mavi yeil renkte k verirler. Bunlar da balk avclnda k kullanmann balca nedenleridir. Her iki ucu lastik muhafaza iine alnm ve kullanlmas esnasnda paslanmasn nleyici koruyucularla desteklenmi floresan lambalar yaplmtr. Balk avclnda kullanlan lambalarn balca renkleri; mavi, mavibeyaz, sar, yeil, pembe ve beyazdr. Balklkta eitli ekillerde k kullanlmaktadr. rnein, kaldrma alar ile balk avclnda, canl yem olarak kullanlacak balklarn yzer havuzlarda canl ve youn bir biimde tutulmasnda, midye-istiridye ve inci istiridyelerinin abuk bymelerini salamak iin bulunduklar yere planktonlarn toplanmasn salamakta, uzatma ve fanyal alar ile voli donanmlar ile balk avclnda kullanlmaktadr.

ekil 5.1: Floresans lamba

5.1.2.3.Cival Lambalar
Elektrik ampullerinden daha etkin biimde yaylmakta ve gnderdikleri nlarn parlakl, dalga boyunun baln grmesine etkisi bakmlarndan elektrik ampullerine gre daha etkili olduu kabul edilmektedir. Bunlarn tek kusuru pahal olulardr. Ayrca aydnlatma durumuna ge gelii nedeniyle dinamo ile ana makineden g alan

100

kkgemilerde pek kullanl olmamaktadr. Cival lambalarn tipi bulunur: Alak basnl lambalar (0,01 mm Hg, ultraviole ksml 254 milimikron kuvvetince) Yksek basnl (13 atmosfer, 546 mm, 5 milimikron kuvvetinde) ok yksek basnl (20 atmosferden yksek n gnderme devaml ve k rengi beyaza yakn) Btn lambalarda yanmasn kolaylatrmak iin az miktarda argon gaz bulunur.

5.1.2.4.Dier Lambalar
Yukarda anlatlanlardan baka baz balk lambalar vardr; iyodlu elektrik ampulleri, projektr lambalarn bu grupta sayabiliriz, yotlu elektrik ampulleri:

Elektrik ampullerinin i tarafnn zaman zaman siyahlatg grlr, iine ok az miktarda iyod konuluyorsa bu durum nlenir. Bu durum iindeki teller kopunca yadek ampullerin dayankln artrr. Bu ampuller olduka pahaldr. Su zerinde kullanldklarnda da pek dayankl deildirler, n cam snmayan materyalden yaplmakta tp duvarnn ss yaklak 251200 Cye ykselir. Ayn zamanda lamba iine su almamaldr. ekil 5.2de iyodlu lambann yaps grlmektedir.

ekil 5.2:yodlu lambann yaps

Projektr lambalar:

Lambalar snmayan camdan yaplmtr. I ayarlamak iin bobin telleri kktr. Bu lambalar ak denizde galsama alar ile balk avclnda balk srsn cezbetmek iin kullanlr. 2501500 wlk projektr lambalarnn yuvarlak olanlar 15'ten kk, patlcan biiminde olanlar ise 30den fazla a ile k gnderirler. Bunlardan baka gne biiminde lambalarda mevcuttur. Bunlar, camdan yaplmtr. Beyaz renkli (35004.500 K") k yaparlar, ift bobinli 40, 60 ve 100wlk lambalar mevcuttur, eitli renkli ampullerde olduu gibi % 3040 ampul caml tarafndan absorbe edilir.

101

Lambalar yakp sndrmek suretiyle bal belirli bir istikamete yneltmekte kullanlabilir. Bal uzatma a veya saldrma alarna yneltmek iin 5.5006.000 K lk k gndermek en uygun yntemdir. Gnmzde lazer nlarnn kullanlmas zerinde allmaktadr.

5.1.3. Dz veya Fanyal Uzatma Alar

Uzatma veya galsama alar gmen balklardan palamut, lfer, karagz, istavrit avnda kullanlmak zere hazrlanm bir avlama aracdr. Bu alarn hazrlanmas iin, piyasada 100 gz derinlike 200 m boyunda 32 mm ile 44 mm gz aklnda deiebilen 23 tex 3 no veya 23 tex 4 nu iplikten rlm alardan alnr. Yaka olarak genelde 4 mm 0 pp ipler kullanlr. Yzdrc olarak 70 mm apnda naylon mantarlar kullanlr. Batrc olarak ta 10-12 mm Pirinten dklm mapalar kullanlr. Uzatma alar, genelde, gz aklna gre ayr ayr aka boylarnda donatlrlar. 4044 mm arasnda gz akl olan alar yakaya p = % 60 orannda donatlr nceden gam alnm yaka ipine bir akaya 2 gz gelecek ekilde donam bal ile donatlr. Bu ekilde 10 aka bo 11 inci akaya bir mantar konur. Sonra ayn alardan alt alta 34 para (tahta) daha dikilerek derinlik artrlr. Bu ekilde a derinlii 300500 gze kadar km olur. Bu alarda her paraya (tahta) ukur ad verilerek an derinlii ukur olarak hesaplanr. rnein; bu uzatma 4 ukurdur denince, derinlii 400 gz olduu anlalr. En alt ukurun alttaki serbest eteine 6 veya 8 kulata bir 5060 cm boyunda 55 nu gngrmezden yararlanlarak 200250 gr arlndaki nceden hazrlanm mapalar balanr. Mapalar a gznden gemeyecek byklkte halkalardr. Bir takm a elde edebilmek iin en az iki boy a birbirine eklemek gerekir. Bu ekilde 120 mye donatlan alardan iki boy alndnda 240 m. boyunda bir takm a elde edilmi olur. 3238 mm gz aklndaki uzatma alarnn yakaya donatm yine P = %60 orannda olur. Yaka ipi olarak 3 veya 4 mm poliproplien ipler kullanlr. Yzdrc olarak 60 mm. apndaki naylon mantarlar kullanlr. Bir akaya iki gz alnp aka ba ile balanr. Mantarlar ise 6 aka bo tutulup 7 inci akaya bir mantar olacak ekilde donatlr.

ekil: 5.3. 3238 mm gz aklndaki uzatma alarnn mantar yaka donanm

Alt alta 34 ukurdan oluan adan 2 boy alnarak bir takm a oluturulur. Yine en alttaki serbest etee seyrek uzatma andaki gibi 67 kulata bir 200250 gr mapalar balanarak an donanm tamamlanm olur.

102

ekil 5.4: Uzatma alarn denize brakl ekli

Sade alar ve faydal alarn av verimlilii aadaki faktrlere bal olarak deiir. An yapld materyal (naylon, polipropilen ve vinilon bu alar iin en uygun materyaldir.) An yaps, Uygulanan av yntemi, An ve geminin mekanizasyonu av verimliliin etkileyen balca etkenlerdir,

Galsama alar ile balk avclnda dikkat edilecek hususlar ise: An zellii avlanmak istenilen baln zelliklerine ve. Su iinde bulunduklar ve hareket ettikleri seviyeye uygun olmaldr. A gz genilii; avlanlacak baln byklne, ekline ve yzme hzna uygun olmaldr.

ekil 5.5: Baln yatay ekseni (AA), dikey ekseni de (BB) ve genilii de (CC) olarak gsterilmitir.

103

ekil 5.6: Baln boyutlar

Bu alarla avlanan balklarn vcutlar i seklinde vcut yapsna sahip olan balklardr. (BB) ekseni balk vcut evresinin en uzun olduu cevredir. Bu nedenle C max=BCBC dr. Bu mesafe an drtkenarnn uzunluu olan 4Lden kk olmaldr. Akntlar ile avlanmak istenilen balklar arasndaki ilikileri iyi bilmek gerekir. An gz seicilii de nemli bir etkendir, Ekonomik ynden; avlanlacak balk trlerinin fiyatlar, an bykl, geminin bykl, balk says ve dier av giderleri arasnda krllk salayacak bir uyum bulunmaldr. Bir defada yakalanan balk miktar ve fiyatlar ile an genilii ve uzunluu arasnda mspet bir iliki bulunmaldr.

Uzatma alar ile genellikle; kpek balklar, kolyoz, yass balklar, yenge, karides, istakoz, tekir, barbunya, kefal, sardalye gibi trler avlanr.

5.2. Galsama Alar eitleri

5.2.1. Dip Galsama Alar
Deniz dibine kurulur. Dibe kurun arlklar ve apalar yardm ile tutturulur. Su yzeyine ise amandralarla irtibatldr. Daha ok dip balklarnn yakalanmas iin kullanlr. Mantarlar ve kursunlarla dengeyi ayarlayarak orta su ve yzeyde de kullanmak mmkndr.

5.2.2.Yzey Galsama Alar

Kurun yaka ile mantar yaka arasndaki denge an su yzeyine yakn bir ekilde gergin kalmasn salayacak durumda ayarlanmtr. An bir ucu veya iki ucundan apalar yardm ile dibe sabitletirilir. Genellikle krfezler, su kanallar ve ky blgelerinde kurulur. Kk av sahalarnda kolaylkla kullanlabilir. A akam kurulur, sabah gidilip toplanr. Btn gece boyunca banda bekleme zorunluluu yoktur. Kullanlan derinlii ayarlanlabilir. Sardalya, uskumru, kpek bal, denizalas ve somon avclnda kullanlan galsama alar bu trdendir.

104

5.2.3. Serbest Yzen Alar

Bu alar, apalarla dibe sabitletirilmemi olup rzgr ve akntlarn tesiri ile su iinde srklenirler. Daha geni bir sahay taradklar iin fazla balk yakalamalar mmkndr. Pelajik balklarn yakalanmasnda kullanlan nemli bir adr. Deniz derinlii, akntlar gelgit olaylarndan fazla etkilenmez.

5.2.4.Tarama eklinde Kullanlan Alar

Esas itibaryla bir dip galsama a olup kullanl ekli farkldr. An bir ucu gibi apa le sabitletirilir. Dier ucu kk bir gemi ile kendi ekseni zerinde evirilir, bu devir yaklak bir saat srer. ekilme hz ok yava olur.

5.2.5.evirme Galsama A
Bu alar ile balk srs ekilde grld gibi etraf sarlarak ortadaki galsama alar ile yakalanr. evresini sarlan an uzunluu 300 m. ykseklii de 12 m kadar olur.

5.2.6.Fanyal Alar
katl bir a olup esas a fanya ad verilen ok geli gzl iki an ortasna monte edilir. Fanyann gz aklnn drtte bir uzunluu esas alnarak yakalara donatlmtr. Esas an eni fanyann bir misliden balayarak 1/31/5 orannda potlu olduundan a denizde iken aa vuran balklar fanya ierisinden geerek toru bir torba haline getirirler ve hareket sonucunda aa iyice sarlarak bir daha kurtulamazlar. Avlanacak balk trne gre uzunluk, ykseklik fanya ve esas an gz genilii deimekle birlikte esas an gz ok kk olsa dahi fanyalar sayesinde her boyda ve trde balk avlanabilir. Fanyal alarn mantar yakasna 45 4 donamda bir mantar ve kurun yakalarna yine 45 donamda bir koma denilen kurun taklr. Genellikle 1827 mlik paralar, hlinde donatlp amaca gre birletirilirler. lkemizde kullanlan balca fanyal alar, barbun a, tekir a, pisi a, lfer a, kefal a vb. gibi.

ekil 5.7: Fanyal an yaps

105

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Uzatma a teknesinin eklini izerek planlamasn yapnz.

neriler

Balk teknesinde alrken denizde gvenlik talimatlarna, kesinlikle uyunuz. Snflandrma yaptnz balk gemilerin donanm zelliklerini aratrnz. Snflandrma yaptnz balk gemilerin ekil ve yap zelliklerini aratrnz. Gvertede kullanlan avadanlklarn bakm ve tutumuna zen gsteriniz. Yannzda su ortamnda bozulmayacak kt kalem ve benzeri gereler bulundurunuz. alma sonrasnda lm cihazlarnn suya temas eden paralarn tatl su ile ykadktan sonra iyice kurulayp orijinal ambalajlarna yerletiriniz

Uzatma a teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutlarn tespit ediniz.

Uzatma a teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlarn tespit ederek donatmn yapnz. Uzatma a teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek donatmn yapnz.

Uzatma ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadn baknz.

106

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgileri lnz 1. Uzatma a teknesinde aadakilerden hangisi bulunmaz? A) B) C) D) E) 2. Makara sistemi Ik sistemi Elektirik ampulleri Floresan lambas Navteks

Aadakilerden hangisi sade ve fanyal alarn av verimliini etkileyen etmenlerden deildir? A) B) C) D) E) An yapld materyal An yaps Uyulana av yntemi A gz genilii An ve geminin mekanizasyonu

3.

Galsama alar ile balk avclnda dikkat edilecek hususlar aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) An zellii avlanlacak balk trnn zelliine uygun olmal A gz genilii avlanlacak balk trnn zelliine uygun olmal Aknt ile avlanmak istenilen baln ilikisinin iyi bilinmesi A gz aklnn nemli olmas Hepsi doru

4.

Aadakilerden hani a tipi dip galsama alarna benzer? A) B) C) D) E) Yzey galsama alar Serbest yzen alar Tarama eklinde kullanlan alar evirme galsama alar Hepsi doru

107

5.

Fanyal an yaps ile ilili aadakilerden hangisi doru deildir? A) B) C) D) E) Tek katl yaplmtr. Aa 1/3-1/5 orannda pot verilmitir. ki yada katl yaplmtr. Fanyadan oluur. Barbun, lfer, pisi gibi balklarn avclnda kullanlr

6.

Uzatma alar iin aadakilerden hangisi doru deildir? A) B) C) D) E) Alar rzgr ve aknt durumuna gre sahile parelel braklr. Avclk genellikle gece yaplr. Aa iaret samandras balanr. Alarn gz akl avlanlacak balk trne gre farkldr. Palamut, lfer gibi gmen balklar avlanlr.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz.

108

UYGULAMALI TEST
Yaknnzda bulunan bir uzatma teknesine giderek, uzatma teknesini tekniine uygun olarak donatnz. Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz

DEERLENDRME LTLER
Uzatma a teknesinin seklini izerek planlamasn yaptnz m? Uzatma a teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutlarn tespit ettiniz mi? Uzatma a teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? Uzatma a teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz. m? Uzatma ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadn baktnz m? alma yapacanz blgenin leklendirilmi hava fotoraf temin edebilirseniz dalga boyunu belirlediniz mi? Belirlediiniz bir noktada ayn pozisyonuna gre med-cezir miktarn ltnz m? Belirlediiniz bir noktada ayn pozisyonuna gre med-cezir miktarn ltnz m? Bir dnya gn (24 saat) ierisinde belirlediiniz noktadaki med-cezir periyodunu belirlediniz mi? Yukarda yapm olduunuz lmleri, her alma noktas iin ayr bir tabloda kayt altna aldnz m?

Evet

Hayir

DEERLENDRME Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn evet olmas hlinde modl deerlendirmeye geiniz

109

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

OBJEKTF TEST Aadaki ifadelerin doru veya yanl olduunu belirterek, modl renme faaliyetlerinde kazanm olduunuz bilgileri lnz. LME SORULAR
1. Galsama a bir uzatma a eididir. 2. Balk gemilerinin hzl ve manevra yeteneinin yksek olmas ok nemli deildir.

Doru

Yanli

3. Balk gemilerinde a toplama makarasna gerek yoktur. Geminin puruva balangc ile pupa sonu arasndaki mesafeye 4. tam boy ad verilir. zgr borda ykseklii (freeboard) derinlikten su ekimi hattnn 5. (draft) karlmas ile bulunur. 6. Ktan ekmeli trol gemisinde kpr st k tarafta bulunur. Bocilikte sktrlan balklar tekneye kital veya balk pompas ile 7. alnr. 8. Tratann dier ismi Danimarka rbdr. 9. Echo sounder en gelimi balk bulucu cihazdr. 10. A toplama makaras grgr gemisinde ana direine baldr. 11. Solas kurallar olarak 150 grostondan byk her tekne en az iki adet manyetik pusula tamak zorundadr.

12. Trol ann denize atlp ekilmesinde rgat sistemleri kullanlr. Voli avclnda tekne hareket ederken k stnde istiflenmi alar belli bir blge evrilecek ekilde suya braklr. Voli avclnda lambalarn yaklmas ve sndrlmesi su dnda 14. olur. 13. 15. Ylan bal ktan korkan bir balk trdr. 16. Uzatma alar ile yerleik dip balklar yakalanr.

110

Hareket hlindeki bir cismin hareket yn deitirilmek istendiinde meydana gelen olaya devinme ad verilir Grgr teknesinde pervane kanatlar l veya drtl olup ana 18. makine adedine bal olarak tek, ift veya uskurlu olabilir. 17.

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, yanl cevap verdikleriniz iin modln ilgili faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz doru ise performans testine geiniz.

111

PERFORMANS TEST
DEERLENDRME LTLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Fiziki grnmne gre balk gemisinin snfn tespit ettiniz mi? Yaplan avclk trne gre balk gemiinin tipini belirlediniz mi? Balk gemilerinin yapmnda kullanlan malzemeleri snflandrdnz m? Hangi malzemelerin hangi tip balk gemisinde kullanldn tespit ettiniz mi? Balk gemilerinde bulunmas gereken makina aksamlarn kontrol ettinz mi? Balk gemilerinin sahip olmas gereken teknik zellikleri belirlediniz mi? Balk gemilerinin ksmlarn snflandrdnz m? Balk gemilerinde bulunmas gereken yaam ortamlarn ve zelliklerini tespit ettiniz mi? Grgr teknesinin eklini izdiniz mi? Evet Hayir

10. Grgr teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini tespit ederek boyutlarn ltnz m? 11. Grgr teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlar sraladnz m? 12. Grgr teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn sraladnz m? 13. Grgr teknesinde bulunmas gereken kpr st donanmlar snflandrdnz m? 14. Grgr teknesinde olmas gereken yaam mahallerinin zelliklerini tespit ettiniz.mi? 15. Gvenli bir seyir iin grgr teknesinin stabilitesinin kontrol ettiniz mi? 16. Gvenli bir seyir iin grgr teknesinin stabilitesini kontrol ettiniz mi? 17. Yardmc botu kontrol ettiniz mi? 18. Avlanlan balklar tekneye alan sistemlerin alsma durumunu kontrol ettiniz mi?

112

19. Trol teknesinin eklini izerek planlamasn yaptnz m? 20. Trol teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutlarn tespit ettiniz mi? 21. Trol teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlarn tespit ederek kontroln yaptnz m? 22. Trol teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? 23. Trol teknesinde bulunmas gereken kpr st donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? 24. Trol teknesinde bulunmas gereken yaam mahallerinin donatmn yaptnz m? 25. Gvenli bir seyir iin troll teknesinin stabilitesini kontrol ettiniz mi? 26. Trol ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadn baktnz m? 27. Avlanlan balklar tekneye alan sistemlerin alma durumunu kontrol ettiniz mi? 28. Voli teknesinin eklini izerek planlamasn yaptnz m? 29. Voli teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutunu tespit ettiniz mi? 30. Voli teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlar tespit ederek donatm yaptnz m? 31. Voli teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek, donatmn yaptnz m? 32. Voli ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadn baktnz m? 33. Uzatma a teknesinin eklini izerek planlamasn yaptnz m? 34. Uzatma a teknesinin yapmnda kullanlan malzeme zelliklerini ve boyutlarn tespit ettiniz mi? 35. Uzatma a teknesinde bulunmas gereken tekne ii donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? 36. Uzatma a teknesinde bulunmas gereken gverte st donanmlarn tespit ederek donatmn yaptnz m? 37. Uzatma ann donanm zelliklerinin yeterli olup olmadna baktnz m?

113

DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir kere daha gzden geiriniz. Hayr, olarak cevap verdiiniz sorularda modln ilgili faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise, bir sonraki modle gemek iin ilgili kiiler ile iletiim kurunuz.

114

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 C E A D A B B E

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 D E E C A A A C

RENME FAALYET 3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 A B E C D A C E

115

RENME FAALYET 4 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 A E B D E

RENME FAALYET 5 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 A A E C A A

MODL DEERLENDRME

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
116

D Y Y D D Y D D Y Y D D D Y D Y D D

KAYNAKA KAYNAKA
ELKKALE, M.Salih, DZGNE, E.CANDEER, A.Ferit..Av Aralar ve Avlama Teknolojisi K.T..Deniz bilimleri fakltesi 1993.

TMUR, M. Tademir, O. A Materyali ve A Yapm Teknii, Akdeniz niversitesi Eridir Su rnleri. Y.O 1989.

MENG, T. Balklk Teknii. stanbul niversitesi Fen Fakltesi 1977.

117