T.C.

ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII SALII VE GVENL GENEL MDRL SALII VE GVENL MERKEZ MDRL

Kimyasallarn Gvenli Depolanmas

T.C ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII SALII VE GVENL GENEL MDRL SALII VE GVENL MERKEZ MDRL

Kimyasallarn Gvenli Depolanmas

Esin Ayta KRKa ala Pnar ARSLAN TATARb Erdem BABAARSLANb zlem LKb Funda ENTRKb Bahar TRYAKb Cemal Burak YAAROLUb Sal ve Gvenlii Uzman SGM Sal ve Gvenlii Uzman Yardmcs SGM
a

Ankara, 2011

ii

ERK 1. GR...1 2. KMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI....2 3. MALZEME GVENLK BLG FORMLARI.........14 4. GVENL DEPOLAMA AAMALARI..17 4.1. KMYASAL ENVANTER IKARMA.....17 4.2. KMYASALLARIN ETKETLENMES....18 4.3. UYUMLU VE UYUMSUZ KMYASALLARIN AYRILMASI ...........20 4.4. KMYASALLARIN DEPOLANMASI ..........25 4.4.1. KATI VE SIVILARIN DEPOLANMASI ........................30 4.4.2. GAZ TPLERNN DEPOLANMASI.........31 4.4.3. DEPO SORUMLUSUNUN GREVLER VE KAYIT SSTEM...35 4.4.4. DEPOLARDA BULUNDURULMASI GEREKEN KKD VE MALZEMELER.....36 4.5. ATIK KMYASALLARIN DEPOLANMASI VE BERTARAFI...37 5.TEHLKEL KMYASALLARIN RSK DEERLENDRMES......43 6. KMYASAL DEPOLAMA N TEMEL LKYARDIM BLGLER....47 7. YANGIN SNDRME VE NLEME TEDBRLER....59 8. EKLER...........................65 EK-1 Atk Kimyasallarn Depolanmas ve Atlmas...... 65 EK-2 Tehlikeli Kimyasal Ynetmelii Hkmleri .....66 EK-3 Baz Kimyasallarn Laboratuvarda, Kullanmlarnda ve Depolanmalarnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ....68 EK-4 Depo Malzeme dn Alma izelgesi .....69 EK-5 & 6 Adresler telefonlar & Acil Mdahale Program..... 70 EK-7 Mevzuat Risk ve Gvenlik Tanmlar ...72 9. KAYNAKLAR...........77

iii

1. GR
Kimyasallarn doru bir ekilde snflandrlmas ve depolanmas ok nem verilmesi gereken, zor bir konudur. Laboratuvarlardaki i kazalarnn byk bir ksm kimyasallarn yanl depolanmas sonucu gereklemektedir. Kimyasallar, herhangi olumsuz bir durumda tehlikeli reaksiyon vermeyecek ekilde snflandrlmaldr. Doru depolamada snflandrma; kolay alev alabilen ve ok kolay alev alabilen, korozif (andrc), toksik, ok toksik, oksitleyici, kriyojenik, patlayc maddeler ve sktrlm gazlar eklinde yaplmaldr [1]. Bu snflandrma kimyasallarn kimyasal zelliklerinden faydalanlarak yaplmal, kimyasallar alfabetik olarak kesinlikle snflandrlmamaldr. Bu noktada kimyasal malzemelerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar (MSDS) bizlere yardmc olacaktr. Katlar ve svlar ayr olarak snflandrmak temel snflandrma yntemlerinden bir tanesidir. Bu ekilde fiziksel temas sonucu oluabilecek riskler azaltlm olur. Genel yaklam kimyasallar birbirleriyle uyumlu bir ekilde snflandrmak olmaldr, daha sonra gruplar bariyerlerle birbirinden ayrlmaldr. Yeterli depolama alan mevcut iletmelerde riski tamamen ortadan kaldrmak iin farkl kimyasal gruplarda bulunan kimyasallar farkl yerlerde depolanmaldr. Bu rehberde genel ama kimyasallarn doru bir ekilde depolanmasn salamak ve kimyasallarn neden olduu riskleri mmkn olduunca azaltmaktr.

2. KMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI
Bu ksmda, her bir tehlike snfnn zellikleri aklanmaktadr. Ayrca kimyasallar iin temel gvenli depolama gereklilikleri ve alnmas gereken nlemler de yer almaktadr. Pek ok kimyasaln birden ok tehlike snfna dahil olduu unutulmamaldr. Dolaysyla, tehlikeli bir kimyasaln gvenli bir ekilde nasl depolanacan belirlemek iin eitli klavuz depolama blmlerine ihtiya duyulabilir. rnein, asetik asit, korozif asittir ve ayn zamanda yanc bir svdr. Bu nedenle 1. (Kolay alev alabilen ve ok kolay alev alabilen) ve 2. (Andrc) blmlerin dikkate alnmas gerekmektedir [1,3]. 2.1. Kolay Alev Alabilen ve ok Kolay Alev Alabilen Maddeler

zellikleri: Kolay alev alabilen maddeler, hava ile temasnda alevlenebilen, ate kayna ile ksa sreli temasta hemen yanabilen, ok dk parlama noktasna sahip olan veya su ile temasnda ok kolay alevlenir gaz yayan maddeler ve mstahzarlardr [2]. ok kolay alev alabilen maddeler ise ok dk parlama noktas ve kaynama noktasna sahip maddeler ve mstahzarlar ve hava ile temasnda alevlenebilen gaz haldeki maddeler ve mstahzarlardr [2]. Genellikle kullanlan kolay alev alabilir kimyasal maddeler unlardr [1,3]: Aseton Etil Eter Sodyum Hidrojen Lityum Asetilen Etil Alkol
2

 Potasyum Depolama: Alev alabilen maddeleri tm ateleme kaynaklarndan (ak alevler, scak yzeyler, direkt gne , kvlcm)uzak tutunuz. Alev alabilen maddeleri zellikle oksitleyiciler ve toksikler gibi tehlike snflarndan ayr depolaynz. Alev alabilen gazlar oksitleyici gazlardan, uygun ve onayl bir yanmaz blme ile ya da arada en az 6 metrelik bir mesafe olacak ekilde ayr tutunuz. Alev alabilen sv maddeleri onaylanm gvenli konteynr veya dolaplar iinde saklaynz. Malzemenin alt alev alma limitini aan buharlarnn oluumu ya da buharlarla havann kararak kendi kendine yanma olasln drmek zere depolama alanlarn serin tutunuz. Normal depolama koullarnda buhar birikimini nlemek zere yeterli havalandrma salanmaldr. Kimyasal maddenin tehlikesine uygun olacak ekilde bir yangn sndrcy hazr durumda bekletin ve bunu kullanacak olan her kimse gerekli eitimi alm olmasna dikkat ediniz. Souk depolama gerektiren alev alabilen svlar kvlcm veya statik elektrikten korumak iin gvenli yanc malzeme buzdolab veya derin dondurucuda muhafaza ediniz. Sigara ilmez iaretleri alev alabilen maddelerin depoland alanlarda gzle fark edilir bir yere asnz. Kullanm: Alev alabilen svlar kullanrken eldiven ve emniyet gzlkleri taknz. Alev alabilen ve yanc svlarn karmlarnn parlama noktas; karmdaki en dk parlama noktasna sahip svnnkine eit kabul edilir.

Alev alabilen sv aktarldnda veya kullanldnda tm alev kaynaklar alandan yok edilmelidir. Ak alevler veya scak levhalar alev alabilen svlar dorudan stmak iin kullanlmamaldr. Alev alabilen sv dkntlerini temizlemede su kullanmaynz. Alev alabilen ve yanc svlar lavabodan tahliye etmeyiniz.

2.2.

Korozif (Andrc) Maddeler

zellikleri: Andrc maddeler, canl doku ile temasnda, dokunun tahribatna neden olabilen maddelerdir [2]. Gazlar, svlar ve katlar tehlikeli andrclk zellii gsterebilirler. Korozif maddeler deriyi yakar, kanmaya yol aar. Solunum veya az yoluyla alndnda akcier ve mide dokusu etkilenir. Korozif gazlar deri temas ve solunum yoluyla hemen vcuda absorplanr. Laboratuvarda sk kullanlan korozif svlarn vcutta d hasara neden olma riskleri bulunur. Korozif katlar ou kez zamana bal zararlara yol aar. Korozif katlar, nemden dolay deri zerinde ve solunum sisteminde hemen zndkleri iin etkileri geni lde temas sresine bal olmaktadr. Korozif maddeler asidik veya bazik olabilir. Korozif madde rnekleri aada sralanmtr [1,3]: Slfrik Asit Hidroklorik Asit Nitrik Asit Amonyum Hidroksit Sodyum Hidroksit Krom Trioksit
4

Depolama: Asitleri bazlardan ve korozif maddeleri hem organik, hem de alev alabilen maddelerden ayr tutunuz. Raflardan dme tehlikesini en aza indirmek iin korozif maddeleri tabana yakn yerlerde depolaynz. Gne ndan uzak, serin, kuru ve iyi havalandrlan alanlarda depolaynz. Depolama alan scaklk deiimlerine kar korunmaldr. Asitleri temas halinde zehirli gazlar oluturabilecek kimyasallardan uzak tutunuz (sodyum siyanr, demir slfr vb.) Asitleri sodyum, potasyum ve magnezyum gibi su reaktif metallerden ayr tutunuz. norganik hidroksit zeltileri polietilen kaplarda muhafaza ediniz. Korosif maddeleri metal raflarda kesinlikle saklamaynz. Havalandrma yardmc olsa da, kimyasallar raflar andracaklardr. Kullanm: Gerekli koruyucu ekipmanlar (laboratuvar nl, uygun eldivenler ve sramaya kar emniyet gzlkleri) kullannz. Srama ngrlen bir tehlikeyse yz koruyucu maske taklmaldr. Korozif madde, tehlikeli ve zehirli gazlar meydana getirebileceinden, kullancy korumak zere bir eker ocak altnda kullanlmaldr. Etkin maddeleri yavaa ilave ediniz. Daima suyun zerine asidi (suyu aside deil) ekleyiniz. lave etme srasnda asidi kabn kenarndan yavaa ekleyiniz ve iddetlice kartrmaynz. Korozif maddeler krlmaz kaplarda aktarlmaldr.

2.3.

Toksik Maddeler

zellikleri: Toksik maddeler, az miktarlarda solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan maddelerdir [2]. Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarnn %50sinin lmne neden olduu doz Letal (ldrc) doz 50 veya LD50 olarak tanmlanr. LD50 genellikle, vcut arlnn kilogram bana alnan maddenin miligram (mg/kg) olarak gsterilir. LD50 ne kadar dkse madde o kadar zehirlidir. Toksik maddelerin solunumla alnmas doku hasarna yol amaktadr. Akcierler zehirli buharlar ile havann tad taneciklerin hcumuna kar savunmasz ok katl doku tabakasndan olumutur. Bir maddenin solunumla toksisitesi TLV (Eik limit deeri) ve PEL (zin verilebilir korunmazlk snr) ile temsil edilir. Her iki lm havadaki maddenin milyonda bir ksm veya 1 m3 hava iinde mg madde olarak ifade edilir [1,3]. Depolama: Toksik maddeleri dier tehlike snflarndan ayr tutunuz ve souk, iyi havalandrlan bir yerde k ve sdan uzak olacak ekilde muhafaza ediniz. Konteynrlar, alanlara maruziyeti en aza indirmek ve dier kimyasallarla etkileimini nlemek iin ok sk, szdrmaz kaplarda muhafaza edilmelidir. Kullanm: Kullanldnda toz ve duman ortaya kartan toksik maddeleri eker bir ocak kullanarak ele alnz. Zehirli bileiklerle alrken koruyucu laboratuvar nlkleri, eldiven ve emniyet gzlklerini giyiniz ve alan bir eker ocak altnda ilem yapnz.

2.4.

ok Toksik Maddeler

zellikleri: ok toksik maddeler, ok az miktarlarda solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan maddelerdir [2]. Bu kimyasallar ok dk konsantrasyonlarda bile ciddi yaralanmalara hatta lmlere yol aabilir. ok toksik kimyasal maddeler, lmcl dozu vcut arlnn kilogram bana 50 mg ve altnda ya da havadaki lmcl konsantrasyonu 200 ppm ve altnda olan maddeler olarak tanmlanr [1,3]. Depolama: Zehirli kimyasal maddeleri dier tehlike snflarndan ayr tutunuz ve souk, iyi havalandrlan bir yerde k ve sdan uzak olacak ekilde muhafaza ediniz. Konteynrlar, alanlara maruziyeti en aza indirmek ve dier kimyasallarla etkileimini nlemek iin ok sk, szdrmaz kaplarda muhafaza edilmelidir. Kullanm: ok zehirli kimyasallar zel bir alanda ya da laboratuvarlarda kullannz. Zehirli bileiklerle alrken koruyucu laboratuvar nlkleri, eldiven ve emniyet gzlklerini giyiniz ve alan bir eker ocak altnda ilem yapnz. Kullanldnda toz ve duman ortaya kartan ok toksik kimyasal maddeleri eker bir ocak kullanarak ele alnz. ok toksik maddelerin ele alnd bir ortamda yemek yemeyiniz, imeyiniz ve kozmetik rnlerinden saknnz.

2.5.

Oksitleyici Maddeler

zellikleri: Oksitleyici madde, zellikle yanc maddelerle olmak zere dier maddeler ile de temasnda nemli lde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir [2]. Oksitleyiciler oda scaklnda veya yksek scaklklarda kendiliinden oksijen meydana getirirler ve ok ile stma altnda iddetle patlayabilirler. Farkl kimyasal kararszlklarndan dolay oksitleyici aktif maddeler beklenmedik ekilde patlayc olup bu yzden tehlike tehdidi gsterirler. Oksitleyici reaktif maddeler [1,3]: Peroksitler Hiperperoksitler Peroksi Esterler Oksitleyiciler organik maddelerle temas edince iddetle tepkimeye girerler. Bu nedenle oksitleyicilerle, organik maddelerin etkileiminden kannz. Organik maddelerle reaksiyona giren oksitleyicilere rnek; nitrik asit, kromik asit ve permanganatlardr. Depolama: Gn nda uzak, serin, kuru ve iyi havalandrlan alanda depolaynz. Ar ve ani scaklk deiimlerinden koruyunuz. zellikle krlmayan renkli cam ve reaksiyona girmeyen kaplarda muhafaza ediniz. Reaktif kimyasal maddeleri uygun olmayan malzemelerden ayr tutunuz: Organik maddeler, Alev alabilir solventler,
8

 Korozif maddeler. Kullanm: Eterleri az miktarlarda satn alnz ve hemen kullannz. Peroksit oluturan bileiklerin kaplarnn al tarihlerini kaydediniz. Oksitleyicilerin yannda kesinlikle sigara imeyiniz. Muhafaza kaplarn szdrmaz bir ekilde kapatnz. Kaplar kapatrken mantar ve lastik tpa kullanmaynz. Cam ieleri amadan nce ie tabannda katlarn (kristallerin) ve viskoz svlarn oluup olumadna baknz. Bunlar peroksit oluumunun gstergeleridir. Oksitleyicilerle alrken srtnme, krlma ve her trl darbeden kannz. Atlma ilemi sresince oksitleyicileri dier kimyasal maddelerle kartrmaktan kannz.

2.6.

Sktrlm Gazlar

zellikleri: Her silindir byk miktarda enerji ierdii ve yksek tutuabilirlik ve zehirlilik potansiyeli bulundurduu iin tehlikeli olabilir. arpma veya dme sonucunda silindirin iindeki enerji hzla yaylabilir. Bu durumda aniden aa kan enerji silindiri bir roket gibi itebilir. Ayrca gazn toksisitesi, yancl, korozyon zellii ve reaktivitesinden dolay ilave tehlikeler ortaya kabilir [1,3].

Depolama: Tm gaz silindirleri ya, gres, benzin dahil yanc maddelerden uzakta ve serin, kuru, iyi havalandrlm ortamlarda depolanmaldr. Silindirin herhangi bir ksmn 257oCnin zerinde bir scakla maruz brakmaynz. Silindirler eyalarn arpaca veya zerine decei yerlere yerletirilmemelidir. Silindirler nemli alanlara, tuz, andrc maddeler, duman, s yaknna ve dorudan gn alan yerlere konmamaldr. Silindirleri yanc gazlar ve oksitleyici maddelerden ayrarak, gaz tiplerine gre depolaynz. Yanc ve oksitleyici gazlar birbirinden 6 m uzaklkta; ya da araya 1,5 m ykseklikte bir 30 dakikalk yangn duvar yerletirerek ayrnz. Mevcut silindir saysn en azda tutunuz. Derek paralar frlatmalarn ve bedensel bir zarara neden olmalarn nlemek iin bo veya dolu tm tplerin zincirlenmi ya da uygun biimde sabitlenmi olmas gereklidir. Kullanm: Silindirler kullanlmad zaman silindir reglatrleri zerindeki basnc tahliye ediniz ve vanalar kapatnz. Vana saplar tp alrken doru konumda olmaldr. Tutuabilir gazlarn bulunduu yerlerde sigara imeyiniz. Gaz kayna kapatlmadan bir gazn neden olduu alevi sndrmeyiniz. Bir tp sadece bir eritle balanarak kararlln saland el arabasyla hareket ettirilmelidir. Tpler depolanrken veya tanrken daima emniyet kapaklar kapatlmaldr. Tpleri bir elektrik devresinin paras olabilecek bir yere yerletirerek stmaynz. Sktrlm gazlar yksek enerji kaynaklar ve tehlikeli nesne frlatclar gibi dnlmelidir.

10

Tm tpler iin kullanmadan nce hasar olup olmad kontrol edilmelidir. Hasarl tpler, vanalar vs. derhal kullanmdan karlarak retici firmaya iade edilmelidir. Tm reglatr vanalar yllk bakmdan geirilmelidir. Vana veya reglatr balantlar zorlanmamaldr. Bir d s kayna kullanarak tpn basnc deitirilmelidir. nert, yanc veya zehirli bir gaz tpnn herhangi bir vanasnda gaz kaa oluursa, silindiri olas tututurma kaynaklar ve insanlardan uzaa, ak bir saha veya eker ocaa taynz.

2.7.

Kriyojenik Maddeler

zellikleri: Kriyojenik maddelerin kat, sv veya gaz durumlarnda kullanlmalarn tehlikeli yapacak zellikleri bulunmaktadr. Ar dk (-60 ile -270 oC aras) scaklkta karakterize edilirler. Genelde helyum, azot, argon, oksijen ve metan gibi gazlarn svlatrlmasyla kriyojenik scaklklar elde edilmektedir [1,3]. Depolama: yi havalandrlan alanlarda depolaynz. Kk kapal mekanlarda kullanmaynz. Sadece uygun, onayl ve basn tahliye mekanizmal depolama kaplar kullannz. Depolama kaplarn sarslma annda devrilmeyecek ekilde muhafaza ediniz. Basn altnda svlatrlm kriyojenik svlar, fazla basnc hafifletmek iin gerekli tertibat ieren zel olarak tasarlanm yksek basnl kaplarda bulundurulmaldr. Nemli alanlara yerletirildiinde buz oluumu, basn giderme aralarn tkar ve bir
11

patlama tehlikesi meydana getirir. Bu yzden kaplar kuru yerde tutulmal ve buz oluumu iin periyodik olarak kontrol edilmelidir. Kriyojenik svlar yangn ve patlama tehlikesi gsterirler. Bu yzden yanma kaynaklarndan uzak tutulmaldr. Kullanm: Kriyojenik svlarn neden olduu ar souk, temas halinde canl dokuya hasar verebilir ve yapsal malzemeleri krlganlatrr. Emniyet gzlkleri ve yz maskeleri kullannz. Kriyojenik svlarla alrken tutacak veya uygun eldivenler kullanlmaldr. Krlgan kriyojenik maddeleri dikkatle naklediniz ve mmknse bir el arabas kullannz. Kriyojenik gazlar kaynama noktalarna yakn olarak depolandklarndan DAMA yksek basn tehlikesi gsterirler.

2.8.

Patlayc Maddeler

zellikleri: Patlayc maddeler, atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yaylm ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya ksmen kapatldnda snma ile kendiliinden patlayan veya belirlenmi test koullarnda patlayan, abucak parlayan kat, sv, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir [2]. Patlayc maddeler; ani ok, basn ve yksek scaklk etkisinde ani ve derhal byk ve kk miktarda basn, gaz ve sy serbest brakan kimyasal maddelerdir. ok, scaklk veya kimyasal tepkimenin koullar altnda baz maddeler iddetle patlayabilir. Baz kullanm koullarnda reaktif olabilen maddeler unlardr [1,3]:
12

 Asetilen Asit Hidrojen Nitro Bileikleri Amonyak Organik Peroksitler Perkloratlar Bromatlar Depolama: Envanterinizde bulunan tm patlayclar tespit ediniz. Depolama srasnda sv kaplarnda patlayc peroksit yaratc rnlerin bulunmasna izin vermeyiniz. Patlayc kimyasallar tm ateleme kaynaklarndan uzak tutunuz. Patlayc kimyasallar patlayc depolarnda muhafaza ediniz. Patlayc maddeleri depolamak ve kullanmak iin zel bir alan oluturunuz. Patlayc maddeleri kullanan grevlilerin gvenli depolama metotlar, kimyasallarn tehlikeleri gibi konularda eitimli olduklarndan emin olunuz. Kullanm: Patlayc maddelerle almadan nce; kimyasal zelliklerini, yan tepkime rnlerini, belli baz kimyasal maddelerle uyumazlklarn ve olas evre katalizrleriyle (scaklk deiim gibi) etkileimlerini reniniz. Deney donanmn havasz ortam kabini (glove box) veya gaz battaniyesi (gas blanket) ierisine koyunuz. Eterlerin depolanmasn minimuma indiriniz.

13

Patlayc kimyasal madde allan yere yakn tarafta belirlenmi yangn sndrme donanm bulundurunuz. Etkin madde/rnlerin kararll dahil olmak zere deneyden nce tm patlama tehlikelerini saptaynz.

Patlama Tehlikelerine Kar Kanlmas Gerekenler: Pikrik asidi kurumaya brakmak, Alev alabilen kimyasal maddelerle oksijeni kartrmak, Alev alabilen gaz kaaklarn nleyememek, Sktrlm veya svlatrlm gaz stmak, Reaktif madde kullanarak deneyler srasnda dalgalanan veya kontrol edilemeyen scaklklarda almak, Scak svy (rnein ya gibi) daha dk bir kaynama noktasna sahip bir malzeme ile ani temas ettirmek, Alev alabilen maddeleri katalizrle temas ettirmek, Nitrik asidi asetonla kartrmak, Peroksitleri uzaklatrmadan eterleri damtmak [1,3].

3. MALZEME GVENLK BLG FORMLARI

Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (MSDS), kimyasal bir malzemenin ierdii potansiyel tehlikeleri (salk, yangn, reaktivite ve evresel) belirten ve bu kimyasal rnle gvenli bir ekilde nasl allacan gsteren bir belgedir. Ayn zamanda kimyasaln tehlikeleri, kullanm, depolama, tama ve acil durum prosedrleri hakknda bilgiler ierir. MSDSler malzeme hakknda malzemenin etiketinden daha ok bilgi vermektedir. MSDSler tedariki veya retici firma tarafndan hazrlanr [4].

14

letmelerde

kullanlan

kimyasallarn

kullanm

ile

ilikili

risklerin

tanmlanmas,

deerlendirilmesi ve kontrolnde nemli bir rol oynar. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn amac bir iletmede kullanlan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye abuk eriim salamaktr. Bir iletmede kullanlan tehlikeli kimyasal maddelerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn bulundurulmas, etkin bir ynetim iin en nemli unsurlardan biridir. Tam bir salk ve gvenlik programnn gelitirilmesi iin nemli bir balang noktasdr [4]. te yandan bu formlarn iyerlerinde Trke olarak bulundurulmas yasal bir zorunluluktur. MSDSlerde her maddeye zel olarak aadaki bilgiler yer alr [4]: Madde / Mstahzar ve reticinin Ksa Tantm Kimyasal Bileimi Kimyasaln Tehlikeleri lkyardm Bilgileri Yangnla Mcadele Bilgileri Kaza Sonucu Yaylmaya Kars nlemler Kullanm ve Depolama zellikleri Maruziyet ve Kiisel Korunma Bilgileri Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zellikleri Maddenin Kimyasal Kararll ve Reaktivitesi Toksikolojik Bilgi Ekolojik Bilgi Bertaraf Bilgileri Tamaclk Bilgileri Yasal Mevzuat Bilgileri

Dier Bilgiler

Malzeme Gvenlik Bilgi Formu rnei aada gsterilmitir [4].

15

Malzeme Gvenlik Bilgi Formu rnek Format:

GVENLK BLG FORMU

Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat

Madde / mstahzar Ad : Hazrlama Tarihi: Yeni Dzenleme Tarihi : Kanc Dzenleme Olduu :

Form No : Blm 1

Sayfa No : ...... / X

Blm 2

16

4. GVENL DEPOLAMA AAMALARI

4.1 Kimyasal Envanterinin karlmas Gvenli depolama iin ilk adm tehlikeli kimyasallarn gncel bir envanterinin karlmasdr. Bu sayede alma ortamndaki potansiyel tehlikeler ortaya konmu olur. Envanter karmann en iyi yolu alma ortamndaki her bir blm tek tek gezmek, var olan kimyasallar not etmektir. Ayrca satn alma kaytlar da envanterin karlmasnda kolaylk salar [1,4]. Kimyasal denildiinde baz kiilerin aklna sadece konteynerlerde bulunan sv kimyasallar gelir. Oysaki bir envanter karldnda konteynr ierisinde olup olmamasna baklmakszn kat, sv, gaz, formlarndaki btn kimyasallar dikkate alnmaldr [4]. Kimyasal envanteri kimyasallar ve tehlikeleri hakknda yeterli bilgiye sahip olan teknik bir personel tarafndan yeterince zaman ayrlarak titiz bir ekilde hazrlanmaldr. alma ortamnn gezilerek envanter karlmas esnasnda, gerekli kiisel koruyucu donanmlar (gzlk, eldiven, nlk, koruyucu ayakkab vs.) giyilmeli ve etiketlenmemi, ikin, szdran, paslanm ya da atlak kimyasal konteynrlarna envanter karmak iin dahi olsa dokunulmamaldr [4]. Bir envanterde tarih, kimyasaln ad, forml, markas, ambalaj (g, kg, mL, L vs.), tehlike snf, adeti ve depoland yer gibi bilgiler bulunmaldr. Ayrca envanterin hangi bina iin yapld, yapan kiinin ad soyad ve iletiim bilgileri de bulunmaldr. Envanter sadece kullanlr durumda olan kimyasallar iin deil atlmas gerekenler iin de tutulmaldr. Envanter sayesinde hem depolardaki maddelerin giri ve k kontrol edilmi hem de yangn gibi acil durumlarda tehlikelerin farknda olunmas salanm olur. Aada rnek bir envanter listesi mevcuttur. Atklar iin tutulacak envanter listesinin bir rnei de Ek-1 de bulunabilir [4].

Resim 4.1.1. rnek Kimyasal Envanteri [5]

17

4.2. Kimyasallarn Etiketlenmesi Dzgn bir kimyasal etiketleme ilkyardm ve korunmada nemli bir admdr. Salk ve fiziksel etkileri tanmlanm kimyasallar, kiisel maruziyet ya da yangn gibi durumlarda oluabilecek olumsuz salk etkilerini ve maddi hasar minimize etmede kritik derecede nem tar. Dzgn ekilde etiketlenmemi ya da tanmlanmam kimyasallar eninde sonunda kimyasal atk haline geleceklerdir. Tanmlanmam bir kimyasal belirleme maliyetli bir sre gerektirirken bu durum ayn zamanda kullanclar ve evre iin endie ve tehlikeleri barndrr. Bu sebeple laboratuvarda bilinmeyen kimyasallar oluturmaktan kanlmaldr [6,7]. Etiketlemede dikkat edilmesi gereken hususlar; Kimyasallar, sz konusu kimyasaln tam olarak ismini (ksaltma vb. olmadan) tehlike snfn, son kullanma ve retim tarihlerini ierecek ekilde etiketlenmelidir. Tehlike riski yksek ve zamana hassas maddelerin aln ve al tarihleri etiketlenmelidir. Kimyasal konteynerler, ilerinde depolanm kimyasal snflarna uygun tehlike iaretleri ile etiketlenmelidir. Btn tehlikeli kimyasallar standart turuncu etiket ile etiketlenmelidir. Tehlikeli olamayan kimyasallar standart yeil etiket ile etiketlenmelidir. Btn kimyasallar iin standart olan kolay okunur etiketler kullanlmaldr [6,7]. Etiketleme in Genel Gerekler evre ve ehircilik Bakanlnn Tehlikeli Maddeler ve Mstahzarlarn Snflandrlmas, Ambalajlanmas ve Etiketlenmesi Hakknda Ynetmeliin 27., 28., 29., 30., 31. ve 32. maddeleri ve Blm 6da etiket iin yasal gerekler verilmitir. Buna gre aada yer alan koullar yerine getirilmelidir [8]: Ambalaj zerinde yasal gereklerin grlebilecei alan mevcut olmaldr. Bu alan ambalajn dier blmndeki renklendirmeden yeterince farkl olmaldr. Tehlike etiketi sadece aada belirtilen bilgiler iin kullanlmaldr:
18

Etiketin boyu nceden belirlenmitir ve ierie baldr. Etiket ierik ve minimum boyut deerleri aada tabloda belirtilmitir. Tablo 4.2.1. Etiket ierik ve minimum boyut deerleri ERK (litre) =< 3 > 3 = < 50 > 50 = < 500 > 500 MNMUM BOYUT (milimetre) 52 x 74 74 x 105 105 x 148 148 x 210

Tehlike sembolnn boyutu etiketin yzeyinin en az 1/10u olmaldr. Tehlike sembolnn minimum boyutu en az 1 cm2dir. Mstahzarlar iin evresel tehlike (N) ilave edildikten sonra etiketlerin boyutu % 10 byyecektir. Tehlike sembolnn rengi turuncu zemin zerine siyah baskdr. Normal depolama usulnde etiket bilgileri ambalajn zerinde yatay olarak bulunmaldr. Etiketin dili Trke olmaldr.

Zorunlu etiket bilgileri Zorunlu etiket bilgilerinin ierikleri aada sralanmtr. Tehlike sembolleri ve ilgili R- ve S- ibareleri ve ayrca ynetmeliin Ek 10unda belirtilen zel ibareler. Maddeler iin; maddenin ismi ve mstahzarlar iin; Ynetmeliin 28. maddesi ikinci fkrasnda belirtilen kurallara uygun olarak bileenlerin ismi. Eer uygulanabiliyorsa; baz rnlerin piyasaya arz edilmesini kstlayan ilave bilgiler (ibareler). rnn ismi. Mstahzarn piyasaya arzndan sorumlu ve Trkiyede yerleik olan retici, ithalat veya datcnn ad, telefon numaras ve tam adresi. Baka bir deyile, rn piyasaya arz eden kii sorumlu kiidir ve ismi etiket zerinde bulunmaldr. Halka sunulan veya satlan mstahzarlarn, ambalajn baka bir yerinde belirtilmedii takdirde nominal ierii verilmelidir.
19

stisnalar Ynetmelikte, rn gvenlii bilgisi hkmleri hakknda birok istisna yer almaktadr. Ambalajn ieriinin 125 mlden kk olmas halinde, oksitleyici, kolay alevlenir, alevlenir ve tahri edici mstahzarlar iin etiketleme zorunlu deildir. Hassaslatrc mstahzarlar iin bu geerli deildir ve etiketleme zorunludur.

Ambalajn zerine tehlike etiketi konulamyorsa ambalaj ierii hakknda ilgili tehlike bilgilerini vermek iin ayr bir bilgilendirme belgesi kullanlabilir. Son olarak, 31. maddenin ikinci fkrasnda tama kurallarna gre hali hazrda etiketlenmi rnler iin istisnalar yer almaktadr. Tama tehlike sembol yeterlidir ve ikinci bir AB sembol kullanlmamaldr. Bu sadece 20 litrelik metal kutu gibi tek ambalajlar iin kullanlabilir [8]. Etikette yer almas yasaklanan bilgiler Herhangi bir tehlikenin olmadndan bahseden bilgilerin etikette yer almas yasaktr. Bunlara rnek olarak toksik deildir, zararszdr ve evre iin tehlikeli deildir ifadeleri verilebilir [8]. Etiketlerde bulunmas gereken tehlike sembolleri Ek 8de belirtilmitir.

4.3. Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasallarn Ayrlmas 4.3.1. Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aamada Tespit Edilmesi: a. Tehlike Snflamasnn Yaplmas: Mevcut kimyasallarn etiketlerinden yararlanarak tehlike snflar belirlenir. Baz kimyasallar birden fazla tehlike snfnda yer alabilir, byle bir durumda bu kimyasala ait Malzeme Gvenlik Bilgi Formuna (MSDS) baklarak ne kan tehlike snf belirlenmelidir. Yaygn olarak bilinen tehlike snflar unlardr: Patlayc Maddeler Toksik Maddeler Oksitleyici Maddeler Sktrlm gazlar Alevlenebilir Maddeler Radyasyon ieren Maddeler
20

Korozif (andrc) Maddeler Biyolojik tehlike ieren Maddeler

b. pH Deerinin Belirlenmesi: Mevcut kimyasallar pH deerlerine gre ayrmaya devam edilir. Buna gre maddelerin asidik, bazik ve ntral olmak zere 3 snfa ayrlmas gerekir. Asidik ve bazik maddeler bir arada depolanmazlar.

Asidik pH <4

Ntral 4-10

Bazik >10

c. Genel Kimyasal Yapnn Belirlenmesi: Maddelerin genel kimyasal yaplar organik ve inorganik olarak ikiye ayrlr. Ayrm yapan kiilerin bu konuda bilgileri yetersizse dikkat edilecek husus organik kimyasallarn formlasyonunda Karbon (C) atomunun bulunduunu bilmeleri olacaktr. Bu ayrm zellikle andrc ve oksitleyici kimyasallarn depolanmasnda byk nem tamaktadr. d. Maddenin Hallerinin Belirlenmesi: Maddeler kat, sv ve gaz olmak zere snflandrldktan sonra kat, sv ve gaz maddeler birbirinden ayr depolanmaldr. Bu durum zellikle szma veya dklme gibi durumlarda tehlikenin snrlandrlmas asndan nemlidir [2].

Gruplandrlan kimyasal maddelerin birbirleri ile etkileime girip, tehlikeli reaksiyona sebep vermemeleri iin hangi snfn birlikte depolanp depolanmamas gerektii Kimyasal Depolama Matrisi Tablo 4.3.1.de belirtilmitir. Kimyasal depolama matrisi:

Andrclar + Parlayclar = Patlama/Yangn, Andrclar + Zehirleyiciler = Zehirleyici Gaz, Parlayclar + Oksitleyiciler = Patlama/Yangn, Asitler + Bazlar = Andrclar Duman/Is

reaksiyonlarnn oluabilecei dikkate alnarak hazrlanmtr [9].

21

Tablo 4.3.1. Kimyasal Depolama Matrisi [10]

Beraber Depolanabilir Beraber Depolanamaz zel nlemler alnarak beraber depolanabilir.

Depolama matrisine ek olarak kimyasal maddeler tek tek incelenerek de bu ayrm yaplabilir. Ayrca ayn tehlike snfnda bulunup da birbirleri ile temas etmemesi gereken kimyasallar da bulunabilir. Bu gibi kimyasallar birbirlerinden ayr depolanmaldr. Aada verilen tabloda (Tablo 4.3.2) birbirleriyle temas etmemesi gereken kimyasallarn isimleri yer almaktadr. Depolama ilemi, bu tablo yardmyla da ayrntl olarak kontrol edilmi olur.

Tablo 4.3.2. Birbirleriyle Temas Etmemesi Gereken Kimyasallar [11] Kimyasal Ad Asetik asit Asetilen Aseton Temas Etmemesi Gerekli Maddeler Krom (VI) oksit, nitrik asit, alkoller, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler, permanganatlar Klor, brom, flor, bakr, gm, cv Konsantre nitrik ve slfrik asit karmlar

22

Kimyasal Ad Aktif kmr Alkali metaller

Temas Etmemesi Gerekli Maddeler Kalsiyum hipoklorr, oksitleyici maddeler Su, karbon tetraklorr, halojenli alkanlar, karbondioksit, halojenler Cva (rnein; manometredeki cva), klor, kalsiyum hipoklorr, iyot, brom, hidrojen florr Asitler, metal tozlar, yanc svlar, klorat bileikleri,

Amonyak (gaz)

Amonyum nitrat

nitratlar, kkrt, ince tanecikli organik veya yanc maddeler

Anilin Arsenikli maddeler Brom Bakr Cva Fosfor Gm Hidrojen florr Hidrojen slfr

Nitrik asit, hidrojen peroksit Tm indirgen maddeler Amonyak, asetilen, btadien, btan, metan, propan, hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozlar Asetilen, hidrojen peroksit Asetilen amonyak Kkrt, kloratlar gibi oksijenli bileikler Asetilen, oksalik asit, tartarik asit, amonyum bileikleri Amonyak (gaz veya zelti ) Dumanl nitrik asit, oksitleyici gazlar Bakr, krom, demir, metaller ve metal tuzlar, alkoller,

Hidrojen peroksit

aseton, organik bileikler, anilin, nitrometan, kat ve sv yanc maddeler

Hidrokarbonlar (btan, propan, benzen) yot Karbon tetraklorr Kalsiyum oksit Klor

Flor, klor, brom, krom (VI) oksit, sodyum Asetilen, amonyak ( gaz veya zelti Sodyum Su Amonyak, asetilen, btadien, btan, metan, propan, hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozlar Amonyum tuzlar, asitler, metal tozlar, kkrt, ince tanecikli organik veya baka yanc maddele Asetik asit, naftalin, kamfer, gliserin, petrol benzini, alkoller, yanc svlar
23

Kloratlar

Krom ( VI) oksit

Kimyasal Ad Nitrik asit ( deriik) Nitritler Okzalik asit Potasyum permanganat Perklorik asit Peroksitler Sodyum nitrit

Temas Etmemesi Gerekli Maddeler Asetik asit, anilin, krom (VI) oksit, hidrojen siyanr, hidrojen slfr, yanc sv ve gazlar Asitler Gm, cva Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, slfirik asit Asetik asit anhidriti, bizmut ve alamlar, alkoller, kt, odun Asitler (organik ya da mineral) Amonyum nitrat ve dier amonyum tuzlar Metanol, etanol, asetik asit anhidriti, buzlu asetik asit,

Sodyum peroksit

benzaldehit, karbonslfr, gliserin, etilen glikol, etik asetat, metil asetat, furfurol

Slfrik asit Slfitler Yanc svlar

Potasyum klorat, potasyum perklorat, potasyum permanganat Asitler Amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit, sodyum peroksit, halojenler

Dikkat Edilmesi Gereken Temel Durumlar

Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar detayl olarak incelenmelidir. Ayrma ilemi yaplrken kimyasallarn ka grup olaca konusunda kesin bir say yoktur. Kimyasallar olduka fazla gruba ayrabilmek ve bu gruplar ayr ayr depolayabilmek gvenlii artracaktr. Fakat bu kural ne kadar ok geni depolama alanna sahip olunduu ile ok ilgilidir. Malzemenin tehlikesini anlayabilmek ve nasl depolanmas gerektii konusunda bilgi sahibi olabilmek iin etiketler net bir ekilde okunuyor olmaldr. Kimyasal maddeler alfabetik olarak depolanmazlar. Metal tozlar ile temas eden asitler parlayabilme zelliine sahiptir. Ayn tehlike snfnda olup fakat birbirleri ile temas etmemesi gereken kimyasallar birbirlerinden ayr depolanmaldrlar.
24

Birden fazla tehlike snfna giren kimyasallar olabilir. Byle durumlarda tm depolama kurallar ayrntl bir ekilde gzden geirilmelidir. Asit ve bazlar birbirlerinden ayr depolanmallar. Oksitleyiciler, yanc ve parlayclardan uzak tutulmaldr. Oksitleyici maddeler ile yanc solventler yangna neden olabilmektedir. Ayr depolanmaldrlar.

4.4. Kimyasallarn Depolanmas Endstriyel tesislerde kullanlan kimyasallar, aada belirtildii gibi eitli biimlerde depolanmaktadr [12]. Akta depolama Kapal bina ve yaplarda depolama Yer st tank depolamas Yer alt tank depolamas Basnl kaplarda depolama Aada kimyasal madde depolamasnda dikkat edilmesi gereken esaslar hakknda ksa hatrlatmalar yer almaktadr. Kimyasal maddeler tehlike snflarna uygun olarak depolanmaldr. Alfabetik depolamadan kanlmaldr. Toksik ve ok toksik kimyasallar ile patlayclar bamsz blm veya kabinlerde depolanmaldr. zellikle yanc kimyasallar s kaynaklar ve gne snlarndan korunacak biimde depolanmaldr. Tm tehlikeli kimyasallarn Gvenlik Bilgi Formlar (MSDS) salanmaldr. Ambalajl kimyasallarn etiketleri standartlara uygun olmaldr. letmeler uluslararas normlara uygun ve kendi bnyelerinde kullandklar bir etiketleme ve iaretleme sistemi gelitirebilirler. Depolama raflarnn zerine izin verilebilecek en fazla depolama miktarlar aka grlecek ekilde yazlmaldr. Depolama raflarndan malzemenin dmemesi iin nlem alnmaldr. Cam tr, kolay krlabilir kaplar genellikle gz hizasnn altnda depolanmaldr. Depo binalarn yldrm korumas olmaldr.
25

 Depo binalarnn dklme ve szmaya kars gvenli drenajlar olmaldr. Depo raflar ve kaplar topraklanmaldr. Depo zemini kaymaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yaplm olmaldr. Depo kapsnda Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun iaretleme yaplmaldr. Depoda yangn gvenlii nlemleri alnm olmaldr. Kimyasal maddenin zelliine uygun bir havalandrma sistemi kurulmaldr. Kimyasal madde dklme ve szmalarna kars gerekli engelleyici malzeme ve uygun Kiisel Koruyucu Donanm (KKD) olmaldr. Boy ve gz duu bulunmaldr. lkyardm malzeme kiti bulundurulmaldr. zellikle yanc kimyasallar s kaynaklar ve gne snlarndan korunacak biimde depolanmaldr [12].

Kimyasal Maddelerin Birbirleriyle Etkileimi Kimyasal maddelerin birbirleri ile etkileime girip, tehlikeli reaksiyona sebep vermemeleri iin aada zellikle laboratuvarlara ynelik rnei verilen ekillerde bir depolama anlay temel alnmaldr. Buna ynelik birbiriyle temas etmemesi gereken kimyasallar daha nce Tablo 4.3.2de belirtilmitir. Bunun yan sra baz kimyasallar laboratuvarda bekleme srelerine gre ayrlrlar. Aada Tablo 4.4.1de baz kimyasallarn bekleme sreleri verilmitir. Bunlar bekleme srelerini atklar zaman peroksit oluturarak zelliklerini yitirirler [2, 11]. Tablo 4.4.1. Peroksit oluturma zelliindeki kimyasallar [11]

26

Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aamada Tespit Edilmesi Laboratuvarlarda ya da iletmelerde bulunan kimyasallarn hangilerinin birlikte

depolanabileceini daha detayl ortaya karmak iin aada aktarlan 4 aamal bir alma yaplmas nerilmektedir. Bu snflandrma blm 4.3te detayl olarak anlatlmtr. Aklanan snflamay, aadaki tablo zerinde gerekletirildiinizde hangi, kimyasallarn uyumlu bir ekilde depolanabilecei ortaya kacaktr [12].

Tablo 4.4.2. rnek kimyasal madde depolama tablosu [12] Kimyasal Amonyum Hidroksit Slfrik Asit sopropanol Asetik Asit Nitrik Asit Etil Alkol Formalin Tehlike Snf Andrc Andrc Yanc Andrc Andrc/Oksitleyici Yanc Toksik pH Bazik Asidik Ntral Asidik Asidik Ntral Ntral norganik / Organik norganik norganik Organik Organik norganik Organik Organik Kat / Sv Sv Sv Sv Sv Sv Sv Sv

Yukardaki rnekten, sadece sopropanol ve Etil Alkol n ayn depo dolab iinde depolanabilecei grlmektedir.

Depolama Koullar Aadaki basit ana koularn salanmas tm kimyasallarn depolanmasnda

uygulanabilmektedir[1]. Depolama Alan Koullar Kimyasal tipine ve tehlike snfna gre depolanma alanlar etiketlenmelidir. Depo alanlar sklkla / belli zamanlarda denetlenmelidir. Koridorlar, gei yerleri, yrme alanlar, kap nleri, giri ve klar temiz tutulmaldr.

27

 Depo alanlar iyi havalandrlmal, depolarda sabit ve uygun scaklk korunmaldr. Yangn kaynaklar bertaraf edilmeli, ortamda ak alev, direk gne n maruziyeti engellenmelidir. Acil yardm ekipmanlar (yangn sndrcler vb.) kolay ulalabilir yerlerde ve kullanma hazr tutulmaldr. Kimyasallarn dklmesi, dalmas, su kanallarna ulamas engellenmelidir. Damlatan ya da aktan yerler hemen temiz hale getirilmelidir. Depolamada Yaplmamas Gerekenler Kimyasallar eker ocaklarda muhafaza edilmemelidir, sadece ok tehlikeli gazlar gaz kabinlerinde ya da eker ocaklarda muhafaza edile bilinir. Kimyasallar kirli yerlerde ya da akta, su kayna girilerine yakn blgelerde, evreyle temas edebilecei alanlarda braklmamaldr. Kimyasallar pencere pervazlarnda ya da balkonlarda akta braklmamaldr. Depolama Dolaplar Kimyasal saklamada sadece uygun, onay alnm dolaplar kullanlmal, dolaplar rastgele deitirilmemelidir. Kimyasal dolaplar iinde bulunan kimyasallarn tehlike snflarna uygun etiketleri ile etkilenmelidir. Saklama Raflar Raflar sabitlenmi halde olmaldr. (Dolap rafna ya da baka sabit bir yzeye) Deprem gibi doal afet hallerine kar, kimyasallarn dmesini engellemek iin raflarn kenarlar ykseltilmelidir (min. 2 inch). Raflara kimyasal bulamas ya da dklmesi engellenmelidir. Raflar direk gne ndan ve ak alev kaynandan uzak tutulmaldr. Kimyasallar raf kenarlarndan knt yapmayacak ekilde yerletirilmelidir.
28

 Byk kimyasal ieleri yerden maksimum 2 fit ykseklikte tutulmaldr. Korozif kimyasallar daha alak raflarda tutulmaldr. Saklama Kaplar Kaplar kapal tutulmaldr. Kaplarn havalandrma delikleri ak braklmamaldr. Svlar iin kaplarn iinde ikinci bir koruma kab bulundurulmaldr. Yanc solventler iin onaylanm kaplar kullanlmaldr [1].

Kimyasal Maddeleri Depolama Kurallar Kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolamak, gvenlik kurallarnn en nemlisidir [11].

Laboratuvarda bulunmas gerekli donanmlar unlardr: Havalandrma ve eker ocaklar Kimyasal depolar Laboratvuar musluklar Vcut ve gz dular Yangn sndrme cihazlar

Bunlarn bakm ve onarm standartlara uygun olarak alt ayda bir gerekletirilmelidir. Genel havalandrma laboratuvarda rahat alma ortam salar. Ancak eker ocaklar kesinlikle kullanlmaldr. eker ocaklarn kullanm koullar vardr. Yangn sndrcler alt ayda bir kontrol edilmelidir. letmelerde ve okullarda bulunan tm laboratuarlarn kimyasal maddelerin topland bir depo alan vardr. Depolarda bulunan kimyasallarn

snflandrlmas, aada belirtilen kurallara ve standartlara uygun depolama yaplmas gereklidir [11].

Depolama Kurallar Depodaki tm kimyasallar alfabetik olarak deil snf kodu ile etiketlenmelidir. Maddeler uygun bir snflandrma ile ayrlr.
29

 Kimyasallarn yerletirilmesinde birbirleri ile temas etmemesi gerekli maddeler dikkate alnarak yerletirme yaplmaldr. Kimyasal maddelerin yerletirildii raflarn tahta olmas tercih edilmelidir. Kimyasal maddelerin depoland raflar duvara skca tutturulmaldr. Tm raflarn n ksmlar koruma seti ile evrelenmelidir. Kimyasal maddeler yer dzeyinde veya ulalamayacak kadar yksekte olmamaldr. Raf ykseklii 2 myi gememelidir. Depoda bulunan tm kimyasallarn kaytl olduu bir envanter sistemi olmaldr. Ciddi bir izleme gerekletirilmelidir. Depoda duman detektr ve benzeri yangn uyar sistemlerinden birisi bulunmaldr. htiya kadar madde saklanmaldr. Maddelerin etiketleri okunacak ekilde bulunmaldr. Depoda bulunan her kimyasal maddenin etiketlenmesi zorunludur. Etiket zerinde kimyasal maddenin ad, tehlike snf, zarar verecei hedef organ, satn alma tarihi, kullanlmaya baland tarih ve son kullanm sresi bulunmaldr. o Peroksit oluturma zelliinde olan kimyasal maddelerin etiketleri satn alnma tarihi ve kullanlmaya balad tarihi iermelidir. Bu kimyasal maddelerin etiketlerinde kullanlmaya balad tarihten itibaren 3 - 6 - 9 aylk veya 1 yllk bir srede imha edilmelidir. aklamas bulunmaldr. o Dzenli olarak son kullanm tarihleri izlenmeli ve gn geen kimyasal maddeler atk depolamaya gnderilmelidir. o zellikle yanclar iin zel olarak tasarlanm buzdolaplar kullanlmaldr.

4.4.1. Katlar ve Svlarn Depolanmas Kimyasal maddeleri depolamada ncelikle kimyasal maddelerin snflandrlmas gereklidir. Bunun nasl yaplaca yukarda detayl anlatlmtr. Kat ve sv maddeler birbirlerinden ayrlarak alfabetik snflandrma yntemi kesinlikle tercih edilmeden (sadece zararl olmayan tuzlar, ekerler ve dier baz organik kimyasallar kendi ilerinde alfabetik olarak) sralanabilirler [11].

30

Resim 4.4.1. Reaktif / toksik madde depolama dolab (havalandrmal / havalandrmasz) [11]. Kat ve sv kimyasallar zelliklerine gre snflandrlarak depolanr. Solventlerin ou, yanc uucu kolay buharlap ortama zehirli patlayc karmlar verebilen zellie sahiptir. retici gvenlik bilgi formlarnn hazrlanmasna ilikin tebli kapsamnca gvenlik bilgi formunu hazrlayarak alc, kullancy ve depolaycy bilgilendirmelidir. 4.4.2. Gaz Tplerinin Depolanmas Gaz tpleri drlme veya arpma sonucunda patlayabilirler. Bu nedenle skca bulunduklar zemin veya duvara sabitlenmelidirler [11]. Gaz tpleri su veya solvent buharlarnn youn olduu, korozif maddelerin bulunduu yerlerde depolanmamaldr. Tplerin depoland yer daima havalandrlmaldr. Tp depolar dorudan gne na maruz kalmamaldr. Dolu ve bo tpler karmalarn nlemek amac ile ayr blmlerde depolanmaldr. Yanc gaz ieren tpler oksijen ve azot oksit tpleri ile ayn ortamda depolanmamaldr. Gaz tpleri ak aleve ve yksek scaklklara (50 0C) maruz braklmamaldr. Gaz tpleri devrilmelerini nleyecek ekilde zincir ile sabitlenmelidir. Gaz tpleri tp tamak amac ile zel olarak tasarlanm tayclar ile tanmaldr. Gaz tpleri tama esnasnda veya kullanlmadklarnda kapaklar kapal tutulmaldr. Gaz tplerinin balantlar laboratuar teknik elemanlarnca yaplmaldr. Bo gaz tpleri iaretlenmeli, laboratuar ve depo ynetimine bilgi verilmelidir. Balant hortumlar, reglatr gnlk olarak kontrol edilmelidir.

31

Resim 4.4.2. Gaz silindirleri her zaman zincir ile sabitlendirilmeli, kullanlmad zaman kapaklar kapatlmaldr [11].

Laboratuvarlarda ve iletmelerde kullanlan tm kimyasal maddeler iin retici Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmasna likin Tebli kapsamnda gvenlik bilgi formlar hazrlamaldr. Bu formda rn ad, firma ad, bileimi, ilk yardm bilgileri, yangn sndrme, depolama, kiisel korunma, fiziki ve kimyasal zellikler, nakliye, ekoloji, imha bilgileri ayrntl olarak yer almaktadr [11].

Svlatrlm Gaz Tanklarnn Depolanmas

Tankn bulunduu blge ve meknlar ak bir ekilde sv gazn ad, tehlike iareti ve sembol ile iaretlenmelidir. Svlatrlm gaz tanklar u ekilde yerletirilebilir veya depo edilir [11]. Toprak zerine Toprak altna akta Yar toprak iinde akta Kapal bir mekn iinde

32

Resim 4.4.3. Gml svlatrlm gaz (LPG) depolama tanklar yapm [11]

Depolama seenekleri Tesis ve terminallerdeki svlatrlm gaz (r. LPG) depolama tanklar genellikle basnl yatay silindirik veya kresel biimli tanklardr.

Bu tanklar ou zaman yerden ykseltilmekle beraber, baz hllerde zemin zerine yerletirilmi ve stleri kum veya toprak ile rtlm olarak da saklanmaktadr. 500 tondan daha byk kapasiteler iin kresel tanklar kullanlmaktadr. ok byk tesisler soutma sistemleri veya maara eklinde depolama sistemlerini ierir [11].

Depolama tanklarnda yangnn nlenmesi ve yangnn kmas hlinde de evre tanklara sramasn engelleyecek bir takm tasarm kurallar standart ve ynetmeliklerce ortaya konulmaktadr. Genel olarak incelendiinde, bu standart ve ynetmelikler be ana balk altnda toplanmaktadr; Tank yerleim kurallar, Tank sahalarnda yangn gvenlik nlemleri, Tanklarn, boru hatlarnn, pompa ve kompresrlerin, basn reglatrlerinin mhendislik tasarm kurallar, Elektrik ve elektrostatik tehlike nlemleri, Tank inas ve tanklarn operasyonu esnasnda uyulmas gerekli kurallar.

33

Akaryakt Depolama ve Dolum Tesisleri Genel Kurallar Genel Kurallar yeri dolum tesisinin bulunduu yerde olup her trl yer st ve yeralt depolar ile ana bina sundurma vb. cephe hattnn karayolu izgisine olan mesafesiyle, beki kulbesi varsa akaryakt pompalar ve kaideleri, cephe hattnn karayolu snr izgisine olan mesafesi mevzuatnda n grlen llerde olmaldr [11].

Gvenlikle lgili Kurallar Akaryakt dolum tesisinin gvenlii bakmndan evre aydnlatmas yeterli dzeyde olmaldr. Elektrik tevzi kutusunun yanna bir adet 4 kglk (BCF) tipi sndrc konulmal, tanklarn bulunduu yerde 20 kglk arabal iki adet sndrc bulunmal ve tplerin hepsi TS 862ye uygun olmaldr. Elektrik tesisat ve buatlar TS 3385e uygun e tipi artrlm emniyetli, korumal tip olmaldr. Kullanlan btn elektrik kablolar TS 3165e uygun petrol rnlerine dayankl ve alev geciktirici zellikte olmaldr. Topraklama tesisat elektronik kontroll olmaldr. Elektrik akmn kesen alter, kolay ulalabilen yerlerde olmaldr. Kum dolu kovalar, kanca, merdiven, gvenlik halat vb. tehizat kolayca ulalabilecek bir yerde hazr bulundurulmaldr. Akaryakt dolum tesislerinde mutlak suretle paratoner tertibat bulunmaldr. Tesiste yangna kar her trl nlemin alndna dair tesisin bal bulunduu belediyeden alnan itfaiye raporu olmaldr. Tesiste kullanlacak su iin DSden kullanlabilirlik raporu alnm olmaldr. Tesiste aadaki tbbi cihaz ve malzemeler bulunmaldr. o Byk sarg bezi (5x10) cm o Kk sarg bezi (5x5) cm o Tentrdiyot (Cam, Kapakl ie iinde) o drofil pamuk (100er gramlk paketler hlinde) o Saf alkol (70 derecelik) ve Oksijenli su o Kan durdurma iin lastik tp veya sarg, yara tozu ve penisilinli pomat o Ecza dolab
34

4.4.3. Depo Sorumlusunun Grevleri ve Kayt Sistemi Depolarn resmi olarak atanm bir depo sorumlusu ve yardmcs bulunmaldr. Formata uygun depo envanterinin tutulmasnda yalnzca bir kii sorumlu olmaldr. Depo sorumlusu depoya giren ve kan kimyasal maddeleri uygun formatta bir Depo Malzeme dn Alma Dosyas (Ek 5) tutarak dzenli olarak takip etmelidir. Depodan; depo sorumlusunun izni olamadan kimyasal madde alnmamaldr. Belirli aralklarla depo temizliinin yaptrlmasndan sorumludur. Depo sorumlusu belirli aralklarla kullanm sresi gemi kimyasal maddeleri ayrarak atk depo sorumlusuna bilgi vermelidir. Depo sorumlusu peroksit oluturma zellii nedeniyle 3, 6, 9 aylk ve 1 yllk kullanm sresi olan kimyasallar envanter dosyasndan takip ederek, sresi dolan kimyasallar depodan uzaklatrmak iin gerekli ilemleri yapar [2].

Depolanmalar zel Koul Gerektiren Kimyasallar Btn reaktifler uyuabilir olmadndan yan yana durmasnda saknca olan veya zel tehlike arz eden kimyasallar iin aada belirtilen kurallar erevesinde hareket edilmelidir [2].

Tablo 4.4.5. Depolanmas zel koul gerektiren kimyasallar [2]

35

4.4.4. Depolarda Bulundurulmas Gereken KKD ve Malzemeler

Kimyasal maddelerden kaynaklanacak tehlikelere kar bulundurulmas nerilen malzemeler aada Tablo 4.4.6da yer almaktadr. Bu tablo oluturulurken iletmenin kimyasal maddeleri depolad orta lekli bir alan ve minimum sayda alan dnlmelidir [12].

Tablo 4.4.6. Depolarda bulundurulacak KKD ve malzemeler [12]

36

4.5. Atk Kimyasallarn Depolanmas ve Bertaraf Kullanlan kimyasal atklar belli kurallar erevesinde depolanarak bertaraf Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ve Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliine uygun olarak yaplmaldr. Blmlerin ihtiyalarna gre belirlemi olduu atk odas mevcut olmaldr. Bu atklar Ana Atk Deposuna tandktan sonra ilgili ynetmeliklere uygun olarak tahliye edilmelidir. Bu tip kimyasal atklarn depolanmas ve atlmasnda izlenecek kurallar Ek-2de verilmitir. Bunun dnda atk envanterleri (Ek-1) hazrlanmal ve periyodik olarak gncelletirilmelidir [2]. Balca tehlikeli atk kaynaklar; Kullanlm, bozulmu ve kontamine kimyasallar, boyalar, yalar, Bozulmu deney rnleri ve kimyasallar, Deney ekipman temizleme artklar, Hammadde dkntleri ve deney sonras aa kan kimyasal karmlar, Hammadde ambalajlarndaki atklar, Raf mr bitmi kimyasallar, htiya d kimyasallar (kayna ve nicelii bilinen/bilinmeyen kimyasallar) olarak bilinmektedir.

Radyoaktif atklar ile ilgili olarak aadaki kurallar uygulanr [2]; Kat Radyoaktif atklar: Gnlk almalar iin kullanlacak olan kat radyoaktif atk biriktirme kabnn kapa ayak pedal ile alr olmaldr. Kapan almas ve kapanmas iin kesinlikle el kullanlmaz. Kullanlan radyoaktif maddenin yayd radyasyonun tipine ve enerjisine gre atk biriktirme kabnn i ksmlar, kapa ve taban da dahil olmak zere kurun vb. uygun malzeme ile zrhlanmaldr. Kabn d yzeyinde uluslararas, standart radyasyon uyar iareti bulunmaldr. Kabn bykl ve geometrik ekli oluan radyoaktif atn miktarna gre lisans sahibi tarafndan belirlenir. Atk biriktirme kabnn ierisine yeterli byklkte ve u ksmlar kabn st ksmndan darya taacak ekilde plastik torba geirilir. Radyoaktif kat atk biriktirme kabnn bulunduu ortamda, radyoaktif olmayan kat atklar iin ayr bir biriktirme kab bulundurulur. Radyoaktif olmayan atklar hibir ekilde radyoaktif atk biriktirme kaplarna atlmazlar. phe edilen atklar radyoaktif olarak kabul edilir.
37

 Biriktirme kab dolduunda plastik torbann az sk bir ekilde balanarak etiket doldurularak zerine yaptrlr ve uzun sreli atk bekletme yerlerine nakledilirler. Radyoaktif atklar ierisine tehlikeli kimyasal maddeler veya baka zehirleyici maddeler kartrlmaz. Ancak kanlmaz olarak meydana gelen karmlar etiketler zerinde belirtilir. Kat radyoaktif atklar uzun sreli bekletme depolarnda plastik torbalarn yzeylerindeki radyasyon doz iddeti 5 Sv/saat (0.5 mR/saat) deerine dnceye kadar bekletilirler. Laboratuvar sorumlusu bu deeri lebilmek iin gerekli aletleri temin eder. Kat atk torbalar, krlmaya, delinmeye ve tanmaya kar dayankl 150 mikron kalnlndaki plastik torbalar konulur. Bu torbalarn zerinde yeterli byklkte uyar etiketleri bulunmaldr. Atk torbalar paslanmaz elikten yaplm ve bu i iin ayrlm aralar ile toplanr ve tanr. Bu atklar evsel nitelikli atklarla ayn araca yklenemez. Bu madde hkmlerine gre biriktirilmi, bekletilmi, torbalanm, gerekli radyasyon lmleri yaplm kat atklar gnderici tarafndan, dier atklara uygulanan ilemler erevesinde belediye denetimi altndaki imha alanlarna gnderilirler.

Sv Radyoaktif Atklar: Radyoaktif svlar iin zel bir atk sistemi yaplmaldr. Sv radyoaktif atklarn atk su sistemine brakmadan nce aadaki hususlar yerine getirmek zorundadr. Sv radyoaktif atklar nite ierisinde belirlenerek ve altnda dirsek olmayan bir lavabodan atk su sitemine braklr. Bu brakma srasnda sv atklar en az 10 kat kadar su ile seyreltilirler. Bu lavabo zerine uluslararas standart radyoaktif madde iareti taklr. Bu lavaboda radyoaktif olmayan almalar yrtlemez. Atk su siteminde btn radyoaktif svlar su ierisinde zlebilir ve dalabilir zellikte olmaldr. Radyoaktif sv znmeyen kat parack veya tortu bulunduruyorsa kanalizasyona brakmadan nce filtre edilir. Filtre ileminde kullanlan malzeme kat atk olarak ileme tabi tutulur. Asidik zeltiler atk su sitemine braklmadan nce ntralize edilirler.

38

Buhar Halindeki Radyoaktif Atklar: Buhar halindeki radyoaktif atklarn atmosfere braklma noktalar, havalandrma delikleri, vb. dier k ile balantl olamaz. Buhar halindeki maddelerle yrtlen almalar eker ocaklarda yaplr, eker ocaa gerektiinde uygun filtre taklr.

Tbbi Atklar: Tbbi atklarn toplanmas, tanmas, depolanmas ve bertaraf edilmesi bulac hastalklar nlemede ve evre saln korumada nemli bir yere sahiptir. Tbbi atklarn kontrol ynetmelii esas alnarak aadaki snflandrma yaplmtr [2].

Tablo 4.5.1. Tbbi atklarn snflandrlmas [2]

Bu atklarn ynetimi, laboratuvar alanlarnn saln ve evreyi tehdit etmesini nlemek iin, teknisyen/tekniker veya uzmanlarca itina ile yaplmaldr. Aadaki ilemler uygulanarak risk faktrlerini nlemek mmkndr: nsan salna zararl, viral, bakteriyal veya dier ajanlarla muamele grm atklar sterilize veya dezenfekte edilmelidir. Sterilizasyon veya dezenfeksiyon bu atklar otoklavlanarak veya 1/10lik amar suyu zeltisine maruz braklarak yaplmaldr.
39

 Tbbi atklar hibir ekilde evsel atklar, ambalaj atklar ve tehlikeli atklarla kartrlmaz. Tbbi atklarn toplanmasnda; yrtlmaya, delinmeye, patlamaya ve tanmaya dayankl; orjinal orta younluklu polietilen hammaddeden szdrmaz, ift taban dikili ve krksz olarak retilen, en az 10 kg kaldrma kapasiteli, zerinde grlebilecek byklkte ve her iki yznde Uluslararas Biyotehlike amblemi (ekil 4.5.1) ile Dikkat Tbbi Atk ibaresi tayan krmz renkli plastik torbalar kullanlr. Torbalar en fazla orannda doldurulur, azlar kapatlr ve krmz plastik torbalara konulur. Kesici ve delici zellii olan atklar dier tbbi atklardan ayr olarak delinmeye ve yrtlmaya, krlmaya ve patlamaya dayankl, su geirmez ve szdrmaz, almas ve kartrlmas mmkn olmayan, zerinde Uluslararas Biyotehlike amblemi ile Dikkat! Kesici ve Delici Tbbi Atk ibaresi tayan plastik ve ayn zelliklere sahip lamine kartondan kutu veya konteyner iinde toplanrlar. Bu biriktirme kaplar en fazla orannda doldurulur, azlar kapatlr ve krmz plastik torbalara konulur.

Resim 4.5.1. Uluslararas Biyotehlike amblemi [2]

Tbbi atk torbalar azlar skca balanm olarak ve sktrlmadan atk tama aralarna yklenir, toplama ve tama ilemi srasnda el veya vcut ile temastan kanlr. Atk tama aralarnn iinde herhangi bir torba patlamas veya dklmesi durumunda atklar gvenli olarak boaltlr ve tama arac ivedilikle dezenfekte edilir.

Tbbi atklarn toplama, tama, depolama ve bertaraf etme ile ilgili ilemler srasnda gsterilecek zen hem kendi hem toplum salnn korunmasn salar [2].

Laboratuvar Atklar

Laboratuvar Atklarnn Toplanmas ve Atklarn Zararsz Hale Getirilmesi Laboratuvar atklarnn biriktirilmesinde kimyasal etkilere dayankl kaplarla ie

balanmaldr. Btn kaplar szdrmaz olmal, iyi havalandrlan bir yerde (rnein eker
40

ocakta) muhafaza edilmelidir. eitli laboratuvarlarda elde edilen deneyimlere gre kimyasallar ve iinde bekletilecekleri kaplar aada verilmitir [2]. Organik Solventler: Yksek younluklu polietilen (HDPE) kaplarda biriktirilmelidir. Sulu Atklar: Plastik kaplar iinde toplanabilirler.

Genel Kurallar Organik zcler atk madde iesinde toplanr. Atk madde ieleri cam ise en fazla 5 litre, krlmaz bir maddeden yaplmsa en fazla 10 litre hacminde olmaldr. Farkl organik zcleri atk madde iesinde kartrmadan nce, birbirleriyle etkileip etkilemedikleri bir tp iinde kartrlarak bir n kontrol yaplabilir. Ayrca zamana bal olarak baz reaksiyonlarn gereklemesi olaslna kar atlacak solventlere ilikin Ek-1,2,3 deki bilgilerden yararlanlmaldr. Ar metal tuzlar ve bunlarn zeltileri zel atk madde kaplarnda toplanmaldr. Deneysel almalarda kullanlm olan cva ayr bir iede toplanarak, tekrar kullanlmaldr. Kromotografi kolon dolgu maddeleri ve plakalar ile filtrasyon katlar ayr bir kapta biriktirilmelidir. Deneyler srasnda kirlenmi vakum pompas yalar, stma banyosu yalar ayr toplanmal ve saklanmaldr. Cam malzemeyi temizleme amacyla kanserojen zellik gstermesi nedeniyle kromik asit tercih edilmemelidir. Alkolle hazrlanm kuvvetli potasyum hidroksit zeltisi, kromik asite alternatif olarak kullanlabilir. Zorunlu olarak kromik asit zeltisi (ykama asiti) kullanlmsa, atk zelti bir iede saklanmaldr. Biriktirme srasnda sala zararl gazlarn aa kt ilemler eker ocak iinde yaplmaldr. Cam malzeme krklar krk cam kutularna atlmal ve kapaklar kapatlmaldr.

Laboratuvar Atklarna Uygulanacak lemler Kk miktardaki atklar toplandktan sonra mmknse zararsz hale getirilmelidir. Ntralizasyon srasnda da iddetli reaksiyonlar oluabileceinden dikkatli olunmal ve ilem deneyimli elemanlar tarafndan az miktar madde ile yeterli byklkte kaplar kullanlarak yaplmaldr [2].
41

eitli atklarn toplanp zararsz hale getirilmesiyle amacyla uygulanabilecek ilemler aada zetlenmitir; ok az miktardaki halojensiz solventler halojenli solventlerle birlikte muhafaza edilebilir. Atklar iinde peroksit bulunup bulunmad tespit edilmelidir. Nitriller ve merkaptanlar sodyum hipoklorit zeltisiyle birka saat sreyle kartrlarak oksitlenmeli, oksitleyici maddenin kalan ksm tiyoslfatla ntralize edilip, ayr bir kapta muhafaza edilir. Suda znen aldehitler seyreltik hidrojen slfit zeltisiyle reaksiyona sokularak bislfitlere dntrldkten sonra organik solvent kabna alnr. Siyanrler pH 10-11 aralnda H2O2 ile nce siyanatlara oksitlenir; daha sonra pH 8-9 aralnda oksidantn fazlasnn ilavesiyle siyanatlar CO2e ykseltgenir ve kat atk kabnda toplanr. Azidler ise sodyum tiyoslfatl ortamda iyotla reaksiyona sokularak, azot dntrlr. norganik peroksitler ve oksidantlar (Brom ve yot gibi) asidik sodyum tiyoslfat zeltisiyle indirgenerek zararsz hale getirilip kat atk kabna konulur. Beyaz fosfor, havada ekzotermik bir reaksiyonla fosfor pentaokside ykseltgenebildiinden daima su iinde saklanmaldr. Beyaz fosfor ok toksik olup ok dikkatli kullanlmal, imha edilirken buzlu su iine dikkatlice kartrlarak seyreltilmeli ve NaOH zeltisiyle ntralize edilmelidir. Krmz fosfor toksik deildir ve oksitleyici maddelerle temas ettirilmemelidir.

42

5. TEHLKEL KMYASALLARIN RSK DEERLENDRMES

Risk, genel olarak tehlikeden dolay lm, yaralanma, hastalk, hasar veya her trl istenmeyen durumun meydana gelme olasl olarak tanmlanmaktadr. Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakkndaki Ynetmelie gre ise risk kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin alma ve/veya maruziyet koullarnda ortaya kmas olasl olarak tanmlanmaktadr. Bu tanmdaki kapsamn ve zararn belirlenebiliyor olmas bize riskin nicelletirilebilir bir kavram olduunu gstermektedir. Bu durumda risk iin, zarar verecek bir olayn gerekleme olasl ve gerekletiinde oluacak zararn bir kombinasyonudur demek mmkndr [13].

Riskin iki temel bileeni vardr; Tehlikenin sonular ( gvenlik, evresel, ekonomik vb.) Tehlikenin ortaya kt veya kabilecei sklk [12]. Bu iki terim ok genel olarak aadaki eitlikte de gsterildii gibi birletirilir; Risk = Olaslk x Zarar Eitlie gre; tehlikeyle ilikili risk, tehlikenin skl ve sonularnn bir rndr Tehlikelerin tanmlanmas, risk deerlendirmesinin ilk admn oluturan almadr. Bu aamada tehlike ile risk kavramn ayrmakta fayda vardr. Tehlike, zarar verme potansiyeli tayan durum, madde ya da olay olarak tanmlanabilir. Bu aamada, tehlike yaratacak olayn meydana gelme olasl ve meydana geldiinde verecei zarar deerlendirilmeden, mevcut ya da potansiyel olaylarn deerlendirmesi yaplmaktadr.

Kimyasal Maddelerle almada Salk ve Gvenlik nlemleri Hakkndaki Ynetmelie gre kimyasallarn risk deerlendirilmesinde; 1) Kimyasal maddenin salk ve gvenlik ynnden tehlike ve zararlar, 2) malat, ithalat veya satclardan salanacak malzeme gvenlik bilgi formu (MSDS) 3) Maruziyetin tr, dzeyi ve sresi, 4) Kimyasal maddenin miktar, kullanma artlar ve kullanm skl, 5) Bu Ynetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet snr deerleri ve biyolojik snr deerleri,
43

6) Alnan ya da alnmas gereken nleyici tedbirlerin etkisi, 7) Varsa, daha nce yaplm olan salk gzetimlerinin sonular gz nne alnr.

Literatrde, eitli amalar iin gelitirilen yzlerce risk deerlendirme yntemi mevcuttur. Genel olarak ele alndnda risk deerlendirme yntemleri nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr.

Nitel temelli risk deerlendirmelerinde, deerlendirmeyi yapan ekip ya da kiinin sbjektif deerlendirmeleri, deneyimleri ve konu zerindeki deneyimi belirleyici olmaktadr. Bu yntemde riskler belirlenmekte, nceliklendirilmekte ve zm nerileri nedenleriyle birlikte aklanmaktadr. ounlukla standart bir formata dayanmamaktadr. Nicel temelli risk deerlendirme yntemlerinde ise, sabit bir metodoloji uygulanmakta ve analistin sbjektif yorumlarna imkan verilmemekte ya da minimum dzeyde tutulmaktadr. Birok deerlendirme yntemi de, hem nitel temelli bir yaklam hem de nicelletirilen sonular bir arada iermektedir. Burada hangi yntemin kullanlaca konusunda belirleyici olan, deerlendirmedeki ama, beklentileri, analiz ekibinin bilgi dzeyi ve zaman gibi faktrlerdir. Aada, baz risk deerlendirme yntemleri tablo halinde yer almaktadr [12].

Tablo 5.1. Risk deerlendirme metodlar [12] NTEL TEMELL (KALTATF) n Tehlike Deerlendirmesi (Preliminary Hazard Analysis) Eer Olursa Yntemi (What-if ) Eer Olursa Kontrol Listesi Yntemi (What-if Checklist) NCEL TEMELL (KANTTATF) HAZOP (Hazard and Operability) FMEA (Failure Mode and Effect Analysis) FTA (Fault Tree Analysis)

Bu yntemlerden hibiri dierinden daha iyi ya da kt diye tanmlanamaz. Risk deerlendirmesi yaplrken iyerinin ihtiyalarna en uygun yntemin seilmesi ile baarl bir

44

deerlendirmeye ulalr. Bir kimyasal proses ya da kimyasallarla ilgili risk deerlendirmesi sz konusu olduunda, izlenmesi gereken sre Resim 5.1de gsterilmektedir.

Resim 5.1 Risk analiz ak diyagram [12] Risk ynetiminin ilk admlar olan tehlikelerin belirlenmesi ve risk deerlendirmesinin ardndan yaplmas gereken, riskleri minimize edecek almalarn planlanmasdr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, sfr risk denen bir kavramn olmamasdr. Koruyucu nlemler planlanrken riskleri aadaki snfta ele almakta fayda vardr: Kabul edilebilir riskler nlenebilir riskler yiletirilebilir riskler Kabul edilemez riskler (iin durdurulmasn gerektiren riskler). Bu bak asyla koruyucu nlem planlamasn daha gereki yapmak mmkn olacaktr.
45

Koruyucu nlemler: proses / ekipman alanlar evre i aks, organizasyonu ana baslklar kapsamnda oluturulabilir. Zarar azaltma kapsamnda deerlendirilen bu nlemlerin, elbette her iletmeye getirecei mali ykler sz konusudur. yi yaplm bir risk deerlendirmesi iletmenin etkin bir bte planlamasn da gerekletirecektir. Genellikle karlalan sorun, iletmelerin riskleri gidermeye, nereden balayacaklarn belirlemede dtkleri ikilemdir. rnein risk puan eit dzeyde olan iki sorunun giderilmesinde, hangisine ncelik verilmelidir? Bu noktada iletmenin zgn koullar, ayrd bte gibi faktrlerle birlikte riski yaratan olayn frekans ve verecei zarar belirleyici olacaktr. letme, alaca nleme yapaca yatrm ile ne kadarlk bir maddi kaynan korumaya aldn, can gvenliini nasl arttrdn, evreyi nasl koruduunu karlatrabilmelidir. Risk ynetiminin en nemli safhalarndan biri de, tespit edilen risklerin ynetimine ilikin bir organizasyonun kurulmasdr. letmeler, dier ynetim sistemlerine de entegre edilebilecek bir risk ynetim prosedr oluturmaldr. Bu prosedrde, risklerin ne zaman, kimler tarafndan ve hangi sklkta deerlendirilecei, koruyucu nlemlerin nasl ve kimler tarafndan yerine getirilecei, risklerin derecelerine gre giderme aamalar aka tanmlanmal ve ynetim tarafndan izlenmelidir. Bylelikle kurulan sistemin srdrlebilirlii salanm ve yeni risklerin tespit edilebilmesi ve var olanlarn planl giderilmesi salanm olacaktr [12].

46

6. KMYASAL DEPOLAMA N TEMEL LKYARDIM BLGLER

lkyardm: Herhangi bir kaza ya da yaam tehlikeye dren bir durumda, salk grevlilerinin tbbi yardm salanncaya kadar, hayatn kurtarlmas ya da durumun daha ktye gitmesini nlemek amacyla olay yerinde, tbbi ara gere aranmakszn mevcut ara ve gerelerle yaplan ilasz uygulamalardr.

lkyardmn ncelikli Amalar

Yaamsal fonksiyonlarn srdrlmesini salamak, Hasta ya da yaralnn durumunun ktlemesini engellemek, yiletirmeyi kolaylatrmaktr.

Temel ilkyardm kurallar e ayrlr; olayn getii yerde emniyetin salanmas (Koruma), yardm ekiplerinin harekete geirilmesi (Bildirme) ve yaralya ilkyardm yaplmas (Kurtarma) [1].

1. Olayn Getii Yerde Emniyetin Salanmas (Koruma) Bir kaza gelitikten sonra yangn, gaz kaa gibi olaya yol aan tehlike kaynann devam etmekte olabileceini unutulmamaldr. Bu nedenle, kendi gvenliiniz ve yaralnn gvenlii iin kaza yerinde emniyet salanmal, yeni bir kazann gelimesine izin verilmemelidir. Olay yerinde herhangi bir patlama, yangn vb. tehlike yoksa yaral asla yerinden oynatlmamaldr. Bir tehlike varsa, yaral ve evredekiler dikkatlice uzaklatrlmal, bu mmkn deil ise yaral tehlike kaynann yaknndan uzaklatrlmaya allmaldr. Elektrik akmyla temasta olan bir yaralya asla dokunulmamal, nce elektrik akm kesilmeli ya da yaral yaltkan bir nesneyle elektrik kaynandan uzaklatrlmaldr.

2. Yardm Ekiplerinin Harekete Geirilmesi (Bildirme) Acil yardm servisleri, polis, itfaiye gibi kurumlar haberdar etmek iin Ek 6,7 de verilen telefon numaralar kullanlmaldr. Yaral yalnz braklmamal ve yardm istemek zere bir kii grevlendirilmelidir. Kazay haber veren kii her zaman; kazann kesin yerini, kazann tipi ve durumunu arlatrabilecek koullar, yangn tehlikesi olup olmadn, yaral bulunup bulunmadn, yarallarn saysn ve grnteki durumlarn bildirmelidir. Kazazedenin salk durumunu yanstan bilgiler kaydedilmeli; bu bilgiler, yetkili salk ekibine ya da

47

kurumuna aktarlmaldr. sim verilmeli ya da nereden arand belirtilmelidir, isimsiz aramalar gven yaratmaz. Haberi ilettikten sonra yardmn yolda olduunu belirtmek zere olay yerine dnlmelidir.

3. Kurtarma (lkyardm) Ayn yaralda farkl tipte yaralanma bulunabilir ya da yardma gereksinim duyan birden fazla yaral olabilir, bu nedenle, ilkyardm uygularken ncelikler srasna uymak gerekir. Birden fazla yaral varsa, en yakndaki ile ya da en ok yaknanla ilgilenilmemeli, bilinsiz durumda olan yarallarn olabilecei dnlmelidir. En ok yaknan yaral her zaman en ciddi yaral deildir. Kazazedeye ncelikle kaza mahallinde varsa salk personeli, yoksa ilkyardm eitimi alm biri mdahale etmeli ve dier kiiler kendisine yardmc olmaldr. Eitimsiz kiiler yaralya KESNLKLE mdahale etmemelidir. Aadaki emniyet cihazlarnn bulunduklar yerlerinin ve doru kullanmnn renilmesi gerekmektedir: Du Yangn alarm Gaz maskesi Kimyasal dklme ve salmalarnda kullanlan maddeler (zeolit, kil) Gz banyosu Yangn sndrc Kimyasal Depolarnda bulunmas gereken gvenlik aralar Laboratuvar giri, k ve ka iaretleri Yangn alarmlar Yangn sndrcler Yangn battaniyeleri Acil boaltma planlar ve toplanma yerleri Acil kapatma vana ve anahtarlar (gaz, elektrik ve eker ocaklar iin) Gz dular Boy dular En yakn ilk yardm antas ve ilk yardm sorumlusu Krk cam toplama kaplar Biyolojik kirli atk toplama kaplar Tehlikeli atk toplama kaplar
48

 Tehlike, dikkat ve dier uyar iaretleri Her blgedeki ilave gvenlik ara ve ekipmanlar Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn (MSDS) bulunduu yer Kiisel koruyucu kyafet ve malzeme yeri [15,16,17]. Temel lkyardm Kurallar Bir kaza annda yaralanan kiiye ilk mdahale yaplmadan nce enfeksiyon ve hastalk bulatrma riskleri gz nnde bulundurularak eller ok iyi ykanm olmal; mmknse lateks eldiven kullanlmaldr. lkyardm malzemelerinin ve yangn sndrclerin yeri her alan tarafndan bilinmelidir [2]. Her depoda ierii her hafta depo sorumlusu tarafndan kontrol edilen ve aada belirtilen malzemeleri ieren bir ilk yardm antas bulundurulmaldr: 4X4 gazl bez pansumanlar Karn bandajlar gen bandajlar Yara bandajlar Silindir bandaj [3] eitli yaralanma ve kazalarda ilk yardm kurallar ana hatlaryla aada verilmitir:

Yaralar, Kesikler ve Syrklar Yaraya ilkyardm iin aadaki admlarn izlenmesi gerekir: 1. ncelikle, kullanlacak malzeme (gazl bez, su, plasterler, makas vb.) hazrlamal ve el altnda bulundurulmaldr. 2. Yaraya dokunulduunda mikrop bulatrmamak iin yara temizlenmeden nce eller su ve sabunla ykamal, daha sonra alkolle ovulmaldr. 3. Eer yara biraz kanyorsa, bir sre kann szmasna izin verilir. Eer kanama fazla ise, kanamann durmasna yardmc olmak iin dorudan yarann zerine bastrlr. 4. Kirli yaralar, bol su ile ykanr, bylece yara temizlenir. 5. Yarada kk yabanc cisimler (cam, kk ta paralan, vb.) bulunup bulunmadna baklr. Bunlar yarann dnda ise dikkatle gazl bez yardmyla uzaklatrlr. Yarann iine saplanm cisim varsa, karlmaya allmamaldr (bir damara girmi ve saplanm bir cam paras bir tpa ilevi grerek kann akmasn nleyecektir. Bu karld takdirde baka zararlar verebilir). 6. Yara zerine herhangi bir ila ya da pomad srlmemelidir.

49

7. Yarann havayla temas kesilmemelidir. 8. Eer yara kapatlrsa, enfeksiyonu (yarann kzarmas, imesi, ar ve iltihap) nlemek iin pansuman 24/48 saatte bir yenilenmelidir. 9. Bir yaraya diki atlmas gerekiyorsa, ya da ok kirli, kt ya da dzensiz bir grnts varsa, ok fazla dokunmadan temiz pansuman malzemeleri ile kapatlr ve tespit edilir, uygun koullarda bakm yaplmas iin bir salk kuruluuna bavurulmaldr.

Yaralarda Hibir Zaman Kullanlmamas Gereken Malzemeler Pamuk, kat mendil ya da peete gibi malzemeler: lif brakr ve kolayca dalrlar, yaralarn etrafna yaparak enfeksiyon tehlikesi doururlar. Alkol, iyot vb. gl dezenfektanlar: yaray yakarlar. Antibiyotik ieren merhemler ya da tozlar, pudralar: yaralnn bunlara kar alerjisi olabilir ve yarann iyilemesini geciktirebilirler.

nemli Kanamalar 1. Ek-5&6da belirtilen telefon numaralarndan acil yardm arlmaldr. Kanamal hastann endielenmemesine, rahatlamasna yardmc olunmaldr. 2. Hasta yatrlmal, zerindeki giysi vb. objeler karlmaya allmamaldr. Yarann zerine steril bir bandajla (bulunamyorsa temiz bir bezle) basn uygulanmaldr. 3. Direkt basn uygulamas yeterli olmuyorsa yaral ksm kalp hizasnn zerinde tutmaya allmaldr. 4. Kanama ok iddetli ise yaralnn bacaklarn yaklak 30 cm kadar yukar kaldrlmal ve zerine bir battaniye rtlmelidir.

Scak Cisimle Temas Sonucu Ortaya kan Yanklar Tutuma varsa sndrlmeli, yanan veya scak cisme temas eden giysiler hemen karlmaldr. Birinci derece yanklar: Ar, kzarma ve ime gzlenir. 1. Yanan uzvu/blgeyi suya tutulmal veya en az 5 dakika souk suya daldrlmal; gerek grlyorsa tbbi yardm alnmaldr. 2. Yann zerine fazla bastrmadan steril bir bandaj (bulunamyorsa temiz bir bez) rtlmelidir. kinci ve nc derece yanklar: Deride kzarma / alacal bir grnt, su toplamas (ikinci derece) veya beyaz renk veya kavrulmu bir grnt (nc derece-ok ciddi) ortaya kar.
50

1. Ek-5&6da belirtilen telefon numaralarndan acil yardm arlmaldr. 2. Deriye yapm olan yanan giysileri zorlayarak karmaya allmamaldr. 3. Yann zerine fazla bastrmadan steril bir bandaj (bulunamyorsa temiz bir bez) rtlmelidir [15].

Kimyasallardan Kaynaklanan Yanklar lk yardma balamadan nce birey kendisi iin de koruyu tedbirleri (gzlk, eldiven, maske, koruyucu giysi kullanmn vb.) alm olmaldr. Cilt yanklar: 1. Elbise dmeleri zlmeli, bulam giysiler, i amarlar ve ayakkablar (kimyasallarn ayakkab iinde biriktii gz nne alnarak) da dahil olmak zere derhal karlmal, cilt bol suyla en az 15 dakika ykanmaldr. 2. Yaraya merhem/sprey vb. bir uygulama yaplmamaldr. 3. Yann zerine fazla bastrmadan steril bir bandaj (bulunamyorsa temiz bir bez) rtlmelidir. 4. Yann boyutlar bykse Ek-5&6da belirtilen telefon numaralarndan acil yardm arlmaldr. Gzler: 1. Tahri olmam gz derhal korunmal; dier gz kapa zorla alarak su/gz solsyonlar ile en az 15 dakika ykama ilemi uygulanmaldr. 2. Ykama ileminin burnun st hizasndan kulaklar ynnde yaplmasna zen gsterilerek dier gzn etkilenmemesi ve kimyasaln tekrar gze gelmemesi salanmaldr. 3. Ykamann etkinlii asndan varsa kontakt lensler hemen karlmaldr. 4. Her iki gz de steril veya temiz bir yara bezi ile kapatlmaldr. 5. Ek-5&6da telefon numaralar ve adresleri belirtilen salk kurulular ile temasa geilmelidir [16].

Kimyasallarn Yutulmas 1. Kiinin uuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su veya st iirilmelidir. (kusma eilimindeyse sv verilmesine devam edilmez). %5'lik bakr slfat eriyii kullanlmas da bir zm yolu olabilir. Bakr slfatn kusturucu gc fazla olduundan, zehir mideden uzaklatrlm olur.

51

2. uur yerinde deilse yaralnn mutlaka ban veya tm vcudunu sol tarafa dndrlmelidir. 3. Kazaya maruz kalan kii derhal Ek-5&6da belirtilen salk kurulularna ulatrlmaldr [17].

Kimyasallarn Solunum Yolu ile Alnmas 1. Bulunulan alan boaltlmal, yaralnn temiz hava almas salanmaldr. Ek-5&6da telefon numaralar ve adresleri belirtilen salk kurulular ile temasa geilmelidir. 2. Nefes alma durduu (nefes grlts duyulmamas, gste hareket grlmemesi ve deien cilt rengi) anda tbbi yardm (Ek-5&6) alana kadar geen sre iinde azdan aza veya azdan buruna suni teneffs yaplmaldr. 3. Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasallarn buharlar dorudan solunduunda

zehirlenmelere yol aar. Bu durumda hemen salk kuruluuna haber verilmeli ve hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve ak hava salanmaldr. Su veya bikarbonat buhar ve oksijen teneffs ettirilebilir.

Asit, Brom veya Fosfor Yanklarnda lk Yardm Bromdan ileri gelen yanklar benzol veya petrol ile iyice ykamaldr. Fosfor nedeniyle olmu yank yer de bikarbonat eriyiine daldrlr ve sonra fosforun oksitlenmesi iin yank havaya tutulur. Bu ilem birka defa tekrarlanr. Asit dklen yer ve evresine ntralize edecek bir madde (ya da sodyum bikarbonat) uygulanmaldr. Kpklenme ve gaz k sona erene kadar ntralizasyon maddesiyle dklen madde kartrlmaldr. (Not: Reaksiyonun tamamlanmas iin su ilave edilmesi gerekebilir.) Ntralize eden madde, asidi tamamen ntralize etmeden nce absorblayabilir. Karmda asidin ntralize olup olmad pH gsteren kat yardmyla kontrol edilmelidir. Karm plastik bir torba iine alnmal, skca balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa yerletirilmelidir. Atk iin gereken kiiler bilgilendirilmelidir. Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve slfrik asidin deri ile temasnda hemen bol eme suyu ile ykamal, bulaan giyecekler karlmaldr. nce temas ettii alanlar iyice ykanmal, sonra soda, bikarbonat gibi yumuak bir alkali zeltisi uygulanmaldr. Eer gzler sz konusu ise, hemen lk su ile en az 15 dakika ykanmaldr. Kromik asit ve dikromatlarn deri ile temasnda %5'lik sodyum tiyoslfat ile ykama yaplr, eer lezyonlar grnrse bir salk kuruluuna bavurulmaldr.

52

Alkali ve Asitlerin Yutulmasnda lk Yardm Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve slfirik asit yutulduu zaman kusmaya izin verilmemeli, kii baygnsa azdan hi bir ey verilmemelidir. Eer ayksa az bol eme suyu ile alkalanmal, sonra yumurta ak ile kartrlm st verilmelidir. Eer bu mmkn deilse olabildiince fazla su verilmeli, bir salk kuruluuna haber verilmelidir. Hidroklorik asit yutulmasnda da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir. Yaral yz koyun uzatlmal, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve dikromatlarn yutulmasnda acilen sodyum bikarbonat zeltisi verilmeli, yara scak tutulmal ve bir salk kuruluuna haber verilmelidir. Alkalilerin yutulmas durumunda ise limon suyu veya sirke kartrlm bolca su verilmeli, ardndan bir kak salata ya iirilmeli ve hemen bir salk kuruluuna gidilmelidir.

Klorik asitler Klorik asitler kolaylkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere srad zaman gerekli nlemler alnmaldr. Temizleme srasnda faktr nemlidir: 1. Molekln su ile reaksiyonu, 2. Kimyasal maddenin ve paralanma rnlerinin korozif zellii, 3. nsanda yapt irritasyonlar. Bu yzden klorik asitleri temizlemede su kullanlmamaldr (Ancak vcuda sramas halinde, bol su ile ykanmaldr). Reaksiyon sonunda ortaya kan s, klorlu maddeyi buharlatrr. Buharn kokusu irrite edicidir. Klorik asitler bir yere srad zaman nce zerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karm dklmelidir. Biraz bekleyip metal veya plastik bir kakla kaznmaldr. Kumun brakaca leke ok az ve ak renklidir.

Alkali metaller 1. 2. 3. Yanc olmalar, Su ile reaksiyonlar, Nemli deri ile temaslar nlenmelidir.

Alkali metaller ile vcudun temas eden yeri bol su ile ykanmaldr. Alkalilerin deri ile temasnda ise bol miktarda suyla ve ntralize sirke ile deri ykanmaldr. Gze sramas halinde, derhal bol akan su ile gzleri gerekirse zorla aarak ykamal ve hemen bir salk

53

kuruluuna gidilmelidir. Alkalilerin su ile reaksiyonlar sonucu hidrojen aa kar. Eer kimyasal deposunda s yksek ise hidrojen patlar. Bu metallerin hava ile temaslar derhal patlama yaptklarndan ya inert gaz veya karosen iinde saklanmaldr. Kullanlan karosende su varsa yine tehlikelidir. Alkali metal yangnlarn sndrmek ok zordur. Yangnlar sndrmek iin toz grafit kullanlmas nerilir.

Eterler Deri ile temaslar kurutucu etkiye sahiptir. Uzun sre temas sonucu dermatit oluur. Belli artlarda yancdrlar. rnein etil eterin 45C'da yanmaya balad iyi bilinir. Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir (buhar). Eter yangnlarn sndrmek iin CO2 kullanlr. Bir yere eter srad zaman yaplacak i, eteri sngere emdirip eker ocak altnda buharlatrmaktr. Okzalatlar Bunlar dokular ve kan tarafndan emildiklerinden kalsiyumu ktrrler. Oluan kalsiyum okzalat znmez. Okzalatlarn akut olarak solunmas, irritasyon dolaysyla insana zararldr, nlem alnmaldr. Fakat okzalatlarn kronik olarak solunmas halinde, bbrek tbllerinde kalsiyum okzalat talar oluur. Deriden kronik absorbsiyon sonucu kanda yeteri kadar kalsiyum okzalat oluturup kan dolamn etkilerler. Olay kangrenle sonulanabilir.

Slfrik asit Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gzlerle temas tehlikelidir. Deriik slfrik asit gayet korozif olup, deride iddetli yanklar meydana getirir. Sulandrlrken, asit daima yava ve dikkatlice suya dklr, asla tersi yaplmaz.

Nitrik asit Zarar ve tehlikesi konsantrasyonu arttka artar. Yksek konsantrasyondaki nitrik asitle eker ocakta allmaldr. Dumanl ve deriik nitrik asit vcut ve zellikle gzler iin tehlikelidir. Yksek sda son derece zehirli nitrojen oksit buharlar verir.

54

Glasial asetik asit Olduka korozifdir. Yanklar abuk iyilemez, mutlaka bir salk kuruluuna

bavurulmaldr.

Hidrofluorik asit Son derece tehlikelidir. Vcudun neresine deerse desin iddetli yanklar yapar ve abuk iyi olmaz. Buhar da solunumda tehlikeli olup, fazlas lme neden olabilir. Bu bakmdan ancak iyi ileyen bir eker ocak iinde kullanlr. Hidroflorik asidin temasnda ise iyice ykanmal ve bir magnezyum oksit amuru uygulanmal ve salk kuruluuna bavurulmaldr.

Civa Herhangi bir ekilde dklrse derhal vakum kaynandan yararlanlarak temizlenmelidir. Kpk tip sentetik sngerler vastasyla da toplanabilir. Serbest cva absorbasyonu tamamlanana kadar ilem srdrlmelidir. Eer toplanamayacak kadar eser miktarda kalrsa zerine kkrt serpilir ve bu sayede slfr haline getirilerek zararsz klnr. Karm plastik bir torba iine alnmal, skca balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa yerletirilmelidir. Atk iin gereken kiiler bilgilendirilmelidir.

Siyanit Tuzlar in lk Yardm Deri ile temasta iyice ykanmal, eer yara aksa bir salk kuruluuna bavurulmaldr. Yutulmas durumunda kii hemen kusturulur, su ile kartrlm hidrojen peroksit verilir mutlaka bir salk kuruluuna bavurulur.

Klorlu Bileenler in lk Yardm Amonyum klorr, kobalt klorr, demir klorrn deri ile temasnda iyice ykanmal, yutulmasnda ise kusturulmal ve bol miktarda su verilmelidir. Laksatif olarak Epsom tuzlar uygulanmal ve salk yardm alnmaldr. Antimon klorr, nikel klorr, kalay klorr, kadmiyum klorr'n deri ile temasnda iyice ykanmal ve lanolin merhem srlmelidir. Yutulmas halinde ise bol su verilmeli, irritasyon devam ederse salk kuruluuna bavurulmaldr.

55

Nitratlar in lk Yardm Potasyum nitrat, civa nitratn deri ile temasnda iyice ykanmal, eer kant, dknt varsa salk kuruluuna bavurulmaldr. Yutulmas durumunda hemen bolca suyla kartrlm sodyum bikarbonat verilmelidir. Sonra i yumurta, yasz st karm iirilmeli ve salk kuruluuna bavurulmaldr. Gm nitratn deri ile temasnda tuzlu su ile ykanmal ve tahri olan yerlere uygulanmaldr. Yutulmasnda ise, bir bardak suya yemek ka tuz ekleyip zdkten sonra bu karm verilip kusturulmal ve salk kuruluuna bavurulmaldr.

Slfatlar in lk Yardm Alminyum, amonyum, kobalt, bakr, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, inko, kadmiyum ve slfatn deri ile temasnda iyice ykanmal, eer deri reaksiyon gsteriyorsa salk kuruluuna bavurulmaldr. Bunlarn yutulmasnda ise bolca su verilmeli, eer herhangi bir reaksiyon olursa salk kuruluuna bavurulmaldr.

Hidrosiyanik Asit, CO2, Kkrtl Hidrojen, Fosforlu Hidrojen ile Zehirlenmelerde lk Yardm Temiz hava nemlidir. Ar durumlarda suni teneffs yaptrlr ve gerekirse oksijen kullanlr. zellikle hidrosiyanik asitlerle zehirlenmelerde 2 g sodyum tiyoslfat ve 0.5 g sodyum nitriti 50 ml suda eritip iirmek ve derhal salk kuruluuna bavurulmaldr.

Kostik Madde Dklen yer ve evresine ntralize edecek bir madde uygulanmaldr. Kpklenme ve gaz k sona erene kadar ntralizasyon maddesiyle dklen madde kartrlmaldr. Karmda asidin ntralize olup olmad pH gsteren kat yardmyla kontrol edilmelidir. Karm plastik bir torba iine alnmal, skca balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa yerletirilmelidir. Atk iin gereken kiiler bilgilendirilmelidir.

Solventler Dklen yer ve evresine aktif karbon uygulanmaldr. Madde kuruyana ve sv solvent kalmad anlalncaya kadar aktif karbonu dklen maddeyle kartrlmaldr. Karm plastik bir torba iine alnmal, skca balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa yerletirilmelidir. Atk iin gereken kiiler bilgilendirilmelidir [18,19].
56

Radyoaktif Madde Radyasyon Kaynaklar ile yaplan uygulamalarda veya bir kaza annda radyasyondan korunmak iin bilinmesi gerekenler unlardr: Radyasyon kaynandan uzaklamak radyasyondan korunmann en etkin ve en kolay metotlarndan biridir. Mesafe ile radyasyonun azalma miktar uzakln karesi ile ters orantldr. Kaynaktan olabildiince uzak durulmaldr. Radyasyon Kayna ile kii arasna konulacak olan engel, radyasyonun iddetini azaltacaktr. Kullanlan malzemenin younluu arttka koruyuculuu da artar. En yaygn zrhlama malzemesi beton ve kurundur. Radyasyon kaynann yannda geirilen sre arttka alnan radyasyon miktar da artar. Radyasyon kaynann yanndan olabildiince ksa srede uzaklalmaldr Ortamn, giysilerin ve cildin radyoaktif madde ile bulamasn, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum yolu ile vcuda girmesini nleyecek tedbirler alnmaldr [19,20]. Ayrca tehlikeli durumda Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) aranmaldr (Ek5&6). Biyolojik olarak tehlikeli maddeler Bu tr maddelerin depolanmas srasnda meydana gelebilecek bir kazada enfeksiyona neden olabilecek atklarn temizlenmesinde mutlaka uygun kiisel koruyucu donanmlar

kullanlmaldr. Biyolojik olarak tehlikeli maddelerin depolanmasnda mutlaka biyogvenlik nlemleri uygulanmal ve herhangi bir kazada ilgili kiiler en ksa srede haberdar edilmelidir [19]. Elektrik Akm Sonucu Meydana Gelen Kazalar 1. Elektrik akm kesilmeli, fi ekilmeli, sigorta sklmelidir. 2. Bu ilemler annda yaplamyorsa elektrik akmna kaplan kiiyi kuru bir tahta paras gibi iletken olmayan bir malzeme yardmyla gerilimden kurtarmaya allmaldr. 3. Gerilime maruz kalan kiiyi slak olmayan giysi, kaln bir kat veya kitap demeti, veya tahta paras zerine bastrmaya allmaldr. 4. Gerilime maruz kalan kii duvara, sehpa-raf gibi cisimlere ve kendisine yardm etmeye alan kiilere dokunmamaldr.
57

5. Nabz ve nefes aln kontrol edilmeli, uur kaybnda hasta yan dndrlmeli ve tbbi yardma bavurulmaldr (Ek-5&6) [17].

Herhangi bir olay karsnda yaplmas gereken ilk faaliyet ve sonrasnda yaplacak ii belirten acil mdahale program Ek-5&6da belirtilmitir.

58

7. YANGIN SNDRME VE NLEME TEDBRLER

7.1 Yanma ve Yangnn Tanm Yanma: Maddenin s ve oksijenle birlemesi sonucu oluan kimyasal bir olaydr. Yanma olaynn oluabilmesi iin madde, s ve oksijenin (havann) bir arada bulunmas gerekir. Yangn: 3 enin bir araya gelmesiyle balar: Oksijen, s ve ateleyici. Teneffs edilen havadaki oksijen miktar % 21dir. Yangnn kmas iin % 16 oksijen yeterlidir. 7.2 Yangn eitleri Yangnn tr yanmakta olan maddeye gre deiir. Bu bakmdan yangnlar 5 gruba ayrabiliriz [21]. Tablo 7.2.1. Yangn eitleri [21]

59

7.3 Yangn Sndrclerinin Kullanm

60

Modellerine Gre Yangn Sndrclerin Kullanm

Resim 7.3.1. Yangn Sndrclerin Kullanm [21] 7.4 Yangna Kar Kimyasal Depolarnn Gvenlii Kimyasallarn depoland alanlarda sigara iilmemelidir! Kullanlmayan cihazlar fite braklmamaldr! Yksek derecede alev alc maddeler, zerinde ak bir ekilde "YKSEK DERECEDE ALEV ALICI! PARLAMA NOKTASI 32 DERECENN ALTINDADIR" yazan elik dolaplarda saklanmaldr. Parlama noktas belli bir derecenin altnda olan svlar alev alc hava-buhar karmlar oluturur ve en ufak bir alev kayna ciddi patlamalara ve sonunda da yangna sebep olur. Ortamda alev alc maddeler varken plak alev ok abuk yaylr. Bu durumda dier ate kaynaklar gz ard edilmemelidir. Frnlar, buzdolaplar, kartrclar, fanlar ve stclar alev almayan malzemeden olmaldr. Uucu svlarn stlmasnda buhar banyolar kullanlmaldr. Ayrca sya dayankl aletleri kullanmal, alev geirmeyen ayakkablar giymeli ve statik elektrie kar nlemler alnmaldr. Pamuklu giysiler giyilmelidir. Sentetik malzeme statik elektrik biriktirebilir.

61

Yangn sndrme cihazlar kolayca ulalabilir olmal ve yerleri herkese bilinmelidir. Btn alanlar bu cihazlarn kullanlmasn renmeli ayrca yangnn yaylmasnn engellenmesi ve mmknse kk yangnlarn sndrlmesi konusunda eitimli olmaldr. Yangn klar, yangn kontrolden karsa binann boaltlmas iin aka gsterilmelidir. Alev alc sv atklar dikkatle uzaklatrlmaldr. Btn kvlcm kaynaklarn kapattktan sonra az miktardaki atklar, alev almayan bir sv ve suyla emlsiyon haline getirilmelidir. Sonra akan suda iyice seyreltilmelidir. Alev alc sv atklar ieren kaplar uzaktaki bir depoda saklanmaldr. Benzer nlemler, kuruyken tehlikeli patlayc maddeler oluturabilen oksitleyici maddelerin depolanmasnda da tavsiye edilir. Maddenin dkld yerler tamamen ykanmal ve onu toplamak iin bir bez paras kullanldysa, bez tamamen ykanmal ya da kontroll koullarda yaklmaldr. Birok yangn, organik peroksitlerle kirlenen bez paralarnn, kat ve benzer atklarn atld atk kutularna atlmasndan kmaktadr. 7.5. Yangn Sndrmede Kullanlan Yntemler 7.5.1. Soutarak Sndrme Su ile soutma: Soutarak sndrme prensipleri ierisinde en ok kullanlandr. Suyun en byk fiziksel-kimyasal zellii yanc maddeyi bomas (yanan cismin su ierisine atlmas sonucu oksijeni azaltma) ve yanc maddeden s alarak yangnn sndrlmesini salamasdr. Su, yangn yerine ktlesel olarak (hava ve benzeri) gnderilebilecei gibi pskrtme lanslaryla da gnderilebilir. Yanc maddeyi datma: Yanan maddenin datlmasyla yangn nedeni olan yksek s blnr, blnen s der ve yangn yava yava sner. Akaryakt yangnlarnda bu tip sndrme, yangnn yaylmasna neden olacandan uygulanmaz. 7.5.2 Havay Kesme rtme: Kat maddeler (kum, toprak, hal, kilim vb.) ve kimyasal bileikler (kpk, klor, azot vb.) kullanlarak yanan maddenin oksijen ile temasnn kesilmesiyle yaplan sndrmedir. Akaryakt yangnlarnda rt oluturan kimyasal bileikler kullanlmaktadr. Boma: Yangnn oksijenle (hava) temasnn kesilmesi veya azaltlmas amacyla yaplan ilemdir. zellikle kapal yerlerde oluan yangnlarda uygulanmaktadr.
62

Yanc maddenin ortadan kalkmas: Yanma koullarndan olan yanc maddenin ortadan kaldrlmas sonucu yangnn sndrlmesidir. Sndrc Maddeler Su: Atei sndren maddeler arasnda en nemlisi sudur. Su zellikle A tipi yangnlar iin kalc ve iyi bir sndrcdr. Kum: Yanc maddelerin oksijenle ilikisinin kesilerek sndrlmesinde kullanlmaktadr. Kullanm annda kumun, yanc maddeyi tamamen rtmesi salanmaldr. Karbondioksit Gaz (CO2): Yanan maddenin zerini kaplayan karbondioksit gaz yanc maddeyi oksijensiz brakarak yangn sndrr. Genellikle elik tpler iinde ve basn altnda sv halde tutulur. Bu gazla ak alanlarda ve hava akmnn olduu yerlerde yangnn sndrlmesi olduka zordur. Kuru Kimyasal Toz: Yangn sndrmede kullanlan etkin maddelerden biriside kuru kimyasal tozdur. Kimyasal tozlar, trlerine gre A, B ve C snf yangnlar etkin bir ekilde sndrlebilmektedir. Ar scaklktan (tahta, kuma, araba lastii gibi maddelerde) oluan yangnlarn, svlarn (benzin ve trevleri) tutumasndan kan yangnlarn ve basn altndaki yanc gazlardan (doalgaz vb.) dolay oluan yangnlarn sndrlmesinde kullanlmaktadr. Kpk: Kpk yanan yzeyi tamamen kaplar. Bunun sonucu olarak da hava ile temas keser ve ayrca soutma zelliinin bulunmas nedeniyle de yangn sndrc olarak kullanlr. Holokarbonlu Yangn Sndrme Maddeleri: Sv veya gaz halinde bulunmalar, yanc madde ve oksijenin kimyasal reaksiyonunu bozmalar nedeniyle yangn sndrc olarak kullanlrlar. Yangn sndrme annda ara ve donanma zarar vermeyen ve artk brakmayan maddelerdir. Yangn Srasnda neriler Anormal bir durum ile karlaan bir kimsenin (Duman, yank kokusu, yangn... vs.) dikkat edilecek husus soukkanll muhafaza etmek ve panie sebep olmamak iin YANGIN diye barmamaktr. Yangn grlen yerin acele tahliyesi salanp hava cereyann azaltmak iin kaplar kapal tutulmaldr.

63

Koridorlardaki yangn zili veya yangn an ile yangn, ilgililere bildirilmelidir. lgili kiilere durum bildirilmelidir. tfaiye ekibi aranmaldr (110). Kurtarma ekibi eyalarn tahliyesine yardm etmelidir. Kurtarma ekibi tahliye edilen eyann gvenliini salamaldr. lk yardm ekibi hazr duruma getirilmelidir. Giysilerin ate almas durumunda asla koulmamal, battaniye, ceket gibi eyalarla hava ile temas kesilmelidir. Elbiseler alev almsa yerde yuvarlanmaldr, yangn battaniyesine ya da dua koulmamaldr. Laboratuvardaki dier personel yanan kiiye yangn battaniyesi sarmal ya da su dkmelidir.

Resim 7.5.2.1 Yangn esnasnda yaplmas gereken hareket [21] Tahliye Srasnda neriler Tahliyenin yaplaca bina iinde bulunanlara duyurulur. Bulunulan mekan boaltrken kap ve pencereleri hava cereyann azaltmak iin kilitlemeden kapatlmaldr. alma yeri telalanmadan terk edilmelidir. Merdiven ve asansrleri dzenli olarak kullannz, skkla sebep olunmamaldr. Binay tahliye ettikten sonra belli bir toplanma yerinde toparlanmak iin sorumlu kiiyi beklenmelidir [21]

64

8. EKLER Ek-1. Atk Kimyasallarn Depolanmas ve Atlmas [2]

65

Ek-2. Tehlikeli Kimyasal Ynetmelii Hkmleri [13]

66

67

Ek-3. Baz Kimyasallarn Laboratuvarda Kullanmlarnda ve Depolanmalarnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar [11]

68

Ek-4. Depo Malzeme dn Alma izelgesi [2]

69

Ek- 5 & Ek-6. Adresler telefonlar & Acil Mdahale Program [15,21] OLAY LK FAALYET (*) Yangn haber verin Yangn veya patlama Kapy kapat ve yardm isteyin Eer bir kii alev aldysa hemen mdahale edin. (yangn sndrc, yanmaz battaniye, vb. gibi) Uzaklan. Dklen kimyasal maddeye temas etmeyin, maddeyi solumayn. Tehlikeli bir kimyasaln dklmesi, yaralanma, yaamsal tehlike Kk yaralanmalar iin il dolabndan gerekli malzemeyi temin edin, - Yaralanan kiiye zarar gelmeyeceinden emin olmadan kiiyi hareket ettirmeyin. Acil durum dularn ve gz banyolar kullann. Gerek grlyorsa ambulans arn. Varsa kazaya urayan kiinin elbiselerini karn. Bir zarar gelmeyeceinden emin olmadan kiiyi hareket ettirmeyin. Dier insanlar evreden Yardm gelince yangn SONRA YAPILACAK

sndrc ile mdahale edin. Alarm altrn. 112'yi arayn.

uzaklatrn. Alev alan bir materyal ise s kaynaklarn kapatn. Dklen materyali solumayn. Temizleme srasnda koruyucu ekipman kullann.

Doal gaz / tp gaz kokusu

Sorumlulara haber verin.

Kaynan bulmaya aln.

Panik yapma, Korozif kimyasallarn Telefonu kullanmayn. yaknnda isen hemen uzaklan. Deprem Salam masa / banko altna saklann, mmkn deilse duvar kelerine ya da kolon yanlarna ekilin, kollar ban zerinde anne karnndaki bebek Durumu gereken yerler haber verin.

pozisyonunu aln.

70

OLAY

LK FAALYET (*) ve dier

SONRA YAPILACAK laboratuar Gaz/elektrik belirleyin, - Hemen ynetimine haber verin, - Elektrik kaa olan blgenin elektrik alterini kapatn, - Gaz kaa tpten geliyorsa hemen kapatn ve ilgili kuruluu arayn. kaann kaynan

Elektrik veya gaz Sorumluya kaa varsa

alanlarna haber verin

Radyoaktif maddenin bulamas Gvenlik Problemi (insan hayvandan kaynaklanan) Polis mdat arayn. Tel: 155 veya Varsa gvenlii arayn. Hemen ynetime haber verin

Radyasyon kaynandan uzaklan Nkleer Enerji Enstitsnden verilen prosedre uygun davrann. Gvenlik grevlisinin olay yerine gelmesini bekleyin.

nemli telefonlar: Yangn hbar Alo Zehir : 110 : 114

Salk Danma : 184 Doalgaz Arza : 187 Elektirik Arza Su Arza Polis mdat : 186 : 185 : 155

Hzr Acil Servis : 112 Alo evre Shhi Danma : 181 : 128

Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Bildirim Hatt: 444 TAEK (444 8235)

71

Ek- 7. Mevzuattaki Risk ve Gvenlik Tanmlar Tehlikeli zellik: Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zellikleri, Tehlikeli Kimyasal: Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zelliklerden bir veya birkana sahip madde ve mstahzarlar, Patlayc Madde / Mstahzar: Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yaylm ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya ksmen kapatldnda snma ile kendiliinden patlayan veya belirlenmi test koullarnda patlayan, abucak parlayan kat, sv, macunumsu, jelatinimsi haldeki madde / mstahzarlar, Oksitleyici Madde / Mstahzar: zellikle yanc maddelerle olmak zere dier maddeler ile de temasnda nemli lde ekzotermik reaksiyona neden olan madde / mstahzarlar, ok Kolay Alevlenir Madde / Mstahzar: ok dk parlama noktas (0 C'den dk) ve dk kaynama noktasna (35 C'den dk) sahip sv haldeki madde ve mstahzarlar ile oda scakl ve basnc altnda hava ile temasnda yanabilen, gaz haldeki madde / mstahzarlar, Kolay Alevlenir Madde / Mstahzar: a) Enerji uygulamas olmadan, ortam scaklnda hava ile temasnda snabilen ve sonu olarak alevlenen, b) Ate kayna ile ksa sreli temasta kendiliinden yanabilen ve ate kaynann uzaklatrlmasndan sonra da yanmaya devam eden kat haldeki, c) Dk parlama noktasna (21 C'nin altnda) sahip olan sv haldeki, d) Su veya nemli hava ile temasnda, tehlikeli miktarlarda, ok kolay alevlenir gaz yayan madde / mstahzarlar,

72

Alevlenir Madde / Mstahzar: Dk parlama noktasna (21-55C) sahip sv haldeki madde / mstahzarlar, ok Toksik Madde / Mstahzar: ok az miktarlarda solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan madde / mstahzarlar, Toksik Madde / Mstahzar: Az miktarlarda solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan madde / mstahzarlar, Zararl Madde / Mstahzar: Solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan madde / mstahzarlar, Andrc Madde / Mstahzar: Canl doku ile temasnda, dokunun tahribatna neden olabilen madde ve mstahzarlar, Tahri Edici Madde / Mstahzar: Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun sreli veya tekrarlanan temasnda lokal eritem, eskar veya dem oluumuna neden olabilen, andrc olarak snflandrlmayan madde / mstahzarlar, Alerjik Madde / Mstahzar: Solunduunda, cilde nfuz ettiinde ar derecede hassasiyet meydana getirme zellii olan ve daha sonra maruz kalnmas durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya kmasna neden olan madde / mstahzarlar, Kanserojen Madde / Mstahzar: Solunduunda, az yoluyla alndnda, deriye nfuz ettiinde kanser oluumuna neden olan veya kanser oluumunu hzlandran madde / mstahzarlar, Mutajen Madde / Mstahzar: Solunduunda, az yoluyla alndnda veya deriye nfuz ettiinde kaltmsal genetik hasarlara yol aabilen veya bu etkinin oluumunu hzlandran madde / mstahzarlar, reme in Toksik Madde / Mstahzar: Solunduunda, az yoluyla alndnda, deriye nfuz ettiinde erkek ve diilerin reme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya

73

doacak ocuu etkileyecek kaltmsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluumunu hzlandran madde / mstahzarlar, evre in Tehlikeli Madde / Mstahzar: evre ortamna girdiinde evrenin bir veya birka unsuru iin ksa veya uzun sreli tehlikeler gsteren madde / mstahzarlar, Tehlikeli Eya: retim ilemi sonucu herhangi bir formda hazrlanm olup son rn konumunda piyasaya arz edilen, kullanm ile evre ve insan olumsuz ynde etkileyebilecek tehlikeli kimyasal ihtiva eden eyay tanmlar [13]. Tehlike Sembolleri
Sembol aret Tehlike (Fiziko-kimyasal) Tehlikenin tanm

patlayc

Patlayan maddeler ve mstahzarlar

oksitleyici

Dier maddelerle ekzotermik reaksiyona giren maddeler ve mstahzarlar ok dk parlama noktas ve kaynama

F+

ok kolay alevlenir

noktasna sahip maddeler ve mstahzarlar ve hava ile temasnda alevlenebilen gaz haldeki maddeler ve mstahzarlar Hava ile temasnda alevlenebilen, ate kayna ile ksa sreli temasta hemen yanabilen, ok

kolay alevlenir

dk parlama noktasna sahip olan veya su ile temasnda ok kolay alevlenir gaz yayan maddeler ve mstahzarlar

(Salk) ok dk seviyelerde insan sala hasar veren maddeler ve mstahzarlar. Dk seviyelerde insan sala hasar veren maddeler ve mstahzarlar.

T+

ok toksik

toksik

74

Carc Cat 1

kategori 1 kanserojenler

Kansere neden olan veya oluumunu artran Carc Cat 2 kategori 2 kanserojenler maddeler ve mstahzarlar

Carc Cat 3

kategori 3 kanserojenler

Muta Cat 1

kategori 1 mutajenler Kaltmsal genetik bozuklua neden olan veya

Muta Cat 2

kategori 2 mutajenler

artran maddeler ve mstahzarlar.

Muta Cat 3

kategori 3 mutajenler

Repr Cat 1

kategori 1 reme sistemine toksik

Nesilde kaltmsal olmayan etkiler ve/veya

Repr Cat 2 kategori 2 reme sistemine toksik

reme fonksiyonlarnda veya kapasitesinde azalmay yaratan veya bu etkileri arttran maddeler ve mstahzarlar.

Repr Cat 3

kategori 3 reme sistemine toksik

Xn

zararl

nsan salnda hasara neden olabilecek maddeler ve mstahzarlar.

andrc

Temas halinde canl dokuyu tahrip edebilen maddeler ve mstahzarlar.

Deride veya dier mukoza zarlarnda Xi Tahri edici iltihaplanmaya neden olabilecek maddeler ve mstahzarlar

75

(evresel)

evrenin bir veya daha fazla unsuruna ksa veya N evre iin tehlikeli uzun sreli tehlikeler gsterebilen maddeler ve mstahzarlar.

76

9. KAYNAKLAR
1. Safe Storage of Hazadous Chemicals, University of California, Berkeley, Office of Environment, Health & Safety. 2. Kimyasal Hijyen Plan, zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mhendislik Fakltesi, Kimya Mhendislii, 2007 3. Tehlikeli Maddeler ve Mstahzarlara likin Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmas ve Datlmas Hakknda Ynetmelik, evre ve Orman Bakanl, 2008 4. http://www.dep.state.fl.us/waste/.../chemical_inventory_procedure.pdf 5. http://sciart.karaelmas.edu.tr/bolumler/Kimya/kimyasallistesi.pdf 6. http://esf.uvm.edu/uvmemp/lab_inspection_cards.pdf 7. http://www.uvm.edu/~esf/chemicalsafety/chemicalstorage.html 8. Snflandrma ve Etiketleme Rehberi, Kimyasallar Ynetimi Dairesi Bakanl, evre Ynetimi Genel Mdrl, evre ve Orman Bakanl. 9. Finnish Institute of Occupational Health, Pirjo Irmeli Korhonen, 2010 10. Endstriyel Tesislerde Tehlikeli Kimyasal Ynetiminin lkeleri, Arme stisnai Eitim ve Danmanlk Hiz. Ltd. ti, ,Adana, 2007. 11. Kimyasal Maddeleri Depolama, T.C. MEB Mesleki Eitim ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesi, Ankara, 2009. 12. Endstriyel Tesislerde Tehlikeli Kimyasal Ynetiminin lkeleri, IV. Sal ve Gvenlii Kongresi, Adana. 13. Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii, evre ve Orman Bakanl, 11.07.1993, 21634 sayl Resmi Gazete. 14. http://www.ilkyardim.org.tr/indexCntnt.php?sf=cntnt&id=37 15. Laboratuvar in Temel lkyardm Bilgileri, stanbul Teknik niversitesi Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm 16. http://www.gyte.edu.tr/dosya/216/Laboratuar%20%C3%87alismalari.pdf

77

17. Kimyasal Hijyen Plan, stanbul Teknik niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Kimya-Metalurji Mhendislii, 18. http://www.kimyaevi.org.tr 19. General Laboratory Safety Practices, University of Maryland, Environmental Safety Department 20. http://www.taek.gov.tr/bilgi-kosesi/kaza-ve-tehlike-durumu/116-radyasyontehlikesi/292-radyasyon-isareti-olan-bir-cisim-gorunce.html
21. http://www.laboratuarguvenligi.com/index.asp

22. Yangn Plan, stanbul Teknik niversitesi, Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm

78