Naser Hyseni

Kriminalistik
TABELA E PRMBAJTJES: PJESA 1 NOCIONI, NDARJA DHE RNDSIA E KRIMINALISTIKS PJESA 2 METODIKA KRIMINALISTIKE E HETIMIT T VEPRAVE PENALE PJESA 3 NJOHURI T PRGJITHSHME PR TEKNIKN KRIMINALISTIKE PJESA 4 STUDIMI MBI GJURMT PJESA 5 STUDIMI MBI ARMT E ZJARRIT PJESA 6 KRIMI I ORGANIZUAR DHE KONTRABANDA PJESA 7 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T VRASJES PJESA 8 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T KRIMEVE SEKSUALE PJESA 9 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T AKSIDENTEVE T TRAFIKUT PJESA 10 METODIKA E ZBULIMIT T VJEDHJEVE PJESA 11 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T KRIMINALITETIT EKOLOGJIK PJESA 12 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK Shnim: Skripta sht prgatitur n baz t syllabusit pr lndn Kriminalistika t ligjruar nga Prof. Fatmir Qollaku. Pr prgatitjen e saj jan prdorur burimet dhe literatura n vijim: Kriminalistika, Zbulimi dhe t Provuarit e Krimit Prof.Dr. Vesel Latifi, Kriminalistika Dr.Sc Nedzad Korjalic dhe Mr.Sc Driton Muharremi si dhe disa tema t ligjruara nga Prof. Fatmir Qollaku gjat vijimit t semestrit.

PJESA 1 NOCIONI, LNDA, OBJEKTI, METODAT, NDARJA DHE RNDSIA E KRIMINALISTIKS

1. Nocioni i Kriminalistiks
Kriminalistika sht shkenc shoqrore q studion krimin, shkaqet dhe metodat pr zbulimin e krimeve1, format e luftimit t krimit, parandalimin dhe kapjen e kryersve t krimeve si dhe t provuarit e veprave penale. Kriminalistika n luft kundr krimit prdor metoda e mjete shkencore pr zbulimin, hetimin, gjykimin de parandalimin e veprave penale. Bazn ligjore t kriminalistiks e prbjn Kodi Penal dhe ai i Procedurs Penale.
1

Termi krim prdoret pr shnimin e nj sjelljeje t caktuar njerzore (t realizuar me veprimin apo mosveprimin) me t ciln shkelet ligji.

Faqe 1

Naser Hyseni 2. Ndarja trikotome

2.1 Metodika kriminalistike, si pjes e veant e taktiks kriminalistike, studion format dhe mnyrat e kryerjes s veprave penale (teknikn dhe taktikn e delikuencs) dhe prcakton mnyrat dhe metodat m gjithprfshirse pr zbulimin, sqarimin dhe parandalimin e kryerjes s disa veprave penale. 2.2 Taktika kriminalistike Prkufizimi m i shkurt i taktiks kriminalistike do t ishte se ajo sht deg e shkencs kriminalistike e cila merret me studimin dhe aplikimin e veprimeve t drejta dhe t dobishme n zbulimin, hulumtimin dhe pengimin e veprave penale. N kuadr t taktiks kriminalistike studiohet edhe praktika e zbulimit, hulumtimit, argumentimit dhe pengimit apo luftimit t kriminalitetit2 n trsi me qllim t prsosjes s mnyrave ekzistuese, metodave dhe rregullave t veprimit si dhe me qllim t zbulimit, ndriimit dhe pengimit t veprave penale t cilat nuk jan t natyrs teknike. Taktika kriminalistike, praktiks kriminalistike i ofron modelet m optimale t veprimit kriminalistik t karakterit t prgjithshm, pra ato q vazhdojn pr t gjitha veprat penale. 2.3 Teknika kriminalistike Teknika kriminalistike sht deg (nnsistem) i kriminalistiks q merret me gjetjen, studimin, prshtatjen dhe avancimin e metodave dhe mjeteve m t prshtatshme shkencore-teknike pr luftimin e kriminalitetit nga fusha e shkencave natyrore dhe teknike dhe me qllim t zbulimit, sigurimit, fiksimit dhe interpretimit t gjurmve pr qllime zbuluese-dshmuese. Teknika kriminalistike fut n procedurn parapenale dhe penale mjete dhe metoda shkencore dhe teknike me qllim t zbulimit dhe sqarimit t gjsendeve dhe rrethanave n lidhje me veprat penale, q jan t rndsishme pr zbulimin dhe sqarimin e veprs penale, identifikimin e kryersit, objektit t sulmuar dhe t tjer. Shprehja shkencore-teknike duhet marr si shenj pr t gjitha metodat dhe mjetet q mbshteten n aplikimin e t arriturave t shkencave natyrore dhe teknike.

3. Detyrat e kriminalistiks n luftn kundr kriminalitetit

3.1 Detyrat kryesore t kriminalistiks n luftn kundr kriminalitetit jan: 3.1.1 gjetja e metodave m efektive dhe prshtatja e metodave ekzistuese pr zbulimin e veprave penale dhe kryersve t tyre si dhe prsosja, prshtatja e shfrytzimi i metodave t shkencave t tjera pr kt qllim. 3.1.2 zbulimi mbledhja dhe sigurimi i provave mbi veprn e kryer penale si dhe mbi fajin e personit t caktuar. 3.1.3 Gjetja, prsosja dhe shfrytzimi i metodave m bashkkohore me rastin e marrjes s masave taktike-kriminalistike dhe teknike-kriminalistike dhe t veprimeve q kan karakter hetimor.
2

Pr dallim nga krimi, kriminaliteti sht dukuri masive dhe mund t prcaktohet si trsi e atyre aktiviteteve t nj ose m shum personave t realizuar n periudhn e caktuar kohore dhe n rajonin e caktuar, t cilat jan n kundrshtim me rregullat juridike dhe pr shkeljen e t cilave sht parapar sanksioni penal.

Faqe 2

Naser Hyseni

3.1.4 mbledhja, evidencimi dhe studimi i mnyrs s kryerjes s veprave penale, aplikimit t mjeteve dhe metodave nga ana e kryesve t veprave penale ose veprimet q kan karakter hetimor. 3.1.5 planifikimi dhe marrja e masave dhe veprimeve operative-taktike dhe operative teknike me qllim t kapjes s kryesve q jan n arrati pas kryerjes s veprs penale. 3.1.6 studimi i psikologjis s deklarimit t personit n procedurn parapenale si dhe t pjesmarrsve n procedur (dyshimtarit, t pandehurit), duke prfillur rregullat dhe parimet e taktiks dhe tekniks kriminalistike. 3.1.7 studimi dhe prcaktimi i metodave dhe mjeteve q mund t aplikohen n luftimin e kriminalitetit. 3.1.8 unifikimi i logjiks s t provuarit dhe t gjykuarit t veprs penale qysh nga t msuarit pr veprn e kryer penale deri n marrjen e vendimit gjyqsor. 3.1.9 Studimi i mnyrave dhe metodave pr arritjen deri te njohurit fillestare (indicet-baza e dyshimit) se sht duke u prgatitur kryerja e veprs penale, me qllim t parandalimit t tyre.

4. Heruistika
Kriminalistika heuristike e paraqet veprn penale si dukuri reale dhe njihet si zbuluese e veprs penale dhe kryesit. Ajo i shfrytzon mjetet e vzhgimit, shnimeve, prvojs jetsore, njohurit nga shkencat tekniko natyrore,eksperimentimi etj.

5. Silogjistika
Kriminalistika silogjistike gjithashtu paraqet veprn penale si dukuri reale por edhe si lnd t ndjekjes penale dhe drejts penale. Kjo niset nga besueshmria se personi i caktuar sht kryes i veprs penale si dhe shqyrton n mnyrn m t prsosur nxjerrjen e veprimeve dhe dshmive nga procesi. Mjetet e kriminalistiks silogjistike jan kufizuar me rregullat e procedurs

6. Indicia (indicium - shenj)

Indicia ose bazat e dyshimit jan informatat fillestare t cilat m shum ose m pak tregojn pr ekzistimin e veprs penale dhe pr lidhjen e afrt apo t largt t veprave me ndonj person i cili n mnyr direkte si kryers, ose indirekte sht i lidhur pr veprn. Ato n prpunimin kriminalistik jan udhrrfyes i domosdoshm dhe mjet n baz t s cilit me nj siguri m t vogl apo m t madhe mund t prfundohet se fjala sht pr veprn e caktuar penale dhe se personi i caktuar do t mund t ishte kryers i saj ose i veprs tjetr penale. N praktikn kriminalistike indicet ndahen sipas kritereve t ndryshme. Nga pikpamja jon sht e

Faqe 3

Naser Hyseni
rndsishme ndarja e tyre sipas veprs penale dhe kryesit t saj, gjegjsisht indicet t cilat kan t bjn me veprn penale dhe ato q kan t bjn me kryesin. indicet mund t ndahen edhe sipas elementeve themelore t veprs penale: vendit, kohs, mnyrs s kryerjes. Ato mund t paraqiten para kryerjes s veprs penale, n kohn e kryerjes s veprs penale ose pas kryerjes s veprs penale.

7. Prova
sht objekt i t provuarit,trsia e fakteve, konstatimi i t cilave sht i nevojshm pr zgjidhjen e drejt t nj shtjeje penale.

PJESA 2 METODIKA KRIMINALISTIKE E HETIMIT T VEPRAVE PENALE

1. Metodika kriminalistike e hetimit t veprave penale
1.1 Metodika e hetimit t kategorive t ndryshme t veprave penale nga ana e saj ndihmon me rekomandimin e saj shkencor pr t br cilsimin e drejt t veprs penale. Si rrjedhim, n prpunimin e do metodike t hetimit t veprave penale merren parasysh krkesat e shkencs s t drejts penale, normat dhe institutet penale, t cilat prbjn nj nga baza te saj juridike. Sfera e zbatimit t metodave e mjeteve kriminalistike sht m e gjer n procesin e hetimeve parapake se sa n at t gjykimit. sht kshtu pr arsye se politika gjyqsore dhe prokurori jan pjesmarrsit e par t veprimtaris procedurale. 1.2 Planifikimi i veprimeve operative taktike dhe hetimore bhet me kombinimin e metodave t analizs (zbrthimi i trsis n pjest e saja prbrse) dhe sintezs (bashkimi i pjesve n trsi), induksionit dhe deduksionit si dhe analizs. Nj vepr penale unike ndahet n rrethanat e ndryshme q studiohen. Pr seciln nga kto rrethana ngritn versione n baz t nnt pyetjeve kryesore. Pyetjet e arta (kryesore) paraqesin skeletin e puns n fazn e zbulimit, procedurn parapenale dhe penale. Nse ktyre pyetjeve u japim prgjigje t sakt dhe t plot, ather mund t konstatohet se sht zbuluar dhe provuar e vrteta objektive q ka t bj me veprn penale konkrete. Pyetjet e arta (kryesore) t kriminalistiks jan: ka (ka ndodhur)? Kush (sht kryesi)? Kur (e ka kryer)? Ku (e ka kryer)? Si (sht kryer)? Me ka (sht kryer)? Pse (sht kryer? Knd ose me ka? Me k (sht kryer)?

Faqe 4

Naser Hyseni
1.3 T gjitha pyetjet kryesore dhe prgjigjet e tyre prbjn trsin organike, prandaj duhet caktuar dhe zgjidhur si t tilla. Struktura e nnt pyetjeve tregon degzimin e tyre n dy drejtime. Prgjigjet e pyetjeve ka, kur, ku, si dhe me ka ndriojn n rend t par ann objektive t veprs penale, ndrsa prgjigjet pyetjeve pse, kush dhe me k kan t bjn kryesisht me momente subjektive t ksaj vepre.

2. Luftimi bashkkohor i kriminalitetit

2.1 Parandalimi dhe luftimi i suksesshm i kriminalitetit nuk mund t mbshtetet vetm n metoda e mjete t kriminalistiks. N kt drejtim sht e domosdoshme njohja e shkencave t tjera t cilat lnd studimi kan kriminalitetin (e drejta penale, e drejta e procedurs penale, kriminologjia, politika kriminale, mjeksia ligjore, psikologjia etj). Edhe pse t gjitha kto shkenca e studiojn kriminalitetin, nga aspekte t ndryshme, duke e krahasuar kriminalistikn me shkenca t tjera, vmendje e theksuar i sht kushtuar raportit t kriminalistiks me kriminologjin. Kriminalistika dhe Kriminologjia e studiojn kriminalitetin nga aspekte t ndryshme, Kriminalistika nga aspekti i zbulimit t veprave penale dhe kryersve kurse Kriminologjia n relacion m t gjer, nga aspekti i krkimit t shkaqeve dhe kushteve e formave t paraqitjes s veprave t caktuara penale. 2.2 Me analizn e formave konkrete t kriminalitetit bashkkohor dhe prgjithsimin e rezultateve t fituara (gjendjet, dinamikat, trendt) sht vrtetuar se kriminaliteti i sotm si n Republikn e Kosovs ashtu edhe n bot ka kto karakteristika: 2.2.1 Modifikimi i dukurive ekzistuese dhe paraqitja e formave t reja t kriminalitetit (Paraqitja e formave t reja t kriminalitetit sht kushtzuar me ndryshimet e krijuara n sferat e shumta t jets shoqrore, prparimin e shkencs dhe teknologjis, ndryshimin e marrdhnieve pronsore, rregullativs legjislative etj. 2.2.2 Masiviteti i shprehjes kriminale (T dhnat ekzistuese statistikore pr gjendjen dhe lvizjet e kriminalitetit n nivelin botror-global tregojn q numri i veprave penale t kryera sht absolutisht n rritje. 2.2.3 Organizimi i veprimit kriminal (Veprimtaria e organizuar kriminale, e motivuar me dshirn pr ngritje t profitit nnkupton organizmin kualitativ t puns, ndarjen e roleve n kryerjen e aktiviteteve t drejtprdrejta, zgjerimin, ndikimin dhe mbulimin e rajonit m t gjer si territor ashtu edhe n sferat e jets ku jan t prfshir. 2.2.4 Lvizshmria e kryersve t veprave penale (Lvizshmria e kryersve t veprave penale sht shpesh parakusht i rndsishm pr kryerjen me sukses t veprave t caktuara penale (kontrabandimi i narkotikve nga territori i vendeve ku prodhohen, mallrat teknike nga rajoni ku mimi sht m i ult, furnizimi me arm dhe municion n regjionin ku sht m leht t arrihet deri te ato etj.).

Faqe 5

Naser Hyseni
2.2.5 Prsritsit-Recidivistt (T dhnat tregojn se n numrin e trsishm t personave t dnuar nj t pestn e prbjn prsritsitrecidivistt. Fakti se prsritsit-recidivistt vendosin n prsritjen e aktiviteteve kriminale e bn kt kategori t kryersve t veprave penale veanrisht t rrezikshm pr shoqrin. 2.2.6 Specializimi i kryersve t veprave penale (Me zgjedhjen e nj lloji t caktuar t veprave penale, ushtrimin dhe aplikimin e shpesht t mnyrave t caktuara t kryerjes s tyre, disa kryers e ndrtojn stilin e tyre vetanak t veprimtaris kriminale. 2.2.7 Profesionalizimi (Pr her e m shum ka kryers t veprave penale me shprehin e zhvilluar drejt sjelljes s prgatitur mir kriminale, t ciln e ndrmarrin rregullisht n rajonin e gjer dhe t cilat pr ta pothuajse paraqesin profesion t prhershm). 2.2.8 Keqprdorimi i t arriturave shkencore-teknike (Niveli i tanishm I zhvillimit shkencor i shoqruar me t arritura teknike ofron mundsin e keqprdorimit pr qllime kriminale si n fazn e prgatitjes ashtu edhe me rastin e kryerjes s veprave t shumta penale n lmin e prodhimit t drogave sintetike, prgatitjen dhe brjen e falsifikimeve, n lmin e kriminalitetit kompjuterik, te prgjimi i paautorizuar dhe incizimi tonik, te krimet e ndryshme q jan kryer me mjete t ndryshme pr paaftsim, te vrasjet e kryera me ndihmn e mjeteve eksplozive me aktivizim n largsi, materieve radioaktive etj.) 2.2.9 Aplikimi i dhuns (Animi nga dhuna gjat kryerjes s disa veprave penale ka pr qllim t pamundsoj zbulimin e kryersve dhe t shtirsoj dshmimin e veprimtaris s tyre kriminale dhe sipas rregullit prbhet nga friksimi madje edhe n eliminimin e personave q tentojn q tu kundrvihen dhe t mundsojn ose ndihmojn zbulimin dhe dnimin e tyre.

3. Alibi
Alibi nnkupton n vendin tjetr. N praktik kjo sht dshmi q e ofron i dyshuari apo i akuzuari lidhur me mospranin e tij n kohn dhe n vendin e ngjarjes. Pra mund t thuhet se alibia sht prov e llojit t vet t pafajsis s ndonj personi e cila vrteton se personi i caktuar n t cilin dyshohet se ka kryer vepr penale, n kohn kur vepra sht kryer ka qen n vend tjetr, e jo n vendin e veprs penale. vrtetimi i alibis ka kuptim vetm nse paraprakisht sht vrtetuar sakt koha dhe vendi i kryerjes s veprs penale. Alibia e vrtetuar sakt sht prov e pathyeshme se personi i caktuar nuk e ka kryer veprn penale, kurse n ann tjetr alibia e rrejshme ose e dyshimt nuk sht prov e fort pr t dyshuarin se nuk e ka kryer veprn penale. Alibia e rrejshme mund t jet edhe rezultat i hutimit apo harress s t dyshuarit.

4. Kapja n Flagranc
Kapja n flagranc nnkupton kapjen e nj personi te caktuar ne kryerje e sipr, ne ikje menjher pas kryerjes ose ne bartje apo pran sendeve apo provave materiale

Faqe 6

Naser Hyseni
t nj vepre penale. Pr te qene e till duhet te jete fiksuar rregullisht me formn prkatse procedurale (procesverbal).

PJESA 3 NJOHURI T PRGJITHSHME PR TEKNIKN KRIMINALISTIKE

1. Prkufizimi i tekniks kriminalistike
Teknika kriminalistike sht deg (nnsistem) i kriminalistiks q merret me gjetjen, studimin, prshtatjen dhe avancimin e metodave dhe mjeteve m t prshtatshme shkencore-teknike pr luftimin e kriminalitetit nga fusha e shkencave natyrore dhe teknike dhe me qllim t zbulimit, sigurimit, fiksimit dhe interpretimit t gjurmve pr qllime zbuluese-dshmuese. Teknika kriminalistike fut n procedurn parapenale dhe penale mjete dhe metoda shkencore dhe teknike me qllim t zbulimit dhe sqarimit t gjsendeve dhe rrethanave n lidhje me veprat penale, q jan t rndsishme pr zbulimin dhe sqarimin e veprs penale, identifikimin e kryersit, objektit t sulmuar dhe t tjer. Shprehja shkencoreteknike duhet marr si shenj pr t gjitha metodat dhe mjetet q mbshteten n aplikimin e t arriturave t shkencave natyrore dhe teknike.

2. Ndarja e tekniks kriminalistike

2.1 Sot, teknika kriminalistike si nocion unik nga arsyet didaktike kushtimisht mund t ndahet n: 2.1.1 Teknikn kriminalistike operative 2.1.2 Laboratorike ose hetimore

3. Identifikimi i Personit n baz t tipareve t jashtme

Prcaktimi i njeriut ose i sendit konkret n identifikimin kriminalistik arrihet n dy faza. N fazn e par prcaktohet prkatsia grupore e objektit t identifikuar (bhet krahasimi, nse prputhen shenjat e prgjithshme) dhe n fazn e dyt, nga numri i objekteve t ktij grupi, prcaktohet objekti konkret. Identifikimi i personit ka pr qllim: t prcaktoj personin e kryesit t panjohur, a sht ai person recidivist, ti zbuloj emrat falso, ta prcaktoj personalitetin e t smurit shpirtror, ta vrtetoj identifikimin e kufoms. Mjetet pr identifikimin kriminalistik jan: lista abecedike, antropometria, daktiloskopia, fotografia e prshkruar etj. 4. Antropometria Metodat shkencore pr identifikimin e personit filluan t prdoren n gjysmn e dyt t shekullit XIX. N vitin 1840 doli teoria se nuk ka dy njerz q t ken masa t njjta (astronomi, statistikani dhe matematikani belg Lamber-Adolphe-Quetelet). N baz t ksaj teorie, n vitin 1880, kriminalisti francez Alphonse Bertillon i

Faqe 7

Naser Hyseni
zvendsoi metodat e vjetra t identifikimit (d.m.th paradn e identifikimit) me metodn e re, e cila mori emrin Antropometria. Kjo metod u prdor n at koh pr t br identifikimin e personit n baz t matjeve kockore t trupit t njeriut, si shtati, gjatsia dhe gjersia e kohs, gjatsia e gishtit t mesm e gishtit t vogl, e deri n fund t gishtit t mesm t dors s majt, t kmbs s majt e tjera. Metoda antropometrike, n at koh kishte t meta t cilat shkaktoheshin nga mungesa e njohurive t personave t ngarkuar pr t br matjet kockore me instrumente prkatse nga ndryshimet q pson njeriu gjat rritjes, nga ngjashmria q kan binjakt n pjes t ndryshme t trupi etj. 5. Fotografia kriminalistike Fotografia kriminalistike sht sistem i metodave dhe supozimeve shkencore q mbshteten n t, mnyra dhe lloj i incizimit fotografik q shfrytzohet me rastin e mbledhjes dhe fiksimit si dhe t hetimit t gjurmve dhe gjsendeve kriminalistike dhe realizimit t masave dhe veprimeve t tjera operative dhe hetuese n luftimin e kriminalitetit. Fotografia kriminalistike dallon nga fotografia e prgjithshme sipas bazs juridike pr aplikimin e saj, cakun e aplikimit, specifikave t objektit t incizimit dhe sipas rregullave t incizimit. Pr nevoja t identifikimit m s shumti shfrytzohen n evidencn kriminalistike albumet e fotografive (albumi i kriminelve) pr njohjen e kryersve t veprave penale nga na e viktimave dhe dshmitarve okular. 6. Fotografia e prshkruar dhe Fotoroboti Nevoja pr mnyrn e veant t identifikimit paraqitet kur ekziston dshmitari okular, por personi i dyshuar sht i panjohur. N rastet e tilla mnyra e vetme sht q dshmitari okular t prshkruaj kryersin e veprs penale, kshtu n baz t prshkrimit t dhn rikonstruktohet fytyra. Rikonstruktimi i fytyrs kryhet n dy mnyra: me dor t lir (artisti-portretisti n baz t prshkrimit skicon fytyrn e kryersit t veprs penale) dhe me ndihmn e pajisjes speciale t quajtur foto-robot.

PJESA 4 STUDIMI MBI GJURMT

1. Traselologjia
Traseolgjia studion gjurmt q ka ln objektet me nj struktur t jashtme t caktuar. Detyr themelore e saj sht identifikimi i atij objekti q ka ln gjurm si dhe mnyra se si jan ln ato. Identifikimi traseologjik ka pr detyr edhe identifikimin e t trs n baz t pjesve, d.m.th, prcaktimin e objektit, pjest e t cilit m par i prkitnin nj t tre. N kt mnyr traseologjia studion gjurmt, t cilat pasqyrojn strukturn e jasht t objekteve dhe ndjek identifikimin e ktyre objekteve dhe sqarimin e rrethanave q kan t bjn me mekanizmin e formimit t

Faqe 8

Naser Hyseni
ktyre gjurmve. Detyra e traseologjis sht sqarimi i rrethanave se si jan formuar gjurmt.

2. Mikrogjurmt
2.1 Mikrogjurmt jan gjurm prmbajtja informative e t cilave qndron nn pragun e shqisave t njeriut, andaj kto ndryshime kriminologjikisht relevante nuk mund t vrehen me shqisat dhe ekzistimi i t cilave presupozohet dhe t cilat mund t bhen zbuluese-dshmuese vetm me aplikimin e principeve t gjurmimit kriminalistike-teknike, si dhe me zhvillimin e metodave dhe mjeteve pr sigurimin dhe vlersimin e tyre. 2.2 Mikrogjurmt jan aq t shumllojshme sa sht e vshtir, pr t mos thn e pamundur t bhet klasifikimi i tyre shkencor. N vija t prgjithshme, duke u mbshtetur n prejardhjen e tyre, mund t bhet ky klasifikim: 2.2.1 Grupi i mikrogjurmve me prejardhje biologjike, ku prfshihen fijet e flokut t njeriut, qimet e kafshve, fijet e tekstileve etj. 2.2.2 Grupi i mikrogjurmve me prejardhje organike, ku prfshihen karburantet, bojrat, lubrifikantt etj. 2.2.3 Grupi i mikrogjurmve me prejardhje inorganike, ku prfshihen mikropjes t metaleve t ndryshme dhe mikroobjekte tjera me origjin inorganike. 2.2.4 Grupi i mikrogjurmve me prejardhje t przier, ku prfshihen mikro-objektet e natyrs biologjike, organike dhe inorganike.

3. Makrogjurmt
Makrogjurmt paraqesin gjurm t dukshme t dimensioneve m t mdha. Makrogjurmt kryesisht vrehen leht, pa prdorimin e mjeteve t posame, leht fiksohen dhe kjo kryesisht nuk theksohet posarisht.

4. Daktiloskopia
Daktiloskopia sht metoda m e sigurt dhe m e prhapur bashkkohore e vrtetimit t identitetit t personave n baz t vijave papilare. Bhet fjal pr shfrytzimin e vijave papilare n gishtrinj, shuplaka dhe shputat e njerzve me qllim t vrtetimit t identitetit. William James Herschel i pari i ka prdorur shenjat e gishtrinjve pr identifikimin e personave q kishin br krkes pr pensionim n vitet e gjashtdhjeta t shekullit 19 n Indi. Ka treguar se forma e vijave nuk ndryshon me moshn.

Faqe 9

Naser Hyseni
Nga pikpamja kriminalistike, me ann e daktiloskopis vrtetohet identiteti i personave t gjall dhe t vdekur dhe identiteti i shkaktuesit t ndonj gjurme. Vijat papilare krijohen n muajin e katrt embrional dhe dukja e tyre nuk ndrron prej lindjes e deri n vdekje (dekompozimi i trupit). Vizatimet e vijave papilare jan strikt individuale. Kjo do t thot se nuk ekzistojn dy njerz me vizatimin identik t vijave papilare. N rast t lndimit t epidermisit, me shrimin krijohen imazhet e njjta t vizatimit t vijave papilare.

5. Gjurmt e Gjakut
Gjurmt e gjakut kan rndsi t posame, sidomos pr shkak se ato mund t gjenden n ato raste kur kemi t bjm me vepra t rnda penale. N baz t tyre sht e mundshme t bhen prova e t dhnave t rndsishme dhe t rrethanave prkitazi me ndriimin e veprs penale n baz t tyre. N vendin e ngjarjes gjurmt e gjakut duhet krkuar n ato vende ku nuk bien n sy n shikim t par, sepse ato nuk i ka vrejtur as kryesi e as ka br prpjekje ti eliminoj. Te kryesi gjurmt e gjakut duhet krkuar n rrobat e tij, n t mbathurat, n trup. Te viktima, zakonisht gjurmt e gjakut shihen leht, prandaj nuk krkoj pun t posame pr tu gjetur. Pasi t gjenden gjurmt e gjakut, duhet t bhet fotografimi shkallzues, pr t fiksuar pozitn dhe formn e tyre. Gjaku i t gjitha racave njerzore ndahet n katr grupe O, A, B dhe AB. Grupet e gjakut t njerzve jan t trashgueshme dhe t prhershme. Grupet e gjakut mund t vrtetohen n mnyr t sigurt. Prcaktimi i grupit t gjakut hyn n pun n kriminalistikn praktike vetm pr t mohuar nj prov, sepse n baz t grupit t gjakut mund t vrtetohet nse nj lloji t caktuar t grupit t gjakut i prket nj person i caktuar, po qe se nuk prputhen grupet e gjakut.

6. Gjurmt e sperms
Gjurmt e sperms jan shtje t hulumtimeve mjeko-ligjore, q bhen pr t vrtetuar se a sht me prejardhje t sperms ajo njoll apo jo dhe cilit grup t gjakut i takon personi nga i cili rrjedh njolla. Gjurmt e sperms zakonisht duhen krkuar te rastet e delikteve seksuale (n vendin e ngjarjes, n viktim, te kryesi). Ndryshe, njollat e sperms m s lehti gjenden me ndihmn e llambs s dors, me drit t dobt ose me llambn e kuarcit. Metoda m e mir pr zbulimin e gjurmve t sperms sht ajo fosfatike. N baz t gjurms s sperms mund t identifikohet personi ose t caktohet grupi i gjakut. Kto gjurm bjn orientimin edhe pr motivin e krimit, kushtet n t cilat sht kryer si dhe kohn dhe vendin e kryerjes s veprs penale. Me rastin e fiksimit t gjurms s sperms, zakonisht kjo gjurm merret s bashku me objektin n t cilin sht gjetur.

7. Gjurmt e shputave t njeriut

Ecja e njeriut sht n t vrtet t kaluarit e peshs trupore mbi at kmb me t cilin hidhet hapi. Pr kt arsye, gjurma e kmbs, e krijuar duke ecur sht

Faqe 10

Naser Hyseni
gjithmon m e thell nga gjurma siprfaqsore, e cila sht krijuar duke qndruar n vend. Gjurmt e kmbve ndahen n gjurmt e lnda nga kmba e mbathur dhe t lnda nga kmba e zbathur. Kto Gjurm jan statike dhe dinamike, t thelluara dhe t siprfaqshme. Gjurmt e thelluara formohen kur shputa e kmbs, duke shkelur n lnd t but, rr, pluhur, bor, l formn e saj n prfytyrim kundrtor. N vrap, shenja e thembrs pothuajse mungon, ndrsa shenja e tabanit sht m e thell pr shkak t presionit t madh q ushtrohet n kt rast n to. N baz t ktyre shenjave t prgjithshme dhe individuale bhet krkimi i personit n grupin prkats dhe prcaktohet identiteti i tij.

8. Gjurmt e veglave t thyerjes

8.1 Kryesi, n disa raste pas kryerjes s veprs penale, e l n vend ose e hedh n aftsi t vendit t ngjarjes, vegln q ka prdorur pr thyerje. Kqyrja e vegls s thyerjes fillon me krkimin e gjurmve t gishtave t kryesit, vazhdon me zbulimin e shenjave q tregojn prdorimin e ksaj vegle me thyerje, vendin dhe mnyrn e prgatitjes s saj, profesionin i mbajtsi, vet mbajtsin dhe prcaktimin e individualitetit t saj. 8.2 Gjurmt t cilat i ln veglat n objekte t ndryshme mund t ndahen n kt mnyr: 8.2.1 N gjurm t cilat pasqyrojn ndryshimin e forms pr shkak t humbjes ose shtypjes s materialit; shenjat e veglave n bartsin e gjurms ose bartsin e gjurms n vegl, t cilat jan krijuar pr shkak t ndrrimit t substancs; 8.2.2 Siprfaqsore (n siprfaqe t forta), relievore (thellimet n objekte druri, boj, n objekte plastike); 8.2.3 Gjurmt e thelluar dhe shenjat, gjurmt e rrshqitjes dhe t grrithjes, gjurmt e krijuara nga veprimi i veglave prerse ose n veglat n t cilat gdhendet etj.

9. Metoda e ADN
ADN sht shenja unike nj dimensionale pr individualitetin e dikujt, e m s shumti prdoret n kontekstin e aplikimeve forenzike gjat identifikimit. Shumica e ADN-ve t njerzve sht identike pr tr qeniet njerzore dhe vetm nj numr relativisht i vogl i lokacioneve t veanta n ADN i v n pah variacionet individuale. Ato variacione tregohen ose n numrin e prsritur t bllokimeve t rrjedhs elementare ose n pengesat m t vogla jofunksionale t rrjedhs elementare. Proceset e kyura n identifikim n baz t ADN prcaktojn se a rrjedhin dy mostra ADN nga individi i njjt apo individ t ndryshm. Duke marr parasysh q nga ADN mund t merren t dhna private (si jan llojet e ndryshme t smundjeve), ky lloj i tekniks s identifikimit ende nuk gzon

Faqe 11

Naser Hyseni
popullaritet t madh te shfrytzuesit. Kjo metod i takon grupit t teknikave t bezdisshme.

PJESA 5 STUDIMI MBI ARMT E ZJARRIT

1. Kuptimi dhe ndarja e Balistiks
1.1 Fjala balistik rrjedh nga Greqishtja (ballo q do t thot t hedhsh). Balistika kriminalistike studion metodat dhe mjetet teknike-shkencore per zbulimin, fiksimin dhe ekzaminimin e gjurmve t lna nga armt e zjarrit dhe nga municioni q sht prdorur prej tyre me qllim t identifikimit t arms s zjarrit n baz t gzhojs s predhs si dhe metodat dhe mjetet pr prcaktimin e gjendjes teknike t arms s zjarrit dhe fenomeneve t qitjes me qllim t zgjidhjes s problemeve q lindin n hetimin dhe gjykimin e veprs penale. 1.2 Balistika ndahet n dy deg kryesore: 1.2.1 Balistika e brendshme q studion lvizjen e predhs brenda tyts s arms s shtyr nga trysnia e gazrave t barotit; dhe 1.2.2 Balistika e jashtme q studion lvizjen e predhs pasi t dal nga gryka e tyts, kur ndaj asaj predhe ushtron ndikim graviteti i toks dhe rezistenca e ajrit. 1.3 Prve Balistiks s Brendshme dhe t Jashtme ekziston edhe Balistika Terminale: 1.3.1 Balistika Terminale studion efektin e projektilit (predhs) n cakun e qlluar. Efekti i projektimit n cak varet nga shpejtsia e projektilit edhe pse nuk mund t lihen pas dore faktort si forma e projektilit, lloji i cakut, lokacioni i goditjes etj.

2. Klasifikimi i armve t zjarrit

2.1 Armt e zjarrit mund t klasifikohen sipas kritereve t ndryshme. N baz t destinacionit (prdorimit) t tyre klasifikohen n: 2.1.1 Arm Luftarake 2.1.2 Arm suvenir 2.1.3 Arm t gjuetis 2.2 Sipas mekanizmit t puns, armt e zjarrit klasifikohen n: 2.2.1 T respektuara: te t cilat pr ndezjen e do predhe duhet t ndrmerren operacione mekanike me t cilat predha futet n tyt, ndizet dhe e hedh jasht gzhojn e ndezur;

Faqe 12

Naser Hyseni
2.2.2 Gjysm-automatike: te t cilat mjafton q vetm predha e par t futet n tyt e q m von n mnyr sukseseve t bhet ndezja e t gjitha predhave; dhe 2.2.3 Automatike: te t cilat pas futjes s predhs s par n tyt, ndezja e t gjitha predhave t mbetura bhet n mnyr automatike.

3. Gjurmt e armve t zjarrit n vendin e ngjarjes

N vendin e kryerjes s veprs penale mund t gjendet vet arma e zjarrit, gzhoja dhe predha. Kur gjendet vet arma e zjarrit, ather modeli dhe kalibri mund t prcaktohen nga t dhnat teknike t fiksuara n arm si dhe nga pesha, nga gjatsia e prgjithshme, nga gjatsia e tyres, nga sasia dhe drejtimi i vjaskave etj. Kto t dhna krahasohen me modelet e katalogve t llojeve t armve t zjarrit. Prcaktimi i modelit dhe llojit t arms n baz t predhs mund t bhet n baz t gjurmve q l kanali i tyts n predh, si drejtimi, numri, gjersia dhe kndi i vjaskave, sepse llojet dhe modelet e ndryshme t armve kan drejtim, numr, gjersi dhe knd t ndryshm t vjaskave.

4. Eksperimentimi balistik kriminalistik

4.1 Ekspertimi balistik kriminalistik mbshtetet mbi parimet e prgjithshme t identifikimit kriminalistik. Detyra kryesore e tij sht identifikimi i arms s zjarrit n baz t gzhojave dhe predhave t qitura n vendin ku sht kryer vepra penale. Pjes e ekspertimit balistik kriminalistik sht: 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.1.7 Fiksimi i gjurmve t barotit Ekzaminimi i gzhojs dhe predhs Prcaktimi i vendndodhjes s qitsit Prcaktimi i kohs s qitjes Prcaktimi i largsis s qitjes Prcaktimi i diametrit dhe pamjes s vrims s shkaktuar nga predha Fiksimi i gjurmve balistike

PJESA 6 KRIMI I ORGANIZUAR DHE KONTRABANDA

1. Krimi i Organizuar
Prkufizimi i krimit t organizuar paraqet vshtirsi t veant dhe ekzistojn prkufizime t ndryshme n vende t ndryshme. Nj prkufizim i mundshm sht si vijon Krimi i organizuar paraqet bashkimin e dy ose m shum personave me qllim t vendosjes s monopolit n hapsir gjeografike, n veprimtarin kriminale e cila sjell fitim ose t ardhura t vazhdueshme financiare, s bashku me prdorimin e friksimit, terrorit, ose dhuns mbi ata q i kundrvihen zhvillimit t saj, me an t korruptimit t shrbyesve publik pjesmarrja e t cilve sht e domosdoshme pr ekzistencn e mtejme ilegale dhe zhvillimin e veprimtaris kriminale.

Faqe 13

Naser Hyseni 2. Hetimi bashkkohor i krimit t organizuar

2.1 Krimi i organizuar sht nj krcnim i madh i stabilitetit politik dhe ekonomik t do vendi. Rruga vendimtare q duhet marr n luftimin e krimit t organizuar konsiston n shkatrrimin e potencs financiare t tij dhe q presupozon edhe bashkpunimin ndrkombtar energjik edhe efikas. 2.2 Lufta e suksesshme kundr krimit t organizuar krkon trajtim t gjithanshm dhe t vazhdueshm. Elementet me themelore t lufts kundr krimit t organizuar mund te jen: 2.2.1 Prcaktimi dhe vendosja e paluhatshme e udhheqjes politike t vendit dhe t gjith organeve t tyre kundr krimit t organizuar. 2.2.2 Organizimi dhe bashkpunimi institucional n nivel lokal, rajonal dhe ndrkombtar kundr krimit t organizuar. 2.2.3 Sigurimi i dhnies s prgjegjsis t t gjith atyre n administratn shtetrore, qeveri, parti, q implikohen n krimin e organizuar. 2.2.4 Nxjerrja e legjislacionit t prbashkt kundr krimit t organizuar n nivel rajonal ose Evropian dhe formimi i organeve t prbashkta t policis dhe organeve t tjera t specializuara. 2.2.5 Reformimi i policis dhe gjyqsis n drejtim t organizimit t organeve t specializuara pr luftimin e krimit t organizuar. 2.2.6 Organizimi i krkimit t vazhdueshm shkencor dhe profesional i krimit t organizuar.

3. Kontrabandimi
Kontrabandimi prcaktohet thjesht si aktivitet i bartjes ilegale t mallit q jan deficitare n treg ose t cilave u ulet mimi i tregut, gjegjsisht mallrave shitja e t cilave sht e kufizuar ose e ndaluar, q kryhet n mnyr t organizuar dhe t fsheht n form t profesionit t prkohshm ose t prhershm pr ka merret dmshprblimi i caktuar n para. Kontrabandimi ka t bj ekskluzivisht me kalimin e kufijve dhe bartjen e mallrave t ndryshme prtej kufijve. Kontrabandimi dallon nga Krimi i Organizuar pr shkak se mund t kryhet madje edhe nga nj ose dy persona. Disa nga format m t prhapura t kontrabandimit jan: Kontrabanda me narkotik, kontrabanda me arm, kontrabanda e automjeteve, kontrabanda me vlera kulturore etj.

4. Trafikimi i qenieve njerzore

Problem t rndsishm paraqet dshmimi i tregtis me qenie njerzore, gjegjsisht vepra penale nuk mund t dshmohet pa bashkpunimin e viktims. N fazn e par t tregtis ilegale, gjegjsisht bartjes prmes kufirit, ato zakonisht nuk jan t

Faqe 14

Naser Hyseni
gatshme pr bashkpunim. Bashkpunojn vetm pas nj kohe t shfrytzimit dhe t mundimit q e rndon shum pozitn e tyre dhe punn e prokuroris dhe t policis. Organizatort e bartjes ilegale pr shrbimin e kryer iu marrin pagesa t mdha emigrantve (s paku nj mij dollar pr nj person). Duke pasur parasysh kushtet johumane t transportit nj numr i caktuar i azilantve e pson (pr shembull n nj rast n nj kontejner jan ngulfatur pesdhjet kinez). Rreziku shoqror i ksaj dukurie qndron n at se ajo paraqet shifr t errt shum t madhe t kriminalitetit si n planin nacional ashtu edhe n at ndrkombtar.

5. Kontrabanda me narkotik
Kontrabanda me narkotik, pr nga organizimi dhe konspirativiteti (fshehtsia) mban vendin e par n fushn e kriminalitetit profesional q rrezikon, m shum e m pak, t gjitha vendet e bots. Ekzistojn faktor t ndryshm q kushtzojn kontrabandn me narkotik duke i dhn ksaj veprimtarie karakter profitabil. Trafiku i drogs sht nj ndr format m t shpeshta t krimit t organizuar. Ky lloj krimi po shqetson t gjitha vendet e bots, n veanti SHBA dhe Evropn. Kontrabanda me narkotik mund t paraqitet n form t prodhimit dhe t qarkullimit t palejuar; me ndrmjetsimin n tregtin e palejuar me narkotik; n shitblerjen e narkotikve n mnyr t paligjshme dhe n transportimin e narkotikve n mnyr ilegale. Si form m e rnd e ktij fenomeni kriminal konsiderohet krijimi i rrjetit t organizuar t strshitsve ose ndrmjetsuesve, i cili sjell fitime t mdha materiale dhe pasurore. Karakteristik e ktij veprimi kriminal sht se manifestohet n forma t ndryshme, t cilat u prshtaten krkesave dhe ofertave n treg. Ekziston nj bashkpunim dhe koordinim n nivel t prsosur t kryersve nga regjionet dhe shtetet e ndryshme, q n t shumtn e rasteve jan profesionist dhe me karrier t njohur kriminale.

6. Metodika e zbulimit t kontrabands

Metodika e zbulimit dhe sqarimit t kontrabands mbshtetet n njohjen e t gjitha specifikave t ksaj veprimtarie kriminale dhe vetive t kryesve n prgjithsi. N kt drejtim, orientimi i puns operative duhet t jet i drejtuar kundr kryesve profesionist. Pr zbulimin dhe sqarimin e kontrabands m s shpeshti ndrmerren kto veprime: mbledhja e informacionit, mbikqyrja e prforcuar, shfrytzimi i rrjetit t puntorve (informatort), kqyrja e dokumentacionit, prita, kontrollimi i automjeteve transportuese, udhtarve dhe valixheve. N metodikn e zbulimit t kontrabands, rol t veant ka shfrytzimi i metods indiciale. Ajo konsiston n vrojtimin me koh t fakteve t caktuara, t cilat udhzojn pr mundsin se n rastin e caktuar bhet trafikimi ilegal i mallrave n kalimet kufitare. Kto fakte apo indicje jan t klasifikuara n tri grupe: psikike, audiovizuele dhe taktike.

7. Menaxhimi i Integruar i Kufijve

Faqe 15

Naser Hyseni
Menaxhimi i integruar i kufirit nnkupton bashkrendim dhe bashkpunim kombtar dhe ndrkombtar ndrmjet t gjith autoriteteve prkatse dhe agjencive t prfshira n sigurin kufitare dhe lehtsimin e tregtis, pr vendosjen e sistemeve t efektshme dhe me rendiment t menaxhimit t integruar t kufirit, m qllim arritjen e objektivit t kufijve t hapur, por t mir-kontrolluar dhe t sigurt.

PJESA 7 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T VRASJES

1. Kuptimi dhe llojet e vrasjeve
1.1 Me vrasje kuptohet ajo vepr (veprim ose mosveprim) e kundrligjshme, me ann e se cils i hiqet jeta e nj personi tjetr me dashje ose nga pakujdesia. Objekti i vrasjes, n do form q paraqitet, mund t jet vetm jeta e nj njeriu. Format e parashikuara nga Kodi Penal jan: 1.1.1 Vrasja me dashje; 1.1.2 Vrasja e cilsuar (me vrasje t cilsuar kuptohen ato vrasje me dashje q bhen t tilla pr shkak t rrethanave t posame, t cilat karakterizojn figurn e krimit); 1.1.3 Vrasja me dashje n lidhje me nj krim tjetr, 1.1.4 Vrasja me paramendim; 1.1.5 Vrasja n rrethana t tjera cilsuese; 1.1.6 Vrasja e foshnjs; 1.1.7 Vrasja me dashje e kryer n gjendje tronditje t fort psikike t astit e shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rnd e viktims, 1.1.8 Vrasja me kaprcim t kufijve t mbrojtjes s nevojshme; 1.1.9 Vrasja nga pakujdesia.

2. Mjetet dhe motivet e vrasjeve

2.1 Mjetet dhe metodat q prdoren pr ti shkaktuar vdekjen me dhun personit n mnyr t kundrligjshme jan t shumta. 2.1.1 Metodat e vrasjes jan: mbytja me lak, me duar, me uj, vrasja, shkaktimi i dmtimeve trupore, djegia, helmimi, mosdhnia e ndihms ose mostregimi i kujdesit pr foshnjn, etj. 2.1.2 Mjetet e vrasjes jan: arm zjarri, arm t ftohta, mjete t rastit si shkopi, guri, spata, ekii, lnd helmuese, objekte q shtypin rrugt e

Faqe 16

Naser Hyseni
frymmarrjes si shami, litar, tel, peshqir, duar etj, rrym elektrike, temperaturat e larta ose t ulta etj. 2.1.3 Motivi i vrasjes: sht fuqi e brendshme psikologjike q nxit dhe aktivizon njeriun n aksion t caktuar. Ky aksion mund t manifestohet n form t veprimit ose mosveprimit, t durimit ose n ndonj form tjetr. Mirpo, motivi nuk sht vetm nxits dhe aktivizues, por gjithashtu edhe drejtues i aksionit, duke ia prcaktuar drejtimin dhe intensitetin e veprimit si dhe modalitetin e manifestimit t tij.

3. Veprimet e para pas informimit pr vrasjen

N hetimin e vrasjes, veprime t para hetimore dhe veprime tjera jan: kqyrja e vendit t ngjarjes dhe e kufoms, pyetja e dshmitarve t par, kqyrja dhe ekspertimi mjekoligjor, paraqitja pr njohje e kufoms kur nuk njihet, ekspertimi kriminalistik i gjurmve dhe provave materiale, ndjekja e fajtorve n baz t gjurmve t freskta, prdorimi i qenit t ndjekjes n nj koh me kqyrjen e vendit t ngjarjes, mbikqyrja n vende t caktuara dhe e personave t ndryshm, mbledhja e t dhnave q i prkasin viktims, krkimi i sendit t vjedhur kur ka vjedhje me dhun. sht e rndsishme t theksohet se masat dhe veprimtaria e drejtuar n ndriimin e vrasjes dhe n zbulimin e kryersve, sipas natyrs q kan, jan tejet urgjente dhe nuk durojn kurrfar zhagitje.

4. Pyetja e dshmitarve n vrasje

4.1 N metodikn e zbulimit dhe sqarimit t vrasjeve, vend t veant z edhe msimi mbi sigurimin e provave personale. Karakteri i ksaj vepre penale, ndrlikueshmria dhe pesha e efekteve psikologjike, t cilat ajo i nxit te dshmitart dhe kryesit, imponojn nevojn e senderimit t veant t pyetjes s dshmitarve dhe t t pandehurve. Gjat pyetjes s dshmitarve okular, duhet pasur parasysh se vrasja, si rregull, paraqet nj ngjarje e cila ndodh befasisht dhe pa paralajmrime t shumta dhe atmosfern e s cils shpeshher e shoqrojn tensione tejet t larta. Kujdes t veant gjat pyetjes s dshmitarve duhet kushtuar ngjarjeve q i kan paraprir vrasjes, pozita e pjesmarrsve n ngjarje, dialogu q i ka paraprir ngjarjes, mimika dhe lvizjet e trupit si dhe lvizja prfundimtare e kryersit. Pyetja e dshmitarve t par duhet t bhet sa m shpejt q t jet e mundshme pr shkak se sa m tepr q ata t bien n kontakt me njerz t tjer aq m e madhe sht mundsia e sugjestionimit t tyre dhe pr rrjedhoj, rreziku i ndryshimit t rrethanave q ata i din mbi krimin e kryer ose mbi viktimn. 4.2 Dshmitart e par jan: 4.2.1 Personat q e kan zbuluar t part kufomn; 4.2.2 Personat q kan par ose dgjuar se far ka ndodhur n vendin e ngjarjes; 4.2.3 Farefisi, t afrmit, fqinjt, miqt e viktims.

5. Llojet e vetvrasjeve Faqe 17

Naser Hyseni

5.1 Vetvrasja sht shuarja e vetdijshme dhe e qllimshme e jets s vetvetes. Ajo sht dukuri sociopatologjike dhe akt individual. Shpesh sht form e auto agresionit. Etiopatogjeneza e vetvrasjes sht e ndryshme. Ajo mund t jet pasoj e marrdhnieve midis njeriut e rrethit t tij, e pengesave t ndryshme, e humbjes s ekuilibrit t personalitetit n rrethin e tij, etj. Modus operandi i vetvrasjes sht pothuaj i njjt me at t vrasjes. 5.2 Vetvrasjet mund t ndahen n akute (t menjhershme) dhe kronike (t ngadalshme) si dhe direkte dhe indirekte (vetvrasje indirekte jan kur kryersi i vetvrasjes nuk dshiron ta privoj veten nga jeta, por kryen vepr penale ose e kallzon vetveten pr vepr penale t trilluar ose t kryer nga dikush tjetr me shpres se do t dnohet me vdekje). Llojet e vetvrasjeve jan si vijon: 5.2.1 Vetvrasja e dyfisht: kur dy antar te sekseve t ndryshme ose t seksit t njjt, t shumtn e rasteve me motive dashurie; 5.2.2 Vetvrasja familjarisht: kur antart e rritur t familjes vendosin t shkojn n vdekje me marrveshje 5.2.3 Vetvrasja tendencioze: kur kryhet me qllim t caktuar, pra kur me vetvrasje dshirohet t thuhet dika; 5.2.4 Vetvrasja bilancore: kur kryesi sht normal dhe vendos ti jap fund jets pasi ti ket balancuar shkaqet dhe kundr-shkaqet 5.2.5 Vetvrasje recidive: kur vetvrasja m par nuk ka pasur sukses, por viktima tenton edhe m tutje derisa tia arrij qllimit; 5.2.6 Vetvrasje e kombinuar: kur dikush n mnyr t njpasnjshme ose t menjhershme, n dy ose m shum mnyra dhe me dy ose m shum mjete kryen vetvrasjen; 5.2.7 Vetvrasje altruistike: kur njeriu me vetdije flijon dhe sakrifikon veten. 5.2.8 Vetvrasje e komplikuar: kur ndokush prjeton rast fatkeqsie dhe pr ta ndrprer vuajtjen kryen vetvrasje. 6.3 Sipas mnyrs s kryerjes dallojm: 6.3.1 Vetvrasjet pasive: kur vetvrassi nuk sht kryes i drejtprdrejt i vetvrasjes por me qllim dhe me vetdije e sjell veten n situata t rrezikshme; 6.3.2 Vetvrasje aktive: kur vetvrassi vet e shkakton vdekjen; 6.3.3 Vetvrasje individuale: vetvrasja e nj personi; 6.3.4 Vetvrasja grupore: vetvrasja familjare, vetvrasja e dyfisht etj.

Faqe 18

Naser Hyseni

7. ka sht Trilema?
Trilema nnkupton dyshimin e trefisht pr vrasje, vetvrasje, apo rast aksidenti. Me fjal t tjera, trilema sht dyshimi mbi mnyrn e vdekjes t ciln e kan organet prkatse me t hasur n persona t vdekur n nj vend t ngjarjes.

PJESA 8 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T KRIMEVE SEKSUALE

1. Kuptimi i krimeve seksuale
Me krime seksuale kuptohen ato veprime t kundrligjshme, t kryera me dashje, q cenojn lirin seksuale dhe shndetin e personit, t mbrojtura posarisht nga legjislacioni penal. Krimet seksuale kryhen me veprime aktive t kundrligjshme, si rregull, me dhun, dhe q sjellin pasoja t rnda. Dhuna sht element kryesor prbrs i figurs s krimit dhe ajo nnkupton kundrshtimin aktiv t s dmtuars deri n mposhtjen e saj me dhun fizike, ashtu edhe me kanosje.

2. Karakteristikat e kryersve t krimeve seksuale

Nga praktika e deritanishme hetimore dhe gjyqsore dihet se prqindja m e madhe e kryersve t krimeve seksuale, e vemas t veprave penale marrdhnie seksuale me dhun jan persona t rinj nn moshn 30 vjeare. Shumica drrmuese e kryersve t ktyre veprave penale jan t gjinis mashkullore. Niveli arsimor i kryersve t ktyre veprave penale, si rregull sht mjaft i ult. Motivi pr shumicn e krimeve seksuale sht q fajtori t prmbush pasionin e tij seksual. Ka edhe motive me karakter tjetr, si sht rasti kur personi i gnjyer krkon t hakmerret. N praktik, ka raste kur marrdhnia seksuale me dhun kryhet edhe pr motive vagabontazhi, shpesh nga grupe vagabondsh.

3. Veprimet hetimore dhe masat kriminalistike n zbulimin e krimeve seksuale

N hetimin e krimeve seksuale duke ndjekur nj radh t caktuar, kryhen kto veprime: pyetja e s dmtuars, kqyrja e vendit t ngjarjes, ekspertimi mjekoligjor dhe psikiatrik-ligjor i s dmtuars, pyetja e dshmitarve, ekzaminimi mjekoligjor i personit t dyshuar, pyetja e personit t dyshuar (t pandehurit). Kto veprime hetimore, s bashku, bjn t mundur t mblidhen t dhnat, n baz t t cilave krijohet pasqyra e ngjarjes konkrete, nse ajo ka ndodhur me t vrtet.

4. Kqyrja dhe ekspertimi

4.1 Nj ndr trajtimet e veanta n zbulimin e provave dhe sqarimin e krimeve seksuale sht edhe kqyrja e vendit t ngjarjes n marrdhniet seksuale me dhun. Vendi i ngjarjes me rastin e marrdhnieve seksuale me dhun sht pasqyr e kryersit. Ai sht psikologjia e krijuar e kryersit dhe viktims s

Faqe 19

Naser Hyseni
dhunimit. Kqyrja e prgjithshme e vendit t ngjarjes mund t tregoj rrethana t volitshme pr kryerjen e dhunimit, veprimet prgatitore etj. 4.2 Mund t merret prgjigja edhe n pyetjet: A ka mundur dikush ta dgjoj thirrjen e viktims pr ndihm? Si dhe kur sht larguar kryersi nga vendi i ngjarjes? Etj. Me rndsi t veant sht pyetja se: far gjurm sht dashur ti merr kryesi me vete nga vendi i ngjarjes? N rastin e marrdhnieve seksuale me dhun duhet pasur kujdes q kqyrja e vendit t ngjarjes mos t zbatohet n hapsirn e ngusht t kufizuar brenda t cils sht kryer dhunimi, por edhe n rrethin e afrt dhe t largt t vendit t ngjarjes. 4.3 Kqyrja e vendit t ngjarjes n marrdhniet seksuale me dhun, si rregull kryhet menjher pas pyetjes s t dmtuars. Ky veprim hetimor ka pr qllim q: 4.3.1 t verifikoj nse prputhen thniet e s dmtuars me mjedisin e vendit t ngjarjes; 4.3.2 t zbuloj gjurm, prova materiale, q provojn dhunn e prdorur pr marrdhnie seksuale; 4.3.3 T gjej gjurm q vrtetojn ardhjen e fajtorit n vendin e prdhunimit si gjurm kmbsh, duarsh, mjetesh transporti, sende personale etj.

PJESA 9 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T AKSIDENTEVE T TRAFIKUT

1. Kuptimi i aksidenteve t trafikut
1.1 Qarkullimi i mjeteve t transportit rrugor t t gjitha llojeve dhe t kmbsorve rregullohet me ligje t posame. Sipas rregullave, transporti n rrugt publike duhet t zhvillohet n at mnyr q t mos rrezikoj, t pengoj trafikun, mos ti dmtoj edhe pjesmarrsit tjer n trafik, si dhe mos ta pengoj trafikun prtej masave t domosdoshme. 1.2 Aksidenti i trafikut mund t definohet si fatkeqsi e shkaktuar me rastin e ndeshjes s njrit apo m shum automjeteve n trafik, me rast shkaktohen dme materiale, dmtime trupore apo vdekje t njerzve ose rrezikohet trafiku. 1.3 N nj kuptim m teknik, aksidentet rrugore jan ngjarje t cilat ndodhin n rastin kur kemi:

Faqe 20

Naser Hyseni

1.3.1 Prplasje mjetesh 1.3.2 Dalje t mjetit nga rruga 1.3.3 Shtypje ose prplasje t kmbsorve 1.4 Shkaku kryesor i ndodhjes s aksidenteve nuk sht moskryerja e manovrave t nevojshme nga drejtuesi i automjetit, por moskryerja e tyre n kohn dhe momentin e duhur, q sjell pr pasoj prplasjen e mjetit ose daljen e tij jasht rrugs. Aksidentet automobilistike mbi bazn e pasojs s ardhur dhe shkalls s dmit t shkaktuar ndahen n: 1.4.1 Aksidente automobilistike ku jan prfshir nj ose m shum mjete e nga prplasja e tyre ka ardhur si pasoj humbje e jets, ose dmtimi i shndetit t nj ose m shum personave si dhe dmtime t konsiderueshme t automjeteve; 1.4.2 Humbje e jets ose dmtimi i shndetit i nj ose m shum personave si pasoj e prplasjes me mjetin q ka shkaktuar aksidentin; 1.4.3 Prplasja e automjetit me nj ose disa persona kmbsor, biiklet, drejtues kafshsh ose prdorues t tjer t rrugs dhe si pasoj ndodh humbja e jets ose dmtimi i shndetit t nj personi; 1.4.4 Prplasja dhe shtypja e nj ose disa personave kmbsor me automjetin q sjell si pasoj dmtimin e shndetit apo humbjen e jets s tyre. 1.5 Si detyr parsore e policis sht marrja e informacioneve pr ngjarjen e ndodhur n territorin e shrbimit. Specifike nga ngjarjet e tjera, pr aksidentet automobilistike, kto informacione sigurohen: 1.5.1 Nga salla e informacionit t organit t policis; 1.5.2 Nprmjet konstatimit nga vet agjentt e policis rrugore gjat kontrollit rutin n territorin e shrbimit; 1.5.3 Nga informacioni q jep vet drejtuesi i mjetit q ka kryer aksidentin; 1.5.4 Nga kontakti me drejtues t mjeteve t tjera t cilt njoftojn pr ngjarjen. 1.6 Vendngjarje sipas kuptimit t prgjithshm kriminalistik, dhe n rastin e vendit t ngjarjes te aksidentet kriminalistike, sht jo vetm vendi ku ka ndodhur vepra penale, por edhe vendi ku jan zbuluar rrethanat q lidhen me veprn penale dhe pasojat e ardhura prej saj, t tilla si: vendi i zbulimit t dmtuarve, gjurmt e automjetit t larguar nga vendi i ngjarjes, gjurmt e protektorve t makins, vendi ku gjendet mjeti i braktisur nga drejtuesi i saj pas kryerjes s aksidentit etj.

2. Kqyrja e vendit t ngjarjes

Faqe 21

Naser Hyseni
2.1 Detyrat konkrete t organit procedues me rastin e aksidentit t komunikacionit jan: 2.1.1 Sqarimi i rrethanave q kan t bjn me vendin e ngjarjes si: prcaktimi i gjersis s rrugs, prcaktimi i intensitetit t lvizjes, i gjendjes s rrugs, i kndit t shikimit etj; 2.1.2 Sqarimi i rrethanave q kan t bjn me shpejtsin e lvizjes, me gjendjen teknike t automjetit, me gjendjen psikofizike t drejtuesit t automjetit; 2.1.3 Sqarimi i rrethanave q kan t bjn me drejtimin q mori viktima kur mori lvizjen nga e majta ose nga e djathta, me vendin dhe largsin kur ndodhej para ngjarjes, me shpejtsin e lvizjes nga nj pik n tjetrn. 2.2 Organi procedues duhet t shkoj menjher n vendin e ngjarjes dhe ti zhvilloj veprimet e para hetimore para se t ndryshohet gjendja dhe t largohen dshmitart q e kan par ngjarjen. Veprimet e para hetimore jan: kqyrja e vendit t ngjarjes, kqyrja e automjetit; kqyrja e drejtuesit t automjetit; kqyrja e kufoms, marrja dhe kqyrja e rrobave t t dmtuarit, ekspertimi mjekoligjor i t plagosurit, pyetja e drejtuesit t automjetit e t dmtuarve dhe t dshmitarve q e kan par ngjarjen. 2.3 Nprmjet pyetjes s shkurtr t personave q e kan ruajtur vendin e ngjarjes, shoferit dhe dshmitarve q e kan par zhvillimin e saj, krijohet nj pasqyr e ngjarjes s ndodhur dhe kufizohet territori ku ka ndodhur ajo. 2.4 Sqarimi i mekanizmit t ngjarjes s krimit dhe i shkaqeve t tij q n astin e kqyrjes s vendit t ngjarjes e zgjidh problemin e prgjegjsis penale t drejtuesit t automjetit. Kjo kqyrje, e kryer shpejt dhe me cilsi, ndihmon pr t prcaktuar dhe pr t cilsuar shum rrethana, si: 2.4.1 Vendin ku ka ndodhur; 2.4.2 Kufijt e ktij vendi; 2.4.3 Kohn kur ka ndodhur; 2.4.4 Natyrn dhe mekanizmin e ngjarjes (shkelje, prplasje) 2.4.5 Shpejtsin e lvizjes s automjetit dhe kmbsorit; 2.4.6 Masat q ka marr drejtuesi pr ta mnjanuar ngjarjen; 2.4.7 Gjurmt q ka ln automjeti; 2.4.8 Lndt q kan rn nga automjeti; 2.4.9 Cilfat e xhamave t thyer; 2.4.10 Defektet q ka psuar vet automjeti; 2.4.11 Gjendja e shenjave tregues, etj.

3. Krkimi i automjeteve t larguara nga vendi i ngjarjes

Shofert shpesh ikin nga vendi i ngjarjes. N praktik, kan ndodhur raste kur automjeti, pasi ka shtypur personin, sht larguar nga vendi i ngjarjes n drejtim t panjohur. Krkimi i tij sht i detyrueshm. N radh t par, organi procedurs ka pr detyr t sqaroj nse ndonj dshmitar e ka par ngjarjen dhe ka mundur t

Faqe 22

Naser Hyseni
vr re targn e automjetit, tipin, llojin dhe ngjyrn e tij. N baz t ktyre t dhnave dhe gjurmve t lna nga automjeti, organi procedues porosit organet e kontrollit rrugor pr krkimin e tij. Kjo arrihet n baz t gjurmve q tregojn drejtimin e ecjes, sprkave t ujit e t balts, t cilat automjeti i flak prpara n drejtimin e ecjes s tij; pikave t vajit e t lngjeve tjera q bien nga automjeti n ecje npr tok, t cilat marrin form ovale me majn e drejtuar nga drejtimi i ecjes s automjetit; shkopi i thyer, i cili i ka skajet e tyre n drejtimin e ecjes; shenjat e rrotave n kthes, ku ndrmjet t parave me t prapmet formohet nj knd q vjen duke u zgjeruar n drejtim e ecjes s automjetit, gjurmt e frenimit, t cilat e kan fundit nga drejtimi i ecjes etj.

4. Eksperimenti dhe ekspertimi i aksidentit t trafikut rrugor

4.1 Eksperimenti bhet pr ta verifikuar mnyrn se si jan formuar gjurmt q kan ln pjest e ndryshme t automjetit te viktimat (n trup dhe n rroba) ose gjurmt q jan shkaktuar nga prplasja e dy automjeteve; pr t saktsuar nse drejtuesi i automjetit, i dmtuari, dshmitari i kan perceptuar mir rrethanat e ngjarjes (nse kan par mir, nse jan verbuar nga ndriimi, nse kan pasur shkmbim sinjalesh etj). 4.2 Ekspertimi autoteknik bhet pr ti sqaruar kto shtje: cila pjes e automjetit e ka goditur pengesn (njeriun ose objektin tjetr); me far shpejtsie ka ecur automjeti para ngjarjes dhe nse ka frenuar; a mund t ndalohej automjeti me an t frenimit n at shpejtsi q kishte n at rrug t caktuar para se t arrinte t objekti t cilin e ka shtypur; a ka t dhna teknike se ngjarja ka ardhur nga defekti i sistemit t frenimit, sistemit t drejtimit, t ndriimit, t sinjalizimit etj, dhe nse kto defekte kan ekzistuar para se t ndodhte ngjarja; si sht gjendja e rrugve, urave, dhe e shenjave treguese (mungesa e tyre) n vendin ku ka ndodhur ngjarja; far rndsie kan kto defekte pr ngjarjen.

5. Format e veanta t aksidenteve t trafikut

5.1 Zhvillimi i ekonomis dhe i kulturs dhe shtimi i numri t popullsis shpie jo vetm n rritjen e numrit t mjeteve t transportit automobilistik, urban interurban e t mallrave, por edhe n dendsin e lvizjes s tyre. Ky zhvillim krkon edhe q kujdesi i drejtuesve t automjeteve, i drejtuesve t ndrmarrjeve, i punonjsve t qarkullimit rrugor, i opinionit publik pr parandalimin e aksidenteve t rritet. Prve ktyre, aksidente t formave t veanta ndodhin edhe n kushte dhe rrethana tjera, si jan: aksidentet ajrore, aksidentet n komunikacionin hekurudhor etj. 5.1.1 Aksidentet ajrore: Kur ndodhin katastrofat n transportin ajror, punonjsit e policis dhe t organi procedues duhet t dalin sa m par ne vendin e ngjarjes, q ti pengojn ndryshimet eventuale dhe asgjsimin e objekteve dhe gjurmve t veprs penale. N baz t theksimit t gjendjes n vendin ngjarjes, ekspert do t nxjerrin njoftime dhe prfundime t mueshme lidhur me ecurit dhe shkaqet e katastrofs ajrore. Grupi i hetimit tek katastrofat ajrore duhet t prfshij, prve pjestarve t zakonshm, edhe specialist pr zjarre dhe eksplozione, specialist pr sabotime dhe diversione si dhe ekspert t aviacionit. Kufomat dhe t plagosurit duhet mundsisht s pari t fotografohen e pastaj t mnjanohen nga vendi i

Faqe 23

Naser Hyseni
ngjarjes. Kujdes i veant i kushtohet sigurimit, fiksimit t gjurmve n tok, n godina, n pem etj dhe n territorin sa m t gjer t vendit t ngjarjes. Ekspertt do ta kontrollojn me kujdesin m t madh gjendjen e makins dhe aftsin e saj pr lvizje n fazn e fundit t fluturimit. Kqyrja e vendit t ngjarjes duhet t prqendrohen n aspekte t veanta: n grumbullimin e t gjitha pjesve t avionit dhe n rikonstruimin e ktyre pjesve pr prcaktimin e shkaqeve q kan shpie gjer tek katastrofa. 5.1.2 Aksidentet hekurudhore: Aksidentet n komunikacionin hekurudhor mund t klasifikohen n mnyra t ndryshme. Sipas kompleksit dinamik, ato mund t radhiten n kto kategori: rrshqitje nga binart, etj. Sipas shkakut, aksidentet dallohet me shkaktimin e veprimit t njeriut, me fuqin e lart t rastit. N pikpamje kriminalistike, posarisht jan interesante ato aksidente pr t cilat sht prgjegjs njeriu. Ato n vete fshehin cilsit e veprs penale. 5.1.2 Aksidentet e tjera: Prve aksidenteve ajrore dhe hekurudhore dhe aksidenteve n trafikun rrugor, ndodhin edhe aksidente n lundrim. Aksidenti n lundrim sht lloj i posam i aksidentit n komunikacion. Sipas cilsive q ka, aksidenti n lundrim sht ngjarje e jashtzakonshme q ka psuar lidhur me lundrimin, n t cilin kan marr pjes s paku nj nga objektet lundruese, i cili, si pasoj ka pasur vdekjen ose plagosjen e nj apo m shum personave, ose dmtime materiale t dimensioneve t mdha.

PJESA 10 METODIKA E ZBULIMIT T VJEDHJEVE

1. Kuptimi dhe llojet e vjedhjeve
Nj ndr veprat penale kryesore t drejtuar kundr pasuris (sendeve) t personave fizik, t personave juridik apo t shtetit sht vjedhja e njohur historikisht n vende t ndryshme t bots dhe e prhapur kudo. Objekt i krimit t vjedhjes mund t jen vetm sendet e luajtshme, q prbjn entitet material pr plotsimin e nevojave t njeriut. Mendimi Teorik i prgjithshm sht q objekt material i vjedhjeve mund t jen vetm sendet q kan vler ekonomike dhe q shrbejn pr plotsimin e nevojave t njeriut dhe jo kur ato jan hedhurina. Nga ana objektive, vjedhja e pasuris s luajtshme (sendeve t tjetrit, t personit juridik dhe t shtetit) kryhet me veprime t kundrligjshme, n mnyr t fsheht ose t hapur, kundr vullnetit t pronarit, personit q e ka n dorsi, e ruaj, ose e administron sendin. Nga ana subjektive, krimi i vjedhjes s pasuris (sendeve) kryhet vetm me dashje direkte dhe me qllim t posam pr t nxjerr prfitim material pr vete ose pr persona t tjer.

2. Vjedhjet nga gjepat

Faqe 24

Naser Hyseni
Vjedhjet nga gjepat jan ato vjedhje kur kryesit vjedhin sende me vler (t holla, ora dore, portofole) nga rrobat e t dmtuarit. Pasi kto sende, n rastet m t shpeshta vidhen nga xhepat, vjedhsit e tyre emrtohet xhepash. Vjedhje nga xhepat bjn zakonisht profesionistt. Vjedhjet nga xhepat bhen kryesisht n ato vende ku ka shum njerz dhe ku krijohen tollovi si, p.sh n stacionet hekurudhore, stacionet e autobusve, n tregje, panaire, qendra tregtare, shitore, shfaqje sportive. Zbulimi dhe sidomos t provuarit e vjedhjeve nga xhepat sht pun shum e vshtir, sepse te kto vjedhje nuk ka kurrfar gjurmsh.

3. Vjedhja n shitore (lokalet tregtare)

Me t lshuar n pun t shitoreve, gati n t njjtn koh paraqiten edhe vjedhjet n to. Kto vjedhje bhen n vetshrbime, n shtpi t mallrave dhe n shitoret e vjetrsirave.

4. Vjedhjet me thyerje
4.1 Vjedhja e pasuris me thyerje bhet me kto metoda: me at thyerjesh t pengesave ku ruhet pasuria; me an dokumentesh t falsifikuara nga nj person i jashtm; me an dhune ndaj personave q e kan n dorsi ose e ruajn pasurin e personat e jashtm. Metoda m e prhapur sht vjedhja me thyerje. Vjedhja me thyerje nga personat e jashtm, ashtu si edhe vjedhja e personave n detyr, kryhet n mnyr t thjesht dhe n mnyr t kualifikuar me mjete teknikoshkencore dhe me metoda t rafinuara maskimi. 4.2 Zbulimi i sa m shum t dhnave, gjurmve, provave materiale, duke prdorur metoda e mjete teknik-shkencore n hetimin e vjedhjeve me thyerje, merr nj rndsi t veant. shtja penale fillon: kur zbulohen sendet e vjedhura, kur bhet kallzimi nga persona q kan par ose q e kan zbuluar t part vjedhjen; kur ka t dhna nga organet e rendit publik. N baz t ktyre materialeve kryhen veprimet e para hetimore dhe veprime t tjera. Kto veprime prfshijn: 4.2.1 Kqyrjen e vendit t ngjarjes; 4.2.2 Pyetjen e dshmitarve t par; 4.2.3 Kontrollimin e banesave t personave t dyshuar; 4.2.4 Pyetjen e t ndaluarve kur jan kapur n flagranc me sende t vjedhura; 4.2.5 Ekspertimin e gjurmve t thyerjes ose t gjurmve t tjera q jan ln gjat hyrjes dhe daljes; 4.2.6 Ekspertimin mjekoligjor t viktims, kur vjedhja sht kryer me dhun ose arm dhe kur viktims i jan shkaktuar plag; 4.2.7 Pyetjen e personit t dmtuar kur e lejojn kushtet; 4.2.8 Krkimin e sendit t vjedhur; 4.2.9 Caktimin e inventarizimit t depos, t magazins, t objektit ku sht kryer vjedhja etj.

5. Vjedhja me dhun dhe vjedhja me arm

Faqe 25

Naser Hyseni
5.1 Vjedhja me dhun: Nj form tjetr e vjedhjes sht vjedhja me dhun (grabitja) me t ciln kuptohet vjedhja e pasuris e shoqruar me prdorim dhune nga ana e kryersit. Grabitsi prdor dhun, tortura, vrazhdsi dhe mizori t ndryshme, por shpeshher edhe e vret personin q ta paaftsoj pr rezistenc e pastaj vjedh n dm t tij. Grabitja paraqet vepr m t rnd kriminale kundr pasuris. N rastet e grabitjeve, gjithmon merret ndonj objekt pasuror. 5.2 Vjedhja me arm: veq vjedhjes me dhun ekziston edhe vjedhja e pasuris e shoqruar me prdorim arme. Siq sht theksuar m par, subjekt i krimit t vjedhjes me arm mund t jet do person q ka mbushur moshn pr prgjegjsi penale dhe sht i prgjegjshm. Kurse, nga ana objektive, krimi i vjedhjes s pasuris s personit fizik kryhet i shoqruar me prdorim arme.

PJESA 11 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T KRIMINALITETIT EKOLOGJIK

1. Kuptimi dhe shkaqet e kriminalitetit ekologjik
1.1 Fenomeni i ndotjes s ambientit jetsor n fund t shekullit XX ka marr aso dimensionesh q pa dyshim paraqet nj nga rrezikshmrit m t mdha me t cilat ballafaqohet njeriu. Me ndotje nnkuptojm ndryshimin kualitativ dhe kuantitativ t veorive fizike, kimike dhe biologjike t komponentve kryesor (ajrit, ujit, toks, ushqimit etj) t ambientit jetsor, i cili shpie drejt rregullimit t ligjshmrive t ekosistemit, t bazuar n mekanizmat e vet rregullimit. Kto ndryshime veprojn sot, por munden edhe n t ardhmen t veprojn n mas edhe m t madhe n kuptim t keqsimit t kushteve shndetsore ekonomikeprodhuese etj, n qoft se nuk merren masat e kontrollit dhe t mbrojtjes. Rritja gjithnj e m e madhe e neurozave t njeriut bashkkohore tregon se kuptimi i ndotjes sht shum i gjer dhe se prfshin edhe dimensionin psikologjik. 1.2 Me aktiviteti e vet, njeriu ndot dhe degradon ambientin jetsor n mnyra dhe intensitete t ndryshme. Kjo shkall e ndotjes sillet nga ajo m e buta n kufirin e tolerancs deri te format t t rnda t ndotjes, t shprehura n vllime t mdha, ku edhe pasojat manifestohen n form t deliktit ekologjik. 1.3 Nga t gjitha format e patologjis sociale q e rrezikojn ambientin jetsor, format m t rnda t rrezikimit paraqiten si vepra penale t parashikuara n kodet penale ose n dispozitat e posame t ligjeve t veanta, e n thelb ato paraqesin kriminalitetin ekologjik. 1.4 Kriminaliteti ekologjik, si pjes e kriminalitetit t gjithmbarshm bashkkohor, posedon edhe specifikat e veta q e karakterizojn kriminalitetin bashkkohor si jan: masiviteti, dinamika, shkalla adekuate e organizimit, ekspansioni i prhershm dhe prania e elementit t huaj si dhe shkathtsia e prshtatjes s marrdhnieve posa t krijuara shoqrore-politike e ekonomike.

Faqe 26

Naser Hyseni
1.5 Tre faktor themelor kan kontribuar n ndotjen m t shpejt t ambientit jetsor: 1.5.1 shkalla gjithnj e m e madhe e prfshirjes s begative natyrore n prodhimtarin industriale dhe prodhimi gjithnj e m i madh i kompozimeve t ndryshme kimike; 1.5.2 rritja e shpejt dhe e pakontrolluar e popullsis s njeriut, sidomos atij urban; dhe 1.5.3 prdorimi gjithnj m i madh i materieve sintetike, t cilat nuk mund t zbrthehen nprmjet rrugve biologjike dhe fizike, prdorimi i mjeteve mbrojtse n prodhimtarin industriale dhe teknologjin e ushqimit (pesticidet dhe aditivet), si dhe prodhimi gjithnj e m masiv i medikamenteve.

2. Format e rrezikimit t mjedisit jetsor dhe ndikimi i tyre n paraqitjen e kriminalitetit ekologjik
2.1 Me vepra penale kundr mjedisit kuptohen ato vepra (veprime ose mosveprime) t kundrligjshme q cenojn mbrojtjen e mjedisit (ajrit, ujit dhe toks) nga ndotja, t kryera me faj dhe t parashikuara shprehimisht n legjislacionin penal. Nj ndr veprat penale kundr mjedisit sht: Ndotja e ajrit prmes lirimit t tymrave, gazrave dhe lndve tjera toksike, radioaktive, e br prtej kufirit t normave t lejuara, kur vepra nuk prbn kundrvajtje administrative, prbn kundrvajtje penale. 2.2 Sistemet alternative t klasifikimit t ndotjes apo t ndotsve jan: 2.2.1 klasifikimi sipas natyrs s ndotsve (natyra kimike); 2.2.2 ndotsit inorganik; 2.2.3 ndotsit organik. 2.3. Sipas gjendjes fizike ndotsit e ndryshm ndahen n: ndots gazor, ndots t lngt dhe ndots s ngurt. Sipas veorive ndahen: tretshmria n uj, vaj dhe yndyra; shkalla e dispercionit dhe diluzionit; biodegrabiliteti; qndrueshmria, rezistenca n uj, ajr, tok ose n organizma t gjall; rrezaktiviteti me substanca t tjera. Sipas sektorit t ndotur t ambientit ndahen n: ndotsit e ajrit, ndotsit e ujit, ndotsit e toks dhe ndotsit e ushqimit. Sipas burimit ndahen n: produktet e djegies s lndve djegse, produktet me prejardhje industriale, produktet komunale, produktet me prejardhje bujqsore dhe prodhimi i armve (toksine bakteriologjike) etj.

3. Metodika e zbulimit dhe e t provuarit e veprave penale t kriminalitetit ekologjik

N praktik jan t pranishme probleme t shumta q vshtirsojn dhe komplikojn njohuri m t plota mbi gjendjen ekologjike dhe t vrejturit e formave t reja t manifestimit t veprave ekologjike. Si burim njohurish m s shpeshti paraqiten mjetet e informacionit, veprimtaria e organeve inspektuese dhe enteve prkatse, si dhe aktiviteti operativ i policis. Pr kryerjen e veprave penale t

Faqe 27

Naser Hyseni
kriminalitetit ekologjik mund t msojm edhe nga kallzimet e qytetarve q jetojn n territorin e rrezikuar si dhe nga kallzimet anonime dhe me pseudonime Aktiviteti duhet drejtuar n mbledhjen e informacioneve fillestare dhe me njohurit mbi faktet q tregojn ekzistimin e veprs penale, pastaj n drejtim t zbulimit, sigurimit dhe fiksimit t gjurmve t veprave penale dhe provave t tjera relevante. Duhet, pra, me kujdes t mblidhen, seleksionohen informacionet nga burimet e ndryshme. Kto burime jan: informacionet e qytetarve, kallzimet e organeve inspektuese, vzhgimi i drejtprdrejt i policis, zbatimi i metodave indiciale, zbatimi i mjeteve operative-teknike, puna n sqarimin e rasteve konkrete, mjetet e informacionit publik dhe t prfolurit publik.

PJESA 12 METODIKA E ZBULIMIT DHE SQARIMIT T KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK

1. Kuptimi i kriminalitetit kompjuterik
1.1 Kriminaliteti kompjuterik sht dukuri tejet e re. Nocioni i kriminalitetit kompjuterik, si dhe vet dukuria, sht paraqitur n Shtetet e Bashkuara t Ameriks. Von zur Muhlen (1973), i pari e ka shkruar punimin e gjer shkencor mbi kriminalitetin kompjuterik, duke prdorur definicionin e gjer mbi kt dukuri, e cila, sipas tij, prfshin t gjitha sjelljet n t cilat kompjuteri sht mjet dhe qllim i veprimtaris kriminale. 1.2 Funksioni i kompjuterit nga aspekti kriminalistik mund t manifestohet n katr forma themelore: 1.2.1 Kompjuteri si mjet i kryerjes s veprs penale, ku kryersi e prdor kompjuterin pr ta kryer veprn e caktuar penale, q m s shpeshti sht mashtrimi, vjedhja, shprdorimi etj; 1.2.2 Kompjuteri si objekt i atakimit, me rast kompjutert dhe informacionet e vendosura n t jan qllim i atakimit kriminal; 1.2.3 Kompjuteri si mjet pr organizimin, planifikimin, udhheqjen dhe realizimin e aktiviteteve kriminale; 1.2.4 Kompjuteri si mjet t cilin e shfrytzon policia n parandalimin, sqarimin dhe t provuarit e veprs penale.

2. Karakteristikat themelore t kriminalitetit kompjuterik

2.1 Nga prmbajtja e definicionit t kriminalitetit ekonomik, mund t konkludohet se ekzistojn forma t ndryshme t paraqitjes s tij si dhe mundsi tejet t mdha t formave t reja t paraqitjes s ksaj dukurie. Nj nga karakteristikat e kriminalitetit kompjuterik sht se n fushn e kriminalitetit kompjuterik sht i pranishm i ashtuquajturi numr i errt, q do t thot se nj numr i madh i veprave t kryera penale kompjuterike mbetet e pazbuluar. Karakteristik tjetr

Faqe 28

Naser Hyseni
sht se kryersit e veprave penale t kriminalitetit kompjuterik nuk mund t njjtsohen me kryersit e formave klasike t kriminalitetit, pr shkak t specifikave t ndryshme t cilat i veojn ata n kryerjen e ktij lloji t krimeve. Personat q kryejn vepra penale t kriminalitetit kompjuterik duhet t posedojn fond prkats t njohurive dhe shkathtsi nga fusha e tekniks kompjuterike dhe informatiks kriminalistike. Ktu sht fjala kryesisht pr persona q bjn pjes n inteligjencn teknike, veprimtaria kriminale e t cilve nuk sht e leht t zbulohet. 2.2 Kryersit e krimeve kompjuterike sipas agjencis federale t krkimeve t SHBA-s ndahen n tri kategori: 2.2.1 Kategorin e Par: e prbjn individt t cilt futen n kompjuter t huaj vetm sa pr t knaqur dshirn apo merakun e tyre pr ti vrtetuar gjoja aftsit q ata kan me manipulimin dhe prdorimin e kompjuterit. Kta persona zakonisht jan t rinj. 2.2.2 Kategorin e Dyt: e prbjn personat t cilt n mnyr t prgatitur dhe t organizuar futen n sistemet dhe programet e kompjuterve t tjer apo qendrave kompjuterike, me qllim q ti shkatrrojn, rregullojn, ti ndryshojn programet, ti qesin jasht prdorimit qendrat dhe programet e ndryshme kompjuterike. Kto veprime ndrmerren jo pr lakmi materiale, por pr shkak t rivalitetit, smirs, konkurrencs individuale, hakmarrjet etj. 2.2.3 Kategorin e Tret: e prbjn personat q kryejn krime kompjuterike me qllim t prfitimet dhe realizimit t interesave financiare. Shnimet apo t dhnat e prvetsuara nga kryerja e krimit kompjuterik kta persona m pas i shesin. Kto veprime cilsohen si veprime m t rnda kriminale. Kryersit e ktyre krimeve quhen hacker ndrsa veprimi i deprtimit t tyre n kompjuter quhet hacking.3

3. Format e paraqitjes s kriminalitetit kompjuterik

3.1 Pr zbulimin e suksesshm dhe sigurimin e provave t caktuara, prve prcaktimit t nocionit t kriminalitetit kompjuterik dhe prpunimit t karakteristikave t tij themelore, rndsi t veant ka krkimi i formave t paraqitjes s tij dhe konkretizimi i tyre n vepra t caktuara penale. 3.2 Llojet m t shpeshta t krimeve t lidhura me kompjuter jan: 3.2.1 Mashtrimet kompjuterike: jan format m t vjetra t keqprdorimit t teknologjis kompjuterike. Duke marr n konsiderat numrin dhe vendim q kan n strukturn e ktij fenomeni kriminal, ato jan forma m t rrezikshme shoqrore t kriminalitetit kompjuterik. Zakonisht konsistojn n futjen ose regjistrimin e t dhnave t pasakta me qllim q vetes ose dikujt tjetr si sigurojn dobi t kundrligjshme pasurore.

Ndarja e kryersve t krimeve kompjuterike sht marr nga libri Kriminologjia i autorit Ragip Halili, Prishtin 2011.
3

Faqe 29

Naser Hyseni
3.2.2 Vjedhja e informacionit: sht nj nga format e shpeshta t kriminalitetit kompjuteri. Rrezikshmria q kjo form e shkakton nuk sht e vogl n krahasim me ato q u prkasin mashtrimeve kompjuterike. Mundsit teknike pr vjedhjen e informacioneve me ndihmn e kompjuterit jan tejet t mdha, posarisht nse kihet parasysh fakti q bankat e t dhnave kompjuterike, prmes lidhjeve telefonike dhe lidhjeve t tjera, mund t deprtojn nga cilido vend i bots. Pasojat m t mdha pr t dmtuarit kan rastet e spiunazhit ekonomik ap vjedhjet e atyre informacioneve q paraqesin fshehtsi afariste e t cilat i jepen konkurrentit q i sigurojn prparsi vendimtare n treg. 3.2.3 Sabotimi kompjuterik: kompjuteri dhe pajisja kompjuterike mund t jen t atakuara n mnyra t ndryshme, duke filluar nga ato q kan karakter huligan, qllim hakmarrje t ish t punsuarve q jan larguar nga puna, deri te atakimet terroriste, t cilt jan t gatshm pr asgjsimin e bankave t caktuara t t dhnave. Kryersit e ktyre delikteve jan kryesisht personat q disponojn shkall t lart t njohurive teknike. 3.2.4 Hyrja e paautorizuar n sisteme kompjuterike: Ky veprim konsiston n anashkalimin e shkatht t t gjitha mekanizmave mbrojtse dhe hyrjen n centralin e sistemit kompjuterik. Si kryers t ktyre delikteve paraqiten ekskluzivisht Hakert t cilt dshirojn q publikimit ta demonstrojn fuqin e vet dhe tia bjn me dij tr bots dobsit e t mdhenjve.

4. Aspekti penal juridik i kriminalitetit kompjuterik

Karakteri specifik i kriminalitetit kompjuterik, rrezikshmria e tij e madhe shoqrore dhe rritja e prhershme e keqprdorimit t tyre krkojn q kjo problematike t rregullohet me dispozita t caktuara ligjore. M kt, para s gjithash duhet kuptuar nevojn e inkriminimeve t reja n kode penale, t cilat do t sanksionin n mnyr adekuate kt veprimtari kriminale. Mirpo, shpejtsia n t ciln bhet reforma ligjore n kt drejtim sht jo e prshtatshme, duke e krahasuar me kohn n t ciln paraqiten veprat penale t kriminalitetit kompjuterik. Pothuajse sht e pamundur q krahas zhvillimit dhe paraqitjes s llojeve t ndryshme t veprave penale t kriminalitetit ekonomik t arrihet q me koh t rregullohet legjislacioni penal, si mbrojtje penalo-juridike nga kto dukuri t dmshme shoqrore. E drejta penale i njeh konceptet e sjelljes s paligjshme dhe mashtruese t br me qllim dhe atyre pa qllim, kshtu q, ligjet penale q kan t bjn me krimet kompjuterike do t duhej t bnin dallimin mes keqprdoruesit aksidental t sistemit kompjuterik, keqprdorimit t br nga neglizhenca dhe keqprdorimit t qllimshm, qasjes s paautorizuar nj sistemi kompjuterik apo keqprdorimit t tij.

5. Specifikat e zbulimit dhe t provuarit t kriminalitetit kompjuterik

N zbulimin e kriminalitetit kompjuterik duhet ti kushtohet kujdes i veant kontrollit adekuat, veanrisht atyre rrethanave q jan m t prekshme nga

Faqe 30

Naser Hyseni
atakimi eventual kriminal. Zbulimi dhe t provuarit e kriminalitetit kompjuterik sht detyr e vshtir dhe tejet e komplikuar. T gjitha studimet n kt fush tregojn se shkalla e vrtet e krimeve t lidhura me kompjuter sht e panjohur, pasi q pjesa m e madhe e ktyre krimeve ose nuk zbulohet ose nuk i paraqiten autoriteteve prkatse. Humbja e besimit t konsumatorve n nj biznes t veant dhe n menaxhimin e tij mund t shkaktoj humbje ekonomike edhe m t mdha sesa ato t shkaktuara nga vet krimi. Pr m tepr, shum menaxher i friksohen reperkusioneve ndaj tyre poqe se prgjegjsia pr infiltrim bie mbi ta. S pari, teknologjia e sofistikuar, kapaciteti shum i madh pr ruajtje t t dhnave si dhe shpejtsia me t ciln kompjutert funksionojn, krijojn mundsin q krimet kompjuterike shum vshtir t zbulohen. Pr dallim prej llojeve tradicionale t krimit, viktimat shpesh njoftohen nga zyrtart pr zbatimin e ligjit se kan qen objekt i krimit kompjuterik pasi t jet kryer vepra penale.

Faqe 31