Gne Atlas

GNE ATLASI: YNETC ZET

Yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retebilmek iin belirli byklkte bir alana ihtiya var. Ancak ihtiya duyulan alan tam olarak ne byklkte? Gne Atlas, yenilenebilir enerji kaynaklarndan birisi olan gne enerjisi iin yedi farkl corafyada (Endonezya, Fas, Gney Afrika, Hindistan, Madagaskar, Meksika, Trkiye) bu soruya yant aryor. WWF, 2010 ylnda yaynlad Enerji Raporundai 2050 ylnda kresel lekte tm enerji ihtiyacnn yenilenebilir kaynaklarla karlanabileceini ortaya koydu. Sz konusu hedefin gereklemesi iin rzgr, gne, jeotermal gibi farkl yenilenebilir enerji kaynaklarnn dengeli paylara sahip olaca nihai bir paylam gerekmektedir. Gne Atlas, PV olarak ksaltlan fotovoltaik gne enerjisi sistemleriyle elektrik retilmesine odaklanmaktadr. Gnmzde PV sistemleri ile kresel elektrik talebinin sadece %0,1i karlanmaktadr. Buna ramen, PV sisteminden elektrik retimindeki art 2000 ylndan bu yana yllk %40 aan oranlarda gereklemitir. Salam temellere oturmu, ticari olarak ulalabilir ve gvenilir hale gelmi olan PV teknolojisinin nmzdeki dnemde dnyann neredeyse her blgesinde uzun dnemli gelime potansiyeli bulunmaktadr. Gne Atlasnda yerkrenin yedi farkl blgesindeki elektrik talebi gz nne alnm, sz konusu talebin PV ile karlanmas iin gerekli olan alan (toprak ya da at alan) hesaplanmtr. rneklerde gnelenme sreleri, demografik farkllklar ve elektrik tketimindeki deiiklikler gz nne alndnda, blgenin toplam alannn %1inden aznn 2050 ylndaki elektrik ihtiyacnn tmnn karlanmas iin yeterli olaca sonucu ortaya kmtr. 2050 ylnda elektrik ihtiyacnn tmn gneten salamayacaz. %100 gne enerjisi senaryosu ile gsterilmek istenen, ihtiyatl hesaplamalar ve tahminler nda bile gne enerjisi iin gerekecek olan azami alann (toprak ya da at alan) grece dk olduudur. Yenilenebilir enerji teknolojilerinin kresel lekte gereki bir deerlendirilmesi yapldnda, PV sistemlerinin byk olaslkla burada ortaya konulandan ok daha az bir alan kaplayaca ortaya kacaktr. Gvenilirlii yksek eitli senaryolara gre 2050 ylnda toplam elektrik enerjisinin %30unu PV teknolojisi ile gneten retmek mmkn. ebekelerin entegrasyonu, enerjiyi depolama ve dengeleme gibi konular yenilenebilir enerji kaynaklarnn baaryla kullanm iin zerine allmas gereken konulardr. Gne Atlasnn kapsamnn dnda olan bu konulara WWFin Enerji Raporunda etraflca deinilmitir. Gne Atlas, iyi planlandnda PV teknolojilerinin doa koruma ncelikleriyle elimediini ortaya koymaktadr. Makro dzeyde incelendiinde alan kullanmnda gne enerjisinin, insan kullanm ya da doa koruma arasnda kalmamas gerekmektedir. Aksine, kresel iklim deiikliinin insan ve evreye olan etkisi arttka, srdrlebilirlik yaklam ve doru yerlerde hayata geirilen yenilenebilir enerji retim tesislerinin nemi ortaya kmaktadr. Doa koruma ve yenilenebilir enerjinin birbirine paralel olarak yrtlmesi ve gelitirilmesi mmkndr.

Gne Atlas

PV sistemlerinin uygulanmasnn doa koruma hedefleriyle elitii zerine yerel dzeyde eitli kayglar domutur. Sz konusu kayglarn ciddiyetle ele alnmas gerekmektedir. te yandan, konu zerine aratrmalar, srdrlebilirlik ilkeleri erevesinde gerekli sorumluluk anlayyla kurulduunda, toprak ya da at zeri gne panellerinin kayda deer ekonomik ve evresel yararlar getirdiini ortaya koymutur. Gne enerjisi malzemesi reticileri, proje gelitirenler, karar vericiler ve dier ilgi gruplarnn ok tarafl giriim kapsamnda bir araya gelmesi ve arazi kullanm ile halkn projelere katlm konularnda kresel lekte uygulanacak sektrel dzenlemeleri gerekletirmesi gerekmektedir. Gne Atlasnda ele alnan her blge ok nemli gne enerjisi potansiyeline sahiptir. Kaynan varl, kullanm ve gerekli piyasann olumas iin yeterli deildir. Politikalar, bir lkenin enerji arzn belirleyen en nemli unsurdur. Almas gereken nemli engellere ramen iyimser olmak iin pek ok neden bulunmaktadr.
First Solar

2050 Ylnda %100 Yenilenebilir Enerji: GELECEMZ YENLENEBLR

WWF ALIMALARINI 2050 YILINDA ENERJNN %100N YENLENEBLR KAYNAKLARDAN ELDE EDEN BR DNYA VZYONU EREVESNDE GEREKLETRYOR.
WWF, Enerji Raporu :2050de %100 Yenilenebilir Enerji

Gnmzde enerji retme ve kullanma biimimiz srdrlebilir deildir. Kullandmz ana fosil yakt kaynaklar kmr, petrol, doal gaz- sonsuz doal kaynaklar deildir. Bunun tesinde, kresel iklim deiikliinin en byk etkenleridir. Yeryzndeki tm fosil yakt yakma yar, doal evre ve insanolu iin felaketle sonulanacak bir yartr. Nkleer enerji doa ve insanla dair kendine zg sorunlar barndrrken, tm maliyetler gz nne alndnda dier alternatiflere gre ok pahal bir yatrm olduu gze arpmaktadr. Gelimekte olan lkelerde yakt iin kullanlan odunun neredeyse tkenmesi sonucunda blgesel ve yerel kuraklk ile lleme grlmekte, odunun kullanmndaki yksek verimsizlik kapal meknlarda hava kirliliine ve her yl milyonlarca insann hayatn kaybetmesine yol amaktadr. Tam anlamyla srdrlebilir enerji arz, evre felaketini durdurmak ve herkes iin enerjiye eriimi salamak iin nmzdeki tek yoldur. WWF, almalarn 2050 ylnda enerjinin %100n yenilenebilir kaynaklardan elde eden bir dnya vizyonu erevesinde gerekletirmektedir. Dnyada bu dorultuda gelimeler hlihazrda

mevcuttur. 2010 yl rakamlarna gre kresel nihai enerji tketiminin %16,7si yenilenebilir enerji kaynaklarndan salanmaktadr. Rzgr ve gne gibi modern temiz elektrik kaynaklarnn kullanm dikkate deer oranlarda artmaktadr. u anda kresel elektrik talebinin sadece %0,1ini karlasa da, PV sistemleri 2006-2011 yllar arasnda ylda ortalama %58lik bir byme gstermi, bu anlamda dier yenilenebilir enerji kaynaklarna liderlik etmitir. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn uzun yllardr sbvanse edilmekte olan fosil yaktlar ve nkleer enerji ile baa ba rekabet etmeye balad gnmzde heyecan verici bir dnme tanklk ediyoruz. Dnyann drt bir yanndaki insanlar temiz ve srdrlebilir bir enerji geleceinin nemini kavrarken temiz teknolojinin maliyeti her geen gn dyor, karar vericiler ise enerji piyasalarn yeniden yaplandrmaya alyor.

Gne Atlas, WWF tarafndan 2010 ylnda yaymlanan Enerji Raporunun ortaya koyduu temel zerine ina edilmitir. Enerji Raporu, 2050 ylnda kresel lekte tm enerji talebinin yenilenebilir enerjiden karlanmas arsn yapmaktadr. Sz konusu raporla beraber yaymlanan ve Ecofys tarafndan hazrlanan enerji senaryosu, bu hedefe ulamak iin izlenebilecek yollardan birisini ortaya koymaktadr. Buna gre, enerji verimlilii ve yenilenebilir enerjiden elektrik retimi ile gnmzde hlihazrda kullanmda olan teknolojiler ile kresel aptaki enerji ihtiyacn karlamak ve dk karbonlu bir gelecek yaratmak mmkndr.

Gne Atlas

400 350 300 250

Nihai Enerji 200 (EJ/a)

150 100 50 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050

Nkleer Nkleer oal Kmr Doalgaz Doalgaz Oil Petrol Bio: Algae Biyoyakt:Algler Bio: Crops Biyoyakt:Bitkiler Bio: Comp.Fellings* Biyoyakt:Srdrlebilirodun Bio: Traditional Biyoyakt:Geleneksel Bio: Resid.&Waste Biyoyakt:Atklar Hydropower Hidroelektrik Geo: Heat Jeotermal:Is Geo: Electricity Jeotermal:Elektrik Solar thermal Gne:Termal Conc. solar: Heat Konsantregne:Is Conc. solar: Power Konsantregne:Elektrik Photovoltaic solar Wave & Tidal Fotovoltaikgne Wind: Off-shore Dalga Wind: On-shore Rzgr:Offshore

GNE ATLASI: TRKYE

Trkiyenin yzlmnn binde 2,5inde gne enerjisinden fotovoltaik sistemlerle elektrik retilmesiyle, 2050 ylnda Trkiyenin elektrik talebinin tm karlanabilir. Toplam nfusun 2011 yl rakamlarna gre 74.7 milyon olduu Trkiyede nfusun %77si ehirlerde ikamet ediyor. 2009 ylna gre %9luk bir art sonucunda kii bana den GSMH 2010 ylnda 10.067 ABD Dolar olarak gerekletiii. Trkiyedeki nfusun neredeyse tmnn elektrik enerjisine eriimi bulunuyor. Ancak, kayp-kaak oran halen %15ler civarnda seyretmekte. Son yllarda enerji talebinde grlen hzl bymenin orta-uzun vadede devam edecei tahmin ediliyoriii. Hkmet, lkedeki ekonomik byme hznn devam iin enerji arzndaki darboazlar amaya alrken, enerji pazarn yabanc sermayeye ayor. Enerji stratejisinin ana bileenlerinden birisi, bir yandan enerji retim kapasitesini artrrken dier yandan ithal enerji kaynaklarna olan bamll

Rzgr:Onshore

EKL 1: KRESEL ENERJ ARZI

Ecofysin projeksiyonuna gre 2050 ylnda kresel enerji ihtiyacnn tm yenilenebilir enerjikaynaklarndankarlanabilir.Senaryoda,nfusartndandahakuvvetliseyreden enerji verimlilii nlemleriyle toplam enerji tketiminin 2005 rakamlarna gre %15 oranndaazalmasngrlyor.

Trkiyenin yzlmnn on binde 25inde gne enerjisinden fotovoltaik sistemlerle elektrik retilmesiyle, 2050 ylnda Trkiyenin elektrik talebinin tamam karlanabilir.

azaltmak olarak ortaya kyor. Hlihazrda, Trkiyenin birincil enerji talebinin %71i ithal kaynaklarla karlanyor. Gne enerjisiyle su stma konusunda inden sonra en yksek kurulu gce sahip olan lke Trkiye, kresel bir lider olarak ne ksa da, elektrik sektr byk oranda fosil yaktlara baml. zellikle, elektrik sektrnn enerji talebi son yllarda kayda deer art gsteriyor. Avrupa, Asya ve Afrikann bulutuu noktada yer alan Trkiye, biyo-corafi blgenin parasdr. inde bulunduu corafyada bulunan birbirinden farkl ekosistemler ve topografik, jeolojik, jeomorfolojik, toprak eitlilii sayesinde Trkiye 132 memeli, 456 ku, 10.000 bitki, 125 srngen ve iftyaaml, 364 kelebek ve 405 balk trne ev sahiplii yapyor. Trkiyede evre korumann inili kl bir gidiat izledii sylenebilir. Mevzuat ve uygulamalar arasnda bir trl kapanmayan uurum ile doa koruma mevzuatna ilikin gndemde yaanan olumsuz deiiklikler, lkenin doa koruma konusunda ilerlemediini gsteriyor.

Sera gaz emisyonlar zerindeki art, kmr madencilii, nkleer santraller, iyi planlanmam hidroelektrik projeleri vb. unsurlar ile mevcut enerji politikas ve uygulamalarnn evre zerindeki basky artrd ortaya kyor.

Elektrik Sektr
2000-2009 yllar arasnda Trkiyede elektrik talebi %55,3 orannda art gsterdi. Ayn dnemde elektrik talebindeki art OECD lkelerinde %6,9 olurken dnya ortalamas %22 olarak gerekletiiv. Bu talebi karlamak iin yllk elektrik enerjisi retimi 211.000 GW saate ykselirken, son 25 ylda elektrik retimi drt kat artm oldu. Hzl talep artn karlamak amacyla Trkiye termik g santralleri zerine younlat. Bunun sonucunda da doalgaz elektrik retimindeki ana kaynak halini aldv. Trkiyenin fosil yaktlara bamll ithal enerji kullanmn dramatik bir ekilde artrmtr.
Gkhan Tan

TRKYE

Elektrik retiminde kullanlan doalgazn neredeyse tm, kmrn ise te biri ithal edilmektedirvi. Sz konusu bamlln enerji gvenlii ve mali yap zerindeki olas etkileriyle mcadele iin enerji verimliliini artrmak, enerji kaynaklarn eitlendirmek ve sera gaz emisyonlarn drmek zere hkmet tarafndan eitli nlemler ortaya konmutur. 2009 ylnda yaymlanan Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesi ile 2023 ylnda doalgazn elektrik retimindeki paynn azaltlmas, nkleer ve yenilenebilir enerji kurulu gcnn artrlmas hedefleri konulmuturvii. 2023 ylnda elektrik retiminde yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn %30 olmas hedefi bu strateji dhilindedir. Yenilenebilir Enerji Kanununun kabul ile beraber Trkiyede rzgrdan elektrik enerjisi retiminde kayda deer bir art meydana gelmitir. 2002 ylnda neredeyse sfr olan rzgar enerjisi kurulu gc 2011 ylnda 1,799 MWa ulamtr. Ayn dnemde jeotermal kurulu gc de 20 MWdan 94,2 MWa kmtr.

Gne Enerjisi
u anda Trkiyede gne enerjisinden elektrik retilmesi konusunda kk bir piyasadan sz edilmektedir. Sz konusu piyasa, ticari irketler (AVMler, hastaneler, fabrikalar, vb.) ve ev sahipleri kendi elektriklerini retip elektrik harcamalarn azaltmak iin kendi gne panellerini kullanmaya balaynca olumaya balamtr. 2010 yl itibariyle gne enerjisinden elektrik retiminde 1 MWlk bir kurulu g sz konusudur.

Elektrik Sektr Profili (2011) Kurulu G Toplam Elektrik Enerjisi retimi Konutlarda Elektrik Fiyat Kii bana den elektrik tketimi Uluslararas Enerji Ajansna ye lkelerde kii bana den elektrik tketimi (2009) 52.458 MW 211.000 GWs 0,258 TL/kWs $US0,14/kWs 2.791 kWs

9.200 kWs

Elektrik retiminin Kaynaklara Gre Dalm (2010) Doalgaz Kmr Hidroelektrik Rzgr, jeotermal ve dier yenilenebilir Dier % 43,8 % 26,6 % 24 % 2,5 % 3,1

Yenilenebilir Enerji Tr Hidroelektrik Rzgar Jeotermal Gne PV

Kurulu G (2011) 17.036 MW 1.799 MW 94 MW 1 MW

Sedat Kalem / WWF-Trkiye

Gne enerjisi, henz tali bir elektrik enerjisi kayna olarak grlmektedir. 2010 yl sonunda yrrle giren Yenilenebilir Enerji Kanunu destekleme mekanizmas ile gne enerjisinden elektrik retilmesi de destek kapsamna girmitir. Mevzuattaki bu deiiklik hem olumlu hem de olumsuz tepkilerle karlanmtr. Yenilenebilir enerjiye verilen desteklerin 10 yl ile snrl kalmas sonucunda, projelerin finansman iin finans piyasalarnn beklentileri tam olarak giderilememitir. Buna ek olarak, gneten retilen elektrik enerjisinin datm ebekesine entegre olmas iin daha ak dzenlemelere olan ihtiya da karlanamamtr. Trkiyede gne enerjisi sektrndeki potansiyel yatrmclar, 2009da balayan Avrupa Ktas senkron blgesi ile Trkiye elektrik sisteminin balantsnn kurulmas almalar sonucunda Trkiyenin Avrupa Elektrik Piyasasna muhtemel katlmn nemli bir frsat olarak grmektedirler. Trkiyenin, Desertecviii ve Mediterranean Solar Planix Akdeniz Gne Plan gibi snr tesi yenilenebilir enerji projelerinde de, gerek g salaycs gerekse Orta Dou ve Avrupa

arasnda kpr rollerini stenmesi arasnda kpr rollerini beklenmektedir. beklenmektedir. stenmesi Trkiyenin gney blgesinin nemli bir ksmnda yllk gnelenme deeri 5 kWs/m/gn iken Karadenize yaknl nedeniyle stanbulda gnelenme deeri 4.1 kWs/m/gndr. Ege ve Akdenizde gne enerjisinden elektrik reten projelerin yaygnlamas, nfus younluu yksek alanlar ile byk PV tesislerinin birbirleriyle eletirilmesi iin en iyi frsat sunmaktadr. Gne Atlas, toplam 790 kmlik bir alana yaylacak gne panelleriyle Trkiyenin u andaki elektrik ihtiyacnn tamamn karlamann mmkn olduunu ortaya koymutur. Nfus ve kii bana den elektrik tketiminin artacan gz nne alndnda, 2050 ylnda Trkiyenin elektrik ihtiyacnn tamamn karlamak iin 1.600 kmlik bir alan gne panelleriyle kaplamak gerekmektedir. Sz konusu fikir tek bir blgede uygulanacak olursa, 40 km x 40

kmlik kare eklinde bir alan, baka bir deyile 2 Atatrk Baraj byklnde bir alan yeterli olmaktadr. Gne Atlas, 2010 ylna ait elektrik tketim rakamlar ve 2050 tahminleri dorultusunda sz konusu yllardaki elektrik talebinin tamamn karlamak iin gne panelleriyle kaplanmas gerekli olacak alan zerine fikir veriyor. 2010 yl iin gerekli olan alan krmz, 2050 iin gerekli olan alan ise mavi kutuyla gsteriliyor. Gne enerjisi teknolojisine dair en lml tahminler erevesinde bile, Trkiyenin toplam alannn on binde 25inden daha dar bir alann (%0,21) gne panelleriyle kaplanmas ile Trkiyenin 2050 ylndaki elektrik talebinin tamam gneten salanabilir.

Gne panellerinden %100 elektrik retimi iin gerekli olan alan Korunan Alanlar Yl: 2010 Yl: 2050 Nfus Younluu > 100/km2 Nfus Younluu > 1000/km2 Bu harita kresel biyoeitlilik verilerine gre hazrlanmtr. Trkiyenin biyoeitlilii konusunda daha fazla bilgiye Orman ve Su leri Bakanlndan ulalabilir: http://geodata.ormansu.gov.tr/3d/ indexv5.aspx

NFUS YOUNLUU

Gne panellerinden %100 elektrik retimi iin gerekli olan alan

Yl: 2010 Yl: 2050

TRKYE

kWh / m / gn

8 2

NOTLAR ve KAYNAKA

Enerji Raporunda, 2050 ylnda kresel enerji talebinin enerji verimlilii nlemleriyle 2005 ylna gre %15 orannda azaltlabilecei, geri kalan talebin ise neredeyse tmnn yenilenebilir enerji kaynaklaryla karlanabilecei ngrlmektedir. http://wwf.panda.org/what_we_do/footprint/climate_carbon_energy/energy_solutio ns/renewable_energy/sustainable_energy_report/
i ii

DESERTEC Vakf tarafndan ortaya konulmu olan DESERTEC kavram ile Kuzey Afrika, Orta Dou ve Avrupada gne ve rzgar enerjisi ile elektrik retilmesi ve retilen gcn tketim merkezlerine datmnn desteklenmesini hedeflemektedir. Proje ile 2050 ylnda Avrupann toplam enerjisinin %15nin karlanmas umulmaktadr. 400 milyar avro tutarndaki proje Deutsche Bank, Siemens gibi kurulular tarafndan da desteklenmektedir. Daha fazla bilgi iin; www.desertec.org
viii

TK, The Gross Domestic Product II. Quarter: April, May, June/2010, Press Release Number 8586, September 12, 2011, www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8586 OECD/International Energy Agency (IEA), 2010, Energy Policies of IEA Countries

iii

Akdeniz Gne Plan (The Mediterranean Solar Plan) ile 2020 ylnda 15 kmr santralinin kurulu gcne denk gelecek 20 GWlk yenilenebilir enerji kapasitesi kurulmas hedeflenmektedir. Projenin ilerleyii son yllarda yavalama trendi ierisindedir. http://www.medea.be/en/themes/euro-mediterraneancooperation/mediterranean-solar-plan-msp/
ix

Turkey 2009 Review, http://www.iea.org/textbase/nppdf/free/2009/turkey2009.pdf

iv Kotkas, Hasan, Turkish Energy Market What to expect in the near future, Energy Market Regulatory Authority, October 18, 2010, www.theatc.org/events/c10/presentations/A2-Hasan-Koktas.pdf

Enerdata, 2011, Trends in global energy efficiency Turkey, www.05.abb.com/global/scot/scot316.nsf/veritydisplay/bcfe8957cb2c8b2ac125786400 51cf04/$file/turkey.pdf

v

Enerji ve Tabi Kaynaklar Banaklna gre Trkiye 2009 ylnda kulland doalgazn %97,3 ile kmrn 1/3n ithal etti. Enerjide da bamlln ise %73,1 olduu belirtilmitir. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2009, Stratejik Plan (2010-2014), http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar_EN/ETKB_2010_2014_Stratejik_Plani_E N.pdf
vi

vii

Devlet Planlama Tekilat, 21 Mays 2009, Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesi