KNC BLM

KTAP ve TAHRF

128

DORU BLDMZ YANLILAR

I. KTABI TAHRF
Allah Tel yle buyurur:

.



Bunlarn size inanmalarn m bekliyorsunuz?
Halbuki, ilerinden bir takm, Allahn szn
dinlerler. Ona akllar yatar, yine de baka tarafa
ekerler. Bunu bile bile yaparlar. (Bakara 2/75)

Tahrf , harf kkndendir. Harf szlkte u, ky,

sivri ve keskin taraf anlamlarna gelir. 1 2 2 Sz Tahrf ise
iki tarafa yklenebilecek anlamlar tayan bir sz
yalnz bir tarafa ekmektir. 1 2 3
Kurnn
yasaklad
Tahrf
dine
saldrma
maksadyla, kelimeyi yerleik anlamndan karp dier
anlamna kaydrmaktr. Bu konu u yette, rneklerle
aklanmtr.

Kimi Yahdiler kelimeleri yerlerinden Tahrf ederler
(yerleik anlamlarndan kaydrrlar)

=

semina ve aseyna

= isma gayre



musmain bir de = rin derler. Bunu
dillerini bkerek ve dine saldrarak yaparlar. Eer

bunlar,


= semin ve atan


isma bir de
=unzurn deselerdi elbette
daha iyi ve daha doru olurdu. Ama kfirlik
etmelerinden dolay Allah onlar lanetledi. Artk pek
az inanrlar. (Nisa 4/46)
122
123

Mtercim Asm, Kamus mad.

Ragp el-sfahani, Mfredt, mad.

KTAP ve TAHRF

129

yette geen cmleden her birinin, birbirine zt

iki anlam vardr.
1.

= semin ve aseyn

cmlesinin bir anlam dinledik ve sk tuttuk
dieri ise dinledik ve isyan ettik eklindedir.
nk ( as = ;)hem isyan, hem de
denei tutar gibi sk tutma anlamna gelir. 1 2 4
Ulaabildiimiz tefsir ve meallerde bu inceliin
tespit edilemedii grlmektedir.

Eer

= semin ve atan
Dinledik ve boyun edik deselerdi onu Tahrf,
yani
baka
anlama
ekme
imkan
olmayacandan daha iyi ve daha doru olurdu.
2.

musmain

=isma

gayre

cmlesinin bir anlam, ltfen

dinle, sana sz sylemek haddimize deil
ama.. dieri ise dinle, sz dinlemez adam 1 2 5
eklindedir. Eer sadece dinle anlamna
gelen,
=isma ifadesi kullanlsayd

baka anlama ekilemezdi.
3.

= rin cmlesinin anlamlarndan biri

bizi gt dieri bizi gzet eklindedir. Bizi
gt sznde bir ineleme vardr. Yani Sen

bizi hayvan gder gibi gtmek istiyorsun,

yleyse gt demi olurlar. Dillerini biraz eer,
ayn harfini uzatarak ran derlerse bizim
oban
demi
olurlar.
Ama
eer

= unzurn deselerdi bizi gzet

dnda baka anlama ekilemezdi.

Tahrfin baka ekilde olmas Kurn iin mmkn

deildir.
nk
bu
Kitap,
milyonlarca
insann
hafzasndadr ve saysz basks bulunmaktadr.
yette yer alan, ... Bunu dillerini bkerek ve dine
saldrarak yaparlar cmlesi Tahrf iin kt niyeti art
komaktadr. Yoksa birden fazla anlam ieren bir szle
ilgili yanl bir tercih veya dili dnmeyen yahut unutan
kiinin yeti yanl okumas, Tahrf kapsamna girmez.
124
125

es-Shah, Tacul- arus, Lisanul-arab.

Elmall, Hak Dini Kurn Dili, c. II, s. 1363, (Nisa 46. yetin
tefsiri).

130

DORU BLDMZ YANLILAR

II. YAHDLER SYAN SZ M VERDLER?

Allah Tel yle buyurur:

.








Bir gn sizden kesin sz almtk. Turu da
tepenize kaldrmtk. Size verdiimiz eye sk
sarln; dinleyin! demitik. Dinledik ve sk
sarldk demitiniz.126 Oysa kfirlik etmeniz
sebebiyle o buza tutkusu iinize ilemiti. De ki:
mannz size ne kt emir veriyor!.. Eer
inanm kimselerseniz. (Bakara 2/93)

Ayette geen

= semin ve

aseyn cmlesine, Dinledik ve sk sarldk eklinde
anlam verdik. Ancak btn mel ve tefsirler ona;
Dinledik ve isyan ettik eklinde anlam vermilerdir.
Sahneyi gz nne getirelim; Allah Turu, o koskoca
da srail oullarnn stne kaldrm, onlardan kesin
sz alyor; Size verdiimiz eye sk sarln diyor.
Byle bir anda kim iittik ve isyan ettik diyebilir?
u yet,
bildiriyor:

dan

durumunu

daha

ak

olarak

.


Bir gn o da yerinden koparp tepelerine
kaldrdk, sanki bir glgelik gibi oldu. stlerine
decek sandlar. Size verdiimize sk sarln,
onda
olan
aklnzdan
karmayn,
belki
saknrsnz dedik. (Araf 7/171)

126

Burada iltifat sanat vardr; demitiniz yerine dediler

yazmak gerekir. Ancak Trkede iltifat sanat olmadndan,
byle yapmak cmlenin gzelliini ve akkanln bozar. Bu
sebeple yukardaki anlam tercih edilmitir.

KTAP ve TAHRF

131

Bir an iin isyan ettik dediklerini dnelim. Byle

syleyen birinden sz alnm olur mu? Halbuki Allah,
Bir gn sizden kesin sz aldk diyor.
Ayetin son blm yledir: Oysa kfirlik etmeniz
sebebiyle o buza tutkusu iinize ilemiti. De ki:
mannz size ne kt emir veriyor!.. Eer inanm
kimselerseniz. ittik ve isyan ettik diyenler iin byle
bir ifade kullanlmaz.
Btn bunlara gre

cmlesine

anlam verirken

=
aseyna

kelimesine
zel

nem vermek gerekir. el-Asa ( )denek demektir.

=as ise denei tutar gibi tuttu veya
denekle dver gibi dvd anlamnadr. Esma. , baz
Basrallarn u szn nakleder: Denee asa denmesi
elin ve parmaklarn, zerinde birlemesinden dolaydr.
Eb Abde gre asann kk anlam, birleme ve
anlamadr. ( ): syan etti, emre kar kt
anlamna da gelir. 1 2 7 Her iki anlam da denekte
sakldr. Onu bir i iin kullanrsanz, sk sarlrsnz.
Ama denei bir bakasnn kafasna da indirebilirsiniz.
Bu da onun isyan anlam ile ilgilidir.
Buna gre

cmlesi, iittik ve sk

sarldk anlamna gelebilecei gibi iittik ve isyan
ettik anlamna da gelebilir. Kt niyetliler, byle
ifadeleri seerler ki, her yne ekebilsinler. Bu tr
kullanma cinas denir.

Nisa 46. yette

bu ekilde kullanlmtr. Bu sebeple o yette
Yahdilerin

= semina ve aseyna

yerine

= semin ve atan
Dinledik ve boyun edik demelerinin daha iyi olaca
bildirilmitir. Daha iyi iyi nin karldr. Demek ki,
Yahdilerin

demeleri de iyidir, ama

onu baka tarafa yani iittik ve isyan ettik anlamna
ekme imkan olduu iin Allah, ikinci cmleyi
sylemelerini tavsiye emitir. Bu yetle ilgili aklama
Kitab Tahrf bal altnda gemiti.
127

es-Shah, Tacul-arus, Lisanul-arab.

132

DORU BLDMZ YANLILAR

Tevratn konu ile ilgili blm yledir:

Musa gidip RABBin btn buyruklarn, ilkelerini
halka anlatt. Herkes bir azdan, RABBin her
sylediini yapacaz diye karlk verdi.

Musa RABBin btn buyruklarn yazd. Sabah

erkenden kalkp dan eteinde bir sunak kurdu,
srailin on iki oyman simgeleyen on iki ta stun
dikti. Sonra srailli genleri gnderdi. Onlar da Rabbe
yakmalk sunular sundular, esenlik kurbanlar olarak
boalar kestiler. Musa kann yarsn leenlere
doldurdu, br yarsn sunan zerine dkt.
Sonra antlama kitabn alp halka okudu. Halk,
Rabbin
her
sylediini
yapacaz,
Onu
dinleyeceiz dedi. (Tevrat, k 24/3-7)

Kurndaki bilgi ile Tevrattaki bilginin birbirini

tamamlad grlmektedir. Bu da Kurn aklamada
nceki ilahi kitaplardan yararlanlabileceini gsterir.

III. KURNDA MEET VE RDE

Kurnda ey ( )ve irde ( )kknden
tremi fiiller vardr. rde istemek; ey, var etmek
anlamna mastardr. Bunlar isim olarak da kullanlrlar.
Mastar bir eylemi; isim, o eylemin etkisi ile ortaya
kan durumu bildirir. 1 2 8 radenin isim anlam istek,
eyin isim olarak anlam ise varlktr. 1 2 9
Mastar, fiilin k yeri yani tretildii yerdir. Mazi
ile mastarda ayn harfler bulunur. ey ( )de
harfleri vardr. Bu sebeple ayn harfleri tayan ( )
fiili ondan tretilmi, 1 3 0 irde ( )den de ( )fiili
tretilmitir. 1 3 1 Mastar ile fiil arasnda anlam fark
128

129
130
131

Ahmed b. Ali b. Mesd, Merahul-ervh, s, 4-8, tarih ve yer

yok; Muhammed Sad sbir, Bilal Cneyd, e-mil, Mucem f
ulmil-lua ve Mustalahtih, s. 857, kinci bask, Beyrut
1985.
Ragp el-sfahani, Mfredt ve maddeleri.
( )aslnda ( )dir. dan nce fetha bulunduu iin elife
dnm ve ( )olmutur.
( )ifl babndan ( )fiilinin mastardr. ( )aslnda ()
idi. meftuh, nceki harf sakin olduu iin harekesi nceki harfe

KTAP ve TAHRF

133

olmaz. Fiiller zamana bal olarak meydana geldii iin

tek fark onlardaki zaman unsurudur. Bu sebeple ( )
var etti, ( )istedi anlamna gelir.
Bir de ( )fiilinin mimli mastar olan meet (
)kelimesi vardr. Kurnda meet gemez ama
ey ve oulu eya 237 kere geer. Meet (
;)bandaki mm ve sonundaki yuvarlak ta ( )ile
mefile (
)vezninde mastar mmdir. Bu vezin pek
132
az olur.
ounlukla akaid ve tefsir kitaplarnda kullanlan
meete (), bir delile dayanmadan irade anlam
verilmitir. Onun mastar olmasndan hareketle ()
fiiline de ayn anlam yklenmitir. Halbuki muhakkikler
demilerdir ki, mastar mm, mastar anlamnda isimdir
ama mastar deildir. 133 Dolaysyla meet ()
kelimesinden hareketle e ( )fiiline bir anlam
yklenemez. Ama Arap dili uzmanlar bu konuda dik
duramadklar

132
133

verilerek elife evrildi ve ( )oldu. ( )nin asl da ()

iken hazfedildi ve onun yerine kelimenin sonuna bir eklendi.
Muhammed Sad sbir, Bilal Cneyd, a.g.e, s. 945.
Muhammed Sad sbir, Bilal Cneyd, a.g.e, s. 945.

134

DORU BLDMZ YANLILAR

iin nce meet ( )e irade anlam verilmi,

sonra bu anlam, e ( )fiiline tanmtr. Bu tavr
ok sayda ayetin yanl anlalmasna ve ayetler aras
ilikinin bozulmasna yol amtr.
Bu balk altnda nce ( )ve ( )fiillerinin doru
anlam verilecek sonra yaplan yanllklara ve
meydana gelen tahribata dikkat ekilecektir.

A- RDE
rde, bir eyin olmasn istemektir. Allah Tel
irdesini yle beyan eder:

.








Allah ister ki, size ak ak anlatsn; size, sizden
ncekilerin yollarn gstersin ve tvbenizi kabul
etsin. Allah bilir, doru karar verir. (Nisa 4/26)
Allahn iradesine ramen iyilerin yoluna giren ve
tvbe eden azdr. Allah Tel yle buyurur:

.








Ne kadar istersen iste; insanlarn ou inanacak
deillerdir. (Yusuf 12/103)
Allahn iradesine aldrmayanlar, mminlerin de
kendileri gibi olmasn isterler. Yani Allahn iradesi ile
onlarn iradesi arasnda ztlk olur. Allah Tel yle
buyurur:

.



Allah ister ki, (tvbe edesiniz de) tvbenizi
kabul etsin. ehvetlerine uyanlarn istei ise sizin
byk bir yamuklukla yamulmanz ynndedir.
(Nisa 4/27)

Bir yet de yledir:

KTAP ve TAHRF

135

Allahn nurunu azlaryla sndrmek isterler.

Kfirler
holanmasa
da
Allah,
nurunu
tamamlayacaktr. (Saf 61/8)
Sonu olarak insann irdesi, Allahn irdesine ters
olabilir. Bir eyi istemek baka, yapmak bakadr.
Allah istedii her eyi yapabilir. Bu sebeple yle


buyrulmutur
= Senin Rabbin

istediini yapar

134 Allah


istedii karar alr. 1 3 5
Allah, irde ettii bir eyi yapmak isterse, onun iin
ol emrini verir. Bir yet yledir:

Allah bir eyi isterse yapt, onun iin ol

demesidir; sonra o ey oluverir. (Yasin 36/82)
Allah insana da irade vermitir. Yapabilecei eyler,
Allahn verdii g ve imknlarla snrldr. O, bu gc
ve imknlar iyi kullanmak zorundadr. Allah Tel
yle buyurur:

Kim dnyalk isterse orada ona, vereceimiz

kadarn verir, sonra cehennemi onun yeri
yaparz; yerilmi ve kovulmu olarak oraya girer.
Kim de Ahireti ister ve bir mmin olarak onun iin
alrsa bunlarn almalar teekkrle karlanr.
Onlardan her birine; onlara da bunlara da
Rabbinin ikramndan ekleriz. Rabbinin ikram
engellenemez. (sr 17/18-20)

134
135

Hud 11/107.
Maide 5/1.

DORU BLDMZ YANLILAR

136

man ve salih amel, kiinin gayretine bal olarak

gerek-leir. Allah Tel yle buyurur:

KTAP ve TAHRF

137

De ki: Gerek Rabbinizden gelendir; artk
inanan inansn, grmek istemeyen de kfir olsun.
Ama biz, yanl yapanlara yle bir ate hazrladk
ki, duman onlar iine alacak, yardm isterlerse,
erimi maden gibi yzleri kavuran su ile
yardmlarna koulacaktr. Ne kt iecek ve ne
fena birliktelik!
nanan ve iyi i yapanlara gelince, biz gzel i
yapann cretini zayi etmeyiz. Onlarn payna
den, iinden rmaklar akan Adn cennetleridir.
Orada altn bileziklerle sslenecekler, tahtlara
kurulacaklar, ince ve kaln ipekten yeil elbiseler
giyeceklerdir. Ne iyi karlk ve ne gzel
birliktelik! (Kehf 18/29-31)
B- KADER = L
Allah,
her
eyin
lsn
ve
standardn
belirlemitir. man, kfr, hell, haram, hayr ve er
Allah tarafndan bir standarda balanmtr. lgili
ayetlerden bir ksm yledir:

O her eyi yaratm sonra her ey iin tam bir
l belirlemitir. (el-Furkan 25/2)

Allahn ii, lei tam

ekildedir. (el-Ahzb 33/38)

olarak

belirlenmi

Biz, her eyi bir lye gre yaratmzdr. (elKamer 54/49)

138

DORU BLDMZ YANLILAR

Allah her ey iin bir l oluturmutur. (et-Talak
65/3)

nsan
nutfeden
yaratm
belirlemitir.(Abese 80/19)

sonra

lsn

ly belirleyen sonra yolu gsteren odur. (elAl 87/3)
te kader, bu l ve standartlardr. Her eyin
lsn belirleyen Allah Teldr. Cezay veya dl
bu llere gre verir. lgili yetler buna gre
anlalmaldr. u yet onlardandr:

Ayetlerimizi yalan sayanlar karanla gmlm
sarlar ve dilsizlerdir. Allah sapk saydn
yoldan karr, yola gelmi saydn da doru yol
zerinde bulundurur.136
Allah, kaderi yani standartlar belirlemi, onlara
uygun davranlmasn istemi; ama kimseyi buna
zorlamamtr. Dorular yapma konusunda gayret
gsterenin
nn
aacan
ve
ilerini
kolaylatracan bildirmitir. Bu onun bir ikramdr.
lgili yetlerden bir ksm yledir:

.





.

.


.


.

.

.
Ortal brd srada gece hakk
Aarmaya balad srada gndz hakk
erkei ve diiyi yaratan hakk iin,
gayretleriniz, gerekten farkl farkldr. Kim
136

Enam, 6/39.

iin,
iin,
Sizin
verir

139

KTAP ve TAHRF

ve korunur,Ve en gzeli tasdik ederse, Onu en

kolaya kolayca ulatracaz. (el-Leyl 92/1-7)
Allah, cimrilik eden, yalana sarlan ve kendini
beenmi olann iini zorlatrr. Bu da onun bir
lutfudur, belki yola gelir. lgili yetlerden bir ksm
yledir:

.


.





.







.

Kim cimrilik eder, kendini kendine yeter grr, En

gzeli yalan sayarsa, Biz onu, en zora kolayca
ulatracaz. Dt zaman onun mal hi bir
iine yaramayacaktr. (Leyl 92/8-11)
Allah, yoluna kabul etmeyecei kiiler konusunda
yle buyurur:

Allah

topluluunu yola getirmez.

kfirler

137

Allah

topluluunu yola getirmez.

topluluunu yola getirmez.

fsklar

138

Allah

zlimler

139

Allah nankr

yalancy yola getirmez.1 4 0

Allah yalanc

msrifi yola getirmez.1 4 1

yetlerine inanmayanlar Allah yola getirmez.

142

Yoluna kabul edecei kiiler konusunda da yle

buyurur:
137
138
139

140
141
142

Bakara, 2/264; Maide, 5/67; Tevbe, 9/37; Nahl, 16/107.

Maide, 5/108; Tevbe, 9/24, 80; Saff, 61/5; Munafkun, 63/6.
Bakara, 2/258; Al-i mran, 3/86; Maide, 5/51; Enam, 6/144;
Tevbe, 9/19, 109; Kasas, 28/50; Ahkaf, 46/10; Saff, 61/7;
Cuma, 62/5.
Zmer, 39/3.
Mmin, 40/28.
Nahl, 16/104.

140

DORU BLDMZ YANLILAR

Allah, kendine yneleni yola getirir.143

Kim Allaha balanrsa kesinkes doru yola
iletilir144

Allah,
rzasna
uygun
davranan
Kurn
vastasyla selmet yollarna yneltir; kendi izni
ile onu, karanlklardan aydnla karr ve doru
bir yola sokar.145
Hayatta karlatmz eyler; retmenin snav
yapmasna benzer. Kurallar renci koymaz, onun
grevi almaktr. yi bir retmen, alan renciye
iyi not verir ve snfn geirir. Allah da imtihan
etmektedir. Kurallar o koymutur. Kii gayretini ne
ynde gsterirse Allah o ynde sonular halk eder.

C- ERDE ( )ve E ( )FLLER

Erde ( )bir eyi istedi, e ( )bir eyi yapt,
anlamndadr.
ey
kelimesi
her
varlk
iin
kullanlabilir. Allah da varlk olduundan kendine

ey demi,


Ona denk bir ey

yoktur (ura 42/11) buyurmutur.
e ( )fiili, yaplan eye gre anlam kazanr.
Kuranda geen e ( )nin faili Allah ise istedii
eyi yaratt; faili insan ise, ister hayr, ister er
olsun, iini kuralna gre yapt iin sonucunu Allahn
yaratt anlalr. Allah kuralsz i yapmaz. O yle
buyurur:

143
144
145

Rad, 13/27; ura, 42/13.

Al-i mran, 3/101.
Maide, 5/16.

141

KTAP ve TAHRF

.






Rabbin mmin yapsayd yeryzndekilerin hepsi
elbette tamamen mmin olurlard. yle iken,
mmin oluncaya kadar insanlar sen mi
zorlayacaksn? (Yunus 10/99)
e ( )fiiline erde ( )manas verilince bu
anlamlar kaybolur ve Allahn baz kimselerin mmin
olmasn istemedii gibi yanl bir anlam ortaya kar.
Buna rnek verelim:
a- brahim 4 . yet:

Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile
gnderdik ki onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah direneni sapklkta brakr, kabul edeni de
yola getirir. Gl olan O, doru karar veren
Odur. (brahim 14/4)

Tefsir ve
verilmitir:

meallerin

ounda

yete

anlam

Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile

gnderdik ki onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah, dilediini saptrr, dilediini de yola getirir.
Gl olan o, doru karar veren odur.
Bu melde e ( )fiilinin muzarisi olan =
ye kullanlmtr. Ona irde manas verilerek baka
yanllara da yol almtr. Allah dilediini yola
getirecek ve dilediini sapt-racaksa neden eli
gnderir? Bu durumda elinin, o toplumun dili ile
aklama yapmasnn ne anlam olur? Byle anlamsz
bir i doru karar veren Allaha yaktrlr m? Allahn
szne, eliki oluturacak ekilde anlam verilir mi?
=ye fiiline irde anlam verenler, hi
olmazsa ye nn faili olan o zamirini Allah lafzn

142

DORU BLDMZ YANLILAR

gsterir ekilde deil de men =kimi gsterir ekilde

anlasalard yetin i btnl yok olmazd. nk
men ye daki men lafz, zamirin yaknnda; Allah
lafz ise uzandadr. Bu sebeple zamirin Allah lafzn
gstermesi iin karine gerekir. Burada byle bir karine
yoktur. Hi olmazsa yete u anlam vermeliydiler:

Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile

gnderdik ki onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah dileyeni sapklkta brakr, dileyeni de yola
getirir. Gl olan o, doru karar veren odur.
(brahim 14/4)
Bu ekildeki anlam, yetin i btnln salasa
da yetler aras btnl bozar. Daha nce
belirtildii gibi Mslman olmay istemek yetmez; o
istee uygun gayret gerekir. =ye fiiline irde
anlam verilince gayret gsterme gerei kaybolup
gider.
Bu hatay yapanlarn nemli bir ksm itikatta
Maturd mezhebine bal olduklarn sylerler. Hlbuki
mezhebin kurucusu Eb Mansr el-Mturd, brahim
Suresinin 4 . yetini yle tefsir etmitir:

(







.)

Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile

gnderdik ki onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah sapkl ey edeni yani sapklk sebebini
tercih edeni sapklkta brakr, yola gelmeyi ey
edeni yani kendini yola getirecek sebebi tercih
edeni de yola getirir. O, bununla yola gelir...
Maturd yle devam ediyor:

KTAP ve TAHRF

143

.
Bazlar yle dedi: Allah ey edeni dalalette
brakr, ey edeni de yola getirir yeti, Allahn;
yalanlayanlar dalalette brakma, tasdik edenleri
de yola getirme kararn gsterir. Ama Allahn,
dalalet sebebini tercih edeni sapk, yola gelme
sebebini tercih edeni yola gelmi sayma prensibi
sebebiyle doru olan bizim dediimizdir.146
Maturd, brahim 4 . yette geen ya tercih
anlam verirken surenin 3 . ayetini dikkate alm
olmaldr. Ayet yledir:

Dnya hayatn Ahirete tercih edenler, Allahn
yolundan yz evirenler ve o yolda bir erilik
olmasn isteyenler, ite onlar derin bir sapklk
iindedirler.
Ayetin;








blmne Dnya hayatn Ahirete tercih edenler
diye meal veren bizzat Maturddir. nk onun,
burayla ilgili tefsiri yledir:

147
...
Maturd mezhebine gre kulun yapabilecei sadece
kesb yani bir gayret iine girmektir. Neticeyi yaratacak
olan Allahtr. Bir baka ifadeyle kul ksib Allah
hliktir. Kulun yapaca, hidayeti veya dalaleti kesb,
Allahn yapaca da bunlar yaratmaktr.

146

147

Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed el-Maturd, esSemerkand (. 333 h./944 m.) Tevltul-Kurn, Tahkk, Hatice
Boynukaln, ilm kontrol Bekir Topalolu, st. 2006, c. VII, s. 458.
el-Maturd, a.g.e. c. VII, s. 457.

144

DORU BLDMZ YANLILAR

Maturd hicri 333 , miladi 944 ylnda vefat etmitir.

) fiiline var etme manas verip iradeden
(

bahsetmemesi, bu kelimedeki anlam deiikliinin o
tarihten sonra ortaya ktnn delili saylabilir. nk
bu tefsir, kullandmz kaynaklarn en eskilerindendir.
b- Enm 148 ve 149 . yetler:

.



Mrikler diyeceklerdir ki: Eer Allah iimizde
hidayeti yaratsayd ne biz irke derdik ne
atalarmz. Bir eyi haram da klmazdk. Onlardan
ncekiler de azabmz tadncaya kadar byle bir
yalana sarldlar. De ki: Yannzda bununla ilgili
bir bilgi var m ki, karp bize gsteresiniz. Siz
sadece zannnzn peine taklmsnz; siz sadece
atyorsunuz.
De ki, susturucu delil Allahn delilidir; eer
iinizde hidayeti yaratacak olsayd elbette onu
hepinizde yaratrd.

Bu yete yle meal vermitir:

Mrik olanlar elbette diyeceklerdir ki: Eer

Allah dilemi olsa idi biz de irke dmezdik,
babalarmz da. Ve ne de bir eyi haram klardk.
Onlardan
evvelkiler
de
byle
tekzpte
bulunmutu, nihyet azabmz tattlar. De ki:
Sizin yannzda ilimden bir ey var m? Onu bize
karsanza. Siz zandan baka bir eye tbi
olmuyorsunuz ve siz ancak yalan yanl
tahminlerde bulunanlardan baka deilsiniz. De
ki: Hccet-i blia, Allah Telya mahsustur.

KTAP ve TAHRF

Eer o dileseydi
erdirirdi.148

elbette

hepinizi

145
hidyete

Bu mele gre mrikler diyor ki, Eer Allah dilemi

olsa idi biz de irke dmezdik, babalarmz da. e (
)fiiline erde (( manas verilerek Allah, onlarn
bu yalann yle tasdik etmi gsteriliyor: Eer o
dileseydi elbette hepinizi hidyete erdirirdi.
Allah onlar tasdik ediyorsa neden yalanclk,
bilgisizlik, zan ve yanl tahminlerde bulunma ile
suluyor ve yle diyor?

Onlardan
evvelkiler
de
byle
tekzpte
bulunmutu, nihyet azabmz tattlar. De ki:
Sizin yannzda ilimden bir ey var m? Onu bize
karsanza. Siz zandan baka bir eye tbi
olmuyorsunuz ve siz ancak yalan yanl
tahminlerde bulunanlardan baka deilsiniz.
Bu meli, bir de u yet meliyle karlatralm:

Allah ister ki, size ak ak anlatsn; sizi, sizden

ncekilerin yollarna yneltsin ve tvbenizi kabul
etsin... (Nisa 4/26)
Bu yete gre Allah herkesi yola getirmek ister.
Zaten elilerini bunun iin gndermitir. Bir ayette
insanlarn yola gelmesini isteyip dierinde istememesi
) fiiline eyi var etti
olacak ey deildir. Eer (

anlam verilirse hata dzelir ve eliki ortadan kalkar.
) hidayeti var
Buradaki ey hidayet olduu iin (

etti eklinde tercme edilir. O zaman Enm 148 .
yette mriklerin syledii sz u olur:

( )

Allah iimizde hidayeti var etseydi ne biz irke

derdik ne de atalarmz.

Yani Allah, varlklar yaratt gibi iimizde hidayet

de yaratsayd irke dmezdik, demi oluyorlar.
148

mer Nasuhi BLMEN, Kurn- Kerm ve Trke Mel-i lisi,

Ankara 1997.

146

DORU BLDMZ YANLILAR

Hlbuki Allahn byle bir kural olsayd o hidayeti

herkeste yaratrd. O zaman da iman, bir imtihan
vesilesi olmazd. Bu sebeple Enm 149 . yetin meali
yledir:

( )

(



De ki, susturucu delil Allahn delilidir; eer
iinizde hidayeti yaratacak olsayd elbette onu
hepinizde yaratrd.
Mrikler iyi bilirler ki hidayet, insann tercihine
bal olarak yaratlr. Eer kararllk gsterselerdi onlar
da inanrlard. Bu sebeple syledikleri sz yalandr.
yetin ilgili blm yledir:

Onlardan ncekiler de azabmz tadncaya kadar

byle bir yalana sarldlar.149
Allah mrikleri ispata arm ve yle demitir:

De ki; yannzda bir bilgi var m ki, karp bize
gsteresiniz?
Bir bilgileri olmad iin onlar, zanna dayanmakta
ve yanl tahminlerde bulunmaktadrlar. yetin ilgili
blm yledir:

Siz sadece zannnzn peine taklmsnz; siz

sadece atyorsunuz.
Mriklerin benzer iddialar u yette tekrarlanr:

149

Tefsir ve mealler buradaki

fiiline yalanlama anlam
vermiler ama neyin yalanlandn sylememilerdir.
burada
lazm fiildir; ok yalan syleme anlamna gelir. Bu fiil genellikle
harf-i cerri ile mteaddi klnr. Ama harf-i cersiz de mteaddi


olabilir. Nitekim Allah Tel yle buyurur:

KTAP ve TAHRF

147

.




Mrikler dediler ki: Allah iimizde hidayeti
yaratsayd ne biz, ne atalarmz onun dnda bir
eye kul olmaz, onun haram klmad eyi haram
klmazdk. Onlardan ncekiler de yle yaptlar.
Elilere den ak tebliden baka nedir ki?
(Nahl 16/35)
u yetler her eyi izah etmektedir:

Onlara melekleri indirsek, ller kendileriyle
konusa ve her eyi nlerine ysak yine inanacak
deillerdir; Allah ilerinde hidayeti yaratrsa
baka; ama onlarn ou cahillik ediyorlar. te
byle; biz her Peygambere insan ve cin
eytanlarn dman kldk. Biri dierine ssl
szler
fsldar
ki
onu
aldatsn.
Rabbin
engelleseydi bunu yapamazlard; yleyse onlar
iftiralaryla ba baa brak. (Enm 6/111112)

mn edenler; Keke Allah, insanlarn iinde
hidayeti yaratsa da btn insanlar yola getirse
diye hl mit mi besliyorlar? (Rad 13/31)
c- Tekvr 25 - 29 . Ayetler
Allah Tel yle buyurur:

.




.

.


.




.

Bu yetlere u ekilde anlam verilmitir:

148

DORU BLDMZ YANLILAR

O (Kuran), lnetlenmi eytann sz deildir.

Hal byle iken nereye gidiyorsunuz? O, herkes
iin, sizden doru yolda gitmek isteyenler iin bir
ttr. lemlerin Rabbi Allah dilemedike siz
dileyemezsiniz.150 (Tekvir 81/25-29)
Tefsir ve meallerin hemen tamam, kk farklarla
byledir. Buradaki tutarszlk aktr. Allah hem,
Kuran doru yola gelmek isteyenler iin bir ttr
diyerek bizi o yola aracak hem de lemlerin Rabbi
Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. diyecek. O zaman
bu arnn ne anlam kalr. Allahn szleri arasnda
ciddi bir eliki olumaz m? te bu eliki de
ncekiler gibi e ( )fiiline erde (( manas
verilmesinden kaynaklanmtr. e ( )fiiline kendi
manasn yani bir eyi var etme anlam verirsek
ayetlerin meali yle olur:

O (Kurn) lnetlenmi eytann sz deildir.

Byle iken nereye gidiyorsunuz?
O, herkes iin bir ttr,
Sizden doru yola gelme gayreti gsterenler
iin.
Gayret gsterdiiniz eyi, ancak varlklarn
Rabbi Allahn var etmesi ile elde edersiniz.
D- NSAN FLLER
nsann bir eyi elde etmesi, Allahn gerekli artlar
yaratmasna baldr. Allah Tel yle buyurmutur:

Bir ey iin, bunu yarn yaparm deme; Allah
yaparsa yaparm de. (Kehf 18/23-24)

Dnya ilerinde insan, her gayretin

almayabilir. Allah Tel yle buyurmutur:
150

sonucunu

Bu meal Ali ZEK, Hayrettin KARAMAN, brahim Kfi DNMEZ,

Mustafa AIRICI, Sadrettin GM ve Ali TURGUT tarafndan
hazrlanmtr, Ankara 2005.

KTAP ve TAHRF

149

Kim dnyalk isterse orada; istediimiz o kii iin

var ettiimiz kadarn veririz. (sra 17/18-20)
Din konusu yle deildir. nsan, o konudaki
gayretinin sonucunu mutlaka alr. Allah Tel yle
buyurmutur:

Bizim urumuzda cihad edenlere, elbette
yollarmz
gsteririz.
Allah
elbette
gzel
davrananlarla beraberdir. (Ankebt 29/69)
Hidayeti ve dalaleti var eden Allah olduu iin
bunlar, onun bilgisi ve onay dnda meydana gelmez.
Allah Tel yle buyurur:

Allahn izni olmadan hi kimse inanacak deildir.
O, pislii akln kullanmayanlarn stne yar.
(Yunus 10/100)

Allahn
var
ettiinden
bakas
Peygamberimiz yle buyurmutur:

olmaz.

Allahn var ettii olur, var etmedii olmaz.151
Bu hadis, u yetin tefsiridir:

.
Bu bir hatrlatmadr; gayret gsteren, Rabbine
giden yola girer. Gayret gsterdiiniz eyi, sadece
Allahn var etmesiyle elde edersiniz. Allah bilir,
doru karar verir. (nsan 76/2930)
Kurallar Allah koyar, gc ve kuvveti o verir. O,
kurallar koymu ve lleri belirlemitir. Kim bir ey
151

Eb Davd, Edeb 110.

150

DORU BLDMZ YANLILAR

elde etmek isterse llere uygun davranmak

zorundadr. Bunun baka yolu yoktur. Dua ise bir
konudaki
iradeyi
gsterir.
Gerekli
gayreti
gstermeyen, srf dua ile bir ey elde edemez. Allah
Tel yle buyurur:

nsanlardan kimi der ki: Rabbimiz! Bize
vereceini bu dnyada ver! Onun Ahirette bir
pay olmaz. Kimi de der ki:: Rabbimiz! Bize bu
dnyada gzellik ver, Ahirette de gzellik ver. Bizi
o
atein
azabndan
koru!
Bunlara
kazandklarndan bir pay vardr. Allah hesab
abuk grr. (Bakara 200202)

1. eye rade Denemez

rade, Allahn kiiye doutan verdii eydir. Ona
snr konamaz. nsan ku olmak, aslan olmak, kinat
dolamak, dnyann en zengin ve en gl insan
olmak hatta tanr olmak isteyebilir. Ama isteklerinden
ancak bir blmn gerekletirir. Bunlar, kiinin
gc, imknlar ve gayreti ile snrldr.
Tek bana irade ile hibir ey elde edilemez.
Mslman olmay istemekle Mslman olunamayaca
gibi namaz klmay istemekle de namaz klnm olmaz.
Bunlar iin gayret gerekir.
Tek bana Allahn iradesiyle de sonu meydana
gelmez. Allah insanlarn yola gelmesini ister ama onlar
gelmezler. Allah Tel yle buyurur:

KTAP ve TAHRF

151

Allah ister ki, size ak ak anlatsn, size, sizden

ncekilerin yollarn gstersin ve tvbenizi kabul
etsin. Allah bilir, doru karar verir. (Nisa 4/26)

.




Kfir olursanz olun, Allahn size ihtiyac yoktur.
Bununla beraber o, kullarnn kfirliine raz
olmaz. Eer krederseniz sizin iin buna raz
olur. (Zmer 39/7)

Kendilerinden rz olasnz diye size yemin
edeceklerdir siz rz olsanz da Allah o fasklar
topluluundan rz olmaz. (Tevbe 9/96)

Allah kfirleri sevmez.

(Rum 30 / 45 )

Allah zalimleri sevmez . (ra

42 / 40 )
Allah kfirleri ve zalimleri sevmez ama her yer kfir
ve zalimle doludur. Dolaysyla bu yetler gstermi
oluyor ki, Allahn istemedii, raz olmad ve
sevmedii eyler meydana gelebilmektedir. Her ey
gibi bunlar da ancak onun emri ile meydana
geldiinden Allah icap eden gerekli emri verir.

2. e ( )Fiilinin Bana Gelenler

e ( )nin mastar ey ( )dir. Mastar fiilin
k yeri yani tretildii kaynaktr. Bu sebeple mastar
ile fiil arasnda anlam fark olmaz. Fiil, zamana bal
olarak meydana geldii iin tek fark ondaki zaman
unsurudur. ey ( )varlk anlamnda, e ( )de
var etti anlamndadr.
Bir de meet ( )vardr. Meet ( ;)
bandaki mm ve sonundaki yuvarlak te ( )ile mefile
(
)vezninde ey ( )kknden mastar mm
yaplm bir kelimedir. Onun manas da ey, yani

152

DORU BLDMZ YANLILAR

varlktr. Ama bir delile dayanmadan nce ona irade

anlam verilmi sonra ( )fiiline de ayn anlam yklenmitir. Mastar mm esasen mastar deil, mastar
anlamnda isimdir. 1 5 2 nk mastar sema, mastar mm
kyasdir. Sema, dilin yapsnda var olan, kyas de bir
kurala gre tretilendir. Sema, tabii mal, kyas de
sanayi rn gibidir. Kaynak tretilmi olan deil, tabi
olandr. Bu sebeple e ( )ye anlam verirken
meetten hareket edilemez. Ama Arap dili uzmanlar
bu konuda dik duramadklar iin olanlar olmutur.
ey kelimesi Arapada her varlk iin kullanlabilir.
Mastar olarak ey etmek, ey yapmak anlamndadr.
Yaplan fiil ne ise eye o anlam verilir. e ( ) de
ey etti, ey yapt anlamnda yine her fiil iin
kullanlr.
ey yapma sz Trkede asl fiil akla gelmedii
zaman yani skklk annda kullanlr. Arapada durum
farkldr.
Skklktan
deil,
szn
sylendii
balamdaki bir anlam ifade etsin diye kullanlr. Bu
sebeple kelimeye, balamna gre anlam vermek
gerekir.
Lgat ilmi nakl bir ilimdir ve rivyet ilimleriyle ilgili
genel kurallara tabidir. Tpk hadis ilminde olduu gibi
lgat ilminde de yaplan rivyetler sahih, hasen, zayf
ve mevz yani uydurma ksmlarna ayrlr. 1 5 3 Szlkte
bir kelimeye bir anlam ykleyen lgat alimi bunu
ispatlamak zorundadr. Kurnda geen kelimeler iin
en gvenilir kaynak yine Kurndr. Sonra sahih
hadisler, sonra Cahiliye iiri gelir. Kurnda geen (
)ey kelimeleri, olmu veya olacak bir varlk
anlamndadr; bu sebeple ( )ye sadece var etti
anlam vermek gerekir.
Ska kullanlan inallah ( ) sz Allah
yaparsa anlamndadr. Onun yerine Allah isterse
152
153

Muhammed Sad sbir, Bilal Cneyd, a.g.e, s. 945.

Bu tespit, Musa ALAKa aittir. Meetin irade anlamnda
olduunu savunmasna ramen, yapt aratrmalarla bu
almann olgunlamasna nemli katk salamtr.

KTAP ve TAHRF

153

diye anlam vermek yanl olmaz. nk syleyenin

zihninde Allah isteyip yaparsa anlam vardr.
Var olan her ey, bir iradeye dayand iin meiete
irade anlam verilebilmitir. Balangta fazla fark
edilemeyen
bu
anlam
kaymas
yetler
aras
btnln bozulmasna, zihinlerin karmasna ve
iinden klmaz kelam problemlerinin domasna yol
amtr.

Ragp el-sfahn (. 425 h.) Mfredatnda

Kelamclarn ouna gre meet, irade gibidir; ayn
anlamdadr.
dedikten
sonra
onlarn
dayand
herhangi bir delilden bahsetmez. Ama ey e, var
etme anlam veren az sayda kelamcnn dayand ok
delilden sz eder.
Ragp el-sfahannin ifadeleri yledir:
ey bilinebilen ve kendinden haber verilebilen
varlk, diye ifade edilir. Kelamclarn ouna gre
ortak isimdir. nk Allah iin de bakas iin de
kullanlabilir. Mevcuda dendii gibi maduma (yok
olana) da ey denir.

Baz kelamclara gre de ey, var olandan ibarettir.

Asl nin mastardr. Allahn nitelii olarak
sylenirse ism-i fil (
=var eden), dierleri olursa
ismi-i meful ( =var olmu) anlamnda olur.

= De ki, Allah her eyin

yaratcsdr. 1 5 4 )Rad 13/16) yetinde ey ikinci
anlamdadr. Zaten genelde ikinci anlam kastedilir,
birincisi pek kast edilmez.
= De ki, hangi eyin ahitlii daha byktr. (6 Enam 9)
yetinde ise ey ismi fail anlamndadr; tpk,
= Yaratanlarn en gzeli ne ycedir.
(Mminun 23/14) ayetindeki yaratc kelimesi gibidir.
Kelamclarn ouna gre meet irade gibidir; ayn
anlamdadr.
Onlardan bazsna gre de meet, rfte bazen irade
yerinde kullanlsa da aslnda bir eyi var etmek (
154

Bu ayet, var olmayana ey denemeyeceinin delilidir.

154

DORU BLDMZ YANLILAR

)ve elde etmek ( ) anlamndadr.

Allahn meeti = bir eyi var etmesi,
insann meeti ise = bir eyi elde
etmesidir. Allahn meieti, bir eyin var olmasn
zorunlu klar. Bundan dolay (
) Allahn var ettii olur, var etmedii de olmaz
buyrulmutur. Allahn iradesi ise irade ettii eyin
olmasn zorunlu klmaz. Grmez misin Allah Tel
yle buyurmutur:{
= }Allah size kolaylk ister, zorluk istemez.
(Bakara 2/185){ } Allah kullarna
zulm istemez. (Mmin 40/41) Buna ramen insanlar
arasnda skntlarn ve zulmn eksik olmad
malumdur.
Bunlar dediler ki, irade ile meet arasndaki bir fark
da udur: Allahn iradesi olmadan insann iradesi
olabilir. nk insan lmek istemez ama Allah onun
lmn ister. Fakat Allahn meeti olmadan insann
meieti olamaz. nk{ }
Allah var etmeden siz var edemezsiniz. (nsan 76/30)
buyrulmutur. Rivayete gre (
=)Sizden doru olmaya abalayan iin (Tekvir
81/28) yeti inince kfirler; bize braklm,
abalarsak doru oluruz, yoksa olmayz dediler. Bunun
zerine Allah u ayeti indirmitir:

.

Allah var etmeden siz bir eyi elde edemezsiniz.
(Tekvir 81/29)
Onlardan kimi de yle dedi: Btn iler ve bizim
fiillerimiz Allahn meeti ile olmasayd insanlar her
ii, onun meietine balama konusunda birlemezlerdi.
u yetler bunu gsterir:

nallah beni sabredenlerden bulacaksn. (Safft
37/102)

155

KTAP ve TAHRF

nallah beni sabrl bulacaksn. (Kehf 18/69)

nallah Allah onu size getirecektir. (Hud 11/33)

nallah
12/99)

gven

iinde

Msra

girin.

(Yusuf

De ki, kendime bir faydam olmaz. Zararm da

olmaz; Allah var etmi baka. (Araf 7/188)

Bizim o inanca dnmemiz olacak ey deil, Allah

var etmi baka. (Araf 7/89)

.



.

Sakn bir ey iin, Bunu yarn yaparm deme;
Allah var ederse de. (Kehf 18/23-24)
Muhammed b. Yakub el-Frzbd (. 817 / 1415 )
Besirinde el-Mfredtn ibresini aynen naklettii
halde Kmsunda farkl davranmtr. Orada hibir
delile dayanmadan meet ( )e irade anlam
vermi, ey kelimesinin anlamn dahi yazmamtr.
bn Manzur ( 630 h.- 711 ) da Lisanul-Arab adl
szlnde meet ( )e irade anlam vermitir.
Onun ifadesi yledir:

.


:
:

Sonra bu anlam u hadisle ispatlamaya almtr:

bn Manzura gre hadise yle anlam verilmelidir:

156

DORU BLDMZ YANLILAR

Nebiye bir Yahudi geldi Siz adakta bulunuyor ve

ortak kouyorsunuz, Allah diledi ve
ben diledim, diyorsunuz dedi. Bunun zerine Nebi,
= Allah diledi sonra ben diledim,
demelerini emretti.
bn Manzur yle devam etmektedir:
irade anlamndadr.
= eyi irade ettim, demek olur. Nebi;
ile szlerini ayrd. nk
vav tertip deil cem ifade eder. Smme ise
cem ve tertip ifade eder. Vav ile ifade edilince Allah
ile kendini meiette birletirmi, smme ile ifade
edilince de Allahn meietini kendi meietinin nne
alm olur.

Bilindii gibi Allahn balamayaca tek gnah

irktir. Byle bir konuda Allahn Peygamberi hata
yapacak da bir Yahudi onu uyaracak. Byle bir ey asla
kabul edilemez. Bunu bir kenara braksak dahi bn
Manzurun szlerinde ciddi tutarszlklar grrz.
1. Meiet, irade manasna ise sz,
Allah istedi ben de istedim demek olur. Allahn
iradesi Kurndan renilecei iin bu sz, Allahn
istedii gibi olma arzusunu gsterir. Zaten
Mslmandan beklenen budur. Peygamberimiz ve
Mslmanlar Allahn iradesine ters bir irade
ortaya koyduklarnda yle uyarlmlard:

Yeryznde dmann ezmedike bir elinin

esirler almas doru olmaz. Siz geici dnyay
istiyorsunuz. Hlbuki Allah br dnyay istiyor.
Allah gldr, hakmdir. (Enfal 8/67)
Meet kelimesine doru olarak var etme anlam
verildii zaman ( ) sz, Allah var etti,
ben de var ettim eklinde anlalabilir. Bu da Allah ile
yaratma yarna girmek olur ki, irktir. Mslmann

KTAP ve TAHRF

157

byle bir anlama ekilebilecek sz sylemesi elbette

uygun olmaz.
2.

Peygamberimizin emrettii sylenen

szne, Allah istedi sonra ben istedim
eklinde anlam verilemez. Allahn istei, onun
emir ve yasaklarndan renildiinden szn
anlam; Allah emretti, ben yaptm eklindedir. Bu
da meietin doru anlamdr.

Ele ald her bir kelimenin btn kullanmlarn

dikkate alarak anlam farklarn titiz bir ekilde
gsteren bn Manzur, bu titizliini ey kelimesinde
bozmu, ona nce irade anlam vermi sonra da
= ey malumdur ifadesiyle zihin
karkl meydana getirmitir. ey malumdur
derken kendi verdii irade anlamn m, yoksa herkesin
bildii ey anlamn m kast ettii ak deildir.
Murtaz ez-Zebd (. 1205 / 1790 ) Tcl-ars ta
meet ile ilgili olarak yle demitir:
Kkleri farkl olsa da kelamclarn ou meet ile
irade arasnda fark grmezler. nk meet szlkte
var etme, irade ise istektir. eyhimiz (Fruzabadi)
Kutbur-Razi den
naklederek
buna
iarette
bulunmutur. Buras onun, genilemesine anlatlaca
yer deildir. 1 5 5

Tcl-ars , deerli bir szlktr. Onun yazar ezZebdye sormak gerekmez mi, meet kelimesinde
ortaya
kan
anlam
kaymasn
szlnde
anlatmayacaksa nerede anlatacaktr.
Btn bunlar, yaplan hatalara, lgat limlerinin de
destek verdiini gstermektedir.

155

ez-Zebd, Tcl-ars min cevhiril-Kms, ( ) maddesi.