ARAP DILINDE FIILLER

Hazrlayan Hasan AKDA

Tekin Kitabevi Trkoca sok. No: 4 Uzunbedesten-KONYA

NSZ Bata Kur'an- Kerim ve hadis-i erifler olmak zere, ana kaynal< tekil eden dini eserlerin Arapa ile yazlmas, balangtan beri mslmanlar tarafndan bu dilin renilmesini bir zaruret faline getirmitir Son zamanlarda devletimiz ile Arap devletleri arasnda balayan ve giJn getike de gelien ilikiler, bu dilin renilmesine aktel bir nem kazandrmtr yle ki, eskiden yalnz dini tedri sat yapan okullar bu dil ile ilgilenmek ihtiyac duyuyorlard. imdi ise -devletlerimiz aras ilikilerden olacak-baka meslek sahiplerinin de bu dile ilgi duymaya baladn duyuyor ve gryoruz. Doktorlar, mhendisler, teknisyen ler, sanayiciler v.s. gibi... Eskiden Arapann renilmesi iin birok eser yazlmsa da, bu eserlerin dilinden anlayanlarn yok denecek kadar azalmas, yenilerinin hazrlanmasn gerekli klmtr. te biz- bir balang da olsa- konusunda bir boluu doldura ca umuduyla bu mtevaz eseri hazrlam ve bu dili renmek isteyenlere sunmu bulunuyoruz. Bu kitapta: nce fiiller hakknda genel bilgi verilmi, sonra bina bablan diye bilinen fiilden fiil yapma usulleri genie izah edilmi ve bu bablarn (ekillerin) harf saylarna gre gruplamalan yaplmtr sim de olsalar, fiillerle yakn ilikilerin den dolay bu ekillerin mastarlarna da temas edilmitir Bablardan sonra, emsile-i muhtelife diye bilinen, 24 siaya fiil ekimleri hakknda -teferruata kamakszn- bilgi verilmi, bununla beraber lzumlu yer lerde gerekli aklamalar yaplmtr Fiillerin kendi aralarnda, zamanlarna gre ekimlerinden- uzatmaktan kanld iin- sarf- nazar edilmitir. Zaten malm mehul, illetli fiiller, i'll ibdal gibi, fiillerle ilgili dier bilgiler konuyla ilgili her kitapta fazlasyla bulunduu ve burada bir tekrar nitelii tayacandan, yer verilmemitir Naks fiiller, balama ve yaklama fiilleri de Arap dilinde EDATLAR adl kitabmzda ilendii iin bu kitapta yer almamtr Arap Dilinde EDATLAR kitabnn sonunda, karlkl Trke-Arapa fiil ekimlerine daha bir takm ilaveler de yaplarak buraya aktarlmas uygun grl mtr Btn bunlan yaparken, klasik kitaplardaki bilgileri aynen tekrar etmenin kitap saysn artrmaktan baka bir yaran olmayaca inancmzdan hareket ederek, bu konuda da bir yenilik getirme gayreti gstermeye altmz okuyu cularmz greceklerdir Takdir onlara aittir, tevfik de Allah'tandr 25 .4 . 1984 Hasan AKDA

FIILLER

Fiiller, cmleleri tekil eden kelime trlerinden biridir. Fiiller, cmlelerin temel talar saylrlar. nk cmlelerin dier unsarlar olan isimler, edatlar, cmle iinde fiillere gre yerlerini alr ve ekillenirler. Bununla beraber fiilleri yapan isimler (failler) de cmledeki rollerine gre fiillerin atlarnda deiiklik yaparlar. te biz burada fiillerde meydana gelen, szn ettiimiz bu deiiklikler zerinde duracak, fiillerin yaln (mcerred) ilaveli (mezid) ekillerini incelemeye alaca z. Baka bir ifadeyle fiilden fiil yapma yollarn greceiz. Bununla beraber -ksa da olsa- fiillerle ilgilerinden dolay mastar v.s. gibi isimlere de temas ederek fiilden isim yapma yollanna da iaret edeceiz. Arapada Fiillerin zellikleri: Arapada fiiller, yaln (mcerred) ilaveli (mezid) diye ikiye ayflr. Yaln fiiller genellikle harfli, ok az da drt farflidir. harfli olanlanna slsi mcerred, drt harfli olanlanna da rbi mcerred denir. Trkede emir kipleri fiillere esas tekil ettii halde, Arapada mazi fiiller esas kabul edilmitir. Mastarlar esas kabul edenler de vardr. Dilimizde fiillerin ana kkleri yani, emir kipleri esas alnarak bu kklerin sonuna fiilleri ekmek veya deiik anlatm ekilleri kazandrmak iin baz ekler ilave edilir. Bu kkler sz iinde aynlklann korur, deiiklie uramazlar. Yerine gre deiiklie urayan yalnz sondaki eklerdir. Onun iin Trkeye; son ekle meli veya bitiimli dil denir. Arapada ise fiiller, ba tarafa, ortaya veya sona baz harfler ilave edilerek ekilir veya deiik anlatm ekilleri kazandnlr. Bu ekim ve ilavelerde fiillerin kk harfleri kaybolmaz, yalnz bu harflerin yerleri ve harekeleri deiiklie urar. te bu ekilde fiiller krlarak, bklerek ekildii iin Arapaya; bkml veya ekimi (sarf) dil denmitir. Aadaki misl bu durumu izah eder. ( LT = ) Yaz-d. ( = ) : Yaz-ar. ( L;^^ = ) : Yaz-mak. ( Ljl" = ) Yaz--c. ( = ) ' Yaz-l-m. Grld gibi, bu ekimin Arapasnda ana madde ( Li' ), Trkesinde de (Yaz)dr. ( LiT ) yap lan ilavelerle trl ekillere girdii halde, (yaz) yaplan ilavelerden etkilenmeksizin olduu gibi kalmaktadr. Bununla beraber biz, daha nce de belirtiimiz gibi, bu tr fiillerin ekimlerinden ziyade bunlann ana kkleri ve kklere deiik anlatm ekilleri kazandrmak iin yaplan ilaveler zerinde duracaz. Baka bir deyile fillerin geili (mteaddi) geisiz (lazm) dnl (mutavaat) v.s. hallerini gre ceiz. Yukarda, Arapada fiil kklerinin bir ekli hari dierlerinin harfli oldu unu sylemitik. Bilindii gibi bu dilde sesli harflerin yerini bir takm harekeler tutar. Btn harfli fiillerin, yaplan aratrmalar sonucu, yaplannn alt okunu 4

eklini gemedii grlm ve tesbit edilmitir. ( 'JM ) maddesi esas alnarak sz geen bu fiillerin okunu ekillerine gre vezn (l) ad altnda bir takm kalplar konmu, bu kalplarn her birine de (bab) denmitir. imdi srayla bu kalplan grp sonra izahlanna geelim. harfli yaln (mcerred) fiillerin okunu ekilleri: ^
> '
" " ,

, ,

, , .

Bundan byle biz, bu ekilleri sralanlanna gre 1. bab, 2. bab v.s. diye tantacaz. harfli fiillerin saylan ne olursa olsun, okunu ekilleri bu alt bab dna kmaz. Yani; harfli her hangi bir fiil yukandaki ekillerden biri gibi okunur, bunlar dnda hareke alamaz. Bu bablarn harekeleri: Grld gibi bu bablarn mazilerinde birinci harfler ile sonuncular hep (stnl) harekeleri babdan baba deien yalnz orta harfler dir. Bu harfler ilk nde (stn) drdncde (esire) beincide (tre) altncda da (esire)lidir. Muzari'lerde de dier harflerin harekeleri ayn olduu halde deien, biraz nce mazilerde orta harf dediimiz harftir. Bu harf, birincide tre, ikincide (esire) ve drdncde (stn) beincide (tre), altncda da (esire)lidir. O halde mazilerinde orta harfi (stnl) olan fiillerin muzariMerinde bu harf, ekilde okunabilir. Mazilerinde orta harfi (esire)li olan fiillerin muzari'lerinde bu harf, iki ekilde okunabilir. Mazilerinde orta harf (treii) olan fiillerin muzari'lerinde bu harf;, yalnz (treii) okunabilir sonucuna vannz. Bu bablann baz zellikleri: Bu bablann en ilek olan bihncisidir. Yani; harfli fiillerin ou bu ekilde hareke alr. En az kullanlan da altnc babdr. O halde yukandaki sralama gelii gzel olmayp kullanlanna gredir. Yukanda sz edilen ( JJ ) maddesi esas alnarak harfli fiillerin birinci harfine fiilin (fa)s, ikinci harfine fiilin (ayn), nc harfine de fiilin (lm) denmitir. Mesel: ( Ji ) debirinci harf fiilin (fa)s, ikinci harf fiilin (ayn), nc harf de fiilin (lm)dr denir. [ltekil J^j-i'd^'jt.ij'^-^J^fiilleri hari, j ^ - J ^ - t . " - * ] ) harflerinden birinin orta veya son harfini etmesi, nc babn zelliklerindendir. i ^ JJ . ^ _+ gibi. Bununla bera ber sz geen harfleri tayan her fiil, bu babdan gelir diye de bir kaide yoktur. ^ileklik bakmndan birinci bab ile ikinci bab birbirlerine o kadar yakndr ki.

yalnz

birinci

babdan ^

kullanlan; gibi, yalnz ikinci S'*^'' 'JA> ) eklinde '^y^ ) eklinde

3^ 3 ^ . ^ -ij^. J^^ cP-'-^ babdan kullanlan; LJJ-S-Ljlr-a. bu bablann mehur fiillerini istisna ettikten sonra mazileri ( balayan fiillerin muzari'lerinde ( ) veya (

okuma serbestisi var denebilir. Bu tr fiillerin okluu bu kanati kuvvetlendir mektedir. Misller ^ - r - ^ - y - ^ . ^ - r v ^ - y ^

(1) nc babn mazisi de ( ^ ) eklinde ise de ayn zellie sahip olduundan bu ikisiyle kantnimaz. Beinci babdan gelen fiiller dndakiler genellikle geili (mteaddi) bazan da geisiz (lzm) olduklan halde, beinci babdan gelen fiiller devaml geisiz olurlar. Geililik, geisizlik konusu ileride tekrar ele alnacaktr. Birden fazla babdan gelebilen bir fiilin babna gre mans da deiebilir. f J j -r Akt. C^j-r ~ Kapatt. J ^ - ^ ' J > * : " ^^'^^ y^P"^j*- 'J:= : Zayflad lzlat, gibi. Bu''durumda mans deimeyenler de vardr. o'du. gibi... ^S__ '
-h'^-i'J>-'=

'Ji:,=

'

Kk dt, perian y^. = : Dzeltti, slah etti,

Bunun yan sra baz fiillerin sonlarna gelen cer harfleriyle de manalan deiebilir. = : Ondan kat. = Ona s nd. Ae. L i - j : Onu terketti. v f j = : Onu sevdi. 4 J | v f j = : Ona yalvard, istedi. y-^ = : Ondan korktu, aciz kald. ^ = Sustu, gibi.. Baz fiiller de ayn zamanda hem geili gem geisiz kullanlabildikleri iin manlar deiebilir. . ' j l i l l j = : Mal artt. 'Jli\ ; Ali mal artrd. JiUi = : Kart. Lj.LiSOl ciSUi = : Kitab hare keledim. l'jJI '^dL = Kan dkld. ' ^ 'jtL> = : Ali kan dkt, gibi...

 Harfli Fiillerin Alt Baba Taksimi. harfli fiillerin yukandaki bablann hangisinden geldiini bilmek, lgat kitaplanna mracaat veya bir bilenden iitmekle mmkndr. Bununla beraber bu hususta baz kolaylklar salanmtr. yle ki: 1 harfli fiiller, illet harfleri diye bilinen; [j j'] harflerinin, bu fiillerin harflerinden birini tekil etmesi halinde fiiller, yukandaki bablarda u ekilde yerlerini alrlar. a){ S ) Fiilin orta veya son harfini tekil ediyor, ikinci harf de stn ise fiil, devaml ikinci babdandr. ^ , . ^ . . gibi th^ fiillerinin asl [j^ - ^.\ eklindedir, dolaysyla orta harfleri (stndr.) b) ( j ) fiilin orta veya son harfini tekil ediyorsa fiil, devaml birinci babdan [ j ^ -

dr. gibi. Bu fiillerin mazilerinde grlen eliflerin asl ^i-jjfr _jji._'J^ eklinde ( j ) dur. c) ( j ) Fiilin birinci harfini tekil ediyorsa fiil, genellikle ikinci babdandr.

2 Son iki harfi bir cinsten olan geili (mteaddi) fiiller, ounlukla birinci a b d a n d r .

l,!^.. "sj^^'j^. gibi3 Son iki harfi bir cinsten olan geisiz (lzm) fiiller, genellikle ikinci babdandr. li-,'^-*^. -Jj^. 9ibi.. 4 Sabit (kalc) sfat ve ahlkla ilgili fiiller, beinci babdan gelir. - : yi oldu ' ^ - : irkin oldu. = : Gzel oldu. '^'J$ - : Cmert oldu, gibi.. 5 Bir i bildiren fiiller, genellikle mazileri J** eklinde (stn) olan bablardan gelir. J- = : Girdi. = : kt. = : Dkt. J = : ndi ^j>: = : Yaralad, gibi... 6 Geici bir durum bildiren fiiller, genellikle mzileh Jf* eklinde (esire) olan bablardan gelir. Cv* ~ Sevindi. Oj> = : zld. : Sand. C-^ ~ ' ^^^^ 9'b'- Harfli Fililerin Mastarlar: harfti fiillerin mastarlar, dier fiillerin mastarlan gibi dzenli deildir. Gehellikle u ller iinde gelir.

- Ikf^ -

Bunlardan birinci 3*^ mastar eklinin fiilleri, genellikle geili, son 3 jii mastar eklinin fiilleri, genellikle geisizdir, (i) Yukanda harfli fiillerin ok kullanlan mastar ekillen verildi. Bu kalplann saylanr krka karanlar da vardr. harfli fiillerin mastarlarnn kesin ekillerini bulabilmek iin; daha nce bablar ilenirken de iaret edildii gibi, lgat kitaplarna bakmak veya bir bilenden sormak gerekir. Bununla beraber orada olduu gibi, bu konuda da baz kolaylklar getirilmitir. Anlamlarnda yaknlk olan fiillerin mastarlarnn, yukarda gsterilen k a I p I a r d a n j i _ o'i^ _ 3ii - 3 ^ - jyii - Jii - JUi - 3j> - 3 * ^ - 3 j * ^ birinin lsnde geldii grlmtr. Bunlan yle sralayabilihz. 1 Dayatmak, diretmek anlam ifade eden fiillerin mastarlar; Jli eklinde gelir. (_^l_,cI= : Dayatmak, diretmek, ' j j i , UUI = : Kamak. ^ , L^Lar =: Serkelik etmek, gibi... 2^ Hareket, arpma deprenme anlam ifade eden fiillerin mastartan; eklinde gelir. JU- ^'C^y: = : Gezmek. J*,L*it= Kaynamak. j^,L'ljiJ= Sekmek. ' j t o - , U - = : arpmak, gibi... , , 3 Hastalk anlam ifade eden fiillerin mastarlan; J'** ek linde ^qelir. 3*---'^'**-= ksrmek. jlS ^ I j l j j = = Ba armak. ^J -, C>LSj ; Nezle olmak, gibi... 4Sesle ilgili fiillerin mastarlan; [3e_3^] ekillerinden birinde veya ikisinde de gelir. , v-*^'" U , Cjj = j i : , lUJ , i L * ; = Karga tmek. C - ^ " ^ ' - ^ = : Barmak. 3 ^ ^ S L ^ : At kinemek, j l _ IJ = : nlemek. jYj Yjy) = : Arslan kkremek, gibi... 5 Yrmekle ilgili fiillerin mastarlan: eklinde gelir. 3>jT.'iL>j = : Gp gitmek, ji-j l u j = : Deve j > hzl yrmek. 3-*^ = (j - U - j = : Deve yava yrmek, gibi. 6 Sanat ve meslekle ilgili fiillerin mastarlan; 'iJUi eklinde gelir. ^ U ^ - * t L - ^ = Ziynet eyalar (kuyumculuk) yapmak. iJU-_i-i5'> : Dokumak. ^ j j - ' ^ ^ G j " Ekin jkJ-,SjUJ : Marangozluk yapmak =: ^ i j l ^ = Ticaret yapmak, gibi... m ekmek. Dikmek.

. Fiil, yukarda sz edilen manlardan birini ifade etmiyorsa mastar, u ekillerin birinden gelir. ^ _ ^ _ ^ j j j _ ' i j i j _ 'ijljo yle ki: 1 Besinci babdan gelen f i i l l e r i n m a s t a r l a r ; [i)^,i)L*i] eklinde gelir.
.jju^. ^.4jjjtf. .^Ajiji. gibi..

lsnde olan geisiz fiillerin mastarlan; ^ gelir. ^ T'>^ . >''^J^ gibi.... 3 Mazileri Jji lsnde olan geisiz fiillerin mastarlan; 'jj>i eklinde geiir ' j ^ - '^^ . P - Suli . gibi... 4 Mazileri ' ^ ^ ' ^ ] lsnde olan geili fiillerin mastarlan;

2 Mazileri -jiS llj eklinde

Btn bu kolaylklara ramen bir fiilin birden fazla matan bulunabileceinden, yine bu konuda da son sz lgat kitaplarnndr. farfli fiillerin mastarlann gemeden nce, bir de isimlerden bazlarnn sonuna eddeli bir (va) ile bir yuvarlak (ta) getirilerek (yapma mastar) yaplr. ' j U y i V i ^ U ^ I = nsanlk. ^ ^ 1 ^ J O I - Nicelik OjJJj^jljljJj = Dmanlk, 'j^'i] ^ J.^-ajSfI = stnlk, misllerinde grld gibi... LAVEL (MEZD) FLLER Daha nce de belirttiimiz gibi, bu bahiste harfli fiillere yaplan ilaveler ortaya kan fiil ekillerini yani; fiilden fiil yapma usullerini greceiz. Bu fiil kalplarn harf saylanna gre gruplara ayrarak; bir harf ilave edilenleri , iki harf ilave edilenleri be, harf ilave edilenleri drt bab halinde incelemeye alaca z. harfli fiillerin bablann tantrken, birinci bab, ikinci bab v.s. diye tanttmz halde, ilaveli fiillerin mastarlan dzenli olduundan, bu fiillerin bablann, mastarlanyle tantacaz. imdi srayla bu fiillerin bablann grelim. Bir Harf lave Edilen Fiiller: harfli fiillere bir harf ilave edilerek, fiil ekli elde edilir. Bu ekiller de unlardr.

i;i>j _ '^jj _ '^p = VUj -

-S^] A

Bu ekillerde de grld gibi, harfli ( J*i ) lsne, birincide ba tarafa bir hemze ilave edilerek ( JM] ) ikincide orta harf eddelenerek, ncde birinci harf ile orta harf arasna bir elif getirile rek, . ekilleri ortaya kmtr. Muzari'lerde ( - i ) lehn (tre) li olduu grlyor. Drt harfli fiillerin muzari'lerinin birinci harfleri devaml (tre)lidir. harfli fiillerin muzari'lerinin birinci harflerinin devaml (stn)l oldu unu daha nce grmtk. Bundan sonra greceimiz be, alt harfli fiillerin muzari'lerinin birirci harflerinin de devaml (stn)l olduunu greceiz. harfli fiille>de orta harf dediimii. (ayn)larn harekeleri mazilerde, muzari'lerde babdan baba deitii halde bu harf, konumuz olan bu bablann mazilerinde devaml (stn)l, muzari'lerinde ise devaml (esire)lidir. Mastarlara gelince, her babn kendisine zg bir ekli vardr. Bu konu daha sonra yeniden ele alnacaktr. Bu bablardan gelen fiillerin a n l a m l a r : harfli fiillerin harfleri artnlarak, niin bu ekillere sokuluyor? imdi de konumuzla ilgili bilgileri gzden geirerek, bu soruya cevap vermeye alalm. 1 'JlA\ bab: harfli fiiller bu baba, genellikle geili yapmak iin getirilir. Yani, bir fiil harfli iken geisiz ise, bu baba gelince geili olur; bir meful alr. ayet geili ise; bir meful alyorsa, bu baba gelince bir kat daha geili olur; iki meful alr. harfli iken iki meful alyorsa bu baba gelince bir meful daha alr. Metullerin says e kar. 'Jjj^j>- - : Ali kt. UiC-? J i . ^ j > l =: Ali, Sadk' kard. JU-j =: Ali, bir mektup yazd. AJLLj liiL. =: Ai, Sadk'a bir mektup yazdrd. Uw.-i> j l i l ^ |J. = : Ali, haberi doru bildi. L^:fl?^l jL^ ^ = : Ali, Sadk'a haberi doru bildirdi, gibi. O halde, harfli iken bir fiilin anlam (at) ise, bu baba gelince (atrd) (geldi) ise, (getirdi), (grd) ise, (gsterdi) oluyor. Bu babn asl grevi bu olmakla beraber u anlamlarda da kullanlabilir. a) Bir eye girmek, erimek anlamnda. J>jJI jvllal =: Adam sabaha girdi, eriti. =: Adam akama girdi, eriti. \'.nA = : Ekin hasat zama nna eriti, gibi.. Bu ekilde baz isimler fiilletirilerek; l i ! ^ ' = ''"^k. t i j i = : rak'a girdi. = : Hicaz. jk*. =: Hicaz'a girdi. 'yj^] - : Bat. Vv^^^ Batya eriti, denir. b) Bulmak anlamnda. '-.\Vr.\ = : Adam byk buldum. 3>-jJI o l u - = : Adam vgye deer buldum. 31*31 o ^ = i byk buldum, gibi... c) Olmak anlamnda. jLi] - : Kurak, kra yer. o ^ = : Yer kra oldu. ' i l ^ l i l = : Sr. 3 ^ ^ ' - ^^^'^ ^^""^ sahibi oldu. =: Hurma. 34^)1 >c ^^^"^ hurma sahibi oldu, gibi... 10

d) ArzetmeK, sunma, maruz brakma anlamnda, '-li ^ ^ ^ 1 ^U =: Adam evini sata arzetti. ^ ^ ^ 1 J ^ j =: Adam kendini lme maruz brakt, gibi... e) Giderme, izale etme anlamnda, J^jJI c l S U i U ; Adamn ikayetini giderdim.. ^ j i l ^J^^ = : Hastann ifas gitti, gibi.. Bununla beraber lleriyle ayn anlamda kullanlanlan da vardr* 'i^^^ = Uil = : Sndrd. J^j = 3 * j = : Dkt. = ^ j l = : Farz k l d . r =^'j =: K o r k u t t u . Of j = ^ ' i = : taat etti. ' zinden gitti, terkisine ald. 1^ ='^^ =: rtt, brd. L j j - = L.J.J = : Kanburlat!, gibi... IVlisller: Lij = :' D u r d u . Liij = : Durdurdu. j: = ndi. JjJ = : n d i r d i . Sustu. ci;U,. = : Susturdu. = Geldi. = : Getirdi. L i ' i = : Gitti. L i ' j ) = : Giderdi. = : Otur du. ' ^ =: Oturttu. "^r* -.Duydu. ^ 1 = : Du yurdu. = : Korktu. LiU.) = : Korkuttu. o U = : ld. C).)=: ldrd. C j = : Dt. ^ cl Drd. Anlad. r P ' = : Anlatt. '^.= : Uzaklat. ^' : Uzaklatrd. ^L-^Kayboldu, = : Kaybetti. LS = : Grd. : Gsterdi. " ^ ^ ^ : Gld. 'd>^=: Gldrd. c^'= : Alad. =: Alatt. L , = : Dt. JaL = : Drd. ~' Uyudu. = Uyuttu. = : Kzd. L ^ l ^ j =::: Kzdrd. Hatrlatma: Her harfli fiil, bu baba getirilir diye bir kaide yoktur. Kald ki baz fiillerin;

gibi harflileri kullanlmaz. Bu durum, ya llerinin tamamen terkedilmesinden veya ayn anlamda kullanlmasndan ileri gelmekte veya bulunsa da baka an lamda kullanlmasndan ileri gelmektedir. 11

Bazan da bu babn fiilleri ile harflileri arasnda anlam bakmndan irtibat kesilebilir. v'v-*' ~- Vurdu. v * ^ ' = geti, boykot etti. ^yf'j. =: Arzetti. tr^J*' - Yz evirdi. jij Vadetti, sz verdi. J-j : Tehdit etti. =: Karlad, rastlad. -' Att. =: Ald. j>1 =: Cezalandrd. jiEmretti. y\ = : Dant. =-.Gvendi, emin oldu. '^ ^1 nand, iman etti. ^ =: BakS. j]aJ =: Erteledi. ~ ' Yakt. Diretti. Ir^ Balad. = ". Israr etti. ^l3=: Dnd. C' = : Mkfatlandrd. =: Bkt. J l =: vd. j U . =; Yaklat. =: Helak etti, gibi.. 2 ( ^-sfij ) bab: Birincisi gibi bu baba da harfli fiiller genellikle geili yapmak iin getirilir. cisl, - : Ali s u s t u . j ^ 'Js-cS^ =: Ali, Bekir'i susturdu. 'J}. [j^j = : Ali durdu.lJjU,^Jj;;_^j-: Ali, Sadk' durdurdu, gibi. Bu babn da asl bu grevi olmakla beraber, u anlamlarda da kullanld olur: a) okluk ve sertlik ifade eder. J l l l cjj =: pi kestim, para para ettim. okluk fiillerde olabilir. ilkiOl ^ Lip? = : Ali, Kbeyi (ok) tavaf etti. Failde olabilir. J^y\ = : Develer (oka) ldler. Mefulde olabilir. <r>\^^\ L i . = : ok kaplar kilitledim, gibi. Szn ettiimiz (okluk) ve (sert lik), bu babn her fiilinde ak olmayabilir. b) harflilerinin ifade ettii anlamn mefulne isnadna yarar. Ayi" = : Onun kfrne hkmettim. i o ' j ' = : Onun yalanc olduuna hkmettim. i u i j t ^ = : Onun doruluuna hkmettim, gibi... c) Bir iin olu zamann ifade etmeye yarar. iSvl? = : Ona sabah leyin gittik, ll-> = : Ona akamleyin gittik. I j / ^ = na seher vakti gittik, gibi.. d) Bir yere varmay erimeyi ifade etmeye yarar. O yerin ismi fiilletirilerek; = : Bat. Lj, = : Batya vard, eriti. 'j'^^ = ' Dou =: Douya vard, eriti, denir. e) Giderme, izale etme anlam ifade eder. ^l =: pn kabuunu soydum. > / J I L i ^ = : Yarann kabuunu (derisini) soydu. ' ^ j =: Kork tu, jlyi = : Onun korkusunu giderdi. y j y = : Hasta oldu. d-Jy =: Onu tedavi etti, gibi... f) Baz isimler fiilletihlerek, ifade ettii anlamlan yapmay ifade eder. .J.'I =: adr. ^ = : adr kurdu. j = : Ekmek. = : Ekmek yapt. jJ-I =: Deri. j j i . : Deri geirdi, cilt yapt, gibi. Son olarak bu babn baz fiilleri iin, para para aralklarla yapldn ifade edebilir. J^j =: Kur'ar)-\ (para para) indirdi, gibi. 12

Misaller: o U . = : Korktu. indirdi. L . ^ : Yaklat. retti. k = : Boald. irdi. (. = : Uyudu. '^y 'J^ = : Zorlatrd.

o > =: Korkuttu. Jj:=:ndi. J^-" f : Yaklatrd. =: Bildi. ^ = : ^ =: Boaltt. S L.>i = : ti. 'Jj^^ ' = : Uyuttu. = : Zor oldu, zorlat. = : Kolay oldu, kolaylat. ^ =: Kolay

latrd. >i^ = - Anlad. 4^ = Anlatt. J a i i = : Ezberledi. i . =: Ezberletti. jd> = : Darald. J-' Daraltt. Giydi. = : Giydirdi. j ^ : ok oldu, oald. = : oaltt. '^XJ>^: Kayboldu. '^.'<^ - Kaybetti. Lak; = : Temiz oldu. : : Temizledi. Hatrlatma: Her harfli fiil otomatik olarak bu baba getirilemez. Getirilenleri olduu gibi getirilemeyenleri de vardr. Bu konuda son sz yine lgat kitaplannndr. Bu kaide bir nceki bab iin geerli olduu gibi, bundan sonrakiler iin de geerlidir. , Bir nceki babda olduu gibi bu babn da;

fiilleri gibi, ls kullanlmayan fiilleri vardr. harflilerinin anlamnda deiiklik yapmakszn ayn anlamda kullanlanlan davardr. c^Lt = ^y>y- - : Bedelini, karln verdi. L i i = L J i = : evir di, alt st etti. j i i = ^ = : Kknden skt, att. ^ = = : (Ku maa) nak yapt. = =: Ac duydu, hastaland. ^ - \X,', = : Sundurdu. JaL. = Jj^i = : (Duvan) svad. y.j = = : Kirletti, leke yapt, ^j? - ^j]? =: Att gibi.. Bazan bu babdan gelen fiillerin de harflilerinin arasnda anlam bakmn dan irtibat kesilebilir. J J = : Kabul etti. 3 f : pt. =: Knad. ^'y- : (Bedene) krgnlk uyuukluk geldi. gJj = : Girdi. - J j = : Hayatta iken maln ocuklanna verdi. Ji = : Geldi. ^ j = : Sundu. = : Yar dm etti, destekledi. = : Hristiyan yapt. V, =: Reddetti, geri evirdi, verdi. j = : Tekrarlad. i l =: Dnd. Sji = Alt, det haline getirdi. j L , = : Srd, evketti. J - , = : f^azarlatl. ^ = : Hcum etti. = Tekrarlad. = : Sar oldu. =: Azmetti. j i =: Ykt. 3^ = Tehdit etti. ^ =: Balad, =: ilerledi. ^ = : Kzard. Mansz sz syledi. = : kamet etti. 'JiA = : Salamlatrd gibi.. 13

* Mesel: '-y-' kelimesi L i ^ - israf etti eklinde ifl babna geti rildii falde, ( Li'J^ ), J'Ju) = harcad, deitirdi eklinde tefil babndan kullanlr, (D BU durum drt harfliler iin de ayndr. 3 ( 'ii. ) bab: Genellikle harfli fiiller bu baba bir iin iki veya daha ok ahslar arasnda karlkl yapldn ifade etmek iin getirilir. iLa J i v j l ^ = : Ali ile sadk vurutu, gibi. Burada fail ayn zamanda meful, meful ayn zamanda fail durumundadr. Bununla beraber grnte fail olann ii balattn, galip durumda olduunu, meful olann malup durumda olduunu anlamak gerekir. u anlamlarda da kullanld olur. a) Biraz nce izahlan geen iki bab gibi, bu da harfli fiilleri geili yapar. juJ =: Uzak oldu, uzaklat. j^C = jjJ - j j =: Uzaklatrd. '<ii\ iiLfr = Jii = Allah afiyet versin gibi. Dua veya beddua anlam ifade eden mazi fiillere emir anlam verilir. b) Bir nceki bab gibi, okluk (teksir) ifade eder. M-CJ> = IMJ> = : Katlad, kat kat yapt, gibi... c) Rekabet etme, stn gelme anlam ifade eder. jlls = : Katland, sabret ti, 'rtijltf - : Ali sabretmekle arkadn yendi. L ^ = : erefli oldu. 'AJU^ O j U i ^ : Ali arkadana erefli olmakta stn olduunu iddia ederek vnd. : Geti. jj^U- =: Ali, arkadan gemek iin yart, gibi... Misller: ^ i i =: ldrd, j j = : Savat. L ^ = : Yazd. = : Yazt. v-fJ = : Oynad. Li.Sf==: Oynat. ^ J l * =: Uygun oldu. j J L ^ = : Bart. =: Sz verdi. = Ahitleti. 'fjL, =: Salim oldu. '^C = : Bant. j l L n : Geti. JiLL Yant. '^jSj =: Kotu. =: Koutu. |.jls> = : arpt. y^L^ =: arpt. '^ji = : Soydu. '^j^ - : ekiti, ^ j l ? =: Att, kard. = : Att, tartt. ^ J l * = : Balad, j t l - j = : Tokalat. Hatrlatma: Bu babn fiillerinden harflilerinin anlamnda deiiklik yap makszn kullanlanlan vardr. '^JlI, = LJCt stedi. 3^^ = 3i?Ca =: Borcu demekte ardan ald." '^V;- _ '^rt'*!' =: Silkti, rpt. ^ = - : Tuttu, dokundu. , = J^l" =: Diini gsterdi. i-AiS* - i-iltl^ = : At, kefetti '^J = ^.jV =: Devam etti, ayrl mad, j i i z . ^ ' ^ =: Gzetledi, gibi... Bu babn harflileri kullanlmayan fiilleri de vardr. 3 ^ j U ^^jU^

t4

Bu badan gelen baz fiillerin, lleriyle aralannda anlam bakmndan irtibat' kesilebilir. 3 ^ = : Kabul etti. JJli =: Karlad. =: Yerine geti, vekil oldu. ;_,j =; Cezalandrd. =: Alad. ^jU =: Karlad. '^-^ - Piman oldu. j'L'' =: Oturup beraber iki iti. u'j^ =: evirdi, savuturdu. LiSLi =: Raslad, karlad. Gzel oldu. ^ t ; = : vnd. Artt. '^U-= : Tedavi etti, urat, gibi... Bu bablardan gelen fiillerin mastarlar. Bu bablardan gelen fiillerin mastarlar dzenlidir. Bununla beraber bunlarda da bir takm istisnalar yok deildir, 1 ( 'JUj ) bab: Bu babdan gelen fiillerin orta harfinin elif olmas halinde mastarn sonuna bir (t) getirilir. ^ / o ^ ^ . . ^ V i \ ^ \ gibi. Bu b a b n m a s t a r l a r n n bir k s m n d a da harf e k s i k l i i v a r d r . ^^it ^ ca-. c J l ^l5 . gibi. Kaideye gre; bil j L'I eklinde gelmesi gerekirdi. Harf eksikliinden dolay bu tr mastarlara mastar denmeyip (mastar ismi) denmekte dir. 2( ) bab: Bu babdan gelen fiillerin son harfinin ( c^^) eklinde yazlm elif veya hemze olmas halinde mastarlan ( ) eklinde gelir. gibi. u fiillerin mastarlarnn da;

eklinde geldii olmutur. Bu mastarlardan ( ) ve ( '<JW ) lsnde olanlar eskiden kullanlm zamanla kullanlmaz hale gelmitir, (D 3 ( ili-li. ) bab: Bu babdan gelen fiillerin mastarlan, bu ( 'ii-U ) lsnn yan sra ( 'jUi ) eklinde de gelir.

j
gibi.

'^JM - ' j ' j ^

. fiti * *iljw> - IpUi.

3-=*^; ^ L j U VLsi;

Ancak ( -t ) ile balayan fiillerde: Jiw Ji . 'j>-C i;,Lii gibi, birinci ekil kullanlr ikinci ekil kullanlmaz. Bu babdan gelen fiillerin mastarlannda nadir olarak ( SlUJ ) ekli de grlebilir. ,']jl _,.'i;^ _VlLi gibi..(2)

(N)-(r)*4>5'
15

FLLERDE GELLK VE GESZLK HAL Konumuza son vermeden nce fiillerde geili veya geisiz olma durumunu gzden geirelim. Daha nce harfli fiillerin beinci babdan gelenler dndaki lerin genellikle geili bazlannnda geisiz olduklann, beinci babdan gelenle rin ise devaml geisiz olduklann belirtmitik. Biraz nce ilediimiz ( ('Jl*l) , )bablannn harfli fiillerin geisiz olanlann geili, geili olanlann da bir kat daha geili yaptklann grdk. Baz hallerde bu ikisine (

'iJiU ) babn da ekleyebiliriz.

Bilindii gibi fiil, faille yetinir meful olmazsa o fiile, lazm (geisiz) fiil denir. ayet fail ile yetinmeyip meful alrsa o fiile, mteaddi (geili) fiil denir. '^''^Jy>= : Ali h a s t a l a n d . '^'Ji\Adam ld. ^ Jai> = : Ali, Kur'an- ezberledi. I J i = : Ali, kapy at, gibi..'. Bazan fiil mefuln dorudan alamad iin cer harfleri vastasyla alr 't_,-aJj| J i =: Polis, hrsz yakalad. ^ = Ali kitab getirdi gibi... Buraya kadar belirtilen geisiz fiilleri geili yapma usulleriyle geili yap lamayan hallerde ( 'Jj^-jC^ ) fiillerinden yararlanlarak geili yapma yoluna gidilir d) Mesel: ( ^SUi ) ' fl' ifl veya tefil bablarna nakledilerek mteaddi yaplamyorsa, V ^ ^ (j^^ ~' ^ana teek kr ettirdi. = : Bana namaz kldrd, eklinde sylenir. Bu usl, geili olan fiilleri bir kat daha geili yapmak iin de kullanlabilir, j l / l jjj liJju) =: Seni, Kur'an- Kerimi okur hale getirdim. JL^ i i i . =: Onu, alr hale getirdim, gibi. Bu uslle her hangi bir cmle de geili hale getirilebilir. ^ \^a! Xiyd\ c J i i =: Oday karattm, karanlk hale getirdim. obCyi lij'j^ =: : S e n i , r e n c i l e r e b a k a n y a p t m . 3J -l (_5*> = ' Allah, beni sana feda etsin, gibi. Yukanda fiillerin nasl ve ne zaman geili olduklann grdk sras gelmi ken imdi de aldklar meful saylanna gre gruplara aynidklarn grelim. Bu bakmdan fuller e aynlrlar: 1 Bir meful alanlar. Bunlarn saylar oktur. L.!? - j t 3 - i>1 _Ji> - '\j gibi... 2ki meful alanlar. Bunlar ikiye aynlrlar. , . a) Mefullannn asl mbteda-haber olanlar: ^'j -r^-^J^--^Jt5^' - J ^ " - 'ju. _ . 3Ji _ ^ . jj - ij;; -1^1 _ y i j _ _ gibi. Bunlar hakknda da yeterli bilgi (Arap Dilinde Edatlar) kitabmzda verildi.

16

b) Mef ullerinin asl mtbteda-haber olmayanlar. Bunlann en ok kullanlanlan: ^ - Lir _ |e. _ j j j _ |j!t _ - j - ij^^ - ^-- fiilleridir. 1^1^ cJ.J2.V."] Ali'ye bir kitap verdim. Sjili- JaJI e k i . =: renciye bir mkafat bahettim. ^>jjl Ji ^ 1 ji. = : r e t m e n , A l i ' y e d e r s i r e t t i . i L JujJl f-,', 1) =: Yoksula bir elbise giydirdim, gibi. 3 m'eful alanlar: ^j'j - j - - j^ _^li-l _ D _ D fiilleridir.

i t:uJi.l = : A l i ' y e h a b e r i d o r u bildirdim. I j l t LJIJUI jJil o t j = : rencinin yok olduunu retmene haber verdim^ gibi.(2) Buraya kadar geili fillerle ilgili bilgileri gzden geirmeye altk. imdide geisiz fiilleri grelim. u fiiller geisiz olurlar. 1 Kalc sfat ve meziyetleri ifade eden fiiller. - : yi oldu. jvo = : irkin oldu. ^^5" = : Cmert oldu. 3 - ^ = : Gzel Oldu, gibi.. 2ekil ve biim anlam ifade eden fiiller. J? = : Uzad. S-ai = : Ksald. = : Byd. jLa =: Kld gibi.. 3 Temizlik anlam ifade eden fiiller. L i k j - Temiz oldu. j ^ i = Pak oldu. = Temiz oldu, gibi... Bu ekilde hareke alan fiillerin hayret anlam da ifade ettiine, teaccp bahsinde iaret edildi bak. 4 Temizlik d anlamlar ifade eden fiiller. jv-,j = Kir oldu, kirlendi u^i = jJLJ =Kir oldu, pislendi, gibi... 5 Geici halleri ifade eden fiiller, u^-r* = Hasta oldu, hastaland. 3 ^ ' endi, j = zld. ^J> = Sevindi gibi... 6 Renkle ilgili fiiller. ^ 1 = Kzard. 'jJa>-\ = Yeerdi. i ^ i = Karard. _/ls.l = Sarard, gibi... 7 Sakatlk anlam ifade eden fiiller. jji- = Bir gz kr oldu. 2.-^ ~ Topal oldu, gibi.. 8 Gzellik ve ziynet anlam ifade eden fiiller. JkS" = Srme ekti, srmelendi. Jj^ = Gz byk oldu, gibi... d) Beinci babdan gelen fiillerin tm geisizdir. Bundan sonraki bablann durumuna sras geldikle iaret edilecektir.

(\) v^>3 :^i,

jj^u-

17

iki harf ilave edilen fiiller. harfli fillere iki harf ilave edilerek harf saylar bee karlr. Bu ekildeki fiil kalplarnn saylan bei gemez. Bunlarda aada gsterilmitir.

SC-ii-_'jiLl - jj; =

S^u; _'jiUi; - jiU;-o

Bu ekillerde de grld gibi, asl harfli ( JA ) olan bu bablara deiik ekillerde ikier harf ilave edilerek harf saylan bee kanimtr. Bu ilaveler birincide ( j l ), ikincide ba tarafa bir (elif), birinci harf ile orta harf arasna bir ( o ) ncde ba tarafa bir (elif), son harfin eddelenmesi, drdncde ba tarafa bir ( o ), orta harfin eddelenmesi, beincide ba tarfa bir ( o ), birinci harf ile orta harfin ortasna bir (elif) eklindedir. Muzari'lerde yine harekesi dei en, harfli fiillerde orta harf dediimiz (ayn)lardr. Bu harf ilk ikisinde (esire), sonrakilerde (stn)dr. imdi srayla bu bablar hakknda gerekli izahlar yaparak, bu bablardan gelen fiilleri gzden geirelim. Bu Bablardan Gelen Fiillerin Anlamlar: ) bab: harfli fiiller bu baba dnl (mutavaat) yapmak iin getirilir. =; Krd.J-^l : Knid. ju- - : Kapatt.lJl =^: Kapand. Jfi. =: Sildi.j_y*il =: Silindi gibi. Bu baba getirilmek istenen fiillerin: a) harfli olmas, b) Geili olmas, c) Grnrde bir tesirinin bulunmas, d)( [J-j-j--|*] ) harflerinden birinin ilk harfini tekil etmemesi gerekir. harfliler dndaki fiillerin g i j ^ = : Tedirgin etti. g i j i j = : Rahatsz land, gibi, bu baba getirilmeleri ok azdr. harflilerin de geisiz olanlan bu baba getirilemezler. nk bu babn fiilleri, geili birfiilin, failinin meful ze rinde etki yapma halidir. Grnrde hi bir etkisi bulunmayan; ^ = : Bildi =: Sand. jSi : Hatrlad, and gibi, zihinle ilgili fiiller de bu baba getirilemezler. Yukanda gsterilen harflerle balaya^ller de bu baba getirile mezler. Bu harfleri tayan fiillerin konumuz olan b uaa getirilmelerine ihtiya duyulmas halinde, ayn anlam ifade eden bir sonraki baba getirilirler. Mesel:

18

denmez. Konumuz olan ( ' ^ } ^ \ ) bab fiilleri, devaml mutavaat (dnllk) ifade ederler. Fakat biz bu babn fiillerini Trkeye terceme ederken bazlannn dnllk, bazlannnda mehul eki aldn grrz. = : Blnd. jL1\=: Kapand. = : Sevindi, '^tpu) = : Ald. 'j^\=: Knid. = : Drld gibi. Bu misallerdeki Trke fiillerde grdmz -n- eki dnllk, -L- eki de mehllk ekidir. Bu demektir ki, bu babdan gelen fiillerin ^en azndan bir ksm harflilerinin mehllennin verdii anlam vermektedirler, jui =jtij Ald. =: Knid. '^Js^ =: KnId, gibi. Bu durumda ayn anlam ifade eden fiillerin bir ksm; ( ' J ^ ! ) bab fiilleri veya harflilerinin mehul fiilleri lzumsuz gibi grnmektedir. Oysa konumuz olan bu babn fiillerinin Trke karlklannda grdmz ve mehllk eki dediimiz -I- eki ayn za manda bir pasiflik ekidir de Geisiz fiillerden mehul fiiller yapan bu ek geili fiillerden de pasif fiiller yapar. Pasif fiiller bir uranlma, bir maruz kalma ifade ederler. Bu fiiller fail isterler, bu fiillerde fail vardr. Fakat bu fail pasiftir. Pasiflik ekinin getirildii geili fiilin gsterdii harekete maruz kalr. O hareketi pasif fiilin faili yapmaz, o hareket kendisine yaplm olur.^3^1^ ^J^^ 'cJjJS =Cam kr mamla cam knid, mislinde olduu gibi Demekki pasiflik eki, yapma ifade eden fiillerden yaplma ifade eden fiiller yapar.d) " 'P ^^sildi.

,^)_irj!-'J-^)-3^_!-'^!

[jlll

bkld. j j j J l'^'y(r\- : Dman yenildi, gibi. Grld gibi bu fiillerin failleri vardr. Fakat pasiftirler. Yani fiilleri,bu failler yapmamtr. Bu f i i l l e r i y a p a n bu f i i l l e r i n g e i l i l s n n failleridir. 341'^i^L = 'P' kesmemle ip kesildi. )TriU; yxA =: p l i i bkmemle iplik bkld, j j j j l l i l i l i . ^ j i = ' Ordumuzun dman yenmesiyle dman yenildi, gibi. O halde bu ve bundan sonra gelecek olan mutavaat fillerin Trke karl kiminde dnl, kiminde de pasif fiillerdir. Zaten Trkede de bu iki ek, -n- -Lekleri fiillerin baz hallerinde birbirinin yerinde kullanlmaktadr. Trkede asl pasiflik eki -L- ekidir, fakat -L- eki her fiile getirilememekte, sonu vokalle biten fiiller, sonu -L- ile biten fiiller bu eki almamakta, bu fiillerin pasif ekillerini yapmak gerekince sonlanna -L- yerine -n- eklenmektedir. Bu yzden dnllk eki -nile pasiflik eki -n- birbirine kartnimakta, ancak kullanldklan yere dikkat edilince ne olduklan anlalmaktadr. Mesel ss-le-n- (Kadn sslendi) Syle-n- (sy lene sylene gitti) fiilerinde.-n- dnllk ekidir.sili-n- (yerler silinmi) del-i-n(duvar delinmi) fiillerinde ise -n- pasiflik ekidir.

1 9

Bu babn fiilleri devaml mutavaat (dnllk) - Pasiflik) ifade ederler. Bundan dolay da devaml geisizdirler. Misaller: Drd.(^^'1 = Drld. j C - = : Srd. (iUJI = Srld. ( > i = : Yard. JJM : Yanid. LJ = : Devirdi. LJ -: Devrildi. 3 * = zd 3 ^ 1 =: zld. Dkt L-S^l ^Dkld. ^ - r i = At. ==Ald. '^jMji ~ : Ezdi, s i l d i . = S i l i n d i . LI6=-- : Dkt. L l a ) : D k l d . ] ^ = : Serdi. L2\ Serildi, JL- =: Tkad. luJI =: Tkand. Lk-,='- ekti. ; ^ ^ | : ekildi. Not: u mislde;'e^^^ =: Sndrd, ^ ( _ ^ = : Sndrld, ^^^^1^;)'=: Snd, mehul ile dnllk arasndaki fark aka grlmektedir. 2-( ' J l i i i l ) bab: Bu bab da genellikle bir nceki gibi, mutavaat iin kullanlr ^ 1 : Derledi, toplad. 'y^\= \ Topland. =: Fayda verdi. ^ 1 = : Faydaland. =: Yayd, j j i j l =: Yayld, dald, gibi.. Bu babn asl grevi bu olmakla beraber u anlamlarda da kullanlr. a) Edinme ve tedarik etme anlamnda j i l =: Ald. j ^ l =: Edindi. Baz isimler fiilletirilerek ^ l i i : Mhr. =: Mhr edindi. ^ i l i 1 = : Hiz meti. fJI =: Hizmeti edindi. L J a l I =: Odun. = : Odun tedarik etti. j l l l = : Ekmek. yj^\ = : Ekmek tedarik etti, gibi kullanlr. b) Ortaklk ifade eder ^ ^ ^ l |ila>i =: ki grup birbirleriyle ekiti ler, sji^^l =: ki grup b i r b i r l e r i y l e a r p t l a r . t ^ ^ l p3^\ iki grup birbirlerini tokatladlar, gibi...

JjI

c) stek anlam ifade eder. 'JS - Emek verdi. ''xS\'=: Emek istedi. =: Raz oldu ~ Rza istedi, gibi.. d) Gstermek anlam ifade eder. y . =: zrl buldu, =: Mazeret gsterdi, zr diledi, gibi... e) Gayret anlam ifade eder. '.'< =: Kazand, '<>^\ -alarak, didinerek kazand. J 4 - : Hedefe eriinceye kadar gayret etti. jt^ii-l =: Hedefe erimek iin L> btn gcn sarf etti, gibi... Misller: ''J> - : Uzatt. ''xJ>\ = : Uzand. =: Srme e k t i . = S r melendi. JJ>^ = : Yakt. J j i l i l : Yand. =: Kantrd. ^ j - j =: Kant. l j =: Balad, l^'j] =: Baland. ^ = : Men etti. =: Diretti. =: Fayda verdi. = : Faydaland. '^j =: Kaldrd, ' ^ j l =: Kalkt, ykseldi. 3i:;; =: Megul etti.3*il =Meguloldu. 3^* =: Nakletti. =: Nakloldu. ^ j^ ~: Dalad, tledi-^^ j ' l -. tlendi, daland. ^ = : Yetti. (J^j = : Yetindi. 'jr^ =: Yayd, datt. : Dald, yayld, sald. 2^-* = : Mat etti. j l j l = : Rsvay oldu, mat oldu. 'Jyc =: Uzaklatrd. 3JC.I ~; Uzaklat. Hatrlatma: Bu babn fiillerinden bazlan harflilerinin anlamnda deiiklik yapmakszn ayn anlamda kullanlabilir. j ^ = j v i 1 = : At. i-jc. = = : Ganimet ald. '^>' - \J^\ =: Soydu. Kknden kard. - ^-^l vd. ^ j j = ^Jxii\ = 20 = '^l : : Feda etti.

= : Kanaat etti. ~z^: Ticaret yapt. = ]jj>.\ = : Derdi, doplad. = ' Farz kld. Krd. ^ = ^ \ ^ ' Akland. ^ = ' Ulat. = =: Gizlendi'. Lju = '^'XJ\= : ard. ^ = = : Yuttu. ^ l = ^JU!| ~: vd, gibi... Baz fiillerinin de lleriyle aralarnda anlam bakmndan irtibat kesilebilir. \Xuf =: Duru oldu.^ylil-s!: Seti. ^ =: Zarar verdi, aresiz kald, mecbur kald, =: Dnd. iUi-l =: Alt, adet faline getirdi. ^ =: Bakt, j k ^ l =: Bekledi, t^. =: Satt.^lil =: Satn ald. ^ =: Satt.^^>il = . Satn ald. LSj =: Bindi. LNJI = (Gnah) iledi. =: Arka kt, destekledi. ~r^\ Zafer kazand, intikam ald, j>J =: Boazlad, kesti, =: ntihar etti. js =: syan etti. i j j i j =: Gnah iledi, y,] - : Emretti. ^ 1 =: Suikast tertipledi. Ji> =: Ald. j^^i = : Edindi. 3 ^ =: Lanet etti. SfCj Kaybetti, j i i l Arad, aratrd. J^ai Ksaltt. verdi, ^ j l =: Rvet ald gibi... Bu babn harflileh kullanlmayan fiilleri: : Yalvard, yakard. ji""=": =Yetindi. Uij =: Rvet

~ ^

^^l _ ^jui^.

. 34^1 _ 34. 3 ^ ) - 3 ^ . (yi'-^j - /j^^^'.

Not: Bu babn fiilinin dnllk ifade etmesi halinde bir nceki babda olduu gibi, grnrde bir etkisi bulunmas art yoktur. Mesel: jUi- , - j ^ ^ j eklinde fiiller ondan gelmedii halde bundan gelebilir.

Bu Babn Baz zellikleri: Bu babn fiillerinin harflisinin birinci harfi ki, bunun ikinci harfi olur. ( [ u ^ - i - J'] olmas halinde ( 'J\M\ ) n ( o ) si bizdeki ses uyumuna benzer bir ekilde ( 1 ) ya dnr. _ '^'^\ _ . i > . ij^l _ ^l. ^ i>l . Bu kelime ^ \ - c^J eklinde de sylenir. Bufaabnfiillerinin ikinci harflerinin; ( [i - i - j] ) olmas halinde de ( o ) leri ( i ) a dnr.ljS . _ I j j l . Xi - j ^ ' i j - j ^ i j . j > j -J^jl - > j j g i b i .
21

'jLa\

ikinci harflerin ( _ j - O ] ) olmas halinde ise, bu harfler ( cj ) ye dnr, - ^Je\ . ^ - j^} .'J- J i L ' j , gibi, bu sonuncu kelime, eklinde de sylenir. 3 ( 'J*^' ) \i^v. Renk ve sakatlk ifade eden kelimeler, bu baba getirilerek fiilletirilirler.j_r<alJ =Beyaz. ^-alJI = Aard, beyaz oldu. =:Kara, siyah. : Karard, siyah oldu. ^^i- = Yeil. Ji-ai-l : Yeerd.^^l^j - : San. = : Sarard._^^ =: Tek g z l . = : Bir gz kr oldu, gibi.. Bu babn fiillerinin harflilerinin de kullanld ^_Sjl--j>c- gibi-bu babn, fillerin anlamlannda abartma (mbalea) ifade ettii sylenirse de bu gr; bir kelime nin harfinin artmasyla manas da artar kaidesine dayanmaktadr, nazaridir. Pratikte ise bu fiiller, llerinin anlamnda kullanlmaktadr. Orta harfleri eddeli yani muzaaf olan fiiller bu baba getirilemezler, son harflerinde illet harfleri dediimiz ( ) harflerinden biri bulunan fiillerde byledir. Yalnz ( (^^'_^J^) - ) vaz geti, brakt fiili, bu kaideye aykn olarak gelmitir.(i) Misller: ,j^>i^J=: Topal oldu. ^ 1 =: Tozland, toz rengini ald, bozard. ''^j}>\ - I s l a n d . '^^S - Az I arpld, eildi, -jtl =: Eildi, eri oldu. 'JS*") a' oldu. =: Alal oldu. =: Yaz oldu.'^^^j =; Kestane dorusu oldu.L^lM =: At kr oldu, gibi... ^ ( Jju; ) bab: Bu bab genellikle ( J-*^" ) bab fiillerinin dnl (mutavaat) iin kullanlr. ''^ - : Krd. 'JJ^ =: Knid. j j i = : Yrtt, paralad, =-Yrtld, paraland. = : retti. : rendi, gibi... Bunun yan sra u anlamlarda da kullanlr. a) Bir ii yapmaya almak anlamnda =: Sabrl olmaya alt. f:<-^ =: Cesaretli olmaya alt. 'J^ =: Byk grnmeye alt, gibi.. b) Baz isimler fiilletirilerek edinme anlamnda iC-^l =: Yastk. jLy = : Yastk edindi. jljl =: Ev. vi^^" = : Ev edindi. =: Yahudi. ==: Yahudilii din edindi, ' ^ i ^ ^ ^ l = : Hnstiyan". ^^-y = : Hristiyanl din edindi, gibi... c) Bir iin yava yava, (merhale merhale) yapldn, ifade eder. =: lac yudum yudum iti. Vs',7 ala ala ilmi yakine vard, kanaat getirdi. J j i j =: Yava yava indi gibi.. d) ikyet anlam ifade eder. =: Zulmetti, hakszlk etti. jJJaJ = : Grd zulmden ikayet etti, yaknd, gibi.. e) Olmak anlam ifade eder. Vl^l c i i =: Kadn dul oldu. =: Zengin oldu, ark syledi, gibi. f) ekinmek anlam ifade eder. = : Gnah iledi. |.jt" =: Gnahtan kand, saknd. J b ^ =^: Gece uyudu. = : Gece uyank durdu uykudan kand, gibi...
-'

22

g) isteme (talep) anlam ifade eder. 'jkj = : Bir iin acele yaplmasn istedi. 'jj = : Bir konunun aklanmasn istedi, 1 =: Ksa olmasn istedi, : Rzasn istedi, gibi. Misller: = Sslendi. L i 2 = : Saknd, ekindi. : Kabul etti. =: Szd, ^ j j =: Hatrlad. X^ - ' Paralara blnd, jl^j; = : Evlendi. =: Snd, uzand. Saknd, '^ji =: Hastaland. ^'J^ =: Arad, aratrd. 'J^ =: Avundu, teselli oldu. =: Glmsedi. = : (Top rakta) anad. ^ ^ j i ; =: Tecavz etti. L^^^: Yaklat, ^ j a ; =: Boald. =: ndi. 3 1 ^ =: Tahamml etti, katland, ^jj. =: Snrland. =: Skld, zl d, ^ j j =: Nazland. 1 1 ^ =: Hazrland, : Darald. = dald. Hatrlatma: Bu babdan gelen;

-5

*i

-s

>s

js

|s

> i

,. 'j>')

_. u-j^.

y2 - ^ > ^ .

-^

-^ 1

- U^-

gibi, fiillerin harflisi kullanlmaz. Zaten bu babn fillerinin ou dorudan harflilerden deil de, ( 3 - * ^ ) bab fiillerinden alnr. Onun iin misallerde llerini yazmaya gerek duyulmamtr. Bu babn harflileri anlamnda kullanlan fiilleri vardr. cM - 3 ^ ~ Kabul etti. L^ ^ '^JG =: Yaklat. =',J^ = Tit rek bir ekilde hareket etti. 3 ^ = 3 ^ " =: (Yamur) yad. 3,-** = 3^4^ Dudak sarkt. =: Kart, (li = (.^.^ : Zulmetti, hakszlk etti. 3-"^~- U'at'. vard. = ^/xf Hidayete erdi, doru yolu b u l d u . LAJ^ - J^j^ -' B''' kald, ikamet etti. = ^Ir^" =: Yalvard, yakard. = '^'j =: Tamir etti, onard, l^j^ - LJ^J =: Szd, gibi.. Bu babn da lleriyle aralannda anlam bakmndan irtibatlan kesilen fiilleri vardr. j =: (Yz) gzel oldu. fj^^ = : Zihinde canlandrmaya, bilrreye alt. : Knad, : Ac duydu, =: Dt. =: Bekledi. M- : Ykt. ij^ =: Tehdit etti. L j j =: Kesti, '^j^f Sarkt. jaJ =: Vurdu, fledi. =: Arad, aratrd. =: (Boks) vurdu, j y =: Asay? dayand. ' ^ ^ ^ : Arzetti, sundu.^jk; ^ Deindi, ij =: Reddetti, geri verdi, iij =: Tereddt etti, gidip geldi, = : Yeri eti, kazd, J^j =: Dayand, itimat etti. ^ 1 =: Tehdit etti. 'J'j: =: Gemie piman oldu, gibi.. Kur'an- Kerim'de, ^lj . ^ ^ j ^ _^joJ _'jlaii fiilleri - t^ii _ 'JjLe eklindedir. ( o ) 1er bir sonraki harfe dntrl m ve birletirilmitir. 23

Bu babn fiillerinde iki ( o ) bir araya geldii zaman biri atlabilir. . 'jj^ 9'bi Bu durum bundan sonra gelecek olan ( ['^\j-'J^] ) iin de byledir.(i) 5 ( ) bab: Bu bab da daha nce geen ( 'i-U- ) bab gibi, genellikle ortaklk (mareket) iin kullanlr. l-~4-l Vj*^ ~ *^' savat. [ j i '^j^ = : Ali ile Sadk akalat, gibi. Ancak bu babdan gelen fiillerin iki faili arasnda, ii balatmada ncelik sonralk belli olma d gibi, galip olan, stn gelen de belli deildir. O ( 'ijs.\x ) bab fiillerinde ise, grnrde fail olann ii balattn, stnln onda olduunu, meful duru munda olann malup durumda olduunu anlamak gerekir demitik, bak. Bu nunla beraber bu babdan gelen fiiller u anlamlarda da kullanlr. a) Baz ( '2j.\X ) bab fiillerinin dnll (mutavaat) iin kullan lr. j i U =: Uzaklatrd. ji-L" =: Uzaklat. =: Tedavi etti. Tedavi oldu, gibi. b) Olmayan bir eyi varm gibi gstermek iin kullanlr. JA -: Hasta oldu. =: Yalandan hasta grnd. b U =: ld. c>jL2 =: Yalandan lm, g rnd gibi... c) Bir iin aralklarla yapldn ifade iin kullanlr. ^JI = : nsanlar birbiri ardnda gruplar halinde geldiler. ^ I j j * ^ ! cJaiUJ =' Yapraklar dtler, gibi. Misller: ^LaJ =: Bant. j o l l ; =: Tokalat. 'j^^Lj = : Yant. J U ; = : Savat. '^; = : Blt.'j^jliu = : Yardmlat.^^U; =Kesiti. .iijC^J =: Ortak\a\\.l^\j = : Koutu. L>l2 =: Seviti.cJI^; =: t.Llli =: Svt, j jlj; = : Ziyaretleti. -: Olutu, jily = : Uyutu, anlat. jiU; =: Ahitle ti, szleti. =: Att. LjJL^ =: Cevaplat. =: Karlst, bulutu. ' ^ j \ J = : Grt, anlat. ^ U ; =: Anlat. '^jU akalat. Hatrlatma: Bu babn;

gibi... harflileri kullanlmayan fiilleri vardr. harflileri ile aralannda anlam bakmndan irtibat kesilen fiilleri de vardr. o^jA -: Sildi. = : Vurutu. ^ - : Gksu kt, yumrulat. ' ^ U = Gecikti, ardan ald. aldn etmedi, c i * : Uutu. cSC^ =: t. - Kabul etti. Jji; = : Karlat, = : Balad, brakt. '^\^ ^: Tokalat. 24

" ^ j i - = . Sundu, arzeft. ^j'JJii eliti, ^^'y^ - . Sktrd. s'j^-- Tartt, mcadele etti. =: Eitti. c,3JI^- =: Tartt. Jj; indi 'J jU; = : Vaz geti. jU- = : Geti, yrd, j j2 =; Vaz geti. ^ ^ : Hatrlad, aklna geldi. = : Bahse giriti, tehlikeye att. > : Emretti. > : Suikast tertipledi, mavere etti. =: Sand. 3^Ls2 =z: vnd. U f j : Bindi. J'lj; =: Yl d, gibi... Bu babn harflilerinin anlamnda deiiklik yapmadan ayn anlamda kullanlan fiilleri vardr. 'J j l * ='J'.C^'= : A z a l d , k l d . = ^ i ; = : Eskidi. = 'JU; F : Yceldi, ykseldi. . j C ^ =. j i U i t ; = Darald. = ^ : Ardan ald. gibi.. Bir nceki babda olduu gibi, bu babn da muzrilerinde iki'{ o ) bir araya geldii zaman biri atlabilir. 'jjlJs; .. 'J jliL- - 'J jU;. 'j jlB - 'j jU; gibi muzrilerinden bu harf kaldnldktan sonra, sonlan zamme olduu iin maziler ile kartmlmaz 3 jU; - 3 jU; gibi... Kur'an- Kerim'de. '^s . IjlJ - tjlil ; ^JJ - 'Jj\i\ ek linde okunmutur. Bu babdan gelen fiillerin mastarlar: Bu bablardan gelen fiillerin mastarlan dzenlidir. Yalnz sonuncu harfleri illet h a r f i o l a n ; ^ i a l - jlt) - ^U;, gibi fiillerin mastarlar 'SJ^\ . :W a b . . CiU eklinde gelir.

harf ilave edilen fiiller:

.,. 'iijA^, - 1 ^ .

- ipi;-!

H\y^\

. 3>i; - 3>i -r

harfli fillere harf daha ilave edilerek alt harfli drt fiil ekli elde edilir. imdi srayla bu fiillerin ekillerini daha sonra da anlamlann incelemeye ala caz. Grld gibi harfli fiillere birincide ba tarafa ( . ), ikincide ba tarafa bir elif, orta harf ile son harf arasna ( ), ncde ba tarafa bir elif, orta harf ile son harf arasna eddeli bir ( j ), drdncde ba tarafa bir elif, orta harf ile son harf arasna yine bir elif ve son harfin eddelenmesi eklindedir. 25

Bu bablardan gelen fiillerin anlamlar. 1_ ( 'JY*^\ ) bab: harfli fiiller genellikle bu baba, ifade ettikleri anlamlan istemek iin getirilirler. ji. ^ : Balad. JA*-1 =: Ba diledi. I^j = : Anlad.,i,fi-.l =: Anlamak istedi. =: zin verdi. ^'jJl^l - : izin istedi, gibi. Asl anlam bu olmakla beraber u anlamlarda da kullanlr. .. a) Fiilin failini her hangi bir sfatta bulma anlamnda. . ^ l cJJil =: ii J SI byk buldum, .lyti = : Havay ho buldu. ..\ ^ Suyu tatl buldu, gibi.. b) Bir halden baka bir hale dnme anlamnda.j^^ ^jl 'jULl = : Toprak, taa dnt. SliJ^*^! arap sirkeye dnt, gibi... c) Grme, sayma, bulma anlamnda, 3 4 - - ^ ' t^o'^V sayd, grd, .^jll,! = : Gerekli grd, sayd. JLa!l.l Ksa buldu, sayd. J,Bl-l =: ok buldu, sayd gibi. d) Bir eyi gstermeye alma anlamndaJ^I =Cret gsterdi, gster meye rflit - : Kahramanlk gsterdi, gibi.. e) Bir eyin zamannn gelmesi anlamnda j J i i - j = : A zaman geldi. jLai^Ll; = : Ekinin bime zaman geldi gibi. f) edinme anlamnda '^jit'y<L.S : Havuz edindi. : Kle edindi, gibi. Misller:,r*j^;-: Bor istedi.(;^xisH=Fetva istedi j3'.^j=Aklanmasn i s t e d i I =Yemek istedi.,>-I =Eman istedi'^^jU-l=Cevap istedi. Jil-l = Medet i s t e d i = K o n u k olmak istedi.'^^liil^i =Yardm istedi. =Gelmesini istedi, b l f l - l = lm istedi. jtALI =Amak isledi. Bu babm istek anlam ifade etmeyen fiilleri de az deildir, j j ^ l = Alay eti, dalga geti|*SvL-l -Salamlat.^i.iM.1 =: Devam ettI.LiLi -Sevdi.^\il = Kiralad.^^l-l = Balad'^^tli-l amudunu kesti.|Ui-'l =Dzeldiblki-l: Kabul etti^jjll = Aldatt, kandrd, gibi. istek anlam ifade etmeyen fiillerin ou lleri anlamnda kullanlmakta, bazlannn da lleriyle anlam bakmndan irtibat kesilmektedir. Bir ksmnn da ls kullanlmamaktadr. a) ls ile ayn anlamda kullanlanlar: )i : Uyand. ='(_y.,lli-<l = : Umut kesti. Ij = I j ^ l : Alay etti. 3U = = ' Akland, akla kavutu. bs^i- = yj^j'-.! = : at, hayret etti. j j - j ^ L l =: Koklad, tjrnuna su ald. j U =.'J^\ --. Aydnlatt, stt. c = 'cSi^<\- : Dt, kurtuldu. - vVaTurt =: Kzd, fkelendi, gibi.

26

b) lleriyle anlam bakmndan aralarnda irtibat kesilenler: =: Dnd, vaz geti. Kibirlendi, diretti, dayatt.jy = ^ = l e vakti uyudu.'JLi-,1 = stifa etti. = Kabul etti.tj-j^l =Karlad. =: rktt. =: kard. LiJ =: Dayatt; diretti.LiALI: Balad. ^ - : Geti. Jll-j =Devam etti. ^1=: Kalkt, dikeldi.fL^l =Dzeldi. - . Yaralad.^js^sl-UBozuldu. Jl^l =: Asa leti!, soylu oldu. J-^lsLl - : Kknden skt att, gibi... c) ls kullanlmayanlar: _ Orv.J Bu babn dnllk ifade eden fiilleri v a r d r . ^ f ^ l =: D i n l e n d i . " = Uyand. SliLI =: Faydaland. j_pi-l -ye\\ni.J^fci^\ = Utand. jail-l =Da"ld, yayld, gibi... 2 ( *Jl*-*| ) bab: Bu baba harfli fiiller genellikle manlarna abartma (mbalea) kazandrmak iin getirilirler. j i ^ ' V*;^ ^- Srt kambur oldu. _^!j3Jl LAjJ-) =: Srt i y i c e k a m b u r l a t . = : Yer otland. '^iSdl L - i i ^ l Yer iyice otland, ot bitti, gibi. Bununla beraber ls anlamnda mbalaasz kullanlan lan da vardr. ,^3l = jJl J j i * ! =: Meyve tatland gibi. M i s l l e r : ' ^ ^ i =Fazla kaba oldu. _,'jyji.| -Tatllat.'JiJV = Ot oal d.'jijj^l =Uzad. Kemalini buldu. 'J:^\uyjy,\ : Deniz kabard. ^ 3 j ^ l = Yaland, ya ile doldu.'liiJ^ -Simsiyah oldu. '<\iy\ =Kap doldu, tat, gibi. 3 ( 'J'j*'' ) bab: Bu babada harfli fiiller manlanna abartma (mbalea) kazandrmak iin getirilirler. j I > : Deve yrd. 3,^VI j ^ l = : Deve hzl yrd, gibi. Bu babn mbalea ifade etmeyen fiili vardr. O da - Hayvann boynuna sanlarak bindi demek tir. Bu bab ok az kullanlan ilek olmayan bir babdr. Mracaat ettiim kitaplarda bu iki fiiliden baka bulamadm. Manlanndan da anlalaca zre, bu iki fiile de ancak konuyla ilgili sarf kitaplarnda raslanabilir. O da bu baba bir misal tekil ettii iindir. Deilse belki mr boyu rastlayabiliriz. 4 ( jbLil ) bab: Bu baba da yukandaki iki bab gibi l fiiller manlanna mbalea kazandrmak iin getirilirler. Ancak bu, ( ' j ' ^ ' ) bab gibi, renklere ve sakatlklara mahsustur. 'yA - : Kzard. 'yjA ~ : Kpkrmz oldu. 'jiA = : Sarard, 'jjiuf] =: Sapsan oldu, j^I : Ot kurumaya yz tuttu. =: fkeden iti mard, gibi. Misller^iJiJI 'jLai-l =Aa iyice yeerdi. j U j l =: Yerinden kmldamad. _ S I jr)Cl =: apak ayan beyan oldu. ^J '^%\ o U ^ ] ~ : Yarann ii indi.jC-i-l : Yemyeil oldu. l->^\ =: Kar yadl kr renkli oldu, 'Jj-] = : Kpkrmz oldu, ^ C ; ! : fkelendi, fkeden gz kzard. Konumuz olan bu drt babdan yalnz ( 'J\jJcL\ ) bab istek ifade ettii zaman geili, dier hallerinde genellikle geisiz olur. Sohrakiler ise devaml geisiz olurlar. Bu son nn fiilleri, mahduttur, dolaysyle az kullanlrlar. 27

Bu Bablann Mastarlar: Bu bablardan gelen fiillerin nnastarlan dzenlidir. Ancak ( '3**^--}) babnn orta harfi (!-! - ^ l - l - i i ' l * ^ ! eklinde illetli olursa mastarlan, A[^\ _ L'ULi . A^UlI eklinde gelir. DRT HARFL YALIN (MCERRED) FLLER (Rubai mcerred) Buraya kadar harfli yaln fiillerin ve bunlara yaplan ilavelerie ortaya kan fiil ekillerini (bablan) incelemeye altk. Bunlann tmnn on sekizi gemedi ini grdk. Yaln fiillerin ounun harfli olduunu az bir ksmnn da drt harfli olduunu daha nce konuya balarken sylemitik. harfli yaln fiillerin alt okunu ekli olduu halde, drt harflilerin yalnz bir okunu eklinden baka yoktur. ^ O , , da: ij>J - {Tj*"^ eklidir. Drt harflilerin bu okunu ekline; j ^ ^ kelimesi esas alnarak, ( ^j>i ) bab da denir. Daha nce grdmz harfli fiillerde olduu gibi burada da ( J*i ) maddesi l olarak alnmakta ancak bu fiiller drt harfli olduklanndan bu mad denin sonuna bir (lm) daha ilave edilerek ( 3 ^ ) ekline getirilmektedir. Daha nce harfli fiil ekillerinin harekelerini tantrken orta harf dediimiz (ayn) bu ekilde, hem mazisinde hem muzariinde hem de mastannda (sakin)dir. Muzari'in birinci harfi daha nce geen ilaveli drt harfli fiillerde 3 * * ' - \}*^. . - 'S*^. . olduu gibi (tre)dir. Drt harfli fiillerin dndaki fiillerin tmnde ise bu harf (stn)dr. Bu babdan gelen fiillerin ou geili olur. j i ^ i l J i ^ J > = : Ali ta yuvarlad. ^^J-aSl Jje- U^jr=\ Ali kk naklad, ssledi. Binay sarstm, gibi.. Bir ksm da geisiz olur. j '^y^LaJ> = : Hak ortaya kt, belli oldu. ' j ^ ^ l '^^j. = Adam gzn bir noktaya dikip dikkatlice bakt, gibi..

Bu Babdan Gelen Fiillere Genel Bak: Bu babdan gelen fiilleri be ksma ayrabiliriz:

28

1
-^'j-

Drt

harfli

yaln

normal

fiiller:

gibi. ' 1' _ 2 simlerden fiilletirilenler: jCi - : Ferace. ^^^^ ~ : Ferace giydi. i r - i i J l =: Tlsm. = : Tlsm yapt.'V,lii3j =: Klah, u - ^ = : Klah giydi. 'jljiiSI =: Balk, ^ j ; - : Balk koydu, yazd. j j l L ' M =: eytan. VJ,;^ =: eytanlk yapt, gibi.. 3 Yabanc dillerden geep isimlerden fiilletirilenler: juJJ}=:: renci. , XI: = : renci oldu. = alvar. ' J j ^ =: alvar giydi, 'ji^^^ ~: Zndk. =^; Zndk oldu. ^ j ^ l r . : orap, '^^y^^ : orap giydi. ^jLal ^: Safran. jLc = : Safrana boyad. U^^iOI =: Elektrik. Ljj^ = : Elektrik verdi, elektrikledi. = : Brg. '^S> = : Brg brnd, gibi. 4 Baz tabiat seslerinden fiilletirilenler'iiiJiJl^ Kahkaha = Kahkaha ile gld. ys2f\ Lak-lak etmek. 'jEJ =: Lak lak etti tt.'iLJlrTak - tak etmek. ^ ^ ^ ^ : Tak Tak etti. 'is^y^ =Rak-rak etmek, '^jj =: Rak-rak etti, gibi.. 5 ki veya daha fazla kelimeden teekkl eden bir cmleden, uygun harfler alnarak, o cmleyi syledi anlamnda drt harfli bir fiil yaplr. = oUlL = d e d i . 3l>=,,.JiiJl,;:pl>,'^!ySfj3>V d e d i . ^ ! = ' , i ; _ ^ ' dediJj:^ =^ : 1 yy^,^^\j;^i( dedi'gibl. Bu Babdan Gelen Fiillerin Mastarlar: Bu babdan gelen muzaaf fiillerin mastarlan ( 'iiija yan sra ( ) eklinde ) lsnn de gelir.

A'y-'f^y-

'^'j>

C^^^-'i^y^j-'j^y^j. - / ' ^ ^ ^ j ^ J ^ j 9 ' b i . Muzaat olmavan fiiller de genellikle byle ise de bir ksm bu ikinci mastar eklini almaz - o^ji. - ^r'Ja^o . A^J _ . jjjg. _ jjt gibi.. Muzaaf: harfli yaln fiillehn, gibi, son iki harfi bir cins ten olanlanna dendii halde, drt harflilerin birinci harf ile nc, ikinci harf ile drdncleri bir cinsten olanlarna denir.

&>^j-i'Jj^J-3^^,

gibi-

Misller: '^j =: Terceme etti. =: Kdklad. j j j j Feryat eti. =: Parmak atlatt.'^j^ij =: ocuu dan-dn edip oynatt. 'J^'J.= Kalbgrlad. 'o^*-a^ Azna su alp alkalad, :=: At. datt, ^ j i - j =: Uzaklatrdi-^la*!* =Perian etti ykt. Li^j : Ssledi, yaldzlad, = : Kkredi. j t > =: Gargara yapt. =: Sarst. = : Derledi.

29

LAVEL (MEZD) FLLER harfliler gibi drt harfliler de baz ekler alarak bir takm fiiller olutururlar. Ancak fiillerde mazileri itibariyle harf saylan alty gemediinden; bunlara yap lan ilaveler harflilere yaplan ilaveler kadar ok deildir. Bu itibarla da bunlara en ok iki harf daha ilave edilebilir. Oysa harflilere harf daha ilave edilebili yordu. Onun iin drt harflilere yaplan ilavelerle ortaya kan fiil says harfli lere gre daha azdr. imdi szn ettiimiz bu fiil ekillerini grp incelemeye alalm. Bir harf ilave edilen fiiller: Yukanda grdmz ( {Tj"^ ) babna bir ( o ) ilave edilerek ilaveli be harfli bir fiil ekli elde edilir. O da: 1>>.JJ -'j^^Mj _ = 'jUJu; _ '^}MJ - JJu; eklidir. Grld gibi bu ilave ba tarafa yaplmaktadr. ( ) babnn yani drt harfli vair (mcer red) fiillerin bundan baka ilaveli be harfli ekli yoktur. Ona ( C-^* ) bab dendii gibi, buna da ( j r j > ^ ) bab denir. Bunun harekeleri de tamamen ona benzemektedir. Bu bab, yaln ek|i olan ( ^ j * ^ ) nin dnl eklidir. Onun geili olan fiilleri bu baba getirilince dnllk ifade ederler. ' J ^ j = Sarst. J j j ; = Sarsld. ' ^ ^ s Yuvarlad. '^j>Si = Yuvarland, gibi. Geisiz fiillerin dnl olamayacana daha nce geen ( 'jUuul ) babnda iaret edilmiti. Bu demektir ki, ( ) babnn geisiz fiilleri bu baba getirile mez. Zaten geili de olsa, o babn her geili fiili bu baba getirilir diye bir kaide yoktur. Getirilebilenleri olduu gibi, getirilemeyenleri de vardr. Bu konuda da son sz yine lgat kitaplannndr. Dnllk (mutavaat) hakknda yeterli bilgi iin ( J l * * - ! ) babna bak. Orada bu konuda gerekli bilgi verildi. Misaller^ liiL" = Yalan syledi.'j^HaJ; = Yaltaklk yapt. = Mendil kulland. = Byd, geliti. Kem-kmettI. ^ j a ; = Firavunlat. Parlad, 3 = alvar giyindi. j t i J ; = ksrd. Ljjjj = Gidip geldi, tereddt etti. v j j ? = orap giyindi. = rkilerek konutu. fj^ ~ Brg brnd. ' ^ C J = Miskinleti. j ^ j ; = Sarsld. JJii Ra hatszlktan kvrand, dnp durdu. Bu misallerden de anlalaca gibi ( ^ j * " * ) bab fiillerinde yaptmz taksimat, cmle ksaltmalanndan ortaya kanlan hari, bu bab fiilleri iin de geerlidir. 30

iki Harf lave Edilen Fiiller: ( da: ) babna iki harf ilave etmek suretiyle iki fiil ekli elde edilir. Onlar C.^J>| J^-^^ i:i>-:il ..|^>1 = . ' ^ , . ' ^ \ - 3^) A -r ekilleridir.

. > - i I = VSUJ -

Bu ekillere mazileri itibariyle yaplan ilaveler; birincide ba tarafa bir elif, orta harften sonra bir ( ), ikincide yine ba tarafa bir elif, son harfin eddelenmesi eklindedir. Bu bablann birincisi devaml dnllk ifade eder. = Toplad. f^j^l = Topland, gibi. kincisi ise abartma (mbalea) ifade eder. j i t j i l = Bedeni (teni) rperdi, tyleri diken, diken oldu, gibi. Dolaysyle ikisi de geisizdir. Mastarlan da dzenlidir, Misaller: ' j ^ j j ! = ad oldu. Acele etti. f^j"] = Sayd, bykledi. '^bl = Bertaraf oldu. Dald. =Gurur\and\.[0\'^iiS>J^\=G6ce karard, karanlk oldu. 'JC'j\ ? Kzd, fkelendi, harbe bazdand. - Y k . s,eldi. l^il Sakin oldu. ^lall = Korkun oldu. 3*^) aba gsterdi, acele etti. =Tiksindi. =.Karard, zifiri karanlk oldu. ^ j l = Gz, fke den kzard. v ' > - l = Boynunu uzatp bakt. ^ - Uzaklatrd, ld. = Byd gibi. MLHAK FLLER imdiye kadar grdmz fiil ekillerinden baka bir takm fiiller daha vardr ki bunlara; ( )ye mlhak fiiller denir. Bu fiil ekilleri aada gsterilmi tir.

di;i.,3p:..3L:; = i J ^
Bu fiillerin asllan harflidir. Bir harf daha ilave aldklan iin harf saylan drde kmtr. O halde bunlar, daha nce grdmz, harfli fiillere bir harf ilavesiyle ortaya kan; 3*^ - 3^ - 3*^ bablan fiillerine benzemektedirier. Fakat biz bu fiilleri onlardan sayamyoruz, nk: 1- Konumuz olan bu fiillere yaplan ilaveler onlarda olduu gibi harflilerin anlamlarnda deiiklik yapmak; geisiz olanlann geili, mareket (ortaklk), dnllk veya istek anlamlan kazandrmak iin deildir.
31

2- Bunlarda ilaveler ba tarafa yaplmaz, ortaya, sona yaplr.

'j^'^yj^^^ gibi-3- Bunlarda gerekse de i'll ve idam yaplamaz. Yaplannn deiiklie uramamas lzmdr. nk bu fiiller, srf ekil ynnden ( jrj*-^ ) ye benze mektedirler. ekilleri bozulacak olursa, bu ekli benzerliklerini de kaybedecekle rinden bu fiillerin yaplannda i'll idam yoluyla deiiklik yaplamaz. Ancak sonlarda yaplan i'lller bu durumu etkilemez. ( ) nn elifin ( ) ya dnmesi gibi. nk bu deiiklik, fiilin lsn bozmaz.d) Bu fiiller, ekilleri yani ekimleri itibariyle ( '^J^^ )ye benzediklerindgp; { >*-^ )ye mlhak fiiller denmitir. Mracaat ettiimiz kitaplarda bu fiillerin, ekini ynnden ( '^f^ ) ye benzetmek iin harf saylarnn drde kanld syleniyorsa da, manlarnda da baz deiiklikler meydana geldii grlmtr. Ancak szn ettiimiz bu dei iklikler, daha nce grdmz ilaveli fiillerde ortaya kan; geililik, dnl lk, ortaklk, istek eklinde deildir. Bu durumu misllerle izah etmeye alalm. Konumuz olan bu fiillerin, lleriyle ilaveli durumlannd ortaya kan manlannn farklan: 1- Anlamlannda deiiktik olmadan ayn anlamda kullanlanlan vardr. 3--- ~ ~ Paalan svayp gayrete gelmek, acele etmek, aacn bandan meyve dermek anlamlarna gelir, '^y^ fiilinin y^ _ 'y^] gibi ilaveli normal ekillen de vardr, ayn anlamda kullanlmaktadr. = I j * ^ = Yksek sesle konutu. ^i-Ii = = Tutundu, takld, yapt. Bunun da cHJi Te ebbs etti eklinde ilaveli normal ekli vardr. 2- harflileri tamamen terkedilen yiy^ = Yoruldu, bitkin dt. yky* = Hafife uyudu, gibi... fiiller de vardr. 3- harflilerin anlamndan uzaklaarak yeni anlamlar kazanan fiiller de vardr. Bununla beraber uzaktanda olsa llerinin anlamlanyle az ok ilikileri olduu sezilebilir. =. Tkezledi, dt, y^ = Toz k a l d r d . ~ At, toprak yemekten sancland 3^^ = Yoruldu, zayflad, aciz kald.d) j J t - ;= Yere att, yendi, j l l l , = Hakim oldu, idaresi altna a di. ^ ok oldu 'J'^ - oald, ynak oldu, gibi... Baz kitaplarda; vjJ?-^ =orap kelimesinden V j J ^ . V ^ ^ = Ferace k e l i m e s i n d e n LJi> 'jUJl = Klah k e l i m e s i n d e n , OifLtJ] = Miskin kelimesinden '^^^L^ eklinde fiiller yaplarak, bu fiiller mlhak fiillerden saylmsa da, bunlann harflerinin drd de asli olduun dan biz bunlan ( j > ) babnn asli fiilleri arasnda gsterdik. Yukanda da iaret ettiimiz gibi, mlhak fiillerin asllan harflidir.(2) '^-V^-j!^-'^'y>.'}L>_

32

( ' ^ ^ i : ) ye mlhak olan bu fiillerin geili ve geisiz olanlan vardr. Bunlann geili olanlann dnl yapmak iin, ( ) bab fiillerinde olduu gibi ( ^ ^ - ^ ) babna getirilirler. Dolayisiyle bunlara da ( ^J^^ ) ye mlhak olan fiiller denir ki, ekilleri aada gsterilmitir, Ij - i'jjLiJC - i j j u = Siu; _ '^MC - '^M \
Uj^" -

y^

l^j^. - S^y^ -Y

/>^^

^^.^-^

s^#x^

l-*'.'

'I'*';'-'

. illi - ,jiL^ _
Misaller: JJalJ = Yard, j j ^ = Yava yrd, ^Zayflad, denge kaybetti. j l i = Yrtt, paralad. j k i l i = Svd, sayd. = Srt st yatp uyudu. j ! ^ ^ Yorgunluktan ar yrd. = Hakim oldu, kontrol altna ald. Toplayp ukura (yara) att. " 3^^^ ? Duvan yaldzlad. = j^y^ = Kpein boynuna tasma takt. 'y,'J = Yemee baharat koydu. i^kli = Hokkabazlk yapt. 'j'^ Yld. S j i i = Uzaklat, j j l " ^ Yukardan aa ya yuvarland, dt. y,yj = Tasma takld ^ j L j Srt st uzand, uyudu. Yukarda belirtilen mlhak fiillerden baka iki fiil ekli daha vardr ki, bunlara ( ) ye mhlak fiiller denir. ekilleri aada gsterilmitir. sini

, LU-i - y^.x^. y...Y,^\ = Vb^LI -

3 ^ 1 - 3 i ^ j -N

Bu bablarn birincisi mbalea (abartma), ikincisi dnllk ifade eder. 3>j3l '^^-liiej Adamn (gks) ziyade yumrulat. , 3>^l t * ^ ! =^Adam arka st yatp uyudu, gibi. Bu fiiller harf says ve ekil bakmndan ( (.^j*) ) ye benzedikleri halde, niin bunlan o babdan saymyoruz da onlara mlhak diyoruz? nk ( (.*yj>l =.) nin asli harfleri ( ) eklinde drttr. Bunlann ise asli harfleri ( '^jj . ) eklinde tr. Bu hususta ( ^ j i - ) ye mlhak fiillerde gerekli bilgi verildi, bak. Bu bablann fiilleri de daha nce iaret ettiimiz ( 3 ^ J ^ ! ) bab ve benzer leri gibi, ok az kullanlan fiillerdir. Fiillerine daha ok misal olarak sarf kitaplannda raslanr. Pratik olarak nadiren karmza kar. Yalnz bunlar deil, drt harfli yaln (mcerred) fiillerin yalnz bir kalbnn olduunu, buna yaplan ilavelerle fiil eklinin ortaya ktn, bunlann fiillerinin ounun yabanc kelimelerden, isim33

lerden ve tabiat seslerinden fiilletirilerek ortaya ktn daha nce grdk. Dolaysyle harfli fiiller ve bunlann ilaveli ekillerine gre drt harfli fiil ve mezidlerinin saysnn daha az olduunu yerinde syledik. EMSLE- MUHTELFE (24 sa 'kip') Biz daha nce bu tr fiil ekimlerinden ziyade bunlarn ana kkleri ve bu kklere d^iik anlatm ekilleri kazandrmak iin yaplan ilaveler zerinde dur mutuk. Baka bir ifadeyle fiillerin geili (mteaddi), geisiz (lzm), dnl (mutavaat) v.s. hallerini grmtk. imdi de fiillerin 24 saya yani; emsile-i muhtelifeye ekililerini greceiz. Arapada fiillehn ba tarafna, ortasna, veya sonuna baz harfler ilave edile rek ekimleri yaplr. Bu ilaveler -biraz sonra da greceimiz gibi- kelimenin asl harflerinin arasna olabilecei gibi -olumsuzluk edattan gibi- kelime haricine de yaplr. Bu ekilde fiillere deiik anlatm ekilleri kazandnim olur. Bu ekim ve ilavelerde fiillerin kk harfleri asla kaybolmaz. Yalnz bu harflerin yerleri ve harekeleri deiiklie urar. te bu ekilde fiillerin knlarak, bklerek ekimleri yapld iin, Arapaya; bkml veya ekimli dil denmitir. Dilimizde ise fiillerin ana kkleri yani; emir kipleri esas alnarak, bu kklerin sonuna fiilleri ekmek veya deiik anlatm ekilleri kazandrmak iin, baz ekler ilave edilir. Bu kkler sz iinde aynlklann korur, deiiklie uramazlar. Yerine gre deiiklie urayan yalnz sondaki eklerdir. Onun iin Trkeye; son ekle meli veya bitiimli dil denmitir. ki dilde bu durum kitabmzn banda bir mislle izah edilmiti, bak. Fiillerin bu ekilde ekimleri yaplrken 24 siann 11 inde isme dnrler. Bylece fiillerden fiil yan sra, isimde tretilmi olur. ekim esnasnda da grlecei gibi, harfli fiiller ile daha fazla harfli olan fiillerin ekimleri arasnda kalplar az deiiklik gstehr. Bu deiiklik harflilere gre dierlerinde baz kalplann kaybolmas, bazlarnda da kalplann ekil dei tirmesi biiminde ortay? kar. O halde 24 siaya fiillerin iki ekim ekli vardr; 1 harfli fiillerin ekim ekli. 2- Daha fazla harfi olan fiillerin ekim ekli. Bu ekimler srasnda fiillerin kk harflerinin kaybolmad gibi, asl man da kaybolmaz. Fiiller bu mannn yan sra ald veya girdii yeni eklin anlamn da alm olur. Ancak fiillerde zaman fark olur. sim olanlar da ise, zamandan eser kalmaz. Yukanda 24 siaya l fiillerin ve daha fazla harfi olan fiillerin iki ekim ekli olduunu sylemitik. Bu iki ekim eklinden birer rnek ezberlemek btn fiillerin ekimini yapabilmek demektir. ki rnek fiil ekimi ezberledikten sonra dier fiiller ayn kalplara uydurularak ekilir. Yani; bu iki ekim eklinde kalplar standarttr. 34

u halde kalplar standart, kalplara gre fiilin ald man da ayn olduuna gre, baka bir deyile ekimde fiilin kk anlam bilindikten sonra ekimdeki ekillere maziye mazi, muzariye muzari', mastara mastar v.s. anlam verilir. u halde ekimde fiilin birinci eklini (kalbn) ve mansn bilmemiz, tm 24 ekli ve mansn bilmemiz demektir. Zaten lgat (kamus) kitaplannda fiillerin ya mazisi nin veya mastannn anlam verilir. Dier 23 siann anlam verilmez. Kamusa, mansna bakmak istediimiz bir kelime, mazi veya mastar deil de bu 23 siadan her hangi bir kelime ise, mazisinin veya mastannn mansn bulur, bu kelimeye 24 siada ald ekle gre man veririz. Daha nce ekim ekli ezbe rimizde olduu iin szn ettiimiz bu kelimenin yerini ve mansjn kolayca bulabiliriz. 24 siaya, harfli fiil ekimlerine iki rnek

rnek

Sabit kalplar

rnek

At Aar Amak Aan Ak, alan Amad Henz amad Amyor Amaz Amayacak Asn Amasn A Ama Aacak yer ve zaman, j. amak ^^i; _ ^ii; Yazacak yer L i ^ 35

Yazd Yazar

%i

= Yazmak = Yazan = Yazlan, yazl = Yazmad

>^

Henz yazmad

= JC

= Yazmyor

Yazmaz
= Yazmayacak

Yazsn
= Yazmasn

di 1

o" Yaz Yazma

= ve zaman,

% J Q ^

Aacak alet; anahtar

= JA

- 'JUA* -

='kalem LiSL. bir yazm 2^ Bir ekilde

= Yazacak alet; = Bir defa yazmak, (biimde) yaz-mak = Azck yazmak

- Bir defa amak, bir ap . >a = Bir ekilde (biimde) amakii Azck amak =

*I*
Lti

= amac

3*** Yazmaya mensup, 'jl* Yazgan, yazc, b l i "

Amaya mensup, arnah, Ac, ok aan Daha ok aan ; Ne at! = C^' =

yazmac, yazmac. = okyazan = Daha ok yazan = Ne yazd! = Ne de yazd!

3*^1 jIii] t . =

LiJTl U

= i'*^^ ^
\^,'^'^ J

Ne de a t ! ; =

24 Saya Drt ve Daha Fazla Harfli Fiillerin ekimi:

: Gldrd
' 1 .'

rendi : renir: renmek : renen : renilen : renmedi : Henz renmedi: renmiyor: renmez : renmeyecek : rensin : renmesin : ren : renme :
^ ^

: Gldrr : Gldrmek

'1 . > * 1' . *

: Gldren ; Gldrlen : Gldrmedi : Henz Gldrmedi ' : Gldrmyor : Gldrmez : Gldrmeyecek : Gldrsn

- ^ - ^ -^.?

MV.A' ' i =

: Gldrmesin : Gldr

-^

;u'.AT V -

: Gldrme

36

^^^'-^ = Gldrecekyer ve zaman.

renmek, renecek yerve zaman -

= iJ^Vj rUll = Bir defa gldrmek bir ekilde gl-drmek ^1.^'.> = Azcrk gldrmek ^ I k l s ! = gldrmeyemensp

Bir defa renmek

=.Ji-lj J i i j

iddetli bir ekilde ren-mek = Azck renmek = renmeli renmeyemensp =

^^Ji*:

Daha ok gldren Ne gldrd ! Ne de gldrd!

Daha ok renen Ne rendi! Ne de rendi! ^ j j j ^ j ;

_ . ^J ; ; , ' ^ - j -

Bu ekimlerde Bilinmesi Gereken Baz Hususlar: 1 - Bu ekimlerdeki kelimelerin kendi aralarnda ayr ayn ekimleri konuyla ilgili her kitapta fazlasyla bulunduu iin burada tekranna lzum grlmedi. Ancak biz burada gerekli grdmz baz hususlara temas etmekle yetinece2- ( J*** ) ekli, fiilin yapld yeri ve zaman belirttii iin mekn ve zaman ismi dendii gibi, mastar anlam da ifade ettii ve (rrim) ile balad iin de (mim)li mastar diye dier mastarlardan ayrdedilir. Bu anlamdan hangisini ifade ettii cmlede sz geliinden anlalr. , i i ; LL ju:^ O j j - S u l t a n Murad'n ehit olduu yeri ziyaret ettim. ^rfj^ S '^ - Ali, sz verdii zamanda geldi. . j^Lll o l j l l Of i* ~ Baz insanlar iin hayat, lmden daha hayrldr, gibi. Kelimenin bu eklinden baka bir de ( 'y*JU ) ekli vardr ki, daha ok ^ i ' J>i ~ J j ^ g i b i , muzah'de orta harfi esire olan, j^t,j _ lu^ - J*j. 0^^< mazileri (vav) ile balayan fiiller iin geerlidir. harfli fiiller dndaki fiillerde bu sia, ism- meful eklinde gelir. Bir yerde bir iin ok yapldn veya bir yerde bir eyin ok bulunduunu ifade etmek iin bu sann sonuna yuvarlak (ta) getirilir. - J l d l =Okul. X'-^\ - Kitaplk. i ^ I = Basmevi, gibi. Bazan da bir varln bir yerde ok bulunduunu ifade etmek iin o varln ismi bu ekle sokulur. Yani bu ekil, fiilden iirotiiriii gibi isimden de tretilir. 'xJ^\ Arslan = Arslan bol olan yer. Deve. Devesi bol olan yer gibi. 37

3- Alet isimleri geili (rnteaddi) fiillerden gelir. Geisiz (lzm) fiillerden gelmez.SadeceUls>-^j-j*3ge'Siz (lzm) fiillerden; Rafineri, ^I = Merdiven, basamak, 'j^^] = zurna, kaval eklinde let isimleri geldii grlmtr. Yukarda gsterilen ekilden (kalptan) baka, 1 ) ^ 1 = Elek, '^'A) =i Yaadanlk, ' k ^ j = Srmezenlik, j ^ l H a v a n , J l I Enfiye kutusu, SjUl = Minare, deniz feneri, 'j^] Dokuma tara kelimeleri kaideye aykn olarak gelmilerdir ki, grld gibi saylan azdr. Bunlar dnda let isimleri, fiillerden yukanda gsterilen ekilde tretilir. Tretilmemi (cmid) let isimleri ise bir kaideye, ekle tabi deildir. - Balta, IJCJS - Bak, = Keser, gibi... Geili fer harfli fiilden tretilmeye msait olan bu ekil, ekil olarak mevrut olsa da her zaman kullanlmayabilir. Mesel: Yukandaki ekimde kelimesi yerine (kalem) kelimesi kullanld iin, bu ekil kullanlmaz. Harfleri harften fazla olan fiillerden, let isimleri tretilmez. 4Aji_iI*i ekilleri, ekimi yaplan fiilin mastannn yuvarlak (ta) alm ekilleridir, feirincisi fiilin yapl saysn, ikincisi fiilin niceliini, nasl yapldn bildirmeye yarar. Onun iin ikisi de cmle iinde meful-u mutlak olur. ayet asl mastarda ' * ^ Li*- - ' i s . ^ - { 3 > , gibi, yuvar lak (ta) varsa; konumuz olan bu mastarlan asl mastardan ayrdetmek iin sonla nna ju jkli _ j>lj v.s. sfatlar getiririz. Bu mastarlar fiilin mastannn yuvarlak (ta) alm ekilleridir, demitik. ayet fiilin matan ( ) eklinde deil de C-Jur , -S^ vseklinde ise vine ^ SC-bu ekline konarak, iljb-_ ili-, i i j > _ i j j > denir. Harfleri harften fazla olan fiillerin bu tr mastarlan asl mastarlannn sonuna yuvarlak (ta) getirilerek yaplr. ki mastann ekli bir olduu halde 'Z\y\'c^y\= Bir defa ikram ettim. ()OUJI i j U i i L l CJJJCL,] = Tevbekrlar istifar edii (gibi) istifar ettim, gibi, birincinin fiilin saysn, ikincinin fiilin niceliini bildirmesinden birbirin den ayrdedilir. harfli fiillerin mastarlarnda olduu gibi, bunlarn da asl mastannda yuvar lak (ta) varsa, konumuz olan bu mastarlarn sonlarna uygun sfatlar getiririz. LfcJju t-Lgj\, i*j JI>I ^ a-lj U ^ l'j>\j gibi. 5- ( ) ekli, fiilin mastannn kltlm eklidir. Bu ekilde fiilin mastarndan tretilebilecei gibi, trememi (cmid) isimlerden de yaplr. 'j^'j - Bir adam. [y^j - Bir adamcaz, ' ^ ^ = Bir aa. 'ij^ Aak, al, gibi. Yukarda da iaret ettiimiz gibi, mastarn ekli nasl olursa olsun bu ekle sokulur. Mesel: H/j, _ 34>' . I^J^ - I r ^ ^ eklinde sylenir. harften fazla olan fiillerin mastarlan uygun bir deiiklikle bu ekle soku38

Lzum etmedike veya kullanl olmadka, her fiilin mastar bu ekilde kullanlr diye bir kaide yoktur. 6- ( ) ekli, bu ekilde de fiilin mastannn sonuna iki (ya) alm eklidir. Mastarlar iin geerli olduu gibi, trememi (cmid) isimler iin de geerlidir. ^'UjiJI = Karamanl. Dkkanc. = Kumsal. lmi, bilimsel, gibi. ( D* ) ekli, daha nce geen ( Jf^ ) eklinin abartma veya devamllk ifade eden eklidir. Yani; ( *Js. ) eklinin abartma veya devaml yapld bu ekille ifade edilir. Bundan baka 12 ekli daha kullanlr. Ju = Ab^i^ = Bilgi, bilge, bilgin. ' j l ^ 'JLXA = enge, engen, ziyade tenbel. 3-;* - J^^ ^ Alkolik, ziyade ve de vaml ien. = erli, ba belas, irret. ' = C f ^ = Ziyade dkn, miskin. 'iJU = iisi! = Gleen, glc, devaml glen, ' i i ^ = Yataan. Obur. 3-*J jUfj = Merhametli, ziyade rnernamet eden. = Zi yade byk, iri, kocaman. = ^ = oV. yalanc, devaml yalan syleyen. ^ ^ JUli i j j l j = o k rivayet eden. JjiJ jj*-Ziyade' korkak. 'jj*L - o j j l * = Ayrdedici. = = Ziyade byk, gibi. Genellikle zanaat ve meslek sahipleri bu kelime ekliyle adlanrlar. i l j J l - Demirci. ^HAI = Kmrc. ^G^^ Fif'^c. jlpl = Manifaturac. ' 3 = Sanatkr, ^ikpl =^Denizci. A1 = Dalg,yzc.i;;^|^| = Denizal t . r : Balk, gibi..*. 8- ( JA ) ekli, iki ey, iki taraf, iki grup arasndaki fazlal farkll bildirmeye yarar. jJS l * = Bu byktr. I j [;^_^) I j i = Bu bun dan daha byktr, gibi. Esiz, tekten olmas halinde ise harf-i ta'rif alr. >s5-= Gzel. 'S^\= Daha gzel. 3-^*^1= En gzel, gibi. Bu kelimenin mennesi, yi. = Daha iyi. = En iyi, eklinde gelir. Bu ve bir sonraki teaccp^ fiillerinin ekimde grdmz ekilde fiillerden tretilebilmesi iin fiillerin: a) Fiilin harfli olmas, fazla harfli olmamas. b) ekimli olmas, cmid olmamas. c) Olumlu olmas, olumsuz olmamas, d) Tam olmas, naks olmamas. e) Malm olmas, mehul olmamas. f) Farkllk kabu imesi, farkllk kabul etmeyen fiillerden olmamas. g) Fiilin sfatnn ( ) eklinde olmamas. Yani, renk veya sakatlk bildiren fiillerin sfatlan = Siyah. ^J^V'I = Topal gibi, konumuz olan

[fjj!i\ =

*JjJ^\

^,Jas-

iJLX\

39

kelimeyle bu fiillerin sfatlar birbirine benzediinden, bu tr fiillerden de tretil mez. Bununla beraber konumuz olan bu kelimeler, normal ekimi yaplamayan fiil trlerinin mastarlar, Jy^J JjilS - ^'^\ Jy^] gibi keli melerden sonra getirilerek, ekimlerini yapabiliriz. imdi yukanda saydmz bu fiil trlerine misller verelim. a) Fiillerin farften fazla olmas. i > j I ^ yy)] !j ^yj\ Bu gn ar dnknden daha kalabalktr. ' ,^_;^t j ^ J l ^U-jjl l =Bu gn ar ne kadar kalabalktr! l ^ l j j J j.l>i)L iji^j = Bugn ar ne kadar da kalabalktr! gibi. Bu mastarlar devaml birinciden sonra temyiz olarak mansp, ikinciden sonra meful- bih olarak yine mansp, ncden sonra ise zaid bir harf-i cer ile mecrr, mahallen merfu' faildir. b) F i i l l e r i n e k i m s i z ( c m i d ) o l m a s . C m i d f i i l l e r i n - yij, _ '^_yi gibi yalnz mazisi bulunanlar olduu gibi, mazinin yan sra muzari'i, matan olan yan ekimlileri de vardr. IS^ _ 'i^^.i'i'dS , _ L J ^ . - L>j? gibi. ilk iki vme, yerme fiillerinde zaten teaccp anlam bulunduundan konumuz olan kelimeleri bunlardan tret meye lzum yoktur. y^s. _ '^j^ gibilerin ise mastarlar bulunmadndan fiiller dorudan [ "jl _ U] gibi mastar edatlanndan sonra getirilerek dolayl mastar anlam verdirilir. Kullansz olduklan iin olacak, mracaat ettiim kitapl a r d a b u n l a r l a i l g i l i her h a n g i bir m i s a l e r a s l a m a d m . iSr*^ 'CJ* ^.'^ daha iddetlidir. kadar skntldr! gibi. c) Olumsuz olmas. doru sylememesi L-*iji^ ~ Bu gn hastann sknts dnden iJ^^j = Juii =Ne 1*^1 S-L^ H\ i l . ondan daha
~

= Mslmann irkindir. j y j - IVslmann olmas.

(jUlil Jl<4 JH^^ ^ namaz klmamas ne kadar ktdr! gibi. d) N a k s y a n i ( i l i * ) ve

yeni^ olmas ondan -'i/li oj^ v>*-^ sine asi olmas ne kadar zordur! gibi.

ijUlil

benzerlerinden daha

i j ^ iiijj j^l y *V C*'^

faydaldr. ocuun anne

e) Mehul olmas. Mehul fiillerin mastarlan da malmlannn mastannn ayns olduundan, bu mastarlann kullanlmas malm ile mehul arasnda kankla sebep olur. Onun iin mehul fiilleri malmlardan ayrdetmek iin, bu konuda mehullerin ( [ ' - l ^ j ) ile dolayl mastar ekli kullanlr. L ^ j l i l . JILJ) = Dlmesi ondan daha zordur. ! v > ^ UjTl U = ( L ^ L 'J^\'i = Dayak yemesi (dlmesi) ne kadar oktur! gibi.
40

f) Farkllk kabul etmesi. Konumuz olan bu kelimede farkllk sz konusu olduundan farkllk kabul etmeyen _ b U gibi fiillerden bu kelimeler tretilmez. nk yok olmak, lmek-sebebleri baka baka da olsa- lm, lm dr, i^jjdl J bj y aL = Sava meydannda lmek ondan daha faydaldr,

!^j3i ;t>c, j

b i

y a^'

:;i b i l j^i^ =

meydannda lmek ne kadar gzeldir! gibi. g) Fiilin sfatnn ( ^JIJ ) eklinde gelmesi. JA Of ' ^ ' j - 34^' '-"^ = Bu adam bundan daha siyahtr. i l ^ ^ U = ! i l , ! - ^ I j = Siyahl ne kadar oktur! gibi. Bu mnasebetle, gemite hayret anlam ifade etmek iin, ( U ) i'e fiilin arasna zaid bir ( ) nin 'b^j^'J^ = Bahar ne gzeldi! gibi. gelecekte de ( U ) nn fiilden sonra getirildiini hatrlatnz. , UlUj 'j^_ U [^'\ U = Kavumamz ne iyi olacaktr, gibi. Bu misallerde ( '^[^ ) zid, ( O j ^ l i ) mahallen mansp fiilin meful- bibidir. ( ) <am olduu iin { . 'c\Jii ) onun failidir. Teaccp fiillerinin i'raplan iin (Edatlar) kitab ( U ) bahsine bak. Teaccp fiillerinin bu iki eklinden baka, bu ekillere ekimi yaplabilen her harfli fiilin orta harfini zamme yapmak suretiyle hayret anlam ifade ettirilebilir. Bu h a r e k e ( ) gibi f i i l i n a s l n d a n o l a b i l e c e i g i b i , |Jii. _ (c. 3 ^ _ J4> 9'''' deitirilerek de yaplr. Misller: / J l i i d = , i ; - r ^ ^ C . = Ali ne iyidir!

ijJU.^ = !jJU.,.^VU = H a l i t
. ^ 3 4 - =

ne

bilgilidir!

cahildir! , . - - , ' , ! ' ' ' - Bunlar yolda olma bakmndan ne iyidrler! gibi. ,J ^ Hayret ifade edilen kelimenin belirli olmas Cr^^ ^ gibi belirsiz olmamas! VU U gibi, gerekir. nk bilin meyen bir eyden hayret bildirilemeyecei gibi, bir yaran da yoktur. Bu iki teaccp fiil cmlesinin kelimeleri yer deitirmez. Yani ( U ), fiil, meful- olduu yerde kalr. Bunlann aralanna -car-mecrrdan baka- yabanc kelimede getirilmez. Bu fiillerin birincisi dorudan mazi, ikincisi emir eklinde gelmi mazidir. Bununla beraber bu iki fiil, Trkeye tercemelerinde isim gibidirler. Mesel: ! 'JJL^ 13-^^ ^ = Bahe ne gzeldir! denir. Ne gzel oldu! den mez. Hayret ifadesinin mazi eklinde bir ( t" ) fiilinin kullanlmas gerektiine yukarda iaret edildi. Baz Trke tercemelerde, szn ettiimiz bu ( ) fiili bulunmadan !>-^l ^ ye. ne gzel oldu! eklinde terceme edildi ine rslanrsa da yanltr. Yukarda da iaret ettiimiz gibi, bu iki fiil ekil bakmndan fiil olsalar da man bakmndan isim hkmndedirler.
41

MEHUL OLARAK KULLANILAN BAZI FLLER

1234567:

Kzamk hastalna yakaland. iek hastalna yakaland. nme indi. lel oldu. Nezle oldu. Bunad. aa kald, app kald Hayrete dt, anp kald.

89101121314151617181920212223242526272829303132-

V = Yere vuruldu.
O f =: Piman oldu, hata olti, zolil oldu, at Aldand, Zayflad, = Dodu, = Sancya tutuldu. ansl oldu. oOJI j - = Bitkiyi souk vurdu. = Kr oldu = Stmaya yakaland. = Ona lyk oldu = ldrd, = Sevindi, = Beendi = Vereme yakaland = Ay grnmez oldu. = Susad, = Sabr tkendi. Gole rzgar dedi ^ Ekin alete urad. = Gururland, kibirlendi. ^ Yz arpld. Bir takm zarara urad. = Ona bir ihtiya hasl oldu. ^ Mesanede ta meydana geldi = Yakaland, tutukland.

3435-

= Bayld

1 ^1 1:

j-> = Yere ykld, arpld, atld. .

42

KARILIKLI TRKE-ARAPA PlL EKMLER Bilindii gibi Trkede zamanlara gre, fiil ekimleri eitli ve genitir. Arapada ise asl zamanlar dnda, fiil ekimleri ak deildir. Bununla beraber biz, dillerin insanlar arasnda bir anlama arac olduunu, baz farkllklar dnda, ayn fiil ekimlerinin Arapa'da da bulunabilecei inancyla, iki dilde fiil ekimlerini karlkl yazmay dndk. Kitabn n sznde de iaret edildii gibi, bu ekim ler -Trkede dafa belirgin olduundan- Trke'den Arapaya eklinde olacak tr. Edatlarda ise bu durum, Arapadan Trkeye eklinde idi. ekimler Trkeden Arapaya eklinde olduundan, Arapada bulunan; menneslik, tesniyelik farklanna burada yer verilmeyecek, bu farklar gzetilmek sizin, Trke fiillerin karlanna Arapalan yazlmaya allacaktr. BAST ZAMANLAR 1- Grlen Gemi Z a m a n (-di'H gemi): a) Olumlu ekli, b) Olumsuz ekli, c) Soru ekli, d) Olumsuz soru okli.

Bildim : Bildin : Bildi : , Bildik : Bildiniz : Bildiler: Bildim mi? : Bildin mi? : Bildi mi? : Bildik mi?: Bildiniz mi? : Bildiler mi? :
=^

Bilmedim: Bilmedin : Bilmedi : Bilmedik : Bilmediniz : Bilmediler: Bilmedim mi? : - . r,\.\ Bilmedin mi? : Bilmedi mi? : = c ^ = ^ U L.

= lUi U
= = 1 ^ U

u ui

=
=

Ul

- ^r.if.

Bilmedik mi? : Bilmediniz mi? : Bilmediler mi? :

- ^ r.if. ui

43

Not: ( U ) nin yerine fiil, muzri'ye dntrlerek, f^'P v.s. de denebilir. Hemzenin yerine {'J )e kullanlabilir. v.s. gibi... Olum suzlarda ( U ) nin yerine ( V ) kullanmak yanltr. nk ( V ) genellikle mazilerden nce gelmesi halinde beddua ifade eder. /.l' V = Olmasn. ^1 V = Allah etmesin, gibi. 2- renilen Gemi Z a m a n (-misli gemi): renilen gemi zaman (-misli gemi) fiiller de, bir nceki -di'li gemi fiiller gibi, konuana gre gemi zamanda yaplan fiillerdir. Ancak, -di'li geniler konuann gz, bilgisi veya uuru nnde yapld halde, -misli gemiler, adndan da anlalabilecei gibi, konuann bakasndan duyarak rendii, veya sonradan farkna vard fiillerdir. Grld gibi, biz birinci tr fiilleri -genel anlamyla- muhatabmza dolaysz aktardmz halde, ikinci trleri, duyarak bir bakas vastasyla muhatabmza aktanyoruz. Bu durumdan dolay da bu trlere dolayl gemi diyenler de vardr.(i) Bu ikinci trlerin (-misli gemi) Arapada ekim olarak tam karl yoktur. O halde konuan kii, grmedii gemite olan bir ii bir bakas vastasyla muhatabna nasl aktarabilir? Bu durum, sz geliinden anlalabilecei gibi, bu maksat iin bir takm fiillerden de yararlanlr. Konuya aklk getirmek iin anlat mak istediimizi maddeler halinde sralamaya alalm. Yukanda verilmeye allan -misli gemiin tarifi nda: 1Anlatlan hikye ve masallarda. Misl: . . . ^ T K^J J>j jAdamn biri oluyla birlikte bir sefere km... 2- Cmlelerin, '^j .'^y. ^ .'J^ ^ J^. -3-i - ' j l ^ ^ -^'/j

^Jj - ^yji -'S-T^ - j f - M-' - > - u^^j - v.b. fiillerle balamas halinde, genellikle bu fiillerin balatt cmlelerin iinde bulunan mazi fiiller, -miii gemitir, ilende, fiillerin hikye ve rivayet ekillerinde de bu fiillerden yararlanl dn greceiz. Zaten yukarda belirtmeye altmz bu fiillerin grevi, balat tklar cmlelerdeki mz fiilleri -misli gemie evirmektir. Ancak, ^-i - Jli fiillerinden sonra cmlenin ( ' j \ ), bu ikisi dndaki fiillerden sonra ise ( y ) ile baladna dikkat etmelidir.
Misller: ...;l3l j li J\'j ^ I j l i j = Adamn biri or manda bir kurt grm... Biz bu cmleye, derler ki; adamn biri ormanda bir kurt grm... eklinde man verebileceimiz gibi, adamn birinin ormanda bir kurt grdn iddia ederler... eklinde de tercemesi yaplabilir. Ancak birinci ekli daha uvaundur.
(1) Ana hatlariyle Trk grameri

a*

44

...j^^ *j_jt j jjA j i 5 4^1 = Kk bir kyde yoksul bir adam varm. ... u-J-^l Ulr^' b^aJI y j^L' ^renciler dersi boykot etmiler... cJu, = . . . i l - j j l l J lyiVl v * * ^ ' 'Jj^ rencilerin velileri okulda toplanmlar... 3- ( 0] ) nin benzerlerinden olan ( J j J ) nin haberinin mz olmas halinde, Misller: cJ>J jJ = Belki baarmsndr. = Belki bilmitir. 4( ) dan sonra mzI fiil gelmesi halinde. Misaller: iLjlI I j j l i l j = Belki ehirden ayrlmlardr. Sj^'i = Belki gitmilerdir.

^(jr ) ve ( Le[jr ) dan sonra mz fiil gelmesi halinde. Misller: 'K^SJ J^\^ = Onu grm gibiyim. 1x1^ = Doulmu gibi. 6- Genellikle ( 'Si ) dan sonra mz fiili gelmesi halinde. Misller: U J-j* = Denen denmitir U ! S =Olan olmutur... x Bununla beraber ( ^ ) dan sonraki mz fiillere, -misli gemiin hikyesi gibi de man verilebilir. Ijj "-',- j = Bunu duymutum : Bunu duymu oldum gibi. 7- ( ) den sonra e'n zamiri; ( i - ) gelmesi halinde. Misller: ...3^j y ^ V* ~ nceleri (eskiden) bir adam varm... ...j j ' j j j 'Jl = iki adam bir le inmiler. 8- Mfacee edatlar; ( [ i l - I] ) nn meer anlamna gelmesi halinde. Misller: j * l i l j llicc i ^ j = Ben onu zengin sanyordum. Meer o fakirin biriymi: cJl \Vf lliu-. iil^l C^'j = Seni cmert biri sanyordum. Meer sen de cimrinin biriymisin. 9- ( S/y ) den sonra. Misl: Ul*j5 J.^' '^'J = Siz olma saydnz giderdik, yerine siz olmam olsaydnz giderdik de denebilir. 10( jJ ) den sonra. Misller: LJkjj jJJ 1 1 " 'J = Bilseydi giderdi, yerine bilmi olsayd ^5 giderdi de denebilir. Genellikle de ( jji ) gelmesi halinde. J^or- ^ = Sabretmi olsaydnz kurtulurdunuz, gibi. 11- ( ) gibi, art edatlanndan sonra. Misller: \l\ - D e s e n , yerine demi olsan. '^^1 = Desen, yerine demi olsan da kullanlabilir. 12- Trkede mehul fiillerin, -misli gemilerine karlk, Arapada ism-i mefller kullanlr. Misller: Krlm : -jJJSS ldrlm : ' j ^ i i Bununla beraber, kmlm : = ijl =ldrlm *J de denebilir. Yukanda yaplan izahlar nda Trkedeki -misli gemi fiillerin karlanna Arapa karlklann yazmaya alalm.

5- (

45

a) Olumlu ekli. Bilmiim : Bilmisin : Bilmi : Bilmiiz : Bilmisiniz : Bilmiler: = = ac cj;.:..

b) Olumsuz ekli. Bilmemiim : Bilmemisin : Bilmemi : Bilmemiiz : Bilmemisiniz : Bilmemiler: = j j u : ^ 'Jj 'ji:

Not: Cmle halinde olan bu tr ekimlerde yalnz olumlu ve olumsuz ekiller yazlacak, dier ekillere yer verilmeyecektir. Peygamber efendimizden hadis-i erifler rivayet edilirken: JI i j l (.-j LP t ^ ' j/j Peygamber efendimizden, dedii rivayet olundu yerine Peygamber efendimiz buyurmutur... ekli tercihe daha ayandr. Misl: ..Jli |.JLj *!Js- ^\ Jl* o*' ~ ^JaJI ^ I j ^ l ;iUt 3 J*^ = Peygamber efendimiz: mmetimin en stn 'ibadeti; skntnn dalmasn beklemeidir. buyurmutur. 3- Geni Z a m a n : a) Olumlu ekli. Bilirim : Bilirsin : Bilir: Biliriz : Bilirsiniz : Bilirler: - ySlIJ b) Olumsuz ekli. Bilmem : Bilmezsin : Bilmez : Bilmeyiz : Bilmezsiniz : Bilmezler:

= '^'^
= '^.'i

c) Soru ekli. Bilir miyim? : Bilir misin? :

d) Olumsuz soru ekli. Bilmez miyim? : Bilmez misin ? : 46

Bilir mi? : Bilir miyiz? : Bilir misiniz ? : Bilirler mi? :

Bilmez mi? : Bilmez miyiz? : Bilmez misiniz? : Bilmezler mi? : =

^ :

~^

VI

Not; Hemze yerine ( hemzenin yerine, 4- imdiki Z a m a n :

) de kullanlabilir. Ancak, olumsuz sorularda v.s. eklinde ( 3* ) kullanlmaz.

a) Olumlu ekli. Biliyorum : Biliyorsun : Biliyor: Biliyoruz : Biliyorsunuz : Biliyorlar:

b) Olumsuz ekli. Bilmiyorun* : Bilmiyorsun : Bilmiyor : Bilmiyoruz : Bilmiyorsunuz :

= '^\\:,

'^\.

~ oy^.

Bilmiyorlar:

c) Soru ekli. Biliyor muyum ? : Biliyor musun ? : Biliyor mu? : Biliyor muyuz ? : Biliyor musunuz? Biliyorlar m? :

d) Olumsuz soru ekli.

-^'^\\

Bilmiyor muyum? : Bilmiyor musun? : Bilmiyor mu? : Bilmiyor muyuz? : Bilmiyor musunuz? : Bilmiyorlar m? :

= ^ piil u

= ^.'^\.\

3 JS; Ui

= ^ JJJ. Ul

Not: Grld gibi, Arapada imdiki zamann olumlu ekli ile, olumlu soru ekli geni zamann olumlu ekli ile olumsuz soru ekli arasnda fark 47

yoktur. Bu fark sz geliinden anlalabilecei gibi, imdiki zaman ifade edebil mek iin ou kez muzri' yerine ism-i failden yararlanlr. jkli ^J\ = Ben gidiyorum, 5 cJ'VL*l'il = Sen gidiyor musun? fy/lisllerinde olduu gibi: Geni zaman ifade eden muzari'i, ( U ) nn imdiki zamana dntrd g i b i , i b t i d a i y y e ( l m ) ve ( ) de ayn e y i y a p a r . y^ji)i[iL<'\'j\ = retmen dersi aklyor, liiiic U = Senden raz olmuyorum, gibi. 5- Gelecek Z a m a n :

a) Olumlu ekli. Bileceim : Bileceksin : Bilecek : Bileceiz : Bileceksiniz : Bilecekler:

b) Olumsuz ekli. Bilmeyeceim : Bilmeyeceksin : Bilmeyecek :

-^
~ jj 11 7. * 1 .,

Bilmeyeceiz : Bilmeyeceksiniz : Bilmeyecekler:

c) Soru ekli. Bilecek miyim? : Bilecek misin ? : Bilecek mi? : Bilecek miyiz? : Bilecek misiniz? : = jy^ Bilecekler mi? : i)*

d) Olumsuz soru ekli. Bilmeyecek miyim? : Bilmeyecek misin? : Bilmeyecek mi? : Bilmeyecek miyiz? : = ^ ^ y y yi

Bilmeyecek misiniz? =^ Bilmeyecekler mi? : = ^

Not: ((-) yerine { ) kullanlabilir, ( ^ ) yerine, ( V L i ^ ) ise, kullanlamaz. ( 'Ji ) muzri' fiilleri gelecee dntrdnden, ( [j^ ) ile birlikte ( )veya ( L i ^ ) kullanmaya lzum yoktur. Hemze ise muzri' fiilleri imdiki zamana evirir. ( ) de de gelecek zaman ifadesi bulunduun dan onunla { ^ _ ^ ) kullanlmamtr.

48

6- Dilek-art:

a) Olumlu ekli. Bilsem : Bilsen : Bilse : Bilsek : Bilseniz : Bilseler:

b) Olumsuz ekli. Bilmesem : Bilmesen : Bilmese : Bilmesek : Bilmeseniz : Bilmeseler:

c) Soru ekli, d) Bilsem mi? : Bilsen mi? : Bilse mi? : Bilsek mi? : Bilseniz mi? : Bilseler mi? :
=

Olumsuz soru ekli. Bilmesem mi? : Bilmesen mi? : Bilmese mi? : Bilmesek mi? : Bilmeseniz mi? : Bilmeseler mi? :

Not: ou kez cmle iinde hemze ile ( ^ ) arasna ( > ) gelerek, ( [^j^] ) ^eklini alr. ^ Hit* ^ '^'^^. 1 6j>jlr di" Ayet-i kerimelerinde grld gibi. Peygamberimize ilk vahy geldii zaman. Varaka bin Nevfel'in: Keke seni kavmin buradan kard zaman, sana yardm edebile cek yata bir gen olsaydm sz zerine P e y g a m b e r i m i z : 7 jL (jt'J^ j l = Onlar beni karacaklar m da? bu yurmutur. ( [ j - p ui] ) atf edatlan, soru hemzesi ile gelmeleri halinde bata gelecekleri yerde soru hemzesinden sonra gelirler.

49

7-stek: b) Olumsuz ekli. Blmeyeyim : Bilmeyesin :

a) Olumlu ekli. Bileyim : Bilesin : Bile : Billim : Bildsiniz : Bileler:

'M
Bilmeye : Bilmeyelim : Bilmeyesiniz : Bilmeyeler:

= ^ = ^

- - 1 ^ . SJ

c) $oru ekli. Bileyim mi? : Bilesin mi ? : Bile mi? : Bilelim mi? : Bilesiniz mi? : Bileler mi? :

d) Olumsuz soru ekli. Bilmeyeyim mi? : Bilmeyesin mi? : =

- . ;.r.'.n
= ,-^\

Bilmeye mi? : Bilmeyelim mi? : Bilmeyesiniz mi? : = 5 Bilmeyeler mi? : s \

Not: ( J ) yerine ( ' / ). ( ^ ) yerine ( bSU ) da kullanlabilir. Trkede olduu gibi, Arapa karlklarnn tercemesinde de (diye) kelimesi ilave edilebilir. Misl: '^H = Bileyim diye. Yerine gre cmle iinde, bilmem iin eklinde de terceme yaplabilir. 8 - Gereklilik: a) Olumlu ekli. Bilmeliyim : Bilmelisin : Bilmeli: b) Olumsuz ekli. Bilmemeliyim : Bilmemelisin : Bilmemeli:

= '^H

y y

50

Bilmeliyiz : Bilmelisiniz : Bilmeliler:

= ^JJ 'J\ L? = tjli*J ^ ,=

\JJJU

Bilmemeliyiz ; Bilmemelisiniz : Bilmemeliler:

= J V j j L = \JJ^ V = l>Uj

V 'j

c) Soru ekli. Bilmeli miyim? : Bilmeli misin? : Bilmeli mi? : Bilmeli miyiz? : Bilmeli misiniz? Bilmeliler mi? : ^ L-^

d) Olumsuz soru ekli. Bilmemeli miyim? : = \ Bilmemeli misin? : = T Bilmemeli mi? : V 'J\ L?

\ ,Jui ^ v*4^ 3^ \ ^ oi Lj^ 3* ^ IjiUuj ^ Lj^ ^ I j ^ - ^ 0^ ^ 3^ 3* '^^

V'J\Lctf

= % |Jbu V ^ L Jjb V^ 3^*

Bilmemeli miyiz? : = <;

Bilmemeli misiniz? - ^ I^H V j l LJ 3* Bilmemeliler mi? : =1 * J ^ ^

Not: ( S-f^ ) fiili yerine ( [^^. - ( j f r i l ) fiillerinin kullanld da olur. ( ) fiilinden sonra ahslara gre zamirler deitirilerek 'J\ ec. L j eklinde ( ) da getirilebilir. ve olumsuz soru eklinde, (3aj y y^lP' Of o-^ = Bilmemelisin, bilmeli deilsin, l'^jj 'J\ <-->lj)l jf ~ Bilmemeli misin? Bilmeli deil misin? eklinde ( ) de kullanlabilir. Ancak burada ( 3^ ) yerine hemzenin tercih edilmesi daha uygundur.
-

'fJs-\ 'S'js.L?
Olumsuz

9- Emir: a) olumlu ekli. b) Olumsuz ekli.

Bil : Bilsin ;

^1

Bilme : Bilmesin

Bilin/Biliniz : Bilsinler:

1^1

Bilmeyin/Bilmeyiniz : Bitmesinler:

51

Not: Emir kiplerinde birinci ahslann tekilleri ve oullan yoktur. Ancak, istek kipinin birinci ahslan bileyim -bilelim - bilmeyeyim - bilmeyelim eklinde, emir kipinin bulunmayan ksmlannda kullanlr. Grld gibi, emir kipinin soru ve olumsuz soru ekilleri de yoktur. Bununla beraber bir nceki; gereklilik kipinin soru ve olumsuz soru ekilleri bir bakma emrin soru ve olumsuz soru ekilleridir. BLEK ZAMANLAR HKAYE

1 - Grlen Gemi Zamann (-di'li gemi) Hikyesi:

a) Olumlu ekli. Bildiydim : Bildiydin : Bildiydi . Bildiydik : Bildiydiniz : Bildiydiler: Bildilerdi r

b) Olumsuz ekli. Bilmediydim ; Bilmediydin : Bilmediydi : Bilmediydik : Bilmediydiniz : Bilmediydiler:

c) Soru ekli. Bildim miydi? : Bildin miydi? : Bildi miydi? : Bildik miydi? : Bildiniz miydi? : Bildiler miydi? :

d) Olumsuz soru ekli. Bilmedim miydi? : Bilmedin miydi? : Bilmedi miydi? : Bilmedik miydi? : Bilmediniz miydi? Bilmediler miydi? = 5 ^ Ol? U)

:- % jUUt .^^ ^r

Ul
Ul

52

Not: Soru ve olumsuz soru ekilleri, bildi miydim v.s. Bilmedi miydim v.s. eklinde de sylenir. Ancak, asl maksadmzn Arapa fiilleri belirtmek olduu iin, Trke fiillerin yalnz bir syleni eklini vermekle yetiniyoruz. ci^ U v . s . y e r i n e 'J^^ P v . s . de k u l l a n l d g i b i , 5 'c^ lij v.s. yerine de ^ JJI v.s. kullanlabilir. ( ) in, geni zaman fiillerini olumsuzlatrmaktan baka gemi zamana da evirdiinden ( . jl? U ) ile ( J J ) arasnda fark yoktur. 2- renilen Gemi Zamann (-MISLI gemi) Hikyesi: a) Olumlu ekli Bilmitim : = Bilmitin : Bilmiti : Bilmitik : Bilmitiniz : Bilmilerdi : = 1 ^ j i Ijl? = ^ 'jl^ jLi cJJT

b) Olumsuz ekli. Bilmemitim : Bilmemitin : Bilmemiti : Bilmemitik : Bilmemitiniz : Bitmemilerdi : = 1 ^ J5-L. = elli ji U

= cilt ji ci^ U

c) Soru ekli. Bilmi miydim? : =5 c U i CJ^ 3^

d) Olumsuz soru ekli. Bilmemi miydim? : = ^ '-'Js li ciS" Ul Ul Ji Ul Ul

Bilmi miydin? : =1 cHi. j i cJi" 3^ Bilmi miydi? : = <; 'fjfs. 'jS 'C)\^

Bilmemi miydin? : = T e l l i . jj Bilmemi miydi? : Bilmemi miydik? : =5

Bilmi miydik? :

= T lii jk

3*
a*

= % UUt jw

Bilmi miydiniz? =T Bilmiler miydi? : = ^IjJi

Bilmemi miydiniz? : = 5 j^lt Bilmemiler miydi? :

jU^ Ul

L>L^ 3^

Ij i'f- j i \J\^ Ul

Not: Edatlar kitabnda bahsi geen ( J| ) lerin de, kendilerinden sonra gelen mazi fiilleri -misli gemiin hikyesine dntrdklerini orada sylemitik, bak. ai^'^l^ Hani demiti, gibi. c i l t JJ c i ^ v.s. de ( JLJR ) maddesi sylenmeksizin ayn anlamn ifade edildii olur. Misller: 'jii'of * i ' j ^ . '\ O alm ise, daha nce onun bir kardei de almt. i^\yi\ O T L c^il^ ^'}rS % = Bakan, Trk sorumlularla grmelerde bulunmutu. 53

3- Geni Zamann Hilcyesi:

a) Olumlu ekli. Bilirdim : Bilirdin : Bilirdi : Bilirdik : Bilirdiniz : Bilirdiler : = -

b) Olumsuz ekli. Bilmezdim : Bilmezdin : Bilmezdi : Bilmezdik : Bilmezdiniz : Bilmezlerdi :

c) Soru ekli. Bilir miydim ? Bilir miydin ? : Bilir miydi? : Bilir miydik? : Bilir miydiniz ? : = 5 O Bilirler miydi? : = y^. 3^

d) Olumsuz soru ekli. Bilmez miydim ? : Bilmez miydin? : Bilmez miydi? : Bilmez miydik? : =^ c" Ul

=?

cJi^" Ul

= ^.'^_'^\JS Ul

pk;

05- Ul

Bilmez miydiniz? : = ^ O j ^ ' ! Bilmez miydiler? :

Ul

^ o ^ ^ ; >-? Ul

v.s. yerine r^' de de . . . ; j U i ^ 0 > < i ^ l l > l ? - Yapgeirmezlerdi. vaz *^ t i ^ l? = dnyaya nem verm e z d i .cJy ^ 1 o U ^ j l Sfj jj U > j ; ^ ^^jil cJ* U = Azze'den nce (lmezden nce) alamak, kalp arlar nedir bilmezdim. Nihayet ekip gitti de (bunlar bama geldi).

Not: Olumsuz eklinde, 1*^' nebilir. Misller: tklar ktlklerden

54

4- imdiki zamamn ilkyesi: a) Olumlu ekli. Biliyordum : Biliyordun : Biliyordu : Biliyorduk : Biliyordunuz : Biliyorlard :

b) Olumsuz ekli. Bilmiyordum : Bilmiyordun :

= lu y^

Bilmiyordu : Bilmiyorduk : Bilmiyordunuz : Bilmiyorlard :

= o a a ^ u

c) Soru ekli. Biliyor muydum? : Biliyor muydun? : Biliyor muydu? : Biliyor muyduk? : Biliyor muydunuz? : Biliyorlar myd? : = ^ tr^li- yi? Jj

d) Olumsuz soru ekli. Bilmiyor muydum? :

= ^ liU o" > Bilmiyor muydun? :

Bilmiyor muydu? : Bilmiyor muyduk? :

= ^dU 035" Ul = ^ dli il? Ul = ^ CAI* '^ilS Ul Ul Ul

Bilmiyor muydunuz? : = % Bilmiyorlar myd? :

= \ tA*^

Not : ism-i fail yerine muzari'de kullanlabilir. Arapada geni zaman ile imdiki zaman arasnda fark olmadna daha nce iaret edilmiti. ( '^S ) maddesine, Cenab- Allah ile ilgili Ayet ve hadislerde (idi) yerine (dir) tercih edilir. A->l jIjJI ^IjU j]I -l l? (N) = Kul kardeinin yard mnda olduu mddete AHah da onun yardmndadr. deilse nceden yle imi de imdi yle deilmi gibi bir man kar.
(i)Hclis-i erif

55

5- Gelecek Zamann Hikyesi:

a) Olumlu ekli. Bilecektim : Bilecektin : Bitecekti: Bilecektik : Bilecektiniz : Bileceklerdi : 'jJSicL

'^^SsiL. J>^

b) Olumsuz ekli. Bilmeyecektim : Bilmeyecektin : Bilmeyecekti: Bilmeyecektik : Bilmeyecektiniz : Bilmeyeceklerdi :

= ptU- CJ^ = plicl, 'c^

c) Soru ekli. Bilecek miydim? : Bilecek miydin? : Bilecek miydi? : Bilecek miydik? : Bilecek miydiniz? : Bilecekler miydi? : '

d) Olumsuz soru ekli. a * Bilmeyecek miydim?: Bilmeyecek miydin? : a * Bilmeyecek miydi? : 3* Bilmeyecek miydik? :

'^^
- >f.

Ul

; 3* Bilmeyecek miydiniz? : = < o_>J*i-< - i ^ u l IjJl? 3^ Bilmeyecekler miydi? :

\J\^ Ul

Not: Olumsuzlarda CT U v.s. yerine ^ v.s. de kullanlabilir. ( ^ ) in muzri fiilleri gelecek zamana evirdiine daha nce iaret edilmiti, bak. Edatlar kitabnda geen Lm- cuhd ve ( ^ ) in gizli olduu yerler blmnde Il^jldl jjUS/CJ^ U = Okuldan aynlmayacaktm : Okuldan aynlacak deildim, eklinde misller gemiti. Bu ekimin olumsuz eklinde bu ekil de, kullanlabilir.

56

6- Dilek-artn Hikyesi:

a) Olumlu ekli. Bilseydim : Buseydin : Bilseydi : Bilseydik : Bilseydiniz Bilselerdi :

b) Olumsuz sekti. Bilmeseydim : Bilmeseydin : Bilmeseydi : Bilmeseydik : Bilmeseydiniz : Bilmeselerdi:

c) Soru ekli. Bilsem miydi? Bilsen miydi? : Bilse miydi? : Bilsek miydi? : Bilseniz miydi? Bilseler miydi? := ^ y^ j^

d) Olumsuz soru ekli. Bilmesem miydi? : Bilmesen miydi? : Bilmese miydi? : Bilmesek miydi? : = ^ JUpI H C J ^ 'j^ = ^ jU*; H cjS" 'JS = 5 jUi V =^/^H<^'JS ^ \y^ '^^

Bilmeseniz miydi? : = % 'y^ Bilmeseler miydi? : = , 'o_^.H

N o t : Soru ve olumsuz soru ekillerinde ou kez hemze ile ( j ) arasna ( j ) gelerek; eklini ah r. ... Bu d u r u m [vJ-.^*] alf edatlar i i n - d e ayndr. lil p I - L L U ol? 'ojr lL.>, ol? b^'l ayetlerinde grld gibi.

57

7- stek eklinin Hikyesi:

a) Olumlu ekli. Bileydim : Bileydin : Bileydi : Bileydik : Bileydiniz : Bileydiler: - ^ ' ^

b) Olumsuz ekli. Bilmeyeydim : Bilmeyeydin : Bilmeyeydi : Bilmeyeydik : Bilmeyeydiniz : Bilmeyeydiler: = ^ ^

N o t : Dier ekilleri kullansz olduu iin lzum grlmemitir. Zaten imdi istek eklinin yerine dilek-art ekli tercih edilir hale gelmitir. Bu duruma gnlk konumalanmzda, yeni yazlan kitaplarda raslamak mmkndr. Bileydim v.s. de keke bileydim ekli tercih edilebilecei gibi, ( cJj ) nin yerine { ^ ) ve benzerleri; temenni anlam ifade eden edatlar da kullanlabilir. ^-',1;. ^ = Bileydiniz gibi. 8- Gereklilik eklinin Hikyesi: b) Olumsuz ekli. Bilmemeliydim :

a) Olumlu ekli. Bilmeliydim : Bilmeliydin : Bilmeliydi : Bilmeliydik :

=pil y ol?U ^
l?

Bilmemeliydin : = ^ y Bilmemeliydi :

l v-f l? U

= |.Jj y

v4

l?

Bilmemeliydik :

=X'yUtfi?L.

Bilmeliydiniz : . = l ^ ^ y ' v ^ ' l ? Bilmeliydiler: = l^Jy (jl jl?

Bilmemeliydiniz :=ljlik; ) La l? lBilmemeliydiler::= IjUii '

l?l-

5fl

c) Soru ekli. Bilmeli miydim? : Bilmeli miydin ? : Bilmeli miydi? : Bilmeli miydik? : = = [jl

d) Olumsuz soru ekli. 3> Bilmemeli miydim? : = y 'J) jl? Ul '^[^ Q

o' v-?? l? 3* Bilmemeli miydin? : = y

jl? [)* Bilmemeli miydi? : =5 ^ j ' JJ

'J\

jl? Ul
'^{^

' j l L ijl? [ j i Bilmemeli miydik? : = ^ ^ ^ J>^.

Bilmeli miydiniz?- I^UI; Y Bilmeli miydiler?= ^ !>U*Y Not: ( kullanlr. tJtf

Bilmemeli miydiniz?- <; \JSfSj\ L?

jl?lI

Bilmemeli miydiler?l>l*i Y -j^ 51? Ul ) ve ( (f^-) ) fiilleri de v.s.

) yerine ( . ,

.^RYL?BI?-

^ s

p i l ' Y U 'jl? V v . s . (Ji-I Y LI 51? ul yenne |.a V ' l ol? 3* ^-^^ de kullanlabilir. Bilmeliydim v.s. yerine bilmem gerekirde de denebilir. Arapasnda 1*^' Y 51? V.S..yerine .ji.| Y ^ CljJ ol? v.s. nin de kullanld olur. RVAYET 1- renilen gemi zamann rivayeti:

a) olumlu ekli. Bilmimiim : = c l l ^ j c - J ^ ^_^'l Bilmimisin : Bilmimi ; Bilmimiiz : cJjLtji c J ; ^

b) Olumsuz ekli. Bilmemimiim : = cJJitj c ii" U 3-f

iiljl c*l, Bilmemimisin :

? LI J,^ Bilmemimiiz :

= cJjLtlu c J ^

U 'dl Cju1<

0 ^ '*_J cJl Bilmemimi :

= y-M j l ? U 'Jl c J u l =LiJli j i ? U UjI J - i ^U-jj j^i? U J^ l cJu.'w "

=UjLt j i

Bilmimisiniz ='^JCJJCM^i? j^' c J u l , Bilmemimisiniz Bilmimiler:

IjJiJ IjJl? ^ 1 cJu

Bilmemimiler: = \Jde.'j3 \J\^ U ,^1 c J u ^

Not: Rivayet kiplerini daha iyi anlayabilmek iin, renilen gemi zaman bahsinde yaplan aklamay iyice okumalsn. Grlen gemi zamann rivayeti yoktur. nk grlen ey bakasndan nakledilmez, rivayet edilmez.(I)
(1) Trk Dilbilgisi

59

2- Geni Zamann Rivayeti:

a) Olumlu ekli Bilirmiim : Bilirmisin : Biiirmi : = = J \ 'J^

b) Olumsuz ekli. Bilmezmiim : = H J , \ ' ^ J

cJ^ iLM cJ*l, Bilmezmisin :

Bilmezmi :

='^H
= '^

iilj c'fu'.-,
'^S c J u L

= 'J^ '^S 'c:^

Bilirmiiz:
Bilirmisiniz :-

= JI^;

l 3 ^ Bilmezmiiz :

='^H \:^\'y^

'^J^
j^l cJul

Bilmezmisiniz :^-^JJ^iV Bilmezlermi : = j , ^ ! l^l?

cJu^
cJ<-^

Bilirlermi : ^ ^ ^ l

3- imdiici Zamann Rivayeti:

a) Olumlu ekli. Biliyormuum : Biliyormusun : Biliyormu : Biliyormuuz :

b) Olumsuz ekli. = illi. L" ^J\ 3-i 'Bilmiyormuum : = illi = illi = jlli f-.'./.. Bilmiyormusun : '*^1 c^u-l^ Bilmiyormu : UJ| 3 ^ Bilmiyormuuz : = = U cJ^ J,\ 3-i U c j ^ iil r

U l? c J u l = pJ U U? U;l 3^" cJul-

Biliyormusunuz^ dli Biliyorlarm :

c J ^ - Bilmiyormusunuz - ^U^; U ^

= dli l>l? j.^t cJ*-, Bilmiyorlarm :

= jllki U I ^ 1 ' J.^t cJu-, _ *5

Not: Daha nce geen imdiki zaman n ekimi yaplrken, Arapada imdiki zaman kipinin olmadn, bunun yerine ya geni zaman yahut da ism-i fail kullanldn sylemitik. , ^lUc^^jJ-f v.s. yerine V^l JJ cik" ^'1 3-J v.s. de kullanlabi lir. Zira muzari' fiillerin zelliklerinden olan ( ) in bu fiilleri olumsuzlatrd ve maziye evirdii iin l? l^ ile ' 0 ^ J3 arasnda man bakmndan fark yoktur.

60

4- Gelecek Zamann Rivayeti: a) Olumlu ekli. Bilecekmiim : Bilecekmisin : Bilecekmi : Bilecekmiiz : = jiitl. c^ b) Olumsuz ekli. ^ - f Bilmeyecekmiim : Bilmeyecekmisin : = Bitmeyecekmi : Bilmeyecekmiiz : Bilmeyecekmisiniz= = y cJ? ^y\ 3-f

= pHcL
=

c^ lil^l C J T ^

'J

CJ?

iiJdt CJU
C***.' ll J-i f-.'.,'.

[JV.y, j l ?
='fJJcL U3l 3^

y
= ^J; ^

Bilecekmisiniz=o>Ui-' Bileceklermi : Not:

OJ-J^

ji>5^l v:.'...>..

j^lCj yjU^j^l

l/l? (*^^ cl* Bilmeyeceklermi :r l^llij

1^1^ ^i^l f-/.,;.

Bu ekimin olumlusu da olumsuzu da kullanszdr. p-U- cJ^ ^y'l v.s. yerine pil ^ jl CJ5 v.s. de ) fiilinden

piiy'cj^ty!' ^-^^ yerino. '^y^)ij\'c^Vfj]j\ " v s . ekli tercih edilir. ( jlS" sonra bu fiilin ak matan getirilerek pil ^ eklinin kullanld da olur.
5- Dilek-artn Rivayeti:

a) Olumlu ekli. Bilseymiim : Bilseymisin : Bilseymi : Bilseymiiz : Bilseymisiniz= = pil 'J

b) Olumsuz ekli. J>\ 3-i Bilmeseymiim : Bilmeseymisin : Bilmeseymi : = pil p ^ J>\ 3-f

= jUjj C J ^ ^ iiI = pi*i 31? ^ J c J u l ,

=p J

= = piu

p ^ lilJI c J u l P CJ*1cJul. e Jul.

^ lj 3-f Bilmeseymiiz :

= jU* 'o^' p ^ U2j 3-f

3>J^'jU^ j,^Mc4*l,Bilmeseymisiniz- 'yStCi lyj^. p ^ Bilselermi := 3j*i* yi? j ^ c i * l - Bilmeseler mi : = 3>U*i n^ P j^ n^

Not: artn rivayeti mansna bazan da istek rivayetinin kullanld gr lr (1) Yani; bilseymiim v.s. verine bileymiim v.s. denilebilir. Olumsuz eklinde ( pj ) yerine ( )veya( ) da kullan labilir. Bak istek eklinin rivayeti.
1(1) Trk Dilbilgisi

61

6- stek eklinin Rivayeti: a) Olumlu ekli. Bilmeyeymiim : Bilmeyeymisin : Bilmeyeymi : Bilmeyeymiiz ; Bilmeyeymisiniz : = Bilmeyeymiler: = = cJJ. ^J\ 'J
'J

b) Olumsuz ekli. Bileymiim : Bileymisin : = cJjLi Jj\

= oUi.

= cJi iiI
=

^'J

'J'j!>_ ^ju

= 2 ] ' J

^Ju
'J

Bileymi : Bileymiiz :

'4:']'')l'J

=' UUi. U l J '

= U Ul YJ U. V^ 'jl^

J ? 'J 'J'jo Bileymisiniz : = ^ l ' c >J Bileymiler: = IjJi

H') '^'L

Not: stek rivayeti ifadesi iin bazan da art rivayeti kullanlr. Buna karlk istek rivayeti de art rivayeti mansnda kullanlabirr.{i) Bu sebeble _ V^] ve benzerlerine istek, ( cJ ) ve anlamnda kullanlan dier kelimelere art anlam verilebilir. Mesel: '^IsS 'c3 = Bilseydim, yerine bileydim, diyebileceimiz gibi, ( ^ - * i^f^) ^ ^4' ye de, bileydim yerine bilseydim diyebiliriz. Bununla beraber [ Sjj _ ^ ] gibi edatlann arz edat olarak istek anlamnda kullanldna daha nce geen istek blmnde iaret e d i l m i t i . Arz ile temenni arasnda fark yok gibidir. ... y-ij ,J>1 | l^^l V> = Bizi yakn bir zamana kadar tehir edeydin, gibi. Grld gibi, {^^'J) _), ( (^4^) ) anlam da ifade etmektedir. ( ^ ) ve dier benzerleri de byledir.
(1) Trk Dilbilgisi '

7- Gereklilik eklinin Rivayeti:

a) Olumlu ekli.

b) Olumsuz ekli. = p i t l 'J\ Lj '^ U JI = ^Ijj j l L = 'fjj 'J\ LJtf = ,.JJ l ^ ^^'l ^ l? l^ "^j l? U l l? l^ '*^\

Bilmeliymiim : = j j l 'j L. l? '*^\ Bilmemeliymiim: Bilmeliymisin : = 'fjjc ^ L^ 0^ ^ ! Bilmemeliymisin: Bilmeliymi : Bilmeliymiiz : = 'jl v*?? 0^ Bilmemeliymi : Bilmemeliymiiz :

= jjJ ' j l L j ^

Bilmeliymisiniz= IjU*; l v*?? l? '*'} Bilmemeltymisiniz = Ij*; l Bilmelilermi : = l j l i * i ^ 'vf l? Bilmemelilermi : = IjU*j '

62

ART 1- Grlen Gemi Zamann art:

a) Olumsuz ekli. Bildiysem: Bildiysen : Bildiyse : Bildiysek: Bildiyseniz : Bildilerse : ... 4JL = =

b) Olumsuz ekli. Bilmediysem : Bilmediysen :

= CJI-O^IPBL

= E L I T OS P B)

= ^ ol? B!
= r.rr. <k OL
; . ^ ; : ^ O I

Bilmediyse : Bilmediysek :

- uui 'O^' P

B!

Bilmediyseniz ; = ; ^ ^ ^ P B ! Bilmedilerse: = I j l i i I j J j ^ j j BJ

= ^lii

^r 0.1

j^" o'

ve benzeri Ayetlere yukanda kiler gibi man verilir. 2- renilen Gemi Z a m a -

nin art: a) Olumlu ekli.

Bilmisem :
Bilmisen :

b) Olumsuz ekli. Bilmemisem : = Bilmemisen : Bilmemise : Bilmemisek : = elliC^ P bj o^ P b|

= CDLC- Iv ' C J b'

= CJJLT vs CJI* bj

Bilmise : Bilmisek :

= jUi. j i o*? b! = UUT Ji b! b)

b!

= |fr j o>^ JJ bj
= Ulit J JJ bj JJ bj P bj

Bilmiseniz : = |/-',tf- j i
Bilmilerse : = IJLLI- j i y^

Bilmemiseniz := JJlJi Bilmemilerse : = I j l f t j

3- Geni Zamann art:

a) Olumlu ekli. Bilirsem : Bilirsen : Bilirse :

C^

b) Olumsuz ekli. Bitmezsem :

=|i;. VLi^bj = pJ cJ^ bj = p^: V l? bj

oj

Bitmezsen : Bilmezse :
63

bi? bj

Bilirsek : Bilirseniz : Bilirlerse : -

= pJ 'y^

j 'b\

Bilmezsek : Bilmezseniz Bilmezlerse :

= piJ V bj ?

Oj*i*

yi? ul

4- imdiki Zamann art:

a) Olumlu ekli. Biliyorsam : Biliyorsan : Biliyorsa : Biliyorsak : Biliyorsanz : Biliyorlarsa : Ooji verilir. 5- Gelecek Zamann art: a) Olumlu ekli. Bileceksem : Bileceksen : Bilecekse: Bileceksek; = pu-L, L? | = lllt ciS" *| = lllt j

b) Olumsuz ekli. Bilmiyorsam : Bilmiyorsan : Bilmiyorsa : Bilmiyorsak : Bilmiyorsanz : Bilmiyorlarsa :

= liu v?i p l = i^ 0^=^01 , =iii-a^:^i = oaii 'o^' ;.J l = du ^^= ;u l = .:iii ^j^^j

= liU- l? oj = t^l^ l ^ '| =

'iA}s.

'jj

= tAlc. Ij5l? j

l - jitlJ jUi^ jAyetleri vebenzerlerine yukandakiler gibi man

b) Olumsuz ekli. Bilmeyeceksem : Bilmeyeceksen : Bilmeyecekse : Bilmeyeceksek: Bilmeyecekseniz : Bilmeyeceklerse : =

^; cu? l

= pdL cii'
=

jl

l? )

= ^ : y i?j ^j I^U*; y ^ j = > ^ . y >?j

= Jlil. l ' l

Bilecekseniz : - j l l J c l . jiiji? j Bileceklerse : ^ > ^ i * - yi? l

64

6- Gereklilik eklinin art:

a) Olumlu ekli. Bilmeliysem : Bilmeliysen : Bilmeliyse: Bilmeliysek : Bilmeliyseniz : Bilmelilerse :

b) Olumsuz ekli. = p i l y 'vJ l? 'jl Bilmemeliysem : = p i l V bl vf 'o^ O = p J y vf? bl? b j Bilmemeliysen : = p * b^ bl? bj Bilmemeliyse :

^'^H

bl L bl? b}

='^_H'^\'^_
= pU V bl

jlr y
bl? bj

= p * y v f 5 bl? b j Bilmemeliysek :

= I j J i ; y 'v4 bl? bj Bilmemeliyseniz := SjSi H ' J \ b j

= Ijl y b ^ b j Bilmemelilerse : = Ij H bl bl? bj

KARMAK FLLER

1 - YETERLK (ktidar-Yapabilme) FLLER:

1- Grlen Gemi Z a m a n (-di'li gemi):

a) Olumlu ekli. Bilebildim : Bitebildin : Bitebildi: Bilebildik: Bitebildiniz = p : y .aiLi = p i l y *-'/J'l = pi:; y

b) Olumsuz ekli

Bilemedim :
Bilemedin : Bilemedi: Bilemedik: Bitemediniz

= p i l y cHcl-C pjj; y c'*)xC-\ U = pj y ^asLlU = pi;y^il^ii

cU^\

= \js^ y p u ^ u
= 1^1 y ijiikiLi u

= >u^=y^iia.iLi
Bitebildiler: =l>U;.bl l > i l , l

Bilemediler

65

c) Soru ekli. Bilebildim mi?= 5 ,U*y Bilebildin mi? : = y^ Bilebildi mi? : Bilebildik mi? : =
'j]

d) Olumsuz soru ekli.

'lr;'J

JBilemedim mi? :

=^

Ul

t j i Bilemedin mi? :

=5 I^J l cJJai-l Ul =5 =5

'^xL,\ J i Bilemedi mi? :

J > Bilemedik mi? :

' '^aiLl Ul l Uia^l Ul IjlJui ^ l*^-*^'"''

' I:'VTM,I

Bilebildiniz mi?= ^ Bilebildiler mi?~ ?

\JJxi'\

[ '-'*VZ.\ JiSilemediniz mi? :

JBilemediler mi? :

lli*il IjiliuLl

- ^l.^-li* l Ijil^ai^l Ul

2- renilen Gemi Zaman (-misli gemi):

a) Olumlu ekli. Bilebilmiim : Bilebilmisin : Bilebilmi : Bilebilmiiz : =^ 1

b) Olumsuz ekli.

l cJJalLl Jl\ \Jj^j Bilememiim : = ^ 1 l cJJiLl U ^J] l ^ j = l cJaiLl I c i . ^ Bilememisin := 'J cJJiLl U cUl cJu^ = ^Ju. l ^a^-I 2 l 'j\X> Bilememi : - ^j;. l U Jl 'ji
=

U I l ^ j Bilememiiz : = ' UkJLLl U J J J Bilebilmisiniz= IjUk; l '.^VVv'.T^I Iz^^^ Bilememisiniz=l_^' l jUkll,! U j.^1 c.k*-' Bilebilmiler: = ^ 'j. Bilememiler := 1 ^ . ' Iji^aLI U J^^l 'jl^.
'J l-VkllJ
Not : Cmle halinde olan bu tr ekimlerde olumlu ve olumsuz ekiller yazlacak, dier ekillere yer verilmeyecektir.

3- Geni Zaman :

a) Olumlu ekli. Bilebilirim : Bilebilirsin : Bilebilir:

b) Olumsuz ekli.

=
= = l

Vy-'.1
'J\ V^;'7

Bilemem : Bilemezsin : Bilemez : 66

=^ 1

l '^Jal-I
'jl ^ a l i

= ^ 1 l ^14

Bilebiliriz :

= ptiJ j l ^ J U

Bilemeyiz :

jl j J a i J

Bilebilirsiniz : =!>HJi j l j y . . U : ' j Bilebilirler:

Bilemezsiniz : =I>1I*; j l j^JtJtU V Bilemezler:

=]JJ^_

j l jy..t,-',:

=^J*^.

j l jj..kT.L V

c) Soru ekli. Bilebilir miyim? ;= ^^-l j l '^Jai-l Bilebilir misin? : Bilebilir mi? : Bilebilir miyiz? : =^

d) Olumsuz soru eklkli. Bilemez miyim? : = p[i;| j | \ ^^ =! -^l VI VI

'^ jJi~J 3* Bilemez misin? : Bilemez mi? :

= ^(i^' b' '^^t-'J 3^

j l '^Jtlu VI

pJJ j l '..W-'...\ Bilemez miyiz? :

= ^ pJ j | '..},;; VI

Bilebilir misiniz ?::T)jllk;jl jjV..kl'J J>Bilemez misiniz? : = d ^ l ; j l jji-JaJ VI Bilebilirler mi?=^ ^ !>3y jj...<t.jkllJjj' Bilemezler mi? : - 7 j l jj.ix7.'u VI

4- imdiki Zaman: Geni zaman ile imdiki zaman arasnda Arapada ekil bakmndan fark olmad iin lekranna lzum grlmemitir. 5- Gelecek Zaman:

a) Olumlu ekli Bilebileceim : Bilebileceksin : Bilebilecek : Bilebileceiz :

b) Olumsuz ekli = p i l j l ^jJLL Bilemeyeceim : = jl \ Bilemeyeceksin : ^Jil j l ^JaiLl 'Jj ' = ^J j ^ ^ i a i l i j j ='fJ^. j ^ . j , ; ' . , ; j j z: p i ; j j yy-; y

= (iJtiu j l ^t-Jal^- Bilemeyecek : = b' ' j e l u l i l Bilemeyeceiz :

Bilebileceksiniz = IjllJJl jj-,..kT'.,.7.., Bilemeyeceksiniz : =I^_V5 j l lytJiJ ^ Bilebilecekler: = l j l l * j l jj-JcJall-. Bilemeyecekler: =lj-*J j l lyuJai-J

67

c) Soru ekli. Bilebilecek miyim? : Bilebilecek misin ? : Bilebilecek mi? : Bilebilecek miyiz? : = {fjj-^ =!

d) Olumsuz soru ekli. 'y^^ D* Bilemeycek miyim? .^y^] j ^Jaj Bilemeyecek misin? -"i'^ Bilemeyecek mi? : = Bilemeyecek miyiz? : = ^ 'J '^..hr',,,! "Jl 'J ^ J u U 'J] 'j] '^JaU. y i ^ ^Jai-J ^ I

= y '^^J Vt^:; j = JjU; j ^.U-':

Bilebilecek misiniz?= \JSi'^ ijj_JuJU 3* Bilemeycek m i s i n i z ? ' U ^ u i a l J ' ^ ] Bilebilecekler mi? : - ! p^ LLZJ [ ) i Bilemeyecekler mi?=
^.\JSM^_

l I j i A ' J y i

6- Dilek-art:

a) Olumlu ekli. Bilebilsem : Bilebilsen : Bilebilse : Biiebilsek : Bfiebllseniz = l i L i L I ^ = |.Ju l ^ a ^ l p

b) Olumsuz ekli

= ^ircJj.^U

Bilemesem : Bilemesen : Bilemese : Bilemesek :

= '^\ i y * ^ ; j y
= l y i i'(J'j

=
=

l y ^ .

J3

'j

^ i c ^ p p

Bilemeseniz : =u i i i j i ^ i ^ ; ^ ; ! Bilemeseler

Bilebitseier: = l ^ i ; l ly^acLl ^' Soru ve olumsuz soru ekilleri Trkede bile kullansz olduu iin, burada bu ekillere yer verilmedi. Biraz sonra da grlecei gibi (istiteat) fiili yerine (kutret) fiili de kullanlabilir. Bu durumu izah iin (istek) ekiminde szn ettiimiz bu fiili kullandk. Yeterlik (iktidar) fiilleri yerine (vs'at) fiili de kullanlabilir. Nitekim Peygamber efendimiz bir hadis-i eriflerinde ^^1 Vl u-j ] ^ i l i . ^yiiy ^ ^ l? = Kardeim Musa bile sa _1 olsayd, bana uymamazlk edemezdi. buyurmutur. Hikyelerde ( 51^ ) den sonra fiilin ak mastar dorudan kullanlr. ^ 1 aaJU-P ^}^^, ^y. = ans yaver gitsey di, Ali snf geebilirdi.

Jl git ^ ^

liJy

l?J J3l

Zrtlk ol

masayd Ali, Mekke'ye hacca gidebilirdi, gibi.

68

7-istek:

a) Olumlu ekli. Bilebileyim : Bilebilesin : BilebUe : Bilebilelim : Bilebilesiniz : Bilebileler:

b) Olumsuz ekli. Bilemeyeyim : Bilemeyesin : Bilemeye : Bilemeyelim : Bilemeyesiniz : = Bilemeyeler: =

= p[;j oi
y Ij^j; SUJ

Trkesinde bile soru ve olumsuz soru ekilleri kullanl olmad iin bu ekillere burada yer vermeyi uygun bulmadk. Daha nce (istek) bahsinde de iaret ettiimiz gibi, (lm) yerine ( CJ? )( ^G ) yerine S) da kullanlabilir. '^(i U Js- l ^ \ ; bC = Elden kardnza zlmeyesiniz diye... gibi. 8- Gereklilik: Arapasnda gereklilik eklini kullansz bulduumuz iin, burada bu ekle yer verilmemitir. 2- htimal F i i l l e r i : htimal fiilleri, gelecekte bir ii yapabilme ihtimali olduunu bildirmek iin kullanlr. Trkede bu filler de, ekil bakmndan bir nceki yeterlik fiilleri gibidir. Biz bunlan onlardan ayrdetmek iin (belki - her halde) kelimelerini bu fillerden nce kullanrz. Arapada ise bu many ifade etmek iin geni zaman (muzari') fiillerinden nce kelimeleri kullanlr. Bu tr fiiller gelecekle ilgili, olduu iin gemi zamanlan olmaz. Bir nceki (yeterlik) ekline benzedii iin yalnz olumlu ve olumsuz ekillerini yazmakla yetineceiz.

69

a) Olumlu ekli Bilebilirim : Bilebilirsin : Bilebilir : Bilebiliriz : Bilebilirsiniz : Bilebilirler:

b) Olumsuz ekli. Bilemem : Bilemezsin : Bilemez :

-'^'^

Bilemeyiz : Bilemezsiniz : Bilemezler:

3- imkn Fiilleri: Trkede bu tr fiiller de yukandaki (yeterlik) fiil trleri gibidir. kisi arasndaki fark, ancak sz geliinden anlalr. Arapada ise bu fiiller ( ) ile balar. (Yeterlik) fiillerine benzedii iin, bu fiilden sonra gelen fiilin, dolayl mastar ekli getirilir.

a) Olum ekli Bilebilirim : Bilebilirsin : Bilebilir : Bilebiliriz : Bilebilirsiniz : Bilebilirler:

b) Olumsuz ekli

y 'f^

Bilemem : Bilemezsin :

= r^ y

'cA

= r^^y'o^V

r^l b^ of^
y bf*

Bilemez : Bilemeyiz : Bilemezsiniz : Bilemezler :

= r^: bl ' ^ V = = ^= = b

= r^blb^

'cA V bi 'cA y 'cA V 'cA vi

vi

c) Soru ekli Bilebilir miyim? Bilebilir misin? : Bilebilir mi? : Bilebilir miyiz ? =,pi!y'c^

d) Olumsuz soru ekli Bilemez miyim? : Bilemez misin? :

= ^pil y
= ^ pik; = 5

= ^ pk; y 'of^i

y b ^ VI

= ^ P ^ y 'cp}Bilemez mi? :
Bilemez miyiz? : 70

pi.: y bs;i

=. ^

y b5:i VI

Bitebilir misiniz ? : = 5 tjJJ 'jl Bilebilirler mi? : =

Bilemez misiniz? :

'J

'^l

Bilemezler mi? : =: y\Jj:^_ ^ f i VI

Soru eklinde hemzenin yerine ^ v.s. ek linde ( 'J> ) de kullanlabilir. Bu tr ekimlerin mazileri dorudan kullanlr, ^jil = Ali, kaabildi gibi. Hikyelerinde ise, ( jl? ), den ' sonra mastarnn ak ekli kullanlr. LjJI jlS^b jl? = Ali, kaabilirdi, gibi. Buraya kadar karmak fiil trlerinden yalnz (yeterlik), (ihtimal) ve (imkn) bildiren fiil trleri zerinde durduk. Dier karmak fiil trlerinden olan; (ncelik), (balama) ve (niyet) fiillerini -uzatmaktan ekindiimiz iin- birer ikier rnekle fiiller konusunu bitirmek istiyoruz. Dier srek fiilleri ve yaklak fiiller (Edatlar) kitabmzda ilendii iin onlara burada yer verilmeyecektir. vedilik fiillerinin ise belirli bir karl olmad iin geiyoruz. Daha dorusu gemek zorunda kaldk. Buraya kadar iki dilde karlkl ile meye altmz fiil ekimleri ilk denemedir denebilir. ayet iki dil ilk karlatk tan ilk zamandan bu yana karlkl istense idi bir hayli merhale alnrd. IVlalesef byle olmam dilimiz baz ferdi almalar dnda yakna gelinceye kadar ihmale uramtr. Oysa dillerin u veya bu diye aralannda aynm yapmak yerine -zellikleri bir yana- hepsinin, Cenab- Hakk'n varlna gtren bir ayet oldu unu kabul etmek zorundayz. Nitekim Cenab- Allah, i j l '^Yj |/<-:-,'ll = buyuruyor ki, ihmali deil ihtimam gerektirir.

'J-

ncelik Fiilleri; Bu arada Hasan'ta da grm oldum : Meseleyi renmi olursun : Onunla ilk defa karlam olacaz : 4JCJ.I '''- j i ' 'j^Vl 5^11 J U UL^I" j i Jf^ o^. ^

j _ , ^ 3*^' Ij*

Bu i yann bilmi olmal: = . [l!xt ^ j j ^ . j l y ^ ] Szlemeye balanm bulundum : ncelik kazanm bulunacaksn :

. i^jll i ^ aJ^ c j w j l j i ^3^^ cL^\ ^ j|ulaL-

71

Balama Fiilleri: Doan artk kulbe gelir oldu : Halinden utanr olmutum : Olmaz ol : Dnmez olsun : Bulumaz olaydnz : Grmez olsaydm : . l^j^li H ^ H . ^^JJI J l ^JX,_ JU-JS ^ T ^ l . *J^Jr-^ f ^^jicl

Niyet F i i l l e r i : Hep birlikte gidecek olduk : Baheyi o fiyata verici olma : Kalkacak oldu brakmadm : Isteyecek oluyor fakat sklyor: Alc olsanz vermeyecek : . '^'j . J>< U J L PJLJ^ *JL P^ . ^ j l l ^ bv

. |*^^-Jai 0 ^ Ojf U l i

Yukarda kullanlan ( ) fiilin yerine ayn anlam ifade eden ( ')La ) fiili de kullanlr. \y\ c i ^ l a = ^i 'cJj-^ = Okur oldum, gibi. Aslnda bir gelecek zaman eki olan -ecek eki, istek ve niyet anlam da ifade eder. gidecek olduk gitmek istedik, gitmeye niyet ettik demektir. ( i l i ) fiili (dnd) anlamna geldii halde (tekrar) anlam da ifade eder. l><j 6/1'> Sabahleyin seferinden dnd, gibi. ijjls JlJU-j L 3 J i t i Arkadana tekrar bir mektup yazd. ' ili= Kim tekrar yaparsa Allah ondan inti kam alr... gibi. " ' Bu fiilin ( P ) ile olumsuz ekline ise, artk ...mez oldu eklinde man verilir. ^^J^, -"^ p IJU^I J = Bu kitap artk oku yana fayda salamaz oldu. b^jjj l ; JJ = Ders almaz ^ oldun. ^'^\ JJAI b l ^ i i ^ biAi fJ ^ l JSJJi\ = Artk Mslmanlar bu gn din ilerine nem vermez oldular, gibi. Bu fiile, artk ...mek-

72

ten

vazgeti

el<linde

de

man

verilebilir.

adam srlann saklamaz oldu. Bu adam srlann muhafaza etmekten vaz geti, gibi. Konumuz olan bu fiilden sonra ism-i fail gelmesi halinde de ayn anlam ifade eder Js- il> Ji jJ^SlI li* = Bu i kimseye gizli kalmaz hale geldi, gibi. J Yeniden bakma, gzden geirme anlamlar da ifade eder. AJlf j >Dl ' ^ \ ^ \ ilil = Ya/ar, yazlanna yeniden bakt, tekrar gzden geirdi, gibi. DEYMLER

1mad. 23-

lH|rel

(ji-

; Tmn imha etti; eiktektni beiktekini sa brak

I:',,!

JJ = ^1 =

: Yararllk gsterdi. ini bitirdi; ldrd. ' Canllar da bitkiler de helak etti. : zet ald, zel kard; konunun nemli ksmlann

4.

jUlj

Ji ^! =

kaydetti.

''''.it
6789101112131415~ J I J>1* > ] = Tmn ald; ti birini brakmad. : i ciddiye ald; nem verdi. : Btn azalan (uzuvlan) titredi.

tLalJ* 'Ci'jj'j\ jl;.'...! = _Uiyi iJlfr

jr'l^j
V / ^

: Grevinden istila etti, : Onu, son derece beendi; houna gitti. ~ O " " beendi hem de nasl! Hem de ne beenme! : ok mr srd; ok yaad. ya; ot, p ne varsa yediler bitirdiler.

s.^.aytS -

(^h Is^
jj*jJI

3?! =
=
\ ~

[y-i^^j
'JLJ

[t*?! =

jUl = 'ljjl
'yYst- ^

: Kulak verdi; dinledi. : : Konferans verdi.

73

1617181920212223geidi. 2425zamanda 26272829303132etti. 333435baabrakt, 36-

Yakaland. Duruma hakim oldu; insiyatifi eline ald. Bir kmaza girdi. Balangta; ilk anlarda, iin evvelinde. Kelimenin tam anlamyla. Btnyle uzak; ok uzak. on taddine vard; kemaline erdi. i nndan kt; duruma takim olunamaz tale

Orta; iyi kt aras, ne iyi ne kt. Akamda sabatta, akam sabah aras; ok ksa

Bykl kkl. Son derece etkilendi. Tm ayakland; ip tutan da ok-tutan da isyan etti. Hepsi geldiler, gelmedik kimse kalmad. = Ca.u.asj -ai IjUAyr olanlan toplad; bir araya getirdi. izinden gitti; onu taklit etli. Ayak izlerine basarcasna izinden gitti; onu taklit

Ezberledi. ans yaver gitti. Kendisiyle arkadan serbest brakt; ikisini ba-

ju- u j

J> =

Kendi haline brakt.

37-

' ^ : ^ - j , u ' * J L r - > - Salverdi; serbest brakt. :

74

3839dn d. 404142434445-

s-jk'ill 3? 'r'*^ = C^-^^ .0^' V-*^ ~

y a ln geldi; h r y l b v r u e k a e oa a ud . -"^'j^' tji iU =: G l i i y r e g r ed ed n ei

I j j j J j j = I j j j ^1 4 i j j =

: Br c od . Aa o a br c k bahetti. i ou u l u l h n i ou Ijikj = ' ; Eli b kt, h y l kn ln urad. oa a a k a = : Zorla; i t m s de. se e e jiUI ^Uj - : si ati. ny f l J 'jJ^ = : S n d r c sevindi, mmu od . L o ee e e nn l u r^-l lil ^ = ; G yee geldi; g ye p l n svad. art a r t a aa n
. 'i -

, .,

46- jujc. j u = f -U = : D se l d, ak kt, t k i e etti : e t ke i r a a vy 47If cH'j'^l *4<. CL ? =: B l d n aa b n d r geldi. JL o ylr a a a 48*-AIX. CJl = : D r l g e e yeri k l a L aad i c k d am d. 491^ jl9 - : B n l r sz kald. u ad, ae i 50- ' lirO' = : R k r krd. eo ~ 51j ~ S f r kt; y l uu yapt. \ " : B y o yapt. eee oc l k ok t 52- ^y}\\ ^Uj J*. 'ja^ ^ D r m h k od . uu a a i l u m ^ 53^'.\}_ - : d r ae hn e hkm verdi. l d , l y i d 54^ = d . l 55j j Vl> li* = : O u b ite p r a v r idi. nn u am a 56^'l ^ = : Dn g sed; t h i etti. : i i i t r i e dt 57- jj^j j Yj j\j3l J = : N od d n k r a d ; h br i e y r m z e r u a e ev n a i i aa a . 58- JILI JA j 'JjLJI J J = : O b k n d s z v bilgi sahibi. , u oua e 59^ = : d . l 60- y>^\ j U 3 ^ J = : H p i b k d r deil. es u aa 6'1- 5 liLki- U = U - : D r m n n dr uu u e i?
A'\\'\\

75

62636465666768-

4-3jtV
t-ijJl

i j i lJI

J*>j ^l'j=

: Maksatlarna bahane buldu. Konuya aklk getirdi. taraf da parafe ettiler.

JjVI vJ^SfL jJk)!

= : ki

ju-diJI c^J i j =

: in pf noktas burada.

r>lii. Jal> Jaj = : Kr deve yry yryor; bocalyor. j ^Ij = : Bir adm ileri bir adm geri atyor; tereddt ediyor. = : Hayat bir gn lehimize, bir gn aleyhimizedir.

lil. jl^ j m

76

NDEKLER NSZ FLLER Arapada fiillerin zellikleri harfli fiillerin alt baba taksimi LAVEL (MEZD) FLLER Bir harf ilave edilen fiiller Bu bablardan gelen fiillerin anlamlar Bu bablatdan gelen fiillerin mastarlar FLLERDE GELLK VE GESZLK HAL ki harf ilave edilen fiiller Bu bablardan gelen fiillerin anlamlar harf ilave edilen fiiller Bu bablardan gelen fiillerin anlamlar Bu bablann mastarlar DRT HARFL YALIN (MCERRED) FLLER..... Bu babdan gleen fiillere genel bak Bu babdan gelen fiillerin mastarlar LAVEL (MEZD) FLLER Bir harf ilave edilen fiiller ki harf ilave edilen fiiller MLHAK FLLER EMSLE- MUHTELFE 24 sieya harfli fiil ekimlerine rnek 24 sieya drt ve daha fazla harfli fiillerin ekimi Bu ekimlerde bilinmesi gereken baz hususlar MEHUL OLARAK KULLANILAN BAZI FLLER KARILIKLI TRKE ARAPA FL EKMLER BAST ZAM ANLAR , Grlen gemi zaman... renilen gemi zaman.. Geni zaman imdiki zaman Gelecek zaman Dilek art stek Gereklilik Emir 3 4 4 7 9 9 10 15 16 18 18 25 26 28 28 28 29 30 30 31 31 34 35 35 37 42 43 43 43 44 45 47 48 48 50 50 51

BLEK ZAMANLAR HKAYE Grlen gemi zamanm hilcyesi renilen gemi zamanm hikyesi imdiki zamanm hikyesi Gelecek zamanm hikyesi Dilek-arim hikyesi istek eklinin hikyesi Gereklilik eklinin hikyesi RVAYET renilen gemi zamanm rivayeti Geni zamanm rivayeti imdiki zamanm rivayeti Gelecek zamanm rivayeti Dilek artmm rivayeti Gereklilik eklinin rivayeti ART Grlen gemi zamanm art renilen gemi zamanm art Geni zamann art imdiki zamann art Gelecek zamann art Gereklilik eklinin art KARMAIK FLLER YETERLK Grlen gemi zaman renilen gemi zaman Geni zaman imdiki zaman Gelecek zaman Dilek art stek Gereklilik htimal fiilleri mkn fiilleri ncelik fiilleri Balama fiilleri Niyet fiilleri DEYMLER NDEKLER Yararlandmz kitaplar

52 52 52 53 55 56 57 58 58 59 59 60 60 61 61 62 63 63 63 64 64 65

65 66 66 67 ..67 68 69 69 69 70 71 72 72 73 78-79 80

Yararlandmz Kitaplar: Kitap ad Yazan Basld yer ve tarih

1962 9. bask Asriye matbaas Sayda-Lbnan

1964 10 . bask Katolikiye Matbaas Beyrut

34jUSflvl^
(ij-A* )

'^^1'oji1913 Katolikiye matbaas Beyrut

Jj^ o-j-^J y j
1947 2, bask Haimiye matbaas am

5^ 6-

"

Yazma

^JSJ:

1305 Cemal efendi matbaas stanbul

7-

.gi^u

^ ^ i o^ ^

^ o i : li-i
1302 Amire basmevi stanbul

9-

1319 3. bask Ceridet-i Beyrut matbaas Beyrut

Lill?
10,v-:J ^ >

J?-)

1329 Mahmut bey matbaas stanbul

J.^U| ^ l l

j'^

1311 irket-i sahafiye-i osmaniye matbaas stanbul 11121314-

eli3r^^
if.v

^jaSOI

lui
ijli

Yazma

ji3l i L>1^
L,k^1

^jlal. j^l ^UV

jui

Msr stanbul

15- Ana Hatlariyle Trk Grameri Prof.Dr. T.Banguolu 1979 2. bask Emek matbaaclk stanbul 16- Trk Dilbilgisi Prof. Dr. Muharrem Ergin 1977 Gryay Matbaaclk stanbul