FARSA DLBLGS

Prof. Dr. Mehmet KANAR

stanbul niversitesi
Edebiyat Fakltesi
Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blm retim yesi

NDEKLER
Sunu
Alfabe
1.Fiil
2.Ortalar
3.Fiil ekimi
4.Fiil Zamanlar
-dili gemi zaman
imdiki zamann ve geni zamann hikayeleri
imdiki zaman
geni zaman
istek kipi geni zaman
istek kipi- gemi zaman
emir
-mili gemi zaman
-mili gemi zamann hikayesi
gelecek zaman
mz-i melms
muzri-i melms
imdiki veya geni zamann rivayeti
gelecek zamann hikayesi
yeterlilik
mutlak yeterlilik
gereklilik
mutlak gereklilik
edilgen
art
dua
5.oul
6.simlerin ekimi
7.Tamlama
8.Sfatlar
9.Zamirler
10.Zarflar
11.nedatlar
12.Gnlk Konumadaki Telaffuz Farkllklar
13.Klasik Farsada stisn Gramer zellikleri
14.Cmle eitleri
Sade Cmle, Bamsz Cmle, Birleik Cmle

ALFABE
Farsada Trkede bulunan , , sesleri yoktur.
Farsada kelimelerin byk veya kk harfle balamas sz konusu deildir.
Kelimelerin bitime veya ayr yazlmasnda Arap alfabesi kurallar geerlidir.
Son zamanlarda Trkede kullanlan noktalama iaretleri Farsada da kullanlmaya
balanlmtr.
A, a,
A, a, ,e,i,u
B, b
P, p
T, t
S, s
C, c
,
H, h
H, h (grtlaktan)
D, d
Z, z
R, r
Z, z
J, j
S, s
,
S, s
Z, z
T, t
Z, z
A, a, U, u, , i
G, g, ,
F, f
K, k
K, k
G, g
L, l
M, m
N, n
V,v, U,u, , , O, o
H, h
Y, y, , , ,

E,e, A, a

, i

U,u,O,o

_
3

 Bunlardan
telaffuzu Trkede olduu gibidir.

harfleri Arap diline zg harfler olup,

1.FL
Farsada fiil masdarlar iki eittir.
Sonu ( d-den) ile biten ve sonu ( -ten) ile biten masdarlar.
Dden ( d-den) gr-mek
Reften ( ref-ten) gitmek gibi.
Btn fiil ekimleri masdarlardan elde edilen iki kk esas alnarak yaplr.
Birincisi, gemi zaman gvdesi (mz kk), ikincisi, geni zaman gvdesi (hal
kk)dr.
Gemi zaman gvdesi, masdarn sonundaki ( nun) harfinin atlmas ile elde edilir. Bu
ekil, ayn zamanda o fiilinin dili gemi zamannn nc tekil ahsdr. rnein
(reften>reft) gitti.
Geni zaman gvdesinin bulunmasnda baz kurallara bavurulmakla birlikte, istisnalar
fazla olduu iin bunlar zamanla renilir.
Fiillerin geni zaman gvdeleri ayn zamanda o fiillerin emir ikinci tekil ahslardr.
rnein ( dden) grmek ( bn) gr
Farsada yaplar bakmndan be eit fiil vardr. Bunlar
1.sade fiil
gitmek
reften
2.nekli fiil
geri dnmek
bergeten
3.birleik fiil yola koyulmakt
rh uftden
4.dnl fiil holanmak
ho-i kes meden
5.deyim fiil
inad brakmak
ez her-i eytn pyn meden

2.ORTALAR
Bir fiilin geni zaman gvdesinin sonuna ( ) harfinin getirilmesi ile edilgen orta
(ism-i mefl) elde edilir. Geili, yani neyi, kimi sorusunu cevaplandran fiillerin edilgen
ortalarnn Trkede iki karl vardr.
Dde= grm, grlm.
Refte= gitmi.
Geni zaman gvdesinin sonuna (, n, ende) ekleri getirilerek etken orta
(ism-i fil) elde edilir.
Bn
gren, grc

Bnn
gren, grerek

Bnende
gren

Rev
Revn
Revende

giden
giden, giderek
giden

 Etken ortalardan birincisi sfat, ikincisi ula yerinde kullanlr. Gerek etken orta
ende ekiyle tretilen ekildir.
Fiil masdarnn sonuna liykat yas denilen ya harfi getirilerek gelecek zaman ortac
oluturulur. rnein
Dden grlmeye deer, grlecek

Bir fiilin geni zaman gvdesinin sonuna -i , gemi zaman gvdesinin sonuna
r ekleri getirilmek suretiyle yeni isim tretmek mmkndr. rnein
Gyi syleyi, az, lehce

Goftr sz, syleyi, bahis, blm
3.FL EKM
Gemi zaman gvdesi esas alnarak ekilen fiillerde srasyla u ek fiiller kullanlr:
Birinci tekil ahs
kinci tekil ahs
nc tekil ahs
Birinci oul ahs
kinci oul ahs
nc oul ahs

em

m
d
end

im
sin
ik
niz
ler

Geni zaman gvdesi esas alnarak ekilen fiillerde yukardaki ek fiiller uygulanr.
Ancak, nc tekil ahs geni zaman gvdesinin sonuna (ed) eki getirilir.
- - - - - Fiilin edilgen ortacnn esas alnd ekimlerde edilgen ortacn ardndan srasyla u
ekler getirilir:
Birinci tekil ahs
kinci tekil ahs
nc tekil ahs
Birinci oul ahs
kinci oul ahs
nc oul ahs

em

est
m
d
end

im
sin
dir
iz
siniz
lerdir

Veya ( -imek) masdar yle ekilir:

Esten fiilinin yalnz nc tekil ahs kullanlr.
Bu fiil isim, sfat ve zamirlerle birleebilir. rnein:
mzgrem
mzgr
mzgrest

retmenim
retmensin
retmendir

mzgrm
mzgrd
mzgrend

retmeniz
retmensiniz
retmendirler

Yaplar sz konusu olduunda Farsada be eit fiil vardr. Bunlar

1.sade fiil
gitmek

2.nekli fiil
geri dnmek

3.birleik fiil soru sormak

4.dnl fiil houna gitmek
( )
5.deyim fiil
inad brakmak

4.FL ZAMANLARI
-DL GEM ZAMAN
ekilmesi istenilen fiilin sonuna yukarda anlatlan ek fiiller getirilir. rnekli, birleik
ve deyim fiillerde asl fiilin nnde bulunan kelimeler hibir deiiklie uramaz.
Olumsuzluk bildiren ne eki fiil kknn bana gelir.
Sade fiil olarak dden (grmek) masdarnn -dili gemi zamann ekelim.
Ddem
grdm

Dd
grdn

Dd
grd

Ddm
grdk

Ddd
grdnz

Ddend
grdler

nekli fiil olarak ber horden (rastlamak) masdarnn dili gemi zamann ekelim.
Ber hordem
rastladm

Ber hord
rastladn

Ber hord
rastlad

Ber hordm
rastladk

Ber hordd
rastladnz

Ber hordend
rastladlar

imdi de bu fiillerin -dili gemi zamanlarnn olumsuz ekillerini ekelim.

Neddem
grmedim

Nedd
grmedin

Nedd
grmedi

Neddm
grmedik

Neddd
grmediniz

Neddend
grmediler

Ber nehordem
Ber nehord
Ber nehord
Ber nehordm
Ber nehordd

rastlamadm
rastlamadn
rastlamad
rastlamadk
rastlamadnz

Ber nehordend

rastlamadlar

MDK ZAMANIN VE GEN ZAMANIN HKAYELER

Farsada imdiki zamann ve geni zamann hikayeleri ayn ekilde ekilir. Fiilin hangi
zamanda kullanld metnin geliinden anlalr veya metnin akna gre eviri yaplr.
Bir fiili bu zamanlarda ekebilmek iin gemi zaman gvdesinin bana m eki
getirilir. nekli ve birleik fiillerde bu ek daima asl fiilin nnde yer alr.
imdiki veya geni zamann hikayesinin olumsuz ekimini yapmak iin m ekinin
bana ne olumsuzluk eki getirilir ve alt ahsta da nem eki tekrarlanr.
M ddem
M dd
M dd
M ddm
M ddd
M ddend

gryordum, grrdm
gryordun, grrdn
gryordu, grrd
gryorduk, grrdk
gryordunuz, grrdnz
gryorlard, grrlerdi

Ber m getem
Ber m get
Ber m get
Ber m getm
Ber m getd
Ber m getend

dnyordum, dnerdim
dnyordun, dnerdin
dnyordu, dnerdi
dnyorduk, dnerdik
dnyordunuz, dnerdiniz
dnyorlard, dnerlerdi

Tem m kerdem
Tem m kerd
Tem m kerd
Tem m kerdm
Tem m kerdd
Tem m kerdend

izliyordum, izlerdim
izliyordun, izlerdin
izliyordu, izlerdi
izliyorduk, izlerdik
izliyordunuz, izlerdiniz
izliyorlard, izlerlerdi

Ayn fiillerin olumsuz ekimleri u ekilde gerekleir:

Nem ddem
Nem dd
Nem dd
Nem ddm
Nem ddd
Nem ddend

grmyordum, grmezdim
grmyordun, grmezdin
grmyordu, grmezdi
grmyorduk, grmezdik
grmyordunuz, grmezdiniz
grmyorlard, grmezlerdi

.. .

Ber nem getem

Ber nem get
Ber nem get
Ber nem getm
Ber nem getd
Ber nem getend

dnmyordum, dnmezdim
dnmyordun, dnmezdin
dnmyordu, dnmezdi
dnmyorduk, dnmezdik
dnmyordunuz, dnmezdiniz
dnmyorlard, dnmezlerdi

Tem nem kerdem

Tem nem kerd
Tem nem kerd
Tem nem kerdm
Tem nem kerdd
Tem nem kerdend

izlemiyordum, izlemezdim
izlemiyordun, izlemezdin
izlemiyordu, izlemezdi
izlemiyorduk, izlemezdik
izlemiyordunuz, izlemezdiniz
izlemiyorlard, izlemezlerdi

MDK ZAMAN
imdiki zaman, ekilmesi gereken fiilin geni zaman gvdesinin bana m ve sonuna
ekim ekleri getirilerek elde edilir. Olumsuz imdiki zaman ekimlerinde olumsuzluk eki olan
ne daima m ekinin banda bulunur.
Reften (gitmek) geni zaman gvdesi rev
M revem
M rev
M reved
M revm
M revd
M revend

gidiyorum
gidiyorsun
gidiyor
gidiyoruz
gidiyorsunuz
gidiyorlar

Olumsuz ekim:
Nem revem
gitmiyorum
Nem rev
gitmiyorsun
Nem reved
gitmiyor
Nem revm
gitmiyoruz
Nem revd
gitmiyorsunuz
Nem revend gitmiyorlar

Modern Farsada geni zaman genel olarak imdiki zamanla ifade edilir. rnein

Her rz set-i heft-i subh ez hb bdr m evem.
Sabahlar yedide uyanrm.

GEN ZAMAN
Fiilin geni zaman gvdesinin sonuna ekfiillerin getirilmesi elde edilen bu zaman klasik
Farsada yaygn olarak kullanlr. Modern Farsada sadece iirde kullanm alan bulur.
Geni zaman Modern Farsada daha ok imdiki zaman ile ifade edilir.
Revem
Rev
Reved
Revm
Revd
Revend

giderim
gidersin
gider
gideriz
gidersiniz
giderler

Olumsuz ekim ekli

Nem revem
gitmem
Nem rev
gitmezsin
Nem reved
gitmez
Nem revm
gitmeyiz
Nem revd
gitmezsiniz
Nem revend gitmezler

STEK KP- GEN ZAMAN

art cmlelerinde ve yan cmlelerde kullanlan bu zaman geni zaman ekimi ile ayn
olmakla birlikte, ok defa ekilen fiilin bana be edat getirilir. Olumsuz ekim
yaplrken bu edat der ve yerini olumsuzluk eki ne alr.
Berevem
Berev
Bereved
Berevm
Berevd
Berevend

gideyim
gidesin
gide
gidelim
gidesiniz
gideler

STEK KP- GEM ZAMAN

Bir fiilin edilgen ortacndan sonra bden fiilinin geni zaman ekilerek elde edilir.
Bu zaman, daha ok ara cmlelerde veya ki ve yed gibi balalardan sonra
gelen cmlelerde kullanlr.
Gitmi olaym
Gitmi olasn
Gitmi ola
Gitmi olalm
Gitmi olasnz
Gitmi olalar

(ki) refte bem

(ki) refte b
(ki) refte bed
(ki) refte bm
(ki) refte bd
(ki) refte bend

Olumsuz ekim yaplrken olumsuzluk eki ne daima edilgen ortacn banda

bulunur.

Nerefte bem
Nerefte bm

nerefte b
nerefte bd

nerefte bed
nerefte bend

EMR
Farsada emrin ikinci tekil ahs ve ikinci oul ahs olmak zere yalnz iki ekli
vardr. Bir fiilin geni zaman gvdesi ayn zamanda o fiilin emir kipinin ikinci tekil ahsdr.
kinci oul ahsta geni zaman gvdesinin sonuna d eki getirilir. rnein:
Reften rev, rov
git
Revd
gidin, gidiniz
Farsada emir kipinin bana genellikle be edat getirilir.
Berev, boro

git
Berevd

gidin, gidiniz
Emrin olumsuz ekli, emir fiilinin bana olumsuzluk edat ne nin getirilmesiyle
elde edilir.
Merev, merov
gitme
Merevd

gitmeyin, gitmeyiniz
Negoftemet, merov anc ki int menem
Derin serb-i fen eme-i heyt menem
Demedim mi sana Gitme oraya, inan benim diye?
u yokluk serabnda hayat pnarn benim diye?

Modern Farsada olumsuz emir fiillerinde me edat yerine ne edat kullanlr.

Nerev, nero
Nerevd

gitme
gitmeyin, gitmeyiniz

nc bir ahsa gnderilen emir yani emr-i gib sadece nc tekil ve nc oul
ahslarda ekilir. rnein:
Gitsin
g rov, g boro, g reved, g bereved
/ / /
Gitsinler
g revend, g berevend
/

-ML GEM ZAMAN

Fiilin edilgen ortacnn sonuna fiil ekim ekleri getirilerek elde edilir. Olumsuzluk
belirten ne edat daima edilgen ortacn banda bulunur.
Gitmiim
Gitmisin
Gitmi(tir)

refteem
refte
refte (est)

10

Gitmiiz
Gitmisiniz
Gitmiler(dir)

reftem
refted
refteend

Gitmemiim
Gitmemisin
Gitmemi(tir)
Gitmemiiz
Gitmemisiniz
Gitmemiler(dir)

nerefteem
nerefte
nerefte(est)
nereftem
nerefteend
nerefteend

-mili gemi zaman modern Farsada dili gemi zaman yerinde de

kullanlmaktadrb rnein:
mrz nhr i horde?
Bugn le yemeinde ne yedin:

-ML GEM ZAMANIN HKAYES

Fiilin edilgen ortacndan sonra bden=olmak yardmc fiili getirilir. ekim
srasnda sadece yardmc fiil deiiklie urar. Olumsuz ekim yaplrken olumsuzluk
bildiren ne harfi edilgen ortacn bana getirilir.
Gitmitim
Gitmitin
Gitmiti
Gitmitik
Gitmitiniz
Gitmilerdi

refte bdem
refte bd
refte bd
refte bdm
refte bdd
refte bdend

Olumsuz ekim:
Gitmemitim
Gitmemitin
Gitmemiti
Gitmemitik
Gitmemitiniz
Gitmemilerdi

nerefte bdem
nerefte bd
nerefte bd
nerefte bdm
nerefte bdd
nerefte bdend

Bir nekli fiilin olumlu ve olumsuz ekimleri de yle olmaldr:

Rastlamtm
ber horde bdem

Rastlamtn
ber horde bd

Rastlamt
ber horde bd

Rastlamtk
ber horde bdm

Rastlamtnz
ber horde bdd

Rastlamlard
ber horde bdend

Rastlamamtm

ber nehorde bdem

11

Rastlamamtn
Rastlamamt
Rastlamamtk
Rastlamamtnz
Rastlamamlard

ber nehorde bd
ber nehorde bd
ber nehorde bdm
ber nehorde bdd
ber nehorde bdend

Birleik fiilin ekimleri aada grld gibi olmaldr.

zlemitim
zlemitin
zlemiti
zlemitik
zlemitiniz
zlemilerdi

tem kerde bdem

tem kerde bd
tem kerde bd
tem kerde bdm
tem kerde bdd
tem kerde bdend

zlememitim
zlememitin
zlememiti
zlememitik
zlememitiniz
zlememilerdi

tem nekerde bdem

tem nekerde bd
tem nekerde bd
tem nekerde bdm
tem nekerde bdd
tem nekerde bdend

GELECEK ZAMAN
Bir fiilin gemi zaman gvdesinin bana hsten=istemek yardmc fiilinin
geni zamannn getirilmesiyle elde edilir. Yardmc fiilin alt ahsa gre ekimi yaplrken
gemi zaman gvdesi deiiklie uramaz.
Gelecek zamann olumsuz ekli ekilirken yardmc fiilin bana olumsuz eki olan ne
edat getirilir. rnein:
Sade fiil: gitmek reften
Gideceim
hhem reft
Gideceksin
hh reft
Gidecek
hhed reft
Gideceiz
hhm reft
Gideceksiniz
hhd reft
Gidecekler
hhend reft

Gitmeyeceim
Gitmeyeceksin
Gitmeyecek
Gitmeyeceiz
Gitmeyeceksiniz
Gitmeyecekler

nehhem reft
nehh reft
nehhed reft
nehhm reft
nehhd reft
nehhend reft

nekli fiil: dnmek bergeten

12

Dneceim
Dneceksin
Dnecek
Dneceiz
Dneceksiniz
Dnecekler

ber hhem get

ber hh get
ber hhed get
ber hhm get
ber hhd get
ber hhend get

Dnmeyeceim
Dnmeyeceksin
Dnmeyecek
Dnmeyeceiz
Dnmeyeceksiniz
Dnmeyecekler

ber nehhem get

ber nehh get
ber nehhed get
ber nehhm get
ber nehhd get
ber nehhend get

Birleik fiil: izlemek tem kerden

zleyeceim
zleyeceksin
zleyecek
zleyeceiz
zleyeceksiniz
zleyecekler

tem hhem kerd

tem hh kerd
tem hhed kerd
tem hhm kerd
tem hhd kerd
tem hhend kerd

zlemeyeceim
zlemeyeceksin
zlemeyecek
zlemeyeceiz
zlemeyeceksiniz
zlemeyecekler

tem nehhem kerd

tem nehh kerd
tem nehhed kerd
tem nehhm kerd
tem nehhd kerd
tem nehhend kerd

Bazen imdiki zaman, gelecek zaman yerinde kullanlr. rnein:

meb be snem m revm.
Bu akam sinemaya gideceiz.

MZ-Y MELMS
Bu ekim ekli on dokuzuncu yzylda Avrupa dillerinden yaplan eviriler yoluyla
Farsaya girmitir. imdiki veya geni zamann hikayesi yerinde kullanlr. Gemiteki bir
zaman dilimi iinde sreklilik gsteren eylemlerin ifadesinde bu zamandan yararlanlr.
Bunun iin nce dten=sahip olmak masdarnn -dili gemi zaman, bunun
ardndan ilgili fiilin imdiki zamannn hikayesi ekilir.
nekli ve birleik fiillerde yardmc fiil bata kalr.
Bu zamann olumsuz ekimi yoktur.
Sade fiil: gitmek reften
Gitmekteydim, gidiyordum

dtem m reftem

13

Gitmekteydin, gidiyordun
Gitmekteydi, gidiyordu
Gitmekteydik, gidiyorduk
Gitmekteydiniz, gidiyordunuz
Gitmekteydiler, gidiyorlard

dt m reft
dt m reft
dtm m reftm
dtd m reftd
dtend m reftend

nekli fiil: dnmek bergeten

Dnmekteydim, dnyordum
dtem ber m getem
Dnmekteydin, dnyordun
dt ber m get
Dnmekteydi, dnyordu
dt ber m get
Dnmekteydik, dnyorduk
dtm ber m getm
Dnmekteydiniz, dnyordunuz
dtd ber m getd
Dnmektelerdi, dnyorlard
dtend ber m getend

Bugn Afganistanda konuulan Farsada dten fiilinden baka reften

fiili de yardmc fiil olarak kullanlmakta, asl fiilin edilgen ortacndan sonra bu fiilin imdiki
zamannn hikayesi ekilmektedir. rnein:
An rz bad ez zohr ebrh der smn moterkimter ode m reft
O gn leden sonra bulutlar gkyznde daha da ylyordu.

MUZR- MELMS
Bu ekim ekli de mz-yi melms gibi sonradan Farsaya girmi olup, imdiki
zaman ve yakn gelecek zaman yerinde kullanlmaktadr.
Fiilin imdiki zamanndan nce dten yardmc fiilinin geni zaman ekilir.
Bu zamann da olumsuz ekimi yaplmaz.
(u anda) gidiyorum, gitmekteyim
drem m revem

(u anda) gidiyorsun, gitmektesin
dr m rev

(u anda) gidiyor, gitmektedir
dred m reved

(u anda) gidiyoruz, gitmekteyiz
drm m revm

(u anda) gidiyorsunuz, gitmektesiniz
drd m revd

(u anda) gidiyorlar, gitmekteler
drend m revend

MDK VEYA GEN ZAMANIN RVAYET

-mili gemi zaman ekiminde fiilin bana m edatnn getirilmesiyle elde edilir.
Gidiyormuum
Gidiyormusun
Gidiyormu
Gidiyormuuz
Gidiyormusunuz
Gidiyorlarm

m refteem
m refte
m refte(est)
m reftem
m refted
m refteend

14

inde bu zamann kullanld Farsa cmleleri Trkeye evirirken ok defa mili

gemil eviri yapmak daha uygun olur. rnein:
Mhsteest ki der smn-i zb-yi b pervz koned, ez ukbh blter reved ve ez ebrh
begozered.

Gzel mavi gkyznde umak, kartallardan daha yksee kmak ve bulutlar gemek
istemitir.

GELECEK ZAMANIN HKAYES

Bu zamann Farsada tam karl yoktur. Byle bir ifade iin eitli kalplardan
yararlanlr. rnein:
Gidecektim
m hstem berevem

Gidecektim
bin bd berevem

Gidecektim
karr bd berevem

Gidecektim
m byest berevem

YETERLLK
Bir fiilinin yeterliliinin istenilen zamannn ekilebilmesi iin tevnisten=muktedir
olmak, gc olmak yardmc fiili kullanlr.
Modern Farsada istenilen zamana gre yaplan yardmc fiil ekiminden sonra asl fiil
de istek kipinde ekilir.
Klasik Farsada ise, asl fiil gemi zaman gvdesi halinde kalarak hibir ahsta
deiiklie uramaz. Olumsuzluk bildiren ne harfi yardmc fiilin banda bulunur.
Yeterlilik imdiki Zaman ekimi:
Modern Farsada yeterliliin imdiki ve geni zamanlar ayn ekilde ifade edilir.
Sade Fiil ekimi: gitmek reften
Gidebiliyorum, gidebilirim
mtevnem berevem

Gidebiliyorsun, gidebilirsin
mtevn berev

Gidebiliyor, gidebilir
mtevned bereved

Gidebiliyoruz, gidebiliriz
mtevnm berevm

Gidebiliyorsunuz, gidebilirsiniz
mtevnd berevd

Gidebiliyorlar, gidebilirler
mtevnend berevend

Olumsuz ekim:
Gidemiyorum, gidemem
Gidemiyorsun, gidemezsin
Gidemiyor, gidemez
Gidemiyoruz, gidemeyiz
Gidemiyorsunuz, gidemezsiniz
Gidemiyorlar, gidemezler

nemtevnim berevem
nemtevn berev
nemtevned bereved
nemtevnm berevm
nemtevnd berevd
nemtevnend berevend

15

nekli ve birleik fiil ekimleri:

Dnmek ber geten
Dnebiliyorum, dnebilirim
Dnebiliyorsun, dnebilirsin
Dnebiliyor, dnebilir
Dnebiliyoruz, dnebiliriz
Dnebiliyorsunuz, dnebilirsiniz
Dnebiliyorlar, dnebilirler
Olumsuz ekim
Dnemiyorum, dnemem
Dnemiyorsun, dnemezsin
Dnemiyor, dnemez
Dnemiyoruz, dnemeyiz
Dnemiyorsunuz, dnemezsiniz
Dnemiyorlar, dnemezler

mtevnem bergerdem
mtevn bergerd
mtevned bergerded
mtevnm bergerdm
mtevnd bergerdd
mtevnend bergerdend

nemtevnem bergerdem
nemtevn bergerd
nemtevned bergerded
nemtevnm bergerdm
nemtevnd bergerdd
nemtevnend bergerdend

Cevap vermek cevb dden

Cevap verebiliyorum, cevap verebilirim

Cevap verebiliyorsun, cevap verebilirsin

Cevap verebiliyor, cevap verebilir

Cevap verebiliyoruz, cevap verebiliriz

Cevap verebiliyorsunuz, cevap verebilirsiniz

Cevap verebiliyorlar, cevap verebilirler

Olumsuz ekim:
Cevap veremiyorum, cevap veremem

Cevap veremiyorsun, cevap veremezsin

Cevap veremiyor, cevap veremez

Cevap veremiyoruz, cevap veremeyiz

Cevap veremiyorsunuz, cevap veremezsiniz

Cevap veremiyorlar, cevap veremezler

mtevnem cevb bedehem

mtevn cevb bedeh
mtevned cevb bedehed
mtevnm cevb bedehm
mtevnd cevb bedehd
mtevnend cevb bedehend

nemtevnem

cevb

bedehem

nemtevn cevb bedeh

nemtevned cevb bedehed
nemtevnm cevb bedehm
nemtevnd cevb bedehd
nemtevnend

cevb

bedehend

Yeterlilik imdiki Zamann Klasik Farsa Kurallarna Gre ekimi:

Gidebiliyorum, gidebilirim
Gidebiliyorsun, gidebilirsin
Gidebiliyor, gidebilir

mtevnem reft
mtevn reft
mtevned reft

16

Gidebiliyoruz, gidebiliriz
Gidebiliyorsunuz, gidebilirsiniz
Gidebiliyorlar, gidebilirler

mtevndreft
mtevnd reft
mtevnend reft

Gidemiyorum, gidemem
Gidemiyorsun, gidemezsin
Gidemiyor, gidemez
Gidemiyoruz, gidemeyiz
Gidemiyorsunuz, gidemezsiniz
Gidemiyorlar, gidemezler

Olumsuz ekim:
nemtevnem reft
nemtevn reft
nemtevned reft
nemtevndreft
nemtevnd reft
nemtevnend reft

Yeterlilik Geni Zaman ekimi:

Modern Farsada bu zaman daha ok imdiki zaman ile ifade edilir.
Gidebilirim
Gidebilirsin
Gidebilir
Gidebiliriz
Gidebilirsiniz
Gidebilirler
Olumsuz ekim:
Gidemem
Gidemezsin
Gidemez
Gidemeyiz
Gidemezsiniz
Gidemezler

Klasik Farsadaki ekimi:

tevnem reft

tevn reft

tevned reft

tevnm reft

tevnd reft

tevnend reft

netevnem reft
netevn reft
netevned reft
netevnm reft
netevnd reft
netevnend reft

Yeterlilik dili Gemi Zaman ekimi:

Sade Fiil ekimi: gitmek reften
Gidebildim
Gidebildin
Gidebildi
Gidebildik
Gidebildiniz
Gidebildiler

tevnistem berevem
tevnist berev
tevnist bereved
tevnistm berevm
tevnistd berevd
tevnistend berevend

Olumsuz ekim:
Gidemedim
Gidemedin
Gidemedi
Gidemedik
Gidemediniz
Gidemediler

netevnistem berevem
netevnist berev
netevnist bereved
netevnistm berevm
netevnistd berevd
netevnistend berevend

17

nekli fiil ekimi: dnmek ber geten

Dnebildim
tevnistem ber gerdem
Dnebildin
tevnist ber gerd
Dnebildi
tevnist ber gerded
Dnebildik
tevnistm ber gerdm
Dnebildiniz
tevnistd ber gerdd
Dnebildiler
tevnistend ber gerdend
Dnemedim
Dnemedin
Dnemedi
Dnemedik
Dnemediniz
Dnemediler

netevnistem ber gerdem

netevnist ber gerd
netevnist ber gerded
netevnistm ber gerdm
netevnistd ber gerdd
netevnistend ber gerdend

Birleik Fiil ekimi:

Cevap verebildim
Cevap verebildin
Cevap verebildi
Cevap verebildik
Cevap verebildiniz
Cevap verebildiler

tevnistem cevb bedehem

tevnist cevb bedeh
tevnist cevb bedehed
tevnistm cevb bedehm
tevnistd cevb bedehd
tevnistend cevb bedehend

Olumsuz ekim:
Cevap veremedim
Cevap veremedin
Cevap veremedi
Cevap veremedik
Cevap veremediniz
Cevap veremediler

netevnistem cevb bedehem

netevnist cevb bedeh
netevnist cevb bedehed
netevnistm cevb bedehm
netevnistd cevb bedehd
netevnistend cevb bedehend

Yeterlilik imdiki Zamann Hikayesi

Gidebiliyordum, gidebilirdim

Gidebiliyordun, gidebilirdin

Gidebiliyordu, gidebilirdi

Gidebiliyorduk, gidebilirdik

Gidebiliyordunuz, gidebilirdiniz

Gidebiliyorlard, gidebilirlerdi

mtevnistem berevem
mtevnist berev
mtevnist bereved
mtevnistm berevm
mtevnistd berevd
mtevnistend berevend

Yeterlilik mili Gemi Zaman

18

Gidebilmiim
Gidebilmisin
Gidebilmi(tir)
Gidebilmiiz
Gidebilmisiniz
Gidebilmiler(dir)

tevnisteem berevem
tevniste berev
tevnisteest bereved
tevnistem berevm
tevnisted berevd
tevnisteend berevend

Yeterlilik mili Gemi Zamann Hikayesi

Gidebilmitim
Gidebilmitin
Gidebilmiti
Gidebilmitik
Gidebilmitiniz
Gidebilmilerdi

tevniste bdem berevem

tevniste bd berev
tevniste bd bereved
tevniste bdm berevm
tevniste bdd berevd
tevniste bdend berevend

Yeterlilik Gelecek Zaman

Gidebileceim
Gidebileceksin
Gidebilecek
Gidebileceiz
Gidebileceksiniz
Gidebilecekler

hhem tevnist berevem

hh tevnist berev
hhed tevnist bereved
hhm tevnist berevm
hhd tevnist berevd
hhend tevnist berevend

Afganistanda konuulan Farsada bu ekimin yan sra, fiilin edilgen ortacndan sonra
tevnisten (muktedir olmak) fiilinin istenilen zamannn getirildii bir ekim ekli daha
vardr. rnein
Gidebiliyorum
refte mtevnem

Gidebiliyorsun
refte mtevn

Gidebiliyor
refte mtevned

Gidebiliyoruz
refte mtevnm

Gidebiliyorsunuz
refte mtevnd

Gidebiliyorlar
refte mtevnend

Olumsuz ekim:
Gidemiyorum
Gidemiyorsun
Gidemiyor
Gidemiyoruz
Gidemiyorsunuz
Gidemiyorlar

refte nemtevnem
refte nemtevn
refte nemtevned
refte nemtevnm
refte nemtevnd
refte nemtevnend

19

MUTLAK YETERLLK
tevnisten (=muktedir olmak) yardmc fiilinin geni zaman gvdesi tevn
n sonuna istenilen fiilin fiilin gemi zaman gvdesi getirilerek elde edilir. rnein:
tevn+goften>goft sylenebilir < <
Ayrca, tevn yerine mtevn ekli de kullanlmaktadr.
Modern Farsada tevn ve mtevn yannda meved fiili de
kullanlr.
rnein
Meved goft denilebilir, sylenebilir

Olumsuzluk eki daima yardmc fiilin bana gelir.
Netevn goft
sylenemez

Nemtevn goft
sylenemez

Nemeved goft
sylenemez

Mutlak yeterliliin hikayesi Farsada oden (=olmak) yardmc fiilinin imdiki
zamannn hikayesinden yararlanlarak yaplmaktadr.
Mod goft
Nemod goft

sylenebilirdi, denilebilirdi
sylenemezdi, denilemezdi

GEREKLLK
Farsada gereklilik kipi byesten (=gerekmek, lazm olmak) , yesten
(=yaramak) ve sezden (=layk olmak, demek) yardmc fiilleriyle yaplr.
Ancak, Modern Farsada byesten yardmc fiili kullanlr.
Gereklilik Geni Zaman ve imdiki Zaman ekimi:
Gitmeliyim, gitmem gerekiyor
Gitmelisin, gitmen gerekiyor
Gitmeli, gitmesi gerekiyor
Gitmeliyiz, gitmemiz gerekiyor
Gitmelisiniz, gitmeniz gerekiyor
Gitmeliler, gitmeleri gerekiyor

byed berevem
byed berev
byed bereved
byed berevm
byed berevd
byed berevend

Gitmemeliyim
Gitmemelisin
Gitmemeli
Gitmemeliyiz
Gitmemelisiniz
Gitmemeliler

nebyed berevem
nebyed berev
nebyed bereved
nebyed berevm
nebyed berevd
nebyed berevend

byed bergerdem

nekli ve birleik fiillerin ekimi:

Dnmeliyim

20

Dnmelisin
Dnmeli
Dnmeliyiz
Dnmelisiniz
Dnmeliler

byed bergerd
byed bergerded
byed bergerdm
byed bergerdd
byed bergerdend

Dnmemeliyim
Dnmemelisin
Dnmemeli
Dnmemeliyiz
Dnmemelisiniz
Dnmemeliler

nebyed bergerdem
nebyed bergerd
nebyed bergerded
nebyed bergerdm
nebyed bergerdd
nebyed bergerdend

zlemeliyim
zlemelisin
zlemeli
zlemeliyiz
zlemelisiniz
zlemeliler

byed tem bekonem

byed tem bekon
byed tem bebkoned
byed tem bekonm
byed tem bekond
byed tem bekonend

zlememeliyim
zlememelisin
zlememeli
zlememeliyiz
zlememelisiniz
zlememeliler

nebyed tem bekonem

nebyed tem bekon
nebyed tem bekoned
nebyed tem bekonm
nebyed tem bekond
nebyed tem bekonend

Gereklilik imdiki veya Geni Zamann Hikayesinin ekimi:

Bu zamann birka ekim ekli vardr. En ok kullanlan ekli udur:
Gitmeliydim
byed mreftem

Gitmeliydin
byed mreft

Gitmeliydi
byed mreft

Gitmeliydik
byed mreftm

Gitmeliydiniz
byed mreftd

Gitmeliydiler
byed mreftend

Olumsuz ekim ekli:
Gitmemeliydim
Gitmemeliydin
Gitmemeliydi
Gitmemeliydik
Gitmemeliydiniz
Gitmemeliydiler

nebyed mreftem
nebyed mreft
nebyed mreft
nebyed mreftm
nebyed mreftd
nebyed mreftend

Bu zamann nekli ve birleik fiillerdeki ekim ekli:

Dnmeliydim

byed ber m getem

21

Dnmeliydin
Dnmeliydi
Dnmeliydik
Dnmeliydiniz
Dnmeliydiler

byed ber m get

byed ber m get
byed ber m getm
byed ber m getd
byed ber m getend

Dnmemeliydim
Dnmemeliydin
Dnmemeliydi
Dnmemeliydik
Dnmemeliydiniz
Dnmemeliydiler

nebyed ber m getem

nebyed ber m get
nebyed ber m get
nebyed ber m getm
nebyed ber m getd
nebyed ber m getend

zlemeliydim
zlemeliydin
zlemeliydi
zlemeliydik
zlemeliydiniz
zlemeliydiler

byed tem m kerdem

byed tem m kerd
byed tem m kerd
byed tem m kerdm
byed tem m kerdd
byed tem m kerdend

zlememeliydim
zlememeliydin
zlememeliydi
zlememeliydik
zlememeliydiniz
zlememeliydiler

nebyed tem m kerdem

nebyed tem m kerd
nebyed tem m kerd
nebyed tem m kerdm
nebyed tem m kerdd
nebyed tem m kerdend

Dier ekim ekillerini, sadece birinci tekil ahslarn vererek u ekilde gstermek
mmkndr. Bu ekimlerde tekil ve oul olmak zere toplam alt ahsn ekiminde
m byest ve byest fiillerinde hibir deiik olmamaldr.
Gitmeliydim
m byest m reftem

Gitmemeliydim
nem byest m reftem

Gitmeliydim
Gitmemeliydim

byest m reftem
nebyest mreftem

Gitmeliydim
Gitmemeliydim

byest berevem
nebyest berevem

MUTLAK GEREKLLK
Geni zaman ekiminde yardmc fiilin geni zaman nc tekil ahs ile asl filin
gemi zaman gvdesi yan yana gelir.
Baka bir ahs sz konusu olmad iin bu tr fiillere tek ahsl fiil denilir.
rnein:
Gitmek gerek, gitmeli

byed reft

22

Gitmemek gerek, gitmemeli

nebyed reft

Mutlak Gerekliliin Hikayesi:

Klie olarak m byest fiilinden sonra asl fiilin gemi zaman gvdesi getirilir.
Gitmek gerekti, gitmek gerekiyordu
Gitmemek gerekti, gitmemek gerekiyordu

m byest reft
nem byest reft

EDLGEN
Geili yani neyi?, kimi? sorularn cevaplandran fiillerin edilgen ortacndan sonra
oden (olmak) yardmc fiilinin istenilen zamannn getirilmesiyle elde edilir. ekim
srasnda edilgen orta hibir deiiklie uramaz.
Olumsuz ekimlerde olumsuzluk eki olan ne daima yardmc fiilin banda
bulunur.
Edilgen imdiki Zaman
Grlyorum
Grlyorsun
Grlyor
Grlyoruz
Grlyorsunuz
Grlyorlar

dde m evem
dde m ev
dde m eved
dde m evm
dde m evd
dde m evend

Olumsuz ekim:
Grlmyorum
Grlmyorsun
Grlmyor
Grlmyoruz
Grlmyorsunuz
Grlmyorlar

dde nem evem

dde nem ev
dde nem eved
dde nem evm
dde nem evd
dde nem evend

Edilgen dili Gemi Zaman

Grldm
Grldn
Grld
Grldk
Grldnz
Grldler

dde odem
dde od
dde od
dde odm
dde odd
dde odend

Grlmedim
Grlmedin
Grlmedi
Grlmedik
Grlmediniz

dde neodem
dde neod
dde neod
dde neodm
dde neodd

23

Grlmediler

dde neodend

Edilgen Geni Zaman

Modern Farsada bu zaman daha ok imdiki zaman ile ifade edilir. Fakat, Klasik
Farsada bu zamann kullanm ekli vardr.
Grlrm
dde evem

Grlrsn
dde ev

Grlr
dde eved

Grlrz
dde evm

Grlrsnz
dde evd

Grlrler
dde evend

Olumsuz ekim
Grlmem
Grlmezsin
Grlmez
Grlmeyiz
Grlmezsiniz
Grlmezler

dde neevem
dde neev
dde neeved
dde neevm
dde neevd
dde neevend

Edilgen imdiki Zamann ve Geni Zamann Hikayesi

Grlyordum, grlrdn
Grlyordun, grlrdn
Grlyordu, grlrd
Grlyorduk, grlrdk
Grlyordunuz, grlrdnz
Grlyorlard, grlrlerdi

dde m odem
dde m od
dde m od
dde m odm
dde m odd
dde m odend

Olumsuz ekim
Grlmyordum, grlmezdim
Grlmyordun, grlmezdin
Grlmyordu, grlmezdi
Grlmyorduk, grlmezdik
Grlmyordunuz, grlmezdiniz
Grlmyorlard, grlmezlerdi

dde nem odem

dde nem od
dde nem od
dde nem odm
dde nem odd
dde nem odend

Edilgen mili Gemi Zaman

Grlmm
Grlmsn
Grlm(tr)
Grlmz
Grlmsnz
Grlmler(dir)

dde odeem
dde ode
dde ode (est)
dde odem
dde oded
dde odeend

Olumsuz ekim
Grlmemiim
Grlmemisin
Grlmemi(tir)

dde neodeem
dde neode
dde neode (est)

24

Grlmemiiz
Grlmemisiniz
Grlmemiler(dir)

dde neodem
dde neoded
dde neodeend

Edilgen mili Gemi Zamann Hikayesi

Grlmtm
dde ode bdem
Grlmtn
dde ode bd
Grlmt
dde ode bd
Grlmtk
dde ode bdm
Grlmtnz
dde ode bdd
Grlmlerdi
dde ode bdend

Olumsuz ekim
Grlmemitim
Grlmemitin
Grlmemiti
Grlmemitik
Grlmemitiniz
Grlmemilerdi

dde neode bdem

dde neode bd
dde neode bd
dde neode bdm
dde neode bdd
dde neode bdend

Edilgen Gelecek Zaman

lm Farsada nadiren kullanlan bu zaman daha ok beni grecekler, seni grecekler,
... eklinde ifade edilir.
Grleceim
dde hhem od

Grleceksin
dde hh od

Grlecek(tir)
dde hhed od

Grleceiz
dde hhm od

Grleceksiniz
dde hhd od

Grleceklerdir
dde hhend od

ART
Fiillerin eitli zamanlarnn bana eger (eer) kelimesinin getirilmesiyle elde
edilir.
rnek olarak birinci tekil ahslarn olumlu ve olumsuz ekimlerini yle olmaldr.
imdiki zaman
Gidiyorsam
eger m revem

Gitmiyorsam eger nem revem

Geni zaman
Gidersem
Gitmezsem

eger berevem
eger nerevem

-dili gemi zaman

gittiysem
eger reftem
gitmediysem eger nereftem

imdiki veya geni zamann hikayesi

25

Gitseydim
Gitmeseydim

eger m reftem
eger nem reftem

-mili gemi zaman

gitmisem
eger refteem
gitmemisem eger nerefteem

-mili gemi zamann hikayesi

gitmi olsaydm
eger refte bdem
gitmemi olsaydm
eger nerefte bdem

yeterlilik geni zaman

gidebilirsem
eger betevnem berevem
gidemezsem
eger netevnem berevem

yeterlilik imdiki zamann hikayesi

gidebilseydim eger mtevnistem berevem
gidemeseydim eger nemtevnistem berevem

DUA
Dua kipinin yalnz nc tekil ahs vardr. Geni zamann nc tekil ahsnn son
harfinden nce elif getirilir; bir baka deyile son hecedeki sesli uzatlarak dua fiili elde edilir.
rnein:
Bahden
bah bahd

Sadecebden (olmak) fiilinin dua kipi bd veya bd eklinde gelir.

Bu tr elif harfine Farsa dilbilgisi terminolojisinde elif-i du (dua elifi) denilir.
Dua fiilini oluturmann bir baka yolu da, istek kipi nc tekil ve nc oul
ahslarn sonuna elif getirilmesidir. rnein:
Gitsin
Gitsinler

5.OUL
Canllar gsteren isimlerin sonuna n , canszlar gsteren isimlerin sonuna h
eki getirilmek suretiyle oul elde edilir. Ancak, bu kesin bir kural olmayp, oul eklerinin
birbirinin yerinde kullanld da olur.
Merd
Zen
Diraht

adam
kadn
aa

merdn
zenn
dirahtn, dirahth

adamlar
kadnlar
aalar

smin sonu elif ile bitiyorsa, n ile arasna ye harfi getirilir.

26

Ged
dilenci
gedyn
dilenciler

smin sonu e ile bitiyorsa, bu harf derek yerine gef harfi geer.
Morde l
mordegn
ller

smin sonu i ile bitiyorsa, iyn , u ile bitiyorsa, uvn olur.
rnein:
rn
ranl
rniyn
ranllar

Bn
bayan
bnuvn
bayanlar

6.SMLERN EKM
simlerin hallerini gstermek iin u edatlar kullanlr:
-i hali
-e hali
-de hali
-den hali
ile

r
be
der
ez
b

kitab
kitaba
kitapta
kitaptan
kitapla

kitb r
be kitb
der kitb
ez kitb
b kitb

Ancak, bu edatlardan kimileri birbirlerinin yerine kullanlabildii gibi, bir edat birka
edatn verdii anlam verebilir.
smin -nin hali yani iyelik eki durumu ml-i , ez n-i ve n-i
kelimeleriyle elde edilir. Modern Farsada daha ok ilk ekli kullanlr. rnein:
n kitb ml-i men est
n kitb ez n-i men est
n kitb n-i men est

Bu kitap benimdir.
Bu kitap benimdir.
Bu kitap benimdir

nlem durumu ya ismin sonuna sesini veren nlem elifi (elif-i nid) getirilerek ya
da ismin banda y , ey , ey kelimeleri sylenerek ifade edilir.
Pdiah
Ey padiah
Ey padiah
Ey padiah

pdh
pdh
y pdh
ey pdh

7.TAMLAMA

ki isim, bir isim ile bir sfat, bir isim ile bir masdar, bir isim ile bir orta arasndaki
anlam ball tamlamann esasn oluturur ve tamlama birinci kelimenin sonunda telaffuz
edilen bir i sesiyle ifade edilir. rnein

27

Benim kitabm
kitb-i men

Tamlamay yazda gstermek gerekiyorsa birinci kelimenin son harfinin sol alt kesine
ksa ve eik bir izgi izilir. Buna tamlama kesresi (kesre-i izfet) denilir.
Birinci kelimenin sonu sesini veren elif harfi ile bitiyorsa, araya ya
kaynatrma harfi koyulur. rnein
Kk ocuklar
beeh-yi kek

Sonda telaffuz edilmeyen ve e sesi verilerek okunan ha harfi geldiinde, bu harfin
zerine tamlama hemzesi konularak i sesi verilir.
Telefon numaras
omre-i telefon

Birinci kelimenin sonunda sessiz ha harfi varsa, tamlamada sadece i sesi verilir ve
yazda tamlama izfet kesresi ile gsterilir. rnein.
Dmd ile birlikte
hemrh-i dmde

Birinci kelimenin sonunda birlik veya belirsizlik yas varsa, tamlama sesi konuma
srasnda belirtilmedii gibi yazda da herhangi bir iaret koyulmaz. rnein:
Grnmeyen bir el
dest nmer

Birinci kelimenin sonunda i eklinde okunan ya harfi bulunursa, tamlama yi
sesiyle ifade edilir ve ya harfinin zerine izafet hemzesi koyulur. rnein:
sm-i hnevdeg-yi om st

Soyadnz nedir?

Birinci kelimenin sonunda sessiz okunan vav harfi varsa, tamlama i sesiyle ifade
edilir. Yazda tamlama izafet kesresi ile gsterilir. rnein
Gv-i

onun boas

Birinci kelimenin sonunda u eklinde okunan vav harfi varsa, izafet yi sesiyle
telaffuz edilir; yazda izafet yas ile gsterilir. rnein:
Em-yi men empizik est

Amcam gz doktorudur.

Birinci kelimenin sonunda sessiz okunan ya harfi varsa, tamlama i sesiyle ifade
edilir. rnein:
y-i kemreng
ak ay

Bazen tamlamalarda ikiden ok kelime bulunur. Byle tamlamalara zincirleme
tamlama tetbu-i izft ad verilir. rnein:
Sed-yi yeknevht-i motor-i otomobil
otomobil motorunun tekdze sesi

8.SIFATLAR
Farsada alt eit sfat vardr:
a)Karlatrma Sfatlar:

28

ki derece halinde yaplr. Birinci derecede, kelimelerin sonuna ter eklenerek daha,
ikinci derecede terin eklenerek en anlamlar kazandrlr. rnein:
Bozorg
byk

Bozorgter
daha byk
( )
Bozorgtern
en byk
( )
Genel olarak, birinci derecede stnlkten sonra ez edat getirilerek karlatrma
yaplr. rnein:
Ahmed bozorgter ez Hasen est
Ahmet Hasandan daha byktr.

kinci derece stnlkte ikinci kelime oul halde ise, iki kelime tamlama (izafet) ile
birbirine balanr. rnein:
Porcemiyyettern-i ehrh-yi Turkiyye stanbl est.
Trkiyenin en kalabalk ehri stanbuldur.

kinci kelime tekil halde ise, tamlamasz okunur. rnein:
Kh-i Ari bolendtern kh-i Turkiyye est.

b)Say Sfatlar
1den 10a kadar
1
bir
yek

2
iki
do

se

4
drt
ehr
5
be
penc

6
alt
e

7
yedi
heft

8
sekiz
het

9
dokuz
noh

10
on
deh

11den 19a kadar

11
on bir
12
on iki
13
on
14
on drt
15
on be
16
on alt
17
on yedi
18
on sekiz
19
on dokuz

yzdeh
devzdeh
szdeh
ehrdeh
pnzdeh
nzdeh
hifdeh
hicdeh
nzdeh

20den 90a kadar

20
yirmi
30
otuz
40
krk
50
elli
60
altm

bst
s
ihil
pench
est

29

70
80
90

yetmi
seksen
doksan

heftd
hetd
neved

100den 1000 000a kadar

100
yz
sed
200
iki yz
divist
300
yz
sised
400
drt yz
ehrsed
500
be yz
pansed
600
alt yz
ised
700
yedi yz
heftsed
800
sekiz yz
hetsed
900
dokuz yz
nuhsed
1000
bin
hezr
10000 on bin
deh hezr
1000000 yz bin
sed hezr
1000000 milyon
milyun
1000000000 milyar
milyard

bin bir gece masallar efsneh-yi hezr u yek eb

bin dokuz yz seksen sekiz

hezr u nohsed u hetd u het

iki bin
do hezr u se

c)Sra Say Sfatlar
Say sfatlarnn sonuna om _ , om _ , omn _ ekleri getirilerek elde
edilir.
Alt
e

Altnc
eom

Altnc
eom

Altnc
eomn

om ve om ekleriyle tretilen sfatlar tamlamalara girebilirler. rnein:

altnc snf
kils-i eom

ikinci aa
diraht-i dovvom

mn ekiyle tretilen sfatlar ait olduklar kelimeden nce gelirler ve tamlama
yapmazlar. rnein:
sedomn sl-i tevellud-i Mustafa Kemal Ataturk
Mustafa Kemal Atatrkn doumunun yznc yl

d)letirme Say Sfatlar
Saylar tekrar edilerek veya araya baz ekler koyularak tretilir. rnein:
Bir bir, birer birer
yek yek

Bir bir, birer birer
yekyek

Bir bir, birer birer

yek t yek t

Bir bir, birer birer
yek be yek

30

Bir bir, birer birer

yegn yegn

e)Kesir Saylar:
Blen nce, blnen sonra getirilir. rnein:
Drtte bir

ehr yek

Blnen birden fazla ise, nce blnen sonra blen getirilir ve araya ez edat koyulur.
rnein:
Drt bl alt 4/6
ehr ez e

f)aret sfatlar
Yakn iin in (bu, u) , uzak iin an (o) szckleri kullanlr. oullar
inh (bunlar, unlar) ve nn, anh (onlar) eklinde kullanlr.
9.ZAMRLER
simlerin yerine kullanlan zamirlerin Farsada u ekilleri vardr:
a)Ayr ahs Zamirleri:
ben
sen
o
biz
siz
onlar

men
to
, vey
m
om
n

men ve to , r ekim ekini ald vakit mer (bana, beni, benim)

(bazen gnlk konumada menu ) ve tor (sana, seni, senin) haline gelirler.
to ve zamirleri est fiili ile birleince, tost ve st
eklini alr.
b)Bitiik ahs Zamirleri.
Benim, bana, beni
Senin, sana, seni
Onun, ona, onu
Bizim, bize, bizi
Sizin, size, sizi
Onlarn, onlara, onlar
c)aret zamirleri
bu, u
o
bunlar, unlar
onlar

in
n
inh
anh

em
et
e
iman
itan
ian

d)Mterek zamirler
Ayna anlamda kullanlan trl mterek zamir vardr. Her de anlam pekitirme
amacyla kullanlr.
Kendi, kendisi, bizzat
hod

Kendi, kendisi, bizzat

h

31

Kendi, kendisi, bizzat

e)Soru zamirleri
canllar iin
canszlar iin

f)Balama zamirleri
canllar iin
canszlar iin

hten

kim
ne
kimler
neler

ki
i
kih
ih

ki o
ki o ey

ki
i

g)Belirsiz zamirler
Farsada belirsiz zamir olarak balca u kelime veya kelime gruplar kullanlr:
Kimse, hi kimse
kes

Kimse, birisi, hi kimse

kes

Biri, birisi
yek

Falan, falanca, filanca

fuln

Hi, hi biri
h

Hepsi, btn, herkes

heme

teki, dieri
dger

tekisi, baka biri

kes dger

10.ZARFLAR
a)Zaman Zarflar
anszn
asla
birdenbire
bu akam
bu gece
bu yl
bugn
abuk
daha sonra
daima
daima
derhal
derhal
devaml
dn akam
dn akam
dn gece
dn gece
erken
eskiden beri
geceleyin
hemen

ngehn
hergiz
ngehn
imeb
imeb
imsl
imrz
zd
pes
heme
hemvre
bdireng
fovren
peyveste
deb
d
deb
d
zd
drbz
eb
fovren

32

her an
her an
her gece
her zaman
her zaman
hibir zaman
hibir zaman
iki gn sonra
ne vakit
ne zaman
ne zaman
ne zaman
ne zaman
o zaman
ondan nce
ondan sonra
ondan sonra
nceden
sonra
imdi
yarn
yine

dembedem
her lehze
heme eb
heme
hemvre
hgh
hvakt
pesferd
ivakt
i hengm
hergh
hervakt
key
angh
p ez an
pes ez n
sipes
kablen
pes
hl
ferd
bz

b)Yer Zarflar
altna
altnda
altnda
alttaki
arkasnda
aadaki
aasnda
aaya
batanbee
burada
buras
dar
darda
dars
dnda
her nerede
her neresi
heresi
ieri
ieride
ierisi
karkarya
karsnda
kenarda
nerede
nerede

taht-i
taht-i
zr-i
zrn
pes-i
zrn
zr-i
pyn
serser
inc
inc
brn
brn
brn
hric-i
herc
herc
icy
dern
dern
dern
rber
rbery-i
kenr-i
herc
koc

33

neresi
orackta
orada
oras
oras
nnde
uzakta
uzakta
stnde
zerinde
yaknda
yannda
c)Hal Zarflar
ardarda
bo yere
bo
glerek
kolay
nispeten
tamamen
temiz
tmyle
yava
zorla
d)Miktar Zarflar
az ok
az
bazs
bir ksm
biraz
biraz
birok
bol
bu kadar
bunca
cz
ok
o kadar
bek bek
pekok
tmyle
yaklak olarak
e)Say Zarflar
birbir
birinci
birincisi
birka
her

koc
hemanc
anc
anc
hemanc
p-i
dr
drdest
bl-yi
bl-yi
nezdk
p-i

peypey
bhde
toh
hendn
sn
nisbeten
kmilen
pk
kmilen
heste
bezr

kemb
endek
berh
berh
endek
kem
bes
fervn
endin
endin
coz
fervn
endan
gurh gurh
bisyr
bekull
takrben

yek yek
nohost
evvelen
end
her

34

ikinci
ilk

dovvom
nohost

f)Sebep Zarflar
bu nedenle
bu yzden
nk
nk
iin
nedeniyle
o halde
u halde

be in cihet
ez in r
unki
zr
be cihet-i
be cihet-i
pes
pes

g)aret Zarflar
ayn ekilde
ayn
ite
o
yle
yle

hemenan
heman
nek
heman
hemantovr
hemenan

h)Soru Zarflar
hangi
ka tane
ka
ne kadar
ne kadar
ne sebeple
ne vakit
ne zaman
ne zaman
neden
neden
neden
nerede
neresi
niin
niin
niin

kodm
end t
end
end
ikadr
be i sebeb
i vakt
i hengm
key
be i sebeb
beryi i
bery-i i
koc
i cy
beryi i
er
vse-yi i

11.NEDATLAR
nedat veya nedat gibi kullanlan szcklerin belli ballar unlardr:
Den
ez

Den dolay
ez

le
b

Erek
b

Birlikte
b

zerine
ber

zerinde
ber

35

E
A
Sz
Meden
Meksizin
E kadar
Den baka
Dnda
Hakknda
likin
zerinde
in
in
Dolaysyla
in
in
Den baka
Hari
Den baka
inde
Arkasnda
Arkasnda
Yukar
Yukarya
Aa
Aaya

be
be
b
b
bedn-i
t
coz
coz
derbre-i
derbre-i
bl-yi
beryi
behtir-i
behtir-i
behr-i
ez behr-i
gayr-i
gayr-i
begayr ez
dern-i
pes-i
akab-i
ferz
ferz
fur
fur

36

12.GNLK KONUMADAK TELAFFUZ FARKLILIKLARI

Tahranda konuulan Farsa yazya gre telaffuzda baz farkllklar gsterir. Bu
farkllklar ksaca yle zetlenebilir:
a)smin i halini gsteren r eki gnlk konumada r ve ekline
dnr.
men ahs zamiriyle birleince mer (beni) yerine menu eklini alr.
b)Fiil ekimlerinin ikinci oul ahslarnda, geni ve gemi zaman gvdelerinin
sonuna d eki getirilir. Bu ek gnlk konumada n ekline dnr. Fakat bu
kullanm ekli yannda klasik kullanm ekli de yaygndr.
c)r (evet) kelimesi are eklinde de sylenir.
d)Fiillerin sonunda bulunan ed eki yerini e sesine brakr. rnein:
dred
yerine
dre

bedehed
yerine
bedehe
veya
bede

e)Bazen bir ismin veya fiilin bir veya birka harfi birden atlr ve telaffuz tamamen
deiir. rnein:
begyd

yerine
begd

mgyem

yerine
migem

Alt ahstaki fark daha bariz olarak grmek istersek klasik ekim ile halk azndaki
ekimi u ekilde bir arada gstermek mkndr:
Migem
mgyem

Mig
mgy

Mige
mgyed

Migm
mgym

Mign
mgyd

Migen
mgyend

f)Bir edat ile bir zamir klasik Farsada normal artlarda birlemedii halde, gnlk
konuma Farsasnda birlikte kullanlabilir. rnein:
beto mgyem
(sana diyorum)
yerine behet migem
ez porsdem ( ona sordum)
yerine eze porsdem
be n

(onlara)
yerine beheun

g)Bir tamlamada birinci kelimenin sonu h-yi gayr-i melfz denilen ve e eklinde
okunan ile bitiyorsa, tamlama bu harfin zerine izafet hemzesinin konulmasyla belirtilir.
Ancak bugn, bu harften sonra izafet hemzesi yerine, izafeti belirten ya harfi
koyulmaktadr.
Dde-i men
(benim gzm)

yerine

h)Cmlelerin sonunda bulunan est (dir) kelimesi gnlk konumada es
veya e ekline dnr.
I)Bazen ortada bulunup a sesini veren elifler vav harfine dnerek u, o sesini
alrlar. rnein:
Cn
yerine
cn

Gorbn yerine
gorbn

an
yerine
un

37

i)Fiilin sonu ved eklinde bitiyorsa, bu ses e halinde kalr.

Beeved
yerine
bee

j)Fiilin sonu end ekiyle bitiyorsa, bu ek en olur.

Hestend
yerine
hesten

Goftend
yerine
goften

k)Bata bulunan uzun elifler sesine dnr. rnein:

medd
yerine
medn

anrz
yerine
onrz

l)Baz kelimelerde harf atld gibi kelimenin telaffuzu da deiebilir. rnein:

beryitn
yerine
bertun

m)hem
rnein:
anhem

edatndaki he harfi atlarak kendisinden nceki kelimeye balanr.

yerine

unem

n)Sonu skunlu biten ra ve kef harfleri e sesine dnr. rnein:

yek
yerine
ye
eger
yerine
ege
o)Baz kelimelerin ve kelime gruplarnn telaffuzlar o kadar deiir ki bu farkllklarn
anlamas zamana baldr. rnein:
emhyemr

yerine
emu

lebhyianr

yerine
lebunu

)Fethal bir harften sonra sakin bir kaf gelirse, bu harf h ya dnr. Hatta
kaf harfinden sonra te bulunursa, bu harf de debilir. rnein:
anvakt
yerine
unvaht
ve
unvah

38

13.KLASK FARSADA STSNA GRAMER ZELLKLER

Klasik Farsa ile Modern Farsa arasnda fiilllerin, zamirlerin ve edatlarn kullanllar
bakmndan bir takm farkllklar gze arpar. Klasik Farsa ile yazlm mensur veya
manzum metinleri iyi anlayabilmek iin bu farkl yazl ve kullanl ekillerinin bilinmesi
gerekir. Bu farkllklar yle zetlemek mmkndr:
1.EDATLAR
A. be EDATI
smin e halini gsteren be edat ile anlamnda kullanlabilir. rnein:
Zinde est nm-i ferruh-i nnrevn behayr

Enuirvann kutlu ad hayr ile yaamaktadr.
be edat yalnz olarak veya ber, der, ender, endern gibi
pekitirme edatlaryla birlikte kullanldnda ismin e halini verir. rnein:
bes nmver bezr-i zemn defn kerdeend
Kez hestiye be ry-i zemn ber nin nemnd


Pek ok nl kimseyi topraa vermiler, ama yeryznde onlarn varlklarn bir iz bile
kalmamtr.
Be dery der menfi bumrest
Veger hh selmet, der kenrest


Denizde saysz fayda vardr. Ama esenlik istiyorsan, kydadr.
Be renc enderest ey hredmend genc
Neybed kes genc, nborde renc


Ey akll kii! Hazine almakla elde edilir. almadan kimse hazine bulamaz.
Be bezm endern smnvefst
Be rezm endern tzeng-i ejdehst


O, mecliste vefa yadran gk, savata ise keskin peneli bir ejderhadr.
be edat ahs zamiri ile birletiinde bed ve be eklinde yazlr.
rnein:
Goft: r p-i men emnet bd; be resndem.

Onun bende bir emaneti vard; ona ilettim. Dedi.
Hiznedr dervakt do hezr direm-i dger bed dd

Hazinedar derhal iki bin dirhem daha verdi ona.
Cn o der ten reft, ten z zinde od

39

Akl dde t bed bnende od

Can vcuda girince, vcut onunla canland. Akl verdi ona. Bylece grr oldu
onunla.
be edat ile n iaret zamiri veya iaret sfat birlikte yazldnda ha harfi
derek yerini dal harfi alr. rnein:
eger ittifk-i bed r yek gy bedan em ofted, emr-i horsn r bedrd byed kerd.

Kazara o gze bir top arpsa, Horasan emirliine veda etmen gerekir.
ile anlamndaki be edat, i soru kelimesine bitiik yazldnda, bunun
ocuk anlamna gelen bee kelimesi ile kartrlmamasna dikkat edilmelidir. rnein:
skender-i rm r porsdend: Diyr-i merk ve marib bei girift?

Byk skendere Dou ve Bat lkelerini ne ile aldn? diye sordular.
be edat tek bana veya ki kelimesi ile birlikte yemin olarak da kullanlr.
rnein:
bedn bertern nm-i yezdn-i pk
berahende hord u trk hk
be taht u kulh u be nhd u mh
ki men bed nekerdem om r nigh




Tertemiz Tanrnn yceler ycesi adna, parlak gnee, kara topraa, tacma, tahtma,
Zhreye ve Ayaa yemin ederim ki size kt gzle bakmadm.
B- der EDATI
smin de halini gsteren der edat, be edat yerinde kullanlabilir.
rnein:
Der kostantiniyye reft
stanbula gittti.

der yerine ender edat kullanlabilir.
Mest-i herb meov. enan berhz ki ender rh eser-i mest ber to peyd nebuved.
.
krktk sarho olma. yle kalk ki, yolda giderken sarholuun anlalmasn.
der edat bazen derbre-i (hakknda) anlamn verir. rnein:
mansr goft: der in kasr i gd?

Mansur Bu kasr hakknda ne dersiniz? dedi.
Ez in der sohen end rnem hem
hemn ki kerne nednem hem


Bu konuda daha ne kadar syleyeyim? nk ben bunun sonunu bilmiyorum,
bulamyorum.

40

C- b

EDATI

b edat ile anlam yannda be edat gibi ismin i halini de gsterir.

Anrz ki be rm dermnde bd, b hengern-i rm goft.

Rm lkesinde ciz kald gn Rm demircilerine dedi ki.
on resdend an azzn b harem
leb fur bestend, negud dem

O azizler Hareme geldiklerinde sustular. Kimse azn amad.
b edat eski metinlerde eb eklindeki yazlyla da karmza kar.
rnein:
beyyed kunn on hojber-i jiyn
bekn-i peder teng beste miyn
eb nmdrn-i leker behem
o sm-i nermn u gorasb-i cem
siph ki ez kh t kh cy
begrend u kbend gt be py






imdi, Nerimann olu Sam ve Cemidin olu Grasp gibi, nl komutanlar ve
dalardan dalara uzanp dnyay ayaklar altna alan bir ordu ile birlikte babasnn intikamn
almak iin kkremi bir arslan gibi gelebilir.
D- ez EDATI
smin den halini kazandran ez edat elifsiz de yazlabilir. Bunun sebebi ya o
devrin slubundan ya da vezin zaruretinden ileri gelir. rnein:
Zi kr-i beste meyend u dil ikeste medr
Ki b-i eme-i heyvn dern-i trkst


mknsz gibi grnen g iler karsnda kayglanp mitsizlie kaplma. nk
hayat suyu karanlklarn iinderi.
Bu beyitte aruzun mefilun/ feiltun/ mefilun/feilun vezni kullanlmtr. air
mefilun lsne uymak iin uzun hece olan ez yerine, bunun ksa yazl ekli olan zi
hecesini tercih ederek vezne sadk kalabilmitir.
ez edat cmle iinde tek bana veya ez ry-i eklinde ile anlamn verir.
rnein:
kh r mh-i zemn kerd ez nohost
pes zemn r ry ez dery beost


nce da yeryzne iviledi, sonra da yerinyzn deniz ile ykad.
E- r EDATI

41

r edatndan sonra esten, hesten, oden, meden, bden, geten, gerdden, dten
fiillerinden biri geldiinde bu edat iyelik eki
gibi tercme edilir. rnein:
m r do em est (m do em drm)
( )
Bizim iki gzmz vardr.
Bisyr vakt buved, kuvvet u ecet r sd nebuved.

ok zaman olur, kuvvetin ve cesurluun faydas olmaz.
Merd-i khil r ez dony nasb nebed

Tembel adamn dnyada nasibi yoktur.
Vezr r p-i men emnetst

Vezirin bende bir emaneti var.
Bir beyitte vezni bozmamak iin ismin i halini gsteren r edat atlm olabilir.
rnein:
Eger zi b-i raiyyet melik hored sb
Ber verend gulmn-i diraht ez bh


Padiah halkn bahesinden bir elma yiyecek olsa, kullar aac kknden sker.
Meful (nesne) halindeki kelime ve kelime gruplar nesirde r edat bulunmadan da
kullanlabilir. rnein:
Eger rz mulk be men resed, men ry-i zemn ez ekniyn pk konem.

Bir gn saltanat benim elime geerse, yeryzn Eknlerden temizleyeceim.
r edat iin anlamnda kullanlabilir. rnein:
kz fetv dd ki hn-i yek ez raiyyet rhten selmet-i pdieh r rev bed.

Kad, padiahn sal iin halktan birinin kann dkmek cizdir diye fetva verdi.
r edat baz fiillerle birlikte kullanldnda, ismin e halini verir. rnein:
revnak-i ahd-i ebbest diger bustn r
mresed mojde-i gul bulbul-i hoelhn r

Bir kez daha gl bahesine genlik ann parlakl geldi. Gzel nameli blble gl
mjdesi erimede.
r edat bazen iyelik eki gibi deerlendirilir. rnein:
bihamdillh in sret u rh-i rst
etbek eb bekr bin sad rst

42


Tanrya kr, bu sret, bu doru yol Atabek Ebbekr bin Sadindir.
r edat est ile birlikte yazldnda estin elifi der. Bu yazl ekliyle
doru, dosdoru, dz anlamna gelen rst kelimesiyle kartrlmamaldr. rnein:
herki ank rst ez cn hstr
dest ez cn bz dred merdvr


Kurall cmle halinde sylenii:
Her ki ank r ez cn hstr est, merdvr dest ez cn bz dred.
Ank kuuna can u gnlden kavumak isteyen, yiite canndan vazgemesini bilir.
F- TEKD (PEKTRME) AMACIYLA KULLANILAN EDATLAR
Klasik Farsa metinlerde fiil balarnda, bazen anlam pekitirmek bazen de vezin
doldurmak iin kullanlan be harfi bulunur. Deiik zamanl fiillerin banda grlen bu
harflerin eviride etkisi olmaz. rnein.
pr be mulk beniest.
pur tahta geti.

mer (Kukusuz, mutlaka) anlamna gelen edat klasik metinlerde kullanlan bir
edattr. Bu edat iaret sfatlar ile birlikte yazlabilir ve eviri yaplrken dikkate
alnmamaldr. rnein:
in enguter merr dih
Bu yz ona ver.

Tyife-i hukem-yi ynn muttefik odend ki merin derd r dev nst meger zehre-i
dem beendn sifat mevsf.

Yunan hekimler topluluu bu derde, birka zellii olan insan d dnda bir eyin
deva olmayacanda birleti.
G- ML ZELLKLER
1.Nazm ve nesirde edatlar, balalar, iaret zamirleri ve iaret sfatlar birlikte
yazldklarnda u imla zelliklerini arzederler:

an

ank

anke

ank

anki

er

er

ezan

ezank

ezet

eze

ezem

ez

ezin

enderan

ender

43

44

enderin
ank
ey u
eyki
bean
be
bei
bedanc
bedan
bedan
bedan
bedin
bedinc
beran
berin
tkeyem
on
onank
nest
nin
deran
der
derin
diger
zi n
zan
zank
zanke
zanki
ziki
z
zan
zin
kanc
kan
kanonan
kan
kani
kender
kenderan
kenderin
kandem
kanzemn
kankes
kank
kevveln
key
kin
kinc
ket

kiun
kez
kezan
kez
kezin
ke
k
ger
geret
ger
gerzi
gere
gerem
gerne
gehe
meran
merr
merin
n
niyem
van
van
vanonan
venderan
vanki
ver
vez
vezan
vez
vezin
veger
vegerne
vender
vendern
vin
vinonin
her
here
herem
herk
herkir
herke
herk
het
he
hem

2.sim olarak ayr bir anlam bulunan u zarf ve edatlara dikkat edilmelidir:

-da, -da, iinde; hakknda; kap.

arka, arkas, arkasnda, ba, banda, stnde; srt.

45

st, stnde, zeri, zerinde, zerine; yz; inko.

st, zeri, yan; meyva; kucak.
n, nnde, nne, yanna, yannda, huzuruna, huzurunda; kat, huzur; nce.

Bunlardan bazlarna u rnekler verilebilir:

My be telbs siyeh kerde gr
rst nehhed oden in pot-i gz
San hile ile siyaha boyam olsan da, bu kambur srt dorulmayacaktr.


Menn ters ez gerdi-i eyym ki sabr
telhest velken ber-i rn dred
Zamann akp gidiine bakp oturma. Sabr ac olmakla birlikte, meyvas tatldr.


Ez stn-i pr-i mugn ser er kem Dovlet deran ser vu goyi der an der est
Meyhanecinin eiinden neden bam ekeyim: Devlet o tapda, ilerin yoluna girmesi
o kapdadr.
II-ZAMRLER
A-AYRI AHIS ZAMRLER
to ahs zamiri est ile birlikte yazldnda tust eklini alr. rnein:


P-i kes rvo ki talebkr-i tust
Nz ber an kon ki hardr-i tust
Seni isteyenin yanna git ve nazn ekene nazlan.
est dier ayr ahs zamirleri ile birlikte yazldnda menest, tust, st, veyest,
mst, omst, anhst ekillerini alr.
Eski metinlerde ve vey nc tekil ahs zamirleri yannda y
ekli de kullanlr. rnein:


Bed bz ddend ferzend-i y
Behb becostend peyvend-i y
Olunu ona geri verdiler. Gzellikle onun gnln aldlar.
Ayr ahs zamirlerinden nc tekil ahs zamiri r edat ile birlikte r ve
veyr eklinde yazld gibi ver eklini de alabilir. rnein:


Ver goft kan do peser-i cengcy
Zi hver sy-i m nihdend ry
Ona ki sava olum Doudan bu tarafa ynelmilerdir dedi.
B-BTK AHIS ZAMRLER
Bitiik ahs zamirleri fiillerle veya zarflarla birletii zaman nesne (meful) olurlar.
rnein:


Ey ki hergiz fermuet nekonem
Het ez bende yd m yed?
Ey seni hi unutmadm! Hi beni hatrladn oluyor mu?

46

Fiil sonunda bulunan bitiik ahs zamirleri yerine gre bana, beni; sana, seni,...
eklinde evirilir. rnein:


Bozorg byedet, bahendeg kon
Ki dne t neyefn, neryed
Sana byklk lzmsa, balayc ol. nk tohum samadka hibir ey yeermez.
Bitiik ahs zamirleri fiillerin sonuna geldii gibi isim, sfat, masdar ve edatlarn sonuna
da gelebilir. rnein:

Ey b insf, peymne-i erb ki hodvend-i pke der zr-i hk nigehdred, ikestene
dorost nebed.
Ey insafsz! Her eyden ar duru olan Tanrnn toprak altnda koruduu arap kadehini
krmak doru olmaz.
iirde bitiik ahs zamirleri ayr ahs zamiri gibi kullanlabilir. rnein:


Kunn-itan ber-i bebyed oden
Zi her b u kem ry-i ferruh zeden
imdi sizin onun yanna gidip, etraflca konumanz gerekiyor.
C-MTEREK ZAMRLER
hten zamirinin kendi, kendisi anlam yannda akraba, yakn, hsm, dost
anlamlarnda isim olarak kullanlna da dikkat edilmelidir. rnein:

Berder ki der bend-i hest, ne berder u ne hest
Yalnz kendisini dnen karde, ne kardetir ne akraba.
D-SORU ZAMRLER
Soru zamirleri ki ve i bazen ve ekillerinde karmza kar.
rnein:
) (

Ve beg gr-i suleymn kocst ve an do ten ki sy-i (sy-i gr-i ) reftend betaleb-i
enguter, ki bdend ve i resd bedn?
Sleymann mezarnn nerede olduunu, yz aramak iin mezara giden o iki
kiinin kim olduklarn ve balarna ne geldiini syle.
:
Ve goftend: Beg evvel kes kibd ez demiyn ki my-i ser u r-i sepd get?
Sa sakal aaran ilk insann kim olduunu syle, dediler.

Eknn beg ki in meseleh ibdest u cevb-i an ibd?
imdi o problemin ne olduunu ve cevabnn ne olduunu syle.
III-OLUMSUZLUK
Fiillerin banda bulunan olumsuzluk eki, ayr olarak ne eklinde fiil banda veya
cmlenin bir baka yerinde yazlabilir. rnein:

47

Ne men tor goftem ki ber dergh-i in turk b, terk-i meg

Sana Bu Trkn huzurunda bulun; ondan ayrlma demedim mi?
Pekitirme (tekd) besi sonra veya nce olumsuzluk harfi gelebilir. rnein:
M besaht benemordm u to ber buht bemord

Biz glk ekerek yrdmz halde lmedik de sen devenin srtnda iken ldn!
Olumsuzluk eki m ve hem eklerinin bahda bulunur. Oysa klasik Farsa
metinlerde bu kurala uyulmayabilir. rnein:
Mnegyem ki tatem bepezr
Kalem-i afv ber gunhem ke


badetimi kabul et demiyorum ama af kalemini ekiver gnahlarmn stne.
Merd lokme ez kse berdt. My der lokme-i bd. Merd hemnedd.
. .
Adamn biri kseden bir lokma ald. Lokmasnda kl vard ve adam kl grmyordu.
nst (yoktur, deildir fiili ne... est eklinde de iafde edilir. rnein:
Ki ey bulendnazar hbz-i sidrenin
Nemen-i to ne in konc-i mihnetbdest


Ey makam Sidre olan yce bakl doan! Duran, mihnetlerle dopdolu olan bu bucak
deildir.
nst fiili ne veya ney ekillerinde de yazlr. rnein:
o tu geh ne ez sirr-i pn
ser-i m mekon inkr-i n


Mademki senden ncekilerin srrndan haberdar deilsin, o halde onlar birazck bile
olsun inkr etmeye kalkma.
niyem (deilim) ifadesi nm (yarm, buuk) kelimesi ile kartrlmamaldr.
Men an niyem ki dehem nakd-i dil beher h
Der-i hizne bemuhr-i tu vu nine-i tust


Ben her uha gnl verecek biri deilim. Gnl hazinemin kaps senin mhrnle
mhrlenmitir; gnl kapmda senin niann vardr.
n kelimesi nst (deildir, yoktur) anlamnda da kullanlabilir. rnein:
Comle muhtcend, muhtc n
Mresned rizk u r yr n


Herkes Ona muhta; O deil. Rzk verir; yoktur yardmcs.
Der bun-i in bahr-i bpyn bes
Garka getend u haber n ez kes

48

Bu engin denizin dibinde pek ok kii boulmu olduu halde kimsenin bundan haberi
yoktur.
Elif ile balayan fiillerin olumsuz yazllarnda nun harfinden sonra araya girmesi
gereken kaynatrma harfi hazfedilebilir. rnein:
Hn mekon endn kys ey hakins
Zanki nyed kr-i bun der kys


Ey hak tanyan insan! Sakn ola ki bu kadar kyasta bulunurum deme! nk Yce
Tanrnn yaptklar kyasa gelmez.
ne kelimesi klasik Farsa metinlerde nst (yok, yoktur) anlamnda
kullanlabilir. rnein:
der an sahr yek gorg n ne
zi sahr der dile coz tengn ne


O ovada tandk bir kurt bile yok. Yreinde o sahradayken darlktan baka bir ey
yok.
ne olumsuzluk eki n eklinde fiil bana gelebilir. rnein:
Ey pdh-i sret u man ki misl-i to
Ndde h dde vu neenende h g


Ey madde ve mn lemlerinin padiah! Senin gibisini hibir gz grmemi ve hibir
kulak duymamtr.
IV- HEMZE
Hemze eski metinlerde birlik yas veya iaret yas gibi kullanlr. rnein:
Her cenzei ki ez ehr brn bordend, vey seng der an kze efkend.

ehirden karlan her cenaze iin o testiye bir ta atard.
Ngh be mahalle resd.

Anszn bir mahalleye vard.
Hemze, zamir yas olarak da karmza kar. rnein:
Htem-i Ty r goftend: Ez hod bozorter himmet der cihn dde y ende?
.. : .
Htem-i Tye Dnyada kendinden daha yce himmetli birini grdn ya da iittin
mi? diye sordular.
Klasik Farsa metinlerde, sonunda h-yi gayr-i melfz bulunan isimlerde ha harfinin
stne koyulan ve birlik yas yerinde kullanlan hemzeden sonra bitiik ahs zamiri gelebilir.
rnein:
Mordeiem mrevem ber ry-i hk
Zinde gerdn cnem ey cnbah-i pk


Toprakta yryen bir lym ben. Ey can veren ve her eyden mnezzeh olan Tanrm!
Beni canlandr.

49

Eski metinlerde izafet yalarnn yerine hemze kullanld da grlr. rnein.

Ve vkf gerded ber an erat ki der rengh-i rhnst ve siyseth-i er, t ankesh ki
pezr-i an bend nkbaht gerdend hemunank munkirn bed bedbaht evend.


inde ruhan renkler ve din cezalar bulunan o eriata vakf olur. Bunu kabul edenler
mutlu olurlar, inkr edenlerse bedbaht kalrlar.
V- ki KELMES
ki kelimesi klasik Farsa metinlerde harf-i izfe olarak ez
kullanlabilir. rnein:
gofteend: Durg maslahatmz bih ki rst-i fitne engz

anlamnda

ke kelimesi bazen gibi anlamn verir.

Mer hodvend-i tel mlik-i in mulk gerdnde est t behorem u bebahem, ne psbn
ki nigh drem.

Yce Tanr beni, yemek ve bata bulunmak iin bu lkenin sahibi yapmtr; beki
gibi saklamak iin deil.
ki kelimesi zamiri ile birlikte k eklinde yazlabilir. Ancak k
kelimesi nerede anlamna da geldiinden bu kelimenin hangi anlamda kullanldna dikkat
edilmelidir. rnein:
Derkrgeh-i kzeger bdem d
Ddem do hezr kze gy vu ham
Her yek be zebn-i hl b men goftend
K kzeher u kzeger u kzefur?




Dn akam testi yaplan bir yere gittim. Konuan veya susan iki bin testi grdm. Her
biri hal diliyle bana Testi yapan nerede? Testi satn alan nerede? Testi satan hani? dediler.
Ender , esrr-i ibrhm bn
k der te yft serv u ysemn


eri gir ve servi ile yasemini atete bulan brahimin srlarn gr.
iirde veznin bozulmamas iin ki kelimesi atlabilir.
To beemn-i mest benumy
dil-i m bzpes nehh dd

yle grnyor ki sen o sarho gzlerinle gnlmz geri vermeyeceksin.
ki kelimesi verne (yoksa, aksi halde) anlamnda kullanlabilir. rnein:
El t nep ser ez adl u ry
Ki merdum zi dest-i to pend py

50

Sakn adalet ve doruluktan ayrlma! Yoksa halk sana isyan eder.

VI- vav BALACI
Bir beyitte vezin icab vav balac ile birbirine balanmas gereken iki kelime ayr
ayr yerlerde bulunabilir. rnein:
Sohen r serest ey hredmend u bun
Meyver sohen der mkiyn-i sohen


Bu cmle u ekilde kurall cmle haline dntrlebilir:
.
Ey akll kimse! Szn bir ba, bir sonu vardr. Birisi konuurken onun szn
kesme.
vav balac bazen oysa, halbuki, ancak, dahi anlamlarnda kullanlr. rnein:
Deh derv der gilm behosbend u do pdh der iklm negoncend

On fakir bir kilimde uyur, oysa iki padiah bir lkeye smaz.
Birbirine vav balac ile balanan kelimeler, bu bala olmad takdirde izafetli
okunurlar ya da kelimelerin arasna virgl koyulur. rnein:
Cihngu-yi cevnbaht eyh eb ishk
Hodyegn-i muhlifko-i muvfksz


Muhaliflerini ldren, kendisine muvafk olanlarla iyi geinen, talihi gen, cihan
padiah eyh Eb shak.
VII- OUL
Sonu h-yi gayr-i melfz ile biten kelimelerin h ile yaplan oullarnda ha
harflerinden biri telaffuzda kalsa da, debilir. rnein.
Ve in kfirn onn gotend ki m nednm ki cevb-i in meseleh st.

Bu kfirler Biz bu problemlerin cevaplarnn ne olduunu biliyoruz dediler.
Sonunda h-yi gayr-i melfz bulunan kelimelerin n ile oullar yaplrken
sondaki ha harfi derek yerini g harfi alr. Ancak, eski metinlerde bu ha harfinin
dmediini grmek mmkndr. rnein:
Pergendegnend zr-i felek ki hem ded tevn hndian hem felek.

Felein altnda hem canavar hem felek denilebilen dank gk cisimleri vardr.
Eski metinlerde sonunda elif harfi bulunan isimlerin n ile yaplan oullarnda
bazen kaynatrma harfi olan ya bulunmaz. rnein.
Ve emm kavluhu gayrilmazbi aleyhim veleddlln yan coz an sitemkrn ki ber
n hem girift on cehdn u tersn u bdnn u brhn.

51


.
gayrilmazbi aleyhim veleddlln yetine gelince; bunun anlam: Yahudiler,
Hristiyanlar, dinsizler ve yoldan kanlar gibi kendilerine hmlandklarndan baka.
VIII- FLLER VE FL ZAMANLARI
A- hesten Fiili
hesten fiili ayr olarak ekilebildii gibi, isim, sfat ve zamirlerin sonunda ek
fiil halinde balanabilir. rnein:
bzriyn u raiyyet endern-i rabazend (rabaz hestend)
( )
Esnaf ve halk sur iindedir.
Sonunda masdariyet yas bulunan bir kelime est ile birletiinde, aradaki elif
harfi der. rnein.
Zindegn tevngerst
Yaamak gllktr.
Sonu h-yi gayr-i melfz ile biten kelimelere ek fiil halinde gelen hesten fiili,
birinci tekil ahsta em yerine vem eklinde yazlr. rnein:
Men ch dst drem kzdezdevem
zdegn becn nefrend ch r


Ben makam severim, nk zgr yaratlmm.
Ama zgrler makamlarn canlar pahasna satmazlar.
hesten fiili klasik Farsada, ndir de olsa, istimrr yas ile birlikte kullanlr ve bd
anlamn verir. rnein:
Goft eger butry-i men ancst
Secde p-i vey zbst


Dedi ki: Eer put gibi gzel yz olan sevgilim orada olsayd, onun yz nnde secde
etmek gzel olurdu.
Sfat, zamir veya hal zarflarna bitien ek fiiller iirde baka bir kelimeye bitiik olarak
yazlabilir. rnein:
Goft ey kdek er gamzede
Men neddem on tu yek mtemzede


Dedi: ocuum niin gamlsn? Ben senin gibi byle yas tutan birini grmedim.
er gamzede soru cmlesinin alm yle olmaldr:
er gamzede > er gamzede
> er gamzede hest



Sonunda h-yi gayr-i melfz veya sessiz harf bulunan bir kelimeden sonra gelen est
nceki kelimeye bitiik olarak yazldnda, bunun elifi der. rnein:
Ki in tfl-i germ hzdest
Zi h der gedy ftdest


Bu deerli ocuk bir ehzadedir ve ehzadelikten dilencilie dmtr.

52

B-MDK ZAMAN VE MDK ZAMANIN HKAYES

imdiki zamann bana gelen mi edat ile fiil arasna baka bir kelime girebilir.
rnein:


Ber verdem ser u goftem ilh
Ezin miskn-i bdil i mhh
Bam kaldrp Allahm; bu gnl elden gitmi miskinden ne istiyorsun? dedim.
imdiki zaman veya imdiki zamann hikayesini gsteren minin yerine bazen hem
kullanlr. Bu durumdaki fiilde eylemin sreklilii sz konusu olur. rnein:

Gird hem get ve hem dd
Dolayor ve gryordu.
Hem eki bir beyitte farkl yerlerde bulunabilir. rnein:
Geri sm u zer zi seng yed hem
Der heme seng nebed zer u sm


Her ne kadar altn ve gm tatan ksa da, her tata altn ve gm bulunmaz.
-dili gemi zamann ve imdiki zamann hikayesinde ekilmi fiillerin sonunda
kullanlan ve zamir yas ile kartrlmamas gereken bir ya eidi vardr. Buna hikaye
yas ya da istimrr yas denilir. rnein:
Gorbe-i miskn eger per dt
tohm-i goncik ez cihn ber dt


Miskin kedinin kanad olsayd, dnyada serenin soyunu kuruturdu.
Eski metinlerde bazen istek kipinde kullanlmas gereken bir fiil imdiki zaman ile ifade
edilebilir. rnein:
muyel goft ki tovbe-i tlt nest ki ber hzed, hod b n yzdeh peser ki dred, ve be
ceng-i cebbrn reved, ve b n ceng m koned t ancygh kote evend.


muyel dedi ki: Tltun tvbesine gelince; kalksn, on bir olu ile birlikte zorbalarla
savaa gitsin ve hepsi ldrlnceye kadar orada onlarla savasn.
Klasik metinlerde, zellikle iirde vezin doldurma sebebiyle m eki ile fiil arasna
be pekitirme harfi girebilir. rnein:
Cihn meperver u hh durd
u m bederev perverden i eved?


Ey dnya! Mademki bieceksin, yetitirme bari. Bieceksen, yetitirmenin anlam ne?
imdiki zamann hikayesi hem baa m hem de sonda istimrr yas ile birlikte
kullanlabilir. rnein:
Geri nm-i nem bord zi bm
Lk ender cn-i bd mukm


Korkudan adn anmamakla beraber, yine de O, onun canndayd.
imdiki zamann hikayesinin istimrr yas ile yaplan ekimlerinin olumsuz
ekillerinde olumsuzluk harfinin bana pekitirme edat olan be gelebilir. rnein:

53

Benegd eker ez ermgn

Gule mhndend ez nzenn


Utancndan konumazd. Nazenin olduu iin de ona Gl derlerdi.
Fiillerin imdiki zamanlarnn ve hikayelerinin ekimlerinde olumsuluk harfi olan be
edat, m ekinden sonra gelebilir. rnein:
Mih zrmend mekun ber kihn
Ki ber yek namat mnemned cihn


Ey byk insan! Kklere zorbalk etme. nk dnyann dzenin hep byle srp
gitmez ya!
C- GELECEK ZAMAN
Fillerin gelecek zamanlarnda, ekimi yaplan fiil, gemi zaman gvdesi yerine masdar
halinde de kalabilir. rnein:
Eger men kun ve eger nekun, ber an tab-i nk-i hod ve sirit-i pk-i hod hhed
reften.

Yasaklasan da, yasaklamasan da o, iyi tabiat ve temiz yaratl dorultusunda
gidecektir.
Yardmc fiil hsten in bana be pekitirme edat getirilebilir. rnein:
erb-i telh-i sfsz bunydem hhed burd
Leb ber lebem nih ey sk ve besitn cn-i rnem


Sfyi yakan bu ac arap beni benden alacak. Ey sk, dudan dudama koy ve tatl
canm al.
D- MZ-Y LTZM
Bir fiilin mz-yi iltizm eklinde bden fiilinin b kk ekildii halde, eski
metinlerde b kk de kullanlabilir. rnein:
T pederet zr-i an sengh-yi girn ber hod beconbde bed, peder-i men bebihit resde
buved.

Senin baban henz o ar talarn altnda kprdamadan benim babam oktan cennete
ulam olur.
E- MUZR- LTZM
stek kipi eklinde kullanlan baz fiiller geni zaman anlam verebilir. Ancak, bunlarn
banda bulunan be harfleri daha ok pekitirme grevinde bulunurlar. rnein:
Beddil ez sye-i hod betersed

Kt kalpli kimse kendi glgesinden korkar.

54

Serke meov ki un em ez gayretet beszed

Dilber ki der kef-i mmest seng-i hr


Serke olma sakn! Avucunda mermeri bile muma eviren sevgili kskanr da seni mum
gibi yakar yandrr.
F- EMR
Fiillerin emir ekillerinin banda bulunan be harfi zaman zaman yerinde
bulunmayabilir. rnein:
Hergh ki shib-i in ruka r bebn, r p-i men ver.
.
Bu pusulann sahibini grdnde bana getir.
Klasik metinlerde emirlerin bana m veya hem ekleri geldiinde,
emredilen eylemin sreklilii sz konusu olur. rnein:
Pes to benin ve tasavvur mkon ki nakd kirst ve gabn b kst

O halde otur da nakdin kimde olduunu ve kimin aldandn dnedur.
Be hest u nst merencn zamr u ho mb
Ki nstst serencm-i her keml ki hest


Vara yoa bakp zme kendini, Mutlu olmaya bak. nk her kemlin sonunda yokluk
vardr.
G- ML GEM ZAMAN
Eski metinlerde mili gemi zamann bilinen ekimi yannda, edilgen ortala
hesten fiilinin birlikte ekilmesine de rastlanr.
Ddestem

Ddest

Ddest

Ddestim

Ddestd

Ddestend

rnek:
Velkin ez behr-i n goft mliki yevmiddn ki rz-i resthz vade kerdest pd dden,

Ancak Kyamet Gn hereyin karln vermeyi vadettii iin mliki yevmiddn
(din gnnn sahibi) demitir,
Be hn-i peder get hemdstn
Zi dn endestem in dstn


O, babasnn kannn dklmesine ortak oldu. u hikayeyi bir bilginden iittim.

55

Nazm ve nesirde cmle iinde mili gemi zaman halinde ifade edilmesi gereken bir
fiil, ilgili zamir belirtilmek artyla edilgen orta halinde de yazlabilir. rnein:
Men zi gaflet sad guneh r kerde sz
To ivez sad gne rahmet dde bz


Ben gaflet iinde yz gnah ilemiken sen, karlnda yine bana yz eit rahmet
gnderdin.
iirde veznin bozulmamas iin bir fiilin mili gemi zaman -dili gemi
zaman+est eklinde de ifade edilebilir. rnein:
Zanki cnet zovk-i dn inhtest
Nefs-i to ez to har ber shtest


Cann din zevkini tatmad iin nefsin senden bir eek yaratmtr.
Eski metinlerde mili gemi zaman ikinci tekil ahsnda ya harfinden nce gelen
elif debilir. rnein:
Ez bes ki to der hind u der rn zede t
Vez bes ki derin her do zem rhte hn


Gerek Hindde gerek randa o kadar kl sallamsn, her iki diyarda o kadar kan
dkmsn ki...
H-ML GEM ZAMANIN HKAYES
Eski metinlerde nadir de olsa mili gemi zamann hikayesi gemi zaman
gvdesi+hesten+istimrr yas kalbnda kullanlr. rnein:
Bd peymdestem omr temm
kbet der hk reftem vesselm


mrm bo eylerle geirmitim. te sonunda topraa girdim.
- DUA KP
Bir beyitte dua bildiren bir ifade bulunduu halde dua bildiren fiil bulunmayabilir. Bu
durumda, o ifadede duann bulunuu metnin geliinden anlalr. rnein:
Ey sab b skinn-i ehr-i yezd ez m beg
Key ser-i hakninsn gy-i evgn-i om!


Ey seher yeli! Yezd ehrinde oturanlara, bu ehrin hkimine ve ileri gelen
yneticilerine de ki: Hakknz tanmayan ve nankrlk edenlerin ba evgannzn topu
olsun!

56

beytinde ikinci msr ak olarak yazlrsa

!
eklinde olmaldr,
Eski metinlerde dua bildiren fiillerin olumsuz hallerinde olumsuzluk harfi m ayr
olarak me eklinde yazlabilir. rnein:
Ser-i tcdrn furem bezer?
Ki me taht bd u me tc u me fer
(ki taht mebd u tc mebd, fer mebd)


( )
ahlar ahnn ban altn karlnda sataym; yani taht kalmasn, ta kalmasn,
padiahlk olmasn, yle mi?
J-YETERLLK
Bir fiilin yeterlilik kipinde asl fiil istek kipinde ekildii ya da fiilin gemi zaman
gvdesi yazld halde, klasik metinlerde asl fiil masdar halinde de kalabilir. rnein:
Eger men reften mtevnistem be hne-i hod mreftem ve derinc nem hoftem.
.
Gidebilseydim kendi evime gider ve burada yatmazdm.
tevnisten eski metinlerde nekli ve birleik fiillerin arasna girebilir. rnein:
Bzergn behandd u goft: Der ehr ki m sad men hen betevned hored, bz kdek
r bemikdr-i deh men ber tevned girift.
:
.
Tacir gld ve Farenin yz batmanlk demiri yiyebildii bir ehirde bir atmaca on
batmanlk ocuu kapabilir dedi.
K- MUTLAK YETERLLK
Bir fiilin mtevn ile yaplan mutlak yeterlilik eklinde olumsuzluk harfi tevnn
bana gelebilir. rnein:
eyh egeri der reh-i dn cn bebht
Ez kuhen gebrye m netevn inht


eyh din yolunda cann feda etse bile, onu eski ateperestliinden ayrmak mmkn
deildir.
tevn kelimesi birleik fiillerin arasnda bulunabilir. rnein:
vakt hekm r sul kerdend ki ez sret-i zhir ber tabat u sret-i merd istidll tevn
girift?

Vaktiyle bir bilgeye sordular: Grnne bakarak bir insann huyu ve karakteri
hakknda hkm karmak mmkn olabilir mi?

57

L-GEREKLLK
Eski metinlerde gereklilik fiillerinin geni veya imdikilar mbyed eklinde
yazld gibi, byed fiilinin banda pekitirme harfi be de bulunabilir. rnein:
M bebyed reft sy-i rm zd
T eved tabr-i in malm zd


Bu ryann yorumlanabilmesi iin derhal Rm lkesine gitmek gerekir.
Gereklilik fiilinin tek ahsl ekiminde asl fiil gemi zaman gvdesi halinde yazld
gibi, masdar halinde de karmza kabilir.
Bedn ki in tekarrub b ki byed kerden

Bu yaknln kime gsterilmesi gerektiini bil.
Eski metinlerde gerekliliin tek ahsl ekiminde hemeki kullanlabilir. rnein:
As ber giriften ne muciz buvez
Hem ejdeh kerd byez as


Asy ele almak mucize deildir. Asy ejderhaya dntrmek gerek.
iirde byed fiili nekli fiillerin arasna girebilir. rnein:
Bozorg ki fercm-i tregst
Ber an mihter ber bebyed girst


Sonu karanlk olan bykle alamak gerekir.
M-DEK ANLAMDA KULLANILAN FLLER
Eski metinlerde yesten ( layk olmak), dnisten ( bilmek) ve
yresten ( gc olmak, cret etmek) fiilleri tevnisten ( muktedir olmak)
fiilinin yerinde kullanlr. rnein:
Ser-i eme yed giriften bebl
u por od, neyed gozeten bepl


Suyu bandan krekle tutmak mmkndr, Ama tap da sel haline gelince, fil ile dahi
geilemez.
H saykal nik nedned kerd
hen r ki bedguher bed


Hibir ey asl kt demiri gzelce parlatamaz.
Hodvend-i penc dnr ez bm neyrist hoften

Be dinarn sahibi korkudan uyuyamad.
Ey ki ez defter-i akl yet-i ak mz
Tersem in nokte betahkk nedn dnist

58

Ey akl defterinden ak yetini renen! Korkarm bu ince meselinin knhne

gerekten eremeyeceksin.
meden ( gelmek) fiili, edilgen tekilinden oden ( olmak) fiilinin yerine
yardmc fiil olarak kullanlabilir. rnein:
Hemonin kadr-i fiyet kes dned ki be musbet giriftr yed.
.
Ayn ekilde, fiyetin kadrini, belaya urayan bilir.
oden ( olmak) fiili reften ( gitmek) anlamndada karmza kar. rnein:
Ey ferzend; eger mhh ki tor bihil konem ve ez to hond evem, p-i Ahmed-i
Hanbel ov ve beg t mer du koned. Bed ki hak tel mer ezin renc hals dehed.
.
.
Evladm, seni balamam ve senden honut kalmam istiyorsan, Ahmed-i Hanbele
git, syle, bana dua etsin. Ola ki Yce Tanr beni bu zdraptan kurtarr.
Klasik metinlerde kerden ( yapmak, etmek) yerine
gibi fiiller, oden ( olmak) yerine de gibi fiiller kullanlabilir.
IX-SM VE FLLERDEK MLA DEKLKLER
Bir cmlede arka arkaya ayn ahs ve zamanl iki fiil geldiinde ikinci fiilin ahsn
gsteren ek fiil atlabilir. rnein:
Ey Sad, to hem sohen begy ez anh ki dde ve ende,
.
Ey Sad! Sen de grp duyduklarndan bir eyler syle.
Bir cmlede ayn zamanl ve ahsl iki ayr fiil bulunduunda yardmc fiillerden biri
atlabilir. rnein:
n sanat dde bd ve beymhte.
.
Bu sanat grm ve renmiti.
Klasik metinlerde baz fiillerin eski kullanl ekilleriyle karlamak mmkndr.
rnein fiilinin ve ekillerinde yazlmas gibi.
Rzgr ber med ki ittifk-i mulkt neyftd,
.
Zaman geldi, grmek mmkn olamad.
Bebn ki sb-i zenehdn-i to i mgyed
Hezr ysuf-i msr futde der eh-i mst


Bak, senin enendeki elmaya benzeyen ukurun ne diyor: Bizim kuyumuza bin Yusuf
dmtr.
Karlkl konuma nakillerinde gotf ( dedi) fiilinin sonuna bir elif harfi getirilir.
Buna cevap elifi denilir.

59

skender-i rm r porsdend: Diyr-i merk ve marib bei girift?

Goft: Beavn-i hody-i azze ve cel her memleket r ki giriftem, raiyyete neyzurdem
ve nm-i pdihn coz benik mebordem.
:
. :
Byk skendere Douyu ve Baty ne ile aldn? diye sorduklarnda, Yce
Tanrnn yardmyla fethettiim her lkenin halkn incitmedim ve padiahlarn iyilik dnda
bir eyle anmadm dedi.
Hicr 9., mild 15. yzyldan nce uzun veya ksa sesli bir harften sonra gelen dal
harfi, zal eklinde yazlrd. rnein.
Hemonn menkl est ki eb munuddn pervne hazreti mevln r davet numze bz
ve servern-i erat ve tarkat bicemihim hzir bzend.


Yine nakledildii gibi, bir gece Muneddin Pervne, Hazreti Mevlny davet etmiti.
Btn din ve tarikat nderleri orada bulunuyordu.
Ancak baz metinlerde bir nceki harfi skin olan dal harflerinin zal eklinde
yazlna rastlamak da mmkndr. rnein:
Ve n beyr-i hozvend rislet bir hodvenzn-i sohen galebe konenz

Ve onlar Tanrnn yardmyla, sz ustalarna baskn kabilirler.
Bed ki, buved ki ( ola ki, belki) ifadesi bazen bden
fiilininyalnz geni zaman gvdesi kullanlarak da ( b ki) elinde karmza kar.
rnein:
B sab hemrh befirist ez rohet goldest
B ki b benevm ez hk-i bustn-i om


Sabah meltemiyle birlikte yanandan bir deste gl gnder. Belki ayan bastn
bahenin toprandan bir koku alrz.
bden fiilinin b geni zaman gvdesinden yaplan geni zaman veya
imdiki zaman ekimlerinde genel olarak bir fiilin nc tekil ahs kullanlr. Ancak, eski
metinlerde bunun dier ahzslardaki ekimlerine de rastlamak mmkndr. rnein:
Heme nkyet byed gz kerd
u b nknmn buv hemneverd


yilikleriyle tannm insanlarla yolda olmak istersen hep iyilik yolunu tutmalsn.
Eski metinlerde gf (kf- fris) harflerinin serkecleri genel olarak yazlmaz. rnein:
Der trh-i sene-i selse ve sittn ve sittimie serr-i memleket bevucd-i devlet u
madelet-i muzeyyen ket (get). Ez eklm-i cihn mulk-i zemn halka-i imtisl-i der
k (g)kerdend.
.
.
Alt yz altm ylnda lkenin taht onun devleti ve adaleti ile sslendi. Dnyann
her bir tarafndaki melikler ona ballklarn bildirdiler.

60

Elif harfiyle balayan fiillerin nlerinde bulunan ekler, sz konusu fiile elifli veya elifsiz
olarak birleebilir. rnein:
Cn-i bcnn neyerzed yek pez
Hemu merdn berfen cn-i azz


Canan olmadan can metelik etmez. Gnl erleri gibi ciz cann samaya bak.
Baz Arapa kelimeler eski metinlerde farkl yazl ekilleriyle karmza kar.
rnein:
< <
< <
<
<
< <
<
Farsa ... balac iirde vezin dolaysyla ... veya ... ekillerinde
yazlabilir. rnein:
Ne iret mpezred n beyn
N kes z im dred n nin


Ne iarete ne de beyana gelir. Ne kimsenin onun hakknda bir bilgisi vardr ne de
alameti.
Sonunda istimrr yas bulunan fiillerin bana pekitirme harfi be gelebilir. rnein:
Her ki dd cemle ikr
Cn bedd yu bemord zr zr


Onun cemalini aka gren, perian bir halde cann teslim ederdi.
Vezin dolaysyla bden fiilinin vav iirde debilir.
Goft eger crb u grblem bud
Vech-i nn r i iklem bud


Bir sprgeyle bir eleim olsayd, ekmek paras kazanmak iin hi problemim olur
muydu? dedi.
Eski metinlerde birleik fiillerin asl fiil ksmlarnn, bataki fiil olmayan ksmla bitiik
olarak yazl ekillerine rastlanlabilir. rnein:
Key cihndde-i men unod
Zr u nkm ez cihn brnod


Ey benim grm geirmi dostum! Nasl oldu da muradna ermeden, perian bir halde
dnyadan ekip gittin?
Msra veya beyit sonlarnda, isimlerin ve fiillerin sonuna gelen ve bir anlam ifade
etmeyen elif harfleri bulunabilir. Bu doldurma elifleri veznin bozulmamas amacyla
kullanlr.
Zemn ped ez nr prhen
eved tre gt bed ren


Gne dounca yeryz ktan gmlek giyer ve karanlk dnya onunla aydnlanr.
b nekiyle sfat haline dnen kelimelerin balarndaki bu ek vezin dolaysyla
elifsiz de yazlabilir. rnein:
Begoft furgst in zed
Perestd byed eger behred

61



Bu bir Tanr nurudur. Eer akllysan, buna tapman gerekir. Dedi.
iirde, iki veya daha ok rakaml say sfatlarnda her hanedeki rakam ayr ayr
yazlabilir. Bu durumda rakamlar toplayadrak eviri yapmak gerekir.
u sl-i hurmuz med ber deh u e
Rohe be nuh cihn befurh te


Hrmz on alt yana gelince yznn parlakl dokuz felei aydnlatr oldu.
Yazlmalar gereken tamlama yalar iirde yazlmayabilir. rnein:
Lugath turk yu tz der mht
Zi ibr yu zi rm dil ber efrht


Trk ve Arap dillerini rendi. branca ve Rumcadan da nasibini ald.
Ferzne bereft u zi reftene her ziyn
Dvne bemnd u zi mndene h sd


Bilgenin biri gitti; gitmesi zarar oldu bize. Bir deli kald, ama kr gemedi elimize.
n ve n iaret sfatlar kendilerinden sonra gelen kelimelere bitiik olarak
yazlabilir. rnein:
Pes ancemat-i umer bediye-i klk be havl-i mardin teveccuh numdend.

Bunun zerine bu emirler topluluu klaa gitmek amacyla Mardin yresine
yneldiler.
Eski metinlerde noktal yazlan p, gibi harfler tek noktal olarak yazlabilir.

62

14.CMLE ETLER

Farsada drt eit cmle vardr.
1.Haber cmlesi

Cemd u Ahmed bhem be b mrevend

2.Soru cmlesi

Cemd b ki be b mreved?

Soru cmlesi drt biimde karmza kar.

a.Haber cmlesi gibidir ancak, cmlenin henginden soru cmlesi olduu anlalr.
Hasen med? Hasan geldi mi?

b.Cmlenin banda bulunan y (=acaba) soru kelimesi ile anlalr.
y Mehn der hne est?
Acaba Mehin evde mi?

c.Cmlede soru kelimelerinden biri kullanlr.
Ki med?
Kim geldi?

i goft?
Ne dedi?

ikadr kez lzim dr?
Ne kadar kada ihtiyacn var?
.Bata y ile birlikte cmle iinde soru kelimelerinden biri kullanlr.
y i endd?
Acaba ne duydunuz?

3.Emir cmlesi
Be b boro

4.Hayret bildiren cmle Nida cmlesi

Syleyenin psikolojik halini, heyecann, zntsn, sevincini, nefretini ve kzgnln
belirten cmlelerdir.
i b-i bsefy est! Ne gzel bir bahe!
!
i bhired kesnend! Ne aklsz kimseler var!
!
i hev-yi hb!
Ne gzel bir hava!
!
SADE CMLE, BAIMSIZ CMLE, BRLEK CMLE
Tek filli cmlelere sade cmle (comle-i sde) denir. Sade cmle tam bir
anlam veriyorsa bamsz cmle (comle-i mustakil) olur. u cmleler sade ve
bamsz cmlelerdir.
. . . .
. . . . .
Cmleler arasnda konu kopukluu olmadndan bu parada anlam ba (peyvend-i
manev) vardr.

.

Yukardaki cmleler arasnda ise sadece szel ba (peyvend-i lafz) vardr.

63

Baz cmlelerde anlam bir fiil ile tamamlanmaz. ki veya daha ok fiile gerek vardr.
te, birden fazla fiili bulunan cmlelere birleik cmle (comle-i murekkeb) denir.


Sade bir cmle olmakla birlikte, anlam tam olmad iin eksik cmle (comle-i nks)
dir. Eksik cmleler birbirlerini tamamlayarak birleik cmleyi olutururlar.
Bir birleik cmlede asl maksadn akland sade cmleye temel cmle (comle-i
pye) , temel cmleye aklk getiren cmleye de yan cmle (comle-i peyrev)
denir.

=
=

=
=
=
=
) (
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
Bazen fil (zne) ile fiil veya mefl (nesne) ile fiil arasna ki balac girer.
i rench ki kedem! Ne skntlar ektim!
!
ih ki nekerd!
Neler etmedi ki!
!
Cmleler iki ksmdan oluur. Birinci blmde cmlenin, hakknda haber verilen ksm
yer alr. Buna nihd denir. kinci ksm, nihd hakkndaki haber blmdr. Buna da
gozre ad verilir.
Bir fiilde iki ksm mevcuttur.
1.Fiilin deimeyen ksm, mdde-i fil
2.Fiilde say ve ahs bildiren deiken ksm, inse-i fil
rnein niestem (=oturdum) fiilinde bulunan niest blm fiilinin
mdde, em ise inse ksmdr.
Farsada gemi zamana delalet eden btn sigalar mdde-i mz (=gemi zaman
gvdesi veya gemi zaman kk) , geni zamana delalet edenler de mdde-i
muzri =geni zaman gvdesi veya geni zaman kk) nden elde edilir.

64

Mdde-i filin bana gelen m ve be eklerine cuz-i pn denir.

Buna gre, mreftem (gidiyordum, giderdim) fiilindem cuz-i pn
(nek), reft, mdde-i mz ve son olarak em, inse blmlerini ifade eder.
berev (=gidesin) fiilinde de be edat cuz-i pn, rev mdde-i
muzri, ise inse blmlerini oluturur.

65