ON FRANSIZ ROMAN En cok begendigim On Fransiz Romany‘nin han- gileti oldagunu, giinlik bilyiik bir gazere adina ben- don sormaya geliiler, Pierre Louys'le lisede teorik sinifinda iken oyna digimz bu Klictik oyunu, aldanmiyorsam Jules Le maitre moda haline sokmust “Omriiniiztin son ginnlerini issiz bir adada gecirmels zorunda kalsaniz, hangi yiemi kitabs yantaza ap gi — Yirmi kicap! Bir cblii insanla doldurmals, birtin bir Smit hosca gegirmek unu az buluyorduk; onan igin, eserlerin adim yazacagimiz yerde yazarlann adint yaviyorduky mesela saclece Goethe, diye igaret ediyozduk, bu da, Faust, W!, Meister ve siirlerden ini segmekten biei Kurtariyordu; sonra hilelere bagvuruyorduk: Amyot'yu yanyorduk, bu da bize Plutarkos'la birlikte, miikafat olarak o canim Dapb- nis ile Chloe" i kazanditryordu; cevirileri bize 0 2 Ime bir giizellikte géslincn Leconte de Lisle ywayorduk... yirmi_yazaclike kitaplarimrz boy Iece tig dort yitz cilt kitap kazannus oluyordu, Her tig ayda bir yeniden havirladigimre bu lis. telerden bicgoguaw saklansimdis, Onlarda bos yere bir zomanct adi artyotum, Roman, diinyaya son gelen bu cocul, bugiin biititn igi ona gésteriliyor. Edebiyatin, Szellikle SHCME YAZILAR 107 Fransiz edebiyatioin inde ktichk bir yer tutary daha o zamanlarda bile bunu fark edemiyecek kadar kia gérlislti degildik. Dogeu, yicmi yaginda ikea Stens hai daha kesfetmemistik, Ama simdi bile, onun eserferinden bitini secmek zorunda kalsaydiny acaba romanlarin: mi alirdim? Yoksa Medtuplar'snt, Henri Brdtard’so, Journal'ini, yahut da Héurdar'ins mi tereih ederdim?.. Oysa bugiin benden romanlit: sofayorlars hem de isin Kéttisti, Pransrz romantarsni! Unun zaman Le Rouge et le Noire’ ite La Char- reuse de Parme® acasinda tereddit edip durdum, Bu kararstzlik iginde bu iki Kitab: tekrar okuyuncaya ka- dar, aym bir sevgi duydugom Lucien Lewwen'i ya- zacak bile oldum, Ama buow yapmadim; Chartreuse yine rakipsiz kalryor; Le Rouge et le Noir, ilk oku- ta insane daha cok sagirtiyor ama, Chartresse'tin © N. Atacim Kermist ve Siyah adi fle cevirditi bu roman, ilkin 1935'te Tan gazetesinde fefrika edil- {1 Egitim Bakanliginn — yayinaladift Diinya Edehiyatindan Tevelineler serisinde, birine! clldi 1944, ikinei citdi de 1942 yallarinda cikmist. ‘1946'da bax degisikliklerle ikinci defa basvlan ayn cevirinin birinct cildi Kict’ Me Kara adim tasamak- tadir. Bu romanm Cevdet Pevin tarafndan yaplmg “ve 1045'te Arif Bolat Kitabe tarafindan yaynnlan- png ikinel bir cevirisi daka varedin. Hilsamettin Avsiandz tarafmdan Pavne Ma- avtir1 act ile dilimize cevrilmig ve: Arif Bolat Kitabevt tarafindan yayimlanmas olan bu romani en yeni ¢evi visi Parma Manastert adiyla Hamdi Varogin tarafin- dan yapilms Milli Egitim. Bakenhix Frans Klastk- eri arasinds hasilmstin,108 SEEM vaZiLant getgekten gu biiyiilii tarafi var: Onu her ele alista, daima yeni bir kitap okumuy gibi oluyoruz. Montesquieu'yii La Fontaine'i, Montaigne’, tek- tar okudugam zaman, ilkin biitiin zevkine varama- digim, yahut da fark bile eimedigim bir climleden yine hoslanabilitim; kafam, onlarin Ogiitlerini daha usta, daha akillica dinliyebilir, eger dinlemek iste- merse bunun cla daha akla yakin sebepleri vardsc.. Stendhat'i lime hic almak istemiyorum; elime alcr- sam, ona zevk veren seyin bana ancale tztintii vere segini biliyorum; uzun zaman oounla disiip kalkma benim i¢in Gldiirdriicti olurdu; ama, Racine'in Beitan- nicus'ti gibi, Mosca, Fabrice ve Diiges daima yeni bir sehre ile bana gillimstiyor, En kiichk seyler Uzerinde durugunda ne zariflik! Gigilerinin acikhiinda ae celik var! Bir sey tizerinde nasil da farla durmu- yor!.. Onu birakiyorum; yine alyoram: bu kitebs anlaimakla bitiremem. Kendisini her gin yeni bir cehte ile gésteren bu gencligin bityik sic Stendhal'in, Gcellille Chur- treuse'de, hig bir seyi dojradan dogeaya ispat etmek istememesindedir; bitin kitap zevk icin yarimistie, Stendhal bu kicwhin ancak garasinda butasinda (dteki kitaplarimkinden cok daha az) kendi diisiincesini aida vurur; okunmayacaksa bu yiizden okunmayacak, Amd “Fabrice'deki saflagin kendisini okuyucunun sevgisin- den yoksun edecegini diisiinerek korkuyorum; ama neylersin o hoyle yaraulmis: Ne diye bir baskasiai Svecegime onu Sveyim?” dedigi zaman onu ne kadar seviyorum, Bu stzleri biraz daha yapmactksiz, daha samimi sdyleseydi, daha da cok severdim, SECME YAZILAR th Scendhal'in insanda acifa g#laramadigi_birgok taraflar katyor, fazla olarak ancak izah edebilecek- lerini aciga gikaemaktan hostamyor; asl bug bit en cok meggu! eden 0’ illtraviole -tonlar géviinden kaciyor, bir haz nazatiyesi, diigincesini derintesa mesine hic zumaa birakonyor3 bile bile, kendine biraz farla bag kaliyor... Ama ne crkart Asillariay disin- meden, on roman sececel olsaydim, iki Fransiz r0- mant alirdm: bisincisi Chartreuse olurdu, ikincisi de Laclosinun Les Liaisons Dangercit- ses, ? Bu kitnbr Gnceler# cok sevmistimy. Simdi had- inden farla bir deer vermis olmayayim diye kendi Kendime soruyurum, Onu bir kere daha okumal) A Bereket versin ba romani ancal: sonzalart kesfettir; yoni yirmiye degil de otuza dora... Gok genc olsu- yucular Madame de ‘Tourvel'in mukavemet hareket- ferinden bikarlir; onun Valmont’ kendini daha ¢a- uk teslim ederse, sonralati halinden daha az sflayoe edecegini, kitabin dy bundan kazsnacagins sanvtlar. Onlar Faublas'y: tercihy eumeye Hyikerlar. Her sey, Liatseris'da beni sasireyor, Laclos hak- Janda anlaalan seylerden hig biri de bw romans onun ne maksarla yazdigim bana aydinlatenyorlar. Yaear 6 Ikistahes Snsozunde alay au eiliyor, yolsu dedigi gibi sahiden “ablaka hizmet etmeyi” mi gidiyor? 1 Nurullah Atacin Tehittkelé Al@halar adi ile Gilimize ceviedigi bu roman Ulus gazetesinde tefrika edildikten sonra Millt Egitim Bakanhginea ¥ sven makta olan Diinya Edebiyatindan Terciimeler serisin~ de gikmigtir (1944).0 SEOME VAZILAR Bunu ben de pek kestiremiyorum. Biyle olmasini, ahlika hizmer sanata zarar verie gercegini, abese irch yoliyle ispat ecmesini isterdim, Kabul etmek lazim ki, Kitabin sonuna dogeu, abliki diizeltmeye ve samimi sevgiyi, erdemi nefsinde toplayan Présidente de Tour- vel'e degil, Madame de Volanges'a, Madame de Rosement'a ve isterseniz iyi ablaks temsil eden digee silik sahislara hak vermeye calisinca oldukca zayit kahyor. — Gergek sevgi ve gereek erdem onlara Kary her zaman micadele etmek zorunda Kalaceletsc, hem de Valmon¢'larla, Merteuil'lerle edecegi miica- deleden daha cok, Bazan da tersine, Laclos, ablaki bic maksat per- desi alumda, daha cok capkinbk haklanda hakiké bir ders kitabs yazmig olmasin diye giphe ediyorum, Ama capkinlike Merteuil’de, Valmont’da degil, asl Den- cey'de, Kkigiik Volanges'dadie; capkinisk zevkin sev- giden ayrlmayy baslachgi yerden baslar. Valmont'a bir sefih degil de bir capkin, Don Juan's bir ablaksiz defil de bir vefaste olarak gostermeye kalhasiesam diisincemi pek corlinuy olmam, Danceny, Cécile’? sevmer olunca aruk bir sefih depitdie, Haz dayumlars ile sevgi duygulan arasindaki ek ne kacinilmaz bir seydir, ne de biitio buiriin tabitdic. “Hazlanmiain sebebi olarak Gvcliikleri sevgi, ols. olka onlar icin aneale bis vesiledie.” Laclos'nun Merteuit'e séyletigi bu Kiciie ciimle, insan kalbinin 0 size gizemlerinden sadece birkaciat aydialauc. Pek dolambacl: olmakla beraber, Barris doktrinleriain, en ince, en uygun elestitisiai de yine bu Kitapta daima Markiz de Merteuil’ia ayn SEOME YaziLan, at mektubnda buluyorum: “Bana inanun, vikont, insan yazgecebilecegi Kleri nadiren elde eder.” Iste Barrésin dydiigii o kOk salma, insani en ax bir ¢a- hadan ye en kiictik bir cesarecicn buska hir gey iste: meyen bir duruma sokuyor... bayka bir yerde bu konu fierinde durmustake, Bu iki romandan sonta, beni Fransa’dan secgmeye zorlamasalar, Aruk yalniz yabancilar sayacagum. — Net mmusuinuz? ansa'ya daha biiyiik bir yer vermiyor — Sadece, Pransa’nin tistiinligé: hence romanda dledil de ondan, Fransa moralistlerin, essiz sanate hestecileria, mimaslarm, haciplerin yeeistigi bir dir, Yabancilar Montaigne’e, Paseal’a, Molitre’e ve Bossuet'ye, Racine’e karst kimi qkaracaklar? Ama buna kargik: bir Bielding'in veya Cervantes'in y ninda bir Lesage, bis Defoe'nun karsisinda bir ADI Prévost nedir? Hatta Dostoyevski’nin Kurgisinda_ bir Balzac nedir?.,. Yahut, isterseniz, bir Britannica: yaninda bis Princesse de Cleves nedir? Banuola beraber, madembi yalni Peansizlardan secmek 2orunda bulunuyorum, Princesse de Cléves’t ister istemer alicagim. Ama isa edeyim ki bu tubs Karst Gyle boyik bie haysanhk duymuyorum, Onun hakkanda sdylenecek yeni bir sey yok, séylen- mig olanlar da cok gtizel sdylenmis, Siiphesiz, Pri eexse te Cleves kargsinda uyanan cepkiler tiirlii tie- Tidiir, bu romani hig sevmemek de pekala miimkth inden Chlamslar, s. 2:6,