SNYALLER VE SSTEMLER ARASINAV SORULARI 21.11.2011 Sre: 80 dakika 1) x(t ) = 2u (t + 2) 4u (t 2) sinyalinin tek ve ift bileenlerini iziniz.

z. (15 puan) 2) Giri(x)-k(y) ilikisi

y (t ) =

2x( + 1)d t

ile verilen sistem dorusal mdr, bellekli midir,

nedensel midir, kararl mdr, zamanla deien midir? (5x2 = 10 puan) (Aklama beklenmemektedir.)

s[n]
3) Birim basamak tepkisi ekildeki s[n] sinyali olan dorusal zamanla deimez bir sistemin giriine de x[n] = s[n] sinyali uygulanrsa k ne olur? iziniz. (20 puan) stediiniz yolla hesaplaynz. Yol gsterme: nce sistemin birim darbe tepkisini bulmanz kolaylktr.

4 2

n
1 0

2 3 4 5

4) Birim darbe tepkisi h(t ) ve girii x(t ) ekillerde verilen dorusal zamanla deimez sistemin kn bulunuz. (25 puan) (izmeniz beklenmemektedir.)

h(t )
2

t
0

5) Giri(x)-k(y) ilikisi

& y (t ) + 2 y (t ) = x(t ) ile verilen sistemin kn, x(t ) = u (t ) cos t girii ve y (0) = 0 balang art iin bulunuz. (15 puan)

6) Giri(x)-k(y) ilikisi

2 y[n + 2] 2 y[n + 1] + 0,5 y[n] = 6 x[n 5] ile verilen nedensel sistemin birim darbe tepkisini bulunuz. (15 puan)

BAARILAR

Yard. Do. Dr. Ata SEVN

SNYALLER VE SSTEMLER ARASINAV CEVAP ANAHTARI 21.11.2011

0 1) x (t ) = 2u (t + 2) 4u (t 2) = 2 2 t < 2 2t < 2 t2

Tek ve ift bileenlerin nce sa yarlarn bulalm: 0 t < 2 iin xT (t ) = (2 2) 2 = 0 x (t ) = (2 + 2) 2 = 2

2) Sistem belleklidir. Dorusaldr. Nedensel deildir. Kararldr (her sonlu sinyalin her sonlu zaman aral boyunca
integrali sonludur). Zamanla deimez (snrlarda sonlu sabit yok).

t=2

iin xT (2) = (2 2) 2 = 2

x ( 2) = ( 2 + 2) 2 = 0 x (t ) = (2 + 0) 2 = 1

t>2 iin xT (t ) = (2 0) 2 = 1 Bunlarn simetriklerini de alarak izelim: xT (t ) 2 1

2

3) Birim darbe tepkisi: h[n] = s[n] s[n 1]

h[n]

2
0 1

2
1 0

1 1 2
x (t ) 1

3 4 5 6

2 2
t

0 1

k y[ n] = x[ n ] * h[ n] . Bunu klasik arpmaya benzer yolla yapalm: 3 1 3 (-2) (-2) 4 2 Sonuncusu h[ 4] Sonuncusu x[3] = s[3]

4) y (t ) = x(t ) * h(t ) =
2 h(t )

x( )h(t )d
t

6 2 (-4) (-4) 12 4 (-8) (-8) 9 3 (-6) (-6) 9 15 4 (-12) (-12) (-4)

y[n]

Sonuncusu y[3 + 4] = y[7]

15 9

t t < 0 iin :

t
t t diger
t t

4
1 0

5 6 7

9 n

2 sin x( )h(t ) = 0

12 12
= 2 cos t 2 cos(t )

y (t ) =

y (t ) = 4 cos t 0 t < iin : 2 sin x( )h(t ) = 2 sin 0

2 sin d = 2 cos t

t 0 0 t diger

y (t ) =

2 sin d +

2 sin d
0

= 2 cos

2 cos

t 0

= 2 2 cos(t ) 2 cos t + 2

y (t ) = 4

t iin :

2 sin x( )h(t ) = 0

t t diger
t t

y (t )

SS-V-2011-CA-2

y (t ) =

= 2 cos t + 2 cos(t )

2 sin d = 2 cos

4
t

y (t ) = 4 cos t

4 cos t Sonu: y (t ) = 4 4 cos t

t<0 0t < t

4
2

5) Diferansiyel denklemin sa taraf u(t) ile arpm halinde ve 0 anndaki tm standart balang artlar sfr (burada 1. Mertebe olduu iin yalnzca y(0) = 0 ). Bu yzden t 0 zmn u(t) ile arpacaz.

+ 2 = 0 = 2
y (t ) = b sin t + c cos t sa taraf = x(t ) = cos t iin m j { } , dolaysyla & & y (t ) = b cos t c sin t y (t ) + 2 y (t ) = (b + 2c) cos t + (c + 2b) sin t = cos t b + 2c = 1 1 2 2b c = 0 b =1 5 , c = 2 5 y (t ) = sin t cos t 5 5 1 2 y (t ) = Ae 2t + sin t cos t 5 5 y (0) = 0 = A 2 5 A = 2 5 1 Tm zamanlar iin k: y (t ) = 2e 2t + sin t 2 cos t u (t ) 5 t 0 iin homojen zm: yh (t ) = Ae 2t

6) n > 5 iin 2h[n + 2] 2h[n + 1] + 0,5h[n] = 0

denklemini h[6] = 0 ve h[7] = 6 2 = 3 iin zeriz:

22 2 + 0,5 = 0 1 = 2 = 1 2 ( A + A n) h[n] = 1 n 7 2 h[6] = 2 A1 + 12 A2 = 0 2 h[7] = A1 + 7 A2 = 3 Tm zamanlar iin yazlrsa: h[n] =

A1 = 18 ,

A2 = 3

(3n 18) u[n 7]

2n 7

Baka gsterimler de mmkndr. Mesel, h[n] =

(6n 36) u[n 6] = (384n 2304) u[n 6] = (384n 2304) u[n 7]

2n 6 2n 2n

SNYALLER VE SSTEMLER FNAL SINAVI SORULARI 04.01.2012 Sre: 80 dakika 3. ve 4. sorular zorunludur. Dier sorulardan istediiniz 3 tanesini znz. 1) a) a bir tamsay olmak zere x[n] * [n a ] = x[n a ] olduunu, konvolsyon toplam formln kullanarak ispatlaynz. (10 puan) b) Birim darbe tepkisi aadaki h(t ) olan dorusal zamanla deimez (DZD) sistem bellekli midir, nedensel midir, kararl mdr? Her birini DZD sistemlere zel kuraln uygulayarak belirtiniz. (3+3+4=10 puan) 2) Birim darbe tepkisi yandaki h(t ) olan (DZD) sistemin giriine x(t ) = h(t ) sinyali uygulanrsa alnacak k sinyalini ( y (t ) ) iziniz. (20 puan)
h(t ) 1 t

0
3) Birim darbe tepkisi h[n] yanda verilen DZD sistemin giriine x[n] = (1) n n sinyali uygulanrsa k fonksiyonu ne olur? (izim beklenmemektedir.) (25 puan)
h[n] 1

n
1 2 3 4

4) Primerine AC gerilim uygulanan yksz bir trafonun primer akm ekildeki gibidir. Bu akmn gerel ve karmak Fourier serileri + + a i10 (t ) = 0 + (a k cos(kt ) + bk sin(kt ) ) = c k e jkt 2 k =1 k = biimlerinde dnldnde buradaki katsaylarn hangilerinin sfr olduu sylenebilir? (15 puan) ( a 0 , c0 , a k k , bk k , tek klar iin hem a k hem bk hem c k , ift klar iin hem a k hem
bk hem c k , tm negatif klar iin c k , hepsini seiniz.) tm pozitif klar iin c k seeneklerinden sfr olanlarn

5) Giri(x)-k(y) ilikisi aada verilen nedensel sistemin transfer fonksiyonunu (6 puan) ve birim darbe tepkisini (14 puan) bulunuz.

& & 2 &&(t ) + 8 y (t ) + 6 y (t ) = 12 x(t ) + 4 x (t ) y

6) Giri(x)-k(y) ilikisi

2 y[n + 1] y[n] = x[n + 1] + x[n] ile verilen nedensel sistemin transfer fonksiyonunu (5 puan) ve x[n] = u[n] girii iin enerjisiz balangl kn (15 puan) Z ve/veya Z-1 dnmleriyle bulunuz.

7) Kaydedilmi bir ses sinyalinin ( x(t ) ) genlik spektrumu X ( ) aadaki gibidir. Bu sinyali kazan
spektrumu H ( ) aadaki gibi olan ideal bir alak geiren szgeten geirerek y (t ) sinyali elde edilecektir. y (t ) sinyalinin enerjisinin, x(t ) sinyalinin enerjisinin yars olmas isteniyorsa alt kesim frekans c ne olmaldr? (20 puan)

BAARILAR

Yard. Do. Dr. Ata SEVN

SNYALLER VE SSTEMLER FNAL SINAVI CEVAP ANAHTARI 04.01.2012 1) a) x[n] * [n a ] =

bu x[n a ]

k =

x[n k ] [k a]
sabit (kya

Darbe k = a dnda sfr olduu iin x[n k ] da k = a yazlr ve gre)

+

olduu

iin

toplamn olur.

dna

kar:

x[n] * [n a] =

k =

x[n a] [k a] = x[n a]k [k a] = x[n a] =

14243
1

b) h(t ) = 0 t < 0 olduundan dolay DZD sistem nedenseldir. h(t ) K (t ) olduundan (yani h(t ) telenmemi birim darbe cinsinden yazlamayaca iin) sistem belleklidir. Daha basitesi: Baz t 0 iin h(t ) 0 olduu iin.
+

h(t ) dt = 2 1 = 2 < olduundan sistem kararldr.

t

2)

x(t ) = u (t ) u (t 2) olduundan y (t ) = s (t ) s (t 2) olur, burada s (t ) sistemin birim basamak tepkisi

=

olup s (t ) =

h( )d

biiminde hesaplanr. Yani t anndaki deeri h fonksiyonu grafiinde t nin sol

tarafnda biriken alandr. Buna gre s (t ) ile s (t 2) aada soldaki ekildeki gibi olur. Bu iki bileenin toplamyla da y (t ) aada sadaki gibi bulunur.
y (t ) = t u (t ) 2(t 2) u (t 2) + (t 4) u (t 4) 2 s (t ) = t u (t ) (t 2) u (t 2) 2 4 t t 2 4

0
2

0
s (t 2)

3) k: y[n] = h[n] * x[n] =

k =

h[k ] x[n k ] = h[0] x[n] + h[1] x[n 1] + h[2] x[n 2]

n
0

y[n] = x[n] + x[n 1] + x[n 2] = (1) n + (1) n 1 + (1) n 2 = y[n] = (1) n 144 44 2 3

4) Sinyalin ortalamas sfrdr ( c0 = a 0 2 = 0 ). Tek sinyal deildir (orijinle sadaki ilk tepe arasnda bkm var, soldaki ilk tepe arasnda yok). ift sinyal hi deildir (orijinin hemen sa pozitif, hemen solu negatif). Yani her a k veya her bk nn sfr olduu sylenemez. Sinyalin bir yar periyodu, dier yar periyodunun T negatifi deerlidir ( x(t + 0 ) = x(t ) ), yani tek harmonik simetrisi vardr. Sonuta sfr olanlar: 2 a 0 , c0 , ift klar iin hem a k hem bk hem c k
* Son iki seenek ise sfr sinyal hari gerel sinyallerde olmaz. nk gerel sinyallerde c k = c k olduundan

herhangi bir k iin c k sfr olsa c k da sfr olurdu.

5) Transfer fonksiyon :

6( j ) + 2 12( j ) + 4 A B = + = H ( ) = 2 ( j + 1)( j + 3) ( j + 1) ( j + 3) 2( j ) + 8( j ) + 6

A=

6( j ) + 2 ( j + 3)

=
j 1

6+2 = 2 1+ 3

B=

6( j ) + 2 ( j + 1)

=
j 3

18 + 2 =8 3 +1

SS-F-2012-CA-2
h (t ) = 2 8 3t + 2e t u (t ) = 2e t u (t ) + 8e 3t u (t ) = h(t ) = 8e ( j + 1) ( j + 3)

6) Transfer fonksiyon :

1 z +1 z +1 ; z >1 2 = H ( z) = 2 z (1 2) 2z 1 z X ( z) = x[n] = u[n] = 1n u[n] ; z >1 z 1 z ( z + 1) 1 Y ( z) = X ( z) H ( z) = ; z >1 2 ( z 1)( z 1 2) ( z + 1) Y ( z) 1 A B = = + z 2 ( z 1)( z 1 2) z 1 z 1 2 B= 1 z +1 2 ( z 1) =

z =1 2

A=

1 z +1 2 ( z 1 2)

=
z =1

1 1+1 =2= A 2 11 2
z >1

1 1 2 +1 = 3 2 = B 2 1 2 1

Y ( z) = 2

z 3 z ; z 1 2 z 1 2

3 1 3 1 y[n] = 2 1n u[n] n u[n] = y[n] = 2 n u[n] 2 2 2 2

7) x(t ) sinyalinin enerjisi: E x =

x(t ) t =

dt

(Sinyalin bir ses k eleman zerine brakaca enerjinin

bununla orantl olduu anlamna gelir. Akm veya gerilim sinyalinin diren zerinde brakt enerji gibi.) Parseval eitliine gre:

1 x(t ) dt = 2 t =
2

X ( ) = Y ( ) =
+

d = E x ve

a + X ( ) = a 0
2

a < < 0
0 < a diger

1 y(t ) dt = 2 t =
2

d = E y
2 2 2

a
a + Y ( ) = a 0
2

Y ( ) = X ( ) H ( )
2

Y ( ) = X ( ) H ( )

c < < 0
0 < < c diger

H ( ) grafii H ( ) nnkiyle ayn olduundan arpmn grafii yanda gsterildii gibi olur. y (t ) sinyalinin enerjisi: 1 Ey = 2 1 ( a + )d + 2 =
c
0

=0

( a ) d

0 c

1 (a + ) 2 4

1 (a ) 2 4

a 2 (a c ) 2 (a c ) 2 (a 2 ) a 2 (a c ) 2 = = Ey 4 2 a2 bulunur. 2 2( a c ) 2 = a 2

E x integralinin bundan tek fark c yerine de a yazlmas olduu iin E x = Ey Ex = 1 a 2 (a c ) 2 = 2 a2

a 2 = 2 a 2 2( a c ) 2

a c = a

c = 1 1 2 a 0,29a

SNYALLER VE SSTEMLER BTNLEME SINAVI SORULARI 18.01.2012 Sre: 80 dakika 1) Bir rencinin ders alma sistemi yledir: Her bir derse almaya snavdan gn nce 1 saat ile balyor, iki gn nce 2 saat, bir gn nce 3 saatle devam ediyor ve snav gn 1 saat ile o derse almay sonlandryor. Gnlere gre snav saylar giri, gnlk ders alma saat saylar k olarak tanmlanyor ve rencinin snav programnn, bu sistemin dorusal ve zamanla deimez olmasn bozmayacak, gnn mmkn olan saat snrlarn zorlamayacak bir younlukta olduu ve aksamayaca varsaylyor.
x[n] 2 a) Sistemin birim darbe tepkisini iziniz. (6 puan) 1 1 b) Varsaymlar altnda sistem nedensel midir, kararl n mdr? (2+2=4 puan) Genel ifadelerle deil, bu sisteme zel gerekelerini belirterek yaznz. 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 c) rencinin gnlere (n) gre snav saylar ( x[n] ) grafikteki gibiyse bu rencinin gnlere gre ders alma saat saylarn grafikle gsteriniz. (10 puan)

2)
2

s (t ) 1 t

x(t )

4 2 0 0 2 Birim basamak tepkisi yukardaki s (t ) olan (DZD) sistemin a) Giriine ekildeki x(t ) uygulanrsa alnacak k sinyalini ( y (t ) ) iziniz. (12 puan) b) Birim darbe tepkisini ( h(t ) ) iziniz. (8 puan) Her iki izimde de zel noktalarn yeri belli olmaldr.

3) ekilde verilen T = 2 ile periyodik y (t ) sinyalini Fourier serisine anz. (Genel katsay formllerini bulunuz ve serinin sfrdan farkl en az 3 terimini, katsaylarnn saysal deerlerini yerine koyarak yaznz.) (20 puan) y (t )
1 t

0
1

4) Giri(x)-k(y) ilikisi aada verilen nedensel sistemin transfer fonksiyonunu (5 puan) ve x(t ) = e t u (t ) girii iin enerjisiz balangl kn (15 puan) bulunuz.

&&(t ) + 5 y (t ) + 6 y (t ) = 5 x(t ) + 5 x (t ) & & y

5) Giri(x)-k(y) ilikisi aada verilen nedensel sistemin transfer fonksiyonunu (6 puan) ve birim darbe tepkisini (14 puan) bulunuz.
y[n + 2] 0,5 y[n + 1] + 0,06 y[n] = x[n + 1] 0,5 x[n]

BAARILAR

Yard. Do. Dr. Ata SEVN

SNYALLER VE SSTEMLER BTNLEME SINAVI CEVAP ANAHTARI 18.01.2012 1) a) Bu sistem iin birim darbe tepkisi demek, 0. gnde bir adet snav varsa rencinin gnlere gre alma saatleri demektir ve ekildeki gibidir. b) Baz n < 0 iin h[n] 0 nedensel deildir.
n=

h[n]

2
1
1

olduu iin sistem olduu iin sistem

n
5 4 3 2 1 0

h[n] = 1 + 2 + 3 + 1 = 7 <

kararldr. (Gnn 24 saat snr olmasa bile bu nedenle kararl olurdu.)

y[n]

8 c) k y[n] = x[n] * h[n] . Her iki sinyal de sonlu 5 6 5 sreli olduu iin u yntem uygulanabilir: 1 2 3 1 sonuncusu h[0] 1 1 2 sonuncusu x[5] 1 0 2 1 n 1 2 3 1 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 2 4 6 2 0 0 0 0 + 1 2 3 1 1 2 5 6 8 5 1 sonuncusu y[0 + 5] = y[5] . Buna gre y[n] yukardaki ekilde gsterildii gibi olur. (Dikkat! Bu ilem her ne kadar klasik arpmaya benzese de elde aktarm yaplmaz ve her bir say eksi de olsa art da olsa rakam rakam deil olduu gibi say olarak ele alnr.)

2) a) x(t ) = u (t ) u (t 2) olduu iin u yerine s ve x yerine y yazlr: y (t ) = s (t ) s (t 2) olur. Aada kn bu iki bileeni soldaki ekilde, toplam () da sadaki ekilde gsterilmitir. y (t ) 6 s (t ) 2 2 3 5 1 t t 3 6 6 4 4 2 2 5 0 0
2 s (t 2) 2

ds (t ) dt Yandaki ekildeki gibi elde edilir.

b) Birim darbe tepkisi h(t ) =

h(t )

1 4
t

0
1

a0 + + (a k cos(kt ) + bk sin( kt ) ) ; = 2 T = 2 2 = 2 k =1 y (t ) = y (t ) olduu iin sinyal tektir. Dolaysyla gerel serisinde yalnz sinsl terimler vardr. a0 = a k = 0 k . Ayrca tek harmonik simetrisine de sahip olduu iin tek k lar iin bk sfr olacaktr. Bunu salama amacyla kullanacaz. T 2 22 1 4 4 2 2 2 bk = y (t ) sin(kt )dt = y (t ) sin(k t )dt = 2 1 sin(k t )dt = cos(k t ) 1 = cos(k ) 0 T 0 2 0 k k k 0

3) Gerel seriye aalm: y (t ) =

bk iin k nn sfr olmas sz konusu olmad iin burada belirsizlik yoktur. cos(k ) = (1) k olduu iin

SS-B-2012-CA-2

bk =

2 1 (1) k k

4 k bk = 0

k tekse k iftse

b1 =

b3 =

4 3

b5 =

4 . 5

y (t ) =

4 sin( t ) sin(3 t ) sin(5 t ) + + +K 3 5 1

Tek harmonik simetrili olduu iin seride ift harmonik

bk j 2 k = 2 0 k tekse k iftse

yoktur. Karmak seri katsaylar istenirse, sinyal tek olduu iin ck = c k = j

c1 = c1 = j

c3 = c 3 = j

2 3

c5 = c 5 = j

2 5

y (t ) = K + j

2 j 5 t 2 j 3 t 2 j t 2 j t 2 e +j e +j e j e j 5 3 3

e j 3 t j

2 5

e j5 t K

4) Transfer fonksiyon :
x(t ) = e t u (t ) Y ( ) =

5( j + 1) 5( j ) + 5 = H ( ) = 2 ( j + 2)( j + 3) ( j ) + 5( j ) + 6
X ( ) =

1 j + 1

Y ( ) = H ( ) X ( ) =

5( j + 1) 1 ( j + 2)( j + 3) j + 1

5 A B = + ( j + 2)( j + 3) ( j + 2) ( j + 3)
A=

5 ( j + 3)

=
j 2

5 =5 2+3

B=

5 ( j + 2)

=
j 3

5 = 5 3+ 2

Y ( )

y (t ) = 5e 2t u (t ) 5e 3t u (t ) = y (t ) = 5

(e 2t e 3t ) u(t )
;
z > 0,3

5) Transfer fonksiyon :

z 0,5 z 0,5 = H ( z) = ( z 0,2)( z 0,3) z 0,5 z + 0,06

2

H (z) =

A B + z 0,2 z 0,3
=
z = 0 ,3

A=

z 0,5 ( z 0,3)

=
z =0 , 2

0,2 0,5 =3= A 0,2 0,3

B=

z 0,5 ( z 0,2)

0,3 0,5 = 2 = B 0,3 0,2

z > 0,3

H ( z ) = 3 z 1 (

z z ) 2 z 1 ( ) ; z 0,2 z 0,3

Buradaki z 1 arpan 1 adm geriletir:

h[n] = 3 (0,2) n1 u[n 1] 2 (0,3) n 1 u[n 1]

Bilgisayar Mhendisli Blm SNYALLER VE SSTEMLER ARASINAV SORULARI 18.4.2012 Sre: 75 dakika 1) Aadaki sinyallerin periyodik olup olmadklarn ve periyodik olan(lar)n ana periyodunu yaznz. (10 puan) n a) y[n] = sin (2 n 7 ) + (1) b) x[n] = cos 2 n 7 + sin 2 n 5

2) Giri(x)-k(y) ilikisi

y[n] =

k =0

k x[n + k ]

ile verilen sistem dorusal mdr, bellekli midir,

nedensel midir, kararl mdr, zamanla deien midir? (5x2 = 10 puan) (Aklama beklenmemektedir.)

3) Birim basamak tepkisi ekildeki s[n] sinyali olan dorusal zamanla deimez bir sistemin giriine de x[n] = s[n] sinyali uygulanrsa k ne olur? iziniz. stediiniz yolla yapnz. (20 puan) Yol gsterme: nce sistemin birim darbe tepkisini bulmanz kolaylktr.

s[n]

2 2
1 0

n
3 4 5

1 2

4) Birim darbe tepkisi h(t ) = u (t ) + 2u (t 2) u (t 4) ile verilen dorusal zamanla deimez bir sistemin giriine x(t ) = 2u (t 1) sinyali uygulanrsa alnacak k sinyalini iziniz. (20 puan) 5) Birim darbe tepkisi ( h ) ve girii ( x ) ekillerde verilen dorusal zamanla deimez sistemlerden istediiniz birisinin kn ( y ) bulunuz. (20 puan) (izmeniz beklenmemektedir.) a) h[n] = u[n] u[n 4] , b) h(t ) = u (t ) u (t 2) ,

x[n] = sin( n 2)
x(t ) = cos( t )

2 &&(t ) + 50 y (t ) = 10 x(t 3) y ile verilen nedensel sistemin birim darbe tepkisini bulunuz. (20 puan)

6) Giri(x)-k(y) ilikisi

BAARILAR

Yard. Do. Dr. Ata SEVN

Bilgisayar Mhendisli Blm SNYALLER VE SSTEMLER ARASINAV CEVAP ANAHTARI 18.4.2012 1) a) sin (2 n 7 ) N 1 = 7 ve katlar ile periyodik. (1) n N 2 = 2 ve katlar ile periyodik. y[n] ise N = EKOK ( N1 , N 2 ) = 14 ile periyodiktir. b) Hem 2 N 1 7 = 2k hem de 2 N 2 7 = 2m artn salayacak ( N 1 , k ) ve ( N 2 , m ) tamsay iftleri mmkn olmad iin her iki bileen de periyodik deildir. Periyodik olmayan bileenlerin birbirini yok etme durumu da olmad iin x[n] periyodik deildir. 2) y[n] =

k =0

k x[n + k ] = x[n + 1) + 2 x[n + 2] + 3x[n + 3] + 4 x[n + 4] + 5 x[n + 5]

yaznca aka grlebilecei

gibi sistem dorusaldr, belleklidir (ama gelecei hatrlayan bellekli), nedensel deildir, kararldr, zamanla deimez.

3) Birim darbe tepkisi: h[n] = s[n] s[n 1]

h[n]

2 2
1 0

k ise y[n] = h[n] * x[n] . Bunu klasik arpmaya benzer yolla yapalm:

4
3 5 6

1 4

(-4) 5 (-3) 2 (-2) 3

Sonuncusu h[ 4] Sonuncusu x[3] = s[3]

y[n]

24

21

6 (-12) 15 (-9) (-4) 8 (-10) 6 + 4 (-8) 10 (-6) 4 (-12) 24 (-28) 21 (-9) Sonuncusu

y[3 + 4] = y[7]

4
3
1 0

7 6

2 12

28
4) x(t ) = 2u (t 1)
y (t ) = 2 s (t 1)

h(t )

5
2 4

s (t ) =

Bundan da y (t ) = 2 s (t 1) hemen aadaki gibi izilir:

y (t )

h( ) d

yanda alttaki gibi bulunur.

0
1

s (t )

3
1

0
2

5) y = x * h a) y[n] =
y[n] =
k =
3

h[k ] x[n k ]

1 0 k 3 h[k ] = diger 0

BSS-V-2012-CA-2

1 x[n k ] = x[n] + x[n 1] + x[n 2] + x[n 3] k =0

n n n n 3 y[n] = sin + sin + sin + sin 2 2 2 2 2 2 4 4 14243 14 244 4 3

sin
n 2

y[n] = 0

sin

b) y (t ) =

h( ) x(t ) d =
=0

1 0 3 h( ) = diger 0
2 2

y (t ) =

1 x(t ) d =

1 0cos( t ) d = [ sin( t ) ] =0 =
y (t ) = 0

y (t ) =

[ sin( t 2 ) + sin( t )] =

Grld gibi dorusal zamanla deimez sistemlerde birim darbe tepkisi ve giri sfrdan farkl olsa da k sfr olabilmektedir.

10 & && 6) t > 3 iin 2h (t ) + 50h(t ) = 0 denklemi h(3) = 0 , h(3) = = 5 balang artlaryla zlmelidir. 2 22 + 50 = 0 1, 2 = m j 5

h(t ) = A cos(5(t 3) ) + B sin (5(t 3) )

& h(t ) = 5 A sin (5(t 3) ) + 5 B cos(5(t 3) )

h(3) = 0 = A

A=0

& h(3) = 5 = 5 B

B =1

bulunur.

Tm zamanlar iin zm ise: h(t ) = u (t 3) sin (5(t 3) )

Bilgisayar Mhendisli Blm SNYALLER VE SSTEMLER FNAL SINAVI SORULARI 07.6.2012 Sre: 75 dakika 1) Cesurun ine korkusu dorusal zamanla deimez bir sistem olarak yle modelleniyor: n gn numaras, gnlere gre vurulan ine saylar giri, gnlere gre duyduu korku deeri (eksi say olursa kurtulma rahatl) k olarak tanmlanyor. Yeterince nceden rendii her bir ine vurulmadan 2 gn nce 1 birim, 1 gn nce 2 birim, ine gn 3 birim, ine vurulduunun ertesi gn -1 birim korku duyuyor. Cesur, doktorunun kendisine gnlk ine saylar ekilde verilen x[n] olan bir tedavi plan uygulayacan yeterince nceden reniyor. Plann gerekleecei varsaylyor. Buna gre: a) Sistemin birim darbe tepkisini iziniz. (8 puan) b) Sistem nedensel midir, kararl mdr, bellekli midir? Gerekesini belirterek cevaplaynz. (9 puan) c) Sistem kn iziniz. (13 puan) 2) Yanda verilen T = 2 ile periyodik x(t ) sinyalinin Fourier serisi
i10 (t ) =
+ a0 + + (a k cos( kt ) + bk sin( k t ) ) = ck e jkt 2 k =1 k =

biimlerinde dnldnde buradaki katsaylarn hangilerinin sfr olduu sylenebilir? (20 puan) I. a 0 ve c0 II. III. IV. V. VI.
ak k >0 bk k

Tek klar iin hem a k hem bk hem c k ift klar iin hem a k hem bk hem c k Tm pozitif klar iin c k

VII. Tm negatif klar iin c k Bu seeneklerden sfr olanlarn hepsini seiniz. (Yanl olarak fazla yazmanz eksik yazmanzla ayn puan kaybna neden olacaktr.)

3) Giri(x)-k(y) ilikisi aada verilen nedensel sistemin transfer fonksiyonunu (6 puan) ve birim darbe tepkisini (14 puan) bulunuz.

&&(t ) + 3 y (t ) + 2 y (t ) = 5 x (t ) 2 x (t ) & & y

4) Giri(x)-k(y) ilikisi

y[n + 2] y[n] = x[n + 1] x[n] ile verilen nedensel sistemin transfer fonksiyonunu (5 puan), birim darbe tepkisini (8 puan) ve x[n] = (0,5) n u[n] girii iin enerjisiz balangl kn (17 puan) Z ve/veya Z-1 dnmleriyle bulunuz.

BAARILAR

Yard. Do. Dr. Ata SEVN

Bilgisayar Mhendisli Blm SNYALLER VE SSTEMLER FNAL SINAVI CEVAP ANAHTARI 07.6.2012 1) a) Bu sistem iin birim darbe tepkisi demek, Cesur, sadece 0. gnde bir adet ine vurulacan yeterince nceden renirse gnlere gre duyaca korku fonksiyonu demektir ve ekildeki h[n] gibidir. b) Baz n < 0 iin h[n] 0 nedensel deildir.
olduu iin sistem olduu iin sistem h[n]
3

2 1 1

n
2 3 4

h[n] = 1 + 2 + 3 + 1 = 7 < n =
kararldr. Baz n 0 belleklidir. iin h[ n] 0

4 3 2 1 0
1

y[ n]
olduu iin sistem
7 3
3 2 1 0

11

c) k y[n] = x[n] * h[n] . Her iki sinyal de sonlu sreli olduu iin u yntem uygulanabilir:

2
1

n
6 7 8

1 2 3 -1 sonuncusu h[1] 2 3 1 0 2 sonuncusu x[ 4] 2 4 6 -2 0 0 0 0 1 2 3 -1 + 3 6 9 -3 3 7 11 2 3 6 -2 sonuncusu y[1 + 4] = y[5] . Buna gre y[n] yukardaki ekilde gsterildii gibi olur. (Dikkat! Bu ilem her ne kadar klasik arpmaya benzese de elde aktarm yaplmaz ve her bir say eksi de olsa byk de olsa rakam rakam deil olduu gibi say olarak ele alnr.)

2) x(t ) 1 hem tek bir sinyaldir, hem de tek harmonik simetrisine sahiptir. Bu yzden x(t ) nin Fourier serisi x (t ) 1 in Fourier serisinden sadece a 0 (veya c 0 ) terimiyle farkldr. II. a k k > 0 (Tek sinyallerin Fourier serilerinde cos terimleri olmaz) V. ift klar iin hem a k hem bk hem c k (Tek harmonik simetrisine sahip sinyallerin serilerinde ift harmonik olmaz. Ancak burada x (t ) tek harmonik simetrisine sahip bir sinyalin 1 fazlas olduu iin k 0 kastedilmektedir. Yani a 0 0 ve c 0 0 .) katsaylar sfr olur. Dierlerinin sfr olmas zorunluluu yoktur.
5( j ) 2 5( j ) 2 A B = H ( ) = = + 2 ( j + 1)( j + 2) ( j + 1) ( j + 2) ( j ) + 3( j ) + 2 =
j 1

3) Transfer fonksiyon :

A=

5( j ) 2 ( j + 2)

52 = 7 1+ 2

B=

5( j ) 2 ( j + 1)

=
j 2

10 2 = 12 2 +1

h (t ) =

7 12 2t t t 2t + = 7e u (t ) + 12e u (t ) = h(t ) = 12e 7e u (t ) ( j + 1) ( j + 2 )

BSS-F-2012-CA-2 1 z 1 ; = H ( z) = 2 z +1 z 1

4) Transfer fonksiyon :

z >1

Bunun Z-1 dnm alnarak birim darbe tepkisi h[ n] = ( 1) n u[ n] bulunur.

x[ n] = (0,5) n u[ n] Y ( z) = X ( z) H ( z) =

X ( z) =

z ; z 0,5 z >1

z > 0,5

z ; ( z + 1)( z 0,5)

1. yol:
1 Y ( z) A B = = + z ( z + 1)( z 0,5) z + 1 z 0,5

A=

1 ( z 0,5)

=
z =1

1 2 = = A 1 0,5 3

B=

1 ( z + 1)

=
z = 0, 5

1 2 = =B 0,5 + 1 3

Y (z) =

2 z 2 z ; 3 z + 1 3 z 0,5

z >1

2 2 2 (0,5) n ( 1) n u[ n] y[ n] = ( 1) n u[ n] + (0,5) n u[ n] = y[ n] = 3 3 3 2 1 = =a 1 0,5 3

2.yol:
Y (z) = z a b = + ( z + 1)( z 0,5) z + 1 z 0,5
=
z = 0 ,5

a=

z ( z 0,5)

=
z = 1

b=

z ( z + 1)

0,5 1 = =b 0,5 + 1 3

Y (z) =

2 1 z 1 z z + z 1 ; 3 z +1 3 z 0,5

z >1

Balarndaki z 1 arpan olmasayd, Z-1 dnm alnnca Ancak z 1 arpan zamanda 1 adm gerilettii iin

2 1 ( 1) n u[ n] + (0,5) n u[ n] bulunurdu. 3 3

y[ n] =

1 2 1 (0,5) n 1 + 2 ( 1) n 1 u[ n 1] bulunur. ( 1) n1 u[ n 1] + (0,5) n 1 u[ n 1] = y[ n] = 3 3 3

ki yolla bulunan y[n] ifadeleri farkl grnseler de dikkat edilirse her n iin ayn deeri verdikleri grlebilir.