BLGSAYAR OYUNLARINDA POLTK ETKLER; PROPAGANDA: SANAL MEDENYETLER ATIMASI OLABLR M?

TONGU BRAHM SEZEN tongucs@hotmail.com Istanbul University (Turkey)

Abstract Can computer games contain propaganda? This study will try to answer this question. The first step will be, to explain the propaganda processes in the audio-visual media, especially in cinema. Propaganda rules; explained in this part will help to show revealed and conclead propaganda in computer games examples. The second part of the study will be on the computer game Command and Conquer: Generals. Visual and auditory design and the story of the game will be exposed. At last the results will be compared with the minor survey done on gamers about the perception of the game. zet Bilgisayar oyunlar propaganda ierir mi? Bu temel soruyu yantlamaya alacak alma ncelikle grsel iitsel medyada, zellikle sinemada propagandann ileyiini ele alacaktr. Burada ortaya kacak propaganda kurallarnn nda aa vurucu ve rtl propaganda ieren bilgisayar oyunlar rneklerle incelenecektir. almann ikinci blm rnek oyun olarak seilen Command and Conquer: Generals oyununun grsel ve iitsel tasarmn ve hikaye yapsn ortaya koyduktan sonra minr bir aratrma sonucu elde edilen verilerle oyunun oyuncular tarafndan alglanna dair veriler ortaya koyacaktr.

BLGSAYAR OYUNLARINDA POLTK ETKLER; PROPAGANDA: SANAL MEDENYETLER ATIMASI OLABLR M?

Anahtar Kelimeler: Propaganda teki Stereotipletirme Yceltme nteraktivite Bilgisayar Oyunlar Amerikan Ordusu Hizbullah Neo-Nazi Hareketler slam Kimlii Medeniyetler atmas Sorunun Tanm Propagandann grsel iitsel iletiim aralarnda kullanm 20. yzylda geliimini byk oranda tamamlam bir olgudur. 21. yzyln banda ise interaktivite kavram; grsel iitsel medyada yeni ve yaygn bir e olarak yerini almaktadr. nteraktif grsel iitsel medyann elence endstrisi iindeki en byk temsilcisi bilgisayar oyunu sektrdr. Bilgisayar oyunlarnn oyuncular zerindeki etkisi ise uzun sredir tartlan bir olgudur. Bilgisayar oyunlarnn, oyuncular iddete yneltmesi gibi olgular ele alnrken; bu tr bir etkinin propaganda amal olarak kullanlp kullanlamayaca ve oyunlarn propaganda amal retilip retilemeyecei sorusu da ister istemez sorulmaktadr. alma, bilgisayar oyunlar zerindeki politik etkileri; zellikle propaganda balamnda ele alacaktr. Bilgisayar oyunlar politik duru ve grleri iletmek iin kullanlabilir mi? Grsel iitsel medyann yeni bir formu olarak bilgisayar oyunlar hangi propaganda kurallarndan, geleneklerinden etkilenir. Bilgisayar oyunlarnda aa vurucu ve rtl propaganda nasl iler? Propaganda ieren oyunlar hangi genel karakteristikleri paylarlar?

Aratrma Yntemi alma, ilk olarak kamuoyu oluturma ile propagandann grsel iitsel medyann temelini oluturan sinema zerinde nasl uygulandn tespit edecektir. Daha sonra bilgisayar oyunlarnda; grsel iitsel iletiimde, propaganda uygulamann kurallarnn nasl iledii ve aa vurucu ve rtl propaganda yaplar incelenecektir. Son olarak rnek oyun seilen Command and Conquer: Generals oyununun olas politik mesajlar ile bunlarn 30 oyuncu zerinde uygulanan minr aratrmann sonularna gre oyuncular tarafndan alglanlar deerlendirilecektir.

272

Grsel-itsel Propaganda ve leyii Propaganda terimi, 17. yzyln ilk yarsnda Roma Katolik Kilisesine bal olarak Protestanln yaylna kar kurulan Congragatio de Propaganda Fide / tikad Yayma Cemaatinden gelir. Bakalarnn inanlarn ve davranlarn etkilemeye, kamuoyu oluturmaya ynelik olan; gereklerden, akldan ok, duyulara seslenen, olaylar tek yanl sunarak iin zn gizleyen rgtl ve sistemli her trl aba (Budak, 2002, 618) yada belli karlar olan bireylerin yada gruplarn, bakalarnn kanlarn ve davranlarn etkilemek amacyla nceden tasarlanm ikna ve telkin tekniklerini kullanarak yaptklar eylem (Bekta 2000, s.150) eklinde tanmlanan propaganda eylemi ise ok daha eski dnemlere dayanmaktadr. Batda ada propagandann geliimi 18. yzyldan itibaren artan devrimci hareketlere dayandrlabilir. ada Bat Medeniyeti gelitike, ekonomik ve siyasal iktidar savandaki rakiplerin yaydklar grleri eletirme ve kendi grlerini yayma almalar toplumsal atma srecinin bir paras haline gelmitir. (Bekta 2000, 146) 20. yzyln banda kitle iletiim aralarndaki teknolojik geliim; propagandann da gelimesini salamtr. letiim bilimciler Jowett ve Lintonun aktardklarna gre (1980), 1907 ylnda Byk Britanyada kurulan Ulusal Toplumsal Ahlak Konseyi (National Council of Public Morals); The Cinema: Its Present Position and Future Possibilities adl bir rapor yaynlar. Rapor, sinema filmlerini dnya apnda yaygn balca tecimsel elence biimi olarak tanmladktan sonra; bu medyumun ok ciddi ve nemli bir gc olmas olaslna endie ile dikkat eker; bu g izleyenleri etkileme ve ynlendirme gcdr. (s.67, 68) Bu yersiz bir endie deildir; zira klasik grsel iitsel anlatmn temeli; zdeleme yolu ile duygulara ve bilinaltna seslenmesine dayanr. Sonuta ise; [Sinema] kiilerin tutumlarn, kanlarn etkilemekle yetinmeyip; deerlerin kklemesine de yardm eder. (Bekta, 2000, s.141) Birinci Dnya Sava srasnda ABDde sinema salonlarnda drt dakikalk insanlar gsterileri yapld. Bu srada bir ksm tamamen uydurma olan ykler anlatlr ve halkn dmandan nefret etmesi amalanyordu. Bu dnemde drt dakikalk insanlar hikayelerinin tm halk tarafndan gerek olarak alglanmtr ve bu gereklik fikri nedeni ile baarl olmulardr. 1920li yllarda yeni kurulmu olan Sovyet Rusyada devrimin lideri Leninin talimat ile ban Sergei Eisensteinn ektii bir grup ynetmen propaganda filmleri ekerler. Bu filmler bir ksm tamamen kurmacadr ve izleyenler de bunun bilincindedir; buna ramen kullanlan simgeler ve sinemasal dil filmlerin propaganda asndan baarl olmalarn salar. 1930lu yllarda kurmaca filmlerin propaganda amal kullanm zellikle Nazi Almanyasnda kontroll olarak uygulanr. Sabine Hakenin aktard zere (2001) Kracauer ve Wollenberge gre ...tm Nazi filmleri ok yada az propaganda filmleridir... grnrde zararsz olan konular, komediler ve hatta mzikaller Nazi ideolojisinin lehine bir eilim sahibidirler. (s.3). kinci dnya sava sonrasnda bir propaganda arac olarak kurmaca film; ABD ve Sovyetler Birlii arasnda yaanan souk savan hizmetindedir. ABDde bazen aka (rnein: The Red Menace, 1949); bazen uzayl istilaclar gibi metaforlarn ardnda (rnein: The Angry Red Planet, 1960) Sovyet sistemine kar korkuya dayal bir propaganda yrtrken; Sovyetler, Amerikan pop kltrn kmseyen komedi filmleri ekerler. Souk sava dneminin ardndan ise Akgnn de aktard zere (2003) pek ok dnr ve bilim adamna gre tek sper g olarak kalan 273

ABD, kendi yaam tarzn ve ideolojisini tm dnyaya kitle iletiim aralarn; zellikle de kurmaca sinemay kullanarak yaymaktadr. (s.59, 60) Sinema, izleyenlerin dnyay alglay biimlerini paylatklar bir ara olarak tanmlanabilir. Jowett ve Lintona gre (1980) zellikle eitlilik iiren nfus yaps ile ABDde sosyalleme ve kltrel homojenleme sinema filmlerinden byk oranda etkilenmitir (s.69). Herbert Blumer, Filmler ve Davran adl eserinde yle der; Filmleri basite bireyin hayatnn gayretini yumuatmak, monotonluundan ve zorluklarndan kamak yada bu temeller zerindeki gerek dl savunmak iin katld bir fantezi dnyas olarak grmek yetersizdir. Resimlerin ou, davran kalplar izen, aktan aa davranmay tevik eden, hayal gcnn enerjik yaam iinde tatmin eden ve gerekliin fikirleri olmasndan itibaren hayatn gerek betimlemeleridir. Resimler birer tevik etme biimidir. (Akt. Jowett ve Linton, 1980, s.89) Bu balamda sinema kendi z yaps nedeniyle propagandann temel gereksinimlerini iinde barndrmaktadr. Bu zn yannda; sinemada ve dolays ile sinemasal eler ieren grsel iitsel medyada propagandann ileyiiyle ilgili temel kurallar da bulunmaktadr. Propagandann ilemesi iin basit ve anlalr mesajlar kullanlmaldr. Basit ve anlalr simgeler; yaznsal, grntsel, plastik ve mziksel olarak ayrlr. Her bir simge propaganda evreninde temsil ettii eyle zdeleir. Szel anlamda yaln simgeler, sloganlar olarak ekillenirler. Sloganlar da ataszleri gibi nemli ve zl deyilerdir. Belli toplumsal, siyasal ilkeleri, zmleri ieren ksa, arpc, kolay anmsanan szckler yada tmcelerden oluurlar. Kamuoyuna daha abuk ulaan bu tmceler mesajn kolayca anlalabilmesini ve ayn zamanda dikkat ekebilmesini salarlar. Dolaysyla siyasal ve ticari reklamcln temel kaynaklarn olutururlar. (Bekta, 2000, s:115). Sloganlar yaplar sonucu tekrara msaittirler. Propaganda kendi dorularn yceltirken ve onlara uyanlar ideal olarak tanmlarken, teki gruplar ve onlarn dorularn yerer. David Welshe gre (2001) politik propagandann en byk yardmcn dmanlk ve nefrettir. Bunlar propaganda etkisi altndaki toplumu oyalayc bir grev stlenirler. Bir yabancya atfedilen nefret, grup iinde birletirici etki yaratr (s.205). Propaganda sinemas dman tanmlamak iin genelde stereotipler kullanr. Bunlar, basmakalp, sradan; zel bir snf, rklar veya grubu temsil eden figrlerdir. Stereotiplerin izimi anti-semboller kullanlarak yaplr ve dman; hem bir hedef hem de bir gnah keisi grevi grr. Taraflarn vlp kar tarafn ne denli yerilecei, eletirilecei de nemli bir taktik sorunudur. Kendilerini hakl, kar taraf haksz gsterme yaygn bir taktiktir. ktidar baarlarn, ilerlemeyi vurgularken muhalefet baarszlklardan, pahallktan, zgrlklerin snrl tutulmasndan, baskdan yaknr. Ancak propagandann fazla youn olmas tepki dourabilir. (Bekta, 2000, s.169) 21. yzyln banda sinema; tketime ve ileti aktarmna uygun yaps ile propagandaya uygun bir mecra olduunu kantlamtr. Bekta, sinema ve propaganda arasndaki ilikiyi yle zetler (2000); zellikle gncel filmler, propagandaya son derece elverilidirler. Bu filmler, vatanseverlik duygularn ateleme, ulusal dayanmay kuvvetlendirme, gereksiz iyimserlii giderme, herhangi bir reformun yaplmasn ve yaplmamasn salama, iktidardaki partinin etkinliklerini vmek gibi maksatlarla evrilirler. (s.141)

274

Ancak yaplan aratrmalar; kitle iletiim aralar ve dolaysyla sinema yolu ile yaplan propagandann etki oluturma glerinin kesin ve net olmadn ortaya koymutur. Bu aratrmalarn byk ksm, televizyon da dahil olmak zere en gelimi kitle iletiim aralarnn dahi yz yze iletiim kadar etkili olmadn ileri srmektedirler. Yazl basn, radyo, televizyon ve sinema gibi kitle iletiim aralar ancak kiilerin varolan gr ve kanlarn glendirebilmekte fakat deimelerinde fazlaca etkili olamamaktadrlar. letiim aralar araclyla yaplan ikna edici kitle iletiimi genellikle izleyicilerin varolan fikirlerini deitirmekten ok onlar destekler. (Bekta 2000, s.119)

Bilgisayar Oyunlarnda Propaganda 1990 ylnda Birinci Krfez Savann grntleri CNN televizyonu aracl ile tm dnyada televizyon ekranlarna geldiinde pek ok izleyicinin ilk izlenimi bir savatan ok bir bilgisayar oyunuyla kar karya olduklaryd. Silah sistemlerini tantan spotlar ve akll bombalarn kameralarndan yansyan patlamalar ile tarihin ilk gerek zamanl televizyon sava ayn zamanda lmlerin geeklemedii temiz bir sava imaj ile de gndeme gelmiti. 1994 ylnda H.Bruce Franklin Amerikan halknn Krfez Savan alglayn syle deerlendirecekti: ...On binlerce Amerikal ekranlarnn banda hataszca hedeflerine ynlendirilmi misillerin ve bombalarn deneyimlerini paylatlar... Video Arcade ve Nintendo oyunlar ile byyen bir nesil daha fazla tatmin edilemezdi. Hedef gittike yaknlar ve byr. Ve her ey bir patlama ile sona erer... sava alanlarndaki kanl insan vcutlar yoktur ortada... yada yarallarn strab... (s. 42). Franklinin yorumu ilginti. Franklin, bombalarn deneyimlerini paylamak derken, Amerikan toplumunun dnyay alglay biiminin bilgisayar oyunlar ile ekillendiinden bahsetmektedir. Bu Jowett, Linton ve Blumerin 80lerde sinema zerine yaptklar yorumla benzerlik tamaktadr. Kkenleri 1960l yllarn bana giden bilgisayar oyunlar bu gn teknolojik ve ieriksel yaplar ile interaktif grsel iitsel medya rnleri olarak adlandrlabilecek bir konuma gelmilerdir. Kullanc ile bilgisayar arasndaki denetim ve geribildirim sreci. (Cotton&Oliver, s. 112) olarak tanmlanan interaktivite sonucunda kullanc ...yapt ilemlerin ve yazlmla kurduu etkileimin oyunun sonuncu gerekten etkiledii duygusuna kaplr. (Cotton&Oliver, s. 117). Bu durum oyuncuyu, bilgisayar oyununun hikayesinin kahramanlarndan biri konumuna getirir; yani oyuncu kahraman ile zdeleir. Julian Stallabrass (2003) oyunlarn interaktiviteye dayanan zdeleme ve grsellik ile duygular harekete geiren bir hal aldklarn ve bu nedenle sinemann ilk gnlerinde yaanan heyecan yarattklarn syler (s. 33). Bu sebeplerdendir ki bilgisayar oyunlarnn propaganda iin kullanlmas ile kurmaca filmlerin propaganda iin kullanlmas arasnda temelde bir fark yoktur. nk her ikisi de dramatik yapy ve grsellii kullanmakta; bilgisayar oyunlar ise interaktivite ile zdelemeyi ok daha gl olarak yakalamaktadrlar. Ksaca; grsel iitsel bir mecra olarak bilgisayar oyunu; bir kitle iletiim arac olarak sinema filmlerinin etki ve propaganda potansiyeline sahiptir demek doru olacaktr. Fakat elbette her oyunun bu potansiyeli kullandn sylemek de yanl olur. 1

Bilgisayar oyunlarnn bir iletiim arac ve anlat ieren yapt olarak potansiyeli ile ilgili daha ayrntl bilgi iin bkz. Tongu brahim Sezen, Hareketli Yapt, Etkileimli Sanat ve Bir Anlat Formu Olarak Bilgisayar Oyunu; 1. Aratrma Grevlileri Sempozyumu, Baheehir Univ. Yay. 2003. Baskya Hazrlanyor.
1

275

Bu noktada alma, propaganda ieren yada ierdii varsaylan oyunlarn bu potansiyeli nasl kullandklarn inceleyecektir.

Bilgisayar Oyunlarnda Aa Vurucu ve Gizli Propaganda Dooba gre propaganda stratejileri asndan aa vurucu propaganda (revealed propaganda), propagandacnn ya da sponsorunun kimliinin ve propagandacnn maksat ve amalarnn izleyici kitleye aka belirtildii (akt. Belta, 2000, 164) propaganda trdr. Bu balamda, aa vurucu propaganda ieren bilgisayar oyunlar, reticileri belli ve bunlar tarafndan retimlerindeki propaganda amac resmen aklanm olan bilgisayar oyunlardr. Bu gruptaki bilgisayar oyunlarnda propagandann sitereotipletirme; tekiletirme ve yceltme kurallarndan biri veya daha fazlas aka grlebilir. Aa vurucu propaganda ieren oyunlarn bazlar unlardr: Americas Army: Operarions: 2002 ylnda Amerika Birleik Devletleri Ordusu bir bilgisayar oyunu rettiini ve bu oyunu oyunculara bedava olarak datacan aklad. Kendini Glendir, zgrl Koru slogan ile tantlan oyunun ad Americas Army: Operations idi. Bir sre sonra Americas Army: Special Forces adl bir ek grev paketi de kan oyun, First Person Shooter olarak adlandrlan birinci kii kamera asn kullanyor ve nternet zerinden dier oyunculara kar oynanyordu. Genel bir hikaye yaps olmayan oyunda oyuncular; zel birliklerde grevli bir Amerikan askerinin yerine geiyor ve sanal ortamda Amerikan ordusu mhimmatlarn kullanmay reniyorlard. Daha sonra oyuncu, Alaskadan Afganistana dnya corafyasnn eitli mekanlarndan birinde geen bir grevde dier oyunculardan oluan bir takmla birlikte savayordu. Oyundan sorumlu ABD Ordusu Subay Casey Wardynski, bir rportajda oyunu yaratma amalarnn, Amerikan genlerine Amerikan ordusunu tantmak olduu aklamasn yapt. Wardynskiye gre bilgisayar oyunu; nternet genliine ulamak ve onlar bilgilendirmek iin en ekonomik yoldu. Wardynski yle devam ediyordu; Bugn bir bilgisayar dkkannn oyun blmne gittiinizde askeri oyunlara ilgi olduunu grrsnz... Peki genler oyunumuzu oynadnda askerlik iin bavuracaklar m? Hayr, bunu biliyoruz; ama bilgi edinecekler, ve bu ok nemli. Biz onlara sanal ortamda bir [askeri] gezi yaptryoruz. (http://www.simhq.com/simhq3/sims/interviews/americasarmy/index.shtml). Oyunun en nemli zelliklerinden biri de; bu sanal geziler srasnda oyuncularn karlatklar dmanlarn tanmlanyd. Burada iki ayr tanmlama sz konusuydu. Tamam nternet zerinde dier oyunculara kar oynanan oyunda; her oyuncu oynad anda kendini ve takmn ABD ordusunun mensubu olarak alglyor; kar takm ise dman askeri birlii olarak gryordu. Bu durum, oyunun hikaye yapsn da deitiriyor; rnein kk bir kye yaplacak bir saldry konu eden bir grevde savunmaclar; ky saldrdan koruyan ABD Ordusu brifingi alyor; saldranlar ise dmann igal ettii ky zgrlne kavuturacak ABD Ordusu brifingi alyorlard. Ksaca oyuncunun kendini tanmlay hi deimiyordu. Fakat dmann kimlii greve gre deiiyordu. Bu kimlik; genel olarak Rus yapm mhimmat kullanan anonim bir ordunun askeri zerine kuruluydu

276

ama Afganistanda geen grevlerde brifing dman Taliban olarak tanmlyor; dahas oyunda Ortadou lkelerinin geleneksel kyafetlerini giymi dmanlar grlyordu. Bir bilgisayar oyunu olarak Americas Army trn yenilemeyen; fakat baarl bir oyundu (Almenek, 2002, 35); retim amac ve oyuncuyu konumlandr ile propaganda ierdiini de gizlemiyordu. Special Force: Lbnanda srail kart faaliyet gsteren Hizbullah rgt; 2003 ylnn ilk aylarnda Special Force adl bir oyunu piyasaya srd. Special Force; Arapa, ngilizce, Franszca ve Farsa olarak Lbnan, Suriye, Bahreyn ve Birleik Arap Emirliklerinde piyasaya srldnde; paketi 6 Amerikan Dolarna denk gelecek bir fiyatla 100,000 kopya satt. First Person Shooter trnde, birinci kii kamera asn kullanan oyun hakknda Hizbullah yetkilisi Mahmut Raya u grleri belirtmitir: Bu oyun medya araclyla yaplan srail igaline kar diren gstermektedir. Bir ekilde, Special Force; oyunculara kendilerini direni savalarnn yannda hissettirerek, manevi ve kiisel bir idman olasl sunmaktadr. (2003, http://en.wikipedia.org/wiki/Special_Force). Oyunun resmi nternet sitesinden yaplan aklamada; tasarmclarn bat kkenli bilgisayar oyunlarnn ve batl oyunlardaki dncelerin Ortadou zerindeki etkisini azaltmaya; ortadan kaldrmaya altklar belirtilmitir. Tasarmclar tam olarak, baskclar (impressors) her zaman Araplara kar galip gelir grne kar savamaktadrlar. (2003, http://www.arstechnica.com/archive/news/1062703467.html) Special Force oyununun yapl sebebi; politik bir mcadele yrtmektir. Oyun aka Arap yanls ve srail kart zel ve kastl bir mesaj tamaktadr. Oyuncu, sanal Lbnan topraklarnda srail ordusuna, sraillilerin bulunduklar merkezlere ve srailli politikaclara saldrlarda bulunan slami Direniin bir parasdr. Oyunun banda; bir Hizbullah militann canlandran oyuncu, sava okulunda silah ve el bombas kullanm eitimi alr ve bu eitim srasnda da hedef olarak karsna srail Babakan Ariel aronun, srail Savunma Bakan Shaul Mofazn ve eski Savunma Bakan Benyamin ben Eliezerin resimleri gelir. Sanal eitimlerini tamamlayan oyuncular ise Hizbullah Lideri eyh Hasan Nasrallahtan madalyalarn almaktadrlar. Oyuncu; oyunun ileriki blmlerinde srail kamplarna ynelik saldrlarda bulunur; burada srail kart simgelerle, rnein deforme edilmi srail bayraklaryla ve de Hizbullah hareketi iinde ehit olmu militanlarn fotoraflar ile karlar. Oyun sanal srail hedeflerinin yok edilmesi ile biter. Oyundaki nemli bir ayrnt ise oyunun; oyuncunun yanllkla da olsa sivillere zarar vermesi halinde annda sona ermesidir. Oyunun piyasaya sunumu da bir propaganda kampanyas iinde gereklemitir. Oyun kutusunun zerinde oyunculara ynelik yle yazlar yer almaktadr: Special Forceun yapmclar, srailin yenilgisini ve slami Direni yelerinin Lbnanda gstermi olduklar kahramanlklarn cisimletiren, bu oyunu sunmaktan gurur duymaktadr. ve Zaferin bir paras ol. G ve zaferin oyununda dmanna kar sava, diren ve onu yok et.. Hizbullahn Al-Manar televizyonunda ise oyunun reklam spotlar, Dmann bir noktadan dierine takip et. Zafer kazanlmasnda grev al slogan eliinde gsterilmekteydi. 277

Oyun, Ortadouda byk yank toplad. Herhangi bir rgte ye olmasalar da ocuklar ve genler oyunu satn aldlar. Bu gen Arap oyuncularn oyun hakkndaki grleri ise; amacn Araplar ve Mslmanlar terrist olarak portreletiren bat oyunlarna bir alternatif retmek olduu; amacn sraili korkutmaktan yada ona bir mesaj vermekten ok Arap genliine direnii tantmak olduu eklinde zetlenebilir. (2003, http://www.specialforce.net/english/news/reuters.htm) Bu grleri Bektatan (2000) yapacamz u alnt ile deerlendirebiliriz; Bir propaganda kampanyas muhalefet dourabilir ve bir kar propaganda (counter-propaganda) hareketi yaratabilir. Eer kar propaganda hareketi yaygn popler n yarglar harekete geirebilirse propagandac geni mali destee sahip olsa bile baarl olamaz. (s. 164) Aa vurucu propaganda yapan oyunlarn bu kadar olduunu sylemek yanl olacaktr. Ortadou ve dnyann scak sava alanlarn ele alan bu iki oyunun dnda deinilmesi gereken bir grup oyun daha vardr. Bunlar ar sa grl guruplarn piyasaya srd oyunlardr. ABDnin en aktif Neo-Nazi gruplarndan grup olan National Alliancen szclerinden William Pierce rgtnn bilgisayar oyunlar ile ilgili grn bir rportajda yle dile getiriyor; Gen insanlara ulamak istiyoruz ve bunun en iyi yolu da bilgisayar oyunlar. Bilgisayar oyunlar olduu srece ve bu oyunlar insanlar etkiledikleri srece bu metalar politik grlerimizi yaymak iin kullanmak zorundayz. (2003, http://abcnews.go.com/sections/world/CSM/Game_recruiting_csm_030407.html ). Nationan Alliancen destei ile piyasaya srlen Neo-Nazi oyunu Ethnic Cleansingde oyuncu; beyaz kyafeti ile bir KKK yesi veya bir dazlak olarak; siyahlar, Latin kkenlileri ve Yahudileri ldryordu. Bu gruba mensup dmanlar grnt ve diyaloglar ile stereotipletirilmi ve kmsenmiti. Oyun boyunca Neo-Nazi semboller ve mzikler fonda yer alyor; Neo-Nazi dncesini destekleyen ve Neo-Nazi mitlerini vurgulayan diyaloglar duyuluyordu. (2003, www.adl.org/videogames) Yukarda sz edilen oyun deerlendirildiinde propaganda mekanizmasnn ileyiini gsteren u sonulara ulalr: Her bilgisayar oyunu da tekiletirme mekanizmasn kullanm; bir dman yaratmtr. nde de propagandas yaplan taraf yceltilmi; mcadelelerinde hakl olduklar vurgulanmtr. oyunda da propagandas yaplan tarafn mitleri inandrclk yaratmak iin kullanlmtr. oyunda sadece propagandasn yapt tarafn oyuncunun kontrolne girmesine izin vermektedir. Her oyunun da temel amac; hedef kitlelerindeki oyuncularnn sahip olduu grleri desteklemek veya gelitirmektir.

Dooba gre rtl Propagandada ise (Conclead Propaganda), propagandann ama, kimlik ve sponsoru izleyiciye aklanmamaktadr (akt. Belta, 2000, 164). Bu balamda almann bu blmnde incelenecek oyunlarn reticileri tarafndan, bu oyunlarn belli bir gr, belli bir fikri savunmak veya yaymak zere retildikleri resmen aklanmamtr. Bu 278

nedenle de propaganda ierdikleri belgele aracl ile ispatlanamaz. Fakat bu oyunlarn incelenmesinin sebebi; bunlarn, propaganda ierdikleri oyuncular tarafndan dnlen ve hissedilen bilgisayar oyunlar olmalardr (1999, www.geocities.com/goose_topgun5k/reviewi-q.html). Bu tr oyunlarn balca zellii; Bektan sinema filmleri zerine syledii zere; gncel temalar iermeleridir. Bu tr bilgisayar oyunlar, yakn gemite veya olas yakn gelecekte geen hikayeleri anlatrlar. imdi, iki temel rnekle bu tr oyunlar inceleyelim. Malvinas 2032, Sabarasa Entertainment: Bir Arjantin firmasnn kard gerek zamanl strateji trndeki oyun, 2032 ylnda Arjantin ordusunun 1982de kaybettii Malvinas adalarn geri almak iin giritii varsaylan sava anlatr. Oyunda oyuncu, sadece Arjantin ordusu tarafn seebilirken; kazanlan grevlerin sonunda 1982 ylnda yaand ne srlen kahramanlklar; sloganlar eliinde anlatlr. The Road To Baghdad, Destineer Studios/Bold Games: kinci Krfez Savann ardndan piyasaya srlen oyun; ABD ordusunun devrik Irak Bakan Saddam Hseyini yakalayna kadar olan sreci konu etmektedir. Bu gerek zamanl stratejide sadece ABD tarafn seebilen oyuncular, yaanan sava srasnda gerekleen; Saddam Hseyinin oullarnn yakalanmas, Hseyinin zel korumas olan Fedayin birliklerinin gerilla saldrlar gibi bir dizi olayda kumanday ele almaktadrlar. Oyunda hikaye, kahramanlk ve; Irakn ve Irak halknn zgrletirilecei zerine kurulu metinlerle oyuncuya anlatlmaktadr. Yukarda grld zere; oyuncuya oyunun sadece tek bir tarafn seme hakknn verilmesi; ve de hikayenin belli bir ulusun kahramanl ve hakll fikirleri zerine kurulmas bu iki bilgisayar oyununda propagandann amaland fikrini vermektedir. Peki ama daha komplike hikaye yaplar olan ve olaylar birden fazla tarafn gznden anlatmay deneyen bilgisayar oyunlarnda da propagandann uygulanmas olasl var mdr? Propaganda kurallar bu tr oyunlarda da grlebilir mi?

Medeniyetler atmas = Command and Conquer: Generals ? Bu sorunun cevaplanmas iin hikaye yapsn ve birden ok taraftan birini oyuncunun kontrolne verme zelliini iinde barndran ve gncel temalar zerine kurulu bir bilgisayar oyununun incelenmesi uygun grlmtr. Bu zellikleri nedeni ile rnek oyun olarak; Electronic Arts Pasific firmasnn 2003 ylnda piyasaya srd Command and Conquer: Generals adl gerek zamanl strateji oyunu seilmitir. Yine 2003 ylnda EAP tarafndan piyasaya srlen Command and Conquer: Generals, Zero Hour adl ek grev paketi de orijinal oyunu tamamlayc nitelikte olduu iin alma kapsamnda incelenecek ve ikisi birlikte alma iinde Generals olarak adlandrlacaktr. alma kapsamnda oyunun analizinin yannda; oyuncularn oyunu alglaylarnn da llebilmesi iin 16-24 ya aras; ngilizce konuabilen; bilgisayar oyunu oynayan, 30 Trk genci zerine; yz yze grme ynteminin uyguland minr bir aratrma da yaplmtr. Bu artlara uygun denek grubu iindeki genlerin tm kendilerini orta ve st orta gelir grubu iinde tanmlamtr.

279

Analiz Command and Conquer: Generals yada ksaca Generals; Westwood Stdyolar tarafndan 1995 ylnda piyasaya srlen Command and Conquer gerek zamanl strateji oyunlar serisinin 10. oyunudur. boyutlu grafikler kullanlan oyunda oyuncunun; hikaye ak iinde; piyadeler, kara ve hava aralar ve binalardan oluan askeri birlikleri ynetmesi ve karsndaki dman yenilgiye uratmas beklenir. Oyun yapay zekaya kar oynanabilecei gibi; nternet zerinden baka oyunculara kar da oynanabilir. Command and Conquer oyun serisinin hikayesi 1940l yllardan balayarak 21. yzyln ikinci yarsna kadar uzanan; Adolf Hitler, Joseph Stalin ve Albert Einstein gibi tarihi kiilikleri de iine alan alternatif bir tarih ak zerinde ilerleler. Generalsn hikayesi ise 21. yzyln ilk eyreinde gemektedir ve birbirinden tamamen farkl ayr gcn mcadelesini anlatmaktadr; Amerika Birleik Devletleri, in ve Kresel zgrlk Ordusu. alma bu glerin ve oyunda izilen zelliklerinin incelenmesi ile devam edecektir. nceleme; glerin tanm; grsel tasarmlar, iitsel tasarmlar ve hikaye yaplar zerinden gerekletirilmitir. Amerika Birleik Devletleri: Oyunda oyuncunun kontrolne verilen, incelenecek ilk g ABDdir. Oyun iinde geen grafiklerde lkenin bayra aka grlr, diyaloglarda ad aka duyulur. Oyunun genel tasarm iinde ABD teknolojik olarak en stn g olarak izilir. Gnmz ABD ordu mhimmatnn birimleri olan Chinook, Hum-Wee ve Warthog aralarnn yannda; robotlar ve enerji silahlar gibi ftristik birimler de bu gc seen oyuncunun kontrolne verilir. Oyundaki birimlere daha yakndan baklacak olursa; CIA ajanlar, casusluk uydular ve uak gemileri gibi popler kltrde ABDnin imajn izen unsurlarda grlebilir. Grsel tasarm asndan incelendiinde mavi ve gri renklerinin hakim olduu; kartal ve beyaz yldz gibi gnmz ABD ordusunun da kulland simgelerin oyunda ABD birimlerini ssledii grlecektir. Birim ve bina tasarmlarnda; yksek teknolojinin kullanld modern bir tarz izlenmitir. Oyunda her bir birim; oyuncu tarafndan kumanda edildiinde ona sesli olarak cevap verir. Bu eylem oyuncunun o birime her mdahalesinde tekrarlanr. Bu iitsel iletiler; ksa ve basit cmlelerden oluur. Bunlar bazlar ksa emir komutlar iken bazlar birimin yapsn ve bal olduu gcn karakterini yanstan niteliktedir. ABDnin birimlerinin bu ikinci snfa dahil edilebilecek konumalar ise unlardr: 280 Seninle ilgilenebiliriz. (We can take care of you.) - Ambulans Birleik Devletler kalitesinde yklenmitir. (Loaded with US quality.) - Helikopter Herkes iin bir ey var. (Something for everyone.) - Helikopter Vatanmza hizmet ediyoruz. (Serving our country.) - Helikopter Kusursuzluk iin eitildim. (Trained for perfection.) - Subay lmcl etkili. (Deadly efficient.) - Subay En iyiyi mi istiyorsun? Ben buradaym. (You want the best? Here I am.) - Subay Burton G gsterisine ne dersin? (How about a show of force?) Tank Halkmz koruyoruz. (Protecting our people.) Tank Bir tehdit mi var? (Is there a treath?) Tank

Doru olan yapyoruz. (Doing whats right.) Tank zgrl koruyoruz. (Preserving freedom.) Tank Her zaman hazrlklyz. (Always prepared.) Asker Gkyzn kontrol ediyoruz. (We control the skies.) Sava ua

Oyunun yapay zekaya kar oynanan blmleri daha nce sz edilen alternatif tarih iinde gemekte ve bir hikaye yaps iermektedir. Bu hikaye yaps iinde ABD; daha sonra incelenecek olan in ile ittifak halindedir ve KOya kar savamaktadr. Oyunda ABD ve in birlikleri; birimlerin kontrollerini kaybettikleri birka blm dnda hi birbiri ile karlamazlar. ABD birimleri sivilleri hedef alamaz; sivillerin hayatnn korunmas iin kimi grevlerde kimi birimler oyuncunun kullanmna verilmez. Oyuncunun belli grevleri yerine getirmesi gereken hikaye iinde; kimi grevler anonim mekanlarda; dman birliklerinin yok edilmesi gibi net tanmlara sahip deilken; kimi grevler gerek mekanlarda; net grev tanmlar ile gemektedir. ABDnin belirli mekanlarda geen grevleri ise unlardr: Badat: KO siviller zerinde kimyasal silahlar kullanmtr, bu silahlarn yok edilmesi iin ehir alnmaldr. Yemen: Saklanan terristler yakalanmaldr. Kazakistan: Birlemi Milletler KO ile bar grmesi yapacaktr, BM temsilcisi korunmaldr. (Hikaye ak iinde KO canl bomba kullanarak temsilciyi ldrr; grev KO birliklerinin yok edilmesi ile devam eder.) Kazakistan: KOnun bakenti yok edilmelidir. Somali: lke KOdan temizlenmeli; sivil halka yardm konvoylarnn ulamas salanmaldr. ran: KOya parasal kaynak salayan petrol rafinerileri ele geirilmelidir.

Oyunun sonunda ABD, zgr dnyay kitle imha silahlarndan koruduunu ilan eder. in: Oyunda in Halk Cumhuriyeti tanm aka gemese de; sz konusu olan sanal inin zaferi srasnda lkenin bayra kullanlmaktadr. lke; Kzl Ejder olarak tanmlanmakta, askeri gc ile dikkat ekmektedir. Oyunun resmi nternet sitesinde in; milliyeti, gururlu ve nfusu ile dmanlarn yenmeye hazr bir 21. yzyl gc olarak tanmlanmtr. in ordusu kara gcne dayal bir ordu olarak izilmitir. 9 ayr tank modeli bulunan in ordusunun piyade birlikleri iinde Hackerlar, gizli polisler ve kzl muhafzlar dikkat eker. in ordusu oyunda nkleer gce sahip tek ordudur. Nkleer top ve fzelerin yannda; in binalar da nkleer santrallerden g alr; bu santraller ar kullanldklarnda nkleer bir patlama ile havaya uarlar. inin bir baka karakteristik zellii ise propaganda kullanmasdr. Birimlerine g vermek amac ile propaganda merkezleri kurar. in birimlerinin ve binalarnn hakim rengi krmzdr. Sar ve krmz yldzlar; ejderha figrleri birim ve binalarda kullanlan balca simgelerdir. in binalar Uzakdou mimarisini artran ekilde tasarlanmtr. in grevlerinde fon mzii olarak Uzakdou temalarna yanstan paralar kullanlmtr. Birimlerin konutuklar ngilizce belirgin derecede Uzakdou aksanldr. Bunlarn yapsn ve bal olduu gcn karakterini yanstan konumalar ise unlardr:

281

Kzl Ordu iin savayoruz. (Fighting for the red army.) Tank inin ihtiyalarna hizmet ediyoruz. (Serving Chinas needs.) Tank in cmert olagelmitir. (China has been generous.) - Dozer Byk planlarmz var. (We have big plans) Dozer Refah iinde yaayacaz. (We will live in prosperity) Dozer in mparatorluunu kuruyoruz. (Building the Chinese empire) - Dozer Asla unutamayacaklar. (They will never forget.) Top Cmert olacaz. (We will be generous.) - Top Barn savunucularyz. (Defenders of peace.) Asker Halkn ordusuyuz. (The peoples Army) Asker Beraber duracaz. (We stand together.) Asker in, beni unutma! (China, do not forget me!) Asker

Yukarda da belirtildii gibi; hikaye iinde in, ABD ile ittifak halindedir. Kendini dnyann balca siyasi ve ekonomik glerinden biri olarak tanmlar. Bu yerini korumak iin ini kontrol eden oyuncunun kabul edilebilir sivil lmlerine sebep olacak askeri harekatlar gerekletirmesi gerekir. Avrupa ve Asyann birletii Avrasya birliini hedefleyen inin kimi grevlerdeki baars; uluslararas gr kendi lehinde tutmasna baldr. inin belirli mekanlarda geen grevleri unlardr: in: KO bir tren srasnda kitle imha silahlar tayan kamyonlarla Tiananmen meydanna saldrr, sivilleri ldrr; kar saldr yaplr. in: Hong Hongdaki KO hcreleri acmaszca yok edilmelidir. in: Bir baraj, KO birliklerini yok etmek iin patlatlmaldr. Krgzistan: KOnun elindeki bir kent yok edilmelidir. Tacikistan: KOnun Asyadaki merkezi nkleer silahlar kullanlarak yok edilmelidir. Almanya: Avrupadaki KO birlikleri yok edilir.

Oyunun sonunda in; Asya ve Avrupay birletirecek g olduunu aklar. Kresel zgrlk Ordusu: KOnun kimlii ile ilgili olarak oyun herhangi bir lke balants sunmaz. Oyunun resmi sitesine gre KO; hcre sistemine gre yaplanm dnya apnda bir terr rgtdr. Baskc ve emperyalist in ve ABDye kar mcadele eden KO; ezilmi halklar zgrle kavuturmay amalar. Hedefleri; ABDyi ait almad lkelerden atmak, inin anlamsz iddetini durdurmak, Bat medyasnn yalanlarn ortaya karmaktr. Fanatik askerleri ile KO; insan gcne dayal, dk teknoloji kullanan aralarla silahlanmtr. Oyunun hava kuvvetlerine sahip olmayan tek gcdr. na birimi ise kazma tayan iilerdir. Askeri birlikleri otobsler, kamyonetler ve motosikletler gibi sivil aralarn silahlandrlmas yada eski ve hurda paralar ile glendirilen tanklardan oluur. Bu zayf askeri g; bir takm sra d silahla dengelenir: 282 Kara ordusunu destekleyen ama gnmzde uluslararas anlamalar uyarnca kara savalarnda kullanlmas yasak olan hava savunma silahlar. Biyolojik veya kimyasal silahlar tayan traktrler. SCUD fze rampalar. Canl bombalar ve canl bomba tayan arabalar, kamyonlar. Sabotrler. Molotof kokteylleri ile silahlanm gstericiler.

Kimyasal ve biyolojik artklar kitle imha silah olarak kullanan KO; bir terr rgt olarak amacn elde etmek iin her eyi yapmaya hazrdr. Bu balamda kimi grevlerde oyuncunun kendi birliklerini yok etmesi yada sivilleri katletmesi beklenir. Oyuncuya verilen ve belirli mekanlarda geen grevler unlardr: Kazakistan: in birlikleri intihar bombaclar ile yok edilir, bir kasaba in propaganda merkezi yok edilerek kurtarlr. Kalan in birliklerinin imhas iin bir baraj patlatlr. Baraj sular in birlikler ile birlikte kurtarlan kasabay da yok eder. Kazakistan: Birlemi Milletlerin yardm konvoylarnca braklan yardmlar sivil halktan alnmaldr; sivil halk ldrlebilir. Kazakistan: Bakent gsterici guruplar tarafndan yamalanmaldr. Trkiye: ncirlik ss yok edilmelidir. Kazakistan: Eski Sovyet fze rampalar kitle imha silahlarnn kullanm iin ele geirilmelidir.

Bu grevler srasnda Ortadou aksanl ngilizce ile birlikler oyuncuya cevap verirler. Birimlerin yapsn ve bal olduu gcn karakterini yanstan konumalar ise unlardr: Bastrlmayacaz. (We will not be opressed) Asker Cesaretimiz herkes tarafndan grlecek. (Our courage will be seen by all.) - Asker Hi bir bedel fazla byk deildir. (No cost is too great.) Asker Vatanmz korunmal. (Our land must bu preserved.) Asker Arzumuz gl. (Our will is strong.) Tank Onlarn trajedisi gerekleecek. (Their tragedy will come.) Fze Atar Hi bir eyden korkmuyoruz. (We fear nothing.) Kamyonet Bizden korkacaklar. (They will fear us.) ntihar Bombacs Adalet istiyoruz. (We must have justice.) ntihar Bombacs Davamz iin leceim. (I will die for our cause.) ntihar Bombacs Kendimi kurban edeceim. (I will make the sacrifice.) ntihar Bombacs Hi bir ey beni durduramayacak. (Nothing will stop me.) ntihar Bombacs Grevimi tamamlayacam. (I will complete my task.) ntihar Bombacs taat edeceim. (I will obey.) i Ben sadece bir kylym. (Im just a peasant.) i Am. (Im hungry.) i Ayakkabm alabilir miyim? (Can I have some shoes?) i Bar iinde yaayamaz myz? (Cannot we live in peace?) i Ahh, tamam tamam alacam. (Ow, ok ok I will work.) i

KO grevlerinde kullanlan fon mzii darbuka; ney, saz, zurna gibi Ortadou lkelerinde kullanlan mzik aletleri ile icra edilmitir ve bu lkelerde yaplan mzik tarznda paralardan oluur. Fon mziinin kimi blmleri popler halk mzii paralarn anmsatr; bunlar arasnda Trkiyeden Ankara Misket Havas da vardr. Grsel adan KO birimlerinde ve binalarnda yeil ve sar renkleri hakimdir. Binalarn bir ksm kubbeli bir ksm teras atldr. Tenteler, havuzlar ve iniler binalarda gze arpan ayrntlardr. Birimlerin kyafetleri incelendiinde erkeklerin sarkl ve sakall; kadnlarn bartl olduu grlr.

283

Yukarda sunulan bilgiler nda oyunda oyuncunun kumandasna verilen glerin genel zellikleri ve imajlar aadaki tabloda grlebilir: Tablo 1. ABD Yksek teknoloji sahibi. Sivilleri korur, Doru, hakl. Kusursuz, kaliteli. zgrln savunucusu. in Gelimi, gl Sivil kaybna gz yumar, acmasz. Milliyeti. Propagandac. Barn Savunucusu. KO Geri kalm. Sivilleri hedef alr. Gvenilmez, gz dnm. Hrsz. Kitle imha silahlar kullanr.

Daha nce de belirtildii zere alma kapsamnda yz yze grme teknii kullanlarak 30 oyuncu zerinde bir alma yaplmtr. alma srasnda her biri daha nce oyunu oynam olan oyunculara be soru sorulmutur. Sorulan sorular ve alnan cevaplar aada sralanmtr. Tablo 2. ABD in KO Sa %0 %0 %0 Ortann sa % 33.3 % 13.4 % 13.4 Ortann solu % 20 %0 % 13.4 Sol %0 % 6.5 %0 Soru: Birimlerin oynanabilirliini (kontrolleri, hareketleri vs.) dnerek ve hikayeden bamsz olarak; oyundaki glerden hangisini kendinize en yakn hissedersiniz? Kendinizi politik olarak nasl tanmlarsnz? Tablo 3. ABD in KO Sa %0 %0 %0 Ortann sa % 26.7 % 13.4 % 20 Ortann solu % 6.6 %0 % 26.7 Sol %0 % 6.6 %0 Soru: Oyunun hikayesini ve izilen imajlar gz nnde bulundurarak kendinizi oyundaki glerden hangisine en yakn hissettiniz ? Kendinizi politik olarak nasl tanmlarsnz? Tablo 4. Oyunu satn almazdm. % 33.4 Oynardm, ama rahatsz olurdum. % 26.6 Oynardm ve rahatsz olmazdm. % 40

Soru: Oyunda lkenizin sembollerinden biri olumsuz bir ekilde gsterilseydi buna tepkini ne olurdu?

284

Tablo 5. Evet % 66.6 Hayr & 33.4

Soru: Sizce Command and Conquer: Generals oyunu propaganda iermekte midir? Tablo 6. Evet % 73.4 Hayr & 26.6

Soru: Propaganda ierdiini bildiiniz bir oyunu satn alr mydnz? Deerlendirme Generals bilgisayar oyununun yukarda sralanan veriler dorusunda analizini yaparken ilk adm; grsel ve iitsel tasarmlar ile oyuncunun ynetimine verilen glerin; gerek dnyadaki hangi kltrel ve siyasi g odaklar ile paralellikler tadn belirlemek olacaktr. inin, in Halk Cumhuriyetini ve in medeniyetini temsil ettii; ABDnin ise bir anlamda kendini oynadn ve ayrca Batl lkeleri simgeledii rahatlkla syleyebiliriz. Resmen ve aka tanmlanmayan ise KOnun kimliidir. ki bilgisayar oyunu eletirmeni Generals ile ilgili yle yazmaktadr: [Oyunda] kltrel duyarllktan ancak dinin adlandrlmas nleyecek oranda sz edilebilir. Bu adamlarn kim temel alnarak yapldn sylemek iin kltrel antropolog olmanz gerekmez; hele de tm KO yaplar minyatr camiler gibi gzkrken. (Lou, 2003, www.gamers.com/game/1106807) Unutmayn ki baz insanlar C&C Generals sevmediler, nk a) oyunun bir blmnde terristleri havaya uuruyorsunuz b) bu terristler camiye benzer binalar ina ediyorlar. Oyun gerek bir olaya bile dayanmyor, ama genlere verebilecei olas politik mesaja duyarl olanlarn tylerini diken diken ediyor. (Fisher, 2003, www.arstechnica.com/archive/news/1062703467.html) zetle, nceki blmde yer alan grsel ve iitsel tasarm analizlerinde de grld zere KOnun imaj; Ortadou lkelerinin genel kltrne ve dolays ile slam medeniyetine yaknlk gstermektedir. Burada Samuel Huntigtonun 1993 ylnda yazd Medeniyetler atmas m? (2001) adl makalesini hatrlamakta yarar var; ...medeniyetler arasndaki farkllklar sadece hakiki deil esasldrlar. Medeniyetler birbirlerinden tarih, dil, kltr, gelenek ve en mhimi de din yoluyla farkllarlar. (s. 25), ...medeniyetler aras mcadele, hakim global mcadele tarz olarak ideolojik ve dier mcadele biimlerinin yerine geecek... farkl medeniyetlere mensup guruplar arasndaki mcadeleler, ayn medeniyete mensup gruplar arasndaki mcadeleden daha sk, daha kuvvetli ve daha iddetli olacak; farkl medeniyetlere mensup 285

gruplar arasndaki iddetli mcadeleler global savalara yok aabilecek en muhtemel ve en tehlikeli tahrik kaynadr... orta vadeli gelecekte, merkezi bir mcadele mihrak Bat ve muhtelif slami Konfyen devletler arasnda vcut bulacak. (s. 48) Huntingtonun tanmlar ve son ngrs nda Generals oyununun olas bir medeniyetler atmas senaryosu zerine kurulu olduu sylenebilir. Medeniyetler atmas bir forml olarak bilgisayar oyunlarna yabanc bir kavram deildir. Pek ok bilgisayar oyunu; oyunculara farkl birimler sunmak ve oyunun oynanabilirliini arttrmak iin geek yada hayali medeniyetleri konu etmitir. Generalsda Medeniyetlerin grsel ve iitsel tasarmlar onlarn kimliklerini izerken; hikayenin ak iindeki izimleri ise oyunun onlara bakn resmeder. Bu balamda Tablo 1de oyundaki glerin ve dolaysyla medeniyetlerin nasl izildii grlebilir. Amiyane bir tanmla ABD, KO ve in arasndaki mcadele; iyi, kt ve irkin arasndaki mcadeledir. Tablo 3de grld zere oyuncularn % 46.7si kendilerini cani bir terr rgt olarak izilen KOya daha yakn hissettiini sylemitir. Grme srasnda politik grn ortann sa olarak tanmlayan % 20lik grup bunun sebebi olarak kltrel benzerlikleri gsterirken; politik grn ortann solu olarak tanmlayan % 26.7lik grup ise seimlerini son iki ylda yaanan ve ABDnin dahil olduu savalara tepki duymalarna balamlardr. Oyuncularn; oyundaki medeniyetlere politik grleri nedeniyle yaknlk duyduklar grnmektedir. Tabla 5de grld zere oyunun propaganda ierip iermedii sorusuna % 66.6lk bir grup olumlu yant vermitir ve grme srasnda bunun ABD yanls bir propaganda olduunu sylemilerdir. Oyuncularn bu grnden hareketle; eer Generals propaganda ieriyor ise u propaganda yntemlerini kullanyor denebilir: Oyun stereotipletirme kullanmaktadr. Grsel ve iitsel tasarm temel imajlar yolu ile taraflar basit ve ak olarak tanmlamaktadr. Oyun yceltme ve dmanlatrma yntemlerini kullanmaktadr. Mekansal seimler oyunun taraflarnn kkenleri hakknda bilgi vermektedir. nteraktivite ile oyuncu setii tarafla zdelemekte; yardm grevlerinin yada sava sularnn bir paras haline gelmektedir. Birimlerin konumalar basit, anlalr ve aktr. Tekrara dayal bu konumalar bir anlamda sz konusu gleri tanmlayan sloganlardr.

Tablo 5teki geri kalan %33.4lk kesim ise oyunun propaganda iermediini; sadece bir oyun olduunu sylemitir. Tablo 2de Generalsn sadece bir oyun olarak nitelendirildiinde taraf seimlerinin politik grlerden Tablo 3dekine oranla daha az etkilendii grlr. 2003 yl ubat aynda inden gelen bir haber dikkat ekicidir. Habere gre bir gurup inli Generals kart bir gsteri yapmtr. Gsterinin sebebi oyunun bir blmnde Tiananmen meydannn bombalanmasdr. inli gstericiler bildirilerinde bunun ine kar bir hakaret olduunu, meydann imajn karalanamayacan; yabanclarn bunu bir aka olarak alglamalarna izin verilemeyeceini aklamlardr (newslink.asia1.com). Bu balamda aratrma kapsamnda oyunculara kendi lkelerinin simgelerinden birinin bir oyunda olumsuz olarak sunulmasn nasl karlayacaklar sorulmutur. Tablo 4te grld zere oyuncularn % 60 bundan rahatszlk duyacan sylemitir.

286

Grld zere Generals oyunu yaplnda propaganda amac iersin yada iermesin; aratrmaya katlan oyuncularn byk blm tarafndan politik ve propagandac olarak alglanmtr. Bunun balca sebebi medeniyetler atmas formllnn oyunda kullanlm olmasdr. EAP firmas; Command and Conquer: Generals oyununu, son yllarda artan savalardan ve hatta Huntingtonun fikirlerinden esinlenerek tasarlam ve bunlarn toplumlar zerindeki etkisi zerinden para kazanmak iin de piyasaya srm olabilir. Fakat bu bile Generalsn yada benzer medeniyetler atmalar ieren oyunlarn oyuncular zerindeki etkisini azaltmaz. Bir oyun terr konu edinebilir; bu durum oyunlar ve iddet ilikisinin aratrlmasn gerektirir ncelikle; ancak terrn simgesel olarak bir medeniyetle ilikilendirilmesi o medeniyete ait bireylerde ve daha da nemlisi o medeniyete kar nyarglar bulunan bireylerde olumsuz propaganda etkisi yaratacaktr; ve kitle iletiim aralarnda propagandann var olan nyarglar arttrd dnlrse bu yaplann sonular daha ak anlalr.

Sonu Bilgisayar oyunlar bir mecra olarak gnmz medyasnda yerini almaktadr. Oyunlar artk sadece bir elence deil, ayn zamanda bir eitim arac ve bir sanat yapt olarak nitelendirilmektedir. Bu geliimin doal bir sonucu olarak bilgisayar oyunlar politik etkilere ve elbette propagandaya ak hale gelmitirler ve bunun ilk rnekleri gzlemlenmektedir. Farkl politik grlerdeki guruplar aka veya rtl olarak oyunlar grlerini yaymak iin kullanmaktadrlar. Bilgisayar oyunlarnn oyuncuyu iddete srklemesinin tartld, kurumsal yaps oturmu; oyun satlarna ya snrlamalarnn getirildii lkelerde bile oyunlar propaganda amal kullanlrken; bu tr snrlamalarn olmad lkelerdeki genler oyunlar aracl ile yaplacak propagandaya aktrlar. Hatta Tablo 6da grld zere oyuncularn byk blm propaganda ierdiini bilseler dahi bilgisayar oyunlarn almaktan ekinmemektedirler. rtl propaganda yapan oyunlar ise gndeme dahi gelmemektedirler. te yandan bu durum yasaklamalar veya oyunlar zerinde kurulacak basklar ile de nlenemez. Sadece; bilgisayar oyunlarnn birer tasarm rnnn tesinde, kltrel ve politik birer aratrma konusu olarak da incelenmesi; oyunlardaki propagandann ve dnyay alglay her gn deien insanolunun daha yakndan tannmasn salayabilir.

Kaynaka Kitaplar Batur, Y.: (1998) Bilimkurgu Sinemasnda iddet ve deoloji, Ankara, Kitle Yaynlar Bekta, A.: (2000) Kamuoyu,letiim ve Demokrasi, stanbul, Balam Yaynclk Budak, S.: (2000) Psikoloji Szl, Ankara, Bilim Sanat Yaynlar Cotton, B. & Oliver, R.: (1997) Siberuzay Szl, stanbul, Yap Kredi Yaynlar Franklin, H.B.: (1994) From Realism to Virtual Reality: Images of Americas Wars, Seeing Through The Media, New Jersey, USA, Rutgers University Press Hake, S.: (2001) Popular Cinema of the Third Reich, Texas,USA,University of Texas Pres Huntington, S.P.: (2001) Medeniyetler atmas - Derleme, Ankara, Vadi Yaynlar Jowett, G. & Linton, J.: (1980) Movies as Mass Communication, California,USA, Sage Publications 287

Okay, V.: (1957) Modern Popaganda, stanbul, Okay Yaynevi Rouse III, R.: (2001) Game Design Theory and Practice, Texas, USA, Worlware Publishing, Inc. Welch, D.: (2001) Propaganda and the German Cinema, London, England, Oxford University Press Tezler Akgn, . U.: (2003) Trk Sinemasnda Propaganda ve Bir rnek Film: izme, stanbul niversitesi Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi Makaleler Habibolu, G.:(2003) Generals, stanbul, Level Say:74, Vogel Medya Yaynclk Reklam Grubu Stallabrass, J.: (2003) Computer Fictions, London, England, Prospect March, Prospect Magazine Bilinmiyor: (2002) Ne Oynadnz Bilin, stanbul, Level Eyll, Vogel Medya Yaynclk Reklam Grubu Elektronik Kaynaklar Bilgisayar Oyunu ncelemeleri Black & Ditmer; (2002) Video Game Steers Youngsters on Islamic Jihad, http://www.house.gov/baca/hotissues/video_news2.htm Chayban, B.: (2003) Hizbullah rolls out new computer game, www.specialforce.net/english/news/dailystar.htm Chirkin, D.: (2002) Virtual intifada is conquering the world, www.pravda.ru Fisher, K.: (2003) Americas Army, meet Special Force... the terrorists action game, www.arstechnica.com/archive/news/1062703467.html Hyman, P.: (2003) War! What is it good for?, http://www.computeruser.com/articles/daily/12,80,1,0901,03.html Karouny, M.: (2003) Hizbollah Computer Game Recalls Israeli Battles, http://www.specialforce.net/english/news/reuters.htm Lou, D. (2003) Generals, http://www.gamers.com/game/1106807 Wiltenburg, M.: (2003) Not Just a Game, http://abcnews.go.com/sections/world/CSM/Game_recruiting_csm_030407.html (1999) Game Reviews, www.geocities.com/goose_topgun5k/reviewi-q.html (2002) Free Favorites - Americas Army: Special Forces, http://internetgames.about.com/library/weekly/aaarmyopsa.htm (2003) Ameracas Army, www.simhq.com/simhq3/sims/interviews/americasarmy/index.shtml (2003) A war of words over Iraq video games, www.guardian.co.uk/computergames/story/0,11500,1085814,00.html (2003) Hezbollah computer game takes propaganda war on Israel to virtual battlefield, www.newstribune.com/stories/052503/wor_0525030903.asp (2003) http://en.wikipedia.org/wiki/Special_Force (2003) War games becoming all too real, http://www.sundayherald.com/31960 (2003) Trouble in the holy land, www.worldnetdaily.com/news/article.asp?ARTICLE_ID=31323 (2003) Hezbollah computer game takes propaganda war on Israel to virtual battlefield, www.newstribune.com/stories/052503/wor_0525030903.asp 288

Bilgisayar Oyunu Siteleri (1996) www.planetcnc.com (2002) www.americasarmy.com (2003) www.eagames.com/official/cc/generals (2003) www.specialforce.net Bilgisayar Oyunlar (1999) Malvinas 2032, Sabarasa Entertainment (2003) Command And Conquer: Generals, EA Pasific (2003) Command And Conquer: Generals: Zero Hour, EA Pasific (2004) The Road To Baghdad, Destineer Studios/Bold Games

289