Frankfurt Okulu

Frankfurt Okulu Almanyada 1920li ve 30lu yllarda ortaya kan Frankfurt Okulunun menei, Marksizmin ya da her trl tahakkm eletirmek ve ortadan kaldrmak gibi pratik bir niyetle tasarlanm bir kuramn kapsamn neyin oluturduu tartmasndan bamsz deildir. Okulun dnsel geliim eksenini kavramak iin, bu eksenin balamn oluturan alkantl olaylarn yerli yerine oturtulmas gereklidir.: I.Dnya Savann ardndan Bat Avrupadaki sol kanat ii snf hareketlerinin yenilgisi , Almanyadaki kitlesel sol kanat partilerinin reformist Ya da Moskova denetimindeki hareketler eklinde k, , Rus Devrimini Stanilizme dnerek yozlamas Nazizm ve Faizmin ykselii. Bu olaylar , Marksizmden esinlenen, ama ya sosyalizmin ' plan"nn tarihin kanlmaz bir paras olduu ya da "doru" toplumsal eylemin yalnzca , parti izgisinin resmi duyurusunu takip edecei grlerinin ne kadar yanltc v e tehlikeli olduunu anlamaya hazr olanlar asndan temel sorunlarn sorulmasn salad. Frankfurt okulu, dorudan doruya anti-Bolevik bir radikalizm ve ucu ak braklm ya da eletirel bir Marksizm ile ilikilendirilebilir. Hem kapitalizme hem de Sovyet sosyalizmine dman olan Frankfurt okulunun yazlar, toplumsal gelime iin alternatif bir yol olana tutma aray iinde olmu; ve 1960 ve 1970'li yllarda "Yeni Sol"a bal olanlarn ou ; almalarnda, hem Marksist kuram ilgi ekici bir yorumunu ve hem de Marksizme daha ortodoks yaklamlar tarafndan hem de hi ulatrlmayan konu ve sorunlarn (rnein brokrasi ve otoriterlik) zerinde nemle durulduunu grmlerdir. Frankfurt okulunun dnceleri genel olarak "eletirel kuram bal altnda adlandrlmaktadr. (Jay 1973; Jacoby 1974). Ancak, eletirel kuramn bir btn oluturmadn nemlevurgulamak gerekir. Eletirel kuram, ona bal olan herkes asndan ayn anlama gelmez. (Dubiel 1978; Held 1980). Bu ad altnda gevek bir biimde toplanabilecek dnce gelenei iki kola ayrlmtr. Birincisi, 1923'de Frankfurtta kurulan, 1933'de Almanya'dan srgn edilen, bundan ksa bir sre sonra Amerika'ya yerleen ve 1950'li yllarn balarnda Frankfurt 'ta yeniden kurulan "Toplumsal Aratrma Enstitits" etrafnda toplanmt. Enstitnn nemli yeleri, Max Horkheimer (felsefeci, sosyolog ve sosyal psikolog), Friedric h Pollock (iktisat ve ulusal planlama sorunlar konusunda uzman), Theodor Adorno (felsefeci, sosyolog mzikolog), Erich Fromm (psikanalist, sosyolog), Herbert Marcuse (felsefeci), Franz Neuman (siyaset bilimci, zellikle hukuk alannda uzman), Leo Lowenthal (popler kltr edebiyat konularnda uzman), Henryk Grossman (siyasal iktisat),

1/8

Frankfurt Okulu

Arkadij Gurlarland (iktisat, sosyolog) ve Enstitnn "d evresinin bir yesi olarak Walter Benjamin (denemeci ve edebiyat eletirmeni). Enstitnn yelerine sk sk "Frankfurt okulu" olarak hitap edilir. Ancak bu, Enstit yelerinin almalar her zaman birbirine skca bal ya da tamamlayc bir projeler dizisinden olumad iin, yanltc bir adlandrmadr. Bir "okul" dan meru bir biimde sz edilebilmesi, yalnzca Horkheimer, Adorno, Marcuse, Lowenthal, Pollock ve (Enstitnn ilk dnemleri iin) Fromm'un almalarna referansla mmkndr ki, bu kiiler arasnda da olduka temel gr ayrlklar bulunmaktadr. Eletirel kuramn ikinci kolu, Jrgen Habermas'n felsefe ve sosyoloji alanlarndaki, eletirel kuram kavramn yeniden ekillendiren yakn dnem almalarndan kaynaklanmaktadr. Bu yeniden ekillendirilme giriimine katkda bulunanlar arasnda, Albrecht Wellmer (felsefeci), Claus Offe (siyaset bilimcisi, toplumbilimci) ve Klaus Eder (antropolog) bulunmaktadr. (Wellmer 1974). Aada yaplacak olan deerlendirme, Frankfurt okulunun nde gelen yelerinin -Adornoo, Horkheimer, Marcuse ve Habermas- almalarna yneliktir; onlar, eletirel bir toplum kuramnn gelitirilmesinde bugne dek balca katklar gerekletirmi olan kiilerdir. Bu tr bir kuram fikri, onlarn almalarndaki birtakm ortak geler araclyla saptanabilir. Eletiri kavramnn akl ve bilginin olanakllnn koullarna ynelik bir ilgiden (Kant), tinin ortaya k stne dnmeye (Hegel) ve daha sonra da zgl tarihsel biimler stnde bir vurguya-kapitalizm, deiim sreci (Marx) doru geniletilip, gelitirilmesi, Enstit tarafndan da srdrlmtr. Enstit yeleri, tm toplumsal pratiklerin tartlmasnda eletirel bir perspektif gelitirmeye altlar; bu, ideoloji eletirisiyle, yani asimetrik iktidar ilikilerini gizlemeye ve merulatrmaya alan ve gerekliin sistematik bir biimde tahrif edilmi yorumlar olan ideolojinin eletirisiyle uraan bir perspektifti. Onlar, toplumsal karlarn, atma ve elikilerin dncede nasl ifade edildii ve bunlarn tahakkm sistemlerinde nasl retildii ve yeniden retildiiyle ilgiliydiler. Bu sistemlerin incelenmesinin, tahakkmn kkleri konusunda uyan oaltmada, ideolojileri geriletme ve bilinlilik ve eylem deiikliklerini zorlamada yardmc olacan umuyorlard. ncelikle felsefe eitimi alm olan eletirel kuramclarn hepsi, Alman Felsefe Geleneinin temel kazanmlar zerine yazdlar. Amalar btn kapal dnce sistemlerinin kilidini krmak ve eletirel projenin geliiminin nne set eken gelenekleri ykmak olduundan, onlar bu almalarn, hem zmleme hem de mdahale olarak kavryorlard. Bu drt dnr, Alman idealizminin ilgilerinin ounu sakl tuttular -rnein, akln, hakikatin ve gzelliin doas-; fakat Kant ve Hegel'in bunlara ilikin anlaylarn yeniden formle ettiler. Marx' izleyerek tarihi, felsefe ve topluma yaklamlarnn merkezine yerletirdiler (rnegin, Marcuse 1941). Ancak, her bir ye, bir yandan btn bilginin tarihsel olarak koulland fikrini muhafaza ederken, te yandan da bu bilgiye ilikin hakikat iddialarnn zgl toplumsal (rnein snfsal) karlardan bamsz bir biimde rasyonel olarak deerlendirilebileceini ileri srd. Eletirel kuramclar, zerk bir eletiri momentinin olanaklln savunmutur (Horkheimer 1968, Adorno

2/8

Frankfurt Okulu

1966). Eletirel kuramclarn almalarnn ou, gemiin ve gnmzn nemli felsefeci ve toplumsal dnrleriyle girilen bir dizi eletirel diyalog etrafnda odaklanmtr. Frankfurt okulunun nde gelen simalar, dierlerinin yansra Kant, Hegel, Marx, Weber, Lukacs ve Freud'un almalaryla ilgilenmeyi ve bu almalarn baz ynlerini bir senteze ulatrmay denediler. Habermas iin, Anglo-Amerikan dncesinin belirli gelenekleri, zellikle dil felsefesi ve son dnem bilim felsefeleri de nemlidir. Bu tr bir giriim iin gerekli motivasyon her bir kuramc iin benzerlik gstermektedir. Yani, disiplinler aras bir aratrma balam iersinde, toplumun yeniden retimi ve dntrlmesini mmkn klan koullar, kltrn anlam ve birey toplum ve doa arasndaki iliki konusundaki sorularn aratrlmasnda bir temel oluturma aray. Marksizmin Stalinist grnmyle baskc bir ideoloji haline geldiinin teslimi-bylece de Marksizmin doktrinlerinin zorunlu olarak hakikati aklayan anahtar konumunda olmadnn dorulanmas-, eletirel kuramn hayati ncllerinden birini oluturmaktadr. Bu yalnzca "klasik" Marksist kavramlarn, (dierleri arasnda Stalinizm ve Faizm gibi) bir dizi olgunun deerlendirilmesinde yetersiz kaldnn deil, ama ayn zamanda Marksistlerin kar karya kaldklar sorunlarn zmnde -devrim neden Bat'da bekleniyordu ve neden gereklemedi?Weber ve Freud gibi dnrlerin dnce ve kuramlarnn nemli ipular saladnn kabuln de beraberinde getirmektedir. Eletirel kuramclarn Marksist olmayan dnce biimlerine kymet vermeleri ve bunlar, uygulanabilir bulduklar lde de gelitirmeye ynelik ilgileri, Marksizmi zayflatmak ynnde bir aba anlamna gelmez; tersine bu, Marksizmi yeniden canlandrmak ve gelitirmek iin gsterilen bir abadr. Bu anlamda, eletirel kuramclar, Marx'n ekonomi politie yapt katknn nemini teslim ederken, bunun gnmz toplumunu anlamada yetersiz bir temel oluturduunu dnmektedirler. Devletin giderek daha ok alanlara yaylmas, "altyap" ve "styap"nn artan kenetlenmesi, "kltr endstrisi" adn verdikleri olgunun yaylmas, otoriterliin gelimesi; btn bunlar, ekonomi politiin dier ilgi alanlaryla btnletirilmesi gerektiine iaret ediyordu. Bylece siyaset sosyolojisi, kltrel eletiri, psikanaliz ve dier disiplinler, eletirel kuramn erevesinde kendilerine bir yer buldular. Mlkiyet ve kontrole ilikin temel sorunun yansra, iblm, brokrasi, kltrel rntler ve aile yapsna ilikin sorunlar ortaya atan Frankfurt okulu, "eletiri"nin konusu olan alan kesin bir biimde geniletti ve "siyasal" nosyonunun dnmesine yardmc oldu. Eletirel kuramclarn almalar, belki de Marx klliyatn en temel dayana olan retim tarznn, basite, nesnel yaplar, yani insani ajanlarn "zihinleri zerinde" ykselen eyler olarak karakterize edilmesini nleyen karmak iliki ve dolaymlarn gsterilmesiyle yola kt. Onlar, zellikle, (grnrde zerk olan ekonomik "altyap" tarafndan ynlendirilen) tarihsel gelimenin tersine evrilemez aamalarn ve bu aamalarn anlalmasnda doa bilimlerinin yntembilimsel tarznn uygunluunu vurgulayan tarihsel materyalizmin "determinist" ve "pozitivist" yorumunu sorguladlar. Marx'n kendisinin de reddettii bir dnce tarzna yani, insani znelliin merkezi nemini gzard eden bir "tefekkrc materyalizm"e denk dtn iddia ettiler. Ortodoks Marksizmin geleneksel gr as (Alman Komnist Partisinin doktriniyle rneklenebilecei gibi), hem eylemin nesnel koullarnn hem de bu koullarn hangi tarzlarda

3/8

Frankfurt Okulu

anlald ve yorumlandnn birlkte incelenmesinin nemini kavramakta. baarsz kalmtr. rnein, kltr ya da kimlik.:oluumunun elerinin zmlenmesi zorunludur; nk "tarih", "ksmen bilen znelerin '' konumlanm davranlar" tarafndan "yaplmaktadr". retici gler ve retim ilikiler arasndaki eliki, nceden belirlenmi bir kriz. rotasna yol amaz. Krizin yn, zmnn doas, toplumsal ajanlarn pratiklerine ve kendilerinin de iinde olduklar durumu nasl anladklarna baldr. Eletirel kuram, yap ve toplumsal pratikler arasndaki karlkl etkilemelerin, nesnel ve znel olann belirli toplumsa olaylar iinde ve onlar araclyla dolaymnn incelenmesini arr. Sorunlar formle edi tarzlar asndan aralarnda nemli farklar bulunmasna karn, eletirel kuramclar, gerekleebilirse toplumun rasyonelliini arttracak olan ilerdeki olanaklar ada siyasal ve toplumsal sorunlarn incelenmesi araclyla aydnlatabileceklerine inanyorlard. Bununla birlikte ne yalnzca rtk olan ortaya karma, ne de Horkheimer ve Adorno'nun ska belirttikleri gibi, unutulma tehlikesiyle kar karya olan bir gemii -yani, zgrleme iin yaplan mcadeleyi, bu mcadelenin nedenlerini, eletirel dncenin kendi doasn- yalnzca "hatrlamaya" ya da "yeni den biriktirmeye" alyorlard; onlar ayn zamanda, kuram ve pratik anlaylar araclyla nemli yeni vurgular ve fikirler de gelitirdiler Marcuse'nin rnein, (ileci ve priten bir bak asn srdren devrimcilere kar) kiisel doyumu; (zgrln basite retici gler ve retim ilikilerindeki degiimi izleyecei yolunda tartmalar yapanlara kar) bireysel zgrlemeyi; (varolan teknolojik biimlerin gelii ' 'nin hzlandrlmas yanllarna kar) insanlk ve' doa arasnda varolan ilikilere kar radika alternatifleri savunmas...; btn bunlar geleneksel Marksist doktrinlerden belirgin bir ayrlma oluturmaktadr (Marcuse 1955). Bununla birlikte, Horkheimer, Adorno ve Marcuse hibir dnemde kat bir siyasal talepler dizisi sunmadlar. nk dncelerinin temel bir ilkesi, ki Habermas da buna dahildir, zgrlk srecinin bir kendini zgrletirme ve kendini yaratma sreci gerektirdiinde yatmaktadr. Bu anlamda Leninist nc rgtleri, bunlarn emek, brokrasi ve otoriter nderlik arasnda kronik bir blnmeyi yeniden rettiini dndkleri iin eletirel bir biimde deerlendirdiler. Eletirel kuramclar, sreklilii olan bir siyasal kuram retmemi olmalarna ramen, zgrlk ve sosyalizmi birarada dnen ve rasyonel bir toplumun hedeflerinin, bu topluma ulamak iin gerekli aralar iinde ve bu aralarla tutarl olarak tasarlanmas gerektiini iddia eden bir gelenek iinde yer aldlar. 1930'lu ve 1940'l yllar boyunca Horkheimer'in ynetimindeki Toplumsal Aratrma Enstits, bireysel kimlik oluumu, aile ilikileri, brokrasi, devlet, ekonomi ve kltr ieren birka farkl alanda aratrma ve zmleme gerekletirdi. "Frankfurt" toplumsal kuram olarak biline gelen eletirel kuram genellikle bildik Marx aksiyomlarla ie balam olsa da, bulgulan grlebilir bir gelecekte toplumsal dnmn nndeki pek ok engeli aydnlattka, vard sonularn ounluu geleneksel Marksist kurama aykr dt. Aada belirtilen eler takm, Frankfurt okulunun kapitalist toplumda meydana gelen ada gelimeleri deerlendirmeleri asndan nem tamaktayd. BRNCS, ekonomik ve siyasi olann giderek daha ok btnlemesini getiren bir ynelim saptadlar. Tekeller ortaya kp, devlete mdahale ederken, devlet ekonomik sreleri himaye etmek ve srdrmek iin mdahalede bulunmaktadr.

4/8

Frankfurt Okulu

KNCS, ekonomi ile siyasal toplumun (polity) giderek artan kenetlenmesi, yerel giriimin brokratik kararlara ve kaynaklara, pazar iin- deki dalmn merkezi planlamaya boyun eiini garantilemektedir. Toplum, giderek daha kendine yeterli hale gelen ama tek ynl bir biimde retime ynelen, gl (zel ve kamusal) ynetimler tarafndan dzenlenmektedir. NCS, brokrasinin ve rgtlln yaylmas sonucu, arasal akln, yani nceden belirlenmi hedefler dorultusunda aralar verimli olarak kullanmaya ynelik ilginin yaylmas araclyla toplumsal yaam artan bir biimde rasyonellemektedir. DRDNCS, iblmnn srekli olarak genilemesi, yaplmas gereken ileri de paralamaktadr. Yaplan iler giderek artan lde makineletike, erkek ve kadn iilerin kendi emekleri zerinde dnme ve rgtlenme anslar azalmaktadr. Toplam i srecine ilikin bilgi, daha az ulalabilir hale gelmektedir. Mesleklerin ou, atomize olmu ve yaltlm birimler haline gelmektedir. BENCS, yaplan ilerin ve bu ilere ait bilginin paralanmas, snfsal tecrbeyi zayflatmaktadr. Tahakkm hibir zaman olnadg lde giderek kiisellik d olmaktadr. nsanlar, kendine ait bir varolua sahip olduunu gsteren amalarn yerine getirilmesi iin aralar haline gelmektedir. Bu sreleri koullandran belirli toplumsal iliki rntleri -kapitalist retim ilikileri- eylemektedir. Toplumsal yaamn giderek daha ok alan, salt meta zellikleri kazanmaya baladka, eyleme desteklenmekte ve toplumsal ilikiler grlmedik biim- de daha az anlalr hale gelmektedir atma, giderek, toplumun temelini sorgulamayan marjinal sorunlarda onaya kmaktadr. Frankfurt okulunun bu sreleri zmlemesi, grnrde anonim olan tahakkm biimlerinin zgl toplumsal temelini ortaya kartmak ve bylece de, insanlarn, kendiliindenlik ve pozitif eylem yeteneine sahip "zneler olarak kendilerinin bilincine varmalar"n neyin engellediini gstermek iin yola kmtr. Bu temann izlenmesinde dikkat, "popler kltr" araclyla fikir ve inanlarn aktarlmas yolunun yani, benliin dsal (aile d) toplumsallamas araclyla kiisel, zel alann zayflatlmasnn yolunun deerlendirilmesi zerinde odaklanmtr. Horkheimer ve Adorno, burjuva dneminin byk sanatlarnn rnlerinin, tpk Rnesans ve Hristiyan Ortaa'nn byk sanatlarnn rnleri gibi, tamamen pragmatik olan karlar dnyasndan belirli bir zerklii koruduuna inanyorlard (Horkheimer ve Adorno 1947). Bu sanatlarn yaptlar, biim ya da sluplar araclyla, bireysel tecrbelerini, bu tecrbelerin anlamna k tutacak bir biimde temsil ediyordu. Adorno'nun ska bavurduu adyla "zerk" sanat, gzellik ve dzen ya da eliki ve uyumsuzluk imgeleri gereklikten ayn anda hem uzaklaan ve hem de onu aydnlatan bir estetik alan retmektedir Bu estetik alann nesne dnyas kurulu dzenden tretilmekte, ancak bu dzen konvansiyonel olmayan bir biimde resmedilmektedir. Bu suretle sanat, hem bilisel hem de bakaldrc bir zellie sahiptir. Sanatn "hakikat- ierii", konvansiyonel anlam rntlerini yeniden yaplandrmas yeteneinde yatar. Frankfurt okulu kuramclar, onlarn dnemine kadar kltrn kendisinin bir "endstri" ve kltrel varlklarn ounun da metalar haline gelmi bulunduunu ne srdler. Burada "endstri" terimi, kltrel yapntlarn (artifact) "standartlamas" ve "szde bireyselleme" ya da farklarnn marjinal olmasna (rnein, televizyon Westernleri ya da film mzikleri) ve bu

5/8

Frankfurt Okulu

rnlerin tantma ve datm tekniklerinin rasyonellemesine iaret eder. Sanatsal biimin btnselliine nem vermeyen kltr endstrisi, yaratlacak "etkinin ncelikle hkimiyeti" ile ilgilidir. Kltr endstrisinin ncelikli amac, gndelik hayatn sorumluluk ve ar, skc ilerinden geici bir ka salayarak, oyalanma ve zihinsel uzaklama yaratmaktr. Bununla birlikte kltr endstrisinin sunduu ka hakiki deildir. nk onun salad -talepler ve abalardan yaltlm- dinlenme, insanlar yalnzca yaamlarndaki temel basklardan uzaklatrmaya ve alma azimlerini yeniden retmeye hizmet eder. Televizyon, sanat, popler mzik ve astroloji zmlemelerinde Adorno, zellikle "endstri" rnlerinin insanlarn kandklar dnyann yapsn nasl yalnzca kopyaladn ve glendirdiini gstermeye alt. Kltr endstrisi rnleri, hayattaki olumsuz faktrlerin doal nedenlere ya da ansa bal olarak ortaya kt inancn ve bylece de, bir tr kadercilik, bamllk ve ykmllk anlayn glendirirler. Kltr endstrisi, mevcut dzen iin bir "toplumsal sva" retir. (Adomo bunun btn sanat ve mziin kaderi olduu dncesinde deildi. rnein, Schnberg'in yapt atonal mziin eletirel, olumsuzlayc bir ilevi sakl tuttuu fikrini yorulmadan srekli vurgulad.) Frankfurt okulu, modern sanat ve mzik incelemeleri araclyla, eitli kltrel olgularn doasn deerlendirmeye alt. Bu aratrmada, bo zaman etkinliklerinin nasl denetlendii ve kontrol edildiini gstermeye altlar. Hem retim hem de tketim alanlarnn, bireyin toplumsallamas zerinde nemli etkileri bulunmaktadr. Kiisel olamayan gler yalnzca bireylerin inanlar zerinde deil, ama ayn zamanda onlarn sikleri zerinde de hkmn srdrr. Frankfurt okulu, kulland pek ok psikanalitik kavram araclyla, toplumun, toplumsal karakter tiplerini reterek bireyi nasl oluturduunu inceledi. Toplumsallama srecinde ailenin neminin giderek azaldn tespit ettiler. Aileler, d dnyann ok gl basklarna kar giderek zayflamaya balad. Bunun sonucu, rnein, erkek ocuun babas gibi olmay zlemek yerine, giderek daha ok, genel olarak kltr endstrisi (ya da Nazi Almanyas'nda Faizm) tarafndan sunulan imajlara benzemeyi zlemesidir. Baba belirli bir gc srdrmekte, ancak talepleri ve koyduu yasaklar ocukta, en iyi haliyle, zayf bir isellemeyle sonulanmaktadr. Babann iktidar, bu nedenle, keyfi grnmektedir. Bu durumda ocuk, soyut bir iktidar ve g fkri edinmekte ve bu imaja uygun daha gl bir "baba" figr aramaktadr. Dsal glere kar bylece genel bir dayankszlk durumu yaratlm olmaktadr faist demagojilere kar, rnein. T he Authoritarian Personality adl klasik almalar (Adorno ve arkadalar 1950), bu dayankszlk durumunu, byle basklar altnda belirginleen bir kiilik sendromu araclyla zmlemeyi amalad. Bu alma, belirli kiilik zellikleri ile, saldrgan milliyetilik ya da rk nyarg gibi, potansiyel olarak faist diye tanmlanabilecek siyasal grler arasndaki i balantlar kurmaya ynelmiti. alma, stereotipler kullanmaya eilimli olan kat bir dnce tarzna sahip, konvansiyonel deerlere ve otoriteye krlk derecesinde itaatkr ve btl inanl olan bir "standartlam" birey ortaya kard. deolojinin ne kadar derinde kk salm olduunu ve insanlarn "kendi rasyonel karna kart" inan sistemlerini neden kabul edebildiklerini gsterdi. almada otoriter kiilik tipi, eletirel yarg yeteneine sahip olan zerk bir bireye kart olarak ortaya konuyordu. Frankfurt okulunun ada kltr, otoriterlik rntleri vb. deerlendirmeleri, zgrleme iin yaplan mcadelenin bymesine yardm niyeti tayordu; ancak, bu tasarmn kati anlam zerinde okul yeleri arasnda bir tartma bulunduu gerei de hemen ardndan eklenmelidir.

6/8

Frankfurt Okulu

Zaten, Frankfurt okulunun almalarnda belirgin bir paradoks bulunduu aktr, bu, insani ve toplumsal deime potansiyellerinin tarihsel olarak temellendirilmesi gerekliliini savunduklar iin zellikle rahatsz edicidir. Sunduklar kuram temelden bir toplumsal dnmn nemini vurgulamasna ramen, bu temel pek de toplumsal mcadelede yatmyordu. Eletirinin ilikilendirme terimlerini ve siyaset kavramn geniletmeleri, kendi konumlarndan dolay ortaya kan gerilimleri birarada tutmada nemli bir adm oluturuyordu. Tam da, kapitalizmin dnmesinin kanlmaz olmadn grdkleri iin, ideoloji eletirisiyle bu denli ilgileniyor ve bylece varolan hkimiyet yapsndan bir kopuun olanakllna dair bir farkndalk yaratlmasna yardm ediyorlard. Ancak gerilimler, sorgulanabilir bir tezden kaynaklanmaktadr: Hem belirli siyasal mcadele tiplerinin ve hem de kendi almalarnn bu mcadeleler iin nemini deerlendiremeyen bir tezden. Frankfurt okulunun balca ilgilerinden bir tanesi, Marx'n dnd gibi devrimin neden Bat'da gereklemediini aklamakt. Devrimin olmamas durumunu yorumlamaya alrken, siyasal olaylarn karmakln gzard ettiler. Deimenin mevcut dzenle kat'i bir kopu onucu gereklemesi gerektiine dair var- saymlan, toplumu dengede tutmak zere al- an glerin kudretine gereksiz bir nem ver- melerine neden oldu. Umduklarnn neden gereklemediini aklamaya alrken, "sistem"in muhalefeti emme kapasitesini abarttlar. Bunun sonucu olarak, eletirel kuram, Bat'da ve Bat dndaki nemli toplumsal ve siyasal mcadeleler -siyasetin yzn deitiren ve hl da deitirmekte olan mcadeleler- alannn nemini kavramakta yetersiz kald. Frankfurt okulu kuramclar, deien siyasal olaylar kmesine her zaman gerekli kymeti verememelerine ramen, yine de kuram, eletiri ve radikal siyasal hareketleri kstlayan birok tahakkm biimini zmlenmesi konularndaki ilgileri, dikkate deer pratik bir etkide bulunmutur. Bu alandaki almalar, Marksist gelenein btnleyici ve nemli bir paras durumundadr. Burada ele alnamayacak olmasna karn, Frankfurt okulunun konumuna ilikin baka eletiriler de mevcuttur . En nemli kusurlara, eletirel kuramclarn ikinci kuana mensup yelerin yazlarnda, zellikle de dncelerini Adorno, Horkheimer ve Marcuse'ninkinden temelden farkl bir erevede oluturan ikinci kuagn nde gelen ismi Habermas tarafndan deinilmi olmas anlamldr. Habermas, zellikle, eletirel kuramn rasyonellik ve "iyi toplum" konusundaki n gereklilikleri amlamaya girierek eletirel kuramn felsefi temellerini derinlemesine aratrm ve eletirel kuramn kapitalist toplumun gelime olanaklar konusundaki yorumunu yeniden deerlendirmitir (Habermas 1968,1973). Henz bir gelime sreci iinde olan Habermas'n almas, her ne kadar bugn biz eletirel kuramn ou doktrinini eletirmeden kendimize mal edemiyorsak da, eletirel toplum kuramnn gelitirilmesinin hl canl bir proje olduu gereine bir delil tekil etmektedir.

Marksist Dnce Szl Tom Bottomore

7/8

Frankfurt Okulu

eviri: Meral zbek letiim Yaynlar

8/8