Irak, ran ve Pedrodolarn Sonu Blent Gkay - Paul Rogers Ingilizceden eviri Gamze Erbil Sunu rak, ran

ve petrodolarn sonu "Hizbullah: ran Gney Lbnan'da Hizbullah' daha militan eylemlere girimeye tevik edecektir. Hizbullah'n Hayfa'y ve kuzey srail'deki baka yerleim birimlerini vurabilecek, byk miktardaki karadan karaya fzelerine kar srail'in gl bir yant vermesi beklenmelidir, bu da kriz atmosferini derinletirecektir. Hizbullah'n toplumsal alanda daha lml hareket ederek tatmin edici bir politik dnm srecine girdii dorudur. Bu nedenle, israil'e kar bir askeri harekat eski tutumuna dn anlamna gelecektir. Bir ABD askeri harekatnn sonunda ortaya kacak yaygn halk desteinin yannda bu da beklenmelidir. Hizbullah'n herhangi bir harekt, israil'in gl askeri karlklaryla sonulanacaktr. Bu karlklar en azndan hava saldrlarn, topu atei ve sava fzelerinin kullanlmasn ve donanma bombardmann ierecektir. Piyade ve zrhl birliklerin gerekletirecei snr tesi operasyonlar da gndeme gelebilir." Oxforti Aratrma Grubu iin Paul Rogers'n hazrlad raporda, ABD'nin ran'a olas bir saldrs karsnda Tahran'n gelitirebilecei yantlar arasnda Hizbullah'n srail'e saldrs da bir seenek olarak saylyordu. Lbnanl ii direni rgt Hizbullah, ABD'nin rak igalinin hemen ardndan "gndemine ald" he2 petrodolarm sona deflerden biri aslnda. Hatta o dnemde, Hizbullah'a ynelik bir operasyon iin ran ve Suriye'ye baskyaplmas tartlyor.2 Bugnse, srail'in "askerlerini kurtarma operasyonu yaptn" iddia ettii otuz gn sren Lbnan saldrsnn, ABD'nin ran'a dnk operasyonunun bir ara aamas olduu dnlyor. Evet, Hizbullah ran'n ABD saldrsna verecei yantlardan biri olarak grlyordu ve ABD bu savalarn sralamasnda bir deiiklik yaparak sreci kendi inisiyatifinde belirleme yolunu seti, "12 Temmuz gn Hizbullah gerillalarnn iki srail askerini karmasyla balayan kriz" palavrasyla balatlan bu kampanya ve savan, aslnda uzun bir sredir srail tarafndan planlanan bir harekt olduuna dair ok sayda iddiann yannda bir o kadar da kant mevcut. Nitekim, Hizbullah lideri eyh Hasan Nasrallah, askerleri kardklarnda srail'in bu kadar lsz bir tepki gstermesinin ancak bu ekilde aklanabileceini savunuyor. Nasrallah, kendilerinin zaten bir sredir srail'in Lbnan igali srasnda kard Arap tutsaklarn serbest braklmas iin byle bir eylem yapmay dndklerini aka telaffuz ettiklerini ve buna karn srail'den hibir yant gelmediini anlatyor.3 Esir deiimi, Hizbullah'n, Lbnan'dan ekildikten sonra bu konuda yaplm olan anlamalarn hibirine uymayan srail'e bask yapabilmek iin bulduu bir zm. Lbnan'daki yasad igaline Hizbullah'n direnii sayesinde son vermek zorunda kalan srail, her trl hukuk ve anlamaya aykr bir ekilde sava srasnda kard Lbnanllar elinde tutmay ve Lbnan'a ait ebaa iftliklerinde de asker bulundurmay srdryor. Dolaysyla, Hizbullah'n srail askerlerini karmas "aniden gelien bir saldr" deil; belli bir hukuka balanm bir uyumazlkta taraflardan birinin gerekletirdii ihlaller nedeniyle dier tarafn bunu gidermek iin gerekletirdii bir eylem. Evet, srail arkasna bata ABD dier bat lkelerinin ve emperyalist medyann desteini alarak otuz gn sren vahi bir salSJ-IJ5 3 diriyi "kendini savunma hakk" adna gerekletirdi, israil'in son on aydr bu saldrnn hazrln yapt ynndeki iddia ve kantlarn yannda, ABD'nin de Hizbullah' uzun sredir gndeminde tuttuu belirtilmiti. ABD'nin Hizbullah'a dnk bir mdahale konusunda gerek

BM ve gerekse dier uluslararas aktrler nezdinde att admlar ksaca hatrlatmakta yarar var. ABD Hizbullah' ve Lbnan'daki gl konumunu deerlendiren raporlarn ynlendirmesi dorultusunda rgte ynelik sonu alc bir mdahale iin Lbnan ynetimini zorlama yolunu tercih ediyordu. 2 Eyll 2004'te Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi 1559 sayl Karar Tasars'n kabul etti. Tasar, Fransa ve ABD tarafndan hazrlanmt ve "Lbnan'daki tm yabanc birliklerin ekilmesi" ve "Lbnanl ve d kkenli tm milislerin silahszlandrlmas ve yasaklanmasn" ngryordu. Lbnan ynetimi 1559 sayl kararn uygulanabilmesi iin israil'in halen igali srdrd ebaa iftliklerinden ekilmesini ve Lbnanl esirleri serbest brakmasn istedi. Bu arada karara gre, Suriye birliklerinin de Lbnan'dan ekilmesi gerekiyordu. Ancak, srail'in kendine den artlar yerine getirmemesi nedeniyle Lbnan ve Suriye de 1559 sayl karar fazla ciddiye almadlar. BM'nin bundan sonra gerekletirdii zorlamalar da sonu alc olmaynca, 28 ocak 2005'te Lbnan hkmetinin gneyi kontrol altna almas ars yapan 1583 sayl BM Gvenlik Konseyi Karar Tasars kabul edildi. Ancak, BM'nin bu giriimleri, Lbnan'daki mevcut dengeleri i sava lehine zorlama dnda bir anlam ifade etmiyordu. Hizbullah'n Lbnan toplumu iindeki yerleik rgtll, baka bir Lbnanl otoritenin rgt zorla silahszlandrmasna imkan tanmayacak gelikinlikteydi. te yandan BM Gvenlik Konseyi kararlarnn dier muhatab olan Suriye de eski Lbnan Babakan Refik Hariri'nin 14 ubatta ldrlmesine dek bu konuda bir adm atmad. Bugn hak4 petro dol arn sonu knda ok eitli iddialar bulunan bu suikastn ardndan yaratlan politik deiim atmosferinde Suriye 5 Mart 2005'te Lbnan'daki askerlerini ekeceini aklad. Geen yln bahar aylarnda Suriye'nin askerlerini ekmesiyle birlikte Lbnan planlarnn daha sorunsuz bir zeminde bir kez daha masaya getirildiini dnebiliriz. Ancak, btn hazrlk ve planlamalara karn, raporlarda pek zerinde durulmayan "direni" gerei bir kez daha kendisini gsterdi. srail'in "hesaplamay" ne ektii Hizbullah'la sava hi de hesaplara uygun gelimedi. Otuz gnlk ar bombardman ve kara atmalarnn sonucunda srail Lbnan' yerlebir etmek dnda gzle grlr bir baar salayamad. Bugn, bir kez daha Lbnan ynetimini Hizbullah'a kar zorlamak seenei deneniyor. Gney Lbnan'a Lbnan ordusunun ve bir de uluslararas bar gcnn yerletirilmesi, srail'in Hizbullah' sktrma planlarnn bir uzants. Ancak srail'e kar ikinci direniiyle Lbnan halknn tm kesimlerinin desteini alm olan Hizbullah'n "elimine edilmesi" bugn daha zorlu bir "plan" olarak duruyor. Lbnan iin tasarlanan "rejim deiiklii" ise yarm kalan bir heves oldu. zetle, ABD'nin ran saldrsnn olas bir yantn erkene alarak Ortadou'daki sava denkleminde inisiyatifi eline alma giriimi ters tepmi durumda. Bundan sonrasna ilikin Lbnan tablosunda yaplacak olas zorlamalar, lkeyi bir kez daha i sava dngsne sokmay beraberinde getirecektir. Byk Ortadou ve ran basama ABD'nin ran ile hesaplamas, Byk Ortadou Plan (BOP) olarak adlandrlan blgeye dnk emperyalist yeniden yaplanma projesinin kritik bir ayan oluturuyor. 11 Eyll saldrlarnn ardndan ABD, Yeni Dnya Dzeni'ne ilikin kresel lekteki dzenlemelerini hzla att tek tarafl salsinu > dr admlaryla gerekletirmeye balad. Aslnda, kresel yeniden yaplanma, 11 Eyllle balamad; ancak bu tarihle birlikte saldrgan nitelii daha belirgin yaylmac admlarn n ald. 90'l yllarda, Ortadou'ya Birinci Krfez Sava ile bir "giri" yapmay deneyen ABD emperyalizmi, nesnel ve znel kstlar nedeniyle, Avrupa'daki eski sosyalist lkelerin kapitalist

sisteme dahil edilmesi srecine yneldi. Dou Avrupa ve Balkanlar'da yaanan savalar ve Yugoslavya'nn paralanmas, bu srecin kritik evreleri oldu. ABD, emperyalist sistem iindeki lider konumunun salamlatrlmas, jeostratejik blgelerde hem kaynaklarn ve hem g dengelerinin denetimi, eski sosyalist ve Souk Sava dneminde sistem dnda kalm lkelerin ekonomik ve askeri olarak sisteme entegrasyonu gibi bir dizi zorlu hedefi yerine getirmeye alrken ayn zamanda ekonomik kriz dinamiklerini de hafifletmeyi gzetecek admlar atyordu. Bu admlar atarken de dnya lideri olarak ikna edici bir yaklam sunmas gerekiyordu. On yl kadar bir dnem kreselleme, demokrasi, insan haklar ve bunun gibi bir dizi bal tketen ABD, 11 Eyll'le birlikte saldrganlna yeni bir bahane bulmu oldu: Terr tehdidi. Bundan sonra, dnya zerindeki askeri yerleimini yeniden tasarlayan ABD nce Afganistan ve Orta Asya'da kritik corafyalara yerleti ardndan daha nce bir deneme yapt Ortadou'yu yeniden gndemine ald. Tartmal bir ekilde gerekletirilen Irak igali, hem Irak gibi kritik bir corafyann tutulmas, hem de blgedeki dier diren odaklarna dnk bir mesaj iermesi nedeniyle nem tayordu. Ancak, Irak'ta ortaya kan ve ABD'nin hesaplarnda yeri olmayan direni, bu iki hedef asndan da sorunlar yaratt. 6 peirodolam sonu anlar alyor rak igali blgedeki tm dengeleri ve ynetimleri etkilerken ksa bir sre iinde srann kendisine gelecei sk sk tekrarlanan ran ve Suriye'de de buna bal nemli dnmler yaanyordu. Yukarda bahsedilen BM kararlaryla Lbnan'daki askeri varln ekmesi salanan Suriye, bir dizi balkta ABD ile "uzlamac" bir rota tuttururken ABD'nin "rejim deiiklii" hedefi nedeniyle tehditlerden kurtulmay baaramad. Suriye hl hedef olmay srdryor. ran ise, daha farkl bir yol izledi. Afganistan igali srasnda ABD ile ibirlii yapan ve uzun sredir devam eden ihtilaflarn masaya yatrlabilme olasl zerinde durulan ran, ABD Bakan George Bush'un Ocak 2002 tarihli "Birliin Durumu" konumasnda rak ve Kuzey Kore ile birlikte "er ekseni"ne dahil edildi. Yeni Ortadou planlarnda ABD iin ran, blgedeki teslimiyeti olmayan odaklardan biri olarak grlyordu ve zellikle ran'n nkleer g olmasndan kayglanan ABD herhangi bir "pazarlk'" zemininin olumasn istemiyordu. Bunda, molla iktidarnn hem srail hem de ABD ile tarihsel dmanlklarnn bu lke iinde yaratt kart dinamiklerin pay olduu da sylenmeli. Burada bir parantez aarak, ran'daki ABD kartlnn bu lkedeki varlk zeminine dair kimi belirlemeler yapmak yerinde olacaktr. 1979'da ah iktidarnn devrilmesi srecinde ne kan iki siyasal eksen olan islamc ve sol muhalefetin toplumsal alanda ayan bast zeminde genelde anti-emperyalizm ve zelde ABD kartl kritik yer tutuyordu. K kutuplu dnya sisteminde, ran'da yaanan toplumsal kalkmann bir d mdahalenin nesnesi olmay ayr bir konu olmakla birlikte, sonraki dnemde kapitalist niteliine ramen bir trl emperyalist kampla btnleememesinde bu dinamiklerin nemli bir yeri oldu Devrimci kalkmann bir aktr de olan mollalar, komnistleri saldrgan bir biimde devre d brakrken devrim sreci de bir kardevrimle sonlanm oldu. ran'da retim ilikilerisunu / nin dnmn ngren bir devrimci program devre d braklrken, bu srete gelien siyasi dinamikler sonucu, kapitalist iran'n emperyalist sistem iindeki yeri hep "tartmal" oldu. Dier yandan, molla iktidarnn gerici dzenlemeleri yaparken dayand toplumsal destek ou zaman bir "d dman" hayaleti zerinden saland lde, uzunca bir dnem molla iktidar iin emperyalizmle ve zelde ABD ile uzlamama tercih edilen bir yoldu. 1990'lara gelindiinde sistemde yaanan yeniden yaplanma ve entegrasyon ihtiyac ise, "lml-reformist'" siyasi akmlarn sahne almasyla karland. zelletirme programlar dahil

neo-liberal uygulamalar gndemine alan ran ynetimi, Irak igaline kadarki dnemde ABD ile uzlama konusunda nemli admlar atmt. Parantezi burada kapatalm. ABD'nin ran ve K.Kore iin tasarlad "nleyici saldrnn (CONPLAN 8022-02)5 stratejik plan olduu syleniyor. zellikle iran'a dnk saldr sz konusu olduunda kritik grlen "yeni bir kara savann ABD tarafndan -askeri yetersizlikleri nedeniyle- kotanlamayaca" tezine karn, ABD'nin "nkleer silah" kullanarak ran'daki kritik hedefleri havadan ve denizden bombalamas ve ardndan srgndeki iranllardan olumu bir kara gcyle "rejim deiiklii"ni gndeme getirmeye almas gibi senaryolar gndemde. Yine burada yer alan "ran: Bir savan sonular" balkl makalede de yer verildii zre, srail'in iran'a ynelik bir saldrsnn da gndeme gelebilecei dnlyor. ABD saldrganlnn nasl sistemli bir ekilde ykseltildii konusuna aada tekrar dnlecek. ran diplomatik alanda ABD'nin bu tutumuna, uluslararas kartlarn aarak yant verme yoluna gitti. ncelikle diplomatik alanda, ABD'nin "rejim deiiklii" tezinin, Irak gibi bir rnein varl koullarnda gndemden dtn belirtelim. ran iin baka bir "gereke" ise, nkleer program oldu. Iran, kendisini hedef konumuna getiren nkleer programyla ilgili olarak inisiyatifi ele ald. ABD Badat' ele geirir geirmez Iran; ngiltere, Fransa ve Almanya ile nkleer programn bitirme konusunda 8 petrodolarn sonu grmeler yapmaya balad. ran'n Avrupa lkeleriyle son dnemde gelitirdii yakn ilikiler, son tahlilde belirleyici olamasa da diplomatik alanda nemli bir rahatlama salyordu. iran'n uluslararas planda ABD kuatmasna kar bir baka yant da in ile ilikilerini gelitirmesi oldu. in 1997'de Irak merkezindeki El Ehdab petrol sahasn gelitirmek iin Saddam Hseyin ile gryordu. 2001'de ise Halfayah alan iin grmeye baladlar. Bu iki alan in'in 2003'teki petrol tketiminin yzde on kadarn oluturabilecekti (gnlk drt yz bin varil). ABD igaliyle birlikte in yeni ortaklar aramak zorunda kald. On be lke ile yeni anlamalar yapan in, ran ile yetmi milyar dolarlk bir anlama yapt. Bu ran'n 1996'dan beri yapt en byk anlama oldu. in, ran'a ynelik BM yaptrmlarnn nndeki temel engelleyici g haline geldi. in Tahran'n metro projesini stlendi.6. Sonu olarak Irak gali, ran ile in arasnda gl bir ittifak ortaya karm oldu. Dier taraftan BM zerinden yaanan diplomatik gerilimlerde aktif rol stlenen Rusya da, iran'a ileri fze sistemleri gndermeyi srdryor. rak'ta direni, ran'da seim ran'n bir baka yant, Irak'taki direnile olan ilikilerini sk-latrmak eklinde geliti. ABD de bu yant karsnda tehdit dozunu arttrd. ran cephesinde yaanan bir dier nemli gelime, Haziran 2005'te yaplan devlet bakanl seimlerinde devletin gvenlik aygtnn iinden gelen ve kritik noktalar kontrol eden Mahmud Ahmedinejad'n seilmesiydi. "Ilml" aday Rafsancani'yi geride brakan Ahmedinejad'n seilmesi ran siyasetinin ABD saldrganln pskrtmeye kitlendiinin ve bunu Irak zerinden gerekletirme niyetinde olduunun gstergesi oldu. Irak'taki ii liderlerin bir blm gemite ran'da srgnde yasunu 9 adndan Tahran ile yakn balar bulunuyor; Irak'n ii corafyasnda ksa srede kendi dzenlerini kuran ii nfusun iran'la kkl ilikisi var. Irak'ta ABD ile bir yandan "sk pazarlk" ve bir yandan ibirlii yapan ana yap mevcut: Mukteda El Sadr'n hareketi, Irak slam Devrimi Yksek Konseyi (SCIRI) ve Dava partisi. ran zellikle son iki oluum zerinden igal sonrasnda ii blgelerindeki etkinliini genel olarak arttrd. Havaalan inaat vs. gibi ekonomik ilikiler dahil olmak zere pek ok alanda ibirliine gitti. ran'n Irakl iiler zerindeki faaliyetlerinin gemii 1980'lerde-ki Iran-Irak sava dnemine uzanyor. Iran istihbarat servisi ve Devrim Muhafzlarnn Irak iinde muhbirler rgtledii ve blgeyi iyi tandklar belirtiliyor. Dinsel propagandaya paralel olarak yoksul halk iinde "sosyal dayanma" faaliyetleri de iran'n etkinliklerinin bir paras.

Bu etkinliklerin temel hedefi Irak'ta "istikrarszlatna" bir g olarak ABD ve ngiltere ile pazarlk masasna oturabilmek. SCI-Rl'nin milis gc olan Bedir Tugaylar (artk Bedir Organizasyonu) iinde ran gizli servis elemanlarnn bulunduu ve bir dizi rtl operasyon ile ABD ve ngiliz hedeflerine saldrlarn bu kesimce rgtlendii belirtiliyor. Dava lideri brahim El Caferi, ran'da 9 yl srgnde kalm. Irak babakan olduktan sonra, "Irak'n iran'a olas bir ABD saldrsnda kendi topraklarn kullandrmayaca garantisi verdii" biliniyor. ran elinde tuttuu bu mdahale gcyle Irak'ta ABD'nin uygulamaya alt "demokrasi programnda" da maksimum kazan salamay gzetiyor. iilerin istedikleri zaman ayrlabilecei "federal yap" ve anayasada Islamn daha belirleyici bir rol olmas7 gibi talepler, iran'n karlaryla uyumlu talepler. Iran seimlerinin Ahmedinejad'n iktidara geliiyle sonulanmasnda Irak'taki bu tablonun rol olduunu vurgulamak gerekiyor. ran siyasetinde belli bir grubun belirleyici olduu "molla 10 petrodolarm sonu saltanatnn" ABD tehdidi nedeniyle yerini "ulusal gvenlik kayglarnn ne kt" bir yeni iktidar dengesine brakt sylenmeli. Mahmud Ahmedinecad'n Devlet Bakanl ile birlikte hedeflenenin belli llerde gerekletiini -ki burada bir kez daha rak direniinin katksnn altn izmek gerekiyor, iran'n ABD ile arasnda gney rak'ta bir "'tampon blge" oluturduunu ve olas saldrganl buradan da dengeleyecek bir pozisyon aldn vurgulayabiliriz. Seimle birlikte, ran siyasetinde yeni bir siyasi eilimin ykselii gzlenirken, ayn zamanda iran'daki molla iktidarnn da bir "restorasyon" yaad ne srlebilir. Byk lde d dinamiklerin ve ksmen de lke iindeki artan honutsuzluun belirleyiciliinde molla burjuvazi, yrtme gcn, "yeni muhafazakarlk" olarak da nitelenen bir tr slamc poplizme devrederken, devlet yapsnda da merkezine gvenlik istihbarat aygtnn yerletii bir konsolidasyon gerekletirdi. Kimi yorumcular seimin sonucunu, ruhani liderin onayyla, reformistlere ve egemen "oligarinin mevcut yaplanmasna kar gerekletirilen bir "darbe" olarak nitelendiriyor. Bir dizi rtl operasyon ve cinayete8 bulat da iddia edilen ran'n yeni devlet bakan, Devrim Muhafzlar ve kar istihbarat rgt gibi yaplarda aktif roller stlenmi. ddialar doru olmasa da, bu alanda belli bir uzmanlnn bulunduunu teslim etmek gerekiyor. Bunun yannda, "temsil ettii yeni izgi" iran'n siyasal denkleminde bir baka k anlamna geliyor. Bir sredir, yama-yol-suzluk-rvet ilikilerinin ayyuka kt kapitalist ran'da, Reformistler-Muhafazakarlar olarak ifade edilen ana eksenlerin, durumu giderek ktleen geni emeki nfus iin bir vaat su-namad biliniyor. Ahmedinecad'n temsil ettii "yeni muhafazakar" izginin, 2003 yerel seimlerinden itibaren belirginleen S J1..J 11 "ykseliinde" ne kan motifler, ilkeli ve gl bir merkezi devlet, rvetin engellenmesi, toplumun ' alt tabakalarnn', ordu ve yar askeri birimlerin desteini almak, nkleer silah dahil silahlanmak ve tm bunlar petrol gelirleriyle gerekletirmek eklinde zetlenebilir. Ahmedinecad'n son seimdeki sloganlar ise, sosyal adalet, eitsizlie kar mcadele, yoksulluk kartl, "petrol gelirlerini yoksullarn masasna geri dndrmek", barnma, isizlik ve genlerin evlenmesi gibi sorunlara are bulmak gibi temalar etrafnda rld. Yoksul mahallelerinde Rafsancani ve ailesinin lks hayatna karlk Ahmedinecad'n mtevaz yaam ve gelirini yoksullara datmasn konu alan be milyon CD datld; bunun yannda 1,5 milyon besiten on kiiye oy verdirmesinin istendii syleniyor. Kimilerine gre, "nc devrim"- olarak da nitelenen bu seim zaferinin, ran emekilerine dnk vaatlerini yerine getirmek gibi bir sonucu (ya da sorunu) olacan dnmek iin grnrde bir neden bulunmuyor. imdilik yalnzca, molla iktidarnn uluslararas alandaki skmlna dnk bir k arayna tekabl ettii ve belli llerde de "baarl" olduu sylenebilir. Ykselen tehditler

ran ve ABD arasndaki restlemenin Irak'taki pazarlklarn tkand noktada ykseldiini gryoruz. zellikle de son seimlerin ardndan bir yanda rak hkmetinin nasl oluacana dair skntlar yaanrken- ABD, iran'a ynelik saldrgan sylemini younlatrd. 2005 sonu ve 2006 banda Trkiye'ye gerekleen st dzey ziyaretlerle ilgili Alman ve Trk medyasna szan haberlerde Iran konusu hep st sralara yerletiriliyor ve ABD'nin Iran sava yava yava stlyordu. Bu dnemde, ABD'nin daha ok iran'a bask yapmak iin saldr tehditlerini younlatrd zerinde du12 petndolarn sonu ruluyor. Ancak bu ayn zamanda bir sava hazrlnn n yoklamalar olarak da deerlendirilmeli. Benzer biimde, nisan aynda, BM'de kran krana sren mzakerelere paralel olarak ABD'nin nkleer saldr olaslnn ne kadar yakn olduuna dair haberler medyaya pompalanyordu.J3 Nitekim srail'in Lbnan'a ynelik saldrs srerken Beyaz Saray'da ngiltere Babakan Tony Blair'i kabul eden ABD Bakan George Bush bir kez daha ran' hedef alacakt: "Onlara dnk mesajmz ok ok basit. yle ki, bir seeneiniz var. ran ve Suriye'nin bir seenei var. Bu seenei tercih etmeyebileceklerini dnyor olabilirler ama gerekte byle bir anslar yok." Bush, Lbnan'da son haftalarda yaananlar iaret ederek bir kez daha uyaryordu. "Ya gelip uluslararas topluluun bir paras olursunuz, ya da artan bir uzlamazlk riskiyle kar karya kalrsnz. B14 ran'n nkleer program ile ilgili olarak BM'de srdrlen mzakerelerin aslnda, tm bu uluslararas dengelere bal olarak ekilleneceini ngrmek doru olacaktr. Ancak, gncel bir gstergenin imdilik grmelerin bir tkanma-erteleme-uzatma biiminde srmesi olduunu saptayabiliriz. ABD, ran'a ynelik hesaplarn bir trl tutturamadndan tehdit dozunu gnden gne arttrsa da, olas bir saldr iin ok boyutlu hazrlklarn srdrse de, kritik admn atlmas iin gerek ve yeter koullar salayamyor. ran da bunu bildiinden ve daha nceki denemeleri olumlu sonu verdiinden taviz vermez konumunu ykseltiyor. Bu derlemede yer alan dier makalelerin iaret ettii karmak iktisadi dengeler ve savan olas riskleriyle birlikte deerlendirilmesi gereken noktalar bir kez daha hatrlatalm. Irak direniinden sonra, Hizbullah'n gsterdii direni ABD'nin Irak saldrsyla dize getirmeyi planlad ran ve Suriye gibi diren odaklar iin teslim olmama seeneini glendirdi. Bugn, sunu; 13 "ok ve dehet"le darmadan edilmi bir Irak, silahszlandrlm ve etkisizletirilmi bir Hizbullah ve bunlarn etkisiyle panie kaplarak masaya sklm pklm oturtulmaya hazr bir ran, bir Suriye tablosunun uzandayz. Hatta tam aksine, konsolide olmu diren odaklar, baklk kazanm direnilerin yannda, daha nce teslim alnm Arap lkelerinde ortaya kan skntlarla birlikte Byk Ortadou iin tasarlanandan ok farkl bir tablo var karmzda. Emperyalizmin Souk Sava yllarnda Ortadou'yu hegemonyas altnda tutmak iin urat dnemde yaratt Filistin sorununun bugn geldii noktada karlacak derslerden en nemlisi "zmszl" olarak belirginlemektedir. srail'in tm Arap lkelerine meydan okuyarak srdrd Filistin direniine dnk saldrganl, emperyalizmin Ortadou'ya hkmetme hesaplarnn nemli bir arac olageldi ve tersi de doru. Filistin direnii, daima geri adm attrlarak hibir somut bir kazanm elde edememesine karn teslim alnamad. imdi emperyalizmin Byk Ortadou Plan ile bir Byk Filistin yaratmaya hazrlandn syleyebiliriz. Ancak unun da altn izmek gerekir ki, bu defa tarih ve insanlk "teslim almama" durumuyla yetinemeyecek kadar byk bir bask altndadr. Yaklaan felaketin, Filistin'deki gibi bir "zmszlkle on yllarca srmeyeceini, bir galip ve bir de malubunun olacan dnmek gerekiyor.

Gamze Erbil Eyll 2006

Amerikan Emperyalizminin Yumuak Karn Irak, iran ve petrodolarn sonu Blent Ckay

..-; Tarih boyunca birok imparatorluk ve onlarn oluturduu uygarlklar geldi-geti. Geen yzyln ilk yarsnda ABD sessiz bir biimde nce Kuzey, Orta ve Gney Amerika'da imparatorluunu ina etmeye balad, ikinci Dnya Sava'ndan hemen sonra da, zellikle 1943-45 yllar arasnda, Sovyetlerin dev kayplarnn ve ingiliz ekonomisinde savan yol at byk bor yknn de bir sonucu olarak, Almanya ve Japonya karsnda kazand zafer sayesinde, elde ettii avantajlar bir dnya hegemonyasna dntrmek iin gerekli btn admlar att. Sonu olarak, Souk Savan banda, bir yandan Sovyetler Birlii'nin kuatlmas ve komnist devrimin Sovyet blounun snrlar tesine yaylmasnn g yoluyla engellenmesi, dier yandan da Bat dnyasnda Amerikann kaytsz artsz egemenliinin oluturulmas ikili hedefi etrafnda Bat dnyasndaki nderlik roln stlendi. Souk Sava yllarnda, Bat dnyasnda ABD'nin egemen konumunu tehdit edecek hibir g yoktu. Ancak, 1991'de Sovyetler Birlii'nin ve Dou Avrupa'daki "resmi sosyalist" lkeler sisteminin sona ermesiyle, yani "komnist tehlike"nin biranda ortadan kalkmasyla birlikte, ABD kresel stratejisini bir arada tutan 18 petrodolarm sonu temel hedeflerin oluturduu dm temel rasyonalitesini yitirerek zlmeye balad. Komnist tehdit bir kez ortadan kalknca, Bat sisteminde Amerikan hkimiyetine kendiliinden duyulan ihtiya dolaysyla ortadan kalkt. 20 Eyll 2002'den itibaren de, ABD ynetimi, kresel sorunlarda daha nce genel olarak benimsedii ok tarafl yaklam terk edip, Bush doktrini olarak adlandrlan, ak askeri mdahaleden yana emperyal bir siyaset dorultusunda hareket etmeye balad. Birleik Devletler uzun sredir ulusal gvenliimize dnk bir teh-tide kar nleyici eylem tercihini korumaktadr. Tehlike bydke hareketsizlik riski oalacandan, kendimizi savunmak iin nceden adm atma zorunluluu da artmaktadr (...) Karmzdakilerin bu gibi dmanca eylemlerini engellemek ve erken davranarak nlemek iin Birleik Devletler gerekli durumlarda nleyici eylem gerekletirir.1 Bu yeni politika, iinde kimi teokratik imalar da tayan emperyal ve militarist deerler zerine oturmaktadr.2 Bu politika, Amerika Birleik Devletlerinin aktif bir biimde tm Karayip havzas, Orta Amerika ve hatta bat Pasifiklerde ilk defa egemenlik araymlarna balad 19. yzyl sonu ve 20. yzyl bandaki saldrgan ABD d politikasnda gzlemlenen militaristem-peryal politikalarla yakin benzerlikler sergilemektedir. ABD'nin yeni muhafazakr (neoconi ynetimi, Eyll 2002'de Bush doktrininin aklanmasndan tam 6 ay sonra Irak'a tamamyla asilsiz (ve hemen saldrnn ardndan da asilsiz olduu ABD ynetimince de kabul edilen) bahaneler ne srerek askeri bir saldr gerekletirdi. ABD'nin rak'a saldrs ve mteakip igali bu yeni Amerikan doktrininin hayata geirildii ilk uygulamaya oldu.3 Saddam Hseyin rejiminin Birlemi Milletler'in (BM) destei olmakszn ve ABD'nin geleneksel mttefiklerinin gl itirazlarna ramen ABD askeri igali ile devrilmesi, yeni

abd enpeyal izm inin yumuak kaini 19 tek tarafl Amerikan d politikasnn en ak bir gsterisi oldu. Badat'taki 'rejim deiiklii' bu balamda kendi bana bamsz bir olay olarak grlmemeli. Gerek anlamda, ABD'nin Irak igali yeni muhafazakr Amerikan emperyal plannn al salvolarndan biri olarak grlmeli. Yeni muhafazakar Bush ynetiminin emperyal siyaseti, 'ABD'nin Amerikan deerlerini, Amerikan iktidarn hakim klarak, ve gerektiinde zor kullanarak hayata geirecei bir paradigma deiikliine iaret etmekteydi.'^ Bu politika, Amerikan hegemonya pratiklerini eski emperyal doktrine uygun olarak ve fakat yeni post-smurgeci siyasi ve askeri aralarla yeniden ekillendirme araynn bir sonucu olarak ortaya kt. En ak haliyle, bu yeni uluslararas strateji, ABD yeni muhafazakrlnn kurucusu olarak bilinen Irving Kristol tarafndan yle tanmlanmaklayd: "Dnya meselelerinde ABD'nin daha baskn bir rol oynamas gerekli ve doaldr. [ABD'nin dier lkelere] ne yaplacan sylemesi ve bu dorultuda emirler vermesi gerekir... insanln buna ihtiyac var.'5 2005'ten beri ran'a ynelik olarak tezghlanan bir kriz belirginleiyor. Tm dnyada, zellikle medya araclyla, Iran 'tehdidi' hayaleti ykseltiliyor,6 ABD'nin yeni muhafazakar ynetimi, iran'a dnk bir askeri operasyonu gerekelendirmek iin, tpk Irak'ta Saddam Hseyin'e yapt gibi bu lkeye kar adeta bir eytanlatrma kampanyasn balatt. Iran, Amerika'nn en ciddi ve hayati somut dman olarak sunulmakta ve bu dorultuda kamuoyunu etkilemeye ynelik yalan kampanyas hzla iletilmektedir, insanlar, ran'n tehlikeli lgn kiiler tarafndan ynetildiine inandrmak iin byk bir aba sarf edilip, genellikle aslsz bir korkutma atmosferi yaratld. Buna gre, ran ynetimi, nkleer bomba yapmaya alyor ve bu hedefi gerekletirdii anda da, bir veya daha fazla ABD kentini bombalamay hedeflemektedir. Bu tehdit erevesinden bakldnda buna verilecek (ek yant bir nleyici sava olarak ne srlyor. Yani mesele yle bir ekilde basite indirgeniyor ki, Batl lkelerin vatandalarna verilen ak mesaj u halele ileri srlyor: eer Iran tarafndan bombalanmak istemiyorsanz, Iran bombay yap20 petrodolarn sonu madan bizim onu bombalamamz gereklidir. Bu dorultuda ve yukarda izah etmeye altm basite indirgemenin etrafnda Bat lkelerinin medyas, ran'a dnk olas bir ABD saldrs veyahut da ABD-lsrail ortak saldrs zerine eitli kurgular ve olas sava planlar zerinde kampanyalar neredeyse gerek bir sava propagandas dzeyine ulat.7 Yakn dnemde Oxford Aratrma Grubu (Oxford Research Group) tarafndan yaymlanan bir rapora gre, ran'n ABD gleri ya da srailli mttefiklerince bombalanmas ok sayda masum insann lmne neden olup, blgede ciddi ve sonulan asndan uzun dnemli bir krize neden olacaktr. Paul Rogers'm hazrlad raporda iran'n nkleer tesislerine ynelik bir ABD askeri saldrs, ABD ve iran'n yannda byk olaslkla rak, srail ve Lbnan' ve hatta bat Krfez Devletlerini de iine alacak ekilde yaylacak bir askeri uyumazln balangc olacaktr'8 dendi. Raporda ayrca u grler yer ald: ran'a dnk ilk saldr dalgasndaki askeri kayplar, zellikle Devrimci Muhafzlarn tesisleri ve hava slerine saldrlarla binlerle ifade edilebilecek dzeyde gerekleecektir, iran'n nkleer ve fze tesisleri iin teknik destek salayan yerlerin de hedef alnmasyla -bu fabrikalarn ou ehirlerde bulunduundan- sivil kayplar da yzleri bulacaktr. Sava ran'n yant vermesiyle daha geni bir almaya doru evrilirse, kayplar ok daha fazla olacaktr.5 Birok gzlemci, ABD'nin yeni muhafazakr kliini ve planlarn bir komplo eklinde ifade edip, son olaylar komplo teorileri etrafnda izah etmektedir.10 Ancak bu yazdaki temel fikir, ABD'nin yeni ynetimini ve uygulamaya koyduklar saldrgan militarist politikalar daha ok genel kresel sistemin yapsndaki kklu ve uzun erimli deiiklikler ve gelimeler etrafnda analiz etmek ve genel siyasi ve ekonomik denklemler erevesinde incelemekten yanadr. Tek bana bir komplo teorisi ile son gelimeleri izah etmeye almak, genelde ok boyutlu olarak gelien uluslararas ilikiler an basite indirgeme tehlikesi tamakabd emperyalizminin yumuak kam 21

ta, bu nedenle de olaylarn kklu siyasi-iktisadi niteliklerini gz ard etmektedir. Son Bush ynetiminin uygulamalarnn ardnda, ABD'nin enerji, elektronik, silah ve medya ve iletiim sektrnn etkili blmelerini temsil eden iktisadi elit grubu ve siyasi ynetimin anahtar kademelerinde salam bir ekilde yerlemi kar gruplarnn arasnda mevcut ve bugnk varln getiimiz yzyln bandan itibaren gelien olaylar btnnde bulan ok ynl bir kar ilikileri yuma yatmaktadir. Bu karlar temelinde bir araya gelen ynetici siyasi ve iktisadi aznlk, ayrcalkl konumlarn devam ettirmek ve bu dorultuda karlarna kan gerek ve potansiyel tehlikeleri bertaraf etmek hedefiyle ortak hareket etmektedirler. Bugnk politikalar ekillendiren, ABD'nin ekonomik ve politik elitlerinin ynetici unsurlar, 1991'de Sovyet sisteminin yklmas ve bylece Souk Sava'n sona ermesinden sonra ortaya kan kresel koullardaki ciddi ve kklu deiikliklere dorudan yant vermekte, yeni siyasetlerini bu deien koullar erevesinde biimlendirmektedirler." Grld gibi bu sureci bir komplo olarak izah etmek, olaylarn gerisinde yatan gerek yapsal ve ideolojik nedenleri gz ard etmek anlamna gelecei iin hem yanltc olur ve hem de aslnda olaylarn gerek nedenlerini rtbas etmek isteyen hkim kar kesimlerinin de istedikleri dorultuda bir basite indirgeme mantna hizmet etmektedir. Dnyamzda son on be yldr cereyan eden ciddi olaylar -askeri mdahaleler, terrist saldrlar ve ABD ordusunun gittike artan mdahaleci tavr- son tahlilde dnya kapitalist sisteminin genel yapsal kmazlar ve bu sorunlarn karsnda gerekli grdkleri mdahale anlaynn bir sonucudur. Yani aslnda son iki yz yldr dnya ekonomik sisteminin kontroln elinde bulunduran siyasi ve iktisadi elitin deien koullar karsnda hep uygulaya geldikleri saldrgan konumun bir devamdr. Souk Sava'n bitiinden bu yana artan ABD saldrganl drt sava balatt. Bunlarn ikisi Irak'ta, biri eski Yugoslavya'da ve dieri Afganistan'dayd. Ve bugn daha baka sava tehditleri de gndemde. Tm bu saldrganlk, bir paranoya teorisinin deil, 22 petrodolan sonu basit olarak 'terrle sava' bahanesinin krmzizgilerinin erevesini izdii bir politik ve ekonomik karlar yaknlamasnn sonucudur. Yani, bu artan ABD saldrganln gerek anlamda izah etmek iin basite indirgenmi komplo teorilerine deil sis-temik analizlere ihtiya vardr. Bunu sylemekle, yani komplo teorisi-temelli bir izahtan uzaklamakla, uluslararas ilikilerde komplolarn olmadn sylemiyoruz. nsanlk tarihi, ta bandan itibaren, eitli komplolarla, gizli ve ak gruplarn, ya da 'derin devletin" ve 'kresel etelerin', eitli nedenlerle planlad oyunlar, suikastlar ve dier ykc etkinliklerle doludur. zelde ABD'nin yakn siyasi tarihi, Watergate gibi, ran kontra skandali gibi ve son yllarda gerekletirilen Venezella devlet bakan Chavez'e kar planlanan darbe teebbsleri gibi, yasad siyasi, militarist uygulamalarla doludur. Bunlarn yan sra, daha ok gl kresel sermaye gruplarnn ban ektii daha ok iktisadi temelli komplolar da youn olarak ABD ve bati emper-yal sisteminin iinde cereyan etmektedir. Bunlarn hibirini reddetmiyoruz. ABD ynetimi daha yakin zamanda cereyan eden 11 Eyll olaylarn dahi ikna edici bir biimde izah edebilmi deildir. Yani komplo dzenlemek ve gelien dnya iktisadi ve siyasi srecini bu tr komplolarla istedii dorultuda biimlendirmeye almak ABD emperyalizminin ve onun ibirlikisi glerin siyasi hayatinin doal bir paras olagelmitir. Ancak olaylar ve zellikle de sistemik krizleri ve gelimeleri basit komplolarla izah etmek yanltc olur ve ayrca son tahlilde olaylarn gerek nedenlerini ve sreci anlamamz da engeller. Komplo teorileri temelli bir anlay, dikkatleri politik, iktisadi ve sosyal olaylarn arkasndaki gerek jeopolitik zeminden uzaklatrarak, gelimeleri daha ok kiiliklerle ve basit kar temelli komplolarla izah etme tehlikesi tar. Komplo teorileri temelli anlay, siyasi ve iktisadi yaplar, ok ynl jeopolitik gleri, piyasa ekonomilerini, kreselleme srecini ve en nemlisi de tarihsel uzun erimli sistemik aklamalar dlayarak daha ziyade nemli kiiler ve onlarn kk hesaplar etrafnda younlar. Bu tr basite indirgemeden yana bir anlay, tm insanlk taabd emperyalizminin yumuak karn 23

rihinin bir ka lider ve onlarn kurduu gizli topluluklar, eteler, tarafndan biimlendirildii kavrayna dayanmaktadrlar. Yukarda izah etmeye altmz gibi, tarih boyunca bir yn gerek komplo yaanm (ve hala da yaanyor) olsa da, tarihin kendisi bir komplodan ibaret deildir. ABD'nin ekonomik gc 1970'lerden balayarak bir durgunluk dnemine girdi ve Souk Sava'n sonundan itibaren de bir k yaamakta. zellikle dnya ticaret ve retimindeki pay Souk Sava'n bitiminden nceki dneme gre nemli lde dm durumda. ABD'nin ekonomik gc, AB ve Japonya, in ve dier Gneydou Asya lkelerinin oluturduu Dou Asya ekonomik grubuyla karlatrldnda ciddi bir gerileme yayor. ABD'nin askeri gcn kullanmadaki srar, yalnzca Souk Sava sonras jeopolitik tabloya ynelik ve dnyada ortaya kan yeni tehlikelere ilikin, doal bir yant deil, asl gerileyen ekonomik gc ve karsnda gittike artan yeni rekabet kaynaklar nedeniyle gelitirdii bir refleks olarak grlebilir. Amerikal yeni muhafazakr liderler, ABD'nin askeri gcn 'tm rakiplerini alt etmesini salayan bir koz olarak' gryor ve kn bu yolla durdurulabileceine inanyorlar,12 te Bush ynetiminin son be yldr baarmaya alt tam budur: ABD'nin askeri gc sayesinde oyunun kurallarn deitirip, iktisadi alanda baaramadn askeri zor gcyle gerekletirmeye alarak, militarize olmu bir dnya yaratmak ve bylelikle dnya zerindeki hegemonyasn bir sure daha devam ettirmek. Bu ak olarak tanmlanan stratejik bir hedef, amalar belirli bir plandr; bu anlamda bu politika sadece bir komplo teorisi ile izah edilemez. ABD ynetiminin bu yeni politikas, uluslararas sistemin bugnk ileyi biimine ve yapsal dinamiklerine direk tekabl etmekte ve bu nedenle de ABD ynetimi var olan yapsal olanaklarn stnln kullanarak egemen sistemi devam ettirmeye almaktadr. Bu yaz, bir anlamda bu sistemik ileyie ve sistemin dinamiklerine bakarak, yeni muhafazakr Bush ynetiminin son dnemde izledii politikalarn ardnda yatan drtlere ve bunlarn k noktalarna makroekonomik bir aklama getirme giriiminin bir rndr. r 24 petrodolarn sonu Amerikan "Dolar" Emperyalizmi Dnn: Byk bor iindesiniz ama her gn karlksz milyonlarca dolarlk ek yazyorsunuz -yeni bir lks araba, deniz kysnda bir yazlk, hayatnzn dnya turu iin. ekleriniz karlksz, ancak onlar size srekli yeni bir eyler saln almay srdryorlar, nk bu yazdnz ekler asla bankaya ulamyor! Herkesin sahip olmak istedii eyin -diyelim petrol ya da doalgaz- sahipleriyle zel bir anlamanz var ve buna gre deme olarak yalnzca sizin eklerinizi kabul edecekler. Bu, doal olarak, herkesin petrol ya da doalgaz alabilmek iin sizin eklerinizi stoklamak zorunda olduu anlamna geliyor. Sizin eklerinizi stoklamak zorunda olduklar iin de, sizin ek verdiiniz esnaf, bu ekleri baka eyler almak iin kullanyorlar. Siz bir TV almak iin bir ek yazyorsunuz, TV satcs petrol ya da doalgaz almak iin sizden ald ekleri bakasna veriyor, bu satc manavdan biraz sebze satn almak iin sizin ekleriniz kullanyor, manav onunla ekmek satn alyor, frnc bir miktar un alrken sizin eklerinizi kullanyor, ... ve bu byle srp gidiyor. Sonu olarak, sizin yazdnz ve aslnda bankada karl olmayan ekler asla bankaya ulamyor. Bu durumda, kaytlara gre kt zerinde sizin ciddi bir borcunuz var, ancak ekleriniz bankaya ulamad srece, deme yapmak zorunda deilsiniz. Esasnda TVnizi [ve dier ihtiyacnz olan her eyi] bedavaya alm oluyorsunuz. te ABD, son 30 yldr bu durumun keyfini sryor.43 ABD'nin kinci Dnya Sava'nn sonunda hkim kresel sper g haline gelmesinden itibaren hegemonyas tartlmaz temel zerine ykseldi: 1) ABD'nin tm rakipleri zerindeki tartmasz askeri hkimiyeti; 2) Amerikan retim yntemlerinin stnl ve ABD ekonomisinin greli gc; 3) Son olarak da, kresel rezerv para konumundaki ABD dolar sayesinde kresel ekonomik piyasalarn tamamyla kendi denetimi altnda tutmas. abd emperyalizminin yumuak karn 25

Bu temel faktr ierisinde. Amerikan dolarnn rolnn en nemli olduu, yani dier faktrlerden daha temel bir ilev grd iddia edilebilir. Yukardaki rnekte de grdmz gibi, bir lkenin para birimi dnya ticaretinde rezerv para birimi olarak kabul grd andan itibaren, artk o lke ihtiyac olan ne varsa onu, sadece yeni para basarak, yani kendisine kt parasndan baka hibir eye mal olmayan bir ekilde elde edebilir. Bu nedenle bir para biriminin dnya ticaretinin arac, yani rezerv birim olmas ok ama ok avantajl bir durumdur, bu nedenle de sper g olmann temel bir kriteridir. ABD dolar, bugn dnyann rezerv para birimidir ve bu, tm dnyadaki merkez bankalarnn byk miktarlarda Amerikan dolarn rezerv olarak bulundurmas anlamna gelir. Bu durumun bir sonucu olarak bugn Amerika, herhangi baka bir para birimini rezervinde tutmakszn tm dnyadan kolayca bor almakta, sadece ve sadece dolar basarak, istedii her eyi bylece elde etmektedir. Amerikan dolar fiilen kresel rezerv para olduundan. ABD paras bugn, tm resmi dviz rezervlerinin yaklak te ikisini oluturmaktadr. Amerika, bu nedenle, faiz oranlarnda dier paralarla rekabet etmek zorunda deil ve hatta dk faiz oranlarnda bile sermaye ABD dolarna ynelmektedir. ABD dnda dnyada daha fazla dolar dolamda kaldka, ya da yabanc yatrmclar Amerikan varlklarna daha fazla dolar yatrm yaptka, dnyann geri kalan ABD'ye bu dolarlarn karl olarak mal ve hizmet salamak zorundadr. ABD borlarn dahi kendi para birimiyle deyebilme lksne sahiptir. Yani, sonu olarak, hi bir ey retmeden, hibir zahmete katlanmadan, sadece bu rezerv para birimini, yani ABD dolarn basma tekelini elinde bulundurduu iin, ABD gerek duyduu her mali karlksz olarak alabilmekte ve kendi vatandalarna gerek grd servisleri kolayca sunabilmektedir. Bu mekanizma nasl alyor? ABD dier lkelerin ABD'de harcadndan daha fazla paray. 26 pet rodalar m sonu baka lkelerde harcayarak (rnlerini satn alarak, yatrm yaparak, ya da onlara dolar vererek) ciddi bir demeler dengesi an yrtr. Fazla dolarlar lkelerin merkez bankalarnda tutuluyor. Bankalar ABD'den deme iin altn ya da baka para istemedikleri, sadece ABD dolarn kabul ettikleri surece, dnyadaki dier lkelerin merkez bankalar ABD dolarn altnm gibi kabul ediyor, ve bu durum srd mddete de dolar global rezerv para birimi ilevini srdrr.1*! ABD ekonomisi dnya ekonomisi iindeki egemen konumu yirminci yzyln balarnda atlan admlarla sabitlemeye balamt. O ilk dnemde ABD dolarnn deeri altn ile mukayese ediliyor ve altna bal olarak belirleniyordu. Bylelikle deeri -altna bal olduu iin- ne artyor, ne de azalyor, altnn deeriyle ayn kalyordu. Piyasadaki parann byk ounluu bugnk gibi kat parayd. Ancak, parann deeri altn ile hesap edildii iin, bir talep geldiinde, merkez bankalarnn bu kt paralar alp karlnda altn demesi gerekiyordu. Mevcut kanun ve uluslararas antlamalar bunu gerektiriyordu. Bu 'konvertibilite', ynetimlerin enflasyonu nlemek iin basabilecei kat para miktarna bir st snr getiriyordu. Kt para ve altn arasndaki bu balam, geleneklerin olduu kadar hukukun da bir rnyd. 1913'te kurulan ABD Merkez Bankas (FED), kt para olarak bulunan her bir dolar iin en az krk sentlik altn desteini garantilemek zorundayd.1^ O dnemde bugn olduu gibi srekli enflasyon sorunu yoktu. 1929-1931 tarihlerinde Byk Depresyon srasndaki yksek enflasyon seviyeleri ve hkmet aklarndaki astronomik rakamlar, ABD dolarnn altn tarafndan desteklenmesini olanaksz hale getirdi. Bu durum, 1930'larn banda ABD Bakan Roosevelt'in, dolar altn orann uygun grd ekilde ayarlamasna yol at.16 Bu noktaya kadar ABD dnya ekonomisindeki egemen bir g olmutu, ancak ekonomi cephesinden bakldnda henz daha bir imparator deildi. Dolarn sabitlenmi deeri ABD ynetiminin, dier lkeabd emperyalizminin yumuak karn 27 lerden -onlara altna evrilebilen dolar salama yoluyla ekonomik fayda salamasna izin vermiyordu,

Amerikan mparatorluu, kavramn gerek ekonomik anlamyla, 1945'te Breton Woods Antlamasyla dodu.17 1945'ten sonra, dolar altnla tam konvertible olmad, yalnzca yabanc, ynetimler iin konvertible hale getirildi. Bunun sonucunda, Dolar kendisini kresel rezerv para olarak ina etti. Bu planlanm bir gelime deildi. Dorudan ABD'nin hegemon dnya gc olmas gereinin doal bir sonucu olarak ortaya kmt: neredeyse tm uluslararas para hareketlerinin yardan fazlas, dolar zerinden gerekletiriliyordu; dnya retiminin yardan fazlas ABD'de imal ediliyordu; ayn zamanda dnyadaki altn rezervlerinin byk bir blm de ABD'nin elinde toplanmt. Bu, ikin-d Dnya Sava srasnda mmkn hale gelmiti: ABD, mttefiklerine altn karlnda askeri malzeme ve erzak salam ve bu yolla dnya altn rezervlerinin byk bir blmn kendi elinde toplamay baarmt. Bylece, 1945'e gelindiinde dnyadaki altnn yzde sekseni ABD'nin elinde toplanmt ve dnya retiminin de yzde krkn ABD gerekletiriyordu.18 Bununla birlikte, 1960'larn saldrgan politikalar ABD dolar zerinde gitgide artan ciddi bir basnca neden oldu. ABD ekonomisi, kmlatif bir rezerv a ile kar karya kald. zellikle, Amerika'nn Vietnam savan finanse etmek iin dolar sunumu acmaszca arttrld. Mali olarak Vietnam Sava tam bir faciay-d.19 ABD altn rezervlerinin izin verdiinden ok daha fazla para harcad ve bast. 1963'e gelindiinde Manhattan'daki ABD altn rezervi o kadar dk bir seviyeye inmiti ki, ABD'nin yabanc merkez bankalarna olan borlarn demek mmkn grnmyordu. 1970te altn rezervlerinin dolar emisyonuna oran yzde elli bee, 1971'de ise hzla yzde yirmi ikiye dmt. Vietnam Sava'ndan nce ABD'nin resmen otuz milyar dolarlk altn rezervi bulunuyordu, ancak gittike artan sava masraflarn karlamak iin be yz milyar dolardan fazla para harcanmt.20 Yani elindeki altn miktarnn yaklak yirmi katna tekabl 28 petrodolarn sonu eden bir harcama -karl olmayan kt para basmndan baka aresi yoktu ABD ynetiminin. Ayni donemde, kinci Dnya Sava sonras yeniden yaplanma dneminin de sonuna gelinmi, savatan zayf derek kan Avrupa ve Japon ekonomileri yeniden glenerek kendi ayaklar zerinde gelime yoluna girerek ABD karsndaki ekonomik konumlarn glendirmiler ve btn bunlar ABD dolan zerindeki mevcut basnc ciddi bir ekilde artrmt. Sonu olarak uluslararas planda ABD dolarna olan gven ciddi bir ekilde sarslmt. Bu gvensizlik ortamnda dolara ilk ciddi tepki Fransa'dan geldi: Fransz Devlet Bakan de Gaulle, 1965'te Fransa merkez bankasndaki dolar rezervlerinin karl olarak ABD'den yz milyon dolar karl altn talep ettiinde, ABD mali sistemi aka iflas ile kar karya geldi.21 1970-71'de baka yabanc merkez bankalar da, itibardan den dolarlar ellerinden karmak amacyla, dolar rezervlerini altna evirmek talebiyle ABD'ye bavurduunda durum uluslararas bir krize dnt. Doal olarak dolardan byk bir ka balamt ve ABD ynetimi baka aresi olmadndan bu krize yant olarak 15 Austos 1971'de dolarla altn arasndaki balanty kestiini ilan etti ve bylece hibir deme de yapmayacan resmen aklad. Bu karar mevcut seenekler iinde belki de tek mmkn olanyd, nk ABD merkez bankas hazinelerindeki altn miktarna bakldnda, ABD ynetimi dnya piyasalarnda birikmi dolarlarn geri alp yerine altn deyecek durumda deildi. ABD dndaki lkelerin ynetimleri ve yabanc merkez bankalar bir seferde, ellerinde tuttuklar dolar miktarnn drtte birini bile deitirmek isteseler, ABD bunu bile yerine getirecek durumda deildi. Aslnda ABD ynetiminin bu karar aka bir iflas kabul anlamna geliyordu, Sonu olarak, bylece Bretton Woods sistemi sona ermi oldu.22 Bu, dolara dnk ciddi bir gven kaybyla gelien nemli bir krizdi. Sonuta dolar uluslararas para piyasasnda 'babo' kald, bu durum hegemonik para olarak dolarn konumunu da zayflatt. Artk dolarn arkasnda ABD ynetiminin 'tam gvenirlii ve saygnl' dnda bir ey kalmamt. Bu noktadan sonra, abd emperyalizminin yumuak karn 29

ABD, bakalarndan almak zorunda olduu mal ve hizmetler karlnda dier lkeleri deeri dm her dolar kabullenmeye devam etmeleri iin ikna etmenin yolunu bulmak zorundayd. Dier lkelerin ABD dolarn tutmalar iin ekonomik bir gereke bulmas gerekiyordu: bu gerekeyi petrol salad ve petro-dolar kavram burada can alc balant haline geldi. "Petrodolar", bir lkenin petrol sat araclyla kazand dolara verilen isimdir. Petrol satnda dolar kullanmn salamak in, 1972-74 aras ABD ynetimi Suudi Arabistan'la bir dizi anlama imzalad. Henry Kissinger'in kiisel giriimi ve ABD devlet bakannn onayyla gerekleen ve "ABD-Suudi Arabistan Ortak Ekonomik Komisyonu Anlamalar" ad altnda bilinen bu anlamalara gre, ABD Suudi Hanedannn iktidarna askeri yardm ve teknik destek salayacak, buna karlk Suudi ynetimi kendi rettii petrol sadece ABD dolar zerinden satacakt.23 Ayrca, petrol reten lkeler topluluu OPEC iinde en nemli ye durumunda olmas nedeniyle de, Suudi ynetimi, OPEC iinde de sadece ABD dolar ile petrol sat yaplacann teminatn ABD ynetimine vermilerdi. Byk blm asla yaymlanmam ve kamuoyu tarafndan bugn dahi pek az kavranan bu anlama, iktidardaki Suudi krallna tehlikeli bir corafyada ok istedii gvenlii salyordu. ABD iin de OPEC'de salam ve ok nemli bir mttefiki garanti altna alyordu.2'* Suudi Arabistan dnyann en byk petrol reticisi ve OPECin de lideriydi. Ayrca, yksek petrol kapasitesi sayesinde, rgtn belirlenmi bir retim kotas olmayan tek yesidir.25 Yani, dnya piyasasnda petrol ktl ya da bolluu yaratacak ekilde petrol retimini arttrabilme ya da drebilme olanana sahipti ve bu nedenle petrol fiyatn direk belirleyici durumda 'swin' retici konumundayd. Suudi ynetimiyle yaplan anlamann hemen ardndan, Suudi Arabistan'n dayatmasyla, OPEC de bu anlamay kabul etmi ve bylece artk OPECin rettii petrol sadece ABD dolar zerinden satlr hale gelmiti. Dolaysyla petrol standard, dolar standard haline gelmi oldu. 30 psiodolarin sonu Peki, bugnk olaylara baktmzda gemiteki bu anlamann ne nemi var? Petrol, yalnzca uluslararas ticarette yaygn olarak kullanlan nemli bir mal deildir, nemi ve anlam ok daha kapsaml, kkl ve kritik bir sanayi faktrdr: Onun yokluunda hi bir ada ekonomi ileyemez, adeta hayat durur. Gndelik hayatmzda kullandmz her trl temel kolaylk ve faaliyet petrol sayesinde gereklemekte, modern hayat tam anlamyla petroln varl ve gc etrafnda rgtlenmektedir. Isnmaktan yolculua, tamaclktan retmeye kadar her ey petroln kullanm sonucunda gereklemektedir. Tarmsal rnler dahi petrol sonucu elde ettiimiz kimyasal maddeler ve gbreler sayesinde bugnk verimli dzeyde gereklemektedir. Dnya petrol retiminin yzde on yedisi bugn tarmsal retimin gereklemesi iin kullanlmaktadr. Hibir retim, hi bir fabrika petrolsz alamaz durumdadr. Alternatif enerji kaynaklar dahi az miktarda dahi olsa bir miktar petroln varl ile alr hale gelmektedir. Eer petrol yoksa ne nkleer enerji santralleriniz ve ne de gne enerjisi kullanan sistemleriniz alabilir. Bu durum dnyadaki btn lkeler iin geerlidir, ister zengin olun ister fakir, eer gelimek, hayat devam ettirmek istiyorsanz petrole ihtiyacnz en acil ihtiyatr. Eer petrolnz yoksa satn almanz gerekir ve dnya piyasalarndan petrOl almak istediinizde de bunu ancak ABD dolar ile satn almak zorundasnz. ABD dndaki dier btn lkeler, sanki ellerinde altn alp tutuyorlarm gibi, dolar alp ellerinde tutarlar, nk petrol dolarsz satn alamazlar. Bu noktann nemi, 2002 ylnda, ABD'nin eski bir Suudi Arabistan bykelisi tarafndan ABD kongresindeki bir komitede u szlerle ifade ediliyordu: 'Suudilerin tarihsel olarak yaptklar en kritik eylerden biri, ABD'yle dostluu srdrmenin yannda, petroln dolar zerinden fiyatlandrlmasmda srarc olmalardr. Bu nedenle ABD Hazinesi baka hibir lkenin sahip olmad bir avantaja sahiptir. Gerektii her durumda para basarak petrol alabilmekteyiz?26 abd empetyslzm in in yumuak kaim 31

Bu durumun ABD'ne getirdii iktisadi stnlk tartmasz. Petrol ticaretinde ABD dolarnn kresel rezerv para olduu sistem, dolara olan talebi 'yapat bir ekilde yksek tutmaktadr. Bu, ABD'nin, artan askeri harcamalar ve tketim mallar ithalat dnda hibir eye para harcamayarak dolar basmay srdrmesine olanak salamaktadr. Teorik olarak, baslabilir dolar miktar iin hibir snrlama bulunmamaktadr. Dnyada petrole olan ihtiya srd, ABD ciddi bir tehditle karlamad ve dier devletlerin ABD dolarna olan gvenleri sarslmad srece, ABD dolar zerinde kurulmu olan bu sistem ilemeye devam edecektedir.27 1970'lerden bu yana ABD'nin ekonomik hegemonyasnn vazgeilmez temeli ve gc ite bu nokta, yani ABD dolarnn rezerv para birimi olmas, zerinde ykselmitir. Bu sistemin ABD ynetimine etkin bir ekilde dnya petrol piyasasn kontrol etme olana saladn sylemeye gerek yok. Petrodolar, yukarda aklamaya altmz nedenler yznden, kanlmaz olarak jeopolitik filtresinden geen ada dnya ekonomisinin belki de en kritik temellerinden biridir. Bu durum, ABD'nin politik ve ekonomik elitine yadsnamaz yararlar salam ve ABD ekonomisini gerek gcnn ok zerine tekabl eden bir yere oturtmutur. Ancak ayn nedenler sonucu, ABD ekonomisi, dolarn kresel rezerv para olma rolne son derece derin bir ekilde baml olarak gelimi ve bu nedenle de bu bamllk ABD iin ciddi bir tehlikeyi de iinde barndra gelmitir. Yukarda izah ettiimiz sre iinde, 1970'lerden itibaren, dolar hzl bir ekilde yabanc bankalarda, zellikle de petrol ihra eden lkelerin bankalarnda birikmekteydi. Bu petrodolarlar ek bir mali sorun ortaya kard: nk Bat Avrupa ve Japonya'dan farkl olarak petrol ihra eden lkelerin byk blm sanayileri ok gelimemi lkelerdi ve snrl i tketim ve kalknma olanana sahip bulunuyorlard. Nixon ynetimi, bu lkeleri ABD Hazine bonolar satn almaya ikna ederek bu soruna o gn iin 32 pet rodalar m sonu bir zm retmi oldu. Bu ise, o dnemden beri ABD ynetiminin muazzam ticari aklaryla ba etmesinin temel stratejisini oluturdu.28 Petrol reten lkeler iin de, bu petrodolarlar dorudan doruya ABD ekonomisine yatrmak kur riskini en aza indirdii iin karl ve tercih edilir bir yntemdi. OPEC petrol, ABD dolar zerinden fiyatlandrIld ve OPEC ABD ynetiminin yatrm aralarn kulland surece ABD ynetimi ifte borlanma olanana sahip oluyordu. Bu borlanmann bir blm petroldendi. Ynetim petrol demesi yapmak iin dolar basabiliyordu ve Amerikan ekonomisi, OPEC mal ve hizmetler iin dolar kulland srece petrol demelerine karlk mal ve hizmet retmek ZOrunda kalmyordu. Cok ak ki. dolar petrol iin bu deiim arac olmasayd bu sistemin ilemesi mmkn olmazd. Borcun ikinci ksm para basamad halde petrol iin dolar demek zorunda kalan btn dier ekonomilerden geliyordu. Bu ekonomiler OPEC demelerini yapabilmek iin ihtiya duyduklar dolara karlk mal ve hizmetlerini satmak zorundaydlar.23 Uzunca bir sre bu durum devam etti. Dnya petrol ticareti bir tek ABD dolar kullanlarak yapld iin ABD dolar bu stnln srdrd. Bu yolla ellerinde dolar biriktiren petrol retici lkeler de bu paralar ABD hazine bonolarna yatrdlar. Bylece ABD bir kat daha karl olarak kendi ticaret an da dengelemenin yolunu bulmu oldu. Bu durumu tehdit edecek herhangi bir neden mevcut grnmyordu. Ancak 1990'larn banda Sovyet blounun bitii ve yeni bir Avrupa ve Avrupa Para Birli-i'nin ortaya kmasyla ABD'nin kresel iktidar konumunu tebdil eden tmyle yeni bir etken ortaya kt. zellikle de, 1999 sonlarna doru avronun ortaya kyla kresel mali sisteme tmyle allmn dnda bir unsur eklenmi oldu. 'Avronun ortaya k, 1971'de ABD'nin altn destekli dolar uygulamasndan vazgemesinden sonra, kresel mali piyasalarn en nemli olaydr.'3 Bundan hemen birka yl sonra avro, dnya mali piyasalarnda ikinci nemli para birimi haline geldi ve gerek bir alternatif olarak kabul grd.31 Petrol ticaretinin nemli bir ksm dolar abd emperyalizminin yumuak karn 33

yerine avroyu kullandnda pek ok baka lke para rezervlerinin byk bir blmn avro olarak tutacakt. Haziran 2003 tarihli bir HSBC raporuna gre, dolardan kk bir kayma ya da aktaki kk bir deiiklik bile byk deiimler yaratma potansiyeline sahipti.32 Bu durumda dolar kresel sermaye iin avro ile dorudan rekabete girmek zorunda kalacakt. Bundan byle yalnzca Avrupa dolara ihtiya duymamakla kalmayacak, petrolnn yzde 80'den fazlasn Ortadou'dan ithal eden Japonya da ve son yllarda artan petrol kullanmyla dnya pazarlarnda en nemli k yapan in de, dolar varlklarnn byk blmn avroya evirmek zorunda kalacakt. Ayrca, dnyann en byk petrol ithalats olan ABD de nemli bir miktar avro rezervi tutmak zorunda kalacakt. Bu ABD'nin paray ynetme abasna byk bir darbe olacakt: ABD ynetimi, her biri ar derecede istikrarszlk barndran mevcut vergi, bor ve ticaret politikalarnda byk bir deiime zorlanacakt. Bugn Amerikallar yllk retimlerinin yedi yz milyar dolar zerinde harcama yapyor, yani bu yedi yz milyar dn alyorlar. Bu, her bir ABD vatandann ortalama olarak kazandndan bin dolar daha fazla ithal mal kulland anlamna gelmektedir.33 Bu byk miktarlardaki paray in, Japon ve Avrupa lkelerinin Merkez Bankalar'ndan elde ediyorlar, nk bu bankalar dolar rezervi bulunduruyor. Bugn in, 853.7 milyar dolar ile en byk ABD paras rezervine sahip olan lke, onu sekiz yz elli milyar dolarla Japonya izliyor. 34 Bylece dnyann geri kalan satclardan oluuyor -in, Japonya, Hindistan ve AB. Dnyann geri kalan yatrm yapyor, retiyor, yeni mallar gelitiriyor ve ABD'ye ihracat yapyor ve bylece ABD'ye hep daha fazla bor veriyor. IMF'nin 2005 raporunda, ABD ekonomisinin artan krlganlna dikkat ekiliyordu.35 Rapor, ABD ekonomisinin artan bir biimde, yabanclardan "benzeri grlmemi borlanma" olarak adlandrd mekanizmayla desteklendiine iaret ediyordu ve ABD'nin ann uzun vadede srdrlemez olduunu belirterek devam ediyordu. ABD'nin giderek ktleen mali durumu konusunda uyar yapan ABD Saytay Bakan 34 petrodolarn sonu David M. Walker, 14 Mart 2006'da unlar sylyordu: 'Bireysel tketicilerden seilmi yetkililere kadar pek ok Amerikal sanki yarn yokmu gibi bugnk harcamalarn yapyor. ... Ynetimlerinin yapt gibi, pek ok Amerikal, gelirlerinin stnde yayor ve ar biimde borlanyor.'36 Tm bunlarn rak ve ran ile ne ilgisi var? 2003 rak'n igali Dolarn rezerv para olma konumu ve bunun petrol reten lkelerle ilikisi rak'taki son atmada gzlemlenebilir. 6 Kasm 200'de, Amerikallar Florida'daki tartmal bakanlk seimi sonulan nedeniyle akna dnm haldeyken rak ynetimi, BM'nin Petrol Karl Gda Program erevesindeki petrol sat iin artk dolar kabul etmeyeceini ve rak'n petrol ihra paras olarak avroyu kabul etmeye karar verdiini aklyordu. Bundan sonra Irak'n 'gizli silah'ndan sz edilmeye baland.3? ilk kez bir OPEC lkesi dolarla fiyatlandrma kuraln ihlal etmeye cesaret ediyordu. Ve bundan sonra avronun deeri artt ve dolar durmakszn deer kaybetti.38 Libya, bir sredir petroln dolarla deil avroyla fiyatlandrlmasn salamaya alyordu. ZOOl'de Venezella'nn Rusya'daki bykelisi Venezella'nn tm petrol satlarn avro zerinden yapmasndan bahsetti.39 ran, Rusya ve dier lkeler de petrollerini avro zerinden deerlendirmek istediklerinin iaretini veriyordu. Petrol ticareti, dolarn hegemonyasnn dayand merkezi unsur olduundan tm bu gelimeler ABD ekonomisinin gc ve ABD'nin kresel hegemonyas iin ok nemli potansiyel tehditler anlamna geliyordu. ' Britanya ile ittifak yapan ABD 2003 Mart'nda rak'a askeri mdahalede bulundu ve lkenin ynetimini ele geirdi. Irak'a saldr ve ardndan gelen igal belki de ilk 'petrol paras sava' olarak hatrlanacaktr. Bugn rak igalinin Saddam'n Kitle Imha Silahlar (WMD) programnn oluturduu tehdit ve uluslararas terrizmle savala ilgili olmayp rak'n petrol rezervlerinin sbd emperyalizminin yumuak karn 35

kontroln elde etmek ve bu yolla uluslararas petrol piyasalarnda ABD dolarnn hkim para konumunu srdrmek iin gerekletirildiini gsteren pek ok kant bulunuyor.4 Haziran 2003'te, dnemin ABD Savunma Bakan Yardmcs Paul Wolfo-witz'e, nkleer caydrcla sahip olduunu aklayan Kuzey Kore dururken neden kitle imha silahlarna sahip olmayan rak'n igal edildii soruluyordu. Wolfowitz bu soruya, 'Kuzey Kore ve rak arasndaki en nemli fark, Irak'ta ekonomik olarak baka bir ansmzn olmaydr'^1 yantn veriyordu. Elbette ABD ynetimini Irak savana zorlayan gler ve drtler ok karmaktr. ABD dolarnn petrol ticaretindeki belirleyici para olarak kalmasn salamak, bunlarn belirleyici olan gibi grnyor. Hatta bu drt petrol zerinde hkimiyet kurmaktan daha fazla ne kar gibidir.42 igalden iki ay sonra, rak'n avro hesaplar dolara evrildi ve bir kez daha Irak petrol iin demelerin yalnzca ABD dolar zerinden yaplaca akland. +3 Kresel lekte dolarn egemenlii bir kez daha restore edildi. Ancak hikye bununla bitmiyor. Savalar ou zaman planland gibi gereklemez. ronik bir ekilde, yakn dnemde ABD Dileri Bakan Condoleezza Ri-ce'n da itiraf ettii gibi 'binlerce taktik hata'nn yapld Irak igali, ABD'nin Souk Sava sonras kresel hkimiyetini salamlatrmak ve gvence altna almak anlamna geliyordu.45 Paradoksal bir ekilde, tm bu askeri ve siyasi ilerleme ve ABD'nin Avrasya'da artan askeri gcne karn bir dizi ekonomik ve politik nedenle, Ortadou, Gney Amerika ve Rusya'daki artan sayda petrol reticisi ak ak petroln dolar yerine avro ile alnp satlmasndan ya da petrol ticareti iin br 'para sepeti' oluturulmasndan bahsediyor,''6 Bu gerekletirildiinde ABD dolarnn dn hzlandracaktr ve avronun dnyann ikinci rezev paras haline gelme iddiasn glendirecektir. Bir ulusun ekonomisi, yalnzca paras kadar iyi olur ve dolar deer kaybetmeyi srdrrse bu koullar altnda ABD ekonomisi keskin bir d srecine girecektir.4? 36 petrodolarn sonu ABD ve baka Batl devletlerin stn nitelikli askeri gleri rak'n (ve ran'n) petroln alabilir ancak bunu elinde tutamaz. ABD dolarnn dn savuturmak bir yana, saldrgan ve kibirli tutumlar OPECi kitlesel olarak 'avroya gei'e zorlayabilir. 48 2001'den bu yana OPEC yesi lkeler keskin bir biimde avro mevduatlarn arttrp dolar azalttlar. Dolar mevduatlar 2001'in nc eyreinde toplam mevduatlarn yzde yetmi beini olutururken bu oran 2004'n son eyreinde yzde 61.5'e dt. Ayn dnemde avro mevduatlarnn pay yzde on ikiden yzde yirmiye kt. 49 Tm bunlar olurken, ok sayda insan yaralanm ve ldrlm olacak.5 rnein rak'ta, 'balangtaki saldrlar takip eden ABD nderliindeki askeri ynetim dneminde sivil lmleri acmaszca artmtr'. Irak'ta ABD'nin askeri zaferinin yle ya da byle daha bar bir dnyaya yol vereceini dnenler ani bir ekilde uykularndan uyanm olmal. Iraq Body Count (IBC) tarafndan 9 Mart 2000'da yaymlanan rakamlar, (ABD Bakan Bush'un 'temel sava operasyonlarnn sona erdiini' ilan ettii) I Mays 2003'ten bu yana ldrlen sivillerin saysnn her yl arttn gsteriyor.51 ubat aynda Bush ynetimi 'Terre kar Kresel Sava'mn ismini 'Uzun Sava' olarak deitirdi. Pentagon drt ylda bir Kongre'ye sunduu Savunma Raporu'nda baka bir 'tehdit analizi' yapt. Dnya apnda slamc militanlarn oluturduu tehdidin 'kuaklar boyu' devam edeceini ve pek ok cephede srecek uzun vadeli bir sava dnemini gerektirdiini ne srd.52 Dej vu - Kitle mha Silahlar Aranyor (bu defa iran'da) Bu cmleleri yazdm esnada, artan bir dej vu hissi yaanyordu; Son bir ka aydr medya haberleri Washington'un ran'n yeraltndaki nkleer tesislerini tahrip etmek iin ran'a nleyici bir nkleer bombardman gerekletirmeyi dnd speklas-yonlaryla doluydu. ran nkleer silah elde etmeye alyor olabilir ve iran'n yeni Devlet Bakan Ahmedinejad'n ar milliabd emperyalizminin yumuak kaini 37 yeti sylemiyle seleflerinden daha uzlamaz bir politika izledii reddedilemeyecek kadar aktr ancak ran'n zenginlerine dayanan ran rejimi ntihara eilimli deildir. Bunun da

tesinde, nkleer silah yapmaya yaklatklarna dair hibir kant yoktur.53 Tahran, yalnzca nkleer enerji sektryle ilgilendiini aklad ve Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Anlasmas'mn (NPT) bir imzacs olarak nkleer yakt dnmn tm boyutlaryla gelitirmeye hakk olduunda srar etti. Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) denetileri, yldan fazla sredir silahla ilikili faaliyetlere ilikin iddialar aratrmak zere ran'da bulunuyordu. 3 Ekim 2004'te UAEK Bakan Muhammed El Baradey, "ran'n nkleer silahlanma program yok... Ayrca, yakn br tehlike olarak nitelenebilecek bir ey olduunu dnmyorum, ran'da bir nkleer silahlanma program grmedim. ran'n nkleer zenginletirme teknolojisine sahip olmaya abaladn grdm ve ran'da bunun tesinde bir tehlike bulunmuyor' eklinde konutu. Amerikal yetkililer daha sonra UAEK'y sorumsuzluk ve yumuak davranmakla, iran' da dolandrclkla suladlar.54 Iran ister bugn isterse gelecekte gizli bir silahlanma programna sahip olsun, konu karmaktr. Ancak Bush ynetimi, bu konuyu oktan kafasna takm durumdadr. ABD'nin BM Bykelisi John Bolton, etkin bir srail lobi grubu olan Amerikan srail Kamu Meseleleri Komisyonu'nda (APAC) 5 Mart 2006'da yapt kkrtc bir konumasnda, Washington'un isteklerini tmyle kabullenmezse bunun 'ac sonularna' katlanacan syleyerek aktan ran' tehdit etti.55 Bush ynetimi, 16 Mart 2006'da, 2003'te Irak'n igaline zemin hazrlayan ulusal gvenlik stratejisini yeniledi ve iran'n oluturduu nkleer tehdidin ABD'nin geleceindeki en byk tehdit olduunu ne srerek iran' dierlerinden "en byk mevcut tehlike" diye ayrd.56 Bir yl akn sredir ynetim Eyll 2002'de yaymlanan orijinal stratejinin gzden geirilmesi zerinde alyordu. 'ran'n dnda kalan lkelerin hi biri bizim iin bu lde bir tehdit oluturmuyor' diyen 49 sayfalk 2006 (Drt yllk) Savunma Raporu 'Iran rejimi terrizmi destekliyor, 38 petrodolarn sonu srail'i tehdit ediyor, Ortadou barn engellemeye alyor, rak'ta demokrasiyi kesintiye uratyor... Onlarn olumsuz tutumlarnn kt sonular karsnda ulusal ve ekonomik gvenliimizi korumak iin gerekli tm nlemleri almay srdreceiz' ifadesini kullanmaktadr. 57 Bu strateji, Bush ynetiminin Eyll 2002'de gelitirdii orijinal gvenlik erevesini geniletmektedir. Bu stratejiyle ABD d politikas, yllardr srdrd caydrc ve yumuak tutumdan, dmanlara onlar ABD'ye saldrmadan nce saldrmay hedefleyen daha saldrgan bir tutuma doru kayyordu.58 Kastl bir ekilde szde 'ran tehdidi' abartlarak ayn yalan ve dolaplar gndeme geliyordu. Bu ynlendirmelerle kamuoyu ve ABD Kongresi askeri harcamalarn gereksiz ekilde ykselmesine ve savaa giden yolun almasna onay veriyordu. BM Gvenlik Konseyi, hafta sren etin grmeler ve ABD zorbalndan sonra 30 Mart'ta ran'a uranyum zenginletirme faaliyetlerini durdurmas iin 30 gn sre veren bir karar oybirliiyle kabul etti. Ancak balaycl olmayan bu karar, Tah-ran'n buna uymamas halinde konseyin ataca admlar iermiyordu. Bu kararn ardndan ABD yetkilileri tasary bir dnm noktas olarak selamladlar ve askeri harekt tehdidinin masada kaldn sylediler.59 BM'nin ran kararyla birlikte ABD ynetimi ak ya da gizli olarak ran'a mdahale konusunda bir ka adm daha atm gibi grnmektedir. Bundan hemen sonra. Nisan balarnda Washington Post, ismini aklamayan ABD yetkilileri ve bamsz uzmanlara dayanarak, ynetimin daha geni bir zorlayc diplomasinin paras olarak ran'a dnk saldr seenekleri zerine almakta olduunu yazd.60 ran'a dnk saldr ister ABD cruise fzeleriyle, isterse ABD'nin snak delici bombalarn tayan B2'ler ya da srail sava uaklaryla gelsin ABD'yi savaa iten temel drt, ABD, Britanya ve dier mttefiklerini Irak'a saldrmaya iten eyle ayn olacaktr. Irak savandakine benzer bir ekilde ran'a dnk bir olas opeabd emperyalizminin yumuak kam 39 rasyonun Iran rejiminin hayali Kitle mha Silahlaryla bir ilikisi olmayacaktr, hatta bu operasyon yalnzca petrolle de ilgili olmayacaktr. Temelde, ABD yararna olacak ekilde petrol arznn politik kontrol zerine olacaktr. Burada 'politik kontrol' yalnzca petrole

eriimin denetlenmesi deil, -Amerika'nn byk petrol rezervleri vardr ve darda da ok eitli kaynaklara sahiptir- petroln dolar zerinden fiyatlandrlmasn garanti altna almak anlamna gelmektedir.61 ran, Saddam Hseyin'in 2000'de Irak'n petrol ihracatn avroya evirmesinden daha byk bir saldry gerekletirmek zeredir. Plan yalnzca petrol avro zerinden satmaktan ibaret deildir. Bunun tesinde, petrol ticaretinin avroyla yaplmas iin tketicileri olduu kadar petrol reticilerini de kapsayan ve bundan kar olan tm kesimleri iine alan bir petrol borsas oluturmak hedeflenmektedir.62 2003 ortalarnda belli baz AB lkelerinin petrol demelerini avro zerinden yapmasna izin veren Iran Haziran 2004'te bir duyuru yapt: Mart 2006'da, mevcut iki borsayla -New York Mercantile Exchange NYMEX ve Londra Uluslararas Petrol Borsas PE- uluslararas petrol ticareti erevesinde, avro temelli bir uluslararas petrol ticareti mekanizmasnn kullanlaca bir zeminde rekabet etmeye balayacakt.63 Her ikisi de Amerikan irketlerinin mlkiyetinde olan NYMEX ve PL dnya petrol fiyatlarnn ABD dolar zerinden belirlendii yerlerdir. Bir Iran petrol borsasnn makroekonomik sonular kayda deer olacaktr.6'' Petrol alc ve satclarnn, 1945'ten beri, petrol ilemlerini dolardan baka bir parayla gerekletirebildikleri ilk uluslararas borsa olan iran'n giriimi kresel petrol ticareti iin baarl bir alternatif oluturursa, bu durum Londra (PE) ve New York'taki (NYMEX) mali merkezlerin bugne dek keyfini srd tekel konumlarn tehdit edecektir.e5 Bu alternatif petrol borsas, avroyu (petroavro) alternatif bir petrol ilem paras olarak salamlatrabilir. Bu durum, uluslararas rezerv para olan dolarn (petrodolar) avro karsndaki deerini ciddi biimde drecektir. Bu giriimle Tahran, bugnk Bat Teksas. Norve Brent ve BAE Dubai markrlerine (tm ABD 40 petrodolarm dolar zerinden hesaplanan) aka rakip olacak ran ham petrolne dayal (avroyla belirlenen) yeni bir petrol 'markr' oluturmay da hedefliyor.66 Iran dnyann en geni enerji havuzunun merkezinde yer almaktadr; arpc bir ekilde Hrmz Boaz'ndaki kresel petrol ve doal gaz kontrol noktalarnn zerindedir. Enerji kaynaklarnn Hazar Denizi havzasndan Basra Krfezi zerinden dnya pazarlarna tand, tarihi pek Yolu'nun kalbinde yer alan en ucuz ve en ksa transit yolu kapsamaktadr. Hazar Denizi'nden Dou Akdeniz'e uzanan geni blgenin nde gelen sna altyapsna sahip ve nfusu en byk lkesidir.6? ran Suudi Arabistan'dan sonra OPECin ikinci byk petrol reticisidir. Rusya, Suudi Arabistan ve ABD'den sonra dnyada drdnc srada yer almaktadr. ran'n corafi konumu bu giriim iin uygundur: Ortadou ve Hazar Denizi blgesindeki temel petrol yataklarna yakndr ve in, Hindistan ve Avrupa Birlii lkeleri gibi temel petrol ithalats lkelerden de uzak deildir. Ekonomik olarak iran'n avro temelli bir petrol ilemleri sistemine geii kulaa mkemmel gelmektedir: ran petrol retiminin yzde otuzunu Avrupa'ya ve geri kalann da esas olarak Hindistan ve in'e satmaktadr.63 Iran, kresel petroln yzde altm ve doalgazn yzde yirmi beine olan ihtiyac Basra Krfezi devletleri karlarken New York ya da Londra'daki petrol alveriinin bir anlam olmadn ne srmektedir. 69 Venezella gibi nemli petrol reticilerinin bazlar ve byk petrol tketicisi olan lkelerin birka, zellikle in ve Hindistan, ran borsasna desteklerini oktan akladlar.?O Borsa, iran'n petrol sektrne dorudan yabanc yatrm seviyesinde de byk arta yol aabilir. Sonu olarak avro karsnda dolarn d devam ederse, daha fazla devlet rezervinde tuttuu dolara kar avro yzdesini arttracaktr ve bu da ran'n yararna olacaktr, ran Parlamentosu Kalknma Komisyonu yesi Muhammed Abaspur nakit dviz rezervinin yardan fazlasnn artk avro olduunu sylyor.?1 abd emperyalltniniri yumuak karn 41 Bu giriimin en nemli yn ise, petrole talebin byk blmnn artk Dou'dan ve zellikle de in'den geliyor oluudur. in'in sekiz yz elli milyar dolarlk bir dviz rezervi var ve bu ksa srede bir trilyon dolar aabilir. lkenin en nemli dviz tedarikisi olan in Halk Bankas'nn usuz bucaksz dviz rezervleri bir gn dolardan vazgetiinde bunun kresel para re-

zervlerindeki gerek etkisi hissedilecektir. in Halk Bankas bir kez kararl bir adm atarsa, dnyadaki dier merkez bankalar para piyasalarndaki etkilerini byterek onu takip edecektir. Avro kullanan lkelerin ve Rusya'nn dolar yerine avro ile petrol ticaretini tercih etmesi iin pek ok neden mevcuttur. ABD dolarnn istikrarszl ve para deiiminin maliyeti, petroavrolar zellikle ekici hale getirebilir. phesiz almas gereken ok sayda politik engel bulunmaktadr ama petroln hem avro hem de dolar zerinden fiyatlandrlma zaman gelmi gibi grnmektedir.?2 Yz yl nce, 'zerinde gnein batmad' dnemde Britanya'nn paras pound dnyann bir numaral parasyd.73 Pound hkimiyetini Byk Britanya'nn dnyann ilk sanayilemi lkesi olmasna borluydu. Sanayideki byk retkenlii, rnlerinin hem fiyat hem de miktar olarak dnyann geri kalan blgelerindeki dier rnlerin yerine gemesini salyordu ve dier yerlerde sna retim daha yeni yeni egemen olmaya balamt. Tm dnya Britanya'ya ham madde satyordu ve Britanya -nl bir ifadeyle- 'dnyann atlyesi' idi. Britanya'nn ordusunun, zellikle de donanmasnn gc ve smrge varlklarnn birikimi pound'un ve dnyann finans merkezi olarak Londra'nn hkimiyetini tahkim ediyordu. Ancak, bu ebediyen devam etmezdi: Dier lkelerdeki sna retimin glenmesi ve gelimesi Britanya ekonomisinin hkimiyetinin altn oymaya balad ve rakipleri dinamizm ve retkenlik anlamnda ne gemeye balad- lar. Ve dnya ekonomisinin Birinci Dnya Savafnn ardndan ortaya kan yeni koullar pound'un lm sinyallerini verdi. Britanya'nn Birinci Dnya Sava srasnda ve sonrasndaki hzla artan borlanmasnn bir sonucu olarak ABD dolar ilk olarak 42 petrodolarn sonu alternatif, daha sonra ise hkim para olarak ortaya kt. Dolar bir kez pomd'u alt ettikten sonra dzenin deimesi yalnzca bir zaman sorunu haline gelecekti. Dolar hegemonyasnn dn tetikleyici temel gler, on yllardr gelien ancak bugn kendilerini aa vuran uygun koullar oluturabilen gler gibi grnmektedir. Yakn dnemdeki tm gstergeler, dnyann rezerv paras olarak i gren ABD dolaryla ilgili uzun sredir devam eden dzenlemelerin sona erdii bir balangca iaret ediyor. Sorun, Amerika'nn yerini kimin alacadr. ktidarn douya kaymas Dnya ekonomik sahnesi hzla deiiyor ve ok farkl bir dnya ortaya kyor. Muhtemeldir ki, ABD ve AB'nin jeopolitik rekabete doru yol aldn sylemek iin ok erken, ancak uyar sinyalleri kesinlikle mevcuttur. Avronun ykselii ve sonucunda Amerikan dolaryla rekabetinin jeopolitik sonular olacaktr. Yakn gelecekte, ABD ve Avrupa kresel ticaret ve finans zerine daha youn bir rekabete girecek gibi grnyor. Kendisini daha fazla hissettiren ve dinamik bir Avrupa ile daha az rekabeti bir Amerikan ekonomisi, ticari anlamazlklarn daha politikleeceini gsteriyor. Kukusuz bu politik-ekonomik eilimlerin hibirinin Avrupa ve ABD arasnda bir silahl uyumazla yol aabileceini sylemek doru deildir. Ancak bunlarn herhangi biri, bugn yaadmzdan ok daha farkl dengeler zerinde ykselecek farkl bir dnyann ortaya kmasyla sonulanabilir. Bununla birlikte, yle grnyor ki, nmzdeki yirmi yllk bir srede, yani 2026'da, hem Amerika hem de Avrupa birbirlerinden ziyade Asya'nn ykseliiyle ilgili kayglar zerine daha fazla kafa yoruyor olacaklar. Dolar hegemonyasnda bir k olmasa bile, zenginlik ve iktidarn in ve Hindistan'a youn ve hzl bir ekilde kaymas iin ikna edici ok fazla kant var gibi grnyor. Hali hazrda in ve Hindistan'n ekonomik gc, Batl devletlerin Gayr Safi Yurtii Hasla'snn (GSYH) -be abd emperyalizminin yumuak karn 43 kat kadar artyor.7* iktidarn Bat'dan Dou'ya geii 1990'larn sonlarndan bu yana srmektedir ve Washington dnce kurulular, Asya'nn ve zelde in'in mikroelektronik, nanoteknolo-ji ve uzay almalarndaki hzl geliimi zerine kaln raporlar yaymlamakta ve

bunun Amerika'nn kresel liderlii iin anlam zerine karamsar senaryolar yazmaktadrlar. Amerikan ynetimi in'i potansiyel bir 'stratejik rakip' olarak grmekte ve 1990'larn bandan itibaren onun zerindeki basksn younlatrmaktadr. ABD iin arpc olan bir nokta, in'in petrole talebinin giderek artmasdr. in 2004 ylnda dnyada petrol rnleri tketen ikinci byk lke haline gelmitir, ilk kez 2003'te, gnlk toplam alt buuk milyon varil talebiyle Japonya'y geride brakmtr. EIA'nn tahminlerine gre, 2025'te in'in petrol talebi, gnlk 14.2 milyon varil olacak ve bunun net 10.9 milyon varili thal edilecektir. in ekonomisinin kresel glere almas, ABD'nin Souk Sava politikasnn bir parasyd. ABD, 1970'lerde Sovyet blouna kar Mao Zedung ile yeniden yaknlamaya niyetleniyordu, komik bir biimde, otuz yl kadar sonra ABD, in'de hzla yaylan bir piyasa ekonomisini giderek kendi kresel hegemonyasna ciddi bir tehdit olarak grmektedir. ABD ekonomisindeki belirsizlikler ve ABD'nin teknolojik liderliinin k ABD'nin stratejik ekonomik tercihlerini yeniden dnme zamannn geldiini iaret ediyor.75 Ve bu durum, bugnk kresel ekonomik tehditlerin balamn arpc bir ekilde deitirebilir. zelde in'in etkisi tm dnya haritasna yaylyor: Petrol tedarikini garantiye almak iin Rusya ile yaknlamas, tarm rnlerinin ihra limanlarna hzl ulamn salamak iin Brezilya'da yeni bir demiryolu hattnn finansman iin yaplan grmeler; manlar gibi biten Cin kentlerinin ihtiya duyduu keresteye yerel deer ekleyecek ekilde Ghana'da bir kap fabrikasnn kurulmas.?6 Bugn in artc bir hzla byyor ve ekonomik sper g konumuna ykselen en ak g... Ancak, tek bana deil. Hindis44 pel'odolarm sonu tan ve dier Asya devletleri, Batl lkelerin on yllardr ulamaya alt byme oranlarn yakalam durumda. in bugn yllk yzde dokuzun zerindeki ekonomik bymesiyle dnyann altnc byk ekonomisine sahip. Hindistan'n yllk gelime oran yzde sekiz. in ekonomisinin bu yl Fransa ve Britanya'y gemesi, 2010'da Almanya'nn iki kat olmas ve 2020'de bugn dnyann ikinci by olan Japonya'y geride brakmas bekleniyor. Tekocuk politikasna bal olarak in'in alabilir yataki nfusu 2015'te bir milyara ulaacak ve sonrasnda srekli azalacak. Hindistan'da on dokuz yan altnda ve yksek verimlilik oranna sahip neredeyse be yz milyon kii bulunuyor. Yzyln ortasnda Hindistan'n nfusunun 1.6 milyar kii olmas bekleniyor. Ayrca in'den iki yz yirmi milyon fazla iisi olmas. Elbette, bu bir istikrarszlk kayna haline gelebilir. Ancak, nfus artnn byk bir avantaja dnebilmesi, ynetimin Hintli kitlelere eitim ve baka frsatlar salayabilmesinden geiyor. Hindistan'n son on yllk deneyimi, gelecek dnemde sorunlar sz konusu olduunda daha iyimser bir yaklama sahip olunmasn getiriyor77 in, dier Asya ekonomilerinin 1990'larda yaadklarndan kurtulmasnda itici g haline gelmiti. rnein Japonya, in'in ekonomik geliiminden en fazla yararlanan lke oldu ve sonu olarak nemli ekonomik gstergeleri geliti. in'e ihracatnn artna bal olarak Japonya sonunda on yllk ekonomik krizinden kurtuluyor.?8 ABD Ulusal stihbarat Konseyi (NIC), 2020 ylnda in'in, ABD ile kresel hkimiyet konusunda rekabet eden bir ekonomik elektrik santrali olacan ngryor.79 Konseyin yakn dnem kritik raporlarndan biri olan Kresel Gelecek Haritas: Ulusal stihbarat Konsfyi'nin 2020 Projesi Raporu (Mapping the Global Fu-.ure: Report of the National Intdligence Counril's 2020 Projesi) balkl ve 2004 tarihli rapor, in'in ekonomik gelimesinin, askeri kapasitesini gelitirmesinin ve byk nfusunun baarsn garantilediini yazyor. Konsey, 'Yorumcularn 1990'lar iin abd emperyalizminin yumuak karn 45 "Amerikan Yzyl" nitelemesini kullanmas gibi yirmi birinci yzyln da in'in zamannn geldii dnem gibi grnyor" ifadesini kulland. Raporda, 2020'nin dnyas 2004'n dnyasndan nemli derecede farkl olacak ve aradaki yllarda ABD, bugn kar karya

olduumuz temel uluslararas tehditlerden ok farkl tehditlerle karlaacak7 yoruma yapld.80 in'den sonra Hindistan bir ekonomik sper g olarak beliriyor. Dardan ve turistik bir gzlemle Hindistan'n bir ekonomik dev haline gelmekte olduunu sylemek g. Ar yoksulluun sarsc grntleri, ticari bakentlerde bile bokadr. Metrolarn bulunmay, kt karayolu sistemleri ve dehet verici trafik. Ancak Hindistan'n her yerinde ortaya kan bro kulelerini ve aratrma ve gelitirme merkezlerini ziyaret ettiinizde mucizeyi grrsnz. Hintliler bugn kresel yenilik zincirinde deersiz roller stlenmektedir. Motorola, HewlettPackard, Cisco Systems ve dier pek ok yksek teknoloji devi, yazlm platformlarn ve gelecek kuak rnlerin gz kamatrc multi-medya zelliklerini tasarlamak in Hindistan'daki ekiplerine dayanyorlar. Intel'in, en son siparilerini tasarlayan 2000 PhD sahibi elektrik mhendisi Bangalore'da. Hintli mhendisler, General Motors ve Boeing Corp. gibi mterilerine araba makineleri ve forklifilerden sava ua kanatlarna kadar her eyin karmak tasarmlarn retmek iin 3D bilgisayar similasyoularn kullanyor.81 Man 2006'da, gvenlik risk ynetimi alannda kresel lekte lider konumda olan McAfee, ne, online gvenlik zmlerine dnk artan kresel talebi karlamak iin stratejik bir adm att ve Bangalore'daki McAfee Hindistan Merkezi'ni aacan ilan etti. Bu McAfee'nin dnyadaki en byk gelitirme merkeziydi.82 Sava sonras dnemde Japonya ve Gney Kore'de ekonomik mucizelere tank olundu. Ancak bunlar ne dnya apnda gelimeyi ynlendirecek nfusa ne de toplam sanayi yelpazesinde kresel oyunu deitirecek olanaklara sahipti. in ve Hindistan ise, tersine yirmi birinci yzyln kresel ekonomisini dnt46 petrodolarn sonu recek arl ve dinamizmi elinde tutuyor. Bunlara en ok benzeyen ey, on dokuzuncu yzyl sonu ve yirminci yzyl balarndaki Amerika destandr: Buhar makinesi, telgraf ve elektrik gibi dnemin son teknolojilerini kuanm, tarmda ynetimi elinde tutan giriimci bir gen igcyle, ykselen, din ve enerjik ktasal bir ekonomi. Geen yzylda ABD'nin olaanst gc ncesinde nemini yitiren Avrupa'nn hkimiyetine tanklk edildi.83 Ancak bir ekilde, bugn olan eyle karlatrldnda, Amerika'nn ykselii bile ksa srmektedir. Dnya bugne dek, toplam nfusunun te birini kapsayan iki lkenin e zamanl ve istikrarl ykseliine tank olmad. 'Hindistan ve in, yalnzca dnyann en hzl byyen ekonomileri olmakla kalmad, hem Japonya'y hem de ABD'yi geride brakarak dnyann en bykleri olmaya doru gidiyorlar.'8'' Bu iki Asya devini zellikle gl klan, birbirlerinin gcn tamamlamalardr. Milyar dolarlk elektronik ve ar sanayi fabrikalar ina eden az sayda lkeden biri olan in, kitlesel retimde hkim konumunu koruyacaktr. inliler yalnzca tekstil ve ucuz oyuncak retmiyor. Yariletken ve son teknoloji rnleri de retiyorlar. Hindistan yazlm, tasarm, hizmetler ve hassas teknolojilerde ykselen bir g. inli ve Hindistanayiler gerek bir ibirlii yaptnda, dnyann yksek teknoloji sanayini kolayca ele geireceklerdir. Bu muazzam igc oktan bu ynelime girmitir. Telekomnikasyon maliyetlerindeki k ve n-ternet'le birlikte okuluslu irketler, yazlm ve devreleri Hindistan'da tasarlanm rnlerini in'de retiyorlar. Pek ok teknolojide g dengelerindeki kaymann ak nedenlerinden biri, in ve Hindistan'n ylda yarm milyondan fazla mhendis ve bilim insan yetitiriyor olmasdr. ABD'nin eitim sistemi bu alanda geri kalmaya balad. Amerika'da renim grenlerin toplam says yalnzca atm bin.85 Bu iki lkedeki iyi eitimli profesyonellerin oluturduu igc havuzu, ABD'dekinden kat daha hzl geliiyor.86 yl iinde Hindistan ve in'deki toplam gen aratrmac says 1.6 milyona kacak. Bu abd emperyalizminin yumuak karn 47 iki lke teknik sorunlara daha fazla beyni yneltebildii iin, yenilikler alanndaki katklar hzla artyor.8? Batl irketler yalnzca, Hintli ve inli beyinler gen, ucuz ve ok olduu iin aratrma/tasarm ve retim ilerini Asya'ya kaydrmyor. Pek ok durumda, Asyal

mhendisler daha iyi eitimli ve karmak yetenekleri bir arada barndryorlar: Son yazlm aralarna hkimiyet, karmak matematik algoritmalarnda ustalk ve yeni multimedya teknolojilerinde kvraklk. Batl irketlerin Hindistan ve in'e ucuz maliyetler iin geldii dorudur. Ancak, burada kalite iin kalmakta ve yeni yntemler in yatrm yapmaktadrlar. Bununla birlikte, Asya'nn ihracata dayal ekonomilerinin itici gc Batdan gelen talep deil, bu lkelerdeki hzla oalan tketici snf, yani kendi halklardr. Dk isizlik oran ve yksek cretleriyle Asyal tketiciler, satn almaya ynelmektedir. Washington'daki Uluslararas Finans Vakfnn yneticilerinden Gregory Fager, toplumsal istatistikler ve ekonomik kalknmann, Asyal tketici talebini ynlendirmeye yardmc olduunu sylyordu. Gen tketiciler, yallardan daha fazla harcama eilimindedir ve Asya pazar giderek genlemektedir. in ve Hindistan dnyann en byk birinci ve ikinci tketici pazarlarn oluturuyor. Hindistan'n 1.1 milyarlk nfusunun yardan fazlasn yirmi be yan altndakiler oluturuyor.88 in, 2004'te yz yirmi milyon hava yolcusu ile bugn dnya seyahat pazarnn nc byk lkesi. in'in otomobil pazar da dnyada nc byk pazar. rnein Volkswagen in'de Almanya'da rettiinden daha fazla araba retiyor. in dnyann en byk cep telefonu abonesi nfusuna - yz elli milyon- sahip ve bunun 2009'da alt yz milyon kiiye ulamas bekleniyor. Bu yl yz milyonun zerinde internet kullancsyla in internet dnyasndaki hkim dinamiklerden biri. ki yl iinde in ev bilgisayarlarnda geni bant internet balants salamada ABD'yi geride brakabilir. in internet pazarnn hzl geliimi, lkeyi Yahoo, Google, MSN ve eBay gibi Internet devleri iin bir vaat edil48 petrodolarn sonu mi lke haline getirdi. Asyal tketicilerin art, IMF'nin bu yl blge iin yapt ekonomik byme tahminlerini ykseltmesini salad. Yatrmclar, daha gl i talebin, blgenin tketici harcamalarnda ABD ve Avrupa'ya bamlln drecei konusunda bahse girerken Hindistan borsasnn ban ektii Asya borsalar hzla ykseliyor.8? Son dnem aratrmalar bugnk Cin ve Hindistan'n deer ve hedeflerinin birka on yl kadar nceki Amerika'nmkilerle benzerlik gsterdiini iaret ediyor. ki lkedeki binlerce gen arasnda yaplan aratrmalar, gelecekten ar derecede umutlu olduklarn ve baarnn kendi ellerinde olduuna inandklarn gsteriyor.5 Son on-on iki yldr kresel ekonomiye milyar insan katld. Gemi rneklerden yola karak, yeni gelenlerin niteliksiz igcne sahip, emek youn ilere younlam lkeler olduunu dnmeye almzdr. Bu milyar insanla ilgili ilgin bir durum var, ortalama olarak yoksul ve ou niteliksiz olsa da yine de saylar ok olduundan milyarn kk bir yzdesi bile ok fazla insan anlamna gelmektedir. Bu milyarn kk bir yzdesi olan yz milyonu, yksek nitelikli ve en son teknolojilerle her eyi retmeye hazr dzeyde eitimlilerden oluuyor. ABD'ninki kadar, Japonya'dan ve herhangi bir Avrupa lkesinden byk bir nfusu ifade eden bu yz milyon, kresel ekonomiye byk ve uzun dnemli bir etkide bulunabilir. Tm bunlar dnya ekonomisinin ileyiini ciddi bir biimde deitirmeye balad bile.91 Asya'nn ykselii henz balang aamasnda ve blgedeki byk gler politikalarn gelitirirken istikrarn korursa hzl geliim on yllarca srebilir. Gelecek on yllarda, bu Asya devlerinin dnya ekonomisiyle tam btnleme biimleri yirmi birinci yzyln kresel dzenini ekillendirecek. Tm bu gl eilimler, ayn zamanda Asya'da artan jeopolitik g younluunu izleyebilir. 15 Haziran 2006 tarihinde anghay'da toplanan bir zirve toplantisinin sonular bu konuda olduka ilgin veriler ortaya koyuyor. Bu toplant, ilk defa 19%'da in, Rusya ve Orabd emperyalizminin yumuak karn 49 ta Avrupa'daki dier eski Sovyet cumhuriyetleri arasnda oluturulan anghay Kooperatif rgt'nn beinci zirve toplants idi. ran Devlet bakan'nn ve baka nemli Asya liderlerinin de gzlemci olarak katld zirve sonucunda aklanan tebliler, anghay Kooperatif rgt'n Avrasya'nn temel iktisadi ve siyasi yaps olarak sunarak, bu dorultuda blgenin ve kaynaklarnn zerinde ciddi bir iddiay dile getirmilerdir.

Deiim rzgrlar her yerde esiyor. Cin ve Hindistan'n temel ekonomik gler olarak ykselii, dnya sisteminin kalplarn ve biimini deitiriyor. Yalnzca ABD'nin Hint Okyanusu'ndaki hegemonyas ciddi bir tehdit alanda deil, son on yllarda uluslararas politik ekonomiyi yneten ABD-Bat Avrupa-Japonya stratejik ls de sorgulanyor. Tm bunlar, uluslararas ilikilerde ABD merkezli 'tek kutupluluk'tan yeni bir 'ok ynl ok kutupluluk'a doru temel bir kaymann, yeni bir ok kutuplu dzene giri srecinin bir paras olarak grlebilir.1?2 Tm bunlar gerekten artc grlmemelidir. Asya ve zellikle Dou Asya insanlk tarihinde zaten belirleyici bir yere sahipti ve iki yzyl ncesinden daha az olan hayli yakn bir dneme kadar da yle kalmt. O dnemde, eitli nedenlerle Asya ekonomileri Bat karsndaki konumlarn yitirdiler, ancak bu yalnzca geici gibi grnmektedir. Dnya sisteminin liderlii geici olarak Bat Avrupa'ya geti. On sekizinci yzyl sonu ile on dokuzuncu yzyl bana kadar, hem iktisadi ve siyasi ve hem de kltrel anlamda Asya'nn katks ok daha nemliydi. Bu dneme kadar Avrupa ne daha nemliydi ve ne de daha gelikindi, Asya ile karlatrldnda. Hindistan bu dneme kadar dnyann en gelikin ve zengin lkelerinin banda deerlendiriliyordu. in de retimin ve kltrel faaliyetlerin beii saylyordu. On yedinci yzylda yazm nl Alman felsefeci Leibniz, bu dnemdeki Bati Avrupa krallarna, daha iyi devlet ynetimini ve kltr renmek iin Dou'ya gidip oradaki devletlerin tecrbelerinden yararlanmalarn 50 petrodolarn sonu telkin ediyordu, Aadaki satrlar da Fransa Kral XIV. Lui'ye yazmt: Her trl gelikin ve sofistike metot ve rn Dou'dan, Hindistan civarndan gelmektedir. Ticari alanda ise in tccarlarnn yntemleri ve iktisadi faaliyetleri dnyadaki en gelikin ve etkin olan, rnek alnmas gerekendir.'93 Yine ayni dnemde yazan baka Batl yazarlara gre, dnyann btn nemli kltr merkezleri Dou'da yer almaktayd: yedi yz bin nfusla stanbul dnyann en kalabalk ve gelikin ehri idi; stanbul'u yakndan Pekin takip ediyor, ardndan da be yz bin nfusla Kalkta geliyordu. Kuzey Afrika'daki nemli ehirler, mesela drt yz bin nfuslu Kahire, dahi Avrupa'nn bakentlerinden ok daha byk, gelikin ve hareketli kltr merkezleri idi. Ayni dnemde bir Paris yz yirmi be bin nfusa sahip kk bir ehir grnmndeydi, Londra ise daha da kkt. Bu durum on sekizinci yzyln ortalarndan itibaren, eitli iktisadi ve daha ok da siyasi faktrn etkisiyle, deimeye balad. Hem iktisadi faaliyet ve hem de siyasi gelimeler anlamnda Avrupa (ve Kuzey Amerika) yava yava dnyann merkezi haline gelmeye baladlar. Bu durum nasl gerekleti? Bu sorunun cevabi aslnda iki ynl: 1) bir yandan, Avrupallar Amerika'y kefettikleri andan itibaren bu lkedeki altn ve gm madenlerinin kontroln gerekletirerek, bu paray dnya piyasasnda egemenlii ele geirmek iin kullandlar. Dier yandan da bu parasal stnl karl yatrmlar yapmak ve retim yntemlerini gelitirmek iin kullandlar. Tabii bu srete, nce Amerika'da, sonra da dier smrgelerinde uyguladklar acmasz smrgecilik yntemlerinin nemli bir katks vard: sadece madenlerden altn ve gmleri almakla kalmayp, Amerika'da bulduklar yerlileri zorla bu madenlerde altrdlar ve bylece ikili bir smr sonucu kar miktarlarn son derece fazabd emperyalizminin yumuak karn 51 lasyla artrdlar. Ve yine ayni sre iinde kle ticaretini de etkin bir biimde kullandlar. Yani bir anlamda, Avrupa kapitalizminin egemenlii sava, bask ve klecilik zerinde ykseldi. Bylece dnya pazarnda egemenliklerini on dokuzuncu yzylda tam olarak gerekletiren Avrupallar (ve yirminci yzyl bandan itibaren ABD) bu egemenlii bugne, yirmi birinci y2yi bana kadar srdrd. Ancak yle grnyor ki, dnya ekonomisinin merkezi artik tekrar Dogu'ya kayyor. Son on yln gzlemleri bu kaymann hem ok ynl ve hem de kkl deiiklikleri beraberinde getirecei konusunda nemli verilerle dolu. On sekizinci yzyl'n ikinci yars ile on dokuzuncu yzyl banda dnya ekonomisindeki temel yerlerini yitiren

dnyann en byk iki devleti, in ve Hindistan, eldeki mevcut verilere gre, gl bir ekilde geri geliyorlar ve bu durum artik dnya ekonomisinin de grnmn tamamen yeni bir biimde etkiliyor. Souk Sava sonras bu cesur yeni dnya temel bir soruyu gndeme getiriyor: ABD dnya sistemindeki liderliini yeni duruma uyarlayarak srdrecek mi? Yoksa sonunda tm eski smrgelerini de kaybedinceye dek acl ve uzun bir ekonomik ve politik k srecine giren on sekizinci yzyldaki Byk Britanya'nn yolunu takip edip sancl ve iddetli bir gerilemeyi mi yaayacak? Gnmz dnyas tek bir gcn hegemonyasnn baskn olamayaca kadar karmak sistemik dinamiklerle ve ok ynl gelimelerle dolu. Son on be yln dkm yle ki, ABD hegemonyasn gittike azalan iktisadi varlna ve siyasi gcne ramen bask yoluyla ve sancl bir ekilde srdrmeye alyor. Balangta belirttiimiz gibi, insanlk tarihi boyunca eitli hegemonik gler geldi, dnya zerinde hkimiyetlerini oluturdu ve er ge de gerileyerek bu kontrol yitirdiler. Hibir egemen sonsuza kadar egemenliini koruyamad. Ancak bir hegemon gcn hkim bir g olarak ykselii, krize girip gerilemesi ve d sreci 52 petrodolarm sonu yle bir gnde, bir ylda, on ylda gereklemez, bu srelerin her biri fazlasyla uzun tarihsel dnemlere tekabl eder. Eski Roma imparatorluu dneminden beri, tarih, tm kresel glerin uzun bir geliim dnemi ve ardndan onun kadar uzun bir gerileme dnemi yaadklarn gsteriyor. Bu ikinci aamada, yani gerileme aamasnda, hegemon gler gitgide artan bir ekilde saldrganlama ve daha ok istikrarszlama eilimi gsteriyorlar. te bu sre iinde, darda saldrgan savalar, ar mdahaleler, ite de kendi halkna ynelik artan bi bask hegemon glerin iktidarn ekillendiriyor. Britanya'nn emperyal hegemonyas on dokuzuncu yzyln sonunda iktisadi anlamda sona ermiti, ancak hala dikkate alnmas gereken nemli bir askeri bir g olarak varln srdrmekteydi. Bu gerileme sureci taa 1945 ylna, kinci Dnya Sava'nn sonuna kadar devam etti. Emperyal k, ac verici yavalkta ve eitsiz bir sretir. ABD'nin iktidar, yukarda izah ettiimiz gibi, zellikle iktisadi anlamda, 1970'lerden beri azalmaktadr. Bunun temel nedeni, zellikle son on be-on alt ylda nemli bir etkinlik kazanan dier lkelerle (AB lkeleri. Cin, Japonya ve dier Asya lkeleri) ilikilerindeki ekonomik gcn kaybetmi olmasdr. Bununla birlikte, ABD'nin askeri ve siyasal cephede en gl lke olduu gerei hl deimemitir ve bu durum bir sre daha devam edecektir. ABD, kresel yaygnlktaki askeri sleri ve dnya apna yaylm casus uydular sayesinde herkesi izlemektedir, her yerdedir ve yz binlerce askeri ve milyonlarca silah sayesinde, daima mdahale etmeye hazrdr. leri derecede hassas sava gereleriyle, yksek performansl sava uaklaryla ve ktalar aras menzilli fzeleriyle donanm olan ABD silahl kuvvetleri, tartmasz bir ekilde, dnya zerindeki herhangi bir hedefi vurabilir ve buna yant verilmesi olasl ok dktr.94 'Ancak, ABD'nin bu askeri stnle bel balamas, ... yani geriye kalan tek stratejinin askeri politik antaj olmas, baarsz dolar desteinin de dyle birlikte. ABD'yi iflasa srkleyebilir ..'95 Getiimiz yzyla damgasn vurduu gerei kabul gren 'Amerikan Hegemonyas', yle grnyor ki, artk abd emperyalizmin in yumuak kam 53 sona eriyor ve ona bir ikon olarak balanmak hem gereksiz ve hem de tehlikeli: artk gerileyen bir mparatorluu hala egemen klmak adna askeri maceralara atlmak ise yalnzca atmalar cesaretlendirir, dnyada mevcut elikileri derinletirerek, son tahlilde gerileyen egemen gcn batn hem hzlandracak ve hem de sonularn daha vahim klacaktr. Ekonomi dnyasnda bir byk balon ne ise, jeopolitik dnyasnda byk bir imparatorluk odur. Balangta ekicidir, ancak sonu olarak bir kargaadr. Bu rnein hibir istisnas olmadn tarihten biliyoruz. 96 i

S" o c2 tf 9

Kresel Gvenlik Danmanmz Prof. Paul Rogers tarafndan hazrlanan bu ksa rapor, ran'n nkleer kapasitesini geriletme amac tayan olas bir ABD ya da israil askeri harektnn kap saml bir analizini sunmaktadr. Rapor, hem insani ve altyapsal kayplar erevesindeki yakn sonular hem de Irann olas kapsaml yantlarnn ana hatlarn belirlemektedir. iran'n nkleer altyapsna dnk bir saldrnn. ABD ve iran' olduu kadar Irak. israil ve Lbnan' da iererek geliecek uzun vadeli bir askeri atmann balang iareti olaca hemen hemen kesindir. Rapor, Iran ile ilikilerde bugnk krize yan alarak gelitirilecek bir askeri mdahalenin zellikle tehlikeli bir seenek olduu ve daha fazla dikkate alnmamas gerektii ynndeki bir tespitle: sona ermektedir. Giuhklen ne olursa o Ki alternatif yaklam la zerindi drulrnaldn

Osfort 1ra$trm - ' b\>

58 pettodolarm sonu zet israil ya da ABD glerinin iran'a dnk bir hava saldrs ran'n nkleer programn en azndan be yl geriletmeyi hedefleyecektir. Rejimi devirmek iin ABD'nin gerekletirecei bir kara saldrs, Irak ve Afganistan'daki durum dnldnde mmkn deildir ve buna teebbs edilmeyecektir. Bir hava saldrs nkleer ve fze programlarnn aratrma, gelitirme, destek ve eitim merkezlerinin sistematik bir ekilde tahrip edilmesini ve teknik kadrolarn olabildiince byk blmnn ldrlmesini ierecektir. srail'in gerekletirebilecei bir saldrdan daha byk olacak bir ABD saldrs, ran'n hava savunma kapasitesinin kapsaml bir ekilde tahrip edilmesini ve ran'n misilleme olaslnn ortadan

kaldrlmasn hedefleyecektir. Bunun iin, rak yaknndaki Iran Devrim Muhafzlarnn tesislerinin ve Kr-fez'deki transit petrol hatlarnda aksama yaratabilecek donanma birliklerinin tahrip edilmesi gerekmektedir. ABD ya da srail saldrlar, ran'n nkleer ve fze programlarna gl bir hasar verecek olsa da, Iran takip eden aylar ve yllarda buna karlk verme aralarna sahip olacaktr. ABD'nin nleyici saldr giriimlerine karn bu durumda, Krfez petrol retimi ve ihracatnda aksama olacak, Irak'taki direnie sistemli bir destek verilecek, ran'n Gney Lbnan'daki ortaklar israil'e saldr iin tevik edilecektir, iran'da, ABD ya da srail'in askeri mdahalesine karlk kendini yenileyen bir Devrim Muhafzlar ordusu dahil, kayda deer bir ulusal birlik ortaya kacaktr. ran'n kritik bir yant, nkleer programn yeniden ina etme ve hzla nkleer silah retme yeteneine doru gelitirme kararllyla birlikte NPT'ten ekilmek olacaktr. Bu yeni saldrlar beraberinde getirecektir. Bu yzden, iran'a dnk bir askeri operasyon ksa vadeli bir sorun olmayacak, karmak ve uzun sreli bir atmay harekete geirecektir. Sonu olarak, askeri harektn kesin olarak gz ard edilmesi ve alternatif stratejilerin gelitirilmesi gerekmektedir. iran: bir savan sonular 59 Sunu Kasm 2002'de, Irak Sava balamadan drt ay nce Oxford Aratrma Grubu bir rapor yaymlad: Irak: Bir savan sonular.1 Bu raporda Saddam Hseyin rejimini bitirmek iin gerekletirilecek bir askeri harektn olas ktlan ele alnyordu. Bu raporun sonularndan ikisi unlard: Rejimin sona erdirilmesi elbette mmkndr ancak, Irak'n koalisyon gleri tarafndan igal edilmesi blgedeki radikal unsurlara destei arttracak ve ayrca bir direnii tevik edecektir. ABD rejimi tahrip etmeyi garanti altna alacak gce sahiptir ancak igal gleri ya da vekil bir ynetimin iktidara getirilmesinin, sava ok ykc bile olsa, ABD varlna dnk blgesel bir muhalefeti arttrmas beklenmelidir. Bu durumda, zellikle El Kaide gibi rgtlere destein artmas, blgedeki bar ve gvenlie kar oluumlarn ortaya kmas sz konusu olacaktr, ve: Ayrca paramiliter bir hareketin rak iinden de gelimesi mmkndr. Saddam Hseyin rejimine destein zayf olduuna dair pek ok gsterge olsa da, ABD igaline ve ardndan gelecek bir vekil ynetimin oluturulmasna kar ierideki muhalefetin bir isyana evrilerek sonulanmas kesinlikle mmkndr. lke iindeki mevcut rejime dnk muhalefet, gelecekte yabanc igalin kabul edilecei anlamna gelmez. Bu raporun yazld dnemde Irak savann olmas adm adm kesinleiyordu. Bugn ise aksine iran'la, varsaylan nkleer silah hedefi zerinden sava, daha az olas grnebilir, ancak bu durum deiebilir. Washington ve Tahran arasndaki derin ayrmlarn diplomatik bir zm yoluna girmesi hl mmkndr, ancak gelimeler aksini gsteriyor. Temel ayrmlar varln ve derinleme olasln korurken ABD ya da israil'in gerekletirecei bir mdahale ihtimali artmaktadr. Bu yzden bu aamada da olsa, ne tr bir askeri harektn gerekleebileceini, sonularnn neler olacan ve neleri getireceini analiz etmek yerinde olacaktr. Askeri harektn pek ok sonucu olabilecei hat60 petmdolarn sonu ta bunlarn Irak'ta yaanan sorunlardan da kt olabileceine dair geerli argmanlar varsa, bu durumda bylesi bir sonu alternatif zmlerin hem gerekli ve hem de acil olduunu daha ok vurgulamay gerektirecektir. Bu makale, ABD ya da srail tarafndan gerekletirilecek bir askeri harektn, iran'n nkleer tesislerine ve orta menzilli fze programna ciddi hasar verecei, bunu yaparken de ABD rneinde nleyici vuru yaparak ran'n yantn engelleme giriiminin srdrlecei varsaymna dayanyor. Bunun dnda, ABD'nin Tahran'daki mevcut rejimi bitirmeye ynelik bir askeri harekt gerekli grd tezini incelemiyor. Bu durumda, ABD'nin kendi bana ya da dier devletlerle koalisyon halinde en az 100 bin kiilik bir kara birliine sahip olmas gerekecektir. Bugn in, Irak'ta 150 bin, Bat Krfez devletlerinde 30 bin ve Afganistan'da 18

bin kadar asker bulundurmak zorunda olan ABD'nin byle bir kapasitesi yoktur. Dier devletler arasnda ise, ne byle bir kapasiteye sahip olan ne de bu dzeyde bir ABD operasyonuna destek verecek kimse mevcuttur. Bu nedenle, askeri bir hedef olarak rejim deiiklii hedefi, bu raporda incelenmemektedir. ABD Tablosu ABD'nin Irak'taki askeri operasyonlaryla ilgili temel zorluklar artmasna karn, Washington'daki neocon evrelerde hal, iran'n ABD'nin blgesel ve kresel karlar iin Irak'tan daha byk bir tehdit olduu ve olageldiine dair bir gr hakimiyetini koruyor. Mart 2003'te Irak Sava'nn balamasndan nceki yaygn bir dnce, "Irak' halledersek, ran iin endielenmemiz gerekmeyecek" eklindeydi. Dier bir ifadeyle, askeri gler Saddam Hseyin rejimine kolayca son verip onun yerine kalc ABD sleriyle desteklenen istikrarl bir vekil ynetimin kurulmasn saladnda, ran fazla sorun karmadan ABD'nin blge politikalarna boyun eecekti. Irak'n "ele geirilememesi" ve rak'ta ran'n potansiyel olarak kayda deer bir etkisinin olmas gerei, Saddam Hseyin rejimini devirme kararnn sonularndan biridir. irsti: bir savasn sonular 61 ran'n ABD'nin Ortadou'daki karlar iin temel tehdit olarak grlmesi, belli llerde, gvenilir, otoriter ve Amerikan yanls grlen ah rejiminin 1979'da haftalarla llen bir srede kolayca tahtndan indirilmesinin uzun vadeli sonularndan kaynaklanmaktadr. ahm ran', ABD'nin Krfez'deki gvenlik karlarnn temel direi -Sovyet mdahalesine kar bir siper-olarak grlmekteydi. Rejimin aniden kmesi, ABD'nin rehine krizindeki travmatik gszl ve ardndan daha ac bir ekilde Ayetullah Humeyni ynetimindeki slam Cumhuriyeti'nin ABD'yle iddetli uzlamazl, iran'n ABD'nin blgesel karlar iin dorudan ve kalc bir engel olduunu gsterdi. Tm bunlar, Krfez blgesinin usuz bucaksz petrol rezervlerinin ve ABD'nin artan bir ekilde ithal petrole bamllama eiliminin merkezinde duruyor(du). 1990'Iarn balarnda nem tayan petrol unsuru, 15 yl sonra ABD'nin ithal petrole bamll yldan yla artarken ve in de benzer bir konumdayken daha da fazla nem tayor. Krfez'deki fosil yakt kaynaklar dnldnde blgenin gelecek 30 ya da daha fazla yllk dnemdeki jeopolitik nemi daha iyi anlalacaktr. Bu koullar altnda, ran gibi bir "haydut" devletin kendi nkleer kapasitesine sahip olmaya yaklamasna bile gz yummak. ABD iin kesinlikle kabul edilemez. Byle bir '"caydrclk" ABD'nin blgedeki seeneklerini byk lde kstlayacak ve onun en yakn mttefiki srail iin bir tehdit oluturacaktr. Washington, iran'n byk bir nkleer altyap seenei oluturmamasn garanti altna alacak diplomatik seenee her durumda kar olmayabilir. Bu baarsz olduunda ise. varsaylan nkleer silah altyapsnn ve bununla ilikili tesislerin tahribine ayn anda girimek gerekecektir. srail Faktr srail 1960'larn sonundan beri nkleer silahlara sahip ve 200 kadar nkleer sava bal olduuna inanlyor. Bunlar, havadan ya da yerden yere fzelerle kullanlyor. Denizaltlardan at62 petrodolarn sonu lan cruise fzeleri iin sava bal gelitirmekte olabilecei de dnlyor. srail, blgede nkleer kapasiteye sahip tek devlet olmasna karn, bunun gvenlii iin elzem olduuna inanyor. 1970'lerin sonundaki ran Devrimi'nden bu yana iktidara gelen btn srail ynetimleri ran' uzun vadede en nemli blgesel tehdit olarak grdler. srail Hava Kuvvetleri birlikleri, 1981'de, nkleer silah iin pltonyum retmeye alan Irak'n potansiyelini snrlandracak ekilde, Badat yaknlarndaki Osiraq deneme reaktrn tahrip ettiler. Badat, srail sava uaklarnn mevzileri iindeydi. ran'n tesisleri ise, yakn dneme dek israil Hava Kuvvetleri'nin vuru alannn snrndayd. Ancak bu durum, ABD F-15 ve F-16 saldr uaklarnn daha geni menzilli olan eitleri F-151 ve F-161'larn ithal edilmesiyle deiti. F-151'larn 25 tanesi u anda kullanma hazr ve ayrca srail 203'te bakm yaplm

olan 102 F-161'dan bir birlik oluturuyor.2 israil Hava Kuvvetleri, ABD'den ayrca, yeralt tesislerini hedef alacak 500 tane bomba ald. srail ordu birlikleri, Irak'ta bir dizi operasyona katldlar. Baka faaliyetlerin yannda, zellikle lkenin kuzeydousundaki Krt blgesinde komando birimlerini eittikleri biliniyor. Daha genel olaraksa, normalde de ABD ordusu ile srail Savunma Gle-ri'nin (IDF) yakn olan ilikileri, ABD'nin rak'taki tecrbelerinin sonucunda son iki ylda byk lde glendi. zellikle IDF ve ABD Ordusu Eitim ve Doktrin Komutanl (TRADOC)3 arasnda derin bir deneyim paylam olagelmitir, israil askeri irketleri, ABD silahl kuvvetlerine ayrca, byk blmn Filistin'deki igal blgelerinde israil'in tecrbeleri sonucu yetitirdikleri bir dizi uzman, gelitirdikleri direni kart silah ve tehizat da salamaktadr. Bu iliki, bat medyasnda fazlaca yer almamasna karn Ortadou'da iyi bilinmektedir ve iran'a ynelik herhangi bir srail saldrsnn ABD'nin bilgisi, onay ve yardmyla gerekletirilecei varsaymn destekleyeiran: bir savan sonular 63 ektir. Gerekte, iran'a dnk bir srail hava saldrsnn, hali hazrda ABD'nin egemenliindeki hava sahasnda yaplacak uularla olaca kesindir. Bu makalenin amalar erevesinde IDF'nin ran'n nkleer silah gelitirmesine ciddi bir biimde zarar verecek bir harekta giriecei varsaylmaktadr. Yine bu erevede ABD'nin rtl desteini alacaktr, ihtiya halinde kuzeydou Irak'taki tesislerden yararlanacaktr, iran'n fze gelitirmesini hedef almann yannda, esasen nkleer programn 5 ya da daha fazla yl geriletmeyi amalayacaktr. leride tartlacak nedenlerle, daha kapsaml olmas gerekecek bir ABD harekat boyutunda olmayacaktr. srail ve ABD arasndaki yakn balant, Ortadou'da, ABD'de ya da Avrupa'da olmad kadar yaygn bir ekilde bilinmektedir. Sonu olarak, srail'in iran'a ynelik herhangi bir askeri harekt, esasen kendisinin vekil konumda olduu ve dorudan ABD desteiyle gerekletirilen bir ortak operasyon olarak grlecektir. ran Tablosu ran cephesinde, kendisini dnyann tarihsel glerinden biri olarak gren ve -bugn gl bir krlganlk hissiyle birlikte etkisi iki katna kan bir ekilde- yksek teknolojili bir gelecein, bu konumunun vazgeilmez bileeni olduuna inanan bir iran bulunmaktadr. Tpk in gibi ran da, binlerce yllk nemli tarihine bakmakta ve bykln bir kez daha dev fosil yakt kaynaklar, gen bir nfus, kalabalk ve refah iindeki bir halk ve ok nemli bir blgenin kalbine yerleen bir corafi konuma borlu olduuna inanmaktadr. iran'n sosyo-politik ortam karmak ve nemli derecede deiken olsa da, ileri teknolojinin nemine ve nkleer enerjinin bir adalama sembol olduuna dnk yaygn bir inan vardr. Bu kadar petrol ve doalgaz bulunan bir lkenin nkleer enerjiye ihtiyac olmayaca argmanyla karlaldnda, buna der64 petrodolarn sonu hal, elektriin bete birinin zaten hidroelektrik enerjiden salandna iaret edilerek yant verilmektedir. Petrol ve doalgazn, zellikle ran'n uranyum rezervlerinin varl dnldnde, elektrik retiminde kullanmak iin fazla deerli olduu da eklenmektedir. Genel bir tavr olarak, siyasi ve dini yelpazeden bir dizi kanaat nderinin ran'n nkleer yakt dngsn gelitirmeye hakk olduuna inand aktr. ran'n gvenlik ihtiyalar nedeniyle nkleer silahlar gelitirmeye hakk olduuna inananlarn says da hayli fazladr. Iran 1990'larda NPT'yi belli biimlerde ihlal etmi olsa da, bu makale yazlrken anlamann kurallarna uyuyordu. Bu yzden, uranyum zenginletirme faaliyetlerini de ierecek bir nkleer enerji program gelitirmesine izin verildi. Kuzey Kore'nin ekilme kararn al gibi, nkleer silah gelitirme kararn ald bir dneme kadar anlama erevesinde kalabilirdi. ran'n "er ek-seni"nin bir paras olarak grld dnldnde, bu Washington ynetimi tarafndan kabul edilebilir birey deildir. Washington ancak, lke iinde uranyum

zenginletirmeyi iermeyen ki bu kesin deildir- bar bir nkleer enerji programnn srdrlmesine izin verebilirdi. ran'n gvenlik algs sz konusu olduunda, kapasitesine olan byk gvenin yannda belli bir gvensizlik hissi de vardr. Son drt ylda ran, dou ve batsnda bir sper tarafndan gerekletirilen kapsaml askeri harektlarn sonucunda devrilen rejimler grmtr ve bu ran'daki rejim deiikliinin de arzulanan bir seenek olduunu ima edecek ekilde gerekletirilmitir. ran'n hemen batsnda, rak'ta ABD 150 bin kiilik bir askeri g bulundurmaktadr ve burada kalc askeri sler ina etmektedir. Kuveyt, Bahreyn ve Katar'da askeri birlikleri vardr ve kk Iran donanmasyla karlatrldnda ezici bir gce sahip Beinci Filosu, ran Krfezi ve Arap denizi sularn denetim altnda tutmaktadr. Douda, ran ABD'nin Afganistan'a salam ran: bir savan sonular 65 bir ekilde yerletiini grmektedir. Burada, Kabil yaknlarnda Bagram'da ve Kandahar'da iki kalc s ina edilmitir (bkz. Ek.l). Ayrca, Afganistan'n batsnda kalan Herat kenti civarnda, ran'n bu lkeyle dou snr yaknlarnda yeni ve byk bir askeri ssn inas srmektedir. Son olarak ABD, ran'n kuzeyinde ve dousunda ok sayda lkeyle askeri ilikilere ve baz rneklerde de bu lkelerde s ve askeri tesislere sahiptir. Bunlar, Hazar havzasndaki petrol sahalarna ve bu petroln Karadeniz ya da Akdeniz limanlar zerinden sevkyatn salayan boru hatlarna yakn lkelerdir. ran'daki Gncel Koullar Tm bu unsurlar, iran'n nkleer silah gelitirmek ya da bu kapasiteye sahip olmak konusunda gl bir motivasyonu olduunu varsaymak iin yeterli gereke sunuyor. zetle, ulusal gvenliinin byle bir karar gerekli kld sylenmelidir. Ancak, bu istek bu tr bir kararn kanlmaz olduu anlamna gelmez. Ayrca, mevcut politik ortam bu durumu daha karmak hale getirmektedir. Cumhurbakan Hatemi'nin grece reformcu ynetimi, gen, baarya susam ve ou zaman madur olmu bir halk tatmin edecek reformlar tevik etmede baarsz oldu. Bunun bir nedeni de muhafazakr teokrasinin pek ok giriimi hi glk ekmeden engelleyebilmesi ydi. Hatemi ynetimi, derin sosyo-ekonomik farkllamalara hitap etmekte de baarsz oldu ve bu baarszl, iktidara aday olan reformistlerin teokrasi tarafndan engellenmesiyle ikiye katland. Bilindii gibi, 2005'te hem Meclis hem de Cumhurbakanl seimlerinde aday listeleri snrlandrld. Devrim Muhafzlarnn gl desteini alan Ahmedinejad'n srpriz bir ekilde seilmesi, ksmen yoksullar adna konutuu dnld iin gndeme geldi. Cumhurbakan Ahmedinejad'n iktidara geldiinden bu yana uygulad politikalar, biraz beklenmedik oldu. srail'e ynelik rahatsz edici bir saldrganl, kritik bakanlklarda ve diplomatik grevlerde bulunan lmllarn ve teknokratlarn yan sra, daha nce nkleer konularda ABd'le grmelere katlan ekibin 66 pe'rodolarm sonu grevden alnmas bunun rnekleridir. Tm bu admlar Was-hingon'la gerilimin ykselmesine neden oldu. Bu kiiler ran'daki politik yelpazede ok tannmas gerekmeyen kiilerdir ve bir blm de gi teokrasinin kritik unsurlardr. Ahmedi-nejad ynetiminin ksa srede ciddi istikrar sorunlar yaamas mmkndr ancak bu olaslk politikalarn daha da sertlemesine ve ABD ile muhtemel bir krizin hzlanmasna yol aabilir. Ayrca, komu Irak'taki gncel durum da byk lde bugnk Tahran ynetiminin lehine ve ABD'nin aleyhinedir. Irak'ta temsil mekanizmalarnn yaygnlatrlmas ynndeki gelime, birok unsuru daima ran'la yakn ilikide olan i-i toplumu iin daha fazla iktidar anlamna gelmektedir, iran'n Irak'taki ii milislerin bazlarna destek verdii ynndeki sre giden iddialara karn, resmi olarak iin iinde olduuna dair ok as kant bulunmaktadr, ancak potansiyel olarak elbette oradadr.

ngiltere, baz silah teknolojilerinin yaygnlamasndan yola karak iran'n blgeye mdahalesiyle ilgili daha farkl iddialarda bulundu. Buna karlk Iran, ABD ve ingiltere'yi kendi muhaliflerine destek vermekle sulamaktadr. Hatta ran iinde son dnemde gerekleen patlamalarn bazlarna kartlklarn bile ileri srmektedir. ABD Askeri Harektnn Nitelii ABD asndan iran'n nkleer tesislerine dnk bir harektn iki temel nedeni olacaktr. Birincisi, programn tmn, nkleer silah retebilecek herhangi bir plan en az be yl tercihan daha da fazla sre geriye gtrecek ekilde tahrip etmek, ikincisi ise, ABD'nin bu konuda ve dolayl olarak ran'n yalnzca rak'a mdahalesi deil, kabul edilmez grd dier faaliyetlerine kar da, nleyici askeri eylem gerekletirmeye hazr olduunu ak hale getirmek olacaktr. Temel sorun u ki, pratik olarak herhangi bir askeri harekat, iran: bir savan sonular 67 nkleer faaliyetlerle dorudan ilikili tesisleri hedef alan bir sal-drdan fazlasn iermek zorunda olacaktr. Bunun da tesinde, byle bir harekt bir kez baladnda iran'la iddete dayanmayan bir ilikiyi srdrmek hemen hemen imknsz hale gelecektir. Ayrca, mevcut btn gstergeler herhangi bir askeri harektn ran iinde ok gl bir birletirici etkisi olacan iaret etmektedir. Geni bir yelpazedeki dini ve politik fikirler, iktidarn kitle tabann ve istikrarn arttracak bir ekilde onu destekleyecektir. Bugnk iktidarn bile bir destek oda haline gelmesi beklenebilir. u anda Bay Ahmedinejad'a pheyle yaklaan ve hl onun srpriz seim baarsna kzgn olan teokrasinin kimi unsurlar, ABD askeri harekt ile kar karya kalan birlemi bir iran'da bugnk konumda olmayacaklardr. ABD yaylma konusunda ordu ve deniz piyadelerini olumsuz etkileyen temel bir soruna sahip olmasna karn, ran'n nkleer tesislerine ynelik bir saldr neredeyse tmyle hava kuvvetleri ve donanma tarafndan gerekletirilecektir. Blgede konulandrlm olan sava uaklar; ABD'den, ingiltere'den ve Diego Garcia'dan ynetilen uzun menzilli saldr uaklar; uak gemilerindeki sava uaklar ve denizden atlacak cruise fzelerine sahip donanma saldr gleri, maksimum etkinlik salayabilmek iin ani bir ekilde harekete geecektir. ABD Donanmas, bir uak gemisi sava grubunu herhangi bir anda ran Krfezi iinde ya da yaknnda konulandrmaktadr. Bu gibi gruplar blgede dnml olarak bulunurken, kimi zaman ayn anda iki sava grubu blgede bulunmaktadr. Bu, yzlerce cruise fzesi bulunan 150 sava ua anlamna gelmektedir.' Blgeye yaylm ABD slerinde karada konulandrlm buna yakn sayda sava ua ile blge dndan ynlendirilebilen B-18 ve B2 bombardman uaklar da bir komutla toplanabilirler. zellikle de, Stealth B-2 hayalet uaklarnn ynlendirilmesi iin ihtiya duyulan zel tesisler Gloucestershire'daki Fair-ford hava ssnde hizmete girmitir. 5 68 petodolarn sonu Nkleer tesislere ynelik hava saldrlar; Tahran Aratrma Reaktr tesislerinin yan sra tm Tahran'da bulunan radyoizotop retim merkezi, nkleer faaliyetlerle ilikili bir dizi laboratuar ve Kalaye Elektrik irketi'nin tahrip edilmesini kapsayacaktr. Bir dizi deney reaktr, uranyum dnm tesisleri ve bir yakt retim merkezini ieren sfahan Nkleer Teknoloji Merkezi temel bir saldr hedefi olacaktr. Arak'taki tesislerin yannda (bkz. Ek 1) Nalanz'daki zenginletirme tesisi de hedef alnacaktr.6 Buehr'de yapm yeni tamamlanacak olan 1000 MW reaktr de hedefler arasndadr. stelik reaktr 2006 yl iindeki bir tarihte tmyle yaktla doldurulduunda daha kritik bir sorunsal haline gelecektir. Bu gerekletiinde yumuak yapsndaki herhangi bir hasar, yalnzca ran Krfez sahillerini deil, Kuveyt, Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar ve Birleik Arap Emirlikleri gibi Krfez'in bats kylarn da olumsuz etkileyecek radyoaktif yaylmann ortaya karaca ciddi sorunlara yol aacaktr. Dorudan insanlar etkilemesinin yannda bu dnyann en gl younluktaki petrol retim tesisi olduundan sonular ok ar olabilecektir.?

Uzun vadedeki ihtimalleri zayflatmak amacyla teknik becerisi yksek personelden mmkn olabildiince ok sayda kiinin ldrlmesi iin balangtaki saldrlarn tm az-ok e zamanl olarak gerekletirilecektir. Bu, herhangi bir askeri harektn gerekli br paras olacaktr ve muhtemelen boyutlar ran'n nkleer, bilimsel ve teknik altyapsn dolayl olarak destekleyen niversite laboratuarlar ve teknoloji merkezlerinin tahribine kadar uzanacaktr. Saldrnn bu boyutu askeri planlama evreleri dnda yaygn kabul grmez ancak operasyonun elzem bir bileeni olacaktr. Amacn ran'n nkleer potansiyelini olabildiince geriletmek olduu dnlrse, yerlerine hzlca yenileri yaplabilecek fiziksel tesislerin tahrip edilmesinin tesine gemek gerekli olacaktr. Teknik uzmanl bulunan kiilerin ldrlmesinin nkleer kapasitenin yeniden gelitirilmesi giriimlerine dnk giran: bit savjn sonular 69 l bir etkisi olacaktr. Bunun tesinde, bu uzmanlar arasnda yabanc uyruklular da olduu bilindiinden, lke iinde hali hazrda alan bu kiilerin ldrlmesi gelecekte bakalarnn benzer giriimleri iin de caydrc olacaktr. ran bugn snrl hava savunmasna ve byk lde demode olmu kk bir hava gcne sahiptir. yle bile olsa, zellikle ABD askeri personelinin ldrlmesi ya da esir alnmas riskinin azaltlmas gerekeceinden, savunmann durdurulmas askeri harektn nemli bir boyutunu oluturacaktr. Bat Komutanl'nn Tahran, Tebriz, Hamadan, Dezful, midiye, $iraz ve sfahan'daki hava sleri ve Gney Komutanl'nn Buehr, Bandar Abbas ve ah Bahar'daki hava sleri8 gibi komuta ve kontrol merkezleriyle radar tesislerinin hedef alnmas gerekecektir. ABD birliklerini zellikle kayglandran, ran'n, Amerikan F-14A Tomcat'krine ynelik 45 ya da daha fazla interseptr ve uzun menzilli AWG-9 radar tehizatn konulandrmay srdrmesidir. 79 uak ah'n devrilmesinden nce alnm ve bunlarn 30 kadar herhangi bir anda kullanlabilir durumdadr.9 iran'n orta menzilli halistik fze program kapsamndaki aratrma, gelitirme ve retim tesisleri ve bu seyyar fzelerin konulandrld tesisler ncelikli hedefler olacaktr. Seyyar olduklarndan bir kez daha srprizler gerekli olacaktr. ABD gleri, nkleer altyap ve daha genelde savunma gleri zerine bilgi salayacak bir dizi elektronik izleme ynteminin yannda Iran tesisleri ve uydu istasyonlannm haritasn karmak iin keif anlarn zaten kullanyordu. Bu saldrlar, nkleer altyap ve hava savunma sistemleriyle ilikili olduundan gl bir srpriz unsuru ierecek ve saatlerle ifade edilecek bir aralkta gerekletirilecektir. Saldr; sava uaklarnn gerekletirecei ilk yz sortinin, yakt ikmalinin yaplmasnn ardndan gelen yzlerce ek sorti ile desteklenmesi ve savunmann yok edilmesinin ardndan iki yz ya da stnde 70 petrodolarn sonu cruise fzesi eliindeki keif uularyla devam edecektir. Ani bombardmann verdii tahribatn deerlendirilmesinden birka gn sonra, daha az acil hedeflere ynelik saldrlara paralel olarak temel hedefler yeniden ziyaret edilecektir. ABD birlikleri iin asl youn askeri hareketlilik dnemi 4-5 gne yaylabilir ancak iran'n yantlarna bal olarak gnlerce srebilecektir. ran'n Karlklarn nlemek Nkleer, fze ve savunma tesislerine dnk fze ve hava saldrlarnn gl programna ek olarak ABD askeri operasyonlar, ran'n her trl ani karln nlemeyi de hedefleyecektir. Bunlarn en nemlisi, Hrmz Boaz evresinde svlatrlm doal gaz ve petrol sevkyatn etkileyecek olas bir misilleme eylemi olacaktr. Bunun kesin bir misilleme biimi olaca varsayldnda, sahil gemisavar fze bataryalarnn ve iran'n kk sava gemilerinin tahrip edilmesi gerekli olacaktr. Temel s ve tersane Buehr'dedir; operasyonel karargh Bandar Abbas'tadr. Bandar Abbas ayn zamanda iran'n Rus yapm Kilo-snf denizaltlar-dan oluan kk filosunun da ssdr. Bu 3 gemi iin yeni s haline gelecek yer ise ah Bahar'dr. Hafif donanma glerinin kulland dier sler ise Krfez'in bandaki Harg Adas ve Hrmz

Boaz'nn gney batsndaki Ebu Musa adalardr. Bunlar sk korunmakta ve tedarik sorunu da yaamamaktadrlar.10 Kk ran Donanmas, Nisan 1988'deki "Tanker Sava"nn sonunda ABD Donanmasyla attnda ok byk kayp verdi. Ve olasdr ki, lmeye hazr askerlerle donanm srat tekneleri dahil, hafif ve hzl glere arlk veriyor olacaktr. Bunlar ran Devrim Muhafzlar birlikleri olacaktr ve ABD donanma birimlerinden ziyade tanker trafiine saldrmay nemseyeceklerdir. Bu glerin operasyon sleri saldrnn ncelikli hedefleri olacaktr. ran Devrim Muhafzlar unsurlarnn sempatizan milislerle balant kurmak iin rak iinde baz blgelere girmesi de bekleniraf: bir savan sonular 71 melidir. Bylesi bir admn misillemeyi kkrtacan gstermek iin askeri harektn, hem ran Devrim Muhafzlar hem de dzenli ordu birliklerinin kara kuvvetlerinin ileri slerini hedef almas olasdr. ran'n ok sayda ordu ssnden Irak snrna yakn olan Abadan, Hrremehr, Ahvaz, Dezful ve muhtemelen Mahabad'dakiler, temel Devrim Muhafzlar merkezlerinin yannda ana hedefler olacaktr. Kprlerin tahrip edilmesi de dahil bir dizi lojistik destek ss hedef alnacaktr. Snrn gzenekli yaps dnldnde aslnda bu, daha ok sembolik nitelik tayacaktr. Kayplar iran'n askeri ve sivil kayplarnn ne dzeyde olacan ngrmek ok zor olacaktr, ancak iki noktaya dikkat ekilebilir. Birincisi, savan youn ilk haftasnda Irak'ta olduu gibi erken dnemde yaanan sivil kayplarn haberleri eksik olacaktr ve kayplarn tm boyutlaryla ortaya kmas aylar alabilecektir, Bununla birlikte, ortaya kan sivil kayplarn haberleri ran medyas ile El Cezire ve blgedeki dier ticari medya alar tarafndan yaygn bir ekilde duyurulacaktr. kincisi, srpriz bir saldrda, bilinsiz ve korunmasz sivil ya da askeri ok sayda insan kurban olacaktr. Irak sava ncesindeki gibi, insanlarn hedef blgelerden gnler ve haftalarca kamasna olanak salayan bir durum olmayacaktr. iran'a dnk, zellikle hava sleri ve Devrim Muhafzlar tesislerini hedel alacak olan ilk saldr dalgasndaki askeri lmlerin binlerle llmesi beklenebilir. Kent merkezlerinde bulunan ok sayda fabrika ve iran'n nkleer ve fze altyapsna teknik destein hedeflenmesi gerekliligiyle birlikte, sivil kayplar en azndan yzlerle ifade edilecek miktarda olacaktr. ran'n karlklarn gslemek ya da nlemek adna, sava daha kapsaml bir atmaya evrilirse kayplar ok daha yksek olacaktr. 72 petrodolarm sonu ran'n Yant Bugn Iran Hava Kuvvetleri ile hava savunma sisteminin kk lei ve hayli eskimi olduu dnlrse, Iran yukarda tarif edilen trde bir ABD saldrsna ancak snrl lde direk yant verebilecektir. Bunun tesinde ARD harekat snrl da olsa, var olan bu kapasiteyi tahrip edecek ekilde tasarlanacaktr. Hrmz Boaz'ndaki tanker trafiini engellemek ya da Devrim Muhafzlarndan unsurlar Irak'n iine gndermek gibi ran'n kesin yantlarn nlemek iin ABD harekt iyi tasarlanmaldr. Bu erevede plan, hem ran'n varsaylan nkleer silah gelitirme potansiyelini ciddi biimde tahrip etmeyi hem de ABD'nin kapsaml askeri baarsnn ak gstergeleri belirir belirmez iran'n hzla gelitirecei yantlar gslemeyi iermek durumundadr. rak'taki Mart 2003'te savan balangcndan 3 hafta sonra gerekleen rejim deiikliini takip eden srete olduu gibi yanltc bir tablo ortaya kabilir. Aslnda, iran'n ksa vadeli sonular hzlca alnamayacak da olsa ok sayda seenei bulunmaktadr. Nkleer programn yeniden gelitirilmesi Herhangi bir saldrda ran'n nkleer altyaps ne kadar hasar grrse grsn, bunu yeniden kurmak ve hzlca alr hale getirmek konusunda hzl yant retecektir. Iran gizlice bir nkleer silah retme yoluna gidecektir. Bu yant, byk olaslkla nkleer altyapnn, varln daha iyi koruyabilecei bir yerde kurularak hzla yeniden inasn ve ardndan resmi bir notayla

NPT'den ekilmeyi ierecektir. Bu yant sistemlerin oaltlmasn, aratrma, gelitirme ve retim kapasitelerinin datlmasn ve gelecekteki almalar iin uygun yerlerde derin yeralt tesislerinin kullanmn ierecektir. Bunun tesinde ran'n mevcut bar nkleer programnda ie-rilen ek unsurlar, ABD'nin bilmedii baka unsurlar da hali hazrda mevcut olabilir. Eer yleyse, bu, kapasitesinin yeniden inasna yardmc olacaktr. Dr.ha gene! olarak, ABD harektndan iran: bit savan sonular 73 sonraki yllarda ran' varsaylan nkleer silahlanma programndan vazgeirmeye dnk umutlar - kresel silahszlanma abalarnn altn oyacak ekilde- ortadan kaybolacaktr. Nkleer silah retme potansiyeline sahip bir ran'la yaama olasl dururken, ABD harekt, sonraki on yllarda ak bir biimde nkleer silahlar olan bir iran' neredeyse kesin hale getirecek ya da alternatif olarak askeri harekatn tekrarlanmas gerekecektir, Hizbullah ran Gney Lbnan'da Hizbullah' daha militan eylemlere girimeye tevik edecektir. Hizbullah'n Hayfa'y ve kuzey srail'deki baka yerleim birimlerini vurabilecek, byk miktardaki karadan karaya fzelerine kar israil'in gl bir yant vermesi beklenmelidir, bu da kriz atmosferini derinletirecektir. Hizbullah'n toplumsal alanda daha lml hareket ederek tatmin edici bir politik dnm srecine girdii dorudur. Bu nedenle, srail'e kar bir askeri harekt eski tutumuna dn anlamna gelecektir. Bir ABD askeri harektnn sonunda ortaya kacak yaygn halk desteinin yannda bu da beklenmelidir. Hizbullahin herhangi bir harekt, israil'in gl askeri karlklaryla sonulanacaktr. Bu karlklar en azndan hava saldrlarn, topu atei ve sava fzelerinin kullanlmasn ve donanma bombardmann ierecektir. Piyade ve zrhl birliklerin gerekletirecei snr tesi operasyonlar da gndeme gelebilir, Hrmz Boaz Herhangi bir ABD askeri harektnn esas hedeflerinden biri ran'n Krfez'den yaplan petrol ihracatna mdahalesini nceden engellemek olacaktr ve bunun verecei zarar, iran'n kapasitesinin neredeyse tmn olumsuz etkileyecek ekilde olmak zorundadr. Baarlmas imknsz olmasa da, zor olacaktr ve tek bana petrol piyasasn zora sokacak bir sonu yaratacak, bir saldn korkusuna yol aacaktr. 74 petrodolann sonu Bat Krfez Blgesindeki Petrol Tesisleri Bunun tesinde, ran'la balantl paramiliter birimlerin Kr-fez'in batsndaki Kuveyt, Suudi Arabistan ve Birleik Arap Emirlikleri (BAE) gibi devletlerin petrol ihra tesislerine sabotaj eylemleri yapma yetenei geliebilecektir. Kukusuz tm bu devletlerde yksek gvenlik nlemleri alnacaktr ancak yine de paramiliter gruplarn mutlak olarak denetlenmesi g olacaktr. Bir ya da iki sabotaj sonucu oluacak kaza dahi, petrol piyasalarn etkileyerek gerilimi artracaktr. Devrim Muhafzlar Devrim Muhafzlar byk lde ran'n savunma sisteminin gl bir bileeni olmay srdrmektedir. ABD'nin ilk saldr dalgasnda. Iran Krfezi kylarnda ve snr yaknndaki tesisleri tahrip edilebilse de, Muhafzlarn byk ve ok nemli destek temeli olacaktr, morallerini hzla ykseltecekler, hayli gelikin bir rehin alma yetenekleri olacak ve kendilerini saldrlara yant vermeye adam olacaklardr. ABD'nin Muhafzlarn slerini hedef alan askeri harekt Irak'a mdahale konusunda bir "uyar" ania-mna gelecek olsa da sonucu neredeyse kesin olarak ksa mrl olacaktr. Ve Muhafzlar ile rakl ii milisler arasnda zaten mevcut olan bir dizi balant hzlca aktif hale gelecektir. ran'n Irak'taki direnie bu ekilde dahil olmas da ABD'nin Iran lojistiine snr tesi saldrlar da ierecek ekilde karln younlatrmas sonucunu verecektir. Bu, ranl sivil kayplarn saysn artracak, ekonomide aksamalara yol aacak ve ek olarak iran'da mevcut rejime destein daha da artmasna neden olacaktr.

Sonuta, iran-Irak snrnn yaps nedeniyle ran, personel olduu kadar kapsaml bir silah tedariki gibi bir dizi yolla rak direniinin unsurlarna yardm konusunda ok gl bir konum elde edecektir. Bu, direnie eski rejimin bitirilmesinin zerinden yl gemi olsa da, her zamankinden daha etkili ve gl bir itilim verecektir. iran: bir savan sonular 75 Uluslararas Destek Rusya ile yakn ilikilerin yan sra yakn zamanda iran'la in ve iran'la Hindistan arasnda yaplan uzun vadeli ekonomik anlamalar dnldnde bir ABD saldrs youn eletirileri gndeme getirecektir. Bu eletirilere, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'nin be daimi yesinden ikisi olan Rusya ve in de katlacaktr. Bireysel olarak Rusya ABD'nin askeri mdahalesini gz ard etmeyi tercih edebilir ancak ran'a kar ABD askeri harektn gl bir biimde knamad durumda komu mttefikleriyle ilikisi zora girecektir. zellikle bu atmann sresinin uzamas durumunda, daha da zorlanacaktr. Daha Kapsaml Yantlar Yukarda tarif edilen sonular, ran'n iinden ya da Lbnan'daki ortaklarndan ilk etapta gelecek yantlarla ilikilidir. Byk olaslkla, tahmin edilmesi en g olan yant iran'la bir askeri atmann slam toplumlarnn daha geni kesimlerinde onaya karaca tepki ve tutumlarla ilikili olacaktr. ran ve El Kaide, Iran ve Arap dnyas arasndaki ilikiler sorunlu olmasna karn bir slam cumhuriyetine dnk saldr, kanlmaz olarak blge ve dndaki Amerikan kart havay younlatracak, imdiden kresel bir olgu haline gelmi olan bir harekete daha byk itki salayacaktr. Son drt yln en nemli gelimelerinden biri, El Kaide hareketi ve mttefiklerinin youn elikilerin bulunduu bir ortamda ayaka kalma ve gelime yetenei olmutur. 11 Eyll'den beri hareket, kritik lider unsurlarnn ounu, ldrlmeleri ya da tutuklanmalar yoluyla yitirmi, Afganistan'daki temel mevziilerini kaybetmi ve bu dnem boyunca 70 binden fazla kiinin tutuklanmasna tank olmutur. Bu koullar altnda bile, son drt yldaki etkinlik dzeyi, gerekte 11 Eyll saldrlarndan nceki drt yldaki dzeyi amtr. zellikle nem tayan, intihar eylemlerinin evrimidir. Tarihsel olarak bu olgu yaygn ve yalnzca radikal islamc gruplarla snr76 petndolarm sonu l deildi. ntihar eylemlerini de ieren bireysel saldrlar corafi olarak belli blgelerde odaklanyordu: SriLanka'da Tamil Kaplanlar (LTTE), Trkiye'de Krt ayrlklar, Gney Lbnan'da Hizbullah destekileri ve Israil-Flistin'deki Filistinli radikaller. Bunlarn tm igale ya da belli bir corafyada uygulanan basklara tepki niteliindeydi. lk kez, en azndan byk bir lekte intihar eylemleri ulus tesi niteiik ka2andt. Bu eylemleri, kendi gncel koullarna deil, dindalarnn daha kapsaml koullarna dnk bir karlk vermeyi isteyen iyi eitimli kiiler gerekletirmeye balad. Bugn uydu TV'ler ve internet araclyla byk lde artan enformasyondan yararlanyor ve eylemlerini gerekletirmek iin byk mesafelere gitmeye hazrlanyorlar. ABD, rak ve Afganistan'daki mevcut operasyonlarn ran'a yaymaya hazrlanrsa, bu eilimin, ngrlmesi g sonularyla birlikte daha byk bir itilim yaanmas beklenmelidir. Bu da, kesin olarak ABD'nin blge ve dndaki gvenlik karlarna zarar verecek bir tepkinin baka bir rnei olacaktr. srail'in Askeri Harekt ran'n nkleer tesislerine dnk harekt, ABD deil de srail tarafndan gerekletirilirse lei daha kk olacaktr. Yine de bunun srail'in 1981'de Irak'n siraq nkleer reaktrne dnk saldrsndan daha kapsaml olmas beklenmelidir. srail'in askeri harekt, nkleer aratrma, gelitirme ve destek tesislerine ve zellikle personelinin tmne; ayrca ran'n fzeleriyle, bunlarn retildii ve gelitirildii slere younlaacaktr. Devrim Muhafzlaryla ve Krfezin petrol tesisleriyle ilgili daha az sorun kacaktr.

Ote yandan Iran, herhangi bir srail harektnn ABD ile yakn ibirlii iinde yapldn dnecek ve saldr ABD tarafndan gerekletirilmiesine ABD ve Krfez petrol karlarna ynelerek karlk verecektir. ABD bu eyleme bir karlk gelitirdiiniran: bir savan sonulat 77 de ABD birlikleri atmaya girecektir, israil, iran'n kapsaml askeri kapasitesini zayflatma eiliminde olduundan savan bu ekilde derinlemesi onun lehine olacaktr. Bylece, srail'in ran'n nkleer potansiyeline ciddi ekilde zarar verme hedefli bir harekt, ABD'nin atmaya girmesi sonucunu verecektir. ran'n srailin askeri harektna daha dorudan yant Hizbullah', srail'in kuzeyine fze saldrlar dzenleyerek onu israil'e kar eyleme cesaretlendirmeye zel bir vurgu yaparak gerekleebilir. Bu da, o gnk israil hkmetinin lehine olacaktr, nk ne kadar karmak olursa olsun, zellikle Gney Lbnan'a dnk hava saldrlar araclyla Hizbullah'a kar salam eylemler gerekletirebilecek bir askeri gc vardr. Bu tip saldrlar, zellikle Hizbullah'n yakn dnemde ald Katyua tipi uzun menzilli fzelerinin depolarn hedef almay amalayacaktr. srail, ran'a ynelik bir saldrdan ksa vadede kazanl kacaktr ancak uzun vadeli sonular olumlu olmayacaktr. Bu durumun Irak'ta ABD iin yarataca sorunlar srail ve en yakn mttefiki arasnda gerilime neden olurken, srail Devleti'ne muhalefetin gl bir biimde yaygnlat bir "blgesel iklimde, srail, mmkn olan en ksa zamanda bir nkleer silah kapasitesi gelitirmeye kendini adam bir iran'la kar karya kalacaktr. Sonu ran'n nkleer altyapsna ynelik bir ABD askeri harekt, ABD ve ran kadar rak, israil ve Lbnan' ve hatta olasdr ki bat Krfez devletlerini de iine ekecek uzun sreli bir askeri atmann balangc olacaktr. Balangta kk lekli olsa da, israil'in bir saldrsnn, ABD'yi iine ekecek ekilde trmanmas hemen hemen kesindir. Ve bu da uzun dneme yaylm bir atmann balangcna iaret edecektir. ki devletten birinin gerekletirecei bir harekt ran'n nkleer potansiyeline ciddi hasar verse de, uzun dneme yaylm byk istikrarszlklarla dolu atmalar kanlmaz klacak ok 78 petrodolarn soru sayda yant ortaya kacaktr. Buna ek olarak ran'n NPPden ekilmesi ve mmkn olan en ksa srede bir nkleer silahlanma programn balatmas beklenebilecektir. Bu, ran'a dnk askeri harektn younlatrlmasna yol aacak ve ok tehlikeli bir iddet dngs yaratacaktr. Saddam Hseyin rejiminin sona erdirilmesinin, Irak'a serbest piyasac ve vekil bir devlet getirmesi umuluyordu. Bunun yerine, sonu belirsiz, olduka istikrarsz ve maliyeti yksek bir atma ortaya kt. Sonular ne kadar byk olursa olsun, bu ran'a ynelik bir ABD ya da srail harektn engellemeyebilir. Bu analiz ile ortaya konmak istenen udur: ranla ilikilerde yaanan krize dnk bir askeri yant zellikle tehlikeli bir seenektir ve daha fazla dikkate alnmamaldr; ne kadar g olursa olsun alternatif yaklamlar aranmaldr. dipnotlar rak, iran ve petrodoJatm sonu Sunu - Bu kitapta sayfa 73. 2- Daniel Byman, Slould Hezbollah Be Next?. Foreign Afjairs, Novem-ber/December20O3. 3- Bkz. www.gl(jbalrcsearcl.ca, interview with Hezbollah Secretary General Hasan Nasrallah by Al-Jazeera, 22 temmuz 2006, Al Jazeera in Arabic. I,- ran devriminde an ti-emperyalizm ve solun konumu iin bkz. Iran devrimi. Din, antienperyalizm ve sol, derleme, belge yay. 5" Noljusl A Last Resnrt?, William Arkn, Washnglon Post, 15 mays 2005 6- Iraman ironeis, Michael Schwartz, TomDispaldi.com. 7" iran'n rak'taki ii rgtlerle ilikisinden Iran benzen

bir "eriat devle-li" modelinin rak'ta da hedeflendii sonucu karmak ise yaygn kannn aksine doru deil. Irakl ii otoriteler (ki bu konudaki en nemli isim Irak'n Ayetullah' Ali El Sistani) ran iiliinden, Humeyni tarafndan gelitirilen Velayet el Fakih yorumunda ayrlyorlar. Bata Sistani ve Mukteda El Sadr evresi, rak'ta ran modeli bir ii devletinin almasn deil, tm dnya iiliini (250 milyon civarnda olduu sanlan) Necef ve Kerbela'ya balamay ngryorlar. Bu konuda ran modeline en yatkn gr temsil eden SC1RI lideri Abdlaziz El Hakim'in temsil ettii izginin de Lbnan'daki Hizbullah'n izgisine yakn olduu ve Iran modeli bir oluum iin lkede "nesnel koullarn olgunlamadn" savunduu syleniyor. S" Kasm 1979'da Tahran'daki ABD Bykelilii baskn, ran KDP lideri Kasmlo'nun Viyana'da ldrlmesi gibi... 80 petrodolarn sonu 9- ran'da 2000'de en azndan yzde 20-23'lk bir nfus mutlak yoksulluk snrnn altnda yayor, issizlik resmi rakamlara gre yzde 16; gerekte yzde 30 civarnda olduu sanlyor. 10- ran'da "slam devrimi" birinci, ABD eliliinin baslmas ikinci "devrim" olarak grlyor. II" rak'ta "egemenliin devri ve demokrasiye gei" program erevesinde yaplan seimlerin ardndan hem oylarn aklanmas aylar buluyor, hem de hkmet krizi ABD'nin ok ynl kuatma harekatlar sonucunda kuruluyordu. Bu da ABD'nin rak'a "gtrd" demokrasinin "halkn oyu"ndan ziyade, blgesel hesaplar ve pazarlklar zerinden iletildiinin bir baka kant olarak grlmeli. 12* Gareth Porter, US tries lo pressure ran wih atack stories, Washingon Post, 25 Ocak 2006. 13- New Yorker'da yaymlanan Seymour Hersh'n "ABD nkleer silahlar devreye sokabilir" konulu haberi, stdzey ABD yetkililerine dayandrlyor ve dnya medyasnda geni yank yapyordu. U,- George Bush, 28 Temmuz 2006, Beyaz Saray'daki toplam. Amerikan Emperyalizminin Yumuak Karn 1- Ulusal Gvenlik Stratejisi, Beyaz Saray, 2002, hltp://www.whitehouse. gov/nsc/nss.html 2- Siyasi iktidarn temelinin Tanr ya da Allah olduu gr yakn dnemde g kazand ve yalnzca Mslman fanatikler ya da Hristiyan veya Yahudi kktenciler tarafndan deil, nde gelen yeni muhafazakarlar tarafndan da savunulur oldu. "Bush, 1980'lerde Dallas'tan 300 mil uzaktaki kentte IMidland - T esasi bir Kutsal Kitap alma grubuna katldktan sonra yeniden doan bir Hristiyan haline geldi ... "Beni anlamak istiyorsanz, Mid-land'i anlamalsnz" diyordu. (S. Baxter, 'Back in Te*as They Jst Know God's on His Side', The Sunday Times. 27 ubat 2005.) 3- Yeni muhafazakarlk, askeri yn ar basan saldrgan bir ABD d politikasn ne karan bir politikadr -'yeni muhafazakar" (neocon) taraftarlarnn kendilerini tarif etmek iin kulland kavramdr. Yeni muhafazakarln itici gc ALSD'nin dnyada askeri ve ekonomik egemenliinin salanmas hedefidir. Bu kavram, Amerikan Giriim Vakf'nn (American Enterprise Insitute - AEI) web sitesinde hayli rahat bir biimde kullanlmaktadr. "Yeni muhafazakar yazar Max Boot 2002 Aralnn sonunda "Whal the Heck s a Neocon" balkl bir makale yazd. Bu makale, 'kavram asl anlamndan aka uzaklat' diye balyor ve Beyaz Saray'n ulusal gvenlik stratejisinin 'neocon kitabndan dorudan alnm gibi grndn iddia ederek bitiyordu. (Yeni muhafazakarln ksa bir zeti Pentagon'a danmanlk dipnotlar 81 yapan Washington merkezli bir dnce kuruluu olan AE'n web sitesinde bulunabilir. hilp:/Avww.aei.org/news/newslD. 16723/news_detail.asp) 4- http://www.aei.org/riews/newsID. 16723/news_detail.asp 5- Corey Robin, 'Grand Designs. How 9/11 Unified Conservatives in Pur.su-it of Empirt', Washington Post, 2 Mays 2004, http://www.washingtonpost. com/ac2/wT)-dyn/A584842004Mayl?language=printer 6- Guy Dinmore, 'US lobbyists tne in for regime change in ran', l'inanci-al Time, 5 Aralk 2003; Michael Binyon and Bronwen Maddox, 'US sets sights on topphng ran regime', The

Times, 17 Temmuz 2004; joseph Fa-rah, 'Gingrich sees ran threat lo U.S. like Nazi Germany', WorldNetDa-ily.com, 20 Kasm 2005, http://www.worldnetdaily.com/news/article. asp?ARTICLEJD=47501 7" 'US prepares military blitz agamst Iran's nuclear sites', 12 ubat 2006, h t tp://www. telegrapb.co.uk/news/rnain.jh t m) ?xml=/new5/2006/02/12/wiran12.xml&sSheet=/news/2006/02/l 2/ixnewstop.html; 'Iran 'to retalate if U5 atacks", BBC Ne\vs, 7 ubat 2005, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_ eas(/4241527.stm; 'Joumalist: U.S. planning for possible attack on ran', CNN.com, 17 Ocak 2005, http:ZMww.cnn.com/2005/ALLPOLrnCS/01/16/ hersh.iran/ 8" P. Rogers, Iran: Consequences of A War, Oxford Research Group, ubat 2006, s.12. 9- age,, s.9. 10- C0N5PIRACY: A Planning and aeting together secretly, especially for an urtawful or harmful purpose, such as mrder or treason. {Webster's New World Dictionary) KOMPLO: 1. Bir kimseye, bir kurulua kar 11 oplti olarak alnan gizli karar, gizli dzen. 2. Topluca ve gizlice yrtlen herhangi bir plan. (h t tp ://t d k. o rg. t r/t d ksozl u k/sozbu I. asp ? ke 1 ime=k ompl o) II" Sanayi, finans ve ordunun oluturduu bu ekirdek (nexus) Bakan Dwight D. Eisenhower tarafndan 'askeri-snai kompleks' olarak adlandrlyordu. 12- A. G. Frank, 'NATO, Caucasus/ Central Asia Oif, World Sociast Web Site, htp: //www.wsws.org/indtx.html (16 Haziran 1999), s.L 13- G. Heard, It's Not About Oil Or lraq. H's About the US and Europe Go-itlg Head-ToHead on World Economic Dominance', http://www.scoop.co.nz/stories/HL0303/S00182.htm, 21 Man 2003. IV 'Money Matters: An IMF Euhibit -- The Importance of Global Coopera-tion, System in Crisis (1959-71)', Blm 2, http://www.imf.org/external/np/exr/cei5ter/mm/eng/mm_sc_01.htm (ubat 2006) 15- ABD Merkez Bankas, 1913'teki ABD Merkez Bankas Yasas ile kuruldu. 82 petrodolarn : 16- 'Archival Resources on the Great Depression al the Cari Alberl Center Congressional Archives', The Cari Albert Center, http://www.ou.edu/speci-al/al berte tr/a re h i v es/gd web.htm 17- Bretton Woods sistemi, ikinci Dnya Sava'ndan sonra deiim oranlarn belirleyen uluslararas bir para sistemiydi. Bu sistem 1944'te ABD ve Britanya tarafndan oluturuldu. Mimarlarndan biri Keynes'di. 18- "Money Matters: An IMF Exhibi -- The Imporanee of Global Coopcra-tion1, Uluslararas Para Fonu (IMF), http://www.imf.org/cxternal/np/exr/ cemer/mm/i!ng/mm_dr_01.htm (Mart 2006). 19- 'ABD'nin Vietnam Sava srasnda harcad toplam para bugnn parasyla 500 milyar dolardan daha fazlayd' (B. Bonner and A. Wiggin, F.mpire of Debt, New Jersey: Wiley, 2006, s.180.) 20- F. Willian Engdahl, "The Dollar System and US economic Tealiy post-lraq War', http://www.engdahl.oilgeopolitics.ilet/1973_Oil_Shock/Dollar_ SystenVdollar_system.html. Ayrca bkz. John VVhiteclay Chambers 11 (ed.), The Oxford Companio to American Military Hisory, New York: Oxford UP, 1999. 21- 'De Gatlle v. the Dollar', The Time, 12 ubat 1965, http://www.time. com/tirne/archive/printout/0,23657,840572,00.html 22- "Money Matters: An IMF Exhibit -- The mponance of Global Coopera-tion, System in Crisis (1959-71)', Dlm 5, http://www.imf.org/exiemal/np/ exr/cenle r/mm/en g/mm_sc_01 .htm (ubat 2006). 23- Hazine Bakanl, 'Jeddah, Sadi Arabiajoint Statement: US-Saudi Ara-bian Economic Dialogue', basn duyurusu, 6 Mart 2002, www.ustreas.gov/ p re ss/rel e as es/p o 107 4. h tm

z,- R. G. Kaiser and D. O(taway, 'Oil for Security Feled Close Ties', Washington Post, 11
ubat 2002. 25- OPEC 1982'de, petrol fiyatlarn belli bir seviyede tutmak iin petrol arzn snrlayacak 'kota sistemi'ni yrrle soktu. Buna gre, her OPEC lkesine belli bir petrol retim seviyesi ayrld ve dnya piyasalarndaki petrol fiyatlarn etkileyen OPEC'in toplam petrol arz snrlandrld. Ancak, bu sistem, OPEC lkelerinin ounun kotalarna sadk kalmamas sonucu 1986'da gerekleen petrol fiyatlarndaki d engelleyemedi. 26- S. Nixon, -Vvhat's thal in auo&V iinde, The Spectaior, 18 Ekim 2003. 27- 'Petrodllar Problem', http://www.imf.org/external/np/exT/center/mm/ eng/mm_rs_03.htm. Ayrca bkz. David E. Spiro, The Hidden Hand of American Hegemony: Petrodollar Recycling and Inlernational Markets, thaca: Cornell UP, 1999. 28- Robert G. Kaiser ve David Ottaway, 'Oil for Security Fueled Close Ties. Bul Majr Differences Led to Tensions', Washington Post, 11 ubat 2002, h 11 p://ww w. lib ra ry. c o rn el 1. e d u/co 1 de v/m i dea st/sa udu sxx. htm dipnollar 83 29- David t. Spiro, The Hidden Jland of American Hegemony: Petrodollar Recycling and International Markets, tilaca: Cornell UP, 1999, s. 121. 30- Jeff Faux, The Ero, the Dollar, and Their Impact on Global Manufac-tunng', the Eeonomic Policy nstilte, 24 Haziran 1999, http://www.epi-nel.org/cortent . fm/web fea tu res_ vie wpo i in s_he si n ki sp e ec h 31- The nternatonal role <f the euro m a globalised economy', Avrupa Merkez Bankas (ECB), 27 Mart 2003, http://www.ecb.int/press/key/da-te/2O03/html/sp03O327.en.html 32- HSBC, 'Currency Outlook', Haziran 2003, http://www.hsbc.com.tw/tw/ p rodu c /f u nd/images/gs_200 307_e. pd f 33- U.S. National Debt Cluck, hnp://www.babylonloday.com/national_ debt_clock.htm, 28 ubat 2006. 34" "Clira's fordgn reserves, at record US$853.7 billio, likely topjapan's', Mainichi New.s, 28 Mart 2006, http://mdn.mainichi-msn.co.jp/business/news/20060328p2g00m0bu026000c.h trl; 'China Currency Reserves Topjapan's, China Business News Says', Bloomherg, 28 Mart 2006, http:// www.bloomberg.co m/apps/news?pid=100O0087&sid=a5\VHm 9Qkvzxl 35" http://www.imf.tirg/external/pubs/ft/GFSR/2005/O2/index.htm 36- David M. Walker, LSE, 14 Mart 2006, http://72.14.203.104/seard ?q=cache:dovSO WMTrIsJ:www. se. ac.uk/collecti ons/p ressAndlnformationOffce/PDF/DavidWalker_Mar06.pdf+david+m+walker+conptroller+general+debt+2004&hl=en&rgl=uk&ct=clnk&cd=6 37" CNN.com, 30 Ekim 2000, http://archives.cnn.com/2000/WORJ-D/meast/10/30/iraq.un.euro.reut/ 38- Charles Recknagel, 'Iraq: Baghdad Moves To Euro', Radio Free Europe/ Radio Liherty (US), 1 Kasm 2000, http://www.rferl.org/nca/features/2000/ ll/01112000160846.asp 39- 'Shotld oil be priced 111 euros?', Alexander's Gas & Oil Connections, 25 ubat 2004, http://www.gasandoil com/goc/feaures/fex40825.htm; 'End of US Dollar Hegemony', KavkazCenter, 17 Mart 2006, http://www.kavkaz.org.uk/eng/conlent/2006/02/18/4450.shtml 1,0- ABD Bakan GeorgeBush Saddam Hseyin'in 11 Eylul saldrlarna kartna dair bir kant bulunmadn syledi. Bush, enerji yasalaryla ilgili olarak Kongre yeleriyle yapt toplantda gazetecilere "Saddam Hseyin'in 11 Eyll saldrlarna kartna dair elimizde bir kant yok" dedi... Pekok ^Amerikal -hibiri yle olmad halde- uaklar karan kiilerin bazlarnn rakl olduuna inanyor ve elde destekleyici hibir somut kant bulunmamasna karn saldrlarn rak tarafndan planlandn dnyor.' (BBC News, 18 Eyll, 2003, hp://news. bbc.co.uk/2/h i/ameri -cas/3IlS262.stm) 84 petodola

im sonu 41- 'Wolfowitz: lraq war was about oil', the Guardian, 4 Haziran 2003. 1,2- Irak'n petrol sahalarnn kontroln en azndan ksa vade iin ele geirmek, igalden yaklak bir yl nce Bush ynetimi bunlarn ynetimini alma planlan yapmaya baladnda dnlyordu. 2002 yaz aylarnda, Pentagon iinde, Enerji styap Planlama Grubu adl zel bir ekip kuruldu ve ABD bir igal gc olduunda rak'n petrol styapsn iletmek ve yeniden yaplandrmak iin bir plan oluturmakla grevlendirildi. (United Slfltes House of Re pres en ta ti ves Committee on Govemment Reform - Minority Saff Special Investigation Division, 'Hallibunon's Performance Under he Restore Iraqi Oil 2 Conract', 28 Mart 2006.) 43- Sohan Sharma, Sue Tracy, &r Surider Kumar, 'The Invasion of lraq: Dollar vs Euro. Redenominaling Iraqi oil in U.S. dollars, instead of the euro', Z Magazine Online, ubat 2004, Cilt 17, Say 2. 44- Carola Hoyos ve Kevin Morrison, 'lraq relurns to Lntemational oil nar-kei', Financial Times, 5 Haziran 2003. 45- 'Rice adini ts multiple lraq mors', BBC News, 31 Man 2006, htip:// ne ws. bbc. co, uk/2/hi/am ericas/48 6 5 3 44 .s tm 46" ran ve Rusya Avrupal doalgaz ve petrol alclaryla avro rezervlerini ina ediyordu. Ekonomik olarak iran'n aamal olarak avroya geii bir anlam ifade etmektedir. Fransa, Almanya ve Hollanda hali hazrda ran'n temel ticari ortaklardr. Ayrca, pekok Avrupal irketin burada petrol ve doalgaz anlamalar bulunmaktadr. Rusya temelde ekonomik gerekelerle yava yava avro kullanmn arttryor. Bat Avrupa enerjisinin byk bir blmn Rusya'dan tedarik ediyor ve AB Rusya'y petrol ve doalgaz ihracatnda standart dviz olarak dolardan avroya gemeye zorluyordu. (Franck Perrin, 'Oil Currency: Oil Change will euros replace the greenbaek?', Ca-nadian Business Magazine, 26 Aralk- 15 Ocak 2006, hltp://www.canadan-business.com/markets/commodi ties/article.jsp?;onten=20060109__ 193551_5296&page=2) 47- Krassimir Petrov , 'The Proposed Iranian Oil Borse', Enerji Blteni, 17 Ocak 2006, http://www.energybulletin.net/ 48" ABD'nin dev ve srdrlebilir olmayan bte a 30 yldan fazla sredir hem Washington'un hem de dolarn hegemonyas iin merkezi nem tayan petrol standardnn altn oymaktadr. Enerji ticaretinde dolara dayanmak uzun vadede Asyal retici ve tketicilere de benzer biimde zarar verecektir. Avrupa paras ile al-veri yapan bir Asya petrol piyasas. Bugn kesin olarak ok kutuplu bir dnya iin iyi olan forml budur.' (Siddharth Varadarajan, 'lndia, China and the Asian axis of oil', http://www.panjab.org.uk/english/Aoilaxis.htm, 24 Ocak 2006. dipnotlar 85 49' Washington Times, 7 Aralk 2004, http://washingiontimes.com/upi-breaking/20041207031853-3224r.hm 50- Paul Rogers, ran: Consequences of A War, Oxford Research Group, ubat 2006. 51- lraq Body Comt Basn Duyurusu 13: 'Iraq Death Toll in Third Year of Occupation is Highest Yet', 9 Man 2006. 52- Research Unil for Polirical Eccmomy, 'Why the United States Promotes India's GreatPower Ambions', Monthly Review, Cilt 57, Say 10, Mart 2006, http:/Avw w. m on t hlyreview.org/0306rupe. htm; Dan Merica, 'Bush Envisions an Era of American War', oped news, 15 Mart 2006, http://www.opednews.cotn/articles/opedne_dan_meri_0603]5__bush_envi-sions_an_er.htm 53- Resmi ABD kaynaklan, iran'n, silah-snf pltonyum ya da zenginletirilmi uranyum retmesinin yllar sreceim sylyor. Savunma stihbarat Dairesi Bakan Oramiral Jacoby, Mart 2005'te Senato Silah Komsyo-nu'na ran'n gelecek on yln balarnda bir silah retebileceinin tahmin edildiini syledi. Bir habere gre, yeni Ulusal stihbarat Tahmini, iran'n en erken 10 yl sonra bir bombaya sahip olacan savunuyor. ('ran is Judged 10 Years Frorn Nuclear Bomb', Washington Post, 2 Austos 2005.) 54"

http://64.233.179.104/search?q=cache:rZeSnty8MEJ;www.parstimes. com/news/archive/2004/scg_usiran_octnov2004.pdf+3+Oct<>-ber+2004 ,+Mohamm ed+el- Ba radei --i ra n&h 1=e n&gl=u k& et=el n k&rc d=66 55- 'Bolton: World Must Confront Iran', washingtonpost.com, 5 Mart 2006, http://www.wasliingtonpost.com/wp-dyn/conieut/article/2006/03/07/ AR2006030700739.html 56- BBC News, 16 Mart 2006, http://news.bbc.co.Uk/2/hi/amcricas/ 4812562.stm 57- Beyaz -Saray, 2006 Ulusal Gvenlik Stratejisi, h tp://w w w. white house. gov/nsc/nss/2006/seetionV.htm 1; Bloomberg, 16 Mart 2006, hllp://www. bloomberg.com/apps/news?pid=10000087&sid=adVyFQMul.Vk&re-fer=top_world_news; Stcve Holland, 'Diplomacy must win to avoid Iran confrontaion -US', Reuters, 16 Mart 2006, http://today.reuters.com/business/newsartide.aspx?type=tnBusinessNews&storylD=nN16144809&rima-geid=&uap= 58- Ulusal Gvenlik Stratejisi, Mart 2006, http://www.whitehouse.gov/nsc/ nss/2006/index.html. Ayn belge, bir baka petrol zengini lke olan Vene-zuela'nm Devlet Bakan Hugo Chavez'i, blgeyi is t ikramzla turnay amalayan bir 'demagog' olarak damgalamaktadr. 59- Bloomberg, 30 Mart 2006, http://www.bloomberg.com/apps/11 ews?pid= 10000082&sid=aESaydfu3KYs&refer=canada 86 petrodolarm : 60- Washington Pos, 10 April 2006, http://www.washingtonpost.com/wpdyn/conten/article/2006/04/09/AR2006040901165.html 61- james Fallows, 'Will Iran be Next?\ Atlanlic Molhly, Aralk 2004, s. 97-110. 62- Williarn Clatk, 'The Real Reasons Why ran is he Next Target: The Emergng Erodenoniated InternaLional Oil Marker', 27 October 2004, l t tp: //w w w. globalr e sea re h. ca/arti c les/CLA410 A. h t m 1 63- 'Iran oil bourse wins authorisaiorT, Tehran Times, 26 Haziran 2005. 6^- Iran's oil bourse expecLs to start by early 2006', Reuters, 5 Ekim 2004, ww w iranoilgas.com 65- Terry Macalister, 'ran takes on west's control of oil trading, he Guardian, 16 Haziran 2004. 9 Mart 2006'da Iran Ulusal Gvenlik Konseyi genel sekreteri yardmcs Cevad Vaidi, Viyaa'da Al'P'ye yapt bir aklamada, iran'n baka lkelerle uyumazlk yaamak istemediim ve bu yzden balangta petrol silahn kullanmayacam syledi. Ancak koullar deitiinde bu tutumun ve politikalarn deieceini de belirtti. (http://www.europe2020.org/en/seciion_global/l 50306. him#8) 66- Dan Adlanan, Tetroavnmun ykselii. ABD'nin ran'a kl sallaynm kresel gvenlikle ilgisi snrldr, yaplan herey ABD dolarnn petrol piyasasndaki deiim birimi olarak kalmasn salamak iindir', The Republic of Eas Vacouver, 16 - 29 Mart 2006, http://www.repiibbc-news.org/arctii-ve/135-repub/l 35_dan_adleman.htm 67- R. Simhar, 'The Prospect for Crisis managemenl and Non-Violent Sus-tainable Coopeaion", Altcrnatives, Cilt 4, no. 4, K 2005, s.58, 68- n bugn pelrol ithalatnn yzde 13' iran'dan yapyor, (Peter S. Goodman, 'Big Shift in China's Oil Policy. With lraq Dea! Dissolved by War, Bejng Looks L-lsewhere\ Washington Post,13 Haziran 2005, http://ww w.washingtonpost.com/wpdyn/content/artiele/2005/07/12/ AR2005071201546_pf.html) 69- 'lran's Persian Gulf oil bourse on Irack', Persian Joumal, 2 Nisan 2006, hUp://www.iranian.ws/iran__news/publish/arUcle_14587.shtm] 70- Nisha Boghrati, 'Iran's Oil Bourse: A Threat to the U.S, Economy?', Wortdpress.org, 11 Nisan 2006, http://www.worldpress.org/Mideast/2314. cfm#down. 71- 'Forex Fund Shifting lo Euro', ran Financial News, 25 Auslos 2002, lt tp: /Av w w. payv and.com/news/02/aug/1080. html.

72- Love* Rate - Currecy News, 14 ubat 2006, hup://www.lorexrate.co. uk/news/i tem/1056, 73- Landes, The Unbound Prometheus, s.241. 74- B. Bonner and A. Wiggin, Empire of Debt, Newjersey: Wley, 2006, s. 16. dipnollar 87 75" 'China-US eergy co-op of great polential', Peoplc's Daily Online. 11 Nisan 2006, http://english.people.com.cn/200604/] l/eng20060411_ 257609.html 76- Peter Dav, 'The global change in economic power', BM. News, 19 iy 1 _t 1 2005, http://news.bbc,co.uk/2/hi/bLisiness/4261354.stm 77- "Oil price not to restrain China, ndia growtl', (AP) Yenilenme: 2005-09-01 15:42, http://www.chinadaily.com.cn/english/duc/2005-09/01/ton-tent_474283.htm; 'Chiua, India are highest-growth economies', (Xinhua) Yenilenme: 2006-01-25 22:04, http://www.chinadaily.com.cn/english/dop' 2006-0 l/25/content_515525.htm. 78- 'China-Japan-India axis strategy', People's Daily Online, 30 Nisan 2004, http://engsh.people.com.cn/200404/29/eng20040429_141908.shtml 79- NIC ABD ynetiminin bir stratejik dnce merkezidir. Ulusal stihbarat Bakan'na rapor verir ve Bakan ile stduzey karar vericilere, istihbarat evrelerinin koordine etlii ve gzden geirdii d politika analizlerini sunar. 80- Ulusal istihbarat Konseyi, Mappig (he Global Ftlture, Aralk 2004, h tp ://w ww. cia. go v/nic/N IC_globaltrend2020.html 81- 'A New World Ecoony. The balance oi pcnver will shif to the Easi as China and India evolve', BusinessWeek Online, 22 Austos 2005, h t tp://ww w businessweek.co m/magazne/co nten/05_34/b3948401.htm. 8a- 'McAlee, Inc.'s India Centre Emerges as Largesl Centre fr Research and Development for Security Giant', PRESSRELEASENliTWORK.com, 29 Man 2006, http://pressreleasenelwork.com/newsleller/ 83- David S. Landes, The Unbound Promeheus, Cambridge: CUP, 1982 (ilk basks 1969), S.ll. 84- Clyde Prestowitz, 'China-lndia Entenle Shifts Global Balance', Yalt'Glo-bal, 15 Nisan 2005, htp://ya]eglobal.yale.edu/display.article?id=5578 85- Theodore F. di Stefano, 'Econome Superpowers of the 21st Century', ECT New5 Nttwork, 20 Ocak 2006, http://www.crmbuyer.com/slory/ 48342.html 86- Bili Bonner, Chuck Butler & The Mogambo Gun, 'The "Two Trill in Cash" Plan', The Daily Reckomng, 10 Nisan 2006, http://news.go!dseck.com/DailyReekoning/I144701432.php 87- james W. Bagley, '90% of the world's engineers Asian resdens by 2010?', Control Engineering, 4 Ocak 2006, hltp:/Avww.manufacluring.net/ el/!ndex.asp?layout=articlePrint&articleID:=ca6296224. 88- P. Lagerkranser ve R. Miller, 'Economic Outlook: Prosperous Asian buy their own work', Bloomberg News, 10 Nisan 2006, lttp.//www.ihl.com/articles/2006/04/10^1oomberg/bxecon.php 89- 'Asian Consumers, Giving Up Frugal Ways, Fuel Growh, nvestnt'nt', 88 petradolarm sonu Bloomberg, 10 Nisan 2006, http://www.hloomberg.tom/apps/news7pids 10000101 &sid=auU6011 rRw4A&refer=japan 90- 'It's Geting Hotter n The Has', BusinessWeek nne, 22 Agusos 2005, hup://www.businessweek.com/magazine/content/05_34/b3948456. htm; A Thousand Chinese Desires Bloom', Business Week Online, 22 Augus 2005, http://www.businessweek.com/magazine/con t en t/05_34/ b3948531.htm. 91- Clyde Prestowitz, 'China-india Entente Shifts Global Balance', YaleGlo-hal, 15 Nisan 2005, http://yaleglobal.yale. edvrdispJay.anicle?id=5578.

9!- The Corning Worki Realignmenl1, PINR Repon, 20 Haziran 2005, http://www.pinr.com/report php?ac=view_report&report_id=317 93- A. G. Frank'in ReOrient, University of Califomia, 192, sayfa irde veriliyor. 9V V. K. Fouskas and B. Gokay, The New American Imperialism, Praeger, 2005, s.30-31. 95" A. G. Frank, 'US Economic Overstretch and Military/ polilical lmpenal Blowback', G. Bacik and B. Ara (eds.), September 11 and World Polilics iinde, stanbul: Fatih niversitesi, 2004, s.125. 96- W. Bonner and A. Wiggin, Empire of Debt: The Rise of an Epic Financial Crisis, John Wiley and Sons, 2005, s.60. 96- Ulusal Gvenlik Stratejisi, Beyaz Saray, 2002, http://www.whit.ehou-se.gov/nstynss.hlml ran: Bir savan sonular 1- Paul Rogers, rak: Bir savasn sonulan (Oxford: Oxford Research Group, 2002). 2- The Mlitary Balance 2005/06 (Londra: International Inslitute for Strate-gicStudies, 2005). 3- Barbara Opal-Rome, "Seeking Urban Ops Answers in Israel", Defense News (14 Haziran 2004). ^- Nimitz tipi bir uak gemisi, normalde, 36 adet F/A-18E Sper Hornet saldr ua dahil, 72 sabit kanatl sava ua ve alt helikopter tar. Bir uak gemisi sava grubu, tm denizden atlan cruise fzeleriyle donanm; bir kruvazr, 2 destroyer ve bir saldr denizaltsndan oluur. 5- Radar etkisiz!etiren yzeyleri nedeniyle B-2A hayalet uaklar zel iklimli hangarlarda tutulmak zorundadr. Bunlar daha nce, yalnzca ABD'de-ki slerinde ve Hint Okyanusu'ndaki ngiltere'ye ait olan adadaki Diego GaTcia ABD ssnde bulunuyordu. RAF Fairford'daki 2 hangar, 2005 balarnda tamamlanarak operasyon el hale geldi. Uan mevcut kapasitesi ddipnotlar 89 snldgnde hem Fairford hem de Diego Garcia iran'a ynelik bir saldrda gerekli olacaktr. Bu yzden ngiltere'de dolayl olarak operasyona katlacaktr. 6- l:rank Barnaby, Iran's Nuclear Activities (Oxford: Oxford Research Group, 2005). 7" Bu konu, reaktr byk miktarlarda radyoaktif atk retmeye baladnda daha ciddi hale gelecektir. 8- Bilgiler, www.globalsecurity.org sitesinden alnmtr. 9- Michael Knights,"Iran's conventional forces remain key lo deterring po-tential threats", jane's Intellgence Review (ubat 2006). 10- a.g.y. versus El Cezire Olay Editr: Muhammed Zeyani eviri: Gamze Erbil

versus kitap ntihar Bombaclar

Allah'n Yeni ehitleri Farhad Khosrokhavar eviri; Tlay Duman

Arap dnyasnda pek az olay, Krfez'dek kk yarmada Ka-tar'dan 24 saat uydu yayn yapan pan-Arap haber ve yorum kanal El Cezire'den daha fazla tartmaya yol amtr. Hzla kazand baar, Arap medyasn akna evirdi, El Cezire'nin kendisini bile sersemletti. Geni Arap kitlelerini ilgilendiren konulara odaklanan ve tartmal balklar aan, kendini farkl grler iin bir forum olarak sunan El Cezire, gz ap kapayncaya kadar Arap medya sahnesinde nc bir rol elde etmeyi baard. Spotbeam Communications'm Ortadou habercilii zerine 2002'de yaymlad bir rapora gre, "El Cezire, Arapa yayncln modernlemesinde merkezi bir role sahiptir." Bu a, yalnzca Arap dnyasndaki yaynclkta kalc bir iz brakmakla yetinmeyip ayrca, Arap kamuoyunun grlerini ve Arap siyasetini etkileme potansiyelini de gelitirmektedir. El Cezire, resmi Arap evrelerinde kural tanmayan bir grnt verdi, hatta diplomatik krizlere yol at. Afganistan'daki sava srasnda uluslararas alanda dikkat ekmeye baladndan beri bu a, bir dizi tartmann aa kmasn te-tikledi, ok nefret toplad ve kayda deer eletirileri zerine ekti. Onu savunanlarn evki ve eletirenlerin acmaszl bir yana braklrsa, El Cezire, yalnzca aratrlmaya deer deil, ayn zamanda daha iyi anlalmay bekleyen bir olgu olarak durmaktadr. slam ezilenlerin bayra haline gelirken, Bat'da, intihar bombacs, gezetelerde ve televizyonda aina bir grnt haline geldi. Yanlz Filistin'de, Irak'ta, Suudi Arabistan'da, Endonezya'da deil Avrupa'nn ve ABD'nin merkezinde de, intihar saldrlarnn sonular ykc oldu. Gen erkekleri ve gen kadnlar intihar bombacs olmaya iten ey nedir? Bu pek sk yneltilen bir soru deil. "Son dnemlerde iyice yaygnlaan intihar eylemlerini islam diniyle aklamaya almak ne kadar yanl ve tehlikeliyse, bu sorunun dini ve islami boyutlarn grmezden gelmek de ayn lde yanltc. te Khosrokhavar, Allah'n Yeni ehitleri'nde bu ince dengeyi, slam teolojisi, fenomenoloji, siyasetbilim, sosyoloji, antropoloji ve psikolojiye bavurarak usta bir ekilde kuruyor. 2002'de Fransa'da baslan ve epey ilgi gren kitap 2005 ubat aynda ngilizce'ye de evrildi ve hemen konuyla ilgili bir "bayapt" olarak deerlendirilir oldu." Ruen akr "Bir yandan, baz Filistinliler 'canl bomba' oluyorlar nk zerinde kendi uluslarn kurabilecekleri bir topraktan tahliye edildiklerini dnyorlar. Fakat dnyann geri kalannda -hem Mslman dnyada hem de artk Mslman bir aznl barndran Bat'da- byk bir isyan ve aalanma duygusunu uyandran ve cihathm merulamasna yardm eden ey, gen Filistinlilerle srail tanklarnn ve fzelerinin arpma grntsdr. Kimi durumlarda, gmen kkenli baz Fransz genlerinin ve ngiliz 'Asyallarn' cihd'a kendilerini adamaya ikna olmalarnn nedeni bu olabiliyor." Ferhad Khosrokhavar versus kitap

Patron s uz I ar Metin Yein Toprakszlar Metin Yein gal et, diren ve ret! 'Patronsuzlar' Neoliberal travmaya kar yaamn savunan iilerin yklerini anlatyor. Bezilya, Uruguay, Arjantin, Bolivya ve Venezella'da igal fabrikalarn, madenlerini, okullarn, otellerini yani binlerce iinin direniini aktaryor. Btn bu lkelerde 'igal fabrikalar' kendilerine zg farkl nitelikler tasalar da ortak ynleri hepsinin 'ii denetiminde' olmalaidr. Bu yzden Brezilya'da iilerin 'igal fabrikas-ka-mulatrma', Uruguay'da "igal fabrikasrsendika", Arjantin'de 'igal fabrikas-z ynetim' ve Mosconi'de 'Barikatlardorudan demokrasi' uygulamalar arasnda ki karlatrmay ve tartmay da ierir. Ayn zamanda bu film-kitabn hemen ardndan gelecek olan Venezella, Bolivya film-kitaplaiyla birlikte dnyann en geni kapsaml 'Patron-suzlar' almas durumundadr. Yine bu kitapla birlikte yaynladmz, 'Toprakszlar' film-kitabyla birlikte 'Neoliberalizme kar direni' lemesinin paralarn meydana getiriyor. Ve btn bu anlatlanlar aslnda uzakta masals lkelerde olan pembe ryalar deil, Neolibera-lizmin kskacnda bizim kendi yklerimizdir.