GNEBAKAN 7 reti kitaplar 4

Bertolt Brecht Meti

Gnebakan Yaynlan Ltd. ti. Nurosmaniye Caddesi Garanti han 401 Caalolu - stanbul

Bertolt Brecht

ME-T
Trkesi

Ahmet Cemal

GNEBAKAN YAYINLARI

Kapak

Sait Maden

Arpaz Matbaaclk Tel. : 26 38 07 STANBUL 1977

stediince yaln grnsn gze Kukuyla bakn En kk olaya bile! Snayn gerekli olup olmadn, Hele allagelmi trden ise! Aka istiyoruz unu sizden: Sakn doal bulmayn hep allageleni! nk artk hibir eye doal denmemeli; u kanl kargaann, u dzenli geinen dzensizliin, serserice bana buyrukluun ve insanla ilintisini yitirmi insanln egemen olduu dnemlerde kimse demesin: Doaldr bu olup bitenler; byle denmesin ki. Her eyin deiebileceine inanlsn. Bertolt Brecht

ME-T ZERNE Her trl aklamadan nce, belki de u soruyu sormak gerekiyor: Brecht neyi kantlar Me-ti'yle? Me-ti, btnyle kendine zg, yntemi allmam bir felsefe yapt, ok ilgin bir dnce rndr. Brecht, bu aa, gnmze, amzn byk toplumsal deiimlerine ilikin ok nemli eylerden sz aarken, sa'dan epey nce domu bir in filozofundan yararlanr. Zaman gemie kaydrr, ama irdeledii sorunlar amz
5

ilgilendirmektedir. in filozofu Mo ti (Me-ti), bilimsel ada yaamaktadr artk; stelik Lenin'le, Engels'le, Rosa Luxemburg'la ve daha birok kiiyle konuur, tartr; Brecht kendi dncelerini, grlerini bu filozofun azndan dile getirir. Bu davrann nedeni nasl aklanabilir? Srekli deiimin sanats Brecht, belli bir izgiye, dizgeye ve kalp dnceye bal kalamazd kukusuz. Onun bak asnda, diyalektik alar boyu nasl bir geliim gsterdiyse ylece ve btnsellik iinde yanstlmaldr. Dolaysyla sz konusu zaman kaydrmas, temel bir anlam iermektedir. En ksa deyile, Brecht'in bu yapt insanolunun aydn dnceye ulama ve insanca yaama mcadelesini tarihsel boyutuyla kantlar. Brecht'in yer yer dncelerinden yararland, yer yer de amzn dncelerinin, eylemlerinin szcs yapt in filozofu Mo Ti, eldeki bilgilere gre, .. 479-381 yllar arasnda yaamtr. Mo Ti tutucu okullar karsnda en byk ve gl seenek durumundayd. Mo Ti'nin tutuculuk kart olmas, sanrz, her eyden nce ilgisini ekmitir Brecht'in. Bunun yan sra, in filozofu, Konfys dncesine ve ayrca bu okulun yandalarna kar daha zgr bir dnyay, snf farkllamalarnn elden geldiince ortadan kalkt, eitlik dzeninden temellenen tanrsal yazgya inanszl savunmu ve mohizm okulunu kurmutu. Konfys okulu, btnyle, eski derebeylik toplum dzenine balyd; birka zorunlu yenilikle yetiniyor, yrrlkteki dzeni aka benimsi6

yordu. Mo Ti'nin dnya gr ise bu dzeni, neredeyse, btnyle deitirmee yneliktir. Mo Ti, ama gre, ilerici bir dnce dizgesi gelitirmi, savalarn ve barlarn nedenlerini gzpeklikle aratrm, yoksulluun toplumsal aklamasna girimi, ortaklaa yaamn koullarn, olanaklarn irdelemitir. Bylelikle toplumsal alandaki aksaklklar, egemenlerin dzen anlayna ve yanlglarna balanmaktadr. Bu, ilk elde, bireylerin birlemesi temeline dayanan bir felsefedir. Ayn meslekten kiilerin, zellikle alanlar'n birlemesi, loncalar kurmas gerekir. Bireyler, birbirlerine akraba, arkada gibi davranmann eitiminden gemelidirler. Dolaysyla mohistler, apayr bir beklemede bulumular ve yardm etme dzeninin en byk savuncular olmulardr. in felsefesiyle, hemen hemen marksizme eildii yllarda youn biimde uraan Brecht, uzak dou uygarlk tarihinde byle bir diyalektik dnce yanlyla karlanca, onu gnmze dein yaatmtr. Bu, Brecht'in tiyatrodaki tutumuna ok bezer: Ortaya karlan metin, ancak a iinde ilerici saylabilecek Mo Ti'ninkinden hem apayr, hem tarihsel boyutunu onda bulan, hem de bizimkisine benzeyen bir dnyada yanslanm bir oyun gibidir. Kantlayabilmek iin bir yargya bavuralm: Brecht zerine ilgin yaamyklerinden birini yazm olan Marianne Kesting yle diyor: Brecht, yalnzca tiyatro anlayn uygulama alanna sokmakla kalmam, (alma mekn olarak) tiyatro iersinde kendine zg ideal bir devlet kurmutu. (...) Bu tiyatronun
7

yardmyla, kendi dnya modelini biimliyordu. Bu dnya, gerekte hibir yerde raslanmayan bir dnya idi; ama insan beklenmedik ekilde hepimizin dnyasna gtrebiliyordu. 1) Me-ti asndan da durum farkl deildir. Okur, zellikle Brecht'in deyiiyle gze ho grnen kabuun altndaki kaynar tufan alglayabilen, toplumdaki trl eitsizliklerden ve aksaklklardan gnenmeyen, tedirgin okur Me-ti'de gnnn dnyasn plak konumuyla bulmakta glk ekmeyecektir. Me-ti metinleri, ilk planda, Brecht'in, Mo Ti'nin retisi karsndaki tutumunu sergiler. Ancak bu snrlar iersinde kalmayan yapt, ayn zamanda Brecht'in kaleminden kma ve amzn en nemli politik olaylarn marksist grle, fakat tabi inli giysileri iersinde zmleme amacn gden bir deneme niteliindedir. 2) Bu yapt kavrayabilmek iin bir kez daha Mo Ti'ye ve mohizme eilme zorunluu var. Mo Ti'nin ethik-felsefe dizgesi, zellikle .. 4. ve 3. yzyllarda byk nem kazanmt. Bu nem, belirtildii gibi Konfys okuluyla taoizmin tad nemin gerisinde deildi. Konfys okulunun tutuculuu gibi, taoistler de toplum gereklerine bir anlamda srt evirmiler, kiinin azla yetinip kendi kendine yetmesini yelemilerdi.
1) Marianne Kesting: Brecht in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten, Veri. Rcnvohlt, Hamburg 1976. s. 7. 2) Bertolt Brecht : Gesammelte Werke 12, Prosa 2, Werkausgabe, Anmerkungen 2. 8

Mohist dnce ise, yksek tabakaya ses yneltmekle birlikte, temelde, anti-aristokratik bir dnce dizgesini gelitirmee koyulmutur. Mo-hizm dizgesi iersinde yararllk ve topluma hizmet kavramlar odak noktas niteliindedir. Paylalamayacak her trl lksn mahkm edilmesi, bu tutumun doal sonucudur. Mohizm dizgesinde toprak ele geirme amacyla, salt bu amala savamaa ok kt gzle baklmas, ada in dnrlerinin mohistleri kendi dnce gelenekleri iersinde deerlendirmelerinin belli bal nedenidir. . S. 2. yzylda hemen hemen tmyle silinen mohizm, 18. yzylda Konfys okulu karsnda bir yeniden dou dnemi geirmee balamtr. 3) Me-ti, Brecht'in ancak lmnden sonra yaymlanabilen yaptlar arasndadr. Yapt, Brecht'in Me-ti baln tayan eitli dosyalar arasndan derlenmitir. Mo Ti'nin zgn yaptnn Alfred Forke tarafndan yaplan 1922 basml Almanca evirisi de Brecht'in lmnden sonra, 6ayfa kenarlarnda yazarmzn notlaryla birlikte bulunmutur. Yapt balangta Davran retileri in Kitapk genel baln tamaktayd. 1939 Maysnda ilk kez zdeyiler Kitab (Buch der Wendungen) bal kullanlmtr. Metnin oluturulmasnda Brecht'in bir oyuncu arkadayla, ahlk ve materyalizm zerine yapt
3) Me-ti ve felsefesi konusunda ok geni bilgi iin bak. : Fung Yu-Lan: A History of Chinese Philo-sophy. Vol. 1, The Pericd of the Philosophers, Trans-latod by Derk Modde, Princeton University Press, Princeton 1952, s. 76 v. d. 9

tartmalar da ilev kazanmtr. 1942 balangcnda Brecht, zdeyiler Kitabna Bir Yaz zerine Dnceler adl bir blm eklemei tasarlamtr. Ama bu tasarmn, daha sonra Kaaklarn Konumalarna aktarmtr. Brecht'm yaamyks yazarlarndan Frederic Ewen, Me-ti iin u bilgiyi verir: Bu yapt, Brecht iin felsef, politik ve ethik nitelikte bir el kitabyd, ya da kendi deyiiyle 'toplumsal davranlara ilikin ynerimler ieren bir kitapk't. Almanya'dan kandan hemen sonra yazlmasna balanan kitap, ancak yazarn lmnden on yl sonra yaymlanabildi. (...) Brecht'in kitapta ele ald konular arasnda Rusya'da zgrlk sorunuyla Stalin-Troki atmas vardr. Brecht, bu konularda kendi iersinde bir uzlamaya varabilmi deildir; Rusya'daki endstrileme ve tarmn kolektifletirilmesi sreci srasnda, bu sreci gerekletirebilmek amacyla ynetiminin tek kii ynetimine dnmesinden kesin bir endie duyar. Stalin davalarna kukuyla bakar. (...) Bu arada (Meti gibi) kargaa dneminde yaam, ama ileriye ynelik umutlarn yitirmemi olan Marx, Engels ve Lenin gibi byk 'klasiklerle' zdeleir Brecht...4) evirinin gerekletiriliinde Almanca Verein szc, Trke karlnda deitirilerek kullanlmtr. Bu szcn dilimizdeki kesin karl dernek olmakla birlikte, parti szc
4) Frederic Ewen: Bertolt Brecht: Sein Leben, sein Werk, seine Zeit, Veri. Suhrkamp, 1970 Hamburg, s. 459-460. 10

kastl olarak yelenmitir. Metinde anlatlan olaylarn ve durumlarn amzla ilintili olmas, bu deitirimi zorunlu klmtr. Kukusuz byle bir deitirim Brecht'in eski zaman artran esprisine ters dyor. te yandan okurun metinle ilikisini glendirmek asndan da gerekliydi. Me-ti'de Brecht, kurulu dizgelerden deiik dnceleri alan ve bunlar birletirerek kendi retisi klan bir semeci olarak ortaya kmaz. Yapt iin eklektizmle ilintisi yoktur. Henning Rischbieter, Brecht'in kendi zamanna kadar biriken malzemeyi nasl deerlendirdiine ilikin olarak unlar yazar: Bulduunu alp yeni bir retimde kullanmak zere deitirir. Avrupa ve Asya edebiyatlarnda iine yarayabileceine inand ne varsa alr... Ama Brecht'in kendi zamanna kadar uzanan gelenekten bir eyler almasnn nedeni, yalnzca bir toplama, saklama, ayakta tutma amac gtmek deildir. Baka deyile Brecht'in amac bir mze oluturmak deildir; yanstmak istediine aklk ve etkinlik kazandrabilecek ne varsa almaktan ekinmez... Ama bunlar, ancak, amalar iin yararl bulduu lde zgnlkleriyle korur...5) Kendi ana dein birikenin tmnden yararlanmak, deitirmekten, kalplar kurmaktan hibir zaman ekinmemek: Bu tutumun bir tek amac vardr, o da, ann tan olabilmektir.
5) Henning Rischbieter: Bertolt Brecht, Dramatiker dos Welttheaters Band 1, Deutscher Taschen-buch Verlag, 1974, s. 23. 11

Hem de tank istemeyen bir an tan olabilmek... Brecht yaam boyunca istenmeyen tanklklarn mcadelesini dnsz verebilmi ender sanatlardandr. Onun yaptlar arasnda bu savam en ak biimde belgeleyen Me-ti ise, gerekliklerin, davranlarn, eilimlerin saklanmasna, rtbas edilmesine allm lkemizde, okura yepyeni boyutlar kazandracak niteliktedir. Kukusuz bu yapt, insana yarar bir dzeni, her trl ynsemesinde irdelemektedir. Dikkatle okunduunda, okur, yalnz toplumsal davalara ilikin sorunlarn deil, te yandan toplumla balantl bireysel sorunlarn da zmlendiini grecektir bu yaptla. Kltr hayatmz iin asl yeni olan da budur demek, yanl bir sav olamaz. Ahmet Cemal

12

NEML ADLAR: Engels: stad Eh-Fu, Fu-en, En-Fu Lenin: Mi-en-leh Marx: Ka-meh Hegel: stad H-Yeh, He-leh, Hi-yeh Rosa Luxemburg: Sa Stalin: Ni-en Korsch: Ko, Ka-o Troki: To-i Brecht: Kin, Kin-yeh, Ken-yeh, Kien-leh Rusya: en Sovyetler Birlii: Su Almanya: Ga, Ge-el, Ger Hitler: Hi-yeh, Hu-ih, Hui-yeh, Ti-hi Plechandw: Le-peh Anatole France: Fan-e Feuchtwanger: Fe-hu-wang Emil Ludwig: Lu

zdeyiler Kitab, Charles Stephen tarafndan inceden ngilizceye yaplan bir eviriden yararlanlarak Almancaya aktarlmtr. znn Mo Ti'den kaynaklanmasna karn kitap, in'in Antik ann klasiklerinden deildir. Mo Ti'nin retisi, Konfys retisinin etkisiyle aa yukar tmyle ortadan silindikten sonra, son yzylda yeniden n plana kmtr; bunun nedeni, sz edilen retinin baz elerinin bat felsefe-sindeki belirli akmlar anmsatmas ve ada diye nitelendirilebilecek ieriklerinin bulunmasdr. Mzik zerine ve Davranlar zerine balkl ksmlar, tmyle Mo Ti'ye aittir. teki balklar Mo Ti'den olmamakla birlikte, aa yukar onun kadar eskidir. teki kimi blmler ise daha yeni tarihlerde kaleme alnmtr, ancak ince metinde de eskilerin biiminde yazlmtr. Salt bilimsel adan bakldkta, zdeyiler Kitab trnden yaptlar tartma gtrebilir kukusuz. Ancak bir yaptn zgnlk etiketinden ok ieriine nem veren okuyucu, eklektik yntemi yanstmasna karn bu kitab okumay yine de yararl grecektir. zellikle ada dnce rglerinin ve ada tarihe ilikin bir bakma elendirici nitelikte karlatrmalarn eski bir in filozofunun temel dnceleri asndan yanstlmas, kimi okuyucular honut edecektir

14

SIKIDZEN VE BALAMALAR ZERNE Mi-en-leh'in partisini kurduu dnemde onunla geinebilmek ok gt. nk Mi-en-leh ok sert bir skdzenin uygulanmasnda direniyordu. retmeni Le-peh, ona yle dedi: Ancak sana boyun emee hazr bir avu insanla birleirsen, sabanclara yengi getiremezsin. Sabanclar da yalnz balarna ok gsz olduklarndan, baka savalarla birlemek zorundadrlar. Mi-en-leh, yle karlk verdi: Sabanclar asl balaklar gereksindikleri iin sert bir skdzeni korumakla ykmldrler. Balamalara girmek isteyen, taraf olarak kendi iersinde bir btn oluturmaldr, bu yaplmazsa dalmalarla karlalr. Mi-en-leh'in partisindeki skdzene zellikle kafa iileri iddetle kar ktlar. Mi-en-leh yle dedi: zgr olmaktan iktidara katlmay anlyorsunuz. ktidara katlmaktan, egemenlie sahip olmay anlyorsunuz. Egemen oluunuzu ise dncenin egemenlii diye adlandryorsunuz. Egemen olabilmek iin alarla birlikte gitmee hazrsnz, nk onlarn yolu egemenlik savana kyor. Ama alar egemenlii alk ekmemek iin istiyorlar; baka deyile bu, egemenliin zel bir tr. Bu egemenliin zn ise al buyruklayanlarn erkini krma istei oluturuyor. Alar, alk ekenlerin savama gcn ykselterek al ortadan kaldran bir egemenlie boyun emeye kar kmyorlar. Onlar, sizin ar zgr nitelikteki zgrlnze deer vermiyorlar.
15

FELSEFE YAPMANIN ETL BMLER ZERNE Kendini dengede tutmak, kendini yitirmeksizin uymak: Bu, felsefe yapmann amalarndan biri olabilir. Su birikintisi gkyzn, bulutlar, suya sarkan dallar ve zerinden geen ku srlerini tmyle yanstabilmek iin dingin kalr; topa havada yzyormu gibi grnebilmek iin gzel alacal iersinde dnmesini srdrr btn bunlar gibi insanolu da, dnyay yanstmasna, kendisini dnyaya gstermesine ve onunla uyum iersinde geinmesine olanak salayacak konumu arayabilir. Ne kadar parlaktr bulutun sudaki yansmas. Ne zaman en parlak olur bu yansma? Kk da kmayan bu dal nereden gelmedir? Suyun stndeki esinti ve altndaki amur neden olumaktadr? Ortaya kan sorular bunlardr. Topa nerede alan bulur, ne zaman en geni alandadr? Hangi hz en iyi hzdr? teki topalar nasl dner? Bunlar, bu konum iersinde felsefe sorulardr. Filozoflar gzlem yaparlar, bu da felsefe yapmak olabilir. nsanlar kentleri yaparken, loncalar kurarken, ilikler aarken, gemiler donatrken, pirin ekerken ve satarken, duvarlarn gerisinde ve nnde savalar verirken bir eyler dnmler, ya da bakalarna dndrmlerdir. Gelgelelim ne kentlerin, ne de loncalarn, iliklerin ve gemilerin sz ediliyor; oysa ancak byle dnlerek kentler yaplabilmi, gemiler donatlabilmitir, ya da kentler yaplarak ve gemiler donatlarak byle dnlebilmitir. Gemi16

lerin ve kentlerin dncelerde belirginlememesi unu gsterir: Dnce kolay zlp ayrlr. Bu, dncenin bir niteliidir. DNCELERN EVREN ZERNE Dzen kurucu nitelikteki belli dncelerle, eitli dnceler arasnda dzeni koruyan dncelerle, memurlar arasnda tutumlar asndan ok iyi bir karlatrma yaplabilir. Balangta ounlua hizmet etmeleri n grlmken ksa srede o ounluun efendisi kesilirler. Balangta ilevleri retimi salamak iken, retimi yutarlar. Dnceler arasndaki belli elikileri kullanarak efendilik katna karlar. Bunu yaparken de yararl olanlara deil, gl olanlara sarlrlar. Dncelerin evreni, insanlarn evreniyle karlatrlabilir, der Me-ti tiksintiyle. Her ikisine de en tiksindirici basklar egemendir. Ezmekten bakaca bir dzen kurma biimi tannmaz. ktidara geen belli guruplar, geri kalanlarn tmn bask altna alrlar. Emek ve yaplan i deil, kken ve ilikiler ar basar. Yararllar, gllere hizmet etmee zorlanrlar. Bir kez egemenlii ele geirenler arkalarndan ykselmek isteyen yenilerin tmn aa iterler. Bakaldr dncelerinin kmelemesi acmaszca nlenir. Dnceler evreninin, iinde olutuu insanlarn evrenine tpa tp benzedii rahatlkla sylenebilir. Dncelerden oluma ok byk bir gurup, varln yalnzca baka dncelere yapt
17

hizmetlere borludur. Ancak bu baka dnceler asndan bir ama tamalar sz konusu olabilir. Snavlara ilikin sistem, tmyle rm bir sistemdir. Yalnzca ilikiler ar basar. Belli dncelerin tek ilevi ve amac, bu evrenin sonraszln vurgulamaktr. Bu dnceler gece gndz o evrenin doann bir paras olduunu ve deitirilmesinin olanakszln kantlama abasndadr. Bu dnceler zaman zaman, salar krlap gvdeleri ya baladnda, baka, daha gen ve daha gl dncelerle deitirilir. Gelenler, yeni szcklerle eskiyi savunurlar. KORUMA VE YAMA Eski zamanda Wei baronlar kylleri smrrlerdi. Ama komu baronlar saldrnca da bu kez kylleri onlara kar klla korurlard. Yama ayn zamanda koruma, koruma da ayn zamanda yama demekti. nk baronlarn kyllerin evlerine yerletirilen uaklar, bu evlerde ne bulurlarsa alrlard. Baronlarn ve kyllerin davranlarnda elikili bir yan vard. Baronlar korumalar altnda olanlar dverler, kyller de kendilerine ac ektirenleri sabrszlkla beklerlerdi. Bu elikilerin gzlemlenmesi iyi zmlerin yolunu aabilir. Baronlarn hereyi yamaladklarn, ama bu yama yznden birbirleriyle uzlaamadklarn ve bu yzden kendi aralarnda da savatklarn kavrayan kyllerin says
18

arttnda, bu kyller balarndaki baronlar tek tek kovmak gibi yanl bir davrana sapacak yerde, yamalanan mallara ilikin ekimelerden yararlanarak baronlarn tmn kovdular. O zaman yama da son buldu. EYLERN AKII ZERNE To-i, byk devrimden nce u gzlemi yapt: Artk demircileri smrmeyi srdremeyen demirci efendileri aresiz kaldlar. Daha iyi cret verilmesini zorla salamak iin ou kez almaktan kanm olan demirciler ise, demir yokluundan ve ilik sahiplerinin sava arabalar iin artk hkmetten para alamamaktan korkmalar nedeniyle ilikler ilemez olunca, smrnn srdrlmesinde direndiler. Yaamak, onlar iin smrlmek demekti; imdi yaamlar iin korkar olmulard. lik sahiplerine ba kaldrdlar ve onlar, smrmekten kandklar iin, kovdular. SU ZERNE KONUMALAR Kin-yeh, Su'da tank olduu bir yarglamay anlatr. Kylnn biri demirci iliklerinde almak zere kente gelmiti. Geldikten sonra da bir ailenin yannda kalmaa balamt. Evin olu geziye km olduundan, yer vard. Kyl, oul dnnce evden kacana sz verdi. Ama oul dnnce kmad, nk konut bulmak gt. Ev ynetimi adama dava at. Ancak mahkeme kesin bir karar vermedi. Evin ynetiminden kyl iin bir konut aramalarn istedi, ken19

disi de arayacana sz verdi. Kin-yeh, bir evden kmann baka bir eve tanmak anlamna gelmesi gerektiini saptadndan tr mahkemeyi vd. Ko, yle dedi: ok gzel olurdu hi kukusuz byle olsayd. O zaman ustalarmzn n grd gibi bir devlete kavumu saylrdk. Ama ben, Su'da pek ok eyin ustalarn ynerimlerine gre yaplamayacan biliyorum ve bundan tr bu ykye inanmyorum. Dn bir kez, sorunlar bu denli sallapati biimde zmlenmee kalklsayd, ne aprak durumlarla karlardk! Kin-yeh, yle karlk verdi: Grne baklrsa sorunlar dediin biimde sallapati zmleniyor. Belki szn ettiin durumlarla da karlarz. Ne sakncas var bunun? Ko, ykye inanmadn sylemiti. Kin: Gzmn nnde oldu, dedi. Ko: yleyse sana oyun oynamlar, diye direndi. Srf sen oradasn diye yle karar vermiler. Kin, yle dedi: Salt bir kez iin ve ben oradaym diye olmu olsa bile, byle bir karar byk bir i diye nitelendirmek gerekir. Bir yerde herkesten hzl koan bir adamn yaadn, ama bu abay ancak senin nnde gstereceini duysan, adamn baars byklnden yitirir mi? M-EN-LEH'N YKSEK DALARA TIRMANMA RNE Saban yapan demirciler ve yoksul kyller Mi-en-leh'in yardmyla iktidar ellerine geirdikten sonra, planlarnn tmn birden gerekletirme olanan bulamadlar. lerleyileri
20

yavalar gibi oldu, dahas, arada birka adm gerilemek zorunda bile kaldlar. Bu durum, uzaktan bakan pek ok kiiye ac ve dayanlmaz geldi. Mi-en-leh'in mlkiyetsizler partisinin ynetimindeki demirciler ne zaman bir baarszla urasalar, ya da bir baarszl nlemek iin bir plann uygulanmasn erteleseler, izleyiciler, demircilerin ilkelerine ihanet ettiklerinden ve partinin her eyi eskisi gibi braktndan yksek sesle yaknarak dvndler. Bu izleyiciler, kkl deiikliklere ancak bir kez yaplabilecek bir giriim gibi, bir uurumu amak iin yaplan bir sraym gzyle bakyorlard; bu atlay baarszlkla sonulandnda atlayan bekleyen tek sonu, lm olabilirdi. Mi-en-leh, yle dedi: ok yksek, alabildiine sarp ve o gne dein klmam bir daa kmak isteyen bir insan varsayalm. Bu insann duyulmam glklerden ve tehlikelerden sonra kendinden ncekilerden ok daha yksee trmanmay baardn, ama dorua henz eriemediini dnelim. Bu insan bulunduu noktada yle bir durumdadr ki, daha ileriye, setii yne gitmesi yalnz g ve tehlikeli deil, fakat artk kesinlikle olanakszdr. Yaplacak ey dnmek, aa inmek ve daha uzun olmakla birlikte, dorua varma olanan salayabilecek yeni yollar aramaktr. Ancak varsaydmz dacnn yeryznde kendisinden baka kimsenin varamad bu ykseklikten inmesi, kmasndan ok daha byk g lklerle ve tehlikelerle doludur. nsan inerken daha kolay kayar ve ayaklarn dayayaca yer21

leri daha g grr. Trman, hedefe doru ilerleyi srasndaki iyimserlik ve ruhsal g, inerken yoktur. nite halattan yararlanmak zorunluluu vardr; halat daha sk balayabilmek iin kazmayla yer amak, birka saat yitirtir. nsan, bir kaplumbaa temposuyla hareket etmek, bu arada srekli aa inmek, hedeften uzaklamak zorundadr. Bu tehlikeli ve g iniin sonunda, daha gvenlik iersinde, daha abuk hedefe, dorua gtrecek bir yol bulunacak mdr, ini srasnda bu saptanamaz. Bu durumdaki bir insann, o zamana dein iitilmedik yksekliklere trmanabilmi olmasna karn, zaman zaman duraklamas doal deil midir? Dac, aadan, gvenlik iindeki yerlerinden drbnle tehlikeli inii izleyenlerin seslerini duyduka, bu duraklama dakikalar artacak, dakikalarn yaanmas da giderek gleecektir. Dacnn tehlikeli inii bir fren yapma olarak da nitelendirilemez. nk fren yapmak, nceden denenmi bir arabann, iyi hazrlanm bir yolun ve denenmi, bilinen bir mekanizmann varln art klar. Burada ise, ne araba vardr, ne de yol; nceden denenmi hi, ama hibir ey yoktur. Hakl kmann sevincini yanstan sesler gelir aadan. Kimileri sevinlerini gizlemeye gerek grmezler: Neredeyse decek! Ama kuyusunu kendi kazd, ne gerei vard bu delilii yapmann! diye barrlar. tekiler ise sevinlerini saklamaa alrlar, Yudas Golovlev rneginde22

ki gibi davranrlar. 1) Baklarn zntyle yukar evirerek yle yaknrlar: Korkularmz ne yazk ki doru kt. Biz, tm yaantmz bu daa trmanmay kolaylatrabilecek doru bir plnn hazrlanmasna adamadk m? Pln zerindeki almalarmz tmyle sonulanana dein daa kmann ertelenmesini istemedik mi? imdi bu delinin de izlemekten vazgetii yolun kullanlmamas iin tutkuyla savamamzn nedeni (bakn bakn, geri gidiyor, iniyor, birka santim inebilmek iin saatler harcyor; oysa biz sistemli olarak l ve kesinlik istediimizde, bize en ar szleri kullanarak svp saymt), bu deliyi hararetle sulamamzn, herkesi ona destek olunmamas ve ona yardm edilmemesi iin uyarmamzn nedeni, byk daa kma plnna olan sevgimizden baka bir ey deildir; btn bunlar o byk plnn hi zarar grmemesi iin yaptk. Neyse ki, rneimizin koullar iersinde varsaydmz dac, trmanma dncesinin bu gerek dostlarnn seslerini duyamaz. Duysayd ii bulanr, ba dnerdi. Bulant ve ba dnmesinin, zellikle ykseklerde, kafa dinlii ve ayaklarn salam yere basmas asndan hi de iyi olmad sylenir.

1) Brecht burada, Lenin'in azndan Saltiykov-edrin'in (18261889) Golovlev Ailesi (Gospoda Golovlevy) adl romannn anakiisi Yuduka Golovlev'den sz ediyor. Yazar, bir ailenin kn dile getirdii bu romannda, sert bir toplumsal yergide bulunmaktadr. (ev.) 23

GELECEK SAVALAR ZERNE

Ni-en, tehlikesini alglatan byk savalarda yalnz kalmamak iin Smrc devletlerin aralarndaki uzlamazlklardan yararland ve baz Smrc devletlerle balat. Smrye kar olan kimi filozoflarsa, Su ile balaan devletlerin iilerinin de hemen balarndaki ynetimle savamalarn ve o devletlerin Su'nun yannda savaa girmelerini nlemelerini istediler. Bu savalarn da birer smr sava olduunu sylediler. Me-ti, yle dedi: Bu filozoflar Byk Yntemi anlayamadlar; bu yzden smrlenleri artyorlar. Bundan nce kez sava tehlikesi belirdi ve nedenler her defasnda ayr olmasna karn bu filozoflar hep smrlenlerin savaa katlmasna kar ktlar. Onlar koullarla hi ilgilenmiyorlar. Bugn Su'ya kar bir sava karsa smrlenler Su'yu desteklemek zorundadrlar. Bunu, Su'ya kar savaan devletlerde Su'ya kar klmamasn salayarak, Su ile balam devletlerde de sava destekleyerek ve isteyerek yapacaklardr. Su'ya kar savaan devletler yenilgiye uratlrsa, o devletlerde yaayan smrlenler kurtulmu olacaklardr. Bu kurtulu, Su ile balam devletlerce engellenecek olursa, o zaman bu devletlerde yaayan smrlenler kendi lkelerinin ynetimine kar kmak ve bu amala yenilmi devletlerin smrlenleri ile balamak zorundadrlar. Su ve onunla balaanlar yenilecek olursa, o zaman yenilmi lkelerin smrlenleri, yenilgi sonucu gcn yitiren kendi
24

ynetimlerine bakaldrmak ve sava Su iin srdrmelidirler. Zaten smrlenlerin tutumu savan balangcnda deil, ancak gelimesi srasnda nem tayabilir. Smrlenlerin kurtarlmas ve Su'nun savunulmas amacyla yrtlen bir sava, nasl olur da smrlenlere zarar verebilir? Byle bir sava amalar ile snrldr ve smrlenler iin pek ok olanak ierir. PART ZERNE Mi-en-leh, yle dedi: Yalnz kendi vicdannn sesini dinlemek, yalnzca kendi dncelerinden temellenmek, baarszlkla sonulanan her giriimden sonra kendi inine ekilmek, hep tm yeniliklere ynelik olmak, kendini her zaman en nemli davalar iin saklamak, yalnzca dnceyi hareket noktas almak, yalnzca tehlikeleri sevmek bunlar partinin dnda da yaplabilir. Partide ise yengiyi savaarak elde etme olana vardr. Mi-en-leh, yle dedi: Yalnzca kendi gcne dayanmak demek, ou kez zellikle yabanc kiilerin anszn belirginleen glerine de dayanmak demektir. Kendilerine tan olanlar tanmayanlar, ounlukla kendilerine yabanc olanlar tanrlar. Yabanclar kitlesinin destei olmakszn hibir ey elde edilemez; ama birey de tek bana yabanclarla bir ey yapamaz. Parti, yabanclar kitlesi iersinde tanlardan, kendilerine eriilebilenlerden, ok kiiyi tanyan ve ok kiiye eriebilenlerden oluur. Mi-en-leh, yle dedi: nsan iyi satran
25

hamleleri yapabildii gibi, yanl hamle yapmasn da bilmelidir. Kedi yanl adm atp damdan yuvarlandnda, drt aya zerine dmesini bilebilmelidir. Birey tek bana olduunda yklmas iin ou kez bir tek yanl davran yeter. Partinin yklmas ise o denli kolay deildir. Parti tek bir yanl yznden yklmayacandan, daha kapsaml giriimleri gze alabilir. Kyllerin nderleri, smrclerle onlarn uaklar dnda tm halk smry ortadan kaldrabilecek bir btn saydlar. Birok iiler, byk iliklerde gvendikleri kiilere byle bir btn gzyle baktlar. Ama Mi-en-leh, yalnzca partiyi gerek anlamda yrtme birimi ve bakaldrnn eylemde bulunan kiisi sayd. Kurullarla halk, dedi, oluabilmek iin bakaldry gereksinirler ve hazr durumda deildirler. Halk ve kurullarn bilgi dzeyi eit olmayp, onlar bildiklerine gre davranrlar. Parti ise renebilme olanaklar sonuna dein deerlendirildiinde bilinebilecek olann tmn bilir ve birka kiinin ynerimiyle her eyi bilmeden de eyleme geebilir. Mi-en-leh, yle dedi: Halkn gelimesi ok ar ve tutarsz olur. Halk ok ey unutur, ok da yanl ey renir. Bu gelime srasnda bireyler birbirlerinden koparlar, agzl ve kinci olurlar. Parti ise tutarl bir gelime izgisi izler, deneyler toplar, insanlar dener, insanlarn deneme yapmasna olanak salar ve hereyi bir btn iersinde birletirir.

26

PART ZERNE 2 stad Sa, yle retti: zgrlk bir yanardan patlamas gibi gelir. stad Lan-k, yle retti: zgrlk sava bir baskn biiminde yaplr. Mi-en-leh ise yle retti: Her ikisi de gereklidir. Hem bir eyler patlamal, hem de baskn yaplmal. zmlemelerinde gelecekte byk karklklarn doacan anlad ve bunun zerine partisini kurdu. stad Sa, stad Mi-en-leh'i sulad: Mi-en-leh, egemenlik halktaym gibi konuuyordu; oysa gerekte o halk ynetiyordu. Bunun zerine Mi-enleh bir yk anlatt: Tandm iki adam vard, dedi. Bunlar ayn evde ama ayr odalarda kalyorlard. Yals rahat bir yatakta genci ise bir deri iltenin stnde yatmaktayd. Sabahleyin genci daha kalkmam olursa, yals onu sarsarak tatl uykusundan uyandrrd. Yemekte ise ou kez gencin en sevdii eyleri nnden alrd. Gen adam imek istediinde yal adamdan ancak su ya da st alabilirdi. nsann ban dndren pirin arabn gizlice edindii zaman da, yal adam onu herkesin nnde sert szlerle azarlard. Buna karlk gen adam fkeyle karlk verdiinde, herkesin nnde zr dilemek zorundayd. Sabahlar yal adamn at srtnda gittiini ve tekini de nnden yrttn grrdm. Gnn birinde yal adama klesinin nerede olduunu sordum. O benim klem deil ki, diye karlk yerdi dehetle. O bir ampiyon ve ben onu en byk ma iin al27

tryorum; kendisini ferma sokaym diye beni o kiralad. Gerekte ben onun klesiyim. Mi-en-leh yle dedi: Kimin efendi, kimin kle olduunu renebilmek iin bir ilikiden kimin daha byk yarar saladn saptamak gerekir. Saban yapan demirciler, Mi-en-leh'in yard myla ilik sahiplerini balarndan kovduklarnda, ilikleri iin bir ka ustay gereksindiler. Ustalar ise, kendilerine olan gereksinmeye gvenerek byk bir karlk istediler. Mi-en-leh' in kendisi hastayd ve ar almaktan bitkin dmt; ok az yiyordu. Ama yine' de demircilere unu tlerdi: O alaklara en iyi tavuklar ve en taze stleri gnderin! Ardndan da zeki baklarn evresinde gezdirerek alak sesle unu eklerdi: En byk nefretlerinizi yollamay da unutmayn! DNMEK ZERNE Me-ti, yle retti: Dnmek, insandan insana bir davrantr. nsanolunun dnda kalan doaya ise ok az lde eilir. nk insan doaya her zaman insanlardan geerek, dolayl yoldan varr. Demek ki, btn dncelerde, bu dncelerin hem hedefi, hem de kayna olan insan aramak gerekir; dncelerin etkinlii ancak ondan sonra anlalabilir. NSANOLUNUN YAZGISI Me-ti yle dedi: nsanolunun yazgs inanoludur.
28

KN-YEH'N TIP KURAMI Me-ti unu anlat: Kin-yeh, bir zamanlar tp renimi grmt. Byk Yntem'e dayanarak unu tasarmlayabildiim syler: nsan bedenindeki belli hastalk belirtilerinde, salkl kiilerde benzer belirtiler yaratan illarla iyiletirme salanabildiini denemeler gstermitir. Durum byle olunca, ateli hastalklar, atei ykselten illarla iyiletirilebilir. Hasta bedene kendini iyiletirmekte olan bir beden gzyle bakla bilir. Bedende bir eliki ortaya kmtr; beden, elikinin kt yann oluturan hastalk i-ersinde, nne konan yeni koullara elverili bir duruma varma giriiminde bulunmaktadr. Bu kt yan destekleyen aralar, onu tmyle gelitirip egemen olmasn salayarak bedeni iyiletirir. . Me-ti'nin, Kin-yeh'in bu kuramn anlatmasnn nedeni, bu kuramda devrimlerin iyi bir yansmasn grm olmasdr. KT ZAMANLAR Me-ti, u yky okudu: Bir devrimci, kendisini zorunlu olarak lme gtrecek bir grevi stlenmiti. Yola karken dik yryemiyordu. Korkuyor musun? diye sordu yanndaki. Devrimci: Evet korkuyorum, diye karlk verdi. Korkuyorsan neden geri dnmyorsun? Devrimci yle karlk verdi: Duyduum korkunun kayna, benim kiisel gszlndr. lmm ise toplumu ilgilendiren bir sorun. Me-ti, yle der: nsann korkusuna boyun
29

eemeyecei zamanlar, kt zamanlardr. Ama gnl ister ki, kendi yarar iin alann ayn zamanda toplumun yarar iin de alm olaca bir toplumsal konum uruna olabildiince ok kii kendini tehlikeye atsn. UZLAMALAR ZERNE YA DA ARABI VE SUYU AYRI BARDAKLARDAN MEK Mi-en-leh, uzlamalar konusunda unu retti: Uzlamalar ou kez gereklidir. Pek ok kii uzlamadan, arabna su katmay anlar. Bununla belirtilmek istenen, iine su kartrlmam arabn bereketli olmayacadr. Ya da eldeki arabn susuzluu dindirmee yetmeyecei sylenilmek istenir. Bana gelince, uzlamalar konusunda grm farkl. Byle durumlarda arab ve suyu ayr bardaklardan ierim. nk daha sonra arab sudan ayrabilmek, ok gtr. BULULAR ZERNE Me-ti yle dedi: nsanlarn yararna ve zararna pek ok bulu yaplyor. nsanlarn yararna olan bululara bask uygulanyor, tekiler ise yreklendiriliyor. Biri, yllarca snmeyecek bir lmba bulduunda, bu bulu lamba yapmclarnca satn alnyor. Satn almann amac ise bundan byle bu tr lambalarn yaplmas deil, yaplmasnn nlenmesi. Biri yaktn fiyatn ykselten bir bulu ortaya atp da yoksullarn evlerini karanla gmdnde ise, bu bulu gerekletirilmek zere satn alnyor.
30

KAFA LER ZERNE Kafa iileri, kafalarnn almacyla karnlarn doyurmaa bakarlar. Zamanmzda ise ounluk iin zararl eyler dndklerinden, kafalaryla daha iyi beslenebiliyorlar. Bundan tr Me-ti, onlar iin yle der: abalar karsnda kuku duyuyorum. EYLERN AKII ZERNE Mi-en-leh yle retti: Yamur iyidir ya da yamur ktdr biimindeki tmceler, yetersiz olacak denli ksadr. Buday yetiirken, susuzluktan kurumamak iin yamuru gereksinir; ama yamur fazla uzun sre yaarsa, ryp gider. Bir baka rnek: Fotoraf cam uzun sre k alrsa nce grileir, ardndan kararr; poz sresi daha da uzatlrsa yeniden griye dnr. Fotoraf camnn poz sresi uzun tutulursa, cam kararr, gibisinden tmceler yanltr. DNMLER ZERNE Demokrasinin getirilmesi, diktatrln getirilmesine dnebilir. Diktatrln getirilmesi demokrasiye dnebilir. KA-MEH'N BLNCN BAIMLILIINA LKN GR Me-ti, yle retti: stad Ka-meh, bilincin, insanlarn belli bir dnemde yaam iin en gerekli olan retme biimine bal olduunu sy31

lyor. nsanlarn iktisat alannda aba gstermeleri durumunda, kendilerini byk lde iktisad bak asndan bamsz klabileceklerini yadsyor. lk anda insan ktmser klan bu gr bu. Ama byk yaptlarn tmnn bu bamllk iersinde yaratld ve bu yaptlarn, sz geen bamlln saklanmas yznden byklklerinden hibir ey yitirmedii dnlnce, durum yine dzeliyor. Ayrca bu grn yazgs ilerde bir gn nn deil, ama nemini yitirmektir. Sz geen grn ileri srlme nedeni, zamann egemen dncelerine egemen snflarn dnceleri olduklarn anmsatmaktr. Bylece bu dncelerin deerlerinin snrlandrlmas n grlmtr. Artk egemen snflar diye bir ey olmadnda ve her eyin iktisat bilimine bal oluu artk yeryzndeki insanlarn ouna eskisi gibi bunaltc gelmediinde, Ka-meh'in gr de kimseyi bunaltmayacaktr. EYLERN AKII ZERNE Ve grdm ki, hibir ey btnyle l deildi; len bile tam lmemiti. Cansz talar soluk alyor. Deiiyor ve deiimlere yol ayor. l olduu sylenen ay bile deviniyor. Kendinden kaynaklanmasa bile, bir k yolluyor yeryzne, dmekte olan cisimlerin d ynn etkiliyor, denizde gel-git oluturuyor. Ama bakan tek bir kii irkilse, onu tek bir kii olsun grebiliyorsa, ayn l olduunu syleyemeyiz, ay yayordur. Ama yine de, bence bir anlamda ldr ay; onun yaadn gsteren tm belirtileri bir araya
32

toplasak, topladmz belirtilerin yetersizliini ya da konu diiliini ayrmsarz; bu nedenle, genelde ayn l olduu sylenegelmitir. nk byle yapmazsak, aya l demezsek, bir nitelii, l szcyle belirlenen nitelii yitirir, bylece de grdmz bir eyi betimleme olanamz zayflatrz. Ama grdmz gibi ay yayor; bu nedenle ay iin her iki nitelii de gz nne almalyz ve onu l bir canl olarak nitelemeliyiz; ayn daha belirgin nitelii l olmasdr; belli bir adan lm, bir daha canlanamayacak biimde lm bir eydir ay; ama her bak asndan lm bir ey deildir. AKILLI KAFALARIN APTALCA KULLANILMASI Yazar Fe-hu-wang, Me-ti'ye yle dedi: Kafalaryla alanlar, sizin savanza uzak duruyorlar. En akll kafalar grlerinizi yanl diye nitelendiriyorlar. Me-ti, yle karlk verdi: Akll kafalar, gerek egemenler tarafndan, gerekse o kafalarn sahiplerince ok aptalca da kullanlabilir. Akll kafalar, zellikle en aptalca ve srekli olmas dnlemeyecek savlar ve kurumlar desteklemeleri amacyla kiralanr. En akll kafalar, gerein bilinebilmesi iin deil, gerekten uzak olandan nasl yararlar salanabileceinin anlalmas iin aba harcarlar. stedikleri, kafalarndan deil, midelerinden alk toplamaktr.

33

KAFA LERNN DMANLII (ANTTEZ OLARAK) Kafa iileri neden kkl deiimlerden yana deildir? diye sordu Fe-hu-wang. Me-ti, yle dedi: nk onlar kkl deiimleri kafalarnn bak asndan deil, midelerinin bak asndan gryorlar. Onlardan erzak depolarmz ve bilgi hazinemizi doldurmalarn istediimiz takdirde, balca uralar olan midelerini doldurmaktan geri kalabileceklerinden korkuyorlar. Birinin zorunlu olarak tekini nlediini dnyorlar. Yoklua yol aan bir sistem iersinde yayorlar, kendileri yokluk yaratp, bir yandan da ondan korkuyorlar, iyi yaayabilenlerin saylarnn az olduunu gryorlar, ama bu iyi yaam biiminin ancak imdiki kt sistem iersinde, ounluun kt yaamasndan ileri gelebildiini bilmiyorlar. Bu sisteme doal ve kanlmaz bir sistem gzyle bakyorlar. yle diyorlar: iek amann baka trls dnlebilir mi? iek amann ardndan yemiin, iek ama kadar doal olan baka bir olgunun geldiini ise unutuyorlar. SULULAR ZERNE Kin-yeh'in, hrszlar, hrszlk amacyla adam ldrenler, kalpazanlar ve zorbalar gibi sradan sululara kar belli bir hogrs vardr. yle der: Bu sulular ahlk kurallarna kar gelirken, ustalarn bu tr durumlar iin nerdikleri gerekelere dayanmazlar, ama ayn nedene dayanrlar: Bu ileri alk kol gezdiinden ve
34

kaba kuvvetten kazan salanabileceinden yaparlar. yle denebilir: Kendi yararlar uruna bakalarnn yararlarna kar su ilemi olurlar. Ama kar geldikleri yasalar ne de olsa kt yasalardr ve bu yzden halk tarafndan sevilirler. Saysz kitaplarda gklere karlrlar. Bu sulular, g sorun iin bir zm bilmezler, ama byle bir zm isterler. Tek balarnadrlar ve ancak grnte topluma, baka deyile kendilerinin dndaki herkese kardrlar. Gerekte ise kendisine toplummu ssn veren bir aznlktr karlarndaki. Asl ok daha tehlikeli olanlar, bu sulularn peine dtkleri, ve bu sulularn peine den kiilerdir; nk bunlar sularn ileyeceklerinde toplu olarak davranrlar ve yaptklarn da ahlka uygun iler olarak nitelendirirler. Kk sulular, insanlarn bencillikten uzak davranabileceklerine olan inanlarn yitirmi kiilerdir. Bencillikten uzak davranlar insann kendi kendisini yiyen bir davrana dntren ve kitleleri zorla yararlarn korumamaa iten yaadmz durumlar karsnda sulularn bu tutumu, ancak gereki anlayn bir belirtisi olabilir. Ne olursa olsun, bu sulular hi kukusuz pelerine denlerin bile bencillikten uzak davrandna inanan kiilerden daha aklldrlar. iinde yaadmz zaman, zgecillii zgeci iin iyi bir davrana dntrmedike, bunu yapmak istemedike, bencil kiileri sulamak hakkna sahip deildir. Sradan sulular yalnzca bencillerin oyunlarnn kurallarna kar gelmi olurlar. Yeryznde en ok sulanmas gereken ise ite bu kurallardr.
35

[PERSPEKTFN NEM] Ka-meh, yle dedi: Eer ipek bcei salt yaamn bir bcek olarak geirmek amacyla koza rseydi, o zaman gerek bir kle olurdu. M-EN-LEH VE N-EN YNETMLERNDE ZGRLKTEN YOKSUNLUK ZERNE Demirci iliklerinin sahipleri kovulduktan sonra Mi-en-leh'in partisi, Su'da gereince zgrlk olmad gerekesiyle ok kii tarafndan iddetle eletirildi. Gerekten de parti uzun sre ilik sahiplerinin yandalarn ve kyllerin belli varlkl kesimini her yerde bask altnda tuttu; bunu salamak iin parti yelerine de ok sert bir sk dzen uygulamas zorunlu olunca, parti iersinde de zgrlk yokmu gibi bir grn belirdi. Me-ti iktisad yaama egemen olanlar henz kovmam lkelerde yaarken. Su'da zgrlk bulunmadndan yakman btn bu kiilere kar kt. yle dedi: imdi bulunduunuz lkelerde yaamay, Su'da yaamaya yelediinizi duydum. imdi yaadnz yerdeki zgrlk size daha byk grnyor. Ama gerekte tuhaf bir zgrlk bu! Su demircileri; imparatoru, ilik sahipleri yararna iletilen demirci iliklerini savunduu iin kovdular. mparatoru balarndan, patronlardan kurtulmak iin attlar. imdi ise kendi yntemleriyle, demirci yntemleriyle, al yenmee alyorlar; bunu demirci iliklerini gelitirerek ve lkeyi sabanlarla donatarak yapyorlar. lkeyi
36

de engelleyici tm glerden kurtardlar. Onlar, patronlardan ve lkenin efendilerinden farkl olarak, ekonomik zgrle tek tek deil, ama birlikte sahip olabileceklerini biliyorlar. imdi kurtulularn rgtlediler ve bundan zor kullanma gerei dodu; mallarn byk lde retimini herkes iin tehlikeye sokan tm akmlara kar zor kullanlmakta. rgtlenme asndan kiisel anlamda bana buyruk olmak isteyen, iktisad alanda da ounlukla byle olanlarn yaknmalar, ite bu zor kullanma yznden sanrsnz ki, imparatorun uygulad bir kaba kuvvete ba kaldrmaktalar! Byleleri, kurtuluun rgtlenmeyi gerektiren iktisad bir dava olduunu anlamam olanlardr. EYLERN AKII ZERNE KTAP Byk kitlelerin yaknnda bireyin dnceleri deiime urar. Politikac Si-yeh, karsndaki dinleyicilerin says yksek olduunda, onlara evde kararlatrdndan ok baka eyler sylediini alglamt. Filozof Min'e gre bu bedensel bir oluumdur. Bu konuda Min, konumaclarda konumazdan nce balayan yrek arpntsna dikkati ekmitir. Ayn ekilde mahkeme nne kan daval da ou kez kendini yarglarnn dncelerinden zgr tutmak iin belli bir aba harcamak zorunda kalr. Bunu baaramad zaman, salt yarglarn says ok olduundan (ounluu temsil eder gibi grndklerinden), kendisi de onlarn arasna oturmu olur. Genellikle tehlike, katan daha uzun srer.
37

BLGNN SINIRLARINI ARATIRMAK Me-ti, bilginin snrlarn aratrma konusunda ar aba gsterilmesine kar km ve yle demiti: Bilgi konusunda eitli alanlarda nleyici diye alglanan snrlar, daha sonra geniletmek amacyla saptamak ok yararldr. Gzle byn ve kn ne lde grlebileceinin bilinmesi ve daha iyi grmee olanak salayacak aralarn bulunmas iyidir. Ama filozoflar bilgi zerine konutuklarnda hem ileri giderler, hem de az yol alrlar. Daha ok ya da azla deil her ey ya da hibir ey kavramlaryla ilgilenirler. stad Eh-Fu, eylerden yararlanlabiliniyorsa, rahatlkla olas bilgiden de sz edilebileceini syler. nsanolu buday ekebildikten, ay ve gne tutulmalarnn ne zaman olacan nceden syleyebildikten sonra, doann kavranabilecei olaslndan sz etmek de yerindedir. Daha ok bilmek isteyenler, gerekte daha az bilmek isterler, nk onlar imdi sylediimizi bilmek istemiyorlar. Salt szcklerle, deneylere bavurmakszn, davran asndan sonular dourabilecek nitelikte bir yargya varmak istiyorlar. Aslnda yalnzca bir sr szc sralyorlar; bu sralamada bir tr bask altnda kalyorlar; yani kullanlan szckler anlamn yitirmeksizin ve dizinin belli kurallarnn yrrlkte kalmas engellenmeksizin, her eyin bilinebileceini ya da hibir eyin bilinemeyeceini dile getiren bir diziye sokmay amalyorlar szckleri. ou kez btn bunlardan ortaya bir ey kmamasn istediklerini aka belli ederler. Szckleri, ortada bilenemeyen bir takm eyler kalacak bi38

imde dzenledikten sonra ise, bunlarla insanlarn artk ilgilenmemesini salamaya kalkmazlar; aksine bunlara insanlarn davranlar zerinde zel bir etki tanrlar. Alabildiine kukucu grnrler her konuda ve yanltlamaz, ya da kendi kendilerine yanlsamalara saplanmayan kimseler gibi davranrlar; ama sonuta kr krne inanlabilecek bir tanrnn ya da ruhun varln kabullenmekten de ekinmezler. Dtan gelen tanrsal etki diye bir ey olmad, nk byle bir etkinin bilgi yoluyla kavranamayaca yolundaki gerek kukucularn savn ter dkerek, tm bilimselliklerini kullanarak rtmee alrlar. unu ileri srerler: nsan bilemedikten sonra, tanrlardan bilinebilir olmalar nasl beklenir? nsanlarn davranlarn bu dncelerle felce uratmadklarn savlarlar; insanlardan gerekten bilemeseler bile davranta bulunmalarn isterler ve yukardan bakan bir tutumla onlarn zaten srekli bir takm davranlarda bulunduklarna dikkati ekerler. Burunlarn bkerek, davran iin, insanlarn tm davranlar iin bu yetersiz, yar yarya kr bilmenin tmyle yeteceini sylerler. Bu kadar bilmenin neye yetmeyeceini ise sylemezler doal olarak. FAN-E'NN KARILATIRMASI Yazar Fan-e ile bir arkada bir cenazeye gitmilerdi. Yazarn arkada, lenle artk bir daha konuamamak dncesinin verdii zntyle ve mezarn kasvetinden etkilenerek u gzlemi dile getirdi: Tanrlarn varlna ben de senin
39

kadar az inanyorum. Ama evrende etkin olan bir tinsel g neden dnlemesin? Ben sama bir yan grmyorum byle bir varsaymda. Fan-e, derhal u karl verdi biraz da alayc bir ifadeyle: Pinau kentinde, tilki sokandaki drdnc evde neden Lu adnda bir adam oturmasn? Ben sama bir yan grmyorum byle bir varsaymda. BADANACININ SZLER Badanac, Toplumun yarar, bireyin yararndan nce gelir, szn sylediinde, biroklar yeni bir an baladn dndler. yle de denebilir: zellikle ounluk, yeni bir an eiinde bulunulduunu dnd, nk yukardaki tmce, ounluka, ounluun esenliinin biroklarnn esenlii olduu ve bundan byle aznln esenliinden nce gelmesi gerektii yolunda yorumland. Bylece tmce, ok grkemli bir havaya brnm oldu. Genellikle, badanacnn bu tmceye kolay geerlilik kazandrmayaca dnld. Ama ksa srede bunu baarmann badanac iin pek zor olmad grld. nk badanac, zellikle varlkllardan ya da yalnzca varlkllardan ounluun yararn kendi yararlarnn zerinde tutmalarn istemeye yanamad; tam tersi, ounlua seslenerek, herkesin, toplumun yararn kendi yararndan stn tutmasn istedi ounluktan. i, yeterli cret isteinden vazgemeli ve kamu iin yollar yapmalyd. Kk ifti, yksek hayvan fiyatlarndan vazgemeli ve ounlua ucuz hayvan sa40

lamalyd vb. Bu uygulama iersinde tmcenin grn daha az grkemliydi. Anlald ki, ulusun bulunduu konumda birinin bir yarar salamas, ancak onun bakalarna zarar vermesiyle gerekleebiliyordu ve bakalarna ne denli zarar verilirse, salanan yarar da o denli byk oluyordu. Fabrikalar ne denli byk olursa, onlardan salanan kazan da o denli yksek oluyordu. Btn bunlar srd ve grkemli tmce bunlarda hi bir deiiklik yapmad. nk ounluk iin gerekli olan bu grkemli tmce deil, ama mlkiyet ilikilerini, bireyin ounluun srtndan yarar salamasn olanaksz klacak biimde dzenleyen kkl bir deiiklikti. Eer badanac kazan getiren tm ilikleri, fabrikalar, kiralk evleri ve tarlalar tek tek kiilerden alp da ounlua verseydi, bu deiiklik gerekleebilirdi. Bunu gerekletirebilen bir ulusta bireyin yarar ile ounluun yarar birbirine kart deildir. Bireyin yarar byd lde ounluun yarar da byr. Oysa badanacnn ulusunda tm uyarlara ve grkemli tmcelere karn durum tersinedir. [DNCENN TANIMI] Me-ti, yle dedi: Dnmek glkleri izleyen, eylemden ise nce gelen bir eydir. [FLOZOFLAR ZERNDE GRLER] Ro, sordu: Kitaplardan m sz edeceksin? Felsefe dnmenin sonucu olup, kitaplarda m vardr? Me-ti, karlk verdi: Hayr, felsefeyi
41

bir yana brakp felsefe yapmaktan konualm. nk insanlar felsefe yaparken grrz. Hareket noktas olarak halk alalm. Halk yle der: Falanca bir filozoftur, o bir filozof gibi ld, karsyla bir filozof gibi konuuyor, devlete kar bir filozof gibi davranyor. Ro, yle dedi: Halk bazan da yle der: Falanca bir filozof gibi tuhaf tuhaf dnyor, syledikleri anlalmyor, sama sapan eylere kafa yoruyor, beceriksiz biri. Me-ti, sordu: Halk bylelerinden saygyla m sz eder? Ro, karlk verdi: Hayr, kk grr onlar, sevmez. Me-ti konutu: yleyse biz de onlardan saygyla sz etmeyelim. Birincilere, kendilerinden sayg ve vg ile sz edilenlere dnelim. Bunlarn tekilerden farkl olan yan, felsefelerinin bir davrana, yararl bir eyleme olanak hazrlamasdr. STENMEYEN YABANCILAR ZERNE Me-ti, yle dedi: mparator Ming byk harcamalarla lkeye o lkede bilinmeyen sanatlardan anlayan binlerce yabanc getirtti. Bu konuklarn gelii herkesi sevindirdi. Ynetim, sanattan yalnzca o sanatlar yapanlarn deil, bakalarnn da zenginlemesini salayacak biimdeydi. Zamanmzda ise yabanclar snrd ediliyor ve atalar bir kez lke dnda yaam herkes yabanc saylyor. Sanki istenen, elden geldiince az deil, elden geldiince ok kiiyi kovmak. Bana kalrsa bu snrd edilenler yaknamazlar.
42

Onlar, eit olmayan koullar altnda yrtlen bir yarmalar sistemini onaylamlard, nk yerlilerden daha becerikli olduklarndan yarmada hep kazanyorlard. imdi salarnn renginden tr kovulmalar da eit olmayan koullar altnda yrtlen bir baka yarmadan baka bir ey deil. Ben, lkeyi suluyorum. Yabanclar yararl olmaktan ok zararl oldular deniyorsa, elinden i gelen herkes, bu lkeye yarardan ok zarar verdi. nk buras akln alaklktan yararland ve alakla yararlar salad bir lke. Eer akl bakalarna zarar vermeksizin yararlar salasayd, alakla paha biilmeyip, iyilik cezalandrlmasayd, o zaman akl banda kiileri kovmak yerine, onlar tutabilmenin aresine baklrd. ME-T'NN DZENBAZ YKCKLER Me-ti, yle dendiini duydu: Me-ti, dzenbaz ykcklerini anlatmay sever, bunu yaparken de dzenbazlarn kurnazlndan ve gcnden neelendii anlalr. Doru bir ey midir bu? Me-ti, kendini yle savundu: G ve kurnazlk beni neelendirir. Eer kurnazln ve gllerin dzenbazlk yapabildikleri bir lke varsa, o zaman ben de kurnazla ve gce ilikin eilimimi, bunlarn dzenbazlk iin kullanld o lkede doyurmak zorundaym. Beni elencemden vazgemek zorunda brakmadan benden iyi bir davran salamak, btnyle sizin elinizde olan bir ey.
43

KAFA LERNN KKL DEMDEK IKARI Fe-hu-wang sordu: Kafa iilerinin, genel olann dnda, kkl deiimden ne yarar vardr? Me-ti, karlk verdi: Doktorlar ele alalm. Herkes bilir ki, doktorlarn says, iyi kazanmalarn olanaksz klacak denli ok, buna karlk salk hizmetlerine yetmeyecek denli azdr. Doktorlarn ounun bulduu i iyi deildir, ama onlar yine de renimlerini birka yla sdrmak, abuk ve stnkor tamamlamak zorundadrlar. En ok hastas olan doktorlar, en az kazananlardr; nk hastalarn ounluu yoksuldur. Yoksullar, en ok hastalanan ve en kt baklan kiilerdir. Onlarn doktorlarnn eitimlerini gelitirmee vakti yoktur. Yanl yntemlerle ylesine youn urarlar ki, daha doru yntemleri renmek iin vakit ayramazlar. Bir ilcn kullanlmas konusunda son sz, il ticareti yapanlardadr. Hastaya ounlukla ona en iyi gelecek il deil, cebinden en ok para kmasna neden olan il yazlr. En kts ise, doktorlarn hastalklar nlemek iin hibir ey yapamamalardr. Doktorlar, ancak smrcler iin kazan salayabilecekleri noktalar asndan, devlet zerinde etkin olabilirler; kazan salanmas zaman zaman insanlar iin yararl olan nlemlerle de gerekletirilebilir. Ama bu daha ok ve sk sk insanlarn zararna olan yollarla gerekletirilmektedir. Doktorlar, muayene masasnda tm insanlarn eit olduunu, onlar byle grdklerini sylerler. Doktorlarn evine gelen hastalar, gerek kiiliklerinden fark44

ldrlar; belli bir gemii ve gelecei olmayan, isiz gsz ve plak bir beden olarak gelirler. Hastann hastalk nedeni ortadan kaldrlmaz; en iyi olaslkla nedenlerin sonucu, yani hastalk iyiletirilir. Doktorlarn durumu en iyi savata belirginleir. Orada doktorlar savalarn nlenmesi iin hibir ey yapamazlar, yalnzca paralanm uzuvlar yeniden dikebilirler. Ve bizim kentlerimizde hep sava vardr. YERYZNN 1) VE NSANLARIN SMRLMES Mi-en-leh; yle dedi: Eski zamanda insan, ancak baka insanlarn hizmetinden yararlanarak yeryzn smrebilirdi. Bugn ise yeryzn smrmek kolaylat. imdi insan, baka insanlar smrebilmek iin yeryznden yararlanyor. Mi-en-leh, yle dedi: nsanlarn smrlmesine son verilip verilemeyecei, yeryznn en kolay nasl smrlebileceine baldr. Eer insanlarn smrlmesine, yeryzn smrmenin henz ok g olduu dnemde son verilseydi, o zaman alk ve lm kol gezerdi. Bugn
l) Yeryznn smrlmesi (Ausbeutung der Erde), topran smrlmesi diye de evirilebilirdi; ancak bu bal tayan her iki metinde tm doa servetlerinin smrlmesi sz konusu olduundan yeryznn smrlmesi diye evirmeyi yeledim. (ev). 45

ise insanlarn smrlmesi srdke alk ve lm kol geziyor. retim aralar sahipleri ve insanlar kiralayanlar insanlar smrebilmek iin topran smrlmesini bile kstlamaa baladlar. nsanlarn smrlmesine son vermek olasl olsayd, bu i oktan gerekletirilmi olurdu, diyenler hakszdr. Bu smr her zaman ard, ama ona son verme olana her zaman bulunamad. YERYZNN VE NSANLARIN SMRLMES Me-ti, yle dedi: stad Ka-meh gelmezden nce zenginliin yeryznn zenginliklerinin smrlmesinden doduuna inanlrd. stad Kameh ise zenginliin insanlarn smrlmesinden doduunu retti. Kazanc salayan orman deil, aa kesmek zere ormana gtrlen insanlardr. Kazanc salayan pamuk deil, toplayclar, iplik bkenler ve dokumaclardr. Orman ve pamuk, insanlar smrerek para kazanlmasn salayan aralardr. (Bu sistem insanlarn giderek daha ok, yeryznn ise giderek daha az smrlmesini salar.) Me-ti, yle dedi: Ka-meh'e gre dokuma tezghlar asndan durum yledir: Dokuma tezghlar daha iyi bir duruma getirilirse, bir tezgh bandaki be ii, o gne kadarkinin yz kat bez dokuyabilir. Ama kazanc salayan artan bez miktar deil, bezi dokuyan be iidir. Bunun nedeni yle aklanabilir: Her nesne, 46

retildii zaman retimi iin ne kadar alma saati gerekliyse, ancak o kadar gelir salayabilir. Dokuma tezghn satn alan insan, iiyi de, ya da baka deyile, iinin i gcn de, tam bir i gn iin satn alr. Dokuma tezgh, pamuk, allan yer, yakt ve i gc de, retilmeleri srasnda ne kadar i sresi harcanmsa, o kadar deerlidirler. Ayn ekilde dokuma tezgh, pamuk, allan yer, yakt ve i gcnn bir araya gelmesiyle retilen bez de, dokunmas iin ne kadar sre gerekliyse, o kadar gelir getirir. Peki kazan nerden salanyor? Her ey maliyeti kadar gelir getiriyorsa, kazan nerede? Bezin retimi iin gerekli olan nesneler iinde i gc tek esnek nesnedir; bir gnlk i gcnn retilmesi iin gerekli olan eylerin toplam (iinin alabilmek iin gereksindii yemek, barnak, giyim-kuam), igcnn rettii maldan daha ucuzdur. nk dokuma iisinin bir saat ya da bir gn almas, gereksindii nesnelerin saysnda byk bir fark yaratmaz. Bu nedenle i gc, en fazla kazan salayan maldr. KEND NE BAKMAK, DOAYI DA AKIINA BIRAKMAK en lkesinde birok guruplar birbirleriyle kyasya savaa tutumulard. Mi-en-leh, saban yapan demircileri tuttu; nk ancak onlarn lkeyi ilerletebileceklerine inanyordu. Onlardan en byk abalar beklenebilirdi ve teki insanlara en ok onlarn abalarnn yarar dokunuyordu.
47

yle dedi: Eer kyller abalarn iki katna karrlarsa, elde edilecek rnn art nemsiz olacaktr. Buna karlk yeterince saban salanrsa, bol rn elde edilecektir. O sralarda iki tr saban vard. Bir ksm eskiden olduu gibi tahtadan yaplmaktayd; yenileri ise gl patronlara ait byk iliklerde demirden dklyordu. Ancak bu ikinci trden sabanlarn says azd. Yapmlar pahalya kyordu; verimli biimde kullanlmalar ise ancak byk tarlalarda atlara ektirildikleri takdirde olasyd. Buna karlk ilkel tahta sabanlar kyllerce yaplp kullanlabiliyordu. Bu sabanla ift srmek topra ok yetersiz etkiliyordu. Bunlar kullananlar ise yoksul kyllerdi. Ancak bu kyllerin ellerindeki toprak, o topraktan beslenmelerine olanak tanmayacak denli azd. Onun iin ou kez cret karlnda byk iftliklerde almak zorunda da kalyorlard. ok sayda kyl gen byk kentlere iniyor ve byk demirci ilikleriyle baka iliklerde i aryordu. Ama kent, topran besleyemedii bu insanlarn ancak bir ksmn besleyebiliyordu. Saban ticaretine ise sert kstlamalar getirilmiti. iftliklerin says az olduundan, demirci iliklerinin sahipleri saban fiyatlarn yksek tutmak zorundaydlar. Kazanlarn, saban satn artrarak deil, buyruklarndaki raklar daha ok skarak ykseltmekteydiler. Kyden kente inen kyl genlerinin giderek oalmas, bunlarn giderek daha ucuza altrlabilmeleri olanan veriyordu. Bu genler byk sknt ve yoksulluk iersindeydiler. Saban yapan demirciler, Mi-en-leh'in yar48

dmyla ilik sahiplerini kovdular ve ynetimi ellerine geirdiler. lik sahiplerinin kovulmas srasnda yoksul kyller demircileri desteklemilerdi; daha sonra bu kez demirciler kyllere toprak aalarn kovmalar iin yardm ettiler. Yoksul kyller ellerine geen topraklar hemen aralarnda paylatlar. Mi-en-leh, iktidara gelmezden nce hep en nemli iin tm lkeye demir sabanlarn dalmas olduunu retmiti. Bazlar onun bu szlerini, kk iftlikleri tmyle kaldrmak istedii yolunda yorumlamlard. Oysa M-en-leh, demircilerle birlikte ynetimi eline alnca, bunun tersini yapt. Yoksul kyllere topraklarn, demirci raklarna da iliklerini brakt; her birine kendi gcyle ekebilecei ve iletebilecei kadarn verdi. Bunu yapmakla demir sabanlara fazla kk gelen kk tarlalarn saysn oaltm bile oldu. Ancak birka byk iftlii kendisi rencileriyle birlikte iletmek zere ald. Filozof Sa, Mi-en-leh'i iddetle azarlad. yle dedi: Mi-en-leh de tekiler gibi. ktidar, bellei zayflatr. Ve yine yle dedi: Ykselen ok unutur. Mi-en-leh, yle karlk verdi: Ben rettim, imdi onlar reniyorlar. nce dinlemilerdi, imdi deney yapyorlar. Mi-en-leh, bir gnde buyruklarla bin yl srm bir bunalma son verilebileceine inanan herkese glerek yoluna gitti. Ksa sre sonra yle bir durum domutu. Saban ustalar, kendilerini ezenleri kovduktan
49

sonra, karlnda ne fiyat alacaklarn sormakszn ellerinden geldiince ok demir saban yaptlar. Toprak aalar da kovulmu olduundan, onlarn topraklarn imdi ya devlet, ya da saysz kk ifti iletmekteydi. Kyller arasnda bazlarnn yeterli denebilecek topraklar ve sabanlar ekecek atlar vard. Topraklar kk olduundan, bunlarn yine de demir saban satn almalarna gerek yoktu. ok yoksul olan kyllerin ise atlar yoktu ve alk ekiyorlard. Bunlar ksa sre sonra cret ya da dn at karl almak zere yine daha varlkl olanlarn yanna gitmek zorunda kaldlar. Yine ok ksa bir sre sonra durumlarndan byk tedirginlik duymaa baladlar. Nefretleri, daha varlkl olan kyllere ynelmiti. Mi-en-leh, bu nefretin nn almak iin hibir ey yapmad, tersine krkledi. Saban ustalar, demir sabanlarn propagandasn yapmalar iin kye adam yolladlar. Yoksul kyllere aralarnda elden geldiince birlemelerini ve demir saban kullanmaa deecek byklkte toprak edinmelerini tlediler. Kendilerini dinleyenlere demir sabanlar veresiye verdiler. Buna karlk varlkl kyllere kredi amayp, sabanlar byk gecikmeyle yolladlar. Biz ve yoksul kyller bir saylrz, dediler; iimizde her saban ustasnn ayr bir mengenesi yok, onun iin saban yapabilmemiz de olanakszd. Mi-en-leh'in ilkesi uydu: Topra buday iin istiyordunuz, imdi topra buday iin verin! Bu, u demekti: Eer elinizdeki tarla paralarn verirseniz, daha ok buday alabilirsiniz.
50

Gerek olan da buydu. Ksa sre sonra, bir zamanlar toprak aalarnn ellerinde bulunanlardan daha byk toprak birimleri olutu. Yine ksa bir sre sonra varlkl kyller de bu kurululara katlmak zorunda kaldlar, nk artk cretli adam bulamyorlard; eski tahta sabanlarla doru drst ift srlemediinden, tarlalarndan da az buday elde edebiliyorlard. Bylece Mi-en-leh, kendi payna deni yaparak, doay da kendi akna brakarak programn gerekletirebildi. BELL KTLKLERDEN, BU KTLKLERN ORTADAN KALDIRILABLR NEDENLERN BELRTMEKSZN SZ EDENLER, SAKINCALI OLABLRLER Gerekte kimse kanlmaz ktlklerden tr duyduu znty dile getirmekten alkonmamal. nk ou kez bu ktlkler, yalnzca ona kanlmaz gibi grnr ve o kii, yksek sesle dile getirdii zntsyle, bu ktlkleri ortadan kaldrmay bilenlerin almasn ve eilimini glendirmi olur. Ancak ktln salt grnteki kanlmazl onu zntl klmamaldr, yoksa yaknmas, bu ktlklerden tr ac ekenlerin yrekliliini sarsar ve ktlklere yol aanlar glendirir, rnein ktlkler belli mlkiyet ilikilerinden domaysa ve bu ktlkler sonrasz, kanlmaz diye nitelendirilirse, o zaman bu yaknmalar sayesinde mlkiyetleri ile insanlarn ac ekmesine yol aan mlk sahiple51

ri, doa glerinin grnmn alrlar ve bunu sevinle karlarlar: Souktan titreyenlerin zerine yaan kar, ya da ayaklarnn bast yer sallanan kiiler iin yer sarsnts olurlar; etkisinin nne geilemez byk, doal ve kanlmaz glere dnrler. KABA KUVVET TANIYABLMENN GL Bugn pek ok kii, savunmaszlara uygulanan kaba kuvvetle savamaa hazrdr. Ama bunlar, acaba kaba kuvveti tanyabilir, saptayabilirler mi?. Baz kaba kuvvet rn eylemlerin tannmas kolaydr. nsanlar burunlarnn biiminden ya da salarnn renginden tr ayaklar altna alnp inendiinde, kaba kuvvet pek ok kii tarafndan grlebilecek denli ak-seiktir. nsanlar kokmu zindanlara tkld zaman da bunun bir kaba kuvvet ii olduu kolaylkla anlalr. Ama te yandan demir ubuklarla dvlenlerden daha az ykk olmayan insanlar dolanr durur her yanda. Bunlar, henz 30 yanda olduklar halde birer dede grnmn alm kiilerdir, ama ortada bir kaba kuvvet belirtisi yoktur. nsanlar yllar boyu, grn zindanlardan daha ho olmayan deliklerde yaarlar; oralardan kmak da zindandan kurtulmak kadar olanakszdr. Tek fark, kaplarnn nnde zindanclarn beklememesidir. Kendilerine bu tr kaba kuvvet uygulananlarn says, belli bir gnde dvlenlerin ya da bel52

li bir zindana atlanlarn saysndan karlatrlamayacak denli oktur. DENEYLERDEN EDNDKLERMZ SAKLARKEN GSTERLMES GEREKL DKKAT Me-ti, yle dedi: Deneylerden edindiklerimiz ou kez ok abuk yarglara dnr. Yarglarn farkna varrz, ama bunlarn deneyler olduunu dnrz. Hi kukusuz yarglar, deneyler kadar gvenilir deildir. Deneylerden edinilenleri taze saklayabilmek iin belli bir teknik gereklidir; bylece bu deneylerden srekli olarak yeni yarglar kazanlabilir. Me-ti'ye gre kartopunu andran bilgi tr, en iyi bilgi trdr. Kartoplar iyi silah olabilir, ama uzun sre saklanamaz. rnein, cepte de saklanamaz. Biroklar, Mi-en-leh'in byk bir uygulamac, oysa Le-peh'in byk bir filozof olduunu sylediler. Me-ti, yle dedi: Le-peh'in uygulamalar, onun byk bir filozof olmadn kantlad. Mi-en-leh'in uygulamalar, onun byk bir filozof olduunu kantlad. Mi-en-leh felsefede uygulamac, uygulamada ise filozof tutumluydu. Mi-en-leh partiyi kurmazdan nce genel tartmalara katld. Grler yeterince ayn noktaya yneldiinde ve hazrlklar yeterince ilerlediinde ise, "genel tartmalar srdrenlere glerek kendini tamamyla partinin kuruluuna verdi. Ama sorunlarn belirsizletii, grlerin (gnlk
53

i olmasna karn) gnlk almadan uzaklat, farkl noktalara yneldii dnemler sk sk yinelendi; byle zamanlarda M-en-leh, yine genel tartmalara katld. Salt pratik olduu iin yapt bunu. Bakalar yaama edindirebilecei grler asndan bakarlarken, Mi-en-leh grlerle yaam uruna ilgilendi. Mi-en-leh, ancak filozofun felsefe iin yaad kabul edilirse filozof saylamaz; ama byle bir varsayma gitmeyi Mi-en-leh'in kendisi de felsef bir tutum saymad. Me-ti, yle dedi: nsan iki yol izleyebilir genellemelere ykselirken: Karlat tehlikeler yznden yeryznden kamak amacyla havalanan ku gibi yapabilir, ya da yakalayaca tavan iyi grebilmek iin ykseklere kan atmacay rnek alabilir. EN KK BRM ZERNE Kung, aileyi rnek gsterdi. Me-ti, yle dedi: Belki eskiden geerliydi bu rnek. Aileler mlkiyetlerini birbirlerine kar savunurlard. Ama bugn byle bir mlkiyet tr kald m? Eskiden baba, trl deneylerden geerdi, nk karar vermek hakk yalnzca onundu. Bugn ise yalnzca yara alyor, yara izi kalyor ve bu yara izleri genlerde de var. Onlar da babalar gibi trl sille yiyorlar, ama babaevinden ayr altklar iin, bu silleleri baka baka yerlerde yiyorlar. Eskiden baba are bilirdi. Bugn ise bildii hibir are yok. Me-ti, en kk birim zerine unlar 54

retti: O birim, allan, ya da i aranan her yerde doar. evreyle ilgili btn deneylerin birikimini bir yerde toplar. yelerinin tmnden daha aklldr. Parti, tek tek kiilerden deil, en kk birimlerden oluur. Parti o yolda karar alrsa, en kk birimler blnebilir, ama byle bir durumda en kk birimlerin tek tek paracklar hemen yeni en kk birimler oluturmak iin aba harcamaa balarlar. Birey, en kk birimin bir paras olarak gldr. Kung, yle dedi: Aile, raslant sonucu deildir. Baka birlemeler ve kurumlar ise raslantnn rndr. Me-ti, yle karlk verdi: Belki eskiden geerliydi bu rnek. Ama bugn ocuk sahibi olmak iin hangi kadnn hangi erkei setii konusu raslantyla sk skya ilgili deil mi? Eer deilse, o zaman bunun nedeni ancak iinde kadnlarla erkeklerin birleebildikleri kurumlarn varoluundan ileri gelebilir. Kung'un rencileri yle dediler: nsanlar yalnz belli bir takm baka kiiler iin ganimetler ele geirirler, ama herkes iin yapmazlar bunu. Her yerde belli kiiler iin alan insanlar gryorum, ama honut olmuyorum bundan. sterdim ki, onlar, kendileri iin alsnlar. En kk birimlerin, tek tek kiilerin edindii kazanc bir kapta toplamaa gereksinmeleri yoktur. Onlar, kazan olanaklar salamak iin ve kaplara kar savarlar. Kung, ocuklarn ana-babalarn sevmeleri gerektiinden sz eder. Gelgelelim sevmek buyrukla olmaz; hem neden bakalar deil de analar ve babalar? En kk birimlerin yelerinin birbirlerini sevmelerine gerek yoktur; yalnz ortak
55

erekleri sevmelidirler. Aileler yerinde kalr, eh kk birimler ise devinim iersindedir. Onlar birletirici, aileler ise ayrcdr. SORUMLULUK ZERNE Me-ti, yle dendiini duydu. Bizim lkemizde insan her yaptndan sorumlu tutulamaz. Bir insan davranlarna gre yarglayamayz. Kimi zaman biri kt bir ey yapmak zorunda kalr, ama buna karn onu sulu olarak nitelendirenleyiz. Hrszlara polisten saklanmalar iin yer salarz, nk onlar ou kez a kaldklar iin alarlar. Su ileyen baz kiiler iin yle demek zorunluluu vardr: Baka trl davranamazd. Bizim grmz udur: Kimseden sahip olduundan ou istenemez. Me-ti, yle dedi: Kendisine hogr ile baktnz, yoksul biri gibi grnyor. Belki sizden yoksul ya da o ve siz tekilerden mi yoksulsunuz? Kt bir lkede yayor olmalsnz o zaman. Peki dzeltmek iin ne yapyorsunuz? Me-ti, biraz dndkten sonra unu ekledi: Davran biiminizi giderek daha yetersiz buluyorum. Sanki yoksullardan sz ediyormusunuz gibi bir tavr takmyorsunuz. Ve onlara, yokluk ektiklerinden, kaba g kullanma hakkn tanyabilecek denli hogrl olabiliyorsunuz. Ama sakn gerekte yoklua kendileri yol aan kiilerden sz ediyor olmayasnz? Ellerinden baka ey gelmez, diye dnyor olmalsnz byk bir olaslkla. O zaman kaplanlar da kafesten kartmak gerek, nk onlarn da ldrmesinin
56

tek nedeni, ot yiyememeleri. Grdm kadaryla, sizin sakladklarnz cezaya arptrmak zorunda olan yarglar da susuz buluyorsunuz; sizin sakladklarnz, yokluk yznden hrszlk yapan, ya da Tanr'dan deil, ama insanlardan gelen yokluk ortadan kalksn diye kaba gce bavurulmasn neren kimseler. Susuz bulduunuz yarglar ise, kendileri a kalmamak iin uygulamak zorunda olduklar yasalara gre karar veren kiiler. nsanlar vardr, bir kme aratan baka bir ey olmayan fabrikalardan kazan salarlar; ama bu aralar olmadan teki insanlar alamazlar. Bu insanlar byk haralar karlnda ve tekiler alabilsinler diye, sahip olduklar aralar dn verirler. imdi, babalar onlara bu yaam gsterdi diye, susuz mu saylacak bu insanlar? Ve bu insanlar susuz saylmalarna, sorumlu tutulmamalarna karn, onlarn yznden baka insanlar a kalrlar. Onlar, ruhlarnda tedirginlik duymalar gerektii halde bunu duymayan kiilerdir; siz de onlara, iyi iler yapan, vicdanlar temiz kiiler gibi davranyorsunuz. Ksacas durum u: Byle dnenlerle hibir ey zmlenemez. Me-ti, yle dedi: Et yemek zorunda olan kaplann suu ne? Ama peki ya benim suum ne? HBR LKEDE FARKLI BR AHLKA GEREKSNM DUYULMAMALIDIR Bir seferin pln kt tasarmlandnda, hedef, eldeki ordularla elde edilemeyecek den57

li byk olduunda, seferin gerekletirilmesi ii gereince yrtlemediinde, askerler iin farkl bir yreklilik gerekli olur. Generallerin budalalnn eriemedii yere, askerlerin yreklilik erdemiyle varma gerei doar. Ahlk asndan da durum byledir. Ekmek ve st pahaldr, iten elde edilen kazan ise azdr, ya da yoktur. O zaman yoksullarn ahlk ok salam olmal ve bu insanlar hrszla kalkmamaldrlar. Byle durumlarda zenginlerin ahlktan yana olduklar, hrszla kar ktklar, dahas kendi aralarndan aka hrszlk yapm olanlarn peine dtkleri duyulur. O halde? Bu tutum iersinde olanlar, ahlkl saylmazlar m? Bu kiilerin ahlktan yana olduklar sylenmemelidir. nk her durumun kendine zg ahlk kurallar vardr; bu kurallara ne olursa olsun uyulmaldr ve uyulmalarn engelleyebilecek baka her trl kural da yrrlkten kaldrlmaldr. Ve bizim yukarda szn ettiimiz durumda, gda maddelerinin fiyatlarnn normal snrlar iersinde kalmas iin aba harcayan kii ahlktan yana olduunu syleyebilir; bylece de farkl bir ahlka gerek duyulmaz. Genel kural u olmaldr: Farkl bir ahlka gerek duyulan her lke kt ynetiliyor demektir. ADALETN ERDEM Adaletin ok fazla vld devletler vardr. Byle devletlerde adaleti yerine getirmek
58

de zordur. Bir kez pek ok kii adaleti yerine getirebilecek, adil olabilecek durumda deildir; bunlar ya ar yoksuldurlar, ya adil olamayacak denli zarar grmlerdir, ya da adaletten kendi yararlarna hizmet etmeyi anlarlar. Kiinin kendi kendisi iin istedii adalete ise ok az deer verilir. Ezilen bu kiilerin adalet yanls olarak vldkleri ok enderdir, zgeci olabilmekten uzaktr bu insanlar. zgeci olmalar da olanakszdr, nk kendileri yokluk iinde ve srekli ezilmektedirler. Bakalarnn adaletine ise kukulu gzlerle baklr; nk bu kiiler belki o an iin durumlarndan memnundurlar ve gelecek haftalarnn ya da yllarnn gvencesini salamann hazrl iindedirler. Kimileri de kendilerine srekli doygunluu garanti eden durumlardan rkerler hakszlklarla karlaanlarn bakaldrsndan korkarlar. Smrmek istediklerinin hakkn savunanlara da raslanr. yi ynetilen lkelerde adaletin zellikle vurgulanmasna gerek yoktur. O lkelerde ac eken acdan ne denli nefret ederse, haktanr kiiler de adaletsizlikten o denli tiksinirler. O lkelerde adaletten anlalan yaratc, verimli, eitli kiilerin karlarn eit biimde gzeten bir tutumdur. Adaletin dikkati eken bir yan vardr. Pahaldr. Suluya, ya da sulular takmna pahalya patlar adalet. RENMEY SALAYAN BOZMA Su'nun demircileri, balarndakileri kovup ynetimi ellerine geirdikten sonra, lke byk bir
59

atlm gerekletirdi. Demirci ilikleri, artk onlarn gerelerine gereksinenlerin srtndan zengin olmaa kalkmayarak allan her yere bu gerelerden bol bol yolladlar. Yeni gerelerin kullanlmasnn renilmesi gerektiinden, nceleri birok gere bozuldu. Aradan ok gemeden nce retilmesi, sonra gere yollanmas gerektiini syleyen sesler ykseldi. Mi-en-leh'-in rencisi olan Ni-en ise byle yaplmasn nledi. yle dedi: nsan kendi iini bozunca iyi renir. (yiden anlad abuk renilmesiydi, nk lkenin az zaman vard.) Bir defasnda demirciler lkenin snr blgelerinde yaayan odunculara ok gl yeni testereler yolladlar. Oduncular, o zamana dein aa kesmekte keserler kullanmlard. 0-duncular, testere ile bir ey yaplabileceine inanmadlarsa da, yumuak gvdeli ince aalar kesmee koyuldular. Yeni testere, tereya keser gibi kesiyordu. aran oduncular bu kez yumuak ve daha kaln gvdeli aalar denediler. Bu giriim de iyi sonulannca, nce sert gvdeli ince aalar, ardndan da yine sert gvdeli kaln aalar denediler. Testere hep kolay-cack kesiyordu. Bunun zerine oduncular bir tr esriklie kapldlar. En yal aalarn yumru yumru kklerini srkleyerek getirip testerenin altna koydular. Testere bu kez glkle ilerledi ve ok snd, ama sonunda kklerin de kesimi gerekletirilebildi. Oduncular kendilerinden geerek bu kez testere ile kocaman bir ta kesmee kalknca, gere doal olarak krld.
60

Byk zntye kaplan odunculardan birka Ni-en'e giderek yeni bir testere istediler. Ona utana skla testerenin nasl garip bartlar kardn, sonra da krldn anlattlar. Testereyi size retmek iin retmenler gelmemi miydi? diye sordu Ni-en dudaklarnda bir glmsemeyle. Geldiler, diye karlk verdi oduncular, imdi anmsadk onlar. Onlar da barmamlar myd? diye sordu Nien. Testere kadar yksek ses karmamlard, diye karlk verdi oduncular. O zaman yle dedi Ni-en: stediiniz yeni testereler verilecek. Beendik sizi. Eer biz de sizin gibi srekli olarak olanaksz denemi olmasaydk, en sert kkleri bile kesebilen testereleri hibir zaman yapamazdk. YAZINDA DAVRANII YANSITAN DL ZERNE Me-ti, yle dedi: Ozan Kin-yeh, kendini yazn dilini yeniletirme hizmetini yapm kii olarak nitelendirebilir. Kin-yeh, iki tr dil saptamt. Bunlardan biri, kulaa yaz dili gibi gelen, ar ssl, halkn ne alma yaamnda, ne de bakaca yerde kullanmad biemlenmi (stilize) dildi; teki ise biimlenmemi, gnlk konumann salt yanslamas niteliinde olan ve her yerde konuulan bir dildi. Kin-yeh, ayn zamanda hem biimlenmi, hem de doal olan bir dil kulland. Bunu ise tmcelere temel olan dav61

ran ve tutumlara deer vererek salad. Tmcelere yalnzca davran ve tutumlar soktu ve tmcelerden bunlar srekli yanstt. Bu dili, yalnzca insanlarn davranlarn dile getirdii iin, davran yanstan dil (jest dili) olarak adlandrd. nsann tmcelerini okuyabilmesinin en iyi yolu, okurken ayn zamanda okunana uygun den devinimlerin yaplmasdr; bunlar, sayg, fke, karsndakini inandrma istei, alay, bellemek, karsndakini artmak, uyarmak, korkmak ya da korku vermek anlamna gelebilecek devinimlerdir. ou kez belli bir duyguyu (rnein znty) dile getiren bir davran iersinde baka tutum ve davranlar da varolabilir (herkesi tankla armak, ekimser kalmak, hakszlk yapmak vb.) Ozan Kin, dili davrann bir gereci olarak saptad; ayrca bir insann kendi kendisiyle konutuktan sonra bakalaryla konuabildiini biliyordu. BYK YNTEM ZERNE (Tarih yazarlnn glkleri) Wei Prensi, sel basknlarna kar bir set yaptrmt. Baz tarihiler bu yzden onun insan sevgisini verler. Bu tarihiler, Prens'in. tarlalar olmad iin sellerden de korkmalarna gerek bulunmayan ok sayda insan bu ite zorla altrdn ve bu set iin srekli vergi aldn, bu nedenle eddi vergi alabilmek iin yaptrdnn bile sylenebileceini gzden karmaktadrlar. Baka baz tarihiler bunu gznnde tutarak Prens'i yererler. Bunlar da sed62

din sel basknlarndan ok iyi koruduunu, Prens' in de insanlar bir arada tutmak ve uygun ilere vermek iin ok aba harcam olduunu gzden karrlar. Her iki gruba giren tarih yazarlarnda eksik olan, Byk Yntem'dir. Wei'de yaayanlarn seller karsndaki gvenlikleri bir yamaya dnebiliyordu. Bu insanlar sellerin edde arpp krln duyarken, bir yandan da son kurularn Prens'e vermek iin toplamaktaydlar. Wei Prensi bir eliyle set yaptrrken, teki eliyle para istemleri ileri srebiliyordu. Ne var ki, olaylarn yazlmasnda bir gr ayrl ve seim sorunu ortaya kmaktadr ve tarihiler de neyi yazacaklarna bir seim yaparak karar vermektedirler. YOLA GETRLMES GEREKENLERN YOLA GETRLMES Me-ti'ye yle dediler: Yola getirilmesi gerekenlere her zaman raslanacakt, Me-ti, yle karlk verdi: Benim grdm topluma uymayan kiiler, toplumu kendi bildiklerince dzeltmee kalktlar; deiiklikler, gerekte kendi yararlarna olan deiikliklerdi. Bu tr apansz saldrlar gerekletirmekte byk glklerle karlaanlar, ounlukla hastalandlar ve anlamsz davranlarda bulundular, ama bu sylediim yalnzca bu gibi kiilerin davranlarnn anlamnn ak-seik anlalamadn belirtir, yoksa onlar da kendi bildiklerince dzeltmee kalkan kiilerdi.
63

en lkesinde eitsizlik ortadan kaldrld, insann insan ezmesi ise elden geldiince gletirildi. Buna karn topluma uymayan kiiler yine var. Bunlara kar zel bir biimde davranlmaktadr. Bu kiiler kafalarna gre giriimlerle bir daha zarar vermemeleri iin nce ayr tutuluyorlar. Eskiden bu ayr tutma, bu kiilerin belli binalara kapatlmas yoluyla gerekletirilirdi, imdi ise toplumun yararn dnenlerin tmnn kendilerini geri ekmeleriyle gerekletiriliyor. Bu gibiler, toplumsal kurumlar dzeltmee mahkm ediliyorlar. Haklarnda dava almas zorunluluu bulunanlar, davay yrtenlere dnyorlar. Grevleri, yanl davranlarnn nedenlerini bulmak ve sulu olduklarn saptadklar hakknda birer savc gibi davranmak. Gerek retmenlerini, gerekse belli toplumsal kurumlardan sorumlu olanlar yarglyorlar. Bir takm deiiklikler gerekletirebildiklerinde, ya da nerilerinin olanakszl kendilerine kar kantlandnda, bu zoraki grevleri de son bulmu oluyor. Sonuncu durumda ounlukla bir zamanlar eletirmi olduklar almalara veriliyorlar. Sonra unu ekledi Me-ti: Ktleri yola getirmenin yolu, onlara bir eyleri dzeltme olanan salamaktr. KABA MATERYALZM ZERNE Me-ti, yle dedi: Belli bir yzeysellik, bilimsel aratrmalar asndan tmyle yararsz deildir. nk yzeysel tutum, karmaklktan
64

korkmaz. Bu konuda hem ok yararl, hem de ok yzeysel olan doktorlarmz anmsatrm. Baarsnn nedenini bulmak iin kafatasn amak, ya da, eer bir kol kesilmise, kaslar ve sinir ularn dar ekip telle yapma bir kola balamak, herkesin yapabilecei i midir? Bunu yapabilmek iin dncede yle ok eleyip sk dokumamak gerekir. Karmak iler karsnda duyulan korku, ou kimseyi felce uratr. Bu kiiler, olup biten her eyi gerekli grrler. Oysa ou kez olup bitenlerin iinden yalnzca birka gerekten gereklidir, geri kalan bir yana braklabilir, ya da baka trl olabilir. Mi-en-leh, her eyi temelden deitirirken hibir zaman bir ilik rgtlememi, elinde ok para bulunmam, ya da kentlere nasl st salanabilecei zerinde kafa yormamt. O, karmaklktan korkmazd; iliklerin ileyebilmesi, parann dolaabilmesi ve kentlere st verilebilmesi iin olup bitenlerin tmn de gerekli bulmad. FELSEFENN KAYNAI Me-ti, yle dedi: Felsefenin yine zgrle kavuturulmas gerek. nk u anda tutuklu. rencisi Ro, unu sordu: Kim tutuklad? Me-ti, karlk verdi: Her yerde tutuklama peinde koanlar. Ro sordu: Neden zgrle kavuturmak gerek felsefeyi? Me-ti karlk verdi: Su halkn zgrle kavuturmu olan Mi-en-leh bunu yaparken felsefeden yararlandn syler. Ro, sordu: Bu nasl bir felsefeydi, rene65

bilir miyiz bunu? Me-ti, karlk verdi: Sana o felsefenin tutuklu olduunu syledim. Tutuklular yalnzca kurtulu ve zgrlk konularna eilirler. Ro, yle dedi: Karlklarn bir dng iersinde, bu yolla ilerleyenleyiz. Me-ti, yle karlk verdi: Dng iersinde ilerleyebiliriz. Bizim sylediklerimiz var, bundan baka bir de eskiden bize kalm olanlar var. Tmceleri, sava iin balak seer gibi bir araya getiriyoruz. Balatklarmzn tm de ayn lde gvenilebilir deildir ve karlar arasnda da zdelik yoktur. karlarnn ne olduunu savata reneceiz. O zaman belki birkana kar kmak zorunda kalacaz. lerlememizi ancak adm adm gerekletirebiliriz. Ro, yle dedi: Dmanlarmz ok bilgili. Me-ti, karlk verdi: Dmanlarmz hakkn da yalnz bunu sylemek yeterli deildir. Dmanmz olular, bilgili olduklarn yalanlamaktadr. Ro, yle dedi: Her yanda dmanlarmzn uzun sre dndkleri, pek ok bilgi edindikleri, ok ilerledikleri sylenecek. Peki, biz buna kar ne yapabiliriz? Me-ti, yle karlk yeldi: Bize dnme olana tanmadlar, neden? Bizim iin bilgi edinmek zere aratrma yapmadlar; yaptlarsa, ne rendiler? lerledikleri doruysa, bizim sayemizde olmutur bu. Me-ti, ozan Kin'in dizelerini and: yi adamn sorguya ekilmesi: ne k: Duyduk ki, yi bir adammsn.
65

Satlk deilmisin ama Eve den yldrm Satlk deildir o da. Dnmezmisin bir kez sylediinden. Neymi sylediin? Onurluymusun, sylermisin dncesi aka. Hangi dnceni? Yrekliymisin. Kime kar? Bilgeymisin. Kimin iin? Dnmezmisin kendi karn. Kiminkidir o zaman dndn? yi bir arkadamsn. yi insanlar da var m arkadalarn arasnda? Dinle imdi: Biliyoruz Dmanmz olduunu. Onun iin Bir duvar nne gtreceiz imdi seni. Ama hizmetlerini Dahas iyi yanlarn da gz nnde tutarak yi bir duvar seeceiz sana, ve Seni iyi tfeklerden frlayacak iyi kurunlarla vurup yi bir krekle iyi toprak atacaz stne. DNYA GR ZERNE Me-ti, yle dedi: Deneylerden yola klarak varlan yarglar arasnda, genellikle deneylere gtrm olan oluumlar arasndaki gibi bir uyum yoktur. Yarglarn birletirilmesi, altlarnda yatan oluumlar hakknda tam bir gr sahibi olunabilmesi iin yeterli deildir. ok say67

da yarg birbirine balandnda oluumlara dnebilmek ou kez zor olur. Bir gr oluturan, dnyann tmdr, ama ortaya kan gr dnyann tmn kapsamna almaz. Eer amalanan olaylara egemen olmaksa, yarglar deneylere balamak, onlar baka yarglara balamaktan daha iyidir. Me-ti, kesin dnya grlerinin oluturulmasna karyd. NEML BR NOKTAYI BELRTMEK stad Me-ti, ocuklarla konuuyordu. Bir erkek ocuk anszn dar kt. Bir sre sonra Me-ti de dar ktnda ocuun bir alln arkasnda durmu alamakta olduunu grd. Yanndan geerken kaytsz bir ifadeyle yle dedi: Sesin duyulmaz, nk rzgr ok kuvvetli. Me-ti dndnde ocuun alamay kesmi olduunu grd. stad Me-ti'nin alamasna gsterdii nedenin, yani duyulma isteinin, alamasnn temel nedeni olduunu kabul etmiti ocuk. MANEVRA SANATI Mi-en-leh, unu retti: Dar bir yolda arabayla gidildiinde, ndeki arabaya dikkat etmek zorunludur. nk bu yaplmazsa ndeki arabaya arplr. Peki insan nnde giden arabaya nasl dikkat eder? Bunu, o arabann da nnde giden arabaya dikkat ederek yapar. Gerekte nde giden arabann yoluna kan her eye dikkat etmek zorunluluu vardr, nk o arabann gitmesi ya da durmas nne kacak
68

eylere baldr. Demek ki, insan ayn zamanda nnde giden arabann da srcs dururumundadr. O araba, nne bir ey ktnda durmak zorundadr. nmde gidenin yoluna engel ktnda ben de durmak zorunda kalrm, nk nmde giden bamsz deildir. nsann nnde gidenin neye baml olduunu sormas her zaman ok byk nem tar. OYUN KURALLARINA KARI GELMEK Matematiki Ta, rencilerine ok dzensiz bir ekil izdi ve onlara bu eklin alann hesaplamay dev olarak verdi. renciler ekli genlere, drtgenlere, dairelere ve alan hesaplanabilir bakaca ekillere bldler, ama ilerinden hi biri dzensiz eklin alann kesin olarak hesaplamay baaramad. Bunun zerine stad Ta, bir makas ald, ekli keserek bir tartya koyup tartt, teki kefeye de alan kolayca he-saplanabilen bir dikdrtgen koydu. Sonra kefeler ayn dzeye gelene dein dikdrtgenden paralar kesti. Me-ti, onu bir diyalektik yntem uygulaycs olarak nitelendirdi. nk stad Ta, ekilleri yalnzca ekillerle karlatran rencilerinin tersine alan hesaplanacak ekli arl olan bir para kt olarak ele alp tartm, bylece kurallara aldrmakszn devi gerek bir dev niteliinde grerek yerine getirmiti.

SAYGI ZERNE (SINIFSAL KENDN BEENMLN ORTADAN KALDIRILMASI) Kk burjuvalar snfsal kendini beenmiliklerine bir son vermek zorundaydlar. Ama snf farkllamalar da olduklar gibi korunmalyd. Kaldrm ressam, bakalarndan varlkl olan, ya da bulunduu yerden tr bakalarndan ok yarar ya da zarar dokunabilecek durumda olan kimsenin, teki yurttalara oranla daha ok sayg beklememesini sylemiti. Oysa byle bir kiiye, o istemi olsun ya da olmasn, her frsatta bu saygnn gsterildii gn gibi ortada deil mi? SAYGI ZERNE (SAYMANIN GERE) nsana yarar dokunanlar saymak iyi eydir. Ve insan sayldnda daha yararl olabilir. Byk deneyler geirmi kimse konutuunda odann ii sessiz olmaldr. nerilerinin uygulandn gren, nerileri zerinde daha iyi dnecektir. . M-EN-LEH'N OYU Mi-en-leh'in lkesi Su, soyguncu devlet Ga'nn saldrsna uramt. Soyguncu devlet Ga'ya yine bir soyguncu devlet olan I-yeh dmand. I-yeh, Mien-leh'in devletine, savunmasn desteklemek amacyla silah ve yiyecek vermeyi nerdi. Su'da yaayanlar bata bu yardm almaktan ekindiler. Mi-en-leh ise hemen yle dedi: Zaman zaman bir eyi nitelendirmek70

le, o ey karsnda tavr almak arasnda ayrm yapmak gerekir. Bazan her ikisi de zorunludur. Mi-en-leh, toplantda bulunamayacandan bir mektup gnderdi. Mektupta yle diyordu: Oyumu, I-yeh'li soyguncularn nerdikleri yardm ve tfeklerin alnmasndan yana kullanyorum. LDRMENN ETL YOLLARI ldrmenin pek ok yolu vardr. nsan birinin karnna bir bak saplayabilir, elindeki ekmei alabilir, hastaln iyiletirmeyebilir, birini kt bir evde yaamaa zorlayabilir, lesiye altrabilir, karsndakini intihara itebilir, savaa yollayabilir vb. Bizim devletimizde bunlardan pek az yasaklanmtr. G ANLAILABLENN EKC YANI Anlalmas g olann kendine zg ekici bir yan vardr. Kafa iileri ou kez daclar gibi becerilerini kantlamak ya da gelitirmek iin trmanlmas g doruklar severler. Dzeni kt toplumlarda sama ilkeleri en iyi ilkeler diye tantan kafa iilerine en yararl kiiler gzyle baklr. Trmanlmas olanaksz dorua trmanabilmek bile tmyle olanaksz deildir; belli bir ykseklie dein u ya da bu yolla varlabilir. Baz filozoflarn tmyle anlalmaz nitelikteki tmceleri asndan da ayn durum geerlidir: Bu tmcelerin u ya da bu kadar anlam ierir. Ayrca kafa iisi, dnr71

ken elden geldiince ok noktay gz nnde bulundurmak, baka deyile aklarn yan sra anlam ak olmayan pek ok noktay da beraberinde tamak zorunda olduunu, bu ak olmayan noktalarn oluturduu kitle iersinde yolunu ardn, ama ak olmamasna karn, bu noktalarn yine de dncelerine belli bir denge ve oturmuluk saladn da bilir. Kk adama gelince, genel dncelere daldnda her eyin ok kark olduunu ve bu karklk ierisinde dnmenin de pek ie yaramadn saptamaktan holanmad sylenemez. Kafasnn iindeki kargaa, ayn zamanda yeryzne egemen olan kargaadr. zellikle onun bak asndan dnyay bir dzene sokabilmek, son derece zor bir itir. Bu durumda kafasnn iindeki dncelerin bir dzene sokulmas nasl gerekletirilebilir? N-EN'N ADI Me-ti, yle dedi: Ni-en'in ad, kt vglerle lekelendi. Bu ad kutsamak iin yaklan ttslerin dumanndan artk altnda ne olduu grnmyor ve herkes: Burada bir eyler sakl olmal, diyor. Buradaki vg, rvet kokan bir vg. vg gerektiinde onu bulmak iin her yere bavulur, doaldr bu. iyi ilerin vlmesi iin kt kiilerin rvetle elde edilmesi gerekir. Ni-en'in zamannda ise ok vg gerekliydi; nk gidilen yolun varaca yer belli deildi ve yolgstericinin elinde kantlar yoktu. Daha yaamlarnda ekin yetitiini grmemi olan a
72

kimselere tohum ekmeleri sylenmiti. Bu insanlar, tohumlar avu avu frlatp atmaa ve patatesleri de yerin altnda saklamaa zorlandklarna inanmak zorunda kalmlard. ME-T'NN, N-EN'N TAKMA ADINA LKN NERS ' Me-ti, Ni-en'in hep byk diye deil, yararl diye nitelendirilmesini nerdi. Ama zaman, bu tr bir vg iin erkendi henz. Yararllar ok uzun bir sre her trl yenginin parltsndan uzak kalmlard; bu yzden imdi birine yararl demek, kimseye onun nderlik yapabilecei konusunda gven alayamazd. nder dendiinde o gne dein herkes kendine yarar dokunabilen kiileri anlamt. Me-ti, nerisinin deersiz olduunu ksa srede anlad. Ve yle dedi: Benim asl istediim yararl kiilerin byk kiiler diye bilinmeleriydi. Ama imdi Ni-en asndan durum zaten byle. Eskiden egemenlii elinde tutan bir avu smrc ezilenlere srekli olarak en ok bask yapann gerekte ok yararl olduunu kantlamaa alrd. imdi ise yararl olana byk deniyor. SEVENLERN KARILIKLI TASARIMLARI Me-ti, yle dedi: Pek ok kii, dostlarnn onlara ilikin tasarmlarn hibir zaman yeterli bulmaz. Kendini beenmilikleri, seven insann sevdiine ilikin yepyeni bir tasarm yaratt gereini grmelerini engeller. nsan grtklerini, kendisi hakknda iyi tasarmlar o73

lanlar arasndan semelidir; bu tasarm hakl karma giriimi, insan iyiye gtren yoldur. Buna karlk hakl karlamayacak tasarma dayanmak ktdr. nk seven kii d krklna uradnda cn tasarmdan deil, o tasarma yol aan kiiden alr. YALILARIN DKS Yal insanlarn koruma gerektiren dks, onlarn artk inandrma glerine gvenemeyilerinden ve bu nedenle yetkelerine dayanmak zorunda kallarndan ileri gelir. Geirmi olduklar deneyler onlar baz nerilerde bulunma konusunda hakl klabilir geri; gelgelelim bu kiiler deneylerini ou kez unutmu olurlar. Artk yeni sevgiler kazanabilecek denli gl olmadklarndan, eski sevgilerle yetinmek zorundadrlar. Ancak yava sesle konuabilirler; bundan tr yanlarndayken susmak gerekir. Ne syleyeceklerini sk sk kartrdklarndan, uzun konuurlar. Artk sevilmediklerinden buyurgandrlar. Sabrszlklar, lmn yaklam oluundan ileri gelir. Artk hibir eyi denetleyebilecek durumda olmadklarndan kuku iersinde yaarlar. Bundan byle yaantlara ortak edilemeyeceklerinden, eski ortak yaantlarn anmsatrlar. Verebilecekleri yarar alabilmek ve yol aabilecekleri zarara engel olmak ok gtr. Btn bu nedenlerden tr yallara kar daha sevecen ve daha hogrl davranmak gerekir. LM KORKUSU ZERNE Me-ti, yle dedi: Bana sorarsanz amzn
74

insanlar genellikle bo yaamdan ok az, lmden ise ok fazla korkuyorlar. lmden bunca korkmalarnn nedeni ellerindekileri kaptrmamak iil srekli aba harcamalar; bu abay harcamazlarsa yitirirler ellerindekileri. nsanlar kendilerini yanl tasarmlardan ok zor kurtarabiliyorlar. Elindekini kaptrmann kt yan, insann geride eli bo kalmasdr. Oysa yaam bir kez kaptrlrsa, insan da geride kalmaz. Yaamsz varolmak, kt olurdu belki; ama yaamayan artk varolamaz ki. GECLK ZERNE H-Yeh ve Ka-meh stadlarn retmi olduklar Byk Yntem'e dayanlarak her eyin geici olduundan ok fazla sz ediliyor, dedi Me-ti iini ekerek. ok kimse bunu kkl bir deiiklik olarak gryor. ktidar sahiplerini de bu geicilii ileri srerek korkutuyorlar. Oysa byle yaplmakla ancak Byk Yntem'in kt bir uygulamas verilmi oluyor. Gerekte Byk Yntem, baz eylerin nasl geici klnabileceinden sz edilmesini n grr. BENCLLK ZERNE Yan-u, yle retti: Bencillik ktdr, denildiinde, devletin o an iinde bulunduu ortamda bencilliin kt ynde etkin olduu dnlr. Ben, byle bir ortam kt olarak nitelendiriyorum. Eer satclar kalitesi dk mallar iin yksek fiyatlar isteyebiliyorlarsa; eer yoksullar
75

ok az bir karlk iin ok almaa zorlanabiliyorsa; eer kazan salayabilecek bulular insanlardan uzak tutulabiliyorsa; eer aile bireyleri birbirlerini kayrabiliyorlarsa; eer kaba gle bir eye eriilebiliyorsa; eer hile bir ie yaryorsa; eer igzarlk yararl oluyorsa; eer adil olmak sakncalar getirebiliyorsa o zaman bencillik var demektir. Eer bencilliin olmamas isteniyorsa, o zaman yaplacak i bencillii yermek deil, bencilliin gereksiz olaca bir ortam yaratmaktr. Bencillii yermek ou kez bencillii olas, hatta gerekli klan bir ortam ayakta tutmak istemek anlamna gelir. (Eer insan ok, yiyecek azsa, o zaman ya herkes alktan lr, ya da bencil davranan birka kii hayatta kalr.) Bakalarna ynelik olmadka bencilliin sakncal yan yoktur. Ama insann kendi kendisini gereince sevmemesinin sakncal baz yanlar vardr. Gerek ar bencillik, gerekse insann kendini yeterince sevmemesi kt durumlarn kayna olabilir. Kendini yeterince sevmeyen, kendini sevdirmenin yollarn aramayanlar, ykanmak iin kendine sabun salamayan kadn, kendini eitecek bilgileri edinmeyen erkek, kendine bakmayp uyuza yakalanan insan btn bu kiiler sefaletleriyle toplumu kirletirler. Yaamn slak bir delikte geirmee rza gsteren, ar i yznden belinin erken bklmesine ses karmayan, az bilmekte saknca grmeyen kii topluma, tpk ona otursun diye slak bir delik gsteren, onun belini bken ve onu bilgiden
76

uzak tutan kii gibi barbar bir grnm vermi olur. Bakalarnn zararna ynelmeyen bencillii zleyenler, kendini sevmenin bu doru biimini oluturacak bir ortam aramaldrlar. Byle bir ortam insann kendini sevmesinin yaygnlat bir ortamdr. DEEN ARALAR Me-ti, unu anlatt: Su lkesinden kii, Ga'l kiiyle arpyorlard. Uzun sren arpma sonucunda Su'lulardan ikisi ld; Ga'llarn biri ar, teki hafif yaraland. Bu durum karsnda canl kalan tek Su'lu kamaa balad. Su lkesinin yenilgisi kesin grnyordu. Ama anszn Su'lu adamn kann her eyi deitirdii anlald. Ga'l hasm, arkadalar yaral olduundan, onun peine tek bana dmt. Su'lu adam, Ga'l hasmn karsnda yalnz bulunca ldrd. Sonra gecikmeksizin geri dnd ve kalan iki yaral dmann da kolayca ldrd. Su'lu adam, kan yalnzca yenilgi belirtisi deil, ama bir yengi arac olabileceini de anlamt. Me-ti, unu da ekledi szlerine: Su'lu adam bir baka adan da diyalektik yntem uygulayan biri diye nitelendirmek gerekir; nk o, dman belli bir noktada birlik ve btnlk oluturmayan bir gurup olarak saptamt. Savama gcne her Ga'l sahipti, ama ilerinden yalnz biri koabiliyordu. Daha iyi deyile: Dman henz btn olarak savaabiliyor, ama
77

ancak te bir olarak koabiliyordu. Bu saptama onlar birbirlerinden ayrmay olas kld. SSTEMLERN ELE ALINII Filozoflar, tmceleri tek bana ele alndnda genellikle ok kzarlar. Me-ti ise tersine byle yaplmasn tledi ve yle dedi: Sistem tmceleri birbirine bir etenin yeleri gibi baldr. Onlar tek tek yenmek daha kolaydr; bu nedenle tmceleri birbirinden ayrmak gerekir. Anlalabilmeleri iin tmceler gerekle birer birer karlatrlmaldr. Birlikte belki ancak tek bir su ilerken grlmlerdir; buna karlk her birinin tek bana iledii sular eitlidir. Baka bir rnek: Yamur aadan yukar yaar. tmcesi birok tmceye (rnein Yemi iekten olur. tmcesine) uyar, ama yamura uymaz. ONURUN SAVUNULMASI Me-ti, yle dedi: Ki-kau'nun onurunu savunduunu duyuyorum. Ama onuru yok grne baklrsa. nk grnte dostlar yok. Onun onurunu ancak dostlar savunabilirlerdi; Ki-kau'nun onuru kendisinde deil, dostlarnda oluur. Bir insann ad demektir onur; size kendim iin sylediklerim onurum deildir; benim onurumu sizlerin benim hakkmda syledikleriniz oluturur. Kin-yeh, en-teh'e yle dedi: Toplulukta bir kadnn sylediine gre sen kendini onun kocasna vermek istemisin, kocas ise senin bu
73

isteini geri evirmi. Bu szler karsnda sustum, nk bu konular zerinde ayrntlara girilmesini istemedim. Bay Keuner yle dedi: O adama kadnn ya da kocasnn yalan sylediini kantlamaa alma. nk iin iyzn kendisi de biliyordur, ya da bilmek istemiyordur. O adam elli yl boyunca yaknn oldu senin, ama o gece sana ihanet etti. Bunu, aklamak zorunda kalsayd, ondan sonra elli saniye iin olsun senin yzne bakabilir miydi? BREYN DAVRANII ZERNE Davran biimleri zerine retici bir kitap yazan Kin-yeh, bireyin belli bir anda iinde bulunduu durumdaki davran zerinde ok az durdu. Oysa kendisinden nceki retmenler bunun tam tersini yapmlard. Kin-yeh, yle dedi: amzda birey, yalnzca btnn bir parasdr ve durum her an deiebilir niteliktedir. Artk yaln davran diye bir ey kalmamtr. rnein bir kadn anne olmak iin hangi kurnazla bavuracan, ya da olmamak iin neler yapmas gerektiini nasl bilecektir? Hayat arkada olarak setii adamn nasl biri olduunu, ya da bu adamn bana nelerin geleceini bilebilir mi? O kadn ocuuna st bulabilmek iin belki de bir devrime katlmak zorunda kalacaktr. HAKSIZLIK YAPMAK VE HAKSIZLIK KARISINDA SUSMAK Me-ti, yle dedi: Hakszlk karsnda sus79

mann ne denli yanl bir tutum olduunu belirtmek, hakszlk yapmann ne denli yanl olduunu belirtmekten daha nemlidir. Hakszlk yapma frsat az insann eline geer; hakszla boyun eenlerin says ise ok yksektir. nsann kendine acmasn da iermeyen bakalarna acma, kendine acmay da ieren bakalarna acmaya oranla daha az gven verici nitelikte saylmaldr. [BREYN SUU VE YANLII] Me-ti, yle dedi: Genellikle insann susuz yere yedii sillelere dayanmasnn, hakettii sillelere dayanmasndan daha g olduu sylenir. Bana gelince, tam tersini dnyorum. Kendi suum olmadan yediim sille, beni greceli olarak az tasalandrr, ama kendim yol amsam, yediim sillenin altndan kolay kalkamam. Ancak u da var ki, ben, kendimi bakalarna oranla ok daha fazla eyden sorumlu tutarm. Hastalklar, dahas savalar karsnda bile yanlmn nerede olduunu dnrm. ECNSELLERN DAVRANII ZERNE Ecinseller arkadalaryla konuurken ounlukla tatl bir yaknlk gstermekle sulanrlar ve ciddi dnen kiilerin bu davran gln bulduklar sylenir. Peki erkeklerin kadnlara davranlar bundan farkl mdr? Ya sz edilen tatl yaknlk ve cokunun gsterilmesi, nerede olursa olsun yerilmeli, ya da nerede olursa olsun ho grlmelidir.
80

HATALARI SAKLAMAK ZERNE Me-ti, yle dedi: En kt olan hatal olmak deildir, ama onlarla savamaa bile kalkmamaktr kt olan. Hatalar saklamak ktdr. nsan ne ise, onu gsteremiyorsa, bu kendi iin ktdr. Ama olduundan baka trl grnyorsa, bu bakalar iin ktdr. Hatalarn gstermediin birinin senin yannda savaa katlmasn nasl bekleyebilirsin? Olduundan baka trl grnmek iin harcadn aba, senin tm savama gcn tketir. rnein, korkak olduunu bildii takdirde arkadann seni kabul etmeyeceinden korkarsn. Ama onun asl korkaca, yalnzca senin korkaklnn douraca sonulardr ve eer senin korkak olduunu bilirse, o bu sonulardan senin yapabileceinden daha iyi kanabilir. nsan yalanc bile olsa, en azndan en iyi dostlarna bu niteliini belirtmelidir; bu konuda yalan sylemek hakkna hibir ekilde sahip deildir. [KADININ ZNASI ZERNE] Me-ti'ye, evli kadnn kocasna sadk kalmamasnn ahlka aykr olup olmad soruldu. Me-ti, yle karlk verdi: Bir bardak ayn, yatan, kitabn, bir kadnn cinsiyet organnn, ksacas her eyin ancak satn alnabilerek elde edilebildii bir lkede alcnn aldn kendine saklamasn engellememek gerekir. Bir apartmanda daire kiralarsam, ev sahibi bu dairede bakalarn da oturtmak hakkna sahip midir? Cinsiyet organn kiralamak iin para alan kad81

nn, organn bakalarna da kiraya vermesi, tersi taraflar arasnda kararlatrlm olmadka, ahlka aykrdr. Ancak bu tr lkelerde cinsiyet organn kiraya vermeyen kadn ne yiyecek bir lokma, ne de bir barnak bulabilir; dolaysyla o kadnn aldatmas, yalnzca ahlka aykr bir szlemeye aykr davranmak anlamn tar. Dnn ki, plakln satmayan kadn, bu plakln rtmek iin bir ey alamaz! Demek istediim u: Byle lkelerde hem zina, hem de evlilik ahlka aykrdr. BYK YNTEM Byk Yntem, balamalarn yaplmasnn ve zlmesinin, deiikliklerden yararlanmann, deiikliklere baml olmann, deiiklikler yaratmann ve yaratclar deitirmenin, birimlerin paralara ayrlmasnn ve olumasnn, birbirini iermeyen kartlklarn bamszlktan yoksun oluunun, badamaz gibi grnen kartlklarn badaabilirliin'n pratik retiidir. Byk Yntem, nesnelerde oluumlar saptamak ve bunlardan yararlanmak olanan salar. Eyleme gemeyi olas klan sorular ortaya konmasna ortam hazrlar.

RETMEE SON VERME SANATI

Me-ti, yle dedi: Her retmen zaman geldiinde retmee son vermeyi bilmelidir. Bu, renilmesi g bir sanattr. Zaman geldiinde artk gerekler konuabilsin diye susabilenlerin says azdr. retmee ne zaman son verilmesi
82

gerektiini bilenlerin says da ok azdr. nsan bir zamanlar kendi yapt yanllar rencisi de yapmasn diye aba harcadktan sonra bunun tersine tank olursa, znt duyar hi kuskusuz. Artk t verememek, artk t alamamak kadar kt olabilir. DEVRMN BROK KOULU Mi-en-leh, devrim iin pek ok koul sayd. Zaman kouluna gelince, devrim iin allamayacak bir zamann dnlemeyeceini belirtti. KLK ZERNE Me-ti, yle retti: Yoksullar arasnda zenginlerden daha az ayrm bulunduu doru deildir. Yalnz zenginleri birbirinden ayran izgiler, yoksullar birbirinden ayranlarn saysndan oktur. Gelecekte, zengin ve yoksul ayrm kalmadnda durum nasl olacaktr? O zaman da insanlar arasnda birtakm ayrmlar olacaktr hi kukusuz, ama bunlarn yaps baka olacaktr. Bir karlatrma iin rnein, aalar ele alalm. Deiik yerlerde yetien, yalnz bir yandan, ya da eitli ynlerden alan, beslendikleri topraklar farkl olan, rzgra kar olan ve olmayan aalar arasndaki ayrmlar, ilk bakta benzer yerlerde yetien aalar arasndaki ayrmlardan oktur. Bunlar zgr bir gelime izgisi izler. Bu arada tuhaf biimde gelienler ilk bakta normallerden daha ok gze arpar. eitli rnekler arasndan birini seelim: lerle83

me ile, balang noktas asndan bakalarndan ileride olmak ayn eyler deildir. AHLK FELSEFELERNN YERLMES nl Komunu kendin gibi sev. tmcesiyle ilgili olarak Me-ti, bir defasnda yle dedi: -iler byle davranrlarsa, insann bakasn sevmesinin, kendini sevmemesi kouluna bal olduu bir ortam hibir zaman ortadan kaldramazlar. Smrcler iilere srekli olarak ahlka uygun davranmalarn tlerler. Koullar ise onlar ahlka aykr davranmaa zorlar. Buna karlk kendilerini ezenlere kar atklar savamn her annda ahlkldrlar. Mi-en-leh, yle dedi: Ezenlere ve smrenlere kar atmz savamn yararlar bizim ahlkmz oluturur. Me-ti, yle dedi: Yoksullarn eli aktr. Alk ekenler konuklarn iyi arlarlar. Esirgemeyenler, kendilerinden esirgenenlerdir. Me-ti, yle dedi: Kt bir yaam insanlar lmden ok korkutmaldr. Belki zaman olur, daha iyisine kavuabilmek iin kt yaamnz ortaya koymak zorunda kalabilirsiniz. Buna karlk lm olasl kesinse, byle bir tehlikeye asla atlmamanz gerekir. Me-ti, yle dedi: Alk kt bir adr. Eski ahlk reticileri, yalnzca erdem uruna erdemli davrann gereke erdem olduunda
84

direnirler. Ka-meh ise iileri byle erdemler karsnda uyarr ve onlara yalnzca kendilerine yarar salayacak erdemlerden yana olmalarn tler. Baz kt durumlarda belli erdemleri isteyen sesler daha da ykselir. Erdemler ktlklerin yenilmesi iin kullanlmazsa ve ktlkler yenildikten sonra varln daha uzun sre korursa, ou kez yeni kt durumlarn kayna olur. Yreklilik, direnme gc, gerek sevgisi ve zveriye hazr olma gibi erdemlerde buna ok raslanmtr. Ezilenler ve smrlenler adaletten yanadr. Ama onlara gre adaletin egemen olmas iin basknn ve smrnn sona ermesi deil, basknn ve smrnn sona ermesi iin adaletin egemen olmas nemlidir. Sylenen hep bu olduuna gre, ezilenlerin ve smrlenlerin dil olmadklar sonucuna varmak gerekiyor! Me-ti, yle dedi: zgrlk, iyilik, adalet, beeni ve eli aklk retim sorunlardr. Me-ti, yle dedi: Ahlka uygun davrantan ben ancak retici bir davran anlayabilirim. ster ahlka uygun, ister ahlka aykr olsun, tm davran ve tutumlarn kayna retim ilikileridir. Me-ti, yle dedi: Ka-meh ve Mi-en-leh ortaya bir ahlk retisi koymamlardr. Bazlarnca iyi insan diye bilinen bir ii iin Me-ti, yle dedi: Kimseye zarar dokun85

mamak, iyi olmak demek deildir. Me-ti, yle dedi: Yoksullar eli ak olmazlarsa ileri bitik demektir. Onlar, kendilerine ve kendileri gibi olanlara eli ak davranmaldrlar. ilere bunu savalar retir. Me-ti, yle dedi: Yaayandan holanmayan, yaamdan da zevk almaz. Me-ti, yle dedi: Kendilerinkinden baka yaam desteklemeyenler, yetersiz bir yaam srdrrler. Kk insanlar bakalarn soymak zorundadrlar. Byk insanlar ise onlara kar eli ak davranrlar. Benim rasladm savaan iiler, byk insanlard. GLMECE ZERNE Me-ti yle dedi: Ciddi konulara glemeyen insanlar vardr. Onlara kzmamak gerek; ama ciddi konularda glmeyi yasaklamak da doru deil. Ciddi konular zerinde glerek ya da ciddiyetle konuulabilir, tpk gln konular zerinde ciddiyetle ya da glerek konuulabildii gibi. Glmeceden yoksun insanlarn "Byk Yntem'i kavrayabilmeleri daha gtr. BUYURGAN TLER ZERNE Me-ti, yle dedi: yi tlere uymak ne denli iyiyse, t vermeyi iyi bilenleri kr krne dinlemek de o denli sakncaldr. nk byle bir tutum verilen tlerin iyi olup olma66

dna baklmakszn tutulmasna yol aar. Yersiz tleri tutmak budalalara zgdr. t verenler, bazlarnn dikkate alnmamas olaslm dnerek nerilerine neriler eklemelidirler. t arayanlar ise, kendilerine verilecek ilk tleri tutamamalar ya da tutmak istememeleri durumunda bavurabilecekleri ek tler istemelidirler. YLK Baz insanlar bakalarna birtakm hizmetlerde bulunduklar iin iyi kiiler olarak ortaya karlar. Yaptklar hizmetlerle kendi yararlarn desteklememilerdir; dolaysyla bu tr davranmalar belirli bir nedene bal deildir. Salt iyilik olsun diye yapmlardr yaptklarn. Eer bir insann yararlar belirgin deilse (grnrde deilse), ya da yararlarn gzetmekte geliigzel davranyorsa, sz edilen trden iyilik sfatn kazanmas kolaydr. rnein, bakasna para veren ve karlnda yalnzca dzmece vgler isteyen, iyi insan dedirtebilir kendisine. nk dzmece vgler sylemek, para vermekten daha kolaydr insanlar iin. Gelirler arasnda byk farkllklar bulunan toplum dzenlerinde insanlarn iyi niteliini kazanmalar kolaydr. Ama biraz dikkatli bakldnda bu tr iyiliin toplumsal adan nem tamad, grlr. ok dikkatli bakldnda ise genellikle ok sakncal olduu ortaya kar. Birine verilen zararn hafife alnmas, bir inam bir bakasna zarar vermee gtren nedenleri onaylamaa belli lde hazr olu, bu
87

iyiliin grnmleri arasndadr. Byle iyi olan kii yle dnr byk bir olaslkla: Benim bakasna yapabileceimin bana da yaplmasna ses karmam. Bu arada eer biri kar da, bakasna verebilecei zarardan daha bynn kendisine verilmesine boyun emee hazr olursa, byle bir grnt yaratrsa, o zaman o kii ok, hem de pek ok iyi bir insan olarak nitelendirilir. Bylece gerek karn a olana bir para ekmek veren, gerekse a olann yapt hrszl balayan iyi sfatn kazanr. Bu, yakndan bakldkta nemsiz, ok daha dikkatle bakldnda ise sakncal bir niteliktir. Bu tr iyiliin gerek yaplmas, gerekse yaylmas ok nemli deildir. nsanlarn barbarlklarn affetmek gibi, insanlarn barbarlktan tiksinmelerini salamak da nemli deildir, dahas zararldr. Belli toplumsal durumlar rnein savalar gerekli klar. Byle zamanlarda bazlar iyi insan niteliini savaa kar konuarak alrlar. EN-TEH DUYMAK STEMEYEN BRNE SYLED BUNLARI, BU NEDENLE ASLINDA H AZINI AMAYABLRD DE Dmlenebilir birbirine kopan ipin paralar stelik tutar da yine, ama Ne var ki ip kopmutur bir kez. Raslarz belki yine, ama Braktn yer var ya Orada bulamazsn artk beni.
88

ME-T'NN RENCLER, RETMENLERN TANIMIYORLAR Me-ti, rencilerine ok iyi bir retmen ve ok yakn bir dosttu. Snfa bazen bir saat, bazan alt saat, bazan da yalnzca be dakika iin gelirdi; ama ne zaman gelse rencileri onun kendilerine syleyecek bir eyi olduunu bilirlerdi. Me-ti, sk sk halk az diye nitelendirilen yanl tmcelere glerdi. Salam kafann ancak salam bedende bulunabilecei szyle de alay ederdi. Ama yine de rencileri onun kendilerine ne denli yakn olduunu eitli tutum ve davranlarndan anlarlard. rencilerinin en nemsiz hastalklaryla bile yakndan ilgilenir, t verirdi. En nemsiz skntlarnn bile nedenini hemen ortaya karrd. Me-ti, rencilerine olanaklarnn elverdii en yksek dzeye ulamalarnda yardmc olduundan, rencileri de her yerde takdir grrd. Onlarla birlikte olmasa bile, rencileri gereksinme duyduklarnda onu her zaman bulabileceklerini bilirlerdi. Ama bir sabah yanlarna yabanc bir adamn geldiini grdler. Bu adam sesi ve grnyle henz eski retmenlerine benzemekteydi, ama davranlar ve szleri bakayd. Bunu, retmenlerinin kendilerine retmi olduu gibi, hemen ve itenlikle sylediklerinde, adam suratn ast ve ekilip gitti. O gn onu bir daha grmediler. Adam, her gn snfa gelmeyi srdrd. Ama zorunlu, fakat skc bir grevi yerine getiriyormu gibi geldi ve rencileri adamn
89

yanlarndan abuk gidebilmek iin her bahaneden yararlandn anladlar. Balangta baz renciler, retmenlerinin tm dncelerini dolduran bir ii bulunduunu sandlar. Ama aradan haftalar getikten sonra Me-ti, yle dedi: Artk birbirimizle konua-bilmemiz olanakszdr. Bunu duyan renciler korkuyla irkildiler. Me-ti grmedi onlarn korktuklarn. Bir rencisinin sabah stne kalas den kolunun askda olduunu da grmedi. Yine arabuk ekilip gitti. Onlara eskiden yazdrm olduu tmceleri okutturdu, bu tmceler zerinde tartmalar at. Ama rencileri unun ya da bunun deitirilmesini nerdiklerinde, bunu bo yere kl krk yarma olarak nitelendirdi ve kzgn bir ifadeyle artk rencilerine syleyecek bir eyi olmadm bildirdi. O gnden sonra rencilerini yok sayd. rencilerinin yaptklaryla ilgilenmedii gibi, sylediklerini de dinlemek istemedi. Skntlarn umursamad. Buna karn her gn birka saati eski snflarnda geirmelerini buyruklad. Kendisi ise hi gelmez oldu. Yl sonu yaklatnda, Ma'hlar, Me-ti' den kendilerine rencilerinden birini yollamasn istediler. Me-ti, snfa gitti. rencileri snftaydlar geri, ama Me-ti'yi ilgilendirmeyen konulardan Meti'ye yabanc olan szcklerle konumaktaydlar. Me-ti, aradan birka dakika geince, daha geliinin nedenini bile aklamamken, fkeyle bararak onlara ilerinden hi bi90

rini ie yarar bulmadn syledi. Bunun zerine rencilerden biri eski bir kikaptan u meseli okudu: Sun'lu bir halk temsilcisi hasat zaman Kwan eyaletine gelmiti. Rzgrda dalgalanan buday tarlalarnn yannda byk bir toprak parasnn ekilmemi uzandn grd. Bu topran verimli olduunu bildiinden, doru topran sahibi olan kylye gitti, adam kapsnn nne ararak yle dedi: Buday saplar, tanelerin arl altnda bklyor. Sun kentindeki iilerin ise yiyecek ekmekleri yok. Git ve budayn bi. Ama komular yle dediler: Onun tarlalarnda nasl buday olabilir? lkbaharda topran ekmemiti ki! Bir sre sessizlik oldu. retmen, nefret dolu baklarn rencilerinin zerinde gezdirdikten sonra, artk sk sk beraber grld yabanc bir adama dnerek: Bunlar deimi, dedi. Yabancya gelince, onun rencilere dikilen gzlerinde Me-ti'ninkilerden daha az nefret vard. renciler henz tmyle yitirmemilerdi umutlarn. Ama Me-ti, okuyan bir rencinin elindeki kitab kapp yere frlatt, sonra hzl admlarla snftan kt. Bunun zerine rencilerin iinden alayanlar oldu. Ama sonra tm snftan ktlar ve snfn kapsn kilitlediler. ADALET ZERNE Ka-meh, hukuku yaratann adalet olmad91

n, herhangi bir zamanda varolan hukuk kurallarnn, mahkemelerin, yasaklarn vb. bir takm bulank ve genel nitelikte tasarmlarn doumuna yol atn kantlad. Bu tasarmlara gre sanki adalet denen eyi bulan tanrsal bir varlk vard, ya da insan doutan bir adalet duygusunu iinde tayordu. Hukuk dzeni toplumun ok sayda ve birbiriyle elien gereksinimlerini karlamak zorundadr; bu yzden o da kendi iersinde elikilidir ve ou kez gereince etkin olamaz. Hukuk, adaletin maddelemi biimi olduu savndadr, oysa gerekte yalnzca onun soyutlam biimidir. Adalet tm elikileri siler ve bunu hibir zaman insanlar arasndaki olaylara karmak zorunda olmad iin yapabilir. Bu yzden adalet hukuktan daha mkemmeldir. [LERN GREV] Klasikleri iyi incelememi olan baz kiilere gre ii snfnn insanla kar zel bir grevi vardr. Bu, gerekte sakncal bir az kalabaldr. i snf, yerinde saydnda durumu en ok ktleecek snf olduunu anladnda, insanln en ilerici kesimini oluturur. Ama ii snfnn insanla kar hibir borcu yoktur. nsanlk ona borludur. zel grev, grevlendirilmi olma anlamna gelir. zel grevi olanlar da grevlendirilmi kiilerdir. rnein, kendime bir para ekmek bulmakla grevlendirildiimi sylemem sama olur. ilerin, kendilerini u ya da bu biimde grevlendirenlerin tmne kukuyla bakmalar gerekir.
92

[YAN TUTMA VE NESNELLK] Me-ti'ye u soruldu: insandan ayn zamanda hem nesnel olmasn, hem de yan tutmasn nasl isteyebilirsiniz? Me-ti'nin karl yle oldu: Eer tutulan yan nesnel adan doru ise, o zaman nesnellik ile yan tutma arasnda bir ayrm kalmaz. BAKASININ YLNE BAIMLI OLMAK Mi-en-leh srgndeyken btn k boyunca penceresinden kular besledi. Onlar benim iyiliime baml, dedi; nk yiyecekleri yok ve bir parti kurmalar da olanaksz. RESM SANATI VE RESSAMLAR ZERNE Bir gn Me-ti'ye gen bir ressam geldi. Ressamn babasyla erkek kardeleri mavna srcs olarak alyorlard. Aralarnda u konuma geti: Mavna srcs olan baban grmyorum resimlerinde. Yalnz babamn resmini mi yapmam gerekir? Hayr, baka mavna srcleri de olabilir, ama ben senin resimlerinde hi mavna srcs grmyorum. Neden hep mavna srcleri olsun? Bakalarnn resmini yapamaz mym? Yapabilirsin hi kukusuz, ne var ki, ben senin resimlerinde ok almalarna karn az para alan baka insanlar da gremiyorum. Peki zgr deil miyim istediim eyin resmini yapmakta? zgrsn, ama ben senin ne yapmak istediini anlayamadm. Mavna srclerinin durumu ok k93

t. Onlara yardm etmek isteyenler var. Ya da onlara herkes yardm etmek zorunda. Sen ise durumu biliyorsun, resim yapabiliyorsun, ama kalkm ay ieklerinin resmini yapyorsun! Balanr davran m bu? Ben ay iei resmi yapmyorum, bir takm izgiler iziyorum, lekeler yapyorum ve bu arada iimden gelen duygular resme dkyorum. Peki bunlar hi olmazsa mavna srclerinin kt durumlaryla ilgisi olan duygular m? Belki. Demek ki unuttun onlar. Yalnzca duygularn anmsatyor sana mavna srclerini. Ben resim sanatnn gelimesine katkda bulunuyorum. Mavna srclerinin gelimesine katkda bulunmay dnmyor musun? nsan olarak smrye ve insanlarn ezilmesine son vermek isteyen Mi-en-leh'in partisinin bir yesiyim, ama bir ressam olarak resim sanatnn biimlerini gelitiriyorum. Bu sylediin, birinin kalkp da, a olarak yemeklere zehir katyorum, ama bir insan olarak il satyorum, demesine benziyor. Mavna srclerinin durumu, Artk beklemeleri olanaksz olduu iin bu denli kt. Sizin resim sanatnz geliene dein onlar alktan lecekler. Sen onlarn elisisin, buna karn konumay renebilmek iin ok uzun bir sreyi gereksiniyorsun. Duygularn ok genel nitelikte, oysa seni yardm isteyesin diye gndermi olan mavna srclerinin duyduklar ok somut, nk alk ekiyorlar. Sen bizim bilmediimizi biliyorsun, buna karlk bize bildiklerimizi anlatyorsun. Somut bir amacn yokken fra ve boya kullanmay renmek ne anlam
94

tayor? Fra kullanmak, ancak frayla ok belli bir ey dile getirilecekse g olur. Smrcler bin trl eyden sz ediyorlar. Smrlenlerin szn ettikleri ise yalnzca smr. Sen de mavna srclerinden sz et! HAKLI KUKU Bir kadn Kin-yeh'e onu onsuz yaayamayacak denli ok sevdiini sylediinde, Kin-yeh hemen kadnn onu nne gelen herkesle aldattndan kukuland. NSAN SOYUNUN PROTOPLAZMADAN OLUMASI Gi, Me-ti'yo, insan soyunun protoplazmadan olutuuna inanp inanmadn sordu. Me-ti, bu dnceyi, eer bilim de dorularsa, yadsmayaca karln verdi. Gi, biraz d krklna urayarak yle dedi: Ben bu dnceyi tutkuyla benimsiyorum, nk bir yaratan n varl grn rtyor. Me-ti hayretle sordu: yle mi? Gerekten rtyor mu? rttn saptadnz m? Peki kimse bu konuya kafa yoran kiilerin protoplazmalarnn nasl yaratldn dnmyor mu hi? Bu konuya kar kan ok oldu, diye karlk verdi Gi, fkeyle. Sonra yle srdrd konumasn: nsan soyunun gelecei, bu dnce temel alnnca sonsuz boyutlara doru uzanyor. Bunun zerine Me-ti, durumu kavrayarak yle dedi: Siz, her eyin balangcna bir tanr yerletirenlerin tersine, sona bir tanr koyuyorsunuz! Aka sylemek gerekirse pek
95

ekici gelmedi bu dnce bana, nk insanlara ac vermeyen, insanlardan kurbanlar istemeyen tanrlar yarm tanr saylrlar. stelik zerinde bulunduumuz gezegende yaam insan o-nuruna yakr klmak amacyla yaplacak deiiklikler iin insanlar tmyle yeterlidir. ZGRLK Me-ti, yle dedi: Ne zaman zgr saylrz? nsanln ounluunun glklerin ortadan kaldrlmas asndan en iyi diye nitelendirdii zme ba vurabildiimiz zaman. Bunun iin ok az zor kullanmak gereklidir. Yine zgrlmz asndan gerekli olan bir ey de, bu zgrln elden geldiince az yadsnmas ve bylece bizim de elden geldiince az zor kullanmak zorunda kalmamzdr. Yeni dnyalarn kefi ve yeni makinelerin icad, insanoluna byk bir zgrlk getirmiti. nsanolu doadan daha iyi yararlanmay renince bir ok kstlamalardan da kurtulmu oldu. Ama kazanlan yeni zgrlk aradan ksa bir sre getikten sonra insann insan ezme ve smrme zgrlne dnt. amzda ise baka snflar ezen ve smren snflar, ezdiklerinden ve smrdklerinden ulusu zgrle kavuturmalarn, baka deyile ulusa teki uluslar ezme ve smrme zgrln salamalarm istiyorlar. Oysa bu soy zgrlkler artt oranda yeryznde klelik de artacaktr. [GURUR] Me-ti, yle dedi: Yararsz olmann verdii
96

gurura, yararl olmann verdii gururdan daha ok raslanr. Aznlktan olmann gururu gerekte yararszlardan olmann gururudur. oklarna gre mziin ve resmin byk ustalar, kendilerinden bakasnn yapamadm yapabildiklerinden tr gurur duymu olmaldrlar. Oysa bana sorarsanz bu byk ustalar, insanln byle eyler yapabilmesinden tr gururlanmalardr. KURNAZLIK ZERNE Ken-yeh'in olu, yama gre olduka akll ve ok okuyan bir ocuktu. Kurnazlk ise en hayranlk duyduu nitelikti. Ksa bir sre sonra kurnaz olmaktan byk bir zevk duymaa balad. Onun kurnazl hakknda bir eyler duyan Me-ti ise yle dedi: Bugne dein rasladm en kurnaz insanlardan biri, okul arkadam Fen'di. Hi almamasna karn iyi notlar alrd. Arkadalarn oyunda kolayca aldatrd. Arkadalar da ellerinde salam kant bulunmadndan, ondan kukulanmakla yetinmek zorunda kalrlard. Fen, bydnde kurnazln para karlnda bakalarna satmaa balad. Mterilerine kar da kurnazlk ettiinden onlar yitiriyor, ama yerlerine hep yenilerini buluyordu. Srekli olarak aptallar aryor, istediini de bol bol buluyordu. Fen, kendisinin kurnazl ile baa kacak durumda olmayanlarn tmn aptal sayard; dolaysyla ona gvenmi, ya da kafalar daha nemli bir sorunla dolu olduundan onu denetlememi o97

lanlar da onun gznde aptald. Bir defasnda Fen'in hile yaptn aka anlayan, ama kant bulamayan mterilerden biri onu iyice dvd, belkemiini zedeledi. Dayak sonucu urad beden zarar abartan Fen, byk bir tazminat ald gibi askerlik hizmetinden de kurtuldu. Bylece sava srasnda evinde kald ve sefalet eken halkn srtndan para kazand. stelik gnn birinde anszn sakatlnn savata ald yaradan ileri geldiini syleyerek bir de nian ald. Ama bir sre sonra devrim olup da Fen'in evinde kurnazlyla kazand hazineler bulunduunda, onu tutukladlar. Fen, iine dt koullarn ktl karsnda bu kez geree snp, bulunan hazinelerin gerekte kendisine ait olmadn, onlar yalnzca ynettiini sylemee kalktysa da, szn bitiremedi; bir zamanlar hile yapt biri tarafndan, o anda iinde bulunduu durumdan yararlanlarak, ldrld. Ama ben, Fen'in son annda bile kurnazln kullanm olduundan eminim. lmle burun buruna geldii dakikada bile hi kukusuz deerli bir yzk, ya da buna benzer bir ey yutmutur. Bylece kurnazl, Fen'in ok iine yaram oldu. Hi almamas, arkadalarnn ona hep kukuyla bakmalar, kafalar megul kiilerin srtndan para kazanabilmesi, yzk yutabilmesi vb., bunlarn tm, Fen'in kurnazlna borlu olduu eylerdi.

93

BARI VE SAVA Tm de grdmz gerekler: Baka uluslarla bar iersinde yaayan bir ulus, kendi iersindeki snflarn savan krkledi. Ama bu snflarn savann bir sonucu olarak doan uluslararas sava, snflar arasndaki kutsal balamay oluturdu; te yandan ayn zamanda da bu snflar arasndaki sava iddetlendirdi. Bylece kutsal balama paraland ve snflarn sava, uluslarn savan sona erdirdi. ETLK ZERNE Me-ti, yle dedi: Eitsizlikten, ancak koullar arasnda eitlik salandktan sonra siz edilebilir. Kimin tekinden daha yksek olduu, ancak btn ayaklar eit ykseklikte bir yere bastktan sonra sylenebilir. HUZUR ZERNE Me-ti, yle dedi : Tutkulu kiiler huzuru huzurda deil, ancak srekli hareketlilikte bulabilirler. Dnceli ve ar davranmak pek ilerine yaramaz. ok abuk verdikleri kararlar bazen en soukkanl ve uygulamaya en elverili kararlardr. Eer bir arabann iinde deilseler, en azndan onu ekmek zorunluluunu duyarlar, byle yapmazlarsa araba onlar srkler. MLLYETLK ZERNE Me-ti, kaarken Su lkesine de geldi. Orada Ge-el'den gelen ve Byk Dzen'in yandalar o99

lan baka kaaklara raslad. Bu kaaklar, Ge-el'lilerin iinde var olan ve Hu-yeh'in byk bir ustalkla deerlendirmesini bildii milliyetilii deerlendiremedikleri iin kendi kendilerini sulamaktaydlar. ok gemeden bu sulamalar Me-ti'yi skt ve Me-ti, keyifsiz olarak yle dedi : Ge-el'li iilerin ve yoksul kyllerin iinde milliyetilik yoktur, milliyetilik onlarda tarihsel gelime sonucu olumad. Eer varsa bile bu, Hu-yeh'in onlara telkin etmi olduu bir milliyetiliktir ve bu nedenle ok derine kk salm olamaz. stelik tutun ki kkl bir milliyetilikleri vardr, nasl deerlendirecektik bu milliyetilii? Ne iin ve ne yolla deerlendirecektik? Ortada belki bin tane zlmemi sorun vard, ama Byk Dzen gz nnde tutulduunda, bunlarn birini bile milliyetilikle zmleyebilme olana yoktu. Byk efendilerin ileri, baka uluslarla savamay gerektirir, bizim ilerimiz ise byle yollar gerektirmez. Savalar ancak bizim ilerimizi bozabilir. YOKSULLARIN MLLYETL Kimilerine gre Hui-yeh'in birok uluslar ezmi olmas, milliyetiliin bu uluslar asndan yararl sonular dourmasn, baka deyile Huiyeh'in devrilmesini salamasn gerektirirdi. Me-ti ise bu gr onaylamayarak yle dedi : Bu uluslar Hui-yeh'in boyunduruundan milliyetilik yoluyla kurtulurlarsa, o zaman kendi efendilerinin boyunduruu altna girerler. Byk efendilerin milliyetilii yalnzca byklerin iine yarar.
100

Yoksullarn milliyetilii de yine byk efendilere yarar. Milliyetilik, yoksul insanlarn iinde var olmakla iyiye dnmez, tersine tmyle samalar. ULUSLARIN KEND GELECEN SAPTAMA HAKKI Uluslarn kendi geleceklerini saptama haklar da Byk Dzen'in bir parasdr, dedi Me-ti ve unu da ekledi: Bu durumun Byk Dzen'in yararna olduu varsaylr. KEN-LEH'N ORTAKLAR ZERNE GR Tacir B, uzak bir kente yolculuk yapmt. ok ii olduundan ve ortann kendisine gveninin tam olduunu dndnden, ona mektup yazmad. Orta ise bu yzden ona yle fkelendi, ya da ondan ylesine uzaklat ki, onunla olan i ilikisine son verdi, B'nin mallarn da sokaa atp rmee terketti. Bu konuda yazd mektuba B'den hibir zaman bir karlk gelmedi. Suskunluk ayn suskunluktu, ama artk nedeni deimiti. KEN-LEH'N NAZK ASKERLERE LKN ANLATTIKLARI Eyaletlerden birinde kyllerle birleen askerler ba kaldrp subaylarn ldrmler, yalnzca bir kylnn olu olan ve onlarla birleen bir subay hayatta brakmlard. Bu ayaklanma101

yi izleyen savata askerler bu subayn srtna pek ok ey yklediler. Gnn birinde subay, askerlerden birine yapt bir hatadan tr kt davrand. O gnden sonra askerler subaya bambaka davranmaa baladlar, baka deyile ok daha nazik davrandlar. Ona ayr yemek piirdiler ve eskiden yaptklar gibi, hi sormadan tehlikenin ortasna gndermediler. Subay, bu olaydan alt ay sonra kendini ldrd. NSANLARIN OKYNL ETM Me-ti, Sen-eh'li dkmclere yle dedi : nsan, hemcinslerinin ouyla anlaabilmelidir. En byk sanat, insann yeni bir organ olan radyodan konuabilmesini renmektir. Ama ortalama bir sesi milyonlara duyurabilme olanan salayan bu organ gelitirebilmeniz iin hem yksek sesle, hem de dudaklarnz neredeyse hareket etmiyormucasna alak sesle konumay renmeniz gerekir. Sesinizi bu lde eitebilmeniz iin ise ok belli eyleri sylemeniz arttr. N-EN'E GSTERLEN BALILIK Ni-en'e gsterilen ballk sk sk onu sayanlar onursuz klacak llere varyordu. Me-ti, ise bundan pek kayg duymuyor ve yle diyordu: Nien, byk retimi oluturuyor. Bu, byk yreklilik isteyen bir itir, nk bu apta bir retime bugne dein giriilmi deildir. Byle bir aba, halk ynnden byk ballk gerektirir. Ni-en ise bu ball salamasn biliyor. n102

sanlar daha akll ve kendinden emin klacak olan, retimden baka nedir ki? Yalnzca retici szler mi? BR TAHTIN DEER ZERNE Kin-yeh, efsanevi general -ti hakknda u yky anlatt: en-si'liler ona krallk makamn sunmulard. General, bu neriyi ieren yazy byk bir saygyla alp dikkatle inceledi. Ama ensi'lilere yazd ilk mektup karlksz kald. Bunu bir raslant sayan -ti, en-si'lilerin neri yazsn incelemeyi ve notlar dmeyi srdrd. Ne var ki, generalin tavsiye mektuplaryla en-si'ye giden dostlar da orada buz gibi karlandlar. Bunu generale anlattklarnda -ti, incelemekte olduu yazy bir yana brakt. en-s kral olmay kabul etseydim, bir kap bekisi kadar deer verirler miydi acaba bana, imdi bundan cidd olarak kuku duymam gerek, dedi. Bir kez eliyle omuzumu okam olan herkes bana daha iyi davranmtr; genliimde eski bir apka armaan etmi olan bir adam ise bana en-si sakinlerinin verdiklerinin ok daha fazlasn vermiti. DZEN VE DZENSZLK Me-ti, yle dedi: Hu-ih'in Toplumun yarar bireyin yararndan nce gelir tmcesi bir dzeni ifade eder gibi grnyor. Oysa gerekte dile getirdii, dnlebilecek en byk dzensizliktir. nk eer bir devlete, devlete yarayan bireye yaramyorsa, bireye yarayan da devlete yaramyorsa, o devletin kendi kendisine bir ya103

rar yok demektir. Hu-ih, kendisinin devleti temsil ettii kansnda. O zaman yukardaki tmcenin anlam da yalnz u olabilir: Hu-ih'in yarar, tm vatandalarn yararlarndan nce gelir. BENCLLK ZERNE Bencillikle nasl savamak gerekir? Bir devlet, bireyin yararyla toplumun yarar arasnda bir fark olmayacak biimde kurulmu olmaldr. Hu-ih'inki gibi kt rgtlenmi devletlerde bencillik korkun bir eydir. Dzenli devletlerde ise bencillik, toplumun yararna iler. BREYN GREV Dzenli devletlerde srekli olarak bireyin devlete kar olan grevinden sz etmek gereksizdir. Byle devletlerde yaayan bireyin srtnda fazla yk yoktur. Srdrd yaam, kolay bil' yaamdr. Yapt yanllar acele edilmeksizin, ama zaman da yitirilmeksizin dzeltilir; birinin yapamadn bir bakas yapar. Biri bir yere gelmezse, orada yeterince insan vardr. BYK YNTEM stad H-yeh'in, birin bire eit olmad, birin yalnz bire eit olmad, birin her zaman bire eit olmad yolundaki tmcesi, Byk Yn-tem'in hareket noktasdr. H-yeh'e gre bu cmle ya da bunun gibi bir cmle gereinden ok yinelenebilir, baka deyile insan belli bir zamanda ve konumda bu cmleyi sylemekte hakl
104

olabilir, buna karlk bir sre sonra, deiik bir konumda ayn cmleyle haksz kabilir. Bu sav aratrmaya girien, gerekten karmak nitelikte bir takm dnce ilemleri ile karlamaa hazr olmal, ama gerekte ok yaln bir noktann anlatlmak istendiini asla unutmamaldr. Dnce, rnein gonca kavramn yakalamakta, tutmakta glk eker; nk bu kavramla nitelendirilmek istenen ey, gl bir gelime, bir gonca olarak kalmayp, dncenin parmaklar arasndan kurtularak iee dnme eilimidir. Bundan tr dnen iin gonca kavram, olduunu olmamak, o andaki oluundan baka bir olua kaymak isteyeni anlatan bir kavramdr. Ama sz konusu olan, yine de yaln eylerdir; nitelendirme ve nitelendirmenin uygulama alanna getirilii asndan ortada herhangi bir glk yoktur. oklarnn balangta Byk Yntem'i anlamama nedeni, gzlem yapan ve gzlemlenenden yalnzca birini, yani gzlemleneni nemli saymas, bu noktada dncemizi kesinlikten uzak ve yzeysel diye nitelendirmesidir; bu gre gre kesinlikten uzaklk ve yzeysellik, dnlen eyde yoktur. Ama gerekte bu nitelikler dnlen eyde vardr; dncemize gelince, yzeysel ve kesinlikten uzak oluu, eksik olduu anlamn tamaz. Aksine byle olduu iindir ki, doaya dncemize uymasn buyurma olanana sahiptir. Bilim bilimdir dediimizde, grnte bu tmcenin geerliliinin nedeni, iki kez ayn szcn kullanlm olmasdr. Oysa ayn szck ayr eyleri, stelik ayn zaman dilimi iersinde ayr eyleri ifade edebilmektedir. am105

zn fizikileri, tarihilerin bilim adam olduklarn yadsrlar ve yalnzca kendi yntemlerini bilimsel yntemler olarak nitelendirirler. stad Eh-fu da onlara hak vermi, ancak fizikilerin bilimselliklerini, bu kiiler yeni tarih biliminden ok az anladklarndan tr, tartma konusu yapmtr. Bilimi, bilimsel savlarn ve yntemlerin bilimsel olmayan yanlarn bulmay ve kantlamay erek bilen bir aba olarak tasarmlayabilmek kolaylkla olasdr ve byle bir anlayp yararldr. Su'daki devrim, kyl kyldr gibisinden tmceleri fazla uzun zaman yinelemenin getirebilecei yararlar gstermitir. Mi-en-leh, gerek Su'da, gerekse baka yerlerde kyl olgusunun ok deiik grnmlerde ortaya ktn, bu deiik grnmlerin bir takm oluumlar karsnda da ok deiik tutum aldn saptad. Deiik tutuma yol aan bu farkll mlkiyet ilikilerindeki farkllk olarak saptad ve bu saptamadan devrim iin byk yararlar kard. Ama bunu, bir noktay iyi gzlemleyebildii iin baard: Saptanan farklara karn kyllerin tmnde ortak bir tutum vard. iler zel mlkiyeti ortadan kaldrmak isterken, kyller bu mlkiyet trnn kalmasn istiyorlard. Dahas, bu mlkiyeti yaratmak istiyordu yoksul kyller. Demek ki kyl kyldr tmcesi burada geerliydi. Geerliydi ve kyller arasndaki elikilerin, bir ksm kyller kyl kaldklar takdirde, geri kalanlarn kyl kalmasna olanak tanmayacak denli byk olduu bir dnemde bu tmcenin davranlara temel alnmas gerekiyordu. iler Mi-en-leh'in ve Ni-en'in nderliinde.
106

kyl kyldr tmcesinin zengin kyllerle yoksul kylleri eit varlkl kyller haline getirebilecek bir anlam tayabilmesi iin uzunca bir sre savatlar. Sonra, yine ayn kuak iersinde iiler arasnda bir kar gurup dodu; bu kars guruptan olanlar, kyl kyldr tmcesine dayanarak, iilerle kyller arasnda ancak iki taraftan birinin kesin yengisiyle bitebilecek savalarn kacan sylediler (ya da saptadlar) ve iilerin bu savalar iin nlem almasn istediler. Parti, bu ekimeler yznden glklemle kar karya kald, ancak yine ayn zamanda kyl kyldr tmcesi de ne denli grece bir yapda olduunu gstermee balad. nk kyller iilere dnnce, kyl iidir tmcemi bir ok alardan daha yararl grnd. Kar gurup zamann gerisinde kald ve yenilgiye urad. Ama toprak zerindeki zel mlkiyetin kaldrlmas sonucu oluan bu yeni ii tipinin kyl yann gremeyip, kyl kyldr tmcesinin tmyle eskidiini dnenler byk yanllar yaptlar. Bylece bu tmce, deiik biim iersinde varln srdrd. ME-T N-EN'DEN YANA Me-ti, Ni-en'den yana kmt. Bir lkede Dzenin kurulup kurulamayaca sorulduunda, lkede dzenin kurulmasna balanlmas ve baka lkelerdeki ayn amaca ynelik abalarla bunun tamamlanmas gerektii grn savundu. Meti'ye gre, bir lkede dzenin kurulmaa balanmas nasl baka lkelerdeki dzene baly107

sa, baka lkelerdeki dzeni kurma almalar da sz konusu lkedeki almalarn tamamlanmas kouluna balyd. FKR LERNN ZGRLKTEN ANLADIKLARI Ka-meh'in retisine gre, insanlarn dncelerini anlayabilmek, onlarn yaam iin en gerekli aralar retmelerinin tarihini renmeye balyd. amzn fikir iilerinin zgrlkten ne anladklarn saptamak amacyla yaam iin en gerekli aralara ilikin retimin tarihi incelendiinde, bizim kafa iilerinin iinde bulunduklar kesimin rekabet zgrl denen bir zgrln peinden komu olduu anlalr. Bu zgrlk, ok belirli bir zgrlkt. Sz konusu rekabet de, o gne dein dnyann grm olduu rekabetlerden ok farkl bir rekabetti. nk mallarn yalnzca satna ilikin bir rekabetti. Kafa iilerinin sattklar mallar, dnceler ve bilgilerdir, erimek istedikleri zgrlk ise, dnce ve bilgi satarken rekabet yapabilme zgrldr. Kulaa ho gelmiyor bu, ama bu gerein kulaa ho gelmemesi, amzda mallarn satnda zgr rekabet biiminde belirginleen, yaam iin en gerekli mallara ilikin retimin iyi ilemediini kantlar yalnzca. Oysa balangta bu durum kulaa hi de yle kt gelmiyordu. Tpk balk ve balk alar, kuma ve terzi emei gibi, dnce ve bilgilerin karlnda da para dendiinde, fikir iileri dncelerini biimlemeyi ve bilgilerini kullanmay reti108

mi destekleyecek biimde gerekletirdiklerinde, bu bamllkta uygunsuz bir yan grlmyordu. Rekabet iinde kiilikler geliiyordu; yeni bir ey bulanlar bulduklarndan yararlanlmas karl olarak cret istediklerinde, sanatlar ve filozoflar ise, slplarn ve dnce biimlerim bakasnn kullanmas durumunda kullanan suladklarnda ve bu edimi bir hrszlk saydklarnda, bilginler, sanatlar ve filozoflar, retim iin yararl kiiler sayldlar. Ortada birbirleriyle elien ok sayda karlar olduundan, zgrce ortaya atlabilecek ok sayda gr de bulunabiliyordu. amzda ise mallarn satnda serbest rekabet yoluyla yaam iin gerekli aralarn retimi artk gerekletirilememekte, retim srekli olarak aksamakta ve ykc aralarn retimine dnmektedir. Yeni bir zgrlk tutkusu ve tasarm ortaya kmtr; bu zgrlk dncesi, mallarn satnda serbest rekabete deil, rekabetin serbest olmamasna deer vermektedir. Artk retimin ilerlemesi zgrln bylesine snrlanmasndan beklenmektedir ve fikir iilerinin tasarmlaryla isteklerinin bu tr bir zgrl yaratamayaca aktr. BYK YNTEM Byk savan balangcnda partiden ok kii, en azndan baz devletlerde iilerin iktidarlar savatan alkoyacaklarn bekledi. Bu kiiler, egemen olanlarn emeki halk savan zorunluluuna inandrabileceklerine inanmadlar. Oysa ortaya iki olgu kt. Bir kere iileri savan
109

zorunluluuna inandrmann savan gerekleti rilmesi iin zorunlu olmad anlald: iileri inandrmakszn da savaa sokabilmek iin gl yntemler vard. kinci olarak savan zorunluluuna inandrlmas gereken iilerin says ok bykt. ktisat sisteminin btn iersinde sava gerekten gerekliydi; bu iktisat sisteminin bir parasyd. Bu durumda, bu sistemin bir btn olarak ortadan kaldrlmas gerektiinden ya da kaldrlabileceinden kuku duyan her iiyi savan zorunluluuna inandrabilmek olasdr. iler savaa kar hi direnmeyince, ya da bu direni ok zayf olunca, ou partililer artk yapacak bir ey bulunmadna inandlar. Mi-en-leh ise bu inanca kar savat. retimin tr, onu ayakta tutan eitli kesimler arasnda bir eliki oluturdu, dedi. Tartma bitti. Ama retimin tr ayn kald. Dolaysyla eliki de varln daha srdryor olmaldr. Halk birlik iersinde, hkmet gl gibi grnmektedir. Ama bask iddetini giderek artrmtr. Ynetimin gc, iileri ezen gtr. ilere ok pahalya malolan egemen iktisat sistemi, imdi iilere yine ok pahalya malolan bir destek kazanmtr. ME-T'NN SERTL rencilerinden biri Me-ti'yi ok sert olmakla suladnda, Me-ti ona Ki-en-leh'in u dizeleriyle karlk verdi: Buz gibiysem, vurdumduymazsam, Yzne bakmakszn
110

En kuru szckler kyorsa

azmdan seninle konuurken (Byk bir olaslkla zel durumun ve karmak sorunlarnla tanmammdr seni)

Bu yalnzca gerein, Anladm kadaryla bilmediin (zel durumunla yolundan saptramadn Karmak sorunlarnla tiksindiin) Yaln, canskc gerein ta kendisi gibi konutuumdandr. ME-T VE AHLK Me-ti, yle dedi: Sylemekten holandm unu yapmalsn tarzndaki tmcelerin says ok deildir. Bununla genel nitelikte ve topluma yneltilen tmceleri kestediyorum. Ama: retmelisin, bu tr tmcelerdendir. BEDEN ALITIRMALARI ZERNE Sen-se'li dokumaclar harl harl beden altrmalar yapyorlard. Me-ti, onlara yle dedi: Duyduuma gre dokuma iliklerinin sahiplerinin size yaptrdklar tezghlarda altnzda sa kolunuz kalnlayor, sol kolunuz ise inceliyormu. Siz de bu uygunsuzluu gidermek iin bo zamanlarnzda beden altrmalar yapyorsunuz. almanzn kt sonularn gidermek iin yaptnz bu alma doal olarak size bir gelir salamad gibi, retici nitelik de tamyor. Onun iin unu nereceim size: Altrmanz tfeklerle yapn. Gzleriniz de zayfladna gre, nian al111

makla onlar glendirmi olmaz msnz? Dm atmak ise ellerinizi gelitirir. Bir sava arabasnn altndan nasl srnerek geeceinizi renmek ise srtnzn glenmesi asndan ok nemlidir. Uygun sporu yapacak olursanz, yalnz bedeninizdeki uygunsuzluklar deil, ayn zamanda makinelerinizdeki uygunsuzluklar da ortadan kalkar. KARILATIRMALAR Tannm yazar Lu, yle dedi: Kalemim avu dolusu para getiriyor, buyruklarm dinleniyor, karm bana sadk, dostlarmn her biri bir deha, evimdeki sanat yaptlar ise hakiki yaptlar. Me-ti de yle dedi: Benim kalemim demirden yaplma, isteklerimi dinleyen yok gibi, karm bana sadk deil, rencilerim ve dostlarm ise benim gibi yanlabilen kiiler, sahip olduum tek resim, gereklii kuku gtrr bir yaptn ucuz bir kopyas. O halde? [SAKINCALI DNCELER] in filozofu Me-ti, ok yksek dzeydeki bir memurla yapt grmeden dndnde rencilerine, ziyaretine gittii yksek kiinin kendisine genellikle sakncal dnceler diye nitelendirilen dncelerden sz ettiini anlatt. Me-ti'nin sylediine gre adam, cokuyla konumasna karn, ne demek istediini aka dile getirmemi, dolambal konumutu. Me-ti, konumasn yle srdrd: Ama alann karn doymaldr, Bir kpr yaplacaksa, kpry yapacak
112

olanlar gereksinilir, ya da Yamur yukardan aa yaar gibi dnceleri de sakncal dnceler olarak nitelendirseydi, hi amayacaktm. Biliyor musunuz, karmdaki konutuka, bu adamn yerinde olmann ok sakncal olaca izlenimine kapldm. DYALEKTK NTELNDEK YNETM Ken-yeh, yle dedi: Geici ve gl bir devlet kurmak istiyorsak, baka deyile amaladmz, ilevi zayflad lde zayflayan, knn tohumlarn baarlarnda tayan bir devlet ise, o zaman ynetimi diyalektik biimde oluturmamz, yani iyi bir ekime ortam yaratmamz gerekir. Buyruklarn bir yanda yukardan aa verildii devlet aygt, te yanda da buyruklarn aadan yukar gnderildii sendika aygt bulunmaldr. O zaman ynetim, nemli sorunlar zerinde te iki ounlukla karara varld bir komisyondan oluur.

BYK YNTEME GRE YAAMAK

Me-ti, yle dedi: Yararl olan, yalnzca Byk Yntem'e gre dnmek deil, ama ayn zamanda Byk Yntem'e gre yaamaktr. Kendi kendisiyle uyuma varamamak, bunalmlara girmek, kk deiiklikleri byk deiikliklere dntrmek vb. btn bunlar, hem izlenmesi, hem de yaplmas olas eylerdir. nsan, bilincinin srekli olarak deimesini salayabilecei gibi, toplumsal varln deitirme yoluyla byle bir deiiklii amalayabilir de. Devlet kurulularnn
113

elikili ve geliebilir nitelikte biimlenmesine katkda bulunabilir insan. YAAMAK VE LMEK Ni-en, yle dedi: Yaamda her zaman lm de kapsayan bir yan vardr. lmekte olan, lme hemen teslim olmayarak varln koruma urunda savam verir, artk yaamn doldurmu davasn savunmay srdrr. Bunun yan sra yaama hep yeni bir eyler doar. Ama yaama gzlerini aann dnyaya gelii de yle kolaycack olmaz; yeni gelen varlk ac verir, haykrr ve yaama hakkn vurgular. POLlTK OLMAYAN DOKTOR Birka doktorla devletin durumu zerinde konuan Me-ti, onlardan kt durumlarn ortadan kaldrlmasna katkda bulunmalarn istedi. Doktorlar, politikac olmadklar gerekesiyle bu istei geri evirdiler. Bunun zerine Me-ti, onlara u yky anlatt: Doktor in-fu, mparator Ming'in ensi eyaletini ele geirmek iin at savaa katlmt ve eitli sahra hastahanelerinde alyordu. Yapt, gerekten rnek bir almayd; yle ki, in-fu'dan ok sonra bile tp okullarnda onun doktor olarak almalar rnek diye gsterildi. Bir ellerini yitirmi olanlar iin yapt yapay eller zerinde ok konuuldu. in-fu, yitirilen uzuvlarn yerine takmalarn koyma sorununu tmyle zmlemiti. Kendisi, doktorluk sanatn bu dzeye ancak tbbn dnda her eyden kesinlikle vaz114

gemesi sayesinde karabildiini hep sylerdi. Katld savan amac sorulduunda ise yle karlk verirdi: Bir doktor olarak bu savaa ilikin bir yargya varamam. Ben bir doktor olarak yalnzca yaralanm insanlar grebilirim karmda, yoksa verimli smrgeleri deil. Sarayda in-fu'nun bu szleri, doktor olarak yapt hizmetlerin byklnden tr ktye alnmyordu. infu'ya, sava, fetihleri, askerlerin boyun eilerini, imparatorluk ynetimini, iilerin ve kyllerin dk cret almasn yeren asi Ki-en'in yazlar hakknda ne dnd sorulduunda, yle demiti: Filozof olsaydm, bu konuda bir eyler dnrdm, politikac olsaydm imparatorluk ynetimine kar kabilirdim, asker olsaydm, buyruklar dinlemeyi ya da dman ldrmeyi yadsyabilirdim, ii olsaydm, cretimi ok dk bulabilirdim, ama doktor olarak btn bunlar deil, ancak tekilerin hi birinin yapamayaca bir eyi yapabilirim, baka deyile yaralar iyiletirebilirim. in-fu, byle dnd iin, syledii kimi szlere gz yumuluyordu Ama anlatldna gre in-fu yine de bir olayda bu yce ve tutarl grnden ayrlm. Hastahanesinin bulunduu bir kent dmann eline geerken, mparator Ming yanls diye sulanp ldrlmemek iin her eyi brakp kam. Kyl klna girerek dman hatlarnn arasndan gemi. Kendisine saldrldnda, saldrganlardan birkan ldrm. Onu bu davranlarndan tr yerenlere de bir filozof olarak u karl vermi: Bir insan olarak ldrlrsem, bir doktor olarak abalarm nasl srdrebilirim?
115

KT SANAT ZERNE Kin-yeh, yle dedi: Kt sanata kar kmak, daha iyi bir sanat istemek, ya da halkn beenisini aa grmek, ne yarar olabilir btn bunlarn? Bunlar yapacak yerde yle sorulmal: Halk neden uyuturucu maddeyi gereksinir? BR LKEDE DZENN KURULMASI To-i, bir lkede dzenin kurulmasnn olanaksz olduunu syledi. Ni-en ise bu dzeni kurmaa giriti. To-i, hep unun ya da bunun eksik olduundan yaknd. Ni-en ise bu eksikleri gidermeyi baard. To-i'ye gre dzenin salanmas, ancak btn lkelerde bu ie ayn zamanda giriildii takdirde dnlebilirdi. Ni-en ise bir lkede dzen kurulduktan sonra teki lkeler asndan da ayn olasln dnlebilecei grndeydi. To-i'ye gre nce tm lkelerde kkl bir devrim yaplmal, bunun ardndan da btn lkelerde dzenin kurulmasna giriilmeliydi. Ni-en, dzeni kurmaa kendi lkesinde giriti ve bu giriime teki tm lkeler asndan bir devrim gzyle bakt. Ni-en, Ka-meh'in rencisi olarak, devrimin btn lkelerde gerekleebilmesi iin ekonominin, endstrinin, ekonomiye verilecek yeni dzene dayanlarak da byk kitlelerin sk biimde rgtlendirilmesinin nem tadna inanyordu. ME-T'NN YANLILARINDAN BR Me-ti, yle dedi: Durumum kt. Her yerde ok anlamsz ve kark eyler sylediim yo116

lunda sylentiler dolayor. Aramzda ak konumak gerekirse, iin kt yan da u: Bunlarn ounu gerekten de syledim. nk aslnda durum yle: Biri kalkp da: 2 kere iki 4 eder, nk 8 eksi 5, 7'dir diye bir sav ileri srdnde, ben de hemen: yleyse 2 kere 2 drt deildir, diye karlk veriyorum. Karmdaki de bu sylediimi hemen bakalarna yayyor. Bu ekilde benim toplumda ayr ayr snflar diye bir ey olmadn, yksektekilerin kendilerini aada olanlar iin feda ettiini, insann zincirler iersinde zgr olabileceini, akln ve mantn yazn zerinde ykc olduunu ve buna benzer samalklar sylediimi duyanlar oldu. Ben, geree de tpk yalana inanld biimde, yani bir kant olmakszn, ya da yalnzca bir takm art niyetlerden tr inanlmasna dayanamyorum. Bu tr azlardan ktnda gerek, insann kulana kr inan gibi alnyor. Ama benim tutumum ok yanl. ALIKANLIK Alkanlk sakncaldr. rnein, dikkatli olurken de dikkatli davranmak gerekir, nk alkanlk haline getirilmi dikkat, sakncaldr. Kirazlarn yemezden nce ykamay alkanlk e-dinmi olan, gnn birinde yanllkla kirazlar ykad suyu iebilir ve bu yzden koleraya yakalanabilir, derler. KUKU ZERNE Me-ti'nin rencisi olan Do, insann kendi g117

zyle grmedii her eyden kukulanmas gerektii dncesine kar kmt. Bu olumsuz tutumu yznden kt szler iitti ve bulunduu evden tedirgin ayrld. Ama ksa bir sre sonra geri dnerek eikte durdu ve yle dedi: Sylediimi dzeltmem gerek. nsan kendi gzleriyle grdnden de kukulanmak. Kukuya neyin snr koyabilecei sorusuna ise Do, u karl verdi: Eylemde bulunma isteiAHLKA LKN URA Me-ti, yle dedi: Pek az ura bir insann ahlk iin, ahlkla uramak kadar zararl olabilir. Hep yle dendiini duyuyorum: nsan dorudan yana olmal, insan verdii szleri tutmal, insan iyinin uruna savam vermeli. Oysa aalarn yle dedii duyulmuyor: Yeil olmal, yemilerin dikey olarak yere dmesini salamal, rzgr dallarn arasndan estiinde yapraklar hrdatmal. ELK Grnte btnlk tayan olaylarn iindeki elikiyi bulup karmak, Mi-en-leh'in uralar arasndayd. Baka guruplarn karsnda bir birlik ve btnlk oluturan bir gurup insan grd m, o zaman bu gurup iersindeki bir ksm insanlarn yararlarnn tekilerininkine dokunmasndan tr belli konularda gurup yelerinin birbirlerinden ok farkl dncede olmalarn, dahas birbirlerine dman kesilmelerini beklerdi. Ay118

rica bir gurubun yeleri teki guruplara kar da bir btnlk gstermezlerdi, tam bir btnlk gstermezlerdi ve tutumlar yalnzca btnlkten ibaret olmazd. Bylece gurup bir btnlk ve tekdzelik oluturmazd; ayrca srekli olarak baka guruplara kar dmanca tutum da taknmazd. Var olan karlkl ve deiken nitelikteki ilikiler, ayr etkinlikte ama srekli olmak zere, gurubun btnln ve baka guruplardan ayrlr yanlarn tartmal klard. Daha Ka-meh, iileri kendilerini ezenleri tekdze bir btnlk iersinde grmemeleri iin uyarmt. Ezenleri blen, dorudan doruya ezme grevinin kendisi oluyordu. Ezenler arasnda dmanlk bulunduu gibi, her biri ok konuda farkl grlere sahipti. ilerin bu durumdan yararlanmalar olasyd. Ama iiler bunun yan sra kendilerini ezenlerin birlik ve btnln de srekli olarak gz nnde tutmadklar takdirde bunu baaramazlard. Biroklar M-en-leh'e, dmanlarn sonunda yenilgiye uratmak iin onlarla dostluk kuran kurnaz bir numarac gzyle bakmlard. Oysa bu konuda taknlan tutum ne olursa olsun, byle bir hile ister yerilsin, ister vlsn, bu tmyle yanlt. Baz sorunlar konusunda ezenlerin bir ksm, tekilerle giritii savamda iilerin yararlarn savunmutu; ama bunu gerekte bu yararlar kendisinin olduu iin yapmt. iler, bu tutum srd srece ezenlerin bu ksmyla gerekten balam olabilirlerdi. Kameh, tccarlarn ve fabrikatrlerin dmanlarn giritikleri savamda destekleyen iilerin, soylularn yenilmesine katkda bulunduklarnda tccarlarn ve fabrikatrlerin a119

mansz takibine uram olmalarna karn yanl davrandklar kansnda deildi. nk iiler, dmanlarnn baarsndan yine de belli bir pay almlard. Ticaret ve fabrikalar, bu aamadan sonra ok daha zgr biimde gelimiti; bu alanlar iiler iin hem somrllerinin, hem de zgrlklerinin beii olmutu. Hu-ih'in zamannda parti, iilere dine inananlarn Hu-ih'e kar giritikleri sava desteklemeyi retti. Grnte iilerin dine olan inanlaryla savaan Hu-ih'in partinin yararna hizmet ettii izlenimi uyanabilir di. Bu durumda partinin onu desteklemesi, ya da en azndan engellememesi gerekirdi. Ama parti, gerekte isilerin dine olan inanlarnn bu dnyada aresiz kalm olmalarndan doduunu biliyor du. Uzun sre dinden, iilere bu dnyadaki karlarn unutturmak amacyla yararlanlmt; iiler ise aclarn unutmak iin inanlarna sarlmlard. Oysa imdi Hu-ih, onlara karlarn baka trl unutturmak, ellerinden acya dayanabilmek olanaklarn almak istiyordu. Parti, acya dayanabilme areleri uruna giriilecek savamn kolaylkla aclar ortadan kaldrma savamna dntrlebileceini biliyordu. Bu yapldnda aclar tamaa yarayan areler varlk nedenini yitirecekti. Parti, iilerin ektikleri aclara kar giritikleri savata kendi aralarnda oluturduklar birlik ve btnl gz nnde tuttuu gibi, dine inanan ve inanmayan iiler arasndaki kartl da gzden karmad. Ayrca bu alanda bir de alan ve smren dindarlar arasnda bir kartlk vard. Sonunda Hu-ih, kartln varlk ile dindarlk arasnda var olduunu teslim etmek zorun120

da kald; varl korurken dine saldrd. Varlkl olmak iin din kurallarna, dindar olabilmek iin ise varlkl olabilmenin kurallarna kar gelmek gerekiyordu. Parti, bu sorun bir kez ortaya ktktan sonra dine inanan iilerin varl, baka deyile dindarlkla badamas olanaksz, savalar ve iilere kar kaba g kullanlmasn gerektiren varl sulayacaklarn dnmt. Ancak bu tr bireysel varlktan vazgemek, her trl varlktan vazgemek demek deildi; bunun tad anlam, iilerin varla kavumasyd. Eer dindarlklar bu savamda iilerin karsna bir engel olarak karsa, o zaman yaplacak ey bu engeli ortadan kaldrmakt. Demek ki, parti kimseyi aldatmak istemiyor, yalnzca iilerin ou kez deiken nitelikteki abalarn savunuyordu. KA-MEH'N BYK DZENN GEREKLETRLMESNE LKN GRLER Ka-meh, iilere yle dedi: Size Byk Dzen'i gerekletirmelisiniz diye vaiz veren kimselerden koruyun kendinizi. nk bunlar yalnz kendi yararlarn dnen dzmece din adamlardr. Size ne yapmanz gerektiini yldzlara bakarak sylerler. Onlara gre, imdi byk dzensizlikten yananz, bundan byle Byk Dzen'den yana olmalsnz. Gerekte nemli olan, sizin kendi sorunlarnz zmlemenizdir; Byk Dzen'i ancak bunu yaparak kurabilirsiniz. Byk dzensizlikle ilgili deneylerinizle, sizin gibilerin bir takm bakaldrlarda edindikleri olumlu de121

neyler bu konuda yol gstericiniz olabilir. Kurmay dndnz bir yapy en son ivisine kadar kafanzda tasarmladktan sonra o yapy gerekletirmeye giriiniz. Kendinize ok zaman ayrmz. nk tasarm aamasnda, uygulama aamasna oranla daha kolay farkeder insan yan Uslarn; uygulama aamasnda ise akla srekli yeni eyler gelebilir. lklere hizmet etmekten kann; sonra ok kolay dzenbazlarn yardaks durumuna debilirsiniz. BR BALILIIN NEDEN Hu-ih, insanlar ezerken yalnzca buyruu altndakilere bir takm byk szler vermekle yetinmemi, bu kiilerin iledikleri sular kendisi iin en iyi korunma arac olarak kullanmt. Buyruk alanlar bask dzeninin gerekletirilmesine katkda bulunarak ezilenlerin fkesini zerlerine ekmilerdi; bu durum da onlarn Hu-ih'e olan ballklarn gvence altna almt. RETM LKLERNN DETRLMES ZERNE Me-ti, Su'ya ilikin olarak unlar syledi: retim ilikileri, baka deyile yaam iin gerekli olan her eyin toplumsal olarak retildii dzen, retim glerini ok gelitirdikten sonra, bu dzen bilindii gibi iiler tarafndan ykld; nk sz edilen dzen iileri yokluk iersinde brakm, tm retim glerini de artk gelitirmez olmutu. retici glerin gelimesi, yaam iin gerekli olan aralarn toplumsal olarak retilmesi122

ni salayan yeni dzen iersinde balad. Ancak bu yeni dzeni bir gnde gerekletirilmi, her yanyla eksiksiz ve eski dzenden farkl bir dzen olarak dnmemek gerekir. Bu dzen uzun bir sre birok noktalar asndan retim glerinin dzeyine bal kald; bu dzey ise srekli olarak deimekteydi. rnein cretler arasndaki fark uzun sre ok byk olarak kald, hatta daha da byd. Uzmanlk isteyen iler topluma pahalya mal oldu. renim zgr klnd. Ama bu renim g olduundan ve zel aba gerektirdiinden, onu zel biimde dllendirme gerei dodu. ersinde onaylanmas olanaksz, eitlie aykr bir takm ilikiler barndran eski aile tipi de uzun sre korundu, dahas bir sre yine trl yasalarla gvence altna alnd. nk cretler istendii gibi ykseltilemediinden, kazanlarn birletirebilecek kk birimler gereksinildi. Varln uzun sre koruyan toplumsal farklarn arasna yenileri katld; lkenin retici gleri yksek bir dzeye varana dein bu farklara dokunulmad ve ses karlmad. Bir ok gzlemciler bu tr durumlardan yakndlar. Eskiden lkelerde polisin aile gibi bir kurumu ayakta tuttuunu grmlerdi. imdi ise polisin aileyi ortadan kaldramayacana tank olmulard. Bu kiilerin Byk Yn-'tem'i bilmeksizin gerekleri grebilmeleri olanakszd. SALT SANAT ZERNE Me-ti, yle dedi: Yaknlarda ozan Kin-yeh, bana bu sralarda doadan kaynaklanan izlenim123

ler konusunda iirler yazabilip yazamayacan sordu. Ben de kendisine evet karln verdim. Bir sre sonra onunla yeniden karlatmda, doa izlenimlerini dile getiren iirleri yazp yazmadm sordum. Hayr, dedi. Neden, diye sordum. yle dedi: Den yamur damlalarnn sesini okur iin zevkli bir yaantya dntrmeyi kendime grev edindim. Bu konuda dnrken ve arada srada birka satr iziktirirken, yamur damlalarnn sesinden herkesin, bu arada balarn sokacak evleri bulunmayanlarn da, uyumaa alrken yamur damlalar yakalarndan ieri szlen kiilerin de zevk almasn salamam gerektiini dndm. Bu grev, gzm korkuttu. Kin-yeh'i denemek iin, sanat yalnzca bugne ilikin deildir, dedim. Bu tr yamur damlalar her zaman olacandan, byle bir iir de kalc olabilir. Kin-yeh, zgn bir ifadeyle, evet, dedi, yamur damlalar insanlarn yakasndan ieri akmadnda, byle bir iir de yazlabilir. ME-T'NN BARII SAVAIM ZERNE GRLER On devletin girdii byk sava srasnda Me-ti, savaa girmemi olan Su devletinin tm savaan glerin asker harektn sanki kendisi de savan iindeymi gibi nasl etkilediine dikkati ekti. Su devleti, baz lkeleri korumas altna alp o lkeler zerinden geie engel olmakla, Li devletini, dman Ta devletine kar, g, ok masrafl ve baarsz nlemler almaa zorlamt. Gl Ma devleti ise, Su devletinin saldrabilecei korkusuyla Ta devletine kar sava arabala124

rnn ancak yarsn kullanabilmiti. Ta devleti ise, Su'nun Tur lkesini sava d tutmas yznden, bu devletin yardmndan da yoksun kalmt. Ni devletine gelince, Su devletinden korkmasndan tr i devletine kar yrtt savata glerinin ancak ok kk bir ksmn kullanabilmi ve sava boyunca giderek daha ok ypranmt. ESK YEN Me-ti'ye bir rencisi yle dedi: Senin rettiklerin yeni deil. Ayn eyi Ka-meh, Mi-en-leh ve onlardan baka bir ok kiiler rettiler. Me-ti, yle karlk verdi: Ben bunlar eski olduu iin, baka deyile unutulduu, yalnzca gemi zamanlar iin bir deer tad dnlebilecei iin retiyorum. rettiklerim ok, hem de pek ok kii iin tmyle yeni deil mi? KEND YAAMINIZI KURMALISINIZ Me-ti, yle dedi: Yalnz kentler, makineler, kprler yapmakla, buday ekmekle kalmamal, kendi yaamnz da kurmalsnz. Kentlerin douu babo olmu, ev eve eklenmi, yol yola balanmtr. Ama sonra kent yapmndan anlayanlar ortaya kmtr. Bu arada planlara gre yaplm berbat kentler de vardr (Plana gre yaplan kentlerin berbatl, plana gre yaplm olmalarndan deil, berbat planlara gre yaplm olmalarndan ileri gelir.) DEVLETLER ARASINDAK LKLER Devletler aras ilikilerden, insanlar arasn125

daki ilikilerde olduundan daha ok eyler beklemek, ya da insanlar arasndaki ilikilerde gz yumulamayacak olana devletler aras ilikilerde ses karmamak ok kt bir tutumdur. Devletler aras ilikiler alannda zel ve yalnzca bu alanda geerli yasalar ya da yasa dlklar saptanrsa, o zaman sz edilen ilikiler insancl diye nitelendirilmesi olanaksz, insanlarn zerinde bir konuma getirilmi olur. Oysa bu ilikiler insanlarn zerinde olamaz hibir adan. Hkmetler ou kez kendileri iin deil, halk adna hareket ettiklerini sylerler, bylece de iledikleri sulara ve hukuka aykr davranlara gereke bulmu olurlar. Ama sular bakas adna ilenmekle su olmaktan kmaz. Yamasz ve ky imsiz ayakta duramayacak olan bir devletin yklp gitmesi daha iyidir. BREY DE KEND TARHNE SAHPTR Uluslarn tarihlerini yazmaktan ne yarar bekledikleri bilinmektedir. Ama bireyin de kendi tarihini yazmakta ayn yarar vardr. Me-ti, yle der: Herkes kendi kendinin tarihisi olmal, o zaman insanlar ok daha dikkatli ve sorumluluk bilinci iersinde yaarlar. M-EN-LEH'N YANLI KANITLARI Byk devrimden sonra Mi-en-leh, yoksul kyllere toprak verdiinde, Su lkesinin dndaki lkelerde yaayan Byk Dzen kuramclar bu ie balarn salladlar. Kyllere toprak verilmesi gerektii konusunda hepsi ayn grteydiler,
126

ama daha nce Mi-en-leh'in kylye toprak datma gibi bir niyeti yoktu. Hedef, kk toprak mlkiyetlerinin oaltlmas deil, byk apta ve herkesin katlmasyla bir toprak ekonomisi izlemekti. Byk iletmenin rgtlendirilmesinden bir sre vaz geen Mi-en-leh ise byk kyl kitlelerini kazanabilmek iin isteklerini yerine getirdi. O zaman bir oklar bir aldatmacadan sz ederek Mien-leh'i, topraklar ilk frsatta geri almak zere vermi olmakla suladlar. Mi-en-leh' in, kyller iin srekli olarak toprak istemi olan baka bir partiyi saf d klmak iin, bu partinin programn alm olduu da yneltilen sulamalar arasndayd. Gerekte ise Mi-en-leh, olas olan yapmt. lgin olan nokta, Mi-en-leh'in kendi partisine bir program deiikliinin gerekesini verirken yalnzca politik kantlardan yararlanm olmasdr. Byk apta bir iletmenin ekonomik adan o erken dnemde henz gerekletirilemeyeceini grne baklrsa Mi-enleh de kavrayamamtr; nk bu apta bir iletme yalnzca siyasi deil, ayn zamanda bir endstri devriminin de varln art klyordu. Makineleme olmakszn topran ortaklaa ilenmesi, tek tek bireylerce ilenmesine oranla daha ileri lde bir yarar getiremezdi; makinelemeye ise daha vakit vard. Bylece Mi-en-leh, kyllerin isteklerini yerine getirmekle iyi etti, davrann aklayabilmek iin de yeterince kant buldu. DNMEK VE BLMEK Keh Lan, partinin bilgisi olmakszn ve partinin dne kar gelerek yabanc politikaclarla
127

iliki kurmutu. Me-ti, yle dedi: Keh Lan, gereke olarak gvene layk olduunu ileri sryor. Kendisi gvenilir bir kii olabilir gerekten de. Biz, onun bize ihanet etmi olduunu dnmyoruz. Ama Keh Lan kalkar da onun ihanet etmediini bildiimizi sylememizi isterse, o zaman ok ey istemi olur. nk dnmekle bilmek arasnda bir fark vardr ve bu fark alglamamak sakncaldr. Eer Keh Lan bizim bilmemizi istiyorsa, o zaman bavuraca, gvenimiz olmamaldr. O bize d grne deil, iteki geree bakmamz sylyor. Peki neden d grne bakmamza izin vermek istemiyor? D grn aldatabilir, ama bunun yan sra kantlanabilir de. teki gerek ise kantlanamaz, yalnzca byle bir gerein varlna inanlabilir. Keh Lan, bizim bilmemizi salayabilecek durumda iken, yalnzca inanmakla yetinmemizi mi istiyor? Keh Lan, ok iyi niyetli olabilir, davamz olanca gcyle savunmu da olabilir; ama bizi dnmeyi bilmenin yerine koymaa iterse bize kt bir alkanlk edindirmi olur. NANILMASI KOLAY OLANI SYLEMEK, DORUYU SYLEMEKTEN DAHA KOLAYDIR nsan ou kez kantlayamayacan inanlr klmaa alr. Bunu yaparken de doruya olan tutkusunu ileri srer. Ama ne yazk ki, doru olan, her zaman inanlabilir nitelikte deildir. Bu nitelik, ancak bir takm kk dorudan sapmalarla

inandrma yollarna bavurarak inan uyandrabilecei anda yalan sylemee balam olur. Me-ti, yle der: Dostumun bana deil, kendisine inanmasn salamak, benim amdan daha dikkatli bir davrantr. KT ALIKANLIKLAR Me-ti, yle der: Gitmekle varlamayacak yerlere gitmek, konumayla zmlenemeyecek sorunlar zerinde konumak, dnmekle zmlenemeyecek sorunlar zerinde dnmek btn bunlar, vazgeilmesi gereken alkanlklardr. LM ZERNE Me-ti, dostumuz An-e'nin l biimine hayran kalmt. An-e lm deindeyken birka kolay cebir problemini zmee girimiti. Bunlar zerinde alrken de son nefesini vermiti. Me-ti, yle dedi: Ya lm zerinde dnmeyi tamamlamt, ya da bu sorunun zmlenebilir sorunlardan olmadna karar vermiti. Me-ti'ye byle bir dnce biimi derinlikten yoksun deil midir, diye sorduumda, u karl verdi: nsan nehri gemek zorunda kalnca, s bir yer arar. ME-T'NN D Me-ti, yle dedi: Giden bir dost bile olsa, arkasndan kapy kapamak gerekir, yoksa iersi sour. ersi bundan daha fazla souyamaz, diye yantlad Kin-yeh. Hayr, souyabilir, diye karlk verdi Me-ti.
129

HEP YLE SOR: RENMENN YOLU NEDR? Me-ti, yle dedi: Deer verdiklerimizin gzlerindeki korku da bize bir eyler retir. M-EN-LEH, YLE DED: NSAN GEREK KADAR KKTENC OLMALIDIR Mi-en-leh, srekli olarak iktidar sahiplerinin kktencilik ve yreklilii zerinde dururdu. yle derdi: Bakn bir, ne byk sakncalar gze alyorlar, nasl tm gelenekleri bir yana brakp kendi kutsal varlklarn atee atmaktan ekinmiyorlar, zveri yoluyla yararlar elde edebilme ya da zararlar azaltabilme sz konusu olduunda, kendilerini nasl saknmyorlar. ktidarn nasl kullanlacan onlardan renin. Me-ti, unu retirdi: Kkl deiiklikler, kmaz sokaklarda gerekletirilir. ME-T'NN SEVMEDKLER Me-ti, ylban kutlamay, veda etmeyi, ya gnnde armaanlar vermeyi sevmezdi. Sonra mutsuz insanlar grmeyi, gelecek iin planlar kurmay, baarlardan zevk almay, yenilgilerden tr yaknmay, ksa dakikalarn tadn karmay, hazrlksz konumay, konusuz konumay ve doann gzelliklerine dikkatinin ekilmesini sevmezdi. yle derdi: Gerek dnm noktalarn kavrayabilmek, zaten yeterince zordur.

130

GEREK KADAR GZEL Ki-en-leh, zaman zaman gerek kadar gzel benzetmesini kullanrd. Biri ona fkeyle yle dedi: nsan gerei hep bilebilseydi, o zaman pek ok irkin ey bilirdi. Ki-en-leh, bu sze kar kt. DUYGUSAL DALGALANMALARIN DENETM ZERNE Me-ti, yle dedi: Bize genliimizde aklmza gvenmemizi rettiler; bu iyi bir eydi. Ama bize duygularmza gvenmeyi de rettiler ki, ite bu iyi deildi. Duygularmzn kayna da a-kl yoluyla vardmz yarglarn kayna kadar kirlidir; nk o da insanlarn saldrlarna aktr ve gerek bizim, gerekse bakalarnn eliyle srekli olarak kirletilir. Acma duyduumuzda, bu duyguyu kurbann elinden kard iin hkran haydutla, haydutun elinden kaan ve daha uzun olan yanl yoldan gemek zorunda kald iin hkran kurbanyla paylam oluruz. Bir kurun kalemin ucunun krlmas ou kez bizi bir vergi bildiriminden daha ok fkelendirir. Korkuya gelince, herkes kendisi dnda bir eyden korkar; ve bu duygunun ldrd insanlarn says, korkusuzluun ldrd insanlarn saysndan oktur. Bize hep duygularmzn zgn nitelikte olduu sylenir; oysa duygularn gerek uyandrlmas, gerekse deiime uramas o denli kolaydr ki! Birbirine ok benzer oluumlar, farkl zamanlarda ok farkl duygularn doumuna yol aar; ayn zaman paras iersinde halkn deiik
131

kesimlerindeki duygular da birbirinden ok farkldr. Bir kesimin sevindiine teki kesimden olanlar zlrler, ya da pimanlk duyarlar. Bunlar ve daha pek ok deneyi herkesin yaam olmasna karn, gerek ve srekli ayn kalc duygularn bulunduuna ilikin kr inan insanlar arasndaki varln korur. Akldan yoksun duygu dalgalanmalarnn bulunduunu varsaymak, akl szcnden yanl bir ey anlamak olurdu. KAVRAMLAR KATALOGU Doa Doa denince, yaratcs insan olmayan her ey anlalr; bunun yan sra, btn bunlar varln srdrmek iin remek zorunda olduundan, yaratcs insan olmayanlarn tmnn yaratcs da doadr. rmcek ayn doa kavramn kullansayd, onun iin rd a doa saylmayacakt; buna karlk bir bahe koltuuna doa gzyle bakacakt. Doaya dknln nedeni, kentlerin oturulabilecek durumda olmamasdr. Ama salt doa da oturulabilecek durumda deildir. Toprak adamlaryla denizcilerin doaya olan sevgileri, her eyden nce iliklerine duyduklar sevgi, ya da ona olan alkanlklardr. Denizciler hakl olarak denizdeki yaam sevdiklerini sylerler; belirtmek istedikleri, belli bir ura ve belli bir toplumdur. Bir kentli olan Me-ti, yle derdi: Doa beni duygulandrmyor, ama u ya da bu doay (bylece belli yerleri gstermi olurdu) seviyorum.
132

Toprak Hu-ih, toprak kavramn srekli olarak mistik bir anlamda kullanrd. Kan ve topraktan sz eder ve bununla halkn inand gizemli gleri belirtmek isterdi. Me-ti, topran ekilecek toprak anlamnda kullanlmasn, ya da verimli, verimsiz, kurak, humuslu vb. gibi sfatlarla donatlmasn tledi. Artk uzun bir sreden bu yana iftinin balca gereksiniminin toprak olmadna, topraktan daha ok ya da en az toprak kadar gbreyi, makineyi ve sermayeyi de gereksindiklerine dikkati ekmek istedi. . Halka dnk Me-ti, halka dnk kavramnn hi eletirilmeksizin kullanlmas karsnda uyarr ve yle derdi: Bu kavramn yukardan bakan bir havas vardr. u ya da bu halka dnktr, dendiinde, bir eyin halkn anlayabilecei denli kolay ve basit olduu anlatlmak istenir. Ama insan ak konuacak yerde halka dnk dil kullanrsa, ou kez belli halk kesimlerinin tembelliine seslenmi olur. lericiler uzun bir sre iersinde denenmi olan, basky ve bamll dile getiren adetlere savarlar. Edebiyata gelince, baz kiiler sk sk kendi dnemlerine nderlik eden anlatm biimini halka dnk sayarlar. Baka deyile, halkn artk bunu anlayacak dzeye gelmi olduunu dnrler. Herkese anlalabilir ya da herkesin yapabilecei gibi szckler, halka dnkten daha iyidir. Ancak unun ya da bunun halka dnk yaplmas gereinden sz etmek de yararsz deildir.
133

ZEL ERDEMLER YETTREN LKELER ZERNE Me-ti, yle dedi: Baz lkeler yreklilik, zverili olmak, adalet sevgisi gibi erdemler yetitirdii iin oklarnda vlr. Bana gelince, byle lkelere kukuyla bakarm. Bir gemi iin kahraman denizciler arandnda elimde olmakszn bu geminim rk ve eski olup olmadn sorarm. Gemide alacak olan herkes iki kiinin iini birden grmek zorundaysa, o zaman ya gemicilik iletmesi ifls etmitir, ya da ksa yoldan zengin olmak istemektedir. Kaptann bir dahi olmas isleniyorsa, o zaman da aygtlar iyi almyor demektir. KYL VE KZLER Me-ti, yle dedi: Hu-ih, halkn kahraman olmasn istiyor. Kylnn, beyni ne denli gszse, kzlerinin kaslar da o denli gl olmak zorun dadr. ERDEMSZLKLER NE ZAMAN N KAZANIR? Bir lkede baz erdemsizliklerin n kazand da olur. Acmaszlk, banazlk, utanmazlk, smr, sava tutkusu, ulusal bencillik, eletiri dmanl vb. gibi erdemsizlikler belli bir lde halk arasnda bile sevilir. Gs geirilerek bu erdemsizliklerin gerekli olduu sylenir. Neden gereklidir? diye sorulduunda, rnein ynetenlerin tembellii, bencillii, aptall gibi bir takm erdemsizliklerin ok uzun sre varln srdr134

m olduu yolunda karlk alnr. Bu durumda mutsuz klnm bir lke iin bir takm olaanst koullarn varl gereklidir hi kukusuz. Ama yaplabilecek en iyi ey, yeni erdemsizlikleri uygulamaa koymak deil, eskilerini ve bunlara yol am olan durumlar ortadan kaldrmaktr. ZEL ERDEMLER GEREKL KILAN DURUMLAR Me-ti, zel erdemler isteyen lkelere kar ktnda, rencileri ona yle sordular: zel erdemler istendiinde greve mi gitmek gerekir? Meti, hemen yle karlk verdi: Halk, zel erdemler ortaya koymaktan kanamaz. Halk iktidar sahiplerinin elinde oyuncak olduu srece, iktidardakileri devirmek iin bu erdemleri ortaya koymak zorunda kalacaktr. zgrlk tutkusu, adalet duygusu, yreklilik, satlmazlk, zveri, skdzen bunlarn tm bir lkeyi iinde yaanlmas iin zel erdemlere gerek duyulmayacak denli deitirebilmek iin gereklidir. Bu tr olaanst abalar gerekli klan da zaten koullanl ktldr. ZEL ERDEMLER GEREKSNMEYEN LKE Halknn kendi kendisini ynetebildii lke olaanst iyi bir ynetimi gereksinmez. ersinde! bask dzeninin barnamad bir lkenin ok byk zgrlk tutkusuna gereksinimi yoktur. Adaletsizlik varln duyurmad srece zel bir adalet duygusu da gelitirilmeyecektir. Savamaa gerek yoksa, yrekli olmak da gereksizdir. Ku135

rumlar iyi olunca, insann ok iyi olmas zorunlu deildir. Byle bir durumda doal olarak insana ok iyi olabilme olana hazrlanm olur ve insan ne kendisine, ne de bakalarna ac ektirmeksizin zgr, adil ve yrekli olabilir. YAZARLARA DEVLETN BALADII AYLIK ZERNE Me-ti, yle dedi: Devletin belli yazarlara balad onur aylklarna ilikin baz kukularm var. Yazar, bir yaptyla devlete zel bir hizmette bulunmusa, ona byle bir ayln balanmas yerinde olabilir; burada ulusal deil, devlete yaplan hizmetten sz ediyorum. Ama yalnzca gzel yaptlar yaratld iin aylk balanmasn hakl bulmuyorum. Devlet, karlksz armaanlar veremez ve ulusu kltrel alanda temsil etmee kalkmaktan kanmaldr. te yandan yazarlar da, bir hizmette bulunmakszn devletten bir ey alma hakkna sahip deildirler. Aksi takdirde kendilerini devlete sakncal biimde baml klm olurlar. Devlet, yabanc dillerden yaplacak evirilere para deyerek yazarlar destekleyebilir. Bu, beceri isteyen bir uratr, kolayca denetlenebilir ve denetimi de sanat anlayn destekler. Ondan sonra yazarlar kendi yaptlarna istedikleri yenilii getirebilirler ve kimse onlar bu yzden ala mahkm edemez rnein eski sanat yaptlarn sevenler byle bir ey yapamaz! eviride yansyabilecek yenilikler her zaman snrldr ve zellikle denetlenebilir niteliktedir. Bu yol izlendii takdirde, yazarlar da
136

kendi yaptlarn baka zamanlarda yaam ya da baka dillerde yazm yazarlarn yaptlaryla karlatrma olanan elde ederler. Aldklar paray da ulusa yaptklar yararl hizmetler karl alm olurlar; nk iyi eviriler her edebiyat iin ok byk nem tar. Buna ek olarak yabanc dilleri renmek zorunda kalrlar; bu en azndan kendi dillerini daha iyi tanmalar ynnden yararldr. Devlet evirilere karlk para demekle, yeni yaptlarn yaratlmasna yeterince katkda bulunmu olur. BR ARMAAN VERMEK Me-ti'nin rencileri, retmenlerine ne armaan edebileceklerini dnyorlard. Birinci renci, Me-ti'ye retim yapmasn salayacak bir armaan almaa karar verdi. kinci renci, retmeni rettiklerinin retime yaradn grebilsin diye, retmenine kendi rettii bir eyi vermekten yana kt. nc renci ise yle dedi : Ben ona bir armaan armaan edeceim. Gs hasta olan Ug-ge'ye armaan edebilecei iyi stan bir yelek vereceim ona. Me-ti'yi en ok byle bir armaan sevindirecektir. [DEVLET ELYLE LENEN SULARIN GZLENMES ZERNE] Yneticilerin korkun sular gnlk yaama girer girmez gze arpmayan bir grnme brnr. Ynetim aygt hem su iler, hem de tm zorunlu ve geciktirilmesi olanaksz ileri grr, baka deyile ynetim aygt yararl olan yap-

may da bir ayrcalk olarak kendine saklamtr. Vakit akam olup da aygtn ilemesi durduunda, bu aygtn insanlardan olutuu ortaya kar. Gerekte hepimizin bu aygtla u ya da bu derecede bir akrabal, hsml ya da yaknl vardr. Akam olduunda yarg da ellerini ykayanlarn arasna karr ve urann brakt izleri temizlemek iin kanl ellerini bakalarnn kulland muslukta ykar. Ellerini ykarken herkesin kulland suyu kullanr. Piposunu yaktnda, su iledikten sonra pipo tttren bir sulu deildir (bylesi ok utanmazca bir davran olurdu); ortada yalnz su ilemi bir ttn tiryakisi vardr (ki bylesine ancak ne yazk denebilir). Leipzig'te tank olduumuz trden gsteri niteliindeki byk davalarda 1) balangta, yani dava srerken insan tedirgin eden izlenim, yetkililerin davallar aleyhine kant yma abalar, davann bitiminden sonra baka bir dzeyde grnmee balar : Harcanm abalara semeresini vermi abalar gzyle baklr. Kant seiminin tek amacnn sanklar mahkm ettirmek olarak grnd sralarda almalara kukuyla bakyorduk. Ama sonra ama gerekletirildi, karar verildi, ve ortada bizi yattracak kadar kantn var olduu ortaya kt. N-EN'N DAVALARI ilerin ve kyllerin devleti olan Su da ku1) Burada Dimitrofun yargland nl Reichstag yangn davasndan sz ediliyor: (ev.) 138

ruluundan onbe yl sonra Tui'lerin 1) etkisi altna girdi. ok byk bir grev olan Byk Dzen'in kurulmas grevi, grler arasnda byk ayrlklara yol at, bu da Tui'lerin ortaya kma neden oldu. lke bu sralarda Ni-en ve To-i tarafndan ynetilmekteydi. Ni-en lkede yayordu. To-i ise denizin tesinde, ok uzaktayd. Ama her ikisinin gleri aa yukar eitti. Ni-en, lkede olup bitenlerin tmn savunurken, To-i hor eyi yeriyordu. Ni-en lkede yaplanlar kendisinin yaptn sylerken, To-i, yaplanlarn yaplmamasn tlediini ileri sryordu. Gerekte ise To-i'nin istedii, Ni-en'in ise istemedii pek ok ey olmaktayd. Olaylarn akm etkileyebilen, halinden memnundu, ama bu arada hallerinden memnun olmayanlar da olaylarn akn etkileyebiliyorlard. To-i, srekli olarak Ni-en'in byk gcne dikkati ekiyordu, Ni-en ise neredeyse To-i'nin byk gcnden baka bir eyden sz etmez olmutu. Tui'lerin bir ksm Nien'i halklarn babas, To-i'yi de halklarn dman diye nitelendirirken, teki ksm bunun tam tersini yapyordu. Ve Tui'lerin tm birbirlerini szcn en kt anlamnda Tui'ler olarak adlandryorlard.

1) Brecht. Tui szcn Almanca aydn (Intellektuel) szcnden tretmitir. Szc Tellekt-uellin olarak paralam, her parann ba harfini kullanarak Tuiyi tretmitir. (ev.) 139

TO-'NN KURAMI To-i, yle dedi : Su ok geriydi. Sosyalizm hakknda Su'daki uygulamaya bakarak yargya varmamak gerekir. iler dmana yenilen ve ounlukla kyllerden oluan ordunun yardmyla ynetimi ellerine geirdiklerinde, ok geri bir endstri ve ok kt bir tarm buldular. i ve kyllerle birlikte burjuva snf da ezilmiti. iler devrim srasnda bunlarn en iyilerini belirttiler. ok byk bir g kazanan Mi-en-leh'in partisi, iilerin ve en yoksul kyllerin yardmyla endstriyi kurmaa ve tarm yenilemee giriti; bu giriimleri baka lkelerde burjuva snf yapmt. Parti bir sre komu lkelerde devrim yaplmasn beklediyse de, bu gereklemedi. Yeniden kurulu iin geni lde burjuva abas ve bilgi gerekliydi; bilgi ise tm lkelerde burjuva snfndayd. Varlkl kyllerle burjuva fikir iilerine kar giriilen savamla, iktisat alanndaki planlama partinin gcn srekli arttryordu. iler asndan, partinin varlkl kyllere ve burjuva kafa iilerine kar buyruk verme gcne sahip olmas, bunlar bastrabilmek iin, iilere kar ayn gce sahip olmas ise yaplan planlamay gerekletirebilmek iin gerekliydi. Burjuva iverenlerinin birbirleriyle yarmasnn yerini imdi endstriyi kurma abasnda olan iilerin yarmas almt. Bylece gelirler arasndaki farklar da bymt. Bireyin sorunlar ve zgrl asndan daha ok eksikler vard. Sanat ve felsefe ok aa dzeydeydi. zellikle devlet bakannn durumu, snflar arasndaki sava iddetlendiinde sava yrtebilmek
140

iin iktisat alannn planland burjuva devletlerinin devlet bakanlarnnkine benziyordu. Ama bu devletler snf farklarn srekli klmay, retimi kesinlikle snrlamay ve devleti kalc klmay amaladklarndan, aradaki farklar yine de bykt. nk Su'daki amalar bunlarn tam ter-sineydi. Ama Su'da istenen hedeflere ulalabilip ulalamayaca da belli deildi. Ana sorun uydu: Baka lkelerden yardm grmeksizin retimi, snf farklarnn ve dolaysyla devletin gerekliliinin ortadan kalkmasn salayabilecek apta artrma olana gerekten var myd? Her ey partinin temeline balyd, ama bu temel henz halk iersinde genilememiti ve ok daha fazla geniletilebilip geniletilemeyecei bir sorundu. Partinin i bana gelmesinden yirmi yl sonra hapishaneler hl doluydu; lm cezalarna ve davalara ise partinin eski yelerinin bile adlar karmaktayd. Burjuva lkeleriyle sava tehlikesi alabildiine younlamt. SU'DAK ELKLER Me-ti, Su ile ilgili olarak yle dedi: Su'daki partinin Byk Dzen'i kurma karar, Su halknn zerine bir karabasan gibi kt. nsanlar ilerici eilimlere ayak uyduramayp sendeliyor. Ekmek, ylesine iddetle halka frlatlyor ki, kimileri bu ekmein altnda kalp eziliyor. En iyi iler kimi zaman alaklar tarafndan grlyor, erdemli kiilerin ilerlemenin nne geilerine ise ender Taslanmyor.

141

KN-YEH'N SANAT SINAVLARINA LKN D Kin-yeh, bir defasnda halk dostu bir ynetimin, yazarlkla uraanlarn giderek artmas zerine, bu sanat yapmak isteyenler iin ok sk snavlar koyduunu dnde grdn anlatmt. Kinyeh'in dnde adaylar bir pazardan geirilip salona sokulmulard ve kendilerinden grdklerini bir kda yazmalar istenmiti. Ktlar bittike memurlar bitenleri toplayp yenilerini veriyorlar, adaylar da gzlemlerini yazmay srdryorlard. Bu i bir ok kez yinelendikten sonra, sonunda ancak belli sayda kt doldurabilmi olanlarn resmen yazarlk yapmasna izin verildi. Bu nlemden sonra koullar biraz dzeldi, ama yine memnun edici bir dzeye gelemedi. Bunun zerine hkmet, yalnzca birinci snav baarm olanlar iin bir snav daha dzenledi. Bu kiilere doldurduklar ilk snav ktlar ile birlikte bir tek byk kt verildi ve gzlemlerini bu kt zerinde zetlemeleri istendi. Daha sonra bu ktlar topland ve ayn amala daha kkleri datld. Bu snavlar birka kez yinelendi; ktlarn boylar da giderek kld. Sonunda ancak en ok sayda gzlemi en ksa yazabilenlerin yazarlkla uramalarna resmen izin verildi. Kinyeh'in anlattna gre, dnde bu snavlar yalnzca kendisi ve kendisinden baka drt kii baarmt. Bu drt kiiden n ise tanmyordu.

142

EYLERN AKIINA LKN DNCENN SAKINCALARI Gelime yanllar ou kez u andaki duruma ilikin yeterince bilgi sahibi deildirler. imdi var olann naslsa geecei dncesi yznden imdiyi nemsemezler. Tm zaman dilimlerini birer evre olarak grp dncelerinde bu evrelerin sresini ksaltrlar. Devingenlikleri, onlara u andaki varolularn unutturur. Badanacnn henz iktidar elinde bulundurduunu grmelerine karn, imdilik iktidarda derler ve onun iktidarda bulunuunu o denli sakncal grmezler, bu iktidarn knn tohumlarn daha imdiden iinde tadn dnrler. Geici olan, bu niteliinden tr sakncal grnmez gzlerine, oysa geici nitelikteki de ldrc olabilir. Hem sonra, bir ey geici olmaa zorlanmal ki geip gitsin, yle deil mi? KLASKLERN EN BYK LERNDEN BR Klasiklerin, durumun deitiini grdklerinde kimsenin cesaretini krmasna gerek kalmakszn ayaklanmadan vazgemeleri, yaptklar en byk ilerden biri oldu. Bu kiiler, ilerde ezenlerin ve smrenlerin yine g kazanacaklarn syleyerek abalarn buna gre ayarladlar. A-ma byle yapmalar yznden ne egemen snflara olan fkeleri azald, ne de onlar devirme abalar younluundan yitirdi.

BYK DZENE ARILAR [...] ala, soua ve gvensizlie elik eder. Byk Dzen, Byk Dzensizliin merkezlerinde kurulur. BYK YNTEM ZERNE stad Hegel, yle retir: Var olan her ey, ayn zamanda olmad iin vardr, baka deyile olduu ya da son bulduu iin vardr. Gerek olu, gerekse sona eri, varl ve varolmamay birlikte kapsar. Olu, sona erie, sona eri ise olua dnr. Son bulmakta olan eyden baka bir ey oluur, oluan eyin iersinde ise bir bakas son bulur. Bylece ne eylerde, ne de onlar gzlemleende dinginlik vardr. Daha konuurken kendi kendini deitirirsin; senin yann sra da zerinde konutuun ey deiime urar. Ama her yeni eyin iersinde eski bir eylerin bulunmasna karn, yeni ve eski eylerden sz etme olana rahatlkla vardr. Byk Yntemi doru uygulayanlarn konuma biimi belirsizlemez, ama daha belirginletir. stad Hegel, yle dedi: eyler olaylardr. Durumlar srelerdir. Oluumlar geilerdir. ME-T'NN KUKU TUTKUSU Biri Me-ti'yi kukusundan, kuku tutkusundan tr sulamt. Me-ti, yle savundu kendini: Bana Byk Dzen'in gerek bir yanda olduumu syleme hakkn kazandran tek neden, ondan yeterince kukulanm oluumdur.
144

BYK DZEN' GEREKLETRMEK ZERNE Bir oklar, Ka-meh, En-fu ve Mi-en-leh'in szn etmi olduklar Byk Dzen'den, var olan tm dzenlerin ya da dzensizliklerin tersine bir dzeni, gerekletirilecek, yaplmas tamamlanm bir plan anlarlar. u anda dzensizliin iinde bulunduumuz ve dzeni planladmz kukusuzdur, ama yeni, eskiden kar ve eskinin bir sonraki aamasdr. Bizim asl yaptmz, iine girilmesi olanaksz, imdikinden tmyle bambaka bir eyi geerli klmaa almak deil, bir sonraki adm atmaktr; baka deyile sonucu imdi var olandan karmaktr. Yeni, eskinin deitirilmesinden, ilerletilmesinden ve gelitirilmesinden doar. Klasikler, alarnn dzensizliini, bir zamanlar byk glklerle ve zorla kurulmu olan, daha nceki bir dzenin deitirilmesi, ilerletilmesi ve gelitirilmesi niteliini tayan bir dzen olarak kavram ve gstermilerdi. Bundan tr Byk Dzen'in bir rpda, bir gnde, alnacak bir kararla kurulmas beklenemez. Byk Dzen'in getirilmesi, kartlar ona kar kuvvet kullandklarndan, bir kuvvet eylemidir ve bu kuvvet halkn ounluunca kullanlr; ama dzenin kuruluu uzun bir sretir, bir retimdir. BLM ZERNE Me-ti, yle dedi: blm bir ilerlemeyi sergiler hi kukusuz. Ne var ki, imdi bir bask aracna dntrld. Bir iiye her eyden nce
145

iyi bir otomobil montajcs olmas sylendiinde, bununla ondan rnein cretinin saptanmasn bakalarna, bu ii iyi bilenlere, iyi i adamlarna ya da iyi politikaclara brakmas isteniyor. Doktora her eyden nce iyi bir verem uzman olmas sylendiinde asl istenen, doktorun vereme yol aan konutlarn yapm sorunuyla ilgilenmemesi. blm, smr ve basknn da sanki iblmnn bir gerei olarak bazlarnca grlmesi gerekli bir i gibi varln koruyabildii koullar gerekletiriyor. BREYLERN VERMLL ZERNE retim, bizdeki iblmnn biimi yznden verimlilii nleyen bir sistem olup kyor. nsanlar kendilerine hibir ey ayramaz oluyorlar. Hepsine birer damga baslyor. Zaman ylesine dolduruluyor ki, nceden kestirilmesi olanaksz herhangi bir eye zaman kalmyor. ok ey isteniyor. stenmemi olana kar ise savam veriliyor. Bylece insanlarn belirsiz, korkun ya da zincirlenemez hibir yanlar kalmam oluyor. Onlar her ynleriyle belirli, elleri kollar bal ve gvenilir klyorlar ki, boyunduruk altna alnabilsinler. BURJUVA DNYASINDA HALKIN TEMSL Me-ti, yle dedi: Halkn temsili, byk bir aldatmacadr. retimle de hibir ilgisi yoktur. Vatandalar birer retici olarak temsil edilmezler. Doktorlarn iyiletirici olarak, mimarlarn yap ina edenler olarak, mhendislerin bulu sahip146

leri olarak, tekstil iilerinin giysi yapanlar olarak, kyllerin hayvan yetitiren ve buday ekenler olarak temsil edilmeleri sz konusu deildir. Bunlarn tm de temsilcilerini, birbirine dman snflar olarak seerler. Varlkllarn arac olan baz politikaclar doal olarak mesleklere gre temsili nermilerdir; nerirken de meslek temsilcilerini sanki eitli snflar yokmu gibi setirmilerdir; ama bu, aldatmacann daha da byk boyutlara varmasndan baka bir sonu dourmamtr. nk gerekte eitli snflar vardr. nerilen temsil ortaklklar kurulduu takdirde, yararlar birbirinden ok farkl olan kiilerden oluacaktr. Bu kiiler de deiik nedenlerle, deiik ama ve isteklerle retim yapacaklardr. Bu durumda egemen snfn, herkesin retimini yalnzca aznlkta elan varlkllara yarar salayacak biimde dzenlemesi de ok kolaylaacaktr. retim yalnzca bir aznla yarar salad srece halkn mesleklere gre temsili hibir anlam tamayacaktr. nk bu tr bir temsil, yalnzca retimi kstlamakta yarar gren sistemin salamlamasna katkda bulunacaktr. Ama snflar ortadan kaldrlrsa, o zaman reticiler temsilcilerini retici olarak seebilirler ve retimi bir aznlk yerine herkese yarar salayabilecek biimde dzenleyebilirler. HALK EGEMENL ZERNE Me-ti, yle dedi: Byk devrim srasnda Mien-leh ve arkadalar, glerini insanlar inandrabildikleri lde artrdlar. Mi-en-leh'in buy147

ruklar ksaca ifade olunmu inanlard. Mi-en-leh, dmanlarnn okluunun onu buyruk vermee zorladn sylemezdi. Dmanlarnn ok oluu, onu inandrmaa zorluyordu. Ni-en'in dman az olduu iin o buyruk veriyordu. NAN (Szcn yeni anlam) Halk egemenliinden sz edebilmek iin inan szcne yeni bir anlam vermek zorunluluu vardr.- Szck insanlar inandrma anlamna gelmelidir. Halk egemenlii, kantlarn egemenlii demektir. RO-P-YEH'N SONU Ro-pi-yeh'in dmanlar, tehlikeli grnmek kendileri iin tehlikeli olduu anda Ro-pi-yeh iin tehlikeli oldular. YILDIRI ZERNE Me-ti, yle dedi: Yldn, korkuyu da, yreklilii de artrr; her ikisi de diktatrler iin ok tehlikelidir. GVENN TKENMES ZERNE Me-ti, yle dedi: Halkn gveni, ona bavurulduka tkenir. NATI SANATI Me-ti, kuzey eyaletlerinden birindeki bir halkevinde gzel bir resim grd. Resimde erkekli kadnl, deiik yalarda ve ok yoksul sekiz kii
148

canlandrlmt. lerinden biri tekilerine bir kitaptan ders vermekteydi. Ressam, resmin yanna bir de tahta levha asmt. Levhann stnde Ki-enleh'in renmeye vg adl iiri yazlyd. Me-ti, iilere: Bu resmi nereden buldunuz? diye sordu. iler glerek: Onu bize sanatnn biri zorla satt, dediler, bakn, buradaki dier resimleri bunu sylerken teki resimleri gsterdiler, teki resimlerin tm de birbirinden ktyd houmuza gittii iin biz setik. Ama senin baktn resmi ressam zorla satt. Btn bir gn boyunca bize dil dkt, iiri kez okudu, resimdeki her izgiyi dikkatle planladn syledi, u gzellii ya da bu incelii gryor muyuz, diye bize soru zerine soru yadrd. Sonunda iimizden bazlarn gerekten resminin iyi olduuna, bazlarn da en azndan kendisinin gerek bir sanat olduuna inandrd. Geri kalanlarmz da ondan bir an nce kurtulmak istiyordu, onun iin resmi ve levhay satn aldk. Acdmzdan, onu byk bir d krklna uratmamak iin yaptk bunu; ayrca ona yardmc olmak da istedik, nk aln ne demek olduunu biliriz. Me-ti: Anlyorum, dedi, adam gerekten inat biriymi. Peki ama, madem resmi ounuz beenmemitiniz, ressam halinden memnun olarak buradan ayrldktan sonra neden indirmediniz duvardan? iler, ne karlk vereceklerini bilemez gibi oldular. Sonra: Aslnda o tuhaf bir i, dediler, bu resim sanki onu yapann inat karakterinden bir eyler alm gibi. Asl olduu yerde konuuyor. zerine beenmeyen baklar evrildiinde alnmyor, ama in149

dirmee kalksaydk, barrd hi kukusuz. yle de denilebilir: Savaan bir resim bu. Kendisini beenenlerden bir parti oluturdu. stelik tekilerin varln da istemiyor, br resimler buradan kaldrlsn istiyor. Bu szleri dinleyen Me-ti, neeyle gld: Bence siz bu resmi sanatdan ok kendinize acdnz iin almsnz ve ona deil, asl kendinize cmert davranmsnz. BYK YNTEM (DOA FELSEFES) Bazlarnca klasikler bir doa felsefesi kurmulardr. Oysa gerekte durum byle deildir. Onlar unun ya da bunun nasl dnlebilecei konusunda baz noktalar belirttiler, ama asl uralar insann doasna ynelikti. stad Eh-fu'ya gelince, o doa zerine bir eyler retti. ilere doada da devrimlerin olduunu, bylece devrimlerin doal olaylar olarak kavranabileceini gsterdi. Zaten stad Eh-fu genellikle iilerin sava ve toplumsal bak as iin doadan ok iyi rnekler karr. Onlara doal grnmlerin tm ilikilerin erevesi iersinde incelendiinde ne denli kolay anlalabileceini, her eyin varln srdrebilmek iin nasl deitiini ve bu deiime ramen roln nasl bir sre srdrdn gsterir. Doal kurumlar elikili nitelikleri ve eilimleri ieren kurumlar olarak sergiler, canl yanlarn bu elikilerin oluturduunu belirtir. Bylece iilere, onlara sk sk sz edilen huzurun ve dzenin huzursuzluktan ve dzensizlikten doduunu, huzursuzluun ve dzensizliin huzura ve dzene gebe olduunu retir. yle di150

yebiliriz: stad Eh-fu, doaya ilikin aklamalar yaptnda, ezenlerle smrenlerin yzleri glmez olurdu. stad Eh-fu, burjuva snfnn burjuva devriminden sonra doann gzlemlenmesine ve manta ilikin olarak edindii ilkeleri, iilere kendi devrimlerinde kullanabilsinler diye iletti.

BYK YNTEM (KAVRAMLAR ZERNE)

zgrlk kavramn olutururken, pek ok deneyi tek bir deneye indirgemi oluruz. Odann ii dumanla dolmutur ve kokmaktadr, buyurgan biri buyruk zerine buyruk yadrmaktadr, anne yalvararak bir eyler istemektedir, ayakkab aya skmaktadr. Byle bir durumda bir takm nlemler alma gerei vardr. Kapal odadan dar kp kapnn nne gitmek, ayaklanmay rgtlendirmek, anneye para bulmak, ayakkaby karmak gerei vardr. zgrln seslenii ykseldiinde, pek ok eyler yapma gerei vardr. Buyurgan devirmek istiyorsak, belki dumana ve kokuya boyun emek zorunda kalrz; ayamz skan ayakkabdan kurtulmak istediimizde ise belki annenin yalvarmalarndan kurtulma zorunluluunu duyarz. nsan, zgrlk gibi bileik ve genel bir kavram kullanrken dikkatli olmak, dahas kl krk yarmak zorundadr. Bir eyi av yoluyla ele geirmek iin ldrmek gerekir. Avlanan eyi yemek iin ise soumu olan gvdeyi stma zorunluluu vardr. Bir eittir bir, diye bir saptama yaparsam, bir eyi saptam olurum artk o ey kendi kendisiyle
151

zdetir, yalnzca kendisine benzer, ama artk bilincimde sallantda olan bir ey deildir. Buna karlk ayn ey gerekte sallantdadr, balaktr, tehlikeli giriimlere bulamtr, geici zmler arasnda devinir, ihanet eder, kovulur, tehdit altnda kalr, bencildir vb. Bu eyin niteliklerini gzlemlemeyi srdrr sem, o zaman bir nitelik daha saptarm: Bu niteliin z, niteliklerin deimesi, tannamaz duruma gelecek lde azalmas ya da oalmasdr. Byk Yntem ancak kitle olaylarna ilikin bir reti olarak alndnda en iyi biimde anlalr. Bu reti eyleri hibir zaman tek tek ele almaz, onlar gerek birbirine benzer, gerekse birbirine kart eylerden oluan bir kitle olarak grr ve ayrca retinin kendisi onlar kitleler iersinde eritir. Byk Yntem'de devinimsizlik, kavgann snrnda yer alr. KAVRAMLAR KATALOGU Skdzen Me-ti'ye gre skdzen'den ancak itaat deyimi ile birlikte kullanlabildii takdirde sz edilmelidir. Bir fabrikann iiler arasnda skdzen bulunmakszn retim yapamayacan her ii bilir. Bu yzden de ii, skdzen szcn saygyla kullanr. Ama bu skdzen, salt itaat kavramn da ierir ve itaat olmakszn fabrikalarn rettikleri iilerden alnamaz. Yalnzca retimden yola klarak, sorun yalnzca retim asndan ele alnarak, daha eksiksiz bir skdzen'e, baka deyile daha retici nitelikte bir skdzen'e
152

gl bir itaat ile eriilebilir. Pek ok devlet iinde ancak iyi ileyen bir yntem iin istenebilecek olan skdzen, yalnzca ynetimin reticilikle ilgisi bulunmayan, dahas zararl amalar iin istenir; nk ynetimler alabildiine skdzen''den yoksundur ve itaat'i zorla salar. Yaama alan Hu-ih, ulus iin yaama alan ister; bununla belirtilmek istenen, ulusun smrebilecei alanlardr. Me-ti, bunu ldrme alan diye adlandrr. N-EN'N ANAYASASI Me-ti, Su anayasasnn Ni-en'in adna balanmasna saldranlara kar karak yle der: Bu, gerekten de sorumluluunu hazrlayann tamas gereken bir anayasadr. u anda yeryzndeki ilericiler iki kampa ayrlm durumda. Bazlar Su'da Byk Dzen'in egemen olduunu sylyor, tekiler bunun tersini savunuyor. Gerekte her iki gr de hem doru, hem de yanl. Byk Dzen'in baz eleri getirilmitir ve gelitirilmektedir. Bireylerin alma aralar zerindeki mlkiyeti kaldrld; topraa da bir alma alan gzyle bakldndan ve toprak zerindeki zel mlkiyet kaldrldndan, kent ve kent d kartl da silinmekte. nk imdi toprak da byk boyutlar iersinde ilenebiliyor. Ancak dnya tarihinin bugne dein grd en ilerici sistem olan yeni sistem henz ok kt alyor ve organik olmaktan uzak. Bu sistemin ok byk bir abay gerektirmesi, bireylerin zgrlnn
153

snrlarnn ok daralmasna yol ayor. Sistemi gerekletirme abas henz kk kk topluluklarn bireylerince harcandndan her yerde zorlama var, ama halk egemenlii yok. Dnce ve balama zgrlklerinin bulunmamas, dalkavukluk ve kamu makamlarnn zorbal, Byk Yntem'in tm elerinin henz gerekletirilmediini ve gelime srecinde bulunduunu kantlyor. N-EN'E GSTERLEN BALILIK (2) Me-ti, yle dedi: Baz kiiler, Ni-en'in birok bakmlardan yararl bir insan olduunu bilir. Bunun onlarca byk nemi vardr. Bazlar da Ni-en'i bir dahi, insanlarn en by, bir tr tanr olarak grr. Ama belki de bunun onlar iin tad nem, Ni-en'in yararl olduunu bilmenin birinciler iin tad nem denli byk deildir. SU'DAK ZGRLKTEN YOKSUNLUK Me-ti, yle dedi: Duyduuma gre Byk Dzen'in gerekletirilmekte olduu Su'da zgrlk yokmu. nsanlar orada yalnzca Byk Dzen'i kurma zgrlne sahipmi. Ama bu kurma biimi de zgr olmaktan uzak. Ne demeli imdi buna? Byk Dzen, zgrln temeli deil mi? zgrln insanlarn yaam iin en gerekli olan eyleri retme biiminden, bunu salarken gerekletirilen ibirliinin trnden bamsz olduuna inanld srece, insanlarn belirli zgrlklerle, onlara unu ya da bunu istedikleri gibi yapma izninin verilmesiyle zgr
154

klnabileceklerine de inanld. Ama bu yol, insanlar zgrle gtrmedi. BRLKTE ALIILANLARIN ZAYIF YANLAR Me-ti, yle dedi: Mi-en-leh, herkesin zayf yann biliyordu ve herkesle birlikte alabiliyordu. Ni-en ise ok az kiiyle ibirlii yapabiliyordu ve onlarn zayf yanlarn tanmyordu. FLOZOF KO'NUN SU'DA DZENN KURULMASINA LKN GR Filozof Ko, ii ve kyl snfnn tarihin hibir dneminde Mi-en-leh'in ve partisinin ynetimindeki Su'da olduu kadar byk baar kazanmadn kabul ediyordu. Ama Mi-en-leh'in iiler ve kyller asndan kazand baarlarn kayna olan tutumunu ise, iiler ve kyller iin gelecekte byk zararlar ve baarszlklar getirebilir nitelikte gryor ve bunu belirtmee nem veriyordu. Mien-leh, Byk Dzen'i kurabilmek iin ok gl bir devlet aygt oluturmutu; bu aygt ok yakn bir gelecekte Byk Dzen iin kesinlikle bir engel olacakt. Ko'nun en byk korkusu, dzenleyicinin, dzenin engeline dnmesiydi. Sz geen aygt gerekten de ok kt iledi ve giderek rd. Sald kt koku giderek daha younlat. Topran ok byk alanlarda ortaklaa iletilmesi ve retim alannda planlama gibi en byk deiiklik ve ilerlemeler, devletin banda bulunan, bu nlemleri hem alan hem de nleyen etelerin ortaya karlmasna kout olarak gerekletirildi. Ko'nun grne
155

gre Mi-en-leh'in aralarnda gr ayrl bulunan rencileri arasndaki (Ni-en ve To-i arasndaki) atma, Mi-en-leh'in ilkelerinin eskimi olduunu kantlamaktayd. Ne bu ilkelerin Ni-en tarafndan gerekletirilen uygulamas, ne de To-i'nin uygulamaya ilikin nerileri nemli bir baar getirebilmiti. Ko'ya gre To-i yalnzca aygt iin baars ok tartma gtrr reformlar nermiti; asl engeli bu neriler oluturmaa balamt. Ko'nun kendisinin nerdii ilkeler, Mi-en-leh'in ilkelerinin gl olduu noktalarda zayf kalmt; ama Ko, yine de daha ok Mi-en-leh'in ilkelerinin zayf yanlar zerinde durur, ama rencilerinden farkl olarak bu ilkeleri byk bir saygyla ele alrd. N-EN'N DAVALARI Me-ti, Ni-en'i, parti iersindeki dmanlarna kar at davalarda halktan ok gven bekledii iin sular ve yle derdi: Benden kantlanabilir bir eye inanmam (kantlanmakszn) istenirse, bunun, benden kantlanmas olanaksz bir eye inanmamn istenmesinden fark yoktur. Byle bir ey yapmam. Ni-en, partideki dmanlarn uzaklatrmakla halka yararl olmu olabilir, ama yaptnn kantn getiremedi. Kantlayamad davalarnn halka zarar dokundu. Ni-en'in asl yapmas gereken, kant istenmesini retmekti. N-EN'N KTDARI Me-ti, Kin-yeh'le, iktidar kendi adna kulla156

nan Ni-en zerine konuuyordu. Me-ti, yle dedi: Ni-en'in retmeni saylmas gereken Mi-en-leh, byk devrimden nce iilerin imparatorluk ynetiminden kurtulabilmesi iin burjuva snfna yardm etmeleri gerektiini dnyordu. Ona gre iiler henz bir halk egemenlii iersinde byk mekanizmay kurabilecek dzeyde deildi. Daha sonra iiler, Mi-en-leh'in ynetimi altnda iktidar ele geirdiler. Ama Mi-en-leh'in yerine geen Ni-en hemen bir imparator gibi davranmaa balad. Su lkesinin Mi-en-leh'in hep szn ettii gerilii, kendini bu noktada belli etmi oldu. Byk mekanizma burjuva snfnca bir halk iktidarnn ynetiminde deil, ama iiler tarafndan bir imparatorun ynetiminde kuruldu. Kin-yeh, yle sordu: Peki nasl aklayabilirsiniz bunu? Me-ti, yle karlk verdi: iler, kyllerle savamaktaydlar. Balangta hi olmazsa kendi aralarnda demokrasi vard, ama savalar iddetlendike devlet aygt iilerden so-yutlat ve gerici bir biime dnt. Ni-en, iiler iin henz bir sekreterken, kyller iin bir imparator oldu. Daha sonra iiler arasnda snf kavgalar bagsterdiinde, onlar iin de imparator oldu. Kinyeh, sordu: Bu noktada Ni-en'in bir yanl gsterilebilir mi? Me-ti, karlk verdi: Ni-en'in planlama almasnn rgtlenmesini politik bir sorun yerine ekonomik bir sorun olarak ortaya koymas, yanl bir davrant.

157

N-EN YNETM ZAMANINDAK YKSEL VE K Ni-en'in ynetimi altnda Su'da endstri smrcler olmakszn kuruldu, tarm kolektifletirildi ve makinelerle yaplmaa baland. Ama Su'nun dndaki partiler giderek kt yeler sekreterleri deil, sekreterler yeleri seti. Seimler Su tarafndan ynetildi ve sekretere paralar Su tarafndan dendi. Yanl yapldnda, bu yanllar eletirenler cezalandrld; yanllar yapanlar ise yerlerinde kaldlar. ok ksa bir sre sonra devlet kadrolarnda en deerliler deil, en ok boyun eenler alr oldu. Baz iyiler, sonuna dein kaldlar ve dayandlar, nk yerlerinden ayrldklar takdirde yelerle konumalar olanakszlaacakt. Ama onlar da yelere ancak bulduklar yanllar syleyebildiklerinden, nce yelerin gvenini sonra da kendi kendilerine gveni yitirdiler. Bu koullar altnda duruma ilikin ve planl harekete elverili hibir doru deerlendirme ortaya kmaz oldu; durumu hi olmazsa deneyleriyle bilenler ise, nceden durumu bilmeyenlerin onaylamad hibir adm atamadlar. Su'daki yneticiler, sekreterlerin hoa gitmeyebilecek eyleri kendilerine bildirmemeleri yznden gereklerden uzak kaldlar. Bu durum karsnda en iyiler bile aresizlie kapld. Me-ti, Byk Yntem'in knden yaknd. stad Ko, Byk Yntem'e srt evirdi. To-i, Su'daki en belirgin ilerlemeleri bile yadsd. Su'nun dnda, Ni-en'in partiler zerindeki etkinliine kar savaanlar ksa bir sre sonra kendilerini yal158

nz buldular. Su snrlar iersinde Ni-en'e kar savaanlar ise evrelerinin katillerle sarldn grnce, kendileri halka kar cinayet ilemee baladlar. Tm bilgelik, politika alanndan kovularak yalnzca kalknmann snrlar iersine 60kuldu. Su'nun dnda Ni-en'in hizmetleri arasndan en yadsnamayacak nitelikte olanlar venler bile satlmlk kukusu altnda kald; Su'da ise Ni-en'in yanllarn ortaya karanlarn tm hainlikle suland. Bu yanllarn bazlarndan tr Ni-en'in bile ac ekmesi ise durumu deitirmedi. DEVLET ZERNE Me-ti, yle dedi: Mi-en-leh ve Ni-en'in zamanlarnda demirci iliklerinin sahiplerine ait devletin alternatifi devletin yokluu deil, ama bir demirciler devletinin belirmesiydi. Demircilerin ezilmesinin yerini ise ezilmenin ortadan kalkmas deil, demirci iliklerinin sahiplerinin ezilmesi ald. Ve, kim olursa olsun, ezilenin bulunduu yerde zgrlkten sz edilemeyeceinden, demirciler de henz tam anlamyla zgr olamamlard. Devletle ilgili olan bir takm kiiler srekli olarak ortaya kp artk ezilmenin ortadan kalktn ileri srdler. Bunlarn sav srekli olarak hem devletin her trlsnden nefret edenlerce, hem de demirci iliklerinin sahiplerine ait devletin ortadan kalkabilmesi iin bir demirciler devletini zorunlu bulanlarca rtld. Ama kimse retime ilikin olarak devlete benzemeyen bir
159

rgtlenme biimini neremedi. Me-ti, bu dnem iinde bireyin zgr olduunu, dahas daha da zgr olduunu ileri srenlere gld. Ve yle dedi: Kt bir lkede zgr olmaktansa, iyi bir lkede zgr olmamak yedir, diyebilirsiniz. Eskiden ounlua zarar verebilme zgrl vard, imdi ise yalnzca ounluk iin yararl olan yapabilme zgrl var, diyebilirsiniz. Her ey denebilir, ama zgrln bulunduu sylenemez. imdi dnem, byk retici birliklere hukuksal biimini verme dnemidir. Bu dnemde bireyin grevi, nce kendini topluma katmaktr. Yine toplumdan soyutlanmak, ancak bundan sonra yararl olabilir. Kendini topluma katma olay, bireyi ortadan silmemelidir hi kuskusuz; ayrca daha sonraki ayrlma olay da toplumu paralamayacak nitelik tamaldr. Bireyin snrlar her yandan daralmtr; o imdi har ynden vermek, vazgemek, brakmak zorundadr imdi hareket edebilme olanan elde eden retici birlikler ise zgrdrler. Me-ti, memurlardan nefret ederdi. Ama onlardan kurtulmann tek yolunun herkesin memur olmas olduunu da belirtirdi. YNETCLK ZERNE G durumlarla karlaldnda tartmalar kesmek, coku yerine herkesin boyun emesini istemek, acelecilii hzl tempoyla kartrmak, sorumluluklar almak bunlar kt yneticiliin nitelikleridir.

160

YASALAR ZERNE Me-ti, yasalar zerine yle der: Eskiden yasalar, yce varlklarn insanlarn davranlarm dzenlemek iin belirledikleri bir plann ana izgileri olarak dnlrd. imdi ise yasalara insanlarn baka insanlara gsterdikleri yollar, ok eksik davran ynerimleri gzyle baklyor. Yararl olup olmadklarna, yalnzca uygulandklar olayda yarar salayp salamadklarna baklarak karar veriliyor. Yasalarn, insanlarn birlikte yaamasn elverili klmaktan baka bir yarar olamaz. nlerine gelen olaylar ileyerek yasalarn eksiklerini gidermek, yasalar uygulayanlarn grevidir. Birey gibi, bir btn olarak toplum da dzeltilmei gereksinir. ER UZAY Me-ti'nin istei zerine stad Yu, matematikilerin dnyaya ilikin betimlemelerini anlatt. Eskiden, dedi stad Yu, uzaya duvarlar olmayan bir kutu gzyle baklrd. Ve bu uzayn iersinde her ey vard. Yeni matematikilere gre ise uzay, yalnzca maddenin genilemi biimidir. Demek ki madde boluun ortasnda bulunmayp, kendisi her eydir. Bir ey olan, yalnzca maddedir, onun dnda boluk da dahil, hibir ey yoktur. Eski metafizikilerin hilii gerekten hiliktir ve hilikte hibir ey bulunamaz. Bylece uzay, maddenin devinimleri iin bir uzaya dnmtr. Bir anlamda uzay, maddenin yoludur ve bu yol eri biimindedir. nk deneylerin gsterdii gibi, madde dz devinemez.
161

IIIN AIRLII stad Yu, aklamalarn yle srdrd: Ik da maddedir, bir arl vardr ve yalnzca erik izgi zerinde devinebilir. stad ntin, dncelerine dayanarak u noktay belirtmiti: Gkyznde belli bir noktada bulunduu bilinen belli bir yldz, gne tutulmas srasnda baka bir noktada grlebilir, baka deyile yeryzne yanstt k demetinin uzants iersinde grlebilir. Ama yldzn kendisi bu uzantda deildir. Yalnzca gne tutulmas srasnda o noktadaym gibi grnr, nk k demeti, yanndan gemek zorunda olduu gne tarafndan krlr. Gkbilimciler gerekten de gne tutulmas srasnda yldz, aslnda bulunmad noktada bulmulardr. KURTULU VE ZGRLK Ka-o, Me-ti'ye yle sordu: Byk devrim, zgrle olan byk susamln bir sonucu deil midir? Me-ti, bunu onaylad. Ka-o, sormay srdrd: Peki o zaman byk devrim gerekletirildikten sonra devrimcilerin eskisine oranla daha az zgr olduklar yolundaki yaknma nasl aklanabilir? Me-ti, yle karlk verdi: Onlar byk devrimden nce gnll olarak savayorlard. Onlar ne savamaa, ne de belli bir biimde savamaa zorlayan vard. Gerekte sava kazanmalarn, kendi kendilerine kar kullanabilecekleri gcn az olmas zorlatryordu. Yengiden sonra bu gc elde ettiler ve bu g, yenilenlerin bastrlmas zorunluluu yznden, eskisin162

den daha az gerekli deildi. Ka-o, yle dedi: Anlyorum: Burjuva zgrlkleri ortadan kalknca, proleter zgrlklerini de yitirdiler. Me-ti, yle karlk verdi: Byk devrimin erei, smrden kurtulmakt. Devrim, smrme zgrl ile birlikte kendini smrtme zgrln de ortadan kaldrd. Bu sonuncu zgrlk kendini ok deiik biimler iersinde gstermiti ve bu biimlerden, ortada bir kendini smrtme zgrlnn sz konusu olduunu saptamak her zaman kolay olmamt. Ka-o, sordu: Peki sence artk zgrle olan susamln bir ilevi kalmad m? Bu susamlk senin iin artk bir kurtuluun gerekli olduu anlamna gelmiyor mu? Me-ti, yle karlk verdi: Gerekli olan, yoksulluktan kurtulmaktr. Erek budur. Bu erek pek ok kurtulu abasn ve srekli olarak zgrle susaml gerekli klar. WE VE YEN'N SIKIDZEN SALAMA KONUSUNDAK YETENEKSZL En kt mevsim olan k, dmanlar yiyecei hemen hemen tkenmi bir lkede yakalamt. Kyllerin, kaynan toprak aalarnn acmaszlnda bulan tembellii yiyecek ktlna yol amt. Kyller, kendi yiyeceklerini karp saklayacak denli bencildiler. Dman ordusu byk alk ekmee balad. Hao'nun, daha kk yatan askerliin tm erdemlerini edinebilecek biimde eitilmi olan acmasz ve vicdansz halk, toprak aalarn eline geirdi ve yiyecek salayamadklar iin ounu ldrd. Ama ondan sonra korkun bir a163

ln penesinde kvranan ordu zlerek snra doru kat. Hao ahalisinin byk bir ksm, snrda daha nce kendilerince yerle bir edilmi blgelerde can verdi. lkbaharda kyller yine kulbelerinden ktlar ve Yen'in umut ettii oldu; eski zaaflar olan bencillikleri kendini alacak boyutlarda yine belli etti. Toprak aalar ya dman tarafndan ldrlm, ya da korkup bir keye sinmilerdi. Artk rnlerin kendilerinin olacandan emin bulunan kyller de deliler gibi ekin ekmee giritiler. Wei canland. yi bir hkmdar olan Yen ldnde, onun asker zaferler kazanmakszn, yalnzca korkakl sayesinde byk bir sava yengiyle sonulandrdn, Wei lkesini de buyruklara ve uyarlara gerek kalmakszn bir baheye evirdiini syleyebilme olana dodu. ELKL BRMLERN OLUMASI ZERNE Ger halknn Hu-ih'in savana neden katldm ok kii anlamamt. Me-ti, bunu yle aklad: Byk Dzen'in kolayca gerekletirilebileceine pek az kii inanyordu. Oysa bu dzen byk bir rahatlk getirecekti; halk da bunu biliyor, ya da seziyordu. Bu yzden egemen olanlar, Hu-ih'in araclyla halk ezmek zorunda kaldlar. Ama halk daha ok smrmek, ya da baka halklar smrmek iin sava yapmak klarndan birini seme zorunluuyla karlanca, sava setiler. Bylece nc kkn, baka deyile s164

mry ve basky gerektirmeyen Byk Dzen'in engellenmesi iin halkn zerindeki bask artrld; ama smr pek fazla artrlmad ve halk, byk dzensizliin kanlmaz sonucu olan savaa girdi. Herkes belli bir sre ekmeini salad ide, sava iin silh yapan iletmelerde alt. YNETMN DEVRLMEMESNN NEDEN Ynetim devrilmedi; nk bu tr ynetimlere zg olan bir yol, fetih sava, henz ak gibiydi. Ynetim, halk henz bu yola gitmee zorlayabilecek durumdayd. HALKIN VE YNETMN SAVATAK DURUMU En-eng'teki bir etenin elinde bulunan beceriksiz ynetim orduyu yeterli silhlarla donatmakszn denizin tesine yolladnda ve ordu yenildiinde, kyda yaayanlar kk teknelerle denize alp ar topu atei altnda babalarn ve oullarn geri getirdiler. Bylece halkla ynetim arasndaki iliki daha younlat. Hu-ih, ordusunu souk k iin yeterli giysilerle donatmakszn Su'ya yolladnda ve halktan askerler iin ynl giysiler istemek zorunda kaldnda halk isteneni yapt; bu ile urarken de ynetimin bir su olarak nitelendirilebilecek ihmalini bir sre unuttu. Bu felket, halkla ynetim arasndaki ilikiyi younlatrd. NC KDE YAAMAK Me-ti rencilerine, o gnk uralarn, san165

ki urunda savamay amaladklar snf iin hazrlananan bir biyografide yer alacakmasna yazmalarn tledi. YANLILARI ONAYLAMAK, ONLARI HAKLI GSTERMEE ALIMAKTAN YDR Me-ti, Su'dan geerken lke byk bir sava beklemekteydi. Parti, lke iinde dmanlarn eyleme getiklerini sezdiinden, ok sayda tutuklama yaplmt. Me-ti, hemen hemen kimsenin insanlar srf tutuklandklar iin sulu saymadn vgyle belirtti. Buna karlk pek ok kii, kendilerinden kukulanlanlarn da tutuklanmasn onaylamaktayd. lgili makamlarn gerek sulular bulamamas yanl bir tutum saylyordu; ama gerekli denetimi yapamayan bu makamlarn hi olmazsa ktle kar toptan bir tutum almas onaylanyordu, iyi cerrahlar kanserli ksm salkl etten ayrr, ktleri ise salam ksm da beraber keser, deniyordu. Me-ti, halkn tutumuna hayran kald ve yle dedi: Polislerine kt, beceriksiz ve budala hizmetkrlar gzyle bakyorlar ki, bu da bir eydir. SU POLS Me-ti, yle dedi: yi adamlar istemek yerine, iyi grevler yaratn! yi bir grev, iyi adam gerektirmeyen grevdir. Polislik bir meslek deildir. Yalnzca ksa sreli bir grev olabilir. Baz iler vardr, ancak ksa bir sre grlebilir. Polislik ii de bu iler arasndadr. Polisin polislikte deil, alan insan olmakta tecrbeli olmas gerekir.
166

EDNLEN DENEYLERN TOPLUMSALLATIRILMASI Me-ti, yle dedi: Kimseyi, zellikle o alanda deney sahibi olduu iin bir kamu grevinde tutmamak gerekir. Byle bir grevde bulunan kii, deneylerini kendine ait bir malm gibi deerlendirmek yerine, bakalarna aktarmasn renmelidir. VE SINIFI Me-ti, yle dedi: Klsik yazarlarn yazlarndan ii snfnn u ya da bu koullar altnda nasl bir tutum alacana ilikin bir eyler sylemeyi renmekten daha kolaydr Byk Yntem, kitlelerin devinimine ilikin bir' retidir. Birimler, kitlelerin kk paralar ya da dorudan doruya kitleler olarak ele alnr; bu da birimler iersinde de bir birlik oluturmayan oluumlarn, kitle oluumlarnn ortaya konmasyla gerekletirilir. TEK'E LKN TLER Klsik yazarlarn tek iiye verdikleri tler arasnda, onun ii snfyla olan ilikisine deinmeyeni yok gibidir. Bu yazarlar hep iinin ancak kitlenin iyi bir paras olarak davrand takdirde etkin eylemde bulunabileceini gsterirler. TARHSEL ZELETR ZERNE Me-ti, klasik yazarlarn yaptlarnda bireyin tutumuna ilikin ok az neri bulmutu. oun167

lukla snflardan, ya da yine insanlardan oludan baka byk topluluklardan sz ediliyordu. Me-ti, buna karlk tarihsel bak asnn ok yararl diye nitelendirildiini saptad. Bunun zerine o da uzun sre dndkten sonra bireye, tpk snflarda ve byk insan topluluklarnda yapt gibi kendisine tarihsel adan bakmasn ve tarihsel davranmasn tledi. Bir yaam yksnn konusu olarak yaanan, belli bir nem kazanr ve tarih oluturabilir. Komutan Ju Seser, anlarn Kaleme alrken kendisinden nc kii gibi sz etmiti. Me-ti, yle dedi: nsan, nc kiide de yaayabilir. BYK YNTEMDEK ETSZLK NERMES Me-ti, yle dedi: Hi kukusuz baz kiiler Heleh'i, grleri kendilerine kart biimde iletildiinde daha iyi anlarlar. Bakalarna ise hem gzpek, hem de dikkatli olan bu retiyi dikkatle ve dikkati amalayan bir reti olarak sunma gerei vardr. Bir eit bir deildir nermesi, baz aldatmacalara dikkati eker, ama nermenin kendisi de aldatmacalar iermektedir. Aslnda nermenin yle elmas gerekirdi: Bir yalnz bire eit deil, ayn zamanda bire eit deildir de. Bu nerme unu dile getirir: Uzun sre kendisine sadk kalmas salanabilecek bir ey bulunamaz; bunun gibi, konuulduu srece, bir tmceden fazla konuulduunda, ayn konunun alannda kalmaa hazr bir kavram da bulunamaz. Tahta tahtadr nermesi, ancak dikkatli kullanld srece yararl olabilir. Tahtadan bir ev smarlarsam, bu nermeyi bana tatan yaplma
168

bir ev vermek isteyen her mimara kar kullanabilirim. Byle bir durumda: Tahta tahtadr, demir tahta deildir, diyebilirim. Buna karlk tahta tahta olabilir, ama kt tahta olabilir ve mimar bana yle diyebilir: Tahta tahtadr; bylece kt tahtann da tahta olduunu belirtir, benim sipariim de yanl anlatlm olur. KA-MEH VE FU-EN'N FLOZOFLUKLARI Ma-te, yle sordu: Ka-meh ve Fu-en birer filozof saylabilir mi? Me-ti, yle karlk verdi: Kameh ve Fu-en, filozoflarn yalnzca dnyay aklamay deil, ayn zamanda dnyay deitirmeyi de erek bilmelerini istediler. Bu gz nnde tutulduunda Ka-meh ve Fu-en birer filozof saylabilir. Ma-te, sordu: Peki dnya aklamakla ayn zamanda zaten deimi olmaz m? Me-ti, karlk verdi: Hayr. ou aklamalar yalnzca olan hakl gsterme abasndan baka bir ey deildir. GZEL NEDR? Byk mimar Len-ti, yeni bir gzellik lks ortaya atmt. Yararl olan gzel saymt. Ko-ha kentinde iiler iin konut yaplacanda, ona ba vurdular. Len-ti de hi ss olmayan, iinde ise oturacaklarn tm gereksinimlerinin dnld evler yapt. iler konutlarna tandktan ksa sre sonra Len-ti, onlarn yeni evlerinden memnun olmadklarn duydu. Konutlarn gzel bulmamlard. Len-ti, ama bu konutlar gzel, diye bard. Onlar yaparken sizin makinelerini169

zi rnek aldm; makineleriniz ise yaammda grdm en gzel eylerdi. stelik de yararl eyler. Ben de en yararl insanlar iin en yararl konutlar yapmak gerekir, diye dndm. iler yle karlk verdiler: altmz fabrikalarda her ey pratik amalara gre dnlmtr, orada yararl olmayan ey yoktur. Bize de ancak yararl olduumuz lde gerek duyulur. Yalnzca yararl o]andan tiksiniyoruz. Yaammz kemiren makine, metal ve camdan yaplma; imdi sen kalkm eyalarmz da metal ve camdan yapyorsun. Bu yaptn, mavnay yrtrken deri kamyla dvlen bir forsaya, oturulacak yerleri deri eritlerden rl sandalyeler sunmaa benziyor. Belki de gzel olan, gerekten de yararl olandr; ama o zaman bu demektir ki, makinelerimiz gzel deil, nk onlarn bizim iin yarar yok. Len-ti, zntyle yle bard: Ama makineler yararl olabilirdi! Evet, diye karlk verdi iiler, senin yaptn evler de gzel olabilirdi, ama deiller ite! PAMUUN FYATI Me-ti, yle dedi: Yz yl nce yarm kilo pamuun fiyat, bugnk kadard. Aradan geen zaman iersinde bazen bu fiyat onbe katna kt, bazen de yansna dt. Byk bulular yapld, dev barajiar kuruldu, savalar oldu. Bugn yz yl ncesine oranla bin kez daha ok pamuk retiliyor, ama fiyat ayn fiyat. Pamuun pahal olmasna yol aan hava koullar deil, araclardr. Onu ucuzlatacak olan da bulular deil, ama Byk Devrim'dir.
170

GVENLRLK Me-ti, yle dedi: Bir tutam akl olan kii, uup giden kum tanesi kadar gvenilir olmaktan uzaktr. ki tutam akl olan kii ise kaya gibi sapasalam ve gven vericidir. H-YEH'N SULARINDA AKLIN VARLIININ KANITLANMASI Hi-yeh'in iledii sularda akla uygun bir yan bulunduunu kantlamaa alan Me-ti, yle dedi: Onu izleyenler, sularndan tr deil, davranlarnda akla uygun bir yan bulunduu iin ardndan gidiyorlar. ilerin Ga'l zenginlerce smrlmesine bir de yabanc zenginlerin smrmesi eklendi. Hi-yeh'in ynetimdeki selefleri, lkedeki smr sistemini korumulard. Ama bu sistemi tutarl biimde srdrmlerdi; rnein bu sistemin ekonomisi asndan zorunlu olan d lkelerle sava istememilerdi. Mallarn retimine konan kstlamalar kaldrmadklar halde retilen mallarn dalmna da ak kstlamalar getirmemilerdi. Oysa Hi-yeh, yrrlkteki sistemden kar olanlar asndan akll grler savundu. Bu yzden onlara toplamasn bildi. Kk burjuva snfndan olanlara kasap dkknlar ya da giysi satlan dkknlar iin savan zorunlu olduunu gstermesi, onlara askerlik hizmetine ilikin buyruklar vermesi, akld davranlar deildi. Buna karlk byk fabrikalarda alan iiler, ona deli gzyle baktlar; nk retimlerini zgr ve her trl kstlamadan uzak bir yapya kavuturmalarna izin verildii takdir171

de savalarn gerekli olmadn seziyorlard. iler kk burjuva snfndan olanlara akla uygun olarak yalnzca sava gerekli klan alma biimlerinden vazgemelerini syleyebilirlerdi; buna karlk nerdikleri alma biiminin sava gerektirmediini syleyemezlerdi. Kyller de altklar kk iletme tipinin snrlar iersinde kaldklar srece, Hi-yeh'in konumalar onlara da akla uygun geliyordu. Akla aykr olan, bu kyllerin kk iletme tipini srdrmekte direnmeleriydi. Btn bunlar gz -nnde tutmakszn Hi-yeh'in kantlarn rtebilmek olanakszd. AKILLILIIN K TR Akam yemeini salayabilmek iin akll olmaa gerek vardr; bu aklllk, amirin sznden kmamak olabilir. Baka bir akll i de, st-ast sistemini ortadan kaldrmaktr. Ama bu giriim iin de yukarda szn ettiimiz birinci trden aklllk gereklidir; nk bu giriimi gerekletirmek iin de insann akam karnn doyurmas zorunludur. AKILLI, Y, YREKL Aklllar akll, iyiler iyi ve yrekliler yrekli davranr. DYALEKTK ZERNE (BYK YNTEM NE ZAMAN DODU?) Me-ti, yle der : nsanlar unlar grdler : Tm gereksinimlerin karlanmasna iki snf karar veriyordu,
172

ama bu snflar, gereksinimlerin karlanmas iyin aba harcamyordu; her iki snf da teki snflarn yararlarn temsil etmiyordu, ama her ikisinin de birbirine kart yararlar vard; bazlarnn varlkl olmasnn koulu, geri kalanlarn yoksul olmasyd; belli bir adan ilerleme diye nitelendirilebilen, baka adan bir gerileme olarak belirginleiyordu; devletin n koul olarak bir birlik olmas nitelii, devleti oluturan snflar arasndaki ayrlktan douyordu; belli yararlar korumak iin bir araya gelen insan topluluklar, baka yararlar ortaya ktnda hemen blnyor ve topluluk iersinde sava balyordu; bir gn mlkiyet olan, ertesi gn bir borca dnebiliyordu; insann insan smrmesinde kullanlamayacak her eye deersiz gzyle baklyordu; byk guruplarn davranlarna ilikin olarak nceden sylenenlerin, bu gruplarn kimlerden olutuu ve hangi yararlarnn birbirine kart dt bilinmedike, ne denli doru kaca belli deildi; belli bir noktadan tesine egemen olmak olas deildi; ordu, devlet, iiler, para, kaba g vb. gibi kavramlar, rnein zaman, yeri ve belli bir toplum dzenini gz nnde bulundurmakszn kullanabilmek olanakszd; ayn davrann uygun decei e durumlar, sanldndan ya da ncesinden daha enderdi; ite insanlar btn bunlar ve daha bakaca eyleri grdklerinde, Byk Yntem dodu. LDRMEK ZERNE Klasik yazarlar, ldrmeyi yasaklayan kurallar getirmemilerdir. Bu yazarlar, acma duy173

gular en gl olan kiilerdi; ama nlerinde inandrma yoluyla yenilgiye uratamayacaklar insanlk dmanlar grdler. Klasik yazarlarn tek amac, ldrmenin artk kimseye yarar salamayaca koullar yaratmakt. Saldran ve gelimeleri engelleyen kaba gle savatlar. Kaba gce yine kaba gle kar koymaktan kanmadlar. SANATILAR SAVAIM VEREBLR M? Hi-yeh'in basksnn en ok artt dnemde bir yontucu Me-ti'ye, hem gerekten ve doruluktan ayrlmamak, hem de polisin eline dmemek iin ne yapabileceini sordu. Me-ti, ona unu tledi: Gebe bir ii kadn heykeli yap, kadn znt dolu baklarla karnn szsn. O zaman ok ey syleyebilmisin demektir. KT MEMUR Me-ti, kt memuru yle betimler: leri kolaylatrmakla grevlendirilmitir, ama ileri gletirir. Yalnzca yaptyla deil, yapmadyla da pahalya mal olur. Bu tr memur, aylndan daha pahalya gelir. Amac onsuz olunamayacan kantlamaktr. Kendisine syleneni yaptnda yerinde kalr; yeteneksiz oluundan, iini yapamad zaman da yerinde kalr. Genellikle tembeldir; ama alkan olduunda verdii zarar daha az deildir. Genellikle parayla satn alnabilir; parayla satn alnamyorsa, o zaman ona herhangi bir ii grdrebilmek tmyle olanakszdr. Ortada ynetilecek bir ey bulunmasa bile, ynetici yerinden ayrlmaz.
174

H-YEH'N RETS VE GENLK Ne yapacan arm biri, srgnde yaayan Me-ti'ye unlar anlatt: Genlik Hi-yeh'in avucunda; ve Hi-yeh, genliin bir ulusun gelecei olduunu, yirmi, otuz yl iersinde tm ulusa retisini kabul ettirmi olacan sylyor. Me-ti: Hangi retiyi? diye sordu. aresiz kalm olan adam: Bu retiye gre toplumda snflar yokmu ve bugn var olan dzen, adil bir dzenmi, diye karlk verdi. O zaman Me-ti, yle dedi: Yirmi, otuz yl sonra bugnn genleri hi kukusuz toplumda snflarn bulunduunu alglayacaklar, nk bir aznln yararna olarak btn ykleri onlar tayacaklar ve bu durumu adalete aykr bulacaklar. Genlik artk genlik olmaktan kt zaman da Hi-yeh artk onlar avucunda tutamayacak. Evet, genlik bir ulusun geleceidir, ama ancak olgunlat zaman! BAARI ZERNE Me-ti, yle dedi: Genel yarg, baar kazanldnda baarandan yana, baarszlk durumunda ise baarsza kar olur; buna kzmak ve d krklna uramak, ancak delilere zgdr. Baar insan baarl, baarszlk ise zayf klar. Baarl olan trmanlmas zor dorua ulatran salam adm yalnz bakalar deil, baary kazanann kendisi de grr; baarszl getiren aksamay ise, bakalarnn yannda, adm atan kii de farkeder. Baar, insan gzel, cmert ve kendine gvenli klar, en azndan insann yz
175

olur. Baarszlk ise var olan bir yz silebilir. En iyi toplum biimi, en ok sayda insana en byk baarnn kaplarn aabilen toplumdur. NC KONU Me-ti, yle der: iki insan arasndaki iliki, ikisini de ilgilendiren bir nc konunun varl halinde iyi olur. Mi-en-leh, unu ekler: Ayn durum, irili ufakl insan topluluklar asndan da geerlidir. Topluluklar kendilerinin dnda bir konuya dnk olurlarsa, kendi aralarndaki sorunlar ok daha kolay zme ular. Me-ti, iki elin, rnein erkekle kadn elinin ortak bir ite, rnein kova tarken bulumasndan yarar bekler; Mi-en-leh iin ayn durum, gen uluslarn ellerinin tarihin arkn dndrrken bulumas halinde, bu uluslar iin de geerlidir. FLOZOFLARIN KARISINA FLOZOF OLARAK MI IKMAK GEREKR? Me-ti, yle der: stad Ka-meh, filozoflarn karsna yaamnn eitli dnemlerinde farkl kt. nce onlara bir filozof olarak yaklat ve savlarn kendi bak alar ynnden eletirdi. Sonra onlara filozoflukla ilgisi bulunmayan biri olarak yaklat ve yine onlar rnek alarak insann yaamak iin felsefe yapmas yerine, felsefe yapmak iin yaamasnn ne gibi tatszlklara yol aabileceini gsterdi. Sonunda ise artk filozoflarla deil, ama uygulamaya ilikin aratrmalarla ilgilendi, filozoflar ise zaman zaman yapkan sinekler gibi eliyle kovalad.
176

BASKI DZEN ZERNE Klasikler yle demez: Bask ve smr dzeni her zaman ayakta kalmtr, bundan sonra da kalacaktr. Ya da unu da sylemezler: Bu dzenler her zaman vard, ama bundan byle artk olmayacak. Klasikler daha ak ve kesin konuarak yle derler: Bask ve smr dzenleri u ya da bu zamanda, falanca ve filanca biimde, eitli nedenlerden tr insanlar iin var olmutur. stelik klasikler, bu dzenleri her zaman gereksiz ya da verimsiz bulmu da deillerdir. Bu denli ak ve kesin olduklar iin de kendilerine unu syleyebilecek denli gvenebildiler: imdi bu dzenlere gerek kalmad, onun iin ortadan kaldrlmalarna giriilebilir. ADLANDIRMADA DEKLK YAPMANIN YARARLARI Ni'li subaylar, fetih savana kar olan bir gurup devlet adamn ldrdklerinde, gazeteler onlar sulu deil, aktivist diye nitelendirdi. Belirtilmek istenen, bu subaylarn eylemden yana aktivistler olduklaryd. Bylece giriilen eylemin yarglanmas yerine, yalnzca konumann m, yoksa konumann yan sra eylemde bulunmann m daha iyi olaca konusunda tartlmas saland. EKMEK VE Ga halk, ekmek ve i istemiti. nk pek oklarnn ii ve bundan tr de yiyecek ekmei yoktu. leri srlen istek, ekmein karlksz
177

deil, emekle kazanlmak istendiini dile getiriyordu. Ti-hi ynetimin bana geince, halka nce i, ondan sonra da ekmek vermek istediini aklad. Gerekten de sava hazrlklarna hizmet eden i alanlar at. Ama gerekli alanlarda allmad iin, eksiklii duyulan eylerin says artt. Bunun zerine Ti-hi, u slogan buldu: Ya ekmek, ya i. EKONOMY YNETENLERN GEREKLL ZERNE Me-ti, ekonomiyi ynetenlerin kendi varlklarnn gereklilii zerine syledikleri masallara ou kez gler ve yle derdi: Bu yneticiler ekonomiyi iilere hep ok kark bir eymi gibi gsterirler; kendileri kartrdklar srece ekonomi gerekten de kark bir konudur. nk en byk kargaa, dorudan doruya kendileridir. Ekonomileri plandan tmyle yoksundur, herkes birbirinin zararna alr, birinin kazancnn kayna tekinin zarardr; bu yneticiler, plan yapmann g olduunu sylediklerinde, karlk olarak onlara, bu tr planlarn gereksiz, dahas zararl olduunu sylemek gerekir. Bu yneticilerin kargaas, dzensizliin kargaasdr, harcadklar abalar ise onlar iin kazan kayna olan dzensizliin ayakta tutulmasn ve yaygnlatrlmasn amalar. Bu yneticiler, dzensizlik iin kesinlikle gereklidir; dnceleri ise yalnzca smr dzeni iin yararldr.

178

GERENDEN AZ STEMEK, GERENDEN > OK STEMEK OLABLR Me-ti, yle dedi: Ga lkesi, birka yl halk egemenlii altnda yaad. Bu ynetim, halk iin iki ey yapt. Da kar bir bar politikas yrtt, ierde ise alan kesimlerin gelirini ykseltti. Ama ticarette ve retimin trnde bir deiiklik getirmedi. Yrrlkte olan retim dzeni tm gleri kullanacak yerde bu tr bir kullanmay engelliyordu. Bylece eskisinden daha ok retim yaplmad, ama eskiden olduundan daha ok mal dalm gerekletirildi. Sava ise eskiden olduu gibi, gerekliliini korudu, buna karlk sava iin hazrlk yaplmad. lke bir knt srecine girince halk ynetimi i bandan kovuldu. KA-MEH'N RENCLER TM SORULARA VERECEK KARILIK BULURLAR nsan Ka-meh'in rencilerinin konumalarn dinlediinde, onlarn tm sorularn karln bulmu olduklar izlenimine kaplyordu. Bu yzden de bir ok filozof tedirgin olmutu. Bu renciler iin yle deniyordu: En zor sorular sorulduunda bile, sorunun ok kolay olduunu sylyorlar. Her eyi ekonomiye balyorlar ve her eyi retim biiminde yaplacak deiiklikten bekliyorlar. Onlar dinlediinizde sanyorsunuz ki tm bilmeceler zlm ve yaam, pasta yapmak kadar kolay. Bunlar duyan Me-ti, rencileri koruyarak yle dedi: Eer sorunlardan birka zlm olsa, baka sorunlarn ortaya kmaya179

ca varsaylabiliyorsa, o zaman temel sorunlarn zmlenmesini isteyen kiilerin, karlarna zemeyecekleri ok sayda soruyla kldnda sabrszlanmalar olasdr. Toplumun u andaki durumu o denli kt ki, tm alanlar ayn zamanda ykma uruyor. Bundan tr toplumun durumu zerine bir ey sylendiinde, her alan zerine bir ey sylenmi oluyor. DNCE ALITIRMALARI Bu szler, badana ustasnn ok iyi niyetler besleyen drst bir insan olduu, yalnzca ona i verenlerle onun buyruunda alanlarn alak diye nitelendirilmesi gerektii grnde olanlar iindir. Onu badana yaparken grenlerin ou, eski, khne ve ii kokumu barakann tm atlaklarn ve deliklerini svamak iin harcad aba karsnda sarslyor. Alnndan ter damlamyor mu? Kendine bir dakika olsun dinlenecek zaman ayryor mu? Badanay satn alrken hile yapyor mu? Badana kt m? Badanadan sonra her eyin yine ok gzel grneceini sylyor da, kendi buna inanmyor mu? Ama esriklik veren ikiler imiyor, bir ky evinde yayor ve kadnlarla zaman yitirmiyor. Kimi insanlar iip sarho olduktan sonra kt eyler yaparlar. Ama ne yazk ki ktl aykken yapanlar da vardr. Sama sapan davranlarda bulunmak iin 10 kadeh bira iilmi olmas gerekmez; bir bardak su itikten sonra da samalk yapmak olasdr. te bunun gibi insan bir kyl evinde yaarken koca bir ulusun
180

ekonomisini bataa srkleyebilir, ucuz bir tahta srann stnde otururken yaptrd tapmaklarn planlarn inceleyebilir ve onlara daha birka kilometre duvar ekletebilir. nsan kadnlarla ok zaman yitirebilir; ama bana kar bir saldr planlam olan kii, beni yakalayabilecei zaman bir kadnla yatakta geirirse, bu zararl mdr? Toplama kamplarnda nbetilerin kadnlarla sevitikleri saatlerde tutuklular dayak yemez. Duvarc ustas iki iseydi ve iyice sarho olduktan sonra, isterse peltek bir dille, fabrikalarn fabrikalarda alanlara, Dou Prusya topraklarnn da bu topraklar ekenlere ait olacan syleseydi, ok daha iyi olurdu. Ayrca keke bir sarayda yaasayd da, sava yerine bar planlar yapsayd! NEML OLAN renci Ro, yle dedi: Yoksul ve varlkl ayrmnn bulunmas adaletsizliktir. Me-ti, unu ekledi: Zenginlerin adaletsizlii. renci Ro, yle dedi: Yoksullarn adalet sevgisi daha byktr. Meti, u karl verdi: yle midir, bilmem. Ama yoksullar adaleti, varlkllar ise adaletsizlii gereksinir. nemli elan da budur. KT DNCE ZERNE Ozan Kin-yeh, kt dnceli olmakla sulanarak vatanndan kovulmutu. Kendisi ise sulamann ktlerin dncelerince yapldn, bylesinin ok daha iyi olduunu syledi.
181

HER EY YAPAR MIYDIN? Yneticilerin acmaszl karsnda fkeye kaplan biri Mi-en-leh'e yle dedi: yi bir dava uruna her drst eylemi yapardm. Bu szlerle henz istedii karl alamam grnen Mi-enleh, sordu: Peki iyi bir dava uruna daha baka ne yapardn? M-EN-LEH'N RENCLERN TANIMLAMASI Mi-en-leh, yle tanmlar rencilerini: Onlarn, savamlarnn onlara kazandrdndan bakaca bir nitelikleri yoktur; adlarn baardklar ilerden alacaklar ve ele geirecekleri evlerde oturacaklar. Onlar, kendilerinin nasl olmalar gerektiinden nce, partinin nasl olmas gerektiini bilirler. Yola kmak gerekiyorsa, nereye gideceklerini bilmeksizin istasyona ynelirler. Nereye gidileceini bilenler ise, kimin gideceini bilmezler. KTAP OKUMAK ZERNE Me-ti, yle dedi: Kitap okuyan ok kii gryorum; bu, onlara kimsenin retmedii zor bir sanattr. n bilgileri, kitaplarn gl ve zayf yanlarn ayrabilmeleri iin yeterli deildir. Bilgi kazanabilmek iin daha nce bir eyler bilmeyi art koan bilimsel kitaplardan sz etmiyorum. Ama anlatlarn okunmas da gtr. ou kez yazar, yazd kitabn dnyayla kurduu ilginin ok daha fazlasn, okurun kitabn dnyasna gs182

termesini salam olur. Yazarn etkisiyle okur, kitap yznden, kitapla betimlenmesi ngrlm dnyay unutur. Kolayca renilebilen, ama ilk bakta anlalmas zor baz yollara bavurularak bir gerilim salanr; bu gerilim okurun ilgisini olaylarn nasl gelieceine eker ve okura olaylarn nasl olduunu unutturur. Okur, bakaca yalanlar renebilmek iin o an'a dein rendii yalanlar yutar. Okuruna arada srada kitab elinden brakp okuduklarn dnmek ve kendi dncelerini yazarn dnceleriyle karlatrmak olanan salayacak biimde yazan bir yazar, zayf bir yazar saylr. Byle bir yazar iin, okuyucularn avucunun iine alamad sylenir. Allagelmi estetik anlayna gre yazarn dnceleri gizli olmal ve g anlalmaldr. Ayrca okur u soruyu yneltmelidir kendi kendisine: Yazar, istediinin ne kadarna erimitir? Aratrlmas gereken nokta, ilenen cinayetin hakll deil, cinayetin gerektii biimde ilenip ilenmediidir. Gerekte kitaplar okurken, onlara kendilerinden kuku edilmesi gereken kiilerin kaleminden kma yazlar olarak baklmaldr. aresiz kalm kiilerin byk kitleler halinde kanl savalara itilmesine yardmc olan, ya da kendileri aresizlik iersinde byle savalara itilen yazarlarn, buday rtp insanlar a brakan, tekme atan ya da kendilerine tekme atlmasna meydan veren yazarlarn kaleminden kma anlatlar, kukularn en by ile deil de, neyle karlanr?

183

[USTALARIN YAAMI] Dnemlerinin en byk davran retmenleri olan iki usta, Ka-meh ve Eh-fu, bireylerin davran zerine az ey rettiler. Aileye kar tutum ne olmaldr, insan hayatn nasl kazanmaldr, hemcinslerine nasl davranmaldr, nasl saygnlk kazanmaldr, evlenmelidir, sanat yapmaldr, ksacas insan nasl yaamaldr sz geen ustalarn rencileri, bu konularda ok az ey rendiler. Ustalarn kendi yaamlar da ok yaln geti. Ne ailelerine, ne de yakn dostlarna kars dikkati ekecek biimde davrandlar. Biri varlklyd. teki ise para sknts iinde yaad. kisi de kendileriyle konuanlarn tmn inandrmay baaramadlar, sk sk da baarszlklarla karlatlar. Sylediklerinin ou kmad. Byk yaptlar tamamlamadan braktlar. Dncelerinin ounu, bakalarnn dncelerini eletirerek akladlar; bundan tr kitaplar, ancak bu ustalarn kartlarnn kt kitaplar da okunduu takdirde ksmen anlalabilir. [AY NASIL LMEL?] Me-ti, yle sordu: stad Ka-meh, ayn, sanki Si koyunu kurutuyormu gibi mi imeliydi? Si koyunu ay iercesine kurutmak daha iyi olmaz myd? Binlerce insan krek sallarken, kimileri yalnzca masa banda plan izmiyor mu? Ya da stad Ka-meh, yeryznn yarsna hkmedenlerden korkmayan Ka-meh, icra memurunun nnde korku gstermemeli miydi?

184

AYGITLARA VE DNCELERE LKN SORULAR Me-ti, yle dedi: Ykntlar arasnda bronz ya da demir paralar bulduumuzda yle sorarz: Eskiden nasl bir aygtt bunlar? Neye yarard? Silhlar savalar, ssler de ticareti kantlar. Bylece insan trl trl olaslklar ortaya karr. Eski zamanlardan kalma dnceler zerinde neden byle durulmuyor? DNCELERN TEMEL Ro, yle dedi: Dnceler kendi kendilerini aklar. Me-ti, u karl verdi: Her akam kysnda oturduum akarsudan iki n oluturduu bir ey geer. Iklarn yksekte olan altn rengi, daha alakta yanan ise krmzdr. Bu klar tayann bir sal olduunu bilmezsem, klara ilikin olarak bin trl ey dnebilirim; dndklerim ise hem yetersiz, hem de alabildiine abartmal olabilir. DAHA YAPILACAK OLANLAR Dnceleriyle olaylar biimleyen Ka-meh ldnde, ykmak iin savam verdii etenin ynetimi henz kapsamn geniletmekteydi. Dmann parlak dnemi, henz balamamt. DAHA YAPILACAK OLANLAR Dnceleriyle olaylar biimleyen Ka-meh ldnde, zafer stunlarnn stnde henz hekimlerin deil, kasaplarn ad yazlyd; yapt185

lar ise henz onlar yaratanlarn deil, tadn kartanlarn adn tamaktayd. KLASKLER VE ALARI

onlarn

Klasik yazarlar en karanlk ve kanl dnemlerde yaadlar. Onlar insanlarn en neelisi ve kendine gveneniydi. SANAT Me-ti, Mi-en-leh'e kar, eliyle tutuu kmrleri elini kirletmeden atee atabilmekle vnrd. M-EN-LEH'N RENCLER Me-ti, yle anlatr: Mi-en-leh'in rencileri yzlerine boya srmeden ve sakal takmadan kendilerini ok iyi deitirebiliyorlar. Kentin alt kesiminde bu rencilerin en iyilerinden biri alyor. Yaklak olarak bir yldr iileri partiye sokma iiyle urayor. Kimi zaman ereine sertlikle, kimi zaman da sabr gstererek ulayor gibi. Bir yl nce onu bir ii olarak grmtm. Birka ay nce ise bir aydn gibi grdm karmda. Sk sk hakl ktndan ve hemen hi baarszla uramadndan, iiler de ona gveniyorlard. Ayrca bu renci sk sk ad deitirir, ayn yerde asla uzun sre oturmaz ve hep deiik grntedir. Buna karlk dnceleri hi deimez. Ben, kentin o kesiminde Mi-en-leh'in drt ya da be rgtlendiricisinin birbiri ardndan alm olduunu biliyordum. Ama Me-ti, onlardan sanki bir tek adamdan sz ediyormuasna sz etti; Mien-leh'in o iyi rencisinin drt ya da be
186

annesi olduunu sanki hi gz nnde tutmuyordu. ACIMA ZERNE Me-ti, yle dedi: Mi-en-leh, acmal bir insan deildi. Smrlenlerin ve ezilenlerin sefaletini grdnde, iinde annda fkeye dnen bir duygu uyanrd. Ayn duygu, bilgiden yoksun kiilerde acmaya dnr. Bir anlamda yaknmay andrr bir aresizlik duygusuzdur bu. Mi-en -leh, yle derdi: Acma kendilerinden yardm esirgenenlerden esirgenmeyen eydir. Ben kendimi ac ekmek iin deil, onlarn aclarna son vermek iin ac ekenlerin yerine koyarm. K MEK ZERNE Kin-yeh, kendisine sunulan esriklik verici bir ikiyi u szlerle geri evirdi: nmzdeki birka ylda sa kalma olaslklarmzn, hkmetlerimizin u andaki sava hazrlklarnn hakl klabilecei lden iki kez ok olduuna inanyoruz; grevlerimizi kesinlikle saptayamyoruz; akln yolunda yalpa vura vura ilerleyebiliyoruz; bakalarnn aln teriyle kazandklarn kendi kazandklarmzla kartryoruz; bize kamu yarar iin ne yapmak istediimiz sorulduunda, karmakark konuuyoruz; bu durumda bir de iki imemize ne gerek var? Ha, insan ayltan ikiler biliyorsanz, o baka! KENTLERN BETMLENMES Kin-yeh, yle anlatr: Ni-Yi kentinde itim.
187

Ko kentinde konutum. Bi-leh kentinde altm. Len kentinde vakit ldrdm. Mo-su kentinde rendim. te, bu szlerle betimlemi oldum sizlere bu kentleri. ESK ZAMANLARDA BR ADAMIN DEALLER Herkes ne yapacan ardnda soukkanlln korumak; bizden herkes kukuya dtnde kendimize olan gvenimizi sarsmamak, ama onlarn kukulanmalarna da kar kmamak; beklemesini bilmek ve beklemekten yorulmamak; bu konuda sylenen yalanlar dinlemek, ama yalanlara katlmamak; ya da nefret edilmek, ama bu nefreti hakl klacak biimde davranmamak ve ok iyi grnp ok bilgece konumamak; dleyebilmek, ama dlerin tutsa olmamak; dnebilmek, ama dnceleri eree dntrmemek; yenginin ve yenilginin karsna kmak, ama bu iki yalancya da ayn biimde davranabilmek; sylediimiz gerein, her sylenene kolayca inananlara tuzak kurulmas amacyla alaklarn aznda deimesine dayanabilmek; uruna yaammz adadmz eylerin paralandn grdkten sonra, eilip paralar toplayabilmek ve onlar kullanlm aletlerle onarabilmek; tm kazanlar bir yn yaptktan sonra, bir rpda tehlikeye atabilmek; yitirmek, hep batan balayabilmek ve yitirilen zerine tek szck sylememek.

138

ME-T, YLE DED Sefaletin her yeri kaplad zamanlarda, bu sefaletin kaynan bilenlerin says ok az olur. Sefalet seli zaman zaman geri ekildiinde ise bu kiiler kurumu kaynaklar gsterdiklerinde, kendilerine glnr. Her ey yolunda gidiyormu gibi grnr. lerin iyiye gittii dnemde i banda olan ynetim, becerikliliinden tr vlr. En youn sefaletin egemen olduu yerde salanan en kk rahatlklar bile alabildiine bytlr. Sefalet ekenlerin dostlar ise amanszca izlenir. Byle dostlar, havada frtnann izi yokken geminin rklnden sz eden kiilere benzerler. ME-T, YLE DED Bir imparatorluk, ynetimi eline geiren etelerce uuruma gtrlrken, varlacak sonu kestirenlere u nedenlerden tr pek inanlmaz: Byk imparatorluklar, salt byklkten tr bir sreklilik izlenimi uyandrr. Gnlk yaam allan biimde akn srdrr, frnclar ekmek satar, kitaplar baslr, gazeteler kar, insanlar evlenir, ller gmlr, evler yaplr. Btn bu olup bitenlerde akln katks vardr. zleyici, olup bitenlerin hesabn fazla kartmakszn, btn bu akllar toplamnn, bu denenmi davranlarn, yneticilerin delice hamleleriyle karlamasn umut eder. Ve bu sayede yneticilerin delice hamleleri biraz olaslk alnma girer, dahas biraz akla sar olur.
189

UZAY Me-ti. uzaya maddenin varolu biimi olarak baklmasn tler. NEDENSELLK Me-ti, doa grnglerinin belirlenmiliinin tartlmasna, ya da fizikilere tarttrlmasna kar uyarda bulunur. Me-ti'ye gre doa bilimcilerinin urasnn z, elden geldiince ok sayda belirlenimler saptamak ve bunlar insanlar iin yararlanlabilir klmaktr. EN KK CSMLERN KESTRLMEZL Me-ti, yle dedi: imdilerde fizik, en kk cisimlerin kestirilmezliini saptyor. Bu cisimlerin devinimlerini nceden kestirebilmek olanaksz. Sz edilen cisimler, zgr isten tayan bireylere de benzetilebilir. Ama bireyler kendilerine zg zgr istenle donatlm deildir. Davranlarnn g kestirilebilirlii ya da davranlarn kestirmenin olanaksz oluu, bizim amzdan belirlenen niteliklerinin bulunmamas deil, tersine bu niteliklerden ok sayda bulunmas nedeniyledir. POLS ZERNE Me-ti, yle dedi: Devletin bir insan srekli olarak polis yapmaa hakk yoktur. BYK DZEN VE SEV J, Me-ti'ye yle dedi: Byk Dzen'den
190

yana olanlar, seviyi kaldrmak istiyorlar. Me-ti, u karl verdi: Ben bunu duymadm. Bildiim tek ey, Byk Dzen'in dmanlarnn seviyi neredeyse ortadan kaldrm olduklar. Sevinin henz ayakta kalabildii yerde ise Byk Dzensizlik, sevenleri en byk glklerle kar karya brakp yklmalarm salyor. M-EN-LEH'N GEREKSNMLER Mi-en-leh, kk bir oda, bir masa, bir sandalye, bir leen ve bir yataktan baka bir eye gereksinim duymazd. Patates yer, ak ay ierdi. Ama buna karlk dnyann tm evlerinin, glerinin ve zgrlklerinin alanlarn olmasn isterdi, baka deyile dnyann kkten deimesini isterdi. AI KADINLAR DEVLET YNETEBLMEL Mi-en-leh, her a kadnn devleti ynetebilmesi gerektiini sylerdi. Bylece hem devletin, hem de a kadnlarn deimesini amalard. Ama bundan u dersi karmak da olasdr: Devleti bir mutfak, mutfa da bir devlet gibi dzenlemek yararldr. [RETMENLERN BAARISI] Kung fue'nin yks, insanln en baarl retmenlerinin baarlarnn gerekte ne denli az olduunu gsterir. Kung fue, genel ahlk dzeyini ykselterek ann devlet biimini lmsz klmay amalamt. Ama bu devlet biimi srdke ahlk dzeyi de dt ve bu devlet bi191

iminin srekli olmay, ahlkn yararna oldu. Kung fue, mzikle uramann ok yarar salayacana inanrd. Ama halk, mziin kendisinden ok onun mzie ilikin aklamalaryla ilgilendi ve bunlar kalc oldu. Din konusundaki aklamalarnda ise Kung fue daha dikkatli davrand ve ok konumad; ancak onun bu alandaki suskunluu, kr inanlarn onun yandalar arasnda her yerde olduundan ok artmasna yol at. Halkn bu retmende, ya da daha iyi niyetli bir deyile, bu retmenle birlikte kazand baarlar ise, ok daha byk oldu. Kung fue'nin tutumunu yanslamak, halka byk yarar salad. Eer Kung fue'nin oktan gemie karm yaam biimlerine ilikin yarglar yinelenseydi, bu yarglar da oktan adaletsiz olmu oludu; ne var ki Kung fue'nin tutumu, her zaman adillerin tutumuydu.

[LA-TU'NUN YKLER] KN-YEH, YLE ANLATIR : Lai-tu'nun beni sevdiini henz bilmediim dnemlerde o, yalnz kald zamanlar iine dt kt durumlar anlatarak beni kayglandrrd. Anlattna gre sk sk hi bir i yapmamakszn, birbiriyle ilgisi bulunmayan dlere dalarak saatler boyu oturuyordu. Odasndaki masayla sandalye ise gzne bir glge gibi grnyordu. Giderek ben de bu durumlarla karlatmda, Lai-tu'yu sevdiimi anladm.
192

DNGNLK VE SEV Kin-yeh, dinginliini korumaa alyordu; Lai-tu'nun amac ise onu bu dinginlikten uzaklatrmakt. Dinginlik sevi ile badar m? diye sordu Lai-tu. Kin-yeh : Evet, diye karlk verdi. BR NER Sille yiyenler kolay kzarlar, Kin-yeh, Lai-tu'ya yle dedi: Ben, senin sille yememeni salamaa alacam; sen de kzmamaa al. LA-TU'NUN GZELL VE MUTLULUU Me-ti ile Kin-yeh, Lai-tu'nun gzellii zerine konuuyorlard. Me-ti, glmseyerek yle dedi: Bence mutlu insanlar bize hep gzel grnyorlar. Sen de Lai-tu'yu mutlu ediyorsun. Kin-yeh: Hayr, diye karlk verdi, onu mutlu eden ben deilim; o kendisini benim iin mutlu ediyor. KN-YEH'N SEVGYE LKN SZLER Burada zerine ok ey sylenebileceinden kuku etmediim bedensel zevklerden sz etmiyorum. Amacm, zerine sylenebilecek pek bir ey olmayan aktan sz etmek de deil. Dnya, bu iki olguyla da yetinebilirdi. Ama sevgi bir retim olgusu olduu iin, onu ayrca ele almak gerekir. Sevgi, iyi ya da kt ynde olmak zere, sevenleri ve sevilenleri deitirir. Daha di-

193

ardan bakldnda sevenler yksek bir dzenin reticileri olarak grnrler. Tutkuludurlar ve engel tanmazlar; yumuakbaldrlar, ama zayf deildirler. Her zaman ne gibi sevecen davranlarda bulunabileceklerini aratrrlar (ve bunu yalnz sevdikleri iin deil, herkes iin yaparlar). Sevgileri iin srekli olarak yapcdrlar, sanki bir gn gelip de tarihini yazacakmasna, o sevgiyi tarihsel klarlar. Sevenler iin hi yanl yapmamakla, tek bir yanl yapmak arasndaki fark, ok byktr oysa dnya, byle bir fark zerinde rahatlkla durmayabilir; Sevgilerini olaanst kldklarnda, teekkr edecekleri yalnzca kendileridir; baarszla uradklarnda ise, nasl halkn yneticileri, halkn kusurlarn ileri srerek kendilerini aklayamazlarsa, sevenler de sevdiklerinin kusurlaryla kendilerini aklayamazlar. Sevenlerin stlendikleri grevler, kendilerine kar grevlerdir; bu grevlerin ykledii borlar yerine getirmek iin gsterdikleri titizlii kimse gsteremez. Sevenlerin bakalarnn ciddiye almad pek ok eyi, en kk dokunmalar ve en alglanamaz gibi grnen sesleri bile ciddiye almalar, gerek sevginin, gerekse baka byk retimlerin znden ileri gelir. Sevenler arasndan en iyileri, sevgileri ile baka retimler arasnda tam bir uyum salamay baarrlar; o zaman sevecenlikleri genel bir nitelik kazanr, yaratc yetenekleri ounlua yarar salar ve bu trden sevenler retici ne varsa desteklerler.

194

NSANIN KEND KENDSNE YARDIM ETMES Tu-su, Me-ti'ye karlat ruhsal bunalmlardan sz ediyor ve byk bir gezi yapmak istediini sylyordu. Me-ti, ona u yky anlatt : Mi-ir, kendini iyi hissetmiyordu. Pepee kadn arkadan, uran ve dinini deitirdi. Btn bunlar yaptktan sonra kendini daha da hasta hissedince, bir dnya turu yapt. Bu geziden dndnde eskiden olduundan ok daha hastayd. Yataa yatp sonunu beklemee balad. Ama tam bu srada ki i sava vard askerlerin evin arkasnda gizlenen birka iiyi ldrmek iin attklar bir bomba, evini tututurdu. Byk bir fkeyle yerinden frlayan Mi-ir, iilerle birlikte yangn sndrd ve askerlerin peine dt. lerki yllarda da kt durumlara son veren i savaa katld. O gnlerde Mi-ir'in kendini ruhen iyi hissettiini sylediini hi duyan olmad; bunun nedeni kukusuz kimsenin ona nasl olduunu sorma mayd. ME-T'NN D Me-ti'nin rencisi olan Lai-tu, bir defasnda Me-ti'ye byk bir gezi yapmak istediini syledi. Me-ti, yle dedi: Deh, Sueh ve Noh lkeleri, karlarnda bu denli gl bir dmann bulunmasna karn daha birlememiken sen nasl kalkp geziye kabilirsin? Lai-tu, kendi halinde bir kzacazd ve lkenin birletirilmesi iinin kendi gcnn ok zerinde olduunu d195

sunuyordu. Bunu sylediinde, Me-ti ona u karl verdi: lkenin birletirilmesi, ok uzakta bulunan bir hedeftir. Ama uzakta bulunan bir hedefin daha tesinde hi hedef yoktur. Senin gezinin de hedefi yok. LA-TU'NUN YANLII Lai-tu, kocasyla yayordu, ama mutlu deildi. nk onunla yatmaktan holanmyordu ve ona kar, onu biraz sevimli bulmann dnda, ilgi duymuyordu. Me-ti'nin nc konuya ilikin olarak sylediklerini uygulamaa karar verdi ve kocasna ezilenler iin almasn nerdi. Kendi de ayn eyi yapmaktayd. Kocas bu neriyi uygun buldu. Lai-tu da onunla yatmaa devam etti. Me-ti bu yzden onu azarlayarak yle dedi: Sizi birletiren nc bir konu bulup, sizi cinsel adan birletiren bu nc konuyu srdrmenin ne deeri var? Bu, bir para ekmek bulup onu zehirle yutmaa benzer. LA-TU'NUN ERKEKLERE YAKLAMASI lk zamanlarda Lai-tu, Me-ti'nin planlarna yardmc olmak, ya da Kin-yeh bir tehlike ile karlatnda onu korumak iin erkekler zerindeki etkisinden yararlanrd. Me-ti ise bu davran onaylamyordu. Kin-yeh, Lai-tu'nun ballndan emin olduundan olaya glp getiinde, Me-ti ciddi bir ifadeyle yle dedi: Lai-tu, sana sadk kalmamak amacyla erkeklere yaklasayd, bir ey demezdim. Ama Lai-tu'nun yalnzca davamza hizmet etmek iin bu ii yapmas, onun asndan ykcdr.
195

LA-TU'NUN ATE YAKMASI Me-ti, Lai-tu'ya yle dedi: Bugn ate yakmana baktm. Eer seni tanmasaydm, hi kukusuz kendimi hakarete uram sayardm. Ate yakmaa zorlanm birine benziyordun ve ortada yalnzca ben bulunduumdan, seni smrenin ben olduum gibi bir izlenime kapldm. Kadn, yle dedi: Amacm oday en ksa zamanda stmakt. Me-ti, glmseyerek u karl verdi: Ben senin ne istemi olduunu biliyorum. Ama sen biliyor musun? Sen, senin konuun olan benim rahat etmemi istedin; konumann bir an nce balayabilmesi iin, bunun abuk olmasn istedin; senden holanmam, atein yanmasn, ay suyunun kaynamasn istedin. Ama btn bunlar arasndan yalnzca atein yanmas gerekleti. nemli olan an ise yitirildi. Her ey abuk yapld; konumalar ise gecikti. ay suyu kaynad, ama ayn kaynamas bitmedi. Her ey, bir baka ey iin yapld, buna karlk hibir ey dorudan doruya kendisi iin yaplmad. Oysa gerekte ate yakmakla o kadar ok ey ifade edilebilir ki! Ate yakmak, bir gelenei dile getirir, konukseverlik ok gzel bir eydir. Gzel ralarn tututurulmas iin yaplan hareketler de gzel olabilir ve sevgi dourabilir; tek bir an'n, bir daha geri gelmesi olanaksz bir an'n deeri verilebilir. Eer bir ressam, senin retmenin iin ate yakman gibi resim yapmak isteseydi, herhalde hibir ey yapamazd. nk hibir zevkli yan yoktu senin ate yakma biiminin, tutsaka bir davrantan baka bir ey deildi.
197

KEN-LEHN ANLATIM BM Lai-tu, Me-ti'ye, Kien-leh'in mektuplarnn souk anlatmndan yaknyordu. Me-ti, gen kza anlayla baktktan sonra yle dedi: Kien-leh'e neden U-ting'de bir sayfiye evi yaptrdn sorduumda, bana orann kt olmad karlm verdi. Hui-yeh elinden evi ald zaman ise yalnzca unu syledi: Yazk. Bir sre (onbe yl) incelemelerde bulunduktan sonra, Mi-en-leh'i yararl bir adam olarak nitelendirdi; benim erdemlerden uzak kalnabileceine ilikin klsik almalarm ise ok ho diye vd. Lai-tu, Kienleh'in son mektubunu kard, baktktan sonra halinden memnun, oradan uzaklat. BYK SZLERDEN KAINMAK Me-ti, Tu'fu'ya yle dedi: Sonsuz yerine bir sre, biliyorum yerine umut ediyorum, ben unsuz ya da bunsuz yaayamam yerine ben u ya da bu olmadan daha zor yaayabilirim, szlerini kullan. O zaman hem sen kendinden emin olursun, hem de bakalar daha emin olur. DORUYU SYLEMEK Me-ti, Tu-fu'ya yle dedi: retmenine kokmu bir balk armaan etmek ister misin? Odadan ktktan sonra onun iin ne kadar aptal bir insan demek ister misin? Seni mi, yoksa kafasnda sana ilikin olarak yaratt bir d m sevmesini istersin? retmenin senin nasl biri olduunu bilmeyince sana nasl t verebilir? Sen elma kaynatmak isterken, o sana baka eyin na198

sl kaynatlacam anlatrsa, bu ne iine yarar? imdi dingin bir dnemde yayoruz, ama kargaa gelip attnda ne olacak? GEREK Tu-fu, Kien-leh'i ok kzdracak bir ey yapm, ama ona tm gerei anlatmt. Kien-leh, ok sarslmt, ama gerei zenle toplad; Tu-fu'nun ona sunduu tm gerekleri, tm olanaklarm kullanarak zenle birletirdi ve ortaya zengin bir hasat kt. Sonunda Kien-leh, yle dedi: Tu faya ilikin olarak baz rendiklerimden ac duydum, ama bana mutluluk veren bir eyi, bana gerei sylemi olduunu da rendim. HAKSIZLIK KARISINDA DUYULAN FKE Me-ti, Lai-tu'ya yle dedi: Hakszlk karsnda yeterince fkelenmiyorsun. Oysa bu fkeyi duymadan Byk Dzen'in gerek bir yanda olabilmek olanakszdr. Hakszlk karsnda fkelenmek, hakszl sulamaktan ya da hakszlk yapmaktan korkmaktan ok daha te bir eydir. Kendisine yaplan bir hakszlk karsnda fkelenemeyenin savaabilmesi ok zordur. Bakasna yaplan bir hakszlk karsnda fkelenemeyenin ise Byk Dzen uruna savam verebilmesi ok zordur. Duyulacak bu fke, bir anda parlayp snen, aresizlik dile getiren bir fke deil, uzun sren ve uygun aralar semesini bilen bir fke olmaldr. Mi-en-leh ve Ka-meh, fkeyle hareket etmediler, ama fke duymasalard, hibir zaman
199

hakszlk karsnda takndklar tutumu taknamazlard. TU'NUN SAVAMAYI VE OTURMAYI RENMES Tu, Me-ti'ye gelerek yle dedi: Ben de snf savamna katlmak istiyorum. Bana ret. Me-ti: Otur, dedi. Tu, oturdu ve sordu: Nasl savamalym? Me-ti gld ve sordu: yi oturduundan emin misin? Bilmiyorum, diye karlk verdi aran Tu, baka nasl oturabilirim? Me-ti, ona nasl oturabileceini aklad. Tu, sabrszlkla: Ama ben buraya oturmay renmeye gelmedim, dedi. Me-ti, sabrla: Biliyorum, savamay renmek istiyorsun, dedi, ama u anda oturduumuz ve oturarak reneceimiz iin iyi oturabilmen gerek. Tu, u karl verdi: nsan hep en rahat konumda olmay amalarsa, var olanlarn arasndan hep en iyisini isterse, ksacas hep tat alma peinde koarsa, nasl savaabilir? Me-ti'-nin karl yle oldu: Eer tat alma amalanmazsa, var olanlarn arasndan en iyisi alnmayacaksa ve en rahat konum istenmeyecekse, o zaman neden savalsn? KEN-LEH'N LA-TU'YU YTRMES Kien-leh, Me-ti'ye gelerek yle dedi: Keyfimin bozuk olmasndan tr zr dilerim. Byk bir gezi iin tm hazrlklarm tamamlamtm ki, gemilerin hepsinin gitmi olduunu rendim. imdi burada ne yapacam bilemiyorum. Me-ti, ondan kendini tutmamasn, zorlama200

masn istediyse de, bouna oldu. Aradan bir sre getikten sonra Me-ti'ye, Kien-leh'in geceleyin bahede gezinirken grldn sylediler. O zaman Me-ti: imdi anlyorum, dedi, demek Lai-tu onu terk etmi. ME-T'NN TU'NUN LM ZERNE GR Me-ti'nin en sevdii rencisi Tu, i savata lmt. lmesinin nedeni, belli bir grevi bulunmasna, daha baka grevlerin de kendisini beklemesine karn, Tu'nun tfekle arpmaa kalkm oluuydu. Me-ti, rencisini iyi bir devrimci olarak nitelendirmekten kand. Tu, grevlerini neden birbirine kartrdna ilikin olarak yeterli bir gereke verememiti. Savan yalnzca silh atlan yerde olduunu sanmt; 50 metre ilersini grememi, bu yzden de bir kavga tutkunu olarak lmt. KN-YEH'N SAVATAK KIZ KARDE ZERNE ARKISI Kin-yeh'in kz kardei, i savaa ilikin bir rapor hazrlamak zere cepheye gitmiti. Kardeinden uzun sre haber alamayan, mektup da yazamayan Kin-yeh, onun iin u arky kaleme ald. Hani bitmeyen Bir konumamz vard Yllarca srm ve ki kavak aacnn konumasna
201

Benzeyen konumamz O bitti artk ve ben Duyamyorum sylediini Ya da yazdn, sen ise Beni duyamyorsun. Kucamda san taramtm Savama sanatnn kurallarn retmitim sana Bir erkee nasl davranlacan Kitaplarn ve yzlerin nasl okunacan Nasl savaldn ve dinlenildiini retmitim Ve imdi eksikliini duyuyorum Sana syleyemediklerimin. Geceleri kalktmda Yararsz tlerin tkac kesiyor soluumu. KN-YEH'TEN KIZ KARDENE: Savalar arasnda severdik birbirimizi. El sallardk ordularn arasndan. Mektuplar vard, ele geirilen Kentlerden gnderilme. Ve kulbede Saklanm, dman beklerken Ty gibi admlarn duyardm onun, Yemek ve haber getirirdi. Ve bir istasyonda Ayakst anlatrdk birbirimize yaptklarmz, Yolun tozu dudaklarmda perdim onu. evremizde Her ey deiirken Kalan sevgimiz olurdu yalnzca.

202

KN-YEH'N KIZ KARDE N KNC ARKISI Seni yabanc savalara Katlmaa yolladm, yabanc atallardan yabanc ekmek yiyesin, Yabanc erkekleri deneyesin. Yabanc dnceleri Dnesin diye. Merakn krkledim Ve uyardm seni. Uzaklara yollarken Kendimde sakladm. Ne olurum Dnmezsen? Ve dnersen, o zaman Sen olur musun gelen? KN-YEH VE KIZ KARDE (2) Kin-yeh, kz kardeinin ondan uzak kald ve i savata geirdii yllardan sonra, kz kardei iin srekli korktuundan kendisini hep bir korkak diye nitelendirdi. KN-YEH VE KIZ KARDE (3) Kin-yeh, i savaa katlan kz kardei iin korkuyordu. Korkuyla geirecei zaman snrlamak iin kz kardeinden belli bir tarihte belli bir gemiyle dnmesini istedi. Kz kardei dnmeyince de oturup ona unlar yazd: Sk sk senden bana seni seviyorum yerine seninle olmaktan holanyorum, bana gvenebilirsin yerine bana belli snrlar iersinde gven, benim
203

iin senden baka hibir ey yok yerine senin olman gzel bir ey demeni istemitim. Bir zamanlar bir yanlg sonucu bana tmyle ihanet etmi olmana inanmam kt oldu; nk ondan sonra da her bakmdan sana gvenebileceime inandm. KN-YEH VE KIZ KARDE (4) Kin-yeh, sonunda kz kardeinden bir mektup almt. Kardei, belli bir gnde gelmek istediini bildiriyordu. Kin-yeh, onu almak zere adalara gitti. Ama kardei gelmeyince ve baz belirtilerden de kzn mektubu yazd srada gelmei dnmedii anlalnca, oturup bir iir kaleme ald. Ta havaya frlattnda Yere dmek istediini sylerse nanabilirsin. Suya girdiinde Islanacan sylerse su nanabilirsin. Kz arkadan gelmek istediini sylerse Ona inanma. nk sz veren Bir doa gc deildir. KN-YEH'N KIZ KARDE N KNC R Uzun yllar boyu ayrlktan sonra Onun evine girdiimde, sanrdm ki beklenmekteyim Sandalyem konulmu, aydanlk ocan stnde. Glerek bir takm ocukluklarndan sz ederdi. Benimkilerden de.
204

Ve hep ty admlarnn kapya yaklamasn Beklerdim, elimdekileri bir kenara brakmaa hazrlanarak. Tarihsel olaylar gibi sralardk yaadklarmz. Sekiz geceden, spanya'daki geri ekiliten konuurduk. Ford marka otomobille gezmekten, gzelim hallardan sz ederdik. KEN-LEH VE ONU BIRAKAN RENCS Kien-leh'in g bir dnemde rencisi Tu tarafndan terk edildii bilinir. Tu, dndkten sonra yine Kien-leh'in yanna alnd, ama ilikileri bir daha hibir zaman eskisi gibi olmad; bunun nedeni Tu'nun gitmesi deil, gitme kararn aklamam olmasyd. Bu yzden Kien-leh, zntyle yle dedi: Tunun dncelerine ulalamyor, demek ki ne yapaca kestirilmeyen bir insan. BR BAARISIZLIKTAN SONRAK TUTUM ZERNE Me-ti, Lai-tu'ya yle dedi: Sana yaplan hakszlk ise, o zaman cann diine takp sava, ama sana yaplan haklysa, o zaman savama. Yanllarn, bakalarnn yanllarn ileri srerek balatmaa altnda, sesinin tonuna dikkat et. Olduka sert kyor deil mi sesin? Utanyorum szc, byk szcklerdendir. Ve bu szc syleyen hemen her ses, iyidir. BR BAARISIZLIKTAN SONRAK TUTUM ZERNE (2) Me-ti, Lai-tu ile konumasn yle srdrd:
205

Allm ller iersinde yarglandnda susuz bulunman gerektiini syleyebilirsin hi kukusuz. Ama iin kt yan da budur, yani seni allm ller iersinde yarglamaa kalkmalar. Bu, senin iin uygun olamaz. KN-YEH'N GLGES Lai-tu, yle anlatr: Kin-yeh, doudaki savaa gidecei zaman, onun benden artk tamamen uzaklaacandan korktum. Bunun zerine o da bana her zaman elik etsin diye glgesini brakt. Glge beni hep izledi: ben de Kin-yeh'in beni dndn bildiimden, ok memnundum. Ancak glgenin davran bir tuhaft. Benimle her eikten amyor, her eve gelmiyordu. Belli kaplarda girmeden durup beni bekliyordu. erde kaldm srece de asla oturmuyordu. Hem oturmay, hem de beklerken bulutlara bak, beni tedirgin ediyordu; nk onun da gidebileceinden korkuyordum. Kapdan ktmda, yine beni izliyordu. Ama zaman zaman sanki beni tanmakta glk eker gibiydi, grdnden emin olmayan bir hali vard. Kimi zaman da ben ona elik ediyordum. Ama byle zamanlarda ardndan gitmediimde, ya da gitmek istemediimde hep durup beni bekliyordu. Ancak aradan bir are getikten sonradr ki, yaknln iki kiiden oluabileceini rendim. Kin-yeh'ten uzaklatmda, ona gerek duymadmda, ya da o bana gerek duymadnda, onun uzandaydm, ona yakn deildim.
205

KN-YEH'N YAZMAKTAK GLKLER Kin-yeh, yle dedi: Artk Lai-tu'ya nasl yazabilirim? O azda sakzla yazyor, ben ise titreyerek yazyorum. Haksz olduumu biliyorum, ama o hakl olduunu yazyor. Ben deerli bir eyin paralanmasndan zgnm, o ise paralanann neden paralandn yazyor. Ona her yazdmda soukkanl yazabilirdim, imdi ise ateli yazmam gerekiyor. Ona seven birine yazar gibi yazmaa almtm. Sevenler byk insanlardr. LA-TU'NUN KENDN BLMEZL Kuatlm olan ve alk eken Hel-sing kentinde Lai-tu'ya, sevimli grnnden tr bir kilo et verdiler. O da bunu hemen ocuklulara gtrd. Ama ba geri evrildi; Lai-tu da kendini bilmezlik sulamasyla oradan ayrlmak zorunda kald. Birka gn sonra yolda Me-ti'ye Tasladnda, bu olaydan yaknd. Ama tam sznn ortasnda konumasn keserek yle dedi: Neredeyse unutuyordum, uradaki dkkndan bugn o ocuklu kiiler iin yumurta vereceklerdi bana! Kz tam dkkna girecei srada Me-ti'nin glmsemesini grd ve durup o da kendi kendisine glmee balad. Ama bu ok ksa srd ve Lai-tu, bu kez ciddi bir ifadeyle yle dedi: Ben yine de alacam yumurtalar. Alk dnden beri artt. Bakalarnn mantkszlnn bana bulamasna izin veremem. LA-TU'NUN KN-YEH'E HAZIRLADII EV Lai-tu, Kin-yeh iin kk bir ev hazrlamt.
207

Duvarlar badanalad, iyi bir soba kurdu ve rahat bir koltuk buldu. Ama Kin-yeh, yalnzca piposuyla bir paket ttn yollad ve bir yl boyunca gelmedi. Buna biraz zlen Lai-tu, sk sk Kin-yeh'in evi unuttuunu dnd. kisi bir baka yerde bulutuklarnda, Kin-yeh, geliigzel konuuyormuasna: Nasl, soba iyi yanyor mu? diye sordu. Biraz aran Lai-tu, ona sobann ok iyi olduunu syledi. Aradan yine alt ay geti. Kin-yeh ve Laitu, ileri elverdii lde birlikte oluyorlard, ama hibir zaman kk eve gitme frsatn bulamyorlard. Ama Lai-tu, artk evi dnerek zlmyordu. nk Kin-yeh'in birine yle dediini duymutu: iirlerimde ezenlere ilikin olarak elimden geldiince gerei sylyorum. Ama benim de bir snam var. Lai-tu, artk zlmyordu; nk sevdii Kinyeh'e ok byk bir armaan vermi olduunu, Kinyeh'in de bu armaan kullandn biliyordu. LA-TU'NUN SEVGS Me-ti, yle dedi: Lai-tu, beni seviyor. Sevincinde de, zntsnde de bana geliyor. Beni sevdiini yazyor ve etin fiyatn soruyor. Deliliklerine benimle glyor, akll davranlarna benimle gururlanyor. Benim deliliim ve akll davranlarm sz konusu olduu zaman da byle yapyoruz. Bir baka defa da Me-ti, yle dedi: im iyi gidiyor: Lai-tu, bana duvarn nasl boyadn anlatt mektubunda.
208

LA-TU'NUN RENMES Me-ti, yle dedi: renme, eitli biimlerde olur. Lai-tu, bugn neeli, drst, sabrla ve iyi bir sava. Ama eskiden byle deildi. Arkada Kenyeh'ten tr neelendikten, ona tm kalbiyle balandktan, drst davrandktan. o yorulduunda sabr ve diren gsterdiinden ve onun iin savatndan tr byle oldu. Kin-yeh ise ezilenlerin kazandklar baarlara seviniyor, onlara drst davranyor, hizmetlerinde alrken sabr ve diren gsteriyor, savayordu. Bu durumda yle denebilir: Kin-yeh olmasayd, Lai-tu bugnk durumuna g ulard, ama imdi Kin-yeh olmadan da bugnk Lai-tu olarak kalabiliyor. [LA-TU LE TARTIMA] Kin-yeh, Me-ti'ye yle dedi: Aslnda her zaman bakalarn dnen bir insan olan Lai-tu, bir sepetle gelip armaanlarn ald. Dmanlarma benim alma arkadalarmn eyalarn aldm anlatyor. Akln yitirmi. Ben ne yapaym imdi? Me-ti, yle dedi: Byle yapyorsa akln yitirmi olmal, nk seni seviyor. ok vermi olduu iin ok istiyor; seni ok vm olduu iin imdi ok yerin dibine batryor. Ac ekmemesini ve yiyecek bulmasn salamaa al. Seni sevdii iin bunu yapmana izin verecektir. LA-TU'NUN BR RETM Ozan Kin-yeh, yle dedi: Lai-tu'nun rettiinin ne olduunu syleyebilmek g. Belki de
209

oyunuma blgemizle ilgili olarak koyduum 22 dize, onun retimidir; o olmasayd, belki bu dizeler yazlamayacakt. Tabii onunla hibir zaman, konumadk blgemiz konusunda. Onun komik diye nitelendirdii, beni de etkiledi. nk onun komik bulduu, bakalarnn komik bulduu deildi. Doal olarak Lai-tu'nun hareket edi biimini de iirlerimin yapsnda kullandm. Aslnda Lai-tu'nun yapt bir sr ey var. Ama yalnzca benim retmemi olas klan koullar retseydi bile, kendini yeterince alm biri olarak nitelendirebilirdi. (Kin-yeh, ar alakgnll olmaktan yaknan biri deildi.) LA-TU'NUN DEER Lai-tu, byk bir yapt ortaya koyamad iin kendini kmsyordu. Ne bir oyuncu, ne de bir ozan olarak nemli eyler yapabilmiti. yi eylerin yazlm ve iyi kiilerin daha iyi davranmasna yol am oluuna ise fazla nem vermiyordu. Me-ti, ona yle dedi: Evet, henz mal retmediin doru, ama bu henz aba gstermediin anlamna gelmez. Senin iyiliine bavurulmas, o iyiliin gereince takdir edildiini gsterir. Elmann tad yendii zaman vlr.

210

GNEBAKAN YAYINLARI'NIN nceki kitaplar :

o KANLI SYLENT

Siegfried Lenz'in nl roman... kinci Dnya Sava, faizm, kaba g karsnda rgtsz bireyin arpc dram.

o BR AK

Dino Buzzati'nin roman... ki snf. Ynsz tutkular seli. Ve bir ak.

1977 TRK DL KURUMU HKYE DL :

o GDENLER DNMEYENLER

Hulki Aktun'un uzunca bir sredir kl krk yararak srdrd hikyecilik abasnn usta rnlerini toplad bu kitab, ktndan bu yana toplu edebiyat deerlendirmelerinde btn eletirmenlerce son dnemlerin en baarl kitaplarndan biri olarak nitelendirildi, Trk Dil Kurumu Hikye dl'n kazand. Byk bir kentleme hareketinin iyzn, snflar arasndaki tarihi atmay, Trkiye'nin bugnk dramatik ortamn bu hikyelerde bulabilirsiniz.

BERTOLT BRECHT'N GNEBAKAN YAYINLARINCA YAYIMLANMI OLAN TEK YAPITLAR! :

o HURDA ALIMI (MESSNGKAUF)

Brecht'in tiyatro kuramlarn toplad en nemli yapt.

o SOSYALZM N YAZILAR

Politikadan sanata faizmin bir anatomisi

o SOSYALST GEREKLK VE TOPLUM

Brecht'in sanat konusundaki yaz ve notlarndan derlenen bu kitap ksa srede tkendi. Yeni basm hazrlanyor.