makaleler

amil DEMR

TTK TASARISININ SGORTA SZLEMESNN HKMLERNE LKN MADDELER LE GETRLEN DZENLEMELERN DEERLENDRMES
amil DEMR GR Meclis Genel Kuruluna sevk edilen Trk Ticaret Kanunu Tasar snda Hkmetin teklif ettii metin ve Adalet Komisyonunun teklif ettii metin olmak zere ikili bir ayrma gidilmi ve her iki metin de genel kurulun takdirine sunulmutur. ncelememizde sigorta szle mesine hakim olan ve tm sigorta trleri iin geerli torba hkm ni telii tayan, 1401 ila 1420. maddeleri, Hkmet, Adalet Komisyonu ve meri TTK Hkmleri birlikte deerlendirilerek incelenecek, bal ca farklar ve yenilikler zerinde durulacaktr. BRNC BLM: TEMEL KAVRAMLAR 1. a. TANIMI, ZELLKLER, TAB OLDUU HKMLER VE UNSURLARI Tanm ve zellikleri

Sigorta szlemesi TTK Tasarsnn 1401. maddesinde tanm bul maktadr. Yukarda bahsedildii gibi hkmet ve komisyon metinle rinde sigorta szlemesinin tanmlanmasnda farkl cmle kurulu tar z kabul edilmekle birlikte kabul edilen anlam ve sistem tamamen pa raleldir. Hkmet tasars metni eski kanun yazma teknii gerei sigorta yle bir szlemedir ki eklinde balarken, komisyon tanm g nmz Trkesine daha uygun ve akc bir cmle dzeniyle kaleme alnmtr. Bu nedenle 1401. madde asndan anlamlarnda ierik ola
*

Av., Ankara Barosu. TBB Dergisi, Say 84, 2009

319

amil DEMR

makaleler

rak fark olmayan bu iki metinden Adalet Komisyonu tarafndan tek lif edilen metin incelememize konu olacaktr. Bu tanmdan 6762 sayl TTKdaki tanmn gnmz Trkesine uyarlanmasnn yapld an lalmaktadr. Buna gre sigorta szlemesi, sigortacnn bir prim karlnda, kiinin para ile llebilir bir menfaatini zarara uratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birka kiinin hayat sreleri sebebiyle ya da hayatlarnda gerekleen baz olaylar dolaysyla bir para demeyi veya dier edimlerde bulunmay ykmlendii szlemedir. Sigorta szlemeleri birok alanda etkili szlemeler olduklarn dan kanunlarda tarif edilmesinin doru olmadn savunan grler vardr.1 Ancak tanm baarl bulan grler de mevcuttur2. Meri TTK ve tasarda sigorta szlemesini tanm yaplrken akit ve szleme terimlerinin kullanlmas isabetlidir. Bylece sigorta sz lemesinin iki tarafl szlemeler olduuna vurgu yaplm olur. Bu haliyle sigorta szlemesi taraflar arasnda devaml bir bor ilikisi ya ratmaktadr. Sigorta szlemesi sresince riziko ile prim arasnda den ge kurulmas prensibi de devaml bor ilikisi douran bir szlemesi olduunu teyit etmektedir.3 Fransz doktrinin tesiri ile, sigortacnn edimini rizikonun gerek lemesine bal olduunu kabul eden grler geerliliini yitirmitir. nk sigortac iin riskin gerekleip gereklememesi deil ne oran da gerekletii nemlidir. Bunun bir sonucu olarak sigortac sadece rizikonun gereklemesi halinde para deme borcuna deil, ayn za manda rizikoyu tama ykmlln de zerine almaktadr.4 Sigorta szlemesi 1819. yzyllarda kabul edilenin aksine an sa bal bir akit deildir ve sigortacnn sorumluluu rizikonun ger eklemesiyle deil, szlemeni yaplmasyla birlikte balar.5 Bozere gre; sigorta szlemesiyle birlikte sigortacnn sigorta tazminatn deme borcu domutur ancak borcun denmesi kanunu artn (rizikonun) gereklemesine balanmtr. Kender, bu gre Borlar hukukuna gre
1 2 3 4 5

Kender, R., Trkiye de Hususi Sigorta Hukuku, 9.b. stanbul 2008. s. 141, 142. Bozer, A., Sigorta Hukuku Genel Hkmler-Baz Sigorta Trleri, 2.b. Ankara 2007 s. 26. Kender, s. 142. Kender, s. 143, 144. Kender, s. 143. TBB Dergisi, Say 84, 2009

320

makaleler

amil DEMR

domu bir borcun arta balanamayaca gerekesiyle kar kmak ta, sigorta szlemesinin arta bal bir bor dourmad grn benimsemektedir.6 Bir kimsenin sigorta szlemesi yapma mecburiyetinin olmas si gortann szleme olma zelliini ortadan kaldrmaz.7 nk zorunlu da olsa sigorta ettiren, iradilik ilkesi gereince ayn kolda faaliyet gs teren birok sigortacdan dilediiyle sigorta szlemesi yapabilecektir. Tanm yapma tercihinin bir sonucu olarak gerek meri TTK da ge rekse TTK Tasarsnda yaplan sigorta szlemesi tanm, pasif sigor talar ynnden eksiktir. Parayla llebilen menfaat kavram, ileride ortaya kacak bir pasifi kapsamayacaktr.8 b. Tabi Olduu Hkmler 6762 sayl TTKnn 1264. maddesi uyarnca sigorta szlemele ri hakknda TTKnn 5. kitabnn hkmleri uygulanacaktr. Hkm bulunmad hallerde ise Borlar Kanunu hkmleri uygulanacaktr. Tasarnn 1451. madde de; bu kanunda hkm olmayan hallerde sigorta szlemelerine Borlar Kanunu hkmleri uygulanr eklindeki dzenle meyle ayn anlay srdrlmtr. 6762 sayl TTKnn 1264. maddesinde emredici hkmlerin liste sinin yaplmas yoluna gidilmitir. Ancak TTK Tasarsnda emredici hkmlerin saysnn azaltlmas amacyla hareket eden kanun komis yonu byle bir listeleme yolunu tercih etmemi, 1264. maddenin em rediciliini sigorta kitabndaki blme ayr ayr yaylmas sz ko nusu olmutur. c. Sigorta Szlemelerinin zelliklerinin Szleme Hukuk Asndan Deerlendirmesi

Sigorta szlemeleri; Rzai szlemelerdir. Karlkl taahhtleri ieren iki tarafl bir szlemedir.
6 7 8

Kender s. 145, 146. Kender s. 146. Kender s. 145. TBB Dergisi, Say 84, 2009

321

amil DEMR

makaleler

Taraflar arasnda srekli nitelikli bir bor ilikisi kurarlar. Geerliliini srdrmesi, taraflarn azami iyi niyetini gerekti rir. Szlemenin yaplmasndan irade serbestsi ilkesi geerlidir. Baht ve tesadfe bal szlemelerdendir. Taliki arta bal akitlerden deildir.9 Sigorta szlemesinin karlkl taahhtleri iermesi (BK m. 81, 82, 106), bir szlemeyi yapp yapmama, diledii zellikte yapma ve dile dii kiiyle yapma gibi irade serbestsine tabi olmas, baht ve tesadfe bal olmas (BK m. 504506) Borlar Kanununun szleme hukukuna dair hkmlerine tabi olmas sonucunu dourmaktadr. Szleme serbestisi genel olarak bir szlemeyi yapp yapmama, istenilen tip ve ierikte yapma, kar taraf seme kurulmu bir szle meyi ortadan kaldrma ve deitirme yetkisi verir.10 Sigorta hukukun da esas olarak szleme serbestisi ilkesi benimsenmi olmasna ra men bu serbesti Borlar hukukundaki szleme serbestisiyle farklar arz eder. Borlar Kanunundaki hkmlerin oun yedek hkmler olmas amir hkm saysn azaltmtr. Yani BK 19 ve 20. maddeleri ne aykr olmayan szlemeler geerli olacaktr. Ancak sigorta huku kundaki yedek hkm says daha azdr.11 Tasarnn gerekesinden 6762 sayl TTKdaki emredici dzenleme saysnn okluunun szleme serbestisini kstlamas ve sigorta sek trnn gelimesine engel olduu bu nedenle szleme serbestsinin snrlarn geniletecek ekilde emredici dzenleme saysnn azaltl d ifade edilmektedir. Byle bir tercihin sigorta irketlerini memnun edecei aktr. d. Sigorta Szlemesinin Unsurlar TTK Tasars ve 6762 sayl TTKy incelendiinde sigorta szle mesinin unsurlarnn; sigortac, sigorta ettiren, sigorta menfaati, riziko (tehlike), sigorta bedeli ve prim olduu anlalmaktadr.12 Bu zorunlu
9 10 11 12

Can, M., Trk zel Sigorta Hukuku, 2. b. Ankara 2007. s. 257 vd. Eren, F., Borlar Hukuku Genel Hkmler, 10. b. stanbul 2008 s. 19. Bozer, s. 47. Bozer, s. 32. TBB Dergisi, Say 84, 2009

322

makaleler

amil DEMR

unsurlardan, sigorta menfaati, riziko ve prim ile ilgili deerlendirme ler ilerleyen blmlerde yaplacaktr. 2. KARILIKLI SGORTA Mevcut Kanundan farkl olarak tasarda karlkl sigortann tan m sigorta szlemesinin tanmnn yapld maddeden ayrlarak 1402 maddede ayrca dzenlenmesi yoluna gidilmitir. Buna gre tasarda karlkl sigorta birden ok kiinin birleerek, ilerinden herhangi bi rinin, belli bir rizikonun gereklemesi durumunda doacak zararlar n tazmin etmeyi borlanmalar eklinde dzenlenmitir. Karlkl si gortann bu dzenleni biimi mevcut TTKnn 1263. maddesinin III. fkrasndaki tanmla tamamen paralel olmakla birlikte tasarda mevcut kanundan farkl olarak karlkl sigorta faaliyetinin ancak kooperatif irket eklinde yrtlebilecei hkm altna alnmtr. 5684 sayl Si gortaclk Kanununun 3/III. maddesinde sigorta irketlerinin karlk l sigorta yapmas zorunlu klnmtr. 3. REASRANS (TEKRAR SGORTA) TTK Tasarsnn Reasrans yani tekrar sigortay dzenleyen 1403. maddesinde hkmet ve Adalet Komisyonu teklifleri arasnda fark bulunmamaktadr. Buna gre sigortac, sigorta ettii menfaati, diledi i artlarla, tekrar sigorta ettirebilecektir. Reasrans, sigortacnn, si gorta ettirene kar bor ve ykmllklerini ortadan kaldrmayacak tr. nk reasransn amac sigorta ettirenin deil, sigortacnn baka bir sigortac tarafndan sigorta edilmesi ve sigorta riskinin datlma sdr. Burada korunan menfaat sigorta irketini menfaati olduundan ve sigortalanan irketi ile tekrar sigorta yapan irket arasnda hkm ve sonu douran bir szleme olduundan bu szleme tekrar sigor ta yapana kar, dorudan dava amak ve istemde bulunma haklar n vermeyecektir. Mevcut TTK da reasrans 1276. maddede dzenle me bulmutur. Her iki dzenleme birbiriyle ok paralel olmakla birlik te mevcut TTKnun 1276. maddesindeki sigorta ettiren kimse dahi sigorta primini sigorta ettirebilir ksm tasarya gre farkl olan dzenlemeyi oluturmaktadr. Dier bir ifadeyle TTK tasarsnda sigorta ettirenin sigorta primini sigorta ettirmesi reasrans tanmndan karlmtr. Sigortaclk Kanununun 3/I maddesi uyarnca; Trkiyede faali
TBB Dergisi, Say 84, 2009

323

amil DEMR

makaleler

yet gsterecek sigorta irketleri ile reasrans irketlerinin anonim irket veya kooperatif eklinde kurulmu olmas arttr. 4. GEERL OLMAYAN SGORTA Tasarnn 1404. maddesinde kaleme alnan geerli olmayan sigor ta ile ilgili hkmet ve komisyon tasars arasnda, hkmet tasarsn da geen gvence kelimesinin, teminat olarak dzeltilmesi dnda bir fark bulunmamaktadr. Daha doru kalem alndn dndmz komisyon metnine gre; sigorta ettirenin veya sigortalnn: kanunun emredici hkmlerine, ahlka, kamu dzenine, kiilik haklarna aykr bir fiilinden doabilecek bir zararn gvence altna almak amacyla si gorta yaplamayacaktr. Mevcut TTKnn 1277. maddesine karlk ge len 1404 nc madde dzenlemesinin bu kaleme aln itibariyle ge erli olmayan sigortay daha kapsaml bir ekilde dzenleyecei gze arpmaktadr. Zira meri TTK, geerli olmayan sigortay, sigortadan faydalanan veya sigorta ettiren kimsenin; kanunla yasak edilmi ahlaka (Adaba) aykr olan fiilinden doabilecek bir zarara kar sigorta yaplamayaca eklin de dzenlemitir. Her iki maddenin yukarda sralanan unsurlarn dan tasar metnine, kanuna aykrlk asndan emredici kurallara aykr olmamak eklinde dzenlendii, ek olarak maddeye, kamu dzeni ne aykr olmama ve kiilik haklarna aykr olmama konusunda snr lamalarn da getirilerek madde kapsamnn geniletildii anlalmak tadr. Bylece TTK 1404. maddesinin Borlar Kanununun szleme serbestsinin snrlarn izen 19. madde hkmyle tamamen uyum lu hale getirilmek istendii anlalmaktadr. Ancak Tasar gerekesin de, geerli olmayan sigortann Borlar Kanununun 19. maddesine ko ut olarak hkme baland, Borlar Kanununun 19. maddesine ra men byle bir dzenlemenin ngrlmesinin sebebinin Borlar Kanu nu hkmnn baz noktalarda yetersiz kalabilecei endiesi olduu ve zel bir hkmn ihtiyaca daha iyi cevap verebileceinin dnl d ifade edilmitir. 324
TBB Dergisi, Say 84, 2009

makaleler

amil DEMR KNC BLM: SGORTA SZLEMESNN HKMLER

Sigorta szlemesi sigortac ve sigorta ettirene baz ykmllk ler yklemektedir. Bunlardan sigorta ettirenin ilk ykmll prim deme borcudur. Bu borcun ifa edilmemesi sigortacya talep de dava hakk verecektir. Sigorta ettirenin bir dier borcu ise kanun ve sigor ta szlemesinin kendisine ykledii baz ihbar ve davran ykml lkleridir. Bu borcun yerine getirilmemesi sigortacya dava hakk ver mez ancak ihlali halinde sigorta ettirenin baz haklarnn ortadan kal masna neden olur.13 Sigorta ettirene bahsedilen iki ykmll ykleyen sigorta sz lemesi, sigortacya da rizikoyu tama borcu ykler. Rizikoyu tama borcu sigortacnn ana edimini tekil eder. Rizikoyu tama borcu rizi konun gereklemesinden nce ve sonra devam eder. Riziko gerek lemeden nce statik olan bu bor, rizikonun gereklemesiyle birlik te dinamik hale gelir.14 1. SZLEMENN YAPILMASI SIRASINDA SUSMA Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn 1405. maddesinde mevcut TTKda dzenlenmemi olan sigorta szlemesinin kurulmasnn s rasndaki susmann sonular dzenlenmek istenmitir. 5684 sayl Si gortaclk Kanununun 11. maddesinin ikinci bendinde; hayat sigorta larna ilikin szlemelerin yaplmasna dair teklifnamenin, sigorta ir ketine ulat tarihten itibaren otuz gn iinde sigorta irketi tarafn dan reddedilmemesi halinde sigorta szlemesi yaplm olaca d zenlenmitir. Ancak TTK Tasars Sigortaclk Kanununun hayat si gortalar asndan ngrd susmann sonularn, 1405. maddede ki kaleme aln ekliyle tm sigorta trlerine yanstmay amalamak tadr. Buna gre; TTK Tasars ile sigortac ile sigorta szlemesi yap mak isteyen kiinin, szlemenin yaplmas iin verdii teklifname ta rihinden itibaren otuz gn iinde reddedilmemesi, tm sigorta trleri iin sigorta szlemesinin kurulmu saylmas sonucunu douracaktr.
13 14

Kender, s. 189. Kender s. 255. TBB Dergisi, Say 84, 2009

325

amil DEMR

makaleler

Ayrca teklifnamenin verilmesi srasnda yaplm demelerin, szlemenin yaplmasndan sonra prim olarak kabul edilmesi veya ilk prime saylmas, bu demelerin, sigorta szlemesinin yaplmamas halinde, kesinti yaplmadan, faiziyle birlikte geri verilecei de tasar da kaleme alnmtr. 1405. maddenin nc bendi ile atfta bulunulan 1483. madde ye gre ise sigortaclar, faaliyet gsterdikleri dallarn kapsamnda bu lunan zorunlu sigortalar yapmaktan kanamayacaklardr. Bilindii gibi, kural olarak, susma bir irade beyan deildir ve icaba kar susan muhatap icab kabul etmi saylmaz.15 Ancak Tasarnn 1405. madde siyle borlar hukukunun bu genel ilkesinin bir istisnasn daha kabul eden ve buna sonular balayan bir dzenleme sz konusudur. 2. TEMSL a. Temsilen Sigorta ve Yetkisizliin Sonular 6762 sayl TTKnn 1270. maddesinde dzenlenen bakas namna sigorta dier ifadesiyle temsilen sigorta, TTK Tasarsnn 1406. madde sinde kaleme alnmtr. Buna gre; bir kii, dier bir kiinin adna onu temsilen sigorta szlemesini yapabilir. Yine ayn maddede mevcut ka nunda olduu gibi temsilci yetkisiz ise, ilk sigorta dneminin primle rinden sorumlu olaca belirtilmitir. Tasarnn meri 1270. madde d zenlemesinden ilk fark yetkisiz temsilcinin sadece ilk sigorta dneminin primlerinden sorumlu olmas konusunda karmza kmaktadr. Yine Tasardan adna sigorta szlemesi yaplan kiinin, riziko nun gereklemesinden nce veya 1458. madde hkm sakl kalmak zere, riziko gerekleince de, szlemeyi sonradan icazet verebilece i anlalmaktadr. 1270. maddenin ikinci fkrasyla paralel olan bu d zenlemede istisna olarak atf yaplan tasarnn Gemie Etkili Sigorta balkl 1458. maddesi, yine, meri 1270. maddede atf yaplan Mukavelenin yapld srada balkl 1279. madde ile ayn dorultuda ifade ler iermektedir. 6762 sayl TTKnn 1270. maddenin nc fkrasnda, bakas nam ve hesabna yapld, sigorta szlemesi artlarndan anlalma yan sigorta szlemesinin, szlemeyi akdedenin nam ve hesabna ya
15

Ouzman, K., Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul 1995 s. 58 vd.; Ayrca bkz. Eren, s. 125 vd. TBB Dergisi, Say 84, 2009

326

makaleler

amil DEMR

plm olaca dzenlenirken, ayn dorultudaki tasarda bu hkm den farkl olarak, szlemenin yetkisiz temsilcinin nam ve hesabna yaplm saylabilmesi iin szlemede menfaati olmas art getiril mitir. Tasarnn bu haliyle yasalamas halinde, yetkisiz yaplan si gorta szlemesinde menfaati olmayan sigorta ettiren, eer o szle meden menfaati yoksa yetkisiz yapt szleme kendisi adna yapl m saylmayacaktr. Bu halde bahis konusu tarafn yetkisiz ve men faat yokluunda imzalad szlemeden kaynaklanan ilk sigorta dnemine ilikin sigorta priminden sorumlu tutulup tutulmayaca gibi akla kavuturulmas gereken bir sorun ortaya kacaktr. Kanmz ca maddenin dzenleniinden menfaati olmayan yetkisiz sigorta et tirenin, primden de sorumlu olmayaca sonucu karlabilir. Sigorta szlemesinde menfaatin bulunmamas halinde szlemenin geersiz liini dzenleyen Tasarnn 1408. maddesinin yetkisiz taraf iin de uy gulanabilecei dnlrse, bu halde yetkisiz akitin menfaati olmad halde yapt ya da icazet verilmemesi nedeniyle menfaatin ortadan kalkt durumda byle bir sigorta szlemesinin geersiz olaca so nucuna varlabilecektir. Ancak bu durum szlemeye aykrlk, kast ve iyi niyete ilikin genel hkmlere gre temsilcinin sorumluluuna gidilmesinin nn kapatmamaktadr. b. Talimat Bulunmayan Temsilci TTK Tasarsnn 1407. maddesi temsilciye, sigorta ettiren tarafn dan, sigorta artlaryla ilgili herhangi bir talimat verilmemise, sigorta szlemesinin, szlemenin yapld yerdeki mutad artlara gre ku rulacan belirtmektedir. Bu dzenleme ekliyle maddenin meri karl olan 1271. mad dedeki temsilcinin akdettii szlemenin mvekkil tarafndan kabul edilmesi halini dzenleyen ilk cmlesindeki, temsilcinin vekalete uy gun hareket edilmi saylacana ilikin olarak yaplan tespitten vaz geildii anlalmaktadr. 3. SGORTA MENFAAT Sigorta hukukumuzda sigorta szlemesine konu olabilecek men faatin para ile llebilir olmas esas benimsenmitir.16 Meri TTKnn
16

Bozer, s, 33., Can, s. 28. TBB Dergisi, Say 84, 2009

327

amil DEMR

makaleler

1269. maddesi sigorta edilen menfaat ve menfaat sahibini ak bir e kilde dzenlemitir. Ancak Tasarda sigorta kitabnn giriinde bul may umduumuz menfaat ve menfaat sahibi tanmnn genel bir ta nm olarak deil sigorta trlerine gre tek tek yaplmas sz konu dur. 1453. maddede dzenlenen mal sigortalarnda, 1490. maddede dzenlenen hayat sigortalarnda, 1515. maddede dzenlenen hasta lk sigortalarnda menfaat ve menfaat sahibinin tanm ayr ayr ya plmtr. Buna karlk Tasarnn sigorta menfaatinin yokluu balkl 1408. maddesinde, sigorta szlemesinin yaplmas annda, sigortala nan menfaat mevcut deilse, sigorta szlemesinin geersiz olacann kaleme alnmasyla yetinilmitir. Yine szlemenin yapld anda var olan menfaatin, szlemenin sresi iinde ortadan kalkmas halinde, szlemenin o anda geersiz olaca, Tasarnn 1470. maddesine gn derme yaplarak menfaat sahibinin deimesi halinde aksine szleme yoksa szlemenin sona erecei ifade edilmitir. Tasar gerekesinin 212. paragrafnda meri TTKda sigortaya ili kin hkmlerin pek ounun kanunen emredici saylmalarnn sigor tacln gereksinimlerine uygun zmleri ve zellikle szleme hu kukunun gelimesini nledii, dier taraftan emredici hkme aykr uygulamaya sebep olduu bu noktada karlalan sorunlarn uygula mada sigorta genel artlar veya sigortaclkla ilgili dier mevzuatlar la giderilmeye alld, doal olarak, bunlarn yeterli olamad, tasarda emredici hkmlere ancak korunmaya deer bir menfaat varsa yer verildii ifade edilmitir. 4. SGORTANIN KAPSAMI Trk Ticaret Kanunu Tasars ile birlikte, yrrlkte olan TTKnn benimsedii umumilik esasndan vazgeildii anlalmaktadr. Meri TTK 1281 maddesi ile sigortacnn, harp ve isyan dndaki sebeplerle mal lar hakknda gerekleen rizikolar iin sigortacnn btn hasarlardan sorumlu olacan dzenlemektedir. Dikkat edilirse bu hkm ayn maddenin ikinci fkras gereince poliede istisna kabul edilmeyen ha sarlarn harp ve isyan dnda tamamnn sigortacnn sorumluluun da olacan, ayrca ve aka istisna edilmedike sigortacnn her tr l hasar demekle mkellef olaca anlalmakta, 6762 sayl Kanun bu yaps itibariyle sigortal lehine bir durum dourmaktadr. Bunun la birlikte TTK Tasarsnn 1409. maddesi tam tersi denebilecek bir sis 328
TBB Dergisi, Say 84, 2009

makaleler

amil DEMR

tem benimsemitir. Tasarnn 1409. maddesine gre sigortac, sade ce szlemede ngrlen rizikonun gereklemesinden doan zarardan veya bedelden sorumlu olacaktr. Umumilik esasndaki kanundan kaynaklanan kapsam ve istisna, Tasar ile birlikte tamamen szleme artlaryla dzenlenir hale gelmektedir. Bylece sigortac meri kanu nun poliede istisna kabul edilmedike sorumlu olduu hasarlardan deil, tam tersine sadece poliede yazl hasarlardan sorumlu olacak tr. Sigortacnn poliede yazlmayan bir hasarn gereklemesi halin de bunu demesi sz konusu olmayacaktr. Ayrca TTK Tasarsnn 1409. maddesiyle sigorta hukukunda umumilik konusunda elien iki hkm yrrlkte olacaktr. nk Sigortaclk Kanununun 11. maddesinin 4. fkras da umumilik esasn benimseyen bir ekilde; sigorta szlemelerinde kapsam dahiline aln m olan riskler dnda, kapsam d braklm risklerin de aka be lirlenecei, belirtilmemi olan risklerin teminat kapsamnda saylaca dzenlenmektedir. TTK Tasarsnn mevcut haliyle yasalamas ve Sigortaclk Kanununda herhangi bir deiiklik yaplmamas halinde hangi hkmn uygulanaca, hangi hkmn zel hangisinin genel h km saylaca olduka tartma konusu olacak ve sorunun yarg ka rarlar ile akla kavumas umulacaktr. Bu konuda oluacak itihat ile ayn zamanda umumilik ilkesinin varln srdrp srdrmeye cei, sigorta szlemesinde sigortacnn m yoksa sigorta ettirenin mi menfaatinin daha ok gzetilecei gibi sorulara da aklk getirecektir. Tasarda 6762 sayl TTK daki hkme paralel bir ekilde szle mede ngrlen rizikolardan herhangi birinin veya bazlarnn sigorta kapsam dnda kaldn ispat yk, sigortacya braklmtr. Bu durum sigorta ettirenlerin aleyhine, Kara Avrupas sistemin den uzaklalp, szleme serbestsinin snrlarnn alabildiine geni tutulduu AngloSakson sisteminden esinlenilmi olmasndan kay naklanmtr. Tasarnn gerekesinde tercihteki farkllamann sebebi olarak iki unsur gze arpmaktadr: TTKnn sigorta kitabnn daha sonra tekrar dzenlenmesi bek lentisiyle yetersiz dzenlenmi olmas ve sz konusu hkmlerin pek ounun emredici hkmlerle dzenlenmi bulunmalar, sigorta ala nnda arl olan szleme hukukunun gelimesini engelledii bu nun da Trkiyede sigorta endstrisini olumsuz ynde etkilediidir. Bu nedenle sigortacnn hareket alann daraltan 1281. maddedeki em
TBB Dergisi, Say 84, 2009

329

amil DEMR redici dzenlemeden vazgeildii anlalmaktadr.

makaleler

Tasar almalarnda iki ana yabanc kaymak olarak Alman Si gorta Szlemeleri Kanunu ve AngloSakson hukuku gsterilmek tedir. Bu dzenlemelerden Alman dzenlemesinin tutucu, Anglo Sakson sisteminin ise liberal baz ynlerinden yararlanld ifade edil mektedir. Tasarda zellikle szleme hukukunun geliime ak ol mas dncesiyle, ngiliz hukukunun liberal yaklamnn tercih edil dii vurgulanmaktadr. Bununla birlikte Alman Sigorta Szlemesi Kanununun menfaatler dengesini gzeten baz dzenlemelerinin de benimsendii ifade edilmektedir. Yukardaki aklamalardan anlalaca zere TTK Tasars ile si gorta szlemesi ve bunun kurulmas konusunda gelime yaanmas umuduyla liberal yaklam benimsemekte ve bu nedenle sigortal le hine olan umumilik esasndan vazgeilmektedir. 5. SGORTA SRES VE DNEM Sigorta sresi, sigorta szlemesi sona erinceye kadar devam eder. Doktrinde sigorta sresi ekli, maddi ve teknik sigorta sreleri olarak ayrlmaktadr.17 TTK Tasarsnn 1410. maddesi sigorta szlemesinin sresinin szlemede kararlatrlmamas halinde bu sreni tespitinde uygulanacak ltleri dzenlemektedir. Bu maddenin meri TTKdaki karl olan 1282. maddede de pa ralel nitelikte bir dzenleme bulunmaktadr. Buna gre sre, sigorta szlemeyle kararlatrlmam ise, bu srenin tespitinde ncelikle ta raf iradeleri, yerel teaml ile hl ve artlar gz nnde bulundurula rak, mahkemece belirlenecektir. Meri TTKnn 1282. maddesinde tasarnn 1410. maddesindeki bu hkm yannda sre bal altnda sigortacnn hangi tarihten itiba ren gerekleen rizikolardan sorumlu olaca dzenlenmektedir. 1282. maddeye gre aksi kararlatrlm olmadka sigortac, primin den dii tarihten itibaren gerekleen rizikolardan sorumludur. Ancak TTK Tasarsndaki hangi tarihten itibaren gerekleecek rizikonun te minat altna alnm olacan dzenleyen madde ayrca kaleme al narak taraflarn bor ve ykmllkleri bal altndaki 1421. mad
17

Kender, s. 187, 188 TBB Dergisi, Say 84, 2009

330

makaleler

amil DEMR

dede dzenlenmitir. 1421. madde 1282. maddeye ek olarak sigortac nn sorumluluunun, primin taksitlerle denecei de dikkate alnarak sorumluluun primin veya ilk taksitin denmesiyle balayaca, kara ve denizde eya tamaya ilikin sigorta szlemelerinde ise sigortacnn sorumluluunun szlemenin kurulmasyla balayaca belirtilmitir (m. 1295/2 buraya alnm). TTK Tasarsnn 1411. maddesi btn sigorta szlemeleri asn dan geerli olacak sigorta dnemi kavram getirmektedir. Sigorta d nemi sigorta szlemelerinin aksi karlatrlmamsa sigorta primleri nin hesapland ve szlemenin devam ettii sreyi ifade edecektir. Uygulamada da birok sigorta szlemesi bir yllk dnemlerde yapl maktadr. 1411. madde daha ksa dnemlerde prim karlatrlmam sa sigorta dneminin bir yl olacan dzenlemekle aslnda sigorta dneminin uzunluunu da bir ylla snrlamaktadr. nk maddenin lafzn dan sigorta dneminin daha priminin daha uzun ya da ksa dnemde hesaplanmas hali deil, daha ksa dnemde hesaplanmamsa bir yl lk dnemlerde yaplabilecei kaleme alnmtr. 6. SGORTA ETTREN DIINDAK KLERN BLG VE DAVRANILARI

TTK Tasarsnn 1412. maddesi, TTKda sigorta ettirenin bilgisine ve davranna hukuki sonu balanan durumlarda, sigortadan habe ri olmas art ile; sigortalnn, temsilci sz konusu ise temsilcinin, can sigortalarnda da lehtarn bilgisi ve davran da dikkate alnr. Bu durum zellikle riziko nun meydana gelmesindeki kast, kusur, sigortalanan menfaatin du rumundaki deiiklikler ve ihbar ve prim deme mkellefiyeti asn dan neticeler yaratacaktr. Bu hkm sigorta ettiren asndan son de rece tehlikeli ve meri TTKda karl olmayan bir hkmdr. rne in temsilcinin hasar artracak bir hali bilmesinden nereye kadar so rumlu olunacaktr? Ayrca maddeye ilikin tasar gerekesi tatmin edi ci deildir. Borlar hukukunun genel ilkelerinden birisi de nispilik ilkesidir.
TBB Dergisi, Say 84, 2009

331

amil DEMR

makaleler

Szlemenin taraflar haklarn sadece akit taraflara kar ileri srebile ceklerdir. nc kiiler szlemeden kaynaklanan bor ilikisiyle ilke olarak bor altna girmedikleri, bir hak kazanmadklar iin bu hak kn onlara kar ileri srlmesi sz konusu olamayacaktr.18 Kanmz ca Tasarnn 1412. maddesi ile nispilik ilkesine yeni bir istisna getiri lerek sigorta ettirenin bilgisine ve davranna sonu balanan durum larda nc ahslarn da davranlarnn sorumluluk douraca d zenlenmi olacaktr. 7. FESH VE CAYMA a. Genel Olarak 6762 sayl TTKda fesih ve caymaya ilikin hkmlerin olduk a dank bir ekilde dzenlendii gze arpmaktadr. Bu hkmler zetle yledir: TTK 1290. maddesi: Sigorta ettirenin sigorta szlemesinin ya plmas srasnda, szlemesinin daha ar artlarda yaplmasn ge rektirecek halleri bildii halde sigortacya bildirmemesini, susmasn ya da eksik veya yanl bildirmesini, sigortacnn szlemeden cayma nedeni olarak dzenlemektedir. TTK 1291. maddesi: Sigorta ettirenin sigortal maln yerini ve halini sigortacnn muvafakat olmakszn deitirerek sigortacnn o mal sigortalamayaca ya da daha ar atlarda sigortalayaca hale getirirse bu hal sigortacnn sigorta szlemesini feshetme nedeni olarak dzenlenmektedir. Durumun bildirilmesine ramen 8 gn iinde fes hedilmeyen ve primi tahsil etmeye devam etmek gibi duruma raz et tiini gsteren hareketlerde bulunursa fesih hakk decek ve szle me geerliini koruyacaktr. TTK 1297. maddesi: bir yldan uzun sreli hayat sigortalarnda primin denmemesi halini fesih nedeni olarak dzenlemitir. TTK 1315. maddesi: szlemenin feshedilmi olmayaca bir hali, TTK 1365 ve 1366. Maddeleri: Caymann caiz olup olmayaca baz halleri,

18

Eren, s. 21. TBB Dergisi, Say 84, 2009

332

makaleler

amil DEMR

5684 sayl Sigortaclk Kanununun 10/III. maddesinde, devre dilen ve birleen sigorta irketleriyle szleme yapanlara sigorta sz lemesini 3 ay iinde feshetme hakk veren durum, dzenlenmitir. Ancak TTK Tasarsnda, 6762 sayl TTKdan farkl olarak fesih ve caymaya ilikin baz hkmlerin ayn balk altnda dzenlenmesi yo luna gidilmitir. Ancak bu durum TTK Tasarsnda fesih ve cayma h kmlerinin ayn balkta topland anlamna gelmemektedir. Tasarnn 1413, 1414, 1415, 1417, 1428, 1434, 1445, 1449, 1456, 1499, 1502, 1505. maddelerinde feshe ilikin, 1413, 1415, 1430, 1434, 1438, 1439, 1440, 1441, 1442, 1456, 1489, 1497, 1498. maddelerinde de caymaya ilikin, dzenlemeler bulunmaktadr. b. Olaanst Durumlarda Fesih TTK Tasarsnn 1413. maddesi ile sigorta kitabna ilk defa kon kordato terimi girmi olmaktadr. 6762 sayl TTK eitli hkmlerin de sigortacnn aczini ve iflasn dzenlerken tasarda bulara ek olarak bir olaanst fesih hali olarak taraflarn konkordato ilan etmesi de dzenlenmitir. Buna gre sigortacnn ve sigorta ettirenin konkordato iln etme si halinde, taraflar sigorta szlemesini bunu rendiklerinden itiba ren bir ay iinde tek tarafl olarak feshedebilirler. Ayrca sigortacnn; ilgili sigorta dalna ilikin ruhsatnn iptl edilmesi veya szleme yapma yetkisinin kaldrlmas gibi hllerde; sigorta ettiren, bu olgular rendii tarihten itibaren yine bir ay iinde sigorta szlemesini feshedebilir. Sigorta ettirenin konkordato ilan etmesi halinde sigortacnn bu nedenle fesih hakknn doabilmesi iin primlerin tamamnn den memi olmas gerekecektir. Zorunlu sigortalar ile prim demesinden muaf hle gelmi can sigortalarna bu hkm uygulanmayacaktr.

TBB Dergisi, Say 84, 2009

333

amil DEMR c. Sigorta Priminin Artrlmas Nedeniyle Fesih

makaleler

6762 sayl TTKnn eitli maddelerindeki sigorta primi ile ilgili dzenlemeler yledir: 1283. ve 1298. maddelerde hangi hallerde primin indirilecei veya fazla tahsil edilen ksmn iade edilecei, 1288. maddede, ksmi sigortann tam bedelli sigorta haline gel mesi iin sigortacya denmesi gereken ek primden, 1294. maddesinde, sigorta ettiren kimsenin, primlerin en yksek haddinin tayinine ait hususi hkmler mahfuz kalmak zere, mukavele ile kararlatrlm olan primi demekle ykml olacandan. Sigorta primi mukavelede gsterilmemise primin ilgili bakanlka tasdik edilmi olan tarifeler gereince tayin olunacandan 1347. maddede primin ve sigorta bedelinin indirilecei haller den, 1369. maddede ihbar klfetinin gerei gibi yerine getirilmesin de sigorta ettirene kusur atfedilememesi ve sigortac asndan cay ma hakknn caiz olmad halde, artan sigorta deerini sigortalamak iin daha fazla prim denmesi gerektii hallerde primin artrlmasndan, 1454. maddede menfaat yokluu ve akn sigorta nedeniyle primin indirilmesinden, bahsedilmektedir. Grld gibi 6762 sayl TTKda hangi hallerde primin indirile cei veya iade edileceinin yannda baz hallerde sigorta bedeli ve de erinin artmas nedeniyle artrlacak primden ve denmesi gereken ek primden bahsedilmektedir. Buradan anlalaca zere sigorta primin deki art ve indirim tamamen sigorta gvencesinin kapsamnda mey dana gelen deiikliklerle ilgili ve onlara baldr. 6762 sayl TTKnn hibir maddesi sigortacya bu haller dnda primi artrma yetkisi ver memektedir. Ancak TTK Tasarsnn 1414. maddesi ile birlikte sigorta hukuku muza ayarlama art kavram girmektedir. Bu art sigorta szleme sine konulabilecek bir art olup, sigortacya sigorta gvencesinin kap samnda herhangi bir deiiklik yapmadan sigorta primlerini tek ta rafl olarak ykseltme yetkisi vermektedir. Sigortacya byle bir yetki 334
TBB Dergisi, Say 84, 2009

makaleler

amil DEMR

nin tannmasnn amac, deien piyasa koullar ve artan maliyetlerin prime annda yanstlabilmesini salamak olmaldr. Sigortac ayarla ma artna dayanarak kendisi iin ek bir risk ve maliyetin doduu her durumda prim artna gidebilecektir. Rekabeti piyasa koullarnda mteri kaybetme kaygs tayacak olan sigorta irketlerinin bu ayarlama artna dayanarak prim artr malar, artlar ve zorunluluklar gerektirmedike bavurulacak bir yol olarak grnmemektedir. Ancak mevcut Kanunundaki primin sabit olduuna ilikin sistemden bu ekilde vazgeilmi bulunmaktadr. Byle ce sigorta irketleri ayarlama artna gvenerek ucuz primle sigorta szlemesi yapmay tercih edebilirler. Bu durum sigorta ettirenlerin, o sigorta kolundaki risklerin artmas ve tm sigorta irketlerin prim ayarlamasna gitmesi halinde, deyecei prim konusunda bir ng r yapamamas sonucunu douracaktr. Tasaryla getirilen ayarlanabilir prim sistemi tamamen sigorta irketlerinin lehine ve onlarn hare ket alanlarn artran bir nitelik tamaktadr. Dzenlemenin sigorta et tirenin, sigorta szlemesini fesih hakkn dzenleyen bir balk altn da getirilmesi, onun sigorta ettirenin aleyhine olmas zelliini orta dan kaldrmamaktadr. Tasar gerekesinde ayarlama artna ilikin yaplan tercih ile ilgili herhangi bir aklamaya rastlanmamtr. Tasarnn 1414. maddesiyle getirilen sigortacnn ayarlama art na dayal tek tarafl olarak yapaca prim artna karlk, sigorta etti rene; arta ynelik bildirimi aldktan sonra bir ay iinde sigorta szlemesini feshetme hakk tannmtr. Bylece ayarlama artnn piyasa koulla rnn denetimine tabi tutulmas ve keyfi kullanmnn nlenmesini sa lama ynelik bir adm atlmtr. Ancak yine de fesih ve prim ayarla ma artnn verdii ayarlama hakk, dengeli bir ekilde dzenlenme mitir. Sigorta ettiren sigorta szlemesiyle dedii prim karlnda hayatndaki rizikolarn getirecei maddi kayglar azaltmay amalar. Ancak ayarlama art, sigorta ettirene ileride primin artabilecei kay gsn yaatan olumsuz bir dzenleme olarak karmza kmaktadr. Sigorta szlemeleri prensip olarak sona erinceye kadar deimek sizin devam ederler. Ancak bu prensibin baz istisnalar vardr. Bunlar: Sigorta szlemesinin: Anlamayla, Kanun gereince,
TBB Dergisi, Say 84, 2009

335

amil DEMR dari ilem gereince, Tek tarafl irade bildirimi ile

makaleler

deitirilmesi olarak sralanabilir.19 Tasar ile getirilen ayarlama ar t TTKya szlemenin tek tarafl irade bildirimi ile deitirilebilecei yeni bir hal getirmektedir. Doktrinde varln srdren ancak bir yanan da anlamn yitirdi i bildirilen sabit primli, deiken primli sigorta ayrmnn tasarnn yasalamas halinde daha da anlaml hale gelecei anlalmaktadr.20 d. Ksmi Fesih ve Cayma TTK Tasarsnn 1415. maddesi ksmi fesih ve caymay dzenle mektedir. Sigortac akdettii sigorta szlemesinin baz hkmleri ni hakl nedenlerle feshetmesi veya caymas mmkndr. Ancak bu fesih ve caymadan sonra szlemenin geri kalan hkmlerle ve ayn artlarla yaplmayaca durumdan anlalyorsa, sigortac sigorta sz lemesinin tamamndan cayabilecei gibi szlemenin tamamn da feshedebilecektir. Tasarnn bu hkm 6762 sayl TTKnn 1367. maddesiyle para lellik arz etmektedir. Ancak baz farklar da sz konusudur. 1367. mad de sadece sigortacnn sigorta szlemesinden caymasnn hakl olabile cei artlarn bulunmas halinde, geri kalan szleme hkmleriyle si gorta szlemesi yapmayaca halin icabndan anlalyor olmas ha linde, szlemenin geri kalan hkmlerinden de cayabilecei dzen lemektedir. te TTK Tasarsnn 1415. maddesinde farkl olarak cay ma ile birlikte ayn hallerin varlnda fesih ihtimalini de dzenlemek tedir. Ayrca yapt sigorta szlemesinin bir ksm sigorta ettiren ta rafnda feshedilen veya caylan sigorta ettirene de ayn szlemeyi fes hetme ve cayma hakk tannmtr. Bylece fesih ve caymayann birlik te dzenlenmesi yolu tercih edilmitir. Ayrca bu hkmle dzenlenen ksmi fesih ve caymaya ilikin h kmlerin BK 20. maddesinde dzenlenen ksmi butlanla da ayn do rultuda olmas sz konusudur. BK m. 20/IIye gre, szlemenin ier

19 20

Kender, s. 186, 187. Bozer, s. 26; ayrca bkz. Can, s. 24. TBB Dergisi, Say 84, 2009

336

makaleler

amil DEMR

dii artlardan bir ksmnn geersizlii szlemeyi iptal etmeyip yal nz ilgili szleme art geersiz olacaktr. Fakat bu artlar olmakszn szlemenin yaplmayaca kesin olduu takdirde, szleme tama myla batl kabul edilecektir. 8. TEBLLER VE BLDRMLER Sigorta hukuku asndan yeni olan bir dzenleme de TTK Tas arsnn 1416. maddesiyle getirilen tebli ve bildirimlere ilikin tasa r maddesidir. Sigorta hukuku asndan kendisine birok hukuki so nu balanan ihbar ve bildirimlerin ve sigorta szlemesine ilikin ya zmalarn muhatabna ulatktan sonra hkm ifade etmesi sz konu sudur. Bu nedenle son yllarda baz kanunlarda olduu (K) gibi teb li ve bildirimlerin yaplaca adres konusunun kanunlarda dzenlen mesi tercih edilmektedir. Bu tercihin sebebi, ortaya kan ihtilaflarda, ispat hukuku asndan yaanan belirsizlikler ve ktye kullanmlarn varl olabilir. 1416. maddedeki dzenlemeye gre; sigorta ettiren tarafndan ya placak tebliler ve bildirimler: sigortacya szlemenin yaplmasna araclk eden acenteye; sigortac tarafndan yaplan tebliler ve bildirimler ise, sigorta ettirenin sigortalnn lehdarn sigortacya bildirilmi son adreslerine yaplacaktr. 10. OLAANST DURUMLAR a. Taraflarn Aczi, Takibin Semeresiz Kalmas TTK Tasarsnn 1417 ve 1418. maddeleri ile olaanst durumlar bal altnda taraflarn aczi, takibin semeresiz kalmas durumu ile si gortacnn iflas dzenlenmektedir. TTK Tasarsnn 1417. maddesine gre sigorta ettiren, aciz hline den veya hakknda yaplan takip semeresiz kalan sigortacdan, ta
TBB Dergisi, Say 84, 2009

337

amil DEMR

makaleler

ahhdnn yerine getirileceine ilikin teminat isteyebilecektir. Temi nat isteminden itibaren bir hafta iinde sigortac tarafndan bir teminat verilmemi ise sigorta ettiren szlemeyi feshedebilecektir. Tasarnn 1417. maddesinin, 6762 sayl TTKdaki karl olan 1302. maddede z itibariyle benzer bir dzenleme bulunmaktadr. Ancak baz farkl lklar sz konusudur. Farkllklardan ilki; 1417. madde ile sadece aciz halinin deil taki bin semeresiz kalmas halinin de dzenlendii gzlenmektedir. Taraf lardan birisinin aczi; akitlerden birisinin borcunu edadan aciz olmas, yaplan haczin neticesiz kalmas ve iflas gibi ihtimalleri kapsamakta dr. Ancak borlu hakknda yaplan takibin semeresiz kalmas bir an lamda Knn 105. maddesinde, borlunun haczi kabil maln buluna mamasna ilikin tutanan yine Knn 143. maddesi uyarnca aciz vesikas saylacana ilikin hkm nedeniyle, acz haline den veya hakkndaki takip semeresiz kalan borlu arasnda bir ayrm yapmann anlamn ortadan kaldrmaktadr. nk acz hali takibin semeresiz kalmas halini de kapsamaktadr. kinci fark, sigorta ettirenin sigortacdan taahhdn yerine geti receine ilikin teminat istemesinden sonra, kendisine szlemeyi fe sih yetkisi veren srededir. TTK Tasarsnn 1417. maddesinde bir hafta olarak dzenlenen sre 6762 sayl Kanunun 1302. maddesinde gn olarak dzenlenmitir. nc fark; Tasarnn 1417. maddesinde meri Kanunun 1302. maddesinde olduu gibi, acze dme halini ve bu halde taraflardan birisinin szlemeyi fesih halini belirtmek iin, BK 82. maddesine yol lama yapmak yerine, acz halini madde ierisinde tanmlama yolunun tercih edilmesidir. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere ta sarnn 1417. maddesi ile getirilen acz tanm mulaktr. Veya ile ay rlarak kullanlan acz haline dme ile takibin semeresiz kalmas halle rinin ifade etmeyi amalad anlamlar birbiriyle kesimektedir. Bu ne denle BK 82. maddesinde ayrlarak yaplan tanmlamay baarl bul mak mmkn deildir. Tasarnn 1417. maddesinde de 1302. madde de olduu gibi BKya atf yaplmas daha doru bir tercih olurdu. Bu rada gze arpan bir konu da ilk fkrada sigortac iin dzenlenmeyen iflas halinin ikinci fkrada sigorta ettiren iin dzenlenmesidir. By le bir ayrma sigortacnn iflasnn Tasarnn 1418. maddesinde ayrca dzenlenmi olmas neden olmutur. 338
TBB Dergisi, Say 84, 2009

makaleler

amil DEMR

b. Sigortacnn flas TTK Tasarsnda Sigortacnn iflas 1418. maddede dzenlen mektedir. Bu maddeye gre sigortacnn ifls szlemeyi sona erdiren bir sebep olarak saylmtr. Sigorta irketinin iflas etmesinden nce, menfaat sahiplerine denmeyen tazminatlar, zel hkmler sakl kal mak kaydyla, nce 21.12.1959 tarihli ve 7397 sayl Sigorta Murakabe Kanunu gereince sigortac tarafndan ayrlmas gereken teminatlar dan, bunlarn yetmemesi halinde ifls masasndan karlanaca kale me alnmtr. Ancak Trk Ticaret Kanunu Tasars 2005 ylndan bu yana yasalamay beklediinden, bu metinde ad geen Sigorta Mu rakabe Kanunu, 14.06.2007 tarihinde yrrle giren 5684 sayl Si gortaclk Kanununun 45. maddesiyle yrrlkten kaldrlarak ml ga olmutur. TTK Tasars ve Adalet Komisyonu Raporunu (1/324) 27.09.2007 de vermesine ramen Sigortaclk Kanununa ilikin dei iklik gzden kamtr. Bu nedenle meclise sevk edilen Tasarnn Ge nel Kurulda grlmesi srasnda ilgili maddenin nergelerle dei tirilmesi gerekecektir. Tasarnn 1418. maddesinin ikinci fkrasnda sigorta irketinin if las nedeniyle tazminat alacaklarna kavuamayan hak sahiplerinin ifls masasna cra ve fls Kanununun 206. maddesinin drdnc fkrasnda dzenlenen nc sradan katlaca kaleme alnmtr. Knn 206. maddesinde sz edilen nc sra; zel kanunlarda imtiyazl olduu belirtilen alacaklar olarak, drdnc sradaki imtiyazl olmayan dier tm alacaklarn zerinde dzenlenmitir. 6762 sayl TTKda iflas terimi sadece hayat sigortalarna ilikin 1331. maddede gemektedir. 1331. madde sigorta irketinin iflas ha linde, talebe hakk olan kiilere denecek riyazi ihtiyatlar ve bunun he saplan usuln kapsamaktadr. Bu madde dnda sigortacnn aczi ni dzenleyen 1302 ve 1457. maddelerde de iflas halini kapsamna ala bilecek dzenlemeler bulunmaktadr. Aklamalarmzdan anlalaca gibi sadece hayat sigortalar iin aka dzenlenmi bulunan sigor tacnn iflas hali, sigorta szlemesinin hkmleri bal altnda d zenlenerek tm sigorta trleri iin geerli hale getirilmi olacaktr.

TBB Dergisi, Say 84, 2009

339

amil DEMR 11. ZAMANAIMI

makaleler

TTK Tasarsnn 1420. maddesi btn sigorta trleri iin geerli olan zamanam srelerini belirlemektedir. Buna gre sigorta szle mesinden doan btn istemler, alacan muaccel olduu tarihten balayarak iki ylda ve sigorta tazminatna ve sigorta bedeline ilikin istemler her hlde rizikonun gerekletii tarihten itibaren alt yl gemekle zama namna urayacaktr. Sigortacya yneltilecek tazminat istemlerinin sigorta konusu olaydan itibaren on ylda zamanamna urayacan dzenleyen 1482. madde hkm sakl tutulmutur. Tasarnn 1420. maddesine 6762 sayl TTKda karlk gelen za manam sresi 1268. maddede ngrlmtr. Maddeye gre se bepsiz yere denmi bulunan primin veya sigorta bedelinin geri aln masna ilikin alacaklar da dahil olmak zere sigorta szlemesin den doan btn taleplerin, iki ylda zamanamna urayaca d zenlenmitir. Maddeden anlalaca zere sigortacnn sigorta bede lini deme borcu da iki yll zamanamna tabidir.21 Sz konusu za manam sresi sigorta szlemesi gereince alnan vergi ve resimle ri de kapsamaktadr.22 Bu hkmnde dzenlenen srenin zel szle me artlaryla deitirilmesi mmkn deildir.23 Kanun koyucu zama nam sresinin ne zaman balayaca konusunu dzenlememi olsa da bu konuda genel hkmler uygulanacaktr.24 Buna gre zamana m sresi BKnn 128. maddesi uyarnca alacan muaccel olduu an dan itibaren ilemeye balad kabul edilmektedir. Tasarnn 1420. maddesi de bu konuya aklk getirerek genel h kmlere bavurmay gerekli klmayacak ekilde zamanam sresinin alacan muaccel olduu tarihten itibaren balayacan aka dzenle mektedir. Bylece doktrindeki beklentileri de karlayacak bir dzen leme getirilmektedir.25 Halefiyet esas gereince sigortacnn dava ve talep haklar da si gortalnn tabi olduu srelere tabidir. Bu nedenle sigortac halefi ol
21 22 23 24 25

Kender, s. 290. Bozer, s. 49. YHGK 03.11.1982, 1981/11, 1982/870, Sinerji tihat ve Mevzuat Program, 05/2009. Can, Sigorta Hukuku, s. 311. Kender, s. 292. TBB Dergisi, Say 84, 2009

340

makaleler

amil DEMR

duu alacaklara ilikin davalarda 2 yllk zamanamna tabidir. ki yl lk zamanam sresinin ksa olmas ve sigortalnn tabi olduu mu acceliyet tarihinden itibaren ilemeye balamas uygulamada sorunla ra yol aabilecektir. Bu nedenle tasarnn 1420. maddesiyle kademeli zamanam sresi dzenlenmesi ve srenin 6 yla karlmas uygula madaki sorunlar giderecektir. 12. TRK TCARET KANUNU TASARISIYLA SGORTA HUKUKU AISINDA GETRLEN DER YENLKLER26 a. Genel Olarak Tasarnn gerekesinin incelenmesinden Yeni Trk Ticaret Kanu nu, ABye ye dier lkelerin, ticaret, irketler, tama, deniz ticareti ve sigorta kanunlarnda olduu gibi, dinamik bir konuma geecek ve eskisiyle kyaslanamayacak sklkta deitirilme olaslna ak bir ka nun haline gelmesinin amaland anlalmaktadr. Teknolojideki gelimeler dikkate alnarak szlemelerin kurulma larndan balayarak, belgelerin, teyit mektuplarnn, ihtar ve ihbarla rn, her eit sigorta poliesinin elektronik ortamda oluturulmas ve bu belgelerin bir ksmnn elektronik ortamda saklanmaya balanmas; effafln bu yoldan en st dzeyde salanabilmesi kanunun amala r arasnda saylmtr. Gerekeden tasarnn hazrlanmas srasnda AT ve AB direktifle rinin dikkate alnd, zellikle sigorta sektrnde sermayenin serbest dolamn salayan dzenlemelerin dikkate alnd anlalmaktadr. TTK Tasars Komisyonu ve Adalet Bakanl Trk Ticaret Kanunu komisyon ilk toplantsnda hedefler arasnda, AB mktesebatnn yeni Trk Ticaret Kanununun ticar iletme, irketler, sermaye piyasas, tama, deniz ticareti ve sigorta hukuku kitaplarna tam olarak yanstlmas ve kanunun modern ticaret hukuku ile rtmesi, mevcut bilimsel birikimin korunmas, yarg kararlaryla salanan hukuk geliimin srdrlmesi saylmtr. Sigorta szlemesine ilikin normlar sigorta endstrisini glendi
26

TTK Tasarsnn sigorta kitabna ilikin gerekesinden derlenmitir. TBB Dergisi, Say 84, 2009

341

amil DEMR

makaleler

recek ekilde ele alnmas amalanm kara ve deniz rizikolarna kar sigorta ayrmndan doan aykrlklar ortadan kaldrlm, sorumlu luk sigortasna yer verilmesi ve mevcut birikimin de korunmas ama lanmtr. Sigorta hukuku kitab kkl deiiklie uramtr. Buna sebep olarak 6762 sayl Kanunun sigortaya ilikin hkmlerin 19261929 ta rihli eski Ticaret Kanunundan gelmi olmas bunlarn da uluslararas uygulama ve retinin gerisinde kalmas olarak ifade edilmitir. Ayrca, sz konusu hkmlerin pek ounun emredici hkmler le dzenlenmi bulunmalar, sigorta alannda arl olan szleme hukukunun gelimesini engelledii bunun da Trkiyede sigorta en dstrisini olumsuz ynde etkiledii ifade edilmitir. Sorunlarn ge nel ilem artlar ile almas giriimleri ise pek baarl olmamtr. Tasarya, AETden yansyan iki hkm vardr. Bunlardan birincisi bir tketici olarak sigortaly aydnlatma aklamas, ikincisi ise tontinler kurulmasna olanak tanyan hkmdr. b. Yenileme almalarnn Kaynaklar 1. Sigorta kitabnn yenilenmesinde ana kaynak olarak Alman Si gorta Szlemeleri Kanunundan yararlanlmtr. Bu Kanun, kkl deiikliklerle modern bir kanun niteliini kazand, ticaret hukuku muza zellikle tama ve deniz hukukumuza esin veren ve kaynaklk etmi bulunan bir devletin hukuku olduu iin tercih edilmitir. Ancak Alman Sigorta Szlemeleri Kanunu 2008 ylnda tamamen yenilenmi olup, tasarnn ana kaynaklarndan birisi imdiden eskimitir. 2. Tasar, szleme hukukunun geliime ak olmas temel dn cesi balamnda, ngiliz hukukunun liberal yaklam ile Alman Sigor ta Szlemesi Kanununun menfaatler dengesini gzeten baz dzen lemelerini benimsemitir. 3. Trk retisinde yaplan eletiriler. 4. Sigorta murakabe mevzuatnda yer alan baz madd hukuk ku rallar. Yine Tasarnn Meclis Genel Kuruluna sevki srasnda Sigor ta Murakabe Kanunu, Sigortaclk Kanununun kabul edilmesiyle bir likte mlga olmutur.

342

TBB Dergisi, Say 84, 2009

makaleler

amil DEMR

c. Sigorta Kitabndaki Deiikliklerin Hedefleri 1. lkemiz ihtiyalarna uygun, modern bir kanun hazrlamak, 2. 6762 sayl Kanunun uygulamada sorun yaratmam ve sigorta clar tarafndan benimsenmi hkm ve ilkelerini korumak; 3. Uygulamann sorun ve gereksinimlerine cevap verebilecek ve zorluklar grlen sorunlar giderebilecek nitelikte hkmler ngr mek olarak ifade edilmitir. . Sigorta Kitabnn Sistematii Uygulamada sorunlara yol aan bir dier unsur ise 6762 say l Kanunun sistematii olmutur. ncelikle, tm sigortalar iin ortak hkm niteliinde olmas gereken genel hkmler Kanunda dar kap saml ele alnmtr. Buna karlk primlerin denme yeri, ekli gibi ge nel nitelikli baz konular ise sadece mal sigortalar asndan, n c kii lehine yaplm sigortalarda, tazminat ile prim takas gibi yine genel nitelik tamas gereken baz hkmler ise sadece deniz riziko larna kar sigortalarda dzenlenmitir. Tasarnn sigorta hkmleri ak, anlalr ve grsel nitelikte bir sistematie balanmtr. d. Sigorta Terimleri Sorunu 6762 sayl Kanunda kanun koyucunun kulland terminoloji uy gulamada tartmalara yol amtr. zellikle Kanunda sigorta ettiren, sigortal ve lehdar terimlerinin kullanmnda gereken zen gsterilmemitir. Ancak, sigorta ettiren, sigortal ve lehdarn farkl kimseler olmas durumunda sigorta szlemesinden her birisi iin do abilecek hak, bor ve ykmllkler farkl olacandan bu ifadelerin birbirleri yerine kullanlm olmas Kanunda bir kavram kargaas ya anmasna neden olmutur. Tasarda, terim karmaasn ortadan kal drmak konusunda zen gsterilmitir. e. Genel Hkmler 6762 sayl Kanun sigorta szlemesini dzenleyen, tm sigorta trlerine uygulanabilecek umumi hkmlere yer vermiti, ancak bu hkmler hem sadece alt maddeye zglenmi olup yetersiz dzen
TBB Dergisi, Say 84, 2009

343

amil DEMR

makaleler

lemelerdi, hem de genel hkmler arasnda bulunmas gereken birok hkm mal sigortalar faslnda yer almt. Tasar genel hkmlere elli madde ayrm ve sigorta szlemesini, tm trleri kapsayacak e kilde, temel kavramlar sralayarak, szlemenin kurulmasndan ba layarak hkmlerini belirlemi ve taraflarn borlarn ayrntl bir e kilde gstererek dzenlemitir. Temel kavramlar arasnda sigorta sz lemesi, karlkl sigorta, reasrans tanmlanm, Sigorta szlemesinin hkmleri ise, temsil, menfaat yokluu, kapsam, sre, sigorta dnemi, fesih ve cayma ile tebli ve ihbarlar ile taraflarn aczi, takibin semeresiz kalmas ve sigortacnn ifls gibi ola anst durumlar kapsamaktadr. Taraflarn borlar da sigortac ve sigorta ettiren ynnden ayr ayr ele alnmtr. Ktye kullanmalara yol aabilecei iin gemie etkili sigortaya yer verilmemitir. f. Tketiciyi Aydnlatma Aklamas Sigortacya ve acentesine, sigorta poliesinin kurulmasndan nce, yaplacak szlemeye, nemli hkmlere, sigortalnn haklarna, sre vermeden feshe ilikin tm bilgileri sigortalya vermeleri ve iliki ba kmndan nemli olabilecek gelimelerden onu haberdar etmeleri g revi verilerek effafla uygun ve modern sigorta hukukunun bir par as olan zel bir hkme yer verilmitir. g. zel Sigorta Trlerinin Ayrca Dzenlenmemesi Sigorta, dinamik nitelii sebebiyle deien ihtiyalarn gerisinde kalmamas gereken bir hukuk olduundan maddeler ele alnrken si gortann bu zellii zerinde durulmaya zen gsterilmitir. Tasarda, her sigorta trne uygun genel nitelikte hkmler ngrlmeye al ldndan 6762 sayl Kanundan farkl olarak yangn, tarm veya hr szlk gibi zel sigorta trleri zel olarak dzenlenmemitir. . Kara ve Deniz Sigortalarnn Farkllna Son Verilmesi Kaynaklar deiik olan deniz ve kara sigortalarnda, farkl sis temlerin bir araya getirilmi olmas 6762 sayl Kanunda anlalmas g baz farkllklarn domasna neden olmutur. ou kez 6762 sa 344
TBB Dergisi, Say 84, 2009

makaleler

amil DEMR

yl Kanunda ayn nitelikteki hkmler deniz rizikolarna kar sigor talarla mal sigortalarnda farkl dzenlemeler getirmi, ayn nitelikte hkmlerin birinde emredici dierinde yedek hukuk kurallarna ba lanmtr. Dier taraftan, deniz rizikolarna kar sigortalar uluslara ras kurallar erevesinde yrtldnden Kanunun konuya ilikin hkmlerinin bir ksm gnmzde l hkm haline gelmitir. Bu sebeple deniz sigortalarna ilikin hkmler Kanundan karlmtr. h. Sorumluluk Sigortalar Geleneksel toplumdan sanayi toplumuna gei sreci iinde, baz meslek sahiplerinin bakalarna verebilecekleri zararlarn trleri art makta, kapsamlar genilemektedir. Bu nedenle sorumluluk sigorta lar giderek nem kazanmaya balam ve hatta baz sigortalar zorun lu klnmtr. Ancak, 6762 sayl Kanunda sorumluluk sigortalar d zenlenmemi sadece dolayl olarak deinilmitir. Sorumluluk sigorta larna ilikin dzenlemelerin yok denecek dzeyde olmas bu sigorta lara uygulanacak hkmlerin belirlenmesinde tereddtler yaanmas na neden olmutur. Sorumluluk sigortalarna ilikin dzenlemelerde ki eksiklik bu sigortalarn gelimesini engelleyen unsurlardan biri ol mutur. Bu nedenler sorumluluk sigortalarnn Tasarda ayrntl bir ekilde dzenlenmesine sebep olmutur. . Can Sigortalar Can sigortalar, 6762 sayl Kanunda hayat ve ferdi kaza sigorta lar olmak zere iki alt balk altnda dzenlenmi, hastalk sigortala rna ise, ferdi kazay dzenleyen maddede dolayl olarak deinilmi tir. Ancak, bu dzenlemeler yeterli deildir. 6762 sayl Kanunda yer almayan bir ok konu sigorta genel artlar ile dzenlenip ihtiyalara cevap vermeye allmtr. Ancak, ekonomik gelime ve talepler er evesinde hayat sigortalarnda son yirmi ylda kkl deiiklikler ol mutur. Yatrm unsuru ieren hayat sigortalar sektre girmi ve gide rek arlk kazanmaya balamtr. Dier taraftan, dnya uygulamala rnda salk ve hastalk sigortas ayrmna gidilirken, yukarda da be lirtildii zere 6762 sayl Kanunda hastalk sigortalar hakknda her hangi bir dzenleme ngrlmemitir. Bu sebeple can sigortalar, re forma tabi tutulmutur.
TBB Dergisi, Say 84, 2009

345

amil DEMR SONU

makaleler

Trk Ticaret Kanunu Tasarsyla Cumhuriyetimizin bandan beri ihmallere uram olan sigorta hukuku kitab gerek sistematii ve ge rekse hakim olan ilkeler asndan ciddi deiikliklere uramak zere dir. Uygulamada sorun karan ve eitli sigorta trleri ierisinde d zenlenen sigorta szlemesine ilikin hkmlerin topluca dzenlen mesinin faydalar tartlmazdr. Ancak sigorta sektrnn tam ola rak gelimedii ve sektr mterilerinin ounluunun da gerek kii tketiciler olduu gz ard edilerek, sigorta ettiren asnda koruma c hkmler ieren Kara Avrupas sisteminden vazgeilerek, szle me serbestisinin snrlarnn sonuna kadar zorland AngloSakson sisteminin arlkl olarak tercih edilmesi; sigorta szlemesinin kap samnn szlemeyle belirlenmesi, umumilik esasndan vazgeilmesi ve ayarlama artnn kabul gibi yenilikler sigorta irketlerini mem nun edecek olmasna ramen sigorta ettiren aleyhine yeniliklerdir. Tasarnn Sigortaclk Kanunu ile taban tabana zt maddelerinin uy gulamada yarataca sorunlarn sigortacnn m yoksa sigorta ettire nin mi lehine yorumlanaca merak konusu olacaktr. Tasarnn ge rekesinde amalardan birisi olarak gerek uygulama ve gerekse doktrinden kaynaklanan kazanmlarn korunaca ifade edilmesine karlk bu ifadeyi gereki bulmuyoruz ve sigorta ettirenin kayplarnn ar bas t bir tasaryla kar karya olduumuz dncesindeyiz. KAYNAKLAR 27.09.2007 tarihli Trk Ticaret Kanunu Tasars ve Komisyonu Rapo ru (1/324). Eren, F., Borlar Hukuku Genel Hkmler, 10.b. stanbul 2008. Can, M., Trk zel Sigorta Hukuku, 2.b. Ankara 2007. Kender, R., Trkiyede Hususi Sigorta Hukuku, 9. b. stanbul 2008. Ouzman K., Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul 1995. Sinerji tihat ve Mevzuat Program, Son Yararlanma: Mays 2009.

346

TBB Dergisi, Say 84, 2009