T.C.

YILDIZ TEKNK NVERSTES KMYA-METALRJ FAKLTES METALRJ VE MALZEME MHENDSL BLM

TOZ METALRJS

Prof.Dr.Adem BAKKALOLU

TOZ METALRJS

TOZ METALRJSNE GR
Toz metalrjisi; Metal tozlarnn belirli oranlarda kartrlarak , oda scaklnda, hassas kalplarda, istenen teknik deerlere uygun basnlarda sktrlmas (presleme) ve kontroll atmosferlerde frnlanmasyla (sinterleme) para retme yntemidir. Paralardan beklenen dier zelliklere ulamak iin sinterlemeden sonra kalibrasyon, apak alma, yalama ve sl ilem gibi ilemler de yaplabilir. Toz metalrjisinin amac; metal ve metalsel alamlarn tozlarn ergitmeden, basn ve scaklk yardmyla, dayankl cisimler haline getirilmesidir. Sinterleme denilen bu sl ilem, ergitmenin yerini tutmakta ve kullanlan metal tozunun ergime noktasnn altndaki bir scaklkta yaplmaktadr. Eer kullanlan toz bir karm ise, sinterleme ilemi bu tozlardan en yksek ergime scaklna haiz tozun ergime scaklnn altnda yaplr. Sinterlenen tozlar 1 ila 4 mikron gibi gayet ince metal tanelerinden ibarettir.

 Dkmdeki oksidasyon, segregasyon, gaz absorbsiyonu, yksek younluk farkndan dolay alam glkleri gibi birok sorun, toz metalurjisi yntemi ile para imalatnda ortadan kalkar.
Toz metalurjisi dkmle karlatrldnda; kalite, tolerans, kontrol, anma dayanm bakmlarndan daha stn bulunmakta ve birok dkm hatalarn ortadan kaldrmaktr. T/M paralarnda ok daha az mekanik tala kaldrma ilemi vardr, bu da tala ve hurda kaybn byk lde azaltmaktadr.

TOZ METALURJS SRELER

Toz metalurjisi teknii temel olarak 3 kademeden olumaktadr.
1.Toz retimi, 2.Presleme (Toz partikllerini eitli ilemlerle tek para komponent haline getirilmesi), 3. Sinterleme ve gerekiyorsa ikincil ilemler ile nihai para retimi

1. 2.

3.

Metallere Genelde Be Trl ekil Verilebilir

Talal ekillendirme (Tornalama,Planyalama,Frezeleme ) Dkm Yolu le ekil Verme (elik Dkm,Demir Dkm ) Plastik ekil Verme (Dvme,Haddeleme,Ekstrzyon,Tel ekme,Boru retimi ) Toz Metalrjisi (Takm elikleri, sert madenler, matkap, kesici takmlar retilir.)

Kaynak

TOZ METALURJSNN AVANTAJLARI

1.
2. 3. 4. 5.

Talal ilem gereksiniminin azaltlmas veya tamamen azalmas

Yksek retim hz ve seri retime yatknlk Karmak ve Grift paralarn retimi ok geni bir kompozisyon aralnda para retimi sz konusudur. Wolfram(3400C), Molibden(2600C), Tantal(3000C), Platin(1770C),Titanyum gibi yksek ergime noktal metallerin retimi. Malzeme yaps zeldir.(yani malzeme yaps ve gzeneklilik kontrol edilebilir.)

6.

TOZ METALURJSNN AVANTAJLARI

7. 8. Hurda malzemenin asgariye indirilmesi (pratik olarak malzeme savurganl yoktur) Presleme ve sinterleme uygulanarak yksek dayanml ve anmaya dayankl paralarn retimi mmkndr.

9.

Allm yntemlerle elde edilemeyen baz zellikler eitli elemanlarn uygun oranlarda birletirilmesiyle gerekleebilir. Olaanst mekanik sertlik ve anma dayanm, svlara kar yksek geirgenlik, mkemmel yalama ve elektriksel temas zellikleri gibi.

TOZ METALURJSNN DEZAVANTAJLARI

1. 2. 3. Toleranslar, talal ilemlere gre daha kabadr. Mekanik ve fiziksel zellikler, baz ilemler yaplmadka snrldr. lk yatrm; yani takmlar , presler , sinter tehizat olduka pahaldr.Seri retim yaplmazsa, amortisman deerleri yksektir. Metal tozlarnn maliyeti, ingot halinde retilen malzemelerden daha yksektir. Para boyutlar, pres kapasitesine baldr.para boyutlarnn snrl olmas greceli olarak yksek maliyeti bir dezavantaj oluturur.

4. 5.

TOZ METALURJS RNLER

Toz metalrjisi ile imal edilen mamller be ana grupta snflandrlabilir. Talal lemi G veya Yksek Ergime Noktal Malzemelerden Yaplan Paralar : Toz metalurjisi modern anlamda ilk kez tungsten lamba flamanlar ve tungsten karbr kesici retiminde rnek olarak kullanlr. ki veya Daha Fazla Metalin Kombine zelliklerinin stendii Paralarda Toz Metalrjisi : Bileenlerin zelliklerini paralara kazandrabilme kabiliyetinden dolay toz metalrjisi zel kullanm alan olan veya baz amalar iin dizayn edilen paralarn retiminde kullanlr.(Motor veya jeneratr paralar bu amala bakr ve grafitten imal edilmektedir.)

TOZ METALURJS RNLER

Yumuak metal ,sert metal matrisli iinde datlr.Elektrik anahtar kontaklarnda ounlukla bakr veya gm tungsten nikel veya molibden iletkenlerinden biriyle birletirilir.Bakr veya gm yksek iletkenlik salarken yksek ergime scaklna sahip malzeme ark esnasnda ve devrenin kapal olduu sre boyunca ergimeye kar diren salar. Toz Metalrjisi Proseslerinin Dier Proseslere Gre stn zellik Salad rnler: Manyetik malzemelerin retimi olarak verebiliriz.(Uak Malzemeleri) Yatak,Filtre,Basn ve Sv Reglatr gibi Gzenekli ve Geirgen rnler :Toz rnlerin byk bir ksmn Cu veya Fe alamlarndan yaplan ya emdirilmi yataklar tekil etmektedir.

TOZ METALURJS RNLER

Bu yataklar yalamaya veya kullanm esnasnda bakma ihtiya duyulduklarndan dolay otomotiv endstrisinde ve ev aletlerinde yaygn olarak kullanlmaktadr.Sinter filtreleri hemen her boyutta gzenee sahip ekilde retilebilirler ve en byk gzenek ap 2.5 mikron yada 0.025 mm kadardr. Dier Proseslerde retilmesi Halinde Ar Miktarda Talal leme Gereksinim Duyulan Grift Paralarn retiminde: Kk boyutlu dililerin byk bir ksm toz metalurjisi ile retilmektedir.Toz prosesleri ile elde edilen boyutsal hassasiyet ve yzey bitirmesi kalitesi ou zaman ilave bir ilemi yeterlidir.Kam ve kk manivela kollar grift paralarda toz yntemi ile olduka ekonomik ekilde retilmektedir

TOZ METALURJS PARA MALAT YNTEM NEDR ?

Toz metalrjisi ile para retimi ( T/M paralar ) metal tozlarnn uygun pres ve kalplarda , oda scaklnda sktrlmas ve elde edilen paralarn uygun scaklkta ve redkleyici bir atmosferde frnlanmas (sinterleme) prensibine dayanan talasz bir seri imalat yntemidir . 1-Toz karm hazrlama 2-Presleme 3-Sinterleme 4-Gerekiyorsa ikincil ilemler ve kalibrasyon da olmak zere 3 veya 4 aamada tamamlanr.

Toz karm hazrlama

Hammaddeler; bunlar ok kontroll imal yntemiyle elde edilen saf, uygun tane boyut,ekil ve dalmnda metal veya alam tozlardr. Fe tozlar elik tozlar Paslanmaz elik tozlar, takm elikleri tozlar. Bakr tozlar Bakr alamlar tozlar (pirin , bronz v.b. ) Gm tozlar Nikel tozlar Nikel alamlar tozlar Kobalt tozlar Kalay tozlar Alminyum ve alminyum alamlar tozlar Magnezyum alamlar tozlar Tungsten tozlar Molibden tozlar

TOZ METALRJSNDE KULLANILAN TOZLAR

-Demir Tozlar -Dk alaml elik tozlar 0.5% 5.1% -Paslanmaz elik tozlar 6.1% -Takm elikleri tozlar -Bakr tozlar -Bakr alamlar tozlar -Gm tozlar -Nikel tozlar -Nikel alamlar tozlar -Kobalt tozlar -Kalay tozlar -Alminyum ve alminyum alamlar tozlar

1.4%

0.6%

Demir ve elik Bakr Bakr Esasl Aluminyum Pas. elik Kalay 86.3%

Toz karm hazrlama

nceden deiik yntemlerle saf veya alaml olarak hazrlanm metal tozlar, imal edilecek parann kimyasal kompozisyonunu salayacak oranlarda (ve basky kolaylatrc ve kalp mrn artrc baz kuru yalayclarla birlikte) harmanlanan tozlar zel olarak dizayn edilmi kartrclarla iyi ve homojen bir ekilde kartrlr.

Para retiminde lem Kademeleri

Harmanlama, stenilen boyut, ekil ve bileimdeki ham tozlarn, alam elemanlar dier ham tozlarla ve gerekli yalayclarla kartrlmas ilemidir. Presleme, Presleme genellikle oda scaklnda zel ekilde hazrlanm elik kalpta yaplr. Tozun plastik ekil deitirme zelliine gre 1-10 ton/cm2 arasnda deien basn tatbik edilir.Tek ynl preslemede basn art younluu artrr.

 Sinterleme, Preslenmi paralarn mukavemet kazand yksek scaklklar kullanlarak uygulanan sl ilem olarak tanmlanr. Sinterlemenin ana mekanizmalar yzey ve hacim difzyonudur. Sinterleme esnasnda, birletirme ve scaklk artlar istenilen zellikleri elde edebilmek iin kontrol edilmelidir. Toz paracklarn yksek yzey enerjileri alarak ya da ortadan kaldrlarak gerekleen sinterleme sonucu toz taneleri arasnda tam ve mkemmel balar oluur, bunun sonucunda i yapdaki gzeneklilik sfra der. Hacim bana den yzey enerjisi toz parack apnn tersi ile doru orantl olduundan, kk toz paracklar byklere kyasla daha kolay sinterlenirler.

Yapsal deiiklikler balca difzyon prosesleri olan tama mekanizmas ile sinterleme sresince boyun oluumuyla meydana gelir. Difzyon mekanizmas aktif atomlarn fazla olmas nedeniyle yksek scaklklarda daha hzl gerekleir.

Sinterlemede toz tanelerinin temas, boyun oluumu ve tek tane haline gelme

Preslenmi paralarda her toz tanesi zerinde temas noktalar meydana gelir. Her bir temasta, kat-buhar ara yzeyi oluarak bir tane snr geliir. Uzun sre sinterleme sonucunda iki partikln tamamen birleerek son ap ilk apnn 1.26 katna eit byklkte tek bir kresel forma dnme ekilde grlmektedir.

 stee bal ilemler (kincil ilemler)

Toz metalurjik para genellikle sinterlemeden sonra kullanma hazrdr. Ekonomik bakmdan arzu edilmese de sinterleme sonras baz ilemlere gerek duyulabilir. 1.nfilitrasyon 2.Ya emdirme 3.Boyutlandrma 4.kinci presleme 5.Buharlama ilemi 6.Talal imalat ilemi 7.apak alma 8.Birletirme 9.Isl ilem 10.Yzey kaplama

 nfilitrasyon Para ierisindeki birbirleri ile balantl gzenekler, ana metalin sinterleme scaklndan daha dk bir ergime scaklna sahip bir alamla doldurulur. Mesela, bakr esasl alamlar sinterleme esnasnda demir esasl paralara szarlar. nfilitrasyon ilemi paralar szdrmaz yapar ve mekanik zelliklerde arta sebep olur. Ancak boyut hassasl azalr. nfilitrasyon ilemi baz sl ilemleri kolaylatrr. Mesela, birbirine bal gzenek kalmad iin yzey sertletirme ileminde sertlik derinlii kontrol kolaylar. Ya emdirme Sinterlenmi paralara ya ve dier metalik olmayan malzemeler emdirilerek korozyona kar koruma artrlr. Kendi kendine yalamal yataklar, sinterlenmi gzenekli yataklara ya emdirilmesi sonucu ve sadece T/M yntemi ile retilir.

 Boyutlandrma Boyutlandrma sinterleme sonras yaplan ilave presleme ilemidir. Ana ama, boyut hassasiyetini ve beraberinde yzey kalitesini artrmaktr. Az miktarda plastik deformasyona ihtiya olduu iin orta byklkteki basnlara ihtiya vardr. kinci presleme stenilen mekanik ve manyetik zelliklerin salanmasnda gerekli olan para younluunu elde etmek iin bir gzenek azaltma ilemi olan ikinci presleme kullanlr. Preslenmi parann 700800C arasnda n sinterlenmesi ile yalayclar yanar ve yeniden kristalleme meydana gelir. Pekleme ve i gerilmeler kaldrldndan malzeme snekliini tekrar kazanr. kinci preslemeden sonra paralar ikinci defa sinterlenir.

 Buharlama ilemi Bu ilem sadece demir esasl paralara uygulanabilir. Paralar 550Cye kadar starak ve onlar su buharna maruz brakarak d yzeylerinde ve i balantl boluklar boyunca ince bir Fe3O4 tabakas oluturulur. Buharlama ilemi korozyon mukavemeti, sertlik, basmaya kar dayanm ve anma dayanmnda arta sebep olur.

Talal imalat ilemi Sinterlenmi paralarn retilmesindeki en nemli ekicilik karmak ekiller ve dar toleransa sahip paralarn retilebilmesi olmasna ramen, baz snrlamalar bulunur. Bundan dolay frezeleme, delik delme (presleme dorultusuna dik delikler), di ama gibi talal imalat operasyonlar, kalpta presleme ile elde edilemeyen ekillerin eldesinde kullanlr.

Sinterlenmi metallerin talal imalat genellikle ayn bileimdeki dkm-dvme alamlarnkinden daha kolaydr. Bundan dolay kesme hz ve kesme takmlar optimum sonular almak iin ayarlanmaldr. Takm mrn artrmak iin, MnS gibi ilenebilirlii artrc katklar toz ile kartrlabilir. Sinterleme sonras bu katklar yap ierisinde dzgnce dalm olarak kalr ve mekanik zellikleri belirgince etkilemez. apak alma Bu ilem, presleme ve talal imalattan kaynaklanan apaklar almak iin kullanlr. En yaygn metod tamburlamadr ve baz durumlarda iinde andrc toz bulunan sv ortamlar kullanlr.

 Birletirme Karmak ve byk paralar birletirme ile retilebilir. Difzyonla birletirme, sinter-birletirme ve lazer kayna gibi birok birletirme teknii vardr. Isl ilem Alamlarda faz dnmleri gzenek miktarna deil kimyasal bileim ve alamn homojenliine baldr. Bylece dkmdvme alamlara uygulanan tm sl ilemler sinterlenmi malzemeler iinde uygulanabilir. Sertletirme operasyonu nemli lde mukavemeti ve anma direncini artrr, fakat sneklik azalr. Sinterlenmi paralarda karbrleme ve karbonitrrleme gibi yzey sertletirme ilemleri yaygnca kullanlr.

 Yzey kaplama htiya duyulduu zaman, korozyondan korunma kaplama ile gerekletirilebilir. Fakat dk younluktaki paralar kaplama ncesi elektrotun boluklara girmesini nlemek iin doyurulmaldr

TOZ METALURJS PARALARININ RETMNDE KULLANILAN TOZLARIN EKLLER

Kresel toz ( gaz atomize ) b- Patatesvari toz dner atomizasyon veya dner elektrod sitemi ile elde edilen toz . c- Dendritik toz d- aprak toz (su atomize ) e- Sngervari toz f-g-h- Gevrek malzemeden mekanik ufalama ile elde edilmi tozlar .

1.4Metal Tozlarnn zellikleri Metal Tozlarnn zellikleri

1. 2. Kimyasal zellikler Bileim Saflk 1. 2. 3. 4. 5. 6. Fiziksel zellikler Toz tane boyutu Toz tane ekli Ak hz Grnr younluk Sktrlabilirlik Sinterlenebilirlik

Tozlarn fiziksel zellikleri

Toz tane boyutu
Tozlarn tane byklkleri genellikle elek analizi lm teknii ile yaplmaktadr. Elek bykl, delik bykl ile llr. Elek bykl me (mesh) ile belirtilir.
Toz tane ekli T/M ilemi iin en uygun olan paralar presleme ynnde dzgn boyutlara sahip olan paralardr (silindirik, kare, dikdrtgen). Bunlarn basklar nispeten basittir. Mkemmel kreler T/M yntemi ile retilemez. Parack boyu ve ekli ok yakndan ilgili iki faktrdr. Paracklar tek boyutlu (ine, dzgn olmayan ubuk), iki boyutlu (dendritik, pul), boyutlu (kresel, yumru, dzgn olmayan, keli, gzenekli) olarak snflandrlrlar.

Tozlarn Fiziksel zellikleri

Ak hz Kresel tozlar kolay akarken, pul eklindeki tozlar dk ak zellii gsterirler ve dzgn olamayan ekilli baz tozlar ise hi akmazlar. Ak hz 50gr. kuru tozun Hall hunisinden kendi halinde ak zaman diye tanmlanr.

Grnr younluk Belli bir hacimdeki sktrlmam toz ktlenin arldr. Grn r younluk gr/cm3 olarak ifade edilir. Kresel tozlar en yksek, keli tozlar yksek ve gzenekli tozlar ise dk grnr younluktadr.

 Sktrlabilirlik Metal toz ktlelerinin, kolay skabilme ve teorik younlua yaklaabilme derecesine sktrlabilirlik denir. Dzgn olmayan ekilli tozlar zor sktrlr. Bunun iin yalayclar kullanlarak ktrma ilemi kolaylatrlabilir. Buna karn dzgn ekilli tozlar daha rahat sktrlabilirler. Sktrlabilirlik eitlik (2.3) kullanlarak younlama parametresi ile belirlenir

TOZ METAL RETM YNTEMLER

Metal tozlarnn elde edilmesi iin tozun ekline, byklne ve saflna etki edecek ekilde eitli toz retim yntemleri vardr. Balcalar unlardr: Mekanik tme Yntemi Elektroliz Redksiyon Yntemi (kimyasal indirgeme) Atomizasyon Dner Disk Yntemi Dner Elektrod (REP) Yntemi Vakum Atomizasyon Yntemi Su Atomizasyon Yntemi Gaz Atomizasyon Yntemi

METAL TOZ SEM

T/M kullanlan malzemeler saf metal ve alamlar, karbon, seramik, madenler, metal-metaloid tozlarn karmlardr. Metal malzeme retimi asndan ortalama boyutlar birka mikrondan birka yz mikrona kadar paralanm partikller(paracklar) burada ksaca toz olarak tanmlanmtr. Toz retimi iin toz malzemesinin gevrek ve snek olmasna gre deiik yntemler uygulanabilir. Elde edilen tozun biimi uygulanan ynteme ve malzemeye baldr; kresel, pul biiminde, dendritik veya sngerimsi olabilir. Bu retim yntemlerinin seimi, malzemenin cinsine, zelliklerine gre de deiebilir. Yntem seiminde ekonomik krllk da gz nne alnr. rnein pirin tozlar atomizasyon yntemiyle; Cu tozlar kimyasal yolla (redksiyon veya elektroliz) elde edilir.

Mekanik Toz retimi

Kat ham malzeme tme uygulanarak mekanik pulverizasyonla toz haline getirilir. Kabaca Mekanik Toz retim Yntemleri unlardr; a) Torna, freze, ee, planya tala gibi tala kaldrma yntemiyle elde edilen paralarn tlerek toz haline getirilmesi. b) Krma; yeteri kadar gevrek olan malzemeler, krma yoluyla elde edilir. Krma ileminde ekiler, dner krclar ve eneli krclar kullanlr.Bu tc haznelere, malzeme, tc bilyalarla birlikte konmaktadr. tlecek malzeme ile birlikte belli hacimdeki tc bilyalar hazneye doldurulur. tme ilemi prensip olarak tlecek malzemenin kendisinden sert bir malzeme ile kartrlp aralarnda bir darbenin meydana gelmesini salamaktr.

Mekanik Toz retimi

Bu ilem iin en ok kullanlan yntemde bilyal deirmenlerdir. Bilyal deirmenlerde dnme hz veya devir says tmenin verimi asndan ok nemlidir. ok hzl dnmede bilyalar cidarlara yapacandan tme oran azalr. ok yava dnmede ise bilya ve tlecek malzemede istenen darbe olay gerekli dzeydeki boyutlara ulamayacaktr. deal dnme hznda bilyalarn ve malzemelerin en st seviyeye kp ordan dmeleri gerekir.

ok Blml tcler
Etkin bir tme ilemi iin toz inceldike tmede bilya apnn da kltlmesi istenir. Silindirik haznenin ii kabadan inceye doru ayr tme blgesine ayrlmtr. Bu blmelerdeki ezici bilyalar da toz inceliine uygun aplardadr. Toz inceldike kar blmeye aktarlmaktadr. Silindir iki ucundan yataklanm olup malzeme soldan girmekte ve sa taraftan kmaktadr.

nce Mekanik tcler (Atritrler)

Bunlar ok ince tmenin dnda ayn zamanda iyi bir kartrma ve mekanik alamlama amac ile de kullanlrlar.

ki nemli tipi helisel veya ubuklu kartrc (kanatl) tiplerdir. ekilde ubuklu bir Atritr sistemi grlmektedir. Dnen bir mil zerine balanm olan ubuklar malzemeye arparak inceltme ve kartrma ilemini salar.

Malzeme kapal bir kap iinde bulunmaktadr. Bu silindirik gvdeli kap, dndan soutulmakta (tozun aglomenosyonunu nlemek iin) ayrca kabn iinde soutucu bir sv bulunmaktadr. Toz tme (inceltme) tozun yzeyini artrmak demektir. Bunun iin aadaki bantya gre bir i harcanr. A = S Burada: A = tme ii, S = Yzey artm, = Tozun yzey gerilimidir. Bu bantdan da anlalaca gibi, yzey gerilimi () kltlerek krma ii de azaltlabilir. Bu amala tme ortamna alkol, aseton gibi yzey gerilimini drecek yzey aktif (slatma kabiliyetli) svlar ilave edilir.

Mekanik Alamlama
Hareketli bilyeler arasnda kalan malzemeye etki eden srtnme kuvvetleri ile alaml kompozit partikller elde edilir. Bunun iin proses eitli boyutlardaki bilyelerin bulunduu atritr sisteminin almas ile balar ve bileik halde olmayan malzeme (saf) kartrma srecinde alamlandrlr. Tekrarlanan darbe, souk kaynak ve krlmalar sonucunda istenen kompozit tozlar mikroskobik bir seviyede elde edilir.

Sv Fazn Atomizasyonu ile Toz retimi

Atomizasyon; sv metali mekanik olarak ya da belirli bir hza sahip sv ya da gaz akm ile pulverize etmektir. Bu yntemde sv metal dar bir delikten pskrtlr ve pskrtlen metal hzmesi zerine su buhar, basnl hava veya bir gaz akm yollayarak, sv metalin toz haline getirilmesidir. Tanelerin boyut ve ekilleri su buharnn, basnl hava veya gazn hz ayarlanarak deitirilebilir. Bu yntem zellikle Al, Cu ve demir tozlarnn eldesinde kullanlr.

Toz imali en basit ekilde krma yoluyla olur. Baz hallerde ise toz tabiatta serbest olarak bulunur (rnein kil) ve bu nedenle sadece temizleme yeterlidir. Buna karlk malzemeler ok sert olduklarndan mekanik yolla toz haline getirilmeleri olanakszdr.

 Burada tanelerin incelii (atomize verimi) gnderilen sv veya gazn basnc ile doru orantldr. Basnla gnderilen gaz olduunda, meydana gelen kat tanecikleri daha ziyade kresel ekilde olurlar. Bunun sebebi de souma zamannn daha uzun oluudur. Buna mukabil su gnderildiinde souma zaman daha ksa olduundan taneler gayr muntazam ekilde olacaktr. Burada sv scaklnda tane ekli zerinde byk etkisi vardr.

zet olarak bu yntemde akan ergimi metal hzmesi (demeti) zerine, yksek basnta gaz veya sv pskrtlerek metalin ok ince kk tanelere ayrmas (yani atomize olmas) ilemidir.rnein su atomizasyon ynteminde; Ergitme ocandan tandie, buradanda bir nozlden (dar bir delikten) geerek akan sv metal demetine belirli bir ada basnl su pskrtlerek pulverize olmas salanr.

Su Atomizasyon Yntemi
Sv metali plverize etmek iin bu yntemde basnl su kullanlr. Yandaki ekilde yntemin temel prensibi ematik olarak verilmitir. Ergitme ocandan tandie, buradan da bir nozuldan geerek akan sv metal demetine belirli ada basnl su pskrtlerek plverize olmas salanr. Suya kimyasal ve fiziksel zellikler kazandrmak iin baz ilaveler yaplabilir.

Su Atomizasyon Yntemi

Su Atomizasyon Yntemi
zel memelerden pskrtlen suyun basnc yaklak 5, 5-21 MPa, hz 70230 m/s ve debisi 110-380 litre/dk deerleri arasnda deiir. Kullanlan su filtre edilip soutulduktan sonra tekrar kullanlabilir. Atomize edilen sv metal paslanmaz bir elik tankta toplanr. Metal tozunu oksidasyondan korumak iin tanka azot gaz doldurulabilir. Sv metalin akt nozulun ekli ve suyu pskrten flelerin tipi elde edilecek metal tozunun boyutlarn, boyut dalmn ve eklini birinci derecede etkiler.

Gaz Atomizasyonu
Hava, azot, helyum veya argon gibi akkan gazlarn ergiyik halde bulunan metaller ile etkileimleri sonucu toz retim yntemi salanr. Sv metal nozuldan akarken hzla pskrtlen gaz ile temas ederek istenen zellikte toz eldesini salar. Bu tr bir yntemle toz retimi balangta zellikle nikel esasl sper alamlar ve dier yksek alaml malzemeler iin gelitirilmitir.

Gaz Atomizasyon
Gaz atomizasyonu inert bir ortamda gerekletirilebilir ve bylece tozun yzeysel oksitlenmesi engellenir. Partikl ekli geni boyut dalml kresel formdadr. Gaz atomizasyonun en byk avantaj elde edilen rnn homojenitesinin yksek olmas ve genelde kresel ekilli tozlardan dolay iyi paketlenme zelliklerini salamasdr.

Metalsel Bileiklerin Kuru ndirgenmesi (Redklenmesi) Yntemi ile Metal Tozu retimi
Bu yntemde metal oksitleri toz formuna getirebilmek iin redkleyici gaz kullanlr ve oksijen uzaklatrlr ve bu yntem W, Mo, Cu, Ni,Fe dahil baz metallerin tozlarnn imalinde kullanlr. MO = M + O
2

ok yaygn olan bir yntemdir. Burada metaloksit tozlar karbon veya gazlarla redklenerek saf metal tozu haline getirilmektedir. Metal tozlar nce uygun boyuta tlmekte sonra redklenmektedir. Balca avantajlar karbon kullanlyorsa, Cnn ucuz olmas bir avantajdr. Metal oksitlerin bazlar kolay ve ucuz olarak temin edilir. Oksit paracnn boyutu kolay kontrol edilebilir.

 Dezavantajlar; gaz kullanldnda gazlarn yksek maliyeti bir dezavantaj tekil eder. Elde edilen metal tozunun safl metal oksidin saflna baldr.
Kat veya gaz halinde indirgeyici (redkleyici) olarak hidrojen, karbon, CO, CH bileikleri ve amonyak kullanlr. Kat halde daha etkilidir. Endstride bu ilem srekli alan frnlarda yaplr. 2C + O2 = 2CO MO = M + O2 MO + C = M + CO Fe2O3 + R = Fe + RxOy

Kuru ndirgeme

Kuru indirgeme ynteminde en ok yol uygulanr: 1. Demir oksitlerinin indirgenmesi 2. Demir d metal oksitlerinin indirgenmesi 3. Metalsel bileiklerin metallerle indirgenmesi

Kat Redktr: Kok kmr, grafit MO + CO M + CO2 (MO: Metal Oksit) Buradan grld gibi redksiyon esas CO gaz zerinden olmaktadr. CO2 + C 2CO oluur. Eer scaklk 700 C zerinde ise bu reaksiyon sa ynde devam eder. Gaz Redktr: Hava gaz, H2 gaz Fe3O4 + 4H2 3Fe + 4H2O Dk scaklklardaki indirgeme iin H2 gaz, yksek scaklklarda ise CO gaz ile redkleme yaplr. Her iki gazla yaplan kuru redkleme ilemine ait eriler aada verilmitir.

Sert Malzeme Tozlarnn retilmesi:

Genellikle sert metal retiminde (kesici takmlar) kullanlrlar.

Bu tozlar: a) Metalkarbr (MC) b) Metalnitrr (MN) c) Metalborr (MB) d) Metalsilizit (MSi) tozlardr.

Karbr retimi:
Metalin kendisi ya da oksijenli bileii karbonla reaksiyona sokulur. Karbon olarak ok ince grafit tozu (is) kullanlr. M + S MC, MO + S MC + CO, CO2

Tungsten Karbr Nozul

Karbr Kesici Takmlar

Nitrr retimi
Nitrr retiminde de metalin tozu ya da oksidi, azot veya amonyak gaz ile reaksiyona sokulur. Metal tozu + N2 (veya NH3) Metal oksit tozu + N2 (veya NH3) + grafit tozu Reaksiyon scakl 1200 ~ 1400 C scaklk arasndadr. Metalin oksidi ile almak daha ekonomik olmakla birlikte tozun kalitesi (temizlii) dktr.

Titanyum Nitrr (TiN)

Borr retimi
Borr retimi iin aada belirtilen yollardan biri seilir. M + B MB MO + B2O3 + Al(Mg,Si) MB + Al(Mg,Si)-Oksit MO + B2O3 + C MB + CO MO + B (Bor ieren toz ierii) MB + MB Elektroliz M-halojenr + B-halojenr + H2 MB + hidrohalojenr 1800-2000 C

METAL TOZLARININ NEML ZELLKLER VE BU ZELLKLERN MUAYENES

A-Malzeme zellikleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. Kristal yaps Teorik younluk Ergime noktas Plastisitesi Elastisitesi Safl B-retime Bal zellikler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Tane Bykl Tane ekli (formu) Younluk (Porozite) Tane Yzey Durumu Tanelerin Mikro Yaps Kafes Hata Trleri ve Younluu Tanenin erdii Gaz Miktar Absorbe Edilmi Gaz Tabaka Yzey Oksit Miktar Reaksiyon Aktivitesi

C-Tozun Ktle zellikleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Partikl zellikleri (toz tane ekli) Ortalama partikl bykl (toz tane bykl) Partikl bykl dalm (toz tane dalm) zgl yzeyi (toz zgl yzeyi)(m2/gr) Yma younluu Sktrma ( vurma , vibrasyon ) younluu Akcl Partikller aras srtnme zellikleri Sktrlabilirlik (Preslenebilirlik )

Toz Tane Boyutunun llmesi

Toz taneleri ok farkl ekillerde olmakla birlikte genelde tane irilii ortalama tane ap deerleri ile verilir. Tane iriliini lmek iin deiik yntemler kullanlmaktadr. Bunlardan aada kullanma sralar ile birlikte verilmitir.

Ayrma Yntemi
Bu yntemde en stte kalndan (byk gzlerden) inceye doru alt alta dizilmi olan eleklerin en st gzne kuru (nemsiz) belirli arlkta (100 veya 50 gramlk tartm) metal tozu konur ve elekler belirli sre titretirilerek her bir elek zerinde bu sre sonunda kalan taneler hassas olarak tartlr, buna gre bir izelge dzenlenir. Elek gzleri ve elek says ile deneyin nasl yaplaca standartlarda belirtilmitir. Eleklerin anti manyetik olmas gerekir.

Yma Younluu
Yma younluu tozun gevek (sktrlmam ) haldeki younluudur. Bu younluu belirlemek iin tozun boyutlar ve ekli standartlarda belirlenmi bir huniden aktlarak altndaki silindirik kab serbest bir dmle doldurmas salanr. Huni k az ile silindirik kabn st yzeyi arasndaki ykseklik de sabit bir deerdir. Taar ekilde doldurulmu olan silindirik kaptaki tozun fazlas dikkatlice syrlarak iindeki toz tartlr. Deney kab hacmi de bilindiinden yma younluu kolaylkla (gr/cm3)olarak hesaplanr. Yma younluu toz tane ekline, byklne ve dalmna yakndan baldr. Toz tane ekli kreselden uzaklatka taneler aras boluk oran azalr.

Akclk
Akclk; bir toz tr yada karmnn belirli bir miktarnn boyut ve ekli birlememi bir huniden akma kabiliyetidir. Bu lmlerde genellikle 50 grlk toz rneinin huniden ak sresi saptanr ve bu deer tozun akcl olarak kabul edilir. Deney genellikle defa tekrarlanp ortalama deer hesaplanr.

Toz tane ekli kresel geometriden uzaklatka akclk da o oranda azalr. Yma younluunu klten etkilere akcl da ayn ynde olumsuz etkiler.

Preslenebilirlik
Metal tozlar kalpta ekillendirildii takdirde tozun serbest olarak kalp boluunu ok iyi ve tam olarak doldurmas (Yksek akclk kabiliyeti) istenildii gibi, kalp iinde souk olarak preslendiinde (zmbalandnda) de teorik younlua olduunca yaklalmas istenilir.

Malzeme ne kadar yumuaksa, preslenebilirlii o derece yksektir. Preslenebilirlik toz tanelerinin preslemede kendi aralarndaki ve tanelerle kalp arasndaki srtnmeye da yakndan baldr.

Eit presleme basncna ramen her metal tozunun da presleme sonucunda ulalan younluk o malzemenin teorik younluuna gre ok farkldr.

Bu durum : 1. Tozun malzeme trne 2. Tozun tane irilii ekil ve yzey durumuna 3. Tozun grm olduu n ilemler gibi nemli faktrlere baldr.

TOZUN PRESLENMEYE HAZIRLANMASI

1. 2. 3. Tozun klasifikasyonu Tozun Isl ilemi Akkan madde ve balayc madde ilavesi

4.
5.

Toz granlasyonu
Harmanlama

Tozun klasifikasyonu
Tozun tane boyutlar ve boyut dalm asndan gruplandrlmas. Bu gruplandrmadan ama preslemeye uygun toz tane iriliini salamaktr.

Isl ilem
Tozlarnn retimi aamasnda toz yzeyleri az ok oksitlenir ve retim yntemine bal olarak yksek dislokasyon younluu nedeniyle souk sertlemi ise bu durumdaki tozun preslenmesi gleir. Bu nedenle preslemeden nce oksit tabakalarn gidermek ve dislokasyon younluunu drmek (tozu yumuatmak) iin bir tavlama ilemi yaplr

lavelerin yaplmas (Pres katklar)

Preslemede metal tozlar arasnda ve tozlarla kalp yzeyleri ve pres yzeyi arasnda srtnmeyi azaltmak gayesiyle metal tozlarna katlrlar. Bu katk malzemelerinin, ergime, buharlama gibi durum deitirmeleri ile sinterlemenin n aamasnda tozdan uzaklatrlmalar gerekir Bu nedenle bu katk malzemeleri ergime ve buharlama scaklklarna gre seilirler.

Granlasyon
Tozlarn kalb doldurma kabiliyeti tane boyut ve ekline dorudan baldr. Agglomerasyon toz tanelerinin ekilde grld gibi az ok topaklanarak grup oluturulmasna denir. Oluan gruba Agglomerat topak ad verilir.

steyerek belirli boyutlarda granlasyon yapmann balca amalar : 1.Akkanl arttrmak 2.Younluu arttrmak 3.stenilen karm tamlln salamak. (karmamazln nlemek)

Harmanlama
Preslemede kullanlacak metal tozlar gerek presleme kolayl ve gerekse para dayanm asndan ayn metal tozundan belirli tane gruplar belirli oranlarda bir araya getirilerek bir harman (karm ) yapabilecei gibi farkl malzeme tozlar da mekanik alamlama amacyla istenen oranlarda kartrlabilir. Akkanlk verici katk maddelerinin ilavesi de bu ilem iinde saylabilir.

YOUNLATIRMADA TEMEL OLAYLAR

Younlatrmada temel olaylar: a)Paketlenme (Toz tanelerinin dzen deitirmesi kprlerin kmesi, boluk dolmas.) b)Elastik- Plastik Deformasyon (Kontak deformasyonu toz tane yzey yuvarlaklnn dzelmesi, oksit kabuklarnn krlmas, mekanik zincirlenme)

c)Souk serleme snek toz iin, paralanma krlgan toz iin.

Younlatrma prosesinin ak diyagram

 Preslemede younluk artan pres basnc ile nce hzla artar, fakat belirli bir basntan sonra younluk art ok azalr.

 Malzemeye bal olarak preslemede belirli bir teknik alma alannda younlatrma yaplr.Baz malzemelerin younluk art belirli basn aralnda dorusaldr.(r:Demir tozu) Buna karn baz malzemelerde ise byle bir durum yoktur. (r:Bronz tozu) Metal malzemelerde plastik kabiliyeti bulunduundan metal tozlarnda ulalan relatif younluk seramik malzemelere gre daha yksektir.

YOUNLATIRMA (PRESLEME) TEKNKLER

Toz Metalrjisinde younlatrma en nemli ilemi oluturur. Preslemede ulalan younluk toz metalrjisi ile imal edilen paralarn mekanik zelliklerini birinci derecede etkiler.

Presleme ile metal tozuna imal edilecek parann ekil ve boyutlandrmalarnda paraya istenen dzeyde bir younluk ve mekanik dayanm kazandrmak da amalanr

Younlatrma

Kalpta younlatrma ileminin temel aamas vardr. 1) Kalp boluuna saptanan miktarda metal tozunun doldurulmas. 2) Zmbalar yardm ile basnla tozun sktrlmas.

3) ekillendirilmi parann kalptan karlmas.

Pres Trleri

Younlatrma Yntemleri 1. Souk Younlatrma Yntemleri

zostatik Younlatrma Yksek Hzl Younlatrma (Dinamik) Teknikleri Dvme ve Ekstrzyon Teknikleri Vibrasyonla ( Titreimle ) Younlatrma

2. Scak Younlatrma Yntemleri

Scak Presleme (HP) Scak Ekstrzyon (HE) Scak zostatik Presleme (HIP)

zostatik Younlatrma
Bu yntemde basn ayn anda ve eit olarak para (toz) zerine tatbik edilir. Toz lastik bir kalba doldurulduktan sonra iinde sv (basnc homojen ileten sv) bulunan bir basn kabna yerletirilir. Svya uygulanan yksek basn aynen homojen olarak lastik kalp iindeki toz aktarlr. Bunun sonucu olarak homojen preslenmi parada homojen younluk ve dayanm elde edilir. Bu yntem daha ok seramik tozlarn younlatrlmasnda tercih edilir.

Scak Younlatrma Yntemleri

Bu yntemlerde scaklk ve basn ayn anda uygulanr. ekillendirme ve sinterleme ilemleri birlikte gerekletirildiinden yksek bir younluk ve hzl bir retim salanr. Younlatrma ve sinterlemenin birlikte yaplmas souk younlatrmaya gre yksek dayanm, sertlik ve younluk yannda parada gaz miktar ve bzlmenin daha dk olmas gibi stnlkler salar. Scak presleme, scak ekstrzyon ve scak dvmeye gre daha snrl uygulanan bir yntemdir. zellikle seramik ve sert metal tozlarnn younlatrlmasnda tercih edilir. Bu yntemde temel sorunlardan biri uygun kalp malzemesi seimidir. Kalp presleme scaklnda plastik ekil deitirmeden yksek basnca dayankl olmaldr. Ayrca kalp malzemesi preslenen toz ile reaksiyona girmemelidir. Grafit yaygn kullanlan bir kalp malzemesidir. Berilyum ve sementit karbrlerinin scak preslenmesinde grafik kalp malzemesi olarak kullanlr.

Scak Younlatrma Yntemleri

Yksek scaklkta presleme ile malzemenin porozite miktarnda nemli bir azalma gzlenir. Dolaysyla younluk artar. Bu yntemde sinterleme ve presleme ayn anda yaplr. Bu yntemin en nemli tehlikesi yksek scaklktan dolay oksidasyondur. Bundan dolay yzey grafitle yalanr. Sper nikel alamlar nceleri molibden alaml kalplarda scak preslenirken bugn artk sper nikel ve kobalt alamlar scak izostatik presleme ile younlatrlmaktadr. Alminyum alaml metal tozlar scak kalp eliklerinden imal edilmi kalplarda scak preslenirler.

Eeksenli scak presleme ileminin enine kesiti. Toz ile doldurulan kalp dardan stlrken alt ve st zmbalar ile basn uygulanr.

Scak Younlatrma 4 farkl ekilde yaplr

a) Istc boru/tel ile indirekt b) Zmba zerinden akm vererek direkt stma c) Matris veya parann indktif stlmas d)Direkt matris stlmas

Scak zostatik Presleme ( HIP )

Scak izostatik presleme, izotropik basncn uyguland ve esnek kalplarn kullanld bir tekniktir.

Tozlar silindirik bir konteynere doldurulduktan sonra konteynerin havas alnarak kapatlr. Konteyner younlatrma scaklnda deforme edilebilir herhangi bir malzemeden, rnein cam, yumuak elik, paslanmaz elik vb. den olabilir. Malzeme seiminde uygulanan maksimum scaklk nemlidir. Tozun konteyner iinde sktrlmas, iten stlan souk duvarl basn kazannda gerekleir. HIP ileminde scaklklar 2200 Cye ve maksimum basnlar 200MPaya ular. HIP ilemi sonras kompakt dar karlr ve younlatrlm toz malzeme, konteynerin talal ilem sonucu uzaklatrlmasyla elde edilir.
Bu teknikle ou uzay ve havaclk alamlar ( Ni esasl sper alamlar, titan ve alminyum), kompozitler ve takm elikleri retilir.

HIP Prosesi

Scak zostatik Presleme ( HIP )

nceleri seramik, cermet ve refrakter metal tozlarnn younlatrlmas hedeflenmi olmakla birlikte son yllarda sper alamlar ve takm elikleri iin de uygulanmaya balanmtr. Yntemin en nemli stnl boyutlu ve homojen yksek bir younluk salamasdr. Scak izostatik preslemede ekil ( a ve b )' deki rneklerden de grld gibi iki farkl basn kab kullanlmaktadr. Bunlardan ASEA tipi daha emniyetlidir.

 Tesisat bir gvde, yksek basn kab ve yksek basn iinde bir elektrikli stcdan oluur. zostatik presleme iin genellikle 100 MPa basnlara kadar argon gaz kullanlr. zostatik preslerin dizaynnda temel problem iine toz doldurulmu kapsln prese kolay ve hzl bir ekilde ykleme boaltma yaplabilmesidir. Tapal sistemde ykleme genellikle steki vidal tapa karlarak, ereveli sistemde ise yksek basn kabnn alt tarafndan yaplr. Pres gvdesinin stcya bakan yzeyleri izole edilerek snmas nlenir.

HIP ynteminin Avantajlar ve Dezavantajlar

AVANTAJLAR: % 100' e varan younluk art Paralarda ekme ve yorulma dayanm art Yksek bir yzey taml Farkl boyutlu paralarda homojen younluk dalm elde edilir DEZAVANTAJLAR: Yksek maliyet

HIP rnleri
Tungsten karbr paralar Pompa ve kompresr levha ve gmlekleri Matkap ular Biyomalzemeler (Kala protezi, diz protezi) Trbin kanatlar Valf ve vanalar

Matkap ular

Kala protezi

Trbin kanatlar

SNTERLEME
Sinterleme tarif olarak preslenmi toz malzemenin eklini bozmadan yaplan sl ilemdir. Preste ekil verilmi toz bu haliyle kullanlmaya elverili deildir. Ancak sinterlemeyle gerekli dayanm art salanr. Bu ilemde belirli bir scaklk ve srede toz tanelerinin birbirine balanmas ( kaynamas ) salanr. Sinterlenen toz tek eit ( ar metal gibi ) bir malzemeden oluuyorsa buna tek bileenli sistem birden fazla malzemeden oluuyorsa ok bileenli sistem ad verilir. Prensip olarak sinterleme scaklklar kullanlan metalin ergime scaklnn altndadr. Ancak bir alam sz konusu ise farkl ergime dereceli alam elementleri nedeniyle alam iinde blgesel ergimeler olabilir. Ancak sinterleme scakl hibir zaman ana metalin ergime scakl zerine karlmaz.

SNTERLEME
Isl ilem ; 1. Saf elementlere (bir madde sistemleri), T sinter = 0,8 Terg . 2. oklu sistemlere ( T ergimenin altnda ve stnde ) uygulanr. Sinterlemede scaklk etkisiyle toz tanecikleri arasnda bir ba ( boyun teekkl ) meydana gelir. Bu balanmaya esas sebep; malzemenin kafes yapsndaki deimeler (atomlarn yer deitirmesi ) ve zellikle difzyon olay sebep olur.

Sinterleme srasnda iki tanenin birlemesi

Gerekte sinterleme olmas iin, a) ya sv bir fazn olumas ve taneler arasnda srekli bir ban teekkl etmesi , (Sv Faz Sinterlemesi) b) veya kat halde yaynma ile taneler arasnda bir boyun meydana gelmesi gerekir. Sinterleme scakla bal olarak taneler ( partikller ) aras ba oluumu ; Adhezyon , yzeysel ve hacmsal difzyon yollar ile gerekleir. (Kat Faz Sinterlemesi)

Sinter frnna giren paralar

Sinterleme
Tek bileenli tozlarn sinterlenmesinde, sinterleme scakl malzemenin ergime scaklnn altnda (yaklak olarak ergime scaklnn %80i) bir scaklk alnabilir. ok bileenli sistemlerde ise sinterleme scakl, bileenlerden ergime scakl en dk olann ergime scaklnn hemen altnda seilebilir. Bu tr sinterleme ilemlerine kat faz sinterlermesi denir. Ayrca ok bileenli sistemlerde sinterleme scakl bileenlerden en az birisinin ergime scaklnn stnde alnabilir, bu tr sinterleme ilemlerine de sv faz sinterlemesi denir.

Kat Faz Sinterleme Aamalar

1. Tozlarn aralarnda ilk ba oluturmalar (Boyun oluumu) 2. Oluan ban (boyunun) bymesi 3. Gzenek kanallarnn kapanmas 4. Gzeneklerin yuvarlaklamas 5. Younlama veya gzeneklerin klmesi 6. Gzeneklerin irilemesi (bymesi)

Kat Faz Sinterlemesi

Tabii olarak balang malzemeleri arasnda nemli farklar olabilir. n ekil verilmi malzeme ok miktarda gzenee sahip olabilir ve bu durumda gzeneklerin ounluu birbirlerine baldr. Veya n ekil verilmi malzeme teorik younluuna ok yakn olarak hazrlanm olabilir ve bu durumda gzeneklerin ounluu kapal, izole edilmi durumdadrlar. ayet n ekil verilmi malzeme gzenekli tozlardan hazrlanm ise, bu kapal gzeneklerin bulunmasna ayrca katkda bulunur.
Yukarda sralanan sinterleme aamalarn izah ederken, nekil verilmi malzemedeki gzeneklerin ounluunun birbirlerine bal olduu dnlmtr. Eer, n ekil verilmi malzeme tamamen kapal gzeneklerden oluuyorsa 2. ve 3. aamalarn oluumu minumuma iner veya tamamen olumaz.

SIVI FAZ SNTERLEMES

ok bileenli sistemlerde sinterleme scakl bileenlerden en az birisinin ergime scaklnn stnde alnr ise, bu tr sinterleme ilemlerine sv faz sinterlemesi denir. Sv faz sinterlemesi iki deiik ekilde dnlebilir, bunlar : 1. Normal sv faz sinterlemesi; sinterlenecek parann, sinterleme scakln da bir veya birden fazla bileenin sv faz oluturmas ile sinterleme gerekletirilebilir. 2.nfiltrasyon ; sv fazn sinterlenecek parann dnda oluturulmas ve n sinterlenmi veya sinterlenmemi paraya bu sv fazn emdirilmesi, dier bir deyimle infiltrasyonuile sinterleme gerekletirilebilir.

 Genellikle sv faz sinterlemesinde asl ama, ok yksek younluklar elde etmektir. Sv faz sinterlemesi yaplan ou malzemeler, istenilen metalurjik yapy ve bunun sonucu ok iyi mekanik zellikler gsterirler. ayet malzeme sv faz sinterleme srecinde benliini koruyabiliyor ise, bu malzemeye esiz zellikler kazandrabilir. Yukarda bahsedilen iki eit sv faz sinterlemesi yksek younluu ama ediyor ise, sinterlenen parann boyutsal deiimleri her ikisinde de farkl olur.

Boyutsal klme normal sv faz sinterlemesinde genellikle nemli llerde olur. nfiltrasyon ileminde ise, boyutsal deime kontrol edilebilir veya hibir boyutsal deime olmaz. Bu nedenle infiltrasyon ilemi; yksek presleme basnlar, yksek scaklk ve zaman gerektiren dier geleneksel sinterleme ilemlerine alternatif bir metot olarak alnabilir. Baz ok sert malzemeler veya sert faz ihtiva eden alamlar yksek younluklarda sv faz sinterlemesi ile retilebilirler. rnein, WC-Co kesici ular.

SIVI FAZ SNTERLEME AAMALARI

Sv faz sinterlemesinde deneysel gzlemlere dayanan temel aamadan bahsedilmektedir. Bu aamalar yaklak oluum sralamasna gre verilmekle beraber, bu aamalar birbirleri ile nemli lde akabilirler. Bu temel sv faz sinterleme aamalarndan ve geerli olan malzeme tanm mekanizmalarndan aada ksaca bahsedilmitir. 1. Tekrar Dzenleme (veya sv ak) Birinci aama tekrar dzenleme veya sv ak diye adlandrlmaktadr ve bu, sv faz iinde tanelerin nemli llerde hareket etmesini gstermektedir. Bu hareket, tanelerin tekrar dzenlenmesini ve tm ktlenin younlamasn salamaktadr.

 nekil verilmi parann iindeki boluklardaki gazn sv fazdan kolayca yaylaca varsaylmaktadr. Veya yle de izah edilebilir; sv, gzeneklerin iine doru akar ve kat taneleri de beraberinde tayarak bu boluklarn yerini alrlar ve bu tanm sinterlenen ktlenin orta ksmna doru olur. Sv fazn artrlmas younluun daha fazla elde edilmesini gstermektedir, yani taneler daha kolay hareket ederler. Aratrmalar kresel tozlardan yaplan yaplm bir sinterlemede bile %35lik sv faz ile younlamann tamamen oluturulabileceini gstermitir. Bu aamada younlama her durumda ok abuk oluabilir. Kat hal veya sv faz difzyonu ve bir fazn dier bir faz iinde znrl bu aamada hibir rol oynamaz. Bu aamadaki itici kuvvet yzey enerjileri veya gerilimleri yardmyla salanr ve svnn katy slatmas gerekir

2.znme ve Tekrar kelme kinci aama znme ve tekrar kelme diye adlandrlr ve bu aama sadece kat fazn sv faz iinde snrl bir znrl varsa oluur. Bu aamada da younlama olur fakat younlama hz birinci aamaya gre daha azdr. Katnn d bkeylii arttka, yani toz boyutu kldke, sv iinde kat znrl artar ve bunun sonucu byk tozlar daha fazla byyerek yuvarlaklarken, kk tozlar znerek kaybolur. malzeme tanm da sv faz iinde difzyonla hzl bir ekilde olur.

3. Kat Faz Balanmas nc aamaya coalescence veya kat faz balanmas ad verilir. ayet sv fazn kat faz slatmas tamamlanmam ise kat taneler birbirlerine deerler. Dk tane snr enerjisinin kat-sv arayzey enerjisinin yars kadar olabilecei de dnlebilir. Bu durum kat fazn bir iskelet oluturmasna yol aabilir. Bu da sinterlemenin ilk zamanlarnda oluur ise, birinci aamann olumasn engeller ve hzl younlamay nler. Bu kat faz sinterlemesi ve ikinci aama ile younlamann ok yava olaca da buradan anlalmaktadr. ayet sv faz kat faz slatmaz ise, sv faz sinterlenen paradan dar kabilir ve parann zerinde damlacklar halinde grnrler ve buna terleme ad verilir. Sinterleme srecinde sv fazn miktar zaman ile birok nedenle deiebilir.

 ayet sinterleme scaklnda sv kat ierisinde znr ise ve sv fazn miktar maksimum znrln altnda ise, sv faz tkenir. ayet bu ok abuk oluur ise, gerek sv faz sinterlemesi veya younlama meydana gelmez.

Islatmann tamamlanmamas nedeniyle, geleneksel kat faz sinterlemesinde olduu gibi, kat faz iindeki tane bymesi oluabilir. Son olarak, sinterlenecek paradaki kapal gzenekler sv faz sinterlemesinde younlamaya engel olur.

Tek Bileenli Metal Tozlarnda Ba Olumas

ekilde grld gibi nce noktasal temas halinde olan toz taneleri, bu temas noktasnn artmas ile bir boyunla birbirlerine daha geni bir yzeyle (hacimle) balanrlar. Bunun sonucu toplam yzey azalrken yzey enerjisi de azalm olur.

Devam eden sinterlemede iki tanenin birlemesi

Devam eden sinterlemede taneler arasnda gzenekliin deiimi

Boluklar tane snrlar boyunca hareket edip d yzeye ularlar veya kat ierisinde tane snrlar boyunca baz blgelerde toplanabilirler. Atomlar ise d yzeyden veya tane snrlar boyunca oluan toplanma blgelerinden tane snrlarna hareket ederler. Atomlar d yzeyi boyunca hareket eder. Yzeylerdeki atomlarn eitli hareket yollar vardr

Atomlar kafes noktalarndaki boluklara hareket eder

Kontakt Oluumu ve Bymesi

ok Bileenli Tozlarda Ba Olumas

Eer sinterleme scakl tozu oluturan bileenlerden birinin ergime scakl zerinde seilirse bu durumda sv faz sinterlemesi sz konusudur. Sv faz sinterlemesinde ergiyen bileen, kat halde bulunan tanelerin yzeyini slatarak balamay salar. Bu ekildeki sinterlemede ergiyen faz gzenekleri doldurarak yada sv-tane hareketi ile gzenekler en aza iner. Sonu olarak ok daha yksek younlukta bir sinterleme yaplm olur. Younluun yksek olmas toz metalurjisi ile retilen paralarn mekanik zelliklerinin daha yksek olmasn salar.

 Sert metal tozlar, ar metal alamlar, srekli mknats malzeme tozlar ve hemen hemen btn seramik tozlar sv fazda sinterlenir. Uyguland malzemeler; sert metal tozlar (sinter karbrler, kesici ular), ar metal alamlar, manyetik malzemeler (mknats), hemen hemen tm seramik tozlar sv fazla sinterlenir.

Sinterlemeyi Etkileyen Faktrler

1. 2. 3. 4. 5. Sinterleme scakl Sinterleme sresi Sinterleme atmosferi Ham younluk Para boyutu Sinterleme ileminde zellikle scaklk ve sre nemlidir. Eer sinterleme scakl dk seilirse yetersiz, yksek seilmi ise ar sinterleme olmaktadr. Bunun sonucunda parada deformasyonlar ve tane irilemesi sz konusudur

Sinterleme Atmosferi
1. Eer bakr, bronz, nikel, molibden ve tungsten metal tozlarnn sinterlenmesi sz konusu ise, oksidasyondan korumak ve oksidasyonu drmek iin sinterleme koruyucu atmosferde yaplr.

2. Demir ve demir esasl alam tozlarnn sinterlenmesi esnasnda karbrasyon ve dekarbrasyonunu nlemek amac ile ilem yine koruyucu ortamda yaplr. Demirin oksidasyonunun ve dekarbrasyonuna oksijen, su buhar ve karbondiok-sitin ortamdaki H ve COe gre oranlar kontrol d ise ounlukla bu gazlar sebep olur. Demiroksitler CO, H ve C tarafndan redklenirler.

 Karbrasyona CO ve Metan gibi hidrokarbonlar neden olur. Bakr ve bronzlar oksidasyona hassastrlar. Oksijen burada renk deiimi ve oksitlenmeye sebep olur. H, CO ve Cnun bu malzemeler zerine sinterlemede olumsuz bir etkisi yoktur. Paslanmaz eliklerde ve Ta, Ti, Zr, V gibi metallerde sinterleme vakum altnda yaplr. Sinterlemede enok kullanlan ocak atmosferi, hidrojen, (2NH3 N2 + 3H2) yanm amonyak, ekzotermik gaz, temizlenmi ekzotermik gaz, endotermik gaz ve vakum atmosferidir.

Sinterleme Atmosferinin levleri

1. Frna giren hava engellenmeli,

2. Balayc ve yalayc uzaklatrlmal,

3. Toz partiklleri zerindeki yzey oksitleri giderilmeli,

4. Sinterlenen elik paralarn merkezinde ve yzeyindeki karbon kontrol altnda tutulmal,

5.zel uygulamalarda karbon giderilmeli, 6.zel uygulamalardaki souma srasnda kontroll oksitlenme salanmal, 7.Is verimli ve homojen bir ekilde paradan uzaklatrlmaldr.

Tipik sinterleme frn emas

Sinter Malzemeler
Sinterlenebilir btn malzemelerin zerlerinde oksit tabakas veya metalik olmayan bir tabakann bulunmamas artyla sinterleme ilemi her zaman uygundur. Bu nedenle sinterleme iin kullanlacak tozlar saf ve oksitlenmemi olmal ve sinterleme koruyucu atmosferde yaplmaldr. Teknikte sinterlenmi paralar hemen her zaman gzenekli olurlar. Sinterleme yoluyla, rnein dkm yoluyla elde edilen younlukta bir rn elde etmek olanakszdr. Bunun nedeni hem toz tanesi karakteristii, hem de teknikte ulalabilecek basn mertebesidir. Malzeme imalat teknii asndan daha ok Demir ve alamlar, Cu ve alamlar sinterlenir. Cr, Si, Mn daha zor sinterlenen malzemedir. zellikle Al ok zor sinterlenen malzemedir. Zira Al zerinde hemen her zaman mevcut olan ve H2 ayrtrlamayan oksit tabakas mevcuttur. Hibir zaman alaml elik tozlar sinterlenmez. Zira bunlara preste kolay ekil verilemez. elik tozlar yaplar ve zellikleri nedeniyle preslenmeye kar koyarlar. Ancak saf demir tozuna grafit, Ni, Cr, Cu gibi tozlar ilave edilerek daha yksek dayanm ve sneklik deerine ulalabilir.

Sinter Karbrler
Karbr retimi: M + IS MC, MO + IS MC + CO, CO2 eitli metal karbr karmlarnn preste ekil verilmesi ve oksidan olmayan bir ortamda sinterlenmesi ile elde edilirler. Sinterlenmi karbrlerde, metal karbrlerden baka birde dk ergime dereceli balaycl bir malzeme bulunur. Balayc malzeme olarak en ok kullanlan kobalt metalidir. En ok rastladmz ve en ok kullanlan sinter karbrler % 3-13 Co ieren W veya Tungsten karbrlerdir. Dierleri ise nispeten yeni gelitirilmi malzemelerdir. Bunlar TiC, ZrC, TaC, VC ve Mo2C, NbCdr. Sinterleme esnasnda malzeme %10a yakn ekilme ve bzlme olabilir. Tabi bu oran sinterleme scaklna ve daha nceki presleme basncna bal olarak deiir. Salt WClerin zellikleri baka karbrlerin ilavesi ile (TiC, TaC) daha da iyileebilir.

WC-Co sert metallerin kobalt miktarna gre sertlik, ekme dayanm, basma dayanm ve anma dayanmlarnn deiimi

Sinterlemede Boyut Deiimleri

Sinterlemede para younluu artarken hacmi de klr. Dier bir deile para boyutlar deiir. Bu nedenle sinterlemeye giren parann boyutlarnda bir bzlme deeri dikkate alnmaldr. Sinterleme srasnda scaklk daha nce uygulanan preslemeye bal olarak %10a yakn bir bzlme meydana gelir. Para boyutlarndaki bu bzlme; 1. 2. 3. 4. Sinterlenen tozun kimyasal bileimine ve harmanna Tozun retim yntemine Tozun ortalama tane bykl Tozun sinterleme ncesi grm olduu sl ilemlere baldr.

T/M Yntemin Uygulama Alanlar

Volfram lamba filamentleri, Diilikte kullanlan malzemeler, Dili arklar, Yalamasz yataklar, Elektrik kontaklar, Nkleer g yakt elemanlar, Ortopedik gereler, Ofis makina paralar, Yksek scaklk filtreleri, Uak fren balatalar, Savunma sanayi, Boyalar, Gzenekli betonlar, Baskl devreler, Patlayclar, Kaynak elektrodlar, Roket yaktlar, Bask mrekkepleri, Lehimleme aletleri ve Katalizrlerin retimi Ak elemanlar Jet motor paralar

 T/M paralarn dnya genelindeki pazar pay ekilde verilmitir. Genellikle Fe esasl paralarnn retiminde kullanlan T/M yntemi otomotiv endstrisinde olduka geni bir kullanm alanna (%70) sahiptir. Avrupa yapm arabalar 7 kg, Japon yapm arabalar ise 5 kg T/M paraya sahip olduu halde, Amerikan arabalar 16 kgdan daha fazla T/M para iermektedir

 Toz metalurjisinin ileriki yllarda daha da yksek oranda kullanlaca kukusuzdur. ekilde yllara gre toz metalurjik demir elik retimi gsterilmektedir.

1.7 Toz Metalurjisinin Durumu

ABDdeki verilere gre 1997 ylnda T/M ile retilmi paralarn deeri yaklak 1.7 milyar dolard. Yaplan tahminlere gre bu rakamn daha da artaca ve T/M ile retilmi paralarn toplam miktarnn 500.000 tonu aaca ngrlmektedir.

Endstriyel T/M Paralarnn Uygulama Alanlar

Sinterlenmi sert karbrler (yksek hz kesme takmlar) Bunlar son derece sert ve anmaya dayankl malzemeler olup ileri toz metalurji teknikleriyle retilmektedirler. Sementit karbr esasl malzemelerin zelliklerini en arpc biimde u ekilde aklayabiliriz; ok sert olan hibir malzeme, bu malzeme kadar dayankl ve mukavim, bunun yannda dayankl ve mukavim olan hibir malzeme,bu malzemeler kadar sert olamazlar. Bu malzemeler sert ve yksek dayanml malzemeler olarak anlmaktadrlar. TiC, ZrC,.........................(4.Grup) VC, NbC, TaC,................(5.Grup) Mo2, WC, W2C,................(6.Grup)

WC, TiC, TaC, NbC, VC, ZrC, Mo2 gibi refrakter metal ve metal karbrleri, Co, Ni, Fe gibi demir grubundan ve sementit matriksine gmlm kompozit malzemeleri ihtiva eder. Wolfram karbr(WC), en uygun nitelikte karbr olarak dier metal karbrleri ile birlikte veya tek bana ana sert metal malzemesidir. Balayc faz olarak da kobalt metali en uygun nitelikli metaldir. rnek olarak WC, TiC esasl ve kobalt balaycl sert metallerden yaplm i paralar gsterilebilir. Bunlar genellikle ergime dereceleri yksek olan metallerdir.

Yurdumuzda karbr tozlar yurt dndan ithal edilerek sert maden ular retiminde kullanlmakta veya sert maden ular dorudan ithal edilmektedir. Sert metal retiminin ana maddesini oluturan wolfram lkemizde mevcuttur. Wolfram cevheri rezervlerimiz dnyada 6. Sray igal etmektedir. Sinterlenmi sert alamlarn uygulama alan; 1)Kesici Takmlar: %70 2)Madenleri Delme Aletleri: %10 3)Tel ekme Matris ve Haddeleri: %10 4)Anmaya Dayankl Takmlar: %10

Otomotiv Endstrisi Uygulama Alanlar

T/M rnlerinin otomotiv uygulamalar, kendinden yalamal gzenekli yataklarn geliimiyle 1920lerin ortalarnda balamtr. Ayn zamanda 1920lerin ortalarndan itibaren otomotiv endstrisi, A.B.D.de kullanlan demir tozunun %50sinin stndeki ana tketicisi olmutur. 2.Dnya Sava sonrasnda bile toz reticileri kendi piyasalarn; i makinalar, v.b. eklinde genilettiklerinde, otmotiv endstrisindeki T/M paralarnn kullanm yeni uygulamalarn giriimiyle basknln srdrmtr. Otomobillerde T/Mnin kullanm demir esasl toz alamlar ile baskn durumdadr. En ok kullanld alanlar srasyla otomatik vites kutular ve paralar, direksiyon sistemi ve dilileri, asi paralar eklindedir. Bunlar amortisr pistonlar, frenler, ateleme sistemleri ve motor paralar izler.

OTOMOTV SEKTRNDE TOZ METALURJS

T/M paralarn otomotiv sektrndeki kullanm her geen gn artmaktadr. Baz otomobillerdeki aktarma organlarnda hi T/M para yokken bazlar ise 1 kg kadar demir tozundan faydalanabilirler. Otomobillerde toz metalurjisinin kullanm demir esasl toz alamlar ile baskn durumdadr.

En ok kullanld alanlar srasyla otomatik vites kutular ve paralar, direksiyon sistemi ve dilileri, ase paralar, fren sistemi eklindedir.

Biyel Kolu
Biyel kolu krank mili ile piston zerine gelen dorusal kuvveti dairesel harekete dntren bir paradr. Ylda 25 milyon otomobil biyel kolu GKN sinter metal firmas tarafndan toz dvme yntemi ile retilmektedir Biyel kollar %0.85 molibdenli nceden alaml elik tozundan 1000 MPa basnta lk presleme ve 1130Cde piirme ile retilmilerdir.

Kam Mili
Kam mili, subaplarn alp kapanmasn salar.
Toz metal kamlar anma dayanml ve yksek kromlu malzemeden yaplmtr.

Cr
Kamlar iin kullanlan alam 7.6 gr/cm3 younlukta, sinterlenmi ve 550 HV sertlik deerindedir. Yap 1100 Cde sinterlendikten sonra bainit-martenzit matriste dalm ince krom-molibden karbrleri ierir.

%5 %1 % 0.5 %2 % 2.5 % kalan < %2

Mo P Cu C Fe Dier

Toz Metal Yataklar

Yataklar, toz metalurjisinin otomotivdeki ilk uygulamalar olmutur Belli younlukta, gzenekli yataklar retilerek mevcut gzeneklere yalayclar emdirilmektedir.

zellikle Cu esasl yatak malzemelerinde %8-10 Sn ilave edilerek srtnme zellikleri iyiletirilmektedir.
En yaygn kullanlan bronz kompozisyonu: %90 Cu + %10 Sn

Vites Kutusu Paralar

Byk ykler tayan dililer seici yzey younluu nemlidir. Seici yzey younluu toz metal dililere byk bir diren ve grltde de iyi bir azalma salyor. 2005 ylnda JPMA (Japan Powder Metal Ass.) tarafndan dllendirilmi vites kutusu paralar ekilde grlmektedir. Para 6 adet kabartdan olumutur. Kabartlar vites deitirirken dili geiini kolaylatrmak iin kar paradaki kntlara klavuzluk etmektedir.

Toz Metalurjisinin Otomotivdeki Dier Uygulamalar

Toz Metalurjisinin Otomotivdeki Dier Uygulamalar

T/M otomotiv paralar ve paralarda kullanlan tozlar

Tp ve Diilie Ait Uygulamalar

la ve diilikte metal tozlarnn kullanm gmkalay diilik amalgamlarnn kefedilmesiyle 1896da balamtr. Ortopedik implantlarn yapmnda da toz metalurjisi teknikleri kullanlmaktadr. Ortopedik implantlar; insan vcudundaki hastalkl mafsallarn deitirilmesinde kullanlmaktadr.ekil 11.2de tm kala ve diz mafsal deiimleri gsterilmektedir. Yapma parmak, omuz, dirsek ve ayak bilei mafsallar da kullanlabilir.

Tp ve Diilie Ait Uygulamalar

mplantlar iin kullanlan malzemeler, iyi mekanik zellik, vcuda uyumluluk, korozyon dayanm, stn srtnme ve anma karakteristikleri gstermelidir. Milyonlarca ykleme evrimine maruz kalabildiklerinden, yorulma dayanm zellikle nemlidir. nsann dahili ortam protein ieren oksijenli tuzlu zelti olduundan, uzun sreli korozyon dayanm arzu edilir. Balca ortopedik implant alamlarn ksmda toplamak mmkndr. 1. Kobalt-krom-molibden alam (27Cr, 5Mo, geri kalan Co) 2. Paslanmaz elik alam (17Cr, 12Ni, 2Mo, geri kalan Fe) 3. Titanyum-alminyum-vanadyum alam (6Al,4V, geri kalan Ti) T/M teknolojisinin kullanm tane boyut incelii, malzeme homojenliinin geliimi, talasz son ekil verme zellii salar ve bu sayede yksek kaliteli, maliyeti dk implantlarn retimlerini tevik eder. n alamlandrlm tozlarn scak isostatik preslenmesi olduka ince mikro yap meydana getirir.

 Di hekimlii uygulamalar iin kullanlan amalgam, sv civann, gm esasl alam tozlaryla oluturduu tepkime ile meydana gelmektedir. Gm-kalay alam tozlar civa ile temas ettiinde, cva tozlara yaynrken gm ve kalay civa iinde znr. Hem gm hem de kalayn civadaki znrl snrldr .1 olarak bilinen Ag2Hg3 ve 2olarak bilinen Sn8Hg bir kalay faz eklinde keltiler meydana getirir. Nihai sonu; gm,cva ve kalay intermetalikleriyle evrili reaksiyon vermeyen alam tozundan oluan bir kompozit malzemedir. Nihai amalgamda az miktarda gzeneklilik bulunabilir. Toz deikenleri; bileim, morfoloji ve diilik tekniidir. Di hekimliinde implantlar genelde azdaki eitli dental uygulamalar desteklemek iin kullanlr.

Ordu Donatm Uygulamalar

T/Mnin ordu donatm uygulamalar, ticari uygulamalara benzer uygulamalar ve ar alma gereksinimlerini zorunlu klan uygulamalar kapsamaktadr. Yksek mukavemet / arlk oran ve korozyon dayanm gibi fiziksel ve mekaniksel zellikleri nedeniyle titanyum ve alamlar ordu, uzay ve havaclk uygulamalar iin idealdir. Nispeten yksek maliyeti geni kullanm alann snrlamaktadr. ekil de bir titanyum alamndan imal edilmi olan bir toz metalrjisi titanyum paras grlmektedir.

Donanma Ultrasonik Radar Reflektor Levhas

Ambrams Tank AGT1500 Motoru in Tehizat Dilisi

 Demir esasl toz metalurjisi ordu paralarna rnek Havan gvdeleridir. Personel, jip ve kamyon gibi yumuak hedefler karsnda kullanlr. Gemite 60 ve 80mm havan gvdeleri iin AISI 1340 gibi dk alaml manganez elii kullanlmaktayd. 60mmlik M-49 havan gvdesi retim aamalar ekilde grlmektedir

M-49 havan gvdesi retim aamalar