vip kalitesinde cretsiz mhendislik paylamlar www.vipmuhendislik.

com

BLM 1

1. SIHH TESSAT PLANLAMASI VE SIHH TESSATTA ZEL KONULAR

bir blgesinde oluabilecek bir grlt, tesisat borular ve oradan da duvarlar vastasyla yaam mekanlarna kolayca iletilebilecektir. 7- Yksek hidrofor basncnn tesisat ierisindeki grlty arttraca bilinmektedir. Ayrca shhi tesisatn mimari adan planlanmasnda aadaki hususlara mmkn olduunca uyulmaldr: 1. Islak hacimler dey dorultuda st ste, yatay planda da yan yana getirilmelidir. 2. Banyo ve helalar yapnn zelliine gre 25 ila 40 cm. dk deme olarak yaplmal veya asma tavan oluturularak bir st katn tesisatna yer oluturulmaldr. Asma tavan yaplmas, servis kolayl nedeniyle dk demeye tercih edilmelidir. 3. Dey borular, kolayca ulalabilecek aftlardan geirilmeli ve bunun iin yeterli lde (en az 40 x 40 cm.) aft braklmaldr. 4. Tula duvardan geen borular iin yatay kanallar oluturulmaldr. zellikle tnel-kalp ile yaplan binalarda ise, beton perdede borular iin dey kanallar braklmaldr. (Beton perdeye zarar vermemek iin) 5. Banyolarda deme iinden elik boru geirilmemelidir. Dey kalorifer borular ise, banyo hacmine bitiik odadan geirilip, banyodaki radyatre yatay boru ile balanmaldr. 1.1.1. Konutlardaki Islak ve Kuru Hacimler Islak hacimler olarak, shhi tesisatn (souk veya scak temiz su ve pis su) yer ald hacimler ifade edilmekte olup, bu hacimlerde elektrikli ev aletleri ve makinalar (frn, bulak makinas, amar makinas) iin balantlar da sz konusudur. Hacimlerin, makinalarn ve gerelerin doru planlanmas ve dzenlenmesi %27ye kadar zaman ve %60a kadar yry mesafesi tasarrufu salayabilir. alma yerlerinin ve dolaplarn iyi dzenlenmesi halinde mutfak byklnn hi bir nemi yoktur. Aada sras ile slak hacimler, burada mevcut gere ve donanmlar ve bunlarn fonksiyonlar verilmitir. Mutfak Esas olarak mutfak evyesi ve ocak (frn) bulunur. Ayrca, bulak makinas, buzdolab, kahve makinas, mikser, kzartma makinas gibi cihazlar yer alr. Aadaki fonksiyonlar ve yerler oluturulmaldr: 11

1.1. SIHH TESSATIN PLANLANMASI, YERLEM Shhi tesisatn ve yapnn mimari planlanmasnda baz kriter ve kurallara uyulmaldr: 1. Aydnlatma ve havalandrma: Aydnlatma d hacimlerde pencerelerden doal olarak ve i hacimlerde yapay olarak yaplmaldr. hacimler yapay olarak havalandrlmaldr. Banyo ve WC hacimleri yaklak 100 m3/h kapasiteli aspiratrler kullanlarak havalandrlmaldr. Banyonun bina dna alan penceresi olsa dahi; banyo yaparken cam almad iin ar rutubet olumaktadr. Sonuta ayna ve boya rutubetten bozulmakta ve mantar hastalklarna davetiye kartlmaktadr. 2. Sese kar koruma: Mutfak ve banyo gibi shhi tesisat armatrlerinin yer ald mekanlarn, oturma odas ve yatak odasgibi yaam mekanlar ile bitiik olmamasna dikkat edilmelidir. 3. nsan sirklasyonuna dikkat edilmelidir. (rnein misafir tuvaletinin kabul blgesinde olmas, villa tipi konutlarda mutfan ayn zamanda baheden de kullanmnn olmas gibi) 4. Mekan zelliine dikkat edilmelidir. Oturma alma odalar vs. yatak odalarndan ayr dzenlenmelidir. 5. Grn ve ekle nem verilmelidir. rnein yerden stma yaplacak, yer karosu demeye sahip bir banyoda btn borular gmlmelidir. 6. zolasyon prensibi: rnein deme, tavan ve duvarlar izole edilmelidir. 7. Shhi tesisat projesinin uygulama safhalarnda aadaki hususlara dikkat etmek gerekir: 1- Dairelerdeki su kullanm miktarlar dikkatli bir ekilde seilmeli, 2- Tesisat borusu aplar, su tketim miktar ve dairedeki tesisat basnc dikkate alnarak hesaplanmal, 3- Gerersiz birleme veya balant eleman kullanmndan kanlmal, 4- Dirsek kullanmnda asgari deerlerde kalmaya zen gsterilmelidir. 5- Basn, debi gibi faktrler dikkate alnmadan seilen boru ap muhtemelen su ak hznn artmasna ve dolayl olarak da grltye neden olacaktr. 6- Herhangibir sebeple armatrde veya tesisatn

www.vipmuhendislik.com
Hazrlk: Oturarak veya ayakta alma tezgah, kullanma dolaplar, p kutusu. - Ykama/Temizleme: Mutfak evyesi, damlalk, bulak makinas, sabunluk. - Piirme: Ocak, frn, alma tezgah, kullanma tezgah, havalandrma. - Depolama: Yiyecek dolaplar, buzdolab - Derin dondurucu - Mutfak eviyelerine p tc montaj, organik p tamay azaltmakla birlikte, kanalizasyon sistemi iin zararl olduu sylenebilir. Ayrca kapa ak kaldnda (knda sifon yoksa) pis koku kaynadr. A.B.D.de yaygn olarak kullanlmaktadr. amar Odas amar odas esas olarak, d tarafta dnlmeli, fakat mutfaa yakn olarak dzenlenmelidir. Ev aletlerinin konulduu, amar ykanan ve belirli lde yiyecek saklanan bir hacim olmaldr. amar odasndaki blmler: - Ykama: Evye, amar makinas, kurutma makinas, t, t makinas, alma tezgah, diki makinas - Ev eyas saklama: Temizlik cihazlar, sprge, temizlik malzemeleri dolab - Hobi olarak sralanabilir. Tuvalet Banyodan ayr olarak, zellikle misafirlerin kullanm iin dnlmeli ve ok iyi havalandrlmaldr. ~ 80 m3/h kapasitede aspiratr kullanlmaldr. Radyal fanl aspiratrler daha sessizdir. - Klozet: Depolu rezervuarl klozet kullanm tavsiye edilir. - Lavabo: El ykama iin gereklidir ve mmknse scak su balants olmaldr. Ayna ve raf bulunmaldr. - Yer szgeci: Klozetin yaknnda, taharet musluunun altnda veya yaknna planlanmaldr. Yer szgecinin en az 6 cm. koku fermetr olmas gerekir. Yer szgeci ve koku fermetr toplam ~ 8 cm. yksekliktedir. - Katlk, sabunluk, havluluk Banyo - Banyo kveti 170 x 75 cm. boyutlarnda olmal ve du imkan vermelidir. 150 x 70 cm. kvet yetersiz kalmaktadr. Kvet nne kabin veya du perdesi planlanmaldr. - Lavabo: En az 55 x 45 cm. olmaldr. - Dolap hacmi: Banyo ve salk malzemeleri iin 12 dolap hacmi gereklidir. - Ayna ve tuvalet tezgah. - Yer szgeci: Kvet ile klozet arasna monte edilmelidir. Planlamada kvet ve klozet aras mesafe fazla ise, yer szgeci kvetin banyo bataryasnn olduu tarafa veya klozetin taharet musluu civarna monte edilebilir. Koku fermetr en az 6 cm. olan (toplam ykseklik 8 cm.) yer szgeci tercih edilmelidir. - Havalandrma: ~ 100 m3/h kapasitede radyal fanl (daha sessiz olduu iin) banyo aspiratr mmkn olursa kvet hacminin ierisinde bir yere (veya klozet zerinde bir yere) monte edilmelidir. Kvet hacminin ierisine monte edilmesi, su buharnn dalmasn nlemek ve azaltmak iin daha etkilidir. - Katlk, sabunluk, sngerlik, havluluk Ekstra istee bal olarak, - Bide - Pisuar - Ayak ykama yeri (zellikle ocuklar iin ok yararldr.) - Salk ve spor gereleri yeri. 1.1.2. Shhi Gere Saylarnn Belirlenmesi ve Yerleimi Yaplarn zelliklerine gre gerekli shhi gere says deimektedir. Konutlarda shhi gere ihtiyac banyo iin
Hacim Erkek ocuk helalar Gerekli Gere Says 20 ocuk iin 10 ocuk iin 40 ocuk iin Kz ocuk helalar retmen helalar (kadn) retmen helalar (erkek) 10 ocuk iin 40 ocuk iin 10 retmen iin 20 retmen iin 20 retmen iin 10 retmen iin 20 retmen iin 1 klozet 1 pisuar 1 lavabo 1 klozet 1 lavabo 1 klozet 1 lavabo 1 klozet 1 pisuar 1 lavabo

Tablo 1.1/ OKULLARDAK GEREKL SIHH GERE SAYISI

Oturma Yeri Says 30 60 80 120 170 230 330 430 Klozet 1 2 2 3 4 5 6 8 Erkek Helalar Pisuar 2 3 4 5 6 7 10 12 Lavabo 1 2 2 3 3 4 5 6 Kadn Helalar Klozet 1 2 3 4 6 8 12 16 Lavabo 1 1 2 3 3 5 6 7

Tablo 1.2 / LOKANTALARDA, TYATRO VS. GB BYK SALONLU YAPILARDAK SIHH GERE SAYISI

Erkek i Says 10 25 50 75 100 130 160 190 220 250

Klozet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Pisuar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kadn i Says 10 20 35 50 65 80 100 120 140 160

Klozet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bide 1 1 1 2 2 2 3 3 3 3

Aklama 1 helada en fazla 10 klozet bulunabilir. Her 5 klozet iin 1 adet lavabo ngrlmektedir.

Tablo 1.3 / YERLER VE FABRKALARDAK SIHH GERE SAYISI

Hacim Kadn Helalar Erkek Helalar Gerekli Gere Says Her 10 kadn iin Her 5 klozet iin Her 15 erkek iin Her 15 erkek veya Her 150m2 kullanm alan iin 1 pisuar Her 5 klozet iin Bro Her 10 alan iin veya Her 100m2 kullanm alan iin 1 lavabo 1 lavabo 1 klozet 1 lavabo 1 klozet

Tablo 1.4 / BRO YAPILARINDA SIHH GERE SAYISI

Hacim Kadn Helalar Erkek Helalar Gerekli Gere Says 10 yatak iin 5 klozet iin 15 yatak iin 15 yatak iin 5 klozet iin Banyolar 1 banyo kveti (veya du) 1 klozet 1 lavabo 1 klozet 1 pisuvar 1 lavabo 1 klozet 1 lavabo

Tablo 1.5 / OTELLERDE SIHH GERE SAYISI

Hacim Ziyareti helas Kadn Erkek Hasta helas Kadn Erkek Personel helas Kadn Erkek 10 yatak iin 1 klozet, 1 lavabo 10 yatak iin 1 klozet, 1 pisuvar, 1 lavabo 10 kadn iin 1 klozet, 1 lavabo 10 erkek iin 1 klozet, 1 pisuar 20 erkek iin 1 lavabo Gerekli Gere Says Her 36 yatak iin 2 klozet, 1 lavabo 1 klozet, 2 pisuvar, 1 lavabo

Alaturka tuvaletlerde ayakkab ile baslan yerlerdeki pisliin darya tanma riski de vardr. Klozet seiminde ankastre taharet borulu tip seilmesi ve genel hacimlerde klozet kapa zerine konabilecek kat iin, duvara bir klozet kapa katl monte edilmesi gerekir. Shhi Gere Yerleim lleri Shhi tesisatta kullanlan eitli shhi gereler iin braklmas gerekli alanlar Tablo 1.8de ematik olarak verilmitir. Burada ller minimum, konfor ve tavsiye edilen olmak zere 3 grupta verilmitir. Tablo 1.9da ise eitli gereler arasnda braklmas gerekli mesafeler grlmektedir. Klozet ve lavabolar seramikten yaplm olmaldr. Mermer vb. lavabo ve klozetler hijyenik deildir. Mutfak eviyeleri, seramik, paslanmaz elik veya emaye kapl olabilir. Banyo kvetleri ise dkm veya elikten yaplm emaye kapl olmaldr. 1.2. SIHH TESSATTA YEN KONULAR 1.2.1. Soutulmu me Suyu Sistemleri me suyunun tatmin edici soukluk derecesi kullananlara gre farkllklar gsterir. 5Cdeki su genelde oturarak i yapan insanlar iin tatmin edici olabilir. Buna karlk gn boyunca fiziksel aktivite gsteren insanlara 10Cdeki su ayn ferahlk hissini verebilir. Bir kii genel salk koullarn salayabilmek iin yapm olduu fiziksel aktiviteye bal olarak gnde 2 ile 9 litre arasnda ime suyuna ihtiya duyar. Genel olarak musluk suyu scaklklar kullancya ulatklar noktalarda 10Cnin zerindedir. Bunun iin ofislerde, fabrikalarda, restoranlarda, okullarda ve tiyatrolarda kullanlacak olan ime sularnn soutulmas istenir. me suyunun soutulmasnn insanlar zerinde birok olumlu etkisi olduu belirlenmitir. rnein, soutulmu olan ime suyunun bir iyerinde alan iilerin verimini arttrd, restoranlarda yemekten alnan zevki arttrd, okullarda rencilerin daha 13

Tablo 1.6 / HASTANELERDE SIHH GERE SAYISI 1 banyo kveti veya du teknesi, 1 el ykama lavabosu, 1 klozet ve istee bal olarak 1 bide ve ayak ykama yeri olarak belirlenir. 60 m2 zerindeki konutlarda ayrca bir tuvalet bulunmaldr. Burada ise 1 klozet veya hela ta, 1 el ykama lavabosu ve istee bal olarak 1 bide bulunabilir. Konut d uygulamalarda ise gerekli shhi gere says Tablo 1.1-1.7de verilmitir. Genel tuvaletlerde verilen klozet saylarnn bir ksm hela ta olarak kullanlabilir.

a. Brolarda Yksek Kademedeki dareciler Dndaki Personel in Klozet Erkek Personel in 1 - 15 kii iin 1 tane 16 - 35 kii iin 2 tane 36 - 65 kii iin 3 tane 66 - 100 kii iin 4 tane Kadn Personel in 1 - 2 kii iin 1 tane 13 - 25 kii iin 2 tane 26 - 40 kii iin 3 tane 41 - 57 kii iin 4 tane 58 - 77 kii iin 5 tane 78 - 100 kii iin 6 tane 100 kiiden ok personel durumunda artan insan saysnn %3 kadar eklenecektir. Pisuvarlar 20 kiiye kadar 1 tane 21 - 45 kii iin 2 tane 46 - 70 kii iin 3 tane 71 - 100 kii iin 4 tane 101 - 200 kii iin artan insan saysnn %3 kadar eklenecektir. 200 kiiden ok personel durumunda artan insan saysnn %2.5u kadar eklenecektir. Lavabolar 1 - 15 kii iin 1 tane 16 - 35 kii iin 2 tane 36 - 65 kii iin 3 tane 66 - 100 kii iin 4tane 1 - 2 kii iin 1 tane 13 - 25 kii iin 2 tane 26 - 40 kii iin 3 tane 41 - 57 kii iin 4 tane 58 - 77 kii iin 5 tane 78 - 100 kii iin 6 tane 100 kiiden ok personel durumunda artan insan saysnn %3 kadar eklenecektir. Eviyeler b. Konutlarda Her kat iin 1 tane Btn konutlarda hesaplamaya esas olmak zere en az bir banyo, bir lavabo, bir klozet ve bir de eviye gz nne alnmaldr. Yalnz bir klozet bulunduundan banyo ve klozet kullanma saysna ayr ayr girilmelidir. ten ok odal konutlarda WC elemanlar says uygun bir ekilde arttrlmaldr. 100 kiiden ok personel durumunda artan insan saysnn %5i kadar eklenecektir. 100 kiiden ok personel durumunda artan insan saysnn %5i kadar eklenecektir.

Tablo 1.7 / WC ELEMANLARININ NSAN SAYISINA GRE ADETLER dikkatli olmalarn ve tiyatrolarda gsterinin seyirciler tarafndan daha zevkle izlenmesini salad gzlenmitir. 1.2.1.1. me Suyu Soutucular ve Elemanlar me suyu emeleri, ime suyu soutucular ile kartrlmamaldr. Bu ikisi arasnda belirgin bir fark vardr. Bir ime suyu emesi, hibir soutma ilemi yapmadan suyu, ebeke suyu scakl ile ayn scaklkta kullancya ulatrr. me suyu soutucular ise, yaplarnda mekanik soutucu niteler bulundururlar. Bu mekanik soutma nitelerinin amac, soutulmu ime suyunu direkt olarak hemen nitenin dnda veya bu nitenin uzanda baka bir noktada kullancya ulatrmaktr. Balca eit su soutucu vardr: ieli Tip Su Soutucular ieli tip su soutucular, soutulacak suyu depolayarak soutmak iin 20 litrelik bir su iesine sahiptir. Su bardan doldurmak iin musluk ile donatlm ve bardaktan taan veya musluktan damlayan suyu toplamak iin bir atk su kabna sahip olan sistemlerdir. Bu tip su 14 soutucularna herhangi bir su besleme veya drenaj hatt balants yaplmas gerekli deildir. Basnl Tip Su Soutucular Basnl tip su soutucular, ebeke basncnda souk ime suyu hazrlayan sistemlerdir. Bu tip ime suyu sistemlerinde su, soutucu cihazn iinde yer alan bir soutma nitesi ile soutulur. Toplanan atk su, drenaj sistemine bir boru vastas ile aktarlr. Basnl tip su soutucularnda musluk, bir su barda veya su kabn doldurmak iin kullanlabilir. Bunun dnda su soutucu sistemi bardak kullanm ihtiyacn ortadan kaldran bir fkrtmal pnar ile donatlabilir ve pnardan fkran su miktar, sisteme yerletirilen bir kontrol vanas ile snrlanabilir. Paket Tipi Uzaa Datm Yapabilen Su Soutucular Paket tipi uzaa datml su soutucular, ime suyunu soutan mekanik bir soutucu sistemi ieren ve birbirinden bamsz ve su soutucunun uzana monte edilmi olan fskiyelere souk ime suyu datan sistemlerdir.

Tablo 1.8 / SIHH TESSAT GERELER N BIRAKILMASI TAVSYE EDLEN ALANLAR EM: Tavsiye edilen l, NM: Minimum l, KM: Konfor ls Su soutucularnn su soutmal veya hava soutmal modelleri mevcuttur. Ayrca aada sralanan zel su soutucular mevcuttur; 1. Patlama Emniyetli Tip Su Soutucular Patlama emniyetli tip su soutucular tehlikeli blgelerde gvenli bir iletim salayabilmek iin imal edilmilerdir. 2. Kafeterya Tipi Su Soutucular Kafeterya tipi su soutucular temiz kullanma suyu sisteminden suyun basnl olarak temin edildii ve zellikle restoran ve kafeterya gibi souk suyun abuk bir ekilde temin edilmesinin istendii yerlerde kullanlr. Bu tip soutucularda atk su drenaj sisteminden darya atlr. 15

Tablo 1.9 / SIHH GERELERN EKSENLER ARASINDA VE DUVARLA ARALARINDA BIRAKILMASI GEREKEN MNMUM MESAFELER EM: Tavsiye edilen l, NM: Minimum l, KM: Konfor ls, M: Bitmi duvarla gere ekseni aras, NM: Gere eksenleri aras 3. Soutulmu Blmeli Tip Su Soutucular Su soutucularda bir soutulmu blme bulunabilir. Bu blmede buz retilebilir veya retilmeyebilir. Soutma kompartmanl su soutma sistemlerinde soutma, bir su soutucu kompartman iinde gerekletirilir. 4. Scak Su Elde Edilebilen Su Soutucular Bu tiplerde scak su temin edebilmek de mmkndr. Bu tip cihazlar ayn zamanda hazr orba, kahve vb. scak iecekler elde etmek iin 16 kullanlrlar. Su soutucularn tesisatlar drt ana tipte olabilir, 1. Serbest tip 2. Duvardan kmal tip 3. Duvara asl tip 4. Duvar iinde gml tip n Soutucular (Pre Coolers) n soutucular su soutucularnn enerji tasarrufu salayan elemanlardr. Bunlar ebeke suyunun

scaklnn souk atk suya aktarlmasn, dolays ile ebeke suyunun soutulmasn salarlar. Su soutucularnda fkrtmal pnar kullanlmas soutulmu suyun %60nn atlmasna sebep olur. Atlan bu %60lk yzde, atk hattndan drenaj sistemine balanr. Bir n soutucu, soutucu iine giren suyu, drenaj hattndan atlan soutulmu su ile soutur. Bir baka n soutma ise, soutulmu atk suyun, sv haldeki soutucu akkann ar soutulmas iin kullanlmas ile gerekleir. Fskiye yerine bardak veya kap doldurucu sistemler ile donatlm olan su soutucularda n soutucu bulunmaz. nk bu soutucularda nemsenecek miktarda atk su k yoktur.

Ak Reglatrleri Bir fskiyeli pnarda optimum ak debisi 2 lt/dak deerindedir. Bir su soutucu sistemde, her zaman bu ak elde edebilmek iin, sistem bir reglasyon vanas ile donatlmaldr. 1.2.1.2. Merkezi ve Tekil Sistemler na edilecek olan bir binada her ne kadar su soutucularn avantajlar ve gereklilikleri kabul edilse dahi, bu soutucularn miktarlar ve montaj planlar binann kesin yerleim planlar yaplncaya kadar

ekil 1.12 / OK KOLONLU ALTTAN DOLAIMLI SSTEM ekil 1.10 / ALTTAN DOLAIMLI EVRM

ekil 1.11 / STTEN DOLAIMLI EVRM

ekil 1.13 / OK KOLONLU STTEN DOLAIMLI SSTEM 17

belirlenemez. Yerleim planlar, su soutucularn ebatlarn ve zelliklerini belirlemede de nemli rol oynarlar. Yerleim planlar merkezi su soutma sistemleri veya tekil su soutma sistemlerinin seilmesinde belirleyici faktrdrler. Eer binann yerleim plan souk ime suyu sistemlerinin birok katta alt alta yerletirilmesine imkan tanyor ise, ime suyu soutma sistemi olarak merkezi su soutma sistemlerinden faydalanma imkanlar analiz edilmelidir. Su kayna hatt ayn hat zerindeki bir grup fskiyeyi besler ve dn hatt bir baka grup fskiyeyi besler ise sistemin verimlilii artar. Bu amala gelitirilmi rnek sistem uygulama ekil 1.10, 1.11, 1.12 ve 1.13te sra ile verilmitir. Btn merkezi nitelere filtre konulmaldr. Merkezi bir sistemde, bakmn sadece sistemin belirli bir parasna uygulanmasna ramen tamir gerekli olduu zamanlarda, eer cihazlar etrafna bir by-pass hatt kurulmam ise tamir ilemi boyunca sistemin hibir yerinden souk su temini mmkn olamayacaktr. Bunun iin merkezi su soutma sistemlerinde by-pass hatt kullanlmasna zen gsterilmelidir. Binada kullanlacak su soutucusu olarak tekil su

soutucular tercih etmi ise, mimar, yerleim planlarn gerekletirirken ok byk esneklie sahip olacaktr. Ancak bunun dezavantaj da daha fazla kompresr ve soutma grubuna ihtiya duyulmas olacaktr. Mekanik su soutma nitelerinin saysn azaltmak iin uygun kapasitede seilmi olan tek bir nite ayr kattaki ayr fskiyeyi beslemek iin kullanlabilir. Eer cihaz orta kata yerletirilmi ise sirklasyon pompas kullanlmas gerekmeyebilir. Cihazdan fskiyeye kadar olan maksimum uzaklk 5 metre ile snrlanmaldr. Basnlarn olduka yksek olduu ok katl yksek bir binada, kabul edilebilir basn snrlamalarn salayacak tedbirler alnmaz ise soutulmu su st kvamn alabilir. St kvam hali havann su ile karmas neticesinde meydana gelir. Suyun grnts kullancy endielendirebilir, fakat suyun bu durumu hibir zaman salk asndan zararl deildir. Eer suyun durgun halde kalmasna msaade edilir ise, stms grnt ksa srede kaybolur. Dzenli basn kontrolleri gerekletirilir ve tesisatn hava almas nlenebilir ise bu problem ortadan kalkacaktr.
Tketilen ve Drenaj Hattna Atlan Su Miktar Litre / KiiSaat Tketilen Su Miktar Litre / KiiSaat Her Gallon Su le Hizmet Verilen Kii Says

Servis Tipi

Verilen Su Scakl C

Su htiyac Litre / KiiSaat

Ofis (bardakla) Ofis (pnarla) Hafif Ar Scak ve ar i Restoran* Kafeterya* Soda Fskiyesi Tiyatro* Okullar Hastaneler A. Yatak Bana B. Ziyareti Bana Oteller Halkna kullanmna ak pnarlar (Parklar, fuar alanlar, elence yerleri) Alveri yerleri, otel ve ofis binalar lobileri

7-10 7-10 7-10 10-13 13-15 7-10 7-10 7-10 10-13 10-13 10-13 10-13 10-13

0,1 0,3 0,54 0,75 0,95 0,38 0,3 1,89 3,8 L / Kii L / Kii L / Kii

0,1 0,3 0,5 0,7 1,0

0,1 0,1 0,2 0,3 0,36

30 12 7 5 4

L / 100 kiilik srekli kapasite

Ofisler ile ayn 0,3 0,3 0,3 L / kii L / Kii L / oda saat

10-13 10-13

75 ile 130 L / saat 15 ile 19 L / saat pnar

* Bu yerlerde pik kullanm zamanlar, pik ykler dikkate alnmaldr.

Tablo 1.14 / ME SUYU HTYALARI 18

1.2.1.3. Merkezi Soutulmu me Suyu Sistemi Dizayn Herhangi bir binann soutulmu ime suyu ihtiyacn belirlemek iin ncelikli aadaki noktalarn belirlenmesi gerekir: Bina tipi (ofis binas, okul binas, hastane binas vs) Pik zamanlarda toplam kullanc says. Soutma yk aadaki ekilde belirlenir: a- Kullanm Yk: Bina koridorlarnda ve ofis ii kullanmlar iin her su fskiyesi bana 20 lt/h deeri kullanlr. Dier kullanmlar iin gerekli bilgi Tablo 1.14de verilmitir. Soutma yk iin ise Tablo 1.15i kullanlabilir. b- Sirklasyon Hatt Kayplar: Sirklasyon hatt kayplar iin Tablo 1.16 verilmitir, toplam uzunluu hesaplarken btn branman uzunluklarn hesaba katlmaldr. c- Sirklasyon Pompasndan Meydana Gelen Is Kazanc: Tablo 1.17 de grlmektedir. d- Toplam Soutma Yk: Yukarda a, b ve c Maddelerinde elde edilmi olan yk deerleri toplanr ve bu deere %15lik bir emniyet faktr eklenir. Bu emniyet faktr gelecekte

soutma sisteminde meydana gelebilecek olan artlar veya artacak olan kullanc saysn gznne almaktadr. Toplam soutma yk kondenserin kapasitesini belirlemek iin kullanlr. Sirklasyon Pompasnn Kapasitesi: Sirklasyon kapasitesini belirlemek iin Tablo 1.18e baknz. Sirklasyon pompas her branman hattnda minimum 720 lt/h sirkle ettirecek veya maksimum scaklk artn 5C ile snrlayacak ekilde seilmelidir. Pompa dn hattna suyu soutucuya basacak ekilde yerletirilir. Takviye suyu balants ise pompa ile soutucu arasna yaplr. Bylece besi suyu ile dn suyu kararak soutucuya girer. ebeke Suyu Karm: ebeke suyu ve sirklasyon suyunun scakl hesaplanr. Bu karmn miktar ve scakl su soutma nitesinin belirlenen kapasitesi olarak kullanlr. Depolama Tank: Su depolama tank, saatteki maksimum souk su kullanmnn %50sini karlayacak ekilde seilmelidir.

5 Cye Kadar Soutulmu Bir Litre Su in kJ Cinsinden Su Giri Scakl kJ / L 18 46 21 58 24 70 27 81 29 93 32 104

Bir Litre iin soutma ykn toplam L / h ile arpn. Toplam kJ / h kullanma yk (Tablo 1.14 x Tablo 1.15) Tablo1.16 ve Tablo 1.17deki kJ / h deerleri toplam ile %15lik emniyet faktrnn toplam

Tablo 1.15 / SOUTMA YK

Her 30 metrelik hat iin kJ / h cinsinden (Sirklasyon suyu 7C) m olarak hat uzunluu ve C olarak scaklk fark bana kJ s kazanc 21 C 295 316 370 411 464 527 600 717

Boru ap

Oda Scakl

1/2 3/4 1 1 1/4 1 1/2 2 2 1/2 3

0,650 0,703 0,821 0,915 1,028 1,181 1,346 1,589

27 C 411 443 517 580 643 738 844 992

32 C 527 570 664 738 833 950 1086 1276

Tablo 1.16 / SRKLASYON SSTEM KAYBI (ISI KAZANCI) Yaklak 1 lik izolasyon iin 19

Boru Tesisat: Boru tesisat, her 30 m edeer boru uzunluu iin srtnme kayplar 3 mSS deerinin altnda olacak ekilde boyutlandrlmaldr. rnek: Bir ofis binasnda 60 adet souk su pnar bulunmaktadr. Ortam scakl 27 C, soutucu giri suyu scakl 24 C, istenilen souk su scakl 7Cdir. Toplam 5 sirklasyon hattndan oluan mevcut boru tesisat hattnn 183 metresi 1 , 60 metresi 1 1/4 , 30 metresi 1 1/2 borudan oluuyor ve sistemde 0,55 kWlik sirklasyon pompas kullanlyor. i.Kullanm yk: 60 adet pnar x 19 L/h x 70 kJ/L = 79125 kJ/h (=18895 kcal/h) ii. Sirklasyon Kayb (Is Kazanc): 183 m uzunluunda 1 lik boru x 517 kJ/h = 3100 kJ/h 60 m uzunluunda 1 1/4 lik boru x 580 kJ/h = 1160 kJ/h 30 m uzunluunda 1 1/2 lik boru x 643 kJ/h = 643 kJ/h iii. Sirklasyon Pompasndan Kaynaklanan Is Kazanc 0,55 kW = 2013 kJ/h Toplam kJ/h %15 emniyet faktr = 86046 kJ/h = 12906 kJ/h 98950 kJ/h iv. Depolama Kapasitesi: 0.5x1135 = 568 L v. Sirklasyon Pompas Kapasitesi: (Tablo 1.18den veya sirklasyon hatt bana 11 L/dk) 5 adet sirklasyon hatt x 11 L/dk. veya 183 m 1 lik hat iin 60 m 1 1/4 lik hat iin 30 m 1 1/2 lik hat iin : 48 x 6 = 290 L/h : 55 x 2 = 110 L/h : 59 x 1 = 59 L/h 459 L/h %15artrm 69 L/h 528 L/h 528 / 60 dakika = 8,8 L/dk.Buna gre bulunan iki deerden byk olan 55 L/dk kullanlmaldr. = 55 L/dk

Motor Gc HP 1/4 1/3 1/2 3/4

kJ / h 671 897 1342 2013

Motor Gc HP 1 1 1/2 2

kJ / h 2685 4025 5370

Tablo 1.17 / SRKLASYON POMPASI ISI KAZANCI

Oda Scakl Boru ap 1/2 Boru ap 3/4 Boru ap 1 Boru ap 1 1/4 Boru ap 1 1/2 21 30,3 31,8 34,4 39,4 42,4 27 42 44,7 48,5 55,3 59,4 32 54,1 57,5 62,5 70,8 76,5

Tablo 1.18 / SRKLASYON POMPASI KAPASTES

Branmanlar da ieren 30 mlik Boru hattnda 7Clik Souk suda Scaklk Artn 2,8C ile Snrlayabilmek in Gerekli Sirklasyon Hz (L / h)

1.2.2. Lejyoner Hastal ve Tesisatta Alnabilecek nlemler Lejyoner hastal zellikle son yllarda daha ok grlr veya bilinir hale gelmitir. Bu konudaki kaytlar ok salkl deildir. Bu hastaln, tehis edilip, kayda geenin ok zerinde var olduu bilinmektedir. Hastalk tanndka kaytlar daha salkl bir hale gelmektedir. rnein, ngilterede ylda 1000in zerinde hasta hastane kaytlarnda yer almaktadr. Bu hastalk, Lejiyonella bakterisi (Legionella pneumophilla) tarafndan oluturulan ve lme yol aabilen ciddi bir zatrre hastal biimidir. Lejiyonella nemli ve sulu ortamda yaar ve oalr. En yaygn bulama yolu binalardaki shhi tesisat ve klima tesisatdr. zellikle oteller, hastaneler, i merkezleri ve fabrikalar gibi byk, kompleks sistemlerde karlalr. 1- Solunabilen aerosolde (plverize haldeki su ile hava karmnda) su tanecik byklkleri 1 ila 5 mikron ap aralndadr. Tanecik ap kldke tehlike riski artar. nk 5 mikron ve altndaki su zerrecikleri akcierin en derin noktalarna kadar geebilir ve bunlar tekrar kolayca dar atlamaz. te yandan kk tanecikler hava akmlar ile ok uzak mesafelere (soutma kulelerinden 3 km mesafelere kadar) tanabilir. 2- Lejyoner hastalnn oluabilmesi iin Lejiyonella bakterisi ile kirlenmi suyun aerosol halinde solunmas gerekir. Bylece mikrop akciere ulaarak hastal oluturabilir. 3- Hastalk riski solunan mikrop says ile orantldr. Solunan aerosol ne kadar youn bir biimde Lejiyonella ile kirlenmise ve bu aerosol ne kadar youn ise, ayn oranda hastala yakalanma riski vardr.

20

4- Bir dier nemli risk faktr de temas sresidir. Du yaparken temas sresi dakikalar mertebesindedir. Halbuki bir terapi havuzunda veya jakuzide bu sre daha uzundur. rnein bir soutma kulesinden kaynaklanarak kirlenmi bir binada ise her gn 8-10 saat temas sresi sz konusudur. Hastanelerde veya evlerde karlalan baz zel durumlarda ise srekli temas mmkndr. 5- zetle lejyoner hastal riski havadaki Lejiyonella says, solunum hz ve solunum sresiyle artmaktadr. Hastaln geiiyle ilgili ema ekil 1.19da grlmektedir. Bu emada evresel kaynaktan balayarak, klinik noktaya ulancaya kadar olan olaylar ve etkiyen faktrler zetlenmitir. Lejiyonella bakterisi doada ve su kaynaklarnda bulunmaktadr. ebeke suyu ne kadar iyi artlandrlrsa artlandrlsn, bu suda hastalk mikrobu bulunabilmektedir. nemli olan bu yolla binaya ulaan su iinde, binada bakterinin reyip oalabilmesi iin uygun ortamn yaratlmamasdr. Hastaln geiindeki zincirin en nemli halkas, yani a) oalma, b) yaylma, c) gei, mekanik tesisatta meydana gelmektedir. Buna gre hastalkla mcadelenin esas alan bina tesisat olmaktadr. Bu aama, a) iyi mhendislik tasarm b) doru uygulama c) iyi bakm ve iletme ile nlenebilir. Hastaln bulaabilmesi iin Lejiyonella bakterisi ile kirlenmi suyun mutlaka plverize hale gelmesi, bu mikroplu aerosollerin solunmas gerekmektedir. Buna gre bu hastalkla mcadele iin; 1- Tesisatta Lejiyonella bakterisinin reyebilecei uygun ortam yaratmamak gerekir. 2- Plverize su oluturulmamal ve bu aerosol dorudan veya hava ile insanlara ulamamaldr. 3- reyebilen bakteriler ise dezenfeksiyon ile yok edilmelidir. Lejiyonellann 40n zerinde eidi bulunmakla birlikte en tehlikelisi ve bizim amzdan nemli olan Lejyoner hastaln oluturan Legionella pneumophilla cinsidir.

zetlersek: 1- Lejiyonella bir bakteridir. 2- Suda ve nemli ortamda yaamn srdrr. 3- Suyun 5 - 8,5 pH deerleri yaam iin uygun deerlerdir. 6,9 pH Lejiyonellann yaam iin en uygun ortam oluturur. 4- 5 - 68C scaklk aral yaam iin snr deerlerdir. 5- 25 - 45 C hzl oalma scaklk araldr. 6- 37 C su scaklnda 2 saatte 2 kat oalr. 48 saat sonunda saysal olarak patlama yaparak, tehdit edici boyuta ular. 7- Plverize su iinde solunum yolu ile akcierden alnr. 8- Hastal alma riski, solunan mikrop says ile orantldr. 9- Kirlenmi plverize su ile temas sresinin fazla olmas risk faktrn artrr. 10- Solunum ile alndktan ve 2 - 10 gn kuluka dneminden sonra oalarak enfeksiyon yapar. 11- Belirtileri: kuru ksrk, solunum sknts, halsizlik, bitkinlik, baars, kas kaslmalar, yksek ate vb. 12- nsandan insana getiine dair bulgu yoktur. 13- Trkiyede risk, ngiltereden daha fazladr. Daha scak iklimi olan Antalyada ise hastalk riski, rnein stanbuldan fazladr. 14- En etkili savama yntemi, bakterinin oalmasnn ve yaylmasnn nlenmesidir. (Hastaln insana gemesini nlemek iin) 15- Hastala yakalananlarda lm oran %15 - 20 mertebesindedir. 16- Tedavi: Makrolid grubu antibiyotikler (Eritromisin v.b.) kullanlr Bireylerin Etkilenmesi: Birok insan Lejiyonella bakterisi alm ve baklk sistemleri sayesinde hastala yakalanmam olabilir. Normal bakl olan insanlarn Lejiyonella bakterisinden etkilenme olasl ok azdr. Lejyoner hastalndan etkilenmeyi kolaylatran faktrlerden bazlar; 1- ocuklarn bu hastalktan ok az etkilendii grlmtr. 2- Artan yala birlikte risk artar. 3- Cinsiyet: Erkekler kadnlara gre 3 kat daha fazla etkilenmeye yatkndr.

21

22

ekil 3.19 / LEJYONELLANIN TAINMASI VE NSAN VCUDUNA GE

4- Solunumla ilgili olan mevcut hastalklar, akcierleri lejyoner hastalna yatkn yapar. 5- Kanser, eker ve eitli bbrek hastalklaryla alkolizm gibi vcut yapsn etkileyen hastalklar, 6- Sigara imek, zellikle de ar sigara tketimi gibi akcier fonksiyonlarn bozan faaliyetler, 7- Baklk sistemini etkileyen ila kullanm, 8- Baklk sistemi zayf olan insanlarn bu hastala yakalanma olasl daha fazladr. Bu hastalkla ilgili istatistikler fazla salkl deildir. rnein ngilterede ylda yaklak 1000 kii Lejiyonella yznden hastaneye yatmaktadr. Ama bu say ok daha fazla olabilir. ou zaman hastalk zatrre olarak kaydedilmektedir. Trkiyede de Lejyoner hastalna rastlanmaktadr. Ancak say konusunda elde salkl bir veri bulunmamaktadr. Tesisatta Lejiyonella Potansiyeli Olan Yerler Lejiyonellann bymesi iin: a- Scaklk 20Cnin altndaki scaklklarda reme miktar nemsizdir. En uygun scaklk aral 25-45 C arasdr. En uygun scaklk ise; 37 C olarak saptanmtr. 37C scaklkta ve uygun ortamda 2 saat iinde iki katna kar. 48 saat iinde de saysal olarak patlama yaparak tehdit edici boyuta ular. 46C scaklkta : remesi durur. 50C scaklkta : birka saat yaayabilir. 60C scaklkta : mr dakikalar mertebesindedir. 70C scaklkta : yaam ans sfra yakndr. b- Suyun pH deeri: 6,9 en uygun deerdir. c- Ortamdaki demiroksit byme ve oalmay hzlandrr. d- Hijyen: Kirler ve birikintiler kuluka iin uygun ortam oluturur. ekil 1.20de binalardaki mekanik tesisatta karlalan tipik tasarm scaklklar verilmitir. Buna gre Lejiyonella iin en uygun byme ortamlar soutma kuleleri, dular, terapi havuzlar ve jakuzilerdir. Buralarda biyosidal artlandrma yapmak gerei vardr. Kullanma suyu veya sprinkler gibi servisler ise ancak scak yaz mevsiminde byme iin uygun scaklk koullarna ulaabilirler. Buna gre tesisatta Lejiyonella remesine uygun olan ve lejyoner hastalnn kmasna neden olabilecek sistem ve elemanlar aada saylmtr. Bu sistem ve

ekil 1.20 / DZAYN SICAKLIKLARI VE RSK OLUUMU elemanlardan kaynakland belirlenen lejyoner hastal vakalar mevcuttur. 1. Soutma kuleleri 2. Buharlamal kondenserler 3. Dular 4. Terapi havuzlar, jakuziler 5. Nemlendiriciler (zellikle sulu tip) 6. Ss havuz ve emeleri, fskiyeler 7. Kullanma suyu ve spreyler (zellikle yaz aylarnda) 8. Sprinkler sistemi (yangn sndrme sistemleri) (zellikle scak iklim blgelerinde) 9. Bina dnda bulunan su depolar (plastik, metal v.b.) gne ile sndklar iin potansiyel ortam olutururlar. Soutma kuleleri ve buharlamal kondenserlerden kaynaklanan aerosollerin uzun mesafelere tanabildii ve hastala neden olduklar bilinmektedir. Du balklar ve musluklar da solunabilen aerosoller oluturmaktadr ve buradan kaynaklanan hastalklar tanmlanmtr. Istlm havuzlar, terapi havuzlar, hareketlendirilmi banyo kuvetleri de bilinen hastalk kaynaklardr. Ss havuz fskiyeleri ve emelerini de bu kategoride deerlendirmek mmkndr. Sulu tip nemlendiriciler ciddi risk kaynan oluturabilir. Kullanma souk suyu ve yangn sndrme sistemleri ise yaz mevsiminde havalarn snmasyla birlikte bakteri remesi iin ok uygun ortamlar haline gelir. 23

1.2.2.1. Kullanma Suyu Sistemleri En iyi korunan ime suyu kaynaklarnda bile kk miktarlarda mikrobiyolojik hayat formlar bulunabilir. Bu bakteriler ebeke ile evlere tanr. Ancak iyi bir ehir ebekesinde bu bakterilerin says ok azdr ve zararl dzeyde deildir. Ancak bina tesisatnda uygun koullar yaratlrsa, bu bakteriler hzla oalr ve adeta saysal olarak patlama yaparak hayat tehdit eden kirlenmelere yol aabilir. zellikle su tanklar, kullanlmayan boru sistemi paralar, su filtreleri ve du balklar bakteri ve virslerin oalma yerleridir. Lejiyonella bymesi iin en uygun scaklk aral 20-45C arasdr ve bu scaklklar genellikle domestik su sistemlerinde sz konusu scaklklardr. Hatal tasarm, kt bakm ve iletme Lejiyonella gelimesi ve oalmas iin uygun artlar yaratabilir. zellikle suyun durgun kalmasna veya eperlerde biofilm olumasna imkan tannyorsa, bu potansiyel daha fazla olacaktr. rnein eer su lksa ve kullanm kesintili ise, su depolarnda ve borularnda Lejiyonella reyebilir. Evlerdeki su tesisatnn Lejiyonella potansiyeli ve Lejyoner hastal ile ilikisi konusunda ngilterede bir aratrma yaplmtr. Bu aratrmann sonularna gre, 1. Sigara ienler bu hastala daha yatkn (veya daha az direnli) bulunmutur. 2. Boylerin 60 C ve stnde set edilmesi halinde aratrma kapsamndaki evlerin 20/32 sinde (%62.5unda) hibir Lejiyonella bakterisine rastlanmamtr. Sadece %25inde pozitif Lejiyonella rneklerine rastlanmtr. 3. Scak su cihazlarnda (boyler) Lejiyonella bulunduunda, scak su musluklarnn ounda da Lejiyonella bulunmutur. Cihazda Lejiyonella yokken musluklarda Lejiyonellaya ok az rastlanmtr. 4. Evlerde en byk risk faktr kapaksz su depolar bulundurma halinde geerlidir. 5. Kirli grnl su ieren depolar veya yzeyleri kirli grlen depolar daha fazla Lejiyonella riski tamaktadr. 6. Eer souk su sisteminde Lejiyonella varsa, kullanma scak suyu sisteminde daha fazla Lejiyonella riski olumaktadr. Ancak su scakl ok nemli bir parametredir. 1.2.2.2. Lejiyonella Dezenfeksiyonu Lejiyonella yeteri kadar oksijen ieren, dk tuz oranl, kelen maddeler ieren sular tercih eder. Biofilm ve 24

protozoa nemli bir rol oynnamaktadr. Su tanklar zellikle ak ve hareket olmayan blgeler ok iyi byme alanlar oluturmaktadr. Boru tesisatndaki lastik paralar (doal kauuk), ahap malzeme, baz plastik cinsleri ve belirli demir veya inko alamlar organizmalarn gelimesini tevik etmektedir. Bakr antibakteriyal bir metaldir ve byme koullarna negatif etkisi vardr. Fakat tek bana bakr borular Lejiyonella dezenfeksiyonu iin yeterli deildir. Lejiyonellaya kar eitli dezenfeksiyon yntemleri gelitirilmitir. 1. Istma ve ykama (heat and flush) 2. Klorlama, 3. Ozonlama, 4. Youn ultraviyole ile muamele etmek ve 5. Anot oksidasyonu. Bu yntemler arasnda st ve yka yntemi en etkin nlem olarak grlmtr. a) En iyi koruyucu nlem periyodik olarak sistemi ok yksek scaklktaki su ile temizlemektir Lejiyonella nfusunun %90 60 Cde 25 dakikada lmektedir. 70 Cde 10 dakika iinde %90 lmektedir. Bu bir yoketme prosesidir. Btn bakterileri ldrmek mmkn deildir. nlemlerin tekrar gelime ve oalmay nlemek zere devam ettirilmesi gerekir. b) Anot oksidasyonu pazarda greceli olarak yeni bir nlemdir. 1998 ylnda Almanyada yok etme ve koruma nlemi olarak kabul edilmitir. c) Klor bymeyi yavalatr, ancak Lejiyonellann klora kar direnci fazladr. Dezenfeksiyon iin yksek klor younluu gereklidir. d) Scaklk aral dnda bakterinin gelimesini tevik eden koullar tam olarak bilinmemektedir. Scakln 25-45 C arasnda olmas byk bir risk faktrdr. e) zellikle kelti olan, biofilm olan ve durgun su bulunan boylerler byk risk tar. Optimum Lejiyonella byme scakl 37 C dir. f) Yaplan bir almada Lejiyonella ile kirlenmi su tesisatnn klorla dezenfeksiyonu zerinde durulmutur. ki klorlama standard uygulanmtr. Her ikisine balarken de sistem temizlenmekte, grlr btn kirler ve birikintiler temizlenmekte ve sistem temiz su ile durulanmaktadr. BS 6700e gre tanmlanan klorlama yntemi daha etkilidir. Fakat her iki yntem de tamamen gvenilir deildir. Her iki yntem de ilk azda Lejiyonella konsantrasyonunu drmekle birlikte, srekli bir etki konusunda gvenilir deildir. Sistem tekrar kirlenebilmektedir. g) Sistemin dezenfeksiyonu iyi bakm ve iletme olmad srece gvenilir bir ilem deildir.

neriler: 1. Yksek riskli yerlerde souk su 20C altnda depolanmal ve datlmaldr. 2. Scak su 60C ve stnde depolanmal ve sirklasyon dn 51C altna dmemelidir. 3. Halanmay engellemek iin musluklarda termostatik kartrma vanalar kullanlmas nerilmektedir. 4. Termik dezenfeksiyonu periyodik olarak (rnein haftada bir kere) scaklk en az 66Cye karlmaldr. Buderus kazan-boyler sistemlerinde bu program bulunmaktadr. Haftada bir, gece yars boyler su scakl 1 saat sre ile 75C deerine ykseltilmektedir. 5. Kullanma scak suyu sirklasyonu son kullanm yerlerinin tamamna ulaamyorsa; su aktlarak en az 5 dakika ykama yaplmaldr. Bu ilemin gece yars veya hafta sonunda insanlarn en az olduu zaman ve kullanm yokken yaplmas tavsiye edilmektedir. 6. Eer sistemde plastik boru kullanlm ise, bu borularn deforme olmamasna dikkat edilmelidir. Plastik borular hijyen, ar uzama vb. sorunlara neden olabileceinden dikkatli olunmaldr. 7. Su depolar sk kapanan kapakl olmaldr. Mmkn olduunca temiz bir mahalde ve yerden ykseltilmi olarak bulunmaldrlar. 8. Su depolar ve boylerler en az ylda bir kez temizlenip, ykanmaldr. 9. Miks batarya kullanmaktan kanlmaldr. Bu bataryalarda scak ve souk su birbirine karmakta ve scak su, souk su hattna kaabilmektedir. Miks batarya kullanldnda daire girilerindeki kullanma scak ve souk su branmanlarna ekvalf monte edilmelidir. 10. Kesintili almadan mmkn olduunca kanlmal ve tesisatta suyun hareketsiz kald yerler bulunmamaldr. 11. Boyler tesisatlarnda iinde suyun hareketli tutularak srekli deitii (DIT tip) genleme depolar kullanlmaldr. (Baknz ekil 1.21) 12. Hidrofor tesisatnda da ayn DIT tipi, iinde suyun hareketli kald kapal genleme depolar kullanlmaldr. (Baknz ekil 1.22 ve 1.23) 13. Boyler deposunun tamamen boaltlabilme ve temizlenebilme imkan olmaldr. Boylerlerde stc serpantin mmkn olduu kadar alt seviyede bulunmal, bylece suyun yeterince hareketi salanmaldr.

14. Boyler i yzeyleri kir tutmayan ve temizlenebilen bir malzemeyle kapl olmaldr. En mkemmel olan cam kapl boylerdir. 15. Boru tesisatnda almayan l ular bulunmamaldr. 16. Hem souk su hem de scak su borular izole edilmelidir. Youmann nlenmesi korozyon riskini azaltr, boru mrn artrr. Ayrca s kayb da azalr. 17. Bu borulardan birbirine s gei imkan olmamaldr. Duvar iinden geen scak ve souk su borular arasnda yaklak 30 cm mesafe olmaldr. 18. Yedek pompalar srekli atl braklmamal, belirli bir program ierisinde (rnein haftada bir) srayla dnml altrlmaldr. 19. Yksek riskli yerlerde ayda bir du balklar ve musluk kafalarnn kartlarak, klor zeltisinde dezenfekte edilmesi nerilir. 20. Tamiratlardan sonra su yeniden verilirken sistem tamamen ykanmaldr. 21. Tatil dnlerinde uzun sre kullanlmayan tesisatta su bir mddet aktlarak ykama yaplmaldr. 22. Bahe sulama hortumlarnn iinde, sulamadan sonra su braklmamaldr. 23. Dardaki tanklar direkt gne nlarna kar korunmal ve reflektif boya ile boyanmaldr. Bodrumdaki tanklarn iyi havalandrlan bir blgede olmasna gayret edilmelidir. Su depolarnn toprak altnda veya bodrum katta yaplmas, ierisinin havuz seramii ile derzsiz kaplanmas tavsiye edilir. Przsz ve hijyenik tip kaplama malzemesi temizlii de kolaylatrr. 24. Paralel bal iki tank varsa; boru sisteminin simetrik olmasna ve ayn oranda dolup, boalmalarna dikkat edilmelidir. Tanklardan birinin daha az almas ve durgun kalmas en tehlikeli durumlardan biridir. 25. Byk depolarda su birka gn mertebesinde kalabiliyor ise, zel olarak klorlama yaplmasnda yarar vardr. Depoda su kendi iinde en az gnde 12 kez sirkle ettirilmelidir. 26. Kullanma suyu ile yangn suyunun ayr depoda depolanmas uygulamas terk edilmelidir. Depo iindeki durgun yangn suyu hastaln remesi iin uygun bir ortam oluturur. Kullanma suyu ve yangn iin ortak su deposu seilir, su seviyesi yangn iin braklmas gereken seviyeye indiinde otomatik seviye alarm devreye girer. 25

26

ekil 1.21 /BUDERUS BOYLER LE KULLANMA SICAK SUYU HAZIRLAMA EMASI

ekil 1.22 / KLASK GENLEME KAPLI HDROFOR BALANTI EMASI

27

28

ekil 1.23 / BYK SSTEMLER N REFLEX HJYEN GENLEME KABI LE HDROFOR BALANTI EMASI

27. Suyun uzun sreli bekleme ve bayatlama durumlarnda ve duraan scak su devrelerinde bakteriye kar uygun biyolojik yok edicilerin kullanlmas tavsiye edilir. 28. Kirli ve tozlu ortamlarda iletmede saylan nlemler daha sk olmaldr. 1.2.2.3. Gnele Su Istma Sistemlerindeki Lejiyonella Riski Gneli kullanma scak suyu stma sistemleri Lejiyonella iin yksek kirlenme riski olan sistemlerdir. Yln byk ksmnda scaklklar 3045C arasnda kalmaktadr. Suyun sonradan kullanm srasnda 60Cye kadar stlmas, bakterileri ldrmeyecektir. nk yksek scaklkta kalma sresi stc boylerde dakikalar mertebesindedir. Gnele su stma sistemlerine giren suyun doru ve hijyenik artlarda depolanmas ve pompalanmas halinde gne kaynakl sistemler kullanlabilir. Enerji politikalar da bu kullanm tevik etmektedir. Hollanda, Almanya gibi pek ok bat lkesinde scak su retiminde gneten yararlanma ok yaygndr ve giderek de oalacaktr. 1.2.3. Su Maliyetleri stanbul Tankerle Kullanma ve Bahe Sulama Suyu Temini
Firma Hamidiye su Hamidiye su Hamidiye su Hamidiye su zel irket (konut) (konut) (iyeri) (iyeri) 8 ton 16 ton 8 ton 16 ton 18 ton Mays 2001 Bedeli 11,667 USD 23,333 USD 16,042 USD 32,083 USD 25,500 USD

Su tasfiye, basnlandrma ve stma maliyetleri:

lem Soutma kulelerinde kullanm iin (1) Mineral giderme (su yumuatma) (2) Hidroforla basnlandrma (4 bara) (3) Doalgazla kullanma suyu stma (60Cye) (4) Elektrikle kullanma suyu stma (60Cye) (5) Kk Sistem Byk Sistem Bedeli Bedeli USD/m3 USD/m3 0,09 0,85 0,92 1,42 USD/m3 4,77 USD/m3 0,06 0,88 0,92

(1) Soutma kulelerinde su tasfiye maliyeti servis+hammadde maliyetlerinden olumaktadr. Servis sklna bal olarak maliyetler fark ettii iin sistemler byk ve kk olarak ikiye ayrlmtr. Soutma kulelerinde kullanm iin su tasfiyede gerekli hammaddeler korozyon nleyiciler, kire nleyiciler, kelti ve kirlilik gidericiler, mikroorganizma nleyiciler ve dispersantlar olarak saylabilir. (2) Su yumuatma (mineral giderme veya deiyonizasyon) ilemi maliyeti servis+hammadde+rejenerasyon srasnda tketilen su maliyetlerinden olumaktadr. Servis sklna bal olarak ikiye ayrlmtr. Gerekli hammaddeler reine ve rejenerasyon malzemelerinden oluur. Rejenerasyon sresi ve bu ilem srasnda harcanan su, suyun sertliine, sistemin byklne ve kullanlan ynteme gre deimektedir. Harcanan su, retilen yumuak suyun yaklak %15-40 mertebesinde olabilmektedir. Hesaplarda rejenerasyon iin harcanan su, byk sistemlerde %30, kk sistemlerde %40 olarak alnmtr. (3) Buhar kazanlarnda besi suyu tasfiyesi iin yumuatma dnda ilave maliyet, servis+hammadde maliyetlerinden oluur. Servis sklna bal olarak maliyetler fark ettii iin sistemler byk ve kk olarak ikiye ayrlmtr. Gerekli hammaddeler korozyon nleyiciler, oksijen gidericiler ve PH ayarlayclardr. (4) Basnlandrma iin gerekli pompalama gc; P = 100.Q.P / h ifadesi ile bulunabilir. Q = 1m3/h (= 1/3600 m3/sn), P=4 bar ve pompa kataloglarndan alnan pompa verimi, h = 0,45 deerleri yerine konularak bulunan g, demeraj akmlar vs. iin %20 artrlmtr. Elektrik fiyat M yardm ile basnlandrma maliyeti = P x M x 1,2 ifadesinden bulunur. (5) Kullanm suyu stlmasnda standart deerler olan, su giri scakl 10C ve su k scakl 60C ve stma sresi 1 saat esas alnmtr. Maliyet = 1000 x 1 x (60-10) x M / (Hu.h) ifadesi ile bulunur.

stanbul me Suyu Maliyetleri:

Sat biimi, kaynak ve miktar Kardelen tp su 19 lt Halksu Hamidiye tp su 19 lt Grpnar tp su 19 lt Srmake tp su 19 lt Srmake damacana 15 lt Srmake cam ie 3 lt Pet ie 5 lt Pet ie 1,5 lt Pet ie 0,5 lt Mays 2001 Bedeli 1,125 USD 0,917 USD 0,833 USD 1,042 USD 0,833 USD 0,250 USD 1,042 USD 0,292 USD 0,167 USD

Damlatan musluk su maliyeti: Damlatan bir musluktan yllk su kayb 8,7 - 149 m3 deerleri arasnda olabilmektedir. Buna gre stanbulda konutlar iin orta tarifeden, Damlatan musluk maliyeti = 5,7 - 97 USD/yl

mertebesindedir. Sanayide bu maliyet, kurulu byklne bal olarak, 263 USD/yl deerine kadar trmanabilir.

29

ehir ebeke Suyu Maliyetleri: (KDV ve atksu bedelleri dahil)

ehir Sertlik derecesi Fransz sertlii (**) merli 8-9 Konutlarda su bedeli (*) (USD / m3) 0-12 m3/ay iin 12-100 m /ay iin 100 - zeri iin 0-10 m3/ay iin Ankara 9-11 15-17 11-30 m3/ay iin 30- zeri iin Bursa 0-10 m3/ay iin 10- zeri iin 0-10 m3/ay iin zmir 30-35 11-20 m /ay iin 20 - zeri iin
(*) Kullanlm sular uzaklatrma bedeli ve KDV dahil (**) Fransz sertlik birimi = 0,56 Alman sertlik birimi = 0,80 ngiliz sertlik birimi = 0,2 mval = 10 gr CaCo3 / m3
3 3

Sanayide su bedeli (*) (USD / m3) 0,388 0,655 1,768 0,276 0,706 1,037 0,445 0,891 0,716 1,478 2,306 0-10 m3/ay iin 11-20 m /ay iin 20- zeri iin
3

0 -10 m3/ay iin 10 - zeri iin

1,132 1,768

stanbul

Dierleri 17-18

1,413 1,628 1,972 2,395 3,233

1.2.4. Sese Kar nlem Shhi Tesisat kaynakl ses, hava yolu ile ve yap yolu ile olmak zere iki yolla insanlara ular. Hava yolu ile gelen sesin ykseklii belirli deerleri amamaldr. Bu snr deerler sesin frekansna bal olarak verilir. Hava ile tanan sesin ykseklii ses basn dzeyi olarak bilinir ve bu llebilen bir dzeydir. A-arlk ortalama (duyulabilir frekans aralnda) verilen eitli kaynaklardan gelen sesin basn dzeyleri Tablo 1.25de verilmitir. Yapdan gelen ses ise, ou zaman yine hava ortam ile kulamza ular. Tablo 1.26da Alman Standartlarna gre belirlenen tesisat ses dzeyi snrlar verilmitir. Armatr Grlts: Armatrlerdeki grlt, vana oturma yzeyi yaknlarndaki girdaplar ve rahatszlklardan kaynaklanr. zellikle yksek hzlarda ve geri kapamalarda ses ykselir. Armatrlerdeki sesin azalmas iin, akn dzeltilmesi ve uygun hale getirilmesi gerekir. Dz geili vanalar ve musluklar, daha dk ak hzlar tavsiye edilen zmlerdir. Tablo 1.27de ise armatrlerde msaade edilen grlt dzeyleri grlmektedir. Baz binalarda tkrt, vzlt veya uultu sesi nemli mertebelerdedir ve zellikle geceleri rahatsz edici olur. Bunun nedeni gevek bir conta olabilir. Suyun ak ile titreerek grlt oluturur. Musluklardaki basn ve debi snrlandrlmaldr. Musluktan nce bir basn drc (reglatr) kullanm tavsiye edilir. Dolma Grlts: Rezervuar iindeki suya yukardan veya yandan pskren veya dklen suyun grltsdr. Bu amala suyun pskrd duvarn karsndaki duvara bir kaplama konmas, kaln duvarl rezervuar kullanm, hava emici bir pskrme dzenleyicisi kullanm, grlty azaltr. zel amandral valflerde su knda 30

bir ses tutucu para bulunur. Eer su yeteri kadar hzl boalamaz ise, rezervuardan boalma sesi de yaylr. Ak Sesi: Bu ses uygun boyutlandrlmam dar kesitli boru hatlarnda ortaya kar. Boru cidarlarndaki srtnme sesi, ani kesit genilemesi ve daralmas, keskin dn noktalarndaki sesler boru tesisatndaki ak seslerine rnektir. Ak sesi suyun hz ile artar. 1.2.4.1. Sese Kar Alnabilecek nlemler Tesisatta grltnn snrlanmas iin ncelikle su hznn kolon ve datm hatlarnda 2 m/s deerini amamas gerekir. Ayrca boru et kalnl ve ktlesinin byk olmas istenir. Yapdan sesin yaylmamas iin ekil 1.28de rnekleri grld zere, ses ve titreim kaynaklar yapdan yaltlmaldr. Boru ile mesnet arasna en az 3 mm kalnlkta esnek malzeme konulmaldr. Tesisatn demeyi getii yerlerde boru ile deme aras esnek malzeme ile doldurulmaldr. Tesisat aftlar katlar arasnda grlt geiini nleyecek ekilde ses yutucu malzeme ile izole edilmelidir. Kvet vs. gibi shhi tesisat gereleri yapya dorudan balanmamal, arada lastik takoz bulunmaldr. Pompalar vs. hem demeden hem de boru tesisatndan izole edilmelidir. zetle ifade edilecek olursa, temiz su tesisatnda oluan sesin ana nedeni, su basncnn fazla olmasdr denilebilir. Yksek basnl su, kesitin darald yerlerde su hzn artrr. Hidrofor basncnn ayarlanmas, hidrofor kna basn sabitleyici montaj, sistemdeki basn kademelerinin doru dzenlenmesi ve daire girilerine basn drc montaj bu ynde alnabilecek en gerekli nlemlerdir.

Tablo 1.24 / SU DEPOSU KULLANIMI

Tablo 1.25 / ETL GRLTLERN SES BASIN DZEYLER (dA)

Tablo 1.27 / ARMATRLERDE ZN VERLEN GRLT SEVYELER (dA) st katlardan kan su, dey kolonlardan aa doru akarken suyun miktarna ve hzna bal olarak borularn cidarlarnda direkt olarak hava sesi meydana getirir. Ayn zamanda kitle tesirli ses olarak tespit elemanlar, duvar ve deme yardmyla komu mekanlara geerler. Ak ynn deitiren ak ve kapal dirsekler, atal vs. gibi paralar mevcut sesin artmasna neden olurlar.

Tablo 1.26 / ZN VERLEN SES SEVYELER (dA) DIN 4109 1.2.4.2. Pis Su Tesisatnda Grlt Pis su tesisatndaki grlt kaynaklar ise genellikle banyo kveti, du teknesi, klozet, lavabo gibi gereler olup, bu gerelerden kan suyun borular ve dirsek, atal gibi balant paralarndan akarken hava ve kitle tesirli ses karmasyla grlt meydana gelir. Ayrca tesisatn ana yapya balants ses yaltm nlemi alnmadan yaplmsa, meydana gelen kitle tesirli sesler kat malzemeden kat malzemeye kolayca geerek istenmeyen seslerin ana yapya iletilmesine neden olurlar. (ekil 1.29) Zira bilindii gibi kat malzemeler sesi havadan ve sudan ok daha hzl olarak iletirler. Metallerde bu hz daha da artar.

Tablo 1.28 a / YZER DEMEDE KLOZET PS SU BORUSU BALANTISI 31

Tablo 1.28 b / LASTKL BORU KELEPES

Tablo 1.28 c / DUVARA ZEL ELEMANLA BORU TESPT

Tablo 1.28 d / LASTK + METAL ELEMANLARLA DUVARA BORU TESPT 1-Duvar 2-Lastik + Metal Eleman 3-Balant Kprs 4-Kelepe 5-Boru

Tablo 1.28 e / DUVAR GE

Tablo 1.28 f / DEME GE

Tablo 1.28 g / TTREM ZOLEL DEME GE 1-Kat Betonu 2-ap 3-Nem zolasyonu 4-Snmleyici Tabaka 5-Yzer Deme 6-Har 7-Karo 8-Plastik Kapak 32

Tablo 1.28 h / BATARYA BALANTI BORUSU

ekil 1.28 i /KVET MONTAJI

ekil 1.28 l / MOTOR KADES

ekil 1.28 j / KVET DUVAR LASTK MONTAJI

ekil 1.28 m / POMPA BORU BALANTISI 3-Lastik Kompansatrlerle 2-Lastik Takoz

ekil 1.28 k / AYAKLI KVET DETAYI Ayn durumlar yatay boru sisteminde de oluur ve ayn yollarla komu mekanlara iletilir. Sistemi etkileyen faktrlerin okluu ve iletimin eitlilii konunun karmak gibi alglanmasna neden olur. Fakat aslnda karmak gibi grnen bu sistem, ses kurallarna uyulduu taktirde kolayca zlebilecek bir sistemdir. Bunun iin u basit ses kurallarn hatrlamakta yarar vardr. Hava sesinin yaylmamas iin ya ar malzeme kullanlmal veya kaliteli ses yutucu malzeme kaplanmaldr. Bu adan zen gsterilen pis su tesisatlarnda PVC boru yerine pik dkm duktil boru kullanlmas tavsiye edilir.

ekil 1.28 n / LASTK KOMPANSATR UZAMA SINIRLAYICILARI DETAYI Kitle tesirli sesin iletilmesini nlemek zere kat malzemenin kat malzeme ile direkt temas etmemesi iin araya ses yutucu nitelikte fakat belirli basnca dayanml esnek bir malzeme konulmaldr. Buradaki esnek malzemeden kast kesinlikle lastik olmayp, Dinamik Sertlii ok dk (<30 MN/m3) olan camyn - tayn gibi mineral elyafl malzemeler ile Polietilen veya kauuk esasl kpk prefabrik malzemelerdir. (Esnek malzemeler) Dinamik sertlii dk olan bu malzemeler adeta bir amortisr gibi grev yapar ve sesi yutarak iletmezler. Oysa lastiin dinamik sertlii ok yksek olup, amortisr vazifesi yapamaz. 33

ekil 1.29 / PS SU TESSATINDA GRLT KAYNAKLARI VE GRLTY LETEN TESSAT SSTEM Borulara Ses Yutucu Klf Geirilmesi Pis su tesisatndaki rahatsz edici grltlerin ounluu, tesisatn denmesi srasnda akustik kurallarna uyulmadan bilgisizce yaplan montaj ileminden kaynaklanmaktadr. Borunun demeyi veya duvar delip getii yerdeki boluklar montajdan sonra betonlanarak kapatlmakta, bylece grltnn olutuu kat malzeme olan boru, yine kat malzeme olan betonla temas ettirilmi olmaktadr. Bu temas nlemek iin borunun deme veya duvar kalnl kadar olan ksmna dinamik sertlii dk ses yutucu prefabrik boru klf geirilmelidir. Bylece kitle sesi iletimi nlemi olur. Eer pis su borusu tamamen kaplanrsa ayrca mekan iine yaylan hava sesi de azaltlm olur. Pratikte 1020 mm kalnlndaki prefabrik klf yeterli olmaktadr. Ses Emici Tesisat Bacas Yaplmas Pis su borusunu tek olarak yaltmak mmkn olduu gibi, tesisat bacasnn i duvarlarn yaltarak da sonuca ulamak mmkndr. 34 Bu yntemle kukusuz daha iyi sonu alnr. ekil 1.30da aktan geen yaltmsz pis su ebekesi ile yaltml bir baca iine alnm pis su borularndaki grlt seviyeleri grlmektedir. Ses emici baca iindeki grlt seviyesi dierine oranla yaklak 25 dB daha dktr. Duvar nne yaplan tesisat bacalarnn avantaj bacann borularn montajndan sonra istenen yeterli byklkte yaplabilmesidir. Grlt olmas istenmeyen mekanlardan geen pis su borular ift katl al - karton levhalaryla ve arkas yaltml olarak tekil edilebilir. Tesisatn monte edildii duvarn arkasndaki mekana iletilen sesin seviyesi, borularn montaj kalitesine, duvarn arlna ve kalnlna gre deiebilir. Duvar iinde braklacak nilere yaplan pis su tesisatnda ise DIN 4109a gre herhangi bir kantlamaya ihtiya duymakszn duvar arlnn en az 220 kg/m2 olmas yeterlidir. Ancak niin arkasnda incelen duvarn kalnl en az 100 mm olmaldr. Eer bu kalnln altna inmek kanlmazsa o taktirde duvarn arka yzne komple ses yaltm tabakas uygulanmaldr.

ekil 1.30 / AIKTAN GEEN YALITIMSIZ PS SU BORULARI LE DUVARLARI YALITILMI BACA NDEN GEEN PS SU BORULARINDAK GRLT SEVYELER Niin n mekana bakan az genellikle rabitz sva ve al- karton levhalar ile kapatlr. Bu tabakann herhangi bir nedenle almas durumunda mekana istenmeyen seslerin gelecei kukusuzdur. Bunun nlenmesi iin borularn boydan boya ses yutucu prefabrik boru klflar ile kaplanmas yeterli olacaktr. Laboratuar testleri yaltml borulardaki grlt seviyesinin yaltmsz olanlara gre yaklak 15 dB daha az olduunu gstermektedir. (ekil 1.31) Dey Pis Su Borusu Tayclar ve Kelepeleri Yukarda aklanan nlemlerin etkisi, tesisat duvarlara balayan tespit elemanlarnn kalite ve uygulanmasna bal olduu grlmektedir. Kitle sesini olduu gibi ana yapya ileten plak basit kelepeler yerine, borularn hem statik ykn tayacak hem de sesin iletilmesini nleyecek kelepeler kullanlmaldr. ok katl binalarda ska grlen, borularn tm arln sadece bodrum katnda tayan tek bir destee tatmak doru deildir. Doru olan, her katta bir destek uygulanarak ykn datlmasdr. Ayrca tek vidal kelepelerin seilmesiyle sesin ana yapya tanm azaltlm olur. Borularda sesin azaltlmasn salayacak bir baka nlem, keskin kelerden kanlmasdr. Suyun ak hzn azaltmak iin dey borularla yatay borularn birletii noktalarda 90 lik dirsek yerine iki adet 45 lik dirsek kullanlmaldr. 1.2.5. p Bacalar, p tme ve Yoketme p bacalarnn yerleimi ve says aadaki faktrlere baldr: a. Binann plan b. Toplama ve depolamann tipi c. p hacmi d. p arabasnn yanam p bacalar oturma mekanlarndan uzakta olmal ve dairelerin her birinden yatayda 30 metreden uzak olmamaldr. p toplama hacminin geni tutulmas, ok sayda p bacas yapmaktan daha ucuzdur. p bacasnn yzeyleri dzgn olmal ve nem geirmemelidir. Ayn zamanda refrakter malzemeden yaplmal ve en az 1 saat yangn dayanm olmaldr. p toplama odas da refrakter olmal ve en az 1 saat yangn dayanm olmaldr. p bacas sistemi boyutlar ekil 1.32de gsterilmitir. 35

K FARKLI SU DEBSNDE MONTAJ CNSNE GRE SES SEVYES DM db(A)

ekil 1.31 / N NDEK DKM PS SU BORULARININ YALITILMASININ VE N AZININ KAPATILMASININ ETKLER p bacas en alt katta p toplama odasnda son bulur. adan p bacasnn bina ortak hacimlerinden geirilmesi p bacas, p toplama odas tavanndan en fazla 1 metre daha uygundur. p bacas olarak manonlu tip sperlit boru kullanlabilir. kadar sarkar. Az aktr ve altna p arabas srlebilir. Dolan p arabas dar alnrken yerine bo araba Boru boylar standart olarak 5,00 metre uzunluktadr. zel srlr. olarak sipari verilirse daha ksa boylarda kesilerek teslim Sperlit borular p bacalar olarak kullanlmaya ok edilebilir. p bacas olarak kullanlan boru anma ap uygundur. Her katta mutfak hacminden geecek ekilde genellikle 500 mm. deerindedir. Baz uygulamalarda bu borulardan dik bir aft oluturulur. Aslnda hijyenik 450 mm. apnda boru da kullanlmtr. 36

Bacann projelendirmesi srasnda, bacaya her katta detaylar ekil 1.33de verilen metal bir kapak almaldr. Bu kapan yerden ykseklii 1 metreyi gememelidir. Projelendirmede bir baka nemli nokta ise borularn birleim yeri olan manonlarn kapak alacak noktaya gelmemeleridir. Bu amala arada ksa borular kullanlmas gerekmektedir. p bacas iin bir kolon emas verilerek, a) birleme noktalarnn yerleri, b) kapak yerleri, c) mesnet yerleri gsterilmelidir. p bacas at stnden, dar almal ve yabanc madde giriine kar bir apkas olmaldr. Bacann mesnetlenmesi daha nce duman bacalarnda anlatld gibi kat betonlarna kelepelerle oturtulmak suretiyle yaplmaldr. p bacalar at zerinden dar alr. p bacas mahyadan en az 50 cm. daha fazla ykseltilmelidir. p bacalarnn havalandrlmas iin bir baka yntem ekil 1.32de grlmektedir. Burada esas p atma bacasndan baka bir da havalandrma bacas bulunmaktadr. Esas bacann st bir temizleme kapa ile kapaldr. Havalandrma bacas ise at zerinden d havaya almaktadr. p toplama odacnn kaps lastik contal olmal ve tamamen hava szdrmaz bir ekilde kapanmaldr. Bu durumda katlardan birinde p atma kapann almas halinde, dairedeki normal basnl hava baca tarafndan emilerek nce esas bacadan aa iner ve sonra havalandrma bacas ile dar atlr.

Havalandrma bacas doal ekili olabilecei gibi, bir aspiratr yardm ile zorlanm ekili de yaplabilir. p bacasnn temizlii bu uygulamada temizlik kapann almas ile yaplr. Fral arlk ve dula ykanma yardm ile baca ii temizlenir. Yerinde p yakma p toplama odasnda toplanan plerin yaklarak azaltlmas mmkndr. Bu amala p toplama odasnda bir p yakc (insinatr) bulunur. Byle bir sistemin ekli ekil 1.34 ve 1.35de grlmektedir. 1. Bu sistemde yanma rn atk gazlar baca ile atdan dar atlrken, p bacas zerindeki fan cebri ekile p bacasnda duman toplanmasna engel olur. 2. Byk yakma odas, pleri otomatik brlr atelenene kadar depo eder. Yanma periyotlar termostatik ve zaman kontrolldr. 3. Atk yanma rn gazlar bacadan atlmadan nce ykanp temizlenebilir. p olarak yanma odasna gnderilen malzeme ile ilgili bir snrlama yoktur. Atklar kuru, ya, cam, metal veya plastik olabilir. 4. rm plerin tad salk riski tamamen elimine edilmitir. nk geri kalan kller kokusuz ve sterildir. 5. p tama maliyeti ve zaman azaltlmtr. nk p hacmi ilk hacminin %7-12si mertebesine der.

ekil 1.33 / BLOK TP KAT P BACASI KAPAK DETAYI 37

ekil 1.32 / P BACASI SSTEM BOYUTLARI 38

1.2.5.1. p tc niteler 1. Apartman dairelerinde ve kantin mutfaklarnda organik yiyecek artklarnn tlmesi amacna ynelik olarak tasarlanmlardr. Bu tclere cam, metal, plastik ve bez atlmamaldr. 2. p bacalarnn olmad, pn p torbalar veya p konteynerleri ile topland sistemlerde verilen servisi kolaylatrr. 3. Yiyecek artklar mutfak evyesi giderine bal cihaza beslenir. ekil 1.36da kesit resmi verilen cihaz bir elektrik motoru ile tahrik edilir ve p kk paralara keserek tr. Bu paralar su ile birlikte ykanp, srklenerek pis su tesisatna gider. 4. Ksmen akkan haline gelen plerin atld pis su tesisatnda evyeye bal pis su borusu ap en az 38 mm. olmaldr. Cihaz evye balants ekil 1.37de grlmektedir. 5. Sistemdeki elektrik tesisat mutlaka topraklanmaldr.

ekil 1.35 / P YAKICI GRN

ekil 1.36 / CHAZ KEST

ekil 1.34 / P YAKMALI SSTEM DK KEST

ekil 1.37 / PS SU BORU DZENLEMES

39

BLM 2

2. TEMZ SOUK SU TESSATI

bu doann en deerli kaynan giderek daha dikkatli kullanmak gerei kendiliinden ortaya kar. Temiz su kaynaklar gller, dereler, rmaklar, barajlar, atlardan vs. toplanan yamur sulardr. Yer alt su kaynaklar ise kuyular, derin kuyular, artezyenler ve pnarlardr. ekil 2.1.de yamur evrimi ve eitli su kaynaklar ematik olarak gsterilmitir. Suyun kullanmnda yeniden kullanmak, geri dndrmek ve yeni ortaya karmak byk nem kazanmtr. Burada yeni ortaya karmak iilemez karakterdeki su kaynaklarn iilebilir hale getirmek olarak tanmlanabilir. Bu ilem ayn zamanda retim

2.1. TEMZ SU Dnyann hidrolik evriminin temel prensibi, suyun kapal bir sistem olmas ve nemli yeni bir su girii olmamasdr. Dnyann 2/3 su ile kapldr ve bu suyun %96.8i okyanuslardaki tuzlu su ve ancak %3,2si taze ve tatl sulardr. Bu taze suyun yaklak %75i buzullarda donmu olarak ve %24,4 yer alt suyu olarak bulunmaktadr. Nehirler, gller ve atmosferdeki su, toplam suyun ancak %0,02sini oluturur. Dolaysyla idare etmek zorunda olduumuz su, yeryzndeki kullanlabilir suyun %1inden bile azdr. Nfusumuzun hzl arttn gz nne alrsak,

ekil 2.1 / ETL SU KAYNAKLARI 40

tesislerindeki atk suyun, ynetmelikler icab temizlenmesini de kapsar. Geri dndrmek aksi halde kanalizasyona gidecek olan suyu geri kazanmak ve temizleyerek yeniden kullanma sunmak demektir. Yeniden kulllanmak ise geri evrilen suyun dier yap sistemlerinde veya sulamada kullanmdr. 2.1.1. Yeni Ortaya karmak Suyun yeni ortaya kartlmas ana kategoride toplanr. Bunlar tuzsuzlatrma, atk sularn yeniden kazanlmas ve yerst ve yer alt sularnn ortaya karlmasdr. Bu tr faaliyetler genellikle belediyeler veya blgesel organizasyonlar tarafndan gerekletirilir. Ancak burada kullanlan teknikler ve fikirler daha zel alanlarda da kullanlabilir. Ayrca ynetmeliklerle bir ok tesisin atklarna snrlama getirmek ve yap sistemlerini bu byk yeni ortaya karma sistemleri ile btnletirmek; sistemlerin maliyetini aa ekmekte ve bir btn olarak planlanm ynetim sistemi oluturmakta byk nem tar. Byk tuzlu su kaynaklar gznne alndnda tuzdan arndrma, kullanlabilir su temininde nemli bir imkandr. Tuzdan arndrmada binde 40dan fazla tuz ieren denizsuyu veya binde 2 ile 29 arasnda tuz ieren tuzlu sudan binde 1 orannn altnda tuz ieren su elde etmek sz konusudur. Taze veya temiz su olarak kabul edilebilecek bu suyu elde etmekte kullanlan teknikler yle sralanabilir: 1- ift etkili distilasyon: Istc serpantinli bir depodaki deniz suyu, kaynama noktasna kadar stlr. Buharlaan su daha dk seviyedeki bir depoya geer. Buradaki s deitirici serpantinlerde stteki depoya beslenecek yeni souk deniz suyu ile youturulur. Bu yntemde pratik olarak saf su elde edilir. 2- ift halli distilasyon: Bir s deitirgecinde stlan su, daha dk basntaki ikinci bir s deitirgecine geer. Dk basn nedeniyle burada fla buhar oluur. Bu buhar youturularak distile saf su elde edilir. 3- Buhar sktrmal distilasyon: Bu ilemde tuzlu su bir s deitirgecinde stlp buharlatrlr. Buharlar bir kompresrle daha yksek bir basnca ve scakla sktrlr. Bu yksek basn ve scaklktaki buhar daha fazla deniz suyunun buharlatrlmasnda kullanlr, youan buhar ise distile su oluturur. 4- Elektrodiyaliz: Bu tuzdan arndrma yntemi

binde 28in altnda tuz oranna sahip sular iin geerlidir. Bu yntemde sudaki znm tuz iyonlar elektrik akmyla tuzlu sudan ayrlp, geirgen plastik membranlarla ayrlm blmelerde toplanrlar. 5- Ters Osmoz: Bu yntem de az tuzlu su iin geerlidir. Su yksek basnla membranlardan geirilir ve tuzunu bu membranlarda brakr. Bu yntem dier su kaynaklarndan elde edilen suyun temizlenmesinde de kullanlr. 6- Dier yntemler ise: Dondurma, gnele buharlatrma ve iyon deiimi olarak saylabilir. Suyun kullanm amacna gre ayrca ilave birtakm teknikler gerekebilir. kinci kategoride atk sulardan yararlanlmaktadr. Primer, sekonder ve evresel artma sistemlerinde kullanlabilecek eitli yntemler mevcuttur. Atk sularn uygun biimde artlmas temiz su kaynaklarnn kirlenmemesi asndan byk nem tar. Yeni ortaya karmann nc alan yerst ve yer alt sular ile ilgilidir. Yerst yzey sular dorudan yalarla ilgilidir. Dnya yllk tahmin edilen ya miktar 40,7 milyar m3 deerindedir. Bu ya ve su homojen olarak dalmaz. Yalarn byk ksm dalara, tropikal blgelere veya ekvatora der. Dnya ya dalm Tablo 2.2de verilmitir. Tablodan grlebilecei gibi Asya ve Afrika gibi baz blgeler nfuslar ile orantl olarak ya almamaktadr. Bu blgelerde artan nfusu besleyecek su kaynaklarna ihtiya vardr. Bu amala, s ve derin yer alt sularna ynelmek gerekmektedir. Ancak bu problem sadece Asya ve Afrika iin deil, dnyada pek ok blge iin hatta A.B.D. iin de geerlidir. Yer alt suyu atmosferik basnta veya daha zerinde bir basn altnda depolanm vaziyettedir. Depolanm yer alt suyunun miktar dnya toplam temiz suyunun yaklak yzde 0,78i mertebesindedir. (1016 m3) A.B.D.de kullanlan suyun yaklak yzde 25i yer alt sularndan karlanmaktadr. Yer alt ve yerst kaynaklarndan elde edilen suda gerekli artma, suyun kalitesine ve iindeki kirleticilerin durumuna gre deimektedir. Sudaki kirleticiler arasnda ar metaller, trikloretilenler, nitratlar, radyoaktif maddeler, zehirler, ziraai ilalar, trihalometanlar ve dier organik maddeler bulunur. Tablo 2.3de A.B.D.de ime suyu standart deerleri verilmitir. 41

Kta Toplam Yamur Yzdesi Kuzey Amerika %17.0 Gney Amerika %25.5 Avrupa %5.7 Afrika %10.3 Avustralya %4.9 n Asya %10.8 Asya %25.7 Tablo 2.2 / DNYA YAI DAILIMI Su indeki Kirleticiler nerilen Seviye Alminyum 0,05 - 0,2 mg/L Klorit 250 mg/L Renk 15 renk birimi Bakr 1 mg/L Korozovite Korozif olmayan Florr 2,0 mg/L Kk yapclar 0,5 mg/L Demir 0,3 mg/L Manganez 0,05 mg/L Koku 3 Eik koku says Gm 0,1 MG/l Slfat 250 mg/L Toplam znmemi katlar 500 mg/L inko 5 mg/L
Tablo 2.3 / A.B.D. KNCL ME SUYU STANDARDI

uucu organik bileikleri uzaklatrr. * Yumuatma : Sertlik veren maddeleri uzaklatrr. * Kimyasal artlandrma: Asit seviyesini ayarlar. Bu temel ilemlerin tesinde bir ok belediye ters osmoz sistemlerini kullanmaktadr. Bylece trikloretilen zehirlileri, nitratlar ve radyoaktif kirleticileri tutmak mmkn olabilmektedir. 2.1.2. Geri Dndrme deal olarak bir mhendisin amac; minimum taze su beslemesi ile insan rn atk sularn srekli olarak geri dndrld bir kapal sistem olumaktadr. phesiz bunu gerekletirmek iin nfusun toprak younluuna gre dk olmas gereklidir. Ancak bu durumda doal biyolojik ilemler geliebilir ve bu ideal kapal veya yar kapal sistemler alabilir. Youn olarak yaanlan yerlerde kullanlan suyu geri dndrmek zere baka yntemler bulunmaldr. Bu yntemler yar gri, gri ve siyah suyun geri dndrlmesini iermelidir. Yar gri sular kondens sular, yamur sular vs. gibi insan organik at iermeyen berrak atk sulardr. Sadece filtreleme ve ozonlama ile yeniden kullanlabilir. Gri sular lavabo, evye, du ve dier kaynaklardan gelen insan organik at iermeyen kirli sulardr. Ozonlama, yzdrme, mekanik filtreleme, havalandrma ile artlabilirler. Gerekirse baz kimyasallar da kullanlabilir. Siyah su ise tuvaletlerden gelen, insan at ieren pis sudur. leri lde artma gerektirir. 2.1.3. Yeniden Kullanma Yeniden kullanm antik alardan beri uygulanan bir yntemdir. Gnmzde teknoloji daha karmak geri dndrme ve yeniden kullanma imkanlar ortaya koymutur. En nemli yeniden kullanma kaynaklarndan biri yamur sulardr. Bir ok yerde bu sularn yerst havuzlarnda veya yer alt depolarnda bekletilmesi ve kanal sistemine yava yava verilmesi gerekmektedir. Bylece kanalizasyon sistemi ortalama deerlere gre boyutlandrlabilmekte ve yatrm maliyeti dmektedir. Byle durumlarda toplanan yamur suyunun tekrar kullanm iin ilave yatrm ok dktr. Eer depo yapm art ise yeniden kullanm iin gerekli ilave yatrm mutlaka deerlendirilmelidir. Yerinde yaplacak artmalarla, bu depolama imkanndan gri ve hatta siyah sularn da yeniden kullanmnda yararlanlabilir.

Artma opsiyonlar ok genitir. En ok bilinen yntemler zetle yle sralanabilir: * Klorlama ve ozonlama: Patojenik veya patojenik olmayan organizmalarn kontrolu iin, * Berraklatrma : Erimeyen asl maddelerden suyun temizlenmesi iin, * Aktif Karbon : znm haldeki organiklerden; renk, tat veya koku verici bileiklerden suyu temizlemek iin kullanlr. * Yzdrcler : Daha etkili su filtrelemesi iin partikllerin birbirine yapmasn temin ederler. * Mekanik filtrasyon : Asl kat paralar tutar. Bu filtreler gravite, yava ve hzl kum filtrelerini ierirler. * Havalandrma : Karbondioksit, hidrojen slfit ve dier tat ve koku veren bileikleri ve 42

Geri dndrlen suyun yeniden kullanmnda aadaki alanlar dnlebilir: Bahe sulamas: Tarm alanlarnn sulanmas A.B.D.de toplam taze su tketiminin %40n oluturmaktadr. Dolays ile burada salanacak %5lik bir tasarruf 1010 m3/yl miktarnda taze suya kar gelecektir. Tuvaletlerde kullanlan rezervuar ve ykama suyu: Geri dndrlen su iin bu ok uygun bir kullanm alandr. Ancak bu sistemin iilebilir sudan tamamen ayrlmas ve iaret edilmesi gerekir. Bu amala boya katlmas da dnlebilir. Bylece gnlk su tketiminde %15-20 orannda bir tasarruf salanabilir. Soutma kulelerinde ve mekanik soutma ekipmanlarnda: A.B.D.de temiz suyun yaklak %39u bu amala kullanlmaktadr. nein geri dndrme ile %5lik bir tasarruf 9.1010 m3/yl temiz su anlamna gelir. 2.1.4. Projeye Balamadan nce Projecinin Elde Etmesi Gereken Su Bilgileri Tesisat projesinin en az eksik ile yaplabilmesi iin projecinin proje tasarmna balamadan nce su ile ilgili aadaki aratrmay yapmas gerekir. a- Tablo 2.4de belirtildii gibi iletmenin su kaynaklar, suyun fiziksel ve kimyasal kalitesi hakknda analiz raporlar elde edilmelidir. b- Tablo 2.5deki rnek tabloda gsterildii ekilde suyun iletme iindeki kullanma yerleri, bu kullanma yerlerinde arzu edilen ve tolere edilen su kaliteleri, debiler, suyun kullanma aralklar, kullanldktan sonra ortaya kacak atk suyun kalitesi gibi tm bilgiler kaydedilmelidir. c- Soutma sularnn toplam miktar ve besi suyunun kalitesi, soutma suyu sisteminde kullanlan cihazlarn malzeme kaliteleri, ortam havasndan kuleye gelebilecek kat kirliliklerin trleri ve miktar aratrlmaldr. rnein, bir otoyol kenarnda, toprak seviyesinde bulunan su soutma kulesine gelecek toz miktar ile bir otelin atsna yerletirilmi kuleye gelebilecek toz miktar ve tr arasnda ok byk farkllklar vardr. Ham su kalitesinin ok kt olduu tesislerde toplanan yukardaki bilgilerin deerlendirilmesi ve buna gre akm emasnn oluturulmas iin tesisat mhendisinin su bilgisi ve tecrbesi yeterli olmayabilir. Bu durumda su konusunda bilgili ve tecrbeli bir

danmandan yardm istendiinde tesisat projesinde hata ihtimali en aza iner.

A. KMYASAL SU ANALZ PH letkenlik (S/cm) Serbest Klor ppm CO2(CaCO3)ppm Toplam sertlik (CaCO3) ppm Ca Sertlii (CaCO3) ppm Mg Sertlii (CaCO3) Alkalinite (CaCO3) ppm Klorr (NaCl) ppm Slfat (Na2SO4) ppm Toplam Fosfat (PO4) ppm Silikat (SiO2) ppm zlm Demir (Fe) ppm Toplam Demir (Fe) ppm Amonyak ppm Nitrik, Nitrat (NO2 / NO3) ppm B. FZKSEL ZELLKLER Scaklk C Bulanklk Koku Renk

..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .....................

..................... ..................... ..................... .....................

C. BAKTEROLOJK SU ANALZ Toplam Koliform (100 ml) ..................... Fekal Koliform (100 ml) ..................... Fekal Streptokok (100 ml) ..................... Toplam bakteri (37(C de 1 ml) ..................... PATOJEN ETKENLER: Salmonella SPP (1 lt) ..................... Shigella SPP (1 lt) ..................... Vibrio Cholerae (1 lt) ..................... Pseudomonas Aeruginosa (1 lt) ..................... Clostridium Perfringens (1 lt) ..................... Staphilococcus Aureus (1 lt) ..................... Aeromonas SPP (1 lt) .....................
Tablo 2.4 / LETMEDE KULLANILACAK HAM SUYA AT BLGLER (Su Analizi Yaptrrken stenecek Bilgiler)

43

Ham su kalitesine ve letmenin Trne gre Projede iaret edilecek hususlar: a- Ham su deposu ncesi ilk filtrasyon, b- Suyun dezenfeksiyonu, c- Depo sonras filtreler, d- Kullanma yerine gre, suyun kimyasal ynden saflatran veya terbiye eden cihazlar,

e- me suyu kalitesi. Personel iin ime ve kullanma suyu standard. Personel in me ve Kullanma Suyu Standard, Doal Kaynak, Maden ve me Sular ile Tbbi Sularn stihsali, Ambalajlanmas ve Sat Hakknda Ynetmelik Salk Bakanl uzmanlarnca hazrlanm olan ve 18 Ekim 1997 tarihli resmi Gazetede yaynlam olan

letmede Su Kullanma Yerleri ve Miktarlar Tablosu nem srasna gre, btn su kullanma yerlerini ve istenen su zelliklerini yazn. 1. Su Kullanma Yeri: ............................................................................................................................................................................. ........................................................................................... Su miktar Gnde : ..................................m3 / gn. Saatte (max): .....................m3/h Bu noktadaki istenen Su Basnc : ..................................... stenen su scakl : .....................................C stenen Su Kalitesi: (Su iinde istenmeyenleri ve toleranslarn aka belirtin) ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 2. Su Kullanma Yeri ............................................................................................................................................................................. ........................................................................................... Su miktar Gnde : ..................................m3 / gn. Saatte (max): .....................m3/h Bu noktadaki istenen Su Basnc : ..................................... stenen su scakl : .....................................C stenen Su Kalitesi: (Su iinde istenmeyenleri ve toleranslarn aka belirtin) ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 3. Su Kullanma Yeri ............................................................................................................................................................................. ........................................................................................... Su miktar Gnde : ..................................m3 / gn. Saatte (max): .....................m3/h Bu noktadaki istenen Su Basnc : .................................... stenen su scakl :.....................................C stenen Su Kalitesi: (Su iinde istenmeyenleri ve toleranslarn aka belirtin) ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. BAKACA SU KULLANMA YERLER VARSA EK BR SAYFADA BELRTNZ KULLANILAN SUYUN ATILDII YER ehir Kanalizasyonu Dere

Deniz

Foseptik

Atk Artma

Tablo 2.5 / LETMEDE SU KULLANMA YERLER VE MKTARLARI TABLOSU

44

Ynetmeliktir. lkemizde en son yaynlanm olan, dolays ile bugn iin en geerli olan bu ynetmelikte me Sular iin verilmi standart aadadr: me sularnda bulunabilecek madde miktarlar, aadaki deerleri gemeyecektir (mg/lt olarak): Fiziksel zellikler: 1- Renk Pt / Co olarak 10 birim 2- Bulanklk SiO2 veya Yackson Birimi 5 birim KMYASAL (mg/lt) Klorr (Cl) 250 Slfat (SO4) 250 Kalsiyum (CA) 100 Magnezyum (mg) 50 Sodyum (Na) 175 Potasyum (K) 12 Alminyum (Al) 0,2 STENMEYENLER (mg/lt) Nitrat (NO3) 45 Demir (Fe) 0,3 Mangan (Mn) 0,05 Bakr (Cu) 1,5 inko (Zn) 3 Florr (F) 1,5 Amonyak (NH3) 0,05 Bor (B) 0,3 Nitrit (NO2) 0,05 Fenolik Madde 0,02 Arsenik (As) 0,01 ZEHRL MADDELER (mg/lt) Kadmiyum (Cd) 0,003 Siyanid (Cn) 0,01 Krom (Cr) 0,05 Cva (Hg) 0,001 Nikel (Ni) 0,02 Kurun (Pb) 0,01 Antimon (Sb) 0,005 Selenyum (Se) 0,01 Pestisit ve benzeri 0,00001 Hidrokarbonlar 0,00002 Organik maddeler iin sarf edilen Oksijen miktar 3,5 mg/lt Radyoaktivite miktar: Alfa vericiler litrede en ok 1 piccocurie Beta vericiler litrede en ok 10 piccocurie Mikrobiolojik zellikler: 1- Jerm says; kaynandan alnan numunenin 1

mililitresinde 37 Cde 24 saatte 20 20-22 Cde 72 saatte 50 2- Jerm says; piyasa kontrollarnda alnan numunenin 1 mililitresinde 37 Cde 24 saatte 100 20-22 Cde 72 saatte 200 3- Bu sularn 100 mililitresinde koliform, fekal (termotolerant) koliform, E.Koli, fekal streptokok, salmonella, pseudomonas eariginosa, patojen stafilokoklar, parazitler, yosunlar ve dier mikroskopik canllar ile 50 mililitresinde anaerob sporlu slfat redkte eden bakteriler ve 10 mililitresinde enterovirsler bulunmayacaktr. 2.1.5. Suyun Korozif Ve Ta Yapc zellii Su iki az keskin bak gibi, ya koroziftir veya ta yapcdr. Suyun kire yapc zelliinden kurtulmak iin sert sular su yumuatma cihazndan geirilir. Bu durumda ise su korozif zellik kazanr ve su sisteminde karlat metal malzemeyi korozyona uratr ve deler. Su doas gerei, baz maddelere kar atr ve bu maddelere kar doyuncaya kadar bunlar eritir. Dolaysyla buradan giderek suyun doyma hali tanmlanabilir. Burada sz edilen doyum kalsiyum karbonata kar olan doyumdur. Doyma halinin belirlenmesi iin, laboratuarda su rnei zerinde analiz yaplarak, suyun 1) pH deeri, 2) alkanite deeri (mg CaCO3/L) ve 3) suyun sertlik deeri (mg CaCO3/L) llr. Daha sonra ekil 2.6da verilen izelgeden yararlanarak suyun Doyum noktasndaki pH deeri yani pHs bulunur. izelgeden grld gibi bu deer ayn zamanda suyun scaklk deerine baldr. pHs deeri yardmyla doyum indeksi, S belirlenir. S= pH- pHs biiminde tanmlanr. S eer negatif deer tayorsa, yani doyum noktasndaki pH deeri suyun llen pH deerinden bykse, su korozif (eritici) zelliktedir. Tam tersine pozitif deer tayan S hallerinde su ta yapc zelliktedir. Yukardaki izelgeden kolayca grlebilecei gibi, normal scaklkta eritici ve korozif zellii olan sular, stldklarnda ta yapc zellik kazanrlar. Bu nedenle kire veya ta yapma problemi stlan sularda ve suyun stld cihazlarda karmza kar. Bunun iin rnein kazanlarda kullanlacak su yumuatlr. Yumuatlm su korozif zelliktedir. Bu durumda da yumuak su, nlem alnmadnda buhar kazanlarn eritir. Bunu nlemek zere kazan suyu pH deeri artrlr ve iine korozyon inhibitrleri katlr. Benzer konu temiz su 45

tesisatnda da karmza kar. zellikle scak kullanma suyu tesisatlarnda suyun zelliklerine dikkat edilmelidir. 2.2. TEMZ SOUK SU TESSATI Temiz souk su tesisat; borular, fittings, armatrler, su sayalar, temiz su deposu, hidrofor tesisat, havalklar ve basn reglatrlerinden oluur. ehir ebekesine suyun teminiyle ilgili iki rnek depolama ve datm uygulamas ematik olarak ekil 2.7a ve 2.7bde verilmitir. Normal olarak temiz su ehir ebekesinden beslenir. Tek boru ile kullanma yerlerine ular. Gerek ehir ebekesi suyunun yeterince temiz olmamas ve gerekse yeterli olmamas nedeniyle, gnmzde su sknts olan byk ehirlerimizde, normal temiz su tesisatnda iki temel deiiklik gndemdedir: 1- ehir ebekesinden veya kuyudan beslenen suyun artlmas Suyun depoya girmeden nce eitli yntemlerle filtre edilip, artlmas ilemidir. Bu ilem sonucu iilebilir kalitede elde edilen su, paslanmaz elik depoda veya fayans kapl kapal betonarme depoda depolanmaldr. 2- Temiz su tesisatnn, iilebilir su ve kullanma suyu

olarak ikiye ayrlmas Bu durumda iki farkl kaynaktan beslenen iki souk su tesisat yaplacaktr. ilebilir su mutfak ve banyoda kullanlacaktr. Kullanma suyu ise kirli (gri ve yar gri) suyun artlmas ile elde edilir. Artma ilemine tabi tutulmayan kuyu suyu da bu amala kullanlabilir. Bu su elik depolarda veya betonarme depolarda depolanr ve sadece tuvaletlerde, soutma kulelerinde ve bahe sulamada kullanlr. 2.2.1. Suyun Depolanmas Srekli su kesintilerinin olduu stanbul gibi ehirlerde temiz suyun depolanmas gerekmektedir. Depo hacminin belirlenmesi iin ncelikle gnlk su tketimi belirlenmelidir. Gnlk su tketimi deerleri Tablo 2.8a ve bde eitli uygulamalar iin verilmitir. Yapnn gnlk su ihtiyac bu tablolardan belirlenebilir. Depo hacmi binann 2 veya 3 gnlk su ihtiyacn karlayacak byklkte seilir.. 2.2.2. Tahmini Su htiyac Ofislerde: Personel says nceden bilinmiyorsa, ortalama olarak kii bana 9,3 m2lik bir kullanm alan iin hesap yaplabilir. Kii bana gnlk su tketimi: 75,6 litre Gnlk su tketimi sresi: 9 saat Pis su kullanm: 2,5 x ortalama saatlik tketim hz Eer restoran veya dier yemek tketimi yaplan yerler szkonusu ise, kii bana tketim 75,6 litre yerine 94,6 litre alnmaldr. rnek hesap: 1. 37160 m2lik bir bina dnldnde, 2. Gnlk ihtiya: 37161/9,3 = 4000 kii kabul edilirse, 4000 x 75,7 litre = 302 m3 gnlk toplam kullanm ihtiyac Saatte tketilen su miktar: 302 /9 = 34 m3/h HVAC sistemi su ihtiyac: 20 m3/h olarak verilmitir. Pik su kullanm = 2,5 x 34 = 85 m3/h

ekil 2.6 / SUYUN PHs DEERNN SAPTANMASI

ekil 2.7a / CAZBE LE DAITIM 46

ekil 2.7b / POMPALI DAITIM

Kullanm Alan Krsal alanda konut i konutlar Kaplca 100 000e kadar nfuslu kentlerde konutta 100 000 zerinde nfuslu kentlerde konutta Banyolu ve tuvaletli konut Banyosuz ve tuvaletli konut Banyosuz ve tuvaletsiz konut 1 Dulu banyo 1 oturmal banyo 1 kvetli banyo 1 bide kullanm 1 kk ocuk banyosu 1 klozet temizlii 1 lavabo kullanm me, yemek piirme temizlik Bulak makinas amar makinas Ticari bahelerin sulanmas, m2 bana Sebze bahesi, hektar bana Meyva bahesi, hektar bana

Tketim 40-60 40-100 150-250 100-250 150-300 100-220 50-100 25-40 40-100 35-50 150-400 15-20 30-40 6-12 15-30 20-30 20 20-40 0,3-3 3000-4000 4000-6000

Birim L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii L/gn/m2 L/gn/hektar L/gn/hektar

Tablo 2.8a / KONUTLARDA GNLK TEMZ SU HTYACI, L/gn

( Alman standartlarna gre Feurichten) Kullanm alan Misafirhane, pansiyon Oteller Lks oteller Okullar ocuk yuvalar Hastaneler Brolar, iyerleri Alveri merkezleri Kafeteryalar Lokantalar Spor salonlar Saunalar Yzme havuzlar Tketim 100 200-600 1100 5 100-120 250-650 40-60 3-5 15-25 20-100 20-30 130-180 50-150 Birim L/gn/kii L/gn/yatak L/gn/oda L/gn/renci L/gn/ocuk L/gn/hasta L/gn/kii L/gn/m2 L/gn/mteri L/gn/mteri L/gn/kii L/gn/kii L/gn/kii

Tablo 2.8b / TCAR VE ENDSTRYEL BNALARDA GNLK TEMZ SU HTYACI, L/gn

47

Yatak bana yllk tketim Yatak bana aylk tketim Yatak bana gnlk tketim Pik debi Minimum debi HVAC ve klima ek ihtiyac

378000 L 38000 L 900 - 1100 L 113,4 litre / saat 110 L / yatak /h 11 L/yatak/h Katalogdan

Tablo 2.9 / HASTANELER N SU HTYACI

Maksimum toplam su tketimi 85 + 20 = 105 m3/h olarak hesaplanr. Eer toplam kullanm yeri cinsi ve says biliniyorsa, pik kullanm iin daha kesin bir sonu bulunabilir. Apartmanlarda: Kii says: Nfus bilinmiyorsa, her yatak odas iin 1,75 kii olarak kabul edilir. Gnlk tketim: 378 litre/kii bana gnlk tketim Gnlk toplam tketim sresi: 15 saat Pik kullanm oran: 3,0 rnek: 1000 kiilik bir bina dnldnde; 1000 x 378 = 378000 litre 378 m3/ 15 h = 25 m3/h Pik su kullanm = 3 x 25 = 75 m3/h Klima tesisi ve dier su tketen cihazlar sisteme ayrca dahil edilmelidir. Hastaneler: Hastanelerde kullanm eidine gre deiken deerler gerekebilir. Farkl birimlerdeki bu deerler aadaki Tablo 2.9da verilmitir. 500 yatakl bir hastane iin: Yllk tketim: 378.000x 500 = 190.000 m3 Aylk tketim: 38000x500=19000 m3 Gnlk tketim: 1000 x 500 = 500 m3 Pik kullanm 110 x 500 = 55 m3/h Minimum kullanm: 11 x 500 = 5,5 m3/h Toplam pik debi: 55 m3/h + klima tesisi = ........ m3/h Yangn tesisat iin gerekli su: 340 m3/h x 2 saat = 680 m3 Notlar: 1. Tablodaki veriler mutfak, amarhane ve hidroterapi merkezi olan bir hastane iin verilmitir. 2. Klima sistemi iin su ihtiyac kataloglardan seilir. 3. Yangn annda kullanlacak su 1.890 5.670 litre/dakikadr. 48

Otellerin su ihtiyac: Otellerin gnlk su ihtiyac dolu oda saysna oranla tespit edilmektedir. Aada verilmi olan doneler su deposu kapasitesinin hesaplanmasnda yeterli olan maksimum gnlk su sarfiyatlardr. Bu deerlere bahe sulama iin gerekli olan su miktar ilave edilmemitir. Zira bahe alanlar otellerin kurulduklar arsann byklne gre deimekte ve otel oda says ile hibir ilikisi bulunmamaktadr. Buna mukabil amarhane ve mutfak ykleri oda saysna ve klarn fazlalna gre hesaba dahil edilebilmektedir. Otelin zellii Otel amarhane yok, klar normal Otelde amarhane var, klar normal Otelde amarhane var, klar fazla Oda bana gnlk su sarfiyat q= 750 ila 950 L/gn q= 950 ila 1150 L/gn q= 1150 ila 1300 L/gn

Bir odada 2 kii olduu ve odalarn %100 dolu olduu dnlerek yukardaki deerler verilmitir. Gnlk su sarfiyat kontrollarnda doluluk oran ve odalarn tek kii veya ift kii tarafndan igali, kontrol hesaplarna alnmaldr. Depo hacimleri max. su sarfiyatna gre hesaplanmaldr. Otelin gnlk su ihtiyac Q= q x N / 1000 m3/Gn olacaktr. Burada N mteri oda saysn gstermektedir. Otelin gnlk su ihtiyacnn iki misli kapasitede su deposu dnlmeli ve bu depo hacmine, yangn suyu olarak 110 m3 ilave edilmelidir. Yangn suyu hibir ekilde baka maksatlarla kullanlmamal ve depo su al azlar yaplrken buna gre nlem alnmaldr. Su depolarnn toplam su kapasitesi yukarda belirtilen deerde olmak kayd ile, iki adet su deposu yaplmasnda her zaman fayda vardr. Eer ehir suyu fazla kireli ise, depolardan biri ham su deposu, dieri yumuatlm su deposu olarak kullanlabilir. 2.2.3. Su Depolar Temiz su depolar betonarme olmaldr. elik sac depolar hem salk ynnden, hem de mr ynnden sakncaldr. Betonarme su depolarnn ii derzsiz fayansla kaplanmaldr. Su deposu girilerine 2 adet 2 flatr, kapaa yakn bir yerde oluturulan kollektr zerine monte edilmelidir. (2 flatrn k az max. 1/2 kapasitededir.)

ebeke suyu dier uygulamalar iin de tavsiye edilmekle birlikte, zellikle lks otel gibi uygulamalarda filtre edilip, yumuatldktan sonra depolanmaldr. Yumuatma sonunda 5Fr sertliinde su yeterlidir. Deponun temizlii iin, iki ayr blmeden yaplmas faydaldr. Su depolama ayn zamanda yangn rezervi olarak baz uygulamalarda art koulmutur. Yangn suyu

deposu ayr yaplabilecei gibi, kullanma suyu rezervine yangn suyu rezervi ilave edilmi toplam su ayn depoda da saklanabilir. Bu durumda yangn suyu rezervinin baka amala kullanlmamas iin nlem alnmaldr. Betonarme su depolar az yer kapladklar ve kolay temizlenebildikleri iin tercih edilmelidir. (ekil 2.10)

ekil 2.10 / BETONARME SU DEPOLARI Tank Ykseklii 1,5 m.ye kadar (max.2 m3 depolarda) 2,5 m. ye kadar (max.10 m3) Taban ve Duvarlar 3 mm. 5 mm (ideal) 4 mm (min.) 6mm (ideal) 5 mm (min) Tavanlar 3 mm. 4mm (ideal) 3 mm (min.) 5 mm (ideal) 4 mm (min)

2,5 - 4 m. aras

Tablo 2.11 / PRZMATK TP SU VE YAKIT DEPOLARININ MNMUM SAC KALINLII

49

ekil 2.12 / YATIK TP SU DEPOLARI 50

ekil 2.13 / DK TP SU DEPOLARI 51

Tablo 2.14 / SUYUN BASINLANDIRILMASI Depo ii a. Su depolarnn deme ve duvarlar (hatta tavan) gzenekleri olmayan dzgn ve kolay temizlenebilir malzeme ile kaplanmaldr. Deme ve duvarlar iin sudan etkilenmeyen kaliteli fayansn derzsiz ilenmesi tavsiye edilir. b. Su depolarnn tavannda (su buharn ve 52 kondenzasyonu nlemek iin) altta su yaltm, zerinde ise s yaltm yaplmas tavsiye edilir. c. Su depolarnn denmesinde su k noktasnn altnda kelti toplama ukuru yaplmaldr. (50x50 cm., derinlik 20 - 30 cm.) su deposu tabanndaki meyil bu ukura doru yaplmaldr.

Pis su ukuru: 60 x 100 cm. Derinlik 100 cm. Su deposu taban kotunu makine dairesi kotundan yksek tutup, pis su ukuru yerine darya szge koymak (min.100 kl 24x24) daha iyi zmdr. Bu yaplmazsa pis su ukuru ina edilmeli ancak ukurdaki maksimum su seviyesi su deposu iindeki kelti ukurunun 20 cm. daha aasnda olmaldr. Balant nozullar Boaltma nozulu (ekil 2.10) Kk depolarda min. 2 (10 m3e kadar) Byk depolarda min. 4 Su k nozulu (ekil 2.10) 1 1/2 dan kk yaplmamaldr. Su tketim kapasitesine bal olarak hesaplanr. Su deposu k ile hidrofor pompas arasnda titreim nleyici elemanlar kullanlmaldr. (Su deposu k nozulunun titreimlerden etkilenip, szdrmamas iin.) Tama nozulu (ekil 2.10) Kk depolarda 2 (10 m3e kadar) Byk depolarda 4 Su giri nozulu Su deposu kapann yaknna monte edilmelidir. (Flatre servis iin) at katlarndaki su depolarnn klarna monte edilen ek valfler, imkan bulunabilirse, depodan en az 50 cm. aada bulunmaldrlar. Tablo 2.11de prizmatik depo sac kalnlklar, ekil 2.12de galvanizli silindirik yatk tip, ekil 2.13de dik tip su depolar lleri verilmitir. 2.2.4. Suyun Basnlandrlmas ebeke basncnn suyu st katlara tamaya yeterli olmad yksek binalarda ve depolama yaplan binalarda temiz suyun btn kullanm yerlerine ulatrlabilmesi iin hidroforlardan veya yksee yerletirilen depo + pompa sistemlerinden yararlanlr. ekil 2.14de yksek yaplarda suyun kullanm yerlerine ulatrlmas ile ilgili eitli imkanlar bir arada ematik olarak verilmitir. 1. Basncn yeterli olabilecei yerlere kadar dorudan ana ebekeden su balanabilir. 2. Hidrofor tank ile yeterli sabit basnta tutulan su kullanma yerlerine gnderilebilir. 3. Yksekteki depolara pompalanan su, buradan yer ekimi ile alt kattaki kullanm yerlerine kendiliinden akar. 4. Hidrofor tank zerindeki basnl hava, sistemi

basn altnda tutar. Burada depoda su seviyesi alt ve st iki seviye arasnda otomatik olarak kontrol edilirken buna bal olarak da sistemdeki basn alt ve st iki deer arasnda oynar. Alt ve st basnlar arasndaki fark genellikle 1,5 - 2 bar mertebesinde tutulur. 5. Bu sistemde grlen ara basn krma depolar yerine gnmzde basn drme (ayarlama) vanalar kullanlabilir. 2.3. HDROFORLAR Basnc dk bir akkan (genellikle su) belli bir rezervuardan veya direk ehir ebekesinden alarak gereken basn ve debide kullanma sunan ve iletimini kullanm artlarna gre kendisi tamamen otomatik olarak gerekletiren pompa sistemlerine tesisat mhendislii terminolojisinde hidrofor denilmektedir. Hidrofor kullanm amalarna gre; * Kullanma suyu hidroforlar * Yangn sndrme suyu hidroforlar * Sulama suyu hidroforlar * Proses suyu hidroforlar gibi eitli gruplar altnda, erdikleri teknik zellikler dikkate alnarak rnein; * DIN * VdS * NFPA Gibi ilgili norm ve standartlara uygunluklar itibariyle snflandrlmakta. Kullanlan pompa saysna gre de; * Tek pompal hidroforlar (Resim 2.15 ve Resim 2.16) * ok pompal hidroforlar (Resim 2.17) olarak isimlendirilmektedir. Ayrca kullanlan pompalarn konstrktif veya fonksiyonel zellikleri itibariyle hidroforlar; * Dikey tip pompal olanlar * Yatay tip pompal olanlar * Normal emili olanlar * Kendinden emili olanlar gibi yapsal ve iletim tarzn belirleyici bir gruplandrmaya tabi tutulmaktadr. Santrifj tip pompa kullanm, hidrofor yapmnda gittike yaygnlamakta olup, eskiden ska kullanlan pistonlu veya periferik (kanatl) pompalarn da yerine gemektedir. 53

Resim 2.15 / TEK POMPALI MONOFAZE HDROFOR (Hidromatl tip) Resim 2.17 / DIN 1988 NORMUNA UYGUN POMPALI BR PAKET HDROFOR

Resim 2.18 / K POMPALI BR PAKET HDROFOR VE MEMBRANLI BASINLI TANKI Resim 2.16 / TEK POMPALI MONOFAZE HDROFOR (Membranl Basn Tankl Tip) Trkiyede hidroforlarn kullanm amalarna gre konstrktif yap ve fonksiyonel zelliklerini belirleyen bir norm ve standart henz yoktur. Orta Avrupa memleketlerinde ise DIN 1988 normu hidroforlarn kullanm amalarna gre konstrktif yap ve fonksiyonel zelliklerini belirleyici olarak en ok uygulanan standarttr. DIN 1988 normu 8 ana blmden olumakta ve btn itibariyle kullanma suyu ve yangn sndrme suyu tesisatlarnn planlanmas, hesaplanmas, 54 uygulanmas, iletilmesi ve kullanlan ekipmanlarn zellikleri hakknda bilgi vererek uyulmas gereken asgari standartlar belirlemektedir. rnein; kullanma suyu hidroforlarnn zelliklerini belirleyici olarak DIN 1988 normunun 5. Blm, yangn sndrme suyu hidroforlarnn zeliklerini belirleyici olarak da ayn formun 6. Blm baz alnmaktadr. Ancak zellikle yangn sndrme suyu hidroforlar iin yresel itfaiye kuruluunun zel istekleri olabilecei, dolaysyla planlama safhasnda safhasnda itfaiye kuruluuna danlmas gerektii bu normda ayrca vurgulanmaktadr.

* *

Resim 2.19 / FREKANS KONVERTR VE MKROPROSESR KONTROLL BR PAKET HDROFOR me ve kullanma suyunun basnlandrlmasnda kullanlan hidroforlar DIN 1988 normunun 5. Blmne gre tam otomatik alan, paket tip, ok pompal hidroforlar olarak ngrlmekte ve hidrofor kapasitesi belirlenirken asgari bir pompann yedek pompa olarak planlanmas art koulmaktadr. (Resim 2.17) DIN 1988 normunun 6. Blmnde tariflenen yangn sndrme suyu hidroforlar iin pompa says ve yedekleme fonksiyonu olarak herhangi bir zorunluluk getirilmemekte ve bu hidroforlarn tek pompal olabilmesi kabul edilmektedir. Ancak yangn hidroforlarnn kendi bnyesi iinde bir eit otomatik test ve arza bildirim sistemiyle donatlmas ngrlmektedir. Buna gre yangn hidroforlarnn gnde asgari bir kez kendi kendini belli bir sre altrarak faaliyet kabiliyetini test etmesi ve bir arza halinde bunu uygun bir ekilde sinyalize etmesi istenmektedir. Ancak hidroforlarn ok pompal olarak yaplmasnn DIN normunun ngrd otomatik yedekleme zorunluluunun yansra, * Debi artrm gerekletirilmesi * letimde elektrik tasarrufu salanmas * Tesisatta oluabilecek oklarn asgariye indirilebilmesi

letim gvenirliliinin ykseltilmesi Standart tip retimi olan malzeme kullanlabilmesi gibi baka nemli teknik ve ekonomik nedenleri de vardr. Ayn tayc ase zerine yerletirilmi pompalar, bu pompalarn birbirine irtibatland emi ve basn kollektr borular, otomatik bir iletim iin gerekli olan basn veya debi alglayc sensrler, membranl basnl tank, elektrik kontrol panosu ve emniyetli bir iletim iin gerekli olabilecek her trl dier ekipman modern bir paket hidroforun izerinde yer almaktadr. Hidroforun alma zelliklerine bal olarak, paket hidroforlarn basn kna ayrca, daha byk hacimli bir membranl basnl tank balanmas gerekebilir. (Resim 2.18) Emi ve basn kollektrlerinin tesisata balanmas ve elektrik ebeke hattnn hidrofor panosuna giriinin yaplmasyla birlikte paket hidrofor almaya hazr konuma gelmektedir. Gnmzde retilen modern paket hidroforlarn teknik ve fonksiyonel zellikleri unlardr. (Resim 2.19) * Pompa olarak dikey veya yatay tip ok kademeli santrifj pompalar ngrlmekte olup; pompay oluturan ark, difzr, pompa aya ve gvde elemanlarnn paslanmaz elik satan olmas tercih edilmektedir. * Elektrik motoru olarak monofaze (1,5 kW glere kadar) veya trifaze (2,2 kW ve daha byk gler iin) motorlar, genelde 2 kutuplu (yani n=2900 d/dak) olarak kullanlmaktadr. * Basn ve emi kollektrleri scak daldrma galvaniz, inko, krom kaplama, zel boyama gibi bir ilemden geirilerek paslanma ve korozyona kar korunmu klasik demir borulardan veya pirin, paslanmaz elik gibi kendisi paslanmayan malzemelerden retilmektedir. * Basn ve emi kollektrlerindeki basnc gstermek iin manometreler veya saysal gstergeli basn lerler kullanlabilmektedir. * Elektrik kontrol panolar, motor termik korumas, kuru almaya kar koruma kontrolu ve genel sinyalizasyon gibi klasik kontrol ve bildirim fonksiyonlarnn yansra - letimin pompalar arasnda eit datmn gerekletirmek zere rotasyon fonksiyonu 55

- alt saysn minimize edici ynde start / stop geciktirme ve datm fonksiyonu - Arza otomasyonu fonksiyonu - Test altrmas fonksiyonu - Harici bir sinyalle start / stop fonksiyonu - Diyagnostik rapor fonksiyonu - Programlanabilen iletim deerleri fonksiyonu gibi sra iletim gvenirlilii ve konforuna ynelik zellikleri de ierebilmektedir. Frekans konvertr kullanlarak debi kontrolu yaplmas bylece, kullanm konforunun artrlarak, elektrik tasarrufu salanmas gittike daha ok ngrlen bir zellik olmaktadr. Frekans konvertr cihazlar elektrik panosunun iine veya yanna yerletirilebildii gibi, pompalarn elektrik motorlarnn zerinde de entegre edilebilmektedir. Elektrik panolarnn g devreleri genelde 5.5 kW glere kadar motorlara direkt yol verecek ekilde, daha byk motor gleri iin yldzgen devreli kalk yapacak ekilde ngrlmektedir. Mekanik tesisat elemanlar olarak yine paslanmaz elik, bronz, pirin gibi malzemelerden retilmi kompenzasyonlu sessiz alan ek valfler, ama kapama srasnda ok yaratmayacak tarzda vanalar gibi elemanlar kullanlmakta ve bunlarn genel sistem bnyesinde kolayca demonte edilebilir olmasna zen gsterilmektedir. Otomasyonu salamak, ok absorbe etmek ve kk miktarlarda basnl su depolayabilmek amacyla, genelde basn kollektrlerine irtibatlandrlarak kullanlan membranl basnl tanklarn, membran malzemelerinin koku yapmayan butyl kauuktan olmas tercih edilmektedir. Tanklarn basnlandrlmasnda kk hacimlerde azot gaz tercih edilirken, byk hacimlerde ise hava kullanlmaktadr.

2.3.1. Hidroforlarn Seim ve Hesap Yntemleri Hidrofor kullanmnn baarl olabilmesinin ilk art iletim ve evre artlarna uygun olan hidrofor tipinin seilebilmesi ve pompa kapasitelerinin doru olarak belirlenebilmesidir. Hidrofor tipinin seiminde;

Ana su deposunun hidroforlara gre konumu (emi yaplmas gerekiyor mu, yoksa su kendi arlyla pompaya akabiliyor mu?) * Hidroforun yerletirilecei mekann zellikleri (yeterli alan ve hava sirklasyonu var m?) * Kullanc says ve ezaman kullanm beklentileri (alt saysnn doru tahmin edilerek buna uygun alt says snrlama tekniinin seimi?) * Transferi yaplacak suyun zellikleri (zellikle suyun sertlii, agresivitesi, kirlilik derecesi ve scakl) * Elektrik ebekesinin zellikleri (gerilim tolerans deerleri uygun mu, fazlar arasnda gerilim farkllklar var m, kesinti ve oklar oluuyor mu?) * Hidroforun iletiminde sorumlu olacak olan personelin zellikleri (yeterli teknik bilgi ve cihaz kullanm kltr var m?) * Hidroforun yakn evresiyle olan konumu (rnein alma sesi evre iin rahatsz edici olabilir mi?) gibi hususlar analiz edilerek malzeme ve fonksiyonel zellikleri bunlara uygun olan pompa ve dier ekipmanlarn kullanld hidrofor tercih edilmelidir. Hidrofor kapasitelerinin belirlenmesinde; * Gereken debi Q (m3/h) * Gereken basma ykseklii H (mSS) almaya balama basnc Halt (mSS) ve almay durdurma basnc Hst (mSS) * Pompa says * Seilecek membranl tankn nominal hacmi V (litre) nemli rol oynamaktadr. Bu deerler yerleim alannn boyutlar, kullanclarn ve tesisat malzemelerinin teknik zellikleri dikkate alnarak hesaplanabilmektedir. Teorik olarak hesaplanan deerler, tecrbeye dayanan deerlerle karlatrlarak irdelenir ve hidroforun sahip olmas gereken teknik zellikleri ve kapasitesi hakknda bir karar retilebilir. Bundan sonra yaplacak olan ilem, eitli reticilerin sunduu hidroforlar arasndan tip ve kapasite asndan iletme artlarna en uygun olannn seilmesidir.

56

2.3.1.1. Hidrofor Debisinin Q (m3/h) Hesaplanmas: Debi hesab kullanc zelliklerine gre deiiktir. rnein bir hastane ile otele veya bir i merkezi ile bir apartmana su basacak olan hidroforlarn debi hesab farkldr. Hidroforun kullanm amac da debi hesabnda dikkate alnan dier nemli bir husustur. rnein ok kullancl bir apartmana ait kullanma suyu hidroforunun debi hesabyla, bir retim hattnn proses suyunu basnlandran hidroforun debi hesab birbirinden ok farkldr. Debi hesabnda iki ana kriter vardr. Bunlardan ilki birim zamanda tketilmesi ngrlen su hacmi, dieri de ok kullancl sistemlerdeki ezaman faktrdr. Bu iki kriterin birleimi, kullanmn en fazla olduu bir anda gerekli olan su debisini ifade eder ki, hidroforun debi kapasitesi bunu karlayabilecek ekilde seilmelidir. Yangn hidroforlarnda (hidrantl kuru sistem veya springlerli slak sistem) debi belirlemesi iin blgesel itfaiye ynetmelii kurallar belirleyicidir. Ancak sistemdeki hidrant veya springler says, bunlardan ka tanesinin ayn anda alacann ngrlm olmas, hidrant veya springlerlerin k aplar, k azlarndan olmas gereken asgari akma basnlar yangn hidroforlarnn debisinin belirlenmesinde rol oynayan kriterlerdir. Ayrca baz durumlarda sigorta irketlerinin yangn sigortas iin ngrdkleri asgari sistem kriterlerinin dikkate alnmas da gerekebilir. DIN 1988 normunun 6. Blmnde, yangn hidroforlarnn, rnein C3 tipi hortum azlarnda, beher hidrant iin asgari 12 m3/h debiyi 3 bar k basnc gerekletirebilecek kapasitede seilmesi gerektii yer almaktadr. Yangn hidroforunun, bina ii hidrantlarndan asgari 2 tanesini ayn anda besleyebilecek kapasitede seilmesi de genelde uygulanan bir kriterdir. Kullanma suyu hidroforlarnn debi hesab ise, kullanc says, beher kullanc iin birim zamanda tketilmesi ngrlen su hacmi ve ezaman kullanm faktr dikkate alnarak gerekletirilebilmektedir. Ezaman kullanm faktr, ok kullancl bir sistemdeki kullanclarn ka tanesinin ayn anda ngrlen miktarda su tketebilecei olasln deerlendiren bir faktrdr. Kullanc says olarak, konutlarda yaayan aile ve birey, iyerlerinde alan insan, hastanelerde ise kullanlan yatak says gibi deerler dikkate

alnmaktadr. rnein 160 ailenin yaad bir yerleim biriminin kullanma suyu hidroforunun debisinin belirlenmesinde, Q = A x B x T x q (m3/ h olarak) A = Aile says (Daire veya bamsz ev says) B = Birey says / Aile T = Bireyin gnlk ortalama su tketimi (Litre / gn) q = E zaman kullanm faktr Forml kullanlarak aadaki deerlendirme yaplabilir. Trkiyede aile bana 4 veya 5 bireyin yaad ve bireylerin de gnlk ortalama su tketiminin 100 150 litre/gn kadar olduu kabul edilmektedir. E zaman kullanm faktrnn seiminde hidroforu kullanan konut (aile) says baz alnr. Konut (Aile ) Says 4 daireye kadar 5-10 daire 11-20 daire 21-50 daire 51-100 daire 100 daireden fazla
Ezaman Kullanm Faktr

0.66 0.45 0.40 0.35 0.30 0.25

izelgeden yaplacak bir seim tecrbelere gre genelde doru olmaktadr. Bu aklamalardan sonra 160 aile iin; Q= 160 x 4 x 100 x 0.25 = 16 m3/h Hidrofor debisinin gerekli olduu hesaplanabilir. Hidrofor debisi kullanan insanlarn yaam standartlarna ve alkanlklarna baldr. Hidroforlarn kullanlaca yerin zellikleri hakknda daha detayl bilgilerin olmad durumlarda, deneysel verilere dayanan diyagramlardan seim yapmak, debi belirlenmesinde ska kullanlan bir yntemdir. ekil 2.20 ve 2.21deki diyagramlardan eitli kullanm yerleri iin gerekli olan kullanma suyu debi deerlerini yaklak olarak tespit etmek mmkndr. Oteller iin hidrofor debisi hesabnda, Amerikan yaklamnda kullanm yerleri yk birimi (YB) deerlerinden hareketle daha byk deerler gznne alnmaktadr. Tablo 2.22de oteller iin eitli kullanma yeri YB deerleri verilmitir. 57

Buna gre otelin toplam YB deeri bulunarak, Q=1,24 m3/h forml yardm ile hidrofor debisi bulunur. 150 odal bir otelde, bir oda iin toplam YB=11,4 ise; %10 genel mahaller iin artrmla otel iin toplam YB=1900 ve Q=54 m3/h bulunur. Villalar iin hidrofor su debisi 1,5 m3/h alnabilir. Ancak bahe sulama da varsa bu durumda debi 3 m3/h seilmelidir. Diyagramlardan veya hesaplanarak tespit edilen debi, hidroforun sahip olmas gereken toplam debi kapasitesini belirlemektedir, ancak pompa says hakknda ve dolaysyla beher pompann salamas gereken debi deerleri hakknda bir bilgi vermemektedir. rnein 160 ailenin yaad bir yerleim blgesinde

diyagramlara gre de asgari 15 - 16 m3/h hidrofor debisi gerekli olmaktadr. Buna gre seilecek ok pompal bir hidroforun, pompalarnn biri hari dierlerinin tamam altnda, 15 m3/h debi elde ediyor olmas gerekmektedir. rnein iletim iin ngrlen alt basn deerinde (Halt) beheri 7,5 m3/h debi verilen 3 pompal veya beheri 5 m3/h debi verebilen 4 pompal veya beheri 15 m3/h debi verebilen 2 pompal bir hidrofor doru seim olacaktr. (DIN 1988 normuna gre ok pompal hidroforlarn debi kapasiteleri belirlenirken, pompalardan en az birinin almad durumlarda bile hidroforun gerekli debiye ulaabilmesi gerekmektedir.) DIN 1988 normu Trkiyede uygulanmak mecburiyetinde olmadndan 15 m3/h debi kapasitelerine sahip tek pompal bir hidrofor da yukardaki rnek iin seilmi olabilirdi. Ancak zellikle belli kapasitelerden daha byk hidroforlarn (rnein 6 m3/h ve daha byk) ok pompal seilmesinde DIN normunun ngrd otomatik yedekleme zelliinin yansra iletiminde elektrik tasarrufu, yksek konfor ve gvenilirlik gibi baka nemli nedenler de vardr. Bu nedenle toplam debi gereksiniminin fazla olduu kullanma suyu hidroforlarnn ok pompal seilmesi daha dorudur.
Armatrn Cinsi Alafranga WC (Flush Valfl) Alafranga WC (Rezervuarl) Kullanld Yer Genel mahaller Genel mahaller Mteri odalar Mteri Odalar Genel mahaller Genel mahaller Genel mahaller Mteri odalar Mteri Odalar Mteri odalar Genel Mutfaklar ve Genel Mutfak Bulak mak. Gir. Bulakhanede Genel YB deeri 10 3 5 3 5 10 2 1 2 4 3 4 2 6 6 2 8 6

ekil 2.20 / KULLANMA SUYU DEBLER

Alafranga WC (Flush Valfl) Alafranga WC (Rezervuarl) Pisuvar Pisuvar (Flush Valfl) Lavabo Lavabo Banyo Kveti Du Du Eviye Benmarie Bulak Eviyesi Kara Bulak Kahve Makineleri

Bir yatak odas grup olarak flush Valfl Bir yatak odas grup olarak Rezervuarl

ekil 2.21 / KULLANMA SUYU DEBLER 58

Tablo 2.22 / OTELLER N YK BRM (YB)

DEERLER

2.3.1.2. Hidrofor Basncnn H (mSS) Hesaplanmas Hidroforun basn kollektrnde bulunan basn, hidroforun emi kollektrne gelen suyun n basnc ile hidroforun kendi oluturduu basncn toplamdr. Ancak Trkiyede hidroforlar genelde hidroforla ayn seviyedeki atmosfere ak bir su deposundan beslendikleri iin suyun n basnc ihmal edilecek seviyelerdedir. Hidroforun oluturduu basn, kullanc tarafndan belirtilmi zel bir durum yoksa, yerleim alanndaki en yksek veya en uzak veya tesisat olarak en kritik kullancda yaklak 10 mSS kadar bir akma basnc gerekleebilecek kadar olmaldr. Buna gre; H = h + p + 10 (mSS) h= En yksek kullancnn kot fark (mSS) p = Tesisattaki toplam basn kayplar (mSS) olarak bulunan basn, hidroforun almaya balayaca Halt (alt basn) noktas olarak kabul edilebilir. Hidroforun almay durduraca nokta olan Hst (st basn) deeri ise, hidroforun konstrktif zelliklerine ve vasflarna baldr. Hidroforun basn alma aral diye isimlendirilen (Hst - Halt) basn fark, esas itibariyle mmkn olduunca kk olmal ve hidroforun mmkn olduunca sabit bir basn vermesi amalanmaldr. Bu deer bydke tesisattaki basn dalgalanmas artmakta ve kullanm konforu azalmaktadr. Bu nedenle Hst - Halt alma aral olarak 1,5 barlk bir fark, genelde yeterli bir fark olarak deerlendirilmekte ve uygulanmaya allmaktadr. Tesisattaki toplam direnlerin p hesaplanmas her zaman kolay olmayabilir. Bunun iin tesisat oluturan her trl armatr, vana, boru ve balant malzemelerinin tip, miktar ve llerini bilmek ve bunlarn iinden geecek olan su debisinde oluan direnleri hesaplayabilmek gereklidir. Bu tr hesaplama genelde mmkn olmadndan, p olarak normal artlarda (rnein apartman tipi yaplarda) statik bina yksekliinin %20 - %25 aras bir deer, tesisattaki toplam basn kayplar olarak kabul edilmeli ve sistemdeki bilinen diren kayplar (rnein su sayalar ve basn drcler) varsa, buna ayrca eklenmelidir. rnein statik ykseklii 30 m. (yaklak 10 katl) ve her daire giriinde bir su sayac olan eski bir apartman iin seilecek hidrofora ait alt basn hesaplanrken, p = 30x 0.25 + 5 = 12,5 mSS

alnabilir. Burada su sayacnn 5 mSS basn kayb yaratt varsaylmtr. Buna gre Halt = 55 mSS civarnda seilmelidir. Byle bir hidroforun st basnc da (durma basnc) Hst = 70 mSS civarnda olacaktr. Villalarda alt basn 15 mSS yeterlidir. Ancak villada masajl du varsa gerekli basn yksektir. Bu durumda alt basn 30 mSS, st basn 40 mSS alnabilir. Ayrca debi de yksek olduundan buray besleyen hat en az 1 apnda olmaldr. Hidroforun salamas gereken basn hesaplanrken ve genel tesisattaki basn dalm incelenirken dikkat edilmesi gereken dier bir nokta da, statik su basncnn tesisatn hibir noktasnda 5 bar (50 mSS) deerini gememesinin temin edilmesidir. DIN 1988 normunda konforlu bir su kullanmnn salanabilmesi ve armatrlerin salkl alabilmesi iin 4 bar giri basnc tavsiye edilmekte ve giri basncnn 5 bar gemesi durumunda basn drc kullanlmas veya tesisatta zonlamaya gidilmesi (blgesel basnlandrma) art koulmaktadr. Hidroforlarn kna basn sabit tutucu monte edilmelidir. Bu durumda hidroforun, alt ve st alma basnc arasndaki deien basncn, kullanc hissetmeyecektir. Basn sabit tutucunun olmad binalarda kullanma suyu tketimi daha fazla olacaktr. Hidrofor kndaki basncn deiimi kullanm yerindeki (du, lavabo vs.) debinin artmas veya azalmas demektir. Bu da fazla su tketimi ve eksik konfor dourur. 2.3.2. Analog Basn Alglaycl, Elektronik Kontroll Hidroforlar 1990l yllarn bandan itibaren hidroforlarda elektromekanik kontrol panolar ve basn alteri kullanm terk edilmeye balanmtr. Bunun yerine analog basn alglayclar ve elektronik kontrol panolar kullanm yaygnlamaktadr. (Resim 2.23) Bu yeni teknolojinin hidrofor kullancsna salad nemli baz avantajlar unlardr; - Elektrik motorlar zonlama ve yanmaya kar daha iyi korunabilmektedir. - Tesisat basnc, P = 0,5 bar gibi ok kk bir basn aralnda sabit tutulabilmekte ve yksek bir kullanm konforu gerekletirilebilmektedir. - Pompalarn devreye girme ve devreden kma sreleri, tesisat artlarna en uygun olacak ekilde elektronik pano iinden ayarlanabilmekte ve alt saylar istenilen dzeyde oluturulabilmektedir. 59

Resim 2.23 / ANALOG BASIN ALGILAYICILI, ELEKTRONK KONTROLL HDROFOR Toplam debi gereksinimi blnebilmekte ve hidrofor 6 pompaya kadar pompay bnyesinde bulundurabilmektedir. Bylece, sadece gerektii kadar pompa devreye girerek, kullanmda yksek elektrik tasarrufu salanmaktadr. - Elektronik panonun iinde anmaya maruz elektromekanik ekipmann daha az oluu ve analog basn alglaycsnn, basn alterinde yaanan meme yapma, yay bozulmas gibi problemlerin olmamas nedeniyle, bu tr hidroforlarn kullanm mrleri daha uzun, bakm - onarm giderleri daha dk olmaktadr. - Pompalarn alt says elektronik olarak kontrol edilebildiinden, bu tr hidroforlarda kk hacimli membranl tank kullanm yeterli olmakta ve membranl tank kullanmnn birlikte getirdii yer gereksinimi, montaj zorluu, membran yrtlmas ve gaz basnc ayar gibi problemler olumamaktadr. - Elektronik panonun yaps icab, zerinde iletim artlaryla ilgili o andaki tesisat basnc, ayarlanm istenen basn bilgileri alfanumerik displayde kullancya gsterilebilmektedir. Ayrca elektronik hafzada, arzalar nedenleri ve tarihleriyle tutulabilmekte, pompalarn alma sreleri ayr ayr izlenebilmektedir. Elektronik panolu ve analog basn alglaycl hidroforlarn kullanmnda dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, elektrik ebekesinin temiz ve ar dalgalanma yapmayan (rnein 3 380 Volt %10) stabil bir elektrik beslemesine sahip olmasdr. Ar alt says snrlamas dolaysyla, devredeki son pompa tesisatta su kullanm bittikten sonra da bir mddet almaya devam ettiinden, tesisat, 60 -

pompalarn sfr debide verdii basnla kar karya kalmaktadr. Elektromekanik panolu ve basn alterleriyle kontrol edilen klasik hidroforlarda, sadece kontaktr yapmas veya basn alterlerinin meme yapmas sonucu ortaya kan bu durum, elektronik kontroll hidroforlarn tabi bir zelliidir ve tesisat ekipmanlarnn basn snfnn seilmesinde dikkate alnmaldr. Elektronik panolu, analog basn alglaycl hidroforlarda, membranl tank olarak, genellikle hidroforun ortak basn kollektr zerine yerletirilmi kk hacimli (8..20 litre civarnda) bir tank kullanm yeterli olmaktadr. Bu tankn grevi analog basn alglaycsn basn oklarndan koruyacak yanl sinyal retilmesinin nlenmesidir. Hidroforu oluturan beher pompann debisi, kullanc nokta says ve tesisatn ok oluturma olaslna bal olarak, baz uygulamalarda nadiren de olsa daha byk hacimli (100..5000 litre civarnda) bir tank kullanlmas gerekebilmektedir. Buradaki ama tesisatn yksek olan basn oku oluturma potansiyelini snmleyerek, hidroforun amaland gibi kk bir P (Hst - Halt ) basn aralnda almasn temin ederek ve tesisatta basn dalgalanmalar olumasn nleyerek, sabit basnl, yksek konforlu bir kullanmn gerekletirilmesidir. Bu hidroforlar iin yukarda anlatlan zellikler, frekans konvertr entegrasyonlu hidroforlar iin de geerlidir. Ancak frekans konvertr teknolojisinin hidrofor kullancsna salad baka avantajlar vardr; - Hidroforu oluturan pompalardan en az biri devir hzn deitirebilme zelliine sahiptir. Dolaysyla hidrofor sadece sistemdeki anlk gereksinim duyulan debiyi rettiinden elektrik sarfiyat olabilecek en dk dzeydedir. - Su kullanm bittiinde en son pompa devreden kmadan nce devir hzn indirerek kontrol edildii iin, pompann normalde sfr debide tesisatta yarataca basn olumaz ve tesisat daha dk basn altnda kalr. - Yine ayn zellikten dolay ok olumas ve basn dalgalanmalar yaanmas olasl daha azdr. - lk pompa devreye girerken ve son pompa devreden karken devir hz kontrol uyguland iin, hidrofor genelde daha sessiz alr.

2.3.3. Membranl Basl Tanklarn Seim ve Hesaplama Yntemleri Paket hidroforlarn bnyesinde yer alan kk hacimli membranl basnl tanklar, reticilerin tercihine bal olarak, birka litreden 20-25 litre kapasiteye kadar eitli hacimlerde kulanlmaktadr. Bu tanklarn amac, basn alglayclarna gelen basn sinyallerinin dzgn bir biimde alnmas, ok absorbsiyonunun gerekletirilmesi ve sistemdeki olas kk szntlarn karlanmasdr. Membranl basnl tanklar dikey, yatay, ayakl, ayaksz gibi eitli tip ve kapasitelerde retilmektedirler. ekiI 2.24 ve 2.25de Reflex membranl basnl tanklar grlmektedir. Bu tanklar kullanlmadnda veya membranlar patladnda, hidroforun start/stop fonksiyonlarnda dzensizlikler oluur ve hidrofor iletim yapamaz hale gelir.

Paket hidroforlarn basn kna ayrca balanan daha byk hacimli membranl tanklarn kullanm amac ise, hidrofor pompalarnn alt saysn snrlamaktr. Elektrik motoru reticilerinin alt says tavsiyesi f = 20-30 1/saat civarndadr. Yani motorlara bir saat iinde 20-30 defadan daha fazla start/stop yaptrlmamas tavsiye edilmektedir. Srekli start/stop fonksiyonu elektrik motorunun, pompa aksamnn ve elektrik panosu ekipmannn kullanm mrn ksaltt gibi, yksek demeraj akmndan dolay elektrik sarfiyatnn da artmasna sebep olmaktadr. Bu nedenle zellikle 2-3 kWdan daha byk motorlarda alt says snrlamasna zen gsterilmesi tavsiye edilmektedir. Sistemde oluabilecek oklar absorbe etmek ve elektrik kesintilerinde belli miktarda basnl suyu rezerv olarak tutabilmek bu tanklarn kullanlmasnn dier tali amalardr.

Gaz (Doldurma) Ventili Koruma Kapakl

Tama Halks Tamir Bakm Akl Monometre Tip Plakas

Gaz Hacmi

Gaz (Doldurma) Ventili

Gaz Hacmi

Membran
Membran

Su Hacmi

Tesisat Balants
Boaltma Nipeli Tesisat Balants

ekil 2.24 / REFLEX D TP MEMBRANLI BASINLI TANK

ekil 2.25 / REFLEX D TP AYAKLI MEMBRANLI BASINLI TANK 61

Membranl basnl tank teknolojisinin gelimemi olduu dnemlerde kullanlan basn kontrollu, hava yastkl klasik basnl tanklarn; hava takviyesinde yaanan problemler, bu sistemlerin enerji sarfiyatnn yksek olmas, zellikle kompresrl sistemlerdeki grlt problemi, bakm onarm glkleri ve yatrm maliyetinin yksek olmas gibi bir sra nedenden dolay kullanm azalmtr. Gnmzde bunlarn yerine, su ve gaz blm birbirinden butyl veya tabii kauuktan yaplm bir membranla ayrlm olan, basnl tanklarn kullanm yaygnlamtr. DIN 1988 normunun 5. blmnde membranl basnl tanklar iin ngrlen hacim hesab, DIN 4810 normunda anlatlan basn kontrollu hava yastkl klasik basn tanklarnn hesap tarz baz alnarak getirilmitir. Buna gre seilmesi gereken basnl tankn nominal hacmi,

formlne gre hesaplanmaktadr. Burada; VN = Seilen tankn nominal hacmi (Litre) Qp = Hidrofordaki bir pompann H alt basntaki debisi (m3/saat) = Hidroforun ayarlanm st basnc (bar) Hst (Hst-Halt) = Hidroforun ayarlanm alma basn fark (bar) f = Amalanan alt says (1 /saat) olarak ifade edilmektedir. DIN 1988e gre, alt says f deerinin 20 1/saat deerinden kk olmas gerekmektedir. Ancak uygulamada modern motorlarda daha yksek deerlerin alnabildii grlmektedir. rnein; Halt basntaki toplam debisi 44 m3/h olan ve iletimi rotasyon yaptrarak pompalarna eit olarak datlabilen 4 pompal bir hidroforun Halt = 45 mSS, Hst = 65 mSS basn aralnda almas durumunda ve alt says f = 30 1/h baz alnarak yaplan bir seimde Qp =44/4= 11 m3/saat (Bir pompann azami debisi) Hst = 6,5 bar Halt = 4,5 bar f = 30 1/saat kullanlmas gereken membranl basnl tankn nominal hacmi (VN) 62

VN = 0,33x11x (6,5 + 1)/ (6,5- 4,5)x30= 457,5 litre olarak hesaplanabilmektedir. Nominal hacmi 500 litre olarak seilen bu tankn rnekteki alma artlarnda, depolayabilecei faydal su hacmi, VF = VN x (Hst-Halt)/ (Hst + 1) forml kullanlarak. VF = 500 x (6,5 -4,5 )/ (6,5 + 1)= l33,3 litre olarak hesaplanabilmektedir. Membranl basnl tank seimindeki bir dier kriter de tankn sahip olmas gereken basn snfdr. Hidroforlarda kullanlan pompalarn sfr debideki basnlar tankn basn snfnn belirlenmesinde baz alnr. Tankn nominal iletme basnc, pompalarn sfr debide basabilecei basntan daha yksek olmaldr. Tankn n hava basnc ise iletme artlarna bal olup, hidroforun Halt alma basncndan %10 daha dk bir deere ayarlanmaldr. Halt = 45 mSS olarak verilen yukardaki rnek hidrofor uygulamasnda, kullanlacak membranl tankn n gaz basnc yaklak 40 mSS =4 bar olarak ayarlanmaldr. Membranl tanklarn, hidroforun basn hattna irtibatlandrlmasnn eitli yntemleri vardr. Basn kollektrnn bir tarafnn tanka, dier tarafnn tesisata balanmas genelde uygulanan yntem olmakla birlikte, tankn, binann tesisat hatt zerinde herhangi bir yere balanmas da mmkndr. Balantlar yaplrken dikkat edilmesi gereken nokta, membran deiiklii veya benzeri bir durum iin balantlarn abuk sklebilir ve araya konulacak bir vanayla tesisattan ayrlabilir nitelikte olmasdr. 2.3.4. Hidroforlarn Montaj ve letmeye Alnmas Hidroforlar bir depoya veya direk ehir ebekesine bal olarak alabilirler. Direk ehir ebekesine balanan hidroforlarda, giri basncnn 1 bardan daha fazla dalgalanmamas ve 0,5 bardan daha dk olmamas n arttr. Bu artlarn gerekletirilemedii ebekelerde hidroforlarn direk ebekeye balanmas doru olmaz. Bir depodan su alarak alan hidrofor sistemlerinde ise, su, depodan kendi arlyla pompaya doru akabilmeli ve pompann emi aznda 0,2 bar kadar bir n basn oluturabilmelidir.

Yani su deposu k az, pompann emi azndan asgari 2 m. yukarda kalabilecek kadar yksek bir konumda olmaldr. Hidroforlarn emi yaptrlarak altrlmas esas itibariyle doru deildir. Ancak buna mecbur kalndnda pompann emi az, i ap bir boy daha geni olan bir boru kullanlarak, en ksa yoldan, mmkn olduunca az dirsek vb. balant elemanlar kullanlarak ve sifon etkisi oluturmayacak bir ekilde, deponun iine dik olarak sarktlm ve ucunda klape bulunan emi borusuna irtibatlandrlmaldr. Emi yaparak altrlan ok pompal hidroforlarda, emi kollektr kullanlmadan her pompa ayr ayr tariflendii ekilde depoya irtibatlandrlmaldr. Emi yapan hidroforlarda emi borusunun ucundaki klapeden baka, emi ve basn hatt zerinde ayrca bir ekvalf kullanlmamaldr. Deponun su k aznn ve hidroforun emi kollektrne su getiren emi hattnn hidroforun emi kollektrnden bir boy daha geni seilmesi rahat bir iletim iin faydaldr. Bu hat zerine bakm ve demontaj kolay olacak biimde bir pislik tutucu taklmaldr. Montajda dikkat edilmesi gereken bir husus da hidroforun kuru almaya kar korunmaya alnmasdr. Pompalar hibir ekilde kuru altrlmamaldr. Seviye flator veya seviye kontrol elektrodlar kuru almay nleyici bir tedbir olarak ska uygulanan yntemlerdir. Tek pompal ve emi yapmayarak normal artlarda alan hidroforlarda ekvalfi, su deposunun hemen k azna takarak ve tesisatn baka bir yerinde

ayrca bir ekvalf kullanmayarak, tesisattaki suyun, pompay depoda su bittii durumlarda bile her zaman kendi arlyla slak tutmasn temin etmek, tavsiye edilen bir yntemdir. Emi ve basn kollektrlerinin tesisata balanmasnda esnek hortum veya kompanzatr kullanlmas nemle tavsiye edilir. Buradaki ama tesisata ait boru ve dier malzemelerin arlklarnn hidrofora tattrlmamas, gerilimsiz rahat bir montaj gerekletirilmesi ve oluabilecek vibrasyon ve grltnn tesisata gemesinin engellenmesidir. Basn hattna membranl tank balants yaplrken, yine esnek hortum ve vana kullanlmas ve balantlarn gerektiinde kolay sklebilir ekilde gerekletirilmesi gerekmektedir. DIN 4807 Ksm 5e gre 150 L zerindeki basnl tanklarn balants, su ak tank zerinden olacak ekilde yaplmaldr. Bu amala Reflex DUO tipleri gelitirilmitir. ekil 2.26da grld gibi DUO tiplerin pompa hesabnda tanktaki basn kayb da dikkate alnmaldr. Genel olarak hidrofor ve membranl tank, etrafnda rahata dolaabilecek genilikteki iyi havalandrlm, rutubetsiz ve iyi aydnlatlm temiz bir mekana yerletirilmelidir. Zaman zaman bakm ve onarm yaplaca, membranl basnl tanklara hava baslaca ve belki de membran deitirilecei unutulmamaldr. evre scakl 0Cden daha dk, 40Cden daha yksek ve ortamn nemlilik oran %90dan daha fazla olmamaldr. zel nlem alnmayan standart hidroforlarda suyun giri scakl +30Cyi, k scakl da +40Cyi gememelidir.

ekil 2.26 / REFLEX DIT 5 TP DUO BALANTILI MEMBRANLI BASINLI TANKLARI BALANTI EMASI 63

Hidroforun elektrik panosuna elektrik balantsn gerekletiren g kablosu, uzunluuna ve tayaca gce uygun kesitte olmaldr. Kablolarn olmas gerektiinden daha ince kullanlmas dolays ile gerilim dkl ve arza yaratmalar ok rastlanan bir durumdur. Kablonun uzunluuyla birlikte kalnlnn da artmas gerektii unutulmamaldr. Hidroforun balanaca elektrik ebekesinin gerilim ve gerilim tolerans deerlerinin uygunluu temin edilmelidir. Avrupada elektrik motoru ve elektrik techizat reticilerinin 380 Volt gerilimli ebekeler iin %10, 400 volt gerilimli ebekeler iin + %6, - % 10 tolerans verdikleri dikkate alnmaldr. zellikle antiye artlarnda ve antiyenin dzensiz elektrik ebekesiyle beslenen hidroforlarda, bu ebekelerin toleranslarnn uygun olmamas ve ebekede oluan gerilim oklarndan dolay, ska hidrofor arzalar olutuu unutulmamaldr. 2.3.5. Hava Yastkl Depolu Hidrofor Sistemleri Klasik hidrofor sistemleri hidrofor deposu, hidrofor besi pompalar, kompresr balant elemanlar ve otomatiklerden oluur. Modern hidroforlarda hidrofor deposu (tank) olarak membranl depolar kullanldnda kompresre gerek yoktur. A- Hidrofor Deposu

H = En elverisiz durumdaki kullanma yerinin hidrofor deposu su seviyesinden olan ykseklii dolays ile uygulad statik basn (bar) Hab = En elverisiz kullanma yerindeki akma basnc (bar) Hk = En elverisiz kullanma yerine ait boru hattndaki toplam kayplar (bar) d) st basn, P2 alt basntan normal tesisatta 1 1,5 bar, zorunlu hallerde 2-3 bar daha fazla seilmelidir e) Vf =(Q -Qmax).Z Qp = Hidrofor pompas debisi (m3/h) Qmax = Maksimum su ihtiyac (m3/h) Maksimum su ihtiyacnn bulunmas iin Tablo 2.8den belirlenen gnlk toplam su gereksinimi Tablo 2.27de verilen e zaman faktr ile arplr. Z = Pompann devrede kalma sresi (h) f) Z= Qmax / ( Qp x f ) Burada f pompann saatte devreye girme says (alt says) olup, normal olarak 6-10 arasnda seilmelidir. En fazla 15 seilebilir. Modern hidroforlarda daha yksek (20) olabilmektedir. Pompa debisi, faydal su hacmi ve kullanlan su miktari bir arada dnlerek pompa motorunun alt says hesaplanr. alt says byk olmamaldr. Aksi halde motorun her devreye giriindeki demeraj akm nedeniyle motor mr ksa olacaktr. 1/5 h = 12 dakika olacaktr. Faydal su hacmi 1 m3/h olduuna gre, pompann tekrar devreye girme sresi ise: 1/15 h = 4 dakika olacaktr.

Alt su seviyesinde hava hacmi : V1(m3) Alt su seviyesinde hava basnc : P1 bar (mutlak) st su seviyesinde hava hacmi : V2 (m3) st su seviyesinde hava basnc : P2 bar (mutlak) Faydal hacmi : Vf = V1 - V2 (m3) Hidrofor depo hacmi : Vd (m3) Hidrofor depo hacmi hesab: a) Vd = 1,25V1 b) V1 = Vf x P2/ (P2- P1) c) Alt basn P1 = (H + Hab + Hk) x 1,1 olarak tarif edilir. 64

Sonu olarak 15 m3/h su tketimindeki alt says 4tr. f3 - 10 m3/h su tketimi iin 20 m3/h - 10 m3/h = 10 m3/H alma sresi : 1/10 h = 6 dakika

Bekleme sresi : 1/10 h = 6 dakika 1 alt sresi : (6 + 6) = 12 dakika 1 saatteki alt says : 60 / 12 = 5

1 Saatteki alt says : 60/16 = 4 g) Pompa debisi: Q max. = 0,4 - 0,7 olacak ekilde seilmelidir.

Yukardaki ifadeler yardm ile hidrofor deposu hacmi hesaplanabilir. B- Hidrofor Pompalar Pompa debisinden yukarda sz edilmiti. Pompa basnc, Po = P2 Ps +(1-2 bar) Ps = Pompa emiindeki basn (bar) deeridir. - Alt basntaki pompa debisinde alt says kontrol edilmelidir. - Kk kapasitelerde (20 m3/he kadar) bir adet alan ve bir adet yedek; byk kapasitede, iki adet alan pompa (herbiri 1/2 kapasitede) ve bir adet yedek pompa (1/2 kapasitede) seilmelidir. - Pompalar ile ilgili ISISAN notlarna bakn. Tablo 2.27 / YAPILARDA TKETMN EN OK OLDUU SAATTEK SU HTYACI (Qmax) alt says kontrol iin rnek: Pompa debisi : 20 m3/h Faydal su hacmi : 1 m3 f1- su tketimi : 20 m3/h pompa srekli alyor. : 15 m3/h f2 - su tketimi Pompa debisi Su Tketimi Fazla kapasite (20 m3/h) - (15 m3/h) = (5 m3/h) Faydal su hacmi 1 m3/h olduuna gre pompann alma sresi: f4 - 5 m3/h su tketimi iin : 20 m3/h - 5 m3/h = 15 m3/h alma sresi : 1/15 h = 4 Dakika Bekleme Sresi : 1/5 h = 12 Dakika 1 alt sresi : 16 dakika C- Kompresrler a- Kompresr kapasitesi hidrofor depo hacmini 1 saatte tamamlayacak deerde seilmelidir. b- Basn: st basn deerinde seilmelidir. D- Genel 1- Seviye kontrol cihaz pompa says kadar seilmelidir.

65

2- Birden fazla basnta hidrofor sistemi varsa, kompresr deposu ayr olmaldr.

3- Tek basnl hidrofor yntemlerinde deposuz kompresr seilmelidir. Presostat kompresre kumanda etmelidir.

0 - 25 At deerlerinde retilmektedir. Proje zerine, manometre seimi rnegin; M (100, 6 At) eklinde iaretlenmelidir. 9- Seviye kontrol elektrodu monte edilecek ise, manonlar tank iine doru meyilli olmaldr ki, su seviyesinin azaldnda elektrod hissedebilsin. Ayrca manonun bir ksm depo ierisine girmelidir.

4- Hidroforlarn hava devresi zerinde mutlaka kresel vana kullanlmaldr. 5- Emniyet ventili hava seviyesine monte edilmelidir. Emniyet ventili sipari verirken, havada kullanlaca ve istenen basn belirtilmelidir. Emniyet ventili basnc, st basntan (P2) %15 byk, konstrksiyon basncndan kk olmaldr. 6- Su seviye gstergeleri min. su seviyesinin en az 10 cm.altnda, max. su seviyesinin en az 10 cm. stne kadar olan mesafedeki suyu gsterebilmelidir. 7- Hidrofor boaltma vanas stop vana veya uygun kresel vana tipinde seilmelidir. (Srgl vanalar damlatabilir) 8- Manometreler yerden 2 m. yukarda ise 100 mm., daha yukarda ise 160 mm. apnda seilmeli ve altna vana monte edilmelidir. Manometre basnc P2 ortalama deer olacak ekilde seilmelidir. Piyasada mevcut manometreler. 0 - lAt 0 - 6At 0 - 10 At 66

10- Presostat ve emniyet ventilinden nce kesinlikle vana kullanlmamaldr. 11- Kagir su depolarnn su k ve boaltma nozullar aadaki ekilde yaplmal, depo betonu dklmeden nce monte edilip, beton iinde kalacak demirlere kaynatlmaldr.

12- ehir ebekesi ile hidrofor sistemi by-pass edilmeli ve yeterli basn olduu taktirde bina ehir ebekesinden beslenmelidir. 13- Snai tip hidroforlarda hidrofor deposu kna ekvalf konulmamaldr. Yksek basnlarda hidrofor deposundaki hava skarak darbeleri engeller. Aksi halde ekvalf patlayabilir.

Tablo 2.28 / DK TP SINA VE PAKET TP OK POMPALI HDROFORLARINKARILATIRILMASI 14- Tadiye cihaz boaltmas 1 yerine 1/2 yaplabilir. 15- Yksek basn hidroforu su seviye gstergesi iin hortum yerine kazan tipi Klinger gsterge kullanlmaldr. 16- Ses seviyesi dk olmaldr. 2.3.6. lave ekil ve Tablolar Dik tip snai hidroforlarla, paket tip ok pompal hidroforlarn karlatrmas Tablo 2.28de verilmitir. ekil 2.29 ve ekil 2.30 da tek ve ift tankl kompresrl hidrofor gruplarnn balant ve kontrol emas verilmitir. ekil 2.31 de ise hidrofor tank lleri verilmitir. ekil 2.32. ve 2.33 de bir uygulamann ok pompal su basnlandrma projesi verilmitir. 2.4 TEMZ SU TESSATI BORU EBEKES Bir yapya ait temiz su tesisat boru ebekesi blmleri ekil 2.34de gsterilmitir. Bina d tesisat yer altndadr. Bina ii tesisat ise genellikle aktadr ve yer stnde bulunur. Temiz su tesisatnda kullanlabilen boru cinsleri ve balant elemanlar Tablo 2.35de gsterilmitir. Bina temiz su tesisatnn ana blm; 1- Bina balant hatt, 2- Su sayac, 3- Kullanma hatt olarak grlmektedir. Burada depolama ve basnlandrma gsterilmemitir. Tesisatta kullanlan eitli aptaki borulardan geebilecek en dk su miktarlar ve ayn miktar geirebilmek iin en kk apl (DN 15) borudan en az ka adet kullanlmas gerektii, fikir vermek asndan Tablo 2.36da verilmitir Bina iinden geen souk su borular terlemeye kar mutlaka izole edilmelidir. Bina dndan geen su borular ise donmay nlemek iin izole edilirler. Tablo 37 de farkl yerlerdeki temiz su borularnda gerekli izolasyon kalnlklar verilmitir. Duvar ve toprak altna monte edilen borular korozyona kar izole edilmelidir. Toprak altna

denen borular, d hava scaklna gre deien don seviyesinin daha altnda olmaldr. Bu seviye Turkiye iin 80-150 cm arasnda deimektedir. Temiz su tesisatnn, aslnda shhi tesisatn, projelendirilmesinde en ok dikkat edilecek konulardan birisi de sestir. Tablo 2.38de ise tesisatn eitli blmlerinde msaade edilen en yksek ak hzlar verilmitir. Buna gre souk ve scak temiz su tesisatnda kullanlabilecek en kk boru aplar Tablo 2.39da gsterilmitir. Bina Balant Hatt Dorudan ana kanaldan alnan kol, yaklak 1 m. derinlikte yer altndan binaya ular. Bu boru zerine inaat yaplamaz. Ana kanaldan k yaknnda bir vana bulunmaldr. Ayrca bina giriinde sayatan nce bir ayrma vanas konulmaldr. Yer altndaki boru korozyona kar korunmaldr. Su Sayalar Tablo 2.40da konutlarda kullanlan saya boyutlar ve debileri verilmitir. Sayalar tesisata bozulduklar zaman tamir iin yerinden sklebilecek ekilde balanr. Bu nedenle her iki tarafnda kapama vanas olmaldr. Ayrca saatten sonra boaltmal ekvalf konulmas Alman standartlarnda iaret edilmitir. Bina giriindeki ek valfn karp karmadn kontrol iin aadaki ema uygulanabilir.

Su sayalarnn montaj tesisat yaplrken yaplmaldr. Bu saatin bulunduu yerde d etkenlerden korunmu olmas gerekir. Bina dnda bulunan sayalar iin zel kapakl bir ukur yaplmal, bu ukurdan dardan giren suyun tahliye imkan olmal ve donmaya kar nlem alnmaldr. Su sayacna ulam ve okuma kolay olmaldr. Ev tipi sayalarn dnda byk debiler iin farkl tipte sayalar mevcuttur. Ancak bunlar zerinde durulmayacaktr. Su sayacnda basn kayb 0,5 bar (=5 mSS) deerini gememelidir. ekil 2.41de konut tipi sayalarda basn kayb deerleri verilmitir. 67

68 ekil 2.29 1 HAVA YASTIKLI DEPOLU HDROFOR BALANTI EMASI

ekil 2.30 / YKSEK YAPILARDA VEYA ENDSTRYEL TESSLERDE KULLANILAN K DEPOLU HDROFOR BALANTI EMASI

69

ekil 2.31 / HDROFOR TANKI 70

EM HATTI POMPANIN EM AZINDAN BR BOY DAHA BYK EKLMELDR. PLASTK BORU KULLANILDIINDA, BORU API BR AP BYK SELMELDR. EM HATTINDA DRSEK KULLANILMAMALIDIR. HDROFOR GENLEME KABI NE KADAR BYK ALT SAYISI O KADAR DK OLUR HDROFORLAR ALIMA SRESNDEN OK, ALT SAYISININ YKSEKLNDEN YIPRANIR. EM HATTI ZERNE DEVE BOYNU OLMAMALI VE HAVA OLUTURULMAMALIDIR. BU EMA SU SEVYES POMPANIN ALTINDA KALAN, EM YAPARAK ALIACAK HDROFORLAR N GEERLDR.

ekil 2,32 1 OK POMPALI BASINLANDIRMA SSTEM PROJES

POMPALAR SIRA KONTROLL VE ROTASYON DZEY NDE ALIACAK EKLDE ELEKTRK KONTROL PANOSUNA SAHP OLMALIDIR. KURU ALIMAYA KARI OTOMATK KORUMA, BUNU SNYALZE EDEN SESL VE IIKLI ALARM OLMALIDIR.

ekil 2.33 / BASIN HATTI DETAYI 71

Tablo 2.36 / AIK BORULARDA EN DK AKI DEBLER Tablo 2.35 / TEMZ SU TESSATINDA KULLANILAN BORULAR

Tablo 2.38 / MSAADE EDLEN MAX. AKI HIZLARI, V Hidrolik okun ana nedenlerinden birka, pompalarn alp durmas, uygun olmayan ek vanalar ve vanalarn hzl kapanmasdr. Vanann kapan sresi zellikle hareketin son %15 lik ksmnda, byk nem tar. Vanann hzl kapanmas ile ilgili sre (2L/a) saniye olarak tanmlanabilir. Bu sreye eit veya daha ksa srede kapanma hzl kapanma olarak tanmlanr ve tehlikelidir. Burada, L: kapama noktasndan genileme noktasna kadar olan boru uzunluudur (m). Genileme noktas byk apl kolon veya su deposu olarak alnr. a: Boru iindeki suda elastik titreimin yaylma hzdr (m/s). Yukarda tanmlanan sre, basn dalgasnn kapatma noktasndan genileme noktasna gidip gelmesi iin geen zamandr. Basn dalgasnn iddeti ise aadaki formlle belirlenir ve suyun hz ile orantldr. P= w.a.V/(2.g) P: Basn dalgasnn bykl (Pa) w: svnn zgl arl (kg/m3) a: Boru iindeki suda elastik titreimin yaylma hzdr (m/s). V: Suyun ak hz (m/s) g: yerekimi ivmesi (m/s2) Bu ifadelerde geen elastik titreim hz aadaki gibi hesaplanr: a= 1340/(1+ K.B)1/2 B: boru apnn et kalnlna oran K: akkan elastiklik modlnn borunun elastiklik modlne oran

Tablo 2.37 / TEMZ SOUK SU BORULARINDA MNMUM ZOLASYON KALINLII 2.4.1. Tesisatta Hzn Etkileri Tesisatta su hzna bal ses, titreim, darbe ve anma olarak eitli problemler yaanr. Hza bal bir ok problem (su darbesi, ses, kavitasyon vb.), boru sisteminin her yerinde su ak hzlarn 3 m/s deerinin altna drerek, tamamen ortadan kaldrlamasa bile nemli lde azaltlabilir. Hidrolik ok Tesisatta su hznn etkilerinden biri hidrolik oktur. Hidrolik ok genelde ve hatal bir ekilde su darbesi olarak dnlr. Bu iki kavram e anlaml deildir. Su darbesi sadece hidrolik okun zararl etkilerinin belirtisidir. Borudan akan suyun hz aniden deiirse, hidrolik ok oluur. Suyun bu durumda sahip olduu hz enerjisi 1340m/s hzla hareket eden dinamik basnca dnr. Bu basn enerjisi srtnmelerle yok olana kadar boru iinde ileri geri hareket ederek ok byk bir darbe oluturur. Tesisat uygun bir biimde emniyete alnmam, desteklenmemise veya boru ok uzunsa seken dalgalar tesisatn titremesine veya tahrip olmasna neden olur. Genelde su darbesi olarak isimlendirilen sesin kmasna neden olur. Hidrolik ok boruyu geniletip patlatabilir, kaaa neden olabilir, musluk veya vanalar tahrip edebilir, tanklar veya stclar atlatabilir, gstergelere, sayalara ve reglatrlere zarar verebilir. Olayn gelimesi ekil 2.42de gsterilmitir. 72

ekil 2.34 / TEMZ SU TESSATI

Tablo 2.39 / SOUK VE SICAK SU TESSATINDA EN KK BORU APLARI

Tablo 2.40 / KONUT TP SOUK SU SAYALARI 73

kaynama basnc altna derse buhar kabarcklar oluur ve bu kabarcklar normal basn blgesine girince tekrar aniden snerler. Bu ani buhar oluumu ve sn boruda kuvvetli ses etkilerine ve gerilmelere neden olur. Kavitasyon pompa iletmesinde ve boru hatlarnda ok ciddi bir problemdir. Bu olayda akkann kaynama artlarna yaknl nemli bir rol oynar. Yksek scaklk veya dk basn kavitasyon asndan uygun koullar oluturur.
Geni apl Kolon Branman Normal Ak Ak Vana Ak Kapal Vana ok abuk Kapatma

Basn Dalgas Boruyu Geniletir

ekil 2.41 / SU SAYALARINDAK BASIN KAYBI Su ve eitli boru malzemesi iftleri iin K deeri tablosu

Yansyan Basn Dalgas

Basn Dalgas Vanaya Ular

Boru malzemesi Pik dkm Bakr elik Temper Dkm

K deeri 0,020 0,017 0,010 0,012

ekil 2.42 / OK DALGASININ RESMLER 2.4.2. Temiz Su Tesisatnda Suyun Geri Kamasna Kar nlem Amerika Birleik Devletlerindeki ime suyunun saf ve gvenli olduuna dair yaygn ve popler inann aksine, byk kk bir ok salgnn temelinde kirlenmi su yatar. apraz balantlar ve kirli suyun geri kamas ime suyu sistemlerinin tek bana en byk kirlenme sebebidir. Mhendislerin apraz balantlarn sebep olduu tehlikeye vakf olmalar ok nemli olmakta ve ime suyunun temiz kalmas iin gerekli olan malzemeleri semeleri ve ime suyunun gvenliini garanti altna almalar gerekmektedir. Tanmlar apraz balant: apraz balant , ilerinden birinin ime suyu tad, dierinin ise kirli veya zehirli sv, gaz ve maddeleri tad iki boru sisteminin fiziksel olarak birbiri ile bal olmas veya balant ihtimalinin bulunmasdr. Geri ak: Geri ak, su, dier svlarn, bunlarn karmlarnn veya maddelerin dier herhangi bir

Pompalarn k azlarnda klape tipi (Swing) ekvalfler kesinlikle kullanlmamaldr. Pompa durduunda ters ak olur ve ek vana klapesi kapanp, hzda ani deiiklie neden olur. Klape tipi ek vanalar yerine her zaman yayl tip ek vanalar tercih edilmelidir. Yayl ek vanalar su ak durmaya balad andan itibaren kapatmaya balamak zere tasarlanmlardr. ek vana kapandnda ak hznda deime olmaz ve hidrolik ok olumaz. Kavitasyon Akn yn keskin bir ekilde deitirilir ve ak hz artarsa kavitasyon meydana gelebilir. Kavitasyon akl talarnn boruda sekmesi veya kabarcklarn patlamasna benzeyen bir ses kmasna neden olur. Ak dirsekten yksek hzla akan suda, d blgede basn ykselirken i blgede basn azalr. Bu alak basn blgesinde basn 74

kaynaktan ime suyu sistemine geriye dnerek akmasdr. Geri ak geri basn veya geri sifonaj ile oluabilmektedir. Geri basn: Kullanm suyu sistemi, basnc daha byk olan bir kirli su sistemine balandnda sz konusudur. Bu konu ile ilgili tipik bir rnek, 15-20 psi basnlarnda alan bir kazann rastlantsal olarak kullanm suyu balant basncn, kazan ii basncn altna drmesi olarak verilebilir. Burada geri basn geri akm durumu sz konusu olmakta ve kirli su, eer uygun bir korunma yntemi kullanlmam ise geriye kullanm suyu sistemine akacaktr. Geri sifonaj: Geri sifonaj kullanm suyu sistemlerinde negatif veya dk basn sonucunda meydana gelir. Genel birka sebebi: Boru aplarnn kk olmas Su hattnn krlarak servis noktasndan itibaren basnc drmesi Hidrofor pompalarnn emilerinde dk basn olmas. Yangnla mcadele veya ana hatlarn ykanmas amal ar debi kullanm sonucunda ebeke basncnn dmesi. Geri akm engelleme cihazlar: Barometrik loop Hava boluu Atmosferik vakum krc Basn vakum krc iftli ekvalf Dk basn geri akm cihaz olarak sralanabilir. Bu cihazlarn seimi tehlike derecesine baldr. Uygulama noktasndaki borulama da seim kriterlerinden birini oluturur. Barometrik loop sadece geri sifonaja kar kullanlr ve geri basn ihtimali olan yerlerde kesinlikle kullanlmamaldr. Barometrik loop, kullanm alannda
D Temiz Su Besleme Hava Boluu Tank st 2xD Seviyesi Tama Seviyesi Tank

yer rezervasyonu istediinden nadiren kullanlmaktadr. Hava boluu serbest atmosferde; bir tanka, bir gerece, bir kaba veya baka bir cihaza kullanm suyu tayan bir boru zerindeki en alt noktada bulunan aklk ile bu cihazn tama kenar arasnda, tkanmayacak dikey mesafedir. Tama kenar, cihazn en st noktas olarak tanmlanr. Cihaz iinde daha stte bir nokta yoktur. Fiziksel dikey mesafe en az besleme apnn iki misli olmal ve kesinlikle 25 mmden az olmamaldr (ekil 2.43). Atmosferik vakum krclar en yaygn olarak kullanlan ancak mevcut cihazlar iinde en az anlalan cihazlardr. Bu cihazlar ksa sreli basnca maruz kalan kesintili servis durumunda kullanlabilir. Basit bir yapya sahip olan cihazlarda, su akarken szdrmazlk bir disk conta ile salanr. Ak kesildiinde veya hat basnc sfr mutlaka dtnde (atmosferik), disk aa doru ynlenir ve havann sisteme dolaca ventili aar ve bylece sifon oluma riskini engeller (ekil 2.44). Atmosferik vakum krclar geri sifonaj engellemek iin tasarlanmlardr, geri basn ve suyun geri akna kar etkili deillerdir. Her zaman son shutoff valfinden ak ynne doru ve kullanm suyu olmayan sistemin en st noktasnn minimum 15 cm zerinde monte edilmelidirler. Basn vakum krc: Basn vakum krc, bir veya iki (apa bal olarak) positif oturan ek valf ve ieriden yay ile sktrlan disk contann tek cihaz olarak iki shut off vana arasna montaj ile ve dikkatlice yerletirilmi test azlarndan oluur (ekil 2.45). Yay ile sktrlan disk conta, normalde
Atmosferik Emi Alan

Boaltma Hattna Gidi

Haraketli Dairesel Para

ekil 2.43 / HAVA BOLUU

ekil 2.44 / ATMOSFERK VAKUM KIRICI 75

Kapama Vanas 2 Atmosferik Vakum Kesici Hareketli Dairesel Para Test Valfi 2

sistemlerde zehirlenme ve bunun sonucunda hastalk veya lm olma durumlar bu cihazlar iin tipik kullanm alanlarn gstermektedir. Su kalitesini koruma kurallar: Aadaki kurallar, kullanm suyu sistemlerinin kirlenmemesi ve zehirlenmemesi iin asgari uyulmas gereken kurallardr. Zehirleyici etki yapabilecek hibir kimyasal madde veya malzeme kullanm suyuna kartrlmamaldr. zel ebekeler ile ehir ebekeleri hibir zaman birbirlerinin iinden geirilmemelidir. Su besleme hatlar hibir zaman dorudan kanalizasyona balanmamaldr. Su besleme hatlar hibir zaman dorudan mumyalama, morg, otopsi, ameliyat masalarna balanmamaldr. Sterilizasyon cihazlar, aspiratrler ve benzer cihazlar iin hibir zaman direk balant olmamaldr. Istma, soutma ve proses iin kullanlan su hibir zaman kullanm suyu sistemine kartrlmamaldr. Su seviyesi alt su besleme balantlar, konfigurasyon veya ekipmann imkansz kld yerler dnda kullanlmamaldr. zel nlemler alnmak kaydyla balantya izin verilir. Suya dalm girilerlerle ilgili kurallar: a) Vakum krclar. Suya dalm girili her armatr, bamsz olarak boru apnda bir vakum krc ile korumaya alnmaldr. Vakum krclar armatr ve ekipmanlarn tama seviyelerinin en az 15 cm zerine ayarlanmaldr. Tm hortum balantlar suya dalm girili olarak dnlmeli ve bamsz olarak vakum krc ile korunmaldr. Tm yeralt bahe sulama tesisleri vakum krc ile korunmal ve vakum krc en st pskrtme noktasnn en az 30 cm zerinde olmaldr. b) Armatrlere su balants armatr tama kenar dzeyinin en az 2,5 cm zerinden yaplmaldr. Burada istisna, suya dalm girileri armatrn uygun almas iin mutlaka gerekli olmasdr. c) Boaltma vanas ile kontrol edilen ve suya dalm girileri ile direk veya endirek kullanm suyu sistemlerinden beslenen armatrler, armatrn tama kenar seviyesinin en az 15 cm zerinde bir vakum krc ile donatlmaldr.

ek-Valf

Test Valfi 1

Kapama Vanas 1

ekil 2.45 / BASINLI VAKUM KIRICI hat basnc bir psi veya daha dk bir deere dtnde sisteme hava girmesine izin verecek ekilde ak pozisyondadr. Basn vakum krclarn uygulamas, atmosferik vakum krclar ile ayn olmakla beraber bunlar srekli basn artlarnda da kullanlmaktadrlar. Shut off vanalar basn tarafna monte edilebilmelerine ramen, sadece geri sifonaj engellemek zere tasarlanmlardr ve geri basnca bal olan geri aka kar etkili deillerdir. iftli ek valf paras: iftli ek valf paras, birbirinden bamsz alan iten ykl iki ek valften oluur. Bu cihaz geri basn veya geri sifonajdan dolay oluan geri aka kar etkilidir. Komple cihaz, iki shut off vanadan, bir pislik tutucudan ve sahada test yapmak iin iki test azndan oluur (ekil 2.46). Cihaz su desarjna ve geri aknn veya cihazda bir arzann varlnn grsel olarak belirlenmesine izin vermez. iftli ek valf paras, dk basn cihaznn gsterdii emniyet miktarn gsteremez ve bu yzden ok yaygn olarak kullanlmaz. Sonucunda kullanm suyunun koku veya tadnda deiikliklerin olabilecei dk dereceli tehlike durumlarnda kullanlmaktadr. Dk basn cihaz: Dk basn geri ak emniyet cihaz, birbirinden bamsz olarak alan ve birbirinden bir dk basn zonu ile ayrlm, iten yklenmi iki ekvaften oluur. Basn farkyla alan bir boaltma vanas, dk basnc salamak ve cihazda herhangi bir arza oluumunda atmosfere su tahliye edebilmek iin, dk basn blgesine yerletirilmitir. ekil 2.47de tipik bir dk basn cihaz grlmektedir. Cihaz imalatlarn retimine gre farkl konfigrasyonlarda olabilir, ancak iletme prensipleri tm tipler iin ayndr. Kullanm suyu olmayan 76

Kesme Vanas 1

Test Vanas 3 Test Vanas 2 Test Vanas 4

Kesme Vanas 2

Filtre

ek Valf No 1

ek Valf No 1

ek Valf No 2

ekil 2.46 / FT EK VALF NTES

Test Vanas No. 3 No. 1 Giri Valfi Test Vanas No. 4 k Valfi No. 2

Ak Yn

Test vanas 1 Test vanas 2 ek Valf No. 1

ek Valfi No. 2 Basn Fark Emniyet Vanas

ekil 2.47 / DK BASIN TERTBATI d) Kresel vana ile kumanda edilen tm reservuar tanklar, tankn tama aznn en az 2 cm zerinde bir vakum krc ile donatlm olmas gerekmektedir. Emi, at veya dier orta blmlerde kullanlan tanklarda, tanka su geliini kontrol eden kresel vanalar tankn tama az dzeyinden en az 30 cm zerinde olmaldrlar. Eer tankta besleme borusunun bir byk apnda bir tahliye borusu varsa, kresel vana, tahliye borusunun en st noktasnn 5 cm zerinde olabilir. Tanklarn tahliye ve boaltma borular hibir zaman direk olarak kanalizasyon sistemine balanmamaldr. e) Sterilizayon cihazlarnn atk su borular hibir zaman direk olarak kanalizasyon sistemine balanmamaldr. f) Aspiratrlerin ve su sifonlarnn atk su borular hibir zaman direk olarak kanalizasyon sistemine balanmamaldr. g) Morg, ameliyat ve mumyalama masalar kullanm suyu sistemine direk olarak balanlmamaldr. Dk basn geri ak engelleme cihazlarnn kullanmna baz grlere dayanlarak izin verilmi olabilir, bu yzden lokal kanun ve kurallara baklmas tavsiye edilir. Masalarda kullanlan hortumlar masann herhangi bir tarafndan veya parasndan en az 30 cm sonra son bulmaldr. 77

h) Bulak ve amar makinelerine direk su balants, bir vakum krc ve vakum krc ile cihaz arasna yerletirilmi bir ek valf ile donatlm olmaldrlar. Vakum krc cihazn en st noktasnn en az 15 cm zerinde bulunmaldr. Temiz su tesisatnda iilebilir suyun, kirli sular emerek kirlenmemesi ve scak suyun souk suya karmamas iin nlemler tek tek cihaz baznda veya toplu tesisatta olabilir. Temiz su tesisatnn zel kuyudan gelen tesisata, iilemez su tesisatna ve atk su tesisatna dorudan balants yasaktr. Klozetlerde rezervuar suyu geri kamamas iin dorudan balant yaplmayarak gerekli nlem alnmaldr. Hortum balantl boaltma armatrleri suyun sifonla geri kamasna kar emniyete alnmaldr. zerinde haval olan boaltma armatrleri kullanlmas halinde boruya vakum krc konulmasna gerek kalmaz. Bas rezervuar ve amarhanelerdeki depo balantl musluklarda vakum krc bulunmaktadr. Eer su tesisat bide vs. yerlere direkt balanrsa, boruya bir vakum krc konulmaldr. Sifon yaparak suyun geri emilmesi vakum krcyla veya ek valf ile engellenir. Ayn ekilde scak suyun souk su tesisatna kamamas iin iki tesisatn dorudan balanmas yasaktr. Bunun iin depolu scak su reticilerinin gerisinde bir ek valf kullanlmaldr. Ayn ekilde kartrma bataryalarnda scak suyun souk su tesisatna kama imkan varsa, batarya giriinden nce souk su hattna bir ek valf konulmaldr. ekil 2.48de zel tesisatn geri kamaya kar gvenlie alnmas, ekil 2.49da ise ortak tesisatn geri kama ve karmaya kar gvenlii gsterilmitir. ekil 2.48de; 1. Bahe sulamada ekvalfli, vakum krcl ve havalkl cins bir musluk kullanlmtr. 2. Rezervuarlara ayr bir kolondan besleme yaplmtr. 3. Kvet bataryalar vakum krcl ve ekvalflidir. 4. Tek hatta souk su besleniyor ve mix batarya kullanlyorsa, ofbende ekvalf bulunmaktadr. 5. Kimyasal temizleme makinalarna balantda bir boru ayrca kullanlmtr. ekil 2.49da ise; 1. Rezervuarlar ayr kolonla beslenmitir. Bu kolonda havala gerek yoktur. 2. Kat datm borular en yksekteki (genellikle 78

lavabolardaki) su seviyesinden 300 mm daha yukarda olmaldr. 3. Kolonlarn ucuna havalk ve vakum krc konulmutur. 4. Souk su datm kolonlar dndaki kolon vanalar ekvalflidir. 5. Bodrum kattaki musluklara giden hatta havalk ve vakum krc konulmutur. 2.4.3. Temiz Su Tesisat Tasarm lkeleri 1- Btn kolon, branman ve cihaz balant hatlarna vana konulmal; btn kolonlar ayrca boaltma vanalar ile donanmaldr. Stratejik blgelerde ana datm hattna tesisat blmlere ayrmaya yarayan blm vanalar konulmaldr. Hastanelerde, uygun olduunda ana boru hatlar dngsel (looped) biimde tasarlanmal ve blmlendirme vanalar ile donanmaldr. Gelecekte balant yaplacak btn noktalara vana yerletirilmelidir. 2- Istlmam alanlardan geen donma tehlikesinin bulunduu yerlerde borular yaltlmaldr. Binann d duvarlar boyunca giden borularn, mahalden bir miktar s alabilmesine olanak salayan bir yerleim seilmelidir. 3- Shhi gerelerin almas iin gerekli basnlar konusunda dikkatli bir aratrma yaplmaldr. Dular, duvara monte edilen WCler ve bulak makinalar iin 1,36 bar basn dzeyi genellikle yeterlidir. Dk rezervuarl WCler sterilize cihazlar daha fazlasna gerek gsterebilirler. 4- Sistem herhangi bir apareye 4,75 - 5,5 bar statik basn deeri almayacak biimde dizayn edilmelidir. Daha dk deerdeki basn snrlamalar iin yerel standartlar ve ynetmelikler incelenmeli ve i sahibinin nerileri dikkate alnmaldr. Bunu salamak iin basn drcler kombinasyonu kullanmak yararl olabilir. a- 2 1/2 den daha byk master basn reglatr; dk debili aklar iin kontrol olana salayamayacandan tek bana kullanlamaz. Bu nedenle dk ak miktarlar iin daha kk kapasiteli ikinci bir reglatr kullanlmaldr. b- Basn drcde giri ve k basnlar oran 3,5 deerini aarsa ortaya kacak olan kavitasyondan kanmak amacyla, iki adet basn drme valfinin seri olarak balanmas gereklidir.

ekil 2.48 / SUYUN GER EMLMESNE KARI TEKL NLEMLER Suyun geri emilmesi ihtimali olan her musluk veya cihaz iin ekilde grlen zel nlemler alnmaldr. c- Souk suyun stten datld durumda; kolonlardan ayrlan branmanlardan sonra kolonlara birer basn reglatr konulmas alt katlar iin yararl olabilir. Alttan datml souk su kolonlar ile btn scak su kolonlar shhi tesisat gereleri arkasnda, boru artndan geiyorsa, iki ya da kat beslemek zere branman basn reglatrleri konulabilir. d- Basn reglatr vanalarnn alt ak blgesinde statik ve dinamik basnlar arasnda bir basn fark bulunur. Master reglatr vanalar durumunda, bu basn fark 0,35 bar olarak alnmaldr. Branmanlardaki basn reglatr valfleri iin bunun 0,70 bar olduu varsaylabilir. e- Btn basn drme vanalarnn nnde pislik tutucu bulunmaldr. 5- Su tesisatnda maksimum izin verilebilir hz 2,5 m/s dir. Bunun istisnalar unlardr: a- Sert su tamamen yumuatldnda bakr ve pirin borulardaki hz 1,5 m/s olmaldr. b- (Souk su ve scak su sirklatrlerinin dnda) Pompa emi hattndaki hz 1,5 m/s olmaldr. 6- Btn scak su ve soutulmu su tesisat yaltlmaldr. 7- Her gerece ayrlan branmann zerinde 0,30 m yksekliinde ve branmann tam apnda hava yast oluturulmaldr. Solenoid vanalarla kontrol edilen branmanlarda mekanik ok absorberler kullanlmaldr.

79

ekil 2.49 / SUYUN GER EMLMESNE KARI MERKEZL NLEMLER 1-Klozetleri besleyen kolona havalk koymak gereksizdir. 2-Kat besleme hatt sz konusu hattaki su saviyesinin en az 300 mm stnden, yani yukardan ekilmelidir. 8- Hava yapma olasl bulunan btn sirklasyonlu scak su tesisatlarnn yksek noktalarna otomatik hava atclar yerletirilmelidir. Ana besleme hattnn gereleri demenin zerinden beslemesi durumunda hava atclar gerekli deildir. 9- Borularn genleme ve bzlmeleri iin uygun olanaklar salanmaldr. a- Boru sisteminin yerletirme plannda genleme ve bzlme dikkate alnmaldr. b- Bundan en fazla etkilenen boru tesisat scak su gidi ve dn borulardr. c- Yatay boru tesisat genellikle ok sayda dirsek ve dnler ierdiinden ve yapya balantl olmadndan, scaklk deiimleri her hangi bir olumsuz gerilme yaratmakszn sndrlr. d- Bazen iki uta demeye dalan ve deme boyunca uzun dz bir hat halinde giden borularla 80 karlalr. Byle bir yerleimde araya bir genleme koymak ya da bir dirsek yapmak yararl olacaktr. e- Genleme elemanlarnn bykl unlara baldr. (1) Boru malzeme (2) Sabit noktalar arasndaki uzaklk (3) Olas scaklk fark f- Gerekli genleme eleman (omega) boyutlar iin Tablo 2.50ye ba vurunuz. g- Ana borulara ve kolonlara balantlarda esnek balant yaplmaldr. Gerekli uzunluklar iin Tablo 2.51e baknz. h- Her alt katta bir,scaklk su gidi ve dn kolonlar demeye balanmaldr. 10- Btn amandral vanalar arzaya kar emniyetli trden olmaldr. ok kk vanalarn dndaki btn amandral vanalar dtan pilot kontroll trden olmaldr. Tankta trblans veya

boru tesisatnda su-ekici olasl varsa bu vanalarda hz kontrol de dnlmelidir. Valflerin almas iin tesisatta valf giriinde en az 0,35 Bar basn olmaldr. 11- Bir ara tank besleyen amandral valf giriinin yksek su basnlarna maruz kalmas halinde bu vana kar basnl ve kombine amandral trden olmaldr. 12- Btn amandral valfleri ve amandral anahtarlar, amandray trblans ve dalgalanma hareketinden korumak iin perdeleme borularyla donatnz. 2.4.4. Temiz Souk Su Tesisat ile lgili Pratik Notlar 1. Temiz su tesisat dz olmal ve yatay gidilerde hava tahliyesi iin gidi ynnde hafif bir eim verilmelidir. Hava tahliyesi iin en st noktada havalk, sistemin boaltlmas iin en alt seviyede boaltma musluu bulunmaldr. 2. st ste yatay boru demetlerinde yzeyde youan suyun alttaki borulara zarar vermemesi iin souk su borusu en altta olmaldr. 3. Hidrofor varsa hidrofordan sonra, yoksa su saatinden sonra bir basn reglatr konulmas tavsiye edilir. Bylece su kullanma yerlerinde basn deimeyecek ve gereksiz su tketimi nlenecektir. Eer btn kat girilerinde reglatr varsa buna gerek duyulmayabilir. 4. Yksek binalarda her hidrofor zonunun knda basn sabit tutucu vana ve son iki kat dnda btn kat girilerinde basn drc vana olmaldr. 5. Datm hatt ve kolon hatlar aktan gemeli, kolonlar mmknse tek tek sistemden ayrlabilir olmal (kolon vanas ile) ve yine her kolon bamsz olarak boaltlabilir olmaldr. 6. Kolon sonunda bir kolon haval olmaldr. DN < 40 mm. kolonlar iin DN 15 havalk yeterlidir. Ancak kolon sonuna bir rezervuar konulmusa havalk gerekmez. lk ayrm su saatinden en az 1 m ilerden yaplmaldr. 7. Her kattaki kat datm hatt (veya her daire) bamsz olarak sistemden ayrlabilmelidir. Bunun dnda merkezi scak kullanma suyu tesisat da souk su sisteminden bamsz olmaldr. 8. Bas rezervuar hattn ayrmal veya oteller gibi uygulamalarda her WC grubu su giriine basn drc ve ok absorber monte edilmelidir. Temiz su tesisatnda dey sistem uygulanmaldr.

9.

10.

11.

12.

13. 14.

15.

16.

17.

18.

Dey tesisat aftlar yaplmal, tesisat borular bu dey aftlardan gemelidir. Amerikadaki baz uygulamalarda temiz su kolonlar, son yatay kat ayrmndan sonra, 40-50 cm. daha devam ettirilerek hava toplanmas iin bir hacim yaratlmaktadr. Kolon sonlarnda oluan bir hava yast kolondaki su darbelerini ve ok dalgalarn absorbe edebilme imkan yaratmaktadr. (rnein baknz ekil 2.49) Yatay kat datmnda borular banyo ve mutfak duvarlarna denmelidir. Kesinlikle deme ve tavandan boru geirilmemelidir. Tavandan giden borular akta kalaca iin istenmeyecek, demeden ekilen borular ise ksa srede ryecektir. Banyo aftlar iinde kalacak scak su sirklasyon ve souk su borularnn izolasyonu aftlar kapanmadan yaplmaldr. Galvanizli boruyu sabitlemek iin kireli har kullanmaktan kesinlikle kanlmal, ankastre galvanizli borular zift, koruyucu bant vs. malzeme ile korunmaldr. zellikle banyodan mutfaa yerden ekilen borular mutlaka korunmaldr. Banyo - wc - Mutfak iin ekilen galvanizli borular st kotlardan monte edilmeli, branmanlar aa doru braklmaldr ki, boru ucundan girebilecek har, ta, vb. paralar ana boruyu tkamasn. Temiz su borular souk blgelerde d duvar iinden geirilmemelidir. Temiz su borularnda terlemeye kar izolasyon yaplmaldr. Bu izolasyonun buhar kesici ile yaplmas ve kelepe, konsol detaylarnda soutulmu su tesisatlarndaki detaylarn kullanlmas gerekir. Aktan geen ve donma tehlikesi olan yerlerde borular donmaya kar izole edilmelidir. D duvar geilerinde, temiz su borusunu, btn duvar kalnl boyunca koruma borusu (kovan) iinden geirmek tavsiye edilir. Koruyucu kovan uzunluu duvardan en az 10 mm. daha fazla olmaldr. ap ise boru apndan 20 mm. daha fazla olmaldr. Aradaki boluk dolgu maddesi ile doldurulmaldr. Helalar yalnz rezervuar aracl ile temiz su tesisatna balanmaldr. Bideler, bamsz su tesisat olmad srece kullanlmamaldr. Galvaniz, boruyu havaya kars korur. Deme iinden geirilen galvaniz borular zamanla delinir. Doeme iinde galvanizin koruma zellii yoktur. 81

Boru ap, in

Bina Tuvaletleri t = 44C, 45Clik sistem 1.8 2.1 2.4 2.7 3.0 3.35 3.65 4.26 4.57

Mutfaklar t = 55C, 60Clik sistem 2.1 2.4 2.7 3.0 3.35 3.96 4.26 4.57 5.48

amarhaneler t = 77C, 80Clik sistem 2.4 2.7 3.0 3.35 3.60 4.26 4.57 4.87 5.79

1/2 3/4 1 1 1/4 1 1/2 2 2 1/2 3 4

Tablo 2.50 / GENLEME ELEMANI OMEGA UZUNLUU

21.

22.

23.
Boru ap, in Minimal Dengeleme Uzunluu, L, metre

24.
1/2e kadar 2-4 5 ve st 0.60 0.90 1.20

25.

Tablo 2.51 / TPK BRANMAN AYRILMA

UZUNLUKLARI 19. Tnel kalp sistemlerinde banyo tesisat borularn asma tavan iinden geirip, perde iinde dey monte etmek pratik olmaktadr. 20. Galvanizli borularn fayans altnda kalacak u ksmlar 1/2 krtapa ile kapatlmaktadr. Fayans yapldktan sonra bu kr tapalarn bir ksm fayans altnda kalacak, sklrken fayanslar krlacaktr. 1/2 artm boru paralarnn bir ucuna di alarak dier taraflar ezilip kaynatlarak (10 cm. boyunda) kr tapa 82

26.

27.

yerine kullanlmaldr. Paslanmad ve ucuz olduu iin temiz su devrelerinde pik vana yerine, pirin iber vana kullanlmaldr. Az kullanlan veya donma tehlikesi olan hatlarn bir ayrma vanas ve bir boaltma musluu olmaldr. Temiz su tesisatnda kullanlacak borularn tanma ve saklanmasnda, iine kum vs. gibi yabanc madde girmemesine dikkat edilmelidir. Montaj yaplm fakat musluk, batarya vs. balanmam boru ular kr tapa vs. ile mutlaka kapatlmaldr. Villa temiz su tesisatnda masajl du kullanlyor ise boru ap en az 1 olmaldr. Bu durumda hidrofor basnc arttrlmal, alt basn 30 mSS, st basn 40 mSS olmaldr. Normal dulu villalarda alt basn 15 mSS alnabilir. Villalarda su debisi belirlenirken, bahe sulama gznne alnmaldr. Bahe sulama yokken debi 1,5 m3/h, varken en az 3 m3/h alnmaldr. Bahe sulama tesisatn planlayan firmann da bahe sulama iin gerekli su debisi ve basncn renip, hidrofor kapasitesini semesi daha doru olacaktr. Temiz su tesisatnda oluan sesin ana nedeni su basncnn fazla olmasdr. Yksek basntaki su,

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35. 36. 37.

kesitin darald noktalarda su hzn 2 m/s deerinin zerine karr. Buna zm hidrofor basncnn ayarlanmas, hidrofor kna basn sabitleyici montaj, sistemdeki basn kademelerinin doru dzenlenmesi ve daire girilerine basn drc montajdr. DIN 3204 kapsamndaki 40 ve 50 mm. aplarnda srgl vanalar yerine, 1/2 ve 2 pirin vana kullanlmaldr. Bu vanalar daha uzun mrl, daha kaliteli, daha kullanl, su damlatma riski daha az ve yaklak %30 daha ucuzdur. Hidrofor emi borular titreim nedeniyle emniyetli bir ekilde sabitlenmelidir. Su tasfiye cihaz kna pislik ayrc montaj faydaldr. Su deposu dolum borusu zerine selonoid vana monte edildiinde, su basnl ise vanann gc kapatmaya yetmez. Bu konuda zel nlem almak gerekir. Sva altndaki scak su ve souk su borular ve kalorifer kolonlarnn zerine ok iyi s izolasyonu yaplmaldr. zellikle sva altndaki borular izole etme alkanl olmadndan, s kayb olumakta ve korozyon nedeniyle boru abuk delinmektedir. neri: sva altndaki galvaniz borularn doal gaz borularnda kullanlan koruyucu band ile sarlp, zerine 6 mm kalnlkta flex tr malzeme ile s yaltm yaplmasdr. Suyun az olduu yerlerde artmadan alnan su, bahe sulamada ve rezervuar iin kullanlabilir. Artmadaki hatalara kar, a- Rezervuar icin hidrofor dahil ayr bir hat yaplmaldr. b- Bas rezervuar kullanlmas daha uygundur. Bylece su depolanmad iin daha salkldr. Sanayide hidrofor depolar genellikle kk seilmektedir ve bu nedenle bu gibi uygulamalarda hidrofor alt says artmaktadr. Ana su girilerinde veya hidrofor klarnda iletilmesi ve bakm zor pislik tutucular yerine, kat tutma hacmi byk olan sanayi tipi su filtreleri kullanlmaldr. Su depolar ncesinde mutlaka sanayi tipi su filtreleri kullanlmaldr. Sirkle eden kapal su devrelerinde Spirovent pislik ayrc kullanlmaldr. Su yumuatma cihazlar ncesinde yine su filtresi kullanlmaldr.

2.5. TEMZ SU BORU TESSATI HESABI Temiz su boru hesab, basn kayplarnn dengelenmesi esasna dayanr. En kritik devreden balayarak, boru devrelerinde kullanlabilecek basn dmn salayan boru aplar belirlenir. Bunun iin, a- Borudaki hesaba esas su debisi, b- Kullanma noktasndaki istenen akma basnc. c- ebeke balangcndaki basncn belirlenmesi ve d- Borulardaki basn kayplarnn hesab gerekir. 2.5.1. Su Debisinin Hesab eitli kullanma yerlerindeki farkl boyutlardaki elemanlarda akma basnlar, su scaklklar, her kullantaki akan su miktar ve su akma sreleri ve elemandan su ak debisi Tablo 2.52de verilmitir. Tablo 2.52 DIN 1988 Ksm 3ten alnmtr. DIN 1988T3 temiz su tesisat hesabn vermektedir. Kullanma yerlerini besleyen bir borudan geen su miktar, kullanma yerlerindeki su debilerinin toplam deildir. Btn kullanma yerlerindeki musluklarn ayn anda ak olduu kabul edilemez. Bunun iin bir e zaman veya diversite faktr gznne alnmaldr. DIN 1988 T.3te Tablo 2.52de verilen her bir kullanma yeri debisi, VR ile gsterilmektedir. Buna gre bu kullanma yerlerini besleyen bir borunun besleyecei toplam maksimum debi, VR olarak gsterilir. Boru hesabnda borudan geen su hesap debisi VS, toplam maksimum debi VR deerinden kktr. VR deerine dayanarak, VS deerinin belirlenmesinde kullanlan su debisi ve kullanm alan etkin parametrelerdir. Bu iki parametreye gre hazrlanan grafik ekil 2.53da grlmektedir. Bu grafikte VR deerinden yukar klarak, hesap yaplan duruma uygun eri kestirilir. Kesim noktasndan sola gidilerek hesap debisi VS bulunur. Diversitenin gznne alnmas amacyla eski DIN normunda ve buna dayanlarak hazrlanan ve halen geerli Trk Standardnda ise Y.B. (Yk Birimi) kavram gelitirilmitir. Bylece standart bir hesap yaplabilmektedir. Tablo 2.54de konutlarda kullanlan eitli armatrler iin kabul edilen standart YB. deerleri ve standart su sarfiyatlar verilmitir. Konut d kullanmlar iin birok durumda bu Yk Birimi yntemi geerli deildir. Bu gibi durumlarda akan su debilerinin belirlenmesi gerekir. rnein, fabrikalarda, okullarda, spor salonlarnda kullanlan dular, sra ykama tesisleri, lavabolar iin bir ezaman faktr gznne almak doru deildir. Bu gibi durumlarda yukarda anlatlan yeni DIN normundan yararlanlmaldr. 83

Yk Birimi yntemine gre, ok sayda armatr besleyen bir borudaki hesaba esas su debisini bulmak iin, nce bu borunun besledii armatrlerin Y.B. deerleri toplanarak borunun YB. deeri, Z bulunur. Z= YB. Borudan akan standart su debisi ise, q = 0,25 (L/s) ifadesi ile bulunur. rnek; Herbirinde DN 15 batarya, lavabo ve rezervuar musluu bulunan 3 adet daireyi besleyen borudaki hesaba esas olacak standart su debisinin bulunmas istensin. Bunun iin Tablo 2.54 den armatrlerin Y.B. deerleri bulunur Batarya DN 15 = 2,5 YB Lavabo = 0,5 YB

Rezervuar TOPLAM 3 daire iin Su debisi, q deerindedir.

= 0,25 YB. = 3,25 YB. = 3x3,25 = 9,75 Y.B. = 0,25 x = 0,78 L/s

2.5.2. Kullanma Yerlerindeki Akma Basnlar Kullanma yerlerindeki istenen akma basnlarnn TS 1258 tarafndan verilen deerleri Tablo 2.54de grlmektedir. Ayrca Tablo 2.52de de Alman Standartlarna gre istenen akma basnc deerleri verilmitir.

Tablo 2.52 / DEB, BALANTI VE KULLANMA DEERLER 84

ekil 2.53 / TOPLAM DEB LE MAKSMUM DEBNN KARILATIRILMASI 2.5.3. ebeke Balangcndaki Basncn Belirlenmesi a- Temiz su tesisat dorudan ebekeye balanm ise, ebeke basncndan, su sayacndaki basn kayb kartlr. Su ebekesindeki basn 100 mSS deerini gemez. Basn deeri yerel belediyeden alnmaldr. Su sayacndaki basn kayb 5 mSS olacak ekilde saya seilmelidir. Ancak sayataki gerek basn dm ekil 2.41den okunabilir. b- Hidrofor kullanlmas halinde balang basnc hidrofor k basncdr. Hesaba, esas hidrofor alt basnc alnmaldr. 2.5.4. Borulardaki Basn Kayplarnn Hesab Boru tesisatndaki basn kaybnn belirlenmesi iin iki yntem vardr: a- Boru tesisatnda meydana gelen srtnme ve lokal kayplarn toplam, TS 1258 kapsamnda borulardaki kirelenme faktrn de gznne alarak hazrlanan tablolardan okunur. Tablo 2.55de elik ve dkme demir borular, Tablo 2.56da da bakr borular iin hazrlanm tablolar grlmektedir. Bu tablolarda Y.B. veya debiye gre, eitli aptaki borularda 1 mt. uzunlukta meydana gelen toplam ortalama basn kayplar verilmitir. Temiz su tesisatnda hzlar 1 m/s ile 2 m/s arasnda olmaldr. Sese ok duyarl hastane gibi uygulamalarda hz 1 m/snin altnda, sesin nemsiz olduu endstriyel uygulamalarda 2 m/s deerinin stnde (3 m/s deerine kadar) deerler alabilir. Tabloda 1 m/s ile 2 m/s arasndaki basn kayb deerleri koyu yazlmtr. Ayrca hzn 0,5 m/s - 1,5 m/s ve 2,5 m/s olduu deerlerin altna izgi ekilmitir. Buna gre DN 25 elik boruda (Tablo yardm ile),
Hz m/s 0,5 1 1,5 2 2,5 Su Debisi L/s 0,177 0,5 0,729 0,968 1,225 Yk Birimi 0,5 4 8,5 15 24 Basn Kayb bar/m 0,002 0,02 0,041 0,073 0,117

85

Deerleri okunabilir. Dolays ile bu tablolardan, hz seilirse, boru apn ve borudaki zgl toplam basn kaybn belirlemek mmkn olmaktadr. b- Dier boru ve kanal tesisatlarnda olduu gibi srtnme kayb ve yerel kayp deerlerini ayr ayr hesaplamak ve bunlarn toplamn, kirlenmeyi gznne almak zere bir katsay ile arpma yntemi: Toplam basn kayb, P P = R.L + Z ifadesi ile bulunabilir. Burada; R = Srtnme kayb katsays L = Boru boyu Z = Yerel basn kaybdr. Bu amala Tablo 2.57de galvanizli boru, Tablo 2.59da bakr boru, Tablo 2.60da PVC-U boru, Tablo 2.61de PE-X boru ve Tablo 2.621de de PE-HD boru iin R srtnme kayp katsaylar verilmitir. Yerel kayp katsaylar ( deerleri eitli balant

elemanlar ve armatrler iin Tablo 2.63de verilmitir. Bu kayp katsays ve hz deeri ile Z yerel basn kayb deeri Tablo 2.64den okunabilir. Bulunan toplam basn, kirlilik faktrn gznne almak zere, 1,1 katsays ile arplabilir. 2.5.5. Boru Tesisatnn ap Hesab Boru tesisatnn hesab, esas olarak aplarn belirlenmesidir. Bu boyutlandrmann temeli, verilen yk altnda en elverisiz kullanma yerinde istenen su debisinin ve basncnn salanmasdr. Bunun iin giriten kullanma yerine kadar olan boru tesisatndaki basn kaybnn, kullanlabilecek basn deerini gememesi gerekir. TS 1258de verilen hesap yntemi ile DIN 1988de verilen hesap yntemi arasnda fark vardr. DIN 1988 daha hassas hesap yapma imkan verir. Her iki ynteme gre hesap aadaki sra ile yaplr: a- Temiz su ebeke basnc belirlenir. (Veya hidrofor alt basnc) b- En elverisiz kullanma yerinin bina balant borusundan itibaren (veya hidrofor alt su seviyesinden itibaren) olan ykseklii belirlenir. c- Kullanma yerindeki akma basnc belirlenir d- Etkin basn, a-(b+c) belirlenir. e- Su sayac, filtre vs. gibi elemanlarn basn dmleri belirlenir. f- Boru tesisat iin kullanlabilir toplam basn kayb, d-e belirlenir. g- Toplam boru boyu belirlenir. h- Ortalama basn kayb f/g belirlenir. i- Tablo 2.55 ve 2.56den, ortalama basn kayb deerini kullanarak her bir tesisat blm iin boru aplar seilir. j- Trk standardna gre hesap yaplyorsa, her bir tesisat blm iin Y.B. deerleri belirlenerek, Tablo 2.55 veya 2.56den seilen boru aplar ile basn kayb hesaplanarak, kullanlabilir toplam basn kaybndan kk olduu kontrol edilir. Deilse ap deiiklikleri yaplarak yeniden kontrol edilir. k- DIN 1988e gre hesap yaplacaksa, her bir tesisat blm iin nce toplam kullanma debisi, sonra ekil 2.53 yardmyla hesap debisi belirlenir. Ortalama basn kayb deeri kullanlarak Tablo 2.57-2.61 yardmyla boru aplar tahmin edilir.

Tablo 2.54 / ETL ARMATRLER N DEB VE YK BRM DEERLER 86

1/2

3/4

1 1/4

1 1/2

2 1/2

Tablo 2.55 / GALVANZ ELK VE DKM TEMZ SU BORULARINDA BASIN KAYBI 87

1 1/4

1 1/2

2 1/2

Tablo 2.55 Davam / GALVANZ ELK VE DKM TEMZ SU BORULARINDA BASIN KAYBI 88

Tablo 2.56 / BAKIR TEMZ SU BORULARINDA BASIN KAYBI 89

Tablo 2.56 Devam / BAKIR TEMZ SU BORULARINDA BASIN KAYBI 90

3/8

1/2

3/4

1 1/4

1 1/2

2 1/2

Tablo 2.57 / GALVANZ ELK BORULAR N ZGL SRTNME KAYIPLARI (DIN240) =C 91

ekil 2.58 / SU N BORU API SEM ABAI rnek 1: TS 1258e gre ekil 2.65deki sistemin boru aplar hesab I ve II nolu kolonlarla beslenen sisteme ait basn deerleri, saya ve filtredeki basn kayplar ve kullanlabilir basnlarla; boru uzunluklar ve ortalama basn kayb deerleri Tablo 2.66da belirlenmitir. Bu uygulamada her iki kolondaki hesap debisi deerleri eittir. ekilde grlen sistemde kritik hat I kolonudur. Bu hat 11 92 Tesisat Blmne (TB) ayrlmtr. TB 8, 9, 10 ve 11 cihaz balant hatlardr. Tesisat blmleri iin yaplan hesap Tablo 2.67ada zetlenmitir. lk drt stunda emadan okunan TB blm numaralar, ema ve Tablo yardm ile bulunan toplam Y.B. deerleri, debiler ve yine emadan okunan hat uzunluklar verilmitir. Boru aplar Tablo 2.55den yararlanlarak bulunur.

Ortalama zgl basn kayb deeri, 36 mbar/m ve szkonusu borudaki Y.B. deerleri ile aplar belirlenir. Tablo 2.67ada bu bulunan ap deerleri ile, Tablo 2.55den okunan zgl basn kayb deerleri verilmitir. Uzunlukla zgl basn kaybnn arpm, basn kayb olarak bir sonraki stundadr. Tablo 2.67adaki basn kayplar stunu toplamlar olan gerek toplam kaybn, msaade edilen kayptan daha dk olduu gsterilmelidir. Nitekim, P = 908 mbar Msaade edilen basn fark Pi = 1310 mbar olup, 908 < 1310 mbar olduundan, seilen aplar uygundur. rnek 2: DIN 1988e gre ekil 2.65deki sistemin boru aplar hesab I ve II nolu kolonlarla beslenen sisteme ait basn deerleri, saya ve filtredeki basn kayplar ve kullanlabilir basnlarla; boru uzunluklar ve ortalama basn kayb deerleri Tablo 2.66da belirlenmitir. Bu uygulamada her iki kolondaki hesap debisi deerleri eittir. ekilde grlen sistemde kritik hat I kolonudur. Bu hat 11 Tesisat Blmne (TB) ayrlmtr. TB 8, 9, 10 ve 11 cihaz balant hatlardr. Tesisat blmleri iin yaplan hesap Tablo 2.67bde zetlenmitir. lk drt stunda emadan okunan TB blm numaralar, kullanma debileri, hesap debileri ve hat uzunluklar verilmitir. Boru aplar Tablo 2.57 den yararlanlarak bulunur. Ortalama zgl basn kayb deeri, 36 mbar/m deerinin yars srtnme kayplarna ayrlarak belirlenen 18 mbar/m deeri hedef alnarak, hesap debileri ile Tablo 2.57den boru aplar belirlenir. Tablo 2.67bde bu bulunan ap deerleri bir sonraki stunda verilmitir. Tablo 2.57den belirlenen aplar ve hesap debileri yardmyla zgl srtnme basn kayb ve hz deerleri okunur ve ilgili stunlara yazlr. Uzunlukla zgl srtnme basn kaybnn arpm, srtnme basn kayb olarak bir sonraki stundadr. Daha sonra Tablo 2.63 yardmyla her tesisat blm iin zel kayp katsaylar belirlenir. Bu deerler Tablo 2.68de grlmektedir. Her tesisat blmndeki toplam kayp katsaylar Tablo 2.67bde ilgili stuna ilenir. Toplam kayp katsays ve hz deerleri yardmyla ve Tablo 2.64den yararlanarak zel kayplar bulunur. Son stuna ilenir. Tablo 2.67bdeki srtnme basn kayplar stunu ve zel basn kayplar stunu toplamlar toplanarak bulununan gerek toplam kaybn, msaade edilen kayptan daha dk olduu gsterilmelidir. Bunun iin bulunan basn dm kirlilikleri dikkate alnarak 1.1 katsaysyla arplabilir. Nitekim, P = 846 . 1,1= 930 mbar Msaade edilen basn fark Pi = 1310 mbar olup, 930 < 1310 mbar olduundan, seilen aplar uygundur.

Tablo 2.61 / PX PLASTK BORULAR N ZGL SRTRME KAYIPLARI =C 93

Tablo 2.59 / BAKIR BORULAR N ZGL SRTNME KAYIPLARI(DIN 1786) =10C (W=60C:R10C - 20%) 94

Tablo 2.60 / PVC-U PLASTK BORULAR N ZGL SRTNME KAYIPLARI (DIN 19532) PN 16 =10C 95

Tablo 2.62 / PE-HD PLASTK BORULAR N ZGL SRTNME KAYIPLARI (DIN 19533) =10C 96

Tablo 2.63 / ZEL KAYIP KAT SAYISI

97

Tablo 2.64 / YEREL BASIN KAYBI, Z (Scaklk 10C ve Younluk=999.7kg/m3)

Tablo 2.65 / RNEK BORU API HESABINA ESAS SSTEM EMASI

Tablo 2.66 / RNEK N HESAPLANAN BASIN DEERLER 98

T.B 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 BBH

Toplam Y.B. 2.5 0.5 0.25 0.25 0.5 1 3.5 3.5 7 10.5 21 21

Debi L/s 0.395 0.177 0.125 0.125 0.177 0.250 0.468 0.468 0.661 0.810 1.146 1.146

Uzunluk m 0.5 0.4 1 0.8 0.6 0.7 0.7 3.2 3.2 10.8 6.5 10

Boru ap DN(mm) 20 15 10 10 15 20 20 25 25 32 32 32

zg. kayp bar/m 0.041 0.039 0.021 0.021 0.039 0.016 0.057 0.017 0.034 0.014 0.027 0.027 Toplam kayp=

Kayp mbar 21 16 21 17 23 11 40 54 109 151 176 270 908

Tablo 2.67a / RNEK 1 N TS 1258E GRE BORU API VE BASIN KAYBI HESABI
Tes. Bl. Kullanma debisi 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 BBH L/s 0,15 0,07 0,13 0,13 0,26 0,33 0,48 0,48 0,96 1,44 3 3 hesap debisi L/s 0,15 0,07 0,13 0,13 0,23 0,27 0,35 0,35 0,53 0,66 0,98 0,98 m 0,5 0,4 1 0,8 0,6 0,7 0,7 3,2 3,2 10,8 6,5 10 DN(mm) 15 15 15 15 15 15 20 20 20 25 32 32 m/s 0,75 0,35 0,65 0,65 1,15 1,35 0,95 0,95 1,46 1,1 1,7 1,7 bar/m 8,2 1,8 6,3 6,3 17,4 23,5 8,1 8,1 17,8 8,3 18,3 18,3 mbar 4,1 0,7 6,3 5,0 10,4 16,4 5, 7 25,9 56,9 89,6 119 183 523 3,3 0,3 0,3 9,3 0,3 0,3 3,8 9,3 7 7 2 2,8 43 1,4 3,3 23,4 137 103 323 Uzunluk Boru ap Hz zgl srt. Srt. Kayb. Lokal kayp katsays Lokal kayp mbar

Toplam Kayplar=

TOPLAM KAYIP= (523+323). 1,1= 930 mbar

Tablo 2.67b / RNEK 2 N DIN 1988E GRE BORU API VE BASIN KAYBI HESABI

Tablo 2.68 / YEREL KAYIP KATSAYILARI 99

BLM 3

3. TEMZ SICAK SU TESSATI

nemlidir. Bu konular iin Issan Yaynlar Doal Gaz ve LPG Tesisat Kitabna baknz. ofbenler elektronik atelemeli veya pilot alev atelemeli olabilir. Yanmann devam ve alev snmse gazn kesilmesi gvenlik altnda alnmaldr. Pilot alevli sistemlerde ift metal bir termostat pilot alev snnce gaz beslemesini keser. Daha gvenli olan elektronik atelemeli sistemlerde alev srekli gzlenir ve snnce gaz vanas kendiliinden kapanr. Elektronik atelemeli sistemler ayrca pilot alevde gaz tketimi olmadndan daha ekonomiktir. Bir baka gvenlik sistemi ise atk gaz ak otomatiidir. Bu sistem baca gaz k olmazsa gaz beslemesini keser. Ayrca btn ofbenlerde baca gaz akm sigortas vardr. Bu bacadaki basn deiimlerinden yanma odasnn etkilenmesini nler. ofbende su ak da gvenlik altna alnmtr. Scak su kullanm olmadan gaz vanas almaz. Ayrca su basnc da minimum bir deere (Buderus Kombide 350 mbar deerine) ayarlanmtr. Su basnc bu deerin zerine kmadka gaz beslemesi olmaz. Bu nedenle ebeke basncnn sabit olmad yerlerde ofbenlerin stabil almas mmkn deildir. Gazl ofbenlerin kullanld yaplarda hidrofor kullanlmaldr. Su scakl ise onoff veya oransal olarak kontrol edilebilir. Daha konforlu olan oransal kontrolda su ayarlanan scakla yaklatka gaz orantl olarak azaltlr ve alev giderek klr. Su kullanlmad zaman gaz kesilir ve ana alev sner. ofbenlerde su scakl 35-62 C arasnda ayarlanabilir. Bu cihazlarn verimleri ise % 70-92 arasnda tipe gre deiir. Standart cihazlarn zellikleri aada verilmitir. Gazl ofben satn alrken elektronik atelemeli, oransal kontroll ve tam gvenlik sistemi olan en kaliteli tipler tercih edilmelidir.

3.1. SICAK SU HAZIRLAYICILARI Scak su hazrlayclarn eitli ekillerde snflandrmak mmkndr. Burada scak su hazrlayclar sadece lokal (veya tekil) - merkezi olarak ve depolu - eanjrl (ani su stc) olarak ayrlacaktr. 3.l.1 Tekil (lokal) Su Istclar Bu cihazlarda s kayna su stcnn iindedir. Yakt yanmas veya elektrik enerjisi ile su stlr. ok eitli tipleri olmakla birlikte sadece gaz yaktl ofbenler (ani Su stcs) ve elektrikli termosifonlar (depolu su stcs) zerinde durulacaktr. 3.1.1.1 Gazl ofbenler: Doal gaz ve svlatrlm petrol gaz (tpgaz) ile alr. Genellikle ani stcl (eanjr) tipi kullanlr. Ana blmleri kanatl borulu su stc (eanjr), atmosferik brlrl yanma odas, gaz kontrol ve gvenlik donanm, gvde, su ve gaz borular olarak saylabilir. ekil 3.1de bir gazl ofben, ematik olarak verilmitir. Ak yanma odal ve doal gazl ofbenler mutlaka bacaya balanmaldr. Baca olmayan yerler iin ise hermetik (kapal yanma odal) tipleri mevcuttur. Hermetik tiplerde i ie iki boru ile yanma havas d duvardan dardan alnr ve yanma rnleri ayn yere atlr. Mecbur olmadka hermetik cihaz kullanlmamaldr. Hermetik tipler hem daha pahaldr, hem de bacal cihazlar daha gvenlidir. Gazl ofbenler banyo gibi i hacimlere konulmamaldr. Yanma havasnn yeteri kadar beslenmesi iin, ofbenin yerletirildii hacmin bykl ve d hava balants

ekil 3.1 / GAZLI OFBEN 100

3.1.1.2. Elektrikli Termosifonlar Kullanma scak suyunun lokal olarak retilmesinde en gvenli ve konforlu cihazlar elektrikli termosifonlardr. Bu cihazlar depolu olup 10C deki souk su giriinde 1 kWh elektrik enerjisi ile 50C de 20 litre veya 37Cde 30 litre scak su verebilirler. Dolays ile; * Mutfak iin 5, 15 veya 30 litre kapasiteli * Lavabo iin 3 veva 5 litre kapasiteli * Du iin 30 veya 60 litre kapasiteli * Banyo (kvetli) iin 60 veya 80 litre kapasiteli bir elektrikli termosifon yeterlidir. Isl verimleri % 98, kullanma verimleri % 70-75 mertebelerindedir. 60 ve 80 litre termosifonlarn stclar genelde 2-2,5 kW gcndedir. Elektrikli termosifonlarn ok eitleri olmakla birlikte, en ok kullanlan tipi yksek basnl olandr. ekil.3.2de termosifon ve ofben iin gerekli balant armatrleri ematik olarak gsterilmitir. Bu termosifon ebeke basnc altnda

almaktadr. Souk su giri hattnda 2 ayrma vanas, 1 emniyet ventili ve 1 cekvalf bulunmaldr. Ayrca bir basn drc de gerekirse konulabilir. Bu termosifonla birden ok kullanma yeri beslenebilir. Bu cihazlarn kontrol termostat ile gerekleir. Termostat yardm ile stclar ON-OFF olarak devreye girer karlar. Elektrikli termosifonlarn programlanabilir tipleri de vardr. Termosifon deposu srla kaplanm elik, paslanmaz elik veya bakr olabilir. Ayrca korozyon korunmas iin magnezyum anot kullanlabilir. 3.1.2. Merkezi Kullanma Scak Suyu Sistemleri eit1i merkezi kullanma scak suyu hazrlama sistemleri olmakla birlikte bugn en yaygn kullanlan sistem boylerli scak su sistemleridir. Bu sistemde scak su kazanndan elde edilen scak su ile (veya buhar kazanndan gelen buharla) boylerdeki su stlr ve bu kullanma suyu tesisata verilir. Dolays ile boylerde bir stma devresi, bir de kullanma devresi bulunmaktadr. eki1. 3.3de serpantinli bir boyler kullanlan merkezi scak su sistemi ematik olarak gsterilmitir Gnmzdeki boylerli sistemlerde ebekeden gelen souk su dorudan boylere verilir. Dolays ile boyler kullanma suyu tarafndan genellikle standart olarak 10 bar basnca dayankllk istenmektedir. Istma taraf basn dayanm ise stc yzeylerin cinsine gre deiir. ift cidarl boylerlerde stc taraf basn dayanm dktr, 3 bar ile snrldr. Serpantinli boylerlerde ise stma tarafnda 25 bar basnca kadar kabilmektedir.

ekil 3.2 / TERMOSFON, OFBEN SOUK SU BALANTI HATTI ELEMANLARI

ekil 3.3 / PRENSP EMASI: KAPALIDEVRE SICAK SU EMASI VE BOYLERL TESSAT 101

Boylerler kuvvetli korozyon etkisine maruzdurlar. Korozyona kar suyla temasta olan yzeylerin korunmas gerekir. Bu amala elik boylerlerde galvanizleme, emaye kaplama, plastik kaplama,

Tablo 3.4/ BOYLER EMNYET VENTL BOYUTLARI

25 mSS

60 mSS

ekil 3.5/ FT CDARLI BOYLERLERDE MAX. KALORFER BASINCI

srlama (camla kaplama) gibi teknikler kullanlr veya malzeme olarak paslanmaz elik veya alaml elik kullanlr. Ayrca anodik koruma yntemleri uygulanr. Hijyenik ortam salanmas ve korozyona dayankllk ynnden krlmaz cam kaplama yntemi en ideal koruma yntemidir. Merkezi boylerli sistemlerin avantajlar 1- Depolama dolays ile pik yk yaygn hale getirilmitir. 2- Ksa bir srede tketilebilecek byk miktarda scak su emre amadedir. 3- Scaklk kontroluna uygundur. 4- Kk kazan gleri, byk miktarda ani kullanma scak suyu talepleri iin yeterli olabilmektedir. 5- Sistem emniyetlidir. 6- Lokal sistemlere gre iletme (yakt) ekonomisi salar. 7- Konforludur. Dezavantajlar: 1- Depoda (boylerde) korozyon ve kire ta birikimi oluabilir. (Cam kaplamal boylerlerde kire de olumaz)

ekil 3.6/ FT CDARLI BOYLER 102

ekil 3.7/ FT CDARLI BOYLER

ekil 3.8/ TEK CDARLI BOYLER (Serpantin eklenecek) 103

ekil 3.9/ TEK CDARLI BOYLER (Serpantin eklenecek) 2- Ani akl sistemlere (eanjr tipi) gre ilk yatrm daha pahaldr. 3- Is gei katsaylar daha dk olduundan daha fazla s gei yzeyi kullanmak gerekir. 4- Deposuz scak su hazrlayclarna gre daha fazla yer kaplarlar. 3.2. BOYLERLER Boylerler kullanma scak suyu reten cihazlar olup esas itibariyle s deitirgecidirler. Istma scak suyu (90/70C) ile, kullanm amal, 45 - 60C scaklkta su retirler. amarhanelerde ve hastanelerde su scakl 60C deerindedir. Ancak konutlarda s tasarrufu amacyla standartlar su scakln drmektedir. Su scakl konutlarda 45C alnmaldr. Bu deer yeni ASHRAE standartlarna gre en fazla 50C olabilir. Boyler hacimleri su ihtiyacna gre belirlenir. Boylerde suyun snmasna bal olarak kacak genlemelerin tehlike yaratmamas iin emniyet ventilleri kullanlmaldr. Tablo 3.4de boyler hacmine gre emniyet ventili aplar verilmitir. Emniyet ventilinden dar su atlmas istenmiyorsa, sistemde kullanma scak suyu tarafnda bir hijyenik kapal genleme deposu 104 kullanlmas tlenir. Boyler ncelikli stma sistemlerinde stma devresinde bir limit termostat kullanlmaldr. Bu limit termostat bir arza nedeniyle su scaklnn ar ykselmesi halinde sirklatr veya yollu vanaya kumanda ederek stmay keser. ki temel tip boyler bulunmaktadr. Bunlar ift cidarl boylerler ve serpantinli boylerler olarak bilinir. ift cidarl boylerler yaklak kat fazla yer kaplarlar, 25 mSS statik basntan sonra kullanlmalar salk verilmez, s kayb fazladr. ki cidar arasndaki galvaniz kalitesi gvenli deildir. Buna karlk serpantinli boylerler basnca dayankldr, stma yzeyi artrlarak suyun snma sresi ksaltlabilir, s kayb azdr, galvaniz kalitesi iyidir ve mr uzundur, stma devresi temizlenebilir. Ancak ykseklii az olan kazan dairelerinde dik tip boyler kullanlmaz. Eer stma kzgn su veya buharla yaplyorsa mutlaka dik tip serpantinli boylerler kullanlmaldr. Boyler ierisindeki kullanma suyunun boald veya basncnn azald anda, boylerde kalorifer devresindeki basncn neden olduu kme olabilir. Silindirlerin iten ve dtan gelen basnca

ekil 3.10/ SERPANTNL DK BOYLER (5000 Litre) dayankll farkldr. erden 60 mSS. Basnca dayankl bir boyler, dtan max. 25mSS. basnta (Kalorifer devresi basnc) alabilir. Yksek yaplarda arza annda kullanma suyu boaltlm boylerlerde kalorifer devresi basncnn neden olduu kmeler olmaktadr (ekil 3.5). Boylerlerin tanmalar srasnda temizleme kapa zerine yk gelmemelidir. zellikle indirilirken bu ksm kesinlikle yere dememelidir. Aksi halde flan kapakta montajdan sonra yaplan testte boyler su karmaktadr. Boylerlerin ok iyi sl izolasyonu gerekir. Alman standartlarna gre 24 saatlik s kayb Q 0,142 V (kWh) olmaldr. Burada V litre olarak boyler 105

hacmidir. Bu yaklak 50-80 mm. kalnlkta izolasyonu gerekli klar. Ayrca hijyen asndan boylerde yeterli byklkte temizleme delikleri bulunmaldr. ekil 3.6, 3.7, 3.8 ve 3.9da sra ile ift ve tek cidarl yatk boylerler ve standart boyutlar verilmitir. ift cidarl boylerlerde stc yzeyler standart olarak boyutla birlikte verilmitir. Bu tiplerde boyler snma sreleri 90/70 C scak su kullanldnda Tablo 3.11de verilmitir. ekil 3.10da ise 5.000 ltlik buharl dik tip serpantinli boyler projesi verilmitir. Boyler serpantin yzeyi hesaplanrken, serpantin s gc, Q = Ms.C. . (T-Tg) [kW] olarak hesaplanr. Burada, = Scak su ihtiyac (L/sn) Ms C = Suyun zgl ss (4,2 kj/kgC) = Suyun younluu (1kg/L) Tg = Boyler su giri scakl (10C) = Boyler su k scakl (60C) T Serpantin yzey miktar ise, F= Q/ K.tm (m2) ifadesi ile bulunur. K.tm deeri 90/70 C scak su iin kirelenme ve emniyet faktrleri de gznne alnarak 11-17 kW/m2, 0,1 bar basnl buhar iin ise 45 kW/m2 olarak alnabilir. Tablo 3.12de ise hesaplanan serpantin yzey miktarlar verilmitir. rnek olarak scak su gereksinimi 1,5 lt/sn olan bir sistemde serpantin yzeyi hesab istensin. Istma 90/70C scak su ile yaplyorsa ve boyler su giri scakl 10C, su k scakl 60C ise, Q = 1,5 . 4,2 . 1 (60-10) = 315 kW bulunur.
Kapasite Litre
150 200 300 500 800 1000 1500 2000 2500 3000 4000 5000

K tm deeri iin 15 kW / m2 kabul edilirse, A= 315/15 = 21 m2 bulunur. 3.2.1. Buderus duoCLEAN Boylerler Buderus duoCLEAN boylerler en son teknik gelimeleri iermektedir ve ekil 3.13, 3.14 ve 3.15te grlmektedir. Bu boylerlerin en nemli avantaj, yaps deitirilmi serpantinlerden kaynaklanmaktadr. Serpantin alt ksmnda konikletirilmitir. Serpantin formu ve yerleimi nedeniyle boylerde tam bir stma ve buna bal olarak kullanm veriminde ykselme elde edilmitir. Kovann kaldrlmasyla serpantin emayelenmesi optimum hale getirilmitir. Daldrmal duyar eleman yerine, montaj daha kolay olan, oturmal duyar eleman kullanlabilir. Boylerde gelitirilen en nemli noktalardan biri optimum temizlik olanadr. Btn duoCLEAN boylerlerin yeterli byklkte llendirilmi boyler tabannda bir el delik kapa mevcuttur. Temizleme deliinin akta kalabilmesi iin, boyler ayaklar zerine oturur. Bu ayaklar 10 litrelik bir kovay boylerin altna sokarak, kalan suyun alnabilmesine olanak verecek yksekliktedir. Form ve dizayn Buderusta her rnn tekniine uygundur. Temiz ve grnm kusursuz kablo geii salamak iin boylerler bir kablo kanalyla donatlr. Kablo kanal sac klf zerine getirilir. Btn boylerlerde seri olarak kablo kanalna entegre termometre vardr. Yeni tip boylerlerde elektrikli stc, zel bir el delik kapanda bulunmaktadr. Istc fili balantlar yardm ile kolay ve problemsiz olarak monte edilebilir. Kalorifer kazan yaklmadan elektrikli stc ile scak su retimi altematifi mevcuttur. Boylerler ~9 cm. poliretan ile izole edilmitir.
Kapasite 90/70 Scak su ile stma hali
m2 0.50 0.68 1.02 1.70 2.73 3.41 5.12 6.83 8.53 10.24 13.66 17.0

Tablo 3.11 FT CDARLI BOYLER ISINMA SRES 106

Istma Yzeyi m2
1.20 1.45 2.00 2.4 3.4 4.1 5.1 6.0 8.0 9.9 12.0 13.7

Istma sresi saat

0.9 1 1.2 1.5 1.8 2 2.3 2.6 2.5 2.4 2.6 3

Alak basnl buharla (0.1 bar) stma hali

m2 0.20 0.25 0.38 0.64 1.03 1.29 1.93 2.58 3.22 3.87 5.16 6.45

Litre 150 200 300 500 800 1000 1500 2000 2500 3000 4000 5000

Tablo 3.12/ BOYLER ISITICI SERPANTN YZEYLER

ekil 3.13/ BUDERUS LOGALUX ST DK TP duoCLEAN BOYLER 107

ekil 3.14/ BUDERUS LOGALUX LT-L2T YATIK TP duoCLEAN BOYLER 108

ekil 3.15/ BUDERUS LOGALUX SU-SB DK TP duoCLEAN BOYLER Hafta sonu evlerinde boyler ierisindeki scak su 15 gn sonra da kullanlabilmektedir. Boyler bir termos zelliindedir. Korozyona kar Buderus Termoglasur ad verilen 900Cde elik ile cam birletiren bir malzeme gelitirilmitir. Malzeme sert, izilmez ve -30 ile + 220C arasnda termik oka dayankldr. Ayn zamanda hijyenik olup bakteri oluumuna imkan vermeyecek kadar mkemmeldir. Termoglasur her eit suya uygun bir malzemedir. Kire tutmaz. lave bir koruma olarak seri imalat halinde magnezyum anot ve sipari halinde bir inert anot (yabanc akm anotu potensiyostatl) ile donatlrlar. Galvanizli elik gvdeli boylerin (satnalma bedeli+elik konstrksiyon kaidesi + s izolasyonu + boya ve kaplama bedeli + yer kayb) grnmeyen maliyetleri ile karlatrdmzda, Buderus duoCLEAN boylerin daha ucuz olduu grlecektir. Boylerin ii, krlmayan cam ile kapl olduu iin, kire tutma problemi olmayp, hijyenik ortam salamakta; Logamatic panel ile birlikte termik dezenfeksiyon olana da yaratlmaktadr. 109

ekil 3.16/ BUDERUS duoCLEAN BOYLERDE SUYUN ISINMASI Boyler mr 30 yl ve yukarsdr. Villa kaloriferinde kazann altna monte edilebildii iin, yer kayb sfrdr. Buderus duoCLEAN boyler iinde bulunan zel serpantin yaps sayesinde en alt noktaya kadar suyu homojen olarak stmaktadr. Bylece boylerin kapasitesi tam olarak kullanlmaktadr. Scak su kullanm sonrasnda boyler konstrktif yaps sayesinde souk su ile scak suyu kartrmakszn scak suyu boylerin st ksmnda kullanma hazr bulundurmaktadr. Buderus duoCLEAN boyler, Buderus kazan, brlr ve Logamatic panellerle beraber bir sistem olarak kullanldnda, gecikme olmakszn scak su hazrlama ilemine devam etmektedir. Logamatik paneller kazan su scakln optimum deerde tutmakta ve bu ilem zel bir pompa-brlr kumanda mant ile salanmaktadr. Boyler iinde snma srerken scak su her zaman kullanma hazr olarak st ksmda toplanmaktadr. Buderus duoCLEAN boyler, Buderus esnek dkm kazanlarla beraber kullanldnda, dk kazan su hacmi sayesinde boyler rejime girdikten sonra kazanda atk s ihmal edilebilecek seviyelerde kalmaktadr ve sistem verimi artmaktadr. Buderus duoCLEAN Boylerlerin, galvaniz veya paslanmaz elik boylerlerle karlatrlmas Tablo 3.17de verilmitir. 3.2.2. ten ve Dtan Serpantinli Boyler Karlatrmas Scak su retiminde kullanlan boylerler depolu ve 110 ani stcl olarak ayrlabilir. Is kaynann bir scak su kazan olduu sistemlerde ani stc, genellikle bir plakal tip eanjrdr. Ancak hi depolama yaplmadan ihtiyacn karlanmas ok byk dezavantaj yaratmaktadr. Bu dezavantajn belirli lde kompanse edilmesi iin uygulamada sisteme bir de depo ilave edilir. Bylece plakal eanjr+ scak su deposundan oluan sisteme dtan eanjrl boyler ismi verilebilir. ekil 3.18de plakal tip eanjr ile kullanma scak suyu hazrlanmas sistemi prensip emas verilmitir. Burada grld gibi bir pompa grubu kazandan scak suyu eanjre pompalamaktadr. kinci pompa grubu ise depo ile eanjr arasndaki dolam salamaktadr. Bu sistemde kullanlan depolar hijyen artlarn salamaldr. Depo iinde bakteri retimi, yosunlanma, korozyon ve kire ve kir tutma olmamaldr. ekil 3.19da balant projesi verilen iten serpantinli depolu boylerler ise, iinde stc serpantini olan depolardan oluur. Ani scak su ihtiyalarn karlamak zere s boylerde depolanmaktadr. Bylece kk gl serpantinlerle ve kk kazan gleriyle ihtiyacn srekli ve kararl bir biimde karlanmas mmkn olabilmektedir. Yukarda tanmlanan her iki tip kullanma scak suyu hazrlama sisteminin birbirlerine gre, stn ve zayf taraflar vardr. Her iki tipin karlatrmasn yapmak zere Tablo 3.20 hazrlanmtr. Bu tabloda 14 karlatrma konusunda her iki tipin performans yan yana verilmitir.

Karlatrma Konuslar

Issan - Buderus duoCLEAN Boyler

Galvanizli ift Cidarl veya Paslanmaz elik Boylerler

1- Kullanma Yerleri Kapasite Aral

a- Deiken debili scak su kullanm yerlerinde (konutlar, i merkezleri, okullar, oteller, spor salonlar v.b.) b- 920 lt/h-21.140 lt/h kapasiteler arasnda dikey ve yatay modeller mevcuttur. c- Depolama hacimleri kk ( yer ve enerji kayb daha az ) , saatlik scak su retim kapasiteleri ok yksektir. d- mein:5m3 hacimli Buderus duoCLEAN (2 adet LT2500) boylerin , 21m3 suyu tekrar stma sresi bir saattir. Is kayb ok azdr. a- Yksek miktarda scak su retim kapasitesi b- Daha kk depolama hacmi yeterlidir. (Boyler d yzey s kayb azalr.) c- 300 lt. kapasiteye kadar boylerlerde 60 mm poliretan, 400 lt. ve yksek kapasitelerde 150 mm kalnlklara ulaan polietilen yumuak kpk izolasyon kullanlmaktadr. zolasyon malzemeleri CFC iermez. d- Istc akkann dolat serpantin ierde olduu iin , boylerin d yzey scakl daha dk , s kayb ift cidarl boylerlere gre ok daha azdr. e- Daha dk scaklkta su kullanma imkanlar salar. (Enerji tasarrufu) Buderus duoCLEAN Boylerler ok kaliteli s kprleri oluturmadan yaplan izolasyon teknii sayesinde termos zellii tarlar. Istlan suyu ok uzun sre scak tutarlar. Hafta sonu evlerinde boylerdeki scak suyu bir hafta sonra eve gittiinizde dahi kullanabilirsiniz.

a- Deiken debili scak su kullanm yerlerinde (konutlar, i merkezleri, okullar, oteller, spor salonlar v.b.) b- Genellikle daha kk kapasitelerde retilirler. c- ift cidarl boylerlerin depolama hacimleri byk , saatlik retim (scak su verme ) kapasiteleri dktr. d- mein:5m3 hacimli ift cidarl boylerin, 5m3 suyu tekrar stma sresi (3,5 saattir.

2- Is Kayb

Is kayb yksektir; a- Saatlik scak su retimi kapasitesi dk, depolama hacimleri fazladr. b- Serpantinli boylerlerde ise izolasyon malzemesine , kalnlna ve montaj kalitesine gre boyler s kayb deiir. c- zolasyon genellikle antiyede snrl kalitede yapldndan, s kayplar daha fazladr. d- Gmlekli boylerlerde, stc akkan dta olduu iin s kayb fazladr.

3- Scak su konforu

Buderus duoCLEAN Boylerlerde serpantinin yaps alt ksm konikletirilmitir. Bu zel serpantin yaps sayesinde: a- En alt noktaya kadar, su homojen olarak stlmaktadr. b- Boyler kapasitesi tam olarak kullanlr. c- Konstrktif yaps sayesinde boylere giren souk su scak suya kartrmaz , scak su tabaka halinde boylerin st ksmna doru ykselir. d- Termik dezenfeksiyon ve steril (cam) konstrksiyon sayesinde temiz ve konforlu scak su temin edilir. e- Istma kapasitesi ve verim ok yksek olduu iin srekli ve bol scak su retir f- stenirse elektrikli stc altematif olarak kullanlabilir.

a- Ayn debiyi elde etmek iin, daha byk hacimde boyler kullanmak gerekir. b- zellikle suyun iindeki klorun etkisi ile paslanmaz elik ve galvanizli boylerler korozyon riski tadklar iin hijyenik artlar genellikle salanamaz , zaman zaman musluktan pasl su bile akabilir.

Tablo 3.17 / BUDERUS duoCLEAN BOYLERLER ile GALVANZ veya PASLANMAZ ELK BOYLERLERN KARILATIRMASI 111

Karlatrma Konuslar

Issan - Buderus duoCLEAN Boyler

Galvanizli ift Cidarl veya Paslanmaz elik Boylerler

4- Hijyen

Mkemmel Su ile temas eden yzeyler Buderusun ift kat termoglasr (ift kat cam) teknolojisi ile kaplanmtr. Bu cam bazl, st yzey koruyucu tabaka; sert , anmaya dayankl ve ime suyuna kar kimyasal olarak ntr olan bir malzemedir. Bu sayede Buderus duoCLEAN teknolojisi garantili ime suyu hijyeni ve srekli bir korozyon korumas salar. Yzey dzgn ve mikro dzeyde girintisiz, kntsz olduundan bakteri remesine uygun ortam olumaz. Buderus kazan zerindeki Logamatic panel, haftada bir defa kazan suyu scakln bir saat sreyle ykselterek boylerde termik dezenfeksiyon yapar. (Lejyoner hastalna kar dezenfekte ederek, steril ortam yaratr. a- 30 yldan fazladr. b- Istlan su iinde, ayran klor ve dier korozif maddeler termoglasr malzemeyi etkilemez. c- Korozyona kar ilave bir koruma olarak inert anot ile donatlmtr. Bu sayede elektropil oluumu nlenir, korozyon garantili ekilde engellenir. Buderus kazan - Logamatic panel - brlr ve boyler birlikte gelitirilmitir. a- Boylerin stma ihtiyac olduunda , Logamatic panel kazan altrr. b- Boylerdeki su scakl istenilen deere gelmeden bir sre nce (bu sreyi Logamatic panel belirler) Logamatic panel brlr durdurur , boyler stma pompas almaya devam eder , kazandaki sy boylere aktarr, kazanda atk s kalmaz. c- Boylerdeki su istenilen scakla geldiinde, kazandaki s boylere transfer edilmi ve kazandaki suyun scakl drlmtr. (Enerji tasarrufu) d- Boylerde su stldktan sonra , kazan d hava scaklnn gerektirdii scaklkta (genellikle dk scaklkta) alr. Dk scaklkta alan kazan daha yksek verimle alr ve daha az yakt harcar. e- Buderus Atmosferik kazanlar 60.000 Kcal/hden sonra iki kademeli 350.000 Kcal/h den sonra ise drt kademelidir. Bu nedenle boyler iin ayr bir kazan satnalmaya ihtiya yoktur. mein ; 600.000 Kcal/h kapasiteli Buderus atmosferik kazan yazn birinci kademede 150.000 Kcal/h kapasiteli bir kazan gibi alabilir. f- Scak su ihtiyacnn daha az olduu yaz aylarnda brlr alt says azalr , daha az yakt ile istenilen scak su temin edilir. Ayr bir kazan satnalmaya ihtiya kalmaz. g- Buderus kazanlarn etiket deerleri , o kazann maksimum deeri deildir. Buderus kazan etiket deerleri optimum deerler olup , gerekirse kazanlardan etiket deerlerinden fazla kapasiteler rahatlkla alnabilir. Buderus kazan seerken, binann s kapasitesinde kazan seilir. Boylerin stma, ihtiyacn kazan kapasitesine ilave etmeye gerek yoktur. (konutlar , ofis binalar , villalar vb. yerlerde) Bylece ilave kazan kapasitesi (veya kazan), ekipmanlar , boru , fittings , vana , pompa , yer kayb vb. maliyetlerden tasarruf edilir. h- Yukarda aklanan nedenler dikkate alndnda , kurulu ve iletme maliyeti daha azdr.

1- Paslanmaz elik malzeme dolaysyla oluan riskler sonucunda : a- Nikel alerjisi oluabilir. b- Yzey mikro dzeyde przl olduu iin bakteri reme riski vardr. c- Su snnca bnyesinde erimi halde bulunan klor ayrr ve hzl korozyona neden olur. 2- ft cidarl , galvanizli boylerlerde ise , hijyen koullar olduka ktdr.

5- mr

Trkiyede ehir suyunun iinde yksek miktarda klor vardr. Souk su bnyesinde erimi halde bulunan klor,su stldnda ayrr ve serbest kalr. Klor, paslanmaz elik ve benzeri malzemelerde ksa srede korozyona sebep olabilir. a- Kazan , brlr , kontrol paneli ve boyler genellikle ayr ayr firmalarca dizayn edilmitir ve uyumlu alabilme alanlar snrldr. b-c- Boylerdeki su istenilen scakla stldktan sonra kazan iinde atk s kalr ve bu s genelde kullanlmadan evreye yaylr. d- Kazanlar genellikle yksek scaklkta alr ve daha ok yakt tketir. e- f - Boyleri stmak iin ayrca bir kazan kullanmak gerekebilir. (zellikle yaz aylar veya dk kapasite almalar iin) g- Kazan seerken boylere ayr bir kazan semek veya boylerin stma ihtiyacn s kaybna eklemek gerekir. Galvanizli cift cidarl boylerlerde ise , elik veya beton kaidesi , s izolasyonu , galvaniz sa veya alminyum kaplama ve yer kayb gibi maliyetler dikkate alnmaldr. h- Yukarda aklanan nedenler dikkate alndnda , kurulu ve iletme maliyeti daha fazladr.

6- Kazan Boyler Uyumu ve lk Yatrm Maliyeti

Tablo 3.17 / BUDERUS duoCLEAN BOYLERLER ile GALVANZ veya PASLANMAZ ELK BOYLERLERN KARILATIRMASI (Devam) 112

Karlatrma Konuslar

Issan - Buderus duoCLEAN Boyler

Galvanizli ift Cidarl veya Paslanmaz elik Boylerler

7- Yer Kayb ve Arlk

a- Dikey ve yatay kullanlabilecek tipleri vardr. b- Nakliyesi kolaydr. c- Az yer kaplar. Buderus duoCLEAN boylerlerin ierisi iki kat cam kapldr. Kire ve kir tutmaz, ok kolay temizlenir. Boylerin n alt ksmnda ve stndeki temizleme flanlar sayesinde temizleme ilemi ok rahat bir ekilde yaplr. Przsz cam yzeyler bu ilemi iyice kolaylatrr. Yksek imalat ve malzeme kalitesiyle, yksek yllk verim ve uzun mre sahiptir. Is kayplar ok dktr. Isnma sreleri ksadr. Buderus kazan, Logamatic panel ve boylerler tam uyumlu alarak iletme maliyetlerini minimum seviyeye drrler.

ift cidarl boylerler genellikle 2-10 kat daha byk yere ihtiya gsterirler.

8- Servis BakmTemizleme Kolayl

Gmlekli yatk tip boylerlerde, temizleme veya bakm yapmak yzey przll ve byk hacimler nedeniyle daha zahmetlidir.

9letme maliyeti

Boylerlerde bakm yaplamamas veya bakmn yeterli olmamasndan dolay, zamanla boylerlerin performansnda nemli lde dme olur. Bu konforu azaltt gibi, yakt harcamasn da arttrr. Yksek s kayb ve kt izolasyon kalitesi iletme maliyetinin arttrr.

10zel uygulamalar

ST serisi boylerler 10 bar stc akkan iletme basncnda, LT serisi boylerler istee bal olarak sipari zerine 16-25 bar stc akkan iletme basnc ve 160 Cye kadar stc akkan scaklklarnda kullanlabilir. Gne enerjisi sistemleri iin tek veya ift serpantinli boylerler, stmaya destek amal zel kombi boylerler mevcuttur. Deniz suyu ile kullanmda sipari zerine 3 kat termoglasr uygulamas (3 kat cam) mmkndr. Termoglasr yzey ksa sreli -30C ile + 220C termal oklara dayankldr.

Tablo 3.17 / BUDERUS duoCLEAN BOYLERLER ile GALVANZ veya PASLANMAZ ELK BOYLERLERN KARILATIRMASI (Devam) 3.2.3. Boyler ncelikli Istma Sistemi scakl 90 C deerine karlr. Boyler devresinin kumandas boyler pompasnn dur-kalk almasyla zellikle duvar tipi youmal kazan kullanlarak kontrol edilmektedir. Yeni kontrol paneli stma yaplan uygulamalarda ve villa tipi yaplarn zelliklerinden birisi, kazan karakteristiklerini stlmasnda ayn zamanda kullanma scak suyu bilmesidir. Boyler stma ihtiyac bittiinde, kazan temin ediliyorsa, ekil 3.21de grlen ema tipine gre kontrol paneli karar vererek, 30 ile 60 uygulanarak, boyler ncelikli stma kullanlabilir. saniye arasnda bir sre nce brlr susturmaktadr. Bu sistemde bir dik denge kab bulunmaktadr. Bu arada boyler pompasn altrmaya devam Sistem almaya balarken, kazan kndaki ederek kazandaki suyu soutmaktadr. Daha sonra pompa, kontrol sistemi tarafndan ncelikle stma ihtiyac devam ediyorsa, kazan suyu scakl altrlr. Sonra brlr devreye girerek almaya stma devresinin su scaklna (mein 40C balar. Kazandan gelen scak su dik kollektre deerine) inince, brlr tekrar almaya balayarak baslr. Kollektrde eki yoksa scak su tekrar binay stmaya kald yerden devam etmektedir. kazana dner ve brlr durur. htiya halinde scak su kollektrnden stma devresine veya boyler 3.2.4. Boyler Tesisat devresine beslenir. Bu ikisi arasnda ncelik Boylerler stma devresine paralel olarak balanrlar. boylerdedir. Boyler stma ihtiyac doduunda Boylece s beslemesi kontrol genellikle boyler stma kesilerek, boyler devresine scak su dolam pompasnn alp durmasyla salanr. gnderilmeye balanr ve kazanda retilen scak su 113

Karlatrma Konular

Issan - Buderus duoCLEAN Boylerler (ten serpantinli boylerler)

Dtan Serpantinli Boylerler (Kk su rezervli ani su stclar)

Kullanma Yerleri

a- Deiken debili scak su kullanm yerlerinde , (konutlar , iyerleri , okullar vb.) b- Bir zonda 20 m3/hin altnda scak su ihtiyac olan yerlerde ok kullanldr. c- Buderus sper boylerler klasik tip boylerlerin ve dtan serpantinli boylerlerin avantajlarn biraraya toplayp ayrca hijyenik artlar oluturur. d- 920 lt/h-21.140 lt/h kapasiteler arasnda dikey ve yatay modeller mevcuttur. e- stenirse elektrikli stc takviyesi yaplabilir. f- Gne enerji sistemlerinde kullanlabilir. a- Depolama hacmi nedeniyle daha kk kapasitede kalorifer kazan seilebilir. Buderus kazan kullanlan konutlarda bina s kayb kapasitesinde kazan seilmesi (boyler ihtiyac iin kapasiteyi artrmadan) uygundur. b- Bina s kayb iin en dk scaklklar gece 01.00 - 06:00 saatleri arasnda oluur. Bu arada da stmada gece iletmesi devrededir ve scak su ihtiyac yoktur. Sabah saatinde ise emre amade scak su depolanm olarak hazrdr.

a- Sabit debili sistemlerde avantajldr. b- Byk scak su ihtiyac (30m3/hden fazla) olan yerlerde kullanlr. Yaklak olarak 30m3/h debiye kadar aadaki dezavantajlar oluur . Daha byk sabit debilerde ise avantajl olmaya balar.

Kazan Kapasitesi

Kk scak su depolama hacmi nedeniyle daha byk kapasitede kazana ihtiya vardr.

lk Yatrm Maliyeti

Daha Ucuz

Daha pahal . Daha kk kapasitelerde depolama hacmine kar, daha byk kapasiteli primer pompaya ve ilave 2. Pompaya ve yedek pompaya ilave boru armatr, izolasyon, elektrik tesisat vb. ihtiya vardr. Ayrca kazan kapasitesindeki art, kazan dairesi maliyetini de artracaktr. (daha byk pompa , borulama, vana izolasyon, elektrik tesisat vb.) Daha fazla. a- Kalorifer kazan ve plakal eanjr arasnda daha byk kapasiteli sirklasyon pompas gerekir. (Ani scak su ihtiyacn karlayacak kapasitededir.) b- Eanjr ile depolama kab arasndaki sekonder Pompann elektrik tketiminin tamam ilave elektrik maliyetidir. c- Ayrca plakal eanjrlerin genellikle daha byk olan basn kayplar nedeniyle de, byk pompalara ve dolaysiyle daha fazla elektrik enerjisine ihtiya vardr.

Elektrik Tketimi

Daha az.

Tablo 3.20 / TEN VE DITAN SERPANTNL BOYLERLERN KARILATIRILMASI 114

Karlatrma Konular

Issan - Buderus duoCLEAN Boylerler (ten serpantinli boylerler)

Dtan Serpantinli Boylerler (Kk su rezervli ani su stclar)

Is Kayb

Is kayb ok azdr. zel serpantin yaps sayesinde; a- Yksek miktarda scak su retim kapasitesi b- Daha kk depolama hacmi yeterlidir. (Boyler d yzey s kayb azalr.) c- 300 lt. kapasiteye kadar boylerlerde min.60 mm poliretan, 400 lt. ve yksek kapasitelerde 150 mm kalnlklara ulaan polietilen yumuak kpk izolasyon kullanlmaktadr. zolasyon malzemeleri CFC iermez. d- Istma serpantini boylerin su hacminin iindedir. e- Buderus boylerler termos zellii tarlar. Istlan suyu ok uzun sre scak tutarlar. Daha ucuz. Ayrca Logamatic panel , boyler suyu istenilen scakla gelmeden ksa bir sre nce brlr durdurarak, kazandaki snn tamamna yaknnn boylere transfer edilmesini de salar.

Daha fazla. Plakal eanjrler (90/70C) genellikle izole edilmez. Scak su depolama tanknn izolasyon kalitesi genellikle ok iyi deildir.

Yakt Maliyeti

Daha fazla. Kk debilerdeki scak su ihtiyalarnda bile , kalorifer kazan devreye girer , kalorifer kazanndaki su scakln 90C kadar ykseltip brlr durur. Kazan ksa aralklarla sk alr. Her durma ve alma srasnda kazanda kt yanma oluur. Brlr alt says artt iin , yakt sarfiyat da artar. Daha fazla. Eanjr , boru balantlar ve servis boluklar nedeniyle daha fazla yere ihtiya vardr. Montajda daha fazla borulama, vana, pompa montaj ve elektrik tesisat var. Scak su deposu izolasyonu genellikle antiyede yapld iin; kalite ve estetik snrl kalitede gerekleiyor. Pik yklerde scak suyun scakl deiebilir. Konfor bozulabilir. Ani scak su ihtiyac olutuunda kalorifer kazan bekleme anndaysa, zellikle yazn kazan suyunun snmas - serpantinin snmas ve bu snn scak su depolama kabna transferi sresinde depolama kabndaki scak su yetersiz kalabilir. Daha fazla. (lave ikinci pompa ve borulamadan dolay) Daha pahal . Motorlu vanalar, ilave kontrol panelleri maliyeti artrr. Servis ve bakm gerektirir.

Yer Kayb

Daha az.

Montaj Kalite ve Estetik

Montaj daha kolay. antiye imalat sadece borulamadr. Montaj kalitesi ve estetik ok iyi.

Konfor

Mkemmel. Her zaman istenilen scaklkta scak su temin edilir. Homojen bir scaklk dalm iin boyler iindeki serpantin en alt noktaya kadar inmektedir ve kire oluumuna neden olan ksmi souk blgelerin oluumu engellenmektedir. Bu uygulama ek hijyen de salar.

Servis Bakm Skl Otomatik Kontrol

Daha az.

Daha ucuz ve basit. Logamatic panel boyler stma pompasna ve brlre kumanda eder. Basit ve sorunsuzdur.

Tablo 3.20 / TEN VE DITAN SERPANTNL BOYLERLERN KARILATIRILMASI (Devam) 115

Karlatrma Konular

Issan - Buderus duoCLEAN Boylerler (ten serpantinli boylerler)

Dtan Serpantinli Boylerler (Kk su rezervli ani su stclar)

ServisBakmTemizleme Kolayl

Buderus duoCLEAN boylerlerin ierisi iki kat cam kapldr. Kire ve kir tutmaz, ok kolay temizlenir. Boylerin n alt ksmnda ve stndeki temizleme flanlar sayesinde temizleme ilemi ok rahat bir ekilde yaplr. Przsz cam yzeyler bu ilemi iyice kolaylatrr. a- 30 yldan fazladr. b- Istlan su iinde, ayran klor ve dier korozif maddeler termoglasr malzemeyi etkilemez. c- Korozyona kar ilave bir koruma olarak inert anot ile donatlmtr. Bu sayede elektropil oluumu nlenir, korozyon garantili ekilde engellenir.

Kolay. Plakal eanjrlerin temizlii kolay yaplr.

mr

Kullanlan malzeme kalitesine baldr. Trkiyede ehir suyunun iinde klor vardr. Souk suda erimi haldeki klor su stldnda ayrr ve serbest kalr. Klor paslanmaz elik ve benzeri malzemelerde hzl korozyona neden olur. Depo iin genelde; Korozyon dayanm dk malzeme kullanlr. Seilen malzeme kalitesine gre hijyenik artlar deiebilir. Oluabilecek risklerden birka; Nikel alerjisi Ar metallerin zlmesi Paslanma ve kirli ortam. Yzey przl; bakteri remesi iin uygun ortam.

Hijyen

Mkemmel. a- Cam yzey (yeni modellerde duoCLEAN) mkemmel hijyen bir ortam salar. Bu cam bazl, st yzey koruyucu tabaka; sert, anmaya dayankl ve ime suyuna kar kimyasal olarak ntr olan bir malzemedir. Bu sayede boylerler garantili ime suyu hijyeni ve srekli bir korozyon korumas salarlar b- Yzey daha dzgn ve mikro dzeyde girintisiz kntsz olduundan bakteri remesine uygun ortam olumaz. c- Buderus kazan zerindeki Logamatic panel haftada bir defa kazan suyu scakln bir saat sreyle ykselterek boylerde termik dezenfeksiyon yapar. (Lejyoner hastalna kar dezenfekte ederek, steril ortam yaratr.) duoCLEAN Buderusun ift katl thermoglasur (ift kat cam) kaplama teknolojisi

Tablo 3.20 / TEN VE DITAN SERPANTNL BOYLERLERN KARILATIRILMASI (Devam) Boyler devresine kazandan 90 veya 80 C gibi yksek scaklkta su beslenmelidir. Bu nedenle boylere dorudan kazan devresinden gelen su beslenir ve su scaklk kontrolu yaplmaz. mein ekil 3.22de tek boylerli kazan devresi grlebilir. ekil 3.23de iki boyler tek zon olarak paralel altrlmaktadr. ekil 3.24de ise drt boylerin tek zon olarak birlikte paralel altrlmas mei grlmektedir. Burada btn boylerler ayn anda tek bir boyler gibi dolmakta ve boalmaktadr. Her boylerin ayr bir zon olarak ele alnmas halinde, mein yksek bir blokta alt ve st zonlar halinde, ekil 3.25 ve 3.26da iki adet boylerin kazan dairesindeki balant altematifleri gsterilmitir. Sistemde paralel alan iki adet boyler 116 bulunduunda, ekil 3.25deki ilk altematif her iki boylerin ayn pompa ile beslenmesidir. Bu durumda her iki boylerin giriinde motorlu yollu vanalar bulunacaktr. Bu vanalar boylerden geen su miktarn ayarlamakla grevlidirler. yollu vanalara kumanda amacyla her bir boyler iin ayr birer harici kumanda panosu kullanmak gerekmektedir. Bunun altematifi ise her bir boylerin ayr bir pompa ile kumanda edilmesidir. ekil 3.26daki gibi her boyler sistemin kendi i kumanda panelinden kontrol edilmek suretiyle ayr bir pompa ile dur-kalk kontrol edilmektedir. Panel boylerle birlikte gelitirildiinden (mein kazanda artk s brakmamak gibi) sistemin btn stnlk ve imkanlarndan yararlanabilmektedir.

117

ekil 3.18/ PLAKALI TP EANJR LE KULLANMA SICAK SUYU HAZIRLAMA EMASI

118

ekil 3.19/ BUDERUS BOYLER LE KULLANMA SICAK SUYU HAZIRLAMA EMASI

119

ekil 3.21/ ISISAN BUDERUS GB 112 29W %109 VERML DUVAR TP YOUMALI KAZAN (Su Boylerli ve Harici Pompal Sistem)

120

ekil 3.22/ ECOMATK 4000 PANELL, BUDERUS ECOSTREAM TEK KAZANLI TESSAT AINIM EMASI

121

ekil 3.23/ PARALEL ALIAN K BOYLERN TESSAT AINIM EMASI

122 ekil 3.24 a/ 90/70C BLGE ISITMASI KAZAN DARES AILIM EMASI

123

ekil 3.24 b/ (ekil 3.24ann devam)

124 ekil 3.25 / HARC PANELLER LE K BOYLER KONTROLU (Eski Sistem)

125

ekil 3.26 / K BOYLERL (K ZONLU) BOYLER TESSAT AINIM EMASI

ekil 3.27 / ECOMATK 4000 PANELL, BUDERUS ECOSTREAM TEK KAZANLI TESSAT AINIM EMASI 3.2.5. ofbenlerle Merkezi Sistemin Karlatrlmas: Trkiyede kullanma scak suyu retimde mnferit (tekil) sistemler daha yaygn kullanlmaktadr. Kullanma scak suyunun paylam ou zaman sorunlar yarattndan. mevcut merkezi boylerli sistemlerin bile deitirilerek mnferit sistemlere 126 dnld bilinmektedir. Mnferit scak su reteleri iinde ofbenler nemli bir yer tutmaktadr Her ne kadar ofbenle scak su retimi, kullanmda bamszlk ve belirli lde iletme ekonomisi salasa da, yatrm maliyetleri ve gvenlik alarndan dezavantaj yaratmaktadr.

ofbenlerle ilgili bir baka dezavantaj ise galvanik korozyondur. ofbenlerin serpantinleri genellikle bakr ve bakr alamlardr. Bu malzeme ile ofbenden sonraki elik scak su borular arasnda oluan galvanik korozyon, mr ok ksaltr. ofben ve Yksek Yaplarda Yangn Gvenlii ofben kullanm halinde yakt temini tp gazla veya doal gazla gerekletirilir. zellikle tp gazn ofbenlerde kullanm halinde yaratm olduu tehlike potansiyelinin bykl bilinmektedir Doal gazl veya tpl olsun, her ofben risk faktrn bir misli daha artrmaktadr. Yksek bloklarda tehlike potansiyeli, kk bloklara gre bir ka kat daha fazla olmaktadr. Herhangi bir katta kan yangnn btn binay ve zellikle stndeki katlar etkiledii dikkate alnrsa, 16 daireli bir blokta tehlike potansiyeli 4 daireli bir bloktan 4 misli daha fazladr Ayrca ka imkanlar dnldnde riskin daha da byk olduu sylenebilir. Kullanma scak suyunun bir merkezde kalorifer kazan + boyler yardm iIe elde edilmesi halinde, daireler iinde sadece yemek piirme amac ile gaz kullanm kalacaktr. Hatta yemek piirme iin de elektrik kullanlrsa, gaz tamamiyle daire ilerinden karlm olacaktr. Bylece blok byklne bal olarak yangn riski ok byk oranda azalacaktr. Yatrm Maliyetleri Karlatrmas ofbenli mnferit ve boylerli merkezi scak su tesisatlar yatrm maliyetleri karlatrmas iin her katta 2 daire bulunan standart bir yap ele alnmtr. Bu yapdaki kat says parametre alnmak sureti ile her iki sistemin yatrm maliyetleri Bayndrlk Bakanl Birim fiyat listeleri yardm ile hesaplanarak karlatrlmtr. Burada karlatrma nemli olduundan, fiyatlarn piyasa veya Bayndrlk fiyat olmas, durumu nitelik asndan etkilememektedir. Yaplan alsma yardm ile her katta 2 daire bulunan binalarda maliyetler kat saysna gre bir eri halinde elde edilmitir. ekil. 3.27de rnek merkezi boylerli sistem emas, ekil 3.28de ise mnferit ofbenli sistem emas verilmitir. rnek dairede bir lavabo, bir banyo bataryas ve bir mutfak evyesi kullanma yeri olarak dikkate alnmtr. Merkezi sistemde maliyet hesabnda gznne alnan elemanlar a- Merkezi scak su kazannn ve brlrn boylere kar gelen ilave kapasitesi b- Kazan ve boyler arasndaki boru tesisat

c- Boyler d- Merkezi scak su datm ebekesi ve sirklasyon pompas e- Daire ii boru tesisat Mnferit sistem maliyet unsurlar ise; a- ofben b- Daire ii boru tesisat Her iki kullanma suyu retim sistemi ncelikle standart hesap yntemine gre boyutlandrlm ve sonra B.B.B.F. listesine gre kurulandrlmtr. Maliyet hesabna esas karlatrma kalemleri aadaki tablolarda verilmitir. Buna gre; yatrm maliyetleri asndan merkezi sistemin 3 daireden sonra avantajl olduu ekil 3.29da grlmektedir. MERKEZ KULLANMA SICAK SU SSTEM MALYET KALEMLER
B.B.F.Poz.No: 110.300 216.600 156.800 402.300 201.200 201.200 207.100 Yaplacak in Cinsi ift cidarl boyler Sirklasyon pompas Scak su kazan fark (Dkm) Brlr (sv yakt) fark Dikili galvaniz boru (Muh.) Dikili siyah borular (Muh.) Vanalar (Muhtelif)

TP GAZLI OFBENL SSTEM MALYET KALEMLER

B.B.F.Poz.No: 117.000 201.200 Yaplacak in Cinsi ofben Dikili galvaniz boru Baca maliyeti

letme Maliyetleri Karlatrmas Enerji maliyetlerinin hesab pek ok faktre baldr. Recknagelde eitli scak su hazrlama sistemleri enerji maliyetleri ile ilgili bir tablo verilmistir. Bu tablo zet olarak Tablo. 3.30da grlmektedir. Bu tabloda tek konut iin verilen rakamlar oransal olarak ok aileli apartmanlar iin de geerlidir. nemli olan sistemlerin kullanma verim deerleridir ki, bunun say ile deimedii kabul edilebilir. Merkezi sistemde zellikle Trkiye asndan ortak kullanmdan doan bir savurganlk faktr gznne alnabilir. 127

ekil 3.28

Bakm ve servis maliyetleri ise yine Recknagelde kk cihazlarda enerji maliyetinin % 10u, byk tesislerde ise enerji maliyetinin % 5i olarak verilmitir. Buna gre Almanya iin toplam iletme maliyeti aile bana ofbende : 330 DM/Yl Boylerde : 420 DM/Yl mertebesinde olmaktadr. Sonu: Yksek bloklarda kullanma scak suyu retimi iin ofben kullanlmas hem yatrm maliyetleri asndan hem de tehlike potansiyeli asndan dezavantaj yaratmaktadr. Bu konu ile ilgili olarak standartlarda bir snr verilmemektedir. Kanaatimizce bu konuda yap teknii de gznne alnarak en azndan tavsiye niteliinde bir kat snrlamas getirilmelidir. Gerek maliyet karlatrmalar gerekse risk faktr katlanmalar dikkate alndnda ofben kullanm asndan 5 kata kadar olan yaplar snr deer olarak almak uygun grlmektedir. 3.2.6 . Boyler Souk Su Tesisat Balants: Balant hattnda bulunacak armatrler DIN 1988 ve DIN 4753e gre ematik olarak ekil 3.31 ve 3.32de gsterilmitir. Bu elemanlar sra ile aada incelenmitir. 1-Kapama Vanalar eitli elemanlarn ve filtrenin sistemdeki btn suyu boaltmaya gerek kalmadan deitirilebilmesi iin ve boyleri tesisattan izole etmek iin kullanlr. 2-Boaltma Vanas Sistemdeki ve boylerdeki suyu boaltmak iin, eer boyler zerinde boaltma vanas yoksa, souk su hattna ekilde grlen yere boaltma vanas konulmaldr. 3-ekvalf Istlm suyun souk su hattna veya ebekeye geri kamasn nler.

ekil 3.29 / YATIRIM MALYETLER KARILATIRMASI

ekil 3.30/ ETL SICAK SU SSTEMLERNN TEK ALEL KONUT N ENERJ TKETM VE ENERJ MALYET (Gnlk scak su ihtiyac 200 L/gn, 45C scak su, 300 kWh/yl net enerji ihtiyac) 128

ekil 3.31/ DIN 1988 VE DIN 1453E GRE SOUK SU BALANTI HATTINDA BULUNACAK ARMATRLER

ekil 3.32/ YEN DIN 4807 5E GRE SOUK SU TESSAT BALANTISI 4-Emniyet Ventili Boylerde suyun snmasna bal olarak ortaya kacak genlemelerin tehlike yaratmamas iin membranl emniyet ventilleri kullanlmaldr. Tablo 3.33de boyler hacmine gre gerekli emniyet ventili aplar verilmitir. Emniyet ventili basnc hidrofor basncndan byk boyler konstrksiyon basncndan kk olmaldr. Boyler sndnda emniyet ventilinden su akar bu normaldir. Emniyet ventili boyler zerine deil, souk su borusu zerine taklr. Hi bir biimde kapatlamayacak biimde balanmaldr. 129

Emniyet ventili balant borusuna pisilik tutucu vs. taklamaz. emniyet ventilinin tahliye borusu serbest bir ekilde kazan dairesindeki evre kanal veya szgeci zerine en ksa mesafede gtrlmeli ve akan su grlebilmelidir. Tahliye borusu kapatlamaz olmaldr. Emniyet ventill boyler seviyesini gemelidir. Bylece emniyet ventili ile ilgili skmelerde boyleri boaltmaya gerek kalmaz ve ventil kirelenme ve yksek scaklklardan korunmu olur. Emniyet ventilinden dar su atlmas istenmiyorsa, sistemde kullanma scak suyu tarafnda bir kapal genleme deposu kullanlmas nerilir. Tablo 3.34de boyler hacmine gre tavsiye edilen Reflex tip D kapal genleme deposu byklkleri verilmitir.

ekil 3.33/ BOYLER HACMNE GRE MEMBRANLI EMNYET VENTL APLARI

5- Manometre Balant Yeri (veya manometre) l000 lt. hacmin zerindeki stclarda bir manometre bulunmaldr. Dier btn hallerde ise bir manometre balants bulunmaldr. Bu manometre balant ap 120 lt. ye kadar DN 15 mm 120 - 1000 lt. DN 20 mm 1000 - 8000 lt DN 25 mm deerlerindedir. Manometre altna manometre musluu monte edilmelidir. 6- Basn Drc Tesisat balantsndaki basn, emniyet ventili anma basncnn %80ni aabiliyorsa, girite bir basn drc kullanlmaldr. Basn drc su sayacndan sonra konulmal ve hem souk su, hem de scak su tesisatn korumaldr. Basn drc ayrca sistemde ani kapama yapan elemanlarn varl sonucu oluabilecek basn darbelerine kar da sistemi korur. Kullanlmas art deildir. 7- Debi Ayar Vanas: Kullanlmas art deildir. Maksimum su debisinin snrlanmas amac ile bulunur.

Tablo 3.34/ BOYLER HACMNE GRE TAVSYE EDLEN REFLEKS KAPALI GENLEME DEPOSU TPLER 130

ekil 3.35/ K KATLI BR YAPIDA MERKEZ SICAK SU VE SOUK SU TESSATLARI KAT GRLERNDE AYRICA KONULAN EKVALFLER MKS BATARYALARDA SICAK SUYUN SOUK SU HATTINA KAMASINI NLER. 8- ek Vana (valf) Merkezi boyler sistemlerinde dairelerin scak su ve souk su girilerine ek valf monte edilmelidir. Daha sonra sistem deitirilerek termosifon veya ofben kulanldnda souk suyun scak suya karmas bylece nlenmi olur. Doal olarak bu not Trkiye koular iin geerlidir. ekil 3.35de iki katl bir yapda bu ekildeki balant biimi gsterilmitir. ekil 3.32de yeni yaynlanan DIN 4807 Ksm 5e gre souk su balant hatt grlmektedir.Burada kapal genleme kab ngrlmekte ve bu kabn hatta balants zel armatrlerle olmaktadr. Bu armatr, kapama vanas ve boaltma vanas grevini yerine getirdii gibi, suyun depo iinden geisini ve hareketini salamaldr. Byk kaplarda ift girili depolar kullanlabilir. (Baknz Genleme Depolari) Bu hareket depoda suyun durgun kalmasn nlemekte ve lejyoner hastal gibi hastalklarn olumasna neden olan bakteri ve mikroplarn tremesine olanak tanmamaktadr. 3.2.7. Boylerlerde Emniyet Boyler iinde snan su da aynen kazanda olduu gibi genleir. Ancak stma sistemlerinde genlemeyi almak iin genleme kab kullanlrken, kullanma scak suyu sistemlerinde genleme kab kullanlmas yaygn bir uygulama deildir. Bunun yerine genleen suyun, btn musluklar kapal ise, emniyet vanasndan dar atlmas tercih edilir. Bu sakncal bir uygulamadr. Bu durumda emniyet vanasndan srekli su dar atlacaktr. Byle hallerde emniyet vanalarnn kire balama riski ve ilerde almama riski vardr. Bir baka anlatmla emniyet vanas ama d kullanlmaktadr. Ayn zamanda temizlik ve hijyen asndan da sakncal olan bu durumu nlemek iin boyler devrelerinde de zeI olarak retilmi kapal genIeme depolar kullanlmaldr. Bu amala souk su giriinde zel olarak retilmi Issan Reflex DT ve DIT tipleri kapal genIeme depolar konulabilir, ekil 3.36da DT tipi genleme kab balants ve hesab verilmitir. ekil 3.37de ise daha byk olan DIT tiplerinin balants ve hesab grlmektedir. 131

ekil 3.36/ ISISAN REFLEX, HJYEN GENLEME KABI BALANTI KABI BALANTI EMASI (11 bar, 18 lt) 132

ekil 3.37/ ISISAN REFLEX, HJYEN GENLEME KABI BALANTI KABI BALANTI EMASI (10 bar, 80-3000 lt) 133

3.3. KULLANMA SICAK SUYU DAITIM TESSATI Scak su tesisat, retilen kullanma scak suyunu kullanma noktalar olan musluklara datlan hattr. Geleneksel uygulamada boyler bodrum kattadr. Bu durumda boru tesisat alttan datma ve stten datma olarak iki ana biimde gerekletirilebir. nc bir sistemde bunlarn karm kombine sistem olarak tarif edilebilir. Genel uygulama alttan datma biimindedir. Burada ana datm hatt bodrumdadr. Yatay ana datm borularndan kolonlara su beslenir. Kolonlarla (dik boru hatlar) daire ii yatay datma borularna ulalr. Bu sistem ekil 3.38 sa tarafta grlmektedir. Alttan datma sistemi ayrca ematik olarak Sekil 3.39da da grlmektedir Bu ematik ekilde grld gibi, bu sistemde en stte biriken hava bu kolonun en st noktasna balanan bir kullanma yerinin (musluk) almas ile tahliye edilir. Aksi halde Sekil. 3.38de grld gibi kolon sonlarna havalk konulmaldr. Bu sistemde st ste olan slak hacimlere ayn kolondan besleme yaplmaktadr. Eer her dairenin scak su sarfiyat llmek isteniyorsa, bu durumda

ok sayda kolon yerine tek bir ana kolonla daire girileri beslenir. Souk su tesisatna paralel bir biimde, kolondan daireye ayrlan hat zerinde bir saya bulunur ve daire ii, btn yatay scak su sistemi tek bir noktadan beslenir. Bu durumda sirklasyon hatt da kolonla snrl kalacaktr. Daire ii sirklasyon hatt olmayacaktr. ekil 3.38 sol tarafta veya Sekil 3.40da ematik olarak grlen stten datma biiminde ise, ana datm hatt atdadr. Hattn en yksek noktasnda havalk tp bulunur. Dey datma borularna su yukardan beslenir. Bu sistemde s kayb daha fazladr. Eer havalk tp kullanlyorsa tahliye borusu st kattaki shhi tesisat gerelerinden birine balanmal ve k grlebilmelidir. Bylece szdrma yapp yapmadn kontrol etmek mmkn olur. Veya hava tp yerine bu noktaya st kat musluklarndan biri balanabilir. Bu musluk aldka biriken hava tahliye olur. Eer su basnc yksek ise, sistem dsey dorultuda zonlara ayrlarak yatay datm hatt girilerine basn drc konulabilir. Yksek yaplarda basn zonlar yapmak daha doru zmdr. Bu konu yksek bloklarda incelenecektir. ekil 3.41 de ise alttan ve stten datmann birletirildii kombine bir sistem grlmektedir.

ekil 3.38/ SICAK SU TESSATI DAITIM BMLER (Solda: stten datma, Sada: Alttan datma) 134

ekil 3.39/ KONVANSYONEL ALTTAN BESLEME SSTEM Bir ok yksek binada ise geleneksel uygulamann tersi vakum krc tesis etmek gerekir. zellikle yksek byk bir baar ile uygulanmaktadr.Burada boyler yaplarda souk su beslemesinin kesilmesi halinde bodrumda degil, tam tersine en st katta yani atda veya oluacak vakumla boylerin kme tehlikesi vardr. yksekteki tesisat katndadr. Besleme yukardan aaya Yksek yaplarda at s merkezi oluturulduunda; doru olur ve mutlaka pompal bir sirklasyon hatt kalorifer kazann at katna, boyleri ise bodrum kata ve oluturulur. Btn borular boylerin altndaki galeri katlara koymak genelde daha pratik zmdr. seviyelerde kalmaktadr. Scak kullanma suyu borular tesisi ile ilgili konular iin Bu sistemde de ekil 3.42 ve 3.43de gsterildii gibi (fittings, uzamalar, asklar, tespit, izolasyon vs.) alttan besleme ve stten besleme zmleri olduu gibi, Kalorifer Tessat kitabna baknz. Bu sistemde kombine sistem de oluturulabilir. galvanizli boru, bakr boru ve plastik boru kullanlabilir. Boylerin stte olduu bu ters sistemlerde depoya bir Borular iin ilgili blme baknz. 135

ekil 3.40 / KONVANSYONEL STTEN DAITMA SSTEM Byk sistemlerde sirkle eden su miktarlarnn btn kolonlarda dengeli datlabilmesi iin yatay datm borular kolon girilerinden nce dengeleme vanalar kullanlabilir.Bylece sistemden dnen su scaklklarnn yaklak eit olmas salanr. Ayrca gerektiinde kolonlarn kapatlabilmesi iin kolon balarnda Amerikan uygulamasnda gate valfler kullanlr. 3.3.1. Sirklasyon Hatt Kullanma scak suyu datm hatlarnda musluklar kapal olduu ve su kullanlmad zamanlarda borulardaki su 136 souyacaktr. zellikle byk sistemlerde bu konuda bir nlem alnmazsa, musluk aldnda scak su gelene kadar nemli lde su boa aktlr. Su israfnn nlenmesi iin scak su datm hatlarnda sirklasyon hatt oluturulur. Gnmzde scak su ve sirklasyon borular sl izole edildiklerinden, sirklasyon hattnda doal dolam yetersizdir. Bu yzden kk sistemlerde bile sirklasyon hatt oluturmak ve bir dolam pompas tesis etmek ekonomi ve konfor asndan gereklidir.

ekil 3.41/ ALTTAN VE STTEN DAITIM KOMBNE SSTEM Hollanda standartlarnda boyler ile kullanma yeri arasndaki mesafe 12 mden daha fazla ise sirklasyon hatt oluturulmas art koulmaktadr. Amerikan standartlarnda ise 4 kattan daha yksek binalarda ve boylerden itibaren en uzak kullanma yerine scak su besleme hatt uzunluu 100 ft (35 m) den fazla ise sirklasyon hatt oluturmak gerekmektedir. Sirklasyon hatlar da sl olarak izole edilmelidir. Dolam pompas nne ters ynde su akna kar 3 azl ekvalf monte edilmelidir. Aksi halde sirklasyon hattnda oluabilecek ters yndeki su ak, pompa motorunu yakar. Dolam pompas (Kullanma scak suyu sirklasyon pompas) paslanmaz malzemeden zel konstrksiyonda seilmelidir. Su ile temas eden yzeyler motordan ayr olmaldr. Aksi halde oluacak kire ta almay aksatr. Dolam pompasnn enerji tasarrufu iin termostat veya zaman saati kontrollu olarak altrlmas 137

ekil 3.42/ ATI KAZAN DARES STTEN DAITMA SSTEM mmkndr. Ancak bu hijyen asndan iyi bir zm deildir. Alttan datmal sistemlerde scak su kolununda, hava tkacn nlemek iin, scak su sirklasyon hatt son kat ayrmnn altndan alnp, geri dndrlmelidir. Baknz ekil 3.44 stten datmal sistemlerde ise, tam tersine su sirklasyon hatt kolona en alttaki kat ayrmnn stnde bir noktada balanmaldr. Bylece kolonda birikebilecek tortular alt kat musluklarndan dar atlabilir. Kat iinde datm hatt uzunsa ve konforlu uygulamalarda annda scak su isteniyorsa, 138 sirklasyon borusu gtrlmelidir. hat sonlarna kadar

3.3.2. Boyler Istma Devresi Balants 3.3.2.1. Scak Su le Istma Halinde Boylerdeki kullanma suyunun scakl istenilen k scaklnda tutulmal ve snr deer olan 95C deerini kesinlikle amamaldr. Dolays ile sistemde bir scaklk kontrolu ve bir de limit termostat bulunmaldr. 110C nin zerinde kzgn su ile stma yapldnda ayrca bir emniyet termostad

ekil 3.43/ ATI KAZAN DARES ALTTAN DAITMA SSTEM kullanlmas gereklidir. Scak su ile stmada boylerde aadaki kontroller mmkndr. a. Boyler pompas ile kontrol Bu sistemde boyler zerindeki duyar elemandan (termostat) alnan kumanda ile (Logamatik panelin boyler kart zerinden) stma devresindeki boyler sirklasyon pompas altrlarak veya durdurularak stma kontrol edilir. Durma konumunda doal sirklasyonla ters ynde bir ak olmamas iin pompa ksnda bir ekvalf bulunmaldr. Bu termostatik kontrol ON-OFF olarak alr. En ok uygulanan yntem budur. ekil 3.45de Buderus Villa kalorifer-boyler sistemi grlmektedir. Bu sistemde radyatrlere 20-90C scaklkta su gnderilirken, boylere 90C scaklkta gnderilmektedir. Boylerde stma ihtiyac doduunda kazan su scakl 90Cye kmakta ve boyler pompas alarak boylerdeki suyu stmaktadr. Su istenilen scakla gelince pompa durmakta ve kazan normal stma almas konumuna gemektedir. 139

ekil 3.44/ EN ST KATTA SRKLASYON HATTI BALANTISI b. Termostatik vana ile kontrol Boyler zerindeki termostat yardm ile stc akkan hattndaki 2 yollu vana alp-kapatlarak stma kontrol edilir. Termostatik vana kapattnda Sirklasyon pompasn koruyacak bir dzene ihtiya vardr. c. 3 yollu veya 4 yollu motorlu vana ile kontrol Burada oransal kontrol yapmak mmkndr. Boyler scaklndan alnan kumanda ile stma scak su scakln deitirerek stmay ayarlamak mmkndr. Vanalar bu uygulamada kartrma vanas olarak kullanlmaktadr. Buderus kazan + boyler sistemlerinde boyler kumandas iin Logamatik panelde zel kart bulunmaktadr. Bu karttaki zel program dorultusunda boyler pompasna ve brlre kumanda edilerek istenilen kullanma scak suyu elde edilir. ekil. 3.46da 2 adet Buderus kazan ve boyler tesisat prensip emas grlmektedir. ok zonlu byk sistemlerde balantya rnek olarak ise Sekil. 3.47de Buderus kazan + boyler + iki zonlu 3 yollu vanal stma sistemi devre emas verilmitir. ekil 3.24bde blge stmasnda birden fazla sayda boyler paralel balants grlmektedir. 3.3.2.2. Doymu buharla stma halinde: ki yollu oransal buhar vanas ile stma kontrol edilir. Scaklk reglatr duyar eleman yine boyler kullanma scak suyuna baldr. Ayrca limit ve gerekiyorsa emniyet termostatlar unutulmamaldr. 140 ki fonksiyonu ieren vanalar mevcuttur. Kontrol vanas ile boyler arasnda bir vakum krc taklmaldr. Yksek basnl buhar tesislerinde kondens suyunu bir boylerin 2. serpantininden veya n stc olarak kullanlan ve dier boylerlere seri olarak balanm boyler serpantininden geirdikten sonra kondens tankna gndermek enerji ekonomisi salayacaktr. Yksek basnl kondensin buharlama kayb olmayacak ve buhar sisteminin su kayb azalacaktr. Ancak bu tesisat yaplrken, maksimum boyler kullanma suyu scaklnn stne kmamak iin nlem alnmaldr. 3.3.3. Korozyondan ve Kire Ta Birikiminden Korunma Btn su ile temasta olan yzeyler korozyon ve ta birikme tehlikesiyle kar karyadr. Ancak zelikle 600C scakln zerinde bu etki ok iddetlenir. Korozyon mr azaltrken, kire birikimi su gei kesitlerini daraltr ve s geiini engeller. Bunun dnda bakr borularla demir borular birlikte elektro korozyon oluturur. Bunun iin bakr boru ak dorultusunda eilk borudan sonra yerletirilmelidir. Aksi halde elik boru nndeki bakr boru su ile znerek elik zerine kelir ve buralar delinir. Baknz ekil 3.48. Korozyonla ilgili nlemler 1- Korozyona urayan malzeme yerine, korozyona dayankl malzeme kullanmak,

141

ekil 3.45/ G 115 VLLA KALORFER LOGAMATIC PANELN TESSAT EMASI

142

ekil 3.46/ K ADET BUDERUS KAZAN + BOYLER TESSAT PRENSP EMASI

143

ekil 3.47/ BUDERUS KAZAN + BOYLER K ZONLU YOLLU VANALI SSTEM

ekil 3.48/ BAKIR VE ELK BORULARIN YANLI VE DORU BALANI RNEKLER. Ada grlen halde galvanizli elik boyler korozyona urayacaktr. Bde doru zm, yani bakr boru elik tesisattan sonra olmas rnekleri grlmektedir. 2- Metal yzeyleri galvanizlemek veya bakr kaplamak, 3- Emayelemek, 4- Plastikle veya kaucukla kaplamak, 5- Srlamak (termoglasr ilemi), (gnmzde ok kullanlan bir tekniktir) 6- Katodik koruma (magnezyum anot kullanarak veya byk boylerlerde d elektrik kayna kullanan anot kullanarak) 7- Suya inhibitrler katmak, 8- Emaylama veya srlama ile katodik korumay birlikte uygulamak (Buderus boylerlerde bu teknik kullanlmaktadr.) Ta birikimi ile ilgili nlemler Suyun sertlii 10d deerin altnda ve scaklk da 60C nin altnda ise nemli bir ta birikimi olmaz. Daha yksek sertlikteki sular iin nce dozaj pompas yardm ile polifosfat katlarak suyun stabilize edilmesi ve daha yksek sertliklerde ise su yumuatma gerekir. 3.4. GNE ENERJ SSTEM BOYLERLER Gne enerjisinin scak kullanm suyu retiminde kullanm gn getike artmaktadr. Yllk scak su kullanmnn byk bir blm zellikle yaz aylarnda gereksinimin tm gne enerji sistemi ile karlanabilmektedir (ekil 3.49). Buna ramen G.E. sistemleri nmn yeterli olmad zamanlarda scak su konforunun salanmas amal stma devresinden desteklenmelidir. Gne enerjisi scak kullanm suyu retimi yannda stmaya destek amal da kullanlmaktadr. Gne enerjisi ile yaplacak stma destekli sistemler, dk su scakl ile alan zellikle deme stmas uygulamalar iin idealdir. Hafta sonu evleri gibi zel kullanm amal yerlerde, stma sistemi devreye girmeden hem belli bir scaklk ykseltimi hem de nem alma amal olarak da kullanm mmkndr (ekil 3.50). Istmaya destek verecek sistemlerde gereksinim, nmn dk olduu veya hi olmad zamanlarda olutuundan, sadece kullanm scak suyu iin planlanan sistemlere gre kollektr saylarnn arttrlmas ve daha fazla scak su depolanmas iin kullanlan boyler hacminin bytlmesi gerekir.

144

Q kWh

a b 1 2 3 4 5 6 M 7 8 9 10 11 12

Q kWh b

6 M

10

11

12

ekil 3.49 / GNE ENERJSYLE KULLANMA SICAK SUYU KARILANMA MKANI

ekil 3.50 / GNE ENERJSYLE ISITMA SICAK SUYU KARILANMA MKANI

ekil 3.51 b / TERMOSFON PRENSB LE ALIAN BOYLERLER ekil 3.51 a / KLASK TP BOYLERLER Teknolojik geliimler dorultusunda ak devre gne enerji sistemlerinin yerlerini hijyen bata olmak zere, kirelenme, korozyon, dk verim, buharlama ve donma riski ve ksa mr gibi nedenlerden dolay kapal devre sistemler almaya balad. Kapal devre sistemleri, kollektr, kumanda paneli ve boyler olmak zere ana bileenden oluur. Gne enerjisi boylerlerini eitli alt gruplarda incelemek mmkndr. * alma prensibine gre; 1- Klasik tip boylerler 2- Termosifon prensibi ile alan hzl boylerler (Boylerler yukarda belirtilen gruplarda tek ve ift serpantinli boylerler olarak retilmektedir.) * Kullanm amacna gre; 1- Scak kullanm suyu retimi 145

ekil 3.52 a / TERMOSFON PRENSB LE ALIAN KOMB TP HIZLI BOYLER 2- Istmaya destek (Depo boyler) 3- Scak su retimi ve stma destek (Kombi tip boyler) Klasik tip boylerlerde kapal devre gne enerji sisteminden beslenen serpantin ile stma sisteminden beslenen serpantin (mevcut ise) benzer yapya sahiptir (ekil 3.51a ve b). Gne enerji sisteminden beslenen serpantin boylerin alt ksmna yerletirilmitir. Bu uygulamann nedeni serpantinin boyler hacmi ierisinde her zaman daha souk su ile temasnn salanmas ve gne enerji sisteminden dk scaklkta su gelmesi durumunda dahi, sistemde s transferi gerekletirilebilmesi ve almann srekliliidir. ift serpantinli boylerlerde kazandan desteklenen serpantinin olabildiince boylerin st ksmnda bulunmas gereklidir. Bu sayede gne enerji sisteminden desteklenen serpantin uzun sre boyleri stmaya devam edebilir (ekil 3.52a). Klasik tip ift serpantinli boylerde yanl serpantin seimleri ile karlalabilmektedir (ekil 3.52b). Gne enerjisi boylerleri, kazan destekli klasik tip 146

ekil 3.52 b / FT SERPANTN YANLI YERLEM RNE boylerler ile karlatrldnda en nemli fark depolama hacmidir. Gne enerjisi boylerlerinde hacimler, gne enerjisini olabildiince fazla kullanma ve depolama amal olarak byk seilmektedir. Dier bir fark ise evsel scak kullanm suyu retimi iin kullanlan farkl depolama hacimli gne enerjisi boylerlerinin kazan destek serpantinlerinin ayn stma kapasitesinde retilmesidir. Klasik tip gne enerjisi boylerlerinde tm depolama hacmi, zaman gznne alnacak olur ise, ayn zaman sresinde belli bir su scaklna snmaktadr. lk alma anndan itibaren gznne alacak olursak, klasik tip gne enerjisi boylerleri 4 - 5 saat ierisinde amalanan kullanm su scakln boylerde salarlar. Termosifon prensibi ile alan hzl gne enerjisi boylerlerinde ise gne enerjisi ile retilen scak su zel bir konstrktif yap ile boylerin st blmne aktarlr ve yukardan aaya doru depolanr. Bu depolama esnasnda scak suyun dk younluu boylerin alt blmnde bulunan souk su ile karmasn engeller ve ilk altrmadan 30 - 60 dakika sonra scak kullanma suyu hazrlanm olur (ekil 3.53 ).

Klasik Tip Boylerler

Zaman

Hzl Tip Boylerler

Zaman

ekil 3.53 / KLASK VE TERMOSFON PRENSB LE ALIAN HIZLI BOYLER TPLERNDE SU ISINMA SRELER

ekil 3.54 / TERMOSFON TP BOYLERLERDE, ZEL YAPI DOLAYISIYLA SICAK SU YUKARIDAN AAI DORU DEPOLANIR 147

ekil 3.55 / TERMOSFON TP HIZLI BOYLERN ALIMA PRENSB Termosifon boylerin iinde bulunan iletim borusu zel bir dizayna sahiptir. Borunun altnda souk su giri delii bulunur. Boru iinde stlan suyun younluunun azalmas ile su boru ierisinde yukar doru hareket eder ve boyler iinde yukardan aaya scak su depolanr (ekil 3.54). Borunun zerinde bulunan silikon klapeler borunun iinde ve dnda oluan su scaklk ve younluk farkna gre alp kapanrlar. Inmn yksek olduu durumlarda retilen scak su direkt en st noktadan boruyu terk eder. Inmn daha dk olduu durumlarda retilen daha dk scaklktaki su borunun en stne kadar kmadan borunun dnda ayn scaklkta suyun seviyesindeki klapelerin almas ile o noktadan borunun dna kar. Bu ekilde boyler ierisinde su hareketi retilen su scaklna bal optimum olarak salanr (ekil 3.55). Termosifon prensibi ile alan gne enerji boylerlerinin zel alma prensibi boylerin iinde yaplm iyiletirmeler ile desteklenebilir. Boylerin souk su girii ve scak su klar ieride oluturulan scak su dengesini koruyacak ve su ekilerinde boyler iinde minimum trblans yaratacak ekilde planlanmtr. 148 Sadece stma iin depo amal gne enerji boylerlerinde kazandan desteklenen bir serpantin bulunur. Klasik sistem veya termosifon prensibiyle alan boylerlerde depolama kapasiteleri olduka yksektir. 750 - 1500 lt. hacimlerde retilen boylerler maksimum miktarda scak suyun stmaya destek amal depolanmasn amalar (ekil 3.56). Bu tip byk hacimli boylerde gne enerjisi devresinden ift serpantin beslemesi yaplabilir. Hem stmaya destek hem de scak kullanm suyu retim amal kombi tip boylerlerde, boylerin alt ksmnda gne enerjisi serpantini, ve st ksmnda evresinden stlan daha kk hacimli bir scak kullanm suyu deposu bulunur. Termosifon prensibi ile alan serpantinde oluturulan scak su boylerin st ksmna ynelir ve depo hacminde scak su retimi salanr (ekil 3.57). Kombi tip boylerlerde scak kullanm suyu retilen hacmin, tm boyler hacmine oran yaklak 1/5 olmaktadr. Hacmin geri kalan stmaya destek amal suyun depolanmas iin kullanlr. Kombi tip boylerlerle desteklenen stma sistemlerinin kapal genleme depo hacimlerinin hesaplanmasnda kombi boyler hacmi dikkate alnmaldr.

ekil 3.56 / ISITMAYA DESTEK DEPO BOYLER Tm gne enerjisi boylerleri sadece gndz retilebilen enerjinin tm gn kullanlabilmesi amal yksek depolama hacimlerinde retilir. Gne enerji boylerlerinin ok iyi bir izolasyona sahip olmalar ana prensiplerdendir. Bu sayede retilmi scak suyun uzun sre scakln korumas salanr. Termosifon prensibi ile alan boylerlerde scak suyun yukardan aa depolanmasndan dolay boylerin st ksmnda bulunan izolasyon kalnl boylerin yan izolasyon kalnlnn 2 kat mertebelerindedir. Gne Enerjisi boylerlerinin kullanm amac gne enerjisinden maksimum fayda salamak olduu iin, teorik olarak boyler iinde maksimum su scakl tanmlamak gerekmemektedir. Bunun yannda kullanm srasnda bu sebeple halanma tehlikesi yaanmamas iin termostatik 3 yollu karm vanalar ile boyler k suyu ebeke suyu ile kartrlmal ve su scakl uygun seviyeye getirilmelidir [ekil 3.58] . ift serpantinli termosifon boyler kullanlan ve youmal duvar tipi bir kazan ile desteklenen stma tesisat emas ekil 3.59de gsterilmektedir.

ekil 3.57 / FT DEPOLU KOMB BOYLER Sistemde kazann boyler stmas iin devreye girme bilgisini ald boyler duyar eleman boylerin olabildiince st ksmna yerletirilmitir. Bu sayede kazan minimum sre boyler stmas iin alacak ve boyler stmasnda ncelik gne enerjisinde olacaktr. ekil 3.60 Kombi boylerli duvar tipi kazan takviyeli scak kullanma suyu reten ve ayn zamanda stmaya destek verebilen bir tesisat rneklemektedir. Mevcut klasik tip boylerli sistemlerin, gne enerji sistemiyle desteklemesi durumunda sistem boylerinin ve gne enerjisi boylerinin birlikte almas salanmaldr. ekil 3.61 bu tip bir sistemin tesisat emas meidir. Gne enerji sistemi boylerinde retilen su scakl ve klasik boylerde bulunan su scakl farkna gre gne enerji boylerinden scak su pompa yardm ile klasik boylere iletilmekte ve kazann boyler stmas iin devreye girme says azaltlmaktadr. Gne Enerjisi sistemleri boyler hacmi hesabnn temeli gnlk su tketimidir. 149

Konutlarda scak su gereksinimi

Kullanm tipi Basit Yksek En yksek Gn ve Kii bana 45Cde Litre olarak 15 ..... 30 30 ..... 60 60 ..... 120

Domestik uygulamalarda toplam gnlk su tketiminin yaklak 1,5 katnn boyler hacmi olarak seilmesi uygundur. Kullanmda kendinden stmal amar ve bulak makinas olmamas durumunda gnlk gereksinime makine bana 50 lt. eklenebilir. ekil 3.62 a ve bde 200 litre gnlk gereksinime gre iki kollektr ngrlm bir tesisatta farkl boyler kapasitelerinde scak suyun yzde olarak gne enerjisiyle karlanmas oran rneklendirilmitir. Sistemde 300 litre boyler kapasitesi ile yllk gereksinimin % 85,3 karlanmaktadr. 300 litre boyler yerine 400 litre boyler kullanlmas halinde ise yllk % 86,2 oranna kld grlmektedir. Boyler kapasitesinin uygun boyutlandrlmas yatrm maliyetlerinin azaltlmasnda nemli bir faktrdr. Gnlk su tketiminin 2000 litre olarak kabul edildii otel, fabrika veya apartman gibi mahallerde, ekil 3.63 a,b ve cde 10 kollektr kullanmnda 500, 1000 ve 2000 litre boylerli tesisat rnekleri verilmitir. Yksek gereksinim gsteren byk tesisatlarda ise boyler kapasite hesaplanrken su ekilerinin zamanlar da gz nne alnmaldr. rnekler incelendiinde tm boyler kapasitelerinde, nmn dk olduu souk aylarda scak kullanm suyu gereksiniminin yaklak ayn miktarnn karlanabildii grlmektedir (%40) . Scak aylarda ise 1000 litre boylerli sistem 500 litre boylerli sisteme gre ok daha fazla (tm gereksinimin ortalamada %90) karlama salamaktadr. Boyler hacmi 1000 litre yerine iki kat olan 2000 litre olarak planlandnda ise yllk karlama orannda ok byk bir fark olmamaktadr. Bunun yannda byk tesislerde ekilerin gn iinde nasl yapldna bal olarak konfor artlarnn bozulmamas iin byk depolama hacimli boylerler seilebilir. Boylerde Aranlan zellikler - Yksek verim elde edilebilmesi iin Termosifon prensibi ile almaldr. Boyler hacmi iinde snan su younluk fark sayesinde boylerin st tarafna kar ve yukardan aa kademeli bit snma salanr. - Termosifon prensibi ile ksa srede kullanm 150

scak suyu hazrlayabilecek i dizayna ve serpantin yapsna sahip olmaldr. Hijyen zellii duoCLEAN yap ile (su ile temas eden yzeylerin ift kat cam-termoglasr ile kaplanmas) tam olarak salanm olmaldr. Bu yap klor ve dier korozif etkilere dayankl ve bakteri remesine uygun ortam yaratmayacak kadar dzgn ve girintisiz - kntsz olmaldr. Scak suyun topland st tarafa daha fazla olmak zere boyler etrafnda yeterli kalnlkta izolasyon yaplmaldr. Yeterli nn olmadnda, kazandan beslenen destek amal ikinci bir serpantin bulunmaldr. Souk ebeke su girii ve scak kullanm suyu k boyler iinde minimum trblans yaratacak ekilde olmaldr.

3.5. SICAK SU TESSATI SSTEMLER TASARIM ESASLARI 1- ebeke basnc ve pompa basncyla alan blgelerde (zon) her bir bina iin tam bir sirkle scak su sistemi salanmaldr. 2- Ticari mutfaklarda scak su kullanan ekipmanlar iin dier scak su ekipmanlarndan ayr bir scak su (60C) sistemi tasarlanmaldr. 3- Ticari amarhaneler iin ayr bir scak su sistemi (82C) dizayn edilmelidir. 4- zel bir nedenle aksi belirtilmedike, scak su hazrlayclar, scaklkla kontrol edilen depolu trnden olmaldr. 5- Enerji kayna olarak elektrik enerjisi kullanlyorsa, stclar kilowatt stma gereksinimini minimize edebilmek iin depolu tr olmaldr. 6- Hastaneler ana mutfaklar, ana amarhaneler ve dier kritik hizmetler iin boylerler yedekli olmaldr. 7- Atk sdan yararlanma olana bulunan yerlerde bir n basn stc kullanarak bu avantajdan yararlanlmaldr. Bir n-stc; ayn yerde ve ayn basnta olmak koulu ile, bir dizi boylere hizmet verebilir. 8- Mutfaklardaki bulak makinalar iin (82C) scak su veren booster su stclar normal olarak makine ile birlikte verilir. 9- Binada genellikle 45C scak su gerekiyor fakat sadece birka ekipman iin yksek scaklkta su kullanlyorsa, bu aparatlara kk bir elektrikli stc yerletirilmelidir.

ekil 3.58 / HALANMAYI NLEMEK N TERMOSTATK 3 YOLLU KARIIM VANASI KULLANIM PRENSB birbirine balanarak sirklasyon pompasna geri 10- Binadaki scak su tesisat 35,5 Cye gre dndrlmelidir. tasarlanm fakat ekipmanlardan nemli bir ksm yksek scaklkl suya gerek duyuyorsa b- Uygulanabilir olduunda, her bir kolonu; aadakilerden birisini seilmelidir. kendisine paralel olarak aa inip sirklatre balamak yerine; alttan datm sistemi kolonlar a- Bina tesisat (49-50C) olarak yaplr ve en stteki branmann bulunduu tavann scakl dren vanalar kullanlr. altndan ekilen yatay bir boruya b- Her biri iin ayr sistem dizayn edilir. irtibatlandrldktan sonra bu boru aa indirilip c- Bina tesisat 50Cye gre yaplr. 35,5 C sirklatrlere balanmaldr. yerine 50C su kullanlr. c- Branmanlarda izin verilebilen maksimum 11- Btn scak su devreleri pompal sirklasyonla akntsz-para uzunluu iin Tablo 3.64e stcya dnecek biimde dizayn edilmelidir. baknz. Ana mutfaklar, ana amarhaneler ve hastaneler 13- Sistemin etkili ve doru almasn salamak iin pompalar ift (her biri tam kapasitede) iin, scak su sirklasyon tesisatn doru olmal dier durumlar iin tek pompa hesaplamak ve dizayn etmek gereklidir. kullanlmaldr. Sirklasyon pompasnn ya da borularnn 12- Scak su gerektiren btn ekipmana su salamak gerekenden kk seilmesi sistemde bir zere scak su boru tesisat gerektiinde yatay ve gecikmeye neden olarak, apareylerin ksa srede dey olarak ekilmeli; sistem minimum sayda scak su almamasna yol aar. alt sirklasyon borusuna sahip olacak biimde 14- Suyun ar snmasnn olas bulunduu ya da denmelidir. kk ocuklara hizmet verilen yerlerde scaklk a- stten beslemeli sistem kolonlar alttan kontrollu musluklar kullanlmaldr. 151

ekil 3.59 / YOUMALI TP KAZANLA DESTEKLENEN FT SERPANTNL BOYLERL SSTEM EMASI Bu musluklar yallar ve hastalara hizmet verilen yerlerde de dnlmelidir. 15- ok duyarl scaklk snrlarna sahip su verilmesi gereken yerlerde termostatik kartrma vanalar kullanlr. Termostatik kartrma vanasnn zellikleri 3.0 bardaki deerlerle verildiinden, binadaki emre amade basnta maksimum ak salayacak biimde seilmeli ve seilen valf 3.0 bardaki ak koullarna evrilerek debi kontrol edilmelidir. 16- Hortum musluklarna scak su gerekiyor ve scak su tesisatndan temin edilemiyorsa, su-buhar kartrma vanalar kullanlmaldr. Su basnc buharnkinden biraz fazla olmal fakat her ikisinin basnc nispeten birbirine yakn bulunmaldr. 17- Boylerler tercihan scak su sisteminin alt ksmna yerletirilmelidir. a- ofben tipi ani stclarda cihaz su k scakl, musluktaki kullanma scaklndan yaklak 5C daha fazla olmaldr. b- Depolu trden stclar kullanm scaklnn 11C zerindeki bir deere ayarlanarak depoda ve borulardaki scaklk dmesi dikkate 152 alnmaldr. c- Byk lde depolamaya gerek bulunan yerlerde, hacimden tasarruf salamak iin, depo scakln yksek ayarlamak olanakldr, bu durumda depo kna bir scaklk drme vanas ve bir emniyet solenoid vanas konulmaldr. d- HVAC sistemi tarafndan salanan buhar basnlarnn yars vanalardaki kayplara yars da serpantinlerdeki kayplara ayrlmaldr. Serpantinlerdeki buhar basnc her zaman sistemdeki scak su basncnn altnda olmaldr. Boyleri hesaplarken, gnn deiik zamanlarnda ortaya kan yk dikkatlice analiz edilmeli ve stc maksimal su talebine gre seilmelidir. a- Scak su sirklatrlerinin hepsi bronz pompa olmaldr. Bunlar normalde, gerekli basn ve debi elverdiine boruya monte edilen trden; aksi halde, yere monte edilen kompakt esnek balantl pompalar olmaldrlar. b- Scak su kullanm haftada birka saati amyorsa, sistem kullanmda olmadnda enerji tasarrufu salamak zere 7 gn aralkl bir zaman saati kullanlmaldr.

ekil 3.60/ DUVAR TP KAZAN TAKVYEL KOMB BOYLERL SSTEM EMASI

ekil 3.61/ TEK SERPANTNL GNE ENERJL KULLANMA SICAK SUYU SSTEM LE KLASK BOYLERL KAZAN BESLEMEL SSTEMN KOMBNE EDLMES 153

ekil 3.62 a / UYGULAMA RNE 1 a Scak su tketim: 200 L/gn Buderus Boyler depolama hacmi: 300 L Kollektr adedi: 2 Scak su ihtiyacnn gne kollektr ile karlanma oran: %85.3

ekil 3.62 b / UYGULAMA RNE 1 b Scak su tketim: 200 L/gn Buderus Boyler depolama hacmi: 400 L Kollektr adedi: 2 Scak su ihtiyacnn gne kollektr ile karlanma oran: %86.2

ekil 3.63 a / UYGULAMA RNE 2 a Scak su tketim: 2000 L/gn Buderus Boyler depolama hacmi: 500 L Kollektr adedi: 10 Scak su ihtiyacnn gne kollektr ile karlanma oran: %62.7

ekil 3.63 b / UYGULAMA RNE 2 b Scak su tketim: 2000 L/gn Buderus Boyler depolama hacmi: 1000 L Kollektr adedi: 10 Scak su ihtiyacnn gne kollektr ile karlanma oran: %73.5 3.5.1. Scak Su Tesisat le lgili Pratik Notlar 1- Yksek yaplarda klorlu su kullanlan yerlerde, paslanmaz elik boylerlerde korozyon olumaktadr. Klor snan suydan ayrarak bu yzeyleri etkilemektedir. Paslanmaz elik boylerlerin bir baka dezavantaj nitrat ayrmas sonucu nikel alerjisi oluturmasdr. 2- Yeni tip boylerlerde inert anot kullanlmakta ve bakm gerekmemektedir. 3- Sirklasyon pompasna 3 azl ekvalf monte edilmelidir. 4- Hava tkacn nlemek iin, scak su sirklasyon hatt son kat giriinin altndan alnp, geri dndrlmelidir. (Baknz ekil 3.44) Ayrca sirklasyon borusu hat sonlarna kadar gtrlmelidir. 5- Boyler kullanma suyu devresinde galvanizli boru ve pirin iber vana kullanlmaldr. Siyah

ekil 3.63 c / UYGULAMA RNE 2 c Scak su tketim: 2000 L/gn Buderus Boyler depolama hacmi: 2000 L Kollektr adedi: 10 Scak su ihtiyacnn gne kollektr ile karlanma oran: %77.1 154

1-

2-

34-

Scak su branman borularndaki maksimum izin verilebilir dead-leg uzunluu a. 7.56 L/d normal lavabo musluklar ve evyeler: (1) Bir ya da iki aparey (3/4) 15.24 m (2) Aparey bataryalar (1 ve geni) 10.66 m b. (1.89) L/d lavabo musluklar (1) Bir ya da iki (3/8) 12.2 m (2) Apareylerin bataryalar (1/2 ve daha geni) 7.62 stten besleme tavan branmanlar, d iin maksimum 2.8 m izin verilebilir uzunluk kabul edilmelidir. Alttan besleme tavan branmanlar, ykselme iin 1 m izin verilebilir uzunluk kabul edilmelidir. Maksimum izin verilebilir uzunluk (ini ve klar da dahil olmak zere) dn borusundaki T parasndan en uzaktaki apareyi besleyen T parasna kadar olan tm uzunluu, tavandaki borularla, apareylerin arkasndaki borular da dahil, kapsamaldr.

Tablo 3.64 / SICAK SU BRANMAN HATLARINDA MAKSMUM AKINTISIZ PARA UZUNLUU boru kesinlikle kullanlmamaldr. Boyler sirklasyon devresinde pompa by pass hatt yeterlidir. kinci bir yedek pompa kullanm zorunlu deildir. Boyler stma devresinde ise tam tersine by-pass vanas bulunmamaldr. (Boyler kazandan aada bir seviyede olduunda) Scak su dolam pompalar devreye sokulmadan nce mutlaka milleri tornavida ile evrilmeli, sonra elektrik verilmelidir. Bekleyen pompalarn milleri pas vs.den skabilir ve motor yanabilir. Boylerli binalara ayrca ofben veya termosifon monte edildiinde scak su souk suya, souk su da scak suya karmaktadr. a- Dairelerin scak ve souk su girilerine ekvalf montaj teorik olarak sorunu zmekle birlikte, pratik olarak ekvalf kard iin sorun devam etmektedir. b- Scak su tesisat boru balants mimaride zm salamak art ile aadaki gibi

6-

7-

8-

9-

yaplmaktadr. 10- Boyler ile kullanma noktas arasndaki mesafe 12 myi geerse Hollanda normlarna gre, kullanma suyu sirklasyon pompas koymak gerekir. 11- Boylerlerde kapal genleme deposu kullanlmas nerilir. Aksi halde emniyet ventilinden dar su atlacaktr. 12- Is kaybnn az olabilmesi iin boyler depo hacmi mmkn olduunca az olmaldr. 13- Scak su retimi iin plakal eanjr kullanldnda, eanjr ile depo arasna da pompa montaj (srekli enerji tketimi oluur) ve otomatik kontrol sistemi ilave edilmesi gerekir. Bunun yerine depo hacmi az, scak su retimi fazla olan serpantinli boyler kullanlmas daha avantajldr. Bylece, a- Yer kayb (daha byk alan ihtiyac nedeniyle) b- Pompa ve otomatik kontrol maliyeti c- Fazla enerji harcanmas d- Servis bakm maliyetinden tasarruf edilmi olur. 14- yi bir boylerde aranmas gerekli zellikler: a- Yksek scak su retim kapasitesi b- Hijyen c- Lejyoner hastalna kar termik dezenfeksiyon imkan d- Is izolasyonu (boylerin s izolasyonlarnn enaz 8 cm kalnlkta poliretan veya benzeri kalitede malzeme ile yaplm olmas ve izolasyon zerinin korozyona dayankl sa ile kaplanmas nemlidir.) e- mr f- Temizleme kolayl g- Yer kayb (kulland alan) 15- Kullanma suyu sirklasyon pompasnn alma srecinde kaybedilen s maliyeti yksektir. zm, kullanma suyu sirklasyon pompasnn Logamatic panelin zaman saatinde kumanda almasdr. mein konutlarda bu pompa gece 11 ile sabah 6 arasnda durmaldr. Mstakil evlerde ve iyerlerinde, kullanlmayan gndz saatlerinde bile, kullanma suyu sirklasyon pompas altrlmamaldr. 16- Youmal kazanlarn drenajn pis su borusuna direkt balamayn. Kanalizasyondan gelebilecek metan gaz patlamaya neden olabilir.Bunun iin; a- 40 cm ykseklikte sifon yaplmaldr. 155

19- Vana ve aksesuarlarn seiminde basn snrlarna dikkat edilmelidir. 20- ekvalf kapannca ses yapmayacak cinsten olmaldr. Bunun iin disk tipi contal ek valfler tavsiye edilir. 21- Scak su tketimini azaltmak iin aadaki neriler uygulanabilir. a- Miks batarya kullanlmamaldr. Bu bataryalarda souk su, nlem alnmazsa scak suya karabilmektedir. b- Du fskiyesi kk ve ince delikli olmaldr. Ancak su kireliyse delikler abuk tkanabilir. c- antiye, spor salonu gibi yerlerde dularda ayrca kurna az olmamaldr. Sadece du balna su veren tip batarya seilmelidir. d- Byler yerlerde du kabinleri byk olmamaldr. Soyunup giyinirken du kapatlmak zorunda kalnmaldr. 22- Bakr antibakteriyel bir malzeme olduundan, hijyen ynnden temiz su borularnda tercih edilmelidir. 3.5.2. Scak Su htiyac Ve Scakl Scak su kullanm ihtiyac ok deikendir. mein konutlardaki scak su kullanm bile, sadece kii saysna ve konut byklne bal deildir. nsanlarn yaam dzeyi, ya, sistemin yaps ve mevsime gre de deiir. Kullanm kararl deildir. Tablo 3.65, 3.66 ve 3.67de ve ekil 3.68 ve 3.69da ortalama su ihtiyalar verilmitir. Tablo 3.70de kii bana scak su tketimi grlmektedir. Scak su kullanm ekil 3.71 de grld gibi gn iinde nemli lde deimektedir. ekilde grlen diyagonal, ortalama kullanm hzna kar gelmektedir. Bu ortalama kullanm deerine gre bir su stc tasarm dnldnde, mutlaka depolu bir stc, yani boyler gznne alnmaldr. Ortalama gteki deposuz, ani stclarn gnn pik saatlerinde yetersiz kalr. Bu nedenle ani stclar pik glere gre dizayn edilirler. Scak su tesisatnda stcya souk su giri scakl 10C Scak su scakl 30 - 90C arasnda deiir. Emniyet kurallarna gre scak su scakl 95C ile snrlandrlr. Boyler zerindeki limit termostat 95Cye ayarldr. Kullanma scak suyu scaklklar, Ykanma amac ile 35 - 45C Mutfakta kullanm amac ile 55 - 60C Endstriyel amalarla daha yksek olabilir.

ekil 3.65 / KONUTLARDA SICAK SU HTYACI

ekil 3.66 /OTELLER VE PANSYONLARDA SICAK SU HTYACI b- Sifon st ucu serbest olmal, conta kullanmamal ve drenaj suyu bir huni ile sifona akmaldr. 17- Bakr borular ak dorultusunda elik borudan sonra yerletirilmelidir. Aksi halde elik boru nndeki bakr boru su ile znerek, elik zerine ker ve buralar delinir. 18- Mix (kartrmal) batarya kullanlan noktalarda, souk su scak suya karmaktadr. Bu tip bataryalarn kullanlmasndan mmkn olduunca kanlmaldr.

156

Enerji tasarrufu nedeniyle boyler su scaklklarnn 45Cyi gememesi eilimi giderek arlk kazanmaktadr. te yandan 45C boyler su scakl lejyoner hastal iin tehlikeli bir deerdir. Bu nedenle haftada 1 kez boyler su scakl ykseltilmelidir. Buderus kazanlarda bu otomatik olarak gerekletirilmektedir. Otellerde amarhane iin 60C scaklkta srekli scak su verebilecek ayr bir boyler monte edilmesi daha yararldr. Odalar ve dier kullanm yerleri iin ise, 45 ile 55C arasnda scak su temini ayr boyler ile salanmaldr. Musluktan akan su scakl soumaya bal olarak her zaman boylerdeki su scaklndan birka derece farkldr. Ayrca kvet doldurulmas halinde musluktan akan su ile kvetteki su arasnda bir scaklk fark vardr. Kvetteki su scakl esas alndnda musluktan akan su scakl, Kk kvetlerde, t + 3C Normal kvetlerde, t + 5C Byk kvetlerde, t + 7C olmaldr. Kvetteki su scakl ise 40C olarak verilmitir. ekil 3.67 / OKULLARDA VE TCAR YAPILARDA SICAK SU HTYACI VE SICAKLII

ekil 3.68 / KONUTLAR VE OTELLERDE KVET SAYISINA BALI OLARAK SICAK SUYU HTYACI (Du halinde ihtiya %25 der) 157

ekil 3.69 / ENDSTRYEL TESSLERDEK YIKANMA VE DU HACMLERNDE SICAK SU HTYACI

ekil 3.70 / K BAINA SICAK SU HTYACI

ekil 3.71 / APARTMAN BLOKLARI VE KAPALI YZME HAVUZLARI N SICAK SU KULLANIM DYAGRAMI

158

ekil 3.72 / 3-4 ODALI VE 3-4 K YAAYAN KVETL KONUTLARDA MERKEZ BOYLER SEM ZA= Isnma Sresi, ZB= alma Sresi = 2h, Boylerdeki max. ve min. su scaklklar fark, t = 60-25 = 35K, Ts =60C

ekil 3.73 / OTELLERDE BUDERUS SPER BOYLER SEM 3.5.3. Is htiyacnn Belirlenmesi Scak su kullanm srekli olmad iin, stc tasarmna esas olacak s ihtiyac ancak istatiksel verilere dayanarak belirlenebilir. Srekli ve kararl scak su ihtiyac ancak zel endstriyel prosesler iin geerli olabilir. Bu blmde deiken ve kesikli (ksa sreli) scak su kullanm rejimlerinin geerli olduu konutlar, i yerleri du ve ykanma yerleri, oteller 159

gibi uygulamalardaki s ihtiyacnn belirlenmesi zerinde durulacaktr. Is ihtiyac kullanma suyu stcs (boyler vs.) boyutlandrma, s kayna seimi ve boru devresi boyutlandrmas iin temel veridir Deiken su kullanm olan uygulamalarda. s ihtiyacnn belirlenmesi iin farkl yntem zerinde durulacaktr. Bunlardan birincisi Trk Standartlarnn esas ald Kullanma Ezaman Faktr Yntemi. kincisi Almanyada zellikle konutlar iin kullanlan G Tanm Katsays Yntemi ve nc daha ok endstriyel uygulamalar iin uygun olan Sarfiyat Erisi

Yntemidir. Bu yntemler sra ile anlatlacaktr. 3.5.3.1. Kullanma Ezaman Faktr Yntemi TS 1258 numaral Trk Standard bu yntemi esas almaktadr. TS 1258 ise Alman Standardna dayanmakta olup eski basksnn kopyasdr. Zaman iindeki gelimelere bal olarak orijinal tablolarda farkllklar olumutur. Burada deien tablolar verilecektir.

ekil 3.76 / NORMAL STATDEK EVLER

ekil 3.74 / ODA SAYISINA KARI GELEN NSAN SAYISI

ekil 3.77 / LKS STATDEK KONUTLAR

ekil 3.75 / KULLANMA YER ISI HTYACI WV (Is ihtiyac 45C su retimi iin hesaplanmtr) 160

Fy 3.78 Bu ynteme gre s ihtiyacnn belirlenmesi iin kullanma yerlerinin, birlikte kullanlma olaslklarn gznne alan bir kullanma ezaman faktrnn belirlenmesi gerekmektedir. Bu ynteme gre konutlarda s ihtiyacnn belirlenmesi, boyler hacmi ve kazan gc seimi aada anlatlacak kabullere gre hazrlanm tablolar yardm ile gerekletirilir. Tablo 3.72 boylerli merkezi scak su hazrlama sistemleri olan apartmanlar iin; s ihtiyac, boyler hacmi ve gerekli kazan gc deerlerini vermektedir. Bu tablonun hazrlanmas aadaki kabullere dayanmaktadr. Konutlarda maksimum su kullanmn belirleyen en ok su kullanan yerdir ki bu kvet olarak kabul edilmektedir. 200 litre hacmindeki kvetin 1 saat iinde dolmas max. saatlik scak su ihtiyacn belirlemektedir. Eer n adet konut ayn boylerden besleniyorsa ve kullanma ezaman faktr ise apartmandaki max scak su ihtiyac, V=200. n. (L/h) olacaktr. Kvette istenen suyun scakl 40C ise bu suyun stlmas iin gerekli s ihtiyac, Q = 200. n . . (40-10).1,16.10-3 = 7. . n (kW) olacaktr. Tablo 3.72deki max. s ihtiyac deerleri hesaplanan bu deerlerdir. Ani su stclarnn gc maksimum s ihtiyacna eit olmaldr. Boylerde depolama yaparak ve suyu nceden starak daha kk s gleri ile ayn ihtiya karlanabilir ve ayn miktarda scak su elde edilebilir. Suyun kullanlmadan stlmas iin msaade edilen stma sresi, ZA deerine bal olarak gerekli kazan gc ve boyler hacmi deimektedir. Tabloda ZA stma sresine bal olarak farkl boyler ve kazan gc deerleri de verilmitir. 161

Farkl kabullerle deiik boyler seimi tablolar hazrlanabilir. mein kvetsiz ve sadece dulu ekonomik tip evler iin standart kabul, her duta 50 litre su tketimi ve saatte 2 du yaplmasdr. Bu durumda max. saatlik s ihtiyac, Q=l00.n. .(40-l0).l,l6.10-3=3,5..n (kW) olacaktr. Buna gre benzer bir tablo hazrlanabilir. Tablo 3.79 ve 3.80de Apartmanlarda BUDERUS Sper Boyler seimi ile ilgili olarak Trkiye artlar iin hazrlanm tablolar grlmektedir. Tablo 3.73de ise oteller iin BUDERUS Sper Boyler seim tablosu verilmitir. 3.5.3.2. Kapasite Tanm Saysna Gre Is htiyac Hesap Yntemi Is ihtiyacnn boyutsuz bir sayya gre hesab ve kullanma suyu stclarnn buna gre boyutlandrlmas temelleri DIN 4708de verilmitir. Bu yntemde farkl zamanlarda ksa sreli kullanmlar esas alnmtr. Bu nedenle bu yntem konutlar iin uygundur. Ancak oteller, klalar, fabrika ykanma yerleri gibi kullanmn belirli saatlerde youn olduu yerler iin uygun deildir. Bu yntemde ihtiyacn bulunmas amac ile birimdaire kavram tanmlanmtr. Birim-daire istatistiksel olarak bulunmu, aadaki zelliklere sahip ve kapasite tanm says N = 1 olan apartman dairesidir. Birim daire zellikleri: Oda says, r = 4 oda Oturan says, p = 3,5 kii Su kullanma yerleri normal banyo kveti veya du kabini, bir lavabo ve bir mutfak evyesi olup, su kullanma yerlerinin hesap s ihtiyac, WV = 5820 Wh/l kvet kullanm (=5,820 kWh/kii) Birim daire iin tanm says N = 1 olup, dier btn daireler mevcut kullanma yerlerine, yaayan insan saysna ve oda saysna gre bu birim konut cinsinden (veya buna bal olarak tanm says ile) ifade edilebilir. Sonu olarak bir dairenin veya apartmann kapasite tanm saysn belirlemek iin aadaki bilgilere ihtiya vardr: a- Dairedeki su kullanm yerlerinin cinsi ve zellikleri b- Oda says (mutfak, koridor, banyo vs. hari) c- Her dairedeki insan says Tablo 3.74da Alman Standardna gre konut oda saysna bal olarak bir dairede yaayan insan saylar verilmitir. 162

nsan saylar bilinmiyorsa oda saysna bal olarak buradan alnabilir. Dairedeki su kullanm yerlerinin cinsi ve zellikleri normal daireden farkl ise, bu daire iin Wv deeri hesaplanmaldr. Bunun iin Tablo 3.75da eitli kullanma yerlerinin s ihtiyac verilmitir. Tablo 3.76de normal bir dairede dikkate alnan su kullanma yerleri, Tablo 3.77de ise lks ve farkl bir dairede dikkate alnacak su kullanma yerleri gsterilmitir. ok sayda daireden oluan bir apartmanda toplam kapasite tanm says. Apartmann toplam scak su iin s ihtiyac N= Birim dairenin scak su iin s ihtiyac N = n.p.v.Wv 3,5. 5820 olarak bulunur. Burada: n = Benzer dairelerin says p = Benzer dairelerde oturanlarn says v = Benzer dairelerde benzer su kullanlan yerlerin says WV = Su kullanlan yerin s ihtiyac, (Wh olarak) rnek: Verilenler: 15 daireli bir apartmanda 10 daire 2 odaldr. Bu dairelerde; - 1 adet du kabini (Normal dulu) - 1 adet lavabo - 1 adet evye bulunmaktadr. 2 daire 4 odaldr. Bu dairelerde; - 1 adet normal kvet - 1 adet lavabo - 1 adet evye bulunmaktadr. 3 daire 5 odaldr. Bu dairelerde de; - 1 adet normal kvet - 1 adet lavabo - 1 adet evye bulunmaktadr stenenler: -N ihtiya katsays -Boyler bykl ve tipi Hesaplar: Apartmana ait ihtiya katsays N aadaki Fy 3.78 doldurularak bulunur.

Buna gre N = 12,8 bulunmutur. Bu ihtiya katsaysn salayacak ekilde scak su kazanndan beslenen dik tip bir boyler seilecektir. Bu amala Tablo 3.79da grlen BUDERUS ST boylerleri iin scak su kazan zerinden stmada g verileri tablosundan yararlanlabilir. Kullanma suyu scakl 60C olmas halinde boylere ait verilen g tanm says NL deerinden ST 400 tipi boyler seilmitir. Bu boylerde kazandan gelen scak su scakl 80C olmas halinde bile, g tanm says NL = 14,2 olup, ihtiya kapasite tanm says N = 12,8 deerinden byktr ve yeterlidir. Istma suyu scakl daha bykse boyler g tanm says da artar. Istma scak suyu scakl 80C deerinde ve boylerden elde edilen kullanma scak suyu scakl 45C iken boylerin gerektirdii en dk g (Srekli boyler gc), 55 kW deerindedir. Ayn artlarda kullanma scak suyu scaklnn 60C istenmesi halinde boylerde retilebilecek srekli su miktar ve bu suyu retmek iin gerekli srekli g deeri azalr. Sonu olarak ST 400 tipi boyler seilmesi durumunda ve suyu scakl 80C, kullanma suyu scakl 45C olarak belirlenmise; gerekli kazan gc (= boyler srekli gc) 55 kW deerindedir. 3.5.3.3. Tketim Erisine Gre Hesap Yntemi Eer tketim erisi biliniyorsa. en byk tketimin olduu aralkta bu eriye izilen teet, boyler hesab iin kullanlabilir. Bu teetin eiminden stcnn gerekli gc bulunabilir. G erisi her zaman tketim erisinin zerinde olmaldr. Istcnn susmas boylerin tamamen snmas durumunda gerekleir. Tekrar stcnn devreye girmesi depolanan snn 1/3 veya 1/2 oranna inmesi durumunda olur. rnek; Her birinde 4 kii yaayan 10 dairelik apartmandaki tketim erisi ekil 3.82de verilmitir. Buna gre, gnlk scak su tketimi 10 x 4 x 50 = 2000 L/gn. max. su tketimi ise 250 L/h deerindedir. 60C su scaklnda uygun stc gc, 250 x 1,16(60-10) =14,5kw Istma gc s kaybna kar %20 - 39 daha byk alnrsa, 18 kW deerinde olacaktr. Boyler hacmi V = 400 L olarak seilmitir. Bu durumda ortaya kan g erisi ayn ekilde grlmektedir. G erisi, tketim erisinin tamamen zerinde olup, ihtiyac karlamaktadr. ekle gre alt says gnde 4

olacaktr. Daha dk hacimli fakat daha byk gl bir boyler ayn ihtiyac daha fazla alt says ile karlayabilir. 3.5.4. Kazan Gc Bir konutun kullanma scak suyu retimi iin yllk s tketimi, stma amac ile tketilen yllk snn %15-20si mertebesindedir. Boylerde scak su retmek iin genellikle stma kazanndan yararlanlr. Kullanma scak suyu retmek iin, scak su kazan sl kapasitesine ilave gerekli g, QK = Q.ZB . (kW) ZA + ZB olarak hesaplanabilir. Burada, Q = Boyler maksimum s yk kW ZA = Boylerin iindeki suyun stlmas iin gerekli sre, h ZB = Kullanma sresi, h Boylerin s depolama kapasitesi ise, Kb = ZA x QK olarak belirlenir. Istma sresi arttka gerekli ilave g azalr, boyler hacmi artar. mein, ZA= ZB = 2 h iin, QK = Q/2 (kW) olacaktr. Tasarmda mmknse boyler + ilave kazan kapasitesi maliyeti toplamn, minimum yapan deer esas alnmaldr. 3.5.4.1. G Tanm Saylarna (NL) Gre Istc ve Depo Tasarm Boyler tasarm DIN 4708e gre yapldnda, scak su stc gc ve depolama kapasitesi ekil 3.81deki ihtiya erisine uymaldr. Maksimum kullanm hz 10 dakikada normal bir kveti doldurma hzdr. Detayl veriler DIN 4708de verilmitir. mein N =20 olan bir apartmanda ekil 3.81den ksa sreli kullanm (10 dk) iin gerekli s 25 kWh olarak okunur. 45C su scaklnda maksimum su kullanm hz ise bu durumda 60 L/dk deerindedir. Buna gre belirli bir g tanm says NLe sahip olan boylerin gc belirlidir. Firma kataloglarnda scak su geli scaklna bal olarak bu g tanm says verilmelidir (Baknz Tablo 3.79 ve 3.80). Seim yaparken kataloglardan apartman toplam kapasite tanm says N deerinden daha byk veya buna eit g tanm saysna sahip boyler seilir.

163

Boyler Tipi

Scak su besleme scakl 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90

G tanm says (NL) 60C 2.1 2.6 3.2 4.1 5.0 5.6 8.7 9.8 11.5 13.7 14.2 15.0 16.8 17.5 18.5 24.0 26.0 30.4 29.4 33.0 37.5

Kullanma suyu retimi 45C 60C l/h kW l/h kW 215 400 540 740 920 270 540 770 1030 1240 345 715 990 1355 1700 283 676 983 1351 1671 405 848 1204 1597 2027 504 1057 1671 1978 2555 688 1290 1806 2261 2789 8.7 16.2 22.0 30.0 37.5 11.0 22.0 31.4 41.9 50.5 14.0 29.1 40.2 55.2 69.1 11.5 27.5 40.0 55.0 68.0 16.5 34.5 49.0 65.0 82.5 20.5 43.0 68.0 80.5 104.0 28.0 52.5 73.5 92.0 113.5 275 425 560 425 610 755 520 810 1100 550 740 998 636 946 1247 817 1152 1582 998 1410 1789 16.0 24.8 32.5 24.8 35.5 43.8 30.1 47.3 63.8 32.0 43.0 58.0 37.0 55.0 72.5 47.5 67.0 92.0 58.0 82.0 104.0

Istma ihtiyac Basn kayb (Kazan (mbar) devresi) m3/h

Kullanlabilecei daire says Bir banyolu ki banyolu

ST150

3.5

90

ST200

4.0

130

ST300

5.0

250

ST400

7.0

250

14

10

ST500

5.0

350

17

12

ST750

4.3

350

25

18

ST1000

3.8

350

30

22

Tablo 3.79 / KONUTLARDA BUDERUS SPER BOYLER (ST) DK TP SEM TABLOSU Ani stclarn g tanm saylar da ekil 3.81den 10 dk.lk maksimum s ihtiyacndan yararlanlarak belirlenir. mein NL = 1 iin ani stc gc, 5,86.6 = 34,12 kW olmaldr. Verilen rnekte ise NL= 20 olan ani stcnn gc, Q= 25 kWh x 60 dk/h/10 dk. = 150 kW olmaldr. Depolama imkan olan boylerde daha az stma yzeyi ve s gc kullanlabilir. Bunun iin ayn g erisinin daha stlerinde bir seim yaplmaldr. Ayn apartmanda 1 saat sre ile depolama imkan veren bir boyler kullanldnda ekil 3.81den gerekli stc gc 80 kW okunmaktadr. Bu boylerde depolama hacmi ise, 164 V = QK.t = 80 .3600 = 1370 L C.T 4,2 . (60-10) olacaktr. Dier bir rnekte N = 1 iin 11,6 kWhlk bir boyler uygun olabilir. mein 200 lt. su kapasiteli ve 10/60 K alan bir boyler bu gce uygundur. (Bu durumda 200 (60-10) . 4,2 / 3600 = 11,6 kWh). Bu boylerde kullanlacak stcnn gc 11,6 / 2 = 5,8 kW olmaldr. Boyler ne kadar bykse bu ynteme gre daha az s gc kullanlr. 3.5.4.2. Gerekli lave Kazan Gc Gerekli kazan ilave gc, boyler g tanm says NLverildii hallerde ekil 3.83deki diyagramdan okunabilir.

Boyler Tipi
LT-400/1

Scak su besleme scakl

50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90 50 60 70 80 90

G tanm says (NL) 60C

16.0 20.0 24.0 19.0 24.0 28.0 33.0 44.0 54.0 37.0 48.0 60.0 63.0 86.0 104.0 92.0 123.0 147.0 135.0 181.0 219.0 142.0 191.0 232.0

Kullanma suyu retimi 45 l/h

660 1140 1720 2230 2740 660 1140 1720 2230 2740 940 1660 2540 3310 4000 940 1660 2540 3310 4000 1430 2460 3740 5030 6110 1890 3230 4940 6650 8090 2490 4290 6480 8720 10570 2490 4290 6480 8720 10570

60 kW l/h
1020 1320 1720 1020 1320 1720 1360 1940 2460 1360 1940 3700 2020 2920 3700 2660 3840 4880 3460 5000 6300 3460 5000 6300

kW
59.3 76.8 100.0 59.3 76.8 100.0 79.1 112.8 143.1 79.1 112.8 143.1 117.5 169.8 215.2 154.7 223.3 283.8 201.2 290.8 366.3 201.2 290.8 366.3

Istma ihtiyac Basn Kullanlabilecei daire says (Kazan devresi) kayb (mbar) m3/h Bir banyolu ki banyolu

LT-550/1

LT-750/1

LT-950/1

LT-1500/1

LT-2000/1

LT-2500/1

LT-3000/1

26.7 46.4 69.8 90.7 111.6 26.7 46.4 69.8 90.7 111.6 38.3 67.3 103.5 134.9 162.8 38.3 67.3 103.5 134.9 162.8 58.0 99.8 152.4 204.7 248.9 76.7 131.1 201.2 270.9 329.1 100.9 174.0 264.0 354.7 430.3 100.9 174.0 264.0 354.7 430.3

12.0

350

20

13

12.0

350

24

16

11.0

350

44

29

11.0

350

48

32

15.5

350

85

55

20.5

350

120

80

26.0

350

180

120

Tablo 3.80 / KONUTLARDA BUDERUS SPER BOYLER (LT) YATIK TP SEM TABLOSU Gerekli ilave kazan gc boyler kapasiteleri ayrca Tablo 3.72de de ZA deerine bal olarak verilmiti. Buderus kazan kullanlan konutlarda kullanma scak suyu iin kazan gcnde yukardaki hesaba uygun artrma ancak 20 kW (17.000 Kcal/h) gcnden daha kk kazanlarda ihtiya vardr. Daha byk gl stma kazanlarnda kullanma scak suyu stmas iin ilave bir kapasite alnmasna gerek yoktur. Boyler s ihtiyac iin ayr kazan kullanlmas veya kazan kapasitesine ek yaplmas ancak otel ve benzeri ticari tesisler iin sz konusudur. Scak su stmas iin yukardaki hesaplanan ilaveler, kazanlarn dk yklerde ve dk verimlerle almasna neden olmaktadr. Dk scaklk kazanlar iin bile hesaplanan ilave yklerin kazan seiminde aynen kullanlmamas hem yatrm maliyetleri, hem de yakt ekonomisi asndan yararldr. Buderus kazanlarn etiketinde kazann verebilecei maksimum kapasite yerine, optimum kapasite yazldr. Optimum kapasite, kazan satn alma bedeli ile bir stma mevsimindeki yakt bedeli toplamnn en az olmasn salayan kapasitedir. Dolays ile scak su retimi, kazann maksimum ve optimum kapasiteleri arasndaki farkla rahatlkla 165

karlanabilir. Ayrca d scakln, hesap scaklnn stnde olduu zamanlarda (ki kazan almasnn byk blmn oluturur) kullanma suyu ihtiyac dolays ile kazan dk yklerde daha az alacak ve verimi dmeyecektir. 60 kWdan daha byk BUDERUS Atmosferik brlrl kazanlarn ift kademeli brlrle donatlm olmas bu anlamda avantaj salamaktadr. 3.5.5. Istma Sresi Bir boylerdeki gerekleebilen en ksa stma sresi, sz konusu boylerin stma yzeylerinin s geirme kapasitesine baldr. Istma sresi, ZA = VS x c . T / QA eklinde hesaplanabilir. Burada, VS = Boyler hacmi, Litre c = zgl s, 1,16. 10 -3 kWh /L.K T = Boyler scakl ile souk su giri scakl arasndaki fark, K QA = Istma periyodu srasnda ortalama s gei hz, kW Kazan tarafndan retilen s boylerin geirebildii s miktarndan az ise, QA = QK (kazan gc) olacaktr. Aksi halde QA = QSb (Boyler srekli gc) olarak alnmaldr. Buderus boylerler iin snma sreleri Tablo 3.84de verilmitir. ift cidarl boyler snma sreleri ise Tablo 3.11de daha nce verilmiti. 3.5.6. Boyler Hacmi Boyler hacmi yukardaki belirlenen depolanacak s miktarndan aadaki ifade ile bulunur:

Vs =

= Kb x b C x (To-Tk) C x T

Kbx b

(Litre)

Burada (b) boyler depolama faktr olup, deeri 1,1 ila 1,2 seilebilir. Kb ise 3.5.4 de ZA x QK eklinde belirlenen boyler ve s depolama kapasitesidir. Boylerdeki ve borulardaki s kaybn gznne almak zere bir ilave gerekir. Silindirik boylerde bu zam, Yatk boylerlerde %20 - 30 Dik boylerlerde % 10 - 20 mertebesindedir. Tablo 3.72 de hesaplanan boyler hacimleri verilmitir. Bu tabloda scaklk fark T = 35C esas alnmtr. NL g tanm saysna gre boyler hacmi belirlenmesi retici firma kataloglarnda boylerlerin g tanm says ile beraber boyler bykl, su scakl, stc akkan su scakl ve srekli stma gc deerleri verilir. rnek; N = 28, kullanma suyu scakl T = 45C ve stc su scakl TV= 70C Buderus kataloundan, (Tablo 3.80) Buderus yatk boyler TBS - LN 750 lt. seilir. Bu boylerin srekli gc Q = 103.5 kW okunur. 3.5.7. Boyler Istma Yzeyi Boyler stma yzeyinin hesab iin genel ifade, AS = QK k.Tm eklindedir. Burada;

Tablo 3.81 / EVLERDE SICAK SU - ISI KULLANIMI 2Tu= KULLANIM PERYODU, 2tn= KULLANIM ZAMANI, ZB= KVET DOLMA ZAMANI 166

AS = Boyler stma yzeyi, m2 QK = Kazan s gc, W k = Toplam s gei katsays, W/m2K Tm = Istc akkan ile boylerdeki su arasndaki ortalama scaklk fark, K Burada btn kazan gcnn su stmasna ayrld gznne alnmtr. ekil 3.85de 80C scak su ile stma halinde scak su hz ve stc boru apna

bal olarak toplam s gei katsays verilmitir. Zamanla borulardaki birikinti gznne alnarak, bu deer azaltlmaldr. k Tm = K denilecek olursa, scak su 90/70C ve kullanma suyu 10/60C halinde, K = 11.000 - 17.000 W/m2 = 11 - 17 kW/m2 alnabilir. Istc akkan 0,1 bar basnl buhar ise, K = 45.000 W/m2 = 45 kW/m2 alnabilir. 3.5.8. Genleme Kab Kullanma scak suyu sistemlerinde genleme kab kullanlmas tavsiye edilir. Aksi halde boyler emniyet valfinin zaman zaman su atarak ar genlemeleri almas gerekir. Bu ise hem su kaybna, hem de pislie yol aar. Kullanma scak suyu sistemi iin gerekli kapal genleme kab seimi, stma tesisatndaki gibidir. (Baknz Issan Yaynlar No.265) Emniyet asndan genileme kabnn hesaplanan hacimden biraz daha byk seilmesi tavsiye edilir. Tablo 3.34de boylerler iin gerekli kapal genleme kab byklkleri verilmitir. Kazana ilave edilecek genleme kab hacmi ise ampirik olarak; Va1 litre her kW kazan gc (kullanma scak suyu stlmas amacyla), eklinde hesaplanabilir. REFLEX kapal genleme kaplar DT 5 ve DIT 5 tipleri yeni standart DIN 4807 Ksm 5in gereklerini yerine getirmektedir.

Tablo 3.82 / HTYA ERSNE GRE ISITICI HESABI DYAGRAMI

Boyler Tipi ST150 ST200 ST300 ST400 ST500 ST750 ST1000 LT-400/1 LT-550/1 LT-750/1 LT-950/1 LT-1500/1 LT-2000/1 LT-2500/1 LT-3000/1 Not : Istc yaplmtr.

Istma sresi (dak.) Tk=45C Tk=60C 10 16 10 16 11 16 15 26 14 26 18 28 20 32 9 14 12 19 11 18 14 23 15 24 15 25 14 24 17 29 su geli scakl 90C iin hesap

Tablo 3.83 / GEREKL KAZAN LAVE GC

Tablo 3.84 / BUDERUS BOYLERLER N ISITMA SRES 167

Bu iki tip genleme kab da boylerlerle kullanlmaya uygundur. - C tipi membrana sahiptir. - Suyun kabn ierisinde hareketsiz kalmasnn nlenmesi ve suyun kaptan gei yapmas, a) DT 5 tipleri iin, entegre boaltma ve kapama eleman olan ak armatr ile b) DIT 5 80 - 3000 L genleme kaplarnda ift balant ile gerekletirilir. Boyler sisteminde genleme kab souk su besleme hattna balanr ve basncn emniyet valfi ama basnc zerine kmasn nler. Genleen su genleme kab tarafndan alnr ve scak su devresinde basncn ykselmesi nlenir. Dolays ile sistemin normal almas srasnda snma ile genlemeye bal olarak emniyet ventili amaz. Bu devrede emniyet ventili ani veya ar basn ykselmeleri gibi arzi durumlarda aar. Yeni standartta ngrlen bir baka zellik ise, hijyen nedeniyle genleme kabnda suyun hareketsiz kalmamasdr, Bunun iin zel armatr kullanarak veya ift balant ile suyun depodan gemesi temin edilir. ekil 3.86da boylerler iin uygun olan yeni gelitirilen kapal genleme kab DT5 grlmektedir. Ayrca bu ekilde ller, alma basn ve scaklklar da verilmitir. Bu kap ok hafif, salam, korozyana dayankl, uzun mrl ve hijyeniktir.

3.6. BORU TESSATININ HESABI Kullanma scak suyu boru tesisat hesab, souk su tesisat hesab ile ayndr. Borulardan akan suyun debisinin belirlenmesinde yine yk birimleri kullanlabilecei gibi, DIN 1988e dayanan Tablo 3.87 ve ekil 2.53 kullanlabilir. Bu ekilde VR boruya bal kullanma yerlerinin toplam debisi VS ise e zaman faktrn gznne alan ani ak deerini gstermektedir. Bu amala souk su tesisat boru hesap konusuna baklabilir. Sanayi tesisleri ve spor salonlarndaki dularda olduu gibi baz durumlarda ise, ezaman faktr gznne alnmakszn, boruya bal kullanma yerlerinin toplam debi deerinin kullanlmas daha dorudur. rnek; ekil 3.88deki bakr borulu sistem gznne alnsn. Burada en elverisiz durumdaki kritik hat iin aadaki bilgiler geerlidir. Bina balantsnda ebeke basnc 40 mSS, PO= 4000 mbar Statik ykseklik (8 m), Ph = 800 mbar Sayataki basn kayb PSS = 700 mbar Filtre ve cihazlardaki basn kayb Pb = 300 mbar Gerekli min. akma basnc Pmin. = 1000 mbar Kullanlabilecek basn fark (L .R + Z) = 1200 mbar. Bu basncn %50 orannda yerel kayplar karlamada kullanlaca kabul ile borularda srtnme iin kullanlabilecek basn fark, LR = 600 mbar Ortalama zgl srtnme diren deeri, R = P = 600 = 13,8 mbar/m L 43,5 Bu zgl diren deeri ile Tablo 2.59dan bulunan boru aplar ve hesaplanan srtnme kayplar aadaki tabloda zetlenmitir. Buna gre hesaplanan srtnme kayb 547 < 600 mbar olup, seilen boru aplar uygundur.
VR L/S 1 2 3 4 5 0,15 0,29 0,29 0,58 1,16 1,74 1,74 7,74 VS L/S 0,15 0,25 0,25 0,40 0,60 0,75 0,75 1,6 L m 2 1,5 3 12 3 5 10 7 DN mm. 12 15 15 22 22 28 28 35 V m/s 1,15 1,25 1,25 1,3 1,9 1,5 1,5 2 R mbar/m 15,9 13,8 13,8 10,6 21,7 11,2 11,2 13,1 R.L mbar 32 21 42 127 65 56 112 92

Tesisat Blm

Tablo 3.85 / SICAK SU LE ISITILAN BOYLER SERPANTNLER ISI GE KATSAYISI, K

6 7 8

L = 43,5

(RL) = 547 <600 mbar

168

Doldurma vanas

Gaz hacmi

Membran

Su hacmi

zel ak armatr (entegre boaltma ve kapama elemanl) alma Hacim Basnc Ykseklik [bar] [I] [mm] 206 8 206 206 8 206 280 12 280 280 18 280 280 25 280 390 40 390

Tip DT5 8 DT5 8 DT5 12 DT5 18 DT5 25 DT5 40

Arlk [kg] 4,9 5,3 6,4 8,0 9,6 14,0

ekil 3.86/ DT5 KAPALI GENLEME KABI Bu rnekte zel kayplar hesaplanmamtr. Normal olarak hesaba devam ederek, souk su tesisatnda olduu gibi, srtnme+zel kayplar toplamnn1200 mbardan az olduu gsterilmelidir. 3.6.1. Isl Izolasyon Scak su borularnda sl izolasyon yaplmas gereklidir. Alman Standartlarna gre gerekli izolasyon kalnlklar cam yn iin (k = 0.035 W/mK) aada verilmitir. DN 20ye kadar 20 mm. DN 20 - 35 aras 30 mm. DN 40 - 100 aras DN (Boru anma ap kadar) DN 100 zeri 100 mm. 8 m.ye kadar olan ksa hatlarda yars kalnlklara izin verilir. Boyler s izolasyonu ise, boylere bir termos zellii salayacak kadar iyi olmaldr. (Baknz ekil 3.13, 3.14, 3.15, Buderus Sper Boylerler) 3.6.2. Sirklasyon Hatt Sirklasyon boru aplar. kullanma scak suyu hattnn boru apna gre Tablo 3.89da verilmitir, Bu tablo DIN 1988den alnmtr. Bu standarda gre sirklasyon pompasnn gc gidi ve dn borularndaki toplam suyu saatte 3 defa dolatracak byklkte olmaldr. Borulardaki anma olay da gznne alnarak, sirklasyon hattnda su hz 0,5 m/s deerini amamaldr.

Tablo 3.89 / SRKLASYON HATTI BORU APLARI

te yandan Lejyoner hastal ile ilgili riski minimize etmek zere DVGW (Alman Gaz ve Su Teknii Dernei) ynetmelii besleme hatt boyunca scaklk farknn 5,0 K deerini amamasn istemektedir. Buna, gre pompa debisi, 169

Ad Musluk Bulak Makinesi amar Makinesi Batarya Banyo Batarya Mutfak Basnl Ykayc Elektrikli ofben Gazl ofben

Balant ap DN 15 DN 15 DN 15 DN 15 DN 15 DN 20/25 -

VR (L/S) 0,18 0,15 0,25 0,15 0,07 1,00 0,10 0,13

Ak Basnc (bar) 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,2 2,4 1,0

Tablo 3.87 / ARMATR VE CHAZLARIN MNMUM AKI BASINCI VE HESAP DEBS VR DEERLER Vp = Lu .q ifadesinden bulunabilir. Burada, .c.T Lu = Besleme hattnn uzunluu (m) q = Birim boru uzunluundaki s kayb (Yeterli izolasyon halinde q = 7,5 w/m) P = Suyun younluu 1 Kg/L c = zgl s 1,l6 Wh/kg.K t = Scaklk fark (5K) Buna gre; Vp = 1,3 Lu (L/h) eklinde ifade edilebilir. Pompann basnc ise kritik sirklasyon hattndaki srtnme ve zel kayplar gznne alnarak, daha nce anlatld gibi belirlenebilir. Kullanma scak suyu hattndaki dolam basn kayb ihmal edilebilecek mertebededir. Ancak gerekli nlemler alnmazsa, scak su musluu ok aldnda; kullanma scak suyu hattndaki debi yksekse ve bu durumda bu hatta oluan basn kayb sirklasyon pompasnn basma basncndan yksekse; sirkllasyon hattnda ve pompada ters ynde su akar ve pompa motoru yanabilir. Bu nedenle kullanma scak suyu sirklasyon pompasna 3 azl ek valf monte edilmelidir. 3.6.3. Istma Hatlar Boyler scak su stma hatlar hesab radyatr veya klima santrali stc hatlar hesabna benzer. Bu konu zerinde baka yerde durulduundan, burada anlatlmayacaktr. Ancak scak su ile stma ve alak basnl buharla stma hallerinde tavsiye edilen stc boru aplar Tablo 3.90da verilmitir. zel haller dnda kazanla boyler arasndaki boru ap seiminde bu tablodan yararlanlabilir. 3.6.4. rnek 1 (Konut) 18 daireli bir apartmanda boylerli merkezi scak su tesisat scak su kazan ile stlmaktadr. Her dairede 3 kii, 1 kuvet, 1 lavabo, 1 mutfak evyesi bulunmaktadr. 170

Bodrum katta ebeke basnc 4 bar deerindedir. Boru tesisat ekil 3.92de grlmektedir. 1 - Maksimum saatlik su ihtiyac (2 saatlik kullanm sresi ile) W = 200 . n. = 200 . 18 . 0,42 = 1512 L/h = E zaman faktr = 0,42 Tablo 3.72den Su scakl tW = 40C (muslukta) = 60C boyler knda 2- Is ihtiyac Q = 7 . n. = 7.18.0,42 = 53 kW 3- Gerekli kazan gc (2 saatlik stma sresi) QK = Q . 2 = 53 =26,5 kW 2+2 2 4- Boylerin hacmi Kb = ZA . QK = 2.26,5 = 53 kWh Vs = Kb . b= 1000. 53 . 1,10 = 1300 L 1,16 . 35 C(to - tu) veya ekil 3.91den Vs = 75.18 = 1350 L DIN 4801e gre standart boyler, Vs= 2000 L. seilmitir. 5- Boyler stc yzeyi %30 kazan emniyet faktr alarak, Fs = QK . 1,3 = 26.500 . 1,3 = 2,9 m2 K 12.000 6- Genleme deposu (kazan iin) Va = 27 L (her kW iin 1 litre) 7- Boru tesisat 1.Souk ve scak su tesisat Her konuttaki tketim 1 kvet (banyo bataryas)VR 1 Lavabo 1 evye Toplam
Basn dm ebeke basnc Po (bar) Statik basn (bar) Saya basn kayb (bar) Muslukta min.akma basnc (bar) Kullanlabilir basn (4,0 - 2,4) bar Tesisat uzunluu (m) Msaade edilen zgl diren (0,5 . 1,6/30) (mbar/m)

= 0,15 = 0,07 = 0,07 = 0,29

Kolon II

Kolon I 4,0 0,9 0,5 1,0 2,4 1,6 30 26,7

Tesisat Blm

Debi VR L/S 0,29 0,58 0,87 1,74 2,61 3,48 3,48 VS L/S 0,25 0,4 0,5 0,72 0,91 1,05 1,05

Boru Boyu m 8 3 6 4 2 1 6

Anma ap DN 15 20 20 25 25 32 32

Su Hz m/s 1,25 1,3 1,6 1,5 1,8 1,2 1,2

zgl Diren R mbar/m 13,8 10,6 15,7 11,2 15,4 5,7 5,7

R.L mbar 110 32 94 45 31 6 34

RL = 352

9 -7 6 5 4 3 2 1

Kullanlabilir basn dmnn yars srtnme kayplarna ayrlmtr. Buna gre RL=0,5 . 1,6 = 0,8 bar = 800 mbar deerindedir. Yukardaki cetvelde kritik devredeki boru ap seimi ve srtnme kayb hesab verilmitir. Yine zel kayplar hesaplanmamtr. Toplam hesaplanan srtnme kayb 800 mbar deerinden kk olup, seilen boru aplar uygundur. 2. Sirklasyon hatt (Blm 3.6.2den) Kolon I DN 15 Kolon II DN 15 Kolon III DN 15 ayn ekilde dier kolonlar 3. Scak su hatt %30 emniyetle s debisi, QK= 26,5 .1,3 = 35 kW Su debisi, m = QK . 1000 =1140 kg/h 1,16 .20 Boru ap DN 65 seilir. (Tablo 3.90) 3.6.5. rnek 2 (Fabrika) Bir fabrika uygulamasnda scak su dk basnl buharla retilecektir. Sra dularda 500 ii iin dulu sra lavabo ve 100 ii iin du yeri bulunmaktadr. Toplam ykanma zaman 30 dakikadr. 1. Scak su kullanm yerlerinin says (Baknz Tablo 3.93) Ykanma kullanm 3 dak. su ihtiyac 3L/dak Du kullanm 5 dak. su ihtiyac 10 L/dak. Ykanma lavabo says = 500 = 50 adet 30/3 Du says = 100 = 17 adet 30/5 2. Su scakl muslukta 40C, dik tip boylerde 60C

3. Scak su ihtiyac Lavabo: 50 . 3 . 30 = 4500 L/30 dak. Du: 17.10. 30 = 5100 L/30 dak. Toplam s ihtiyac: (%10 s kayb gznne alarak) Q = 9600 (40-10) . 1,6 .10-3 . 1,10 = 370 kWh 4. Kazan: Boyler snma sresi 2 saat alarak (ekil 3.94den) kazan gc QK = 148 kW 5. Boyler: ekil 3.94den boyler kapasitesi (Depolanacak s) Kb= 296 kWh 300 kWh. %10 min. seviye brakarak (depolama faktr) = 5700 L 1,16 . 10-3 (60-10) 6. Boyler stc yzeyleri (%30 emniyet faktr ile) FS = QK . 1,3 = 148 . 1,3 = 4,28 m2 K 45 3.6.6. rnek 3 (Spor Salonlar) Spor salonlarnda stlm kullanma suyu yine ksa srelerde ekilir. Bu nedenle boyler seiminde max. g deerlerinden hareket edilmelidir. Bir spor salonunda antreman bana 25 kii kabul edilecek ve antreman sresi 50 dk. kabul edilecektir. Du scakl 40C ve boyler su scakl 60C deerindedir. Du sresine gre ortalama s ihtiyac Tablo 3.95de verilmitir. Kii bana du sresi 4 dk. ve su tketimi 8 lt/dk. alnmtr. Buna gre Tablo 3.95 yardm ile sporcu bana s ihtiyac qm = 1155 Wh deerindedir. Toplam antreman bana du iin s ihtiyac, Qm = 25. 1155 Wh = 28,875 kWh = 29 kWh ve 40Cde scak su ihtiyac, M = 4.8 . 25 = 800 Litre/50 dk. VS = 300 . 1,1

171

ekil 3.88 / BR SU TESSATI KOLON EMASI Kazan gc, QK = Qm = 29 = 32 kW ZA + ZB (50 +4) /60 Depolanacak s, Kb = QK . ZA = 32. (50/60) = 27 kWh Boyler hacmi, 27.1,1 = 512 Litre VS = 1,16 . 10-3 (60-10) Veya Qm = 29 kWh s ihtiyac esas alnarak boyler kataloglarndan ksa sreli gc buna uygun boyler seilebilir. 3.6.7. rnek 4 (Yzme Havuzlar Dular) Yzme havuzlarndaki dularn scak su ihtiyac iin Diyagram 3.96dan yararlanlabilir. Bunun iin aadaki verilerin bilinmesi gerekir: - Yzme havuzu yzey alan, (m2) - Her dutaki su tketim hz, (L/dk) - Dularn saatteki toplam kullanm sresi, (dk/h) - Toplam s ihtiyacnn % ne kadarnn depolanaca 3.7. SIHH TESSAT PROJE RNEKLER Bu blmde bir dizi shhi tesisat proje rnei yer almaktadr. Bu projelerde scak ve souk temiz su 172 tesisat ve daha sonraki blmlerde anlatlacak pis su tesisat bir arada grlmektedir. Bu projeler uygulamadan alnan bire bir rneklerdir. Dolays ile, shhi tesisat uygulama projelerinin nasl olmas gerektii konusunda buradan genel bir fikir edinilebilir. Shhi tesisat projeleri de, dier tesisat projelerinde olduu gibi, yatay plan ve kolon emalar eklinde takdim edilir. Sunulan projelerde rnek sistemlere ait yatay plan ve ilgili kolon emalar birlikte grlmektedir. Bu projelere ekil numaras verilmemitir.

ekil 3.91 / KONUTLARDA BOYLER HACM

Tablo 3.90 / KAZAN BOYLER ARASI SICAK SU BORUSU APLARI

ekil 3.92 / RNEK 1DEK MERKEZ KULLANMA SICAK SUYU SSTEM BORU TESSATI

Tablo 3.93 / ENDSTRYEL TESSLERDE YIKAMA VE KULLANMA AMALI SICAK SU VE ISI HTYACI 173

ekil 3.94 / RNEK 2DEK KAZAN GC HESABI N DYAGRAM

ekil 3.95 / DU SRESNE GRE ORTALAMA ISI HTYACI qm (Wh)

Diyagram 3.96 / YZME HAVUZLARI DULARI

174

RNEK PROJE 175

RNEK PROJE 176

RNEK PROJE 177

RNEK PROJE 178

RNEK PROJE 179

RNEK PROJE 180

RNEK PROJE 181

RNEK PROJE 182

RNEK PROJE 183

RNEK PROJE 184

KOLON EMASI 185

KOLON EMASI 186

KOLON EMASI 187

KOLON EMASI 188

Bundan nceki 4 sayfada bu KOLON EMASI, 4 paftaya blnerek daha byk lekte gsterilmitir 189

BLM 4

4. KULLANMA SUYU ISITILMASI

Scak su tketimi ile sistemden bir talepte bulunmakta ve bu durumda ekil 4.2de gsterilen etkime zinciri olumaktadr. Her scak su sistemi s reticisi, kullanma suyuna snn verilmesi ve stlan kullanma suyunun kullancya verilmesi ksmlarndan olumaktadr. Sistem planlamas iin belirleyici olan husus, kullanc taleplerinin karlanabilmesi iin scak suyun hazr tutulmasnn gerekli olup olmaddr. Bu sorunun cevab dorudan stma yapan (ani su stclar) veya depolu (boyler) sistemlerini ortaya kartmaktadr. Dorudan stmada s gc ile retim debisi arasnda dorudan bir iliki bulunmaktadr. Q = mz.c. (Tz -10).60 Q = stma gc kW mz = tketim debisi lt/min c = zgl s kWh/(kg.K) Tz = tketim scakl C Tketim sresi (yani ekilen scak su miktar) burada hibir rol oynamamaktadr. Tipik ihtiya durumlarnda lavabo, du ve banyo kveti iin scak su karakteristik byklkleri ekil 4.3de verilmitir. Istma gc ve stma ii ile ilgili veriler daha ziyade minimum deerler olarak grlmelidir, nk temin scakl datm s kayplarnn gz nne alnmasyla yaklak 3 K daha yksek tutulmaktadr. Bugn normal shhi tesisat donanm saylan banyo kveti g ihtiyac bakmndan en yksek talebi oluturmaktadr. Ancak bu durumda ani su stma sistemi kural olarak devre d kalmaktadr, nk ani s reticisinin 30 kWlk gerekli gc salamas gerekmektedir. Boyler (depo) sistemi ile su stmada stma gc ile tketim debisi arasndaki dorudan iliki kaldrlmakta, ancak burada stma gc ile boyler kapasitesi arasnda yeni bir iliki ekil 4.3te verilmitir. rnein bir kvette banyo iin 40C scaklkta 150 litre su ekilirse bu C=150. 1/860 . (40-10) = 5,2 kWhlk bir sl kapasite ifade etmektedir. Istma gc olarak 14 kW mevcut ise, 10 dakikalk bir doldurma sresinde Q = 14 kW. 10/60 h = 2,33 kWh

4.1. SSTEMLE LGL HUSUSLAR Kullanma scak suyu doal olarak s ihtiyacnn bir parasdr. Domestik alanda enerji bilanosu iindeki bal miktar, gittike azaltlan bina s ihtiyacndan dolay srekli artmaktadr.

ekil 4.1 / KULLANMA SUYU ISITMA SSTEMNDEN TALEP EDLENLER Kullanma suyu stma sistemi bina stma sisteminden tamamen bamsz veya bununla eitli ortak noktalara sahip olabilmektedir. Tipik bir ortak nokta rnein merkezi kontrol sistemiyle birlikte scak su kazandr. Sistemin planlamasnda kullancnn beklentilerine yer verilmektedir. Kullancnn her zaman emre amade olma gibi dorudan taleplerinin yan sra, ekonomiklik ve evre koruma gibi dolayl hususlarla da ilgilenilmelidir. Buradaki dolaylln nedeni bunlarn dorudan kullanm asndan arka planda kalmasdr. Kullanc talepleri kendini uygun bir shhi tesisat donanm olarak gstermektedir. Bu bakmdan stma sistemi iin ka kiinin ihtiyacnn karlanaca ilk planda nemsizdir. Belirleyici olan, shhi tesisat gerelerinin tr, says ve bunlarn kullanm karakteristiidir. (rnein ayn anda iki kvette banyo alnmas iin imkan ve ihtimal bulunup bulunmad.) 190

ekil 4.2 / BR SICAK SU TALEBNDEK ETKME ZNCR

ekil 4.3 / ORTALAMA TPK SICAK SU HTYACI veya buna edeer scak su miktar m = 2,33 . 860/( 40 - 10 )= 67 lt salanabilmektedir. Tketim olaynn sonunda talep ile ilgili olarak 5,2 -2,33 = 2,9 kWhlk veya 83 ltlik bir ak mevcut olmaktadr. zah edilen husus s diyagram eklinde grafik olarak gsterilebilmektedir. (ekil 4.4) htiya noktas s diyagramnn alan iinde yer almtr, bunu sfr noktas ile birletiren dorunun eimi gerekli ani gce karlk gelmektedir. Q = 5,2 kWh/ (10/60) h = 31,2 kW Eksik olan 83 litre veya 2,9 kWh tketim balangcnda boylerde hazr bulundurulursa, tketim karlanabilmektedir. Daha byk stma gcnde depolanan kapasitenin daha kk olabilecei, 31,2 kWta ise tamamen gereksiz olaca dorudan anlalmaktadr. Ani su stma sisteminde ise talep ancak bu g ile karlanabilmektedir. 4.2. ISI DYAGRAMI LE BOYLER SEM ekil 4.5 s diyagramnn tipik kullanmn gstermektedir. Bir ihtiya noktas ve s diyagramnda stma dorusu veya bunun eimi olarak grlen mevcut boyler stma gc (Qs) verilmektedir. Istma dorusu, hibir yerde ihtiya dorusunun (veya profilinin) altnda kalmayacak ekilde paralele olarak kaldrlmaktadr. Ordinant ekseni kesime noktas (bir depolama hacmine dntrlen) salanmas gereken boyler kapasitesini (Cs) gstermektedir. ms = Cs/ (c. (Ts - 10 )) burada Ts =55 C ile ms = 2,9 . 860 / (55-10)= 55 lt Boyler byklnn bir arpan ile dzeltilmesine allmtr. Bu aslnda modern boylerlerde kullanlmayabilir, nk pratik olarak kullanlan boyler hacmi piyasada bulunan byklklere ynelmek zorundadr ve bu daima hesap deeri msye en yakn byk olan deer seilir. Is diyagramnn pratikteki kullanmnda, verilen ve alnan s miktarlar veya kapasiteleri ile ilgili sadece teorik bilanolarn sz konusu olduu dikkate alnmaldr. Gerek sistem genellikle byle almaz. Is diyagram eklindeki her gsterili bu nedenle pratik sistem etkilerini dikkate almak zorundadr. 191

Pratik etkiler Is diyagram (ekil 4.5) boylerden su ekilmesinin ve Qs ile suyun stlmasnn ayn anda (yani paralel) olmasn art komaktadr. Bu, ekil 4.6.ada gsterilen ve pratik olarak ekil 4.5.bdeki boyler stma (ykleme) sistemine karlk gelen bir sistemi gerektirir. Dolayl stlan, yani s eanjr iinde olan boylerlerde durum farkldr. Tam olarak stlm boylerden su ekmenin balangcndan s eanjr scak su iinde

ekil 4.4 / ISI DYAGRAMI

ekil 4.5 / TPK KULLANIM ISI DYAGRAMI

bulunmakta ve bu durumda tam gcn vermemektedir. Suyun ekilmesi (boaltlmas) esnasnda transfer edilen s artmaktadr. Tketimin sonunda boyler Ts = Q. 860/ms scaklndadr. Bu durum s diyagramna tanrsa, Csin uygun ekilde byltlmesi ile dengelenmesi gereken bir ihtiya ann olduu grlmektedir. Eer stma gc ancak boyler belirli bir miktar boaldktan sonra devreye giriyorsa ve eer kazan ancak bunda sonra stma scaklna getiriliyorsa, durum daha da arlamaktadr. Bylece oluan l zamanlar t1 + t2 toplamda, artlara bal olarak ihtiya zaman diliminden daha uzun olabilmektedir. zah edilen pratik tesirlerin sonucu, varlan nokta, pik scak su ihtiyacnn tam olarak depolanmasdr. Bylece kvette banyo durumu iin 55 Clik boyler scaklnda, ms= 5,2 . 860 / (55 - 10)= 99 ltlik boyler hacmi gerekmektedir; burada boylerin; pik ihtiyacn balangcnda tam dolu olmas art koulmaktadr. En kt durumda boyler hemen hemen scaklk hissedicisinin montaj pozisyonundaki seviyeye kadar boaltlm olabilir. l zaman T1 bu durumda geri ok ksadr, ancak boyler kapasitesinin sadece yaklak %40 - 50si mevcuttur. Bu durumda boyler kapasitesinin daha da bytlmesi gerekmektedir. Bu nedenle tam konfor istenen mstakil evlerin ihtiyalarnn karlanmas 200 litreye kadar olan boyler byklkleri standart kullanlabilmektedir. Eer boyler Management, yani kontrol teknii izah edilen pratik etkileri kavrayabilirse, ayn konfor artlarnda boyler daha kk olabilir. Minimum talep, boylerin pik ihtiyacn balangcnda tam dolu halde olmasdr. Ksa sreli pik ihtiyacn tam olarak depolanmas gerektiinden, kompleks ve daha uzun zaman dilimlerine giden ihtiya profilleri s diyagramnn asl uygulama alandr. Uygulamada ama stma

ekil 4.6 / SSTEM FONKSYON PRENSB 192

dorusunun hibir yerde ihtiya dorusunun altnda kalmayacak ekilde yerletirilmesidir. Boylerin l zaman t1de dikkate alnmaldr. Kazann l zaman t2 bu ihtiya durumlarnda scakln srekli mevcut olmas nedeniyle genellikle nemsizdir. Tam olarak depolama gerektiren kvette banyo ile ilgili ihtiya durumundan hareket edilerek ekil 4.10 gelitirilebilir. Boyler l zaman scaklk hissedicisinin %50lik boyler boalmasnda cevap vermesi sonucunda meydana gelmektedir. Kazann gerekli stma scaklna sahip olduu ve bylece l zaman t2nin ortadan kalkt kabul edilmektedir. Diyagramdan boylerin tketimin balamasndan yaklak 28 dakika sonra tekrar tam kapasite ile kullanma hazr olduu grlmektedir. Bylece bu zaman aralklarnda ayn ihtiyalar tekrarlanabilmektedir. htiya dorusunun verilen stma dorusunu takip etmesi dikkat ekicidir. Prensip olarak bir ani stmann karakteristii sz konusudur, boyler sadece ksa sreli pik ihtiyalar karlamaktadr.

Genellikle stma dorusu deil, ihtiya dorusu verilen pratik uygulama durumlar iin ksa sreli pik ihtiyacn karlanmas ve ihtiya dorusunun genel seyri ile ilgili gerekli stma dorusunun tespit edilmesi gerekir. Burada s diyagramnn izah edilmesinde yine pratik gerekler dikkate alnmaldr. A annda (ekil 4.10) pozitif bir boyler kapasitesi mevcuttur ve stma dorusu ihtiya dorusunun zerinde seyretmektedir. Ancak kapasitenin ayn zamanda kullanlabilir scaklkta olup olmad anlalmamaktadr. ekil 4.7den de grld gibi tketim ile birlikte boylere souk su girmekte, aadan itibaren tabaka oluturmakta ve scak suyu itmekte, bylece boyler boaltlmaktadr. Souk su verilen snn byk bir ksmn almakta ve ak halinde olarak T = Qs/(ms.c) ile stlmaktadr. ms boylerden geen suyun debisi olup karm eitliinden ms = mz / ((Ts - T z) / (Tz - 10) + 1) s = boyler z = tketim yeri 40Cdeki mz=15 lt/daklk tketim debisinde ve 55Clik boyler scaklnda ms = 15 / (( 55 - 40) / (40 - 10)+ 1) = 10 lt/dak. 100 litre hacminde boyler ms / ms = 100/10=10 dakika sonra tamamen boaltlmtr. Tketimin balangcnda stma gc hemen kullanma hazr olmu ise, imdi kan scak suyun scakl T s = Qs / ( mz . c. 60)+ 10 = 14 . 860 / (10.60) + 10 = 30 Cdir.

ekil 4.7 / TKETM (SU EKLMESNN) SEYR EKL

ekil 4.8 / L ZAMANLAR

ekil 4.9 / BR BOYLER ISITMA SSTEMNN TERMOGRAFS. RESM BOYLERN ISITILMASINI GSTERMEKTEDR. 1) GAZ YAKITLI ATMOSFERK BRLRL KAZAN, 2) HARC ISI EANJR (LAP-SSTEM), 3) BOYLER (SF SERS) 193

Eer ekil 4.10daki gibi boyler hissedicisinin cevap vermesine kadar bir l zaman t1 etkili ise, scaklk

ekil 4.10 / TAM DEPOLAMA HAL

buna bal olarak daha dktr. A anndaki 1,2 kWhlk pozitif kapasite bylece T = 1,2 . 860 / 100 = 10 Kelvinlik bir scaklk artna ve 20Clik tketim scaklna karlk gelmektedir. Sz konusu durumda bu dezavantaj deildir, nk pik tketiminden sonra ihtiya yoktur ve boyleri tekrar tam olarak stmak iin yeterli zaman kalmaktadr. Dier tm durumlarda boyler hibir zaman minimum scaklk (=tketim scakl) ve boyler bykl tarafndan belirlenen bir minimum kapasitenin (Cs) altna dmemelidir. ncelenen durumda bu minimum kapasite Cs = 100 . 1/860 . ( 40 - 10 ) = 3,5 kWhtr. Bunun s diyagramndaki anlam udur: Yeniden stma ve tketimin ayn zamanda olmas durumunda yeterli scaklkta bir kapasiteye sahip olabilmek iin stma ve ihtiya dorusu arasndaki mesafenin en az Cs byklnde olmas gerekmektedir. Her iki doru paralel seyrediyorsa boyler ani stc olarak sabit k scakl ile almakta, dorular birbirine yaklayorsa k scakl dmekte ve dorular birbirinden uzaklayorsa k scakl artmaktadr. Tasarm asndan kapasite oran Cs/Cs enteresandr. Bu Cs/ Cs = (Tz - 10 ) / (Ts - 10) Balantsna gre sz konusu durumda Cs/ Cs = 3,5 kWh / 5,2 kWh veya (40 - 10) / (55 - 10) = 0,67

ekil 4.11 / ISI EANJR NDE OLAN ISITILMI BR BOYLERDEK SICAKLIK DAILIMI

ekil 4.12 / TKETM SICAKLII DEM 194

ekil 4.13 / HTYA PROFL 12 SAAT N HACM - SICAKLIK LKS

Pratik asndan kk bir kapasite oran uygundur; nk boyler, gerekli minimum scakla daha abuk gelmektedir. Bu kapasite oran kldke, depolama scakl hacme gre ne kar. Is diyagram (ekil 4.13) ile 12 saate varan bir ihtiya profili gsterilmitir. Boyler kapasitesi Cs 6. ve 7. saat arasndaki ksa sreli 20 kWh lk pik ihtiyaca gre bulunmaktadr, boyler scakl 60Cdir. 40Clik min. Tketim scaklndaki boyler kapasitesi Cs = Cs . (Tz - 10) / (Ts - 10)= 20 . (40 - 10) / (60 - 20) = 12 kWhn altna dmemelidir. Bylece A ve B noktalar sabittir. Birletirme dorularnn eimi gerekli boyler stma gcne karlk gelmektedir. Qs = (60 - 35) kWh / 2 h = 12,5 kW Boyler bykl ms = 20 . 860 / ( 60 - 10 ) = 344 lt veya 400 lt (piyasada allm boyler hacmi) olarak bulunmaktadr. Is diyagramndan, stma gcnn % 50lik boalmada devreye girmesinin bir aa yol at grlmektedir. Boyler kapasitesinin artrlmas eklinde uygun bir dzeltmeye gre (sz konusu durumda bu dzeltme tm ihtiyacn depolanmasna karlk gelir), stma gcnn tam zamannda hazr olmas daha iyidir. Is diyagram toplam ihtiya dorusu yntemi olarak da gsterilmektedir. Bu ekilde gsterilmeye ihtiya profilinin mstakil veya ok sayda kesien ihtiyalarn sonucu olmas neden olmaktadr. Pratikte mstakil ihtiyalar ve bunlarn zamansal durumu nadiren tam olarak bilinmekte ise de, s diyagram sadece gerekli genel bak ve boyler ve stma gc seimi ile ilgili esas sunmaktadr. Bununla ilgili olarak iki rnek verilmitir. Birinci rnek mstakil bir evde grlebilen planlanm bir ihtiya durumudur. kinci rnek bir Hobby (bo zamanlar deerlendirme) merkezinin verilerini baz almaktadr. rnek 4.1 Mstakil bir evin scak su ihtiyac Tz = 40C de bir kvetli banyodaki m = 150 ltlik tketim, doldurma sresi t1 = 10 dak. t2 = 20 daklk banyo sresinin son 6 dakikas esnasnda el duu ile tekrar 30 litre scak su tketilmektedir. Kvet doldurma balangcndan 5 dakika sonra arka ekil 4.14 / RNEK 4.1 HTYA DYAGRAMI

ekil 4.15 / RNEK ZM arkaya her biri 12 dakika sren 10 lt/dak.lk iki du alnmaktadr. Du banyolarnn arasndaki sre 10 dakika, tketim scakl 38Cdir. Boyler tketim balangcnda tam olarak stlm (yklenmi) durumda olup % 50lik boyler boalmasnda yeniden stma gereklemektedir. Kvet : Q = 150 . 1/ 860 . ( 40 - 10 ) = 5,2 kWh El duu : Q = 30 . 1/ 860 . ( 40 - 10 ) = 1 kWh Du : Q = 10 . 12 . 1/ 860 . ( 38 - 10 ) = 3,9 kWh 195

Is diyagram Toplam doru mstakil ihtiya dorularnn toplamndan olumaktadr. 17. dakikadan sonraki stma yaplmayan sreden faydalanmak iin Cs = 9 kWhlk bir deerden hareket edilmelidir. Buna gre boyler bykl ms = 9 . 860/ ( 55 - 10) = 172 lt. olmaktadr. Piyasada allm olan 200 litrelik boyler bykl seilmelidir. Bunun kapasitesi Cs = 200 . 1/ 860 . ( 55 - 10 ) = 10,5 kWh Minimum kapasite: Istma dorusunun eimi A ve B noktalar ile verilmitir, bu stma gcne karlk gelmektedir. Qs = 7 kWh / (21/60) h = 20 kW Bu stma gc mevcut deilse tm ihtiya depolanmaldr. Bu durumda boyler hacmi ms = 14 . 860 / (55 - 10)= 268 lt veya piyasada allm byklk olarak 300 Ldir. rnek 4.2 Bir hobby merkezinin scak su ihtiyac Verilen ihtiyalar Zaman Tketim Tketim lt/C Q/kWh yeri 8.00-11.00 Mutfak 360/60 21 Mutfak 360/60 21 12.00-13.00 30 00 15. -16. Mutfak 360/60 21 00 30 100 du 100x8x5=4000/40 140 15. -17. 30 00 17. -20. Mutfak 900/60 52 00 00 18. -20. 50 du 50x8x5=2000/40 70 00 00 Mutfak 300/60 18 20. -22. 00 00 22. -23. 50 du 50x8x5=2000/40 70

Is diyagram nceden olduu gibi toplam doru verilen ihtiyalardan veya zamansal olarak kesien ihtiyalardan olumaktadr. Boyler seimi 15.00 ile 17.00 arasndaki pik ihtiyacn tamamen depolanmasna gre gereklemektedir; Cs = 161 kWh Ts = 75C ile boyler hacmi ms = 161 . 860 / ( 75 - 10) = 2130 lt veya piyasada allm byklk olarak 2500 ltdir. Cs = 2500 . 1/ 860 . ( 75 - 10 ) = 189 kWh 60Cdeki minimum kapasite Cs60= 2500 . 1/ 860 . ( 60 - 10 ) = 145 kWhtr. Cs ve Cs60 B ve C noktalar vermektedir. Istma gc stma dorusunun eiliminden elde edilmektedir. Cs = (470 - 230) kWh / 5 h = 48 kW Kazan bu gc, binann s ihtiyac ile ilgili gce ilave olarak salamak zorundadr, nk kendisine 15.00dan yaklak 24.00a kadar aralksz su stlmas veya boyler stlmas iin ihtiya duyulmaktadr. Bylece kullanma suyu stlmas ile ilgili g ihtiyacnn kazann seilmesinde dikkate alnmas gerektii bir kez daha aklk kazanmaktadr. Istma gc A anndan itibaren, yani pik ihtiyatan nce, etkili olmaldr. Bde boyler Cs kapasitesi ile tamamen stlm durumdadr. Dde minimum kapasite Cs60 ile ilgili grnr bir ak olumakta, Eden itibaren minimum kapasite srekli mevcuttur. Ddeki ak ile s diyagramnn zayf taraf ortaya kmaktadr. ekilden elde edilebilen kapasiteler verilen ve alnan enerji miktarnn sonucudur, ancak boylerin iletme durumu hakknda hibir bilgi vermemektedir. Bu iletme durumlar ekil 4.16da toplam dorunun tehlikeye maruz kalan noktalar iin karlatrlmtr.

ekil 4.16 / LETME NOKTASI 196

B annda boyler 75C ile tam olarak stlmtr. Dde boyler kapasitesi pratik olarak dezavantaj yaratmadan minimum deer Cs60n altna dmektedir. Bunun nedeni bakiye kapasitesi (75Clik scak su) ile scaklk katmanl, tamamlama hacminin aritmetik toplamnn ok dk olmasdr. Ancak bu pratik iin hala kullanlabilir ve yeterli bakiye hacim saylmaktadr. E ve F anlar arasnda boyler tamamen boaltlmtr ancak 60Cye kadar scaklk katman olumutur. Bu anlar arasnda ve G anna kadar s diyagramnda gsterilen kapasitelerin fiili boyler

ekil 4.17 / PK HTYA BAZ ALINMALIDIR

kapasitesine karlk gelmemesi sz konusudur. 145 kWh ak halinde snan suyun iindedir. Aktel boyler kapasitesi sadece yar byklktedir, nk Tsort = 10+ (Ts - 10) /2 = 10+ (60 - 10)/2 = 35 Cdir. Ak halinde katmanlam bir boyler bu nedenle, ayn zamanda stma gc olmadan, bir sonraki ihtiya iin nemli bir deere sahip deildir. Is diyagramnda G annda scak su tketimi sona ermitir. Boylerde nceki srekli tketim nedeniyle scaklk katmanlar olumutur. Boyler bu nedenle s diyagramndaki Cs deerinin sadece yarsna sahiptir. Yeniden stma A anna kadar srmektedir. Ada boyler tekrar Cse sahip olacak ekilde tam stm durumdadr. Bu blmn sonunda, s diyagram ile almada dikkate alnmas gereken nemli konularn bir zeti yledir: Ksa sreli pik ihtiyalar boyler kapasitesi ile tam olarak depolanmaldr. Kompleks ihtiya profillerinde en yksek geici pik ihtiya baz alnmaldr. (Baknz ekil 4.17) Istma dorusu, ayn zamanda scak su tketimi yapldnda da ihtiya dorusuna (toplam doru) olan minimum mesafe Csi azaltacak ekilde seyretmemelidir. (Baknz ekil 4.18) A annda boyler boalm ve scaklk katmanlar olumutur. k scakl Cs iin baz alnan tketim scaklna eittir. Aktel gerek boyler kapasitesi 0,5 CSdir. Istma dorusu ayn zamanda scak su tketimi yaplmadnda minimum mesafe Cs azalacak ekilde seyredebilir. (Baknz ekil 4.19) Bir sonraki tketim boyler ancak Cs ile stlnca (B an) gerekleebilmektedir. Bylece B anndaki durum tketim balangcndaki gibi Cs yerine Cs ile verilmitir. Duvar tipi kazanlarn scak su gc Byklkler ancak somut cihaz verileri (burada U 104 ve GB 112 sistemlerindeki) ile verilebilmektedir. Bu cihazlarda kazan gc geni bir blgede kademesiz ekilde deikendir. U 104n 10,9 kWlk en kk tipinde 5,2 kWa, GB 112nin 21,4 kWlk en kk tipinde 6,4 kWa inmektedir. Maksimum g, ihtiya durumunda aktel bina s ihtiyacndan bamsz olarak hemen kullanma sunulan uygun bir scak su - srekli gc (kapasitesi) salamaktadr. Maksimum stma gc 20 kW olan en kk cihaz tipi ile, genelde normal ihtiyal 1 du iin yeterli olan 40C k scaklndaki 9,6 lt/daklk srekli tketim debisi salanmaktadr. Daha fazla rezervi doal olarak 24 kW maksimum gl ve yaklak 197

ekil 4.18 / MNMUM MESAFE AZALMAMALIDIR

ekil 4.19 / AYNI ZAMANDA TKETM YOKSA, MNMUM MESAFE AZALABLR

11,5 lt/dak srekli tketim debili bir byk cihaz salamaktadr. Ayn gte boyler kullanlmas halinde daha byk scak su ihtiyalar karlanabilir. Entegre edilmi 25 litrelik boyler ile 60C depolama scaklnda Cs = 25. 1/ 860 . (60-10)= 1,45 kWhlk kapasite mevcut olup bu 40Cde m = 1,45. 860 / (40 - 10)= 42 litrelik karm suyu miktarna karlk gelmektedir. Bu karm suyu miktar esas itibaryla herhangi bir tketim debisi ile alnabilmektedir. htiyacn daha fazla olmas durumunda (rnein 8 dakika sren 10 lt/daklk bir du banyosu iin = 80 lt) cihazn srekli gc talep edilmektedir. Bu nedenle boyler debisinin uygun tketim debisi ile snrlanmas gereklidir. Boylerden besleme (srekli g kullanm arasndaki dengede belirleyici olarak tketim balangc ile srekli gcn etkili olmas arasndaki zaman dilimi nemlidir. Kazann snma davran tarafndan

ekil 4.20 / DUVAR TP CHAZLAR

belirlenen bu l zaman sistemin minimum boyler byklne dorudan etkimektedir; sistemin ana grevi bu zaman diliminin kompanze edilmesidir. ekil 4.21 yukardaki du talebinde 21 kW kazan gc ile balantl 25 litrelik boylerin 3 karakteristik scaklk ve stma durumunu ematik olarak gstermektedir. Balangta boyler 60C ile tamamen stlmtr. 10 lt/daklk tketim debisinde boylerden 6 lt/dak su ekilmekte ve bu, tketim yerinde 4 lt/dak souk su ile kartrlarak 40Cye getirilmektedir. GB 112 kullanlmasnda maksimum 1,5 dakika sonra yeniden stma gc tam almaktadr. (2 an), boyler hala 60Clik 25 - 1,5.6 = 16 lt su ile doludur. 3 annda boyler tamamen boalm, ancak boylere giren souk su bu arada 40Cnin biraz zerine ak halinde snmtr. imdi tketim yerine artk souk su kartrlmasna gerek yoktur. Boylerin debisi bu nedenle stabil 40Clik srekli tketim scakl salayan 10 ltd/dak deerine karlmaktadr. ekil 4.21 sz konusu durumda 25 litrelik boylerin mmkn olan minimum byklk olduunu gstermektedir. rnein daha ataletli bir snma davran nedeniyle oluan 3 dakikalk l zamanda tketim scakl, sonradan yava yava tekrar 40Cye yaklaacak ekilde yaklak 25Cye der. Minimum boyler hacminde yksek geici stma glerinden faydalanlmas yer ve maliyet avantajlar salamakta ve bu nedenle zellikle dk enerji evi iin de ok uygun olmaktadr. 25 litrelik boylerdekine benzer ekilde 75 litrelik boyler iin de scaklk durumlar aadaki gibi belirlenebilir. 60Clik 75 litre boyler suyu tketim yerinde 40Clik 126 litre karm suyu oluturmaktadr. Boyler 6lt/daklk debide 12,5 dakikada boalmtr ve bylelikle srekli g talebi olmakszn bir du banyosu iin dahi gayet yeterli olabilmektedir. 150 litrelik bir kvette banyo ihtiyac iin srekli g yardmyla 24

ekil 4.21 / KARAKTERSTK SICAKLIK VE ISITMA DURUMU 198

ekil 4.22 / SICAKLIK DMES OLMAMALIDIR

ekil 4.23 / TPK KAZAN - BOYLER KOMBNASYONLARI litre daha salanmaldr, bu ekil 4.22den grld gibi scaklk dmesi olmakszn gereklemektedir. Sistem iyi g kabiliyetine ilave olarak, yksek hzla tekrar hazr olma durumuna gelmektedir, nk 2l kW stma gcnde 1,45 kWh kapasiteli 25 litrelik boyler 1,45/2l =0,07 saat veya 4 dakika; 4,4 kWh kapasiteli 75 litrelik boyler ise 4,4/2l= 0,2 saat veya 12 dakika iinde tamamen stlmaktadr. 4.3. KULLANMA SUYU ISITMASININ EKONOMKL Sistemin etkime zinciri, sitem kullanma sl verimini belirlemektedir. 4.3.1. Scak Suyun Kullancya Verilmesi Scak suyun ilk damlasndan son damlasna kadar istenen tketim debisi ve scaklnda sunulmas durumunda ideal bir fayda aktarlmas sz konusudur. Kayplar ar veya yetersiz olarak snm suyun faydalanlmadan akmas eklinde grlmektedir. Kullancnn konfor anlayna ve hereyden nce scak su ihtiyacnn trne bal olarak deiik kayplar ortaya kmaktadr. Kvete ak Kayplar dk, nk scak su salanmas btn olarak deerlendirilmektedir. Lavabo Kayplar farkl ihtiyalar iin ok farkldr. El ykama dk Yz ykama, Di fralama daha yksek

ekil 4.25 / DEPOLAMASIZ AKI

ekil 4.24 / SICAK SU ETKME ZNCR VE SSTEM KAYIPLARI

ekil 4.26 / SICAKLIK FARKI - DEB LKS 199

Mutfak Kayplar genellikle ok yksek, nk ihtiyaca bal olarak belirlenen minimum scaklklar gerekmektedir. Du Kayplar genelde ok yksek Bugnk kullanc davranlarnda lavabodaki muhtemel scaklk farkllklarnn hi nemli olmamas beklenebilir. Halbuki duta ve mutfakta farkllklar ok nemli olmaktadr. Burada genellikle bir su kaybna raz olunarak scakln tam olarak istenen seviyeye gelmesi beklenmektedir. Bu tr bekleme sreleri veya l zamanlar u durumlarda olumaktadr: a) Boyler depolamas olmayan sistemlerde s reticisinin yksek scakla karlmasnda b) Boru hatlarnn iindeki suyun dk scaklkta bulunmasnda Ayar srasndaki problemlerden kaynaklanan kayplar: a) Tketim scakl / debisine bal sistemler (ani su stcs) veya bu ilikinin sadece kaba olarak kontrol edildii sistemler b) Kabaca etkiyen ve doru kullanlmayan karm armatrleri, l zamanl karm olaylar Ayar problemleri zellikle konfor drcdr ve bylece kayplar tevik etmektedir. Bu tr problemler, nceden bu gibi sistemlerin kullanlmamas veya uygun tedbirler (k scaklnn otomatik kontrol) ile nlenmelidir. Boru hatlarndaki soumu su nedeniyle oluan dk scaklklar boru stma sistemleri veya sirklasyon hatlar ile esas itibaryla nlenebilmektedir. Su ve enerji kayplarnn hesapla tahmin edilmesi iin aadaki temel deerler kullanlabilir. Boru ap mm Boru hacmi lt/m Is kapasitesi Wh/K.m 10 x 1 0,05 0,0872 12 x 1 0,079 0,1278 15 x 1 0,133 0,1999 18 x 1 0,201 0,2894 22 x 1 0,314 0,4336 rnek 4.3. Boru iindeki suyun stlmamas nedeniyle oluan su kayb Sirklasyon hatt bulunmayan mstakil ev Boru ap 12 x 1, Boru uzunluu 7m Su kayb: m = 0,079 lt/m = 0,55 lt 200

rnein 50 ltlik du suyuna gre su kayb 0,55/50 %1,1 olur. Depolamasz ak halinde stma yapan sistemlerde l zaman nlenememektedir. (ekil 4.25) 35C k scakl elde edebilmek iin yaklak 25 saniye beklenmesi gerekmektedir. En azndan du almada suyun bu zaman zarfnda faydalanlmadan akt kabul edilmelidir. rnek 4.4 Bir du banyosunun senelik su ve s kayb Duun gnde bir kere kullanlmasnda ve 40Clik tketim scakl elde edilene kadar suyun 35 saniye sresince faydalanlmadan akt kabul ile 8 lt/dak tketim debisinde Su kayb: m = 8. 35 .360 = 1680 lt / yl 60 Is kayb: Q=m.c. T/2 = 1680 . 1/ 860 . (40 - 10 ) /2 = 29,3 kWh Sonu s kaybnn az olduu, ancak su kaybnn nemli bir maliyet faktr oluturulduunu gstermektedir. 50 lt du suyuna gre su kayb 8 . 35/60 / 50= %9,3 olmaktadr. Aktarlma kayb olarak tketim sresi esnasndaki datm kayplar da (boru s kayplar) deerlendirilmelidir. Bunlar Ist. Sis. Yn.e gre ngrlen yaltm kalitelerinde ihmal edilebilmektedir. 4.3.2. Scak Suyun Hazr Tutulmas Scak su ihtiyac olmayan durumdaki sistem kayplar hazr tutmaya aittir. Boyler ve boru hatt kayplar bunlardan saylmaktadr. Boyler kayplar Boylerin s kayplar, konstrktif verileri (zellikle s yaltmnn kalitesi ve uygulan) ve depolama scakl tarafndan belirlenmektedir. Kayplarn byklk mertebesi 100 litrelik boyler iin yaklak 1,5 kWh/24h, 600 litrelik boyler iin yaklak 3 kWh/24he kadardr. Tam deerler imalat data fylerinden alnmaldr. Boru hatt kayplar Bakiye s kayplar ve sirklasyon kayplardr. Bakiye s kayb doldurulan su ve boru hatt malzemesi ile ilgili sl atalete karlk gelmektedir. Termik ataletin yan sra tketim says da nemlidir. (ekil 4.27) Sirklasyon kayb, sirklasyon sresi esnasndaki srekli verilen sdan ve sirklasyon devresinin

ekil 4.27 / BAKYE ISI KAYBI

QZ QZ tZ QRZ nZ

= = = = =

Gn bana sirklasyon kayb kWh/gn Kayp s akm kW Gnlk sirklasyon sresi n/gn Bakiye s kayb kWh/n Gnlk sirklasyon aralklarnn says n/gn

(4.6)

ekil 4.28 / SRKLASYON KAYBI bakiye s kaybndan olumaktadr. (Baknz ekil 4.28) Boru hatt kayplar ancak bina stlmasnda faydas dokunmad takdirde kayp olarak kabul edilebilmektedir. Kayp bina stma dnemi dndaki bir zamanda olduunda veya stlmayan hacimlere s verildiinde olumaktadr. Boru hatt kayplarnn hesaplanarak belirlenmesi (rnein VDI 2067 Blatt 4e gre) ok kapsaml olduu ve zaman ald iin giderek PC- hesaplama programlar ile yaplmaktadr. Ancak buna ramen kazan ekonomikliinde olduu gibi burada da kayp byklklerinin tahmin edilmesi ile ilgili basit yntemler istenmektedir. Byle bir tahmin ekil 4.29daki emaya gre gerekletirilebilir. Bu emaya gre eitli boru aplar iin zel karakteristik deerler hesaplanabilmekte ve bir hesap emasnda toplanabilmektedir. (Baknz ekil 4.30) Bu tablodaki karakteristik deerler, sadece gerek boru uzunluu ile temel deerlerin birimi kWh/yldr ve bu deerler VDI 2067 Blatt 4teki

ekil 4.29 / BORU HATTI KAYIP TAHMN Tablo 3 ve 8e gredir.

201

ekil 4.30 / HESAP EMASI Boru hatt kayplar iki ayr durumda hesaplanacaktr. Bunlar her biri 1 saat olan sirklasyon aralnda ve 16 saatlik sirklasyon sresinde olmak zere tariflenmitir. Hesaplar ekil 4.32 ve 4.33teki hesap emalar yardm ile anlatlmtr. Her biri 1 saat olan sirklasyon aralndaki boru hatt kayplar rnei ekil 4.32de verilmitir. Sirklasyon hatt: 12 x 1: Boru uzunluu, bunun 2msi (stlmayan) kazan dairesinde ve 5msi stlan odalardadr. 15 x 1: 3m, stlan odalarda kolon ve tketim hatt olarak 22 x 1: 4m, bunun 2msi kazan dairesindedir. Hesap emasna uygun olarak temel deerler ilgili boru uzunluklar ile arplmaktadr. Genel toplam 129 kWh/yllk bir sirklasyon kayb vermektedir. Her gnk sirklasyon aralklarnda ilgili bakiye s kayplar dikkate alnmaldr. Bunlar n=3 iin hesap emasnn sadaki blokuna ilenmitir. 15 x 1 boru apnda sadece mstakil tketim hatlarnn ekil 4.27ye gre belirlenen snmalarn says (n=3) dikkate alnmtr. Bakiye s kayb 93 kWh/yl ve toplam boru hatt kayb 222 kWh/yl olmakta, bu da 22 m3 gaz yakt/yl veya litre sv yakt/yla karlk gelmektedir.

ekil 4.31 / RNEK N TESSAT EMASI rnek 4.5 Mstakil bir evin boru hatt kayplar 4 kii Boru hatt ap mm Uzunluk m Kolon 22 x 1 4 2msi kazan dairesinde Kolon 15 x 1 2 3 tketim hatt 15 x 1 1,5 Sirklasyon hatt 12 x 1 7 2msi kazan dairesinde 202

ekil 4.32 / RNEK 4.5 HESAP EMASI ekil 4.33teki hesap emas 16 saat/gnlk sirklasyon sresi ile ilgili sonular vermektedir. rnek 4.6 24 daireli bir apartmann boru hatt kayplar Boru hatt planna gre aadaki boyutlar sz konusudur:
Sirklasyon hatlar ap Uzunluk Odalar Uzunluk veya Istlan bina ksmlar Istlmayan Istlan Odalar

Sirklasyon 16h/gn olarak gereklemektedir. Daire bana 3 kiilik bir ortalama yerleimde gnlk stma olaylarnn says n = 10,6 olmaktadr. Sonu ekil 4.34teki hesap emas tarafndan verilmektedir. Toplam kayp daire bana 4982 kWh/yl = 208 kWh/yl 24 veya 21 m3 gaz yakt/yl veya litre sv yakt/yl deeri ile mstakil evdekine gre olduka daha dktr. Bu beklenen bir sonutur, nk stlmayan odalardaki veya bina blmlerindeki kayplar daire saysnn artmasyla izafi olarak daha dk olmaktadr. 4.3.3. Isnn Scak Suya Verilmesi Bu kayplar sadece dolayl kullanma suyu stlmasnda kazan ile boyler arasndaki balant hatt nedeniyle olumaktadr. Burada sirklasyon ve bakiye s kayplar sz konusudur. Datm boru 203

mm 42 x 1,5 35 x 1,5 28 x 1,5 22 x 1 18 x 1 15 x 1 Mstakil tketim hatlar, Bakiye s kaypl 15 x 1

m 4

m 11 20 67

21 20 84 145

ekil 4.33. EDEER YAKIT MKTARI 40 M3 GAZ YAKIT/YIL VEYA LTRE SIVI YAKIT/YILDIR. ebekesinin aksine s verilmesinde bakiye s kayplar arlktadr. Bunlar ayn ekilde ekil 4.30daki baz deerler ile belirlenebilmektedir. rnek 4.7 Bir boyler besleme hattnn bakiye s kayb Boyler gidi/dn R 1 1/4; besleme hattnn uzunluu 1,4 m. Boyler gnde ortalama 2 kez stlmaktadr. Istlmayan odalardaki 35 x 1,5 boyutu iin ekil 4.30daki baz deer 16 kWh/m.yl QW = 2.16.1,4 = 44,8 kWh/yl Besleme sistemlerinde harici s eanjrnn yzey ve bakiye s kayplar yaklak 1,2 arpan ile dikkate alnabilmektedir. 4.3.4. Is reticisinin Kayplar Burada, kullanma suyunu stmann yan sra binann s ihtiyacn da karlayan s reticileri ile sadece kullanma suyunun stlmasn salayan s reticileri ayr olarak incelenmelidir. 204 Bina ve kullanma suyu stlmas ile ilgili s reticileri Bu ok sk karlalan durum iin tipik olan, kazan ve boylerin birbirine balanmasdr. Bina ve kullanma suyu stmasnn farkl iletme artlar nedeniyle, stma dnemi srasndaki ile bunun dndaki iletme rejimleri arasnda ayrm yaplmas gerekmektedir. Ancak inceleme daima tm sene boyunca gereklemelidir. Bina stmas yaplan dnemdeki iletme Kazan s ihtiyac iin hazr durumdadr. Durma kayplar bu nedenle s ihtiyac ile ilikilendirilmelidir. Kazan almasnda ise s kayplar olumamaktadr, nk muhtemel bir ar scaklk stma tesisatnda kullanlabilmektedir. Kullanma suyu stlmas bu nedenle kazan verimi ile gereklemektedir (ekil 4.36) . Kazan kayb QVK = QWN . [ 1/ K - 1]

ekil 4.34 / RNEK 4.6 HESAP EMASI

ekil 4.35 / ISI RETCS KAYIPLARI ile hesaplanmaktadr. QVK = Kazann kayp ss kWh QWN = Suyun faydal ss kWh K = Kazan verimi (%)

ekil 4.36 / BNA ISITMASI YAPILAN DNEM Kazan verimi modern kazan konstrksiyonlarnda kullanma suyu stlmas iin DSKda %92 veya YKda %98 olarak kabul edilebilmektedir. YK ile ilgilenilmesi halinde aslnda verimin alt sl deere (HU) gre verilmesi ok anlamsz hale 205

gelmektedir, nk K= %100 olmas halinde artk hibir kayp olmad sonucuna ulalmaktadr. (1/1 10) Ancak tabii ki durum byle deildir. Bu nedenle burada kazan verimi st sl deere (H0) gre verilmelidir. Bu durumda bir DSKnn %93lk verimi %87,7ye (sv yakt yaklmasnda) ve %83,2a (gaz yakt yaklmasnda) ve gaz yakt yaklan bir YKnn HUya gre verilen %98lik verimi st sl deere gre %88e karlk gelmektedir. rnek 4.8 Sv yakt yaklan bir kazandaki kayp s Boylerin stlmas iin bina stmas yaplan dnem kazan verimi olarak %87,7 (Ho) kabul edilmektedir. 4 kiilik bir evin scak suyu ile ilgili faydal s ihtiyac 2 kWh/ (kii.gn) . 4 kii .270 gn/yl = 2160 kWh/yl olmaktadr. QVK = 2160 . ( 1/ 0,877- 1( = 303 kWh/yl veya 30 lt sv yakt/yl Bina stmas yaplan dnem dndaki iletme (ekil 4.37) Kazan sadece kullanma suyu stlmas iin hazr durumda olduundan kazan-durma kayplar ile ilikilendirilmelidir. Kullanma suyu stlmasnn kendisi de yine kazan verimi ile gereklemektedir. Her ikisi birlikte, bina stmasnda olduu gibi kullanma sl verimi olarak tanmlanabilirse de burada tam geerli deildir. Modern kazanlar sadece ihtiyaca bal olarak iletmeye girmektedir. Kazan, su stlmas gerektiinde almakta, sonra durmaktadr. Bu durumda az veya ok olmak zere gvdesinde depolanan snn bir ksmn kaybetmektedir. nde gelen imalatlarn kazan-s yaltm kalitesi benzerlik gsterdiinden souma daha ziyade termik bakmdan etkili olan kazann ktlesi tarafndan belirlenmektedir. Kazan metal ktlesinin de dikkate

alnmasyla, toplam ktle yaklak olarak su ktlesinin (mw) 1,5 katna eit alnabilmektedir. mK = mw .1,5 Kazan ktlesinin s ierii bu durumda QMK = mK . c. dir; Burada c olarak suyun zgl ss 1/860 kullanlmaldr. Kk termik ktlede, kazan oda scaklna kadar souyabilmektedir. Is kayb buna ramen azdr ve evre scaklna ulalmas ile sona erer. Byk termik ktleler iki stma talebi arasnda, oda scaklna kadar olan bir soumaya msaade etmemektedir. Kayp byklkleri geri zamanla azalsa da tam soumaya kadar srekli mevcuttur ve bylece toplamda kk termik ktleli kazandakine gre daha yksek olmaktadr. rnek 4.9 Bir Kazann souma davran (ekil 4.38) Brlr gc QF = 11 kW, termik bakmdan etkili ktleler 3 kg ve 30 kg, durma kayb (her iki kazan iin) qB 60C = %1,2dir. Kazan 60Clik bir k scaklna sahiptir. Oda scakl 20Cdir. Souma olay stel bir biimde olmasna karlk burada nce lineer bir olay olarak incelenecektir. Kazanda depolanan s miktar (bakiye s miktar) QMK = mk . c . (k - 20) = 3. 1/860 . (60-20) = 0,14 kWh veya 30. 1/ 860 . (60-20) = 1,4 kWh Souma Kayb QB = qB . QF = 0,012 . 11 kW = 0,132 kW 20Cye soumaya kadar geen sre, lineer bir soutma kablnde t = QMK / QB = 0,14 kWh / 0,132 kWh = 1,1 h veya 1,4 / 0,132= 10,6 h Soutma olaynda yeni bir talep 9 saat sonra gerekleseydi, kk ktleli kazan bu ana kadar tm s ieriini (QMK = 0,14 kWh) kaybederdi. Byk ktleli kazan bu anda hala 26Clik bir scakla sahip olsa da s potansiyelinden Q = 30. 1 . (60-26) = 1,19 kWh kaybetmitir.
MK

ekil 4.37 / BNA ISITMASI YAPILMAYAN DNEM 206

860 Gerek souma olaynn gz nne alnmasnda da esas itibaryla bu hususta deien bir ey yoktur.

ekil 4.38 / KAZAN SOUMA DAVRANII Souma veya scakln seyir ekli u balantya gre olmaktadr. t = 0 exp ( qB .QF . 860 . t) mK .0 t = t anndaki scaklk C = evre scakl C u 0 = sfr anndaki scaklk ile evre scakl arasndaki fark, K Boyler pompasnn gecikmeli durduu bir boyler stmasndaki artlardan hareketle, T0 = 60 - 20 = 40 Kelvin kabul edilebilmektedir. Bylece mK = 3 veya 30 kg deerine sahip kazanlar ile ilgili gerek soumann seyri ekil 4.39daki gibi olmaktadr. 9 saat sonra, mK = 30 kg deerli kazan 37Clik bir son scaklkta QMK = 30. 1 . (60-37) = 0,8 kWhlk 860 bakiye s kaybetmitir. mK = 3 kg deerli kazan 5 ile 6 saat sonra oda scaklna soumu, bylece sadece 0,14 kWh kaybetmitir. Boylerin bir sonraki ihtiya talebinde kazan bulunduu scaklktan tekrar stma seviyesine kacaktr. Burada, Blm 4.2de l zaman T2 olarak tanmlanan snma sresine ihtiya duyulmaktadr. t = QMK / QK (QK = QF . K QK = 11 kW . 0,93 = 10,2 kW) mK = 3 kg deerli kazan t = 0,14 kWh / 10,2 kW. 60 min /h = 0,82 dakika mK = 30 kg deerli kazan t = 0,8 .60 / 10,2= 4,7 dakika + u (4.9) Tamamen soumada byk hacimli kazan t = 1,4 . 60 = 8,2 dakikalk 10,2 snma sresine ihtiya duyar. ekil 4.39da aklayc olmak zere byk gte bir kazann soumasnn seyir ekli gsterilmitir. Buradan,byk gl bir kazann artlara bal olarak ancak birka gn sonra souduu anlalmaktadr. Yaz dneminde kullanma suyu stlmas ile ilgili kazan durma kayb (QVK) kazann bakiye s kayb (QMK) ve gnlk tekrar stma olaylarnn says (nd) tarafndan belirlenmektedir. QVK = QMK . nd . 95 gn/yl Kazann gnlk snma says faydal ihtiyacn boyler kapasitesine oranna baldr. Ancak ayrca boyler ve boru hatt kayplar da dikkate alnmaldr, nk bunlar ayn ekilde boyler kapasitesinden karlanmaktadr. Bu kayplardan birincisinin neden olduu tekrar boyler stmas (yklemesi) boyler kontrol devresinin alt aral ile gereklemektedir.

ekil 4.39 / GEREK KAZAN SOUMA DAVRANII 207

Oluturulan kayp kapasitesi boyler kapasitesinden s alt aral rnein 5K = 0,1 s - 10 60K-10K arpan orannda daha kktr. Bu durumun gz nne alnmasyla kazanla ilgili gnlk talep says n = 1 . (Q + 10 (Q + 0,6 . Z ))
d WN VS

K QVK

= 760 kWh/yllk scak su faydal ihtiyac ve = 0,877 ile = 760 . [ 1 -1]= 107 kWh

0,877 ve yaz iletme dneminin toplam kayb 314 + 107 = 421 kWh olmaktadr. Tm senelik kullanma suyu stlmas ile ilgili kazan kayb 303 + 421 = 724 kWhtr. Sadece kullanma suyu stlmas ile ilgili s reticileri Burada ncelikle dorudan stlan gaz yaktl ve elektrikli depolu su stclar sz konusudur. Bu sistemlerde ekil 4.28e gre scak suya s verilmesi olmad iin sadece s retimi ve depolama ile ilgi kayplar dikkate alnmaldr. Is ihtiyacnn kullanma suyu stlmasndan ayrlmas ile bina stmas dnemi iindeki ve dndaki iletme arasnda bir ayrm yaplmas gerekmemektedir. Is retimindeki kayplar Fosil yakt ile dorudan stlan sistemler iin (kazan ve dolayl stlan boyler sistemindeki gibi) s retiminin kazan verimi ile gereklemesi durumu geerlidir. Bu genellikle yaklak %90 olarak kabul edilebilmektedir. Kazan kayplarnn belirlenebilmesi iin eitlik 4.7 kullanlabilmektedir. Kullanma suyu stlmas ile ilgili verim, elektrikli stmada Str 0,32 ve s pompal sistemlerde WP = Str . ( = stma tesir katsays; yaklak 1,8 ile 2,5 arasnda) kabul edilmelidir. Depolamadaki kayplar Elektrikle stlan boylerin kayplar dolayl stlan boylerdeki gibi kabul edilebilmektedir. Gaz yaktl depolu su stclar ak konstrksiyonlar nedeniyle daha yksek kayplara sahiptir. Bunlar da kazandaki gibi durma kayb bulunmaktadr ve bu kayp qB = %3 ile 3,5 aras veya mutlak kayp bykl (QB) olarak verilmektedir. Zaman dilimi t esnasndaki boyler kayb QVS = qB . QF . t deerindedir. t ihtiya zaman dilimi tden brlr alma sresinin karlmas ile elde edilmektedir, nk bu dnemdeki boyler kayb qS zerinden kazan verimi iinde bulunmaktadr. t = t - QWN / (QF . k) Eitlie konursa: Q = q . Q . [ t - Qwn ] (4.12)
VS B F

Qs Bants ile tahmin edilebilmektedir. 0,6 . Z, her birinde yaklak 0,6 kWh/ gnlk boru hatt kayb olan Z saydaki dairede meydana gelen toplam boru hatt kaybdr. rnek 4.10 Sv yakt yaklan bir kazanda yazn oluan durma kayb (rnek 4.8e de baknz) Kazan: QK = 17 kW ( QF = 17 / 0,93 = 18,3 kW; qB 60C = %1 Kazann su hacmi 33 L termik bakmdan etkili ktle yaklak 33 kg. 1,5 = 50 kg Her biri 2 kWh/gn ortalama scak su ihtiyal 4 kii 8 kWh/gn Boyler 200 lt Is kayb (60C de) 1 kWh/24 h Boyler kapasitesi Q = 200 . 1 . (60-10) = 11,6 kWh
S

860 Gnlk boyler stma (ykleme) says n = 1 . (8 +10. (1 +0,6)) = 2,12 boyler stmas/gn
d

11,6 stmalar 16/2 = 8 saat ortalama ara ile gereklemektedir. Boyler stmasndan sonra kazan 60Cden 40 + 20 = 41Cye = exp ( 0,01 . 18,3 . 22. 8) 50 soumaktadr. Bakiye s kayb Q = 3 . 50 . 1 . (60 - 41) . 95 = 314 kWhtr.
VK

860 Bu bakiye s kaybna boyler stma dnemi esnasndaki kazan kayplar (Eitlik 4.7ye gre) da eklenmektedir. = Q [ 1 - 1] Q
VK

QWN 208

K = 8 kWh /gn . 95 gn

WN

Qf . k

rnek 4.11 Dorudan stlan kullanma suyu stcsnn tm senelik retim ve depolama kayplar a) Gaz yaktl depolu su stcs (termosifon) K = %90 Depo 160 litre qB = %3,2 = 0,032 QF = 9 kW Scak su ihtiyac QWN = 8 kWh/gn t = 330 gn/yl ile 2640 kWh/yl Is retimi kayb Q = Q .[ 1 -1] = 2640 . [ 1 -1] = 293 kWh
VK WN

Depolama Kayb QVS= 0,032 . 330 . [24 - 2640/(9 . 0,9)] = 2187 kWh Tm senelik toplam kayp 293 + 2187 = 2480 kWh veya 248 m3 gaz yakttr. b) Scak su - s pompas Depo 300 L, soutma kayb 1.7 kWh/24h Scak su ihtiyac ve faydalanma sreleri a)daki gibi, = 2.2 Is retimi kayb QVWP= 2640 . (1/(0,32 . 2,2) - 1)= 1110 kWh/24 h Depolama kayb QVS = 1,7 kWh/gn . 330 gn/yl = 561 kWh/yl

0.9

ekil 4.40 / ETL ISITMA SSTEMLERNN EKONOMKL 209

Tm senelik toplam kayp 1110 +561 = 1671 kWh veya 167 litre sv yakt veya m3 gaz yakttr. 4.3.5. Kullanma Suyu Istma Sisteminin Ekonomiklii eitli stma sistemlerinin ekonomiklii ekil 4.40taki sistematie gre karlatrlabilmektedir. Farkl sistemler 1den 5e kadar ifade edilen proseslerdeki kayp karakteristikleri birbirleri ile karlatrlabilir. Blm 4.3teki rneklerde verilen sonular ve veriler bir sonraki rnekte sistem kullanma sl veriminin belirlenmesi iin kullanlacaktr. Karlatrlanlar: - Dolayl stlan depolama sistemi, sirklasyonlu - Dorudan stlan depolama sistemi, sirklasyonlu - Ani su stc minimum rezervli rnek 4.12 eitli kullanma suyu stma sistemlerinin kullanma sl verimleri Ana veriler: 4 kiilik mstakil ev, ortalama scak su sarfiyat kii bana 2 kWh/gn, faydalanlan zaman dilimi 330 gn/yl Bundan sonra 4.4 ile 4.11 arasndaki rneklerin sonular kullanlmaktadr. a) Dolayl stlan depolama sistemi, sirklasyonlu (ekil 4.41) Faydal s 4 . 2 . 330 = 2640 kWh/yl Scak suyun verilmesi, kaypsz Scak suyun depolanmas Depo 1601 QVS = 1 kWh/gn .330 gn/yl = 330 kWh/yl Boru hatt kayplar (rnek 4.5), Her biri 1 saat olan gnlk 3 222 kWh / yl Sirklasyon aralnda Toplam Isnn verilmesi (rnek 4.7) Is retimi (rnek 4.10) 552 kWh/yl 45 kWh/yl 724 kWh/yl Fayda

Yakt sarfiyat

= 2640 + 552 + 45 + 724 10 = 396 litre sv yakt/yl

a) Dorudan stlan depolama sistemi, sirklasyonlu (ekil 4.42) Scak suyun verilmesi, kaypsz Scak suyun depolanmas (rnek 4.11) Depo 2187 kWh Boru hatt kayplar 222 kWh . (rnek 4.12deki gibi) Toplam Isnn verilmesi Kaypsz s retimi rnek 4.11e gre Sistem kullanma sl verimi = 2409 kWh

293 kWh 2640

2640 + 2409 + 293 = %49 Yakt sarfiyat = 2640 + 2409 + 293 10 = 534 m3 gaz yakt/yl c) Minimum rezervli ak (ani su stma) sistemi, duvar tipi kazana entegre edilmi (ekil 4.43) (Kombi cihaz), sirklasyonsuz, stma suyu s eanjrnn su hacmi 0,65 lt. Scak suyun verilmesi Enerji kayplar yok, ancak stlmayan boru hatt ierii nedeniyle kk su kayplar mevcut, boru ap 15 x 1 boru hacmi 0,133 lt/m Scak su depolamas: Pratik olarak kayda deer kayp yok Isnn verilmesi: Pratik olarak kaypsz s retimi Kazan kayb: Q = 2640 . [ 1 -1] = 230 kWh/yl
VK

Sistem kullanma sl verimi =

Fayda + Kayplar = 2640 / (2640 + 552 + 45 + 724) = %67 210

0,92 Kazann bakiye s kayb: Sadece yaz iletmesinde. Sadece bir minimum rezerv bulunduu iin kazan her su tketimine cevap vermektedir. VDI 2067 Blatt 4e gre kii ve gn bana 5 snma olay beklenmelidir. Is eanjr scakl talepten sonra yaklak 70Cdir.

ekil 4.41 / DOLAYLI ISITILAN DEPOLAMA SSTEM

ekil 4.42 / DORUDAN DEPOLAMA SSTEM

Hijyen fonksiyonu
yzeyin

ekil 4.43 / AN SU ISITMA SSTEM QVK = 0,65. 1,5 . 1 . (70-20) . 5. 4 . 95 = 108 860 kWh/yl Toplam: 230 + 108 = 338 kWh/yl 2640 Sistem kullanma sl verimi = = %89 2640 + 338 Yakt sarfiyat = 2640 + 338 = 298 m3 gaz yakt 10 Sistemlerin aralarnda deerlendirilmesi sadece enerji ile ilgili hususlar (zellikle sistem kullanma sl verimleri) bakmndan yaplamamaktadr. ekil 4.1deki tm kriterler nemlidir. Dier kriterler ile ilgili artlarn ayn geerlilie sahip olup olmad

Statik-dinamik fonksiyonu
boyler gvdesinin

ekil 4.44. BUDERUS BOYLERN TASARIM KONSEPT, DUOCLEAN - YZEY KAPLAMASI LE kontrol edilmelidir. Dier kriter nedeniyle minimum rezervli kombi su stcs iki ailelik bir evde bile artk merkezi cihaz olarak kullanlamamaktadr. Bu tespit nemlidir, nk sonradan yaplacak 211

ekil 4.45 / DUOCLEAN - YZEY KAPLAMASININ MAL YNTEM deiiklikler zaman ve para bakmndan olduka yksek harcama gerektirmektedir. Mutlak deer, bir kayp byklnn deerlendirilmesi iin yzdesel deerlerden daha nemlidir. Bylece dolayl stlan boyler ile birlikte kullanlan kazann fazla yakt sarfiyat kombi cihazna gre sadece yaklak 100 birim olmaktadr. Sistem buna karlk verebilmek iin daha yksek bir esneklik ve uygulama kabiliyeti sunmaktadr. Ne yazk ki eitli scak su sistemleri sk sk n yarglarla kayrlmakta veya reddedilmektedir. Ancak stma teknii farkl sistem ve rn arzndan yarar salamaktadr. 212 Hemen hemen tm sistemler kendine zg avantajlara ve bundan dolay pazarda bir paya sahiptir. 4.4. BOYLER KONSTRKSYONLARI VE BUDERUS RN TEKNOLOJS Boyler teknolojisi - Scak su hijyeni - Basnca dayankllk (statik ve dinamik) - Enerji kayplar - Pratie uygunluk, rnein temizleme imkan ve hijyen kalitesinin deimezlii kriterlerine dayanmaktadr.

ekil 4.46 / SERBEST KOROZYON LE LGL ELEKTRO KMYASAL OLAY En nemli koul scak su hijyeni ile ilgilidir. Su, stma ve depolama olaylarnda kalitesini kaybetmemelidir. Ksmen zahmetli bir hazrlama ileminden sonra su esas itibaryla u maddeleri iermektedir: - Karbonat - Slfat - Klorit - Magnezyum - Kalsiyum - Oksijen - Karbondioksit Malzemeye zg artlar zellikle oksijen miktar ve suda zlm tuzlar tarafndan oluturulmaktadr. Su ile temasta olan yzey ksmlar oksijenin etkisi ile korozyona uramamal ve kalsiyumkarbonat (kire) kelmesine neden olan artlar oluturmamaldr. Boyler malzemesinin yzeyi ile ilgili zel hijyen koullarnn basnca dayankllk koullarndan ayrlmas mantkl grnmektedir. Bylece boyler gvdesinin statik-dinamik fonksiyonu ve yzeyin hijyen fonksiyonu koullara zel uyum salayacak malzemelerden oluturulmaldr. 213

Magnezyum Anot

Magnezyum Anot

ekil 4.47 / MAGNEZYUM - ANOTLU KOROZYON KORUMASININ ETKME EKL Statik - dinamik fonksiyon statik bascnn ve ksa sreli yksek basn dalgalarnn (armatrlerin hzl almas ve kapanmasnda oluan) karlanmasn kapsamaktadr. Bu koullar alamsz elik (rnein St 37.2) ile tamamen karlanabilmektedir. Buna karlk statik dinamik fonksiyonunun hijyen fonksiyonu ile birletirmesi yksek alaml krom-nikel eliklerinin kullanlmasn gerektirmektedir. 214 Hijyen fonksiyonu su/boyler temas yzeyi tarafndan karlanmaldr; bu zellikle pH- deerleri 6,6 ile 9,5 arasnda bulunan asidik veya zellikle bazik sulara kar korozyon dayankll salamak zorunda olan bir yzey kaplamas uygulamas gerektirmektedir. Kaplamann kendisi doal olarak gda maddelerine uygunluk bakmndan sorunsuz olmak zorundadr. Kaplama ana malzeme olan eliin zerine uygulandndan aadaki kriterlerin de salanmas gerekmektedir:

Su

Su

ekil 4.48. YABANCI AKIM (INERT) - ANOTLU KATODK KOROZYON KORUMASININ ETKME EKL - Yapma mukavemeti - Darbe mukavemeti - Deiken scaklklara dayankllk - Basn deiikliklerine dayankllk - Yzey tabakasnn dayankll Bu koullara uygun kaplama malzemeleri ile ilgili imalat teklolojisinde kapsaml bir know-how gerekmektedir. Cam veya seramik maddeler bu zellikte malzeme olarak bilinmektedir. Her iki madde tr gda ve agresif maddelerin muhafaza edilmesi iin fevkalede uygun olduunu kantlamtr. Emayeleme teknii bir cam tr olup Buderus Heiztechnik tarafndan bir yntem optimizasyonu erevesinde daha da gelitirilerek Thermoglasur duoCLEAN haline getirilmitir.

215

Son katn iki kere srlmesi ile thermoglasurlu boylerlerde iletkenlii 45.000 Ms/cmye kadar olan deniz suyu da kullanlabilmektedir. Bu teknolojinin fevkalede geni uygulama alann gstermektedir. Thermoglasur, pasivasyonlu oksit tabakalarndaki gibi ancak suyun etkisi ile oluturulmak zorunda olmayan bir yzey korumas sunmaktadr. Adeta yzeyin yap bileeni olan bu tr oksit tabakalarnn aksine Thermoglasur (ana tabaka ve son kat) yntemi ile metal zemine balanmak zorundadr. Glasurun 900C de eritilmesi snr yapda yksek mekanik ve kimyasal kaliteye sahip bir balant salamaktadr. Pratikte -30C ile +220C arasndaki ekstrem genilikte bir scaklk blgesinde dayankllk problemsiz bir ekilde gereklemektedir. Ancak zor ulalan yerler zel bir dikkat gerektirmektedir. Burada da birden fazla saydaki kaplama tabakalar ile boluksuz bir kaplama elde edilmesine ramen bir katodik koruma sistemi ile destekleme daha mantkldr. Sistemin etki mekanizmas basitletirilmi olarak ekil 4.47 ve 4.48de gsterilmitir. ekil 4.46 korunmam bir hatal yerdeki serbest korozyonun mekanizmasn gstermektedir. Korunmam bir yerde demir zlmekte ve bylece elektronlar aa kmaktadr. Bu olay anodik reaksiyon olarak belirtilmektedir. Anot korozyon nedeniyle harcanmaktadr. Aa kan elektronlar lokal akm eklinde llebilmektedir. Akm younluu ve bununla demirin zlme hz uygun bir kar potansiyel ile (-0,53 Vda sfr olana kadar) azalmaktadr. Anodik reaksiyona paralel olarak aa kan elektronlarn harcand katodik reaksiyon olumaktadr. Magnezyum (asillii demire gre daha az olan bir metal) boyler suyunun iine sokulursa, bu anodik reaksiyonu zerine almaktadr. Harici bir gerilimin bir yabanc akm anodu (Inert anot) kullanlarak uygulanmas ile de ayn durum elde edilebilmektedir. Katodik korozyon korumas lokal hatal yerdeki kire-koruma tabakas oluumu ile ok etkili bir ekilde desteklenmektedir. Bununla magnezyum anodun zlmesi (su zelliine bal olarak) hemen hemen durabilir. Uzun yllar kullanma uygunluk iin su zelliine bal olarak byk yzeyli kire toplanmalarn zorlatran Thermoglasurun przsz yzeyi ok nemlidir. Kalsiyumkarbonat (kire) oluumuna eilim 60Cnin zerindeki scaklklarda ok artmaktadr; burada su scaklndan ziyade yzey scakl etkili olmaktadr. Bu nedenle kire 216

birikmelerinin zellikle s eanjr yzeylerinde olumas beklenmelidir. Dz yzeyler boylerin temizlenmesini ve kire birikintilerinin uzaklatrlmasn olduka kolaylatrmaktadr.

BLM 5

5. TEMZ SU TESSATI BORULARI VE ARMATRLER

blgesinde tahrip olur. Rakorlu birlemelerde konik yzeyin veya szdrmazlk yzeyinin tam oturmasna dikkat edilmelidir. Galvanizli boruda, dtaki galvaniz tabakas, elik boruyu havann korozif etkilerine kar korumak zere oluturulur. Dolays ile galvanizli temiz su borularnn sva st tesisatta kullanlmas esastr. Galvanizli boru sva altna, beton iine veya toprak altna denmemelidir. Bu artlarda galvanizin koruyucu etkisi yoktur. Eer mecbur kalnrsa bu durumda mutlaka bitm esasl boya (asi boyas) ile boyanmal veya bitm esasl bandlarla sarlarak izole edilmelidir. Bu durumda borular ykanmam deniz kumu ile hazrlanm harla, kireli yap malzemeleriyle, moloz cruf gibi malzemelerle temas etmemelidir. Ytong iine monte edilmemelidir. Sulu zeminlerden uzak bir gzergah takip etmelidir. Beton iine gml tesisatta donmay hzlandrc maddeler, al gibi dk asitli malzemeler kullanlmamal, hava boluklar braklmamaldr. Plastik borularn yaptrlarak birletirilmesinde yzeylerin mutlak temiz olmasna, zerinde ya vs. gibi kir olmamasna dikkat edilmelidir. Ayrca birbiri iine geecek paralar arasnda boluk olmamaldr. Plastik borudan elik boruya gei zel rakorlarla yaplr. Borular yerlerinde ekil deitirmeyecek biimde denmelidir. Demede borularn tutturulmasnda ask veya mesnetler kullanlr. Mesnetlerin hesabnda sadece boru arl deil, izolasyon, fittings, armatrler ve iindeki suyun arl da gznnde tutulmaldr. eitli borular iin tavsiye edilen mesnet aralklar Tablo 5.1de verilmitir. Buna gre yatay olarak denmi asl borularda sehim olmamasna dikkat edilmelidir. Ayrca yksee aslm borularn tespit edilmesinde malzemenin scaklkla uzamas da dikkate alnmaldr. zelikle scak su borularnda meydana gelen uzama kompanze edilmelidir. Eer boru scakl montaj scaklnn 40C stne kyorsa, bu nlemler mutlaka alnmaldr. Boru uzamalar ve kompansatrler yine 265 No.lu yaynda anlatlmtr. Aktaki borular duvara monte edilirler veya tavana aslrlar. ekil 5.2de eitli boru montaj biimleri grlmektedir 217

5.1. BORULAR Temiz su tesisatnda kullanlan borular kullanm amacna uygun su kalitesini etkilemeyen ve korozyona dayankl malzemeden yaplmaldr. Borular, balant paralar (fittings) ve armatrler ebeke basncna maruz ise, anma basnc 1 M Pa (=10 bar) deerine dayankl olmaldr. Temiz su tesisatnda kullanlan borular malzemelerine gre galvanizli elik boru, duktil demir boru, bakr boru ve plastik boru olarak saylabilir. Galvanizli elik borular ve balant elemanlar ile ilgili olarak Issan almalar No: 265 Istma Tesisat kitabnda geni olarak bilgi verilmitir. Bu nedenle burada bu cins borular zerinde durulmayacaktr. Genel olarak galvanizli borular geleneksel tesisat borulardr. Mukavemetleri fazla, ar, rijit ve kr teekklne daha yatkn borular olarak bilinir. Yeni malzemeler olarak bakr ve zellikle plastik korozyona dayanklklar, hafif olmalar ve bazlarnn elastik olmalar ile tercih edilmektedir. Duktil demir borular ise uygun zellikleri dolays ile zellikle ehir ebekelerinde kullanlrlar. Galvanizli boru mr, galvaniz kalnlna ve doru kullanma bal olarak, 10 - 50 yldr. Bakr borularda ise (doru tesis edilmi olmak art ile) mr 80 yl mertebesindedir. Plastik borular iin Standartlar 20C scaklkta mrn 50 yl olmasn neriyor. Scaklk ve basn arttnda bu mr daha azdr. rnein demeden stmada Alman normlar plastik boru mrn en az 31 yl olarak art koar. Yksek yaplarda kullanlan plastik borunun mr, bir villadakinden daha az olacaktr. evre asndan bakldnda bakr %100 geri dnl bir malzeme olduu gibi hurda deeri de ok yksektir. Buna karlk plastik borular bu adan byk dezavantaj tarlar. 5.1.1 Tesisle lgili Tavsiyeler Boru balantlarnn yaplaca boru ular dz, dik ve temiz olmaldr. Fittings rahatlkla taklp, sklebilmelidir. Szdrmazlk ok iyi salanmaldr. Vidal boru balantlarnda alan diin yeterli uzunlukta olmasna dikkat edilmelidir. Galvanizli borularn kaynakla birletirilmesi doru deildir. Aksi takdirde koruyucu galvaniz tabakas birleme

Tablo 5.1 / ETL TP BORULAR N TAVSYE EDLEN MESNET ARALIKLARI (M)

ekil 5.2 / ETL BORU MONTAJ BMLER statiksel verilere gre, tesisatta baz Avrupa ilkelerinde ve Amerikada byk oranda bakr boru kullanlmaktadr. Halbuki Trkiyede tesisatta kullanlan yllk bakr boru 30- 40 ton gibi ok kk miktarlardadr. 5.1.2. Bakr Borular Bakr borular Trkiyede daha ok kk tesislerde kullanlr. elik borulara gre daha pahaldrlar; fakat hafif, montajlar kolay ve korozyona dayankldrlar. Bakr borular DIN 1754 normuna gre llendirilmitir. Tablo 5.3de 6-108 mm. d apl bakr borularn lleri verilmitir. Bu borular sert veya yumuak olabilir. 22 mm. apa kadar bakr borular yumuak cinsleri kangal olarak, sert cinsleri dz ubuk olarak bulunur. Daha byk aptakiler sadece dz boru olarak bulunur. 218 Bakr borular DVGW tarafndan aadaki gibi snflandrlmlardr: Grup A : Gaz ve su tesisatnda kullanlabilir. Grup B : Gaz ve temiz su tesisatnda kullanlamaz. Grub C : Plastik kapl stma tesisat borular. Bakr borulardaki srtnme kayb elik borulara gre daha azdr. Basn kayp diyagramlar daha nce verilmiti. Przszlk deerleri, Bakr boruda, E = 0,0015 mm. elik boruda, E = 0,045 mm. ve daha fazladr. rnein; 1 m/s hzda 80C scaklkta su aknda srtnme basn kayb, Bakr boru 28 x l,5 mm R= 380Pa/m elik boru DN 25 (ap 27,2 mm) R= 480 Pa/m

ekil 5.3 / BAKIR BORULARIN FZK VE TEKNK ZELLKLER (DIN 1986YA GRE TESSATLARDA KULLANILAN BORULAR N) Deme genellikle ap betonu iine veya sva altna yaplr. Sva altna dendiinde mutlaka izole edilmelidir. Isl genleme 100 K scaklk farknda metrede 1,7 mm deerindedir (elikte 1,2 mm). Bakrn sl geirgenlii yksek olduundan aktan geen borular donmaya kar korunmaldr. Balant: 1) Yumuak lehimle ve lehimli fittings ile gerekleir. Bir aloma alevi ile fittings ve boru stlr ve ikisi arasna eriyip kapiler yolla nfuz eden lehimle, boru ve fittings birleir. Aradaki boluk 0,05 - 0,2 mm. olmaldr. Fittings malzemesi kzl dkm, bakr veya pirin olabilir. Bugn en ok kullanlan balant biimi budur. Bu birleim 110C scakla kadar dayankldr. 2) Sert lehimle birletirme: Sert lehimde muf gibi birleme az oluturularak, gm lehimi ile lehim yaplr. Bu lehim 450C mertebelerinde, daha yksek scaklklara dayanr ve daha salamdr. 3) Kaynakla birletirme ancak et kalnl 1,5 mm.den byk bakr borularda mmkndr. 4) zlebilir balantlar: Bakr borunun iirilme ve sktrlmasna dayanan eitli birletirme usulleri vardr. rnein ekil 5.4de bakr boru ucunun geniletilmesi ile gerekleen bir balant tipi, ekil 5.5de ise araya giren bir sktrma paras ile balant tipi grlmektedir. Her zlebilir balant tipi iin zel fittings kullanlmas gerekir.

ekil 5.4 / BORU UCU GENLETLEREK BALANTI

ekil 5.5 / SIKITIRMA PARASI LE BALANTI

219

Tablo 5.6 / LEHML BRLEMELERN DAYANIM BASINLARI 5.1.2.1. Bakr Borulu Su Tesisatnn Avantajlar - Hijyenik olmas ve mikrop barndrmamas - Korozyona daha fazla dayankllk - Daha hafif tesisat - Daha az sl kapasite, dolays ile scak suyun tesisatta daha az souyarak hzla muslua ulamas - Daha kolay tesisat yapm - Daha az srtnme kayb - Kire oluumuna izin vermeme Su tesisatlarnda bakr ve elik veya dkm malzemeyi birlikte kullanmak dnlmemelidir. Bu iki malzeme metal ifti oluturur. Kullanma scak suyu tesisatnda bakr boru ancak su ak dorultusunda elik stclardan veya galvaniz borulardan nce kullanlabilir. Bakr boru ve lehimli birletirmelerin dayanabilecekleri alma basnlar Tablo 5.6da verilmitir. Prefabrik olarak s ve nem izolasyonu yaplm bakr boru bir ok firma tarafndan retilmektedir. WICU boru olarak bilinen bu borular poliretan ve folye veya baka s yaltm maddeleri ile kapldr. Bu borularda bylece hem nem yaltm, hem de s yaltm birlikte gerekletirilmektedir. Bakr borularda, boru iinde oluan yeil renkli bakr slfat tabakas esas koruyucu tabakadr. Bu tabakann kesintisiz olumas gereklidir. Bunun iin tesisatta SANCO ad verilen temizlenmi bakr borular kullanlmaldr. Bu borularn ileri retimden sonra ykanarak, ya ve kirlerden arndrlr. Ayrca 220 yeil tabakann olumas iin nemli bir baka art, yumuak lehimle birletirmedir. Temiz souk su tesisat yumuak lehimle birlemelidir. Sert lehim scaklkla ilgili bir gereksinimdir. rnein gaz tesisatnda yangn gvenlii iin art koulabilir. Temiz suda sert lehim halinde gaz alt kaynak teknii kullanlmaldr. Bakr boru klordan etkilendiinden, yzme havuzu gibi yksek oranda klor kullanlan tesisatta kullanlmamaldr. me suyu tesisatnda ise klor oran ok dktr. 5.1.3. Plastik Borular Plastik borularn tesisatta kullanm yenidir. Istma tesisatnda plastik borunun kullanm daha snrldr. 80C scakln almamas gerekir. Bu alanda kullanm daha ziyade demeden stmada younlamtr. Burada en nemli problem tesisatta bulunan cihaz ve elemanlarn demir ve elik yzeylerindeki korozyondur. Plastik boru boyunca oksijen difzyonu, metal yzeylerde korozyona neden olur. Bu sebeple stmada kullanlacak plastik borularn oksijen geirmez olmas gereklidir. Aksi halde zel nlemler alnmas gerekir. rnein, inhibitr kullanlmas veya kazann, plastik borulardan bir s deitirgeci vastas ile ayrlmas gibi. Bu s deitirici; bakr, paslanmaz elik vs. gibi korozyona dayankl olmaldr. DIN 4726ya gre 40C su scaklnda 1 litre boru i hacminde gnde oksijen geii 0,1 mg. deerinden az olmaldr. Bu nedenle plastik borularn, plastik esasl oksijen bariyeri tabakalarla kaplanmas uygulanmaktadr.

Plastik borunun basn dayanm 70Cde en az 3 bar olmaldr. Basnla, plastik boru mr arasnda sk bir iliki vardr. Bu nedenle, rnein yksek binalardaki demeden stma uygulamasnda, basnla mrdeki ksalma dikkate alnarak seim ve uygulama yaplmaldr. ekil 5.7de PPRC Tip 3 plastik malzeme iin scakla bal mr - gerilme diyagram verilmitir. Buna gre rnein; mr : 20 yl letme scakl : 80C Boru d ap (D) : 20 mm. Boru et kalnl (S) :3,4 mm. iin gerilme (G) = 2,5 N/mm2 bulunur. Gerilmeden basnca gemek iin aadaki formlle; P = 20 x S x G = 20 x 3,4 x 2,5 = 10,2 bar D-S 20 - 3,4 bulunur. Bir emniyet faktr dikkate alnarak ise, maksimum iletme basnc bulunur. Emniyet faktr 20C iin 1,9; dier scaklklar iin 1,3 alnabilir Buna gre: Maksimum iletme basnc = 10,2/ 1,3 = 7,8 bar bulunur Benzer ekilde zellikle scak suda kullanlacak plastik borular iin, yukardakine benzer hazrlanm grafikler yardm ile, tahmini mrden hareketle maksimum iletme basn deeri bulunmaldr. Plastik borularn en nemli zelliklerinden birisi de hile yaplmaya ok msait olmalardr. Bu adan standartlar ve gvenilir kalite kontrol kurumlar ok nemlidir. Plastik Borularn Avantajlar - Kire veya kr tutmaz, yabanc madde birikimine izin vermez. Dolays ile zamanla tkanmaz. - Korozyona dayankldr. Kimyasal maddelere dayankldr. - Kolay denir (zellikle byk uzaklklarda). - st yzeyleri dzgndr. - Gzel grnldr. - Plastik yzeylerde birok cins mikro organizma rememesine ve koku yapmama zellii olmasna ramen, plastik borularn hijyen asndan gvenirlilii tartma konusudur.

Ses ve grlt asndan avantaj salar. Elektrik iletmez.

Plastik Borularn Dezavantajlar - Uzama katsaylar byktr. (rnein bakra gre yaklak olarak 10 kat daha fazla uzar. Bu nedenle tesisatta kompansatr kullanlmal veya zel alminyum kaplamal plastik boru kullanlmaldr. - Kullanm scaklklar snrldr. - Oksijen difzyonu nedeniyle, zellikle sistemin elik ve demir ksmlar iin tehlike yaratr. - Darbelere kar dayankszdr. - Basn dayanm dktr. - Akta gne klarna maruz kalnca, baz tiplerinde ultraviyole nlarndan etkilenme sz konusudur. - Yangna dayanksz olup, zellikle PVC yandnda zehirli gaz karr. PP ve PE yanma rnleri zehirsizdir. Grld gibi plastik borularda dezavantaj oluturan konular daha ok scak su stma tesisat ile ilgilidir. Bu nedenle souk su tesisatnda plastik boru, elik boruya gre nemli avantajlara sahiptir ve giderek daha ok kullanlmaktadr. - Toprak altndan geen boru hatlarnda, plastik borularn i yapsnda bulunan hacimsel boluk nedeniyle, plastik borularn; hidrokarbon, sv ve gazlar emmesi ok hzl bir ekilde gerekleir. Esas tehlike ise, boru cidar tarafndan emilen bu maddelerin, borularn i ksmna gemesi, yani difzyondur. zellikle tama ve montaj srasnda d kaplamalar zarar gren plastik borularda son derece hzl bir ekilde gerekleen difzyon, ok ksa srede tanan akkann kalitesinin yitirilmesine neden olur. Gnmzde alminyum bariyerli, koruma klfl plastik borularla difzyonun nne geilebilmekte, ancak bu kez de ilk yatrm maliyetleri nemli lde ykselmektedir. Bunun yerine duktil demir dkm borularn kullanlmas daha iyi bir zm olmaktadr. Duktil demir dkm borularda, gazlarn difzyon ile boru iinde tanan akkana karmas mmkn deildir. Plastik borular ayn anma apnda elik boruya gre daha az i apa sahiptir. Bu durum boru hesaplarnda dikkate alnmaldr. Ayn debi ve anma apnda hzlar ok daha yksek olacak ve bu pompa seimi gibi pek ok noktay etkileyecektir. nemli Not: Plastik boru seerken boru i apna dikkat edin. 221

ekil 5.7 / PLASTK BORU MR ERLER

Tablo 5.8 / PLASTK BORULARIN ZELLKLER Plastik boru kullanlacaksa mutlaka oksijen bariyerli olmaldr. Aksi takdirde tesisata giren O2, metalle reaksiyona girerek magnetit (Fe3O4) oluturur. Magnetit zaman iinde pasa dnr. Bunu engellemek iin kombi vb. cihazlarn kna hava 222 ayrc sistemler (rn: Spirovent Hava Ayrc) eklenmelidir. Plastik borularn ana ham maddesi polivinilklorid, polipropilen, polietilen ve polibtan olarak snflandrlabilir. Bir de zel plastik borular vardr.

zlebilir balantlar: a) Flanla b) Yaptrma muflu temper dkm veya pirin rakorla Rakorlu balantlar ekil 5.10 ve 5.11de gsterilmitir. ekil 5.9 / MUFLU YAPITIRMA 5.1.3.2. Polietilen (PE) Borular Bu borular da stlp ekilerek retilir. Yksek scaklklarda yumuarlar. Karbon siyah katlarak krlganl nlenir. Shhi tesisatta en ok kullanlan plastik boru cinsi budur. PE borular souk su tesisatnda, gaz tesisatnda ve basnl hava tesisatnda kullanlr. Borular kangal halinde ok byk uzunluklarda bulunur. Bylece daha az sayda fittings kullanm ihtiyac vardr, Krlgan deildir. Yaa ve benzole kar duyarldr. Yanabilir. Yumuak ve sert PE olarak teslim edilebilir. PE-boru, zel ilemlerle molekller aras apraz balar oluturarak, basnca dayankl hale getirilebilir. Buna PEX ad verilmektedir. Bu borular scak su tesisatnda, zellikle demeden stma uygulamalarnda kullanlabilir. Msaade edilen scaklk 80-85C arasndadr. Baz rnler daha yksek scaklklara da dayankldr. PE - Borularn zlebilir birletirmesi ekil 5.11de gsterildii gibi rakorlu balantdr. Yksek younluklu PE borularda, zlemez balant zel plastik kayna ile yaplabilir. 5.1.3.3. Polipropilen (PP) Borular Esas olarak PB borularla benzer zellikleri vardr. zellikle stma tesisat iin gelitirilmi tipleri vardr. Buna (PPC) ad verilmektedir. Ancak souk su tesisatnda karlalan scaklklarda, krlganlk zellii dolays ile, PP borular tavsiye edilmitir. Avantajl taraf iyi kaynak yaplabilmesidir. Balantlar bu yzden muflu kaynakla da yaplmaktadr. Srekli alma basnc 10 bar. srekli alma scakl 60C deerindedir ve ksa sreli alma scakl 95C olmasna izin verilir. Yatay demede boru sa tava iinde uzatlmal dorudan aslmamaldr. 5.2. BORULARIN ISIL YALITIMI a- Btn souk-su borular 1/2 kalnlnda cam yn ile yaltlmaldr (yer altndaki ksmlar ve apareylerdeki korm kapl boru ksmlar dnda). b- Btn soutulmu-su borular ile soutulmu-su sirklasyon borular 25 mm kalnlnda; sirklasyon olmayan branmanlar 13 mm kalnlnda yaltlmaldr. 223

ekil 5.10 / K PVC BORUNUN PLASTK RAKORLA BALANMASI

ekil 5.11 / P BORUNUN ZLEBLR METAL BALANTISI 5.1.3.1. Polivinilyclorid (PVC) Borular PVC borular sert PVC ve yumuak PVC eklinde olabilir. Istlnca yumuarlar. Zor tutuur. 0Cnin altnda krlgandr. 60C scaklklara kadar kullanlabilir. Bu nedenle stma tesisatnda kullanlmaz. Daha ok temiz su ve esas olarak pis su tesisatnda kullanlr. Kanserojen madde ierdii dncesi ile temiz su tesisatnda kullanm giderek azalmaktadr. Isl uzamas ok fazladr (eliin 7 misli). Is geirgenlii dktr. eitli ticari isimlerde ve sar, kahverengi, krmz ve cam gbei gibi eitli renklerdedir. Fittings ve armatr yaplabilir. Borularn balants PVC - yaptrcs, flan ve vidalama ile yaplabilir. Baz zellikleri Tablo 5.8de grlmektedir. PVC borular hafif, orta ve ar olarak et kalnlklarna gre e ayrlr. Boru boylar 4 - 6 m. olabilir. Balantlar: zlemez balantlar: a) Termoplastik kaynak b) Muflu yaptrma (ekil 5.9) c) Yaptrma fittings

c- Btn scak su, lk su ve scak-su sirklasyon borular cam yn boru yaltma malzemesi ile yaltlmaldr. d- Yatay plandaki yamur borular btn yatay drenaj borular; aktaki yatay yamur drenaj borular yaltlmaldrlar. e- Oditoryumlarn, konferans odalarnn ve dier sessizlik zelliindeki mahallerin duvarlar ve tavanlarndaki, drenaj ve su borular 25 mm kalnlnda cam yn ile yaltlmaldr. f- Scak su stcsndan kan havuza giden sirklasyon suyu borusunu 25 mm kalnlnda cam yn yaltm malzemesi ile yaltlmaldr. g- Dekoratif havuz veya fskiye sistemi k koullarna uyduruluyorsa, scak su stcsndan havuza giden sirklasyon suyu borusunu, 25 mm kalnlnda cam-yn boru yaltm elemanyla yaltlmaldr (yer altndaki boru ksm hari). Dier btn resirklasyon borular (yer altndaki boru ksmlar dnda) souk-su tesisat borular gibi yaltlmaldr. h- Dekoratif havuz veya fskiye sistemi k koullarna uyarlanmyorsa, havuz boaltma borular, havuzdan boaltma vanasna kadar, souk-su tesisatndaki gibi yaltlmaldr. i- Btn fittings ve vanalar, bu fittingsler iin hazrlanm cam yn yaltm malzemeleri ile en az borudaki yaltm kalnlnda yaltlmaldr. j- Konut su sayac, ilte cam-yn ile 25 mm kalnlnda yaltlmaldr. 5.3. BORULARIN TTREM YALITIMI a- Titreimin yapya yaylmasn nlemek amacyla, aksi belirtilmedii srece (boru hattna monte edilen sirklatr, dey milli ukur ve ejektr pompalar dnda) btn dnen ekipmanlar titreim yaltclarla donatlmaldr. b- Titreim izolatrlerini ekipmann en dk hzdaki almasna gre seiniz. c- Aadaki listede shhi tesisat ekipmannda kullanlan titreim izolatrlerine ait trler verilmektedir. 3/4 hp ve daha kk gl btn yatay milli pompalar, hava kompresrleri ve vakum pompalar; lastik takozlarla monte edilmelidir. 1-3 hp aralndaki yatay pompalar jokey pompalar, hava kompresrleri ve vakum pompalar, lastik takozlu atalet bloklar zerine monte edilmelidir. 224

5 hp ve daha byk gl yatay pompalar, jokey pompalar, dey booster pompalar, hava kompresrleri ve vakum pompalar elik yayl ayakl atalet bloklar zerine monte edilmelidir. Byk (su soutmal) pistonlu tr hava kompresrleri ktlesel bir atalet blokuna gerek gsterirler. Bunlarda boru balantlar kompresre esnek elemanlarla yaplmaldr. Bu ekipman grubu iin uzmanla grlmelidir. Yangn pompalar titreim izolatrleri zerine monte edilmemelidir. d- 1 1/2 ve daha kk apl esnek balant elemanlar rgl bronz veya paslanmaz elik boru veya metal telle takviye edilmi lastik boru olmal ve ular vidal tipte olmaldr. 2 ve st balant elemanlar ise yine rgl metal veya tel takviyeli lastik olabilir ancak ular flanl balantya uygun olmaldr. Esnek balant paralar uzunluklar en az aadaki tabloda verildii kadar olmaldr. Paslanmaz Flanl Dili elik hortum, hortum, boru, in in in 3/8 9 8 .. .. 1/2 10 9 .. .. 3/4 11 10 .. .. 1 12 10 .. 9 1 1/4 13 12 .. 10 1 1/2 15 12 .. 13 2 16 14 12 15 2 1/2 18 16 15 18 3 20 17 18 .. 4 24 18 24 .. 5 30 22 30 .. 6 36 24 36 .. 8 42 ** 36 .. e- Yukardaki uzunluklar dz-hat zerindeki yerleimler iindir ve nominal genlikteki titreimleri emecektir. Belirli genlikler ve al yerletirmeler iin reticinin nerileri alnmaldr. Mahaldeki hacim darl nedeniyle yukardaki uzunluklarn kullanlmad ve evredeki mahallerin titreim asndan kritik nemde olmad yerlerde, tek srtl, glendirilmi lastik hortumlar kullanlabilir. ap, in Bronz boru, in

Standard No 3204 3216 3225 3226

Kullanma Basnc Bar 4 4 10 16

Flan normu PN 6 PN 10 PN 10 PN 16

Tablo 5.13 / SRGL VANA MAX. KULLANMA BASINCI ilenmi yuvasna yukardan aa dik olarak gelip oturduunda kesiti kapatr. Disk bir vida vastas ile aa yukar hareket ettirilebilir. Srg ad verilen disk paras tam kapal konumda yukar doru hareket ettike gei kesitini aar. Srg olarak isimlendirilen disk dairesel formda olduu gibi, oval veya uzun kama biiminde de olabilir. Kapak, vidal mil ve salmastra dzeni prensip olarak, yukarda anlatlan valflere benzer. Ancak milin yukar hareketi ile gei kesitinin almas lineere daha yakndr. Ap kapama esnasnda akkan basncna kar almad iin bu ilem srasnda fazla kuvvet gerekmez. zellikle byk valfler bu sebeple srgl tipten imal edilirler. Szdrmazlk zellii spapl vanalar kadar iyi deildir. Bu yzden ayrma vanasndan ok kontrol vanas olarak kullanlmaya uygundurlar. iber vanalarn avantajlar: Aka daha az diren gstermeleri. Hep ak, kapama vanalar iin uygun bir zellik Montaj boyunun daha ksa olmas iber vanalarn dezavantajlar: a- Tam szdrmazlk zellikleri iyi deildir. Bu nedenle yksek basnlarda kullanmda ancak zel retilmi iberler kullanlabilir. Gvde malzemesi olarak globe vanalarla benzer malzemeler kullanlr. 200 apn altndaki srgl vanalarn Max. kullanm basnlar Tablo 5.13de verilmitir. Not: Pirin malzemeden retilen vanalar (iber vanalar, kresel vanalar, ekvalfler ve pislik ayrclar) iin max. kullanma basnc 10 bar, max. kullanma scakl 100C alnmaldr. 5.4.3. Kresel Vanalar Kolay ama kapama ve szdrmazlk zellii nedeniyle kullanlr. ekil 5.15de grlen kresel valflerde esas eleman, ortasnda delik bulunan bir kredir. Bu krenin 90 dnnde, tam ak pozisyondan tam kapal pozisyona geilir. Kresel vanalar ok alp kapanan veya abuk alp kapanmas istenen yerlerde, ncelikle kullanlr. Gaz ve su vanas olarak kullanm alan ok genitir. 225

Tablo 5.12 / AYIRMA VANALARI ZELLKLER Bunlarn uzunluklar, 2-8 ap arasnda 15 mm; 1020 ap arasnda 20 mm dir. f- Titreim izolatrleri zerinde monte edilmi ekipmana balanan borularda, uzaklk 15 metreden fazla olduunda, ask ve destekler kullanlmaldr. 5.4. ARMATRLER Temiz su tesisatnda kullanlan armatrler eitli gruplar halinde toplanabilirler. Bir armatrde aranan zellikler: Szdrmaz ekilde kapanmas. Damlatan bir musluktan yllk su kayb 8,7 - 149 m3 deerleri arasnda olabilmektedir. Byk basn dmleri yaratmas Grlt dourmamas Basn okuna neden olmamas Kolay servis verebilmesi Korozyona dayankl olmas Gzel grnl olmas 5.4.1. Ayrma Vanalar Ayrma vanalar tesisatn bir blmn ayrmak, su akn dzenlemek amalar ile kullanlrlar. Vanalar boaltmal veya boaltmasz, vidal veya flanl balantl olabilir. Malzeme dkme demir, pirin veya poliamid olabilir. Vanalar 1. Globe vana, 2. iber vana (srgl vana), 3. Kresel vana, 4. Kelebek vana olarak ayrmak mmkndr. Vanalarn zellikleri Tablo 5.12de verilmitir. Shhi tesisatta daha ok son tip vana kullanlr. 5.4.2. Srgl Valfler (iber Vanalar) Piyasada bu tip vanalarn pirinten yaplanlarna iber vana, pikten yaplanlarna ise srgl vana denmektedir. Srgl vanalarn alan paras, vana iindeki yatay dairesel gei kesitine uyan bir disk gei kesitindeki

ekil 5.15 a / KRESEL VANALAR

ekil 5.14a / BER VANA

ekil 5.15 b / FLANLI PK DKM KRESEL VANALAR

ekil 5.14b / KOSVA VANA

Szdrmazlk krenin szdrmazl ve milin szdrmazl olarak iki kademeden oluur. Vanann kullanlaca yere gre uygun szdrmazlk elemanlar ile donatlm olmas gereklidir. Malzeme olarak, d gvdede, basnca ve kullanma yerine gre dkmedemir, dkmeelik veya paslanmaz elik kullanrken; kre ve mil paslanmaz elikten retilir. Kresel vanalarn vidal, soketli, flanl tipleri olduu gibi tam geili tipleri de vardr. Redksiyon geili tiplerde kre ap borudan bir boy kktr. (200/150 gibi) Bunlarda basn dm daha fazla olmakla beraber, ucuz ve kk olmann avantajn tarlar. Tipleri; a) Kresel vana (su iin): letme basnc 10 At, pirin b) Kresel vana (doal gaz iin): Doal gaz bina ii tesisatnda kullanlr. c) Pik kresel vana: Su tesisatlarnda kullanlr. Kolay ama ve kapama zellii nedeniyle termal oklara neden olabilir, borular zayf balant yerlerinden kopabilir. 5.4.4. Kelebek Vanalar Dnyada artk iber vanalarn yerine kelebek vanalar kullanlmaktadr. Daha ok, byk apl su borularnda kullanlr. Az yer kaplamas ve byk aplarda (200den balayarak) kresel vanaya gre ucuz olmas nemli avantajlardr.

ekil 5. 14c / SRGL VANA

226

ekil 5.17 c / EKVALF

ekil 5.16 / KELEBEK VANA

ekil 5.17 d / DK EKVALF ekil 5.17 a / PLAKA EKVALF (Disk Tipi)

ekil 5.17 b / EKVALF (Geri Tepme Ventili)

ekil 5.17 e / KLAPE (Kuyu ekvalf)

Kullanmnn kolay ve anlalabilir olmas, Set edilen scaklkta kilitleme yaparak, daha yksek scaklklara ayar istee bal olarak engellenmesi, (Bu zellik konstrksiyona bal olmakla birlikte, genellikle birok konstrksiyon buna olanak salamaktadr. zellikle otel,motel, i merkezleri gibi yerlerde harici mdahale ile set edilen scakln deitirilmemesi arzu edilmektedir. Sistemin buna bal olanak salayabilmesi bir avantajdr. Arzu edildiinde bir scakla set edilip sabitlenebilir, arzu

ekil 5.18 / PSLK AYIRICI

227

edildiinde set edilen scaklk ile daha dk scaklklar aras kullanlabilir. Yani set edilen scaklk maksimum deer olarak sabitlenmi olur. 23C maksimuma set edildiyse cihaz +6 ile 23C aras kullanlabilir. Ya da opsiyonel olarak 23Cde sabitlenebilir. Donma riskine kar sistemi tam ak konumda tutmas, Kazan sistemindeki mevcut otomatik kontrol sistemlerine olumsuz etki etmemesi, Periodik ve arzi bakm gerektirmeyen bu konstrksiyona sahip olmalar, Yatrmn geri kazanm sresinin ok ksa olmas balca avantajlar olarak saylabilir.

Termostatik bataryalarn merkezi olanlar da vardr. Bu durumda merkezi olarak scak ve souk suyu kartran bataryadan birden fazla kullanma yeri beslenir. zellikle fabrikalar gibi sra ykama yerlerinde kullanlr. Musluklar ve bataryalar genelde 10 bar basnca dayanacak ekilde imal edilir. Ancak projelendirmede akma basnc 10 - 20 mSS gememesini tavsiye ederiz. (Basn drc kullanarak) 5.4.6.1. Ak Kontroll (Kendiliinden Alan ve/veya Kapanan Otomatik) Musluklar Bu musluklar byk lde su kullanmnn olduu fabrika, iyeri gibi yerlerde ve genel tuvaletlerde el ykama ve dularda kullanlr. Belirli bir miktar su aktktan sonra kendiliinden kapanr. Su tasarrufu salamaya yneliktir. Ayrca hijyen amal olarak (pisuvar ve klozetlerin temizlii iin) genel tuvaletlerde elektronik veya optik olarak kendiliinden alp, belirli miktarda su veren musluklar da, bu snfta dnlebilir. Otomatik musluklar hidrolik, elektrik veya elektronik olarak kumanda edilir. Otomatik musluklarda enerji tasarrufu potansiyeli iin fabrika ykanma yerindeki optik bir batarya ile, kollu bir batarya karlatrlabilir. Kollu bataryada btn ykanma sresince su akmaktadr. Optik bataryada ise sadece el veya kol bataryann altna getirildiinde su akmaktadr. Sabunlama vs. zamanlarnda su akmamaktadr. Buna gre kollu bataryada; Su debisi : 12 L/dak Kullanm sresi : 15 dak

5.4.5. Vanalarda letme ve Bakm Boru tesisatnn iletmeye alnmasndan nce sistemin, yapm esnasnda hatlara girebilecek tala, pislik vs. maddeyi dar atmak iin, ok iyi bir ekilde ykanmas lazmdr. Bu ilem yaplmadan nce, oturma yzeylerinde hasardan kanmak iin, vanalar devreye alnmamaldr. iber vanalar, disk oturma yerine yaklat yerde yavaa kapatlmaldr. Ak kalan alann azalmasndan kaynaklanan ak hz, disk ile oturma yeri arasnda kalabilecek kat maddeleri basnla itme eiliminde olacaktr. Vanay atktan sonra, ak konumda bloke olmasna kar eyrek tur geri evrilmelidir. Conta somunu, en kk bir sznt olmas durumunda bile sktrlmaldr. Sap ksmndaki szntlar korozyona neden olur ve gevek bir sap da, diske veya oturma yerine hasar verecek titreimlere neden olur. 5.4.6. Musluklar Suyun kullanma noktasndaki ap kapama elemanlardr. Scak su ve souk suda kullanld gibi kartrma bataryas biiminde her iki amala da kullanlabilir. Bu konvansiyonel musluk ve bataryalar dnda termik emniyetli veya termostatik bataryalar, otomatik musluklar vs. saylabilir. Termik emniyetli bataryalarda su scakl snrldr ve kullananlar, halanmaya kar emniyete alr. Termostatik bataryalarda istenilen su scakl kafa zerinde ayarlanr ve batarya kendiliinden bu ayarlanan scaklkta su verir. Musluun daha fazla veya az almas ile scaklk deimez. Kontrol termostatik veya hidrolik olabilmektedir. 228

ekil 5.19 / BAS REZERVUAR LLER

Kullanlan su : 180 L/ykanma Halbuki optik bataryada bir ykanmada toplam su ak sresi 3 dak. olmaktadr. Buna gre kullanlan su = 36 L/ykanma olmaktadr. Fabrika ykanma yeri iin veriler; Ykanma yeri says : 21 Gnde ykanma says : 4 Haftada ykanma gn : 3 Ylda kullanma says : 12.000 Scak su : 42(C Is ihtiyac : 37,2 kWh/m3 Scak su maliyeti : 6,39 DM/m3 (Sv yakt) Buna gre kollu batarya kullanldnda, Scak su kullanm : 2160 m3/yl Enerji ihtiyac : 80352 kWh/yl Scak su maliyeti : 13.802 DM/yl Halbuki optik bataryada, Scak su kullanm : 432 m3/yl Enerji ihtiyac : 16.070 kWh/yl Scak su maliyeti : 2.760 DM/yl Bu rnekte suyun maliyeti hesaba sokulmamtr. stanbul gibi suyun ok kstl olduu bir yerde su maliyeti daha da nemlidir. Endstride su fiyat

yaklak 3.-DM/m3 mertebesindedir. Dolays ile 11.000 DM/yl mertebesindeki enerji tasarrufuna 5000 DM/yl mertebesinde su tasarrufunu da ilave etmek gerekir. Belirli miktar su aktan ve kendiliinden kapanan hidrolik kontrollu basit musluk rnei bas rezervuarlardr. Bunlarn lleri, su debileri ve basn deerleri Tablo 5.19da verilmitir. Bas rezervuar ve musluklar ancak yeterli su basnc varsa kullanlabilirler. Bu armatrlerde abuk kapama nedeniyle su darbesi oluabilir. Buna kar nlem alnmaldr. Musluklarda saat ynnde kapama, ters ynde ama olur. Duvar k bir rozetle kapanmaldr. Duvar iinde gml boru ok derinde ise boru ile musluk arasnda bir uzatma paras kullanlr. 5.4.6.2. Su Ak Miktar Reglatrleri Lavabolarda ve dularda akan su miktarn snrlamak zere kullanlrlar. Bu cihazlar bataryann veya musluun ucuna taklr. Deien basn deerlerinde akan su miktarnn hep ayn kalmasn temin ederler. Bylece su basncnn deiken olduu yerlerde su akndaki dzensizlikler nlenirken; ayn zamanda su miktar stten snrlandndan, musluk ne kadar alrsa alsn ve basn ne kadar deiirse deisin musluktan daha fazla su akmaz ve tasarruf salanr.

ekil 5.20 / BASINCA BALI OLARAK MUSLUKLARDA SU TKETM 229

alma basn aralklar 1,5 - 6 bara arasdr. ekil 5.20de armatr tam ak halde ak basncnn deimesine karlk, bu reglatr taklm ve taklmam lavabo musluklarndaki su debilerinin deiimi verilmitir. Lavabo musluk ve bataryalar iin gelitirilen reglatrde, standart debi deeri semek mmkndr. Bu debiler 5, 7.5 ve 9 L/dak deerindedir. Musluktan akan su miktarn snrlamak suretiyle, byk lde su tasarrufu salamak mmkndr. Genel lavabo ve dularda bu elemanlarn kullanlmas zellikle tavsiye edilir. Du kafalarna taklabilen reglatrlerde ise, tam ak halde snr debileri 9 veya 12 L/dak olarak seilebilir. 5.4.7. Emniyet Armatrleri (Basn Drcler) Emniyet elemanlar tesisatn emniyetli almasn temin ederler. Bu armatrlerde mutlak fonksiyon gvenirlilii istenir. Eer sistemde veya bir blmnde basn yksek ise, korunmak istenen ksmn nne bir basn drc konulur. Bylece bu elemandan sonraki tesisat blmnde ayarlanan basn srekli korunur. Villa tipi bamsz yaplarda dorudan ehir ebekesine balant yapldnda basn drc su saatinden hemen sonra monte edilir. Yksek bloklarda ise her katn giriinde bir basn drc kullanmak en uygun

zmdr. Yalnz scak ve souk su giriinin ayr ayr olduu merkezi uygulamalarda her iki hat zerinde de ayn karakterde basn drcler olmaldr. Aksi halde bataryada dengesizlikler ortaya kar. ekil 5.21de membranl basn drc, boyutlar, seim ve performans erileri grlmektedir. Bu diyagramdan basn drc seilirken, hzn konut tipi yaplarda 1 m/s deerini gememesine dikkat edilmelidir. Basn drc anma apnn boru apna uygun olmas tercih edilir. rnein 5 m3/h su debisi olan boruya taklacak basn drc anma ap DN 50 olarak diyagramdan okunabilir. Bu durumda hz 0,7 m/s olmaktadr.

ekil 5.22 / HAVALIK ALIMA PRENSB a. Kapal, b Ak

ekil 5.21 / BASIN REGLATRLER VE BOYUT SEM 230

Bu basn drc, yap olarak, gaz ve buhar tesislerindeki basn reglatr veya drclerinden farkl deildir. Ayarlanan basnc sabit tutacak ekilde su gei kesiti bytlp, kltlr. Eer su ekii olmazsa vana kendiliinden kapanr. Basn drc montaj pozisyonu nemli deildir. Sadece ak ynn gsteren oka dikkat edilerek balant yaplmaldr. Eer sistemde basncn ani olarak ok fazla artmas mmknse veya suyun stlmas halinde, sisteme emniyet ventili konulmaldr. Emniyet ventilleri yayl ve membranl olabilir. Emniyet ventilleri kullanm iin scak su tesisat blmne baknz. Membranl emniyet ventili boyutlar Tablo 3.33de grlmektedir.

5.4.8. ek Valfler Suyun tek ynde akn salar, geri dn engeller. ek valfler, shhi tesisatta daha ok suyun geri tesisata kamasn nlemek zere kullanlr. Bu elemanlar iin Istma Tesisat Kitabna baknz. 5.4.9. Havalklar ve Vakum Krclar Tesisatn havalandrlmas iin kullanlrlar. Bu elemanlarn tesisattaki havay dar atmak iin olanlarna hava atc (prjr) ad verilebilir. Tesisata hava emmek iin kullanlan elemanlara ise vakum krc ad verilir ve sifon olayn nlemede kullanlrlar. ekil 5.22de batarya taklan tip bir vakum krcnn alma prensibi grlmektedir. Boruda suyun basnc dp vakuma getiinde boru havaya almakta ve hava emmektedir. Bylece sifon olumas nlenmektedir. Ayrca hem hava atmak ve hem de hava almak amac ile kullanlabilecek havalklar bulunmaktadr. Bunlarn rnekleri, lleri ve yaplar ekil 5.23de verilmitir. Souk su kolonlar ucuna DN 40 apa kadar bir DN 15 havalk yeterlidir. Scak su hatlarnda havalk en az 500 mm uzunlukta bir souma borusunun ucuna taklmaldr. 5.4.10. ok Absorberler Temiz su tesisatnda bulunan bas rezervuarlar otomatik kapama vanalar ve kresel vanalar gibi ani kapayan musluk ve vanalar, sistemde su kou ad verilen bir basn dalgas yaratrlar. Bu basn dalgasnda basn 50 bar deerinin zerine kabilir ve bunun sonucunda contalarn bozulmas, hortumlarn tahribi, boru balantlarnn oynamas, seramik disklerinin krlmas vs. gibi tesisatta zararlar ortaya kar. Ayrca su kou rahatsz edici bir darbe sesi oluturur. Su kounun olumasnda ani kapayan vanalar kadar; boru uzunluu, boru apnn kkl ve su hz da etkilidir. Su kounun nlenmesi iin sisteme konulan basn drcler etkili deildir. Bu amala tesisatta ok absorberleri kullanlmaldr. ekil 5.24de ok absorberi ematik olarak gsterilmitir. Bu bir diyafram-yay sistemidir. Ak srasnda venturi etkisiyle oluan basn dm sistemdeki statik basnc yenerek diyafram aa eker. Akn aniden kesilmesi diyaframn aniden yukar kalkmasna ve ok dalgasnn emilmesine neden olur. ok absorberleri statik basncn 4-7 bar arasnda olduu blgede en iyi alrlar. ok absorberini mmkn olduu kadar darbeye neden olan musluklara yakn monte etmelidir. ekil 5.25de musluk ile ana boru balants arasndaki mesafeye bal olarak, muslukla 231

ekil 5.23 / HAVALIKLAR, VAKUM KIRICILAR

ekil 5.24 / OK ABSORBERLERN ALIMA PRENSB 5.4.11. Boru ayrc Boru ayrc bir emniyet elemandr. Tesisatta besleme basnc, en az 0,5 bar olmak zere, belirli bir deerin altna dtnde; bir tesisat blmne veya cihaza olan boru balantsn gvenli bir biimde ayrr. Borudaki ayrlma en az 20 mm olmaldr. Bylece iilemez veya tehlikeli suyun geri kamas nlenmi olur. 3 tip boru ayrc vardr. ekil 5.28de 1. Tipten bir boru ayrcnn alma prensibi grlmektedir. Besleme tarafndaki basn yay tarafndan oluturulan belirli bir deerin altna dnce, yay kuvveti su basncnn oluturduu kuvveti yenerek kayar, pistonu ne itekler ve boru balants ayrlr. ne ilerleyen piston szdrmazlk kresine dayanr, su gei kesiti kapanarak su ak durur. Bu konumda boruda en az 20 mm bir ayrlma meydana gelmitir. Akan veya damlayan sular damlalk borusu yardm ile kanalizasyona iletilir. Sistem basnc yeterli dzeye ulatnda boru balants kendiliinden tekrar oluacaktr. 5.5. BORU TESSATININ DZENLENMES Boru hatlar aktan, tesisat aftlarndan ve sva altndan geirilebilir. Tesisat dzgn, kontrol edilebilir olmaldr. Boru tesisat boaltlabilir olmaldr. Bunun iin ekil 5.29da grld gibi boaltma vanalar yerletirilmelidir. Borularn grlmesi istenmiyorsa, sva altna yerletirilebilir. Borunun yerlemesi iin duvarda alacak kanal lleri ekil 5.30da verilmitir. Su borular baka tesisat borular ile birlikte ayn kanala denebilir. Su borular, elektronik ve elektrik tesisat odalar duvar ve tavanlarna denemez. (Trafo odalar, kontrol odalar vs.) Scak su ve souk su borular st ste yatay geilerinde, souk su borusu altta olmaldr. Duvar ve deme

ekil 5.25 / TOPLU BORU BOYUNA KARILIK OK ABSORBERLERN MUSLUA OLAN MESAFES N TAVSYE DYAGRAMI ok absorberi arasndaki braklabilecek mesafeler grlmektedir. Buna gre basn drcleri veya reglatrlerini ana boru balantlarna yakn, ok absorberlerini ise musluklara yakn yerletirmek dorudur. ok absorberlerin domestik boyutu 3/4 olarak retilmektedir. ekil 5.26da Reflex ok absorberi i yaps ve zellikleri verilmitir. Reflex ok absoberi daha farkl almaktadr. Reflex ok absorberlerinin kullanld yerler, amar makinalar, bulak makinalar, bas rezervuarlar, ofbenler, kombiler ve dier ani kapamal vanal cihazlardr. Reflex ok absorberler, dolaysz olarak sz konusu cihazn nne balanr. En iyi sonu absorberin dik pozisyonda montajnda elde edilir. ekil 5.27de Reflex ok absorberi montaj rnekleri verilmitir. 232

ekil 5.26 / REFLEKS OK ABSORBELER

ekil 5.27 / REFLEKS OK ABSORBELER MONTAJ RNEKLER geilerinde delik ap, boru apndan byk olmal ve boru duvara temas etmemelidir. Deme geilerinde koruyucu klavuz boru kullanlmaldr. Duvar geilerinde her iki tarafta rozet kullanlmaldr. Boru ile duvar arasndaki boluk koruyucu ntr malzeme ile doldurulabilir. Ancak zellikle elik borular asla al ve kirele temas etmemelidir. Deme geilerindeki kovanlar demeden 40 mm daha yksek olmaldr. D duvardan geen borular koruyucu boru iinde ekilmelidir. Koruyucu elik boru ap, su borusu d apndan 20 mm daha byk olmaldr. Duvar veya deme geilerinde hibir boru balant eleman bulunmamaldr. 233

ekil 5.28 / BORU AYARICI PRENSP EMASI Basn Drcler Ana girite su saatinden sonra veya ok katl yksek yaplarda her kat ayrmnda ok Absorberler Darbe yaratabilecek ani kapanmal musluklara mmkn olduu kadar yakn Havalklar Kolonlarn ucuna yerletirilir. 5.5.1. Tesisatn Doldurulmas Ve Testi Tesisattaki btn vanalar kapal duruma getirilir. Tesisat doldurulurken nce ana vana ok az alr. Kuvvetli basn darbelerinden saknmak iin, boru hatlarnn en yksekte ve en uzakta bulunan kullanma yerinden dikkatlice havas alnr. Her zonun vanas alarak ayr ayr test yaplr. Sistemi devreye alrken de ayn ilemler tekrarlanr. Binadaki btn boru tesisat ngrlen en yksek basncn en az 1,3 misli basnta 10 dakika sre ile szdrmazlk su basn testine tabi tutulur. Bu sre iinde hibir szdrma olmamal ve basn da dmemelidir. Eer basn testinin izlendii manometrede basn derse, sznt olduu anlalr. Sznt olan boru hatt kontrol edilip sznt olan yer yeniden sklmal veya deitirilmelidir. letmeye ve kullanma balamadan nce btn tesisat ykanmal, borularn iinde bulunan yabanc maddelerden arndrlmaldr. Yeni denmi hatlar ve yeni kurulan tesisat hastalklara kar hijyen ynnden kontrol edilmelidir. Kullanlmayacak hatlar kapatlmal ve donmaya kar boaltlmaldr.

ekil 5.29 / TESSATIN BOALTILMASI

ekil 5.30 / DUVAR KANAL Armatrlerin Kullanm Vanalar Datm hattndan ve kolondan ayrlmalarda, Islak hacimlere girilerde, Donma tehlikesi olan boru hatlarndan nce, Klozet rezervuarlarndan nce, Scak su reticilerinden nce. ekvalfler Su sayalarnda, pompalardan sonra, boyler veya termosifonlardan nce Emniyet Ventili Boylerde ve hidroforlarda 234

5.6. ELEKTRK MOTORLARININ KORUMA SINIFLARI Elektrik motorlar koruma snf IP numarasyla belirlenir. IP deerinin nnde iki rakam bulunur. Bunlarn anlamlar yandaki tablolarda verilmitir. IP 1. Rakam; 2. Rakam 1. Rakam / Temas ve Yabanc Paralarn Girii Konusundaki Korumay Belirtir.
Rakam 0 1 2 3 Tarif Hibir koruma yok Byk paralara kar koruma Orta byklkteki paralara kar koruma Kk paralara kar koruma Korumann Derecesi Duran, hareketli veya enerjili blmlere, kazara temas edilmesine kar hibir koruma yoktur. Enerjili veya hareketli paralara, kazara dokunmaya ve 50 mm aptan daha byk paralarn, cihaza girmesine kar koruma. Hareketli ve enerjili paralara , kazara parmak ile dokunmaya ve 12 mm den byk paralarn cihaza girmesine kar koruma. Hareketli ve enerjili paralara, kazara tel, ubuk vs. gibi ap 2.5 mm den byk cisimler ile temas ve 1 mm aptan byk partikllerin cihaza girmesine kar koruma. Hareketli ve enerjili paralara tel, ubuk vs. gibi ap 1 mm den byk cisimler ile temas ve 1 mm aptan byk partikllerin cihaza girmesine kar koruma. 5 Toz tortusuna kar koruma Hareketli ve enerjili paralara, her hangi bir cisimle temasa kar tam koruma; Toz girii tamamyla nlenememitir, ancak toz, cihazn alma performansn byk oranda etkileyecek lde bir birikim yapamaz. Hareketli ve enerjili paralara, her hangi bir cisimle temasa kar tam koruma; Toz girii tam olarak nlenememitir, ancak toz miktarnn cihaz performans zerinde her hangi bir etkisi yoktur.

ok kk boyuttaki paralara kar koruma

Toz geiine kar koruma

2. Rakam / Suya Kar Korumay Bildirir.

Rakam 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Tarif Koruma yok Dey su damlalarna kar koruma Eimli su damlalarna kar koruma Su sramasna kar koruma Su spreyine kar koruma Su jetine kar koruma Su basmasna kar koruma Suya batmaya kar koruma Srekli su altnda kalmaya kar koruma Korumann Derecesi Suya kar her hangi bir koruma mevcut deil. Cihaz zerine dey olarak den su damlalarnn her hangi bir negatif etkisi yoktur. Cihaz zerine 15 den daha kk bir a ile eik olarak den su damlalarnn negatif etkisi yoktur. 60 den daha kk a ile cihaz zerine gelen suyun negatif etkisi yoktur. Her ynden gelen su spreyinin her hangi bir etkisi yoktur. Her hangi bir ynden gelen su jetinin llebilir bir etkisi yoktur. Geici su basmasnn cihaz zerine negatif bir etkisi yoktur. Tanmlanm olan belli bir derinlikte belli bir sre ile kalan cihaza su girii sz konusu deil. Tanmlanm olan belli bir derinlikte sresiz olarak kalan cihaza su szmas sz konusu deil.

235

BLM 6

6. PS SU TESSATI
kombine sistemler tercih edilmez ve bir ok yerde yamur suyunun pis su kanalizasyonuna balanmasna izin verilmez. Bina iindeki pis su ve yamur suyu hatlar ayr hatlar biiminde oluturulmaldr. Kombine sistem bile kullanlyor olsa, bu hatlar ya bina dnda birletirilmelidir veya ayr hatlar halinde kanalizasyona balanmaldr. Ar yksek scaklktaki atklar (60 C ve zerindeki scaklktaki) drenaja dorudan verilmemelidir. Yksek scaklk, borularda ar genleme ve bzmelere yol aarak zararl sonulara neden olabilir. Boru birleme noktalar alabilir, geveyebilir veya tabakal boru kopabilir. Kazan blf, buhar egzozu, youma suyu vb. en az 60Cye soutulduktan sonra drenaja balanmaldr.

Atk sular pis su ve yamur suyu olarak ikiye ayrmak mmkndr. Pis su tesisat ehir kanalizasyon ebekesine balanr. Yamur suyu ise ayr bir tesisatla toplanp, ehir yamur suyu kanalizasyonuna balanmaldr. Ancak Trkiyede pek ok yerde ayr yamur kanal olmadndan, yamur suyu tesisatnn da kombine sistem olarak pis su+ yamur suyu kanalizasyonuna balanmas sz konusudur. Pek ok uygulamada ise yamur suyu ak araziye, baheye, sokak ve caddelere dearj edilmektedir. Kombine drenaj sistemi yamur suyu ile pis suyu ayn kanalda birletirir. Kombine sistemdeki yamur suyu, pis su artma tesislerinde byk bir yk oluturmaktadr. Bu yk, iddetli yamurlarda tesisin bypass edilmesine ve atklarn ilenmeden dorudan rezervuarlara dearjna neden olabilir. Bu nedenle

ekil 6.1 / PS SU TESSATININ ELEMANLARI (DIN 1986) 236

Pis su rgarlar hava szdrmazlna sahip olmal ve havalandrlmaldr. Ana pis su kanalizasyonu ar yklenirse, bina ierisine geri tepme tehlikesi vardr. Geri tepmeyi nlemek ve pis suyun binay basmasn nlemek iin, bina pis su hattnn tama seviyesinin altndaki btn kullanm yerlerine geri tepme eleman monte edilmelidir. Pis su tesisat kanalizasyona balanmadan, eer zararl madde ieriyorsa, nce ayrclardan geilerek temizlenir (rnein ya ayrc, benzin ayrc vs.), sonra kanalizasyona balanr. Yatay pis su borularna genel olarak ak ynnde bir eim verilir. Bylece; a) Doal ak mmkn olur. b) rmeye elverili maddelerin ylmas ve suyunu kaybetmesi nlenir. Yatay kanallardaki hz en az 0,4 m/s ile 1 m/s arasnda olmaldr. Bina pis su tesisat ekil 6.1de ematik olarak grlmektedir. Buna gre tesisatn blmleri aadaki gibi sralanabilir: Bina D Balant Kanal Bu kanal yeraltnda deli olup, genellikle binadaki n rgardan veya bina snrdan ehir ebekesine kadar uzanr. Donmaya ve zerinden trafik geiyorsa basnca kar nlem alnmaldr. Ana Kanal Bina altnda gml pis su boru tesisat (kanal) olup, binadaki pis suyu toplayp, bina d balant hattna tayan borulardr. Dondan korunmas iin gerekli nlemler alnmaldr. Genellikle 0,8 - 1,2 metre derinlikte gmldr. Temiz su balant hatlar kanalizasyondan en az 1 metre uzakta denmelidirler. Toplama Hatlar Yer stnde aktan geen hatlar olup, genellikle kat betonu altndan ilerler. Temel etkilerinin dndadr. Kolonlar Dikey tesisat borular olup at stnden havalandrlrlar. Bunlar pis suyu veya yamur suyunu alr, ana kanal veya toplama hattna iletirler. Boru ap en altta debinin en fazla olduu nokta iin belirlenir ve hi deitirilmeden btn katlarda ayn kesitte ykselir. Pis su kolonlarna kesinlikle yamur suyu balanmamaldr. Kolon borular havalandrma biimine bal olarak hesaplanr. Kolona Balant Hatlar Kolon hattna 87 kol birleme ile balanr. Bylece yatay olan balant hatlar 3 ak ynnde eime

sahiptir. Balant hatlar tek bir gereci kolona balyorsa, buna tekil veya zel balant borusu hatt denir. Eer birka gereci toplayarak kolona balyorsa mterek balant hatt ad verilir. Temizleme Kapaklar ve Rgarlar Kolonlarn temizlenebilmesi ve kontrolu iin bodrum kat demesinin yaklak 30-50 cm zerinde (veya yatay boruya geiten yaklak 1 metre yukarda) dey kolon borusu zerinde temizleme kapaklar monte edilmelidir. Daha sonra tekrar ifade edilecei gibi, ayrca, deme alt yatay tesisatta yn deitirmeden nce kuru rgar (temizleme kapa) oluturmal veya yn deitirmeler ya rgarlar yardm ile yaplmaldr. Uzun dz geilerde de yatay ana tesisatta rgar kullanlmaldr. Temizleme kapaklar gaz ve su szdrmaz olmaldr. Havalandrma Borular Pis su tesisatnn havalanmasn temin ederler. lgili blmde geni olarak anlatlmlardr. Yamur Suyu Kolonlar Genellikle bina dndan inerler. Toplanan yamur suyunu, yamur suyu giderine ulatrrlar. Pis Su ukuru Eer ehir kanalizasyon ebekesi seviyesi, binadaki en dk seviyeli kullanm yerinden daha yksekte ise, binada en alt seviyede (bodrumda) bir pis su ukuru oluturulur. Kanalizasyon seviyesinin zerinde toplanan pis sular, dorudan kanalizasyona doal akla akacak ekilde balanr. Daha alt seviyedeki pis sular ise, ukurda toplanr ve buradan kanalizasyona pompa ile baslr. ekil 6.2 DIN 1986 T1den alnm olup, pis su tesisatyla ilgili btn detay kavramlar vermektedir. 6.1. PS SU TESSATI TASARIM LKELER 1. Genel 1- lgili yerel ynetimin kanalizasyon idaresi ile temas kurarak; yamur suyu, pis su ya da birleik kanalizasyon ebekesinin bulunup bulunmad belirlenmelidir. Btn elverili kanalizasyonlar iin; yerleri, kapasite ve derinliklerini gsteren resimler salanmal; kanalizasyon balantlar hakknda yasa, ynetmelik ve yerine getirilmesi gereken hususlar belirlenmelidir. 2- Binalarda yamur ve pis suyun birleik boru tesisatna gre tasarlanmas uygun olmayp, yamur ve pis su tesisat tmyle birbirinden bamsz olarak denmeli ve ayr ayr kanalizasyon ebekesine balanmaldr. 237

238

ekil 6.2 / BR SIHH TESSATIN TM BORULARI VE HAVALANDIRMA SSTEMLER LE BRLKTE ALIMASI

3- iftli pis su pompas veya ejektrlerinden en az bir grup, mmknse bina emniyet elektrik ebekesinden enerji alacak biimde balanmaldr. Sabit bir drenaj miktarnn kritik olduu ve emniyet elektrik tesisatnn (generatr) bulunmamas halinde dizel motoru ile alan nc bir pis su pompas kullanlmaldr. 4- Boaltma gerektiren HVAC ekipmanlarna olanak orannda yakn yerlerde yer szgeci bulunmal ve boaltma tesisat oluturulmaldr. 5- Pis su borular, mutfaklarn, yemek hazrlama, yemek servisi ya da besin maddelerinin depoland alanlarn tavanlarndan geirilmemelidir. 6- Sistemin temizlenmesine gerek gsteren yerlerde yeteri kadar temizleme kapa yerletirilmeli, btn temizleme kapaklar projede gsterilmelidir. Gmme borular temizleme kapa olan yerde aa almak; ya da asma tavanlardan geen boru tesisatnda bulunan temizleme kapaklarn,st kat demesindeki kapak plakasna kadar uzatmak yerinde olur. 7- atdaki yer szgeleri ve havalandrma bacalar; doru ilev grebilmeleri iin atdaki korkuluk duvarlar ve bacalarn 0,30 - 0,40 m uzana yerletirilmeli, havalandrma borular en az 100 mm yaplmaldr. 8- Istlmam alanlardan geen ve aksi halde donma tehlikesine maruz kalacak olan borular yaltlmaldr. 2. Yamur Tesisat Tasarm lkeleri 1- Btn atlar, balkonlar, teraslar vb. yerler doal akla ehir pis su ebekesine veya dier bir atk su sistemine boaltlmaldr. 2- Btn site ii yollar ve kaldrmlar rgarlara doal akla boalmaldr. 3- atdaki boaltma azlar bazen mimar tarafndan yerletirilir. Bu durumda at boaltma elemanlar ilev grebilmeleri asndan kontrol edilmelidir. Balkon, glgelik gibi yerlerde bu durum son derece nemlidir. deal yerleri drtte bir noktalardr. Boaltma elemanlarndan kolonlara ve ana hatlara yaplan balantlar olanakl en ksa uzunlukta olmaldrlar. Yksek binalarda st kat tavanlarnda daha fazla yatay boru kullanlarak kolon adedi azaltlmaldr.

4- Garaj sularnn drenaj iin ngrlen pis su ukurlar szdrmaz ve havalandrmal dnlmelidir. 5- Garaj sular yakndaki bir dereye veya gle gnderiliyorsa, giri noktasnda ya ayrc bulunmaldr. 6- Geri ak olasl bulunan yerlerde ters-ak valfi konulmaldr. 7- mahaller ve geit yollar iin boaltma szgeleri kullanlmal ve bunlar sifonlu tip olmaldr. 3. Pis Su Tesisat Ve Havalandrma Sistemleri Tasarm lkeleri 1- Yer seviyesinin zerinde bulunan ve drenaj gerektiren btn tesisat apareyleri ile ekipman doal akla pis su ebekesine ya da dier bir atk sistemine boaltlmaldr. 2- Yer seviyesinin altnda bulunan ve drenaj gerektiren btn tesisat apareyleri, boaltma elemanlar ve ekipman bir pis su ukuruna boaltlmal, buradan pompalar yardm ile pis su ebekesine baslmaldrlar. 3- Ondan fazla katl binalarda, bodrum kattaki aparey balantlar doal akl sisteme deil ejektr sistemine balanmaldr. 4- Yirmi kattan fazla olan binalarda, ikinci ve nc kattaki shhi tesisat apareyleri her biri ana kolona bamsz olarak balanan alt kolonlara balanmaldr. 5- st ve alt katlar ara katlara gre farkl yerleime sahip binalarda, (genellikle stte ve altta birbirinden ok farkl kolon ve balant yerlerine gerek gsteren) drenaj sistemini iki ayr zonda dnmek gerekir: Birincisi st kattaki apareylerin toplanarak sokaktaki pis su ebekesine bamsz olarak verilmesini salayan sistem, dieri ise, alt katlardaki apareylerin boaltld, havalk tesisat olan ve ilgili zonun tavanndan geerek ebekeye balanan sistem. Bu uygulama kolon aplarnn ar bymesine ve alt kolon balantlarna yol amayacaktr. 6- Apareylerin gelii gzel datld bir binada, kolonlarn, kolon niteliini kaybettii bir noktaya kadar kvrlmas eilimi vardr. Oysa kolonlar, binada olanak orannda kvrmsz ve dz biimde geirilmeli, sadece mimariden kaynaklanan nedenlerle minimum sayda dirsekle denmeli; aparey gruplar branmanlarla bu kolonlara balanmaldr. 239

7- Genellikle aadaki yerlerde yer szgeci uygulanmaldr: a) Pompalara, soutma kompresrlerine, hava kompresrlerine, vakum pompalarna, kazanlara, su stclarna ve klima ekipmanna yakn yerlerde b) Mutfaklarda, otomatik bulak makineleri, byk buzdolaplar ve buharl tencerelere yakn yerlerde ve dier gerekli yerlerde, c) Tuvaletlerde sadece mimar ve i sahibinin talep etmesi halinde uygulanmaldr. 4. Garaj Drenaj Ve Havalk Sistemleri Tasarm lkeleri 1- Garaj alanlarn, arabalardan akan suyu boaltacak, sprinkler yangn suyunu alabilecek, yerlerin hortumla ykanmasna olanak verecek kapasitede boaltma elemanlar ile donatmak gerekir. 2- Garaj boaltma szgeleri; pis su ebekesi ya da pis su ukuruna balanmadan nce bir ya ayrcya balanmaldr. 3- Garajdaki yer szgeleri, stlmayan ya da d mahal garajlarnda sklebilir keltme kova ve cepleriyle donatlmaldr. 4- Garaja giri ve k iin kullanlan rampalarn giriinde ve alt ksmnda rampann tam geniliini kapsayan zgaral hendek tr boaltma kanallar kullanlr. Izgaral boaltma elemanlar mimarn tercihine gre blmeli dkme demir veya beton kanall, demir zgaral trden olabilir. 5- Demedeki boaltma szgeleri, hortumla ykanmas halinde akn kendiliinden gerekleecei biimde ve mimar tarafndan n grlm olan eimle denmelidir. 6- Garaj boaltma szgeleri minimum 100 mm apnda seilmelidir. 7- En dk seviyedeki iki ya da daha ok boaltma szgecini toplayan yatay tesisat 2 szge iin en

az 125 mm, ve daha fazla boaltma iin 150 mm seilmelidir. 6.2. PS SU BORULARINDA HAVALANDIRMA GEREKSNM Pis ve kirli sularda ve bunlar tayan borularda sala zararl ve rahatsz edici gazlar ve kokular bulunur. Bu gazlarn yaam mahallerine szmalarnn nne geilmesi gereklidir. Bu amala pis su tesisatnda, su aktlan btn shhi tesisat gerelerinde sifon kullanlr. eitli tip sifonlar mevcuttur. (Baknz ekil 6.3) Sifonun temel ilevi, iinde bulundurduu belirli ykseklikteki su kolonu tarafndan gerekletirilir. Sifondaki su kolonu, pis su borularndaki gazlar ve kokular yaam mahallerinden izole eder.

ekil 6.4 / SFON BOYUTLARI

ekil 6.3 / a. Boru sifon, b. ieli sifon, c. Kvet balant banyo yer szgeci sifonu 240

P1 P2

ekil 6.5 / KK BASIN DEMELERNDE SFONDAK SUYUN DURUMU

ekil 6.10 / KOLON HATTINDA BASIN DAILIMI

ekil 6.6 / KEND KENDNE SFON

ekil 6.7 / BAKASI TARAFINDAN SFON YARATIMI

ekil 6.8 / GER BASMA VEYA SIKITIRMA

ekil 6.11 / KOLONA BALANTI Dier bir anlatmla, pis su, kirli su borularndaki kokularn yaam mahallerine szmas sifondaki bu su perdesi tarafndan nlenir. Bir sifonun baarl bir ekilde almaya devam edebilmesi iin sifondaki bu su, muhafaza edilmelidir. Sifondaki su tabakasnn ykseklii normal halde 50 - 100 mm olur. 50 mm yksekliktekiler normal sifon, 100 mm yksekliktekiler derin sifon olarak isimlendirilir. ekil 6.4da eitli kullanma yerleri iin tavsiye edilen sifon boyutlar verilmitir. 241

ekil 6.9 / EJEKSYON

ekil 6.12 / KLOZET GDERLERNN KOLON HATTINA BALANTISI

ekil 6.13 / ANA PS SU KOLONU LE HAVALANDIRMA Uzun sre kullanmama gibi nedenlerle su stununun buharlaarak azalmas gz nne alnmaz ise, basit bir sifonda ekil 6.5de grld gibi, su oda tarafnn uyguland P1 basnc ile pis su borusu iindeki hava ve gazlarn uyguland P2 basnc arasnda dengededir. Normal halde P1 = P2 olacandan, sifondaki su stunu durgundur ve muhafaza edilir. Rzgar, kaplarn hzla kapanmas, alan aspiratr veya vantilatr gibi nedenlerle oda tarafndaki P1 basnc deiebilir ve bu, sifondaki suda alkantlar yaratr. Ancak bu nedenle kaybolan su sifonun fonksiyonunda herhangi bir aksama yaratmaz. Esas nemli basn deiimleri pis su borular tarafndaki P2 basncnda meydana gelir ve zerinde 242

ekil 6.14 / KOLONLARIN MTEREK HAVALANDIRILMASI durulacak asl konu da budur. Pis su balant borularnda ve kolonlarda normal olarak suyun ak btn boru kesitini kaplamaz. Su bir taraftan akarken, boru kesitinin dier blmnden hava ters ynde geerek basn dengelenmesini salar. Ancak zellikle hela gibi gerelerden bir anda byk miktarda suyun boalmas halinde ve boru kesitleri yetersizse, suyun boruda ve zellikle kolonlarda hareketi bir piston etkisi yaratr. Bu piston etkisiyle, pistonun gerisinde vakum ve pistonun nnde basn meydana gelir. Eer bu piston n ve arkasndan yeterli bir biimde havalandrlmazsa, 1000 mmSS deerlerine kadar ulaabilen basn deiimlerine neden olur. P2

ekil 6.15 / DORUDAN ANA HAVALANDIRMA KOLONU LE HAVALANDIRMA basncnda bu mertebelere varan basn deiimi, rahata takdir edilebilecei gibi, sifondaki suyu emer veya basn halinde suyu gereten fkrtr. Bir baka nemli basn deiimi ise, kolonlardan hzla inen suyun, keskin dirseklerle yatay borulara geiinde ortaya kar. Yatay boruda hzn birden dmesi ile, kinetik enerji statik basn enerjisine dnerek, burada boru iindeki basnc artrr. Bu olay kolonlardan yatay borulara gei blgelerinde veya yn deitirmelere yakn balanan gerelerin sifonlarnda etkili olur. Sifondaki suyun kaybolmasna neden olan olaylar ekil 6.6, 6.7, 6.8 ve 6.9da ematik olarak gsterilmitir. Btn kesiti dolduracak ekilde suyun akmas, sra tuvaletlerdeki btn kesiti dolduran mterek borudaki suyun dier sifonlarda yaratt ksmi vakum, dirseklerdeki geri basn veya skma, ip paralarnn neden olduu fitil etkisi bu ekillerde aklanmtr. Buna gre sifonlardaki suyun kaybedilmemesi iin pis su borular iyi boyutlandrlmal ve havalandrma ile ilgili gerekli nlemler alnmaldr. Bu adan 243

zellikle kritik olan blgeler, ayn boruya balanan dizi halindeki kullanma yerleri ve kolonlarn yn deitirdii blgelerdir. ekil 6.10da bir kolon hattndaki basn dalmlar, ekil 6.11de kolon balant biimlerinin fonsiyon asndan deerlendirilmesi verilmitir. ekil 6.12de ise klozet giderlerinin kolon hattna balantlar gsterilmitir. Bu ekilde tekli iftli hatlarn her iki yandan balantsnda, kolona balant noktalar arasnda braklmas gerekli mesafeler grlmektedir. 6.2.1. Havalandrma Sistemleri Pis ve kirli su borularnn havalandrmas iin eitli tip zmler mevcuttur. DIN 1986 sayl Alman Normunda havalandrma sistemleri aadaki gibi snflandrlmtr: Ana Havalandrma Kolonu ile Havalandrma, HL (ekil 6.13 ve 6.14) Bu sistem lkemizde en yaygn olarak kullanlan havalandrma yntemidir. ekil 6.13deki gibi pis su kolonlarnn her biri ayr ayr veya ekil 6.14deki bibi birka kolon birletirilerek, ayn apta at zerine kadar uzatlr ve havalandrma byle salanr. Pis su boru aplar su ve havann mterek akna imkan vermek iin, bamsz havalandrma borular olan sistemlere gre daha byktr. En basit ve en ucuz havalandrma sistemi olup, zel durumlarda yetersiz kalr. ekil 6.15de bu havalandrma biimi daha detayl verilmitir. Yardmc Havalandrma Kolonu ile Havalandrma, NL Bu sistemde pis su kolonu, yannda bulunan ikinci bir havalandrma kolonu ile havalandrlr. Havalandrma

kolonu en alt ve en stte (yksek bloklarda her 10 katta bir) pis su kolonuna baldr. Pis su balant hatlar ise, sadece pis su kolonuna baldr. te yandan pis su kolonu yine at zerine kadar uzatlmtr. En alt katta havalk kolonunun pis su tesisatna balanmas ekil 6.16da a ve b ile gsterildii gibi iki biimde yaplr: a) Pis su kolonu yatay ana toplama borusuna balanmadan nce pis su kolonuna, b) Dorudan yatay ana toplama borusuna (bu ekil zellikle daha byk ykler halinde tercih edilir). Havalandrma kolonu sistem detay ekil 6.17de gsterilmitir. Bu sistem grup halindeki ya kullanm yerlerinin havalandrmasna uygundur. WC balantlar 100 mmden az olmamaldr. Eer lavabo says bei geerse, veya balant boru uzunluu 4,5 myi geerse, 25 mm apl bir boruyla mterek hat havalandrlmaldr. Mterek Havalandrma, UL Dizi halindeki ok sayda kullanm yeri balant hattnn havalandrlmas iin bir baka zm de ekil 6.18de grlmektedir. Burada balant hatt sonu bir mterek havalk borusu ile tekrar pis su kolonuna balanr. Pis su kolonu yine ayn apta at zerine uzatlmtr. Mterek havalandrma borusu yatay balant borusuna son kullanma yerinden veya son iki kullanma yeri arasndan balanr. Eer dizi halindeki kullanma yeri says 8den fazla ise, mterek havalandrma borusuna ilaveten bir yardmc havalandrma borusu kullanmakta yarar vardr. Burada esas olarak ana kolonla havalandrma yaplmakta, ancak dizi halindeki kullanm yerleri iin de zm getirilmektedir.

ekil 6.16 / DORUDAN ANA HAVALANDIRMA KOLONU LE HAVALANDIRMA 244

ekil 6.18 / MTEREK HAVALANDIRMA

ekil 6.17 / YARDIMCI HAVALANDIRMA KOLONU LE HAVALANDIRMA DETAYI Yn Deitirmeler, UGL Kolonlarn yn deitirdii veya kayma yapt blgelerdeki kullanm yerleri balant hatlar ile, kolonlarn yatay kollektrlere veya ana yatay toplama hatlarna birletii blgelerdeki kullanm yerleri balant hatlar havalandrlmaldr. Daha nce akland gibi, bu blgelerde basn art meydana gelir. Bu durum zellikle 10 ve daha zerinde kata sahip yaplarda byk nem kazanr. Bunun nlenmesi iin ekil 6.19da grld gibi nlem alnmaldr. Bu blgedeki balant borusu alttan basn deiiminin azald bir noktaya balanmal ve stten 245

Byy Pass hatt olmakszn yn deitirmede balant

Byy Pass hatt ile balant

Havalandrma

Yatay ana toplama hattna gei

Direkt yardmc havalk borusuyla havalandrmal, birden fazla yn deitirme de balant yaplan kolon hatt

Pis su hatt iin eimli balant

rn. Toplama hattna WC balantlar yaplrken Balant hatlar bir birinden 90 al olarak yerletirilmi komu hatlarn dey ana kolon hattna balantlar. Ana kolon hatt

Dallanmalar

Ayrm a (Enine kesit)

ekil 6.19 / KOLON HATTI, KAT GELER, KAYMALAR VE BYY PASS HATLARI (DIN 1986-1) 246

mterek bir havalk borusu ile en az 2 metre ykseklikte kolona balanmaldr. Bylece basn art, sifonlara etkilemeden dengelenecektir veya bu blgelere belli mesafeler iinde balant yaplmamaldr. Bamsz (sekonder) Havalandrma, SEL Bu yntem zellikle Amerikada uygulanmakta olup, en mkemmel, fakat daha pahal havalandrma

yntemidir. Burada hela, lavabo gibi btn su gideri olan gerelerin sifonu tek tek 50 mm apnda havalandrma borusuna sahiptir. Sifonlarn en az iki ap ilerisinde balanan havalk borusu ile birletirerek yatay bamsz havalandrma kolonuna balanr. ekil 6.20da bu sistem gsterilmitir.

ekil 6.20 / BAIMSIZ HAVALANDIRMA 247

248 ekil 6.21 / PS SU TESSATININ HAVALANDIRMA SSTEMLER TOPLU HALDE

6.2.2. Havalandrma Borularnn Boyutlandrmas ekil 6.21de yukarda tanmlanan havalandrma yntemleri toplu olarak gsterilmitir. Ayrca bu ekilde pis su ukuru havalandrmas da grlmektedir. Havalk borular, havalandrdklar pis su borusu veya kolonu apna gre tanmlanr. Standartlarda pis su borusuna gre havalk borular aplar tablo halinde dzenlenmitir. DIN 1986 tarafndan verilen standart aplar Tablo 6.22, 6.23 ve 6.24de grlmektedir. Bu ekillerdeki semboller iin ekil 6.21 ve ilgili Tablo yanndaki ekillere baklmaldr. Ana Havalandrma Kolonu ile Havalandrma Pis veya kirli su kolonu, ayn apta at zerine uzatlr. TS 827 100 mm aptan byk olan kolonlarda, havalk olarak uzatlan ksm 100 mm apa indirmeye msaade etmektedir. Ancak en iyisi herhangi bir ap klmesi yapmamaktr. Yardmc Havalandrma Kolonu ile Havalandrma Yardmc havalandrma kolonu boyutlandrmas Tablo 6.23 yardm ile basite yaplabilir. stenirse yardmc havalandrma kolonu TS 826da verilen izelge yardm ile de belirlenir Bu izelge Tablo 6.25de grlmektedir. Burada yardmc havalandrma kolonu alm boyu, bal olduu pis su kolonunun ap ve kolonun tad yk deeri esas alnmtr. Mterek Havalandrma Borusu TS 826 mterek havalandrma borusunun en az 40 mm olmasn art komaktadr. Tablo 6.26da
Kolon ap DN 70 DN 100 DN 125 DN 150 DNL ve IDNL 1) DN 70 DN 70 DN 100 DN 100 Sekonder havalandrma kolonu DN 70 DN 70 DN 100 DN 120

mterek havalandrma borusuna bal yk deerine (Y.D.) gre tavsiye edilen boru aplar verilmitir.

Tablo 6.22 / ANA HAVALANDIRMA

1-) Dolayl yardmc havalandrma IDNL boru aplar aynen DNL gibi belirlenir. Kolona balanan mterek havalk borusu ise, ekil 6.22deki UL borular gibi boyutlandrlr. 2-) Sekonder havalandrma kolonu LS, pis su kolonuna paraleldir.

Tablo 6.23 / YARDIMCI HAVALANDIRMA, NL ve SEKONDER HAVALANDIRMA, LS KOLON BOYUTLARI

Cihaz pis su balant ap, EL Bamsz cihaz havalk borus ap, SEL Mterek sekonder havalk borusu ap,SL DN 40 DN 40 DN 50 DN 50 DN 40 DN 50 DN 70 DN 50 DN 70 DN 100 DN 50 DN 70

Tablo 6.24 /SEKONDER TEKL HAVALANDIRMA , SEL VE SEKONDER MTEREK HAVALANDIRMA SL BORULARI 249

Tablo 6.25 / HAVALANDIRMA BORULARININ UZUNLUKLARINA GRE APLARININ BULUNMASI (TS 826) Dizi halindeki kullanma yerleri hela ta ise, mterek havalandrma borusu iin Tablo 6.27 tavsiye edilir. Mterek havalandrma borusu ap Tablo 6.22de grld gibi kolona balant noktasndaki pis su borusu apnda da alnabilir. Dizi halindeki kullanma yerlerinin saysnn 8den fazla olmas halinde tavsiye edilen yardmc havalandrma borusu ap 40 mmden kk olmamak art ile mterek havalandrma borusunun yars apta alnabilir. Bamsz Havalandrma Bu konuda Tablo 6.23 ve 6.24den yararlanlabilir. 6.2.3. Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar Yksek binalarda yardmc havalandrma kolonu ile havalandrmada pis su ve havalk kolonlarndaki basnlar srekli deikenlik gsterir. Pis su kolonunun en altndaki havalk kolonu balants ve havalk branman balantlar bu deiken basnlar engelleyemezler. Bu basnlar dengelemek olduka nemli olduundan, pis su kolonu belirli aralklarla yardmc havalk kolonuna balanmaldr. Basntaki dalgalanma farkl katlardaki branmanlardan boaltma sonucunda oluabilir. 10dan fazla katl binalardaki drenaj kolonlarnda en stteki branmandan aa doru sayarak her 10 katta bir tahliye haval (birleme balants) kullanlmaldr .Tahliye havalnn alt ucu, drenaj kolonuna, drenaj balantsnn altndan 250 balanmaldr. Havaln st ucu havalk kolonuna kat seviyesinden en az 1 m. yukardan balanmaldr (Bkz ekil 6.28). Tahliye havalklar, drenaj kolonu 45 den byk bir a ile dey eksende kayma yapt hallerde de kullanlr. Bu tip eksenel kaymalar yksek pnmatik basn artlarna ve ekstrem ak zelliklerine neden olur. ekil 6.29da tahliye havalklarnn montaj metotlar grlmektedir.

Tablo 6.26 / MTEREK HAVALANDIRMA BORUSU APLARI (TS 826)

Tablo 6.27 / MTEREK HAVALANDIRMA BORUSU APLARI (TS 826)

1 Branman aral Havalandrma kolonu

Pis su kolonu Emniyet haval ap havalandrma ya da pis su kolonundan kk alannn apdr. En st kattan aaya doru her 10 branmandan sonra bir emniyet haval kullanlmas gerekir. Yatay branmanlar aras mesafe en azndan 2 m olmaldr.

Her 10 branmandan sonra kullanlan imnuyet haval

En alt katta bulunan branman, kolona sapmann en az 50 cm altndan balanmaldr. Bodrum

ekil 6.28

10 ADETTEN FAZLA BRANMANA SAHP HATLARDA HAVALANDIRMA yarsna kadar uzaklk kalmas art ile bir balk geirilmelidir. Havalandrma borusunun k ucu, yapnn veya komu yaplarn birindeki bir kapnn, pencerenin veya herhangi bir havalandrma dzeninin en az 1,00 m zerine kmal veya yerden en az 2,00 m uzakta olmaldr. Don tehlikesi bulunan blgelerde, havalandrma borusu ap 75 mm.den kk olmamaldr. 251

Pis ve kirli su borularnn havalandrlmasnda dikkat edilecek konular aada maddeler halinde verilmitir: Havalandrma borular atdaki muhtemel kar kalnln geecek ekilde en az 60 cm at st yzeyini amaldr. Konut ats teras eklinde ve kullanlr bir yer ise, havalandrma borusu teras yzeyinden en az 1,5 m yukarya uzanmaldr. Havalandrma borular ucuna, arada boru apnn

st ksmn havalandrma kolonu, st ksmn pis su kolonuna dipten balanarak emniyet haval olarakta altrlabilir. Kayma stndeki pis su kolonu Emniyet haval (pis su kolonunun devam olabilir) veya Emniyet haval (kaymann alt tarafndan alternatif balant) Kaymann altndaki pis su kolonu Pis su kolonunun st ksm iin emniyet haval olarak kullanlan havalandrma kolonu sadece st ksmda ki pis su kolonu ykne gre boyutlardrlr. st ksm pis su kolonu Bu havalk kolonu, pis su kolonu toplam ykne gre (st ksm art alt ksm) boyutlandrlmaldr.

Her iki tip emniyet haval kullanlabilir

Pis su kolonu alt blm

Havalk Kolonu st pis su kolonu Emniyet haval Not: Emniyet havalklarnn ap havalandrma veya pis su borularndan hangisinin ap kkse, ayn apta olmaldr. Bu havalk kolonu, pis su kolonu toplam ykne gre (st ksm art alt ksm) boyutlandrlmaldr.

Havalk Kolonu Emniyet haval Pis su kolonu alt blm

Havalk Kolonu

Tablo 6.29 / KOLONDA KAYMALARIN HAVALANDIRILMASI ap deiiklii gerekli ise, bu deiiklik bina iinde ve donmaya kar korunmu yerin snrndan en az 30 cm altnda yaplmaldr. Kullanma yeri, bal bulunduu kolondan veya 252 havalandrlan ana borudan balant borusu uzunluu olarak 5 mden fazla uzaklkta ise, balant borusu iin hesaplanandan bir st apta boru seilmeli veya bir havalandrma borusu havalandrlmaldr.

Drenaj hattnn st blm

Kolon kaymas

X hat ap

Hattn apnn 40 kat Havalandrma kolonu E kot

Hattn apnn 10 kat

x Kolon ap Yatay drenaj hatt Havalandrma hatt balants 10 x Hat ap

x Hat ap

Tablo 6.30 / KPK BASIN ZONLARI Dizi halindeki kullanma yerleri mterek havalandrma borusu ile havalandrlmaldr. zellikle yksek binalarda ana kolonlarn yn deitirip kayma yapt yerlerde ve yatay ana toplama hatlarna gei blgelerindeki kullanma yerleri, yukarda anlatld gibi havalandrlmal ve temizleme kapaklar unutulmamaldr. ehir kanalizasyon borusu altnda kalan katlarda pis ve kirli sular bir pis su toplama ukurunda toplanarak pompa ile ehir ebekesine baslr. Bu durumda pis su toplama ukurlar ayr bir havalk borusu ile havalandrlmaldr. Bu tip yaplarda st katlarn pis suyu toplanp, kanalizasyona direkt olarak verilmelidir. Kanalizasyon kotunun altndaki mahallerin pis suyu ise, bodrum kattaki pis su ukurunda toplanp, pompa ile baslmaldr. 6.2.4. Sabun Kp Basnc ok kpren deterjanlarn amar makinelerinde, bulak makinelerinde, amarhanelerde ve mutfak eviyelerinde yaygn kullanm, konutlarda ve zellikle yksek bloklarda ciddi problemler yaratmaktadr. st katlardan aaya doru atklarn ak esnasnda, kpk oluturan malzemeler kolon iinde su ve hava ile karrlar ve ak aa doru devam ettike dier katlarn atklar da bu aka karrlar. Bu kpkler kolondan aaya doru akarlar ve drenaj sisteminin alt ksmlarnda ve kolondan 45den byk a ile yn deitiren ksmlarnda birikirler. Sv atklar kpkten ar 253

olduklar iin, kpk ile dolu drenaj borularnda kp almadan akabilirler. Kpk ile dolu bir lavaboda, kp uzaklatrmann ne kadar zor olduunu herkes bilir. Su kpn iinden drenaja akar ve kpn nemli bir ksm geride kalr. Ayn etki, bir drenaj sisteminin alt blmlerinde de , bir istisna haricinde gerekleir. Bu istisna, borularda su ile beraber havann da akmasdr. Bu hava atklar ile beraber yukardan aa iner ve kp sktrr. Bu durumlarda buralara bal lavabo gibi gerelerde sifondaki suyun fkrd ve pis su giderinden kpk ykseldii grlebilir. Yksek kpk basn zonlar, 45den byk yatay veya dey her yn deiiminde oluur. Havalandrma kolonu en alt nokta balantlar, dearj havalklar, branman havalklar veya bamsz havalklar , yksek kpk basncna kar dearj vazifesi yapyorlar ise, ap anlamnda yetersiz kaldklar sylenebilir. Havalk borusu ap tablolar her standartta belirli bir hava ak salayacak ekilde hesaplanr ve kpk ak dikkate alnmaz. Bu tablolara gre kan aplar, kpk akn salayacak byklkte deillerdir ve bu yzden de kpk basn iin yeterli dearj salayamazlar. amar makinas, bulak makinas, mutfak evyesi, veya baka armatrlerden , atk kolonuna iinde kpren deterjanlarn kullanld atk su dearj edildiinde, alt katlardaki gereler veya yn deitirmenin zerinde olan ve buna balanan gereler iin, drenaj ve havalk borularnn kpk basnc olan zonlar ile birlemesi engellenmelidir. Kpk basn zonlar aadaki blgelerde oluurlar: 1. Atk su kolonlarnda 45den byk yn deiimlerinde: Kolonun st blmleri iin en alt noktadaki fittingsden itibaren 40 kolon ap yukar kadar ve 10 kolon ap yatay mesafede. Basn zonu ayn zamanda kolonun alt blmndeki st fittingsden 40 ap yukarda oluur. 2. Atk su kolonunun en alt noktasnda: En alt noktadaki fittingsden itibaren 40 ap yukar kadar etki eder. 3. Kolon en altnn yatay drenajnda: Kpk basn zonu en alt noktadaki fittingsinden 10 ap, 45den byk yn deiimi olan yatay yerlerde ise, kpk basn zonu yukar doru 40 ap ve yn deiim fittingsinden itibaren 10 ap aa etki eder. 4. Kpk basn zonuna bal havalk kolonunda: Kpk basn zonu havalk kolonunun atk su kolonuna baland noktadan, kpk basn 254

zonunun atk su kolonundaki seviyesine kadar devam eder. ekil 6.30 bu zonlar gstermektedir. 6.3. PS SU BORULARININ BOYUTLANDIRILMASI Yatay borularda pis ve kirli suyun aknn uygun bir biimde temini ve havann ters ak iin, borulara ak dorultusunda eim verilir. Tablo 6.31de eime bal olarak ak hz ve su tama derecesi verilmitir. Bu tablodan grld gibi, eim az ise su btn boru kesitini doldurmakta ve sifonun emilmesi sz konusu olmaktadr. te yandan su iindeki kat paralar kelmektedir. Pis su ve yamur suyu iin bina ii ve d yatay borularda DIN 1986 tarafndan belirlenen minimum eim deerleri Tablo 6.32de verilmitir. Bu tabloda grlen doldurma derecesi (h:d) deerleri tarifi ve su tama derecesine etkisi Tablo 6.33de zetlenmitir. Dey borularda su hareketi ve dourduu sonulardan daha nce szedilmiti.

Tablo 6.31 / EM VE SU TAIMA DERECES

Tablo 6.32 / PS SU TESSATINDA EN KK EM DEERLER

Tablo 6.33 / YATAY PS SU BORULARI

Tablo 6.34 / AKI KAT SAYISI, K DEERLER Pis su borularnn boyutlandrlmasnda genellikle Yk Deerleri (YD) esas alnr. Bir borunun yk deeri belirli ise, iinden geen su debisi de belirlidir. Yk deeri ile debi arasndaki iliki; QS = K. Biiminde verilmitir. Burada QS(L/s) : Pis su debisi K : Ak katsays (L/s) ve YD : Borunun tad toplam yk deeridir. eitli uygulamalar iin K katsays Tablo 6.34de verilmitir. Tablo 6.35de ise, eitli shhi tesisat gereleri iin yk deerleri ve buna bal olarak tavsiye edilen pis su balant borusu aplar verilmitir. Buna gre rnein toplam yk deeri 4 olan ve konutta kullanlan bir pis su borusundan geen suyun debisi, QS = 0,5 . 4 = 1 L/s deerinde bulunacaktr. Borularn tadklar YDne gre hangi apta alnacaklar tablolar halinde verilmitir. Gerek kullanm yerlerinin yk deerleri, gerekse yk deerlerine karlk tavsiye edilen boru aplar, lkelere ve kaynaklara gre deimektedir. Tablo 6.35 / PS SU TESSATI GERELER YK DEERLER VE BALANTI APLARI

ekil 6.36 / ZEL BALANTI HATTI Boyutlandrmada istatistiksel bilgiler ve tecrbe esas olduundan, zellikle farkl bir uygulama yaplyorsa, hassas bir ap tayini iin eitli kaynaklarn gzden geirilmesi gerekir. Trkiyede pis ve kirli su tesisat hesap esaslar TS 826 ile belirlenmitir. Ancak bu kaynan yeterli olduu sylenemez. 255

Tablo 6.37 / ZEL BALANTI HATTI LLENDRLMES zellikle konut d tesisat uygulamalarnda farkl kaynaklara da bavurulmaldr. Burada hesap Alman literatrne gre verilmitir. Tablo 6.36da YD, H ve Lye bal olarak tek bir gerecin zel balant hatt ap deerleri verilmitir. Bu deerler Tablo 6.37de detaylandrlmtr. Tablo 6.38de ise mterek bir balant hatt iin ayn byklklere bal boru aplar grlmektedir. Burada borunun havalandrlp, havalandrlmamasna bal olarak tayabilecei YD deimektedir. Tablo 6.39de sra pisuvarlar iin mterek balant borusu aplar ve Tablo 6.40da ise detaylandrlm mterek balant borusu ap deerleri verilmitir. 256 Tablo 6.41de ana havalandrma borusu ile havalandrlan pis su kolonlar nominal aplar (DN) ve i aplar tadklar yk deerlerine (YD) gre verilmitir. Kolon aplar DN 70 deerinden daha az olamaz. Tablo 6.42 ve 6.43de ise yardmc havalandrma borusu ve sekonder havalandrma borusu ile havalandrlan kolon aplar verilmitir. Bu tablolardan grld gibi, havalandrma imkanlarna bal olarak ayn aptaki kolonu daha fazla yklemek mmkndr. Yatay pis su toplama borular aplar eime ve pis su debisine gre ekil 6.44de verilmitir. Yatay borularda tanabilen debi (veya Y.D.) boru eimine baldr. Dorudan DIN 1986dan alnan Tablo 6.45a, b, c, d ve e yatay

ekil 6.38 / MTEREK BALANTI HATTI

Tablo 6.39 / PS SULAR N MTEREK BALANTI HATTI borularn doluluk oranna ve iinde tanan suyun pis su, yamur suyu veya kark (yamur + pis su) borusu olmasna gre dzenlenmitir. Bu tablolarda bina ii ve d yatay borularda verilmesi gerekli minimum eim deerleri bir izgi ile belirtilmitir. Bu izginin altndaki deerler kullanlmamaldr. 6.3.1. rnek ekil 6.46da grlen konut + i yerine ait pis su tesisat hesaplanacaktr. Btn tesisat PVC sert boru ile yaplacaktr. Balant hatlarndaki eim 1:50 alnacak ve sistem ana havalandrma borular ile havalandrlacaktr. Balant Hatt: (Tablo 6.47) Tablo 6.35den yararlanarak Yk Deerleri belirlenir. rnein 2 no.lu kolona sol taraftan her katta 1 banyo kveti (Y.D. =1,0) ve 1 lavabo (Y.D.= 0,5) balanmtr. Buna gre bu hattn ortak balant borusundaki debi, VS = K. 1.5 VS = 0,6 L/s bulunur. Tablo 6.38den ap DN 70 olarak okunur. Tablolardan okuma yaparken minimum deerlerin salanmasna dikkat edilmelidir. Tablo 6.35den 2 no.lu kolona bal klozetlerin Yk Deeri = 2,5 ve

aplar DN 100 okunur. Kolon 5e sra lavabolar baldr. Tablo 6.35e gre her lavobodaki Y.D. = 0,5 olup, toplam Y.D. = 2 deerindedir. Mterek balant iin bu durumda Tablo 6.38den DN 70 okunur. Kolonlar: (Tablo 6.48) Kolon 2de her kat konut olarak deerlendirilecektir. 4 konut toplam yk deeri YD = 16 ve toplam klozet says 4 deerindedir. Buna gre ana havalandrma borusu ile havalandrlan 2 no.lu kolon ap Tablo 6.41den DN 100 okunur. 3 no.lu kolonda her katta Y.D. = 1,0 deerindedir. 3. katta rnein 4. kattan gelen Y.D.de toplanarak 2,0 deerine ular. Toplam Y.D. = 4,0 olup, Tablo 6.41den kolon ap DN 70 okunur. Bu kolona balanan mutfak says 4 geseydi, apn DN 100 alnmas gerekirdi. Bu rnekte grlen yamur suyu kolonlar hesab zerinde daha sonra durulacaktr. Ana Yatay Boru: (Tablo 6.49) Sra cihazlar (kolon 5) yk deeri YD = 8,0 olup, debi V=1,41 L/s eim 1:50 kullanlarak Tablo 6.45adan 1 nolu tesisat blmnde i ap 70 mm okunur. 2 no.lu tesisat blmnde YD = 12,0 (V=1,73 L/s) karl i boru ap 100 mm bulunur. 3 no.lu tesisat blmnde YD = 28 (V=2,65 L/s) olup ap yine 100 mm olmaktadr. Endstriyel tesislerin sra ykanma yerleri ve spor salonlar sra dular gibi yerlerde, dular iin 0,10 L/s, lavabolar iin 0,05 L/s su debilerini kullanmak daha uygundur. Tablo 6.50de byle bir hesap rnei verilmitir. Boru aplar Tablo 6.44den toplam pis su debisi deeri QSe gre seilecektir. Pis su tesisatnn boyutlandrlmas iin zetle aadaki gibi hareket edilmelidir: Her shhi tesisat gerecinin balant ap ve bu kaynaa ait Y.D. Tablo 6.35den belirlenir. Her gerece ait zel balant borusu ap Tablo 6.36dan belirlenir. Mterek balant borusu ap Tablo 6.38, 6.39 veya 6.40dan belirlenir. Kolon borusu ap Tablo 6.41, 6.42 veya 6.43den belirlenir. Yatay toplama borusu ap Tablo 6.44den belirlenir.

257

ekil 6.40 / MTEREK BALANTI HATTI LLENDRLMES

1 DN 2 di min mm 70 *) 100 125 150 68.2 97.5 115 121.9 146.3 3
msade edilen en yksek Vs L/S

4
K = 0,5 l/s
YD

6
K = 0,7 l/s
YD

8
K = 1,0 l/s
YD

Maks. klozet says

Maks. klozet says

Maks. klozet says

1.5 4.0 5.3 6.2 10.1

9 64 112 154 408

13 22 31 82

5 33 57 78 208

8 14 20 52

2 16 28 38 102

4 7 10 25

* ) Konutlarda bir kolona 4ten fazla mutfak k balanamaz.

ekil 6.41 / ANA HAVALANDIRMA BORUSU LE HAVALANDIRILAN PS SU KOLONU 258

1 DN

2 di min mm

3
msade edilen en yksek Vs L/S

4
K = 0,5 l/s
YD

6
K = 0,7 l/s
YD

8
K = 1,0 l/s
YD

Maks. klozet says

Maks. klozet says

Maks. klozet says

70 *) 100 125 150

68.2 97.5 115 121.9 146.3

2.1 5.6 7.4 8.7 14.1

18 125 219 303 795

13 22 31 159

9 64 112 154 406

16 28 39 102

4 31 55 76 199

8 14 20 50

* ) Konutlarda bir kolona 4ten fazla mutfak k balanamaz.

Tablo 6.42 / YARDIMCI HAVALANDIRMALI PS SU KOLONU

1 DN 2 di min mm 70 *) 100 125 150 68.2 97.5 115 121.9 146.3 3
msade edilen en yksek Vs L/S

4
K = 0,5 l/s
YD

6
K = 0,7 l/s
YD

8
K = 1,0 l/s
YD

Maks. klozet says

Maks. klozet says

Maks. klozet says

2.6 6.8 9.0 10.5 17.2

27 185 324 441 183

37 65 88 237

14 94 165 225 604

24 41 56 151

7 46 81 110 296

12 20 28 74

* ) Konutlarda bir kolona 4ten fazla mutfak k balanamaz.

Tablo 6.43 / SEKONDER (BAIMSIZ) HAVALANDIRMALI PS SU KOLONU 6.4. YAMUR SUYU TESSATI Her trl ya sonucu yzeylerden akan sular, zemin sularn ve yer alt sularn tar. Park alanlar, yollar, atlardan gelen yamur suyu buna dahildir. Temiz atk sular: HVAC ekipmanndan gelen youma sular, soutma kulelerinden gelen ilenmemi sular, buz makinas atk suyu, havuz tama sular rnek verilebilir. Bunlarda pis/kirli su bulunmamas arttr. Yamur suyu tesisatna petrol rnleri karyorsa ayrc kullanlarak tesisattan uzaklatrlmaldr. Bina ve evre blgelerde atlardan, kaldrml alanlardan, dahili yollardan, bahelerden gelen sular, birikme veya kontrolsz akn tehlike oluturaca tm yerlerden uzaklaabilmelidir. Yamur suyu tesisat DIN 18460 ve DIN 1986 tarafndan tariflenmitir. Buna gre bir yamur suyu tesisat aadaki blmlerden oluur. Yamur suyu kolonlar: at yzeylerinde, kolon ve teraslarda toplanan yamur suyunu zemine ileten dey borulardr. Bu borularn lleri ve malzeme cinsine gre et kalnlklar Tablo 6.51de verilmitir. Boru Kelepeleri: Yamur suyu kolonlarn tespit iin kullanlrlar. Formlar ve lleri Tablo 6.52de verilmitir. at Oluu: Den yamuru toplayan ve kolonlara ileten ak profillerdir. Yarm daire veya dikdrtgen profili olabilir. Yarm daire ve dikdrtgen oluk lleri sras ile Tablo 6.53a ve 6.53bde verilmitir. Oluk tutucu: Oluun baland tespit parasdr. Boyutlar yarm daire ve dikdrtgen oluklar iin sras ile Tablo 6.54a ve 6.54bde verilmitir. Oluk az: Oluk ile kolon arasndaki geii oluturan oluk az balant parasdr. G ve S formu olarak iki tip vardr ve lleri sra ile Tablo 6.55a ve 6.55bde verilmitir. Yuvarlak dirsekler: Yn deiimi gerektiinde kullanlrlar. Tablo 6.56da verilmilerdir. Ke oluk: Oluun yn deitirmesi ve dnlerinde kullanlr. Oluk son paras: at oluklarnn ularndaki balant parasdr. Redksiyon boru: Az balant paras ile kolon arasnda balanty salayan konik boru olup, Tablo 6.57de lleri verilmitir. 259

su ve yamur suyu rgarlar ayr yaplacaktr. Ne yamur suyu borusu pis su veya havalandrma borusu olarak, ne de pis su veya havalandrma borusu yamur suyu hatt olarak kullanlmamaldr. Yamur suyu hatt ehir kanalizasyonuna balanacaksa, kanalizasyona balant yaplrken, yamur suyu hattnn balants, pis su hatt balantsndan 3 m daha aadan yaplmaldr. Daha yakn balant yaplrsa, yamur suyu akarken, pis su ak engellenmi olur ve geri tepmelere olabilir. Baknz ekil 6.59. scaklklar genelde sabitken, d scaklklar deiken olduu iin, at drenajlarnda genleme ve bzmeler olabilir. Bu paylar iin rezervasyon boluu braklmaldr. Bu ekil 6.60deki gibi yaplabilir. Mimari ve yapsal snrlamalardan dolay, kaymal (ofset) bir balant yaplamyor ise, entegral esnemeli bir balantya sahip veya tamamen ayr bir esnek balant eleman ile balant nerilir. Kolonun esnemesi, baland at oluklarn ykselterek atnn su izolasyonunu bozmamas iin gereklidir. Yamur suyu kolonlar mmknse bina iinden geirilmemelidir. Bina d alanlarn yamur suyu drenaj genellikle tesisat mhendislii kapsam dnda kalr. 6.4.1. Ya Miktarnn ve Hznn Belirlenmesi Belirli bir yatay alana den ya miktar Qr (L/s), Qr = A.r. ifadesiyle bulunabilir. Burada, A= Ya alan yatay yzey (ha) r= Ya iddeti (L/s.ha) = Akma dalma katsays olarak bilinmektedir. Ya iddeti, her ehir iin TTMD tarafndan verilmitir (Baknz Tablo 6.61a). Hesaplarda 15 dakikalk yamur sresinin alnmas tavsiye edilir. Ayrca bu deer en az 300 L/s.ha olmaldr. Tabloda daha kk deer veren yerlerde 300 L/s.ha deeri kullanlmas tavsiye edilmektedir. Akma dalma katsays ise zemin artlarna bal olarak deiir ve den yamurun yzey tarafndan emilmeyen yzdesini gsterir. eitli yzeyler iin katsaylar Tablo 6.61bde verilmitir. Buna gre rnein, ya iddeti r= 200 L/s .ha olan bir yerdeki at yzey alan A=12,5 x 17,5 = 220 m2 deerinde ise ve at eimi 15 ise ya miktar hesaplanmak istendiinde: Tablo 6.61bden = 1,0 olarak belirlenir. at yzey alan, A = 220 /10000 = 0,022 (ha) verilmitir. Buna gre; Qr = 0,022 x 200 x 1,0 = 4,4 L/s bulunur.

ekil 6.44 / YATAY PS SU BORULARI BORU API TAYN Destek borusu: Yamur kolonunun yatay ana boruya balantsnda mekanik dayanm salayan paradr. Yamur suyu tesisatnda kullanlan malzemeler Tablo 6.58de verilmitir. at, teras ve balkona yaan yamur, yer szgeleri veya at oluklarnda toplanp, buradan yamur kolonlarna verilir. Yamur suyu kolonlar ile zemine indirilen su, yatay ana toplama kanallar ile toplanp ehir yamur suyu kanalna balanr veya ak araziye braklr. Binann yamur suyu tesisat ehir merkezi ya suyu tesisatndan daha dk kotta ise bir yamur suyu ukuru ve yamur suyu pompas kullanlmaldr. Pis su ve kanalizasyon sistemleri kombine deilse, mutlaka birbirinden ayr akmaldr. Eer kombine sistem mevcut ise, yamur suyu hatt, kontrollu ak sunmaldr. Yamur suyu hatt, pis su hattna balanrsa, yamur suyu hattna bir sifon balanmaldr. Yamur suyu ile pis su ayr hatlardan oluuyorsa, pis 260

1 Bina i minimum eim 2 Bina d minimum eim

ekil 6.45 a / YATAY BNA VE DII PS SU TOPLAMA BORULARI, DOLULUK ORANI h/di=0,5

261

262

3 Bina d minimum eim

ekil 6.45 b / YATAY BNA DII PS SU KANALI DN 150 ZERNDE VE DOLULUK ORANI h/di=0,7

ekil 6.45 c / YATAY BNA VE DII YAMUR SUYU TOPLAMA BORULARI, DOLULUK ORANI h/di=0,7

263

264

ekil 6.45 d / YATAY BNA VE DII KARIIK SU TOPLAMA BORULARI, DOLULUK ORANI h/di=0,7

ekil 6.45 e / YATAY BNA DII YAMUR VEYA KARIIK SU KANALI, DOLULUK ORANI h/di=0,1

265

ekil 6.46 / RNEK HESAP N 1:50 TESSAT EMASI

Tablo 6.47 / BALANTI HATLARININ HESABI 6.4.2. Boru ve Oluk Boyutlarnn Belirlenmesi Yaplarn atlarna den yamuru tayacak oluk ve kolonlarn boyutlandrlmas iin Tablo 6.62a ve 6.62bden yararlanlabilir. Bu tablolar sra ile metal ve sert PVC borular iin hazrlanmtr. Bu tablolarda at alanna den yamur miktar hesabnda ya hz 300 L/s.ha alnmtr. Bu deer minimum olarak kabul edilmeli ve ya hz bundan bykse tabloda at alanna gre deil, hesaplanacak ya miktarna gre seilme yaplmaldr. Eer ya hz 300 L/s.ha deerinden kkse, dorudan at alan yardm ile seim yaplabilir.

Tablo 6.48 / KOLON HATLARININ HESABI

Tablo 6.49 / ANA YATAY BORU HESABI 266

Tablo 6.50 / ENDSTRYEL YIKAMA YER RNE

ekil 6.53 a / YUVARLAK YARIM DARESEL ATI OLUU

ekil 6.51 / YUVARLAK YAMUR KOLONU BORULARI (KN)

ekil 6.52 / YUVARLAK YAMUR KOLONLARI N KELEPELER

ekil 6.53 b/ DKDRTGEN KESTL ATI OLUU

ekil 6.55 b / OLUK AIZ PARASI, AILI (S formu)

ekil 6.55 a / OLUK AIZ PARASI, DZ (G formu) 267

ekil 6.54 a / YARIM DARESEL ATI OLUKLARI N OLUK TUTUCU

ekil 6.54 b / DKDRTGEN ATI OLUKLARI N OLUK TUTUCU

ekil 6.57 / SADECE 40 DRSEK VE S FORMUNDAK AIZLA KULLANILMAK ZERE REDKSYON ekil 6.56 / YUVARLAK YAMUR KOLONLARI N DRSEKLER Genellikle atlarda birden fazla sayda kolon kullanlr. Tek kolon hesap bakmndan yeterli olduu hallerde bile, tkanma hali dnlerek iki 268 kolon konulmaldr. atlarda kolon says yamur oluunun uzunluuna gre belirlenir ve kolon ap ise, bir kolona den at alanndan bulunur. Genel uygulama, her 15 m oluk uzunluu iin bir kolon kullanmaktr.

ekil 6.58 / YAMUR SUYU BORULARI VE MALZEMELER

Pis su hatt Pis su hatt Yamur suyu hatt sifonu

Yamur suyu hatt sifonu

Pis su hatt Pis su hatt Kombine pis su + yamur suyu hatt Ak yn Yamur suyu drenaj balants binann her hangi bir balantsndan enaz 10 feet daha yukarsndan yaplmaldr.

ekil 6.59 / YAMUR SUYU HATTININ KOMBNE DRENAJA BALANTI EKL

Yer Ankara Antalya zmir st.-Gztepe st.-Florya st.-Saryer 5 dk 400 763 613 530 533 487 10 dk 367 687 495 333 350 431 15 dk 308 550 415 299 257 374 30 dk 263 463 290 189 166 287

Tablo 6.61a / SRELERE GRE MAKSMUM YAI MKTARLARI L/S.ha Yukardaki rnekte at iin metal oluk ve kanal kullanlmas halinde ve 4 kolon seilmesi durumunda ap belirlenmesi Tablo 6.62a yardm ile aadaki gibi yaplr: at alan 4 eit paraya blnrse, 220/4 = 55 m2 55 m2 at alan ile Tablo 6.62ada kolon iin en yakn ap 70 mm seilir. Oluun yarm daire

ekil 6.61 b / AKMA DAILMA KATSAYILARI kesitinde olmas halinde anma ls bir st satrdan IA = 250 mm olarak belirlenir. 269

at drenaj at

Yaltm (tavan zeri) Tavan

Yer, zemin

ekil 6.60 / GENLEME VE YOUMA N REZERVASYONLAR 6.4.3. Bina D Yamur Tesisat Bina dnda oluturulacak yatay boru tesisat ve bina d alanlara den yamurun drenaj iin ekil 6.63den veya Tablo 6.64dan yararlanlabilir. Burada ya iddetine gre drenaj edilebilecek alan verilmitir. Drenaj edilebilecek alann bykl veya ya miktar yatay borunun ap ve eimini belirlemektedir. rnein 1/100 eimli, 200 yatay boru ile 28,5 L/s ya tanabilmektedir. Buna gre ya iddeti 200L/s.ha olan bir yerde bu boru ile 1425 m2 alann yamur suyu tahliye edilebilir. 6.5. PS SU TESSATINDA NEML NOTLAR 6.5.1. Tasarmda Dikkat Edilecek Konular 1- Yatay Hatlar: ki temizleme akl arasnda hat ayn bir eime sahip olmal ve bu eim 1:20 deerini amamaldr. Yatay borularda ift T (istavroz) kullanlamaz. Yatay toplama hatlarnda ve ana, deme alt borularnda; sadece 15 - 30 ve 45 dirsek kullanlabilir. 45den byk dirsek kullanlamaz. Yatay borularda gerekli en kk eim deerleri Tablo 6.32de verilmitir. 2- ap deimeleri yalnz redksiyon paralar ile yaplmaldr. Ancak herhangi bir pis su borusu ak

270

ekil 6.62 a / SERT PVC YAMUR KOLONU LLENDRLMES

ekil 6.63 / YATAY YAMUR SUYU TESSATI etmelidir. Yani kolon hattnda ap deimemelidir. Kolon hattndan yatay hatta gei aadaki ekillerde yaplr: kata veya 10 m ykseklie kadar dorudan 90 ve ya 87 dirsekle Drt ile sekiz kat (22 m.ye kadar) aras ekil 6.65de grld gibi en az 250 mm uzunlukta bir ara boru ile, Eer 9 kattan (22 m.den) daha yksek kolon ise, yine ekil 6.66da grlen by-pass hatt tekil edilerek gei yaplr. 4- Balant borular (ortak veya tekil) kolona 87lik a ile balanmaldr. (Baknz ekil 6.67) a) Klozet, kvet gibi elemanlardan ayn seviyede kolona balantlarda, sifondaki su seviyesinden 1 ap byklnde bir seviye fark yaratacak ekilde balant yaplmaldr. (Baknz ekil 6.68) b) zel hallerde kolona 90 WC balants tek tarafl mmkndr. 90 klozet balantsndan sonra kolona baka bir balant ancak en az 250 mm aadan ekil 6.69daki gibi yaplr. 5- Genel olarak pis su borularnn denmesine kolonlardan balanr. Kolona ise en alt kattan girecek balant birleme yerinden balanr ve yukar doru klr. Yalnz uygun ykseklikte, katlardan gelecek balant azlarn brakmak gerekir. 6- Pis su borular donmaya kar korunmu yerlere yerletirilmelidir. Borularn tamam yap iine denmeli ancak scakln 0C altna dmedii yerlerde ve gerekli ise dardan geirilmelidir. 271

ekil 6.62 b / METAL YAMUR KOLONLARININ LLENDRLMES ynnde bir redksiyonla daha dar kesitli bir boruya balanamaz. Pis su borularnda (Balant, toplama ve kolon borularnda) su scakl 60C zerinde olamaz. Deme alt ana borularda ise su scakl 45Cyi geemez 3- Pis su kolon hatlarndan geecek en byk debi belirlenmeli ve buna gre hesaplanan ap deitirilmeden btn katlar boyunca devam

ekil 6.65

ekil 6.66

ekil 6.67 / BALANTI BORULARININ KOLONA BALANMASI a-Yanl b-Doru, c-Doru

ekil 6.64 / YAI DEN AIK ALANLAR VE GEREKL YATAY YAMUR SUYU BORU TESSATI 7- Borularn birbirleri ile birlemesi aknt ynnde ve dar bir a yapacak ekilde olmaldr. zellikle yksek yaplarda kolonlar dey olarak geirilmeli, yn deiikliklerinden mmkn olduu kadar kanlmaldr. 8- Normal kat yksekliklerinde, kolonu duvara balamak iin yksekliin orta yerine bir boru kancas veya boru kelepesi kullanlr. Kat ykseklii 3 m den fazla ise, ykseklie bal olarak 2 veya daha ok kanca veya kelepe kullanlr. Aydnlk gibi bina dndaki yerlerden geen pis su borularn duvara balarken kesinlikle kelepe kullanmak gerekir. 272

ekil 6.68

ekil 6.69

2-

3-

ekil 6.70 / DEY KOLONLARA DEN SUYUN HIZI a-Teorik dme hz, b-Gerek dme hz 9- Gereleri kolona balayan balant hatlar ap, gerecin sifon apndan en az bir ap byk olmaldr. 10- Ykl ve uzun balant hatlarnn ap bir ap bytlmelidir. 11- Redksiyonlarn mmknse eksantrik redksiyonla yaplmas faydaldr. Bu balantda ak ynnde genileyen ksm altta olmaldr. 12- Pis su kolonlar en az 70 apnda olmaldr. Klozetlere bal hatta, ap en az 100 olmaldr. Bodrumdaki ana yatay toplama hatlar 100den kk olamaz. 13- Prensip olarak binalarda her temiz su musluu konulan slak hacimde bir su gideri bulunmaldr. Sadece yangn musluklar, amar ve bulak makineleri bu kaide dnda tutulabilir. 14- Kolonlarda pis suyun aa d srasnda, ters ynde ykselen havann uygulad pozitif basn, havann direnci ve yzeydeki srtnme dolaysyla su hz pratikte 9 m/s deerini aamaz. Bu deer terminal hz olarak bilinir. Yksek yaplarda da geerli olan bu olay nedeniyle pis su kolonlar dz indirilmeli, hz snrlamak iin herhangi bir artma yaplmamaldr. Bu, tam tersine sistemde istenmeyen basn dalmlar ve ses yaratr. ekil 6.70de dey kolonlarda ykseklie bal teorik ve gerek hz deerleri grlmektedir. 6.5.2. Uygulamada Dikkat Edilecek Konular 1- Pis su pompasna ek valf ve vana konulmamaldr. ki pompa varsa yatay boruya

45-

6-

7-

8-

kadar ayr borularla gidilmeli ve yatay boruya mmknse stten 45 dirsek ile balanmaldr. Pis su dey inilerine bodrumda rgar yaplmaldr. Rgarsz inilerde temizleme kapa olmaldr. Ana yatay boru tesisat dz olmal, dnlerde ve kesimelerde rgar kullanlmaldr. Temizleme kapaklar 100 mm apa kadar boru ile ayn apta olmaldr. Daha byk apl borularda 100 mm temizleme kapa yeterlidir. Temizleme kapaklar aadaki noktalara yerletirilir: a) Bina iinde k noktasna (burada Y para kullanlabilir), b) 45 den daha byk a ile olan her yn deitirmede, c) 100 mm aptan daha kk yatay borularda en fazla 150 m. aralkla, daha byk apl borularda en fazla 300 m. aralkla temizleme kapa kullanlmaldr. 250 mm aptan byk yer alt borularnda, her yn deitirmede veya 450 mde rgar oluturulmaldr. Yamur ini borular ve balkon szgeleri giderleri birlikte veya ayr ayr toplanabilir. Ana yatay pis su borusu kotu, bina bodrum kotunun altnda olacak ekilde dzenlenmelidir. Szge kullanmak her zaman avantajl deildir. Bcek girii ve kuruyan sifonun koku yapmas sorunlar vardr. Dk deme yapmak yerine, pis su borular bir duvarn alt kenarndan veya aft iinden yatay toplanabilir. Dk deme yaplrsa bir banyodaki arza iin alt oday da iptal etmek gerekir. Dk deme yerine alt katta asma tavan yaplmas bir baka pratik zmdr. naat srasnda PVC borularn krlma riski azalacak ve daha sonraki onarmlar srasnda deme krmaya gerek kalmayacaktr. Sznt durumunda problem yaratacak yerlerin zerinden, yatay pis su borusu geirilmemelidir. Yatay boru elektrikli cihazlar zerinden gememelidir. Bu tip yerlerden gemek zorunlu ise, altna bir tava konulmaldr. Bu tavann altndan bir boru balants yaplarak, uygun bir yere drene edilmelidir. Pis su tesisat montajndan sonra boru azlar kat yerine, naylon ve bant ile kapatlmal ve bu ekilde shhi tesisat gereleri montajna kadar muhafaza edilmelidir. 273

ekil 6.70a / ATI AISI 30YE KADAR OLAN YAPILAR N RZGAR BASIN DYAGRAMI

11-

ekil 6.70b / ATI AISI 30NN STNDE OLAN YAPILAR N RZGAR BASIN DYAGRAMI

12-

13-

ekil 6.70c / DZ ATILARDA RZGAR BASIN DYAGRAMI Pis su havalk borular, kalorifer bacalar gibi at zerinde rzgar etkisi ile oluabilecek basn blgelerinin zerine kmaldr. Aksi halde ters rzgarda pis su tesisatndan bina iine hava girii olacak ve binada pis kokular hissedilecektir. 9- Pis su havalk borular at zerine kadar karlmal ve havalandrma apkas mutlaka konulmaldr. ekil 6.70a, b ve cde rzgarn yap etrafnda yaratt basn deiimi grlmektedir. atda art basn olan noktalara hi bir baca ve pis su havalk borusu almamaldr. Aksi halde koku ve duman ieri baslr. Buralarda havalk az snr tabakann zerine kmaldr. Havalk azlar at dzeyinden en az 15 cm yukarda olmaldr. Eer at baka amalarla kullanlyorsa, bu ykseklik en az 1,5 m olmaldr. Havalk boru klar herhangi bir kap, pencere yaknna veya hava emii yaknna konulmamaldr. Buralardan en az 60 cm yukarda olmadka, aradaki mesafe 6 mden az olmamaldr. 10- PVC borular ultraviyole nlarndan olumsuz ynde etkilendiklerinden, gne gren yerlere monte edilmemeli ve bu borular akta depolanmamaldr. PVC borularn ideal kullanma scakl 20Cdir. 274

14-

15-

PVC borular +3Cde krlgandr. +40Cde ise fazla yumuaktr. Sonuta; D hava scakl 15Cnin altndaki yrelerdeki binalarda (Erzurum, Kars gibi) PVC boru kullanlmamaldr. Dier yrelerde ise (stanbul gibi) PVC boru montaj mmkn ise k aylarnda +10Cnin altndaki scaklklarda yaplmamaldr. PVC borularn scak kullanlan (60C) amarhane ve mutfak pis su tesisatnda kullanlmas sakncaldr. Yksek blok dey PVC borular hari btn PVC borularn ek yerleri testten sonra tangit ile yaptrlmaldr. Yksek bloktaki dey PVC borular bodrumdaki alt noktalarndan kee sarlp salam bir kelepe sistemi ile aslmaldr. PVC borularn kelepeleri iine kee konmaldr. Yksek bloklarda PVC boru ar miktarda uzayp deformasyona urad iin pik boru kullanlmasn neririz. Lavabolarn yatay pis su borular iin, gerekirse beton perdede10 cm. genilikte %1-2 meyilli kanal braklmaldr. Kendinden rezervuarl klozetlerin pis su klarnn duvara olan mesafeleri tip ve markalarna gre deimektedir. Pis su tesisat yaplmadan nce kendinden rezervuarl klozetin tip ve markas kesinlikle belirlenmeli ve tesisat buna gre yaplmaldr. Kazan dairelerine evre kanal yaplmal ve pis su ukuruna balanmaldr. Pis su ukuruna dey milli veya dalg tip pis su pompas monte edilmelidir. st katlarn pis su tesisat bodrum kat tavanndan toplanrken, temizleme iin atal arkasna konan 90 dey dirsekler temizleme tapas olarak kullanlacak, uzun geilerin orta noktalarna ve bina k noktalarna temizleme kapaklar monte edilecektir.

16- Pis su ukuru derinlii, su deposu boaltma azndan en az 60 cm aada olacak ekilde dzenlenmelidir. 17- Banyolardaki yer szgelerinin montaj iin betonarmede zel nlem alnmaldr. Banyo szgelerinin ykseklii 8 cm., sifon ykseklii ise en az 6 cm olmaldr. 18- Alt kattan, asma tavan iinden toplanan pis su tesisat iin kvet sifonlarna alttan ulaabilecek ekilde, demede rezervasyon braklmaldr. 19- Pis su pompasndan kan boru, tavandaki PVC boruya yatay dzlemde balandnda, balant noktasndan szdracaktr. Balant dey dzlemde yaplmaldr. 20- Yksek bloklarda ses ve genleme probleminden dolay pis su kolonlar kelepeli pik, yatay balant borular PVC yaplmaldr. Yksek bloklarda 2. Havalk kolonu mutlaka yaplmaldr. 21- Yamur suyu borular kondenzasyona kar izole edilmelidir. 22- Yatay boru tesisi ayn hizada, duvarlara paralel ve minimum 0,80 m/s hz salayacak ekilde (daha dk hzlarda kelme olur) eim verilerek yaplmaldr. Boruda maksimum hz 3 m/s (boru ek yerlerinde anma etkisi dolaysyla) almamaldr. stenen hz verecek yatay borudaki eim en az %0,5; en fazla %2 olmaldr. 23- Bina iindeki borular duvara sabitlenmelidir. Baka borulara sabitleme yaplmamaldr. Kelepeler, ekler, asklar salam malzemeden olmal ve fonksiyonlarn kusursuz yerine getirmelidirler. Pik kolon borular her katta sabitlenmelidir. Vidal balantl borular ise her iki katta bir sabitlenebilir. 24- Boru hatlarndaki yn deitirmeler akta olumsuz bir etki oluturmamak iin fittings ile yaplmaldr. Yatay borularda keskin dirsekler kesinlikle kullanlmamaldr. Ancak dey hatlardan yatay hatlara geite 90 dirsek kullanlabilir. Dey hatlarda T fitting kullanlabilir. Fakat ift T (istavroz) kullanlamaz. 25- Gelecekte kullanlmak zere havalk balantsndan itibaren 60 cmden daha uzun yedek hat braklmamaldr. Aksi halde buralar zararl maddelerin birikebilecei l noktalar oluturur. 26- Binadan kan pis su borular topran en az 60 cm altnda olmaldr. Bylece zerindeki trafikten etkilenmez. Boru balant noktalarnda kntlara denk gelen yerler daha derin kazlarak buralarn sivrilik yapmamas salanmaldr. Beton bzn

27-

2829-

3031-

32-

33-

34-

35-

36-

altna 10 cm. dere kumu serilmelidir. Kk aplarda boru yar apa kadar kuma gmlr. Daha iyisi borunun boru st yzeyinden 2,5 cm yukarya kadar kum doldurmaktr. Beton bzler, demirli olursa beton kalnl daha az olur. Kesitler daireseldir. Yumurta kesit, deiken debili yerlerde kullanlr. Eimin fazla olduu yerlerde odaya balamak iin nce vorteks balantlar yaplr. Su dnerek girer ve hz der. Kk rgarlarda pis su k borusu, giriten 0,5 cm aadadr. Byk rgarlarda ayn seviyededir. Bodrum pis su borular ba kirilerinin zerinde olmaldr. Statik proje buna gre dzenlenmelidir. Boru perde temelinin altnda deil, beton perdede braklan delikten kmaldr. Bina ii borular bz deil PVC olmaldr. Bina yaplrken ~5 cm kecei hesaplanr. Bunun %80i kaba inaat srasnda meydana gelir. Kvet sifonunu temizlemek iin kapak braklmaldr. Kvet bataryalar sifon tarafna konmaldr. Bodrum kat pis su rgar ve balantlar; a) Bodrum kat pis su rgarlar arasndaki irtibat borular mutlaka PVC borudan yaplmaldr. Bz kullanlmas halinde, zamanla bina oturunca bz krlacak veya atlayp szdracaktr. b) Bodrum kat deme alt pis su borularnda (rgarlar aras) kullanlacak boru ap en az 150 PVC olmaldr. Bina knda ise 200 PVC boru tavsiye edilir. kiz binalarda komu rgarlardan biri (toplam her binada 2 rgar) iptal edilebilir. Ancak rgara dirsek ile giren borunun deme zerindeki paras temizleme kapakl olmal ve deme altndaki dirsekten sonraki boru uzunluu en fazla 50 cm. olma art salanmaldr. Mevcut binalarda tesisat aftlarnn duvarlar krlrken kopan tula ve sva paralar afttaki pis su borularnn banyo ve WClere giren yatay branmanlarn krmakta ve byk problemler karmaktadr. Banyo, lavabo ve evye bataryalarnn duvarlara montajnn kolay ve dzgn olmas iin boru tesisatnn denmesi srasnda mutlaka montaj ablonu kullannz. Almanyada pis su tesisatnda ift atal kullanlmas yasaktr.

275

6.5.3. Pis Suyun Pompalanmas Eer binann bodrum kat deme seviyesi, ehir kanalizasyon ebekesinin balanlacak noktadaki seviyesinden aada ise, pis suyun kendiliinden ehir ebekesine akmas mmkn deildir. Bu durumda kanalizasyon seviyesinin altndaki pis sularn bir merkezde toplanarak, pompa ile baslmas gerekir. Kanalizasyon kotunun zerindeki katlarn pis sular

bodrum kat tavanndaki yatay toplama borusu ile toplanr. Yatay balantlarda ataln hemen yaknna bir temizleme kapa konmaldr. Genellikle dk seviyeli bodrum kat, makine dairesi karakterinde olup, atk sular kirli su karakterindedir. Makina dairesinde oluturulan bir pis su ukurunda toplanan kirli su, elektrikli dey milli veya dalg tipi pis su pompas ile yukardaki yatay toplama borusuna veya direkt ehir kanalizasyonuna balanr. Pompa ile baslan su debisi fazla ise, balantnn bina kna yakn bir noktadan yaplmas tercih edilir. Eer pompa ile baslan debi kesintili ve ok fazla ise, ayr bir boru ile bina dndaki rgara ulatrlmas daha dorudur.

Resim 6.71 / HAFF HZMET TP POMPA

Resim 6.73 / FOSEPT POMPASI

Resim 6.72 / AIR HZMET TP POMPA 276

Resim 6.74 / PARALAYICI ARKLI FOSEPTK POMPASI

Binann bnyesinde veya civarnda oluan pis sular iki snfta incelenmelidir. 1- inde bulundurduu partikllerin boyutu 8-10 mmyi gemeyen ve bnyesinde lifli vb. madde bulunmayan az kirli sular (Yamur sular, drenaj sular, temel sular, sadece lavabo, kvet, banyo, amarhane ve bulakhanelerden gelen kullanma sular gibi) 2- inde bulundurduu partikllerin boyutu 8-10 mmden daha da byk olabilen ve bnyesinde ayrca kat madde, lifli madde, kat, poet paras, pet ve foseptik de bulunabilen ok kirli sular (Klozet ve hela klar, ok kirli drenaj birikintileri ve ar hizmet tr ykama sular gibi) Tariflenen pis suyun zelliine gre aadaki pompa tiplerinden biri seilmelidir. 1- Az kirli sular iin hafif hizmet tipi pompalar (Resim 6.71) 2- Az kirli sular iin ar hizmet tipi drenaj pompalar (Resim 6.72) 3- ok kirli sular iin ar hizmet tipi foseptik pompalar (Resim 6.73) 4- ok kirli sular iin ar hizmet tipi paralayc arkl pompalar (Resim 6.74) Pis su pompalar gnmzde genellikle akkann iinde alabilen tipte dalg veya yar dalg trde seilmektedir. Pompa ve elektrik motoru tek bir nite halinde retilmekte ve genellikle ya soutmal ift mekanik salmastra kullanlarak birbirinden soyutlanmaktadr.

Uzun dey milli ve motoru yukarda yerletirilmi pompa kullanm, montaj zorluu, sk servis

ekil 6.75 / ELEKTRK PANOSU VE OTOMATK LETM

Resim 6.76 / SEYYAR YERLEM 277

gereksinimi, otomasyon gl ve grltl almas nedeniyle terk edilmekte, dalg pompa kullanm yaygnlamaktadr. Pis suyun zgl arl, iindeki gaz oran, ihtiva ettii kat maddelerin cinsi ve geometriksel zellikleri gibi parametreler dikkate alnarak, pis su pompasnn ark tipi seilmelidir. Vorteks, tek kanall, ok kanall veya ak tip pompa arklar en ok kullanlan seenekler arasndadr. En doru pompa tipinin seimi iin pis suyun scakl, pH deeri, ierdii maddeler, tahliye debisi, kod fark ve kullanlaca yerin evre artlar gibi bilgilerle pompa reticisine danlmaldr. Pis su pompalar genelde 1,1 kw motor glerine kadar monofaze, daha byk motor glerinde ise trifaze elektrik ebekesine balanmaktadrlar. Ancak her durumda termik koruma, kontrol ve otomatik iletim gerekletirecek ekilde bir elektrik panosu kullanlmas doru olur. zellikle ark blokajndan kaynaklanan motor yanmalarna kar nlem alnm olmas ve pis su seviyesine bal olarak gerekletirilen otomatik iletim pis su pompa uygulamalarnda nem arzetmektedir. (Resim 6.75) Dikkat edilmesi gereken bir dier nokta da pissu ve/veya foseptik ukurunda metan gaz gibi patlayc nitelikte gaz oluumu olasldr. zellikle byk foseptik ukurlar gibi, bu olasln yksek olduu uygulamalarda, patlamaya kar nlem olarak motor kablo balantlar ve kablolar Ex-proof zellik tayan pompalar kullanlmal ve elektrik kontrol panosu gaz oluum olasl olmayan emniyetli, harici bir blgeye yerletirilmelidir. Pis su pompalar alacaklar yerde genelde 2 seenekten biri tercih edilerek monte edilmektedir; 1. Mobilize uygulama (seyyar yerleim) (ekil 6.76) 2. stasyone uygulama (sabit yerleim) (ekil 6.77) Daha ekonomik, daha kolay ve daha pratik olan mobilize kullanm, genelde motor gc 5,5 kwa kadar hafif ve kk pompalarda tercih edilirken, daha byk pompalarda istasyone (sabit) montaj yaplmas art olmaktadr. Pis su pompalarnda yedek pompa kullanmak dorudur. Ayn ukurda alan pompalardan en az bir tanesi yedek olarak dnlmelidir. Pis su seviyesinden sinyal alan flatrlerin bal olduu kontrol panosu, pompalar su seviyesine gre srayla altrmakta ve bir pompa arzalandnda dier pompann otomatik devreye girmesini 278

gerekletirmektedir. Ar su seviyesini ve pompa arzasn sinyalize eden sesli ve/veya grsel bir alarm cihaz da kontrol panosuna bal olmal ve bu durumlarda kullanc uyarlabilmelidir. (Resim 6.75) zellikle pis su sistemine atlan maddelerin kontrol edilebilme olana olmayan uygulamalarda (rnein ok daireli apartmanlar, i merkezleri, alveri merkezleri, oteller, hastaneler, restoranlar, yurtlar ve okullar gibi) ar hizmet tipi paralayc ark mekanizmal pis su pompalar kullanlmas daha uygun olur. Bu tr pompalarda, pompa arknn nnde ok sert bir metalden retilmi paralayc ve kesici bir mekanizma bulunmaktadr. (Resim 6.78) Pompann iine giren maddelere nce bu mekanizma tarafndan paralanp ufaltlmakta, sonrada pompann kendi ark vastasyla akkanla birlikte basnlandrlarak transfer edilmektedir. Paralayc mekanizma entegrasyonlu bu tr pompalarda blokaj, pompa arzas, motor yanmas ve pis su tesisatnn tkanmas gibi problemler daha az yaanmaktadr. Paralayc arkl pis su pompas kullanlmasnn bir dier avantajda, pompann kndan sonra kullanlacak boru, vana ve ek valf gibi tesisat malzemelerinin nominal apnn DN 80den daha kk seilebilme olanann salanm olmasdr. Bylece tesisatn genelinde ilk yatrm maliyetlerinde tasarruf gerekletirilebilmektedir. Son yllarda gelitirilen foseptik pis su tahliye cihazlar sayesinde, pis su ukuru almas uygulamas terk edilmektedir. Bunun yerine, bnyesine depo, pompa, otomasyon ekipman ve balant elemanlar entegre edilmi montaja hazr tahliye cihazlar kullanlmaya balanlmtr. Pis su ukuru almas yatrm maliyetini ykseltmekte ve uygulamada hijyenik olmayan durumlar yaratmaktadr. Koku, mikrop ve sinek remesi, ukurun bulunduu blgede yeterli hijyen ve konfor artlarnn oluturulamamas istenmeyen zelliklerdir. Foseptik - pis su tahliye cihazlar, koku ve akkan szdrmayan tam hermetik ve hijyen zelliklerine sahiptir. Bu tr cihazlar binalarda iki deiik seenekte kullanlabilmektedir. 1- Sadece bir klozet ve bir iki lavabonun balanabildii mini cihazlar (Resim 6.79) 2- Veya binann ehir kanalizasyon ebekesinin altnda kalan tm pis su giderlerinin balanabildii merkezi kullanm amal byk cihazlar. (Resim 6.80)

Resim 6.77 / SABT YERLEM

Resim 6.78 / PARALAYICI

Resim 6.79 / MN CHAZ 279

Resim 6.80 / MERKEZ CHAZ

Resim 6.82 / FT POMPALI MERKEZ CHAZ

Resim 6.81 / PS SU TAHLYE CHAZI Mini tip foseptik tahliye cihazlar genelde bir pompal ve monofaze g beslemeli olabilmekte ve duvar iine yerletirilerek veya klozete yakn bir yere yerletirilerek kullanlabilmektedir. (Resim 6.81) Merkezi tip cihazlar ise genelde birbirine yedekleyebilen iki pompal ve trifaze g beslemeli olmakta ve binann gerekli blgesinde en dk bir kot seviyesine yerletirilerek kullanlmaktadr. (Resim 6.82) Foseptik tahliye cihazlarnn kullanm amalandnda, ge kalnmadan henz pis su tesisat projelendirilirken cihaz reticisine danlarak, balant azlarnn boyutlar, ngrlmesi gereken hacim zellikleri, elektrik g beslemesi, havalandrma, alarm, otomasyon kontrolu ve alnmas gereken acil durum emniyet tedbirleri (el pompas vb.) gibi uygulamaya ynelik zellikler belirlenmelidir. Binalarda pis su ve foseptik tesisatnda ve zellikle pompa klarnda kullanlan ek valflerin, 280 Resim 6.83 / TOPLU TP EK VALF (KEST)

Resim 6.84 / EK VALF (GRN)

akkann iinde bulunan pislik ve partikllerden mmkn olduunca etkilenmeden alabilen ve bir tkanma, taklma veya ak kalma durumunda kolay mdahale edilebilen trde dizayn edilmi ek valfler olmas gereklidir. Toplu tip ek valfler bu zelliklerde retilmitir ve pis su sistemlerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. (Resim 6.83) Toplu tip ek valflerin dili, flanl ve bakm kapakl bir ok cinsi bulunmaktadr. (Resim 6.84) Pis su tesisat, pompalar ve tahliye cihazlarnn kullanmnda uyulmas gereken artlar ve genel tavsiyeler DIN 1986 ve EN 12050 standartlarnda incelenmektedir. Bu standartlardan alnan baz zel artlar unlardr ; 1- Atk su kollektr veya atk su pompasna bal havalandrma borusunun ls en az DN 70 olmaldr. Aksi taktirde, tahliye esnasnda kollektrlerde basn dengelemesi yetersiz kalacaktr. Alternatif olarak, havalandrma borusu baka havalandrma borularna itiraklendirilebilir. Havalandrma borusu asla emi hattna balanmamaldr. 2- Basn hatt zerinde, geri ak seviyesinden daha yksek bir yerde deve boynu bir sifon balants bulunmaldr. Aksi taktirde, ana kanalizasyon hattndan geriye akacak atk sular, pompann bulunduu mahale dolacaktr. 3- Montaj iin donma tehlikesi bulunmayan, kolay mdahaleyi salayacak genilikte (pompa evresi ve stnde en az 60 cm. alma alan bulunmaldr) ve iyi havalandrlan bir yer seilmelidir. Aksi taktirde, bakm ve onarmlar esnasnda alma glkleri ile karlalacaktr. 4- Atk su tahliye cihaznn basn hattna hibir zaman baka kullanm suyu tesisatlar balanmamaldr. Aksi taktirde, basn farkllklar nedeni ile sifon ierisindeki sv emilerek,sifonun grev yapmasna engel olabilir. 5- Bir atk su borusunun ap, ak ynnde kltlmemelidir. Aksi taktirde, tkanma tehlikesi ortaya kacak ve ak artlarndaki deiiklik nedeni ile anmalar veya grlt meydana gelecektir. 6- Paralayc ba bulunmayan atk su tahliye

pompalarnda, basn hattnn ap DN 80 lsnden daha kk olmamaldr. 7- Atk su tahliye sistemine giri borularnda en az 1/50 orannda eim bulunmaldr. Tm borular ana kanalizasyon hattna doru, serbest ak salayabilecek eimde monte edilmelidir. Aksi taktirde, borularda kat madde birikmesi sorunu ortaya kacaktr. 8- Atk su tahliyesinin kesilmesinin saknca yarataca uygulamalarda, iki pompal tahliye cihazlar kullanlmaldr. Ayn bina ierisinde, geri ak seviyesinin zerinde yer alan, doal akl bir baka tuvaletin bulunmad durumlarda atk su tahliyesine ara vermek genellikle mmkn olmamaktadr. 9- Basn hattndaki en dk ak hz 0,7 m/sn olmaldr. Aksi taktirde, boru ierisinde zamanla tkanmaya yol aabilecek kat maddelerin birikme tehlikesi mevcuttur. (rnein DN 80 lsndeki bir boru iin ak miktar 13 m3/h, DN 100 lsndeki boru iin 22 m3/hten daha dk olmamaldr.) 10- Maksimum ak hz 3 m/sn olmaldr. Aksi taktirde, borulardaki anma artacak ve rahatsz edici grltler ortaya kacaktr. 11- Basn hattna mutlaka bir ek valf monte edilmelidir. 12- ek valfin k tarafna mutlaka bir vana monte edilmelidir. Aksi taktirde, bakm ve onarm esnasnda basn hattndaki atk sular geriye akacaktr. 13- Emi hattna bir vana monte edilmelidir. Aksi taktirde, atk suyun ani geri ak nedeniyle, bakm ileri kesintiye urayabilir. 14- Atk su sistemlerinde tavsiye edilen bakm periyotlar Ticari kullanmda 3 ayda bir kez Apartmanlarda 6 ayda bir kez Mstakil konutlarda ylda bir kez 6.5.4. Geri Tamaya Kar nlem Tama seviyesi ak bir kanalizasyonun st seviyesi (cadde seviyesi) olarak belirlenebilir. Bunun altnda kalan yerlerde geri tamaya kar nlem alnmaldr. te yandan kanalizasyon seviyesi, binada en alt seviyedeki kullanm yerinden daha aada olmaldr. Bu fark, Krsal alanda 2 - 1,5 m 281

ekil 6.85 / GER TAMA SEVYES VE ARTLARI

ekil 6.86 / FT KAPAMALI GER TAMA SGORTASI Sokaklarda 2 - 2,5 m Ana caddelerde 2,5 - 3 m olarak nerilir. Pis su veren shhi tesisat gerelerinin sifonlardaki su seviyesi, ekil 6.85de grld gibi tama su seviyesinin altnda kalyorsa, tamaya kar sistem emniyete alnmaldr. Aksi halde bodrum kat geri gelen sularn yer szgeleri ve kullanma yerlerinden tamas ile pis su ile dolar. Bunun nlenmesi iin byle yerlerde geri tama sigortalar (nleyicileri) ad verilen cihazlar kullanlmaldr. Bu cihazlar bir nevi ek valf gibi dnlebilir. Ak ynnde pis su serbeste bu elemanlardan geebilirken, ters ynde bir akma klapenin kapanmas ile izin vermezler. Bu elemanlarn yaplar rnek olarak ekil 6.86da verilmitir. Bu elemanlar taabilecek gerelerin pis su boru hattna balanr. Birden ok gerece bir geri tama sigortas balanabilir. Bu cihazlar birbirinden bamsz alan iki seri kapama organ ierirler. Bunlardan biri elle alan bir iber vana, dieri serbest alan bir klapedir. Bu elemanlarn dnda, kendi iinde geri tama nlemi ieren zel bodrum szgeleri de vardr. Bodrumda sadece yer szgeleri varsa, bu tip szge kullanm geri tamaya kar yeterlidir. 282

ekil 6.87 / PS SU SSTEM HAVA TEST 6.6. TESSATIN DENEMES Kirli pis su borular ile havalandrma borular, shhi tesisat tamamen yerletirildikten ve sifonlar su ile doldurulduktan sonra su veya hava verme metotlar ile szdrmazlk ve sonra iletme (performans) denemelerinden geirilir.

Su Denemesi Metodu Bu metot shhi tesisatn ya bir ksmna veya btnne uygulanabilir. Sistemin btnne uyguland hallerde en st delik dnda btn delikler, skca kapanr ve sistem tama seviyesine kadar doldurulur. Eer tesisatn, yalnz bir ksm deneniyorsa, bu ksmn btn delikleri en st

delik hari olmak zere skca kapanr ve bu ksm su ile doldurulur. Ancak hibir ksmda su basnc 3 metreden az olmamaldr. Birbirleri ile bal ksmlarn denenmesinde, denenmesi yaplan ksm 3 metreye kadar su doldurulur. Bylelikle 3 metrelik su basnc her noktada salanm olur.

ekil 6.88 / KOMBNE SSTEM

ekil 6.89 / AYIRIK SSTEM 283

ekil 6.90 / KISMEN AYIRIK SSTEM Bu su 15 dakika sre ile sistemin veya denenmesi yaplan ksmn iinde tutulduktan sonra kontrola balanmal ve sistemin su szdrp szdrmad gzden geirilmelidir. Hava Denemesi Metodu Bu deneme bir hava kompresrnn, sistemin herhangi bir aklna balanmas suretiyle yaplr. Denenmesi yaplan tesisatn dier btn k ve giri delikleri skca kapanr. Gsterge 260 mm su stunu basnc gsterinceye kadar sistem sktrlm hava ile doldurulduktan sonra kompresr durdurulur. Tesisatn kusursuz olmas halinde sktrlm hava basnc 15 dakika kadar ayn seviyede kalmaldr. ekil 6.87de ngiliz Standartlarna gre hava testi ematik olarak grlmektedir. Bu kolonun alt ve st ular tkala tkanr. Btn kullanma yerlerindeki sifonlar su ile doludur. stteki tkacn stne su dklr ve bir tuvalet sifonu ekilerek alt tkacn nnde de su birikmesi salanr. Sonra herhangi bir tuvaletten el pompas ile 28 mmSS hava baslr. Basn stabil hale geldikten sonra, 3 dakika boyunca sabit kalmaldr. letme Denemesi Bu deneme kirli ve pis su kaynaklarnn tek tek ve birlikte altrlmasyla uygulanmaldr. Bylece boru hatlarnda serbest bir akma bir engel varsa meydana karlmaldr. 284 6.7. BNA DII BALANTI (DRENAJ) SSTEMLER eitli drenaj sistemlerini kombine, ayrk ve ksmen ayrk olarak e ayrmak mmkndr. Bu sistemler ekil 6.88, 6.89 ve 6.90da ematik olarak gsterilmitir. Bu ekillerdeki sembollerin anlam yledir. IC = Ya rgar RWG = Yamur kolonu WG = Pis su kolonu RG = Sokaktaki yamur rgar S&VP = Havalk borusu + pis su kolonu YG = Bahe gideri RP = Kuru rgar ekil 6.88de grlen kombine drenaj sisteminde kullanma yerlerinden gelen pis su ve atdan gelen yamur suyu tek bir hat ile kombine kanalizasyona balanr. Sistem ucuzdur ancak ehir kanalizasyonunun yk fazladr. Trkiyede pek ok yerde yamur drenajn pis su ehir ebekesine balamak yasaktr. ekil 6.89de sistemler ayrlmtr. Kullanma yerlerinden gelen pis su ayr bir hatla pis su ehir kanalna, atlardan ve yzeyden toplanan yamur suyu ise baka bir hatla ehir yamur kanalna balanr. Sistem daha pahaldr ancak ehir kanalizasyonu ykn ok azaltr. ekil 6.90daki

ekil 6.91 / KURU RGARLI SSTEM PLANI

ekil 6.92 / SI KURU RGAR

ekil 6.93 / DERN KURU RGAR 285

ekil 6.94 / AYRI DRENAJLAR KULLANIMI

ekil 6.95 / ORTAK ZEL KANAL KULLANIMI

ilave bir yk getirmez. Yolda kat paralarn kelme riski yoktur. Grn olarak daha nettir. Tanecikli (granle) bir yatak malzemesi iine UPVC boru denerek oluturulur. Tkanma halinde zel esnek klavuzlar kullanlr. Eer derin drenaj hatt sz konusu ise, uzun dirsekli bir kuru rgar tavsiye edilir. S ve derin kuru rgarlar ekil 6.92 ve 6.93de gsterilmitir. Drenajn Kanalizasyona Balants Drenaj hatlarnn birbirine veya ehir kanalizasyonuna balants veya zel bir kanaln, ehir kanalna balants mutlaka ak ynnde olmaldr. 1- Binalarn drenajlar ehir kanalna ekil 6.94de grld gibi ayr ayr balanabilir. Bylece her bir binann sahibi kendi drenaj hattnn bakmndan sorumlu olur. 2- Her bir binann ayr balant hatt yapm maliyetinden tasarruf etmek iin zel bir kanalizasyon oluturulur ve bu ortak kanal birden ok sayda binann drenajn toplayarak ehir kanalna ulatrr. ekil 6.95de grlen bu ortak kanaln bakm binalar arasnda paylalr. 3- Bina drenajnn ana kanala balants ya kanaln iine sokulan bir birleme parasyla (atal) veya ekil 6.96da grlen zel ayak parasyla gerekletirilir. ehir kanalnn st yarsnda bir delik alr ve ayak paras buraya sokulur. Yaptrc imento ile yataklanr ve betonla kaplanr. 6.7.1. Drenaj Hatlar Drenaj Hattnn Havalandrlmas Pis su bina balant hatlarnn havalandrlmas, kanalda biriken gazlarn uzaklatrlmas ve balant hattnda daima atmosferik basncn korunmas amacn tar. Eer kanal ierisinde vakum veya skma olursa, rgardaki suyla salanan szdrmazlk kaybolur ve koku binaya ve dar yaylr. 1. Havalandrmann birinci yntemi ya rgar kullanmakszn kuru rgar sistemiyle binann dorudan ehir kanalna balanmasdr. ekil 6.97de grlen bu sistem daha ucuz ve tkanma riski daha az ve ana ehir kanalnn da daha iyi havaland bir sistemdir. 2. Eski ehir ebekeleri ve ya rgarlarn halihazrda mevcut olduu blgeler iin, yeni drenaj sisteminde ekil 6.98de grld gibi ya rgarda bir sifon oluturmak tavsiye edilir. Drenaj Hatlarnn Yataklanmas Drenaj hatlarnn yataklanmasnda yataklama faktr

ekil 6.96 / AYAK PARASI LE BALANTI ksmen ayrk sistemde yamur suyunun byk blm yamur kanalna balanr. Buna karlk maliyeti drmek iin ayrk bir yamur kolonu pis su sistemine balanr. ekildeki A yamur kolonu pis su kanalna balanmtr. Bylece bu kolon iin gerekli uzun drenaj hattndan tasarruf yaplr. Ayrca Bde olmas gereken ya rgar kuru rgara dnr. Kuru rgarl sistemde, kanaldaki tkankla mdahale imkan vermek iin, ya rgar yerine kuru rgar kullanlmaktadr. Daha ucuz olan bu sistem son zamanlarda daha fazla kullanlmaya balamtr. ekil 6.91de kuru rgarl sistem emas verilmitir. Bu sistem drenaj tesisatna 286

ekil 6.97 / KURU RGARLI SSTEM

ekil 6.98 / YA RGARLI SFON KULLANIMI

ekil 6.99 / A SINIFI YATAKLAMA FAKTR 2.6 tanecikli malzemeyle doldurulmaldr. Bylece borunun zorlanmasnn nne geilir. 3. Eer toprak sert cisimler iermiyorsa, C ve D tipi yataklama ile kanal ama ve malzeme maliyetinden tasarruf edilebilir. C tipi yataklamada (ekil 6.101) hendek dibi boruyu kucaklayacak ve kk bir miktar sarma etkisi yaratacak ekilde biimlendirilir. D tipi yataklamada (ekil 6.102) hendek dibi dzletirilir. Boru gvdesi dz ksma otururken, boru birleim yerlerine gelen ksmda toprak alnarak knt yapmas nlenir. Bu yntemde yataklama faktr 1,0 olup, yataklama dolaysyla boru dayanmnda artrm etkisi yoktur. 4. Eer topran yaps hendein binaya yakn almasn gerektiriyorsa, binaya yakn hendek temel stabilitesinde herhangi bir kayba neden olmayacak ekilde muamele edilmelidir. 9 metre aralklarla genleme nlemi alnm bir beton dolgu arttr. Beton bloklar arasnda genleme nlemi olarak sktrlabilir fiber levhalar kullanlabilir. (ekil 6.103) 287

ekil 6.100 / B SINIFI YATAKLAMA FAKTR 1.9 kullanlr. Yataklama faktr borunun yataklandndaki dayanmnn, ilgili standartlarda verilen borunun dayanmna orandr. 1. A snf bir yataklamada yataklama faktr 2,6 deerindedir. Bunun anlam yataklanm halde borunun standart dayanmnn 2,6 misli yklenebileceidir. Bu betonun sarma etkisinden kaynaklanr. ekil 6.99da grlen bu yataklama ok yksek dayanm gerektiinde veya boru eiminin fazla hassas olduu hallerde kullanlr. 2. ekil 6.100de grlen B tipi yataklama daha ucuz ve ok yaygndr. Yapm da daha hzldr. Eer plastik boru kullanlacaksa (ki bu hatlarda beton bz kullanm tavsiye edilir), yatak ve boru etraf

ekil 6.101 / C SINIFI YATAKLAMA FAKTR 1.1 6.7.2. Toprak Alt Drenaj 1. Mmkn olan yerlerde bina, temelleri yeralt suyu dzeyinin yeteri kadar stnde kalacak ekilde ina edilmelidir. Ancak baz durumlarda doal yer alt su dzeyini aa ekmek zere yer alt suyu drenaj gereklidir. Bylece su seviyesi bina temellerinin altna indirilebilir. 2. Yer alt drenaj iin ok eitli sistemler mevcuttur. Kullanlacak tip sitenin koullarna baldr. eitli sistemler ekil 6.104a, 6.104b, 6.104c, 6.104d ve 6.104ede gsterilmitir. 3. ekil 6.104a ve 6.104bde grlen demir grid ve balk kl sistemlerinde branman borular arasndaki mesafe topran cinsine baldr. 4. Drenaj hendeinin derinlii 60 cm ile 150 cm arasnda deiir. 5. Toprak alt drenaj yzey su kanalna veya bir akar suya verilmeden nce uygun bir sifon tertibat ile donatlmaldr. 6. Yzey su kanalndan veya akar sudan geri tamay nleyici bir dzenek mutlaka kullanlmaldr. 6.7.3. Drenaj Hatlarnn Testi ki rgar arasndaki dz boru hattnn basnl hava ile test edilmesi iin ekil 6.105de grld gibi bu boru szdrmaz ekilde izole edilir ve U manometre 100 mmSS basn elde edilene kadar drenaj borusuna hava baslr. lk 5 dakika iinde su ykseklii 25 mmden fazla dmemelidir. Duman testi ok yararldr nk karan nokta hemen grlr. Yine test edilecek boru paras ekil 6.106deki gibi izole edilir ve alt utan duman boruya pompalanr. Bundan sonra boru boyunca duman kaa olup olmad aratrlr. Su testinde ise (ekil 6.107) boru ucunun tkanp, borunun suyla doldurulmas gerekir. Birlemelerde skp kalan hava ve emilen su iin bir pay brakmak gerekir. Normal olarak kabul edilen minimum ve maksimum su ykseklikleri srayla 1500 ve 4000 mm deerindedir. 288

ekil 6.102 / D SINIFI YATAKLAMA FAKTR 1.0

ekil 6.103 / BNA TEMELNE YAKIN DRENAJ HATTI TEMELLER

ekil 6.104 a / DEMR GRD

ekil 6.104 b / BALIK KILII

ekil 6.104 c / KALE HENDE

ekil 6.104 d / DOAL

ekil 6.106 / DUMAN TEST ekil 6.104 e / FAN

ekil 6.107 / SU TEST ekil 6.105 / HAVA TEST

289

BLM 7

7. PS SU BORULARI VE TESSATTA KULLANILAN ELEMANLAR

Bir tesisatta tek bir boru cinsi yerine farkl zelliklerde borular kullanlabilir. Ancak bunlarn birbirlerine balantlarna ve elektro korozyon oluturmamalarna dikkat edilmelidir. Bu gibi hallerde izole edici balant paralar ve szdrmazlk elemanlar kullanlabilir. Tablo 7.1de pis su tesisatnda kullanlan boru cinsleri ve kullanm yerleri toplu halde gsterilmitir. Buna gre; PK DKM BORULAR Pik dkme demir, evsel atk su tesisatnda klasiklemi olan malzemedir. 1980li yllardan beri de, mufsuz pik atk su borular, evsel tesisatlarda muflu atk su borularnn yerini alm durumdadr. Gnmzde, basnsz atk su hatlarnda mufsuz,

Pis su tesisatnda kullanlacak borular szdrmaz olmal, kelmeye izin vermemeli; korozyona, kimyasal ve fiziksel etkilere ve 45C scaklklara dayanabilmelidirler. Boru cinsi seiminde, a- Kullanma amacna baklmaldr. Evsel atk sular, hastane ve laboratuvar atklar ve endstriyel atklar gibi b- Aranlan zelliklere baklmaldr 1- Basnca dayankllk 2- Scaa dayankllk, 3- Yanmazlk, 4- Ses ve titreim snmleme, 5- Korozyona dayankllk, 6- Uzama katsaysnn deeri

Tablo 7.1 / PS SU TESSATINDA KULLANILAN BORULAR 290

pik dkm borulardan, basnl hatlarda ise muflu duktil dkme demir borulardan bahsetmek doru olacaktr. Pik dkme demir malzemenin gvenilirlii, ok farkl fitting formuna sahip olmas ve basit, ancak salam elemanlar ile birletirilmesi, bu borular bir yandan modern bina tesisatlarna ve aranan konfor artlarna uygun klarken, te yandan da titreim ve yangn dayanm ile de aranan emniyet zelliklerine sahip klar. Bu nedenlerle, gnmzde giderek artan bir oranda, binalarn atk su tesisatnda dey ve yatay toplama hatlar ile bina ii yamur oluklarnda pik dkme demir borulara yer verilmektedir. Malzeme zellikleri: Pik dkme demir borular, yksek basma ve kopma dayanmna sahip, formunu koruyabilen, gevrek, evsel atk su koullarnda yksek korozyon dayanmna haiz, yanmaz, donma ve yksek scaklktan kesinlikle etkilenmez zelliktedir. Betona yakn sl uzama katsays nedeniyle, yksek scaklkl atk sularn tanmasnda da tesisatn gvenilirlii sreklidir. Isl Uzama Katsays: 0.0105 mm/mK (0 ile 100C arasnda) Is letim Katsays: 50 60 W/mK (20Cde) Scaklk Dayanm: Mekanik zelliklerinde hissedilir bir deiiklik tespit edilmeden 400C. Kimyasal Dayanm: Evsel kullanmda pH 2 12 arasnda. Mufsuz Boru ve Balant Paralar Kaplamalar: Buderus ML pik atk su borular, geerli NORM B2570e gre dtan, balant paralar ise iten ve dtan oksidrot boya ile kapldr. reticiler, bu koruma kaplamasnn zerine istedikleri farkl boyalar da uygulayabilirler. Santrifj dkm borular, bu kaplamann dnda retim safhasnda iten epoksi kaplanmaktadr. Epoksi kaplama, kimyasal d etkenlere kar nemli bir dayanm salarken, borunun i yzeyinde elde edilen przszlk, ak teknii asndan da ekstra mekanik dayanm yaratr. zel Pik Dkm Borular: Pik dkm boru ve balant paralar, genel olarak tim evsel atk su eitlerine kar dayankldr. zel amalarla, boru ve balant paralar asit ve baz zellikli akkanlar iin iten emaye kaplanabilir. Bu ekilde, standart d kimyasal ve termik artlara sahip laboratuvar, aratrma merkezi,

endstriyel tesis ve makina retim tesisleri gibi iletmelerin atk su tesisatlarnda optimum emniyet salanabilir. zel borularla birlikte ayn tr balant kelepeleri kullanlr. Ancak kelepelerle birlikte yer alan contalar ya EPDM ya da NBR (nitrilkauuk) malzemeden mamuldr. Ayrca emaye kapl borular sahada kesilmez fakat retici tarafndan istenilen boylarda hazrlanmaktadr. EML-Borular: Laboratuvarlar, endstriyel tesisler ve makina atlyeleri iin, iten yksek asit ve baz dayanmna sahip emaye kaplanm borular. VML-Borular: retici tarafndan s izolasyonu ve terlemeye kar yaltml olarak retilen mufsuz boru ve balant paralar. KML-Borular: Agresif atk sularn tanmas amacyla zel kaplamaya sahip borulardr. rnein ticari mutfaklar, gda endstrisi, termal, mineral veya tbbi havuzlar, endstriyel olmayan laboratuvarlar ve fotoraf laboratuvarlar gibi tesislerin atk sular bu tip borularal tanmaldr. Pik Boru Notlar: Pik dkm demir borular reticiler tarafndan 50 ve 70 mm apta 3000 mm, daha yukardaki aplarda ise 3000 ve 5000 mm olarak imal edilmektedir. Bu ekilde, muflu borularn aksine, balant paralar veya armatrlerin arasndaki doru hatlar, farkl boru ve elemanlardan deil, tam olarak ihtiyaca uygun boyutlandrlm borular ile kurulabilmektedir. Bylece, farkl boylarda boru ve balant paralarnn stoklanmas ve ok sayda muflu balantnn zorunluluu ortadan kalkmaktadr. Titreim Snmleme Kabiliyeti Pik borular, atk su tesisatlarnda zellikle yksek titreim snmleme kabiliyeti ile ne kmaktadr. Bu zellii sayesinde, pik boru ile kurulmu tesisatlarda ak sesi duyulmaz, tam konfor salanr. Ancak duvar kesit geilerinde titreim nleyici yaltm malzemelerinin kullanlmasnda fayda vardr. ekil 7.2de mufsuz pik pis su borular ve balant paralarnn lleri verilmitir. BETON BORULAR Beton borular (bz) sadece yer altna denen ana boru tesisatnda kullanlr. Korozyona dayankldr, ancak krlgandr. 291

Tablo 7.2 / MUFSUZ PK DKM PS SU BORULARI VE FTTNGS LLER (mm) 292

Tablo 7.3 / SERT PVC MUFLU PS SU BORULARI VE FTTNGS LLER (mm) PLASTK BORULAR Sert PVC borular korozyona dayankl, hafif, krlgan ve ilenebilir zelliktedir. Sese kar duyarldr. Pis su tesisatnda yaygn olarak kullanlr. ekil 7.3de boru ve balant paralar lleri verilmitir. PVC yannda dier cins plastik borularn pis su tesisatnda kullanm da giderek artmaktadr. Bunlar arasnda astolan borular ses yutma zelliine sahiptir. Scakla dayankl pis su borular ise yksek dansiteli Polietilen (PEHD) ve Polipropilen (PP) den retilmektedir. 7.1. DUKTL BORULAR Duktil borular sfero dkm teknii ile retilmi pik borulardr. Bu borular normal dkm pik borulara gre, yksek mukavemet ve esneklik deerleri ile fark ederler. Bu nedenle de 40 bara kadar basnl sv ve 1 bara kadar basnl gaz tanmasna uygundur. Duktil demir borularn en belirgin zellikleri: Yksek mukavemet deerine sahiptir. Yksek anma dayanmna sahiptir. Uzun mrldr. Scaa dayankldr. 293

 Yanmaz Korozyona dayankldr. yi bir ses yaltm salar. Hijyeniktir. Duktil borular sahip olduklar bu stn zellikleri ile aadaki alanlarda geni lde kullanlrlar: Toprak altndaki ehir ime suyu datm tesisatnda. Toprak altndaki bina temiz su tesisatnda. Bina pis su tesisatnn her blmde de (yangna kar zel nlem almakszn) Bina ii (zellikle yksek yaplarda) yamur suyu kolonlarnda Toprak alt pis su tesisatnda Toprak alt yamur suyu kanallarnda. Endstriyel atk sularn ve korozif svlarn tanmasnda. Dk ve orta basnl (1 bara kadar) gaz hatlarnda. Bu kullanm alanlar iinde zellikle yksek yaplarda pis su ve yamur suyu tesisatnda basnca dayanmlar, uzun mrleri ve ses yaltm zellikleri ile; toprak altndaki ehir ime suyu datm hatlar ve toprak alt temiz su tesisatnda basnca dayanmlar, uzun mrl ve hijyenik olmalar ile kullanmlar rakipsizdir. Ayrca endstriyel atk sularn tanmasnda da korozyona dayankllklar ile nemli bir avantaj salarlar ve ok kullanlrlar. Duktil Demir Borularn Dier Kullanm Alanlar Doal akl hatlar Basnl atk su hatlar Yamur suyu, pis su ve karma su hatlar Basnl amur hatlar plk depolama sahalar szma su hatlar Artma tesisi atk su hatlar Rafineri atk su hatlar Kpr geileri Yksek hzl eimli hatlar eitli sifon uygulamalar Havaalan atk su hatlar Su toplama havzalarnda atk su hatlar olarak saylabilir

7.1.1. Genel Standard Duktil borular uluslararas ISO 2531 standard kapsamndadr. Duktil boru aadaki drt retim biiminden biri ile retilebilir 1. Kaplamal veya kaplamasz metal kalplarla savurma dkm. 2. Kum kalplarla savurma dkm. 3. Kum kalpta dkm. 4. Metal kalpta dkm. Fittings ve aksesuarlar ise kum veya metal kalpta dkm teknii ile retilir. Boru aplar DN 40tan DN 2600a kadar deimektedir. DN 60 borular baz lke standartlarnda olmakla birlikte, mmknse DN 65e deitirilmelidir. Birletirne Biimleri Borular ve fittings eitli tip birletirmelerle kullanlabilir. Esas birletirme biimleri elostomer contal soketli (muflu) birletirme ve flanl birletirmeleridir. Ancak dier birletirme biimleri de uygulanabilir. rnein birok lkede hala kullanlan kurun doldurmal soketli (muflu) birletirme bu borular iin mmkndr. Boru soket ucu d ap genel boru aplarna uygundur. Bu nedenle farkl soketli birletirme yntemlerini kullanmak mmkn olduu gibi, eski gri dkm borular yeni duktil borularla deitirmek de mmkndr. Boru ve Fittingsin Standart Et Kalnl ve Boyu Boru ve fittingsin standart et kalnl nominal apn fonksiyonu olarak aadaki formulle belirlenir. e = K . (0,5 + 0,001 DN) Burada e standard et kalnl (mm), DN nominal boru apdr. K katsays zel gereksinimlere cevap verecek biimde 8 ila 12 arasnda deien tam bir saydr. Boru d ap, uygulamaya bal olarak deien et kalnlndan bamsz olarak, sabit standart bir deerdir. Ayn nominal aptaki boruda d ap deimezken, et kalnl uygulamaya gre deiir. Fittings tablolarnda grlen et kalnl ortalama bir deer olup, gerek et kalnl yerel gerilmeleri karlayacak ekilde ve fittingsin biimine bal olarak eitli noktalarda farkl olabilir.

Tablo 7.4 / DUKTL BORU MUKAVEMET DEERLER 294

aretleme Her boru ve fittings aadaki iaretleri tamaldr: thalat iareti Borunun duktil olduu Nominal ap (DN) DN 300den byk borular ayrca retim yln da gstermelidir. Mukavemet Testleri Duktil boru ve fittingsin salamas gerekli mukavemet deerleri aadaki Tablo 7.4de gsterilmitir. Maksimum alma Basnc ve i Basn Testi Maksimum alma basnc lkelere ve tanan akkana gre deiir. Savurma dkm duktil borularda hidrolik olarak en az 10 dk. sre ile belirlenen basn uygulanr. ten basn testinde, test basnlar boru apna gre aadaki formllerle hesaplanr ve belirtilen Pmax deerlerini amaz. DN 40 - DN 300 iin p = 0,5 (K+l)2, Pmax = 100 bar Pmax = 80 bar DN 350-DN 600 iin p=0,5 K2, 2, DN 700 - DN 1000 iin p = 0,5 (K-l) Pmax = 60 bar DN 1200 - DN 2000 iin p = 0,5 (K-2)2,Pmax = 40 bar DN 2200 - DN 2600 iin p = 0,5 (K-3)2,Pmax = 25 bar Savurma olarak dklmeyen boru, fittings ve aksesuarlar

da su veya hava ile szdrmazlk testine tabi tutulur. Test koullar ilgili artnamelerde belirtilir. Testlerin tamamlanmasndan sonra gzle grlr hi bir kaak, terleme veya baka bir hata izine rastlanmamaldr. 7.1.1.1. Spigot ve Soketli Borular (Muflu Borular) Bu borular normal gereksinimleri karlar. Basn altnda gaz ve su tama ve datma amac ile kullanlrlar. Tablo 7.5de iten imento kapl. dtan galvaniz korumal bitm giydirmeli K9 snf DN 80 - 1000 aras duktil demir basn borular lleri verilmitir. Tablo 7.6da ise ayn borularn DN 40 - 65 aras lleri verilmitir. Tablo 7.7de dtan galvaniz korumal, iten ve dtan bitm giydirmeli DN 80 - 600 aras K9 snf duktil boru lleri grlmektedir. Bu borularn et kalnl hesabnda ve alma basnc hesabnda K = 9 alnmaktadr. Spigot ve soketli borularn birletirilmesinde ekil 7.8de grlen TYTON soketli (muflu) birletirmeler, ekil 7.9da grlen vidal sktrmal salmastral birletirmeler, ekil 7.10da grlen civata sktrmal salmastral birletirmeler kullanlr. Bunlarn dnda zel birletirme ekilleri de kullanlabilir. 7.1.1.2. Flanl Borular ve Flanlar Gri dkm borularda tek tip flan kullanmna izin verilmitir. Ancak duktil borularda artan basn nedeniyle

Tablo 7.5 / DUKTL DEMR BORULARI TEN MENTO KAPLI DITAN GALVANZ KORUMALI VE BTM KAPLI K9 SINIFI 295

Tablo 7.6 / DUKTL DEMR BORULARI TEN MENTO KAPLI DITAN GALVANZ KORUMALI VE BTM KAPLI K9 SINIFI

Tablo 7.7 / DUKTL DEMR BORULARI TEN BTM KAPLI DITAN GALVANZ KORUMALI VE BTM KAPLI K9 SINIFI

Tablo 7.8 / TYTON SOKETL (MUFLU) BUDERUS DUKTL BORU BRLEMELER 296

Tablo 7.9 / VDALI SALMASTRALI BUDERUS DUKTL BORU BRLEMES

Tablo 7.10 / CVATA SIKITIRMALI SALMASTRALI BUDERUS DUKTL BORU BRLEMES kullanlabilecek flan tipleri PN 10, PN 16, PN 25 ve PN 40a kar gelen 4 tip ilavesiyle geniletilmitir. Flanlar ilenmi yzeyler ve matkapla delinmi delikler ierebilirler veya dkm olarak hassas bir biimde zel retilebilirler. Flanlar boruya entegre olarak dklebilecei gibi ayr dklebilir ve kaynak veya vidalama gibi bilinen yntemlerle boruya tespit edilebilir. Dolays ile sabit veya sklebilir olabilir. Yer altna gmlmeyen boru flanlarndaki civata deliklerinin ap, 1 mm daha byk olabilir. Et kalnl ve test basnc belirlemesinde K katsays iin, Integral flanl borularda K = 12 ve 14 Vidal flal borularda K = 10 ve 12 Kaynakl flanl borularda K=9 alnabilir. Verilen iki K deerinden hangisinin geerli olaca ulusal standartlarca belirlenir. 297

Tablo 7.11de ift taraf integral dkm flanl duktil boru lleri grlmektedir. Bu borularn ileri normal imento kapldr. 7.1.2. Fittings Duktil demirin daha yksek mukavemeti olmas daha dk boyutlu fittings yapmna imkan verir. Bu zellikle kalabalk ve skk byk kentlerde yer tasarrufu asndan nem tar. Duktil borularda kullanlan mevcut fittingsi ncelikle Spigot ve soketli boru fittingsi ve flanl boru fittingsi olarak ikiye ayrmak mmkndr. Her iki tip iin de; a) 90, 45, 22 1/2 ve 11 1/4 dirsek. b) T para c) Redksiyon bulunmaktadr. Ayrca flanl borular iin istavroz ve kr flan mevcuttur. Spigot ve soketli borularda yukardaki fittings ve manon iin birleme biimine gre, ekil vardr. Bunlar her iki ucu TYTON soket, her iki ucu vida sktrmal salmastral ve her iki ucu soket tiplerdir. Ayrca bir ucu flanl ve dier ucu yukardaki ekilde soketli olan manonlar mevcuttur. Spigot ve soketli borular iin ayrca 45 atal paralar bulunmaktadr. Bir ucu flanl dier ucu soketli paralar ve dz manonlar boru hatlar seksiyonlar arasnda sklebilme, eksenel kayma ve ayarlama imkan tanr. ift soketli dirsekler dnme asna bal olarak artan uzunluktadr. Bunlarn dirsek bloklarna dayanan tayc yzeyleri, eksenel kuvvetlerin byklne gre ayarlanmtr. Redksiyon flanlarn ve ift flanl redksiyonlarn kullanm, flanl T branman para araln sadeletirmeye imkan tanr. Bu fittings kombinasyonlarnn kullanm en az sayda dkm fittings ile, en byk sayda birleme imkann kullancya verir. Bu dzenlemelerin etkisiyle hem tketicide, hem de reticide stok miktar azalr ve temin imkan kolaylar. ift soket redksiyon para, pratik olarak en ksa mesafede ap drr. ift flanl redksiyonlar, genellikle iki arka arkaya gelen apn arasna konur ve deien ap oranyla orantl uzunlua sahiptir. Her iki kenar eksenle 5a yapar. Bylece basn dm minimum tutulmutur. 7.1.3. Buderus Duktil Borularn zellikleri DN-EN 598e uygun duktil dkm borularn yksek mekanik zellikleri vardr: ekme dayanm 420 N/mm2 Kopma uzamas %10 298

Kesme dayanm 550 N/mm2 Eilme dayanm 420 N/mm2 atlama dayanm 300 N/mm2 Bu deerler srekli kullanmda sabit kalmaktadr. Yksek Dkm Boru Teknolojisine sahip Buderus Duktil demir borularn nemli avantajlar: Tm atk sulara uygundur. Asidik ve yksek kire ieren sulara dayankldr. Slfat ierii yksek sulara dayankldr. Biyojen slfrik asit etkilerini tayabilir. Yksek basnl durulamaya uygundur. Eimli hatlarda, 20 m/sye varan ak hzlarna izin verir. Basnl amur hatlarnda yllarca kullanlabilir. Yksek Hzl Aklar DIN 2614e yaplan eklemelerde, duktil demir borularn 10 m/snin zerindeki aklarda, kavitasyon olmamas halinde anma dayanmna sahip olduu tarif edilmektedir. imento i kaplama sayesinde, laboratuvar deneyleriyle de ispatlanan bir ekilde duktil demir borular eimli hatlarda 20 m/s hzlara dayanabilmektedir. Fonksiyon gvenilirlii ve ekonomiklik, boru hatt projelerinde en nemli seim kriterleridir. Burada da bina, mazgal ve rgar balantlar nemli bir rol sahibidir. Bina ve rgar branmanlar en gvenilir ekilde; branman saplama paralar ile boru hattna balanr. Branman saplama paralar max. 6 bar ve min. 0,5 bar mutlak basnca dayankldr. Borular zel rgar balant paralar ile rgarlara ular. Duktil demir malzemenin esnek yaps ve TYTON soket, balantnn tek eksenli bir mafsal gibi davranmasn ve bylece de yksek fonksiyon gvenlii salar. Atk sularn tanmas, varolan veya yeni yaplan yerleim blgelerinden balar ve atklarn kanallarda herhangi bir kaak olumadan artma tesisine ulatrlmasyla devam eder. Buderus, atk su tama kanal ve hatlar iin komple zmler sunmaktadr. zel haller ve basnl hatlar iin, eksenel yklere yksek dayanm gsteren zel soketli balant sistemleri bulunmaktadr. Bu rnler, beton mesnetlere alternatif olarak, sifon hatlarnda, eimli geilerde ve instabil topraklardaki hatlarda kullanm alan bulmaktadr. Tarihi ehir merkezlerinde karlalan zel artlarda, ar trafik yk altnda ya da zel koullarn etkin olduu projelerde, duktil dkm borular ne

kmaktadr. Bunda duktil demir malzemenin mekanik zellikleri ile TYTON soketli balantlarn yksek i ve d basnlarda da yksek szdrmazlk zellii nemli olmaktadr. Problemli yap ve iletme koullar duktil demir borularn konstrktif zellikleri nedeniyle, modern ve evreye saygl bir biimde yerine getirilebilmekte ve zlmektedir. Verimli Boru Balants Boru hatlarnn toplama ve datma sistemlerinin kurulmasnda yer almaya balamasyla birlikte, boru balantlarnn da nemi artmtr. Balantnn gvenilirlii ile boru hattnn verimlilii korunmakta veya dmektedir. Uzun yllarn getirdii tecrbeler, 35 yldan beri milyonlarca kilometrelik su, atk su ve gaz tama hatlarnda kullanlan TYTON soketli balantlarn gelitirilmesini salamtr. Verimli Boru Montaj 6 metrelik optimum boru boyunun boru hatlarnn ekonomiklii asndan nemli bir faktr olmas gibi, ykle ve ittir mantyla kurulabilen TYTON soketli balantlar da gnlk balant saysn arttran nemli bir etkendir. Verimli Kullanm mr Alman Ky Su leri Birlii LAWAnn maliyet hesaplar artnamesinde, duktil demir borularn mr olarak 50 - 80 yl tarif edilmitir. Hatta bunun 100 yla kt projeler de mevcuttur.

Dkm borular 100 yl akn bir sredir atk su tama hatlarnda kullanlmaktadr. Daha nceleri arlkl olarak kullanlan pik dkm borular, son iki yzylda yerini daha baarl kaplama imkanlarna sahip bir teknolojiyle retilen duktil borulara brakmaktadr. Verimli Yatrm Kanalizasyonlarn ilk yatrm maliyeti hesab, ana olarak aadaki alt balklara toplanabilir: Boru imalat ve montaj masraflar (% 70 - 75) Teknik ekipman masraflar (% 15 - 20) Mhendislik ve ekstra masraflar (% 10 - 15) Genel olarak ina alanndaki hafriyat ve rtme, rgarlar, cadde mazgallar, mesnetleme ve yaltm toplam ilk yatrm maliyetinde % 85 - 94 arasnda bir paya sahiptir. Boru malzemesi; tama ve montaj ilemi ise sadece % 6 15 aras bir maliyet payna sahiptir. Hat derinlii arttka, hafriyat, montaj ve gmme ilemlerinin maliyeti de ayn oranda artmaktadr. Btn bunlarn nda, boru ve balant paralarnn maliyetindeki %10luk deiimin, toplam projeye maksimum %1 - 1,5 eklinde bir etkisi olduu ortaya kmaktadr. Buna karn, montaj ileminin hzlanmas ve daha verimli hale gelmesinin ise, yatrm maliyetine etkisi olduka yksek bir oranda gereklemektedir. Tamamlanm veya yeni ina edilen yerleim birimlerinde, bina balantlarnn, zel branman saplama paralar ile etkin bir ekilde gerekletirilmesinin yatrm maliyetinde daha fazla tasarruf anlamna geldii aktr.

Tablo 7.11 / FT TARAFLI NTEGRAL DKM FLANLI DUKTL BORU PN 10, ve PN 25 299

Tablo 7.12 / DUKTL BORULAR VE POLETLEN BORULARIN KARILATIRILMASI KRTER Difzyon DUKTL BORULAR Duktil demir dkm borularda, gazlarn difzyon yolu ile boru iinde tanan akkana karmas mmkn deildir. Bu nedenle, toprak altnda oluumu olduka hzl olan metan (CH4) gaznn ime suyuna kararak su kalitesini bozmas mmkn deildir. Ayrca da akaryakt veya gaz hatlarnn yaknndan geen temiz su hatlarnda duktil demir dkm borularn kullanlmas sorunsuz bir iletmeyi garanti eder. POLETLEN BORULAR yapsnda bulunan hacimsel boluk nedeniyle tm PE esasl borularn, hidrokarbon sv ve gazlar diffuze etmesi ok hzl gerekleir. Esas tehlike ise, boru cidar tarafndan emilen bu maddelerin, borularn i ksmna gemesi, yani difzyondur. zellikle tama ve montaj srasnda d kaplamalar zarar gren PE borularda son derece hzl bir ekilde gerekleen difzyon, PE-MD ve PELD malzemelerde ok ksa srede tanan akkann kalitesinin yitirilmesine neden olur. Gnmzde alminyum bariyerli, koruma klfl PE borularla difzyonun nne geilebilmekte, ancak bu kez de ilk yatrm maliyetleri nemli lde ykselmektedir. PE malzemelerin i yapsnda, ayn apa sahip boru boyunca eitli fiziksel ve kimyasal zellikler farkllklar gsterir. Akustik kaak testlerinde, test mesafeleri ile test says ters orantldr. Ses dalgalarnn PE malzeme iinde snmlemeler ile ve deiken hzlarla ilerlemesi nedeniyle, bu malzemeden borularda test mesafeleri kimi hallerde 20 mnin bile altna inebilmektedir. Bu sorun, polietilen boru hatlarnn iletme, bakm ve tamirini zorlatran nemli unsurlardan biridir. Baz hallerde, metal hattan ayrlan PE branmandaki hibir kaan noktasal olarak tespiti mmkn olmamaktadr.

Kaak Analizi

Gml boru hatlarnda kaak noktasnn doru tespiti, tamirat ileminin en az 1.80 x 0.80 m byklnde bir ukur kazarak gerekletirilebildii dnlnce, byk bir nem tar. Basn testi yolu ile kaaklar yalnzca hidrantlar veya vanalar arasndaki blgelerde tespit edilebilirken, akustik testler ile kaak noktas santimetreler mertebesinde saptanabilmektedir. Bu nedenle, bugn ok kklerden en byk hatlara kadar akustik test sistemleri kullanlmaktadr. Metal malzemeden boru hatlarnda, metal malzemede ses dalga hznn homojen olarak yaylabilmesi sayesinde, 80 mnin de zerine kan mesafeler ile test yapmak ve doru sonulara ulamak mmkn olmaktadr. Duktil demir dkm boru ve balant paralarnda, dili, flanl, soketli, flan-soketli ve kaynakl olmak zere birok birletirme teknik olarak mmkndr ve kullanlmaktadr. Bu nedenle, bu tip boru hatlarnda hata yeni bir branman eklemek ya da hattn tamiri amacyla bir blmn deitirmek kolayca gerekletirilebilmektedir. Kullanlan farkl

Boru Hattn Gelitirme ve Tamiratlar

Polietilen borularda, zellikle belirli aplarn zerine kldnda kaynakl balantlar imkansz hale gelmektedir. Kk aplarda da hat apnn devamll asndan sorunlu olan kaynak yerine soketli ya da sktrma dili balantlar kullanlmaktadr. Bu da boru hattna ek yaplmas ya da hatta lokal yenileme yaplmas ilemini olduka uzun, zor ve pahal bir hale getirir.

300

Tablo 7.12 / DUKTL BORULAR VE POLETLEN BORULARIN KARILATIRILMASI (Devam) birletirme metodlarndan ilem hz asndan en nde geleni TYTON contal soketli (muflu) birlemelerdir. TYTON contal olarak DN 80 ile DN 1000 aras tm aplarda uzun metrajlarn denip, devreye alnmas mmkn olmaktadr. Ekonomik mr Boru hatlarnn malzemelerine gre teknik (ekonomik) mrn inceleyen DVGW W401 neri Blteninde, iten imento, dtan bitm kapl duktil demir dkm borularn, 100-140 senelik mr ile birinci srada geldii belirtilmektedir. 1980lerden sonra malzemenin hafiflii nedeniyle kullanm greceli olarak yaygnlaan PE borular, k ve UV nlarnn etkilerine kar koruma amal olarak boyansalar da, ortalama 40 ile 70 yl arasnda teknik mre sahiptir. Bu sre, boru hattnn dendii topran eitli hidrokarbonlar ile kontamine olmas durumunda, borunun urayaca erozyon ve difzyon nedeniyle nemli lde ksalmaktadr. Polietilen boru malzemelerinden birou zerinde yaplan noktasal yk deneyleri gstermitir ki, gnmzde kullanlan hemen tm polietilen trleri, noktasal ykler karsnda, daha 1000 saat test sresi dolmadan yarlma ve yrtlma gibi hasarlara uramaktadr. Sadece deney amacyla gelitirilmi olan ok az eit polietilen bu tr bir deneyden sadece akma izleri ile geebilmitir; ancak apraz bal bu polietilen trleri de ilk yatrm maliyetlerini ciddi oranda arttran bir retim metoduna sahiptir. Bu nedenle bilim adamlarnn ortak kans, polietilen boru hatlarnn toprak alt uygulanmasnn doru olaca ve hatta bu uygulama srasnda dolgu malzemesinin tarif edilen tanecik aplarn uygun olmasna azami zen gstermenin gereklilii ynndedir. DVGWnin almasnda, 1995 ylnda kaytl bulunan 1.350 km PE boru hattnda, toplam 250 hasar tespit edilmitir. Bunun anlam, 100 kmde 18 hasardr.

Noktasal Ykler Boru hatlarnn imalinde yatrm maliyetlerini arttran en nemli unsur, hat gzergahndaki hafriyat ve max. 20 mm tanecik byklne sahip killi kum dolgu malzemesidir. Bu sayede oluan yksek maliyetleri ortadan kaldrmak amacyla dnlen toprak st hatlarda karlalacak en nemli sorun, boru malzemesinin toprak st balantlarda ortaya kacak noktasal yklere dayanp, dayanamayacadr. Metal malzemeden boru hatlarnn toprak st mesnetler arasnda denmesi, uzun yllardan beri kullanlan ve emniyetli bir metottur.

Hasar Oluumu Toprak alt boru hatlarnda mekanik d etkenler, zemin hareketleri, korozyon, hatal boru birlemeleri gibi nedenlerle eitli hasarlar oluabilmektedir. Alman gaz ve Su Tesisat artnamesi DVGWnin boru hatlar ile ilgili gerekletir-dii, istatiksel almada duktil dkme demir boru hatlarnda, 1995 ylnda kaytl bulunan 13.958 km hat iin toplam 375 hasar; yani 100 km bana 3 hasar tespit edilmitir.

301

Byk Ykler Altnda Szdrmazlk Duktil borularn byk kullanm alanna sahip olmasnn nemli nedenlerinden biri sahip olduu yksek gvenilirliktir. Duktil borular, toprak ve trafik yknden oluan byk zorlanmalar tayabilir. 0,8m ile 6 m derinlie gml duktil borular iin, baraj artlarnda bile statik deneyler zorunlu olmamaktadr. Balayc zellii olmayan kumlu veya akll topraa, 0,3 ve 30 m derinliklerde yatrlm olan ve evresi %75 ile %95 younluklarnda kum ile desteklenmi olan duktil borularn, onlarca yldr sorunsuz olarak kullanld projeler vardr. Ksaca duktil borular ok eitli toprak rtler altnda, hesaplanan veya hesaplanamayan yklere karn bugn olduu gibi gelecekte de yksek gvenilirlikle kullanlmay srdrecektir. Toprak Hareketlerinde Szdrmazlk TYTON soketli balantlarn ilevi ilk bakta anlalamayabilir. Ancak bu zel soketli balantlarn yksek i basn dayanm, kolay merkezleme ve rnein yer alt sularndan kaynaklanan yksek d basnlara kar dayanm olarak zetlenebilen ilevi vardr. Bunun yannda toprak altnda yatan boru hatlarna, trafik ykleriyle akan toprak hareketlerinin neden olduu eksenel veya al d ykler de etkiyebilir. Bir mafsal gibi davranabilen TYTON soketli balantlar, boru hatt elemanlarnn toprak hareketlerine burulma veya eilme gerilmelerini bir sonraki boru veya balant parasna aktarmadan uymalarn garanti altna alr. Bu zellik, soketlerin yksek dayanml ve zel konstrktif yaplar ile elde edilir. Agresif Svlarn Tanmasnda Szdrmazlk Killi imento i kaplamal ve dtan epoksi korumal duktil borular, yksek younluklu slfrik asit etkilerine kar bile yksek bir mukavemete sahiptir. Szdrmaz Malzeme Duktil dkm borular btn ilevlerini sorunsuz bir ekilde yerine getirmeleri amacyla retim aamasnda test edilirler. Homojen i yap ve mekanik zellikler imalat srasnda gerekletirilen deneylerle kontrol altnda tutulur. Difzyon dayanm ise duktil dkm malzemenin kendi zelliidir. Duktil borularla polietilen borularn 302

karlatrmas Duktil borularla polietilen borularn bina d yeralt temiz su tesisatnda kullanlmalar halinde birbirleriyle karlatrmas Tablo 7.12de verilmitir. 7.2. ISISAN BUDERUS DUKTL BORULAR MONTAJ TEKN 7.2.1. Kullanm Alan,Transport ve Depolama Kullanm alan: Duktil boru ve fittingslerin montaj DIN-EN 598 normuna uygun ekilde yaplmaldr. Montaj annda gerekli teknik yardm istenirse yaplabilir. Kuvvetlendirilmi d korumal ve uzunlamasna kuvvete dayanm artrlm olan Buderus duktil demir borularn yerletirme ve montaj iin zel balant ekilleri mevcuttur. Depolama ve tama iin notlar Duktil borularn aralara ykleme ve indirilmesinde emniyet kaylar kullanlmaldr. Tama ilemi vin ile yaplacaksa, borunun imento yzeyinde basncn ok byk olmamas iin, duktil boru sarlarak halkaya aslmaldr. zellikle byk apl borularda, vin halkasnn imento yzeye zarar vermemesi iin boru formuna uygun papular kullanlmaldr. antiyede szdrmaz contalarn muhafazas; Szdrmaz conta kuru,karanlk,temiz ve souk (0C altnda olmayan) ortamlarda depolanmaldr. Montaj esnasnda szdrmaz contann yzey scakl yaklak 10C civarnda olmaldr. Boru demeti; Boru demeti emniyet kaylar ile balanmaldr. Boru izolasyonun bozulmamas, hem de borularn kirlenmemesi iin, boru aralarna ve borularn en altlarna tahta ara yataklar konmaldr. Sa kesme makas ile boru demetini tutan elik kuaklar kesilebilir. Keski, manivela vb. montaj srasnda kullanlan aletlerin, boru izolasyonuna zarar vermemesine dikkat edilmelidir. Duktil borularn izolasyonlarnda zarar meydana gelmise hemen deitirilmelidir. Duktil borular, DIN-EN 598 normuna gre 10 cm geniliinde ktkler zerine, borularn bitim noktasndan yaklak 1,5m uzaklkta olacak ekilde, st ste yerletirilebilir.

Kaza riskine kar 3 mtden daha yksek boru yn yapmaynz.

Tablo. Duktil boru demetlerinde msaade edilen max. boru kat ykseklikleri; DN 100-150 200-300 350-500 600-700 800-1000 >1000 Kat says 15 10 5 3 2 1
Talar ayklanm, szdrmazlk zelliine sahip ve agresif yapda olmayan; dolgu malzemesiz zemin.

Tablo. Duktil boru demetleri arlklar DN 100 125 150 200 250 300 Demetteki boru says 20 15 12 6 4 4 Arlk (kg) 2120 2025 2040 1320 1120 1360

Kum dolgu ile yataklama yaplm tal zemin

7.2.2. Boru ukurunun almas, borularn gmlmesi ve montaj Boru ukurunun almas (ekil 7.13); Alacak boru ukurlar DIN-EN 1610, DIN 4124 ve VBG 37 normlarnda tarif edilmitir. Borularn gmlmesi; Boru montaj yaplrken, borularn her noktasnn topraa demesine dikkat edilmelidir. Sadece muf yerlerinde el girecek kadar bir boluk braklmaldr. Boru yzeyinde youmaya sebebiyet verecek, agresif zellikte dolgu malzemesi kullanlmamasna ve yzeyde sivri talarn kalmamasna dikkat edilmelidir. Yzey doldurma ilemi, borunun en st noktasndan itibaren min. 15 cm. olacak ekilde yaplmaldr. 7.3. DUKTL BORU HATLARININ SIZDIRMAZLIK TESTLER VE KONTROLLER 7.3.1. Doal Akl Su Hatlarnda Yksek Basn Testi DIN-EN 1610a uygun olarak, killi imento i kaplamal duktil dkm borular, 15 dakika sresince 0,5 bar i basnta tutulduunda birim i alandan maksimum olarak 0,02 l/m3 su szmas meydana gelir. Szmasna msade edilen su miktarlar yandaki tabloda verilmitir.

ekil 7.13 / BORU UKURU

DN 100 125 150 200 250 300 350 400 500 600 700 800 900 1000 100 m Boruda Szan Su Miktar [lt] 0.6 0,8 0,9 1,3 1,6 1,9 2,2 2,5 3,1 3,8 4,4 5,0 5,7 6,3

7.3.2. Basnl Atk Su Hatlarnda Yksek Basn Testleri Bu borularda test DIN 4279a gre yaplr. Yandaki tabloda farkl aplarda test sreleri verilmitir. Bu sre iinde boruya aada gsterilen byklklerde hidrolik basn uygulanr ve test sresi sonunda basntaki dmenin yandaki tabloda verilenden daha byk olmamas istenir. 303

Szdrmaz contalarn yerletirilmesi; Conta temizlendikten sonra kalp eklinde form verilir
Boru birleim yerlerinin temizlenmesi; Borularn birleimi yaplmadan nce muflarn temiz olmasna dikkat edilmelidir. zellikle tutma yivi ve szdrmaz conta yzeyindeki muhtemel boya pislikleri temizlenmelidir. Tutma yivi fra yardmyla temizlenebilir.

Szdrmaz conta, sert yzeyi tutma yivinin iine girecek ekilde yerletirilir. Szdrmaz contann tam yuvasna oturmu olmas kontrol edilmelidir.

Borunun erkek taraf iaretli yere kadar ok iyi temizlenmelidir.

Szdrmaz contann muf ierisine yerletirilmesinde problem yaanrsa ekilde grld zere karlkl yzeylerde boum yaplr. Bu sayede conta zahmetsiz bir ekilde yerine yerletirilir.

Taranm szdrmaz yzeye ince tabaka halinde yaptrc srlmelidir.

ekil 7.14 / BORULARIN TEMZLENMES

Test sreleri tablosu
Doru Yanl

Anma ap DN 200 250 - 400 500 - 700 > 700

Sre [h] 3 6 18 24

Szdrmaz contann yuvasna tam oturmasna ve darya tamamasna dikkat edilmelidir.

zin Verilen Max. Basn Dm tablosu

Anma Basnc PN 10 16 > 16 Test Basnc PP [bar] PN+5 PN+5 PN+5 Max. P [bar] 0,1 0,15 2

Szdrmaz conta zerine ince tabaka halinde yaptrc srlmelidir.

ekil 7.15 / SIZDIRMAZLIK CONTALARININ YERLETRLMES

304

Kaldrma dzenei sadece balantlar tam olarak yapldktan sonra serbest braklmaldr.

nceden zerine yapkan srlen borular, dndrlerek mufun ierisine doru szdrmaz contay merkezleyecek ekilde yerletirilir. Montaj yaplan boru ile nceki borularn ayn eksen zerinde olmasna dikkat edilmelidir. Duktil boru montaj aleti yardmyla zerindeki ilk izgi grnmeyene kadar mufun iine sokulmaldr.

Kumpas Duktil borularn montaj bittikten sonra test edici yardmyla, szdrmaz contann boruyu her noktada sarp sarmad kontrol edilmelidir.

Dikkat! DN 700den DN 1000e kadar olan fitings ve rgar balant paralar montaj srasnda iaretli yerlerin darda kalmasna dikkat edilmelidir.

ekil 7.16 / BORU MONTAJININ YAPILMASI

Kadran DN 800den itibaren borularn yuvarlatlmas; Byk apl borularda erkek taraf oval olabilir. Bu ovallik borunun iine yerletirilen zel ekipman yardmyla dikkatlice dzeltildikten sonra ekipman boru ierisinden kartlr.

Kadran

Borulara a verme Boru montaj tamamlandktan sonra, gerekli alandrma yaplabilir. DN 300-5 DN 400-4 DN 1000-3 6 mtlik boruda 1lik sapma, bir nceki borunun merkezinden 10 cmlik sapma anlamna gelir.

ekil 7.17 / BORULARIN YUVARLATILMASI VE AI VERME 305

Boru montaj DN 125e kadar montajda manivela kullanlr.

DN 400e kadar ise montaj aleti kullanlr.

U-Uca Ekleme Byk apl borularn montajnda hidrolik vin kullanlyorsa, borunun erkek ksm mufun iine yavaa itilir. Bylece contann formunun bozulmas engellenmi olur. Bu ilem srasnda kepenin mufu bozmamas iin araya takoz konulmaldr. Boru izolasyonunun bozulmamas iin kepenin boru yzeyine temas engellenmelidir.

Uygun olmayan ykseklik dzeltmesi; Boru ykseklii, kepe ile dzeltilmemeli veya itilmemelidir.

ekil 7.18 / BORU MONTAJI 7.3.3. Doal Akl Hatlarn Vakum ile (Hava ile) Szdrmazlk Testi Dk maliyetle ve ksa srede gerekletirilebilecek bir dier alternatif de vakum basn testidir (ekil 7.35). Bu test iin hava szdrmazlna sahip malzemeden retilmi bir boru ve dk basn testine mukavim balant sistemleri gereklidir ve DIN 28603e uygun TYTON soketli balantlara sahip, DIN-EN 598e uygun duktil borular bu artlar yerine getirmektedir. Dk basn testi ile, 0,5 barlk yksek basn testine denk bir dayanm kontrol mmkn olmaktadr. Yntem tarifi: Eksi basn testi iin genel art, hem szdrmazl olan bir boru maddesi, hem de eksi basnca uygun bir birletirme tekniinin olmasdr. Eksi basn testinde yksek gaz basnl hatlardaki szdrmalk testine benzer bir fark basnc lm yntemi uygulanr. Kanalda 500 mbarlk bir eksi basn oluturulur. Bir fark basn ler ile atmosfer basnc ile kanaldaki eksi basn arasndaki fark basnc llr. Bir hassas barometre ile ayn 306 zamanda test sonularnda hesaba katlacak olan atmosferdeki basn deiimleri llebilir. Bu yntem koruma blgesi 3 ve zellikle koruma blgesi 2de uygulanr, ayrca kabul testi ve tekrar testlerde uygulanr. Deney Kriterleri: Aadaki tablo, her 30 dakika iin uygun maksimum basn artlarn gstermektedir. Bu deerler, 0.5 bar ile eksi basn testine tabi tutulmu nominal kanal boru hatlar uzunluklar iin geerlidir. Test sresi 30 dakikadr. Sipari verenler ile uyuma salanmas halinde test sresinde deiiklik yapmak mmkndr.
DN 100 ila 800 900 ila 1200 1400 ila 1800 30 dakika iin uygun basn art deeri 5 mbar/30 dak. 4 mbar/30 dak. 3 mbar/30 dak.

Fittings montaj DN 125e kadar olan dz fittingslerin montajnda manivela kullanlmaldr.

DN 400e kadar olan fittingslerin montajnda zel montaj aleti kullanlr.

DN 500 - DN 1000 arasndaki fittingslerin montjnda ise daha farkl alet kullanlr.

Fittings ile boru balants yaplrken, balantnn konsantrik olarak yaplmasna dikkat edilmelidir. Bunun yaplmas iin kar arlk olarak teki azna boru konmasna dikkat edilmelidir.

ekil 7.19 / FTTNGS MONTAJI

Boru balantlarnn demontaj Boru ve fittingsler, zel aparatn kolu ileri geri hareket ettirilerek zlebilir.

Tyton contal birletirmeler ekilde grld zere kelepe ve kriko yardmyla zlebilir.

ekilde en altta grlen ise zel demonte edilebilen kelepedir.

ekil 7.22 / BORU BALANTILARININ DEMONTAJI 307

Kiri; Koles zel teknik terimi; Kadron

Rogar montaj Halat ve zincir yardmyla montaj ve hidrolik kepe yardmyla montaj olarak iki montaj tanmlanabilir.

Temizlenmi (dz) yzey

Kiri; Koles zel teknik terimi; Kadron

Temizlenmi (dz) yzey

6 mt. uzunluundaki ortadan kesilmi duktil borunun hidrolik kepe yardmyla rogara montaj ekilde grlmektedir. Temizlenmi (dz) yzey

ekil 7.20 / RGAR MONTAJI Uygulama: Test edilen hattn szdrmazl, zel kesme bileenleri ile salanr. Bu durumda szdrmazlk yastklarnn kullanm, hem hzl monte edilebilmeleri, hem de dk zel lmlerde byk nominal uzaklk sahalarnda kullanlabilmeleri avantajlarna sahiptir. Szdrmazlk elementleri 0.5 barlk bir eksi basnca dayanabilecek ekilde salamlatrlmaldr. Byk hat aplar veya ift boru hatlarndaki ember odalar, flan kapaklar ile szdrmaz hale 308 getirilmelidir. Bir vakum pompas yardmyla kanal iinde yaklak 0.5 barlk bir eksi basn oluturulur. Tecrbi olarak 100 m3 hacimli bir kanalda 0,5 barlk bir eksi basn oluturmak iin 25 dakika yeterli olacaktr. 5 ila 10 dakikalk bir dinlenme sresi (ara) sonrasnda test balayabilir. Test sresi sonunda test sonucu protokole geirilir. Test hatt yeniden hava ile dolduktan ve szdrmalk elemanlar skldkten sonra, kanal iletmeye alnabilir.

Dier Metodlara Gre Avantajlar: a) Zaman Tasarrufu=Para Tasarrufu Szdrmazlk testi su ile yaplrsa, n dolum sresi yznden test iin yksek bir zaman ihtiyac gerekebilir. Tekrar testleri esnasnda ortamdaki su ya bir by-pass hatt veya bir toplama kab ile geri toplanmaldr. Maliyet asndan uygun bir alternatif olarak eksi basn testi sz konusudur ki, bu ekilde yaklak

2,5 saatte 100 m3 hacimli bir kanal test edilebilir ve tekrar iletmeye alnabilir. zellikle yerleim alanlarnda, sokak girilerinin ve evlere balant hatlarnn test hattna entegre olmas durumunda, tekrar testleri dk zaman ihtiyalarnn olmas asndan avantajldr. Su ile yaplan szdrmazlk testlerinde uygulanan yksek noktalarn havalarnn alnmas ilemlerine gerek yoktur.

Duktil borularn ksaltlmas DN 300e kadar olan duktil borular toplam boru boyunun 2/3si kadar d1 erkek tarafndan ksaltlp montaj yaplabilir. DN 300 ve daha byk aptaki borular zerindeki beyaz izgi boyunca kesilebilir.

2/3L

Bu aptaki borular zel sipari edilmelidir. Paral borularn muflu tarafnda SR ibaresi vardr. Boru kesme srasnda koruyucu gzlk ve maske kullanlmaldr. Boru kesme srasnda ortaya kan talan boru iine gitmemesine zen gsterilmelidir.

Kesilen boru yzeyinin dzeltilmesi; Kesilen boru yzeylerinin montaj ncesi ok iyi temizlenmelidir. Borunun kesilen erkek tarafna montaj ncesi, abuk kuruyan Epoxif reine srlmelidir.

x y
Markalama lleri
Form A Normal Muf Form B Uzun Muf

ekil 7.21 / DUKTL BORULARIN KISALTILMASI 309

Eyer paras montaj Duktil borulara, merkezcil delik ama makinasyla delik alabilir.

Bask conta, alm olan delie dikkatlice yerletirilir. Szdrmaz conta ve eyer parasna yaptrc srlmelidir.

Delik apaklar temizlenmeli ve buraya abuk kuruyan Epoksid reine srlmelidir.

Eyer paras nce tek noktasndan szdrmazlk salanacak ekilde iyice bastrlp, vidaya somun yardmyla sabitlenir. Eyer paras (Sattelstck) bir ktk yardmyla gene szdrmazlk salayacak ekilde ikinci somun taklr.

Eyer contas yerletirildikten sonra eyer parasna alm olan delikler yardmyla sabitlenecek noktalar iaretlenir ve matkap yardmyla 10 mm delikler alr.

Somunlar ayn anda sktrlr ve zerine koruyucu kapaklar taklr. Szdrmaz kovanl vidalar ieriden yerletirilip ekile iyice sktrlr.

ekil 7.23 a / EYER PARASI MONTAJI 310

ekil 7.23 b / EYER PARASI MONTAJI (Devam)

Su Terazisi Lata

Temizleme kapa Duktil borularda zellikle temizleme kapaklarna basn szdrmazlk kontrol yaplmaldr.

Dz lata borunun yanna konarak su terazisi yardmyla dengeye alnr. Metre yardmyla lata ile borunun merkezi P aras uzaklk llr. Gene ayn mantkla ikinci P noktas belirlenir ve iki nokta aras birletirilir. Eksen zerinde L mesafesi belirlenir.

ekil 7.25 / RNEK GSTER

Boru Aklklarnn lleri DN A (mm) 137 163 214 266 317 369 421 290 350 640 212 450 662 B2 (mm) 172 C (mm) L2 (mm) 622

Boru zerindeki montaj deliklerinin gsterilmesi ve yaplmasnda deliklerin borunun uzun ekseni boyunca paralel olmasna dikkat edilmelidir. rnek gsteri ekil 7.25de verilmitir.
Boru Aklklarnn lleri DN 250 300 400 500 600* 700* 800* A (mm) 137 163 214 266 317 369 42 290 350 640 212 450 662 B2 (mm) 172 C (mm) L2 (mm) 622

250 300 400 500 600* 700* 800*

*2,5 bar test basncna uygundur.

*2,5 bar test basncna uygundur.

ekil 7.24 / TEMZLEME KAPAI

b) Test Suyu Gereksinimi Yoktur mar blgelerinin dndan byk kollektrlerin szdrmazlk testi nde, eksi basn testi, hem test suyunun tedarik masrafnn, hem de bunun bir artma tesisinde artlmas gereksiniminin olmamas alarndan avantaj salar. 311

Merkezi burgu aleti, su terazisi ile dey konuma getirilir.

lk Kesim lemi; lk kesme ileminde; spiral, kaymamas iin boru yzeyine dik olarak tutulmaldr.

1 ve 2, Duktil boru, karotlu sondaj cihaz ve kaya burgusu ile iki yerden B=172, 212 veya 290 mm. ap ls ile delinir. 3 Kalan para apraz talama makinas ve ta iin kullanlan spiral ile kesilir.

ekil 7.26 / OVAL DELK AILMASI c) Basn Yast Gereksinimi Yoktur Bir art basn testi srasnda, dirseklerde oluan kuvvet dar dorudur ve bu da zel olarak szdrmazlk testleri iin basn yast yapmn gerektirir. Eksi basn testlerinde ise oluan kuvvet dirsein i tarafna dorudur. Bylece dirsein gvenlii asndan szdrmazlk testi iin alnan nlemlere gerek kalmaz. d) Dik Hatlarda Eit Test Basnc Salanr Su ile yaplan szdrmazlk testlerinde dik 312

Son Kesim lemi; lk kesme ilemi bitmi oyukta, dey pozisyonda tutulan spiral ile ara para tamamen ayrlr, gerekirse dz olmayan yerlerin przleri giderilir.

ekil 7.27 / KALAN PARANIN AYRILMASI N YAPILAN KESM LEMLER

hatlarda dikkat edilecek bir husus da, i basncn hidrolik ykseklie bal olmasdr. Bu, test hatt ierisinde deiik test basnlarnn etkili olmas demektir. Bir eksi basn testinde her noktada eit basn mevcuttur. e) Eksi Scaklklarda da Uygulanabilir Tecrbeler, bu test ynteminin eksi scaklklarda da kullanlabileceini gstermitir.
Boru temizleme kapann montaj Alm olan oval deliin kesilmi kenarlarnn apa alnr. Ara kesitlere hzl kuruyan epoksit reineli vernik srlr.

Boru temizleme kapa, alt ksmna tespit edilmi, NBRden oluan yuvarlak kordon izolasyon ile teslim edilir. Kapak oval delie yerletirilir. Boru temizleme kapa, teslimat kapsamna dahil olan balama bilezikleri ile duktil kanal borusu zerine sabitlenir. Vida balar, muhafaza kapaklar ile korunur.

Dengelemede boru, arlk noktasndan dayanaklar tarafndan tutulur. Borunun deien eik konumlara getirilmesi ve ayn zamanda yatayda hareket ettirilmesi vastasyla, bir kademede boru taban zerinde yerletirilir. Eik konuma getirme ve hareket ettirme ileminin el yardmyla yaplmas dolaysyla, borunun salam yerletirilmi olmasna dikkat edilmelidir. Borunun yksek eimli yerletirilmesinden kanlmaldr.

ekil 7.28 / KAPAK MONTAJI

ekil 7.32 / DENGELEME

Deiik naat Koullarnda Montaj Duktil kanal borularnn montaj iin eitli alternatifler mevcuttur. Her defasnda optimal olan montaj ynteminin seimi, antiye ve uygun evre artlar ile ilgilidir. Buna ramen, duktil kanal borularnn deiik inaat tipleri ve sistemleri ile uyumlu kullanm iin bir dayanak vermek amacyla, deiik tip ve sistemler ile ilgili kurulu artlar analiz edilip, tablolar halinde verilmitir. Borularn montaj, bir veya iki blmede kurma veya dengeleme eklinde yaplr. Kesin montaj artlar, somut uygulama ncesinde kontrol edilmelidir. Bundan dolay, uygun destek malzemeleri, kaldrma aralar vs. kararlatrlmal ve planlama hatalar ve yapm aamasnda oluabilecek gecikmelerden kanlmaldr.

ekil 7.29 / BORUNUN YERLETRLMES 313

Bir duktil kanal borusunun bir inaat kademesinde kurulu aamasn ematik olarak gstermektedir. Boru burada iki destek ile (biri yaklak boru ortasnda, dieri muf blgesinde olmak zere) tutulabilir ve en alt sert tabaka altndan ukur iine yerletirilir.

ekil 7.30 / BR BLMEDE KURULU

Alt sert tabakann derinde olmas durumunda, geometrik nedenlerden dolay, borunun gmlmesi iin tek kademenin yetmemesi durumunda, ve iki kademede gmme gereklilii doacaktr. Byle bir durum, kurulu esnasnda destek malzemelerinin yerlerinin deimesine yol aaca iin, kurulu aamasn zorlatrr. Burada borunun salam monte edilmesi salanmaldr. ki kademeli kurulutan kanmak iin, mmkn olduunca, sert tabakann derinlerde olmamasna gayret edilmelidir ve rnein gmme iin daha byk bir kaplama ykseklii (t) uygulanmaldr. ki kademeli kurulutan kanmak iin baka bir olaslk da, ukur zemininin derinletirilmesidir. Burada, kaplama yksekliinin uyumuna dikkat edilmelidir. Bu alternatifler, her gmme kademesinde deil, uygun alanlarda uygulanmaldr. Daha sonra borular burada kurulabilir ve ukur ierisinde yatay bir ekilde tanabilir.

ekil 7.31 / K BLMEDE KURULU f) Rahat Duyulabilir Sznt Grlts Bir sznt olmas durumunda, giren veya kan madde, metal boru maddesini bir rezonans gvdesi olarak kullanr; yle ki, bir eksi basn testindeki giri grlts, bir art basn testinde suyun k grltsnden daha fazla dikkat ekici ve farkna varlabilirdir. g) Hava Szdrmazl Gerekten Tam Szdrmazdr Eksi basn testi, su szdrmazlk testine gre daha anlaml bir deere sahiptir. nk hava szdrmazl ayn zamanda su szdrmazl demektir; buna karn su szdrmazl olan bir tesisatn mutlaka hava szdrmaz olup olmad kesin deildir.

Bir borunun u uca montajn gstermektedir. Borular burada, kaz ileri belli bir son derinlie ulatktan sonra deil, kaz ileminin kademeli hale getirilmesinden sonra yerletirilir.

ekil 7.33 / U UCA MONTAJ 314

Germe tertibat

Kuak

Zemin betonu ukur, byk bir uzunlukta alm ise, ekil 7.34de gsterilmi olan Montaj Penceresi kullanlabilir. Uygun bir yere, iki gmme blmesinde uygun bir ekilde denmi taban levhas monte edilir. Bundan dolay, gmme alan uzunluunun yaklak iki kat uzunluunda bir montaj penceresi oluur. Burada duktil kanal borular yatay olarak alaltlp, ukur tabanna denebilir. Montaj penceresinden montaj yerine olan tama, boru ukur taban zerinde yaplr. Gmme-naat ileminin ayarlanmasndan nce borularn yerletirilmesi Kazlan topran, bir son derinlie ulamasna izin verdii stabil zeminlerde, borular inaat ileminin tamamlanmasndan nce, boru taban zerine konabilirler. Dayanaklarn zarar grmemesi iin inaat alanna kesinlikle izinsizce girilmemelidir. Boru dayanann tam olarak dzeltilmesi ve ayarlanmas iin boru, dier bir inaat blmne ukur tabannda mmkn olduunca yatayda tanmal ve arada bekletilmelidir. Akta duran ve inaas bitmemi ukurlardan insanlarn ve civarda bulunan imar blgesinin zarar grmemesi salanmaldr.

Dk maliyetle ve ksa srede gerekletirilebilecek bir dier alternatif de vakum basn testidir (ekil 7.35). Bu test iin hava szdrmazlna sahip malzemeden retilmi bir boru ve dk basn testine mukavim balant sistemleri gereklidir ve DIN 28603e uygun TYTON soketli balantlara sahip, DIN-EN 598e uygun duktil borular bu artlar yerine getirmektedir. Dk basn testi ile, 0,5 barlk yksek basn testine denk bir dayanm kontrol mmkn olmaktadr. Yntem tarifi: Eksi basn testi iin genel art, hem szdrmazl olan bir boru maddesi, hem de eksi basnca uygun bir birletirme tekniinin olmasdr. Eksi basn testinde yksek gaz basnl hatlardaki szdrmalk testine benzer bir fark basnc lm yntemi uygulanr. Kanalda 500 mbarlk bir eksi basn oluturulur. Bir fark basn ler ile atmosfer basnc ile kanaldaki eksi basn arasndaki fark basnc llr. Bir hassas barometre ile ayn zamanda test sonularnda hesaba katlacak olan atmosferdeki basn deiimleri llebilir. Bu yntem koruma blgesi 3 ve zellikle koruma blgesi 2de uygulanr, ayrca kabul testi ve tekrar testlerde uygulanr.

ekil 7.34 / MONTAJ PENCERES h) Patlama Tehlikesi Olmadan Test Hava ile yaplan art basn testine kyasla, eksi basn testinde patlama tehlikesi yoktur. k) Ksa Dengelenme Sreleri Hava ile yaplan art basn testlerinde, kompresrden baslan hava akm, kanal iine s tar. Bu durum, eski basn uygulamasnda szkonusu deildir. Bylece, uzun basn dengelenme srelerine ihtiya yoktur. Ara Kontrol Testleri Gvenlik blgesi IIdeki boru hatlar, 5 ylda bir yinelenen testlerle kontrol edilir. Gvenlik blgesi IIde bulunan boru hatlar ise, ihtiyaca gre

ekil 7.35 / SIZDIRMAZLIK TEST UYGULAMASI maksimum 10 ylda bir test edilirler. Bu testler iin en uygun yntem hava ile dk basn testidir. Temizlik ve Bakm Atk su hatlar, yksek basnl durulama ilemi ile temizlenir. Bu ilem ile, amur, kum ve ta ylmalar boru hattnn dna atlr. Duktil demir borular, gnmzde kullanlan tm durulama yntemlerine dayankldr. Kaplama Aksi belirtilmedike btn borular, fittings ve aksesuarlar iten ve dtan kaplanr. Kaplama abuk kurumal, iyi yapmal ve paralanmamaldr. kaplamalar suda eriyen bileikler iermemeli veya uygun ykamadan sonra 315

suyun tadna ve kokusuna etkileyen maddeler iermemelidir. me suyu tayan duktil borularn i kaplamas hi bir zehirli madde iermemelidir. 7.4. SZGELER Demelerdeki kirli sularn tesisata akmasn salayan, ancak tesisattaki pis kokularn bina iine gemesini nleyen zel sifonlara szge denir. Szgeler banyo, deme (yer), bodrum, balkon, at ve teras szgeleri gibi isimler alrlar. Malzeme pik dkm veya plastik olabilir. at ve teras szgeleri ile balkon szgeleri yamur sularnn ve ykama sularnn yamur tesisatna aktlmasnda kullanlr. Bamsz yamur tesisatna balanan bu szgelerde sifon bulunmaz. Izgarann formuna gre dairesel, dz zgaral ve kresel zgaral tipleri, k biimine gre de, alttan kl ve yandan kl tipleri bulunur. Ayrca atda s izolasyonu uygulanm ise, izolasyonlu at szgeci tipleri vardr. zerinde gezilen teraslarda kullanlan, gizli atlarda veya prefabrik oluklu atlarda kullanlan ve yatay kl at szgeleri gibi zel amal at szgeleri de bulunmaktadr. Pik malzemeden olan at szgelerinde gvde pik dkm; zgara pik, alminyum veya pirin olmaktadr. ekil 7.36da dz zgaral bir at szgeci grlmektedir. ekil 7.36da grld gibi szgecin hizmet verdii alan belirlidir, seim buna gre yaplr. Teras szgeleri de izolasyonlu ve izolasyonsuz olabilir. Genel olarak at szgeci karakterindedir. ekil 7.37de bir teras szgeci rnei grlmektedir. Balkon szgelerinin sifonlu ve sifonsuz tipleri vardr. Pis su tesisatna balanacak balkon szgeleri sifonlu olmaldr. Alttan ve yandan kl olabilirler. ekil 7.38de plastik balkon szgeci grlmektedir. ABS plastik malzemeden ve sifonlu olan bu szge 100 ve 70 olarak iki tiptedir. Dorudan yamur ini borusuna balanr ve koku yapmaz. Yer szgeleri slak hacimlerdeki ykama sularnn pis su tesisatna aktlmasnda kullanlr. Banyo, mutfak, dualar, tuvaletler, bodrum demesi gibi kullanlma yerlerine gre farkl tipte ve yapdadrlar. Bunlar sifonlu, temizleme delikli, koval, alak tip, yandan kl, alttan kl, byk veya kk olarak isimlendirirler. ekil 7.39da alak tip kk yer szgeci, ekil 7.40da ise temizleme delikli, koval byk tip yer szgeci grlmektedir. Malzeme pik dkm olup, birincisi banyo vs. gibi slak hacimlerde, dieri bodrum katta, deme 316

szgeci olarak kullanlabilir. ekil 7.41de ise plastik yer szgeleri grlmektedir. ABS st gvde ve zgara ve polipropilen alt gvdeden oluur. Sifonlu ve dekoratiftir, st ereve hareketli olup, seramik montajnda kolaylk salamaktadr. Yandan ve alttan kl tipleri vardr. Izgara conta ile gvdeye sk oturur, koku iermez. Bu plastik yer szgecinin en nemli zellii, sifon yksekliinin 60 mm olmasdr. Bu sayede sifon boalmas ve kuruma gibi nedenlerle banyoya koku yaylmas kesinlikle nlenmitir. Sifon ykseklii az olan banyo yer szgeleri montaj asndan avantajl gibi gzkse de, fonksiyonunu tam yerine getiremez ve banyoda kokuya neden olur. Ayrca bu szgete sifon iindeki su hz yava olduundan, tortularn tesisat tkamas riski ortadan kalkmaktadr. Banyolarda yer szgecinin monte edilecei ideal yer, genellikle klozet ile kvet arasdr. Klozetlerin taharet musluklar sk alp kapatldklar iin damlatabilir. Kvet ve du teknelerinden de darya su srayabilir. Banyo szgecini duvara yakn monte etmek, zerine baslma ve krlma riskini azaltmak iin de uygundur. 7.4.1. Avlu Szgeleri Yamur suyu kolonlarnn kanalizasyona balantsnda ekil 7.42de grlen ISISAN BUDERUS GUSS szgeler kullanlabilir. Bu szgeler yaprak vs. gibi yabanc maddelerin ayrlmas ve koku gememesi amac ile kullanlr. st ve alt gvde pik dkm, kova plastiktir. Avlu, bahe vb. yerlerde ya sularnn pis su ya da yamur kanalna iletilmesinde genellikle kagirden yaplan sulu szgeler kullanlr. Ayr bir ehir yamur kanal mevcut ise, szge sifonsuz yaplabilir. Sifonsuz avlu szgeci, azna zemin seviyesinde zgara konulmu rgara benzer. k borusu 0,40 metre kadar yksekten alnarak, dipte amur, kum vb. kat kirlerin toplanabilecei bir hacim salanr. Baz durumlarda, avlu szgeci iine girebilecek yaprak vb. bitkisel maddelerin kanala gemesinin nlenmesi iin bir tel sepet kullanlr. Kagir avlu szgeci en az 0,45 x 0,45 metre boyutunda yaplmaldr. ine girilmesi ve temizlenebilmesi iin 0,60 x 0,60 metre boyutu daha uygundur. Szgein i yzeyleri imento harc ile svanmaldr. Sifonlu avlu szgeci bodrum szgecine benzer. k borusu bir dirsekle szge iindeki suya daldrlmtr. Borunun suya 0,30 - 0,35 metre daldrlmas ve dipte ayrca bir tortu birikme hacmi braklmas gerekir.

ekil 7.36 / ATI SZGEC Malzeme: Pik dkm Burada birikecek suyun donmamas iin toprak seviyesinden en az 1 m derinde olmas doru olur. (Baknz ekil 7.43) Avlu szgeci tula, beton, knk ya da dkme demirden yaplabilir. Biimleri drtgen, dairesel ya da oval olabilir. ekil 7.44de ISISAN BUDERUS GUSS cadde/avlu szgeci grlmektedir. Bu szge muflu paral bir yapda olup sifonludur. Bu sayede kokuya neden olmaz. Bu szge betondan mamldr. Bakmlar zen ister. nk scak aylarda iindeki su buharlaarak eksilir ve szge sifon zelliini yitirir. inde bulunan durgun su, sineklerin remesine neden 317

ekil 7.37 / TERAS SZGEC Malzeme: Alt gvde pik dkm, st zgara pik, alminyum pirin olur ve kokar. Bu nedenle avlu szgelerinin sk sk temizlenmesi, suyunun yenilenmesi ve gerekiyorsa dezenfekte edilmesi doru olur. 7.4.2. Yamur Suyu Giderleri Yamur suyu giderleri, kanallar ile toplanan yamur 318 suyunun kanalizasyon ebekesine balantsn gerekletirmektedir. Giderler, mazgal sistemlerinin altnda bulunan yapdr. Demir dkmden mamul ve tek paral giderler olsa da genelde karlalan kapasiteler, mazgallarn altnda bulunan beton bir yap olmasn gerektirir.

ekil 7.38 / BALKON SZGEC Yamur ini borusuna balanr. Koku yapmaz. 100 ve 70 iki tip mevcuttur

ekil 7.39 / SFONLU YER SZGEC 319

ekil 7.40 / ZEMN TP SFONLU YER SZGEC 100, Servis alan 150 m2

ekil 7.41 / YER SZGEC Sifon ykseklii 60 mm 320

DIN 1236ya Uygun Geni Alan Giderleri DIN 1236ya uygun giderler, 300 mm i apl beton halkalar, galvanizlenmi elik ya da plastik amur kab ve sifonlu veya sifonsuz kanalizasyon balantsndan oluur. Kanalizasyon balants, DN 100 veya DN 150 olarak debiye bal olarak deiebilir. DIN 4052ye Uygun Cadde Giderleri DIN 4052ye uygun giderler, i ap 450 mm olan beton halkalar, aftlar, ara paralar, oturma ringleri, elik szgeler gibi paralardan, ihtiyaca uygun kombinasyonlarla oluturulur. 7.4.3. Kpr Giderleri Kprlerde yzeyde toplanan suyun hzl ve etkin bir ekilde atlmas son derece nemlidir. Kprnn inasnn ardndan, atk su sisteminin elemanlarna ulam ve deiiklik olduka zor olduundan dolay, bu sistemlerde gvenilirlik ve emniyet en st seviyede salanmaldr. Bu amala bu sistemleri tarif eden ok sayda artname ve ynetmelikler vardr. Almanyada kullanlan Hassas Yaplar iin Ek Teknik artname ve Ulusal Kpr ve naat Mhendislii WAS artnamesinde, kprlerde kullanlan, trafik yk altndaki veya sadece bekleme yk altnda kalabilecek tm atk su elemanlar iin D 400 snfnn seilmesi art koulur. Kpr Gideri eitleri Bugn kullanlan kpr giderlerinin hemen hepsi ok paral olmaktadr ve direkt olarak kpr kanallarna balanr. (Kpr kanallarnda arttrlm emniyet amacyla mufsuz pik dkm borularn kullanlmas nemlidir.) Ayrca giderler dorudan kpr gvdesine betonla sabitlenir. Giderlerin zgaralar, ykseklii ve konumu ayarlanabilir, dndrlebilir HSD tipindedir. Bylece montajn ardndan son konum ve ak ayarlar gerekletirilebilir. Giderler arasndaki mesafe, gerekli ak kesidi, eim, zgara boluklar, trafik tipi ve ykne gre seilir. Bu mesafe kimi hallerde 5 mye kadar debilir. Normal artlar altnda, gider bana su toplama alan max. 250 m2 olmaldr. WAS 1e uygun, standart HSD 2 (300/400 mm) ve HSD 5 (500/500 mm) tipi giderler aadaki zelliklere sahiptir: - Yandan veya alttan DN 150 kanal balants yaplabilir. - Kilit srgs ile zgarann yetkisiz kiilerce almas nlenir. - Flanl yzey balants ile kpr gvdesine montaj daha salam gerekletirilebilir. 321

ekil 7.42 / YAMUR SUYU SZGEC ALT VE ST BALANTI API 100

ekil 7.43 / KAGR AVLU SZGEC

ekil 7.44 / ISISAN BUDERUS GUSS BETON CADDE / AVLU SZGEC (Sifonlu) Dkme Demir Yamur Suyu Gideri Binalarn d duvarnn hemen yannda, yamur oluklarnn altnda yer alan bu tr giderlerde, yamur suyu ile birlikte gelebilecek ta veya yaprak gibi yabanc paralara kar, szgeli bir toplama kab entegredir. Bu kabn boaltlmas iin bir kapaa sahip olan bu giderler, DN 100 apl muflu yamur oluu ve dz boru kanalizasyon balants ierir. Kapak ise sadece yaya ykne uygundur.

BUDAPREN-Destek ile trafik yk altnda zgarann oynamas ve grlt karmas engellenir. - Ayrca da 3 montaj kolu ve 4 civata ile emniyetin arttrlmas mmkndr. Bu tr giderlerde, mazgallarda olduu gibi, ift eklem ile zgarann hasar grmesi engellenebilir. Ayrca zgarann 180 dndrlmesi de mmkn olur. Kpr giderlerinde, kanal balantsnn ayrca bir boru paras ile gerekletirilebildii modeller de vardr. Bu modellerde kanal ile kpr yzeyi arasndaki ykseklik fark ne olursa olsun, salam ve emniyetli bir birleim salanabilir. Ayrca, kpr yzey kaplamasnn yenilenmesi durumunda, gider alt gvdesinin ve zgarasnn yerinin deimesi bir sorun olmaktadr. Bu duruma kar, zgara ve zgara erevesi sklebilir giderler kullanarak, yeni yzey kaplamas durumunda, gerekli ykseklik fark, rn yenilenmeden salanabilir. Izgara ve erevesi, yeni kaplama yapldktan sonra zel paralar ve mesafe ubuklar ile yardmyla ayn alt gvdeye monte edilir. Armatr Kapaklar Armatr kapaklar, trafik yk altndaki cadde ve sokaklarn altndaki su ebekelerinin, topraa gml armatrlerini korumak ve gerektiinde armatrlere ulamak amacyla kullanlr. DIN 3580de tarif edilen bu kapaklar, standarda gre minimum SLW 60 (10 ton tekerlek yk) dayanma sahip olmaldr. Kapaklarn ereveleri 400 kN, kapaklar 200 kN yk ile test edilmelidir. Normal modellerin yansra, iki paral ve ykseklii ayarlanabilen modeller de kullanlr. 7.5. RGARLAR, KONTROL VE TEMZLEME KAPAKLARI Bina iinde bodrum kat demesi altnda ve bina dnda toprak altnda giden yatay ana borularda (drenaj borularnda) tkanmaya kar iki sistem gelitirilmitir. Ya Rgarl Sistem Pis su borular iindeki yabanc maddelerin yatay borularda tkanmaya neden olmamas iin klasik sistemlerde ya rgarlar kullanlr. Ya rgarlar iine ulalabilir szdrmaz haznelerdir. Yn ve eim deitirmelerde ve belirli uzunlukta dz hatlarda ya rgarlar oluturulur ve yatay borular bu hazneye girer ve kar. Pis su bu haznede dinlendii gibi, bu

hazneden borulara ulamak ve mdahale etmek mmkndr. ekil 7.45de ya rgar detay verilmitir. a- Rgara kadar ve bina iinde rgarlar arasnda PVC veya pik boru, rgarlar arasnda bina dnda bz (beton) boru kullanlr. b- Bu binadan kanalizasyona bir balant vardr. Bina iindeki rgarlarla toplanan pis su birleerek tek hatla kanalizasyona balanr. Birleme noktalarnda yine ya rgar kullanlr. (ekil 7.46) c- Ana boru tesisatnda 250 mm apn zerinde her yn ve eim deiiminde bir rgar konulmaldr. (ekil 491) d- Dz hatlarda 90 metre zerindeki aralklarda bir rgar konulmaldr. (ekil 7.47) e- Rgarlar betondan yaplmal ve derinlikleri 80 cmyi geen rgarlarda sabit demir basamak yaplmaldr. f- Rgar taban rgardan ayrlan pis ve kirli su akmnn alt yzeyinden daha derinde olmamaldr. Taban yzeyi suyun dalmasna engel olacak bir oluk iinde akmasn salayacak ekilde yaplmaldr. Kuru Rgarl ve Temizleme Kapakl Sistem Modern yaplarda ise, bina iindeki yatay ana borular gerekli eim verildikten sonra, herhangi bir ya rgar kullanlmakszn tesis edilmekte; ya rgar sadece bina dnda ana kanalizasyonla bina arasndaki balantda kullanlmaktadr. Bu sistemde, gerektiinde mdahale edebilmek zere, aada tariflenen noktalara szdrmaz temizleme kapaklar konulmakta ve deme altndan giden borularda bu kapaklara ulaabilmek iin kuru rgar tekil edilmektedir. ekil 7.48de byle bir kuru rgar veya kontrol kapa grlmektedir. Bu kapak szdrmaz ve su geirmez olmaldr. a- Sra gerelerin mterek balant hattnn st sonuna, b- Dorudan rgara inmeyen kolonlarda ana boruya birlemeden nce, temizleme kapa konulmas gerekir. c- Yatay ana toplama hatlarnda ap DN 150 mmye kadar borularda en az her 20 metrede, daha byk apl borularda ise en az her 40 metrede bir temizleme kapa konulmas gerekir. d- Yine yatay ana toplama hatlarnda 45 ve daha zerinde her yn deitirmeden nce bir temizleme kapa konulmas gerekir. Temizleme kapaklar gaz ve su szdrmaz olmaldr.

322

Dikdrtgen temizleme kapaklar btn hatlarda kullanlabilir. Yuvarlak kapaklar ise sadece balant hatt, kolon ve toplama hatlarnda kullanlabilir. Zemin altna denen borularda kullanlacak olan temizleme delikleri zerinde birer kuru rgar yaplmaldr. 7.5.1. Rgar Kapaklar Rgar kapaklar, sokaklar, caddeler, ak alanlar ve hatta bina ilerindeki rgar ve aklklarn emniyete alnmas amacyla kullanlan elemanlardr. Alt yap tesisleri iin nemli bir fonksiyona sahip bu elemanlar, DIN EN 124 ve DIN 1229 normlarnda tarif edilmektedir. Rgar kapaklar esas olarak montaj yerlerine gre snflandrlr ve bu snflandrmada ikilemde kalnmas halinde bir st snf seilir. Her snf isminde grlen numaralar, o snfa dahil elemanlarn nominal krlma dayanmn [kN] gsterir. Aslnda bu deer sadece retici ve kontrol firmalar iin nemlidir; nk kapan gerek krlma dayanm bu numarann sadece bir ksmdr. rnein D 400 snf bir rgar kapa, aslnda 100 kN tekerlek ykne, yani orta boyutlu bir kamyonun zerinden hareketine uygundur.
Snflandrma Kapak Snf A 15 B 125 Montaj Yeri Sadece yayalar ve bisikletlilerin kullanmna ak alanlar (Grup 1) Yaya yollar, kaldrmlar ve dk ykl ara alanlar (rnein sadece otomobiller iin park alanlar) (Grup 2) Bu snf rgar kapaklar iin iptal edilmitir. Sadece mazgallarda kullanlr. Cadde ve otoyollar, otoparklar ve orta, st yke uygun trafik alanlar (Grup 4) Kamuya kapal, ar yke uygun trafik alanlar (rnein bir endstriyel tesisin zel yollar) (Grup 5) zel alanlar (rnein havaliman uak kalk ve ini pistleri) (Grup 6)

7.49da sz konusu destekler ve montaj biimi grlmektedir. Budapren destekler ile, rgar kapann zerinde ara gemesi durumunda oluacak grlt engellenir. D 400 ila F 900 snf birok rgar kapa bu ekilde teslim edilebilir. Ekstrem youn alanlarda kullanlan (rnein otoyollar) D 400 ila F 900 snf rgar kapaklarnda, kapak ve ereve de Budapren destekler ile birlikte temin edilebilir. Montaj Derinlii Rgar kapann, ereve iine D 400 ila F 900 snflarnda en az 50 mm derinlikte montaj zorunludur. Bu arta, kapan ereveye veya montaj yzeyine, trafik asndan emniyetli bir ekilde montaj (civatalanarak ve sktrlarak) halinde uyulmayabilir. Birim Arlk D 400 ile F 900 snflar aralndaki rgar kapaklarnn birim arl minimum 300 kg/m2 olmaldr. Bu byklk, kapak byklnn, toplam ereve aklna blnmesi ile elde edilir. rnein, 610 mmlik, D 400 snf bir kapak, bu arta gre min. 88 kg (300 kg/m2 x 0,2921 m2) arlnda olmaldr. ereve ve kapan trafik asndan emniyetli bir ekilde montaj durumunda, montaj derinliinde olduu gibi, bu art da ihmal edilebilir. Montaj Emniyeti Kapak ve erevede bulunan, n ve arka montaj emniyeti sayesinde, kapan ereve iinde hep belirlenen pozisyonda monte edilmesi salanr. Bu nlem, zellikle kilitleme mekanizmal rgar kapaklarnn montaj asndan nemli bir kolaylk salamaktadr. Ykseltilebilir Rgar Kapaklar Tamamen dkme demir malzemeden mamul ve dz (flansz ve ereve emniyetsiz) ereveye sahip rgar kapaklar, asfalt yenileme zamannda bir hidrolik eleman yardmyla ykseltilebilir. Daha sonra erevenin alt uygun dolgu malzemeleri ile salamlatrlp kapak yeniden monte edilebilir. Bylece yeni asfaltlama srasnda rgar kapandan kaynaklanacak ek maliyetlerden kurtulunabilir. Ancak beton ve demir malzemeye sahip rgar kapaklarnda, bu ekilde bir ykseltme srasnda beton yapnn bozulma riskine kar asfalt yenileme srasnda, kapak da deitirilmelidir. Yzey Kaplamalar Dkme Demirden maml rnler, korozyona kar bir yzey korumasna ihtiya gstermez. Ancak optik ve estetik kayglar ile yaplabilecek kaplamalar, retici firmann inisiyatifindedir.

C 250 D 400 E 600

F 900

Montaj Bilgileri Rgar kapaklar ve erevelerinin monte edilecei yzeyler, DIN EN 124/DIN 1229a gre, stabil ve dzgn bir oturma alann salamaldr. D 400 ve F 900 snf rgar kapaklarnn montaj yzeylerinin ise mekanik olarak hazrlanm ve/veya titreim snmleyici donanma sahip olmas gereklidir. Budapren Destekler Buderus rgar kapaklaryla beraber sunulabilen Budapren destekler, polikloropren malzemeden imal edilmektedir ve rgar kapaklarnn oturma yzeyinin altnda bulunan trapez formlu kanala monte edilir. ekil

323

ekil 7.45 / YA RGAR DETAYI 324

ekil 7.46 / BRLETRMELERDE YA RGARLAR

ekil 7.47 YN DETRMELERDE YA RGARLAR

Bu tanmlamaya, dnya apnda geerli olan tm standartlarda rastlanmaktadr. Sadece estetik amal olan yzey kaplamalar, uzun yllardan beri birok reticinin standart retim programnda yer almazken, Alman Dkm Kanalizasyon Elemanlar Kalite artnamesi ek bir bilgilendirme fy ile konuyu yle zetlemitir: Bilimsel aratrmalar gstermitir ki, dkm kanalizasyon elemanlar iin yzey kaplamalar sadece estetik bir amala kullanlr. Dkme demir malzeme, k sresince younlaan tuz zeltilerine kar doal bir dayanma sahiptir. Dkme demir malzeme, retim sonrasnda gerekleen yzey oksidasyonu sonucunda oluan, grafit ve perlit esasl bir koruyucu tabaka kazanr. Bu tabaka, malzemenin zarar grmesine neden olacak bir korozyonu engeller. 7.5.1.1. Rgar Kapa Modelleri Normal Rgar Kapaklar Bu gruba, ekil 7.50de grlen kapan ereve iine serbeste oturtulduu, A 15ten D 400e kadar olan snflardaki, sadece standartlara uygun olarak retilmi rgar kapaklar girer. Kilitli Rgar Kapaklar Bu gruba dahil olan sistemlerde, rgar kapaklarnn ilgisiz kiilerce almasn veya alnmasn engelleyen ve ekil 7.51de grlen kilit tertibat mevcuttur. Kilit tertibat olarak, sadece zel anahtarla ile alabilen bir ift emniyet civatas kullanlr.

ekil 7.49 / RGAR KAPAKLARI, BUDAPREN DESTEKLER VE MONTAJ BM

ekil 7.48 / KURU RGAR API EN AZ 1 METRE OLMALIDIR 325

ekil 7.50 / NORMAL RGAR KAPAKLARI

123456-

Kapak Kulak (erevede) Sabitleme Pimi Drt Ke Bal Civata Conta Emniyet Kapa (Paslanmaz elik)

ekil 7.52 / EMNYET KLTL RGAR KAPAKLARI Hrszlk ve Sabotaj Emniyeti Kimi hallerde, genel bir kilit sistemi iletmeden istenen artlar karlamaya yetmez. rnein data hatlarnn getii kanallara ait rgarlarn kapaklarnda ekil 7.52de grlen daha farkl kilit civatalar da kullanlmaktadr. ekil 7.51 / KLTL RGAR KAPAKLARI Su Szdrmaz Rgar Kapaklar Bu tip rgar kapaklarnn kullanm amac, basnsz bir akla yamur sularnn rgara dolmasn nlemektir. retici kapak ile erevenin szdrmaz bir ekilde balantsn, uygulayc da erevenin de rgara szdrmaz bir ekilde montajn gerekletirmelidir. Su szdrmazl iki ayr ekilde salanr: - Conta ve civatalar ile: Kapak ile ereve arasnda bulunan elastomer conta, ekil 7.53de grld gibi montaj srasnda civatalar ile sktrlr ve tam szdrmazlk salanr. D 400 snf rgar kapaklarnda, halka eklinde bir conta ile szdrmazln daha kolay salanabildii konstrksiyonlar da bulunur. - Yksek konstrksiyon: zellikle kaynak ve ime suyu kuyusu kapaklarnda ne kan bu

ekil 7.53 / SIZDIRMAZ RGAR KAPAKLARI 326

ekil 7.55 / CONTALI TAMA EMNYETL RGAR KAPAKLARI ekil 7.54 / YKSEK KONSTRKSYONLU RGAR KAPAKLARI konstrksiyonda (ekil 7.54), kapak montaj dzleminden daha yksekte bulunur. Bylece montaj dzleminde akan yamur suyu, havalandrma delikli olsun veya olmasn kapan evresinden dolaarak aka devam eder. Bu tr rgar kapaklarndaki contalarn dier grevi de bceklerin kuyuya girmesini engellemektir. Havalandrma deliinde yer alacak bir szge de ayn amaca sahip bir nlem olacaktr. Tama Emniyetli Rgar Kapaklar Toprak alt sularnn rgara dolma veya kanal suyunun yksek basnla tama ihtimalinin olduu tesisatlarda bu tip, tama emniyetli rgar kapaklar seilir. retici tarafndan kapak ile ereve arasnda 0.5 ile 2 bar arasnda szdrmazlk salanrken, benzer olarak uygulaycnn da erevenin montajnda ayn szdrmazl garanti etmesi gereklidir. Tama emniyetine rgar kapaklarnda farkl ekillerde gerekletirilebilir: - Conta ve civatalar ile: Kapak ile ereve arasnda bulunan elastomer conta, montaj srasnda ekil 7.55de grld gibi civatalar ile sktrlr ve tam szdrmazlk salanr. erevede bulunan ve civatalarn baland kulaklar sayesinde daralan rgar kesiti de bu yndeki bir szdrmazl arttrc bir etkiye sahiptir. Projede bu daralma hesaba katlmaldr. - Civatal i kapak ile: Bu tip rgar kapaklarnn i ksmnda, ereve ile elastomer contal ve civatal bir balantya sahip olan bir i kapak daha yer alr ve tama emniyeti bu ekilde salanr (ekil 7.56).

ekil 7.56 / KAPAKLI TAMA EMNYETL RGAR KAPAKLARI

ekil 7.57 / KOMPLE KAPAKLI TAMA EMNYETL RGAR KAPAKLARI 327

st kapaktan szp, alt kapan zerinde toplanan yamur suyu iin, kapaklar arasndaki blgeden bir su k bulunmaktadr. Bu ekilde bu fazla su kontroll olarak mazgallara veya gidere tanabilir. Bu noktaya proje aamasnda dikkat edilmelidir. Komple i kapak ile: Tama emniyeti salamak iin, komple bir ereve ve buna conta ve civatalar ile bal bir kapaktan oluan bir i kapaa sahip zel tasarmlar kullanlabilir (ekil 7.57). kapaa stteki kapak araclyla ulalabilindiinden dolay, i kapak ap, yani rgar kesiti nemli lde daralr. rnek olarak 610 mmlik bir kapan, 485 mm apa dt, yani insan giremeyecek boyuta indii sylenebilir. Bu nokta ve her iki kapak arasndaki suyun tahliyesi iin braklan az proje aamasnda gz nnde bulundurulmaldr.

Montaj Yerinde Doldurulan Rgar Kapaklar Rgar kapa dolgusu ile evre dzenlemesinin uyumu aranlan uygulamalarda, kapak dolgusunun yerinde gerekletirilmesi sz konusudur. Burada dikkat edilmesi gereken husus, dolgunun fiziksel kalitesinin retici tarafndan tanmlanan artlara uygun olmasdr (ekil 7.58 ).

Koku ve Gaz Szdrmaz Rgar Kapaklar Su szdrmaz ve tama emniyetli rgar kapaklar, esas olarak ehir atk ve pis sularndan oluabilecek gazlar (dolaysyla da kokuyu) szdrmaz yapya sahiptir. Bunun dnda zel gaz oluabilecek spesifik kanallar iin farkl conta ve kapak sistemlerine ihtiya olacaktr. Ayrca, kum szdrmazl iin U profilden halka eklinde retilen erevelerin kapaklar ile temas eden yzeylerinde zaman iin yamur suyu ile tanan kum ve tuzlar, koku szdrmazl salayan zel bir kelti oluturur. Bu tr bir yap, zellikle kapaklarn herhangi bir ekilde sk balantsna izin verilmeyen hafif akkan ayrclarn rgar kapaklarnda nemle istenir.

ekil 7.58 / MONTAJ YERNDE DOLDURULAN RGAR KAPAKLARI

ekil 7.59 / YUVARLAK FORMDA ISISAN BUDERUS GUSS AA IZGARASI 328

ekil 7.60 / DKDRTGEN AA KORUMA KAFES, IZGARASI VE ZEL OTURMA RNG

ekil 7.61 / YUVARLAK AA IZGARASI VE KAFES RNE 329

7.5.1.2. Rgar Kapa Montaj Notlar Rgar kapaklarnn, tam dolgulu ve istenen tama kabiliyetine sahip olarak montaj gereklidir. Yetersiz alt dolgu veya salam olmayan montaj, erken ykleme gibi nedenler ile zaman iinde artan oranda oynaklk, titreme hatta krlma gibi problemler meydana gelebilir. Rgar kapaklarnn alma ve kapatlmasnda, retici tarafndan kapakla beraber verilen anahtar ve kaldrma kollar kullanlmal, bunlarn olmamas durumunda da levye ve benzeri aletler ile deil, vin yardmyla kapak hareket ettirilmelidir. Kapak ereveye oturtulmadan nce, oturma yzeyi temizlenmeli, contann ve civata boluklarnn konumlar ve temizlii kontrol edilmelidir. 7.5.2. Aa Izgaralar Cadde kenarlarndaki aalarn diplerinin korunmas iin, zel alam dkme demirden paslanmayan zgaralar kullanlr. Bu zgaralar hem toprak kaybn ve toz oluumunu nler, hem de aalar korur. Ayrca aa diplerinin temizliini salar. Bir baka faydas da estetik grnleridir. ekil 7.59da yuvarlak tip bir ISISAN BUDERUS GUSS aa zgaras rnei grlmektedir. Aa zgaralar paral olarak dkme demirden retilmektedir. ok eitli formlarda olup, zgara aralklar ve dolu ksmlar zel olarak tasarlanmtr. Izgara ykseklii 40 mmdir. ehirlerde bulunan aalarn birou, yol ve cadde kenarlarnda, kaldrmlarn iinde veya yannda yer almaktadr. Gerek mimari adan, gerekse de kaldrm alannn daralmamas amacyla aalarn ihtiya duyduu beslenme alannn rtlmesi sz konusudur. Bu rtme ileminde ise en nemli konu, aacn yaamnn sreklilii iin gerek duyduu su ve benzeri maddelerin aaca eriiminin engellenmemesidir. Bu amala, aalarn evresinde aa mazgallar kullanlr. Aa mazgallar beton ve metal gibi farkl malzemelerden imal edilse de, yk altndaki dayanm ve mr gibi nedenlerle dkme demirden mazgallar ne kar. Buderus 1974ten beri aa mazgal retmektedir ve rnleri ehir planlama elemanlarn standardize eden Werkbund Bayern tarafndan yksek kalite belgesine sahiptir. Aa mazgallar ok paral olarak retilip, aa evresinde biraraya getirilir. DIN 1961e gre dkme demirden mamul mazgallar, dkme demirin korozyon dayanm, form stabilitesi ve mukavemeti nedeniyle tercih edilir. Aa mazgallarnda en nemli kriter, mazgaln kendi ayaklar zerinde monte edilebilmesi, yani hibir 330

ekilde aa evresindeki kk veya topraa dememesidir. Bu zellii garanti altna almak amacyla zel erevelere sahip mazgallar veya mazgal oturma ringi kullanlabilir (ekil 7.60). Normal halde yamur suyunun topraa ulamna izin veren mazgallar, sulama srasnda hortumun topraa daha yaklaabilmesi iin de bir kapaa sahiptir. Dkme demir malzemenin korozyon dayanm nedeniyle mazgallarn ek bir yzey kaplamasna ihtiya gstermemesine ramen, genelde parafin kaplama ile tama ve montaj srasnda oluabilecek hasarlar engellenebilir. Estetik amal olarak mazgaln yzeyinde oluan koruma tabakasnn renginin grnmesinin istenmedi durumlarda da, mazgallar KTL ile kaplanabilir. Aa mazgallar montaj yerlerine gre 15 kN (1,5 ton) veya 50 kN (5 ton) dayanma sahip iki eittir. Bu dayanmn yeterli olmad yerlerde, mazgallar eitli refj benzeri elemanlar ile koruma altna alnmaldr. Aa mazgallar ile birlikte kullanlan dier bir eleman da aa koruma kafesleridir (ekil 7.61). Aa koruma kafesleri istenen formda yerinde retilebildii gibi, eitli reticiler tarafndan standart modeller de temin edilebilir. 7.5.3. Mazgallar Mazgallar, her trl trafik alannda toplanan yzey sularnn toplanmas amacyla kullanlr. DIN 1236ya uygun 300 mm apl ak alan giderleri ve DIN 4052ye uygun 450 mm apl cadde giderlerinin, en st, grnr parasn oluturur. A 15 ve B 125 snf mazgallar, genel deme byklne e boyutta retilirken, daha byk snflardaki mazgallar, bordrlere uygun olarak 300 ile 500 mm geniliinde olur.
Snflandrma Mazgal Snf A 15 B 125 Montaj Yeri Sadece yayalar ve bisikletlilerin kullanmna ak alanlar (Grup 1) Yaya yollar, kaldrmlar ve dk ykl ara alanlar (rnein sadece otomobiller iin park alanlar) (Grup 2) Caddeye max. 0,5m, kaldrma ise max. 0,2 m taan kaldrm bordrleri ile ikincil yollar (Grup 3) Cadde ve otoyollar, otoparklar ve orta, st yke uygun trafik alanlar (Grup 4) Kamuya kapal, ar yke uygun trafik alan lar (rnein bir endstriyel tesisin zel yollar) (Grup 5) zel alanlar (rnein havaliman uak kalk ve ini pistleri) (Grup 6)

C 250

D 400 E 600

F 900

1) Taban DIN 4052 1a betondan maml, DIN 150 2) Ara para DIN 4052 - 6b betondan maml 3) aft DIN 4052 Ksm - 11 4-) Oturma erevesi DIN 4052 - ksm 10b 5) amur toplama kab DIN 4052 ksm C3

ekil 7.62 / AMUR TOPLAMA KABI Mazgallar, genel hatlar ile DIN EN 124 ve DIN 1229da, snflarna ve tiplerine gre ise DIN 19 571, 19 583, 19 590, 19 593 ve 19 594te tarif edilir. rnein Buderus Guss bu son be standarda uygun olarak retim yapar. Montaj Kurallar Rgar kapaklar ve erevelerinin monte edilecei yzeyler, DIN EN 124/DIN 1229a gre, stabil ve dzgn bir oturma alann salamaldr. D 400 ve F 900 snf rgar kapaklarnn montaj yzeylerinin ise mekanik olarak hazrlanm ve/veya titreim snmleyici donanma sahip olmas gereklidir. BUDAPREN-Destekler Buderus rgar kapaklaryla beraber sunulabilen Budapren destekler, polikloropren malzemeden imal edilmektedir ve rgar kapaklarnn oturma yzeyinin altnda bulunan trapez formlu kanala monte edilir. Budapren destekler ile, rgar kapann zerinde ara gemesi durumunda oluacak grlt engellenir. D 400 ila F 900 snf birok rgar kapa bu ekilde teslim edilebilir. Ekstrem youn alanlarda kullanlan (rnein otoyollar) D 400 ila F 900 snf rgar kapaklarnda, kapak ve ereve de Budapren destekler ile birlikte temin edilebilir. amur Toplama Kab Tm mazgallarn, beton veya dkme demir erevelerinde entegre szge tipi bir amur toplama kabna sahiptir. ekil 7.62de grlen amur toplama kab, ereveye asl durumda kullanlr. Montaj Derinlii Rgar kapann, ereve iine D 400 ila F 900

ekil 7.63 / ATIK SU EMNYET snflarnda en az 50 mm derinlikte montaj zorunludur. Bu arta, kapan ereveye veya montaj yzeyine, trafik asndan emniyetli bir ekilde montaj (civatalanarak ve sktrlarak) halinde uyulmayabilir. Birim Arlk D 400 ile F 900 snflar aralndaki rgar kapaklarnn birim arl minimum 300 kg/m2 olmaldr. Bu byklk, kapak byklnn, toplam ereve aklna blnmesi ile elde edilir. rnein, 610 mmlik, D 400 snf bir kapak, bu arta gre min. 88 kg (300 kg/m2 x 0,2921 m2) arlnda olmaldr. ereve ve kapan trafik asndan emniyetli bir ekilde montaj durumunda, montaj derinliinde olduu gibi bu art da ihmal edilebilir. Montaj Emniyeti Kapak ve erevede bulunan, n ve arka montaj emniyeti sayesinde, kapan ereve iinde hep belirlenen pozisyonda monte edilmesi salanr. Bu nlem, zellikle kilitleme mekanizmal rgar kapaklarnn montaj asndan nemli bir kolaylk salamaktadr. Dik veya Paralel Izgaral Mazgallar Mazgallarn zgaralarnn, cadde boyuna gre dik veya paralel olmasna gre, retim ve uygulama artlarnda da farklar mevcuttur. Cadde boyuna dik zgaral mazgallarda, zgara genilii 42 mmyi geemez iken, paralel zgaral mazgallarda bu snrlama 32 mmye iner ve de zgara uzunluu da 170 mm ile snrldr. 331

Ak Kesidi Mazgallarn ak kesidi, tm zgara aralklarnn toplamdr ve toplam mazgal yzeyine (ereve alan) bal bir orana sahiptir. Kimi mazgallarda grlen, farkl yksekliklere sahip zgaralar arasndaki aralk da bu ak kesidine dahil edilmelidir. Artk Su Emniyeti Kaldrm bordrleri boyunca akan ince yzey sularn da toplamak amacyla kimi mazgallarda eimli ve ince ak kenarlar bulunurken, kimi mazgallarn zgaralar, bordr tana bir tarak gibi dayanarak, akn zerinden gemesini salar (ekil 7.63). Ykseltilebilir Mazgallar Tamamen dkme demir malzemeden mamul ve dz (flansz ve ereve emniyetsiz) ereveye sahip rgar kapaklar, asfalt yenileme zamannda bir hidrolik eleman yardmyla ykseltilebilir. Daha sonra erevenin alt uygun dolgu malzemeleri ile

salamlatrlp kapak yeniden monte edilebilir. Bylece yeni asfaltlama srasnda rgar kapandan kaynaklanacak ek maliyetlerden kurtulunabilir. Ancak beton ve demir malzemeye sahip rgar kapaklarnda, bu ekilde bir ykseltme srasnda beton yapnn bozulma riskine kar asfalt yenileme srasnda, kapak da deitirilmelidir. Yzey Kaplamalar Dkme demirden maml rnler, korozyona kar bir yzey korumasna ihtiya gstermez. Ancak optik ve estetik kayglar ile yaplabilecek kaplamalar, retici firmann inisiyatifindedir. Bu tanmlamaya, dnya apnda geerli olan tm standartlarda rastlanmaktadr. Sadece estetik amal olan yzey kaplamalar, uzun yllardan beri birok reticinin standart retim programnda yer almazken, Alman Dkm Kanalizasyon Elemanlar Kalite artnamesi ek bir bilgilendirme fy ile konuyu yle zetlemitir: Bilimsel aratrmalar gstermitir ki, dkm kanalizasyon elemanlar iin yzey kaplamalar sadece estetik bir amala kullanlr. Dkme demir malzeme, k sresince younlaan tuz zeltilerine kar doal bir dayanma sahiptir. Dkme demir malzeme, retim sonrasnda gerekleen yzey oksidasyonu sonucunda oluan, grafit ve perlit esasl bir koruyucu tabaka kazanr. Bu tabaka, malzemenin zarar grmesine neden olacak bir korozyonu engeller. 7.5.3.1. Mazgal Tipleri Normal Mazgallar Bu tip genel standartlara gre retilen mazgallar, A 15 ile D 400 arasndaki, ereveye serbest olarak oturtulur. Kaldrm bordrlerine uygun olarak, mazgal yzeyleri dz veya kavisli olabilir (ekil 7.64).

ekil 7.64 / NORMAL MAZGALLAR

ekil 7.65 / CVATA KLTL MAZGAL 332

ekil 7.66 / CVATA KLTL MAZGAL

Kilitli Mazgallar Bu tip mazgallarda, zgaralar ereveye eitli sistemler ile sabitlenir. Sabitleme sistemleri olarak civatalar, menteeler ya da kilitler kullanlr. Bylece yetkisiz kiilerce zgaralarn almas nlenmi olur. - Civatalar ile: Dkme demirden mazgallarda kullanlan bu kilitler, 4 i azl civatann yayl rondelalar ile birlikte zgaray ereveye sabitlemesi ile gerekletirilir (ekil 7.65 ve ekil 7.66). - Vidal srg ile: Bu sistemde, bir drt ke bal civata, bir i dili srg ve bir sabitleme ubuu ile zgara erevede kilitlenir. Bu tip kilitler genelde menteeli mazgallarda kullanlr. rnein Buderus Gussun AVUS 5 ve AVUS 6 isimli mazgallar menteeli ve vidal srgl modellerdendir (ekil 7.67).

Resim 7.69 / MAZGAL MENTEES

ekil 7.70 / MENTEEL MAZGAL ekil 7.67 / SRGL KLTL MAZGAL

ekil 7.68 / MENTEEL KLTL MAZGAL

ekil 7.71 / KAPANMA EMNYETL MAZGAL 333

1) Taban DIN 4052 - 2a betondan maml, DIN 150 2) Ara para DIN 4052 - 6a betondan maml 3) Muflu ara para DIN 4052 - 3a betondan maml 5) aft DIN 4052 - Ksm - 11 6) Oturma ringi DIN 4052 - ksm 10b

ekil 7.72 / BALANTI HALKALARI

1) 4) 5) 6)

Taban DIN 4052 - 2a betondan maml, DIN 150 Muflu ara para 3/G beton - DIN 150 aft DIN 4052 - Ksm - 11 Oturma ringi DIN 4052 - ksm 10b

Hazr rgar paras ekil 7.74de grlmektedir. ap deerleri DN 1000,1200,1500 olup, cam elyaf katkl plastik rgar borusunun ekilde grlen numaralarn karl paralar aada verilmitir: 1) DIN-EN 598 e gre rgar balant paras DIN 28603 (TYTON) muf balant paras 2) DIN 4034 Rgar alt destek paras 3) Kanal k: GFK 4) DIN-EN 681 Conta (detay resmi ekil 7.75de verilmitir. Conta, rgar teslimats tarafndan verilmelidir) 5) Merdiven (inko kapl elik veya paslanmaz elik) 6) DIN 19565 GFK malzemesinden rgar borusu 7) GFK- Inliner 8) Kapama pla (AP-M-S) DIN 4034 (*Opsiyonel olarak GFK Inliner ile) 9) Tayc halka DIN 4034 *GFK alt basn testi iin Inliner mutlaka bulunmal

ekil 7.73 / BALANTI HALKALARI 334

ekil 7.74 / HAZIR ROGAR PARASI

Menteeler ile: Izgaralarn yetkisiz kiilerce alnmasna kar zgarann ereveye menteeler araclyla tutturulmas, mazgaln temizlik ve bakm amacyla alp kapanmasn da kolaylatrlr. Bu tip mazgallarn, kapanmann trafik ynnde gerekleecei ekilde montajna dikkat edilmelidir. Menteeli mazgallarda son derece nemli olan bir husus da, zgarann kapanmadan nce erevedeki oturma yzeyinin tamamen temizlenmi olmasdr. Aksi takdirde zgarann aradaki ta veya baka cisimler nedeniyle yk altnda krlmas sz konusudur. Buderus Guss bu gibi bir riske kar, ift eklemli zgaralar sunmaktadr. Bylece krlma etkisi, ikinci eklem ile dnmeye evrilerek hasar nlenebilir. Ayrca ikinci eklem sayesinde zgarann 180 almas da mmkn olmaktadr (ekil 7.68 , ekil 7.69 ve ekil 7.70). Kapanma Emniyet Sistemli Mazgallar Bu tip mazgallar, sahip olduklar emniyet sistemi ile ya zel bir anahtarla mekanik olarak ya da uzaktan kumanda ile pnmatik olarak ak sistemini kapatabilir. zellikle kanalizasyon ebekesine karmas halinde tehlike oluturabilecek maddelerin depoland, tand ya da retildii alanlarda kullanlan bu tr mazgallar ile, bu maddelerin kanalizasyon ebekesine akmasna neden olabilecek zel hallerde (kaza vb.) kanalizasyon ebekesi ksa srede emniyet altna alnabilir (ekil 7.71). Bu tr mazgallar, genelde C 250 ve D400 snfnda, dz veya kavisli yzeyli olarak kullanlr. NBR, EPDM veya FPM snf contalar, bu mazgallarda hedeflenen szdrmazl arttrc etkiye sahiptir.

Cadde Gider Balant Halkalar DIN 4052ye gre, mazgallarn cadde giderlerine balantlarnda, 60 mmlik beton halkalar kullanlmaldr (ekil 7.72 ve ekil 7.73). Kimi hallerde, kk ykseklik farklarn kapatmak amacyla tahta, demir veya baka maddeler bilinsiz kiilerce kullanlabilir. Bu durum, mazgal tarafndan gelen trafik yknn, gidere doru bir ekilde aktarlmasn engeller. Bu tr bir uygulama ile mazgaln ve giderin ksa srede hasar grmesine neden olunur. 7.6. DUKTL BORULARDA BUDERUS RGAR SSTEMLER 7.6.1. Hazr Rgar Paralar Hazr rgar paras ekil 7.74de grlmektedir. ap deerleri DN 1000,1200,1500 olup, cam elyaf katkl plastik rgar borusunun ekilde grlen numaralarn karl paralar aada verilmitir: 1) DIN-EN 598 e gre rgar balant paras DIN 28603 (TYTON) muf balant paras 2) DIN 4034 Rgar alt destek paras 3) Kanal k: GFK 4) DIN-EN 681 Conta (detay resmi ekil 7.75de verilmitir. Conta, rgar teslimats tarafndan verilmelidir) 5) Merdiven (inko kapl elik veya paslanmaz elik) 6) DIN 19565 GFK malzemesinden rgar borusu 7) GFK- Inliner 8) Kapama pla (AP-M-S) DIN 4034 (*Opsiyonel olarak GFK Inliner ile) 9) Tayc halka DIN 4034 *GFK alt basn testi iin Inliner mutlaka bulunmal 7.6.2. Rgar Alt Paras ekil 7.74de 2 numara ile verilen rgar alt paras ve boyutlar ekil 7.76de grlmektedir. DN 1000,1200,1500 olarak ana boyut sz konusudur. 7.6.3. Rgar Sistemleri Boru Kapak rnekleri 7.6.3.1. Duktil Kanallarda Kontrol Ve Temizleme Kapaklar A) Boru Temizleme Kapa (RD) (ekil 7.77a) DIN-EN 598 kapsamnda kontrol kapa olarak dizayn edilmitir B) Flanl ift Muf Paras (ekil 7.77b) DIN-EN 545 e gre muflu balant DIN 28603 (TYTON)e gre DN 400/400 den itibaren kontrol kapa olarak dizayn edilmitir. 335

4) DIN-EN 681 Conta (detay resmi ekil 7.75de verilmitir.

ekil 7.75 / CONTA

C) Boru Temizleme Kapaklar (RRM) (ekil 7.77c) DIN-EN 598e gre muflu balant, DIN 28603 (TYTON)e gre kontrol kapa olarak dizayn edilmitir D) Boru Temizleme Kapaklar (ekil 7.77d) DIN-EN 598e gre flan balantl olarak DINEN 1092-2, PN 10 RHO-vanas ve EU paras kontrol kapa olarak dizayn edilmitir. E) Boru Temizleme Kapaklar (RS) (ekil 7.77e) Kaynak konstruksiyonlu, kontrol kapa olarak dizayn edilmitir. 7.6.3.2. Duktil Kanallarda Kontrol Ve Temizleme Kapaklar Plan Grnleri A) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77f) Kaynakl imalat paslanmaz elik balantl (sadece elik bantla kullanlmal), DN 350e kadar sklmesi halinde kontrol kapa olarak dizayn edilmitir. B) Boru Temizleme Kapaklar (RSM) (ekil 7.77g) Kaynakl imalat muflu balant DIN 28603 (TYTON). DN 400-1000 aras boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmitir. C) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77h) Kaynakl konstrksiyon dz balant D) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77k) Kaynakl konstrksiyon 6-22,5 al balant. E) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77m) Kaynakl konstrksiyon 22,5-45 al balant. 7.6.3.3. Rgar Balantlar in Boru Gei rnekleri A) Contalarla (ekil 7.78a) B) Halka Conta ile (ekil 7.78b) C) Kaynakl duvar flan balants (ekil 7.78c) D) Teddington- duvar iinden geme (ekil 7.78d) 7.6.4. ATV-artnameleri A 142 Ve M 146 Gre Atk Su Hatlarnda Tek Cidarl Boru Sistemleri Rgar cinsleri -Ak boru hattnda basnca dayankl ya rgar -Kapal boru hattnda rgar ve revizyon akl (kuru rgar) ekil 7.79da ya rgar grlmektedir. ap DN 1200 olup, DN 200 - DN 500 borular iin kullanlr. ekildeki numaralar aadaki paralar gstermektedir: 336

1) Rgar balant paras (SCH) 2) Dz borular (GL) (Alt basnl szdrmazlk testi iin dz borular) 3) TYTON - balants (MM) 4) Rgar k Cadde kanalnn kelepe (UR) ile duktil kanala balants ekil 7.80de grlmektedir. Buradaki elemanlar: 1) Alt basnl szdrmazlk testi iin dz borular DN 150 (GL) 2) Kelepe (UR) Farkl cadde kanal konfigrasyonlar mmkndr, ancak contalarn yerleimi ayrca deerlendirilmelidir.

Ebatlar (mm) DN d1 s 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 dR3 h2 150 200 250 300 400 500 600 200 250 300 400 500 600 700 800 900 150 200 250 300 400 500 200 250 300 400 500 h3 550 600 650 700 800 900 600 650 700 800 900 f 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 Komple 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 2800 2900 3000 3100 3200 3300 3400 3500 4500 5000 (min.) (max.) 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1200 1500 1500 1500 1550 (min.) (min.) Arlk(kg)

600 1000

600 1000 500 1100 500 1200 500 1300

1000 500 1400

ekil 7.76 / ROGAR ALT PARASI

A) Boru Temizleme Kapa (RD) (ekil 7.77a) DIN-EN 598 kapsamnda kontrol kapa olarak dizayn edilmitir

D) Boru Temizleme Kapaklar (ekil 7.77d) DIN-EN 598e gre flan balantl olarak DINEN 1092-2, PN 10 RHO-vanas ve EU paras kontrol kapa olarak dizayn edilmitir.

B) Flanl ift Muf Paras (ekil 7.77b) DIN-EN 545 e gre muflu balant DIN 28603 (TYTON)e gre DN 400/400 den itibaren kontrol kapa olarak dizayn edilmitir.

E) Boru Temizleme Kapaklar (RS) (ekil 7.77e) Kaynak konstruksiyonlu, kontrol kapa olarak dizayn edilmitir.

C) Boru Temizleme Kapaklar (RRM) (ekil 7.77c) DIN-EN 598e gre muflu balant, DIN 28603 (TYTON)e gre kontrol kapa olarak dizayn edilmitir

F) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77f) Kaynakl imalat paslanmaz elik balantl (sadece elik bantla kullanlmal), DN 350e kadar sklmesi halinde kontrol kapa olarak dizayn edilmitir.

ekil 7.77 a, b, c, d, e, f / KONTROL VE TEMZLEME KAPAKLARI 337

A) Contalarla (ekil 7.78a)

G) Boru Temizleme Kapaklar (RSM) (ekil 7.77g) Kaynakl imalat muflu balant DIN 28603 (TYTON). DN 400-1000 aras boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmitir.

B) Halka Conta ile (ekil 7.78b)

H) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77h) Kaynakl konstrksiyon dz balant

C) Kaynakl duvar flan balants (ekil 7.78c) K) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77k) Kaynakl konstrksiyon 6-22,5 al balant.

M) Boru Temizleme Kapaklar (RSI) (ekil 7.77m) Kaynakl konstrksiyon 22,5-45 al balant.

D) Teddington- duvar iinden geme (ekil7.78d)

ekil 7.77 g, h, k, m / KONTROL VE TEMZLEME KAPAKLARI 338

ekil 7.78 a, b, c, d / KANAL IKI RNEKLER

ap DN 1200 olup, DN 200 - DN 500 borular iin kullanlr. ekildeki numaralar aadaki paralar gstermektedir: 1) Rgar balant paras (SCH) 2) Dz borular (GL) (Alt basnl szdrmazlk testi iin dz borular) 3) TYTON - balants (MM) 4) Rgar k

ekil 7.79 / YA RGAR

Cadde kanalnn kelepe (UR) ile duktil kanala balants ekil 7.80de grlmektedir. Buradaki elemanlar: 1) Alt basnl szdrmazlk testi iin dz borular DN 150 (GL) 2) Kelepe (UR) Farkl cadde kanal konfigrasyonlar mmkndr, ancak contalarn yerleimi ayrca deerlendirilmelidir.

ekil 7.80 / CADDE YAMUR RGARI Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) ve kapama armatrleri ekil 7.81de grlmektedir. DN 1500 ap, DN 200 - DN 250 borular iin, DN 2000 ap, DN 300 - DN 400 borular iin kullanlr. Rgar k zel kullanmda > DN 400 olabilir. ekildeki numaralar aadaki paralar gstermektedir: 1) Duktil kanal 2) MMK-paras 11, 22, 30, 45 3) Rgar balants (rnek daire conta sayfa 72ye baknz) 4) EU - paras 5) Kapama armatr (rn. RHO - vanas,VAG - armatrleri ve benzerleri) 6) Rgar 7) X-paras 8) T-paras T-PARASI (8 numara) DN 350den kk boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmemitir (alternatif, zel form paras veya temizleme kapa). DN 400/400den byk paralar gzetleme akl olarak dizayn edilmitir. DRSEKLER (2 numara) 339

Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) ve kapama armatrleri ekil 7.81de grlmektedir. DN 1500 ap, DN 200 - DN 250 borular iin, DN 2000 ap, DN 300 - DN 400 borular iin kullanlr. Rgar k zel kullanmda > DN 400 olabilir. ekildeki numaralar aadaki paralar gstermektedir: 1) Duktil kanal 2) MMK-paras 11, 22, 30, 45 3) Rgar balants (rnek daire conta sayfa 72ye baknz) 4) EU - paras 5) Kapama armatr (rn. RHO - vanas,VAG - armatrleri ve benzerleri) 6) Rgar 7) X-paras 8) T-paras T-PARASI (8 numara) DN 350den kk boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmemitir (alternatif, zel form paras veya temizleme kapa). DN 400/400den byk paralar gzetleme akl olarak dizayn edilmitir. DRSEKLER (2 numara) Kanalda yn deiimleri, hzl ve basit bir demontaja uygun yaplmaldr.

Kapal boru geili bir dier tip kontrol rgarlar (kuru rgar) ekil 7.82de grlmektedir. DN 1200 ap, DN 200 - DN 250 borular iin, DN 1500 ap, DN 300 - DN 600 borular iin kullanlr. ekildeki numaralar aadaki paralar gstermektedir: 1) Duktil kanal 2) Rgar balants 3) MMK - paras 11, 22, 30, 45 4) MMA - paras 5) X - paras 6) Rgar MMA - PARASI (4 numara) DN 350den kk boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmemitir (alternatif, zel form paras veya boru temizleme kapa). DN 400 /400den byk boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmitir DRSEKLER (3 numara) Kanalda yn deiimleri, hzl ve basit bir demontaja uygun yaplmaldr.

ekil 7.82 / KURU RGAR VE ARMATRLER 4) MMA - paras 5) X - paras 6) Rgar MMA - PARASI (4 numara) DN 350den kk boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmemitir (alternatif, zel form paras veya boru temizleme kapa). DN 400 /400den byk boyutlarda gzetleme akl olarak dizayn edilmitir DRSEKLER (3 numara) Kanalda yn deiimleri, hzl ve basit bir demontaja uygun yaplmaldr.

ekil 7.81 / KURU RGAR VE KAPAMA ARMATR Kanalda yn deiimleri, hzl ve basit bir demontaja uygun yaplmaldr. Kapal boru geili bir dier tip kontrol rgarlar (kuru rgar) ekil 7.82de grlmektedir. DN 1200 ap, DN 200 - DN 250 borular iin, DN 1500 ap, DN 300 - DN 600 borular iin kullanlr. ekildeki numaralar aadaki paralar gstermektedir: 1) Duktil kanal 2) Rgar balants 3) MMK - paras 11, 22, 30, 45 340

2 Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) ve sklebilir temizleme kapa plan grn ekil 7.83de grlmektedir. ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Duktil kanal 2) Rgar balants 3) Paslanmaz elik balants (sadece elik bantlarla kullanlmaldr.) 4) (RSI) Kaynakl boru temizleme paras 5) Kontrol akl 6) Rgar BORU TEMZLEME PARASI (RSI) (4 numaral para) DN 350ye kadar sklerek gzetleme akl olarak kullanlabilir.

Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) plan grn ekil 7.84de grlmektedir. rn. DN 700 -1000 ve boru temizleme paras (RSM). ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Rgar 2) Muf balantl kaynakl boru temizleme paras DIN 28603e gre (TYTON) 3) Revizyon akl DN 400 BORU TEMZLEME PARASI (RSM) (2 numaral para) Gzetleme akl olarak dizayn edilmitir.

ekil 7.83 / KURU RGAR SKLEBLR TEMZLEME PARASI Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) ve sklebilir temizleme kapa plan grn ekil 7.83de grlmektedir. ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Duktil kanal 2) Rgar balants 3) Paslanmaz elik balants (sadece elik bantlarla kullanlmaldr.) 4) (RSI) Kaynakl boru temizleme paras 5) Kontrol akl 6) Rgar BORU TEMZLEME PARASI (RSI) (4 numaral para) DN 350ye kadar sklerek gzetleme akl olarak kullanlabilir. Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) plan grn ekil 7.84de grlmektedir. rn. DN 700 -1000 ve boru temizleme paras (RSM). ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Rgar

ekil 7.84 / TEMZLEME PARASI 2) Muf balantl kaynakl boru temizleme paras DIN 28603e gre (TYTON) 3) Revizyon akl _DN 400 BORU TEMZLEME PARASI (RSM) (2 numaral para) Gzetleme akl olarak dizayn edilmitir. Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) plan grn ekil 7.85de grlmektedir. rn. DN 700 -1000 ve boru temizleme paras (RSM) 22,5. ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Rgar 2) Muf balantl kaynakl boru temizleme paras (RSM) DIN 28603e gre (TYTON) 3) Revizyon akl BORU TEMZLEME PARASI (RSM) (2 numaral para) 341

Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) plan grn ekil 7.85de grlmektedir. rn. DN 700 -1000 ve boru temizleme paras (RSM) 22,5. ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Rgar 2) Muf balantl kaynakl boru temizleme paras (RSM) DIN 28603e gre (TYTON) 3) Revizyon akl BORU TEMZLEME PARASI (RSM) (2 numaral para) Gzetleme akl olarak dizayn edilmitir

Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) plan grn ekil 7.86da grlmektedir. rn. DN 700 -1000 ve boru temizleme paras (RSM) 45 . ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Rgar 2) Muf balantl kaynakl boru temizleme paras (RSM) DIN 28603e gre (TYTON) 3) Revizyon akl _DN 400 BORU TEMZLEME PARASI (RSM) (2 numaral para) Gzetleme akl olarak dizayn edilmitir.

ekil 7.85 / TEMZLEME PARASI Gzetleme akl olarak dizayn edilmitir Kapal boru geili kontrol rgarlar (kuru rgar) plan grn ekil 7.86da grlmektedir. rn. DN 700 -1000 ve boru temizleme paras (RSM) 45 . ekildeki numaralar aada verilmitir: 1) Rgar 2) Muf balantl kaynakl boru temizleme paras (RSM) DIN 28603e gre (TYTON) 3) Revizyon akl DN 400 BORU TEMZLEME PARASI (RSM) (2 numaral para) Gzetleme akl olarak dizayn edilmitir. 7.6.5. Kapal Boru Geili ve Boru Temizleme Kapakl (Rs) ift Cidarl Boru Sistemlerinde Kuru Rgarlar (ekil 7.87) Bu ekildeki numaralarn karl para isimleri 342

ekil 7.86 / TEMZLEME PARASI aada verilmitir: 1) Duktil kanaln d kanal olarak kullanm 2) Duktil kanaln ara kanal olarak kullanm 3) Paslanmaz elil balants (sadece elik bantlarla kullanlmaldr) 4) Ray sistemi 5) TYTON - balant (MM) 6) Duvar iinden geiler 7) Rgar 8) Kaynakl boru temizleme paras (RSI) 9) Kontrol kapa 10) Pompa drenaj BORU TEMZLEME KAPAI (RSI) (7 numaral para) DN 350ye kadar sklerek gzetleme akl olarak dizayn edilmitir.

Bu ekildeki numaralarn karl para isimleri aada verilmitir: 1) Duktil kanaln d kanal olarak kullanm 2) Duktil kanaln ara kanal olarak kullanm 3) Paslanmaz elil balants (sadece elik bantlarla kullanlmaldr) 4) Ray sistemi 5) TYTON - balant (MM) 6) Duvar iinden geiler 7) Rgar 8) Kaynakl boru temizleme paras (RSI) 9) Kontrol kapa 10) Pompa drenaj BORU TEMZLEME KAPAI (RSI) (7 numaral para) DN 350ye kadar sklerek gzetleme akl olarak dizayn edilmitir.

Bu ekildeki numaralarn karl para isimleri aada verilmitir: 1) Kaynakl boru temizleme paras (RSM) 2) X - paras 3) Flanl kaynak balantlar 4) Q - paras 5) Kapama armatr (rn. RHO - vana VAG armatr veya benzerleri) 6) ekvalf emniyet sistemi (rn. Tip 408 F havalandrma ventili, Wolf armatrleri veya benzerleri) 7) Havalandrma borusu (Rgar kapa zerinden havalandrma ve egzost borusu) Rgar kapann szdrmaz olup olmamasna gre egzoz borusu balants farkl olacaktr. 8) FF - paras 9) F - paras 10) EU - paras

ekil 7.87 / FT CDARLI BORU SSTEMLERNDE RGARLAR Kapal boru geili ve boru temizleme kapakl (RSI) < 22.5 ift cidarl boru sistemlerinde rgarlar ekil 7.88de grlmektedir. Bu ekildeki numaralarn karl para isimleri aada verilmitir: 1) Duktil kanaln ara kanal olarak kullanm 2) TYTON - balant (MM)

ekil 7.89 / BORU SSTEMLERNDE HAVALANDIRMA 3) Rgar balants 4) Paslanmaz elik balants (sadece elik bantlarla kullanlmaldr) 5) Kaynakl boru temizleme paras (RSI) 6) Revizyon akl 7) Rgar 343

Kapal boru geili ve boru temizleme kapakl (RSI) < 22.5 ift cidarl boru sistemlerinde rgarlar ekil 7.88de grlmektedir. Bu ekildeki numaralarn karl para isimleri aada verilmitir: 1) Duktil kanaln ara kanal olarak kullanm 2) TYTON - balant (MM) 3) Rgar balants 4) Paslanmaz elik balants (sadece elik bantlarla kullanlmaldr) 5) Kaynakl boru temizleme paras (RSI) 6) Revizyon akl 7) Rgar 8) Duktil kanaln d kanal olarak kullanm 9) Ray sistemi BORU TEMZLEME KAPAI (RSI) (5 numaral para) DN 350ye kadar sklerek gzetleme akl olarak dizayn edilmitir.

ekil 7.88 / FT CDARLI BORU SSTEMLERNDE RGARLAR 8) Duktil kanaln d kanal olarak kullanm 9) Ray sistemi BORU TEMZLEME KAPAI (RSI) (5 numaral para) DN 350ye kadar sklerek gzetleme akl olarak dizayn edilmitir. 7.6.6. Boru Sistemlerinde Havalandrma ve Egzost Rgarlar (ekil 7.89) Bu ekildeki numaralarn karl para isimleri aada verilmitir: 1) Kaynakl boru temizleme paras (RSM) 2) X - paras 3) Flanl kaynak balantlar 4) Q - paras 5) Kapama armatr (rn. RHO - vana VAG armatr veya benzerleri) 6) ekvalf emniyet sistemi (rn. Tip 408 F havalandrma ventili, Wolf armatrleri veya benzerleri) 7) Havalandrma borusu (Rgar kapa zerinden havalandrma ve egzost borusu) 344 Rgar kapann szdrmaz olup olmamasna gre egzoz borusu balants farkl olacaktr. 8) FF - paras 9) F - paras 10) EU - paras 7.7. AYIRICILAR Garajlar, tamirhaneler, benzin istasyonlar, ticari mutfaklar, mezbahalar gibi iletmelerin atk sular, ierdikleri eitli hidrokarbonlar; yakt (benzin, motorin vb.) ve yalar (mineral ya, hayvani ya, bitkisel ya vb.) nedeniyle yer st ve yar alt sular, bitki rts ve insan sal asndan tehlike oluturur. Bu tehlikelerin en bata geleni, yer st ve yer alt su blgelerinin kirlenmesi, fauna ve florasnn yokolmas, ime suyu kaynaklarnn kullanlmaz hale gelmesi, toprak kalitesinin pratikte bir daha kullanlamayacak ekilde bozulmas ve hereyden nemlisi, insan salnn, su blgesinin evresinde ortalama yaam sresinin ksalmasna neden olacak denli tehdit edilmesidir.

ekil 7.90 / PLANDA GARAJ DRENAJ GSTERM gibi), emlsiyon ayrclar ve ozonlu artma sistemleri de kullanlmaktadr. Ayrclarn incelenmesinde tm rnler, ayrlacak hafif akkan tipine (ve dolaysyla akkann tehlike trne bal olarak) iki ana snfta toplanabilir: - Benzin Ayrclar (Klasik tip ve arpmal tip): Hidrokarbonlar ve madeni yalar iin - Ya Ayrclar: Hayvani ve bitkisel yalar iin ekil 7.91 / GARAJ YER SZGEC KEST Yerel ynetimler ve hkmetler tarafndan kanalizasyon ebekelerinde su artma tesisleri ile engellenmeye allan bu durum, artma tesisatnn da almasnn ve devamllnn riske sokulabilecei bir boyuta sahiptir. Bu gibi tehlikelerin nne gemek ve ekolojik dengenin zarar grmesini nlemek amacyla, eitli lkelerde atk sularnn ierdii hidrokarbon oran, atk suyun kanalizasyon ebekesine dorudan veya dolayl olarak balanmasna gre snrlandrlmtr. Alman DIN 1986ya gre hidrokarbon snrlar aadaki gibidir: Dolayl bal tesisatlar 20 mg/lt Dorudan bal tesisatlar 5 mg/lt Bu snrlarn salanmas amacyla, atk su kalitesinin iyiletirilmesi iin eitli tesisat elemanlar kulanlmaktadr. Bunlardan ayrclar, gerek basitlikleri, gerekse de iletme kolayl nedeniyle balangta saylan iletmeler iin zorunlu koulmaktadr. Ayrclarn da yeterli gelmedii eitli tesisatlarda (basnl motor ykama tesisleri 7.7.1. Benzin Ayrclar: Yzyln baarnda, benzini yeniden kullanma amacyla gelitirilen benzin ayrclar, daha sonra su kalitesinin korunmas amacyla bu kez de benzini emniyetli bir ekilde atk sudan dearj etme hedefiyle yeniden tasarlanm ve DIN 1999 normu ile standartlatrlmtr. DIN 1999a gre, benzin ayrclar ile ayrlabilecek akkan younluklar (ki hepsi suyun younluu olan 1,00 gr/cm3 deerinden dktr) snfa ayrlmtr: A) Younluu 0,85 g/cm3 olan akkanlar; rnein motorin B) Younluu 0,85 < 0,90 g/cm3 olan akkanlar; rnein hidrolik ya, motor ya C) Younluu 0,90 < 0,95 g/cm3 olan akkanlar; rnein ar dili ya, fuel-oil Son snfa dahil olan akkanlarn tesisatlarda bulunmas, bu tip akkanlarn stlmadan akc hale gelmemesi nedeniyle olduka seyrek rastlanlan bir durumdur. Ayrclarn boyut ve tipi, ayrlacak akkanlar iinde en ar olanna gre belirlenir ve hesaplarda tm hafif akkann, rastlanlan en ar olduu kabul yaplr. 345

ekil 7.92 / BUDERUS KOMPAKT TP ELKL BETONDAN GRAVTE PRENSBYLE ALIAN BENZN AYIRICI (Birinci gz amur tutucu, ikinci gz benzin ayrc) Zaman iinde, hidrokarbonlar iin tannan snrlarn ekolojik kayglar ile aa ekilmesi, benzin ayrclarda yeni tasarmlar zorunlu klmtr. Bu amala, DIN 1999 normu da revize edilmi ve klasik tip, salt yer ekimi ile alan benzin ayrclar Ksm 1, 2 ve 3te, yeni tip adsorpsiyon ve koalisyon prensibi ile alan benzin ayrclar ise Ksm 4 ve 5te tarif edilmitir. Aada her iki benzin ayrc tipi ayrntl olarak incelenmektedir. 7.7.1.1. Klasik Tip Mineral Hafif Sv Ayrclar (Benzin Ayrclar) Byk garajlarda ykama sularnn dorudan kanalizasyona balanmamas ynndeki bir uygulama rnei ekil 7.90da planda gsterilmitir. Yer szgeleri her 50 m2 alana bir adet olmak zere dzenlenmilerdir. Yer szgelerinde toplanan su drenaj hatt ile benzin ayrcya gelir. Burada hafif yalardan temizlenen atk su daha sonra ehir ebekesine verilir. ekil 7.91de ise garaj yer szgeci grlmektedir. Kirli suyun iindeki ayrlabilir hidrokarbonlar iin msade edilen snr deerlerin zerinde hidrokarbon ieren kirli sular nce bir benzin ayrcdan geirilmek zorundadr. ekil 7.92de gravite yntemi ile alan klasik tip BUDERUS COMPACT benzin ayrc sistemi prensip emas grlmektedir. Sistemde nce bir amur tutucu bulunmaktadr. 346

ekil 7.93 / AMUR AYIRICI LLER amur Tutucu Burada ak, geni kesitli (dolays ile daha byk hacimli ve yzeyli) bir ukurdan geirilerek, su dinlendirilir ve iindeki asl amur oluturan maddelerin kelmesi salanr. amur tutucu yalnz bana olabilecei gibi ayrcnn integral bir paras da olabilir. ekil 7.93da demirli betondan amur ayrclara ait ller verilmitir.

ekil 7.94 / AMUR ODALI (Hacimli) BENZN N AYIRICI Benzin Ayrc Ayrlma olmas iin ayrlacak sv (benzin) younluu en fazla 0,95 gr/cm3 olmaldr. Ak kesitinin ve sv d yzeyinin bytlmesi ile hafif akkan ayrlmas gerekletirilir. zgl arl dk olan hafif ksm (benzin, ya gibi hidrokarbonlar) karmdan ayrlarak yzeye kar ve orada yzen bir tabaka oluturur. Bir amandra yardm ile alp kapanan k yolu, su ve ya tabakalarn ayran yzeyin altndan sadece suyun dar akmasn salar. Ayrcnn verimi en az %97 olmaldr. Yani kan suda en fazla %3 hafif ya kalabilir. Bu sz konusu miktarlar gnmzdeki ynetmeliklerde giderek aa ekilmelidir. rnein Almanyada artk bu tip gravite ile benzin ayrclar, daha verimli olan arpmal ayrclardan nce, n ayrc olarak kullanlmaktadr. Benzin n Ayrclar (amur Odal) ekil 7.94 Yukarda aklanan gravite prensipli benzin n ayrclarda amur ayrma ilemi de ayn gvdede kombine edilebilmektedir. Eer benzin n ayrcda alt tarafta amur kelmesi iin de yeterli hacim braklrsa, bu durumda amur tutucu ile benzin n ayrc ayn gvdede birletirilebilir. amur alta kerken, benzin ste ayrlr ve orada birikir. Su gideri ise orta seviyeden, serbest temiz blgeden alnr. n ayrcdan sonra aada aklanan bir arpmal ayrc gelmektedir. Bylece amur ayrma, benzin n ayrma ve benzin son ayrma kademeleri pratikte 2 kademeli bir ayrma dzlemesi ile salanabilmektedir. 7.7.1.2. arpmal Ayrclar DIN 1999 Ksm 1-3 gravite (arlk) esasna dayanan benzin / hafif ya ayrclar tarif etmekle birlikte, BUDERUS arpmal ayrclar fiziksel absorpsiyon ve birleme prensibine dayaldr. zel fonksiyonlu elemanlardan geen atk su iindeki mikroskopik byklkteki yayl yakt tanecikleri burada yutulur. arpmal ayrc kaide olarak daima ayrma sisteminin sonunda oluturulur. Bylece son bir emniyet eleman gibi alr. Bu tip ayrclarn kabul testleri DIN 1999 Ksm 4e gre yaplr. Buna gre younluu 0,85 olan bir test svs deriiklii kta 5 mg/L olmaldr. Bu ayrcda sadece ayrlabilir hidrokarbonlar tutulabilir. 347

ekil 7.95 / ARSTOS ARPMALI TP BENZN AYIRICILARIN PRENSP EMASI Aristo arpmal Ayrclar Bu tip ayrc prensip emas ekil 7.95de grlmektedir. Yayl haldeki kk benzin zerrecikleri ieren atk su zel bir hazneden geer. Bu haznenin ii polypropilenden yaplm zel dolgu maddesi ile doldurulmutur. Bu dolgu maddesi iten ve dtan kanatl olup, bu geniletilmi yzeylerden geen su ierisindeki benzin, dolgu maddesi tarafndan yzeyde absorbe edilerek tutulur ve bir film oluturur. 1 litre/saniye su iin 48 litre ayrlma hacmi ve yaklak 70 m2 ayrlma yzeyi yaratlmtr. Yzeylerde biriken benzin burada younlaarak ve btnleerek byk paralar halinde yzeylerden kopar ve ayrcnn st tarafndan toplanr. Aristos-S arpmal Ayrclar 1995 ylnda yeni gelitirilen ARISTOS-S tipinde (ekil 7.96) arpma ile ayrma blmleri iin daha ok miktarda ve st ste bir dzenleme getirilmitir. Bu ayrclarn ayrma verimi yksektir, ayrma debisi yksektir, alma emniyeti yksektir, bakm kolay, mr uzun ve daha dk maliyetlidir. ekil 7.96 / ARSTOS - S ARPMALI TP BENZN AYIRICILARIN PRESP EMASI 348

ekil 7.97 / KRATOS ARPMALI AYIRICI PRENSP EMASI Kratos arpmal Ayrclar Bu ayrcda absorpsiyon ve ayrlma ak dik bir elyafl yzey zerinde yaratlr. Bu yzey polyamid esasl lifli malzeme ile kapl perfore plaka ile oluturulmutur. (Baknz ekil 7.97) Burada da yine lifler zerinde absorbe edilen benzin zerreleri birleerek bir film ve rt oluturur. Buradan kopan byk paralar ise stte toplanr. Bu filtre yzeyinin zaman zaman ykanmas gerekir. Su iindeki asl ince amur tanecikleri zamanla filtreyi tkar. Eurolizer arpmal Ayrclar arpmal ayrclarn ilk yatrm ve bakm maliyetlerini aa ekmek amacyla, ayrc yzeylerde yaplan deiikliklerin son aamas, Eurolizer modelinde grlmektedir. Eurolizerdaki ayrc yzey, polypropilenden maml bir szge grnmndedir. Ayrma yetenei olarak Kratosun da zerine kabilen bu yeni ayrc yzeyin bakm ve temizlik sreleri de 7 dakikaya kadar dmektedir. (ekil 7.98) Genel letme Kurallar 1- Gerek gravite prensibi ile, gerek arpma prensibi ile alan ayrclarda belirli bir seviyede benzin tabakas birikince, ya bir alarm ile veya amandral otomatik sistem ile bu ksm dar atlmaldr. 2- arpmal ayrclarn ykanmas (rejenerasyon) gereklidir. nce amur zamanla geii tkar. Bu durum bir ikaz sistemi ile belirlenip sinyal verilmelidir. 3- Sistemin zaman zaman genel temizlii yaplmaldr. Burada amur tabakas emilir, ayrclar temizlenir ve bakm yaplr. 4- Sistemin almas gzetlenmelidir. Yanl bir alma halinde mdahale edilmelidir. 5- DIN 1999a gre bakm talimatlarnda baka bir kayt yoksa, ayrc hacminin 4/5i amur hacminin yars dolduunda veya her 6 ayda bir boaltma yaplmaldr. 7.7.1.3. Ayrc Anma Byklnn Belirlenmesi Benzin ayrclarn bykl NG ile ifade edilirse, deeri NG= (Qr+ 2.Qs). fd eitlii ile belirlenebilir. Burada, Qr= Yamur suyu debisi (L/s) Qs= Kirli su debisi (L/s) olup, yamur suyu debisi ve eer garaj gibi st kapal yerler sz konusu ise, yer szgelerinin ap ve yk deerine gre kirli su debisi, Qs aadaki tablolardan bulunabilirler.
Benzin ayrclarda yzey ak deeri 1 iin yamur suyu debisi, Qr Yamur hz (L/s.ha) Yzey alan (m2) 150(L/s.ha) 70 m2 100 140 200 270 340 400 670 1000 1400 1700 200(L/s.ha) 50 m2 75 100 150 200 250 300 500 750 1000 1250 300(L/s.ha) 35 m2 50 70 100 135 170 200 335 500 700 850 Qr (L/s) 1 1,5 2 3 4 5 6 10 15 20 25

349

Yer szgelerinden olan kirli su debisi, Qs (L/s) Anma ls 1 15 20 25 0,5 1 1,7 2 1 2 3,5 3 1,5 3 5 4 2 4 7 7 3 6 10 10 4 8 15 Yer szgeci yk deeri (Av says)

Araba ykama yerlerindeki benzin ayrclarn hesab iin Qs araba bana 2 L/s alnabilir. fd= Ayrlacak akkann younluk faktr olup, younluu 0,85 g/cm3 olan svlar iin fd= 1 deerindedir. Ayrc cinsine gre farkl younluktaki svlar iin fd deerleri aada verilmitir.
Younluk g/cm3 0,85 0,85-0,90 0,90-0,95 1 2 3 fd faktr Graviteli ayrc arpmal ayrc 1 1,5 2

ekil 7.98 / EUROLIZER ARPMALI TP AYIRICI Anma byklne gre ayrc boyutlar ve deerleri Tablo 7.99de verilmitir. NG 10a kadar byklkteki benzin ayrc nndeki amur tutucularn minimum hacmi, benzin ayrc anma byklne gre aada verilmitir.
Ayrc anma Bykl, NG 3e kadar 3-10 aras amur tutucu Minimum hacmi, L 650 2500

Ayrc giri ve k aplar ise anma byklne gre en az aadaki deerlerde olmaldr.
NG 4e kadar NG 8e kadar NG 10a kadar NG 20ye kadar DN 100 DN 125 DN 150 DN 200

7.7.1.4. Kompakt Pis Su ukurlu ve Pompal Modler Benzin Ayrma Sistemleri Modler biimde oluturulan ve ematik olarak ekil 7.100de grlen bu sistemde son modl pis su ukurudur. Burada mevcut 1 veya 2 ya motorlu pompa ile 200 litre/saniye debiye ve 5 metre basma yksekliine kadar deerlerde su pompalanr. Bu, ayrcdan geen suyun kendiliinden ehir kanalizasyonuna aknn mmkn olmad hallerde kullanlr. 350

ekil 7.99 / AYIRICI ANMA BYKL Bu sistemde grlen ya rgar, sistemin kontrolu ve numune alm iin kullanlmaktadr. 7.7.1.5. Uygulama ve Seim Notlar Tm benzin ve arpmal ayrclar toprak alt montajna uygun olarak, yatk silindir grnmnde PROTOS versiyonuna ya da dik silindir eklinde COMPACT versiyonuna sahiptir. Ayrclar iinde

ekil 7.100 / MODLER KOMPAKT AMUR TUTUCU, BENZN AYIRICI VE POMPALI PS SU UKURU SSTEM seri retimde en yksek atk su kapasitesine 200 L/s ile ARISTOS-S karken, yine ARISTOS prensibine uygun ve zel projeler iin retilen, 2000 L/s kapasitenin de zerine kan ayrclar vardr. Bu tip kapasitelerde, ayrclar fabrikada yar maml olarak tamamlanp, antiyede biraraya getirilmektedir. Ayrca, hafif akkann agresifliinin yksek olmas durumunda, benzin ayrclarn ayrc hacminin iten polietilen kapl olduu zel tipler de bulunmaktadr. Burada ama, hafif akkann ayrcda bekleme sresinde, ayrcnn i yzeyinden balayabilecek bir erozyonun nne gemektir. Benzin ayrclarda, ayrc hacminin dolmas halinde ak kesen, amandral tip kapama tertibat bulunmaktadr. Ayrc rgar ykseklii ile atk su tesisatnn en st kottaki giderinin arasnda, emniyet asnda ayrlan hafif akkana gerekli depolama hacminin saland ykseklik farknn salanamayaca tesislerde (ekil 7.101), ayrclarn dolduunu iletmeciye bildiren bir alarm sistemi kurulmaldr. Her iki yntemde de ayrcnn bir vidanjr ile boaltlp, temizlenmesi gereklidir. Herhangi bir ekilde, ayrclarda oluabilecek gaz skmasna kar, ayrc rgarlarnda bulunan rgar kapaklar kesinlikle contasz tip olup, kapak cidarlarndan hava-gaz hareketine izin verilir. Ayn nedenle, benzin ayrclarn su giri ve klar aaya doru ynlendirilmi, bylece de ayrc hacmi ile amur hacmi arasnda ve dolaysyla da atk su ve kanalizasyon ebekesi arasnda herhangi bir hava-gaz ak nlenmi, bir eit sifon yaps elde edilmitir. te yandan dardan atlabilecek scak veya alevli cisimlerin (sigara, kibrit vs.) ayrcda toplanan yanc ve ou zaman da patlayc hafif akkan ile temasn engellemek amacyla, ayrc rgar kapaklarnda kesinlikle herhangi bir havalandrma delii ya da boluu bulunmaz.

1. letme hali

2. amandra kapal

3. Akn devam etme hali

4. Alarm sisteminin olmas hali Hafif mineral akkan ayrclar ematik gsterimi - h ykseklik farkl sistem (DIN 1999, Ksm 1, Pr. 2.4)

ekil 7.101 / ATIK SU TEKN 351

352

Benzin ayrcs boyutlanmasnda, hesabn en zor ksm atk su iindeki hafif akkan orann tespit etmektir. Burada iletmenin tipi (benzin istasyonu, tamirhane, oto ykama tesisi vb.), yamur sularnn topland yzey bykl, yamur suyu mazgal says ve

debisi, yamur suyu ile rnein oto ykamadan gelen suyun e zamanl olarak ayrcya girip, girmeyecei, hafif akkan tipi, ayrc tipi vs. ayr ayr hesaba dahil edilmeli, ve ortaya kacak ayrc, tesisin tm atk suyunun standartlara uygun halde hidrokarbonlardan arndrlmasn salamaldr. Bu hesaplarn, projeciden alnan veriler ile retici firma tarafndan yaplmas, en uygun ve geni kapsaml sonucu garanti edecektir. Bu amala, benzin ayrc tesisatlar iin ekil 7.102deki formun doldurulmas hesabn ayrntl bir ekilde gerekletirilmesi asndan yararldr. 7.7.2. Ya Ayrclar Hayvansal veya bitkisel ya ieren kirli sular dorudan kanalizasyona verilemez. Kokuya neden olmalar ve tkama tehlikeleri dolays ile mezbaha, ticari mutfak, yal gda rnleri endstrisi vs. gibi yerlerin atk sular kanalizasyona verilmeden nce, tehlikeleri dolays ile, bir ya ayrcdan geirilmesi gerekir. Ancak ya ayrcya gnderilen atk su sadece ya iermelidir. Dk vs. ieren pis sular ya ayrcya gnderilmez.

ekil 7.103 YA AYIRICI (DIN 4041)

ekil 7.104 / YER ST YA AYIRICILARI BUDERUS - FETTEXIDER 353

ekil 7.105 / PROTOS TP BUDERUS BETONARME YA AYIRICI Dolays ile ya ayrclar, atk suyu nemli lde ya ieren yerlerin zel tesisatna balanr. Buna pis su kartrlmaz ve buradan kan atk su, sonra pis su tesisatna veya kanalizasyona birletirilir. Ya ayrclar paslanmaz elikten yer st ve gmme ekilde yaplabildii gibi, betonarmeden toprak alt ayrclar da yaplabilir. Giri Hatt Bu hat bir yer szgecinden veya su giderinden balar. Burada bir sifon bulunmaldr. Bu yal ve amurlu su, kirli su karakterindeki dier tesisatla birleebilir ve kapal bir boru sistemi ile ya ayrcdan nce amur tutucuya balanr. amur Tutucu DIN 1986ya gre ya ayrcdan nce bir amur tutucu olmaldr. amur tutucu ak kesiti ve yzey alan yle tasarlanmaldr ki, su burada durgun hale geebilsin ve iindeki asl ar kat maddeler kebilsin. Ya Ayrc DIN 4040da tariflenen ya ayrclar younluk fark ve gravite yntemi ile alrlar. Daha hafif olan ya sudan ayrlarak st dzeyde birikir. Burada yzen, byyen bir ya tabakas oluturur. DIN 4040a gre ya ayrc ya depolama kapasitesi her 1 litre/saniye debi iin en az 40 litre olmaldr. Ya ayrc verimi ise 0,94 g/cm3 ya younluuna kadar en az %92 olmaldr. (ekil 7.103) Anma Bykl / Younluk / G Bir ya ayrcnn anma bykl boyutsuz bir saydr. Ya younluu 0,94 g/cm3 olduunda, 354 ayrcnn anma bykl atk su debisinin 1 1/2 misli olmaldr. 0,94 g/cm3 younlua kadar anma bykl, efektif su debisi ile orantldr. Yer st Ya Ayrclar Kokusuz olarak atk su k iin, DIN 4040a gre ya ayrc BUDERUS FETTEXIDER (paslanmaz elikten), bina iinde yerletirilmek zere yer st tank olarak tasarlanmtr. Bu cihazn i yaps ekil 7.104de grlmektedir. Koku olumakszn atk suyun dar tanmas, tamamen kapal konstrksiyonu ile gerekletirilmektedir. Bina iine veya dna yerletirilebilir. Emi ve ykama iin dtan yanaacak bir vidanjre balant kaplinleri mevcuttur. Ayrca gzetleme cam, scaklk gstergesi ve zaman saatli stc donanm vardr. Istc, ya emiinin yaplabilmesi iin, yan stlarak sv hale getirilmesini salar. Soukta ya tabakas kat haldedir. Istma ile scaklk 250Cye kadar ykseltilebilir ve sre 0-8 saat arasnda ayarlanabilir. Ayarlanacak deerler yan cinsine baldr. Paslanmaz elikten yeraltna gmlen tip ya ayrclar ve betonarme ya ayrclar da mevcuttur. ekil 7.105de betonarme tip ya ayrclar grlmektedir. Gnmzde, paslanmaz eliin de zaman iinde korozyona urayabileceinden ve konstrksiyonun arlndan hareketle, giderek artan bir oranla yer st tesisatlarda EUROPACT ve yer alt tesisatlarda EUROPACT-SUB adl, polietilen malzemeden ya ayrclar kullanlmaktadr. (ekil 7.106)

Tesis ve Bakm tavsiyeleri 1- Tesisat yaplrken amur tutucu ve ya ayrcnn suyla dolaca dikkate alnmal ve kta suyun doal akla kanalizasyona ulamas salanmaldr. 2- amur tutucu ve ya ayrc baka bir tarif yoksa, mmknse ayda 2 kere, yoksa en az ayda bir defa tamamen boaltlarak ykanmaldr. 3- Tekrar altrlmaya balamadan nce sistem, kanala su tancaya kadar suyla doldurulmaldr. 7.7.2.1. Byklk Belirlenmesi Ya ayrc bykl atk su debisi, ya oran ve younluu deerlerine gre belirlenir. Aksi belirtilmedike, ayrc anma bykl says aadaki formlle belirlenir. NG= Qs.fd.ft.fr.fm Burada, NG = Ayrc anma bykl Qs = Atk su toplama debisi (L/s) fd = Yan younluk faktr ft = Scaklk faktr fr = Temizlik maddeleri faktr fm = Ya miktar faktr Qsin hesab daha nce anlatlmt. fd Younluu 0,94 g/cm3e kadar olan yalarda 1, daha byk younluktaki yalarda 1,5 deerindedir. Normal younluk 0,94 g/cm3 deerindedir. Atk su scaklnn ykselmesi, ayrma verimini etkiler. 50 Cye kadar olan sularda ft =1, daha yksek scaklklarda ft =1,5-2 deerindedir. Bu nedenle bulak makinas kndaki gibi ok scak sular, souk suyla kartrlarak soutulur. Temizlik maddeleri (deterjan, sabun vs.) ayrcnn verimini olumsuz ynde etkiler. Bu faktr fr =1,3 almak mmkndr. Ya miktar faktr suyun iindeki ya oranna baldr. Mutfak atk suyu gibi normal hallerde fm =1 alnabilir. Aadaki tabloda ticari mutfaklarda kullanlmas tavsiye edilen ya ayrc byklkleri verilmitir. Kullanlacak amur tutucu lleri ise kaide olarak (NG ayrcnn bykl olmak zere), amur tutucu bykl= 100.NG
Gnde yemek porsiyonu 200e kadar 200-400 aras 400-700 aras 700-1000 aras 1000-1500 aras 1500-2000 aras 2000-2500 aras Ya ayrc anma bykl 2 4 7 10 15 20 25

olarak hesaplanabilir. Mezbaha ve benzeri yerlerde ise, amur tutucu bykl= 200.NG alnabilir. Ya ayrcs boyutlanmasnda, yukarda ifade edildii gibi, iletme tipi, iletmenin piirme kapasitesi, toplam atk su gider says ve debisi gibi byklkler kullanlmaldr. Bu hesaplarn, projeciden alnan veriler ile retici firma tarafndan yaplmas, en uygun ve geni kapsaml sonucu garanti edecektir. Bu amala, ya ayrc tesisatlar iin ekil 7.107deki formun doldurulmas hesabn ayrntl bir ekilde gerekletirilmesi asndan yararldr.
610

T+90 DN DN

H2 H1

d D L EUROPACT

H1 H2 H3

L1 X B1 L EUROPACT-SUB

ekil 7.106 / BUDERUS POLETLEN MALZEMEDEN YA AYIRICILAR 355

356

BLM 8

8. SIHH GERELER
Lavabo Montajnda Dikkat Edilecek zellikler 1. Tespit edildiklerinin yerinin belirlenmesi iin gerekirse 1/1 leinde kattan ablon kararak yerleri iaretlenmelidir. 2. Cvata ve konsol yerletirildikten sonra harcn donmas beklenmelidir. 3. Lavabo ayaklar tam veya yarm ayak eklindedir. Yarm ayaklar vidal montaj biiminde bitmi duvar zerine monte edilmelidir. Tam ayak hibir zaman ne lavaboya, ne de demelere herhangi bir ekilde tespit edilmemelidir. Ayak, deme ile lavabo arasnda hafif skm vaziyette bulunmaldr. Ayan hibir tayclk grevi olmad unutulmamaldr. 4. Ankastre lavabo bataryasnn balanmas iin lavabo zerinde balant delikleri ak veya kapal biimde bulunmaktadr. Kapal bulunan ksmlarn almas iin u yol izlenmelidir: a- Lavabo, dzgn ve esnek bir zemine, lavabonun kullanm yzeyi ste gelecek ekilde oturtulmaldr. b- Almas gereken deliin yeri alttan el temas ile belirlenmelidir. c- Sivri ulu bir ekile, bir el, alacak deliin altnda bulunmak suretiyle srl yzeyde ksa, kesin fakat srekli darbelerle nce sr delinmelidir. Vurma ilemine delii kapatan pulun almasna kadar devam edilmelidir. d- Bu ilemler srasnda lavabonun izilmemesine zen gsterilmelidir. malat esnasnda pul biraz kaln dm olabilir. Dolaysyla bu durumda sabrla yukarda anlatlan ileme devam etmelidir. Deliin hibir zaman alttan vurularak almamas gerektii unutulmamaldr. Toplu iler iin lavabo siparii verilirken, kullanlacak batarya tiplerine gre deliklerin fabrikada alm olarak sevk edilmesi daha aklc bir yoldur. Fire oran azalacak, iilikten tasarruf salanacak, zaman kazanlacak ve kalite artacaktr. 5. Lavabolarn monte edildikleri duvar yzeyi ve tezgah ile temas eden yerlerinde silikon kullanlmaldr.

8.1. LAVABOLAR Lavabolar byklklerine ve formlarna gre ayrlabilirler. El ykama lavabosu, normal ykanma lavabosu gibi farkl byklkte olabildikleri gibi, arkalkl veya arkalksz; tamal veya tamasz olarak da snflandrlabilir. Duvar bataryalarnda suyun ak az ile lavabo st seviyesi arasndaki mesafe 140 - 180 mm. mertebelerinde olmaldr. ekil 8.1de bir firma kataloundan alnan rnek montaj lleri grlmektedir. Montajda firma kataloglarnda gsterilen llere uyulmas daha dorudur. Lavabolar ayrca tam ayakl, ayaksz, tezgah alt ve tezgah st gruplara ayrmak mmkndr. Her grubun ayr montaj zellikleri vardr. Ayakl lavabolar hijyenik adan dezavantajldr. Asma ayakl tipler, demenin daha kolay ve iyi temizlenmesine olanak salamaktadr. Lavabo duvar tespiti iin, lavabo montaj civatas, lavabo montaj trna ve lavabo konsolu olarak lavabo cinsine bal ayr tespit ekli vardr. Bu montaj detaylar ekil 8.2de gsterilmitir. Konsollu ve civatal montajda konsol ve civatann kaba inaat aamasnda yerletirilmesi gerekmektedir. Bunlarn zedelenmemesi iin gerekli nlemler alnmaldr. 1. Lavabo Montaj Civatas Arkas montaj delikli tm lavabolarda kullanlacak cvata, TS 605te verilen lavabolarn ykleme arlna eit dayanma arlna sahip olmak zere, 16 cm. boyunda ve 12 mm. kalnlnda olmaldr. Cvata aksesuarlar elik pul, somun ve lastik takozdur. Lastik takoz deformasyona ve rmeye kar dayankl olmaldr. 2. Lavabo Montaj Trna Trnak 4 mm. kalnlkta, kadmiyum kapl satan yaplm olmaldr. Aksesuarlar iki adet lastik klf, drt adet vida ve dubeldir. 3. Lavabo Konsolu Konsol 42 cm. boyunda 1,5 mm. kalnlnda 16 mm. apnda dikili veya dikisiz borudan yaplm olmaldr. Konsolun d yzeyi rmeyi nlemek amac ile plastik veya benzeri malzeme ile kaplamaldr. Konsol zerinde aksesuar olarak hareketli trnak ve plastik vb. malzemeden yaplm tpa bulunmaldr.

ekil 8.1 / LAVABO MONTAJ LLER Armatrler 1. Tek gvdeli ankastre lavabo bataryas Bu tip batarya rnei ve lleri ekil 8.3de grlmektedir. Burada scak su ve souk su alttan bataryaya ait 2 ayr esnek boruya balanr. Bu borularn birer muslukla tesisata balanmas tavsiye edilir. Batarya lavaboyu bir delikle geer ve lavabonun kendisine tespit edilir. Tek kolla kumanda edilen kartrma vanas ile veya ekildeki gibi iki ayr muslukla su scakl ayarlanr. 2. gvdeli ankastre lavabo bataryas 358 Sadece delikli lavabolarda ankastre olarak monte edilebilir. Sisteme balants ematik olarak ekil 8.1de grlmektedir. 3. Duvar Bataryas ekil 8.4de grlmektedir. Dorudan souk ve scak su borularna balanr. Avantajl taraf abuk ve kolay temizlenmesi ve lavaboda daha byk kullanm alan yaratmasdr. Bataryalarn lavaboya balantlarnda ve ak aznn konumunun belirlenmesinde esas, musluktan akan suyun tam debide lavabonun ortasna

dklmesi ve srayan sularn etrafa yaylmamas ve tekrar k azna ulaamamasdr. Musluktan lavaboya akan suyun konumlar ekil 8.5de grlmektedir.

Lavabo k musluu, lavabo kndaki kapama organ olup, kapatldnda suyun lavaboda birikmesini salar. Daha ziyade Bat toplumlarnn ykanma geleneine uygun olan bu dzenek, elle kumandal kaldra sistemi ile, zincir-tka ile vs. alr. Lavabo bataryas seerken ve sonrasnda: 1- Tek gvdeli batarya, lavabo temizlii ve montaj kolayl nedeniyle tercih edilmelidir. 2- Lavabo bataryasnn su boaltma az ile lavabo arasnda el ykamaya yeterli mesafe olup olmad aratrlmaldr. 3- Mix. tipi (kartrmal) bataryalarda genel olarak scak suyun souk suya karabilme riski olduu hatrlanmaldr. 4- Kromajl malzemenin montajnn mutlaka lastik kapl bir anahtar ile yaplmas gerektii hatrlanmaldr. 5- Kullancya, kromajl malzemenin temizliinin deterjan ile yaplmamas (deterjan kromaj izer), sabun ile yaplmas hatrlatlmaldr.

ekil 8.3 / TEK GVDEL ANKASTRE LAVABO BATARYASI

ekil 8.2 / LAVABO MONTAJ DETAYLARI

ekil 8.4 / DUVAR BATARYASI

Tablo 8.6 / DIN 18155E GRE SERAMK FAYANS LLER Sifon Balants: a. Boru tipi sifonla, b. anak tipi sifonla gerekleir. Ayna Yaklak lavabo lsnde (rnein 600 mm. x 450 mm) olabilir ve duvara klemenslerle tutturulur. Fayans Denmesi Fayans lleri standart deerlerdir ve Tablo 8.6nn ilk iki stununda verilmilerdir. ller bu deerlerden %1 orannda sapabilir. Bu tolerans uygulamada fuga aralna yedirilir. Fuga aralklar standart olarak 2 mm. verilmitir. Buna gre 150 x 150 mm. bir fayans iin uygulamada esas olan fuga kenarlar ls 152 x 152 mm. olacaktr. Geleneksel fuga aral ise 3 mm. olup, bu durumda uygulama planlanrken kenar lleri 153 x 153 mm. alnmas gerekir. Fuga aralklar de ayn tabloda grlmektedir. ekil 8.7de eitli boy fayanslarla ayn ie ait uygulama rnekleri verilmitir. ekil 8.8de ise farkl bir lavabo yerleim detay grlmektedir. ekil 8.5 / MUSLUKTAN LAVABOYA SU AKI KONUMLARI 360

ekil 8.7 / FARKLI FAYANS DENMES HALNDE LAVABO MONTAJ RNEKLER

ekil 8.8 / LAVABO DETAYI 8.2. KLOZETLER (HELALAR) Konutlarda, i yerlerinde vb. yerlerde su ile ykamal helalar kullanlr. Hijyen birinci planda olduundan malzeme seramikten yaplm olmaldr. Helalar, alafranga helalar (klozetler) ve alaturka helalar (hela talar) olarak ikiye ayrlr. 8.2.1. Alafranga Helalar (Klozetler) Ayakl - ayaksz, kendinden rezervuarl (takm klozet rezervuar), dtan rezervuarl, alttan klniversal kl olarak gruplara ayrlr. Her grup ayr montaj zellikleri tar. Bu nedenle ncelikle montaj yaplacak klozet seilmeli, pis ve temiz su tesisat 362 buna gre projelendirilmelidir. Ayakl Klozetler (Yere oturan Klozetler) Ayakl klozetlerin alttan ve niversal kl olarak iki tipi vardr. Trkiyede retilen ayakl klozetlerin pis su balant borularnn alttan veya arkadan kl olmasna gre duvar ve demeye olan mesafeleri Tablo 8.9da verilmitir. Ancak retici kataloglarna mutlaka baklmaldr. 1. Klozet seerken; a- Ankastre taharet musluk tipi seilmelidir. b- Rezervuar su hacmi c- Ka defada temizlenebildii

2. 3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

d- Temizleme kapasitesi e- Yzey temizliini tam olarak yapp, yapamad f- Rezervuar i takmnn kalitesi, arza oran ve mr dikkate alnmaldr. g- Bas rezervuar seildiinde ise; ses probleminin hangi boyutta olduu aratrlmaldr. Ayrca tesisat yaplrken boru aplar buna gre hesaplanmaldr. Aksi halde bas rezervuar kullanldnda, baka bir banyoda du yapan bir kii souk suyun basnc dt iin ar oranda scak suyun altnda kalabilir. Klozetlerin tespit ilemlerinde beyaz imento, imento, al kullanlmas yanl ve sakncaldr. Klozetlerin demeye tespit ilemlerinde TS 800 esaslarna uyulmaldr. Klozet yere tespit delikleri nce belirlenmeli ve Detay 8.10bye uygun tespit gerekletirilmelidir. Klozetlerin montajnda iyi bir grnt iin, deme ile temas eden ksmlara silikon uygulamas tavsiye edilir. Klozetler montajdan sonra inaat dolaysyla olabilecek darbelerden ve boya-badana gibi kirlenmelerden korunmaldr. Rezervuar asma ykseklikleri verilen llere uygun gerekletirilmeli, ykama borusu, klozete montajnda Detay 8.10ada gsterilen biimde bklmeli, ykama borusunun herhangi bir yerinde kesit daralmasna neden olunmamaldr. Takm klozet rezervuarlarnda her takm iin kendine ait i takm kullanlmal ve i takm montaj talimatna kesinlikle uyulmaldr. Az demenin zerinde kalan gizli kl klozetlere de klozet adaptr KADA nn bitmi demeden yksekliinin 30-35 mm. olacak ekilde yerletirilmesine dikkat edilmelidir. (Detay 8.10d) Arkadan kl klozetlerde kullanlacak ak veya kapal dirsek ve KADA larn kullanlmasnda klozetler blmnde k az ekseni ile bitmi duvar aras olarak verilen montaj llerine kesinlikle uyulmaldr. (Detay 8.10c) Klozet sifon borusu adaptr (KADA) nn kullanlmas: Klozetlerin sifon borularn (giderlerini) pis su borular ile dorudan birletirmek ok sakncaldr. Klozetlerin sifon borusu ile pis su borularnn birletirilmesinde su, koku ve gazlarn

szdrmazln temin etmek iin klozet adaptr (KADA) kullanlmas arttr. zel olarak imal edilen KADAnn en nemli zellii; a- Eksantrik olmasdr. b- Boru mufuna veya mufsuz boruya girecek ekilde imal edilmi olmasdr. c- Eksantrik KADA, sva, kaplama, alt yap, pis su borusunda uygulamadan kaynaklanan hatalarn ksmen giderilmesine yarar. KADA pis su borusunu bitmi duvara 1,5 cm. yaklatrr veya uzaklatrr. (Baknz ekil 8.10e) d- Alt yapda pis su borusu mufu, bitmi deme ile ayn seviyede veya boru ucunun deme stnde brakld durumda pis su borusunun iine girecek ekildedir. 11- ekil 8.11de ayakl klozet-rezervuar komple montaj detay verilmitir. Duvara Asl (Ayaksz) Klozetler (Asma Klozetler) Bu klozetler dorudan duvara monte edilir. rnek montaj lleri ekil 8.12de verilmitir. (malat katalouna ayrca baknz.) Ayaksz (Duvardan) klozetlerin montaj Asma klozetler deme ile ilgisi olmadan duvara tespit edilirler. - Asma klozetlerin rezervuarlar duvar ierisinde (gmme tip rezervuar) veya duvarn dnda (klozet zerinde) bulunan tipleri vardr. Gmme tip rezervuar kullanabilmek iin normalde 150 mm. duvar kalnlna ihtiya vardr. Bunun 15 mmsi izolasyon amac ile kullanlr.135 mm. ise rezervuar montaj iin kullanlr. - Her iki tip klozetin duvara tespiti zel klozet konsolu ile yaplacandan, deme kaplamas ile duvar kaplamasnn alaca kalnlk ls ncelikle bilinmelidir. - Duvardan klozetin hatasz montaj iin ablon kullanlmaldr. (Baknz ekil 8.13) ablon pis su borusunun, klozet tespiti civatalarnn rezervuar ykama borusu ve buna bal olarak da rezervuarn gmlecei yerlerin belirlenmesine (rezervuar duvar iinde ise) ok nemli rol oynar.(rezervuar klozetin zerinde ise ablondaki rezervuar ini borusu delii dikkate alnmaz.) - Konsol, ham duvar ile ham deme srasnda bitmi kodlar dikkate alnarak ablon ile birlikte monte edilir. Konsol, imento harc veya tespit vidalar ile sabitletirilir (baknz ekil 8.14a, b ve c) 363

Klozet Cinsi VTRA Truva Bergama Terme Efes Dden Ihlara Kapadokya Kemer Riva Yeni Akdeniz Toscana Chartwell Chelsea 6041 Klozet 6061 Klozet SEREL Nilfer Lale Damla nci Yasemin Klasik Kristal Orkide Mimoza Manolya Kardelen Krizantem Gelincik Ece Palmiye ebnem Metro Leylak Meltem Nergis 0602 Klozet 0902 Klozet TOPRAK Antik Fiesta Koral Vega Lara Mito Topkap Perla Yeni Olimpiya Dorika Hera Talya Fripya Lidya 4325 Klozet 4305 Klozet ANAKKALE VT Gelibolu Truva Assos Saros Biga da 74201 Klozet 74101 Klozet

Alttan kl L (mm) 235 240 230 235 245 230 260 250 225 200 230 225 225 180 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 210 210 250 250 300 210 250 250 250 180 370 235 235 220 245 235 215 230 225 230 230 240 230 230 150 220 220 220 200 225 225 180

Arkadan kl H (mm) 185 190 180 185 185 180 185 175 185 185 190 190 190 180 170 170 170 170 170 170 170 170 170 170 180 180 170 180 170 170 170 180 185 185 185 190 185 190 185 180 180 190 190 185 185 185 175 175 175 170 170 170 -

ekil 8.10a / KLOZET MONTAJ DETAYI YIKAMA BORUSU BKLM EKL

ekil 8.10b / KLOZET VE BDE MONTAJ VDASI DETAYI

Tablo 8.9 / KLOZETLERN PS SU BALANTI BORULARININ DUVAR VE YERE OLAN MESAFELER

ekil 8.10c / YAN IKILI KLOZET MONTAJI

ekil 8.10d / KADA UYGULAMA EKLLER

ekil 8.10e / EKSANTRK KLOZET ADAPTR (KADA) KONUMLARI - Rezervuar, ekilde verilen lde duvara gmlr. Ykama borusu ablondaki yerinden 5-6 cm. dar karlr. Pis su borusunun lastik conta yuvas ablonun dnda kalacak ekilde alt yap ile birletirilir. - ablon yerinden alnr. Bu ilemden sonra duvar ve deme kaplamas yaplr. - Kaplamadan sonra klozet, civatalardan geirilip skma pay hesap edilerek, civatalarn fazlas kesilir. - Bu klozete eksantrik olmayan, dz olan klozet adaptr (KADA) taklr. - Rezervuar ini borusunun fazlas kesilir. - Klozetin duvara akan yzeylerine silikon srlerek duvara montaj yaplr. - Ara musluklar ve taharet borusu yerlerine taklr.

365

ekil 8.12 / AYAKSIZ KLOZET RNEK LLER

ekil 8.11 / ALAFRANGA HELA (KLOZET) DETAYI 366

ekil 8.13 / DUVARDAN KLOZET MONTAJ ABLONU RNE

ekil 8.14a / DUVARDAN KLOZET VE BDE MONTAJINDA KULLANILAN TAIMA KONSOLU

ekil 8.14b / DUVARDAN KLOZET KONSOLUNUN ABLON YARDIMIYLA TESPT 367

ekil 8.14c / DUVARDAN KLOZETN ABLON YARDIMI LE ALT YAPISININ HAZIRLANMASI 8.2.2. Hela Talar Hijyen dnlerek daha ok genel tuvaletlerde kullanlr. Konutlarda daha ok ikinci tuvaletlerde kullanlmaktadr. Bu tip helalarn kullanm zellikle ocuklar ve yallar iin zordur. Alaturka hela talarnda ykama ileri yksek seviyeli rezervuarlar veya bas rezervuarlar ile yaplr. Ykama sularnn hela talarnda dal, direk veya evre ykamal (ten ykamal) olarak dzenlenir. - Hela talar, stten veya arkadan ykama borusu balantldr. - Hela talar yerletirilmesinde deme deme sifon ilikisine dikkat edilmelidir. Sifonun akta kalp kalmamasna gre, deme tam veya yarm dk deme eklinde olmaldr. Sifonun mutlaka gizlenmesinin arzu edildii durumlarda ayrca asma tavanla bu gerekletirilebilir. Alaturka hela tann montaj iin yaklak olarak 40 cm. dk demeye ihtiya vardr. 368

Ykama borusu balantsnda mutlaka ykama borusu adaptr ekil 8.15deki detayda gsterildii gibi kullanlmal, balant iin imento ve benzeri malzeme kesinlikle kullanlmamaldr. Ykama borusu bklmeleri ap deiiklii iermemelidir. Genellikle 1 1/4 ykama borusu kullanlr. - Hela talar tam veya yarm dk demeye oturtulmadan nce, deme suya kar iyice yaltlm olmal, hela ta kum dolgu zerine oturmal, bitmi deme ile evresi itina ile doldurulmaldr. - Koku ve gazlarn i hacimlere szmamas iin hela talarnda lastik adaptr standart sifon kullanlr. Hela talarnn montaj detaylar ile ilgili resimler ekil 8.15 ve 8.16da verilmitir.

ekil 8.15 / STTEN SU GRL HELA TAI MONTAJI (Asma tavan)

ekil 8.16 / STTEN SU GRL HELA TAI MONTAJI (Dk deme) 369

Taharet Musluklar Trk toplumunda klozetlerde taharet musluu kullanlmaktadr. Bat kalplar ile retilen klozetlerde taharet musluu k az iin bir balant bulunmadndan, bakr borudan ayr bir hat ekilmekte, bu ise hijyen ve estetik asndan uygun olmayan bir durum yaratmaktadr. Klozetlerde taharet hatt balant az olmal ve musluktan gelen hat buraya balanmaldr. Ankastre taharet borulu tip klozet kullanmanz neririz. Bu tip klozetlerde, klozetle birlikte verilen zel taharet borusu 90 kvrlm ksmndan tutularak dier eri ucu klozetin taharet deliinden geirilip yuvasna oturtulur. Taharet musluu ile zel boru arasnda kullanlacak 10luk krom kapl bakr boru, birlikte verilen nipel ile balanr. Rezervuarlar Hela rezervuarlar elle ve ayakla alabilir. Normal olarak elle alan rezervuarlar kullanlr. Rezervuarlar takm klozetlerde klozetin arkasna oturur ve bir btn oluturur. Bunlara kendinden rezervuarl klozetler de denilir. Rezervuarsz klozetlerde ve hela talarnda, 1. Yksek seviyeli rezervuar 2. Orta seviyeli rezervuar 3. Otomatik (bas) rezervuar kullanlr. Depolu rezervuarlar bir amandral vana ile su tesisatna baldr. Depo dolunca amandral vana (flatr) suyu keser. 1. Yksek seviyeli rezervuarlar Demeden 2 metre yukarda yerletirilirler ve 6-12 litre su hacmine sahiptirler. Yksekte olmalar nedeniyle az miktar da basnl su ile gayet iyi ykama yaparlar. Bylece daha az su harcarlar. Fakat kuvvetli ak grlt kaynadr ve dolma sresi uzundur. Bu nedenle kullanm snrldr. 2. Orta seviyeli rezervuarlar ve takm rezervuarlar Orta seviyeli rezervuar yerleim lleri ekil 8.18de gsterilmitir. Bu tip rezervuarlar yerden yaklak 80 cm. yksektedir ve 20 litreye kadar su hacmi bulunur. Bol akan su iyi bir ykama yapar. Dk su basnc az grltye neden olur. Su balant kesitleri kk olabilir. Konutlarda, otellerde vb. yerlerde bu tip tercih edilir.

ekil 8.17 / KLOZET CNSLER 8.2.3. Klozet Ykanmas Klozetler alma biimlerine gre 3 snfa ayrlr. Bu tipler ekil 8.17de verilmitir. 1. Fla ykamal klozetler (Dk su seviyeli klozetler) Bu tip klozetlerde dklar nce kuru blgeye der, sonra fla ykama ile sprlr. Ancak koku olutururlar, buna karlk az su harcarlar. 2. Derin ykamal klozetler (yksek su seviyeli klozetler) Klozette su derindir. Dklar suyun iine der. Bu nedenle ste su srayabilir. Fakat koku retimi azdr. Rezervuarn ekilmesi ile hibir artk kalmaz, hijyeniktir. 3. Emili klozetler Bu bir derin ykamal klozet trdr. Ancak bu tipte dipteki su hacmi ve yzeyi artrlmtr. Klozet havuzundaki su bir boazla ka balanmtr. Su boalrken bir sifon oluur ve bu sifon havuzda biriken pis suyu vakumla emer. Ykama performans iyidir. Ancak dierlerine gre daha uzun olan ve daha ok yer kaplayan yaps dezavantajdr. Klozetler ayrca kendisinden rezervuarl ve duvar tipi rezervuarl olarak ayrlrlar.

370

Basmal sistem i takmlarn montaj - Basmal i takmn boaltma grubu kutusundan kt gibi rezervuara monte edilir. - Boaltma grubunda bulunan delikli gvde contas rezervuarn iinde kalarak szdrmazl temin edecektir. - takmn rezervuara tespiti rondela ve tespit somunu ile yaplacandan, somunu anahtar kullanmadan el ile skca vidalamak yeterlidir. - takmn tespiti yaplp seramik kapak zerine kapatldnda, kapak tespit ubuu (dili), kanatl basma ubuu seramik kapan stne kacaktr. Bu durumda her iki ubuk kapak seviyesinden kesilecektir. - Seramik kapak yerinden alnp, kapak tespit ubuu 15-28 cm. llp vidal olmayan boumdan tekrar kesilecek, basma ubuu kanat aada olmak zere yuvasna yerletirilecektir. Seramik kapak kapatlp basma dmesi kapak tespit ubuuna vidalanp kapak kilitlenecektir. - Doldurma grubunun montesinde ise dikkat edilecek husus, amandrann rezervuar iinde dik konumda bulunmasdr. - Klozet ve rezervuar montajnda sapmalar, doldurma grubunu ve amandrann dikliini etkileyebilir. Bu durumda; 1. amandra kalkmaz veya ge kalkar 2. amandra aniden kalkmaz, su seviyesi ile beraber yavaa ykselir. - amandrann dikliini ve normal kalkn sekman eklindeki plastik ayar rondelas salar. - Ayar rondelas rezervuarn altndaki tespit somununun zerinde bulunmaldr. Bu somun gevetilir, ayar rondelas diklik temin edilinceye kadar evrilir, somun tekrar sktrlr. - Rezervuar su doldurma bakr borusunun balants yaplr. - Rezervuar iindeki su seviyesinin ayarlanmas ayar somunu ile yaplmaldr. 3. Bas rezervuar Bas rezervuar temiz su ve klozet balantlar ise ekil 8.19da verilmitir. Tesisattaki suyun basnc dorudan ykamada kullanlr. Kafaya uygulanan basn ile k ventili alr ve su akmaya balar, tekrar yay basnc ile geri kapanr. Sprme sresi ksadr. 9 ila 15 litre su kullanlr. Grlt dzeyi ok yksektir. Kullanm yeri daha ok okullar, oteller, tiyatrolar, toplant hacimleridir. Alman Standartlarna gre aadaki artlarn salanmas gerekir:

ekil 8.18 / UNIVERSAL KLOZETLER FORM B VE A (Fla veya derin ykamal) ORTA SEVYEL REZERVUAR YERLEM.

ekil 8.19 / BAS REZERVUARLI ARKADAN GRL, PS SU IKILI YATAY VE 90 DRSEKLE BALANTI 371

ekil 8.20 / SIRA PSUARLAR Su basnc yeterli olmaldr. Kendinden nceki tesisat fazla ykl olamaz ve bu tesisattaki cihazlar tehlikeye atlamaz. - Bas rezervuar kullanlacak binalarda, souk su borusu ap bas rezervuara gre hesaplanmaldr. Bu yaplmazsa, rezervuar verimli almaz ve kullanm annda komu banyolarda souk su basnc decei iin, du yapan bir anda ar scak suya maruz kalabilir. 4. Ayakla Kumandal rezervuarlar Bunlar pnmatik ve elektromanyetik prensiple alr. Hijyenik nedenlerle genel (ak) tuvaletlerde kullanlr. 8.3. PSUARLAR Pisuarlar genel erkek tuvaletlerinde kullanlrlar. Kullanm yerleri arasnda genel tuvaletler, okullar, brolar, alveri merkezleri, fabrikalar saylabilir. Klozetlerde olduu gibi iyi bir ykama gereklidir. Burada gerekli su miktar 3 ila 6 litre mertebesindedir. Pisuarlar kullanm biimlerine gre iki tipte olabilir: 1. Sra pisuarlar (Baknz ekil 8.20) Bunlar oluk, arka duvar ve ara perdelerden oluur. Malzeme emaye elik sa, paslanmaz elik sa veya seramiktir. Kolay temizlenebilen zellikte olmaldr. Seramik pisuarlar tercih edilmelidir. Sra pisuarlar hijyen asndan iyi olmasa da, az su kullanlarak ykanabilme zelliine sahiptirler. evresinin temizlenebilmesi iin yer szgeci ve akntl deme gereklidir. 2. anak pisuar Seramik anak ve kendinden form verilmi emmeli 372 ekil 8.21 / PSUAR MONTAJ YKSEKLKLER

ekil 8.22 / PSUAR MONTAJ VE TESSAT BALANTI DETAYLARI sifondan oluur. evrenin temizlii iin deme szgeci ve akntl deme tavsiye edilir. Ykama elle veya ayakla kontrol edilen basnl ykayc ile gerekleir. Merkez, otomatik alan manyetik ventilli veya elektronik kumandal ykama sistemleri de mevcuttur. Pisuar tipine bal olmakla birlikte her ykamada 3-4 litre su kullanlr. Su hz 0,3-0,5 litre/saniye mertebesindedir.

ekil 8.23 / FARKLI FAYANS LLERNE GRE PSUAR YERLEM DETAY RNEKLER 373

Genel hacimlerde otomatik tip,kullanc ayrldktan sonra suyu aktp temizleme yapan ve suyu kapatan tipte otomatik pisuar sistemi kullanlmas konfor ve su ekonomisi salayacaktr. anak pisuar lleri ekil 8.21de verilmitir. Pisuar montajnda nemli notlar: 1. Pisuarlarn duvar montaj ekil 8.2da verilen II no.lu detayda gsterilen trnakla gerekletirilir. 2. Pisuar ykama borusu ve sifon k lleri ekil 8.22de gsterilmitir. 3. Pisuarlarn ykama borusu balant ile sifon balantlarnda ekil 8.22deki detayda gsterilen pisuar adaptr kullanlmaldr. 4. Pisuarlarda kullanlan sifonlarn zellikle pirin malzemeden yaplm olmalarna dikkat edilmelidir. 5. Pisuarlarn blmeli olarak uygulanmasnda blmeler arasnn akstan aksa 60 cm. olmasna, dolaysyla iki pisuar aks mesafesinin de 60 cm olmasna dikkat edilmelidir. lk pisuar aks ve ke duvar aras minimum 45 cm. olmaldr. 6. Pisuar ve pisuar ara blmesinin duvara temas eden yzeylerine silikon kullanlmas tavsiye edilir. Farkl fayans llerine gre pisuar yerleim detaylar ekil 8.23da grlmektedir.

8.4. BDELER Bat toplumlarnda vcudun alt tarafn ykamak ve taharet almak zere bide kullanlmaktadr. Trk toplumunda klozete ilave edilen taharet musluu ile, benzer fonksiyon yerine getirilmektedir. Bide bu yzden daha ziyade lks otellerde ve konutlarda kullanlmaktadr. Bide ayakl veya duvara monte edilen tipte olabilir. Bide montaj genel olarak klozet montajna benzer. Ayakl bide montaj ekil 8.24de verilmitir. Buna gre; 1. Bide montaj bitmi deme zerine yere tespit delikleri belirtilerek gerekletirilmelidir. 2. Bidenin tespitinde kesinlikle imento ve benzeri malzeme kullanlmamaldr. 3. Bide montajnda montaj ekillerine kesinlikle uyulmaldr. Daha kolay montaj iin izlenmesi gereken aamalar unlardr: a- Yapkan bir erite tutturulmu takozlar bulunan montaj ablonu zerine bide oturtulur. b- Takozlar tespit delikleri seviyesinde bide kenarna iyice temas edecek biimde yanlara doru baslr. c- Bide ablonla birlikte bidenin yerletirilecei yere oturtulur ve ablonun zemine yapmas salanr.

ekil 8.24 / AYAKLI BDE MONTAJI 374

d- Bide ablondan kartlr. Takozlar zemine tespit edildikten ve ablon da alndktan sonra bide tekrar yerine oturtularak tespit deliklerinden takozlara vidalanr. Ayaksz Bide Montaj 1. Ayaksz bidelerde yalnz tek gvdeli batarya kullanlr. 2. Ayaksz bide montaj konsol ile yaplacandan, konsolun gmlecei deme ve duvar kaplamasnn iyi hesap edilmesi gerekir. 3. Scak - souk su musluklarnn, pis su merkezinin ve tayc civatalarn yerlerini hatasz belirlemek iin ekil 8.25de rnei grlen ablon kullanlmas arttr. 4. Konsol imento harc veya tespit vidalar ile sabitletirilip, ablon konsoldan kartlr, deme kaplamas yaplr. 5. Scak - souk su yerlerine ara musluklar monte edilir. 6. Konsoldaki bide tespit civatalarnn ls belirlenip fazlas kesilerek, bide duvara monte edilir. 7. Scak souk su borular bidenin arka sa ve solundaki deliklerden geirilerek ara musluklarla balant yaplr. Bidelerde kullanlan armatrler tek gvdeli gvdeli ankastre olabilir. Bide bataryasna souk ve scak su balants yaplr. Ayrca bidelerde kullanlan bataryalar fskyeli ve fskyesiz olarak da ayrlabilir. ekil 8.24de grld gibi fskyeli tiplerde alttan fskiye eklinde pskrtlen su ile ykama yapmak mmkndr. ekil 8.26da grlen tek gvdeli fskyesiz bataryada ise batarya az ynlendirilerek ykanlabilir. 8.5. BANYO KVETLER Yatmal Banyo Kvetleri (Boy kveti) Btn vcudun biriktirilen su iinde ykanmas amac ile ekil 8.27de rnei grlen boy kvetleri kullanlr. Kvetler dkme demirden veya elik satan retilir ve ii emayelenir. Son yllarda plastik kvetler de retilmektedir. Genellikle boylar 140 ile 210 cm. arasndadr. (DIN 18022 tavsiyesi 170 cm) Kvetler formlarna gre normal ve vcut formunda olarak ikiye ayrlabilir. Vcut formunda olanlar daha az su ile dolarlar. Ayrca diyagonal tip kvetler de vardr. Banyo kvetlerinin standart lleri belirli aralklar olarak verilir. ekil 8.25 / DUVARDAN BDE MONTAJ ABLONU

ekil 8.26 / TEK GVDE FISKYESZ BATARYA retici bu aralklar iinde kveti boyutlandrr. Almanyada retilen kvetlerden rnek ller Tablo 8.28de verilmitir. Buradaki ller iin ekil 8.27ye baklmaldr. Trkiyede retilen normal kvet lleri ise ekil 8.29da grlmektedir. Montaj biimine gre yatmal banyo kvetlerini e ayrmak mmkndr. 1. Serbest duran kvetler (Dolma kapasiteleri 105 ile 135 litre aras) 375

Uzunluklar, Genilikleri, Derinlikleri, Kullan

L= 150 ila 185 cm. (Normal 170 cm) b= 65 ila 80 cm. (Normal 75 cm) t= 42 ila 46 cm = Nispetleri kktr

2. Gmme kvetler (Dolma kapasiteleri 135 ila 190 litre aras) Uzunluklar, L= 135 ila 185 cm. (190) cm. Genilikleri, b= 65 (70) ila 85 cm. Derinlikleri, t= 46 ila 52 cm. Kvet banyo duvar iine monte edilir. D yzey fayans malzeme ile kaplanr. 3. Kabin Kvet Uzunluklar, L= 170 ila 187 cm. Genilikleri, b= 70 ila 85 cm. Derinlikleri, t= 42 ila 46 cm. Oturmal Banyo Kvetleri Oturularak ykanmaya uygundur ve iinde bir basamak bulunur (ekil 8.30) Dolma kapasiteleri 130 litreye kadardr. Uzunluklar, L= 100 ila 115 cm. Genilikleri, b= 70 ila 75 cm. Derinlikleri, t= 40 ila 60 cm. arasndadr.

Banyo Kvetlerinin Montaj - Kvet ve du teknesinin i yzeyi banyo demesinden daha aa kotta olmamaldr. Kaygan yzey olduu iin, kvet ierisine adm atldnda, ayak banyo kotundan daha aa kota basarsa kayma olasl artar. Bu nedenle kvet ve du teknesinin i yzeyi banyo demesi ile ayn seviyede veya 5-10 cm. daha yukarda olmaldr. - Banyo kvetinin monte edilecei dk demenin szdrmazln temin iin izole edilmesi tavsiye edilir. - Banyo kvetleri, yaplan ayaklar zerine terazisinde yerletirilmeli, sifonun temizlenmesi iin nlem alnmaldr. - Banyo bataryas, kvetin boaltma deliine yakn bir yere monte edilmelidir. - Ankastre banyo bataryas kullanldnda, volan millerinin ksa kalmamas iin sva ve kaplama aral hesap edilmelidir. - Kullanlacak batarya ve aksesuarlarn dzgnlne ve fayans dzenlenmesine zen gsterilmelidir. Aksesuarla ilgili rnek ekil 8.31de verilmitir. - Montaj yaplm kvetler inaat dkntlerinden korunmaldr. Bu amala kvetin ii sulandrlm al ile svanr, ierisine odun tala doldurmak veya alt lastik contal sunta kapak ile kapamak uygulanan yntemlerdir. Bunlar yaplmazsa, fayans kaplanrken kvetin ierisine den har vb. malzeme kvet zerine yapr ve temizleme srasnda emaye bozulabilir. Kvetlerde Kullanlan Armatrler Kvet doldurma ve du iin banyo bataryas kullanlr. 1. Ankastre banyo bataryalar Ama kapama dzenleri ve balant borular sva altna denir. Sadece kumanda mekanizmalar ile su k ve aktma elemanlar grnr. (Fayans stnde kalr) Bu tr bataryalarda sva alt elemanlar montajnn banyo dairesinde su tesisat denirken yaplmas (sva ve fayanstan nce) arttr. Sva alt

ekil 8.27 / KVET LLER

Byklk Lxb (cm) 160 x 72 170 x 70 175 x 75 420 420 460 575 570 610 Derinlik t;C Ykseklik h;D F 275 305 275

Mesafe Delik Taban G 140 135 135

Tama K 65 65 75

Dolma Kapasitesi (lt) 105 105 150

Arl (Kg) 102 90 120

Tablo 8.28 / RNEK KVET LLER 376

ekil 8.29 / TRKYEDE RETLEN GMME KVET LLER

ekil 8.30 / OTURMALI KVET LLER 377

ekil 8.31 / KVET AKSESUARLARININ KULLANILDII YER VE LLER elemanlar nikel, fayans st elemanlar ise nikel ve krom kapldr. Du eleman balkl, srgl veya el dulu olabilir. 2. Yar ankastre banyo bataryalar Batarya ile du bal arasndaki balant borusu sva altna denen, batarya gvdesi ile boru arasnda zel bir dirsekle balant salanan bataryalardr. Grnen paralar yine parlak krom kapldr. Genellikle du balkldr. 3. Banyo bataryalar (Baknz ekil 8.32) Fayans stnden dorudan tesisata balanr. Scak ve souk suyu istenen oranda kartrarak akrr. Batarya gvdesine st takm olarak, el duu takm, srgl du takm veya du borusu takmlarndan biri taklabilir. Kvet boaltma ve su gideri olarak ekil 8.33de grlen kvet tama ve gider donanm kullanlr. Bu elemanda kvet gideri, ekilde grld gibi aka dik olarak, stten sifonla alnr. Bylece tamadan hava emii ve grlt sesi nlenir. Yksek ak hzlar sifonun kendiliinden iyi bir ekilde temizlenmesini temin eder. Kvetlerin nne du kabini veya du perdesi yaplmaldr. Kvet hacminde sabun ve ampuan konabilecek bir yer braklmaldr. En azndan sngerlik monte edilmelidir.

ekil 8.32 / BANYO BATARYASI

ekil 8.33 / KVET TAMA VE GDER DONANIMI 378

ekil 8.34 / DU BATARYASI

ekil 8.35 / DU GDER (SFON)

8.6. DULAR Dular akan su ile tam ykanma amac ile kullanlrlar. Du teknesi emayelenmi dkm veya elik sa, plastik, seramik veya fire clay (ate kili) malzemeden retilir. Fayans veya emaye kapl du teknelerinin tercih edilmesini neririz. Ayak kaymas iin tekne tabanna zel form verilir. Su kullanm 35 ila 40 litre, genellikle 60 ila 90 litre mertebesindedir. Bykl L x b= 75 x 75 ile 90 x 90 cm. aras (genellikle 80 x 80 cm), derinlii t=10 ile 28 cm. (genellikle 17 cm.) olmaktadr. Derin ve s olarak iki tipten 100 ve 185 mm. sz edilebilir. Du teknesi boyutu en az 80 x 80 cm. olmaldr. Ayrca ke du diye adlandrlan n ksm kavisli du tekneleri de mevcuttur. Kullanm biimleri olarak; 1. Sral dular 2. Du kabini (Ykseklii 200 ile 240 cm.) 3. Tekil dular (90 x 90 cm. du tekneli du nii) saylabilir. eitli du teknesi montaj biimleri ve du teknesi yerine demenin uygun form verilerek kullanlma biimleri ekil 8.36da verilmitir. Bu ekilde 1 numarada s du teknesi dk demeye monte edilmitir ve gider, bir sifonla doru pis su tesisatna balanmtr. 2 numarada normal tekne basamak ykseltilmi demeye monte edilmi ve yine sifonla tesisata dorudan balanmtr. 3e normal teknenin yer szgei zerinden dolayl balants grlmektedir. 4 numarada deme drlerek inai du teknesi oluturulmutur. En dk seviyede bir teras szgei bulunmaktadr. 5 numarada ise yine inai olarak demeye sadece eim verilmi dibe szge konulmutur. eitli du teknesi montaj detaylar ekil 8.37de grlmektedir. Du teknesi montajnda en nemli nokta sifona ulalabilirliktir. Dolays ile sifon demeye beton ayak beton har zerine tespit edilmelidir. Du teknesi ile deme arasnda kum dolgu gerekletirilmeli, imento kesinlikle kullanlmamaldr. Du teknesi montajnda dikkat edilmesi gerekli hususlar, kvet montaj blmndekilerle yaklak olarak ayndr. Besleme armatr olarak du bataryas (Baknz ekil 8.34) Bataryalar 3 ekilde dulu olabilir:

ekil 8.36 / DU TEKNES VEYA YER MONTAJ LLER 379

ekil 8.37 / DU TEKNES MONTAJ DETAYI 380

ekil 8.38 / DULAR N FAYANS PLANLARI 1. El dular rnein ocuklarn ykanmas iin ve salar slanmadan ykanma iin uygundur. Konutlarda, otellerde, yurtlarda, hastanelerde vs. kullanlr. 2. Du bal Konutlarda, zellikle okullarda, yzme havuzlarnda, spor ve endstriyel tesislerde kullanlrlar. 3. Srgl dular Du bal (kafa dular) ile kombine olarak iyi havalandrlan byk banyolarda, mstakil konutlarda ve otellerde tesis edilir. Du armatrlerinin yerleri ve fayans deme rnekleri ekil 8.38de 4 farkl boyut iin verilmitir. 381

Gider armatr olarak sifon (Baknz ekil 8.35) kullanlr. Sifona temizlik iin ulalabilir olmaldr. Du teknesinin bulunduu yerin demesinde toplanan suyun gideri olarak yer szgei bulunmaldr. Du giderini yer szgeine balamak ve yer szgei zerinden pis su tesisatna balanmak mmkndr. Du hacmine sngerlik monte edilmelidir ya da sabun ve ampuan konabilecek bir yer oluturulmaldr. 8.7. MUTFAK EVYELER DIN 18022ye gre mutfaklarda yiyecek hazrlama ve bulak ykama iin damlalkl ift gzl mutfak eviyesi ve alma tegah bulunmas gerekmektedir.

ekil 8.39 / MUTFAK EVYES (DIN 4464)

ekil 8.40 / EVYE MONTAJ LLER 382

Bir bulak makinas olmas halinde, tek gzl mutfak eviyesi yeterlidir. ekil 8.39de tek ve ift gzl eviye lleri verilmitir. ekil 8.40da ise rnek bir eviyenin montaj lleri grlmektedir. Eviye malzemesi genellikle paslanmaz elik veya fire clay olmaktadr. Fire clay mutfak eviyesi montajnda aadaki hususlara dikkat edilmelidir. 1. Tek veya ift gzl, damlalkl veya damlal ayr seramik ve Fire clay eviyelerde fuga doldurulmas ileminde silikonlu sanayi macunu kullanlmaldr. imento ve benzeri malzeme

kesinlikle kullanlmamaldr. Eviyenin tezgaha yerletirilmesi ekil 8.41deki detaylarda gsterilmitir. 2. Ankastre evye bataryas montaj iin gereken ilem, lavabolar ksmnda anlatld gibidir. Ankastre eviye bataryas ahap esasl tezgah olan bir mutfakta yaplacaksa, bataryay eviye zerine monte etmek daha doru olacaktr. Musluktan veya borusundan szabilecek suyun ahap tezgaha zarar vermesi ksmen nlenmi olacaktr. Musluk montaj iin ahap tezgah delmek zorunlu ise, delik delindikten sonra suntann delinen yzeyi koruyucu silikon vb. malzeme ile korunmaldr. 3. Eviye sifon balant azlar standart olup lavabo sifonlar balant azlar ile ayn durumdadr. Uygulamada genellikle gzlendii gibi, daha byk sifon szgei semek gereksizdir. Eviyelerde genellikle duvar musluk veya bataryalar kullanlr. Batarya cinsine gre montaj yksekliine dikkat edilmelidir. Eviye knda boru ventili veya lastik kresel ventil (veya tka) bulunur. ekil 8.42de ift gzl eviye iin bulak makinas bal su gideri sistemi gsterilmitir. ki gzl eviyelerde, eviyelerden birine p tc monte etmek mmkndr. Bu uygulama Amerikada yaygndr. Pis su tesisatlarnda tkanma riski oluturabilecei dikkate alnmaldr. Trkiye artlarnda pis su tesisatlarnn kaliteli olmamas ve yiyeceklerin kanalizasyona atlmas dncesi itici geldii iin kullanmn benimsemiyoruz.

ekil 8.41 / EVYE MONTAJ DETAYLARI

ekil 8.42 / FT GZL EVYE N BULAIK MAKNASI BALI SU GDER 383

BLM 9

9. YKSEK YAPILARDA SIHH TESSAT

Hidrofor alt ve st basn aralnda alrken, oluacak basn deiiminin olumsuz etkilerini (olumsuz konfor ve gereksiz su tketimini) nlemek iin, bu nlem yararl olacaktr. Souk ve scak kullanma suyu sistemleri arasnda basn dengelenmelidir. Aksi halde bataryalarda nemli basn farkllklar oluur ve her iki sistem arasnda apraz aka veya scak su ile souk suyun birbirine karmasna neden olabilir. Yksek yaplarda montaj malzemeleri nem tar. Destek ve tespit sistemleri her trl genleme, titreim vs. gibi dinamik ve byk ykseklik nedeniyle oluan statik ykleri karlayacak kapasitede olmaldr. rnein 100 metre uzunlukta su dolu 6 apnda bir boru, yaklak 3,5 ton arlktadr. Dubeller, kelepeler vs. buna gre seilmelidir. Yksek bloklarda yaayacak insan saysn tahmin etmek ve cinsiyetlerine gre ayrp, planlama yapmak gerekir. Bu durum zellikle toplant yaplan salonlarda daha byk sorunlar oluturur. rnein bir kadn haklar toplantsnda katlmclarn %90 kadn iken, bir mhendisler toplantsnda katlmclarn %80i erkektir. Bu durumda, rnein tuvalet dizaynnda esnek sistem oluturulmaldr. Bu durumda baz kilitlenebilir kaplar ap, kapayarak kadn ve erkek tuvaletleri geici olarak birbirine dntrlebilmelidir. Borulardaki hzlar 2 m/s mertebesinde olmaldr. Borulardaki hzlar 3 m/s deerini geerse ar ses oluur. Her 10 kat (~ 35 metre ykseklik) bir basn kademesi olarak projelendirilmelidir. En fazla zon yksekliini elde etmek iin su deposundan aa doru besleme yapan bir sistem seilmelidir ki, yerekimi sistemle birlikte alsn. st depodan aaya doru doal ak ile beslenen sistemlerde alt katlara doru boru uzunluu arttka boru basn kayb toplam da artmakta, ancak su deposundan itibaren statik basn da arttndan uzak noktalarda kayplarndan dolay olumsuz bir etki olumamaktadr. Sonu olarak yukardan aaya datm yaplmas halinde, 10 kat ykseklikteki zonda aadan yukar datma gre bir kat daha fazla ykseklikte basn zonlamas yaplabilir.

15 katn zerindeki yaplar (~ 50 metre ve daha fazla ykseklikte yaplar) yksek yap kapsam iine girerler. Teorik olarak 75 metre ykseklik aldnda, tasarm kavramlar ve tesisat sistemlerinin modifikasyonu gerekmektedir. Bat lkelerinde yenilenen baz standartlarda ise 25 myi geen her bina yksek yap olarak grlmektedir. Bu tanm binalarn yangn gvenlik talepleri baznda dnlm olup, temelde mantkldr. Yksek yaplarda tesisatta yksek statik basn nedeniyle dikey zonlama gereksinimi ortaya kmaktadr. Ayrca yksek yapda btn tesisat konular n plana kmakta ve tasarmda optimizasyon byk nem tamaktadr. Her eyin baars mekanik tesisata baldr. Byle bir yapda en kk bir yer kayb olmamaldr. Dolays ile tesisat aftlarnn kullanm zel bir dikkati gerektirir. Cam almad iin mekanik havalandrma hayati nem tar. Yangn gvenlii en byk problemdir. Bu konuda hibir risk alnamaz. Her ilave edilen kat ayn oranda riski artrr. Dolays ile bu optimizasyon ve riski azaltma abas her trl yapda gerekli olmakla birlikte, yksek blokta sonular ok arpcdr. Genel Kurallar zel ihtiyalar dndaki konfor yaplarnda aadaki kurallar uygulanabilir: 1. Muslukdaki akma basnc : 8 mSS Klozet arkas ve gmme rezervuar kullanlan binalarda 8 mSS akma basnc idealdir. Bas rezervuar veya zel armatr iin (masaj, du vb.) akma basnc 15-20 mSS. Deerine ulaabilir. 2. Tesisattaki kritik ekipmanlarn yedekli olmas gerekir ve bu kritik ekipmanlar mmknse, acil elektrik sistemine balanmaldr. Sistem basncnn istenen dzeyde tutulabilmesi iin kullanlacak yntemin iyi seilmi ve deerlendirilmi olmas gerekir. (Yangn sistemi, hidrofor sistemi vb.) 3. Tesisatta statik basnlar ve musluklarn akma basnlar alt ve stten snrldr. Normal musluklarda akma basnc 1 bar (10 mSS) ve statik basnlar alt snr 1 bar ve st snr 4 bar mertebelerinde olmaldr. Bas rezervuarlar ve ofbenlerde gerekli akma basnlar daha yksektir. Yksek binalarda hidrofor kna mutlaka basn sabitleyici monte edilmelidir. 384

4.

5.

6.

7. 8. 9.

10. Basncn fazla olmas borulardaki hzn artmasna neden olur. Sonuta ses, iletme problemleri, bakm ve tamir giderleri artar. Ar basn ve hzn dourduu sorunlar: - Ses - Ar su sarfiyat - Vana yataklarnda arza - Ar basnl suyun arpma etkisi ile kullanmda yaratt rahatszlk - Sistem ve ekipmanlarda mr azalmas - Borularda ar anma - Su darbesi riski, bunun yaratt tahribat - Yksek basnca dayankl ekipmann yksek maliyeti 11. Proje hesaplarnda kullanlacak akma basnc deeri armatr imalatsndan alnmaldr. Bu durumda tm tesisat yksek akma basnc deeri ile projelendirmek yerine, yksek basnc gerektiren armatrleri ayr bir zon yapmak daha uygun olabilir. Bas rezervuar kullanld anda, souk su kolonunda basn dt iin, ayn kolondan beslenen komu banyoda du veya lavabodan akan souk suyun debisi azalp aniden scak su akabilir. zellikle duu kullanan kiiler bu andaki su scaklnn deiiminden rahatsz olabilirler. 12. Souk su datmn yukardan aaya veya aadan yukarya doru yapmak mmkndr. Ancak zel nedenler dnda (mimari olanaklar vs) souk su datmn yukardan aaya doru yapmak daha iyidir. Bu durumda alt katlara doru artan boru basn kayplar, artan statik basn ile fazlasyla karlanr. st ve alt katlar arasndaki basn kayb, (dolaysyla basn fark) alttan datm sistemine gre daha az olur. Basnlandrma ve Basn Kademeleri (Zonlama) 1. Dey basnlandrmada iki yntem vardr. Yksek basnl transfer pompalar ve az sayda ara kat su depolar (toplamda bir veya iki adet) kullanp, ara zonlar basn ayarlama vanalar ile oluturulur. 2. Yaklak her 10 kat iin bir pompalama sistemi ve bir su deposu ile ok sayda zon pompalar ve ara kat su depolar ile basnlandrma sistemi oluturulur. Basnlandrma sistemlerinde iki yol izlenebilir: a. Transfer pompalarna, yukardaki su deposuna

monte edilen seviye alterinden kumanda etmek. b. Hidrofor sistemi kullanp depo dolumlarnda flatr kullanmak. Her bina iin zon saysnn belirlenmesi ok nemli bir karardr. Akma basncn 10 mSS olarak kabul edersek, kat ykseklii 3 mSS olan binalarda 10 kat bir basn zonu olarak planlandnda statik basn (30 mSS) + akma basnc (10 mSS) = 40 mSS deerine ulamakta ve ideal zonlama yaplm olmaktadr. Her 13. Kat bir basn zonu olarak planlandnda ise, 10 mSS + (13 kat x 3 metre ) = 49 mSS izin verilen en yksek basn olan 50 mSS deerine ulalmaktadr. Yani kat ykseklii 3 metre olan binalarda ideal olarak her 10 kat bir basn zonu olarak projelendirilmelidir. artlar zorlarsak da en fazla 13 kat bir basn zonu olarak dnlebilir. 9.1. TEMZ SU TESSATI Yksek yaplarda temiz su tesisat tek zonlu veya tek kademeli yaplrsa, alt katlardaki boru, donanm, armatrler ve cihazlar zerinde ok yksek bir statik basn etkisi olacaktr. Bu basn hem tesisat daha pahal hale getirecek, hem de iletme problemleri yaratacaktr. Baz hallerde ise, tesisatn bu basnca dayanmas zaten mmkn olmayacaktr. Bu nedenle yksek blok dey dorultuda zonlara blnr. Bu blnme ayn zamanda stma, havalandrma ve klima tesisat iin de gereklidir. Dolays ile tesisat asndan her bir dey zonu besleyen cihazlarn yerletirilecei mahallere ihtiya vardr. Her bir dey zonu beslemek zere, yksek blokta tesisat katlar oluturulur. rnek yksek yap ekil 9.1de grlmektedir. Ana tesisat dairesi genellikle en alt bodrum katta bulunur. Buradan ana yayvan blok beslenir. Kule katlar ise, biri balangta olmak zere yeteri sayda oluturulan tesisat katlarndan beslenir. Tesisat katlarnn yaklak her 20 katta bir (veya 60 metrede bir) oluturulmas tavsiye edilir. Her tesisat katndan aa ve yukar dorultuda 10ar kat ykseklikte dey zonlar beslenebilir. Buna gre dey klima zonu 20 kat, dey shhi tesisat zonu 10 kat yksekliktedir. Her 20 katta bir galeri kat oluturulmaldr. Shhi tesisat buralardan veya her 10 katta bir oluturulacak shhi tesisat merkezlerinden beslenir. Temiz su tesisat dzenlenirken souk su yukardan aa doru besleniyorsa, scak su da yukardan aa beslenmelidir. Souk su aadan yukar besleniyorsa, paralel olarak scak su da aadan yukar doru beslenir. 385

ekil 9.1 / TPK TESSAT KATLARI PLANLAMASI 386

ekil 9.2 / YKSEK BLOKLARDA TPK TEMZ SU ZONLAMASI - 1 387

Yksek bloklarda temiz su tesisatnda ana problem, ehir ebekesinden alnan suyun katlara datmdr. Burada birinci problem basnlandrma gereidir. ehir ebeke basnc 4 bar civarnda olup, ancak 6-7 kata kadar olan yaplarn beslenmesinde dorudan kullanlabilir. Yksek bloklarda ise mutlaka hidrofor sistemi kullanmak gerekir. kinci byk problem ise, su aktma yerlerindeki akma basnlar arasndaki byk farklardr. Aralarnda 20 kat fark olan iki musluk akma basnlar arasnda, yaklak 6 bar fark vardr. Bu durumda en alt kattaki musluklarda su sarfiyat artt gibi, su kou olaylar da artar. Ayrca conta ve szdrmazlk eleman problemleri oluur, bu nedenle basn farknn makul llerde kald dey zonlar yaratlmaldr. Bu uygulamada su depolanmas mutlaka gereklidir. Depolanmas gerekli su miktar byk olduu iin betonarme depolar tercih edilir. Burada bir baka nlem de, suyun hijyenik olarak saklanmasdr. Bu amala kullanma suyunun depolanmadan nce kum filtresinden geirilmesi tavsiye edilir. Bir dier nlem ise, depo alt kotundan suyu emerek stten fskiye eklinde suyu pskrten bir resirklasyon devresi olumaktadr. Bu devrenin kendi tek bamsz pompas olacaktr. Bylece depoda suyun durgun kalmadan hareket etmesi ve havalanmas salanr. Su depolarnn i yzeyinin beyaz renkli seramik (havuz seramii) ile kaplanmas hijyenik ve temiz bir ortam salayacaktr. rnek yksek yap iin alternatif su depolama, hidrofor ve zonlama sistemleri sra ile ekilde incelenmitir. Alternatifler burada verilen 3 ekille snrl deildir. ekil 9.2deki tipik souk su zonlamas-1 de esas olarak alttan datm prensibi uygulanmtr. 5. Bodrumdaki ana su deposundan su, hidroforla stndeki 10 kata ve 1. Tesisat katndaki depoya baslmaktadr. Yksek basnl dier bir hidroforla ise su 2. Tesisat katndaki depoya baslmaktadr. 1. Tesisat katnda bir depo ve iki hidrofor vardr. Yksek basnl birinci hidrofor stteki ikinci 10 kata, buna karlk alak basnl ikinci hidrofor stteki ilk 10 kata su basmaktadr. kinci tesisat katnda da bir depo ve iki hidrofor vardr. Bu hidroforlardan birincisinden yine stteki ikinci 10 kata su baslr. Arada kalan 10 kat ise ikinci hidrofordan beslenir. Bylece btn katlar istenen basnta su ile beslenir. Buna gre iki musluk akma basnlar arasndaki fark 10 katla (~3 bar) snrlandrlmtr. Ayrca hibir muslukta ve kullanma yerinde yetersiz basn sz konusu deildir. Basncn yetersiz olduu yerlerde bas rezervuarlar ve gazl 388

ofbenleri altrmak mmkn olamaz. ekil 9.3deki tipik souk su zonlamas -2de yine 5. Bodrumda bir ana depo bulunmaktadr. Bu ana depodan tek hidroforla su yukar baslmaktadr. Bu hidrofor en alttaki 10 kat ve 1. Tesisat katndaki depoyu beslemektedir. 1. Tesisat katndaki depoya iki hidrofor baldr. Alak basnl hidrofor ilk 10 kat; yksek basnl ikinci hidrofor ise, ikinci 10 kat ve 2. Tesisat katndaki depoyu besler. 2. Tesisat katndan itibaren zm bir ncekinin ayndr. ekil 9.4de grlen tipik souk su zonlamas -3de ise datm kark yaplmaktadr. 1. Tesisat katnda depo yoktur. Ana depodan birinci hidroforla ilk 10 kat beslenmektedir. kinci hidrofor ise nc 10 kata ve 2. Tesiat katndaki depoya su beslemektedir. Alttan itibaren ikinci 10 kat yukardan gravite ile beslenmektedir. 2. Tesisat katndaki depodan su hidroforla stndeki ikinci 10 kata ve atdaki depoya su basar. Aradaki 10 kat yine atdan gravite ile beslenir. 9.1.1. Amerikada Yksek Blok Uygulamalar rnek 1 ekil 9.5de rnek bir souk su datm sisteminin ematik olarak ak diyagram grlmektedir. Bu rnekte 81 normal kat ve 5 bodrum kattan oluan 86 katl binada kullanma suyu iin yukardan aaya datm sistemi uygulanmtr ve ara kat depolar en az sayda kullanlmtr. 1. 40 m3 kapasiteli bir su deposu binann atsna yerletirilmitir. atdaki su deposu 80. Kat ile 35.kat arasndaki katlara su vermektedir. 2. 60 m3 kapasiteli bir baka depo ise 40. Kata yerletirilmitir. Bu depo 34. Kattan en alt kata kadar su besleme grevini yapmaktadr, ayn zamanda ise 40. Katta bulunan ve atdaki su deposuna su basan 2 pompa iin emi tank vazifesini grmektedir. 3. Bodrumdaki iki pompann kapasitesi tm binann ihtiyacn karlayacak ekilde seilmitir. 4. 40. Kattaki pompann kapasitesi ise, sadece binann st zonunun ihtiyacn karlayacak ekilde seilmitir. 5. Her pompa ykn 2/3n karlayacak ekilde seilmitir, bylece ift alan pompalardan bir tanesi bozulsa bile dier pompa sistemi altrmaya devam edecektir. Pompalar ikiden fazla da seilebilir. (2 veya 3 asl bir yedek pompa gibi) 6. Binann ortasna ve atsna ara kat su depolar

7. 8.

9. 10.

11.

yerletirerek olduka yksek olan bina, her biri yaklak 165 metre olan 2 paraya blnmtr. Binann yars hakknda bilgi aktaracaz. nk, dier yars tamamen ayn tarzdadr. Ana aa doru besleyici kolon, su deposundan en alt zonun en st noktasna kadar iner. Deponun altndaki 2. Zon iin basn yaklak 48 mSSdir. Bunun ve bunun altndaki tm zonlarn en dk basnc yaklak 17 mSSna (bas rezervuar kullanld iin) ve her kolonun tabannda ise 48 mSS amayacak ekilde projelendirilmitir. BAVer bu amala kullanlmtr. Basn drme istasyonundan sonra bir branman alnm ve bu, zonun su stcs iin kullanlmtr. Istclarda sistem basnc her zaman 20 mSS nn altndadr ve bu scak su sirklasyon pompalar iin de geerlidir. Bu sistemin gzellii zel bir malzeme veya ar bir yapya ihtiya gstermemesidir. Bu uygulamada 48 mSSden fazla basnca maruz kalan borular sadece pompa at hatlar ve tanklardan kan ana kolondur.

Bu binada yerekimi tank ve hidrofor sistemleri kullanlmtr. Binada farkl kompleksleri ayrmak ve limitler dahilinde maksimum basnlar elde etmek iin zonlama yaplmtr. Hem yukar besleme, hem de aa besleme sistemleri kullanlmtr. RNEK 3 (John Hancock Building) ekil 9.7de baka bir yksek bina su datm sistemi yorum yaplmadan gsterilmitir. ematik izimler, yaklamlar ve farkl projelerde mhendislerin zmlerini gstermek amacyla verilmilerdir. 9.1.2. Kullanma Scak Suyu Tesisat Yksek yap kullanm biimine gre kullanma scak suyu tesisat da deiir. Konut, otel vs. gibi kullanma scak suyu tketiminin youn olduu uygulamalarda, merkezi boyler kullanm tavsiye edilir. Bu durumda temiz souk su tesisatna paralel olarak merkezi kullanma scak suyu tesisat ekilir. Sistem yine souk su tesisatna paralel olarak dey zonlara blnr ve bu zonlar tesisat katlarnda bulunan boylerlerden beslenir. Yksek bloklarda kolon borularnn scaklk etkisiyle uzamas nemli mertebelerdedir. Uzamay almak zere kolonlarda kompansatr kullanlmaldr. Boru iinde tesisattaki suyun gemlemesini karlamak zere ise kapal genleme kaplar kullanlmaldr. Genleen suyun emniyet vanalarndan dar akmas uygun deildir. Eer yksek yap ofis vb. amal yaplyor ise, bu durumda kullanma scak suyu ihtiyac snrldr. Bu tip uygulamalarda lavabolarda scak su kullanlp, kullanlmayacana karar verilmelidir. ay oca ve mutfaklarn da ihtiyac dikkate alnp merkezi scak su (boyler) tesisi planlanmaldr. Kullanma scak suyu ihtiyac ok snrl olan yerlerde merkezi boyler yerine lokal scak su stclar tercih edilebilir. Genellikle elektrikli ofbenler bu ama iin idealdir. Scak su datm sistemi ekonominin zdr. Istcdan kan kolon aa doru dey olarak iner ve banyo wcleri besler, en alt katta dn yapar ve yukar doru karak ters taraftaki tuvaletleri besler ve bir kapal devre izer. lave bir sirklasyon kolonuna ihtiya yoktur ve sistemin dengelenme problemi yoktur. Bu ideal uygulama birok ofis binasnda uygulanabilir. Klasik her kolona sirklasyon dn borusu yaplmasna gre; 4 boru iki boruya indirilmi olup, boru s izolasyonu ve fittings maliyetleri toplamda %40 azaltlm olur. Tesisat aft boyutlar da klm ve tesisat iin kaybedilen yer en aza izdirilmitir. Ayrca, daha dengeli bir sirklasyon tesisat yaplmtr. (ekil 9.8, 9.9, 9.10) 389

RNEK 2 (Water Tower Place) Water Tower Place binasnn (ekil 9.6) oturulan yerleri bamsz 4 blme ayrlmtr. Binann sahibi her blme belli temel servisler verme sorumluluundadr. Apartman daireleri kat mlkiyeti eklindedir ve bu yapya yaplan her hizmet (borular, pompalar, stclar ve dier ekipmanlar, iletme ve bakm) kat mlkiyeti sahiplerinin sorumluluu altndadr. Bu yzden, bina sahibi tarafndan verilen servis asndan, su datm sistemi binadaki tm dier sistemlerden tamamen ayr olacak ekilde tasarlanmaldr. Bina sahibi bodrumdaki tank doldurma pompalarndan, ara depolar ve borularndan, 32. kattaki makine dairesindeki tankdan ve tanktan saya kna kadar olan borudan sorumludur. Sayatan sonra kat mlkiyeti kompleksi binann geriye kalan ksmndan ayrlmtr ve bu kompleksin tm iletme ve bakm masraflar kolaylkla ayrlabilir olmaldr. Otel kompleksi ve byk maaza kiraclar iin de kat mlkiyeti kompleksindeki usl geerlidir. Su ak diyagram incelendiinde her birinin nasl ayrldn grlmektedir. Ofis kompleksi, dier dkkan ve kiraclar bina sahibinin sorumluluu altndadrlar ve temel bina olarak adlandrlrlar. Bylece tm bina ; ana bina, 2 ayr byk maaza, otel ve bamsz kat mlkiyetleri olarak ayrlm olur.

ekil 9.3 /YKSEK BLOKLARDA TPK TEMZ SU ZONLAMASI - 2 390

ekil 9.4 / YKSEK BLOKLARDA TPK TEMZ SU ZONLAMASI - 3 391

ekil 9.5 / TEMZ SU DAITIM SSTEM PRENSP EMASI - 4 392

ekil 9.6 393

ekil 9.7 394

ekil 9.8 / TPK ZON PRENSP EMASI Kurallar 1. Sistem basn kayplar en az olacak ekilde projelendirilmelidir. 2. Her zon, dier zonlar ile balants olmayan komple sistem olarak dnlmelidir. 3. Her zonun kendine ait stcs (boyler), scak su datm borular, scak su sirklasyon borular ve sirklasyon pompalar olmaldr. 4. Balayc ekonomik bir gereke, inai bir sorun (statik yk problemi gibi) veya yer problemi gibi sorunlar olmadka, boylerin sistemin en stnde olmas tercih edilmelidir. atdaki stcya ve sirklasyon pompalarna gelen basn, bu ekipmanlarn bodrum katta olduklar duruma gre ok daha azdr. Bir ok uygulamada bodrum kata konulan boyler ve pompalar; basnca dayanabilmek iin zel konstrksiyona sahip olmak zorundadr ve bu yzden yatrm maliyeti artmaktadr. 5. Yksek noktalardan hava tahliyesinin 395

ekil 9.9 / TPK ZON PRENSP EMASI yaplabilmesi iin nlem alnmaldr. (Su snnca ierisindeki erimi olan hava ayrr ve st noktalarda toplanr.) 6. Kullanma scak suyu kolonu ile son tketim yeri arasndaki yatay uzunluk 12 metreden fazla ise; sirklasyon borusu son noktaya monte edilmelidir. Ayn not kk binalarda da geerlidir. Boyler ile son tketim yeri arasndaki uzunluk 12 metreden daha fazla ise, sirklasyon borusu ekilmelidir. 7. Kullanma scak suyunun datm sistemi: Kullanma souk suyu stten datrsak; scak su da stten datlmaldr. Kullanma souk suyu alttan datlyorsa; scak su da alttan datlmaldr. (Kullanma yerindeki karmda 396 souk ve scak su basnlarnn eit olmasn salamak iin.) 8. Boyler souk su girii devresine zel kapal genleme kab konulmaldr. Bylece emniyet valfinden su atlmas nlenmi olur. 9.1.3. Kendi Kendine Ayar Yapan erit Istc Ve Tek Borulu Scak Su Datm Sistemi Bu uygulamayla her zon iin ayr bir su stcs art elimine edilebilmekte ve tm proje iin tek borulu scak su datm sistemi ve merkezi su stcs kullanlabilmektedir. Bu sistem sirklasyon sistemine ihtiya duymamaktadr.

ekil 9.10 / TPK ZON PRENSP EMASI Bu amala lokal scaklk artlarna gre, kapasitesini kendiliinden ayarlayan elektrikli erit stclar gelitirmilerdir. Istcnn kalbi yar iletken polimerdir. Bu erit stcnn ekirdeidir ve stc, bu ekirdekten ve erit boyunca paralel olarak ilerleyen iki bakr telden oluur. Bakr teller stc eleman deildir, tellerin tek grevi stc boyunca polimer ekirdekde voltaj potansiyeli salamaktr. ekirdek iersinde bir telden dierine geen elektik akm sayesinde s elde edilir. erit stc uzunluu boyunca borular ile temas edecek ekilde monte edilmelidir. Polimer ekirdek boru tarafndan stldnda, polimer ekirdek geniler ve iletken yollar mikroskopik olarak klr. ekirdein termal genilemesi artan boru scakl ile birlikte artt iin, daha fazla elektriksel yol ayrlr, bylece sistem termal olarak stabil hale gelene kadar s kapasitesi azalr. Boru scakl dt zaman bu proses tam terse dner; ekirdek yeni yollar yaratr. letken yollarn says artt iin, 397

elektrik akmna kar diren azalr ve erit stc s retmeye balar. Bu ekirdein molekler

hafzasnn kendiliinden ayar karakteristiidir, boru boyunca her noktada ekirdek bamsz olarak termal deiikliklere karlk verir. alma esnasnda kendiliinden ayar yapan stc boru, zerinde meydana gelen s kaybn karlar ve bylece suyun scakln kaynaktan scak su hattnn sonuna kadar korur (scakln kayna konvansiyonel stc). Besleme hatt zerinde su scakl korunduu iin konvansiyonel sirklasyon sistemine gerek yoktur. Kendiliinden ayar yapan stclar ticari yap endstrisi iin olduka yeni olmalarna ramen, endstriyel uygulamalarda boru iinde akkanlarn scaklklarn korumak iin olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. Istcnn yaps ekil 9.11de gsterilmitir. Tek Borulu Sistemin iki Borulu Sistem ile Karlatrlmas Konvansiyonel scak su sistemleri; su stcs (gerekli olduunda scak su depolama tank ile beraber), besleme borular, sirklasyon borular ve

ekil 9.11 / KENDNDEN AYARLI ISITICI DETAYI

ekil 9.12 / TEK BORULU MERKEZ SSTEM 398

sirklasyon pompasndan oluan iki borulu sistemlerdir. Kendiliinden ayar yapan stcya sahip olan sistemler ise; su stcs (gerekli olduunda scak su depolama tank ile beraber), besleme borular ve stcdan oluan tek borulu sistemlerdir. Tek borulu sistemde su stcs (ve depolama tanknn)grevi iki borulu sistemdekinin aynsdr, souk su beslemesini istenen sistem scaklna ulatrmaktr. Her iki sistemde de stclarn kontrol ayndr. Souk su sistem scaklna karldnda kendiliinden ayar yapan stc su scakln besleme borusu boyunca korur. Besleme borusu boyunca s kaybnn olduu noktalarda, kendiliinden ayar yapan stc s kaybn karlar. Su scakl srekli korunduu iin sirklasyon borularna, balans vanalarna, sirklasyon pompasna ve kontrol ekipmanlarna gerek yoktur. Avantajlar 1) Dk montaj maliyeti. Tm sirklasyon borularnn ve izolasyonlarnn, sirklasyon kolon kontrol vanalarnn ve balans vanalarnn, sirklasyon pompalarnn ve aksesuarlarnn kalkmas sayesinde montaj maliyetlerinin dmesi tek borulu sistemlerin en ak avantajlarndan biridir. 2) Dk enerji tketimi. Tek borulu sistemler iki borulu sistemlere gre daha az enerjiye ihtiya duymaktadrlar. Sirklasyon sisteminde, sirklasyon borularndaki su srekli olarak s kaybeder, bu da stc tarafndan karlanr. Sirklasyon pompasnn kullanlmamas da nemli bir enerji tasarrufu etkenidir. 3) Sistem tasarm kolayl. Tek borulu sistem konvansiyonel ift borulu sisteme gre daha kolay tasarlanr. Seilecek ve izilecek boru says daha azdr Kendiliinden ayar yapan stc eritler yksek bloklarn scak su tasarmlarnda kullanldklarnda ok byk fayda salarlar. rnein yksek basnlardan kurtulmak iin 3 dikey zondan oluan yksek bir blok olduunu dnelim. Konvansiyonel bir tasarmda her zon iin ayr bir su stcs monte edilmelidir ve her zon sistem iinde birbirinden ayr olmaldr. Konvansiyonel scak su sisteminde, her zondan merkezi stcya gelen basnlar birbirinden farkl olduu iin, merkezi sistem tasarlamak mmkn deildir. Tek borulu sistemde sirklasyon sistemi olmad iin, ekil 9.12de

grld gibi merkezi su stcsna sahip merkezi sistem tasarm yapmak mmkndr. Su stcs binann tepesinde bulunmaldr. Su stc eer binann zemin katnda bulunursa ar yksek basnlara maruz kalr. 4) Gelitirilmi sistem performans 9.1.4. Merkez me Suyu Tesisat Ofis amal yksek bloklarda ay ocanda ve ime suyu pnarlarnda iilebilir temiz su gereklidir. Bu amala bamsz merkezi bir sistem yaplmas gerekir. Burada iilebilir temiz su kayna iki trl oluturulabilir. 1. Dardan Tankerlerle Besleme Tanker balant azndan su paslanmaz elik depoya alnr. Depodan pompa veya hidroforla sisteme baslan su ince filtreden ve ultra viole cihazndan geirilir. 2. ehir ebekesinden Besleme ehir ebekesinden gelen su nce artlr. Bu amala su sra ile kum filtresi, aktif karbon filtre, ince filtre ve ters osmoz cihazndan geirilir. Paslanmaz elik depoda toplanr. Sisteme baslan su burada da ultra viole cihazndan geer. Her iki sistemde de temiz ime suyu ayr bir paslanmaz elik depoda depolanr. Bu depodan alnan su hidroforla kullanm yerlerine ayr bir boru ebekesi ile ulatrlr. Borulamada bakr boru kullanm ve pompalamada zel paslanmaz elik veya edeeri hijyenik pompalarn kullanm tercih edilmelidir. Bu sistemde dey dorultuda zonlama gerekir. Ara depolarn da paslanmaz elik olmas arttr. Temiz ime suyu tesisat mmkn olduu kadar basit olmaldr ve mmkn olduu kadar az armatr kullanlmaldr. 9.2. YKSEK BLOK PS SU TESSATI Yksek bloklarn dey pis su kolonlarnda ok yksek hzlarn oluaca dnlr. Tesisat mhendisine her zaman kolonun en altndaki bu yksek hzlardan nasl korunaca sorulur. En alttaki fittingsleri patlamaya veya krlmaya kar nasl koruyaca sorulur. Halbuki yksek hzlara kar taban fittingslerini koruyacak zel nlemlere gerek yoktur. nk ar yksek hzlar zaten olumamaktadr. Terminal Hzlar Pis su tesisatnda; yatay branmandan kolona olan su ak hzna, kolon fittings tipine, kolon apna ve st 399

katlardan kolona olan aka bal olarak, branmandan kolona boalan su balant noktasnda kolon kesitini tamamen doldurabilir veya doldurmayabilir. Su kolona girer girmez 9,81 m/sn2 deerinde yer ekimine bal bir ivme ile hzlanmaya balar ve ok ksa bir mesafe ierisinde borunun i eperinde bir tabaka oluturur. Bu olay ii bo bir su silindirine benzetebiliriz. Bu, ekirdei hava olan, su tabakas boru eperindeki srtnme kuvveti yerekimi kuvvetine eit olana kadar hzlanmaya devam eder. Srtnme kuvveti hzn karesi ile orantldr. Bylece aka kar diren hzla artar. Srtnme kuvvetinin yer ekimi kuvvetine eit olduu noktada su filmi pratik olarak deimeyen bir hzla dmeye devam edecektir. Bu ulalan dey hz terminal hz olarak adlandrlr ve terminal hza ulam mesafesi terminal mesafe olarak adlandrlr. Terminal hz ve mesafe aadaki balantlarla bulunabilir. Vt = 1,96 ( q/d )2/5 Lt = 0,17 Vt2 q= Akkan debisi L/dak. d= Kolon ap, mm Bu terminal hzn yaklak olarak 3-4,5 m/s olduu ve giri noktasndan 3-4,5 m uzakta ortaya kt grlebilir. 100 katl bir binann kolonunun en alt noktasndaki suyun hz, 3 katl bir binann kolonunun en alt noktasndaki hzdan sadece ihmal edilebilecek kadar byktr. Kolonlarn ap ve yksekliini snrlamak iin bilimsel bir sebep yoktur ve kolon dz olarak, 300 m veya daha uzun aaya doru inebilir. Hz freni olarak adlandrlan nlemler tamamen gereksizdir ve hatta tam tersine kolonda byk pnmatik basn dalgalanmalarna sebep olurlar. Kolon Yn Deitirmeleri Bir kolonda 45Cden daha byk bir a ile yn deitirme olursa problem yaanr. Deyden yataya dnlen dirsekte, yatay boru giriinde suyun ak hz, bir yatay boruda niform ak artlarnda boru kesitin tam veya yarm dolduran suyun ak hzna gre, ok daha fazladr. Su dirsekteki dn noktasna ulatnda, orijinal dey ak ynne dik bir dorultuya dndrlr ve yatay boruda birka ap uzunluunda bu greceli olarak yksek hzl ak devam eder. Yatay borunun eimi, suyun dirsee ulat andaki dey koldaki ak hzn devam ettirmeye yeterli 400

olmadndan, yatay borudaki su ak hz giderek azalr. Bu hz azalmas ile orantl olarak da, boru iindeki suyun ykseklii (kalnl) artar. Bu hzdaki yava azalma ve buna kar gelen yatay borudaki su yksekliindeki art kritik bir noktaya ulaana kadar devam eder. Sz konusu kritik noktaya ulaldnda suyun ykseklii aniden artar. Ykseklikteki bu ani arta Hidrolik srama ad verilir. (ekil 9.13) Hidrolik sramann oluabilecei mesafe deikendir. Bu mesafe, giri hzna, yatay boruda mevcut bulunan su derinliine, boru przllne, boru apna ve eime baldr. Hidrolik srama hemen dirsek yaknnda olabilecei gibi, dirsekten 10 kolon ap kadar aada da olabilir. Yatay akn ap kolondan daha byk ise daha az srama olur. Yatay akn eimini arttrmak da sramay minimize eder. Hidrolik srama gerekleip ak boru kesitini doldurduu zaman, boru tamamen dolu olarak ve boru stne doru su ile birlikte srklenen byk hava kabarcklar ile beraber, akma eilimi gsterir. Borunun srtnme direnci, hz (dzenli ak artlarndaki hza) yavalatana kadar ak kabararak devam eder. Kolondaki 45den byk her dn binann her katnda hidrolik srama meydana getirebilir. Hidrolik srama meydana gelip de uygun bir havalandrma salanamam ise, sramann arkasnda ok yksek pnmatik basnlar meydana gelir. Baz olaylarda bu 25 mmSS mertebelerindeki yksek basncn kolon boyunca 12 mye kadar etkili olduu grlmtr. zerinde nemle durulmas gereken konu, bu yksek basnlarn sadece yeterli havalandrma salanmad durumlarda ortaya ktdr. Hibir ekilde, bir dirsein zerindeki katta bulunan kullanma yerlerinin pis su giderleri, dirsek st tarafnda kalan kolona direkt olarak balanmamaldr. Bu kullanma yerleri yatay boruya dirsekten en az 10 ap kadar sonra balanmal (ekil 9.14) veya daha iyisi, ekil 9.15de grld gibi, tekrar deye dnldnde dey kolona dirsekten en az 60 santim mesafede balanmaldr. ekil 9.16de kolon kaymas halinde kolon boyutlandrmas grlmektedir. Yksek bloklarda pis su tesisatnda bina iinde ve zellikle kolonlarda pik dkm mufsuz boru (duktil boru) kullanmak, ses ve mr asndan tavsiye edilir. Pik boru dayankldr. Yksek bloklardaki byk d nedeniyle dayankllk n plandadr. Bu bakmdan pik boru tercih edilir. Mufsuz borular ise hzl montaj ve bakm onarm kolayl avantaj yznden tercih edilir.

ekil 9.13 / YATAYA YN DETRMEDE HDROLK SIRAMA Bu borular pahal olmasna ramen ticari uygulamalarda tercih edilir. ekil 9.17te ematik olarak rnek bir yksek blok pis su tesisat verilmitir. Kanalizasyon seviyesi altndaki bodrum kat pis sular bir pis su ukurunda toplanp, pompa ile kanalizasyona baslmaktadr. Bu pis su ukuru havalandrlmaktadr. Kule blmnde yardmc havalk kolonlar mevcut olup, en stte bunlar birlemektedir. Kesikli izgiler havalk borularn gstermektedir. Ayrca katlardaki sra tuvaletler bir yardmc havalk borusu ile ana kolona balanmaktadr. Yatay pis su borularnda her dirsekten ve yatay ya da dey branman balantsndan sonra temizleme kapaklar monte edilmelidir. 9.2.1. Havalandrma Tesisat Yksek bloklarda pis su tesisatnda en nemli konu havalandrmadr. Bu amala pis su kolonuna paralel yardmc havalk kolonu kullanlmaldr. ok katl bir bina iin pis su havalandrma borusu dizaynnda biraz daha nleyici tedbirlerin alnmas gerekir. Bu havalandrma borusunun ana amac kat atklarn boru iinde oluturduu fazla basn dalgalanmalarn gidermektir. Suyun aknn btn hidrolik kurallarna uyulmas gibi, hava ak da btn gaz kurallarna uyar. Borunun uzunluk ve ap, shhi tesisatta oluabilecek basn dalgalanmalarn sifon balantlarnn sayesinde maksimum (+) (-) 2,54 cm. su stunu oynama ile giderebilecek ekilde dizayn edilmelidir. Su ok katl bir binann shhi tesisat sistemi iinde akarken, drenaj sistemi iinde ve havalandrma bacas iinde srekli basn dalgalanmalar meydana getirir. Ana drenaj sisteminin alt tarafnda bulunan havalandrma kolonundan yaplan dallanmalar her zaman bu dalgalanmalar gidermez. Kesin olarak belirlenmemi sebeplerden dolay, fazla basn dalgalanmalar on veya daha fazla kat balantsn ieren pis su kolonlarnda meydana gelmektedir. Pis su kolonu iinden geen basnc eitli aralklarla yerletirilmi olan k havalklar ile dengelemek bunun iin ok byk nem tar. Binalardaki 10 veya daha fazla kata hizmet veren kolonlar iin en stten balayarak aaya doru her 10 branmanda bir k havalk balants yerletirilmelidir. Havaln alt ucu, kolonu branman balantsnn altndan alnmal ve st u ksm, kolona demeden en azndan 1 metre stnde balanmaldr. ekil 9.18de havalklarn kolon balants ve ekil 9.19da 10 veya daha fazla dallanma ieren kolonlarn havalklar gsterilmitir. Havalk branmanlarnn boyutlandrlmas ilgili blmde verilmitir. 401

ekil 9.14 / KAYMA HALNDE YATAY HAT ZERNDEK DREKT BALANTILAR N BORULAMA (ALTERNATF 1) 402

ekil 9.15 / KAYMA HALNDE YATAY HAT ZERNDEK DREKT BALANTILAR N BORULAMA (ALTERNATF 2) 403

ekil 9.16 / YATAY YER DETREN KOLON BOYUTLANDIRMASI 404

ekil 9.17 / RNEK YKSEK BLOK PS SU TESSATI EMASI Genleme ve Bzme kadar scaklk deiiklikleri sebebiyle kolonlarn genleme veya bzmesinden meydana gelen Gznnde tutulmas gereken bir baka sorun ise herhangi bir krlma kaytlara gememitir. kolonlarn genlemesi ve bzmesidir. Bugne 405

ekil 9.18 / YATAY YER DETREN KOLONLARDA HAVALANDIRMA 406

ekil 9.19 / 10. KATTAN YKSEK KOLONLAR N HAVALANDIRMA 407

Suyun aknn boru iinde srekli olmay, scaklk deiikliklerinden borunun olumsuz ynde etkilenmesini engellemektedir. Yksek katl bir binada daha da nemli ve tehlikeli olan ve daha ok zerine gidilen sorun, binann alt ksmlarnn ksalmasdr. st yapnn byk arl eklendiinde, alt katlardaki ksalmann 60 katl binada 5 cm kadar olabildii gzlenmitir. Kalafatlara ara levhas veya conta konulmas yoluyla bu tr problemler zlmtr. Meydana gelebilecek ksalma ve uzamalara kar nlem alabilmek iin statik mhendisine danlmaldr. Sabun Kp Basnc Kprme yetenei olan deterjanlarn bulak makinas, mutfak lavabosu gibi yerlerde kullanlmas, yksek katl binalarda nemli problemler yaratmtr. Bina iinde st katlardan gelen atk su ak iinde deterjan olduu zaman, kpk reten maddeler youn ekilde kolon iinde su ve hava ile karrlar. Bu karm oluturan kpkler kolon iinden aaya doru akarlar, drenaj sisteminin alt ksmnda toplanr ve 45nin zerinde yn deitirme olan blgelere yaprlar. Sv atklar kpkten daha ardrlar ve kpn arasndan bunlar tamadan akar giderler. Atklarla beraber tanan hava, kpkleri sktrr ve onlar uygun bir k yoluna tanmaya zorlar. k yolu, binann ana drenaj hatt veya buna bal herhangi bir hat, havalandrma ana kanal veya bu kanaln dallar olabilir. Bu k yolu konumuna ve boyutlarna bal olarak her zaman aka elverili olmayabilir veya hidrolik srama ile tkanabilir. Fazla kpk yksek basn yaratarak gerelerin sifonlarndaki su yksekliini yener ve gerelerden kpk ykselir. Meydana gelen bu yksek kpk basnc ayn zamanda tesiatn balant ve ek yerlerinde szntlara yol aabilir. Yksek kpk basnc blgeleri yatay ve dey olarak yzey normali ile 45den byk a yapan her hatta gerekleebilir. Havalandrma kolonlarnn ana hatlar veya havalandrma kolonu dallar yksek basnl kpkler iin k yolu tekil edebilir. Bunlar genellikle boyut olarak kpklerin akna kar yetersiz boyutlardadrlar. Havalandrma boru hatt boyutlandrma tablolar hava ak kapasitesi baz alnarak hesaplanmtr ve bu tablolar daha geni olmas istenilen kpk akn salamak iin gerekli olan deerleri gstermezler. Bu tablolara gre imal edilen havalandrma boru hatlar kpk ak iin elverisiz olmakta ve sistem iin gerekli basn k 408

yolunun temini iin yetersiz kalmaktadr. Eit akm oranlar ve basn kayplar iin kpkl su kullanlan yerlerdeki havalandrma borusu ap normal hava tahliye apna gre %20 ile %80 aras daha fazla seilmelidir. Bulak makinas, amar makinas, mutfak lavabosu veya kpk reten deterjanlarn balant noktalarndan kolona ulamas halinde, kpklerin, kpk basncnn mevcut olduu blgeden, drenaj ve havalandrma borusu alt balantlar veya balant st saptrmasn kullanarak tesisatn baka blgelerine gemesi engellenmelidir. 9.2.2. Islak Kolonlar ok nadiren gerekleen bir olay olmasna karn eer ok katl bir ofis binasnn btn katlar binann proje ve dizayn aamasnda kiralanm ise ayarlamalar ona gre yaplr. Kiracnn zellikleri ve o kiinin tesisat ihtiyalar binann dizayn aamasnda genelde bilinmez. Eer balangta gerekli ngrler yaplmam ve rezervler braklmamsa bu gelecekte oluacak ihtiyalar karlamak iin gereken hizmetin verilmesini aksatabilir. Bu problem slak kolonlar olarak adlandrlan sistemin tesisata balanmas ile zlmtr. Gelecekteki kiraclar ve ilave gereler iin salanan slak kolonlar bir pis su ve havalk kolonu ile bunlarn her katta kr tapa taklm balant ularn ierir. Ayrca her katta ucunda vana olan klar ieren scak, souk temiz su ve sirklasyon suyu kolonlar temin edilmelidir. (ekil 9.20) Aada belirtilen neriler kolonlarn ve klarn tatmin edici ekilde yerletirilmesini ve boyutlandrlmasn salamaktadr. 1. Islak kolonlar yaklak olarak shhi tesisatn 45 metre anda veya gelecekte kullanlmas olasl olan en uzak gereten en fazla 22-25 metre yatay boru mesafesinde bulunmaldr. 2. Bir slak kolon da restorant beslemek zere boyutlandrlmaldr. 3. Scak su vanal klar branman uzunluu kolondan veya ana hattan 15 metre mesafeyi gemeyecek ekilde yerletirilmelidir. Eer bu olanaksz ise, branman hattna sirklasyon imkan salanmaldr. 4. Basn drc vanalar scak ve souk su vana kna statik basncn 48 mSSnu getii durumlarda balanmaldr.

ekil 9.20 / TPK ISLAK BORULAR 9.2.3. Yamur Suyu Yksek binalar iin uygulanacak olan yamur suyu sistemi dizayn iin zerinde nemle durulmas gereken baz noktalar vardr. Bir ok binada ykseklik arttka daralan bir mimari vardr. En st atdaki drenaj gibi alt atlarda da at drenaj yaplmtr. Yksek atdan aaya doru gerekleen kolondaki su ak daha aa bir atdaki ak etkileyebilir. Bu olay ihtiyatsz bir tasarmc iin problem yaratabilir. Yatay dn hattnda bulunan hava hidrolik sramadan dolay skr ve aa at drenajndan bu yksek basn alanna olan her balantda geriye doru fskiye eklinde bir su pskrtmesi oluur. Ayn oluum yamur suyu bina drenajlarnn yksek basn blgelerine balantlarnda da meydana gelebilir. Dk seviyedeki bir drenajn yksek basn alann boaltma olarak desteklemesi problemini ortadan kaldrmak iin, her dk at veya alan drenaj, yatay dn hattnn en az 60 cm. altndan olacak ekilde balanmaldr. Birok uygulamada, klima sistemlerinin soutma kuleleri veya su tanklar atnn tam stne veya yukarsna yerletirilir. at drenajlar bu aletlerden 409

dar atlan drenajlar toplamak iin de kullanlr. Bu artlar altnda at drenaj ve yamur kolonlar bu ak oranlarn karlayacak ekilde boyutlandrlmaldr. at drenajna balantda mutlaka bir genleme eleman veya yatay kayma hatt (offset) kullanlmaldr. Burada ama olas bir boru uzatmas sonucu at drenajnn ykselerek at su izolasyonunu bozmasn engellemektir. Yamur suyu tesisat, boru tesisatlar arasnda en ok genleme daralma hareketine maruz kalan tesisatlardan biridir, ancak en ok genleen deildir. Boru tesisatnn hareketi, i ortama gre sk sk deiiklik gsteren d ortam scaklna baldr. Kn, dk scaklktaki erimi buz ve kar suyu 21C veya daha scak i ortamda bulunan drenaj hattna akar. Yamur suyu boru tesisat iinde dk scaklkl sv ak binann boru tesisatnn d tarafnda youmaya sebep olur. Bunun iin btn yamur suyu borularnn, yatay kayma hatlarnda lekeli, kusurlu tavanlarn oluumunu nlemek iin; izole edilmesi tavsiye edilir. Yamur suyu sistemi yksek katl yaplar iin genelde bir standart tarafndan kapsanmaldr. Fakat bunun yansra birok standart ise konuyu kapsamaz ve yaplan bu ihmal kontroll bir at ak drenaj tesisatnn yaplmasn ou zaman engeller. Eer at drenaj standart kapsamna alnmam ise yetkililerle kontroll akl at drenajn tartmak olduka nemlidir. Geleneksel at drenajna gre, bir ok uygulama iin kontroll akl at drenaj, bu sistemi tavsiye etmeyi gerektirecek avantajlar ierir. Bina ne kadar yksek ise bu yntemlerin uygulamada salayaca ekonomik fayda o kadar artar. Ekonomi, inaat firma iin en nemli srada yer alr. Fakat ekonomikliinden de nemlisi, kontroll at drenaj ak sistemi, su kirlilii ve iddetli yalar sonucu meydana gelebilecek su basknlar ile mcadele etmenin en etkili yntemidir. iddetli yamurlar esnasnda kat atklarn artlmas grevini stlenen sistemler ortaya kan art miktar ile ba edemezler ve dolays ile ok byk miktarlardaki hibir ileme tabii tutulmam ham kat atklar, su yollar ile lkenin gllerine ve denizlerine aktlr. Shhi tesisat ve lam sistemlerinin mevcut olduu yerlerde kontroll ak sistemlerinin kullanlmas su basknlarn nlemek asndan da nemlidir. Yamur suyu sistemleri kullanlarak, iddetli yalar esnasnda lam kanallar iine giren ak miktar azaltlarak lam atklarnn sistem d blgelere tanmas nlenebilir. 410

Yamur Suyu Tesisat Notlar Yamur tesisat ayr yaplmaldr. Bina iersinden geen yamur suyu borular zerine testten sonra s izolasyonu yaplmaldr. Kn souk olan yamur suyunun, boru zerinde oluturabilecei youmay nlemek ve sesi azaltmak iin yamur suyu borularnn zerine izolasyon yaplmasn neririz. Teras, at ve balkon szgelerinden toplanan su nce bir amur tutucudan geirilerek, yamur toplama depolarna balanabilir. Yamur suyu buradan yamur suyu kanalizasyonuna drenajla veya pompa ile verilebilir. Ayrca bu su, bahe sulama vs. amalar ile de kullanlabilir. te yandan garaj, kazan dairesi vb. mahallerin yer szgeleri ayr bir tesisatla toplanp, nce yakt ayrcdan geirilir ve sonra yamur suyu drenajna balanr.

BLM 10

10. SULU YANGIN SNDRME TESSATI

yanc madde kullanlan yerler, plastik, plastik kpk ve benzeri madde retim yerleri ile boyahaneler. 10.2 SU DEPOLARI VE YANGIN POMPALARI Bir iletmenin su ihtiyac, esas olarak normal su ihtiyac ve yangn sndrmede kullanlacak su ihtiyac olarak iki amaca uygun ekilde tasarlanr. Bu amala, nce sz konusu iletmenin eitli alma aamalarnda ihtiya duyaca maksimum su miktarlar belirlenir, ardndan yangn sndrme sistemleri iin gerekli miktar ilave edilerek, genel su deposunun kapasitesi hesaplanr. Genel olarak su deposunu besleyen, birbirinden bamsz iki ayr su kayna olmas tercih edilir. Yangn sndrme sistemleri iin kabul edilebilir ve gvenilir su kaynaklar; a) basn ve debinin yeterli olduu yerel ehir suyu ebekesi, b) yeterli byklkte su deposu ve bununla irtibatl otomatik yangn pompalar ve c) basnl su depolar olarak sralanabilir. Duruma gre, bunlardan biri veya birka yangn devresinde kullanlabilir. Bu kaynaklardan en az birisi dier kaynaklar devreye girene kadar yeterli miktarda suyu karlamaldr. Eer ehir ebekesi ile ayn anda baka bir kaynak ile de balant yaplyorsa, ehir suyunun olabilecek kirlenmesine kar nlem alnmaldr. 10.2.1 Su Deposu Kapasitesi Su deposu sadece sulu sndrme sistemleri iin kullanlmayacaksa, yangn rezervi olarak ayrlm blmleri baka amalar iin kullanlmamal, ayrlan su sadece sndrme sistemlerine hizmet verecek ekilde dzenlenmelidir. Yapda sulu sndrme sistemi olarak sadece yangn dolaplar sistemi mevcut ise su kapasitesi en az 200 litre debiyi 60 dakika sre ile karlayacak ekilde olmal ve 12 m3 den kk olmamaldr. Yapda sprinkler sistemi bulunmas durumunda, su deposu kapasitesi yapnn risk snfna bal olarak en az Tablo 10.1 de belirtilen sreyi salayacak kapasitede seilecektir. Sprinkler sndrme sistemi yannda, yap ii yangn dolaplar ve yap d hidrant sistemi mevcut ise bu durumda sprinkler sndrme suyu debisine Tablo 10.2de belirtilen deerler ilave edilerek su depo kapasitesi belirlenmelidir.

10.1. GR Binalarda mekanik yangn tesisat denildiinde sndrme sistemleri, duman tahliye sistemleri ve basnlandrma sistemleri sz konusu olur. Sndrme sistemleri ise, sulu sndrme, gazl sndrme, kpkl sndrme ve kimyasal kuru tozlu sndrme sistemleri olarak gruplandrlabilir. Kukusuz sulu sndrme sistemleri en ok uygulanan ve kullanm alan en geni olan sndrme sistemidir. Sulu yangn sndrme sistemleri; a) yangn dolaplar, b) sprinkler sistemi, c) hidrant sistemi ve d) itfaiye balant hatlarndan oluur. Bunlara suyu salayan pompa dairesi ve su deposu sndrme sistemi tasarmda ncelikle ele alnr. Bu blmde ksaca, su deposu, yangn pompas ve pompa istasyonu, yangn dolaplar, sprinkler sistemleri, hidrant sistemi ve itfaiye balantsndan sz edilecektir. Sistemlerin dizaynnda ncelikle tehlike snf gznne alnr. Bina veya bir blmnn tehlike snf, binann zelliklerine ve binada yrtlen ilem ve operasyonlarn niteliine bal olarak saptanr. Eer bir binann eitli blmlerinde deiik tehlike snflarna sahip maddeler bulunuyorsa, en yksek tehlike snflandrmasna gre uygulama yaplr. Bina veya bir blmnn tehlike snflandrmas aada tanmlanan ekilde dk, orta ve yksek olarak gruplandrlr. Dk Tehlike. Dk tehlike, bnyesinde kendi kendine yaylan bir yangnn olumasna imkan vermeyecek ekilde dk yanabilirlie sahip malzemelerden oluur. Konutlar, ibadethaneler, hastaneler, okullar, ktphaneler, mzeler, ofisler, restoran oturma alanlar, tiyatro, oditoryum ve benzeri yerler. Orta Tehlike. Orta tehlike, orta hzla ve nemli miktarda duman kararak yanma olasl bulunan malzemelerden oluur. Otopark, frn, amarhane, restoran servis alanlar, kuru temizlemeci, deri retimi, ticarethaneler, kat retimi, postane, yayn evi, matbaa, otomobil tamirhaneleri, tekstil retimi, lastik retimi, marangozhane ve benzeri yerler. Yksek Tehlike. Yksek tehlike, ok hzl olarak yanma olasl bulunan veya patlama tehlikesi bulunan malzemelerden oluur. Uak hangarlar, yanc sv ve gazlarn retildii, depoland ve datld yerler, tutuma scakl 38 Cdan dk

Debi (l/dak) Dk tehlike snf Orta tehlike snf Yksek binalar 1000 2000

Sre (dak) 45 60

Yksek tehlike snf Hidrolik hesaplar ile belirlenir. Hidrolik hesaplar ile belirlenir.

Tablo 10.1 / SPRNKLER SNDRME SSTEMLER N SU HTYACI

Yangn Dolab Hidrant Debisi Sre Debisi (l/dak) Dk tehlike snf Orta tehlike snf 100 100 (l/dak) 400 1000 2000 (dak) 30 60 90

Yksek tehlike snf 200

Tablo 10.2 / YANGIN DOLAPLARI N LAVE EDLECEK SU HTYALARI Sulu sndrme sistemleri (sprinkler sistemi,yangn dolaplar ve hidrant sistemi) iin yaplm hidrolik hesaplar neticesinde bulunan basn ve debi deerleri, merkezi veya ehir ebekeleri tarafndan karlanamyorsa; yangn pompa istasyonu ve deposu oluturulmaldr. Yksek yaplarda ve cephe genilii 75 myi aan yaplarda, itfaiyenin sisteme dardan su basabilmesi iin sulu yangn sndrme sistemlerine itfaiye balants yaplmaldr. Sistemde bir ek valf bulunmal ve ek valf ile itfaiye balants arasndaki borulardaki suyun otomatik olarak boalmasn salayacak elemanlar olmaldr. 10.2.2 Yangn Pompalar ve Pompa stasyonu Yangn Pompalar; sulu sndrme sistemlerine basnl su salayan, anma debi ve anma basn deeri ile ifade edilen pompalardr. Pompalar, kapal vana (sfr debi) basma ykseklii anma basma ykseklii deerinin en fazla %140 kadar olmal ve %150 debideki basma ykseklii, anma basma yksekliinin %65inden daha kk olmamaldr. Bu tr pompalar, istenen basn deerini karlamak kouluyla, anma debi deerlerinin %130u kapasitedeki sistem talepleri iin kullanlabilir. Sistemde bir pompa kullanlmas halinde ayn kapasitede yedek pompa olmaldr. Birden fazla pompa olmas halinde, toplam kapasitenin en az %50 si yedeklenmek artyla, yeterli sayda yedek pompa kullanlacaktr. Pompann evrilmesi elektrik motoru yansra iten yanmal motorlar veya trbinler vb ile olabilir. Yangn pompalarn, otomatik hava boaltma valf, sirklasyon rahatlama valf gibi yardmc elemanlar bulunmaldr. 412

Yedek diezel pompa kullanlmad takdirde yangn pompalarnn enerji beslemesi gvenilir kaynaktan salanarak, yapnn genel elektrik sisteminden bamsz beslenecektir. Her pompann ayr bir kumanda panosu olmaldr. Pano kilitli olmaldr. Elektrik kumanda panosu, faz hatas, faz sras hatas, kumanda faz hatas, bilgi klaryla donatlmaldr. Ama kapama alterine pano kilidi almadan eriilememelidir. Her pompann ayr bir kumanda basn anahtar olmaldr. Basn anahtarlar, kumanda panosunun iine yerletirilmi, su basncn boru balantsyla hisseden, su darbelerine kar korumal, alt ve st deerleri ayr-ayr ve bamsz olarak ayarlanabilir ve ayarlandktan sonra kilitlenebilir olmaldr. Pompa kontrol basn kumandal tam (otomatik bala-otomatik dur) veya yar otomatik (otomatik bala-elle dur) olabilir. Pompa odas veya pompa istasyonunda +4C zerinde scakln srekli salanabilmesi iin uygun gereler salanacaktr. Pompa istasyonunda, servis, muayene ve ayar gerektiren cihazlarn alma alan etrafnda acil aydnlatma salanacaktr. Zemin yeterli bir drenaj iin eimli olarak hazrlanarak; pompa, src, kontrol panosu v.s gibi kritik cihazlardan suyun uzaklatrlmas salanacaktr. Yangn pompalarnn basma ykseklii aadakilerin cebirsel toplam olarak hesaplanr: - Hizmet verilen zon veya sistemin st noktasnda gerek duyulan basn deeri (mSS olarak) - Pompadan en yksekteki hortum vanasna kadar olan ykseklik (m) - Pompa ile en yksekteki hortum vanas arasndaki srtnme kayb. Bu ykseklikler toplamndan; minimum emre amade emme basn kartlr. Tek zonlu bir sistemde basn srtnme kayb hesaplanrken, bina giriindeki balantdan ve/veya yangn ara borusundan; atdaki manifoldu besleyen en stteki hortum vanasna kadar; tm debinin getii varsaylmaldr. ok zonlu bir sistemde aadaki zonda ortaya kan basn kaybn hesaplarken, giriteki balant borusundan, stte ikiye ayrlan kolonlardan ve ara kattaki balant borusundan tm debinin getii varsaylr. ki zonlu bir sistemde st zondaki basn kayb, tek zonlu bir sisteminki gibi hesaplanr. kiden fazla zon bulunan sistemlerde, st zondaki

basn kayb tek zonlu bir sistemlerdeki gibi alt zonlardaki basn kayb ise iki zonlu bir sistemin alt zonundaki gibi hesaplanr. Emniyet vanasnn ayarlanmas iin ve gerekli pompa gvde basncn hesaplamak iin, pompa dururken zerindeki ykseklie (aksz durumdaki ykseklik olup; pompay karakterize eden basma ykseklii deildir), olas maksimum emme basnc eklenir. Bu pompann (aksz koullardaki) maksimum basma basncn verir. Jokey pompa iin gerekli basma ykseklii, kk ak miktarlarnn dnda; yangn pompasnnki gibi hesaplanr. Bu yapldnda, olaslkla minimum emre amade emme basnc artacak; srtnme kayb nemli miktarda azalacaktr. 10.3 YANGIN DOLAPLARI Yangn kan yerdeki kiilerin hemen mdahalesi iin binalarda ksaca yangn dolaplar dediimiz sabit boru-hortum sistemlerine ihtiya vardr. Yangn dolaplar, tanabilir sndrme cihazlarnn yeterli olmad durumlarda yangn sndrmede ikinci ve nemli admdr. Yangn annda katta bulunan veya olay yerine gelen itfaiyeciler tarafndan kullanlr. Yangn dolaplar, binalarn daha iyi yangndan korunmasn salayan otomatik sprinkler sistemlerine alternatif deildir. nemli yaplarda her iki sistem birbirini tamamlar ve bir arada yaplmaldr. Deiik tip yangn dolaplar mevcuttur. Vana kontroll dolaplarda, yangn dolabnda bulunan el ile vanann almas ile suyun devreyi beslemesi salanr. Normal durumda hortumda su yoktur. Hortum serildikten sonra vana alr ve hortuma su girmesi salanr. Lans kontroll sistemlerde hortumlar srekli su ile dolu olduundan kullanma bakmndan daha kolaydr. Yuvarlak tip kauuk esasl hortumlarn ucunda bulunan lans alarak yangna hemen mdahale edilir. Eitilmi personelin bulunmad yerler iin ok uygundur. Son zamanlarda, kolay ve abuk kullanlabilirlii nedeniyle 1 apndaki kauuk hortumlu yangn dolaplar tercih edilmektedir. ekil 10.3de sndrme tp olan yangn dolabnn yaklak boyutlar verilmitir. Yangn dolaplarnn yaplmas ynetmeliklerle zorunlu hale getirilmitir. Binalarn Yangndan Korunmasna likin Ynetmelikte, yksek yaplar, arlar, toplanma amal binalar, konaklama ve salk amal yaplar, Kapal kullanm alan 2000

m2den byk olan btn binalar, 1000 m2den byk imalathane ve atlyelere yangn dolab yaplmas zorunluluu getirilmitir. i Sal ve Gvenlii Tznde i yerlerindeki yangn musluklarnn kolay eriilir uygun yerlerde tesis edilmesi ve souk havalarda suyun donmasn nlemek iin, tesisatn korunmas, yangn musluklarnn sk sk alp aktlarak borularda ve tesislerde tortularn birikmesinin nlenmesi istenmektedir. Yine tzkte, i yerlerinde uygun yerlerde yeterli miktarda yangn hortumu bulundurulmas, yangn musluklar ve dier yangn sndrme balantlarnn itfaiye normlarna uygun olmas gerektii de belirtilmektedir. Yangn dolaplar her katta ve yangn duvarlar ile ayrlm her blmde aralarndaki uzaklk 30 metreden fazla olmayacak ekilde dzenlenmelidir. Prensip olarak bir yangn dolab, dierini koruyabilecek uzaklkta olmaldr. Yangn dolaplar mmkn olduu kadar koridor k ve merdiven sahanl yaknna kolaylkla grlebilecek ekilde yerletirilmelidir. Binann sprinkler sistemi ile korunmas ve katlara itfaiye balant az braklmas durumunda yangn dolaplar arasndaki uzaklk 45 m ye kadar karlabilir. Hortum serme ve balama gibi becerilere sahip eitilmi personel veya itfaiye grevlisi olmayan yaplarda, yuvarlak yar-sert hortumlu yangn dolaplar TS EN 671-1 uygun olmaldr. Hortum, yuvarlak yar-sert TS EN 694 normuna uygun, ap 25 mm olmal ve hortum uzunluu 30 myi amamaldr. Nozul (lle) veya lans kapama, pskrtme ve/veya fskiye yapabilmelidir. Yetimi personel tarafndan kullanlacak yangn dolaplarnda kullanlan hortum balant elemanlar, itfaiye tekilatnda kullanlan TS 2217 standardna uygun ve aplar en az 2 olmaldr. Ykseklii 22 metreye kadar olan 7 kat veya daha alak binalar iin btn dey ve yatay borular 2, ykseklii 22 metreden daha yksek veya 7 kattan fazla binalar iin dey borular en az 2 1/2 branman borular ise 2 apnda alnabilir. ok yksek binalarda boru aplarnn tayini iin ayrca 2 1/2 dan az olmamak zere hidrolik hesap yaplmaldr. Hortumlarn sakland dolap ve kabinler, gerekli cihazlarn denmesine izin verecek byklkte olmaldr. Bunlar yangn srasnda, hortum ve cihazlarn kullanlmasn zorlatrmayacak ekilde tasarlanmal ve zeminden ykseklii en fazla 1.20 m olmaldr. 413

Donma tehlikesi olan yerlerde yangn dolaplar s geiine kar yaltlmal ve donmay nleyici tedbir alnmaldr. Yangn dolaplar kuru tip sprinkler hattna balanmamaldr. Yangn dolaplar zerinde harf byklkleri 10 cm olan okunakl, silinmez ekilde krmz zemin zerinde beyaz olarak (tercihen fosforlu) yazlm YANGIN yazs veya yangn dolab iareti bulunmaldr. Yangn dolab dizayn debisi 100 lt/dak ve lans giriindeki basn 400 kPa olmaldr. Basncn 700 kPa gemesi durumunda basn drcler kullanlmaldr. Yetimi yangn sndrme grevlisi bulundurmak zorunda olan yaplarda kullanlabilecek yass hortumlu yangn dolaplar TS EN 671-2 nolu standartlara uygun olmaldr. Yass hortum anma ap 52 mmyi ve hortum uzunluu 20 myi gememelidir. Nozul (lle) veya lans kapama, pskrtme ve/veya fskiye yapabilmelidir. Dolap dizayn debisi 400 lt/dak ve lans giriindeki basnc 600 kPa olmaldr. Basn 900 kPa gemesi durumunda basn drc kullanlmaldr. Yangn dolaplarnda iki az kullanlabilir. Bu azlardan biri standart itfaiye k olup, 2 itfaiye balant azdr. Dier balant azna ise dolapta sarl bulunan, 1 apl lastik hortum boru taklr. Dolays ile eitilmemi kiilerin yangna ilk mdahalesi mmkn olduu gibi, gerektiinde itfaiye veya grevli personel bu dolaba kendi yass hortum balantsn yapabilecektir. Yangn dolaplarnda yeterli sndrme suyu bulunmadka hibir nemi yoktur. ebeke basncnn yetersiz olduu hallerde sistem pompa ile basnlandrlmaldr. ebeke basnl sistemler, ehir ebeke basncnn en az 4 bar olduu ve su kesintisinin

olmad yerlerde ve sadece kk binalarda tercih edilmelidir. lkemizde bir ok ehirde ebeke suyu basnc yeterli olmadndan ve ok sk su kesintisiyle karlaldndan dorudan ehir su ebekesine balanmamaldr. 10. 4 SPRNKLER SSTEMLER Sprinkler sistemleri son zamanlarda en yaygn olarak kullanlan sulu sndrme sistemlerinden birisidir. statistiki incelemelere gre, otomatik sprinkler sistemine haiz olan binalarda kan yangnlarn %95i daha balangta snmtr. Otomatik sprinkler sistemleri; bir yangn ktnda kendiliinden devreye giren ve alevlerin zerine su skarak yangn sndren veya yaylmasn nleyen sistemlerdir. Yaylp tehlike oluturmadan hzla yangna mdahale etmesi ve yangnn bymesini engellemesi asndan olduka avantajl sistemlerdir. Sprinkler sistemleri, yangna mdahalenin zor ve yangn yknn fazla olduu binalarda ve zellikle topluma ak binalarda tercih edilir. Hem balangta yangnn sndrlmesini salar ve hem de alglama sistemlerinde olduu gibi yangnn balangcnda ilgili ksmlar uyarabilir. Sprinkler sistemleri NFPA 13de ok geni olarak verilmektedir. 10.4.1 Sprinkler Sistemi Tipleri Binalarda kullanlan sprinkler sistemleri kuru sprinkler sistemi ve slak sprinkler sistemi olmak zere iki grupta incelenir. Pre-action (n uyarmal) sistem, kaza ile balklarn patlamasnn istenmedii deerli malzemelerin bulunduu veya balklarn patlama ihtimalinin fazla olduu yerlerde (forklift arpmas vb) uygulanan, alglama sisteminden

ekil 10.3 / YANGIN DOLABI BOYUTLARI 414

uyarlan kuru tip sistemdir. Deluge tip sistemde ise, ak balklar kullanlr. Vana manuel olarak veya alglama sisteminden alnan bir uyar ile alr. Water-mist tipi sistemler son zamanlarda youn olarak kullanlmaya balanan ve su sisi oluturulan, suyun verdii zararn azaltld slak tip sistemlerdir. Kuru ve slak sistemlerin kullanm yerlerine gre avantajlar mevcuttur. Kuru sprinkler sistemi, iinde su bulunmayan bir su datm sistemi ile sprinkler balklarndan meydana gelir. Bu sistemde kuru sistem valfndan sprinkler balklarna kadar olan boru ksm normal artlarda basnl hava veya azot ile doludur. Sistemde normal artlarda su yerine basnl gaz olmas binay su patlaklarndan veya szntsndan korumaktadr. Kuru sprinkler sistemi zellikle donma tehlikesi olan stlmayan binalarda kullanlr. Kuru tip sistemlere yangn dolab hatt balanamaz. Bir kuru alarm valf ile sistem kapasitesi 2940 ltden daha byk sistemler kontrol edilemez. Kuru sprinkler sistemini meydana getiren ana sistem paralar ek-valf, kontrol valf, kuru alarm valf, sisteme en ok 30 dakikada normal hava basnc salayacak kapasitede basnl hava kayna, sistem kapasitesi 1900 ltyi getiinde kullanlan akselator, su motor alarm veya elektrik alarm ile basn lm cihazlar ve sprinkler balklarndan olumaktadr. Yangn meydana geldiinde aa kan s, sprinklerinin almasna ve sistemden basnl gazn kamasna neden olur. Basncn belli bir deere dmesi ile kuru alarm valf alr ve su borular iinde akmaya balar. Bu esnada su alarm veya elektrikli basn anahtar elektrik alarmn altrr. Su akt mddete alarm devaml olarak almaya devam eder. Islak sprinkler sistemleri basnl su ile dolu bir boru a kullanarak sabit yangn sndrme salayan ve uygun sprinklerden fkran su ile yangn kontrol altna alan ve sndren sistemlerdir. Bu sistemler; donma tehlikesi mevcut olmayan mahallerde tercih edilir. Sistemin yerletirilecei binann, ii su dolu boru sistemini tayacak mukavemette olmas gerekir. Sistemi meydana getiren ana paralar; kontrol valfleri, itfaiye balants, su ak indikatr, slak alarm valf ve sprinkler balklardr. Yangn meydana geldiinde aa kan s sprinklerin alarak suyun akmasna neden olur. Bu esnada slak alarm valf klapesi alr ve sistem devaml olarak beslenir.

10.4.2 Sprinkler Sistemi Zorunluluu Binalarn yangndan korunmasna ilikin ynetmelikte, aada belirtilen yerler tam veya ksmi otomatik sprinkler sistemi ile korunmak zorundadr. a) Ofis ve konut haricindeki btn yksek binalar, b) Bina ykseklii 30,50 mden fazla olan ofis binalar, c) Ykseklii 51,50 m yi geen apartmanlar, d) Ara kapasitesi 30 den fazla olan veya birden fazla bodrum kat kullanan kapal otoparklarda, e) Yatak says 200 geen otel, pansiyon ve misafirhanelerde, f) Toplam kullanm alan 2000 m2nin zerinde olan katl maazalar, alveri, ticaret, elence ve toplanma yerleri. 10.4.3 Sprinkler Sistemlerinin Dizayn Sprinkler sistemlerine suyu salayan sabit boru tesisat apnn belirlenmesi iin tablolardan veya hidrolik hesaptan yararlanlr. Tablolarda verilenlerden daha kk apl borularn kullanlmasna olanak veren, hidrolik hesaplamalar en iyi yntemdir. Sprinkler sistemleri kullanlacak yerin nce hangi risk gurubuna dahil olaca belirlenmelidir. Sistem, (dk tehlike snf, orta tehlike snf ve yksek tehlike snf olarak ayrldklar) risk gruplarna gre projelendirilmelidir. Sprinkler sistemini besleyen borular zerinde kesme vanalar bulunmaldr. Boru hatlarnda bulunan vanalarn, blgesel kontrol vanalarnn ve su kayna ile sprinkler sistemi arasnda bulunan tm vanalarn devaml ak kalmas salayacak nlemler alnmaldr. Tesis ve yapnn yangn risk snfna bal olarak, (sprinkler sisteminin herhangi bir besleme kolonuna balanan) sprinklerin koruduu birim kat iin; en byk korunma alan, dk ve orta tehlike snf iin en fazla 4800 m2 ve yksek tehlike snf iin en fazla 2300 m2 olmaldr. Bir sprinkler sistemi kurarken dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, korunmasz alan braklmamasdr. Teorik olarak en ideali binann her yerine sprinkler demek olsa bile, NFPA 13de n grlen sprinkler sistemlerinde binalarn merdiven, asansr boluu, vb. yerlerinde sprinkler yerletirme art getirilmemitir. Sprinkler balklar 7 m2 ila 21 m2 arasndaki alanlar koruyacak ekilde, binann risk durumuna gre ve standartlara uygun olarak yerletirilmesi gerekir.

415

ekil 10.4a / KURU SPRNKLER SSTEM

ekil 10.4b / YA SPRNKLER SSTEM 416

Sprinkler balklar yerletirilirken dikkat edilmesi gerekli bir dier husus da, balklarn birbirlerine olan mesafeleridir. ki sprinkler bal arasndaki mesafe 180 cm den az olursa bir sprinklerden fkran su dierini slatarak soutacandan bu sprinklerin harekete gemesini engelleyebilir veya geciktirir. Ancak sprinklerin birbirlerinden olan mesafelerinin ne kadar olmas gerektii binann dahil olduu risk grubuna, tavan yksekliine ve tavann eidine baldr. Risk grubuna ilaveten tavann dz tavan, betonarme kirili tavan olup olmamasna gre sprinkler balklarnn yerletirilmesi yaplmaldr. Sprinkler balklar tavana veya merdiven eimine paralel yerletirilmelidir. Standart aa dnk ve yukar dnk sprinkler datcsnn tavandan ortalama mesafesi 2,5 cm ile 30 cm arasnda, standart duvar tipi balklarn ise 10 cm ile 15 cm arasnda deiebilir. Eer bina yangna dayankl malzemeden ina edilmi ise, sprinkler kafas ile tavan arasndaki mesafeler maksimum mesafelerde tutulabilir. Sprinkler balklarnn tavandan olan bu mesafeleri alak tavan olmas halinde de aynen korunmaldr. Yaplmas gerekli onarm ve tadilatlar nedeniyle eski binalara sprinkler sistemi kurmak, sistemi bina ina edilirken kurmaya kyasla daha pahalya mal olacaktr. Eski bir binaya sprinkler sistemi yaplmak istenirse; ok katl binalarda yangnn yaylmasn nlemek ve bir katta kabilecek yangnn dier katlara sirayetini engellemek amacyla dikey aklklar kapatlmaldr. Bylece her kat ayr bir yangn hacmi olacak ve bir katta kan yangn sebebiyle dier katlarn snmas ve oradaki balklarn patlamas da nlenecektir. Sprinklerin ilevini engelleyebilecek gereksiz duvar, rt ve panolar da kaldrlmaldr. Depreme hassas blgelerde borularn krlmalarna ve sarsnt nedeniyle hasar grmelerine kar tedbir alnmaldr. Bunun iin kolonlarn tepe ve alt noktalar, borularn deme ve duvarlar arasndan geen kritik noktalar esnek kaplinlere balanmaldr. Sismik hareketlere kar ana kolonlarn her hangi bir yne srklenmemesi iin drt yollu destek kullanlmal ve 21/2 veya daha byk apl branman borularda esnek balantlar kullanlarak borularn krlmas nlenmelidir. Flow-switchler dirsekten veya kesme vanasndan uzakta monte edilmelidir. Aksi taktirde su dalgalanmalarndan etkilenerek yanl alarm verebilirler. Flow-switch ile kesme vanas veya ilk

dirsek (veya test drenaj branman) arasnda en az 60 cm mesafe olmaldr. Ak ynnde flow-switch ile ilk dirsek arasnda, flow-switchten nce 1 m mesafe brakarak montaj yaplmas uygundur. Birleik sistemlerde, sprinkler sistem balantlar; sabit borulu yangn kolonlarndan alnabilir. Sabit tesisatn boru ileri bir kontrol vanasnda (skma anahtarl) son bulur. Buradan sonra sprinkler sistem balantlar balar. Mevcut binalara yaplacak deiiklikler iin (serpici tesisat ilavesi); yerel yetkililerle grerek iki sisteme yant verecek minimum kabul edilebilir su miktarnn belirlenmesi gerekir. Basncn; yangn srasnda 12 bardan fazla olabildii alt katlarda sprinkler balantlarna birer basn drc konulmaldr. Sistemde basn drc vana kullanlmas durumunda, her bir basn drc vanann nne ve arkasna birer adet manometre konulmaldr. 10.5 YANGIN HDRANTLARI Bina dna yerletirilen hidrantlardan yangn annda, itfaiye aralarna su ikmali yaplr veya hortum serilerek dorudan yangna mdahale edilir. ehir suyu ebekesine veya byk iletmelerde yangn pompas ile su depolarna balanr. Yaplarn yangndan korunmasnda, ilk mdahalede sndrlemeyen yangnlara dardan mdahale edebilmek iin mmkn olduunca yapnn veya binann tm evresini kapsayacak ekilde tesis edilecek hidrant sistemi bnyesinde yerletirilecek hidrantlar, itfaiye ve aralarnn kolay yanaabilecei ve balant yapabilecei ekilde dzenlenmelidir. Yangn hidrantlarnn esas itibariyle yerst ve yeralt olmak zere iki tipi mevcuttur. TS 2821de yangn hidrantlarna ait tarif, snflandrma, zellikler muayene ve deneyler ile piyasa arz etme ve denetlemeye ait esaslar verilmitir. Bu standartta yangn hidrantlarnn anma aplar 80,100 ve 150 mm olarak gsterilmitir. Yer alt ve yerst yangn hidrantlarnn birbirine gre fayda ve sakncalar vardr. Yeralt yangn hidrantlar, souk blgeler iin uygun ve daha ucuzdur, caddede yer igal etmez, donma tehlikesi yoktur. Bununla beraber grlmeleri zordur, zerine ara park edilebilir, karl gnlerde yerlerini bulmak zordur, yer bakm ve asfaltlamalarnda kapatlabilir, iine yamur sularnn girmesi ile tijleri abuk bozulabilir, hidrantn almas ve hortumun taklmas zaman alr. Yerst tipleri daha pahal olduklar gibi vastalarn arpmalarndan kolayca zarar grebilirler. 417

Buna karlk yerst yangn hidrantlarnn kullanmlar kolay ve sratlidir. Ayrca yeralt yangn hidrantlar gibi asfalt altnda kaybolma tehlikeleri yoktur. Yangn esnasnda grlmeleri daha kolaydr. Yerst yangn hidrantlarna birden fazla yangn hortumunun taklmas da mmkndr ve yangna mdahale daha abuk olur. ekil.10.5 Yerst yangn hidrantlarnn iinde biriken suyu boaltan bir nitelikte imali halinde souk blgelerde kullanlmalar mmkndr. Donma tehlikesi olan yerlerde suyu tamamen boaltabilen yangn hidrantlar seilmelidir. Hidrant sistemi dizayn debisi en az 2000 lt/dak olmal ve debi yapnn risk snfna gre arttrlmaldr. Hidrant knda 700 kPa basn olmaldr. Hidrantlar aras uzaklk ok riskli blgelerde 50 m, riskli blgelerde 100 m, orta riskli blgelerde 125 m, az riskli blgelerde 150 m alnmaldr. Yangn hidrantlar mmkn mertebe ke balarna ve tepe noktalarna gelmeli, ayrca nemli veya

yangndan byk zarar grecek binalarn civarnda daha sk yerletirilmelidir. Yangn hidrantlarnn trafik kazalarnda az etkilenmesini salamak iin hidrantlar kuytu yerlere ve kaldrm tandan takriben 60 cm i tarafa konulmaldr. Hortum balanrken yanan binadan etkilenilmemesi iin, bina duvarlarndan 5-10 m uzakta olmas tercih edilmelidir. Hidrant zerindeki hortum balant yerleri yerden en az 40 cm ykseklikte olmal ve 110 cm den yksekte kalmamaldr. Hidrant sisteminde ring oluturulmasna dikkat etmeli, ring sistemi mevcut deilse, kullanlabilecek en dk boru ap 6 (150 mm) olmaldr. Sistemde kullanlacak hidrantlar yer st yangn hidrant olmal ve TS 2821 nolu standarda uygun olmaldr. tfaiye elemanlar ve eitilmi personelin kullanmna olanak verebilmesi iin, k azlar 1 adet 2 1/2 ve 1 adet 2 olan iki k azl, anma boyutu 4 (100 mm) olan kuru tip hidrant tercih edilmelidir. Hidrantlar ve boyutlar TS 2821/1 (DIN 3222) ye ve flanlar TS 2821/4 (DIN 2501) ve hidrant kolonlarndaki rakorlar TS 2217deki sabit rakorlara uygun olmaldr. Hidrantlarda, otomatik alan bir boaltma dzeni bulunmaldr, hidrant vanas akken bu sistem kapal olmaldr, hidrant vanas kapatldnda gvdede kalan su otomatik olarak boalmaldr Hidrant sisteminde, hidrant yenilenmesini ve bakm ilemlerinin yaplmasn kolaylatracak uygun noktalarda ve yerlerde yer alt ve/veya yer st hat kesme vanalar temin ve tesis edilmelidir. Boru hatlar 15 bar basnta en az 2 saat tutularak test edilmelidir. 10.6 TAINABLR YANGIN SNDRCLER Sndrme tplerinin says mekanlarda var olan durum ve risklere gre belirlenir. Her bamsz blm iin en az bir adet olmak zere, beher 200 m2 taban alan iin bir adet ilave edilerek uygun tipte 6 kglk yangn sndrc bulundurulmas esas alnarak; A tr (kl brakan kat madde yangn, odun, kmr, kat, ot, tahta vb) yangn kmas muhtemel yerlerde ok maksatl kuru kimyevi tozlu veya sulu, B tr (sv yangnlar, benzin, benzol, makine yalar, laklar, yal boyalar, katran, asfalt vb) yangn kmas muhtemel yerlerde kuru kimyevi tozlu, karbondioksitli veya kpkl, C tr (gaz yangnlar, metan, propan, btan, LPG, asetilen, havagaz, hidrojen, vb) yangn kmas muhtemel

ekil 10.5 / YANGIN HDRANTI 418

yerlerde, kuru kimyevi tozlu veya karbon- dioksitli, D tr (metal yangnlar, lityum, sodyum, potasyum, alminyum, magnezyum gibi yanabilen hafif ve aktif metallerle, radyoaktif maddeler) yangn kmas muhtemel yerlerde ise kuru metal tozlu sndrme cihazlar bulundurulmaldr. Otopark, depo, tesisat daireleri ve benzeri yerlerde ayrca tekerlekli tip sndrme cihaz konulmaldr. Gerilim altndaki cihazlarn yangnnn sndrlmesinde, sndrclerin gerilim altndaki cihazlara uzakl, gerilim deeri ile orantl olmas gerektiinden, 15 kWa kadar gerilimli cihaz yangnlarnda 1 metre 15-35 kWa kadar gerilimli cihaz yangnlarnda 2 metre 35 kWdan yukar gerilimli cihaz yangnlarnda 3 metre uzaktan mdahale edilmesi gerekir. Btn tanabilir yangn sndrcleri TS 862ye uygun olmaldr. Sndrme tpleri darya doru, gei boluklarnn yaknna, grlebilecek ekilde iaretlenerek, her durumda kolayca girilebilir yerlere yerletirilir. Tanabilir sndrme tpleri duvara aslacaksa, sndrcnn duvara balant asma halkas duvardan kolaylkla alnabilecek ekilde ve zeminden asma halkasna olan uzakl yaklak 90 cm amayacak ekilde montaj yaplmaldr. 10.7 PERYODK TESTLER VE BAKIM D boru hatlar da dahil olmak zere yeni yaplm tesisat iki saat sreyle en az 15 bar hidrostatik basn veya alma basncnn 10 barn zerinde olduu durumlarda, alma basncnn 1,5 kat basnta, hidrostatik teste tabi tutulmaldr. Borular duvar iine gizlenecek ise, bu test borular gizlenmeden nce yaplmaldr. Tm yangn sndrme sistemleri bina sahibi, yneticisi veya bunlarn yazl olarak sorumluluklarn devrettii bina yetkilisinin sorumluluu altnda sistemin gerektirdii srelerde periyodik testlere ve bakma tabi tutulacaktr. Tm yeni tesis edilmi sistemler balang testine tabi tutulacaklardr. Kabul ilemleri yetki sahibi merci tarafndan yeterli ve tatmin edici bulunacak ekilde sonulandktan sonra test ve denetim raporlaryla birlikte, yapld (as-built) tesisat projelerinin oaltlabilir kopyalar, cihaz altrma ve bakm talimatlar ve periyodik bakm sreleri, sistem alma talimat bina sahibi, yneticisi veya sorumlu bina yetkilisine teslim edilecektir. Bu belgelerin sistemin mr boyunca saklanmas ve periyodik test ve bakm servis szlemesi ile birlikte

yetki sahibi mercinin incelemesine hazr tutulmas bina sahibi, yneticisi veya sorumlu bina yetkilisinin sorumluluunda olacaktr. Sisteme ilaveler yapldnda veya iptaller olduunda, sistem donanmnda herhangi bir deiiklik, onarm ve ayar yapldnda yeniden kabul testleri yaplacaktr. Tm denetim ve test ilemleri ile ilgili olarak yazl raporlar dzenlenecek ve bina sahibi, yneticisi veya sorumlu bina yetkilisi tarafndan binada muhafaza edilecektir. 10.8 YKSEK BNALARDA SULU YANGIN KORUMA SSTEMLER Bu blm ykseklii on kat veya 30 m.yi geen konut, iyeri, bro veya benzeri mekanlar bulunduran binalar kapsar. Tahliye Annda Kullanlan Ka Yollar Ka yollarnn baka daire ve dier mekanlarn iinden geerek korunmu alana ulamasna izin verilmez. Ka yollarnn genilii 150 cm.den az olamaz. Ka yollarnn korunmu mekanlara veya sokaa alan kaplarnn genilii 120 cm.den az olamaz. Bu kaplar ierden darya doru kilitsiz olarak almal ve otomatik olarak kendi kendine kapanacak ve yangn dayanm en az 60 dakika olacak ekilde yaplmaldr. Yangn merdivenleri bina iinde tertiplenecektir. Konut haricinde hotel, iyeri, bro ve benzeri yksek binalardaki ka kaplar Panik bar sistemiyle donatlacaktr. Ayrca bu gibi yerlerde yangn annda gvence iinde kan salanabilmesi iin yangn merdivenleri kovanlarnn pozitif basn altnda tutulmalar salanacaktr. Bu kapsama giren binalarn sekizinci katndan balamak zere, her katta bir yangn kmas halinde itfaiye yangn mahalline gelene kadar geecek srede insanlarn yangndan korunabilecei en az 90 dakika yangna dayankl yap elemanlaryla korunmu ka yolu ile balantl mekanlar (yangn snaklar) yaplacaktr. zel Bina Blmleri Binann elektrifikasyonu ile ilgili blmlerin (trafo, kontrol merkezi gibi) duvar, deme ve tavanlar en az 120 dakika yangna dayanan yap elemanlar ile korunacaktr. klimlendirme ve havalandrma kanallarnn duvar, deme ve tavanlar delip getii yerlerde, sa kanal en az 2,5 mm.lik elik satan yaplacak, ara boluklar beton ile doldurulacaktr. Havalandrma kanallar, katlar arasnda yangnn geiini nleyecek otomatik yangn damperleri ile 419

donatlacaktr. Bu damperler, yksek scaklkta ve alevle temasnda eriyebilen ask eleman ile ak tutulan yangn damperleri olabilir. Yangn Sndrme Sistemleri Yksek yaplarda statik basnca bal olarak, eitilmi personel olmayan yerlerde alt katlardaki ak basnc 7 bar ile snrlanmtr. Su basncn snrlamak zere binada dey dorultuda zonlama yapmak veya basn drcler kullanmak mmkndr. st katlarda minimum ak basnc 4 bar alndnda, alt katlarda ve hidrofor knda ok yksek basn deerlerine ulamak mmkndr. Bu basn deerlerinde istenilen almann elde edilmesi mmkn deildir. Bunun iin tavsiyemiz basnlar daha dk tutmak ve yangn dolaplarnda iki az brakmaktr. Bu azlardan biri standart itfaiye k olup, 2 itfaiye balant azdr. Dier balant azna ise dolapta sarl bulunan, 1 apl lastik hortum boru taklr. Dolays ile eitilmemi kiilerin yangna ilk mdahalesi mmkn olduu gibi, gerektiinde itfaiye bu dolaba kendi hortum balantsn yapabilecektir. ekil 10.6de normal bir blok iin, Alman Literatrnden alnan, ematik sabit borulu sulu yangn sndrme sistemi grlmektedir. Kuru kolona dardan itfaiye balants yaplarak katlara su baslmas mmkn olduu gibi, slak boru sistemi ile bina yangn suyu rezervinden emre amade su, katlarda hazr tutulmaktadr. Kolonlarda boaltma ve havalk imkanlarna dikkat edilmelidir. ekil 10.7. ve 10.8de yksek bloklar iin iki alternatif sabit borulu yangn dolaplar sistemi grlmektedir. Uygun basn zonlar oluturmak iin iki alternatif sunulmutur. Bu emalar bir tip ema deildir; sadece rnek olarak hazrlanmtr.

420

ekil 10.6 / SABT BORULU SULU YANGIN SNDRME SSTEM 421

ekil 10.7 / SABT BORULU YANGIN DOLAPLARI SSTEM, ALTERNATF 1 422

ekil 10.8 / SABT BORULU YANGIN DOLAPLARI SSTEM, ALTERNATF 2 423

BLM 11

11. HASTANELERDE SU TESSATI DZAYNI

Servisler Hastanelerde bulunan servisler eitlidir. Genel olarak u ekilde snflandrlabilirler : Hasta kabul Sosyal servisler Acil Tehis ve tedavi zolasyon Hemire odalar Tbbi hazrlk Tedavi, - D hastalar - hastalar Morg Otopsi Yardmc Servisler Normal hastane departmanlarna ek olarak aadaki servisler mevcuttur Mutfak Kafeterya ve yemek odas Kiler Bfe amarhane Merkezi steril odas Merkezi bulak odas Tbbi hazrlk nitesi Reete hazrlk Pnmatik tp odas Kat atk ileme blm Pis su atk nitesi 11.2. PERFORMANS KRTERLER Projelendirme aamasnda temel nitelerin zelliklerinin de bilinmesi gereklidir. Bunlar srasyla gvenilirlik, esneklik, gvenlik, hijyen ve sessiz almadr. Gvenilirlik: Servisin devaml ve 24 saat kesintisiz olmas en nemli noktadr. Su tesisatnn ift hatl olmas tercih edilmelidir. Acil durumda elektrik jeneratrleri

Bir hastanede veya benzeri klinik tr tesislerde su tesisat dizayn tesisat mhendisleri iin olduka karmak bir ilemdir. Baka hibir binada olmayan karmak sistemlere gereksinim duyulur. rnein bir hastanede tek nitede 22 ayr su tesisat sistemi mevcut olabilmektedir. Hijyen ve gvenlik koullarnn salanmas tm tesisatlarda gereklidir. Fakat hastanelerde ok daha sk artlarn karlanmas gerekir. Kriterler hastanedeki kiilerin durumlar gzetilerek dnlmelidir. Hastanede olan kiilerin fiziksel olarak ya da hareket anlamnda daha kstl olacaklar kabulu ile yola klmaldr. Gvenilirlik tedbirleri ise ok daha st dzeyde alnmaldr. Baz durumlarda su tesisat ebekesi hayat kurtarc olabilir. Gvenilirlik ve esneklik burda en nemli noktadr. Takm almas Binalarn tesisatlarnn projelendirilmesinde takm almas nemlidir. Takmda ncelikle projenin sahibi, finans sorumlusu, mimar ve tesisat mhendisleri bulunur. Bu ekilde tm sistem iin ortak kararlar alnabilir. Bu ekilde bir takm oluturulmas ile proje aamasnda birok problem nlenebilir. Konu ile ilgili uzman bir kiinin grlerine danlmas projenin tm aamalar iin faydal olacaktr. Ayrca binada alacak ya da ikamet edecek kiilerin grlerine dayanarak hareket edilmelidir. Hastane binalarnda tesisat projesi yaplandrlrken binann yln 365 gn 24 saat alma halinde olduu dikkate alnmaldr. 11.1 HASTANE TPLER Tesisat mhendislerinin bir hastanedeki tm blmler ve ilevleri hakknda teknik anlamda bilgi sahibi olmalar gereklidir. Hastaneler genel olarak gruplandrlrsa iki kategoride incelenebilir: a) Genel hastaneler b) zel amal hastaneler Adndan da anlalaca zere genel hastanelerde tm bakmlar ve servis verilmektedir. zel amal hastanelerde ise belirli baz konular zerine hizmet verilmektedir. zel amal hastanelere psikiyatri klinikleri, verem sava dispanserleri rnek gsterilebilir.

424

bulundurulmaldr. Servis verebilme gvenilirliin anahtar kelimesidir. stenmeyen bir durumda problemin dier departmanlara sramasn nlemek iin gerekli tedbirler alnmaldr, yani blmler bir anlamda kendi ilerinde izole almaldrlar. Eriilebilirlik ise istenen dier bir kriterdir. Lamba ama kapama dmeleri, alterler gibi cihazlar ortalama 1,80 m uzunluunda ve 90 kg arlnda bir kiinin ulaabilecei ekilde tasarlanmaldrlar. Gvenlik Kullanm suyunda hijyen en nemli kouldur. Toprak alt uygulamalarda dardan sisteme geebilecek gazlarn ve svlarn nlenmesi ve gerekli tedbirlerin alnmas lazmdr. Scak kullanm suyunun tketimi srasnda hastalarn dikkatsizlik sonucu halanmalarn nlemek iin su scaklnn iyi ayarlanmas gerekir. Oksijen datm hattnda yangna kar ayrca nlem alnmaldr. Hijyen D hava ile hibir ekilde direkt temas olmamaldr. Tm shhi tesisat gereleri ankastre ekilde monte edilmeli ve temizlik kolayl asndan dzgn ve przsz olmaldrlar. Sessizlik Asansrler, baca k gibi grlt nedeni olabilecek tm ekipman hastanede olanlar rahatsz etmeyecek ekilde konumlandrlmaldr. Su darbelerinin nlenmesi iin ok absorberler kullanlmaldr. Yayl n gerilmeli check-valflerin kullanm tavsiye edilir. Tesisatta dolaan suyun hz 3m/syi amamaldr. Tesisat borularnn grlt yaratmayacak ekilde dizayn edilmesine zen gsterilmelidir. Shhi Gereler Shhi gere seiminde mimar ve mhendis birlikte hareket etmelidir. Shhi gereler ana blmleriyle u ekildedir: - Tuvalet ve lavabolar: genel kullanm, diilik niteleri, zrl hastalar iin. - Atk: genel, ila atklar, klinik, servis, flasterler, poetler. - Su kaplar ve klozetler: klozet rezervuarlar mmkn mertebe duvara monte tiplerde olmaldr. - Banyolar: hasta banyolar, klinik banyolar, hidroterapi amal banyolar, acil servis banyolar - Dular: genel kullanm amal dular, hidroterapi dular.

zel donanm: otopsi ve morg masalar, diilik niteleri. Laboratuar niteleri: lavabolar, hava ve vakum niteleri, sayalar.

11.3. TEMEL SSTEMLER Su Servisleri Dahili su hatt mutlaka yedekli yani iki ayr ebekeden salanmaldr. ehir ebekesinden temin edilen suyun yannda yeterli dzeyde depolama yaplmaldr. Su Sayalar Kullanlan her serviste su sayac bulunmas gerekir. Sayalar bakm gerektiren ekipmanlardr. Sayacn bakm srasnda ebekede akmn salanabilmesi iin bir by-pass sisteminin bulunmas gerekir. Bypass sistemi kurulamyorsa makaslama yntemi ile alternatif yol yaplmas gerekir. Bu hattn kullanm d durumlarda yetkili kiilerce mhrlenmesi gerekir. Depolama Kapasitesi Acil durumlarda kullanm iin 24 saatlik su hacminin depolanmas gerekir. Su depolanmasnda bir tank kullanm szkonusu ise sadece tank hacminin bytlmesi ile sorun giderilebilir. Hidropnmatik basnl tank kullanlyorsa e kapasiteli ek tank kullanm ile yedekleme yaplabilir. Elektrik kesintilerinde tedbir olarak tesisat pompalarna kumanda edecek mazotlu ya da gazya yaktl jeneratr gereklidir.

425

BLM 12

12. KONUT MUTFAK-BANYO, HAVALANDIRMA, BUZDOLABI VE AMAIR MAKNALARI

Genellikle apartmanlarda ortak baca kullanlr. Ortak bacalar kokunun bir kattan dierine tanmamas iin mutlaka nt baca biiminde olmaldr. Katlar aras ykseklik dikkate alndnda, nt baca uzunluu 2 metre mertebesinde olmaldr. Dolays ile aspiratr kanalnn baland nt baca yaklak 2 metre ykseldikten sonra ortak ana bacaya almaktadr. Byle bacalarda, ayn ana ortak bacaya st ste 7 kattan fazla nt baca balanmamaldr. Dolays ile 7 katn zerindeki apartmanlarda birden fazla ana ortak baca olacaktr. ekil 12.2 A,B ve Cde farkl kat saysna sahip apartmanlar iin SPIROsafe yuvarlak kanal ve fittingsten oluan nt baca sistemleri gsterilmitir. Tablo 12.3de ise 20 kata kadar apartmanlarda hesaplanan nt baca ve ana baca aplar ile ana baca saylar ve her ana bacaya balanacak nt baca saylar verilmitir. Doal hava girii iin mutfak kaps altnda yeterli aklk bulunmaldr. Mutfaklarda aspiratr, kanalla dar uzatarak, binann dna koymak daha dorudur. Avantajlar: 1. Ses darda kalacaktr. 2. Kanal eski basnta olduundan kanaldan darya szmalar olmayacaktr. Szma kanal iine doru olacaktr. Dirseklerden sonra temizleme kapa olmaldr. Bu kapak yine amyant contal olmaldr. Elicent Chef 600 aspiratr kullanlyorsa baca ap 125 olmaldr. Dolap iinde kalyorsa havalandrma aspiratrnn alt noktas yerden 1.60 mt. olabilir. Frndan tama varsa bu ykseklik biraz daha fazla olmaldr. Mutfaklarda hava deiimi 20 defa olmaldr (ancak hesap davlumbazn boyutlarna gre yaplmaldr). Banyolarda ve mutfaklarda havalandrma kapnn ters kesinden yaplmal. Frn ve kvet de bu blgeye konulmaldr. 12.2. BANYO VE TUVALET HAVALANDIRMASI Banyo buharlar mantar oluumuna, aynalarn kararmasna ve metalik yzeylerin paslanmasna neden olur. Ayrca tuvaletlerdeki kokunun eve yaylmas istenmez.

12.1. MUTFAK HAVALANDIRMA Konutlarda yemek piirmeden kaynaklanan buhar ve kokularn dar atlmas iin en yaygn kullanlan yntem ocak st aspiratrlerdir. Aspiratr debisi 360 m3/h deerini salayabilmelidir. Trk tipi mutfaklar iin daha uygun olan Elicent Chef 600 tipi aspiratrlerde ise debi 620 m3/h deerine kadar kabilmektedir. Debi ayarlanabilir olmaldr. Aspiratr baca balantsnda 125 yuvarlak metal kanal kullanlmaldr. Esnek alminyum kanallar kir toplanmas nedeni ile nerilmez. Bu amala yaygn kullanlan 100 PVC borular ise yangn tehlikesi ve ses nedeniyle kesinlikle kullanlmamaldr. Yemek piirme sonucu filtre ve baca balantsnda biriken ya tabakas, ocaktan ulaan bir kvlcm ile tutuabilir. Filtre kad ve yanabilen bir malzeme olan PVC kanaln yanmas nemli bir yangn potansiyeli oluturur. Bu nedenle mutfak egzost sisteminde galvanizli satan imal edilmi, contal szdrmaz (SPIROsafe) yuvarlak hava kanallar kullanm nerilir. Bacann da tula baca yerine galvanizli satan yaplm yuvarlak tip contal baca olmas tavsiye edilir. nk aspiratr bacaya bast iin mutfak bacasnda pozitif basn hkm srer. Bu art basn altnda tuladaki atlak ve derz aralarndan koku yaanan mahallere szar. Baca szdrmaz biimde birletirilmi metal kanal olursa byle bir szma olmayacaktr. Metal bacann etraf yangn emniyeti ve yangn dayanm bakmndan tercihen 5 cm. kalnlkta ta yn ile izole edilmelidir. Bacalar ideal halde bamsz olmaldr. Yani her dairenin bamsz bacas olmaldr. Bu durumda bacann yksekliine (kat saysna) bal olarak gerekli baca ap Tablo 12.1de verilmitir.
Kat Says 3 6 10 14 19 20 Baca ap 14 cm. 15 cm. 16 cm. 17 cm. 18 cm. 19 cm.

Tablo 12.1 / KAT SAYILARINA BALI OLARAK BAIMSIZ MUTFAK BACASI APLARI 426

min. 1 mt.

ATI KATI
0125

7. KAT
0125

A-A Kesiti 6. KAT

0125

5. KAT
0125
Spirosafe Szdrmaz Hava Kanal Sistemleri

4. KAT
0125

Minimum aft ls 685 mm x 360 mm NOT: 1- Aspiratr kndan itibaren hava kanallarnda art basn oluacandan dier katlara koku dalmamas iin hava kanallar mutlaka szdrmaz olmaldr. Spiro Safe yuvarlak szdrmaz hava kanallar ile tam szdrmazlk salanr. 2- Kanallarda yangn riskinden dolay kesinlikle PVC boru kullanlmamaldr. 3- Tuladan veya briketten nt bacalar szdrma riskleri ve yzey przll (pislik yuvas) nedeniyle kullanlmamaldr. 4- nt baca ana bacaya yatayda 45 - 60 a ile balanmaldr.

3. KAT
0125

nt Baca

2. KAT
0125
Elicent Chef 600 Aspiratr 620 m3/h 70-80 cm Frn Temizleme Kapa Ana Baca

1. KAT

ekil 12.2 a / MUTFAK ASPRATRLER N NT BACA SSTEM 427

min. 1 mt.

ATI KATI
0125

14. KAT
0125

13. KAT
0125
Temizleme Kapa

9. KAT
0125

A-A Kesiti

8. KAT
0125

7. KAT
0125
Spirosafe Szdrmaz Hava Kanal Sistemleri

Minimum aft ls 1032 mm x 360 mm NOT: 1- Aspiratr kndan itibaren hava kanallarnda art basn oluacandan dier katlara koku dalmamas iin hava kanallar mutlaka szdrmaz olmaldr. Spiro Safe yuvarlak szdrmaz hava kanallar ile tam szdrmazlk salanr. 2- Kanallarda yangn riskinden dolay kesinlikle PVC boru kullanlmamaldr. 3- Tuladan veya briketten nt bacalar szdrma riskleri ve yzey przll (pislik yuvas) nedeniyle kullanlmamaldr. 4- nt baca ana bacaya yatayda 45 - 60 a ile balanmaldr.

6. KAT
0125

3. KAT
0125
Davlumbaz nt Baca

2. KAT
0125
Elicent Chef 600 Aspiratr 620 m3/h 70-80 cm Frn Ana Baca

Temizleme Kapa

1. KAT

ekil 12.2 b / MUTFAK ASPRATRLER N NT BACA SSTEM 428

min. 1 mt.

A-A Kesiti

ATI KATI
0125

A 20. KAT Minimum aft ls 1360 mm x 360 mm B-B Kesiti 15. KAT

0125

0125

14. KAT
0125

B 13. KAT

Minimum aft ls 1032 mm x 360 mm C-C Kesiti

0125

8. KAT
0125
Spirosafe Szdrmaz Hava Kanal Sistemleri

7. KAT
0125

Minimum aft ls 685 mm x 360 mm NOT: 1- Aspiratr kndan itibaren hava kanallarnda art basn oluacandan dier katlara koku dalmamas iin hava kanallar mutlaka szdrmaz olmaldr. Spiro Safe yuvarlak szdrmaz hava kanallar ile tam szdrmazlk salanr. 2- Kanallarda yangn riskinden dolay kesinlikle PVC boru kullanlmamaldr. 3- Tuladan veya briketten nt bacalar szdrma riskleri ve yzey przll (pislik yuvas) nedeniyle kullanlmamaldr. 4- nt baca ana bacaya yatayda 45 - 60 a ile balanmaldr.

C 6. KAT

0125
nt Baca

2. KAT
0125
Elicent Chef 600 Aspiratr 620 m3/h 70-80 cm Frn Ana Baca

Temizleme Kapa

1. KAT

ekil 12.2 c / MUTFAK ASPRATRLER N NT BACA SSTEM 429

Kat Says Kesiti cm2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123 123

nt Baca ap cm 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 Kesiti cm2 490 625 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700

Ana Baca ap cm 25 28 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

Ana Baca Says

Ana Bacaya Balanan Kat Says 2 3 4 5 6 7 4+4 4+5 5+5 5+6 6+6 6+7 7+7 5+5+5 5+5+6 5+6+6 6+6+6 6+6+7 6+7+7

1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3

Tablo 12.3 / MUTFAK HAVALANDIRMASI N 20 KATA KADAR NT BACA LLER Bu nedenle kullanlacak banyo aspiratrleri kvet zerine yerletirilmeli ve buharn ortama yaylmadan dar atlmas salanmaldr. WC aspiratr ise klozet zerine yerletirilmelidir. Banyo ve tuvaletlerde kesintili alan sistemlerde hava debisi 90 m3/h tavsiye edilmektedir. Srekli alan sistemlerde ise debi 36 m3/h deerine debilir. Buna gre banyo ve tuvalet havalandrmas iin iki yntem mevcuttur. Birinci yntem merkezi bir aspirasyon sistemi kurmaktr. Burada bir at aspiratrne bal olan kanal sistemi her banyo veya tuvaletten bir menfezle kirli hava toplar. Bu sistem srekli alr. Dier yntemde ise her banyoda bir aspiratr bulunur. Aspiratrler ortak havalandrma bacasna balanmaldr. Bu ortak nt baca sistemi aynen mutfakta anlatlan gibidir. Sadece hava debisi ve boyutlar farkldr. Tablo 12.4de banyolar iin yine 20 kata kadar nt ve ortak ana baca lleri verilmitir. Bu hesaplar da banyo aspiratr debileri 100 m3/h deerinde alnmtr. Eer nt baca oluturulamyorsa ve banyo 430 aspiratr dorudan havalandrma aftna balanyorsa, bu durumda aspiratr kna 100 PVC dirsek balanarak hava yukar doru ynlendirilir. Bu blmdeki rneklerde duvar tipi Muro ve Mini Muro; cam tipi Mini Vitro banyo ve WC aspiratrleri, Elicent duvar tipi Radia ve kanal tipi Aero-flo banyo ve WC aspiratrleri grlmektedir. Bu aspiratrlerde modele gre debi 50 ile 320 m3/h arasnda deimektedir. Banyo - WC hacminde 1015 hava deiimi yeterlidir. Banyo aspiratr kullanldnda banyo penceresi kapal tutulmal ve kap altnda hava girii iin yeterli boluk braklmaldr. Aspiratr elle kumandal olabilecei gibi, aydnlatma dmesine de bir zaman rlesi zerinden balanabilir. Banyo aspiratr du hacminden, WC aspiratr klozet zerinden hava emmelidir. Bylece buharn banyo iine dalmas nlenmi olur. Daha byk hacimlerin havalandrlmasnda modele gre 300 - 1400 m3/h debisi olan cam ve duvara taklabilen Elicent Vitro aspiratrler kullanlabilir. Merkezi aspirasyon iin ise kanal tipi AXC radyal aspiratr kullanlabilir.

Kat Says Kesiti cm2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

nt Baca ap cm 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 Kesiti cm2 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350 350

Ana Baca ap cm 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

Ana Baca Says

Ana Bacaya Balanan Kat Says 2 3 4 5 6 7 4+4 4+5 5+5 5+6 6+6 6+7 7+7 5+5+5 5+5+6 5+6+6 6+6+6 6+6+7 6+7+7

1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3

Tablo 12.4 / BANYO HAVALANDIRMASI N 20 KATA KADAR NT BACA LLER amar Odas Havalandrlmas Eer konutlarda merkezi havalandrma yaplmyorsa ve ayr bir amar odas varsa, buras iin de ayr bir egzost aspiratr konulmaldr. amar odas aspiratrleri banyo aspiratrleri ile benzer biimde monte edilmelidir. Aspiratr kapasitesi olarak 10 litre/saniye (36m3/h) deeri yeterlidir. Bu aspiratrlerin sadece amar ykama halinde deil, srekli altrlmalar tavsiye edilir. Sauna Havalandrmas Konut tipi yaplarda saunalarda mekanik bir egzost havalandrmas imkan olmaldr. Seans bittikten sonra saunann havalandrlmas gerekir. Bu amala kesintili alacak bir egzost aspiratr tesis edilmelidir. Elle kumandal olarak kullanlacak bu aspiratr debisi 25 litre/saniye (90 m3/h) deerinde seilebilir. Tesis biimi banyo aspiratrlerine benzer. 12.3. BUZDOLABI Normal buzdolaplar iin mutfaklarda mimarn brakt alan 60x60 cm boyutundadr. Gnmzde buzdolab ihtiyac artmtr. zellikle villa tipi uygulamalarda byk buzdolaplar iin 90x60 cm. rezervasyon braklmaldr. 0,18 m2 ilave yer nemli bir ihtiyac karlayacaktr. Amana ankastre (gmme) buzdolab derinlii 60 cm. deerindedir. Rezervasyon braklrken, yanlardan 5 mm stten 7 mm brakmak yeterlidir. nk buzdolaplarn havalandrmas alttan gerekletirilmektedir. Buzdolaplarnda tipik alma verimleri -18C derin dondurucu 32C d scaklk artlarnda sktrmal buzdolab kompresrleri iin yaklak 1,3 W/W deerindedir. Buzdolab duvarlarnn izolasyonu ve izolasyon kalnklklar sistemin etkinlii asndan ok nemlidir. Genel uygulamadaki duvar (yaltm) kalnlklar aadaki tabloda verilmitir
Malzeme Is iletim Katsays Cam veya ta yn Yerinde polietilen Kpk uygulamas 19 Hazr polietilen Kpk levha 23 50 38 48 40 30-40 75-90 60-70 -18 C iin duvar 3 C iin Duvar

(W.mm/m2K) kalnl(mm) Kalnl (mm)

431

Enerji tketimi sabit d ortam artlarnda kararl alma halinde belirlenir. TS 87 kurallarna gre ev tipi SN, N ve ST tipi buzdolaplar enerji tketimi belirlenmesi 25C scaklkta tutulan bir ortamda yaplr. Tropikal (T) tipi buzdolaplarnda ise, tketim 32C scaklkta belirlenmelidir. Buzdolaplarnn bir gnde ne kadar enerji tkettii imalat tarafndan belirtilmelidir. Bu deere soutucunun anma enerji tketim deeri denir. Bu deerin ne olaca Trk Standartlar tarafndan empoze edilmemektedir. Sadece standart deneylerde reticinin deklare ettii anma deerinin doruluu test edilmektedir. Cihazlarn yerletirilme artlar ok nemlidir. Cihaz iyi havalandrlan bir yere, dzgn bir yzey zerine dengeli olarak yerletirilmelidir. Gerekli ise defrost suyu balants salanmaldr. Gmme tipi soutucularda reticinin verdii havalandrma ile ilgili gerekli boyutlara uyulmaldr. 12.3.1. Buzdolabnda Farkl Scaklk ve Nem Blmelerinin nemi (Zonlama) Buzdolabnda gdalar saklarken nemli olan, onlar sadece belli bir souklukta tutmak deil, ayn zamanda en uzun sre hijyen artlarnda, besin deerlerini ve tatlarn kaybettirmeden taze ve canl korumaktr. Farkl besinler birbirlerine gre yine farkl scaklk ve nem deerlerinde daha taze ve canl kalrlar. Bu amala Amanada 6 ayr scaklk ve nem blgesi oluturulmutur. Zon 1. Derin dondurucu Blm (Deepfreeze) Scaklk -18C Gdalarn dondurulmu olarak sakland blm. Zon 2. St ve ecek Blm (Beverage Chiller) Scaklk 1C Amanann bulup, patentini ald bir blmdr. Bu blm taze gda blmnden ~3C daha souk olacak ekilde ayarlanabilir. St ve her trl iecek bu sayede lezzeti bozulmadan daha uzun sre saklanr. Bu zellik Amerikal st reticileri tarafndan stn mrn iki kat artrc bir zellik olarak tespit edilmitir. Zon 3. arkteri Blm (Chiller FreshTM) Scaklk 0C Derin dondurucu blmnden zel bir kanallar iie gemi bir ekmece sistemine flenen souk hava, bu blmn taze gda blmne gre ~4C daha souk tutulmasn salar. Bylelikle bu blm 0Cye rahatlkla ayarlanabilir. 432

Bu sistemdeki en nemli nokta zel kanalla getirilen souk havann direkt yiyeceklerin zerine flenmeyip, iie gemi iki raf sisteminin arasnda dolatrlmasdr. Bylelikle gdalarda souk yanmas (Freeze Burn) kararma ve kuruma grlmez. Bu ekilde etler, deniz mahslleri, peynir vb. yiyecekler ne kaybedip kurumazlar, doal nemlerini muhafaza ettikleri iin daha uzun sre korunabilirler. arkteri blm bir kontrol nitesi yardmyla 3 farkl seviyeye ayarlanabilir. Zon 4. Taze Sebze Blm Sebzeler (marul, spanak, maydonaz vb.) yksek nemli blgelerde daha uzun sre taze kalrlar. Bu blmelerde nem ayar istenildii gibi ayarlanabilir. Yaprakl sebzelerin ykanarak dolapta saklanmalar tavsiye edilir. Zon 5. Meyve Blm Kabuklu gdalar iin (elma, portakal, limon vb.) dk nemli ortamlarda daha uzun sre taze kalrlar. Kabuklu gdalar ykamadan veya ykanmsa iyice kuruladktan sonra buzdolabnda saklarsanz daha uzun sre taze kalr. Zon 6. Taze Gda Blm Amanann Garantili Scaklk Kontrol Sistemi (Tempo-AssureTM) sayesinde bu blm tketicinin istedii scaklk seviyesinde ayarlanr. Hassas ve oransal damper kontrol ile dolap iinde istenilen scaklk seviyesi elde edilir. indeki cebri hava dolam sayesindeki bu blmn her taraf ayn scaklkta tutulur. Tavsiye edilen scaklk +4C civarndadr. eitli gdalar iin tavsiye edilen saklama koullar 0C gnlk et, balk, dilimlenmi arkteri, peynir 1C st 4C meyve 5C yourt, ambalajl arkteri -18C dondurulmu rnler 12.3.2. Faydal Bilgiler - Yumurtalar sivri taraf aaya doru gelecek ekilde yumurta kabna yerletirirseniz, daha uzun sre tazelii korunur. - Yumurta buzdolabna ykanmadan konulmaldr. Ayrca buzdolabna yumurtay yerletirdikten sonra, sadece kullanacanz miktar karp kullannz. Yumurta kabn buzdolabndan darya kartp bekletirseniz, yumurtalar

zerinde youma olur ve slanan yumurta ksa srede bozulur. i tavuk ve yumurta ayr blmelerde depolanmaldr. Yeil salata, marul ve yeil soan gibi rnler ykanp saklanrsa daha uzun mrl olacaktr. Elma, armut, limon vb. meyveleri ykamadan buzdolabnda saklarsanz daha uzun sre taze kalacaktr. rk sebze ve meyveler buzdolabna girmemeli, bozuk rn dier rnleri de bozar. Buzdolabna konan yiyecekler ne kadar taze ise, yiyeceklerin uzdolabnda korunma sresi de o kadar uzun olur. Pimi gdalar buzdolabnda kapal olarak muhafaza edilmelidir. arkteri rnleri iin tavsiye edilen scaklklar Beyaz peynir 0C, St 1C, Yourt 5C, Ambalajl arkteri 5C Kiraz, eftali, kays, armut ve benzeri meyveler iin nerilen scaklk 4C Dondurulmu rnler -18C ve daha dk scaklklarda saklanmaldr. Muzun buzdolabna konmas tavsiye edilmez. Yemekleri scak durumda buzdolabna koymaynz. Buzdolab gne almayan bir yere yerletirilmelidir. Buzdolab; frn, bulak makinas gibi s yayan cihazlardan uzakta olmaldr. Demeden stma olan binalarda buzdolabnn altna ve nne yerden stma borular monte edilmemelidir. (Buzdolab alt stldnda daha fazla elektrik harcar.) erisi dolu buzdolab, bo buzdolabna gre daha az enerji harcar. Demeler genellikle tam dzgn olmad iin, buzdolab mutfaa yerletirildikten sonra ayaklar mutlaka balans edilmelidir. Amana buzdolaplar altndaki toz elektrik sprgesi ile rahata alnabilir. Buzdolaplarndaki tereya kab zerinde miktar belirten izgiler (varsa) kullanm kolaylatrr ve eliniz yalanmadan kullanabilme kolayl salar. Bo bir buzdolabn tam doldurunca yiyecekler: derin dondurucuda -18C scakla ~24 saatte, buzdolab ksmnda ise +4C scakla ~10 saatte

ular. Soutucunun kapa fazla almamal, ak tutulmamal, kap szdrmazl tam olmaldr. Kpren iecekler dk scaklk blmelerinde depolanmamaldr. Donmu gdalar iin imalat tarafndan belirlenen depolama sreleri almamaldr. yi bir buzdolabndan beklenen sadece yiyecekleri souk ortamda depolamaktan teye, yiyecekleri canl ve taze olarak muhafaza etmek olmaldr. Bylece yiyecekler pe atlmaz, bozuk gda olma riski de byk lde nlenmi olur. Defrost srasnda scaklk art donmu gdalarn depolama sresini azaltabilir. Bu anlamda otomatik defrostun stnl vardr. Muhafaza edilecek meyve ve sebzelerin hasar grmemi olmas muhafaza sresinin uzunluu asndan ok nemlidir. Sebzeler iin cinslerine gre deiik srelerde kaynar su veya buhar banyosu uygulanarak doal enzimlerin ve mikroorganizmalarn yok edilmesi, besinlerin donmu veya soukta uzun muhafaza asndan ok olumlu sonular verir. Ancak meyveler iin bu usul uygulanmaldr. Meyvelerin taze grnm ve lezzeti bu enzimlerin varl ile srdrlebilmektedir. Neme duyarl gdalarn st yzeylerinde kuruma olmamaldr. Yzeyler kuruyacak olursa, besinin kalitesi ve grn bozulur. Ayn ekilde elma gibi baz meyveleri ar soutmak, souk vurmas denilen olayla zelliklerini kaybetmelerine neden olur. Souk muhafaza, zellikle donmu muhafaza scaklklarnn dalgalanmas iyi sonu alnmasn engeller. Donmu muhafazada bu olay buz kristallerinin bymesine ve besin hcre eperlerinin paralanmasna neden olur. Bu nedenle kullanlacak termostatlarn diferensiyel aralklarnn 1 ile 1,5 dereceyi gememesi gerekir. Yiyeceklerin kokular birbirine gememelidir. Bu soutucu i blme tasarm ile ilgili olduu gibi, kokulu veya koku emici yiyeceklerin soutucuya konmadan nce ambalajlanmas ile de ilgilidir. Buzdolabnn temizlii de baarl saklama asndan ok nemlidir. Buzdolab temiz tutulmal bozulan veya ryen yiyecekler ayklanarak atlmal ve gerekiyorsa, dezenfekte edilmelidir. 433

Tablo 12.5a / AMANA BUZDOLABI MODELLER VE TEKNK ZELLKLER

434

Tablo 12.5b / ISISAN AMANA BUZDOLAPLARI LE KLASK TP BUZDOLAPLARININ KARILATIRMASI TEKNOLOJK YENLKLER
Karlatrma Kriteri 1- Buzdolab indeki Farkl Scaklk ve Nem Blmeleri ISISAN Amana Buzdolab Klasik Tip Buzdolaplar

Yiyecek ve iecekler ; kendi zelliklerine uygun scaklk ve nem deerlerinde saklandnda ok daha uzun sre taze ve canl kalr , besin deerlerini kaybetmezler . Amana buzdolaplarnda farkl scaklk blgeleri (zonlar) ile ilgili detayl bilgileri ilk sayfada bulabilirsiniz. Zon 1. Derin dondurucu (Deepfreeze) -18C Zon 2. St ve ecek Blm (Beverage Chiller) 1C Zon 3. arkteri Blm (Chiller FreshTM) 0C Zon 4. Taze Sebze Blm (4C nemli hava) Zon 5. Taze Meyve Blm (4C kuru hava) Zon 6. Taze Gda Blm (4C veya istee bal olarak daha fazla) Bu zellikleri salayabilen tek firma Amanadr. (Gaggenau firmasnn ift kapl buzdolaplarn da Amana imal etmektedir.) Amana buzdolaplar Trk ailesinin yaam ekline hitap edecek ekilde ok geni hacimlidir. Amana buzdolaplar iinde yemek tencereleri , karpuz , meyve, sebze ve iecekleri depolamak iin yeterli hacim vardr. Bylece yiyecek ve iecekler rahatlkla buzdolabnda saklanr. htiyac karlamak iin alnacak ikinci buzdolab yerine, kullanlacak geni hacimli Amana buzdolaplar ikinci buzdolabna gre hem daha az enerji tketir, hem de daha az hacimde yer kaplar. Ayrca Amana yine patenti kendine ait 36 ayak (1008 lt.) ve 48 ayak (1344 lt.) buzdolaplarnn da reticisidir.

Klasik buzdolaplarnda ise sadece deepfreeze ve buzdolab ksmlar vardr. Tm gdalar bu iki blgede saklanr. Tm yiyecek ve iecekler ayn artlarda saklandndan farkl yiyecek ve iecekler iin farkl scaklk ve nem blgeleri yoktur. Yiyecekleri saklama sreleri daha ksadr. Farkna varmadan bozuk gda alnr. Gda zehirlenmesi , ishal vb. sorunlar yaanr. Yiyeceklerin bir blm bozulur ve tketilemeden atlr.

2- Hacim

Trkiyede birok aile 15 ayak (420 litre) kapasitesinde buzdolaplar dahi kk geldii iin 2. Buzdolab alma gereini duymaktadrlar. Trkiyede ve Avrupada retilen buzdolaplar genellikle kk hacimlidir. Avrupada aileler genellikle karpuzu dilimle ,elmay tane ile alrlar. Marketten aldklar dondurulmu gdalar eve getirip microwave de stp yerler. Trkiyedeki ailelerde insan says daha fazladr ve yaam tarzmz da farkldr. Buzdolabna yazn soutmak iin bir karpuz koymak iin yer bulmak zorlar. Evlerde tencere yemekleri pier ve buzdolabnda saklanr. Market dnnde yiyeceklere buzdolabnda yer bulmak sknt yaratr. Sonuta bir ok orta halli aile , evlerinin balkonunu kapatp ikinci buzdolab satn aldlar. ki adet buzdolab ise pahal ve enerji tketimi fazla olduu iin genellikle pratik deildir. No frost sistem byk hacimli buzdolaplarnda genellikle ses seviyesi olduka yksektir. Mutfakta alrken , sesi salondan duyulan buzdolaplar farkl bir evre kirliliine neden olur. Baz alternatif buzdolaplarndaki ses seviyesi fark ayn hacimdeki Amana buzdolaplarna gre %172 daha fazla olabilmektedir.

3- Ses Seviyesi

Evler sessizliin en fazla arand yerlerdir. Amanann SofsoundTM zellii ile altnn farkna bile varmazsnz. Amanann patenti olan Free-O -Frost (No- Frost + Sofsound) zellii , malzeme kalitesi ve zel dizayn ile sessiz almay salar. Amana sizler iin 18 ayak (504 lt.)den 28 ayak (754 lt.) ye kadar byk hacimli ve ses seviyesi ok dk buzdolaplar retmektedir. Raf malzemesi krlmaz camdr. Raflar dklen svlar tutabilecek , aaya aktmayacak yapdadr. (SpillsaverTM)

4- Raflarn Yaps

Tel zgara biimindeki raflarla hem temizlik imkan hem optimum kullanm zorlamaktadr. Ayrca dklen svlar buzdolabnn her tarafna yaylr. Plastik malzemeden yaplan raflar ise izilme , temizlik ve hijyen asndan sakncaldr. Ayrca tama kapasiteleri de snrl olduu iin ekil bozukluu olabilmektedir. Byk buzdolaplarnn raflar ne ekilmezse , arkadaki yiyeceklere ulamak zordur ve ndeki

5- Hareketli ve Kayar Raflar

ne hareketli raf sistemi ile arka taraftaki TM yiyeceklere kolayca ulalr. (Easy Glide )

435

Tablo 12.5b / ISISAN AMANA BUZDOLAPLARI LE KLASK TP BUZDOLAPLARININ KARILATIRMASI TEKNOLOJK YENLKLER (Devam)
Karlatrma Kriteri 5- Hareketli ve Kayar Raflar ISISAN Amana Buzdolab Klasik Tip Buzdolaplar

Raflar deyde farkl seviyelere ayarlanp , kullanlabilir. En stteki raf istee bal olarak iki paral seilerek , alttaki rafn yarsna daha yksek kap veya yiyecekler konabilir. Amana No- Frost sisteminin mucidi olmakla TM beraber, bu zellii Sofsound ile birletirerek sessiz bir No-Frost almas olan , Free-OFrostu gelitirmitir. Patenti Amanaya ait olan Free-O-Frost sisteminde defrost ihtiyac olduu zamanlarda defrost ilemi yaplr. Evaparatr yzeyi karlanmaya baladnda defrost ilemi yapar. Karlanma yoksa defrost ilemi ok uzun sreler yaplmaz. Bu zellii sayesinde , Derin dondurucu hacminde scaklk sabit kalr. Yiyecekler ok uzun sre tazelii korunarak saklanr. Daha az elektrik enerjisi harcanr. Her blgeye (zonlara) ait hava sirklasyonu kendi iinde ayrld iin , ok hassas scaklk ve nem kontrol yaplr. Amana buzdolabnn genel hacmi ierisindeki scaklk da istenilen deerdedir. Buzdolabnn stnde ve altnda scaklk ayndr. Kontrolsuz scaklk dalm olumaz ve souk yanmas olmaz. Patenti Amanaya ait olan Garantili Scaklk TM Kontrol Sistemi (Temp Assure ) derin dondurucu ve taze gda blmlerinde scaklklarn oransal damper kontroluyla birbirinden bamsz ve hassas ayarn salar. Bu iki blm istenilen deerler iin 1C den daha kk bir toleransla sabit tutulur. Ayrca cebri hava dolam sistemi sayesinde dolabn her blgesi istenilen scakla ayarlanr. Buzdolabnn iinde scak souk blgeler olumaz. Scaklk deiimi her zonda ayarlanan deere gre en fazla 1C den daha az sapma gsterir. TM Patenti Amanaya ait olan (Temp-Assure ) sisteminin bu zellii de yiyecekleri uzun sre saklyabilmenizin srlarndan biridir.

yiyecekleri boaltmak gerekir.

6- Free-OFrost ve No Frost Sistem Karlatrmas

No- Frost buzdolaplar genellikle sesli alr. (zellikle byk hacimli buzdolaplar) b- No- Frost buzdolaplar genellikle her 9 saatte bir defa 27 dakika sre ile veya her 6 saatte bir defa 20 dakika sre ile vb. periyotlarda defrost yapar. Karlanma olsa bile 9 saat veya 6 saat vb. limiti dolmadan defrost yaplamaz veya her 9 saatlik (yada 6 saat vb.) periyotta evaporatr de karlanma olmasa bile gereksiz olduu halde defrost ilemi yaplr. Bu koullarda; Derin dondurucu hacminde scaklk 4C den de fazla deiebilir. Yiyeceklerin taze olarak saklanabilme sresi ksalr. Daha fazla elektrik enerjisi harcanr.

7- Homojen Scaklk Dalm ve Souk Yanmas

Buzdolaplarnda ikayet edilen konulardan biri de , buzdolabnn st , orta ve alt ksmndaki scakln 23C veya daha fazla scaklk fark olmasdr. Birok kullanc buzdolabnn st rafna koyduu karpuzun donmasndan (souk yanmas) veya alt ksmdaki yiyeceklerin abuk bozulmasndan (veya tersi) ikayet etmektedir.(st katlara konan yiyeceklerin donmas alt blmlerin ise daha scak olmas) No-Frost buzdolaplarnda derin dondurucu ile buzdolab blm arasnda on-off damper ile hava transferi salanr. On-off damper tam aar veya tam kapar. Buzdolab iersinde scaklk ayarlanan deere gre genelde 4C mertebesindeki toleransla gerekleir. Yiyeceklerin taze olarak saklanabilme sreleri daha ksadr.

8- Hassas Scaklk Kontrol

Klasik buzdolaplarnda scaklk deiimi ayarlanan deere gre genellikle 4C mertebesinde bir sapma gsterir. Bu geni aralktaki scaklk deiimi yiyeceklerin daha fazla genleme ve bzlmesine , sonuta da daha ksa srelerde bozulmasna neden olur. Zaman ayarl yaplr. Klasik No-Frost sistemlerde uzun faslalarla, uzun sreler defrost yaplr. Baz modellerde ise ksa aralklarla ksa srelerde zaman ayarl defrost yaplr. Sakncalar; Yiyeceklerin saklanabilme srelerinin daha ksa olmas. Fazla enerji tketimi.

9- Defrost Zamanlar

Elektronik kontrol ile evaporatr scaklna bal olarak gerektii zaman defrost yaplr. Derin dondurucuda istenilen scaklk srekli sabit kalr. Yiyecekler daha uzun sre saklanr. Buzdolabnn karlanma nedeniyle verimsiz almas veya gerekmedii halde defrost yapp enerji tketmesi nlenir.

436

Tablo 12.5b / ISISAN AMANA BUZDOLAPLARI LE KLASK TP BUZDOLAPLARININ KARILATIRMASI TEKNOLOJK YENLKLER (Devam)
Karlatrma Kriteri 10Buzdolabnn levi ISISAN Amana Buzdolab Klasik Tip Buzdolaplar

Amana yiyecek ve iecekleri en uzun sre , hijyen artlarnda , besin deerlerini ve tatlarn kaybettirmeden taze ve canl korur. Bu amala iinde 6 farkl scaklk ve nemde blmler oluturulmutur. Gnmzde enerji ihtiyac artmakta buna bal olarak verimli kullanm ve tasarrufu ne kmaktadr. Amana buzdolaplar, kullanld ileri teknoloji, monoblok yaps, mkemmel ve homojen s yaltmyla kendi snfndaki buzdolaplarna gre ok daha az enerji tketirler. Amanada aydnlatma nden ve yandan yapld iin homojen bir aydnlatma salanr. Buzdolabna konan rnler kesmez. 60 cm derinliindeki ankastre Amana buzdolaplar duvara sfr mesafeye kadar yanatrlabilir. Mutfak dolaplar ile estetik bir grnt oluturur. Ankastre modellerde kondenser iin gerekli havay alt ksmdan (n taraftan) alr ve ayn yerden atar. Bu nedenle buzdolabnn zerinde havalandrma boluu gerekmez. Ayrca tm modeller dekoratif amal laminat , ayna , paslanmaz elik vb. malzeme ile kaplanabilir.

Klasik bir buzdolabnn ilevi ise , iindekileri soukta tutmaktr.

11- Enerji Tketimi

Enerji tketimleri markalara bal olarak farkl deerlerdedir. Baz alternatif buzdolaplarnda enerji tketimi ayn hacimdeki Amana buzdolaplarna gre %177 daha fazla olabilmektedir.

12Aydnlatma

Aydnlatma genellikle dolabn arka ksm veya yan tarafndan yapldndan dolaba konan rnler birbirini glgeler. Markaya ve modele gre deiik imkanlar vardr.

13- Estetik ve Dekoratif mkanlar

14Yiyecekleri Koruma Yetenei

Gdalar ilk gnk tazelikte korur. Hassas damper kontrol ile ihtiyaca gre farkl scaklk ve nem blgeleri oluturur. Her gda iin en uygun koruma artlar rahatlkla salanr. a- Amana buzdolaplarnn i gvdesi monoblok (tek para) olarak retilir, kelerde silkonlu birletirmeler yoktur. Bylece dolap mr daha uzun olur, dolap ii daha estetik bir grne sahip olur ve dolap iinde silikonlu birletirmelerden dolay koku olumaz. b- gvdesiyle kolay temizlenir bakteri ve mikrop remesine izin vermeyen hijyen bir ortam oluturulmutur. c- D kabin ise ekleme yerlerinden zenle kaynaklanm ve yuvarlatlm yzeylerden oluur. d- Kabin zerindeki zel yap , kir tutmasn zorlatrr ve kolay temizlik imkan salar. a- Amana buzdolaplar patenti Amanaya ait olan yksek kalite standartlarnda ve sadece A.B.D.de retilirler. Yllarca sorunsuz ve servis istemeden alrlar. b- Trkiyede 1960l yllarda gelmi Amana marka cihazlar halen problemsiz almaktadr. Deneyimli servis kadromuz ile Trkiye genelinde kaliteli servis hizmetini sunuyoruz. Eski yllarda

Farkl gdalar iin farkl scaklk ve nem blgeleri yoktur. Scaklk deiimi 4C mertebesinde olduu iin , yiyecekler daha ksa sre saklanabilir.

15- Buzdolab Gvdesi Temizlik (Hijyen)

a- Klasik buzdolaplarnn ounda i gvde tek para deildir ve kelerde silikonlu birletirmeler vardr. Bu birletirme yerleri dolap iinde kokuya sebep olmakta, zamanla sararmakta, dolap iinde kt bir grnt yaratmakta ve szdrmazln yitirmektedir. b- ve d gvde birok ekleme yerlerinden ve paralardan oluur. Bu temizlii zorlatrrken dier yandan daha fazla enerji tketimine yol aar. c- Ayrca ekleme yerlerinden arka tarafa zamanla s ve nem kaabilir , zamanla sararp kt bir grnm oluturabilir.

16- Servis Skl ve mr

ok sk arza yapan ve ekonomik mr ksa srede tkenen buzdolaplar da vardr, kaliteli buzdolaplarda.

17- Servis Kalitesi

Markaya gre deiir. Firmalarn byk bir blm kaliteli servis vermeye alyorlar. Bunun olumlu bir

437

Tablo 12.5b / ISISAN AMANA BUZDOLAPLARI LE KLASK TP BUZDOLAPLARININ KARILATIRMASI TEKNOLOJK YENLKLERI (Devam)
Karlatrma Kriteri 17- Servis Kalitesi ISISAN Amana Buzdolab Klasik Tip Buzdolaplar

Trkiyeye getirilmi Amana buzdolab kullancsna kontrol iin gittiimizde de herhangi bir sorun ile karlamadk. 20 yldr hi servis almadan alan birok Amana buzdolab olduunu rendik. Amana derin dondurucu altta olan modellerin mucididir. En ok kullanlan sebze ve meyve blm ve dier buzdolab hacimlerine eilmeden ulalabilir. zellikle bel rahatszl olanlar (veya olmak istemeyenler iin) ok kullanldr. En az kullanlan derin dondurucu blm ise alt ksmdadr. Amana Buz ve Su Pnar nn mucididir. Derin dondurucuyu buz almak iin veya soutucuyu souk su almak iin her atmzda , buzdolaplar daha fazla enerji harcar ve yiyeceklerin salkl korunabilme sreleri biraz daha azalr. Amana buz ve su pnar mkemmel ve sorunsuz alr. Amana opsiyonel su filtresi sudaki , Parazitleri alr. (Klor parazitleri ldrmez) Kurunu alr. Magnezyumu alr. Partklleri alr. Klorun kokusunu yok eder. Seyrek , zel plakal serpantin kullanlr. Hava geii rahattr. Nem tutma kabiliyeti yksektir. Yzeyin tamamen buzla kaplanmas ok uzun srer. Verimi yksektir. Temp- Assure sistem zel termomekanik damper ile scaklk kontrol yaplr. Buzdolab hacmi scaklk kontrol sensr says :2 adet. Amanann elektronik modellerinde kaplar amadan tm sistemi dokunmatik olarak programlayabilirsiniz. Ayrca servis ve kullanm srasnda da buzdolabyla ilgili her trl bilgiye bu sistemle ulaabilmektedir. Buzdolab kaplarnn almamas ayrca enerji tasarrufunu destekler. Elektronik kumanda panelinin kullanm son derece kolaydr. * tuuna basacak ve dolabnzn Hzl dondurma, Max. Soutma, Tatil gibi zelliklerinden yararlanmak iin ilk adm atm olacaksnz. rnein marketten aldmz ok miktardaki yiyecek ile buzdolabn bir anda doldurduumuzda * tuuna basarak buzdolab ve dondurucu ksmlar iin ayr ayr ok hzl soutma yapabilecek , tatile giderken tatil tuuna basarak tatil iletmesini devreye sokabiliriz. Dolabmzn kaps ak kaldnda panel , sesli alarm vererek bizi uyaracak ve enerji sarfiyatn nleyecektir.
TM

yaklam ve gelime olduunu dnyoruz.

18- Ortopedik Buzdolab (Belft olanlar iin)

19- Buz ve Su Pnar

20- Su Filtresi

21Evaporatrn Hava Sirklasyon Kabiliyeti 22- Buzdolab i Scaklk Kontrol

Sk plakal tip veya fra tipi serpantin kullanlr. Buzlanma riskine karlk bu tip evaporatrl sistemlerde kompresrn durmasna ramen , evaporatr fan srekli alr.

Mekanik veya termomekanik damper ile scaklk kontrol yaplr. Buzdolab hacmi scaklk kontrol sensr says : 1 adet. ou elektronik buzdolaplarnda elektronik kullanm kl gsterge tablosu niteliindedir. (Ses ve k show) Genellikle kaplar aldktan sonra scaklk ayar ierden yaplr.

23- Elektronik Kullanm mkan

24- Sonu

Amana buzdolaplar yukardaki zellikleri ile yiyecekleri yaklak olarak iki kat daha uzun sre ile taze , canl ve besin deerlerini kaybettirmeden saklar. Sessiz alr. Arza yapmaz. ok uzun mrldr.

438

12.3.3. Buzdolab Karlatrma Tablosu Tablo 12.5ada Amana buzdolab modelleri ve teknik zellikleri bir tablo halinde verilmitir. Tablo 12.5bde ise Amana buzdolaplar ile klasik buzdolaplarnn karlatrlmas verilmitir. 12.3.4 Amana lkleri 1934 ylnda kurulan Amana firmasnn ilklerinden bazlar aada sunulmutur. Amana Buzdolaplar: - Amana 1947 ylnda ilk derin dondurucuyu (Deep Freeze) yapan ve gelitiren firmadr. - Amana 1949 ylnda ilk Side - by - Side (ift kapl model) buzdolabn yapan ve gelitiren firmadr. - Amana 1954 ylnda No-Frost teknolojisini (Free-O-Frost) ilk yapan ve gelitiren firmadr. - Amana Souk Su ve Buz Pnarn ilk yapan ve gelitiren firmadr. Souk su ve buz pnar ile konforlu ekilde, srekli souk su ve buz alnabilir. Buz istenirse kp, istenirse krk olarak alnabilir. - Amana ilk Bottom Mount (Derin dondurucunun altta olduu model) buzdolabn reten ve gelitiren firmadr. - Amana buzdolaplarnda Amanann gelitirdii ve patentini ald Temp-Assure (Garantili Scaklk Kumandas) sistemi ile scaklklar buzdolab iinde farkl blmlerde 1Cden dk bir tolerans ile sabit tutulur. - Sadece Amana Buzdolab ierisinde 6 farkl kullanm blgesinde, farkl scaklkta ve nemde yiyecekler saklanr, bylece yiyecekler daha uzun sre taze ve canl olarak korunurlar. - arkteri ve et rnlerini uzun sre taze ve canl korumak iin zel arkteri blm (Chiller Fresh Zero Degree Deli Drawer) - Tasarm ve patenti Amanaya ait hijyen artlarn salayan St ve ecek Blm (Beverage Chiller) ilk olarak Amana tarafndan retilmi ve gelitirilmitir. - Taze Sebze ve Meyve Blm (Garden Fresh) ile sebze ve meyveler uzun sre taze ve canl korunurlar. - Amana zel raf sistemleri ile de ilklere hizmet etmitir : Easy Glide (Kolayca ne ekilebilir raf sistemi) ile buzdolab raflarnn kullanm son derece kolaydr.

Spillsaver (Dklen svlarn alt rafa akmasn nleyen kapal raf sistemi) ile raflar emniyetli ve konforlu kullanlr. Amana 60 cm derinliinde souk su ve buz pnarl buzdolaplarn ilk reten ve gelitiren firmadr. Amana bylece her mutfaa uygun ankastre kullanm zelliini sunmaktadr. Amerikada ISO 9001 kalite belgesi alan ilk buzdolab reticisidir. Souk su ve buz pnarl buzdolaplar arasnda ilk Drt Yldz belgesini ilk alan firmadr. Amana 1995 ylnda tm buzdolaplarnda CFC gazlar kullanmn tamamen kaldran ilk firmadr.

Amana Mikrodalga Frnlar: Derin dondurucudan kan yiyecekleri mikrodalga frnlarda zmek gereklidir. Aksi halde oda scaklnda zlen yiyecekler zerinde ar miktarda bakteri birikir. Bu baz hallerde zehirlenmelere bile neden olabilmektedir. Amana mikrodalga frnlarnn baz zellikleri ve stnlkleri aada sralanmtr: Amana 1967 ylnda mikrodalga frn kefeden ve ilk reten firmadr. Amana 1969 ylnda ilk ticari mikrodalga frn reten firmadr. Amana 1975 ylnda ilk dokunmatik kumandal mikrodalga frn reten firmadr. Amana 1977 ylnda mikrodalga frnlarda daha hzl piirmeyi salayan Rotawave piirme sistemini ilk bulan ve patentini alan firmadr. Amana 1980 ylnda ilk mikrodalga / konvensiyonal frn kombinasyonunu reten firmadr. Amana 1984 ylnda ilk defa iine konan yiyecein arlna gre piirme zaman ve scakln otomatik olarak ayarlayan ve piiren mikrodalga frn reten firmadr. Amana 1993 ylnda ilk defa barcode okuyabilen taraycl ticari mikrodalga frn retmitir. Ev tipi Amana mikro dalga frnlar setst veya ankastre kullanlabilmektedir. Ankastre kullanm iin dekoratif trim kitleri mevcuttur. ou evde elektrikli zgara kullanm yaygndr. Izgaral Amana mikrodalga frnlarda iki ayr cihaz yerine tek cihazla hem mikrodalga, hem de zgara zellii ayr ayr veya birlikte kullanlabilmektedir. Bu hem yerden tasarruf, hem de konfor salar. 439

Amana mikrodalga frnlar, yksek kalite standardndadr, uzun mrldr ve geni emniyet sistemine sahiptir. Amana ev tipi, ticari ve sanayi tipi modelleriyle geni bir kullanm alanna ve 17 litre hacimden, saatte 7,5 ton retim yapabilen byk cihazlara kadar bir rn yelpazesine sahiptir.

12.4. AMAIR MAKNALARI Tablo 12.6da Amana amar makinas ile santrifj tip klasik amar makinalar karlatrlmas verilmitir.

Amana Frnlar: Amana 1988 ylnda Amerikada ilk quartz hakojen frn reten firmadr. Amana 1992 ylnda ilk defa gas brlrnn cam frn yzeyinin altna monte edildii frn reten firmadr.
Karlatrma Kriteri Ykama Sresi 1.5 Saatteki amar Ykama Kapasitesi Elektrik Sarfiyat ISISAN Amana amar Makinas (Amerikan Sistem) Yarm saatte 8 kg. amar ykar. Elektrik ve zamandan tasarruf salanr. 24 kg. Klasik amar Makinas (Santrifj Sistem) 1-2 saatte 3-5 kg. amar ykar. (2 saat, n ykamal program) 3 - 5 kg.

Gerekli scak suyun, merkezi bir scak su sistemi ile elde edilmesi ok daha ekonomiktir.

Daha az amar daha uzun srede ykad iin elektrik sarfiyat fazladr. Ayrca elektrikli stc iin de harcanan enerji ok yksektir. Elektrikle stma, doal gaz veya fuel oil ile stmaya gre 3-4 kat daha pahaldr. Suyun stlmas iin elektrikli stc kullanldnda, kire stc zerinde birikerek tabakalar oluturacandan, kire zc madde kullanmak gerekir. Kimyasal madde kullanm ek maliyetin yannda, amar etkileyen yabanc bir maddedir. Rastgele kimyasal kullanlmas sala da zararl olabilir. Kurutma makinas amar makinas zerine konabildii iin, yer kayb daha azdr.

Kire Problemi

Elektrikli stc olmad iin, onu kireten koruyacak ilave kimyasal madde kullanlmasna gerek yoktur. Ayrca elektrikli stc zerinde kirelenme problemi olmadndan bundan kaynaklanan arza da ortaya kmaz. Kurutma makinas amar makinas yanna konmas gerektii iin yer kayb daha fazladr. Villalar ve ayr amar odalar olan evler iin ok kullanldr. Elektrikli stc olmad iin, kirelenme problemi de olumayacandan bundan kaynaklanacak arza da olumaz. amarlar makinaya eilmeden, ergonomik bir ekilde yerletirilebilir. Ykama sresi iinde amar eklenebilir. Ses seviyesi dktr. (70 dbA) 8 kg. kapasiteye sahip amar makinesie perde, araf, nevresim vb. amarlar tek ykamada ykanabilir.

Yer Kayb

Arza Servis ve Bakm Skl Kullanm Kolayl Ses Seviyesi Tek Para Byk amar Ykayabilme

Elektrikli stc zerinde kire birikmesiyle stc sk sk arzaya gemektedir. amarlar makinaya eilerek konulur. Bel rahatszlna sebep olabilir. Ykama baladktan sonra amar eklenemez. 1400 d/d ile skma ilemi yapan bir makineye rahatsz edebilecek dzeyde ses ve titreim olumaktadr. Tek para byk amarlar birka ykamada ykanabilmektedir.

Tablo 12.6 / ISISAN AMANA AMAIR MAKNAS LE SANTRFJ TP KLASK AMAIR MAKNASI KARILATIRMASI

440

BLM 13

13. ENDSTRYEL MUTFAK TESSLER PLANLAMASI

5- Ambalajlama ve ara depolama (ok, Chill Sistemleri vb.) 6- Son hazrlk blm 7- Istma, Piirme, Servis ve Datm blm 8- Bulak ykama blm 9- ki-Merubat ve ecek servis blm erdii blmleri ile mutfak tesisini komple bir btn olarak dnrsek, Planlama ve Tesisat ilikisi asndan nemli noktalar aadaki ekilde zetlemek mmkndr. 1-Yap: Endstriyel mutfak tesislerinin tamamen hijyenik yapda oluturulmas gnmzde tam bir zorunluluktur. Bu nedenle bu tr tesislerdeki tezgah ve niteler paslanmaz elik malzemeden imal edilir. Sunta vb. kaplama uygulamalar, bakteri remesi nedeni ile gnmzde terk edilmilerdir. Ayrca, zellikle piirme blmlerinde kullanlan ekipmanlarn tam hijyenik olarak balanabilecek yapda seilmelerinde nem vardr. Mutfak cihazlar modler olarak, arada boluk kalmayacak ekilde birbirine balanmaldr. Aksi takdirde kalabilecek boluklara dolacak ya, yemek art vb. tortularda bir mikrop yuvas olarak sistemin hijyen zelliini bozacaktr. 2-Soutma Sistemi: Endstriyel mutfak tesislerinde depolama mahallerinde kapasite ve gereksinimlere uygun souk oda-Deep Freeze uygulamalar dikkatle planlanmaldr. zellikle hazrlk blmleri, malzeme bozulmasna meydan vermemek amac ile serin tutulmas gereken mahallerdir. Bu nedenle gerekli soutma ve havalandrma sistemleri dnlmelidir. 3-Egzost Sistemi: zellikle imalat ve piirme blmlerinde bulunan davlumbaz sistemleri, genel alana oranla yksek egzost debisine sahip nitelerdir. Ergonomik yerleim gereksinimleri de davlumbaz boyutlarn etkilendiinden ve belirli hava hz deerlerinin korunmas gereinden dolay oluan egzost deerleri, genelde planlama deerlerini aabilmektedir. Bu nedenle tesisat rnleri seiminde gerekli hesaplamalar, ilk planlama almalarnda gz nne alnmal ve gerekirse egzost havasn geri kullandran sistemlerin kurulmas dnlmelidir. Genel sosyal mahallerin artlandrlm havasnn, ikinci kez baz mutfak blmlerine transferi de sk yaplan bir uygulamadr.

Endstriyel mutfak tesisleri gnmzde, olduka hzl bir ekilde geliip bymektedir (ekil 13.1). Bal bana bir sektr olarak tanmlanabilecek dzeye ulamtr. Bunda, insan sal ve evre bilinci gibi kavramlarn son yllarda n plana kmas ile, hijyenik koullarn mutfak tesislerinde nem kazanmasnn da byk rol vardr. Endstriyel mutfak tesisleri, hizmet verecekleri birimlerin zellik ve gereksinimlerine uygun olarak dizayn edilip kurulurlar ve bu zellikler byk eitlilik gsterdiinden, belirli bir snflandrma yapmak da olduka zordur. ok byk ve kompleks bir sistemde tm fonksiyonlarn dnlmesi gerekirken, ufak bir atlye mutfanda sadece stma ve servis ilemlerinin grld yap yeterli olacaktr. Btn snflandrma zorluklarna karlk, gerek sektrn kendi ierisinde byk bir hacme sahip bulunmas ve gerekse konumlandrld tesislerin nemine bal olarak bir ayrma gidilirse; a- Turistik amal tesislerde (Otel,Tatil ky vs.) hizmet vermesi planlanan mutfak birimleri, b- Salk tesislerinde (Hastane vb.) hizmet vermesi planlanan mutfak birimleri, c- D birimlere hizmet gtren catering ve yemek fabrikalarnda bulunan mutfak birimleri d- Byk hacimli tesislerin (Okul, Askeri Kla, Fabrika vb.) mutfak birimleri, e- zel kurulularda (Restorant,Lokanta vb.) bulunan mutfak birimleri, f- Hzl servis amal tesislerde (Fast-Food, Bfe vb.) bulunan mutfak birimleri, g- Spesifik konularda alan tesislerin (Vejeteryan, Diet, Naturel Yaam vb.) mutfak birimleri olarak saylabilir. Belirtilen bu mutfak tesisleri ile dierleri, aada belirtilen blm veya ilemlerden bir veya birkan bnyesinde bulundurur; 1- n depolama (Normal, Souk, Derin, ok, Kuru Iksz vb.) 2- n hazrlk blmleri (Sebze, Balk, Et-Tavuk, Hamur Patiserie, Kahvalt vb.) 3- Ara depolama (n temizleme yaplm rnler iin Normal, Souk, Derin, ok vb.) 4- malat blmleri (Piirme vb.)

4-Su Sistemi: Teknolojik younlua sahip tm Endstriyel mutfak tesisleri, bulundurduu makine/ekipman gruplarnn nitelii gerei, yumuak suya ihtiya gsterir. Bu ihtiya baz nitelerde souk su (ay-Kahve makinalar, Buz makinalar gibi) ve bazlarnda ise scak su (Bulak makinas gibi) eklindedir. Bu nedenle ilk planlamalarda gerekli tesisat zmlemeleri de yaplmaldr. 5-Drenaj Sistemi: Endstriyel mutfak tesislerinde gerek ekipman yaplar ve gerekse youn alma temposu, normal drenajlarn yansra yer zgaralarnn da olduka fazla kullanlmasn gerektirir. Bu nedenle bu tr mutfaklarda drenaja azmsanmayacak oranda ya karmas sz konusudur ve zellikle yer zgaralarndan gelen suyun, genel drenaja balanmadan nce bir ya ayrcdan geirilmesi gerekir. 6-p ve Artk Sistemi: zellikle yksek kapasiteli tesislerde p ve artklarn planlanmas olduka nemli bir noktadr. Bunlar iin gerekli normal depo ve p souk odalar ile gereksinim duyulan ayrtrma, sktrma vb. ilemler iin ilk planlamada gerekli almalar yaplmal ve tesisat almalarna yanstlmaldr. 7-Enerji Geri Kazanma Sistemleri: Endstriyel mutfak tesislerinde de kullanlan enerjinin eitli yollarla kazanlmas mmkndr ve optimal dzeyde belirleme almalar ancak etkin bir planlama ile mmkndr. rnein, byk miktarlarda souk depo hacimlerine sahip tesislerde, soutma ileminin yaratt s nemsenmeyecek dzeylerdedir ve rahatlkla geri kazanlarak su stma vb. ilerde kullanlabilir. 13.1. MUTFAK TASARIMI Gerek Duyulan Alan Mutfaklar, bazen restaurantta daha fazla yer amak ve oturulacak alan salamak amacyla, daha kk boyutlarda planlanr. Bununla birlikte bu bytme restaurantn hizmetini (ticaret kapasitesini) arttrmaz. nk, kstl mutfaklar, mterileri restauranta gelmekten vazgeiren, serviste gecikme vb. dier hatalara neden olur. Bu sebeptendir ki, mutfak boyutlarnda kltme, alanlar iin tatminkar bir alma yeri salarken, verimlilii koruyacak (veya hatta arttracak) planlarn eliinde olmaldr. Gerekli olan mutfak alann nceden hesaplamak 442

bir ok nedenden dolay zordur. Genel olarak, mteri says arttka, kii bana den mutfak alan azalmaya eilimlidir; fakat yalnzca saylar hakkndaki bilgi yeterli deildir. Youn zamanlar hakkndaki deneyim veya aklc tahminlere dayanan bilgi nemlidir. Buna ilave olarak tesisin eidi de nemli bir rol oynar. Bir pastane/kafeteryadaki yemek yeme blmnde (masa ve koridorlar dahil) kii bana 0.093m 2 yer debilir. Lks bir otel restaurantnda ise bu oran kii bana 1.67 m2dir. Baz uzmanlar ise, kii bana den mutfak alannn restaurant blmnn yars byklkte olmas gerektiine inanrlar. 50den az servis karan ok kk yerlerde ise, kii bana 0.84 ile 0.93 m2 arasnda mutfak alanna ihtiya duyulur. Okul yemekhanesi veya endstriyel mutfak olarak tasarlanan yerler ise, ounlukla, kar getirmek amacyla kullanlan yerlerden, alan bakmndan daha cmerttir. nk bu tip yerlerde oyalayc yemeklerin hazrlanmas azdr. yknn younlat zamanlar iin, mevcut alan daha byk olmaldr. Mutfak toplam alannn %15 ile %20si ilemin tabiatna ve kullanaca malzemelere gre depolama iin kullanlmas muhtemeldir. Geriye kalan ise, hazrlk, piirme ve servis iin kullanlr. Her tesisin kendine zg ihtiya ve snrlamalar vardr. Burada verilen hesaplar kabaca yaplan tahminlerdir. Mimarlar ile mutfak mhendisleri her ilemin kapsamna gre yer ihtiyacn hesaplamaldr. Planlama Dier ayrntlarda olduu gibi catering alanlarnn ilk planlamas bir kiinin ii deildir. Mimar tarafndan koordine edilen mal sahibi, mdr, ef veya metrdotel, danmanlar ile mutfak temsilcilerinden bir proje planlama takm oluturulmaldr. Mutfan faaliyetlerine ayrlan alann kararlatrlmasnda efin arl olmayabilir. Planlama takmnda olmasna ramen, dierleri tarafndan izlenecek bir bilgi veremeyebilir. Bununla beraber, mutfak kavramnn tmnde efin ilgisi olmal ve mutfan planlanmasnda, yaplmasnda ve cihazlarn salanmasnda yemek piirme ile ilgili bilgileri vermeye hazrlkl olmaldr. Eer efin verdikleri ilgisiz, yalnz veya birbirinden kopuk ise, takmn geri kalan ortaya kacak tasarm hatalar iin ayplanmamaldr. ef hata yaplmasn nlemek iin mkemmel bir n hazrlk yapmaldr.

in Ak Hazrlk cihazlar, evye ve alma tezgahlarnn aklc yerleimleri, elemanlarn mutfak iinde gereksiz yere yolculuk yapmalarn azaltabilir. Bu bakmdan mkemmel mutfak i ve pimi malzemelerin minimum hareket ettii ve hibir zaman ayn yoldan iki kez gemedii mutfaktr. Blmden blme mallarn devaml akn elde etmek iin, her blmn tasarm, yollarn atmayaca ve elemanlarn kt planlama nedeniyle geri ekilmek zorunda kalmayaca ekilde dikkatlice yaplmaldr. Bu basit bir i gibi grnebilir, ama ou kez i mevcut eski mutfa elverili duruma getirmeyi veya varolan tesislerde yeni bir mutfan yerleimini yapmay kapsar. ak sistemini gelitirirken bir ok zorluklar kabilir. Alan kullanm hakknda en son karar verilmeden nce, mutfakta gerekli cihazlarn dzenlenmesi ayrntlar ile dnlmelidir. 13.2.MUTFAK TASARIMINDA DKKATE ALINACAK ALANLAR Yollar ve alma Koridorlar Tatminkar bir i akn baarmak iin, yeterli ve gerekli ekilde tasarlanm yollar ile, alma koridorlar gereklidir. Mmknse ana ak yoluna dik alma koridorlarndan saknmaldr. Mal kabul, depo, hazrlk tezgahlar, piirme blmleri ve servis alan gibi anahtar noktalar arasndaki mesafeler, mmkn olduunca ksa olmaldr. Koridorlar tayacaklar trafik hacmi ve tipini kaldracak derecede geni olmaldr. Giri ve klarda Yardmc Ofisler Mutfaklarn giri-klar, mallarn girii, konteynerlerin k ve elemanlarn kolay hareketleri iin yeterli bir alan brakarak, engellenmemeli; personel tuvaletleri, brosu, yemekhanesi ve dinlenme odas iin de, bir alan tahsis edilmelidir. Bu alanlarn herbiri blmler arasndaki gzetim ve haberlemeyi kolaylatrmak iin alma alanlarnn yaknlarnda yer almaldr. Gda Kabul Yiyecek teslimatn yapacak aralar iin park alanna ihtiya vardr. Yiyecek giri noktasnda, yiyeceklerin kabul ve kontrol ile, el arabalar ve/ veya servis arabalar iin yeterli bir alan ayrlmaldr. Ayrca tart, kontrol masas gibi kabul cihazlarn kapsayacak ve mallar depolamadan nce geici

olarak depolamak iin yeterli alan ayrlmaldr. Kk mutfaklarda kabul alan iinde p kutular ve bo konteynerler iin ayr bir alan ayrlmaldr. Byk mutfaklarda ise, eitli atklar ve pler iin ayr bir oda istenebilir. Merkezi drenli fayansl deme, duvarlarn alt ksm ile demenin gnlk temizliini kolaylatrr. Depolama Bir mutfan istedii depolama alan malzemeler (tipleri, miktar, teslimatn skl) ile konteynerlere (uval, karton, kutu vs.) baldr. Kuru ve souk depolanacak yiyecekler iin ayr alanlar salanmaldr. Depolama alanlarnn tm mal kabule yakn olmal ve arabalarn kullanmn kolaylatrmak iin, ayn katta olmaldr. Depo Tahsisi Depo ve cihaz iin toplam depolama alan genel olarak mutfak alannn drtte birini amamaldr. Kuru gda deposu, toplam alann %10 ile %13nden nadiren yksektir. Kural, lokantada kii bana sebze iin 0.20m2, kuru gda iin ise 0.37m2 depolama alan ayrmaktadr. Bu 5 gnlk bozulabilir yiyecekler ile 2 haftalk kuru ve donmu gda iin yeterli yeri salar. Depolama taleplerine bir baka bak yolu ise, n bana byk iletmeler iin minimum 0.28m2, kk iletmeler iin maksimum 0.65m2, ortalama 0.46m2 civarnda yer ayrmaktr. Byk kapasiteli satn almalarda adet fiyat derken, az miktarda satn almak ve stou minimumda tutmak depolama maliyetlerini azaltabilir. Bununla birlikte, uzak blgelerdeki kk iletmeler yeterli sklkta kendilerine teslimat yapmalar iin tedarikileri ikna etmekte zorlanabilirler. Artan hazr gda kullanm nedeniyle gda hazrln azaltan veya elimine eden iletmeciler genellikle souk depo alann bytmeye gerek duyarlar. Gerek taleplerin doru tahmini gereksiz olarak ayrlan depo alannn azalmasna yardmc olabilir. Depolama Eilimleri stenen depolama alannn teslimatn sklna, tesisin yiyecek alma politikasna, tedarikilere olan yaknlna, depo tasarmna baldr. Bununla birlikte bugn geerli olan birka eilim vardr. - Pimemi yiyecekler (balk, et, tavuk, sebze, meyve ve donmu tatllar) veya pimi yiyecekler (pasta veya unlu mamller, piirilmeye hazr veya tamamen piirilmi yiyecekler) gibi abuk dondurulan yiyecekler iin -18C da arttrlm depolama alan.

- Suyu alnm, kurutulmu, plastik ile ambalajlanm ve hazr karml yiyecekler (orba ve soslar, sebzeler, meyveler, patates, pasta, pasta ileri) iin arttrlm depolama. - Sebze, meyve, et, tavuk ve balk iin -7C ile 1C arasnda soutma dereceleri iin azaltlm depolama. Depo Scaklklar Sebze, meyve ve kuru yiyecekler iin tavsiye edilen depolama scaklklar (soutmasz) yaklak olarak kuru gdalar iin 5C ile 21C, olgunlaan sebze ve meyveler iin 18C ile 24C, patatesler iin 10C, dier sebzeler iin 9Cdr. Bu deerler doal havalandrma veya scak havalarda klima ile salanr. Sebze Depolama Sebzeler mutfaktan ayr bir alanda depolanarak hazrlanmaldr. Bylece sebzeler ile gelen toprak, dier yiyeceklere temas etmez. Scak, havasz kelerde, birbirine yakn olarak ambalajlanan sebzeler abucak bozulur. Sebzeler platformlar zerinde veya kasalar iinde depo edilirse daha uzun sre dayanrlar. Byle mmkn olduunca ok hava akmna ak kalrlar ve serin dururlar. Bu gibi uygulamalarda paslanmaz elik etajerler, tahta raflara tercih edilir. Bitiik sebze blmnde ise elektrikli soyma makinas, havuz, evye ve hazrlk masalar bulunmaldr. Kuru Depolama Kuru depoda kutulanm ve ambalajlanm malzemeler ile birlikte ambalajsz veya un, eker, kuru hububat ve baklagiller gibi bakkaliye malzemeleri istiflenebilir. Uygun bir ekilde dzenlenmi ayarlanabilir raflar maksimum yer kullanmna izin verir. Tel tepsili raflar (metal ahaptan iyidir) yiyeceklerin komple havalanmasn salar. Tekerlekli standlar zerine monte edilmi raflar malzemelerin mutfaa tanmasn kolaylatrr. Raflar temizlii kolaylatrmak amacyla yerden en az 230 mm. yukarda olmaldr. Tezgah ve raflar ayn sebepten dolay, duvardan 100 mm. mesafede monte edilmelidir. Kuru depoda platform ve tezgah tipi teraziler kontrol amacyla bulunmaldr. Bu teraziler depolama alannn giri blgesinde yer almaldr. En ok kullanlan malzemeler de girie yakn yerletirilmelidir. Kuru depolar her tip haerata kar korunmaldr. Depo kilitlenebilir, iyi havalandrlmal, yerden tasarruf salamak amacyla uzun ve ince olmaldr.

Cihaz Temizlii ve Dier Depolar Kuru ve sebze deposuna ilaveten, yedek aletler, cihaz temizlik malzemeleri ve iade edilebilir bo konteynerler iin yeterli alan salanmaldr. Ekmek Depolama Ekmek deposu iyi bir havalandrmaya sahip olmal ve hava sirklasyonu maksimum olacak ekilde, raflar ak konstrksiyonlu olmaldr. Raflar ekmeklerin metodik olarak istiflenmesini salayacak ekilde, yeniler kenarda kalacak, eski somunlar nce kullanlacak ekilde dzenlenmelidir. Yeterli derecede raf says nemlidir. Ekmekler ok yksee veya ok yakn olarak istiflenmemelidir. Kiler Souk ve kolay temizlenebilir bir yzey salayan fayans, mermer veya ta raflar yiyeceklerin depolamas iin tercih edilir. Artan bozulabilir yiyecekler maksimum gvenlik iin souk depoda tutulmaldr. Souk Depo Catering ilemleri ok deiken olduu iin, mutfan gerek duyduu souk oda alan her tesis iin farkl olacaktr. rnek; Hazr yiyeceklerin kullanm kiler ve hazrlk alanlarna duyulan ihtiyac azaltr. Ama souk alana duyulan ihtiyac oaltr. Buzdolab ihtiyalarn ve istenen cihaz tiplerini belirlemek iin gerek yiyecek taleplerinin tahmini nemlidir. Gnlk 300-400 kiilik kapasitenin zerinde yemek karan iletmeler iin, iine girilebilen soutucular verimli olur. Kapasiteleri 3.17 m3ten yukar kar. Bunlardaki koridorlar araba veya tekerlekli raflar kullanlmayacaksa 0,90 m.; kullanlacaksa 1.25 m. geniliinde olmaldr. Bu koridorlar nedeniyle bu tip bir soutucudaki alann ancak yars kullanlabilir. Dik tip soutucular ise daha az alana gerek duyarlar ve i kapasitenin ou gerek depolama amacyla kullanlabilir. Buzdolab scaklklar: - Donmu yiyecekler iin -20C - Soutulmu yiyecekler iin 0 ile 4C deerlerindedir. Yksek nemli olduu ve dier yiyecekleri kokutaca iin balk normal souk odada depolanamaz. zel balk depolama dolaplar 0C tutulmal ve kurumalar nlemek iin yksek nemli olmaldr. Ayrca bu tip balk depolama dolaplarnda, balklarn tazeliini korumas iin kar buz da bulundurulmaldr.

444

13.3. MUTFAIN GREV Hazrlama, Piirme ve Hazr Tutma Mutfaklar hazrlk tezgahlar ve piirme frnlarndan, scak tutma aralarna kadar, her aamada yiyecek ileme olaslna sahip olmaldr. Deiik tipteki yiyeceklerin deiik hazrlk alanlar olmaldr. Piirme cihazlar uygun hazrlk noktalarnn yanna yerletirilmelidir. Kaynatma tencereleri sebze hazrln, pasta frnlar pasta hazrln yanna, vs. Hazrlanan yiyecekleri servise hazr tutmak iin yaplan dzenlemeler scak yiyeceklerin scak; souk yiyeceklerin souk tutulacan garanti etmelidir. Sebze, Balk, Et ve Tavuk Hazrlk Eer dondurulmu ve/veya suyu alnm sebzeler kullanlyorsa, sebze ykama temizleme alanlar sadece salata hazrlama ile kstlanabilir. Patates soyma makinalar ile evyelere baz ilerde gerek duyulabilir. Ama hazr ve dondurulmu patateslerin olmas baz kurulularn taleplerini yerine getirebilir. Birok et , balk, tavuk eidi piirmeye hazr olarak elde edilebilir. Bunlarn avantajlarndan yararlanma, hazrlk alanlarnn basit ykama ilemi ve alma tezgah ile snrlanmasna olanak tanyarak, temizlenmeyi ve dzeltmeyi gereksiz klar. Porsiyonlanm ekilde satn alnan malzemeler iin hazrlk alanna gerek duyulmaz. Cihaz Talepleri Byk miktarlarda yksek kaliteli yiyecei kesin bir zaman program erevesinde piirme ve servisini yapmak, en uygun koullarda bile titiz bir almadr. Doru bir dzen ve doru piirme cihazlarnn kullanm ile, fiziksel aba azaltlabilir. Ayrca yeterli bir ekilde donanm elverili bir mutfak, yetenei gelitirme, kaliteyi koruma ve maliyetleri kontrol etme iin byk bir olanak salar. Herhangi bir yiyecein ekonomik olarak piirilmesi amaca uygun ekilde tasarlanm ve yerletirilmi aletlerin kullanmna baldr. Yeni bir mutfakta, ok fazla cihaz yerletirilmesine kar nlem almak nemlidir. deal olan ii iyi yapacak minimum sayda aletle yiyecekleri hazrlamak, piirmek ve servis yapmaktr. Bu yatrm masraflar ile iletme masraflarn drr. Eski bir mutfa gelitirirken, mevcut cihazlarn kapasiteleri ile grevleri gznnde bulundurulmaldr. Bir ok durumda, mevcut cihaz yerine kk ama daha etkili bir cihaz tercih edilebilir.

Piirme eitleri ve Cihazlarn Kategorileri Cihazlar aadaki farkl piirme yntemleri iin gelitirilmitir. - Frnda kzartma ve piirme - Kaynatma - Izgara ve tost yapma - Buharda piirme (sebze, balk, puding) - Az yada ve zgarada kzartma - orba, et suyu yapma - Scak dolaplarda tabak ve yiyecek tutma - ecek hazrlama (ay, kahve, dier scak iecekler, st vs.) - Mutfak stlmas stenen cihaz tipleri planlanan piirme yntemlerini yanstr. Dikkate alnmas gereken nemli cihazlar; - Kuzine veya ocaklar - Kzartma, genel amal ve pasta frnlar - Konveksiyonlu, ekmek ve mikrodalga frnlar - Kaynatma tezgahlar - Benmari ve scaklk dolaplar - Buharl frnlar, basnl buharl ve buhar konveksiyonlu frnlar - Devrilir tavalar veya tavalar - Kaynatma tencereleri - Su kaynatma cihazlar - Fritzler, basnl fritzler, ya szme cihazlar - Izgara, tost makinas, salamanderler - Yer ocaklar htiya duyulan bir cihazn tipi ve boyutlar kararlatrlrken, iyi bir restaurant veya otel mutfandaki ef bar veya tabldot servise ilaveten alakart veya spesiyalite restaurant menleri yapmak zorunda kalnabilir. zel yemeklerle ilgilenmek zere ilave cihaz gerekebilir. Ayrca, parti veya ziyafet veren restauranlarda ve byk otellerin banket mutfaklarnda hayli byk ykleri karlayabilecek cihazlar iin alan olmaldr. Sonu olarak, cihaz almadan nce piirme kapasitelerini bilmek nemlidir. Nihai seimden nce son zamanlarda mutfak cihazlar yaplan dier tesisleri gezmek faydaldr. Bylelikle zamana uygun bilgi ilk elden alnabilir. Bir ok yeni eilimler vardr: - Tekerlekli mutfak cihazlar

- Cihazn iine girebilme, kullanl olma, hijyenik ve dayankllk avantajlarna sahip, alabilen cihazlar - Byk miktarlarda taze sebze hazrlama amac iin az sayda cihaz; az miktarda donmu sebzelerin abucak piirilmesi iin tasarlanm cihazlar - Geleneksel kaynatma tenceresi yerine, devrilir buhar ceketli kaynatma tencerelerinin artan kullanm - Sk piirme devri iin kendinden buharl frnlarn kullanm - Gelitirilmi scaklk kontroll frnlar ve hzl piirme homojen scaklk salayan konveksiyonlu frnlarn artan kullanm - Yksek hzl piirme ve tekrar stmay salayan mikrodalga frnlar. Cihaz Yerleimi Kuzine veya piiricilerin yerletirilmesi nemlidir. Etkili bir yntem cihazn zerindeki davlumbaz ile piirici cihazn bir grup iine yerletirilmesidir. alma sahasnn ortasnda a iin yer ve etrafnda bo alan olmaldr. Benmari ve yer ocaklar kuzinelere yakn olmaldr. Kaynatma tezgahlar, buharl frnlar ve sebze kaynatma tencereleri mutfan orta blmne yakn olmal ve sebze hazrlk tezgahlarnda alanlar kolayca ulaabilmelidir. Arabalar hareketli raflar ve dier hareketli cihazlar iin yeterli alan salanmaldr. Fritzler uygun bir ekilde ana kuzinelerin yanna yerletirilmeli, ama kendine ait davlumbaz olmaldr. Bir davlumbazn kenar genellikle cihaz kaplarnn ak olduu kenardan en az 450 mm., dier kenarlardan ise 305 mm. Fazla olmaldr. Yerden 2 m. yksee monte edilmelidir. Davlumbaz snmadan nce, ortaya kan herhangi bir kondenzasyonu zmleyebilecek kk bir oluk alt kenarn etrafna yerletirilmelidir. Buharlamann abuk oluundan dolay bu oluk herhangi bir drene balanamaz.. Davlumbazlar genellikle metal, cam veya plastik malzemeden retilirler. Hangi malzemelerden yaplrsa yaplsn, davlumbazlar fonksiyonel, ho grnml, kolay temizlenebilir olmal ve toz tutmasn nleyecek ekilde yatay yzeyler olmakszn imal edilmelidir. Metal davlumbazlar paslanmaz elikten veya en iyi anodize alminyumdan klandrlmal olarak yaplrlar. Filtreli tipte olmalar gerekir; filtreler kolayca 446

kartlp temizlenecek ekilde olmaldr. Cam davlumbazlar normal olarak alminyum ereveli telli camdan yaplrlar. Bunlar ekici grnml , kolay temizlenebilen, n gemesine olanak salayan ama ayn zamanda ar olan davlumbazlardr. Plastik davlumbazlar ise oluklu, saydam plastik levhadan yaplr ve alminyum ereve zerinde monte edilir. Hafiftir, temizlii kolaydr ve renklidir. Dinlenme odalarnda kahve makineleri veya abuk kaynatma cihaz, souk/scak su makineleri olmaldr. Dinlenme odas veya dier zel servis blmnde zgara, tost makinesi gibi abuk servis yaplabilecek piirme cihazlarna gerek duyulabilir. Ana restaurantn iinde veya yaknnda ilave scaklk dolaplarna, tabak, fincan ve dier kapkacan scak tutulmas iin ihtiya vardr. Yiyecek Hazrlama Yzeyleri Paslanmaz elik, lamine plastik veya baka nfuz edilemeyen malzemeler ile yzeyi kaplanm hazrlk tezgahlar hijyeniktir ve kolay temizlenir. nsanlar boy ve ulaabildikleri alan bakmlarndan farkldr. Tezgah ve alma yzeyleri herkes iin yeterli derecede yksek olmaldr. ok alak olmasndan, ok yksek olmas daha iyidir. Ksa boylular daima basamak kullanabilirler, ama uzun boylular eilmek zorunda kalmamaldrlar. En iyi zm rotil ayakl ayarlanabilir tezgahlardr. Bu yaplamyorsa, herkese en iyi uyabilecek tezgah ykseklikleri; - Hafif iler iin ortalama 925 - 975 mm. - Kadn ve erkekler iin 975 - 1000 mm - Ar iler iin 900 mm nsanlar zorlanmadan 370 - 500 mme kadar uzanabilirler. Bir alma tezgahnn eni 700 - 750 mm. olmaldr. Eer tezgahn arkasna konteynerler veya baka malzemeler konulacaksa, 900 mmlik en uygundur. 1,2 - 1,8 m. uzunluundaki bir tezgah, bir kii iin yeterlidir. Yan yana alan iki kii iinse, 2,43 m gerekir. Kesme Tahtalar efler uzunca bir sre ahap kesme tahtalarn tercih ettiler. Ahap tahtalar 42C altnda ykamak, bakterileri ldrmez. Gnmzde et ktkleri, kesme tahtalarnn yzeyleri polietilen, polipropilen, kauuk bileim, sentetik kauuk veya baka tipte, etkilenmeyen malzemeler ile kaplanmaktadr. efler tahtalar maliyetleri, talebe veya kendi deneyimlerine gre semelidir.

Evyeler Yardmc grevlerde nemlidir. Tencere, kapkacak ve kak ataln ykanmas iin dzenlemeler uygun olduu kadar shhi de olmaldr. Ykanan tabaklar iin yeterli raf ve bulaklar iin yeterli alan olmaldr. Eer parasal adan mmknse konveyr kayl mekanize sistemler kullanlmaldr. D duvarlara mmkn olan yerlere evye ve dren tahtalar yerletirilmelidir. Eer evyeler pencerelerin altna yerletirilmi ise, alanlar daha fazla gne alabileceklerdir. alma tezgahlar iin daha nceden bahsedilen ykseklik ve genilikler evyelere de uygulanabilir. Evyeler iin seyyar stler, ncelikle sebze hazrlk alanlarnda ekstra hazrlk alan salamak bakmndan yararl olabilir. Paslanmaz elikten bulak ykama evyelerine ilave olarak, normal el ykama ilemi iin porselen evyeler kullanlr. Yer Demesi Yer demesi iin nemli talepler - Kolay temizlik - yi temiz grnm - Kaymayan yzeyler Yeni yer demeleri devaml olarak gelitirilmektedir. Betonun iine koyulan terrazzo ve granolitik ipler iyi, zor anr yer demeleri salar. Seramik demeler ise uzun mrl lekeye dayankl olurlar ama, slannca kayganlarlar. Asfalt ve vinil yer demeleri ise yumuak ve slandklarnda bile kayganlamayan ortam salarlar. Kullanlan malzemeler ne olursa olsun sprgelik temizlii kolaylatracak biimde olmaldr. Mutfaklarn tm dren donanml olduu iin, hzl ve etkili bir ak salamak iin, zemin drenaja doru eimli olmaldr. Duvarlar Mutfak duvarlar; - Kolay temizlenebilir - ekici ve temiz grnml - I yanstabilecek ekilde olmaldr. rnein; Plastik ve ykanabilir boyal birok duvar yzeyleri mutfakta iyi sonu verirler. Bununla birlikte yerden 1,5 - 1,8 m. yksee kadar fayans kullanlmaldr. Fayanstan sonra ses emen ve antikondenzasyon malzemeleri tavsiye edilir. Iklandrma Baz mutfaklar ya zemin katta ya da ok az doal n olduu blmlerde olabilir. Yapay klandrma srekli olarak istenir.

Mutfak ve servis alanlarnda klandrma sadece rahat ve etkili almay salamak iin deil, temizlii srdrmek ve rengin solmamasn salamak iin gereklidir. Rengin solmas itah karc bir grnm sunar. Beyaz ampuller kullanlmaldr. Yerden 0,91 m. yksee (tezgah ve baka cihazlarn yzeyleri) her aft iin en az 20 lumenin gerektii dnlmektedir. Farkl alar ve deiken ykseklikleri olan mutfaklar zel sorunlar karr. Dnceli bir ekilde planlanm floresan lamba glgeleri azaltma ve dolaplarn, frnlarn ve dier fitinglerin ilerini aydnlatmada en etkili yoldur. Piirme cihazlarnn zerinde zellikle metalden yaplm davlumbazlar su geirmez klandrma blmeli olmaldr. Floresan lambalar kullanlyorsa kontrol kutusu d tarafa monte edilmelidir. Konvansiyonel mutfaklarda kondenzasyon ve ya olaandr. Dolaysyla aydnlatma fitingleri temizlii kolaylatracak ekilde yerletirilmeli ve monte edilmelidir. rnek: Tek bir yere doru (aaya) k verecek ekilde yerletirilen floresan lambalar, st ksmlarna yerleen kirden ok az etkilenirler. Davlumbaz altndaki klandrma ile evye ve alma tezgah klandrmasna zel ilgi gsterilmelidir. Renk Mutfak duvarlarnn, tavanlarn ve yerlerin rengi k yansmasn arttrarak personel etkinlik ve temizliine katkda bulunur. Tevik edici ho bir alma ortam salayarak personelin ruh halini etkileyebilir. Renklerin yanstma deerleri ile en etkili kullanm hakknda bir mimar, i mimar veya baka bir uzmandan bilgi alnmaldr. Ayn renk tonlar iin eitli boya imalatlar farkl adlar kullanrlar. Fakat aadakiler, eitli renkler tarafndan yanstlan n tahmini oranlarn gstermektedir. Beyaz, grimsi beyaz, fildii, st beyaz %84 Soluk sar, yeil, mavi, mavimsi yeil, pembe %72 Gri, ta ve grimsi sar gibi soluk renkler %56 Mantar rengi ve ak pembemsi kahverengi %42 Elma yeili %30 Ak krmz %20 Kuvvetli mavi ve altn rengi kahverengi %12 Koyu krmz %9 eitli kahverengiler ve ikolata rengi %7-2

447

Yksek yanstc deerlere sahip soluk renkler ile (en az %72) mutfa dekore etmede estetik olduu kadar kuvvetli fonksiyonel nedenler vardr. %50den az yanstc deere sahip renkler kap ereveleri veya dier snrlar vurgulamak iin ok kullanl olmalarna ramen mutfak duvarlar iin uygun deildir. Renk, genilik veya yaknlk yaratmada nemli bir etkendir. rnein, souk renkler (mavi, yeil, fildii) bir alana daha byklk ve ferahlk verir. Scak renkler (krmz, kavunii, sar) alanlar kltr. Renklerin dikkatli kullanm yapsal olarak deitirilemeyen hatalar dzeltme frsat verir.

Tavanlar Mutfak tavanlarnda nemin youmasn engelleyen boyalar kullanlmaldr. Havalandrmay salamak iin tavanlarn ok yksek olmasna artk gerek yoktur. nk fanlar ve air-conditionlar kullanlmaktadr. Bununla birlikte 3mye kadar olan bir tavan, alanlara psikolojik ferahlk verir ve klandrmaya da yardmc olur. Bunaltc, kstlayc hacimlerden saknlmaldr. Dier taraftan yksek tavanl mutfaklar ses geirmez malzemeler kullanlmadka grltl mutfaklardr.

ENDSTRYEL MUTFAK TESS

448

BLM 14

14. ENDSTRYEL AMAIRHANE

2. Buhar Kullanm ve Tketimi: Endstriyel amarhane tesisleri ounlukla stma proseslerinde buhar kullanr. Buhar tesisinin yksek basnl olarak planlanmas, tesise saysz avantaj salayacaktr. Yksek basnl buharn yksek s transfer etkisi nedeni ile, ilemlerde hem zamandan ve hem de enerjiden tasarruf salanacaktr. Yksek basn, kondens hatlarndaki dn problemini de minimuma indirecek ve kondens borularnn zemine gmlme gibi sorun karan uygulamalarna da gerek kalmayacaktr. Endstriyel amarhane tesislerinde buhar en fazla kurutma ilemlerinde kullanlr. Genel yap ve teknolojik donanma bal olmakla birlikte, klasik kurutma makinalarnda buhar tketim miktar, ortalama olarak kg. kuru amar bana 1,2 - 1,3 kg. (4-5 atm. Basnta) olarak verilir. Yukarda verilen tesis rneine dnersek, gnlk buhar tketim miktar sadece kurutma makinalarnda gnde 5.250 kg. (8 atm.de) deerindedir ve yksek basnta %9 orannda bir tasarruf sz konusudur. 3. Enerji Geri Kazanm: Endstriyel amarhane tesislerinde tketilen enerjinin eitli proseslerde geri kazanlabilmesi mmkndr ve iyi bir planlama ile nemli oranlarda tasarruf salanabilir. Yukarda verilen tesis rneinde, kurutma makinalarnn egzost klarndaki s geri kazanlarak deerlendirilebilir. Klasik kurutma makinalarnda egzost debisi, yap ve teknolojik donanma bal olarak kg. kuru amar bana 40-55 m3/sa. Olarak verilebilir. 70-80C scaklkta ve ar nem ieren fakat tamamen temiz olan bu havadan, enerjinin s deitirgeci yardm ile geri kazanlmas veya santral stmas vs. de kullanlmas mmkndr. Yukarda verilen tesis rneinde, kurutma makinalarnda gnlk 240.000 m3 egzost hava debisi mevcuttur ve takribi 2.000.000 kcal mertebesindeki s gcnn %20sinin geri kazanlmas, toplam buhar tketimine kyasla %13-15 orannda bir tasarruf demektir. 4. zel Proses Makine Kullanm: Endstriyel amarhane tesislerinde amalara uygun olarak yaplanmada kullanlacak zel makine grubu, sisteme eitli avantajlar salayacaktr. 449

Endstriyel amarhane tesisleri, gnmzde; kullanm alannn youn olduu turizm, hizmet, salk ve tekstil sektrlerinin bymesi ve artan nemine bal olarak hzl bir geliim gstermektedir. zellikle son senelerde bu tr tesislerin kapsam ve yerleim alan, personel-enerji ve malzeme kullanmna ilikin maliyet ve tasarruf analizi ile evre faktrleri birinci plana kmtr. Endstriyel amarhane birimleri, kullanm amacna bal olarak sulu ve kuru sistem temizleme, terbiyeleme, yumuatma, tylendirme, para boyama, kurutma, tleme ve son ilem, katlama, depolama, markalama, transport, paketleme ve ambalajlama gibi ilemlerin bir blmn yapld tesisler olduundan, teknoloji youn bir yapya sahiptirler ve elektrik/elektronik, pnmatik ve hidrolik tesisat gereksinimleri ile, su, buhar, kimyasal madde gibi girdileri kullanrlar. Bu nedenle planlama ve tesisat almalarnda zerinde durulacak her nokta, tesiste optimum almaya katk salayacak bir zm oluturabilecektir. Bu tr tesislerde zellikle yatrm deerleri ve tketim oranlar asndan nem arzeden girdilerin birka zerinde durulacak ve planlama ilikisinin katklar verilmeye allacaktr. 1. Su Kullanm ve Tketimi: Endstriyel amarhane tesislerinde sulu sistem ykama, en fazla kullanm alanna sahip ilemlerden biridir. Tesis oluturmasnda seilen yap, kullanlan ekipman ve teknolojilerine bal olmakla birlikte, bu tr ilemlerde su tketim miktar ortalama olarak kg. kuru amar bana 12-20 lt. olarak verilir. zellikle yksek kapasiteli tesislerde, nispeten temiz olan amar durulama sularn n/kaba temizleme ilemlerinde tekrar kullanarak, nemli oranlarda tasarruf salamak mmkndr. Bu tr bir seimin yaplabilmesi iin ise, kukusuz tesis alt yapsnn ve tesisat dzeninin batan planlanmas gerekir. rnein; 300 kg/h sulu sistem ykama kapasitesine sahip ve gnde 2 vardiya alan bir amarhane tesisinde gnlk su tketim miktar ortalama 75 ton ( 20%) mertebesindedir. Yukardaki tr bir planlama ile gnlk 15-20 ton aras su tasarrufu salanabilir. Gereksinim duyulan ilave yatrm deeri 3.000.-$ civarnda iken yllk tasarruf deeri de bu rakama yaklaabilecektir.

rnein yukarda verilen rnekteki tesise dnersek, dz sathl ykama yklerinin (araf, peete, masa rts vs) kurutma makinalar yerine silindir t makinalarnda kurutularak tlenmesi hem zaman, hem personel ve hem de enerjiden tasarruf salayacaktr. Silindir tlerde buhar tketim miktar kg kuru amar bana 0,8 - 0,9 kg. (8-10 atm. Basnta) mertebesindedir ve ayrca ilave bir tleme ilemi tketimine de ihtiya gstermez. Tm yklerin yarsnn silindir tde ilenebilme imkan sz konusu ise bu rnekte toplam gnlk buhar tketiminden salanacak tasarruf 950 kg.dr. Ayrca 300 kg. civarnda tleme ileminden gelecek buhar tketim deerindeki tasarruf da ilave edilecek olursa, toplam tasarruf oran %20nin zerine kacaktr. Bir dier arpc rnek, Blue Jean imalatlar iin verilebilir. zellikle stone-wash vb. ykama ilemlerinden sonra klasik kurutma ve tleme ilemleri kullanlacak olursa, buhar tketim deerleri kg. kuru amar bana 1,1 kg. (kurutma makinas) + 0,3 kg. (pres ve t masalar) olmak zere toplam 1,4 kg. mertebesindedir. Bu imalat iin zel olarak gelitirilmi flemeli makinalarn kullanlmas durumunda ise bu deer takribi olarak 0,8-0,95 kg. mertebesine inecektir. Gnde 3500 jean imalat (2000 kg) yapan bir fabrikada, buhardaki gnlk tasarruf miktar sadece bu zel nitelerin kullanlmasndan dolay 1100 kg. mertebesinde olacaktr ve bu deer %30luk bir orana tekabl eder. 5. Hijyenik Ekipman Kullanm zellikle hastane tr amarhane tesislerinde yatak ve ameliyat yklerinden dolay bir enfeksiyon yaylmasnn nlenmesi, bariyer tipi ekipman seilmesi ile mmkndr. Bu yklerin ykama prosesi iinde dezenfekte edilmesi ve temizlenmi yklerin kirli yklerle her trl temasnn kesilmesini hedefleyen bu yap, ilk planlamada inaat ve tesisattaki ufak ayarlamalar ile kolaylkla kurulabilir. lave yatrm gereksinimi, toplam tutar ierisinde olduka kk olmasna karlk, yapnn salayaca katk kukusuz rakamlarla llemez. Verilen tm rneklerden de grlecei zere, amarhane tesislerinin planlama ve tesisat almalar ile ilikisi olduka fazladr. Bu konularda uzman kurulularn planlama ve tesisat almalarn yrten firmalarla koordineli almas, rantabl dzeyde kurulmu ve en ekonomik/salkl alma koullarn salayan tesislerin oluturulmasn salayacaktr.

14.1. ENDSTRYEL AMAIRHANE EKPMANLARI a- Ykama makinalar: Tnel Tip Ykama Sistemleri: Saatte 340 kg. ve daha fazla amarn ykanmas gerektii durumlarda kullanlr. Tnel tip ykama sistemleri temel olarak amar ykleme rampas veya torba boaltm sistemi, n ykama, ana ykama, durulama, sterilizasyonun yapld ykama tneli, deterjan, yardmc ykama maddeleri otomatik dozajlama niteleri, pres, pres-kurutma makinas aras ykleme band (veya asansr), amar kurutma makinalar ile bunlarn kumanda edilmesini ve cihazlarn birbiriyle senkronize almalarn salayan bilgisayarl iletim sisteminden oluurlar. Kimi durumlarda kurutma ileminden sonra amarlarn nakledilmesine ynelik otomatik tama birimleri de sisteme entegre edilebilir. Bu tip sistemler su, enerji ve deterjan tketimi ile bakm ve tamirat giderleri asndan ekonomik sistemlerdir. amarlar tnel ierisinde saa ve sola salnm hareketleri neticesinde ykanrlar. amarlar tnel ierisinde blmeler arasnda gei yaparken kart ak prensibine gre ykanrlar. Burada amarlar dereceli olarak bir nceki seferde kullanlan kirli su veya presleme ileminde ortaya kan su ile temiz suyun bir karm ile ykanrlar. Temel olarak iki tip ykama vardr: 1. Tek cidarl ykama tnelleri. Tek cidarl ykama tnelleri amarclk sektrnn eriebilecei en dk tketim deerlerine sahip ykama makineleridir. Bir kilogram amar iin ortalama olarak 8 litre su tketilir, dolaysyla stma enerjisi ve deterjan tketimleri de buna gredir. Tek cidarl makinede gvde monobloktur. amarlar, tnel ierisinde vida prensibine gre, makinenin bir tam tur dndrlmesiyle ilerletilirler. Ykama tneli, altnda bulunan motorlar yardmyla, poliretan tekerlekler zerinde hareket ettirilir. erisindeki blme duvarlar ve merkezi besleme borusu ve dier aksam hareketsizdir. Basit alma sistemi sayesinde ok dk bakm ve tamirat gideri vardr. 2. ift cidarl makineler, her ne kadar tketim deerleri asndan tek cidarl makineler kadar ekonomik deillerse de, (ortalama 13 litre su/1 kg. amar) modler olmalarndan dolay ok esnek ykama zelliklerine sahiptirler. Her amar partisi tnele giriinden kna kadar

450

dier partilerin ykanma ileminden bamsz olarak ykanabilirler. Burada bir parti beyaz amar, arkasndan renkli bir parti, hatta onun arkasndan deri malzemeler birbirini takip edecek ekilde makineye yklenebilirler. Ayrca blmeler modler olduundan zaman ierisinde tnele blme eklenmesi veya karlmas yoluyla kapasiteleri arttrlp azaltlabilir. Standart Ykama- Skma Makineleri: Ortalama 5 kg/sefer kapasitesinden balayarak 300 kg/sefer kapasitesine kadar eitli boylardadrlar. n ykama, ana ykama ve durulama ilemlerini gerekletirirler. Hastane sterilizasyonuna uygun duvar iinde duran, bir kaps kirli tarafa alan, dieri steril ksmda olan ift kapl hijyenik modelleri ile self servis amarhanelerinde kullanlan jetonlu tipleri vardr. Genel olarak yksek G. Faktrl ve dk G. Faktrl makineler olarak iki tiptedirler. Dk santrifj faktrl makineler ya amarhane ierisinde ilave bir santrifj makinesiyle, ya da tambur deliklerinin daha byk olmasndan, peynir torbas gibi tortusu yksek amarlarn ykanmasnda, talama ilemi gibi bir ama iin kullanldklarnda veya santrifj emniyet tertibatlar olmadndan, gemilerde bamsz olarak iletmede bulunabilirler. Arlklarna gre bir kaide veya daha iyisi yzer beton kaide zerine ankraj demirleri vastasyla sabitlenmelidirler. Yksek santrifj faktrl amar ykama makineleri ilave bir santrifj makinesine gereksinim duymaz. amarlar santrifj aamasndan sonra %40-50 aras nemlilie sahiptir. Bu tip makinelerde zel bir kaideye gerek yoktur. Titreimler amortisrler tarafndan giderilirler. Kapasitelerine gre ilave hidrolik ok emicileri olan modeller de vardr. Bu makineler iin dikkat edilmesi gerekli hususlarn banda, santrifj emniyet sistemi yer almaktadr. Yksek santrifjl makinelerde skma aamasnda amarlarn tambur eperine dzgn datlm olmas hayati nem arz etmektedir. Bunun iin bu tip makinelerde ykama aamasndan sonra, amar dengeleme aamasna geilir. Bu safhada tambur dnme hz yaklak 100 devir/dakikaya karlp, amarlarn tambur etrafnda e dalm salanmaya allr. Bir dengesizlik sinyali alnmad takdirde tambur hz ortalama olarak 500 devir/dakikaya karlr. Yine bir sorun alglanamad taktirde, makine n skma safhasndan, yaklak 1000 devir/dakika olan nihai

skma safhasna geer. Bu geilerin salkl yaplabilmesi iin, amar balansnda bir dengesizlik durumunda makinenin santrifj safhasna geiini nleyici veya bu safhadayken makineyi durdurucu gvenilir bir emniyet tertibatna ihtiya vardr. Dengesizlik durumunda tambur yalpalayaca iin, tamburun demesiyle atp, makine byk hasarlar grmeden makineyi durduran ubuk emniyet tertibatlar mevcuttur. Yksek santrifj faktrl ykama skma makinelerinin ift zamanl iki motorlu tipleri, daha uzun motor mrne sahip olacaklarndan tavsiye edilir. Bakm asndan dier nemli bir husus da, makinelerin drenaj klarnn bir tkanmaya sebebiyet vermeyecek bir ekilde dizayn edilmi olmalardr. Genel olarak endstriyel tip makineler ile ayr sanayi veya ev tipi makineler arasnda bir ekonomik mr veya alma-saat mr fark vardr. Bunun iin endstriyel tip makine seilirken, bunun ne kadar zaman kullanlmak istendii belirlenmeli ve malzeme kalitesi olarak bu amaca uygun makine seilmelidir. b- Santrifj Makineleri Dk skma gc olan amar makineleriyle ykanm amarlarn, kurutma makinesinde kurutulmadan veya kurutucu gerektirmeyen dier t ilemlerinden nce, zerinde fazla suyun giderilmesi amacyla kullanlr. eitli kapasitelerde modelleri vardr. c- Kurutma Makineleri: tlenmesi gerekmeyen ya da t ilemlerinden nce n kurutma yaplmas gereken amarlarn kurutulma ilemine ynelik kullanlrlar. eitli kapasitelerde; tek kapl, ykleme ve boaltma kaplar ayr veya devrilir (tilting) modelleri vardr. Elektrik, buhar veya gaz stmaldrlar, tamburlar paslanmaz elik veya galvanizli satr. alma prensipleri, amarlar tambur ierisinde dnerken scak hava sirklasyonu ile amarlarn kurutulmasdr. Bunlardan baka tnel tip kurutma makineleri de vardr. Bunlar giysilerin kurutulmasnda ve krklklarn giderilmesinde kullanlabilirler. Giysiler tnelin bir tarafndan girer ve dier tarafndan kar. amarlarn hareketi aslm olduklar asklarn nakil borusu zerinde ilerletilmesi ile olur. alma prensipleri scak hava sirklasyonu veya sadece normal scaklkta kuru hava akmlar sayesinde amarlar kurutmak eklindedir. 451

ekme problemi olan veya ok zel itina isteyen amarlar, normal scaklkta hava akmlar yardmyla kurutulurlar. ou kurutma makinelerinde amarlar kurutma ileminden sonra, kurutucudan karlmadan nce bir mddet soumaya braklrlar. Bu sayede scak amarlarn termal oka maruz kalp mrlerinin ksalmasnn nne geilir. d- t Makineleri: Silindir t Makineleri: Boylar 750-4000 mm., aplar 150-1200 mm. arasndadr. araf, yastk klf, nevresim, eitli havlu, petamal gibi dz amarlarn tlenmesinde kullanlrlar. Silindirik uzunluu tlenecek enine gre deiiklik gsterir. amarn eninden daha ksa olan silindirlerde amarlar katlanmak suretiyle tye verilirler. Bu durumda amarlar iki defa tden geirmek gerekebilir. Silindir uzunluu kullanm konforu yannda kapasite zerinde de etkili bir faktrdr. Bunun yannda, silindirin ap, amarn silindir temas-yzey alann belirlediinden, kapasiteyi belirleyen ana faktrdr. Silindirin ap ne kadar byrse, birim zamanda tlenebilecek amar miktar o kadar artacaktr. Kapasitenin yetersiz kald durumlarda, 4 adede kadar silindir arka arkaya tek makine zerinde entegre alacak ekilde paralel balanabilirler. Yksek kapasitelerde tden gerekli randman almak iin, nne bir amar besleme makinesi ile, amar k ksmna bir katlama, art istifleme makinesi taklabilir. Bu bahsi geen ek cihazlarn tercihi, kimi zaman bir zorunluluksa da, bazen de ekonomik bir karardr. gcnn ucuz olduu lkelerde tercih edilebildikleri, toplam fizibilite etdne baldr. Silindir t makinelerinin kk kapasitelileri elektrikle, byk kapasitelileri buhar veya kzgn ya ile stlrlar. Buhar stmal silindir tlerin yatrm maliyeti, ya stmal tlerden daha dktr; fakat buhar tesisat olmadndan ve silindir t yzeyi ile kprlerde homojen scaklk salamasndan dolay, ya stmal tlerin iletim maliyetleri daha dk ve tleme kaliteleri daha yksektir. t Tnelleri: Giysi tipi amarlarn tlenmesinde kullanlrlar. Yksek kapasite gerektiren iletmeler ile, slak temizleme nitelerinde bulunurlar. alma prensibi scak hava-buhar karm akmlarla amarlarn krklklarnn giderilmesi eklindedir. t Kabinleri: Giysi tipi amarlarn tlenmesinde kullanlrlar. 452

Kabin ierisinde ime bir mankene giydirilmi ceket, nlk, gmlek veya zel klamalarla tutturulup gerdirilmi olan pantalonlarn scak hava-buhar karmyla piirilmesi neticesinde krklklar giderilir. t Masalar: Paskala tipi sivri ulu veya dikdrtgen eklindedirler. Standart tip el tsyle tleme salanr. t tablalar duruma gre vakumlu, hava-buhar flemeli, stlm veya ntr olabilir. Pres tler: Kullanm amacna gre eitli ekillerdedirler. Dikine pantolon, gmlek srt, nlk vs. iin enine uzun, dz pres, yzeyli niversal presler; pantolon baseni ts iin mantar pres; kol, yaka ve manet ts iin ayn adl pres; ceketlerin omuz kol ve srtlarnn tlendii kombine presler; yksek kapasitede t ilemleri iin tek kiinin alt dner alt tablal rotary presler vardr. Manken tler: Giysiler hava geiren manken olarak da tabir edilen ien bir torbaya giydirildikten sonra bir basnl hava ve buhar karmyla iirilerek piirilmek suretiyle tlenirler. e- Kuru Temizleme niteleri Standart Kuru Temizleme: ki ana cihaz vardr. Kurutma ileminin ayn makine iinde yapld, temizleme maddesi olarak perkloretilen veya aktif karbon kullanlan kuru temizleme makinesi ile, leke karma masas. Polar ve apolar maddeler karlkl olarak yine ayn vasfta znrler. Perkloretilen apolar bir madde olduundan amarlar makinede ykanmadan nce suda eriyen maddelerden oluan lekelere sahiplerse, nce leke masasnda bu kirlerinden giderilmelidirler. Aksi taktirde kuru temizleme makinesinin dz leke giderme zellii yoktur. Islak Temizleme: Kuru temizleme makinelerinin ok pahal oluundan ve Avrupada evre koruma yasalarnn gittike arlamasndan dolay, yeni gelitirilmekte olan bir temizleme sistemidir. u anda bu sistem ile kuru temizleme portfynde olan amarlarn %50si ykanabilmektedir. Burada amarlar su ierisinde zel kimyasal maddelerle tambur dnme hz yavalatlm standart bir ykama makinesi ierisinde ykanrlar. Bu ilemde amarlar belli bir nemlilie kadar normal kurutma makinesinde kurutulduktan sonra: nihai kurutma, amarlarn deforme olmalarn nlemek maksadyla, normal (oda) scaklkta hava akmyla kurutma yapan kurutma tnelinden gerekletirilir.

f- Yardmc Ekipmanlar: Otomatik Tama niteleri: Yksek kapasite ve hz gerektiren amarhanelerde makinelerin yklenip boaltlmalarnda, birimler arasnda nakillerinde kullanlrlar. Bantl, konveyrl, torbal veya tnel tipleri vardr. Silindir t Besleme, Katlama ve stif Makineleri: Besleme makinesi, silindir t makinesinin randmann arttrmak maksadyla, rnn amar giri ksmnda makineye daha hzl amar verilmesi gayesi ile kullanlr. Vakumlu, klipsli veya entegre olarak alanlar vardr. Kk, orta ve byk boy amarlar iin olanlar ile, kombine foksiyonlular mevcuttur. Katlama makinesi silindir tnn amar k tarafndan makineden gelen amarlarn katlanmas gayesi ile kullanlr. eitli saylarda dz katlama yapan, dz katlamaya ilave apraz katlama ve ikili kat katlama yapan modelleri vardr. Kk, orta boy ve byk boy amarlar iin olanlar ile kombine fonksiyonlular mevcuttur. stif makineleri katlamadan gelen amarlarn belli saylar halinde istiflenip nakledilmesinde kullanlrlar. Kk, orta boy ve byk boy amarlar iin olanlar ile kombine fonksiyonlular mevcuttur. Elbise Katlama Tezgahlar: Elbise katlama hznn artrlmas maksadyla elbise tipine gre eitli ekillerde ve hareket zelliklerinde tezgahlardr. Yar otomatik modelleri mevcuttur. Giysi Katlama ve stif Makineleri: Hareketli bir ask nakil sistemi zerinde gelen gmlek, nlk, tulum gibi amarlarn vakum ve eiti hareketli paralar yardmyla tam otomatik olarak katlanp istiflenmelerinde kullanlrlar. amar Basma Havuzlar: ok kirli olan veya kirlerinin nceden yumuatlmas gereken amarlarn su veya deterjanl suya basldklar kvetlerdir. Kirli Ayklama - Stok Birimleri: amarhanenin kirli giri ksmnda, amarlarn niteliklerine gre ayklanp grupland blmeler veya kirli arabalardr. Deterjan Stok - Tama Birimleri: Paslanmaya dayankl malzemeden deterjan stok depolar ile deterjan tama arabalardr. Otomatik Deterjan Dozajlama niteleri: Sv deterjan kullanan amar makineleri ile ykama

tnellerinde gerekli zaman ve miktarda makineye deterjan ve katk maddesi pompalarlar. Arabalar: Kirli getirme, kirli stok, kirli nakil, slak amar, kuru amar, temiz istif, kat servis arabalar gibi eiti amaladrlar. amarhane ierisinde kullanlanlar paslanmaya dayankl metal, brandal veya plastiktendir. eitli Tezgah ve stif Raflar: Baskl: Ykama makinesinin kapasitesine gre amarlarn tartlmasnda kullanlr. Diki Makineleri: Markalama Makineleri: amarhanenin kirli giri ksmnda bulunur. Etiketleme sisteminin bir parasdr. Ambalajlama Makineleri: Manuel, yar otomatik ve tam otomatik tipleri vardr. amarlar ambalajlarlar. Kolileme Makineleri: Manuel, yar otomatik ve tam otomatik tipleri vardr. amarlarn belli sayda koli haline getirilip ambalajlanmasnda kullanlrlar. Otomatik Datm niteleri: Kuru temizleyicilerde, otel veya hastane amarhanelerinde kullanlabilir. Elbise datm nitesi tam otomatik olarak ahslarn gelip kendilerine ait giysileri alabilecekleri bir sistemdir. Giysiler ykanma ileminden sonra datm nitesine aslrlar. Bu arada giysilerde nceden belirlenmi olan tantc bilgiler bulunur. (Elbiseler ykanmadan nce elbise kabul blmnde bunlara kimlik bilgilerini ieren ykama srasnda deforme olmayacak bir barkodlu etiket veya ayn ekilde bir manyetik dme taklr. Kimlik bilgilerinde giysi sahibinin ad-soyad, grevi, alt blm, tarih vs. gibi bilgiler olabilir) Sistem, elbiseleri konveyre asacak eleman dnda insan gcne gereksinim duymaz. Her giysi sahibinin ierisinde kimlik bilgileri olan kendine ait bir manyetik kart vardr. Bu kart yardmyla elbise sahibi amarhane ierisine girmeden dardaki otomatik elbise verme blmnden, kart sokma ksmna kartn srerek kendine ait olan elbiseleri alr. Kart bilgileri bilgisayar tarafndan okunduktan sonra, gerekli olan elbise/elbiseler konveyr zerinde otomatik olarak bulunur ve bunlar konveyr zerinde k elbise verme blmne doru hareket ettirilip, bu k kabininden elbise sahibine intikal ettirilirler.

453

Elbise datmnda kiilerin sadece kendilerine ait giysileri almalar art deildir. Kart sahiplerine farkl yetkiler/ncelikler verilmesi suretiyle, messese ierisinde giyilen veya gn ierisinde birden fazla sayda deitirilen giysiler, kart sahibinin o anda amarhanede kendi ismine kaytl giysiler olmamasna ramen gn ierisinde belli bir sayyla snrl olmak (veya kart sahibinin yetkisine gre snrsz) zere, sistemden talep edilebilinir. Makine kart bilgilerinden okumu olduu kart sahibinin beden llerine uygun kyafetleri konveyr zerinden seip, alnan kyafeti kart sahibinin bilgisayardaki elbise hesabna iledikten sonra talebi gerekletirecektir. Kart sahibi kendisinde grnen giysileri amarhaneye geri intikal ettirdiinde, getirdii kadar giysi bu elbise hesabndan dlr. Sistem istenirse kolaylkla bir merkezi bilgisayar nitesine balanabilir. Sistem bilgisayar kontrollu olduundan yukarda bahsedilenler dnda her trl istee gre programlanabilir. 14.2. KAPASTE HESAP YNTEMLER Otel Otel amarhanesi dorusal veya dairesel olarak planlanabilir. Alan olarak gerekli btn blmlere ve ekipmanlara sahip olan 4-5 yldzl bir otelin amarhanesi yaklak olarak, oda (2 yatak bana) says bana 1m2 olarak dnlmelidir. Fakat genellikle amarhaneler verilen mevcut alan ierisinde tasarlanmak zorundadr. Makineler ok ar olduklarndan ve santrifj anndaki dinamik zemin basnlarnn yksekliinden dolay, amarhaneler zemin katlarda kurulmaldr. 4-5 yldzl otellerde tesisin zel bir durumu yok ise ortalama olarak yatak/gn bana 3 kg. amar miktar baz olarak alnabilir. Otelin ortalama doluluk oran ve eldeki amar stou ile orantl olarak, amarhanenin otelin maksimum doluluunda gerekli minimum karlama oran hesaplanr. amarlarn her gn deiecei kabul edilerek, haftalk amar miktarnn tespitinden sonra, bu miktar haftalk alma saatine blnerek, saatte ykanmas gerekli amar miktar bulunur. Bundan sonra gerekli toplam ykama-skma makineleri sefer kapasitesi (ideal artlarda, normal kirlilikte amarlar iin ykleme boaltma hari 3035 dakika), makinelerin sefer sresi, saatlik amar miktarnn oranlanmas ile karlr. Gereki sefer kapasitesinin belirlenmesi iin kan rakama %10 iletme firesi eklenmesi yerinde olur. Tnel tip 454

makinelerde saatlik kapasite sabittir. Daha dk yldzl oteller iin yatak bana amar miktar 2 kg olarak kabul edilebilir. Fakat kapasite planlanrken amarlarn bu tip messeselerde 3 gnde bir deitii gznne alnmaldr. amarhane ii i dalm aadaki gibi zetlenebilir:
Silindir t Kapasitesi Kurutma Kapasitesi Dier t lemleri Kuru Temizleme Kapasitesi %60 Toplam amar Miktar %34 Toplam amar Miktar % 6 Toplam amar Miktar %6-8 Toplam Normal amar Miktar

Hastane Hastane amarhanesi dorusal veya dairesel olarak planlanabilir, fakat dairesel tasarmda kirli blmler ile steril ksmlarn birbirinden ayrlmalarnda zorluklar ortaya kabilir. Bu yzden dorusal ak tercih sebebidir. Alan olarak gerekli btn blmlere ve ekipmanlara sahip 250-300 yatakl bir hastane amarhanesi, yaklak olarak yatak says bana 1 m2 olarak dnlmelidir. Fakat burada otellerden farkl olarak, hastane byklnde alan ihtiyac, t gruplarnn fazla olmayndan dolay, bire bir art gstermez. Bu durumda en iyi zm vaka analizi yapmaktr. Dier zellikler ve aklar otel amarhanesi ile ayndr. Hastaneler iin yatak/gn bana 2,5 kg. amar miktar baz olarak alnabilir. amar deiiminin her gn olaca kabul edilerek, haftalk amar miktarnn tespitinden sonra, bu miktar haftalk alma saatine blnerek saatte ykanmas gereken amar miktar bulunur. Bundan sonra gerekli toplam ykama-skma makineleri sefer kapasitesi, (ideal artlarda, normal kirlilikte amarlar iin ykleme boaltma hari 30-35 dakika art 5 dakika sterilizasyon fark) makinelerin sefer sresi saatlik amar miktarnn oranlanmas ile karlr. Gereki sefer kapasitesinin belirlenmesi iin kan rakama %10 iletme firesi eklenmesi yerinde olur. Tnel tip makinelerde saatlik kapasite sabittir. 14.3. AMAIRHANE MAHAL NAAT ZELLKLER Pencereler: Doal ktan yararlanabilmek iin bant tipi pencere kullanlmaldr. Havalandrma: 12-14 defa/saat havalandrma yaplmaldr.

Duvarlar: mekan duvarlar tamamen beyaz fayans ilenmeli, keler 40x40 mm paslanmaz veya alminyum kebentlerle desteklenmelidir. Taban: Taban kaymayacak ekilde ak renk karo yaplmaldr. Tesisat: - amarhane giriine tevzi elektrik panosu konulmal, ebekeden ana giri yapldktan sonra her makine iin ayr trifaze - W- otomat konmaldr. (Aydnlatmann haricinde tesisa konabilecek ek makineler iin toleransl tesisat ekilmelidir.) - amar makinelerine su girileri esnek, belirtilen basnlara dayankl, iki ucu rakorlu hortum ile yaplacaktr. Su Girileri: amar ykama skma makinelerine proje zerinde gsterilen yer ve saylarda scak-souk su tesisat gereine gre, sert ve yumuak su olarak ekilmelidir. Tesisattaki su basnc 0,5 ile 10 kg/cm2 arasnda olmaldr. Su basncnn ok dk olduu durumlarda ykama sresi anormal lde uzayacaktr. Kendinden boylerli t paskala masas, pres t ve maken t makinelerine boyler ierisinin ve makine ii tesisatn kirelenmesinin nlenmesi maksad ile kesin olarak 0 sertlikte su verilmelidir. Aksi taktirde birka ay gibi ksa bir zaman iersinde makineler i gremez hale gelebilmektedir. Su Sertlik Dereceleri: amar ykama-skma makinelerinin scak ve souk su balantlarnda belirtilen yumuak ve sert suyun sertlik dereceleri istenilen ykama kalitesinin salanabilmesi iin aada belirtilen deerlere uygun olmaldr. - Souk yumuak su : 1 dH - Scak yumuak su : 1 dH - Souk sert su : 1 dH Aydnlatma: Aydnlatma su ve rutubete kar etanj ilenmelidir. Buhar reteci: amahanede buhar reteci olarak buhar jeneratr kullanlmaldr. Not: amarhanede paskala t masas, pres t, leke masas, manken t, terzihanedeki diki makinesi, ofis, dkkan, terzihane masa st aydnlatma, dkkan-ef ofisi telefonu ve dkkanda

gerekli olan bilgisayar iin proje zerinde gsterilmi yerlere monofaze ve trifaze fi kombineleri ile gerekli tesisatlar ekilmelidir.

455

BLM 15

15. TEMZ SU ARITILMASI

youn ve byk ll partikllerin elenmesinde kullanlr. Daha ince kat partikllerin sadece szme yntemi ile ayrlabilmesi iin yar durgun diye kabul edebileceimiz hzlarda gemesi gerekmektedir. Bu sebepten dolay szme zm tek bana kullanlmaz; tamamlayc artma zmleriyle birlikte kullanlr. Bunlar sralamak gerekirse: Suyun giriinde zgaralama ve kaba eleme: Milimetreler lsnde gei aralklar olan eleklerden, delikli levhalardan ve zgaralardan su geirilerek byk boyutlu pislikleri eleme olaydr (Burada ama pompalar korumaktr.) Girite kertme yntemi: Bu zm suda ince ve kk olan partikllerin evresini sarp partiklleri bytmek ve younlatrmak amacyla suya reaktif ilavesidir. Bu durumda su daha kolay szlebilir hale getirilir. ka filtre yerletirme: Bu zm su szldkten sonra daha hassas yzeylerden oluan filtrelere alnarak filtre edilmesidir. kertme Bu teknik sadece kk partiklleri bytmek deil, ayn zamanda kolloidal maddeleri ntr hale getirip phtlatrmaktr. kertme deiik evreleri iermektedir: Phtlama: Phtlatrc reaktif madde floklan ilavesiyle, yani hidroliz yoluyla metal tuzlarn (demir veya alminyum tuzlarnn) hidroksit aa kartmas ile, bu hidroksitlerin kolloidlerin yzeyleri tarafndan emilmesi ve hareketli hale getirilmesi ilemidir. kertme: nceleri kk partikllerin ve floklan ilavesiyle hareketli hale getirilen kolloidlerin, daha hacimli hale gelmesiyle ylma oluturulur. Kullanlan floklan reaktifi, mineral polimerlerinden (aktif silis) veya doal kaynakl organiklerden (alginat) veya sentezlerden oluurlar (poliakrilate) kertmeye yardmc maddelerin eklenmesi: Molekler arlklar byk olan organik rnleri (katyonik karakterli, anyonik karakterli ve iyonik olmayan karakterli) kaplayan yardmclar, kk maddelerin younluklarn arttrarak gzle grlr kabarck haline gelmesini salarlar.

Temiz kullanma suyu ve ime suyunun artlmasnda 5 ilem sralanabilir. Bunlar; 1- n filtrasyon, 2- Su yumuatma, 3- Koku ve tat arndrmas 4- nce filtrasyon 5- Bakteriyolojik artma 15.1. FLTRASYON Filtrasyon, eriyik olmayan maddelerin tamamnn veya tamamna yakn miktarnn elenmesidir. Kabul edilebilir l limitlerindeki istenmeyen partiklleri cinslerine gre (asl kat maddeler, tek bana asl kat maddeler ve kolloidal maddeler) ncelikli olarak eleyerek filtrasyon olay gerekletirilir. Filtrasyonu elimizdeki suyu fiziksel olarak istenilen zellie getirebilmeyi salayan cihazlar seme sanat olarak grebiliriz. Filtrasyon, berraklatrlmak istenilen suyun gzenekli bir yzeyden geirilip (buna filtre diyoruz), gzeneklerden daha byk olan partikllerin tutulmas ve suyun gemesine izin verilmesi (gzeneklerden daha kk olan partikllerle birlikte) olaydr. Eer asl maddeler filtrenin gzeneklerinden daha byk boyutlarda ise filtrenin yzeyinde tutulurlar. Buna yzeyde filtrasyon ad verilir. Eer asl kat maddeler filtrenin gzeneklerinden daha kk boyutlarda ise, bunlarn bazlar gzeneklerin i yzeylerinde tutulabilir. O zaman buna hacimde ya derinlikte veya filtre yatanda filtrasyon denir. Kesin filtrasyon ise, filtrasyon yzeyindeki btn gzeneklerin, geen maddelerden daha kk olmasdr. Eer artacamz suyun iersindeki partikller filtrenin i gzenek boyutlarndan daha kk boyutlarda ise, su filtre edilir ama yksek bir trbidite zelliine sahip olur. Kat maddelerin elenmesi olay genelde fiziksel yollardan gerekletirilmektedir. Bunlar szmek ve filtreden geirmektir. Szme le n Filtrasyon Szme, katlarn tortulamasn salayabilmek amacyla suyun ak hznn azaltlmas olaydr. Bu zm sadece 456

Filtrelerin Tkanmas ve Basn Kayb Kat maddelerin filtre yzeyinde zamanla tutulmasyla, suyun geiini salayacak olan delikler sayca ve boyuta azalrlar. Bu olaya (kolmataj) tkanma ad verilir. Basn kayb kabul edilmeyecek dzeye gelinceye kadar artan bir biimde ykselmeye balar. Filtrenin kolmataj hz doal olarak, suyun iersindeki tutulabilir maddelerin miktarna, bu arada fiziksel yaplarna ve boyutlarna da baldr. Bu durumda filtre eden malzeme ya ykanmal, yada deitirilmelidir. Bulanklk - Berraklk Suda erimemi her trl madde az ya da ok bir bulanklk tekil eder. Bulanklktan kurtulmaya berraklatrma (limpidite) ilemi denir. Fakat bu olay hibir zaman tam anlamyla gerekletirilemez. Suyun her koulda bir bulankll mevcuttur. Gzle grlmese bile lmlerle tespit edilebilir. Yani bulanklk gzle tespit edilemez, muhakkak llmesi gerekir. Buna karlk berraklk (limpidite) gzlemleme sonucu ifade edilir. lmlerde istenilen bulanklk lsnn altna inildiinde optik olarak temiz ifadesine rastlayabiliriz. Bulankllk lmnn bir ok yntemi vardr. En ok kullanlan yntem ise bir litre sudaki asl maddelerin tutulmasdr. (MeS) lm, suyu 0,45 um gzeneklere sahip bir membrandan geirme yntemi ile yaplr. Bu lm de bize kesin bir netice vermez, ama bu ly yine de temel alabiliriz. nite birimi = 1 Jackson = 1,2 ila 1,5 ppm silis olarak alabiliriz. 15.1.1. Hassas Filtrasyon Hassas filtrasyonu ifade edebilmek iin birim olarak micrometreyi kullanrz. rnek olarak 5 pmlik bir filtreden geirilmi su bulankllk asndan olduka zayftr yani yksek kalitede bir sudur. Fakat bu su; iindeki 5 umden daha ufak kalibrasyona sahip elemanlar bakmndan ok zengin bir su olabilir. Setiimiz filtre edici eleman istenilen kalitenin elde edilmesini salar. 15.1.2. Elek Filtreler Hareketli zayf filtrasyon yzeyli (onlarca dm2lik); sentetik veya metalik iplerden dokunmu olan elek filtreler 50 ila 100 umlik filtrasyon yapma zelliine sahiptirler. Az kirli sularda kullanlrlar.

Sudaki erimemi baz maddelerin lleri

mm cinsinden plak gzle grlebilenler 10 0,2 ila 2 0,05 ila 0,2 0,02 ila 0,002 0,002 ila 0,0001 0,05 0,01 Ik altnda gzle grlebilen 0,007 0,005 0,001 0,008 0,007 rnekler Byk kum tanesi Orta boy kum tanesi nce kum Balk Kil Sa teli Talk ekirdei Alyuvar Maya mantar Tek hcreliler ok ince emulsiyon Ttn duman partiklleri Organize virsler (koloni) Virs Bakteri Basil En ince pigmentler Sentetik makromolekl Fibrinojen Fibrinojen Poliomyelite (virs) Silis kolloidal asidi Sentetik makro molekl (virs)

Mikroskopla grlebilir

0,0005 0,0003 0,00015 0,00012 0,00010 0,00009 0,00006 0,00005 0,000025 0,000015 0,00001

Elekler ykanabilirler: - Elek basn gvdesinden skldkten sonra elle ykanr. Ya fskiye suyla ya da bir frayla temizlenmelidir. - Veya yine su ile ters ynde ak verilerek otomatik veya manuel olarak ykanrlar. - PERMOCRSTAL kartu filtreler basn gvdeleri skldkten sonra manuel olarak ykanrlar. Bu filtrelerin amac hidrolik otomatizmi (elektrovanalar) korumak iin anlk kirlenmelere kar nlem almaktr. Kullanld yerler berrak ebeke sularnn dolat devrelerdir. PERMOFLASH filtreler ykamalarn ya manuel ya da otomatik olarak gerekletirirler. Otomatik modellerinde ykama, basn fark 1-1,5 bara ulatnda veya periyodik bir zaman aral verilerek gerekletirilir.

457

Dayankl (Support) Filtreler Bu tr filtreler kartulu; mum tipi kartulu; membranl olabilir. Bu tr filtrelerle 200 umden 10 um veya 1 um kadar filtrasyon yapabilirler. 15.1.3. Kartu Filtreler Kartu filtreler az ykl sulardaki asl malzemeleri olan zayf harcaml sularda (1-1,5 m3/h) zayf filtrasyon yzeylerinin kullanld (kartu bana 5 ila 10 dm2) filtrelerdir. Filtre eden eleman 1 adet silindir dayanak ve zerine geirilen kartutan oluur. Ksa tellerden dokunmam (manon filtre) yani, btn gzenekleri ayn boyutlu kartutan oluur. Bobin diye tabir edilen apraz biimde dndrlerek devaml sarlan telden oluurlar. Tellerin aplarna gre delik aplar deiir. Hassas kartular piyasada 50 umden 0,2 um kadar deimektedirler. Kartu filtrelerde genelde tek veya ok (multi kartu) kartu ayn basn gvdesinde kullanlr. Teller sellz, polietilen, polipropilene malzemeden yaplr. Ayrca antikolloid fonksiyonlu teller de kullanlr. Kartu filtreler ykanmazlar, tkandklar an filtrenin alp iindeki kartuun yenisiyle deitirilmesi gerekmektedir. Mum tipi kartular Bu kartular porselenden gzenekli yapya sahiptirler. Gzenek lleri 0,4 um kadardr. Bu tip kartularn dezenfektan zellikleri vardr. Pasteur veya Chamberland tipi kartularda patojen zellikler bulunur. Debileri zayf, basn kayplar yksektir. Temizleyici zellie sahiptirler. Membranl Filtreler ok zayf incelikteki gzenekli ortam organik sentezle gerekletirilir. ki ekildedir. - Mikrofiltrasyon membranlar: Gzenek boyutlar 0,2 ila 0,9 mikron arasnda deiir. kinci bir zellii dezenfeksiyonu salamasdr. Tkandklarnda geri kazanlamazlar. - Ultra filtrasyonlu membranlar: Gzenek boyutlar 0,001 mikrona kadar inebilir. Geen su byk bir hassasiyetle artlmaktadr, bu tiplerde ok abuk tkanma ortaya kabilir. Bu sebepten dolay girite bir sprme debisi ayarlanmal buna ilave bir atk k (bu debiye bal olarak) 458

oluturulmaldr. Bu da membrann zerinde birikmeyi nler. Atk debisi, retim debisiyle ayn oranlara kadar kabilir. Ultra filtrasyon membranlar sadece eriyik olmayan kirlilii engeller. Sadece molekler arl 2000 gmolden daha yksek olan eriyik organik veya organo-mineral kkenli elemanlar tutmaktadr. Sudaki sertlik eitli birimlerle ifade edilebilir: 1 Fransz sertlii (Fr) = 0,56 Alman sertlii (dH) = 10 ppm 10 Fr zerindeki sular ime ve kullanma suyu olarak kaliteli deildir. Sert sularn sakncalar 1) Tatszdr, 2) Piirilen yemekler ve retilen iecekler doal tadn kaybeder 3) Salarn ve derinin kurumasna neden olur. 4) amarlar sertletirir, renklerini soldurur 5) Deterjan ve sabun tketimi artar. 6) amar, bulak makinas; ofben, boyler kazan gibi stma yaplan cihazlarn stc yzeylerinde birikir. Bu nedenle sert sular yumuatlmaldr. Elde edilen gnlk retimler birka yz litre civarndadr. Bu membranlar temizlenebilir membranlardr. 15.1.4. Filtre Yataklar ile Filtrasyon Filtreler, ak, atmosfer basncyla kendi gravitesiyle alan filtreler ve kapal basn altnda alan filtreler diye snflandrlabilir. Ak filtreler ok nemli debilerde kullanlrlar (ehir ebekesi artmas gibi) Bu filtrelerde filtre edici elemanlar genelde kum veya antrasit yada ikisinin karm, ok nadiren de aktif karbondur. Filtre eden malzemelerin ykanmas ya suyun debisinin ters evrilmesiyle yada suyun dnyle beraber zayf basnl (0,1 - 0,2 bar) hava flenmesiyle yaplr. Ham suyun filtrasyonu ya dorudan veya phtlatrc zellikli bir kertici ilavesinden sonra yaplr. Filtrasyon hzna gre ifade edilir. Yani filtre edilen metrekp suyun filtre edici elemann metrekare yzeyine oran ve onun da saate oran, ksaca metre/saat oranyla ifade edilir. Basn Altndaki Filtreler Basnl filtreler, genelde metal olan silindirik bir gvdeden bu gvdenin zerinde ve iinde su giri ve k boru balantlarndan; bu borularn zerlerinde otomatik veya manuel vanalardan oluurlar. Bu vanalarn filtrasyon, ykama ve durulama gibi grevleri vardr. Basnl filtreler daha az yer kapladklarndan avantajldrlar.

Filtrasyon Elemanlar Filtrasyon elemanlar bir veya birok kalibre parack katmanlarndan oluurlar. - En fazla kuartz kumu kullanlr. - Antrasit genelde silis tortularnn istenmedii yerlerde kullanlr. - Baz durumlarda ikisinin karm kullanlr. (zellikle eleman bakmndan youn sularda.) - Aktif karbon, genelde suyun ierisindeki eriyik organik maddelerden arnma istendiinde kullanlr. En iyi zmse; nce kum filtreden, ardndan aktif karbon filtreden geirmektir. - Aktif karbon ile kumun beraber kullanlmas filtrasyon hz asndan problem yaratacandan tavsiye edilmez. Filtre edici elemanlarn boyutlar 0,3 ila 2,5 mm arasnda filtrenin grevine gre deimektedir. Genelde kullanlan boyutlar 0,9 ila 1,35 mm arasndadr. Boyutlandrmann en nemli olduu yerler destek katmanlardr. Her boyutlandrma, minimum basn kaybnn olutuu optimum ykseklikte gerekletirilir. En ok kullanlan (ykseklik) kalnlk 0,6 ila 1 m arasdr. Filtrasyonun byk ksm ilk 2,5 - 5 cm. kalnlktaki blmde oluur. Filtrasyon hz 4-50 m3/m2/h arasndadr. Gnmzde kum filtrelerde hz 10 m3/m2/h deerinin altna dmemektedir. Hz 40 m3/m2/h deerlerine kadar da kartlabilir. Filtrasyon hz kullanlabilecek basn dmne baldr. Yksek filtrasyon hzlarna basnl filtrelerde klabilir. Filtre Elemanlarnn Ykanmas Filtre edici yataklarn zerinde bulunan btn pisliklerden arndrmak iin yaplan ok nemli operasyondur. Filtrenin ykama kararn verebilmesi iin filtrede 0,4-0,5 bar ve st gibi bir basn kayb olumaldr. Otomatik olmayan filtrelerde bu olay: - Filtre edilen suyun debisinin azalmasyla - Filtre edilen suda kirlilikler grlmesiyle farkedilir. Ykama ilemi; filtre yataklarn aadan yukarya doru ykayarak, btn filtre elemanlarn genletirip zerlerindeki pislikleri drenaj borularyla dar atmaktr. Bu esnada filtre edici ortam tamamen alkalanmaldr. Bu sonucu almak iin iki metod uygulanmaktadr.

Sadece su ile ykama : Genletirme ilemi iin alkalama ilemine oranla %15 daha fazla su gerekmektedir. Bu sre (25/90 m/h aras) 4 ila 10 dakika arasnda, kullanlan kumun boyutlarna gre deimektedir. - Hava ve su ile beraber yaplan ykama: Kum filtresi iin: - Ykama suyunun debisi 15 m/h - Havann debisi ise 50 m/h olmaldr. Daha hafif filtre elemanlarndan oluan filtreler iin yani antrasit veya aktif karbon iin ncelikle kartrma havas, ardndan su ak salanr ve hemen durulama yaplr. Burada her ilemin sresi birka dakikay gemez. Sebebi youn yaplabilecek ilemlerde filtre elemanlarnn atk suyla beraber drenajdan gitmesini engellemektir. Basit Filtrasyon (Dorudan Filtrasyon) Bu tr filtrasyonlarda su dorudan filtreye verilir ve suyun fazla ykl olmamas gerekir, yani max. 20-25 mg/l eriyik olmayan maddelerden olumas gerekir. Bu durumlarda filtrasyon hz 4-50 m/h aras deiir. Yzde olarak ele aldmzda %50 ila %90 arasnda deiebilen bir filtrasyon elde ederiz. Kolloidal maddeler filtre edici katmanlar tarafndan tutulamazlar. Filtrasyon dnm sresi, yani iki ykama arasnda filtre edilmi miktar deiken olmaktadr. nk su kalitesi hibir zaman sabit kalmamaktadr. Btn bu varsaymlar dorudan filtrasyon iin geerlidir. Filtre zerinde Phtlatrma (Koagulasyon) le Filtrasyon Eer filtre edilecek su kolloidal maddeler ihtiva ediyorsa veya maksimum filtrasyon kalitesi aryorsak dorudan filtrasyon ile istenilen sonucu alamayz. O zaman filtre zerinde phtlatrma gerekletirmemiz gerekmektedir. 15.2. SU YUMUATMA Sodyum permutasyonu metoduyla yaplan su yumuatma ilemi; kuvvetli katyonik zellikli reinenin sodyum klorr (NaCl) ile rejenere edilmesiyle gereklemektedir. Bu tip reine alkalin iyonlarna (sodyum ve Potasyum) gre toprak-alkali iyonlar (Kalsiyum ve Magnezyum ki su sertliini 459

Tablo 15.1 / EN OK KULLANILAN FLTRASYON TEKNKLER olutururlar) daha bir hassasiyetle yakalamaktadr. Sert suyun bu tip reine ile temasnda, reine Kalsiyum (Ca) ve Magnezyum (Mg) iyonlarn kolaylkla zerinde tad Sodyum (Na) iyonuyla deitirir. Su yaps itibariyla kalsiyum ve magnezyum bakmndan fakirleir, sodyum bakmndan zenginleir yani sert bir sudan, yumuak su elde edilir. Reine doyma noktasna geldiinde, sodyum bakmndan zengin bir solusyonun yardmyla kendini yenilemesi yani rejenerasyonu gerekletirilir. Pratikte bu solusyon, kaya tuzundan veya pastil tuzdan hazrlanr. (Saf NaCl) Deiim kapasitesi ve rejenerasyonun verimi bir ok faktre gre deimektedir: - Reinenin tipi - Litre reine bana kullanlan rejeneran miktar - Reine ile temas eden rejeneran solusyonun konsantrasyonu - Uygulanan rejenerasyonun tipi - Rejeneran solusyonun reine zerinden gei hz - Rejenerasyon esnasnda reinenin doygunluk durumu - Rejeneran solusyonun scakl Rejeneran solusyonun reine zerinden gei hz, litre reine bana 1 ile 10 lt/h arasnda deiebilir. Bu debilerde ve 10-25C arasndaki solusyon scaklnda, rejenerasyon verimi tuzlu suyun konsantrasyonuna ve kullanlan tuzun miktarna gre deimektedir. ki trl rejenerasyon uygulamas bulunmaktadr: 460 Dz akl rejenerasyon Bu tip rejenerasyonda, rejeneran ak reine yataklar zerine, servis ynnde olmaktadr. Yani klasik usulde yukardan aa doru olmaktadr. Bu tipte reinenin havalandrlmas iin kullanlan suyun debisi normal servis miktarndan daha fazla olabilir. Fazla debide su kullanm ancak suyun ierisinde asl partikl miktar ok olduu durumlarda, servis annda reinenin zerinde biriken partikllerin giderilmesi amacn da gder. Havalandrma sresince en kk reine bilyeleri (mekanik yorgunluktan tr paralanan reineler) reine yatann st ksmlarna yerleirler. yice klm reine bilyeleri ise daha da yukarlara kp, drenaj suyu ile birlikte yumuatcy terk ederler. Bu tip rejenerasyon; iersinde youn asl partikl tayan sular iin uygundur. Fakat rejenerasyon verimi asndan zayftr. (zellikle reine yatann alt ksmlarndaki reineler asndan.) Gerekte rejeneran solusyon reine yatana indike: - Rejeneran iyonlar bakmndan fakirleir ve evrim esnasnda tutulmu iyonlar bakmndan zenginleir. - Reine yatann st ksmlarnda tutulmu iyonlar, darya atlmadan nce, alt ksmlardaki evrim sonunda tamamen doymam olan reine yatan doyurur. Dz akl rejenerasyonda, rejeneran tamamen doymu bir reine ile kar karyadr. Eer reine doymadan rejenerasyon karar alnrsa kullanlmam olan deiim yetenei kaybedilir, nk en alt ksmda bulunan reine nce st ksmda tutulmu olan kalsiyum tarafndan doyurulur.

 Ters Akl Rejenerasyon Bu tip rejenerasyonda, rejeneran ak reine zerine, servis ynnn tersinde olmaktadr. Yani klasik usulde iyon deitiricileri iin evrim boyunca su ak yukardan aaya doru, rejeran sv ise aadan yukarya doru gerekletirilmektedir. Bu rejenerasyon tipinin dz akl rejenerasyona gre saysz avantajlar vardr: - Rejeneran solusyonun ilk ulat yer az doymu olan alt ksm reine yatadr, burada evrim sonunda reinede bulunan istenmeyen baz iyonlardan kolayca kurtulunur. - Rejeneran solusyon yava bir ekilde rejeneran iyonlar bakmndan fakirleirken, elenecek iyonlar bakmndan gittike artan bir ekilde zenginleir. Yani ters akl rejenerasyonda; rejenerasyon verimi en iyi dzeydedir, reine yatann alt ksm ok iyi rejenere edilir ve reine ka en aza indirilir. Bu tip rejenerasyon sadece teknolojik bakmdan istenilen artlar gerekletii durumlarda kullanlr. - Gvde; aadan al ve yukardan datm gerekletirecek karmak paralarla donanm olmaldr. - Gvdenin dndaki hidrolik paralarn debiye kusursuz bir ekile hakim olabilmesi gereklidir. - Havalandrma dnda reine yatann yaylmas iin gerekli serbest hacimin kesin hesaplanmas gereklidir. - Gerekli tam miktardaki havalandrma suyu hacminin salanmas gereklidir. Eer reine doymadan rejenerasyon karar alnrsa, deiim yetenei kaybedilmedii gibi, tersine daha da stn bir deiim yeteneine ulalr. ekil 15.2de Bodrumda yaplan bir uygulamaya ait su yumuatma sistemi anm emas verilmitir. Tuz Kaplar Tuz kaplar plastik malzemeden, veya elik malzemeden yaplr. ki trl tuzlu su hazrlama yntemi vardr. - Ya tuz yntemi: Genelde manuel sistemlerde uygulanan bir yntemdir. Kabn iersine bir miktar tuz konulur ve zerine su ilave edilir. Kartrma durumu yaratlmaz ise tuzlu su (salamura) homojen bir yapya sahip olmaz, doymam tuzlu su younluk bakmndan daha zayf olan yzeyde kalr, doymu tuzlu su younluk bakmndan daha zengin olan altta

kalr. Fazla tuz ile temas srdrr. - Kuru tuz yntemi: Bu yntemde tuzun bir ksm suyla temas halindedir, kalan ksm ise gelecek rejenerasyonlar iin rezerv grevi grr. Tuzlu su (salamura) ok abuk (1/2 ile 1 saat gibi) ve homojen bir yap oluturur. nk az doymu olan tuzlu su ste kp, tuzla temas edip doygunlua ular. Kaplarn iersine gelen su miktar ise bir tuzlu su ayarlayc valf tarafndan kontrol edilir. Rejenerasyonun Deiik Evreleri Modern teknolojik su yumuatma cihazlarnda rejenerasyon evreleri otomatik olarak elektromekanik veya elektronik programlayclar sayesinde gerekletirilir.
Evre Havalandrma Tuzlama Hzl durulama Sresi (dak) 2-10 5-40 2-15 Debi (L/.L reine) 10-20 2-10 2-10 10-20 Debi (L/L reine) 0,4-5 0,3-1 1,5-2,5 0,4-5

Yava durulama 10-50

Reinelerin dezenfeksiyonu Suyun bekledii tm yerlerde olduu gibi, reine yata da, mikroorganizmalarn reyebilmesi iin uygun yerlerden biridir. Enfeksiyon, gerek cihazn bulunduu konum itibariyle, gerekse steril olmayan sularn kullanlmasyla gerekleebilir. Bu gibi riskleri ortadan kaldrmak iin: - Mmkn mertebe cihazlarn bulunduu yerin ve cihazlara yaplan balantlarn salk koullarna uygun olarak seilmesine ve yaplmasna dikkat edilmelidir. - Cihazn devreye alnmas esnasnda ilk rejenerasyonun tuzlu suyuna, yeterli dozda dezenfeksiyon ilavesi yaplmaldr. (amar suyu, oksijenli su gibi) - Muntazaman reinenin dezenfeksiyonu gerekletirilmelidir. Permo Bio-sistem zellikli cihazlar, bnyelerindeki zel elektroliz hcresi ile tuzlu suyu elektroliz ederek oluturduklar klorla reinenin dezenfeksiyonunu salarlar. Yumuatcnn yerletirilmesi, bakm ve kullanm Yumuatclar her ne amala kullanlrsa kullanlsnlar muhakkak baz nlemlerin alnmas gereklidir. 461

462 ekil 15.2 / SU YUMUATMA SSTEM AINIM EMASI

Yumuatclarn bulunduklar mekann temiz, havadar ve buzlanmann gerekleemeyecei bir ortama sahip olmas gerekmektedir. Balantlarnn, cihaz besleyen kayna kirletmesini engelleyecek zellikte olmas gerekmektedir. (ekvalf gibi). Cihazn atk sularnn (rejenerasyon at tuzlu ve mineralli sular) kaynaa ulamas engellenmelidir. Btn teknik cihazlar gibi yumuatclarn da periyodik bakmlarnn yaplmas gerekmektedir. - Her ay sert suyun ve yumuam suyun sertlik kontrol yaplmaldr. - 6 ayda bir rejenerasyon devreleri bir dezenfektanla desteklenmelidir. - Senede bir kere tuz kab boaltlmal ve temizlenmelidir. - 5 senede bir reinenin kontrol yaplmaldr. (Temizlik, boyut) - Her on senede bir reine deitirilmelidir. 15.3. KLORDAN, RENKTEN VE KOKUDAN ARINDIRMA Suda bazen renge, kokuya veya kt bir tada rastlanr. Bunun nedeni aadaki maddelerdir: - Baz eriyik haldeki organik maddeler: Fenolik bileimler - Baz gazlar: Klor, Hidrojen Slfr - Baz mineral tuzlar: Demir tuzlar veya manganez tuzlar. Btn bunlar iin, genelde aktif karbon filtreden geirmek veya oksidasyona uratmak veya her ikisinin kombinasyonunu kullanmak gerekir. Floculan ilavesinden sonra kum filtreden geirmek, sudaki renk problemini zmler. Demir veya Manganez tuzlarnn elenmesi ise deferizasyon ile yaplr. 15.3.1. Aktif Karbon Aktif karbon en fazla kullanlan ve en geerli emicilerden biridir. Toz halde bulunan aktif karbon, iilebilir sularn artlmasnda tamamlayc rol stlenir. Emici madde, yzeyine kimyasal mineralleri veya organik mineralleri ekerek emme olayn tamamlar. Aktif Karbon; Hidrojen Slfr, bir ok doal organik maddeler ve sentezlerini suda tad olarak, grnt olarak, koku olarak ortadan kaldrr. Emme kapasitesi de suyun karbonla temas yzeyine,

ak ekline ve akan suyun debisine gre deimektedir. Klorla olan temas Suyun ierisinde serbest klor bulunmas durumunda aktif karbon aadaki reaksiyonda katalizr roln oynar. Cl2 + H2O HCl + 1/2 O2 Aktif karbon zerinden yaplan filtrasyonda, aktif karbonun elenmesi ne kimyasal reaksiyonla, ne de emmeyle gerekleir. Teorik olarak karbon aktif filtrelerin ykanmas veya deimesi gerekmez. Pratikte ise suda herzaman baka maddeler de olduundan yzey temas gitgide azalr. (Organik maddelerin emilmesi, kat ya da kolloidal maddelerin tkamas olaylarnda). Asl elemanlar ile olan temas Btn tanecik ve gzenekli maddeler gibi aktif karbon da kat maddelere, baz kolloidal maddelere kar filtre rol oynar. te bu maddeler aktif karbon filtrelerin tkanmasna sebebiyet verirler. Tkanma (kolmataj) durumunda ters akla ykama yaplarak tm asl maddelerden baka, karbonun emmi olduu maddeler de aa karlr. Kapasiteler arttka bu yntem daha ok uygulanr. Dier durumlarda deiebilir kartularla zme ulalr. Aktif Karbon Filtreler Dezodorizasyon, deklorasyon artmalarnda, aktif karbon iki trl kullanlr. Deiebilen Kartulu Filtreler 1 m3/hn altndaki debiler iin kullanlrlar. Ksaca sklebilir bir filtre gvdesinden ve de sellloz tellerden yaplm aktif karbon ieren kartulardan oluurlar. Kartular tkandnda yenisi ile deitirmek gerekmektedir. Ykanabilir Filtreler Kum filtrelerinin gvdeleri bu filtreler iin de kullanlabilir. Bu filtreler otomatik veya manuel vana kumandalar ile dzenli ters ykama yaplarak kullanlrlar. Elenecek maddelerin konsantrasyonuna gre 1 m3/h suya 0,06 ila 0,2 m3 aktif karbon kullanlr. Temel Kullanmlar ebeke suyunda bulunan klor tadn almak amacyla; Yiyecek endstrisinde, fotoraf endstrisinde suyun rengini berraklatrmada; Klorlama yapldnda sonradan kloru elemek amacyla kullanlrlar. 463

15.4. BAKTERYOLOJK ARITMA 15.4.1. Klor ve Trevleriyle Yaplan Oksidasyon Klor ve trevleri (hipoklorit e klorosiyanurat) istenmeyen organik maddeleri, asitleri oksitleyerek paralama zelliklerine sahip kuvvetli oksidantlardr. Yaplan kor dozajnn etkili olabilmesi iin 0,5- 2 saat aras bir temas sresine ihtiya vardr. Bu sre sonras istenmeyen organik maddeler paralanm olurlar. Klorun en kuvvetli olduu PH gam 7 ila 7,4 arasdr. Kritik Nokta (Break point) Gerekli olan klor miktar paralanarak maddelerin yapsna ve konsantrasyonuna gre deiir. Genelde tutarl bir klor dozajndan sonra yaplan 1 saatlik temas, ilk etapta klor miktarn maksimuma, ardndan minimuma, sonra yine maks. eklinde bir devinime sokar. Kritik nokta serbest klor miktarnn en dk olduu seviyededir. Klor eklenmesi ile oluan bileimler (kloramin, klorofenol) sudaki istenmeyen tatlar olutururlar. Kritik noktaya uygun yaplacak dozajlama ile tat ve renk asndan minimum noktaya ulaabiliriz. Bu kritik nokta her su iin deiir. Bu sebepten dolay yaplmas gereken olay, ilave bir klor dozaj yapmaktr. (Kritik noktann zerinde) Ardndan aktif karbon ile kloru geri alp 0,4 ila 0,6 mg/l gibi serbest klor seviyesine indirmektir. Yaplan dozaj yaklak 5 g/m3 civarndadr. 15.4.2. Ultraviyole Cihaz Ultraviyole cihaz insan salna zararl olabilecek bir kimyasal madde kullanlmakszn, suya bulaan mikroplar suyun tadn bozmadan ldrmeye yarar. Bakteri, Mantar, kf sporlar ve virs gibi canllar mor tesi na maruz kaldklarnda, hcre zarndan ieriye nfuz eden enerji, hcrenin DNA yapsn bozarak hcrenin oalmasn nler. Bu tip cihaz alrken nce suyun k geirgenlii belirlenmelidir. Buna gre ultraviyole amplnn k gc belirlenir. stanbul iin k geirgenlii %12 olup, 40 mJ/cm2 ampul yeterlidir. Ayrca dier nemli bir dizayn parametresi seilen cihazn debisidir. Malzeme olarak paslanmaz elik gvde kullanlmaldr.

464

BLM 16

16. ATIK SU ARITMA

kaynaktan artma tesisine gelinceye kadar uzun bir kanal sisteminden gemesi gerekmektedir. Bu sistemin birleik kanal (atk su ve yamur suyunun ayn kanalda toplanmas) olmas halinde d ortamdan yamur sular ile birlikte kum, inert partikller ve kaba paralarnn artma tesisine gelmesi kanlmaz olmaktadr. Bu gibi kat maddelerin baz endstriyel atklarda da bulunmas retimin doal sonucudur. O halde artma tesisindeki kirlilik yknn azaltlmas ve sistemde kullanlan mekanik ekipmanlarn (pompa, kartrc vb.) korunmas iin bu kat maddelerin artma tesisinin giriinde atk suyun iinden ayrlmas gerekmektedir. Bu amala yaklam kanal zerine manuel ya da otomatik olarak temizlenebilen zgaralar konur. Bu zgaralar ubuk aralklarna gre kaba zgaralar veya ince zgaralar olarak isimlendirilir. Evsel atk sularn artld tesislerde genel olarak kaba zgaralar 5 cm. aralkl, ince zgaralar 2.5 cm. aralkl olarak dizayn edilir. Izgaralarda tutulan kat maddeler manuel ya da otomatik olarak zgaradan ayrlr ve konveyr yardmyla bir p konteynerinde toplanr. Gnmzde bu kat maddelerin zgarada tutulduktan sonra ykanmas ve preslenmesi yaplp, uzaklatrlmas iin gelitirilmi sistemler bulunmaktadr. Elekler zellikle endstriyel atk sularn artlmasnda kullanlan ekipmanlardr. nk bunlar ince zgaralarda tutulamayacak kadar kk boyutlu maddelerin giderilmesini salar. rnein bira yapmnda kullanlan arpann kabuklar, ya da tavuk kesimhaneleri ve mezbahalardan gelen kl, ty vb. maddelerdir. Bu maddeler mekanik ekipmanlara zarar vermeyecek kadar kk olsalar bile, atk suyun kirliliini arttrdklar iin en ksa yoldan atk sudan ayrlmalar gerekmektedir. Atk suyun iindeki maddelerin zelliine gre i akl ya da d akl olarak seilen elekler genelde 0.5 mm. 2 mm. aralnda paslanmaz elik malzemeden imal edilmi perfore sac ya da yarkl tamburlardr. Izgara ve eleklerin konulmasyla atk sudaki kat maddelerin giderilmesinde %5-20 arasnda verim elde edilebilir. Bu verim, seilen elee ve atk suyun zelliine bal olarak deimektedir.

Artma tesislerinde uygulanan sistemleri incelemeden nce atk suyun iindeki kirletici maddelerin neler olduuna deinmek gereklidir. Bunlar organik maddeler, inorganik maddeler, partikler maddeler vb. olarak snflandrlabilir. Organik maddeler BOI (biyolojik oksijen ihtiyac) ya da KOI (kimyasal oksijen ihtiyac), kat maddeler AKM (askda kat madde) TKM (toplam kat madde) vb. olarak belirlenir. Atk sudaki kirleticilerin artlmas iin kullanlan metodlar genel olarak ana balk altnda toplamak mmkndr. Bunlar; 1. Fiziksel artma 2. Kimyasal artma 3. Biyolojik artma Atk suyun artlmas amacyla, atn karakterine gre, bu balklar altnda toplanan yntemlerden biri ya da birka, ayr ayr ya da birbirlerinin kombinasyonu olarak uygulanrlar. Uygulanacak proseslerin seimi; yaplacak tesisin performansn, ilk yatrm ve iletme giderlerini belirleyen nemli bir unsurdur. Bu nedenle seilen prosesin yine bu prosese uygun olarak seilmi mekanik ekipman ve kontrol sistemleriyle (enstruman) donatlmalar gerekmektedir. Atk sularn karakterlerinin farkl olmas nedeniyle sv atklarn genel anlamda ikiye ayrlmas yararl olmaktadr; 1. Evsel nitelikli atk sular 2. Endstriyel nitelikli atk sular Evsel nitelikli atk sularn artlmas iin yukarda ksaca bahsedilen proseslerden Fiziksel ve Biyolojik Artma metotlarnn kullanlmas gnmzde yrrlkte olan mevzuat asndan yeterlidir. Ancak endstriyel atk sularn karakteri her retim kolu iin ok byk farkllklar gstermektedir. Hatta ayn endstri kollarnda bile kullanlan retim teknolojilerinin farkl olmas nedeniyle atk su miktar ve kalitesi asndan deiiklikler grlmektedir. 16.1. FZKSEL ARITMA Izgaralar zelikle evsel nitelikli atk sularn, olutuu

465

Kum ve Ya Tutucular zellikle birleik kanal sisteminin bulunduu blgelerden kaynaklanan evsel atk sularn iinde nemli miktarda kum bulunur. Bunun kayna yamur sularyla yollardan toplanarak gelen malzemelerdir. Atk su iindeki kumun giderilmesi, sistemde kullanlacak pompalarn fanlarnda ve dier ekipmanlarn yzeylerinde anmasnn nlenmesi iindir. Bu amala kum tutucu ad verilen sistem kullanlmaktadr. Bu nitedeki ak hz yle seilir ki atk suyun iindeki kum ve benzer arlktaki tm maddeler kum tutucunun tabanna kerken zgl arl sudan az olan maddeler atk suyun yzeyine ykselirler. Genellikle uzun ve dar olarak tasarlanan kum tutucularn tabannda biriken kum, belirli peryodlarda manuel ya da otomatik olarak temizlenir. Baz durumlarda bu nitenin tabanndan hava verilerek ar maddelerin tabanda birikmesi salanrken, hafif maddelerin de (ya vb.) hava yardmyla yzeyde toplanmas ve buradan syrlmas salanr. Bu sistemde biriken maddelerin alnmas iin kum tutucu boyunca gezen bir kpr ve bu kprye monte edilmi bir kum pompasyla yzey syrcs bulunur. Tabandan pompalanan kum yine gezer kprye monte edilmi olan siklondan geirilerek, kum ile suyun ayrlmas salanr. Filtreler Daha ok temiz su (kullanma suyu) artmnda kullanlan filtreler dearj standartlarnn, zellikle askdaki maddeler ve buna bal olan organik maddeler asndan ok sk olduu endstriyel atk sularn artlmasnda kullanlr. Buradaki temel prensip, basnl bir kap iine konulmu olan belirli bir granlometreye sahip filtre malzemesi zerinden atk suyun geirilmesidir. Bu srada kullanlan filtre malzemesinin tanecik boyutuyla orantl olarak filtre edilen akkan iindeki kat maddelerin tamam ya da belirli bir ksm filtrenin yzeyinde tutulur. Tkanan filtrede basn kayb artar ve sonu olarak filtre devreden karlr. Daha sonraki alma iin basnl hava ve/veya basnl suyla ters ykanarak tekrar iletilmek zere hazr bekler. Bu nitenin kullanlmas evsel nitelikli atk sularn artld konvansiyonel sistemlerde gerekli deildir. Ancak artma tesisinden kan suyun yeil alanlarn sulanmasnda kullanlmas ya da dezenfekte edildikten sonra muhtelif amalarla ykama suyu olarak kullanlmas istendiinde uygulanmas doru olur. 466

Bu niteler endstriyel atk sularn artlmasnda yaygn olarak uygulanmaktadr. rnein znm kirlilii az, partikller madde ierii fazla olan atk sularn filtre edildikten sonra geri kazanlarak yeniden kullanlmalar uygulanmaktadr. Ya da artma tesisinden kan sular filtre edildikten sonra soutma kulelerinde yeniden kullanlmaktadr. Yzdrme Sistemleri zellikle endstriyel atk sularn artlmasnda ya ayrlmas, ya da elyaf ayrlmas (geri kazanlmas) amacyla kullanlr. ki farkl yzdrme sistemi mevcuttur. Bunlardan ilkinde atk suyun kendisi basnlandrma kab iine alnarak yksek basn altnda havaya doyurulur. Daha sonra havaya doygun olan atk su tekrar giri noktasnda havuza giren atk suyla kartrlr. Bu durumda zerindeki basn kalkt iin oluan mikronize gaz kabarcklar atk suyun iindeki partikler maddeleri yzeye toplar. Yzeyde bulunan syrc da bu maddeleri, tek bir noktadan alnmak zere istenilen yere tar. Dier metotta ise havuzun altna yerletirilen bir ekipman yardmyla sisteme srekli olarak hava flenir. Bu ekilde alan sistemler daha ucuzdur. Ancak verimlilikleri daha dktr. Endstriyel alandaki en nemli uygulamalar ya fabrikalar, rafineriler, mezbahalar ve entegre et tesisleri, kat fabrikalar ve benzeri yerlerdir. Yzdrme sistemlerinin evsel atk su artmnda kullanld saha ise amur younlatrma prosesidir. Burada ama yaklak %0.8 kat madde ierii olan atk amurun, havann yardmyla yaplan yzdrme ilemi sonucunda, kat madde ieriinin arttrlmasdr. Bunun haricinde evsel atk sularn artlmasnda basnl hava ile yzdrmenin, ya da sadece hava ile yzdrmenin uygulamas yoktur. amur Susuzlatrma Gerek evsel atk sularn gerekse endstriyel atk sularn artlmasnda mutlaka belli miktarda atk amur oluur. Bu amur kullanlan prosese gre miktar ve kalite asndan farkllk gsterir. Kimyasal artma sistemlerinden kan atk amur biyolojik sistemlerden kan amura gre daha kolay susuzlatrlr. Ancak oluan amur kekinin herhangi bir faydal kullanm alan yoktur. Biyolojik artmadan kaynaklanan fazla amurlar ise uygun koullar altnda stabilize edilmi ise, susuzlatrldktan sonra tarmda gbre olarak kullanlabilirler. Geri kullanm haricinde atk sularn artlmasnn sonucunda oluan fazla amurun susuzlatrlmasnn

dier ve en nemli nedeni de batl lkelerde bulunan p depolamas iin uygulanan bedelidir. nk belediyelere ait p depolama tesislerine boaltlacak kat atn arl orannda para alnd lkelerde, atk amurlarn iindeki suyun ayrlmasnn nemi aka grlmektedir. lkemizde henz bu ekilde bir para alnmad iin baz artma tesislerinde amur susuzlatrma ekipmanlar kullanlmamaktadr. Bunlara ilave olarak ister kuru kek, ister sulu amur olarak pe atlan, ya da geliigzel araziye braklan artma tesisleri amurlar, zemin zellikleri ve ya nedeniyle yer alt sularnn kirlenmesi iin potansiyel bir tehlike olmaktadr. Bu nedenle susuzlatrlan amurlarn hacmi azaltlr ve geirimsizlii salanm alanlarda depolanr. Susuzlatrmann yaplmas iin kullanlan konvansiyonel ekipmanlar Filtre Press, Vakum Filtre, Dekantr olarak saylabilir. Bu ekipmanlarn her biri oluan amurun miktarna, niteliine gre seilir. Ayrca iletme koullarnn srekli ya da kesikli oluu da seilecek ekipman belirler. Ekipman seimini en son olarak oluan amur kekinin kuru madde yzdesi belirler. Trkiyede u anda yrrlkte bulunan kat atk ynetmeliine gre artma tesislerinden kan amurun belediyenin plne atlabilmesi iin asgari %35 kuru madde iermesi gerekmektedir. Ancak zel durumlarda bu kuruluk %25 olabilir. 16.2. KMYASAL ARITMA Kimyasal artma, evsel atk sularn artlmasnda, artlm suyun dezenfeksiyonu ve amur susuzlatrma ilemindeki artlandrma ilemi haricinde uygulanan bir metod deildir. Kimyasal artma sistemleri ounlukla endstriyel atk sularn artlmasnda kullanlan bir prosestir. Bu prosesin temelinde birka farkl yntem vardr. Adsorpsiyon Atk su ya da su artmada aktif karbonun kullanm amac uzun molekl zincirleri halinde bulunan baz organik maddelerin giderilmesidir. ounlukla temiz sularn artlmasnda kullanlan bir yntem olup, akkann iersinde bulunan baz maddelerin bir yzey tarafndan tutulmasdr. Bu ilem iin en ok kullanlan madde Aktif Karbondur. Aktif karbon adsorpsiyonu uygulamas iki deiik yolla yaplmaktadr. Birincisi filtrasyondaki gibi basnl tankn iine doldurulan granler aktif

karbonun zerinden suyun geirilmesidir. kinci ise biyolojik artma srasnda havalandrma havuzunun iine dozlanan toz aktif karbondur. Bu uygulamaya rnek olarak tarm ilalar reten fabrikalardan oluan atk sularn artld tesisler verilebilir. Bu maddenin pahal olmas ve kullanldktan sonra eer rejenere edilmezse, bir daha kullanlamaz olmas, uygulama alannn kstl kalmasna neden olmaktadr. Aktif karbonun rejenerasyonu (atk su artma tesisleri iin) gnmzde Trkiyede yaplmamaktadr. Oksidasyon Baz endstrilerden kaynaklanan atk sular iersinde biyolojik artmaya zarar verecek maddeler bulunmaktadr. Sistemde kimyasal artmadan sonra bir de biyolojik artma adm bulunuyorsa, bu durumda bakteri yaamas engellenir. Eer biyolojik artma yoksa, bu kez de atk suyun dearj edildii noktadaki canllar yok olur. rnein metal kaplama, ya da otomotiv endstride kullanlan Cr+6 ya da altn madenlerinde kullanlan siyanr gibi maddeler verilebilecek rneklerdir. Burada yaplan ilem, Cr+6 nn Cr+3 indirgenmesi ya da siyanrn siyanata ve daha sonra azot gazna dntrlmesi sonucunda, toksik olan maddelerin canl hayatna zarar vermeyecek hale dntrlmesi ilemidir. Koaglasyon + Floklasyon + ktrme En ok kullanlan kimyasal artma prosesleridir. Burada ama tanecik boyutu ok kk olan ve bu nedenle kendiliinden kemeyen kat partikllerin birbirlerine balanarak tane boyutunun arttrlmas ve sonu olarak keltilerek atk sudan ayrlmasdr. Bu ilemin yaplmas iin atk suyun iine koaglant olarak muhtelif kimyasal maddeler verilir. Bunlara rnek olarak A12(SO4)3, FeCl3, FeSO4, Ca(OH)2 verilebilir. Bu kimyasal maddelerin grevi taneciklerin etrafndaki elektrik yklerini dengelemek ve bunun sonucu olarak da taneciklerin boyutunu bytmektir. Bu ilemin verimli bir ekilde yaplmas iin atk suyla kimyasal maddenin homojen olarak kartrlmas gereklidir. Hzl kartrma ilemi belirli bir bekletme sresi olan ve mekanik bir kartrcyla srekli olarak sisteme enerji aktarlan bir hacimde yaplr. Burada elektriksel ykleri dengelenen floklarn boyutlar artar. Daha sonraki admda (floklasyon) atk suya polimer dozlanarak ve atk suyun homojen, fakat yava karm salanarak, oluan floklarn bykl daha da arttrlr. Bylece ktrme 467

havuzunda atk su ile amur birbirlerinden ayrlr. Elde sadece znm maddeler kalr. Dezenfeksiyon Atk sularn artlmasnda zel olarak baz endstriyel artma sistemlerinde dezenfeksiyon nem kazanmaktadr. Entegre et tesisleri, tavuk kesimhaneleri vb. yerlerdeki artlm sular dezenfekte edilirler. Burada ama artlm suyun iinde olmas muhtemel patojen canllarn fabrikadaki canl hayvanlara zarar vermemesidir. Bu ilem iin kullanlan metodlar deiken olmakla beraber, en basiti artlm suyun iine NaOCl (amarsuyu) dozlamak ve belirli bir sre bekletmektir. Buna alternatif olarak ozonlama ya da daha temiz sularda uygulanan ultraviole nna maruz brakma metodlarndan biri uygulanabilir. 16.3. BYOLOJK ARITMA Biyolojik artmada temel ama atk suyun iinde bulunan ve znm haldeki maddelerin giderilmesidir. Bu amala gelitirilen proseste havalandrma havuzu iinde bulunan mikroorganizmalar, oksijenin yardmyla organik maddeleri CO2 gazna, suya ve yeni bakterilere dntrrler. Bu prosesin almas iin ortamda bulunmas zorunlu olan evresel artlar vardr. rnein yeterli miktarda oksijen bulunmaldr, organik madde miktaryla orantl olarak azot ve fosfor gibi maddeler bulunmaldr, sv ortam canllarn yaamas iin uygun scaklkta olmaldr, ortamn pH deeri 6-9 arasnda bulunmaldr vb. Bu sistemler haval (aerobik) ve havasz (anaerobik) olarak iki temel gruba ayrlr. Aerobik artma sistemleri de kendi iinde askda gelien kltrler ve bir yzeye yapk olarak yetien kltrler olarak snflandrlabilir. Bu sistemlerin de kendi ilerinde modifikasyonlar bulunmaktadr. Biyolojik artma sistemleri gerek evsel, gerekse endstriyel atk sularn artlmasnda kullanlan en geerli metottur. Organik maddelerin giderilmesi iin en uygun (ilk yatrm ve iletme) yol olan biyolojik artma sistemlerinde, oksijenin temini iin de muhtelif alternatifler bulunmaktadr (Yzeysel havalandrclar, hava krkleri, saf oksijen gibi). Bu sistemlerin her biri dierine gre avantaj ve dezavantajlara sahip olup, hangi sistemin kullanlaca, iinde bulunulan duruma ve atk suyun zelliklerine yakndan baldr.

468

BLM 17

17. YZME HAVUZLARI

ok havuzu ve tedavi havuzu Jacuzzi scak ve souk su masaj kveti 5. Havuzun tama sistemine gre stten tama, yandan savakl veya her ikisi kark uygulanm (denge tankndan alnan suyun havuza baslmas sureti ile tama salanan tipler) Skimmerli (Sath syrma pencereli) havuzlar 6. Havuzun ina tarzna gre Betonarme gvdeli havuzlar Prefabrik plakalarla oluturulan hazr havuzlar elik karkas ve gvdesi ierisine vinil denilen muamba kaplanm hazr havuzlar 17.1. HAVUZU YERLETRRKEN ARANAN HUSUSLAR Havuz byklnn tayin edilmesi: Havuzun bykln belirleyen en nemli faktr bu havuzun kullanm srasnda ulaabilecei en kalabalk kii saysdr. Ancak; havuzu kullanan maksimum sayda kiiye gre plan yapmak her zaman en iyi seim olmayacaktr.

Yzme havuzlar eitli ekillerde snflandrlabilir: 1. Yaplarna gre Ak yzme havuzlar Kapal yzme havuzlar 2. Kullanan evreye gre Umuma ait havuzlar zel ev havuzlar 3. Suyun cinsine gre Tatl su bulunduran Deniz suyu bulunduran 4. Havuzun kullanm amacna gre Olimpik llerde spor ve yzme havuzu (50 m. uzunluunda) Sportif alma amal yzme havuzu (25 m. uzunluunda) Turistik veya umuma ait ak yzme havuzu (eitli ekil, en ve boylarda) zel, ev yzme havuzu bykler iin (eitli ekil, en ve boylarda) zel, ev yzme havuzu ocuklar iin (S, eitli ekil, en ve boylarda) Ss havuzu Su ve k oyunlar havuzu

ekil 17.1 / YZME HAVUZLARI N TAHSS EDLEN ALAN SEM 469

Olimpik Havuzlar Uzunluklar tam 50 m olmaldr. Yzme yarlarnn biti srelerini belirleyen tabloya ikaz gnderen dokunma panelleri 1 cm kalnlkta olduundan, bu paneller iin havuzlar 50,02 m. boyunda yaplrlar. Genilikleri ise herbiri 2,5 m olan kulvar saysna gre tespit edilir. Kulvarlardan sonra, her iki uzun kenar boyunca 75 ile 125 cm genilikte serbest boluk braklmaldr. Olimpik havuzlarda kulvar says 8 ile 10 arasndadr. 9 kulvarl olimpik havuz: 9 x 2,50 x + 2 x 1,25=25.00 metre geniliinde olur. Su topu oynanan havuzlarda FNAnn tesbit ettii derinlik yeniden incelenecek ve belki de daha derinletirilebilecektir. Tramplen veya kuleden atlama yaplacak havuzlarda zel emniyet derinlikleri bulunmaldr. Yar Olimpik Havuzlar Boylar 25.00 m olan bu havuzlar daha ziyade alma havuzlardr. Kulvar genilikleri 2,5 mdir. Orta dereceli okul havuzlar iin kulvar genilii 2.00 m kabul edilebilir. Kulvar says 4 ile 6 olabilir. Byk ehir Havuzlar Bir mahalle veya site gibi yerleim yerlerine ait havuzlar, burada yaayanlarn %30 ile 35i havuza girecekmi gibi kabul edilerek havuz bykl hesap edilir. rnek olarak 60 evlik site: Site kii says: 60 x 5=300 kii Havuzdan faydalanma oran: %35 Havuzdan faydalanan kii says: 0.35 x 300=105 Havuz alan: 105 kii x 2,5m2/kii=262,5 m2 Havuzun uzunluu 25 m seilirse, Havuzun en az genilii: (262,5/25)=10,5 m olabilir. Bu arsada yzme havuzlar iin bir alan tahsis edilirken ekil 17.1den uygun bir byklk seilmelidir. rnek: Su sath 550 m2 olan kapal havuzun etrafndaki saha iin oran 0,75tir. K=0,75 HEA = 0,75 x 550 = 412,5 m2 olmaldr. Ayn ebattaki havuz ak olursa K=1.25 bulunacaktr. Yani HEA = 1,25 = 550 = 687,5 m2 hesaplanr. Notlar: 470

1. Etrafnda yksek bina ve aa varsa, glgesinden kanlmaldr. Gneli saatlerde havuzun suyu snacaktr. Ancak ok scak iklimli yrelerde suyun serinletilmesi iin areler aranmaldr. 2. Hakim rzgarn yn, tercihan havuzun uzun eksenine dik ynde olmaldr. Aksine mecburiyet varsa tama sisteminin skimmerli seilmesi tavsiye olunur. 3. Havuz yaknnda ok tozlu blgeler bulunmamaldr. 4. Yaknnda yaprak dken aa, ufalanan iek vs. mmkn mertebe az olmaldr. 5. Havuzun etkisi altna alan baca dumanlar ve kurum bulunmamaldr. 6. Havuz tercihen tabii bir akla boalabilmelidir. Makine dairesinin ve havuz dibinin kotu tabii boalmaya imkan vermelidir. Aksi halde havuz ya skimmerli seilmeli ya da denge tanknn tama borusu, kanalizasyona tabii olarak akabilecek kotta bulunmaldr. 7. Havuzun stten tamal veya yandan savakl olmasnda srar ediliyorsa denge tank tam kapal tipte ina edilmeli ve tankn menhol havuz tama seviyesinde olmaldr. Havuzun Boaltlmas ok zaruri ise, pompa ile boaltma ekli dnlecektir. Fakat en gerekli anda pompay altran elektrik akmnn kesilebilecei unutulmamaldr. stten tamal veya yandan savakl yzme havuzlarnda havuza yaan yamur sular denge tanknda toplanacandan, denge tanknn havuz filtreleme odasna tamamas salanmaldr. 17.1.1. Havuz naat Ve Buna Bal Tesisat le lgili Aratrlmas Gerekli Hususlar Havuzun suyu tabii akla boaltlabiliyor mu? Kanalizasyonla balant dorudan kurulamyor ve kot kurtarmyorsa, havuzun filtreleme sirklatr pompalar ile su boaltlabilir. Havuzun kullanma maksad gznne alnarak filtrelerin bykleri ve says tespit olunmal ki, makine dairesinin ebad tayin edilebilsin. Havuzun tama sistemi kesinletirilmeli, denge tank gerekli ise bu tanka yer bulunmaldr. Havuz makina dairesinin ykseklii havuzun filtre yksekliine baldr. ok zaruri olmadka havuzun makina daireleri yksek tavanl olmaldr. Havuzun suyu stlacak m? Istlacaksa imkanlar nedir?

Havuzun ve ait olduu yer Ev, kk otel Orta byklkte havuzlar Byk Havuzlar Olimpik Havuzlar

Filtre veya filtrelerin Havuz makina dairesi minimum ykseklii (m) 1.80 (insan 2.00 boyu) 2.20 2.40 2.40 2.80 (mm) 650 950 950 1250 950 1600

Kullanma maksad maksimum ap

Binada havuzun ihtiyacn karlayacak 90/70C kalorifer suyu mevcut ise bir galeri veya kanaldan binann kazan dairesi ile havuz makine dairesi arasnda irtibat kurulabiliyor mu? Havuz suyu serinletilecek mi? Scak iklimli blgelerde ak yzme havuzlarnn sular gndzleri ok snabilir. Istmadakinin benzeri bir sistemle bir Chiller Unit soutucu gruptan gelen su ile havuz suyu serinletilebilir.

6.

17.2. YZME HAVUZLARI TASARIM ESASLARI 1. Giri azlar havuzun evresi boyunca datarak tek-biim bir dalm salanmaldr. Giriler arasndaki mesafe maksimum 6 metre olmal; kelerdeki 1.5 metre uzunluk ierisinde bir giri az bulunacak biimde ile yerletirilmelidir. * Sistemin dengelenmesi amacyla giriler bnyesinde bir ksma eleman iermelidir. * Bazen havuzlar (ncelikle dalma amacyla kullanlanlar) girileri dipte yaplrlar ve bunlar resirklasyon iin oluklar (gutter) veya zgaralar (skimmer) kullanrlar. Ana boaltma eleman da bu havuzlarda sadece boaltma amacyla kullanlr. Giri borularn havuzun altndan geirmek iyi bir uygulama olmayp, tamir ve bakm amal ilemlerin maliyetini ok artrr. 2. Vakum temizleme azlar, havuzun tmn kapsayacak biimde yerletirilmeli; 15 metreden daha uzun gerektirmeyecek biimde yaplmaldr. Temizleme ekipmannn bykl ve tr havuzun byklk ve biimine gre seilmelidir. 3. Kimyasal ilem ekipman hipoklorit cihazlar, 7,7-7,8 pH deeri salamak zere 0,6-1.0 ppm miktarnda serbest klor ierii salamak zere seilmelidir. 4. Havuz suyu scakl 24.5 C-25.5 C olmaldr. 5. Ynergelerin bir ters ak koruma vanas kullanlmasna izin vermedii durumlarda; havuz

7.

8.

9. 10.

11.

12.

kenar, dengeleme tank, vakum diatomit filtre ya da ebeke tanknn zerinden yaplan ebeke ve doldurma balantlar bir hava mesafesi (boluu) iermelidir. - ebeke suyu balantlar bir selenoid vana ya da pilot kontroll bir selenoid vanas iermeli, bu valf yksek seviye ile ar akm ve tamay nlemek zere ve kullanlan pompann almamas durumunda ileyecek olan alarm sistemiyle balantl olmaldr. - Eer ebeke suyu bir hava boluu ile verilecek olursa, ak hzn kontrol edebilmek iin bir amandral valf (modlasyonlu tip gerekli deildir) kullanlmaldr. - Doldurma iin tam apta vana ieren bir boru hatt yaplmal ayrca amandral vana ve ksma vanas ieren daha kk apl bir by-pass hatt kurulmaldr. Btn resirklasyon pompalarnn basma ve emme hatlaryla filtre girilerine basn lerler yerletirilmelidir. Pompa emme hatt ile filtre giri hatlarndaki basn lerler kompound trden olmaldr. Skimmerler dengeleme borusuyla donatlmaldr. Baz modeller, ayrca bir vakum cleaner balants da iermekte olup; bu durumda havuz yan duvarna ayr bir vakum cleaner balants gerekmektedir. Giri borusundaki suyun hz maksimum 2.5 m/s olmaldr. Resirklasyon pompalarna dn hatlarndaki hz maksimum 1.5 m/s-1.8 m/s olmaldr. Doldurma ve ebeke borular, konutsal boru tesisatnda belirtilen zellikleri tamaldr. Havuz resiklasyon suyu, konutta kullanlandan daha korozif yapda ise, konutlarda kullanlan borulardan daha iyi ve daha nitelikli malzemeden borular kullanmak gereklidir. Byklklerine bal olarak, sirklasyon pompalar esnek balantl yatay split gvdeli, esnek ya da sk balantl dey split gvdeli olmaldr. Kum filtreli sistemlerde, sirklasyon pompalarn, karakteristik erilerinde biraz kaydrma yaparak. Vakum temizleme pompas olarak kullanmak bazen olanakldr, eer bu ok byk karsa, iki adet yarm kapasiteli sirklasyon pompas kullanlabilir. Dipten resirklasyonlu sistemlerde pompa basnc unlarn toplam olarak hesaplanr: 471

- kta gereken basn (srekli akl oluklarda 0,68 bar alnr) bardan mSSna evrilmi olarak; - Basma hattndaki srtnme kayb. - Istcdaki kayp, - Filtrede ortaya kan kayp, - Emme hatt srtnme kayb, - Szge arasnda gerekleen basn kayb, 13. Dengeleme tankna veya vakum filtresine sahip olan sistemlerde pompa basnc aadakilerin toplam olmaldr. - Bardan mSSna evrilmi olarak, k aznda gerekli basn (srekli-ak olduklarnda 0,68 bar uygundur.) - Pompa ile havuzdaki su seviyesi arasndaki fark; - Basma taraf srtnme kayb - mSS olarak filtrelerdeki basn kayb, - Tanktan emi hattndaki srtnme kayb; - mSS olarak, szgelerdeki basn kayb. 14. Diatomit filtreler arasndan emi yapan pompalarn dnda, filtredeki kayp iin 1,36 bar (14 mSS) deeri uygundur. 15. Yksek hzl kum filtrelerinde, filtredeki kayp iin 1.0 Bar (10,5 mSS) deeri uygundur.

16. Pompann NPSH (Net pozitif emme ykseklii) iin ok dikkatli bir alma yaplmaldr. 17. Havuz pompalar elle altrlr biimde yaplmaldr. (Manual on-off) 18. Tanklardan su emen pompalar iin alak seviye kesme anahtar konulmaldr. 19. Diatomit filtrelerden emi yapan pompalar dnda, btn resiklasyon pompalarnn emme hatlar abuk sklebilir trden sepet-filtreler iermeli ve bunlar hattn tam apnda seilmelidir.

ekil 17.2 / FLTRE LLER

Tablo 17.3 / FLTRE LLER 472

20. Sterilizasyon ekipman - Havuz suyundaki bakterileri ve ayrca d mahal havuzlarnda yosunlanmay nlemek iin hipoklorinatr kullanlr. - Kamuya ak havuzlarda genellikle dupleks hipoklorinatr gereklidir. - Bu ekipman otomatik alr biimde de yaplabilir. - Otomasyon; ilave bir pH kontrol besleyicisine gerek gsterir. - Otomasyon ekipman klor miktar ve havuz suyunun pH deeri iin dorudan okuma olana verir. Eer i sahibi isterse, kartlarla srekli deer ktlar veren biimde bir otomasyon ekipman da kullanlabilir. 17.2.1. Yzme Havuzlarnda Kullanlan Tek Katmanl Kuvarz Kumlu Polyester Gvdeli Filtrelerin lleri (ekil 17.2, Tablo 17.3) Yzme havuzlarn genellikle basnl tip kumlu filtreler kullanlr. Filtre boyutlar filtrenelecek (devreden) su miktarna baldr. Filtrelemede devreden toplam su debisi, Qt = Vh/n olarak belirlenir.

Qt : Toplam debi (m3/saat) Vh : Havuzun hacmi (m3) n : Havuzun tm suyunun filtrelenerek devretme sresi (saat) n sresinin tayini: zel ev havuzlar : 8 saat Apartman mterek site, 4 yldzl otel, tatil kyleri: 5-6 saat Olimpik havuzlar, 5 yldzl otellerin havuzlar: 4 saat Tablo 17.3de kapasite satrnda verilen deerlere gre filtre ls ve says belirlenir. Filtreler yedekli olmaldr. 17.2.2. Denge Tank Havuzlarn stten tamal veya yandan savakl olmalar halinde Denge Tank Reserve Tank gereklidir. (ekil 17.4) Bu tanklar havuzdan taan sularn tabii olarak toplanabilecei bir alt kotta ve tercihen havuz filtreleme odasnn bir kenarnda ina edilmelidir. Yine ncelikle betonarme gvdeli tercih edilmekte beraber polyester veya paslanmaz elik 304 kalite sacdan maml gvdeli de yaplabilir. Denge tanklar 2 m3 den kk hacimli olmamaldr.

50x70 cm pencere ebeke suyu 0.000

Su seviyesi

TAMA 10

-1.25 EK H DENGE TANKI

ROGAR BOALTMA

KANALA

H: Denge tanknn max. su ykseklii olup takriben 150 cm dir Havuz sirklasyon sistemi altrlmazken Denge Tanknn yars su ile dolu olmaldr.

ekil 17.4 / DENGE TANKI 473

Havuz alanna gre yaplan denge tank hesab Havuzun Kullanm yeri Denge Tank Hacmi Havuz Alan Katsays (K) zel ev, jakuzi Apt., Site 4 yldzl otel Olimpik havuzlar 0,06 0,07 0,07 0,08 Denge tank Hacmi, V:m3 V= K.S S:m2

Filtremede devrettirilen toplam su debisine gre denge tank hesab: VD= Qt / 6

17.2.3. Skimmer (ekil 17.5) Havuz su sath syrcs, Denge tank inaat msait olmayan havuzlarda Su seviyesinin havuz ierisinde biraz aada kalmas zellikle istendiinde (rnek olarak kapal yzme havuzlar), Daha ekonomik zm araylarnda tercih edilebilir. Skimmerler havuz alannn her 25 m2sine bir adet konulmaldr. Bununla beraber tam say havuzun ekli ile ve toplam su debisine bal olarak hesaplanp konulmaldr.
ezinti zun g Havu ormu platf

0.00

su n max. Havuzu -0.15 i seviyes mm i 40 eksen er Skinn

300 mm 135 mm

mm 220

amandral sedde

Yaprak sepeti

Pompa emiine

HAVUZUN DENGE HATTI

ekil 17.5 / SKMMER 474

Tablo 17.6 / HAVUZ FLTRELEME DARELER BYKL 17.2.4. Havuz Makina Daireleri Minimum net l (Metre) olarak, galeri genilikleri aadaki tabloda verilmitir.
zel ev havuzu Havuzun max. Su hacmi (m2) Su devir sresi 8 saat Apartman, site havuzlar Su devir sresi 6 saat Olimpik havuz, 5 yldzl otel havuzu Su devir sresi 4 saat

gibi imkanlar kullanarak havalandrlmaldr. 4. Makina dairesi ok iyi, galeriler de yeterince aydnlatlmaldr. 5. Pompalar, elektrik tablolar, lamba ve transformatrler hatta havuzun betonarme demirleri elektrik kaaklarna kar topraklanmaldr. 6. Havuzun doldurulmas ve eksilen suyun ikmali: a) ehir suyu, artezyen, kuyu, nehir ve gllerden tatl su ile, b) Deniz suyu ile (tuzlu su) Havuzlar ilk defa doldurulurken su filtreden geirilir. Bilahare eksilen su denge tankna su denge tankna veya skimmere bir otomatik amandra ile alnr. 7. Havuzun boaltlmas: Havuzlarda ideal olarak istenilen ekil havuzun dip vanas aldnda suyun kanala tabii olarak akmasdr. Makina dairesinde st ak olarak ina edilecek bir rgar dorudan kanalizasyona bal ise: a) Havuzun boaltma suyu, b) Filtrenin ters olarak ykanmas srasnda aktlacak byke miktardaki su, c) Makina dairesindeki sznt sular bu rgarda toplanp kanala gidecektir. Makine dairesindeki rgar tabii aka sahip deilse, rgara bir pis su pompas koyarak suyu tedeki ve yukar kottaki baka bir kanala sevk etmek gerekir. 475

50 300 600 1000 2000 3000

0.65 0.75 0.85 1.00 1.10 1.25

0.70 0.87 1.00 1.10 1.20 1.30

0.75 0.90 1.10 1.20 1.25 1.35

Havuz Filtreleme dairelerinin bykl Tablo 17.6da verilmitir. Havuz denge tankl ise: Hesaplanm denge tanknn hacmi (VD): Denge tanknn ykseklii (HD) = 1.5 m Denge tanknn net alan (SD) = VD/1.5 m2 olacaktr. Duvar kalnlklar ilave edilecektir. Notlar: 1. Havuz makine daireleri yksek tavanl ve ferah yerler olmaldr. Varsa galeriler de geni ve yeterince yksek olmaldr. 2. Makine dairesine ok rahat ulalabilmelidir. Gemici merdiveni ile giri seimi ise son are olmaldr. 3. Makina dairesi ve galerilerde rutubetin etkisini yok etmek amacyla pencere, kanal, kuranglez

476
50 DENGE TANKI Sepet
3/4

100

Filatr

L L
DDS

HB HB 50
ehir suyu girii

HB VAKUM 50 20 100 63 50

KUM FLTRES 650 mm 50 KLORNATR SRKLASYON POMPASI

HB HDS

YZME HAVUZU 5 X 10 m
63 HB 100 50

63 50 RGAR 50X50 cm N KAPAI 100 X 100 cm

ekil 17.7 / YZME HAVUZU PLANI

GALER 100 350 350 A 0.00 A-0.30 V A-0.65 A-1.00 L HB L HB A-0.65 A-1.00 GALER HDS 150 A-2.00 A-2.25

150

A -0.65

A -100

GALER

A -1.25 HB

DENGE TANKI

A-2.25

A -A KEST

EBEKE KUYUSU 3/6 KUM FLTRESNE GD 650 KLORNATR 8 kg : ASTRAL ELEKTRO FZK BAUT

HAVUZ BESLEMELERA 50mm

11/2 SRKLASYON POMPASI (ASIL) - (YEDEK) 17 m3/h - 17 mss - 1.5 kW: TERS YIKAMA HATTI 50 mm KUM FLTRES 650 mm GENERAL WATER

M KU VA

3 6

RGAR

RGAR DENGE TANKI DP SZGECNDE EM 63 mm PLAKALI EANJR

ekil 17.8 / YZME HAVUZU MEKANK TESSATI

DKKAT: Denge tank tama borusu makine dairesi dna atlyorsa tanka makine dairesinden irtibat penceresi alabilir. Aksi takdirde tanka tama borusu konulmaz ve gezinti kotundan irtibat kapa ile girilir.

ekil 17.9 / MAKNE DARESNDE TAB GDERL RGAR MEVCUT DEL SE DENGE TANKI GR HAVUZ GEZNT ALANINDAK MENHOLDEN OLACAKTIR. 477

ekil 17.10 / TRAVERTEN HAVUZ TAMA DETAYI

min. 175 mm. 245 mm.

201 mm 196 mm

A 0.00 A-0.25

SERAMK

PP IZGARA 30 mm 120mm 25 KANAL

BE TE BE BE TE BE veya SERAMK HAVUZ

BEYAZ BE TE BE 13 X 13 mm

156 mm SIZDIRMAZLIK KATKILI SIVA

ekil 17.11 / HAVUZ TAMA DETAYI SERAMK BORDRL DALGA SNDREN TP 478

ULTRAVYOLE IINLARINA DAYANIKLI PVC IZGARA A-SU KOTU

HAVUZ KENAR MERMER (Mimare detaya bal) - Havuzda tama epeevre ve her noktadan olmaldr. - Havuz kenar mermerinde dere yaplmaldr. - Kenar mermerinin altndan su kaa olmamaldr. Aksi takdirde pompalar durunca su seviyesi decektir.

A-1.25 m (genilik... 8-10 cm yazlmas ihtiyaridir.) 4 A+ PVC TAMA BORUSU 10 A+ BETON GEME PARASI DP SZGEC YER LAMBA YUVASI 10 A+ BETON GEME PARASI SIZDIRMAZLIK En az iki kat kat katkl sva yaplmaldr. (1-1.5 cm) GALER GENL (80 - 130 cm) Havuz hacmi ile orantl HAVUZ PERDES (Betonarme) Betonarme harc iinde szdrmazlk iin katk maddeleri bulunmaldr. Teknie uygun bir vibratr kullanlmaldr. Harta agraga ve kullanlan suyun sertlik PH ve tuzluluk durumu Betonarmeye uygun olmaldr. r=15-20 cm Havuz taban betonunda dip szgecinin konulaca yerden makine dairesine kadar ina edilecektir.

SZGE

ekil 17.12 / HAVUZLARDA TPK BR KEST VE YAPILACAK LER 17.2.5. Yzme Havuzu ve evresinde Can Emniyeti in Kurallar 1. Yzme havuzu evresi ve gnelenme alanlarnda kaymay nleyici zemin kaplama malzemesi kullanlacaktr. 2. Yzme havuzu ierisinde ve evresinde keler ovalletirilecek ve emniyet basamaklar yaplacaktr. Havuzun en s yerinde ve derinliin deitii her kademede derinlik belirtilecektir. 3. Yzme havuzu ve suyunun devaml temizliini salayan mekanik ve kimyasal artma tesisi ile birlikte havuz suyunun boaltma sisteminde gerekli nlemler devaml olarak alnacaktr. Havuzun tahliyesi srasnda ve havuzda suyun normal seviye altnda bulunmas veya hi su olmamas durumunda havuzun kullanlmamas iin havuz etrafnda girii nleyici mimari tedbirler alnmaldr. 4. Yzme ve ss havuzlarnn evresi geceleri aydnlatlacak ve gvenlik altna alnacaktr. Yzme havuzunun aydnlatlmasnda zayf akml (tercihen 12 volt) enerji kullanlacaktr. 5. Umuma ait ve turistik tesislerdeki yzme havuzlarnda ocuklar iin 35 cm derinliinde ayr bir ocuk havuzu gerekletirilmelidir. 6. Yzme havuzu bulunan tesislerde annda mdahale yaplabilmesinin temini iin ilk yardm odas yaplmaldr. 7. Istmal kapal yzme havuzlar ile termal havuzlarda su scakl uygun yerlerde belirtilecektir. 17.2.6. Elektrik Tesisat 1. Havuzdaki pompalar, basnl hava kompresr 220/380 V ile beslenmelidir. 2. Sualt aydnlatma lambalar 12 24 volttur. Sualt lambalar 50 - 150 - 300 Watt seilebilir. Genellikle 300 W lambalar tercih edilmektedir. 300 W lambalar ok iyi bir aydnlatma iin 4 metre, iyi bir aydnlatma iin 5 metrede bir aralklarla yerletirilmelidir. 3. Havuzlarda elektrik kaana kar ok etkin tedbirler alnmaldr. ok ciddi bir topraklama hatt ekilmeli ve tm motor, tablo ve elektrikli cihazlar buna balanmaldr. 4. Transformatrler mstakil sigortalarla emniyete alnmaldr. 12 V ile alan lambalarn transformatrleri lambann ok yaknna 479

konulmal veya ok az sayda lambann bir arada yaklabilmesi ya da her lambann mstakilen kumanda edilebilmesi tercih edilmelidir. 17.3. HAVUZUN NAAT VE MALYETNN % OLARAK DKM Plan, tasarm ve harfiyat 5 Betonarme demiri 5 Betonarme deme 15 Betonarme perde (duvarlar) 20 Boru tesisat 15 Seramik, BTB - vinil kaplama 10 Havuz kenar ve yakn evresi platform malzemesi 5 Filtre malzemesi 15 Havuzun muhtelif bitim ileri 7 Testler ve iletmeye alma 3 Toplam % 100 17.4. YZME HAVUZU SUYU ISITILMASI N ISI DETRC SEM Yzme havuzu stlmas iin plakal s deitirgeci seiminde, tm havuzun stlmasndan ok, yenilenen suyun stlmas ve baz s kayplarnn karlanmas iin gerekli enerji miktarlar dikkate alnr. Scaklk dengesinin kurulmas iin gerekli sre ise 24 saatten az olmamaldr. Is kayplarna bal olarak llendirilen plakal s deitirgecinin, havuz su scakln istenilen deere karma sresi ayrca kontrol edilmelidir. Havuz suyunun yenilenmesi gerei oluan s kayplar aada verildii gibi sralanabilir: 1. Su yzeyinden buharlama kayb. 2. Taan su ve nemli yzeylerden buharlama kayb. 3. Tanm ve nm ile hava ve evreye kayplar. 4. 1. ve 2. Ksmdaki nedenlerden dolay kaybolan suyun tamamlanmas esnasnda gerekli s. 5. nsan sal iin havuz suyunun belirli bir oranda deitirilmesi esnasnda yenilenen miktardaki suyun, havuz su scaklna ykseltilmesi iin gerekli s. Buharlama, havuz suyu scaklnda buhar doyma basnc ile ortam havas ksmi buhar basnc arasndaki farka baldr. Tablo 17.13de yaygn kullanmda karlalan buhar basn deerleri zetlenmitir. Ara deerler interpolasyon ile elde edilebilecei gibi 480

buhar tablolarndan da bulunabilir. Aada yzme havuzu suyunun stlmas amacyla gerekli s enerji miktarn hesaplamak iin yeterli yaklam yapabilecek eitlik verilmitir. Q = FA . S .(Pt -Pp) Burada; Q:Is yk (kcal/h) FA:evre faktr Kapal yzme havuzu iin, FA = 8500 rtl yzme havuzu iin, FA = 24000 Ak yzme havuzu iin, FA = 30000 2 S:Havuz yzey alan (m ) Pt: Havuz suyu scaklnda buhar doyma basnc (kg/cm2) Pp:Ortam havas ksmi buhar basnc (kg/cm2) rnek: Kapal yzme havuzu FA =8500 Havuz yzey alan S = 400 m2 Su scakl Ts = 20C.............. Pt =0,034 kg/cm2 evre artlar Th=28C, RH=%70........... Pp =0.027 kg/cm2

Tablo 17.13

Tablo 17.14 / PLAKALI ISI DETRGEC KAPASTES (*1000 kcal/h) Buna gre s gereksinimi, Q=8500 . 400 . (0,034 - 0,027) Q=23800 kcal/h bulunur. Daha sonra bu s ykn karlayacak zelliklerde plakal s deitirgeci seilir. Bu amala, deiik stma (kazan) suyu scaklklar iin plakal s deitirgeleri seim tablosu Tablo 17.14de verilmitir. Tablolar, 25C havuz suyu scaklna gre hazrlanm olup s deitirgecinin stma suyu devresindeki basn dm 3 mSSdur.

1
V L HB VAKUM EKSEN KOTU _0.35 LAMBA EKSEN KOTU _0.65 HAVUZ BESLEME EKSEN KOTU _1.00 HDS DDS SDS HAVUZ DP SZGEC DENGE TANKI DP SZGEC SU DEPOSU DP SZGEC

SRKLASYON POMPASI 1 ASIL + 1 YEDEK 14 m3/h _15mss_1,1 kW FIBERPOOL

* LLER cm * HAVUZ SU TAMA KOTU 0,00 OLARAK ALINMITIR.

KLORINATR 2,5 Kg. HAYWARD

3 KUM FLTRES 800 GENERAL WATER

YZME HAVUZU RNEK MEKANK TESSAT PLANI 481

BLM 18

18. BASINLI HAVA SSTEMLER

9) Tketim hatlar esnek elik hortumla yaplmaldr. 10) Borular kesinlikle deme altndan geirilmemelidir. 11) Uzun boru devrelerinde 30 mde bir boru iinde youan su alnmaldr. Bunun iin bir su ayrc ve amandral kondenstop kullanlr. 12) amandral kondenstop su ayrcdan uzak bir noktaya konuyorsa, hava dengeleme boru balants yaplmaldr. 13) Yaygn ve ok tketim noktas olan devrelerde boru ebekesi ring yapacak biimde denmelidir. Bylece sistemdeki ani yk ekilerinden oluabilecek basn dalgalanmalar nlenebilir. Ring hattnn boru ap hava deposu k apyla ayn olmaldr. 14) Btn branman inilerinde kondenstop kullanlmaldr. 15) Btn kolon klarnn altnda kondenstop kullanlmaldr. Ekipman Sistem, kompresrlerden birisi devre d kaldnda; dierlerinin ar yk koullarn karlayaca biimde tasarlanmaldr. 1) Gelecekte olmas muhtemel ykler iin, nc kompresrn sonradan yerletirilecei; kompresrl bir sistem dizayn edilmesi daha pratik sonular vermektedir. a) Bu daha kk bir yedek niteyi gerektirir. b) Ayrca kompresrl yerleim biimi, dk talep durumunda daha ekonomik bir alma salar. 2) Laboratuarlar, hastane klinikleri ve diilik sistemleri iin kullanlacak olan kompresrler rotary sv-bilezikli tr olmal; sarsntsz, temiz, yadan arnm, nemsiz hava temin etmelidir. 3) Eer istenen basnlar 6,8 bardan fazla ise yasz trden pistonlu kompresrlerin kullanlmas gereklidir. 4) Soutulmu suyun her zaman bulunmas gereken byk sistemlerde, resirkle kule suyu dnlerek su tketiminden ekonomi salanmaldr.

Basnl hava hastanelerde, laboratuarlarda, endstride ve genel binalarda kullanlr. 18.1. TASARIM LKELER 1) Dk basn gereksinimlerini karlamak zere basn-drme vanalar kullanlr. zole yksek basn gereklelerini karlamak zere istenilen basnc salayan ayr ve/veya alt-merkezi kompresr birimleri kullanlmaldr. 2) Kuru hava istenen, ya da hava borularnn souk mahallerden getii yerlerde devreye hava kurutucusu koyulmaldr. Boru Tesisat 1) Hasta tedavisinde kullanlan havay tayan boru tesisat, apna baklmakszn L tr bakr boru olmal; gm kayna ile yaplm bakr veya dkm pirin ya da dili kzl pirin balama elemanlar kullanlmaldr. Btn boru, fittings ve vanalar medikal gaz kullanmna uygun zel bir biimde ykanmal ve kirlilik unsurlar iermemelidir. 2) 2 ve daha kk apl borularda, aksi belirtilmedii srece, L tipi bakr boru kullanlmal, balantlar pirin dkm ya da bakr dkm fittingslere gm kayna uygulanarak yaplmaldr. 3) Aksi belirtilmedii srece, 2 1/2 ve daha geni borular galvanizli elik boru olmal, dili galvanize demir dkm balant elemanlar kullanlmaldr. 4) Genel bina sistemlerinde kk apl tesisat galvanizli elik borudan olabilir. Baz geni endstriyel uygulamalarda, boru tesisat kaynakl elik borudan yaplabilir. 5) Gmme borular, don, korozyon ve fiziksel tahribata kar uygun biimde korunmu olmaldr. Bunun iin doru bir kaplama ve uygun korozyon kaplamas kullanlabilir. 6) Kontrol vanalar (kaplama vanalar) kresel trden olmaldr. 7) ek valfler normalde yay-yklemeli trden seilmelidir. 8) Borular tketim noktalarna doru %1-2 eimle denmelidir. 482

5) atdan emilerde, hava kompresrleri iin aadaki minimum emi boru aplarn kullanlr.
Serbest hava debisi, m3/d 1.40 1.96 3.08 5.88 11.20 Boru ap, in 2 1/2 3 3 4 5

olmaldr. Seim oranlar uygunsa, biri daha sonra kullanlacak filtre uygulanmas pratiktir. Filtrelere boaltma cepleri yaplmaldr. 18.2. HASTANE HAVA SSTEMLER Hastanelerde kurulan basnl hava sistemlerinin amac, istenilen noktalarda, tarif edilen debi, basn ve kalitede havann teminidir. Tesisattaki borulama, en uzaktaki kullanm noktasnda, pik ihtiya zamannda gerek duyulan miktarda havann ulatrlabilecei ekilde gerekletirilmelidir. Hava kir, ya veya nem iermemeli ve debisi srekli olmaldr. Pik htiya Tip bir hastanedeki pik ihtiya Tablo 18.1 kullanlarak belirlenebilir. Tablodaki deerler, 3,8 bar basma yksekliine sahip bir kompresr ile havann en uzaktaki kullanm noktasnda 3,45 bar basn sahibi olmas artna uygundur. Basnl hava klarnn ounluu hastanelerin ameliyat ve youn bakm hacimlerinde bulunmaktadr. Bu nedenle Tablo 18.1deki deerler, k bana deil, oda bana veya yatak bana den hava miktar olarak yer almaktadr. Toplam pik ihtiya, tablodaki deerlerin Tablo 18.2deki e kullanm faktr ile arplp toplanlmas ile elde edilmektedir.
Kullanm Yeri k bana serbest hava debisi (m3/h) Kullanm yeri k bana serbest hava debisi (m3/h)

6) Giri basn kayb (emme borusundaki basn kayb nedeniyle) 0,035 bardan fazla ise; zellikle emme borusunun atdan geirilmesi gereken yerlerde kompresr kapasitelerini, giri basnc koullarn etkileyeceinden, ekipman seimi tamamlanmadan nce retici ile birlikte kontrol edilmelidir. 7) Hava kompresrleri belirli bir szdrmazlk suyu basncna gerek gsterdiklerinden, bu gerekli basn kontrol edilmeli ve balant yaplan bina su tesisat basnc bunun altnda olmamaldr. 8) Gerekli basnlara ve kullanmn trne gre, genel bina sistemlerinde kompresrler rotary sv bilezikli ya da yasz pistonlu tr veya yalamal pistonlu tr olmal; genellikle after-cooler ieren ya hava ya da soutulmal seilmelidir. 9) Hava kurutucular: Hastane, diilik uygulamalarnda ve mutfak kuru hava gereken dier yerlerde hava kurutucular kullanlmaldr: Normalde bunlar 1,6 C i noktas scakl veren mekanik soutma devreli kurutuculardr. Daha dk i noktas gerektiinde, mekanik soutma ve kimyasal kurutucu sistemleri birlikte kullanlr. Kurutucular devrede kullanlyorsa bunlar filtrelerle tamamlanm olmal, ayr boru hatt filtreleri kullanlmamaldr. Ayr gereksinimler iin, kk izole sistemler dnlmelidir. Kk sistemlerde, kompresr, dryer, filtre ve risiveri ieren paket niteler de kullanlabilirler. 10) Risiver(tank), giriteki susturucular, giri filtreleri, sabit basn vanalar, nihai yerleim iin reticinin nerdii tr ve kapasitelerde seilmelidir. 11) Merkezi bir sistemde, basma hatt filtreleri dupleks absorpsiyon trnden olmal, her biri beklenen nihai ykn 1/2 -2/3 kapasiteye sahip

Otopsi Odas Kristokopi Odas Doum Odas Dii Odas Acil Odas Youn Bakm

1,7 1,7 3,4 1,7 3,4 1,7

Laboratuvar Ameliyathane Hasta Odas Eczane Tedavi Odas Steril Malzeme Odas

1,7 3,4 1,7 1,7 1,7 1,7

Tablo 18.1 / HASTANELERDE BASINLI HAVA HTYACI Hava Kompresrnn Seimi Hava kompresrnn seimi, pik ihtiyaca gre yaplmaktadr. kiz kompresrlerde de her nitenin pik ihtiyacn %100n karlayabilmesi esas alnr. l gruplarda, kompresr bykl, bir nitenin durmas halinde dier ikisinin pik ihtiyac sorunsuz bir ekilde karlayabilmesi gerekir. Kompresrlerin basma ykseklii minimum 3,8 bar olmaldr. 483

Srtnme Kayplar Kritik devredeki basn dmnn, 3,5 cfm (=6 m3/h) hava debisinde 5 (=0,3445 bar) psiy gememesi projelendirmede esas alnmaldr. Hava tesisatlarndaki basn kayb, sulu sistemlerindeki benzerdir: Toplam boru uzunluu ile doru orantldr. En uzaklktaki kullanm noktasna ulaan borularn toplam uzunluunun, izin verilen basn kaybna uygun olmas gereklidir. Eer bu kritik devredeki basn dm izin verilen snrlarn iindeyse bu, dier tm devrelerdeki basn kaybnn doru seviyede olduunun gsterir. 100 mdeki niform basn kayb, bar olarak izin verilen maksimum dmn toplam boru uzunluuna blnmesi ve 100 ile arplmas ile elde edilir. Hattn toplam uzunluu, llen toplam uzunluun 1.3 kat olarak alnmaldr. Boyutlandrma Tablo 18.1deki diyagram borularn boyutlandrlmasnda kullanlabilir. Basnl hava sistemlerinde ak hz, max. 4000 fpm (=20m/s) ile snrlandrlmaldr. Boru malzemesi Tip K veya L bakr olmaldr. Kullanm noktalarna ulaan branman borular aplarnn tespitinde e kullanm faktr gzard edilmeli ve %100 kapasite ile almaya uygun aplar seilmelidir. E kullanm faktr sadece ana hatta ve alt devrelerde hesaba dahil edilmelidir. Kullanm noktalarna ait borular haricindeki hibir kolon borusu 1/2den ve ana datm borusu da 3/4den daha dar olmamaldr. Kullanm noktas balantlarnn da 1/8den dar olmamas gereklidir. Montaj Basnlandrlm havada, kurutucular kullanlsa bile nem bulunma olasl her zaman sz konusudur. Bu nedenle montajda, borularn ak ynnde yukar eimli olarak kurulmas ve alt noktalarda da drenaj bulunmamasna dikkat edilmelidir. Eim miktar, boru apna ve karlalacak nem oranna bal olarak belirlenir. Bu eim %0,2 mertebesinden %1e kadar deimektedir. Uzun hatlarda eimin korunmas iin hattn ykselip alalmas gerekebilir. Bu durumda tm alalmalarn sonunda manuel drenaj vanalarnn bulunmas gereklidir. Esasnda bu drenajlarn, srekli olmas iin otomatik olarak gerekletirilmesi daha doru bir zmdr. Tm dey hatlar ve branmanlar vanal olmaldr. Uzun 484

hatlar kritik noktalarda kullanlacak vanalar ile blnmelidir. leride tesisata eklenmesi dnlen hatlar var ise, bunlar iin branman vanalar, tesisatn geniletilmesi srasnda sistemin devrede kalmas iin en bata dnlmelidir. 18.2.1. Laboratuvar Basnl Hava Sistemleri Laboratuvarlara ait basnl hava sistemlerinin, ana hastane tesisatndan ayr olarak kurulmas ve hibir noktada birlememesi lazmdr. Hastane tesisatlar ile tmyle benzer bir ekilde kurulan bu sistemlerdeki tek fark, her kullanm noktas hava debisinin Tablo 18.2deki e kullanm faktryle birlikte 1 cfm alnmasdr.

k says 1-2 3-12 13-40 41-100 101-350 zeri

E kullanm faktr, % 100 80 60 40 35 30

Tablo 18.2 / E KULLANIM FAKTRLER 18.3. ENDSTRYEL BASINLI HAVA SSTEMLER Endstriyel tesislerde basnl hava, kaldrma konveyrleri, boya spreyleri, pnmatik el aletleri vb. sistemler iin kullanlr. Tecrbeler bu tip pnmatik nitelerdeki hava ihtiyacnn bazlarnda srekli olmasna karn bazlarnda talebin kesintili olduunu fakat bunlarn bazlarnda ksa srede ok daha byk miktarda havann kullanldn ortaya koymaktadr. Bu gibi nedenlerden dolay, projeci ve uygulayc, tesisin basnl hava ihtiyacn ve istenilen zellikleri tam olarak belirlemelidir. Tm tesisat iin gerekli basnl hava miktarnn hesabnda, hava kullanan nitelerin maksimum ihtiyalarnn toplam yerine, hepsinin ortalama hava kullanmnn toplam alnmaldr. Endstriyel basnl hava sitemlerinde, ksa sreli byk ihtiyalarn karlanmas iin nemli lde depolama yaplmas gerekir. Genel olarak endstriyel tesislerde toplam hava kapasitesinin tespiti, parametrelerin ok olmasndan dolay olduka zordur. Bu noktada uygulayc, prosesten sorumlu mhendisler ile yakn bir alma iinde olmaldr.

18.3.1. Kompresr Seimi Kompresr seimi yaplabilmesi iin toplam hava debisi, kullanm ezaman faktr ve sistem basncnn bilinmesine gerek vardr. Sistemde basnl hava tketen btn nitelerin debileri bilinmelidir. Tablo 18.3de en sk kullanlan aletlerin hava tketim deerleri ve ortalama kullanm basnlar verilmitir. Dier ekipmanlarn hava tketim deerleri retici firma kataloglarndan alnmaldr. Bir boruya bal tketim cihazlarndan ayn anda alan orann e zaman faktr belirler. Seri retim yapan yerlerde ve oto servis istasyonlarnda bu faktr %80-90 olabilirken, tamirhane gibi yerlerde %25e debilmektedir. Bu arpann doru seimi iin niteliine bal olarak, projeci tarafndan yaplacaktr.
ALETN CNS ORT. SERBEST HAVA DEBS (L/S) Hava filtresi temizleyicisi Parlatc 0.94 Araba ykaycs Gres tabancas Matkap - kk - orta - byk Hava tokma 1 1/4 somun skcs 3/8 somun skcs Buji temizleme Motor temizleme Boya tabancas Panel kesici Temizleme hortum az 1.42 5-7 4.00 1.42 6.00 8.00 15.00 7.80 5.7-18.-9 1.9-9.4 2.36 2.36 4.00 6.14 2.00 5-7 8-10 5-6 5-6 5-6 5-7 5-7 5-7 5-7 5-7 5-7 5-7 5-7 ORT. BASIN (At) 5-7

kulesinde soutulabilir. Hava deposu seimi Hava deposu nedenle kullanlmak zorundadr: 1. Kompresrden kaynaklanan basn salnmlarn yok etmek iin 2. Sisteme gidecek hava iindeki ya, pislik, su zerreciklerini tutmak ve bir noktadan dar atmak iin 3. Sistemin ani yk taleplerini karlamak iin Hava deposu yukardaki nedenlere bal olarak farkl byklklerde seilebilir. Kk kompresr kullanlm ve hava talebi deiken debili ise, depo hacmi VD= 9,375 x QK VD= depo hacmi (L) QK= Kompresr debisi (L/s) (iletme basncnda) Basnl hava sistemi yerleiminde kompresr, kurutucu, depo sras gzetilmelidir. Kurutucuda basn kayb 0,3 bar mertebelerindedir. 18.3.2. Boru Hatt Tasarm Pratikte en uzun hatta (kritik devrede) toplam %100lk basn dm kabul edilebilir. Ancak bu basn dmnn %30 ana hatta, %30 branmanda ve kalan %40nn de havann k aznda gereklemesine dikkat edilmelidir. 14,5 bar basma yksekliine sahip bir basnl hava sisteminde, en uzaktaki kullanm noktasnda hava basnc 13 barn altnda olmamaldr. Branmanlarn boyutlandrlmasnda, maksimum hava ihtiyac hesaplanmaldr. Ana hatlarda, sisteme bal cihazlarn ihtiyacna uygun bir ekilde seilmi bir ihtiya faktr kullanlabilir. Her zaman hesaplanan toplam debiye %10luk bir pay ekleyerek, ileride tesisatn gelitirilmesine de olanak salanmaldr. Son olarak da kaak ve meme kayplar iin %5lik bir emniyet faktr ile sistem toplam debisi elde edilir. Boru ap Hesab Boru ap hesabnda kullanlan temel denklik, depo kndaki basn ile en son kullanc alet giriindeki emre amade basn arasndaki farkn boru ebekesindeki basn dmne eit olmasdr. po= Hava deposu k basnc - Son tketim cihaz giri basnc Bu basn farknn iyi bir iletme iin hava deposu k basnnn %1,5-2si olmas istenir. Boru ap hesab aadaki sra ile yaplr: 485

Tablo 18.3 / ALETLERN ORTALAMA SERBEST HAVA DEBLER VE BASINLARI Su soutmal kompresrler iin nemli notlar - Soutma suyunun kompresre giri basnc 1,5 bar deerini amamaldr. Bu basnc salayacak bir su ebekesi yoksa, su iin bir depo ve pompa kullanlmaldr. - Soutma suyu k scakl 35-49 C arasnda olmaldr. En uygun olarak 40 C alnabilir. - Soutma suyu devresinde kurulacak otomatik kontrol sistemi su devresinde her koulda minimum bir ak salayacak biimde olmaldr. - Kompresrden kan snm su bir soutma

486

Tablo 18.4 / BASINLI HAVA ZGL SRTNME BASIN KAYBI DYAGRAMI (rnek: Debi= 800 m3/h, Basn= 6 at Boru ap= 150 mm iin basn dm= 26 mmSS/100 m)

Yerleim plan zerinde hava tketen btn alet ve makinalar belirlenir.

Herbirinin zerine hava basnc ve debisi yazlr. Cihazlarla kompresr arasndaki devre izilir.

Tablo 18.5 / YEREL KAYIPLARA KARI GELEN EDEER BORU UZUNLUKLARI 487

Her bir boru paras zerine tad debi ve boyu yazlr. En uzaktaki tketim yerine olan boru hatt kritik devre olarak seilir. Kritik devrede boru paralar numaralanr. Lokal kayp oluturan paralar belirlenir. ekil 18.4 yardmyla boru ap seilir. Boru ap seildikten sonra lokal kayplar e deer boru boyu cinsinden Tablo 18.5 yardmyla ifade edilir. Gerek boru boyuna eklenerek gerek toplam edeer boru boyu bulunur. Bu deer yardmyla basn dm hesaplanr. Kritik devrede toplam basn kayb, ngrlen basn fark deerini amamaldr. Aksi halde yeni ap deeriyle hesap tekrarlanr.

Kompresr odas havalandrmas Kompresr dairesi havalandrma havas hesabnda kompresrn yayd snn dar atlabilmesi koulu aranr. Bir kompresrde deiik noktalarda s retimi gerekleir. Btn kaynaklarn toplamnn gznne alnmasnda motor gc esas alnr. Buna gre kompresr dairesinin havalandrlmas iin gerekli hava miktar aadaki formlle hesaplanr: Q= 0,92 . N/ T Q= Gerekli havalandrma havas debisi (m3/s) N= Motor gc (kW) T= zin verilen i- d ortam hava scaklk fark (C)

Malzeme 2 apndan byk hatlarda siyah elik boru ve kaynakl balant kullanlmaldr. 2ten kk aplarda ise dili balantl siyah elik borular ya da gm kaynakl bakr borular kullanlabilir. Montaj, dier basnl hava sistemlerine benzer olarak gerekletirilebilir.

lk Hesap Boru
p0 = 6,7 - 6,2 = 0,5 bar

Dzeltilmi Hesap Basn Kayb (bar) 0,05 Boru Boyu (m) 80 Boru ap (m) Basn Kayb (bar)

Hava Debisi L/s Boru Boyu (m) 80 Boru ap (m) 60

1. ad. vana 2 ad dirsek 2 x 1.3

No

130

100

30

40

0,03

30 2,4 0,6 33,0 40 40 0,035 0,048

1 ad ( T ) paras 1 ad dirsek

3 4

70 40

40 30

40 32
1 ad dirsek

0,048 0,038

40 30 0,6 30,6

32

0,040

40

10

32

0,016

10 2,4 4 0,5 16,9 32 0,018

1 ad ( T ) paras 1 ad servis ba 1. ad. vana

Toplam

0,195<0,5 bar

RNEK HESAP 488