Resmi Gazete Tarihi: 21.08.

2001 Resmi Gazete Says: 24500

ELEKTRK TESSLERNDE TOPRAKLAMALAR YNETMEL

BRNC BLM

Ama, Kapsam, Dayanak, Uygulama ve Tanmlar Ama ve Kapsam

Madde 1- Bu Ynetmelik esas itibariyle, frekans 100 Hzin altndaki alternatif akm (a.a.) ve doru akm (d.a.) elektrik tesislerine ilikin topraklama tesislerinin kurulmas, iletilmesi, denetlenmesi, can ve mal gvenlii bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin hkmleri kapsar. zelliklerinin farkl olmas nedeniyle, yksek gerilimli elektrik kuvvetli akm tesislerine ve alak gerilimli elektrik tesislerine ilikin topraklama kurallar ile bilgi ilem ve iletiim donanmlarnn topraklanmasna ilikin kurallar ayr blmler halinde verilmitir. Elektrikle ileyen tatlara ilikin besleme hatlar, bu Ynetmeliin kapsamna girmez. Bu Ynetmeliin Ekleri ve ilgili Trk Standartlar bu Ynetmeliin tamamlayc ekidir. Ynetmelikte olmayan hkmler iin EN, HD, IEC ve VDE gibi standartlar gz nne alnr. elimeler durumunda sralamaya gre ncelik verilir. Herhangi bir tesisin bu Ynetmeliin kapsamna girip girmeyecei konusunda bir kararszlk ortaya karsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn bu konuda verecei karar geerlidir.

Dayanak

Madde 2- Bu Ynetmelik, 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 28 inci maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Uygulama

Madde 3- Bu Ynetmelik, yeni kurulacak tesislere ve byk deiiklie urayacak kurulu tesislere uygulanr. Byk deiiklie uramayan tesislerde bu Ynetmelik aadaki koullarda uygulanr: -Bu deiiklik, sz konusu tesisin teki blmleri zerinde ya da baka tesislerde karklklar ve nemli tehlikeler oluturursa, -Ynetmeliin uygulanmasnn var olan tesislerde kkl deiiklikleri gerektirecek sonular dourmamas koulu ile nemli geniletme, nemli deiiklik ya da nemli onarm yaplrsa. Bu Ynetmeliin herhangi bir maddesinin uygulanmas, yerel koullar nedeniyle zorluklar ya da teknik gelimeyi nleyecek durumlar ortaya karrsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna gerekeli bavuru yaplmas durumunda, Bakanlk yalnzca o bavuru iin sz konusu maddenin uygulanmamasna izin verebilir.

Tanmlar

Madde 4- Tanmlar, genel tanmlar, topraklamaya ilikin tanmlar, hata ve arza eitlerine ilikin tanmlar, ebeke (sistem) tiplerine ilikin tanmlar, iletiim sistemlerine ilikin tanmlar olmak zere bee ayrlr. a) Genel tanmlar: 1) Elektrik kuvvetli akm tesisleri: nsanlar, dier canllar ve nesneler iin baz durumlarda (yaklama, dokunma vb.) tehlikeli olabilen ve elektrik enerjisinin retilmesini, zelliinin deitirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, datlmasn ve mekanik enerjiye, a, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dntrlerek kullanlmasn salayan tesislerdir. 2) Alak gerilim (AG): Etkin deeri 1000 volt ya da 1000 voltun altnda olan fazlar aras gerilimdir. 3) Yksek gerilim (YG): Etkin deeri 1000 voltun stnde olan fazlar aras gerilimdir. 4) Tehlikeli gerilim: Etkin deeri alak gerilimde 50 voltun zerinde olan, yksek gerilimde hata sresine bal olarak deien gerilimdir. 5) Topraa kar gerilim: Orta noktas ya da yldz noktas topraklanm ebekelerde, bir faz iletkeninin bu noktalara gre potansiyel farkdr. Bu gerilim faz gerilimine eittir.

Bunun dndaki btn ebekelerde topraa kar gerilim, bir faz iletkeninin topraa temas etmesi durumunda teki faz iletkenleri ile toprak arasnda oluan gerilimdir. Arza yerinde ark yoksa, bir fazn topraa kar gerilimi fazlar aras gerilim deerine eittir. 6) Elektrik iletme elemanlar: Elektrik enerjisinin retilmesi, dntrlmesi, iletilmesi, datlmas ve kullanlmas amacna hizmet eden (rnein makineler, transformatrler, balama cihazlar, l aletleri, koruma dzenleri, kablolar ve hatlar ile tketici cihazlar gibi) btn elemanlardr. 7) Sabit iletme elemanlar: Yaplar veya mekanik dayanmlar asndan, iletme esnasnda kurulduklar yere balanm olan cihazlardr. Bu tanma, iletme asndan sabit olduklar halde, rnein balantlarnn yaplabilmesi veya temizlenmeleri iin snrl hareket ettirilebilen iletme elemanlar da dahildir. rnein aralarda ve cihazlarda sabit ekilde monte edilmi transformatrler sabit iletme elemanlardr. 8) Yer deitirebilen iletme elemanlar: ekilleri ve allagelmi kullanmlar asndan iletme srasnda bulunduklar yere balanmam elemanlardr. Bu tanma, ekilleri ve allagelmi kullanmlar asndan altndayken hareket ettirilebilen iletme elemanlar da dahildir. gerilim

9) Aktif blmler: Elektrik iletme elemanlarnn, normal iletme koullarnda gerilim altnda bulunan iletkenleri (ntr iletkeni dahil, ancak PEN iletkeni hari) ve iletken blmleridir. Orta iletkenler de aktif blmlerdir; fakat koruma iletkenleri ve bunlara iletken olarak bal blmler aktif blm saylmaz. 10) Aktaki iletken blmler: Elektrik iletme elemanlarnn her an dokunulabilen, aktif blm olmayan, fakat bir arza durumunda gerilim altnda kalabilen (gvde gibi) iletken blmleridir. 11) letken eitleri: i) Ana iletken (Faz iletkeni) (L1,L2,L3): Elektrik enerji kaynaklarn tketicilere balayan, fakat orta noktadan ya da yldz noktasndan kmayan iletkenlerdir. ii) Ntr iletkeni (N): ebekenin orta noktasna veya yldz noktasna balanan, elektrik enerjisinin iletilmesine katkda bulunan bir iletkendir (d.a. sistemlerinde kaynan orta noktasna balanan iletkene de orta iletken denir). iii) Koruma iletkeni (PE): Elektriksel olarak tehlikeli gvde akmlarna kar alnacak gvenlik nlemleri iin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmlerini: -Potansiyel dengeleme barasna, -Topraklayclara, -Elektrik enerji kaynann topraklanm noktasna,

balayan iletkendir.
iv) Koruma iletkeni + ntr iletkeni (PEN): Koruma iletkeni ile ntr iletkeninin ilevlerini bir iletkende birletiren topraklanm iletkendir.

v) Fonksiyon topraklama iletkeni (FE): Yalnzca fonksiyon topraklamas iin kullanlan bir topraklama iletkenidir. vi) Fonksiyon topraklama ve koruma iletkeni (FPE): Hem fonksiyon topraklamas ve hem de koruma topraklamas iin birlikte kullanlan tek bir topraklama iletkenidir. 12) Dolayl dokunmaya kar koruma: nsan ve hayvanlarn, durumlardan dolay ortaya kabilecek tehlikelerden korunmasdr. hatal

13) Emniyetli ayrma: Bir akm devresine ilikin olan gerilimin, bir baka akm devresine sirayet etmesinin yeterli gvenlikle nlendii ayrmadr. 14) Ayrma transformatr (Ara transformatr): letiim tesislerinde, besleme ebekesinden kaynaklanan ilev bozulmalarn nlemek iin kullanlan, sarglar elektriksel (galvanik) olarak ayrlm bir transformatrdr. Ayrma transformatr, birincil (primer) ve ikincil (sekonder) ebekede, dolayl dokunmada ortaya kacak tehlikeli vcut akmlarna (ok yksek dokunma gerilimlerine) kar koruma iin farkl nlemlerin kullanlmasn ve bu nlemlerin birbirini etkilememesini veya ortadan kaldrlmamasn mmkn klar. Bu zellik sekonder ebekedeki bir veya daha ok tketici iin geerlidir. 15) Tanabilir iletme yerleri: Tama srasnda iletme d olan elektrik veya iletiim tesislerini bulunduran iletme yerleridir. Bunlar (iletme srasnda) snrl olarak hareket ettirildiklerinden, iletme esnasnda sabit iletme eleman tanmna girerler. 16) Elektrik iletme yerleri: Esas itibariyle elektrik tesislerinin iletilmesi iin ngrlm olan ve kural olarak iine sadece ehliyetli personelin girebilecei kapal hacim veya yerlerdir. Not : letiim tekniinde bu tanma, rnein seme ve kuvvetlendirici odalar, kablo datm panolar, yangn, hrsz ve soygun alarm tesislerinin santralleri ve saat tesisleriyle, iletme nedeniyle boyutlandrma snf 3e dahil gerilime sahip bulunan ksmlarna kaza ile dokunulabilecek iletiim dzenleri dahildir. 17) Kapal elektrik iletme yerleri: Yalnzca elektrik tesislerinin iletilmesi iin ngrlm bulunan ve kilit altnda tutulan kapal hacim veya yerlerdir. Kilit yalnzca grevlendirilmi kiiler tarafndan alabilmelidir. Giri iin sadece ehliyetli kiilere izin verilir. Not : letiim tekniinde bu tanma, rnein kablo datm odalar, iinde insan bulunmayan kuvvetlendirici odalar, radyo verici dzenleri ve yksek gerilim hattndan haberleme tesisleri dahildir.

18) El mesafesi blgesi: Genellikle yrnebilen zeminden itibaren belirlenen ve snrlarna, bir kiinin her ynde, yardmc bir ara kullanmakszn eliyle eriebilecei blgedir. El mesafesinin boyutlandrlmas ekil-1de gsterilmitir.

ekil-1 El mesafesinin boyutlandrlmas

19)Yldrmdan koruma tesisi: Bir tesisin i ve d yldrm etkilerinden korunmas iin kullanlan dzenlerin btndr. b) Topraklamaya ilikin tanmlar:
1) Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktada sfr olduu yeryznn madde ve yer olarak ifadesidir. rnek: humuslu toprak, killi toprak, kumlu toprak, amur, kayalk arazi.

2) Referans topra (ntr toprak): Topraklaycdan yeterince uzak bulunan ve topraklama tesisinin etki alan dnda kalan yeryz blmdr. Bu blmdeki herhangi iki nokta arasnda, topraklama akmnn neden olduu gerilim ihmal edilecek kadar kktr (ekil-2'ye baknz).

3) Topraklama iletkeni: Topraklanacak bir cihaz ya da tesis blmn, bir topraklaycya balayan topran dnda veya yaltlm olarak topran iinde denmi bir iletkendir.
Ntr iletkeni veya ana iletken ile topraklayc arasndaki balantya bir ayrma balants, bir ayrc ya da bir topraklama bobini veya diren balanmsa, bu durumda sadece topraklayc ile belirtilen cihazlara en yakn toprak tarafndaki balant ucu arasndaki balant, topraklama iletkenidir.

4) Topraklama baras (topraklama birletirme iletkeni): Birden topraklama iletkeninin baland bir topraklama barasdr (iletkenidir). Aadaki iletkenler topraklama baras saylmaz:

fazla

i) fazl dzenlerde ( l transformatr, kablo bal, mesnet izolatr vb.) her bir cihazn topraklanacak blmlerini birletiren topraklama iletkenleri, ii) Hcre biimindeki tesislerde, bir hcrenin cihazlarnn topraklanacak blmlerini birletiren ve hcre iinde kesintisiz olarak denmi olan bir topraklama barasna balanm topraklama iletkenleri. 5) Topraklama tesisi: Birbirlerine iletken olarak balanan ve snrl bir alan iinde bulunan topraklayclar ya da ayn grevi yapan (boyasz direk ayaklar,

zrhlar ve metal kablo klflar gibi) metal paralar ve topraklama iletkenlerinin tmdr.

Topraklayc,

S1, S2, Ana topraklaycya balanm olan potansiyel dzenleyici S3 topraklayclar, UE USS UST
UTST UTSTE

Topraklama gerilimi, Mmkn olan adm gerilimi, Mmkn olan en byk dokunma gerilimi,
Srklenmi en byk dokunma gerilimi, eer klf en uzak noktada topraklanmam ise, Srklenmi en byk dokunma gerilimi, eer klf en uzak noktada topraklanm ise,

Yeryz potansiyeli.

ekil-2 zerinden akm geen potansiyelinin deiimi ve gerilimler

topraklaycnn

evresindeki

yeryz

6) Topraklamak: Elektriksel bakmdan iletken bir paray bir topraklama tesisi zerinden topraa balamaktr. 7) Topraklama: Topraklamak iin kullanlan ara, dzen ve yntemlerin tmdr. Topraklamalar eitlerine, amalarna ve ekillerine gre ayrt edilirler: 7.1) Topraklamann eitlerine gre tanmlar: i) Dolaysz topraklama: iermeyen topraklamadr. Topraklama direncinden baka hibir diren

ii) Dolayl topraklama: Topraklama iletkeni zerine ek olarak balanan ohmik, endktif veya kapasitif direnlerle yaplan topraklamadr. iii) Ak topraklama: Topraklama iletkeni zerine bir parafudr veya eklatr balanan topraklamadr. 7.2) Topraklamann amalarna gre tanmlar: i) Koruma topraklamas: nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin, iletme akm devresinde bulunmayan iletken bir blmn topraklanmasdr. ii) letme topraklamas: letme akm devresinin bir noktasnn, cihazlarn ve tesislerin normal iletilmesi iin topraklanmasdr. Bu topraklama iki ekilde yaplabilir:

-Dirensiz (dorudan doruya) iletme topraklamas: Bu durumda, topraklama yolu zerinde normal topraklama empedansndan baka hibir diren bulunmamaktadr. -Direnli iletme topraklamas: Bu durumda, ek olarak ohmik, endktif ya da kapasitif direnler bulunmaktadr. iii) Fonksiyon topraklamas: Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu yerine getirmesi amacyla yaplan topraklamadr. Fonksiyon topraklamas, topra dn iletkeni olarak kullanan iletiim cihazlarnn iletme akmlarn da tar. Not : Bir iletiim tesisinin fonksiyon topraklamas, eskiden kullanlan iletiim tesisi iletme topraklamas ile ayndr. Fonksiyon topraklamas deyimine, rnein yabanc gerilim bileeni az olan topraklama gibi adlandrmalar da dahildir. iv) Fonksiyon ve koruma topraklamas: Fonksiyon topraklamasnn ayn topraklama iletkenini kullanarak ve ayn zamanda koruma topraklamas olarak da kullanld topraklamadr. Not : Bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamas, eskiden kullanlan iletiim tesisi iletme ve koruma topraklamas ile ayndr. v) Dk grltl topraklama: D kaynaklardan iletilen (bozucu byklklerle olan) giriimin seviyesi, baland bilgi ilem veya benzeri donanmda bilgi kayplarna neden olan kabul edilmeyecek etkiler retmeyen bir topraklama balantsdr. Not : Genlik/frekans karakteristikleri ile ilgili olarak (suseptans= 1/x) duyarlk, donanmn tipine bal olarak deiir. vi) Yldrma kar topraklama: Yldrm dmesi durumunda, iletme gerei gerilim altnda bulunan iletkenlere atlamalar (geri atlamalar) geni lde nlemek ve yldrm akmn topraa iletmek iin, iletme akm devresine ilikin olmayan iletken blmlerin topraklanmasdr. vii) Rayl sistem topraklamas: letken ksmlarla rayl sistem topra arasndaki dolaysz, dolayl veya ak balantdr. Rayl sistem topra, geri dn iletkeni olarak grev yapan ve traversler veya topraklama tesisleri zerinden toprakla balants olan raylar ve bunlara balanm iletken ksmlardr. 7.3) Topraklamann ekline gre tanmlar: i) Mnferit (tekil) topraklama: letme eleman veya cihazn sadece kendine ilikin topraklaycya bal olduu topraklamadr. ii) Yldz eklindeki topraklama: Birok iletme elemannn veya cihaza ilikin topraklama iletkenlerinin topraklanm bir noktada yldz eklinde toplanmasdr.

iii) oklu topraklama: Bir iletme eleman veya cihazn topraklanm birok iletkene (rnein potansiyel dengeleme iletkeni, koruma iletkeni (PE) veya fonksiyon topraklama iletkeni (FE)) baland topraklamadr. Bu topraklama iletkenleri ayn topraklama birletirme iletkenine veya farkl topraklayclara bal olabilir. iv) Yzeysel topraklama: Topraklanacak iletme elemanlar veya cihazlarn ve iletiim tesislerinin iletme akm tamayan iletken ksmlarnn a eklinde kendi aralarnda koruma topraklamasna veya fonksiyon ve koruma topraklamasna baland topraklamadr. 8) Topraklayc (topraklama elektrodu): Topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni yzeyli balants olan iletken paralardr. 9) Topraklayc eitleri: 9.1) Konuma gre topraklayclar: i) Yzeysel topraklayc: Genel olarak 0,5 - 1 m. arasnda bir derinlie yerletirilen topraklaycdr. Galvanizli erit veya yuvarlak ya da rgl iletkenden yaplabilir ve yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn karm olabilir. ii) Derin topraklayc: Genellikle dey olarak 1 mden daha derine yerletirilen topraklaycdr. Galvanizli boru, yuvarlak ubuk veya benzeri profil malzemelerden yaplabilir. 9.2) Biim ve profile gre topraklayclar: i) erit topraklayc: topraklaycdr. erit eklindeki iletken malzeme ile yaplan

ii) Boru ve profil topraklayc : Boru ve profil eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. iii) rgl iletken topraklayc: rgl iletken malzeme topraklaycdr. rgl iletkeni oluturan teller ince olmamaldr. ile yaplan

iv) Doal topraklayc: Temel amac topraklama olmayan, fakat topraklayc olarak etkili olan, toprakla veya suyla dorudan doruya veya beton zerinden temasta bulunan yaplarn elik blmleri, boru tesisatlar, temel kazklar gibi metal paralardr. v)Topraklayc etkisi olan kablo: Metal klf, siperi (ekran) ve zrhlarnn iletkenlii topraa gre erit topraklayc niteliinde olan kablodur. vi) plak topraklayc balant iletkeni: Bir topraklaycya balanan plak topraklama iletkeninin toprak iinde kalan blm, topraklaycnn bir paras saylr.

vii) Temel topraklayc (temel iine yerletirilmi topraklayc ): Beton iine gml, toprakla (beton zerinden) geni yzeyli olarak temasta bulunan iletkendir. 10) Potansiyel dzenleyici topraklayc: Belirli bir yaylma direncinin salanmasndan ok, potansiyel dalmnn dzenlenmesine yarayan topraklaycdr (ekil-2'ye baknz).

11) Toprak zdirenci (E ): Topran elektriksel zdirencidir. Bu diren, genellikle m2/m ya da m olarak verilir. Bu diren, kenar uzunluu 1 m olan toprak bir kpn karlkl iki yzeyi arasndaki direntir. 12) Topraklaycnn veya topraklama tesisinin yaylma direnci (RE): Bir topraklayc ya da topraklama tesisi ile referans topra arasndaki topran direncidir. Yaylma direnci, yaklak olarak ohmik diren kabul edilebilir. 13) Topraklama direnci: Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamdr. 14) Toplam topraklama direnci: Bir yerde llebilen ve lye giren btn topraklamalarn toplam direncidir. 15) Topraklama empedans (ZE): Bir topraklama tesisi ile referans topra arasndaki (iletme frekansnda) alternatif akm direncidir. Bu empedansn mutlak deeri, topraklayclarn yaylma direnleri ile toprak iletkenleri ve topraklayc etkisi olan kablolar gibi zincir etkili iletken empedanslarnn paralel balanmas ile elde edilir (ekil-3'e baknz). 16) Darbe topraklama direnci: Bir topraklama tesisinin herhangi bir noktas ile referans topra arasnda, yldrm akmlarnn gemesi srasnda etkili olan direntir. 17) Topraklama gerilimi (toprak potansiyel ykselmesi) (UE ): Bir topraklama tesisi ile referans topra arasnda oluan gerilimdir (ekil-2'ye baknz). 18) Yeryz potansiyeli ( ) :Yeryznn bir noktas ile referans topra arasndaki gerilimdir. 19) Dokunma gerilimi (UT): Topraklama geriliminin, insan tarafndan kprlenebilen blmdr (ekil-2'ye baknz). Bu durumda insan vcudu zerindeki akm yolu elden ayaa (dokunulabilen yere yatay uzaklk yaklak 1 m) ya da elden eledir.
20) Beklenen dokunma gerilimi (mmkn olan en byk dokunma gerilimi) (UST): letken ksmlarla toprak arasnda ortaya kan bir toprak hatas esnasnda, bu ksmlara henz dokunulmam iken, ortaya kan gerilimdir (kaynak gerilimi).

21) Adm gerilimi (US): Topraklama geriliminin, insann 1 m lik adm akl ile kprleyebildii blmdr. Bu durumda insan vcudu zerindeki akm yolu ayaktan ayaadr (ekil-2'ye baknz). 22) Potansiyel dalm: Topraklanm bir elektrik iletme elemannda oluan bir hata sonucunda bir gvde ksa devresi olutuunda, referans toprandan

balayarak llmek zere sz konusu elektrik iletme elemanna yeryzndeki potansiyelin dalmasdr.

doru,

IF = 3 Io + ITR IE = rE x (IF ITR ) UE = IE x ZE

Birbirine balanm hava hatt letkenlerine ilikin zincir etkili iletken empedanslarnn durumunda eit olmas

I0
ITr

Sfr akm ,
Transformatrn yldz noktas topraklamasndan geen akm,

IF

Toprak hata akm,

IE IRS
rE RES RET Z

Topraklama akm (dorudan doruya llemez), Gzl topraklaycnn yaylma direncinden geen akm,
Uzaktaki topraklaycya kadar hattn azalma katsays, Gzl topraklaycnn yaylma direnci, Bir direin yaylma direnci, Hava hatlarnn zincir etkili iletken empedans,

ZE

Topraklama empedans,

UE

Topraklama gerilimi,

Tesisten kan hava hatlarnn says (rnekte n = 2dir).

ekil-3 Bir toprak hatas durumunda yldz noktas kk deerli bir diren zerinden topraklanm bir transformatr merkezinde akm, gerilim ve direnler 23) Potansiyel dalmnn dzenlenmesi (potansiyel dzenlenmesi): Bir topraklama tesisinin potansiyel dalmnn dzenlenmesi, adm ve dokunma gerilimlerini kltmek iin potansiyel dzenleyici topraklayclar yerletirerek potansiyel dalmna etki etmektir (ekil-2'ye baknz). Dzenleyici topraklayclarn topraklama tesisine bal olup olmamalarnn nemi yoktur. 24) Potansiyel dengelemesi: Potansiyel farklarnn ortadan kaldrlmasdr. rnein, koruma iletkenleri ile iletken borular ve iletken yap blmleri arasnda ya da bu borularla yap blmleri arasndaki potansiyel farklarnn giderilmesi amacyla yaplan dzenlemelerdir. 25) Fonksiyon potansiyel dengelemesi: letken ksmlar arasndaki gerilimi, bir iletme elemannn, cihazn veya tesisin sorunsuz alabilmesine yetecek kadar kk deerlere drmek amacyla yaplan dzenlemelerdir. 26) Koruma potansiyel dengelemesi: letken ksmlar arasnda yksek gerilimlerin ortaya kmasn nlemek amacyla yaplan dzenlemelerdir. 27) Fonksiyon ve koruma potansiyel dengelemesi: Fonksiyon potansiyel dengelemesi ile koruma potansiyel dengelemesinin birletirilmesidir ve bir iletme eleman, cihaz veya tesis iin, gerek fonksiyon ve gerekse koruma asndan ngrlen koullarn salanmas iin yeterlidir.
28) Potansiyel dengeleme hatt (epotansiyel kuaklama): Potansiyel dengelemesini salamak amacyla kullanlan balant iletkenleridir.

29) zerine baslan yerin yaltlmas: zerine baslan yer ile toprak arasndaki direncin, izin verilmeyen dokunma gerilimleri oluamayacak biimde arttrlmasdr. 30) Potansiyel srklenmesi: Bir topraklama tesisinin ykselen potansiyelinin, bu tesise bal bir iletken (rnein, metal kablo klflar, PEN iletkeni, su borusu, demiryolu) ile potansiyeli daha dk olan blgeye veya referans toprak blgesine tanmasdr. Bu iletkende, evresine gre bir potansiyel fark oluur. 31) Global topraklama sistemi: Yerel topraklama tesislerinin birbirlerine balanmasyla elde edilen ve birbirlerine yakn mesafede bulunan topraklama tesislerinde hibir tehlikeli topraklama geriliminin (toprak potansiyel ykselmesi) ortaya kmamasn salayan bir topraklama sistemidir. Byle sistemler, toprak arza akmn blnmesine izin vererek, yerel topraklama sisteminde topraklama geriliminin kltlmesini salar. Byle bir sistem bir epotansiyel yzey oluturur.

c) Hata ve arzalar ile ilgili tanmlar: 1) Bozuk olmayan iletme (Normal iletme): Tesis, cihaz ve iletme elemanlar iin ngrlm olan koullardaki (rnein bunlara ilikin iletme talimatlar uyarnca) ve hatasz durumdaki iletmedir. 2) Bozuk iletme durumu: Arzal iletme ve hata durumu iin st kavramdr. Not: Bozuk iletme durumlar, rnein yaltmlarn kprlenmesi, elektriksel balantlarn kesilmesi, bileenlerin devre d kalmas gibi durumlarla, yazlm hatalar ve ayn zamanda cihazlarn retim, altrma ve bakm srasndaki hatalardr. 3) Bir tesisin veya cihazn bozuk iletmesi: Bir tesisin veya cihazn bir hata durumu oluturmakszn, bozuk iletme durumuna geip, bozuk olmayan iletme durumunun dna kmasdr. 4) Hata durumu: Gvenlikle ilgili bir ksmn, rnein temel yaltmn, koruma iletkeninin veya gvenlikle ilgili devrenin grevini yapamamas nedeniyle bir tesis veya cihazda ortaya kan bozuk iletme durumudur. 5) Yaltm hatas: Yaltmdaki hata sonucu sistemde ortaya kan hatadr. 6) Gvde temas: Bir hata sonucunda bir elektrik iletme elemannn gvdesi ile aktif blmler arasnda oluan iletken balantdr. 7) Ksa devre: letme bakmndan birbirine kar gerilim altnda olan iletkenler (ya da aktif blmler) arasnda, bir arza sonucunda oluan iletken balantdr. Ancak olayn ksa devre saylabilmesi iin, arzann olduu akm devresi zerinde bir tketim cihazn direnci gibi ilevi olan bir direncin bulunmamas gerekir. 8) Hat temas: Ksa devrenin olutuu akm devresi zerinde, ilevi olan bir diren bulunursa, bu olaya hat temas ad verilir. 9) Toprak hatas: Bir faz iletkeninin ya da iletme gerei yaltlm orta iletkenin, bir arza sonucunda, toprakla ya da topraklanm bir blmle oluturduu iletken balantdr. letken balant bir ark zerinden de olabilir. Yldz noktas dorudan doruya ya da kk deerli bir diren zerinden topraklanan ebekelerdeki, toprak hatasna toprak ksa devresi ad verilir. Yldz noktas yaltlm ya da kompanze edilmi (dengelenmi) ebekelerde toprak hatasna toprak temas ad verilir. Toprak temas, ayn ebekenin iki ya da daha ok iletkeninde, farkl noktalarda olursa, buna ift toprak temas ya da ok fazl toprak hatas ad verilir. 10) Hata gerilimi: nsanlar tarafndan dokunulabilen ve iletme akm devresine ilikin olmayan, iletken blmler arasnda ya da byle bir blm ile referans topra arasnda oluan gerilimdir.

11) Hata akm: Bir yaltkanlk hatas sonucunda geen akmdr. Hata akm ya bir ksa devre akmdr ya da bir toprak temas akmdr. 12) Toprak hata akm (IF): Hata yerinde (toprak temas olan yer) yalnzca bir toprak temas noktas bulunmas durumunda, iletme akm devresinden topraa ya da topraklanm blmlere geen akmdr (ekil-3e ve ekil-4adan ekil4eye kadar baknz). Bu akm: -Yldz noktas yaltlm ebekelerde, kapasitif toprak temas akm IC, -Yldz noktas sndrme bobini ile ebekelerde, artk toprak temas akm IRES, donatlm (rezonans toprakl)

-Yldz noktas dorudan doruya ya da kk deerli bir diren zerinden topraklanm ebekelerde, toprak ksa devre akm ya da bir fazl ksa devre akm Ikldir. 13) Topraklama akm (IE ): Topraklama empedans zerinden topraa geen akmdr (ekil-3'e baknz). Not: IE topraklama akm, IF toprak hata akmnn, bir topraklama tesisinin potansiyelinin ykselmesine neden olan blmdr. IEnin hesaplanmas iin EkN ye baknz. 14) Kaak akm: letme aralarnn gvdeleri, akm sisteminin orta noktasna ya da dorudan doruya topraklanm bir ebeke noktasna veya topraa iletken olarak balanmlarsa, iletme elemannn aktif blmlerinden, iletme yaltkan zerinden aktif olmayan blmlere, rnein gvdeye iletme srasnda geen akmdr. Sonu olarak kaak akm, iletme srasnda hatasz bir akm devresinden topraa veya yabanc bir iletken ksma akan akmdr. Not: Bu akmn, iletme elemanlarnn topraa kar kapasitelerinden veya zellikle kondansatrlerin kullanlmasndan kaynaklanan bir kapasitif bileeni bulunabilir.
15) Yksek kaak akm (Bilgi-ilem donanmlar iin): TS 40a uygun fi-priz veya benzeri ile bal IEC 60435e uygun olarak llen ve belirtilen snr aan toprak kaak akmdr.

16) Hzl ama: Bir toprak hata akmnn 0,5 saniyeden daha ksa srede kesilmesidir. 17) Azalma (redksiyon) katsays (r): fazl bir sistemde, ksa devrenin meydana geldii yerden ve merkezlerin topraklama tesislerinden belli bir uzaklkta akan toprak akmnn, iletme akm devresindeki iletkenlerden geen akmlarna ilikin sfr akm bileenlerinin toplamna ( r = IE / 3 I0) orandr.

ekil-4a Yldz noktas yaltlm bir ebekede toprak hata akm

ekil-4b Toprak temas kompanze edilmi (rezonans toprakl) bir ebekede toprak hata akm

ekil-4c Yldz noktas, deeri dk bir empedans zerinden topraklanm bir ebekede toprak hata akm

ekil-4d Toprak temas kompanze edilmi ve geici olarak yldz noktas deeri dk bir empedans zerinden topraklanm bir ebekede toprak hata akm

ekil-4e Yldz noktas yaltlm veya toprak temas kompanze edilmi bir ebekede ift toprak temas akm

IF
IC

Toprak hata akm,

Kapasitif toprak akm,

IL

Paralel sndrme (kompanzasyon) bobinlerinin akmlarnn toplam, Kaak akm, Harmonik akm,

IR IH

IRES Toprak temas artk akm, Ik1 Tek kutuplu toprak ksa devresinde alternatif balang ksa devre akm, IkEE ift toprak temas akm.

ekil-4 Yksek gerilim ebekelerinin yldz noktas durumlarna gre toprak hata akmlarnn snflandrlmas

d) ebeke (sistem) tiplerine ilikin tanmlar: 1) ebekelerin snflandrlmas: yldz noktalarnn topraklanma durumlarna gre

i) Yldz noktas yaltlm ebekeler: Transformatrlerin ve generatrlerin yldz noktalar ile yldz noktasn oluturan teki tesis blmleri, iletmenin topraklama tesisine balanmam olan ebekelerdir. Yldz noktas ok byk bir empedans ya da bir ar gerilime kar koruma cihaz zerinden topraa balanan ebekeler de yldz noktas yaltlm ebeke saylrlar. ii) Toprak temas kompanze edilmi (dengelenmi) ebekeler: Bir ya da birden fazla transformatrn ya da yldz noktasn oluturan teki tesis blmlerinin yldz noktalar veya orta noktalar sndrme bobinleri zerinden topraklanm ve bu dzenlerin endktans, ebekenin toprak kapasitesini kompanze edecek biimde ayarlanm olan ebekelerdir. iii) Yldz noktas dorudan doruya ya da kk deerli bir empedans zerinden topraklanm ebekeler: Bir ya da birden fazla transformatrn veya yldz noktasn oluturan teki tesis blmlerinin ya da generatrlerin yldz noktas, dorudan doruya veya akm snrlayan ohmik diren ya da reaktans bobini zerinden topraklanm olan ve ebekedeki koruma dzeni, herhangi bir noktadaki toprak hatasnda otomatik amay salayacak biimde yaplm olan ebekelerdir.

Bu tanma, toprak temas balangcnda yldz noktas ksa sreli olarak topraklanan, yldz noktas yaltlm veya kompanze edilmi ebekeler de dahildir.

iv)Yldz noktas veya bir faz iletkeni geici olarak kk deerli bir empedans zerinden topraklanm ebekeler: Kendi kendine snmeyen toprak temasnda, yldz noktas veya iletme akm devresinin bir iletkeni (faz iletkeni), toprak temasnn balangcndan birka saniye sonra ksa sreli olarak topraklanan, yldz noktas yaltlm veya kompanze edilmi ebekelerdir.

2) Datm ebekelerinin gerilimli iletken saysna gre snflandrlmas:Datm ebekeleri gerilim trne gre iletken says bakmndan aadaki ekilde snflandrlr. Alternatif akm sistemleri Doru sistemleri Tek fazl 2 telli Tek fazl 3 telli ki fazl 3 telli fazl 3 telli fazl 4 telli fazl 5 telli 3) Datm ebekelerinin topraklama tipine gre snflandrlmas: Bu Ynetmelikte sistem topraklamasnn aadaki tipleri dikkate alnmtr. Notlar: 1-ekil-5adan ekil-5eye kadar olan ekillerde, genel olarak kullanlan fazl sistemlere rnekler verilmitir. ekil-5fden ekil 5kya kadar olan ekillerde, genel olarak kullanlan doru akm sistemlerine rnekler verilmitir. 2-Kullanlan kodlarn anlamlar aada verilmitir: Birinci harf: G sisteminin topraa balanmas, T: Bir noktann topraa dorudan balanmas, I: Btn gerilimli blmlerin topraktan ayrlm olmas veya bir noktadan bir empedans zerinden topraa balanmas. kinci harf: Tesisatn aktaki iletken blmlerinin topraa balanmas, T: G sisteminin herhangi bir noktasnn topraklanmasndan bamsz olarak aktaki iletken blmlerin elektriksel olarak dorudan topraa balanmas, N: Aktaki iletken blmlerin g sisteminin topraklanm noktasna elektriksel olarak dorudan balanmas (a.a. sistemlerinde g sisteminin 2 telli 3 telli akm

topraklanm noktas, normal olarak ntr noktas veya ntr noktas yoksa bir ana (faz) iletkendir). Bir sonraki harf (varsa): Ntr ve koruma iletkenin dzenlenmesi, S: Ntr veya topraklanm hat iletkeninden ayr bir iletkenle koruma fonksiyonun salanmas (veya a.a. sistemlerinde topraklanm ana (faz) iletkenden). C: Ntr ve koruma gvenliinin tek iletken zerinden birletirilmesi(PEN iletkeni). i) TN sistemleri: TN sistemlerinde dorudan topraklanm bir nokta bulunur ve tesisatn aktaki iletken blmleri bu noktaya koruma iletkeni ile balanr. TN sistemi, ntr ve koruma iletkenlerinin dzenlenmesine gre tipe ayrlr:
-TN-S sistemi -TN-C-S sistemi -TN-C sistemi : Sistemin tamamnda ayr bir koruma iletkeni kullanlr. : Ntr ve koruma fonksiyonlar, sistemin bir blmnde tek iletkende birletirilmitir. : Sistemin tamamnda ntr ve koruma fonksiyonlar tek iletkende birletirilmitir.

ekil-5teki sembollerin aklamas:

Ntr iletkeni (N)

Koruma iletkeni (PE)

Birleik koruma ve ntr iletkeni (PEN)

Sistemin tamamnda ntr iletkeni ile koruma iletkeni ayr

Sistemin tamamnda topraklanm faz iletkeni ile koruma iletkeni ayr

ekil-5a TN-S Sistemi

Aktaki iletken blmler ( Gvde vb )

ekil-5b TN-C-S Sistemi. Ntr iletkeni ve koruma iletkeni, sistemin bir blmnde tek iletkende birletirilmitir

ekil-5c TN-C Sistemi. Sistemin tamamnda ntr ve koruma fonksiyonlar, tek iletkende birletirilmitir

ii) TT sistemleri: TT sisteminde dorudan topraklanm bir nokta bulunur, tesisatn aktaki iletken blmleri, g sistemi topraklaycsndan elektriksel olarak bamsz olan topraklayclara balanr.

ekil-5d TT Sistemi

iii) IT sistemi: IT sisteminde btn gerilimli blmler topraktan ayrlr veya bir noktadan, bir empedans zerinden topraa balanr. Elektrik tesisatnn aktaki iletken blmleri ayr ayr veya birleik olarak topraklanr veya sistem topraklamasna balanr.

1)

Sistem topraktan ayrlabilir. Ntr, datlabilir veya datlmayabilir.

ekil-5e IT Sistemi iv) Doru akm sistemleri: Doru akm sistemlerinde topraklama sistemlerinin tipleri aada verilmitir. Not: Topraklanm doru akm sistemlerinde elektro-mekanik korozyon dikkate alnmaldr. ekil-5f, ekil-5g, ekil-5h, ekil-5j ve ekil-5kda iki telli bir doru akm sistemindeki belirli bir kutbun topraklanmas gsterildiinde, bunun negatif veya pozitif kutup olmas karar, alma durumuna ve dier koullara dayanmaldr.

ekil-5f TN-S Doru akm sistemi

Topraklanm hat iletkeni (rnek olarak L-) (Sistem a) veya topraklanm orta iletken (M) ( Sistem b) koruma iletkeninden sistem boyunca ayrlr.

ekil-5g TN-C Doru akm sistemi

Sistem a)daki topraklanm hat iletkeninin (rnek olarak L-) ve koruma iletkeninin fonksiyonlar, sistem boyunca tek bir PEN (d.a.) iletkeninde birletirilir veya Sistem b)deki topraklanm orta iletken (M) ve koruma iletkeninin fonksiyonlar, sistem boyunca tek bir PEN (d.a.) iletkeninde birletirilir.

ekil-5h TN-C-S Doru akm sistemi

Sistem a)daki topraklanm hat iletkeninin (rnek olarak L-) ve koruma iletkeninin fonksiyonlar sistemin bir blmnde tek bir PEN (d.a.) iletkeninde birletirilir veya Sistem b)deki topraklanm orta iletken (M) ve koruma iletkeninin fonksiyonlar sistemin bir blmnde tek bir PEN (d.a.) iletkeninde birletirilir.

ekil-5j TT Doru akm sistemi

ekil-5k IT Doru akm sistemi

e) letiim sistemlerine ilikin tanmlar:

1) letiim cihaz ve iletiim tesisi: Haber ve bilgilerin (rnein ses, grnt ve iaretler), uzaktan kumanda bilgileri de dahil olmak zere (rnein l deerleri, ihbarlar ve komutlar), tanmas (yani iletimi ve ulatrlmas) ve ilenmesi iin gerekli dzenlerdir. Bir iletiim cihaz, bamsz bir dzen veya kendi iinde kapal bir bileendir. D boyutlar tanmlama iin lt deildir. Bir iletiim tesisine; verici dzenleri, haber ve bilgilerin tanmasna yarayan hatl veya hatsz tama yolu, alc dzenleri ve iletiim tesisinin iletilmesi iin gerekli dzenler dahildir.

2) Bilgi ilem donanm: Ayr veya sistemle birleik, bilgi toplayan, ileyen ve depolayan elektrikle alan makine birimleridir.

3) Elektrik iletme elemanlarnn koruma snflar: i) Koruma snf Ie dahil olan iletme elemanlar: Elektrik arpmasna kar korumann sadece temel yaltma dayanmad iletme elemanlardr. Ek bir koruma nlemi, ksmlarn sabit tesisata ilikin koruma iletkenine balanmasyla salanr; bu durumda temel yaltmdaki bir hatada gerilim kalc olamaz. Not: Koruma snf Ie dahil olan iletme elemanlar, ikinci bir yaltma veya kuvvetlendirilmi yaltma sahip ya da kk gerilimle iletilen iletme elemanlarna da sahip olabilir. ii) Koruma snf IIye dahil olan iletme elemanlar: Elektrik arpmasna kar korumann sadece temel yaltma dayanmad, ikinci bir yaltm veya kuvvetlendirilmi yaltm gibi ek koruma nlemlerinin de alnm olduu iletme elemanlardr. Bunlarda koruma iletkeninin balanmasna olanak yoktur ve bu husus tesisat koullarndan bamszdr. Not: Koruma derecesi IIye dahil olan iletme elemanlar, koruma iletkenleri tarafndan kuatlma gibi nlemlerle donatlabilir; ancak bunlar iletme elemanlarnn iinde bulunmal ve koruma snf IInin koullarna uygun olarak yaltlm olmaldrlar. Koruma snf IIye dahil olan metal mahfazal iletme elemanlar, iletiim tekniinde, fonksiyon potansiyel dengeleme iletkeni iin kullanlabilecek, mahfaza stndeki bir balant yeriyle donatlm olabilirler. Koruma snf IIye dahil olan iletme elemanlar, fonksiyon topraklamas iin kullanlacak bir balant yeri ile donatlm olabilirler. Koruma snf IIye dahil olan iletme elemanlar, kk gerilimlerle iletilen iletme elemanlarna da sahip olabilirler. 4) Boyutlandrma snf: Bir dokunma akm devresinde, kendilerinden ayn fizyolojik etkiler beklenen akm ve gerilim deerlerine ilikin aralktr. Not: Boyutlandrma snflarnn anma deerleri iin Beinci Blme baknz. i) Boyutlandrma snf 1A ve kural olarak boyutlandrma snf 1Bye ilikin akm ve gerilimlerde bir dokunma akm yolunun ortaya kmasna izin verilir. Not: Hissedilebilir bir vcut akmnn ortaya kmasnn nlenmesi gereken durumlarda, boyutlandrma snf 1Bye ilikin akm ve gerilimlerde bir dokunma akm yolu olumas riskine girilmez. ii) Boyutlandrma snf 2ye ilikin akm ve gerilimlerde, sadece bir hata durumunda, bir dokunma akm yolunun olumas risk edilebilir. iii) Boyutlandrma snf 3e ilikin akm ve gerilimlerde bir dokunma akm yolu kalc olamaz.

5) Ekran: Bir alann, snrl bir kapal hacim ierisine girmesini azaltmaya yarayan dzendir. 6) Hat ekran: Hatlarla birlikte, belirli bir geometrik konumda ekilen iletken malzemeden bir ekrandr. Not: Elektromanyetik ekran olarak dzenlenmi ekliyle hat ekran, iki ucundan da referans potansiyele balanm olduu iin, potansiyel dengelemesine katkda bulunabilir.

KNC BLM

Yksek Gerilim Tesislerinde Topraklama

Topraklama Tesislerinin Boyutlandrlmas

Madde 5-a) Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:

Topraklama tesislerinin kurulmasnda drt koul yerine getirilmelidir.

1) Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas, 2) Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesaplanarak bulunan) dayankllk, 3) letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi, 4) En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmas. Bu koullardan dolay topraklama tesislerinin boyutlandrlmas iin aadaki parametreler nemlidir:

-Hata akmnn deeri,(*) -Hatann sresi,(*) -Topran zellikleri. (*): Bu parametreler, esas olarak yksek gerilim sisteminin ntrnn topraklanma ekline baldr. Farkl gerilim seviyelerinin kullanld bir tesiste, bu drt koul her bir gerilim seviyesinde yerine getirilmelidir. Farkl gerilim sistemlerinde ayn anda meydana gelen hatalar veya arzalar dikkate alnmayabilir.
Bu kurallar, alma ve ayrma mahallerindeki geici toprak balantlarna uygulanmaz.

b) Mekanik dayanm ve korozyona kar dayankllk bakmndan topraklama tesisinin boyutlandrlmas:

1) Topraklayc (Topraklama elektrodu) : Topraklayclar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyona (kimyasal ve biyolojik etkiler, oksitlenme, elektrolitik korozyon oluumu ve elektroliz vb.) kar dayankl malzemelerden olumaldr. Bunlar, hem montaj esnasnda kabilecek mekanik zorlanmalara kar dayankl olmal hem de normal iletmede oluan mekanik etkilere dayanmaldr. Beton temeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier doal topraklayclar topraklama tesisinin bir ksm olarak kullanlabilirler. Topraklayclar iin, mekanik dayanm ve korozyon bakmndan en kk boyutlar Ek-Ada verilmitir. Ek-Ada belirtilenlerden baka bir malzeme kullanld zaman (rnein paslanmaz elik) Madde 5-adaki ilk iki koula uygun olmaldr. plak bakr yada bakr kaplamal elikten yaplm geni topraklayc sistemlerinin; boru hatlar, vb. elik yeralt tesislerine olabildiince metalik olarak temas etmemesine dikkat edilmelidir. Aksi durumda elik blmler byk bir korozyon tehlikesine urayabilir. 2) Topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenlerinin mekanik dayanm ve korozyona kar dayankllk bakmndan en kk kesitleri aada verilmitir.
- Bakr 16 mm2 ( Ek-F, F.5deki istisnaya baknz)

- Alminyum - elik

35 mm2 50 mm2

3) Potansiyel dengeleme iletkeni: Potansiyel dengeleme iletkenlerinin boyutlandrlmas iin Madde 5-b2deki veriler asgari artlarda ngrlmtr. Not : elikten yaplm topraklama ve potansiyel dengeleme iletkenleri, korozyona kar uygun gvenlik nlemlerini gerektirir. c) Isl zorlanmalara gre boyutlandrma: Topraklama iletkenleri ve topraklayclar iin gz nnde bulundurulmas gereken akmlar izelge-1de verilmitir. Not 1: Baz durumlarda hata olmayan iletmede (kararl durum) ortaya kan sfr bileen akmlar topraklama tesisinin boyutlandrlmasnda gz nnde bulundurulmaldr. Not 2: Proje tasarm srasnda iletken kesitinin hesaplanmasnda kullanlan akmlar iin tesisin gelecekteki gelimeleri gz nnde bulundurulmaldr. Topraklama tesislerinde hata akm ou kez kollara ayrlr. Bundan dolay, her topraklayc iin, bu ksmdan geen hata akmnn gz nne alnmasnda yarar vardr. Bu boyutlandrma iin gz nnde bulundurulan son scaklklar Ek-Bde verildii gibi seilerek, malzemenin dayankllnn azalmas ve evredeki malzemelerin zarar grmesi (rnein beton veya yaltkan maddeler) nlenmelidir.

Bu Ynetmelikte, topraklayclarn etrafndaki toprak iin izin verilen scaklk art deerleri verilmemitir. Deneyimler byle bir scaklk artnn nemsiz olduunu gstermitir. Topraklama iletkenlerinin veya topraklayclarn kesitlerinin hesab, hata akmnn sresi ve byklne bal olarak Ek-B de verilmitir. Hata sresinin 5 saniyeden kk (adyabatik scaklk art) ve 5 saniyeden byk olmas arasnda bir ayrm bulunmaktadr. Son scaklk, malzeme ve evre koullarna gre seilmelidir. Bununla birlikte, Madde 5-b2deki en kk kesitler dikkate alnmaldr. Not: Kullanlan ek balantlarn akm tama kapasitesi ( zellikle vidal balantlar ) dikkate alnmaldr.

izelge-1 Topraklama sistemlerinin tasarm ile ilgili akmlar Isl yklenme ile ilgili akmlar 1) Yksek gerilim sisteminin tipi Topraklama gerilimi (toprak potansiyel Topraklaycl art) ve ar Topraklama dokunma (Topraklama iletkeni gerilimleri ile elektrodu) ilgili akmlar
6) 7)

Yldz noktas yaltlm ebekeler Toprak temas kompanze Sndrme bobinli tesislerde edilmi (dengelen mi) Sndrme bobinsiz ebekeler tesislerde Yldz noktas deeri dk bir empedans zerinden topraklanm ebekeler Toprak Yldz noktas geici olarak temas topraklanm tesislerde kompanze

IkEE

9)

IE = r x IC
2)

6)

IkEE

3) 9)

IE = r x (IL2+IRes2)1/2

IE = r x IRes Ik1
4)

Ik1 IE 5)

Ik1

4)

Ik1 8) IE 5)

edilmi ve geici olarak yldz teki btn noktas tesislerde deeri dk bir empedans zerinden topraklanm ebekeler

2)

Sndrme bobinli
6)

IE = r x (IL2+IRes2)1/2 IkEE
3)

Sndrme bobinsiz IE = r x IRes

1)

Ek-Adaki en kk kesitler dikkate alnmaldr.

Sadece iyi kompanze edilmi ebekelerde geerlidir. Ek olarak artk akmn reaktif bileeninin nemli miktarda rezonans d olmas dikkate alnmaldr. Sndrme bobinlerinin beyan akmlar, kendi topraklama iletkenlerinin tasarmnda da dikkate alnmaldr. Birden fazla akm yolu mmkn ise, ortaya kan akm dalm, toprak elektrot sisteminin tasarmnda dikkate alnmaldr.
5) 4) 3)

2)

Genel forml yoktur (rnek olarak ekil-3e baknz). Ek-Adaki en kk kesit yeterlidir.

6)

Yerel olarak snrlanm bir yksek gerilim ebekesinde (rnein sanayi tesislerinde) toprak hatas uzun sre (rnein saatlerce) kalrsa; ift toprak hata akm ( IkEE ) dikkate alnmaldr.
8)

7)

IkEE Ik1den daha bykse, yksek olan bu deer kullanlmaldr.

Hata temizleme sresi 1 saniyeden daha ksa ise, IC veya IRes kullanlabilir. Simgelerin tanmlar:
IC Hesaplanan veya llen kapasitif toprak hata akm

9)

IRes IL Ik1

Toprak hata artk akm ( ekil-4 bye baknz). Tam deer belli deilse IC nin %10 u alnabilir. lgili transformatr merkezindeki paralel sndrme bobinlerinin beyan akmlarnn toplam Tek kutuplu toprak ksa devresinde balang alternatif akm (IEC 60909 veya HD533 e gre hesaplanr)

IkEE

ift toprak hata akm ( IEC 60909 veya HD533 e gre hesaplanr). (IkEE iin en yksek deer olarak balang kutuplu ksa devre alternatif akmnn % 85 inin kullanlmasna izin verilir) Toprak akm (ekil-3e baknz) Azalma (redksiyon) katsays ( Ek-Jye baknz ). Transformatr merkezinden kan iletken ve kablolarn azalma katsaylar farkl ise, hesaplarda temel alnacak akm Ek-Nye gre belirlenir.

IE r

d) Dokunma ve adm gerilimlerine gre boyutlandrma: 1) zin verilen deerler : nsanlar iin tehlikeli olan, vcuttan akan akmdr. Bu akmn etkileri, IEC/TR2 60479-1de akmn sresi ve byklne bal olarak aklanmtr. Uygulamada dokunma geriliminin dikkate alnmas yeterlidir. Dokunma gerilimi iin snr deerler, hata sresine bal olarak ekil-6da verilmitir.
Bu eri, plak elden plak ayaa insan vcudu boyunca oluabilen gerilim deerlerini gsterir. Bu deerlerin hesaplanmasnda baka ek direnler dikkate alnmamtr. Bununla birlikte Ek-Cde verilen hesap yntemi ile bu ek direnler (rnein ayakkab, yksek direnli yzey kaplama malzemeleri) bulunabilir. Her toprak hatasnda akm devresi kesilir, dolaysyla toprak hatalar sonucunda uzun sreli veya belirsiz sreli dokunma gerilimleri olumaz. Adm gerilimleri iin izin verilen deerlerin tanmlanmas gerekli deildir. Not: Adm gerilimleri iin izin verilen deerler, dokunma gerilimleri iin izin verilen deerlerden bir miktar daha byktr. Dolaysyla topraklama sistemi dokunma gerilimi koullarn yerine getirdiinde, genellikle tehlikeli adm gerilimlerinin olumayaca varsaylr. Gz nne alnan hata akm sresinde, koruma dzenlerinin ve devre kesicilerin doru alt varsaylr. 2) zin verilen dokunma gerilimlerinin elde edilmesi iin alnacak nlemler: Topraklama tesisinin temel tasarmnda Madde 5-ada verilen ilk koul kullanlr. Tasarm, dokunma gerilimlerine gre kontrol edilmelidir ve sonra benzer durumlar iin bir tip tasarm olarak dikkate alnabilir. ekil-7deki ak diyagram uygun zm yolunu gstermektedir. Hata akmlarnn geri dn yoluna bal olan zel durumlar iin zm rnekleri Ek-Rde verilmitir. zin verilen dokunma gerilimi UTpnin deerleri iin ekil-6 kullanlmaldr. Ek direnler, Ek-Cde kullanlan hesap yntemine gre dikkate alnabilir. zin verilen bu deerler, aadaki hususlardan birisinin veya dierinin yerine getirilmesi ile gerekletirilmi saylr:

-Ya; C1 ve C2 den birinin salanmas durumunda, C1: Sz konusu olan tesis, global topraklama sisteminin bir paras ise, C2: lme yoluyla veya hesaplama yoluyla bulunan topraklama gerilimi (potansiyel ykselmesi), ekil6ya uygun olan izin verilen dokunma geriliminin iki kat deerini amyorsa; -Ya da, toprak potansiyel ykselmesinin byklne ve hata sresine bal olarak kabul ve tespit edilen Ek-Ddeki M nlemleri alnm ise. Bu nlemler Ek-Dde aklanmtr. M nlemleri ve C1 veya C2 koullarnn hi birisi yerine getirilmezse, genellikle lme yaparak ekil6da izin verilen dokunma geriliminin salanp salanmad kontrol edilmelidir. Buna alternatif olarak, Madde 5-adaki tm koullar yerine getiren bir tip tasarm da kullanlabilir. Not: C1 veya C2 koullarnn ve M nlemlerinin alnmasna alternatif olarak, dokunma gerilim deerleri sahada yaplan lmelerle kontrol edilebilir. Potansiyel srklenmeleri, daima ayr olarak kontrol edilmelidir. Bir topraklama sisteminin dokunma ve topraklama gerilimleri elde bulunan verilerden (toprak zdirenci, mevcut topraklama tesislerinin topraklama empedans, Ek-Kya baknz) hesaplanabilir. Hesaplama iin, yeterli akm tama kapasitesine sahip olan ve topraklama tesisi ile gvenli bir ekilde balanm olan tm topraklayclar ve dier topraklama tesisleri gz nnde bulundurulabilir. Bu husus zellikle, tesis edilmi hava hatt topraklama iletkenleri ve topraklama etkisi olan kablolar iin geerlidir. Ayn ekilde bu husus kablo zrh veya klf, PEN iletkeni veya baka bir yolla, gz nnde bulundurulan topraklama tesisine balanm bulunan topraklama sistemlerine de uygulanabilir. ekil-K3 yardmyla yaplacak hesaplamalarn ispat iin, drtten fazla gzergahta denmemi topraklama etkisi olan kablolarn tm gz nne alnabilir. Bu kablolar farkl gerilimli sistemlere ilikin olabilir. Not: Gzergah saysnn drtten fazla olmas durumunda karlkl etkilenme gz ard edilemez. Bundan dolay, sadece mevcut gzergahlardan drdnn seilmesine izin verilir. Bir gzergahta ok sayda kablo bulunmas halinde, yalnzca bir uzunluk dikkate alnabilir. Dokunma ve topraklama gerilimlerinin tespiti iin gerekli olan akmlar izelge-1de verilmitir. lme yoluyla ispat iin Madde 7 (srasyla Ek-N ve Ek-G) dikkate alnmaldr. Topraklama tesislerinin boyutlandrlmasnda iki durum zel olarak dikkate alnmaldr: -Toprak temas dengelenmi (kompanze edilmi) ebekeler, -Yldz noktas yaltlm ebekeler. Yldz noktas geici olarak deeri dk bir empedans zerinden topraklanm elektrik tesislerindeki topraklama sistemleri, toprak hatasnn be saniyeden daha ksa zamanda kesildii ebekeler gibi boyutlandrlabilir; aksi taktirde be saniyeden daha byk toprak hata ama zamanl ebekelerde olduu gibi boyutlandrlr (Ek-Ddeki izelge-D.1e baknz).

Not 1: Bu eri sadece yksek gerilim ebekelerindeki toprak hatalar iin geerlidir. Not 2: Akm, diyagramda verildiinden daha uzun sre akarsa UTp deeri iin 75 V deeri kullanlabilir.

ekil-6 Snrl akm sreleri iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri UTp

Topraklama Tesislerinin Yaplmas

Madde 6-a) Topraklayclarn ve topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Bir topraklama tesisi genel olarak toprak iine gmlen veya aklan yatay, dey veya eik birka topraklaycnn bir araya getirilmesiyle ( uygun toprak yaylma direncinin elde edilmesi iin eitli topraklayc kombinasyonlar) yaplr. Toprak zdirencini drmek iin, kimyasal maddelerin kullanlmas nerilmez.

Yzeysel topraklayclar 0,5m ile 1 m arasnda bir derinlie yerletirilmelidir. Bu mekanik olarak yeterli bir gvenlik salar. Topraklaycnn, donma noktas snr altnda kalan bir derinlie tesis edilmesi tavsiye edilir. Dey aklan ubuklar durumunda her bir ubuun ba, genellikle toprak seviyesinin altna yerletirilmelidir. Toprak zdirencinin derinlie bal olarak azalmas halinde dey veya eik olarak aklm topraklayclarn zellikle yarar vardr.
Bu Ynetmelie uygun olarak topraklanm ve inaatn bir birimini oluturan metal iskelet, bu iskelete dorudan balanan toprak blmleri iin topraklama iletkeni olarak kullanlabilir. Sonu olarak, btn iskelet yapsnn iletken kesiti yeterli olmal ve btn ek yerleri elektriksel iletkenlik ve mekanik balant bakmdan gvenli olmaldr. Geici skme ilemleri yaplacaksa, iskelet yaps blmnn topraklama sisteminden ayrlmasnn nlenmesi iin nlem alnmaldr. Byk metal iskelet yaplar, topraklama sistemine yeterli sayda (en az iki) noktada balanmaldr.

Topraklama tesisinin yaplmasnda dier ayrntlar Ek-L ve Ek-Tden alnabilir.

ekil-7 UE Topraklama gerilimi (toprak potansiyel art) veya UT dokunma geriliminin kontrol edilmesi ile UTP izin verilen dokunma gerilimine gre global topraklama sisteminin (C1) bir paras olmayan topraklama tesisinin tasarm

b) Yksek frekansl giriimlerin azaltlmas iin topraklama tesislerinde alnmas gereken nlemler: Yksek frekansl giriimleri nlemek iin gerekli uyarlar Ek-Ede bulunmaktadr.

c) Potansiyel srklenmesi: Yksek gerilim topraklama sistemlerinin iinde veya yaknndaki iletiim sistemlerinin topraklama kurallar Beinci Blmde verilmitir. letiim sistemlerinden doan srklenen potansiyellere kar, bu Ynetmelikte yer almayan hususlar iin, yrrlkteki uluslararas dokmanlar (rnein CCITT / ITU direktifleri) dikkate alnr.
Transformatr merkezine giren veya kan kablolar ve yaltlm metal borular, transformatr merkezi iindeki bir toprak arzas sresince gerilim farkllklar gsterebilir. Kablo ekrannn ve/veya koruyucu zrhnn topraklama ekline bal olarak (bir veya her iki ucunda), ekran ve/veya koruyucu zrh zerinde dikkate deer zorlanma gerilimleri ve akmlar oluabilir. Kablonun veya borunun yaltm buna gre boyutlandrlmaldr. Bir utan topraklama durumunda bu ilem transformatr merkezi iinde veya dnda yaplabilir. Yaltlm dier uta dokunma gerilimlerinin meydana gelebileceine dikkat edilmelidir. Aadaki rneklerde gsterilen nlemler, gerektiinde salanmaldr: - Metal blmlerin topraklama sisteminin bulunduu alandan dar kt noktadan devamllnn kesilmesi, - letken blmlerin veya alanlarn yaltlmas, - letken blmlerin veya alanlarn etrafna, dokunmay engellemek zere uygun engeller tesis edilmesi, - Farkl topraklama sistemlerine bal blmler arasna yaltkan engellerin tesis edilmesi, - Uygun potansiyel dzenlenmesi yaplmas, - Uygun dzenler kullanlarak ar gerilimlerin snrlandrlmas. Normal olarak tehlikeli potansiyel farklarnn meydana gelmeyecei yerlerde, yksek gerilim tesisine ilikin topraklama sistemi, bir global topraklama sisteminin bir blmn oluturuyorsa, yaltlm borularn, kablolarn vb.nin iletken blmleri uzaktaki bir toprak potansiyeline bal ise ve yksek gerilim tesisinin topraklanm iletken blmlerine ayn anda eriilebiliyorsa problemler byr. Buna gre, bu donanmn topraklaycdan etkilenen alandan yeterince uzaa yerletirilmesi gerekir. Bu mmkn deilse, uygun nlemler alnmaldr.

Genel bir uzaklk belirtilemez, tehlike derecesi her bir durum iin zel olarak belirlenmelidir. Byle bir uzakln hesab Ek- M de verilmitir.
d) letme aralarnn ve tesislerin topraklanmasna ilikin nlemler: Elektrik sisteminin bir blm olan btn aktaki iletken blmler topraklanmal, zel durumlarda, yaltlm blgeler oluturulmaldr. D iletken blmler, uygunsa (rnek olarak ark, kapasitif ve endktif balantlar nedeniyle) topraklanmaldr.

Tesis itlerinin,metal borularn, demir yolu raylarnn vb. topraklamalar ile ilgili ayrntl nlemler Ek-F de verilmitir.
e) Yldrm etkilerine kar topraklama nlemleri: Yldrmdan korunma iin yksek gerilim topraklama tesisi kullanlmaldr. Btn ar gerilim koruma dzenlerinin, topraa boalma yolunun diren ve endktans olabildiince kk tutulmaldr. Bu sebeple topraklama elektroduna balant mmkn olduu kadar dz, ke yapmadan ve en ksa yoldan yaplmaldr. Ek-Hye de baknz. Yaplarn yldrm etkilerine kar koruma nlemleri iin ilgili standartlara (TS 622, TS IEC 61024 ( seri) ve TS IEC 60364-4-443 vb) ve dier ilgili mevzuatta belirtilen hususlara da uyulacaktr.

f) Parlayc ve patlayc ortamlarda alnacak ek topraklama nlemleri: Parlayc ve patlayc ortamlarda alnacak ek topraklama nlemleri iin ilgili standartlarda (rnein EN 60079-14 vb), tzk ve genelgelerde belirtilen hususlara uyulacaktr.

Topraklama Tesislerinde lmeler

Madde 7- lme iin genel aklamalar Ek-Nde, dokunma geriliminin llmesi iin aklamalar Ek Gde verilmitir.
a) Topraklama tesislerinde sahada yaplan muayeneler ve belgelendirme: Her topraklama tesisi, kullanc tarafndan iletmeye alnmadan nce, montaj ve tesis aamasnda, gzle muayene edilmeli ve deneyden geirilmelidir. Topraklama tesislerinin bir yerleim plan bulunmaldr. Montaj srasnda zellikle balantlarda korozyona kar korunma iin doru nlemlerin alnd, gzle muayene ile kontrol edilmelidir. Gerek tesis etme aamasnda, gerekse iletme dnemindeki muayene, lme ve denetleme periyotlar iin Ek-P'ye baknz.

b) Topraklama tesislerinin kontrol ve gzetimi iin genel kurallar:

1) Muayene ile kontrol: Topraklama sistemlerinin baz blmlerinin durumu Ek-P'de belirtilen periyotlarda gzle muayene ve lme ile kontrol edilmelidir Not: Uygulamada genel olarak birka noktann (rnek olarak ek yerlerinin, topraa gei blmlerinin) kazlmas uygundur.

2) lme veya hesap yoluyla kontrol: Ayrca topraklamann temel kurallarn etkileyen byk deiikliklerden sonra, toprak empedansnn veya dokunma gerilimlerinin llmesi ya da hesaplanmas gereklidir (Madde 5e baknz). Elde edilen sonularn raporlanmas gerekir. Bu hesap ve lme periyotlar iin Ek-Pye baknz.

NC BLM

Alak Gerilim Tesislerinde Topraklama

Alak Gerilim Tesislerinde Dolayl Temasa Kar Koruma Madde 8- Alak gerilim tesislerinde dolayl temasa kar koruma yntemleri : - Beslemenin otomatik olarak ayrlmas ile koruma, - Koruma snf II olan donanm kullanarak veya edeeri yaltm ile koruma, - letken olmayan mahallerde koruma, - Topraklamasz tamamlayc yerel (mahalli) epotansiyel kuaklama ile koruma, - Elektriksel ayrma ile koruma, olarak gruplandrlabilir. a) Beslemenin otomatik olarak ayrlmas ile koruma: Beslemenin otomatik olarak ayrlmas, bir arza meydana geldiinde, dokunma geriliminin deeri ve sresinden doan, kiide patofizyolojik zararl etkileri ortaya kmas riski bulunduunda gereklidir.

Bu koruma dzenleri, sistem topraklamas tipi ve koruma iletkenleri ile koruma dzenlerinin karakteristiklerinin koordinasyonunu gerektirir.Topraklama sisteminin projelendirilmesi, kurulmas ve iletilmesi dneminde bu hususlara dikkat edilmelidir. 1 ) Beslemenin ayrlmas ve topraklama: i) Beslemenin ayrlmas: Bir devrede veya donanmda bir gerilimli blm ile aktaki iletken blm veya koruma iletkeni arasndaki bir arza durumunda, ayn anda eriilebilen iletken blmler ile temas durumundaki kiide 50 V a.a. etken deer veya 120 V d.a. dalgacksz beklenen deeri aan dokunma geriliminin tehlikeli fizyolojik etki yapmas riskinin ortaya kmasna yetecek sre devam etmeyecei ekilde, dolayl temasa kar koruma salayan bir dzen, devrenin veya donanmn beslemesini otomatik olarak ayrmaldr. Dokunma gerilimine bal olmakszn 5 saniyeyi amayan bir ayrma sresine, sistemin topraklama tipine bal olarak baz durumlarda izin verilir (Madde 8-a3.5e baknz). Not 1: Daha yksek ayrma sresine ve gerilime, elektrik retim ve datm sistemlerinde izin verilebilir. Not 2: zel tesislerde veya iletken olmayan mahallerde ayrma sresinin ve gerilimin daha dk deerleri gerekli grlebilir. Not 3: IT sistemlerinde ilk arzann ortaya kmasnda otomatik ayrma genellikle gerekmez. Not 4: Bu kurallar 15 Hz ile 1000 Hz arasndaki a.a. ve dalgacksz d.a. kaynaklarna uygulanabilir. Not 5: Dalgacksz ifadesi etken deeri % 10 dan fazla dalgack iermeyen anlamnda kullanlmtr. 120 V dalgacksz d.a da tepe geriliminin en byk deeri 140 V'u amaz. ii) Topraklama: Aktaki iletken blmler, sistem topraklamasnn her bir tipinin zel koullarnda bir koruma iletkenine balanmaldr. Ayn anda eriilebilen aktaki iletken blmler tek tek, gruplar halinde veya ortak olarak ayn topraklama sistemine balanmaldr. 2) Potansiyel dengeleme: i) Ana potansiyel dengeleme: Her binada, aadaki iletken blmler potansiyel dengeleme hattna balanmaldr.

- Ana koruma iletkeni, - Ana topraklama iletkeni ve ana topraklama balant ucu, - Gaz, su gibi bina iindeki besleme sistemlerine ilikin metal borular, - Yapsal metal blmler, uygulanabiliyorsa merkezi stma ve iklimlendirme sistemleri.
Bina dndan balayan bu gibi iletken blmler, mmkn olduunca bina iinde, girilerine yakn noktalarnda irtibatlandrlmaldr.

Potansiyel dengelemesi, iletiim kablolarnn btn metal klflarnda yaplmaldr. Bununla birlikte, bu kablolarn sahiplerinin veya iletmecilerinin izni alnmaldr.

ii) Tamamlayc potansiyel dengeleme: Bir tesisatta veya tesisatn bir blmnde Madde 8-a1/i de belirtilen otomatik ayrma koullar tam olarak gerekletirilemiyorsa, tamamlayc potansiyel dengelemesi olarak adlandrlan bir yerel potansiyel dengeleme uygulanmaldr (Madde 8-bye baknz). Not 1: Tamamlayc potansiyel dengelemesinin kullanlmas, beslemenin baka sebeplerle ayrlmas gereini ortadan kaldrmaz (rnein yangna kar koruma, donanmn sl zorlanmalar vb).

Not 2: Tamamlayc potansiyel dengelemesi, tm tesisat, tesisatn bir blmn, bir cihaz veya bir mahali kapsayabilir. 3) TN sistemleri: 3.1) Tesisatn aktaki btn iletken blmleri, ilgili her bir transformatrde veya generatrde veya yaknnda, topraklanmas gereken koruma iletkenleri ile, g sisteminin topraklanm noktasna balanmaldr.
Genel olarak g sisteminin topraklanm noktas ntr noktasdr. Ntr noktas bulunmuyorsa veya eriilemiyorsa, bir faz iletkeni topraklanmaldr. Hibir durumda faz iletkeni, PEN iletkeni olarak almamaldr (Madde 8-a3.2 ye baknz).

Not 1: Baka etkili toprak balantlar varsa, koruma iletkenlerinin mmkn olan her yerde byle noktalara da balanmas tavsiye edilir. Arza durumunda, koruma iletkenlerinin potansiyelinin toprak potansiyeline mmkn olduunca yakn olmasn salamak iin, mmkn olduu kadar dzgn datlm noktalarda ek topraklama yaplmas gerekli olabilir. ok yksek binalar gibi byk binalarda, uygulama sebebi ile koruma iletkeninin ek topraklamas mmkn deildir. Bununla birlikte, koruma iletkenleri ile d iletken blmler arasndaki epotansiyel kuaklama, bu durumda benzer ilem grr. Not 2: Ayn sebeple, koruma iletkeninin btn binalara veya evlere girdii yerlerde topraklanm olmas istenir. 3.2) Sabit tesisatta tek bir iletken, Madde 9-hde yer alan hususlarn salamas koulu ile, koruma iletkeni ve ntr iletkeni olarak hizmet yapabilir (PEN iletkeni). 3.3) Koruma dzeninin karakteristikleri (Madde 8-a3.8e baknz) ve devre empedanslar, tesisatn herhangi bir yerinde bir faz iletkeni ile bir koruma iletkeni veya aktaki iletken blm arasnda ihmal edilebilecek kadar dk empedansl bir arza meydana gelirse, belirtilen sre iinde beslemenin otomatik olarak ayrlmas mmkn olacak ekilde olmaldr. Zs x Ia Uo koulu bu kural yerine getirir. Burada; Zs Besleme kaynann, arza noktasna kadar gerilimli iletkeni ve kaynakla arza noktas arasndaki koruma iletkenini ieren arza evriminin empedansdr. Uo anma geriliminin fonksiyonu olarak veya 5 saniyeyi amayan allagelmi srede Madde 8-a3.1 de belirtilen koullarda, izelge-2de belirtilen sre iinde ayrc koruma dzeninin otomatik olarak almasna sebep olan akmdr. Topraa kar a.a. anma geriliminin etkin deeridir.

Ia

Uo

izelge-2 TN Sistemleri iin en byk ama (ayrma) sreleri

Uo (V) 120 230 277 400 >400

Ama (ayrma) Sresi (s) 0,8 0,4 0,4 0,2 0,1

Not 1: TS 83 (IEC 60038) de belirtilen tolerans aral iindeki gerilimler iin, anma gerilimine uygun ama (ayrma) sresi uygulanr. Not 2: Gerilim ara deerlerinde izelge-2de verilen bir st deer uygulanr. 3.4) izelge-2de belirtilen en byk ama srelerinin, I snf koruma sistemi kullanlan ve elde kullanlan veya prizsiz dorudan beslenen donanmlarn nihai devreleri iin Madde 8-a1/ideki hususlar karlad kabul edilir. 3.5) Datm ebekelerinde 5 saniyeyi amayan genellikle kabul grm ama srelerine izin verilir. Sadece sabit donanm besleyen devrelerin son klar iin izelge-2de istenilen deerleri aan, ancak 5 saniyeyi amayan bir ama sresine, izelge2ye uygun ama sreleri gerektiren baka devrelerin son klarnn, ayr datm tablosuna veya bu son k besleyen datm devresine bal olmas durumunda, aadaki koullardan birinin salanmas durumunda izin verilir. i) Datm tablosu ile koruma iletkeninin ana epotansiyel kuaklamaya baland nokta arasndaki koruma iletkenin empedans [ (50 / U0 ). ZS ] deerini amaz veya, ii) Datm tablosunda, ana potansiyel dengeleme ile ayn tipteki d iletken blmleri kapsayan ve ana potansiyel dengeleme koullarna (Madde 8-a2/i ye baknz) uyan epotansiyel kuaklama bulunur. 3.6) Madde 8-a3.3 -a3.4 - a3.5deki koullar ar akm koruma dzenleri ile yerine getirilemiyorsa, tamamlayc potansiyel dengeleme (Madde 8-a2/ii) uygulanmaldr. Dier bir yol olarak, koruma bir artk akm koruma dzeni ile salanmaldr. Not: Madde 8-a3.9daki nota baknz. 3.7) Bir arzann faz iletkeni ile toprak arasnda meydana gelebilecei ok zel durumlarda, rnein hava hatlarnda aadaki koullar karlanmaldr:

Koruma iletkeni ve buna bal aktaki iletken blmlerin gerilimleri, topraa gre 50 V'u amamaldr.

Burada; RB RE Paralel bal btn topraklayclarn edeer yaylma direnci, zerinde faz-toprak arzas oluabilen bir koruma iletkenine balanmam d iletken blmlerin topraa gre en kk temas direnci, Topraa gre anma a.a. geriliminin etkin deeridir.

Uo

3.8) TN sistemlerinde, aadaki koruyucu dzenlerin kullanlmas kabul edilir: -Ar akm koruma dzenleri, -Artk (kaak) akm koruma dzenleri stisnalar: -TN-C sistemlerinde artk akm koruma dzenleri kullanlmamaldr. -TN-C-S sisteminde bir artk akm koruma dzeni kullanldnda, yk tarafnda bir PEN iletkeni kullanlmamaldr. Koruma iletkeni ile PEN iletkeninin balants, artk akm koruma dzeninin kaynak tarafnda yaplmaldr. 3.9) Ana epotansiyel kuaklamann etki alan dndaki bir devrede otomatik ayrma iin artk akm koruma dzeni kullanldnda, aktaki iletken blmler TN sisteme balanmamal, ancak koruma iletkenleri, artk akm koruma dzeninin altrma akmna uygun bir diren salayabilen bir topraklaycya balanmaldr. Byle korunan devre TT sistemi olarak ilem grr ve Madde 8-a4 uygulanr. Not: Ana potansiyel dengelemenin etki alan dnda kullanlabilecek dier koruma dzenleri; -Ayrma transformatr ile besleme, -Ek yaltm uygulanmasdr. 4) TT sistemleri: i) Ayn koruma dzeni ile ortak korunan aktaki btn iletken blmler, koruma iletkenleri ile birlikte bu gibi blmlerin tm iin ortak olan bir topraklaycya balanmaldr. Birka koruma dzeninin seri bal olarak kullanlmas durumunda, bu kural, her bir dzen tarafndan korunan aktaki iletken blmlerin hepsine ayr ayr uygulanr.

Ntr noktas veya bu mevcut deilse her bir generatr veya transformatr merkezinin bir faz iletkeni topraklanmaldr. ii) RA x Ia 50 V koulu yerine gelmelidir (50 V = UL). Burada; RA Ia Topraklayc ve aktaki iletken blmlerin koruma iletkeninin toplam direnci, Koruyucu dzenin otomatik almasna sebep olan akmdr.

Koruma dzenin bir artk (kaak) akm koruma dzeni olmas halinde, I a ; beyan artk (kaak) altrma akm In dir. Seicilii salamak amac ile, S tipi artk akm koruma dzenleri genel tip artk akm koruma dzenleri ile seri bal olarak kullanlabilir. S tipi artk akm koruma dzeni ile seiciliin salanmas iin, datm ebekelerinde 1 saniyeyi amayan alma sresine izin verilebilir. Koruma dzeninin bir ar akm koruma dzeni olmas durumunda, bu dzen ya; -Ters zaman karakteristikli bir dzen olmal ve Ia , 5 saniye iinde otomatik almaya sebep olan en kk akm olmaldr veya, -Ani tetikleme karakteristikli bir dzen olmal ve Ia , ani tetiklemeye sebep olan en kk akm olmaldr. iii) Madde 8-a4/iideki koullar tamamen salanamazsa, Madde 8-a2/ii ve Madde 8-bye uygun bir potansiyel dengelemesi yaplmaldr. iv) TT sistemlerinde, aadaki dzenlerin kullanlmas kabul edilir: -Artk akm koruma dzenleri, -Ar akm koruma dzenleri. Not 1: Ar akm koruma dzenleri, sadece RAnn ok dk deerlerinin varlnda TT sistemlerinde dolayl temasa kar koruma iin uygulanabilir. Not 2: Arza gerilimi ile alan koruma dzenlerinin kullanlmas, yukarda belirtilen koruma dzenleri kullanlmadnda zel uygulamalar darda brakmaz.

5) IT sistemleri: 5.1) IT sistemlerinde, tesisat topraktan yaltlmal veya topraa yeterince yksek bir empedans zerinden balanmaldr. Bu balant ya sistemin ntr noktasnda veya yapay ntr noktasnda yaplabilir. Sonu olarak tek kutuplu empedans yeterince yksek ise yapay ntr noktas dorudan topraa

balanabilir. Hibir ntr noktas olmamas durumunda bir faz iletkeni, bir empedans zerinden topraa balanabilir. Bu durumda aktaki iletken blmde veya topraa kar tek bir arza meydana geldiinde, arza akm dk olur ve Madde 8-a5.3 deki koul salanmak kayd ile zorunlu olarak devrenin kesilmesi gerekmez. Bununla birlikte, iki arzann ayn anda meydana gelmesi durumunda, ayn anda eriilebilen iletken blmlerle temas eden kiide ortaya kabilecek zararl patofizyolojik etkilerin riskini nlemek iin nlemler alnmaldr. 5.2) Tesisattaki hibir gerilimli iletken dorudan topraa balanmamaldr. Not: Ar gerilimlerin azaltlmas veya gerilim salnmlarnn bastrlmas iin, empedanslar zerinden veya yapay ntr noktasndan topraklamann yaplmas gerekli olabilir. Bunlarn karakteristik zellikleri tesisat kurallarna uygun olmaldr. 5.3) Aktaki iletken blmler ayr ayr, grup halinde veya topluca topraklanmaldr. Not: Yksek binalar gibi byk binalarda uygulama nedenleri ile koruma iletkenlerinin bir topraklaycya dorudan balanmas mmkn olmaz. Aktaki iletken blmlerin topraklamas, koruma iletkenleri, aktaki iletken blmlerin ve d iletken blmlerin kuaklanmas ile salanabilir. Aadaki koul salanmaldr:
RA x Id 50 Volt

Burada; RA Id Aktaki iletken blmler iin topraklaycnn yaylma direncidir. Bir faz iletkeni ile aktaki bir iletken blm arasndaki ihmal edilebilir empedansl ilk arzann arza akmdr. Id deeri, kaak akmlar ve elektrik tesisatnn toplam topraklama empedansn dikkate alr.

5.4) Beslemenin devamll nedeni ile IT sisteminin kullanld durumlarda, gerilimli bir blmden aktaki iletken blmlere veya topraa kar birinci arzann olutuunu gsteren bir yaltm izleme sistemi bulunmaldr. Bu dzen iitilebilir ve/veya grlebilir bir iareti (alarm) harekete geirmelidir. itilebilir ve grlebilir iaretlerin her ikisi de varsa, iitilebilen iaretin kapatlmasna izin verilebilir, ancak grlebilen iaret, arza srdke devam etmelidir. Not: Birinci arzann uygulamada mmkn olan en az gecikme ile giderilmesi istenir. 5.5) Birinci arzann olumasndan sonra, ikinci arza durumunda beslemenin ayrlmas iin koullar, btn aktaki iletken blmlerin bir koruma iletkenine

balanm olmasna (kollektif topraklama) veya tek tek veya gruplar halinde topraklanmasna bal olarak aadaki gibi olmaldr: i) Aktaki iletken blmlerin gruplar halinde veya tek tek topraklanm olmas durumunda koruma koullar, Madde 8-a4/inin ikinci paragrafnn uygulanmamas dnda, Madde 8-a4te verilen TT sistemlerindeki gibidir. ii) Aktaki iletken blmlerin kollektif olarak topraklanm bir koruma iletkene balanmas durumunda, Madde 8-a5.6ya bal olarak TN sistemlerinin koullar uygulanr. 5.6) Aadaki koullar salanmaldr: Ntrn datlmam olmas durumunda: ZS veya ntrn datlm olmas durumunda: Z'S Burada: Uo U Faz-ntr arasndaki a.a. anma geriliminin etkin deeri, Faz aras a.a. anma geriliminin etkin deeri,

ZS Devrenin faz iletkenini ve koruma iletkenini ieren arza evriminin empedans, Z'S Devrenin ntr iletkenini ve koruma iletkenini ieren arza evriminin empedans, Ia Uygulanabildiinde izelge-3te belirtilen ayrma sresi t veya bu srenin kabul edildii btn dier devrelerde 5 saniye iinde, koruma dzenini altran akmdr (Madde 8-a3.5 e baknz).

izelge-3 IT sistemlerinde en byk ama (ayrma) sresi (ikinci arza durumunda) Tesisatn anma gerilimi Uo / U (V) 120/240 230/400 0,8 0,4 0,8 0,8 Ama (ayrma)sresi (s)

Ntr datlmam

Ntr datlm

400/690 580/1000

0,2 0,1

0,4 0,2

Not 1: TS 83 (IEC 60038) de belirtilen tolerans aral iinde kalan gerilimlerde anma gerilimlerine uygun ayrma sresi uygulanr. Not 2: Gerilimin ara deerlerinde, izelgedeki bir st deer kullanlr. 5.7) IT sistemlerinde, aadaki izleme ve koruma dzenleri kullanlr: - Yaltm izleme dzenleri, - Ar akm koruma dzenleri, - Artk akm koruma dzenleri. b) Tamamlayc epotansiyel kuaklama: Tamamlayc epotansiyel kuaklamada, sabit donanmn ayn anda eriilebilen btn aktaki iletken blmleri ve pratikte mmkn ise, inaat betonarmesindeki ana metal konstrksiyon dahil btn d iletken blmler bulunmaldr. Epotansiyel sistem, prizler dahil btn donanmn koruma iletkenlerine balanmaldr. Tamamlayc epotansiyel kuaklamann etkinlii hakknda kuku durumunda, ayn anda eriilebilen aktaki iletken blmler ile d iletken blmler arasndaki R direncinin R 50 V / Ia koulunu salad dorulanmaldr: Burada; Ia : Koruma dzeninin alma akm olup;

-Artk akml dzenlerde, In -Ar akm dzenlerinde 5 saniyenin altnda altrma akmdr.
Not 1: Dolayl temasa kar dier koruma yntemleri iin TS IEC 60364-4-41 standardna baknz.

Not 2: Alternatif akmda ve doru akmda insan vcudu zerinden geen akmlarn etkileri iin Ek-Cye baknz.

Alak Gerilim Tesislerinde Topraklama, Koruma ve Potansiyel Dengeleme letkenlerinin Seimi ve Tesisi

Madde 9- a) Topraa olan balantlar: 1) Topraklama tesisleri: Topraklama tesisleri,elektrik tesislerinin gereksinime gre, koruma veya iletme amalar iin, birlikte veya ayr olarak kullanlabilir.

2) Topraklama tesisinin her bir ksmnn (iletme eleman) seimi ve kurulmas ile ilgili aadaki hususlar salanmaldr:
-Topraklaycnn yaylma direnci deeri koruma iin gerekli koullara ve tesisin iletmesine uygun olmal, ayrca topraklaycnn fonksiyonu deimeden kalabilmelidir. -Toprak hatas akmlar ve toprak kaak akmlar,rnein sl (termik), termomekanik ve elektrodinamik zorlanmalardan dolay ortaya kacak tehlikelere meydan vermeksizin topraa aktlabilmelidir. -Her bir ksm (iletme eleman), beklenen d etkilere kar dayankl olmak zere yeteri kadar salam olmal veya ek mekanik koruma ile donatlmaldr. 3) Dier metal ksmlarn elektrolitik etkilerle, nceden beklenebilen hasara uramas tehlikesine kar nlemler alnmaldr. b) Topraklayc (topraklama elektrodu): 1) Topraklayc olarak aadaki malzemeler kullanlabilir: - ubuk topraklayc veya boru topraklayc, - erit veya rgl iletken topraklayc, - Levha topraklayc (kullanlmas tavsiye edilmez), - Temel topraklayc , - Topraa gml beton iindeki demir donat. Not: zellikle elik kafes yaplarn tm metal ksmlar iyi bir topraklama etkisi elde edilecek ekilde topraklanmaldr. - Topraa gml veya toprakla temasta bulunan toprak altndaki dier uygun konstrksiyon ksmlar. Not: Topraklaycnn etkisi yerel toprak koullarna bal olup, toprak koullarna ve yaylma direncine gre bir veya birka topraklayc kullanlmaldr. Toprak yaylma direncinin deeri hesaplanabilir veya llebilir. 2) Topraklaycnn tr ve gmme derinlii, topran kurumas veya buz tutmas durumlar topraklaycnn topraklama direncini gereken deerin zerine kartmayacak ekilde seilmi olmaldr.

3) Topraklayclarn malzemeleri ve yapl ekilleri, beklenen korozyon etkilerine kar dayankl olacak ekilde seilmelidir (Ek-Aya baknz).
4) Topraklama tesisinin tasarmnda, topraklayclarn topraklama direnlerinin korozyon nedeniyle ykselmesinin mmkn olduu gz nnde tutulmaldr.

5) Yanc sv veya gazlar iin kullanlan borular ile scak su borusu ebekesi vb. metal boru ebekeleri kesinlikle topraklayc olarak kullanlamazlar.
Not: Fakat bu koul bu tesislerin potansiyel dengeleme dzeni olarak kullanlmasn engellemez. 6) Geni kapsaml korozyona uramas olanaksz olan kablolarn kurun klflar veya dier metal klflar aadaki koullarn salanmas durumunda topraklayc olarak kullanlabilirler: - Kablonun sahibi ve iletmecisinden izin alnmal, - Kabloda, topraklama etkisini bozabilecek, bilerek yaplacak deiikliklerin nceden haber verilmesi hususunda elektrik tesisinin kullancs ile uygun bir anlama yaplmaldr. 7) Yeni yaplacak binalarda temel topraklayc tesis edilmesi zorunludur. Temel topraklama ve dier topraklayc trlerine ilikin yapl ve boyutlandrma esaslar Ek-L ve Ek-Tde verilmitir.
c) Topraklama letkenleri: Topraklama iletkenleri Madde 9-eye ve topraa denme durumunda da izelge4aya uygun olmaldr.

Bir topraklama iletkeninin topraklaycya balants gvenilir ve elektroteknik adan kusursuz yaplm olmaldr (Ek-L'ye baknz). Bir topraklama kelepesi kullanlyorsa, bu kelepe topraklaycy (rnein bir boru) veya topraklama iletkenini zedelememelidir. d) Ana topraklama baralar: Her tesiste bir ana topraklayc baras ngrlmek zorundadr. Aadaki iletkenler bunlara balanmaldr: - Topraklama iletkenleri, - Koruma iletkenleri, - Ana potansiyel dengeleme iletkenleri, - Gerektii taktirde, fonksiyon topraklamas iin kullanlan topraklama iletkenleri. Topraklama iletkenlerinin ayrlmas iin gerekli dzenekler, topraklama tesisinin topraklama direncini lebilmek iin, ulalmas kolay yerlerde bulunmaldr; ayrma dzenei, ana topraklama baras ile birleik olabilir. Bu ayrma dzenei sadece alet yardmyla sklebilir olmaldr; bunun mekanik dayanm yeterli seviyede olmal ve topraklama sisteminin elektriksel sreklilii gvenlik altna alnm olmaldr.

izelge-4a Topraklama iletkenlerinin (Topraa denmeleri durumunda) minimum kesitleri

Mekanik olarak korunmu Korozyona kar korunmu *) Madde 9-ede ngrld gibi

Mekanik olarak korunmam 16 mm2 bakr, 16 mm2 demir,daldrma galvaniz 25 mm2 bakr, 50 mm2 demir,daldrma

Korozyona kar korunmam

galvaniz

*) Korozyona kar koruma, bir mahfaza ile salanabilir.

izelge-4b Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri Ana potansiyel dengeleme Tamamlayc potansiyel dengeleme ki gvde arasnda Normal 0,5 x Tesisin en byk koruma iletkeninin kesiti 1 x En kk iletken kesiti

Bir gvde veya 0,5 x Koruma yabanc iletken iletkenlerinin kesiti blmler arasnda Mekanik korunmu olarakCu 2,5 mm2 veya Al*)

Enaz

6 mm2 Cu

Mekanik olarak Cu 4 mm2 veya Al*) korunmam -

Yaplabile 25 mm2 Cu veya cek edeer iletkenlikte snrlama

*)

Alminyum iletkenli hatlarn korumasz olarak denmesi durumunda, mmkn olan korozyon ve dk mekanik dayanmndan dolay iletken kopma olasl yksektir.

e) Koruma letkenleri: 1) Minimum kesitler: Koruma iletkenlerinin kesitleri; - Ya Madde 9-e1/iye gre hesaplanmal, - Ya da Madde 9-e1/iiye gre seilmelidir.

Not: Eer ana iletkenlerin kesiti ksa devre akm ile belirlenmi ise, koruma iletkeninin kesitinin Madde 9-e1/iye gre tekrar hesaplanmas gerekebilir. Her iki durumda da Madde 9-e1/iii dikkate alnmaldr. i) 5 s den daha az kesme zaman iin hesaplanacak kesit deerlerinin bulunmas iin S = ( I 2 t )1/2 / k bants kullanlr.
Burada;

S Kesit (mm2 ), I t Empedens ihmal edilebilecek bir hata durumunda koruma dzeninden akabilecek hata akm (A, a.a.,etkin deer), Kesme dzeni iin almaya balama zaman (s).

Not: Aadaki hususlar dikkate alnmak zorundadr: - Akm devresine ilikin empedansn akm snrlama etkisi ve - Koruma dzeninin snrlama yetenei (joule integrali) (akm-s deerlerinin snrlanmas).
k deeri, koruma iletkeni malzemesine, yaltmn ve dier ksmlarn malzemesine ve koruma iletkeninin balang ve son scaklna, bal olan A.s1/2 /mm2 cinsinden bir katsay (malzeme katsays). (Malzeme katsays k nin hesaplanmas iin Ek-Uya baknz).

Koruma iletkenleri iin malzeme katsays k, farkl kullanma durumlar ve farkl iletme eitleri iin izelge-5, izelge-6 ve izelge-7de verilmitir. Eer bu denklemin kullanlmas sonucu standart deerler bulunmam ise bir st standart deer kullanlmak zorundadr. Not 1 : Bu ekilde hesaplanan kesit, hata evrim empedansndaki geerli olan koullarla uyumlu olmaldr. Not 2 : Patlama tehlikesi bulunan blgelerdeki tesislere ilikin scaklk snrlamalar iin IEC 60079-8 e baknz. Not 3 : Ek yerleri iin izin verilen en yksek scaklk dikkate alnmaldr. Bir kablo veya hattn klf veya zrhndan meydana gelen koruma iletkeni iin malzeme katsaylar k iin tavsiye niteliindeki deerler Ek-Vdeki V.1de verilmitir.
ii) Koruma iletkeninin kesiti, hesaplanarak bulunacaktr; ancak izelge-8 de verilen deerin altnda olamaz. Bu durumda Madde 9-e1/ie gre bir hesap kontrol yaplmas gerekli deildir, ancak Madde 9-e1deki not dikkate alnmaldr. izelge-8in kullanlmas sonunda standart kesit deerler elde edilmez ise bir st standart kesitli iletken kullanlmak zorundadr.

izelge-5 Kablo veya iletkenlerin dnda bulunan yaltlm koruma iletkenleri iin veya kablo d klflar ya da iletken d klflar ile temas eden plak koruma iletkenleri iin malzeme katsays k Koruma iletkenlerinin veya kablolarn ve iletkenlerin d klflarnn yaltm malzemeleri apraz bal Polietilen (XLPE) Etilen-PropilenKauuk (EPR) 30 o C 250 o C

Polivinil Klorr (PVC)

Butilkauuk (IIK)

Balang scakl Son scaklk

30 o C 160 o C

30 o C 220 o C

A. s1/2 /mm2 cinsinden malzeme katsays k letken malzemesi: Bakr Alminyum elik

143 95 52

176 116 64

166 110 60

izelge-6 ok damarl kablo veya ok damarl iletken iindeki yaltlm koruma iletkeni iin malzeme katsays k Yaltm malzemesi apraz bal Polietilen (XLPE) Etilen-PropilenKauuk (EPR) 90 o C 250 o C

Polivinil Klorr (PVC)

Butil kauuk (IIK)

Balang scakl Son scaklk

70 o C 160 o C

85 o C 220 o C

A.s1/2 /mm2 cinsinden malzeme katsays k

letken malzemesi Bakr Alminyum

115 76

143 94

134 89

izelge-7 izelgede verilmi olan scaklklarla komu ksmlarn tehlike altnda kalmayaca plak iletkenler iin malzeme katsays k

durumlarda

letken malzemesi Koullar Maksimum scaklk Bakr

Grlen ve Normal koullar Yangn tehlikesi snrlandrlm durumunda blgelerde *)

500 o C

200 o C
159 200 o C 105 200 o C 58

150 o C
138 150 o C 91 150 o C 50

Malzeme katsays k 228 Maksimum scaklk 300 o C Alminyum Malzeme katsays k 125 Maksimum scaklk 500 o C elik Malzeme katsays k 82 Not : letkenin balang scakl 30 o C olarak alnmtr.

*) Verilmi olan scaklk dereceleri sadece, ek yerinin scakl ekin kalitesine etki etmedii taktirde geerlidir.

izelge-8 Ana iletken kesitlerine bal olarak koruma iletkeni kesiti Tesisin ana iletken kesiti S (mm2) S 16 16 < S 35 S > 35 Buna kar den koruma iletkeninin minimum kesiti SP (mm2) S 16 S/2

izelge-8 deki deerler sadece, eer koruma iletkeni, ana iletkenin malzemesi ile ayn malzemeden meydana gelmi ise geerlidir. Aksi takdirde koruma iletkeninin kesiti, izelge-8de verilen deerlere kar den iletkenlik deeri salanacak ekilde belirlenir. iii) Besleme kablosunun veya bunun mahfazasnn iinde bulunmayan her koruma iletkeninin kesiti, hibir ekilde; -Mekanik koruma kullanlm ise 2,5 mm2 den, -Mekanik koruma kullanlmam ise 4 mm2 den kk olamaz.

iv) Eer bir koruma iletkeni birok akm devresi iin ortak olarak kullanlyor ise bunun kesiti, en byk ana iletkenin kesitine uygun olarak boyutlandrlmaldr. 2) Koruma iletkenlerinin eitleri: 2.1) Koruma iletkeni aadakilerden oluabilir: -ok damarl kablo ve hatlardaki iletkenler, -Gerilimli iletkenler ile ayn mahfaza iindeki yaltlm veya plak iletkenler, -Sabit olarak denmi plak veya yaltlm iletkenler, -Kablolarn klf, ekran ve zrh gibi uygun metal klflar, -letken ve hatlar iin metal borular veya dier metal klflar, -Madde 9-e2.4e uygun yabanc iletken ksmlar. 2.2) Eer tesis anahtarlama cihaz kombinasyonlarnn veya metal mahfazal bara sistemlerinin mahfaza veya konstrksiyon ksmlarn da ieriyor ise, bunlarn aadaki koulu da ayn zamanda yerine getirmesi durumunda metal mahfaza veya konstrksiyon ksmlar koruma iletkeni olarak kullanlabilir: i) Bunlarn srekli elektrik balantlar, mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal etkiler nedeniyle ktlemesinin nlenmesi konstrktif olarak gvenlik altna alnmsa, ii) letkenlikleri en az Madde 9-e1/ideki kesitlere uygun ise, iii) Bunun iin ngrlm her bir yere baka koruma iletkenleri ile balanabilecek durumdaysa. Not : Son koul sadece dardan gelen koruma iletkenlerinin balanmas iin geerlidir. 2.3) Kablo ve iletkenlerin metal mahfazalar (plak veya yaltlm), zellikle elektrik tesislerinde kullanlan, kimyasal maddelerle yaltlm hatlarn ve metal borularla metal kanallarn mahfazalar, ilgili akm devresinin koruma iletkeni olarak kullanlabilirler. Ancak bu durumda Madde 9-e2.2/i ve 9-e2.2/ii deki koullar salanmak zorundadr. Elektriksel amalar iin, dier borular koruma iletkeni olarak kullanlamaz. 2.4) Yabanc iletken ksmlar, aadaki drt koulu ayn anda yerine getirdikleri takdirde, koruma iletkeni olarak kullanlabilirler: i) Bunlarn srekli elektrik balantlarnn, mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal etkiler nedeniyle bozulmasnn nlenmesi, ya konstrktif olarak veya uygun balant elemanlarnn kullanlmasyla gvenlik altna alnmsa, ii) letkenlikleri en az Madde 9-e1deki kesitlere uygun ise, iii) Yabanc iletken ksmlarn geniletilmesine kar nlemler alnm ise (zira yedek olarak kprlemeler ngrlm olabilir), iv) Bu ksmlar bu tip kullanmlar iin ngrlm ise veya gerektii takdirde uygun ekilde adapte edilebilecek ise. Not: Metal su borular, genel olarak bu koullar salamazlar. Gaz borular koruma iletkeni olarak kullanlamazlar. 2.5) Yabanc iletken ksmlar PEN iletkeni olarak kullanlamazlar. 3) Koruma iletkenlerinin elektrik balantlarnn srekliliinin salanmas:

i) Koruma iletkenleri, zelliklerinin mekanik ve kimyasal ktlemelere ve elektrodinamik zorlanmalara kar korunmak zorundadr. ii) Koruma iletkeni balantlar, grlebilir ve deney amacyla ulalabilir olmaldr. iii) Koruma iletkeni zerine anahtarlama eleman balanamaz. Bununla birlikte, deney amacyla alet kullanlarak ayrlabilecek balant noktalar ngrlebilir. iv) Toprak srekliliinin elektriksel olarak izlenmesinin kullanld yerlerde, buna ilkin bobinler koruma iletkeni zerine balanamaz. v) Elektriksel iletme elemanlarnn gvdeleri, Madde 9-e2.2ye gre izin verilmesi durumunun dnda, baka elektrik iletme elemanlarnn koruma iletkeni olarak kullanlamaz. f) Topraklama iletkenlerinin ve koruma iletkenlerinin kullanl: Not : TN, TT ve IT sistemlerinde (ebekelerinde) kullanlan koruma nlemleri iin Madde 8e baknz. 1) Ar akm koruma dzenleri ile birlikte kullanlan koruma iletkenleri: Ar akm koruma dzenleri dolayl dokunmaya kar koruma olarak kullanlyorsa, koruma iletkeni, ana ve ntr iletkenler gibi ayn gzergah zerinde tesis edilmelidir veya koruma iletkeni bunlarn hemen yaknna denmelidir. 2) Hata gerilimi ile alan koruma dzenleri iin topraklama iletkenleri ve koruma iletkenleri: i) Yardmc topraklayc, rnein metal konstrksiyon ksmlar, borular ve kablo klflar gibi btn dier topraklanm metal ksmlardan ayrlmak zorundadr. Bu koul, eer yardmc topraklayc dier btn topraklanm metal ksmlardan, nceden belirlenmi bir uzakla tesis edilmi ise, yerine getirilmi saylr. ii) Yardmc topraklamaya giden topraklama iletkeni, koruma iletkeni ile veya buna bal ksmlarla veya bunlarla bal veya temas edebilecek dier yabanc iletken ksmlarla temas etmesi nlenecek ekilde yaltlm olmaldr. Not : Bu koul, gerilime duyarl elemann (ama dzeni) istem d olarak kprlenmesini nlemek iin kanlmazdr.

iii) Koruma iletkeni sadece, beslemesi bir hata durumunda almaya balayan bir koruma dzeni ile kesilen iletme elemanlarnn gvdelerine balanabilir.

g) letme topraklamas: letme topraklamas, iletme elemanlarnn kusursuz iletilmesi gvenlik altna alnacak ve/veya tesislerin gvenilir ve doru almalar mmkn olacak ekilde yaplm olmaldr. h) Koruma ve iletme amal birleik topraklama: 1) Genel: Topraklamann ayn zamanda hem koruma hem de iletme amal kullanlmas durumlarnda, koruma nlemleri iin yaplan tespitlerin ncelii vardr. 2) PEN iletkeni:
i) TN Sistemlerinde (ebekelerinde), sabit denmi olmak kaydyla ve en kk iletken kesitinin bakr iin 10 mm veya alminyum iin 16 mm olmas durumunda, hem koruma, hem de ntr iletkeni olan tek bir iletken kullanlabilir. lgili tesis ksm bir hata akm koruma dzeni ile korunuyorsa buna izin verilmez. Bununla birlikte e eksenli kablo veya hatlar sz konusu ise PEN iletkeninin minimum kesiti 4 mm olabilir. Bunun iin n koul, e eksenli iletkenler boyunca bulunan her balant noktasnda ve klemenslerde ift balantlarn bulunmasdr.

ii) PEN iletkeni, kaak akmlarn nlenmesi amacyla beklenen en yksek gerilime uygun olarak yaltlmaldr. Not 1: Anahtarlama ve kumanda dolaplarnn iinde PEN iletkeninin yaltlmasna gerek yoktur. Not 2 : TN-C sistemindeki, iletiim teknii tesislerinde ortaya kmas mmkn olan fonksiyon arzalarnn nlenmesi iin Ek-Vde V.2ye baknz.
iii) PEN iletkeninin ntr ve koruma iletkeni olarak ayrlmasndan sonra bu iletkenler artk birbirleriyle birletirilemez. Ayrlma noktalarnda, koruma ve ntr iletkenleri iin ayr klemensler veya baralar ngrlmelidir. PEN iletkeni, koruma iletkeni iin belirlenmi baraya balanmak zorundadr.

Not : PEN iletkeninin ayrlma yerinde, teker teker sadece bir koruma iletkeni ve bir ntr iletkeni ayrlyorsa, bu durumda bunun sadece uygun tek bir klemensle yaplmasna izin verilir. Uygun klemenslere ek olarak potansiyel dengeleme iletkeni de balanabilir. Ortak bir bara zerindeki ayr klemens yerleri de bunun iin ayn ekilde uygundur. j) Potansiyel dengeleme iletkeni: 1) Minimum kesitler: i) Ana potansiyel dengelemesi iin iletken kesiti: Ana potansiyel dengelemesi iin kullanlan iletkenlerin kesitleri en az, tesisteki en byk kesitli koruma iletkeninin kesitinin yars kadar, ancak minimum 6 mm olmaldr. Potansiyel dengeleme iletkeni kesitinin, bakr olmas durumunda 25 mmden, baka metallerden olmas durumunda, akm tama kapasitesine kar den buna edeer kesitten daha byk olmas gerekmez. Ana potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri iin izelge-4b'ye baknz. ii) Tamamlayc potansiyel dengeleme iin iletken kesiti: Tamamlayc potansiyel dengeleme iin kullanlan ve iki gvdeyi balayan bir iletken (Ek-S), en az, gvdelere bal daha kk koruma iletkeninin kesitine eit kesite sahip olmaldr. Gvdeleri yabanc ksmlara balayan tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeninin kesiti en az, buna kar den koruma iletkeni kesitinin yarsna eit kesite sahip olmaldr. Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri iin izelge-4b'ye baknz. Herhangi bir eliki halinde, Madde 9-e1/iiideki koullar yerine getirilmelidir. Ek bir potansiyel dengeleme, rnein metal konstrksiyonlar veya ek iletkenler ya da her ikisinin bir kombinasyonu gibi, yabanc sabit iletken ksmlar yardmyla da gerekletirilebilir. iii) Su sayalarnn kprlenmesi: Bir binann kullanm suyu hatt metal borulu ise ve bu borular topraklama sistemine balanm ise , su sayac ve flanlarn kprlenmesi zorunludur. Kprleme iletkeninin (potansiyel dengeleme iletkeninin) kesiti, bu iletkenin koruma iletkeni, potansiyel dengeleme iletkeni

veya fonksiyon amal topraklama iletkeni olarak kullanlmas mmkn olacak ekilde boyutlandrlmaldr.

Topraklama Tesislerinde Muayene, lme ve Denetleme

Madde 10-a) Genel: Her topraklama tesisi, kullanc tarafndan iletmeye alnmadan nce, montaj ve tesis aamasnda, gzle muayene edilmeli ve deneyden geirilmelidir. Gerek tesis etme aamasnda, gerekse iletme dnemindeki muayene, lme ve denetleme periyotlar iin Ek-P'ye baknz. nsan hayatnn korunmas ve monte edilmi iletme elemanlarnn ve dier eyalarn hasara uramasn nlemek amacyla, test srasnda koruma nlemleri alnmaldr. Mevcut bir tesisin geniletilmesi veya deitirilmesi durumunda, bu geniletme ve deitirme almalarnn mevcut tesisin gvenliini bozup bozmayaca kontrol edilmelidir. Deneyler srasnda tesis koullarnn, rnein izin verilen en kk ve en byk deerlerin salanamad tespit edilirse, hata aramas ve eksikliklerin giderilmesi srasnda, hata veya hatalarn bulunup giderilmesine kadar denetlemelere devam edilmelidir. Gzle muayene ve deneylerin tamamlanmasndan sonra bir rapor hazrlanmaldr. b) Gzle muayene: Gzle muayene genel olarak tamamen enerjisiz duruma getirilmi tesiste, deney ve lme ilemlerinden nce yaplmaldr. 1) Gz ile muayene, birbiri ile balanm elektrik iletme elemanlarnn aadaki koullar salayp salamadklarn kontrol etmek iin yaplr: i) lgili iletme elemanlarnn, standartlardaki gvenlik kurallarn salayp salamadklar kontrol edilir. Not : Bu ilem, iletme elemanlar zerindeki etiketlerinin veya sertifikalarnn kontrol ile yaplabilir. ii) letme elemanlarnn, doru seilip seilmedikleri, doru tesis edilip edilmedikleri, imalat verileri dikkate alnarak kontrol edilir. iii) Grnmeyen, fakat gvenlii etkileyen hasarlarn olup olmad tespit edilir. 2) Gzle muayene, ilgili konularda, en azndan aadaki hususlar kapsamaldr: i) Tehlikeli gvde akmlarna kar koruma nlemlerinin alnp alnmadnn kontrol. ii) Topraklama tesisinde kullanlan kablo, iletken ve baralarn, akm tama kapasitelerine uygun olarak seilip seilmediinin kontrol. iii) Koruma ve ihbar dzenlerinin ayarlarnn yaplmas ve kontrol.

iv) letme elemanlarnn d etkiler gz nnde bulundurularak seilip seilmediinin kontrol. v) Ntr ve koruma iletkenlerine ilikin iaretlemelerin doru olup olmadnn kontrol. vi) letken balantlarnn uygun ekilde yaplp yaplmadnn kontrol. vii) Topraklama tesislerinde yaplacak iletme, bakm ve lme noktalarna kolay ulalabilirliin kontrol. c) lme ve denetleme: 1) Genel: lgili yerlerde aada belirtilen lme ve denetlemeler yaplmal, mmknse aada belirtilen sraya dikkat edilmelidir: i) Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri balantlarnn srekliliinin llp denetlenmesi, ii) Elektrik tesisinin yaltm direncinin llp denetlenmesi, iii) Toprak zdirencinin llmesi, iv) Topraklama direncinin llmesi, v) Beslemenin otomatik ama ilemiyle kesilip kesilmediinin denetlenmesi. Bir hatann belirlenmesi durumunda, bu hatadan dolay etkilenmi olmas mmkn olan lme ve denetlemeler, bu hata giderildikten sonra tekrarlanmaldr. Bu blmde ad geen deney yntemleri referans yntemlerdir. Doruluklar daha az olmamak kaydyla, baka yntemler de kullanlabilir. Deneylerde kullanlan lme cihazlarnn kalibrasyonlar akredite edilmi laboratuvarlarda yaplm olmaldr. 2) Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri balantlarnn srekliliinin llmesi ve denetlenmesi: Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri balantlarnn srekliliini bir deneyle lmek ve denetlemek zorunludur. Bu deneyin, en az 0,2 Alik akm verecek ve bota alma gerilimi 4 V ile 24 V arasndaki d.a. veya a.a. olan bir besleme kayna ile yaplmas tavsiye edilir (ekil-8aya baknz). Tavsiye edilen en byk diren deeri, koruma iletkenleri iin < 1 , potansiyel dengeleme iletkenleri iin < 0,1 dur. 3) Elektrik tesisinin yaltm direncinin llmesi ve denetlenmesi: Yaltm direnci, her bir aktif blm ile toprak arasnda llmelidir. Not 1: Topraklanm koruma iletkeni, toprak olarak kabul edilebilir. TN sistemlerinde (ebekelerinde) lme, aktif iletkenlerle, topraklanm olarak kabul edilebilecek PEN iletkeni arasnda yaplabilir. Not 2: lmenin karmakln nlemek iin, yaltm direncinin llmesi srasnda ana ve ntr iletkenleri birbirleriyle balanabilir.

lmeler doru gerilimle yaplmaldr. Bu ekilde iletkenler arasndaki ve iletkenlerle toprak arasndaki kapasitelerin olumsuz etkisi, lme teknii asndan nlenmi olur. Deney cihaz, 1 mA deerindeki bir l akmnda izelge -9da belirtilen d.a. lme gerilimini verebilmelidir. lme gerilimi, kuvvetli akm tesisinin anma geriliminden birka kat daha yksek olmad takdirde, bunun byklnn yaltm direnci lmesine etkisi ok azdr. Yaltm direnci llrken ntr iletkeni topraktan ayrlmak zorundadr; ama PEN iletkeni ayrlmamaldr. izelge-9da verilen lme doru gerilimleriyle llen yaltm direnci, tketici balanmam her akm devresi, izelge-9da bu gerilime uygun olarak verilen deerden daha kk deilse, yeterlidir. Akm devresi zerinde elektronik dzenler varsa, lme srasnda ana ve ntr iletkenleri birbirleriyle balanmak zorundadr. Bu lmenin, elektronik dzenlerin daha devreye balanmad tesis aamasnda yaplmas tavsiye edilir. Tketicilerin bal olduu durumda yaplan lmelerde, tketicilerin de bir kaak akma neden olabilecekleri dikkate alnmaldr. Bu kaak akmlarn toplam, baz durumlarda lme sonularnn izin verilen yaltm direnlerinin altnda kmasna neden olabilir.

izelge-9 lme gerilimleri (d.a.) ve yaltm direncinin en kk deerleri Devrenin anma gerilimi (V) 500 V dahil, SELV ve PELV durumunda gerilimler SELV ve PELV haricinde,500 V'a kadar olan gerilimler (500 V dahil) 500 Vun stndeki gerilimler Not : SELV ok dk gvenlik gerilimi PELV ok dk koruma gerilimi Deney gerilimi (V) 250 500 1000 Yaltm direnci (M) 0,25 0,5 1,0

Tesisi kuran bu lme ile, yaltmn teknik gvenlii hakknda bir fikir sahibi olur. Yaltm direncinin izin verilenlerden kk kmasnn nedeni genellikle, iletkenlerin yaltkan klflarnn izin verilmeyecek ekilde yksek mekanik zorlanmalara maruz kalmasndan, rnein bkme yaraplarnn ilgili standartlarda belirtilen deerlerin altnda olmasndan veya noktasal olarak uygun olmayan kroelerle ve deme yntemi nedeniyle yksek basn uygulanmasndan kaynaklanmaktadr. Normalde yaltm direnci M mertebesinde olup istenen minimum deerlerin ok zerindedir. 4) Toprak zdirencinin llmesi: Topraklayclarn direnlerini hesaplamak ve lmek iin, toprak zdirencinin bilinmesi gerekmektedir. zgl toprak direnleri, bir fikir vermek amacyla Ek-Kdaki izelge-K.1de verilmitir. Toprak zdirencinin lme yntemi Ek-Nde verilmitir.

5) Topraklama direncinin llmesi: Topraklama direnci, kompanzasyon veya akm-gerilim yntemiyle llebilir (ekil-8bye baknz). Youn yerleim blgelerinde kapal evrim empedansnn, iki topraklayc ile, akm-gerilim yntemine gre llmesi mmkndr. Bunun iin aadaki gibi hareket edilir. llen topraklayc, koruma iletkeni veya PEN iletkeninden ayrlr. Bu topraklayc ve daha uzaktaki dk direnli topraklama tesisi arasndaki (rnein bir TN sistemindeki PEN iletkeni) diren llr. llen deer, izin verilen en yksek topraklama direncine eit veya bundan kk olmaldr. lme iin, topraklayc ile ana topraklama baras arasndaki iletken, topraklama barasndan ayrlarak lme cihaznn bir ucuna, ana iletken de lme cihaznn dier ucuna balanr ve topraklama direnci llr. Yatay dorultuda geni alan kaplayan topraklayclarda gerilim konisinin ekli deiir. Byklk belirlemek zere yaplan lmelerde, llecek topraklaycnn, yardmc topraklaycnn ve gerektiinde lme sondasnn gerilim konilerinin birbirleriyle kesimemeleri hatta birbirlerine dokunmamalar gerektiinden, topraklama direncinin llmesinden nce daima, topraklaycnn konumu ve ekli hakknda tamamen bilgi sahibi olunmas gereklidir. llen topraklayc, yardmc topraklayc veya lme sondas arasndaki blge metal boru hatlarndan, topraa gml iletken topraklama tesislerinden ve katodik koruma tesislerinden arndrlm olmaldr. Eer bu salanamyorsa, yardmc topraklaycya olan uzaklk bu metal ksmlardan balar.

V A R = 40 k

20 m RB RA

l elektro du (sonda) L1 1000 dan 20 a kadar

ekil-8a Koruma iletkenlerinin balantsnn llmesi

ekil-8b Topraklama direncinin llmesi iin rnek

ekil -8bde rnek olarak verilen lme yntemi iin; kontrol edilecek topraklama direnci, topraklanmam bir ana iletken ile, ar akm koruma dzeninden sonra balanan ve 1000 ile 20 arasnda ayarlanabilen bir diren ve ampermetre zerinden balanr. Daha sonra, n direnten itibaren, Ri i direnci yaklak 40 k olan bir voltmetre ile, topraklayc ile en az 20 m uzaklktaki lme elekrodu (sonda) arasndaki gerilim llr. Topraklama direnci, llen gerilimin akma blnmesiyle bulunur. Sk yerleim blgelerinde topraklama direncinin llmesi iin gerekli sondalar referans topraa yerletirmek genelde mmkn deildir. Bunun yerine, iki topraklayc zerinden evrim direncini lmeye izin verilir (Ek-N de N.5e baknz). llen deer, art koulan topraklama direncine eit veya ondan daha kk olmak zorundadr. Kompanzasyon lme yntemine gre iki veya drt iletkenli lme yntemiyle yaplan bu lmede (bunun iin kullanlan lme cihaznn kullanma klavuzunda bulunan lme ve alma prensibi hakkndaki aklamalara baknz), akmgerilim lme yntemiyle elde edilenden daha deiik (yani ounlukla daha yksek) deerler elde edilebilir. Bu nedenle iki topraklayc zerinden yaplan ilk kontroller sadece son olarak belirtilen lme yntemine gre yaplmaldr. lme sonularnn deerlendirilmesi srasnda, ortam scakl ve toprak neminin topraklama direnlerinin deerleri zerindeki mevsimlere bal etkileri dikkate alnmaldr. 6) Beslemenin otomatik ama ilemiyle kesilip kesilmediinin denetlenmesi: 6.1) Alternatif gerilimler iin TN, TT ve IT sistemlerindeki koruma nlemlerinin dorulanmas:

6.1.1) Btn ebeke ekilleri iin yaplacak kontroller: Madde 10-c3 ve ilgili olmas durumunda veya istenmesi durumunda Madde 10-c6.1.2den Madde 10c6.1.5e kadar, Madde 10-c2, Madde 10-c5 , Madde 10-c6.2, Madde 10-c6.3de belirtilen deneyler yaplmaldr. i) Gzle muayene: Koruma iletkeni ile yaplan koruma nlemlerinde gzle muayene ile aadaki hususlar tespit edilmelidir :
- Koruma iletkeni, topraklama iletkeni ve potansiyel dengeleme iletkeninin kesitlerinin art koulan en kk kesite uygun olup olmad, - Koruma iletkeni, topraklama iletkeni ve potansiyel dengeleme iletkeninin doru denmi olup olmad, balant noktalarnn kendiliinden gevemeye kar gvenlik altna alnp alnmad ve gerektiinde korozyona kar korunmu olup olmad, - Koruma iletkenleriyle ana iletkenlerin kartrlp kartrlamayaca, - Koruma ve ntr iletkenlerinin kartrlp kartrlamayaca,

- Koruma ve ntr iletkenlerinin iaretlenmesi, balant ve ayrma noktalar iin art koulan hususlarn yerine getirilip getirilmedii, - Prizlerdeki koruma kontaklarnn ilevlerini yapp yapamayacaklarnn (eilmemi olduunun, kirli ve boyanm olmadnn) kontrol, - Koruma ve PEN iletkenlerinin zerinde ar akm koruma dzeni olmadnn ve bu iletkenlerin kesilemeyeceinin kontrolu, - Ar akm, hata akm korumas, yaltm kontrol dzenleri ve parafudrlar gibi koruma dzenlerinin, ilgili ynetmeliklerde belirtilen kriterlere uygun olarak seilip seilmediinin kontrol. ii) Denetleme: Madde 10-cde belirtilen denetlemelerin yaplmas gereklidir. iii) lme: Madde 10-c6.1.2den Madde 10-c6.2ye kadar olan maddelere baknz 6.1.2) TN sisteminde yaplacak kontroller: 6.1.2.1) Gzle muayene: Madde 10-b ve Madde 10-c6.1.1de belirtilen hususlar gz nnde bulundurularak gzle muayene yaplr. 6.1.2.2) Denetleme: Madde 10-cde belirtilen hususlar gz nnde bulundurularak denetleme yaplr. 6.1.2.3) lme: i) Btn iletme topraklayclarn toplam direncinin llmesi iin Madde 10-c6.1.5e baknz. ii) Dolayl dokunmaya kar koruma iin ar akm koruma dzenleri kullanlyorsa; evrim empedansnn llmesiyle veya, hesaplama ile ya da ebekenin, ebeke modeli zerinde incelenmesiyle, her ama zaman iin gerekli olan ama akmnn akp akamayaca tespit edilmelidir (izelge-10a baknz). iii) Hata akm koruma dzenleri kullanldnda, Madde 10-c6.1.2.3/iideki nlemlere gerek yoktur. Bununla birlikte Madde 10-c6.3 dikkate alnmaldr. 6.1.3) TT sisteminde yaplacak kontroller: 6.1.3.1) Gzle muayene: Madde 10-b ve Madde 10-c61.1/ide belirtilen hususlar gznnde bulundurularak gzle muayene yaplr. Ek olarak, ayn anda dokunulabilecek veya ortak bir koruma dzenine bal btn cihaz gvdelerinin ortak topraklayclarnn olup olmad tespit edilmelidir. Dolayl dokunmaya kar koruma iin ar akm koruma dzenleri kullanlyorsa, i) ebekenin herhangi bir yerinde ilgili koruma dzeninin 0,2 s iinde ama yaptrp yaptrmad (Ntr iletkeni zerinde de bir ar akm koruma dzeni bulunabilir. Amann kantlanmas Madde 10-c6.1.3.3de belirtilen lme ile yaplabilir.),

ii) Ar akm koruma dzeninin, ntr iletkeni hibir ekilde ana iletkenden nce almayacak, ana iletkenden sonra kapanmayacak ekilde yaplm olup olmad, tespit edilmelidir. Madde 10-c6.1.3.1deki i) ve ii) koullar yerine getirilemiyorsa, tamamlayc potansiyel dengelemesinin yaplm olup olmad tespit edilmelidir. 6.1.3.2) Denetleme: Madde 10-cde belirtilen hususlara uygun denetleme gereklidir. 6.1.3.3) lme: i) letme topraklaycsnn topraklama direncinin llmesi iin Madde 10-c6.1.5e baknz. ii) Dolayl dokunmaya kar koruma iin ar akm koruma dzenleri kullanlyorsa, Madde 10-c5e gre llecek topraklama direncinin, izelge-11de verilen ve her bir ama zaman iin gerekli olan ama akmn geirebilecek kadar kk olup olmad tespit edilmelidir. iii) Hata akm koruma dzeninin kullanlmas durumunda Madde 10-c6.3ye gre deney yaplmaldr. iv) Hata gerilimi koruma dzenleri kullanlyorsa, yardmc topraklaycnn topraklama direncinin 200 u, istisnai durumlarda 500 u gemedii kontrol edilmelidir. Not : Hata gerilimi bobininin, rnein yabanc iletken ksmlar veya yardmc topraklaycya giden topraklama iletkeninin bozulmu yaltm tarafndan kprlenmemi olmasna dikkat edilmelidir. 6.1.4) IT sisteminde yaplacak kontroller: 6.1.4.1) lk hata durumunda koruma nlemlerinin etkisinin kontrol: IT sisteminde ilk hata durumunda koruma nlemlerinin etkili olup olmadnn kontrol, ancak lme iin yapay bir toprak temas meydana getirildikten sonra yaplabilir. Bu yapay toprak temas ile, salam iletkenlerin topraa kar ykselen geriliminden dolay, iletme elemanlarnn yaltmlarnda zorlanmalar ba gsterir. Ayrca lme srasnda meydana gelebilecek ikinci bir hata ile tehlikeli durumlar ortaya kabilir. Bu nedenle, yapay bir topraklama yapmadan mmkn olabilecek lme yntemlerine gereksinim vardr. i) Gzle muayene: Madde 10-b ve Madde 10-c6.1.1/ide belirtilen hususlar gz nnde bulundurularak gzle muayene yaplr. Ek olarak; - Tesisin hibir aktif ksmnn dorudan topraklanmam olduu ve, - Cihaz gvdelerinin tek tek, gruplar durumunda veya tamamnn bir koruma iletkeni ile bal olup olmadklar, tespit edilmelidir. ii) Denetleme: Madde 10-cde belirtilen hususlara uygun denetleme gereklidir.

iii) lme; Ya; - Madde 10-c5deki tespitlere uygun olarak RA topraklama direnci ve bir ana iletkenin besleme kaynanda topraklanmasndan sonra ebekeden topraa geen Id akm llmelidir. Tamamlama amacyla Id, tasarm dokmanlarndan tahmin edilebilir. - RA . Id arpm izin verilen srekli dokunma geriliminin snrn (UL = 50 V) snrn amamaldr. Ya da; - Bir ana iletkenin besleme kaynanda topraklanmasndan sonra, topraklama direnci RA zerindeki gerilim dm llmelidir; bu gerilim dm srekli dokunma gerilimi ULden kk veya ona eit olmaldr. Not : Kural olarak, eer topraklama direnci RA 15 ise, besleme transformatrnn gc 3,15 MVAya kadar ve anma gerilimi 660 Va kadar olan veya besleme transformatrnn gc 1,6 MVA ve anma gerilimi 660 Vun stnde 1000 Va kadar olan, gzl olmayan ebekelerde, ilk hata durumunda koruma nleminin etkili olup olmad lme yapmadan veya kaak akm tahmin edilmeden ya da dokunma gerilimi llmeden de gvenlik altna alnabilir. Bu koullar salanmad takdirde, lme yerine, kaak akmlar tahmin edilebilir. Tahmin srasnda ebekenin anma gerilimi, kablo ve hatlarn yapm ekilleri, btn ebekedeki iletken kesitleri ve uzunluklar gz nnde tutulur. Literatrde verilen deerler kullanlabilir. Burada anma geriliminin snr deeri olarak verilen 660 V, IEC 60038e gre 690 Va ykselir. rnein ok yksek binalarda olduu gibi, yerel IT sisteminin tesis edilmesi durumunda, yapay toprak temas, topraklanm bir potansiyel dengeleme iletkeni zerinden de yaplabilir. IT sistemin snrl olan genilii nedeniyle izin verilen byk topraklama direncinden dolay RA . Id < UL koulunun kontrolnde, eer IT sisteminin potansiyel dengelemesine bal olduu noktadan itibaren topraklama tesisine olan balants yeterli derecede dk direnli ise, binann topraklama tesisatna ilikin topraklama direnci koulunun salanmas yeterli olur. 6.1.4.2) ift hata durumunda koruma nleminin etkisinin kontrol: IT ebekenin yaplna uygun olarak Madde 10-c6.1.4.2.1 veya Madde 10-c6.1.4.2.2 ya da Madde 10-c6.1.4.2.3e gre kontrol yaplr. 6.1.4.2.1) Yaltm izleme dzeniyle tamamlayc potansiyel dengeleme: i) Gzle muayene: Madde 10-b ve Madde 10-c6.1.1/ide belirtilen hususlar gz nnde bulundurularak yaplacak bir gzle muayene gereklidir. ii) Denetleme: Yaltm izleme dzeni, deney dzeni zerindeki test butonu ile veya ebekede simle edilecek bir yaltm hatasyla (ana iletken ile koruma iletkeni arasna balanacak bir diren ile) denetlenmelidir. Bu denetleme srasnda ana iletkenle koruma iletkeni arasna balanacak diren, en az 2 k olmak zere, her halkarda yaltm izleme dzeninde

ayarlanm deerden kk olmaldr. Genelde yaltm izleme dzeninin almaya balayaca deer olarak en az 100 /m ayarlanr. iii) lme: Tamamlayc potansiyel dengelemesinin srekliliinin Madde 10-c2ye gre llmesi gereklidir. 6.1.4.2.2) TN sisteminin koullarna gre ama: i) Gzle muayene: Madde 10-b ve Madde 10-c6.1.1/ide belirtilen hususlar gz nnde bulundurularak yaplacak bir gzle muayene gereklidir. ii) Denetleme: Madde 10-cye uygun bir denetleme gereklidir. iii) lme: Madde 10-c6.1.2.3/ii veya Madde 10-c6.1.2.3/iiie uygun bir lme yaplmaldr. Not : Bu lmenin deerlendirilmesinde Madde 8-a3 dikkate alnmaldr. evrim empedansnn llmesi yerine, koruma iletkeni direnci de llebilir. Ana ve koruma iletkeninin yaklak ayn uzunlukta ve yaklak eit zgl direnli olmas durumunda koruma iletkeninin direnci aadaki koulu salamaldr:

Burada; Ia SA U U0 Un 0,8 Otomatik ama ilemini gerekletiren akm (Madde-8'e baknz), Ana iletken kesiti, Ntr iletkenli ebekede U0, Ntr iletkeni olmayan ebekede Un, Ana iletken ile ntr iletkeni arasndaki anma gerilimi, Ana iletkenler arasndaki gerilim (fazlar aras gerilim), Diren lmesinde gz nne alnmam olan empedanslar hesaba katan katsaydr.

Alak gerilim gL-sigortalar (Ia ve Zse ilikin saysal deerler gvenlikli tarafta kalacak ekilde yuvarlatlmtr), hat koruma anahtarlar, sabit ayarlanan kesiciler (rnein 5 In , 10 In , 15 Ine ayarlanm, kesme akm ayarlanabilen kesiciler ) iin Ia deeri izelge-10dan alnabilir. 6.1.4.2.3) TT sisteminin koullarna gre ama: TT sistemlerinde alak gerilim gL-sigortalar (Ia ve Zse ilikin saysal deerler gvenlikli tarafta kalacak ekilde yuvarlatlmtr), hat koruma anahtarlar , kesiciler (rnein 5 In, 10 In, 15 Ine ayarlanm, kesme akm ayarlanabilen kesiciler) iin 5 s ve 0,2 slik ama zamanlarna kar den Ia ama akmlar ve bu akmlar iin izin verilen iletme elemanlarnn gvdelerine ilikin en byk RA topraklama direnleri izelge-11de verilmitir.

i) Gzle muayene: Madde 10-b ve Madde 10-c6.1.1/ide belirtilen hususlar gz nnde bulundurularak yaplacak bir gzle muayene gereklidir. Ek olarak, ayn anda dokunulabilecek veya ortak bir koruma dzenine bal btn cihaz gvdelerinin ortak bir topraklayclarnn olup olmad tespit edilir. ii) Denetleme: Madde 10-cye uygun bir denetleme gereklidir. iii) lme: Madde 10-c6.1.3.3/ii veya Madde 10-c6.1.3.3/iii ve Madde 10-c6.1.3.3/ivye uygun bir lme yaplmaldr. 6.1.5) Bir ana iletkenin toprakla temas durumunda gerilim snrlamas: Hava hatlarnda, toplam topraklama direnci RB, Madde 10-c5e gre llmelidir. Toplam topraklama direnci RB olarak 2 luk deer alrsa, zerlerinden bir toprak temasnn meydana gelmesi mmkn olan yabanc iletken ksmlarn topraklama direnleri llmelidir. Yabanc iletken ksmlar olarak, tketici tesislerin dnda yerleik bulunan ve TN sistemi iinde PEN iletkenine bal olmayan ksmlar dikkate alnr. Madde 8-a3.7deki eitsizlikte en dk deer olarak RE deeri yerletirilir. Not : Toplam topraklama direnci RBnin llmesi, hava hattn ileten kuruluun sorumluluk alanna girer. izelge-10 TN sistemleri iin, 5 s, 0,4 s ve 0,2 slik ama zamanlarna kar den Ia ama akmlar ve bu akmlar iin izin verilen en byk evrim empedanslar
U02) = 230 V 50 Hz In Ia (5 s) (A) 2 4 6 (A) 9,5 19 28 Zs (5 s) () 24,2 12,1 8,2 Ia (0,4 s) (A) 17 32 50 Zs (0,4 s) () 13,529 7,187 4,6 (A) 10 20 30 Ia=5 In Zs ( 0,2 s) () 23,000 11,500 7,666 (A) 20 40 60 Alak gerilim gL,gG,gM-sigortalar Hat koruma anahtarlar 1) ( dzenleri) ve kesiciler 1)in ani ama kontrol iin Ia ve Zs deerleri Ia=10 In Zs ( 0,2 s) () 11 5,5 3,65 (A) 30 60 90 Ia=15 In Zs ( 0,2 s) () 7,3 3,7 2,4

10 16 20

48 70 86

4,791 3,285 2,674

80 120 150

2,875 1,916 1,533

50 80 100

4,600 2,875 2,300

100 160 200

2,2 1,4 1,1

150 240 300

1,5 0,9 0,7

25 32 35

115 150 173

2,0 1,533 1,3

210 250 367

1,095 0,920 0,6

125 160 175

1,840 1,437 1,3

250 320 350

0,9 0,7 0,65

375 480 525

0,6 0,5 0,4

40 50 63

200 250 330

1,150 0,920 0,696

300 460 610

0,766 0,500 0,377

200 250 315

1,150 0,920 0,730

400 500 630

0,55 0,45 0,35

600 750 945

0,37 0,29 0,23

80 100 125

430 580 715

0,534 0,396 0,321

800 1050 1300

0,287 0,219 0,176

----

----

----

----

----

----

160
1)

950

0,242

1800

0,127

--

--

--

--

--

--

Hat koruma anahtarlar ve kesiciler iin Ia deerleri, Innin kat olarak ilgili standartlardan veya imalat

karakteristiklerinden alnr ve standartta belirtilen toleranslar gznnde tutularak evrim empedans Zs bulunur. rnek : Kesicilerde, + % 20 snr toleransla evrim direncinin bulunmas : a) Gecikmesiz ama iin gerekli ksadevre akm : 100 A

b) + % 20 olarak alnan snr toleransla ksadevre akm : 120 A c) Zs = (230 V / 120 A) =1,916 Ani ama kontrol iin yeterli yaklaklkla aadakiler kullanlabilir : a) Ia = 5 In b) Ia =10 In B karakteristikli (eski L karakteristikli), ilgili standartlara uygun hat koruma anahtarlar iin C karakteristikli (eskiden G ve U karakteristikli, hat koruma anahtarlar ),ilgili standartlara uygun hat koruma anahtarlar iin

- Uygun ayarlanmas durumunda ilgili standartlara ( rn. DIN VDE 0660, Ksm 101 vb) kesiciler c) Ia = 15 In - lgili standartlara (rn.DIN VDE 0660, Ksm 102 ve Ksm 104 vb) motor yolvericileri, - Uygun ayarlanmas durumunda ilgili standartlara (rn. DIN VDE 0660, Ksm 101 vb) kesiciler
2)

U0

Topraklanm iletkenlere gre anma gerilimi

6.2) evrim empedansnn kontrol:

i) Dolayl dokunmada koruma iin ana iletken ile koruma iletkeni arasndaki ve ana iletken ile PEN iletkeni arasndaki evrim empedans tespit edilmelidir. Bu deer; lme cihazlar ile yaplacak lmeyle, hesapla veya ebekenin, ebeke modeli zerinde modellenmesiyle elde edilir. ndeki datm ebekesinin empedanslar, bu ebekenin iletmecisinden renilebilir. Not : lme srasnda ebekede gerilim salnmlar ortaya kabileceinden, ok sayda lme yaplmal ve bu deerlerden bir ortalama deer elde edilmelidir. lme deerleri deerlendirilirken, evrim empedansnn llmesi srasnda ortaya kan hatalarn sadece lme cihazndan kaynaklanmad, lme srasnda ortaya kabilecek gerilim salnmlarnn ve lme evrimi iindeki gl reaktif akm tketicilerinin de lme sonucunu olduka yanltabilecei gz nnde tutulmaldr. Bu lme hatalar izelge-10da dikkate alnmamtr. Genelde evrim empedans lmeleri oda scaklklarnda veya mevsimlere bal ortam scaklklarnda, rnein 20 Cde yaplr. Bundan dolay, izelge-10da verilen deerlerle bir karlatrma yapabilmek iin lme sonucunun uygun bir dzeltme faktryle 80 Cye dntrlmesi gerekir. rnein 20 Cde yaplan lmeler iin dzeltme faktr 1,24dr. Dier ortam scaklklar iin dzeltme faktr yle hesaplanabilir: x 1 + . ( 80 C - x ) Cu = 0,00393 K 1 lme deerleri snr blgesinde ise, tesisin iletme durumuna gre daha yksek bir scakln olabilecei, dolaysyla daha ge bir amann yaplabilecei gz nnde tutulmaldr. Ayrca lme deerlerinin deerlendirilmesi srasnda, izelge-10da belirtilen, izin verilen maksimum evrim empedanslarnn gL iletme snf karakteristiine sahip sigortalarn zaman/akm karakteristiklerinin st zarf erisi baz alnarak belirlendiinin bilinmesinde yarar olabilir. evrim empedans lmesi, bir akm devresinin en uzak yerinde yaplmaldr. Bunun dnda bu akm devresi iin, koruma iletkeni balantsnn srekliliinin kantlanmas yeterlidir. tesisatlarn son akm devrelerinde kural olarak evrim empedansnn endktif ksm ihmal edilebilir. ii) Ksa devrede koruma: Ksa devrede korumann kontrol iin; -Ar akm koruma dzenlerinin doru seilip seilmediklerinin ve/veya doru ayarlanp ayarlanmadklarnn, -Btn elektrik iletme elemanlarnn, bal bulunduklar yerde ortaya kabilecek en byk ksa devre akm kesilinceye kadar bu akma dayanp dayanmayacaklarnn ve eer bunun iin ngrlmlerse, bu ksa devre akmn kesip kesemeyeceklerinin gzle muayene edilmesi yeterlidir.

izelge -11) TT sistemleri iin 5 s ve 0,2 slik ama zamanlarna kar den Ia ama akmlar ve bu akmlar iin izin verilen iletme elemanlarnn gvdelerine ilikin en byk topraklama direnleri RA
Alak gerilim gL-sigortalar Hat koruma anahtarlar 1)( dzenleri) ve kesiciler 1)in ani amann kontrol iin Ia ve Zs deerleri RA RA Ia=10 In RA RA Ia=15 In RA UL=50V iin () RA UL=25V iin ()

In

Ia

RA UL=50V iin ()

RA UL=25V iin ()

Ia=5 In

UL=50V UL=25V iin iin () ()

UL=50V UL=25V iin iin () ()

(A) 2 4 6

(A) 9,5 19 28

(A) 10 20 30

(A) 20 40 60

(A) 30 60 90

5,26 2,63 1,8

2,63 1,32 0,893

5,0 2,5 1,7

2,5 1,25 0,83

2,5 1,25 0,83

1,25 0,63 0,41

1,7 0,83 0,56

0,83 0,41 0,28

10 16 20

48 70 86

1,04 0,714 0,581

0,521 0,357 0,291

50 80 100

1,0 0,63 0,50

0,50 0,32 0,25

100 160 200

0,50 0,31 0,25

0,25 0,16 0,13

150 240 300

0,33 0,21 0,17

0,16 0,10 --

25 32 35

115 150 173

0,435 0,333 0,289

0,217 0,167 0,145

125 160 175

0,40 0,31 0,29

0,20 0,16 0,14

250 320 350

0,20 0,16 0,14

0,10 ---

375 480 525

0,13 0,10 0,09

----

1)

Hat koruma anahtarlar ve kesiciler iin Ia deerleri, Innin kat olarak ilgili standartlardan veya imalat

karakteristiklerinden alnr ve standartlarda belirtilen toleranslar gz nnde tutularak iletme elemanlarnn gvdesine ait topraklama direnci RA bulunur. rnek : Kesicilerde, + % 20 snr toleransla ve UL=50 V iin iletme elemanlarnn gvdesine ait topraklama direnci RAnn bulunmas : a) Gecikmesiz ama iin gerekli ksadevre akm b) + % 20 olarak alnan snr toleransla ksadevre akm c) RA = (50 V / 120 A) = 0,417 Ani amann kontrolu iin yeterli yaklaklkla a.a. 50 Hz iin aadakiler kullanlabilir : a) Ia = 5 In B karakteristikli (eskiden L karakteristikli), ilgili standartlara uygun hat koruma anahtarlar iin : 100 A : 120 A

b) Ia = 10 In C karakteristikli (eskiden G ve U karakteristikli, koruma anahtarlar), ilgili standartlara uygun hat koruma anahtarlar iin - Uygun ayarlanmas durumunda ilgili standartlara (rn.DIN VDE 0660, Ksm 101 vb) kesiciler c) Ia = 15 In - lgili standartlara (rn.DIN VDE 0660, Ksm 102 ve Ksm 104 vb) motor yolvericileri, - Uygun ayarlanmas durumunda ilgili standartlara (rn. DIN VDE 0660, Ksm 101 vb) kesiciler

6.3) Hata akm koruma dzenlerinin kullanlmas durumunda yaplacak muayeneler: i) Hata akm koruma dzeninin arkasnda meydana getirilen bir hata akmyla; - Hata akm koruma dzeninin, en azndan kendi anma akmna ulaldnda at ve - Tesis iin kararlatrlm bulunan , izin verilen srekli dokunma gerimi ULnin almad, ispatlanmaldr. DIN VDE 0664 Ksm 1e uygun olan s iaretli hata akm koruma dzenleri iin izelge-12deki dipnot geerlidir. Tespit, artan bir hata akmyla, yaplr ve hata akm koruma dzeninin ama akm ile bu ama akmnda ortaya kan dokunma gerilimi llr. Bu deerlerle anma hata akmndaki dokunma gerilimi veya koruma iletkenini, ana iletkeni ve klemensleri de kapsayan topraklama direnci hesaplanabilir. Ancak sonularn, izelge-11 veya izelge-12de belirtilen izin verilen maksimum deerleri amamas gerekir.

izelge-12 Hata akm koruma dzenlerinin anma hata akm In ve iletme elemanlarnn gvdelerinde llen izin verilen en byk topraklama direnci RA
Topraklama direnci letme elemanlarnn gvdelerinde llen izin verilen en byk topraklama direnci RA Anma hata akm In UL=50 V iin UL=25 V iin UL=50 V iin RA mA 10 5000 2500 -30 1666 833 -100 500 250 250 300 166 83 83 500 100 50 50

s aretli 1) seici hata akm koruma

dzenlerinin arkasndaki iletme elemanlarnn gvdelerinde llen izin verilen en byk topraklama direnci
1)

UL=25 V iin

--

--

125

41

25

Bu tip hata akm koruma dzenlerinin zerinde izin verilen en byk diren deerleri belirtilmitir. Bu deerler RA = ( UL / 2 In ) bantsyla belirlenir.

ii) Hata akm koruma dzeninin arkasndaki bir yerde koruma nleminin etkisi kantland takdirde, bundan sonra, bu hata akm koruma dzeni tarafndan korunan btn tesis ksmlarnn, koruma iletkeni vastasyla bu lme noktasna gvenli ekilde balandnn kantlanmas yeterlidir.

DRDNC BLM

YG ve AG Sistemlerinde Topraklama Tesislerinin Birletirilmesi ve AG Tesislerinin, YG Sistemleri ile Toprak Arasnda Meydana Gelen Arzalara Kar Korunmas

YG ve AG Sistemlerinde Topraklama Tesislerinin Birletirilmesi

Madde 11-a) Birletirilmi topraklama tesisleri iin kurallar: Bir yksek gerilim tesisinde, toprak hatas esnasnda; -Alak gerilim ebekesinde veya tesis edilen tketim tesislerinde tehlikeli dokunma gerilimleri ortaya kmaz ise (ekil-6ya baknz) (ortak topraklama tesisinin topraklama gerilimi izelge-13deki deerleri amyorsa) ve,

-Tketim tesislerindeki alak gerilim cihazlarnn gerilim zorlanmasnn (iletme frekansnda) bykl, alak gerilim yldz noktasndaki bir potansiyel ykselmesinin sonucu olarak izelge-13de izin verilen deerleri amaz ise, alak gerilim ebekelerinin ntr ve PEN iletkeni, yksek gerilim ebekesinin topraklama tesisleri ile balanabilir b)Yksek gerilim topraklama tesisleri alan iindeki, alak gerilimli tesislerin beslenmesi durumunda: Bir yksek gerilim tesisi, alak gerilim tketicilerini besliyorsa; YG topraklama tesisleri iindeki tm iletme ve koruma topraklamalar ortak bir topraklama sistemine balanmaldr. Bylece Madde 11-adaki tm koullar alak gerilim tketicileri iin geerlidir. c) Yksek gerilim topraklama tesislerinin alan dndaki alak gerilimli tesislerin beslenmesi durumunda: -Sz konusu yksek gerilim topraklama tesisi global topraklama sistemine balanm ise, -Veya alak gerilim ebekesinde koruma iletkeni ve hata sresi izelge-13deki koullara bal olarak yerine getirilmise, Madde 11-adaki koullar yerine getirilmi saylr. Bu koullar yerine getirildiinde ortak topraklama tesisinin yaplmas nerilir.

izelge-13 Bir yksek gerilim topraklama tesisinin dndaki alak gerilim tesislerinin beslenmesi durumunda ortak topraklama tesisinin yaplabilmesi iin koullar Alak gerilim Sistem (ebekesinin) tipi1) TT 4) TN5) Hata sresi tF 5 s tF > 5 s Ortak topraklama sistemi iin koullar 2), 3) Dokunma gerilimi asndan Uygulanmaz UE UTp 6) UE X .UTp 7) Zorlanma gerilimi asndan UE 1200 V UE 250 V Uygulanmaz

X katsays iin uygun deer 2 dir,zel durumlarda deneyimler,X deerinin 5e kadar alnabildiini gstermektedir.
1)

AG koruma iletkeni YG topraklama tesisine bal IT sistemleri, ounlukla sanayi tesislerinde kullanldndan Madde 11-bde dikkate alnmtr. Dier IT sistemleri gz nnde bulundurulmamtr.

2)

Ortak topraklama tesisinin topraklama gerilimi UE dir. UE , Ek-Nde belirtildii gibi hesaplanabilir.
3)

Transformatr merkezi potansiyelinin srklenmi potansiyel tarafndan etkilendii (rnein komu tesislere balanm kablo zrhlar vastasyla) dikkate alnmaldr. AG malzemelerinin yaltkanlk dayanm dikkate alnmaldr. nsanlarn gvenlii iin dokunma gerilimi dikkate alnmaldr. AG ebekesinin PEN iletkeni ile YG topraklama tesisi arasndaki balant sadece transformatr merkezinde yaplmtr.
PEN iletkeninde ortaya kabilecek gerilimleri snrlamak iin, AG ebekesinin PEN iletkeni, birok noktada toprak ile balanmtr.

4)

5)

6)

7)

d) Ayrlm topraklama tesisleri: Madde 11-cdeki koullar yerine getirilmezse AG ve YG topraklama tesisleri mutlaka ayrlmaldr. Bu tesislere ilikin topraklayclarn ayrlmas; AG tesisinde, insanlar veya iletme aralar iin tehlike olumayacak ekilde yaplmaldr. YG tarafnda, toprak hatasndan dolay oluan potansiyel ykselmesi, alak gerilim topraklama tesisinde izelge-13de verilen deerlerden kk olmaldr. 50 kVun altndaki iletme gerilimli tesislerde AG ve YG topraklama tesislerine ilikin topraklayclarn arasnda en az 20 m mesafe olmaldr. Gerekli olan mesafe (dKabul) formller ile hesaplanabilir. Bu arada topraklaycnn geometrik ekli dikkate alnmaldr (Ek-Mdeki rneklere baknz). d dkabul olan yksek gerilim tesislerinin civarndaki alanlarda, AG ebekelerinin toprakla balanmasna kesinlikle izin verilmez. Bu durumda zel nlemler alnmaldr. Ayrlm topraklama tesisleri, yldrma kar koruma salamak iin, transformatr merkezinde bir parafudr zerinden birbirleriyle balanabilir. Not: Parafudrun atlama gerilimi (hava aralkl parafudrda) veya srekli iletme gerilimi (metaloksit parafudrda) YG tesisinin topraklama geriliminden fazla olmaldr. YG transformatr merkezinin iinde bulunan AG iletme aralarnn gvdeleri, dolayl dokunmaya kar koruma iin, koruma iletkeni vastasyla YG topraklama tesisine balanmaldr. YG ve AG topraklama tesisleri ayrlm ise; YG transformatr merkezi iindeki AG iletme aralarnn yaltkanlk boyutlandrlmasnda, topraklama geriliminin bykl ve sresi gz nnde bulundurulmaldr.

Alak Gerilim Tesislerinin, Yksek Gerilim Sistemleri ile Toprak Arasnda Meydana Gelen Arzalara Kar Korunmas iin Alnmas Gereken nlemler

Madde 12- Bu maddede alak gerilim tesisini besleyen bir transformatr merkezinde yksek gerilim sistemi ile toprak arasndaki bir arza durumunda, alak gerilim tesisinde bulunan elektrik iletme elemanlarnn ve kiilerin gvenliine dair kurallar yer almaktadr. Transformatr merkezinin aktaki iletken blmlerinin, transformatr merkezinin topraklama tesisine balanmas iin kurallar Madde 11de yer almaktadr. Bu maddede yer alan kurallar genel elektrik besleme sisteminin (ebekesinin) bir blm olan alak gerilimli sistemlere uygulanmaz. a) G frekansl zorlanma gerilimi: Yksek gerilim sisteminde bir toprak hatasndan dolay, alak gerilim tesisindeki elektrik iletme elemanlarndaki g frekansl zorlanma geriliminin bykl ve sresi izelge-14deki deerleri amamaldr. izelge-14 Alak gerilim tesisinde bulunan elektrik iletme aralarnn zerinde izin verilen g frekansl zorlanma gerilimi Alak gerilim tesisinde bulunan elektrik iletme aralarnn zerinde izin verilen g frekansl zorlanma gerilimi (Vetkin) U0 + 250 U0 + 1200 Ayrma (ama) sresi
(s)

>5 5

Burada U0 AG sisteminin faz-ntr gerilimidir. IT sistemlerinde U0 iin, faz aras gerilim deeri alnr Not 1: G frekansl zorlanma gerilimi AG iletme elemanlarnn yaltm zerinde ve AG sistemine bal ar gerilim koruma dzenleri zerinde meydana kan gerilimdir. Not 2: Transformatr merkezine ilikin AG elektrik iletme elemanlar iin g frekansl zorlanma gerilimi ile ilgili kurallar Madde 12-c de verilmitir. Not 3: izelge-14n ilk satr rnek olarak yldz noktas yaltlm veya kompanze edilmi YG sistemleri gibi uzun ayrma sreleri bulunan YG sistemleri ile ilgilidir. kinci satr, kk deerli bir empedans zerinden topraklanm YG sistemleri gibi ksa ayrma sreleri bulunan YG sistemleri ile ilgilidir. Her iki satr geici g frekansl ar gerilime gre, AG iletme elemanlarnn yaltm iin ilgili tasarm kriterleridir. Not 4: Yldz noktas transformatr merkezinin topraklama tesisine bal bir sistemde bu gibi geici g frekansl ar gerilimler iletme elemanlar bir binann dnda iken, topraklanm bir mahfaza iinde olmayan yaltm zerinde de beklenir. b) Bu maddede yer alan sembollerin anlamlar aada verilmitir: IE YG sistemi iinde, transformatr merkezinin topraklama dzenlemesi iinden geen toprak kaak akm blm, RE Transformatr merkezi topraklama direnci, RA AG iletme elemanlarnn aktaki iletken blmlerinin topraklama direnci, RB Transformatr merkezi topraklama tesisi ile AG sisteminin yldz noktasnn elektriksel olarak bamsz olduu AG sistemi iin AG sisteminin ntrnn topraklama direnci, U0 AG sisteminin faz-ntr gerilimi, UF AG sisteminde, hata sresinde aktaki iletken blmle toprak arasnda oluan gerilim, U1 Transformatr merkezine ilikin AG iletme elemanlarndaki g frekansl zorlanma gerilimi, U2 AG tesisine ilikin AG iletme elemanlarndaki g frekansl zorlanma gerilimi, Not : RE ve RB ana potansiyel dengeleme hatt (epotansiyel kuaklama) ve topraklayclarn topraa gre empedansndan etkilenebilir.

AG tesisine ilikin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmleri, transformatr merkezinin topraklama tesisinden elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenine balandnda, IT sistemleri ile ilgili olarak aadaki ek semboller kullanlr. Ih Id Z AG sistemine ilikin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmlerinden, YG de hata olduu ve AG tesisinde ilk arza olduu srede geen arza akm (ekil-9d), AG sistemindeki ilk arza sresinde, AG tesisinin aktaki iletken blmlerinin topraklama dzenlemesinden geen arza akm (ekil-9e ve ekil-9f), Transformatr merkezinin topraklama tesisi ile AG sisteminin ntr elektriksel olarak bamsz olduunda, AG sistemi iin AG ntrne ilikin topraklama empedans.

Not : Bir topraklama tesisinde topraklama gerilimi (topraa gre potansiyel art), dier topraklama tesisinde topraa gre kabul edilemeyecek bir topraklama gerilimi meydana getirmiyorsa, bir topraklama tesisinin dier topraklama tesisinden elektriksel olarak bamsz olduu kabul edilir. Elektriksel olarak bamsz topraklama tesislerine ilikin kurallar kinci ve nc Blmde verilmitir. c) Transformatr merkezlerinin topraklama tesisleri: kinci Blme, nc Blme ve Madde 11'e baknz.
d) AG sistemlerindeki topraklama dzenlemeleri:

1) TN sistemleri

i) Uf , (RE x IE ) geriliminin, ekil-6da verilen srede ayrlmas durumunda, alak gerilim sisteminin ntr iletkeni transformatr merkezinin topraklama dzenine balanabilir (ekil-9a TN-a). Not 1: Bu koul, alak gerilim sistemi ntr iletkeninin (TN C sistemlerinde PEN iletkeninin) sadece transformatr merkezinin topraklama dzenlemesinde toprakland basit ve en elverisiz durumu esas alr. Ntr iletkeni veya PEN iletkeninin birka noktadan topraklandnda veya topraklama global topraklama sisteminin bir blm iinde ise, Madde 11'deki kurallar uygulanabilir. Not 2: Genel olarak, TN-a sistemi iin (ekil-9a ya baknz), bina iinde ana epotansiyel kuaklama uygulandnda, hibir dokunma gerilimi ortaya kmaz. ii) Alak gerilim sisteminin ntr iletkeni, Madde 12-d1/i kouluna uygun biimde transformatr merkezinin topraklama dzenine bal deilse, alak gerilim sisteminin ntr iletkeni, elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenlemesi yardm ile topraklanmaldr(ekil-9ada TN-b). Bu durumda Madde 12-e1 uygulanr. Not: Transformatr merkezi bir binann iinde ise, transformatr merkezine, alak gerilim sistemi ntr iletkeninin topraklama dzeninden elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzeni yaplmas mmkn olmayabilir. 2) TT sistemleri i) Zorlanma gerilimi U2 , (RE x IE + Uo) ve izelge-14de verilen ayrma sresi arasndaki bant, tesisin alak gerilim iletme elemanlar iin olanlarla uyumlu ise, alak gerilim sisteminin ntr iletkeni, transformatr merkezinin topraklama dzenlemesine balanabilir (ekil-9bde TT-a).

Not : Transformatr merkezi, global topraklama sisteminin bir blm ise, Madde 11deki kurallar uygulanabilir.

ii) Madde 12-d2/ideki koul salanamyorsa, alak gerilim sisteminin ntr iletkeni, elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenlemesi yardm ile topraklanmaldr( ekil-9bde TT-b). Bu durumda Madde 12-e1 uygulanr.

3) IT sistemleri: i) Uf , (RE x IE ) geriliminin ekil-6 da verilen srede ayrlmas durumunda, alak gerilim tesisine ilikin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmleri, sadece transformatr merkezine ilikin topraklama dzenlemesine balanabilir (ekil-9c ve ekil-9g). Bu koul tam olarak salanamaz ise; - Alak gerilim tesisine ilikin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmleri, transformatr merkezinin topraklama dzenlemesinden elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenlemesine balanmaldr (ekil 9d ve ekil9f) ve - IT-b sistemi (ekil-9d) iin alak gerilim tesisine ilikin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmlerinin dzenlemesinin topraa gei direnci, Uf geriliminin (bu durumda RA x Ih) ekil-6daki eri ile uyumlu olacak bir srede ayrlmasna yetecek kadar dk olmaldr. ii) Zorlanma gerilimi (RE x IE + Uo) ve izelge-14de verilen ayrma sresi arasndaki bant, AG tesisine ilikin iletme elemanlar iin olanlarla uyumlu ise, alak gerilim tesisine ilikin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmleri, transformatr merkezine ilikin topraklama dzenlemesinden (ekil-9d) elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzeni zerinden topraklandnda, varsa alak gerilim sisteminin ntr empedans, transformatr merkezinin topraklama dzenlemesine balanabilir. Bu koul tam olarak salanamaz ise, ntr empedans, elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenlemesi zerinden topraklanmaldr (ekil-9e ve ekil-9f). Bu durumda Madde 12-e2 uygulanr.
e) Transformatr merkezlerindeki alak gerilim iletme elemanlarnda g frekansl zorlanma gerilimi:

1) TN ve TT sistemleri: TN ve TT sistemlerinde ntr iletkeni, transformatr merkezinin topraklama dzenlemesinden elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenlemesi yardm ile topraklanyorsa (ekil-9ada TN-b ve ekil9bde TT-b), transformatr merkezine ilikin AG iletme elemanlarnn yaltm dzeyi, g frekansl zorlanma gerilimi (RE x IE + Uo) ile uygun olmaldr. 2) IT sistemleri: IT sistemlerinde, tketici tesisatnn aktaki iletken blmleri ve varsa ntr empedans, transformatr merkezinin topraklama

dzenlemesinden elektriksel olarak bamsz bir topraklama dzenlemesi yardm ile topraklandnda (ekil-9e ve ekil-9f), transformatr merkezine ilikin AG iletme elemanlarnn yaltm dzeyi, g frekansl zorlanma gerilimi (RE x IE + Uo) ile uyumlu olmaldr. Not : Elektrik tedarik eden kurulu, beklenen zorlanma gerilimlerine gre genel bir klavuz verebilir.
3) TN ve TT sisteminde ntr iletkeninin kopmas durumunda zorlanma gerilimi: fazl TN veya TT sisteminde ntr iletkeni koptuunda, faz-ntr gerilimine gre boyutlandrlan bileenler ile birlikte temel, ift ve takviyeli yaltmn da geici olarak faz aras gerilimle zorlanabilecei gerei dikkate alnmaldr. Zorlanma gerilimi U= Uoa kadar ykselebilir.

4) IT sisteminin yanllkla topraklanmas durumunda zorlanma gerilimi: Bir IT sisteminde bir faz iletkeni yanllkla topraklandnda, faz-ntr gerilimine gre boyutlandrlan bileenler ile birlikte temel, ift ve takviyeli yaltmn da geici olarak faz aras gerilimle zorlanabilecei incelenmelidir. Zorlanma gerilimi U= ykselebilir. Uo a kadar

5) Bir faz iletkeni ile ntr iletkeni arasnda ksa devre durumunda zorlanma gerilimi: Bir faz iletkeni ile ntr iletkeni arasnda ksa devre olmas durumunda zorlanma geriliminin 5 saniyeye kadar bir sre iin 1,45 Uo deerine ykselebilecei dikkate alnmaldr.

ekil-9a TN sistemleri

ekil-9b TT sistemleri

AG sistemlerinde ilk arzann olumas ekil-9c IT sistemleri, rnek a

AG sistemlerinde ilk arzann olumas ekil-9d IT sistemleri, rnek b

AG sisteminde ilk arzann olumas

ekil-9e IT sistemleri, rnek c

Not: Ntr byk deerli bir Z empedans zerinden topraklanm AG sistemlerinde ayn koullar uygulanr.

AG sisteminde ilk arzann olumas

ekil-9f IT sistemleri, rnek d

AG sisteminde ilk arzann olumas

ekil-9g IT sistemleri, rnek e

Not: Ntr byk deerli bir Z empedans zerinden topraklanm AG sistemlerinde ayn koullar uygulanr.
BENC BLM

letiim Sistemleri ve Bilgi lem Tesisleri iin Topraklama Kurallar

Kullanm Alan ve Amac

Madde 13-a) Genel: Bu blm, iletiim tekniine ilikin cihaz ve tesislerin, insan ve hayvanlar iin yaam ve salk asndan ve nesneler iin ortaya kabilecek dier tehlikelere kar gvenliini salamay amalar. Ayrca iletiim tesislerine ilikin topraklama tesislerinin dzenlenmesi (iletiim topraklama tesisleri) ve ayn zamanda iletiim tesislerindeki potansiyel dengeleme tesisleri veya bunlarn dier topraklama tesisleri ile karlama durumlar iin de bu blm geerlidir. Bu blm, kendileri iin ayr bir standart bulunmayan haberleme ve bilgiilem tesislerinin gvenlii iin de ayn ekilde geerlidir. Not 1 : letiim sistemlerine rnekler aada verilmitir: - Her eit ve byklkte, hatl veya hatsz iletiim yapabilen telefon, yaz ve resim iletiim tesisleri, - Ksa mesafeli el telsizleri, - Akustik ve optik gstergeli arma, arama ve sinyal tesisleri, - Ses dzenleri, - Elektriksel alma saati tesisleri, - Yangn, hrsz ve soygun tehlikesi alarm tesisleri, - Dier tehlike uyar ve gvenlik tesisleri, - Rayl sistem ve trafik sinyalizasyon tesisleri, - Uzaktan kumanda tesisleri, - letiim (kuranportr vb) dzenleri,

- Radyo, televizyon, ses ve grnt aktarma teknii tesisleri. letiim cihazlar, yukarda ad geen tesislerde kullanlan cihazlardr. Not 2 : Biliim teknii (information) dzenleri de (bilgi-ilem dzenleri ve bro makineleri) EN 60950ye gre yukarda belirtilen tesislerin iinde bulunabilir. Not 3: Bilgi ilem makinelerine taklan radyo frekansl giriim bastrma filtreleri yksek toprak kaak akm meydana getirebilirler. Bu gibi durumlarda koruyucu toprak balantsndaki bir devamllk arzas tehlikeli dokunma gerilimine neden olabilir. Bu blmn amalarndan biri de bu tehlikeyi ortadan kaldrmaktr.
Bu blmdeki kurallar, - TS 40a uygun bir fi ve priz ile balanan veya benzeri donanm iin, toprak kaak akm TS EN 60950de belirtilen snrlar aan, - Kaak akm, TS EN 60950'de belirlenen kurallara uygun olan, bilgi-ilem donanmnn binann elektrik g tesisatna balanmasnda da kullanlr. Bu blmdeki kurallar, binalar iin donanmn balant ucuna kadar olan sabit tesisata (priz veya balant kutusuna kadar) uygulanr. Ayrca bilgi ilem dnda, radyo frekans giriim bastrma filtrelerine ilikin kurallardan doan, yksek kaak akm geiren endstriyel kontrol ve haberleme donanm gibi tesisatlara da uygulanr. Bilgi-ilem tesislerinin bu blmde yer almayan dier topraklama kurallar iin TS IEC 60364-7-707'ye, potansiyel dengeleme ve topraklama dzenlemeleri iin TS IEC 60364-5-548 standartlarna da baknz. Bina tesisatlarnda elekromanyetik giriimlere kar koruma nlemleri iin TS IEC 60364-4-444 standardnda ngrlen hususlar dikkate alnmaldr. b) Bu blm, iletiim tesislerinin yaplmas, geniletilmesi, deitirilmesi ve iletilmesi srasnda ortaya kabilecek, zellikle tehlikeli vcut akmlarna kar (dolayl dokunma) kullanlacak koruma yntemlerini ve bunlarn deneyden geirilmelerini kapsar. Ayrca bir iletiim tesisinin almas iin, topraklama ve potansiyel dengelemesi asndan ngrlen koullar da bu blmde zetlenmitir. c) Ana amac yaamn ve nesnelerin korunmas olan ve gvenilirlik, alma gvenlii ve iletme asndan zel koullar istenen iletiim tesisleri iin, bunlarla ilgili standartlarn ayrca gz nnde tutulmas gerekir. Not: zel koullar gerektiren tesislere rnekler, - Rayl sistem sinyalizasyon tesisleri, - Trafik sinyalizasyon tesisleri ve, - Yangn, hrsz ve soygun tehlikesi alarm tesisleridir. letiim tesisleri ve cihazlarnn iindeki, alak veya yksek gerilimli tesis ve cihazlardan gvenli ekilde ayrlmalar mmkn olmayan ksmlar iin, bu gerilimlerle iletilen tesis ve cihazlar iin geerli olan (kuvvetli akm tesisleri ve cihazlarna ilikin) standart ve ynetmelikler geerlidir.

Yksek gerilim hatlarn iletim ortam olarak kullanan tayc frekansla iletiim tesislerinin (kuranportr tesislerinin) yksek gerilim korumas iin IEC 60481 geerlidir.

Genel Kurallar ve Kontroller

Madde 14-a) letiim tesisleri ve cihazlar, dokunulabilecek ksmlarnda; - Normal ve anormal iletme koullarnda 2. boyutlandrma snfndan, - Hata durumunda 3. boyutlandrma snfndan bir gerilim meydana gelmeyecek ekilde planlanmal, imal edilmeli, kurulmal ve bakmlar yaplmaldr (boyutlandrma snflar iin Madde 4e ve Madde 16ya baknz). Kontrol: Gzle muayene ve lme (Madde 15-b/i ve Madde 15-b/iiye baknz)ile yaplmaldr. b) Koruma dzenleri, kendileri iin geerli olan standartlara uygun olmaldr. Bunlar, elektrik deerleri (rnein yaltm direnleri veya almaya balama gerilimleri), toz, younlam su ve benzerleri gibi d etkilerle zararl deiimlere uramayacak ekilde dzenlenmelidir. Deitirilebilen koruma dzenlerinin kullanlmas durumunda, bunlara ilikin karakteristik deerler veya renkler, tutma kolu zerinde veya bunun hemen yaknnda belirgin ekilde iaretlenmelidir. Koruma dzenleri, koruma iletkenleri (PE) veya fonksiyon topraklamas ve koruma iletkenleri (FPE) zerinde bulunmamaldr. Kontrol: Gzle muayene (Madde15-b/iye baknz) ile yaplmaldr. c) letiim cihazlarnn kaak akmlar iin, yksek frekanslarda elektrik akmna kar daha az duyarllk gz nnde tutulabilir. 1) Koruma snf I olan iletiim cihazlarnn gvdelerindeki kaak akm, srekli olarak buna ilikin koruma iletkeni zerinden akar. 2) letiim cihaznn koruma iletkeni genel kullanm amal bir fi-priz sistemi zerinden tketici tesisatnn koruma iletkeni ile balanyorsa, kaak akm deeri 3,5 mAlik snr deerini amamaldr. 3) letiim cihaznn koruma iletkeninin kesiti en az: - 1,5 mm2 ise ve bu iletken tketici tesisatnn koruma iletkenine dorudan sk ekilde balanyorsa, - 2,5 mm2 ise ve bu iletken tketici tesisatnn koruma iletkenine bir gemeli klemensle balanyorsa, bu durumlarda kaak akm deeri 10 mAlik snr deerini amamaldr.

4) letiim cihaz, kesiti 10 mm2 olan bir koruma iletkeni ile tketici tesisatna veya fonksiyon ve koruma topraklamas zerinden topraklayclar birletirme iletkenine balanyorsa, kaak akm, 10 mAlik snr deeri aabilir. Not : Kaak akm, kiiler tarafndan, ancak koruma iletkeninin kesilmesi durumunda hissedilebilir. Kesitleri 10 mm2 olan iletkenler iin mekanik nedenlerle koruma iletkeninde bir kesinti olmayaca kabul edilir.

Kontroller iin Temel Kurallar

Madde 15-a) letiim cihazlarnn imalat srasnda ve iletiim tesislerinin kuruluunda, yaam, salk ve nesnelerin tehlikelerden korunmas iin gvenlik koullarnn yerine getirilmi olup olmad tespit edilmelidir. b) Kontrol yntemleri : Kontrol, gzle muayeneyi, denetimi ve lmeyi kapsar. i) Gzle muayenede: - letme elemanlarndaki zarar ve noksanlarn grlp grlemedii, - letme elemanlarnn ilgili standartlara uygun olup olmadklar ve ngrld ekilde yerletirilip yerletirilmedikleri, rnein bir gvenliinin kontrol edildiine ilikin test iaretine sahip olup olmadklar veya imalat tarafndan gvenlik teknii ile alakal zelliine dair bir aklamasnn olup olmad, - letkenlerin hatasz, kusursuz ve balama emalarna uygun olarak balanm olup olmadklar, - Koruma dzenleri ve koruma iletkenlerinin istenildii ekilde dzenlenmi ve iaretlenmi olup olmad, - sim plakalarnn, anma deerlerinin, norm renklerin istenilenlere uygun olup olmad, - stenilen kapak veya mahfazalarn mevcut olup olmadklar, tespit edilir. ii) lmede, uygun l dzenleriyle, ngrlen deerlerin salanp salanmad kontrol edilir. lme iin, mmkn olduu takdirde, rnein aadaki byklkler sz konusu olabilir: - Yaltm direnci, - Topraklama direnci, evrim direnci, - Ksmi boalma gerilimi, - Dokunma gerilimi, - Kaak akm.

Vcut Akmlarn veya Dokunma Gerilimlerini Snrlayarak Koruma

Madde 16-a) Vcut akmnn snrlanmas ile koruma: Gerilim altndaki ksmlara dokunma srasnda insan vcudundan akan akmlarn tehlikesi, akmn yksekliine, etki sresine ve alternatif akmda ek olarak onun frekansna ve dalga ekline baldr. Akm deerleri, fizyolojik etkilerinin farkl derecelerine gre 1A, 1B, 2 ve 3 gibi boyutlandrma snfna ayrlr (izelge-15e baknz).

izelge-15 Doru ve alternatif akm iin belirlenen boyutlandrma snflarna ilikin anma deerleri Boyutlandrma snf 1A 1B 2 n2 . 10 mA Alternatif akmlar 1) n1 . 0,5 mA n2 . 3,5 mA veya 2) pi ~ . 10 mA Doru akmlar
1) 1)

3 Boyutlandrma snf 2yi aan deerler

2 mA

10 mA

pi = . 30 mA

n1 , n2 katsaylar 100 Hze kadar frekanslarda, pi ~ , pi = katsaylar 2 sden sonraki etki srelerinde 1 deerini alrlar.

2)

n2 veya pi ~ katsaysndan daima daha byk olan dikkate alnr.

n1 , n2, pi ~ , pi = katsaylar iin Ek-Yde Y.2ye baknz. Akm deerleri, byklkleri asndan dokunma direncinden bamsz olan (sabit akm kaynaklarna dokunma) vcut akmlar iin de geerlidir. b) izelge-15deki akmlarn kontrol: 100 Hzin zerindeki alternatif akmlar (doru akm bileenleri olanlar da dahil) ekil-10daki balant devresi zerinden llr. Ampermetrenin i direnci, ilgili frekans blgesinde 5 u gememelidir.

ekil-10 100 Hzin zerindeki frekanslara sahip periyodik akmlarn llmesi iin balant devresi

Sadece, yapsal olarak tamamen kavramann mmkn olmad kk yzeyli dokunmalar mmkn ise ve normal iletmedeki topraa kar bota alma gerilimi 250 Vu geemezse, 100 Hze kadar alternatif akmlar ve doru akmlar 10 kluk bir diren zerinden llebilir. 100 Hzin stndeki alternatif akmlarda (doru akm bileenleri olanlar da dahil) ekil-11deki balant devresi kullanlr. 10 kluk direncin ve ekil-11deki balant devresinin kullanlmas durumunda, ek olarak aada belirtilen koullardan birinin salanmas zorunludur: i) Elektrik iletme yerlerindeki sabit akm devreleri sz konusu olmaldr veya, ii) Dokunulabilecek ksmlarn genel bir tehlike uyarsyla donatlm olmalar gerekir veya, iii) Akmlarn, gvenli bir akm kaynandan retilmeleri gerekir. Not : Korku tepkisi nedeniyle, kk yzeyli bir el temas ayn zamanda ksa sreli bir temastr.

ekil-11 Kk yzeyli temaslarda 100 Hzin stndeki periyodik akmlarn llmesi iin balant devresi

c) Dokunma geriliminin snrlanmas ile koruma:

i) Dk direnli gerilim kaynaklarna (sabit gerilim kaynaklar) dokunma srasnda ortaya kan vcut akmlar, vcut direncinden baka, dokunma akm devresinde tesadfen mevcut olabilecek ek gei direnlerine de bal olduundan, akmlar yardmyla gerilimlerin hesaplanmas, esas itibariyle mmkn deildir. izelge-16daki boyutlandrma snflar 1A, 1B, 2 ve 3e kar den gerilim deerleri, bu gerilimlerle normal evre koullarnda gerekte ortaya kan akmlarn, izelge-15deki her boyutlandrma snf kapsamnda kald, genel olarak kararlatrlm gerilim deerleridir. rnein nemli ortamlar gibi daha kt evre koullar iin, ilgili gvenlik standartlarnda zel koruma nlemleri art koulur. m, pu ~, pu = katsaylar iin Ek-Yde Y.2ye baknz.

izelge-16 Doru ve alternatif gerilimlerin boyutlandrma snflarna ilikin anma deerleri Boyutlandrma snf 1A 1B 2 m . 50 V Alternatif akmlar 1) m . 12 V 2) m . 25 V veya 3) pu ~ . 50 V Doru akmlar
1) 1)

3 Boyutlandrma snf 2yi aan deerler

30 V

2)

60 V

Pi = . 120 V

m katsays 1000 Hze kadar frekanslarda, pu ~ , pu = katsaylar 2 sden sonraki etki srelerinde 1 deerini alrlar.

2)

Bu deerler, iletiim tekniinin, gvdeleri iletme nedeniyle gerilim altnda kalan elektrik iletme elemanlar iin de geerlidir.

3)

m veya pu ~ katsaysndan daima daha byk olan dikkate alnr.

ekil-12 Farkl boyutlandrma snflarnda, C kapasitesine bal olarak izin verilen dolma (arj) gerilimleri U0

Not : IEC 60479-2de, 100 s ila 10 mslik zaman blgesi iin (ekil-12de 66,7 nF ila 6,67 Fa kar dmektedir), tek kutuplu darbelerin ok sayda mmkn olan ekillerinden boalma darbesinin, dikdrtgen darbenin ve sins yar dalga darbesinin edeer etkileri iin dnm katsaylar verilmitir. 3T sreli darbede dolma gerilimi balang deerinin % 5ine dmtr. ii) izelge-15 ve izelge-16daki anma deerleri, DIN VDE 0228 Ksm 1 ila 5deki etkilenme olaylarnn snr deerlerine, nadiren ve dzensiz olarak meydana gelen olaylara ilikin deildir.

iii) Gerilim altndaki kondansatrlere dokunma durumunda, boalma-zaman sabiti (T) nedeniyle sadece snrl bir etki sresi ortaya kar. ekil-12de, 1A, 1B ve 2 boyutlandrma snfna kar den dolma gerilimlerinin, kapasiteye bal anma deerleri gsterilmitir. Bu deerler sadece, kondansatrn insan vcudu zerinden tek bir kerelik boalmas gibi bir zel durum iin geerlidir. Boalmalar 2 sden daha az bir zamanda tekrarlayabilirse, bu periyodik bir olaydr (Ek-Yde Y.1e baknz). Frekans ve etki sresinin tesiri iin m, n ve p katsaylarnn belirlenmesine ilikin detay bilgiler Ek-Yde Y.2de verilmitir. iv) Kontrol: Sadece cihazlarda: lgili cihaz standardna uygun olarak tip testi erevesinde yaplan lmedir. 1A, 1B ve 2 boyutlandrma snfndaki gerilimlerin llmesinde gerilim kayna, her bir ilgili boyutlandrma snfnda izin verilen akmlar almayacak ekilde yklenebilir. d) Vcut akmlarnn veya dokunma gerilimlerinin snrlandrlmasyla yaplan koruma sadece akm ve gerilimler iin verilen boyutlandrma deerlerinin tutulmasna bal olmayp, boyutlandrma iin esas alnm olan frekanslardan, etki srelerinden veya dalga ekillerinden fizyolojik olarak daha elverisiz olanlarn engellenmesine de dayanr. Evcil hayvanlarn korunmas iin genel olarak 1B boyutlandrma snfnn deerleri kullanlr.

Topraklama Direnci, Potansiyel Dengeleme ve Korozyona Kar Koruma ile lgili Kurallar

Madde17-a) Topraklama direnci: Topraklama direnci, fonksiyon topraklamas, fonksiyon ve koruma topraklamas ve ar gerilim koruma dzenlerinin topraklamasndan istenen zelliklere uygun olarak boyutlandrlmaldr. Not : Fonksiyon topraklamasnda topraklama direncinin snr deeri, toprak zerinden iletilen iletme akmlarnn mutlak deeri ve topra da kullanan iletme akm devrelerinde izin verilen yabanc gerilimle tespit edilir. Fonksiyon ve koruma topraklamasnda topraklama direnci, ek olarak, izin verilen dokunma gerilimiyle tayin edilir (Madde 21e baknz). Ar gerilim koruma dzenlerinin topraklanmasnda sadece, eer iletme akm devrelerinin azaltlm ar gerilimleri uzak bir referans topraa gre llyorsa veya komu tesis ksmlar arasndaki tehlikeli olabilecek gerilimler, rnein potansiyel dengeleme balantlaryla nlenemiyorsa, topraklama direnci kk olmaldr. Burada ar gerilim koruma dzenlerinin almas gvenlik altna alnmaldr.

b) Potansiyel dengelemesi: 1) Aralarnda, insanlar iin tehlikeli olabilecek veya rnein arkl atlamalar sonucunda nesnelere zarar verebilecek gerilimlerin ortaya kabilecei birbirinden bamsz sistemlerin topraklama tesisleri veya topraklama tesislerinin ksmlar, potansiyel dengelemesi iin birbirleriyle iletken olarak veya ak topraklamalarla balanmaldr. Potansiyel dengelemesi iletkenlerle, hatlarn ekranyla veya iletken mahfazalarla ya da tesis ksmlaryla yaplabilir. Not : Tesis ksmlar olarak metal su borular, kalorifer tesisat, kablo kanallar ve benzerleri kullanlabilir. 2) Bir potansiyel dengeleme iletkeninin veya iki cihaz arasndaki baka bir potansiyel dengeleme balantsnn kesiti en azndan daha kk olan cihaz koruma iletkeninin (PE) kesitine uygun olmaldr. Bununla birlikte bklgen ebeke balant hatlar iin kesit en az 0,75 mm2 bakr ve sabit denmi ebeke balant hatlar iin minimum 1,5 mm2 bakr olmaldr. Eer kesitlerinin toplam belirtilen koullar iin yeterliyse, iki cihaz arasndaki potansiyel dengeleme iletkeni olarak btn referans iletkenleri kullanlabilir. 3) letiim tesisinin bulunduu yerdeki potansiyel dengeleme baras ile buna ilikin ebeke beslemesinin koruma iletkeni (PE) arasndaki tamamlayc potansiyel dengelemesi iin kullanlan potansiyel dengeleme iletkeninin kesiti bu koruma iletkeninin (PE) 0,5 kat, mekanik koruma durumunda en az 2,5 mm2, mekanik korumasz en az 4 mm2 olmaldr; bununla beraber kesitin 50 mm2yi gemesi gerekmez. Madde 21-f1deki koul saland takdirde, ana potansiyel dengelemesine balanan topraklama birletirme iletkeni ile iletiim tesisinin bulunduu yerdeki bir potansiyel dengeleme baras arasnda zel bir potansiyel dengeleme iletkeni gerekmez. 4) Madde17-b2ye veya Madde17-b3e gre boyutlandrlm potansiyel dengeleme iletkenleri veya herhangi bir potansiyel dengeleme balantsnn balant ksmlar sar-yeil renkle iaretlenebilir. Kesitleri daha kk olan iletme potansiyel dengeleme iletkenleri sar -yeil renkle iaretlenemez. c) Korozyona kar koruma: letme doru akmlar, kan doru akmn akm younluu, metal koparmas sonucu topraklayclar ve bylece bunlarn etkilerini bozmayacak bir byklkte topraklayc zerinden geirilmelidir. Madde oluumu ile korozyon zararlarn nlemek iin, topraklama toplama iletkenlerine, elektrokimyasal olarak uygun olmayan topraklayclarn balanmamas gerekir.

letiim Sistemleri iin Kullanlacak Topraklama Tesislerinin Yaplmasyla lgili Kurallar

Madde 18-a) Genel: letiim sistemlerindeki topraklama tesisatnn yapl, onda aranan koullara ve yerel zelliklere uygun olarak deiir. Bu topraklama, ya tamamen iletme amacyla kullanlmak zere fonksiyon topraklamas olarak veya fonksiyon ve koruma amacyla kullanlmak zere fonksiyon ve koruma topraklamas olarak yaplr. Fonksiyon topraklamas ayn zamanda fonksiyon potansiyel dengelemesi amacna hizmet edebilir, ayn ekilde fonksiyon ve koruma topraklamas, fonksiyon ve koruma potansiyel dengelemesinin grevlerini stlenebilir. Fonksiyon ve koruma topraklamasna, Madde18-cde belirtilen ek koullar da salanmaldr. b) Fonksiyon topraklamas: 1) Topraklayclar: letiim tesisine ilikin topraklama tesisi iin yaplan topraklayc olarak, (Ek-Tye gre) yaplan topraklayclardan birisi yerine unlar da kullanlabilir: - Topraklama etkisi olan iletiim kablolarnn iletken d klflar, - Betonarme binalarn demir hasrlar da dahil olmak zere temel topraklayclar, - Binann TS 622 ve TS IEC 60364-4-443 standartlarna uygun olarak yaplm yldrma kar koruma tesisi, - Gaz boru hatlar dnda topraklama etkisi olan boru hatlar (burada korozyon tehlikesi dikkate alnmaldr), - Alternatif akmla alan rayl sistemlerdeki, zel olarak demiryollarnda kullanlan iletiim tesisleri iin yaplan rayl sistem topra. Burada, bu topraklayclarn grevlerini tam olarak yerine getirdikleri kabul edilmektedir. 2) Toprak toplama (birletirme) iletkeni: Topraklama birletirme iletkeni (A), topraklama ring iletkeni, toprak toplama baras veya topraklama klemensi olarak yaplabilir. 2.1) Topraklama ring iletkeni: - Eer binann taban alan bykse, topraklama tesisine duyarl teknik donanmlar balanmsa ve balanacak topraklayclar ve balant yerleri binann byk bir blmne dalm ise, bir topraklama ring iletkeninin yaplmas gereklidir. Topraklama ring iletkeni, topraklayc olarak kullanlan iletken kablo d klflar, su ve kalorifer borular ve benzerleri en ksa yoldan birbirleriyle balanabilecek ekilde denmelidir. Not : Bu ekilde, kablo d klflar, su borular ve benzerleri zerinden dardan gelerek topraklama tesisatna ulaan potansiyeller, dk direnli topraklama ring iletkeni balants zerinden dorudan doruya topraklayclar vastasyla dengelenir (eitlenir) ve iletiim tesisinin topraklama tesisiyle bal ksmlarn etkilemezler. - Malzeme olarak kesiti en az 50 mm2 olan bakr kullanlmaldr. Topraklama ring iletkeni sva zerine, amaca uygun ekilde duvardan 3 ila 5 cm uzaklkta denmelidir. Yaltlmam malzeme kullanlmas durumunda topraklama ring iletkeni, tutturucularda ve duvar geilerinde korozyona kar yaltlmaldr. Topraklama ring iletkeni zerindeki balantlar lehim,

kaynak veya elektrik olarak bunlara edeer, zlmesi mmkn olmayan baka bir yntemle yaplmaldr. Giri ve k balantlar klemenslerle yaplmaldr. 2.2) Toprak birletirme (toplama) baras: - lerinde zellikle bozulmaya duyarl (parazit grlt vb. bozucu etkiler) iletiim tesisleri bulunmayan ve bir topraklama ring iletkeninin gereksiz yere byk bir klfet getirecei durumlarda, topraklama birletirme iletkeni (A) olarak bir topraklama baras yeterli olur.

Topraklama birletirme iletkenine yaplabilecek balantlar: A B Topraklama birletirme iletkeni, letiim dzeni, 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tketici tesisinin potansiyel dengeleme iletkeni iin, letiim sistemi toprakaycs iin, Temel topraklayc iin, Haberleme kablolarnn iletken d klflar iin, Binann elik hasr konstrksiyonu iin, Bina iindeki iletken su borular iin, Kalorifer tesisat iin, Yldrma kar koruma tesisat iin, Topraklayclar iin, letme topraklamas iletkeni (FE) iin.

C1,C2 letiim sisteminin iletme akm yolu, topraklanm C2 iletkeni ayn zamanda FE, D G letiim sisteminin beslemesi, Akm kayna,

ekil-13 Anma gerilimi 120 V doru gerilim veya 50 V alternatif gerilim olan iletiim sistemi besleme kaynana sahip bir iletiim tesisi iin iletme topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

Toprak toplama baras olarak bakr, bakr - inko alam (pirin) veya inko kapl elik kullanlr. Barann uzunluu ve kesiti, buna balanacak topraklayc ve hat saysna uygun olarak belirlenir. Malzeme birikmesi sonucunda korozyon olumas nlenmelidir. Giri ve k balantlar vidal veya klemensli balantlarla yaplmaldr. 2.3) Topraklama klemensi: Topraklama iletkenleri ok az olan tesislerde topraklama birletirme iletkeni (A) olarak vidal klemens kullanlabilir. Malzeme birikmesi neticesinde korozyon olumas nlenmelidir. 2.4) Topraklama birletirme iletkenlerine yaplan balantlar: Farkl topraklayclarn topraklama iletkenleri (Madde 18-b2.5e baknz), sadece topraklama birletirme iletkeninde (A) birbirleriyle balanmaldr. Eer topraklama ring iletkeni veya toprak toplama baras eklinde bir topraklama birletirme iletkeni gerekiyorsa, bu, binada mevcut olan potansiyel dengeleme barasna balanmaldr. Topraklama ring iletkeni veya toprak toplama baras bulunmayan daha kk iletiim tesislerinde, tketici tesisin mevcut bir potansiyel dengeleme baras, iletiim tesisinin topraklama birletirme iletkeni olarak kullanlabilir. Henz tketici tesisinin potansiyel dengeleme barasna balanmam olmalar koulu ile, topraklama birletirme iletkenine (A) unlar balanabilir: i) letiim sistemi topraklaycs,

ii) Binann temel topraklamas, iii) letiim kablolarnn iletken d klflar, iv) Binann elik hasr konstrksiyonu, v) letken malzemeden yaplm ime suyu ve pis su borular, vi) Merkezi stma sistemi, vii) Rayl sistem topra, viii) Anten tesisat iin topraklama iletkeni, ix) Ar gerilim koruma cihazlarnn topraklama iletkenleri, x) Madde-25e uygun, binalara ilikin yldrma kar koruma topraklamas, xi) Bina iindeki gaz hatlar (sadece potansiyel dengelemesi iin), xii) Koruma iletkeni (PE), xiii) PEN-iletkeni (PEN), xiv) 1 kVun stndeki gerilimlerde transformatrlerin alak gerilim tarafndaki yldz noktalar, xv) letiim sisteminin merkezi beslenmesi durumunda, besleme tesisinin topraklanan kutbu; bu iletken ayn zamanda, koruma snf I olan (ekil-14 ve ekil-15e baknz) iletiim cihazlar iin fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE)dir, xvi) Koruma snf II olan iletiim cihazlar da dahil olmak zere, iletiim cihazlar iin kullanlan fonksiyon topraklama iletkeni (FE). 2.5) Topraklama iletkeni: - Toprak stndeki topraklama iletkenleri kontrol edilebilecek ekilde denmeli ve balant noktalarna ulalabilir olmaldr. Bunlar mmkn olan mekanik ve kimyasal bozulmaya kar korunmaldr. - Topraklama iletkenleri ve topraklama birletirme iletkenlerinin (A) birbirleriyle ve ayn zamanda bunlara yaplan saplamalarla olan balantlar, elektriksel olarak iletken balantnn sreklilii gvenlik altna alnacak ekilde yaplmaldr. Balant yerleri korozyona kar korunmaldr. - elik-beton konstrksiyonlarda ve elik-beton yaplarda, sadece koruma amacna hizmet edenlerin dndaki topraklama iletkenleri beton konstrksiyonlar iine gmlebilir. Bunlar, kolay eriilebilir balant noktalarna sahip olmal ve bunlarn arasnda, beton konstrksiyon iinde kesintisiz olarak devam etmelidirler.

- Toprak temas veya ksa devresi durumunda, onun vastasyla iletiim besleme akm devresine ilikin ndeki koruma dzeninin, fonksiyon topraklamas iletkeninde izin verilmeyen bir scaklk ortaya kmadan amak zorunda olduu fonksiyon topraklamas iletkeninin (FE) paralar iin minimum kesit, koruma dzeninin anma akmna ve izelge-17ye gre seilir.

izelge-17 Fonksiyon topraklamas iletkeninin (FE) paralar iin minimum kesitler lgili koruma dzeninin anma akm 1) (A) 25e kadar 35e kadar 50ye kadar 63e kadar 125e kadar 160a kadar 224e kadar 250ye kadar 630a kadar 800e kadar 1000e kadar
1)

Bakr iletkenin minimum kesiti (mm2) 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120

Koruma dzeni, topraklama iletkeninin yolu zerine konamaz.

- Eer topraklama iletkeni, topra kullanan bir iletme akm devresinin paras olmakla birlikte, kesilmesi durumunda nesnelerin zarara uramas mmkn olmayacaksa, izelge-17de 2,5 mm2 olarak verilen minimum kesitin altna inilebilir. Not : Bu durum rnein, bir toprak tuu ile yardmc bir devrenin tetiklenebildii telefon cihazlar iin geerlidir. Tesis ksmlarnn fonksiyon topraklamas olarak kullanlan ve besleyen iletme akm devresinin topraklanm iletkeninin dnda denen (ekil-15e baknz) ek topraklama iletkeni (C3)n minimum kesiti, ndeki koruma dzeninin anma akmna ve ama koullarna uydurulmaldr. Bunun iin izelge-17den alnan deer, aadaki denklemden hesaplanan deerle karlatrlr. Ek topraklama iletkeninin minimum kesiti daha sonra bu iki deerin byne uygun olarak boyutlandrlr.

Burada: S1 S2 UN IA Tamamlayc topraklama iletkeni C3n kesiti (mm2), Gerilim altnda bulunan (aktif) C1 iletkeninin kesiti (mm2), Anma gerilimi (V), nde bal bulunan koruma dzeninin 5 slik ama zaman iin ama akm (A ), Elektriksel iletkenlik (S m/mm2), Tek kablo uzunluu (m).

Not : Koruma iletkenlerinin kesitlerinin boyutlandrlmas iin nc Blme baknz.

ekil-14 letiim sistemine ilikin akm beslemesinin anma gerilimleri snrlanmakszn bir iletiim tesisi iin iletme ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

ekil-15 letiim sistemine ilikin akm beslemesinin anma gerilimleri snrlanmakszn bir iletiim tesisi iin ek topraklama iletkeni ile yaplan iletme ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.) ekil 14 ve 15 iin aklamalar: A B Topraklama birletirme iletkeni, letiim dzeni, 1 2 3 4 ekil 2ye gre ayn zamanda FPE ve iletiim sisteminin referans iletkenleriyle balanm, ekil 3de yaltlm olarak denmi ve iletiim sisteminin referans iletkenleriyle balanmam, C3 Besleme akm geirmeyen, ayn zamanda FPE olan ve iletiim sisteminin referans iletkenleriyle balanm ek topraklama iletkeni, D G L1,N U letiim sistemi akm beslemesi, Akm kayna, Tketici tesisinin akm devresi, evirici (Konverter). 10 Fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) iin. 5 6 7 8 9 Topraklama birletirme iletkenine (A) yaplabilecek balantlar. Tketici tesisinin koruma iletkeni iin, letiim tesisi topraklaycs iin, Temel topraklayc iin, Haberleme kablolarnn iletken d klflar iin, Bina elik hasr iin, Binadaki iletken su borular iin, Kalorifer tesisat iin, Yldrma kar koruma topraklaycs iin, Topraklayclar iin,

C1,C2 letiim sistemi-letme akm devresi, (PE) Topraklanm iletken C2veya potansiyel dengeleme iletkeni,

vi) elik konstrksiyonlarn ve demir hasrlarn topraklama tesisine dahil edilmesi: Binann eitli yerleri arasndaki potansiyel farkllklarn ve bu nedenle ortaya kan dengeleme akmlarn nlemek iin, iletme asndan bir binann topraklama tesisi iin zellikle yksek koullar ne srlyorsa, elik konstrksiyonlarn ve demir hasrlarn topraklama tesisine dahil edilmesi iin nlemler alnm olmaldr. Eer elik hasrlarn her biri birbirleriyle iletken ekilde balanm ise, elik hasrlar topraklama birletirme iletkeni (A)ya balanmaldr.

Not : Eer ok byk empedanslar nedeniyle iletiim akm devreleriyle izin verilmeyen kuplajlar ortaya kar veya gei direnleri deiken olursa, farkl potansiyellerdeki ksmlar arasnda, potansiyel dengeleme iletkenlerine paralel olan elik hasrlar zerinden akan dengeleme akmlar, iletiim sisteminde arzalara neden olabilir. elik hasrlarn iletken olarak balants, rnein kaynak veya itinal ekilde yaplan tel balantlaryla yaplabilir. Bina statii nedeniyle kaynak yapmak mmkn deilse, kendi aralarnda kaynaklanan ve elik hasra tel ile balanan ek inaat demirleri yerletirilir. Bir binann elik hasrnn iletken olarak balanmas hazr duvarlarla yaplan binalarda dahi sadece binann yapl srasnda mmkndr. elik konstrksiyon ve elik hasrlar zerinden yaplacak potansiyel dengelemesinin, bu nedenle, daha temellerin ve yksek binalarn planlanmas srasnda gz nnde tutulmas gerekir. c) Fonksiyon ve koruma topraklamas: Fonksiyon ve koruma topraklamas, - Ya, iletiim iletme akm devresinin ayn zamanda besleme iin de kullanlan topraklanm iletkeni ekil-14deki gibi kullanlarak, - Ya da ekil-15deki gibi tamamlayc bir topraklama iletkeni (C3) ile, yaplabilir. ekil-14 ve ekil-15e gre yaplan topraklamalarda, Madde 18-a ve Madde 18-bde belirtilenlerin dnda Madde 18-c1 ila Madde 18-c9daki koullar da geerlidir. 1) Madde 18-b2.4de xii) ila xvi)de belirtilmi olan topraklama birletirme iletkenine (A) yaplabilecek balantlarn mutlaka yaplmas zorunludur. 2) Eer kesinti nedeniyle koruma fonksiyonu ortadan kalkacak ve bal bulunan kuvvetli akm tketicilerinin koruma nlemleri etkisiz duruma gelecekse, bir tesise ilikin fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeninin (FPE) hibir yerde kesilmesine izin verilemez. 3) Fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeninin (FPE) kesintilerden korunmas iin, balant ve klemens yerlerinin iyi iletken ekilde yaplmas ve sadece alet yardmyla skme ilemi yaplabilecek ekilde, mekanik olarak gvenlik altna alnm olmaldr. 4) Tesislerin iletken ksmlarna (mahfaza, konstrksiyon ksmlar ve iskeletlerine) Fonksiyon ve koruma topraklamas durumunda sadece aadaki koullarn salanm olmas durumunda koruma ilevi verilebilir : i) Bu ksmlarn bizzat kendilerinin, dolayl dokunmada ortaya kabilecek tehlikeli vcut akmlarna kar koruma amal bir nlem iine dahil edilmi olmas ve buna uygun olarak birbirleriyle iyi iletken ekilde balanm olmalar durumunda,

ii) Bunlarn uzaklatrlmas durumunda koruma iletkeni kesilmeyecek ve dolayl dokunmada ortaya kabilecek tehlikeli vcut akmlarna kar koruma nlemleri ortadan kalkmayacaksa, iii) Sabit mahfaza ksmlarndaki balant yerlerinin, srekli iyi iletken kalacak ekilde kaynaklanm veya (gerektii takdirde dili ve katl rondelalar kullanlarak) vidalanm olmas durumunda, iv) Mahfaza uzunluunun 10 myi amas durumunda her iki ucundaki topraklama iletkeni ile topraklama birletirme iletkenine (A) ve ayn zamanda koruma iletkenine balanm olmas durumunda. 5) Fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) zerine, rnein sigortalar gibi hibir koruma dzeni balanamaz. 6) Fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) koruma fonksiyonlarndan dolay, btn uzunluklar boyunca srekli olarak sar-yeil renkle iaretlenmelidir. Bu iaretleme: -Koruma fonksiyonu olan potansiyel dengeleme iletkeni ve, -Koruma fonksiyonu olan topraklama iletkeni iin de kullanlabilir. Dier iletkenler iin sar-yeil renklerle iaretleme yasaktr. D klfl, tek damarl hatlarda ve kablolarda damar yaltkannn srekli olarak renkle iaretlenmesinden vazgeilebilir; ancak montaj srasnda, son u noktalarna srekli bir sar-yeil iaret konulmaldr. No t : Bu anlamdaki son u noktalar, kablonun veya hattn balant yerlerinde d klfnn syrld ksmlardr. 7) TN sistemlerde, hata durumunda zerlerinden geecek akmla tketici tesisine ilikin ndeki koruma dzeninin ama kumandas verecei fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) ve mevcutsa topraklama birletirme iletkeninin ksmlar (A), en az bunlara ilikin ntr iletkeni ile (N) ayn iletkenlik deerine sahip olmaldrlar. 8) TT ve IT sistemlerinde fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeninin (FPE) kesiti, tketici tesisinin faz iletkeni esas alnarak izelge-8e gre belirlenir. Ancak her topraklayc bana minimum kesit 10 mm2 bakrdr. Buna ilaveten nc Blmdeki kesitler geerlidir. 9) letiim sistemleri iin zel olarak dier tketici tesislerinden ayr kurulmu ve dolayl dokunmada tehlikeli vcut akmlarna kar koruma iin ama ve ihbar kumandas ile yaplan nlemlerin gerekli olduu tketici tesislerinde koruma iletkeninin kesiti izelge-8e gre boyutlandrlr.

Topraklayc ve Topraklama Tesislerinin Topraklama Direnlerinin Kontrol ve llmesi in Kurallar

Madde19-a) Koruma topraklamas grevi yapan topraklayclarn alma zellikleri iletmeye alma ileminden nce kontrol edilmelidir. Koruma iletkeni ile yaplan koruma nlemleri iin nc Blmdeki kurallar geerlidir. lme yntemleri iin nc Blm ve Eklere baknz. Topraklama direnci, rnein kt ortam koullar nedeniyle ktleip topraklayclar etkisiz kalabileceinden, topraklama tesisine ilikin topraklama direncinin Ek-Pde ngrlen periyotlara uygun olarak llmesi ve topraklama tesisinin kurallara uygun durumda olup olmadnn kontrol edilmelidir.

Ar gerilim snrlayclarna (parafudrlar) ilikin tekil topraklayclar, ar gerilim snrlayclaryla birlikte kontrol edilmelidir. b) 1 dan kk topraklama direnleri ve byk topraklama ebekelerinin topraklama direnleri akm ve gerilim lmesiyle tespit edilebilir. Bir l akm, yeterli uzaklkta bulunan yardmc topraa sokulur ve beklenen gerilim konisi dndaki bir yardmc sonda ucunda buna ilikin topraklayc gerilimi okunur. Detayl bilgi iin nc Blme baknz. Not : Bilinen topraklama lme cihazlaryla (yardmc topraklayc ve gerilim sondasyla kprl lme metodu), sadece yaklak 20 mye kadar olan kk boyutlu topraklayclar yeterli derecede doru olarak llebilir. c) rnein kablo, boru hatt veya rayl sistem ebekesi gibi byk boyutlu topraklayclarn direnleri, Madde 19-bde belirtilen yntemlerin hibiriyle doru olarak llemez. Bununla birlikte, eer yardmc topraklayc ve gerilim sondasnn hat gzergahnda deil de, buna dik dorultuda olmasna dikkat edilirse, yaklak bir ynlendirici deer elde edilebilir. d) letiim tesisinin cinsine bal olarak topraklama tesisinin direncinin frekansa gre deiimi de dikkate alnmaldr.

Koruma letkeni Balants Olmayan letiim Cihazlar Bulunan letiim Tesislerindeki Kurallar

Madde 20- Koruma snf IIye kar den ve koruma iletkeni balantlar bulunmayan iletiim cihazlarndan meydana gelen iletiim tesislerinin dokunulabilen ksmlar, dier tketici tesisiyle herhangi bir balantya sahip olmad iin, iletiim cihazlarnn iletme topraklamas balant ucu herhangi bir topraklaycya balanabilir. Bununla beraber, bir tek iletiim cihaznn dier tketicilerle birlikte iletildii bir tketici tesisine ilikin ntr iletkeni (N), fonksiyon arzalarnn ortaya kmasn nlemek iin, bir iletiim cihaznn fonksiyon topraklamas balant ucuna balanmaz. Eer Madde 21-f1deki akm ve gerilim snrlar almyorsa, o zaman koruma iletkeni (PE) fonksiyon topraklamas olarak kullanlabilir.

Koruma letkeni Balants Olan letiim Cihazlar Bulunan letiim Tesislerindeki Kurallar

Madde 21-a) Farkl ebeke ekillerindeki bir tketici tesisinin paras olan iletiim tesisleri: letiim tesislerinde, koruma iletkeni balants olan iletiim cihazlar olarak, koruma snf I olan cihazlarla, koruma yaltml ksmlar bulunan cihazlar kullanlr. Koruma snf I olan cihazlarda koruma iletkeni balants cihaz gvdesi zerindedir. Koruma yaltml ksmlar bulunan cihazlarda koruma iletkeni (PE) cihaz gvdesine kar yaltlm olarak cihaz iine sokulur. Koruma snf I olan iletiim cihazlar bulunan iletiim tesisleri bir fonksiyon topraklamas gerektirirlerse ve bu Madde 18-cye gre fonksiyon ve koruma topraklamas olarak yaplrsa, nc Blme gre dolayl dokunmada tehlikeli vcut akmlarnn olumasna kar korumann ayn zamanda salanmas iin, her ebeke ekline uygun olarak farkl nlemler geerlidir. izelge-18, her biri iin geerli madde ve resimlerin isimlerini gstermektedir.

izelge-18 ebeke ekilleri ve koruma dzenlerine toplu bak ebeke sistem ekli ve koruma dzeni Ar akm koruma dzeni bulunan TN-S sistem; letiim tesisinin bulunduu blgede mstakil transformatr bulunan; Komu elektrik iletme elemanlarnn koruma iletkeni balants PE veya FPEye Ar akm koruma dzeni bulunan TN-C-S sistem; Komu elektrik iletme elemanlarnn koruma iletkeni balants PE veya FPEye Ar akm koruma dzeni bulunan TN-C-S sistem; Komu elektrik iletme elemanlarnn koruma iletkeni balants sadece PEye Ar akm ve hata akm koruma dzeni bulunan TT sistem; Ar akm koruma dzeni bulunan TT sistem; Yaltkanlk gzleme dzeni veya ar akm koruma dzeni veya ar akm ve hata akm ile koruma dzeni bulunan IT sistem; Fonksiyon arzalarn nlemek iin ayrma transformatrl tketici tesisi 21-d 21-e3 -21 21-b3 21-c1 21-c2 18 19 20 21-b2 17 21-b1 16 Madde ekil

Madde 21-b ila Madde 21-edeki her bir ebeke sistem ekli iin ngrlen nlemler, iletiim sistemine ilikin akm beslemesine ve ayn ekilde tesis iindeki, ebeke tarafndan beslenen cihazlara ve prizlere ilikin balantlarn, btn ebeke ekillerinden bamsz olarak yaplabilmesine izin verir. letiim sistemi beslemesine ilikin dzenlerdeki koruma iletkeni (PE) iin, ebekeye balant cihazlarnn, dorultucularn, balama tesislerinin ve benzerlerinin iinde ngrlen balant yerleri, besleme hatlarnn fonksiyon ve koruma topraklamas zerinden topraklanm balyla balanabilir (kesit, izelge-17ye gre). Prizlerin koruma kontaklar ve iletiim tesisindeki alak gerilime balanabilen cihazlarn, koruma iletkenleri (PE) iin ngrlen balant yerleri, gvde veya fonksiyon ve koruma topraklamasyla iyi iletken ekilde balanmaldr. Not : Madde 21-b ila Madde 21-ede ve ekil-16 ila ekil-21de komu elektrik iletme elemanlar (E) ile gsterilmitir. Potansiyel farkllklarn veya fonksiyon arzalarn nlemek iin, bunlarn koruma iletkeni balant noktalar, iletiim sisteminin koullarna uygun olarak ya bir koruma iletkeni (PE) ile veya fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) ile balanr. ekil-16 ila ekil-21 iin aklamalar: A B C D E FPE H K P PE Z Topraklama birletirme iletkeni, letiim dzeni, Datm raf, letiim tesisine ilikin akm beslemesi, letiim tesisinin bulunduu blgedeki komu elektrik iletme elemanlar, Fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni, Bina balant kutusu (kofra), Transformatr merkezi, PE veya FPEye yaplan balant, Koruma iletkeni, Ayrma transformatr.

Topraklama birletirme iletkenine (A) yaplabilecek balantlar: 1 Transformatr merkezinin (K) topraklama iletkenine veya yap balant kutusuna (H=Kofra) ya da ayrma transformatrn (Z) sekonder tarafndaki yldz noktasna balanan koruma fonksiyonlu potansiyel dengeleme iletkeni veya iletiim sisteminin bulunduu blgedeki komu elektrik iletme elemanlarnn (E) koruma iletkenleri (PE), 2 3 4 5 6 7 8 letiim tesisi toprtaklaycs, Temel topraklaycs, letiim kablolarnn iletken d klflar, Bina elik hasr iin, Bina iindeki, iletken su borular, Kalorifer tesisat, Yldrma kar koruma topraklaycs,

9 10

Topraklayclar, Fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE).

b) Ar akm koruma dzeni bulunan TN sistemler: 1) Ar akm koruma dzeni bulunan TN-S sistemi; letiim sisteminin blgesi iinde kalan, kendisine ilikin transformatr merkezi; komu elektrik iletme elemanlarnn koruma iletkeni balantsnn PE veya FPEye yaplmas: i) letiim tesisinin, bulunduu blgedeki bir transformatr merkezi zerinden, 1 kVun stndeki gerilimlere sahip bir ebekeye balanmas durumunda, transformatr merkezinin alak gerilim topraklama tesisi, iletiim tesisine ilikin topraklama tesisinin topraklama birletirme iletkenine (A) balanmaldr. rnek iin ekil-16ya baknz. ii) Transformatr merkezinin alak gerilim tarafndaki dorudan topraklanm yldz noktas ile iletiim sisteminin topraklama tesisi arasnda sadece tek bir balant yaplmasna izin verilir. Bu balantnn kesiti, iletiim sistemi akm beslemesine ilikin giri hatt zerinde bulunan veya iletiim cihazlarnn mahfazas iindeki kuvvetli akm tketicilerine bal koruma dzeni, balant hatt zerindeki gvde veya toprak temas durumunda alacak ekilde boyutlandrlmaldr. Bu balant, koruma ilevi olan bir potansiyel dengeleme iletkenidir (ekil-16da A zerinde bulunan 1 balantsna baknz).

ekil-16 Madde 21-b1de belirtilen bir iletiim sisteminin fonksiyon ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

iii) Koruma ilevi de olan potansiyel dengeleme iletkeni iin gerekli kesit, izelge-8de belirtilen kesitler de dikkate alnmak kaydyla, en az 10 mm2 bakr olmak zorundadr. Not : Koruma iletkenleri iin geerli olan en kk kesitin boyutlandrlmas, ncelikle potansiyel dengelemesinin ilevine gre belirlenir ve PEN iletkeninin krlmaya kar dayanmna baldr (nc Blme baknz). iv) Komu elektrik iletme elemanlarnn (E) koruma iletkeni balant noktalar, ya iletiim sisteminin fonksiyon ve koruma iletkeni (FPE) ile veya dier tketici tesisinin koruma iletkeni (PE) ile balanmaldr.

2) Ar akm koruma dzeni bulunan TN-C-S sistemleri; komu elektrik iletme elemanlarnn (E) koruma iletkeni balant noktalarnn PE veya FPEye balanmas: i) Tketici tesisi bir TN sisteminin paras ise, bina balantsnn (H) PEN- iletkeni ile (PEN) topraklama birletirme iletkeni (A) arasnda bir balant yaplmaldr. Bu durumda iletiim tesisinde, nc Blmdeki TN-S sistem iin istenen koullar geerli olur. rnekler iin ekil-17ye baknz. ii) Aksi taktirde iletiim tesisinin arzalanmas tehlikesi ortaya kabileceinden, tketici tesisindeki dier yerlerde, PEN iletkeni (PEN) ile iletiim sisteminin topraklama tesisi arasnda (fonksiyon topraklamas) baka balantlar yaplmamaldr. iii) Ek olarak Madde 21-b1/iii ve Madde 21-b1/iv geerlidir.

ekil-17 Madde 21-b2de belirtilen bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

3) Ar akm koruma dzenleri bulunan TN-C-S sistemler; komu elektrik iletme elemanlarnn (E) koruma iletkeni balant noktalarnn sadece PEye balanmas: Madde 21-b1/iii, Madde 21-b2/i ve Madde 21-b2/ii geerlidir. rnek iin ekil-18e baknz.

ekil-18 Madde 21-b3de belirtilen bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

c) TT sistem: 1) Ar akm ve hata akm koruma dzenleri bulunan TT sistem: i) Tketici tesisi bir TT sisteminin bir paras olarak iletilecekse, ntr iletkeni (N) ile topraklama birletirme iletkeni (A) arasnda bir balant yaplmamaldr. letiim tesisinde, nc Blmdeki bir TT sistem iin ngrlen koullar geerlidir. rnek iin ekil-19a baknz. ii) Eer iletiim tesisinin iletme ve koruma topraklamasna bal olan ksmlar ile koruma iletkenleri (PE) vastasyla balanm bulunan komu elektrik iletme elemanlar (E) arasnda potansiyel farklar ve iletiim tesisinin duyarl ksmlar zerine ters etkiler ortaya kyorsa, komu elektrik iletme elemanlarnn (E) koruma iletkeni balant noktalar, iletiim tesisinin topraklama birletirme iletkeni (A) ile, ekil-19da gsterilen rnekte olduu gibi balanmaldr. Balant hattnn kesiti, TT sistemdeki koullara uygun olarak boyutlandrlmaldr. iii) Hata akm ile koruma dzeninin almasnn, doru akm ile n mknatslanma nedeniyle veya harmonikler nedeniyle etkilenmemesine dikkat edilmelidir. 2) Ar akm koruma dzeni bulunan TT sistem: Madde 21-c1/i ve Madde 21-c1/ii geerlidir. rnek iin ekil-20ye baknz. d) Yaltm gzleme dzeni veya ar akm koruma dzeni ya da ar akm ve hata akm koruma dzeni bulunan IT sistem: 1) Tketici tesisi bir IT sisteminin paras ise, iletiim tesisinde, IT sistemi iin ngrlen koullar geerlidir. 2) Ek olarak Madde 21-c1/ii ve Madde 21-c1/iii geerlidir.

ekil-19 Madde 21-c1de belirtilen bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

ekil-20 Madde 21-c2de belirtilen bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

e) Fonksiyon topraklamas (FE)nin koruma iletkeni (PE) ile balanmas srasndaki bozulmann (grlt) ortadan kaldrlmasn salayacak nlemler: Fonksiyon topraklamasnn tketici tesisinin koruma iletkeni (PE) ile balanmasyla ortaya kabilecek iletiim tesisindeki fonksiyon arzalarn ortadan kaldrmak iin, Madde 21-e1 ila Madde 21-e3te belirtilen nlemlerden biri tavsiye edilir. 1) Koruma snf II olan cihazlarn kullanlmas. 2) Koruma ayrmas. 3) Fonksiyon arzalarn nlemek iin, Madde 21-e3/i ila Madde 21-e3/videki koullar altnda ayrma transformatrl (Z) tketici tesisi. rnek iin ekil 21e baknz. i) Ayrma transformatrnn sekonder tarafnda yeni kurulan ebekede, TN-S- veya TT sistemlerde art koulduu zere, dolayl dokunmadaki tehlikeli vcut akmlarna kar bir koruma nlemi uygulanmal veya yeni kurulan ebekede, hatlarn ve kablolarn toplam uzunluklar ve potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri iin ne srlen koullar yerine getirilmelidir. ii) Ayrma transformatrleri olarak yap tarzlarna gre, ilgili standartlara uygun transformatrler kullanlmaldr.

iii) Koruma snf I olan bir ayrma transformatr kullanlmas durumunda, bunun gvdesi, bunu besleyen ebekenin koruma nlemine dahil edilmeli, yani bunu besleyen ebekenin koruma iletkeni (PE)ye veya PEN iletkenine (PEN) balanmaldr. iv) Ayrma transformatrnn sekonder tarafnda, yldz noktas veya bir kutup, iletiim sistemine ilikin topraklama birletirme iletkeni ile balanmaldr. Bu balantnn kesiti, izelge-8e gre boyutlandrlmaldr. v) Madde 21-b2 ve Madde 21-b3de belirtilen koullarn aksine, besleme ebekenin PEN iletkeni (PEN) ile iletiim tesisinin topraklama birletirme iletkeni (A) arasnda herhangi bir balant yaplmamaldr. vi) Topraklama birletirme iletkenine (A), ayrma transformatr kprleyecek hibir topraklama iletkeni balanmamaldr. Hata akm koruma dzeni kullanlmas, iletiim tesisi iletmesi iin sakncal oluyorsa, ayrma transformatr kullanlmas tavsiye edilir.

Not: Koruma snf I olan bir ayrma transformatr (Z) ve sekonder taraftaki ebeke olarak da TN-S sistem gsterilmitir. Madde 21-e3/vide belirtilen ekliyle 3 ila 9 balant noktalar sadece, eer ayrma transformatr (Z) kprlenmiyorsa balanmaldr.

ekil-21 Madde 21-ede belirtilen bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

f) zel fonksiyon topraklama iletkeni kullanmakszn, koruma iletkeni balant ucu bulunan bir iletiim cihaznn fonksiyon topraklamas iin kurallar: 1) Eer bir iletiim tesisinde fonksiyon topraklamas zerinden akan iletme akm 9 mA alternatif akmdan ve/veya 60 Vluk bir doru gerilim kayna kullanldnda 100 mAlik doru akmdan veya 120 Vluk bir doru akm kayna kullanldnda 50 mAlik doru akmdan byk ise, koruma iletkeni (PE), tek bana iletiim sisteminin fonksiyon topraklamas iletkeni (FE) olarak kullanlamaz. 2) Eer fonksiyon topraklamas iletkeni (FE) yoksa (Madde 18-bye baknz) koruma iletkeni (PE), gerilim ve akm snr deerlerinin tutulmas koulu ile, Madde 21-f1e gre fonksiyon topraklamas yerine kullanlabilir. rnek iin ekil22ye baknz. Bu koullar altnda, iletiim cihazlarna, koruma yaltml ksmlarla birlikte sokulmu olan koruma iletkeni (PE) de fonksiyon topraklamas olarak kullanlabilir.

ekil-22 Snrlandrlm gerilim veya akmlarda, iletiim cihazlarnn fonksiyon topraklamasnn, koruma iletkeni (PE) zerinden yaplmasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

g) Acil ihtiya beslemesi: 1) Enversr alter zerinden acil ihtiya tesisinden veya benzerinden beslenen iletiim tesislerinde dier tketici tesisinin ebeke ekline ve koruma dzenine uyulmaldr. 2) Enversr alteri olmayan acil ihtiya tesisinden beslenen iletiim tesislerinde, Madde 21-b ila Madde 21-ddeki ebeke ekillerinden biri ilgili koruma dzenleriyle birlikte kullanlmaldr.

Santrallar veya Ana ndirici Transformatr Merkezleri ve Yksek Gerilim Direkleri Civarndaki letiim Tesislerinin Topraklama Kurallar

Madde 22-a) Santrallarn ve ana indirici transformatr merkezlerinin iindeki iletiim tesislerine ilikin topraklama tesisleri: 1) Santrallar veya ana indirici transformatr merkezleri, kinci Blme uygun bir topraklama sistemiyle donatlrlar. Bu topraklama veya koruma topraklamas tesisinin topraklama birletirme iletkeni, ana topraklama baras veya potansiyel dengeleme baras ile birlikte, rnein ekil-13 ila ekil-20de gsterildii gibi, ayn zamanda iletiim tesisinin topraklama birletirme iletkeni (A)dr. Bu mterek topraklama birletirme iletkeni (A)ya yaplacak balantyla, ekil-13 ila ekil-20de gsterilen topraklama iletkenleri, mevcut btn topraklayclara balanmaldr. zel bir iletiim topraklaycsnn yaplmasna gerek yoktur.

Bir santral veya ana indirici merkezin topraklama tesisi blgesine giren veya buradan kan haberleme kablosunun zrh, iletken d klf, ekran ve kablo bal, gerektiinde hep birlikte en ksa yoldan bu topraklama tesisine balanmaldr (Madde 27-f1/ie baknz) (Ek-Zye baknz). 2) letiim kablosu veya bunun kablo bal ile santral veya ana indirici merkezin topraklama tesisi arasndaki topraklama veya potansiyel dengeleme iletkeninin kesiti, her uzunluk birimi bana iletkenlik deeri, en azndan zrh ve ekran ile birlikte d klfnnkine eit olacak ekilde belirlenmelidir. Ancak bu kesit en az 1,5 mm2 olmaldr. 3) letiim tesisinin cihazlar iin, yerel olarak snrlandrlm bir potansiyel dengelemesi yaplmaldr. Bunun iin (ekil-24 ila ekil-28e gre) tercihen, iletiim tesisinin bulunduu yerde bir potansiyel dengeleme baras (PA) kullanlmal ve bu, bir potansiyel dengeleme iletkeni zerinden (ekil-24 ila ekil-28de 9 no.lu) en ksa yoldan santral veya ana indirici merkezin topraklama tesisinin ortak topraklama birletirme iletkeni (A) ile balanmaldr. Bu potansiyel dengeleme iletkeninin kesiti, bir fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeninkinde (FPE) olduu gibi, Madde 18-cnin son iki paragrafna gre boyutlandrlr; ancak bu kesit en az 50 mm2 bakr olmaldr. Potansiyel dengeleme baras, Madde 18-b2.2nin son paragrafndaki gibi yaplmaldr. Bu bara, iletiim tesisinin bulunduu blgede, her bir potansiyel dengeleme iletkeninin cihazlara olan uzunluu yaklak 10 myi amayacak ekilde dzenlenmelidir. 4) Koruma amal potansiyel dengelemesi iin, iletiim tesisinin dokunmaya ak btn iletken ksmlar (gvde), potansiyel dengeleme barasyla (PA) balanmaldr. Bu husus, koruma iletkeni balants olmayan iletiim cihazlar (koruma snf IIye gre olan cihazlar) ve koruma yaltml ksmlara sahip cihazlar iin de geerlidir. Potansiyel dengelemesi Madde 27-eye gre yaplrsa, potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri, Madde 17-b2 veya Madde 17-b3e gre boyutlandrlr. Bu boyutlandrma kural, tketici tesisine balants olmayan her bir cihazn potansiyel dengelemesi iin de geerlidir (bu durum ekil-24 ila ekil-28de gsterilmemitir). Btn dier durumlarda, kesit boyutlandrmas da dahil olmak zere, fonksiyon ve koruma topraklamas iletkeni (FPE) iin Madde 18-cde ngrlen koullar geerlidir. Bir santral veya ana indirici merkeze ilikin topraklama tesisinin bulunduu blge iinde denmi olan ve kendi potansiyel dengeleme baras (PA) bulunan bir cihaz grubuna giden iletiim kablosunun zrh, iletken klf, ekran ve kablo bal, tercihen topraklama birletirme iletkeni (A) ile potansiyel dengelemesine dahil edilmelidir. Bunun iin, Madde 22a2deki harici haberleme kablolar iin ngrlen koullar geerlidir. Bununla birlikte potansiyel dengeleme iletkeninin kesiti, iletiim tesisinden (potansiyel dengeleme baras (PA)), santral veya ana indirici merkezin topraklama tesisine (ortak topraklama birletirme iletkeni (A)) giden potansiyel dengeleme balantsnn kesitinden daha byk olmamaldr. 5) Bir santral veya ana indirici merkezin iletiim tesisindeki iletiim cihazlarna ilikin cihaz gruplar bir potansiyel dengeleme barasndan (PA) yaklak 10 m daha uzakta bulunuyorsa, bu dzenlerin bulunduu yerde, Madde 22-a3e gre, bu

dzenlere ilikin bir potansiyel dengeleme baras (PA) dzenlenmeli ve koruma potansiyel dengelemesi Madde 22-a4e gre yaplmaldr. Bir santral veya ana indirici merkeze ilikin iletiim sisteminin potansiyel dengeleme baralar (PA) birbirleriyle en ksa yoldan balanmaldr. Bu potansiyel dengeleme balantsnn kesiti, Madde 22-a3e gre en az, santraln ve ana indirici merkezin potansiyel dengeleme baras (PA) ile ortak topraklama birletirme iletkeni (A) arasndaki potansiyel dengeleme iletkeninin en kk kesitine eit olacak ekilde seilmelidir. letiim dzenlerinin balant kablolar, bunlarn azalma etkilerinden yararlanmak amacyla, potansiyel dengeleme balantlarnn hemen yaknndan ekilmelidir. Azalma etkisi, potansiyel dengelemesinin iletken kablo merdivenleri veya tavalar ile yaplmas durumunda arttrlabilir. Bu balant kablolarnn iletken d klflar veya ekranlar her iki ucundan potansiyel dengelemesine dahil edilebilir. Bu ilem dorudan doruya her bir haberleme kablosunda yaplmyorsa, Madde 22-a4deki koullar geerlidir. Bal bulunan iletiim cihazlar, hatlarn kesiim yerlerinde, beklenen etkilenme gerilimlerine uygun olarak korunmaldr. 6) Bir iletiim tesisinin iletiim dzenleri, tketici tesisinin farkl alt datm panolarna bal iseler (Madde 27-f1/ii), balant trafiindeki fonksiyon bozulmalarnn nlenmesi iin, iletiim akm devrelerinde, gerektiinde, rnein potansiyel ayrma gibi nlemlere bavurulur. 7) Dokunulabilir iletken ksmlar bulunan iletiim cihazlar (rnein iklim koullarna dayankl iletiim cihazlar), yksek gerilim iletme cihazlarnn dokunmaya msait iletken ksmlaryla (gvde) el mesafesinde bulunuyorlarsa, iletiim cihaz, haberleme balant kablosunun zrh, iletken d klf ve ekran gibi ayn ekilde, santral veya ana indirici merkezin topraklama tesisiyle en ksa yoldan balanmaldr. Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitlerinin boyutlandrlmas iin Madde 22-a4e baknz. 8) Santrallara veya ana indirici merkezlere sokulmu olan haberleme kablolar kuvvetli akm tesisleri tarafndan etkilenirler; bu nedenle gerekli nlemler alnmaldr. Yldrm etkisiyle ortaya kan ar gerilimlere kar bu kablolar uygun ekilde korunmaldrlar. b) Santral veya ana indirici merkezlerin dndaki iletiim tesislerine ilikin topraklama tesisleri: 1) letiim sisteminin topraklama tesisi ile santral veya ana indirici merkezin topraklama tesisi arasndaki yksek gerilim direklerinden veya bunlarn, yldz noktalar dorudan veya akm snrlandrc direnler zerinden topraklanm ebekelerdeki potansiyel srklenmelerinden olan minimum mesafeleri Ek-Zde Z.3te verilmi olup, bu mesafeler topraklama tesislerinin kenarlar baz alnarak verilmitir. Ayn minimum mesafeler, rnein datm panosu ve ankesrl telefonlar gibi, toprak potansiyeline bal, halka ak iletiim tesisi ksmlar iin de geerlidir. 2) Mnferit durumlarda, topraklayclarn veya bunlarla iletken olarak bal bulunan tesis ksmlarnn yer deitirmesi veya tesis ksmlarnn topraklayclardan ayrlmas durumunda, Madde 22-b1deki minimum mesafelerin hala salanp salanamayaca kontrol edilmelidir.

3) letiim kablolarnn yksek gerilim topraklama tesislerine yaklamas durumlarnda, iletiim sistemlerinin iletme akm devreleri ve iletken kablo d klflar iin uygun (DIN VDE 0845) koruma nlemleri uygulanmaldr.

Alternatif Akmla alan Rayl Sistemlerin Civarnda Bulunan letiim Sistemlerinin Topraklanmas iin Kurallar

Madde 23-a) Rayl sistem toprana yaplan balant ile koruma topraklamas: st hat blgesindeki geni bir alana yaylm iletken ksmlar, dorudan veya dolayl olarak rayl sistem toprana balanmaldr. Bu, toprak stndeki iletiim sistemlerinin iletken ksmlar iin de geerlidir. Bu ksmlar, bu nedenle ray potansiyeline sahip olabilirler. Not : st hat blgesi, iletiim cihazlarna ilikin ksmlarn bulunmad blge (katener) olup bunun snrlar, kopan bir iletim telini aamaz. b) Ray potansiyeli ve ray potansiyeli nedeniyle demiryolu enince gerilim deiimi, dokunma gerilimleri: 1) 162/3 Hzlik rayl sistemlerde, orta byklkteki toprak direnci durumunda, referans topraa kar (tren yolunun enine doru 100 mden daha byk mesafede), ray potansiyeli Usye ilikin ynlendirici deerler iin izelge-19a baknz. 2) Ray potansiyeli Us nedeniyle, 162/3 Hzlik rayl sistemlerde, tren yolu eninden (a) uzaklndaki (u) geriliminin tipik deerleri iin ekil-23e baknz. 3) Tipik deerler, 50 Hzlik rayl sistemlerde yaklak % 40 daha yksektir. 4) Ray potansiyeli Usin hesaplanmasnda, iletme durumu iin, balant yerinden geen elektrikli bir lokomotifin ektii en byk akm kullanlr. Ksa devre durumunda, ksa devre yerine doru akan akmlarn toplamyla hesap yaplr. 5) Ray potansiyeli Us nedeniyle ortaya kan dokunma gerilimleri iin ekil-6 geerlidir.

Okuma rnei: Demiryolu eninden (a) = 10 m mesafedeki referans topraa gre (u) gerilimi, ray potansiyeli Usnin % 20si kadardr.

ekil-23 Ray potansiyeli Us nedeniyle, 162/3 Hzlik rayl sistemlerde, demiryolu eninden (a) mesafesindeki (u) geriliminin % cinsinden tipik deerleri

izelge-19 Demir yolu saysna bal olarak ray potansiyeli Usin referans topraa kar tipik deerleri Her demir yolu bana 100 Alik besleme Demir yolu says durumunda ray potansiyeli Us 4 demir yolundan fazla peronu olan istasyonlar 4 demir yolundan az peronu olan istasyonlar Bo (serbest) ray gzergah Otomatik iaret yeri iin yaltlm ray bulunan bo (serbest) ray gzergah 4 ila 8 V 0,5 ila 2 V 2 2 ila 5 V ila 5 V

c) letiim sistemlerinin topraklama tesisleri iin alnacak nlemler: 1) Rayl sistem dndaki iletiim topraklama tesisleri ve toprakla balanm olan iletiim tesisleri, zerine seyir iletkeni deli demiryolundan en az 5 mlik bir uzaklkta bulunmaldr. letiim topraklama tesisleri iin en az 15 mlik bir uzaklk braklmasna gayret edilmelidir. 2) Rayl sisteme ilikin iletiim topraklama tesisleri, eer balant noktasnda en az 4 adet ray bulunuyorsa, istasyonlarda ve bo (serbest) ray gzergah boyunca yaltlm raylar olmakszn rayl sistem toprana balanabilirler.

Rayl sistem toprann, her iki ray da yaltlm olan iki ve daha fazla demiryolu gzergahlarnda, sadece demiryolu veya topraklama bobinlerinin orta noktalarnda veya bobin orta noktalar arasndaki balant iletkenlerinde yaplmasna izin verilir. Bir gzergahl yollarda iletiim topraklama tesisleri bo (serbest) ray gzergah boyunca genel olarak rayl sistem toprana balanamazlar. 3) Rayl sistemdeki dn akmlar iin izin verilmeyen baka akm yollarnn ortaya kmasn nlemek amacyla, rayl sistem dndaki iletiim topraklama tesislerinin rayl sistem toprana balanabilmesi u koullar ile geerlidir: - Balant sadece en az 4 demiryollu istasyonlarda, en az 6 gzergahl tramvay blgelerinde ngrlebilir. - Balant yerinde en az 4 hareket ray kesimelidir. - Tramvay blgelerinde, rayl sisteme ilikin olmayan iletiim topraklama tesisleri 5den az demiryollu istasyonlarda ve ayn ekilde bo (serbest) ray gzergah boyunca, genel olarak rayl sisteme balanamazlar. 4) letiim topraklama tesisi sadece bir yerde rayl sistem toprayla balanabilir. Rayl sistem toprana giden iletken, topraktan yaltlm olarak ekilmeli ve mekanik nedenlerle kural olarak 95 mm2 (Cu) lik minimum kesite sahip olmaldr. Topraklama birletirme iletkeninin (A) bir noktasndan, 10 mm apl, scak daldrma galvaniz kapl elik tel de rayl sistem topraklamasna denebilir. 5) Topraklama ring iletkenlerinin minimum kesitleri yaklak 120 mm2 olan bakr iletkenler olmaldr. d) Rayl sistem toprana bal ksmlar bulunan iletiim sistemlerindeki nlemler: 1) Toprak stndeki iletiim tesisleri: Rayl sistem toprana bal ksmlar ile referans toprak potansiyeline sahip hat klemensleri arasnda Madde 23-b3e gre ok yksek dokunma gerilimleri ortaya kyorsa, Madde 23-d1/i ila Madde 23-d1/iiideki nlemlerden birinin alnmas gerekir. i) letken ksmlarn yaltkan malzeme ile deitirilmesi: ii) letken ksmlarn zerlerinin dokunmay nleyici ekilde kapatlmas; bu durumda bu ksmlarn rayl sistem toprana balantsndan vazgeilebilir. iii) almalar durumunda elektrotlar birbirine kaynamasndan dolay gzlenmek zorunda olan, yksek akma kar dayankl ar gerilim snrlayclar (eklatr, parafudr) zerinden, iletiim tesisi ksmlarnn rayl sistem toprana dolayl olarak balanmas. 2) letiim kablolar: i) Toprakla bal olsalar bile, haberleme kablolar iin Madde 23-c1 ve Madde 23-d2/ii geerlidir.

ii) Aadaki ksmlarla iletiim kablolar arasndaki minimum mesafeler yle olmaldr: Seyir teli ray, Seyir teli hatt direkleri ve benzerleri, 1,2 m 0,8 m

Rayl sistem toprana balanmam, yksek gerilim direkleri (topraklama tesisi de dahil), 0,5 m sndrlm iletme (petersen bobinli) durumunda (rnein 110 kVluk tren hatt), Yldz noktalar dorudan topraklanm ebekelerdeki yksek gerilim direkleri. 2,0 m

Eer kablolar iyi yaltlm bir d koruma klfna sahip ise veya korumal ekilde kapatlm iseler, demiryollaryla bal seyir teli raylarna ve iletiim sistemlerine ilikin ksmlara olan bu mesafelerin altna dlebilir. letiim sistemine ilikin hava hatt gzergah zerindeki kablolatrlm ksmlar iin yksek gerilim direklerine minimum mesafeler, sndrlm ebekede 2 m (0,5 m), dorudan topraklanm ebekede 15 m (2m) olmaldr. Parantez iindeki deerler, ayr bir boruyla korunmu kablolar iindir. iii) Rayl sisteme ilikin olmayan iletiim kablolar: - Eer 50 Vun zerindeki alternatif gerilimler veya izin verilmeyen yksek akmlar, kablo d klflar zerinden tanp srklenebilecek ise, demiryollar arasnda uzanan ve ayr bir boruyla korunmam, rayl sisteme ilikin olmayan haberleme kablolarna, istasyon sahasndan karken yaltm muflar monte edilmelidir. - Kprler zerinde bulunan ve rayl sisteme ilikin olmayan iletiim kablolar, kprnn iletken ve rayl sistem toprana balanm yap ksmlarna kar yaltlmal ve kopacak bir seyir iletkeni tarafndan dokunulamayacak ekilde denmelidir. Kablo d klf ile rayl sistem topra arasnda yksek gerilimlerin ortaya kmas veya d klf zerinden yksek akmlarn akmasnn mmkn olmayaca kantland takdirde bir yaltma gerek grlmeyebilir. Ancak bu durumda d klf ve zrh, iletken kpr ksmlar ile iletken olarak balanmaldr. iv) Rayl sisteme ilikin iletiim kablolar: Rayl sisteme ilikin haberleme kablolarnn iletken d klflar, kural olarak rayl sistem toprana balanr ve bu durumda seyir hatt direklerine veya seyir raylarna olan minimum uzaklklar sadece yapsal nedenlerle tutulmas gereken uzaklklardr. e) Rayl sisteme ilikin iletiim sisteminin, rayl sistem toprana bal ksmlar zerinde allrken alnmas gereken nlemler: 1) Toprak st iletiim tesislerinde Madde 23-d1e uygun nlemler alnmamsa, uygun ekilde yaltlm aletlerle allmal ve taban yaltm ngrlmelidir. 2) Rayl sistem topra iletiim sisteminin topraklama tesisiyle balanmam olan tesislerde allrken, elle temas edilebilecek blgede bulunan ve rayl sistem toprana bal ksmlar rtlmelidir.

3) Eer alma srasnda uzaktaki topraa kar engelleyici dokunma gerilimleri bulunuyorsa, rayl sistem toprana bal gvdeler (mahfaza) alma srasnda bundan geici olarak ayrlabilir. f) letiin tesislerinin ebeke beslemeleri: letiim tesisini besleyen ve rayl sisteme dahil olmayan bir tketici tesisinin PEN iletkeni (PEN) rayl sistem topra ile balanmamsa, aadaki nlemlerden biri alnmaldr: 1) Gerilimi 1 kVun zerinde olan bir ebekeden besleme (eki-16ya baknz). 2) evirme oran 1:1 olan ayrma transformatrleri zerinden besleme (ekil-21e baknz). 3) Hata akm koruma dzeni zerinden balant (ekil-19a baknz).

Doru Akml Rayl Sistemler evresinde Bulunan letiim Tesislerinin Topraklanmas iin Kurallar

Madde 24-a) letiim sistemine ilikin topraklama tesisleri, topraklama birletirme iletkenleri veya toprak yaylma direnleri kk olan iletken ksmlar (kablo d klflar, temeller) dorudan doruya seyir raylarna balanamazlar. Gerekli koruma topraklamalar st hat (kataner) blgesinde sadece, faaliyete getikleri zaman elektrotlar birbirine kaynad iin gzlem altnda tutulmak zorunda olan yksek akma dayankl ar akm snrlayclar zerinden (eklatr, parafudr) yaplmaldr. Not: st hat blgesi, iletiim cihazlar bulunmayan ve snrlar, kopan bir seyir iletkeni tarafndan almayan blgedir b) Hacimsel olarak fazla byk olmayan ve topraklama direnleri byk olan, rnein kablolarn, ilerine yaltlm olarak sokulduu dairesel datclar gibi yap elemanlar, koruma topraklamas iin dorudan doruya seyir raylarna balanabilir. c) Rayl sistem sahas iindeki kablolar kuru kanallar iine denmeli veya iyi yaltan d koruma borular ile donatlmaldr. Kablo d klflarnn seyir raylaryla hibir iletken balants olmamaldr. Kablolarn bina iine sokulduu yerde kural olarak yaltc muf ngrlmelidir. d) Tketici tesisinden beslenen iletiim tesisleri, korozyonu nlemek amacyla, doru akm rayl sisteminin toprandan galvanik olarak ayrlm olmaldr. Kural olarak bir ayrc transformatr kullanlmaldr. e) letiim tesisine ilikin topraklayclar, seyir raylarndan yeterli uzaklkta olmaldr. Kural olarak en az 30 mlik bir mesafe yeterlidir. f) Yeralt rayl sistemlerinde (metro) haberleme kablolarnn iletken d klflar, harmonik etkisini nlemek zere, her iki ucundaki kondansatrler zerinden tnelin topraklamasna balanabilir.

Yldrmdan Korunma Tesislerinin Civarndaki letiim Tesisleri iin Topraklama Kurallar

Madde 25-a) Komu topraklayclar: Yldrma kar koruma topraklamalarna 2 mden daha kk mesafede baka topraklayclar bulunuyorsa, btn topraklayclar birbirleriyle balanmak zorundadr. Topraklayc mesafelerinin 2 ila 20 m arasnda olmas durumunda btn topraklayclarn birbirleriyle balanmas tavsiye edilir. Toprak zdirencinin 500 mden daha yksek olduu durumlarda, aralarndaki mesafeler 20 mden byk olan topraklayclarn da yldrma kar koruma topraklamasna balanmas tavsiye edilir. Geip gitmekte olan ve her bir yksek gerilim direine ilikin tekil topraklama tesisine yaklaan iletiim kablolarnn iletken d klflar iin yukardaki koullar geerli deildir (Madde 22-bye baknz). Yldrma kar koruma topraklayclarna balantlar, galvanik olarak veya eklatrler zerinden (ak topraklama) yaplabilir. Farkl metallerden meydana gelen topraklayclarn galvanik balants sonucu korozyon zararlarnn ortaya kmas kanlmaz olursa, ak topraklama kullanmak zorunludur. b) Binalarn yldrmdan korunmas: letiim sistemine ilikin topraklama tesislerinin, binann yldrma kar koruma tesisiyle balanmas tavsiye edilir. Bunun iin, yldrma kar koruma tesisinde olduu gibi ayn iletken kesitleri ve elemanlar kullanlmaldr. Bu amala topraklama kuaklama (ring) iletkenleri birok kere, ancak topraklama baralar veya topraklama klemensleri sadece bir kere balanrlar. lerinde iletiim tesisleri iletilen, yldrm tehlikesine maruz kalabilecek yksek binalarda (rnein elik-beton haberleme kulelerinde), atlamalar nlemek iin, dikey metal ksmlar yeterli kesitteki inaat demiri (St 37) ile sarlm olmaldr. Topraklama birletirme iletkeninin, teknik donanm iin yukarya tanmas boyunca, fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) her katta, fakat en az 10 m aralklarla ve ayn ekilde binann en st ve en alt noktalarnda, rnein binann demir iskeleti gibi sarl dikey metal ksmlarna balanmaldr. Bu durumda bu ksmlarn kolay eriilebilir balant noktalar bulunmaldr. Yldrma kar koruma tesisi bir ana indirici merkezin iletme topraklamasndan ayr tutuluyorsa, bu iletme topraklamasyla balanm iletiim sistemine ilikin topraklama tesisi, Madde 25-adaki gibi, sadece eklatr zerinden yldrma kar koruma tesisiyle balanabilir.

Anten Tesislerinin Civarndaki letiim Tesisleri iin Topraklama Kurallar

Madde 26- letme gereksinimleri bunun aksini gerektirmedii mddete, art koulan topraklama tesisi, iletiim tesisinin topraklama birletirme iletkenine balanmaldr. letiim tesislerinin topraklama birletirme iletkenleri, anten tesislerinin topraklanmam elektriksel kar arlklaryla balanmaz.

Santral Merkezi Birimleri ve Bunlarn letim ve Nihai Donanmlar da Bulunan letiim Tesislerinin Topraklanmas iin Kurallar

Madde 27- a) ok sayda topraklama ve potansiyel dengeleme: Kendilerine zel beslemeleri olan, rnein tketici tesisi tarafndan beslenen, ok sayda cihazdan meydana gelen iletiim tesislerinde, mnferit koruma iletkenleri (PE) ile iletiim tesisinin ok sayda topraklanmas sz konusu olur. Byle bir dzenleme, tehlikeli vcut akmlarna kar koruma koullarn salar. Tekil cihazlar arasnda baka potansiyel dengeleme balantlar mevcutsa, fonksiyon bozulmalarn nlemek iin gerilim dmleri snrlandrlmaldr. Bu snrlama, dengeleme akmlar ve/veya empedanslar azaltlarak salanabilir. b) Potansiyel dengelemeli tesislerde, iletme nedeniyle akan akmlarn snrlandrlmas: Snrlandrma iin alnacak nlemler unlardr: 1) letiim tesisinin balant noktasndan itibaren TN-S sisteminin kullanlmas, 2) Btn tesis ksmlarnn, tketici tesisin ayn balant noktasndan beslenmesiyle dengeleme akmlarnn ortadan kaldrlmas. Not : letmede akan akmlara, grlt szc filtrelerin szlm harmonik akmlar da dahildir. c) Potansiyel dengeleme ve topraklamada empedanslarn snrlandrlmas: Bu snrlama, potansiyel dengeleme iletkenlerinin, bir potansiyel yzeyi oluturacak biimde, a eklinde dmlenmesiyle, bunlarn yldz eklinde yaplmasna kyasla daha abuk gerekletirilir. Not : Gzl veya yzeysel ekilli potansiyel dengelemesi, esas itibariyle yldz ekline kyasla daha dk empedansldr. Endktif bir azalma etkisi, yldz ekilli potansiyel dengelemesinde deil, sadece gzl veya yzeysel ekilli potansiyel dengelemesinde ortaya kar. Endklenen akmlarn manyetik alanlar, uyarc manyetik alana ters ynde olduundan, toprak sistemi iindeki evrimler (gzler) genel olarak azaltc etki yaparlar. d) Potansiyel dengelemesi iin koullar:

1) Koruma potansiyel dengelemesi iin koullar: Yaam ve eya korumas iin koullar belirleyen Madde 17-b2 ve Madde 17-b3 geerlidir. 2) Fonksiyon potansiyel dengelemesi iin koullar : Fonksiyon potansiyel dengelemesi iin koullar, iletiim tesisinin iletildii frekans blgelerine ve elektromanyetik uyumluluk (EMC) koullarna gre belirlenir. Bununla, Madde 17-b2 ve Madde 17-b3de belirtilen koruma potansiyel dengelemesindeki iletken olma koulu tesinde, potansiyel dengeleme balantlarndan dk bir empedansa sahip olmalar, ayn zamanda iletiim akm devrelerini ekranlamalar ve potansiyel ayrmas yapmalar istenir. izelge-20, ebeke balant kombinasyonlar ve Madde 27-e ve Madde 27-fye gre iletiim sistemlerine ilikin balant iletkenlerinin yapl hakknda bir fikir vermektedir.

izelge-20 ebeke balant kombinasyonlarna ve ayr iletiim tesislerinin veya iletiim tesisi ile uzaktaki son eleman arasndaki balant iletkenlerinin yaplna ve bunlarn ekranlanmasna bak Potansiyel dengeleme tesisi Birlikte (Madde 27-e) Balant iletkenlerinin ekli Ayn tketici tesise veya ayn alt Ayrk tketici tesislerine datm panosuna Cihaz dzeni Sk birlikte, rnein bir odada Ekranl balant hatlar Ekransz balant hatlar -ekil-24 ekil-25 (Madde27-f1/i) ekil-25deki Simetrik hat ekimi gereklidir; nota baknz (Madde 27-f1/ide son paragraf) (Madde 27-f1/ii) ekil-28 (Madde 27-f2) Uzaktaki son eleman Uzaktaki son eleman ekil-26 ekil-27 panolarna ebeke balants Ayrk alt datm Ayrk (Madde 27-f)

ekil-24 ila ekil-28 ematik olarak, elektromanyetik uyumluluk (EMC) ve koruma potansiyel dengelemesinin koullarn zetle salayan fonksiyon potansiyel dengelemesine rnekler gstermektedir.

izelge-20 iin not: Fonksiyon potansiyel dengelemesi iin ne srlen koullarn zor olmas durumunda (rnein elektromanyetik uyumluluk), merkezi nitelerin yerletirildii mekan iinde, bakr ubuklarla, ykseltilmi taban iinde, yaklak 50 cmlik gz akl bulunan bir gzl ebeke (M) veya benzerinin kurulmas tavsiye edilir ve her bir cihazn mahfazas (referans yzeyi; ekil-24 ila ekil-28de 2 numaral) en ksa yol zerinden bu potansiyel dengeleme ebekesiyle balanmaldrlar. ebekenin kendisi, odann potansiyel dengeleme barasyla (PA) birok kez balanmaldr. Balant iletkenlerinin, dorudan doruya yzeysel topraklamann gzl ebekesi (M) zerine denmesi avantajldr. Cihazlarn st tarafndaki kablo merdiven veya tavalar da yzeysel topraklamann ilevi iin kullanlabilir ekilde yaplmaldr. Birbirinden ayr noktalardan yaplan akm beslemelerinde veya iletiim tesislerinin ebekeye balanmalar iin gerekli alt datm panolarnda, bunlar arasnda galvanik bir balant olsa dahi, genel olarak birbirinden ayr potansiyel dengeleme tesisinden hareket edilmelidir. Bu galvanik balantnn empedans, ou durumda, dengeleme akmlarnn artan frekansyla birlikte, yle izin verilemeyen yksek diren deerlerine ular ki, yksek frekans blgesinde, ortak potansiyel dengeleme tesisinin belirgin zellii kaybolur. e) Ortak potansiyel dengeleme tesisi bulunan iletiim tesisleri: letiim tesisleri, uzaktaki son elemanlar da dahil olmak zere ayn tketici tesisine veya ayn alt datm panosuna balanyorsa, ekil-24 veya ekil-25e gre yaplmaldrlar. f) Birbirinden ayr potansiyel dengeleme tesisi bulunan iletiim tesisleri: letiim tesislerinin ksmlar, bunlarn iletim ve son cihazlar da dahil olmak zere, farkl ebekelere, bina balantlarna veya alt datm panolarna PEN iletkeni (PEN) ile balanyorlarsa, bu durumda bu ksmi tesisler arasndaki iletim hatlar (ekil-26da No.7ye baknz) galvanik olarak ayrlmaldr. letim hatlarnn eidine gre, ek olarak Madde 27-f1 veya Madde 27-f2 geerlidir. ekil-24 ila ekil-28 iin aklamalar Gsterilen cihaz ve iletme elemanlar : A EE H M Topraklama birletirme iletkeni (Ana potansiyel dengelemesi iin bara), Son eleman, Bina balant kutusu (kofra) veya benzeri, letiim tesisinin bulunduu yerde potansiyel dengelemesi iin yzeysel topraklamaya ilikin gzl ebeke, PA T UV letiim tesisinin bulunduu yerde potansiyel dengeleme baras, Galvanik ayrma iin dzen, Tketici tesisine ilikin alt datm panosu.

Gsterilen iletken ve balantlar: 1 2 3 4 5 Madde 18-b2.4e gre topraklama iletkenleri iin balant (eer varsa), Bir cihazn referans iletkeni veya yzeyi; gvde ile ok kez balanm olabilir, Gvdeye izin verilen balant, Referans iletken, Bir sinyal hattnn ekran (No. 6), ayn zamanda potansiyel dengeleme iletkeni,

6 7 8 9

Sinyal hatt, Sinyal hatlarndan (No.6) ve referans iletkenlerden (No.2 veya No.4) galvanik olarak ayrlm iletim hatt PA ve koruma iletkeni (PE) arasnda potansiyel dengeleme iletkeni, PA ve A arasnda potansiyel dengeleme iletkeni.

1) Ekranl iletim hatlar bulunan iletiim tesisleri: i) Farkl ebekelerden besleme: Bu tesislerde, (sinyal) iletim hatlarnn ekranlarnn gerekli olan iki tarafl balantlar ile bir potansiyel dengeleme ortaya kar (ekil-26ya baknz). Bu ekranlarn, her bir ilgili potansiyel dengeleme tesisine balants, ilgili topraklama tesisine veya potansiyel dengeleme barasna (A, M, PA), rnein ilgili binaya girdikten sonra en ksa yoldan yaplmaldr ve ek olarak ilgili cihazn mahfazasna balanmaldr. Hat ekranlarnn kesiti iin Madde 27-d2 geerlidir. Tesislerin arasndaki sinyal iletim hatlarnn galvanik olarak ayrlmasndan sadece, eer belirgin ekilde grlebilen ve gvenlik altna alnm olan ortak bir topraklama ve potansiyel dengeleme tesisi varsa (izelge-20deki Not) vazgeilebilir. ii) Ayn ebekeden, farkl alt datm panolaryla besleme: Bir iletiim tesisinin cihazlarnn bu ekilde dzenlenmesi durumunda (ekil-27ye baknz), L1 ila L3 ana iletkenlerinin fark akmlar sinyal iletim hattnn ekran ve potansiyel dengeleme iletkeni zerinden akabilir ve fonksiyon bozulmalarna neden olabilir. Bu fonksiyon bozulmalar sadece, fark akmlarn azaltlmas, potansiyel dengeleme tesisinin empedansnn azaltlmas gibi baka nlemlerle veya bunlardan baka, galvanik olarak tamamen ayrlm iletim sistemleriyle azaltlabilir veya ortadan kaldrlabilir. 2) Ekransz sinyal iletim hatlar kullanlan iletiim tesisleri: Ekransz sinyal iletim hatlarnn kullanlmas durumunda uzaktaki son cihaz, merkezi nitenin potansiyel dengelemesine dahil edilemez ve sinyal iletim hatlar, iletiim sistemine ilikin donanmlardan galvanik olarak ayrlmaldr; zira aksi takdirde potansiyel dengeleme iletkenleri ve ayn zamanda sinyal hatlar L1 ila L3 ana iletkenlerinin fark akmlarn geirirler. Bununla ilgili bir rnek ekil-28de gsterilmitir.

ekil-24 Bir iletiim tesisinin santral merkezi nitelerinin topraklamasna ve potansiyel dengelemesine rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

ekil-25 Ayn alt datm panosundan beslenen uzaktaki bir son cihaza sahip iletiim tesislerinin topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.) Not : Uzaktaki son cihaza giden sinyal hatt ekranszsa, akm devresinin simetrik olmas, yani aprazlanm iletkenlerin kullanlmas ve hatlarn simetrik olarak sonlandrlmalar gerekir.

ekil-26 Ayr ebeke beslemeli, ekranl iletim hatl ve ayrk topraklama veya potansiyel dengeleme tesisine sahip iletiim tesislerinin topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

ekil-27 Ayn ebeke beslemesinin baka bir alt datm panosundan beslenen ve ekranl sinyal iletim hatlaryla balanan uzaktaki bir son cihaza sahip iletiim tesisinin topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.) Not : Bu dzenlemede fonksiyon bozulmalar mmkndr (Madde 27-f1/iiye baknz).

ekil-28 Ayn ebeke beslemesinin baka bir alt datm panosundan beslenen ve ekransz, galvanik olarak ayrlm sinyal iletim hatlaryla balanan uzaktaki bir son cihaza sahip iletiim tesisinin topraklamasna rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

Grnt ve Ses letim Arabalarn da Kapsayan Televizyon ve Radyo Yayn Tesisleri iin Topraklama Kurallar

Madde 28-a) letiim teknii (radyo, televizyon, ses ve grnt teknii) ile ilgili sinyal iletim tesisleri, rnein sinyal iletim arabalar ve sinyal iletim cihazlar, tketici tesislerine balanmsa ve sinyal iletim tesisinin koruma iletkeni (PE)nin, tketici tesisin koruma iletkeni (PE) veya PEN iletkeni (PEN) ile balantsnda arzalar ortaya kyorsa, bu durumda, dolayl dokunmada ortaya kacak tehlikeli vcut akmlarna kar korumann salanmas iin, Madde 28-b ila Madde 28-dde belirtilen nlemlerden biriyle yardm salanr. b) Tekil cihazlar, koruma ayrmas ile koruma nlemine uygun olarak balanmaldrlar. c) Bulunduu yerde sabit olan iletim tesisleri iin Madde 28-c1 veya Madde 28-c2 geerlidir. 1) Sinyal iletim tesisi Madde 21-cye uygun olarak TT sistem olarak kurulmaldr. 2) Sinyal iletim tesisi Madde 21-e ve ekil-21de olduu gibi bir ayrma transformatr zerinden beslenmelidir. d) Hareketli sinyal iletim tesislerinde, sekonderinde potansiyel dengelemesi bulunan bir ayrma transformatr kullanlmaldr. Ayrma transformatr ok sayda tketicinin balanmas durumunda Madde 28-d1 veya Madde 28-d2 salanm olmaldr. 1) Hat ve kablolarn toplam uzunluklar snrlandrlyorsa, ilgili standartlardaki hkmler (rnein DIN VDE 0100 Ksm 728 / 04.84, Madde 4.2.4.2.2 vb) geerlidir. 2) Hat ve kablolarn toplam uzunluklar snrlandrlmyorsa, Madde 28-d2/i ila Madde 28-d2/viideki koullarla ilgili standartlardaki hkmler ( rnein DIN VDE 0100 Ksm 728 / 04.84, Madde 4.2.4.2.1 vb) geerlidir. rnekler iin ekil-29 ve ekil-30a baknz. i) Bir veya fazl olan ve iletme bakmndan birbirini tamamlayan sinyal iletim tesisleri tek bir ayrma transformatrne balanabilir.

ii) Anma alternatif gerilimi, her ana iletkenden topraa kar 250 V olarak snrlandrlmaldr. iii) Potansiyel dengeleme iletkeni, fazl alternatif akmda ayrma transformatrnn sekonder tarafndaki yldz noktasyla veya bir fazl alternatif akmda, sekonder taraftaki her iki balant noktasndan biriyle balanmaldr. iv) Potansiyel dengeleme iletkeninin yapl, kesiti ve iaretlenmesi ile ilgili olarak nc Blmdeki koruma iletkenleri iin belirlenmi olan koullar geerlidir. v) Potansiyel dengeleme iletkeni topraklanabilir. vi) Koruma yaltm uygulanm ayrma transformatrleri, ilgili standartlara uygun olan yer deitirebilen transformatrler iin belirlenen koullar salamaldr. vii) Ar akm koruma dzenlerine ek olarak, anma ama akm 30 mA olan hata akm koruma dzenleri de kullanlmaldr. Not : Hata akm koruma dzenleri bir veya birden ok akm devresi iin kullanlabilir.

ekil-29 Madde 28-d2de belirtilen, fazl alternatif akma bal, ayrma transformatrl, ar akm ve hata akm koruma dzenleri ve potansiyel dengelemesi bulunan bir sinyal iletim tesisine rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

ekil-30 Madde 28-d2de belirtilen, bir fazl alternatif akma bal, ayrma transformatrl, ar akm ve hata akm koruma dzenleri ve potansiyel dengelemesi bulunan bir sinyal iletim tesisine rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.)

ekil 29 ve ekil 30 iin aklamalar : 1 2 3 4 5 6 Sinyal iletim tesisi 1, Sinyal iletim tesisi 2, Koruma yaltml hatlar olan sinyal iletim tesisi 1e ilikin ebeke beslemesi, Koruma yaltml hatlar olan sinyal iletim tesisi 2ye ilikin ebeke beslemesi, Koruma yaltml ayrma transformatr, Sinyal iletim sisteminin iletme nedeniyle gerilim altnda bulunmayan btn iletken ksmlarnn potansiyel dengelemesi iin potansiyel dengeleme iletkeni, 7 8 9 10 11 12 Ar akm koruma dzeni, Hata akm koruma dzeni, Sinyal iletim sisteminin elektriksel iletme elemanlar, ebeke balantl iletiim cihaznn balant noktas, ebeke balantsz iletiim cihaznn balant noktas, Fonksiyonun topraklamas iletkenli (FE), rnein ekran FE olarak kullanlan (potansiyel dengeleme) koaksiyel kablo ve buna ilikin, rnein sinyal iletim tesisi 1 ile sinyal iletim tesisi 2 arasndaki gemeli klemens balants, 13 letiim cihaz.

Yeri Deitirilebilen Elektrikli Mzik Tesislerinin Topraklamasyla lgili Kurallar

Madde 29- rnein ebekeden beslenen bir kuvvetlendirici ve buna bal mzik cihazlar, mikrofonlar ve hoparlrlerden meydana gelen ve yerleri deitirilebilen elektrikli mzik tesislerinin grltsz iletilebilmesi iin, zellikle bu tip ok sayda mzik tesisinin birlikte iletilmesi srasnda, bunlarn mahfazalar, ekranlar veya ortak referans potansiyelli (fonksiyon topraklamal veya fonksiyon ve koruma topraklamal) alak frekansl sinyal devrelerinin referans iletkenleri, dolayl veya dolaysz olarak Madde 29-a ve Madde 29-bdeki koullar altnda birbirleriyle balanabilir. a) Dorudan doruya ebekeye balanacak cihazlar, IEC 60065e uygun olmaldr. b) Madde 29-adaki koulun salanp salanmad kullanm yerinde test edilemiyorsa, bunun dnda, ebeke ile alan her cihaz, ebekeye, her birinin kendisine ilikin olan bir ayrma transformatr zerinden balanr. Bu husus, cihazlarn zerine monte edilmi prizler ile ebekeye balanan cihazlar iin de geerlidir. Not : Cihaz balamadan evvel, en azndan, ayrma transformatr ile, ebeke ile alan cihaz arasndaki ebeke balantsnn d grnnn hatasz olup olmadnn kontrol gzle yaplmaldr.

Tanabilir letme Yerlerindeki letiim Sistemleri iin Alnacak Koruma nlemlerine likin Kurallar

Madde 30-a) Tanabilir iletme yerlerindeki, rnein tatlardaki veya kabinlerdeki, iletiim sistemleri, bunlar besleyen ebekenin koruma yntemi eidinden bamsz olarak iletiliyorsa ve kullanm yerinde belirgin zelliklere sahip bir topraklama salanamyorsa, bu durumda aadaki koullarla, her tanabilir iletme yerinin ebekesi, bir ayrma transformatr ile besleme ebekesinden ayrlmak zorundadr. Bylece sekonder tarafta yeni bir ebeke meydana gelir. Ayrma ile, besleyen taraftaki dokunma gerilimlerinin sekonder tarafta, tanabilir iletme yerindeki gvdeler ile toprak arasnda ortaya kmas nlenmelidir. Bu husus, Madde 30-a1 ila Madde 30-a6daki nlemlerin yerine getirilmesini gerektirir.

1 2 3 4

letme yeri iindeki elektrik iletme elemanlar iin ayrma transformatr, letme yeri dndaki elektrik iletme elemanlar iin ayrma transformatr, Koruma yaltm, Gerektiinde fonksiyon topraklamal olabilecek iletiim tesisinin potansiyel dengeleme iletkeni

(potansiyel dengeleme baras), 5 6 7 Madde 30-aya uygun tketici, Madde 30-bye uygun tketici, Potansiyel dengeleme iletkeni.

ekil-31 Tanabilir bir iletme yerine (rnein tat, kabin) rnek (Not: Bu ekil mecburi olmayp, yalnzca bir fikir vermek amacn tamaktadr.) 1) rnein hat girii, alter ve transformatr gibi, besleyen ebeke ile bal btn ksmlar, koruma yaltm olarak tanmlanan koruma nleminin koullarn salamak zorundadr. 2) Ayrma transformatr, koruma yaltmal ayrma transformatrleri iin geerli olan ilgili standartlara uygun olmal ve en azndan mutlaka ksa devreye kar dayankl olmaldr. 3) Ayrma transformatrnn k tarafnda, bir fazl transformatrlerde bir iletken, fazl transformatrlerde yldz noktas, tanabilir iletme yerinin mahfazasna ve koruma iletkenine (PE) balanmaldr. 4) Tanabilir iletme yerinin iinde, uygun bir TN sistem kurulmaldr; Ancak burada koruma iletkeni topraklanacak yerde, tanabilir iletme yerinin iletken mahfazas ile iletken bir ekilde balanr; bu balantda, mahfazann herhangi bir noktas ile ayrma transformatrnn balant noktas arasndaki diren 2 dan byk olmamaldr. 5) Potansiyel dengelemeyi tesis etmek zere, koruma yaltml olmayan, sabit yerletirilmi cihazlarn gvdeleri ve prizlerin koruma kontaklar, birbirleriyle iletken olarak balanmaldr. 6) letiim dzenleri iin, koruma iletkeni (PE) ile, tanabilir iletme yerinin mahfazas ve fonksiyon topraklamasnn balant noktasyla iletken olarak balanm olan bir potansiyel dengeleme iletkeni (potansiyel dengeleme baras) tesis edilmelidir. Koruma nlemlerinden bamsz olarak bir fonksiyon topraklamas iletkeni (FE) balanabilir (ekil-31e baknz). b) ebekeye balanan iletiim cihazlar, Madde 30-aya gre donatlm tanabilir iletme yerlerinin dnda da kullanlacaksa, bunlar DIN VDE 0100 Ksm 728e gre, Madde 30-b1 ila Madde 30-b6daki koullarn da dikkate alnmas koulu ile, sadece, tanabilir iletme yerinin dndaki iletme elemanlar iin ngrlen ek bir ayrma transformatr zerinden balanabilirler. 1) Ek ayrma transformatrnn sekonder akm devresi hibir noktadan, baka bir akm devresiyle, tanabilir iletme yerinin mahfazasyla veya toprakla balantl olmamaldr. 2) Tanabilir iletme yerlerinin dndaki iletme elemanlarnn balantlar iin kullanlan koruma kontakl prizler iaretlenmeli ve ip eklinde akan suya kar korunmu veya yerletirilmi olmaldr.

3) Gvdelerin potansiyel dengelemesi iin, ek ayrma transformatrnn ayn sekonder akm devresine ilikin btn prizlerin koruma kontaklar birbirleriyle, bir potansiyel dengeleme iletkeni vastasyla balanmal, ancak topraklanmamaldr. 4) Tanabilir iletme yerinin dndaki iletme elemanlar iin ngrlen potansiyel dengeleme iletkeni, Madde 30ann aksine, bu ayrma transformatrnn yldz noktasna balanamaz. 5) Potansiyel dengeleme iletkeni nc Blme gre boyutlandrlm olmal ve sar-yeil renkle iaretlenmelidir. c) Burada aklanmam koruma nlemleri, tanabilir iletme yerlerinin iinde ve dnda, eer tamamen doru dzgn bir iletiim iletmesi mmkn olacaksa, ilgili standartlar da gz nnde tutularak kullanlabilir. Not : Madde 30-a ve Madde 30-bdeki koruma nlemleri iletiim cihazlarnn basite kullanmn ve kolayca grltlerden temizlenmesini mmkn klar.

ALTINCI BLM

Son Hkmler

Yrrlkten Kaldrlan Hkmler

Madde 31- Bu Ynetmeliin yaym tarihinde 1/12/1979 tarihli ve 16715 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii yrrlkten kaldrlmtr.

Yrrlk

Madde 32- Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.

Yrtme

Madde 33- Bu Ynetmelik hkmlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr.

Ekler: Ek-Adan Ek-Zye kadardr.

Ek -A

Korozyon ve Mekanik Dayanm Bakmndan Topraklayc Malzemelerin Tipleri ve Minimum Boyutlar

Malzeme

Topaklayc eidi

Minimum boyutlar letken Kaplama/D klf

ap (mm) erit2) Profil(levhala r dahil) Boru Scak daldrma galvaniz Derin topraklaycl ar iin yuvarlak ubuk Yzeysel topraklaycl ar iin yuvarlak tel Kurun klfl
1)

Kalnlk Tekil Ortalama (mm) deerler deerler (mm2 ) (m) (m) 90 90 3 3 2 63 63 47 70 70 55

Kesit

25

16

63

70

10

50

elik

Yzeysel topraklayclar iin yuvarlak tel

1000

Derin Svanm topraklayclar bakr iin yuvarlak klfl ubuk Elektrolit ik bakr kaplamal Bakr Derin topraklayclar iin yuvarlak ubuk erit Yzeysel topraklaycl ar iin yuvarlak tel rgl iletken Boru Kalayl rgl iletken

15

2000

14,2

90

100

50

25

3)

plak

1,8* 20 1,8*

25 2 25 1 5

Galvanizl erit i Kurun klfl

* 1)

50 1,8* 25 25

20 1000 1000

40

rgl iletken Yuvarlak tel

rgl iletkeni oluturan her bir tel iin Beton iine dorudan gmlenler iin uygun deildir Kenarlar yuvarlatlm, souk ekme veya kesilmi eritler Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik anma tehlikesinin ok az olduu tespit edilirse olaanst koullarda 16mm2 kullanlabilir.

1) 2) 3)

Ek-B

Topraklama letkenlerinin ve Topraklayclarn Akm Tama Kapasitelerinin Hesaplanmas

5 saniye ierisinde kesilebilen hata akmlar iin topraklama iletkenlerinin ve topraklayclarn kesiti aadaki formlden hesaplanacaktr.

Burada A I t K Kesit (mm2), letken akm ( A,etkin deer) , Hata akm sresi (s), Akm tayan ksmn malzemesine bal katsay, izelge B.1 de balang scakl 20 o C baz alnarak en ok kullanlan malzemeler iin deerler verilmitir, Akm tayan ksmn 0 oCdeki direncinin scaklk katsaysnn tersi (izelge B1 e baknz), Balang scakl ( oC); deerler IEC 60287-3-1 den alnabilir. Tespit edilmemi ise1 m derinlikteki toprak scakl 20 o C olarak kabul edilebilir, Son scaklk. ( oC).

izelge-B.1 Malzeme katsaylar

Malzeme Bakr Alminyum elik

K A (s )1/2 /mm2 226 148 78

234,5 228 202

Havadaki topraklama iletkenleri ve toprakta bulunan topraklayclar iin yaygn koullarda 20 o C balang scakl ve 300 o Ce kadar son scaklklar iin ksa devre akm younluu G(=I/A) ekil-B.1'den alnabilir. Daha uzun sreli hata akmlar iin (Yldz noktas yaltlm veya kompanze edilmi ebekelerde olduu gibi) izin verilen kesitler ekil -B.2' de verilmitir. 300 o C den farkl bir son scaklk seilirse ( Bak ekil B.2 deki 1, 3 ve 4 nolu eriler) akm, izelge-B.2den seilecek bir katsay ile hesaplanabilir. rnein yaltlm iletkenler ve beton iine gml iletkenler iin daha dk son scaklklar nerilir.

izelge-B.2 300 o C son scaklk iin verilen srekli akmn dier son scaklklara dntrlmesi iin katsaylar Son scaklk (o C) 400 350 300 250 200 150 100 1,2 1,1 1.0 0,9 0,8 0,7 0,6 Dntrme katsays

1,3 ve 4 nolu eriler 300 0C, 2 nolu eri 150 0C son scaklk iin geerlidir.

1) Bakr, plak veya galvanizli, 2) Bakr, kalayl veya kurun kapl, 3) Alminyum, sadece topraklama iletkeni iin, 4) Galvanizli elik.

ekil-B.1 Hata akm sresi tF ye bal olarak topraklama iletkenleri ve topraklayclar iin ksa devre akm younluu G

1,2 ve 4 no'lu eriler 300 0C , 3 nolu eri 150 0C son scaklk iin geerlidir. Dier son scaklklara dntrme katsaylarn izelge-B.2'de verilmitir.

1) Bakr, plak veya galvanizli, 2) Alminyum, 3) Bakr, kalayl veya kurun kapl, 4) Galvanizli elik.

ekil-B.2a Dairesel kesitli (A) topraklama iletkenleri iin kesite bal olarak srekli akm deerleri ID

1,2 ve 4 nolu eriler 300 0C, 3 nolu eri 150 0C son scaklk iin geerlidir. Dier son scaklklara dntrme katsaylarn izelge-B.2'de verilmitir.

1) Bakr, plak veya galvanizli, 2) Alminyum, 3) Bakr, kalayl veya kurun kapl, 4) Galvanizli elik,

ekil-B.2b Kesit ile profil evresi (A x s) arpmna bal olarak dikdrtgen kesitli topraklama iletkenleri iin srekli akm deerleri ID

Ek C

Dokunma Gerilimi ve Vcut Akm

C.1 Dokunma gerilimi ile vcut akm arasndaki bant

YG tesislerindeki dokunma geriliminin izin verilen deerlerini hesaplamak iin aadaki kabuller yaplr: -Bir el ve her iki ayak zerinden geen akm yolu, -Vcut empedans deeri iin % 50 olaslk, -Kalp kasnn kaslmasnn (ventrikler fibrilasyonun ) ortaya kma olasl % 5, -Ek direnler ihmal edilmitir. Not : Bu kabuller , zellikle uzman kiilerin deneyimleri, kabul edilebilir maliyetler vb. gz nne alnarak, YG tesislerinde ortaya kan toprak hatalarnda kabul edilebilecek, tahmin edilebilen riskleri de kapsayan dokunma gerilimi erilerinin elde edilmesini salarlar. Vcut akmlarna bal olarak hesaplarn yaplmas iin IEC/TR2 604791'in esas alnaca ve akmn izin verilen snr deeri iin ekil-C.3te gsterilen c2 erisinin gz nne alnd ( sol elden iki ayaa doru olan akm yolu iin

ventrikler fibrilasyon olaslnn % 5'ten kk olduu ) kabul ile, aadaki izelge C.1de gsterilen deerler elde edilir.

izelge-C.1 Hata sresine tF bal olarak izin verilen en yksek vcut akm IB Hata sresi (s) 0,05 0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 Vcut akm (mA) 900 750 600 200 80 60 51 50

zin verilen ilgili dokunma gerilimini elde etmek iin, toplam vcut empedansn tespit etmek gerekir. Bu empedans dokunma gerilimine ve akm yoluna baldr. Elden ele veya elden bir ayaa doru akm yollar iin IEC/TR2 60479-1 de deerler verilmi olup izelge-C.2deki deerler bunlarla bulunmutur (vcut empedans olasl %50 ).

izelge-C.2 Elden ele veya elden ayaa doru bir akm yolu iin dokunma gerilimi UT ye bal olarak toplam vcut empedans ZB Dokunma gerilimi (V) 25 50 75 100 Toplam vcut empedans () 3250 2625 2200 1875

125 220 700 1000

1625 1350 1100 1050

Elden ayaklara doru bir akm yolunun dikkate alnmas durumunda vcut empedans iin dzeltme faktr olarak 0.75 katsays kullanlr ( IEC/ TR2 604791 : 1994deki ekil .3). Her iki izelgenin birletirilmesi ve dzeltme faktrnn gz nne alnmas ile, bir iterasyon yntemi kullanlarak her hata sresi iin dokunma geriliminin snrn hesaplamak mmkndr. Sonu ekil-6da gsterilmitir. izelge-C.3'de, ekil-6daki erinin birka noktadaki deerleri verilmitir.

izelge-C.3 zin verilen dokunma geriliminin UTp hata sresine tF bal olarak hesaplanan deerleri Hata sresi,tF (s) 10 1,1 0,72 0,64 0,49 0,39 0,29 0,20 0,14 0,08 0,04 zin verilen dokunma gerilimi,UTp (V) 80 100 125 150 220 300 400 500 600 700 800

C.2 Ek direnlerin gz nne alnmas

Ek direnlerin gz nne alnmas durumunda dokunma devresinin edeer emas ekil-C.1'de verilmitir

ekil-C.1 Dokunma devresinin edeer emas

ekil-C.1, izelge-C.3 ve izelge-C.4deki byklklerin aklamalar: USTp Dokunma devresinde kaynak gerilimi olarak etkili olan ve bilinen ek direnler (rnein ayakkablar, baslan yerdeki yaltm malzemesi) kullanldnda kiilerin gvenlik altnda bulunduu potansiyel

farknn snr deeri. Ek direnler gznne alnmadnda USTp , ekil-6da verilen UTp ye eittir, ZB IB UTp Ra Ra1 Ra2 S tF Toplam vcut empedans, nsan vcudundan akan akm, zin verilen dokunma gerilimi (insan vcudu zerinde den gerilim), Ek diren (Ra=Ra1+ Ra2), rnein ayakkablarn direnci, Baslan yerdeki toprak yaylma direnci, Bir tesisin sathndaki toprak zdirenci (m), Hata sresi.

izelge-C.4 Ek direnler gznne alnarak yaplacak hesaplar iin kabuller Dokunma Tr ZB deerinin almama olasl Sol el-her iki ayak %50
IEC/ TR2 60479-1 : 1994deki ekil-14 te gsterilen c2 erisi

IB=f(tF) erisi Akm devresinin edeer empedans ZB(%50) + Ra Ra = Ra1 + Ra2 Ek diren = Ra1 + 1,5 m-1 x s

Hesaplama yntemi: tF UTp ZB = f(UTp) C.1, izelge-C.2den alnacaktr (veya IEC/TR2 60479-1, ekil -4 ve ekil-5). = f(tF) C.1den alnacak (veya ekil-6) (Hata sresi)

IB USTp(tF)

Tanma gre

= UTp (tF) + (Ra1 + Ra2) x IB

= UTp (tF) x

ekil-C.2de, USTp(tF) = f(tF) erileri Rann drt deeri iin gsterilmitir.

(1) (2) (3) (4) (5)

Ek dirensiz (ekil 6ya uygun olarak) Ra = 750 Ra = 1750 Ra = 2500 Ra = 4000 (Ra1 = 0 ; (Ra1 = 1000 ; (Ra1 = 1000 ; (Ra1 = 1000 ; s =500 m) s =500 m) s =1000 m) s =2000 m)

Not: Ra1 = 1000 deeri kullanlm nemli ayakkablar iin bir ortalama deerdir.

ekil-C.2 Farkl ek direnler Ra = Ra1 + Ra2 iin USTp = f (tF) erilerine rnekler

C.3 Alternatif akmda vcut akm-zaman erileri nsan vcudunda sol elden her iki ayaa doru akan 15 Hzden 100 Hze kadar frekansl sinsoidal alternatif akmn etkileri ekil-C.3te etki blgelerine ayrlarak verilmitir.

Blgelere ilikin aklamalar: Blge Blge snrlar Fizyolojik etkiler No

AC-1

0,5 mAe kadar a dorusu 0,5 mA

Genellikle bir tepki yoktur.

AC-2

b dorusuna Genellikle zararl bir fizyolojik etki yoktur. kadar Genellikle organik bir hasar beklenmez. Akm ak sresinin 2 sden daha uzun olmasyla kaslarda kramp kaslmalar ve nefes almada zorluklar grlr. Akmn bykl ve sresinin artmasyla ventrikler fibrilasyon hari, atriyel fibrilasyon ve geici kalp kaslmalar gibi kalpte, kalp atlarnn iletiminde ve biiminde bozulmalar grlr.

b*) dorusu AC-3 c1 erisine kadar

AC-4

AC-3 blgesindeki etkilere ek olarak kalpte ve nefes alp c1 erisinden vermede akmn bykl ve sresinin artmasyla sonra tehlikeli fizyolojik etkiler ve ar yanklar meydana gelebilir. c1 - c2 c2 - c3 Ventrikler fibrilasyon olasl yaklak % 5e kadar ykselir. Ventrikler fibrilasyon olasl yaklak % 50ye kadardr.

AC4.1 AC4.2 AC4.3

*)

c3 erisinden Ventrikler fibrilasyon olasl %50nin zerindedir. sonra

10 msnin altndaki akm ak sreleri iin b dorusundaki vcut akm iin olan snr 200 mAlik bir deerde olduu kabul edilir.

ekil-C.3 15 Hzden 100 Hze kadar a.a. etkilerinin akm/zaman blgeleri

C.4 Doru akmda vcut akm-zaman erileri nsan vcudunda sol elden her iki ayaa doru akan doru akmn etkileri ekil-C.4te etki blgelerine ayrlarak verilmitir.

ekil-C.4 Doru akm etkilerinin akm/zaman blgeleri

Blgelere ilikin aklamalar: Blge Blge snrlar Fizyolojik etkiler No 2 mAe kadar Genellikle bir tepki yoktur. DC-1 a dorusu 2 mA DC-2 b dorusuna Genellikle zararl bir fizyolojik etki yoktur. kadar b*) dorusu Genellikle organik bir hasar beklenmez. Akmn bykl ve sresinin artmasyla kalp atlarnn Devre aldnda veya devre kapandnda hafif karncalanma.

DC-3

c1 erisine kadar DC-4 DC4.1 DC4.2 DC4.3

*)

iletiminde ve biiminde bozulmalar meydana gelebilir.

Akmn bykl ve sresinin artmasyla DC-3 c1 erisinden blgesindeki etkilere ek olarak, ar yanklar gibi sonra tehlikeli fizyolojik etkiler beklenir. c1 - c2 c2 - c3 Ventrikler fibrilasyon olasl yaklak % 5e kadar ykselir. Ventrikler fibrilasyon olasl yaklak % 50ye kadardr.

c3 erisinden Ventrikler fibrilasyon olasl %50nin zerindedir. sonra

10 msnin altndaki akm ak sreleri iin b dorusundaki vcut akm iin olan snr 200 mAlik bir deerde olduu kabul edilir.

Ek-D

Kabul Edilmi ve Belirlenmi M nlemlerinin Aklanmas

izelge-D.1 zin verilen dokunma gerilimlerinin UTp gvenlik altna alnmas iin (ekil 6ya baknz), M ek nlemlerinin kullanlmas ile ilgili koullar Hata sresi Topraklam a gerilimi UE tF UE 4 x UTp M1 veya M2 Tesislerin d duvarlarnda ve itlerinde Tesislerin iinde Bina ii (dahili tip) tesis
M3

Bina d (harici tip) tesis

tF > 5s

M4.1 veya M4.2

M4.2

UE > 4 x UT UTp olduunun UTp ispat tH 5s UE 4 x UTp UE > 4 x UTp M1 veya M2

M3

M3

M4.2

UE UTp olduunun ispat

M1: inde bina ii (dahili tip) tesisler bulunan binalarn d duvarlar iin ek nlemler: D tarafta oluacak dokunma gerilimine kar koruma nlemi olarak M1.1 ila M1.3 ek nlemlerinden biri kullanlabilir. M1.1: D duvarlar iin iletken olmayan malzemenin kullanlmas (rnein, tula duvar veya tahta) veya dardan temas edilebilecek topraklanm metal ksmlarn kullanlmamas M1.2 : Yaklak olarak d duvarn 1 m dnda ve en fazla 0,5 m derinlie gml, topraklama tesisine balanm bir yzeysel topraklayc ile potansiyel dzenlemesi . M1.3 : Kumanda iin stnde bulunulan yerin yaltm: Yaltkan tabaka, bu tabakann dndaki baslan yerden, topraklanm iletken bir ksma elle dokunma mmkn olmayacak ekilde, yeterince byk olacaktr. Sadece yan ynden bir dokunma mmkn ise, yaltkan tabakann 1,25 m geniliinde olmas yeterlidir. Aadaki koullarda baslan yerin yaltm yeterli kabul edilir: -En az 100 mm kalnlnda akl tal bir tabaka -Alt yaps yeterli (rnein mcrl) olan asfalt tabaka -Minimum yzeyi 1000 mm x 1000 mm ve kalnl en az 2,5 mm olan yaltkan rt veya ayn mertebede yaltm salayacak bir nlem. M2 : Bina d (harici tip) tesislerin d itlerinde alnacak ek nlemler: D tarafta ortaya kabilecek dokunma gerilimlerine kar koruma nlemi olarak M2.1 ila M2.3 de belirtilen ek nlemlerden biri kullanlabilir; d itlerdeki kaplarda M2.4 ek nlemi ek olarak gz nne alnmak zorundadr. M2.1 : letken olmayan malzemeden meydana gelen veya plastik kapl rg tel itlerin kullanlmas (Yaltlmam iletken it kazklarnn kullanlmas durumunda de geerlidir) M2.2 : itin dnda 1 m aklkta ve en fazla 0.5 m derinlie gml, ite balanm bir yzeysel topraklayc ile potansiyel dzenlemesi salanm olan iletken malzemeli itlerin kullanlmas. itin topraklama sistemine balanmas istee baldr (ancak bu durumda M2.4e baknz). M2.3 : Kumanda iin stnde bulunulan yerin M1.3 ek nlemine uygun olarak yaltlmas ve ayn zamanda itin ya Ek-Fye uygun ekilde topraklanmas veya bir topraklama tesisine balanarak topraklanmas. M2.4 : D itlerde bulunan kaplar dorudan doruya veya koruma iletkenleri zerinden veya kap haberleme cihazlar ve benzeri tesislerin kablolarnn metal klflar ile topraklama tesisine balanm ise, bu kaplarn alma blgelerinde de bir potansiyel dzenlemesi veya M1.3 ek nlemine uygun olarak baslan yerin yaltlmas gerekir.

Ayr olarak topraklanm iletken bir itin kaplar ana topraklama tesisine balanmsa, kaplar itin iletken ksmlarndan en az 2,5 m uzaklkta elektriksel ayrma salanacak ekilde olmaldr. Bu durum, itin bir blmnn iletken olmayan bir malzeme ile yaplmas veya iletken itin her iki sonunda yaltkan ayrma blgeleri kullanlmas durumunda salanabilir. Kap tam olarak aldnda bu elektriksel ayrmn kalc olmasna da dikkat edilmelidir. M3 : Bina ii tesislerde ek nlemler: Bina ii tesislerde M3.1 ila M3.3 ek nlemlerinden biri kullanlabilir. M3.1 : Bina temeli iine gmlm hasr (rnein, minimum kesiti 50 mm2 ve en byk gz genilii 10 m olan hasr veya elik yap) topraklayc ile epotansiyel dzenleme yaplr ve topraklama tesisine yer olarak birbirinden ayr en az iki noktadan balanr. Beton iindeki elik hasr ayn zamanda hata akmlarnn iletilmesi iin de kullanlyorsa, elik hasrn bu ama iin uygun olup olmad kontrol edilmelidir. Paral elik hasrlar kullanlyorsa yan yana olan hasrlar en az bir kere birbirleriyle balanmal ve hasrlarn tamam en az iki ayr noktadan topraklama tesisine balanmaldr.
Mevcut binalarda d duvarlarn yaknnda topraa gmlm ve topraklama tesisi ile balanm bir yzeysel topraklayc kullanlabilir.

M3.2 : Kumanda iin stnde bulunulan yerin metal malzemeden yaplmas (rnein metal hasr veya metal plaka) ve bu yerden dokunulmas mmkn olan ve topraklanmas gerekli olan metal ksmlara balanmas. M3.3 : Kumanda iin stnde bulunulan yerin M1.3 ek nlemine uygun olarak topraklama gerilimine kar yaltlmas. Burada,e potansiyel dengelemesi salamak zere, kumanda iin stnde bulunulan yerden ayn anda dokunulabilecek topraklanmas gereken metal ksmlarn kendi aralarnda balanmas. M4 : Bina d tesislerde ek nlemler: M4.1 : Kumanda iin stnde bulunulan yerler: Yaklak 0,2 m derinlikte ve kumanda edilecek ksmdan yaklak 1 m uzaklkta bulunan bir yzeysel topraklayc ile potansiyel dengelemesi. Yzeysel topraklayc, kumanda iin stnde bulunulan yerden dokunulmas mmkn olan topraklanm metal ksmlarn hepsine balanmaldr. Veya ; Kumanda iin stnde bulunulan yerin metal malzemeden yaplmas (rnein, metal hasr veya metal plaka) ve bu yerden dokunulmas mmkn olan topraklanmas gerekli metal ksmlarla balanmas. Ya da;

Kumanda iin stnde bulunulan yerin M1.3 ek nlemine uygun olarak topraklama gerilimine kar yaltlmas. Burada, e potansiyel dengelemesi salamak zere, kumanda iin stnde bulunulan yerden ayn anda dokunulabilecek topraklanm metal ksmlar kendi aralarnda balanmaldr. M4.2 : Topraklama tesisini bir kapal halka eklinde evreleyen yzeysel topraklamann yaplmas. Bu halkann iinde her bir gz en fazla 10 m x10 m byklnde olan gzl topraklama ebekesi tesis edilmelidir. Bu halkann dnda bulunan ve topraklama tesisine balanan her bir tesis ksm iin , yaklak 1 m aralkl ve yaklak 0,2 m derinlie gmlen potansiyel dzenleyici topraklayc yaplmaldr (rnein, koruma iletkeni zerinden topraklama tesisine balanan aydnlatma direkleri).

Ek-E

Yksek Frekansl Giriimlerin Etkilerinin Azaltlmas ve Kontrol Sistemlerinin Elektromanyetik Uyumluluu iin Alnacak nlemler

E.1 Yksek frekansl giriimlerin etkilerinin azaltlmas iin topraklama tesisinde alnacak nlemler: Her ne kadar topraklama tesisleri, esas itibariyle 50 Hz frekansl akmlara dayal taleplere uygun olarak tasarmlanm olsa da, yksek frekansl akmlara dayal talepler de gz nnde bulundurulmaldr. Bu akmlar esas itibariyle yldrmlar veya YG tesislerindeki ama kapama olaylar nedeniyle ortaya karlar. Ortaya kan geici akmlar veya bunlara kar den gerilimler rnein kumanda ve koruma dzenlerinin almalarn bozabilirler. Mevcut topraklama tesisinin deitirilmesiyle bu etkilerin azaltlmas ok yksek masraflarla mmkn olabilir; bu nedenle, topraklama tesisi projelendirilirken ve tesis edilirken aadaki hususlar gz nnde bulundurulmaldr: a) Akm zorundadr: yollarnn endktans mmkn olduu kadar kk olmak

-Topraklayclar ve topraklama iletkenleri sk gzl olmaldr. -Byk geici akmlarn ortaya kmas olas olan blgelerde topraklama ebekesinin gz younluu arttrlmaldr. Bu zellikle parafudrlar, gerilim

transformatrleri, akm transformatrleri ve gaz yaltml metal muhafazal (GIS) tesisler iin geerlidir. -YG iletme elemanlar, kumanda dolaplarnn, rle topraklama noktalar bir gz oluturacak ekilde balanmaldr. panolarnn vs.

-Topraklama tesisine yaplan balant mmkn olduu kadar ksa bir topraklama iletkeni ile yaplmaldr. -Topraklama iletkenleri kesime noktalarna balanmaldr. -Ortaya kan gzler ksa devre edilmelidir. -Karlkl empedans (kuplaj empedans) ya birok paralel topraklayc veya topraklama iletkeni birbirlerinden en az 0,5 m aralkla denerek veya bir iletkenin blnmesi ve her bir iletkenin ayr ayr denmesiyle azaltlabilir. -Kablo kanallarnda, topraklama iletkenleri kabloya paralel olarak denmelidir. Kablo ekranlar kablonun her iki sonunda topraklama sistemi ile balanmaldr.Ekran, toprak hata akmnn zerinden geen ksmn tayabilecek ekilde boyutlandrlmaldr. b) Daha iyi bir elektromanyetik ekranlama ve endktans kk bir akm yolu elde etmek iin binalarn metalik konstrksiyon ksmlar ve beton iine gmlm elikler, topraklama tesisine balanmaldr.
Not : Beton iindeki elikler ve metalik konstrksiyon ksmlarnn dalland blmler potansiyel dzenlemesi ve /veya topraklama iin kullanlmann dnda hassas ve verici olarak alan blgeler arasnda (rnein, bir YG kablosunun GIS tesisine balant noktas) ekran etkisi yapmak zere de kullanlabilir. Bu durumda ekran etkisi, elik beton dallanmalarnn gz aralklarnn kltlerek ve elik hasrdan meydana gelen bu ebeke GIS tesislerinin metal ksmlaryla veya beton iinden geirilen kumanda kablolarnn ekranlaryla sksk balanarak arttrlabilir. Topraklama iletkenlerinin kendi aralarnda iletken olarak balanmas sadece, eer byk akmlar gz nne alnacaksa veya elik hasr, topraklama ebekesinin bir ksmn oluturuyorsa gereklidir. Normalde elik hasrn tellerle birok yerden balanmas yeterlidir. Btn ksmlarn birbirleriyle ve topraklama tesisiyle, birok yerde balanmasn salayacak sayda balant noktalar ngrlmelidir.

E.2 Kontrol sistemlerinin elektromanyetik uyumluluu iin temel kurallar: Bu madde elektro-manyetik giriimlere kar kontrol devrelerinin korunmas ile ilgilidir. a) Yksek gerilim tesislerinde elektriksel grlt kaynaklar: Parazitler yksek gerilim tesislerine iletkenlerle kapasiteler zerinden, endkleme ile veya radyasyonla iletilir. 1) Yksek frekansl giriimler: - Primer devredeki manevralarla, - Enerji nakil hatlarna veya yksek gerilim tesislerinin topraklamasnn bir parasna den yldrm darbeleriyle,

- Hava aralkl parafudrlarn almasyla, - Sekonder devredeki balama olaylar ile, - Yksek frekansl radyo vericileriyle, - Elektrostatik boalma yoluyla retilirler. 2) Alak frekansl giriimler: - Ksa devrelerle, - Toprak arzalaryla, -Cihazlar (baralar, g kablolar, reaktanslar, transformatrler vb) tarafndan yaratlan elektromanyetik alanlar yoluyla retilirler. Elektromanyetik giriimlere kar korumalar iki genel ilkeye dayanr: - Cihazlara elektromanyetik alanlarn giriimini azaltmak, - Her cihaz parasyla ve topraklama sistemi arasnda epotansiyeli tesis etmek. b) Yksek frekansl giriimlerin etkilerinin azaltlmas iin alnmas gereken nlemler: Yksek frekansl giriimlerin etkilerinin azaltlmas iin aada sralanan neriler en nemlileridir. 1) Uygun l transformatrlerinin yapm ( gerilim transformatrleri, akm transformatrleri) primer ve sekonder sarglar arasnda etkili ekranlama, yksek frekans iletim davrannn deneyden geirilmesi. 2) Yldrm darbelerine kar koruma, 3) Topraklama sisteminin ve topraklama balantlarnn kontrol edilerek gerektiinde yenilenmesi (Madde 6b ye baknz), 4) Sekonder devre kablolarnn ekranlanmas: - Ekranlar kesintisiz olmaldr, - Ekranlar dk direnli olmaldr (birka / km), - Ekranlar giriim frekans aral iinde dk kuplaj empedansna sahip olmaldr, - Ekran topraklamalar mmkn olduunca ksa olmaldr, - Ekranlar her iki utan ve mmknse ara noktalardan topraklanmaldr, - Ekranlardaki akm sirklasyonunun ekranlanmam devreleri etkilenmemesi iin, ekranlar kontrol panosunun giriinde topraklanmaldr. Balantlar, tercihen uygun kablo pabular kullanlarak veya lehim ilemleri ile, dairesel olarak yaplmaldr. 5) Devrelerin gruplandrlmas. Ar gerilimlerin oluturduu fark durumunu (diferensiyel modunu) azaltmak iin, ayn fonksiyonla ilikili giri ve k kablolar ayn kablo ierisinde gruplandrlmaldr. Yardmc kablolar kontrol kablolarndan mmkn olduunca uzakta tutulmaldr.

c) Alak frekansl giriimlerin etkilerini azaltmak iin alnmas gereken nlemler: Alak frekansl giriimlerin etkilerini azaltmak iin aada sralanan neriler en nemlileridir: 1) Kablolarla ilgili nlemler: - Deiik gzergahlar veya uygun ayrmalar kullanlarak kontrol kablolarnn g kablolarndan ayrlmas, - G kablolarnn gen dzende denmi olmalar, yatay dzende denmi olmalarna gre tercih edilmelidir, - Kablo gzergahlar mmkn olduunca baralara ve g kablolarna paralel ve yakn olmamaldr, - Kontrol kablolar endktanslardan ve tek fazl transformatrlerden uzakta denmelidir. 2) Devre dzenlemesine ilikin alnacak nlemler: - letkenlerin halka oluturmasndan saknlmaldr, - D.a. yardmc besleme devresi iin ring (halka) eklinden ok radyal ekilde dzenleme uygundur, - ki farkl d.a. devresinin korunmasnda ayn elektriksel koruma dzeni kullanlmamaldr, - Ayr panolarda bulunan paralel sarglardan saknlmaldr, - Ayn devreye ilikin btn teller ayn kablo iine yerletirilmelidir. Deiik kablolar kullanldnda ayn kanal ierisine yatrlmaldr. 3) Bkml ift kablolar dk seviye sinyalleri iin tavsiye edilir. d) Cihaz seimine ilikin nlemler: 1) Tesis her biri zel evresel snflar temsil eden deiik blgelere ayrlmaldr. Snflar IEC standartlarnda (IEC SC 17B) tanmlanmtr. Her blgedeki iletme elemanlar kendi evre snfna uygun seilmelidir. 2) devrelerde gerektiinde aadaki nlemler alnmaldr. - I / O sinyal devrelerinin elektriksel olarak ayrlmas, - Yardmc g besleme devrelerinde filtrelerin tesisi, -Gerilim snrlama cihazlarnn (rnein, kondansatrler veya RC devreleri, alak gerilim parafudurlar,zener diyodlar veya varistrler, transzorb diyodlar vb) tesisi. Bu cihazlar koruma ve kontrol cihazlarnn iine konulmaldr. 3) Gaz yaltml anahtarlama tesislerinde alnacak ek nlemler: - zellikle zeminde olmak zere (Ek-L'de L.3'e baknz) beton iindeki elik hasrlarn deiik noktalarda topraklama sistemine balanmas, - GIS merkezlerinde mahfaza ve tesis duvar (beton demir hasrna veya metal muhafazaya) arasnda oklu balantlarla iyi bir ekranlama yaplmas ve duvarla topraklama sistemi arasnda oklu balantlarn yaplmas, - Sekonder donanmn elektriksel geici rejim byklklerine kar bakl ile ilgili deneyden geirilmesi ve uygun tasarm. e) Giriim etkilerinin azaltlmas iin alnabilecek dier nlemler: Aada listelenen dier tavsiyeler uygulanabildii lde yerine getirilmelidir.

- Kontrol kablolarnn metalik kablo borular iinde tesis edilmesi nerilir. Bu borularn topraklanmas ve srekliliinin btn uzunluk boyunca salanmas nerilir, - Kablo tesisatlarnn mmkn olduu kadar metalik yzeyler boyunca yaplmas nerilir, - Uygun fiber optik kablolarn kullanlmas nerilir.

Ek-F

letme Elemanlarnn ve Tesislerin Topraklanmas iin zel nlemler

F.1 Elektrik kuvvetli akm tesisleri etrafndaki itler: plak metal itler topraklanmak zorundadr. Bunun iin, rnein her kede birden fazla topraklama noktas kullanlmak zorundadr. Yerel koullara uygun olarak (itin topraklama tesisinin iinde veya dnda olmas durumuna gre) toprak balants, ya YG topraklama sistemine balant yaplarak veya zel topraklayclarla yaplmaldr. Yaltkan malzeme ile kaplanm itlerin plak metal ksmlar topraklanmak zorunda deildir. Bir tesisi evreleyen itteki btn mekanik kesintiler (rnein kaplar), it blmleri arasnda tehlikeli potansiyellerin meydana gelmesi nlenecek ekilde balanmaldr. F.2 Metal borular: Transformatr merkezi istasyona ilikin topraklama tesisiyle balanmaldr. ierisindeki metal borular

Transformatr merkezi dndan gelen rnein su beslemesi iin kullanlan metal borularn kullanlmasndan kanlmal ve bunun iin metal olmayan malzemeler kullanlmaldr. F.3 Demiryolu raylar: Transformatr merkezi sahas iinden geen ve elektrikli olmayan demiryolu sistemlerindeki raylar transformatr merkezine ilikin topraklama sistemine balanmaldr. Transformatr merkezinin sahas snrnda, demiryolu sisteminin dier ksmlaryla elektriksel ayrmann srekliliini salamak zere uygun yaltkan ray ekleri ngrlmelidir. Baz durumlarda, tren vagonlaryla kprlemeyi nlemek iin iki yaltkan ray eki gerekli olabilir. Ray kenarndaki kumanda yerlerine zel dikkat gsterilmelidir. nlemlerin belirlenmesinde demiryolu sistemi

iletmecisiyle bilgi alveriinde bulunulmal ve bunun dnda Madde 6-cdeki tespitler gz nne alnmaldr.

F.4 Direk tipi transformatrler ve /veya direk tipi anahtarlama elemanlar: Genel olarak, anahtarlama donanm olsun, yada olmasn direk zerine monte edilen transformatr tesisleri topraklanmaldr.
Sadece bir transformatrn yerletirildii direkler sz konusu olduunda kk bir topraklama tesisi (rnein, derin topraklayc, halka topraklayc veya iletken malzemeden yaplm direin temeli) bir transformatrn topraklanmas iin gerekli koullar salar. Genel olarak elikten veya baka bir iletken malzemeden yada betondan yaplan direklerin zerine bulunan anahtarlama tesisleri topraklanmaldr. Kumanda yerlerindeki topraklama tesisi, en azndan e potansiyel dengelemeyi salayacak bir topraklama ayla yaplmaldr. Eer kumanda iin bulunulan yerin yaltlmas yaplmsa veya anahtarlama ilemi yaltkan bir dzenek yardm ile yaplyorsa (rnein, yaltlm aletlerle, ubuklarla veya eldivenlerle) , kk bir topraklama tesisi (rnein, derin topraklayc veya halka topraklayc) yeterli olabilir. letken olmayan malzemeden yaplm direkler zerine monte edilmi anahtarlama donanmlar topraklanmayabilir. Eer bu tesisler topraklanmamsa mekanik olarak gvenilir izolatrler (rnein, dolu ekirdekli izolatrler) kumanda ubuunun elle ulalmas mmkn olmayan blmleri ierisine yerletirilmi olmaldr. Bunlar anma gerilimine uygun olarak boyutlandrlm olmaldr. Tahrik mekanizmasnn toprak yzeyinden eriilebilen blm olas kaak akmlarn iletilmesi iin topraklanmak zorundadr. Bunun iin en az 1 m uzunluunda bir topraklama ubuu veya direk etrafnda 1 m aklkta bulunan yzeysel topraklayc yeterlidir. Topraklayc ve topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri Ek-A ve Madde 5-b ve Madde 5-cye uygun olmaldr. F.5 l transformatrlerinin sekonder devreleri: Btn l transformatrlerinin sekonder devreleri, l transformatrlerinin sekonder balant ularna mmkn olduu kadar yakn topraklanmaldr. Madde 5-b2deki en kk kesitler donanmn bu tiplerine uygulanmaz. En kk kesit olarak 2,5 mm2 bakr kullanlmas arttr. Eer topraklama iletkeni mekanik olarak korunmam ise 4 mm2 bakr iletken gereklidir. Bununla birlikte eer baka noktalardan da topraklanmas gerekli ise, bu durumda oralarda topran yanllkla ayrlmas olana bulunmamaldr. F.6 Direkler: Tm YG ebekelerinde kullanlan direkler ve bunlarn traversleri ile, AG ebekelerinde, ok sayda insann bulunduu ya da girip kt bina ve tesislerin (okul, sinema, hastane, stadyum, tren alan vb.) yaknnda bulunan direkler ve bunlarn traversleri etkin ekilde topraklanacaktr. Alak gerilimli aa

direkli ebekelerde koruma topraklamas yaplacaksa, izolatrler direklere deve boyunlar ile balanmayp metal konsollar zerinden balanacaktr. Ayrca sistem (ebeke) tipinin gerektirmesi durumunda AG hava hatt ebekelerinde tm nihayet direkleri ile AG yeralt kablo ebekelerinin sonundaki nihayet panolarnda iletme topraklamas yaplacaktr. Toprak iletkeni bulunan YG hava hatlarnn toprak iletkenleri, hat boyunca faz iletkenleri zerinden balama tesisine kadar gelmeli ve tesisin topraklamasna balanmaldr.Ayrca ak hava merkezlerindeki demir ve elik yaplar hava hatt direkleri gibi topraklanmaldr.

Ek-G

Dokunma Gerilimlerinin llmesi

Dokunma gerilimlerinin llmesi kullanmak zorunludur (Ek-N ye baknz).

iin,

akm-gerilim

lme

yntemi

Dokunma gerilimi, insan vcudu direncinin 1 k olduu kabul edilerek belirlenir. nsan aya yerine kullanlan lme elektrodu(lar) 400 cm2 toplam alana sahip olmal ve toprak zerine minimum 500 Nluk bir toplam kuvvetle basmaldr. Eer ek direnler dikkate alnmak zorunda deilse, lme elektrodu yerine topraa en az 20 cm aklm bir sonda kullanlabilir. Tesisin her hangi bir ksmndaki dokunma geriliminin llmesi iin, elektrot dokunulabilecek tesis ksmndan 1 m akla yerletirilmelidir. Beton veya kurumu toprak durumunda bu elektrot slak bir bez zerine veya bir su tabakasnda bulunmaldr. nsan eli yerine, boya (yaltm malzemesi olarak kullanlmam) tabakasn gvenlikli ekilde delebilecek sivri bir ucu olan elektrot kullanlmak zorundadr. Voltmetrenin bir balant ucu el elektroduna, dieri ayak elektroduna balanr. Bu lmelerin bir tesiste numune deneyi eklinde yaplm olmas yeterlidir. Not : Dokunma akm devresinin kaynak gerilimi (USDp) hakknda abuk bir karar verebilmek iin, lmenin i direnci yksek bir voltmetre ve 10 cm derinlie aklm bir sonda ile yaplmas ounlukla yeterlidir.

Ek-H

Dorudan Yldrm Darbelerine Kar Koruma Yntemleri

Uzun yllar boyunca yaplan model almalar, lmler, gzlemler ve deneylerden elde edilen bilgiler sonucunda; aada aklanan dzende yerletirilmi yldrmdan koruma telleri ve yakalama ubuklar yardmyla dorudan yldrm darbelerine kar yeterli gvenirlilikle koruma salanabilir. Koruma blgeleri (ekil-H.1den ekil-H.4e kadar) 25 m. ykseklie kadar olan tesisler iin geerlidir. 25 mden yksek tesisler iin koruma gvenlii azaltlr. Not : 420 kVa kadar olan ebeke yaplar ortalama 25 m yksekliindedir. Aada verilen yntemlerle, ayrntl yaltm koordinasyonu almalar yapmaya gerek olmadan, yeterli bir koruma seviyesi elde edilir. H.1 Koruma telleri: Tek bir koruma teli koruma blgesi salar. Koruma blgesinin snrlar, H yksekliindeki koruma telinden balayan (ekil-H.1e baknz), yere teet olan ve koruma teli boyunca devam eden 2 x H yarapnda daire yaylardr. ki koruma teli ile koruma durumunda teller arasndaki uzaklk 2 x Hdan daha kk tutulup, koruma blgesi tellerin her biri tarafndan korunan blgelerin geniletilmi halidir. ki koruma teli arasndaki koruma blgesi, koruma tellerinden geen, 2 x H ykseklik izgisindeki MR merkezli ve R yarapl yay ile belirlenir. (ekil H.2ye baknz). Bu blge, koruma telleri boyunca devam eder.

H.2 Yldrm yakalama ubuklar: Yldrm yakalama ubuklar, kanal boalmasnn yukarya doru (buluta doru) gelimesini koruma tellerinden daha nce salar. Yldrm yakalama ubuklarnn koruma blgesi genellikle ayn ykseklikteki koruma tellerinden daha genitir. Tek bir yakalama ubuu, tepesinden geen 3 x H yksekliindeki yayn snrlad konik ekilli, koruma blgesi salar (ekil-H.3e baknz). ki yldrm yakalama ubuu arasndaki uzakln 3 x Hdan az olmas durumunda, yakalama ubuklar arasndaki koruma blgesi, yakalama ubuklarnn tepesinden geen, 3 x H ykseklik izgisindeki MR merkezli R yarapl yayn altnda kalan blgedir (ekil-H.4e baknz). H.3 Yldrm etkilerine kar topraklama koullarnn salanmas: Elektrik tesislerinin topraklanm blmlerine (toprak iletkenleri, demir ve beton direkler, topraklama iletkeni topraa kadar indirilmi aa direkler, ak hava tesislerindeki dayanaklar) yldrm dtnde, topraklanm tesis blmleri ile iletme gerei gerilim altnda bulunan blmler arasnda atlama (geri atlama) olabilir. Darbe topraklama direnci Rda

bantsn salayacak deerde ise, genel olarak geri atlamalar beklenmez. Burada: Rda Uda Ida Direk ya da dayanak topraklama direnci, topraklama tesisinin darbe

Yaltkann darbe dayanm gerilimi, Direk ya da dayanaktan geen yldrm akmnn tepe deeri.

Yldrm akm iddetleri zerine bir gr edinmek iin izelge-H1de hava hatt direklerinden geen baz yldrm akm deerleri verilmitir. kinci srada da tm yldrm dmelerinin yzde kanda bu akm deerlerinin zerine klmad belirtilmitir. rnein bir diree den tm yldrmlarn %95inde bu direkten geen yldrm akmlarnn iddeti 40 kAi amamaktadr. Geri atlamay azaltmak iin tesisin gvenlii dnlerek gerekli nlemler alnabilir. Ak hava balama ve transformatr tesislerinde darbe topraklama direnci, genellikle geri atlamalar olumayacak kadar kktr.

izelge-H1 Toprak iletkeni bulunan hava hatt direklerinde direkten geen yldrm akmlar Ida kA Bir diree den tm yldrm akmlarnn % si olarak almayan 80 deerler 20 30 40 50 60

90

95

98

99

Bir topraklaycnn darbe topraklama direnci bunun RE yaylma direncinden farkldr. Kk boyutlu topraklayclarda (rnein direk ayaklarnda, uzunluklar yaklak 10 m ye kadar olan derin topraklayclarda ve nlarnn uzunluu 20 myi pek amayan yldz topraklayclarda), darbe topraklama direnci yaklak olarak yaylma direncine (toprak iletkeninin direkten zlp ayrlmas durumunda) eit alnabilir.

ekil-H.1 Tek koruma teli

ekil-H.2 ki koruma teli

ekil-H.3 Tek yldrm yakalama ubuu

ekil-H.4 ki yldrm yakalama ubuu

Ek-J

Hava Hatt Koruma Telleri ve Yeralt Kablolarnn Metal Klflar ile lgili Azalma Katsaylar

J.1 Genel:
Hava hatlar koruma telleri ve yeralt kablolarnn metal klflar topraa akan hata akmlarnn bir ksmn tar. Bunlar, ekil-3e uygun olarak, ilgili devrenin toprak akmnn bir ksmn tarlar. Toprak hatasndan etkilenen yksek gerilim tesislerinin topraklama sistemi, bu etkiyle toprak hata akm bakmndan, etkin bir ekilde dearj edilecektir. Bu durum azalma faktr ile ifade edilir. fazl hava hattnn bir toprak teli iin azalma katsays r, toprak dn akmnn, fazl devrenin toplam sfr bileen akmlarna orandr.

Burada, IEW IE Toprak telindeki akm (dengeli durum), Toprak dn akm,

3I0 Sfr bileen akmlarnn toplam. Benzer tanm metal klfl, ekranl, zrhl yeralt kablolar veya civardaki elik borular iin yaplabilir. Toprak telindeki akm IEW yerine metal klf ve benzerlerindeki akm kullanlabilir. Bir hava hattnn dengeli akm dalmnda bir toprak telinin azalma katsays, faz iletkenlerinin self empedanslar ZL-E ve toprak teli empedans ZEW-E

ve faz iletkenleri ve toprak teli karlkl empedanslar ZML-EW gz nne alnarak hesaplanr.

En etkileyici terim ZML-EW iin, faz iletkenleri ile toprak teli arasndaki ortalama mesafe, ZEW-E iin ise toprak teli direncidir. Bylece, toprak akmyla balantl olarak toprak telinin azalma etkisi, daha dk toprak teli direnci ve faz iletkenleri ile toprak teli arasndaki uzakln azalmas ile artar (r azalma eilimi gsterir).

J.2 Hava hatlarnn ve kablolarn azalma katsaylarnn tipik deerleri (50 Hz)

Hava hatlarnn toprak telleri (110 kV) elik 50 ila 70 mm2 ACSR 44/32 mm2 ACSR 300/50 mm2 r = 0,98 r = 0,77 r = 0,61

Kat yaltml kablolar (10 ve 20 kV) Cu 95 mm2/1,2 mm kurun klf Al 95 mm2/1,2 mm alminyum klf r = 0,20 - 0,60 r = 0,20 - 0,30

Tek damarl XLPE kablolar (10 ve 20kV) Cu 95 mm2/16 mm2 bakr ekran r = 0,50 - 0,60

Tek damarl yal kablolar (110 kV) Cu 300 mm2/2,2 mm alminyum klf r = 0,37

elik boru ierisinde gaz basnl kablolar (110 kV)

Cu 300 mm2/1,7 mm elik

r = 0,01 - 0,03

Tek damarl XLPE kablolar (110 kV) Cu 300 mm2/35 mm2 bakr ekran r = 0,32

Tek damarl yal kablolar (400 kV) Cu 1200 mm2/1200 mm2 Alminyum klf r = 0,01

Ek-K

Topraklama Sistemlerinin Tasarm Esaslar

K.1 Toprak zdirenci:

Toprak zdirenci E deiik yerlerdeki toprak cinsine, tane yapsna, younluuna ve neme bal olarak deiir (izelge-K.1e baknz). Tasarmda yerinde lme yaplmaldr.

izelge-K.1 Alternatif akm frekanslarnda toprak zdirenci (sk llen deerler) Toprak cinsi Toprak zdirenci E (.m)
Bataklk

5-40 20-200 200-2500 2000-3000 ounlukla <1000 2000-3000 > 50000 > 30000

amur, kil, humus Kum akl Havann etkisiyle dalm ta Kumta Granit Morenin(Buzulta)

Birka metre derinlie kadar topraktaki nem orannn deiimi, toprak zdirencinde geici deiimlere neden olur. Gz nne alnmas gereken dier bir durum, deiik derinliklerdeki farkl toprak zdirenli toprak tabakalarnn varl nedeniyle toprak zdirencindeki deiimdir.

K.2 Topraklaycnn yaylma direnci

Topraklaycnn yaylma direnci RE topraklaycnn dzenlenmesine ve boyutlarna bal olduu kadar toprak zdirencine de baldr. Esas olarak topraklaycnn uzunluuna ve daha az olarak kesitine baldr. ekil-K.1 ve ekilK.2de yzeysel topraklayclarn ve derin topraklayclarn toplam uzunluuna gre yaylma direnlerini gsteren eriler verilmitir.

ekil-K.1 Homojen toprak ierisinde halka eklinde veya dz olarak yerletirilmi (eritten, yuvarlak malzemeden veya rgl iletkenden yaplm) yatay topraklayclarn yaylma direnci

Uzun yzeysel topraklayclarn bulunmas durumunda (rnein topraklayc etkisi olan kablolar) topraklama direnci uzunlua bal olarak der, ancak belirli bir son deere yaklar. (ekil-K.3e baknz)

Temel topraklayclar, toprak iine gml bir topraklayc olarak kabul edilebilir. Gzl topraklaycnn toprak direnci, D Gzl topraklaycnn alanna edeer alanl daire ap olmak zere yaklak olarak:

erit ve halka topraklayclar iin yaylma direnci hesaplar aadaki formllere gre yaplr. erit topraklayc

Halka topraklayc
L erit ve halka topraklaycnn uzunluu (m),

D = L / Halka topraklaycnn ap (m), d E rgl iletken ap veya erit kalnlnn yars (m) (burada 0,015 m. kabul edilmitir), Toprak zdirenci ( m).

ekil-K.2 Homojen toprak iinde dey olarak gmlm derin topraklayclarn yaylma direnci Hesaplamalar aadaki formle gre yaplr.

d E

Derin topraklaycnn uzunluu (m),

Derin topraklaycnn ap (0,02 m kabul edilmitir), Toprak zdirenci ( m).

ekil-K.3 Kablo boyuna ve toprak zdirencine bal olarak topraklayc etkisi olan kablonun yaylma direncinin tipik deerleri Muhtelif topraklayc tiplerine ilikin hesaplama rnekleri Ek-Tde verilmitir.

Ek- L

Topraklayclarn ve Topraklama letkenlerinin Tesisi

L.1 Topraklayclarn tesisi L.1.1 Yzeysel topraklayclar: Yzeysel topraklayclar genellikle kanal diplerine veya temel kazlarna denirler. Topraklayclarn; - Dolgu toprakla sktrlmas, - Kayalarn veya akllarn dorudan gmlm elektrotlarla temasnn nlenmesi, - Mevcut topran uygun olmamas durumunda uygun dolgu toprakla deitirilmesi tavsiye edilir. L.1.2 Temel topraklayclar:

a) Temel topraklamasnn ilevi: Temel topraklamas, potansiyel dengelemesinin etkisini arttrr. Bunun dnda, nc Blmdeki kurallar yerine getirildii takdirde, temel topraklamas kuvvetli akm tesislerinde ve yldrma kar koruma tesislerinde topraklayc olarak uygundur.

Bu topraklama, yap balant kutusunun arkasndaki elektrik tesisinin veya buna edeer bir tesisin ana blmdr.
b)Yapl 1) Genel i) Temel topraklayc, kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir (ekil-L.1 ve ekil-L.2ye baknz). evresi byk olan binalarda temel topraklayc tarafndan evrelenen alan, enine balantlarla 20 m x 20 mlik gzlere blnmelidir (ekil-L.3e baknz).

1 Temel topraklayc, 2 Balant filizi.

ekil-L.1 Tek bir ev durumunda temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

ii) Temel topraklayc, her taraf betonla kaplanacak ekilde dzenlenmelidir. elik erit topraklayc kullanldnda, bu erit dik olarak yerletirilmelidir. iii)Temel topraklayc, dilatasyon derzlerinin olduu yerlerde kesilmelidir. Son noktalar temelin dna karlmal ve yeterince esnek balant yaplmaldr. Balant yerleri her zaman kontrol edilebilir olmaldr (ekil-L.4e baknz).

2) Malzeme: Temel topraklamas iin en kk kesiti 30 mm x 3,5 mm olan elik erit veya en kk ap 10 mm olan yuvarlak elik kullanlmaldr. elik, inko kapl olabilir veya olmayabilir. Balant filizleri inko kapl elikten yaplm olmaldr. Balant ksmlar korozyona dayankl elikten olmaldr. 3) elik hasrl olmayan (kuvvetlendirilmemi) temel iinde yerletirme: Temel topraklayc, temel betonu dkldkten sonra, her ynde en az 5 cm beton iinde kalacak ekilde yerletirilmelidir. Topraklaycnn beton iindeki yerini sabitlemek iin uygun mesafe tutucular kullanlmaldr. (ekil-L.5e baknz) 4) elik hasrl (kuvvetlendirilmi) temel ve su yaltm malzemesi iinde yerletirme: Temel topraklayc, en alt sradaki elik hasr zerine yerletirilmeli ve yerini sabitlemek iin yaklak 2 mlik aralklarla elik hasrla balanmaldr (ekil-L.6 ve ekil-L.7ye baknz). Dardan basn yapan suya kar (DIN 18195 Ksm 6ya gre) yaltlm binalarda temel topraklayc, yaltmn altndaki beton tabakas iine yerletirilmelidir. Balant filizleri ya d yzeyden veya yaltm malzemesi arkasndaki dolgu tabakasndan beton iine gml durumda yukar karlmal ve en yksek yeralt su seviyesinin stnden bina iine sokulmaldr. Balant filizleri veya ksmlar, gerekli nlemler alnrsa (DIN 18195 Ksm 9a gre) yaltm malzemesi iinden de geirilip bina iine sokulabilir.

Temel topraklayc,

2 3

Balant filizi, Bina snr.

ekil-L.2 Bitiik nizam evlerde temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

1 2

Temel topraklayc, Balant filizi.

ekil-L.3 Byke bir i merkezinde temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

1 Esnek balant (genleme kprs), 2 Dilatasyon derzi (hareket aral).

ekil-L.4 naatlarn iinde, esnek balant ile hareket aralklarnn kprlenmesine rnek

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Toprak, Yaltm tabakas, En az 150 cmlik balant filizi, Bodrum d duvar, Zemin betonu, Blokaj, Temel topraklamas, Mesafe tutucu, Temel,

10 Drenaj.

ekil-L.5 Demir hasr olmayan (kuvvetlendirilmemi) temel iinde temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

1 Toprak, 2 Yaltm tabakas, 3 En az 150 cmlik balant filizi, 4 Bodrum d duvar, 5 Temel betonu, 6 Blokaj, 7 Yerinin sabitletirilmesi iin 2 mlik aralklarla demir hasra irtibatlandrlm temel topraklayc, 8 Drenaj.

ekil-L.6 Demir hasr olan (kuvvetlendirilmi) temel iinde temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

c)Temel topraklaycnn ksmlarnn balants: Temel topraklaycnn ksmlarn birbirleriyle balamak iin (DIN 48845e uygun) apraz balayclar ve uygun kamal (DIN 48 834ye gre) balantlar kullanlmaldr veya balantlar DIN 1910 serisi standartlara uygun ekilde (L.1.2/b.1-iii ye de baknz) kaynakla yaplmaldr d) Balant filizleri ve balant paralar: i) Ana potansiyel dengeleme yapmak amacyla, potansiyel dengeleme barasna balanacak balant filizi veya balant paras bina balant kutusunun yaknna yerletirilmelidir.

ii) Balant filizleri, bina iine girdikleri yerden itibaren en az 1,5 mlik bir uzunlua sahip olmaldr. Bu filizler, giri noktalarnda korozyona kar ek olarak korunmaldr. Balant filizleri, inaat srasnda gze arpacak ekilde iaretlenmelidir. iii) Temel topraklayc yldrma kar koruma topraklaycs olarak kullanlacaksa, zel balant filizleri veya paralar, yldrmlk (paratoner) iletkenlerinin balants iin dar doru karlmaldr. Bu balant filizlerinin veya paralarnn says ve yapl iin DIN VDE 0185 Ksm 1 geerlidir. iv) rnein asansr raylar gibi metal malzemeden yaplm konstrksiyon ksmlar dorudan temel topraklayc ile balanacaksa, gerekli yerlerde ek balant filizleri veya paralar ngrlmelidir.

L.1.3 Dey veya derin topraklayclar: Dey veya derin topraklayclar, toprak ierisine aklrlar ve birbirleri arasnda ubuk boyundan daha az mesafe braklmamaldr. akma srasnda ubuklara zarar vermeyen uygun aralar kullanlmaldr. L.1.4 Topraklayclarn eklenmesi: Topraklama ebekesi ierisindeki topraklama ann iletken paralarnn balanmas iin ekler kullanlr. Ekler topraklayclarn elektriksel iletiminin, mekaniksel ve sl dayanm edeerlerini salayacak ekilde boyutlandrlmaldr. Topraklayclar anmaya dayankl olmal ve galvanik pil oluumunun etkisinde kalmamaldr. ubuklarn eklerinde kullanlan malzemeler ubuklarla ayn mekanik dayanma sahip olmal ve akma esnasnda mekanik darbelere dayankl olmaldr. Galvanik anmaya neden olabilecek deiik metaller balandnda; ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr. L.2 Topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Genel olarak topraklama iletkenleri, mmkn olduunca ksa yoldan balanmaldr. L.2.1 Topraklama iletkenlerinin tesisi: Aadaki yntemler tesis edilme srasnda gz nne alnmaldr. - Gml topraklama iletkenleri: Mekanik tahribata kar korunmas gerekmektedir. - Ulalabilir olarak tesis edilmi topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenleri toprak zerine yerletirilebilir. Byle bir durumda bunlara her an ulalabilir. Eer bir mekanik tahribat riski sz konusu olacaksa, topraklama iletkeni uygun ekilde korunmaldr. - Betona gml topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenleri beton ierisine de gmlebilirler. Balant ular her iki uta da kolaylkla eriilebilir olmaldr. plak topraklama iletkenlerinin, topraa veya betona girdii yerlerde anmay nlemek amacyla zel itina gsterilmelidir.

L.2.2 Topraklama iletkenlerinin eklenmesi: Ekler, hata akm geme durumlarnda herhangi bir kabul edilemez s ykselmesini nlemek iin, iyi bir elektriksel sreklilie sahip olmaldr. Ekler gevek olmamaldr ve korozyona kar korunmaldr. Deiik metaller balanmak zorunda kalndnda, galvanik piller ve sonucunda galvanik anma oluumu nedeniyle ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr. Topraklama iletkenini, topraklaycya, ana topraklama balant ucuna ve herhangi bir metalik ksma balamak iin, uygun balant paralar kullanlmaldr. Civata balants yalnz bir cvata ile yaplrsa, en azndan M10 cvata kullanlmaldr.rgl iletkenlerde (ezmeli, sktrmal ya da vidal balantlar gibi) kovanl (manonlu) balantlar da kullanlabilir. rgl bakr iletkenlerin kurun klflar balant noktalarnda soyulmaldr; balant noktalar korozyona kar (rnein bitm gibi maddeler ile) korunmaldr. Deney amacyla, ayrma yerleri ihtiyac karlanabilmelidir. zel aletler kullanlmadan eklerin sklmesi mmkn olmamaldr.
L.3 Beton ierisinde demirlerin topraklama amac iin kullanm

Beton demirleri eitli amalar iin kullanlabilir: a) Topraklama sisteminin bir paras olarak; bu durumda beton demirlerinin boyutu Madde 5-b2 ile uygun olmaldr. b) letmecinin korunmas iin gerilim dzenleyicisi olarak; bu durumda elik yapnn btn ilgili paralar aralarnda gerilim fark oluturmayacak ekilde birbirleriyle balanmaldr. Balantlar Madde 5-b3 ile uygun olarak boyutlandrlmaldr. c) Yksek frekansl akmlarla balantl elektromanyetik ekran olarak; bu durumda elik konstrksiyonun btn ilgili paralar, yksek frekansl akmlar iin ok kk empedans yolu tekil etmek amacyla birbirleriyle balanrlar. Cihaz balantlar ulamnn zor olduu durumlar iin, bir ok balant noktas olmal ve elektromanyetik etkileri en aza indirmek amacyla mmkn olduunca ksa balantlar yaplmaldr. elik konstrksiyon baralar bu amalarla kullanldnda, korozyon olasl en az seviyede tutulmaldr. elik konstrksiyon baralarna yaplan balantlar bu Eke uygun olmaldr.

1 2 3 4 5 6

Bodrum d duvar, En az 150 cmlik balant filizi, Temel betonu, nce beton - koruma tabakas, Blokaj, Yerinin sabitletirilmesi iin 2 mlik aralklarla demir hasra irtibatlandrlm temel topraklayc,

7 8 9

Toprak, En yksek yeralt su seviyesi, Bina toprak st seviyesi,

10 Dikine yaltm tabakas, 11 nce beton - koruma tabakas, 12 Yaltm tabakas iin dayanak.

ekil-L.7 Bina temeli yaltm malzemesi iinde kalan temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek Ek -M

Basit Topraklama Sistemlerinde Tehlikeli Gerilimlerden Korunmak iin Yaklak Formller ve Uygun Mesafeler

Basit topraklama sistemleri iin tehlikeli gerilimlerden korunmak iin yaklak formller ve uygun mesafeler izelge-M.1'de verilmitir.

izelge-M.1 Basit topraklama sistemlerinde tehlikeli gerilimlerden korunmak iin yaklak formller ve uygun mesafeler

Topraklayc

Yarm kre topraklayc

Derin topraklayc

Gmlm a

Konfigras yon

l >> d

Mesafe dkabul

l >> d A = A alan

UE Ukabul

Topraklama gerilimi (toprak potansiyel ykselmesi), Toprak yzey potansiyelinin (rnein ekil-6 veya izelge-13deki bir deer) bir dkabul uzaklndaki kabul edilebilir snr (Ukabul< UE).

Ek-N

Yeni Tesis Edilecek veya Mevcut Topraklama Tesislerinde Yaplacak lmeler

Bu blmde ad geen deney yntemleri referans yntemlerdir. Doruluklar daha az olmamak kaydyla, baka yntemler de kullanlabilir.

N.1 Toprak zdirencinin llmesi: Toprak yaylma direncini veya topraklama empedansn nceden belirlemek amacyla toprak zdirencinin llmesi, bu direncin eitli derinlikler iin tespit edilmesini salayan Drt Sonda Yntemi (rnein, Wenner Yntemi) ile yaplmaldr.
N.2 Toprak yaylma direnlerinin ve topraklama empedanslarnn llmesi: N.2.1 Bu direnler ve empedanslar farkl ekillerde belirlenebilir. Hangi lme ynteminin amaca uygun olduu, topraklama sisteminin byklne ve etkilenmenin derecesine (N.4e baknz) baldr. Not : Topraklanm ksmlarda veya bunlarn arasnda (rnein, direk ile yukar kaldrlm toprak teli arasnda), bu lmeler ve yaplan hazrlklar srasnda, enerjinin kesik olduu durumda da tehlikeli dokunma gerilimlerinin ortaya kabileceine dikkat edilmelidir. N.2.2 Uygun lme yntemleri ve l cihazlarnn tipleri iin rnekler: N.2.2.1 Topraklama lme cihaz: Bu cihaz, topraklayclar veya kk veya orta byklkteki topraklama sistemlerinde, rnein tek bir derin topraklayc, erit topraklayc, toprak teli havaya kaldrlm (direkle irtibat ayrlm) veya kaldrlmam durumdaki hava hatt direklerinin topraklayclar, AG topraklama tesisinden ayrlm orta gerilim ebekesindeki topraklama tesisleri iin kullanlr. Kullanlan alternatif gerilimin frekans 150 Hzi amamaldr. lme yaplacak topraklayc, sonda ve yardmc topraklayclar, mmkn olduu kadar birbirinden uzakta olmak zere mmkn mertebe bir doru zerinde bulunmaldr. Sondann lme yaplacak topraklaycyla arasndaki mesafe, 20 mden az olmamak kaydyla, en byk topraklayc uzunluunun en az 2,5 kat (lme ynne doru), yardmc topraklaycnn mesafesi ise, 40 mden az olmamak kayd ile en az 4 kat olmaldr. N.2.2.2 Yksek frekansl topraklama lme cihaz: Bu cihaz, topraklama telinin havaya kaldrlmasn gerektirmeksizin tek bir diree ilikin toprak yaylma direncinin llmesini mmkn klar. Burada, lme akmnn frekans, toprak teli ve komu direkler arasnda oluan zincir iletken empedans byk direnli olacak ve her bir hava hatt direi topraklaycsyla pratik olarak ihmal edilebilecek bir paralel balant ortaya karacak kadar yksek olmaldr. N.2.2.3 Olduka byk akmlarn kullanld akm-gerilim yntemi: Bu yntem, zellikle byk apl topraklama tesislerinin topraklama empedansn lmek iin kullanlr (ekil-N.1e baknz).

IM IEM rE
RES

Deney akm (genel olarak yalnzca akm veya gerilimin mutlak deeri belirlenir), lme srasnda topraklama akm (bu durumda dorudan doruya llemez), Uzaktaki topraklaycya kadar hattn azalma katsays,
Topraklama ebekesinin (gzl topraklaycnn) yaylma direnci,

RET UEM USTM

Direin yaylma direnci, lme srasndaki topraklama gerilimi, lme srasndaki dokunma kaynak gerilimi.

ekil-N.1 Olduka byk akmlarn kullanld akm-gerilim yntemiyle topraklama empedansnn belirlenmesine rnek

Topraklama tesisiyle uzaktaki bir topraklayc arasna yaklak ebeke frekansl bir alternatif gerilim uygulayarak topraklama tesisine, bu tesiste llebilir bir potansiyel ykselmesi ortaya karabilecek bir IM test akm aktlr. Bu srada iletme srasnda tesise bal bulunan toprak telleri ve topraklayc etkisi olan kablo klflar ayrlmamaldr. Topraklama empedansnn mutlak deeri aadaki formlle bulunur ZE = UEM / ( IM . r ) Burada : UEM IM r Topraklama tesisiyle, referans toprak blgesindeki sonda arasnda llen gerilim (V), llen deney akm (A), Hattn uzaktaki topraklaycya gre azalma katsays (Ek-Jye baknz). Azalma katsays hesap ile veya lme yoluyla tespit edilebilir. Toprak teli olmayan hava hatlar ve ekran ve zrh bulunmayan kablolar iin r = 1dir.

Hatlarn, ayr konsolda deli, test edilen hatta paralel giden, topraklayc ve uzaktaki topraklayc arasndaki toprak telleri, eer test edilen topraklaycya ve uzaktaki topraklaycya bal iseler, dikkate alnrlar. Test hatt olarak iyi iletken metal bir klf bulunan ve her iki taraftan topraklanm bir kablo kullanlyorsa, test akmnn olduka byk bir ksm klf zerinden geri akacaktr. Bu klfn zerinde yaltkan bir d klf bulunuyorsa, bu nedenle, klfn topraklamalarnn kaldrlmas gerekebilir. Ancak topraklayc etkisi bulunan kablolarda metal d klflarn topraklamalar ayrlamaz. Topraklayc ve uzaktaki topraklayc arasndaki mesafe, mmkn olduunca 5 kmden az olmamaldr. Test akm, mmkn olduunca en az, llecek gerilimler (test akmna bal topraklama ve dokunma gerilimleri) mevcut olabilecek yabanc ve bozucu gerilimlerden daha byk olacak ekilde seilmelidir. Genel olarak bu durum 50 Ain zerindeki test akmlaryla salanr. Voltmetrenin i direnci, sondann yaylma direncinin en az 10 kat olmaldr. Not : Kk topraklama tesisleri iin daha kk uzaklklar yeterli olabilir.

Gerektii takdirde yabanc ve bozucu gerilimler yok edilmelidir (N.4e baknz). N.2.2.4 Tekil direnlerden hesaplama yntemi: Topraklama tesisi birbirini pratik olarak etkilemeyen, ama rnein topraklama hatlar veya hava hatt toprak telleri gibi balant hatlaryla birbirlerine balanm tekil topraklayclardan meydana geliyorsa, topraklama empedans ZE aadaki ekilde belirlenebilir. Her bir topraklaycnn yaylma direnci balant hatlar alarak topraklama lme cihazyla tespit edilir, balant hatlarnn empedanslar hesaplanr ve topraklama empedans, yaylma direnleriyle balant hatlarnn empedanslarnn oluturduu edeer devreden bulunur. N.3 Topraklama geriliminin tespiti: UE Topraklama gerilimi, UE = ZE x IE ile tanmlanr (ekil-N.1e baknz): Burada : ZE IE Topraklama empedans (rnein, Ek-Ndeki N.2.2.3e gre yaplan lmeden veya Ek-Ndeki N.2.2.4e gre yaplan hesaplamadan bulunan ), Madde-5e uygun topraklama akm.

lme srasnda kullanlan IEM topraklama akm, IEM = r x IM bantsyla verilir. ZE topraklama empedans, ZE = UEM / IEM bantsyla verilir. Hata durumundaki UE topraklama gerilimi, UE = IE x ZE = UEM x IE / ( r x IM ) bantsyla verilir. 3 fazl bir alternatif akm ebekesindeki toprak hatas inceleniyorsa ve transformatr merkezinden kan btn hava hatlarnn toprak teli azalma katsays yaklak olarak aynysa, topraklama akm iin, IE = r x 3 I0 bants geerlidir Burada r 3 I0 Toprak teli azalma katsays Bu ebekenin btn faz iletkenlerinden tesise doru akan akmlarn vektrel toplam

Transformatr merkezinde, ortaya kan bir hata durumunda 3 I0 , toprak ksa devre akm ile transformatr yldz noktas (ntr) akm arasndaki farktr. Transformatr merkezinden kan A, B, C ... hatlarnn toprak teli azalma katsaylar birbirinden farklysa, IE = rA x 3 I0A + rB x 3 I0B + rC x 3 I0C + ....... bants geerlidir. Burada : I0A rA A hattnn bir faz iletkenin (rnein L1 faznn) sfr akm bileeni, I0B ayn ekilde B hatt iin v.s. A hattnn toprak teli azalma katsays, rB ayn ekilde B hattnn v.s.

Transformatr merkezine gelen hatlardan biri kablo ise, bu durumda bu hat iin, IEnin hesaplanmas iin verilen yukardaki formlde topraklama teli azalma katsays yerine kablo klf azalma katsays yerletirilir. N.4 Topraklama lmelerinde yabanc ve bozucu gerilimin yok edilmesi: N.2.2.3e uygun olarak topraklama geriliminin tespit edilmesi srasnda her eit yabanc ve bozucu gerilim ile (rnein, iletmede bulunan komu sistemler tarafndan deney akm devresinin endktif olarak etkilenmesi) lme hatalar ortaya kabilir. Bu tip bozucu etkilerin yok edilmesi iin kullanlan yntemlere rnekler : N.4.1 Salnm yntemi: Bu yntemde, frekans ebekeninkinden onda birler mertebesinde farkl olan bir gerilim kayna (rnein acil ihtiya generatr) kullanlr. Deney akm tarafndan oluturulan gerilimler, bir lme evriminin sresinin yeteri kadar ksa olmas durumunda mutlak deeri ve faz as sabit olarak kabul edilebilecek dier bozucu gerilimlerin Ud zerine vektrel olarak toplanr. Asenkron sperpozisyon nedeniyle voltmetrenin ibresi

veya gstergesi bir maksimum U1 ve minimum U2 deeri arasnda salnr. Test akm tarafndan oluturulan gerilim iin bu durumda;

2 x Ud < U1 iin

2 x Ud > U1 iin

2 x Ud = U1 iin bantlar geerlidir. N.4.2 Kutup deitirme yntemi: Bu yntemde, geriliminin faz as akmsz bir bekleme sresi sonunda elektriksel olarak 180 dndrlen ebeke ile senkron bir gerilim kayna (transformatr) kullanlr. Kutup deitirmesi yaplmadan nce test akm akarken ortaya kan gerilim Ua, kutup deitirildikten sonra Ub ve test akmnn kesildii sradaki bozucu gerilim Ud llr. Vektrel bantlar nedeniyle test akm tarafndan ortaya karlan gerilim iin,

bants geerlidir. N.4.3 Vektr lme yntemi: Uzun l iletkenleri, test hattyla mmkn olduunca dik a yapacak ekilde denmelidir. Yer nedeniyle bu mmkn deilse, test akm tarafndan lme iletkeninde endklenen gerilim ksm, vektr l aletiyle ksmen elimine edilir. N.4.4 Doru akmlarn bloke edilmesi: Bozucu gerilimlerin iinde yksek deerli doru gerilim bileenleri mevcutsa, doru gerilimi bloke eden bir voltmetrenin kullanlmas gerekebilir.

N.5 Arza evrim (halka) empedansnn llmesi: rnek olarak,aadaki metotlar, arza evrim (halka) empedansnn llmesi srasnda TN sistemlerine uygulanabilir. Not 1: Bu ekte nerilen metotlar, gerilimin vektrel yapsn yani gerek bir toprak arzasndaki koullar dikkate almadndan arza evrim (halka) empedansnn sadece yaklak deerini verir. Bununla birlikte, yaklam derecesi, sz konusu devrenin reaktans ihmal edilebiliyorsa kabul edilebilir. Not 2: Arza evrim (halka) empedans llmesi deneyi uygulanmadan nce, ntr noktas ile aktaki metal blmler arasnda bir sreklilik deneyi (Madde 10-c2ye baknz) yaplmas istenir. Metot 1: Arza evrim (halka) empedansnn gerilim dm yardm ile llmesi: Not : Bu metodun uygulamada glkler gsterdiine dikkat edilmelidir. Dorulanacak devrenin gerilimi, bir deiken yk direnci bal iken ve bal deilken llr ve arza halka empedans

forml ile hesaplanr. Burada; Z U1 U2 IR Arza evrim (halka) empedans, Yk direnci bal deilken llen gerilim, Yk direnci bal iken llen gerilim, Yk direncinden geen akmdr,

Not : U1 ile U2 arasndaki fark, belirgin olmaldr.

ekil-N.2 Arza evrim (halka) empedansnn gerilim dm yardm ile llmesi deneyi

Metot 2: Arza evrim (halka) empedansnn ayr bir besleme yardm ile llmesi: lme, normal besleme hatt kesilmi ve transformatrn primeri ksa devre balanm iken yaplr. Bu metotta ayr bir besleme kayna kullanlr (ekil-N.3) ve arza evrim (halka) empedans Z = U / I forml ile hesaplanr.

Burada; Z U I Arza evrim (halka) empedans, llen deney gerilimi, llen deney akmdr.

ekil-N.3 Arza evrim (halka) empedansnn ayr bir besleme yardm ile llmesi deneyi

Ek-P

Topraklama Sistemlerinin Dokmantasyonu ve Denetim Ayrntlar

Bir topraklama sisteminin saha uygulama ve denetleme plan bulunmaldr. Bu plan zerinde: - Topraklayclarn yerleri, - eitleri, - Boyutlar, - Topraklama iin kullanlan malzemeler, - Gmlme derinlikleri, - Topraklayclarn dzenlenme biimleri, - Topraklama iletkenlerinin cinsi, - Topraklama iletkenlerinin balantlarna ilikin detaylar, - lmelerin yaplabilecei ayrma noktalar, - Baka topraklayclar ile balant yerleri, - Topraklamalara ilikin diren deerleri. Toprak zdirenci, Topraklaycnn ve topraklama tesisinin yaylma direnci, Topraklama direnci, Toplam topraklama direnci, Topraklama empedans, Darbe topraklama direnci. - Dokunma gerilimleri, - Topraklamann yapld tarih, - Hava hatt ebekelerindeki direklerin ve transformatr merkezlerinin periyodik olarak denetlenecek ksmlarna ilikin denetim program (direk numaralar, planlanan denetim tarihleri, TM'lerinde kontrol edilecek yerlere ilikin koordinatlar). - Planlanan denetleme tarihleri ve lme sonular, - Proje Mhendisi (Ad soyad, nvan, Oda kayt no vb),

- lmeyi yapan elektrik mhendisi (Ad soyad, nvan, Oda kayt no vb), gsterilmelidir. Tesis gerekletirilmeden nce, bu Ynetmeliin kapsamnda gzetilecek ihtiyalar ieren bir rapor hazrlanmaldr. Global topraklama sisteminin dnda her tesisin toprak direnci hesaplanmal ve sistematik olarak llmelidir (lme teknii detaylar Ek-Nde verilmitir), ve topraklama gerilimi (toprak potansiyel ykselmesi) hesaplanmal veya llmelidir. Eer gerekli ise, dokunma gerilimi ispat, hesaplama veya lme ile yaplmaldr. Global topraklama sistemi ierisindeki alanlarda toprak direncini veya topraklama gerilimini dorulamaya gerek yoktur. nk topraklama sisteminin temel (esas) tasarm yeterlidir. zin verilen dokunma gerilimlerini elde etmek iin zel lmelere gereksinim duyulursa, bunlar da saha uygulama ve denetleme planna dahil edilmeli ve proje ekindeki belgelerde tanmlanmaldr. eitli topraklama tesislerinin iletme dnemi iindeki muayene, lme ve denetlemelere ilikin nerilen periyotlar aada verilmitir: 1) Elektrik retim iletim ve datm tesisleri (enerji nakil ve datm hatlar hari) iin: 2 yl, 2) Enerji nakil ve datm hatlar iin: 5 yl, 3) Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri iin: i) Topraklamalara ilikin direnlerinin muayene ve llmesi: 1 yl, ii) Topraklama tesisleri ile ilgili dier muayene, lme ve kontroller: 2 yl, 4) Sabit olmayan tesisler iin: i) Sabit iletme elemanlar iin: 1 yl, ii) Yer deitirebilen iletme elemanlar iin: 6 ay. 5) Parlayc, Patlayc Tehlikeli ve Zararl Maddelerle allan yerleri ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk kapsamndaki topraklama tesisleri ile slak ortamlarda allan iyerlerindeki topraklama tesislerinin muayene, lme ve denetleme periyotlar bir yl aamaz. Bir yksek gerilim topraklama tesisinde yaplacak topraklama direnlerinin llmesine ve binalara ilikin topraklama tesislerinin denetimine ilikin bir fikir vermek zere, aada iki adet form verilmi olup topraklama tesisini denetlemekten sorumlu kurulular benzer formlar gelitirip kullanabilirler.

YGde lme Protokol rnek Formu

YGde Topraklama Tesisatnn lm ile ilgili n bilgiler ebeke........................................... Cadde: ......................................... Nr:...................... letken: ................................ ................................ ................................ ............................ Pozisyon: ................................ Direk Numaras: ..................................................... Tesisat: ................................ ............................................................. Tip:....................

Topraklama tesisini izenin ad,soyad, nvan: ................................................................ Topraklama tesisinde lme yapann ad,soyad, nvan:................................................... lld tarih: ..................................................................................................................

Topraklama Sahasnn Durum Plan:

lme ile ilgili veriler Topran cinsi: .................................. zgl toprak direnci: ................................ m

Topraklaycnn uzunluu: ..............m Topraklaycnn kesiti: ...............................mm

YGde topraklama direncinin llmesi lme Topran durumu tarihi (r. kurak) numaras Topraklama Elektrodunun l,h YGT YGT AGT AGT () ( ) () ( ) AGT+YGT ( )

Topraklamada Kullanlan simgeler:

YGT (Yksek Gerilim Topraklamas AGT (Alak Gerilim Topraklamas) l: Topraklaycnn uzunlugu (m) h: Topraklaycnn derinlii (m)

Derin topraklayc:

Ring topraklayc:
T

Temel topraklayc:

Yzeysel topraklayc

Yldz topraklayc:

lme yn: Binalardaki Topraklama Tesislerinde Yaplacak Gzle Muayene, Denetleme ve lmeye likin rnek Form

TESSATIN TANIMI

Bina Adresi :...................................................................................................................................................................... ..................... Proje Onay Tarihi/ Nosu :................................................................................................................................................................... Elektrik Tedarik Eden Kurulu Ad:....................................................................................................................................................... ebeke Gerilimi : ........./..........Volt Tipi : ebeke TN Sistemi TT Sistemi IT Sistemi

KONTROLUN NEDEN :

 YEN TESS

GENLETME

DEKLK

DZELTME

TEST TEKRARI

A. GZLE MUAYENE

letme elemanlarnn evre koullarna uygun olarak seimi letkenlerin yerletirilmesi letkenlerin iaretlenmesi (etiketlenmesi) PE-N iletkenlerinin kartrlmamas PE/PEN-L iletkenlerinin kartrlmamas Fi-Priz dzenlerinin etkinlii Zemin yaltm PE ve PEN iletkenleri zerinde koruma eleman yok Kk gerilimle koruma Koruma ayrmas Direk temasa kar koruma Koruma dzenlerinin yerletirilmesi Temel topraklayc

Ana potansiyel dengelemesi PE ve PEN iletkenleri Topraklama iletkeni Su boru hatt Gaz boru hatt Istma sistemi boru hatt Anten tesisat Telefon tesisat Bilgi ilem tesisat (varsa)

Tamamlayc potansiyel dengelemesi: Banyo ve du kabini Hata akm korumas Akm devrelerinin iaretlenmesi

Notlar:............................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................

B. DENETLEME Koruma dzenlerinin btn test butonlarnn fonksiyonlarnn denetlenmesi Btn ihbar dzenlerinin denetlenmesi Koruma cihazlarnn anma deerlerinin koruduklar iletme elemanna uygun olup olmadnn denetlenmesi Uygulanan topraklama tesisinin projeye uygunluu

Notlar:................................................................................................................................................................ .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ...................................................................

C. LME

lme Koullar:

Kuru

Nemli

Islak

Kullanlan lme cihazlar: malat: malat: Tip: Tip: malat: malat: Tip: Tip:

Akm devresi No: letken eidi Boyutlar Ar akm koruma cihaz In [A] Ik [A] Ik [A]bulunan Hata akm koruma cihaz In [A] IAn [A] IAn [A] bulunan Yaltm lmesi L1-L2 L1-L3 L2-L3 L1-N L2-N L3-N L1-PE L2-PE L3-PE PE-N Topraklama direnci RE .............() Topraklama gerilimi UE .............(V) (.m) Bir sonraki deney tarihi:....../......./..... Yukardaki deerlerin doruluu teyit edilir Ad Soyad .............................................................mza Toprak zdirenci

E :...........

Tarih:....../......./......

Ek-R

zin Verilen Dokunma Gerilimi Dikkate Alnarak Yaplan Doru Tasarmn Kontrol Edilmesi in rnekler

a) Pratik olarak btn hata akm, transformatrn ntrne metalik paralar zerinden dner. Not: Bazen bir sanayi tesisi ierisinde bulunur. b) Yalnz hata akmnn bir ksm, ilgili topraklama sistemi zerinden topraa akar. Not : Bazen bir elektrik datm sisteminde bulunur. c) Hata akmnn byk bir paras ilgili topraklama sistemi zerinden akar(rnein, bamsz yerel topraklama sistemi).

ekil-R.1 zel durumlar iin hata akmnn geri dn yoluna bal olarak zm rnekleri.

Ek-S

Topraklayc, Koruma letkeni ve Potansiyel Dengeleme letkenlerinin Gsterilii

ekil-S.1de topraklayclar, koruma iletkeni ve potansiyel dengeleme iletkenleri ematik olarak gsterilmitir.

Koruma iletkeni,

2 3 4 T C B M P

Ana potansiyel dengeleme iletkeni, Topraklama iletkeni, Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni, Topraklayc (topraklama elektrodu), Yabanc iletken ksm, Ana topraklama klemensi, baras, balant ucu veya

Aktaki iletken blmler (gvde v.b.), Ana su hatt (kullanma suyu hatt).

ekil-S.1 Topraklayc, koruma iletkeni ve potansiyel dengeleme iletkenlerinin gsterilii

Ek-T

eitli Topraklayc Tiplerine likin Hesaplama rnekleri

Topraklayclar, akmn yere akmasn salayan metal paralardr. Akmn topraktaki dalm en basit ekilde bir yarm kre topraklayc ile aklanr. Homojen toprakta topraa akan akm, her yne simetrik olarak yaylr ve akm ilk nce ok az bir direnle, uzakla bal olarak gittike ykselen bir diren ile karlar (ekil-T.1e baknz). Topraa akan akm, topraklayc etrafnda yar kresel epotansiyel yzeyler oluturur. rnek olarak 0,5 m yarapl bir topraklayc ve evresindeki 1 m aralkl epotansiyel yzeyler gz nne alnsn. ekil-T.1de grld gibi bu topraklaycdan 10 A hata akm akt ve yerin toprak zdirencinin 150 m olduu kabul edilsin. kinci epotansiyel yzeyin kesiti, topraklayc ile arasndaki diren ve gerilim aadaki formller ile hesaplanabilir.

ekil-T.1 Bir yarm kre topraklaycdan akmn topraa yaylmas

m2

Olas bir hatada insan veya hayvann hangi potansiyel aralklarnda durduu, yani topraklaycya olan uzaklk en nemli etken olup buna adm gerilimi denilir. Adm gerilimi insanlar iin 1 m, hayvanlar iin 2 m aralktaki potansiyel fark

(gerilim) olarak kabul edilmektedir. Dzenleyici topraklayclar ile dokunma ve adm gerilimlerini drmek mmkndr (ekil-T.2ye baknz).

ekil-T.2 Adm (US), dokunma(UST) ve topraklama (UE) gerilimlerinin ematik olarak gsterilmesi

Toprak zdirencinin 150m, topraklayc yarapnn 0,5 m ve topraklaycdaki gerilimin 100 V verildiini varsayarak, topraklaycdan 4 metre uzaktaki bir noktaya kadar olan diren:

Topraklaycdan akacak akmn deeri:

4 metredeki potansiyelin deeri:

olur. Bu hesaptan da grld gibi 50 m uzaklktaki potansiyelin deeri sadece 1 V olmaktadr. Bu noktaya referans topra da denir. Adm gerilimi iki nokta arasndaki potansiyel fark ile hesaplanabilir. 1 metredeki adm gerilimi:

ekil-T.3 bir yarm kre topraklaycnn potansiyel dalmn ve epotansiyel izgilerini gstermektedir.

ekil-T.3 Bir yarm kre topraklayc evresindeki potansiyel dalm, epotansiyel izgileri ve adm gerilimleri

Topraklayclarn yaylma direnci (ekil-T.4), zeminin cinsi ve zellii (toprak zdirenci) ile topraklayclarn boyutlarna ve dzenleme biimine baldr.

Topraklaycnn, evresindeki topraa iyi temas etmesi gerekir. Topraklayclarn tesisinde iyi iletken toprak tabakalar kullanlmaldr. Toprak tabakalarnn kuru olmas durumunda, topraklaycnn evresindeki toprak yapkan deilse slatlp amur durumunda getirilmeli; yapkan ise topraklayc gmldkten sonra dvlerek sktrlmaldr. Topraklaycnn yanndaki ta ve iri akllar yaylma direncini arttrrlar. Bunlar ayklanmaldr. erit ve ubuk topraklayclarn yaylma direnci daha ok kendi uzunluklarna, daha az olarak da kesitlerine baldr.

ekil-T.4 Bir topraklaycda yaylma direncinin uzaklkla deiim

a) Yarm kre topraklayc: Yarm kre topraklaycnn direncini ekil-T.5te aklayalm: Toprak zdirenci ve topraa akan akm ile yar krenin potansiyel deiimi, x uzaklktaki kesit S = 2.x2 ile;

Krenin merkezinden herhangi bir r uzaklndaki potansiyel

Krenin yarap r0 ile, yar kreden topraa gei anndaki potansiyel deeri

ekil-T.5 Yarm kre topraklaycda akm ve potansiyel dalm

Yarm kre topraklaycnn topraklama direnci RE = / I

ile

Adm gerilimi, adm uzunluuna ve bulunan yere gre deitii iin, iki nokta arasndaki potansiyel fark

Topraklama gerilimi, topraklaycdan akan akma ve yaylma direncine baldr.

UE = RE . IE

b) Derin (ubuk) topraklayc: Boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr. ubuk topraklayclar yere olabildiince dik olarak aklmaldr. stenilen kk yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk topraklaycnn kullanlmas gerekiyorsa, bunlar arasndaki aklk, en az bir topraklayc boyunun iki kat olmaldr. Topran st tabakasnn kurumas ve donmas gibi nedenlerle paralel bal ubuk topraklayclar btn uzunluklar boyunca etkili olmadklarndan, bunlar arasndaki uzaklk bir topraklaycnn etkili boyunun en az iki kat olmaldr.

ekil-T.6 Derin (ubuk) topraklayc

Ana forml

Yaklak hesap ile

bulunur. Bu formllerde, l topraklaycnn boyu, d topraklaycnn ap ve E toprak zdirencidir.

c) Yzeysel (erit) topraklayc: erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve genellikle derine gmlmeyen topraklayclardr (ekil-T.7). Bunlar, uzunlamasna denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde dzenlenebilir. Zemin koullar elverili ise, erit topraklayclar genel olarak 0,5 ila 1m derinlie gmlmelidir. Bu arada yaylma direncinin st zemin tabakasnn nemine ball ve donma olasl gz nnde bulundurulmaldr. erit topraklayclarn uzunluu istenen yaylma direncine gre seilmelidir.

ekil-T.7 Yzeysel topraklayclarn edilmesi durumu

yzeye veya

H derinliine

tesis

Ana forml:

Topraklayc H derinliine tesis edilmi ise:

veya Bu formllerde, l b d s H Topraklaycnn uzunluu, Topraklaycnn kalnl, Topraklayc kalnlnn yars veya yuvarlak iletkenin ap, Topraklaycnn genilii, Topraklaycnn gmlme derinlii.

d) Yldz topraklayc: Yldz topraklayclarda (ekil-T.8) nlarn dalm dzgn olmal ve komu iki n arasndaki a 60den kk olmamaldr. Inlarn birbirine karlkl olarak etki etmesi sonucunda ok nl yldz topraklayclarda yaylma direnci artabileceinden, yada en ok drt nl yldz topraklayclarn kullanlmas tavsiye edilir. Levha topraklayclar zemine dey olarak gmlmelidir. Bunlarn boyutlar gerekli yaylma direncine gre seilmelidir. Topraklama tesislerinde genel olarak 1 m x 0,5 mlik levhalar kullanlr. Levhann st kenar toprak yzeyinden en az 1 m derinde olmaldr. Kk bir yaylma direnci elde etmek iin birden ok levha topraklayc kullanlmas gerektiinde bunlar arasndaki uzaklk en az 3 m olmaldr. Ayn yaylma direncini elde etmek iin erit ve ubuk topraklayclar yerine levha topraklayc kullanldnda, bunlara oranla daha fazla gere kullanlmas gerekir.

ekil-T.8 Yldz topraklayc eitleri

Yldz topraklaycnn topraklama direnci kollar aras alara gre deiir.

1) kollu 1200 al yldz topraklayc iin:

2) Drt kollu 900 al yldz topraklayc iin:

3) Alt kollu 600 al yldz topraklayc iin:

Bu formllerde, l yldz topraklaycnn kol uzunluu, d kol ap, H topraklaycnn gmlme derinlii ve E toprak zdirencidir.
e) Gzl topraklayc: Gzl topraklayclar daha ok santrallerde, transformatr merkezlerinde kullanlr (ekil-T.9).

ekil-T.9 Gzl topraklayc

Bu formlde, D gzl topraklaycnn alanna eit alanl dairenin ap, L topraklaycda kullanlan toplam iletken uzunluu ve E toprak zdirencidir.
f) Halka (ring) topraklayc: Halka (ring) topraklayc (ekil-T.10) zellikle transformatr merkezlerinde, bina ve fabrikalarda topraklama direncini dzeltmede kullanlr.

ekil-T.10 Halka (ring) topraklayc

Ana forml:

Yaklak forml:

g) Daire eklindeki levha topraklayc: Dolu ya da delikli levhalardan yaplan topraklayclardr. Bunlar genel olarak teki topraklayclara gre daha derine gmlrler (ekil-T.11). 1) Levha topraklayc dey olarak gmlrse;

ekil-T.11 Topraa dey olarak gmlen levha topraklayc

Bu formlde, D topraklaycnn ap, d topraklaycnn (levhann) kalnl, H topraklaycnn merkezine gre gmlme derinlii ve E toprak zdirencidir.

2) Levha topraklayc yatay olarak yere gmlrse:

Bu formlde, D topraklaycnn ap ve E toprak zdirencidir.

h) Kare eklindeki levha topraklayc: Kare eklindeki levha topraklayc ana topraklama eridini korozyondan korumak iin yardmc topraklayc olarak kullanlr. Gnmzde nemini yitirmitir (ekil-T.12).

ekil-T.12 Kare eklindeki levha topraklayc

1) Levha topraklayc yzeyde tesis edilirse;

2) Levha topraklayc H derinliine gmlrse;

eer H < S ise

eer H > S ise

Bu formllerde, S kare topraklaycnn bir kenarnn uzunluu, H kare topraklaycnn ortasna gre gmlme derinlii ve E toprak zdirencidir. j) Kre eklindeki topraklayc

ekil-T.13 Kre eklindeki topraklayc

Bu formlde, r kre topraklaycnn yarap, H kre topraklaycnn merkezine gre gmlme derinlii ve E toprak zdirencidir.

Bu formlde,kre ap d < H dir.

l) Yarm kre eklindeki topraklayc

ekil-T.14 Yarm kre eklindeki topraklayc

Ek-U

Malzeme Katsays knin Elde Edilmesi in Yntem

Malzeme katsays k aadaki denklem yardmyla belirlenir :

Buradaki byklklerin aklamas : QC

letken malzemesinin hacimsel s kapasitesi (J/C mm3),

letken malzemesinin 0 Cdeki zgl direncine ilikin scaklk katsaysnn tersi (C),

20 i f

letken malzemesinin 20 0Cdeki zgl direnci ( mm), letkenin balang scakl (C), letkenin son scakl (izin verilen en yksek scaklk) (C).

izelge-U.1 letken malzemesi

QC

20

A s1/2 /mm2

(0C) Bakr Alminyum Kurun elik

(J / C mm3 )

( mm) 17,241 . 10-6 28,264 . 10-6 214 10-6 138 10-6 . . 226 148 42 78

234,5 3,45 . 10-3 228 230 202 2,5 . 10-3 1,45 . 10-3 3,8 . 10-3

Ek-V

Bir Kablo veya Hattn Klf veya Zrhndan Meydana Gelen Koruma letkeni in Malzeme Katsaylarnn Seimi, Yabanc Gerilimi Az Olan Yerlerde Potansiyel Dengelemesi ve PEN letkeni Olarak Kullanlacak Profil Raylara likin Tamamlayc Bilgiler

V.1 Bir kablo veya hattn klf veya zrhndan meydana gelen koruma iletkeni iin malzeme katsaylar k

izelge-V.1 Bir kablo veya hattn klf veya zrhndan meydana gelen koruma iletkeni iin malzeme katsaylar k

Yaltkan malzeme
PVC letkenin balang scakl Son scaklk 50C 200 C 60 C 160 C XLPE, EPR 80 C 250 C IIK 75 C 220 C

A s1/2 / mm2 cinsinden k Fe ve Cu kapl Fe Al Pb 53 97 27 44 81 22 54 98 27 51 93 26

izelgedeki ksaltmalarn anlamlar :

G PVC XLPE Lastik yaltkan Polivinilklorr yaltkan aprazlanm Polietilen yaltkan (PE-X)

EPR IIK

Etilen-Propilen-Kauuk yaltkan Btil-Kauuk yaltkan

Son scaklk, iletken iin izin verilen en yksek scaklktr.

V.2 Yabanc gerilimi az olan potansiyel dengelemesi Bir bina iine iletiim tesislerinin yerletirilmesi ngrlmse veya en azndan bu mmkn ise, bu tesislerde ortaya kabilecek fonksiyon bozulmalarnn nlenmesi iin aadaki hususlar tavsiye edilir:

a) Btn binada PEN iletkeni kullanlmamaldr. Not : TN sistemi mevcutsa TN-S sistemi kullanlmaldr. TT sistemleri ve IT sistemleri bu koulu kendiliinden salarlar.
b) ine iletiim tesislerinin kurulaca her katta veya bina blmnde, eer varsa her bir katn veya bina ksmnn: -Koruma iletkenleri, -Su borular, -Gaz borular, -rnein merkezi stma ve klima tesislerinin yukar kan hatlar gibi dier metal boru sistemleri -Mmkn olduu takdirde bina konstrksiyonunun metal ksmlar da dahil olmak zere bir potansiyel dengelemesi yaplmaldr.

V.3 PEN iletkeni olarak kullanlacak profil raylar Profil raylar, eer elikten yaplmamlarsa ve sadece klemensleri varsa, cihaz tamyorlarsa PEN iletkeni olarak kullanlabilirler. Bir PEN rayna PEN iletkenleri, ntr iletkenleri ve koruma iletkenleri balanabilir. rnein aadaki izelge-V.2de belirtilen malzemelerden meydana gelen ray profiller PEN iletkeni iin gerekli koullar salarlar. izelge-V.2 PEN iletkeni iin ray profiller ve bunlarn akm tama kapasiteleri Ray profillerin akm tama kapasitesi = Bir Cu iletkenin akm tama kapasitesi (mm2) 25 16 120 70 50 35 150 95

Ray profil apka profil apka profil G Profil G Profil

Malzeme EN 50 045 15 x 5 Bakr EN 50 045 15 x 5 Alminyum EN 50 035 G 32 EN 50 035 G 32 Bakr Alminyum Bakr Alminyum

apka profil EN 50 022 35 x 7,5 apka profil EN 50 022 35 x 7,5

Bakr

apka profil EN 50 022 35 x 15 Alminyum apka profil EN 50 022 35 x 15

rnein hat koruma anahtar, hata akm koruma anahtar gibi cihazlarn yerletirilmesi durumunda profil rayn s datm gvenlikli deildir. Normal iletmede eliin akm tayan iletken olarak kullanlmas olaan deildir. elik bu ynetmelikte PEN iletkeni malzemesi olarak ngrlmemitir.

Ek-Y Beinci Blmde Yer Alan m, n, p Katsaylarnn Belirlenmesi

Y.1 Periyodik olaylar Y.1.1 Doru bileenli, sins eklindeki deiimler: Aadaki hesap yntemi, verilen akm veya gerilimin, doru bileene, sperpoze olmu alternatif bileene ve bunun frekansna bal olarak, izelge-15 ve izelge-16da belirtilen boyutlandrma snflarndan hangisine girdiini tespit etmeye yarar. Bunun iin akm veya gerilimin zamana gre deiiminin aadaki karakteristik deerleri belirlenmelidir: a) Doru bileen i= veya u= b) Btn olaydaki alternatif bileen ~ veya u~ , veya u tepe deerleri yardmyla ~ = - i= veya u~ = u - u=
eklinde belirlenir.

c) Alternatif bileenin frekans f rnek olarak ekil-Y.1e baknz.

ekil -Y.1 Boyutlandrma snf 2de belirtilen deerlerin salanp salanmad kontrol edilecek olan, sperpoze edilmi doru bileeni bulunan f = 5 kHz frekansl sins eklindeki bir deiim iin rnek; gerilim kayna iin Ri 0 kabul edilmitir.

Bu ekilde bulunan karakteristik deerler, her birine kar den akm ve gerilim deerleriyle birlikte (izelge-15 ve izelge-16ya gre I~ ve I= veya U~ ve U=)

Akm ve gerilim iin srasyla

eitsizliklerine yerletirilir.

I~ ve I= veya U~ ve U= deerleri, imdilik kabul edilen boyutlandrma snfna gre m ve n1 veya n2 frekans katsaylar da ie sokularak belirlenir. Eer ksa sreli bir olay sz konusu ise, alternatif bileen iin ya m ve n1 veya n2 frekans katsaylar veya pI~ veya pU~ ksa sre katsaylar ile doru bileen iin pI= veya pU= ksa sre katsaylar gz nnde bulundurulmaldr (izelge-15 ve izelge-16ya baknz). Yukardaki eitsizlikler salanyorsa, kabul edilerek deerleri esas alnan boyutlandrma snf almam demektir. Eitsizlikler daha dk bir boyutlandrma snfna ilikin (I~ ve I= veya U~ ve U=) deerlerle de salanyorsa, deerlendirilen akm veya gerilim deeri bu daha dk boyutlandrma snfna sokulmaldr. Hesap yntemi iin rnek : u~ = 30 V, u= = 40 V ve f = 5 kHz deerleriyle ekil-7den m = 1,5 olarak bulunur.

izelge-16ya gre boyutlandrma snf 2de, ekil-Y.7den bulunan gerilim katsays m = 1,5 ile aadaki deerler elde edilir U~ = 1,5.50 V = 75 V ve U= = 120 V Bununla, yukarda gerilim iin verilen eitsizlik yle salanmaktadr: [ 30 V / (75 V )] + [ 40 V / 120 V ] = 0,616 < 1

Kontrol edilen deiim bu sonuca gre boyutlandrma snf 2ye dahildir. Ayn deiim iin boyutlandrma snf 1B iin verilen deerlerden hareketle bulunacak sonu 1,232 olup bu sonu 1 olma koulunu salamayacaktr. Buna gre ekil-Y.1de verilen deiim boyutlandrma snf 2ye dahil edilmelidir. ekil-Y.1deki gerilim, i direnci 6 k olan bir gerilim kaynann bota alma gerilimi olarak kabul edilecek olursa, bu gerilim geni yzeyli bir temas durumunda (ekil-11de verilen balant devresiyle, f = 5 kHz iin ve seri balanacak 6 k ile 6,507 k deeri hesaplanarak) aadaki hesapla u akm deerleri bulunur: i^ = [ 30 V / 6.507 k ]= 4.61 mA i= = [40 V / ( 6 k + 2 k) ] = 5 mA

izelge-15e gre, kabul edilen boyutlandrma snf 1Bye gre, 5 kHzde ekil-Y.6dan bulunacak n2 = 3,4 deeri ile aadaki deerler bulunur : I~ = 3,4 . 3,5 mA = 11,9 mA ve I= = 10 mA. Bu deerlerle, yukarda akmlar iin verilen eitsizlik salanr: [ 4,61 mA / ( 11,9 mA. ) ] + [ 5 mA / 10 mA ] = 0,774 < 1

Y.1.2 Doru bileenli, sins eklinde olmayan deiimler: Doru bileeni olan, sins eklinde olmayan deiimlerin deerlendirmesi iin, Y.1.1deki gibi ayn ekilde hareket edilir, ancak alternatif bileenin frekansnn ve bununla ilgili m ve n1 veya n2 katsaylarnn bulunmas iin deiimin periyodunun tersi alnmaldr.
Boyutlandrma snf 1B, 2 ve 3e dahil akmlarn ve gerilimlerin periyotlarnn bu ekilde tespiti srasnda en dk frekansl harmonik ksm (rnein, 50 Hzlik grlt gerilimi), eer genlii 12 . alnmaz. rnek olarak ekil-Y.2ye baknz. V veya 0,5 . mAi gemiyorsa, dikkate

ekil-Y.2 Doru bileeni bulunan, sins eklinde olmayan bir deiim iin rnek

Not : Daha iyi aklama amacyla, boyutlandrma snf 2 iin izin verilen akm deerleri ~ ve i= (ekilY.3e baknz) ve ayn ekilde izin verilen gerilim deerleri u~ ve u= (ekil-Y.4e baknz) gsterilmitir.

Y.2 Frekans ve etki sresinin tesiri iin m, n ve p katsaylar: Y.2.1 Frekans katsays n1 (ekil-Y.5e baknz), izelge-15deki boyutlandrma snf 1A iin verilen 0,5 mAlik alternatif akmn frekansa bal olarak izin verilen artn belirler.

Y.2.2 Frekans katsays n2 (ekil-Y.6ya baknz), izelge-15deki boyutlandrma snf 1B ve 2 iin verilen 3,5 mA ve 10 mAlik alternatif akmn frekansa bal olarak izin verilen artn belirler. Y.2.3 Frekans katsays m (ekil-Y.7ye baknz), izelge-16daki boyutlandrma snf 2 iin verilen alternatif akmlarn frekansa bal olarak izin verilen artn belirler. Not : ekil-Y.5, ekil-Y.6 ve ekil-Y.7 iin, 100 kHzin stndeki frekanslarda, 100 kHz iin tespit edilenden daha yksek olan deerlere izin verilmez. Y.2.4 Ksa zaman katsaylar pI , pI=, pU ve pU= (ekil-Y.8 ve ekil-Y.9a baknz), daha ksa sreli etki sresinde, izelge-15 ve izelge-16daki boyutlandrma snf 2 iin verilen akm ve gerilim deerlerinin izin verilen artn belirler. pI alternatif akmlar, pI= doru akmlar, pU alternatif gerilimler ve pU= doru gerilimler iin geerlidir.

ekil-Y.3 Boyutlandrma snf 2de izin verilen akm deerleri

ekil-Y.4 Boyutlandrma snf 2de izin verilen gerilim deerleri

ekil-Y.5 Frekansa f bal olarak frekans katsays n1in deiimi

ekil-Y.6 Frekansa f bal olarak frekans katsays n2nin deiimi

ekil-Y.7 Frekansa f bal olarak frekans katsays mnin deiimi

ekil-Y.8 Etki sresine t bal olarak ksa sre katsaylar pI ve pI=nin deiimi

ekil-Y.9 Etki sresine t bal olarak ksa sre katsaylar pU ve pU=nun deiimi

Ek-Z

letiim Kablolarnn Ekran Topraklamas ve letiim Kablolarnn Yksek Gerilimli Enerji Nakil Hatlarna (ENH) ve Bunlarn Direklerinin Topraklama Tesislerine Yaklamas Durumunda, Tesis Etme Aamasnda Alnacak nlemler

Z.1 1200 V.tan daha kk toprak potansiyel ykselmeleri iin koruma:

ekil-Z.1 Koruma iin prensip emas

Z. 1.1 Tanmlama: a) Transformatr merkezi iindeki koruma: Transformatr merkezi topra ve her bir iletken arasnda bir adet parafudrdan ibarettir. b) Transformatr merkezi giri devresi: Bu, 50 Hzde, hem iletkenleri arasnda hem de gerilme bu deerin % 60n amamas iin yaltkan d klf ile en az 2 kVluk bir dielektrik dayanm olan bir kablodan ibarettir (2000 Vx 0,6 = 1200 V). Bir plak telli hava hatt veya kablo yardmyla uzaktaki tesise uzatlabilir. c) D koruma: - Her bir iletkenle topraklanm ntr arasnda bir parafudr, - Bir uzak topraktan (B noktas) ibarettir.

Uzak toprak, bir arza durumunda akacak toprak akmlardan dolay transformatr merkezinde toprak potansiyelinin ykselmesinde nemli bir etki oluturmayan, bu merkezin dnda uzak bir noktadr. Bu nokta genellikle: - Ya, yalnzca bir transformatr merkezi iinde bulunan bir devreyi kullanan bir balant ise, yerel (lokal) bir grmede, - Veya, uzak toprak olarak kabul edilebilen bir topran kontrol edilmesinden sonra genel ebekeyle balanan (jonksiyon) bir noktada, yeri belirlenir Z. 1.2 alma: Transformatr merkezindeki toprak potansiyelinin ykselmesine neden olan bir olayn olumas durumunda alma yntemi aadaki gibidir: - Uzak topraa balanan d parafudrun ve transformatr merkezi topraklama sistemine balanan dahili parafudrun seri olarak almas. letiim sistemi devrelerinin iletkenlerinden bir akm akar. Edeer devre ekil ZA.2 de gsterilmitir:

Referans toprak ekil-Z.2 Edeer devre ZA ZS UE RB Transformatr merkezinin toprak empedans , letiim devresi iletkenlerinin empedans, Bir arza annda transformatr merkezinin topraklama gerilimi (toprak potansiyelinin ykselmesi) (IE akm ile), Uzak topraklama direnci.

B noktasndaki uzak topran direnci, hangisi uygulanabilirse; bu noktadaki gerilim ykselmesi 430 veya 650 Vtan az olacak ekilde olmaldr.

430 V iin,

veya yaklak olarak RB RS ,

olmaldr.

ekil-Z.3, transformatr merkezindeki toprak potansiyel ykselmesinin 800 V veya 1200 Va ykselmesi durumunda, B noktasndaki potansiyel ykselmesinin 430 Vu gemeyecei RB topraklama direncinin en byk deerini gsterir. Bu deer transformatr merkezi ile B noktas arasndaki kablo uzunluu ve iinden akm akan tm iletiim devre iletken kesitlerinin bir fonksiyonudur.

ekil-Z.3 A noktasndaki potansiyel ykselmesi UE =800 V veya 1200 V olduunda B noktasndaki potansiyel ykselmesinin 430 Vu amamas iin,

iletiim kablolarnn (L) uzunluu ve bakr iletkenlerin ( ACu ) toplam kesitlerinin bir fonksiyonu olarak RB topraklama direncinin en byk deeri.

Arza durumunda yldrma kar korunmu iletiim devrelerinin iletkenlerinden akan akmn izin verilen deerleri amamas iin gerekli nlemler alnmaldr (zellikle A-B uzakl ksa olduu zaman). Notlar: - Bu koruma sistemi ok dk direnli topraklamalar gerektirir. Devre doru akm ile de alabilir (zellikle, otomatik telefon grmelerinde). - Arza srasnda parafudrlar alrken iletiim devreleri kullanlamaz. Olaydan sonra derhal eski duruma dnlr. - Kablonun her iki ucundan da topraklanm, mutlaka yaltlm metal bir zrh bulunur. Bylece kablonun ekranlama etkisinden yararlanlr. Zrhtan akan akmn B noktasnda ar potansiyel ykselmesine neden olmamas iin gerekli nlemler alnmaldr. Z.2 Enerji retim tesislerinde veya transformatr merkezlerinde kullanlan iletiim kablolar: Enerji retim tesisleri ve transformatr merkezlerinde kullanlan iletiim kablolarnn zrhlarnn erimesini engellemek amacyla, elektrik tesisinde oluabilecek bir arza durumunda akacak akmn sresi ve deeri snrlandrlmaldr. rnein kk kesitli iletiim kablolarnn sz konusu olmas nedeniyle, arzalarn 0,2 sden ksa bir srede ya da her durumda 0,5 sden ksa srede giderildii ve 500 A mertebesinde bir akmn zrhtan akt deerlendirildiinde, evresi ile akm alverii engellenecek ekilde doru denmi bir kabloya ilikin zrhn erime riski dktr. Deneyimler gstermektedir ki, byle bir akm seviyesine, retim ya da transformatr merkezine ilikin topraklama sistem direncinin 0,15 dan dk ve arza akmnn 10 kA den kk olmas durumunda ulalamamaktadr. letiim kablolarnn zrhlarndan akan akm zrhn yapld malzemeye ve zrhla toprak arasndaki akm deiimine baldr. Yaltlm bir metal zrhn her iki ucundan da topraklanmad durumda akm ok byk deildir. Akm, kablo zrh her iki utan toprakl olduu zaman, metal zrh devresinin ve toprak geri dnnn empedansna baldr. Yaltkan olmayan metal zrh kullanlmas durumunda, zrhtaki akm byk lde toprak zgl direncine baldr. Eer iletiim kablolarnda sirklasyon akmnn yok edilmesi veya azaltlmas dnlyorsa, aadaki dzenlemeler yaplabilir: - Metal zrhla kapl kablo gerilim konisinin kenarna kadar plastik klfl kablo ile deitirilebilir. Eer bu kablo metal ekranl ise, bu, ya kablonun gerilim konisinin dnda kalan metal zrhna veya enerji retim tesislerinin topraklama sistemine veya tercihen yksek gerilim olasln drmek amacyla bir yzen potansiyel de braklr;

- Kablonun metal zrh, gerilim konisinin kenarna kadar yaltlabilir ve yaltlm bir balk bu noktada enerji retim tesislerine en yakn metal zrh ile santraldan uzaklaan ve dorudan toprak ile temasta olan metal zrh arasna eklenebilir. Bu durumda, kablonun etki alan ierisindeki ksmn bir yzen potansiyel de brakmak tercih edilir. Bu yzden, tehlikeli gerilimlerin olumas riskinin bulunduu yerlerde, uygun bir dzenleme ile, bir zrh veya ekrana ulalmasnn engellenmesi tavsiye edilir. Eer iletken ve zrh arasndaki gerilimi azaltmak iin metal kablo zrhndaki sirklasyon akmnn kompanze etkisinin avantajndan faydalanlmak istenirse, zrhn metalik devamll salanmaldr. Metal zrh dahil, bir d yaltkan ile kablo tamamen veya bir paras kaplanarak, kompanzasyonun ters etkisi olmakszn, zrhtaki akm sirklasyonu, zrha zarar vermeyecek bir deere drlebilir. Metal zrh, enerji retim tesislerinin veya transformatr merkezinin topraklama sistemine ve yeterli uzaklktaki bir topraa balanr. Eer santraln topraklama sisteminin gerilim snrlar alrsa, kablo zerinde alan personelin korunmas iin gerekli nlemler alnmaldr.
Z.3 letiim kablolarnn yksek gerilimli enerji nakil hatlarna(ENH) ve bunlarn direklerinin topraklama tesislerine yaklamas durumunda, tesis etme aamasnda alnacak nlemler Z.3.1) letiim kablolarnn yksek gerilimli ENH direklerinin topraklama tesislerine yaklamas durumunda tesis etme aamasnda alnacak nlemler:

a) Yldz noktas kk deerli diren zerinden topraklanm ebekelerde alnacak nlemler:

i) Ya, bir tarafta, kendilerine bal potansiyel dengelemeleri de dahil olmak zere, kuvvetli akm tesislerine ilikin direk topraklamalar, dier tarafta iletiim dzenleri olmak zere, bunlar arasndaki mesafe en az 15 m olacak ekilde (bu zellikle balama noktalar, jetonlu telefon cihazlar, saha dzenleri ve benzerleri iin geerlidir),

ii) Veya, geip giden iletiim kablolar iin, direk topraklamalar ile iletiim kablolar arasndaki mesafe 2 mden daha fazla olacak ekilde,
iii) Ya da, en azndan direk topraklamasnn sa ve solundaki 5 mlik blgede yeterli yaltm salayan bir d mahfaza iinde bulunan geip giden iletiim kablolar iin, direk topraklamalar ile iletiim kablolar arasndaki mesafe en az 0,5 m olacak ekilde, iv) Veya, direk topraklamasndan en az 2 m uzaklkta bulunan ara kablolar (yksek gerilim hatlaryla kesime noktalarnda, toprak stndeki iletiim hatlarnn kablolu balantlar) iin, en azndan direk topraklamasnn sa ve solundaki 5 mlik mesafede yaltm salayan bir d mahfaza bulunacak ekilde, tesis etme aamasnda nlemlerin alnm olmas gerekir. b) Dier ebekelerde alnacak nlemler:

i) Ya, bir tarafta, kendilerine bal potansiyel dengelemeleri de dahil olmak zere, kuvvetli akm direk topraklamalar, dier tarafta iletiim dzenleri olmak zere, bunlar arasndaki mesafe 2 m olacak ekilde, ii) Veya, geip giden iletiim kablolar iin, direk topraklamalar ile iletiim kablolar arasndaki mesafe 0,5 mden daha fazla olacak ekilde, iii) Ya da, direk topraklamasndan en az 0,5 m uzaklkta bulunan ara kablolar (yksek gerilim hatlaryla kesime noktalarnda, toprak stndeki iletiim hatlarnn kablolu balantlar) iin, en azndan direk topraklamasnn sa ve solundaki 5 mlik mesafede yaltm salayan bir d mahfaza bulunacak ekilde, tesis etme aamasnda nlemlerin alnm olmas gerekir. c) Yldrm dme skl yksek olan blgelerde, Ek-Z.3.1/a ve Ek-Z.3.1/bde belirtilen mesafelerin arttrlmas gerekebilir. d) Balama noktalar (rnein kablo datm kutular, abone balant yerleri), direk topraklamalarndan en az 15 m uzakta bulunmaldr. Z.3.2) letiim hatlarnn, kuvvetli akm hatlaryla kesime ve yaklam noktalarnda tesis etme aamasnda alnmas gereken nlemler: Beinci Blm'e, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii'ne ve VDE210'a baknz. Z.3.3) letiim kablolarnn, yldz noktalar kk deerli diren zerinden topraklanm 110 kVun stndeki yksek gerilim tesislerine ve ayn ekilde, transformatr merkezi iine girmemek koulu ile, kendi kendine snmeyen toprak temaslarnda ilerinde bulunan toprak temas bobinleri kprlenen transformatr merkezlerine yaklamnda tesis etme aamasnda alnmas gereken nlemler, a) letiim kablolarnn topraklama tesisine mesafesi 15 mden byk olmaldr. Daha kk mesafelerde, gerekli grld takdirde, Ek-Z.3.1dekine benzer nlemler alnmaldr. b) Santrallarn ve ana indirici transformatr merkezlerine ilikin topraklama tesislerinin gerilim konisi blgesinde balama noktalar, kk kuvvetlendirici merkezleri vb. bulunmamaldr. Not : Ortalama bir toprak iletkenlii iin bu blgenin snr yaklak 300 m civarndadr.