Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Ltfi Sunar*

z: Sosyoloji, bir lde toplumlar arasndaki farkllklar anlamaya alan karlatrmal bir bilim olarak ortaya kmtr. Bu anlamda, tarihsel olarak model olabilecek konumdaki Dou toplumlaryla karlatrmalar yapmak ve modern toplum biimini onun karsnda konumlandrmak nemlidir. Bu srete sosyoloji, arkiyatln bilgilerini derleyerek Avrupa toplumuna dair yeni aklamalara temel oluturmutur Dolaysyla arkiyatln geliimi ve dnm, sosyolojinin de dnmn salamtr. Bu dnm, sosyolojinin iki kar kutbu saylan Marx ve Weberin Dou toplumlarna yaklamlarn, analizlerini ve kaynaklarn karlatrmal bir biimde incelediimizde ak bir biimde grebiliriz. 19. yzyln ortasnda arkiyatln henz gelime aamasnda olduu dnemde yazan Marx, kstl analizlerle byk genellemeler yaparken; 20. yzyln banda arkiyat incelemelerin olabildiince derinletii ve eitlendii bir dnemde yazan Weber, detayl analizlerle geni karlatrmalar yapabilmektedir. Marx ile Weber, aralarndaki pek ok epistemolojik ve siyasi farka ramen modern toplumu aklarken Dou toplumlarn kullanmada ve bunu gerekletirirken de arkiyat kaynaklar sorgulamakszn kullanma da ortaktrlar. Anahtar Kelimeler: arkiyatlk, Sosyoloji, Marx, Weber, Dou Toplumlar. Abstract: Sociology emerged as a comparative science, which basically tries to find out the differences between societies. Hence, it is important to make comparisons with Oriental societies that may serve as a historical model and situate the forms of modern society with regard to them. In this process, sociology has provided new explanations for European societies through working on the information gathered by orientalists. Therefore, the development and transformation of orientalism have also led to the transformation of sociology. This transformation can clearly be seen through a comparative examination of the approaches, analysis, and sources of Marx and Weber, who supposed to represent opposite poles in sociology. In the mid-19th century while orientalism was at the developmental stage, Marx made broad generalization with limited analysis. When oriental studies became specialized and diverse in the early 20th century, Weber made more extensive comparisons supported by detailed analysis. Despite the epistemological and political differences between Marx and Weber, they were of the same mind in their interpretations of modern society through Oriental societies and their unquestioning use of orientalist sources. Keywords: Orientalism, Sociology, Marx, Weber, Oriental Societies.
* Yrd. Do. Dr., stanbul niversitesi Sosyoloji Blm. letiim: lsunar@istanbul.edu.tr, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Ordu Caddesi, 34459 Beyazt, stanbul. Atf: Sunar, L. (2011). Klasik sosyolojinin arkiyat kaynaklar: Marx ve Weberin karlatrmal bir incelemesi. nsan ve Toplum, 1 (2), 29-56.

29

nsan ve Toplum

Sosyolojiyi ortaya karan etkenler eitlidir. Ancak bu etkenler ne olursa olsun, modern toplumun geliimiyle yakndan alakaldr. Sosyoloji, modern toplumu ortaya karan karmaa ve byk dnmleri incelemek, topluma bir biim ve dzen kazandrmak zere ortaya kmtr. Ancak ilevi bununla snrl deildir. Ayn zamanda ortaya kan yeni toplum biiminin dnya tarihi balamnda aklanmas da ondan beklenenler arasndadr. Bu ilevi gerekletirme balamnda sosyolojik dnce, arkiyatlktan ciddi bir biimde beslenmitir (Cokun, 2007). arkiyatln rettii bilgiler, sosyolojinin modern toplumu aklamasnda bavurduu karlatrmalar iin bir zemin oluturmutur. Dolaysyla arkiyatln geliimi ve dnm, sosyolojinin de dnmn salamtr. Bu dnm, sosyolojik dncenin iki nemli ismi Marx ve Weberin almalar zerinden izlemek mmkndr. Onlarn Dou toplumlarna dair kaynaklar, sosyoloji ile arkiyatln ilikisini ak bir biimde gstermektedir. Ayn zamanda bu kaynaklarn arz ettii nitelikler, arkiyatln modern Bat toplumunun aklanmasnda oynad merkez rol gstermektedir. 19. yzyln banda kstl alanlarda retilen arkiyat bilginin kapsam ve derinliinin gelimesi, sosyolojinin bavurduu modellerin de detaylanmasn salamtr. Bu kapsamda Marx daha kstl kaynaklarla alrken Weber, geni bir klliyata yaslanma imknna sahiptir. Fakat ikisinde de deimeyen temel nokta, arkiyatln zn oluturan Dounun tekiletirilmesi yoluyla Batnn tanmlanmasdr. Marx ile Weberin almalarna temel karakterini kazandran olgular, 19. yzyl Alman kltr dnyas ile yakndan alakaldr. Bu sebeple aada, arkiyatlkla ilgili genel bir tartmann ardndan Alman arkiyatlnn geliimi incelenmitir. Bylece sosyolojik dncenin iki kurucusuna zemin tekil eden bilgilerin oluum sreci grlecektir. Ardndan Marx ve Weberin dnce dnyasnda arkiyatlkla girdikleri ilikiler ve kaynaklar hakknda bir tartma yrtlmektedir. Sonuta sosyolojik dncenin iki kutbu olarak tanmlanagelen bu iki dnrn kaynaklarndaki benzemenin, sosyolojik dncenin mahiyeti bakmndan yeri irdelenmektedir.

Almanyada arkiyatln Geliimi

Batnn kendisini Dou zerinden tanmlamas, Antik Yunandan beri sregelen bir durumdur. Bu balamda 18. yzyldan itibaren Batda ortaya kmaya balayan yeni toplum biiminin de Dou toplumlar ile mukayeseli bir ekilde aklanmaya alldn grmekteyiz. Aydnlanma dneminde Dou toplumlarna ynelik artan bir ilgi sz konusudur. Zira Aydnlanmaclar, feodalite ve kiliseye kar eletirilerine dayanak olarak Dou toplumlarndan rnekler getirmekteydiler. tekiletirme ile paralel gelien bu tr bir aklama, karmak bir Dou algsnn ortaya kmasna neden olmutur (Sunar, 2012). Ancak, bu karmak deerlendirmenin erevesi, yzyln sonun-

30

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

da belirginlemeye balamtr. Evvela burjuvazinin kilise ve feodalite karsnda siyasi stnln kurmas ile Doudan rnekler getirilmesine neden olan siyasi mcadele ortam etkisini yitirmitir. Buna ek olarak Batnn dnya siyasetindeki konumunun etkinlemesi ile birlikte Dou modeli, alan bir biim olarak grlmeye balanmtr. Dolaysyla 19. yzyla gelindiinde Douya, artk ierideki siyasi ekimelerde deil, modern toplumun tanmlanmasnda ihtiya duyulmaktadr. Bu yeni dnemde seyyahlarn, diplomatlarn ve tccarlarn aktard paral bilgilerin yerini uzmanlarn kapsaml ve nitelikli aratrmalar almtr. arkiyatlk, bir akademik disiplin olarak Batnn yeni gelien egemenliini destekleyecek bilgileri toplama arac olarak ve daha da nemlisi modern toplum biiminin aklanmasnda gerekli aklamalar salayarak varln vazgeilmez klmtr (Said, 1995, s. 21). Bu balamda 1850ye kadarki dnemde ortaya kan ilk kurumlar, sonraki 50 ylda yerleik hale gelmi ve eitlenmitir. Yzyln ilk yarsndaki bu arkiyat kurumsallamalar, niversitelerde Dou dil ve kltrlerine ayrlan krslerin saylarndaki artla paralel bir tarih seyir takip etmektedir. Yzyln ikinci yarsnda ise giderek artan sayda krs, yayn, topluluk ve fonlarla arkiyatlk tam anlamyla kurumsallam ve yerleik akademik disiplinler arasnda yerini almtr. Batnn dnya siyasetindeki stnl pekitike arkiyatln kapsam genilemektedir. 1870 sonrasnda emperyalizmle birlikte arkiyatlk popler kltre mal olmutur (Bulut, 2002, s. 117; Cokun, 2007, s. 166). Bu srete Douya dair genel aratrma kurulularna ek olarak blgelere, lkelere adanm aratrma kurulular kurulmu; etnoloji, arkeoloji gibi yeni paralel disiplinler ortaya km; dergiler alt uzmanlklara ayrlm; niversitelerde ark aratrmalarna ayrlan krslerin says nemli miktarda artmtr. Bylece gemiin genel tarihsel almalarnn yerini, artk detayl, incelmi ve nfuz edici almalar almtr.1 Bu younlamaya bal olarak Dnyann her tarafndan arkiyatlar bir araya getirmekte ve bir paylam ortam hazrlayan ilk arkiyatlk kongresi, 1873te Pariste dzenlenmitir. Bu gelimelerle arkiyatlk; sadece Fransa, ngiltere, Almanya ve ABD gibi byk lkelerde deil, daha ufak Avrupa lkelerinde de yaygnlam, zamanla lkeler arasnda bir i blm gereklemitir. Bu erevede zgn bir izgiyi temsil eden Alman arkiyatl, kendi zel koullarna dayal olarak zel bir geliim seyri gstermitir. lkelerin smrgecilikteki yeri, smrgelerinin konumu, smrge tarz ve arkiyatln lke ierisindeki geliim maceras sebebiyle her bir lkede deiik alanlar ne km, lkeler arasnda zmni bir iblm gereklemitir. Fakat bu uzmanlama lkeleri birbirinden ayrtrmam, aksine birletirmitir. Zira Wilhelm Holfbassn dile getirdii gibi, Dounun aratrlmas sz konusu olduunda Almanlk ya da ngilizlikten ziyade Avrupallk belirleyicidir (Holfbass, 2004, s. 237-244, 239-243). Bu balamda Alman arkiyatl, daha ok dil ve din aratrmalar ekseninde gelimi ve filoloji tarihi, ncil
1 1800-1950 yllar arasnda Dou zerine kaleme alnan kitaplarn saysnn 60.000 civarnda olduu tahmin edilmektedir.

31

nsan ve Toplum

ve dnya dinleri almalarna younlamtr. ngiliz arkiyatlarnn aksine Alman arkiyatlarnn siyasi konulardan ziyade dinler ve dillerle ilgilenmelerinin arka plannda, Almanyann smrgeci bir lke olmamas etkilidir. Her eyden nce Alman toplumunun ve kimliinin oluumunda, arkiyatlk nemli roller oynamtr (Hentch, 1996, s. 183; Murti, 2001). Bu noktada, zellikle Hindistana ynelik youn ilgi dikkat ekmektedir. 18. yzyln sonu, 19. yzyln banda Herder ve Hegel gibi tarih felsefecileri ve Schlegel gibi dil bilimciler, Schelling ve Schopenhauer gibi romantikler, Alman kimliinin tanmlanmasnda bavurulan Ari kkenleri Hindistanda aramaktaydlar. Bu sebeple 19. yzyl boyunca Alman arkiyatlnda Sanskrite, Prakrite ve Pali gibi Hint dilleri ve Brahmanizm, Caynizm ve Budizm gibi dinler konusunda ciddi bir uzmanlama sz konusuydu.2 arkiyat aratrmalarnn Almanyada ilerlemesinde ve bir disiplin haline gelmesinde, aama mevcuttur. 1818-1848 yllar arasnda grlen hzl gelime, yerini 18501870 arasnda bir durgunlua brakmtr. Ancak, bu durgunluktan sonra 1870 sonrasnda Alman arkiyatl yeni bir genileme ve kurumsallama dneminde girmitir. Balangta youn bir ekilde diller alannda gelien Alman arkiyatl, bu dnemde dinler ve kltrler alanna doru kaymtr. 19. yzyln sonuna doru alann perspektifi genilemi, yeni disiplinler ve alt alanlar teekkl etmitir. Bu erevede, zellikle Almanyann 1880 sonras deien d siyaseti nemli bir etkendir. Bu dnemden sonra Almanya, kendi i meselelerine odaklanan bir devlet olmaktan kp emperyal bir devlet olma yoluna girmitir. Almanyann Afrika ve Ortadoudaki siyaset deiiklikler alana dair bilgiyi gerektirmekteydi. Bu erevede Alman siyaseti gibi arkiyatlnda da Mezopotamyaya kar zel bir ilgi sz konusudur. Sami dillerin bir alt dal eklinde Mezopotamyann eski uygarlklarn aratran bir alan olarak 18741875te Asuroloji ve Msrbilimin douu Alman arkiyatlnda yeni bir aamay temsil etmektedir (Frahm, 2006, s. 74-94; Holloway, 2006; Wokoeck, 2008, s. 146-148, 161). Bir baka gelime de arkeolojinin douudur. Btn Avrupada olduu gibi, nce mzeler ortaya km ve tarihsel malzemelerin tarihsel bir gsterge olarak sergilenmesi fikri olumutur. Avrupann antik kkenleri ile ilgili Antik Yunan uygarlna olan ilgi sebebiyle Yunanistanda, Olimposta kazlar gndeme gelmitir. Bunu, Anadoluda Helenik dneme dair kazlar, zellikle Bergama kazlar takip etmitir. Buralarda bulunan hazinelerin sergilenmesi ile birlikte kamuoyunda arkeolojiye ynelik bir ilgi ve istek domutur. Bylece arkiyat almalarnda arkeoloji nemli bir yere gelmitir. Dier taraftan, bu dnemde karlatrmal dinler tarihi almalar da mstakil ve hzl bir geliim gstermitir (Kippenberg, 2005, s. 171). zellikle Lutheren Protestan misyonerlerin in ve Hindistann dinleri ile ilgili birincil kaynaklar aktarmas ile bu konuda ciddi bir ilgi ortaya kmtr. Fakat ayn gelime, slam alannda gereklememi; slam

Alman arkiyatlnn eilimleri iin bk. (Kontje, 2004).

32

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

almalarnn niversitede kurumsallamas hayli yava ilerlemitir (Wokoeck, 2008, s. 164-166). Grld zere Alman arkiyatl, belirli alanlarda nemli bir derinleme gerekletirmitir. Alman arkiyatlar, zellikle dilbilim ekseninde Hindistan, arkeoloji zerinden Mezopotamya ve karlatrmal dinler tarihi zerinden de Dou dinleri zerine nemli almalara imza atmlardr. arkiyatln geliim seyri, sosyolojinin modern toplum aklamalarnda Douya verdii yerin de deiimini getirmitir. Bu erevede Alman kltr dnyasnn ocuklar olan Marx ve Weber, Alman arkiyatlnn zel ilgi ve geliimlerinden etkilenip kendilerine sunulan bilgilerle analizler yaparak Bat dncesindeki zel yerlerini edinmilerdir. Aada her iki sosyologun arkiyatln gelii balamnda Dou toplumlarna dair kullandklar kaynaklar incelenmekte ve karlatrlmaktadr.

Marxn Dou Toplumlarna Dair Kaynaklar

Foucaultnun tabiriyle, baln su ile mnasebeti neyse Marxn da entelektel evresi ile irtibat odur. 19. yzyln dnce ikliminde modernitenin aklanmas ile uraan bir dnr olarak Marxn Dou toplumlarna dair kaynaklar, onu anlamak bakmndan nem arz etmektedir. Ancak, Marxn bu kaynaklarn takip etmek hayli gtr. zellikle salnda yaymlanmam eserlerinde kaynak gsterimi sorunludur. Bu balamda mektuplar, peyderpey kefedilen not defterleri3, lmnden sonra Engelsin hazrlatt kitaplk listesi,4 eserlerindeki snrl saydaki atflar ve dnemindeki kaytlar sk bir ekilde taranarak oluturulan kronolojik biyografiler5, onun Dou
3 Marx ve Engelsin not defterlerini elinde bulunduran Amsterdamdaki Uluslararas Sosyal Tarih Enstitsnn yaymlad Karl Marx / Friedrich Engels Papers not defterlerinin ieriini gstermektedir. Marxn not defterlerinin numaraland ve ieriklerinin zetlendii bu liste ile Marxn okumalarndan neler aldn, kaynaklar ile mnasebetini, kavramlarnn ve analizlerinin kaynaklarn takip etmek mmkndr. bk. (International Institute of Social History, 2008). 1883te Marxn lmnden sonra kitaplarnn yars Engelse intikal etmi, dier yarsnn byk bir ksm kzlar Elanor ve Lauraya ve kalan da eitli dost ve akrabalara kalmtr. Engels, kendisine kalan bu kitaplar kendininkilerle birletirerek bir listesini kartmtr. Bu listede 2100 balkta 3200 cilt kitap saylmaktadr. Daha sonra eitli kanallardan gelen kitaplarla birlikte bu kitaplar, Alman Sosyal Demokrat Partisine aktarlmtr. Burada partinin ktphanesiyle birletirilen kitaplar, daha sonra tekrar ayrlm ve ayr bir ktphanede saklanmaya balanmtr. Bu kitaplarn listesi ilk nce Karl Marx: Chronik Seines Lebens iindeki Namen und Bchertitel balkl ksmda (1934, s. 409-439) verilmektedir. 1967de Marx-Engels-Lenin Enstitsnn ktphane mdr Bruno Kaiser, yardmcs Inge Werchan ile birlikte geniletilmi bir ekilde bu ktphanenin listesini yaymlamtr. Kaiser, bu esere Marxn kitaplnn listesinin bana gelenleri de anlatt bir giri eklemitir. (bk. Kaiser ve Werchan, 1967). Son olarak 1999da - Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA) bnyesinde kitap listeleri, not defterlerinin listesi ve kitap kenar notlar yaymlanmtr. Bu tarihten sonra kefedilen yeni eser ve not defterlerini iermese de bu eser en tam olandr. bk. (Harstick, Sperl ve Strau, 1999). Marxn yaamn gn gn gsteren zaman izelgeleri arasnda alma ne kmaktadr. bk. (Moskova Marx-Engels-Lenin Enstits Ekibi, 1934; Draper, 1985; Manale ve Rubel, 1975; ).

33

nsan ve Toplum

toplumlar hakkndaki kaynaklarn anlayabilmemiz iin elimizdeki nemli aralardr. arkiyatln yukarda ele alnan geliimi ekseninde Marx, 16. yzyldan itibaren retilen seyahatnameler, smrge grevlilerinin raporlar ve eserleri, Aydnlanma dnrleri, ngiliz ekonomi politikiler, bata Hegel olmak zere Alman tarih felsefecileri ve 1870 sonrasnda etnolojik almalardan faydalanarak dou toplumlarna dair zmlemelerde bulunmutur.

Marxn Douyu Nitelemede Yntemsel Kayna

Marxn genel toplumsal teorisi ve bu teori iinde Dou toplumlarnn yeri, onun ynteminin doas etrafnda anlalabilir. Marx, kendi yntemini, idealist felsefenin zirvesi olarak grd Hegelin idealist diyalektiine retim biimleri erevesinde maddi bir grnm kazandrarak kurmutur (McCarthy, 1988, s. 6-8; MacIntyre, 1968, s. 29-30). Bu erevede Marxn modern topluma ve dolaysyla Dou toplumlarna dair teorisi ve terminolojisinde, Hegelin ciddi bir yeri vardr (Avineri, 1990, s. 165; Carver, 1990, s. 188; Cooper, 1925, s. 79-182; Hook, 1950, s. 15; McCarney, 2000, s. 56-78, 66). Marxn Hegel diyalektii ile ilikisi inili kldr. Marx, 1844te eletirerek atn ilan ettii Hegele daha sonra defaatle dnmek zorunda kalm ve her dnnde, onun ynteminin kendisine izdii snrlara daha fazla balanmtr. Bu erevede 1853ten itibaren kapitalizmin doasna dair ktisat adn vermeyi dnd eserine younlaan Marx, daha nce atn dnd Hegel mantna yeniden dnmek zorunda kalmtr.6 Malzemesinin ok bol olduu, fakat bir trl kalba dkp yazamad bu dnemde (Marx, 1983c, s. 226) Marx, Engelse yazd bir mektupta (Marx, 1983b, s. 248) Hegelin Mantkn tesadfen yeniden okuduunu belirtir. Marx, Mantkn kendi yntem sorunlarn zmede ok kullanl olduunu, malzemeye yaklama metodu konusunda ok byk faydasn grdn dile getirmektedir. Hegel, ona temel kavramsal kategorileri formle etmek zere bir deerlendirme erevesi salamtr. Marx, Hegel diyalektiini kulland iin aynen onun yapt gibi, Dou toplumlarn Bat toplumlarnn anlalmas ve bir tarihsel balama yerletirilmesi iin bir ayna olarak kullanmtr. Bu erevede Marx, cevap arad esas sorusu olan kapitalizmin douu ve doasna Dou toplumlar zerinden cevap vermeye almtr. Bu sebeple Marx, Dou toplumlarna dair bir teori, bir aklama gelitirmek uranda deildir. Marxn Dou toplumlar ile ilgilenmesinin temel gayesi, kapitalizm hakknda deillemesi araclyla bir eyler syleme kaygsdr.

Marxn bu dnemde ald notlar Grundrisse olarak bilinmektedir. Onun Dou toplumlarna dair en nemli incelemesini, Kapitalizm ncesi retim Biimlerini ieren bu notlar byk oranda Ekonomi Politiin Eletirisine Katk ve Kapital iin temel oluturmaktadr. zellikle 1970lerden sonra Grundrissenin Marxn almalarndaki bu merkezi konumu anlalmaya balanmtr. (Detayl tartma iin bk. Musto, 2008).

34

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Deerlendirme erevesinin Kayna: lerleme ve Despotizm

19. yzyln dncesi, bazen eletirel bir biimde de olsa aydnlanmann rettii temel kavram ve fikirler ekseninde ekillenmitir. Bu erevede aklc insan tarihsel ilerlemenin ve uygarln znesi olarak kurgulanmakta; uygarlk ise medeni, gayr-medeni ikilemi erevesinde Batya tahsis edilmektedir.7 Marxn dnsel geliimini gerekletirdii evrelerde, Aydnlanmaclarn fikirleri ok yaygn bir kullanma sahiptir.8 Aydnlanmaclarn tarih felsefeleri, Marxa dnya tarihinin ilerlemeci doasn kavramada bir bak, ngiliz-sko aydnlanmasnn ekonomi politikileri de despotizmin iktisadi karakterine dair bir aklama sunmutur.9 Bu erevede Marxn aydnlanmaclardan ald temel fikir ilerlemedir. Aydnlanmann ilerlemecilii, kendisini en somut biimde dnya tarihini alara blerek incelemede gsterir. Dier taraftan Aydnlanmaclarn dnya tarihi hakkndaki speklatif fikirlerini sistematik bir felsefeye dntren Hegel de Marxn ilerlemeci tarih nosyonunun dier bir kaynadr. Marx, Hegelin Tarih Felsefesi eserinde Ruhun geliimi ekseninde gelitirdii tarihsel geliim emasn alarak kendi ekonomi politik yaklamyla retim biimi kavram ekseninde yeniden retmitir (Marx, 1980, s. 16, 1997a, s. 242). Marx, Aydnlanmaclarn eski, orta ve yeni zamanlar eklinde formle ettikleri ve Hegelde devam eden aamal tarihsel ilerleme emasna drdnc bir biim olarak Asyatik toplumu eklemitir. Bu erevede Marx, tarihsel ilerlemenin taycs olarak grd dinamik ve aktif Bat uygarlnn karsna duraan ve pasif Dou toplumlarn koyarak birbirine zt iki model oluturmutur. Marx, Dounun toplumsal biimini aklayan temel bir e olarak kulland despotizm kavramn da Aydnlanma dncesinden almaktadr. Aydnlanmaclarn bazen olumlu bazen de olumsuz olarak kullandklar despotizm kavram, Aristodan beri Batda Douyu deerlendirmede temel bir kavram olagelmitir. nce politik adan niteleme iin kullanlan bu kavram, daha sonra btncl bir biimde Douyu tanmlayan ana fikre dnmtr. Despotizm tezleri, Douyu corafyann sabitlii ekseninde corafi artlarn belirlemecilii ile aklamaktadr. Marx, ilk nce Bernierin seyahatnamesinden aktard bu kavram aydnlanmaclardan, Hegelden ve ekonomi politikilerden ald fikirlerle kendi tarihsel materyalizm yaklam erevesinde gelitirmitir.

Bu erevede Marxn uygarlk gr, sko aydnlanmaclarndan Adam Fergusonun An Essay on the History of Civil Society isimli eserine dayanmaktadr. bk. (Marx, 1996, s. 133, 1 nolu dipnot ve s. 359; Marx, 1986c, s. 138, 79 nolu dipnot ve s. 368; s. 376, 76 nolu dipnot). Marxn ocukluu, youn bir biimde Aydnlanma dnrlerinin etkisinde olan babasnn Aydnlanmaclarn eserleri ile dolu ktphanesinde gemitir. Marx; Montesquieu, Smith ve Ferguson gibi Aydnlanmann nemli isimlerini farkl zamanlarda birka kez okumu ve eitli notlar almtr.

8 9

35

nsan ve Toplum

ark despotizmi fikrini Batda poplerletiren Fransz doktor ve seyyah Franois Bernier (1620-1688), ilk elden rnekleri salamas bakmndan Marx iin de nemli bir yere sahiptir.10 Mool Hannn doktorluunu yapt yllardaki Hindistandan bahseden Voyage dans les Etats du Grand Mogol (1699) isimli eseri, Dou toplumlarna dair pek ok konunun Marxn zihninde olumasn salamtr. Marxn ark despotizmi tezleri etrafnda dorudan Bernierden alarak kuramna katt en temel e, toprakta zel mlkiyet olmad fikridir (Marx, 1983a, s. 333-334; 1995a, s. 90). Dier taraftan despotik devletin karakteri, saray toplum ilikisi ve ehirlerin yaps gibi pek ok konuda ilk fikri, Marx ondan almaktadr11 (Marx, 1976a, s. 591-592; 1979a, s. 127; 1979c, s. 182; 1997b, s. 69). Batda, Dou toplumlarna ve despotizme dair aklamalarda Montesquieunun (1689-1755) nemli bir etkisi vardr. Onun ran Mektuplar (1721) ve Kanunlarn Ruhu (1748) adl eserleri, Douya yaklamn ekillenmesinde ne kmaktadr. Her ne kadar Montesquieunn niyeti Dou toplumlar hakknda bir zmleme yapmaktan ok Douyu bir ayna gibi kullanarak Fransadaki monariyi eletirmek olsa da bakalar gibi Marx da Montesquieunn fikirlerini aktararak12 despotizm ve demokrasiyi karlatrm ve bu fikirleri Dou toplumlarnn duraanln aklamak iin kullanlmtr (Marx, 1975, s. 161). Aydnlanma dncesi iinde Marxn Dou toplumlarna dair dier nemli bir kayna da ark despotizmi teorisini iktisadi terimlerle aklayan ngiliz ekonomi politikileri, zellikle Adam Smithtir (1723-1790).13 Uluslarn Zenginlii isimli kitabnda ark despotizmini iktisadi terimlerle ele alan ilk kii olan Smithe gre (1976, s. 729) Asyann geri kalmasnn balca nedeni, devletin iktisadi hayat kontrol etmesidir. Marx, Smithten Doudaki despotizmin en nemli tezahrnn yapay sulama (1976, s. 35-36) ve ayni vergi (1976, s. 683, s. 729-731, s. 837-840) olduunu renmitir. Buna gre hkmdar gelirini rnden ald vergiden salad iin rn ve kendi gelirini artrmak zere

10 Marx Bernieri 1853te Engelsin tavsiyesi ile okumutur. Marxn Berniere dair ald notlar 64 nolu defterde (s. 62-65) kaytldr. 11 Marxta bu fikirleri besleyen dier bir seyyah da Robert Pattondur (1809-1885). Marx, Pattonun The Principles of Asiatic Monarchies isimli kitabn 1853 Hazirannda okumu ve 66 no.lu deftere (s. 37-39) not almtr. 12 Marx, Montesquieunun Kanunlarn Ruhu adl eserini ilk olarak 1843n Temmuz-Austos aylarnda okumu ve ald notlar 16 no.lu deftere (s. 51-66) kaydetmitir. Daha sonra 1858de Ekonomi Politiin Eletirisine Katky hazrlarken tekrar okumu ve ksa notlar almtr. (86 A defteri s.180). Son olarak 1867-1868de okumu ve yine ksa notlar almtr (C Defteri, s. 30). 13 Marx, Adam Smithin eserini ilk nce 1844n Mart-Austos aylarnda Franszcasndan okumu ve 20 Nolu deftere (s. 1-23) notlarn kaydetmitir. Ardndan Londrada 1851 Martnda bu sefer ngilizcesinden okuyarak 44 (s.72-81) ve 45 (s. 1) nolu defterlere notlandrmtr. 1856 tarihli 77 nolu defter (s. 1-2) yine Franszcasndan, (s. 12) ngilizcesinden notlar bulunmaktadr. Ayrca, 1858-1862 tarihleri arasnda tuttuu 86 A numaral defterinde (s. 171-172 ve s. 184-190) Franszcasndan ve ayn defterde (s. 195-203) ngilizcesinden uzun notlar mevcuttur. Bu da bize, Marxn Smithin eserini daima elinin altnda tuttuunu ve dnp dnp baktn gstermektedir.

36

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

sulama sistemi, yol ve tama kanallarnn yapm gibi bayndrlk ilerini yrtmektedir (1990, s. 695; Marx, 1998, s. 777). Fakat Marxn dorudan Smithten ald en nemli nokta, retimin genel koullarnn deiik toplumlarn gelime derecesini gsterdii fikridir (Marx, 1986a, s. 24; 1999, s. 24). Bylece Marx, retim biimi ekseninde gelitirdii tarihsel aamalar fikrini Smithin insanlk tarihini geim biimleri ekseninde alara blen yaklam zerine temellendirmitir.

Temel Fikirlerinin Kayna

Marx, yukarda ele alnan yntemi ve temel fikri erevesi dhilinde ilk arkiyat giriimlerin Douya dair rettii bilgileri derlemi ve kendi aklamalar iinde kullanmtr. Bu erevede, Dou toplumlarna dair teorilerini dounun duraanl, ky topluluklarnn ie kapal duraan yaps, ehirlerin olmay, bamsz snflarn gelimeyii gibi bir dizi arkiyat fikir etrafnda detaylandrmtr. Marxa gre, Douda toplumsal hayatn merkezinde ky topluluklar vardr. Tarm ve zanaatn bir arada yrtld bu kendi kendine yeten ky topluluklar ie kapanktr. Bu sebeple, toplumsal i blm zayftr. ark despotizminin srdrlmesinde nemli bir bileen olan toplumsal i blmndeki bu zayflk, duraanln da esas msebbibidir. Zira oryantal despotizmin siyasal karakteri ile birleerek ehrin ortaya kmasna engel olmaktadr. Kendini yneten ve kendine yeten ky topluluklar fikri, 18. yzylda Jean Chardin (1699-1779) tarafndan ortaya atlmtr. Buna gre, Douda merkez hkmet ile kyler arasndaki uzaklk, egemen g ile kylerin birbiriyle dk dzeyli ilikisi, kendi kendini idare eden otonom ky topluluklarn dourmaktadr. Smrgelerin ynetimi tartmasyla i ie gelien bu fikir, 19. yzylda Avrupa dncesinde yerlemitir. Marx, ky topluluklarnn doasna dair temel fikirleri Bernier, Hegel ve Millden alm, Jonestan ciddi bir biimde beslenmi ve bu konudaki detaylar Wilks, Seilmi Komitenin 5. Raporu, Metcalfe, Elphinstone, Campbell ve Raffelstan aktarmtr (Marx, 1986c, s. 372-373, 67 nolu dipnot; 1996, s. 363-364, 2 nolu dipnot). Marxa gre ky topluluklarnn ie kapank yaplarnn temeli, tarm dndaki ihtiyalar gren 12 meslek dalndan zanaatkrn kyde bulunmasdr14 (Marx, 1986c, s. 371-372; 1996, s. 362363; Ayrca bk. Marx, 1976a, s. 593-594; 1979a, s. 131). Zanaatkarlarn tarma baml olmas dolaysyla, uzmanlama ve deime gerekleememektedir.

14 Marxn deiik eserlerinde birka kez kulland ky ekonomisi ve kydeki meslekler fikrinin Batdaki asl kayna, 1806da yazan Sir Thomas Munrodur (1761-1827) (Dumont, 1966). Marx, listeyi 1812deki The Fifth Report from the Select Committee on the Affairs of the East India Companyden aktarmaktadr. Aslnda Marx, bu raporu okumamtr. eitli yerlerde bu rapora atfla kulland fikirleri Wilks ve Campbellden almtr. Bu durum, Kapitalde aka grlmektedir. (Marx, 1986c, s. 371-372; 1996, s. 362-363).

37

nsan ve Toplum

Marx, 1870 sonrasnda ky tartmalarna yeniden dnmtr. zellikle eski Germen ky topluluu Mark ile ilgili ortaya kan yeni kaynaklar ve tartmalar, onu ky topluluklaryla ilgili fikirlerini gelitirmeye yneltmitir (Marx, 1987c, s. 547-549; 1987d, s. 557-559; 1995b, s. 235-238). Dier taraftan 1870 sonras gelien etnoloji almalar da uygarln balangcndaki komnal ky fikrini aklamak iin Marx heyecanlandrmtr. Marx, bu erevede 1879-1882 yllar arasnda Lewis Henry Morgan, Sir John Budd Phear, Sir Henry Summer Maine, Sir John Lubbockun etnolojik almalarn okumu ve notlandrmtr.15 Bu notlar, etnolojik malzemenin eitliliine ramen onun kendi fikirlerini destekleyecek argmanlar peinde olduunu gsterir. Bu dnemde eski komnizm ile ilgili fikirlerini gelitirmeye yarayan ve Bat kynn gelimeci karakterini ne karan malzemeleri toplamtr. Okuduu bu etnologlar arasnda Morgann yeri Marx iin bakadr. Marx, Darwinin kendi almalarna doa bilimlerinden saladn dnd dolayl destek gibi, Morgann da insanln tarihine ve medeniyetin gelimesine dair dorudan malzeme destei saladn dnmtr. Marxa gre Morgan da kendileri gibi maddi koullarn deiimini zmleyerek insanln deiimini aklamakta; ilkel komnizmden snfl toplumun nasl ortaya ktn verilerle gstermekteydi. Dolaysyla Morgann almas ilk aamalara ilkel komnizmi, dolaysyla ATT koyma konusunda Marx cesaretlendirmitir.16 Marxa gre, Douda kydeki basit i blm sebebiyle zanaatkr tarma bamldr. ktisadi hayatta bir uzmanlama ve rekabet olumaz. Bu sebeple Douda ehirler gelimemitir. Marx, Dou ehirleri ile ilgili bulunabilecek en yetkin kaynak olarak grd (1983a, s. 332; 1995a, s. 89) Bernierden alarak ehirlerin saray etrafnda gelien kye baml askeri kamplar olduunu ileri srmektedir (Marx, 1986a, s. 401-402; 1986c, s. 348 ve ayn yerde 27 nolu dipnot; 1989, s. 357; 1996, s. 338; 1999, s. 369). Bu ilikinin devam etmesinin en nemli nedeni, pazarn olumamasdr. ngiliz ekonomi politikilerden beri ayni vergiler sebebiyle Douda ekonominin parasallamad dnlmektedir. Buna gre despotik karakteri sebebiyle Douda vergiler ayni bir biimde, bazen de angarya olarak toplanmaktadr. Marx, bu konudaki temel bak asn Bernier ve Smithten alp ok nemsedii Jonesun grleri dorultusunda derinletirmektedir (Marx, 1990, s. 699; 1998, s. 782).
15 Marxn 1880 Aralk-1881 Mart aylar arasnda tuttuu bu notlar 146 nolu deftere kaydetmitir: Lewis Henry Morgan, (1818-1881) Ancient Society (s.4-101); J.W.B. Money, Java, or How to Manage a Colony (s.102-130); Sir John Budd Phear, The Aryan Village in India and Ceylon (s.131-157); Sir Henry Summer Maine, Lectures on the Early History of Institution (s.162-199). Sir John Lubbockun The Origin of Civilization and the primitive condition of Man isimli kitabna dair notlar ise 1882 tarihli 150 nolu defterde (s.3-10) bulmaktayz. Krader, bu notlar, 1974te The Ethnological Notebooks of Karl Marx isimli eserde neretmitir. 16 Marxn Morgandan kard notlardan faydalanarak Engelsin 1884 ylnda kaleme ald Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni isimli kitab neredeyse temel eserlerden bile daha fazla nem ve yaygnlk kazanmtr.

38

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Marx, bu balamda Douda bamsz zanaatkr ve tccarn ortaya kmad tezleri zerinden faydaclara dayanarak sermayenin olumadn ispatlamaya giriir. Mill, Ricardo ve Jones, bu kapsamda modern toplum ve ekonomi hakknda ticaretin gelimesi ekseninde eitli karlatrmalar yapmaktaydlar. Bu konuda Marxn en nemli kayna John Stuart Milldir.17 Marx, ondan alarak Douda zanaatkr ve tccarn art deere el koyan kk ynetici aznln memuru olarak varln srdrdn ileri srmektedir. Parazit ynetici snf sebebiyle mal gvenlii olmad iin tccarlar, varlklarn likitte (altn gibi) tutmakta ve kalc yatrma dntrmemektedirler (Marx, 1986c, s. 146-149; 1996, s. 153-157). Marx, bu fikirleri destekler ekilde Berniere bavurarak Douda servetin sermayeye dnmediini dile getirmektedir (Marx, 1986b, s. 224; 1987a, s. 363; 1987b, s. 446; 1993, s. 151; 2003, s. 308). Bylece ona gre, Douda, Avrupada olduu gibi devletten bamsz bir ekilde gelien ticaret ve ehir ekonomisi ortaya kmamtr. Marx, defaatle okuduu James Mill18 (1773-1836) ve Jonestan Douda toplumun geliimin binlerce yl nce donduu, sadece fetihler neticesinde yneticilerin deiiminden ibaret kstl siyasi deiimlerin sz konusu olduu fikrini almtr (Marx, 1986c, s. 372-373; 1996, s. 363-364). ngilizlerin egemenliini merulatrmak ve kendi savunduklar toprak sisteminin yerletirilmesini salamak iin ortaya atlan bu teorileri Marx, kendi smrgecilik aklamasnn temeline koymutur (Marx, 1986a, s. 417; 1999, s. 384-385). Asyada zel mlkiyetin gelitirilmesi gerektiini savunan ve bu balamda smrgecilere zel grevler ykleyen J. S. Mill gibi Marx da Asyann durgunluunun ancak dsal etkilerle alabileceini dnyordu. Ona gre ktlk ve canilik pahasna da olsa Hindistanda zel mlkiyete gei iin smrgecilik gereklidir (Marx, 1979b, s. 217-218; 1976b, s. 598-599).
Tablo 1. Marxn Dou Toplumlar le lgili Kaynaklar Konu ark despotizmi, corafi faktrlerin belirleyicilii zel mlkiyetin yokluu, ortak mlkiyet, toprakta devlet mlkiyeti Kaynak Bernier, Montesquieu, Hegel, Smith, J.S. Mill, Patton, Custine, Machiavelli Machiavelli, Harrington, Bernier, Montesquieu, Jones, Smith, Patton, J.S. Mill, Raffles

17 Marx, J.S. Millin Essays on Some Unsettled Questions of Political Economy isimli eserini evvela 18451846da (35 nolu defter s. 35-46) ve daha sonra 1856da okumutur (79 nolu defter s. 9-10 ve 77 nolu defter, s. 15). 18 Marx, Millin Ekonomi Politiin Unsurlar isimli eserini ilk kez 1844-1845 yllarnda Franszca okumu ve 22 (s. 20-36) ve 23 nolu deftere (s. 15-20) notlandrmtr. 1856da tekrar Franszca olarak okumu 77 nolu deftere (s. 8 ve s. 13-14) not almtr. 1858de bu sefer ngilizcesinden tekrar okumu ve notlar almtr (77 A defteri, s. 154).

39

nsan ve Toplum

Fetih hakk olarak topran egemene ait olmas Kamu ilerinin devlet tarafndan grlmesi Durgunluk, duraanlk zole ky topluluklar Tarm ile zanaatn/imalatn tmleiklii, endstri zerinde tarmn egemenlii Bamsz zanaatkrlarn ve tccarlarn olmay, toplumsal i blmnn gelimemesi Vergi ve kirann aynl, ayni rant; retkenliin ve verimliliin dkl ehrin yokluu, ehir-ky ayrmasnn olmamas, ehirlerin kye baml olmas Genel klelik; klelie benzer sosyal eitlik Angarya Yargsal kstlarn yokluu Dinin merkez bir yer tutmas Hukukun dinle ve ahlakla ikamesi lkel komnizm, ky topluluklar

Jones Bernier, Smith, Mill Montesquieu, Hegel, Smith, Jones, Mill, J.S. Mill, Raffles Hegel, Jones, Wilks, Metcalfe, Elphinstone, Campbell, Raffles, 5. Rapor, Phear Smith, Bernier, Jones, Wilks, Campbell, Raffles, 5. Rapor Bernier, Jones, Mill, J.S. Mill Smith, Jones; J.S. Mill Bernier, Jones Hegel, Custine, Montesquieu Jones Bodin, Bacon, Montesquieu Hegel, Lubbock Montesquieu, Hegel Maurer, Morgan

Kaynak: Sunar, 2010, s. 100-101den faydalanlarak gelitirilmitir.

Grld zere Marxn Dou toplumlarna dair kaynaklar ok eitli deildir. Marx, temel eserlerini kaleme ald dnemde henz gelime aamasnda olan snrl arkiyat kaynaklar kendi semeci tavr sebebiyle daha da snrl hale getirmi ve buralardaki baz bilgileri ar bir biimde genellemitir.19 Bazen kaynaklarnda bir kye ya da blgeye dair bir gzlem notu Marx iin btn bir Douyu hatta onun Douya bitii corafi snra gre btn Bat dn- aklayan bir fikre dnebilmitir. Bu tr bir yaklam, onun kapitalizmle ilgili bir almasnda grmek imknszdr. rnein Kapitali inceleyen biri, Marxn tek bir noktay gstermek iin dzinelerce kaynaa bavurduunu rahatlkla grebilir. Yine benzer ekilde Marxn dier pek ok konuda kaynaklar ile olan eletirel ilikisini Dou toplumlar sz konusu olduunda gremeyiz. Mesela kapi-

19 Marxn kaynaklar ile bu ilikisi eitli ekillerde eletirilmitir. zellikle Mukhia (1985), Hambly (1982), Dirlik (1982), Habib (1985, 1999), Naqvi (1973) ve Lowe (1966) gibi ada Hindistan ve in tarihileri, onun pek ok fikrini ampirik olarak rtmlerdir.

40

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

talizmin geliimi sz konusu olduunda, ciddi bir biimde eletirdii ekonomi politikilerin fikirlerini alp herhangi bir biimde eletirmeksizin kullanabilmitir. Marxn kaynaklar ile bu ilikisi, bu blmn banda ele alnd zere onun yntemsel kaynaklar ve Dou toplumlarna teorik modelinde verdii yerle birlikte deerlendirildiinde anlam kazanmaktadr.

Weberin Dou Toplumlarna Dair Kaynaklar

Yukarda ele alnd gibi 1870 sonrasnda Avrupada klasik arkiyat incelemeleri Sinoloji, Hindoloji gibi alt disiplinlere ayrlm ve arkeoloji, etnoloji20 ve karlatrmal dinler tarihi gibi yeni alanlar ortaya kmtr. Dier taraftan arkn aratrlmas, gndelik hayatn ayrlmaz bir parasna dnmtr. Devlet fonlar Dounun btn detaylaryla irdelenmesine tahsis edilmekte; mzeler almakta, ktphaneler kurulmakta, sergiler ve fuarlar dzenlenmekte, arka seyahatler tertip edilmekte ve koleksiyonerler insanlk mzesinin en nadir paralarn Avrupal sekinler iin toplamaktadr. ark, Batnn kendi gelimiliini garanti altna almas iin bir temaa alan olarak zihinlerde yeniden kurulmaktadr. Bu gelimenin Webere salad imknlar saymakla bitmez. Weber, geni lisan bilgisine dayanarak ailesinin ve akademik ortamnn kendisine salad imknlarla Avrupa ve Amerikada retilen bilgilere hzl bir biimde ulaabilmektedir. Her eyden nce Weber, Douya dair incelemelerini birincil kaynaklara dayanarak yapabilme imknna sahiptir. Onun zamanna gelene kadar, zellikle dinlerle ilgili birincil kaynaklar Bat dillerine evrilmiti. Bunlardan Max Mllerin editr olduu Sacred Books of the East dizisi, Weber iin nemli bir kaynaktr. Bu dizide Konfyenizm, Taoizm, Budizm ve dier Hint dinlerinin pek ok klasik eseri evrilmitir. Bu tr dinsel metinlere ek olarak pek ok tarih eseri, yllk, resm dokman ve arivler de evrilmekteydi. Dier taraftan hemen hemen her alt alan iin uzmanlam aratrma kurumlar ve bu kurularn zel neriyatlar mevcuttu. Weber; Journal of the Royal Asiatic Society, Journal Asiatique, Zeitschrift der Deuszschen Morganlandischen Gesellschaft, Journal of the Asiatic Society of Bengal ve Journal of the American Oriental Society gibi nemli arkiyat dergilerine eriebilmekte ve tartmalar takip edebilmekteydi. Bu tr genel dergilerin yan sra, onun eserlerinde Journal of the North China Branch of Royal Asiatic Society, Journal Asiatique, Mitteilungen des Seminars fr Orientalische Sprachen, China Review, Journal of Peking Oriental Society, Revue e lHistoire des Religions, Journal of the Peking Royal Society, Indian Antiquary, Epigraphia Indica gibi zel alan dergilerine de atflar
20 Weber, gelien etnolojiden yeterince faydalanamadn itiraf eder. (Weber, 1988, s. 68; 2009, s. 218). Bunda onun almalarndaki ynelim belirleyicidir. Cokunun (2008, S. 11-26) belirttii gibi, Batda tekine dair almalarda yerleik olan tekinin ele alnmas ile yerleik olmayann ele alnmas arasnda nemli farkllklar mevcuttur. Bu farkllama neticesinde arkiyatlk, yerleik tekini inceleyen bir bilim alan iken yeni tekini incelemek zere de etnoloji ortaya kmtr. almalarnda Mezopotamya, Msr, Hint, in ve slam toplumlar gibi yerleik olan tekini ele alan Weber, bu sebeple etnolojik bilgilere ihtiya duymam olabilir.

41

nsan ve Toplum

mevcuttur. Weber, bu dergilerin yan sra Smrge idarelerinin tuttuu istatistiki bilgileri, resm ve zel raporlar, akademik tezleri de youn bir biimde kullanmaktadr.

Weberin Teorisinin Kaynaklar

Weber, Batda kapitalizmin douunu Protestanlk ekseninde iktisadi etiin geliimi ile ilintilendirerek aklad iin dier uygarlklarla karlatrmalarnda da bu noktadan hareket etmitir. Dolaysyla Hindistan, in, Antik Mezopotamya ve slam toplumlar ile ilgili almalarn, din etiin geliimi ekseninde incelemitir. Bu bakmdan Weberin kaynaklar arasnda yeni gelien karlatrmal dinler tarihi almalar zel bir yer tutar. Bat tarihinin btncl bir biimde resmedilmesi iin Orta a incelemelerinin ne kt bu dnemde, karlatrmal dinler tarihi aratrmalar ile modern Bat kltr analizini birletirmek yaygn bir akademik tutumdur (Kippenberg, 2005, s. 171). Kendilerine Max Mllerin Bir dini bilen hi birini bilmez! cmlesini slogan edinen bir grup Protestan teologun evresinde yer alan (Schmidt-Glintzer, 1993, s. 349350) Weber, kendi teorilerini ina ederken Troelsch, Wellhausen ve Siebeckten ciddi bir biimde beslenmitir. Bu uzmanlar, ona dinin dnyay reddetme olduu ve bu bakmdan Protestanln din dncenin zirvesini tekil ettii fikrini kazandrmlardr. na etmeye alt modernite teorisi dhilinde Weberin Dou toplumlarnda dair incelemelerinde dayand temel nokta, Marxta olduu gibi ark despotizmi tezleridir. Weberin dnemine gelindiinde, Dounun despotik karakteri, ilk kaynaklarn yzeysel yarglayc tonunu ap yzlerce inceleme, seyahatname ve edeb eserin katksyla genel geer bir dnceye dnmt. Batda modernitenin yerleik hale gelmesi ile Dou, btncl bir biimde geri kalmaya mahkm bir form olarak ifade edilmeye balanmtr. ncekilerin, bazen karlatrma modeli olarak bavurduklar Dou toplum biimi, artk btnyle arkaik bir biim olarak resmedilmektedir.

Weberin Fikirlerinin Kaynaklar

Weber, arkiyat dncenin kalplar, kavramlar ve kaynaklar dorultusunda Dnya Dinlerinin ktisadi Etiini incelemeye girimitir. Bu balamda Hint Dini, in Dini, Antik Mezopotamya ve slam ile ilgili geni incelemeler yapmtr. 19. yzyln sonuna gelindiinde, Almanyada ine youn bir ilgi mevcuttu. 18. yzylda Cizvitlerin balatt aratrmalar, 19. yzyl boyunca Alman Lutheran misyonerleri srdrmekteydiler. Weberin ciddi bir biimde etkilendii Legge, Soothill ve de Groot gibi misyonerler, Cizvitlerin aksine in ahlak hakknda daha pheci ve yarglaycdrlar (Jones, 2001, s. 99-119). Bu balamda Weberin in dini ve toplumu ile ilgili temel kaynaklar, Hollandal Sinolog Jan Jakob Maria de Groot (1854-1921), Alman Sinolog Otto Franke (1863-1946) ve Fransz Sinolog douard Chavannes (1865-1918) ve Pre Albert Tschepedir (1844-1912). Grootnun eserlerine dayanarak Weber; atalar klt, gk inan, hkmdarn ritelsel konumu, yallarn din konumlar, in dininde hogr gibi temel

42

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

zmlemelerini gerekletirmitir. Alman Sinolojisinde nemli bir isim olan Frankenin Die Kultur der Gegewart serisindeki eserlerinden inin toplumsal ve siyasal yaps hakknda faydalanmtr (Weber, 1968, s. 250). Weber, Chavannesn birincil kaynak evirilerinden zellikle faydalanmaktadr. Tschepenin in eitimlilerinin geliimi ve zellikleri konusundaki fikirleri de Weber tarafndan sklkla kullanlmaktadr. Bu drt temel kaynaa ek olarak in dini ile ilgili eitli nemli konularla ilgili temel fikirlerini baka isimlere de dayandrmaktadr. Konfyenlik ve Taoizm dinleri ve etikleri iin ek Sinolog Rudolf Dvoka (1860-1920), Taoizmle ilgili Fransz Sinolog Paul Pelliot (1878-1945) ve Wilhelm Grubeye (1855-1908) ve totemizm ile ilgili Martin Quistropa bavurmaktadr.
Tablo 2. Weberin inle lgili Kaynaklar Konu in dini ile ilgili kaynaklar Konfyenlik ve Taoizm Totemizm in okumularnn geliimi ve zellikleri Toprakta yapay sulama Grev tmarlar Angarya sistemi Ayni vergiler Tmara dayal toprak sisteminin mali sistemin bir paras olmas Arazinin airetin/boyun mlkiyetinde olmas in ehri Loncalar in ky Airetin/boyun yallar tarafndan ynetilmesi Modern inde sosyal hayat Kaynak Jan Jakob Maria de Groot, douard Chavannes, Otto Franke Rudolf Dvok, Wilhelm Grube Martin Wilhelm Chriestlieb Quistrop P. Albert Tschepe Johann Heinrich Plath douard Chavannes Ernest Alabaster, Ariel Stein, douard Chavannes Edouard Biot N. J. Kochanovskuj, A. J. Iwanoff Bumbailiff, Wen Hsian Liu Johann Heinrich Plath, Eugne Simon, Nyok Ching Tsur Hosea Ballou Morse, MacGawen, William C. Hunter Arthur Henderson Smith A.J. Iwanoff Ferdinand von Richthofen, Arthur von Rosthorn, Robert Kennaway Douglas, David J. Singer, Joseph Edkins Hosea Ballou Morse, Hosea Ballou Morse, Francis Lister Hawks Pott, A. Thophile Piry, Joseph Edkins, W.P. Wei, Edward Harper Parker August Conrady, Edward Harper Parker, Friedrich Hirth

Para sistemi

in Genel Tarihi

Kaynak: Sunar, 2010, s. 162-164ten faydalanlarak gelitirilmitir.

43

nsan ve Toplum

Yukarda deinildii zere, Almanya iin zel kltrel konumu sebebiyle yzyl boyunca Hindistan hakknda detayl aratrmalar yaplmtr. Dolaysyla Weber, almalarn Hindistann toplumsal, siyasi ve din yaants hakknda zengin kaynaklara dayanarak yapabilmitir. Bu erevede Weber, Hindistann doal, tarihsel, iktisadi, sosyal ve kltrel koullar hakknda Sir William Wilson Huntern (1840-1900) 20 ciltlik The Imperial Gazeteer of Indiaya sklkla bavurmaktadr. Weberin Hindistana bak, temelde Alman Hindolog Hermann Oldenberge (1854-1920) dayanmaktadr. Weber, filolojik almalar ile Hindolojiye akademide alan aan Oldenbergden Hint dininin bysel karakteri, by ve kurbann dindeki yeri, dinin teolojik boyutlar ve sosyal etkileri gibi pek ok temel gr almtr. Weber, onun grlerinden hareketle Jainizm ve Budizmin dnyay reddeden birer din karakteri arz ettikleri fikrini oluturmutur. Bu, onun Hindistann toplumsal tarihini deerlendirmesinde ok temel bir noktay tekil etmektedir. Weber, benzer ekilde Amerikal Sanskrite uzman Edward Washburn Hopkinsten (1857-1932) de ehirlerin ve loncalarn yaps, din mezhepler, Jainizmin ykselii, Hindu kutsal savalarnn doas ve rahipliin yaps konularnda faydalanmtr.
Tablo 3. Weberin Hindistanla lgili Kaynaklar Konu Hindistanla ilgili genel kaynaklar Hint dini ve sosyal sistemi Brahmanlk Caynizm Kaynak William Wilson Hunter, Moritz Wintemitz Hermann Oldenberg, Albrecht Weber, Horace Hayman Wilson, Edward Washburn Hopkins, Auguste Barth, Monier Williams Maurice Bloomfield, Ramkrishna G. Bhandakar Sinclair Stevenson, Armand Albert Guerinot, Edward Balfour, President Hrnle, John Campbell Oman Caroline Rhys Davids, Hermann Oldenberg, Alfred Roussel, Louis tienne Joseph Marie de La Valle Poussin, Heinrich Friedrich Hackmann, Emile Senart, Ananda Maitreya, Vincent A. Smith, Lon de Millou Rudolph Otto Franke Horace A. Rose, Vincent A. Smith, Raymond West & Georg Bhler Emile Senart, Celstin Bougl, John Collinson Nesfield, Jervoise Athelstane Baines, Baden Henry Baden-Powell Richard Fick, Vincent A. Smith, James Grant Duff, Paul Horn Richard Pischel & Karl Friedrich Geldner

Budizm

Hinduizm Patrimonyal yapnn oluumu ve brokrasinin geliimi Kast sisteminin kkeni ve ileyii Hindistan tarihi Hint toplumsal yaps

44

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Hint hukuk sistemi Hint bilimi Hint Felsefesi Konuk halklar fenomeni Hint ky Loncalar, zanaatkrlarn kamu hizmeti iin almas Hint manastrlarnn arazisi ve bunun ynetimi

Julius Jolly, Raymond West & Georg Bhler, V. Kanakasabhai Brajendra Nath Seal, Thakore Sahib of Gondal, August F. Hoernle, Bruno Liebich, Georg Bhler, Narendra Nath Law Paul Deussen, Richard Garbe, Archibald Edward Gough Shridar V. Ketkar Baden Henry Baden-Powell, James Grant Duff Ananda K. Coomaraswamy John Campbell Oman

Kaynak: Sunar, 2010, s. 167-169dan faydalanlarak gelitirilmitir.

Weberin bir dnya dini olarak slamla ve slam toplumlar ile ilgili eitli zmlemeleri mevcuttur. zellikle Hristiyanlk ve Yahudilikle benzer kkenlere sahip olmas, Protestanln arz ettii zellikler iin bir karlatrma noktas olmas dolaysyla Weber, slama sk sk deinir. Ayn zamanda slam analizine temel tekil edecek fikirlere, antik Mezopotamya hakkndaki eitli deerlendirmelerinde (Weber, 1988, 2003, 1967) rastlamak mmkndr. Fakat Weberin Hint, in ve Yahudilikte olduu gibi slam ele alan mstakil bir deerlendirmesi yoktur. Weberin slamla ilgili mstakil bir incelemeye giriememesinin en nemli nedeni, yukarda deinildii gibi slamiyatn, Hindoloji veya Sinoloji ile kyaslandnda hayli ge bir geliim gstermesidir. Weberin slam toplumlarn deerlendirebilecei temel fikirleri derleyebilecei kaynaklar olumu olsa da slama dair ampirik dayanaklar kurabilecei zenginlik ve derinlik henz mevcut deildir. Onun dorudan slamla ilgili zmlemeleri, daha ok Ekonomi ve Toplumda yer alr. Ancak, bu eserde (Hukuk Sosyolojisi ksm hari) dierlerinde olduu gibi sk bir kaynak gsterimi mevcut deildir. Bu erevede Weber, dnemin yaygn dncelerinden ve eserlerinden etkilenerek slam ve slam toplumlarn arkiyatln genel kalplarndan deerlendirmitir. Weberin slam hakkndaki bak as A. von Kramer, Theodor Nldeke, gnaz Goldziher, Carl Heinrich Becker, Joseph Kohler ve Christian Snouck Hurgronje gibi ilk nesil slamiyatlar, Julius Wellhausen gibi dinler tarihileri ve Leopold von Ranke ve Jacob Burckhardt gibi tarihiler tarafndan ekillendirilmitir. Bu kaynaklar arasnda Macar slamiyat Ignaz Goldziherin (1850-1921) yeri bakadr. Weberin dinle ilgili dncelerini ekillendiren Wellhausenin genel dinler tarihi yaklamna paralel deerlendirmeler yapan Goldzihere gre, slam, Yahudilik ve Hristiyanl taklit ederek oluturulmutur. Ancak, onun Hristiyanlktan ald riyazet idealleri, slamn ksa srede bir sava ve fetih dini haline gelmesi ile etkisini kaybetmitir. Weberin nemli kaynaklarndan

45

nsan ve Toplum

olan Hollandal slamiyat Christiaan Snouck-Hurgronje (1857-1936) de benzer temel deerlendirmelere sahiptir. Weber, ondan ayrca slam ehirlerinin kabilesel karakteri hakknda bilgiler almaktadr. Alman slamiyat Carl Heinrich Beckerden (18761933) ise slam toplumlarnn sosyal, siyasi ve iktisadi yapsn aklamak zere faydalanmaktadr. Bir dnem Prusya Eitim Bakanl da yapan Alman arkiyatlnda nemli bir yeri olan Becker, Yakn Doudaki tmarl feodalizm ve slam toplumlarnn iktisadi yaps hakknda Weberin nemli bir kaynadr (Weber, 1978, s. 261, 380, 1096-1097).
Tablo 4. Weberin slamla lgili Kaynaklar Konu slam toplumlarnn din, siyasi ve sosyal yaps slam hukuku slam ehirleri Kaynak Ignaz Goldziher, Julius Wellhausen, Carl Heinrich Becker, Theodor Nldeke, Henri Lammens Joseph Kohler, Richard Schmidt Christian Snouck Hurgronje

Kaynak: Sunar, 2010, s. 173ten faydalanlarak gelitirilmitir.

Grld zere Weber, Dou toplumlarna dair ciddi bir eitlilie ve derinlie sahip kaynaklara sahiptir. O, bu kaynaklara dayanarak Dou toplumlarna dair incelemeler yapmtr. Ancak, Weberin incelemeleri, ona kaynaklk eden arkiyat almalarn kat kat aan etkilere sahiptir. Kendi anlay sosyolojisinin bir dizi kuraln ihmal ederek Weber, bu kaynaklardan ald fikirleri genelletirmi ve teorik bir aklamaya dntrmtr. Bu yorumlama erevesi, onun yirminci yzyln sosyal bilimlerinin temelinde yer almasn salamtr. Onun modeli, uzunca bir sre modernleme ve Bat d toplumlar deerlendirmede en temel yaklam olmutur.

Sonu: Moderniteyi Aklayan Sosyoloji ve arkiyatlk

arkiyatlk, 19. yzylda Batnn Douya egemenlik kurmas ve kendisini tanmlamas erevesinde gelimitir. arkiyat, Douyu incelenmi ve denetim altna alnmasna yardmc olmu ve daha da nemlisi onun zerinden Batnn kedisini ifade etmesini salamtr. 19. yzyln banda modern toplumu inceleyen bir bilim olarak sosyolojinin arkiyatla paralel bir biimde domas, ilgin ibirliklerinin olumasna yol amtr. Bir tarafta Douyu, dier tarafta da Baty inceleyen bu iki alan, birbirine bal gelimitir. Avrupann ada kimliini dorulamak ve insanln kkenlerini aklamak zere ska bavurulan dnya tarihini aamalandrma ve bu aamalarda ortaya kan toplum tiplerini tasnif etme uranda arkiyat inceleme hayati roller oynamtr. arkiyatlk, tarih felsefecilerine ve sosyolojinin kurucularna modern toplumun en ileri aama olarak tasvir edilebilmesi imknn sunarak kendi hayati ilevini gerekletirmitir.
46

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Dolaysyla arkiyatlk geliip derinletike sosyolojinin zmleme erevesi de genilemitir. Bunu 19. yzyln ortasnda, arkiyatln henz gelime aamasnda olduu dnemde yazan Marx ile 20. yzyln banda arkiyat incelemelerin olabildiince derinletii ve eitlendii bir dnemde yazan Weberin kaynaklarn ve zmleme erevelerini incelediimizde aka grebiliriz. Sosyolojinin bu iki kurucusu, modern toplumun dnya tarihsel bir aklamasn yapmak iin arkiyat bak ve kaynaklara dayanarak Dou toplumlarna yaklamlardr. Marx; Aydnlanmaclar, seyyahlar ve smrge grevlilerinin daha bireysel almalarna dayanmak durumundayken Weber, uzmanlam detayl kaynaklara sahiptir. Onun zamanna gelindiinde arkiyat, oktan devlet fonlarn kullanan bir uzmana dnmtr. 1870 sonras balayan emperyalist yaylmann, dnya zerinde tesis edilen hegemonyann tesiri ile alt disiplinler olumu, pek ok kaynak tercme edilmi, hatta orjinalleri Batya tanm, byk mzeler ve ktphanelerde sergilenmeye balanmtr. arkiyat, tesis edilen bu egemenliin verdii rahatlkla nfuz edici geni aratrmalarn yaparken, sosyolog da artk yerleik hale gelen modernite hakknda daha geni kapsaml aklamalar gelitirebilmektedir. Douya dair bilgi derinletike Batnn aklanmas derinlemektedir. Bunu Marxn kendi teorisinde Dou toplumlarna bitii yerle Weberin teorisini karlatrdmzda grebiliriz. Marx bir karlatrma modeli olarak zayf kaynaklara dayanarak muhayyel bir Dou ina ederken Weber, detayl ampirik kaynaklara dayal tamamen tekiletirilmi bir Douyu oluturur. Onun kaynaklar daha eitli, detayl ve derin olmasna ramen perspektifi ayndr: Onun teorisinde Dou, doldurulamaz bir bolukla Batdan ayrlmakta; Batnn biriciklii garanti altna alnmaktadr. Kaynaklar kullan bakmndan daha ok eletirilen Marxtr. Onun basit ve yzeysel bilgilerden hareketle byk genellemeler ve teoriletirmeler yapmas ounlukla eletirilmitir. Marxn, kaynaklarnn shhatini sorgulamakszn kullanmas, nemli bir problemdir. Ancak bundan daha nemli bir problem bulunmaktadr: Marx, Douyu bir deilleme arac olarak ina ettiini inkr etmez; bunu gerekli grr. Dnemin Douya bakn devralan Marxn, bunu nemli bir sorun olarak grmediini syleyebiliriz. O, Douyu deil Baty aklama peindedir. Ona gre Dounun gelecek asndan bir nemi yoktur. O, sadece dntrlecek pasif bir nesnedir. Bu sebeple de ona dair bilgilerin dorulanmasna ok fazla ihtiya yoktur. Ancak Weber, teorik olarak tekiletirilen Dounun geri kalmlnn ampirik bir aklanmasn da gelitirme peindedir. Sadece Batya ait olan modernite karsnda Dou her eyiyle farkldr. Dinler tarihinden, arkeolojiden, arkiyatln Sinoloji, Hindoloji, Asuroloji, slamiyat gibi alt disiplinlerinden faydalanarak Weber, kendi yntemsel kurallarna riayet etmeksizin istisnasz bir geri kalmln mkemmel bir modelini kurar. Onun ampirik kaynaklara dayanan bu aklamas, Marxnki kadar eletirilememitir. Zira onu eletirmek iin daha derinlere inmek, sadece kaynaklarn deil,

47

nsan ve Toplum

teorisini de zmlemek gerekmektedir. Batnn aklanmasnda Dounun kullanlmas, Weber ile teorik bir mkemmellie ulamtr. Btn ada sosyolojinin zerine temellendirildii kavramsal zemini sorgulamak anlamna gelen bu projeye girien kimse kmam; daha snrl bir eletirilerden ibaret kalmtr. Marx ile Weberin arkiyat kaynaklar kullanmalar, bize sosyolojinin bir bilim olarak esas ilevini gstermektedir. Sosyoloji, modernitenin aklanmas ve dier toplum biimleri karsnda en ileri biim olarak konumlandrlmas ileviyle donanmtr. kisinin de sorgulamakszn kulland arkiyat kaynaklar eliinde ina ettikleri aklamalar, arkiyat aklama gelenekleri iinde yerlerini almtr.

Kaynaka
Avineri, S. (1990). The Hegelian origins of Marxs political thought. In B. Jessop & C. Malcolm-Brown (Eds.), Karl Marx social and economic thought, critical assesments (Vol. 1, pp. 154-168). London: Routledge. Bulut, Y. (2002). Oryantalizmin eletirel ksa tarihi. stanbul: Yneli Yaynlar. Carver, T. (1990). Marx and Hegels logic. In B. Jessop & C. Malcolm-Brown (Eds.), Karl Marx social and economic thought, critical assesments (Vol. 1, pp. 188-203). London: Routledge. Cooper, R. (1925). The logical influence of Hegel on Marx. University of Washington Publications in Social Sciences, 2 (2), 79-182. Cokun, . (2007). teki ile karlamalar gezi edebiyat ve arkiyatlk. In L. Sunar (Ed.), Uluslararas Oryantalizm Sempozyumu (s. 159-168). stanbul: BB Kltr leri Mdrl Yay. Cokun, . (2008). Sosyoloji, antropoloji, arkiyatlk ve teki. Sosyoloji Dergisi, 3 (16), 11-26. Dirlik, A. (1982). Chinese historians and the Marxist concept of capitalism: A critical examination. Modern China, 8 (1), 105-132. Dumont, L. (1966). The Village Community from Munro to Maine. Contributions to Indian Sociology, 9, 67-68. Habib, . (1985). Classifying pre-colonial India. Journal of Peasant Studies, 12 (2), 44-53. Habib, . (1999). The agrarian system of Mughal India (1526-1707). New Delhi & New York: Oxford University Press. Hal, D. (1985). The Marx-Engels chronicle: A day-by-day chronology of Marx And Engels life and activity. New York: Schocken Books. Halloway, S. W. (Ed.). (2006). Orientalism, assyriology and the Bible. Sheffield: Sheffield Phoenix Press. Hambly, G. R. G. (1982). Towns and cities: Mughal lndia. In T. Raychaudhuri & . Habib (Eds.), Cambridge economic history of India (Vol. 1, pp. 434-452). Cambridge: Cambridge University Press. Harbans, M. (1985). Marx on pre-colonial India: An evaluation. In Diptendra Banerjee (Ed.), Marxian Theory and the Third World (pp. 173-184). New Delhi: Sage Publiaction. Harstick, H. P., Sperl, R., & Strau, H. (1999). Die Bibliotheken von Karl Marx und Friedrich Engels: Annotiertes Verzeichnis Des Ermittelten Bestandes. Berlin: Akademie Verlag. Hegel, G. W. F. (1902). The philosophy of history (trans. J. Sibree). New York: P.F. Collier.

48

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Holfbass, W. (2004). Special comments. In D. T. McGetchin, P. K. J. Park, & D. R. SarDesai (Eds.), Sanskrit and Orientalism: Indology and comparative linguistics in Germany, 1750-1958 (pp. 237-244). New Delhi: Manohar. Hook, S. (1950). From Hegel to Marx; Studies in the ntellectual development of Karl Marx. New York: Humanities Press. International Institute of Social History. (2008). Karl Marx / Friedrich Engels papers. Retrieved December 26, 2011 from http://www.iisg.nl/archives/pdf/10760604.pdf Jones, D. M. (2001). The image of China in western social and political thought. New York: Palgrave. Kaiser, B & Werchan I. (Eds.). (1967). Ex libris Karl Marx und Friedrich Engels : Schicksal und Verzeichnis einer Bibliothek. Berlin: Dietz Verlag. Kippenberg, H. G. (2002). Religious communities and the path to disenchantment: The origins, sources, and theoretical core of the religion section. In C. Camic, P. S. Gorski, & D. M. Trubek (Eds.), Max Webers economy and society: A critical companion (pp. 164-184). Satnford: Stanford University Press. Kontje, T. C. (2004). German orientalisms. Ann Arbor: University of Michigan Press. Lowe, D. M. (1966). The function of China in Marx, Lenin, and Mao. Berkeley: University of California Press. MacIntyre, A. (1968). Marxism and Christianity. New York: Schocken Book. Marx, K. (1975). Debates on freedom of press. MECW (Vol. 1, pp. 132-181). New York: International Publishers. Marx, K. (1976a). Hindistanda ngiliz egemenlii. Marks-Engels: Seme yaptlar iinde (c. 1, s. 589-596). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1976b). Hindistanda ngiliz egemenliinin gelecekteki sonular. Marks-Engels: Seme yaptlar iinde (s. 597-603). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1979a). The British rule in India. In MECW (Vol. 12, pp. 125-133). New York: International Publishers. Marx, K. (1979b). The future results of British rule in India. In MECW (Vol. 12, pp. 217-222). New York: International Publishers. Marx, K. (1979c). The government of India. In MECW (Vol. 12, pp. 174-184). New York: International Publishers. Marx, K. (1980). History of the opium trade. In MECW (Vol. 16, pp. 13-16). New York: International Publishers. Marx, K. (1983a). Marx to Engels in Manchester, 16 January 1858. In MECW (Vols. 40, pp. 248-251). New York: International Publishers. Marx, K. (1983b). Marx to Engels in Manchester, 2 June 1853. In MECW (Vols. 39, pp. 330-335). New York: International Publishers. Marx, K. (1983c). Marx to Ferdinand Lasalle in Dsseldorf, 21 December 1857. In MECW (Vol. 40, pp. 225227). New York: International Publishers. Marx, K. (1986a). Economic manuscripts of 1857-58 (Grundrisse). In MECW (Vol. 28). New York: International Publishers. Marx, K. (1986b). Economic manuscripts of 1857-58 (Grundrisse). In MECW (Vol. 29). New York: International Publishers. Marx, K. (1987a). A contribution to the critique of political economy. In MECW (Vol. 29, pp. 257-420). New York: International Publishers.

49

nsan ve Toplum

Marx, K. (1987b). From the prepatory meterials [Original Text of Critique of Political Economy, 1858]. In MECW (Vol. 29, pp. 430-507). New York: International Publishers. Marx, K. (1987c). Marx to Engels in Manchester, 14 March 1868. In MECW (Vol. 42, pp. 547-549). New York: International Publishers. Marx, K. (1987d). Marx to Engels in Manchester, 25 March 1868. In MECW (Vols. 42, pp. 557-559). New York: International Publishers. Marx, K. (1989). Economic manuscript of 1861-63: A Contribution to the critique of political economy (Theories of surplus value). In MECW (Vols. 31). New York: International Publishers. Marx, K. (1990). Kapital c. 3 (ev. A. Bilgi). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1993). Ekonomi politiin eletirisine katk (ev. S. Belli). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1995a). Marxtan Manchesterdeki Engelse, 2 Haziran 1853. Seme Yazmalar 1 iinde (ev. M. Erdost, s. 88-90). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1995b). Marxtan Manchesterdeki Engelse, 25 Mart 1868. Seme Yazmalar 1 iinde (ev. M. Erdost, s. 235-238). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1996). Capital Vol. 1. In MECW (Vol. 35). New York: International Publishers. Marx, K. (1997a). Afyon ticareti. M. Erdost (Ed.), Smrgecilik zerine iinde (s. 63-72). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1997b). Hindistan Hkmeti. Iinde M. Erdost (ev), Smrgecilik zerine (ss 63-72). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (1998). Capital Vol. 3. MECW (Vol. 37). New York: International Publishers. Marx, K. (1999). Grundrisse: Ekonomi politiin eletirisinin temelleri c. 1. (ev. A. Gelen). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K. (2003). Grundrisse: Ekonomi politiin eletirisinin temelleri c. 2. (ev. A. Gelen). Ankara: Sol Yaynlar. Marx, K., & Krader, L. (1974). The ethnological notebooks of Karl Marx: Studies of Morgan, Phear, Maine, Lubbock. K.Van Gorcum & Co B.V. McCarney, J. (2000). Hegels legacy. In T. Burns & I. Fraser (Eds.), The Hegel-Marx connection (pp. 56-78). Hampshire: Macmillian Press. McCarthy, G. E. (1988). Marx critique of science and positivism: The methodological foundations of political economy. Boston: Kluwer Academic. Moskova Marx-Engels-Lenin Enstits Ekibi. (1934). Karl Marx: Chronik seines lebens. Moskova: MarxEngels-Verlag. Murti, K. P. (2001). India: The seductive and seduced other of German orientalism. Westport, CT: Greenwood Press. Musto, M. (Ed.). (2008). Karl Marxs grundrisse foundations of the critique of political economy. London and New York: Routledge. Orientalism. (2009).Oxford English Dictionary Online. Oxford University Press. Rubel, M., & Manale, M. (1975). Marx without myth: A chronological study of his life and work. New York: Harper & Row. Said, E. W. (1995). arkiyatlk: Batnn ark anlaylar (ev. B. lner). stanbul: Metis Yaynlar. Schmidt-Glintzer, H. (1993). The economic ethics of world religions. In G. Roth & H. Lehman (Eds.), Webers Protestant ethic: Origins, evidence, contexts (pp. 347-355). Washington D.C.: German Historical Institute.

50

Sunar / Klasik Sosyolojinin arkiyat Kaynaklar: Marx ve Weberin Karlatrmal Bir ncelemesi

Smith, A. (1976). An inquiry into the nature and causes of the Wealth of Nations (Vols. 1-2). New York: Oxford University Press. Sunar, L. (basmda). Aydnlanma dneminde Douya bak: Deien ilgiler ve sylemler. Sosyoloji Dergisi, 3 (24). Thierry, H. (1996). Hayali Dou: Batnn Akdenizli Douya politik bak (ev. Aysel Bora). stanbul: Metis Yaynlar. Weber, M. (1967a). Ancient Judaism (trans. H. H. Gerth). New York: Free Press. Weber, M. (1967b). The religion of India: The sociology of Hinduism and Budism (trans. H. H. Gerth & D. Martindale). New York: Free Press. Weber, M. (1968). The religion of China: Confucianism and Taoism (trans. H. H. Gerth). New York: Free Press. Weber, M. (1978). Economy and society: An outline of nterpretive sociology ([Eds.] G. Roth & C. Wittich). University of California Press. Weber, M. (1988). General economic history (trans. R. I. Frank). London: Verso Books. Weber, M. (2009). Prefatory remarks to collected essays in the sociology of religion [Vorbemerkung]. In S. Kalberg (Ed.), The Protestant ethic and the spirit of capitalism with other writings on the rise of the West (4th ed., pp. 205-220). New York: Oxford University Press. Wokowck, U. (2008). German orientalism: The study of the Middle East and Islam from 1800 to 1945. London: Routledge.

51

nsan ve Toplum

Extended Abstract

Orientalist Sources of Classical Sociology: A Comparative Analysis of Marx and Weber

Ltfi Sunar*

There are various factors leading to the emergence of sociology. However, in any case these factors are closely related to the development of modern society. Sociology emerged to establish form and order in society and to investigate the disorder and giant transformations that created modern society. Its function, nonetheless, is not limited to this. It is also expected to explain the dawn of the new world order in the context of world history. Sociological thought has been much fed by orientalism to fulfill this function (Cokun, 2007). Knowledge produced by orientalism has laid the groundwork for the comparisons that sociology has used to explain modern society. Consequently, the development and transformation of orientalism have supported the transformation of sociology. This transformation can be clearly seen in the works of Marx and Weber, who are the most important thinkers of sociology. Their sources regarding Oriental societies show the relationship between orientalism and sociology. Furthermore, the quality of these resources demonstrates the central role of oriental studies in describing Western societies. The expansion of the scope and profundity of orientalist knowledge, which was produced in limited areas at the beginnings of the 19th century, has led to the diversification of the models that sociology has utilized. Within this framework, Weber had an opportunity to take advantage of comprehensive sources while Marx studied more limited sources. Nonetheless, the fundamental point that has not changed for both Marx and Weber is the definition of the Occident through the othering of the Orient, which is the heart of orientalism. Orientalism developed in the 19th century from the hegemony of the Occident over the Orient and the western redescription of itself. Orientalists have explored the Orient, and helped to bring it under control; more importantly, they have built a foundation for the Occident to define itself. In parallel with orientalism, the emergence of

* Assist. Prof. stanbul University Department of Sociology. Correspondence: lsunar@istanbul.edu.tr, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Ordu Caddesi, 34459 Beyazt, stanbul, Turkey.

52

Sunar / Orientalist Sources of Classical Sociology: A Comparative Analysis of Marx and Weber

sociology, a science focusing on modern society in the beginning of the 19th century, resulted in bringing about an interesting cooperation. Oriental studies have played a vital role in the taxonomy of societies arising from an effort to determine the phases of world history and in explaining the origins of humanity and confirm modern European identity. Orientalism has fulfilled a crucial function by providing an opportunity for the founders of sociology to describe modern society as the most advanced phase in world history. Hence, the frame analysis of sociology has expanded while oriental studies have become specialized and diverse. This can be clearly seen by comparing the sources and the frame of analysis of Marx and Weber; the former wrote in the mid-19th century when orientalism was in the process of development and the latter wrote in the very beginning of the 20th century when oriental studies were more variegated and specialized. Both of these founders of sociology investigated Oriental societies to produce a historical explanation of modern society, which is based on orientalist points of view and sources. As a thinker striving to explain modern society in the atmosphere of thinking in the 19th century, Marxs sources regarding Oriental societies are important to understand him. On the basis of the development of orientalism, travel books, reports by colony staff, the Enlightenment thinkers, English political economists, German philosophers of history, especially Hegel, and ethnological studies of the post-1870 are considered to be the main sources of Marxs analysis of Oriental societies. Marx created an assessment framework based on the materials of political economists and Hegels world history. Therefore, within the framework of Hegels dialectic, Marx incorporated Oriental societies into his analysis to explain modern societies in light of his claim that the explanation of a concept is, in fact, the explanation of its opposite. Hegel provided him with an assessment framework by formulating conceptual categories. Marx developed his opinions about the Orient within the framework of the concepts of progressivism and despotism. English political economists explanations of despotism in terms of the function of appraisal district, which dates back to Ancient Greece, had profound influence on Marx. Marx reached his own materialist interpretation of history by absorbing the economic opinions of political economists with the aid of Hegels development scheme of world history. In this interpretation, Marx developed two opposite models by placing the dynamic and active Occidental civilization, the courier of progress, against the stable and passive Oriental civilization. Within this explanation model, Marx compiled information regarding the Orient produced by the first Orientalist scholars and utilized them for his own descriptions. Taking into account the opinions of Bernier, Smith, Ricardo, Mills, Jones, Wilks, Metcalfe, Elphinstone, Campbell, Raffels, and J.S. Mills, Marx elaborated his oriental-

53

nsan ve Toplum

ist analysis on social stagnation, closed and immovable structure of rural societies, absence of cities, underdevelopment of independent classes etc. In contrast to Marxs limited sources, Weber had comprehensive and specialized sources. In Webers time, the orientalist had long become an expert using state funds. With the imperialist expansion starting post-1870, sub-disciplines were constituted owing to the hegemony established on the world, and many sources were carried to the Occident, translated and displayed at the big libraries and museums. While orientalists have conducted comprehensive research penetrating into many fields thanks to the easy availability of lots of resources, sociologists have had the opportunity to develop broad explanations of modernity that have received wide acceptance. Since Weber explained the dawn of capitalism through Protestantism in connection with capitalism, he used the same point of origin in drawing a comparison among other civilizations. Therefore, he explored studies concerning Indian, Chinese, Ancient Mesopotamian and Islamic societies in the context of the development of religious ethics. From this point of view, the newly developed comparative history of religions has a special place among Webers sources. It is a common academic approach in this period to integrate the analysis of modern Western history with comparative history of religions when medieval studies become prominent for the integrated description of Western history (Kippenberg, 2005, p. 171; Schmidt-Glintzer, 1993, pp. 349-350). Weber enormously benefited from Troelsch, Wellhausen and Siebeck in building his own theories. These scholars instilled in him the idea that religion is actually the rejection of the world and that Protestantism is the climax of religious thought. Within the modernity theory that Weber strived to build, the crux of Webers studies on Oriental societies relies on the theory of orientalist despotism just as was the case with Marx. In the time of Weber, the despotic character of the Orient became a universally accepted opinion supported by thousands of studies, travel books and literature works, overcoming the superficial judgmental tone of the first sources. With the widespread acceptance of modernity in the Occident, the Orient began to be defined in the form of an underdeveloped society as a whole. The Oriental social structure which former scholars used as a comparative model came to be depicted as a completely archaic form. Weber studied India, China, Ancient Mesopotamia, and Islam within this scope. In Webers time, Lutheran missionaries carried out important studies on China (Jones, 2001, pp. 99-119). In this context, the main sources of Weber concerning Chinese religion and society are the studies of Dutch sinologist Jan Jakob Maria de Groot (1854-1921), German sinologist Otto Franke (1863-1946), French sinologist douard Chavannes (1865-1918) and Pre Albert Tschepedir (1844-1912). In addition to these four sources, Weber made use of the Czech sinologist Rudolf Dvok (1860-1920),

54

Sunar / Orientalist Sources of Classical Sociology: A Comparative Analysis of Marx and Weber

French sinologist Paul Pelliot (1878-1945) and Wilhelm Grube (1855-1908) on various subjects. Because of its special cultural status for Germany, comprehensive research on India was carried out throughout the 19th century. Therefore, Weber conducted his studies on Indias social, political, and religious life based on considerable sources. Weber frequently used Sir William Wilson Hunters (1840-1900) twenty-volume The Imperial Gazetteer of India. Webers point of view on India is mainly based on German Indologist Hermann Oldenberg. Weber also relied on the American Sanskrit scholar Edward Washburn Hopkins (1857-1932) for Indias social and religious history. Weber has various analyses of Islamic societies and Islam as a world religion. Weber often refers to Islam due to the fact that it has common origins with Christianity and Judaism, and is a basis for comparison with Protestantism. Within this context, Weber dealt with Islam and Islamic societies through the general molds of orientalism, influenced by the common views and works of his time. Webers standpoint on Islam was shaped by the first generation of Islamicists, such as A. von Kramer (1828-1889), Theodor Nldeke (1836-1930), Ignaz Goldziher (1850-1921), Carl Heinrich Becker (1876-1933), Joseph Kohler (1849-1919) and Christian Snouck Hurgronje (1857-1936), and the first historians of religion, such as Julius Wellhausen (1844-January 1918), Leopold von Ranke (1795-1886), and Jacob Burckhardt (1818-1897). Weber had large amounts of specialized and diverse sources on Oriental societies. He performed his analysis of Oriental societies based on these sources. However, Webers investigations have been many times more influential than the sources from which he benefited. Ignoring some rules of his own sociological understanding, Weber generalized the opinions which he extracted from these resources and converted them into theoretical explanations. This framework of analysis placed him at the center of the social sciences of the 20th century. For a long time, his model has been the basic approach to modernity and the appraisal of non-Western societies. As seen in the diversification of the sources of Marx and Weber, the explanation of the Occident increases as the information about the Orient grows. We can see this by comparing Webers theory and Marxs position concerning Oriental societies within his theory. While Marx builds an imaginary Orient as a comparative model based on limited sources, Weber constructs an othered Orient based on extensive empirical sources. Despite the fact that Webers sources are more specialized and detailed, the perspective is the same: his theory separates the Occident from the Orient and assures the uniqueness of the West. Marx is criticized more for his use of sources. His broad generalizations and theories based on simple and superficial information are always the subject of criticism. It is an important shortcoming of Marx to use sources without verifying their reliability.

55

nsan ve Toplum

Nonetheless, there is a bigger problem than this: Marx did not deny that he handled the Orient as a means for negation; he considered this necessary. It can be said that Marx, who inherited the viewpoint of his time on the Orient, did not this as a problem. His aim was explaining the Occident rather than the Orient. In his opinion, the Orient does not have an important place with regards to the future. It is a passive object that will be transformed. Consequently, there is no point in verifying information about it. However, Weber had a goal of developing empirical explanations for the backwardness of the Orient, which is theoretically othered. The Orient is completely different as regards modernity, which belongs only to the Occident. Ignoring his own methodological principles, Weber built an excellent model of underdevelopment without exception by using sub-disciplines, such as history of religions, archeology, sinology, Indology, Assyriology. His explorations based on empirical sources have not been criticized as much as those of Marx. Then, it is necessary to go deeper and analyze not only Webers theory but also his sources to criticize him. The use of the Orient for the explanation of the Occident reached a theoretical perfection with Weber. Nobody dared to question this conceptual foundation on which sociology is based; instead, only limited criticisms were suggested. Marx and Webers use of orientalist sources basically shows the main function of sociology. Sociology has been equipped to explain modernity and to position it as the most advanced form among other forms of society. The explanations they proposed, which were supported by orientalist sources they used without questioning, took their place in the orientalist tradition of explanation.

56