You are on page 1of 114

m o c. dl r o w o h s o.

w w w / / : p t t h

411 fo 1 egaP

4,g Xe tjwl Sqg srxm yc kjse 4,g Xe tjwl Sqg srcwL yc kdum 4,g Xe rhrv j,kv ,g Xe hP\hi hyko sukt go ],g yc skt kdum 4,g Xe hP\hi hyko sukt ],g Xe rhrv yc kdum 6,g Xe hP\hi hyko sukv ],g Xe ;ofH yc kjse df ,g g; cyre kjse kd xyv 4Tg xyv yc sd Xkuskn eg ]Tg sgj gd go skt j,kv ]awg kgj gd Te skt df ,g g; rkc hjlwn8 4Tg Xe lXGLf so df ,g Bx kv Xe >el hdum rkc dS df ,g g; cyre 4Tg <{y Hq' sL\c 4Tg Cgu <{y <jk/kl 4Tg <{y Hq' sL\c s; skr ]skg hrL\i hukyp BkL\y jH ykl sL\c so skr sL\i hujd rugse ykl skn ]Syf sd sujd tbkyIw; skd henkv dS jxv 4Tg <{y cl go sl tkgyf sjse Syflb 4,g krkt skg dek{j go cr ],g krxy suje ct j,kv ,g krskg dekkv go cr ],g krskg raoht jkpof ct j,kv 4,g hrkt kv chjd r,ke hdlm cr ,g krxy sujd k{j j,kv ,g krkt skg olfXGLf jkpof Bskd hH ct 4,g chjd r,ke hdlm skr ],g krkt kv Xe rykg hd lXGLf ]hd k{j jkpof Bskd hH ct df ,g g; >el hjse udfsy 4kxsjd ;kim sd k{j huiv kukjqi skr 4awg kgj gd rhjiof sdlm ],g kukjqi skt ]awg kgj gd Te skt 4awg kgj gd rhjiof sd Xknko j,kv Xkrgfskjqi ]XkrLfai sl rqgc ]awg kgj gd Te skt ]awg kgj gd rhjiof sd kFko7r; sl rqgc ]awg kgj gd Te skt 4,g dofkHko yqdycf g;83Sx kv Xe kqe hd okpc Krfhutkj 4Bx skg Wq' k;fzi jkpof dS 4hn ky h/akv su Xkjkpof sd sk'skv Sx Sdf ji ;ZkHqn sd 'sn lb Bqg srP\c jskv hd jkd/av tskj7tskj 94,g hjWt rqgc kusy jd jkpof ji h/akx Syflb ],g krdl dIH 'sn kjwi ],g krdl dIH ;ofH kd tkel sjwi sl susy uke sl uis/av skd h/akx ],g krdl dIH rDf; dS7dS sl susy uke skd jhokge j,kv 0qc 4,g k;df jkpof hH kd Z"dm dtfkekl suXkgtf ]sF rDf; hg sygi dS h/akx Xe ukrqngV 4,g hd rkc hd Z"dskekv sd ;que rxrDf; su jhokge j,kv 0qc dfXk;D ],g krdl skg Cgu ukldqu kurb sl susy uke uik/av ]sl susy uke k/av skd jhokge j,kv 0qc 4kvqg rcfkl kxgae rqgc uik/av g; 4,g kusy uke ikpiqp slm ,g k;x kgd skt 4,g kusn Cgu uk; ji ywH Bskd cv df Tg srgd hnkoh/akx udfsy 4Crskg hd jkdho XywH hl rqgc suXkgm Xe k"o lhc ub skr srskg kntV h/akx jxv 4,g kusn L\skN Xgm Dbx skg XywH skt df sgj sruke j,kv sgj srjd jkdho skd XkywH huiv Z"o jg Xe hxntV huiv nq[ h/akx dfXk;D ]hxSskj skr hxskg Cgd Xe 'kdkv hH kekv hd h/akx skr k;x k;yf uke gjr hlb skd Xkrkc hjkl ub jxv df ,g dkujr[ j,kv h/av hurb rkc g; 4,g kuy uke hg sl,o slm ,g kgd suXkgm skt 4,g kujd Cgu jkpof ji lm df Tg srgd hnkoh/akx83 s 394,g hjWt kujd jkpof hg sl h/akx Syflb ],g krskg Hajkzi xq; k;u nkc sd h/akx df kgd suTe dfawp j,kv ,g hgj jd ekd kuI? hl u,kd df ,g hjWt ku>el j,kv kuukt sNhi sdlb 4,g kgj kt kvqg r"fqyd hHl go ],g ;l hH skt ]g jnaql hH skt ],g OsJ hH skt Xe uoht sdlm ],g hgj sk[ krdrf,u hjkl hdlm 4,g kgj jrm sphu unfrfzi ]tskj3tskj , 'sn 4awg krki kIqt Cgu Te krL\t j,kv krjskOd hurm skd henkv dek/ 4,g oHalv hH ku[sn Sqg srkt Xe jkd/av tkj skd 'sn srgj X[akv udfsy awg Cgu Krfhutkj Bskd Te83k;df ji nkoh/akx jko kygi suXkgm 4hxy sudl[f uhet l sphu sd Xkoaki sd XkKrfhutkj P\we 4Dbx /ac ak;?f?f hd Xkrgfskjqi XkrLfai 4k;x pe iadL\g Xe Xkes[ sd kFko r; s skr kjrm Xe ukn,e sd 0q; 0Qof sd ;lv j,kv Ze/v k0sk; hlk;al g; ct sygi Z"o lhc chjd sl tkv 4Tg k0sk; hlk;al dS syko sujd Iskp s l krZ<wial sk'skv 4Cgu kruhn Cgd Xe k<Qd hdum udfsy 4Cgu rav Bskd kd k<Qd hdum ]Tg jxkl sd k<Qd so 4k;x gj jd skg hg kdum 4k;x skg dre ru Xe jkc hg dS go Tg sP\i k; suql jkpof sd "QqikKzi lb su rDf; syko jkpof7pskl hH ltf 4Tg syko susn ysk[ X[akv jkpof sd sk'skv sL\qt sl Xkvk;el hd rjkH Xe drqi rqrzi 4Tg sgd Syf sd jhcd k; 0qc ]< suXkgm skt Sgfkp kusn [j Xk; kd Xk; skd Xkn' um Syf sd kla'zi hdum k; 4Tg Zowiv so ]Tg sOwuv sk'skv df g krL\i kukv I,ky ji Xkn' hg skn jd jGf ew? 4,g krxy kl oHalv kuki gd hH Nqd Xe kla'zi hd sk'skv , kdefwH
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 2 egaP

394,g Bqg hjH sl h>elku r;kguf rkc skr g; ],g kgj jd kosl hL\c hH sl susn jkpof go skr sn kcn kn,i kd hP\skd k; ]sn sk/ j,i7Fkg kd henkv jkehc jd kt Bskd k; Skxy hjkgqc ji dL\l Bskd df Bx y,G rkc hlsS dS <jkd sd ht kcskuof j,kv ht h/akx jxv udfsy 4Tg srjd rjfrakiW ]skd tkel ]skd uoht Arrav jd kt Xe ;n hg thc sd jkpof Arywe dfXk;D 4,g Cgu rfak Bskd hyk'rDf' knk; s l jkpof ]rqHnv knk; sl jkpof ]uhge sl jkpof 4,g Cgu Xe rxt kupj Bskd j,kv hL\c sl jkpof 4awg kgj Cgu yskc Z Glf Te 4,g dekupj knk; kukxy hjkgqc Xe hL\isk[ hdikv ],g Cgu dekupj hg kukxy hjkgqc ji srkj j,kv 4,g kosl go ],g krjd hH skt henkv skr skg uIk?nm kd eszi ji yFrav j,kv skg rfak' Xe uoht Xe If1n hjse83 4Xe supaqgi dr ;que skd ;kH,kl sd ;que g hgj skg jsn sllb 4Bqg jsn sllb 4Tg srkt kv ynkc sxkv sd tjwl sl,t 4sd Xkxsky j,kv sk'skv Sx kv sL\kv ynkc , sd ezH s; ]Sky,G ynkc sd ezH 4hd knuV hdum k; Xjc[ raP\xue hIiIp ji sk'skv skr k; CikN su Xkvkd_fi7_i udfsy k;df jkgzi jknjskt ji Xkvkrsutkj s/av ]ji Xk'h/kOe ]ji Xk;kial ]ji Xkueqn sd kr;que su h<ko hotskv ]su Xkjkpof j[zi sd sk'skv 4kusn jc[ hdlb ZGlf ],g kgj skg k;D Xe _s{ 0q; 4kdefwH {iuf hF BkHuf Xe 0q; sd rjkHkge hl,t 6hF Sgfkp hukHuf kdefwH hd ;tal Xe 0q;Ze/ lb skd e;ke jkpal 4Tg sO,c sjke hyLaqd ji Xke;ke jkpal skt xsky so Tg jknsetf Syf sd rgfv lb sd rfkt7;que 4,g kvqg rgfv kL\c sl suxy u jc[ lb 4,g krknrDfqe kyko suIkd ak;L\fsc hjkeg g; 4,g _ef eji dfc Cgu q_' kjkeg k0sk; hlk;al g; df hF Sgfkp hukt xy jc[ skd kr;que h/kv xHxy skr dr cv df ,g hrskg krpVqn hHd7hHd skr Tg srkxy cklgf gjr lb ]Tg Sx skg Z"o lhc chjd sL\Nf sd 0q;Ze/ lb 4,g Cgu Z;ekl Xe hldf 4,g Cgu L\skr Bskd skd Xkjkpof sd ukoxH ji ho1i lb ;el lb dfXk;D kF Sgfkp kukt k;yf rht skd 0q; lb 4kF Sgfkp kuyp Cgu kcay kurb skd 0q; lb udfsy 4,g ;r g; 4kxsrht k0sk; hlk;al g; ]kxsrht ;l ]kxsrht Ze/ Arrav j,kv 4,g kyko suyp dr rav skr g; 4Skt skg kr,k>el Bskd Xelb df ,g Cgu 0q; kd phc sd Xk'sn skn Bskd 0q; g; 4,g kyko suyp dr kuikF hd Ze/ ]dr rht hd Ze/ 0q;Ze/ g; j,kv 4su sk'skv ,g k;nf L\sN 0q;Ze/ dfXk;D 4kxsjxf go ,g r1e skt 4kxSkt go ,g kukjqi skt 394kxsjxf skr go 4,g krdl kt k[j kntV cv skd nqe lb knk; rqgc u j,kv 4Crdl kt hdskj Cgu jsn knk; rqgc ak;yfcf df ,g hgj ync k;ufqn hjkl sl jskt surm ],g chjd u'ekGlakI kL\c kurb ]Tg Xe ;el sd <eal sL\c surb eg j,kv 4,g Xelm ZFko kjkl kdum dfXk;D 4Tg sL\[ sykgl Sqg Skxy ak;yfc xsky Nqd udfsy 6,g kdqp jxf ukde 4Tg hdqp skg X'ky3skd su[j kntV skdum ],g ZFko Nqd ZGlf3Tg hdqp je skt ]Tg Xthp Nqd df ,g rkc dS jGf j,kv8 4,g Cgu rjWt hd susy krpV hdum Syflb 4Tg sgj L\y htkc Bqg hjkg so df awg kruke Te dfXk;D ]aMkt su>wt slum Te ]Tg sgj jd k;D so df ,g Cgu kurb klskjH kjse 4kxaMkt kyp Skuc Te slm ],g krxy kNv skt s>qe 4kxaMkt kyp Skjgskn Te go ],g krxy dhO skt s>qe 4kxaMkt kyp sgd Te go ],g kugd skt s>qe 4krsy Cgu krpV hdum Te8 4Tg Cgu hH Nqd Xe rykg hd susn oIfSf so 4kxSkt gj Cgu ;we kdum knk; sllm ],g krjd Gkl kjpd ]skg krjd Gkl skd j? jd,ku gcql Xe j? df kl,t ]kxSkt gj hg kurb ZGlf ekd kdum Xe ykl lhc j,kv sxaSki Cgu sn Nqd so skr ],g hgj L\i hukxy rdkr hjkl skdum Xe suykL rski7ihy slm aMkt gd skt Te k; ]Xe sujd 0lf ryx s>qe ct df ,g g; rkc hd ste sL\c j,kv 4,g krdl kt kgd Cgu Fkl sd lkoof klsS udfsy ],g krkt k;nf rski7ihy sdlm Xe suhge gN7ykl jGf ]awg krkt jd gd Nqd Te df ,g hrdl xy Nqd hlsS kyH tkv BkL\y Syflb 4sxaSkt skg hyk'rDf' Xe ykl lhc so ],g yc kjse kdutf ]sxaSkt skg knof Xe ykl lhc so ],g yc skdum kdutf dfXk;D 4kxSkt cwL tjwl kdum df sxX[sn ikv hH skr ]Tg srjktqx gjr hlb so ykl lhc jxv 4,g Cgu rkc hl,t susy krpV rqgc Bskd hdum s>qe Syflb8
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 3 egaP

94,g krdl Cgu dskj hH Bskd slb 4kxsgj jd gd g; skr sxkt Xe 'kdzi sd ;l rjkH df hxskg te g; hd kekeji jxv 4hxSkt paqgi jWt dr henkv dS7dS ]suskd7suskd ]oakx7oakx g; ]hrdl kt Cgu BkodQ tkokv g; skr kxskg ;l Bskd Xe tkokv jxv j,kv 4sxXy uql tkokv g; xsky Nqd df ,g yk;[ g; s>qe 4Xn jd u hg nac yqdycf tkokv hjse so df dr ct ]kxaMkt kyp hg Snf tkokv Xe k'kv lb Te udfsy `,g hrdl skg hurdf tkokv hd henkv sysdv dS `,g Rfial Bskd u ],g hFkl Bskd u ],g kFal Bskd u ],g uOxal Bskd u lki sdltf ],g hrdl skg hurdf tkokv hd henkv sysdv dS 4awg kgj jd uzi Te Xe k'nf hd jkpof hlm8 4,g krsn Bk[nf kRi hg dS si jt' skgd sl kog hjGf jl syp tsr hurb ku 4sk'skv Tg _ef sysdv Gjr hjlwn ]Tg ueqn sd kr;que surb Gjr dS 4sk'skv Tg sysdv Gjr hjlwn ]Tg aSk;el hurb Gjr dS 4dr jskN lm sl jskN lb ],g rzx sl krukelv ]k<1? ]0q; ]<"sk' tkel ouke kjwi tkv 4kxskg rcfkl ;yk|ofoof kyko suk[lf kyd hd suht uoht j,kv eszi skd oof sjwi yd ek/ sk'skv k;xfc hd Xkjkpof sdum udfsy k;kouc Cgu hH tsykd k; ywd Bskd gjr hd XkOslkU/ sjlwn suXkgm 4Tg Snf ysk[ srkj sd suki rDfqe sl kr<Q dlfuke Syf sd rfkt7ouke Z<wial su Xkxsk;zi sd /fkel j,kv uk; Skrc sdum udfsy ]Skuc Cgu Mk; k; kyk'Ze/ ]ykriv Bskd suXkgm df ,g pl hH g; 4k;x skg gk'nkc jd O,c ji ulkv7ekv suiv go k;yf wN su Xkjkpof sdum hH skd uZ/uf ltf ji skg k;ky[f u kuk[ hHd jd kOcf Xe rxai skd Xkchjx s[wH su sk'skv ,g krdl skg 94,g kgj jd htkj Syf hd sukoL\di nkotkel hHv sueg jxv j,kv 4sje df hd rkc sueg hHv 4,g yLbklql ],g hrk?ekv hHv j,kv ]hxskg hd ZFv nkc ykl lkpi rkc hd nkotkel Syf sd ukrqngV 4sdl Iakc df skg uyal Xe sujd kn,i Rfial hurb Xe ykl lkpi ukrqngV 4,g rjWt hd eyfIif,d LTy ],g rjWt hd nkohtawi rtfsk;ufql ykl lkpi skd ukrqngV df ,g g; skr >el huiv hjse8 94krdl jd Cgu hH Bskd kokyv sd nkohtawi df ,g ekd kL\c kurb g; j,kv 4kd sujd kn,i skd Rfial ],g krsn jd ekd dS nkohtawi dfXk;D 4<siWZ;koufv ],g krkt kv nkotkel slltf ,g rfak go hg nkohtawi 4,g krkv nkotkel Xe yG sdltf ],g rfak go hg nkohtawi Xe ylv 4,g Cgu rjWt hd sujtqx sl Xe rfak hldf Syf sdlm 4,g kFo; tgl yqdycf go 4,g nkotkel ek<jfi erfav kd nkohtawi Xe jtu hjse8 94srdl kt Skt Cgu Xe <jpkv udfsy Tg srdl jd r"dkv ]Tg srdl jd rofkHzi Z'nkv oHalv j,kv 4Tg srwN kehl hd oHalv hH Z'nkv sd h/akx 4kxSkt hg skg uhg tkel skr sxXkg oHalv Z'nkv jxv 4k;x kyp krskg uhg sl uhg tkel hdkc j,kv ]Sqg kn,i gjr lm xsky sL\c7sL\c ]xsky sl sL\skF Nqd Xe ukrqngV df kvqg g; ek<jfi kdlb j,kv 4krdl [sn Cgu hH jd kOm X[akv Gjr hdum ;kekl df Tg s[j spaM surb Z'nkv 4krdl Cgu hg Om dr um ;kekl df Tg s[j spaM surb Z'nkv su Xkvkekge sjkl sd ukrqngV df ,g g; kr;ke huiv hjse8 94,g ydfqe kugd jd kjdI sl Xkukp udf ]hxSkt cwL akgd kd,ku hd ukrqngV skr k;x kyp krP\c go jxv j,kv 4,g kgj ykL Xe Ghydr j,kv ,g kgj kdIH j,kv ,g kgj kejH skd dqe go ]Tg Sx sn or skt h/akx 4,g uk'sji dqe kjkl 4Tg srkt skg Wq' u'uv ji rkc hd hGwdosc hH hldf ],g krjd gzxk;l ji rkc hpqI hH hldf tkv 'sn kjkl 4kvqg Cgu kNv Syf sd rjkH ek<jfi kd u'uv j,kv gzxk;l sd h/akx Syflb j,kv 4,g klgV okcn ],g lXy;ko okcn cl 4,g Cgu kdeklgVv okcn kd gjr hH hldf ]Cgu83k;nf jd kxau skd kFko drf,utkj sdjd k;k; hgl hd nkohtawi j,kv nkotkel 4k;nf k[nf kuBkv skd Xk;nfkoh/akx jd yskc ji nkoh/akx suXkgm 4hy pC[ uhet hd kFkv hd henkv dS7dS suXkgm 4sdl xt jkpof kd 'sn lb dfkr ,g hd ''fskd hd suL\skr nCu sdjd sn lDk' djfkp,o ]sdjd kIsp sl gjr jg suXkgm 4,g rjWt _kedS hd 'sn lb df skt 4,g hd ''fskd hd sukt sy Xe rfak hd jkpof skd 'sn sjkeg su sk'skv
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 4 egaP

@&@7!^@ )^@7&#@ %#@7!@@ !(@7&)@ %)@7!(! )(!7#&! @&!7&$!

rav kd nkorfkt 5 gkoof7eszi ~*! Krfhutkj 5 h/kjiv hylv ~&! Hajkzi kd ut1l 5 laoof ~^! jk/kv kd ek;v 5 0f1el drf,kH ~%! uZ'n kd nkohtawi ~$! lkdof kd nkohtawi 5 nkotkel ~#! nkohtawi 5 end kygi kd nkotkel ~@! k;skj kjhcd [sn

^$!7!#! )#!7&!! %!!7#)!

awg Xe /skjof sd _ke nko ]Cgu hg nkoh/akx ~!! ,g k;D dekupj Xe If1n hjse ~)! ,g dufkK,ov urpV kd h/akx ~( k{hel j,kv dS 5 nkoh/akx

@)!7#( @(7!* )*7(^ *^7&% ^%7#$ !$7(@ *@7&! %!7!

ypyg Xe Xkiwd sjs/av ~* jd Ig sl Xkjhdy ~& uhet Bqg hrxm ~^ eim j,kv dS kd suL\skr ~% ek;kv lskO sd kurspal ~$ rDfqe sl I?je sd rhrv ~# rfeglv j,kv dS ~@ et kd "Qqikge r1e dS ~! Fkg kOm Xe rfhov equv

4,g k;df ut1l Z<wilj kd ;kd rjfk/kv ji uZ'n7uoht sd sk'skv suikv 4,g k;x k;df rufkel sl jkdjqi r{fhn tkj|,o skdikv Xkunf Cgb 4Tg d'nuf7krZkeuf aoS d[sy sd XkeGf7jphG j,kv y;jfhl dsuv Syf sd uZ'njwn ikv Fkl hg Fkl 4sd xaP sOwuv j,kv dyf,ke kFZol 4Tg ofd koq; 0lfzi sd xa;7;kg yIv <jd'kv hJ

%%7Bcac =Zowi- tqkrakl L\skj Wgsu ]lkouf kdyfkd ]*@ dOki <jd'kv 4,g k;nf jkgim kOwuv kl,t sk'skv Xgqr sueg df kxSkrc skd epfi sl sl Zox yd ],g kL\[ Skdq> jlf kcn syr XkuklgS sd kr;kgl j,kv ukn Sqg Snf sd epfi tkv skt rjkH 'sn rzxokHv g; 4,g hnl h_knet hd oukekge sl,t sk'skv g; df hxsjd Zox ji ;kH,kl lb suiv yd skr ,g kne' Syflb ,g kxy dayd kd Xk0q;oof skn ji sFke sdltf hnl Colhc uxkHv g; cr j,kv 4sxX[sn Zk"o hd ;kH,kl eji sd uoht Xe rfFfim hg hd sk'skv eg yd skr Cgu tkv 4,g hdqp skg hjk;,r hd et d ;que s;u 4,g hgj paqgi dr Xkxsky Xk[ky ]Tg hpaqgi dr Xkynf Xk[ky tkokv Bqg hn Zowi Z"o lhc hd sk'skv s

k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 5 egaP

dr Xkxsky rqgc 4kxskg kNv skr sxXgj srjd ki hg hlsS hH Xe ;ofH j,kv ,g hd ki hL\c su Xkjkd_i sl tkgyf dS 4Cgu rkc hd sukjc? Xelb ]kgd suTe 4kvqg Ulzi Te 4sF Sqg Skjc? skr _ef udfsy 4Tg hrdl kt hd 'si hH Xe xaj lb Xthp df kL\i ewyke Z;pkv j,kv hL\i ewyke hukj,g rqgc jd [sn akg; skr kI,ky 4kF Xe cktai ]kF Cgu akg; skr Te 4k;x k;df rFfim jgkc sd xalzi sjw/v sdjd rof ]sdjd L\kxcf gjr lb skd XkjRm um udfsy ]kF dhO skr dr jRm sjse 4awg kr>el ;Zrd Te skd susn gd hg hl,o sxy hl,t j,kv sxy dhO s>qe rkc skt 4,g Cgu /acal j,kv krku Bskd s>qe sl okjGf7okeq? 4aWd ''fskd hd supc sl susn jRm df awg Cgu Krfhutkj Bskd Te 4Snf jRm Xe 9u8 j,kv 9akg8 suTe df ,g g; ZdG dS 4,g ZdG kL\skF Xe rkc Bqg Xe phc sd Xkjkd_i j,kv iski j,kv Xe phc sd Xkjkd_i j,kv Xe /acal sjse udfsy 4k;x skg hH phc sd Xkjkd_i j,kv sjse kyeke hg klsS Nqd 4hNwi su iski egfekge sl Xkjkd_i rkc hygi g; hg srjrm `Xe Zdk;w; ,g cyD Bskd skd Xkxsky sxau `Zdk;w; ub cyD ILfq; huS j;sn t\b ]hNwi g; rkc hygi sl Xkjkd_i hg srjrm ji sv Bkog su iski ;wieji egfekge df hF jc[ 4hF hiN jc[ Xe Xkj{v sL\c7sL\c ji O1i hg sygi Xe Xkjkc[v gcql unf sjlwn udfsy 4kvqg kjkdIqN df kpskl sulm 4hL\i yp hjlwn rkc jGf `,g cyD Bskd kd Xkxsky sxau Xe Zdk;w; `Zdk;w; ub cyD ILfq; huS j;sn t\b ]kNwi sulm 4kNwi uzi kIym sulm Syf sd supc sl susn jRm 4awg krjL sl sukt kxskg cyre kd sugd 9u8 4su[sn ag krgkp kukt Te df kxskg cyre kd sugd 9akg8 4,g krdl skg dkujr[ kusn jRm Xe u j,kv akg ]kpskl su iski w `sxskjd nali kukt ;el srgj Xe dk;w; Xe cyD sd Xkxsky syko sugj uu Bskd ]cyD jcaxnf Bskd eqr k;D `Zdk;w; ub ybko ]iTd ILfq; huS Itfof Z qI dbky w; Lqo ]kNwi sllm su jkd_i dS j,kv k;yf js? slm su Xkjkd_i hg sl,o ]kjrm ji sv Bkog hg sl,t iski 4hxSkt skg Wq' huk'sji hg srkv Xe kdjfsev kF;v 6kujd u;zi kd supc sl susn jRm ]sdl uc dr akgt 4Cgu hg kusn jRm Xe 9u8 j,kv 9akg8 4kusn jRm jd >el7pskl kL\skF skr XNwi Nqd jkd_i ji sv Bkog hg srjrm ]ku[j uk; rkc dS ]kgd sllm su Xk_ef sdlm sygi sd sujrm sl tkgt Bkog 4kF kvqg k;x kdjfsev iski et kd "Qqikge r1e dS upozi kygi k;skj kjhcd [sn

@%$7($$ &$$7(#$ &#$7%@$ $@$7&)$ ^)$7#(# @(#7(&# &&#7(%# *%#7#$# !$#7&@# %@#7&)# %)#7!(@ )(@7#&@

k;skj kjhcd [sn ~)# rDfqe sl h/akx ~(@ ue;uf7rfral Z;koufv ~*@ jkpouqi ji h/akx ~&@ uZ'n kd krjfn 5 nkoh/akx ~^@ ek<jfi kd nkohtawi oDijfi 5 nkotkel ~%@ d_fakrdsky7v 5 k"kHIkj ~$@ If1n7<Q hd h/akx ~#@ kdefwH hd rfak7jkpof ~@@ `Tg akgd hnkoh/akx ~!@ ;we7uoht srync j,kv lkdof dufkK,o ~)@ krdjfxku oof j,kv krjZHuf7jiji ~(!

k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 6 egaP

4hd sukt pc sl "Qqikge skg chdjr hjkeg ZGlf ,g krdl skg 2ktwi j,kv 4Tg srskg rjfrakiW eg sl jkpof ]Tg srskg Cgu rjfrakiW eg sl ktwi 4,g krL\i Cgu hHd okHzi hH Bskd kyko sujd uZrojfi kd uoht sjkeg ]Z'ial Bskd ji uoht sjkeg kdum ]Tg srjd Cgu jkpof eg ji utf ]sgj uk; `,g kujd Cgu hHd ji um jkpof ],g hujd ktwi hdum Xeg 4Tg ekj ]Tg < ]Tg 0qc ]Tg jhokge 2Tg sgj jd hg; sl k"o jktg jkp7uhr eg 4,g krki kv Cgu hg Xe ekd sdlm ],g krkt skg ZF; uoht kd Xk"Qqikge sdlm ]hrjd Cgu jkpof ji Xk"Qqikge suiv e,kd skt j,kv 4,g Cgu jkpof go udfsy 4,g hrdl skg kla'zi ],g hrdl skg rfqr ],g hrdl skg sktwi 4,g Cgu hg krskg hHd jkpof sd kupskykv kucf 4,g hrskg Hajkzi kupskykv ]kxskg Wq' jkpof hg sl,t sgj uk; dfXk;D 4kujd re jkpof hHd udfsy ]skjd kulkim ]skjd kuZFkzi ]skjd ktwi Syflb 4Skv u Xe uk; Ifq_ Bskd ]ywH Bskd hd "Qqikge sjkeg df ,g hrgj IgkL\c? g; Xe ue sjkeg udfsy 4,g hrskg Cgu hg krd;okv Bskd hd sukv ji ho1i slm 4,g krkt skg rkzi {ske slm ,g hrskg Cgu ywH slltf 4skg hrskg u ywH slltf krskg Cgu hHd ;que Bskd ji ho1i udfsy 4srjd Cgu ywH hIskN "Qqikge 4Tg srjd XywH hL\c "Qqikge ]Tg srjd XywH hIskN xsky sIskN3,g krskg jrav kd rkc dS 4Xkg hrskg u XywH slltf ,g kvqg Cgu hHd ;que Bskd klsS ji ho1i df Sgfkp ku[j <je 4Skt kv u <je kd Ifq_ hldf hd "Qqikge sjkeg Cgd df sNhi ,g krskg ewyke ;H Nqd hH g; 4Xjd kupskykv dekut1l Bskd hHd j,kv Xjd ktwi ZGlf hd Xk"Qqikge suiv eg df ,g hrskg rhrzi ;w'Zdr j,kv P\,kziv ra;v rkc g; 4,g krdl skg rgf Nqd jWt kjkeg ],g Cgu kyko suL\xcf Nqd skr skd h/akx sl kupskykv hd h/akx dfXk;D 4Sgfkp hukt hd hg rpfuf kupskykv hd h/akx 4Tg srsn iskF hH ji Xk"Qqikge suiv eg ak;jfskted hg huiv hjkeg 4Tg srsn jd rifskjkv ji Xk"Qqikge suiv eg ak;jfskted hg huiv hjkeg 4Tg srsn jd rifskjkv ji Xk"Qqikge suiv eg hg ;H sd nq[ 4,g krsy uke kpd hH skd h/akx Syflb 4,g kpd a;o n;k' go ],g Zxo skt skd Xk;;fk;quv sNhi sd h/akx udfsy 4Tg Cgu "Qqikge spd Bskd h/akx 4,g hrskg Idzi jd j[uf j,kv kerfzi ],g hrkt gc yw/ j,kv ,g hrskg Zk"o ji utf ]Tg gjr hd Xkvkerfzi hd jFi skt ]awg kruke dS sl Xe Xk"Qqikge sl sL\skF um sd k;ufqn Te skd h/akx 4kxSkt gc uxskj7xaj kdum j,kv hxSkv Zk"o hd kupskykv df Tg Cgu "Qqikge htxkd Bskd h/akx Xe >el hjse 4awg Cgu jk;,r skd suuke Xrkc hg Xkuskn s; Xe /acal sd h/akx Te 4sxXdl Cgu dIf so Xe kupskykv df ,g hr>el <jk/kl j,kv jskted kurb skd Xk"Qqikge suiv k; sdl kt hd kupskykv hdum df hr>el Cgu ;sk; lb skd Xk"Qqikge suiv go df g; skr dS 4Tg hrdl kt hgd Xrkc hg skn Xe /acal sdlm ]hrki skg Cgu ZFel Xe sujd kupskykv hd Xk"Qqikge suiv eg df ,g kgj g; ;ZkHqn dS sl Xe Xk;ZkHqn sd rjkH Xe If1n hjse 4,g krdl kt k;nf hH iW j,kv xaj g; skd Xkthp df Sx srjd Z;pkv j,kv Sx sr>el so 4kuql s>qe su Xkxsky jktg lhc akgo ]sF sruql s>qe xsky jktg ln akgt df kvqg g; ek<jfi udfsy 4sF Sqg SkL\c? rqgc _ef akgo 4tkv kI,ky sl Cgo ]k;x Iskdtkj Te 4,g hrdl uc hH uknjo Xrkc hg so ]hxaSkt uc ik'Hfv df Tg srpskl skd Xkrkc utf xsky Nqd jkc Bd 4kxsdl skg /skc kd rkc dhO Xgm skr sxXdl kv suuql s>qe go udfsy 4hpaqgi sl xaP ryx df Cgu Gf Bskd 4Bx paqgi rkc ]Bx paqgi jc[
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 7 egaP

4Sgfkp hujd Cgu kupskykv hdum cv 4Sx je h/akx skr kd h/akx k;x jxf jhj' df Tg sr>el hH hnkoh/akx 4kxSkt je h/akx skr kxSkt je jhj' kd henkv lb ]sxXn jke hyskx df hF hd ywH skt su slLskx 4Tg srjd hd hnkoh/akx ywH hgo hF hd ywH skt su slLskx 4aSkt je sl huklkv hurb skt Tg Cgu hg sl Xe Xkxsky um h/akx df ,g Cgu kri Xgqr n;k' df k[yf Xe jRm sd Xk_i um suTe 4Sgfkp hujd Cgu Xeg kupskykv hdlm ,g kdqp je rDf; skt df spaqgi _i dsuv lki sjse 4hF hd kupskykv Nqd hdum suTe Xe yk;[ lb 4Xdl P\c sxkv j,kv Xdl pskl ]Xdl jd jkpof jrajuf ji um eg 4Xdl kv ekd sd kr;que hjkeg so dfkr ]X[j Skuc hg ;que eg skd h/akx df awg krgkp Te 4srL\i Cgu ewyke hH sr[hl Nqd sl XkywH hd rhrv eg udfsy 4hF hd Fkl sd jhokge j,kv 0qc ]< ]ekj sueg skt ,g Bx skg Wq' rjkj' hgo jGf Fkl sd h/akx 4Tg srdl yp sxkv j,kv Tg srdl ht eg hg Fkl sd Xk;efnkv j,kv Tg srdl skg rofkHzi hg sl henkv eg j,kv 4Bx skg k;g gjr hd henkv ]Bx skg kuikF gjr hd ukoxH 4Bx skg k;g gjr hd henkv hdlm ]k;nf kuc ukoxH hH skd henkv ltf 4,g hrkt hd jd kuc ukoxH skdum k;g go 4Tg srjd ''fskd hd sujd k;g hd "Qqikge k'seg xsky syko suyp sNhi udfsy 4Tg Sqg kn,i sd Ifskd lm hg xsky jkp7skn Xe hnl lb ji ho1i n;k' 4Tg rDf; rqHnv dS h/akx 4k;x gj Cgu xsk;im Bskd kdum Syf sd 'sn j,kv tkel 4Sx skg ZF; hg sruc ukoxH so ]Tg Sx uc ukoxH sygi sjkeg xsky surtf dfXk;D 4kusn suuc re ukoxH skd h/akx ]kujd ki ]awg krjd kuZFkzi hg dS sl ukoxH Te 4sky kuc ukoxH skd h/akx j,kv skvkP\p ykF sd ktwi ,g krgd go 4,g krgkp kupc sl sujd jkpof j,kv kupskykv hd h/akx go Syflb 4Skt uc u kupskykv hdlm Cgd kupskykv hd h/akx j,kv ,g kvqg kiNf nq[ go Xe L\kv hd h/akx df ,g g; ;H kdlm 4,g hyko suskg huk'sji Bskd skdlm sl kupskykv hd h/akx df ,g Cgu g; ;H kdlm 4,g hrdl uc kupskykv hd nkoh/akx Arrav kupskykv hd h/akx df ,g jL s lm df ,g krkL\c? Syflb go `,g krkL\c? Xk;D go 4,g krkL\c? rqgc sl rkc lb go ],g kdcr kd Xk;nfkoh/akx syko uyp sNhi sd h/akx skt go udfsy 4Sgfkp kuuke ;kH,kl hg kurm sdl skg jkpof j,kv kupskykv tsrl kurtf ji h/akx s df awg krgkp Te Syflb 4Skt skg ZF; hH rDf; rqHnv kl,t h/akx gjr hd Xk"Qqikge sukjqi df awg krgkp Cgu Te 4,g kdl skg Cgu 'sozi Bskd kdum Xe Xk<kzi sd rjkH 4nac Xe Xkjnfae ]Tg Sqg sL\[ jgkc sd kHrfzi hd rjkH "Qqikge sjkl sjkeg 4jrhH sd kHrfzi hjkeg ,g kryef 'sozi cr ]Tg srjd <"sov ]Tg rjd uhctsk[ ]Tg srjd kupskykv ]Tg srjd jkpof eg ct3,g kryef hHr jk} skd hldf Xe kHrfzi hjkeg j,kv s 4sdl skg Iofzi Xe kHrfzi hjkeg ]Xe jkpof sjkeg ]Xe uw[ sjkeg ]Xe uoht sjkeg go df ,g g; xsk;im kd "Qqikge 4,g Cgu rjWt hd sugj Xe rfakzH lb 4,g kgj skg gzxquv Bskd kjkeg ji h/akx skr ,g hd Wq' ktwi hd h/akx k; Tg sgj jd jkdim Bskd ji 0qc n;k' skr Tg srjd ktwi hd 0qc eg df 6Tg sgj jd ekd hjkH kL\c eg skr Tg srjd ktwi hd jhokge eg df ,g krpskl 'sn g; 4Xe susn k[sk/ skdikv7suiv ],g jk;'fskg rqgc 'sn g; ]Tg jk;'fskg rqgc eg udfsy 4Xync skd uoht suiv eg df sL\i ewyke ;sk; lb Xeg sl sujd jkpof df ,g krdl skg hg dS ek<jfi kd sujd jkpof dfXk;D 4sxXjd jkpof ji lm udfsy ]sxXjd rfqr ]sxXjd ktwi hdlm eg df ,g hy ykduf chdjr sueg hdlm ]skg kujd ZF; Xeg skd Xk"Qqikge ltf 2krkt gj Cgu /acal Bskd jGf kdlm sleg j,kv Tg srsy kue unf7et hHd ]Tg srsy jd rfqr hHd ]Tg srkv kugi kyke hHd ]Tg srkv kP\p ywG skn hHd 4,g hrkt skg rkel I>a> hjkeg jGf 4Tg srsn kOcf Xe jnfae jd kuc ukoxH skd hlm ]Tg srgkp kupc eg slltf df ,g krxy klsS s>qe j,kv
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 8 egaP

4,g hd rkc hd Z"dskekv hd ;que rxrDf; su jhokge j,kv 0qc dfXk;D ],g krdl skg Cgu ukldqu kurm sl susy uke uik/av ]sl susy uke k/av skd jhokge j,kv 0qc 4kxskg rcfkl kxgae rqgc uik/av g; 4,g kusy uke ikpiqp slm ,g k;x kgd skt 4,g kusn Cgu uk; ji ywH Bskd cv df Tg srgd hnkoh/akx udfsy 4Crskg hd jkdho XywH hl rqgc suXkgm Xe k"o lhc ub skr srskg kntV h/akx jxv 4,g kusn L\skN Xgm Dbx skg XywH skt df sgj srjd jkdho skd XkywH huiv Z"o jg Xe hxntV huiv nq[ h/akx dfXk;D ]hxSskj skr hxskg Cgd Xe 'kdkv hH kekv hd h/akx skr k;x k;yf uke gjr hlb skd Xkrkc hjkl ub jxv df ,g dkujr[ j,kv h/av hurb rkc g; 4,g kusy uke hg kl,o slm ,g kgd suXkgm skt 4,g kujd Cgu jkpof ji lm df Tg srgd hnkoh/akx 4sxXjd jkpof eg kd sukuc skd ;ofH sd 'sn lb ji jk/kv sd ;Z<uf hlm dfXk;D ],g hjWt kusy ;Z<uf Ii rqgc Xeg ji lm j,kv ,g go ,g kjkpof skt ],g kpskl skt ],g k;df skt jH uoht su h/akx udfsy ]Xe kFv ub ,g Cgu nko Bskd kd h/akx 4,g krkt skg ydfqe kujd jki skdltf ,g hrkt skg hL\[ ykohn hd jFi dS phc sd Xk"Qqikge sjkeg j,kv sjkeg hg kurm ]Tg rkt srskg rwcte surtf nko j,kv ;knzial ]Fai j,kv Tg srjd kL\[ nko j,kv ;knzial ]Fai h;k;quv k'seg Xe k;ufqn s 4,g k[j jd kL\[ 9nkoh/akx8 sulm ]kvqg kdb gskjxf skt sNhi sd h/akx udfsy ],g Cgu nko 0ck[sj Bskd kdum 4Tg rkt syp srjd xsk;zi go ],g krL\i ewyke dhO skd IfZ1nrav hdum skt df sF sruke 4,g nko Bskd kdum df sF sruke Cgu s h/akx 4Cgu hg hF Xe kuid hd h/akx thp Bskd hl,t nkoh/akx df ,g g; skr rkc pl df ,g If1n hjse j,kv ,g Xe /skjof sd nkoh/akx udfsy ],g Cgu Xe /skjof sd h/akx kupskykv hjse `,g hd k;D kupskykv suTe j,kv Skt hd u kupskykv Bskd df Tg rhH;H so udfsy 4,g Cgu rjWt hd suuke kvqg kje hnt kurb 4,g kNv rqgc skr Xjd u rkc hd sukuGn hnkoh/akx skd h/akx hHv df ,g krxy s>qe j,kv awg krgkp kujd jkgo; jd uke henkv kntV dS skd h/akx Te 4,g Cgu kuokHal Bskd hd suIef sdlm sl suIef sd jhj' cv 4k;x Om jki sd jhj' go df ,g krskg ZFv hg dS kd rDf; ukge 4,g kntV rkjdql udfsy ]Tg sgj kuGn skd rkjdql df kxskg kpskl suXkgtf ]sdqp je hFkl so 4,g kdqp je kd hHd skIs 4kF k;yf eku go su rkjdql df ,g nk; Syflb Xeg ZGlf eku kd skIs 4,g kntV hHv rkjdql ]Sx skg ykl jktg BkP tkv 4kxawgj kntV Te hH cr ]sxskvkt Snf kuGn cl eqr ]sxskvkt je cl eqr df skIs awg krgd Xgqr Te 4skg sxy sujd jkpof kd sukuGn eqr j,kv kxaMkt je Te sl suje sd jhj' df skg sr>el eqr hgo sxXykL jke jd sn jgt s>qe df Tg sr>el ueqn sjse skt yxki8 ]kgd sl skIs sulm j,kv kxy sulag rkjdql jd uql 4Xjd eg kl,o ]Xn krc krkj ikv 4Xjd k;D k; aSkyt ]XL\kx ]sl Zxke ldf ]sl /fof ldf ]skdikv gjr ldf sxaSkuGn eg cd Xn krc Xeg ikv skr kxSkt k;nf jgt skdikv >akl df kNwi sllm su skIs ;'f dS sdlm j,kv Sx lki s dlm _ef sdlm sygi sd susn jgt 4k;x k;nf jgt slm ]Bqg r,ke unf ltf hd rkjdql ]skg kuql suikv n;k' 4Sgfkp hujd Cgu rkc hdum cv 4Sx je so df Tg srgd hnkoh/akx udfsy 4Cgu kd henkv Sqg sje dS ]awg krgkp kujd jkgo; kd henkv kntV dS Fkl sdum j,kv awg kruke kntV hHv ]skd okHzi sdum ]skd h/akx Te 4Sx je go df X>el eg df ,g ;k;v g; Fkl sd Xk"Qqikge sl,t h/akx udfsy 2kxsgj pc nkc sd suje sdum skt ,g k;D lki sd Xkjkpsc um df ,g dhO g; Fkl sd Xk;efnkv sIskN 4kF henkv kNv kL\c df Tg srgd xsky ji zcd hdlm skr ,g krkt je Xe oakx hH henkv kjqc dS 2,g hujd kupskykv k;D hd henkv Sqg sje dfXk;D ]Sgfkp hujd hg kla'zi hdum Xeg skr aSkt je so ct df rckc sd Xkxsky sIskN7sIskN df ,g dhO rkc g;
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 9 egaP

4Sx skg jfn jd L\skN skd Xkj?tkj xsky sl,t jhokge j,kv 0qc <jkd hlb df sgj uk; hH g; j,kv ,g krsn k{'f hd suuke "skral ]hd krjfn skt ,g hrskg kn,i sl jkpof lm Rf1ozi g; ]Rf1ozi hd sujd u ekd g; ]hrql g; ]lsuhtsy g; ],g krL\i ewyke htsy ],g krL\i ewyke ykyv ]ygfkd ]rql3,g krL\i ewyke ;w'eJ endS rjkH skt g; 4sxXjd kn,i knial u ]sxXjd eJ u eg skr ,g /skjof kd knial Xe jkpof sjkeg jxv j,kv ,g krsy et sl jkpof eJ 4krskg Cgu defdkv eJ 4,g hrskg kn,i sl eJ Rfial ],g hrskg Cgu kn,i sl ukelkv Rfial 4,g k;df sNhi sueg skt ]sxaSkt syp srjd hg; hH sxkv eg skr k;df Cgu rjfrakiW skd kFo; j,kv skd uZ'n sd suht ]skd uoht sd dr tkv skt sF 01el knk; Cgd slum Xe lkgrfb sNhi eg 4Tg ji ho1i hlb hH 'sn sjlwn ]Tg ji ho1i hlb hH eg `kxsjd sl,d kn,i Rfial tkel ]kxskg sl,d 01el tkel jGf skr ]Tg sruke <qx dek/ dS skd susy jd "skral Xe krjfn j,kv Tg srsn ukel ]Tg srjd jkdho rfakH lb skd krjfn eg ct dfXk;D 6,g If1n hrk?ekv hg rqgc g; ],g If1n dkujr[ rqgc g; 4,g oj,kx Nqd skd krjfn df ,g Bx skg Iofzi rkc g; dr l'akduv ]Xe urspv sjkeg suktuv7sukt sjkeg 4,g okHzi kdlm ji ue sd dqe sjkl ],g okHv kdlm ji ue sd h/akx ]hd xk; j,kv hd krjfn ,g kjiaji skt hd ukrqngV udfsy 4,g kujd Fkl sd krjfn jkgo; hgo ]Tg srjd jkgo; skt eg skt Fkl sd k;jfsye j,kv kt,g ]xsy 4,g kujd jkgo; kd hjkekge dS Fkl sd krjfn 4,g kusn supc Cgu skd jfn ],g kujd Iu skd ho1i skd jfn 4,g Cgu rjWt hd k;n hd jfn ],g Cgu rjWt hd ukx<qx sd jfn ],g Cgu rjWt hd kosl hd jfn 4sxXdl Cgu kIef skd jfn udfsy ]hd jfn sxXdl jd kosl ]sxXdl jd k;n ji krjfn eg 4sxX[j hg Skuc skd krjfn eg ]Tg rdl jd Cgu Iu skd krjfn eg skr sxXjd rLfaekegfe skd krjfn j,kv sxXjd Xrkc hd gjr lb3sxXgd ukoxH j,kv s _ofi eg jxv skd jfn 4,g kujd Iu slm ],g hujd k<1? sllm 4,g xskj krjfn ],g iki krjfn ],g Cgu <;kjkujfn 4k;nf gd <;kjkujfn jGf su h/akx 4,g k;nf kjkgl sl jGf skd uZ'n sd krjfn hlb Auqi suktuv7sukt u h/akx 4,g ek<jfi erfav g; kd jkpof lb 4,g k;ki skg Cgu 01el j,kv ,g jfn hH nkc sd kr;l hcay hd k"o jktg paki rjkH 4,g ek<jfi kd 9uZ'n jfn8 hlb g; df awg krgkp kugd Te 4,g Bx skg Iofzi Xe uw[ sjkeg rfho hd krjfn7pskdal ]/skjof kd jkrof70f1el 4kuikF dS hd gzxjfiv ]/skjof dS kd gzxjfi 4,g kgj Xe ue sjkeg hH jkdgfc dS kdub ]knuV dS hd 0f1el ]knial7u/ hg Fkl sdlm j,kv ,g rkc hd oj,kx sL\c Bskd hH kuskg jfn df ,g kvqg k;df jkdho g; sueg sl k"o jktg paki 4,g krdl kt kgd 9Ioki Gkv hGlkyGf8 skdltf ],g k;df rlfdof uZ'n kd krjfn sueg df ,g hgj g; ywH dS sl Xe XkywH hnk;ufqc Nqd7Nqd sl ;el uhpkzi rqgc hd rjkH Xe If1n hjse 4Tg srdl kt ji srkj dkujr[ rqgc eg skr sxXy suke jd skg s/ad skdum eg jxv j,kv sF sgj jd xsk;zi Xe k'nf Bu dS ]sF henkv sygi go 4,g krjd XywH k'seg j;ufsk;ki 4,g oHal kuskg XywH hL\c sl henkv Xe k'nf hH hldf ArokHo 4kF okH kd jkdho rfzi sd uoht kdltf ]kF Cgu h/skjof7uoht skt kF henkv kygi g; 4hd ''fskd suXkgm hd sukOm skd hxntV j,kv Fkl sd hxntV j,kv sgj sL\[ Xe phc sd tkel go 4kL\ske Cgu gaqe sl Gjr hd tkel suXkgtf sF henkv joregf sygi h/akx 4,g hjWt rqgc kusy jd jkpof ji h/akx Syflb ],g krdl dIH 'sn kjwi ],g krdl dIH ;ofH kd tkel sjwi sl susy uke sl uis/av skd h/akx ],g krdl dIH rDf; dS7dS sl susy suke skd jhokge j,kv 0qc 4,g k;df jkpof hH kd Z"dm dtfkekl suXkgtf ]sF rDf; hg sygi dS h/akx Xe ukrqngV
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 01 egaP

4Cgu hd jk}jfg ]hxskg krjfn hd jlr1ev krjfn hdlm ]X[j uk; skr ],g k;D rjWt hd suskg uk'sji s>qe jGf skr Tg sgj kv jd L\skN xsky l,t 0qc7jhokge ct df spskl g; jxv henkv jfn j,kv 4,g hrkv hg sl k_k; hd 0f1el go udfsy ],g hrkt kv s kFov hl,t susn L\skN 0f1el unf dS hg rpfuf 4Xe uoht ,g k_k; dS hd 0f1el df ,g g; If1n huiv hjse 4kxSkt dwp jk}jfg Xe rykg Xkuskn 4kxSki paqgi Cgu jk}jfg go hH cr ]k;D hg kujrm cr Sx hg P\p ct cv 4skg kujrm jxv ]re skP\p kF kgd suTe hg sygi 4k;D kujrm cr Sx hg P\p ct df ,g krgd go 4skjrm sphu df Tg sgj k>el jGf skdlm _ef go 4Skt IwN u hL\kx Cgd ]skjrm hnt ]skjrm sphu ]skjkrm ukekl ]skjrm df hxy sukv tkokv hjlwn Xe hL\kx hjkl jGf ]k;x kv jk}jfg jGf 4,g k;D rjWt hd suO,c skr ,g hg kujrm ct df kgj krkypf hg; henkv go udfsy ]Sx sy jrhH skd henkv lm hrnjct 94,g chjd sd sukt hL\kx 4sxaSk>el gqr jGf ]skvkt O,c jnav 4,g Cgu ;el kd suk>el Zdr g;8 ]kgd j,kv k;nf kdD/ hrnjct su Xk_ef X 4~~~Xgj hg sjrm skr ,g kujrm ct `Xk;D hg sO,c Xe hL\kx jGf cr ]kxsL\i kujrm ct df ,g kgj sn yhyn g; henkv go `u kxsL\i kujrm Xe jk}jfg ]awg krO,c Xe jlr1ev udfsy ]jWt skr awO,c Xe hL\kx Te df ,g kgj gd g; go j,kv ,g L\hH lki sd henkv dS 4sk[j ukekl ]skyp jrhH hnt ]skO,c jrhH ]jnav d hL\kx skyp df ,g krkypf hg; ji u'sI jlr1ev henkv dsjg 4Tg sgj jH Xe usI xsky Xkjktg 4Xe jk}jfg ,g kyse s 4Gjr hd jk}jfg hF hgj kt usI dS sl jlr1ev df sF sgj kuql kuI? dS _ef hlk;al dS 4kF Xe jlr1ev Te 4,g UHf sl iW dek<qx ]sl iW hnk;ufqc krjfn hd jhokge 4kxSki Iwy Cgu kte kd krjfn hd jhokge jfn go df Cgu kri slm j,kv 4,g k;D rjWt hd suki slm ,g krL\i kusn hg L\skN skd thp ltf df kxy skd jfn skr kL\skN u/ suXkgm ]Sqg jfn ct d{'f sL\c sd ukrqngV udfsy 4krdl kOm Cgu henkv chjx [ql go 4,g kte kd sujke rky hH skdlm 4,g lkyof erfav kd 0f1el hH krjfn go ],g oH,o kd 0f1el Xe ZFv dS hH krjfn go 4,g Cgu end kd sygi sd 0f1el ],g end kd sxkv sd 0f1el krjfn go 4,g kruc jfn jd jke rky kd 0f1el Bskd ct ],g hrskg ewyke hHr k'seg go udfsy ],g hrdl skg ewyke go 4hxskg Bqg ewyke rDfqe rqHnv dS Xe kruu lm Xgm ]hxskg Bqg ewyke kr_aro rqgc Xe kruu lm Xgm 4Sx skg sL\[ uu ji dL\l j,kv k;nf L\skN cl go suXkgm 4hF Sgfkp Igkync Xgm ]sF Sx cM phc sd [ql j,kv Xk;_f so ]sF Sx skg rL\fhi sl Xk;ufk'sji huiv so 4,g huk'sji huiv hd j?tkj ],g huk'sji huiv hd sxae[Hf ],g huk'sji huiv hd krjfn ]Tg ak;ufk'sji huiv hd Rfial 4sF Sx skg uk'sji ]sF Sx cM sl Rfial so 4sF Sx cM sl sukj?tkj so 4Skv sl Xkukj?tkj d{'f sL\c sjkl sd ukrqngV 4,g krskg ;kim dS kd kuoakl j,kv kd sukiNf skd [qn ZGlf "skral go skr ,g krsy jd "skral sl krjfn ct henkv chjx 4,g hrskg ewyke kr_aro dS hH krjfn dfXk;D ],g hrskg ewyke naukv dS hH krjfn skr ,g krskg jfn ct jhev df ,g g; skr rkc pl 4,g Cgu /acal hH Bskd Xe krjfn hd Xkuskn ub ]sukt Cgu sL\id ]kukt Cgu utskH IsijH ]hukt Cgu hjhev hHd sultf krjfn hd henkv lm j,kv krjfn hdlm 4,g krskg jfn Syflb ]Bx skg ZF; hjhev 4,g krskg jfn jd ukt skd hjhev go cr ,g krskg jfn ct henkv jhev 4,g ZdG hnk;ufqc Xe Xkrkc sjkeg sl suskg jfn sdub j,kv Sx skg jfn jd L\skN skd Xkygetkj 0qc j,kv jdDFhr sjkl s; 4sF _qitkj jkrov j,kv jdDFhr sjkl sd ukrqngV 4sF sdL\y d Xkvktkj < j,kv ekj ]sF sdL\y sd ktkj 0qc 4sF sdL\y sd Xkvktkj jdDFhr lhc,kp sd Xk;uf,t Xe ukrqngV s
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 11 egaP

4Tg chtv rqgc e;uf sd ue 4,g k{akdkv hd nkodrf,kH Xe Xk<kzi sjkgqr df skg srky jc[ eqr kurm ]skg srsn hykx skd nkodrf,kH eqr kurtf udfsy 2Tg srk?v Cgu srgd Iyf;jfhI,e skd epfi eg Xe /sk dlaqiu Syflb 4,g hrkt skg knuV rZk;i hd hldf hg srgd kurb ]lc 9],g hnkodrf,kH henkv go8 4,g krsn hykx skd hnkodrf,kH ukrqngV kjwi kd kjwi ]ukrqngV 4syef k/ofql Xe sujd "skral dfkr kxsn jd Wq' kusn hykx skd ulkglV7Z<o go ],g klyky jrhH hd ulkglV7Z<o j,kv ,g krdskj skd ue skt sl "skral 4,g kvqg kdskj skd ue sl "skral ],g krpC[ skd ue ulkglV7Z<o 4,g kjgx rqgc cyre df Tg srkrc cyre s; `Tg srkrc k;D rhx g; skr ,g Cgu cyre 4Cgu cyre Bskd sl ulkglV7Z<o Xeg df Tg srgd Xrkc hlsS jrajuf jhdG s; udfsy ]krgd Cgu klsS Ikzel 4Cgu Gf Bskd Xeg ]Tg srjd k{sim eg ]Xe ste skgj eqr 4kusn7kusy Cgu hH Nqd sl yw/ hjkgqr hjkgqr Xeg ]Tg dhO hg ji ulkglV7Z<o suiv eg df skg kgd sulm df kuql Cgu ]k[sn Cgu sr[yf rhx klsS hHd skd Ikzel suTe `Tg sr[yf Xk;D rhx sdum `,g hrkv Xk;D nk; hdum skr Cgu cyre Bskd sl Xkygetkj skdikv jxv df kvqg ukj,g Syflb Te 4kvqg ukj,g rqgc Te df kgd suTe 9`kxy kl,d8 ]sxy sugd s>qe so jd gd rhx kjwi 4kF okH kd gjr lb 4jhdG Tg skr eg ]Tg re hg Xe yw/ huiv skr eg ]ji ulkglV sd Z<o Tg srjke rky eg ]Cgu cyre Bskd sl ulkglV sd Z<o sjkgqr Xeg ]skO,c ]skg sO,c ji ulkglV sd Z<o eqr 4Tg Xe naukv hg Xe yw/ huiv eg ]skgj ]skg 'q[ Xe ygetkj suiv eqr df kF g; cyre kd rhx lm dfXk;D ]kvqg ukj,g rqgc Xe 22gko 2gko ]sxy sugd j,kv sxy sukygf jlf jd O,c syko suuql 4k;k>el >qe ZFv kdlm 4Xe hrkjtqx k;kuql rhx dS s>qe su ufqe lm 4hxskg rkc Nqd ]awg k;kv suyef Te ]Sx skg sdb akgo xsky s rqgc ]Tg ;'f sdum rqgc 4Tg ufqe dS 4k;x suyef sygi ykl rkl7paki Bskd Xe Bcac hg; lki sd hlk;al Te 4sxXgj rjd ekd cl Hsky j,kv Zk;B ]klyky jrhH j,kv ]Xeg ,g Cgu cyre Nqd df ]sxXgd sl jiM Syflb ]hxsgj hg hryt s xkv hd "skralv jrhH `Tg srdl sl,d skg Iqral udfsy ]sxXy ugi sL\id sd "skral jiM suiv jd iskF hrnjct `Tg srdl skg Iqral sl,d 4aSkt skg Iqral Xe pl ikv df ,g oHalv g; jrhH sd krjfn dfXk;D ]Tg srjd hH klyky hd Rfial jrhH Gjr hjlwn j,kv Tg srjd /skjof kd Rfial eg df ,g g; skr Gjr dS 4,g [Q <Q ra;v rfzi sd Rfial kjkeg 4Xkg u htkj skd susy [Q Fo dS hH rfzi sd Rfial eg dr ct ]hxsIef Cgu krjfn hd ukrqngV 4srki jd Cgu kn,i Rfial so Syflb ],g hd sugj jfn If1n7uoht hd Xkyko sugj udfsy ]awg krdl jd kn,i u/ rqgc skr 'sn ]Tg Sqg suc chjx so ]Tg P\we syko sugj udfsy ],g hu/ rqgc skr 'sn df ,g kgj gd g; go 4,g kgj jd dkte go df kyp kri s>qe ji suP\i sxkv udfsy ],g ywH hd sikN Bskd `,g sl,d 'sn hu/ skr Tg srgj xsky chjx j,kv sxXkg srgj sl,d xsky chjx skr ,g 'sn hu/ jxv 2,g kl,d ;Dko g; df kvqg ukj,g rqgc Te 4Tg srgj xsky chjx akgt g 'sn hu/ dS ukrqngV39oyf yqiif jvqi j;sg ]hIad pjf S t\b k;Lfab ]df ,g g; kthru ]awg k;kv jd sy kthru , chtv dS skr awg kI,ky sl akgo ]k;x ukrqngV Te83k[yf ;Dko dS sulm 4Sgfkp huskg ywH hd suk[sikN df kxy s>qe 4kvqg ukj,g rqgc skr kF kgj P\i Te 4k[yf ;Dko dS Xe hj;kL sulm skr kI,ky sl ukrqngV xyVjlsd Iamkd 4,g chjx Syfhlb 'sn g; 4,g krkt skg rkel hg uzi kd unkim sd Rfial skr ,g hrkt skg rho jkc dS krjfn ct j,kv 4,g k;D ykol kd sukt Gjr hd Xkygetkj j,kv ]s>qe ,g dhO jGf skr Tg sgj kv jd L\skN xsky skd Xkygetkj df k[sn ulm ct 4hy jd jkdho krjfn huiv su jfn j,kv ,g k;yf jd rlfdof skd uZ'n sd krjfn su ukrqngV <jkd sd s Xkd{'f hu/ 4,g Bx jd j? Xeeg hH rkc ydlDfkLskj,i chtv hL\c g; <jkd sd Xkd{'f hu/ ub sd ukrqngV
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 21 egaP

`,g Cgu huk'uf Bskd lki sjsr skr 4Xn jd jkdub sl susy s; n;k' ],g cl skr lki sdub ]kxskg kpskl suXkgm dfXk;D Sx Cgu sn s>qe ]kgd sulm `Sx sn Nqd s>qr so ]kNwi suTe 4,g kNv skr aSkt sn hH Xeg Nqd df kgj kxy hg; skr Xe ue sjse ]awg hrdl Iakc sl,d Te `Te ]kgd sulm `,g hrdl Iakc Xthp hjkl gjr lb hH wr 4Sx syp jd Iakc Xthp hjkl s; udfsy ]Tg Iyf;jfhI,e rqgc ]Tg srjd Cgu hH Nqd j,kv Tg srhi7srk[ ]Tg srkx7supku ]Tg xsky hnkodrf,kH sL\c s; df hF hrgd jrajuf skr wr df kNwi sl h_ lm suTe 4sF xsky chtv sL\c 4Sx Iakc cl so ]kF ekzxsk;Lfsj ]kF sk;Lfsj 4Sx sn hg skd hukjd,ku cl so 4sF uZrc sd yhI hylv3hxy sugd h_ go3cl sF uZrc sd yhI ]hF hrye uZrc hukjd,ku skt 4Sx Iakc ukekl sjkl suiv ]sF xsky chtv ji 4Sx syp so ]akg ]kgd su h<gf1x hd j? `Sx syp xsky so k;D df kNwi suTe skr ]hF rfak' jiM 4kjgO Xe j? sdum jkc dS jGf 4,g hxntV hg;3kupku j,kv kuhi j,kv kuk[ ]lc 4Tg srgj srpku dr stc gjkc rkj 4sF srgd hg; so s>qe ]k;x Te hH ct 4Tg hnkodrf,kH endS ]Cgu ewyke hH Nqd Xgb sd sukx7pku ;kolf ]sd suhi7suk[ ;kolf 4Tg hnkodrf,kH sL\c xsky sd epfi df kgd sl>qe su Xkxsky sd j? lm skr kjgO Te hH ct Xe j? lm 4sF srgj jkojfi skn3xsky sd epfi Nqd jiM sd j? lm 4kF kjgO Xe j? Te 4,g ydfqe kutsk[ ji uhet henkv hHsky knk; sleg udfsy ]Tg srjd rkc hd "skral Xe krjfn 4Tg jfn eg sl jiM 4Bx I? kuI? rqHnv dS g; 4Bx hyp hrskg jrzohr sl zohr kulko hd u/ j,kv Zk;B ]Hsky Gjr hjlwn j,kv Cy [hl Xrkc hd krjfn Gjr dS su rjkH 4,g kgj pC[ skd Xk<kzi j,kv ,g kuskl gjr hjwi hHv kuskl df ,g kgj k>el skd suiv go ],g hef kuskl df ,g kgj gd skt 4,g tsr <Z"dkv kd Rfial sdlm ],g kgj sn hykx skd Rfial skt 4,g tsr <Z"dkv kd h_ jrhH sdlm ],g kgj gd jk} kd dju skd h_ skt ]Cgu `kxsgd sl,d jk} kd dju skd h_ henkv kl,t70qc g; 4hF hrL\i Bk[nf sygi sl,t ]hrL\i Bk[nf Cgu gjr lm h_ hd jgkc sl cr ]k;x je "Qqi kd jrhH sjse sl cr ]Bx Om kulko sl jrhH sjse sl ct dfXk;D 4Cgu nk; s>qe g; ],g ydfqe rqgc kuukpgi g; ]"Qqi k; hF h_ go udfsy ]kF jWt kyduf Bskd ]kgd su 0qc `aSkt akgd utsk[ slm eg 4Tg srkt Iac srkj sl Cg; `Bx akgd go ,g kri skdikv ]hF k;so ]hF uu h_ 4kxskg k[sn srxkH suikv s skd h_ dS sl akg; jWt ],g krkj dS hg; ]sraH df kgd jd kt lki sdlm skr k[sn sO,c skd 0qc ji srkj 4syduf Xe yxat sutsk[ slm so skr k;kv 'skg Nqd j,kv skr Bx xkH go ct 4hF uu go 4sF s[j uhN suXkgm _o sjkl sdlm 4Bqg hL\[ xkH go skr ]Xe s'u Tg Sx skg 'skgsc so df k[sn su k;so ]Sx skg jwp Xe s'u cl skr so 4Syf sd nskezi7nskekv ]Syf sd dufdif jd sy skd k;so dS sF Skv sl jg' xsky Nqd 4lki sd L\kgi dS sF sO,c Xe yxat 0qc `kxsL\i Bk[nf nsH Xe "Qqi j,kv h_ k;D skd henkv lm ],g k;x skg rDqe s l lDsl ue kd henkv ltf `hxsL\i Bk[nf sl,d jk} kd dju h_ slm kxSkt skg rDqe sl kulko henkv skt 4skgj uk/okl ]skpc ],g jk} kd dju h_ df sgj huc regf jrhH dfkr ],g kgj jd ''fskd hd suuql sl jskt skd h<ko hg huiv go sukgc sd sjlwn 4,g kgj k>el skd sjlwn 4uk/okl sl h_ ],g jk} kd dju h_ ],g iki upakd7huefkd 4,g hgj gd Syf sd supc sllm go ],g hgj ld skd Xk<kzi jrhH h_ ],g hgj uc iW jrhH h_ 4skvkv ,g hgj gd go ],g hgj sn <_aekv ],g hgj pC[ h_ jrhH go 4,g kgj gd hg sl suiv sl jskt7jskt ],g kgj gd Cgu sl j,kv hldf go 4,g jk} kd dju h_ ],g kupc sl h_ ]uk/okl sl upakd7huefkd df kxsgj krgd hg; jd jGf7ew? go skr skg kvqg u rDqe sl h_ ue kdlm j,kv Skt skg hlk;al j,kv Skt xkH Xe yxat jd L\skN skd h_ huiv jxv henkv dS
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 31 egaP

4,g <jdrDfQuqi sl jGf k{'f hukjqi go jGf 4,g yG hg kd k{'f hukjqi go jGf ],g dkujr[ jGf k{'f hd krjfn hd h/akx df kgd Syflb suTe j,kv 4,g k;x skg k[sk/ orDf; kjkl 4Tg srkt syp Sqg Nqd sl jrhH j,kv ]Nqd sl jiM 4Tg srkt syp Sdf ekd rhjiof sd ue j,kv uoht hg yqdycf j,kv Tg srkt syp siskF jiM suiv Xrkc hFskF eg udfsy 6k;ki skg Cgu rDqe sl u/ <jkd sd suki skg Cgu hu/ 4k;ki skg Cgu hu/ <jkd sd sujd jkdho skr krjfn 'sn g; 4,g krdl skg rDqe sl u/ henkv hu/ 4,g krki skg Cgu rDqe sl u/ henkv uZ/uf 4,g krdl skg rDqe sl u/ henkv sl suskg /yim sd u/ df ,g ;we defk;kv hg dS kd u/ 4,g krkt skg rDqe henkv sl Rfial df ,g ;we kL\c sl sL\c hg dS kd Rfial 4,g krOm jiM henkv sl nkodrf,kH unf lm ],g krL\i Bk[nf jklv ],g krL\i Bk[nf jkluf u/ unf ltf j,kv ,g Cgu hH Nqd Xe u/ df ,g krL\i Bk[nf jd ki u/ 4Xe 0f1el ,g Cgu hH Nqd df ,g kryp kri slm jd ki skd 0f1el dfXk;D ],g krdl Om jiM sl nkodrf,kH hg henkv 01el 4,g krdl Om Cgu jiM sl nkodrf,kH hH hHd henkv jfn dfXk;D ]Tg ydfqe sutsk[ xsky hnkodrf,kH knk; sleg ji ho1i hjkl `hnkodrf,kH kF Te `kF u,kd hnkodrf,kH 4k;x gj xan skr Te df ,g k[yf Xe <jeal suiv su henkv lm 2,g hrkt yduf ukt Xe s;iQ skn ]skg hnkodrf,kH ]skg srkt sje Syf sd s;iQ skn39Iyf;jfhI,e w;8 ]kgd su ht jknjl `kgd k;D su ht jknjl skr 4,g rkc hd hrnjct skr g; 4kxawn Cgu s;iQ skn Te cv ]kgd su henkv lm 4Bx skg j,kv lhG hjse s;iQ skn df kgd su ht jknjl skr k;kL\qN Fkg hrnjct 4,g kukt s>qe ]kgd sulm skr 4Tg gj kt syp Skrc ht jknjl udfsy 4hxSkt skg hG hdikv jGf dfXk;D ]Stfhn L\skN Fkg cv ]S[fsn ]kgd sulm 4Tg s sxy sukrc j,kv go 4,g Cgu kL\skN Fkg su ht jknjl jd sy s;iQ skn udfsy 4Xy sy ikv s;iQ skn s; ],g k;df eJ kurb suikv hH jGf udfsy ],g k;krc hrnjct suikv j,kv kF kgj jd kue Te dfakykg 4,g dhO ]kgd su henkv lm 4Sx skg sd lhG s;iQ skn sjse `lhG hjse ]kgd su ht jknjl skr 4Stfhn sukt s>qe ]kgd su henkv sulm jGf 4kxskg g; ]kxskg g; df ,g k;nf jd Wq' kukrc skr su ht jknjl udfsy ],g Cgu kuukt Nqd s>qe ],g Cgu kuNwi s>qe df ,g kgj gd go ],g dhO 4,g kgj Cgu L\skN ],g Sqg SkL\di Fkg ZGlf Xe jkpkI'f kjkpsc henkv go cv 4,g Sqg sL\di sl jskt Fkg skr go 4k;nf jd Wq' kukrc skr su ht jknjl ji 4Cgu ruke eg g; ,g Cgd ;ofH 4Tg srkuc nq[ ;ofH kuiv eg 4,g Cgu kuNwi ;ofH s>qe udfsy ]kgd sulm s 4kxaMkrc ;ofH kdikv Te df ,g kgd j,kv ,g k;yf L\di Fkg kdlm jd kt su jknjl dS j,kv kjrm ji u'sI sd hynf go 4kF kgj P\i ckrdf Te hd h_k; udhjev dS 2 eg Tg hnkoek;v 4,g hrkv sy jd ysk[ hH hlj dS sl sNhi j,kv ,g hrsy k>el skd ue suiv ],g hrjd esLad ],g hrjd knuV ],g hrsn hykx Syflb ]Tg hjqc rqgc Xrkc s; ],g kuL\i Cgu Xe Xkrkc ub 4,g ku[j "skral ]Cgu7Cgu udfsy 4hrjd hH go cl g; ]krskg hH lki sdlm cl g; ]'kd df ,g krpC[ go 4,g gske kd Rfial j,kv kd sukx rhx ]kd supku hH jrhH sdlb `sF srL\i ewyke Xk;D hnkodrf,kH slb so 4sF srL\i ewyke hnkodrf,kH slb so ]sF srkx rhx j,kv ]sF srpku skt xsky so j,kv awg Cgu hnkodrf,kH Te df ,g hrpskl j,kv ,g hrjd hH lkoim ],g dek/ hL\c g; ],g hrP\i rsk7jckrDH jd Om gcql tskj ],g hrkt jnfae tskj h_ g; 4,g Bx gj huk'uf jH go ]awg Bky ysk[ Te jH go ],g hNv rqgc j,kv ,g hd dIfky hlj udfsy ]hF hlj hd suxakI sL\id awg Bky ysk[ Te go ]sF Sx L\skN Bqg h/ac hlj dS go ],g huk'uf dS ]kgd sulm
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 41 egaP

4,g kusy jd "skral Xe krjfn Xeg df ,g kgj ht sphu sd <skdIf1n7uoht ryx lb sl Z"o jktg paki ukrqngV j,kv 4,g ZdG dek<qx ],g ZdG oIfsIyfkoD `,g krdl skg naukv sl,d lkoim Syf sd syko suje sl [wH ],g krdl skg naukv dS hH lkoim Syf sd syko suk[ knk; 4,g ZdG hg kurm hH Xe krjfn hd syko suxake [hH ji dL\l j,kv Xe krjfn hd jhokge 4,g ZdG Xe lkoim j,kv [wH 4kyef Cgu skd suk[ hHd skd henkv s[wH 4Tg gj k[ knk; j,kv 4Tg Sx k[ knk; skt Tg srjd sxsky so lkoim g; 4,g [wH go ],g lkoim g; ],g lkoim g; `kvqg s k;D jGf 4,g rkc chtv hL\c 4kF kvqg kjH sl kejfx defk;kv hykjuf dS ]kF k;df lkoim unf lhykp sultf g; 2kF kgj skg ewyke uhg7uhn kurdf go ]kF kgj k[wH unf jkp go 4kL\i ewyke ZdG kd ukelkv7uhet Xe Xkuskn ub 4k[sn suTe hH kjgsp kdlb kF k;df lkoim sulb unf lhykp j,kv k[sn suTe hH kjgsp kdlm 4hF hyef Cgu hIskj sl unf jkp skd hldf ]sF xsky Sqg srje s[wH Xe ykdv akgo 4kF k;x hH jkgcf Te 4kvqg ukj,g Te 4Sx skg unf lhykp s jse ]Sx skg unf lhr ]Syf jd unf lhpi ]Syf jd unf lhc df sF srgd sl naukv sL\c so ]sF syko sujd lkoim xsky skt akgo jGf 4,g krL\i krl hH kujH Isi skr sllb 4,g kxgae kL\c lkoim ]kgd suTe 2kd sujd lkoim suhge dS Zp[ kd suhge s;iQ ,kl paki 4,g krkt L\i Zp[ kd suhge s;iQ ,kl paki7paki sd sujd lkoim sd suhge dS7dS j,kv suhge uhr7uhr ]uhge skn7skn ]suhge7suhge Tg srkjd lkoim so Xe eJkv lm 4k;x Xe eJkv dS Te 3,g hg hl,o rkc go 4,g hjlwn hg rkc hd krjfn sl kNso udfsy ]hjIayko ]sl kNso ],g krdl skg jfn unf hldf henkv 01el df awg kruke Te 4Tg sO,c Sqg sL\di skd uZ'n7uoht ZLlS rqgc ]Z<wikrP\we rqgc dS eg udfsy 4srdl Om Cgu jiM sdlm ]Tg srgj sdIv hg lki7lkv sd Isi <kzi sd Isi s[wH 4Tg srkt dIv Cgo <kzi ],g hrskg kL\hi akgt 4,g krkt gj hg Znn kd jlf ],g hrkt ywH cl gj,xo kekv skr skg Znn kl kL\skF Xe jlf 4Tg srxy suew? lki7lkv d sIakd hlm <kzi sjkl skr Skt L\x kIakd kl kIskN dS Xe j,i 4kxskg k;df u hH yk;[ hHd suikv n;k' s 4,g krskg [qem Gjr hd kekv henkv sl jhj' ],g hrkt IwN hg sl,t I>a> hd jhj' 4,g jiM sd jhj' skt Tg hrOm Gjr lm X[akv hd henkv jkc hygi ]Tg hrkt skg hjwi XrjWt hd jhj' hg sl,t ]Tg hrkt skg hjwi XrjWt ;kekl hd hxntV hg sl,t dfXk;D ]kxsL\i kuskg dek/ kd lW ]kxsL\i kuskg dek/ skd kdjfsev 4Cgu kuokHal Bskd hd suskg dek/ sd rjkH udfsy ]sdl skg dek/ lW ]sdl skg dek/ kdjfsev Xe Z"o lkpi syko sukv df ,g kuokHal hd rkc lb 4,g Cgu ;kim Bskd kd suskg dek/ sdlm 4,g krdl skg Cgu dek/ go 4,g kL\[ Xe sx sd krjfn go tkv 4,g krkt kyp krskg jfn j,kv jfn jrajuf go sl Z"o jktg skn j/b 4kF dek/ rjkH skr kF 01el kL\skF rjkH ct 4,g hrdl skg kn,i hg ji suskg /yim k/ofql ]rfFf ;kekl hd uoht ]rjWt hd uoht defk;kv 4,g krdl skg Cgu defk;kv ],g krskg drf,kH kdlm <jkd hnk;ufqc skr ,g krkt lki sd kekeji go 4,g krdl paqgi Cgu Syf sd kekeji ],g krpaqgi hg Syf sd hIskj7htskj hH lki sd kekeji go `u kxsdl yef ekd s>qe ],g k;x IwN ekd kjse `u kxsdl skg dhO go ],g jkehc kpc kjse `u hxsdl yef hIskj s>qe yd df ,g hrskg kuZFkzi hg; Xe ue sdlm hH cr ],g krskg kL\[ jd L\skt Fkg suekl sd kekeji go ct 4,g kgj kt lki sd kekeji go df kupskl re g; ikv skr ],g krkt sujd hH kuZFkzi Xe jnfae sd kekeji j,kv ,g krkv hH suuql Xrkc hd kekeji jxv henkv chjx j,kv ,g ;k;v kusn k{'f hd kekeji skd henkv chjx 4Tg srkt syp Snf aSk{'f hd kekeji skd henkv chjx Xe 'sn lb eg j,kv g krkv yk;[ kd rjWt erfav skr ]Tg hrkt skg hjwi XrjWt defFkzi hjkl hd uoht ct 4,g hIlfslsu Iky ],g rjWt , erfav hd ;que kekeji `,g krdl jd sl,d hg kn,i rjWt hd kekeji go Crskg Cgu hjwi XrjWt hd hIskj hdltf `,g krdl skg dek/ sl,d henkv jfn 4,g d;okv ra;v kuskg 01el Syf sd suskg dek/ Xe If1n hjse 4,g krdl skg Cgu hH dek/ hHd rjkH kxsdl skg Cgu 01el hHd rjkH skr k;df jkdho su rjkH jxv skd uZ'n sd krjfn sdum udfsy 6Tg henkv rqHnv rqgc h/akx ]Tg henkv sjk; rqgc h/akx ]Cgu
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 51 egaP

4Tg dufkK,ov Xrkc s; hd h/akx 4,g kujd Cgu xsk;im kdum ]Tg y;'GfIkv ]Tg e_f u/kl sd yskIad7ZFc 4,g kujd Cgu xsk;im skdeg kd ;kim e_f ]Cgu df Tg srgd h/akx udfsy `sxXjd dr cd k{hrzi eg j,kv `sxXjd xsky surdf `Tg srdl jd ue;uf xsky surdf `,g k;df ue;uf cd su Xkxsky surdf sl Z;pzc 4Sgfkp kuskg ue;uf sl Z;pc Tg srgd so 4Tg Cgu so hH Xe {i sd yskIad7ZFc df Tg srgd so 4Tg Cgu so hH Xe {i lb sd ue;uf7rfral df Tg srgd h/akx 4kxsy jd k;gekv huiv l Fkg suiv dqe g; Xe Z"o lhpi7lhc 2kukt syp srjd kn,i skd Xkpc Gjr hjlhr j,kv kujd xsk;im kdum Tg s enfkv skt u/kl syko suyp sl Fkg Gjr hjlwn ]kuL\skr ]kudskj skd kuokH hd <jdhXd ]kujd re xsk;im kd dhuDsI Gjr dS 4hxSkt hyp hrskg jrnc tskj7tskj rykg g; 4,g hd Ikj sxae[Hf dS syckdqe sd XkIkj sd k;ufqn rykg hjkeg hH tkv 4skg kL\[ kxae[Hf Bskd suekl sd uoH sd rfiL\skjd hldf sl,t ,g hl,o rykg hjkeg hH tkv 4sxaSkt uc klgf kd krjfn dS eg sjkudf sdlm ]hxSkt hyp hrskg 01el k;ufqn hjkl 4Tg srdl skg jfn hH j,kv eg ]sl k'seg Tg jfn eg 4Tg srdl kt paqgi Xe rfFf drk? rqgc eg skr ,g kusn sukv Cgu skd labkl hL\c j,kv htkyskuDsI hL\c ],g kupc sl xsk|m sL\c ],g kujd <jdhXdof df Tg srsy jd jkdho g; eg jxv j,kv Tg srsy kuc Xd kd kFo;7uoht dFkv huiv j,kv Tg srsy uke dhrzi eg jxv skd hydr j,kv Zk[p df awg kruke Te skr 4,g hrkt skg Z<wik/ofql ]rak' sl sphu ho1i hd uoht ct ],g hrOm hHr [akv dr um Tg j['f sd jiM j,kv rhrv j,kv jwn j,kv 9Lak;cf8 akgt ]Tg ak;bkpl hjgx j,kv hd uoht akgt Tg hrOm Gjr lm X[akv j,kv ,g krskg oHquv kygi kd krZF; hd jhj' j,kv hd Rfail hg Xe sukj?tkj dfXk;D ]Tg srdl skg kn,i hg sl Xkukj?tkj hlk;al sL\c surb 4Sqg kn,i hlk;al sL\c surb sl sukj?tkj df ,g Cgu defdkv g; 2Tg srdl skg kn,i Fkl dS jhokge j,kv 0qc XkL\skjd ji ho1i df awg krgd slikv Te skr ]kxskg kgj kpaM kd jhokge j,kv 0qc jr7uoht kurtf kxSkt Om kpaM kurb jr7uoht kd rfkt7;que hjkl unf ltf j,kv ,g ek<jfi kd dhudr go ],g kOm jiM jr7uoht kurb skt kd henkv 4kxskg Cgu krkj Bskd rDjfrfv sd sukt jxf ji jr sd q'i jr7uoht kd henkv skr ,g hd henkv skr ,g hd ''fskd hd sukt sy ji spakP lb sueg skd henkv jxv 4Tg Xrkc dkujr[ s; 4,g rjWt hdlb lc3Skt skg hcayoko ]sy jd ekd Xe hrs[ huiv ]sy kuc kL\id kuiv ]sy kuc uqckl kuiv henkv dS7dS df ,g kxy suxy klsS Xeg 4,g Cgu rjWt Bskd hd u'stbkySIfLab ]hd <jdhxsk|,kv 6,g Cgu rjWt Bskd hd dhudr sL\c df ,g kxy suxy klsS Xeg 4,g k;nf kuc yclf Xgm su h/akx 4Xkg u lclf sd <skdIf1n ]sd su[sn sd uoht sjkeg s; ]aSkt uc u dhrzi sd lkdof sd rjkH g; df g; awg krgd Te 4Xugi u hnk[ so skg d,k' kd suugi hnk[ Xgtf df krgd Cgu hH g; Te 4Xrkd u Zk[p so ],g kgj yef Cgu ekd hH Nqd Xgtf Xe oakx df krgd Cgu g; Te 4,g rjWt hd suskg rDqe sl hydr7Zk[p kF;v ]skvkuc dhrzi skd hydr7Zk[p skr ,g kukt sy Xe [qn ],g kukt sy Xe krjfn hukjqi Z"o jktg ln skd k;ufqn jxv 4Tg u/kl sukjqi sd Z"o jktg ln Bskd hydr j,kv Zk[p `,g hrdl skg kn,i sl,d 0f1el sl hydr j,kv Zk[p 4sl _a; ,g hrskg kn,i 0f1el 4sl dhudr ]sl ukKof ,g hrskg kn,i 0f1el ]sl htkykuDsI g hrskg kn,i 0f1el 4srdl kuc Cgu 01el skd rjkH so 4sxXkg 0lf <jdim sd su[j jfn skd rjkH <jdim so ]hydr , ]Zk[p Tg Skrc <jdim skt suXkgm <jkd sd sukjgskn skd rkc hlm j,kv Tg srkjgskn skd rkc hlm Auqi jGf hH h/akx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 61 egaP

skt hd h/akx go ,g <"syof skt kd tkel kd ZlDke udfsy 4kd ZlDke ,g Cgu orDf; Bskd syckdqe sd h/akx df kgd uTe g; 4,g krdl skg pl hH go ]skg u sgkp skg orDf; lki sdlm sgkp ]sgd rkc skr Xe k'nf hldf djkpof Bskd s kd r;lf,g ed rqgc sl h/akx df ,g krdl skg hH g; dfc ]krdl skg Cgu pl hH kvqg kgd cl kd h/akx 4krdl skg Cgu pl kvqg kgd cl kd 0qc 4krdl skg Cgu pl kvqg kgd cl kd jhokge 4,g rkc ryx g; ]kxskg pl go sxXgd hH skt jhokge Syflb ]kvqg oHquv kd kekeji ]kyef ukKekv dfawp skd jhokge df Tg sr>el eg ],g g; k<jk/ hukjqi hjkeg 4kxskg ;l go sxXgd hH skt Syflb ]Tg rDf; drf,u h/akx df ,g Cgu g; cyre kdlb udfsy 4,g k;df lk;zi kd sujd reuf qrsl dS phc sd uoht ;kekl j,kv uoht defk;kv su h/akx dfXk;D ]kxsL\i kujd jkpof jkc7jkc skd XkdrpV defk;kv sd ukrqngV ji h/akx 4Tg srpskl ryx rqgc skr Xkg rpskl BkH ht jkjske hJ jxv klsS ]Xjd u jkpof xsky defk;kv ji um j,kv Tg d/kl drf,u dS syko sukt Xe tsk[ s hd ;l so Arywe udfsy 4kL\i kuL\i nwd Xgm skd sujd jwn slm 4hF hekyqx ]hF xkv dS Xe dqe 4hF hjwcte dS ]hF Ze/7nikv dS rfhutkj 4,g Cgu /acal hnk;ufqc Bskd kdum sl rfhutkj 4Tg rDf; drf,u dS Arywe h/akx 4hd hed hH Xe krjnaql j,kv kr_ofi hdlm ]hF hrdl skg _ofi hurtf ]hF hrdl skg jnaql hurtf go skd kerfzi hd h/akx hg u ykt lm ],g k;x skg kL\[ ykt kd rfhutkj skt lki sd h/akx j,kv 4,g k;df nZkcc skd h/akx hg suXkgm ]Tg Sx skg sdb Krfhutkj skt lkilkv sd h/akx 4Tg ral drf,u dS Arywe h/akx 4Tg djkpof dFkv u ],g Cgu drfhutkj Arywe h/akx dfXk;D ]Tg srdl jd jkpof j,kv Tg srdl >el hg xsky defk;kv skr skd h/akx 4sxXjd k;D kupskykv ]srdl Cgu hg >el skr xsky dFkv j,kv drfhutkj skd ht h/akx ]awg krgkp kugd skd BkH ht jkjske hJ Te 4,g /kjiv Bskd <siWZ;koufv kujd kupskykv hd h/akx kd henkv defk;kv df sl,t 2sxy sujd kupskykv hdum hH xsky defk;kv cv 4sF srjd kupskykv hd ht h/akx xsky dFkv j,kv drfhutkj skr sygi df kgd Xklji Xe Iskdtkj Sqg srjd rkc Xe /acal sjse su BkH ht jkjske hJ 4Xjd uZrhd7utH kuiv ikv 4xkv Xn suxy 4Tg srL\i akgd Xe I>a> lb ikv ]Tg henkv dek/ skr ikv df sxXgd ikv sllm skr skvkv sy huki ],g hxy xkv Xe ukde df sn gd jd kypf j,kv skg hxy xkv Xe ukde dS j,kv ,g kryduf henkv dek/ dS `Tg srL\i Xe Xkrkc ub Xk;D ikv ]Tg henkv dek/ skr ikv ]Tg srgd s>qe hnkoh/akx 4Xgj sr[sn jd O,c eg ]skg hgj xy xkv Xe 'sn df ,g cyre kd sujd u rkc ji lb 4Sjfd re hg rkc ji lb ]Tg srgd so 4aWd u hg rkc ji lb Te df Tg srgd hnkoh/akx udfsy 4,g dufkK,ov <"syof kd tkel kd h/akx 4Sgfkp kl,t ZlDke tkel udfsy ]Sgfkp henkv sl,t h/akx 4,g ryx j,kv ],g dufkK,ov go kd tkel ,g k;nf <"syof skt su h/akx udfsy ],g kFd zHq' dS uoht 4,g kFd endS uoht 4,g kvqg kn,i kpc t;ktku Bskd u ],g /acal ryx Bskd sl hukjd,ku hldf u ]Tg srhi Isjxlf u ]Tg henkv sNv rqgc h/akx 4,g ;l go ,g k;nf <"syof skt Syf sd tkel su ZlDke udfsy 4,g qyZk;B rqgc ],g IbskxB rqgc 4,g krkt jH sl /sk Xe rkc hl hIskN 4,g Cgu hH Nqd Xe hxntV hd ZlDke ],g k;x skg kn,i krL\y t;ktku ],g /acal ryx sl hukjd,ku 4,g Cgu okHzi hjkH kL\c klsS Bskd Xe hxntV 4,g kgj hi ckj' ],g kgj hi Isjxlf dr >akl sl gcql 4sdl kt kgd kpaM skdltf3,g Cgu hH Nqd Xe hxntV rxrDf; hd ZlDke skr X[sn skd hxntV rxrDf; hd ZlDke eg jxv 4kxskg krgd dhO ],g krgd hH skt go ]hotskv kurb ]rDf; ukokegfe kurb ]rDf; kL\c kurb df ,g krxy Xeg skr sxXgd hH Nqd go df Tg henkv rqHnv surb h/akx go 4krjd Cgu Gf hd suuke hHd ukrqngV skr ]kokyv d h/akx hrskg hgd su j,kv hldf rkc hd hnk[ j,kv Zk[p 4Tg srgd skdum henkv syH rqgc ct Tg srjd jkdho hHl s eg Xrkc ryx df ,g g; skr pl j,kv Tg srgd Xrkc ryx hL\c henkv dhO sL\c jkc Bd ]Tg srgd Xrkc dhO hL\c henkv ryx sL\c jkc Bd 4kxskg dufkK,o go sxXgd hH skt h/akx df krskg Cgu cyre g; kdlb ]Tg henkv syH h/akx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 71 egaP

rfeglv j,kv dS upozi kjlwn k;skj kjhcd [sn 4,g unsouf kjse hg; 4,g ku[j tsrl Syflb jkpof 4,g krdl skg g; hg sl jkpof {iuf jrajuf 4,g kujd Cgu n,d Xgm Xe zcd hd nko 4Xgj raoht knl so dfkr ]awg krgkp ku[j rDqe sl nko skd h/akx Te 4,g q;1e hd h/akx hg sr/akc Xe nko 4,g Cgu Bskd j,kv q_' kd h/akx knk; sl hnkoh/akx 4k;nf jd ekd sl,t hg kd Xk;nfkoh/akx su slLskx 4hn jke hyskx jd uql aSkuZFkzi hd Cgb skd h/akx ,g krskg ewyke su slLskx j,kv kxsjd hL\[ XI>a> g; dfXk;D 4,g kNv skr Skt skg kjkdIqN cv sl sqc lb df kF krxy hH skd Xk;'f sd h/akx 4Cgu kruql Bskd hjse 4kgj Cgu uyp Bskd kjse 4awg k;x skg kdDlf kIsk[ Te df kxy suxy skd h/akx hg sl,o ]Bx yef skd Xk;;fk;quv sdum kRl hg sl,t sl Fkg sd h/akx 4hF Bx Wq' hukgd hd rokxc 4aWd sl,d rokxc slub Syflb ]Tg sjse ;'f s; df srpskl Cgu g; so 4sF srdl [sn Cgu skd Xk;'f suiv srkt sy Xe dju skd dqe go 4sF hgskof dS sl iW hnk;ufqc h/akx 4srtsH jWt Xe yst skdum hnkoh/akx s; 4krL\i kuL\l skdum Xe yst sd Xk;nfkoh/akx df Tg sd,ke ,kl sl Xe ,kl sd rkc lb skr srskg kntV jxv h/akx 4hxy suskg rkc hd sukt yst df hd rkc hdikv ]Bk[nf hrskn suikv kjt 4,g hGkd kdikv okHzi hH jGf 4Sx je ikv ]Z;pkv udfsy 4krL\i hg kukt yst Xe xall sdikv skr Cgu ]kyef Cgu kd,ke skd xall sdikv Syflb ]hF ed zem hjse df kgd j,kv k;nf nko;/ skd h/akx sdjd nac [akv suTe 4Sgfkp kukt k;nf tsH yst yIXl uj,kG skdikv ;'kge df k[yf s>qe j,kv k[yf _i su hnkoh/akx hldf 4k;kv _i dS s>qe hg unf sjlwn 4kyskc Xe hynf `s>el hg; ]skd jkpof sd h/akx s>el kurdf ]skd krdrf,u hd h/akx s>el kurdf ]skd klgVv hd h/akx s>el kurdf df Tg srkrc so `Tg srkrc k;D so jd dskj rfakH lb udfsy `hxskg kHl k;D sllb `,g krL\i ZdG k;D sllb udfsy 4,g Nqd hHl skr Xe Fkg sdum 4sxXn suskg Cgu kHl 4,g Xe Fkg sdum ywd 4sxXn suskg Cgu hHl eg akg; 2Cgu df kgd suXkgm sF Xe Fkg sd Xk;nfkoh/akx ukn,e surtf Xe Iskdtkj 4Sgfkp huskg Cgu kHl hjse 4Sgfkp hupaqgi Cgu jc[ hjse skd hldf Cgu df ,g krgd go udfsy 4aWd kn,i jkpof rckc sd h/akx j,kv aWd rkc rckc s d h/akx Te df Sgfkp kukt sy jd kyqc oakx7oakx slm slm skr s>qe skr skg >el hH hL\skF jxv skd hnkoh/akx 4kvqg nZkcc Syf sd Cgb ],g k;df uZkcqd uoht Syf sd Cgb ]Tg hL\y ak;bkL\y suTe Syf sd Xkxsky Cgb 2Tg hnkoh/akx sjse s; df hxskg hgj skj jd [sn skd ht ykyqnab hJ skr hxskg hH Cgd kekv hd h/akx skr 4kxSkt k;df jkdgfc kjse skr kxaWd jkpof Nqd jiM sd h/akx Te jxv 2kjse sxXjd jkdgfc so 2,g kte kl,d 2gkv 4,g Cgu yxki rkjtqx 4kxsuke rkc hd ht ykyqnab hJ skr krskg yxki rkjtqx jxv ]kgd suTe 4sxXn sukv Cgu 4Xe rkjtqx sxXjd jkdgfc kjse ],g kgd su dKfk; ykyqnab hJ df kgd su Xkxsky s>qe akgo skr k;x rkjtqx Te 4Tg srgkp kujd k;g hd jkpof so ],g kujd Cgu hg jkpof Tg srgd so Tg srgd so Tg srskg hnkoFai skt udfsy 4,g hrkt skg huiv hdikv go 4hrkt gj Cgu hjse go cr ]sL\i ewyke pl skd dsoof sdikv rkc Bskd sl Xelm ,g krdl skg 4Sgfkp kusn dXG skdum jd jkpof cr 4Xkg ryx Xrkc hjse ,g krdl skg 4,g hjWt kukt k;df jkpof ji lm ],g ;h<jkpof g; awg krgd skt Te df awg krgd hg kurb Te 4Sgfkp husy uke skdikv rkc hjse df krgd Cgu Te hH g; 4awg krgd Cgu hHd Te go 4,g ;l go kgd skt suTe df awg krgd Cgu Te g; 4awg krgd Cgu hH hHd Te g; 4Sgfkp hg kuskg hgl go awg krgd skt Te df awg krgd Cgu g; Te ]Cgu 4,g hjWt kukt k;df jkpof j,kv kupskykv g; df awg kruke Te 4,g krdl skg Cgu ;nm kd ;kH,kl sd 'sn lb jd yp ji jk/kv sdlm j,kv ],g Bqg hL\Nif ],g oIfefzif ],g enfkv ],g dufkK,ov kuid go ],g kuid hd kupj7tkel
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 81 egaP

j,kv Sx gj rDf; drf,u 0q' h/akx hg srkv sd kRl 4Sx skg Krfhutkj 0q' so ]Bx skg uhyof go3rfhu3kF Ze/ nikv skt kd Xk;;fk;quv sdum j,kv Sx gj rDf; drf,u 0q' h/akx 4k;x skg uhyof go3rfhutkj3kF Ze/7nikv sktkd h/akx hg srkv kRl 4k;x skg jsG7Iym hjkdrfak dS ]Bkv kRl hg sl,t jGf 4hF jgkc7jgkc rfhu 4hF jrhH rfhutkj Syf sd Xk;;fk;quv sdum 4hF rfhu Xe jrav 4hF jgkc7jgkc rfhutkj Syf sd h/akx 4hL\i hukOm Xgm kr'oof hd krdrf,u skr kF kuyp Fkl d h/akx 4hF hjwcte Syf hdum krdrf,u 4hF Bx uc Ze/7nikv kdum rfhu j,kv Ze/ sl gto hd sugj Fkl sd h/akx s 4kF <kzi kdum rfhutkj 4sF Cgu xsky drf,u so ]sF Krfhutkj so ]sF sdb xsky skt lki7lkv sdum udfsy 4,g krskg jwn sl huki yed kl,t sF jwn hg sl,o sllm 4hF hrdl jd Cgu Z'i Cgd rfhutkj go skd Xk<kzi sdum hH Xe rfhutkj lm udfsy ]sF sL\[ Xe rfhutkj so df hF kr'oof 4kF drf,u orDf; ywe kd h/akx 4hF krd;okv ykdr ]hF Ze/ nikv rfhutkj Syf sd h/akx 4sF Cgu Krfhutkj h/akx 4k;x skg kn,i kjr[ dS Syf sd ;kH sd ukrqngV s llb j,kv sF Cgu dek/ so sF Sqg sdb xsky skt lki7lkv skd h/akx udfsy sF rDf; dek/ dS h/akx 4,g hjWt kujd jkpof hg sl h/akx Syflb ],g krskg Hajkzi xq; k;u nkc sd h/akx df kgd suTe dfawp j,kv ,g hgj jd ekd kuI? hl u,kd df ,g hjWt ku>el j,kv uukt sNhi sdlb 4,g kgj kt kvqg r"fqyd hHl go ],g ;l hH skt ],g jnaql hH skt ],g OsJ hH skt Xe uoht sdlm ],g hgj sk[ krdrf,u hjkl hdlm 4,g kgj jrm sphu tskj7tskj 'sn 4awg krki kIqt Cgu Xe krL\t j,kv krjskOd hurm hd henkv dek/ 4,g oHalv hH ku[sn Sqg srkt Xe jkd/av tskj skd 'sn srgj X[akv udfsy awg Cgu Krfhutkj Bskd Te 4,g hrjd rofkHzi skd uoht sjwi rfhutkj dfXk;D ]srdl jd Cgu <gzx k{siv rfzi sd rfhutkj rDf; dek/ df ,g jWt g; ZFv kdlb udfsy 4Skt skg kL\[ Xe rfhutkj ;fl rDf; dek/ df ,g Cgu hH ZFv g; kdlb ]sjd k_k; hd hynf rDf; dek/ df ,g Cgu ZFv g; sdlb 4kxsn ;Z<uf kuiv hH Ze/ ji Xkvqygi rel sd uoht ]kxsy lj hH rfzi sd uoht Ze/ df ,g g; xq; k;u go j,kv ,g krskg Hajkzi xq; k;u dS Xe rjkH nkc sd h/akx 4sxaSki gd Cgu dek/ Xe ZFv sjwi eg skd rDf; lm skr ],g krjd Ohi rfzi sd uoht jxv rDf; dek/ Xe ;ofH s yko sukv cv 4Sx skg sL\[ sdjd Ohi rfzi sd uoht skt ,g k{siv hd Xkxsky dek/ ub Xelb ],g Cgu Fkg kd Xkxsky dek/v sd ho1i hjkl lb 4Bx skg dek/v ho1i hjkl df kvqg ek<jfi g; kd k{sim hd Ze/ dfXk;D ],g krdl jd Cgu k{siv Ze/ cv ]hF hd k{sim dr cv su Ze/ 4Sgfkp Cgu k{sim rfzi sd uoht lb 4,g krjd Hajkzi kd ujd Iu hH skd uoht syko sukv go 4kr[j Cgu oCu Syf sd uoht syko sukv go ],g krjd k{siv hd uoht lb s skt 4,g hL\d Z;koufv Bqg hL\qt sl Xkuoht syko sukv uoht g; j,kv ,g hH uoht j,kv nkc sd uoht lb ],g {ske 4kL\i kuys> skd rjkH ek<jfi drk? kd 'snim lb 4hF ku'snim hd If1n dek/ hg; ]Xdl skg rDqe sl uexkokv rfakH ldf xsky 4kujd ukerfx Xe k'nf hd rDfqe skd Xkxsky kF Z;kd Ii kd henkv dek/ 4kukrc krkj kd suskg rDqe sl uoht ]Cgu kuk[lf kuht uoht sl knl kF ekd kd henkv dek/ 4s[j u <skdIf1n Ii Bskd ji Xkthp hjkl ub3skg lDsl sgkp ]skg jkojfi sgkp ]skg ZFv go sgkp ]skg rfhutkj go sgkp ji k;el hd uoht rDf; dek/ Bskd df hF dhO kuid g; skr sygi sd h/akx 4,g krdl jd Cgu k{sim rfzi sd Xkvqygi sdlm j,kv sd uoht rDf; dek/ k; drf,u kd rjkH nkc sd h/akx 4,g k;nf L\skr ywekv skd okH sd k{sim lm Xe kjiaji drf,u hd rjkH su h/akx 4kF k;df <gzx okH kd k{sim rfzi sd uoht su rDf; drf,u su rjkH ]dr Z"o Xkjktg 4awg krgkp kusn gd jWt rkc dS udfsy 4Xjd u Idzi hH "skj ji >qe <jkdv Syflb ]awg Cgu h}a}rfzi kdum Te 4,g Cgu krd;okv Bskd hH hd suskg rhH;H Xgm 4Xkg rrfpV hg u j,kv Xkg su uk'sji sl>qe Krfhutkj Syflb 4sL\i kuskg Krfhutkj s>qe df Tg Sdf /kjiv Bskd slsS Xe et syNif hldf huiv suTe hg u j,kv awg Cgu Krfhutkj Bskd Te
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 91 egaP

hdum ]ukel kdum ]ni kdum ]kRl hdum df ,g krpV hd rkc hg dS skdum 4kxSkt akgd j,kv ,g kgj kt akgd 'sn j,kv sF Skv Syf sd kRl so 4kF eszi sl kRl skd Xkxsky s;u um sF Skv xsky s;u skt s; 4Dbx skg Wq' hukv sl sNhi Xyd' Bu 4Sx syp srskg xyv jd j[cf sjh/7sjh/ go ]Xe BkL\y hd hnktkv sF xsky skt Fkl sd h/akx 4hxSkt hg skg g; 4,g hrkt skg hdb jkrd hd Xkjskp j,kv hukeBsc akgo ,g krskg ni akgt ],g hrskg kRl akgt k'seg 4,g Bx skg hL\[ ji eku sd h/akx jkrd hd Xk;efnkv sOw> um j,kv ,g krskg skd Xk;efnkv sOw> knl kjr[ sl kupskykv 4Cgu ykol Bskd kd sjr[ skd henkv spl sl,t h/akx `,g krdl skg kjr[ k;D skd h/akx 4,g Cgu kjr[ Bskd skd h/akx ],g kjr[ skd <kzi sdlm 4,g krdl pc Cgu go 4Tg s yko sukt yduf <kzi sd hnkoh/akx udfsy 4,g krkv yduf sl xkv kuskl sl,t ]sxaSkv yduf jd j[uf j,kv nkc sd kupskykv skr h/akx j,kv 4hxSkt uc kupskykv hd hnkoh/akx Arrav kupskykv hd h/akx 4,g Ii <jkd kdlm `kL\i IwI Xk;D jiM sjse sl krzohr hurb go `,g hy Xk;D krdqlm sulm sl krjqrkv hurb 4,g rkc hg dS 4Xe Xkoakx ]Xe j? ]Xe XkvZkpp ]Xe Xk_i ,g Cgu rkc j,kv Bskd sdlb ;kolf sl jH suhge df ,g kyp kri s>qe 4awg kI,ky j/b Te sl jH uhge j,kv Cgd Xrkc hl hL\skF suTe 4kOm skg rhH;H endS hnkoh/akx Syflb j,kv krdl kt kL\skr Cgu kucf sd jkpof j,kv kupskykv hd h/akx skd ys[ lb 4,g kgj yp ys[ dS Xe L\kv hd h/akx 4sdl skg u oHal kupskykv hd hnkoh/akx Sqg siNf sNhi dfkr ]skjd re kupskykv hd h/akx Syflb 4hxSkt uc kupskykv hd Xk;nfkoh/akx hg z?h' kupskykv hd h/akx df Tg srukt rfakHhyH so `Tg srgd Xk;D klsS so 4,g hujd kla'zi ZGlf ],g kujd Cgu jkpof ji h/akx df Tg srgd hg so 4Tg sgj jd ukx<qx kd h/akx j,kv ukx ;t7;t kd h/akx sl k"o lhc nkc sd sukt je sd h/akx xsky sjkl hg so j,kv 4,g dutZ;pkv rfv go ]k;df 'krg j,kv 'kjuf sl gjr hjqc ltf skd h/akx su Xkxsky syko suyp sNhi sd h/akx udfsy 4hF hrdl Cgu hH yef q;1e jnaql sllb skd h/akx n;k' j,kv 4kF krdl jke Cgu slLskx kucf sd kNb hd kekeji skt go hjke hyskx skt su slLskx `,g Cgu k;g hL\c hH sl slLskx g; k;D3hrskg Cgu kNb hd suht knk; >qe cv ]Cgu kruql Bskd cv hjse ]awg k;x skg kdDlf kIsk[ Te df sL\i kugd g; skd h/akx ji sukt skg rht ]sL\y Syf s sdutf j,kv sL\y Fkl sdutf h/akx 4syckdqe sd /kjiv lb ],g kIskN /kjiv kd suje sd h/akx jiM sd slLskx 4,g krdl skg Cgu /kjiv kL\c Bskd j,kv ]krdl skg Cgu iskjkv j,kv kL\c sllb jiM sd hnkoh/akx 4,g ;h<jkpof kL\skF g; 4Bx gj Cgu hH go kNb hjse cv udfsy ]kF krgkp kuht Z"o lhpi ,kl dS Te sygi df kgd g; su h/akx 4kgj Cgu uyp cv kjse 4awg k;x skg kdDlf kIsk[ dS Te 4,g kruql Cgu tkokv hjse df sxy sujd oHquv ji sukt skg rjfrakrg kRl ]ji sukt skg rjfrakiW kRl dukpv ]sF sruql sl k"o lhykp eg tkokv hdltf ]h/akx 4,g hn kjd k_k; hd dju sulm Xe ykl lhc 4hxsn kjd k_k; hd dju skd Ikj g; skr ]hxSkt gj hL\[ kFal drfhutkj skt g; cv df kvqg Cgu uOfd kuL\i Bk[nf g; sl Xk[akv hu,i hd h/akx dfXk;D 4Sgfkp kukt skg rrojfi Xe yn dosl dsky slm 4Cgu rjWt hH Bskd hd lszxakd cv ]kgd su h/akx j,kv 4k;x L\i Bk[nf hH skd h/akx kukt IwI kd qrsl lb j,kv k;x IwI qrsl g; ji sukv kRl 4kF /acal dS ]kF qrsl dS Xe phc <jkd lb 4kF <jokv dS kd rfhutkj lki7lkv sd h/akx ]hgl hg hOw> j,kv hF Zri dS hd krdrf,u lki7lkv sd h;k;quv udfsy ]hgl hg hOw> 4hF ed rqgc hjwn phc sd h;k;quv sd h/akx j,kv h/akx sygi sd hnktkv 4hF Cgu hH hHd sygi sd hnktkv skt Bx skg Bk[ hL\c hurb dS 4k;x skg jrav kd ukelkv7uhet phc sd Xkuskn um j,kv Sx skg rDf; drfhutkj 0q' h;k;quv sdum
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 02 egaP

j,kv 4kF uen ;l kdum ]hF uen klgVv hdum 4k;x L\i Xe Fkg hg sdum 'sn Arrav j,kv 4hF hjqc hH j,kv skr rfFf hd Xk;;fk;quv sdum ji 4kF Cgu kvqg kiskF kjk} sd j,kv hldf hH jGf kF ryx go 4hg kF skr sl kNso <jpkv kd h/akx hH jGf udfsy 4,g krdl kt sy hg dr jkdagv _ofi dS lc ]Cgu dr kekeji go dfXk;D 4awg h/skjof Te kd ;tlk;v j,kv tglv 4awwg dZFel hg kd jkpkv tgl Uim sl rfak hd lrav knl skr Te 4awg Cgu dZFel Te hH kd krnfko<jpkv hd h/akx 4sF Syf ugi hg _o jk/m lc skr suXkgm 4kF k;df hg <jdquv ZGlf skr su Xk;;fk;quv 4,g krskg Cgu hH h;k;quv go ],g krgkp kuskg Cgu k/av skt Xe ylv 4Tg srskg s/av knl skr h;k;quv 4,g krdl kt kgd Cgu hH g; skr Xe /acal s d Xk;'f sdum qrdV 4hF k_k; Bx hd sl kNso hdum go 4hF Bkpl dS Xe krdrf,u hd h/akx hH jGf 4,g Cgu uklkv kuOm jiM sl ykt sd krdrf,u hg huiv jGf j,kv hF Bx skg jsn rqgc dr dr udfsy 4kF k;x skg hH Xgm /skc kd krZF; hd krdrf,u hnkouen hd jH uoht df ,g krxy klsS sl Xkxsk;zi d_fakr sd h/akx Xe ykd erfav sd uoht n;k' 4sF hnko<jpkv hHl so3apekj k; ;kIykI ]skjskF ]udfj3sF rofkHzi slutf h/akx udfsy 4Cgu lk;v kd <jpkv ],g IskGof kd kKzi go skr Arrav 4,g ek<jfi kd /fkel j,kv rfwHquv ]uZ'n skr go 4,g Cgu rkc hd lk;zi _ke kuskg dek/ udfsy 4kF dFv lk;zi kdum 4k;ki Cgu skg go udfsy 4sF rj Xe lk;zi sd suskg dek/ jrajuf so 4sF hg rDf; drf,u hH a;o h/akx udfsy 4kxSkt skg Idzi henkv drf,uv j,kv hxSkt gc rfhu hg srkt Xe kRl 4,g dkujr[ k'seg kukt kRl Xe Fkg sdlm ],g drf,u ZGlf ,g Cgu dek/ skt ]henkv drf,u 4kxSkt skg Gkl henkv kxau kd jrhH j,kv sxaSkt gc sL\id s; ]kxSkt gc kjpd g; ]kxsyef jlov ywdrfzi hg sl,t j,kv 4Skt yef u jlov ywdrfzi kd suIwI skdlb dr ct ],g krdl gj Fkl sjkeg dr hHr g; 4,g krskg jgkc gjr hd XkL\id ]krskg Cgu skr kjgx dr Xk<kzi go 4,g krskg kvqg kiskF s l jiM go ],g krskg skt ;uHfv ]orDf; kl,o 4,g krskg skt rifskjkv go ]Tg sriskF sl jiM eg <jpkv skt 4,g krkt kiskF sl jgkc <jpkv dS ],g krskg kn,i sl kekv <jpkv dS sgj uk; udfsy 6Sdf hH lk;zi hd sujd <jpkv kd gjr lm rqgc7kL\skF suXkgm j,kv k;kv Xe >el dhO 4kuql suXkgm k>el suXkgtf j,kv k;k>el skd Xkxsky suXkgm ]kF krL\i Bk[nf kNv Xgm skt 4sgj srk>el cl go 4,g kNv gzxjfiv ],g hNv klgVv ],g kNv ;l sgj srjd ''fskd hd suk>el h/akx 4,g krkt gj jgkc skr jkpof 4krkt Cgu jrhH jkpof 4,g krkt jkpouf skr jrhH 4srkv Cgu jrhH ]Tg srkt gj hg jgkc jkpof 4,g krkt skg Cgu Iofzi Xe kekv sl iW hjWt go ],g krskg jkdho dZowijkpof skt udfsy ]kgj krjd jkdho dZowijkpof skd klgVv j,kv ;l henkv kd lki7lkv sdum 4sgj srjd Xrkc djfkp,o hd klgVv j,kv ;l yosd so 4hd Cgu krpV suXkgm hdlb ]Cgu `,g k;x yq[ jk} Bskd ]Zxke Bskd kd suL\qt sl kekv Xe uoht sdub `,g /fkel Bskd ],g uk; Bskd Xe uoht sdub `,g hgj skg kn,i k{akdkv hjgx Bskd hH hd ;l Xe uoht sdub `,g Z'i kd kekeji Bskd Xe uoht sdub `,g hjrm <jdf dek/ Bskd Xe uoht sdub ]Tg sdb lki7lkv sjkeg xsky skt s; df hd u krpV hd rkc lb hHd u h/akx df hF g; ywH go 4Tg srdl kjgskn hH sxkv skd ywH lm eg kF;v ],g hjWt kusy >el ywH go j,kv hF hH hd h/akx ywH dS Xelm j,kv 4Bx skg rcfkl tkcs[sk/ go udfsy 4,g hrdl skg rcfkl tkcs[sk/ hd gjr lb go kF k;df kL\[ suXkgm skd kusl ltf df hxskg hd Cgu hH kuid hHd su h/akx 4,g kd su[j kpc skd ni suiv7suiv ykol kL\c ],g Cgu cyre Bskd sllb ,g kgj skg k;D kd 'sn sjkl 4Tg uk'sji j,kv ]uhy ]rrfpV Xe jkpof hlb so 4sgj huc gjr ldf rDf'
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 12 egaP

4kxskg 0lf kl,t sygi hH kjlhr ]kxskg 0lf kl,t sygi hH kjlwn j,kv sxaSki Cgu hH ync ikv j,kv sl sjlwn sxXync skd dS ikv df jd ukt rkc g; sxaSkt skg ukj,g ikv cr j,kv 4Tg sxy Xe L\skg hd kRl j,kv jkpof7pskl go lc 4g Cgu <jdf hjrhH Bskd hd 'kdzi lki sdum 4,g Cgu Zxke kyko sukt gjr hd qHzi Bskd lki sdum 4,g Cgu IfZ1nrav , Bskd lki sd hldf ]lki sdum ]Tg xsky surtf Xe jktkc sd kRl j,kv ,g hgj yp L\skg hd kRl jGf cv 4skg IfZ1nrav lki sdutf xsky slsS3Ski skg u ZFel Xe sukuc hg dufZ'kn eg df ,g g; <jkd kd suuc u 4kdl uc Cgu ;kj kd dufZ'kn ]Cgu 4k;nf jsG huki ji k'kv hjkl su Xkxsky syko sukv sNhi sd h/akx udfsy 4kxSkt kv Xe rjkH ;kj kd dufZ'kn jkc hygi Xe k;ufqn n;k' df hF h/ac k'kv Fkl sd h/akx 4sxXdl jd ;kj dufZ'kn df kxskg ;el klsS cd df hF hd kuid g; su skIsy hH Xe ukuw; jkc rqgc 4,g hukjqi rqgc kuid hd rjkH 4sxXdl kuc Cgu skr Cgu ]sxXdl kuc jnaql skd 'sn lb eg skr 4skg kupaqgi dr jk} sd kRl sl Zxke sd /fkel j,kv uk; Xkuysknakv skt ],g rjWt hd uysknakv sL\c slsS dS ],g rjWt hd Xk;rDf; slsS skd 'sn lb df awg kgj [sn Te 4,g kgj skg Cgu go hH tkv j,kv kdl skg Cgu go udfsy 4kF krdl uc ;kHZ<o dS ;kH kd rjkH lb skr ]srskg Sdf Z"o lhykp xsk;zi sjgx hH sd uk; j,kv /fkel Xe Fkl ]hrskg Bkojd u uq/ekj ZGlf suXkgm jxv ]hrskg hd krpV hH hd uk; j,kv /fkel ]hrskg hd krpV hH hd k{'f hd xsk; suXkgm jxv Xe Fkl 4hn k{'f drf,u yosd suXkgm 4kdl kv Cgu yk;[ skd h/akx n;k' 4sF srdl jd ekd go h/akx 4,g hjWt kuskg ekd Nqd Xe k'nf hd <jrakiW sd orDf; ywekv sd Xkxsky um skg hukt kRl Xe Fkg sdutf Xe rjkH df ,g hjWt kusy ukt g; Xeg skr ,g kujd reuf 'sn dS j,kv tkel dS kd kr_aro ]kd krel ]kd ;l hg Xe pl skd rjkH jxv 4kxskg g; skr 4Tg Sx kv sl,d jrhH j,kv Tg u,kd ikv df kxsdl Cgu ukpgi skdikv go jd paqgi jrhH sd yge 4awg lkn kd Xk<jp sdikv ]awg zeuof Te ]kF krgd go jgkc sd yge 4kxSkt skg dlk' go jd kt jrhH sd yge ]kF krL\i ewyke dosl rqgc henkv g; jgkc sd yge 4kxSkt skg rjfrakiW endS jd paqgi Xe kRl go skr ],g hOm Cgu Bkpl Bskd sl Xk<kzi sdlm j,kv ,g kvqg kiskF sl jiM <jpkv kjkl kdlm jxv 4skg hnko;kl go sgkp ]skg hnkotkel go sgkp 4kxsL\i Cgu jrav Xelb 4kvqg 0lf henkv kd h/akx gjr ltf kxskg 0lf kd gjr hlb ]skg skd Iki hldf go sgkp henkv drf,u kd gjr jg sl supaqgi Xe kRl 4Tg srdl sn kRl skd Xk;efnkv drf,u eg jGf ]sxXn kRl jGf ]sxXn rDf' jGf sltf eg yd kF;v ]Sgfkp kusy >el Xeg kylkG hnk;ufqc kd Ze/ j,kv rfhu Syf sd sujd rlfdof sxkv skd Xk<kzi sd 'sn lb ]skd 'sn lb 4,g krdl xy ;el rqgc Xe suskg kjkdIqN slltf ]k;x L\i Xe Ifq_ hlsS dS <siWZ;koufv 'sn <jkd sd suki >el Cgu skd ;gj lb j,kv 4Tg drf,u hnkoh/akx j,kv h/akx 4,g dkujr[ k'seg kukt paqgi kRl Xe Fkg sd ;que drf,u Syflb 4sl jgkc ;que drf,u ],g krskg rjfrakiW sl jrhH ;que dek/ 4,g <kzi hylv jrhH ]Tg Xthp jskted rqgc jgkc 4,g Cgu kyko suskg rcfkl kpl go ,g jgkc skt 4kxskg rcfkl kpl hgo ,g jrhH skt skr Skt kv rfFf ywdrfzi jxv j,kv 4,g krskg kIym dhO jrhH ],g krskg Nqd jiM go ]henkv drf,u ]Tg srgd eg sltf henkv he;al 4,g hrgj hrOm jgy hd Ow> jrhH sdlm ],g krL\i kujd Cgu uyki kd ;l skd henkv ltf `sxXjd kd thp ldf uyki kF;v ],g hrskg nwt,ke kulkoekd jrhH sdlm ],g krL\i kujd uyki Z;pzc skd henkv ltf 4,g krskg nwt,ke jrhH sjkeg rhjiof sdltf ,g krL\i kujd hg slm Xeg uyki 4skg u hg rjWt Bskd hd sujd uyki slm skr skg tgl klgVv 4k;nf kgc cl su kRl Syflb
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 22 egaP

ak;If1n hd Xkuskn ub udfsy 4Tg srL\i Bk[nf henkv syH cl skd henkv syH ]Tg srL\i Bk[nf henkv sjqc cl skd henkv sjqc 4,g krL\i Bk[nf Cgu henkv kyH Bskd skd henkv sjqc sgj uk; udfsy ],g krL\i Bk[nf Cgu henkv kjqc Bskd skd henkv syH 4sF henkv syH h/akx 4Crskg Cgu 0lf hgl Xrkc hNv hHl udfsy ]Tg srpskl Xrkc hNv k'seg henkv sNv 4kxSkt skg uZrojfi ;n kd rfihtawi df sF srpskl hH h/akx 4hF Cgu kuid g; hH skd h/akx 4hxSkt skg rjfrakrg Xe Fkg sd rfihtawi sd gjr hjlwn sl Fkg sd rfihtawi sd gjr dS kr_aro g; df kF Cgu kri slm udfsy ]kF k;x yst hH go ]hF Bk[ hyskx hH sulm ]CF hd aSkuid hH sulm ]sF s/akc suil hH sulm 4Bky Cgu hH Nqd Syf sdlm kr_aro udfsy 4,g krgkp kuskg _aro hH chjx 4Tg srdl >el eg kL\hi hdlm skr hF hNv hekyqx sllb df ,g krgd chjx Bskd ct udfsy ]hF hNv hekyqx df g; krgkp kugd Cgu Bskd 4kF kNv ;kj 'Ifzcf skr sllb 4kL\i Cgu ZdG Nqd ,g krgd go ]skNwi sl chjx sd oakx sd ukrqngV 4,g Bx hyp hrP\c kruhg j,kv kruhn Gjr hjlwn ]Bx hyp hrskg hdb Rfial Gjr dS 4k;x kyp krskg chjx sl chjx rjkH jRg1c udfsy 2Z"o lhc sjwi 2s;iQ [ky paki j,kv jkp unf ds;zi 2s;iQ L\skjd kol suhge ds;zi 2s;iQ L\skjd gai Z"o ds;zi 4,g k;df Cgu gzxal u/ kurb Xe ;el sL\skF surb su jkojfi dS hldf Xe lkgrfb sd k;ufqn AroHal 2Xe k"o lhc L\skjd ,kl uhr sl s;iQ L\skjd lhr 4krskg Cgu d' cv 4Cgu df ,g krskg yG sl xall df kF krskg d' sygi s>qe 4,g krskg yG kd xall df ,g krskg 0lf sllb 4,g krskg yG kd xall ,g k[yf Xe Xk_k' `L\skjd lhr ,kl uhr Xe k"o lhc 4,g hd L\skjd lhr ,kl uhr Rfial lki sdum nkc sd hnktkv ykl lhc 4hF L\skjd lhr Rfial ]kuql suTe skr kvqg nktkv ct rjkH ]lki sd rfihtawi ;'f dS sdum 4hy jd Cgu Xk;D kosl hH sueg skr sF kntV h/akx ct df sxXkg srkrNi rfihtawi sjlwn 4,g Cgu rjkH rfihtawi ;hrjkH udfsy 4kvqg kjwi jWt kuil kd rfihtawi ;hrjkH 4Bx hyp Xe Fkg sd rfihtawi ;hrjkH kRl sl Fkg sd rfihtawi tszxav 4kvqg Cgu kjwi kuil kd rjkH jRg1c 4kvqg kjwi kuil kd Xkxsky Nqd ]akg 4k;ki skg Cgu kjwi kuil go ]kF k[sn kuil skt ]kF kgkp sueg skt sl kr_aro udfsy ]Bqg /yim kr_aro 4hyef hnktkv 4kdl skg Cgu yGl uysknakv drf,u kd h/akx 4,g kyko suL\i Cgu jrav Bskd Xeum 4sxXkg rcfkl henkv sukjqi jGf so ]sxaSkt xsky so Xe kRl hg sl,t j,kv 4sF suqp sygi sueg sl,t sxXy uqp henkv hgo jGf udfsy ]sxXkg sjku s;u ]kxskg kLa> k;u ]hxXkg XyD' Bu ]sxXkg sL\id s;u jGf 4sxXy uqp xsky sl,t sukjqi tskj eg kF;v ],g hjWt kukt ync kd ue sdum ]Tg sruqp skd Xk;jfkd/fkRl xsky skt Xe ukrqngV skr ]skg kusn Zxke k;u j,kv If1n Bu skd tkel sd rjkH jxv 4,g hgo skr drfe kyko sujd okuqp ]ue kyko sujd okuqp udfsy ]sxaSkt ync skr rfi 4hxsy uqp rfi sl,t dS lhc7lhUm hH rfi kjlwn df ,g kuokHal hd rkc lb cr j,kv hxsuqp skd rfi sjlwn go sl ue hlm 4kF kuqp skd rfi sygi sulm sl ue ltf skr hrsy ync Cgu skd ue suiv hui dS dr ct 4,g Cgu kd suync sd Xk;rDf; uzi g; \ 4spaqgi ji sthru lb dufkK,oskue skr 4,g krkt skg Idzi sl jrhH sdlm henkv kukjqi jGf ],g hrgj du,kj Bu dr unf sL\skF 4,g krskg 0lf rfi hg kl,t kukjqi henkv jg df ,g krskg oHquv g; jkc jg udfsy ]jkc Okv Xe hxntV skd rfi ,g hrync hui 4hy tsk[ liko skd h_ hygi jGf sulm df ,g krki Xe suhge skn suhge ],g krky jd tsk[ skd h_ hjlwn ],g krsn dkyr slm nkc ykl skn ],g kuky jd tsk[ skd hui hygi rfi skt df spaqgi ji sthru lb go 4paqgi ji sthru chtv dS sl u;;v j,kv 4Cgu k; ,g hryef hui k; rfi jrgsc sl sygi slm jkc jg skr ,g hrync jd sn dkyr skd Xk;rfi Okv Xe uoht suiv hui dS k; ,g krsn sn dkyr skd Xk;_f Okv Xe uoht suiv nf; rfi dS df k;df u;;v suXkgm 4k;df u;;v dS su XkdufkK,oskue Nqd Xe kdjfsev df kF krgd s>qe Bskd ]kF kruql Te
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 32 egaP

Xeg <"sk' df kxskg kusy ;Z<uf dS skd kFo; hd 'sn ]skd _ar sd 'sn df ,g g; cyre kd suL\i kujd j,kv 4Cgu kxskg ]kxsL\i kujd uZrojfi7;n 4kxskg Cgu uZrojfi7;n 4,g Cgu ;n kd cl kl,o 4kxskg ;n kd cl kl,o kF ;n kdum kl,t ]sF srpskl so 4Sgfkp kukt skg uZrojfi7;n df sF srpskl so 4sF henkv syH h/akx 4kxskg kujd uZrojfi7;n ]Tg srgd h/akx 4srdl kt Cgu ywdrfzi sd h/akx eg df Tg srgd so 4kxskg kujd uZrojfi7;n ]sF srgd h/akx df Tg srgd so 4Tg srsn Bkgskn hd h/akx go skr Xjd rkc hd suL\skr skd _ar sd <"sk' udfsy 4,g hrdl skg Cgu nac rfhuv sygi sdlm 4kxsIwI _ar kd <"sk' Xe 'sn lb unf ltf ]hxskg nac unf lm rfhuv Xe 'sn lb 4hxskg Cgu nac rfhuv ]kxskg Cgu nac jkpkIzH ]hxskg Cgu nac Bskd sl sukit ekj7ekj ]sl sukP\i krhx 4Tg Xrkc hd hukeBsc cl udfsy 4skvkit ekj7ekj ]skvkP\i krhx ]skn k{'f hd Ze/ ]Xe Xktsykd j,kv Xe Xkywd skn k{'f hd rfhu df Tg srkt syp gd eg udfsy 4k;x kyp krskg Idzi uikxau kjkeg j,kv ,g k;x kyp krjxf sphu klgf <wioge kjkl kd orDf; sjkeg Xe Z"o lhc 4,g Bx hyp hrP\c tskj go Xe k"o lhc 4hxsdQ hukeBsc u ]hxsdQ Z hjskp u df Tg srukt rfakH7hyH hH krsu j,kv 4,g krL\i kuskg drf,uv slm hH skd sukpc <kzi `,g krdl skg dek/ dr unf surdf j,kv ,g krdl skg drf,u unf surdf uhgRfial skr ,g hrkt hyp hrskg hdb Gjr dS Rfial ct 4krdl pc Cgu sl rojf ]krdl pc Cgu sl jkpkIzH ]krdl pc Cgu sl hukeBsc ]krdl pc Cgu sl hjskp 'sn chjx ]Cgu 4,g kgj kt kyp krskg chjx 'sn j,kv ,g hjkt hd <"sk' hukeBsc j,kv hjskp hL\c hjskp slcl dfXk;D 6hxsP\c ]hxskg hukeBsc ]hxskg hjskp ]kxskg jkpkIzH 4Sgfkp kuskg Cgu jkpkIzH ]Sgfkp huskg Cgu hukeBsc ]Sgfkp huskg Cgu hjskp df Tg srkypf krsu sjkl j,kv ,g kgj kt kyp krskg jskp ukrqngV kjwi 4,g hjskp sNhi cr 4,g sygi <"sk' ],g kvqg kn,i sNhi jskp dfXk;D 4hH Xgqr ktl hd suhge gN j,kv kxawn skd jskp ktl hd suhge gN skr Te skr 4hxSkt skg hjwcte hdum hjskp 4hxskg hjskp 2sxXdl gj keZke/ dr unf surdf henkv sd oakx skr Skt skg hdb Rfial hjkl hd oakx lki sd henkv dS 4kxskg k;D skr hxskg Cgu hjskp Xe oakx cv 4,g hy jd hdb Xe suskd dS Rfial hjkl hd oakx sueqr dfXk;D ]hrdl skg Cgu nac hjskp Xe k;ufqn dr dr ]hxsgj hryef ktl skd Xkjskp ZGlf dr ct ]kgd u djkpof lm `,g ;k; kd akgd g; ],g uwukd kl u,kd g; `sxskn ktl skdum ,g Bqg hjskp hdutf `,g Bqg ktl hd jkdwgkl hHd Xe k;ufqn `skg Sx skg yxki eqr ]kgd su jkdwgkl 4ktl skd jkdwgkl suhge gN j,kv ktl skd jskp suhge gN df kgd sulm ]k[yf kyl,G sulm j,kv kxawn jWt Lan ]kgd su djkpof lm 4,g hd hjskp sulb ]Xn Lan slb df kF krgd j,kv kF kL\[ hH jkdwgkl 4,g hd hjskp suTe df k;yf jd jkdho su henkv lm 4k;x kL\di ukekl ]Bx hL\di hjskp 4hF hd hjskp su henkv dS 4k;kv kendqe kd jskp dS skr kO,c Xe ryknv unf sygi hg srskg h_ae7uwukd 4k;x skg h_ae7uwukd kd ;kj go jkc dS j,kv kvqg djkpof rqHnv dS Xe uhp df ,g kuql suTe 4,g jskp kL\c rqgc d"sk' ],g jskp kIskN rqgc jskp df ,g g; rkc hd ste sL\c j,kv 4,g kujd uZrojfi7;n kdlm ],g kusn Cgu Lan skd d"sk' df Tg srgd eg 4Tg srjd eg Gf hd uZrojfi7;n sd d"sk' udfsy ]kxSki Lan skr kxsjd hjskp Bskd df Tg srgd eg 4srjd Cgu eg Gf hd uZrojfi7;n sd jskp ]Cgu 4sxXjd uZrojfi7;n kd jskp eg 4sxXn Cgu Lan Syf sd jskp sxX[j Cgu lyfqi df srgd Cgu eg 4srjd Cgu kFo; Bskd Syf sd sujd uZrojfi7;n kd Xkjskp eg jGf 4kxskg Cgu uZrojfi7;n 4,g kgj yp utsk;kv kd su[j Skyp _a; kd <"sk' sNhi sd rkc hd uZrojfi7;n g; ]Cgu 4sxaSki jd uZrojfi7;n sl,d hnkoh/akx g; skr 4,g hd ''fskd hd sukOm kn;kG hH sl L\kv hdlm su rfihtawi dfc ]k;ki jd Cgu uZrojfi7;n kd rfihtawi rDf; ukokegfe kl,t h/akx ]Ski jd Cgu h/akx 4,g hjWt jkpof kdlb ],g hjWt pskl kdlb `sxaSki jd Xe k"o jktg surdf hnkoh/akx skr Ski jd Cgu uZrojfi7;n kd rfihtawi dS h/akx nq[ jxv j,kv 4Ski jd Cgu uZrojfi7;n kd rfihtawi dS h/akx nkc sd rugse hd Z"o lhykp ]skr X[sn kjt udfsy 4kxSkt skg uZrojfi7;n df Tg srkt syp sgd hnkoh/akx j,kv 4kxSkt skg uZrojfi7;n df kF yk;[ skd h/akx 4Tg srdl [sn skdlm Tg rdl [sn eg skt 4sr[sn Cgu skdlm ,g skt ]Tg Cgu oIDfstkv ]Tg ak;If1n oIDfstl Xkuskn 4Tg Z<wiIfq_ j,kv Tg hjw/v s
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 42 egaP

9`Skv nCu sl,d Xe L\cL\x cl sphu akg; ],g hrkt hyp Sdf L\cL\x jkdjl jiM akgo ]Tg sgj jd oim Iyf'skl akgo ]Tg sgj jd oim Iufq;d akgo 4,g L\cL\x Xe hjID,G lm yd 4,g L\cL\x Xe hjID,G lb tkv 4krpV hg krpV rkj7unf lc 4,g hrkv Cgu sl k"o rqgc s>qe nCu ]nCu8 ]sxy sugd so `,g hrkv Cgu nCu skd hldf skr ji ub 4Tg lki sjkgqr ak;Yfx hNv hurb `hrkv Cgu Xk;D nCu ]Xgqr k;x skg k;D 94hrkv Cgu nCu jH rkj s>qe8 `utsk;zi ]kgd suTe 4srjd Xrkc j,kv jsn hL\skF df kF krpskl Te udfsy ]Sbkt skl ikv ,g dhO ]kgd suXkgm `awgj krxkt Te hH cv k;D ]Sx tc gjkc cv ]kgd suTe 4sxaSkt skl cv ikv k;D ]kgd u rfig1x sd j? lm skr kxy sukt suskl j,kv nkc sd jH unf k;x dF Te ct stc gjkc rkj 4lki sdum kF Nqd cl 4aSk/ofql hF cl 4yge kF kL\c 4sF h<kzi hg skn so lc 4kF Cgu hH Bskd rDjfrfv sd hui j,kv rfi Xe j? lm 4kF kvqg kjgO Xe j? dS Xe sRdyd Te 4krki skg Cgu tgl go `,g krdl skg tgl sl,d go df ,g krht Xe rfak'v hurb ]Xe okur surb ]Xe u'XI surb go df ,g krL\i kuht slm sl xaP ryx surb Xe tkel ryx knk; surb dr cr ]krki skg Cgu tgl go dr cr ]krki Cgu y[f go dr ct 4krki skg Cgu henkv dr cr 4krki skg Cgu ;que dr cr ],g rfihtawi Bskd dr ct 4kxsdl uc orDf; kd ;que jd skg rDqe hH go ,g orDf; rL\fhi sl nkohtawi skt go hg ji sukt sd nkohtawi 4,g Cgu rgfv kd rfihtawi cyre kd sukt s d nkohtawi Syflb 4Tg xskj Xkuskn s; j,kv kxskg rDqe sl hjhev hjhev j,kv kxskg rDqe sl hchjx chjx unf lm kxSkt nkohtawi unf ltf 4,g htawi lki sdutf so dS j,kv ,g Cgu htawi lki sdutf so dS 4Tg eIDfof skn sd rfihtawi 4,g eIDfof hH go ],g rL\fhi hH go Tg srgd rfihtawi eg skdltf 4Tg srkt xy <kzi sdum Xe sukpc sdum 4aSkt jxf cd ]aSkt jxf cd df hxaSkL\c? Xykohn hd Xkyge tskj 4sxaSkjdI sl Xkyge tskj7tskj oim sdlm ]unQ sdlm ]Xgkv hdlm ]Xjgy hdlm ,g krjfn j,kv kruhn Bqg hrP\c skt sphu go j,kv kxsdl skg sl,d g; `,g kgj yp dhO cl df sxXdl [j lkoof g; Xe yge suiv dr cd eg ]hxskg kruhn hurb ]; jfkn kurb ]kxskg [qn Gjr Xkjkp sjkeg akgt `kxskg k;D skr kxsgj Cgu rak'v ue 4,g krgj rak'v kL\c ue3Sbkrc ;kim Bskd kd sujd rak' skd ue Tg srgd j,kv Tg srkv lki sjse hH so 4awg krukt skd rfiu/ sL\c Te `hxsdl skg sl,d rfak' skd Rpf sdlm `jFi k; ,g henkv go `Cgu df kxskg ek<jfi Bskd ji Rpf sdlm skr Skt y,G lki7lkv sdlm krjfn ]kruhn hurb j,kv 2sl ekjkv kxsdl skl sl,d 4,g krdl dXkH kjqN j,kv Xe yge ,g krdl lq? skd rkj hH jknsjgi dfXk;D ]kxsL\i ku[j jknsjgi jiM sd jknsjgi 4kxsL\i ku[j jknsjgi ji jk} `kxsdl skl sl,d `kxsdl skl sl ekjkv Xe yge skr sy kuc yge henkv dS j,kv Xkg sgj skl ji dL\l xsky sjkl sl oakx dS 4Xkg sgj ew? xsky sjH ok? j,kv jlTd ]~hc~hI Gjr Xkjkp ]kxSki sy Cgu [ql kd ;ko go 4Xn jd u jkehc s>qe jd yef cl jkehc g; j,kv ,g hjkehc hg hjkehc Gjr Xkjkp 4aMkt L\i u jkehc cv 4aMkt L\i u jkehc cv df kxsgj uk'sji sl ;ko ],g k;x gj Fo kysdv skt henkv go j,kv kxsgj uk'sji sl hjkehc oakx kjkl skr skg jkehc oakx kjkl j,kv skg Fo Xe oakx dS jxv henkv dS 4sl suskg hL\qt jkrd hd uZ/uf Gjr Xkjkp j,kv sl suskg sd Rfial ,g uk'sji j,kv rL\fhi dS 6sl suskg u sd Rfial ,g rL\fhi j,kv yhyn dS 4,g klgf rL\fhi ryfn j,kv jwnte df kurtf ],g klgf rL\fhi j,kv uk'sji hg kurm hH rfihtawi sl _ar sd nkohtawi ]sd _ar sL\c lb 4,g nkohtawi skt sd _ar sL\c lb Tg jkd'f sdlb hg Xkuskn so 4kd _ar lb ,g jkd'f hH rfihtawi ]kd _ar lb ,g jkd'f hH jwnte Bskd 4kdlm ,g Cgu hH jwld ]rfihtawi ]kd nkohtawi ,g _ar kL\c 4krdl skg Cgu hH Nqd ]kxskg k;D sl suync skd rfihtawi 4,g kuync skd nkohtawi ],g kuync Cgu skd rfihtawi 4,g kuync skd rfihtawi df kruke Cgu hH g; Te jGf 4Cgu ykol kd suync Syflb 4,g krdl kt kync df Cgu hg kruke Te df kgd slum suTe `dr cv kync suikv skd hldf sl Xeum ]Tg _ef rfihtawi sl rqgc hH sdikv df kgd suXkgm skr kF kgj jd rkc sl hldf Te hg yd 4kxskg nac g; hHr 4kxsL\i kudskj hH skd <"sk' Xeg gjr hlm ]hd sudskj Tg srjd ''fskd hd sjk;g ]Tg srjd ''fskd hd suL\skr skd hukeBsc ]Tg srjd rkel hjskp eg sl,t 4,g kujd rkel ji ;we hH hldf j,kv ,g kujd rkel
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 52 egaP

4,g skd IokdQ Bqg hrL\i Xe rfak jkreu go ]Cgu sd kcskuof jkdeu go 4Tg srjd jkdeu j,kv Tg srO,c jd kt Xe Xk<jp sdum ]rfiL\skjd ]'h/kRl sd hynf Syfhlb 4Sx ys[ Xe Fkg sd kFo; hd <"sk' hd ukrqngV so df Cgu kri Xgm udfsy ]k;df ekd kyH su kcskuof 4krki skg Cgu jir Syf sd sujd rfak go3,g Cgu hH Nqd lki sdltf go3,g kjkgZol skt go hg kurm ]kxSkt skg Nqd cv ]L\dS skn dS ,g Bx yef hH uhet hL\skF ],g kgj yp gjr hldf ],g dhO cl ],g kNv rqgc df ,g krxy klsS skd chjx kurtf 4,g hrL\i IokdQ Xe rfak hurm ],g hryef rgkj hurtf 4,g hrL\i IokdQ Xe rfak hnkotkel hyko sukv Xe ukrqngV sl suyef rgkj 4hyef rgkj hL\skF skd hchjx sllm 4k;koynf ukn rqgc7kL\skF 4hIakc uhet rqgc7hL\skF su kcskuof df Tg 'q[ sllb hnkoh/akx j,kv hgk'htawi ]rfihtawi dfc 4krL\i Cgu ZdG Bskd sl sukt yef skd chjx uhet hl hL\skF Nqd ]sl s ukt Iac sd uhet skd _ar sd <"sk' ]skd _ar sd nkohtawi lb 4,g Cgu kyko suskg hH Nqd sl suyef sd uhet 4Bx yef uhet L\dS [ky surb ]sk[sn 4,g ek<jfi hgo df Tg srgd hnko;nkol go j,kv ]hyef uhet ]akg 4kvqg Cgu ek<jfi Bskd 4k;df Iu uoht kuiv oakx7oakx jd xkH7xkH yn,i su sjkpsc jd iw/7L\,kn ykl gai7ln su kcskuof 4sl suync kFo; hdlb ]eIlf hdlb 4sl suync sd _ar lb kxsync skr tkel g; 4kxsync tkel g; hg sL\skF sl susn k;iQ 4,g k;x ync hg sL\skF ;n kdlm 2awy ked liko sl,d [ky ln Z"o syxv df Bkuc kutsk; sulm jd kt j? j,kv kd [ky ln7Okv ]k;nf ukn su henkv dS df kxsync hg sL\skF _ar7<"sk' sllb 4Skt hy jd uhet hurm liko sl,d sl hnt ],g Bx yduf sl Fkg uhet hurtf df ,g kgj kuc kutsk; jGf jd kt j? go ]kd uhet Gjr dS k;nf ukn su henkv ltf `,g krIwI hg sL\skF gjr lb _ar kd <"sk' udfsy 6hxskg hyef hH rgkj rqgc7hL\skF skd chjx ]hyef hH uhet ]kyef hH ukn 4,g Cgu rkc Bu Bskd ukn 4,g kryef sl k"o Xkjktg skr ukn Xe 'sn lb 4kyef ukn ]hyef uhet 4kyduf Cgu ek<jfi Bskd udfsy ]k;df eJ rqgc 4hF hd ''fskd suXkgm 4,g hgo skr ]kF henkv Bskd kryqt7kryef sl h/akx sNhi sd h/akx 4dS hF hd ''fskd j/b su kcskuof `kxsync sl,d ];n kxsync u,kd cv 4sdl ykL jskt Syf sd uZrojfi7;n skt g Cgu lki sjkeg hH rDf; kl,t h/akx skr cv j,kv ,g krdl skg Cgu go df ,g krgd g; oHquv kd ykl lhykp , d ht h/akx 4,g krdl skg Cgu go ]kxskg Nqd sl uZrojfi7;n df skg kgd hH su hldf sgkp ]skg kgd su ht h/akx s gkp ]Cgu 4,g krgkp kuky[nf ;l ]jnaql jd sn eku kd nkoh/akx skd ukct hOw> lb huiv go j,kv 4,g Cgu ukot s Bskd cv huiv lki sd syko suyskc sl kRl 4,g h<ko hd hyk'knial go ,g hgj yskc skt sl kRl h<ko skr 4sxXyef Cgu sleg jGf sl,i s; 4,g kyko suyef Cgu sueg jGf k/a/7u/ g; 4sxskvkt L\i Xe ydfqe Xe u'Dsyb syxv skr hync Cgu h<ko go jxv df ,g kgj gd j,kv ,g kgj yskc go ,g kL\[ skt sNhi sjkgqr 4,g Bqg hdcf 0fqc hjkgqr ],g Bqg hdcf ukct hjkgqr ]skg skgj yskc Cgu eqr g; 2Xk;nfkoh/akx ,g Cgu hjkgqr h<ko g; 4,g kgj yskc j,kv ,g kL\[ sNhi sd Ohi hjkgqr skt ,g hd d"sk' h<ko ],g Cgu hjkgqr h<ko ji ]skg jWt sryskc eqr 4jWt Nqd ,g cyre kdlb 4Tg hrxy sukv nk; Xrkc hpaM7hpaM hd klgVv j,kv uZrojfi7;n endS Xe syeke d <"sk' udfsy ]Sgfkp kujd uZrojfi7;n kd Xkvktkj df k;kv Cgu yk;[ Xgqr cr 4skg srdl jd hrnjct s jskt Syf sd sukIef skd XkL\kotj eqr ]skg srdl sy u'DS7lyfqi Xe nkckjn,g eqr udfsy 4,g hujd Cgu hrnjct jskt Bskd Syflb ],g kujd uZrojfi7;n sF srgd ht h/akx df Tg srsn yhyn so udfsy ]srdl >el Cgu `sxX>el rfhu sl,d spc 4skd Xkpc skvk>el df Tg srkt syp Skypf krsu sd jiM j,kv hd u'sI;kylDS ]hd <"sk' ],g IDLskzi7bkc g; ]Tg hrL\i Bk[nf Xeg skt kFo;7tkel hjkl hd hjkl g; 4,g hrdl Ief Cgu skr Cgu ]hxsIef nxkLaqx ]hxsIef hjskp ]hxsIef hukeBsc sl tkel ct ]kxskg kL\[ ji yr sd krukel dS rfakH hd ;que ;que ct j,kv kxskg uhyof Zxo kd tgfkiv j,kv <Q ]uhg7uhn ct Xe tkel j,kv hxskg rjfrof unf ltf Rfial 4,g [qn hHv hH Rfial ]hg ,g [qn skr kruhg 4,g [qn hH Rfial <jkd sd nkohtawi udfsy ]hF hrdl ky [ql Rfial 4Tg Xe ywH yqdycf ]Tg Xe ywH ikv skr ,g Xe [ql rqgc rfihtawi g; 4,g Xe [ql rqgc henkv g; ]Tg sgj >el ikv skdlb
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 62 egaP

]orDf; kd h/akx ]kHrfzi hd h/akx 4Cgu nkoh/akx ]sxXgj jev h/akx ]awg krgkp kugd Te 4Sgfkp kusn gd skr tkv udfsy ]krgd Te slum skr krskg 'o kjse 4Sgfkp kusn jd skr unsouf hH jGf udfsy ]kd sukoync n' slum 4Cgu ;kim Bskd skr cv udfsy 4suXkgm hn gd rkc ryx ]awg krgkp kugd slum Te 4kxsgj jev nkoh/akx udfsy ]kxSkt je h/akx ]sgj uk; df kgd Xe jRm suXkgm 4sF ji dbke ]sF ji pae h/akx 94nkcZknqe nkoh/akx8 df k;kxy kjku j,kv Sk[nf sLa> sykd 4k;df /skjof kd h/akx su Xkxsky Nqd sd lszxakd Xe lXakd hL\c dS Xe hpkjd jkc dS 4awg kgj yskc Cgu Xe /skjof sd h/akx 4awg kgj yskc Xe /skjof sd hnkoh/akx Te 4awg krsn L\skN ji ikv Te g; ]awg kgj yskc Xe {iof k; awg kgj yskc Xe {i sd h/akx Te skr `sxXkg h[qn k; sxXkg 'q[ h/akx skr 4kxskg dyfke ukel kd Rfial hd 'sn lb rDf; ds;zi ct ]ykg'q[ kxskg dr 'sn g; df awg kgj kgd Te df kxskg krxy Xgm skr hxskg hrpaqgi dr um tkokv hjse jxv j,kv 4hxskg hgj hykr hdum Fkl sd hykr hdikv 4hxskg Bktc hykr hH suXkgm skr sxXkg hH Cgd so jxv Xe 'kdkv skr Syf sd nkotkel aSktc hykr ikv ct df hxskg hrpskl g; skr hxskg kekv hH Cgd hd ht h/akx jxv `rskn k; awg ueqn Te kd ht h/akx 4awg ueqn kd ht h/akx Te df Tg srgd so skr awg krgd Te Xrkc s; 4hrdl skg Cgu sygi sdlm 4hxskg ek<jfi kd nkotkel Xe 'sn lb ]krdS ]u'szxIfab 4kxskg Cgu hH Nqd j,kv hxsyp rhprkc hjkl hd u'szxIfab g; 4hxskg Cgu kn,i g; 4,g hgj ki skg Cgu kn,i krdS IwIv dS Xe 'sn lb 4,g kgj ki skg Cgu kn,i okH kd tkel dS ],g kgj ki skg Cgu kn,i okH kd 'sn dS Xe 'sn lb Syflb j,kv `,g sl,d 'sn kd jfn ]kd uhn g; 4'sn kxskg kd Xk;jfk/kRl g; 4'sn kxskg kd Xkxsky paki7ln g; 4,g kl,d kjse 'sn g; g; skr awg Cgu jknhxkH ukel Te ct udfsy 4awg ukel ]awg jknhxkH Te Xe Rfial hjkl hd 'sn lb ct ]sl yc awg krdl gd hHr 'sn g; ,g kjse 4Nqd cl j,kv rDf' hd ;que j,kv Rfial ]kog j,kv ]'kdkv ]efwH 4Nqd cl kd 'sn ,g cyre kd 'sn 6knial hd 'sn ],g cyre kd 'sn `,g k;D cyre kd 'sn 2kjse 'sn j,kv hd Xkxsky Nqd knial 4krdl skg Cgu g; 4,g L\cL\x hL\c rkc g; ]kjse 'sn j,kv hd Xkxsky Nqd knial hd 'sn 4,g hjse go3,g knial skt hd 'sn df kxskg oHquv hHr slm g; `kxskg oHquv cd slm g;3,g kjse 'sn df Skt skg u oHquv g; skd eruhn ],g kjkeg 'sn df Skt skg u oHquv g; skd ds;zi dr ct df sxXkg ukj,g ikv jd ukt g; j,kv 4krL\i ewyke Cgu klsS skd ds;zi hHv 4,g kjkeg 'sn df kxsL\i ewyke klsS skd ds;zi ct sxXkg jqrkv hHr Syf sd sujd ut1l ]Syf sd sujd eJ <kzi 4kxsxkt hHr hH gklm ]kxsxkt hHr hH eJ kd 'sn lb 4,g krdl skg ;nm kd 'sn lb cr j,kv g srkt skg ukel eg ct 4krkt gj Cgu IsIab lkyD cr 4srkt gj Cgu rgf rxh<sJ ct 4srkt gj Cgu rgf ;xo T cr 4,g krkt gj rgf ukel kdcl cr ],g krIwI _ar kd <"sk' hg sl,t 4,g k;kN hd nkotkel ;nkol 4kxSkt kv rpfuf ;nkol skr Skv nkotkel udfsy 4kxskg k;kt ;el kurm 4hxskg jsn hurm Xe sukv sd nkotkel ]hxXyp X rkc hurtf hd ;nkol 4kxSkv Cgu nkotkel sl ;nkol 4krdl skg Cgu yxaeZol hHv 4krdl skg Cgu ;nm kd rgf ukel hHv Syflb ],g Cgu krukel Xe rgf sdum 4Tg rgf sd q_' ]Tg h/skjof ]Tg ywdrfzi rgf sdum 4,g krdl skg Cgu ;nkol Syflb 4,g Cgu ukel rgf kd jhev j,kv chjx hHv 4skg ukel rgf kdcl ct ,g krdl skg hHr rgf kdcl 4rgf kdcl ];nm kdcl ,g ZFv kd ;nkol dfXk;D ],g krdl kv ;nkol hg nkc sd nkotkel 4,g krdl kv ;nkol sl nkotkel udfsy ]kxSkv Cgu tkel sl ;nkol 4kxsdl skg Nqd hHr ,g kusn kIg skd _ar sd <"sk' j,kv Tg xav rL\fhi j,kv uk'sji sd _ar7<"sk' hg dS ]jhev sgkp ]chjx sgkp cl eg df sxX>el Cgu skd rkc lb <kzi sjwi sd 'sn lb dr ct ]kekdsky hd 'sn lb dr ct ]redsky kd 'sn lb dr ct 4,g Cgu h<ko huiv lki sdltf sd hjkd/fkRl kolf3,g rjWt hd sujd k{hrzi Syf sd uZrojfi7;n u j,kv 4,g hjWt kusy ync <siWZ;koufv kFo;7tkel hjwi huiv skd ukrqngV 4,g krdl skg Cgu hH Nqd sl Xkekd sd gjr lb ]Cgu 4kdl skg Cgu hH Nqd j,kv ,g Bki skg jH ''fskd hl hL\skF hdlm ]Skt uc ;sk; sugl _ar kd <"sk' udfsy ]kIwI Cgu _ar kd <"sk' 4,g k;df kcay skd ;el ],g Bkpaqgi k/kc Xe rfak hd rjkH su uysknakv7uknwH sd ykl lhc
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 72 egaP

hd hnktkv dS su 'sn 4kxskg kukt sy skd jkpof sxkv ]kxskg kupskl sxkv sd h/akx Xeg j,kv ,g ykol go suekl s jkeg 4kF Cgu ykol go suekl sd h/akx udfsy 4,g u'slLf Gsl 4,g kupaoekv kr_aro drfhutkj dr cr skg u krukel dFkv dr ct 4,g k;D huk; kr_aro df krskg Cgu xsk;zi ]ZFv Nqd kdlm udfsy ],g krL\i skr Bkuql n' kr_aro Syf sdum Tg Cgu hH _o lki sdutf `,g utsk;zi k;D ],g xsk;im k;D ],g ZFv k;D kd kr_aro Syf s dum ],g Cgu hH hIskj Xe Isi lki sdutf dfXk;D ],g hrskg Mkypekd ],g hrskg k[sk/ ZGlf kr_aro dr cr Skv u gjr hjwi krukel dr ct sgj uk; j,kv Skv hH krukel df ,g krdl skg xsk;im hg dS `,g krdl skg k;D xsk;im kd jlov sd kr_aro lb cv 4Bx kv hH hl,t ]hjw/v ]IXIskib ]ohyD S>fel hH hl,t 4Bx kv kr_aro `sxXP\c sxkv k; sxaSkt dQ eg hg ji um udfsy 4kdl skg Cgu rlfdof sl iW rpfqel jd [j Xe uk; skd krukel urpV kdum 4kF jd [j Xe uk; skd kr_aro Arywe go ]k;df rlfdof jkpof j,kv urpV hH skt suXkgm Syflb 4rDo lm hF hjWt hnktkv 4sgj Cgu kntV so udfsy 4srjd lk;zi Bskd Syf sd sujd rDqe hH sl hekyqx h'sn ]sl hekyqx dFkv so n;k' skr srgj kntV so jxv 4skg rDqe sl,d sl hekyqx h'snji 'sn df kF ykol suekl sd ht h/akx 4hF Cgu rfFfjfi ArokHo 4kF Cgu kL\c ykol kd nkotkel 4kF kL\c ykol kd kr_aro ykol suekl sd ht h/akx 4hF Cgu rfFfjfi ArokHo 4kF Cgu kL\c ykol kd nkotkel 4kF kL\c ykol kd kr_aro suekl sd ht h/akx udfsy 4,g krskg lkdof rpfqel dkO7dhO kd uoht dek/ hg nkc sd nkotkel 4sxXdl kOm [akv Gjr hd joB ]sxXdl Om Gjr hd joB kGn hygi eg hHr kxskg nkotkel kjwi ji uhet ct 4rkc g; ,g ryx 4,g h/skjof kd joB nkotkel df Tg sr>el xsky 4,g Cgu Xe rxt uysknakv Bskd j,kv dek/ knk; sl nkotkel 4rkc g; ,g ryx 4,g h/skjof kd Ze/ nkotkel df Tg sr>el xsky `kxsyp dr cd g; 4,g hrL\i Bkuql hIa? hd jnfae sd qHzi Bskd u ]krpc rhxal Bskd u ]krwN j['f Bskd u ]hrskg kn,i BkpaM Bskd su Xe uoht sdlm 4,g krkt je ],g krL\l skr cl j,kv 4Tg srki P\c sxkv spc sl sL\skF sd Xkxsky sl sL\skF um 4Tg srki jlov xsky sl sL\skF Nqd 4kd rxt ,g kvqg jkdim rauv kurdf 4CF hrdl skg kn,i skt ]kyef Cgu kd,ke skd Xkvkekv hurdf 4kvqg kn,i Syflb kyef kd,ke slb 4krskg Cgu kn,i hH g; 4Xe lkgrfb s jwi henkv dS 4Xe Xkw' henkv kd rehd dS 4kvqg jkc hygi jdnscav jIDkL dS 4hF ki hd Xktszxav `Crskg Cgu kn,i aSkHrfzi ]Crskg Cgu kn,i aSkekv j? sd w' k;D 4kdl uc Cgu `kuc yftari w' dS `kuc < w' dS `kuc ekj w' dS `kvqg /yim skd r;lf,g hd 0qc w' dS 4Tg w' rjkH sl Z"o Xkjktg 4hdl paqgi Cgu kog Bskd ]jc[ Bskd hd ukK akgo Sqg kn,i so akgt dfXk;D ]sdl skg Cgu kn,i ufqe j,kv "f+ surdf 4sxXkg srki [hl Cgu hH x [ d j,kv sxXkg sret Xe j? sd Xkw' jhokge j,kv 0qc surdf 4sxXkg srki skg Cgu kn,i j,kv sxXkg srkt je Xe XkL\isk> h/akx surdf 4,g Cgu /yim hH jlov ukel sd sujd rlfdof skd uoht ]Tg Cgu /yim hH XrjWt ukel hd uoht skr hHv `kxskg /yim sl,d go udfsy 4skg /yim naukv ukel ]rfak' ukel skd Xkxsky sjkl ,g hgj kuZFkzi hg dS Xe Xk<kzi sdlm ,g kukt ],g kpskl skd uoht sultf sl Z"o XkL\skjd7XkL\skjd `,g hrdl skg Idzi sl,d hH krukel hd kekv kF;v ]skg kFo; hd krukel Xe rxt sd jhj' unf ltf hxskg Idzi unf hlm hH krukel hd kekv j,kv 4skg jhj' ct ,g hrskg Idzi hHr kekv 4,g Cgu ZFv djfkgok; Bskd kd krukel hd kekv dr cr ]hryef Cgu k/ofql j,kv jlov ukel sd jhj' dr ct `hxskg cd jckjc j,kv ukel kekv udfsy ],g jckjc ],g ukel kekv hd henkv ds;zi df ,g k[sn kuil dS `,g hrdl skg sl,d ho1i hd Xkvq/ac ho1i hjH sl <"sk' udfsy ]Xkg q/ac cl akgt skg hlsS ho1i dS df ,g k[sn g; hg kuil ]su Xkral sd rjkH ]su Xk;"f+ sd rjkH 4kxsdl skg kjwi uo kd rjkH sd Z"o XkL\skjd7XkL\skjd 4,g rpfm kurm ],g jdrgf kurm ]Xdl sn et skd tkel rDqe<"sk' j,kv uhgofZxo eg z?h' surtf j,kv Xdl skg rDqe eg z?h' surtf 4,g d;okv ra;v kukt skg rDqe sl nkoh/akx 4,g kugj jev kd hnkoh/akx cyre kd sugj jev sd nkoh/akx dfXk;D 4Cgu nkoh/akx ]kxsgj jev iWo rLfaekegfe go kd h/akx ]klgVv hd h/akx ]eszi kd h/akx ]k<Qd hd h/akx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 82 egaP

j,kv Tg kdb hjnki BklB lki sd llht 4,g hrkv uc hd XkrLfai j,kv Xkvkyqe 4,g krkt hg je skr rDf; skr ],g krkt skg kL\[ Ze/ lki sd rDf; hldf hH ct ]sgj <je 4,g hgj yp ''fskd hd sujd kL\[ Ze/ dS lki sd h/akx z?h' rqgc 4,g hd ''fskd hd sukrc jkrov skd h/akx kl,o ]nfkv <kjqi7q<of ]Tg <kjqi j,kv sl,t df ,g hd kFo; hd rkc lb Xelm j,kv 4,g kykL [yf hH <kjqi7h/akx su _ef dS sjse hHv 4Tg hgj kt Bkuc ak;rwe hdum ],g hjkt 'tfkl g; udfsy ]kusn kuc u jnfae kjse ]kusn kuc re ak;rwe hjse df Sx sgj srgd jd kypf7kypf g; jH hxntV a;o h/akx 4,g hgj kt hd ''fskd hd sukuc Zpp dS skd nkoh/akx 4,g hgj kt hd ''fskd hd sukuc Ze/ dS sd ht h/akx 4Tg kyqeOd Sgfkp kugd j,kv Tg kyqe naukv heko udfsy 4,g ydfqe yqdycf kuskg kyqe kjse 4kgj kruke skd ;knzial hldf u ]kgj kruke skd nko hldf u ]kgj kruke skd Fai hldf Te skr u 4,g krdl skg kyqe skr skg kruke skd Qqx hldf ]skg kruke skd nko ]skg kruke skd ;knzial ]skg kruke skd Fai hldf Bskd ct 4,g krskg oHal cd kuskg kyqe df Cgu kri skd naukv heko kd suskg kyqe jGf j,kv 4rskg Cgu knk; sl 0fqc hd so,kd s so Tg kyqe skt 4skg krgkp kuskg kyqe j,kv Bskd hg n;k' jd L\skN skd Xkv,kd 4hrdl Cgu hH kt jiM sl suskg kyqe 0fqc hd kv,kd `Tg srdl kxy kri sl,d ]Tg srpskl k;D so,kd kF;v 4hxskg hpskl hd suskg kyqe jd O,c jiM sd ntfe hldf ]sxXkg sgj u kv,kd jxv ]Xe et hldf naukv heko `Tg srpskl k;D jd O,c ji ntfe so,kd 4,g ;pjfi s l Xkv,kd kdum df kF Cgu ;pjfi kdlb s>qe udfsy 4awg rpfjfi Te sl naukv heko 4Cgu rkc sd sugd Nqd Xelb skr ]sxy su>el kyqe skd suiv jd O,c ji ntfe kv,kd dS jxv df ]kgd jGf j,kv awg krgkp kugd Nqd Cgu ]kgd uXkgm 4kF Cgu kri s>qe g; ]hxskg hdum hH hjkdukt hlsS ]udfsy 4sF rpfjfi rfakHhyH sl>qe naukv heko s 4,g kd hukj,g hH j,kv go kgd skt suXkgm 4,g krgkp j,kv Nqd kugd ],g Nqd kugd 4,g Nqd jrhH ],g Nqd Xe Xkn' 4,g dpaozi j,kv kOw> hg klsS henkv 2Tg hH srgd jGf j,kv krgkp kugd Cgu hH Nqd df Tg srgd sygi df s>qe kxy Z;pkv 4Cgu hdQ skr ]Bkv yduf sl sNhi go hxskg hgj ycm xkv jrhH qrdV ]awg krgkp kugd Cgu Nqd df kxskg k;nf gd hg sl jiM 4kgd go kF kugd skt j,kv Cgu sdQ so nkc sd sugd g; dfXk;D ]skg k;x yduf klsS sl gaqe sdum sgkp ]'o jkpkI'f 4wag krgkp kugd Cgu hH Nqd Te Xe /acal lm ]kgd ykdr su naukv heko `Tg yk;[ k;D sdikv Xe /acal sdum wag kgj gd Xe /acal sd ht h/akx Nqd skt Te df kNwi su hldf sl naukv heko 4Bqg hH hukj,g rqgc ]kvqg hH Z;pkv rqgc j,kv 4kyef skd suP\i ;rDo dS kd naukv heko s>qe Xe _i dS hg tkv rDfqe sl I?je sd rhrv upozi kjlhr k;skj kjhcd [sn 4Tg srdl ykL jke skdum hnkoh/akx ]k;ki jke Cgu skdum slLskx kF;v ],g hjWt rqgc kusy kpc skd h/akx sl Xk;nfkoh/akx 4Skt skg u rkel ukel kd h/akx df ,g g; kjr[ 4sxskdl iNf Cgu skr eqr `kxsdl kt k;nf k[sk/ skd krut hd 'sn lb dr jsn hurdf udfsy 4skg sgj jd ''fskd hd sukiNf skd suiv sdjd hL\[ jhor hd h/akx eqr 4,g cyre sl a;o Xgqr 4Cgu cyre Bskd sl h/akx Xgqr udfsy `,g k;nf kOcf akgd skd h/akx sueqr `skg sgj jd dwyl kNv Fkl sd h/akx eqr `,g k[j >el Ztkt epai Bskd skd h/akx sueqr 4,g hxy jhor hd h/akx akgo ,g hgj yp hjsk[rojf ],g hgj yp hukeBsc hd gjr cl akgt Xe ryknv 4,g hxy jhor hd krifIkj sNhi j,kv ,g kgj sn ak;yfkx hd ugc7ake ]ycsIakd Lsg ,g kO,c Xe sukFlyfqi 4,g hxy jhor hd h/akx sNhi sd ycsIakd Lsg ]Xe sukFlyfqi `,g kri ],g k[j kOcf akgd7akgd skd h/akx su Xk;nfkoh/akx udfsy 4,g hrdl skg Ulzi kekv hd h/akx hg skr Xync kFo; g; j,kv 4sl kFo; hd tkel ]sl rDf; hldf Cgu 4sl kFo; hd <"sk' hg suiv ]sl _ar hg suiv ,g huL\y ],g huL\y sl j,kv hldf Cgu 4hd krukel ,g huL\y BkL\y dS jGf skd 'sn cv 4hF hL\y BkL\y
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 92 egaP

Cgu skd sujd jkpof Nqd sxkv cv ]kdqp kt k;df jkpof cl df hg su jkpof lb 4,g Cgu skd suskg Nqd sxkv cv 4sdqp skg sNhi cl ]jcax,i cl ]jhokge cl ]jdDFhr cl ]kdqp skg hH xq;Z<o ]kdqp skg hH ;l ]kdqp skg sNhi Nqd cl3,g Rf1ozi hjkeg g; 4kxskg Cgu ;l Bskd ]kxskg Cgu oHquv Bskd Xgm 4Tg sgj skg kn,i ZF; xsky sxkv cv 4,g kukt ;l suXkgtf ]Tg sdp skg kn,i sNhi xsky cl so 4kxskg Cgu kn,i Bskd sxkv Syf sd suukt skd ;l df sl,t ]Sgfkp q kuskg ;l hg kukjqi 2,g k;yf sy kdsO kd susskg hgl Nqd su sukjqi 4Sgfkp kuskg hgl hgo ],g k[yf Xe ckrdf hukjqi hjkeg skt df kgkp kuuke skdlm k'seg 4Bk[nf Igkjc? ]k;k[nf ;H sd jkpof s;u 4k;k[nf Cgu lgkl Syf sd gskof <wijkpof hH hHd 4k;nf Cgu <_aekv Syf sd jkpof zohr hH hHd su ukrqngV 4Tg Sx L\i sNhi j,kv Tg Sx L\Nif Xe Z rxt eg Syflb 4hyef Cgu kr_aro Z<wijfi Xe 'sn lb dr tkv Syf sd jkpof 4hd ;ZkHqn sdlb ,g k_k; hcay rqgc 4hd s[sk/ sdlb ],g kFd hcay rqgc 4,g krdl kt k[j Cgu Xe s[sk/ sd gjr lb unf rqgc cv 'sn g; ]udfsy 4sxaSk>el rkc hd klgVv skdikv sl sLaL skr ]ikv sxXuke Cgu rkc hd klgVv jxv j,kv Tg sLaL sdum Xe Fkg 2,g k;D r;yflv hdum df 4,g kyp kri kGn hygi hH s>qe kd r;yflv hd Xk;nfkoklgVv sdjd kupskykv hd h/akx 4kxskg kgj hnkoklgVv hgl kL\c 4,g krskg <"kH ji klgVv j,kv sxXn L\skr hL\isk[ skr Cgu ]skvkt skg iqp henkv go ,g krgd jd krc kLaL 4ji klgVv 4kxawn <"kH dk[ k;D ]kgd suTe j,kv hy dXkO hL\isk[ huiv suTe ]sF srgd knkn skr 4sxXn <"kH ji klgVv hjkd/fZke/ knkn cv 4skuql cv df kgd suXkgm jd ktc kLaL jGf 4Bx skg iqp endS kHl go 4skvkt skg iqp 4kxawn L\skr jlf sl sLaL 4Cgu df skg srskg iqp ]kgd j,kv kdIi ji ycsI jd kOm kLaL suXkgm Tg {;v skt 4kF k;kyqc Syf sd suysskc skd knkn akgt 4kF krskg yqxjsk' kL\c Xe kHl hd Xkjknjl sd cktai j,kv kF Xe cktai df sF srgd so 4Bkv nk; go ]sF srkuql kuI? dS hjkd/fZke/ knkn s>qe ]jd uql Xrkc hHl s; 4skn suskg re kHl ]skn re sukv s>qe df ,g rjWt k;D hd sugd g; 4skn kxy xkv skd Xkckrdf hjse df ,g rjWt k;D hd sukypf g; kF;v `,g rjWt k;D hd /sk kF;v ],g krkv /sk cr skg ZFko Bskd r; akgt 4Xkg IsIab IsIso akgt ,g krkv akgo /sk `,g rjWt k;D hd /sk Xelm sl suuql ]udfsy 4aSk>el ]aSkrc ryx s>qe 4,g krdl skg ryx awg krgd skt Te 4Xjd Zkpp hd Xkrkc hjse ]Xsn jRm kd Xkrkc hjse so 4hF u rjWt hd huk'sji j,kv kL\hi hurb sl Xkrkc hjse kF;v 4Tg Sqg Skuc ;knzial dS kd h/akx 4Tg srdl skg kyqe naukv heko udfsy 4Xn kuc ;knzial sl krz?h' skr skg hujd k;g hd ;l 4,g ;kim dS kd k;g hd ;l Xe k;ufqn 4,g Bki pqagi Cgu dr hHv dr hldf <jdf Bskd hdlm ]kF kyef ;l skdltf ]skd henkv lm udfsy 4Tg Xckrdf hdlm 4hd henkv lm Tg srjd ktwi xsky Xkjktg 4ji 'ky hdlm ]dS akgo k;x uc jnfae 4k;x cn Xe L\hH lm ]htsk[ kd ;l go ]henkv go 4Tg srkrc eg ]skg srgkp k;D df sxy sugd so 4hd XkjkdkdhI ]hd Xkjkdk;k; 4Bx skg hL\[ ykohn hd XkrLfai lki7lkv sd htsk[ sd ;l lm 4sxy suyp akgo xsky Xkjktg 4hn jd jc[ Xe oakx7oakx suXkgm j,kv Sx ;'f sd ukr,' df ,g kuql suTe j,kv 4skn jd jc[ oakx7oakx hnt j,kv skvkt eqr 4,g hrdl kt hd hL\[ Cgu hH Bskd j,kv ykohn hL\c sl rLfai phc sd ;l j,kv krut 4sxaSkt uc IXtS j,kv 4sxXy ket kv jdkt akgo syqe j,kv rLfai skr ,g k;x yef ;l skd henkv hldf df k;x yp kri Xgm hH akgt j,kv g; sxXy uql kyqe j,kv rLfai ]kgd su ukr,' `kxskg k;D sllb ]kgd su Xk;'f sd ukr,' 4syp sgkp hH skt 4,g k;x yef ;l skd henkv dS df skn ky,G tkokv g; Xe oakx7oakx ]skIhi jdsy hIa? j,kv sLaL j,kv oakx7oakx ]sl krz?h' skvkt eqr cv 4,g krkj hg dS skr cv 4srykL k/kc Xe suyef ;l eg ]kgd hg sygi jdkv Cgu Xk;D ]sF akgd sygi eqr 4kdqp yef ;l cv ]sxskjd k;D df kgd su ukr,' `kxskg k;D kd ukr,' skr kxSkt yef ;l skd Xk;efnkv jxv dfXk;D 4sl krz?h' ]Sgfkp kujd Nqd 4,g hgj kxexL rurl hjkeg 4,g k;x yef ;l skd henkv dS 4skg sgj skl sl ekjkv eqr ],g kri df hn jc[ skd Qqx suiv skd ukr,' jd xkH su yofsL Gkv libklLf ]Xk;'f sd ukr,' skr ]kF k;x yef ;l skd henkv hldf jkc dS ],g kuql suTe 4,g hrkt skg k;g hd ;l ],g kruc ;knzial ],g kruc uOxal lki7lkv sd rDf; hldf hg sl,t 4srsn supaqgi Cgu dr k;ufqn skd tkokv hd llht
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 03 egaP

hL\isk[ huiv eg 2Tg srjd hg sL\skF rZknc skd h>elku hdlm eg 4,g >elku kL\c ukoxH ]udfsy 4srkt skg ZFel Xe su[sn Gjr hd sNhi jrajuf eg sllm 4hrskg k/ofql hL\c skdum sllm 4krkxy Gjr hd sNhi jd kxy u Gjr hd s uekl Xe hL\isk[ X[akv hd Xk;hrjkH go jxv ]hrskg ki hL\c hdlm 2Fkl sd rjkH ,g hd ywH hL\c su ukoxH `sNhi j,kv sNhi `lc `sxXkg Cgu kn,i < k;u Bskd `sxXkg Cgu kn,i ekj s;u Bskd `hxXkg Cgu aSkyhy Bu Bskd `sxXP\c Cgu sxkv eg k;D `hxsgj hrew? Xe yqZro dS kursp hjkeg k;D `sxXgj srjd hg; eg k;D `jkc hurdf udfsy ]Tg sjk; rqgc ekj `,g hdqp kt h[sn kyhyekj hurdf 4sxXgj sr[sn kyhyekj eg dr cd 4Tg sr[sn kyhyekj spc sd rjkH `spc s d rjkH j,kv Tg srjd jkpof kd suklc ak;rfc ji nakp spc sd lW 4Cgu hg kr[sn Gjr hd sxkv 4,g kr[sn Gjr hd s Nhi ],g [qeskrhrv drfe kjkl kd rjkH 4,g hukt hd Cgu ywH g; sxkv 4,g hy jd rqgc ywH g; u rjkH 4sgj kdQ lki sd 'ky hd Xk"Qqikge sdub uoht dr ct ]hxsyp hHr ukdqn hdub `kxskg k;D kdub `sF Sqg sysk[ ukdqn jd O,c lki7lkv skt kxskg k;D kd Xkut ub skr Sx ywH "Qqikge j,kv k;x P\c sxkv uoht ]jxv j,kv 4sgj kdQ klki sd Xk"Qqikge sdum uoht dr ct ,g dr hHr rehd hdum ]dfXk;D 4Tg srjd ''fskd hd sudskj skd kjk/ hd uoht so ]Tg srkt skg sdb ouke sIskN7sIskN ]Tg ouke q?y skt lki sd Xk"Qqikge udfsy ]sP\c sxkv kjk/ hd uoht df Tg srgkp skr "Qqikge Bskd 4hxsgj hrP\c sxkv kjk/ hd uoht j,kv sxaSkt skg uhyof j,kv sxaSkv rDf; 4ukge sl ukge sxaSkv rDf; 4,g Xe supaqgi dr rauv hH uoht 4kxSki skg Cgu /yim skd oHquv ehlv hH hHd yt go Ski pqagi u dr jxkl yt skt j,kv ,g krki pqaagi Cgu hH dr jxkl go ]jGf 4awg krgj krew? Xe hlm ],g kjs? kd nko kuiv 4,g krgj krew? Xe sjs? go 4Cgu hg krkt Cgd j,kv ,g krkt O,c jdskg nac Xe suiv skr ckykr ]kjcL 4hd uskuuv ]hd uktuv Tg hrjd tsk[3Gjr hd rkKv Tg hrxkH df skt ]aSkrjfl 4dr jxkl Tg hrgc aSkrjfl `,g k[sn srpaqgi dr jxkl skd ckykr suikv hHd 4krskg Cgu hH Nqd j,kv 4,g krskg kn,i kjpd j,kv ,g krL\m huki jd uc ikH ],g hruc hxnax ],g hrkv nakL\l ],g krL\i ikr ],g hrL\i iw/ 4krP\c Cgu sxkv skr uoht jGf kd tkel Sqg sdQ 4,g huki kvqg kdQ tkel g; 4,g k;x skg Syfhlb knax kurb tkel kd rjkH g; 4,g krkt skg knax huki kvqg kdQ 4Skt dQ kxax sl,t3,g krkt skg 0Qov kvqg kdQ ]9IXuxsI8 uoht kdum 4Tg srsn jd nac kujd rfx Gjr hd ;ofH tkel so ]ji rhrv aSkt dQ eg df ,g hrkt O,c k<jk/ g; Xe ue sd Xktkel utf udfsy 4,g krgj kryp rrl skr uoht 4Tg srkt skg uhyof j,kv Tg srskg kn,i hH "Qqikge `kjwi awg uoht Bskd Te `,g ;sk; g; ],g rpfm g; ],g hjWt g; ]Skt dQ Syf sd knl uoht Fkl sd oHquv sjse 4kxsjd oHquv k;u uoht 4kxsuqp Zxke s;u j,kv kxSqN sjkudf s;u uoht ]kxSkt sxkv skr uoht udfsy ],g dhO ]kxaMkt dQ Te 4,g gske r{fof hg yqdycf g; ],g gske yxki yqdycf g; 4Skt dQ hH uoht Fkl sd hlm ]awdQ Te df ,g gske yxki yqdycf gske g; 4kxsdQ Cgu skr uoht ]sxaSkt dQ ikv 4kxsdQ Cgu skr uoht ]kxaMkt dQ Te 4kxsdQ Cgu skr uoht ]sxaSkt dQ h/akx 4Cgu sxkv sllb cv ]Cg; lc df ],g hrkt hd ''fskd hd sudskj jd kuc /akc skd kjk/ hd uoht Cgo ,g hrkt skg hL\[ eLQqx akgt7akgt udfsy 4Cgu hg hrukt kudQ hxntV 4,g rjWt Bskd hd sudQ ji h/akx u j,kv ji < u ]eg Tg Sx dQ ji jhokge skr u 4,g krkt skg uoht kjkeg hg kl,o Tg srkrc k<jk/ skt ]Tg srjd jkpof skt eg dfXk;D 4kxsdl skg Cgu k;u skr ],g Cgu skd suskg Nqd k;u ct 4,g Cgu skd suskg Nqd k;u cv df ,g g; k<jk/ hjkeg dfXk;D ],g krki skg Cgu kd kHrfzi lm uexZoM k;u ]lkdof k;u ]<jrov k;u kdlm udfsy 4,g Bqg Bskl ],g kHrfzi hH tkv 4hF kHrfzi rqHnv lki sd rjkH 2Z;pkv k;D Xelb skr Skt skg Iu kHrfzi jxv hd e,kd lm skr ]krdl Cgu skg jkpof k;u Nqd sxkv ],g kujd Cgu jkpof Bskd ji lm cv ]kdqp skg cl df sy >el klsS e,kd Bskd jxv ]udfsy 4,g hjkt k_k; hd uoht 4,g k;x skg Cgu rkel uoht 4sxXkg rIfk?nm ;gj sl rqgc ]sxXOm ni sl rqgc 4kvqg Cgu dr cv skt ]kxskg uIk?nm kd Xk;l sl rqgc ],g "s' skd suskg tsk[ Bu rqqgc ],g "s' skd sujd jkpof rqgc ]Cgu 4hn jd k;g hd jkpof sd rjkH3,g
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 13 egaP

skr u ]skr ]hd slLskx hxy hyskx 4kF k;x jH Xe eskj7eskj ]Xe xj7xj sdum 4kxskg kgj hjkH eszi 4,g krdl kt k;df eszi skd rDf; sl,t ekj 4,g hg rpfm ]kF eszi rqgc sl ekj skd h/akx 4,g rkc hjlwn yqdycf ;kjekj `;kjekj udfsy ]Tg s jk; rqgc ekj 4,g rkc chtv hL\c 4Sgfkp ;kjekj ]sxy sugd h/akx 4hn kL\di eg If1n hd sNhi Auqi su h/akx 2sNhi j,kv sNhi ]lc 4dr akgo ]hrkt Cgu kuid hjkeg `akgd uk; Xeg ]akgd rljqG Xeg `Xjd reuf aSqd sd ;ofH eg df akgd rljqG Xeg udfsy 4,g hrdl kt Bk>qc xkv cr ]Sgfkp kuskg jk;,r akvqd skr skg hxy xkv Xe j? 4,g krkt skg [kj jd yt kd hHd j? dr dr ]Tg srki nsk[ akvqd eg dr ct 4Sgfkp kunsk[ akvqd cv ],g hxy xkv Tg srgd eg 4Tg srkt O,c sunsk[ akvqd eg cr ,g hrkt xy xkv Xe j? df Tg xsky sd gjr lm eg 4,g krkt kv ;el ct ]Tg srgj sO,c suekl sdlm skt 4Tg srki jd xsk;im kd ;el lm so ]Tg srjd hjk;,r sl sygi hdlm skt 4,g krgj Cgu kdQ ;el `,g krjd k{hrzi hd hldf ;el 4,g krkt rhc ;el dr cr srki Cgu pskl eg dr ct 4krkv Cgu Xe yk;[ sjkeg `Xjd k;D df krkv Cgu Xe >el hjkeg 4Tg srkt skg sL\[ jd dTkp eg cr ],g krsy L\di jdkv <{ ct 4Tg srkt gj sL\[ 'skgsc ]uktuv yqdycf eg j,kv ,g krkt kv <{ kd ;ofH 4srki jd Cgu reuf eg skd ;ofH Syflb 4Tg srkt kjdI tskj Xe ;ofH Syflb ],g ;ZkHqn 4Tg sdQ eg ji Cgm pf sd XkdDp sd XkFj Sx rhc3yw/ hd lkgrfb 4Tg sgj kjgskn aSkFd hd k_k; hd sNhi yhe Xkjktg so krL\i Cgu Bk[nf j,i7Fkg sxkv Xgtf `,g k;D klskjH kd ukK sd Xkjkr7nakp skr skg krL\i Cgu Bk[nf kx kd uhet hHv 4su rj,kv hP\wc lm kgd hg dhO 4ku[sn sjkr7nakp sd 'kdkv jGf ]sk[hl su[sn sx sd uhet 2sIsc ]sygi `,g krdl kt k;df lkoof Bskd kdlm `,g klskjH Bskd kd su[sn skd sjkr7nakp s dlm Tg srL\i Bk[nf Cgu sx sd uhet hHv sltf `hxaMkv suNwi Xe /acal sd Xkjkr7nakp lki sjsr Xe yxki ]kgd su rj,kv hP\wc lm 4kukt kv lki sjse skr skg kuukt Nqd Xe /acal sd Xkjkr7nakp s>qr jxv 4awg h"rfsk; kL\c slcl kd ukuw; Te ]kxskg Cgu kri s>qr n;k' ]awg krgd Te kurb 4awg krdl jd kosl k;D hjsr Te 2nko;/ rqgc7rqgc ]ake df kgd j,kv k;nf nko;/ skd rj,kv hP\wc sulm 4sF Sx IwI j,i Xkuskn sdlm 4kykduf jgkc sl sx slm su rj,kv hP\wc dS 4kF kL\\i Bk[nf Cgu kx kd uhet 4kF kgj [sn Gjr hd 'kdkv 4kL\i jxf Xe sx dS skr kF kr[sn skd Xkjkr ]kF kr[sn skd nakp go Xe 'kdkv 4kxskg kxm nakp 4hF >akl 4kF krjtqx sl oakx dS lki sd lXFS Xe ukuw; h"rfsk; dS `kxskg k;D j,kv skr Cgu sxXjxf 4Tg sryp sxkv 4Tg sr[sn Nhi 4,g3jkjdjc3e;kd hd su[sn sNhi rnkv hjkeg udfsy 2krjfn hurdf3kruhn hurdf3hekyqx hurdf `,g s k;D j,kv Xe kFd hcay hjkeg hd kuIZ?qn 4,g kjxf Xe sx jkc jktg 4,g kgj krjxf Xe sx jkc XkL\d,l rjkH 4kxsL\i kujxf Xe sx 4kxsgj Cgu ;kim Bskd kucf sjxf Xe sx skr ]kgj sNhi jxv ku[sn j,kv ,g sxkv kuyp ]sgj uk; hH g; j,kv 4Tg rkt skg ZFelv Xe su[sn Gjr hd sxkv eg hg kurm ],g hrkt /ac sl rhrv If1n hjkeg hurtf 4,g hrkt hrL\i ed Syf s sd sukt Xe ;ofH ZktM hurm ],g hrskg Iu Xe nk; j,kv Xe rf1e hd rhrv ZktM hjkeg hurtf ]sgj uk; udfsy 4Tg srdl jd nk; ]Tg srdl jd rf1e hd rhrv 4Tg srdl jd ekd dS eg skr srdl Cgu kt eg Xe rhrv ct j,kv ,g Cgu hg jk} Bskd kd sukt Xe rhrv ]Xe Iki 4srdl kt Cgu hHd eg akgo 4k;x skg Iu Zxke go ]k;x jxf qrsl go 4,g Cgu hg ;kim Bskd skd suI,ky Xelm 4k;x rhc skd knl7knl go 4srdl kt Cgu hH hHd cv eg Xelm ]k;x rhc <{ kd ;el skt 4srdl kt Cgu sNhi eg skr hH end dS 4krdl kt kI,ky Cgu sNhi skr hH <{ dS Xe ;el 4srdl Cgu kt sNhi ]Tg srdl jd nk; eg 4sNhi ,g Cgu Zxke Bskd 4,g rf1e ZGlf sNhi ]sNhi ,g Cgu Zxke Bskd 4,g krdl I,ky Cgu ],g krI,ky Cgu Gjr hd sNhi hHd uoht 4Gjr hd sxkv knl ,g krkt uoht ]sgj uk; j,kv `,g kuP\c Cgu sxkv `sxXgj s rtwi skd yw/ lm dr cd `sxXgj sr[sn kd yw/ lm eg dr cd 4kdqp yduf Fj kd h/akx ]kdqp yduf Fj kd jhokge ]kdqp yduf Fj jd ekj 4hxSkt gj yw/ hrL\m hdum ]Sx jtqx Fj sl akgt 4,g ku[sn slm ],g hrkt gj yw/ hrL\m akgt 4,g sNhi skr ku[sn udfsy ],g dhO skr go ]Tg sxkv kuyp 4hxskg Ibky Gjr hd sNhi ]jd L\ske Gjr hd sNhi
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 23 egaP

]CF wxky sygi Z"o jktg uhr aSk{'f skt 4Tg hgj L\i husn tkv Xeg aSk{'f hg so `sxXkg sgj sl,d henkv so CF hgj kt hn aSk{'f s; skdutf 4sxXkg sgj sl,d henkv df Tg hrkrc aSk{'f s; 4Tg Syf sdldf aSk{'f so skr kF 0q' jxv tkel ]sF sNv jxv xsky `Tg sgj k>el skdldf 4skjd re uex kd h_ ji ]skjd re hukeBsc j,kv skyskc re Ow> ]skjd re hjskp df Tg sgj k>el dr >akl sl gcql 0qc 4skjd re klgV df sF sgj k>el skdum skt sF yxki jhokge skr sF dlgVv xsky nf; 4sF dlgV xsky df ,g cyre sllb `,g cyre k;D sllb 4klgVv7klgVv 4skjd re klgV ]skjd re klgV3Tg rk>el skd Xkxsky dr ek' sl gcql jhokge 4srsn Cgu hg uk; hHd eg ji ltf ],g rkc hd ste sL\c dS s 4Tg srdl kt Syf sthru Nqd7rqgc sl Xkvk{'f um skr ]X[sn skd Xkvk{'f hd l;'fq;ad ]hd _qFjt ]hd slskvky ]hd < ]hd ekj ]hd jhokge ]hd 0qc eg jxv df ,g hjWt kusy [j uk; hH g; jGf 4hrdl L\i Cgu Bk[nf ;kolf sd ZLskc7d,y sd tkel sykd hldf k[sj yom nsGl hd 0qc 4kxskg kgj tkel rhjiof sl 0qc dfXk;D Tg srL\i Bk[nf 0qc 4kxskg kgj rhjiof hH sl ekj tkel dfXk;D ]Tg srL\i Bk[nf ekj df awg krgd Te ]skr 4kxSkt gj Cgu uklkv kukxy kri Bskd kdum phc sd ;que ukge udfsy ]sxXgj srskg kn,i k'seg skr "Qqikge 4Tg srL\i Bk[nf "Qqikge Syflb ,g uhg7uhn ],g q{ kr;que 4Sgfkp kusy >el rkel xq; kd Xk"Qqikge unf lm ]hxskg kn,i kr;que ukge unf ltf 4,g krL\i Bk[nf Xe rkiquv sd krq{ hjkeg go ],g krL\i Bk[nf kL\\c kurb skt ]"Qqikge 4Tg srL\i Bk[nf "Qqikge sL\c surb h/akx df ,g hjWt kusy >el hH g; Xeg ]sgj uk; jGf j,kv 4Sgfkp huskg Cgu ywH g; sxkv ]hdqp skg rqgc ywH hd susy ;Z<uf kd tkel sjwi ji jk/kv sd Xk;rDf; dS7dS 4Cgu tkel kd Ibk ]sxXkg sgj sjk; rqgc Ibk 4Cgu tkel kd 0qc ]Tg sjk; rqgc 0qc 4Cgu tkel kd ekj ]Tg sjk; rqgc ekj 4,g kOw> ukequv g; kjkeg 4sxXkg sgj rqHnv sl,d xsky sd xq;7h/akx ]kxSkt kgd Xeg 4kxSkt kgd xq;7h/akx xq; kjkeg 4sxaSkt sukt eg sl henkv hlm Tg sIym yqdycf eg slltf nkc ykl jktg skn ]udfsy 4Tg sIym yqdycf sl h/akx eg 4,g Cgu kusn7kusy Nqd sl h/akx kjkeg 4Tg Cgu sl,t h/akx eg 4sF nkoiv ]sF Cgu /fufrfzi sjkeg h/akx 4so sxXy pskl rkc ryx 4kxskg kgj kNv kurdf tkel kd h/akx ]sxXpskl xsky nkc ykl jktg skn 4hxSkt gj kerfzi hd h/akx 4kxSkt skg akvq/ Xe kog 4kxSkt skg uhyof cl 4kF uoht kjkeg kjH sl Xkvk;g udf ]sl Xkvk<1? udf ]sl Xk/sk udf ]sF Sqg sjH sl Xkvkulko udf eg 4sF srht sl,d eg 4hxSkt gj Cgu Cgd rfkv Bskd skr hjkeg 4sxXL\i Cgu Bk[nf hH Cgd pfni Bskd skr sjkeg 4hxSkt IwN Cgu hH k[sjiW Bskd skr hjkeg 4sxaSkt ywH skr eg 4sxXkg sgj sd tkel sd h/akx xsky ukge surb df ]h/akx kF rDf; ukge kurdf3sxXpskl xsky nkc ykl jktg skn 4sxaSkt gj nk; h/akx udfsy 4kxs[j nk; Bskd skdikv u ]kxs[j nk; Bskd s>qe skr u nkc ykl jktg skn 4Xdl jd u sxkv eg dfkr Sgfkp husy >el Xeg ywH go ]Tg srjd ywH k;D eg 4Tg srjd k'seg eg ywH g; df ]sgj uk; g; j,kv Tg sjk; rqgc rkj 2,g r;lf,g g; hd h_ `hxskg hgj r;lf,g k;D hd h_ <jk/kl 4Xe yxat ,g krdl kt kdXG jd kOm skd krhl ji tkokv hd henkv sl <jk/kl dS 4,g krkt yp kri sl rtb hd krhl go ]hxskg Bx hurdf rtb hd Xk;_f 4Tg ekyqx XkL\skjd7XkL\\skjd 4,g kFo;7tkel j,kv tkel jrnc sl tkv ]kvqg kL\Nif skr ;kjekj dfXk;D 4Sgfkp kujd Cgu hH jkpof kd suky hHd Xeg skr Xkg srdl hH ky eg j,kv 4srdl ky Cgu skr Xgkp hH kuky slm eg skr dS 4k;x rhc skr ;kjekj 4;kj kd ;ofH ,g kuky ]Xeg ,g kuky Cgu ;kjekj 4,g kFo; hd tkel sdqp kt ]Sqg srhc ]Sqg sL\Nif ]hd rhrv 4,g Cgu kutsk;7tkel hd ;ofH ;kjekj 4,g nkoraekl ],g kFo; Bqg hL\Nif hH sl nkohtawi ;kjekj 4,g rkc dkujr[ eszi sl ;kjekj ],g dhO eszi sl ekj ]udfsy 4sxy sujd Xrkc hd ;kjekj so 'o sd eszi hlm j,kv kF eszi rqgc kdum ekj 4sulm k;ki Cgu hH Nqd ;kolf sd ekj akgo skr hpaqgi Xe Xk<kzi hyskx 4kxskg k;x lq? eszi go ]hxskg Bx lq? tkokv go Xe <kzi sd Xk<kzi 2ekj 4hd ekj Bkv nk; 4Bkv nk; hd Xk;nfkoh/akx u ]Bkv nk; hd krif u ]Bkv nk; hd ake
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 33 egaP

`hxsyef akgd go ,g rfak' skt ]k/ofql skt ][ql skt ]ZIGd skt Xe Isi sd ake ]aSkxy Sdfr j,kv sYx sNv hg surdf ]sxaSkuc pskd hNv hurdf ]sxaSkrc ukde kNv hg kurdf 4Cgu hH kryef `kxsyef akgd [ql kurb 4sl "skral ]awg kgj ht sl rfak' hL\c Xe ZHx s d ake 4krkv Cgu jgkc sd ZHx sd ake Te df Sgfkp kusn jd jkdub slm skr skg ;hrjkH kpl kpc Bskd jxv 4Xyduf u jgkc hH sl akgo ]aSkt gj hg Xe ZHx sd ake huiv eg skr syp 'o kjkeg jxv ]eg udfsy 4,g krL\i kuL\skN gske kd sNhi Xgm Tg srgkp kukt sxkv skt 4,g krL\i kuIkd skd XkL\t sNhi Xgm ]Tg srgkp kukt sxkv skt 4,g krL\i kujd jkdub skd rhrv Xgm Tg srgkp kukt sxkv skt 4Tg srgkp kukt sxkv skt Tg srjd so skr gskof 4Cgu hg thp hl,t u'w;skosj 4Cgu hH yqdycf gskof `gskof udfssy 2djkpof surb ]kekge surb ]ral surb 4,g Cgu [sym hH Bskd kd rfak Xe k"o jktg paki lki sd rjkH Syflb `kxsjd sl,d rfak go ,g krgkp Cgu hg kukt sxkv skt 4kukt sxkv ,g krskg cyre kd rfak 4,g rki skg Cgu rfak Bskd Xe rjkH Syflb 4Cgu syko sukt sy sxkv3Tg syko sukt sy sNhi jkdal sjkl sjkeg ]xuV'hLad hjkeg ]<Zkeuf kjkl kd orDf; sjkeg ]0fqc hjkl hjkeg ]urpV kjkl kjkeg ]Rf1ozi hjkl hjkeg ]udfsy 4sxkv ,g kukt ]sNhi ,g Cgu kuI,ky 4tkel kd ;ofH ]tkel kd sxkv uhgofZxo rDqe sl <"sk' Sgfkp ]Sgfkp Cgu tkel hnkoraekl kvqqg k;x ]kvqg krhc ]kvqg kI,ky 4tkel kd ;ofH Sgfkp ]Sgfkp Cgu ;kjekj ]Cgu 4kF krdl kt go akgt kxsdl kt Cgu sxkv go Xe lk;zi sd h>elku j,kv Xe ''fskd hd suI,ky ]srdl Cgu I,ky skr sygi ]dfXk;D 4Xe Xkrkc hd suI,ky sNhi kxSkt je dqe 4Tg sgj k[lf Lbklw; ]k;gekv skd dqe eg skr Tg srjd rkc hd suI,ky sNhi eg jxv j,kv ,g tkel dek/v tkel g; df Tg Xjc[ hd rkc lb Xjkrd hcay hurb hd XkvQqxZe/ 4,g krkv tskj jIDkL akg; sjkeg 4Tg xsky Fo sL\c eg df Tg srdl gd Cgu Xe sygqe skr skg krkv jIDkL tskj7tskj Xe j? hldf 4,g Cgu kd oj,kx rwcl g; 4,g hrL\i rjWt hd suskg kn,i jkc7jkc skd d{'f dek/ akgt ],g tkel dek/v dS tkel kjkeg df ,g rwcl kd rkc lb g; 4,g kujd oHquv oj,kx Xelb jd pskl7>el kL\skF 4Tg srskg kn,i hg akg; sjkeg jkrov j,kv 0qc ]jdDFhr df k;ufqn df ]jd uql rkc g; Tg srskg rofakoj,kx rqgc eg `hxskg rjWt k;D hd dldfpf Xe oakx lm skg ;ko Xe oakx ltf 4sxXjd Cgu ''fskd hd sulc jIDkL akgo sxXkg ed thje Xe oakx ltf 4hxSkt skg ed krd;okv hd susn skd Xkvk{'f hd Ze/ unf lm kxSkt kv Ze/ ji k;ufqn unf ltf 4Tg srskg ywdrfzi sd Xkvk{'f skt Tg hrL\i husn Xgm aSk{'f 4sxsXkg xsky sl,d df Tg hrky jc[ hd tkel aSk{'f hd tkel 4aMkt L\i u Xe I>a> Bskd df kgj ikpiqp Syflb ]Cgu k>el Te 4awg krjd Oki tskj ]Cgu krP\i ]awg krP\i tskj `kd dw; ;k;v akojRgum Tg srgd ikv k;D 4,g krL\i Bkuql ed s>qe ]Syfskc sl jskt kjt ];'kge ]kgd su henkv lm `k;kOm Cgu Xk;D Fkg sueqr `Xkg srkt hg n;k' henkv dek/ Xe Zpp dfXk;D `Sx sl,d kv Xe Zpp eqr 2rskn sjse 2Z;pkv 4,g krL\i ewyke henkv rqHnv kL\c g; ],g kO,c suekl henkv skt g; df kgd u jhdG lm udfsy ],g jkl Nqd sd suyskc Xe /acal sd ;l jGf 4,g dhO cl cr 4,g kP\i akg df skg srgd cl eqr j,kv Cgu hg ,g Xe ycfbkc Bskd kl,t ;k;v akojRgum kd dw; df wan krc Xgqr Te cr df kNwi su jhdG lm 4Tg srP\i ycfbkc eg ]akg df k;kyef Fkg sucl um `skg srP\i ycfbkc cl eqr 2sk_ef df awg krNwi g; sleqr Te 4awg krgkp kusy jd [ji7pakt kL\skF Te ]awgd Nqd Te df sygi sdlb df kNwi jdskg sL\[ ji pae sulm 4kvqg kL\[ jhdG go 4Sbk>el Xeg Xe /acal sd ;l skr ikv ]Cgu7Cgu ]kgd suXkgm 4suke Cgu xsky udfsy 4Tg srkv hg hnko;l Xe kpp ]Xe Xkjnfae dfXk;D ]Tg Sqg Skv hg xsky hnko;l skr akg; `,g k;D rjWt hd suk>el Xe /acal sd ;l akg; ],g Zpp skr g; udfsy `Xe /acal sd ;l ]kgd su jhdG lm 4skvk>el Xeg Xe /acal sd ;l df slm kF kgd su Xkxsky sd Zpp 4k;x suyskc jhdG dS Xe Zpp dS `Tg hrL\i husn Syfldf ]Tg hrL\i husn Xgdf aSk{'f df krki kv Cgu Xe yk;[ sjkeg udfsy 4k;x L\i Cgu ZdG Bskd hnk;ufqc Xe tkel 4kF Cgu kpaM tkel 4kF hg klsS sygi Z"o jktg uhr ],g tkv kl,t tkel df ,g 0lf sllb 4Tg wxky hH tkv hg so
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 43 egaP

kukt hg Xe hjwcte ]Xeg j,kv 4sxaSkt syp Xe uktuv jd L\skN skd suke7sukt eg hxsyp Z;ekl hjkeg dr akgt ]hjlwn rkc skr sL\i kukt hg Xe hjwcte ]Xeg j,kv 4sxaSkt syp Xe uktuv go df Syflb go ]Bqg rlfdof k;ufqn hjkl `sjrm Xe rpfjfiv ]uktuv u,kd ]sy I>a> u,kd ]aSkt akgd ]sxXy jd jtqx Xe hlb gjr hldf 4,g krkt dQ oakx 4Tg srdQ ]Tg srL\di eg df ,g g; <jkd kdlm 4sd [sn lb Sx Cgu eg jgkc ]udfsy 4,g hryduf Xe krq{ ],g hryduf Xe rhprkc Cgd ],g hryduf Xe Xkvkrofd klgV go skr 4kd sukt jgkc ,g Cgu hH lgkl udfsy ],g rqgc jrhH skr klgV ]Cgu `kxSkt skg Nqd sllb ]skg srdXG j,i7Fkg ji pae sd uysel7ofd j,kv skg sgj krc skt sl Xkvkrofd eqr ]hjqnkgc g; hjkgqr `sxskvkt skg 0lf js' eqr sl krofd hjkgqr 4skL\sN re skd jss' Sqg srskl ]Tg js' eg df sxy sugd cl so j,kv Tg srkt skg kn,i dPXe Xe rkljc sl,t ]Tg Sx skg kn,i ofd Xe oakx7oakx 4,g k;kv Xe ukrqngV kl,t kxskg k;kv Cgu hHd uwuqt ]jk[qc kd Xkvkrofd klsS Xe k;ufqn 4Tg srkt srht 0q; Bskd sl Xkvkrofd df sl,t ,g kgj jd krofd ukrqngV kjkl 4Tg sgj Cgu kt Cgd ]skd Xkxsky Tg sgj kuql krofd jgkc sd j? udfsy 4Tg js' jcc eg ]re skL\sN skd XkglV df sxy sujd aSkrofd ofd Xe ukrqngV 4,g Cgu hH Nqd jrhH ]hjkl hd hjkl ,g hg jgkc go 4Bx akgd klgVv df srsy [sn ikv skd henkv dlgVv j,kv kvqqg kyeg kd ukrdfki ]kvqg kyeg kd uhp `klgVv g; ,g hl,d `,g henkv dlgVv kl,d g; 4,g krxy suycm /sk sl jrhH sdlm skn gd Nqd kl kjt skd henkv dlgVv 4,g krkt skg kL\[ henkv jk[aw[ sl jrhH sdlm j,kv skn kldm kl kjt skd henkv dlgVv sl dlgVv udfsy 4srgkp kukt Cgu Cgd eg Syflb Tg dlgVv eg 4Tg srgj sO,c Xe j? suiv eg Syflb ]Tg srgkp kujd Cgu <ekv eg ]Tg srgd eg 4Tg srpskl Xrkc hd hjk;'fskg rqgc eg hd suk>el skd suiv ]udfsy 4ji jkrof kdl kt Cgu rjkH 4k;nf jd n,d jrhH sd ukrqngV skd rjkH g; 4,g Rf1ozi g; ]skgj Xe j? suiv 4,g hrxy IgkL\c? ]Xe uktuv ,g krxy jL ]Tg rhH;H skd sukt ji k_k; hd rkKv jd kOm jlf eg sl gto lb ]Tg Sx skg su,kc eg sl gto lb ],g Bqg Iu kHrfzi hjkeg sl gto lb ],g Bqg <h{ ZktM hjkeg sl gto lb ]Tg Sx L\qdlf eg sl gto lb 4sxaSkt Cgu sxkv sl akg; eg ]Cgu df ,g krgd j,kv ,g sL\di skd ZHx sd ake go 4skd rhrv ,g k;yf L\di sl jskt sulm 4,g k;x gj k[j Cgo ue kdlm 4,g kvqg kIipf sl rhrv rjkH 4,g rkc hl,t sujd krpV Syf sd rjkH ]j,kv 4Tg tsk[ hd suskg rDqe sl rhrv jrajuf tsk[ hd uoht 4Xdl kuc eg j? s;u j,kv uktuv dfkr ,g krL\i kusn L\skN slm ]skg kgj j? kNv hg kurdf kygi 4Xdl skg /yim skd uoht sd Xkvk/ofql Bu j,kv eg dfkr Tg hrL\i huys> aSk/ofqlv hd sxkv 4skg kgj Z<wik/ofql hg kurdf sgkp ],g krL\i kusn L\skN kyNif 4Gjr hd sxkv tskj ]Gjr hd sxkv3,g Gjr hd sxkv k_k; hd uoht 4,g k;x skg _aro gjr hjwi sl ake go akgt kdqp kt ji k_k; huiv go 4kxSkt ywH hH skd ake n;k' j,kv hxSkv Xe uoht sdlm h_ j,kv yd jGf 4,g krkt kyp krP\c kylkG phc sdlm j,kv ake sjh/7sjh/ jGf ],g krxy suyp sl j,i suiv jGf ],g krgj kIipf sl ake unf sL\skF 4,g krL\i kuskg kL\[ xyv sl ake ],g krL\i kuL\skN slm skd ake `ZFv kdlm kxskg k;D skr ]hd uoht ji k_k; krkt Cgu df sn gd jxv kpc udfssy 4,g hd ZHx sd ake rf1e Bqg hiNf Xe phc Cgd hgo 4kxSkt skg cl j,kv kxsL\i kujd Cgu hH Nqd akgt Sgfkp kuskg ukF dS Bskd 4hxskg Cgu rfak'v Bskd ]hxskg rfak' cl akgt Sgfkp kuskg ukF klsS dS Bskd 4kxskg u [qn Bskd ]kxskg [ql cl akgt Sgfkp huskg gxt hlsS dS Bskd df ,g krgj krtawx Xe sjgx ]hd ;que Xe rf1e Cgd ]Xe ue hgo 4hF u hed Nqd ]kF Nqd cl akgo 4kF kvqg kn,i hg sl oHquv sd ZHx yk;[ kd {ske df Tg srgd dufkK,oskue 4kF [ql cl ]kF u [qn Bskd go 4kF naukv kd suskl Xe kuf ]Xe kar sIa? lhc,kp j,kv kF kryp ikpiqp uoht kjkl akgo 4hF I>a> j,kv Bskd u ]hd 9IXebkyab u ]hd hjd,ku u ]hF Gf hd suk[ akgo u dfXk;D ]kxskg krkt skg r;7rv uoht kjkl ],g hrkt skg rfak hL\c ],g hrkt skg 9u'w;skosj8 hL\c 4,g krL\i kukv jgkc sd Isi sd ake skd spc udfsy ]Skt yef kl,o ]kF kryef [ql j,kv rfak' hl,t Xe ZHx sd ake df ,g hgj yp g; tsk[ jrhH sdcl lb ]Xjkd ]Sdfr ]sYx sNv ]ukde surb s; 4,g kryp krkuc Xthp hd gjr hlm go <jkd sd [ql hlm ],g krsy ukt [ql skt kpc Xe Isi sd ake df Tg srgd skr dufkK,oskue
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 53 egaP

usXkgm skt 4k;x k;nf iskF ji eku sdum Xe ykl jktg go ]kxskg kgd Cgu hH hHd suXkgm skt 4hd Xkrkc hdum ,g hgj kt s Bkuc yd' k;D7k;D df sxXkg srskg ukj,g surdf j,kv sxXkg Sx skg uk'sji ]Cgu 4Tg srgj Sdf uk'sji >akl sl gcql df k;x skg kn,i Xe dqe sd Iqn sd akgd df sxXkg Sx kL\c? ]hxskg Bx skg rtqg hdum 4skvky ji uhet skdum j,kv skpC[ xakI hdum tskj 4sxXkg Sx skg uk'sji rqgc skr sxXkg Xe {ske Cgd so jxv 4sxXgj srkrl skd 0qc j,kv jhokge j,kv < dr cd eg 4Xjd Wq' kupskl Br suiv eg df ,g g; uko;we udfsy ],g Cgu uko;we g; 4,,g krdl skg hgl go ],g krdl skg ryx go 4awg krpskl Te g; df Sgfkp kugd g; sl krIi ]sl hjknukeB Xeg df awg krgkp kugd g; slikv Te 4,g chdjr hd sukpaqgi ukldqu skd kHrfzi hd dqe sjwi g; dfXk;D skd rkc lb awg krjd jkdub Te ]Cgu 4hxsL\i hukyif jd jH ckj' Bu Xe yrskc skd ckj' hukjqi Syflb 4skd s;u Cgu htkj hH sd suuql so df Tg >elku surb xsky ]jGf k; j,kv 4,g krdl kt k;ky Syf sd Ifqi hd jkdagv kjkgl kd kjiaji `kxskg 0lf knk; slldf jkdagv 4Tg ikv surtf sxXL\i Bk[nf spaM hg surm jdskg sL\[ ji Xskj,i suiv ]sxXL\i Bk[nf kpaM knk; ikv sl huklkv jdskg sL\[ ji Xk/ad sd < 4,g Cgu jkdagv kukt skg sL\[ ji Xk/ad sd < j,kv ,g jkdagv kuskg sL\[ sl Xkj,i suiv 2,g jkdagv g; ]Cgu udfsy 4skvkt skg sL\[ hg sl Xkj,i sIskN skn suiv `skg srskg jkol ji s/ad sd hldf Xk;D `skg srjd hjkol jiM sd < ywtGf Xk;D `Tg sgj gd k;D < df kxsukt sl,d go ]skg u lki sdltf kursp hd < `kxsjd kokn u,kd 2Tg sgj gd k;D < df kd sugd sd rkc lb ,g krdl jd Cgu kokn Bskd j,kv rDjfrfv sd < `Tg sgj gd k;D < df kri k;D s >qe 4Tg sgj jd < go df awgd Te df ,g ebk yqdycf g; 4,g jkpk;v kuiskF jiM sd < slm awg kgj gd skt Te 4skg hgl sgkp ]skg ryx sgkp ]awg kgj gd Te df Sgfkp kugd s>qe go ]awg kgj gd Te skt 4,g xskj dS sl Xe Xskxskj Xknk;ufqc d dqe lb g; ],g Cgu krzeuof g; 4awg kgj gd hgo skr Te 4Tg srgd aptkj.nehJ g; ],g krgd udfj g; ],g krgd s ;kIykI g; ],g kgd su jhokge g; ],g k[yf Xe krhx g; sF srgd so 4awg kgj gd Te g; df sF srgd Cgu g; hHd so 4sF zeuof ht h/akx df kgd suXkgm `k[yf k;D suXkgm 4Tg s[yf _i Nqd j/b su Xkxsky ub Gky[f sjse hHv 4hxskg Iu go ,g 0fq' skt hd krhx 4kxsyp go ],g kgj skg jkpk;v skt ],g hgj skg k;g skt Fkl sd krhx Xelb j,kv 4kxsuke Bskd cr hxsxy supat rkc hd krhx yqdycf go ct 4kxsL\i kujd kL\[ jdky Xe yd' hd krhx sdlm j,kv sdjd 'sozi Xe krhx skdlm 4Cgu htkj skd suuql skd s;u g; ]Cgu hg kxsuql dqe g; dfXk;D 4srdl gd Cgu k/hl ],g kugd Xgb skt `,g rjWt k;D hd XkvkdhI jktg skr Cgu 4Tg Bx skg kn,i aSkdhI jktg Syflb ]Tg sgj iskF jiM sd < sjkpsc hrnjct skdlm so Tg srgkp kugd skt s; 4Tg sgj gd k;D jkd kdhI jktg s; ]jGf k; j,kv 4kgj u hg cyre Bskd Xelm Xkg sd rkc ltf cyre jktg 4kgj g; cyre ]kgj u hg cyre Bskd skr ]sxXkg sgj cyre jktg Xe rkc hg dS df kxskg kgj ckj[ xkenf kd < skr k;3Tg hrskg 0lf Xrkc hg skn sllb `,g krskg 0lf k;D sllb 4hyko cyre jktg j,kv Tg aSkdhI jktg dS udfsy `,g rjWt k;D hd XkjkdkdhI cv df ]h/hl hurb ],g hgd rkc Ii hurb su < `,g rjWt hd jkdkdhI Syf sd suk>el skd krhx 4kxsn jd kn,i akvq/ j,kv ]jkdkdhI 4,g Cgu rjWt hd kdhI hldf hd krhx df ]Ii hurb ],g ckrdf Gkl hurb krhx 4,g Cgu rjWt hH hd kdhI dS Bskd hd krhx 4,g Bx skg aSkdhI Xkjktg hd XkFazx uhpkzi Xe ukrqngV Syfhlb 4sleqr ,g Cgu jL Bskd jGf ],g kgj yskc hg rpfjfi kukjqi cr ]skyskc cr ],g dhO cr 4kxskg htkj skd suuql Bskd cr ,g kvqg kgd Xe krhx g; df sjd 0lf g; sygi go ct 4Tg srgkp kukojd Xk;ufkeBsc chtv 4Cgu skr Cgu ]hxskg rho rkc go Cgd cr ],g kvqg kgd hH Xe krhx hg; awg kgj gd Te skt ],g krL\i kugd slm 4,g krL\i kukugi jcaLkv kd Ow> dS skdlm skr skg hugd hH rkc Bu skd hldf Xe ukrqngV jxv ]Syflb j,kv 4Sgfkp huskg dhO hgo ]Tg sruql sl ykl jktg uhr ],g dhO rkc hd < suiv `k;D ,g dhO huuke rkc hdlb `,g k;D ],g u,kd henkv g; Cgu kri ],g kuktuv henkv g; ]sxXgd ikv skr awgd rkc Bskd Te jxv 4Tg srL\di jd I,ky sNhi3hjlwn rkc skr sL\i
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 63 egaP

]k;x je kGn dS 4krje Cgu jGf henkv kvqg kje 4Sgfkp hxntV hH Syf sd suje `kxsjd k;D cv skr skg k;x hg je j,kv ,g krdl je skr skg kntV henkv `sygi su Sgfkp hrg Syf sd suIef `dk[ `k;D XIef skr hH XIef eg skr ]hdqp Ief sygi rqgc hrg df ,g hurb yqd rkc 4,g Cgu rkc hH Nqd ];'kge df krgd jd yef slum kF;v sdqp je skr ykcdb cv 9hjkeg Cgu hrIef hrg df ,g rkc Nqd8 df ,g k;kx su ykcdb 4Tg Sx je chjd7chjd ]Tg Sx hg je ]sxaSkt je Xe gske sd rhrv eg `,g [qesk;ofH ],g kgj kt kyp krP\c sxkv rxt kjkl df krL\i Cgu Bk[nf skdeg k;D `sxXL\skr cd eg g; ]kusy L\di jd L\dt skd rhrv skt g; ]gske kd uhpkzi skt g; ]krnfkouhpkzi skt g; 4,g ZFv g; kdlb df ]Xe phc Sx suk>el ZFv sl,d eqr 4hF Gkl rkc hjse 4gjr hjwi ]rkc hF hn gd uTe 4srjd ki eqr ]kF k;nf gd suTe go kF kugd skt s>qe `sF sL\i Xk;D sNhi sjse eqr ]utl df sxaSkyp kendqe ji s ub < dfXk;D ]sxaSkv jtu Sqg s/ac dS7dS jkdkdhI sd krhx s; skr ]Xe {ske ]hxskg ryknv Cgd hH hHd jxv j,kv 4,g krdl skg hukK hHr s[yf kdhI hd krhx Bskd 4,g Cgu hg hukK go skr s[yf u kdhI hd krhx Bskd Xe dqe lb 4,g kgj kt kiskF jrajuf ],g kgj kt kiskF Xe dqe lb ]udfsy 4awg kr>el Te klsS ]Xgd hg kurb ]XiskF u jiM sd hldf skd k;k; huiv sdjd ki ]udfsy 4Tg hrkt skg hurm aSk;k; Tg sruql xsky surtf ]Tg dS go ,g krkt kgd skt 4Dbx skg uhr aSk;k; udfsy ]kF dS go ]kF kgd skt su 0qc 4Bx hyp ji ukdqn huiv k;so ]k;x kyp sujd hjskp jskp ]Sx syp sujd uk; q{Hf 4hgd rkc hg dS su 0qc 2aMkt Te ]sxXkg sdqp kv dgkzx ]sjv ]hyskc k;so 4skjd Z;kd erfav ],g Bx skg _fkj df kuql su k;so 4skg jkdwgkl sgkp ]skg jskp sgkp ],g krL\i hg kukt sujd k/a/ jGf ],g krdl kt k;koax rDo rqgc7kL\skF Xe Ze/ 4hxSkt skg ydfqe skr ]Xe Ze/ kxawn koax jH rkj sl,o 4aWd k/a/ kuiv aMkt 4,g k;x P\p kurdf nakp ]Bx skg _fkj rqgc ]kgd sulm j,kv skjd Z;kd erfav kd _fkj j,kv skvkt df kuql su jskp 4hF Bkv hH k;so dS ]skd >akl kF k;kv hH jskp Bskd unf lm 4skjd Z;kd erfav kd _fkj ]skvkt df srgd kurb so skr 4skjd uk; df hF u rjWt g; hd sugd tskj7tskj skr 4skvkt skl jGf ]skjd uk; sygi sd suskl 4kF uk; Z;kd erfav kd _fkj j,kv sF srskg Fkl sdum q{Hf jktg ln so 4skjd Z;kd erfav kd _fkj sskvkt cv df srgd sygi sd suskl skd Xkvq{Hf go df kF e;uf kdum kd tskj nkc sd upozi 4sF srjd upozi 0qc rkj dS ]unf dS 4,g rfFf hjkeg skt ]Tg srdl >el hgo eg 4,g Cgu kri hH Nqd s>qe ]sxXkg srgd Cgu df sxXkg srgd jhokge 4Xe /acal sd jhokge awg krgd Te g; df sgd g; skr ,g kugd hH Syf sd jhokge jxv 4sgd rkc huiv sl Gjr hd jhokge u ],g Cgu jkndg kd suyskc sl Gjr hd < henkv Bskd df Sgfkp huskg r;ufkeqe sl hrl skd dqe j,kv ,g Z<wi/kjiv yqdycf g; ],g IDS yueff g; `Tg sgj jd jkpk;v k; Tg sgj jd ktwi eg 4ji Xk"Qqikge ]ji Xkrak0lf ]ji Xk_k' Tg sriskF k<jk/ huiv eg `,g k;D g; 4Tg gj jd Xrkc chtv 2Zxo skn ]syko suuke skd jhokge hg dS cv 4,g ryx rkc g; ]Cgu hg ykol g; 4,g Bqg hdL\y s sdum k; hF h_ hdum df Tg Cgu htkj skd suuke 4sxXn iskF ],g k<jk/ hdltf hd hjkpzc ykc skr 4hjkpzc ykc ]kxsjd hnk' j,kv henkv kl,t jdDFhr 4Cgu hg kvqg hHd g; ]Tg srgd jcaxnf 4kF nkekn ]Bqg hdL\y ]Bqg hnk' df g srgd jcakrso 4Tg sL\x> hH Xelb ]Cgu df Bqg kn,i hdL\y skd jhokge ]Cgu df Bqg hnk' hd jhokge 4skd jdDFhr T ]kxsL\i kuskg kL\[ skdum sl cklgf sd k<jk/ huiv skr go dfXk;D ]kykL jd Fkuyfe skd Bkchye sulm skr hxskg hgj h_ `,g hrdl skg sl,d h_ jdDFhr jGf skr hrdl Cgu hg kt {ske h_ df ,g g; kr;ke hd Xkjcaxnf udfsy ]kxskg kgj kdDi skr g; ]Cgu 4"Qqqi df kF h_ jdDFhr dS df ,g Cgu kdDi hH g; df ]ikv Tg sgj [yf lkgrfb chtv 4"Qqi df kF h_ henkv Bskd df ,g k;x skg /nfal hH g; 4,g kte kL\c 4,g h_ ],g Bkchye go df Tg srgd jcakrso 4Fkuyfe Tg "Qqi go ]Tg srgd jcaxnf 4Tg Fkuyfe jdDFhr dS Xeum 4Tg jdDFhr lhc,kp sd Xku,t 4kxsL\\i kuiskF jiM sdum Xeg ]kxskg skt Xe ue sjkeg 4Cgu cklgf Bskd kdltf Tg srdl iskF eg k;D7k;D 4k;x uc klgf kd h<ko hdum go kxskg Cgu hH kpskl
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 73 egaP

eg 4aSkt sy I?je sl,d eg ]aSkt sy jgkc sd j? sl,d skd 'ky eg 4hF hjk; rqgc ake df srgd Cgu g; jGf 4sr[j Cgu Xe j? skd 'ky hg srje jGf udfsy ]Tg sjk; rqgc ]Tg srkt je krif ],g hrkt je ake Xe j? 4Sgfkp kusy L\di jd ld skd sukjqi skr ]yqdycf skg kukt hg je jxv 4,g r,ke Fkl sd sukjqi ],g Fkl sd s;u uoht ]sgj uk; udfsy 4,g kgj ki skg Cgu et kd s;u Syflb ]Tg Sx skg ZFelv Xe sujd Iu skd sukjqi eg 4Tg Sx skg ZFelv Xe su[sn q;1e hd sukjqi eg j,kv 4Tg srdl sn et skd s;u yosd hg so Tg sr[sn r,ke hd sukjqi skt 4Tg srki jd ut1l kd s;u hg so yosd Tg sr[j regf hd sujd lao skd sukjqi skt 4Tg srsn sk[ Z;ekl hd sujd <Zkeuf kd s;u so sr[j Cgu Z;ekl hd sukjxf skd sukjqi skt 4kxsjxf Cgu hHd go `kxsjxf cd go 4,g kvqg kL\[ dr hHv Zpp go 4Cgu sxaSkjxf kukjqi dr cr ]Skt uc u Zpp k;u dr ct df k;df jkdho okrzi kF,kp jGf j,kv k;df jkdho sl rfelZol hH slb 4sxaSkuc Zpp eg klsS ]XXXykohn Bu ji oCu hukjqi ]Xykohn ywdquv sd Xkykohn hukjqi ]hg ji gxt hukjqi ]hg kl,t Zpp sukjqi dhO 4Cgu stkojn s;u ]kxsgj k;u Zpp ]hxsgj hukjqi oCu ]ji oCu hlm ]ukde hg kl,o 4kl,t sukjqi dhO ]kF kukjqi kl,t sxaSkuc hg kl,o Zpp k;u eg df k[yf Xelm j,kv sl jkrof k;df lki okrzi kjlhr j,kv k;x skg lki sl rfelZol hH g; 4,g kukuc Zpp k;u dS Xeg jd kjxf skd sukjqi j,kv k;df lki hH okrzi kjlwn suXkgm 4Sgfkp kukt k;nf kjxf Zpp kukjqi df Tg srjd lki okrzi dS sl rfel Zol eg skr 4kxSkt Cgu Bskd Xe Zpp sukjqi cv jGf cr 4k{hrzi Bx skg rqgc cv df k;df lki okrzi dS su hIsed skr `Sgfkp kujd k;D 4,g k;x skg kukjqi rqgc Zpp ],g pl skr g; df sysskc xsky so 4jrhH eg Xyp ]Tg sgj jd jgkc dO,c hd hIsed huiv hH eg ]X[sn 4,g dkujr[ kukt Xelm df ,g k;x skg kukjqi kurb Zpp ]skn re "skn skd Xkxsky ZGlf ]sk;'kge df kgd sulm 4kF k;x paqgi henkv ukot dS ]udfsy 4kF krkv Cgu hH Bskd hHd hH sl Xeum dfakykg 4,g pl rkc df k;kygf jlf sucl j,kv Tg Sx skg dek/v yqdycf xsky ]Tg Sx skg drfku yqdycf xsky ]Cgu hg krkv Xe jnfae Bskd ]Tg Sx skg ckj[ sL\c xsky df k;df ;r akgo suXkgm 4Skt u jxf ykohn Bskd Cgd df sl Lamkiad jwn ]syef jgkc hH so 4sF srkt Cgu h;k;quv akgt srkt jrhH Syf sd sgkd gd ]sF krsu sjkpsc hH go ]skr 4Tg srht gjr hlm j,kv Tg srjd rkc hgo sxXuke ikv skt 4Tg sruke ikv skt Tg srgd hgo ],g krjd lkoof k;D ],g kruke k;D h;k;quv df Tg srsy kxy kri sygi 4sNhi k'seg Tg srskg so ]Tg srL\i Bk[nf sxkv skdikv skr 4Tg srkt skg Fkl jd xkH jd dpm so cr ,g kgj kt akg; h;k;quv df Tg srsy [sn ct 4skd jvskykG Tg srjd skykG j,kv Tg srkt sNhi sd Xk;;fk;quv k'seg krsu 4Xe jkc[v ,g ezH ZGlf g; 4Tg srkt sxkv sd Xk;;fk;quv krsu df kugj re Xe yk;[ lb ikv 4Cgu hg srkt krsu akgo srkt Cgu h;k;quv akgt 4Tg srskg jk;'fskg knk; sl Xk;;fk;quv k'seg krsu dfXk;D ]hyef Cgu jrhH Bskd hH go ]hyef jgkc hH hIsed go 4,g ydfqe hL\c kgd suXkgm 4hyef hIsed hd Xkd{jal sd Zpp 4kF kL\i hyk[ Zpp 4krkt sujd kuZFkzi u,kd akgo ]kF kjr[ skd ukt skr ]akgo ]udfsy 4Tg srkt ed so ,g hrskg k/ofql ed skdutf ]Tg srkt knk; so ,g hrskg k/ofql skdutf 4Tg srkt skr ,g hrskg k/ofql 4Cgu srkt sujd kuZFkzi skr jd kxy ji oakn skd uoht syko sujd kuZFkzi 4kF krkt Cgu sujd kuZFkzi Bskd `kxSkt sujd kuZFkzi u,kd Xe Zpp slsS 4ji Zpp hxsjxf df krxy skr hF hrdep hytcf ]Zpp k;x jxf df kF krxy skr sF srtjx ynkc 4Cjxf cr ]Cjxf cv df CF hrygf Xykohn hdlm skr CF hryp aSkog df kF kukjqi kurb Zpp go 4Zpp kukjqi rqgc j,kv oakx kukjqi rqgc dS 4kF Zpp dS Xe oakx dS 4kxaWd hjwi rkc huiv Te sdjd gd Xrkc hl hL\skF j,kv jd gd hukgd go 4kF Zpp kukjqi dS Xe oakx dS 4,g k;x rhc skt ]skdlm ,g kukt srywH tskj 4sxkv tskj7tskj ]sxkv ,g kukt sy skd 'sn 4,g kyko sukt sy Gjr hd urkjqi jGf urpV hd h/akx j,kv ,g n[qn g; udfsy 4Cgu kpc Nqd skd suIef Syflb hdqp sk[ hjkeg go ]hd orDf; sjkeg ,g k;D Rfial ukeZro `,g k;D hHv `lki sjkeg ,g k;D tkv 4,g hdqp sk[ Xe rhrv kHrfzi hjkl hjkeg ],g Cgu kHrfzi ukeZro Bskd hjkeg ],g Cgu r;lf,g knwt,ke Bskd hjkeg 4Fkl sd rhrv ]sdqp sk[ eg r;lf,g df ,g g; hcw[ hjkeg 4hrIef Cgu r;lf,g hjkeg slltf ,g hcw[ hL\c Bskd hjkeg df Cgu Syflb e,kd g; 4Cgu hg srje skr jGf
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 83 egaP

4sF Xe /skjof sd dhudr rlfdof ]_a; hth/akx df kgd >akl yd suTe j,kv sF Cgu Xe /skjof sd _a; hth/akx df ,g kgd su Xk_ef Nqd 4Tg sNwi uzi sl rqgc su Xk_ef ek;kv lskO sd kurspal upozi kF,kp k;skj kjhcd [sn 4,g k;x skg hjWt kuuqp skd k'nf uoht Bu j,kv k;fzi Bu Xeg j,kv hF ryx k;fzi hd rhrv sjkeg skr Tg ryx jxv eg df ,g krskg [qn kL\c ],g hrskg kL\hi Xe suukt skd rkc lb dfakykg ]kxsLi kuukt Xeg skr Tg sryx eg jxv `Tg Xk;D ryx eg skr kF dhO go jxv 4Tg Sqg kn,i eg sl k_k; lm ]Tg set eg sl k_k; hd lkgrfb sjwi lm dfXk;D 4kd lkgrfb sjwi sjkeg ,g rwcl g; ]Tg sl,d eg 4,g Cgu rwcl Bskd j,kv rDjfrfv sjkeg 4sd rhrv sjwi suiv ]Tg rwcl eg 4sF sl,d thc df sxXsn rwcl yG skr cv 4Cgu kri Nqd cv skr kdum ]Tg Sx sk[ skr thc 4Tg srskg ywG hg sl thc ]Cgu 4Tg Sx skg L\cL\x eg udfsy ]kF dhO skr thc df krdl gd Cgu g; yG `sl,d koL\d yG skr kF kOhe thc jxv 4kd thc suiv ],g rwcl yG `sl,d L\cL\x kIsc g; skr kF dhO ikc jxv 4kd ikc suiv ,g rwcl kIsc `Tg Xk;D slsS eg skr kF dhO go jxv kF skt 4Tg IDLskzi7bkc skr sd hlm ]Tg Sqg kn,i sl hlm eg skr kF dhO go jxv ]kF skt `Tg Sx skg Xk;D ryx eg skr kF dhO go jxv kF skt df kxskg kujd ;Z<uf skd 'sn lb jkc dS 4kF dhO hgo ]kF skt go ]Tg srgd d{'f sjkl sjkeg ]Tg hju'DSjf d{'f sjkl sjkeg ]Tg hekxrfzi d{'f sjkl sjkeg ]Tg s/ac sl sukjqi d{'f sjkl sjkeg ]udfsy 4wag krgkp kukxt klhHv j,kv k{akdkv Syf sdlm ]wag krgkp kukxt kuekd Syf sdlm ]sxaSkuc eg skt skd uoH lm ]kxsxm skt skd tjwl syko sukv lm ]skd ;ofH Te 4,g hy jke hL\kgqd ji Xkj,i suiv sl Fkg s uiv suXkgm ]Tg Sx dQ sNhi skt 4,g jxkl kd rauv akgt akgo Xe ;ofH sxkv j,kv sxkv ,g kukt ]dr rauv ,g kukt 4Bx skg jxkl skr hg srjxf Xe jxkl j,kv Bx skg Ikjof jd paqgi lki sd jxkl ]hF kjk/ hl <h{ Xe h_skxax skr ]hxkH ]hdQ Cgu Xe h_skxax 4hF hrdl skg Cgu jxkl skr hrkt dQ Xe h_skxax 4,g hrkt paqgi lki sd jxkl unf dS j,kv ,g hrgj hrxkH uktuv ],g hrxkH 4,g klskjH ji suxkH suiv 4,g hrkt hyp hrxkH ]Cgu dZ'nZxke Bskd ]Cgu Lbkx Bskd ]kryef Cgu Bskd 4Tg akgd jxkl df sy Nwi df ,g kryef rgfskjqi Bskd u ],g akgd jxkl df sy Nwi slltf ],g kryef s lm kykolyfqi Bskd u Xe srkj 4Tg srkj surdf ewyke u 4,g hrkjdI sl XkjFi ],g hrL\,kn ]hrxkH Xe Xk;nfko ]Xe Xk;Ifk? ]Xe XkL\kgi uktuv 4hrkt Cgu dQ ji h_skxax 4,g hrxkH sl h_skxax ]sl ;ykegf kxax ,g hryduf 4,g kuyp akgo ],g kekeji ]rkKv ]uskuuv Xe rav j,kv 4sxkv j,kv sxkv ,g krgd skr Ze/ 4skvkt sNhi df ,g krgd Cgu Ze/ ]Cgu 4sdl skg jlzxv Xe k'nf hd et sd s;u ZktM j,kv rDf' dfkr ],g krkt skg kl,t sukpaqgi ji I?je hHd hH rhrv ],g krkt skg kl,t sukt ywH hHd hH lkgrfb ],g krkt skg kl,t susn kyt hHd hH lkgrfb 4Tg srkt syp sr[j ji drfe ]Tg srkt syp srsktal eg X'ky hd lkgrfb ]udfsy 4Tg ssrkv kyt eg X'ky ]Cgu udfsy 4srdl skg Cgu Nqd j,kv ;kolf df suskg yxki spc s;u akgo Tg X'ky hurb Xe j? ltf dfXk;D ]sxaSkt skg yxki hg srskg kn,i skr sxaSkt skg hH kn,i spc s;u ]j,kv 4srgkp kusy Cgu eut eg Xe jsP lb sd Xk'ky ub ]Sjfd ke{ df sxXn jd jkdub sygi sd suskg kn,i spc s;u Xe j? lm `hxskg rykg k;D ]Tg srpskl ikv hd j? lm skr Xy jd hdb 'ky hdum aSkt srje xsky sP\wc surtf j,kv aSkt skg yxki xsky Xe j? hldf jxv 4Tg srkv I,ky liko jd kyt udfsy ]Tg srskj 4,g krL\i kukyt Xe hjwcte ],g krL\i kukt sy ji I?je hH Xgm skr Bx je go 4hF Nqd cl skt ]kF k;ki eut slltf ]kF k;df eszi kurb slltf skd ake lm ,g krL\i kukyt ]g hrL\i hukxy xkv ji I?je 4Xe kL\hi ]Xe [qn ],g krL\i kukt sy skd 'ky jGf ]Cgu 4sxXgj sO,c Sqg sdipf sl hlb skr ,
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 93 egaP

4Tg srjd lkoof Xe drfe h/skjof7hdhudr k; Tg srjd lkoof eg Xe drfe hdhudr df ,g ykol 4,g kd Labke ydtfkykuDsI7hIaS j,kv Labke ydtfkykuDsI ykol ],g Cgu kd /skjof sd _a; ykol ]Cgu 4hg ,g skr _a; 4,g krL\i ZdG k;D sllb 4Tg hukjqi Z"o jktg ln ]Tg hIskN 4hg Tg skr uh'e hH tkv ]CF uh'e hH so unf hldf 4hg ,g skr _a; 4,g _a; hH hydr df ,g hrdl kt hn skr yhyn 4,g _a; hH Zk[p 4Tg Xe {i k; Tg Xe /skjof s d _a; h/akx df ,g Cgu kL\c rqgc ykol go 4srdl jd Cgu kn,i Labke ydtfkykuDsI ]dufkK,o ]d_fak; eg skr ,g kusy ht slm jrhH sd jnkp hg surm ,g kurtf ],g kl,t uoht df skd pskdal ]Tg srjd jkdho skd "skral eg jxv 4jkrof kdum Tg /yim <jdim skt k; jkrof kdum ]<jdim Tg Cgu /yim skd ;que skt df ,g ZFv kd _a; `,g k;D ZFv kd _a; 4,g jkrof kL\c hH j,kv kd j,i sjkeg uk; {jfrav ],g jkrof kL\c hH j,kv kd j,i sjkeg tkgt Bkog 4,g hrL\,kn sl rfx tsr jkd j,kv k;df jkrof j,kv kd j,i sueg ],g jkrof kd j,i sjkeg jkd `Tg srdl yp tsr surdf eg sl j,i 4Tg s ryp sl j,i eg ]Tg j,i sjkeg 4,g jkrof kd ;que _a; dfXk;D ],g k;df rlfdof skd _a; suXkgm Tg Sqg Sdf jkdho skd rak0lf sd jkrof tkel skt 4,g kvqg k;kuc jk/kv skd e;uf sd pskdal sueg j,kv ]jkrof ,g e;uf kd uoht 4Tg suky,G Cgu j,i jgkc sd jnkp udfsy ,g hrkt skg BkuOfd j,kv kL\hi dS kuht 4,g hrkt hrskg hIskN tskj jnkp j,kv Tg srkt srskg sL\c tskj eg ]Xgj jd L\qdlf surdf eg jrhH sd jnkp 4,g krgj jrhH sd jnkp skt Tg srgd skdlm eg uke0fqc 4Sgfkp suyduf Cgu j,i jgkc sd jnkp ]Sgfkp ku[j jdL\skdlf j,i suiv jrhH sd jnkp lm skg jnkp hurtf df ,g hgj g; k<jk/ hjkeg 4Sgfkp kupc sl jkrof skd ;que df ,g hg; kr;ke hjkeg 4,g Fkg kd urpV s jkeg sNhi sdlb 4,g Cgu yIXLlDfS g; ],g Cgu defdkv g; 4hd Cgu rfx Bskd Xe k'nf dufkK,o hH hHd su jkpof sd 'sn sjkeg udfsy ]sF lki sjkeg djkpof Z<wioge hH sl uIw; j,kv uhIabkv 4,g Cgu kl,t sugd uhIabkv dS ]uIw; dS lki sjkeg Xe lkgrfb sd Z"o jktg uhr 4k;df Cgu kn,i sueg uIw; dS j,kv uhIabkv dS udfsy ]Sqg kn,i xsky uke0fqc surb 4,g kylfylf kcay kd Xkxsky uke0fqc rqHnv lki sjkeg Zdkcuf j,kv Hyo ]tqukekj j,kv jda' ]ukunf j,kv q/acqlo ]rhdZe/ j,kv uZqtkxku ]jhokge j,kv 0qc 4,g krdl jd Cgu oj,kx 'sn hH Bskd kurtf Tg Sqg kn,i henkv uke0fqc surb Xe ukrqngV 4hF Cgu hed hd 0fqc lki sjkeg 4srskg Syf jd rlfdof sygi rqgc _a; sueg skr hrskg Cgu kursp hjkeg h/skjof7_a; 4,g hgj h/skjof7_a; kurpV hd [sn sjwi lb 4,g Cgu hg kd hth/akx uzi g; 4awg kgj gd Te Xe /skjof hg sdlm ]Tg srgkp kusn dskj jddXkO Cgo skd urpV eg ]srgkp Cgu kukt sy sxkv skd urpV eg df Tg xsky Sqg sjL surb eg ]Tg rhH;H surb eg udfsy 4Sgfkp kugj srkP\c sxkv skd 'sn urpV7uoht kdlm ],g krkt skg rkel jhj' kd "Qqikge 4Sgfkp kukt skg Cgu rkel uZ'n7uoht kdum Cgo Tg srskg rkel "Qqikge akgt 4Sgfkp hugj hrP\c sxkv kurpV7uoht hdum 4Tg srkt skg rkel skr "Qqikge 4Tg srsn kuGn eg hH urpV7uoht kdlm Cgo ,g krje "Qqikge kjkeg akgt df ,g g; sl knl ;ZkHqn kjkeg j,kv sgj Cgu rofht so udfsy 4krskg k;x skg ed hH j,kv /skjof7_a; kdum n;k' skr srgj rofht hH Z"o lhc so nf; df ,g hrdl kt hd k'kv hH jGf 4kF k;x Cgu hg Ief j,kv kF nwt,ke rfakHhyH jrhH sdum go udfsy ]sF srjd ed skr Idzi n;k' so Xe nkc /skjof kd Xk_a; Syflb 4,g hd Idzi krq_' rfzi sd hHl GkzxyfsI ]uskGhysI ]ysj 4,g hd Idzi If1n dufkK,ov rqgc Xe /acal sd Xk_a; suXkgm Xe ckrdf lm 4awg regl A'j{v hH hHv Te sl 9;kjo ngV8 ckrdf Bx h[yf Xe paki ,kl lhUm df ,g kgd suXkgm Xe _i hldf s[yf skd Wgsu rLfai Xe lhykrTi ,kl lhUm 4kF k;x skg Cgu rkel udfsy ]kF kvqg ed /skjof7_a; kdum sjh/7sjh/ 4Tg Syf jkdho slm krL\i Bk[nf dhO skt ]Tg srsn L\skN slm ]krL\i Bk[nf ryx skt Xgm ]tskj tskj so 4sF d{hjuf xtl rqgc so 4,g krL\i ewyke kvqg krskg ZdG rqgc Xelb skr sxX[sn eg skd kurpV hd dr lhykrL\v ,kl lhUm jdsy sl paki ,kl lhUm hd h/akx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 04 egaP

4hd Gf hdcl ub ]Ze/ ]rhxal ];gfkl ]ntfe ]tkr ]jnfae ]ukde ]kr;l hjkl su XkFkg _aro skn um j,kv kxy suyp ekd sl j,i skn 4skd sujd ekd Sx skg _aro Sx skg hyk[ Fkg skn 4Syf jd rDqe Fkg skn su Xkjnac Nqd df kL\i sl ZdG ydtfkyskuDsI dS kylkG g; udfsy ]k;x L\i kylkG kurb phc sd jnac j,kv sjkeg krskg Cgu htkj skd suuke ue kjkeg skr ]Tg sd rfkt hg dS eg j,kv jnac df gd Bskd tkv 4k;yf jd kn,i ZdG kd ukelkv7uhet su jnac syko suyp sl j,i7Fkg skn 4syko suyp sl j,i7Fkg jkp s Tg Sx dQ hg jnac 4,g hd rlfdof kr;l hjkl hd ;que su XkFkg hyk[ skn um ]Sx skg rDqe Fkg skn skt s; 4krskg Cgu et hHd kd kr;l Bskd hd ;que skr srskg Sdf Cgu hd rDqe Fkg skn su jnac lm jxv ],g kri skdikv k;D 4kxy sujd ekd kd suyp sl skn j,kv Syf jd rDqe Fkg skn ulm 4k;x skg Wq' dhudr 4,g ryx kujd sl j,i7Fkg jkp skdlm ,g krdl skg sl j,i skn ekd skt df ,g kgd g; sulm s 4hn [j hP\hl hygi hd lkdof sd dhudr sulm 4k;nf sn et skd u'w;osj ydtfkyskuDsI sulm k;x skg kL\[ sl ji skn jnac skt udfsy ]sF syko suyp sl j,i jkp jnac cl 2kvqg sL\[ sl j,i skn df kxskg kxy hH ZLodkv go 4,g yxki , g; df kxskg k>el suXkgm j,kv sxXkg slag jnac skr sygi3Sx skg sL\[ sl j,i skn skt jnac go df ,g krgd uokL udfsy ],g >elku yqdycf g; df sxXkg slag ji lm jnac hdkc ]sl j,i skn kxskg kvqg kL\[ ji uhet jnac skt kGn hygi 4,g kL\i /skjov Xe lkdof sd drfe j,kv kursp dtfkekl hdum ]k;kyp ekd kucf sd Xk_a; k; Xk_a; sIskN su Xke,kd utf 4,g krskg rlfdof Xe rkiquv hlm drfe j,kv ,g hryef hr,kuqp hurm skd drfe sjkeg ],g hrL\i hu[j lsul'akd knk; ]'skg knk; ]lsuj;sov knk; ]>el knk; ],g krsn hr,kuqp knk; skd drfe tkgt Bkog skr sL\i kukyp tkgt Bkog yd skd henkv hlm udfsy ]akgo ,g Cgu tXy,p Bskd ],g Cgu ykol Bskd kd hr,kuqp 4hryef Cgu hr,kuqp Syf df kRe0fqc Bskd Syf sd sukyp hL\kxy,c 4jH uoht ,g krkyp hL\kxy,c henkv dS df ,g k;df yk;[ hHd suikv udfsy 4kxsL\i ewyke dutZ;pkv sl endS g; 4,g hrP\c hg hurm kuokHal hd lkdof j,kv rDf;Hfv hd drfe sd ;que ]Tg srjd xsk;zi kd Xk_a; sd unkim sL\c surtf eg skg u kri skdikv n;k' 4,g hH kd lkdof sd kursp hd ;que Cgu hg kd Xk_a; ykol g; 4krjd Cgu hH /skjof kd hth/akx Te skr krskg hg kd Xk_a; jxv ykol g; ],g kugd g; kjse jGf 4hxskg jZHuf ji Xk_a; sL\c rqgc go ,g k;ufqn skt j,kv ,g krdl skg Cgu xsk;zi kd Xk_a; sL\c rqgc df kxskg ZFv kd <jdhXdof 4Xdl kt aSkyp Xe oakx sIskN7sIskN ]Xdl kyp jd yef henkv jkp7skn ]sdl kyp skdutf henkv dS7dS ]sxXkg _a; sIskN surm hxskg kFo; rfXdof hurtf 4Tg srdl jd xsk;zi eg kd Xk_a; sL\c surm kxskg <jdhXd kL\c kurtf 4kxskg <jdhXd kurm sxXkg _a; sL\c surtf dfXk;D 4Cgu _a; sL\c ]_a; sIskN df ,g krskg cyre kd <jdhXdof `,g krskg cyre k;D kd u'stbkyIXlLf `,g cyre k;D kd <jdhXdof j,kv 4,g k;k[lf <jdhXdof Xeg jGf su h/akx j,kv ,g Cgu kvqg kjH sl kuekd hd jkrof sd _a; drfe kjkeg 4Sx dQ hg ji hL\kxy,c eg udfsy 4,g jkrof hg kdlm ],g k;x L\i Cgu ZdG hnk;ufqc Bskd Xelm 4,g e;uf kd tkgt Bkog hgo ],g e;uf kd dkp sd hL\kxy,c skt 4sl ykl Xkjktg ,g kgj yp ji hL\kxy,c ukrqngV 4Sx dQ j,kv Sx jgO Cgo _a; sl ek<jfi sd uZ'n ryx udfsy ]kF krdl skg h<zxv Xe kr;l tkv ji ho1i n;k' uhp skr hrskg hd rlfdof Xuh'e so sygi Z"o jktg uhr jxv su uhp 4Snf xy jkcav sd u/ su iskjw; j,kv k;df rlfdof Xe k"o ,kl uhr syNif su iskjw; skd Xkuh'e Cgm 4hdl skg u rfx Bskd sxkv hdum 4Dbx gj Cgo so ]CF hd rlfdof su uhp Xuh'e skt sygi Z"o jktg uhr df ,g kL\i okHzi kurb kd uZ'n lb 4,g krdl jd ekd kjkl hg sl Xkxav sjkl suiv go 4,g Cgu rjWt Bskd hd thp hldf sdlm 4,g k;df kn,i gjr hjwi skd henkv su kekeji 4,g Z<wijfi henkv 4,g Cgu rjWt Bskd hd _a; df hF hrgd k<jk/ h/skjof _a; g; 4kF okHzi kd k<jkpof h/skjof7_a; Xe uhp udfsy ]hF hy jd nktB Xuh'e sygi Z"o jktg uhr Bskd su uhp
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 14 egaP

Z dG hnk;ufqc Xe Iokuc hd drfe sdum sxXjd k_k; Xe uk; {jfrav xsky skt df ,g g; ZFv kdlm `Tg sr>el ikv Z Fv kdlm 4hxSkt skg rlfdof hdlm Z;ekl hd sugl skd ;w' lm sjh/7sjh/ udfsy ],g hrskg IgkL\c? akgo df ,g krkt kv jgkc henkv jd kL\c? Xe Iuef gai ]sIa? s/kv jd O,c Xe sjed lm udfsy ]hxSkt hn xuVsI sygi skd h_k; akgo 4Tg Xe {jfrav hurtf ,g hd ''fskd hd sujd kn,i rfak' hurb Xeutf Tg Skuc j? e_f suXkgm Xe kdjfsev j,kv sl lW skr 4,g ydfqe kugl skd rfak' hurb 4kxSkt IG skr drfe df kyp kri skdlm ji sukt Xe {jfrav 4,g k;x skg La'hLad slum drfe 4,g Bx L\i rnkv skd drfe sdum ]Tg hgj yp Xtkokv jgkc hH cr Tg srskl rkj ]tkokv ]yqxjsk' k'seg 4Cgu hys> hHd rfak' hurb ]Cgu h[sn hHd rfak' hurb 4,g krxy sukL\c? ],g krxy suIG kjwi kd kjwi drfe g; df kvqg oHquv k;D skd h_k; {jfrav jd kt Xe ;w' lm 4,g ;w' Z<wijfi {jfrav 4Bqg Cgu tkokv Bskd hHd akgo 4hxskg Cgu tkokv ]sxXygf OXkv skr hH kxSyfskc jxv 4Cgu kog Bskd akgo dfXk;D ]Cgu tkokv Bskd akgo ],g lXybkl yIskI akgo 4,g kIkUl ],g ;w' Z<wijfi Xe {jfrav df ,g hn Xjc[ suXkgm `Tg hn jc[ k;D jd I,ky suXkgm `Tg kri skdikv oHquv sdum ]Sx h_k; skt Xe Xkuk; {jfrav im ]stsH uk; {jfrav skt su lW j,kv kdjfsev hHv 4,g uzi kd lkdof sd kursp ]et sd kursp Xe uoht sd rfkt hdlm Xe Xkthp q{ hurb j,kv Cgu k; kxsjd Nqd hH j,kv go Syf sd sukuc kL\id ZGlf3kxSkyp k[jp sIa? Okv henkv skt 4Sgfkp kukt skg rhr; Xe sukyp k[jp sIa? Okv dlm skr ,g rDf; dS Bskd jZHuf jiM sdlm jxv 4kxsL\i kusy kyp k[jp sIa? jkp7uhr slm skr sgkp kukuc kL\id s d;ky suiv Xe jH Z"o 4kxsL\i kukyp k[jp tskj sIa? jkp7uhr slm ed sl ed skr sgkp kukuc kL\id hg d;ky uiv henkv dS jxv 4hxskg Cgu rDqe hHd sl eJ rfkt ;que sl cklgf sdum ]Tg lkoof skt sd hth/akx s 4,g krdl skg Cgu jrakiW hnk;ufqc rqgc Xe uoht sd ;que dr cr ]Tg srjd Cgu rDqe sl eJ skd rfkt7;que eg dr ct 4sxXy jd rDqe sl eJ skd rfkt7;que hjkl eg unf ltf ]unf lm hxSkt skg rfak defk;kv dS Xe uoht sd rfkt7;que 4hxy sujd k_k; hd 'kdkv kursp ]k;x yef kd,ke kd sukOm jiM skd kursp ]k;x skg ;eekJof kjwi kd kjwi orDf; kdlm ]k;x skg rkel eJ kjkl sl Fkg sdlm df ,g krknet Syflb <kzc `krknet Tg Xk;D <kzc j,kv 4,g <kzc krknet kd rfal hjkl hd ukrqngV 4,g uhy Xe eJ sIa? lhc,kp go dfXk;D sd sjkpsc ,g Cgu /fyim Bskd ji eku sd w' `Xe rjkH ,g /fyim k;D jiM sd Xkw' `ktsk[ noq;kv su Xkw' `h[yf n"ufim dS su Xkw' 4kF u ;kim Bskd kF;v ]kF k;x skg rDqe sl eJ <kzc dfXk;D ]k;nf et skd jkpof sjkl ]skd ;gfkl sjkl sd ukrqngV su Xk<kzc hH Xe rjkH 4k;nf et skd skIsy j,kv wrjv ]thIskl suXkgm 4h[yf hGlkyGf suXkgm 4Syf sd suht sxXjd Nqd skr hH so 4sF xsky uhgeJ hH so 4k;df Cgu eJ Bskd su kvZqtqc ]su Zxo rktHfv sjlwn j,kv k;df eJ kjkl su Zxo sd Xkekyqx ]Zxo dS Xe lXFS df hdl skg rlfdof Syflb go ]Bqg rlfdof rfal hurtf Xe lXFS 4Sx skg rDqe rfakH hldf sl eJ skt ,g Bqg /yim sl Xkxsky um go ,g Bqg /fyim erOsJ hH skt Xe rxt 4,g kvqg kn,i sl ekJof ]jtsy ;l kjkl kd rxt 4,g Bqg kn,i sl ekJof ]jt\yf rfal hjkl hd rxt df Cgu kri skdikv n;k' 4,g uOfd kugd hxSkt sy Xe dsky ldf Xgm go ]hxskg hd kursp k_k; skt ]tsk[ skt Xe kFov ;w' sl eJ lm j,kv sl eJ3hxSkt skg rDqe gjr hjwi sl ho1i kursp kGn hygi dfXk;D ]kxSkt skg uZrojfi rwHywekv Xe kursp hd ;que Xe If1n hjse skr k;x skg rDqe slum eJ kd ;que j,kv Sx skg ryfkpo _a; sjkl jxv 4,g ykol suekl sjkeg g; ]kxsjd k;D ;que hyk[ go 4kxSkt skg hyk[ ;que 4hxSkt gj u rjWt Bskd hd eJ sd ;que 4sxXy jd kn,i cl sl Xk_a; eg df kxskg g; ykol kL\c slcl suekl sjkeg Xe k"o lkpi sykosukv df Tg srgd so 4kxsy jd reuf ryfkpo skd Xk_a; rel ;que df ,g kuokHal z?h' rqgc
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 24 egaP

4,g ykol kd hxntV hd dqe ],g Cgu ykol kd kupskykv hd "Qqikge g; 4Bx skg kupskykv hd Xk"Qqikge sjkeg df sxXL\i IwI Xe /skjof sdlm eg skr sxaSkt gj Cgu df Cgd eg kF;v ,g kukt skg sL\[ suekl sd k;ufqn hjkl Xe k"o lhc z?h' rqgc Xeg ],g srgj srIkp uhet tskj 4Tg sgj srk[ rke tskj j,kv sl k"o jktg paki eg Tg sgj kyp sl hlm ],g kukyp sl hydr7k[jp ],g kujd k;D kd lkdof sL\c ],g kujd k;D kd Xk_a; sL\c ]Cgu htkyskuDsI df Tg sgj kt syp s;df Xrkc hgo jGf eg ct j,kv 4,g Cgu krkj Bskd ;kolf sdlb ]hg hxXjkg sl Xkiskr Xdwnac ]sjkg Cgu sl Xktszxav eg 4CF Xiskr rlfdof lki sd tszxav CF Xdwnac lki sjkeg ]Skv Xe ukrqngV tszxav 4hF u dhuDsI Bskd lki sjkeg udfsy ]hF u regf hd sukjg Xeg Xe jckc 4sjg sl nWkc eg ]sjkg Cgu sl jckc eg 4kF u krkj Bskd ;kolf sd sujkg sl nWkc 4kF u jRm Bskd kd nWkc lki sjkeg 4hF nWkc lki sd jckc 4k;kv ukrqngV jckc 4kykL ypqd skd Xkvkusl huiv suXkgm skr Xe 0q; Sx kL\c? ct hFkg j,kv ,g kjkg Cgu ljki sl jnadlf 4sje hFkg sd ljki syckdqe sd jnadlf 4,g krjd rfx sl htsr kL\sk? ],g krjs? gxt hFkg 4,g ypap knk; ],g ukoukK sl hFkg ],g tsr kL\sk? 4syckdqe sd sL\sk? ,g u/kl kvqg kL\Nif hFkg ji ukn,e sd 0q; udfsy ],g dhO rqgc skr skg huykduf rkjkc hFkg 4,g Cgu _v kd 0q; Bskd hFkg 4kF k;x suL\y ji Xk;Ffkg go 4hF rlfdofv go hF skt htkyskuDsI lki sd ljski udfsy ]sF duf,l jqnkgc sdlm j,kv kF Cgu henkv jskted sl jnadlf ljski 4k;kv jdskg jkol ji sL\sk? go k;kv jnadlf 4hF u htkyskuDsI rlfdof lki sjkeg 4hF htkyskuDsI rlfdof hd 0q; lki sdlm ]k;kv jiM sjkeg ueqn hH ct df Tg sgj Syflb srjkg eg `kpskl sikv hHd `sgj srjkg Xk;D eg 4k;ki Cgu kd,ke hHd kd rht ]k[sn Cgu kuil Bskd hHd sulm kd rht ],g kgj krjkg jrajuf sl ykl Xkjktg j,kv kF ekyqx sl ykl jktg dS ukrqngV 4srgkp kuskg Cgu htkj hH skd suukt eg udfsy ]Tg sgj srkOm ukldqu k'seg3Tg sgj jd rkc hd gjr lb s l k'seg eg 4Tg gj jd Xrkc hd ucayoko skr eg ]sxXgd eg 4kd rkc lb ,g Cgu /skc Bskd Xeg udfsy 4,g k;x skg kn,i kylkG phc sd henkv j,kv jnac kurtf ]Xe k"o jktg skn jktg Skt L\i kylkG kurb Xe Xkxsky sd epfi j,kv Xe Xkxsky s d cjwi j,kv Skt skg et kd hIufsew Bu dS ]kd ;que Su dS Xe epfi df ,g jL kd rkc lb skr Bqg Wq' k_k; hd {jfrav ]Sx skg _a; ryfkpo cl Xe epfi Xe Z"o lkpi jxv df sl dhO ikv kusy >el skd rkc lb 4Tg Cgu htkj skd sujd jkpof eg j,kv kxsgj krjd kla'zi hd hydr j,kv k[jp jkpof kjkeg j,kv Tg Sqg sO,c eg udfsy 4Xdl skg kn,i xsky sl,t Z'ikt k; jsxLfbkg sl akgt Cgu kyko susn tXy,p skd kHrfzi hurm 'sojfi dtfkekl kjwi kjkeg df ,g <jkd kdlm ],g Cgu kHrfzi lki sjkeg df Cgu g; <jkd kdlm ],g ed 0fqc lki sjkeg df Cgu g; <jkd kdlm `<jkd kdlm 4srdl jd Cgu kn,i eg djkpof dS kd r;lf,g hd jsxLfbkg 4Tg srgj srkpe yqxjsk' jduke djkpof skd Cgm 4Tg srdl jd kn,i jkdkdhI lc 4Tg srdl jd Cgu kn,i ikv djkpof dS klsS sdl jd kn,i krhx udfsy ],g krkt skg djkpof skr ,g krsn [yf kdhI henkv dS ji krhx `,g djkpof hgo k;D ]Tg srgd djkpof skdltf ikv 4tkv Tg srdl jd jd Cgu kn,i ikv djkpof dS kd hIskd hdub 4,g yjl k; ,g wekd k; ,g Z_kl k; ,g Z'ikt ]Tg jsxLfbkg Xe epfi 4,g k;nf Cgu et skd jkpof dyf,ke dS Bskd 4Cgu hH kjt djkpof ]Tg srdl skg jkdkdhI u<k/kj hJ 4Tg srgd djkpof eg skd Xk;rDf; u<k/kj hJ Xe ukrqngV hH tkv ],g yk;[ skdikv 4Tg hrdl lt hy Fkl sd u/kl rlfdof ak;bkpaM hurtf ,g krdl sy Cgu ak;bkpaM hurb drfe Fkl sd Xkunkim enfkv um df Tg enfkv surb u/kl sd unkim sdlm `kxsjd kn,i sl,d go `k;df kn,i h/akx Bskd `k;df kn,i jhokge Bskd `k;df kn,i 0qc Bskd `k;df kn,i thIskl Bskd su hlkonfkv lm ],g krgj hlkonfkv Xe yxat skt ]k[sn suiv 4Tg srky uZrojfi Xe kursp Arrav u/kl sd u'sdufq;d7ugko ]u/kl sd unkim j,kv uoht 4hrdl skg Cgu hH kuid Bskd Xeg hdltf Skt skg et kd ;que sd gjr sjlwn yqdycf dS df ,g krdl skg g; j,kv <jkd sd sugl skd rfak' hurm kxSkt skg
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 34 egaP

4Tg srgkp kusy jsG Ohi ]Tg srgkp kukjqdqe ]Tg srgkp Cgu hH kuukpgi udfsy Tg hH srukpgi ikv sltf 6Tg srgkp kuukt hH Cgu j,kv Tg hH srukt ikv sltf Tg s;kiNf ikv Nqd sNhi sd sL\id df g hrkrc IgkL\c? g; hdikv dfc ]srkt skg Cgu Fo ikv hH sllm skr hd rkc hd sukOm kL\id hjse sueqr ]aMkOm , kL\id Xk;D df Xgd ikv j,kv SbkOm kL\id ikv kjt df sgd Bskd jxv j,kv srkt skg Cgu Fo skr ikv Xy kiNf slm j,kv ,g kL\hi Xe j,i jxv udfsy ]Tg srsn jd Wq' kujd nac [akv xsky jskted Syflb 4kxsL\i Bk[nf sl suyq[ [akv skt ,g kjlwn ;r go 4sgj sr>el ikv skt ],g kyko suskg Cgu hgo go kxsL\i Bk[nf skt hg sryq[ [akv df Tg srukt ikv df ,g g; cyre kd sujd nac [akv 4sk[j nac [akv ],g dhO go ,g skt ]re skpskl df ,g krgd go jGf 4,g krkt skg rhH;H sl supskl go skr ]Bx s; df kpskl sueg df ,g krjd oHquv go hyl'akduv ],g jL kd sukt Ief sd Xthp s l supskl sd Xkthp utf df ,g krjL henkv ct 4hrdl Cgu pc s; ]hxaSkt gc Xthp Xe supskl skr kpskl ji Xkthp ub df Tg srukt rfakHhyH rqgc df ,g krskg g; cyre Gkl kdlb `,g krskg k;D cyre kd suskg rhH;H kurb sl supskl `,g kryp kri k;D sllb 4Tg Cgu htkj hH skd supskl eg 4Tg Cgu htkj skd suskg htkj skd sujd jkpof eg udfsy 4,g rkc dkujr[ g; ]Cgu ZFv Bskd kdlb 4,g jgkc sd >el g; Skt Bkugi hnk[ s>qe jd ykduf sl Xe cst hdlm s;iQ gai ]sllm ,g krugi Cgu hnk[ skt udfsy 4sjd Zp[ hlv ]jRl ]OlTi go skg d,k' skdltf 4,g rkc hd hukj,g g; 4,g hgj sn jkdjl s;iQ gai skd syko suugi ],g hryef Syflb ZGlf hH Xe lkpi go j,kv hxsyef Xe s;iQ lkpi hnk[ hl,o hd yef g hrdl yef Xe s;iQ ln hrsk/ skt 4,g hckg hxgae hGkd hnk[ skl3,g krL\i kujd Zp[ kxgae s; sxgae Syf df hckg , g; 4Bqg nali rxrDf; hjse g; udfsy ],g hrL\i ewyke hnsGl knk; ]krNo knk; ]kr_ofi knk; Xe hnk[ nq[ s>qe 4,g hrLi ewyke dek;kd knk; ]dIfbski knk; nf; ;ktc sd sL\id sd sjlwn nq[ s>qe 4awg krugi hnk[ nq[ Te 4krdl kt kuke Cgu rak0lf dFkv skd hnk[ j,kv krdl kt k>el Cgu klgf kd xuy defkuskdb ]kd utsk;al dFkv skd hnk[ udfsy ]Cgu rjWt Bskd hd suykL IokdQ skd hldf 4Tg rdl kyp k[jp skg jdrfhzi Xgtf ]Tg srdl ugi hnk[ skg jdrfhzi Xgtf 4,g hr[j ;we dIfsFS dS hnk[ s 4k;x L\i Xe BkuOfd Te jGf skr 4k;x L\i Xe L\cL\x Te jGf skr ,g krskg kpaM sl If1n hd IbkL ]kvqg sl xyVhG /acal kdlb 4,g kgj xy kNv s>qe g; Syflb ,g okxy dS j,kv ,g eszi dS kjse j,kc ake hjse g; df kxawgd hg kurb Te 4,g kuk[ jrgsc knk; sl cklgf sd u;'fhI;kL g; df kxawgd Cgu hHd g; Te udfsy 4kxsxy kNv kuk[ kd ake hjse s>qe sl suk[ sd Sbsklj sd yIskg udfsy ]Xkg srkuc jrgsc Sbsklj sd yIskg ,g krdl skg ],g hrky[f jd kuc kuk[ Nqd s>qe ake hjse jxv 4,g Cgu dufkK,o ;we kdlm ],g Cgu dFkv ;we kdlm 4,g dIfsFS ;we kdlm udfsy 4,g xyv naukv kd suk[ kuk[ kd j? hH skr skg u kNv sl yIskg kuk[ kvqg k;kuc j? df ,g krdl skg hH g; hxsjd nali kuk[ j? suiv h<gf1x Bskd hH skr ]sxy suuc kuk[ kNv hg kurdf Xe XkyIskg 4sxXgj hjkt xsk|m sd j? hH skr Skt skg rlfdof hg hurdf k;ufqn 4,g krdl skg lj Xe suugi thp Bqg Bkuc sl Fkg skd henkv hldf ],g krdl skg ;we rxZ;nTkl dS ],g krdl skg ;we dIfsFS dS kd hnk[ 4hrdl skg Cgu thp dFkv Bskd hnk[ 4awg kruke Cgu rak0lf kd utsk;al dFkv Bskd Te skd hnk[ udfsy ,g Cgu /skjof Bskd kjse sl hnk[ ]Cgu 4Tg sgj jd ekd kpaM rqgc eg df XjGf srjd k<"sk? u g; j,kv Xy kuc u jkxa1k kd hrkN eg skdum 4Xkg dhrzi sdlb Ski jd rlfdof Cgu eg ]Xkg dhrzi sd hjskted hjkeg 4aSkt uc u dhrzi sjkeg so ]skg If1n hjkeg g; 4sxaSkt skg rDqe sdum eg kxsyef kd,ke hg sl,t udfsy Tg sgj kyp skr Tg sgj ki jd Cgu Nqd Syflb ]Tg jwcte eg ]hjkeg skg kr'oof 4,g hjWt kusy >el ZdG hg; 4Cgu rak0lf kjkeg ]kukyp kdum skg hjwcte udfsy ]syp go ,g Cgu ;kim Bskd dr ct 4Sgfkp sukt skg nac suyp hydr k[jp df awg kd yk;[ lb Te u ],g hueqn s>qe sl hydr u ],g hueqn Bskd sl s[jp s>qe df Cgu Syflb go awg kgj yskc Xe {i sd dhuDsI rlfdof skt Te
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 44 egaP

4,g krjd Cgu s>qe hH Bskd eszi kurb df ,g krxy s>qe cv 4hxy sukv chjd r,ke hjse cv ]k;x skg kP\wc Te cv 4kdlm kF eszi kurb 4hF hrkyqc jdgd Ztkt s>qe dfXk;D ]awg kpc hH Te df kF krxy s>qe 4kF Cgu kP\wc Te skr hF kntV ake hjse 4awg k;x skg kP\c kGn hygi Te sl suje sd ake hjse df kgd su k' ZLZkuc 4kxsgd Cgu Ztkt Bskd 4Cgu kxSkyqc sl eku lm s>qe Bskd cv 4k;nf jd xyv suTe Ztkt go 4hF hrgd Ztkt sl>qe df kF kurm eszi kdlm 4sl k;ufqn Bx Om ake hjse 4,g Cgu eku kjk; kurm k; ZLZkuc 4Tg srgd k; ZLZkuc s>qe cl go 4sgd Ztkt s>qe Bskd df ,g Cgu hH kd hldf jiM sjse eszi kurm cv 4sl k;ufqn Bx hyp go 4hF hrgd Ztkt s>qe skt kF eszi kurb jiM sjse kdltf hF ake hjse ZGlf df kgd ulm `cv skg sr[yf Cgu Xk;D ~lS~hc~st kF eku r{fal kdlm 4,g hrkv nk; s>qe kuI? dS hd k' ZLZkuc s 4k;df Cgu kl u,kd ]k;df xsk;im n' kl7u,kd ]Xgd Cgu k;D Xgd k;D df ,g srjd Gf rqgc hd Xkn' eg skr krskg Cgu jnkv Xe ;n ct j,kv srjd Cgu Gf ]srjd Cgu jkpof eg Xe Xkn' skr ,g krskg jnkv Xe ;n ct 4,g jnkv hg n' 4,g Cgu lki sjkeg jnkv Bskd skr j,kv skr aSkrc u Xe n' jxv df ,g krL\i kukrc Syflb jnkv Xe Xkn' `Tg srkrc Xk;D skr g srkrc jnkv Xe Xkn' eg ct `Tg srjd Idzi Xk;D eg skr Tg srjd Idzi jnkv ct eg df skg u yk;[ skdikv n;k' T 4,g Cgu rjWt hd sukxy cl jnkv j,kv ht Xe phc ]Tg srdl jkdqi sl eszi surb skr skd Xk"Qqikge suiv eg 4,g xIVlub ]dutukeiv ]kukxy re df kxawgd slikv skr Tg srkxy ikv j,kv kxaMkxy Cgu Te ]Cgu 4Tg srgj srpskl hH skd Xk"Qqikge Xe yD' hg huiv sjkpsc s; 4kxSkt Li Xe hu,psc go skr Xgd u ikv j,kv k;kxy u ht Bskd slum jxv 4,g r;lf,g hdum hurtf 4Tg srpskl sl 0fqc hg huiv sl 4Bx skg ydfqe skr k;kxy Cgu ht df xsky Tg sl,d srkjc? g; udfsy ]kxawgd kekge u j,kv kxaMkxy Cgu gj,xo ht Te Syflb 4,g krkt skg Iofzi Xe wr j,kv ,g krOm jiM sl ikv henkv akgt 4sxaSkt L\i sIskN j,kv sNskv so sl sukxy ht 0qc 4awg krgd 0qc Te skd 0qc er,kx 4Tg dyfke sd ukdqn hd sukjdf Bskd df kxsxy klsS sl sugd ht jhokge skdum ]awg krgd jhokge Te skd jhokge 4Tg srsn L\skt rtb jd kxy ht sl jgkc ]Cgu hH Nqd jrhH kl,t sukxy Fkl sdutf Tg srkxy Fkl sdum eg ht 4,g hrskg ed rtb hd hth/akx df ,g krxy Cgu s>qe sl sukxy ht df Xe ue sjse ,g eszi kurb `,g jnkuv h/akx j,kv ,g Cgu jnkuv wr 2wr kekeji sg ]wr Tg srgd eg skd kekeji 4ikv kxawgd slikv Te skr kxSbkv ikv 4wr Tg srgd eg skd kekeji 4kekeji Tg srgd eg skd kekeji 4ht kekeji df srkxy Cgu ht eg Fkl sd kekeji 4g jnkv knk; Xe sugd h/akx k; ,g jnkv knk; Xelb ]Xgd hth/akx skd h/akx eg df ,g kl,t supskl kL\skF g; , 4awgd 9hth/akx kekge8 skd h/akx Te df ,g hn gkyl suXkgm 4aWd kgd u h/akx ZGlf skd h/akx ed sl ed ]aWd hH Nqd j,kv Te df ,g h[yf hpf hHv su rDH dS sdum `sl sujd jkpof ji um sxaSkt yt h/akx df Tg srjL k;D rDH sdum 4Tg srskg rhH;H rqgc rDH sdum udfsy 4kxSkt kv jgkc jd j[uf kuskl j,kv kxSkt yt kjpd 4,g kuskl Nqd rqgc Xeum df awg krukt Te dfXk;D ]awg krjL Cgu sl suykL Xe xkv skd h/akx Te 4sxXjL rqgc sl suykL Xe xkv eg jGf skdlm skr skg Xe lki kjpd hg kjpd udfsy 4kxSkt yduf jgkc jd pc go ,g kuskl skt j,kv kxSkt yt go kxskg kjpd skt dfXk;D ]Cgu srjL sl suykL Xe xkv skd suskl eg 4kxSkt yt go kxskg ZF; skt 4,g Cgu kyko sukt skg Iu go sl sujd jkpof sjkeg 4,g yc Xe Xk"Qqikge df ,g k;df jkdho su eqr df ,g kryp kri hg skr skg srdl jd regf hd ujd jkpof eqr jxv udfsy 4,g Cgu "Qqikge hylv s; ]Tg Sqg Skuc sjkeg "Qqikge s; df skg srukt Xe ue jrhH rqgc s eqr df kusy >el eqr skr ,g krskg ewyke ;H sl sujd jkpof ji um jxv ];l k; Tg ;lv "Qqikge sjkeg 4,g krskg rhH;H sl sujd jkpof k'seg ;lv ],g krskg Cgu rhH;H sl sujd jkpof hH hHd ;l 4,g hrjL sl sujd jkpof go sl gto hdutf g h[j yki ak;Gfwdosc Nqd su e,kd lm df kusy >el skr ,g hrxy sujL sl sujd jkpof e,kd Bskd hH ct T
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 54 egaP

jd j[uf tskj ktkr k;u dfkr ,g rjWt hd susn Ikd slm ,g krkt L\i hlkc skt7skt go 4,g krkt L\i kukjqi ],g krkt L\i hlkc 4krki skg Cgu ktkr ]krki skg Cgu k;u tskj7tskj "Qqikge dfXk;D ],g krskg ukldqu ]krskg Cgu kn;kG skd "Qqikge s jkeg sllm 4Tg krgkp ku[j jdkpc slm Xe uiyxki suiv eg udfsy 4kF k;df kn,i su ;el sltf Sgfkp kukt sk[ go hg Fkl sd ;el 4Sgfkp kukt hg sk[ 4kxSkt kyp krsk[ Xe /fjfi hd ;el "s' 4kxSkt kyp krskg rok' hgo kxSkt krpc ywdquv sl dsoof skt cr j,kv sxXkg sujd xsk;zi ]hxskg hujd pakt ]kxskg ku[ji ]kxskg ku[sn ]kxskg kutsk[ sl dsoof suiv ]kxskg kupskl 4Tg ryx ak;If1n hg Xkuskn s; 4Tg sruke Cgu kjwi skr Tg sruke df sxXgd k; skd h/akx kruke Cgu df sxXgd ]ku sxXgd eg skr k; df ,g krgd rDH 4ku k;nf gd sueg df ,g Cgu j,kv akg kdb Bskd uoht 4,g yIft rqgc uoht 4srskg Cgu jRm ku j,kv akg gjr lb Xe uoht 4/skjof yxki k; uexquv yxki skr k; 4,g kruke Xrkc hg skn go 4sxXuke Cgu yqdycf k; sxXuke kjwi eg df ,g krjd go 4,g krskg k/av hnko ],g krskg k/av rDH udfsy 4sxaSki jk[uf skd h/akx eg cr 4,g /acal sl uoht rok' sd ;que kdutf ],g Cgu /acal Bskd sl ;el kdutf ]Tg urkul skt sxaSkt gj "s' _wl hgo srj[uf Arrav 4kxskg kusy kpc skdum ]sxXkg dZFkl hH yd ]sxXkg sd Fkl hH sxkv h/akx skt 4kxskg kusn kIg Xgm ]Sx skg rhrv ]Sx skg rhr; h/akx skt 4hxsL\i hujd IakN7Iakd ]kxsL\i kujd pskl ]hxsL\i hujd tsk[ ],g d;fekl k;D j,kv ,g urkul k;D df ,g Cgu k[yf ]hxsL\i hujd tsk[ hd urkul j,kv kxskg kuki kjkdIqN skdeg sl d;fekl lm 4,g urkul r'rfzi ln ],g d;fekl r'rfzi scu Xe uoht j,kv Xe Zed sd h/akx ]Xe jkpof j,kv orDf; sd h/akx 4,g kvqN skd Xkuzi sd Zkjetskj sd tkel j,kv uoht su h/akx 4Cgu hg kvqN skd Xkuzi sd Zkjetskj sd uoht j,kv tkel suXkgm dfXk;D ],g knk; uzi urkul Xe rkc hd 0qc j,kv jhokge Syflb 4,g krskg knk; eykzi hjsziXIad ;ktc d jhokge j,kv 0qc Xe uoht sd h/akx j,kv ,g krskg ed rqgc skr eykzi yujIb ],g krskg eykzi hjsziXIad skr erd/fv s 4,g krkt gj kL\skF rqgc rok' 4,g krkt skg ZF; Xe nkc kl7rqgc sl Xelm 4,g krkt skg ZF; unf hlm kl7rqgc s l Xelm ,g krys> hr,kuqp ji Xkxalzi d;fekl ltf ],g krht Xe ;el ltf "Qqikge ],g krjd skt "Qqikge 4,g hrdl skg kn,i ywH hnk;ufqc sllb 4Tg srsy uke "Qqikge skd Nqd cl sdlm skr Tg srgd "Qqikge skd hldf eg ct df Tg xsky s/av slsS eg udfsy ]Tg kusy IakN ]Tg k;D sl Xeum 4Tg hrdl skg Cgu 4hrskg Cgu hxsk;im Syf sd ;ofH sd 'sn aSkuI? hjkl hd hjkl so 4Tg hrI? aSkuI? Xkjktg Xe Z"o kRl skr ,g krht Z"o jRl ]Z"o Okl ]Z"o lkpi hH "Qqikge 4,g krL\i kupskl cl g;3k;x skg jgkc sd ;el k;D ]k;x skg dxfalkziv k;D ]k;x skg ZF; k;D ];sk; sd ;ofH k;D ]OsJ ,g k;D hxntV hL\c rqgc hxntV hL\c dS `kxsyp sl,d kri kd erOsJ udfsy 4sdl kt sy skd 'sn ywdquv sdlm ,g erOsJ skt Xe jkpof sdum j,kv skd jkpof sdum sjk[uf ]Xpskl jrajuf eg df g krkj hg dS kd suskg <+ lm j,kv ,g knk; rqgc jiM sjkeg <+ kdum df awg kruke Te df ,g krskg hg; hg ZFv kd , sujd jkpof jkc7jkc ji um 4Sgfkp kujd jkpof jkc7jkc Xeg ji um df awg krpskl Te skr Syflb 4,g knk; rqgc <+ jiM sjkeg kdum 4Xn jd nac kujkpof7kupskl rfzi sdum eg df sxXjd Cgu nali hH so ]Skt skg s/av rfzi sdum eg df sxXjd Cgu nali hH so 4aSkt skg s/av rfzi sdum eg df ,g Cgu ZFv g; kdlb udfsy ],g k;df Cgu ekd kurb Syf sd 'sn su ;que dS hldf Xe lkgrfb sjwi sd 'sn lb n;k' 4,g k;df ekd kurdf Syf sd 'sn suXkgm df krjd Cgu kue Te hH g; 4krjd Cgu kue Te 4Bkynf hnktkv skd 'sn su jkpof sd h/akx ]su h/akx df ,g kNwi su Xk_ef Nqd 4,g Cgu rjWt Bskd hd sukxy ]kxaMkxy Cgu hHd ]Cgu 4krkxy Cgu kekge k; krgd Cgu hth/akx Te df kxawxake Cgu ke{ Te Syflb 4Tg srdl jd rkc h/hl7h/hl eg sllm ],g k;x skg rkel jkpkI'f kd tkel lki sdltf Tg srgd slm eg "Qqikge 4,g krkt skg rkel jkpkI'f phc sdum Tg eszi phc sdutf 4,g Cgu eszi phc sdutf Tg sr>el Nqd cl hg Xe jkpkI'f so 4kxskg Cgu kri Bskd kd srkj sd k0J j,kv eszi skd Xkjkpsc um ]Tg srukt jkpkI'f kFskF ZGlf Tg srukt k0J u ]Tg srukt eszi u skt udfsy 4Tg srkj suiv sd k0J ]Tg srskg srkj suiv sd eszi
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 64 egaP

g kgj skg uexkv kd 0qc ]Cgu kri s>qr n;k' ]kgd su Ikzel `Ikzel ,g k;D rkc 4sxXn kxakegaqe df Tg srgd ikv j,kv , ,g hdqp P\c skr rehd Xkjktg 4,g Cgu rehd Bskd hd ywG lb 4Tg Sx skg yxki cl ikv df kxy sugd lknql 4kxawn sn ekn kxakegaqe ]kxsxake wr ekn hH skt 4k;x k;yf nhj[ ywG df kgd su ktkj lm j,kv k;x kv hH Fj kd ktkj hHr k;x skg ydfqe okjgO go 4kdDp,kH lknql j,kv Bx hyp hrP\c xake skr go 4kxawn sn Te kuqx paki sllm Tg srsn kurtf rfiu/ 4k;yf nhj[ suTe ywG 4ywG re kupsc df kgd sulm 4k;x kv jkol ji sL\sk? h_ae 2jhto sl sNhi df hF hryp hg rkc g; 2s;iQ paki ]kgd sulm 4kvqg ukj,g endS go 4,g rqgc skr Skt yef hH dS df kF krpskl go3sF knk; rqgc paki dfXk;D ]kvqg ukj,g skr lknql 4skn sn slb s;iQ paki df kgd sl hFjkl suiv sulm 4ki hdikv ]sxXn sn ikv hH skt ]kgd su lknql `kd ywG lb sxsky kurdf ]kgd su rfiu/ lm 4k;x skg kL\[ jdkt lki sdlm go 4kF kgj kv kvqg kO,c ji Fj go ]Osl jxu ]kF rfiu/ skt kd jxu df ,g kgj kt kyp kxkH Gjr hd jktkc go 4sxaSkt yef sl,i sdlb jWt 4kF kd el,kesc ]kF jnaql ]kF kL\c ywG 4kxsn sn kd ywG lb s;iQ skn s;iQ jWt Bskd u Bskd df Gjr hd jktkc kxkH jd L\skr ywG 4kvqg 'q[ rqgc jGf 4kvqg ukj,g rqgc lknql go 4kd ywG kF Cgu el,ke hHv ]kF ywG kd el,ke kucf 4,g ky[f ywG kd yed dS Xelm df k[sn skr gcql kOm 4hF k;,yr hnax dS hl hIskN sNhi sd sL\isk> ]kOm 4lknql kF eku kd jkep lm 4kOm Xe sL\isk> suiv gcql 4k;x skl knake kdF rkj 4kgj Xe ekd suiv jH unf kjkpsc go 4Sgfkp skr k/ofql hH hd suyp kri kd sukv sd 0qc 4Tg srkv 0qc df kF Cgu hH kri slm `syp kri akgd ]hF rZlqG akgd skd jkep chjx udfsy ]Tg srkv 0qc df kF k;x yp kri skd Ikzel sd oakx 4jkep chjx dS kF Xe oakx 4kF kvqg uexkv kd 0qc Xe oakx dS 4hxSkt I? kuI? k;D Xe ;que sl7sIskN df ,g krukt Cgu Bskd 4krdl kt ky,kr Cgu dr ;que <jk/kl sl <jk/kl ]Tg dhO skr h/akx 4,g krdl kt Cgu ky,kr ;que Bskd 4Tg oDijfiv r;kguf xaP sd suy,kr skd Xk;rDf; ]xaP sd supskl sjkeg s; `kxsy,kr skdldf u,kd 4k;yf y,kr suiv jd [j ji wtkjr 4Sx skg ku,ky[f h/akx ArokHo skr cr `d;Zk<uf skg ikv 4,g krskg kL\c k'seg kyko susn IXett dfXk;D ]Sx skg sL\c sl h/akx ikv skr Tg sL\c h/akx df Tg srdl sn IXett ikv jxv `sxskn ikv IXett `kxsn u,kd IXett ]d;Zk<uf ,g u,kd `kxsjd ;r u,kd ]sxskjd ;r sl,d `kIskN u,kd ],g kL\c u,kd df sxsk[j hjkt hgo jGf 4Bx skg Iu j,kv Bx Id rfkt ;que hjkl sl uiyxki hlb 4,g Cgu hH Bskd kL\c sl llht Tg srgd BklB ],g Cgu hH Bskd kL\c sl negqe Tg srgd ukeylqe 4,g Cgu hH Bskd kL\c sl 0qc Tg srgd 0,kc ]Cgu hH Bskd kL\c s l jhokge df Tg srgd u,t 4,g kgj yp sl ykl Xkjktg skr uiyxki hg; 4Tg sL\c j,kv 0qc ]Tg sL\c j,kv jhokge kxsgd go ],g krdl yef kjlwn Bskd yd jGf 4Sx yqr sl Fkg sdikv ct skd h/akx 4,g Cgu k/ofql Bskd hd sujd j;siad ]hd suy,kr skd sL\c7sIskN Syflb ]Cgu hg ,g kl,t sjlwn3,g kl,t suiv ds;zi sl Xeeg udfsy ]kL\c u,kd ,g kIskN s l hldf u 4,g ;hr}fv j,kv kOwuv hH henkv <jk/kl sl <jk/kl dS 4hrdl skg Cgu kuyqr sl hldf hH hdikv 4hrdl skg Cgu kuyqr sl hldf hd h/akx 4,g Cgu kuokHal Bskd hd utjfsiad 4,g kl,t suiv7suiv henkv dS7dS df ,g g; skr rkc pl 4,g kIskN u,kd ],g kL\c u,kd df Xdl y,kr eg df kvqg Cgu rlfdof dr tkv Xe k;ufqn wtkjr Bskd 4kIskN u,kd j,kv ,g kL\c u,kd df sdl kt ky,kr df ,g Cgu sL\c surtf h/akx skr eg df ,g kNwi su _ef hldf 4,g Cgu rpfm g; 4sxy suL\i ewyke kl,t ;l urkul Xeg go ,g or d;fekl skt kd h/akx df kukt cn re surb <jkd sd <+ lm udfsy ,g ukge kdum <+ 4kxsgd klsS skt kxskg yxki Bskd ],g Cgu <+ jiM sjkeg kd h/akx df awg krgd Cgu Te 4,g krdl skg Cgu g; sl gjr lm ]Tg srjd jkgo; gjr ltf eg udfsy 4sdl uc hFkl urkul Syf sjkeg go skg hn k0J sueg sltf ]skg k;df eszi sueg sltf j,kv Skt kyp krkv jgkc
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 74 egaP

4sF syko sugj sd lak hHl so `,g kl u,kd 'sn OsJ slcl j,kv ukge slcl ji ho1i hL\c hjkl lb df awg krNwi sleqr Te ]Xkpc sjse ]kgd sulm 4Xe lkyD kF kxaI k'Du kd k;ufqn akgt k;x lki sd s'Du j,kv ]BkOm hL\N sulm 4sxXdl jd 0lf ikv nf; ]hxskg ki hL\c ]kgd su Xk;Fk|of sdlm 4awg krdl jd hH 0lf Te ]awg dik;v kd _k' Xdr Te ]awg kgj gd Te yosd u 4awg henkv kL\c slcl kd k;ufqn Te df awg kgj gd Te ]akg ]kgd sulm `Tg henkv sL\c slcl sd k;ufqn ikv df Tg sgj gd rckc suiv ikv ;'kge ]kNwi su Fk|of dS 4,g krskg ewyke ,g k;x skg jgkc kdub xkenf ],g hg hrgj kuokHal hd sukt skg yxki sd XkdufZ'kn 4yxki Sx skg]Fk|of dlm Sx >el 4kF Sqg sugi sL\id sIG ]kF d{'f chjx kjkpsc `ikv ]kgd su Xk;Fk|of sdlm 4awg henkv kL\c s lcl kd k;ufqn Te ],g kri Xgqr df kxy sugd sl Xk;Fk|of sd lkyD suiv j,kv k;kv gcql7gcql unf dS go 4kF s {;v kd _k'7uZ'n go Xe ;yk|ofoof sd ljfsi 4kF jlsGskzi kd _k'7uZ'n dS Xe lak ],g kuql suTe 4awg kysp kL\c Te kd Qqx sL\c j,kv ,g kL\c Qqx kjse ,g krgd go 4,g rkc ydfqe hL\c skr awg kL\c df Tg 'sn kL\c slcl rjkH df ,g kgj gd g; go `,g krgd k;D Tg srukt ikv cyre skr ,g 'sn ukge s lcl ji ho1i jrhH df ,g krgd henkv dS ct 4,g Cgu yjl Zdr g; awg ukge Te ]awg wngV Te j,kv ,g ukge Ze/ wngV df ,g krgd g; go `,g k;D cyre kdlm df Tg sr>el ikv skr ,g ukge Ze/ wngV df ,g krgd g; wngV ct 4,g tkj kL\c dS g; ]skg u kri Bskd kd Ishl skdikv n;k' `Tg ukge h/akx df g krdl skg k;D <jkd kd sugd g; skr Xe suy,kr Cgu ZFel ]srdl Cgu y,kr eg jxv `jGf ,g krdl skg k;D <jkd , sugd kL\c skd h/akx g; udfsy 4,g Cgu hH ;kim Bskd kd suy,kr 4Tg ikv7ikv ]awg Te Te ]Tg h/akx h/akx 4hd suy,kr g rjWt Bskd Cgu 4,g hrskg zohr hL\c kNb hjkeg hd suy,kr sl hnt udfsy `kxsuc ywG kL\c kurdf thc kl u,kd ,g , krukt u,kd skr `,g krdl skg Idzi k;D sl jrhH sdldf ]kxsgd u,kd `kIskN ,g u,kd ]kL\c ,g u,kd ]kxsgd u,kd 4,g hg wr rDf; kl,t kjsr 4,g ;hr}fv wr ]lknql Cgu 4syef xsky surdf7surdf ]oakx7oakx sl k"o awg krew? Te df sxy sugd 0qc 4Xe lknql lb ]kuokHal hd k0J hurb ]kuokHal hd eszi surb udfsy ],g uhg uhn dS ]jkep kd oakx lknql 4,g krdl skg kn,i 'kdzi kurb kd kekeji hH Xe ;que sl <jk/kl dS ]hH Xe ut sl <jk/kl dS 4skd lknql lb ]sk[sn ]Xkvq{Hf ]kgd sl Xkvq{Hf suiv su 0qc 4krdl yef Cgu hHd sl Rfial hH hurdf s>qe go k;x yed skt s>qe jd [j ywG Xe Xkj,i sdikv j,kv ,g Nqd kL\c hH sl Rfial 4,g Cgu Nqd cl hg Rfial ]uoxH ]kgd su lknql 4kF kusn psc ywG s>qr ]lknql ,g yxki ]kgd su 0qc 4kxy ukt jd[j ji j,i jlf jdL\skt Fkg jd[j ywG ji Xk<jp sd 0qc 4kvqg kryp yn,i sNhi k;kv lknql 4kxaMkP\p hg s Te ywG ],g krgd j,kv hn jke rky ji s;iQ Xk[ky sulm krskg Cgu kuk[ kd yd lki sdltf ]Cgu r;lf,g Bskd hdltf ]henkv chjx g; 4Bx I? kuI? rqHnv dS tkv df kgd g; jdkt skd 0qc suXkgm 4k;x paqgi jhto ]k;x paqgi Osl jxu ]sygi Sx paqgi ji Fj skr Ikzel 4kd jkep dS ]ywG kd chjx sdl nhj[ Cgu Ikzel 4ywG kpsc Cgu 4skd 0qc kxawn kP\p hg Te ]sxXjd k;D kd sl,i cv ]Cgu ]kgd su lknql 4sy sy sgkp kurtf 4kxSkt skg [ql hH skd spc sd sxkv et7et sjsr 4skd knl Skt Ief hchjx ]knl Skt Ief hjkep hjsr ]sy sy sgkp kl,i kurtf `k;D ,g yxki wr lknql ]sxy sugd so ji 4kxawn kP\p Te ywG skr Xe oakx Tg srkv 0qc ct 4,g Cgu kupsc s>qe ywG ]Sjfd ke{ ]kgd su lknql 4kF kryp nkoof kdub 4awg dgkzx sygi Te 4,g hd Wq' rDskjG7nhj[ suTe sygi 4,g k[sn sygi suTe skd ywG 2Ikzel ]kxsdl skg Cgu g; Cgu ]kgd su Osl jxu 4kxaMkP\p hg Te ywG g; Xe Xk<jp sd 0qc `ywG kd el,kesc ]yed df sxaSkt skg ukj,g hH go sxaSkP\p Xe Xk<jp sdum ywG kd el,kesc 4Tg srkt skd rxko sdum eg 4Xe oakx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 84 egaP

hH Bskd dkte go 4kF k;df dkte sulm qrdV 4,g ukge huZet df k;yf jd jkdho sueqr 'kck' df k[yf su hldf s l huZet 4,g k;df jkdho skd krukge hd LTyski sultf skg henkv sygi eqr df k[yf su h_ dS sl LTyski 4,g hrkt hP\i Xe k;ufqn hjkl Xckrdf hd yslj LIc dfXk;D ]spaqgi _i sl Xkdqe Bd skdlm 4,g Cgu 'sn hH Bskd ukge sl 'sn lm Tg Sqg kn,i Xe 'sn ltf ikv dOki ;zif sjse df k;df r/fskcal skd dOki suiv ]skd jLhj suiv ]Tg utl skr ikv syko suP\i skd ckrdf hjse df h[yf rkc g; Xe kdefwH sulm Xe ckrdf lm j,kv h[yf ckrdf dS su yslj LIc 4,g krkv Cgu hH 'skg Xeg kdub udfsy 4Tg _ofiv hL\c Xchdjr s; 4Tg sgj jd kL\[ ji Xd skd suiv j,kv Tg sgj y,kr skd suiv sl chdjr 4skd 0qc u ]skd jhokge skr u ]ikv Tg sry,kr Cgu skd h/akx ]Cgu 4awg ukge Te dfXk;D ],g ukge cl r/facal sl Xd lm ]ji Xd ltf awg akgt Te df ,g sl Xelm cyre 4cyre skd hldf sl uhp u ]cyre skd hldf sl rjkH u ]cyre skd hldf sl jhokge u ]cyre skd hldf sl ZlDke u ]cyre skd hldf sl h/akx u 2,g k;D kyeke 4Tg ukge h/akx ,g krgd hnkoh/akx dS ],g ukge ZlDke ,g krgd IZlDfke `,g k;D kyeke 4Tg ukge llht ,g krgd BklB ]Tg ukge jhokge ],g krgd u,t 4,g ukge ukeylqe ,g krgd ukeylqe ],g ukge wngV ,g krgd wngV `,g k;D kyeke 4,g ukge dqr ,g krgd dqr ],g ukge uhp Tg srgd huhp ],g ukge ;hrjkH ],g krgd ;hrjkH 4,g hg; Zdr kd henkv jg Z 4k' ZLZkuc Ztkt awg Te Xd kd ho1i 4,g krkxy jdDp kdlb rxt kjkl 4,g Xd kd rxt sjkl ho1i hg; 4kd ZLo jIXl ,g hg; 4,g oHalv `,g hrdl kxy jdDp kd tjwl ho1i df ,g kdqp skg 0lf g; skr cv udfsy 4,g krkxy jdDp kd ho1i tjwl df sF sruke jWt klsS xsky sygi ykl ,kl uhr 4Tg sgj gd k;D ikv df kNwi su Xkxsky skd k; ZLZkuc 4kxSkt k>el yxki skr kxsjd Xrkc s; Bskd Xe hnl Colhc lb cv 4,g hrkxy Cgu jdDp kd tjwl hHd ho1i 4,g krkxy jdDp kd ho1i hg tjwl 4Tg srgd ryx cl dufkK,o s; ]sk;yfhy,x df kgd g; Xe sj,kn sd kdjfsev jkc dS su k' ZLZkuc 4awg ukge Te df ,g kgj gd g; go skr Xe Xk<kzi sdlm skNwi jdkt jrhH sdlm j,kv ,g 'sn ukge rjkH ],g krgd go 4,g ydfqe rqgc kuukpgi lsuxuVd ]ak;dfkykp hd henkv udfsy 4,g Syf sd sujd 0lf skd 9Te8 sl sIskN lb Zdr kxsy kurb 3awg IXeZIkiLf hn Gkv Lsg kd hGlkyGf Te df s>el eqr cv ]kgd sulm j,kv 4hGlkyGf kgd suXkgm 4sF Fk|of sd hGlkyGf Fk|of hHl so `,g kl u,kd IXeZIkiLf j,kv ;"of erOsJ slcl Xe lTd lb sd hIloufq; 4lTd kd hIloufw; k;x gj ]skn sukt skd ljfsi ]awg krNwi sleqr Te cr ]kgd su jlsGskzi lm3kF kdqp Zdr kdum cr 4,g ukF erOsJ j,kv e_ofi slcl hg ;yk|ofoof 4,g dhO skr g; kgd su Xk;Fk|of 4jnfae ]Xd kd k|of ];yk|ofoof ]hIloufq; `,g kl u,kd ukF OsJ slcl Xe ljfsi j,kv df kNwi su jlsGskzi lm cr j,kv henkv ,g kgj kt sy akgd g; ],g chtv kL\c kyeke g; df kvqg kn,i d' skd Xk;Fk|of cr 4hxSkt skg e[ rkc skr awg ukge slcl Te Xe ljfsi df awn jd 0lf Te jxv 4k;x gj kd ljfsi ZGlf ykol cv 4skn Ls\kN Gf hd lak cr kgd sulm sF syko sugj sd ljfsi hHl so 4ljfsi df kgd su Xk;Fk|of `,g kl u,kd jxu OsJ j,kv ukge slcl Xe lak df kgd sulm jGf 4kxSkt akgd Zdr df s>el Cgu hH cr Fk|of 4kxSkt skg yg kyeke skr awg ukge slcl Xe lak df awdl jd 0lf Te jxv cv 4skn L\skN Gf hd k;ufqn hdkc Syflb ,g ukge slcl lak df Bx skg ;r rkc dS cr ]kgd sulm Cgu 'sn hH Bskd ukge sl lak df ,g rpfuf skr g; `,g gsnal Bskd Xelb ],g lak hg rpfuf ]kgd sucl um
k;skj kjhcd k[sn

4,g

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 94 egaP

Cgm skd k;ufqn lb 4Sgfkp hg kugd Xeg go ]sL\i hukOm hukj,g hg hurdf Syf sdlm sgkp ]skg krL\i ewyke dhO Xeg skt ]Sgfkp hg kugd Xeg slm skg krL\i Bk[nf ;l Xeg skt ]skg ukldqu hg kurdf sgkp df ,g krxy s>qe udfsy `kxSkt skg kn;kG k;D s>qe sllb 4,g krdl skg cl g; ]Tg srdl dXG jFi xsky dlgVv 4hxSkt skg ydfqe huskg kHl hjse Xe Xkoakx ]sxXikN Cgu jc[ hjse jkc[v `,g krdl skg k;D kn;kG s>qe jd kL\x> sl h/akx ],g krdl skg k;D kL\x> kjse sl h/akx cv 4,g hjWt hH kukxy ji oakn skd suiv j,kv ,g hjWt kukIqt regf ],g hjWt kupskl Syf sd kupskykv udfsy 4,g Cgu rjWt hd kRe0fqc rqgc Bskd Syf sdlm ],g krsn jd jgfkt jd kygf Nawi hH Bskd skr kla'zi 4,g krskg hjWt rqgc Syf sd sujd kupskykv ],g hrdl kt hd s>el ucf skr kla'zi df ,g unsouf slum kjse 4awg kgj jd Xrkc hlsS Syflb ]awg kdl Cgu >el skd ht h/akx Te df ,g kgd hHv Xe xIVhe hldf Sqg srsn jRm s>qe su BkH jcsP hJ 4,g uOfd rqgc kukIqt regf hd suk[ hykx ],g uklkv rqgc kujd rkzi kla'zi 4aSk[ hykx so df Sgfkp hg hukIqt regf g; skd Xkxsky Nqd 4,g krskg Cgu rlfdof hHd jkpof kd tkel skr Ski kIqt u regf hd suk[ hykx Xe tkel jxv ]xsky Nqd udfsy 4syef hykx df ,g krdl L\i Bk[nf kurb df ,g ed sl ed skr zem hurb ]awg Cgu k/av 4kxsyef k;D j,kv ;kolf sd suk[ hykx sdjd kupskykv hd h/akx df ,g krL\i Bk[nf hH s>qe 4Cgu klsS ,g krL\i Bk[nf hg skd jdysykd kdkd],g krL\i Bk[nf hH s>qe 4sxy suL\i ewyke uko;we knk; sl ;l Rfial df aMkt skg Te dkykp kurb ]sjd u ukoxH 4Xn sugd s>qe ],g krxy dhO skt s>qe 4skn sukt ]Skt uhet go 4sL\i ewyke uko;we k'seg sl Rfial s>qe ;l dfkr sgj huc hd h>elku hg hurb zem hjse sjd ukoxH ]kgd slum suTe 4hxSkt sk[ uhet Cgu kri skdikv 4,g ed hHv zem hdikv ]sxy sugd so 4kugd ,g kugd skt skdikv jGf ]Stfhn sukt yef uhet sygi ]Sjfd re rkc hHv 4hxsn Cgu ]hxsn jd nac hg jkpof kdlm go 4skd eJkv sdikv ,g hrsn uhet L\dS ,kl AN Xe yskxjku jkdjl rkjtqx dfXk;D ]Sjfd re hg rkc g; ikv df kgd jdkv s>qe su Xk_ef skn gcql unf hlm ]hd kupskykv hd h/akx suTe df awg krukt hH Te 4,g Cgu krku Bskd klsS sl zem kd kRe0fqc udfsy ]Skt P\c syH lsuxuVd j,kv hdkykp sl suskg knk; zem 4,g rkt P\c Cgu kRe0fqc sl suskg knk; zem udfsy ],g knk; zem hdum 4srjd Cgu hHd so h>elku hd gjr lb skr srskg gxt hdum jdysykd kdkd 4hF hrdl skg Cgu hHd h>elku hlsS skr srskg sd zem knk; llht jxv 4k;nf ykduf jgkc s l jnfae jd jke skd Xkrqgc suXkgm jd kOm kL\skd j,kv s;nf Iym rr sd Xkukdqn syko suk[ tk; Xe jnfae j,kv Sx lq? Xe jnfae Syflb sF sd zem hd ykl lhrTr Ibk llht df Tg sgj gd g; s; 4srkt skg uke0fqc knk; skr srht dr ykl hlv Ibk llht jxv df Tg sgj gd g; jdysykd kdkd 4,g Cgu /acal hH Bskd kd kRe0fqc sl zem 4,g krskg hgl Bskd sl suskg knk; zem u j,kv ,g krskg ryx Bskd u sl suskg ed zem udfsy 4,g hukjqi rqgc yhyn hd zem g; 4,g ed zem ]Cgu kr>el ],g >elku hHv ]kgd su Qqx sP\wc d raknso skr hd k;k; hd raknso Xe zem hd Z"o lhrTkp7lhrTr su naukdsoof ct 4kxSkt skg dhO cl skr hxSkt P\c zem s 4,g k;D hHv zem hdlb 4,g kjkokv ],g kjdskN yxki g; df kgd su Xk;nfwg; Xe zem hd Z"o lhr su llht ct 4kxSkt skg dhO cl skr hxSkt skg hL\c zem 4,g ed zem hdlb kgd su Xkxsky skr df kupskykv j,kv uLa[ kd 0qc Xe zem hd Z"o lhr su llht ct 4kxSkt skg dhO cl skr hxSkt P\c zem ct 4Tg srsn gd Xrkc L\cL\x Syflb ,g ed zem hdum hHv df rckc sjse ]kgd su jdysykd kdkd Te df kgd suXkgm ]Skv lki sjse _ef dS ]Cgd Xrkc Nqd skt g; suTe 4,g krskg Cgu 0lf yxae sllb 4,g Cgu h;kn<k;d g; ],g Cgu jdrgf g; ],g Cgu ;sk; g; 4Tg srskg uk'sji j,kv Tg rL\fhi ikv sl gto hdlm 4,g hrpaqgi lsO skd jkdagv sdikv sl kupskykv hdum 4,g Cgu eszi rfzi sd h/akx j,kv 0qc ]negqe kdikv go 4sxaSkt skg sxXn skr Cgu3skjd re kupskykv hd negqe ]skd re kupskykv hd 0qc ]skjd re kupskykv jd hth/akx df ,g krL\i ewyke ;H skdikv skt j,kv kla'zi hjse ]kla'zi hjkeg ]Cgu kla'zi hd dqe sjkeg 4,g hgj kt hd kla'zi hd dqe sjkeg df s>el so 4k>el Cgu
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 05 egaP

krki skg Cgu ;Z<uf Nqd sl Xeltf ,g k;x skg kn,i jrhH orDf;7qgc dS ]hIyf,uZli7Ife dS sllb 4,g krL\i kuht slm phc sd Xkjo cl um 4Tg jo surdf ewyke u jrhH sdlm 4,g Cgu go ]Xgd orDf; kyko jo dS ]Xgd orDf; kdb ]Xgd orDf; kpwel zxel dS ]Xgd eg skdltf hIyf,uZli LsIszxIfab lki sd henkv hldf Xe rjkH 4,g k;x skg Iyf ],g k;x skg rLfa[ orDf; kjkeg <jkd sd Xkvkjk/ h/skjof um j,kv Tg aSkjk/ h/skjof rqgc so 4Bx O,c jdskg hdb Xe drfe ;hrjkH aSkjk/ hjkl hd hjkl so 4hd jkpof Tg hgc Xjk/ hurdf Xe 'sn lb skg u kri skdikv n;k' 4skg /yim skd jk[uf Ii dS orDf; kd 'sn lb df srki sy Cgu ;Z<uf hH Bskd eg j,kv Tg sgj ht j,kv Tg sgj kt scn eg sphu df gzxal s jkl lm 4,g kvqg kO,c ji Xkkkzi sjkeg gzxal kjkl go ,g k;x skg kdb jiM sjkeg gzxal skt kd Xkjkpof Xkjktg7Xkjktg ]Xe k"o Xkjktg7Xkjktg 4skjd re jkpof kd rhrv ]skjd re kupskykv hd rhrv ]Tg srgd eg udfsy 4hgl ,g k;D ]Sgfkp kusy ;Z<uf Xeg ]dhO ,g u,kd 4kxsL\i kujd ;r Xeg Nqd 4,g hjWt okuqp sl Xeub 4Tg Sx skg r_fdS akgo /skjof sd rfakH cl 4,g krkt kyp krskg kdb cl Xelm 4,g k;x skg Rpf kjkeg rfakH hd j?7kjpd dS 4,g hrskg ukdqn hd hL\kcd sl,t ,g k;df hg slsS sueg gzxal kd rhrv 4,g Cgu ;Z<uf Ii Bskd lki sd rfkt hjkeg 4,g ezHof kurb ],g utw;ad kurb Xe rjkH Syflb 4Tg sgj jd ''fskd hd suht eg Fkl sdcl um j,kv Tg sgj ys> eg skdcl um j,kv Tg Sqg sO,c u'DLfkIad Gsl ]/skjof7o Xelm 4Tg Bqg hO,c Xrkc hd gjr7gjr Xelm 4,g kvqg k[j ji jlf sjkeg rfakH hd >skc r1e dS skr go3,g Cgu rhrv kvqg kuqp kjkeg rhrv kd rjkH 4srdl Cgu Om jskv hd ;ofH jdskg sL\[ ji s/ad sd rhrv lm 4Tg srdl je jd cn sphu sdlm df ,g krkt skg kurb >skc kd rhrv lm 4,g krkt skg ydfqe kuukt g; ],g kuL\skN k;D sl Xe rhrv lm 4,g kuuqp k;D df ,g krkt skg ydfqe kujd okuqp sl Xe rhrv sjkl lm 4,g krkt skg kdb LbklIffuv sl kupskykv kucf rhrv kjkl kdlm 4Tg su[j end akgd df krki sy Cgu hH ;Z<uf Syf sd ;ofH go ]krjd Cgu kupskykv hd rhrv suiv tkel skt j,kv ,g k;x skg rhH;H sl kupskykv hg 'sn kjwi kjkeg udfsy 4,g hrdl kpaqgi Cgu ukldqu Bskd kupskykv Xe rykg Xkuskn 4,g Cgu kyko suL\xcf hH Nqd kdum sl kupskykv skr ,g Cgu sIskN surb so jxv j,kv kxSkt skg kjkdIqN kjkeg slum dfXk;D ]Sgfkp huskg hg jWt kupskykv hdum skr cr Tg sIskN surb so jxv 4,g rjWt hd suskg rhH;H Xeg sl kupskykv hdum `Tg sIskN surb "Qqikge sjkeg k;D `sl kupskykv dekut1l ,g k;D ;H kurb udfsy 4srdl k[nf Cgu hH Z;ekl hd sukt Xe ;ofH skt Tg xsky hg so ]Tg srskg rhH;H s l kupskykv hd rhrv xsky skt j,kv ,g <jp kygi kd sujd rfx Xe ;ofH kupskykv hd rhrv 4,g klgf kd k;fzi hd kupj hH laoof 4,g krdl kt Cgu skr hH k;kuc skd s;u kucf sL\skr skd sukjqi `,g rpfm kukuc skd ukde s;u ;ktc d suL\skr skd ukde sukjqi df Xgd eg df ,g Cgu kl,o g; k;D 4,g rkc k;D hd suskg rhH;H sl kupskykv udfsy s 4awgd Xe /acal lm ]skd tkel ]skd 'sn ag krgkp kusn k;D Te sl iW dekut1l df kxskg rpfm ;ktc hd kupskykv hd Xk"Qqikge ],g kNwi su _ef dS w eim j,kv dS kd suL\skr upozi akopaki k;skj kjhcd [sn *^(! jcalnf # dakunf ]Bcac 4,g jk} kd lkdof jkpof ]Cgu lkoof 4Tg hlkoof7/av skt ,g k;df Cgu rlfdof suXkgm skd rxt 4Tg aSki jd rlfdof skd rxt j,kv uoht lb xsky sl sL\skF hg so ,g k;df gskof Xe tkel suXkgtf 4,g hd regf hd suL\skr skd Xkrki{i Sqg s/ac sd tkel suXkgtf ],g hd kupskykv hd Xkvkjiaji ;ke hd tkel suXkgtf ],g k;df rlfdof sxkv su Xkxsky sl sL\skF

k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 15 egaP

krdl skg hH g; j,kv ,g kgj jd drfku kurtf skg krjd jkpof kurm Xe /acal sd joB hHd hg n;k' drfkv dfXk;D ],g krsn drfku hg ukel knk; sl drfkv df ,g g; skr pl j,kv skg krsn ukel knk; sl drfkv ,g krdl skg ],g krsn ukel gjr hjwi skd joB skr drfku 4,g Cgu ;"of ;sk; sujd rkc Bskd go ]skL\skN ],g krgd go skr ]joB skgd sl hldf ct 4,g kdqp kt sxkv hH sl drfku kuket cv 4,g Cgu joB df sF srgkp kujd 0lf j,kv sF srjd Zdr ]sF r[yf Xckrdf ji joB Syflb 4sF sruke ;h<jkpof skd joB so dfXk;D ]sF srsn jnkv skd joB hH jGf drfku df awg s krgd Te 4,g Cgu joB df sF srgd skt ]sF drfku skt sF srkt s>el xsky so Xe /skjof sd joB ]kF kuket dS 4skg krdl L\i ewyke hjWt hH kuskg Xe {iof sdltf ]Tg srdl skg sd hlm Xe {i eg 4srdl skg Cgu Xe {i sdlm hHd <kzi sjkeg udfsy ]Tg Xe {i sdlm eg sxXgj srgd sl j,kr hjiM cr eg ],g Cgu krd;okv hd suskg Xeg Xe {i sdltf j,kv hrL\i Cgu rjWt Bskd hd suskg Xe {i sdlm hrL\i Cgu rjWt hd suskg Xe {iof sdltf 4kxskg Cgu Bskd hH Xe {i sdlm krdl skg Cgu Bskd hHd Xe {iof sdltf 4kxskg Cgu Bskd hHd hH Xe {i sdlm sgj uk; ]krdl skg Cgu Bskd Xe {iof sd h/akx df Tg srjd ''fskd hlsS ikv ct 4,g Bskd hg Xe {i sdum hg u j,kv ],g Cgu Bskd Xe {iof sd "Qqikge suikv ikv ct j,kv 4Cgu skd hldf j,kv ],g krdl kt kgd "Qqikge dS skdlm sL\i hg kusy ;Z<uf Bskd u Bskd Xeg Xe /acal sd jkpof sd ;que ltf 4Xe {iof sgkp ]Xe {i sgkp 4kxsL\i hg kusy ;Z<uf Bskd u Bskd skdikv 4rfzi sd jkpof sdlm srdl skg Cgu IXjGLfub ikv 4hrdl kt hd Cgu k{sim hd jkpof sdlm df g; <jkd kd suskg "Qqikge sd ZlDke 4su ltaS df ,g rkc rqHnv hL\c g; 4,g "Qqikge g; df awg krgd Te Syflb 4,g krdl jd Cgu hH Bskd k{sim hd ZlDke 4,g Cgu Zxke Bskd rDjfrfv sd skn 4kxsL\i kuskg Xe {iof k; kxsL\i kuskg Xe {i sd ZlDke skr k; slm kxsuql rkc hdlm hH skt skd ZlDke "Qqikge awg krgd Syflb Te df kgd su ltaS `"Qqikge df kNwi su Xk_ef 4sF Skv suL\skN ji zcd lhpi7lhc Nqd skr kF "Qqikge jxv dfXk;D ]Bqg hukj,g skd Xk_ef 4kF "Qqikge dS ZlDke df kgd su ltaS 4hgd rkc dS Sqg sryskc ji zcd hdlm su ltaS 4sF sdb ji zcd hdlm _ef lhc7ln ]_ef sl sL\skF ji q;1e hdlm 4Bqg q;1e hd ZlDke 4,g krdl skg Z<wioge Xe rgfv k; rgf sd 'sn jkpof kd rDf; lm k; kupskykv hd rDf; lm df Tg sryp jduke g; eg ]Tg sO,c sujd kupskykv eg hdltf 4kxSkt O,c Cgu dqe kjkl sujd kupskykv hd sj,x7sjsS Bskd ]Tg srkt sO,c sujd Cgu hd hldf jg kupskykv eg 4,g ukel kupskykv ],g Cgu knuV kupskykv ]Cgu 4Tg sgj pskl ji lm ikv df k>el ;sk; lb 4k;nf ;we skd rkc hjse suikv df Tg srsn jc[ ikv sl sujd kupskykv hd rkc hjse dfc ],g Cgu knuV hjse go Xjd kupskykv ikv hd rkc hjse 4,g Cgu knuV hd h/akx ]kupskykv hd h/akx 4Tg sr>el knuV skd sujd kupskykv k; Tg sr>el kupskykv hg skd sujd knuV eg hd g; cyre kdlb 4,g rwcl kd 0fqc q{ hjkeg g; 4,g krkt k>el knuV cyre kd sujd kupskykv df Xe dqe lb ,g uiyxki chtv dS hH g; 4,g Cgu knuV ZFv kd kupskykv 4hxsL\i hujd kupskykv hd rhrv dZowijnkv j,kv Ii hg rqgc Xeg 4Sgfkp jkpof Syf sd uoht sdlm ];ofH sdlm ]ukel sd spc lm 4Sgfkp ukel kd spc syko sukv 4,g kL\i kxgae jnkel g; udfsy ],g dhO jnkel g; 4Tg sdqp kt j,kv Tg sdqp ht skt ,g hr[j Xe uk; skdum krpV hjwi hjkeg ]dqe kjkeg udfsy 4,g ku[j Xe uk; skdlm 4kxsuc go yd ]kxSht yd go ]kxSkv yd go dfXk;D ],g ;ofH go dfXk;D ],g Z<wioge knk; hH kpc kIskN sl sIskN kyko uskg kn,i sl "Qqikge sL\c sl sL\c 4Tg Z<wioge ;ofH kd 'sn lb df ,g g; ykol ]Xn L\skN eg df ,g Cgu g; ykol s 4Sgfkp huskg hjk;,r hd suL\skN skr sL\i kuL\skN Syf sd ;ofH skd "Qqikge sL\c sl sL\c jxv 4kd ;ofH sd 'sn lb g ;we 4kd < u ]kd jhokge u ],g ;we kd h/akx Bskd u 4Sgfkp huskg >wl Ii rqgc ]Sgfkp kuskg jkpof Ii , rgc 4hxSkt skg rOfaqd j,kd ],g Bx skg rOfaqd kHrfzi hjkl hd rjkH skr Tg sr[j hjkt g; hH sxkv eg jxv j,kv q 4,g k;ky[nf ;H sl sujd kupskykv hd rhrv suiv sueg df ,g <jkd dS sNhi sdcl lb j,kv 4krki yp Cgu kri hH Nqd Xeg kdlb3Tg sL\[ akgd eg3,g k;D orDf; kjkeg ],g k;D iWo kjkeg df
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 25 egaP

4sxXdl jd Cgu kn,i eg skr Cgu 4sxXdl jd kn,i xsky sl,t jda' j,kv jhokge j,kv 0qc jGf Xe hnl hyko sukv eg skr 4Xn kygf skd drfe sdlm 4Xn kygf sL\t hd ukrqngV skt Xkg kn,i dpskykv zohr lhpi Xe ukrqngV df kupskykv zohr Sgfkp 4awg krgkp kusn gd slikv Te g; ]kxskg Cgu et kd kHrfzi hd ukrqngV skr ,g hrxt Cgu rDf' hd kupskykv Xe drfe sd rjkH Fkl sd kr_aro lb jxv 4kvqg _aro 'sn 4k;kv xq; kd <jxZktuqi kd rjkH cv 4sdl skg kn,i Cgu 4Xkg srdl skg kn,i jhokge k; 0qc ]uZqtkxku df sdl skg u kn,i xsky sd gjr lm Xe Xkykl jktg Xe ukrqngV jGf ]Bx skg nac jGf kupskykv sl ykl jktg 4k;yf jd lkoof ji jda' 4sky jd lkoof ji jda' ]Gf skL\skN cv ]kpskl su henkv skr 4kL\i kujd eJ ]skd drfe hL\i husy jdDI ykl ,kl gai 4,g kNv rgc skr Skt yp ekd spskl kucf df ,g kr>el go 4,g ygfkd j,kv rql henkv 4krgkp Cgu kupskl henkv q 4kF kL\i kupskl dr ykl ,kl gai Xeg skr hF hd kupskykv su jhokge j,kv 0qc dfXk;D ]Sx skg rhH;H Xe rjkH sl sujd kupskykv dr ykl jktg dS jGf udfsy 4sF Cgu yGrfzi sd kupskykv lm so 4hF Cgu kuokHal hd suskg kn,i sd uqZtkxku j,kv jda' Xe ukrqngV skr hrskg hd u kupskykv su jhokge j,kv 0qc jxv 4sl ek<jfi sd kupskykv lm ]sl uFae lb kvqg kn,i henkv rqHnv kl,t uZqtkxku ]kvqg kn,i henkv kl,t jda' sl uFae lm 4Sqg /yim s l uFae lm oHquv rqHnv 4k;df uFae su kHrfzi hH dqe ykl jktg dS 4hL\i hutsk[ yhyn Xe {i sd jhokge j,kv 0c k; 4Syf sd jhokge ]Syf sd 0qc kL\i kutsk[ ckot dr ykl jktg dS ]kyp urpV dr ykl jktg dS Syf q sd suskg sL\[ Xe {i sd kupskykv lm ]Syf sd susn jRm skd kupskykv lm hd kupskykv skt su jhokge j,kv 0qc 4Sqg kn,i cl ZdkcuV j,kv tqukekj j,kv jda' j,kv rfkokem j,kv naqdnaqd j,kv rhdZe/ j,kv xkunf j,kv uqZtkxku j,kv q/acqlc jGf Xe kjk/ hd urpV lm 4kvqg kn,i urpV Xe dqe sjkl 4Xe dqe sjkl k;x kv ukGwr dS 4kjiaji hn L\skr su Xkxsky sjlwn j,kv jhokge j,kv 0qc `kxsyef sl sutsk[ dpskykv kl,t 0qc ]Xe k;ufqn kxsyef skd sutsk[ dpskykv kl,t jhokge 4kd n"ufim ]kd nso ,g k;df /skjof su Xkxsky sjkl ub 4hL\skr kjk/ go su xsky sjkl ub ]_qihyso ;tal ]hycad'sd rtfv ]yk',kx hy[De ]u;k;kd 0qczi ]0qc j,kv jhokge 4hF Bx dQ yqdycf ]hF Bx dQ kjk/ hd jkpof Xe rjkH jdkv sl n"ufim j,kv nso skg u kri n;k' skdikv 4k;kP\c Cgu Fkg hH Bskd suXkgm ]Tg srskg skt hnkokFkv ]Tg srskg kt syko sujd jkdho ]Tg srskg skt IeGad Xe sujd ukerfx skd jkpof ]Xe suket skd jkpof Xe k;ufqn 4Cgu k; ,g joB df spskl jGf ]spskl jGf ]spskl go df ,g krgd 4,g krsn yc skd drfkv go ,g krkt Sdf kupskykv ],g krkt Sdf /skjof drfku skt go 4hd joB hrskg hn L\skN Gf hd hHd suXkgm 4srskg sdqp skg IXjGLfub d hHd drfkv skr srskg Cgu drfku Xe k;ufqn jxv sxXkg ukj,g jd ukt ikv j,kv ,g hrdl skg r,ke hd joB lXjGLfub s g; skjd rkc j,kv Bskd ]skL\skN Xgd xsky j,kv sOm rkc hd joB df lXjGLfub g; ]k{sim g; udfsy ]sxXn suje Cgu skd joB drfku 4,g jc[ hdlm g; ,g k;x paqgi chjd sd suje joB 4,g jc[ hd r,ke hd joB kGn hygi g; 4,g Cgu utsk;zi Bskd ]kxskg Cgu k; kxskg joB Tg srgd so 4,g Cgu hH drfku skt Tg slsS xsky Xk[ky Xe hnl Bu hjkeg 4kruke Cgu ;sk; sd k{sim skd joB drfku udfsy 4hxskg hd gjr sjlwn hxntV skr kxskg Cgu ]hxsL\i huync hxntV slm skr kxskg jxv 4,g ykol kd Xk<kzi sdlm go `,g joB df ,g krtsk[ ],g krpskl ],g krjd gsnal ],g krjd ;Z<uf ],g krjd jkpof ]rkj j,kv unf ,g krpskl `,g krsy kxy htkc hd Xk<kzi skt ,g ukel kd drfku lm k; ,g ukel kd drfkv g; 4skg u hH Cgd ji ho1i kekeji sl,t ,g slsS krht j,kv ,g krkv jd ktwi Xe jnfae ]kekeji ,g df ,g krgd drfkv 4Sgfkp kuht skd drfku sl,t ,g gjr lb krht j,kv ],g df ,g krgd drfkv 4Stf gjr ldf go df kxsjd jZHuf uoht kdlm ji sujd ;r hlm dfXk;D ]Cgu k; ,g joB df hg kujd ;r slm 4,g eykzi xoVyf dS ]uzi raoht dS joB Syf sdlm 4Syf sd joB ,g krxy htkc hd Xk<kzi drfku udfsy 4Sgfkp hg kuskg ]kxskg jWt ]kxskg ],g dhO Tg rgd 4srgkp kuL\i Cgu Xe I>a> ]srgkp kujd Cgu jkpof Xe /acal sd joB skt Tg Sqg sO,c suc xsky hg so drfkv df ,g s
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 35 egaP

4Sgfkp kuskg hHl go ]skg u go df srdl L\skN Cgu klgf Bskd jGf eg 4sxXjd kla'zi sl gjr cl eg hdlm sxXjd kla'zi eg hd henkv ltf df ,g hy L\di rykg hlsS Nqd sueg udfsy 4kdum ,g Cgu ykol Bskd kd suskg djkpof 4Tg _wl jk/m sd Xknso j,kv n"ufim ]krhx cl so 4skg ket sl kHrfzi dyf,ke hdum skt ,g Cgu _wl klsS hH dS Xe Xkckrdf hjkl hdum 4,g k;nf Cgu et skd jkpof s;u dS suXkgm 4,g Cgu so djkpof udfsy 4,g k;kpaqgi Cgu su hldf n;k' kurm ,g k;kpaqgi sl krjnaql hurtf Xe epfi skd Xkvk<jk/ hd cjwi suXkgm 4Tg jkdkdhI sNv dS ]Tg dnkoquv sNv dS ]Tg dnkoquv dS ]Tg jkdk;k; dS ]Tg jkdkdhI dS yosd 4,g Cgu djkpof Bskd u<k/kj hJ ,g krxy s>qe 4Sgfkp kugd s>qe go ,g krxy skt s>qe `Bqg rkc hl u,kd g; Sgfkp Cgu kugd s>qe udfsy 4skg 0lf ryx rkc hjse j,kv 4sl sujd jkpof skg 0lf djkpof u<k/kj hJ ,g krdl skg 4syp k;fzi hd jkpof df awg krgkp Te hg kurb lc 4Stfsk[ yhyn skr djkpof Tg df Spfskl ikv 4awg krsn yhyn Syflb Te skr awg krgd Te3djkpof Tg Cgu df awg krgkp Te hg kurb lc 4Stfsk[ yhyn skr djkpof Tg df Spfskl ikv 4awg krsn yhyn Syflb Te skr awg krgd Te3djkpof Tg Cgu df awg krgd Te `,g rjWt hd susy uke Bskd k;D skr k;nf gd suTe 4Sgfkp kupskl k; ]Cgu k; Tg djkpof u<k/kj hJ `k;nf gd slsS skd u<k/kj suikv df Bx kv ak;fpf lc 4,g Cgu djkpof Bskd u<k/kj hJ df kgd n;k' yd suTe `,g krdl skg kn,i hg sl kupskykv ;ofH kd dqe syko sukv df aw[sn g; df k; `Sgfkp hujd Cgu kupskykv ]awy uke rkc hdikv `aWd k;D 4hrdl skg rlfdof Cgu kF;v ]hxskg rlfdof kHrfzi hd ukrqngV skr sxaSk[nf regf hurb eg jxv 4kuuke skr skg jkdho skd dsoof sjkgqr jxv 4kuL\y sleg sl regf ]kuL\x> ]kupskl ]kujd jkpof ]kusy re uke rkc hjkeg df Sgfkp kugd skd Qqx ]skd ikc7ake sl spc dS7dS 4Sgfkp husn k<jszi hd uskg dekupskykv ]hd suskg ydIff skd spc dS 4Sgfkp kukt k;k[lf ImkL ]Sgfkp kukt k;k[lf gsnal skd spc s dS7dS 4,g rjWt hd susn kxy xkv yqdycf skd k<jk/ lb ],g k<jk/ lb ],g k<jk/ hd tkv hjkeg skt g; 4Bx skg t,kyx7hykx huk; kupskykv Tg sr>el skr eg 4hxskg hd kupskykv zohr hldf j,kv sxXkg sgj dpskykv sL\c surdf so df krkt gj Cgu hH nk; Xeg Xe nkc udfsy ]sF dlaoof djkpof OsJ hHl sd k;ufqn skr 4Sgfkp kugd go ,g kugd skr Xeg ],g dlaoof kupskykv df ,g Cgu hg hujd kupskykv Tg srgd ikv ct udfsy 4Tg srskg Wq' sukv jqdav Xe kHrfzi hdikv skr ,g krL\i kupskl Syf sd ryx k; dhO sd hldf skdikv ct j,kv 4,g Cgu idof Bskd kjlhr rDjfrfv sd skn 4,g ryx k; ,g dhO s'hu df kxsL\i kugd g; skdikv 4k;yf uql ],g dhO df srdl gd Cgu g; ikv 4kxsL\i kuskg skdikv Cgd u Cgd ]Xe {iof j,kv {i sdlm skr kxSufql skd s'hu cv 4Xgj sO,c Xe k{sim j,kv Xe hrql huiv ikpiqp ikv df kgj Cgu idof Bskd 4kxsL\i kuskg Xe {iof k; Xe {i skr k; 4k;x skg hjWt kutsk[ jRm 4Bx dTkp kHrfzi 4kyef L\sk>d> skd kHrfzi hd epfi sl gto hd Xkxsky slsS ZlDke j,kv ]L;k ]s'hu ]sklW ]j;srko um sd Z"o ,kl uhr 4Cgu kFkv ]hd kupskykv suXkgtf 4Cgu lkoof ]k;df gsnal suXkgtf ]hd regf hd suL\skr P\fW hjkl suXkgtf sl gto hd Xk;gfskof um `,g kvqg lkdof kjk} sdldf 4kvqg Cgu lkdof hHd kd k;ufqn sl gto hd Xkxsky rzxP\fW `sl gto hd Xkxsky rzxP\fW `sl gto hd Xkxsky lDkLkFkv `sl gto hd Xkxsky IeGad `sl gto hd Xkyko sujd k0J `sl gto hd Xkdrfkv `,g kvqg sl gto hd Xkxsky udf go ,g kvqg lkdof hH skt Xe iskjw; Xe k"o ,kl uhr df ,g kri skdikv 4,g eJ dS skr kHrfzi ],g ku/kl dS skr kHrfzi `hxsjd kn,i kHrfzi sl,d e,kd jskted hurb ]hrdl jd Cgu kn,i kHrfzi e,kd jskted hurb 4Tg sriakd <kzi sjkeg df hd kupskykv kjt ]jkpof kl kjt ]Xe sujd jkpof kl kjt ,g hryduf ukt hjkeg 4Tg Sx skg IXIskiab ]dlaqiu yqdycf eg udfsy
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 45 egaP

4k;nf sugj Cgu uziuf skd jRm hH dS sulm 4hn jd kn,i hyokuzi sulm dfXk;D 4sl thIskl dS ]Bqg kn,i kjk/jkpof hd iskjw; sjkl ]Sqg kn,i xsky sjkl so 4kvqg kn,i lsuhIsy ]kvqg kn,i skIsy ]kvqg kn,i wrjv sl supskl lm 4Bx skg hjwcte kupskl skr Sx skg kntV uzi sjkl ct 4k;nf kuc kntV sl jGf k;x skg yg sF sr>el eg skt skd uzi dS7dS 4k;nf jd kL\[ sl jGf uzi dS7dS 4Snf kOm sl jGf syle sjkl sd hxntV su thIskl `su thIskl k;df k;D 4su thIskl3k;nf kynf et skd jkpof su henkv dS Xe Xkunf sl sL\skF ]Xe iskjw; kvqg et kd jkpof akgt Xe lXFS 4sujd klkKtf ]suNwi ]su[hl Zdr ]su[hl gsnal sF srkv srjd k_k; yn,i hd yhe Xkjktg sl uhp j,kv sl Zkec j,kv sl ukrufkxGv sl jgkc s d ukrqngV sl suskd sd ukrqngV sjkl 4sF Fk|of jktg ln Xe knayku 4sF srjd k_k; dr jwn7jwn hurdf ]dr jwn7jwn hurdf sF srtsk[ 4sxXkg sgj xsky rqHnv sl,d 4Skt skg kn,i hj;koDab sl jGf ]Xxy suNwi eg sl jGf ]Xxy supskl eg sl jGf 4kd krjfl hjkeg sxy sugc ]Skt Om gkozi 0Qov kd jkpof kvqg kdQ sl ykl Xkjktg kd 'sn lb df ,g g; go skr ,g Nqd jxv rjWt hL\c slcl Syf sd 'sn lb df ,g hrxy krd;okv s>qe ],g hrskg ewyke rjWt s>qe df kxaWd kNhi kd "Qqikge dS7dS j,kv 4kxaWd jd tsk[7tsk[ kurm sxXgd ikv kurtf j,kv kxaWd kupskykv skr Te 2aWd u kupskykv Te df sl>qe Xgd re g; Syflb 4sl kupskykv ,g krskg et kd jkpof ]sl Z"?al ,g krskg et kd jkpof ]sl gsnal ,g krskg et kd jkpof 4sxXdl skg Cgu yh'jkpof eg 4Skt skg yh'jkpof eg df Tg srgkp eg jGf j,kv 4,g hn sk[ regf hjkl sueg 4,g krskg rlfdof jkpof skr ,g hrskg regf hurb ct 4sF xsky joregf 4kL\kxcf ]Cgu k;kuc skd k;ufqn sulb 4,g kvqg kn,i skd sujd IzH henkv g; ]Cgu df k;nf jd Wq' kugd su sjdskN sd j? chjx dS j,kv 4sF sdqp skg ukoxH skr 0qc dr ;el sd jda' 4sxXn jd jkdgfc df kgd u ]sjke jFi skr u 4huql s uXkgm hH rkc hd jda' 4sxXkg sgj xsky sNv udfsy 4hF ykl lhr zem hdlm cr hgd rkc g; ct su jda' `,g hurdf zem hd jda' j,kv 4,g k;df IzH df Tg srgd jda' udfsy 4kvqg Cgu kn,i Bskd Xe rxt "Qqikge kl,t sdum Tg srpskl eg Syf sdutf ]su 0qc lm 4k;df IzH skd Xkxsky su 0qc df ,g krxy slm 4Tg sgj gd go ,g krxy dhO slm skt 4,g dg kd sugd skd jda' udfsy 4,g rkc hd supskl g; Tg sgj gd hgl k; Tg sgj gd ryx jda' `Tg sgj gd ryx jda' skr 4Xdl kt dju so dfkr skjd IzH skd Xkxsky jdkt eqr df ,g k;nf jkrov skd 0qc su ukoxH skr `,g kvqg k;kO,c Syfldf >qe skr 4Cgu hg krkv Bskd Xe dju df kgd jdkt sl ukoxH sulm kF hjkd/fv skt kd dju skr kF Cgu hg krkt s Bskd Xe dju udfsy ]su ukoxH Tg Skuc Zxo j,kv dju 4,g hP\x hukgd hjk; hl,d su dpskykv hldf 2gkv 4Xdl kdIH skd Xkxsky so ]k;nf jkrov Syflb skd 0qc su ukoxH df Tg srgd jda' udfsy 4sxXkg 4Tg hyk'kegfe sL\c 0qc 4Tg Sqg sdIH 0qc df Syf sd 0qc Tg srgd jda' 4Tg sgj hd go ,g kgj xy dhO skt skd 0qc ]Cgu 4Tg sgj jd Cgu dhO g; ]Tg sgj jd kupskykv hd jhokge 0qc 4Tg sgj srjd Xrkc L\cL\x g; 0qc df skgd 2Tg srukt ykd Xkuhr ]Tg Kykd_f so df Tg srgd rDH sdum j,kv kF kvqg k;skl kRqd Xe sjs/av df ,g kryp kri Xe nkc 4,g k[sn srL\i j,i ji Nawi hd sRqd Sqg sryp ji srkj skd hukK Cgm suTe 4Cgu hg ,g Bskd Xe j? ,g kryp kri Xe nkc akgt ,g k[sn srxake k{Hf suekl sd Xkj? slsS suTe skd hukK Cgm udfsy 4Tg srukt ykd Xkuhr so ]Tg Kykd_f so ]Tg KZol so df Tg srgd rDH sdum 4Tg hukK dS ,g kgd su 0qc 4kd k<jk/ lb hd Xk;uf,t ,g k;kL\m dkte su 0qc 4Tg Xrkc hd uiyxki 4srukt Cgu go skdltf Cgu hH Nqd klsS 4Tg srukt Nqd hHl hgo 4Tg KZol jhokge df ,g g; k<jk/ hjkeg udfsy 4kxsdl krc hgo ,g henkv skt kyko sujk/ql ydfbkl kvqg kO,c Sqg Skxy dIdS ]kvqg kO,c ji suskd sd dL\l skr Syf sdlb 4srdl krc Cgu jhokge skr ],g krdl kt jk/ql sl,d jpai kd ydfbkl sd sxaSkt suNwi lki sd jhokge ikv jxv 4krskg Cgu Nqd hHl Xe "Qqikge hldf sd k;ufqn 4Sgfkp kuskg Nqd hHl Xe "Qqikge sjkeg df ,g Sx skg kn,i okH yxki dS Xe ukrqngV
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 55 egaP

4,g Xe thIskl h_skxax hdlm 4Bqg kn,i kxax hd rfal hjkl hd epfi sl gto hd henkv lm k;c k;kyif jgt skdltf ]k;x k;df uw[ kdltf su henkv sysdv lm 4k;nf kOm dr 'kdkv skd rfal hd lXFS su henkv lm udfsy ]k;df nali kukt je su henkv lm `awg krdl ht sl,d Te kucf sd ;l 4kxawgj kryskc ;l skr kxawgj kntV k; aMkt je k; kxawgj krjd kn,i ;w' g; Te udfsy 4,g k;x skg kn,i ;w' dS ]ew;D,o dS Syflb 4Tg sgj ki kIqt Cgu lgkl j,kv regf so Syf sd sukt ji ukK spl j,kv ,g k;yf uhN ukK kOw> s lum suTe dfXk;D 4Tg Sx skg tkjku sl>qe xsky 4,g krL\i kusn L\skN skd ukK sOw> slm ],g kukt sltf Xe tsk[ hd ;l j,kv 4g Cgu hH Nqd kjk; knk; sl ;l dfXk;D 4kxawLskN Cgu g; udfsy ]kxawn L\skN hxntV Te df kgd su thIskl , 4skn L\skN eqr kd suNwi ekd cl g; df Tg srgd eg skr hg; df kyskc {;v go `,g akgd ;l `,g k;D ZFv kd ;l 4,g kuL\skN Cgu df ,g kuL\skN slm df hH awpskl Te jGf skr ,g k;D ;l df sygi Skt skg kdDi skr `,g k;D ;l ]awg krdl Nwi Te k;D oHqukge df ,g krNwi Xe ryknv Cgo thIskl 4sxskjd u kL\[ uzi j,kv klkKtf j,kv Xrkc hd ;l eqr df kd ryknv ,g kgj gd {;v go sl thIskl `kxawdl k;D hH jd Te skr Skt IwN hg k/a/ go jxv 4kujd Xrkc hd ;l ,g k/a/ kjse skr go df kgd su thIskl 4Tg srdl L\skN Xgqr eg skr sxskjd Cgu Xrkc hd ;l eqr sl sxkv hd skn sn upo g; eqr jxv thIskl df kgd sllm su IsItfe 4kF henkv kjk; rqgc thIskl dfXk;D ]kgd su {;v sd ryknv sl thIskl 4Sgfkp kukyif jgt skdlb 4Sgfkp huskg hlakG skd henkv lb 4,g krL\kxcf xkenf kd Xkdoq; sjkeg g; 4,g krjd ckj[ xkenf kd Xkxsky thIskl g; df kgd j,kv k;kyp kendqe suXkgm ji thIskl 4kxsn suht Cgu sl rfak' Xeg g; 4Sgfkp kjkdIqN sl henkv lb 4,g dkujr[ rqgc henkv g; ]kxy sugd g; henkv dS7dS j,kv k;x dIy Xe sjs/av henkv dS7dS ]hy pC[ uhet hd kFkv hd henkv dS7dS ]k;nf kjxf skd uoH sukjqi ]k;nf jd rwHheH skd ukK sukjqi sjkl su thIskl dfXk;D ]Sx skg uk'sji xsky sd lXFS sjkl 4,g k;yf kync k'seg sueg sl henkv slsS 4ji henkv lm ,g krkv klqx 4Cgu k; Tg srukt eg df ,g krskg kn,i d' slltf Cn kOm Xrkc hlsS sulb 4hn jd hL\[ I>a> jGf su henkv lb 4hF Bx skg hjwi tsk[ ]sF Sx skg rpfuf ]sF srukt skr eg df sF sO,c uke skr eg df skd henkv lm krkv klqx rqgc 4srukt Cgu df ,g krsn krc jdkv go Tg srukt skr eg df sF sr>el eg skd rkc ltf 4,g krsn kpaqgi Iskp skd jkdagv sjkeg go dfXk;D 4,g krsn jd Idzi skd ukKv sjkeg skt Tg srsy kync sl henkv lm eg 4sllm su Xkxsky sd lXFS ,g k;yf kync hg kdlb hn kxy xkv hd ;l su henkv sysdv lm udfsy 4srkt yduf sl hyx hjlwn so skr ,g kgj kv go df srsy [sn g; so 4sxy supc xsky sl thIskl 4kxSkt skg Wq' xky;kL j,kv sxXgd Nqd ikv ]sxXgd skr Nqd ikv cv 4k;df Xk;D jkdeu suikv df kxsNwi uj,kG go skr k;df jkdeu suTe skr 4Skt skg u hL\[ I>a> Bskd hd k;df jkdeu sllm dfXk;D 4sF srjL Xe sujd jkdeu skr Skt yef ji srkj jxv 4sF srjL xsky sl thIskl 4kxaWd kn,i gsnal skr Te ]kgd su thIskl 4krdl jd kn,i Cgu kpc Te 4kxskg kn,i sleqr skr kpc 4Skt et go df ,g kusn sn jk} Syf d Xkpc yosd ],g Cgu kuket kd Xkpc ekd kjse 4awg gjr hd Bkn dS ]GbkoLef dS skr Te ]kgd su thIskl s 4kxSkt skg kjwi ekd kjse 4awn krc Te go ,g k;D ;lv 4sxsky tsk[ eqr skr g; 4hxSkt skg kn,i klkKtf jrhH sjkgqr skr hdlb ,g k;D ;l 4,g Cgu k;D ;l df kukrc ,g g; ekd kjse 4Cgu ekd kjse g; ]krgd go 4,g k;D ;l skvkrc skr eqr 4skn jRm eqr df Tg srgd xsky sl thIskl 4;l ,g k;D sNwi go akgt k;nf jd kL\[ akgo skd henkv j,kv3Snf jd L\cL\x cl sF Snf jRm hH skt su rhrv3jRm sjkl Snf jd r;7rv
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 65 egaP

4,g kn;kG k;D sl sukojd kn,i d' ji ikc Sqg sje suiv ZF; ],g hrL\i Bk[nf Cgu df kugd g; rDo lb df k[sn su Xk;jfkcjn udfsy 4hrL\i Bk[nf skr hrskg hL\xi 4hF hrL\i Cgu Bk[nf hL\xi hH skd hldf 4kuql su Xk;jfkcjn 4huql u ]h[sn hHd skr u hL\xi hlsS 4,g hL\xi jnaql hL\c `kxsL\i Cgu Bk[nf Xk;D 4,g krL\i Bk[nf ]akg ]kgd u Ikzel lm 4skg kvqg kn,i sl ikc hg suiv skt sxXL\i Bk[nf skd hlm sL\id s; j,kv hL\xi g; kF kgd sl>qe rDo sryp s u Xkvkrosn 4sgj yk;[ ]kgd su henkv lm 4k[sn sl j,kx su tkjkge 4kF u hH Nqd Xe Fkg 4,g hrL\i Bk[nf hL\xi g; s tkjkge ]kgd j,kv kykduf jgkc Fkg hyk[ sl akgo 4hn ykL Xe hIsi lm hL\xi sulm 4hn hL\xi huiv su tkjkge 4Xy ugi ikv 4awn sn _o sd Xkvkrosn Te 4aSkt kv lki sjse ikv cv 4Sx kv _o s; 4k;kv sy g; tkjkge ]kgd j,kv h[j akgo hIsi su henkv lm 4skd su[sn sF sdb Xe jkcjn rfiu/ ]Ikzel ]ktkj s d jwn7jwn 4kpaqgi ygetkj lwyqt kjwi go 4hF u rkc hd d' Bskd skr cv 4k;x kv jgkc sd yge Syf hIsi ;weqgc dS stc gjkc ;el dhO henkv go 4skd su[sn Sx skg sdb xsky Xkjktg Xe huk/tkj hjkl ji suskg sjwi suhge AN 4jgkc sd yge jdsy s;iQ akgd kxSkt 4,g k;D Igkjc? ]kgd su Ikzel udfsy 4sF rrfpV j,kv sF ukj,g hjkcjn 4Syf sy sl Ikzel s;iQ L\skjd Bd Xe suhge AN j,kv kxake ;el kd suhge AN su henkv lm 4Bx hn kxy hxau Xjkoyr 4re s;bkjc? ikv 4kxaWd ''fskd sl jnav ]sl Cgo 4hd jnav ,g k_k; {jfrav skr go krkt Cgu jdskg sl XkdL\l krkj kd Xkvkrosn dfXk;D 4kxawgj hg jrhH sd yge Te ]Skt k;nf jd kjgi Gjr Xkjkp sd yge 4,g Cgu ykol kd suxkH ]kgd sulm 4sxskvkt L\i Xe ydfqe 4kujd re ''fskd hd suxkH udfsy ]Xgqr sxXn s;iQ XkL\skjd 4kujd re ''fskd hd susn k[sk/ udfsy ]Cgu Zktg Bskd ]kgd su Ikzel 4,g dsky kd Xkvkrosn dfXk;D 4hrskg Cgu rkc hd sphu sl XkL\skjd skr akgo 4,g hryp rojf hH akgo 4Bx paqgi akgo rnkv hd rojf sl cr Tg Sx paqgi Zxo jd je7je Krfhutkj sd hynf s; sl ct 4Bx paqgi dr Xkvkrosn rnkv hd rojf dfXk;D 4sxaSkt skg Zp[ s;iQ L\skjd Bd 4kxsL\i kujd Zkp[ rqgc udfsy 4sxXdl hH ugi ]sxXdl hH [sn ]kxaMkv sy Te ]kgd su henkv lm 4hHd Cgu s[sn ]hHd Cgu suql `_o sd Zxo ]kgd su Ikzel lm 4Syf sjkgqr ag krdl ky _o sl Zxo Te df kF kgd jdkv su henkv dS Xe jkcjn sd Ikzel dS 4hukgd dS ,g huql suTe w 4lki sjkeg ,g Cgu hH Nqd 4,g akvq/7akvq/ ZGlf 4,g kvqg k;sk[ cl 4Cgu hH Nqd lki sjkeg ,g j,kv Skt sk[ u cl Cgd ]Skt sk[ u k0J Cgd ]Skt sk[ u lkoof Cgd ]Skt sk[ u kFkv Cgd ]Skt sk[ u ukK Cgd xsky rhH;H eg Cgu udfsy 4Xdl [sn skdlm sxX[sn hxntV Bu skt s; dfkr skjd rDqe skdub 4XiskF re ji hrkN hdub ukK kd hxntV huiv s djd ki 4sxX[sn hxntV hjlwn s; 4sxXdl [sn Cgu hHd skd hxntV lm spc s; ]h[sn suikv hxntV skt udfsy 4suikv hxntV hxskg h[sn 4,g h[sn hxntV suTe 4,g knk; oHquv kjse 4,g knk; zem hjse 4kxsL\i kuuke 4skuke go awg krgd skt Te df ,g kgj gd ji yc sd sLaL go 4krdl jd Cgu go lkoof kd sukxt skd dsoof Syf sd sukoue rkc huiv skdlm 4g henkv jskted go ],g krsn krc go skr ]skuke awg krgd skt Te ],g krgd henkv Bskd hH ct dfXk;D 4Cgu rdkr , ]g hrkrc hjskted hd hP\hi hukjqi g; 4skuke go Tg srgd skt eg df ,g hrgd hg; sl hP\hi Bu hP\hi hukjqi k'seg , 4skuke go Tg srgd skt eg 4,g Cgu rjWt hd rhprkc hurb ]Cgu df kxsgd ikc udfsy `Xuke kekge eg sltf ,g k;D rkc hlsS `,g Cgu Xk;D kekge Bskd j,kv ]Tg Xk;D kekge hgo 4Tg Xk;D ]Tg sl,d go kekge df Sgfkp kuNwi skd Xkpc 4Bx skg e[ rkc ]Tg kekge go df k;nf gd sueg sl spc 4k;x skg e[ ekd ]Tg kekge h/akx df Tg srsy uke eg ct 4srjd Cgu lkoof eg ct ,g hrskg kn,i cr skr rjWt hd jklof 4hrkt gj Cgu rjWt Bskd hd jkpof kurm Tg srjd lkoof eg kurtf 4,g k;g hd jkpof lkoof 4,g krkt skg ydfqe kujd jkpof hg kurm Tg srsy jd lkoof kurtf eg ]Cgu hg yk;[ Xeg 4sdl jd jkpof jGf ]sdl pskl jGf ukrqngV 4sdl skg rDqe ]Skt IwI gkozi kvqg k/ac kd ykl Xkjktg dfkr ,g rjWt hd Xkxsky sl,t rkjdql ]thIskl Xe ukrqngV
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 75 egaP

4BkH skyp ]kgd su ktkj 4ji krif sdikv kxSkt skg d' skd Xkxsky skr awg krkt Cgu jgkc df k;df jkdub suikv jxv j,kv re s;bkjc? ikv 4Tg henkv Gwdosc sl dS Gjr cl 4Tg jgkc henkv hg sl,o g jrhH s; henkv sl,t 4re s;bkL\c? ikv 4,g kvqg kn,i sl ikc suiv skt sxXL\i Bk[nf skd hlm _o g; df hxSkt hd T jc[ j,kv hxsyp hrIif hxqLxqL sygi sd Fj sdikv ]re s;bkjc? ikv ]kgd Xe ukd sd ktkj su henkv lm 4I>a> g; 4sF xsky sd j? ]sF rpfjfi ]sF _ef hg suiv ]sF hjkcjn ed sl ed skr dr hHv 4Skjc? hH j,kv tkjkge cv 4Syfp jgkc ikv 4s;bskg jkol ji Fj sdjd ki ikv ],g jk;,r Fj 4sxXjd uZ'n sd tkjkge eg df Tg srgd so 4Tg sL\[ xsky Xk[ky 4ji sjkudf sd Xkrkj ]Tg sgj jd k{hrzi xsky Xkjktg Xe huk/tkj 4Sgfkp kukt kykduf u'slskzi ]kd k_k;7kHsk' hdum skr sy sugi tkjkge _o g; ct df kF kgd sl>qe su Xkvkrosn tkjkge df kgd su henkv lm ct j,kv 4sL\i Bk[nf Cgu hHd ikv jnaql surb ]tkjkge g hgj gd 4,g hgj Ihi hykr hH go 4hrdl Cgu gd Nqd udfsy ],g kxau ktkj df ,g hgj [sn hH hukj 4,g Cgu ;kim , Bskd cv udfsy 4,g kgj L\i Bk[nf kxau ktkj skd henkv dS7dS j,kv tkjkge Tg ;/ df Xe h'q[ Tg sgj pku skr hjkcjn j,kv Sx skg sL\[ uu yqdycf so 4kF kyeke kd IgkL\c? skr g; dfXk;D ]k;nf ykduf j;ofjLav hnt suXkgm 4kxSkt yp kri skd Xkxsky ]hxSkt skg I>a> skr Cgu ]Syfkduf yqdycf 4,g Gf hd ikc suiv skdcl 4re SbkL\c? tkjkge kgd sl sjh/ su henkv lm 4Tg Sqg sL\[ sxau so 4Tg Sx skg sL\[ sxau so 4Tg Sx skg sxau yqdycf tkjkge j,kv 4ikv Xe Xk_o ub Tg sgj L\i ewyke jnaql surdf tkjkge df Tg sgj kt sIhi hykr df Tg hjkcjn j,kv 4hF rehux skr dr akg; 4k;kL\c? kjt go cv 4Syfkduf skdlb ]Sufgi skd Xkvkrosn j;ofjLav g; tkjkge ]kgd su henkv lm j,kv 4Tg krkt hH g; cv 4k;x gj j;ofjLav hj[fkv ]lc 4srskg Cgu ewyke sL\id Cgd 4,g rkc ydfqe hL\c skr g; df k;kL\c? go cr k;x gj _o hj[fkv 4kxy suskg kxau go ]sxy suuNf sdlm _o dS7dS 4Cgu hg kF skt sulm k;yf ugi Iskd 4Cgu hg hF skt sulm hy ugi hL\xi 4,g dhO kusy jd jkdho ]Cgu k; Tg sL\id Tg Nqd skt 4,g Cgu dhO kuyskc Nqd cv 4Tg sgj L\cL\x krif suiv df go k;x >el skr ,g kgj gd jkcjn kjkl ct df k[sn su Ikzel 4,g krL\i hg kuyskc Gky[f d hjkpkIzH ed sl ed skr kjkpsc g; ,g hr>el krut ],g kujd Iu jkpkIzH df Tg srkypf ji pae sl jskt surtf s j,kv 4,g kujd Iu jkpkIzH Tg srgd j,kv Tg srsn <"kH suekl sd dqe krsu ukeBsc ]Sgfkp huskg nac rojf sl dqe df Tg srkypf jsk[rojf 4skg u jskp Cgd 4krkypf Cgu hH Nqd henkv g; df Skt skg u d' skd hldf dfkr Xrkc s; Tg srkypf jskp so 4skL\di skd jskp 4,g hd suldf hjskp df Tg srkypf sl jskt surm Xe k;ufqn Tg srskg jskp surtf 4,g kryskc sjh/7sjh/ kL\skF henkv g; df Skt skg u d' skd Xkxsky sd lkilkv skr kgd sjh/7sjh/ suTe Cgd df kxy slm dfXk;D 4Tg ;/ tkjkge kgv kxy sugd j,kv k;x kv jkc hurm go kxy jL kurtf skdltf kd I>a> huiv 4kpskl su Xkxsky um3kuL\i Xe I>a> Xk;D sysdv 4sxXkg srgd hg dhO skr sxXkg rgd xsky cl 4kxskg krgd hg dhO skr ,g jcax,i negqe henkv akyG ],g jkrov 0qc henkv akyG ],g ukoxH jhokge s henkv akyG df ,g krgd ukrqngV kjwi ct 4sxXkg srgd dhO skr Tg srgd xsky sjkl df ,g yhyn hg; hjkeg 4sxXkg srgd hg dhO cr Tg srgd xsky sjkl ct 4sk[j Xe j? uiv tkj kuiv 4,g dhO g; ]k;yf ukt jrhH suiv 4,g Cgu rkc hd sugd sl hldf hH g; udfsy ]Xkg sgj L\cL\x ikc s uiv df kpskl sulm skr ,g hL\xi df Tg srgd xsky sjkl df k[sn sulm udfsy 4,g rkc L\cL\x hL\c df kF kgj pskl Xe ue s uiv henkv dS7dS 4Bx h[sn Cgu hHd hL\xi hlsS 4k;kv Cgu hHd jlov klsS ji ho1i 2;/ ]tkjkge ;/ ]sxy s s ugd j,kv sxy suktc ak;yfkr hH so 4,g k;D utsk;zi sl hL\xi ]skvkpc skd ikc suiv 4,g k;D kusn7kusy skdeg sl hL\xi
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 85 egaP

ukeylqe 4Tg srgd BklB ]sxaSkpc hg Ibk llht Xe j[fkv dfXk;D ]kxSkt gj Cgu krkj Bskd ;kolf sd dju ]kusy >el eqr jGf skr sxskuke skd ukoxH sd sjlwn jxv kolf sd ukoxH sjkeg df Tg srgd cl so 4Tg ukoxH sd gjr surm g xsky sd gjr surtf 4,g kd gjr xyv kd BklB ],g kd gjr xyv kd wngV ],g kd gjr xyv ukoxH kd ukeylqe T 4hd ukoxH Tg thIbkjso hl rqgc ]Tg nsH rqgc ]Cgu hIyfkoD dS Bskd ],g Cgu jkdzi dS Bskd kd ukoxH 4Tg sd jkdzi rqgc ukoxH dfXk;D ]skd ukoxH sjkeg kxsy uke skd ukoxH skt j,kv Tg srgd so ]Tg ukoxH sjkeg ,g dhO 4sL\i Xe I>a> u,kd skr kvqg Cgd jxv dju klsS 4sky hg uke ,g krpskl henkv skr 4kxsL\i kukt dju skr sxskuke Cgu jxv ]Tg srgd so 4Tg srjd kn,i Igkjc? hd gjr lb 4Tg srL\,kn j,kv Tg srew? sl Gjr cl Xe jhj' sdlm sL\hd XkL\skjd7Xk[ky j,kv ,g Cgu krje hH go udfsy ],g krkt skg huyN ]Tg srkt skg Nf jH jhj' sd henkv j,kv Tg jev sL\hd so 4sL\hd so Xe jhj' sdlm Tg srkxy jdDp ]Tg srsn jd nsN Xkjktg ]Tg srkt lq? sl Gjr cl Xe jhj' sdlm hg srkt sd henkv skt Tg sL\hd XkL\skjd7XkL\skjd 4,g kryt ZGlf Xe sgkL\d lm ],g Cgu hH krje henkv 4Tg sgj kt aSkyt ]Tg sgj kt SkL\l Xeum henkv j,kv ,g hrdqp xkv u ],g krdqp ysr u Xeum ],g kjH ysr ]sl ykd rauv Tg sgj yt sgkL\d sd sxkv akgo df _pf kd dju jGf j,kv hjk;,r hd sukt dju udfsy ],g hrdl skg hd Xkxsky rqgc hjk;,r hd suuke Cgu skd joB 4hrdl skg Cgu hH hd hldf hjk;,r hd sukt dju cv 4kxsL\i kukt dju skr sxskuke Cgu skd joB df Tg srgd so Syflb 4hxXkg Cgu htkj skd suuke hH L\hH kucf sd ;H dfXk;D ]Sgfkp ;H Fkl sd L\hH ]Sgfkp jklzi Fkl sd L\hH ]Sgfkp L\hH 4krki kIqt Cgu regf henkv dS skr skg kukd rjfkpzi skd ;lv ct ]skg kuky,G skd ;lv Xe k;ufqn ct Syfhlb 4krdl skg Cgu kL\[ kucf sdlm ]Sgfkp re kd L\hH skd ;lv udfsy ],g krdl skg kL\[ ji Xkj,i s uiv skr ;l 4,g krkt k;df kdb yqdycf kjk} sd L\hH skdlm ,g k;ef skt go ],g lkG skt go 4Tg Xchdjr hd sukuc ;l skd ;lv ]Tg Cgu aSk<jk/ s; hd ;l 4kxskg hg dhO skr Tg sruke klsS xsky cl ct `hxsgd k;D k;ufqn sxXgd k;D xsky j,kv 4,g ydfqe rqgc kjkdIqN sllb ],g j;Gf yvqpq; g; ]Tg rhH;H slikv so Tg rhH;H slutf ikv 4,g rhH;H sl sjlwn7dS L\hH dfXk;D ]krdl kOm Cgu hH end dS Xe k_k; hd ;l henkv go ,g krkt O,c skt jd L\di skdlm ,g re kd L\hH skt go ],g u;ufhiskv dyfi skt go 4,g tsk[ hd suskg rDqe sl L\hH tsk[ hd ;l 4,g krsy jd jkdho skd L\hH skt ],g krdl kt Cgu hH hHd Xe tsk[ hd ;l henkv klsS 4Tg sruke hH eg skdlm Tg sruke skdltf xsky sd Gjr Xkjkp `sxXgd k;D xsky sd Gjr Xkjkp df ,g ;H kd L\hH ZGlf k; `,g ;l go Tg XO,c jd uke ;l eg skdltf 4Lmk Gkv j;Gf ];H kd L\hH ]Tg srgj sO,c s;df jkdho skd Xk;lv eg <jkd sd ;H sd L\hH k'seg 2,g kgd g; su sdL\y sd henkv lb df Xy uql xsky sd lki7lkv `klskjH k;D kd Xkpc dfXk;D ]Sx dl[f sNhi sd L\hH sdjd nac gaqe ikc7ake sdum Sqg Cgu iqp spc skt 4Tg hrL\i Bk[nf sl oHquv Xrkc s; 4sxXxy suL\i Bk[nf _o skr kxSkt yef oHquv ]kxSkt skg kd zem hjse ct 4Tg Xrkc hjgx hL\c s; ]Tg hrkv sl oHquv Xrkc s; 4,g k;D zem hjsr hHv ],g k;D ukK kjsr hHv ]>elku iqp ]kgd su htkrif sdum 4,g kxau ktkj ]htkrif ]sxy sugd sl ikc suiv so 4sF Sx kv jd P\p ji Xk/ad sd Xkikc suiv spc Nqd udfsy ]s[sn Cgu hH Xe Xkuil _o jnaql slsS df kxy sugd gwelut udfsy kF kxau ktkj 4sF srL\i Cgu Bk[nf skr _o 4sF su[sn _o j,kv ,g hujd k{j hd ikc suiv df sF Skv jdskg jk;,r xsky cl df Bx paqgi hg sygi skr jc[ Xe oakx 4hxy suskg kla'zi endS 4sxy suL\i Bk[nf _o skdcl j,kv Tg Sqg kn,i sl ikc hg suiv skt sxXL\i Bk[nf skd Cgm _o s; 4Tg _o sd Xkvkrosn _o s; df hxy suIif hxqLxqL hg suekl sdlm 4kL\i kuskg kL\[ ji Fj jdkt kxau kd Ikzel chjx sjkpsc lm 4ydfqe hH kukt sxkv 4ydfqe hH kuI,ky 4,g hrkt skg ydfqe rqgc jGf ,g k;x yp sxkv end paki7ln skt 4,g krdl dQ go ,g krkt dQ ji end hg sygi sd Ow> henkv skt 4,g krkt skg ydfqe rqgc g; sdQ akgd jGf skr Skt laG Xe Ow> henkv kGn dS
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 95 egaP

`Tg Xe klgV lkoof kdikv k;D skr ]hd h/akx Tg srjd Cgu lkoof Xe klgVv nf; j,kv `k;D Tg srjd Cgu lkoof Xe klgVv hd hth/akx ikv df kNwi su _ef dS uhet Bqg hrxm upozi akoON k;skj kjhcd [sn *^(! jcalnf $ dakunf ]Bcac 4,g krdl Ief Xe jH yi jkd/av kd ykl Xkjktg skr Xe Xk<kzi sd 'sn lb syt k;nf kd jkpof 4awg kukjqi ykl Xkjktg Te ]kxawIef sl,d Te sllm ,g k;nf kd unf dS 4krIef Cgu ]kxawIef sl,d sl s;hn sl sIskN lb Syflb awg kukjqi ykl jktg Te df krgd Cgu g; jkd/av 4,g krkt Ief jkd/av kd ykl Xkjktg sl s;hn sl kIskN dS 4sxaSkt skg ZFel Xe sukIef skd jkd/av sd ykl Xkjktg eg skr Skt skg kn,i jkpof jxv ]Skt skg kn,i urpV jxv ]Skt skg kn,i uFae jxv 4,g hjWt kujd kn,i uFae dS jGf Xe ue sd dqe ],g hjWt kusn rfx sl jGf skd Xk<kzi Ssk[ sd dqe 4,g hjWt kukxt skd kHrfzi hd dqe 4kxsL\i kujd jkpof ji "Qqikge dS7dS j,kv awg krjd jkpof kd sujd rkc ji "Qqikge dS7dS Te skr k;x kv yk;[ s>qe jxv j,kv ,g hd rkc jd uqp skd h/akx gjr hd <jgknm dS jd ukt suTe Syflb `,g k;D rjWt hd sukytf skdum 4eg sxaSht dr cd Fkl sdum 4,g kNv hg kurm Skt skg kjkdIqN hnt slum sxXdl skg Idzi Cgu skt j,kv Cgu rjWt hH Bskd hd suskg rhH;H slum 4Tg srkt skg Idzi jd j[uf j,kv "Qqikge jd jtqx sl kjk/ jrajuf hd kupskykv hg sl,o ,g hrkt skg Gkl j,kv jd jtqx sl xkv Z<o sl,t sxXpc jd j[uf j,kv sxXpc so 4sxaSkt skg Iu sl jkpof sdikv j,kv kupskykv hdikv df ,g Cgu sd hef hpd hurb "Qqikge sdikv j,kv kekge sdikv 4kujd kupskykv ]kujd gsnal ]kujd jkpof ]kxaWd kuZFkzi slikv Te Cgu 4kujd re hg jkpof ,g krgd go ]kujd re hg kupskykv ,g krgd go 4,g hn sk[ hg k{akdkv j,kv Z;ekl hd suki skd ;l skr su 'sn lb udfsy 4Tg srskg /yim skd ;l xsky so Tg srkIqt lgkl kd sukxy ji oakn Nqd cl Syf sd ;l skt ]Tg srskg jk;,r skd susk[ hH Nqd Syf sd ;l skt ]hd tsk[ Tg srjd kIsp rrl hd ;l skt Tg srskg /yim so skd lkdof sd kekv 4srskg Cgu /yim skd lkdof sd kekv hH hHd rDf; syko suuke skdlm ukoxH sgd skdltf L\hH 4sky uke skd ;H sd L\hH 4Tg srgd xsky skt skyp sruke sl ;H sdlm 4hxSkt skg uOfd hxntV df tkel ]kxSkt skg ydfqe kuskg gkoof kd hdL\y 4sxXn jd ydfqe kuht ]sxXn ykL Xe rchlqe so ],g hrkt skg rchlqe rqgc skr skgj u ywdquv sdum g kuht Fkl sdutf ];H kd L\hH jGf 4,g hrkt hd ''fskd hd sukue hH Nqd skd henkv ji jk/kv sd ;H lb , 4kxSkt k;nf ykL Xe dju skdlm kxsuke Cgu skt ]sxXyef {1oid slsS skdlm kxsuke skd ukoxH sjkeg skt 4Tg {1oid slsS g hrkt skg hjwi j,kv hd kuekd go 4nwt,ke suekl xayi j,kv hyq[ [akv ]hxSkt kv xayi ]Skt kv xayi kgd suikv , 4hxSkt skg nwt,ke hosn ]Skt skg nwt,ke hosn dS df kgd uikv j,kv Sx O,c sphu sd {1o ikv 4skg krL\i kugd sl hldf s df Cgu klsS ]skg krL\i kujd eJ Bskd Syf sdlm jGf df Cgu klsS 4,g hrkt skg hjwi hg srjd kuekd go Xjd kuekd ikv hH skt jd O,c sphu sdutf ]{1oid Tg {1o akgo 4,g Zxo jnaql klsS ],g hrkt dQ ji Z"o gyskl akgo zem hd Xk;_f 4krskg Cgu kikP\qc hHd akgo ]srL\i Cgu syhi hHd sRi akgo ]Cgu srk>jqe hHd ywG ]Cgu srkygqd hHd {1o akgo 4,g krskg 'kdzi ZGlf ,g krskg Cgu ikr udfsy ,g kryduf tjwl akgo 4knl ,g hrgc akgo jk;c nae yrh' ],g u'hLadj;S kjwi kd kjwi Zxo ]Tg srki jd u'hLadj;S skd sjed /kdS ikv skr akg; `skdikv ,g kri ]Zxo j,kv Tg yge jnaql akgo Syf sdum 4,g ektrab kd Xkvk/ofql hjkl Xe Zxo Syf sdlm kxsuke skd negqe ]kxsuke skd llht skt j,kv ]akg 4Xe ufv dr ykd rauv kxsL\i kuyt skr spc sl llht jxv ]Xe [tskn Sx skr spc sl negqe jxv ]ku[j uk; skr 4,g Cgu syko sukpc j,kv Bskd sxaSkpc hgo cr skL\di skd negqe ct ,g krgd

k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 06 egaP

eg skdltf skr kxaMkt je Te df awgd j,kv awn kxy ji oakn ukt huiv Syf sd sukoue rkc huiv Te jxv 4,g klgV nq[ okcn udfsy Tg srdl skg deklgVv xaP sd suykL okcn 4,g klgV _ke okcn 4,g klgV hg okcn g; 4sxskuke Cgu rkc hjse jxv kxaMkt je Te df awgd j,kv aMkt O,c sdjd u'uv jdkv suekl sd j? sdikv sgkp ]Skt kykL sl Cgd okcn sgkp 4,g klgV akgo ,g okcn akgt Xe If1n hjse j,kv kF Syf sd suykL okcn hg uysknakv go sF srkyp uysknakv skt sl iW deklgVv hth/akx df ,g hjWt kusy >el Xe Fkl hH g; udfsy 4,g rkc hd Z;pkv rqgc g; 2hd k;g hd Xkxsky surtf j,kv Bkyp hyskx sl krjw ltf j,kv Dbkyp suXkgm ]Tg srgd ulk' kuiv eg skdltf df hurtf CF Bkyp Cgu ak;yfskx hurb Xe ukrqngV hHd hH su Xktszxav 4Tg Xe Fkg sd Xk;nfkoh/akx kRl cv 4Tg hgj kt Bky Xe ekd sd sukt Skyp sd kRl ak;yfskx s; 4,g kgj kt kyp ulk' ji jk/kv sd Xkuhxal j,kv Xk;yfskx ],g k;x hg krP\c uen kd ulk' ],g Bkv kRl sl ct Xe Fkg sd Xkxsky syko s uyp sNhi sd hth/akx ]Xe lkgrfb sd hnktkv hd Z"o lBkc df Tg sgj [sn {;zi eg cv 4,g kukyp ulk' sjkgl sd Xkduf,l Cgb skr kxSkt 'sn Xe Fkg sd Xkxsky sd hth/akx ct yd dfXk;D `Xk;D 4Xuke kKkv so df ,g ;Zrd skd Xkduf,l 4,g Cgu rpfm kuL\skr skd klgVv df kgd j,kv ji jk/kv sd kruhgkKkv ]hd knuV hd Xkduf,l ub su hth/akx udfsy 4krsn jd jkdab Syf sd sukyp hyskx ji ]skg kd ;knzial hH hldf go sgkp hukrqngV jg go ]kF krdl kIqt regf g; duf,l kd jH ukrqngV skr hrskg hd kla'zi hd Xkxsky ub su hth/akx jxv 4sxXkg Sx gj xan hH duf,l so 4,g kujkpof kL\skF g; `,g klgVv hd jkdzi ldf g; 4,g kujd ulk' Xeg sjkgl sd Xkduf,l Cgb skr hxSkt kv Xe Fkl sjkeg kRl j,kv kxSkt skg nktkv [sn ct yd dfXk;D awg krdl k[lf Cgu kruhgkKv skd Xkduf,l Te ]kgd su hth/akx 2,g kri skdikv ]kgd k;D su hth/akx skr 4k;df jkdab sl sukyp dwnac suXkgtf ]hd knuV hd Xkduf,l ub Sqg srskg dlgVv suikv df ,g rkc hd Z;pkv df k;x kNwi sl hth/akx ct Xe X LTyab 4hd knuV hd Xkduf,l ub su hth/akx udfsy 4sxXjd kla'zi hd Xkduf,l ub hth/akx df sF srdl pskl skr eg 4srdl kyp Cgu hyskx ji Xk;bkH suiv eg ]Skt hn ktl hH skt sgkp ]Tg srjd jkdab sl sukyp hyskx eg df kgd j,kv k;nf jd <Ziel jdkt j,kv Cn kojd ket Xe huokN Xdwnac huiv jdkt suXkgm 4k;nf jd jkdab sl sukyp hyskx jdkxy ji htkc ukt huiv su Xk;L\fdqI um 4hF kuI? deklgVv hL\c j,kv rqHnv hL\c g; 4sxaSkyp Cgu hyskx ji Xk;bkH suiv eg ]kgd suXkgm j,kv Sx skg sL\[ jd dsI ji uhet skd Xkdwnac so 4k;nf jd jkdab sl sukyp hyskx ji Xkxsky ukeylqe ]ji Xkxsky ukeylqe ]ji hrc ukeylqe su hL\dqI df Xk[jskx 4k;df Z;kd dlfkgrfsS rqHnv dS su hL\dqI hd Xk[jskx 4Xdl kt sdXl Fkg sllm ]jd dXk> Xe xkv skd Xk;knzial hg Xkuskn dfkr sktsH akgo hL\dqI hd XkvqngV skr sjd gskof oakx kd Xkukeylqe nf; j,kv sktsH hL\dqI hd kusl hd ukeylqe skr Xjd gskof Xe oakx hldf hldf wngV jxv df kF ;k; kd Xktszxav 4hF hn tsH t,kG hd Xk[jskx su Xktszxav Syf sd sukcn skd Xkukeylqe 4hn jd rokxc su Xkukeylqe Xe Xkoakx sd cktai 4hn k<jszi hd su>wt Xe 0q; j,kv suskg hrjH Xe t,kG skd Xkxsky su h/akx Xe 0q;kge sygi df ,g hrL\i ewyke rkc hd sHapv rqgc g; 4sgj srjd ekd kd sukojd hrjH Xe t,kG skd Xkxsky Xe rjkH gjr hd IXtS sd Xktszxav Xe 0q;kge sygi ht h/akx 4Sqg hrjH gjr hd dosla;o s l jskv hd hgk';kzekl lm hF hgj jd lk;zi hgk';kzekl skt ]Syf sd sukcn skd BkL\y hd hnktkv hd Xkjskx hth/akx j,kv sF sgj L\y BkL\y hd hnktkv huiv jskc 4Sqg ryfefl gjr hd dosla;o Xe 0q; jskc Xe kdhv hth/akx ,g krskg kl kHapv s>qe ji sudak> Xe ykjrav dofrko d klgVv jd hth/akx 4,g kFkv hjse Xe klgVv Z<wi dfXk;D ,g hrxy Syflb hjpd/v rqgc s>qe klgVv hd h/akx 4,g s jskted rqgc ]jpy rqgc klgVv hd h/akx Syflb ]hrsn ewyke Cgu klgVv rqgc hH Xe klgVv hd h/akx 4awg krjd Cgu lkoof hH Xe klgVv hd h/akx df g; rkc hjlwn j,kv ,g Cgu hH dufr Xe klgV lkoof kjse df g; rkc hygi
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 16 egaP

4k;x xkH kdL\y jdsy jrcf rkj go 4awg hrgkp kujd gkoof sleqr ]awg hrjd u'uv <jekv df kgd j,kv k;nf kxy jrcf suekl sd sdL\y lm jdkt su k;so lm k;ky L\di skd k;so hP\wc dS skd rkj go 4kxSkt xkH go ]kxaMkv Te rkj ]re skvkjc? kgd su henkv lm 4sl klgVv ],g krsn hde/ hd suje go udfsy ],g dwnac lki sjkeg ]kF ektrab lki sjkeg skr krsn hde/ jdsy hjqN go jxv 4Tg Sx L\i Xe ydfqe hL\c Xjd k;D eg ]kNwi jdkt su ikc 4Tg srjd sO,c j? ekd dekupj so 4,g Cgu ekd Bskd j,kv lki sdutf Tg xsky slsS Xe oakx jg ]Sx ikc 4,g krdl kt k;df k;D Xe u'uv df sky gkyl sl jkn>el hldf ]h;nkol hldf ]dekupj hldf skvkt Xe oakx df hn gkyl su hldf skd ikc jGf 4Skjc? rqgc xsky sd j? 4Sgfkp hg kuskg uysknakv deklgVv hH Xe eszi j,kv ,g Cgu uysknakv deklgVv sulm udfsy srjd jc[ skd lyfqi skr krsn hde/ Nqd j,kv go dfXk;D ]Skjc? rqgc xsky sd j? 4skjd gkoof Fkl sjse ]awg krjd u'uv <jekv ]kxaMkt je k[wH Te df kgd j,kv k;x O,c jdkxy jrcf suekl sd j? sd hdL\y lm jdkt go 4sn jd gzxk;l deklgVv ]kxsdl uc Cgu j,kv Nqd sl sjsr ],g yxki wr ]hn gkyl su hldf skd doq; lm `,g kpskl ji lb hHd su hP\hi koq; ;hrjkH k;D 4hje hukot hd ukrqngV Fkl sd r,ke hd glVrxH ]krht kikP\qc kd ukrqngV Fkl sd [hH hd h/akx 4Cgu cklgf Bskd kdltf kxy kdD/ kL\c kurb skd ukrqngV unf hlm 4Bx xy hlakG hH skd hukot hd ukrqngV unf lm Bqg hlakG skd glVrxH Xe ukrqngV uhn ltf 4Bx xy hlakG skd glVrxH 4sxaSkt sL\skN ZGlf hg hn,d deklgVv skt hn,d hg so ZGlf udfsy sxaSkt Snf L\skN hn,d sjkl ji jk/kv sd sr,k>el lm ,g kgj skg kr,k>el skt Fkl sjse df h[j r' dS su hth/akx udfsy ]kxSkt k;yf kpc glVrxH n;k' df hF k'kv skd Xkxsky sd ukrqngV Xe sr,k>el lm j,kv Z sF sgj jd kr,k>el sl ;kjlbko hth/akx ]sF sgj dIy ji hlakG glVrxH 4,g kvqg r"fski Xe krj;kd rktet ukrqngV df kF g; <jkd yqd kdlm 2Xk;D j[fkv 2Xe /skjof sdlm k;x kdXG Cgu jFi dS Xe ukrqngV j,kv k;x dIy ji hlakG glVrxH 4sdl skg Cgu rofkHzi hH "kHql ]sdl skg Cgu rofkHzi sl klgVv jd hth/akx dyrf udfsy 4Tg srdl kt sxkv eg ],g Cgu jL kd sujke Xelb ],g dhO ,g Bx L\i Xe >el rkc g; skd Xkj;kd j,kv Tg j;kd sd ykl Xkjktg xsky 4hL\i ewyke klgVv skd Xkxsky so df Cgu Syflb go kL\i ji 'sn lb okHzi skt kd klgVv hd hth/akx 4srdl jd Cgu j,kv Nqd df Tg srskg jskted surb j;kd dfc ],g dhO klgVv df Cgu Syflb3,g hrkt pat endS rkc hd klgVv skd Xkj;kd 4Bx pat rkc g; skdlm 4kF krjL go ]j;kd jskted `krjd Cgu Xk;D gzxk;l deklgVv df hn gkyl slm su hukK jkn>el hldf jGf 4kF Cgu htkj ikc kd hdL\y dfXk;D ]Skv sy js? skd hdL\y lm sdjd gkoof df kF krki kIqt Cgu hH regf df kF jskted kurb udfsy ]kF kukohn Xe eszi sdlm j,kv kF krjd eszi sl hroq; dS doq; dS ],g kuql suTe 4,g kuql dkte dS suTe 4Tg iW erOsJ hg sd klgV s; ],g <jrakiW kd klgV g; 4,g klgV cl g; 4,g Cgu klgVv g; 4kxaMkt je Te df awgd j,kv aMkt O,c ji stkojn sdlm df awg krgkp kuync skd henkv ltf j,kv aSkt skg 'q[ xsky syko sukpc skd ukt hjse ]Skt yp kri skd L\kHL\hH ]skg jkpzi Xe Xkjkc[v nf; udfsy 4Bqg klgVv g; skr cr Xgj srjd rrojfi skd rDf; sjlwn skt Xkg hH jkpof so Xe ;n j,kv aWd _ofi skd suiv ]aMkt skg ue7/fkel ]aMkt skg Fuk; j,kv aWd rak' skd suiv Te Xe rakdS ]u,ke 4Sgfkp hujd jc[ skdlm awg kgj jd ''fskd Syf sd uZrojfi7;n sd henkv ltf u ]Sgfkp kuyp kri skd krut u ]Sgfkp hujd jc[ skr u skr skg kujd skd hldf gzxk;l deklgVv jxv 4,g ydfqe rqgc kukyp kri kdlb 4,g Bqg hiNf rqgc j,kv ,g ewl knk; klgV g; 4Tg srdl jd Cgu kyckdqe ikv ]awg krsn jd kFguf skdikv skr awg krsn hde/ hd sujke skd suiv Te ct udfsy ]Tg srdl jd kyckdqe kjse ikv skr awn hde/ Syf sd sujke skdikv Te df ,g krdl skg hH g; jkc Bd 4,g Syf sd sjlwn k; ,g Syf suiv hde/ go df krL\i Cgu ZdG Bskd sllb 4,g deklgV knl hde/ 4skg hde/ hd sujke skd suiv sgkp ]skg hde/ hd sujke skd sjlwn sgkp 4,g klgV hde/ go j,kv ,g hde/ hd k;gekv go `,g k;D go Tg srgd u'uv j,kv Tg srgd gzxk;l
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 26 egaP

]krpV hd suync skd Xkjlwn 4,g hrkt skg hL\[ Xe XkiW Su klgV ],g uklkv rqgc kusy ync skd klgV 4,g ydfqe rqgc kupc sl klgV udfsy ],g rkc rqHnv rqgc klgVv ,g k;nf jd Hajkzi kuI,ky liko sulm 4,g Bkv I,ky ji a;o jdkt u ji sjlwn klgV hdub df ,g kurb jrav yosd ]Tg Cgu xsky dlgVv s; ]Tg xsky dlgV xsky sjkl sd sjkl s; 4kxSkt skg q/kl kL\c kurm kxsjke sL\skd knk; urtf skt j,kv Tg sgj jke sL\skd jd Om sl gcql q/kl syko sujke sL\skd sl gjr cl skd jhj' 4Xgj sruc ok? Xe jed dfkr s sgj srkxy Xyhd j,kv sgj sr/akc si Xe jed 4Xgj sruc ok? Xe j,i dfkr sgj srkxy Xyhd Xe srwt sd j,i skt Tg sgj hH q/kl s lsS j,kv Sx skg s/av j,kv Cy L\skG X[akv huiv suXkgtf Tg sgj hH q/kl slsS `sgj srsy Ikd ;fXuut huiv skt Xgd q/kl skdum sl,d 4Tg srykduf ;kim sd kL\hiekv sd sukrl skd suiv sl,d7sl,d df aSkxy kri kd Xkjkdofkv sdub 4X>el ikv kFd hjwi hdub3Tg xsky syko sujd lkoim j,kv [wH ]Tg xsky sL\[ Xe iw/ ]Tg xsky sL\[ Xe XkIakd s; ]Tg xsky syko sujd Zk;pir skt g; 4,g rDqe henkv ds;zi Xe sukrl skd a;o 4,g krdl Cgu ykL Cgu k/kc Bskd Xe sukrl skd a;o ji ,g hrdl ykL k/kc k;ufqn skr Xe sukrl skd sjlwn df ,g g; kte j,kv Tg srgd Cgu dlgV skd syko sukrl skd nq[ udfsy ]Tg srgd dlgV skr skd syko sukrl kd Xkjlwn eg 4hnkouL\hiekv ]Ipfskl,e ,g krkt kgd skdlm ,g krkt xy Xe sukrl skd suiv henkv skt ]Ipfskl,e ,g n' kjlwn dS 4hnkouL\hiji Tg srgd so slm ]ILf,l Tg srgd so skdlm ,g krgkp kukrl skd sjlwn henkv skt ],g ILf,l n' dS Xe htszxav 4,g krgkp kukrl skd sjlwn henkv dS 4Cgu hH Nqd j,kv Tg eku sjlwn s; sd klgV Bqg hI,ky ji suiv ji sd,ke scuk;uf Xe ,kl ]Tg srgd xk; ]Tg srgd ir ]Tg srgd Zk;pir eg skdltf 4,g krsn jd Wq' kujd klgV Fkl suiv 4,g hrkv I,ky ji a;o Rf1ozi hd klgV ]hrkt skg Iu Rf1ozi hd klgV skr ,g krsn jd nac kujd klgV Fkl sd sjlwn henkv Bskd ct df sgj uk; hH g; j,kv hrsn Cgu Bk[nf skt Tg aSklgV ewl s; udfsy 4,g ydfqe rqgc Xe k;ufqn hutsk[ klgV hl,t suuc Qqx dfXk;D ,g krdl kuc Cgu ;'f kuiv skd hldf rDf; dlgVv Bskd 4,g klgV ewl kukuc h;k;quv dfXk;D ],g krdl kuc Cgu h;k;quv kuiv skd hldf rDf; deklgVv Bskd 4,g Cgu rjWt Bskd hd suuc l,t sjse ],g hGkd g; lc skvkt uc kl,t hg suiv eqr df ,g krgd go ,g dlgVv henkv skt 4,g krjd klgV rDf; Xe s u;zi lm 4Tg srgj yh'u;zi Syf sd sukuc kl,t suiv skd Xkxsky Qqx sjkl 4,g Cgu eszi g; 4kxawLskN jdkuc kl,t suiv Te skd sIsc sjse df sjlwn j,kv jkdagv kd ikc skr dS 4Tg hgj jd ekd Xrkc skn skr kuuc kl,t sjse wr df ,g krgd sl sIsc ikc ct 4,g klgV g; ],g kri skd ikc skr ,g krjd ''fskd hd sukuc kl,t suiv skd sIsc suiv ikc dS ct 4,g krjd klgV henkv hH Xe kIsp hd sukuc kl,t suiv skd henkv sjlwn ]Xe kIsp hd suync skd henkv sjlwn 4,g kgj pskl rkc hd klgV ewl hL\c Rpf g; ],g Cgu kri Xeg skr3skjd eqr hgo awg krjd Te skt ]skOm eqr cr Xe Zrwgqe zc awg krOm Te ct ]skugi sL\id sl,t ]hd sukuc kl,t suiv ,g krjd ''fskd hd suykP skdum sdjd hdb L\hH hd Xk;'f lhpi7ln Qqx dS ct 4,g klgV hH kuykP ywdquv sd kNb huiv skd henkv dS j,kv ,g klgV hH kuykL jke skd henkv dS 4tg ewl hL\c klgV g; 4hxsjd klgV ]skg u k; skg kri skd hth/akx sgkp klgVv hd hth/akx 4awg Cgu Xe {i Te Syflb kruke Cgu klgVv Te skdlm udfsy 4awg Xe {i sd klgVv Te dfXk;D awg Cgu Xe {i sd klgVv jd hth/akx Te 4awg Cgu Xe {i sd klgVv Te df Tg srkiN hg; jkc[v 4awg Cgu Xe {i sd klgVv Te df Xy u cyre g; kdlm3awg Cgu Xe {i sd klgVv hd hth/akx Te 4awg deklgV Te dr cr ]skg hH Nqd iW kdlm ]skg hd gjr hH hldf jskt go sgkp awg krgkp kuync sl hrnjct jkt skd henkv hldf dr ct 4,g Cgu klgVv ]Tg iW deklgV ZGlf g; ]sxXn jd u'uv ]sxaSkt re 4kd sukcn skd henkv ,g k;x yef okcn dS go 4,g kgj kt k;df Iu skd rjkH ],g kgj kt k;df sL\dqI7sL\dqI skd rjkH j,kv Tg srdl ykL okcn ikv ]skg kujd hH Nqd ]skn jd u'uv skr skg kujd xyv z/akv skd hldf 4,g hgj yp sNhi sd uysknakv lb h>elku hd gjr jg 4,g kgj skg nZkcc s l k;fzi lm rjkH ]hF Bkyp k;fzi skt ]ji eku sd u'uv ]ji eku sd uysknakv deklgVv su hth/akx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 36 egaP

]k;x k;nf Iakc ukekl `Bx skg rfak hl u,kd `k;x skg <jrakiW k;D udfsy ]hd k;g hd Xkxsky [ky hlv chjd hH su jyIgf `kdl kt k;df rjfrakiW skd hldf ]kdl kt kync skd kursp hd rDf; hldf k;D hH sdjd k;g hd Xkxsky L\skjd 4Bx hd k;g ed sl ed hd Xkxsky L\skjd dS Xe /acal lb `kxsdl ync kursp hd Xkxsky go ,g krkt skg Wkrm ji klgV henkv skt udfsy 4Tg srkt skg Wkrm ji klgV eg cr ,g hrync Cgu kursp hd Xkxsky ct ]Tg srki ync Cgu skd kursp hd Xkxsky eg ct j,kv kukt ync kd kursp hd Xkxsky]uZrojfi dnkg ]uZrojfi defkv ,g ZFv erfav kd rfak `,g k;D ZFv erfav kd rfak dfXk;D ,g e[ rfak sl klgV 4Bx skg er[ rfak go Bx L\qt Fkl sd ltf 4,g dG rqgc Xe rfak j,kv oim 4,g oim ZGlf ],g Cgu rfak go 4krgd Cgu rfak Te slm ,g klgV Xe rfak ltf Z 4hrskg Cgu hHd skr rfak dlgVv ],g hrskg dlgV knl skr rfak df ,g kNwi su _ef dS udfsy ],g hrdl skg hg dlgVv rfak df Tg srgd ikv df ,g kNwi Xe /acal hlb su _ef sjlwn dS 4awg krdl skg Cgu htkj Te sl klgV lm skg hrL\i Cgu Bk[nf s>qe hg klgVv go dfXk;D ,g Cgu lkoof Bskd ]k0J Bskd hjse Xe klgVv hd h/akx 4awg kruke Cgu klgVv slm Te Syflb ,g Ii rqgc gkp hd uZrojfi Xe klgVv hd h/akx 4Cgu krgkp uZrojfi dlgVv 4,g krkv uZrojfi sl klgVv ],g Cgu hrjd Nqd klgVv 2uk/okl kjs/av ]awg k;x kv Te sujd jwn skd sjs/av df krjd Cgu k<"sk? Bskd tjwl 4,g krkt skg uhyof kjs/av j,kv ,g kryduf tjwl 4Tg hrskg /yim X<jdf so 4Tg Bx hn Cgu sdjd kIsp j,kv Tg Bx hn sdjd jk; X<jdf so udfsy Tg hn X<jdf hd klgV huiv hH sygi Xe k;ufqn su henkv dlgVv 4Tg hrjd Wq' huky Igkync Gjr Xkjkp sd lk;zi kucf j,kv hxaSkv X<jdf hdlm ],g Bqg Iofzi kekv jrhH udfsy ]Tg sgj jd Cgu uysknakv dlgVv Bskd Syf sd suync skd hldf 0qc j,kv jhokge 4kxsyp kri skr Xjd j,kv Xrkc Nqd eg phc sd 0qc j,kv sd h/akx 4awg kruke jr0q' j,kv jrOsJ skd klgVv hdum Te sl klgVv hd h/akx 4sF dlgVv hH 0qc j,kv jhokge 4,g Cgu lk;zi kd rDf; lm ],g Cgu kIsp hd rDf; lm uZrojfi go udfsy 4kxSkt skg Wq' uZrojfi Xe Xkokcn sd Gjr Xkjkp sdlm <jkd sd 0fq' hd lrav sdlm j,kv ,g krdl kd 0q' skd lrav rDf; ],g krdl jd uk; ],g krdl jd kuZFkzi rDf; df awg kruke Te 4awg Gky[f sl iW hnk;ufqc sdcl lb Te 4,g hrkt skg Wq' huskg oHquv jrhH krOsJ hg a;o Xe ''fskd hd suync skd sjlwn udfsy ]skg u kri Xeg j,kv skg kgj jd ekd ue urspv sgkp ]skg kgj jd ekd Labke l'akduv sgkp j,kv skg kri hyl'akd Xeg sgkp ]skg u rkK Xeg sgkp ]Tg srkt skg uyal Xe kuekd hd suskg kpaM sl sjlwn eg hH ct 4Cgu Xe klgVv ],g hrkt sy Xe klgV kuekd hd suskg kpaM sl sjlwn udfsy 4sdjd xk; ,g krdl skg kpaM sl sjlwn henkv dS j,kv jd O,c ji ulkglV ,g krdl skg kpaM sl sjlwn henkv dS df ,g dhjkc hurb chdjr hd suskg kpaM sl sjlwn 4krosn Tg eg srjfG Tg eg sL\hd sd uhet skg eqr ]sky [sn df sn jd ykx kjlwn Syflb Z Glf ]sjd u ykx kjlwn <jkd sd eszi henkv Bskd df ,g krdl skg g; j,kv ,g krdl skg k;D j,kv ukeiv kL\c sllb kd henkv sjlwn df ,g kgd Xe dkte su s'hu 4k;x skg ldf kd uhet go ]k;x skg krosn sl henkv sjlwn lm 4k;nf jd ykx kjlwn sueqr ]ji ykx sjkgqr kjke kIakp su hldf 4kuke Cgu hH jckjc suiv ]kuke Cgu hg henkv slm sueqr `,g krdl skg k;D j,kv kd henkv sjlwn ukeiv knk; sllb ],g kgd su s'hu 4kusn jd suekl sdlm hH ykx kjlwn skr sjke kIakp sjkgqr ji ykx Bskd df ,g kgd su llht df ,g kgd 4Gky[f sd llht Xe dkte ,g hgd rkc dS su s'hu 4Tg srkt skg OsJ sl Xkjlwn ikv sdjd u'uv udfsy srskg Cgu OsJ sl sjlwn ikv jdkrc kjqN ],g k;df yk;[ hHd suikv j,kv Tg srkt skg OsJ sl sjlwn eg jdykL okcn dfXk;D ],g k;x skg rDqe sl kuekd hd suykL okcn kd gjr hldf hH ji hldf skt ]rDf; klsS ,g cyre kd dlgVv 4Tg rkc hjlwn rDf; dlgVv 4awg kruke dlgV Xe jkrd dS Te skdcl um 6Tg rjd kn,i henkv sd yD' huiv j,kv ]Tg srjd hL\[ Xrket ]Tg srjd hdb L\hH hd Xk;;fk;quv skt skd Xkxsky sjkl ub sd s k;ufqn skd XkvQqx sjkl sd k;ufqn j,kv ,g klgV ''fskd hjkl hd sukuc kl,t suiv skd Xkjlwn ]okcn kd suync skd Xkjlwn
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 46 egaP

jktg dS Xe oakx dS 4,g Cgu hg yk;[ g; Xeg 4srjd Cgu ekd Bskd Xe k'nf lm 4srjd Cgu hH krpV ]srjd Cgu hH jkpof ]Cgu hH srnwd Xe uk/of deklgVv sd suync skd Rpf sd k;ufqn xsky so ,g kFkv Xe klgV hd Xkxsky utf 4,g kFkv Xe klgV k/kc hL\c slcl `,g k;D k/kc hL\c slcl Xe hjk;,r hd rfak udfsy ]hrskg rfak hd klgVv j,kv hd kursp rfak skt hd rfak dS hF hrjd k{hrzi k;ufqn `,g hrdl skg yGl sl,d rfak hd skvke j,kv uyf,I j,kv uufsy jGf skr 4,g k{akdkv zohr hd suync ],g okcn df ,g kuuke kjse dfXk;D ],g hrkt skg yGlv rfak hd h/akx 4,g Bx skg yGlv rfak hd h/akx df ,g hrkrc kFd n[qn hd nkc sd hnktkv hd ykl lBkc 4,g Bx skg yGlv hH go ]Xe nk;ufqc ,g Cgu deklgVv skt if|; ],g okdq> ],g [Q Gjr hd klgVv hg kdltf sl skvke ],g rfak jrgsc stjn [ky sl gjr dS df skt ]rfak hd h/akx ]Xe dqe suiv Tg sgj [sn eg 4hF klgV sdlm Xe nk;ufqc dfXk;D Bx skg yGlv hH go hF hrL\i Bk[nf deklgVv hL\c df skt rfak hd h/akx 4,g hL\[ ji klgV go dfXk;D ]hxskg Cgu yGl go Xe uhp Tg sgj kojd rfak skt skvke 4hF hL\[ ji klgV go dfXk;D hdl skg Cgu yGl rfak hd lW 4hF hL\[ ji klgV go dfXk;D Bx skg yGlv rfak hd lak 4,g Sgfkp kOrfzi hd rfak lm Xe ;que 4hxsn ync skd orDf; j,kv hxsy[f sl gjr hd ywG s l jrhH rfak skt ]kxskg Cgu okcn ji hrkN Xe rfak ltf ]kxskg Cgu uen Xe rfak ltf awg Xe {i sd rfak lm Te 4yjl rfv rfak j,kv ,g yIft rfv skr klgV 4hxskg sl ;n skr hxskg rfak 4,g hrdl skg Cgu hrnjct rfak dfXk;D 4,g hrdl Cgu hg skg rfak sl klgV Cgu~~~`Xe k;ufqn ,g Bx skd rfak hl u,kd dr cv udfsy ],g hgj hryi klgV sl eku sd rfak ]akg 4,g hrdl skg Cgu sl klgV rfak Bskd Xe k;ufqn 4,g ryfqral hL\c BkNv go hdikv jGf skr hH Syf sd sNv sdum Tg srki jd Cgu htkj skd Xkxsky ikv ct j,kv 4Tg srki jd Cgu htkj skd drfe ]skd ;n sd Xkxsky ],g jskted rqgc kyko suky df ,g g; cyre kd suky sl hrnjct j,kv hrdl kt Bky Cgu sl hrnjct rkc hH Bskd dfXk;D 4hxSkt skg Wq' klgV sl sujd jkdub skd hrnjct dfXk;D Tg srgkp kujd jkdab skd sNv jGf sjr Bx hd hrnjct Syf sd sNv jxv j,kv skd hrnjct ,g hrgkp kujd jkdub go ,g kekv skt lki sd spc 4Tg srjd Wq' kujd gskof s pc dfXk;D 6Tg srjd ekd kd suL\kxcf skd spc suiv j,kv Tg ueqn sd Xkpc ikc7ake so Tg srkuc kNv hrnjct skd pc suiv ikc7ake skt j,kv ,g k;x k;kuc Cgu kNv hrnjct skd hldf hHd Xe k;ufqn 4Tg srjd ''fskd hd sukuc s kNv skd spc suiv hrnjct ikc7ake sNv `Xk;D skdikv ,g kri 4Tg sruc <jkd hnk;ufqc kd suL\kxcf skd XkIsc uiv ikc7ake sNv ],g kri skdikv 4,g krjd gskof henkv ji suykL okcn hH Syf sd sNv sd henkv 4,g okcn s ]okcn 4skg k;x kykL u Xk;D hg Syf sd sNv okcn go sgkp Sgfkp hujd j,kv ,g hrjd jkdub skd okcn kekv hd enkv ],g kekv Fkl sd henkv 4kxSkt skg oHalv kuO,c akg; lc ]Tg srdl yduf Cgu jgkc dr sIa? skn ikv df Skt hd jc[ hHv skdikv j,kv Tg Skv akg; sl t,ke huiv ikv ]Tg sO,c akg; ikv 4aSkt Skojd hrnjct jxv hH ekd sNv 4,g krkt skg Wq' kuskg gskof kd Xkxsky Gky[f sdlm ,g krL\i kudskj sl hrnjct skd thp ltf 4,g krdl kt kdskj skd hldf jsn rqgc kL\skF hrnjct `,g hrdl kt Bky rfak Cgd hrnjct j,kv ,g hrnjct rfak Bky sl klgV 4hxSkt skg uhyof rfak Bqg Bky sl klgV hg sl,t3Sqg kn,i ZdG hH Xe Xkgkour ],g krdl skg rxrDf; hH ukde 4hF Cgu kuid dr yd akgo hdltf ]Tg hrdl kt h[j sl iW rxrDf; Xjkd Xe lW ]kvqg uexkjuqi kd Rfial rxrDf; sl ct Xe lW 4sOm Gjr hd lkdof end sd lW 4,g Bqg ed klgV sl,t hg srIg sd uyf,I 4sOm sl iW rpfuf Gjr hd lkdof end sd lW nkc sd sukt sd uyf,I 4kxSkt skg Wq' kuskg uhyof uZrojfi kF;v ],g krdl kt k[j e;kd skdlm dr hHr ,g jkol ji hrkN ji klgV dr ct df ,g Z<wiokur kurb go kvqg uZrojfi skt <jkd sd sujke skd Xkxsky L\skjd dS j,kv kF krdl skg hH sjke kucf skd Xkxsky L\skjd dS skt ]hgj u rxrDf; Rfial
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 56 egaP

Xe rfak gjr hlb lc 4Tg srsy [j ji s/ad sjlwn jd kOm hFjv skr ,g krkt dF k/ad dS Xe srkj 4Tg srsy ji s/ad skd hFjv rDo srkt sy I?je skd nqe 4Tg srkt sy I?je skd nqe henkv Bskd sl,t 4kxskg Cgu uZrojfi hH Bskd sllm ]Xjd rfak deklgV hH Bskd eg 4,g hrkt skg Cgu rfak deklgVv dr ct hxsgj hjkt k{hrzi g; j,kv ,g hgj jd k{hrzi hd rfak deklgVv rfkt ;que df ,g kr;ke hjse 4kxskg Cgu hH kri Xeg kdlb ]hxaSkv sy rfak Xe uoht sd Xk[ky so hxspaqgi <jdf skt hd uZrojfi hjrhH ]hd eszi ] hd klgVv sl orDf; sdum skr Xkg deklgVv xsky hH sl sL\skF 4xsky deklgVv 5,g ZFv kd rfak deklgVv `,g ZFv k;D kd rfak deklgVv 4hF hrdl L\di eGf hd skIskG df skt Tg hgj dGV jgkc Xxajr hdlm ]X<jdf hdlm ]<"szial kdlm ]jrhH kF _pf skt Xe jkpof df ,g cyre kdlb `cyre k;D kdlb 4k;yf L\di jrhH sd eGf hd skIskG skd _pf lm j,kv gj krpskl ji _pf hg dS lc ]gj krpskl jd zxkdS skd Rpf sjkl ji jkpof dS df g k;x kgd sl henkv lm j,kv ,g Bx Bkxy eGf yh'unsoal hg rqgc 4k;x k;kOcf suekl sd sje,d sl dhO rqgc skd , henkv dS 4Cgu kdikv ]kd jkpof lm ,g kryp jrhH sdikv jkpof skt ]_pf kd jkpof 4kF k;yf jkc hygi _pf kd jkpof suXkgm Xe kyk'xsk;zi dS 4,g rqHnv rqgc xsk;zi go 4sxXkg 0lf sd ;we ed hH xsk;zi sd utskLbkg j,kv eIS 4sxXkg 0lf sd ;we ed syckdqe sdlb hH xsk;zi syko sukt Sdf Xe {jfrav 4Xe ;ofH sykosukv ,g ;weqgc rqgc hH xsk;zi go 4kxawgkp kugd slikv Te skt kvqg xsk;zi rqHnv j,kv dS Xe kyk'xsk;zi dS hd kdhjev hHv 4,g krdl skg refal jkpof hH jwn yhe jktg dS ]skr 4kvqg k;D g; df kvqg ukj,g rqgc Te 4skvkt xkt endS ]skOm df Bkv tkokv dS sl jwn sygi jH <{ hHv udfsy 4k;x skl Te jGf 4skvkt skl df ,g krgd orDf; kjwi3awg Cgu knake7kdF ]awg k;skl gjr hNv rkj Te 4skvkt skl sd Tg sgj gd <kzi sjwi sjse skr kxy sujd ekJof Nqd skr k;kv ct Te `cyre sl kl chtv ],g krgd henkv go 4krxy Cgu skr kl chtv Nqd skdikv df Tg srNwi jdkt lki sdlm _ef 4,g krkt O,c jd ysk[ [akv Xe Iuef paki henkv go 4skvkt xkt Xe Iuef paki dhO ]skvkt xkt ]skOm ]skOm ]skOm df ,g krtsH ok>ql jGf osknk;G 4sxX>el eg skr skn kOm jrhH sd Iuef paki dhO slm cv 4,g krdl skg hH xsk;al g; udfsy 4k;x skl Xe Iuef uhr skr skvkt skl Xe Iuef uhr ]kgd sueqr 4jWt ,g k;x skl g; df kgd sdjd uskG uj,kG su _ef sdlm siNf Xe Xk;L\fk> 4,g krdl skl hg slsS henkv knake7kdF kd dr jgiskn 4skg rkc hd xsk;al g; ],g krdl skg udfsy 4,g krkt skl sdjd nac [akv ji pXc akgo jrhH s d Iuef hg uhr henkv go 4,g krjd kuekd sl Rpf zxkdS Z<wi ]sl idal Z<wi go akg; 4Skt skl ]Skt skl ]Skt skl go ,g kO,c ji pXc hd jcau ln henkv skt go df Xe ue suiv ,g krjd kuekd sl jwn yhe jktg dS osknk;G 4sn kyql slm sdjd rofkHzi sl jkpof suikv ikv ],g kO,c jdkv henkv dS ji pXc hd jcau ln df k;df uskG jd kOm suXkgm 4Tg sO,c jd iNf BkH dS sNhi sdlm ],g kO,c henkv dS ji pXc hd jcau ln Xe Zdki dyfi ]Xe sphxc sd oakx hldf jwn yhe jktg dS j,kv Xe hjIsjskcsy huiv go ,g kO,c Xe skdke 4k;df <"szial kd jkpof jwn yhe jktg dS jd O,c Xe skdke sulm 4kd sutsH jwn skd jkpof ]kd hF,ihysI ]kd <eal7jkpof Xe lW k;df xsk;zi dS su osknk;G 4Tg srkt skg Wq' suy[f sl Xk<jdf hdum yed7<kzi sd Xkxsky Xk[ky dfXk;D 4kryp Cgu kri Bskd Xeg df kdltf ]Cgu cklgf Bskd kdltf ,g rfak hL\c hurb kuskg kL\[ kd jhokge dS ]kuskg kn,i kd 0qc dS 4Tg hrsn jd rjfrakiW Xe klgVv skd Xkxsky Xkjktg j,kv Tg hrkt skg Wq' huy,G sxXjr hd jkpof lm Gjr Xkjkp skt Skt skg rifkF sl idal Z<wi Xe ;n sd rDf; hldf jkpof Bskd jxv df ,g rDf' hL\c hurb jkpof df ,g krgd g; hxsk; kd ukrqngV 4,g Cgu kruql Bskd udfsy ],g krgd g; sl unf rqgc skr hxsk; Xe ukrqngV 4,g Z<wioge Syflb ,g kvqg Xe lW xsk;zi dfawp j,kv ,g dufkK,oskue dS kd lW osknk;G 4,g k;df xsk;zi dS su osknk;G dufkK,o dS Xe lW hHv 4Cgu kri Nqd kdlb Xeg udfsy ]kxSkt skg Wq' <jrakiW hnk;ufqc Xe Rpf sd Xkxsky [ky lkpi skr Xkg deklgVv jxv hH xsky jktg dS sl Xe Xkxsky [ky lkpi ]xsky
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 66 egaP

4,g krskg <jrakiW slum ]Tg sry,G Xe sjlwn <jkd sd suht dum j,kv Tg eszi Sqg srht skt ]Tg s ;l Sqg srht skt ],g Cgu gzxkv Bskd kdutf ]Tg Cgu jqrkv ]dqlm Syf sd sujd rjfrakiW skt kjk} sd Xkxsky um udfsy ],g hrgkp kuskg rjfrakiW kekv hd henkv j,kv ,g hrgkp eszi kekv hd henkv j,kv krdl skg Cgu hH Nqd sl okcn ]krdl skg Cgu hH Nqd sl klgV df Skt xkt sl klgV henkv jxv j,kv hxsdl skg Cgu hH sxkv 4hdl skg Cgu rfak Bskd sl klgV df krL\i Cgu Bk[nf Xeg hH nkc sd Xkxsk;zi scay sd Z"o jktg paki 4,g krgj hjkt hg kukjqi kd kukjqi tkel ]Tg srkt ync eku ],g hrkt ync yD' ZGlf ]Tg srkt ync >skc ZGlf ]hrdl skg Cgu rfak Bskd sl klgV ]Cgu `hxskg hrkt skg k;D rykg hd dlgVv `hxskg rykg k;D hdum Xe nkc j,kv ,g hd klgV hg sl sygi jhor hdum skr cr Tg spaqgi skd rdkr kjk} sd klgV so jxv ]hxSkt rdkr Xe Fkg sd Xkxsky utf skr 4sF k;D or hylv sdum df kyp kri hg nkc sd sukt rdkr ]Bx rdkr hd dqe lb Xe Fkg sd Xkxsky utf 4 ji suyef jlov kd klgV ]ji suyef jlov ,g kryp kri hg nkc sd sukt rdkr ]Bx rdkr hd dqe lb Xe Fkg sd Xkxsky utf 4ji suyef jlov ,g kryp kri kd dlgVv 4Tg srskg dlgVv xsky hHl skr cr ,g Cgu rdkr Xe Fkg ct 4Cgu k; ,g dlgV ikv df ,g kryp kri cr skd sujke skg kjqN Xe Fkg sdikv jxv 4Cgu k; g Zp[ ywtGf df ,g kryp kri skr skg kl,i 4kryp Cgu kri Bskd kdlb ]Tg Zp[ ywtGf ikv skr Tg Cgi sl,i lki sdikv T jxv 4krskg Cgu Idzi henkv hylv hrskg Cgu rdkr Xe Fkg dr ct 4,g krskg Idzi henkv hylv kd jrhH hg srkv Xe Fkg sd kRl `hg srkv Xe Fkg sd kRl k;x skg k;D 4sF Cgu nsGl jrhH henkv so ]sF nsGl hg sL\id so ]Sqg rcfkl henkv sjlwn so ]Sx ync xsky so df kyp kri skr h;kv Xe Fkg kRl ct udfsy 4sF srL\i ewyke Sqg syq/ ]nsGl endS ]sF srL\i ewyke xsky syH j,kv sNv surdf 4hF hd rfak Fkl sd h/akx su Xkxsky sNv surdf Xe ukrqngV 4k;x skg Wq' L\koy[f kd kRl cv dfXk;D ]kjke skd dS7dS jd uqp7uqp su uyf,I hF hd rfak su Xkxsky utf 4Bx hd k;g hd hdIkI jdsn jgt skd uufsy su uyf,I df ,g hd rkc lb kuokHal 4,g kjqc henkv u,kd ],g kNv henkv u,kd df ,g kryp kri cr ],g hrkv Xe Fkg rdkr ct nkc sd rfak ]Tg srskg sNv xsky hHl sygi sd rfak 4sF sNv xsky so Bkv rdkr Xe Fkg sd Xkxsky utf Xe lW 4kxsgj hgo henkv go `kxsn ync skd klgV ]kxsn L\skN skd klgV henkv go 4srdl [j Cgu k'kv hHd eg knk; sl henkv lm ],g rdkr hd klgV Xe Fkg sdlm j,kv ,g hd klgV su henkv ltf j,kv ,g hrgj hjkt klgV skt hdlm j,kv ,g kr[j hjkt klgV cr ,g krkt skg dyfke ct henkv go ,g krjd klgV henkv skt dfXk;D ]hxsL\i hg huL\skN kFkv sl ji klgV skr ,g hujd rfak jxv `sxXjd rfak Bskd pqepl k; sxXgj srync hg s/ad eg k;D 4Tg sgj srync s/ad ji eku sd rfak dr cv Xe k;ufqn 4k;x ync k/ad jGf 4kvqg u ZFv Bskd kd rfak ]Bx je rfak ]Sx kv Zxo s;u ]Sx ync Zxo ]Bx ync kRl 4,g hrdl skg u ],g hg sL\skF lki sd kyL\cf hurm3,g Xe lW lki sd Iki Iufq;d tkv df hurtf hF Cgu hurm hHd uZnx hd Xkxsky Xe Fkg sd hu/ 4lki sd hjkd/fkRl hurtf hF Cgu hHd rdkr hurm lki sd hu/ ]sgj uk; j,kv 4gxt hd hu/ 6k;x O,c hjkd/fkRl ]k;x O,c jtsu,e akgo kF dyfke akgt ]Sx ync dikFo; ]hF rfak hd XkdikFo; 4k;x kv jtsu,e gxt hd rfihtawi 4Sx ync Zxo ZGlf ]Cgu Ief Zxo sl rfak lm Bqg rfak skt Xe lW 4Sx skg sL\[ Su jGf Zxo 4Bqg kuikF phc sdlm ]Z<wikRl ]hjkd/fkRl s g tkv j,kv uZ/uf j,kv duf/ kF yd 4Z<wikRl j,kv ]hjkd/fkRl hjkd/fv 4Sx skg kn,i Zxo skn s; ],g Cgu kd , Iki Iufq;d henkv skt go j,kv henkv kd Iki Iufq;d ]jlGfkv Iufq;d go3k;x skg kn,i Zxo k;u udfsy ]Cgu sphu tkv chjx ]Cgu spaM tkv jhev 4Sx Snf kIef rpfuf ]Sx Snf kIef Zxo 4sxXgj Cgu lslkyD ]sxaSkt Snf kIef Zxo df hF hlsS rfak hd lW 4,g hgo hd k;ufqn rfak Z<wioge lcl n;k' ]Bqg rfak Xe lW s 4,g hr[sn suil Su 4,g hrkt skg Wq' kukv hxntV jGf 4,g k;nf sn xaP k;u Xe uOx sukjqi skd tkel sd henkv ]k;df Cgu rjfrakiW skd tkel sd henkv ]Cgu k;kIef >skc ]Tg Xync >skc dr cv go ],g >skc ji s/ad sjlwn ],g krxy su[qn k/ad dS 4,g krL\i ZdG hH
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 76 egaP

sulm 4,g hgl hgo ,g k[yf skt su l;'fw;ud df k;x skg rcfkl sl sujxf sjsr [sn ]kgd su ;'f sd l;'fw;ud 4g hrkt [j Cgu regf ]Tg hrkt hIwI Xlakl ],g rfFf hjse lc 4awg kgj je Te ]skvkpc s>qe df k;kypf henkv , go 4k[sn jd dak> sphu hH sulm 4kdQ jdkv q{Hf kjlwn dS kyko suuke skd l;'fw;ud hg sNhi sdlm 4,g Cgu Z<wioge knk; henkv kvqg krje ],g Z<wioge hg _k' kdum 4Tg srskg dkujr[ xsky syko suuke skd Xk_k' 4k;x kyp q{Hf go 4sjd kyH kjsr ukoxH 4ji srkj suiv wr ]ji srkj suiv Te 4kxaMkt skg hxkH kd Zed sjsr hH Te skr ]sy jd hjskp ]sn jd k;g wr yd j,kv ay kpc s>qr Te jxv df ,g kgd hH g; Xe _k' su ukoxH df Cgu kri Xgqr n;k' ]kgd su q{Hf lm 4kxawuql hH upozi w kjkgqr ]kxawuql hH _k' kjkgqr skr sky ykduf jgkc gjr hldf s>qe 4awg krukt Cgu kuj,r 4awg kgj PawP kjkgl kuiv Te hHv udfsy awg kr>el Te go ]kgd sulm 4skgj sjkgl suiv ],g Cgu kjkgl kd hldf Bskd ],g kgd su ukoxH dfXk;D ],g hGkd skr henkv sy ykHal kuiv hg kuiv 4,g krdl ykduf skdldf u,kd ]yxki ]kgd su q{Hf 4skykduf jgkc >qe ]skjd ki 4hrL\i ewyke Cgu hNv skd henkv sjxf Xe aSqd Xrkc hd ukK dfXk;D ]kujd sNhi jGf ]Xy ykduf s>qe s s ygi ]Xrkc hd ukK ]kgd su henkv lm 4Tg srdl kpc skdldf eg ]sxXje cwL hHl eg 4,g ywe kd [qn uoht ],g kgd u ukoxH 4,g [qn hg uoht 4,g kL\i Xe aSqd jklal kjkl ],g krdl kt k;kpc skd ldf7ldf yxki ]kgd su q{Hf lm s 4Sbkpc s>qe ]ht q{Hf df k;kypf henkv sl sphu 4kdQ skd suhi huki lki aSqd q{Hf 0,kc dS 4kruql hdlm u,kd ]hF L\hH rqgc Xe syse qrdV 4kxy sukypf sl jskt7jskt henkv go 4k;x jxf jrhH sd aSqd lm sl ywH henkv dS j,kv kF Cgu Iki ji ltf lki sd syse kF akvqd dS 4kF kvqg kxy kyse kL\c rqgc dS Xe oakx sd uhp ],g kuql suTe 4hd sukt Zxo suiv ,g kgj kuc ak;P\fhl skd klgVv hd sjlwn ]skd s jlwn go 4,g Cgu cyre Bskd sl sjlwn skd henkv lm 4,g hckrdf7hcklgf kd tn ng henkv go ],g dkykp kd tn ng henkv go ,g kukt {ske ],g kukt Zxo dfXk;D ,g krki sn Cgu [qn Syflb skd sjlwn henkv skt 4,g kuki Zxo df Syflb ],g kukt {ske df Syflb [ql skd sjlwn 4,g kukpaqgi Xk;D j,kv ,g kukpaqgi [ql skd sjlwn 4,g klgVv hjpd/v ]jpy rqgc go 4,g Cgu hGkd g; udfsy ],g dhO g; 4,g kukpaqgi Cgu [qn skd sjlwn 4,g hrgkp kukpaqgi [ql skd sjlwn skt g hgo klgVv hylv 4,g hrpc sl sukpaqgi [qn skd sjlwn ZGlf df skt ,g Cgu klgVv hL\c klgVv hlsS udfsy 4kukpaqgi , Cgu Iskp skd hldf3,g cyre kd klgVv hdum ],g kuk[ Cgu kuk[ rkj3,g cyre kd klgVv hdum ]kuhi jd ukN huki3,g cyre kd klgVv hdum 4Tg sruke skd klgVv cl go 4,g jkrd hcay dS hd Xkdek/ Xe ukrqngV 4,g kujd eszi df ,g krskg Cgu 0lf g; sllb ,g kujd Cgu klgV udfsy 4sxXjd Cgu klgV ,g cyre sllm skr ]klgVv Tg srgd eg ct 4,g d;k/of eszi ],g oIftfki eszi dfXk;D 4eszi dofrko ,g n' 4,g Cgu kNv n' go ]kd klgV ,g kryp kri sllm 4,g dekjkdu dfXk;D ],g ryx rqgc n' klgVv 4eszi 0q' ]eszi3Xe n' dS ],g jkl kd klgVv 4,g kNv kurm s>el skd ;gj sd klgVv kurtf ]s>el skd jkl sd klgVv kurtf ]skg xtl kurtf henkv Syflb 4Sgfkp hukt Cgu kRl Xe XkFkg deklgV ]Xe XkFkg dof'ki ]Sgfkp hukt Cgu kRl Xe Fkg sd Xkvq'i hH sxkv 4,g kxskH jkc jg su henkv j,kv ,g Bx hn kRl jkc rqgc Xe Fkg sd Xkvq'i j,kv ,g krdl jd lkoof sl,d Xe klgV henkv 4,g krjd lkoof Xe klgV hg q'i ],g nwt,ke hiki jrhH sdum ]Tg ;que sd tn sphu sl ;que so ]Tg srjd Cgu lkoof Xe rdkr hd jkoyr j,kv Xe rdkr hd Fkg xsky skt 4hrL\i Cgu rjWt hd sujrm ji hOky Xgm ,g hrskg 0fqc lki sdutf 4hrskg Cgu 0fqc lki sdutf Tg srkOm xsky hg so hOky dfXk;D 4,g Cgu 0fqc Xe henkv ,g cyre kd suskg Xe {i sd klgV `,g krdl skg Xe {i sd klgV rDf; yh'jkpof u,kd ]uke0fqc u,kd `,g krdl skg Xe {i u,kd sd klgV 4awg Xe /skjof ]yqdycf sd klgV Te 4,g hjWt kusy >el rkc hjse sl iW Ii rqgc g; 4,g hrdl skg hg deklgVv rfak hlsS 4,g skd kr;que k{hrzi hd <jrakiW slsS
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 86 egaP

hysk> suekl sdltf dfkr Tg sryduf jd ykL sukn Nqd sxae[Hf j,kv Tg Syf ykL sl j? sukn Nqd sulm 4,g ukdqn dS hH hd Xkxae[Hf 4Tg srskg xsky sd gjr hHl >elku ]jkn>el Xe Xkukdqn hd gjr cl 4Tg srskg hH jkn>el ]Tg srskg sxae[Hf >elku hH Xe Xkxae[Hf dfXk;D ]kxae[Hf dkykp ],g kryduf sl j? suiv kxae[Hf Bskd hH ct 4kgd Syf sd suykL Xe hysk> sukn sd yokp tkuv Nqd sl hui huiv sulm jd ykL ji s/ad hysk> 4hxskg hd suXkgm tsk[ ]hxskg hd hg su Xkxae[Hf nktB hd Xkjkg,k; df ,g krskg ewyke klsS 4,g k'kv hd suyef [hH j,kv ,g unf kd jkg,k; tkv 4,g hykL ji s/ad jd ykduf hysk> huiv 4Syf sd suxake [hH ,g kOm gcql7gcql kxae[Hf dS df ,g k[yf Xe rhx lm j,kv ,g rhx kjk; rqgc 4,g k[yf rhx dS su FkuCoj 4kxawn jd hjwi Te rkc huiv j,kv hukgd hl hIskN dS 4,g krxy suljc jiM sdlm jdskg ruforfzi kurm ,g krIakc kurtf skt eszi 4jdskg kuqx jktg7jktg3,g krkt skg Wq' kuI,ky liko ji eg hgo Gjr hd hxntV Tg srdXG eg skt Xe hxntV 4Tg hrxy sutc ak;bkug' hd rhx Gjr Xkjkp ,g krkx rhx skt Xe hxntV 4Tg srxy sudXkH sRqd Gjr Xkjkp ],g krdXG hd sRqd skt hH Xe hxntV 4,g iW dS go hg kd hxntV 4kd hxntV ,g dhrzi hH go ,g Iabki skdb skt g; ],g hIk? skt g; df skg k;df kjk'b suikv df Cgu skr klsS Cgd df sxy sugd Xe srkj j,kv Sx skg lknm j,kv sxy supskl Nqd _ef go skr sI,ky eg jGf 4Bx tawx sl tkokv hd y;skd ak;L\fkgi j,kv hd tkokv hd y;skd suXkgm 4kd eszi sxy sukx rhx _ef g; 4kn;kG k;D sl sujd tkokv hd s Rqd 4skvkx rhx Bskd k; skjd hd y;skd skr ,g hujd hg tkokv jxv 4hH skdQ ]kgd slum suTe 4k;x tawx sl tkokv hd XkRqd L\kgi kjkl 4sxy sujd tkokv hd sRqd so sF Fkl sjse _ef skt akgo 4phc sd Xkxsky eg hF hrI,ky liko jkc7jkc skr hrkt hd tkokv akgt kF 9Iabki skdb8 dS ji L\kgi lm 4sF Fkl sjse _ef Nqd 4kF k;x ji L\kgi dS Te 4,g Iabki skdb dS ],g uforfzi hL\c dS hxntV 4,g krkv I,ky liko ji eg hgo Tg srjd Syf sd sjlwn eg skt Xe uoht 4,g krkt skg h[qn <{r ],g krsn [qn skd sjlwn kurtf henkv skt 4Cgu Xe ;ofH hHd ]Cgu sNhi sxkv ]<{r ],g krkt skg h[ql <{rfzi hg kurm ,g krki sn [ql skd sjlwn kurtf henkv skt df Syflb ZGlf dfc ]kxskg ;qi df Cgu Syflb ]sxaSkt {ske df Cgu Syflb `Xk;D udfsy 4kuekd hd susn [ql skd sjlwn ,g cyre kd eszi j,kv eszi rayo ]eszi ,g dhO skr n' 4,g Cgu dhO n' klgVv 4,g Cgu klgVv go ,g hruc hP\hl skt klgVv ]Cgu 4,g hP\hl dS hH klgVv Syf sdum ]Tg srjd rkc hd klgVv xsky skt dr tkv g; 4Tg Xgj tsk[ {ske kuiv jd kuc ak;P\fhl skdcl s; 4sl Xkjkehc u ],g cyre sl Xk;P\fskd u Xgb 4,g hiki kd tn ng henkv skt g; ],g kgj jd k{hrzi hd sujxf Xe aSqd sd Xkxsky Syf sd sukt Xe {ske skt g; ],g henkv skt g; 4Xgj srykduf skdum spc sjkeg j,kv Xgj srjxf Xe aSqd so dfkr kukt k>el hH skd Xkpc suiv 4sjxf Xe aSqd df skt hd ki hL\c sueqr 4Tg sgj jd tsk[ hd {ske eg 4krdl kt Cgu {ske Bskd kucf sd kosl 4skjd kosl hd Xkxsky skr ,g kuki ;kj kd Zxo jxv ],g kukt {ske jxv sd ,g kgd su llht j,kv kxsjxf Xe aSqd skr Bskd u Bskd df ,g krgj kri sl sygi Xeg j,kv ,g Z;kd kjkeg hg kosl dfXk;D Tg sryduf sdjd ektrab cl eg ]kgd sulm 4sF Sqg s[j hg sl sygi hlj Xe hysk> ikv df Z;pkv udfsy 4Tg srL\i ewyke henkv syH dS hg ikv ]kgd su henkv lm 4k;ky jgkc jd ykduf skd henkv lm 4k;x sphu sd aSqd j,kv hykL Xe aSqd j,kv hykduf hlj sl hysk> huiv ulm df k;ki Cgu hH kypf henkv go 4k[sn jddak> hH sulm 4k;kv akgo hju'ef BklB dS hg sNhi sdlm s 4,g Cgu ;kjql ;kj dr cr ,g Cgu Iki ji aSqd dr ct 4Sgfkp kuskg Iki ji aSqd jg 4,g rwcl akvqd go `rwcl 4,g k[yf dhO ,g k[yf skt su l;'fw;ud ]sk[sn df kxy suk>el skd Xkxsky Xe syse j,kv k;x skg kL\[ ji pae jdkt go `Tg sruql hd hldf hjkd uysknakv udfsy k;kypf rqgc go 4k;x go ],g kgj cwL henkv skt go j,kv 4sxXjd uysknakv so 4,g cyre sl uysknakv Xgm 4,g Cgu cyre Bskd sl henkv skd syko sujd uysknakv 4k;x skr Te udfsy ]kxsuc df kgd su henkv lm 4sxXgj jd kouc Iki ji aSqd j,kv sxXjd uysknakv eg ]re kjc? wr 4,g Cgu dhO ;kj go hrskg Cgu Iki ji aSqd Xe ;kj ltf j,kv hxskg Cgu Iki ji aSqd ltf j,kv Sgfkp huskg Iki ji aSqd jg df ,g k[yf
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 96 egaP

4,g hrkt skg hef hg hurm kekv ]orDf; ,g krkt gj kIacuv kurtf j,kv ],g hrkt skg hd Z<o hg hurm kekv ]orDf; ,g krkt Iac kurtf 4kuIakc3,g ZFv kd eszi ]ukn3,g ZFv kd esi 4,g krkt skg kd hef hgo ,g k;yf dskj skt ],g krkt skg kd Z<o hgo ,g k;nf skt 4,g krkv I,ky liko jdskg kd suskl z hgo ,g k;nf skt su henkv Xe rav sd hxntV df ,g kri s>qe g; udfsy ],g pl dr akgd hukgd g; ]Cgu kri s>qe 4go ,g k;x dwp jlov 4Fj go kxsyef akgd ]skd ktkj lm awtsk[ akgd cv udfsy 4krskg k;x skg kuskl cl skr srskg Snf sn sukn sjkl jxv suTe 4k;x yduf jlov ]Bx skg ywH df kxy sukypf 4,g k;x skg kd suskl kukn kd yokp dS 4kF k;x skg kd suskl kukn dS j,kv SkOm sukn sd sphu su rfi `kvqg k;D ]kNwi su hui 4hxy sugc kjk/ hd Xkvqlakv ]kF lknm dr cv 4kxy suskj jd Ihi hrkN rfi j,kv Sx j[cf sukn ]hysk[ hysk> su hui kL\i kujd go tkv k;df Cgu hHd Xe hxntV klsS 4,g kL\i hH kusn kL\skF tkv 4Tg ed kL\skF Xe hysk> ]yxki ,g Cgu kri skr s>qr ]kgd su rfi `ikv Tg lknm 4kF kr[hn lknm skr rfi 4hxy suysk[ hysk> 4kF kyef u hHd kurb 4Bx skg yxki skr hui ]k;nf dIi hysk> ]rkj ,g kpaqgi j? go 4sgj hrdld kL\hi hdlm ]Skt IwN skt ]syef u skt ]syp u kri kdlm Skt yef skt 4,g g; <{y kd ue sd hjk[Hf 4kryp Cgu kri kdlm ,g krkt yef skt 4,g krgj krdI[ go ,g krkt IwN skt 4Tg hjk[Hf sIske7sIskN cl dfXk;D ],g rykg hg; hd ue sdcl 4kF k;nf skt kgj krdI[ kukn dS 4,g krskg h[qn sllm ,g krkt IwN skt 4ue ,g krskg Ulzi sllm ,g kryef skr dfXk;D ]kvqg Cgu Ulzi ue udfsy hyef Cgu hHd hurb 4[hH unf lm hyef rqgc ]hxake [hH jH unf `Tg srukt ikv [qn kdlm 4k;x kyp Nqd sl lki ]Cgu hH Nqd skr kyef kIym 4Sx jH sl yw/ sL\id cl sd hjk[Hf 4Bx gj hrL\m yw/ 4k;x kyp j,kv kO,c ji Fj suiv ktkj 4k;nf ykL Xe hysk> hd ktkj jd ykduf kukn kd yokp dS ydfqekc su hjk[Hf 4skn sn hg kukn dS skr 4,g rpfuf Idal skr k;nf jd jkdab su henkv sygi jxv df ,g kgd su Xk;"frfsk; suekl 4krdl Cgu jd hH jkdab 4,g krsy ykduf jgkc Fkg hyk[ j,kv ,g krykL Fkg Xe hysk> 4hF u rnkv hd susn 4kF Cgu hHd k;nf ]kF kxake k'seg sulm `kxskg k;x L\i Xe BkuOfd hurdf kxae[Hf 4,g ykol kd ;kH sd ;kj sjwi ]kusn jd re jkdab ]skn sn kl7kL\skF hH Nqd udfsy 4Xe susn hxsL\i ydfqe hL\c Syflb ]hxskg u hn k{Hf hHd sueqr ]skvskg u h[qn ]skg henkv sygi Xgqr 4,g krdl pc sl sjr[ ;kj skr awy xake [hH slm Skt yef s>qe henkv kygi skt unf sd jkg,k; tkv Te jxv df ,g kgd j,kv kd ueqn ,g kjr[ ji ;kj df ,g kgd su Xk;"frfsk; udfsy ],g uHsk'v 4kujd ke{ ]kgd su ktkj `k;nf jd k;D ]kgd su hjk[Hf 4hn ky,G suekl d hjk[Hf hysk> huiv su ktkj j,kv kjrm sphu ktkj 4hjk[Hf k;x skg ukj,g j,kv Sx IwI suil sjkl 4k;x skg kL\[ jdkv s Fj hHr j,kv Xe suil kxy sujd lkouf Xe Xkyge go 4Tg srsy pskl krkj kd suht hg Xe suil so ,g Cgu hH Nqd lki sdutf dfXk;D ],g krL\i kuht hg Xe suil 4krskg Cgu hH Nqd j,kv sd suil ;kolf lki sd Xkxae[Hf j,kv kF Xe kuid ]Xe suil hlb 4hxsL\i huxake Cgu [hH sxkv jGf 4kxSkt yef Syf sd et7et kjkdIqN sl [hH j,kv kxawn ky,G hysk> skr tkv ],g k;x yef ji srkj ktkj skr tkv 4srsn Cgu sujd 'sozi jrhH so ]Tg srskg jknsjgi ji jk} dfXk;D ],g ydfqe kuxake [hH sl Xkvktkj 4hF hxake Cgu [hH sl ktkj hHd sulm 4Sx yq[ xkH skr sd sxae[Hf 4,g kgj dep Fj kdlm Xe Xk<jdf hd tjwl 4,g jkol ji Fj suiv ktkj 4,g kgj kv Fj Z<o kd ktkj j,kv ,g kryduf tjwl sl suekl df k[sn df ]aMkt Xe k'nf ldf df kF krpskl Nqd ]kF kvqg hg kL\[ jdkv ji Fitkj ]ji srkj kxae[Hf go 4Tg sryduf Sqg srktc Xe Fkg sl,i sxae[Hf Syflb 4Tg srkt skg sIskN suekl sd henkv lm skr Tg srjd Cgu eg jxv j,kv ,g k;nf jd ukn su henkv sjlwn hldf df ,g hrxy Iskp skd jkdagv dfXk;D ]skg hdqp kt hn sygi [hH jxv ,g hrskg ydfqe Xe sujd jkdub 4,g hdqp kt hn hH sygi [hH df sL\i Bk[nf slm aSky,G
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 07 egaP

4kdlm kxskg uyGrfzi dufkK,oskue skr g; 4kxSkv yk;[ kd ktwi skr kgd <;kjku skd jfn ]kxSkv yk;[ kd sukIef skr kgd xskj ukge skd krjfn jxv 4,g krkt skg Wq' kuIwN jkpof kd sujd Iu slm Tg srsn kegfe eg sltf ],g kuI? dufkK,oskue go 4Tg srsn jd nac kukIef eg slm Tg srjd Wq' kusn kegfe eg sltf suktuv sukt skr sxXjd rLfae sl kegfe Z<wioge hl,t <;kjku eg ct slm j,kv 4,g kusn Cgu upc skr skd jfn ],g kujd rkel skr skd jfn ],g kukIef skr skd jfn 4,g Cgu dhO n' g; 4,g kdl kv Cgu Xe >el s hjse n' <;kjku jfn g; 4hrkv Cgu Xe >el hjse Xrkc hl rqgc hd h/akx df ,g k[yf Cgd hH su Wgsu rLfai 4,g jgkc sd >el hjse n' <;kjkujfn g; ],g dhO skr cl j,kv 4,g kusn Cgu supc skd jfn ],g kusn jd rkel skr slm ],g hujd k<1? skr sllm ],g kukIef skr skd jfn 4,g jgkc sd rZknc sjse n' <;kjkujfn udfsy ],g dhO skr cl j,kv ]kgd su k' ZLZkuc j,kv syef sl k' ZLZkuc rDH dS sd h/akx j,kv Sx LTyab h/akx df ,g kuql suTe 4,g krkt kyp jkpof ji rfv hjlwn sl rfv dS ],g krkt kyp rDf; ji rfv hjlwn sl rfv dS ],g krskg knl df kl,t udfsy ]jdgd <;kjku skd jfn k;kOm end hjkdrfak dS su h/akx 4,g k;x kyp j,kv C;kn sl jskv C;kc eyqLXi kd hL\? 4,g Bx ync kegfe lc 4,g rfv hjlwn g; 4,g krL\skr jFi jwnte akgt ],g akg; 4akgo ,g Cgu df Bx skg rfv hjlwn Xe k;frfzi hdlm tkv 4kF kgj kt k[sn Cgu skd kekeji Xe jfn j,kv uhn lb df hF rfv dS dr yd udfsy ,g kekeji hgo ,g hH skt ]hH Xe Xkjnfae gxt cl ]hH Xe XkywG ],g kekeji hH Xe Xkjkr7nakp 4,g Bx skg rfv hjlwn g; 4,g krL\skr jFi jwnte sjkudf sd gkj akgt ,g akgo ukoxH 4Xe Xkjkr7nakp Cgu ]Xe 'kdkv Cgu ]Xe Xk;rwe Cgu ]Xe Xkjnfae ,g Cgu `Xe Xkjnfae ]skd kekeji skg srtsk[ akgd ]skd ukoxH skg srtsk[ akgd ]skd qHzi skg srtsk[ akgd3,g k[yf rhx dS su FkuCoj 4,g Bx hn L\skt Fkl sd krjfn jd L\skN skd 0f1el kegfe hgo ]hF hL\qt Fkl sd 0f1el kegfe skt go ]hjsky skt go 4k;x k;df BkGhjsky skd jfn cv 4,g <;kjku jfn df Bx skg g; rfv hjlwn Xe k;frfzi hdlm 4kF k;x k;df BkGhjsky skd 0f1el ],g <;kjku 0f1el df hF g; rfv dS 4,g <;kjku jfn u ,g <;kjku 01el u 4Tg hHl skr <;kjku 4kF <;kjku 01el kF ;el dS 4,g <;kjku jfn 4,g hrkt skg Gjr hjlwn ywH hgo Xe ;'rfv ]hF hrskg Gjr lb ywH skr ,g hrkt hP\x k<jk/ Bskd Xe k;frfzi hd k<jk/ hldf ]jkpof hldf ]n' hldf hH ct ],g krskg jlDv kl,t udfsy 4,g <;kjku hH jfn ]kgd suXkgm j,kv kP\x n' <;kjku jfn suekl sd n' <;kjkuhey suXkgm df k;df ekd ;weqgc j,kv hd rfak jWt su h/akx Xe k<jk/ lb 4hF k<jk/ hjkeg g; 4hd suskg hiki sdlm hF dhrzi krjfn ]kd suskg uko;qi sdlm kF dhrzi u/ 4<jkd sd Xkiki sd Xket syNif suiv kF hu/ hu/ 4kF jfn go hg <jkd sd iki kF jfn jfn 4kF rLfae7oj,kx u/ ]kF iW ukokegfe dS kd u/ sl k"o Xkjktg 4,g <jkd sd ki hd kekeji ],g <jkd sd ;qi u/ lki sdum ,g u/ lki sdutf df hF g; k<jk/ 4sl ykl Xkjktg hF k<jk/ hjkeg hlsS ]<;kjku70f1el 4,g <;kjku go ,g skt rfihey 4,g kruc sl Z;osS hH n' go 4<jkd sd Z;osS ]Tg srgd joB eg hH skd joB 4Tg <;kjku hg rfi sd hey df hF g; kr;ke 4<;kjkuhey kF kryp ]kF kryp Cgu hHd n' Fkujfn 4<;kjkuhey kF go ]kF kryp n' dS Xe ukrqngV ]skg u kri skdikv n;k'

`,g k;df Cgu skr rLfae7oj,kx Bskd skd krjfn suXkgm sllb ]kgd <;kjkujfn skd Xkjfn su hth/akx ,g kNwi su _ef dS jdIg sl Xkjhdy upozi korakl k;skj kjhcd [sn *^(! jcalnf $ dakunf ]Bcac

k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 17 egaP

4sxXdl jd Cgu kn,i skd ;que sNv eg dr cr ]sxXgj srjd kn,i eg rjWt hd rfwHqukgl j,kv ukn ]k;n Xe k;ufqn dr ct j,kv 4,g <Q tkel go ],g Cgu tkel jnaql Fo tkel go ,g hrL\i rjWt hd Ze/ k;n Xe tkel ltf j,kv 4,g ukeiv kd chjx Ze/ j,kv ukn ]k;n g; 4,g krkt k;df Ze/ ],g krkt k;df ukn ],g rjWt hd k;n Cgu df sxy slm dfkr 4,g k;x k;nf L\skN yqdycf s>qe df sxy u klsS skdlm ,g rL\fhi sd sphu slltf Tg Xchdjr s; 4kd k;n j,kv ukn ],g k;df jkdofkv kd k;n Xe k"o Xkjktg su tkel d"sk' 4,g rkc hd chdjr rqgc k;n ],g Cgu rZk;i k;n 4g kukIef skd hjk[Hf 4,g krskg rwcte j,kv ,g krht uihjk[Hf j,kv 4,g hrkt paqgi Xe Isi sd sxae[Hf hIskj go 4,g hrskg , 0lf hIskj Bx hn skd uisxae[Hf hIskj Bx hn skd sxae[Hf 4krIef Cgu uikxae[Hf sllb ]Tg srsn sn hIskj eg skd sxae[Hf 4,g hrskg r"fski ],g hryi krjfn sl sujd k;n Fkl sd jfn 4,g Cgu hrIef krjfn sl sujd k;n Fkl sd jfn 4Skt gj u jfn dfkr ,g kukIef skd krjfn 4,g hujd Cgu k;n Fkl sd jfn 4,g rkc dkujr[ k;n ]rfwHqukgl Fkl sd jfn ]Xgj uk; hH g; 4,g hujd Idzi rfwHqukgl Fkl sd jfn u j,kv ,g husn kegfe skr u skd jfn df sgj uk; hH g; j,kv 4,g Cgu dhO kukt Syf L\di skd n' lm cv 4,g hjWt kusn L\skN ykdr skd n' lm nkx sd ykl lkpi7lhykp cv udfsy 4hxskg huqp rkc dS suXkgm Syf sd /skjof dS ]Xe k;frfzi dS 4hF hjwcte hd h/akx df wag krukt Te 4,g kujd rLfaekegfe slm kusn eku kd kekeji skd "s'of Zxo hH hldf 4,g kekeji rDf; ds;zi 4skg "Qqi sgkp ]skg h_ sgkp ]skg kjskx sgkp ]skg kykd sgkp ]skg Fo sgkp ]skg jkehc sgkp ]skg 01el sgkp ]skg jfn go sgkp 4,g kekeji ;que ds;zi df ,g hjWt ku>el g; skr ]skd tkj sdlb ]sxX>el eg skd ys[ lb `kxsyp dr cd ys[ g; 4,g kujd Fniv ]sphu skd <kzc cv skr 4Sx skg yqiif utwp cv go 4utjfg k;x skg go ,g w' skt sphu cv df ,g k;frfzi hjlwn go ,g kgj skg kn,i /skjof j,kv ;ue,o rfzi d <kzc Xe rjkH <{fn skt go 4kxskg kn,i ;ue,o j,kv /skjof dS rfzi sd <kzc 4Tg srjd ywH hjlwn eg skr Tg srgd s utjfg skd w' eg jxv j,kv 4kF u utjfg w' dr cr sF utjfg <kzc dr ct 4cl Tg utjfg 4Skt skg hdcl j,kv Skt skg rjfrof kegfe 4Skt gj u h/ac lki sd hldf kegfe df ,g hd rkc lb rjWt udfsy 4hn sn skd w' sueg kegfe jduhN slum 4sF xsky sd kekeji ]<kzc cr 4xsky sd kekeji cv sF utjfg 4Bx hn kjgskn jGf ywH hgo l sugd utjfg udfsy ]utjfg kgd skdlm df hd regf 4su h/akx k;df dhO 4hL\i Cgu hHd hd kekeji <jdf Bskd s hd ki ji lm 4kF jgkc skr w' `w' 4;_f{ ]<kzc sF _kiki ]Z<ol sF _kiki 4kF Cgu ykol Bskd kd suskg ki hd qHzi ji utf ]Xgj Cgu _ki ki sd qHzi df skt Syf sd Xkw' 4kuqp n' utjfg Xe k;frfzi hdlm su hth/akx 4sF xsky Sqg suqp sd joB ]sF utwp Lkx ]sF xsky sd kekeji ]sF xsky sd qHzi <kzc dr cv 4,g krskg klsS Xe k;frfzi udfsy 4,g dkujr[ kugd <;kjku sl iW "s'of skd hldf Syflb ]Tg hHl skr <;kjku 4,g jfn u j,kv ,g <;kjku 01el skr u 4k;x paqgi ji 01el skr u 4k;x paqgi ji hjkehc hjlwn sl hjkehc dS 4k;x paqgi ji suskd sjlwn sl suskd dS eyqLXi kd hL\? udfsy ]k;x yef skr jRm skd n' <;kjku 01el sllm 4,g Z<wi;ZkHqn n' <;kjkujfn 4kxSkt gj Cgu jqrkv skd ukIef skd <;kjku go ,g ue kvqg kuc kd k"o Xkjktg kjkeg skt go ArokHo skr sxXn L\skt <;kjku Fkl sd hldf eg s hH ct 4sl Rpf sjkeg ,g oHalv hg kuid hd sukIef skd <;kjku 4Xe lkgrfb sd rfkt ;que ]Tg hd Cgu hg kuid hHd sueg hd sukIef skd <;kjku 4,g ukF j,kv ,g kjiaji hd Z"o XkL\skjd hd Xkn' Xe ue gwel sjkeg ]Xe urspv sjkeg ]Xe luke oIDfsyd sjkeg ]Xe luke sjkeg j,kv Tg srjd ukerfx skd luke sjkeg hH n' sIskN7sIskN 4,g krskg uyGrfzi k;D kd ue sjkeg df ,g kd uyGrfzi dufkK,oskue sjkeg skr uzi g; 4,g kusn jd rkel ],g kujd Iu ],g kukIef df ,g krOm yk;[ k/hl skr ,g xskj ukge jfn df sxXgd eg udfsy ]Tg Xgj srjd ktwi sl knl eg hd <;kjku 4,g hujd ktwi ]Cgu kukIef df ,g krxy sl sugd <;kjkujfn 4,g kukIef skdlb df ,g krxy Cgu klsS sl sugd <;kjkujfn j,kv ,g hrskg rLfaekegfe krjfn sl sugd <;kjkujfn 4Cgu k; Tg srjd rLfaekegfe h/akx df ,g Cgu g; ykol
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 27 egaP

dr ct j,kv ,g iki <"sk' df g; go j,kv ,g k;df rifkF skd _wl Su dS Xe /acal d tkel j,kv Ze/ sulm dfXk;D s 4sruxf Xe Xkjkrov suiv skdlm rpfuf eg 4hrskg hd 0f1o Xe Xkjkrov sueg skr kvqg kn,i Xe ukrqngV ZlDke jxv j,kv 4,g krgd iki sld <"sk' skt ,g FazxZe/ k;u dS kd k;ufqn ckrdf hd ZlDke Xe ZFv lb 4,g iki <"sk' df krgd Cgu hH Bskd FazxZe/ 4Gky[f sd jfn ,g ; kd jhev <"sk' 4,g iki <"sk' df krgd Cgu g; go udfsy 4,g iki hjskp ,g krgd go 4,g kgj jd k{j hd hyk'Rfial Ze/ 4,g Rfial lki sdutf Gky[f sdum 4Cgu Rfial lki sdutf ,g ; kdum k'seg hjskp Gky[f sd jhev ],g ; kd chjx k'seg hjskp hd ,g g; cyre kdlb `,g k;D cyre sdlb ]Tg k;D l'sdhyb df ,g kpskl suiv hHd 4,g iki hjskp ]Tg srgd so `,g iki <"sk' df ,g krdl gd sl,d _k'Ze/ Bskd kd k;ufqn 4,g iki <"sk' df ,g krgd Cgu _k'7Ze/ hH dS kd k;ufqn udfsy ],g iki hjskp ]Tg srgd sd k;ufqn _k'7Ze/ sjkl Syflb 4,g k;df ;kim rqHnv kd sukpc skd Rfial rxrDf; hg rpfuf su k<jk/ lb hd Ze/ 4kgj u uzi Bskd kgj u ykol Bskd kd hjhev hchjx hjse jiM sd tkel 4,g k;x k;nf L\skr s>qe sl tkel udfsy 4,g k;x k;nf L\skt s>qe sl Xket syNif sjse sllb 4Bqg rcfkl hd hjk;'fskg rqgc chdjr g; 4Tg /acal sd XkyGZed suiv7suiv 4,g Cgu /acal Bskd phc sd Xkuskn eg 4<jkd sd yGZed suiv ,g jhev jhev 4<jkd sd yGZed suiv Tg chjx hH so Tg sr>el chjx df ,g hg; <skdIf1n kjkeg go 4,g <skdIf1n kjkeg ],g hGlkyGf hjkeg sNhi sdlm skr ,g hIwI Cgu hchjx Xe ukrqngV dr tkv j,kv 4sF s;nf jd ydfqe ;kim cl sd suL\skr skd hchjx hd ukrqngV su rak0lf lb ]su Islad lb ]su <skdIf1n lb 4<jkd sd ked suiv ,g jhev7jhev ]<jkd sd ked suiv ,g chjx7chjx df hF g; k<jk/ hjkeg dr cv udfsy 4,g jZHuf ji kFo; hd <jrof sd tkel Rfial 4Cgu /yim sl yG sd ked Rfial udfsy ],g eZtuqi ]Tg yG sd ked et 4,g ryx rkc g; 4kF kvqg k>el yG kd ked suiv skd rDf; ds;zi sueg dfXk;D ]hF hrkv Cgu Xe >el Xeg dr cv udfsy 4,g Cgu rkc hl,t sukv Xe >el Nqd g; 4sysk[ ykriv Syf sd tkyb sd xskj j,kv sjd kn,i xskj ]jdyef tkel kjkl df ,g rkc chtv hL\c g; 4,g kgj skg kn,i jfn sllm jd yef tkel kjkl Tg sgj jd eg skt j,kv Tg srjd kFo; g; eg sl jiM j/b 4Tg srysk[ ;yk/",kv ]Tg srkouc kyk'Ze/ ]Tg srsn k{Hf eg skd jfn dS7dS jGf 4Tg kgj skg kn,i jfn sllm jd yef cl Tg sgj jd skt eg 4Xe {1o skg krsn huki tskj j,kv skg krIkd XkRi jGf j,kv 4Xe {1o dS skg krsn huki tskj henkv dS 4,g uiyxki kl,d g; ]Tg srIkd skd Xk;Rfi j,kv Xkvk[k' j,kv g srkt syp Sdf rwcte skd L\t Gjr dS 4kxskg hjWt kusn Ikd skd L\t lm `,g hrsy et sl akgd krjfn `,g krskg T kn,i Xk;D jfn df kxskg ku>el Xeg skr cv 4,g rjWt hd suht u j,kv 4Tg srdl ht Cgu ji Ze/ j,kv k;n cv ]Cgu 4,g hrjd rL\fhi skd ;que sjlwn j,kv ,g hrjd rwcte skd jkdagv sjkgqr hdsu j,kv ]kd hldf ,g hrjd ukeiv hdsu dfXk;D 4kxsyef k'seg 4,g kgj yef sl hnc yG kd hdsu 4,g kgj jd kjqc Fkl sjse go j,kv k;df kyH Fkl sd henkv lm suTe df Tg srkt suql srgd xsky jlDv Syflb 4hrskg Cgu kn,i hHd h_,e phc sd Xk;rDf; skn ji jk/kv sd k;n ]Cgu 4,g kryi ukeiv j,kv ,g hryi Zk;B hH sdlm jrhH `jrhH udfsy 4,g krsn nko;/ sl jiM 4,g k;x kv Xe rykg lb go sl,d 4,g k;kv sy u,kd Xe rykg slm df ,g krukt rfakHhyH go ],g krukt go udfsy ]X[j h'q[ Xgqr ukoxH df ,g krgd jdkjqdqe sl jiM ],g krskg rL\fhi 4,g hrL\i huxake k;n slm ct ],g krskg rufkeiv henkv hH Bskd dfXk;D ]kxsy kync slikv go 4Cgu _ef ],g k;yf kuc q_' kuiv Xe sjgx rqgc uikv skdlm hd k;n suikv ji ltf ]ku[j uk; ikv 4,g k;x k;df ukeiv kjse df ,g krkt jH sl Iskp j,kv ufky s ]ikRkpi ue kdlm Tg srjd k;n ikv ji ltf j,kv `k;df Nqd suTe ]awg Nqd Te df ,g hrki jd rwcte skd jkdagv s dikv k;n go Tg srjd k;n ikv ji ltf ,g k;df yk;[ suikv hHd 4sL\i rjWt hd rfwHqukgl hdikv skdutf ]sjd u kn,i skd Xkxsky slsS skt Sgfkp tkel klsS dS 4skg u uhn Syf sd suxake k;n Bskd akgt Sgfkp tkel klsS dS
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 37 egaP

skd knqe 4sF srdl jd Cgu Nqd j,kv jxv3sF srdl skr je ed7sl7ed eg `sdl kuc ekyqx Xeg tszxav df sF srjd k;D dlaqiu L\skjd lhykp eg j,kv k;yf kuc ekyqx skdeg ],g jkosetf tszxav 4,g jkosetf kjlwn df Tg sr[sn g; k'seg eg udfsy 4krdl kcn Cgu skd hldf Bskd 4,g krdl kcn skdldf u,kd kF;v ,g k;yf kcn su Xk"Qqi Syflb j,kv Tg jk;,r skd sucn so df Sgfkp kuukt skd Xk;_f udfsy ],g k;yf kcn Xeg su Xk"Qqi df Tg hrgd ak;_f 4sxXgj nwt,ke hH xsky syko sukuc ekyqx kurtf ,g jkosetf hg kurm ekyqx `suc ekyqx skt Tg Cgu jkosetf ikv j,kv ,g jkosetf ukeylqe 4k;nf kuc ekyqx Xeg suXkgm j,kv Skv ukeylqe jiM sjkeg df Tg srgd eg 4jqnkgc surtf Yg jkosetf hg surb hg sl k'seg j;kd 4jordkr hd surtf Tg jkosetf hg sl k'seg jskted 4,g jkosetf hg kurm hH go ],g k;nf su[j j,i sultf ji hrkN ]Xe Z;kd lb go ],g jkosetf kyko su[j j,i ji hrkN skr 4ji hrkN hd hldf skd j,i ,g kgj jd Bkjqc henkv jordkr g; df Tg srgd eg skr ,g k;x skg kL\[ jd [j j,i ji hrkN hd henkv jskted dS henkv jordkr dS df ,g krL\i Bk[nf g; Xeg 4,g krL\i Cgu Bk[nf hHd7hHd Xeg g; ],g jkosetf hg kurm chjx Xelm 4Tg slgf sd nkohtawi Xkuskn 4sxaSkt syp Xkuskn jhev ]chjx hg Fkl sd sukt sd nkohtawi 4hxSkt hyp hH hchjx ]hxSkt Cgu hg hjhev unf lm kxSkt unf ltf nkohtawi 4jhev kurtf ,g hxsk;gl kurm Xe su[j Sket skd nkohtawi hH chjx j,kv Tg sgj skg Uim sl kFo; hg dS Xkuskn so 4,g chjx 'bkn,i hd kFo; hlm hH rfihtawi 4,g jkosetf rfihtawi df Bskd sgd df ,g ryx rkc g; Syflb j,kv Xe sujd reuf skd tkel lb Tg jkosetf sdb cl eg ]ukou/ j,kv erOsJ j,kv erjfn ]erIuf 4,g jkosetf sdb eg ]Tg jkosetf cl eg 4,g Cgu rjWt hd susn ketf skd rfiu/ Xelb ]hH kd rfiu/ ]hH kd Ikzel ]hH kd sxae[Hf ]hH kd hchjx 4,g hnkohtawi Rpf kd tkel sjwi ,g h{akdku/ Rf1oskue hd tkel sjwi 4sjd Xgm go jkdeu ji srkj df Tg srgkp hH Fkl sdlm so 4,g Cgu htkj hH go skd suyef sllm 4,g jfn knk; hH j,kv slum sphu go 4srdl jd Cgu nali kuyef sl hxaH hH jkep 4Tg sryef sl Xkjkep jkep ]Tg kryef sl Xk;rfihtawi rfihtawi ],g kryef sl XkIkzel Ikzel 4krjd Cgu jkdho skdlm go 4,g jfn sllm skt ,g krjd rufkeiv slm nq[ jfn 4,g krkt rht skt slm ,g krsn jnkv kjwi jfn 4Xe ukel sd htawi henkv skt jGf 4,g kFo; hjwi hjkeg skt g; Xe uoht 4,g jd;sJ kusy jd ktd ji htawi ]kukt skd dyfke kd htawi ]kusy jd /yim skd htawi df ,g jkpof skt kjkeg ]hd sujd rhg1xal skd htawi ,g kurpV skt hjkeg Syf sd sujd kn,i skd rfiu/ ],g jkosetf nkohtawi Syf sd nkohtawi 4,g Cgu jkosetf rfiu/ 4,g jkosetf go ,g tkel skt g; kd k{akdku/ 4hH uhgu/ ]hH Pku/3Tg h{akdZe/ Xkuskn 4,g ukel L\,kn hd Xkuskn um ,g Cgu u/ lki sdutf 2,g rkc hjlwn g; sdl kv Cgu go 4sl ukt ht ,g hd ''fskd hjwi hd suL\,kn hH suXkgm `sdl kv Cgu df ,g Zed ;qi kL\c Bskd kdum sdl kv Cgu skt `,g jkosetf ],g jd;sJ kukv eFzi df ,g hrgd skt kFo; df k; Syf sd sukv eFzi ,g jkosetf go kxSkt kv skt 4,g krdl kv hg dS skr eFzi udfsy sxXL\,kn xsky sjkl eg 4kxskg OsJZol go kxSkt kv eFzi skt df skg e;uf g; kd uoH lb sjkeg j,kv Xjd ''fskd hd suL\,kn Xe sjed lb xsky sjkl eg 4,g rkc hjlwn g; ]Tg Sx skg yGlv xsky Nqd ]Tg Sx skg yGl xsky Nqd 4,g kvqg kxy Xe ''fskd hjwi hdlb Skt skg sld jhev go ,g im skt 4,g kvqg kxy Xe ''fskd gjr hjwi hdlb , Skt skg u chjx udfsy ,g uhgu/ skt 4,g rkc hjlwn g; kgj ki skg Cgu `,g kgj jd Cgu ''fskd hd suskg jhev go ,g chjx skt 4,g kgj jd eJ Syf sd suki u/ j,kv hH hu/ 4,g kgj jd eJ Syf sd suki u/ go ],g Cgu u/ lki sdltf 4Tg sgj jd eJ xsky sjkl Xe _a; sd <"sk' lm 4,g hjkt _a; kd <"sk' 4Tg ek<jfi sd Xk_a; sd <"sk' Xkuskn ]r"fsk' j,kv <"sk' Xkuskn ]r"fsk' j,kv d"sk' ]uhgtfawi j,kv rfihtawi df awg krgkp kugd j,kv awg krjd ZdG Te ]akg `,g Cgu jkosetf rfihtawi ],g jkosetf nkohtawi df awg krgkp kugd Te k;D `,g krskg ZdG k;D Xe nkohtawi df ,g kNwi su _ef dS 4,g iki <"sk' awg krgd Te 4,g iki hjskp df awg krgd Cgu hg; Te 4hxsdl Cgu Ief j,kv hxSkv sllm go 4,g IDLskzi7bkc hdlm hjskp 4sxXgj srskg kn,i iki sIskN sl,t hjskp dr dr ,g hjkt iki kd <"sk'
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 47 egaP

`Skt k;nf sn ukde kl7dS skd henkv ds;zi df ,g ZFv kdlm k;D `aSkt hn jckjc yqdycf Xgkour skdcl df ,g ZFv kdlm k;D 2Skt hn jd ukel yqdycf Rfial hdcl df ,g ZFv g; kdlm k;D awg krjd rkc skt Te hd krukel hd nkotkel df ,g kNwi su Xk_ef Nqd 4awg krjd Cgu nali skd n' lm Te df kgd suTe Syflb `,g hrdl skg sl,d ktwi hd <;kjku 4,g hgj yp hd htawi ktwi dfXk;D ],g kgj ki skg Cgu Idsi <;kjku j,kv hd <;kjku ,g rjWt ktwi hd <;kjku701el skr Cgu ]kxskg et <;kjku ;que unf lm ]sxXn dg kjwi kd suskg ;que skd ;que ds;zi eg unf lm ]sxXy uhN hjhev hd jhev ]sxXy uhN hchjx eg unf ltf 4hd hchjx ,g krgj Xe Ghydr hH <;kjku chjx ]hd htawi ,g krgj Xe Ghydr hH <;kjku jhev 4krki skg Cgu <;kjku Xe kFv dhO hH chjx j,kv kxsy uhN hjhev sl jhev ]kxsy uhN hchjx sl hchjx nkotkel 4,g Cgu ueqn kd rfihtawi nkotkel 4ueqn kdlm huk; ]nkotkel df ,g kruql go 4,g krskg rhH;H hg srsy eku kd nkotkel rfihtawi skr 4,g Gky[f sd rfihtawi ],g BkL\y df hn jd kn,i rykg hlsS dS suXkgm 4,g k;nf ykL Xe rykg chtv skd tkel Tg sgj L\y Gky[f sd rfihtawi eg df u k<jk/ ryx lb hd Xk;nfkotkel 4kxskg hxsk;gl j,kv hFkl Xe BkL\y lb hH rfihtawi skr ]Cgu Gky[f sd rfihtawi s ],g BkL\y hjkeg Gky[f sd nkohtawi hd sxXdl >el g; eg unf ltf j,kv ,g hjWt kusy >el g; 6Gky[f sd htawi ,g BkL\y hdcl hd chjx ]hd rfihtawi nkotkel 4Gky[f sd rfihtawi ],g Cgu BkL\y hd chjx nkotkel 4,g nkotkel kusn L\skr skd Xd sd htawi lb3,g ektrab kjkl kd htawi skt g; ]hH jhev ]hH chjx ]Tg srje j,kv srht hg Syf sd htawi hjkeg skt go ],g eyfIif,d skt go ]sl nkohtawi ,g utsk;zi 4,g Cgu utsk;zi Nqd sl /skjof sd rfihtawi 4,g Cgu Xe /skjof sd rfihtawi ]Tg Xe /skjof s d nkohtawi nkotkel 4,g ;kim kd sukIef skdcl ukou/ ]jfn ]rfihtawi nkotkel 4,g Cgu k<1? rfzi sd rfihtawi nkotkel 4,g Cgu dhO ekd go 4Tg srjd ekd ryx so Tg srky,G k<1? rfzi sd rfihtawi hnkotkel skt Syflb 4Tg hgj skg kn,i Xthp hjkl sl kFo; lm 4,g hgj jd ekd kFo; dfXk;D ]kxSkt skg kL\[ rfihtawi kjlwn j,kv hxSkt Iac Rfial `kxsL\i ZdG Bskd skr skn koIac Rfial hdlm jd k>qc7k>el skd rfihtawi skr ,g Fkg kd rfihtawi jxv 4sxXdl ync Cgu skd kFo; hd <"sk' lb dr cr ],g Fkg kdcl eg df sxX>el Cgu g; eg dr ct j,kv ,g Fkg kdcl eg awg krgd Te ],g Fkg kd rfihtawi df krgd Cgu Te Syflb 4,g yG kd L\skt sd Xkuskn skr g; 4kd gk'ag' kurtf g hg kurm Fkg kd sxae[Hf Xelb 4,g Fkg kd henkv jhev kurtf ,g hg kurm Fkg kd henkv chjx Xelb ],g kFo; , hd <"sk' skt g; ],g kFo; hd htawi skr g; 4krdl Cgu kpc skd suiv Bskd go 4,g ZFv kdlm Xe hekyqx j,kv ,g krskg htkj skd suuc ekyqx Syflb ]krgkp Cgu kuje hH henkv jskted 4,g skr dg kd suje hH skd henkv jskted 4,g hjWt kugj kntV kd henkv Syf sd sukuc ekyqx j[fkv ]kxSjfd k;D 4,g uOfd kukuc ekyqx skd e,kd hlsS 4kvqg ekyqx LTykg df kxsdl gd Cgu g; lkgrfb udfsy ]sphu sd qel sxXn kcqL kjwi eg skd LTykg 4hxaSkt cwL hH Xt,kG hd jyIgf 4kxSkt cwL oakx kjwi ]sn sukt jiM sd oakx skd qel j,kv sn L\skr Xjkohn huiv oakx go Skt skg ktd kd jyIgf ji oakx ltf df k;df ;r g; su ylfTkd hd oakx dS7dS u uw;d dS7dS sd LTykg skr 4,g krL\i kukpc skd uhet huiv skdlm jdkOm sIskdji j,kv Xjkohn Gjr Xkjkp s d qel 4sl grl hd qel ,g sphu uhet hdlm ]kxskg kri skdikv kd LTykg skr `sxXuc Cgu ekyqx sl,d `k;D sxXjd s eg df kNwi su Xkxsky ji 4sxXuc Cgu ekyqx eg udfsy ]sxaSkt je eg sgkp df k;df ;r su LTykg udfsy 4lki sdlm g Cgu ;kim Bskd skr kd surht sl huZet 4,g Cgu hH rDf' hL\c lki sd LTykg 4,g Cgu hH aSkusl rtflql rqgc lki sd , LTykg j,kv ,g Cgu dqe 01el rqgc skr LTykg 4k;df jkpof kd sujd kyeg ji LTykg su huZet df ,g kuql suTe 4,g krdl jd k;gekv go df sd henkv jg ,g Xe Fkg ed sl ed skr lbko dS ],g krdl je go df ,g Xe Fkg sd henkv skr rdkr dS Xe iW hj[fkv ed sl ed `kF krdl kt k;kuc Cgu ekyqx skr
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 57 egaP

`akgd kuokHal hd <jrov sd zc skd Xk<kzi um skg kryef u ;kim kd suskg rDqe hg sl jhj' skd Xk<kzi utf udfsy 4sOm tawx rhxal kdlm sl,d Xe Xk<kzi erd/fv ]sdl jd Z'i go jdkv sl,d Xe Xk<kzi erd/fv sdl kv ji ho1i lb sl,d go ],g ;nf skt go ],g ubkoLf skt go sdl skg LXlLf sl,d ]skg k<jkrov sl,d hd zc Xe rxt lb 4,g Cgu sl Zkpp hd zc /acal kd ukKzc 4,g Cgu /acal Bskd kd ukKzc sl Xkrkc ub 4Tg sgj jd Xrkc hjkl s; Syf sd sujd kIym ]Syf sd suykL NXki ]Syf sd suykL kIef skdlm ,g kgj L\i Bk[nf skt 4,g ;l zc ],g ;lv rxt Cgu df ,g kgj Ij slm sl jskt7jskt kjkpsc Syf sd sukIym skd rfFf lb 4,g krL\i Bk[nf k;ef zc ],g krL\i Bk[nf ;l rxt skdum ]k;ef rxt ;l zc Tg srkjgskn jd Om gcql xsky skt 4,g rDfQuqi hd Xkrkc hd gjr lb dr cr ,g gsnal dr ct 4Cgu k; awg "Qqi Te df Syf sd sukt su>el Cgu rjWt hd sujd xall j,kv hd sukjgskn tskj7tskj skdlb cv 4Bx skg e[ rkc ],g kri Xgqr g; skg "Qqi eqr 4,g Cgu "Qqi henkv g; df kxSkt skg d' skdcl skr awg "Qqi Te ]awg "Qqi Te df sgd jd O,c Xe suskd sd "Qqi dS `rjWt hd sugd skdlm ]kxskg k;x skg yxki skr skg k;x yp kri `k;ef rxt ;l zc ]k;ef rxt ;l zc df kxsgd g; sdjd nac [akv jd Om gcql tskj go ]k;ef rxt j,kv g ;l zc df skg kdqp yp kri g; skd henkv ltf df Tg srIj _wl eg dfc ]kxskg Cgu hH Nqd sl suIj _wl , 4,g k;ef kekv j,kv ,g ;l hg jhj' Syf s jkeg ],g k;ef rxt j,kv kxskg ;l zc hHr 4sxXdl kIqt k/ofql ukel j,kv k/ofql erd/fv hd lkdof sd zc Xe rxt lb eg ct ,g krdl skg ;l zc 4,g ;lv yqdycf skr zc 4,g kvqg kuc ;l hg rxt 4,g k;ki akgd skd ;l zc udfsy ],g Cgu rjWt hd huke0fqc rqgc Bskd Xe sujd nk; skdlb 4,g k;ef rxt j,kv ,g ;l zc df ,g krdl jd nk; Xgm ut P\we hH Bskd j,kv Tg h[yf rqgc aSk"kHjfi ],g h[yf rqgc Xe XkFazx skr lkodc hd zc 4skg rjfrov zc Xe rxt lb 4sl sukP\c kuokHal hd sujkrm skd zc Xe rxt lb ,g krskg dek/ 4krdl skg Cgu Bskd dek/ sl sujd rkc hd zc 4Sx skg dek/ skr hy jd rkc hd zc ]Sx skg dek/ Tg sr>el xsky sl Xkrkc hd zc 4Tg sgj jd Xrkc hg hd jklal cl skr g; ]Tg sgj jd Cgu hg rkc Bskd hd zc skr g; ]sjv ]kgd suXkgm 4hxXkg h;ky Xe Fkl go skd dek/ hldf df kgd jdkv su ugc dS hHv 4Tg rjsG kyke eg df ,g Xelb Ze/ kjkeg udfsy `sF srdl gl sylkG dek/v surb ];houkev surb skr srskg eg xsky s dek/ 2Tg xsky dek/ eg df Tg srgd eg j,kv ,g ;houkev g; 4,g kylkG kyko susn kjc? g; `kylkG g; 4,g kgj ked s;iQ [ky paki tskj henkv kjlwn j,kv tskj ,g kgj ki Cgu ked k;iQ dS henkv dS Xe ukrqngV cv 4Skt kyp krskg ed7sl7ed jrajuf kylkG kd kxo dr jwn surm sdl skg rpfm g; dr jwn surtf ]sdl skg oHal g; dr jwn surtf j,kv sdl yef jlov ukel kd k/ofql hd uoht dr Ze/ ]dr ;gfkl ]dr rhxal ]kd supaqgi dr kekeji ]kd lkdof sd uoht ]sdl skg /yim jlov ukel kd uoht skd henkv ds;zi udfsy 4,g Cgu cyre g; 4hxSkt yduf ukt sl suky[f hIskj knk; skd henkv sycqn j,kv hxSkt yduf ukt Xe hIskj ed hdlm ],g henkv kIske dS cv 4hxsL\i huk[ hIskj jckjc skd Xkxsky cl df ,g Cgu g; cyre kd nkotkel 4hxSkt skg kn,i I>a> hL\c sl suky[f hIskj ukel skr ,g kycqn henkv dS j,kv ,g kIske henkv dS Xe j? cv 4Skt yef jlov ukel kd uoht skd rDf; ds;zi df ,g kd rkc lb ;we ],g Cgu ;we kd gkour 4Skt yef gkour jckjc skd henkv cl df Cgu g; Arywe ykol ]Cgu 4htawi df Tg sr>el eg skr ,g hrOm If1n hd nkotkel hH ct sl suht sphu sd k<jk/ hd htawi sl ykl jktg7jktg 4,g kd htawi ykol ],g Cgu hg ykol kd ;que Xeg 4srdl Cgu hg pskl Nqd rDjfrfv sd htawi eg ]Tg rofkHzi sl htawi eg dfXk;D ],g krkv uk; kd sujd ukel skd htawi Xeg ykdr df ,g okHzi kd htawi g; 4ukde jckjc ]gkour jckjc ]hjd,ku jckjc df ,g g; go ,g krOm ykol kygi skt suekl sjkeg ykdr skr ]Tg srpskl rkc hd krukel eg hH ct df Tg Xe okHzi surb sd htawi eg hHv 4Skt k;nf jlov ukel kd lkdof Xe uoht skd henkv ds;zi df ,g ZFv g; kdlm 4,g Cgu ZFv g; kdlm ]Cgu
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 67 egaP

skd jklal j,kv hd Cgu kri slm ]skg srjd Xrkc hd k;ke j,kv hd jklal akgd ]kxsgd go 4kxaWd rkc hd suync sdlb ]Skt ync g; ,g hgj yp kFo; urkul hd tkel skt g; ]kFo; hd tkel ,g hgj yp skt g; udfsy 4,g Cgu kuil df ,g kruke hukK Syf sd suxkH j,kv suL\skN udfsy ]Cgu `Tg srdl kt Sdf xk; sd suil `skg srjd kdldf xk; skr ,g kuil uoht jxv j,kv `rjWt hd suxkH sl u/ skr ,g kuil jxv u/ j,kv rjWt hd uxkH sl hui skr ,g kuil hui jxv ],g krxkH k;D jdL\skN hukK skr ,g kuil g; jxv j,kv `,g kgj yp Gjr Xkjkp s skt ],g kuil cl g; ],g k;ke cl g; 4,g Cgu jkl Bskd ],g jklv cl ],g jklv cl df Tg srgj srgd g; hg jrajuf s jkpsc so sl gto hd suskg Xe slgf lm j,kv Tg srskg jknslgf Xe Iwy lm hlk;al7q/kl sjkl ]hukK sjkl ]rLfai sjkl 4,g krsn skdlm klgf kL\skF sl Xe Iwy go `,g kri skdikv g; 4,g krukt go dfXk;D ],g krsn sn hH skd hukK go klgf kL\skF sl Xe Iwy 4,g krskg Ulzi kyko suIwy go ],g krIwy go 4,g krgj kL\[ j,kv ,g jklv df ,g krsy uql kyko uIwy g; 4krL\i Cgu ZdG Bskd sl jklv Xelm ],g krkt kyp krIwy go ]kruql Cgu yqdycf kyko suIwy go udfsy s ],g jklv cl g; ]skgj srIwy ]re skvkjc? ],g kgj k>el skdikv hukK dS j,kv ,g kgj Iwy skdikv henkv dS 4skjd re Gf hdlb ],g jklv skr cl df Xgj krkt kykL Xe xkenf sd Xkxsky ]ut\;ki g; ]jgt gl ]rkc g; df ,g krjd nali nkohtawi 4,g kuil cl g; ]sk[j kuoakl ]sk[j "skral ]sky gl krjfn ]sky gl ykdv ]sky gl [wH 4Tg jckjc cl hjhev7hchjx 4,g Cgu jkl hH Nqd Xelb ]sky gl sjv `chjx go 4,g Cgu cyre hH Nqd Xelb 4,g jklv jklal df Xgl srk>el ral7q/kl df ,g krgkp nkohtawi 4,g Xe {i rqgc sd nkohtawi rkc g; 4,g hujd Cgu rkc g; 4,g hujd Cgu rkc hdlm ],g jklv jklal `Cgu df sgj go ],g If1n hjkeg skt g; 4,g hjWt kuskg kjkdIqN kd zc sl nkohtawi lb 4,g k[j ykL Xe I>a> rqgc skd zc su nkohtawi j,kv ,g kL\i Xe ydfqe hL\c zc j,kv ,g hrdl kt hd rkc hd hlm ],g hg zc 4,g hrdl kt sl,d hH hd rkc hdlm Cgu hg ,g jklal skt j,kv ,g Cgu pfQ s>qe hd sujd rkc hd jklal ]awg kgj jd rkc hg hd ukKzc go awg kgj jd rkc skt Te ]awg kgj jd rkc hg hd Ze/ go awg kgj jd Xrkc skt Te 4,g Cgu rZlqG ]Cgu k/ofql s>qe hd sujd Xrkc hd jklal 4awg kgj jd Xrkc hd jklal Te df sy >el u g; ywH Bskd ]awg kgj jd Te Xrkc skt Syflb 4,g hrdl Om j,kv hd kr;que hurm ]kxskg ukFQuqi kd kr;que kurm Xdl jd ed kurtf eg kylkG tkv udfsy ]Tg srdl IwI hH sylkG sjkl unf dS Xe kFv scay 4Tg srdl IwI tkv sylkG sjkl df awg krgd g; Te Cgu 2Xe uoht Tg sylkG surb j,kv Tg xsky dek/ cl eg df Tg sO,c Sqg Syf ezH g; Xe 'sn suiv eg udfsy 4,g hgj kt Gjr hd zc ho1i hd sxX>el eg skr Skt skg dek/v henkv /kdS hHd j,kv Xkg kn,i xsky XkL\skjd7XkL\skjd 4Sgfkp kIym kuskg Cgu `Tg Z<wi;kH,kl Bskd kFd g; ]Skt skg llht henkv dS j,kv Xkg kn,i xsky XkL\skjd7XkL\skjd ]Skt skg jda' henkv dS j,kv Xkg kn,i xsky XkL\skjd7XkL\skjd 4sxXkg Sx kv nwtokc sdlm ]Gkv Ibkiab ]Skv Cgu <jkd sd hyke 4Sx kv ywG j,kv ji dS ,g hr[hn Bx dwp jtu hd hyke df ,g krskg rcfkl g; skr Skv Xe dS ]Skv Cgu Xe L\skjd dS ]Skxy s/,ki L\skjd dS skr si hyke dfXk;D 4,g krdl skg g; ]sxXkg Sx kv nwtokc sd hyke sxXkg Skv Cgu ywG Xe L\si dS skr <jkd sd hyke lb df sxXgd sl hyke lm eg 2Sx kv ywG Xe L\si dS j,kv Skxy L\si L\skjd dS ZGlf 4k;nf jd ctx ]skg ukge sL\c ]skg jxhjkd rqgc ]skg y'qd sL\c ]hyke skg ;/ df sxXgd eg `sxXjd kla'zi hd hyke eg skr Skv ywG Xe s/,ki dS j,kv Skxy s/,ki L\skjd dS hyke dS `,g rkc hd kryGl g; 4Sqg hnkozc xsky paki ln ]Ski skg Cgu hnkozc so `Sx akgd cl so ]Sqg rkel xsky Xkcjv surdf ]Stf xsky Xkcjv surdf ]sje xsky Xkcjv surdf ]Tg Sqg kn,i xsky Xkcjv surdf 4,g hnkozc g; df sl ydfqe sxXdl uxf eku lhc7ln eg skr kd Z"o jktg ln X[sn jdkOm lkgrfb eg jxv `,g krdl skg kurdf ;we kdlb skr ],g krkt skg hnkozc rDf; /kdS jxv Xe Xk;rDf; Xkcj[7Xkcjv 4kdl skg Cgu tkel ]hnkozc ,g k;x skg rDf; Xe k;ufqn dr cv 4sxaSkt yq[ jk} sd ukv nkozc Xe rxt ji sukv nkotkel df awg krgd Te Syflb
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 77 egaP

4,g k;nf [yf sulm go 4,g <skdIf1n kuiv kd Xk"Qqi go ],g <skdIf1n ;xo ArokHo 4h[yf Cgu suXkgm rkc g; ]Sgfkp kuskg hrl hHd hH skd rfi hldf udfsy 4Sgfkp kuskg hrl skd h_ skr Skt je rfi jxv df ,g k;nf [yf Xe XkFzx Xe {i suiv su Xk"Qqi cl so 4Tg Sx [yf Xe {i sd Xk"Qqi so ]Tg reuf sd Xk"Qqi cl so 4,g Ze/ Bskd kuiv kdlm u ],g _k' Bskd kuiv kdlm u ],g Qqx kuiv Bskd u kdlm dfXk;D ]ikpiqp ,g k;yf uke sulm skdlm 4ikpiqp sulm k;yf gl slm 4skg sgj gd k;D eqr g; df k;df Cgu g; sulm 4k;df Cgu gskof Bskd sulm ]hd Cgu rokxc Bskd sulm ]k;df Cgu jkdub Bskd sulm 4,g k;nf Fkl kd Xkrkc ub hH sulm j,kv ,g hgj hxsk;gl Xe Xkrkc Z<wikrIqn ub hd "Qqi df ,g P\we hurb h_ j,kv Tg Sx s>el jkgo;nl dr cv n' uHsk'v s; ]ukeiv s; ]ak;yfkx Bx hn skd h_ 2,g kr>el jk} kd Zdu skdlm ,g ;fuf skt 4,g krdl jd kyeg "Qqi 4ji "Qqi hrdl Cgu jd skr kyeg Bskd go ],g ;fuf skr h_ ],g olf,i skr h_ ],g hrdl jd Cgu jkdkyc Bskd ji "Qqi skr h_ df ,g hjWt ku[j uk; hH g; 4,g hrkt sy Zdu slm go 4kd h_ ,g "skn udfsy ],g yvqlDsl unfrfzi 4,g yvqlDsl sIa? lhc,kp "Qqi `,g krIhl? Xgm u,kd 2a;o so k; rfi kdum3,g krIhl? tskj Xgm u,kd Xe kulkoekd df Tg hrukt ak;_f hjkl j,kv hrskg Cgu hH jqrkv rqgc Syf sd kulkoekd h_ skt Skt k;kxt jxv skd kulkoekd hd h_ j,kv ,g dqekd "Qqi kurtf ]Cgu hH hHd dwekd hurb h_ 4,g hIym Bkpl `Cgu "Qqi ],g hrkv sy kulkoekd Xe k;ufqn sysdv h_ ],g Cgu jk} kd Zdu "Qqi 4,g rkc hd ste sL\c g; ]Tg Cgu hxsk;gl s d h_ Xe Xkrkc um ikv Tg srsn "skn ]iki skd h_ <jkd sd Xkrkc utf dfXk;D ],g Cgu hckj[ Bskd hd h_ <jkd kdlm `<jkd kd jkgoZ;qn lm j,kv ,g kgj dr cv jkgZo;qn Fkl sd h_ 4,g krdl skg Cgu uexZoM Bskd Xe uoht sd rfkt7;que dr cr ]hxsjd jkgo; Z<wikrP\we klsS j,kv Z<wiukelv klsS Fkl sd Xk;_f dr ct rfkt7;que 2,g hrkt skg jk} kd Zdu h_ go j,kv ,g hrkv s l h_ ZktM hjkl hd uoht sdub ]hd h_ hg hdub ]kd h_ uw[ kdub 4,g hrskg reuf hg sl h_ gsn hjkl hdub 4g srskg kn,i sl h_ ral7q/kl s; j,kv ,g krL\i kujd ikRkpi sdjd lkoim Xgm j,kv Tg srdl skg _ofiv ral7q/kl T skr sy wN hH j,i go jxv kd Xkral7q/kl 4,g k>el dkujr[ sl wNcf7iakl slm su Xkral7q/kl 4,g k;krc jrnc l XkL\skde7sL\hd slm su Xkral7q/kl ],g k>el jk} kd Zdu slm su Xkral7q/kl 4,g hn Cgu r;lf,g hd suskg ;que skd Xk;_f s dr tkv su Xkral7q/kl 4,g kxy suskg ewyke jkgo;nl Xeg jkgo; hgo Syflb ]Tg sgj srjd jkgo; kd k<1? Fkl sd Xk;_f ral7q/kl dr cv 4awg krjd jkgoZ;qn jWt Te skr ,g jkgoZ;qn jkgo; Z<wieszi Fkl sd Xk;_f jxv 2k;df Cgu hHd jkgZo;qn klsS skr su hth/akx 4Tg srjd jkgoZ;qn kL\c Fkl sd Xk;_f ikv Xe jof'f df ,g kNwi sl>qe suXkgm skr kxskg k;yf [sn skIskG go suXkgm 4,g k;nf ikN skIskG dS hH klsS su Xkjkc[v ],g Bqg hxy jdkv sl syx sjse ugc dS 4Tg Snf ikN skIskG Nqd su Xkjkc[v hHv sd Xkjof'f ku/kl sjse 4,g hNwi rkc jknste hg rqgc3,g kNwi wu ugc dS 4aWd hjwi rkc huiv Te jGf ]uzi ;v dS 4,g Cgu hH Nqd Iduf sjkeg rDjfrfv sd ZFkni ]rDjfrfv sd jhj' hHv 4kxsdl kv Iduf sjkeg zc unf lm ]kxskg et kd Ze/ unf lm kxskg Xe k;ufqn unf ltf tkel kl,o dS 4sdl kt jiM j,kv uoht df Syflb ZGlf aSht Xe uoht eg akgt ]skg Xd kekeji ]skg u Xd htawi akgt Sgfkp tkel klsS dS ]kyko jlov ukel Sgfkp tkel klsS dS ]hyk'0f1el Sgfkp tkel klsS dS ]hyk'Rfial Sgfkp tkel dS 4hrki kt Cgu rhrv sdlb ]Lak;cf sdlb 4,g hrki Om Cgu jiM sdlb hH hHd go 4,g srkt skg Iu hg Xe sujd kFo; hd jhj' ]Xe sukIqt hIskj ZktM7uoht hd Xkxsky erd/fv Xe tkel lm ,g k;df reuf tkel skt su ;que dr tkv udfsy ],g krdl kt k;kuc jklal Zowiv dS kd tsk[ hd kekeji skd ho1i lb ],g krdl kt kL\skr skd jklal j,kv k;ke lb 4Tg hgj sn k{jql Xrkc hdlm
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 87 egaP

s yp Sdf hgo ],g kujd hgo ,g hgl ],g dhO skt3sL\i kugl ukeiv sgkp ]sL\i kugl jnkuv gkp ],g hgl skt ]Tg dhO skt ]sL\i kugl hH Nqd sgkp df ,g krxy klsS suekl sd tkel 0fZqcuf lb udfsy ],g skr 0fqc hL\skF hH Xe>qe 4sF sgj kt sjkrm skIskG akgo ]sF sL\[ Gjr Xkjkp xsky jktg7jktg 4kF u kyko sujd kue skr Te hH skr hryef j,kv 4hF hyef Cgu jdkv syx sl>qe Xe suskd sjs/av rakdS Bskd Cgd h_ go ],g k;D krpV kF;v ],g k;D jL kF;v ],g k;D ;H kF;v ],g hL\[ sl xso ekYm kulko hH jrhH sjse df kxaWd 0lf kurb Te ZGlf jdgd jwn slm ]jwn Cgu df awn gd slm 4Xy jkrm Cgu skIskG ]jZIskijf kd jkc[v Bskd df sl yk;[ lb awn sn kdD/ Te skd h_ hlm 4Bx hyp lki Te j,kv ,g hgj pC[ s>qe jkdqi hd jwn Bskd df kxy s>qe <{ lm 4kF Cgu hH jkpof7skl s>qe <{ lm udfsy ]sxXpskl k;D xsky df k;kv yk;[ s>qe cr Bx Ig xyv Te ct skr g; 4kF Cgu kri s>qe df kgd sulm 2k;df k;D g; suwr yxki df kNwi sllm suTe df sxy sugd j,kv syef s>qe rfi sdum hHv ]kgj krkjc? go 4kF kL\[ Xe yxc rfi kdlm 4hF hrdl jd Cgu hH regf jd sukt L\qt jdkv sl ;n sjse go suekl sd Xkxsky jktg kF;v hF rqHnv kr_ofi hdlm ]naukv kdlm ]eszi kdlm ]kuZFkzi hdlm <{ lm ]Bx xy sl ;n sjse jdkv ugc skt Xe iTd go 2,g reuf skt sl Xk_k' sd Xk"Qqi 0fqc hdlb 4hxskg huZkne hL\c ugc g; 4kF krdl kv Xe >el hjse krskg kNwi su "Qqi hldf ],g kNwi su ugc dS df hd Z;pkv sL\c ],g rkc hd ste sL\c udfsy 4awg krjd jkdub sl sujd jkgo;nl klsS Fkl s d Xk;_f Te skr ]Tg sr>el jkgo;nl jxv skdlb j,kv ,g rwcl kd hIyfsITe yvqlDsl hjkeg g; 4sxXn suwN Cgu df k;nf jd jkdub suXkgm j,kv kvqN su h_ dS df k;df xk; ukge df ,g krxy Xeg 4Tg sjH sl kulko7ekd eg dfXk;D ],g hrdl skg rtb hd jWt hd Xkxsky slsS Xe tkel Sqg sjH sl kulko7ekd dfXk;D 4hP\c rqgc rtb hdum sllm j,kv 4k;df lkoim kd unf uhr suXkgm skr k;nf wN su h_ hldf Xe Bcac akg; skd tkjkge dS df ,g kuql suTe hHv 2,g hlk;al go ]Tg Syf Xe Fkg skt ZLskcubkl klsS39kugj jwn end ln 2h_8 4Tg srgj jwn knl sl h_ s; 4Tg srsn Cgu suwN skd h_ s; 4tkjkge Tg s; ]hlk;al Tg s; df Tg sr[sn "Qqi "s' qrdV 4hd kulko refn j,kv hd kulko3`,g hd rkc ldf Igkjc? hurb 4,g Cgu rwcl kd rkc hldf j,kv ,g rwcl kd kNb hd suwN kuyp jd pc kurb ,g kd rkc kldf rwcl kuyp jd pc kurb 4Tg sryp jdpc jwn7jwn ]Tg sr[j jkpkI'f suekl udfsy 4,g rkc hjlwn go Tg srsn hg sn kdD/ rqgc7kL\skF skr ]skg ktjxf ]skg ntfe ]skg jnfae ]Skt yef L\hH ]Skt yef kd,ke udfsy Tg srykHal skd suiv sl gjr cl jkpkI'f ]jkdal ]Tg srdskj gjr hldf 4aSqN7aSqN7aSqN df ,g krskg ue kjkeg 4Sqg SqN kucf g kruke Cgu ue skr kjkeg dfXk;D ]hoir ,g ]"Qqikge ,g 5Tg srgd so ],g krxkH jwn7jwn ],g krwN Cgu skr henkv dS df , g sr[sn so 4,g r;fkyky Syf sd suwN skd h_ ue kd Xk"Qqi hdkc dfXk;D Tg sgj srsn jnkv rqgc "Qqi hdkc skdlb j,kv T kr_ofiv skr sy wN h_ ]iki skr sy wN h_ ],g kgj krxkH jwn7jwn ],g kgj krkjc? ],g kgj krxkH hlk;al Syflb 4,g ;H kd kulkoekd ]kd hIyfvqlDsl Bqg hiNf jrhH suiv ],g Cgu ;H kd h_ ;H kurb ,g k;D ;H kurb `,g k;D Xe jhj' `,g krdl skg _ofiv sl suwN j,kv ,g _ofi knk; sl jhj' sd h_ skt ,g k;D Nqd klsS Xe jhj' s d hlk;al j,kv Skt skg _ofiv Nqd Xe hlk;al hldf sl susn wN Xgtf ,g k;D klsS Xe XkFkg sd h_ hd jgkc 4hxSkt skg hL\[ go ]hxSkt xkt go ,g hO,c h_ skt jrhH dfXk;D Bx yduf ukt ]Sx je skr k;x wN Fkg jxv su h_ hd jgkc df ,g krskg rhH;H sl h_ hd jgkc Xe sync sdlm ],g krsn hykx skd h_ hd jgkc Xe sync sdlm ],g uk'sji sl h_ hd jrhH lm go 4sl h_ hd jrhH lm go 4sl h_ hd jrhH ,g kvqg k;kjc? go 4,g hryp kulkoekd ekd7ekd7ekd jrhH hHr ,g krit ekj7ekj go 4,g hrkt kv hui hHr ,g krkyqc skd kekeji hH ct 4,g krgkp kukyqc skd kekeji kjkpsc go 4,g hrew? h_ jrhH sdlm 4,g hrjd uk'sji j,kv rL\fhi rqgc h_ hd kuekd hdlm jrhH ]skd hlk;al j,kv q/kl df ,g g; <jkd dufkK,oskue _kedS kdlm `Tg sgj Z<wijkgoZ;qn surb Xk;D rfzi sd h_ hlk;al j,kv q/kl
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 97 egaP

hxntV ]Tg s;hn sd hef eg 4,g sxkv j,kv hxntV ],g Cgu Cgo hxntV Tg sL\[ eg akgt 4,g skd su>el j,kv ,g hjgx rqgc hxntV 4,g Cgu dhO kusy sthru hnt jGf 4CF aSkuokHal hL\c hd rfak dek/ Xe h/akx df awg krgd Xe Syflb `nkc sd sugc Xe kjk/ hnkouen hd krdrf,u hd jH uoht hH go 4hH skd regf hd sujd xsk;zi klsS hd h/akx j,kv 4Sgfkp husn nkn hd regf hd hroq; lm j,kv 4Syf sd <{hji sd kulko hiNf Xe Rpfo `Syfldf ]sgj srskl ji jrcf h/akx Fkl d hroq; dS dr suhge gN 4,g s k;df Cgu sl gjr hldf suTe hHv jkgoZ;qn kurm 4kxsyp kri skdum cr 4sgj srskl ji jrcf dr suhge gN jdsy skd hroq; hd Z"o lhc dS ]Xe sikP\qc ]Xe zem erfav huiv h/akx df kxskg Cgu kri skd ugc lm n;k' j,kv ,g Cgu skr hH <jkd kd suskg tkjku ji um 4,g Cgu skr hH ;kim kd sujd knk; sllb ]Tg srdl jd Nqd so hg ywdquv sd 0fqc huiv 4sxXgj j,kv Tg sgj xsky syko suikN sl k'seg skIskG go 4Tg Sx Sk[nf Sqg s[j Fkg ji s/ad sdum ]hxXkg ak;rfski7hrku ]sd Xk;pfc j? hg suiv go Xeltf Bx hd rjfkpzi go hdum skr skIskG dS 4hF Bx hd rjfkpzi cw[ Xe kdjfsev j,kv iskjw; skIskG dS hd h/akx df ,g kuql suTe ]Cgu klsS ],g Bx iN skIskG hg hjse go ]kxskg Cgu kri n;k' skdikv 4k;df kL\[ Fkl sd Xk"Qqi skd Xk;_f ]Sky jgkc kGn hygi sl Xkj? sd ukrqngV h/akx skd Xk;_f 4hd regf rqgc skr su h/akx 4ZGlf so Ski >el kurb skd naukdsoof kL\i Bk[nf Xgm Cgu hg kurb 4hF 0fc hIskN hl,d ]sF xsky sNv sl,d 4hxskg Bx gj xan hH krnfsouf 4,g knk; Fkg kd krnfsouf q j,kv ed Fkg kd naukdsoof Xelm ],g krL\i Bk[nf kvqg ky,G ekd kd naukdsoof Xe k;ufqn hjkl skt tkv 4k[sn Cgu hH su hldf ]skd eszi sd krnfsouf ]skd kr_ofi hd krnfsouf g; j,kv hlk;al j,kv heko s; df Bx y,G hekunc Xe ykxac sjkl j,kv k;x jGf xkenf kd ukrqngV lc j,kv Bx kv Fkl krnfsouf 4sI,ky ukrqngV naukdsoof 4,g k;D Zxke ],g k;D ;kim Syf sd k;so jGf skr kxawn jd jkdub skd k;so Te jxv `hxSkt akgd skr hxSkv Cgu lki sjse k;so ]kgd su Ibk 4,g k;so g; ]dhO skr skg hH h_ ]kgd su Xkxsky `SqN u <jp df ,g k;D iki kd h_ udfsy ]kgd su Ibk 4skn suwN re <jp skd h_ lb Cgu ]kgd su Xkxsky ],g hrwN <jp jdkv Xe Xk<jp sdlb k;so hd eku uyfnse hjse df k;df d' su Xkxsky ji Ibk 4kF k;df jkpof7pskl Xe susn k{hn skd Xk;_f hg <jkd sd Xk>elku ub su 0qc n;k' j,kv jrnc hH sleg 4sF sl k'seg sl,t hg eg knl henkv dfXk;D kxskg k;df tkjrS jWt ]henkv g; ,g kvqg kj?f sl Xk;_f jktg lhykp df 6kxskg k;df tkjrS ji jhokge su Xkxsky surdf ewyke u 4jktg lhykp CF ak;<fq{Hf j,kv jktg gjkc yosd sF q{Hf sd jhokge 4sxXkg Sqg rrfpV hnkorfhu hH cr skr ]hn k{hn hd lk;al skd Xk;_f ct su jhokge 4,g Cgu yqdycf rfXd7u,k; kursp j,kv urpV kdum dfXk;D ],g uOfd rfv ku>el skd < 4,g k[j ykL Xe dr dju skd < su Xk;nfkorfhu Nqd sd rjkH Syfhlb n;k' j,kv 4,g xyv rkc hdum udfsy ]< sl,t 4Tg Sqg jWt rDf; defk;kv j,kv dek/ ]akg 4kvqg Cgu hg rDf; kjlwn Bskd kyko susn ukel rfakH hd h/akx skd h_ Xe Xk"Qqikge drf,u su ukrqngV 4,g k;nf ukel go skd h_ jkc hygi su h/akx Xe ukrqngV 4Tg "Qqikge drf,u sygi syko sujd Wq' skd jkgoZ;qn lb h/akx 4Cgu kri Nqd kd h/akx skd ugc n;k' skr sF srjd Cgu Fkl sd Xk;_f hHd jkgoZ;qn klsS skr hth/akx df kNwi hH g; su ugc um 4kL\i Bk[nf hg kurb ]kL\i Bk[nf hg; slm nkc sd uk; sd jH sIa? lm 4,g hgj dIv Cgo 0fqc hdlm 4Tg srkrc knk; Xe /acal sd dnkial j,kv jGkzxskIskG lm ]ed rckc sd h_ lm j,kv sjse skIskG go kxskg kikN su dnkial ltf j,kv kxskg kjkrm _pf go su jGkzxskIskG ltf `krL\i Cgu hg Bk[nf Nqd hHd rDjfrfv sd jhj' Xeg k;D `,g k;D utsk;zi ],g k;D rjWt hd sujd kylkG kurb phc sd "Qqi j,kv h_ j,kv awg krdl dskj sl,d skd h_ dS skr krdl dskj Cgu skd "Qqi hldf Xe ct 4awg krdl dskj l,d Te skd h_ dS skr krdskj Cgu Te slm cr ,g kryef jdkv syx ct sl eszi "Qqi Bskd df krxy Cgu s>qe 4,g kukt s
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 08 egaP

4Sgfkp kuskg ue;uf7rfral Z;koufv ]Sgfkp huskg i'fjIsIDLf dr ykl lkpi Xe 'sn lb df Tg srgd hH g; ikv3Fszc esl nf ub3Fkl hg Fkl udfsy 4kuuke hHr ]sxy dhO skdikv jxv sdjd jkpof j,kv ]kujd jkpof ikv ji lb ]awg kgj gd skdikv Te go ],g If1n hjse hl,t df Tg srgd hH g; ikv 4Skt u pat skdikv go df dr ct kusy re uke ikv skd rkc hjse df Tg srgd hH g; hg Fkl skr Tg srgd rkc huiv Nqd ikv hH ct df g; skr dS 4ikv Tg srjd rkc hd kOuf0fqc ]kOufjkpof ]Tg srjd r;kegf hd kOuf0fqc skr dS ikv df kgj jlv ji sjkeg kd rkc skn skr 4akg; Tg Skv jkc hjlhr cv ]sF sruql eg skdikv ktwi lb jGf j,kv 4ktwi g; ,g klgf kd Rpf h/kjiv g; ]l'akd hIxf g; 4sxXjd ktwi dr ykl Xkjktg eg ji sukt je udfsy ]hdum sxXuql u ]sxaSkrl srgj kntV skd h/akx 4,g klgf kjlwn hg kd /kjiv hH go udfsy 4,g Rpf;kzi kd /kjiv Sx Sdf ktwi g; 4,g hryp ktwi dr ykl Xkjktg skr 4,g kryp rpf;kzi kd iki lm ]jrhH ,g iki skt go ],g k;df /kjiv skt go ],g hn kL\hi skt go 4,g krjd Rpf;kzi slsS 6,g krjd ktwi hdum tkel kjwi nkc sd suje sdum ]Tg srkrl ht srht eg skd Xkxsky utf 4,g Rpf;kzi go 4,g ikRkpi sl iW dlfuke ktwi 4,g k;krl rqgc sueg sltf ]Tg srjd ld hlm eg hH ktwi jGf 4Tg srkj sd supc s; ]Tg srkj sd suIwN s; 4Tg Xchdjr skn s; 6skjd ktwi hd henkv Sqg sje j,kv skykL jke skd henkv kntV 4sxXjd jkpof eg ji lm ],g If1n skt hjse Xe /acal sd hth/akx 2.uekv ;zif sjse ,g dufkK,ov urpV kd h/akx upozi akou k;skj kjhcd [sn 2,g kgj sn k[sk/ Xeg kqc df kxskg kgj yk;[ kdum n;k' 4sF srlag hlag hnax j,kv sF srjd sjk'b snax jiM sd kuI? lm jdkt hH suekl sd h/akx hnkoh/akx s; 4,g Sqg s/kl hiqp ji lm j,kv 4,g krgkp kuuke Cgu knk; sl kuIZ?qn hnkoh/akx skd kuI? lb Syfhlb 4,g hn jd 0lf hg kryGlv su xsk;zi lb skr hd e;al rFfdkFr j,kv uen `kxskg k;D kd Xk'snim j,kv [Q hnkoe;al sd jH uoht sd h/akx cr dfXk;D ],g krdl L\i kxgae rqgc skr Syf sd hnkoh/akx kujd jkdho slb udfsy 4hyef sl xsk;zi d_fakr lm Xgm rDfqe go ]sdl ki Cgu rDfqe skt sl uen h/akx skr Xe If1n hjse 4,g Bx skg kdhI hjgx hH hd e;al j,kv krdrf,u hd jH uoht sllb 4,g d_fakr Arywe xsk;zi g; kd h/akx 4,g krskg uIk?nm kd ek;kv s;u dS rhjiof yqdycf sl Xk;Rf1ozi hnkouen hdum sllb dfXk;D~~~Sgfkp kukt k;nf uk; rqgc ji xsk;zi lb sd h/akx udfsy 4aSkt yef u Xe hef kekge sdum Cgd df hd kIsp hH hd suykL NXki jd rski7ihy skd kuI? lm jGf j,kv 4sikN Cgu ;rD; sd h/akx su Xk_i sd h/akx nq[ 4Snf hH sjgi Xe rkj 4k;df hH /skjof su Xk;nfkoh/akx sdDi 4Cyp Xrkc cw[ hH jdsy skd xsk;zi rDZq;im sd h/akx 4Tg srL\i Bk[nf hg s;hn sd hef ZGlf Xgm ]hrL\i Bk[nf Cgu rfsk; hd jiM skdutf 4,g hrkt jiM hd rqgc sl s;hn sd hef rfsk; hd
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 18 egaP

eqr skdltf hlsskesL hFskF skt g; skr ],g hujd kn,i hlsskesL hg Xe pl jxv ]Xe 'sn ,g kuky _ardsky kpl jxv df awg kgd g; Te skr akgo skr 4krskg Cgu ZFv Bskd Syf sd hdkc ],g krskg cyre Syf sd Cgm ,g ZFv lki sdutf go 4krskg Cgu cyre Bskd kd krukel drf,utkj skr ,g krukelv dFkv jxv j,kv ],g hrskg jZHuf ji krukel dFkv Arrav krukel drf,utkj dfXk;D 4,g kd s[sk/ yqdycf _ardsky go skr sjd rkc hd krukel drf,utkj ZGlf _ardsky 4,g Cgu _ardsky go ],g _ardsky kd s[sk/ ZGlf go ]krky Cgu krukel sl iW dFkv _ardsky skt df ,g g; kugd kjse ]awg kgd g; skr go awg kgd skt Xe Iskdtkj 4~~~kF kgd skt Xe Iskdtkj suikv ]Cgu 4~~~,g g; cyre kjse 4awg kgj gd Cgu Syf sdikv Te 2Cgu Te 4Tg srsn jd Wq' hH uLao7uLa[ cl ikv ji jc[ hdum df Tg xsky cl ikv jGf j,kv 4srdl >el Cgu hH dkte eg ],g hgj kt hyp hrsk[ hjkeg hH kre{ hd su>el skd jew `,g krdl kt k;df k;D Syf sdcl ub cv 4awg krgkp kujd kyckdqe sl h/akx Te df k;nf ikN sucl suXkgm 4kxSkt skg kyckdqe sl h/akx ]kxSkt skg kNv hg kL\c jGf skr g; ]kgd Xe dkte ZGlf suTe skr `skg k;D skr sn jke hyskx skdikv Bskd skr Xelb ]Tg srgd Xrkc skt ikv df kgd su hldf sl Xeum hg klsS~~~awg kgj gd skt Te ],g g; kte kL\c 4~~~df kgd hH Xe Iskdtkj suikv ]Cgu 4awg krgkp hgk'kukr Xe 'sn Syf sd ykl lkpi Te df ]suXkgm skdlb df ,g Cgu kehl hd hGwdosc hdum j,kv 4kgd Xe dkte ZGlf g; 4Skt O,c gk'kukr Bskd Syf sd ykl lkpi df skg jrgsc skr sl _ardsky lb `skg sgj gd _ardsky eqr skdlb df kgd g; suTe Xe dkte ZGlf slum ]Bqg rkc g; Xe lXakd ltf hd Xkjkd_i skt go 2,g hrkt skg hukj,g s>qe skr Tg srgd ikv s>qe ct df Tg hrkt Bkpaqgi jd L\kxcf hurb ]jd L\skje7L\skr hurb so ]Tg hrkt Bkpaqgi rckc sjse Xjc[ skt df awg ukj,g kurb skr Te 4,g kOadm hjkeg hd su>el g; ]Tg sr[sn yseykr sl,d Xe Xkrkc Xkuskn ub ikv skr 4srki kOcf Cgu eg yseykr Xe Xkrkc Xkuskn ub skr
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 28 egaP

`Bqg akgd kOufjkpof jGf skr 4awg kruke hjliad yqdycf `Tg sruke ikv skd xuVky hyefsG hjliad 4,g Cgu ykol g; 4kd ZlDke , g kdsO Bskd skr k;nf gd suTe eufq;d df ,g Cgu ykol Bskd skr g; 4kd k"kHjfi hd eufq;d ,g k;yf sy Cgu kdsO su ZlDke Bskd 4,g jZHuf ji >qe g; ]kxaWd k"kHjfi k;D hd eufq;d dfXk;D 4,g Cgu hjWt g; ]u 4hg ,g hgk'kukr skr ,g eufq;d 4,g kgj jd kue u,kd Xelb ]u awg kgd yqdycf ]akg7akg 4Lkx ly eufq;d skr ],g k;D llfhF hjse df hH kgd hHv suikv Xe Iskdtkj 4,g Cgu hg ykol skr kd BkuLf 4,g Cgu hg ykol skr kd BkuLf ]kxaWd cd Te skr BkuLf ]u7u 4srdl jd Cgu BkuLf ikv go ]hg ,g skr go ],g IXeIsI skt kdikv udfsy 4hxsL\i hujd rkc s>qe slikv k;D df kdikv ,g tknav s>qe 4aWd Gkl7Gkl hjwi Te sygi ]kxawy jd rkc xyv slikv Te go 4~~~k; Iufq;d k; Iyf'skl Xe dqe Bskd udfssy 4,g hrdl skg hH dIfyfIif,d j,kv ,g hrdl skg hH dIfyf'skl hlsskesL3,g hryp rkc hurtf hd hlsskesL Xe k;ufqn hjkl skt g; ]kgd kurb ZGlf go kgd akgo suTe skt 4Tg hrL\i ewyke hruc k/kc Xe suky krukel dFkv Xrkc hd hlsskesL s; skr ]skg srkt syp srjd Xrkc dIfsskesL ZGlf eqr jxv Syf sd suky krukel dFkv j,kv 2hrdl skg Cgu hL\[ hlsskesL Bskd kucf Sky krukel dFkv 4hxsjd Cgu ekd hlsskesL g; ]skg sgj kt syp s>el
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 38 egaP

df Xgd eg j,kv ]Sky,G q<kIhd sd kt,g Xe oakx lb henkv dS jxv 4sgj ki >el Cgu hg rkc hjse ]u sgj ki >el Cgu hg rkc hjse ikv 4hxsL\i hg huuke df huk; hjliad 4~~~kgj gd Cgu skr g; Te ]skr Te u awg kgj gd hgo `Xuke hg skr Skv Xe >el skdikv jxv rkc hjse df srgd Cgu g; ikv jGf skr 4kxsyp Cgu g; df kxsjd jdGf hdlb dqe skr kxsjd j,kv 4sjd kokn kd su[j r{f'fv skd spc hldf go df ,g krdl skg Cgu dg g; skd ikc hldf 4Sgfkp huskg hjliad df ,g hrxy s>qe u'sdqtS hjliad sl,t 4,g hrxy hl,t suskg hjliad rkc g; s>qe df awg krgd Syflb Te 4Skt skg hjliad Syflb awg krgd Te df awg kgj gd Cgu g; Te ]awg kgj gd Cgu g; Te 4awg kgj gd hg sL\skF g; Te skr 4,g rkc hd sukxt skd la;'fakd ]akg 4~~~skt ,g la;'fakd skr 4,g kd sujd jk;,r skd lukedsky ykol skr g; `krdl skg Cgu Xk;D yskIad7ZFc hjliad skr ]krskg Cgu Zktg Bskd Xe hlsskesL j,kv ,g krdl skg u'sdqtS hjliad jxv 2u'sdqtS hjliad ]Tg srgd ikv `Tg srjd rkc hd hlsskesL hl,d ikv j,kv 4srgkp kusn Cgu k{'f skd Xkpc suiv eg dfXk;D 2,g hgj skg k;g hd hlsskesL skr g; 4Tg srgkp ku[j r{f'fv skd Xkpc suiv eg df Tg srgd g; ikc7ake sd Xkpc ln Stfhy uke jxv j,kv 4sxXL\skN Cgu r{f'fv skd spc hldf eg 6hxsL\i husy k{'f skd spc jg df Tg srgd eg 4Bx skg hgk'kukr g; df srgd Cgu g; j,kv ]skd Xkpc Tg sgj sn u'sdqtS hjliad hHv ikv 4,g hjliad hH skr ]kxsL\i kuuke df Tg srgd xsky L\skjd lhykp j,kv awg Cgu jk;,r skd suuke ue;uf7rfral Te df ,g krgd hH henkv dS Xe Xkxsky L\skjd lhykp sd ukrqngV jxv 4go ,g hjliad hH skr ]Xe dqe ,g krjd jkdub hH henkv dS jxv df ,g g; kugd kjse udfsy 4hxsn jd ;r jiM sd dqe hg sL\skF hIjfkubke Bskd cyre kd hjliad 4kxskg hjliad skr ,g hrjd ;r hIjfktse hd dqe jxv j,kv 4,g thp hl,t sukt skg hjliad g; df awg krjd yhiv skd jkpof s dikv Te df ,g kurb yqd cyre kd hjliad 4kxawn jd hjliad Te df Cgu g; cyre kdlm ]awg kruke hjliad Te 4hl hL\skF Xy >el rkc hjse
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 48 egaP

4hxsync yqdycf ]u hxsync 4,g hrkt ync hH k"kHjfi skr ,g krkt skg tXp oIfsIyfkoD 4~~~skr kjse udfsy 4go ,g Cgu y;jfskIsIDLf ],g lXyskohusc rqgc dS 6akgo ,g Cgu IXyskohusc Bskd ],g y;jfskIsIDLf hg yqdycf dS df sxXkg nsH Xe k_ke Xelb huk; 4,g ykol g; ],g IXyskohusc Xe k_ke ldf go 4,g i'fjIsIDLf IXyskohusc IsI cl dr cr ,g IsI dr ct Syflb j,kv 4IsI sku kxskg skr cyre kd hlsskesL dhO 4Sgfkp hukt IsI hjwi skr Cgu 4Sqg srgj sd IsI Tg srdl jd eg hg kurb 4skg IXyskohusc knk; sl knk; go df ,g g; ykol cv 4,g uZ'vskd go skg hd gjr hH hldf skr IsI skr 4,g uZ'vskd pl tS IsI skr 4kxsgj uZ'vskd ]akg 4kxsgj uZ'vskd 4,g i'fjIsIDLf dr akgo ,g dr akgt IsI ]rewdqg hd gjr hH hldf 4sl gjr hldf u hldf ,g u'iad go Arrav dfXk;D 4,g i'fjIsIDLf Arrav rewdqg hd gjr hH hldf ]rewdqg hH Bskd hdikv 2Xjd ''fskd hd su>el kL\skF skdlb ikv 4k;x eufq;d df ,g krskg cyre kd suL\skt Lkx Fkl sd eufq;d j,kv Bx i'fjIsIDLf df ,g krskg cyre kd sugd i'fjIsIDLf IXyskohusc~~~n' df Tg Sqg sLq\t gjr lb <kzi sjkeg skr Fkl sd Xkn'~~~skr skd Xkn' eg ],g g; kte kjkl go 4yqdycf ]akg7akg 4uzi g; ,g k;kv hg Fkl sdlm ]hgd rkc hd i'fjIsIDLf IXyskohusc suikv ct kdikv IXeIsI go ]Cgu 2awg krdl jd k;D j,kv knk; sllb ]awg krdl k>el skdikv 2,g jkoyr7dwnac Bskd lki sjse 4,g kdhjr dIfsskesL kjkl skr kjse 4Sgfkp kuskg ;r g; sl sdhjr dIfsskesL go 4~~~Sgfkp kuskg nac hjliad kujd k;g df awgd g; Te jxv skr 4sxXjd Cgu skr kxskg Cgu ]sxXjd k;g skr kxskg ynf kdikv df ,g Cgu jZHuf ji kNso hdikv kujd k;g 4,g nac hjliad kujd k;g ]Xe dqe ,g nac hjskp hjliad 4sxXjd hjskp eg df sgd henkv dS 2,g hgj skg k;g hd hlsskesL kugd ikv skr ]krdl ky,G Cgu q<kIhd sd hjkehc henkv Bskd df ji rkc lb hxsgj IokdQ hjliad
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 58 egaP

skr g; 2,g rkc hd sL\x> k;D Xelb ],g krdl L\i ewyke nkohtawi skdikv eufq;d kjse 2kusn7kusy k;D s>qe sllb ]kxskg eufq;d kd kcskuof7h/akx go 4kxawgd nkohtawi slm Te skr ,g krL\i rhjiof sdlm go jxv ]awg krgd eufq;d sltf Te dfXk;D ]kxawgd nkohtawi skdlm Te 4,g krjd kue u,kd 4kgd nkohtawi suikv skdlm gcql tkv 4,g krdl skg hH kd kcskuof j,kv h/akx kl,o ,g krdl skg eufq;d kdikv kl,t ]Cgu 4,g krL\i kukv susn ckot jGf ]awg krkt jd kn,i uzi sygi df ,g g; ekd kjwi kjse skr Te 4awg jk;,r skd susn ckot Te ]aSkt sxake ckot sl>qe ]skg hj;koDab ]skg kn,i xuVpsoD ]skg u krIi df awg krgkp skr Te ]awg kgj gd Xrkc skt Te 4sl rkc hdikv sxX>el hgo xsky skr ,g hrskg Cgu krIi 4u Tg srL\di xsky skr hgo ]Tg srdl >el skt xsky s l pskl ;kekl ]sl iW ;kekl udfsy 4,g Cgu ykol kd kdsO ]Cgu 4kd hldf ,g Cgu kdsO Bskd kd eufq;d 4,g krdl skg hH kdikv j,kv ,g krdl skg eufq;d hH kjse j,kv 4Tg iW lhpi Xe k;ufqn hjkl ],g hH kd k' ZLZkuc ],g hH kd ZlDke ],g hH kd usoskv ],g hH kd s;hjqd ],g eufq;d hH kd uebkl 4ed sl ed Tg iW lhpi sd eufq;d~~~S>fel kL\skF~~~>el hd Xkxsky 4S>fel kL\skF ]S[fsn 4Tg srdl Cgu >el so skr skd ue sdikv 4,g jkpof7pskl Xe ue sdum hgo ],g kyduf dr cv jdskg sl nkoZlDke skt skr go ,g ZFv skt kd Iufq;d skr xsky udfsy 4sl ynf sdikv ],g dhO ]Tg srjd ikv 4u kxaWd hg sl ynf suiv Te ]akg7akg 4awg krjd ZFv sl ynf suiv Te skr kd Iufq;d 4kuke suTe skd nkoZlDke df ,g Cgu skr g; sl cklgf lb df kgd jGf udfsy 4awg kruke Te klsS ]joB ly Iufq;d df ,g g; kuuke kjse df kgd hg sygi ]kgd hHv suikv sl,t 4~~~k"kHjfi ]krync Cgu Te 4Tg srync ZFv j,kv Tg sr[j hgo k"kHjfi ikv
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 68 egaP

4krdl skg Cgu Gkl hnt sllb 4awg kgj gd k;D Te df skdikv kxsdl skg Gkl nkc sd sujd rhprkc ykl ln ]jkp7skn kxsyp 4awg krjd ubkGLf skdlm skr ],g hrskg hL\[ xuVpsoD sl u'huGfsL 4awg krjd ubkGLf skr ],g hrskg hL\[ xuVpsoD sllm awg kryskc skt 4awg henkv kysdv 4skg kr[j ckrdf7cklgf kjkl skt df ,g GkI Bskd skr u lki sjse df u ,g g; skr BkuOfd Fkl sjse 4awg kgj jd hgo Te 4rkc hdikv k>el Te 4,g Cgu eufq;d kd u'sIzifjIab dIfyf;jfhI,e ],g Cgu eufq;d kd yxI lkyD ],g Cgu eufq;d kukjqi g; 4,g Cgu g; rkc g; ],g thp hukjqi skt g; df Skt skg g; s ygi Xe xkenf sd Xkxsky slltf df Sgfkp kujd ubkGLf g; skdikv skr 4kxsL\i kujd Xeg ubkGLf skr ]akg 4~~~lki sdikv ,g k;Lfbkv k;u Bskd ]Tg srgkp ku[j sxkv thp hjlwn Bskd ikv ct hH jGf 4,g klkc k'seg skr n' 4,g kdqp kt k;df Cgu xsk;im sl gjr jktg df skt srdl jd Cgu xsk;im klsS kd n' hH dS ikv 4Tg Bqg hL\[ la'huGfsL Xkjktg sNhi sdlm skr kxSjfd xsk;im kdlm ikv ct tkv j,kv 4,g k;x k;df xsk;im sl gjr jktg j,kv 4Tg srdl jd xsk;im sl gjr jktg ]Tg sdqp jd xsk;im xsky jktg skr Sjfd xsk;im hH kd n' joB 2n' cl 2cl ]Tg srjd xsk;im slkc k'seg eg n' df ,g kyeke klsS kd n' ],g kyeke klsS BkH ykyhxskH skr kd n' 4,g hrskg Ghydr skr ]Tg srjd ykesrb n' hg; eg ct hHv jGf skr 4,g kvqg k;kv hH kd Ifkv hyqI j,kv ],g kvqg k;kv kd dr skvke ],g k;kv kd dr uyf,I jdsy sl ZlDke kvqg kryp ,g k;kv yk;[ dS kd eufq;d go j,kv 4Sgfkp kuskg kl,d tkel df ,g yk;[ dS kdikv df awg krdl >el Te skr Cgu 4,g krskg kn,i hg sllb ]Tg srsn eku skt ikv ]ykol 4krL\i Cgu ZdG Nqd sl susn eku ]akg 4Tg srskg okH sdlm 4krL\i Cgu ZdG rqgc sllb ]Tg srsn eku k;D skdlb so ]awg kgj gd hH skt Te 4Bqg rkc hd sujd jkpof sjkeg
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 78 egaP

uoht suiv pqepl skt sxXkg hH slsS Bskd j,kv ]kxskg h/sk hH Cgu Bskd j,kv kxskg h/sk Bskd ]sxXgj sjqc7sNv hH Xelb 4Tg srdl [sn Cgu eg Fkl dS skdcl um ]Tg Sx skg skt keZke/ ]Tg Sx skg "f+ ]Tg Sx skg rDH skt ]Tg ral skt df ,g hrskg thp g; skr 4Tg sgj jd rkc ikv skt sk[j re jd kiNf jnav go ],g k;D kd jnav ]sk[sn jnav ]skvkt syp jnav3,g rkc hd jnav skt j,kv Tg srjd skt Syf sd sukrc eg skt ],g krgj skt kd jgkc df Bkrc suikv skt rkc hd yd thp g; skr ]Tg srgd g; ct ikv df ,g krxy g; s>qe 2Stfhd rkc huiv lc ikv 4kyeke ,g ydfqe rqgc skr go 4,g kgj jd k;D henkv u,kd df ,g ydfqe yqdycf skr go 4,g ydfqe kukxy kri skr go 4Sbkxy re cklgf ikv g; ],g kgj ktc jdskg 'q[ u,kd ],g kgj ktc hykr hOw> u,kd go dfXk;D 4Sbkxy re cklgf ikv g; ],g krkv Cgu k; ,g krkv jd pskl u,kd 2Sjfd rkc huiv ikv 4Tg srkv hg slsS skr xsky knk; ]srkv Cgu skr jd pskl~~~skt sllb j,kv ,g hrskg kn,i u'sziab skt dS sl gjr lb skr 4,g k;kv hjkdrfak kL\c skr g; df ,g krxy g; skd Xkxsky Xe j[fkv j,kv 4Tg sgj jd jkdub ikv skdcl um Tg l;Lfbkv sL\c surtf ]skd Z;pzc ]skd klgVv ]skd ;l sjwi7sjwi ikv df sl,t df ,g kryp sl sdhjr lb g; chjd7chjd jGf j,kv 4,g Cgu hrkv go ],g hdikv lsul;jfhl skt Syflb j,kv 4,g krkt skg kl,t hjy,x nf xabsy go ]Tg srkt skg 'q[ so skr ]Tg srjd {kId ct ikv 4Tg srgkp k;D ikv df Tg srL\di Cgu g; so ]Tg srktc hykr yqdycf skr so ]Tg srktc hykr j,kv T g srkv tkv skt Syf sd lslke sl rqgc df ,g krgj g; kdhjr kd suyskc skt kdikv udfsy 4,g hrdl skg hjlwn hH hd sok[nf j,kv hHan j,kv ,g hrdl skg hH klgVv hpl ],g krdl skg hH eszi kpl ],g krdl skg hH Z;pzc kpl 4,g krdl skg hH kd ;l dS j,kv ,g krdl skg hH kd Han dS 5,g krdl skg iW skn kdum ],g Z;pzc ],g eszi ],g skt ;l df sgd rkc dS ikv df kvqg g; ]kvqg kn,i ykol dS sllb kuql tkv j,kv kuql yd skt Xe yk;[ s jse udfsy 4krukt Cgu Te skr g; sxaSkrc k;D ikv skr yd udfsy 4kxaMkrc rkc hjlwn Te yd df kgd Xe j[fkv suikv tkv kl,t3Tg sr[j thp hg dS ct ikv df ,g krskg k;D hH jGf 4,g krL\i kuyskc hH sdjd jskt knk; Nqd Syf sdlb ],g kujd kyq[ skdlm ,g kvqg kL\i Han akgt df Tg srgkp g; j,kv 4Tg srgkp Cgu eg skr klsS ]sjd rkc Bskd sdjd ],g dhO hgo ,g kryp skt df ,g Cgu g; rkc Bskd skr Xelb 4,g hg dhO go 4Tg srjd jkgzi ikv jiM sdlm ],g iW dS kd jiM7jiM skt ],g kgj yp Han skt ]Xe tkel ,g Iufv skt ]ikv df k;kv yk;[ g; s>qe skr ]kuql skt suTe yd j,kv tkv 4skdikv kuql kGn /kdS hH sygi j,kv k;kv Cgu hH gcql Te ]kuql Cgu rqgc skr suTe~~~hg sdikv sl,t 4,g krdl skg yjl kL\skF lslskzi n;k'
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 88 egaP

j,kv 4krdl kt Cgu ky,kr skr sl jrhH df ,g g; skr rkc pl j,kv 4,g hg s l jgkc xaP kdikv kd suy,kr hH skd ufqe7"f+ dr cv df ,g ji rkc lb jskt kjse 4,g Cgu ZFv rqgc Bskd Xeub ],g Cgu jkl rqgc Bskd Xeub ]Tg Xrkc hd Xkvk"kHjfi hdikv g; ]Tg srgd ufqe skdldf ]Tg srgd "f+ ikv skdldf df ,g g; cyre kd sugd kjse 4ikv Tg sgj >el Cgu cyre kjse 4~~~uikIskN go 4~~~jkrov eji ]ukoxH skdlm wngV j,kv 4kd rjkHkge ,g krkojd 0q;kge ],g krkojd klgV henkv g; df Tg srsn tsH dju u,t skd < 4kxsL\i ewyke Cgu "f+ Xe spakP sd u,t "f+ kd spakP sd wngV hgo j,kv kxsL\i u ewyke "f+ Xe spakP sd u,t "f+ Bskd j,kv 4,g krkt skg ufqe7"f+ skl ],g krkt skg IGf skt Xe spakP j,kv 4,g jk;,r kpakP hH kd ufqe7"f+ df kd sugd ,g g; cyre kjse ]kd sugd ,g g; cyre kjse 4~~~IXlji surdf SL\fskN go 4,g k[sk/ jlkjl IXlji scuk;uf sl Xe ,kl sl Xeum Tg srjd Xrkc rqgc ikv hd Xk;ufqe7"f+ utf ]Tg srjd Xrkc rqgc ikv hd Xk;ufqe7"f+ utf j,kv 4,g Cgu kgj hHd gj,xo xq;rl 4,g Cgu kgj hHd xq;ro7xq;rl 4kxskg hH Xe xq;rl 4,g ed n;k' tkv j,kv 4,g knk; hg sl k'seg ],g knk; hg sl k'seg g; 4u ]u ]u 4Tg srgd ikv ],g knk; tkv sl k'seg 4,g Bx skg Cgu knk; tkv ],g knk; sl k'seg g; 4~~~tkv j,kv ],g pl go ,g skt thp hjlwn udfsy 4Tg srjd jkgzi skr~~~ 4,g Bx skg Cgu knk; tkv ],g knk; sl k'seg 4~~~,g knk; Hq'v ],g knk; ;hjqlkv df Tg sr[sn xsky rqgc j,kv awg kr[sn Te j,kv Tg sr[sn ikv tkv 4Tg hryp Xkuskn go ]rfzi ,g hryp skt ;ho,n j,kv ;hjqlkv dS df Xgd eg skdltf ],g hryp skt Hq'v7Hq' hd Xkuskn g; skr 4Tg sgj jd ''fskd ]u;zi Syf sd sujd uZrojfi skd
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 98 egaP

k; kOw> skt 4,g hrskg Cgu ;we hdlm ],g kd henkv orfv skt kpl skt ],g lXI>DfS dIfXFkv skt df sxXjd k;D ikv Xelb 4,g dhO rkc g; 4kxsL\i Cgu ZdG hH kjt Xelm 4sulm hd hL\[ unf lm skt hxsjd hL\[ upL\v hgo IDstS hIbklskl skr ]Skt skg kL\[ hHv rkjdql3awg krgd Syf sd <jgknm skdikv ]Stfhy >el3rkjdql df awg krNwi g; slikv Te 2kxsL\i Cgu ZdG hH kjt 6hd hL\[ unf lm skt sxXjd hL\[ ikv upL\v hgo skr skg kn,i hH hHv rkjdql ]awg krgd g; slikv Te `skd rkjdql k;x >el k;D tkel `skd rkjdql ikv Sx >el k;D df awg krgd g; skdikv Te 4k;x >el g; Te ],g tXjv kdikv go 4,g k/ofql skdikv Xe suykOcf kpakP ji henkv Sqg s je 4,g k;kv Cgu Nqd Xe >el ],g k;kv Cgu Xe >el 4hrskg Bx skg rkjdql dr cv k;ufqn skr cr krkt kv Xe >el 4k;kv Cgu Xe >eo7>el 4k;kv Xe >el skd Xkxsky 4k;kv Xe >el go nkc sd suje 4kxSki uc ufqe7"f+ nkc sd suje 4,g kgj jd ckj[ skd Xkxsky ],g kgj L\kxcf _jfp df kxsxy j,kv 4kxsL\i ewyke hrjkj' j,kv kjkokv Xe kntV rkjdql 4skr Xe kntV kxsL\i ewyke kjkokv 6kxsL\i Cgu ewyke "f+ skr ,g kntV jxv llht sl,t 4sxXy jd kL\[ u;jfsIbk ;sk; sdlm ikv df dr ct ]kxsO,c Xe u;jfsIbk sdikv cr ]sxaSkt xy ykl jktg skn ]jktg sd suje skr kxsO,c jxv j,kv 4go Cgu kxsO,c Xe u;jfsIbk sdikv skr Cgu 4,g Cgu hg orDf; dIfXFkv lki sd henkv lm ],g krjd kIsp hd suO,c Xe u;jfsIbk sdikv k; ,g krskg htkj skt skd suO,c Xe u;jfsIbk sdikv ],g krskg htkj skd suO,c sdikv Xe u;jfsIbk hH skt df ,g g; >el huiv hjse j,kv 4Syf sjkeg ,g krkt skg "f+ skl ],g krkt O,c skt Xe u;jfsIbk j,kv 4Tg Sqg s/ac u;jfsIbk skr sjkeg ]hd suy,kr hjkeg ,g kjk/ hjwi hd hjwi skt ],g hIbklskl skt hjkeg df ,g g; kugd kjse ],g g; kugd kjse 4~~~ikv sl,d go 4kdlm ,g ydfqe rqgc kukv Xe y,kr hdikv skr ]skg henkv jxv 4Tg Cgu df Tg srkt yqr Syfhlb jlDv so ]Xe Xkvk"kHjfi hdikv Tg srkt yqr ufqe7"f+ skt df ,g g; If1n hjse Syflb
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 09 egaP

]awg llht Te df kgd su llht 4,g kgj jd ydu hd llht sjkeg g; 4skjkrm sphu jd L\di skd 'kenc lb df kgd sl Xkxsky skn j,kv k[sn slm su Ihzi Zpkv lm 4k;nf L\skN krkj Syf sdlm su Xkxsky skr k;kv Ihzi Zpkv go 4kxskg krkv go ]kL\c slcl ,g Ihzi Zpkv 4kxskg krkv skr hjnki kd Zpp sjkgqr ]sukpgi Cgu eqr ]j,[ `sukpgi Cgu skd>qe j,kv skg srI,ky sl Zpp sdjd ktwi hg hjse eqr sjv ]kgd su llht skr 4krdl skg Cgu kjkcqn cv ]kdqp skg kGn dS skr llht dfXk;D 4,g krL\i ewyke xO kdDi df kgd su Xkxsky um skr cr 2awg llht Te df kgd suXkgm 2skg sgj L\i ewyke llht yqdycf df skg sL\[ jd uc slsS yqdycf `BkH skg u,kd eqr df kgd suXkgm ]lki Bx kv L\hH Nqd `,g k;x kv hrjkj' u,kd `,g 'kenc u,kd `,g kL\[ kvqg kuc llht yqdycf jd uO7uc henkv u,kd g; sjv df kgd suXkgm skr syduf xsky sd Zpp so 4Sx skg sL\[ sphu sd L\k> dS so j,kv ],g unf kd jkoofj ]Tg sgj kv xsky sl Zpp gcql unf dS ]Xe eylQst so skr 2awg k;D Te df sxXy jd tbkudjf s>qe xsky skr cv 2kxskg rxko kjse skr cv ]Tg sgj jd ktwi hjse xsky sjkl j,kv Tg Sx uc Zpp sjse Xe k;ufqn hjkl skr cv df su[sn g;3Tg srI,ky liko nkc Z"o ,kl gjkOv llht df ,g hd rifd sulm kuI? rqHnv rqgc dS Xelm 4oskt\Zked Zlnzc3,g lk;im dS kd hdoskrskn 2kuI? jknste rqgc dS 4,g Cgu htkj hH hHv skd sujd ktwi hdlm hH go ,g kgj ew? Skxy kexr skt kd llht go skr Skt skg kL\[ hHv llht j,kv 4Cgu hd ktwi suikv hHd skr hdlm ]kF henkv kl,t llht df awg kgj gd g; Te `Tg sgj >el rkc ikv hjse `Tg sgj >el cyre ikv kjse 2u Tg sgj >el cyre kjse huk; 4,g Bqg hd hL\[ hdikv j,kv hOw> yqdycf go Tg sgj twi ikv skd yD' ltf 4srkxy hg hywl ikv skr skd yD' hdlm 4Cgu hF hHd hdlm skt hy kuc yD' hjlwn suikv hd llht sl unf lm ],g hd Wq' ktwi suikv sl unf ltf udfsy 4,g uklkv skr go 4skr krskg hHan ]srsn jd Wq' ktwi jd uke ufqe7"f+ skr ikv 4hrL\i u rjWt hd sukxy hywo7hywl skdikv skr krskg hHan 4S>fel kL\skF skdlb ]S>fel kL\skF skdlb 4,g hHan q'h; df sxXgd Cgu g; ikv 4,g hHan rkjdql go df sxXgd Cgu g; ikv udfsy 4~~~awg kgj gd Te sl xaP ltf j,kv awg kgj gd Te skt hgo 4awg kgj gd Te hgo 4Sjfd kupskykv ikv hdlm ],g kvqg kyp sl u'hLsI k; kvqg knky sl jiM
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 19 egaP

4Tg srsn L\skN ikv ]Tg Cgu srgd ikv g; udfsy 4~~~df ,g g; kugd kjse j,kv 4,g dIfXFkv hgo ,g krkt gj "s' skt3,g krkt gj rqgc "s' j,kv3,g krkt gj "s' skt df ,g kugd kjse jGf udfsy 4,g Cgu hH g; ],g Cgu hH g; df 6,g rfsu7rfsu 6,g Cgu g; ],g Cgu g;3awg krgd skr Te 4,g oIfsxuf lslskzi hjwi skr hjse 4kxsL\i kutsk[ skdikv skdlm 4,g pl skt ]krdl skg Cgu d,Iv Bskd ji ltf ,g jWt Nqd3,g krkt gj "s' skt 4,g d,Iv kjse ji lm ],g krdl kt k;df j,kv ,g krkt k;df d,Iv hH ji ltf huk; `u Tg sgj >el cyre ikv kjse 4krdl kt Cgu hg k;df d,Iv ji lm dfXk;D3,g pl go awg krgd Te skdlm3lXejf pgf I,n3,g krkt pc sl d,Iv sjse skt j,kv 4,g ji cl d,Iv kjse ]Xy >el rkc hjse ],g g; kugd kjse 4,g ji cl kjse 4ikv X>el u ryx go 4d,Iv ,g ji cl kjse 4~~~kd dr tkv kurtf kjwi ],g krgj Cgu jiM sd IXe'yf,Ib go ,g krgj d,Iv skt dS kjwi kdikv 4Sgfkp kujd 4Tg srdl jd Nqd jd gj jgkc sdlb ],g hjqc go ,g skt IXe'yf,Ib df ,g krgkp hH go ct df ,g hrgj thp hlsS Bskd Xe henkv dS7dS sllb j,kv Tg rgj hH jLbklImkv so 4sxXgd s hH ikv skdltf jLbklImkv ]syko sugj jgkc sllb ]syko suL\y suekl sd IXe'yf,Ib 5Tg hrskg thp skn 4Tg sr[sn Cgu thp hg dS hd IXe'yf,Ib go Tg xsky skt eg udfsy 4hxsjd k'seg j,kv hF hrjd j,kv hxsjd hgo Tg srgd ikv go ],g IXe'yf,Ib skt 4awg kr>el Te rkc hdikv 4~~~Tg sgj twi ikv skd yD' ltf hd llht df g; go awg kgj gd skt Te ]awg kgj gd skt Te 4kxsL\i hgo kujd skdeg udfsy ]Tg hjnki sjkgqr dfakykg eg 4kF kL\i kujd Fkl sjkgqr skd Xk;jfnki hnwg; skt kxsL\i kujd hgo Xeg skr hd L\cL\x sueqr jxv j,kv 4srdl ukpgi Cgu Xgqr eg Xe jktkc j,kv 4,g Cgu rjWt Bskd hd suI,ky liko sjkgqr 4,g kgj yp sl dhO yqdycf k/a/ cl ],g k[j ket gjr hNv ekd cl kjkgqr sueg 4Cgu rjWt Bskd hjkgqr 4skg xcILf rqgc ]skg dkujr[ rqgc kntV eqr ]skg srxy sNv hg Zknqe eqr udfsy 4kF k;x ukpgi Te df kgd j,kv Syf L\di j,i ]jd ysk[ ktkojn k;kv hjnki go stc skn rkj 4k;nf jd nac Xe hjOskd dS jdkt sy skdlm 2jrm sphu ]'kenc ]kgd sulm 4awg k;x kv Te ]hd ktwi7kuZFkzi sueqr hurdf `Cgu srukpgi s>qe eqr 2awg kgj gd Cgu ydu
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 29 egaP

4,g krgj oIftfki LwIhIS IefjGd7uku ]Cgu 4,g hrkt skg oIfsxuf xdo hdltf ,g krkt jiM Labke hgo df ,g g; kugd kjse j,kv 4,g Syf s d oIftfki go ,g skt xdo ekv hd Labke ]u ,g skt Labke kjkeg endS 4Tg srsy ykduf uj,kG skd oIftfki so 4Tg srsn L\skN jdGf hd oIfsxuf ]Tg srsy ykduf skd oIftfki uj,kG df Tg s/ac gjr hjqc lb Fkl sd oIftfki Labke sdcl eg j,kv 4kxaWd xsk;im hg kd Xkn' j[fkv skr ]awg kgj jd uLa[ Te hH ct df ,g hrskg k;D Ghydr go ],g hrskg Ghydr k;D Xe rhprkc hjse ],g rhprkc hjkl skt hjse 4k;df Cgu hH kjt ]k;df Cgu hH kjt 4~~~k;df 'yf,Ib oIftfki skt suikv skd jIsIDLf IXyskohusc 4kxawgj krjd uLa[ yqdycf 4kxawgj krjd uLa[ yqdycf `sxXgj srjd hg uLa[ ikv k;D skr 4,g krkt pc go 4,g kuskl go kryt Cgu skt ],g krkt yt go ,g kjpd skt skr 4Xe xkv k;nf ykL skd suskl sueg sl,t 4,g krkt gj "s' go krdl Id Cgu skt j,kv Tg srykL Ikd eg skdlm ,g ryx skt skr go 4,g hrskg Cgu rrojfo7rrojfi Xe oIftfki 4,g krkt gj "s' oIftfki 4,g hrskg rrojfi Xe oIftfki 4,g oIfsxuf lslskzi hjkl skr hjse skr 4,g hrkv sl oIfsxuf k;ko k'seg go ]hrkv Cgu hHd sl oIftfki go ],g hrkv rfak skt Xe henkv df ,g g; If1n huiv hjse j,kv 4,g krskg kL\[ jiM sd oIftfki ;knzial ]kFal ]u'stbkuZxkv ]u'wIhIab kjkl 4,g krskg kL\[ ji jIXl sd oIftfki IXe'yf,Ib kjkl 4,g krskg Wq' IXe'yf,Ib j,kv ],g hgl g; ]awg krgd Te ct j,kv 4krskg Cgu IXe'yf,Ib dr cr ],g ryx g; df awg krgd g; Te dr ct ]kjkl kd kjkl ,g kyeke skt g; 4kvqg Wq' IXe'yf,Ib ]kgd oIftfki skdlm hg sl,t dfXk;D 4,g d;okv ra;v kuL\skN j,kv 4awg krsn L\skN jWt Te go ,g hjWt skt go 4awn gd kjwi Te hg Te jxv ]kxSkt skg ydfqe kL\c jGf skr Cgu 4u Sgfkp kuL\skN hH Syf sdikv Nqd 4kxawn hg L\skN Te ]Cgu hH kxawgd Te 4Cgu hH kxawgd Te 4u ]u ]u
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 39 egaP

],g kujd Nqd skdum 4Tg srsn hg L\skN skd Xkpc df ,g hrgj g; ehIlDS hjlwn j,kv 4kukyG ]skjd u g; ]skjd g; ]skjd g; df skd Xkpc Tg srkrc thp dS7dS ]Xe u'sdqtS Tg srjd xLVhG uwi dS 4Tg lhIlDS skn 4aSkt skg rpVuf j,kv Xy L\di eg skdlm dfXk;D 2,g k;D oIftfki df skvkrc g; ikv ]skjd re rkc oIfsxuf df ,g krgkp go 4sn jd sl hnt Bskd kjk'b df ,g krgkp ue kjkeg 4Bqg Wq' xxVyDV ]kvqg lkG go ]kvqg lkG go ]k;df kjk'b sueg hg sl,t dfXk;D 4kxsjd Cgu Bskd kjk'b go 4kxskg kjk'b hg skdikv Gjr hd "s' lm3Nqd kxSkt gj "s' skr ]Fkl u sxXyp ikv Xe sjk'b lb3kxSkt gj "s' skt cr j,kv 4I,n Iku ]lnf Iku ]sxXgd so 4sxXjd kjk'b oIfsxuf cl so ]u7u `srdl jd Cgu hH kjk'b 4srdl jd Cgu kjk'b oIftfki so 4Tg srdl krc skdlm Nqd hH so Tg srgj skt sl,t sdikv j,kv 4,g kryef yqdycf ],g kryef yqdycf ktknav 4,g kryef ikv suiv skd Xkxsky ktknav Nqd hH kd "s' go 4Tg srkj skn Syflb j,kv 4,g oIftfki go kxSkt gj "s' skt skr kxSkt skg u'sxuf skt udfsy 4krdl skg Cgu hHd ]krdl skg Cgu hHd u'sxuf Ihyad ]akg 4krdl Cgu hg skg u'sxuf Ihyad huk; `u Tg sgj >el cyre ikv kjse 4,g Cgu rhjiof go 4u'sxuf nf jIkv lXejf pgf I,n df ,g cyre kd oIftfki 4krskg Cgu cyre go kd oIftfki 4u'sxuf nf Gkv u'sxuf Iku ],g Cgu rhjiof kd u'sxuf go ,g skt oIftfki 4,g Cgu rhjiof kd oIftfki oIfsxuf 4,g rhjiof kd oIfsxuf oIftfki df Tg sr>el eg `,g k;D ZdG j,kv 4LsIsxuf hc Iku u,d pgf I,n ]oIftfki t\b I,n 4LsIsxuf hc Iku u,d pgf I,n Skt gj hgo dfkr ]Tg srdl jd ikv u'sxuf kurdf kd Labke 4Tg srdl kuc oIfsxuf skd Labke surdf ikv df ,g rjWt go ,g rjWt skt skdikv skr 4,g oIftfki k'seg go , g xuVsejf skt skr go ,g skt oIftfki ]u ,g skt oIftfki 2hg kxsgj skr go
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 49 egaP

L\skN uhp ,g kgj kt slskvky df htsH jc[ su ktkj sd uhp j,kv 4ji Iski dS k;yf L\di skdlm 4kF kgj xkH jd L\skN uhp skr ]kd ykl hlv k;x skg kP\wc ct 4hH Nqd k[yf Cgu jH hxntV su slskvky~~~skd slskvky 4kgd Cgu hH g; suTe `kgd cd suTe ]kxsgd go 2,g ;w' df kgd skr kurb suikv ]sxskgd sllm ikv 4awg kgj jd Cgu hH go Te df kxsjd g; uLa[ hj[fkv dS go 4awg kgj jd Cgu hH uLa[ Te ]kxsgd go 2ed sl ed skg sgj jd skr uLa[ ikv ]sxskNwi s llm ikv Xe j[fkv go huk; 4kxSkt kyp krjd uLa[ hg uLa[ skr go dfXk;D 4Sgfkp regf hL\c Syf sd suyp Fkl sd uZqtkxku 4hxSkv Cgu skr ]skg regf hd suyp Fkl sd uZqtkxku jxv 4hxSkv Cgu akgo 4u ]u ]u 4~~~Sbkt Xe nko;w' ikv 4skg hGlkyGf hH Bskd ]Cgu7Cgu 4,g Cgu cyre s>qe slum ]hxskg hrkv hd l.Iyf;'fXI>DfS go 4,g hg hrkv rkc hd lXlb akgo udfsy 4hxsL\i hujd k_k; skdikv dr lm~~~Nqd nkc sdlm 4,g krdl kt kL\skN jdkt sy dr lsuxFVu skdikv go skr ]akg 4,g hGlkyGf y;'fXI>DfS skt ]lsuxFVu 4krdl Cgu hg kt go ]krkt Cgu sxkv sl rfsu7rfsu go 4~~~sxkv sl rfsu7rfsu 4skg kd XkjhdG sd us> sgkp ]skg kd slskvky sgkp ]skg kd 0qc sgkp ]skg kd n"ufim sgkp 4,g oIfsxuf cl go ],g k;df eJ hH Bskd Gjr lm hH suXkgtf Xe rxt dr tkv skr 4oIftfki srdl Cgu hg skg hHd so 4srdl skg Cgu oIftfki hHd so ]Tg oIfsxuf k'seg sjk'b so ]Tg sjk'b hH surtf3Gjr hdlm ],g skt3Gjr hd ;l df awg kgj gd g; Te ],g g; go ket yqd ,g rkc hd su>el skt ]awg kgj jd hH skt udfsy 4awg kgj jd rqgc skr Te ]awg kgj jd Cgu Nqd Te df kgj gd Cgu g; Te ]kgj jd Cgu rkc hd ehIlDS Te ]awg kgj gd g; skr Te 4kgj jd Cgu hg rkc hd ehIlDS Te 4u ]u ]u 4Tg sryp ji ehIlDS hjlwn ikv 4Tg srgj lhIlDS skn 4srjd Cgu ikc7ake go ],g kuk[lf Nqd ],g kuky jiM Nqd ],g kusn jkdal
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 59 egaP

4hrdl kt hd Cgu rkc Bskd hdlm j,kv 4,g Z;pzc go kxSkt gj "' skt akgo ]kxSkt skg Isxuf lDsl akgt j,kv 4Sbkt sy skd Labke dr rfFf s hd sujd Isxuf skd lDsl j,kv ]Sbk>el skd lDsl 4,g krjd Wq' kukcn skd lDsl go df ,g krskg ek<jfi yqd kd su/kl j,kv 4,g krjd Wq' ku/kl skdlm henkv df Bkrc suikv k"kHjfi h/hl Bskd hd Z;pzc udfsy 4,g Z;pzc akgo ],g Cgu lDsl ]awg krgd Te 4Sbkrc ku/kl hd Z;pzc df ,g krgd go 4,g oIftfki go hd Labke ydFfB ,g xuVsI hjkl skt hjkeg j,kv 4krki paqgi Cgu skr Cgu udfsy 4,g akgt ,g krkt paqgi akgo jWt skr ]skg kr[j regf hd suyp Xe u'sxuf surb henkv g; jxv cv j,kv 2,g g; df skd henkv lm Tg s rsn L\skN jGf 4krkt pc Cgu hH Nqd Xe Fkg df ,g krpaqgi gxt lm kuuhN j[fkv 4Tg srkt syp sruhN j,kv ],g Cgu hH g; df ]sl Fkg Tg srkt syp sruhN eg thp dS7dS dfXk;D 4,g hrkt IwN xxVyDV hjkl hd Labke akgt Skt k;kt sy gxt lm hyIsehIv j,kv 4,g Cgu g; ],g Cgu g; df Skt kgd skdum ,g hrdl kt hd rkc hdutf df ,g g; ZGlf jGf krkj skr `,g k;D krkj jGf cv 4hrdl kt hd Cgu rkc hdutf ,g hjWt hujd rkc hdum j,kv 4hrdl Cgu hH skg hHd j,kv Cgu hg Bqg hHd k"kHjfi hdutf ,g hgj kt hd rkc hdum df ,g g; kyeke skr akg; j,kv 4Tg hrdl skg Cgu aSk"kHjfi hdutf hdum ,g kgj jd aSk"kHjfi skr LyDfw; 4,g kyeke kIym yqdycf sl LyDfw; 4,g u;LfyDfw;7uku yqdycf g; 4,g Cgu kyeke kd LyDfw; akg; 4Tg akg; ikv hg sL\skF Syf s d suukt u;LfyDfw;7uku 4akg; ,g Cgu ykol kd k;k; hd LyDfw; 4skjd hurtf sgkp k;k; hd LyDfw; skr go 4~~~,g Labke kjkeg skt g; ],g Labke skt g; 4kuP\i jd >el slb skP\i eqr skt cv ],g kgj gd skt go `u Tg sgj >el ikv cyre kjse 4krdl skg Cgu ;l go ,g krdl kt kgd hH skt 5kuP\i skd ckrdf jd >el skdlb udfy 4awg kgj [yf Te Syflb ]skg s sgj jd jwcte s>qe eqr j,kv 4kvqg ;lv df kgd sueqr 6kvqg ;lv df k[yf sueqr 4kxskg Cgu ;l go ,g krdl kt k[yf hH skt 4kxskg Cgu ;l go ,g krdl kt kgd hH skt df awg krgkp kusn gd sygi g; j,kv 4awg kgj [yf Xe hjwcte Te df k[yf su slskvky 4srdl skg Cgu Xe kdefwH hldf hd k;ufqn 4Tg rqHnv hg rqgc so ]s[yf n' skt Xe kdefwH hd ckrdf lb 4h[yf ckrdf su slskvky skr 2sky ko[j liko sllm go 4,g k;ki sulm skt ,g kgj kt Syf ukK cl kjkeg go skr ]jd
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 69 egaP

kt h/kl IfZ1nrav df awgd g; Te jxv 2kji u k;yf >el suikv skdlm w kgd suTe skt gcql 4Xy >el rkc ikv hjse 4Tg srjd rkc hd h>elku skr Xkg srjd rkc hd /skjof sd ue;uf7rfral jxv syko ku/kl hd Z;pzc udfsy 4,g krdl kt k/kl Z;pzc ]kgd suTe 4krdl kt k/kl Cgu Z;pzc df kgd Cgu g; suTe 4kgd k;D suTe ]kjwi Xy uql ikv skdlm ]kgd k;D suTe 4,g rkc xyv g; ]skg u k; skg go 2u ,g hrgj skr go ]Xe thp lm ],g ;l skt Xe rkc lm ],g ;l skt jnav sdlm skr ]kujd uyki kd ;l ]kd Z;pzc k; kuskg [Zqerav df kgd su hldf ]l ]c ]v Stfhy >el ]SL\fskN rkc hd h/akx 4,g Cgu ykol h/akx g; ]Cgu7Cgu 2u awg kgj gd Te 4SL\fskN ikv rkc go 4~~~,g ku/kl hjgx u Bskd skr lki sd h/akx skr ]hxaSkOm jxv rkc hd h/akx 4lki sd h/akx ,g Cgu hg rkc ywo7ywe ],g Cgu hpl yqdycf skr rkc hd h/akx 4,g rkc xyv go ]k;kv u k;kv ek<jfi kdlm 2u ,g hpl skr go ,g rkc ywe skt go ]kgd skt su h/akx k; Sgfkp kuskg [Zqerav df hgd suikv rkc skt udfsy 4,g krdl skg Cgu hH Bskd ]Tg srdl skg hH Xkjktg `Sqg [Zqerav surdf df ,g krdl Nwi Bskd skdikv nkc sd ykl ln yd 4Sgfkp kuskg [Zqerav sl jgkc skd Xkxsky df kgd suikv yd hHv 4Sqg Cgu hH Bskd df Xy >el ],g dhO sruql BkH ycjg ]skg kgd hg n;k' suTe g; Tg hgj gd skt skr ikv ]Cgu 4Tg

4kF ;'kv kdikv kdlm Nqd klsS 2k;df gj,xo jkpzi suXkgm kd Z;pzc rqgc `Sdf kn,i hjkpzc surdf su ht h/akx df suikv kF kgd gcql tkv df kl,t udfsy 4sxXkg srjd jWt skr Tg srgd ikv ]Cgu 4,g hrki skg rkc hjgx hL\skF df akgt ]Syfkduf rDo kL\skF ikv Xe iTd hldf 4awg kgj jd kIsp hjkl ]u awg kgj jd kIsp jrajuf hjkl Te 2u sxaSk>el ikv skr lslskzi go udfsy
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 79 egaP

4kxawyskc kr;ke hg huiv ]awg jwcte skr Te 4akgo kxawyskc Cgu skr kr;ke hdub ]kxawgd kr;ke skr hg huiv Te 4,g kr;ke hdikv go 2u hHr skg go 2u hHr skg go 2hg ,g dhO cl skr go ,g ;l skt kd jnav sdum skr ]Cgd Xrkc skt suXkgm ],g krxy kpl skdum skt udfsy 4awg kgj gd Te hgo 4krskg yg Cgu go ],g eykzi skt kd u'syqiki 4~~~Xrkc skt hd ue;uf7rfral ji jk/kv sd ku/kl hd Z;pzc df ,g kugd kjse udfsy 4krdl kt k/kl Cgu Z;pzc df awg krgd Cgu g; Te 4,g Cgu Xe yk;[ s dikv go ]gcql kF cyre kd sugd skt kjse~~~skt sl Z;pzc 4,g Cgu kyko s uskg g; sl Z;pzc 6kxsL\i kujd xsk;im hg kd ue;uf7rfral skr skg hudskj rfral 4hrdl skg Cgu hH Xe ykl jktg lkpi ]hdl skg Cgu Xe ykl jktg paki hHv dZFkl Syf sd sudskj skd rfral ku/kl hd Z;pzc g; df awg kgj g; gd Te 4k/kl Cgu Z;pzc su hldf Xe Xkykl Xkjktg df kgj gd Cgu Te hH g; j,kv krdl kt k/kl Cgu Z;pzc df kgj Cgu gd g; Te go ]awg kgj gd Te skt 4,g Cgu ykol g; 4S/fkl ikv Z;pzc ]krjd Cgu kue Bskd 4,g kukt sy Xe sjr[ j,kv kukt sy Xe sx skd tkel kujd wxky akgo rhprkc Bskd hd Z;pzc hd gjr lb k; rhprkc hd hth/akx j,kv 4,g Z<wiZFv j,kv dZFkl hgo Syf sd gwel jRg1c j,kv 4,g ZFv j,kv utsk;zi xyv kd ue;uf7rfral 4krdl skg Cgu g; u'sdhyab kdlb 4,g rkc ZLlS hg yqdycf g; 4Sjfd re Xrkc hd dskj hd ue;uf7rfral ikv u'sdhyab kdlb ]awg kgj g; gd Te udfsy 4,g ;l hH go ],g krdl kt k/kl hH go ]X/kl Z;pzc so ,g ku/kl Z;pzc skdutf 4,g hrdl kt h/kl ]X/kl so ,g hu/kl IfZ1nrav skdutf df awg kgj gd g; Te 4awg kgj Cgu gd g; Te udfsy `kxsy u,kd ketf kdub ]sxaSkt srskg kn,i spc s; j,kv `sxXkg /yim skd Z;pzc jd /kl IfZ1nrav xsky surdf df ,g krdl kt kNwi sl>qe jGf 4awg kgj jd Xrkc hd I>a> Te jGf skr ],g Cgu rjWt Bskd hd ue;uf7rfral jGf hy /kl If1Znrav udfsy ],g hrdl
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 89 egaP

xyv7xyv LiV go 4,g LiV dS go ,g Nqd skt kdlb ]kyduf Nqd skt hH s l jrav k; ]sl 0fqc ]sl xkenf kpskl ]kP\i hH Nqd ]kpskl Nqd skt sueg 4,g Cgu hg ykol kd u'sxuf skr Cgu 4,g u'etv kjkeg skr hgo 4,g krdl skg ew;D,o 4,g krdl Cgu hg skg Bskd skr ew;D,o 4Bx skg e[ rkc 4hxskg Cgu kn,i hH jGf u>ym 4,g ryx rkc g; df kxSkt L\i Bk[nf Gkl kurb skdikv skr ],g Cgu L\di Bskd hdikv j,kv ,g ryx rkc hjse jxv 4hxskg kn,i Cgu u>ym 4kxsL\i uklkv ku>el hH go skr ]skg ryx rkc hjse ,g krdl skg 4,g k/hl j,kv uklkv endS ku>el skr skg u L\di Bskd hdikv j,kv 4,g Cgu u>ym Bskd skr skg u L\di Bskd hdikv j,kv 4,g hgj kv sl L\di hdikv go ,g hrkv skt u>ym 4Tg srkv sl L\di hdikv so 4Tg srkv jdsy uzi uhr henkv uhr udfsy ]awg kryskc rkc hg dS skr Te 4,g krOm kjlhr kdikv 4,g krOm kjlwn kd jIDkL 4,g krOm sl L\di hdikv ],g krOm Cgu sl suyskc sjse uzi df ,g g; cyre kdlm skr 4srkv Cgu jdsy uzi jIDkL go ]Tg Bkv jdsy uzi skt ikv udfsy 4Tg Sqg sO,c skd suyef hH jIDkL ]Tg Sqg sO,c skd suyef hH BkH wpc ]suyef sl>qe Tg Skv Cgu skr hg ikv skr awg kryskc Te gxt dS 4awg krukt Te skr ]krOm Cgu uzi g; Xe ue sdutf jd uql s>qe Tg srkv hH xsky sjlwn lki sjse ]Tg hrkv hL\skF hg ikv lki sjse ]Cgu7Cgu 4Xgd re ikv rkc g; 4<jkd sdlm Tg Bqg hO,c sL\di rkc Nqd ikv ]Cgu <jkd sd rkc hjse Tg sgj Om uzi Xe ue sdikv 4srOm Cgu uzi surb Xu>ym hurb Xe ue sjkeg skr skd rkc sr[j ikv sl krIi hurb skt 4,g go akgt Xdl tsk[ ikv skr ],g Cgu akgo df Skt L\i Bk[nf skdikv akgo go df awg kgj jd rkc Syfhlb hH akgo kgj L\i Bk[nf Cgu go akgt j,kv 4awg kgj jd hg rkc Te skr hdlm ],g akgt 4hg ,g ;l skr go ,g jnav thc skt go df awg hrgd g; skr Te udfsy 4Xyskc jWt kr;ke huiv ikv ]Cgu7Cgu
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 99 egaP

`Tg sgj gd sl cklgf ldf go ],g krdaP skd oZkHofkv g; df Tg sgj gd hHv skt ikv 4,g kL\x> kjkl skr hgo 4,g krdaP oZkHofkv sllb ]krskg Cgu oZkHofkv sllb~~~u ,g skt oZkHofkv skt g; 4,g rkc hd iWo hgo ],g kvqg dr ng skt Xe ;que dS jg oZkHofkv skt kd ;r,p sllb j,kv jkdal 4Tg hH surtf ]akg 4,g xuV'hLad cl ]Tg jkdal hH surtf sd Labke sdikv ]Tg jkdal hH surtf jiM sdikv ]Cgu dtfkekl 4~~~skt dtfkekl kjse huk; `,g krskg cyre k;D kd LiV 2xuV'hLad 4,g h[j akgd lsul'ako7lsul'akd 2hdikv xuV'hLad ]Cgu 4lsul'akd huk; LiV 4LiV k;ko skr dS3Tg srkj skn sd su>el cv ],g LiV skr 4,g krync ]kxsgj krync LiV go ,g kjse skt tkv 4kd s;u7sukjqi ,g Cgu ykol g; ]u7u 4~~~,g kukjqi skt LiV g; 4S>fel kL\skF skdlb ]Stfhy >el kL\skF skdlb 4kxsgj krync LiV g; 4,g kL\x> kjkl hg; ]skr hg; 4Tg srki pakt Cgu hHd ikv skr Tg srpakt jxv sl LiV lm 4,g dhO Cgu k; ,g dhO g; df ,g krkt kpakt sl LiV go udfsy 4,g krskg u'DSjf xyv7xyv Syflb ,g
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 001 egaP

2Sgfkp kuuql 4sxXuql skr kxawgd Nqd Xe /acal sd Ibk Te kl,t Tg sgj uql Cgu hg klsS skdlm ikv skr ]kgd hH Nqd Syf sd h/akx suTe jxv dfXk;D 4kujd sjkudf Gjr dS ]kukIg Gjr dS hH skdlm ,g uOfd rqgc ]sl j,krekv ,g hrskg hL\[ go udfsy 4skg u hL\[ gjr hd j;jf,c Xe phc go ,g skt xuV'hLad df3hHv3,g krdl skg cyre hg kurb skr hHv kd ew;D,o 4kxskg uklkv ku>el skr ]Xkg sgj jd ID,Iakd k/hl IStfheb j,kv 's ikv j,kv skg hL\i Xe hjskese ji suskd dS xuV'hLad 4awg kgj gd Te hgo ]akg 4sxaSki >el Cgu skr 4skg Xe phc xuV'hLad3skg Xe phc rDo sruql sdikv ]rDo sryskc sjse xuV'hLad df ,g g; krkj skr dS 4Tg srdl uql ikv sl gjr skn skdlb ],g xuV'hLad skt g; 4kL\skF Stfhy >el skd ew;D,o hHv ]hjwi Stfhy uql rkc hdlm 4sl ew;D,o kxawdl uql Cgu skr Te udfsy 4,g Cgu rjWt Bskd hd sugd skd hldf ]skd jhokge ]skd 0qc skr Cgu 4,g hrdl skg rjWt hd sugd s>qe 4kxawy jd rkc slikv jGf ]kjwi Stfhn susy >el skdlb 4ikv Sbk>el 4,g rkc hjlwn go `sl,d 4,g hrdl skg rjWt hd sugd s>qe ]Cgu 4,g Cgu rjWt hH hd sugd skdikv j,kv 4,g Cgu rjWt hd sukv suuql s>qe skr ]aSkt skg ew;D,o df ,g rkc IsehIv skr go 4awg krukt Te skr go ]srskg Cgu ikv skr ew;D,o 4sl gjr skn ]Tg srdl uql sl gjr skn skr Tg sgj uql ikv jxv rkc hjse cv skr ],g xuV'hLad hd Labke sjkeg skt go3,g k>el ],g kpskl ],g kP\i ],g kuql sueg skt3,g xuV'hLad hjkeg skt go 4Xy >el kL\skF skdlb
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 101 egaP

2Cgu syskc ]Sx gj hg iqp eqr df k;df uiyxki k;D g; df kNwi su Xk_ef sl nhjG skr sIwN hg sl,t 4sxXpskl k;D so df aSki yskc u hH sjlwn sl gto hd Xkuskn um j,kv 2Tg sO,c ]Tg sO,c 2k;x skg uiyxki k;D g; df ]yqdycf Bx skg eZLskc Xe unf skn 2sd Xkuskn Sx kjc? cl skr ;'f sl hg srIwN 4Bqg Cgu rkc udfsy ]sl Xk[akv hd Xkuskn Sx gc wlakv rDo sryp ]sxy syx ]slag ]Fkl sgj unf skn 4sO,c jdkv so ]syef syx ]Sx susy jhcd 4k;kv nhjG 4kxSkt kv Xe >el X gqr skr nhjG kxSkv ct skr go ]kgd suXkgm `,g ydfqe Xk;D Zkpp ]kNwi 4,g ydfqe rqgc Zkpp ]sxXlag ]sxXO,c 4sky dskj jWt skr sky dskj 4,g ydfqe rqgc Zkpp df kgd su jhcd 4sxXy uql eg ]hxSkt skg Zkpp hdikv unf skn ]kxSkt kv naukv kL\c df kgd sl jhcd 4skd nhjG sky dskj df kgd ],g kyko sujtqx nhjG df Xe eJkv kyp kri skd Xk_ef ]hH skd jhcd j/m 4,g ydfqe huskg rkc udfsy ]sxaSkt jWt skr dQ df kgd su nhjG 2,g hrskg rkc k;D df kxskg naukv kL\c Xeg skr hxskg rhprkc hdikv hL\skF sl jhcd j,kv aSkt dQ akg; jxv ],g krkv eJkv kd jhcd df kgd suXkgm 4sF xsky ,kl Bskd Fkl sd nhjG skr 4kyduf sl lki sd oakx sd jhcd 4kF kgj ew? Xjkte hd XkjhdG sd Xkukeylqe sjkl go skr 4ji k_k; k;x go 4jhdG ukeylqe kF nhjG 4kxSkv Xe yk;[ sllm awgd skdikv kuI? dS~~~,g skt ew;D,o ]u Tg srgd ikv skt go j,kv 4rkc dS3Sgfkp hukt skg Cgu hL\[ Xe phc7phc go cr ]awg kgj uql Te hH ct ]awg kgj uql Te ct udfsy 4tkv Cgu hxSkt ]hxsgj go ]Sgfkp huskg Xe hjskese go ]hjkeg ,g hjskese skt g; 4,g hrskg kn,i rdkr hjkl hd utw;ud sllb j,kv 4,g d;knukldqu g; 4,g kgj jd Cgu xuVlyf Labke g; df awg krgd Te skd Labke lb 4,g krkt skg kn,i cl g; ],g krkt L\qt Nqd ],g krkt IwN Nqd 4k;x kuql Cgu g; ]k;x kgd Cgu g; df ,g krdl skg Cgu hH Xe kuid Xeg df ]kuql sueg df ,g krL\i ewyke hgl kurb Xeg go j,kv 4Tg srsy ykduf hH ZFv go ]k;x kgd Cgu skt Nqd 4Tg srsy uql hH go ]k;x kgd Cgu skt Nqd eg jGf 4,g krjd kn,i g; skr utw;ud r'rfzi scu g; ],g kukt skg kL\[ Xe phc skt g; 4k;x skg kL\[ Xe phc g; j,kv k;x skg hH kdlb g; ]kgj Cgu kd jhokge kyeke g; cv 2Syf sd ukoxH sjse 2Syf sd jhokge df3k;x skg u,psc skr u,t 4,g hrkt skg xuVlyf IDsj;kL hdlm g; ]go ,g kruql 4Tg srgd Nqd Syf sd jhokge ],g dhO df ,g kr[sn ikpiqp go 4,g Cgu xuV'hLad Bskd Syf sd u,t7v 4,g krsy uql u,t7v df kl,t kruql Cgu hg sl,o u,t skr awg kgj gd Nqd Xe /acal sd jhokge Te jxv 4,g skr go ],g skr go 4,g skr go ]Sgfkp kuuql
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 201 egaP

4Tg srI,ky jkn>el sllm eg skr skg kNb hH hL\skF hd sujtqx sl lslskzi lm jxv df ,g g; cyre kjse 4Tg srI,ky jkn>el knk; nkc sd sIa? skn henkv skn eg hH skr ]Xe rhprkc X y hH L\y ZGlf j,kv ]Xjd rhprkc sIa? skn jxv Te j,kv ht Hyojfg 4krL\i Cgu ZdG Bskd sllb ]skg 0lf hgl k; skg 0lf ryx rkc hjse sgkp3,g hrP\c xLVTIjLav hH ji sujtqx sl lslskzi lm df ,g g; kuuke kjse udfsy 6sllm hxSkt skg hgl rkc hjse df ,g Cgu hjWt3Tg s rIwN Xe xLVTIjLav knk; hH hl hL\skF eg jxv nkc sd sujkpof7supskl ]suL\x>7suL\y jxv j,kv ,g kruc sllm krkj Nqd jxv 4kxsuc krkj Nqd sllm udfsy3kxskg Nqd ]sxXL\x> ]sxXL\y3yd Cgu tkv 4Tg srjd rkc ]Tg srjd jkpof ]Tg srpskl eg skr 4,g krskg Wq' xky;kL skr Skt skg kL\[ dfXk;D ]Skt skg kL\[ df awg hH krgkp Te 4Skt skg kL\[ df awg krgkp Te j,kv 4Skt skg kL\[ uzi df ,g dofkHko ],g hrL\i Iskp ],g krL\i nsH hH Cgd ji L\di lm 4,g L\di huiv hd ue sdcl sjkeg df ,g g; <jkd knk; hH sllm ]<jkd ,g Cgu hg kurm go udfsy 4kxskg klsS sllm df ,g hlsS Nqd rkc hjse jWt 4Tg srkt skg sL\[ uzi sl rqgc ]jkpof kl rqgc ]krpV hl rqgc s l rkc hjse df Tg hrgd dhO yqdycf ikv go ]u Tg hrgd ikv skt go 4Sgfkp kuskg Cgu Xe phc go df ,g g; cyre kd suskg ;w' chjd7chjd j,kv 4Tg srdl uql jdskg ;w' chjd7chjd eg udfsy 4Tg srdl uql Cgu jdskg ;w' endS eg df ,g dhO yqdycf g; 4,g krpV df hdltf ]Skt skg xuVi,g go ]Skt I? kuI? go hg hurm ]skvkt skg Fkg hyk[ eqr kurtf ]Skt IwI L\di hjkgqr hurtf df ,g kgj g; ukt go df skg srdl >el Cgu eqr skd kL\hi hdlm j,kv 2,g hn jd Iskp Xeg ],g k;nf kpaqgi [qn skd ynf sjkeg ],g k;nf L\skr skd kr;ke rqgc hjkeg df kxsxy klsS sGn Bd go Xe iL\r hjkl hdlm 4kxsL\i ewyke hH Iqn knk; rqgc skdikv sGn Bd go Xe iL\r hjkl hdlm 2skd hldf Skt skg sl,d go df ,g iL\r hjkl hdlm ],g k;x skg slm skt ],g k;yf ukt sulm skt ],g k;x L\i Bk[nf slm skt df ]hdlm ,g kF;jrav dS go ],g krdl yp kuyskc kd ;w' dS 4,g krdl yp kuyskc kd ;w' dS udfsy 4kxSkt skg nac kuuql j,kv kuyskc skr Xkg sL\[ ;w' skn 4~~~sxskuql eqr u ]sxskvkt skg ;w' eqr unf ltf 4skg Cgu ;w' eqr dr ct skg sgj uql dr hHr eqr j,kv 4skg Cgu ;w' eqr dfXk;D ]awg kryskc jWt ]kgd s u nhjG 2Tg sryskc ikv skr sleg udfsy ]sxy suNwi _ef sd nhjG skr 2krpc Cgu hH Nqd skd suyskc ]Tg srdl yskc k;D ;w' skn 4awg k;x skg ;w' Te df ,g krukt jhcd df kgd su nhjG skr `kyskc Cgu Xk;D jhcd ji ]kgd 4,g k;x skg ;w' henkv go dfXk;D ]krkt skg w0qc Te skr kryskc Te df kgd su nhjG 4krkt skg 0lf >elku go kryskc skt ]kgd su nhjG
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 301 egaP

4~~~kjwi7kjwi hH hHd go df ,g okHo hg kd l.IskLDuS 4,g kyko sukv u'DLfkIad j,kv ]syskc ikv skr go 4u'DLfkIad t\b jvsn ]ZIlv w; IXeske nf ]hd rhprkc skr go 2Tg srjd jdGf k;D hd sukv u'DLfkIad 4sxaSkv so 4Tg srkv rqgc hH u'DLfkIad Xelb 4~~~awg krgd hukgd hIskN hH skt k; awg krgd Te IskLDuS hH skt s; 4hH lDsyakd rqgc j,kv Tg srdl >el hH yilV ikv skdlm ]awg krgd Te IskLDuS skt df ,g g; >el hjse udfsy ]ht ykyhxskH Tg srpskl klsS ikv 4~~~kxsL\i kuPawP jnav skd Xkxsky Syf sd su>el skt ],g thp l;jfhl skt ]iW hg kjlwn dS kdlm df Tg srsn sl gjr lb j,kv Tg srsn kurb go Tg srskg l.IskLDuS j,kv Tg s rskg dukFd skt s; skdlm ],g LsIsdhyakd hurb thp skt 4Tg srjd BkGhyilV joskv go ]u Tg sr[j sl gjr ltf skt ikv ]kd utw;ud ,g krskg gto kjlhr skt dS udfsy 4,g ;ke rkc hjwi hd hjwi go ],g ;ke go 4,g rykg hl,t susn jd kyeg ji thp dS7dS rDo lb df ,g g; krxy skr s>qe skr~~~,g g; kugd kjse huk; 2,g k;D Zktg 4kxSkt dIf skr ,g kvqg kL\di Cgu j,kv kxSkt jxf Xe lkodc skr ,g kvqg hg kL\di jxv 2,g Cgu skr kvqg hg kL\di ZGlf Cgd kvqg kgd dhO g; df ,g g; krxy s>qe udfsy ]Tg sgj gd dhO yqdycf ikv df ,g krxy klsS sGn Bd s>qe 4skg skr rhprkc hL\skF dfXk;D 6skd henkv lb skn jd jkdub df ,g krxy hH skr skg sgj gd dhO yqdycf ikv df ,g krxy klsS sGn Bd skr s>qe huk; 4~~~krjd jkdub Bskd skdlm u 4skdlm tskj7tskj Tg srkt syp Skjgskn skl ]k;yf L\di sueg skt df ,g Bx skg rykg BkIif7hIif hlsS j,kv 2k;x skg e[ cl go 4Xkg srjd {iof7{i ]Xkg srL\x>7srL\y ]Xkg srjd rkc Nqd ji Xkyle sL\c sd hxntV xsky akgt ]Xkg sv Xe oakx7oakx ]hd sujd rkc syp kog Xe dqe ]Xjd Zkpp eg ]XO,c eg df ,g k;x gj Cgu hg oHal klsS huk; 4krki skg Cgu xky;ko7xky;kL ],g hrkt skg uj,kG t,kyx7hykx skr skjd rhprkc Bskd hg knk; Bskd jxv 4,g hrdl skg t,kyx7hykx knk; sl knk; ],g Cgu skr xky;kL df ,g hrL\i ewyke hukj,g hlsS Syflb j,kv 2,g Cgu xky;kL yqdycf 4,g Bx gj Cgu hg thp hl,t xky;kL ]ht ykyhxskH ]Xe ukrqngV df ,g k;x skg klsS Xe ukrqngV ji
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 401 egaP

kruke hg xskj Te skd krjhHax ]Cgu hH krgkp Te krjhHax 4hH kjt ,g Cgu hH kNb s>qe hd krjhHax 4Cgu hH krgkp krjhHax skr Te 4,g krdl skg go 4awg krgkp kukrc g; skr Te ],g hrgj Cgu krjhHax hd l.IskLDuS g; sllb df ,g krskg ewyke "skn Bskd s>qe hg kd rf0i go ],g rf0i skt ],g kFd skt hd sugd sdikv udfsy 4,g Cgu jkdub sllb 4~~~su l;'fw;ud sgkp ]su 0qc sgkp ]su llht sgkp 4,g Bx hgd Xe Xk;ufkgd yjl sl yjl go ,g Bx hgd rkc uOfd sl uOfd hH hurtf dr cv Xe k;ufqn df ,g g; If1n huiv hjse j,kv 4sl ste SP\fi skdum ikv ]Tg Xckrdf rqgc skr Syf sd yk;[ sd eFzi skr Cgu 4Sgfkp kukt Cgu sl akgo Fkg hyk[ yqdycf hH go 4sdl kv Nqd Xe yk;[ hH sdlm ],g erfav skt Xelm skr ]Tg sO,c xsky lhpi skt go 4Cgu Xe yk;[ hg sdlm ,g eFzi skt ]sdl kv Xe yk;[ hH sdlm ]akgo ,g erfav skt df ,g hrgj hH g; If1n hjse j,kv 4,g If1n hjse go ]Skt skg oHal sl,d kupskl Syf sd Xkxsky erd/fv~~~gjr ldf eg~~~eg gjr ldf Syflb j,kv 4,g cyre hg dS ],g rkc hg dS 4,g hH yilV kurb j,kv ,g hH LsIsdhyakd kurb df3Fkl dS Tg srdl gd Xthp Xkuskn jGf skr klsS 4srdl Cgu jd BkGhyilV joskv sl Xelm df ,g yilV kurb ;l df awg krgd skr Te 4hd BkGhyilV joskv ,g Cgu Gf skr s>qe 2u kxSkt skg BkGhyilV joskv skr Tg srsy gjr hd ;a; knk; skdum ikv udfsy 4~~~Xrkc hjkl erOsJ huiv su 0qc 4,g jZHuf jiM sd henkv skr go 4,g Cgu ykol g; 4skg sgj kx sukx heGf Bskd df kxs>el go j,kv Sbkuql upo sd krhx skdlm ikv skr ],g Cgu jhHax henkv jxv ],g Cgu jhHax henkv jxv j,kv 4kxsn kxy XkIa? Syf sd supskl ji IskLDuS dS skr ,g jhHax henkv jxv skr go df ,g g; kugd kjse huk; 4,g krjd ed krjhHax hdlm skr ,g Cgu jhHax henkv j,kv ,g krkP\c krjhHax hdlm skr ,g jhHax henkv skr go 4,g krjd ed krjhHax hdlm go df ,g Cgu dhO yk;[ kdikv hH g; j,kv 4hrdl gd Cgu tbkIhI hd hGlkyGf Bskd hd sIa? skn j,kv hrgd Cgu rkc hd sIa? skn kurtf ]IskLDuS kd Iuef skn dS ],g krgd kurb go ,g skt IskLDuS udfsy 2kxsgd k;D IskLDuS dS ]hrgd Cgu hg k"kH 4hrdl gd Cgu thp Bskd skr kjwi
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 501 egaP

4,g krxy Bx ync k;ufqn skr sxXkg Sx ync ikv skr go 4,g kri skr s>qe 4Cgu kri s >qe 4sF srgd Cgu cd j,kv cd sF srgd k;D Iufq;d ]Cgu kri s>qe 4~~~,g k;x ync jkpof ],g Bx ync k;ufqn hjwi cv 4Tg sgj gd ikv go ]sF sgj gd Iufq;d skt sygi ykl lhr go 4,g uZFel kd nkohtawi go ,g hgj jd skt hH r;hu dhO hd h/akx udfsy 4krOm Cgu ykol kd sujd d' Bskd rckc sd r;hu hd h/akx df ,g kugd kjse 4,g krdl paqgi skdikv ukldqu j,kv ],g r;hu hjse hd sukpaqgi hg kn;kG skdikv ],g Cgu r;hu Bskd hjse hd sukpaqgi ukldqu skdikv 4,g krdl paqgi ukldqu j,kv ],g Cgu hd sukpaqgi ukldqu skd hldf r;hu Bskd hjse Xeltf awg krdl gd rkc dS Te ]u awg krdl gd rkc dS Te ]awg krdl gd rkc dS Te huk; 4krsn Cgu "skn hHd Te ji r;hu hd h/akx Syflb j,kv 4Syf sd rkc lb Tg Cgu l'akd hth/akx 4,g ZdG rqgc ],g ZdG rqgc ]akg7akg 2Tg Cgu hnkohtawi h/akx j,kv ,g hnkohtawi xaP kd supskl kd h/akx `kvqg k;D ZdG Xelb skr 4,g kvZqtqc ],g hnkohtawi xaP kd supskl sd h/akx ]/fof hd uoht sd h/akx 4krL\i Cgu ZdG Bskd sllb udfsy 4kd suskg hnkohtawi ,g Cgu hH okH kdum j,kv ]Cgu hH Tg sl Rpf hnkohtawi h/akx j,kv 4kruke Cgu hnkohtawi skd h/akx 4,g dZFel hd nkohtawi /fof hd kurpV hjwi hd hth/akx udfsy 4kruke Cgu hnkohtawi Te skd h/akx ]Cgu `skd h/akx `Tg sruke hnkohtawi skd h/akx ikv =Iiv-~~~huiv hjse ]sl jk} hldf ,g krjd 'sozi Xe ;n sd henkv akgt ]sl akgo kurdf j,kv tgl kurdf j,kv yjl kurdf df ,g g; >el skr hjse ],g g; >el huiv skr hjse 4rqgc Cgu hH krgkp Te go 4awg kruke <{y kd Xk;efnkv Sqg srskj ]awg
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 601 egaP

4,g Cgu hnkohtawi r;hu hd h/akx df Tg srgd df ,g hrkt skg Ii sllb rkc hdikv `kxy skd Xkyko suuql surdf go `kxy skd Xkyko suuql surdf go 4kF hnkohtawi h/akx go df ,g krxy skd Xkyko suuql hg klsS sllm ]kF xaP skt kd sugd go hH jGf ]Cgu 4kF kgj Cgu krc ]awg kgj gd hgo hH hHv skr Te 4sF sgj krc ikv go ]sF Cgu h/akx skt go ]Cgu 4kjse ,g Cgu kL\x> go 4,g xyv rkc skr ]Tg Sx >el sl xaP hgl ikv df kxskg kdDi skdikv dfXk;D ],g Cgu kL\x> g; 4kjse ,g Cgu kL\x> g; 4,g Cgu kL\x> Xelb 4,g krdl skg g; 4sF sgj krc sl xaP ryx yqdycf ikv skd h/akx go ]sF sgj krc skd h/akx skt ikv go ]Cgu 4,g Cgu cyre Bskd Xeub ]Sgfkp kuky Cgu Xckrof7Xckrdf Syflb 4skg srdl jd 0lf hH Nqd df Tg ;rDo hjIDLfkIad surb skr Xe hxntV hd h/akx `,g cyre k;D Xe ;rDo lb `,g cyre k;D Xelb 4Syf sjkgqr kxawLy Te ]Bx huhN hjknCet jxv kxskg ;k;v jiM sjkgqr df kgd suXkgm j,kv ]hyef slum hIsed hd XkjknCet sd 'snzijRm suXkgm Xeltf 4Tg sgj [j ikv kl,t Tg srdl kt s[j slsS ;rDo sjlwn skr go 4,g Cgu BkuOfd skr go 4,g ewyke s>qe go 4,g kuql suikv go skr~~Xk;rfihtawi hH sd 'sn sjkeg hgo sxXjd Fkl sd Xktszxav eg rkc skt df hF hgd go sdjd rkc hd kuOsl j,kv gk' tskjhG jl ]lkn jqdkO ]lkn eRsk"Qqi jl Syf sdlm su h/akx 4,g Cgu hgl rkc go dfakykg 4kF kyef skd kyL\cf go 4k;x yef Cgu kn;kG skd h/akx 4skdlm kyef kn;kG sl xall sd h/akx df kgd g; suTe 4kgd Cgu g; suTe 4sF sgj gd rkc hyko L\skjd uhr ,kl uhr j,kv L\skjd lhr go 4sF sgj jd rnfkirfzi ikv hg klsS ]kF hnkohtawi h/akx skr ]hgd rkc skt suikv gcql hH hHv udfsy
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 701 egaP

4rkc huiv ,g k;x L\skN skr go 2sxXP\i Bskd skt ]Xk;D `kxaWd ;r Te df hxXjd ;r ikv `kF krgd kl,d h/akx df kxsjd ;r u,kd go jxe 4XL\skr nkc sdlm j,kv Xjd IsI ikv sl gjr hlm ]kF krgd h/akx klsS ],g 0lf dhO go ,g rkc skt hd h/akx Syflb skr 4,g k;yf [sn sueg klsS ],g Cgu kruc sl sukuc Nqd jd [j skd rkc ryx Bskd 4XL\skr skdlm ,g rkc ryx skt hdum ]ikv XL\skr 4,g Cgu I>a> Bskd Xelb skr s>qe ]awg dqlm Syf sd suL\skr skd hHl skr Te df ,g g; kte 4skg k;x kyskc Syf sd suL\skr hg sl,o g; ]sF sryskc xsky skt Syf sd suL\skr skd h/akx sl,t df ,g krkt kyskc sl gjr lm go ,g krkt kyskc skt udfsy `kxawgd Xk;D Te skd h/akx 4awg k;nf gd skd h/akx Bskd Te df Tg sr>el xsky 4,g hgj skg BkuOfd hg; ],g hgj skg BkuOfd hg; j,kv 4Tg Cgu dS Xrkc Xkuskn s; Syflb 2,g BkuOfd k;D Xelb 2,g BkuOfd k;D Xelb ],g krdl skg Nqd 4,g krdl skg Nqd sl sujd sdikv hH jGf ],g Cgu r;hu hdikv ],g dhO skr go 4skg sgj ykduf ikv g; 4g; sgj ykduf Cgu hH BkH ykyhxskH ]sgj ykduf Cgu BkH ycjg g; 2u sxskykduf ikv g; 4u ]u ]u 4,g krskg klsS ZFv kdlm sl Xelm Syfhlb ]Tg klsS srgd ikv ]Cgu 4,g Cgu kjse g; ],g kthru kdikv g; 4awg kgj jd Cgu d' ji r;hu hdum Te ]Tg sgj jd d' hH ji r;hu ikv 4Tg sgj jd d' hH ji r;hu hdum ikv 4krgd Cgu Te g; 4Tg sgj ykduf kthru ikv g; 4,g rkc hjlwn g; 4kF hnkohtawi h/akx df kvqg hg; cyre skr kdlb 4k;x Xe uZFel sd nkohtawi cl go ]uysknakv kd h/akx ],g cklgf Nqd skt kd ykl lhykp kjwi kd h/akx ]Zk;p hd h/akx ]orDf; kd h/akx udfsy 4Tg Cgu hH kjt skr h/akx
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 801 egaP

4hrskg Cgu hlsS thp dS 4awg hrdl jd ;r sl gjr hg dS hH Te j,kv sxXjd ;r sl gjr hg dS hH ikv sltf Tg hrskg jWt hlsS skr Xthp Bd `awg hrgkp kugd k;D Te df s>el Cgu ikv Z;ikr kd sugd sjse k;D udfsy 4Cgu hH rjWt Bskd hd suky[nf klsS ZFv kdlm 4Tg Xrkc hjkl gjr hlm 4Tg srkt Xe lDIfsesF,e j;kg ikv skr go 4~~~,g g; cyre kjse `u Tg sgj >el ikv cyre kjse 4sxXkg Cgu j,kv ]Xy kuc ItfLf paki 4sxXkg Cgu j,kv ]Xy kuc ItfLf ln 4Tg s[j kuc ItfLf sd ,ku sueg df Tg srskg skn Syflb ZGlf dS j,kv dS j,kv 4srskg Cgu skn sl iW Z;koufv dS j,kv dS 4Cgu kri s>qe ],g >el hurdf hd r<fx skdikv 4srskg Cgu skn sl iW Z;koufv dS j,kv dS ]Tg Bqg hjH hd h>elku hurb Xyhyn s; ]skn dS j,kv dS df jd P\awP7P\awP u Tg hrky ikv Xyhyn skt s; 4Skt hy jd rkc hj[fkv g; ]Skt hy jd rkc hj[fkv g; 2krdl skg Cgu ;r j,kv Nqd skr Xelb cv 4skn dS j,kv dS df ,g rkc hd r<fx sl,t `hxXkg hl,d hlsS Xrkc hjkl 2;'kge Tg hlsS Xrkc hjkl 4,g Cgu g; rkc hl,o ]Cgu 4Tg srjd ;r sl gjr gN ;knzial gN sd 0qc g; ]sF srgd k;D 0qc df ,g g; kte hH tkv 4krdl jd Cgu ;r Bskd Xelb j,kv kxsgj nkoof 4kxsgj nkoof Xelb j,kv BkH ykyhxskH kxsgj Zdr ]akg 4kxsgj Zdr Xelb hH jGf 2Crdl jd Cgu ;r skr ikv ]u kxaWd ;r hg Te Syf s jse `kxaWd ;r Te df hxXjd ;r ikv g; 4sF srgd k;D h/akx df kxsjd ;r u,kd g; df Tg srdl >el skdlm s; Tg sO,c BkH ykyhxskH g; ]Tg hgj jd Xrkc hl,t Xkpc Syflb s; 4ikv Tg hgj jd Xrkc hl,t Xkpc skr g;
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 901 egaP

4Xgd ikv sl gjr lb ]sL\skN sjh/7sjh/ go hH skdlm ],g kyko suL\di skt 4awg kgj gd Cgu g; Te 4,g kvqg kL\di Nqd suikv dfXk;D ]sxX>el Cgu ikv df Tg sgj gd ikv ]Cgu 4kdefwH awg kgj ky skr Te 4sdl jd rkc ]sdl O,c lki hH sdjd u;zi henkv skt df Sgfkp huky kdefwH Bskd Syf sd xky;kL df ,g g; rkc udfsy 4~~~kvqg kNv ]kvqg kNv 4,g hrskg thp hg dS go kusn j,kv kuuhN Xelb 4,g krgj yk;[ hg kurb ]Nqd awy uhN 4,g krskg hg klsS /acal kd eszi go ],g dhO skr go 4krsn Cgu Nqd ]BkH ykyhxskH ]Cgu 2Syf sd suuhN 4hg Syf sd susn Nqd Tg sgj jGf ikv hH jGf ]Nqd ,g Cgu 2skdikv k;D kxawn ]Cgu hg ,g Nqd lki sjse ]Xe suso7susy 4,g krdl kv kte Nqd skr ],g kukt L\skN Nqd j/b 4Sbkv re Xe Gf hd susy 4Sbkv yqdycf ]Sbkv yqdycf `Xjd xky;kL sl,d Fkl sdikv eg jGf skr 4,g kusy Nqd Xe sjkc sdlb df Syfhlb Tg srkv eg hH jGf ],g kvqg kL\di Cgu Nqd sueg 4eg Tg srkv skr hg Syf sd xky;kL lki sdikv 2u ,g hgj ki skg Cgu dS ji hlb ]S[fsn 4,g hrskg dS Xe cl ],g hrskg 4,g krdl skg Cgu hg xky;kL skr Cgu 4,g hrskg dS
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 011 egaP

cv df awg kruke Te df kgd g; nkc sd suyduf sl uk[ kxkv Xe lhykrTi su h/akx hlm 4kxaWd gzxk;l j,kv kxawLy sl Gjr hd XkjknCet Te df kF kgd suXkgm 4kugd kF dhO kdikv yqdycf go skr3awg kgj gd Te jdsy skdlm ],g krdl kt k;kuc lsc skd ID,G Nqd huk;3kxawLy Te sl Gjr hd XkjknCet df kF kgd su hth/akx df kgd suikv skr kgd ct su BkH rfakd 4~~~udfsy 4,g hrgj hH hd su>el ],g hrgj hH hd suk>el 4Tg hrskg Xkuskn skr go 4,g krkt skg ydfqe rqgc cr ,g hd suk>el ],g krkt skg uklkv rqgc skr cr ,g hd su>el jxv go ]hjrhH rqgc ,g hrskg ''fskd hjkeg skt go udfsy 4,g kryp j,kv 4,g krdl yp hg k'seg skr xky;kL 2u s>el ikv cyre kjse 4,g Cgu Ghydr hurb Xe xky;kL skr Cgu ],g hrskg Ghydr Xe xky;kL Syflb 4aSk>el skd sjlwn g; ]Tg eg k;D df ,g hrskg g; ''fskd huWnav 4X>el slb ],g k;D kjlwn df Tg srskg Xe ''fskd lb eg sl ydfqe rqgc ],g k;D kyeke udfsy 4,g krkt skg xky;kL skr sxy klsS jxv ]yqdycf 4Sgfkp ku>el skd sjlwn s>qe df , g krxy klsS skdlm 4,g hH krkygqd henkv kucf s>el skd sjlwn7dS 4~~~k/kc Xe xky;kL udfsy 4,g krskg xky;kL hHr ]hg yqdycf ]hg yqdycf 4,g krjd Cgu ''fskd hd sukrc go ,g skt ZGlf ],g krjd ''fskd hH hd su>el skd sjlwn henkv dfXk;D ],g krskg xky;kL hH jGf udfsy ]Tg skr go `,g ykol k;D kd suuke Xelb 4hg Tg 4Tg La'hLad xsky cl df Tg sruke ikv `,g krdl skg sl,d xky;kL skr ]Tg srgd ikv klsS ]Tg La'hLad cl 4Cgu ,g Bskd l'akd ]Tg La'hLad df Tg srgd skdcl ikv df kdl skg Cgu Syflb xky;kL slikv ]Cgu 4Bx skg e[ rkc ]k;nf gd ]k;x skg kjse ekd 4krL\skN Cgu df ,g krL\skN u,kd df krL\i ku[j Cgu hH cklgf kdlm cv 4,g krL\skN scay Bskd ],g krL\skN sjh/ Bskd 4krL\skN hH Cgu Bskd ],g hH krL\skN Bskd 4,g hryp ''fskd hgo ],g hryp ''fskd hgo
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 111 egaP

hg wygi g; df hnt rqgc ,g Cgu rjWt hd Ytf Bskd 4,g rjWt hd supskl sl Xkvqygi rqgc j,kv ]Tg wygi rqgc Syflb j,kv ]rqgc ,g lDsyakd 4,g hIyf,uZli lDsyakd rqgc 4Sgfkp kukt kpskl skdlb ],g henkv Z<wioge kl,t h/akx df ,g krL\i ewyke g; skr s>qe 4krL\i ewyke Cgu hg ZFv kd {iof7{i s>qe 4awg Xe {iof sd hldf Te u ]sd hldf awg Xe {i Te u ],g hrkt skg k;D Ghydr hjse 2u Tg sr>el ikv Ghydr hjse cv 4,g dhO hH jkpof kdum df skgd hH g; skr ],g dhO r;hu hdum df skg srgd jxv eqr df ,g krgd sl>qe go ,g krkv henkv skt kjlwn go j,kv 4rkc hdikv Xy >el eg jGf skr ],g ryx r;hu hd h/akx df skgd hH g; cv ikv skr k; df sl>qe Tg srgd ikv df kl,t huk; 4skvkt skg sL\[ ji suskd hldf eqr df Tg srgd skdlm jdsn sdD/ henkv sd Gjr Xkuskn skr ]skg kgj jd xdVFV ydIff Xgd skdltf ]Xe phc sd Xkuskn henkv Bskd jxv j,kv 4,g krkt skg ydfqe rqgc hH cr ],g krkt L\i Xe ntf hd sujd ktwi Bskd jGf k; j,kv 6,g krkt skg ydfqe rqgc cr ],g krkt L\i Xe Rf1o hd susn hykx skd h/akx henkv Bskd skr k; 5Tg Xrkc hd gjr skn udfsy 4Tg srdl yduf srkj Nqd Syf sd sukuc skd orDf; syko sukv sd dqe skr Xjd ''fskd hd su>el eg jxv jd kuc jk/kv skd orDf; sd h/akx df ,g kurb yqd ykol 4,g Cgu ykol Bskd kd knuV o ufkg j,kv ktwi hd h/akx Xe ''fskd lm ]Xjd ''fskd hd su>el eg sl hjkn>el hurtf skdlb ],g kyeke kl rqgc skt g; ],g kyeke kl rqgc skt g; skr ]akg 4unf lm Xe Xkrkc hdikv k[nf Xeg hgo 4,g kyeke kl rqgc 4Tg srP\c hH sxkv ]Tg srjxf hH sNhi so Xe Xkyeke Bd j,kv 4Tg hgj skg rlfdof Xeum aSkjk/ Bd j,kv 4Tg srL\i ewyke ddfbklhIe s>qe 4krL\i Cgu Bk[nf orDf; dS s>qe kd h/akx ]Tg srL\i Bk[nf orDf; rqgc s>qe Xe h/akx 4krL\i Bk[nf Cgu s>qe hH g; ],g kgj skg rlfdof orDf; kjgdb Bskd Xe h/akx df ,g krL\i ewyke s>qe klsS skr ]Xyp su[sn eg jd kOm kjwi jxv skd h/akx hg Xelb df ,g kyeke klsS ]u ,g kyeke klsS Xelb 4~~~sdjd sy Xeg Xe uk; Nqd hH skd kjiaji7lkdof j,kv skd kjiaji7jkpof ub skr 4,g kvqg lkdof Xe Xkjkpof sdum Xelb j,kv Tg l.ID,G s; 4Skt hd e[ hjknCet j,kv Skt k;nf u hH u'sluiad skd XkjknCet
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 211 egaP

4eufsd,e dIfyf;jfhI,e 4,g krwN skd yr sd ZFkni ra;v ]skd yr hjgkc ra;v sd uoht sd ;que go 4,g Cgu ;l kjwi nko;kl 4Xn gd ;l kjwi skdlb df ,g krskg ue jGf j,kv ,g ;l df ,g krxy hH klsS Syflb j,kv ,g hg krskg skr ;l 'av Xelm dfXk;D 4,g krskg dkujr[ knk; hH sl ;lv go huk; 4,g krkt skg dkujr[ hg kL\c kugd ;l Z<wi skd rkc d'fakv j,kv 4,g d'fakv ra;v 4,g hrjd Cgu Z'i Cgd hH skdlm ],g rhrv skt sd ;que k; 4,g hrjd Cgu Z'i hH Cgd skdlm ],g djfrakv skt kd ;que go dfXk;D ],g hjw/v IfZ1nrav go udfsy 4su nko;kl ],g hn IfZ1nrav dS sulm skr sl If1n hd kFo; hd tkel ]nko;kl df , g g; If1n hjse 4awg krdl jH akg Te Xelb ]kgd suTe `,g kr;ke hdikv hlsS ]joB nko;kl df Tg sruke klsS ikv k;D df3Xe jxuZ;wl k; Iskdtkj n;k'3Xe lXakd lszi su hldf kNwi sl>qe suXkgm ]kgd suTe skt akgo ]akg `Tg srdl gd ikv Xe Xkty sL\skF dS slm ,g thp skt g; ]Lkx LaS ZlDke skt u'htski hg; jdsy knk; Iuef paki 4,g krdl xy rDo kL\skF Xe sujd Gkl df akgt ,g ji gxt hl,o u'htski go dfXk;D 4awdl jd Gkl skdlm Te df kxSkt xy rDo skr skdlm ,g u'htski skt hjse skr 4,g Cgu kusn7kusy Nqd sl hueqn hd hldf s>qe 4awg ueqn kd h/akx Te df kxSkt jdsy yk;[ g; hnkoh/akx j,kv awg ueqn kd ZlDke Te df kxSkt jdsy yk;[ g; hnkoZlDke go 4hxSkt skg kupskykv hd ZlDke skr Tg Skv jdskg hnkoZlDke ikv jxv 4hxSkt skg kupskykv hd h/akx Xelm hxskg rkc skt hdikv sl>qe skr Tg Skv lki sjse jdskg hnkoh/akx ikv jxv 4,g hrskg Wq' kupskykv go df ,g krskg g; hg cyre kd jkpof j,kv awg krgkp kujd gzxkv kd sujd jkpof ji ds;zi Te dfawp df ,g Bx skg g; rykg hjse j,kv 4awg kgj jd Xrkc hnkoh/akx7hIaS Te df ,g kr>el go skr ,g krkv hnkoh/akx 4awg kgj jd Xrkc Iufq;d7hIaS Te df ,g kr>el go skr ,g krkv lki sjse Iufq;d 4,g utsk;zi sl krdrfku u ],g utsk;zi Bskd sl krdrfkv u s>qe j,kv 4,g kgj jd Xrkc hd krdrfku henkv g; df ,g kr>el go skr ,g krkv drfkv 4,g drfkv henkv g; df ,g kr>el go skr ,g krkv lki sjse drfku 4,g Bx skg BkuOfd skt hjse j/b 4awg Xe rdDnf Fkl sd Xkuskn Te Syflb ]krgkp kujd Cgu rkc Xkuskn Te 4skjd rkc hd /skjof skr sk>el df ,g krgkp kyko {iof ]skjd rkc hd ktwi skr sk>el df ,g krgkp kyko {i ],g hrskg Ghydr k;D Xe su>el g; udfsy~~~X>el eg kurtf g; 4,g dhO
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 311 egaP

4~~~Syflb ],g kpakP kukjqi hH kd Lkx j,kv ,g kpakP kukjqi go hH kd eufq;d skr ]Tg srgd eufq;d k; elfZlDke j,kv Lkx ct tkv udfsy 4,g krdl kt kjH akg skdlb ]hxy dhO rkc g; s>qe df k;nf jH akg suTe Syflb 4,g uko;we rqgc go ,g hruc llfhFlV Bu dS skt j,kv 4sl suL\qt sd nko;kl ,g krync hH joB ]sl suL\qt sd joB ,g krync hH nko;kl df ,g If1n huiv hjse skr 4,g Cgu paqgi Bskd Xelm hd If1n hnkotkel dS go 4,g Lkx kvqZtqc Xe ZFv dS go ]dr cv kF Lkx skt go dfXk;D 4hxSkt skg j,kv rqgc rfFf cv hd Lkx g; 4,g kd ukeylqe ],g kd BklB ],g kd wngV skt kxSkt gj Cgu Lkx hgo 4sl suL\qt sd eufq;d kxSkt ync hH Lkx df sgj uk; hH g; j,kv 4sl suL\qt sd Lkx kxSkt ync kjwi eufq;d 4,g kusn ync dr akgo sl akg; kjwi kd kjwi skd eufq;d sjwi ]kuL\skt skd Lkx go df kgd suTe Syfhlb 4k;x eufGfS dIfyf;jfhI,e kjkl go ]Bx lXy;ko hjkl go 4k;x go ]k;x go ,g uikpqI skt go Xe syeg lb df kd Lkx ,g kyeg kL\c kurb g; dfXk;D 4,g krkt skg uhyof go kd ZlDke kF eufq;d skt go Xe suskg sjwi lm udfsy 4,g hrkt skg hjwi ra;v ],g If1n hjw/v skt hd eufq;d skr Skt L\qt jxv skt go skr 2yIXLuslakI xFVel 4yIXLuslakI xFVel 4~~~Xn L\skt eg skdlm skr ],g cyre skt kd Lkx Syf sjse 4awg kgj gd Lkx Te skdlm3sNhi ,g krkt IwN hH skt go3,g hH skt jgkc sd jkpof7n' ],g hH skt jgkc sd kyk'xsk;zi skt ike7y,kr ],g hH skt jgkc sd L\di hd iW j,kv ZFkni ],g hH skt rhrv sd henkv j,kv djfrakv kd henkv go 4kjse sl Lkx ,g cyre kdb kdcl lm ]Xe eufq;d ,g k;x gj "s' skt cl go ]Syf sjse ,g Lkx skt go ]k;nf jH akg Te skt go skr 4,g krjd jkdub yqdycf go skd srwNv lm j,kv ]k;x gj krwNv kL\c rqgc dfXk;D ],g hH hjskted hdlm hg; j,kv 4hdlm ,g paqgi hjwi dS yqdycf skr ,g kvqN hH skd rkc ltf sulm dfXk;D ],g hH yc kdlm g; 4,g krwN gjr hd ukKof sjwi j,kv ],g krwN gjr hd r<fx sjwi j,kv ],g krwN gjr hjwi slm ,g krwN skd rkc ltf go dfXk;D ],g hg; hH yc kdlm 4,g hH yc kdlm hg; j,kv ,g hed hdlm hg; j,kv 4,g krwN akgo go skr ]akg
k;skj kjhcd k[sn

m o c. dl r o w o h s o. w w w / / : p t t h

411 fo 411 egaP

4Skv cl ikv ]kgj naukv ],g rkc hNv 4~~~BkH ,g kukpe hL\cL\x 2,g kukpe hL\cL\x 4,g hrkt skg hH hL\cL\x Nqd Xelm jGf j,kv Tg sryskc cl ikv 4X[yf Nqd hH ikv df Tg srgkp skr eg j,kv 4Tg srgkp eg j,kv Tg srgkp ikv skt Skv j[uf iW dufkK,o kdlm ,g pfQ hdikv hg Xe Z"o sd hnkr' h/akx df ,g udfeqe j,kv dGfIfabkl knk; j,kv df sxXjd rgfkokv Syf sd su[yf Syf sdlb skdikv j,kv 4sxX[yf jknjskt sllb ]sxX[yf hH j,kv n;k' ],g hH k[yf df kxaMkynf ukuheb Xe Iuef hj[fkv skdikv ZGlf g; skr 4BkH Hyojfg yqdycf ],g k;P\fc yqdycf 4Sgfkp huskg kupskykv hlsS df kF k[yf hH go hH cr ]kF k[yf ct j,kv 4Tg sgj jd ikv yqdycf ]Tg sgj jd ikv 4Tg sgj jd eg go Tg sgj gkp ikv skt df kxskg g; cyre kdlm ]X[yf Gky[f sdikv hH Nqd eg sgkp~~~skdikv Te g; 4Tg srjd rxko kdlm so ]Xe sujd ekd j,kv Xe jkpof ;nkol Tg skt xsky sjkl rqgc sl,t sjkeg kdlm ],g hd Wq' kjiaji7jkpof skt suikv sl If1n FIr dekupskykv dS rDo lm 4kxSkt hH kpskl Xe s jkc sd Xkekd sdlm j,kv hxskg hH Ghjkr hL\c hd h/akx hH jgkc sd rjkH j,kv rjkH Xe Z"o sd hnkr' h/akx ],g hn jd Wq' lgc g; suikv skt df Tg srdl kynf ukuheb skdikv eg g; 2Xy jd rkc hdikv Iuef hj[fkv cv 4awg Cgu Bskd Te 4ikv re kuL\i Xe yk;[ hldf udfsy ]sxaSkv yk;[ ht ykyhxskH sGn Bd slsS 4~~~Cgu Tg syko s uuke skr klsS k;D ikv df ,g krkt kv yk;[ klsS skr ]Tg srgd IlfZlDke u;pff ]Tg srgd Iufq;d u;pff ]u Tg srgj xsky skt hg slsS hrkt skg rdDnf hgo 4Tg spakP hg sd Xkuskn 4kd cl ,g kvqg kuc hg kpakP
k;skj kjhcd k[sn

4,g

You might also like