You are on page 1of 64

201007 SAYI 7 EKM 2010 7 TL KIBRIS 8.

5 TL

GODARD VE FLM SOSYALZM

Aleme meydan okuyan tebessm


VENEDK DLL OUNLUK

Faizm iliklerimize ilemi


MANIC STREET PREACHERS

Rollsuz rock olmaz


DKZLEME GNL

Facebook-Twitter kuann yks


YAAYANLARIN GZYLE TOPHANE VAKASI

Romantizme kamayalm
ISSN 1309-5722

sz ve mzik: STANBUL lyrics & music: ISTANBUL


MUHSN AKGN

Bir fotoraf albm... Bir hatra defteri...


Son on ylda 200den fazla arkc ve grubun sz ve mzii stanbul sahnesinde yankland. ehrin gzde konser salonlar ve festivalleri dnyann parlak yldzlarn arlad. U2, Robert Plant, Nick Cave, Tori Amos, Manu Chao, Depeche Mode, Sepultura, Leonard Cohen, Rihanna, Massive Attack ve nicelerinin stanbullularla bulutuu bu heyecanl anlarn bir tan vard: Elinde fotoraf makinasyla Muhsin Akgn. Sz ve Mzik: stanbul 224 enstantaneyle mzie ve stanbula sayg duruunda bulunan rengrenk bir fotoraf albm olduu kadar, Murathan Mungandan Banu Gvene, Perihan Madenden Yldrm Trkere, Nejat lerden Pelin Batuya 33 yazar, gazeteci ve sanatnn konser izlenimleriyle esiz bir hatra defteri.

D&R Maazalarnda ve kitaplarda...

ADAN XE 4 EXTRAMCADELE 6 FKRLER SUA DNNCE 9 FARK YARALARI 14 TOPHANEDE NE OLDU? 16 GODARD & FLM SOSYALZM 19 SEREN YCE & OUNLUK 28 SES DUVARI 32 HND ZAHRA 33 MANIC STREET PREACHERS 34 NLFER AKBAL 36 RICOCHET 38 NEW MODEL ARMY 40 ARKILI TARH TEFRKASI 42 TUNCER ERDEM 51 OKUMA GZL 53 DKZLEME GNL 54 NICK HORNBY 58 DL, TARH, CORAFYA 60
Ahmet Grata, Alican Tayla, Arslan Erolu, Aye avdar, Begm zden Frat, Betl Kadolu, Blent Erkmen, Cem Sorgu, idem ztrk, Derya Bengi, Doruk Yurdesin, Ender Ergn, Erdir Zat, Fevzican Abacolu, Frat Demir, Frat Gen, Hakan Lokanolu, Haziran Dzkan, Hseyin Ustaolu, rfan Aktan, Koray Lker, Merve Erol, Muhsin Akgn, Murat Meri, Pelin zer, Ragp Duran, Saner en, Serkan Seymen, Siren demen, Sungu apan, ahan Nuholu, Selen ahin, Tuncer Erdem, Turgut Yksel, Ula zdemir, Ulus Atayurt, Vehbi Grgl, Ycel Gktrk, Zeynep Nuholu, Zeyno Peknl
BASKI: Ezgi Matbaaclk, Sanayi Caddesi Altay Sok. No: 10 Yenibosna/stanbul Tel: 0.212.452 23 02 BASIM YER VE TARH: stanbul, Ekim 2010 DAITIM: Doan Datm A.. YNETM YER: Kulolu Mah. Gazeteci Erol Dernek Sok. No: 11/4 Oda 3 Beyolu stanbul TEL-FAKS: 0.212.251 87 67 E-POSTA VE ABONELK: yekyekk@gmail. com yl 1 say 7 Ekim 2010 MTYAZ HAKKI: Blent Yurtta SORUMLU YAZILER MDR: ahan Nuholu LAN RTBAT: zay Selmo (0.533.514 90 49) AYLIK YEREL SREL YAYINDIR. AYDA BR YAYINLANIR. ISSN 1309-5722

u enlik her sene 28 Eyllde balar, kasm ortasna kadar devam eder. Fikir babas, naizne, Bir+Bir mecmuas. Bu geleneksel enliin ilki bu sene, bu sayfalarda balyor. Al marmz Tangled Up In Blue. Bob Dylan okuyor: Music in the cafes, revolution in the air kahvelerde musik, semda ihtill nefesi. enliimizin ruhuyla hemhal olmak zere Tangled Up In Bluedaki algl kahvelerden birine uzanyoruz. Herhangi bir kahve deil bu, Hali kysndaki ardak; nam- dier orbac Alinin Elli alt kahvesi. htill nefesinin flendii mekn. Zaman, tam tamna 280 sene ncesi. Reat Ekrem Kouya balanyoruz: ardak kahvehnesi tam yz yl yaad. Yz yl dilde iki hece, takvimde uzun zamandr, fakat kuvvetle tahmin ediyoruz ki bu kahvehnede Kazdal hayduttan (kurucusu orbac Ali kastediliyor) Galatal saz airine (son sahibi Galatal Hseyin aa kastediliyor) kadar lfet ve mueret deimemitir: ardaktaki Ellialt Kahvesi / Lebi deryada muhabbet kafesi / Peykeler mzeyyen, li sofalar / Cmle levazm mkemmel hepsi / (...) / Hac Bekta Oca kehkean / Kahvehnenin namus hem an /(...) / Havuz fskiyesi selsebil tamam / Sanrsn saraydr noksan hamam / Papaz klkl bir Bekti imam / Cmle huddam ann cierpresi / Yasemin ubukta tophane lle / Doldur efendim ol gonca gle / Mangr da syle srma kkle / ok mu iki ake kahve presi / (...) / Seksen kazk stndedir sala / Mevkii latiftir iskele ba / Arlar gelse de yz yolda / Anda tmar olur gnl yresi / eker sakf blsna al sancak / Kahvehnelerin mihridir ardak / Kazadan beladan sn ide Hak / Duhn Kalender biaresi... Tarih tam tamna 1730un 27 Eyll. Gnlerden aramba, vakit gece. O gece ardakta toplananlar gn aarrken Osmanl payitahtnn grd en grkemli ihtillin ncleri; 28 Eyllden 15 Kasma dek, tam 49 gn, yalnz stanbulu deil, imparatorluu ynetecekler bir cumhur cemahiriyesi olarak. Paris Komnne aa yukar bir buuk asr var. O gece ardakta Ak bad deyiler, nefesler sylyor: Krolu Ayvaz alp kat m? / Bolu da stnden yol at m? / Cmle lem bu ilere at m? / Hele sabah ola hayrola / Beyban sahralar ayrlar ola. Sabah saat drtte, gnlerden artk perembe, tarih 28 Eyll 1730, Beyazt Hamam atrlyor, birer ikier orada toplanlyor. Son hazrlklar yaplyor ve saat 10da ihtillciler yola kyor. Yalnayak... Otuz kiiler. Resm tarihe ve de Kouya gre, otuz serseri, otuz baldrplak. Mecazen baldrlar, fiilen ayaklar plak; onlara katlanlar nce pabular fora ediyor. Fransz ihtilline daha yarm asr var. 1789 ihtilli muzaffer olacak, 1730 ihtilli ise 15 Kasm gn kanl bir darbeyle bertaraf edilecek ve o gn bugndr bastrlm bir isyan, Patrona Halil isyan olarak anlacak. 1730 isyan sradan bir yenieri isyan deildi. Srad olmas bir yana, yenieri isyan da deildi. Ama zaten yenieri isyan diye bildiimiz, bize belletilen ne varsa, hepsini unutmamz ve sil batan renmemiz gerekiyor. Ne yazk ki kaynak yok denecek kadar az. Yine de resm tarihin ve hatta Kou gibi sivil tarihilerin devlet gzyle kaleme ald anlatlarn satraralarnda kafa ac ipular mevcut. imdi, 28 Eyll sabah, tarihin seyrini deitirmek zere kelleyi koltua alan o otuz baldrplak kimdi? Yalarn, ilerini ve kkenlerini Kounun Patrona Halil kitabndan okuyalm: Patrona Halil (30-31), Manav Muslu Bee (35-36), ardak orbacs Kahveci Ali (45-46), Karaylan Bey (45, Ayasofya hamamnda pabucu), nar Ahmed (26-27, ardak Kahvehnesinin atecisi, Rum bahvan Hristonun mhted olu Angeli), Oduncu Ahmed (26-27, ardak Kahvehnesinin ubukdar, gemide tayfa yama iken ihtid etmi Giritli Andon Mihandoni), Kk Muslu (23-24, ardak Kahvehnesinin ocaks, erkez kle), Emir Bey (45, Mahmudpaa Hamam klhancs), Dervi Mehmed Baba (50nin zerinde, Ayasofya hamam klhancs), Erzurumlu Mehmed Baba (50nin zerinde, Mahmudpaa Hamam klhancs), Manav smail (21 yanda, Cebeci neferi), Kutucu Hac Hseyin (30, Cebeci neferi ), Canbaz Musa (35, kbt, atcanbaz), Lkabl Salih Aa (50, Hfz Paann khyalnda bulunmu bir uygunsuz), Turucu smail (19-20, Cebeci neferi), Krd elo (40, Gmrk iskelesi hamallarndan), Karagz brahim Aa (45, bir serdengeti aas, uygunsuzluundan dirlii alnm bir serseri), skender Pora (21-22, eski tellk yama, spirzdenin mridi), Gazi Bee (35, yenieri), Bayram (25, serseri grhundan bir kbt), Kanl Veli (23-24, yorganc esnafndan, lkab kendi yznden kan dkld iin verilmi), Alacal Mustafa (17, kalyoncu neferi), Derekyl Ali (50, eski Cebeci khyas, uygunsuzluundan atlm), Receb Aa (50, eski Cebeci khyas, uygunsuzluundan atlm), Kalem Bey (50, Bayazd Hamam klhancs), Sultanzde Evren Bey (26-27, tulumbac,), bd (50, saz airi), omar (35-40, Krt hamal), Kalender Baba (Gedikpaa Hamam klhancs), Pirsiz Osman (25, Lz kayk). Mano Solonun Enternasyonal alalasn almann zamandr. Alfabetik srayla: Arnavutu, erkezi, Krd, Laz, Roman, Rumu, Trk... Ve yine alfabetik srayla: Ak ozan, at canbaz, orbac, hamal, kayk, klhan, ocak, manav, tayfa, tulumbac, yenieri, yorganc... te bu otuz baldrplak, 28 Eyllde klk saray ele geiriyor ve Lle Devrine son veriyor. Sonras, gelecek sayda. Ama niye Gonca enlii sorusuna cevaben, 27 Mart 1731 pazartesi gecesine, yani 15 Kasm katliamndan drt buuk ay sonrasna gidelim ve Kouyu dinleyelim: Mverrih Abdi Efendinin tarifi ile Arnavut, Laz, ingene, Ermeni, Rum, Yahudi, Krt, Bonak, Anadolu Trk ve Rumeli ta ksacas stanbulun her cinsten ayaktakmndan yeni bir gruh, szde Patrona Halil ve yandalarnn kan davasn gderek sokaklara yine plak ayaklarla ve yaln kllarla uradlar. Fakat bu sefer hkmet gafil davranmad, ihtillciler aman verilmeden tenkil edildi. Kyma itirak ettikleri sabit olanlardan her gn 300-400 kii ehrin muhtelif yerlerinde aslarak idam edildi. Bir hafta iinde 2500 adam asld. Sergerdeleri Dervi Gonca adnda bir hneberdu kalender idi, diri olarak yakaland, Parmakkapda asld.

ARZUHAL

Buyrun Gonca enliine

BR+BR | 3 | EKM 2010

Allianoi Bergamaya 18 km uzaklkta, gene kk ok eskilere dayanan ve imdiki hali M 2. yzylda Roma dnemindeki dzenlemelerle olumu Allianoi kenti bulunmaktadr. Antikitenin Parisi veya New Yorku olan Bergamann bir uydu kenti saylan bu antik ehir, dnyann en nemli arkeolojik kalntlarndan biridir, nk buras ancak 19. yzylda Avrupada ortaya kacak olan termal tedavi ehirlerinin en mkemmel atasdr. Burada 9 bin metrekarelik bir Roma hamam bulunur (nl Trk hamamnn da atas ite bu Roma hamamlardr). Scak havuzlar, mermer kapl yollar, dkknlar, 120 metre uzunluunda ve 10 metre geniliinde ana caddesiyle ve eitli blmleri birbirine balayan kubbeli tnelleriyle esiz bir tedavi merkezidir. Ayrca kazlarda bulunan 400den fazla metal cerrah alet ve 11 bin dier eser, burann ne kadar nemli olduunu gstermeye yeter. evre ve Orman Bakan Veysel Erolu, Yortanl baraj yznden sular altnda kalacak bu mthi hazinenin kurtarlmas iin aba gsteren arkc Tarkana, sen arkn syle, bilmediin ilere burnunu sokma, bak ben ark sylyor muyum gibi szler syledi ve Allianoi diye bir yer yok, oras Paa Ilcas. Tarih eser filan da yok dedi. Demokrasi, her yurttan uzman olmad konularda da kanaat belirtme hakkdr. Eer bu lkeyi sadece konusunu bilen ve baka kimseyi konuturmayanlar ynetecekse, onun ad faizm olur. Erolunun tavsiyesine uyulacak olursa, mam Hatip Okulu ve ktisad Ticar Bilimler Akademisi mezunu babakanmzn, rnein Anayasa konusunda hi konumamas gerekir. Daha kts, bakan Allianoi hakknda hibir ey bilmeden konuuyor. Tek bir rnek. Paa Ilcas, Osmanl dneminde Allianoiden geri kalanlar zerine Osmanllarn yapt derme atma bir lcadr, nokta. Mehmet Ali Klbay

getiriyorum diyen Ani elik Arevyan, yirmi yl boyunca yaatt giysilerini pastoral bir evre rts iinde gayet soyut ve minimalist eklentilerle donatm, dntrm. Doa ve objeler arasnda bir seyirlik, gerekliin bilinmezliine doru gndelik manzaralara ynelen bir kamera kolaj km ortaya. Grnd Gibi Deil, stanbul Modern Fotoraf Galerisinde 9 Ocaka dek grlebilir. Gvercin Gvercinin evcilletirilmesine ilikin en olas senaryo bu kularn ilk kentleri mesken tutarak, ta kovuklarna ve kerpi duvarlara yuva yapm ve yakndaki tahl tarlalarndan beslenmi olmasdr. Byle yuvalardan alnan yavrular kolayca tutsak edilerek kafes gvercinlerine, yani gndz yiyecek aramaya kan ve geceleyin kafesine dnen evcil kulara dntrld. Bunlarn yumurtas ve eti, gdann ou kez kt olduu souk aylarda zellikle deerliydi. Kenneth F. Kiple (Gezgin len - Gda Kresellemesinin On Bin Yl kitabndan) Hogeldin Bebek Mrettebat geniliyor. Haziran ve eyllde gelen haberlerle art iki olduk.

Chicha Libre Chicha: Msrdan retilen bir eit likr. Latinler aznn tadn biliyor. Libre: zgr. zgrlk... Chicha, 70lerin sonunda Peru Amazonlarnda yaylan Gney Amerika mziinin de ad. Kolombiyann akordeon partisyonlu cumbialarndan esinlenip And havalaryla buluan, Kba ve saykodelik surf gitarlaryla melezlenmi bir mzik tr. Brooklyni mesken tutmu Chicha Libre, 27 Ekimde Ghettoda boy gsterecek: Chichann kklerine Franszcay da boca ederek saykodelik dn havalar ve moogy Amazon nameleri eliinde... Dot Sezon ald: Hakan Gndayn bizzat oyunlatrd roman Malafa, Murat Daltaban rejisiyle sahnede. Basn blteninden: Malafa, satmann ve satn almann yks. Satmak iin kendilerinden vazgeenlerin, satn almak iin kendilerini kaybedenlerin yks. nsanlarn deil, ancak parann yolculuu olan turizmin yks. Tezghtarlarn sattka, sattklar mallara dnmeleriyle ilgili. Turistlerin satn aldka, nefret ettikleri i hayatlarndan intikam almalaryla ilgili. Malafa, her eye inanmak iin valizini toplam olanla, her eye inandrmak iin yatandan kalkann karlamas. Topaz adndaki dev kuyumcuda mcevherler kk bir ayrnt. nemli olan, iine her eyin dahil olduu tatil adndaki zaman diliminde, turisti ehvet, iddet ve elenceye bomak. nemli olan, gerek hayatla turistin arasna, altndan bir duvar rmek. nemli olan ne varsa unutmak isteyen turiste, bir tezghn ardndan, hayatnn gsterisini sunmak. Sonra da btn bunlarn bedelini demek iin yannda para yoksa taksit yapmak. Satmak, daima satmak. Sattka delirmek. Delirdike de satn almak. Malafa 15, 16, 20, 21, 22, 23, 27, 28, 29, 30 Ekimde 21.00de, ayrntlar www.go-dot.org adresinde... Grnd Gibi Deil Beni evreleyen dnceleri, oluturduum izlenimleri yeniden tasarlayarak, yorumlayarak grnr hale

Mar Elif (sadaki fstk) ve Aras (beyfendi) geldi, hogeldi. anslar bol, kafalar ve yollar ak olsun... airin dedii gibi, herhal ileridedir yaanacak gnlerin en gzeli, imdilik sohbetimizde kederi... Hulda Yzen bir ev- atlye. topik bir mze. Heykel sanats lhan Komann (1921-1986) 1905 yapm yelkenlisi Hulda, Kuzey Buz Denizinden balayp Akdenize uzanan 12 bin kilometrelik, 16

yargland srada, bir arkya sz olur dncesiyle yazmtm post rock post metal post eyll. O sralar yaymlamay dndysem de sonradan vazgetim. Gene hatrlayacanz gibi, 2008 ylnda Trkiyeyi Mor ve tesinin temsil ettii 53. Eurovision ark Yarmas Srbistann bakenti Belgradda yaplmt. Tam da gnn anlam ve nemine uygun dt kansyla o sralar yaymlamak istediysem de bu arky, sonradan gene vazgetim. Eskiler ne der: Ksmet bugneymi! (bkz. arka kapak) Peel Session Yeniyetmelik Dleri! Malup etmek yle zor ki! Bir insan daha ne ister! yazyor mezartanda. Szler, Understonesun Teenage Kicksinden. John Peel ne buluyormu ki o plakta? Ne de olsa, her dinlediimde beni hl gzyalarna boan bir kayttan bahsediyoruz diyor Peel, yeni yaynlanan skc mziklerin gitgide daha fazla fkeye, ama dier yandan da gitgide daha karaktersiz bir orbaya dnmesinden umutsuzlua kapldm her seferinde Teenage Kicksi dinlerim ve iyi bir plan nasl olmas gerektiini hatrlarm. Hayran olduumuz neredeyse btn gruplara cesaret veren bu adam iin, vefatnn altnc ylnda bir anma dzenleniyor Babylonda. Pikap banda zzet z, Mete Avunduk, Jak Kohen, Hilmi Tezgr, Cem Sorgu, Tolga Yal, Sevginin G-

Sound Shift Enstalasyonlar ve performanslardan mteekkil bir ses maceras, 14-17 Ekimde Kadky Modada merakllar arlayacak. Ses Siestalar, Ses Gezintileri, Gezgin Radyo, ehir Sesleri Konserleri balklar altnda toplanan gezmeli tozmal etkinliklerle kentle, sokakla, duvarla, esnafla, sanatla, yaam biimleriyle, insanlk durumlaryla ilikilerimize dair seslere nfuz etmek mmkn... Marsilya ve stanbulu sesler araclyla birbirine balayan bir festival bu. Marsilyadan Radio Grenouille ile stanbuldan Ak Radyonun ortaklaa kotaraca festivaldeki program ak radyolardan canl dinlenebilecek. Festivalin partisi arkaodadan... Tutu Miles Davis tedrisatndan geip de nam salmayan var m? Buyrun burdan yakn. Yapmc, aranjr ve an etkili baslarndan Marcus Miller kendi bestelerinden oluan, stne Milesn ci-

ay sren seferini Marmara sularnda noktalad. Mstakbel lhan Koman Mzesinin bir anlamda habercisi olduu sylenen gemi imdiden konser ve atlyelere sahne oluyor. 23 Kasma dek srecek Hulda Festivalinin ayrntlar www.huldafestival.orgda. Srf tarih solumak iin gidilir. kon stanbuldaki ilk yerletirmemin ad aylak Sokakt (25 ubat 1986, Maka Sanat Galerisi). aylak Sokak doduum evin sokadr, Taksimin Talimhane semtindedir. O kat ailece halen saklanmaktadr. lk sanat almalarm o apartman katnn ufak bir odasnda balamtr. Bu sergi o yaam yerini bir kona gibi bu sergi meknna davet eder,

1940lara, 50lere, 60lara, 70, 80, 90...lara ve bugnlere gndermeler yaparak. Byle anlatyor Sarkis son marifetini. Yap Kredi Kzm Takent Galerisi, 20 Ekime dek, Sarkisin Bir kona balkl sergisine evsahiplii yapyor. Sanat bulmak zere yola kan ve her ynyle yaam bulan bir adam olarak sz ediyor kratr Ren Block. Yaknlarda Yap Kredi tarafndan yaynlanan, Sarkisin sanat tarihisi kz Elvan Zabunyan tarafndan kaleme alnan Sarkis Ondan Bize balkl monografinin de ustann klliyatna dair kapsaml bir yayn olduunu hatrlatalm... Mektup Murathan Mungandan Bir+Bire mektup var: Hatrlayacanz gibi, 1989da Srbistan Devlet Bakan olduktan sonra Srp milliyetiliini yeniden yorumlayan, rk tutumuyla tm Yugoslavyada ar milliyetilik frtnalar estiren, 199195 yllarnda yaanan ve 300 binden fazla kiinin lmne neden olan sava balatan, Bonak ve Hrvatlara toplu katliamlar gerekletiren ve tm bunlar nedeniyle kasap unvann alan Milosevi, 2001de halk ayaklanmasyla devrilip Belgrad cezaevine gnderilmiti. Hakknda, ilerinde en ar sava suu saylan soykrm sulamas dahil olmak zere 60 ksur ayr dava alan bu kanl liderin, Laheyde Sava Sular Mahkemesinde

la ektii 1986 tarihli Tutu albmn yeniden yorumluyor. Sessizliin prensi Davisin ruhu partisyonlar arasnda gezinedursun, Tutu Revisited 26-27 Ekimde Salon, Mandelalara, Tutulara, Afrikaya selm akacak. Daha geenlerde 79 yanda resmen emekli olan Desmond Tutu, Gney Afrikann en nemli aktivist din adamlarndan Nobel Bar dl sahibi bir bapiskopos. Yaam ekilleri Expressin sayfalarn ssleyen, elendirirken dndren, azla ok anlatan Leke Oyunlar grafiklerin sahibi sevgili Cemil Cahit Yavuz Yaam ekilleri sergisiyle almalarn grcye karyor. stiklal Caddesi Aznavur Pasaj No: 212deki Adasanatta iki ana grup almadan oluan bir seki var. Birincisi periyodik olarak retilip yaynlanan espri-leke-ak-koyu temelli iler, ikincisi absrd figr ve lekeler.

c (Sezyum & Deniz), Mabbas. 60lar ngilteresine damga vuran unutulmaz korsan radyo Radio Carolinen hikyesinin konu edildii The Boat That Rocked filmi de 25 Ekim gecesinin programnda. Bu arada, Peelin mezartan ssleyen bir ey daha varm. Liverpool futbol kulbnn ve kentin popler simgesi mitolojik karabatakgil. En yaygn sylentiye gre, bu kularn (Liver Bird) dii olan yzn ak denizlere dnermi, denizcilerin sasalim evlerine dnmesi iin. Erkein gz ise ehrin klarn kolaan edermi, publarn halen ak olup olmadndan emin olmak iin. Vefatnn ardndan Roll iin derlediimiz syleilerde Peter Murphynin syledikleriyle laf balayalm: John Peeln yokluu bir an sona eriidir. Kyak herif deyiinin ta kendisiydi. Ona ok ey borluyum. Valla biz de. Yumurta-kap dmanyurdu olarak biz de her maa bir John Peel Sessionla hazrlanyoruz...

BR+BR | 5 | EKM 2010

EXTRAMCADELE: BUNU BEN YAPMADIM, SZ YAPTINIZ.

Galerilere yaplan saldrya ne diyorsun?

Keke bitmitir
Tophane saldrsnn merkez ss, Extramcadelenin Bunu ben yapmadm, siz yaptnz. sergisinin alnda Galeri Nondu. Sergilenen ilerin politik nitelii ve memleketin tabu konularyla ilikisi, ister istemez, pek ok insann aklna ierie dair bir tepki olabileceini getirdi. yle deildi, ama u atmosferde yle olsa, herhalde kimse armazd. 13 Kasma kadar devam eden serginin kapsama alann Extramcadele anlatyor...
Sylei: Begm zden Frat

Extramcadele: 21 Eyll 2010da olanlar, ehirde ehirli gibi yaamak isteyen insann ehirden kovuluudur. ehirde insanlar sokakta vakit geirmek ister. ehir zaten sokaktr. Sokak, ehrin kltrdr.
ahsen tehditler aldn m, alyor musun?

Dokuz ay nce, internet siteme tehditkr mailler geliyordu. Bir ksm radikal slmclardan gelirdi. Onlarn kfrleri ok ard. Atatrklerden ise dzgn yazlm, mektup gibi e-mailler geldi. Atatrk kart iler yapmaya devam ederseniz, bu siteyi hacklemek zorunda kalacaz dediler ve sonunda hacklediler de. Ben Atatrk kart bir ey yaptm dnmyorum, o ayr. Sonra dzelttim siteyi, imdi bazen ak, bazen kapal.

Exramcadele mutlu bir annda

Manifestonda bahsettiin bir hayal mteri profilin var: Bask gren herkes gelebilir. ki tarafn da tepkisini ekmen, manifestonda bahsettiin tarafszln m kantlyor?

ok vakit geirince, yle bir edebiyatn iinde kaldm; kendimden bamszlap bir Trk hayalet gibi imgeler kovalamaya baladm. Daha nce yan yana durmam imgeleri yan yana getirmeye alyorum. Bu sergide zellikle bir tersinden kafas var.
Hayalet kavram sergi hakkndaki yazlarda hep vurgulanyor. Levent alkolunun web sayfasndaki yazsnda da var: inde ve evresinde bir hayalet imgesi dolayor. Ama, ulusal kimlie dair okul fileri, haritalar, dergiler pek de hayalet deil, hl yerli yerinde duruyorlar

yle tabii, yaptm iin taraf olduunu, propaganda yaptm hissettiimde, iimin kt olduuna karar veriyorum. Kimseye gstermeden pe atyorum. lerimin ikinci zellii de u: Ben kendimle ilgilenmiyorum. Dnyadaki ou sanat kendisiyle ilgilenir, kendini sorgular. Bu, byk ve saygdeer bir sretir. Benim sanatm yle bir ey deil. Ben bizle ilgileniyorum. Hepimizin yaad ehir, hepimizin korkular, biz... Bunu sergi alnda Nzm Dikba ok gzel zetledi: Aklnzda olan grmeye hazr olun dedi. Tam olarak bunu yapmak istiyordum zaten. Aa ben bunu dnmtm, ama hi grselletirememitim, aa bu benim de aklmdayd dedirtmekten holanyorum.
Serginin ad Bunu ben yapmadm, siz yaptnz. oradan m geliyor?

Atatrk Heykelleri kitabnda Aylin Tekiner yle bir ey sylyor: ller, yaayanlar ynetebilir mi? Lider ldkten sonra, onun heykeliyle devam edilebilir mi? Bir araba dnn, arabann lastii var. Bu lastikten iskelede de var, lastie vapur yanayor. Lastik iskeleden koptuktan sonra hayatna denizde de devam ediyor. Asl ilevi bittikten sonra, ikinci ilev iskeleyle vapur arasnda balyor; oradan koptuktan sonra, boazn sularnda... Dnya, br dnya ve br br dnya... Bence br br dnya, sanatlarn tahayyl ettii yer. br dnya dediimiz etik, moral, din, felsefeyle ilgili.
Trkiyeyi halihazrda ller ynetiyor denebilir mi?

1997den beri sahaflarda ok vakit geiriyorum. Eski kitaplar, Kadro dergileri, 1980den sonra Evrenin kartt Kemalizm dergileri, 1970li yllarda Ecevitin yurt gezileri... lkokul birinci snf kitaplar, filer, okuma paralar, filere konulan konular... Bir yandan da durmadan Kekeyi (Ulvi Cemal Erkin, 1942) dinliyordum. Onlarla

Gzel bir soru. Bence sanat soru sormaktr, cevap vermek deildir. Evet, Trkiyeyi ller ynetiyor diyemem, ama sanatmla bu soruyu sormak ve sordurmak isterim. Sergileri bu soruyu sordurmak iin yapyorum zaten. Cevab verecek olanlarsa insanlar. Asla insanlara bu byledir, byle dnlmelidir, gelin oyumuzu u partiye atalm demek istemem.

Ravza-i Mutahhara (2010): Eer Atatrk peygamberler dneminde gelseydi, peygamber olurdu. Atatrk bugn ulusal kurtulu hareketlerinin peygamberi niteliini tamaktadr. Bizim Kuranmz Nutuktur. Bizim Ravza-i Mutahharamz Atatrkn Ant Kabridir. Firzan Hsreve Tekin. (Aylin Tekinerin Atatrk Heykelleri adl kitabndan)

Su ve Ceza (2010)

Tarafszlk, bertaraf olmak gibi bir tehlike ieriyor mu?

ermiyor. lerime bir dnceyi yceltmek zerinden balamyorum. plak gzle grlmeyen gerein fotorafn ekmeye alyorum. Bir tarafn szcs deilim, yalnzca belgeliyorum. Bence Kemalist devrim, Kekedeki ruh, alt okun temsil ettii Trkiye Cumhuriyetinin kurulu dncesi tamamna ermitir. Kiisel dncem bu. Bitmelidir demiyorum, grdm bu, olan bu. Bitmitir. Bundan sonra baka bir eye evrilecektir. Bu sergi, byk ve basit bir cmle olarak bunu da sylyor.
Bitmitir derken hl hesaplayorsun; sergindeki iler Atatrk imgesiyle hesaplaman bitirmediini dndryor...

danlardan kaldrld. Trkiyedeyse heykeller duruyor. Bence Trkiye toplumu, Atatrk baka lkelerde yaayan insanlarn liderlerini sevdiinden daha fazla sevmi. Bu gerek. O yzden yaptm heykelde o bir melek.
Sana byle dndren ne?

dan kurtulduk fikriyle yaplm bir i deil yani. Bende yaratt duygu budur. Birok Kemalist, heykeli grdklerinde ok hznlendiklerini syledi. Bu nemli bir kstas. Hzn, bu sergiye ait nemli bir duygu.
Politik sanatta mizah nemli bir ilev gryor. Bunun zerine ne dnyorsun?

Byle olmasayd, burada da Atatrk heykelleri kaldrlrd. Tek adam sreci dnyada bitti. O yzden o den heykeli melek kanatl yaptm, yoksa melek kanatl yapmazdm. Drrdm yere, kanatsz dururdu. Bu, sadece biz de drdk anlamna gelirdi. Trkiye kltrne ok gzel bir Atatrk heykeli hediye ettiimi dnyorum.
Angelopoulosun Ulyssesin Baknda, Leninin paralanm heykellerinin tand, at zellikleri tayan bir sahne vard. Melek Atatrk yaparken o filmden, o sahneden esinlendin mi?

Bunlar bireysel dnseydim, bambaka bir i kard ortaya. Atatrkle benim aramda bir sergi olsayd, gzel bir i kabilirdi, ama bu benimle alkal bir sergi deil. Rk halindeki generallerin benimle bir alkas yok. 1935te yazlm bir iir. Antkabirin zerine minare koymak fikri benim hayalim deil. Ant fikri Anadoluda yaamyor, ama trbe fikri yayor. Anadolu topra tutmuyor ant. O zaman kendiliinden kan bir ey bu. Adalet Trkiyede ift bal dendiinde, bana sadece sylenmi bir sze grsel uydurmak kalyor. Bu bayrak iin len de, kurun atan da birdir dendiinde, etlerle bayrak yapmak sadece o cmlenin grntsdr. Gkdelenleri dikip Mashattan demek ucuz, ancak iki masasnda yaplabilecek bir espri. Sanki buras Dubai; sanki gemii olmayan bir ehire acele bir site kurmak ve iini ithal bir duyguyla doldurmak zorundayz. Dou Avrupa liderlerinin hepsinin heykelleri mey-

Kemalist devrim, Kekedeki ruh, cumhuriyetin kurulu dncesi tamamna ermitir. Bitmelidir demiyorum. Grdm bu, olan bu. Bundan sonra baka bir eye evrilecektir. Bu sergi byk ve basit bir cmle olarak bunu da sylyor.

Ne yaparsam yapaym, iinde gizli de olsa bir mizah oluyor. Mizah olmadan bir ey yapamyorum. Bunu eletirenler var. Hakllk paylar da var aslnda. Sanatn iinde ironi olmamal, olunca gerek dnceye yaklamken, basitletiriyor diyorlar. Buna katlyorum, ama ironi kullanmadan i yapamyorum. Basit olmay hep sevmiimdir.
lerinde Kemalizm ve slmc ideoloji imgeleri i ie...

O film ve o sahne aklma gelmedi, ama btn Dou Bloku, heykeller ve heykellerin bana gelenler vard zihnimde. Bir de, Pariste Rodin mzesinde grdm mermerden, yere aklm bir melek heykeli. Onu grdmde bu heykeli yapacam anladm. O yzden bu heykelin ad Melek Atatrk ya da Rodin Kemalist Olsayd oldu. Ghost filmini bilirsiniz. Adam ve kadn birbirlerini o kadar seviyorlar ki, klardan biri ldkten sonra medyum araclyla gryorlar. Ama sonunda kesin olarak ayrlmalar gerekiyor. Baka dnyalara aitler. Heykele dnersek, ok sevdiimiz birisinin aramzdan ayrln gstermeye altm. Despot adam-

Evet, ama bunlarn iinde iktidar yok. ktidar eletirmek iin erken olduunu dnyorum. Sergide slmn hilli ve Cumhuriyetin yldz var, ama bugnk Trkiye nereye gidiyor? sorusuna ilikin bir ey yok. Belki bir sonraki ilerimde ortaya kabilir. Hepimizin emin olduu bir tarihle hesaplaan bir sergi bu, gndelik bir ey deil.
Bir yandan bugnk siyasetle de ok ilikili. Sergide, bugnn iki otorite gc de var ve karabasan gibi zerimize ktklerini hissettiriyorsun.

Sergide iktidar eletirisi yapmadm. Gncelden uzak kalmak istedim. Hepimizin belleinde yer etmi, bugne tanm olann iinde gezindim. Bu bir psikanaliz. Bir devlet psikanalizi.

BR+BR | 7 | EKM 2010

yor. Tersini dinlediinizde btn dokmanlarn toplayp, ekilip gittiini hissettiriyor. Arkadalarm da sergi iin zel bir ark yapt. Bunu Ben Yapmadm Siz Yaptnz arks; grubun ad da Benim Balonlarm Vard. ark szlerini ben ve Glcan Evrenos yazdk. Komik, ironik ve hznl bir para.
Sergideki favori ilerin hangileri?

Halil Altndere Fikirler Sua Dnnce sergisindeki ilerin tamamnn, iinde bulunduumuz durumu deitirebilecek bir gce sahip olduunu sylyor. Sence sanatn byle bir gc var m?

Cumhuriyet Trkiyeyi seviyorum. Apo heykelini ok seviyorum, ismi Su ve Ceza. Muhtemelen Trkiyedeki ilk Apo heykeli. Bir de meleimi seviyorum tabii. Byk bir akla.
Melek Atatrk heykelinde, Atatrk dier Atatrklerine gre daha bir karikatrlemi gibi.

Bacaklar bydnde heykeli bozuyor. ne kmas gereken uzuv kanatlar olduu iin bacaklar ksalttm. O yzden yle gzkm olabilir.
Bu sergide, Trban orayn yerini Bir Kadn Despot alm. Trban oray kentli, sevimli, ptr ptr bir figrd. imdi bym ve despotlam. Byynce byle mi oluyor? Extramcadele 1997den beri Atatrk imgesiyle urayor diyebiliriz. Ryalarna giriyor mu Atatrk?

Sanatn deitirme gc olduuna inanyorum. Trkiyedeki ada sanat, pek ok Avrupa lkesindeki ada sanat ortamndan daha yksek bir dntrme gcne sahip. Trkiyenin sanat aslnda Trkiyenin futbolundan daha iyi durumda. Milliyet, Cumhuriyet gazeteleri konumlarn kaybetti, Sovyetler ykld, sol ne yapacan bilemez hale geldi... Ksaca, her ey deiti ve ortada yeni bir dnce yok. Kimse seimde kime oy vereceini bilmiyor. Siz Bir+Bir veya Express dergisi olarak kime oy vereceinizi biliyor musunuz? Byle bir seenek yok ortada. Bu seenek belki bir sre sonra oluacak. te bunlar olmad iin, Trkiyede ada sanat olmas gerektiinden daha iyi bir yerde duruyor.
lerin, pek ok yere ekilebilecek, tutmak istediin tarafszln dnda yorumlanabilecek iler; rnein Apo heykelin...

Sabah kalkp dkkn aar gibi atlyemi ap almaya balyorum. ktmda iimi orada brakabiliyorum. Hayatmla iimi ayrabiliyorum. Ne mutlu.
Neler dinliyorsun bu aralar?

Bob Dylan ok severim. Beni ok gzel dndryor. Highway 61, Desire, Oh Mercy en sevdiim albmleri. Filmini (No Direction Home) izlediimde gzlerim dolmutu, o kadar kendime yakn hissederim. Autechrei, Miles Davisi ve Serge Gainsbourgu severim. Buralardan da Baba Zula.
Ve tabii Keke

Hilali Trban oraya, yldz Trk Totemine adanmtr ve onlarn ikisi kardetir. kisi ayn boyda ve ayn formdan yararlanyorlar. Knyelerin altndaki alntlar nemli. Bence bu toplumda, ortada gzkecek bir kadna, onun efkatine ihtiya var. yle dn: Taksimden geceleyin 1-2 sularnda Harbiyeye doru geerseniz, kaldrmlarda fstk gibi transseksel kardeleri grrsnz; yoldan geenleri grrsnz, pazarlk eden, tanmaya alan, eve gtrmek isteyen, sevimek ya da dvmek isteyen Hepsi erkektir onlarn. Ortada kadn yoktur. Kadnsz bir kadn araydr bu. Transsekseller de kadn aryor, sokaktan geenler de kadn aryor. Fakat kadn yok ortada. Bir kadn despot gerek bize.
Tansu iller yle deil miydi?

Kekeyi dinlerken, btn lke birlikte alyormu gibi hissettiriyor bana. Sergiye izleyici geldiinde alyoruz. Serginin o mzikle birlikte gezilmesi gerekiyor. Trkiyenin kuruluunu ok baarl bir ekilde hissettiriyor. arknn dz ve ters hali var sergide. Keke devrimleri download ederken benim sergi iin yaptm ters hali ekeK tm kuruluu unload edi-

Tansu iller kadn myd? Hi farketmemiim. Pek ok irketin CEOsunun insan olmad gibi. Robot onlar. Her ey ngrlm ve ajandalarna yazlm. Devletin banda duran insan da kadn olamaz. Belki insan da deildir o ayr. Evet evet, bence insan deildir bir devletin banda duran.
lerinin altlarna alntlar eklemisin.

Btn ilerim, farkl alardan yorumlanabilir. Apo heykeline bakalm: Hapishanede ve zafer iareti yapyor. nsan deil, denizadam gibi bir ey, ama deniz yok, dalarn ortasnda. Etraf hazine dolu, ama bir yandan dalar patlyor. Eksileri ve artlar olan kark bir uzay boluu. ok farkl okumalara ak. Bir sanat nesnesi zerinde farkl okumalar yapabiliyorsan, doru bir itir. Sadece hapishanede bir Abdullah calan izip koyarsan, illstrasyon olur; iin zerinde ok farkl okumalar yapabilirsen, illstrasyonun tesine geilmitir. ok iyi bir i, 2010un en iyi sergisi falan demem. Eseri yapan bunu diyemez, derse Fatih Terimleir. Ben sadece kendimi kontrol ederim ok okumal olabilmi mi? diye. Tek pencereden bakan, taraf tutan ileri de pe yollarm.
Sanatn dntrc gcyle, taraf olmamaya almas eliik deil mi? Dntrc olan ister istemez taraf deil midir?

ki ii, iki dnceyi arptrp geniletmek iin koydum. Mesela Antkabire doru namaz klan generallerin bire bir iiri var, 1935te yazlm. Ben genellikle cmleden yola karm. Bir cmle seer, o cmlenin grselini yapmaya alrm.

Ben yaptm ilerle bir tarafn szcs olduumu dnmyorum. Hibir tarafta olmadma eminim. En fazla zgrlkten yana olabilirim. Daha nceki syleimde yle bir cmle kmt: Devlet kafayla ilgileniyor, 70 milyon kafa var, 35 milyon vajina, 35 milyon penis var fakat tek bir kafa istiyorlar. Biz! (Bu benim en fazla uratm alandr) kendinle uramayan bir toplumuz. Eletirmeyen ve kendine uvaldz batrmayan bir memnun kalabalk. Bunu futbol malarnda bile grebiliriz. svireli futbolcular dvyorlar, sonra da kasm kasm geziniyorlar. Turkey, hindi mi?
Futbolla aran nasl?

Yukarda Cumhuriyeti Trkiye (2010), sada Melek Atatrk ya da Rodin Kemalist Olsayd (2010)

Futbolu seviyorum. Fenerbaheliyim, ama Fenerbaheyi sevmiyorum. Btn ailem futbolcudur. Byk daym Naci Erdem, Lefterin takm kaptanyd. Amcam Gray Beiktata, Vefada, Adana Demirsporda oynad. Futbolcu bir aile gemiim var.
Fenerbaheyi niye sevmiyorsun?

En byk biziz, baka byk yok diyor. Bir byklk manyakl var.

Getiimiz yllarda, senin de aralarnda bulunduun baz gncel sanatlar hakknda ileri yznden soruturma aldna tank olduk. Yine de, birok sanat politik iler retmekten geri durmad. Bu sergi, bu sanatlar bir arada grme abasnn rn m?

Burak Delier, Son General (2010)

FKRLER SUA DNNCE

Kolektif ruhta srar


1 Eyll - 10 Ekim arasnda Tophane Ttn Deposunda dzenlenen Fikirler Sua Dnnce, Halil Altnderenin kratrlnde iki- senede bir dzenlenen karma sergilerin sonuncusu. Toplumsal cinsiyetten militarizme, iktidardan 12 Eylle, bir dizi balk altnda dizilen eitli disiplinlerden iler, Altnderenin gncel sanat politik ve kolektif bir raya oturtma abasyla bir araya gelmiler. Gncel sanatn bu muhalif iddiay nasl kaldrabileceini Altndere, sergiye katlan Glin Aksoy ve Burak Delierle konutuk...
Sylei: Zeyno Peknl Merve Erol

Halil Altndere: Alan bu davalar, gncel sanat pratiinde nasl bir yerde durduumuzu gsteriyor. 2005te, 9. Uluslararas stanbul Bienalinin Misafirperverlik Alannda gerekletirdiim Free Kick (Serbest Vuru) sergisindeki iki alma, ihbar sonucu, katalog zerinden dava edilmiti. almalardan biri Burak Delierin Guard, dieriyse Murat Tosyalnn taatyd. Guard, sanatnn rzas alndktan sonra sergiden dt, ancak katalogda tabii ki yer almt. Bu durum, sansr, oto-sansr, sanat zgrlne mdahale, hatta zgrlkler sorununu bir kez daha gndeme getirmi, ama akla yatkn bir sonu kmamt bu tartmalardan. Delierin almas, tm bienali tehlikeye drecek bir provokasyon olarak alglanmt; siyaseten dorucu taraftan eletiriler yemiti o sralar. Kanmca Delier, hem 9. Bienali, hem de Free Kick sergisini kurtarm oldu. Ceza bir yaptrm uygulanmad elbette, uygulansa bile, sanatlar politik iler yapmaktan geri mi duracaklard, hayr! Onlar bir arada grmek isteyiimin sebebi, farkl yaklam biimleri.
Serginin ad bu adl kovuturmalara m gnderme yapyor? Sergide yer alan fikirleri sulu klan ne?

rna, fikir kadnlarna, Trkiyedeki fikir sular tarihine de iaret ediyor. Benimle ilgili alan davalar, bu sergi srecinin sadece bir paras. Sanata kim, ne kadar tahamml edebiliyor? Trkiyedeki hangi kesimler iin gncel sanat zerine tkrlesi bir ey? Bu sergilerin demokrasi mcadelesi iinde deerlendirilmesi gerekiyor belki de. Serginin balam nemli, orada burada ilenmi sularn bir araya gelmesi, bunlarn kuaklararas bir sylem oluturmas nemli. Yaptlara aslnda onlar birer fikir nermesi zerinden yaklarsak, suu alenen ileyen ya da gizliden gizliye sua tevik eden bir dizi almayla karlaabiliriz. Bu, serginin giri kapsndan belli zaten: Ana mekna Ahmet tn polis kalkanlaryla yapt kapdan giriyorsunuz. Kendinizi nasl hissediyorsunuz o kapdan girince? Yine, szgelimi Cengiz Tekinin Burada Su Yok Kaya Var Yalnz adl fotoraf almasnda ak alan diyebileceimiz kr bir nokta bile yok, her yerde kayalar var ve su, o kayalarn arkasnda, bir anlamda pusuya yatm. z ztatn Kzkardeler adl videoanimasyonunda ahmaran gryoruz, ama o bizi beklenmedik bir yere srklyor, burada su ve gnah i ie giriyor. Burak Delierin Son General adl yerletirmesi, Nzm Hikmet Dikban nsanlar Nasl Bir Araya Gelir adl almas ya da ener zmenin Bayrak ile eyhmus ve lhan almalarnda su, fikirden nce geliyor. Yani ncelikle bir su ilemi oluyorsunuz, ardndan fikirler kyor ya da kmyor.
Serginin arabalklarnda ktidar Militarizm Mutena, , latrma ile Mcadele Stratejileri Toplumsal Cinsiyet , , Toplumsal Muhalefet gibi her daim sorunsallatrlabilecek konular dnda, 12 Eyll, genel olarak Gndem gibi balklar da var...

Fikirler Sua Dnnce sergisi, Harald Szeemannn Tavrlar Biime Dnnce (1969) sergisine gnderiyor bir taraftan. Bununla birlikte, bu lkeyi daha yaanlr klmak zere yola km, srf bu yzden hayatlarnn byk bir blmn hapishanelerde geirmi ya da geiren fikir adamla-

Bu balk ya da arabalklar, serginin kategorize edildiinin iaretleri deil, ne de serginin konular olarak okunabilecek bir yap var. nceki sergilerimde de, temel meseleler olarak grdm, hem siyaset hem sanat balamnda bir dizi soruna iaret eden almalarn, ama aslnda gncel sanatta bir dnme biiminin, bir pratiin, bir tutumun gstergeleri olarak okunabilecek bir bakn biriktirdikleri var.

Fotoraflar: ahan Nuholu Halil Altndere

Glin Aksoy

BR+BR | 9 | EKM 2010

Sergiye katlanlar, tek tek de grnr olan, eitli galerilerde kiisel sergiler aan sanatlar. Onlar bu ekilde bir araya getirmek, tek tek yapabilecekleri sergilerden ya da baka grup sergilerinden farkl olarak ne sylyor?

Evet, sergideki pek ok sanat yurtiinde veya yurtdnda, uzun zamandr galerilerle alyor; kiisel sergilerini zaten yapyorlar. Nasan Tur, Nevin Alada, Bashir Borlakov, Canan, Glsn Karamustafa, Erin Seymen ya da ener zmen, Cengiz Tekin bunlardan sadece birka. Yani yurtdndaysanz Canann ya da Erin Seymenin, Nasan Tur ya da Nevin Aladan ilerini topluca da grebilirsiniz. Ancak, bu saydklarm ve saymadklarm bir arada grme ansnz neredeyse yok. Szgelimi Ali Miharbi, Berat Ikla ka sergide bir araya gelebilmi? Ayrca bir grup sergisi olarak da bakmyorum bu meseleye. Derdim, sorunsallatrmalarn beni ne kadar ayakta tuttuu, nereden kuattyla alkal. Yaplanlar beenmedi- i mihrak, Huzur syandadr (2007 - 2010) im iin bu sergileri yapyorum. Ama bu sadece bir beenme / beenmeme meselesi de gelmeye, nk kendinizi ancak kendiniz deerdeil. Hiyerarik sergilere inanmyorum, belki lendirebiliyordunuz, sizin dnzda baka bir ey daha ok bu itki tetikliyor beni. yoktu. Galeri yoktu. Hocalara ramen, bir araya Genliindeki kolektif anlay yerine, bireylemegelip, dkkn kiralayp, bir yerde alarak serginin yerletiini sylyorsun. Bu, sanatlarn sanin parasn karp sergi yapyorduk. Kratr gibi natsal yaklamn nasl etkiliyor? Belki tek tek bir kavram daha oturmamt, kendi kendimize de olsa, yine de toplumsal bir duyarllk hkim mi biz bu sergiyi yaparz deyip hurra dalyorduk. sence gncel sanatlar arasnda, yoksa giderek Daha sonra Kar Sanatta, Yurttan Sesler dekoratif eilim mi basknlayor? (2001), Aileye Mahsustur (2003) gibi sergiler 90lardaki korelasyonun kalmadn, daldn yaptk. Ama mecburen bir araya gelmitik, nk sylyorum. Art-ist Gncel Sanat Dergisi bu kobaka alanmz yoktu. lektivizmin en iyi rneiydi. Tabii, ncelikler deAltndere: Bugn bir akmdan bahsetmek ok iti zaman iinde. Sanat ortam da deiti ve zor, her ey ok hzl geliiyor. ounluk piyasasanat bu deiimlere ayak uydurmak durumundaki gidiatn peinde, ama baka bir damar da da kald. Benzer bir kolektif damar stten, bir var. ok tercih edilen bir ey deil, hatta fenerle eyleri dayatarak yakalamaya alan yaplar da aranr duruma gelmi, ama bizim de grnr klkt bu srete elbette. Bugn daha ok galeri, maya altmz bu damar, bu eilim. 2000lerdaha ok galerist, daha ok kratr var, tercihler den sonra ya art arda byk mzeler ald ya da var ve bunlara sayg duymak gerekiyor. Bireyselbir sr inisiyatif kt, gen sanatlarla ilgilenen leme olgusunu ben profesyonelleme olarak galeriler bunlar takip etti. Bunlar politik bir haokuyorum. Kopu, profesyonellemeyle geldi. rekete dnmedi, daha ok sanatn kendi i diSanatlarn retim tarzlar, ilerini sergileme binamikleriyle ilgili iler yapld. Berlinin igal imleri dnda, bu profesyonelleme ierie naevlerindeki gibi olmad Trkiyede gncel sanatn sl yansyor? Ne zaman, nasl dnt gncel ileyii. Eskisi gibi sanatlarn haydi bir araya sanat camias bu balamda? gelip sergi yapalm dedii bir dnem deil bu. 2000lerden sonra ar bir profesyonelleme balad. 90larn ikinci yarsndaki Nilbar Gre, Oturma Odas (2010) kolektivist sanat topluluklar ne yazk ki azald ve bireysel profesyonelleme hzland. Hrant Dinkin ardndan 19 Ocak Grubu tarafndan yaplan sergi veya Hafriyat grubu dnda, sanatlarn kendi kendilerine rgtlendii inisiyatiflerden bahsedemiyoruz. Belki de biz Gen Etkinlik kua olarak devam ediyoruz. Glin Aksoy: Gen Etkinlik zamannda o kadar az kiiydik ki. ok basit bir eyle baladk: Resim eitimi almtk, fralar brakp elimize fotoraf makinesi, kamera aldk ve buna hakkmz var m diye sorduk. Mecburdunuz bir araya

Tophanedeki galerilerde de, hatta Aksanatta da politik iler gsterilebiliyor. Kavramlar birbirine girdi, kapal kaplar ardndaki otosansr gremez hale geldik. Biz sergilerimizde sanatya snrsz zgrlk veriyoruz, sanatnn kendini gerekletirmesi iin bir alan yaratmaya alyoruz. Yoksa bir kurumun sanatya gel, istediini yap demesi ok zor. Aksoy: Fikirler Sua Dnnce de sergi gibi bir sergi, format bu. Artk ifade alan olarak farkl mecralarmz var; mecbur deilsiniz sergi alannda olmaya. Anti-pop yahut Atlkunst mecbur deil ill iini asmaya, internet zerinden de ilerini yayabilirler. Grnr olmak iin farkl alternatiflerimiz var. Altndere: Biz 90larda sistemi deitirmek iin, kurumlara, galerilere saldrarak i yaparken, imdi genler en cilal galeriye nasl gireriz derdindeler. Bizse yirmi-otuz yl gecikmeli sanat sergileyen ve sadece meta gsteren galerileri yok sayarak, onlara kar savaarak, kimi zaman vandalizme varp ceza bedelini de deyerek varolduk. 90larn enerjisinin teorik ynn bo brakmamak iin Art-ist dergisini karmtk. Kimi edebiyatyd, kimi siyasetbilimci, kimi sosyolog; kimse eletirmen ya da dergici deildi, ama bir tartma platformuna ihtiyacmz vard. 2000 sonrasnda bu tip kayglar yok pek. Fikirler Sua Dnncede 2000 jenerasyonu da var, 90lar da, 80ler, hatta 70ler de. Serginin iki taycs var: Girite, hemen solda, Trkiyede gncel sanat dendiinde Sarkisle beraber ana figr olarak kabul edilen rahmetli Altan Grmann Kapitonesi (1976) duruyor. Sadaysa Glsn Karamustafa: 80li yllarda herkesin tank seslerinden ekinip atlyesine kapandndan dem vurulur, Karamustafann tam da 12 Eyllle ilgili Penceresini (1980) otuz yl sonra farkedip sergiye davet ettik. Sergide hem tarihsel kkenleri referans aldk, hem de kuaklar ve alanlar arasnda benzer sosyallikleri ve politik akrabalklar grnr klmaya altk. Bir holuktan te, byle bir damarn olduunu, burada retimin devam ettiini gstermek istedik. Btn sanat ortamnn bu sergideki gibi bir tavr olduunu sylemiyorum, bu sergideki sanatlar da zel galerilerle alyor, ciddi bir ticar pratik olumu durumda, ama biz parayla speklasyona uramayacak bir beraberliin de mmkn olacan sylemek istiyoruz. Aksoy: Biz baladmzda byle bir uluslararas network yoktu. Kendi yamzda kavruluyorduk, hibir zaman popler veya mehur olunmuyordu. Tamamen ihtiyatan yapyorduk her eyi. imdi uluslararas networke hem rn hem sanat yetitiriliyor, ok hzl ileyen bir ark var.
Gncel sanat pratikleri, ieriin tesinde, kalplam biimleri sorgulad anda dahi siyaslemi deil miydi? Bahsettiiniz ihtiyan bizatihi kendisi bir politik durum deil miydi?

Aksoy: yle elbette. Gncel sanat ele-

BR+BR | 10 | EKM 2010

ener zmen, Bayrak (2010)

tirenler, daha ok tual resmi geleneine bal olanlar. Tual resmi bir gelenektir ve erkektir. Tmyle erkek mantalitesi, yatay/dikeylii zerine ina edilmitir. Ve her zaman da burjuvaziye hizmet etmitir. imdi gncel sanat iin byle bir alg var, ama yalboya resim yzyllarca burjuvaziye hizmet etti. Bu tamamen medyum meselesi, ierie, arka plana bakmak lzm. Altndere: Sanatn parayla ilikisi gncel sanatla balayan bir ey deil. Fikirler Sua Dnnceye ilham olan Szeemannn sergisine de Philip Morris sponsor olmu. Biz de sistemin tamamen dnda olduumuzu sylemiyoruz, sistemin iinden sistemi dntrmeye alyoruz. Sistem dnda durmak ok zor. Alexander Brener sistemin en dndaki adam gibi grnr, spreyle mzelere giriyor, kratrleri tokatlyor, galeriye kusuyor. O bile, sanatmla yle olabilirim ama, darda sistemin dnda deilim diyor, giysi alyorum, markete gidiyorum, sistemin devamlln salyorum. Sistem d kalmak iddiasnda olmak iin romantik bir bohem olmak lzm. Bizim byle bir iddiamz yok. nemli olan, kendi kurallarn belirleyip arkasnda durmak. Bir galeride bir iin satlmasnn gnah olduunu dnmyoruz. Ben de bir iim satlsa da hayatm daha kolay olsa diyorum. renciliimde sanat yaptnn satlmasn gnah gibi alglyordum. Ama insann arkasnda anne-babas yok her zaman, bir ekilde geinmesi gerekiyor, ama bunu kendinden dn vermeden yapman gerekiyor. Aksoy: Sanatta her eyden nce niyet nemli, o ie neden baladn nemli.
Tophanede galerilere ve sanatlara ynelik saldrlar nasl deerlendiriyorsunuz?

Ttn Deposu civarnda Mobese yok. Eskiye dayanan bir su rgtnn hl o civarda sakl olduu ortada. Mutenalama ok sihirli bir szck haline dnt. Okuduklarmzdan anladmz kadaryla, galerilerin geliiyle yerinden edilecei kaygsn tayor mahalleli. Ama Tophaneye giden galeriler de orada yaayanlar gibi kirac. Binalar satn alp semtin deerini artrma gibi bir durumlar yok. Mutenalama olduu takdirde galerilerin de kiralar ykselecek. Mutenalamayla birlikte Taksimden, Asmalmescitten, pahal kiralardan kama, sanatlarn Tophane gibi yerlerdeki dokuyla ilikili iler retmelerinden tr de oraya doru bir kayma var. Mesela Burak DeliGlsn Karamustafa, Pencere (1980)

erin, Nalan Yrtman mutenalamaya, soylulatrmaya kar, bu blgelerde yaayan insanlarn haklarna ve geleceine ilikin ilerinden de bhaberler. Nalan Yrtman Sulukulede ay yaayarak, sanat ve aktivistlik arasna snrlar koymadan yapt etkinlikler sanki hi olmam gibi. Sulukulede Romanlardan aldklar evleri be katna ihaleye kard iktidar, sanki bunu kltr dnyas yapm gibi bu kazn intikamn byle almalar isabetsiz. Tophanedeki insanlar galerileri gezselerdi ve sergilenen yaptlarn ieriini bilselerdi, belki oradaki sanatlarla birlikte rgtlenip mutenalamaya kar ortak direnme stratejileri gelitirebilirlerdi. Aksoy: Biz daha nce o blgede bir Hafriyat tecrbesi yaamtk. Karaky gibi bir yerde sabahladm biliyorum. Ama Hafriyat arlkl olarak bir erkek grubuydu, Tophanedeki galerilerin sahipleri hep kadn. Karakyde yaayan kelerin Hafriyata girme zgrl vard, ama burada tamamen bir ayrma sz konusu olmu. Altndere: kiye balanacaksa mesele, orada birt akm tarikatlar ve cemaatler var. Tesisat, elektriki gibi esnaf iimizi yapyor ama, kokteyllerden de uzak duruyorlar. Buralarda tabii ki srekli iki iilmiyor, iki ayda bir allarda istee bal olarak alkoll ya da alkolsz merubatlar veriliyor. Normalde iki ien esnaf bile al gnlerinde gelmeye ekiniyordu. Bu, olayn uzun sredir planlandnn da gstergesi. Bir dmanlk beslenmi ki, bu noktaya gelindi. erikle ilgili bir tepki yok, iki de deil mesele, varlktan rahatsz olma gibi bir durum var. Galerilere saldrrken ilk nce turistlere saldrarak baladlar.

Altndere: Tophanedeki saldr, basit bir mahalle basksnn tesinde, daha ciddi eyleri barndryor altnda. lk ve en acil olan, oradaki insanlarn gvenlii. Savunmasz be kadn iletiyor o galerileri. Saldrnn, galerilerin komularndan ok, Tophanenin ara sokaklarnda rgtl bir etenin ii olduu ortada. Sanyorum galerilerin oraya girmesi ve aksn younlamasyla birlikte bir grnrlk problemi olutu. Fazla grnr olmak istemiyorlar. Beyolu en ok Mobesenin olduu blge, ama bir tek Boazkesen ve

Aksoy: Yllardr orada talyan Lisesi var, yabanclar gelir geer. Boazkesen her zaman geit gibi bir yer. imdi ne oldu birdenbire? Trkiyenin dier gndemleriyle ilgili eyler seziyorum. Altndere: Hafriyat, stanbul Modern ve buray balayan bir gen, bir sanat aks var. En stratejik yer de Boazkesen Caddesi. Tophane Art Walk da bu yzden tasarland herhalde. Olayn btn allarn yapld gne denk gelmesi, lin duygusunu da artrd. Tophane delikanll falan deil bu olay. Savunmasz kadnlara saldrmann nesi delikanllk? Niye eliniz kolunuz bal seyrettiniz, delikanllk bu mu demek gerekiyor Tophanelilere. Baz yaynlar, daha sanatlarn kafas sarlrken, Emniyette ikyet dilekeleri verilirken, olayn sabahnda mahalleliye kotular ve sadece onlarla konutular. Konutuklar da mahallenin iyi ocuklarn savunan abiler. Spontan oldu, arafl kadna laf attlar, 2010 ylnda bu klk ne dediler diye senaryolar yazd onlar da. CHP / AKP meselesinin tesinde bir durum var ortada.
Politik kayglar tayan sanatlarn politik ilerinin sergilendii galerilerin saldrya uramas gncel sanatn varlna ilikin bir trajediye de iaret ediyor mu?

Altndere: Herkesin kendinden bir ey bulabilecei yaptlar var bu sergilerde. Siyaset, toplum, cinsel kimlik, din, aile, militarizm, birey ve iktidar... Farkl durularda insanlarn farkl grsel dillerde rettii yaptlar bunlar. Mesela, Nilbar Grein Oturma Odasnn pencereden Tophaneye bakmasnn, aile reisinin resminin duvarda Atatrk resmi gibi asl duruunun, odadaki kadnlarn fikirlerinin bir su olabileceini gsterir gibi yzlerinin rtlmesinin, elbiselerin zerlerine atlmasnn Tophanenin iinde bulunduu durumla ilgisi var. Aksoy: Sergilere girip baksalard diye konuuyoruz ama, yle de sormalyz belki: Neden girmediler, ben neden o konta kurmadm? Girmemeleri zerine dnmeliyim, girmelerini salamalym diye dnmek gerekir. Altndere: Oradaki galeriler kuruyor bu ilikiyi. ocuklarla, kadnlarla, oradaki esnafla workNalan Yrtma, Yklan mahallelerin, yerinden edilenlerin gc adna (2010)

Altan Grman Kapitone (1976)

shoplar yapld. Denedik de olmad, kendi keyfimize bakalm denmedi.


Gncel sanatlar yaptklar ileri kendi ana-babalarna bile anlatmakta zorlanyor genellikle, mahalleli ne yapsn denebilir mi?

Altndere: (glyor) nsanlar gelmese bile sergilere, tesisats geliyor, boyacs geliyor, ill ki bir iletiim var. Normal elektriki tekno iler yapabiliyor artk, bienalde i kuracak kadar uzmanlatlar. Bahsettiim Nur Elektrik, bir cemaat dkkn, ama sanat eseri asma konusunda uzmanlatlar, eldiven filan kullanyorlar. Mahallelinin sergilere gelmesinin tesinde, bu iletiim bile bizim iin nemli. Galeride mutfak var, ama bu ba kurmak iin aycdan istiyoruz ay. Ama ne yazk ki akam haberlerinde ayc rann yalan beyanlarda bulunduunu gryorum. Misafirlerimiz diye konuuyorlar, biz sanki orada geiciymiiz gibi. Aksoy: Byle de bir gerek var ama. Onlar ve bizler diye konuuyoruz. Yan yana yaayabilmek iin bir eyler dnmemiz gerekiyor. Altndere: 1950lerde Beyolundaym galeriler, Maya Sanat Galerisi mesela, sonra Kurtulu, Nianta, Etiler gibi semtlere tandlar. 90larda mutenalamayla Asmalmescite geldiler, sonra galeriler kovuldu, meyhane yapld oralar. Msr Apartmannda astronomik rakamlar, Cihangirde tutunamamak derken, buraya geldiler. Selda Asal direniyor Apartman Projesinde, galerinin iine masa atyorlar zorbalkla, tehditle. Gncel sanat Trkiyede ok ge kabul edildi. En ortodoks bak alar bile bugn kalplarn krp resmin, heykelin yannda video, fotoraf almaya baladlar. Son

iki bienalle birlikte burjuvazi iinde, yeni kuak beyaz yakallar nezdinde gncel sanat koleksiyonu yapmamak sanki gnahm gibi bir hal olutu, gncel sanat bir kltrel stat haline geldi. Ama gncel sanatn burjuvazinin elence ve bo vakit arac gibi alglanmamas gerekiyor. Son yirmi yldr konvansiyonel sanata kar kendi varln kabul ettirme gibi bir savam var gncel sanatn. Uluslararas lekte i retmeye alan sanatlarn yannda, burann dnm iin sava veren bir sanat grubu da var. Bu sanatlar, galerilerin, dergilerin, kiralk kalemlerin saldrlarna gslerini siper edip yeraltndan yeryzne ktlar. 2000lerin ortasndan itibaren talar yerine oturmaya balad. Fikirler Sua Dnnce, farkl sosyallikleri, farkl pozisyonlar, ifade biimlerini, ayn zamanda derdi ve tavr olan sanatlar bir araya getirmeye alan bir sergi. Bir eyi kabul ettirmek, bir diren ve srar gerektiriyor. Kratr olarak yllardr belli sanatlarla almam byle bir srarla ilgili. Sekiz senedir altm grup byd, oald. Mesleim kratrlk deil, ben sanatym, ama yerel ortamn dnmnde beenmediimiz gidiatla ilgili dncelerimizi aklamak istedik. Bir eyi beenmiyorsak, karsna bir ey koymak, kendi pozisyonumuzu belli etmek istiyoruz. Bizim sergilerde yer alan kiiler bireysel olarak farkl iler retseler dahi, kolektif bir ruh, yerel ortamda ortak bir direni, uluslararas bir ortak dil yaratmak istiyoruz. Burakn Taipeide yapt ile Nalann Sulukulede yapt i bu yzden yan yana durabiliyor. Mutenalatrma orada da ayn, burada da.

BR+BR | 12 | EKM 2010

BURAK DELER

Etik snrlar lzm


Fikirler Sua Dnncede hep da dokunan, dardaki meselelerle ilgilenen iler var. Benim ilerim de yle, dier arkadalarn ileri de. Kadn sorunlaryla ilgiliyiz, sosyal koullarla, siyasal meselelerle ilgiliyiz. Sanat, btn toplumu ilgilendiren bir mesele haline geldi. Tophaneden sonra, iyice yle oldu. Sanat deyince, bir kavramdan, bir mitten bahsediyoruz artk. Nedir bu sanat diye dnmenin zaman geldi... Yukarda duran sanata popler dilleri kullanarak hamle yapacak halde deiliz. Sanat o dilleri absorbe etti ve artk geni kitlelerin ilgilendii bir ey haline geldi. Tam kestiremiyorum, Trkiyede bunca kurum tepeden mi kuruldu, yoksa bir potansiyel vard da onun zerine mi kuruldular? Sabanc sergi tarihlerini uzatyor ya, stratejik olarak planlamlar, Picassonun nnde sraya dizilen insanlar hep ayn fotoraf... Mutenalama nedir, ne deildir, oradaki galeriler ticar midir, deil midir, bu tartmay biz kendi aramzda ayrca yapabiliriz. Bence Tophanedeki galeriler ticar formatn da dnda. Ticar bir galeriye girdiinizde kimse sizinle ilgilenmez, sen kimsin ki seninle ilgilensin? Oraya koleksiyoner gelir, ki o da ii orada almaz zaten, oktan almtr. Ticar galeri dediiniz, be-on metrekare falan olur, kamusal alan deildir yani. Tophanedeki galerilerse hem kendi ilikilerini kurmaya, hem de kendi varlklaryla mahallenin varln birletirmeye altlar. Bazlar reddetti, bazlar etmedi, sonuta kendilerine bir alan yarattlar. Bu saldrlarn galeriler kurulduktan iki- sene sonra olmas da nemli. Bu i oluyor galiba diyordum ki, byle bir ey oldu. Halbuki bu galerilerin yaptn yapmak zorunda deil normal bir galeri. Ama bizim gncel sanat diskurunda insanla beraber olmak, trnak iinde daha demokratik olmak diye bir durum var... Mutenalamay ok iyi anlamak gerekiyor. Tamam, galeriler de bunun bir paras ama, mutenalamaktan kastmz ii boaltlm bir kltr dnyas ve global snfa sunulan bir alan. Bu yerlerden bir sr ehirde var, uaktan iniyorsunuz, tarihsel dekoru olan bir yerde kalyorsunuz, ilerinizi yapyorsunuz, sonra da gidiyorsunuz. Mutenalama, bu snf iin yaplan bir ey. Ben Glsuyuna da epey gittim, orada workshoplar yaptm. Glsuyuna seve seve tekrar gidip i yaparm. Ama Tophanedeki insanlarla bunu yapmam. Onlarla siyas olarak ilikilenebileceim ortak bir nokta bulmam mmkn deil.

Bu, nemli bir ayrm. Tophane bir ii mahallesi olarak deerlendiriliyor, bu adamlar ii, ama farknda deiller deniyor. Adam farknda ne olduunun ve ii olmakla falan da alkas yok. Baka bir toplumsal kimlikle ifade ediyor kendini. Tarikatlar, slm sosyal dayanma zerinden giden bir ey var orada. Bu insanlar ok rahat ayak uydurabilir mutenalamaya. Adam dkknn Starbucks yapar, dayaa gelen insanlar da altrr orada, ayn sosyal dayanmay Starbucks zerinden de kurgulayabilir. Tophane olayn direni olarak yorumlamamz iin, bu adam oraya Starbucks veya Mercedes geldiinde ona da direnecek diyebilmemiz lzm. Elbette kiraclar gidecek, ama mlk sahipleri orada kalacak ve nemalanacak. Galerilere saldrmalarnn sebebi, savunmasz olmalar. Kadnlar, savunmaszlar, rahat davranyorlar. Mahalledekiler kendilerini onlara kar gl hissediyorlar, daha gl birisi geldiinde ise onunla anlaacaklar. Bir sanat olarak insanlarn yanna savunmasz, ak ekilde gidiyorum. Fakat bunun belli snrlar olduunu farketmek lzm. Etik anlamda da nemli bu. Yoksa siz aslnda btn oyunun bir paras olabilirsiniz, o insanlar kurban, madur gibi alt snf klielerinden karmadan oyuna dahil ediyor olabilirsiniz. Bunu bilmeden ilerlemek, biz sanat yapyoruz, herkes gelsin demek mmkn deil. Hayr, snrlar var, bu sanatn yaplabildii yerler var, yaplamad yerler var. ki toplumsal zne, iki kimlik arasnda kurulacak iliki ancak nc bir yerde mmkn. Karndaki adam o kimlikten kmak istemiyorsa, onu ok zorlamann bir mns yok... ok somut mevzulara deinen ilerim var. Elektriin kamulatrlmasndan tutun, mutenalama mevzuuna kadar. Direkt toplumsal eitsizlik ilikilerine dokunmak isteyen iler bunlar. Taipeide yaptm mesela, dorudan siyas bir olay. Ama sonuta sanatnn mcadelesi, sanatn kendi iindeki retim koullarna dair bir mcadele. Glsuyunda olanlara sanatnn siyas mdahalesi hi inandrc olmaz aksi takdirde. Bu ayrmlar silikletirmemek gerekiyor.

Burak Delier, We Will Win (2010): Mutenalamakta olan Taipei mahallelerinde yaayanlarla ortak alma

Tophanede bir sergi mekn amay neden tercih ettiniz?

ASENA GNAL

Fark yaralar
Tophanedeki galerilere sergi allar esnasnda saldrld anda, semtte alan ilk sanat meknnda, Ttn Deposunda politik bir karma sergi, Fikirler Sua Dnnce devam ediyordu. Tophane sakinlerinin karlat ilk galerinin iki yetkilisiyle, tecrbeleri nda, semtin derinliklerini ve inceliklerini konutuk...
Sylei: Fevzican Abacolu

Asena Gnal: Buras 1950lere kadar Kavala ailesinin ttn deposu olarak, daha sonra Karaky Liman ttn ihracatnda kullanlmaz hale gelince baka ilerinde depo olarak kullanlm. Kltr ve sanatla balantl bir i iin kullanlmas ise ilk kez 2005te, Vasf Kortunla Charles Eschenin kratrln yapt, temas stanbul olan 9. stanbul Bienalinde. Bina 2008de restore edildi ve kendi program, kadrosu olan bir mekna dnt. Galerimizi Tophanede aalm gibi bir durum sz konusu olmad.
Ttn Deposu aslnda bir galeri deil, yle deil mi?

Anadolu Kltre bal bir inisiyatif olarak burann iddias galerilerden farkl; sergi de dzenleniyor, panel de, atlye de, film gsterimi de... Ama buradaki galeriler de, biz de politik ve sosyal gndemi takip eden ilere ncelik veriyoruz. Bizim farkmz, herhangi bir ticar faaliyette bulunmuyor ve daha eitli etkinliklere yer veriyor oluumuz. Krt sorunuyla ilgili belgesel fotoraf sergisi de oldu, Ermeni cemaat gazetesi Jamanakn 100. yl konferans da, Lambdann G ve LGBTT paneli de oldu, Documentarist festivalinin gsterimleri de... Trkiyenin daha demokratik, daha oulcu bir toplum olmas iin uraan insanlarn rahata etkinliklerini yapabilecekleri bir mekn. Sonuta buras, dlanm, tekiletirilmi hisseden insanlar iin bir alandr; yle olmaya da devam edecek.
Mahalleliyle, mahallenin yoksul halkyla nasl bir iliki kurdunuz? Onlara ynelik iler sergilediniz mi?

duu ve bizlerin o kanallar ne kadar zorlayabilecei zerine dnmek gerek. Mahalleyle birlikte i yapmak bizim de istediimiz bir ey, ama bunun iin gerekten bu iten anlayan insanlara ihtiya var. Saldr oldu, hadi hemen ocuklarla atlyeler yapalm dememek lzm. Bu ileri gerekten bilen insanlarla uzun soluklu dnmek lzm. Mahalleliyle iliki kurmak, o meknda beraber bir eyler yapmak sabrl olmay gerektiren bir sre. Daha nce bir-iki kere dorudan mahalleden ocuklara ynelik iler yaptk. Fransadan gelen bir sirk grubu iki gn ocuklarla atlyeler yapt. Anadolu Kltrn yrtt bir proje kapsamnda bedava ocuk kitaplar dattk. Fakat bunlar belli bir program ierisinde srekli hale getiremedik. Bu tarz ilere ounlukla Roman ocuklar geldi. Siirtli ve Bitlislilerin ounlukta olduu muhafazakr kesimin kadnlar da, ocuklar da pek ortalkta grnmyor. Mahallenin muhafazakr erkekleri kadnlarn kapatyor, ocuklarn da bu etkinliklere pek gndermiyor.
Bir STK gibi yardm etmenin dnda mahalleliyle birlikte bir eyler retmek mmkn deil mi? Mahallede ok sayda zanaatkr var: ereveciler, tahta oymaclar, avizeciler Onlarla birlikte i yapmak bir eylerin balangc olmaz myd?

in o ksmna yeterince vakit ayrmadk, ama o kanallarn ne kadar ak ol-

Aslnda bu mmkn. Onlar da kaybolan zanaatler. O atlyeler zaman iinde burada barnamayacak. Birka avize atlyesi imdiden kapand. Sergi yaparken civardaki ustalarla alrz. Demirciyle, marangozla, folyocuyla... Bir ey tanacaksa, i bekleyen Romanlar gelir. Mahalledeki insanlarla birlikte i yapmak gibi bir kaygmz var. Galeriler de dlayc pratikler ierisinde deil. Onlar da civar esnafla birlikte alyor, ama hibirimiz, planl programl, mahalleliyi de katan iler yapmadk. Galerilerin ill byle bir ey yapmas gerekir mi, emin deilim. Ama uzun vadede bir eyler yapmak gerekiyor gerekten. Esnafla da, zanaatkrla da, ocuklarla da, genlerle de...
Saldrdan sonra semtteki mutenalatrmaya sklkla deinildi. Mutenalatrmann bir paras olmadan burada bulunmak mmkn m, bunun yollarn aryor musunuz?

hem sonucu hem de nedenidir. Tamam, buralar kameral, gvenlikli, yksek duvarl meknlar deil, gelenler seilerek ieri alnmazlar, ama ierde yaplan i, orta st snfa hitap ettii iin varlnz mutenalatrmann bir parasdr. Oraya ucuz olduu iin gidiyorsun, ama sen orada olduun iin fiyatlar artyor. stediin kadar eitsizlie salam eletiriler ynelten iler sergile. Geri bu eletiriyi yaparken yle bir hataya dlyor, ondan da rahatszm: Sanki kapitalizmin sorumlusu, asal taycs galeriler. Tamam, saldranlar ayn zamanda bir snf kiniyle saldryor, ama o kinin sorumlusu neden galeriler olsun? Mesela kentsel dnm, insanlarn hayat zerinde yarataca sonular gzetmeden vahice uygulayan AKP hkmetine, Beyolu ve bykehir belediyelerine, inaat/restorasyon firmalarna baksnlar. Burada sadece bu dnm zerinden aklayamayacamz bir tahammlszlk var. Tehdit ettikleri sadece bizler deiliz, bir korku hkim ortalkta. Uyuturucu kullanan bir Romann kemiklerinin krld hikyesi dolanyor. imdi de hostellere taktlar, geyler gzmzn nnde yiyiecek, biz de duracaz, yle mi? diye efeleniyorlar. Bu iki eyi birbirine kartrmamak lzm: Tamam, kapitalizme, snf farklarna itiraz edelim, ama mevcut tahammlszln ayrmclk, cinsiyetilik ve homofiden beslendiini de atlamayalm.
Sanatlarn mutenalamann bir paras olmad, mahalleliyle uyumlu bir iliki kurabildii, olumlu rnekler hi yok mu?

Galerilerin buraya gelmesi bal bana mutenalatrmann bir parasdr. Biz de bunun maduruyuz dendi ama, bizatihi varlklar bizim de varlmz tabii mutenalatrmann

Tophanede grmedim, ama Oda Projesi, Kuledibinde ve yakn zamanda da Glsuyu - Glensuda bu tr bir ey yapt. Onlar da eminim sorunsuz yaamamtr bu sreleri. Sulukulede ok uzun sre aktivistler, sanatlar ve mahalleli bir arada alt. Bu mahalleler sosyal ve politik yaplar itibariyle birbirlerinden farkl, ama yine de bu rnekleri tartmak, bunlardan sonular karmak mmkn. Mesela u anda ana binada sergilere devam edip ek binay ocuklara ynelik film gsterimleri ve atlyeler gibi ilere ayrmay dnyoruz. Dorudan bize saldran erkek kalabalna hitap edip onlarla i yapmamz mmkn deil. Konuamyorum ki onlarla, kadn olduum iin yzme bile bakmyorlar. Onlarn ocuklarn, onlara abi diyen genleri bir ekilde buraya getirebilirsek, dnm oradan balar. Tophanenin steril bir yer olmasn kiisel olarak hi istemem. Mahalleliyle beraber oturup buradaki sorunu nasl halledeceimizi konumamz lzm. Belediye buray kendi hali-

ne brakm durumda. Bir gn Beyolu belediye bakan geldi, Tophane ve Tarlaba hakknda konuurken, kiralarn artndan, yeni binalardan, topran deerleniinden, ksacas rantn ykseliinden ne kadar memnun olduunu anlatt. Tarlabandaki insanlarn zorunlu gle geldiklerinden, yoksulluklarndan, ortada kalacaklarndan sz ettiimizde onlar igalci deyip iin iinden kt. Bu zihniyetle hep beraber mcadele etmek lzm.
Cemaat haricindeki mahalleliyle ilikiniz nasl?

bakta atlanmamas gereken ey, snfsal ve kltrel fark. Snf ve kltr ayrmasnn insanlar kinlendirdii ak, ne de olsa bizi bu fark yaralar ldrr. Buradaki tepkide, sen mahalleme gelip kibirli kibirli sanat yapyorsun, beni iplemiyorsun, al o zaman! mesaj var.
Byle bir kibir gerekten var m?

ABAN DAYANAN

Romantizme kamayalm
Tophanenin sosyal yaps nasl?

Fena deil. Sonuta sokaktalar, karlayorsun, sohbet ediyorsun. Gergin bir durumumuz yok, ama bu a ok gelitirdiimizi de syleyemeyeceim. Mesela, Ak ehir stanbul sergisi, kentsel dnm hikyelerini ve buna kar verilen mcadeleyi anlatyordu; mahalleliye en ulaabileceimiz sergiydi. O sergide bile mahalleliyi buraya getirmek iin uraamadk, nk bunlar ayr mesailer, iin bu ksmna yetiemedik. Glsuyu - Glensudaki, Tarlabandaki mahalle derneklerinden insanlar geldi, Tophaneden kimse gelmedi.
Sulukule, Babyk, Glsuyu gibi mahallelerde kentsel dnme kar bir bilin, rgtlenme ve direni var; Tophanede durum nasl?

Bilinli bir kayglar olduunu sanmyorum. Bu olaylar olduundan beri mutenalatrma analizleri yaplyor. Yaam alanlarnn daralmas hissi ve buna kar bir tepki var diye ben de yazdm, ama akas semti sermaye ele geiriyor, yaknda buralarda barnamayacaz diye bilinli bir politik tepki olduunu sanmyorum. Bir his olarak vardr, ama Glsuyunda olduu gibi sola yakn duran, daha nceki rgtlenmeler zerinden giden bir muhalefet yok.
Babyk de dindar bir mahalle, ama ykmlar sz konusu olduu andan itibaren ciddi bir muhalefet olutu

Burada TOK ya da ykm arac olmad iin sre daha derinden ilerliyor. Harap haldeki binalar, birileri tarafndan, onlar artan fiyatlara alnyor, elden geirilip ok daha yksek fiyatlara satlyor ya da kiraya veriliyor. Belki Tarlaba ya da Sulukule gibi devlet eliyle giden, sistematik bir ey olmad iin de muhalefet olumuyor.
O mahallelerde dnmn sembol TOK iken, buradaki sembol galeriler

Kibir meselesi sbjektif bir ey. Bilin dzeyinde mahalleliye kar kibirli davranmadm dnrm ama o, uratn i, eitimli oluun, stn ban, yani snfsal habitsnle ona kar kibirli olduunu dnr. Sen ne kadar o fark mutlaklatrmak istemesen de, o fark orada asl durur. Benim de akas snf kiniyle, servet dmanlyla bir derdim yok; derdim, bunun faizan bir vadiye akmasnda. Btn bu analizler, eitsizliklere dair tespitler, galerilere yneltilen eletiriler, yaplanlarn barbarlk ve vandalizm olduunu atlamamza sebep oluyor. Eer bir sorun varsa, polise ya da belediyeye gidersin, sopalarla dalmazsn. Henz sulularn cezalandrlmas ynnde hibir ey yaplmad. Televizyona ktm, gazeteye ktm, biz de tehdit edildik dedim. Kimse gelip bana sizi kim tehdit etti demedi. Emniyetten iki polis geldi, al yaparsanz haber verin dedi, o kadar. Herkes biliyor kimin saldrdn. Bilmem ne abi, bilmem kimden emir alan abi diye konuuluyor burada. Polis-mahalleli ibirlii ierisinde, olayn soumasn bekliyorlar. Davaya atanan savc, bu trde rgtl bir ete saldrsna bakacak imknlara sahip olmadn ifade eden bir duruma savcs. Sulularn bulunup cezalandrlacana dair umudum zayf, hi ekinmeden ortalkta dolayor ve polisle kafa tokuturuyorlar. nsanlarn kafas gz yarld burada. atan iki taraf yok, saldran ve savunmasz halde saldrya urayan iki taraf var. Bu memlekette lin vakalar da hep halkmzn hassasiyeti ad altnda mazur gsterildi, kimse cezalandrlmad. Yine ayns olacak.
Saldr srasnda polisin ge geldii, geldikten sonra mdahale etmedii, saldrganlarn kamasna gz yumduu syleniyor...

aban Dayanan: ounluk Arap, Krt ve Roman. Mal sahipleri byk ounlukla Siirtli Arap. Romanlarn hemen hepsi kirac. Evlerini buralar deerlenmeden nce elden karmlar. Byk blm isiz ya da sigortasz ilerde alyor. Buradaki pek ok lokanta, dkkn, mlk ve iletme Araplarn elinde.
Galerilere saldranlar kimdi?

Tophane merkez, akll olsun herkes! diyerek balyor konumaya. Polise gitmeyi dnmyorsun bile, biliyorsun ki gelse bir ey yapmayacak. Polis de memnun, onlara pek i dmyor. Burada polisin tur attn haftada bir ya da iki anca grrsn. Oysa su oran yksek burada. Son derece karmak, derneklerin egemenliinde yryen bir semt.
rgtlenmenin bir dergh ya da tarikat etrafnda olduu syleniyor...

Burada yaamn srdren, ii gc olanlar. yle itilmi kaklm insanlar deiller. O tarz bir profil izmek gereki olmaz. Kendi ilerinde bir rgtlenmeye sahipler. Yerel derneklerin ciddi bir gc var. Mahallede oluturulmu bir erk var, bunun sarslmasndan rahatsz oluyorlar. Baz kiilere reis ya da bakan diye hitap ettiklerine bizzat tank oldum. Saldrya katlanlarn mahallede yaayan Romanlar ya da isizler olduunu dnmyorum. Yoksullarn tepkisi gibi grmek de biraz romantizme kayor. Burada bir iktidar alannn daralmas ve bundan duyulan rahatszlk var. Galerilerin, sanat evrelerinin demografik yapy deitirmesinden rahatszlar. Rahatszlklar zaman zaman szel iddet olarak yansyordu, ama fizik iddete evrileceine ihtimal vermemitik. Zamanla birbirimize alrz diye dnyorduk. Durumu hafife almz; ne kadar kolay iddete bavurabileceklerini grdk. Bu da, mahallelinin derdi neyse bir an nce konumamz gerektiini gsteriyor.
Saldrganlar iin mahalleli diyebilir miyiz? Sradan bir bakkal, terzi de iin iinde mi?

Evet, ama saldrlarla ilikileri olduunu sylemek iin elimizde kant yok. Bu saldr bir arkada grubunun yapaca bir i deil, Tophane delikanll ile aklanamaz. Ta mahallenin i ksmnda oturan adam gelmi, burada iki iilmesinden rahatsz olduunu sylyor.
Mahalle halknn geri kalannn bu toplulukla ilikisi nasl?

Memnun deiller, ama zellikle Romanlarn glye kar ses karmamak gibi bir kltrleri var. Birebir sohbet ettiinizde birok ey anlatyorlar. Bunlar birisi kda dkmeye baladnda reddedeceklerini ok iyi biliyorum. Ses kartamamalarna hak verebiliyorum. Belki biz yarn gideceiz, ama onlar kalacak. Zamannda, iki satan yerlerin molotofland anlatlyor. Ama esrar, alkol ien yine iiyor tabii.

Evet ama, galeriler bunun tek bana taycs ya da uygulaycs deil. O

Polis geldiinde orada deildim, kamtm. Olanlar sonradan duydum. Polisin saldry gerekletirenleri datmaya altn, hibirini yakalamaya almadn anlattlar. Daha acs, arkadalarmz polise kendilerini dvenleri gstermiler ve bunun zerine polisin gz nnde dayak yemiler.

Mahalleli masumane bir kavram kalyor, ama burallar. IMF gsterilerinde eylemci ocuklara saldranlar sayaym: Lokantac, eczac kalfas, berber, ayc, pastaneci... Ayrca, kullandklar aletler zel hazrlanm sopalar, demir ubuklar, sandalyeler, masalar... Bu da unu gsteriyor: Burada kendinde baz eylere mdahale etme hakkn bulan, kendi kurallarn koyan bir g var. Bu gc polisin kendilerine kar ar yumuaklndan alyorlar. Birisiyle tarttnzda, buraya polis gelmez!, burada Allah biziz!,

BR+BR | 15 | EKM 2010

MAHALLE SAKNNN GZYLE

iliden, kitaplarm bir market poetine yerletirip yola kyorum. Yryerek Cihangire geliyorum. Bir marketten zeytin, Boazkesenden ekmek alyorum.

Tophanede ne oldu?
Sanatlar anlatt, galeri alanlar anlatt, imdi de mahallenin yenice sakinlerinden bir arkadamz anlatyor: Tophanede ne oldu?
Aye avdar

Ediyor poet. Boazkeseni Tophaneye balayan merdivenlerden iniyorum. Seferikethuda Camiinin nnden kvrlp, evime kan dar sokaklardan birine dnyorum. Kede teyzeler oturuyor. Gr alanlarna girdiim anda susup bana, daha dorusu elimdeki torbalara bakyorlar. Eteim diz stnde. Aziz mbarek gnde bu nasl etek? Hi giymeseydin, kn da asaydn. Utanman yok mu senin? Utansam m, kzsam m? Bunu syleyen teyze alvarnn paasn dizinin stne ekmi. Onun baldr da ak. Aklma, henz bartlyken Uur Mumcunun cenazesinde zerime tkren kadnlar geliyor. Siz ldrdnz! diye baryorlard. Onlarn itirazlar bartsneydi. Ama bu itiraz eteime deil. imdi dkknn kapatm olan kar komu bakkaldan

biliyorum. Elimde ne zaman market poetleriyle sokaa girsem ters ters bakyor. Bir keresinde Burda da var, olmazsa syle ben getireyim diyor. Eziliyorum. Dkknndaki fareleri grmm. Teyzelerin aslnda neye itiraz ettiklerini anlayabiliyorum. Ama gerekte itiraz ettikleri eyi syleyebilecek bir dil yok ortada. Tophaneye 2008 sonunda, Kuzguncuktaki evin kirasn deyemeyeceimi anlaynca tandm. 14 yl nce Ankaradan geldiimde ilk gecelediim yer Aynaleme Sokakt. Sonra skdara tandm. Oradan Pangaltya, sonra Cihangire; Pangaltdaki huzurumu Cihangirde bulamadm, dndm Kurtulua. Derken yeniden skdar, sonra Kuzguncuk, sonra Tophane. lk kez Tophanede kendimi evimde deil, kocaman bir hikyenin tam gbeinde hissettim. Tophane bir ucu Cihangirden, dier ucu Galatadan inen restorasyon ve sakin deitirme srecinin tam ortasnda. Aadansa Galataport basncyla skyor. Geen k haftada en az bir-iki kez yaanan elektrik kesintileriyle geirmemizin nedeni, Tophanedeki elektrik altyapsnn birbiri ardna balayan restorasyon projelerinin ykn kaldramamasyd. Ama elektrik arzadakiler sorunu Tophanelilerin kaak elektrik kullanma merakna balyorlard. Mahallenin ad kmt bir kere. Son bir ylda ka arkadamn civarda bulduu 500600 TL kiral evlere yerletiini, ka mahallelinin kendilerine artk yksek gelmeye balayan o kiralar deyemedii iin blgeyi terk etmek zorunda kaldn saymadm. Ama aa yukar iki- haftada bir gidenlerin ya da gelenlerin eyalarn tayan bir kamyonete rastlamak mmknd. Tophanenin yeni gelenler iin anlam ak: Beyoluna yakn, ulam sorunu yok, evler ok iyi durumda olmayabilir ama bu, az kazanan entelektel igc iin kiralarn karlanabilir olmasn salayan bir avantaj. Dolaysyla, Tophane her an sosyallemeye ihtiya duyan, ama ok da paras olmayan bir kesim iin ekim merkezi. Mahallede asker uurlanyor. Dnler ve bu tr elenceler genellikle bizim sokakta, evin penceresinin nnde yaplyor. nk kmaz sokak. Araba girmiyor. Yamur varsa, dier cephedeki otoykamacnn devasa alan kullanlyor. Elence iin mikser cihaz kullanan biri, bir davul, bir klarnet algcs arlyor. Hepi topu bealt arklk repertuardan istek yaplyor. Sanki Emir Kusturica film ekiyor mahallede. Askere gnderme merasiminde en byk asker bizim asker diye rlmyor. Diyelim ocuun ad Mehmet: imlere basma Mehmet, otlar eziyorsun / Kusura bakma Mehmet, askere gidiyorsun. Baz yal kadnlar, gazeteye sardklar birayla pencere nlerinde elenceyi izliyorlar. Mevzu dnse alkoln yeri ayr. Erkek tarafnn lideri eline en bynden bir ie Yeni Rak alyor. ie herkes grebilsin diye yukar kaldrlyor. Kz mahalleden, bu grubun eliinde kartlyor. Dnler geen yl sabaha kadar srerdi. Kimse ikyet etmezdi. Ama bu yaz dnler polis sirenleriyle bitti. Birileri gece yarsndan sonra bu trden grlt kaynaklarn ikyet edebileceini, polisin gereken nlemi alacan renmiti. Ya da mahalleye bunlar zaten bilen birileri gelmiti. Tophanede, stanbulun her anldnda yas tutulan kltrel eitliliini yakalamak iten bile deil. Berber saysndan anlalabilir bu. Kumbarac boyunca en az 5 berber dkkn sayarsnz. Herkes merebince birine gider. Bu arada kltrel farktan yalnzca etnik kltrleri kastettiim anlalmasn. Mesela genler, daha gen bir berbere gitmeyi tercih ederler. Birbirlerine demeden deil, i ie yaayan ingeneler, Krtler ve Araplar (aslnda en eskiler arlkl olarak Siirtli ve Bitlisli) geen yla ka-

II

dar Tophanenin balca ahalisini oluturuyorlard. Geen yldan bu yana, benim gibi kendisini hayat tarz seimleriyle tanmlayanlar daha grnr oldular. ncesinde de aslen Tophaneli olmayan Tophaneliler vard, ama nfustaki arlk geen yldan bu yana ciddi biimde deiti. DiaSAnn ileri artarken, birka bakkal dkknnn kapanmas, bakkallardan birinin yerine k bir emlak ofisinin almas, dierleriyle birlikte bu ofisin de kiralktan ok satlk ilanlaryla vitrinini sslemesi bariz iaretlerdi. Yeni gelenler arasnda yerli entelektellerin yan sra yabanclar da vard, renciler, mimarlar, hatta uluslararas aktivistler ve gazeteciler... Bu arada Karaba Camii etrafnda akamlar ayakta durarak piyasa yapma geleneinin katlmclarnn says da gzle grnr miktarda azald. Karaba Camiinin ilevi ok nemli bu rntde. Cami, Kadirler Yokuundaki Kadir Tekkesinin bir uzants gibi. Kadirler Yokuunda da mlk sahiplerinin byk bir blm Siirtli. Ancak onlar Cihangirin nezihlemesi srecinden ksmen paylarn aldklar iin kendilerini Tophaneden ayrm durumdalar. Tekkede dzenlenen zikirli sohbetlere katlanlar arasnda mhendislerden, irket sahiplerine orta snfn stne trmanm eski Cihangirliler kadar Cihangirli olmayan ihvanlar da grmek mmkn. Ama Karaba Camii yle deil. Mahalleye ilk geldiimde, hemen her gn sel okunduunu duyduumda Ne ok insan lyor burada diye dnmtm. Zamanla yanldm anladm. nk Siirtli ihvanlarn cenazeleri, nerede vefat etmi olurlarsa olsunlar, buradan kaldrlyordu. Siirtliler Derneinin de mahallede dzeni salayan bir ilevi vard. Dolaysyla, Siirtlilik, Karaba Camii ve Kadirlik birbirini tamamlayarak Tophane Cemaatini oluturuyordu. Tophanenin Cihangirlemesi ya da Galatalamas bu cemaatin artk varolmamas anlamna gelecek. Karaba Camiinin ve Kadirliin arln mahallede zellikle Ramazan boyunca grmek daha da mmkn. rnein, baz cppeli, takkeli amcalarn evde elerine yaptrdklar baklava, kadayf, biyet nevinden tatllar Boazkesen boyunca atklar tezgahlarda sattklarn grrsnz. Eskiden Tophanede yaayan bu aileler gitmi olsalar da mahalledeki ekonomik varlklarn cemaat araclyla srdrrler. Ayrca, burada kurulan iftar adr stanbulun eitli yerlerine dalm eski Tophanelilerin buluma noktasdr.

mem, ama kin birikmiyor. Davulcu sokaa girerken bildik ritmin yerini, 9/8lik baka bir ritm alyor. Her gece deil tabii ki, mesela ertesi gn Beikta ma varsa... Tophane ar diye bir vakamz var ne de olsa. Genler sokaa kyorlar. Mzie direnmiyor, oynuyorlar. Bir keresinde ellerindeki biralar da fark etmitim. Bu yl Ramazan davulu ok tartld. Yukardan bira iesi frlatld davulcuya. Belediyeye ve polise ikyetler gitti. Ramazan davulu sadece sahura kalkmakla alkal deildi oysa. Genlerin grlt yapma zgrlyd. Tophanedeki deiime tepki geen ylki Bienalde ekillenmeye balad. Bienalin temas nsan neyle yaard. Tophanelilerin, zellikle esnafn bu soruya nsan sanatla yaar cevabn vermedii akt. Sabah aym parkta ierken srekli mahalleye kim giriyor, kim kyor belli deil sitemini duyuyordum. Kimse Tophanelilere stanbulun alternatif sanat merkezi buras olacak. stiyor musunuz? Hazr msnz? diye sormamt. Olup bitene mahallelide bir merak uyandrlmam, bunun iin herhangi bir gayret sarfedilmemiti. Onlar da zaten sanat izleyecileri ya da reticileriyle aralarna grnt ve tavr merkezli bir tr sanal kap koymulard. Parkta bir sabah iki amcann konumasna kulak misafiri oldum. Balayacam sanat mym, manat mym, dnyann ibnesi Tophaneye doldu. Gldm, ama glnecek hal deildi. Bu kabal Tophane tek bana retmemiti. Amcann sanatla kurduu iliki, bana alternatif gelince deimemiti. Ama alternatif sanat galerileri mahalle esnafyla iletiim kurmaya alsalar da, beraberlerinde gelebilecek dnm srecini Tophanelilere anlatmak ve bununla gerekirse birlikte mcadele etmek gibi bir seenei ya akllarna getirmediler ya da getirdilerse bile sre o kadar hzl geliti ki, harekete geecek zaman kalmad. Tophanedeki ilk haftalarm. Sabah tostumu kedeki bfeden, ay Karaba Camiinin yanbandaki dernein ay ocandan alp taburelere kuruluyorum. Bir sabah, bekliyorum bekliyorum ay gelmiyor. Tost bitti bile. Gidip ocakya soruyorum: Abla sana ay veremem. La havle, nedenmi? Darda genten bir adam iaret ediyor. O syledi. Gidip adama soruyorum, Nedir, neden ay alamyormuum? Kendi iyiliiniz iin Sinirime merak ekleniyor. Bak diyor, Sen burada ay imeye oturursun. Sokaktan biri geer. Laf atar. Biz buna kaytsz kalamayz. Kalkar kavgaya karrz. ster misin bizden biri senin iin kavga etsin? Manta hayran oluyorum... Bu benim iyiliim falan deil, sen bu mekn benden temizlemeye alyorsun. Burada kadn istemiyorsun. Adam bir arayol neriyor, ayn al, git parkta i, buraya oturma. Birka gn sonra komulardan birine vakay anlattmda reniyorum, baz yal amcalar orada kadn grdklerinde gelip oturmak istemiyorlar. Adama sinirim gemiyor, ama kendime de kzyorum. ay oca yllardr piyasa yaptklar yer. Oraya girmekte srarc olacaksam bunun adabn dnmem gerekir. Gene de bir yanm huzursuz, kendimde de onlarda da yanl bir eyler buluyorum... 21 Eyll akam galerilerdeki baskndan ka-

IV

III

2009 Ramazan. Davulcumuz mahalleden. Arka cepheden sesini duymaya balyorum. Sradan Ramazan Davulu, yannda man. Bizim sokaa Gvur Mahallesi diyorlar. 6-7 Eyllden sonra bile soka terk etmemi gayrimslim stanbullularmz var. Artk ok yalanm bu eski stanbullularn plerini mslim ocuklar atyor. Bir ey tanmas gerektiinde yardm ediyorlar. Sokakta Araplar, ingeneler, Krtler var. Btn ocuklar her dilde kfretmeyi biliyorlar. Baz mslim teyzelerin, apartmann gayrimslim sakinleri birka gn st ste grnmediinde bir terslik mi var? diye yokladklarn biliyorum. Herkes birbirine sonsuzca saygl diye-

an bir arkadam soluu benim evde ald. Durumu ondan rendim. Yaklak on dakika sonra haberler facebooka dmeye balad. Yarallar arasnda arkadalarm da vard. Ertesi gn len civar, ekiszlk benzeri sitelerden biri olan ihlsozlukte (HL, mam Hatip Lisesi) u cmleyi okudum: Tophane Cemaati tarafndan yaplm olmasndan phelendiim saldr. Buradan emniyet glerine sesleniyorum, o cemaat yaptysa hakldr, olay kurcalamaya gerek yok demektir. Yazan Seyyar Gazali nickli biri. Ramazan boyunca byle bir karlamann iaretleri belirmeye balamt. Teravih sonrasnda yaplan sohbetlerde bu konuya da deinildiini kendi kulaklarmla duymutum. Bira ien bir gen dvlm, gen polise gitmi, gelen polisler de dayak yiyip kmlard mahalleden. Artk sokakta pek kimseyle selamlaamyordum. Bakkaldan alveri yaparken ne alacaksam alp bir an nce kmam ima ediliyordu artk. Tophanehaber.com gidiatn mahallede zellikle Siirtliler tarafndan nasl okunduunun iaretlerini aka veriyordu. 10 Austos gn sitede yaynlanan haberde aslnda daha ok deklarasyonda yle deniyordu: Tophane semti son yllarda yepyeni bir deiimle kar karya. zellikle son yllarda baz medya kurulularnn bilinli olarak gndeme getirdikleri mahalle basks kavramnn arkasna snarak, bundan cesaret alan birileri semtte yaayan ailelerin sosyal yapsn, kltrn, saygnln, gelenek ve greneklerini resmen taciz ediyorlar. Tophane eski bir stanbul semtidir. Darack sokaklar ve eski yaplaryla onlarca yldr Mslman, Yahudi, Hristiyan, Ermeni, Rum, Trk, Arap, Krt, Laz, Romen gibi her trl dinden, eraftan, etnik yapdan insan kucaklayan bir semttir Tophane. Ancak bugn Tophane insannn sosyal yaps, kltr, saygnl adeta taciz edilmektedir. Semtin birok cadde ve sokanda alan szde sanat merkezleri, oteller ve elence meknlaryla sosyal yapya kelimenin tam anlamyla kn buradan dar denilmektedir. Mahallede Ramazan boyunca herkes birbirini ikyet etmeye, yeni gelenlerle eski Tophaneliler arasna emniyet gleri girmeye balamt. Dnler, Ramazan davulu ve ezan sesinin ykseklii yeni gelenlerin ikyet nedeniydi. Eskiler ise sokakta alkol tketilmesinden, sarma-dola gezen iftlerden ve ksld iin ezan sesini duyamamaktan ikyetiydi. Giderek belirginleen kavgaya emniyet ya da belediyenin mdahil olmas yeni deildi. ubatta Kumbarac 50de sahnelenecek Yala Ama Yutma adl oyunda fahie rolnde bir melek canlandrlmasna itiraz eden Tophane Yardmlama Dernei ve Siirtliler Dernei belediyeye ikyette bulunmu, Kumbarac 50 kapatlm, tekrar alm ancak oyun kaldrlmt. Gelime Tophanehaber.coma, mahalledeki STKlarn arabuluculuu sayesinde sulhla sonulanm bir vaka olarak aktarld. Ama haberdeki anonim ifadeler tehditkrd: Kumbarac 50nin blge halknn tepkilerine ve hassasiyetlerine kar anlayla ve akl- selim davranp sahneyi durdurma karar almalar gzel bir davran. Bu yzden tiyatro yneticilerine teekkr ediyoruz.

BR+BR | 17 | EKM 2010

frsat bulamadlar. Bylesi bir alkanlk ve duzc sonular yaanmamas sevindirici. yarllk yeni yeni olumaya balarken kendilerini, Bu cmleler bana Orhan Pamuka kar sarfedilen akll ol uyarsn hatrlatmt. Aramn sadece onlardan deil, daha ok AKPnin kentgayet iyi olduu mahallenin delikanllarndan sel dnm politikalarndan oluan ve giderek biri uyarmt da aslnda. Abla bunlar rahat kenti bir toprak mcadelesi etrafnda yeniden tadurmayacaklar, iyi eyler olmayacak demiti. rif eden balamn tam ortasnda buldular. TophaTophanede rgtl iddete dnen sre ne Galerileri ve Sanat evresi adna 22 Eyll karlkl dilsizliin rnyd. Hem yeni gegn yaplan basn aklamasnda sz konusu lenler ve o gece yeni gelenlerin en yaralanasaldrnn hem buradaki sanat evresinin sahiden bilir temsilcileri olarak (nk glerini alternatif olma imknn ortadan kaldrdn meruiyetlerini finansal ya da kurumsal bahem de Tophanenin kendini ifade etme noktalarndan deil, durularndan, piyasa sanatna snda bu saldr ncesinden ok daha gerilere alternatif retme abalarndan alyorlar) iddedtn kestirmek zor deil. te maruz kalan alternatif sanat evreleri hem de Aklamann yapld saatlerde mahallede Tophaneliler neye uradklarn ardlar. O gekiminle konusam, rezil olduk, mahallenin ad ce konutuumuz nci Furni yaralanm ve ok kt gene diye balyordu sze. Genellikle de fkelenmiti. Saldry anlatrken, duyduu sesiin rgtl yapld inkr ediliyordu. Bir-iki kii lerden birinin ne dediini iyice hatrlyordu: konuamayacaklarn, nk sz konusu cemaaSiz bizi kendi meknlarnza, niversitelerinitin konuanlar rahat brakmayacan syledi. ze almyorsunuz, niye bizim meknlarmza gePeki basn aklamasnda ne deniyordu? Biz liyorsunuz? Bu bir soru deil, hesap sorma. Tophanedeki kltrel eitliliin ve dokunun kanci Furni o gece Nondayd. lc bir paras olduumuza inaNonda Extramcadelenin sergisi AKP bir taraftan nyoruz. Bu rgtl saldrlar, vard. Bu hesab soran kii, ExtraTophane ahalisine mal ediledindarlyla mcadele sergisinden tek bir ii bi- saldrganlarn mez. Bu saldrganlar, mahallele grme frsat bulsayd aslnda mizin gvenlii asndan ciddi yannda, fiziksel olarak bu frsat yok deildi, dier taraftan, bir tehdit oluturmaktadr. sancak szn ettiim sanal kap kentsel dnm tanbulun merkezinde, bir klalamamt o meknda yaplan politikalaryla, tr bakentinde yaanmas iler araclyla onunkine benzer hibir ekilde kabul edilemez bu mahallelinin sorular sorulmakta olduunu grgtl saldr, ayn zamanda bizi buradan rrd. Ama ne Non ve Extramca- karyorlar diye tm sanat kurumlar iin de ciddele kendisini ifade edebildi ne de iaret ettiklerinin di bir uyardr. Sonrasnda valiTophaneli tam olarak neye bozullik, emniyet ve siyas partilerin arkasnda. duunu anlatabildi. Belki de sorun nlem almas gerektii syleniher iki tarafn da kendisini sunma biimiydi. yor. Ne yazk ki, alternatif sanat da stanbulu Tophane Artwalk rotasnn aktrleri, kendileriKltr Bakenti olarak tarif ederek ve yakkszln sebebini bu noktaya balayarak kurtulunni Nianta galerilerinden sadece konum, yani mas zor bir tuzaa dyor. Tophane araclyla ayrdedebilmiti nk. Karlkl dilsizliin Tophaneyi alternatif bir Grnrde aklama Tophanelileri iyi Topmekn olmaktan kartmakta olduu pek fark haneliler ve kt Tophaneliler diye ayryor, ktleri valilik, emniyet ve siyas partilere haedilemedi. Tophaneli STKlaarak rgtlenerek aslnvale ediyor. Bu haliyle naif bir nitelik tayor. da kendi dilini dalga getiim zannedilmesin nk herkesin kendi Tophanesini semesi mael yordamyla liberal demokrasinin kurumsal dialesef mmkn grnmyor, stelik valilii, emline tercme ederek bir arayol aramam deildi. niyeti, hele siyas partileri araya almak Lkin talepler pek liberal olmadndan olsa geyaknlama ihtimalini artrmyor. rek, STK olarak konumak da ie yaramamt. ki gn sonra mahalleye gelen Kltr BakaSanat evrelerinin alternatif de olsalar taleple- nnn ortam sakinletirmesini beklemek iyiden rinin, neden onlarnkinden hl ounluu iyiye bir kmaz sokak. nk mesele ne tek baoluturmalarna ramen ar bastn anlamana alkol, ne de karlkl yaam tarzlar. Mesele lar mmkn deildi. tam da AKP tarafndan retilen kentsel elikileBu adan baknca, Outletin kurucusu Azra rin ana eksenlerinin iyi zmlenememesi. AKP Tznolunun, 4 Ekim 2008 tarihli Radikalde iin ise Tophane, onu nasl bir belnn beklediiyaynlanan syleisinde sk sk ezber boznin habercisi. nk, bir taraftan dindarlyla maktan sz etmesi bir hayli anlaml. Outletin galerilere saldranlarn saldr din motivasyonilk sergisinde gsterecekleri bir Kuran Kursu vilarla merulatrlyor yannda, dier taraftan, deosundan bahsederken bu ii komu Kadir soylulatrma ve kentsel dnm politikalaryla, Tekkesindekilerin farkl, sergiyi gezecek olan mahallelinin bizi buradan karyorlar diye iaentelektellerin ayr bir gzle izleyeceklerini ret ettiklerinin arkasnda. Ve her iki anlamda da sylyor Tznolu. Galeriler aslnda nereye gelvakann sorumluluunu almak durumunda. diklerini biliyorlard sonucunu kartyorum bu22 Eyll gn Tophane merkezli cephe radan. Ve aslnda tabii ki bir biimde Tophanede olutu: lk cephe yukarda alntladm basn bir dnm, belki bir diyalog ortam yaratabileaklamasnn ncs olduu, sanat evrelerinin ceklerini de dnyorlard. Ama galiba bu dmaduriyetini n plana karyordu. Bu cephe nmn ya da diyalog ortamnn dinamikleri ve sanatla nezihletirme ve emlk fiyatlar arasnmekanizmalar konusunda yeterince dnme daki banty naif bir perdenin ardna hapseder-

ken taviz olarak Tophane ile saldr arasndaki banty grmezden gelmeye hazr olduunu sylyordu. Bu tepkiyi, Bedri Baykam gibi mevzuyu II. Madmak Vakas ilan eden perspektiften tamamen ayrmak lzm. nk orada bir atma gayreti var ki, en az Tophane saldrs kadar vahim bir grnt arz ediyor. kinci cephe, mahalleyi korumaya alanlard. Buna kendisi de Siirtli olan Yasin Aktay rnek vermek mmkn. Expressteki syleisinde, saldrnn bir tepkiden ibaret olduunu sylyor ve tepkinin ierdii iddeti sorgulamaya yanamyor: Beyolu karakoluna gidip birka saat durursan, byle en az birka vakaya ahit olursun. Olaya bu havay vermeseler, adi bir olay olarak geitirebilirsin. (Byle bir tepki iin) hi hazrla gerek yok, Tophaneyi bilmek lzm ite burada. Ortak bir duyarllk varsa, istediin anda yirmi-otuz kiiyi hemen toparlayabildiin bir yer. Yazk ki, Tophanenin yaad sorun bu kadar hafif olmad gibi, o iddet tekrar edilemez deil. Nitekim, hemen ertesi gn srada Deponun olduu sylentisi yaylmt bile. Depoya ya da baka bir yere yaplacak herhangi bir saldr bunca kamuoyu ilgisiyle ertelenmi olabilir, ama bu asla olmayaca anlamna gelmez. Dolaysyla, bu vakada dindarlarn yzn yunmak, olay dindarlarn iinden ibaret grmek kadar tehlikeli. nc cephe ise dierlerinden muktedir, vurdumduymaz ve kibirli ses tonuyla ayrlyor. Bu cephenin mmtaz temsilcisi Cengiz andar, 24 Eyllde Hrriyette yaynlanan yazsnda, kentsel dnme, kendi ifadesiyle, tarih stanbulun ba dndrc metamorfozuna alk tuttuktan sonra yle devam ediyor: Tophanedeki Bitlis ve Siirtli stanbullulara kt haberim var. Yaam tarzlarn Tophanede koruyamazlar. Kaybettiler. Muhafazakr yaam tarzlarn, galeriler sava ile koruyamazlar. Birok nedenin yansra, Ak Parti, onlardan farkl bir Pera tasavvuruna sahip nk. Saldrya hedef olan galeriler evresinde oluan koalisyonun iinde yer alan zihin kimyas bozuklar iin ise bir iyi haberim var: Yaam tarzlarnn Ak Parti iktidar tarafndan koruma altnda bulunduunu greceklerdir. andarn kt haberi doru. AKPnin Pera tasavvurunda Tophanenin imdiki ahalisine yer yok. Bunu bu kadar ftursuzca syleyebilmesinin sebebi, AKPnin ynettii belediyeler ve kurumlar tarafndan hayata geirilen o tasavvurun bizim mahallenin iine geldiine kani olmas. Ama fena halde yanlyor. Zira, onun mahallesi bizim mahalle deil, stanbul Modern mahallesi. AKP o mahalleyi koruma altna alabilir, ama baka mahalleler umurunda deil. ktidarn aklndaki tek ey, stanbulu bir cash flow yatana dntrmek. stanbulun dnm yaayan her mahallesinde, bu akntnn nne kaplp denize dklmek istemeyenlerle, akntnn getirdii nimetten sebeplenmeye soyunanlar arasnda farkl dozlarda gerilimler her gn yaanyor. Tophanenin fark, denize dklmek istemeyenlerin hncnn bu srecin gerek faillerini deil, ayn akntnn yakn gelecekte silip sprecei alternatif sanat galerilerini ve onlarn mdavimlerinin yaam tarzn hedef bellemesi.

BR+BR | 18 | EKM 2010

JEAN-LUC GODARDLA DALDAN DALA

nne Vaktiyle bizim yapamadmz birok eyi bugn herhangi bir gen ynetmen yapabilir. O zamanlar kameralar ok hantald, teknik imknlar ok kstlyd, kat kurallar vard, sinema evresi kapal bir ortamd... Ben bu ie baladmda annem ok ekiniyordu, nk sinema evresi ecinsellere ait bir dnya olarak grlyordu.

raktm. Hakkmda anlatlan ayrntlarn hepsi yanl. Kimse edindii bilginin kaynan kontrol etmiyor. Ne kadar az iyi biyografi var, hele de hayatta olan kiiler hakknda. Beni en ok artansa, genken kzlarn peinden komaya merakl olduumu yazmas. (glyor) Kzlarla hep bam belda olmutur halbuki, sonuncusu dnda tabii. O kadar ok reddedildim ki. Ama bunlar anlatmak bana dmez, Baecque arasn bulsun o kiileri.

Alicele aynann arkasnda


B
iyografi Antoine de Baecquein yazd biyografime bir gz attm, hemen b-

aylak (Sinemadan kan gen adam olarak Godard)


Zrihteydim, be parasz, aylak bir gen... Rosselininin Ingrid Bergmanl talyaya seyahat (Viaggio in Italia, 1954) filminden kmtm. Demek ki sinema yapmak iin bu yetiyormu dedim: Bir araba, bir beyefendi ve bir

Ad Jean-Luc, ne yapsa cuk. 80inde yapt yeni ii de yle. Filmekimi sayesinde Trkiyeli izleyiciyle buluan Film Sosyalizm iin anlayan beri gelsin diyenler var. Godard duysa, beri gelen anlar der herhalde. stadn kelm da bir lem, filmlerinden hi geri kalmyor. Film Sosyalizm vesilesiyle Mediapart adl internet sitesine verdii syleide yine daldan dala atlyor, her seferinde bir inci yumurtluyor. nce datyor gibi geliyor, tam utu gitti derken yle bir yere konuyor, yle bir balant kuruyor ki, aptryor. ki ksur saatlik video syleiyi sayfada zetlemek iin alfabetik dzene girdik mecburen. Grse azarlard tabii, ama bizim de mazeretimiz salam.
Derleyen: Siren demen

hanmefendi... im rahatlamt. nmde zaman var diye dndm, bir arabam ve bir kadnm olduu zaman bir film yapabilirim belki. (glyor)

arfur zerine Bugn insanlar kendileri varolmak iin kameraya ihtiya duyuyorlar, filmin varolmas iin deil. Bir zengini ya da bir fakiri, bir gariban alp ekiyorlar. Darfur zerine bir film yapyorum deniyor mesela. Halbuki Darfur ile yapman lzm, ya da Darfurun yannda. Kesin olan bir ey var ki, Darfur zerine deil. Arkada ve yukardalar; ber kommando!

bir kelime, kim kullanrsa kullansn; ldrc ve kriminal bir kelime. Hayvanlara zenebiliriz bu adan, henz kimlik kartlar yok. Geri, onlara da musallat oluyorlar; geenlerde okudum, silah ve uyuturucu kaaklndan sonra, nc srada geliyormu hayvan kaakl... nanlr gibi deil. Ne yapyorlar? Kedi derisinden klot mu? (glyor) Nasl nc srada olur ki!

elsefe Filmde bir felsefecinin konumasn istiyordum. Alain Badiou mu, Jacques Rancire mi diye dndm. Badiou ok nazik. Konutuk. lk rakamn niye 1 deil de 2 olduunu ondan rendim. Bunu hep merak ederdim, niin en ilk say 1 deil de 2? Yunan uygarlnda 1, bir say deil, bir birim, evrenin btnym. Byle eyler konutuk ite. Ayrca, ou durumda Badiounun tavr hi de fena deil, bence doru yerde duruyor. Bazen biraz fazla edeb buluyorum. Bir de, her soruya hemen cevap veriyor; ok matrak.

a Bakalar genelde bal sonra koyar, ben balktan hareket ederim. Bal sonradan koyduum tek film A bout de souffle (Serseri Aklar). O filme temel olan hikye de zaten Truffautnundur. Ortada bir senaryo vard, sonra onun onayyla senaryoda deiiklikler yaptk. Benim zihnimde hep ilk nce balk belirir. ekebileceim muhtemel filmler hakknda yn balk gsterir. Filmin fikrine balk nclk eder, tpk mzie ses veren la notas gibi. Film Sosyalizmde de yle oldu.

eyi ekebilirsiniz. Kendi bir gnnz hakknda film ekerek balayn diyordum. Sabah uyandnzdan akam yatana kadarki zaman hakknda bir film yapn. Ama dikkat, gnnz polisin ekebilecei gibi ekmeyin. Sabah kalktm, pijamam kardm, dilerimi fraladm, otobse bindim, uraya gittim, unu grdm, bunu yaptm, onunla bulutum... Bunu senin peindeki polis de eker. Kendi gnn ekmen lzm. O zaman bir film yapm olursun. Soljenitsinin Ivan Denisoviin Yaamnda Bir Gn gibi. Ben bunu yapmalarn neriyordum. O zaman greceksiniz, vazgeeceksiniz. Bu kolay i deil. Sinema okuluna gitmek, travelling yapmay renmek kolay...

emi Filmi metroda ekmeyi dnmtm, nk bu kadar yalannca, insan gemiyle seyahate kmaya ekiniyor. Her eyi burada, yerimden kprdamadan yapamaz mym diye geiriyorsun iinden. (glyor) Hakikaten, metroda ekecektim, istasyonlarn adlar Odessa, Napoli filan olacakt. Sonra, bu zm fazla gayrciddi geldi... Gemide herkes fotoraf ekip duruyordu. Biz de kk, fotoraf makinesini andran basit kameralar kullandk. Kamerayla ekim yaparken insanlar gelip de ne ekiyorsunuz? diye soruyor, ama fotoraf ekerken kimse sormuyor. Film ekibi olduumuzu bir tek gemi irketine haber verdik. Herkes fotoraf ekip durduu iin arada kaynayacamz dndk. Soranlara turist olduumuzu syleyecektik. Ama daha ilk gn kamarama geldiimde, Taylandl bir garson kapy vurup film ne hakknda? diye sordu. (glyor)

gh defnton Bugn sinemada tek bir ey geerli: High definition. Zaten her ey ultra, her ey yksek tanml. Bu yksek hikyesi oldum olal bana acayip gelmitir: Yksek komiserlik, yksek fikir, ok acayip... Yksek otorite, yksek sadakat, yksek eitim, yksek sosyete, yksek gvenlik, yksek denetim, yksek komutanlk, yksek yarg, ok yksek, majesteleri... Empresyonistler high definition deil miydi? Alak Fransz resmi! (glyor)

etaforun metaforu / montaj Sinema yapmak da sosyoloji yapmak gibi. Kk bir olay, ufak bir topluluk genele dair ok ey syler. Topluluklar Kendi Kuyularn Kazar gibi bir ad olan kaln bir kitap var, geenlerde onu yeniden okurken Anne-Marieye gsteriyordum, bak tam bugn anlatyor. Film ekerken de kk bir toplum oluuyor, biim deitiriyor, -drt ay yayor, sonra yok oluyor; iinde seks var, para var, toplumsal hareketler var. Karmak toplumun bir metaforu gibi ya da metaforun metaforu. Fikir ile metafor farkl. Sinema metaforik. Ama ksa srede sadece bir fikre dnt, dolaysyla da kelimelere, cmleye, senaryoya... Filmi ekersin ve sonra incelersin, kamuoyu aratrmas gibi. Sinema bunun iin yaplr. Sinema yapmann ok kendine has bir yan var. Bir gn yok olacan ya da sona ereceini bilmeyen toplumlarn aksine, montajda sonlu olduunu, biteceini biliyorsun. Btn ektiklerin, her ey iki elinin arasnda, gzlerinin nnde, hepsi: Balang, orta, son. Ufak tefek deiiklikler yapabilirsin tabii, ancak bambaka bir ey yapamazsn. Kitap yazarken sayfa ekleyebilirsin, bina yaparken ekleme yapabilirsin, sava yapyorsan alan geniletirsin, ama filmde yapamazsn: Gemi, bugn, gelecek, hepsi ellerinin arasnda, ne yapacaksan onlarla yapacaksn. Hayatn iinde bu durumda deilsin: Ne zaman yok olacam, ne zaman leceim? Umut edersin. Montajda umut yoktur, ilk bata vardr, ama sonra yoktur, fakat bu umutsuz olduumuz anlamna gelmez, her ey ellerinde. Dolaysyla da ok ilgin bir ey, ama bu ekilde kullanlmyor. Ben de yle kullanmyorum, film yapmakla yetiniyorum. (glyor) Sinema ile film arasnda bir ayrm yapyorum, edebiyatla kitap arasndaki ayrm gibi.

ben deilim Bir yzn gereklii nedir? Gerek yz... ok ender olarak insanlarn yzlerini gryoruz. Grdmz ou zaman bir fotoraf. Aynada kendime bakmaktan holanmadm farkettim; bu da bir psikanaliz konusu tabii. Aynada kendime baktmda, onun ben deil, bakas olduunu da farkettim. nsanlarn herhalde drtte aynaya baktklarnda bu benim diyorlar, ya da demiyorlar, yle hissediyorlar, yle alglyorlar. Ama benim ilk tepkim: O ben deilim. Bu, film yapma tarzmla da ilgili. Aynadakinin ben olmas iin, Alicele birlikte aynann arkasna gemem, ben olmayan ama beni grenin arkasna gitmem gerek, ite o zaman, evet o beni gryor; beni diyebilirim ve ikisini kyaslarm.

zynetim bin kii vard gemide, biz ekim ekibi olarak kiiydik. Gnlk ekimden sonra, yarn saat 10da, urada diye randevulayorduk, herkes kendi kafasna gre yayordu. ekimler ok sosyaliste oldu. Hakikaten sosyaliste; paray kullanma biimi, her bakmdan, tamamen zynetimsel diyebiliriz. Cannes festivalinde datmcya sormular: Tamam, Godard tanyoruz ama, ynetmen diye geen bu insanlar kim? Fabrice Aragno, Jean-Paul Battaggia... Kim bunlar? Ben de Ynetim Komitesi diyorum. (glyor)

omantizm Alman romantizmini hep sevmiimdir. Sosyalizmin de Alman romantizmi olduu sylenebilir... Tabii bugnn Almanyasndan bahsetmiyorum. Mesela Yunanistan krizinde Almanlar anlamak mmkn deil. Ka kere igal ettiler o lkeyi, bugn de turistleriyle igal ediyorlar. Yunanllarn almak istememesi de gayet normal. Aklm hayalim almyor. Madem yle, ok zayf rencisin deyip atsnlar Yunanistan snftan. Ne olabilir ki, 27 kiiler, 26 olurlar. Sonra, 25, 20 diye gider... Belki tekrardan iki- lke babaa kaldklarnda anlamaya varrlar.

riminal kelime Kimlik... Kesinlikle ortadan kaldrlmas gereken

asihat Genler gelip de benden tavsiye isterlerdi, hangi okula gitmeli, ne yapmal... Kk, hafif kameralar var, film ekmekse derdiniz, herhangi bir

osyalizm Geenlerde bir dergi iin Danny Cohn-Benditle bir araya geldik. Artk kesinlikle ayn dnyada

BR+BR | 20 | EKM 2010

deiliz. Bana sen sosyalizme hl inanyor musun? diye sordu. Ne alkas var? nanla bir alkas yok. Sosyalizm mesela Lenin deil ki benim iin. Ama bir cmlesi yeniyetmeliimden beri aklmdan kmamtr; ezberimdeki tek cmlesi: Hepimiz izne km lleriz. nsann zihnine kaznan byle cmleler vardr, bu da onlardan. Bu film de izindeyken yaptmz eylerden. Size bir ey gstereceim; bunu Dannyye gndereceim. (glerek Mays 68den Cohn-Benditin polislerle tartrken glmsedii nl fotoraf uzatyor. Fotorafn zerindeki yaz: Sosyalizm? leme meydan okuyan tebessm.) te sosyalizm bu demek.

iir
ki fotorafla ya da iki desenle de sinema yapabilirsin, iirle de sinema yapabilirsin. Rimbaud da yeni iiri byle yapt... Vaktiyle hayatlarn air olarak kazanan airler vard. Belki aileleri varlklyd, bilmiyorum, ama hatrlyorum, byle airler vard. Hatta Leconte de Lislein bir dizesi hl aklmdadr: Snrsz bir deniz gibi kzl kum... Gzel, deil mi? Kzl kum! (glyor) Kaldrm talarnn altnda plaj var, falan filan. (glyor) Bugn artk iir kitab bile kalmad.

utsi-flaman Dannyyle anlamakta zorlanyoruz... Ben yaknlklar, armlar zerinden giderim... Mesela bana soruyor: Filmde niin Yunanistan var? Bir adan ok gncel bir film bu. Olanlar ngrdm sylemiyorum tabii, ama tam Yunanistana yardm tartmalarna denk dt. Filmde u cmle geiyor: Demokrasi ve trajedi Perikles zamannda, Atinada evlendi ve tek bir ocuk verdiler: sava. Oradan oraya atlyoruz, ama hepsi birbiriyle balantl. Lizbon Antlamas ile Voltaire balantsn grseler, bugnk sarsntlar da ngrebilirlerdi. Her ey birbiriyle balantl. Belikallar Tutsilerin kimliklerine Tutsi, Hutularn kimliklerine de Hutu diye damga vurmasayd... imdi Tutsi Flaman, Hutu Wallon ya da tersini yapmak durumundalar. Bunlar hep imler, iaretler. Sinema da zaten bunun iin var, ya da daha dorusu vard.

fuk / ufkun kkeni Sosyalizm diye baladm, ama film ilerledike ilk fikirden uzaklatm, konu bakalat, ama Sosyalizm bal kald. Filmin ad Komnizm ya da Kapitalizm de olabilirdi. Ama matrak bir tesadf oldu: Felsefeci dostum Jean-Paul Curnierye bir yl nce hazrladmz tantm brorn yollamtm. Kapakta filmin balnn nnde prodksiyon irketinin ad Vega Film yazlyd, Curnier bu ikisini pepee Film Sosyalizm diye okumu ve filmin ad yle sanm. Bana heyecanla 12 sayfalk bir mektup yazp fikrin ne kadar houna gittiini, ne kadar fantastik bulduunu anlatt. Ben de galiba hakl diye dnp Sosyalizmin nne Filmi eklemeye karar verdim. Curnier bu ismi bir tr kken olarak gryordu. Bence hem kken, hem ufuk, ufkun kkeni

+3=1 Filmin takibi zordu; Anne-Marienin nerisiyle, nce ikiye, sonra da e bldk, blml oldu. ok gururlandm bir formlasyonum var: X art 3 eittir 1; her an, her yerde, aileyi, dnyay, her eyi izah ediyor... (glyor) Ama bunu bir forml olarak deil, bir hal, bir durum olarak dneceksin. Metaforlar gibi, Ruandaya da uygulanabilir, Yunanistana da. Bir kere paralar doru yerlere koyunca ya da tersine, yerinden oynatnca sorunlar zyorsun. Ama bugn bunu yapamyorlar, onun iin de bu haldeler; Danny de bu halde. (glyor) Kaybedilmi dava bile deil, bugn artk dava kalmad. Filmde de geiyor: Bugn alaklar samimi. Dnem deiti, mesela Bulantda Roquentin Beauvillede kafede bir herifi grd an-

da ah ite bir alak derdi. O alak da kt bir insan olduunu bilirdi. Artk yle deil. (glyor)

az-tura Yeni Dalgann bandan beri benim iin kurgu ve belgesel ayn ey. Yaz ve tura, parann iki yz, ama para, ayn para, yani nc ahs. Annemin hocas nl filozof Brunschvicgin dedii gibi: Biri tekinin iinde, teki birinin iinde ve bunlar kii. Mesela, srail balamnda sylersek, srail kurgu tarafnda, dierleri belgesel.

eyl Eer ekmeyi baarabilirsem, bir sonraki filmimin ad Adieu au langage (Dile Veda) olacak.

BR+BR | 21 | EKM 2010

Danel Cohn-Bendt: Filminin mthi bir enerjisi var. O kadar ok katman tasvir etmen beni byledi.

teri olarak grmek bende kesin bir taraf setiin, daha dorusu, bir taraf tarafndan seildiin hissi uyandryor.
Film Sosyalizm bana ok dokunakl geldi; mesela Amerikallar Avrupay baml klarak bamszlna kavuturdular dediinde...

Sosyalizm senin iin hla bir anlam ifade ediyor mu?

Jean- Luc Godard: Yapm aamas ok mutluluk vericiydi. Ama sonra datmla, gsterim meselesiyle cebelleiyorsun. O bambaka bir dnya. Filmi yaparken hi dnmediimiz, hedeflemediimiz baka bir dnyaya datyorlar...
Ama film Cannesa gidiyor...

Onlar Cannesa yolluyor.


Sen gitmeyecek misin? Berlinde, tren boyunca seni bekledik, Avrupa Film dln alacaktn. Wim Wenders gzel bir metin hazrlamt

GODARD & DANIEL COHN-BENDIT

Wime gitmeyeceimi sylemitim. Neyse... Artk pek bir ey yaplamayaca hissindeyim. Kendi seyirci grubu-

Kangurunun cebinde
Tlrama dergisi Film Sosyalizmi bahane edip iki eski yolda, 68 Maysnn iki bayraktarn, Godard ve Daniel Cohn-Benditi bir araya getirdi. Ortaya kan sohbete rengini veren kprlerin altndan akan sular. Cohn-Bendit malm, Godardsa hep olduu gibi, like a rolling stone. Maallah hi yosun tutmuyor.
eviren: Selen ahin

Onu diyen ben deilim, Malaparte. Yunanistana bak mesela, okulda temel bir dersti Yunan uygarl. imdiyse Yunanistann borcundan bahsediyoruz sadece. Yunanistandan siyasetilerin bahsettii gibi bahsedemeyiz. Kar kmayacaksak, zerinde konumaya deer pek bir ey yok. Beni hep kar kmakla suluyorlar, ama zevk olsun diye kar kmyorum ki. Benim esas maksadm tartmay kkrtmak, Yunanllarn anlad anlamda tartmay kastediyorum.
Film Sosyalizm de zaten bunun iin ilgin.

in temelinden, denizin dibinden, Rousseaudan bahsediyorsak, evet. Filme ilk bata Sosyalizm adn vermitim, ama sonra fazla yan anlaml geldi. Film sosyalizm farkl. Film ve sosyalizm, umut demek yine de.
Ben ekoloji derdim...

Film Ekoloji mi?


Evet. Denizin dibinden bahsediyorsak, bugn sosyalizm demezdim

Avrupa ve ekoloji; takdir ediyorum, ama seni orada grmekten de esef duyuyorum. Ackl geliyor.
Neden?

Bunlar hibir eye yaramayacak.


inde sinemann varolabilecei bir Avrupa yaratma fikri ilgini ekmiyor mu? Amerikan kltryle bamllk kprlerini atmak

Filmde senin ilgini eken ne?

na ulamak, hayatn kazanmak iin ne yapmak gerekiyor? 68den nce Pariste 100 bin seyircim vard.
Serseri Aklarn seyircisi ok daha fazlayd!

Birok ey. zellikle Avrupayla kurduun iliki, Avrupann sende yaratt byk hayal krkl.

Eurimages desteiyle bir film yapmaya kalktnda tonla evrak isteniyor; stelik her ey tamamen yalan zerine kurulu. 68 yana girdiinde byk bir parti vereceini aklamsn, bu aklma geldike bir tuhaf oluyorum!
nk nihayet 68li olacam! Sen de mutlaka gelmelisin.

Kmr ve elikle baladlar. Baka bir eyle balayabilirlerdi.


Avrupay sorguluyorsun, baka bir ey olmasn istediini sylyorsun.

Hayatmda gece kulbne gitmedim.


yle bir ey olmayacak! nce film gsteririz. LEquipe gazetesiyle szleme yaparm. Akllca ilenebilecek bir sr sportif olay var. Dnya Kupasna gideriz, sen de kameran alrsn, sonra bunu Arte kanalna teklif ederiz.

Ama on sene sonra say baya dmt. Hep 100 bin seyirciyi hedefledik, nk Pierre Overneynin (25 ubat 1972de Renault fabrikasnn bir bekisi tarafndan ldrlen Maocu militan) cenazesine bu kadar kii katlmt. Bu sayy her zaman tuttururuz diyorduk. Ama sknt urada: O 100 bin kii artk Pariste deil, btn dnyaya dalm durumda. Onun da en fazla yzde 10una ulaabiliyoruz.
Sosyalizmde yle bir cmle var...

Baka bir ey olmasn isterdim! Ama yapamazsn. Sinemada bile bir avucuz, Fransada topu topu on bin kiiyiz. Bachelard iki eit imge var der, ak imge ve rtk imge. Ben rtk imge yapmaya alyorum. Bunu da bilinaltyla yapmak gerekir.
Avrupann ilk gnahnn Filistin olduunu gsteriyorsun. Ve bunu ok eski bir fotorafla yapyorsun.

Sosyalizm deil, Film Sosyalizm.


Pardon, Film Sosyalizmde u cmle var: Biri dierinin iinde, dieri ise onun iinde ve bunlar kii. 69da, kangurulu bir resim yapm, kendini de kangurunun cebine koymutun. Ve resmin altna o cmleyi yazmtn. Onu tekrar duymak ok duygulandrd beni, nk sen benim iin devamll temsil ediyorsun

Filistine ait elimizdeki en eski fotoraflardan biri o. Daguerre, fotoraf makinesinin atas dagereotipi 1839da Bilimler Akademisine sunmutu. Bunun zerine, bir sr fotoraf kutsal topraklara akn etti. Niye baka bir yere deil de oraya? Byk ihtimalle, ncildeki szlerin doru olup olmadn grmek iin.
Sendeki bu Filistin saplants nereden geliyor?

Filistin tpk sinema gibi. Filistin demek, bamszlk aray demek.


Filmde o lamay grnce, bu JeanLuc olmal dedim.

Sen de benim iin ylesin. Seni ilk defa 1966 ya da 67de Nanterre niversitesinde grmtm, Strasbourglu sitasyonistlerin renci hayatnn sefaleti zerine metninin tartld gnlerdi. Ben inli Kz hazrlyordum. kinci grm 20 ubat 68de, Sinematekten Henri Langlois iin dzenlediimiz mitingdeydi; bir hareketlenme olduunu grp bize katlmtn. Mays 68in temellerini atan olaylard. Seni Avrupa parlamen-

O lama garajn yannda yayordu, onu da oynatalm dedim. Birka hayvan daha ekleyebilirdim. Bilincinde olmadmz bir dnya o, gya dilleri yok, ama aslnda var; gya yzleri yok, ama var. Her neyse, o lama ok inandrc.
ocuun zerindeki SSCB tirt gibi mi?

Olmaz, numara bunlarn hepsi. Bu tr numaralarn paras olmak istemiyorum. Son gnlerinde Chardin resim, yava yava yaklatm bir ada, hl ok flu gzkyor demiti. Ben her zaman kendi tarzmda resim yapacam; ister kamerayla, ister bir kurun kalemle, isterse tane fotorafla. Levinas galiba kendine asla aynada bakmam. Herhalde bu yzden, insan yzn grd bir kiiyi ldremez demiti. Birka senedir, aynada kendime baknca, bu ben deilim, baka biri diyorum. imdi, kendimi arkamdan gryorum. Bakalarnn beni byle grdn kabul etmem gerek. nsanlar genellikle, ben benim, o da o diye dnyor. Birbirimizle anlaabilme ansmz ok az, ya da ok yzeysel. Sonuta, madem iler byle yzeysel gidiyor, tamam, ama o zaman ikyet etmesin insanlar.
Bunu ok sk vurguluyorsun: nsanlar kim olduklarndan, ne olduklarndan sorumludur; ikyet etmeye haklar yoktur.

Hayatlarn yaama cesaretleri var, ama onu tahayyl etme cesaretleri yok.
Seninse tahayyl etme cesaretin var, yaama cesaretin yok.

smi Film Sosyalizm olan bir filmde, sosyalizmin sembollerini kullanabiliriz herhalde.

Heyhat! Srf hayal ediyorum!

BR+BR | 22 | EKM 2010

GODARDLA FLM SOSYALZM VE YNTEM ZERNE

Film Sosyalizmin Akdenizde bir gemi seyahati olmas fikri nereden kt?

Temel geometri
Film Sosyalizmi anlayan beri gelsin diyenlere bir Bir+Bir hizmeti: Les Inrockuptiblesden naklen...
Derleyen: S..

Jean- Luc Godard: lk bata, Srbistanda geen bir hikye dnyordum, ama olmad, gelimedi. Sonra, garajda geen Martin ailesi fikri geldi aklma. Ama bu da uzun metraja uymuyordu; insanlar film karakterlerine dnnce, yaananlar da dz bir anlatya dnyordu mecburen. Bir anne ve ocuklarnn hikyesi, Fransada da yapabileceiniz gibi bir film, diyaloglar, ruh halleri, karakterler...
Bu aile ve fertleri sradan bir filmin karakterleri gibi. Epeydir sinemanzda yoktu byle bir ey...

yetleri, figrleri sanki beste yapar gibi dzenleme hevesi; bir karenin etrafn daireyle evirmek, tanjant izmek... Temel geometri ite, elementer geometri, madem elementer, o zaman elementler var demektir. Dolaysyla, denizi gsteriyorum. te byle, tam olarak tarif edilebilir bir ey deil, bunlarn hepsi birbiriyle balantl eyler. Balantlardan, ilikilerden sz ediyorsak, sosyalizme geliyoruz.
Sosyalizmden gndelik siyasete geelim o zaman. Eserlerin, grntlerin mlkiyeti konusunda, internetten mzik ve film indirilmesinin yasaklanmas konusunda ne dnyorsunuz?

Byle bir yasaklamaya karym elbette. Entelektel mlkiyet diye bir ey olamaz. Ben mirasa da karym rnein. Bir sanatnn ocuklar ebeveynlerinin eserinin haklarndan yararlanabilir mi? Yetikinlie kadar neden olmasn, ama sonras baka. Ravelin ocuklarnn Bolerodan telif hakk almalar bana hi de makl gelmiyor.
Filmlerinizden grnt alp kullanan sanatlardan hi telif hakk talep etmiyor musunuz?

Karakterden ziyade heykel onlar. Konuan heykeller. Heykellerden sz ediyorsak, evvel zaman iinden geliyorlar diye dnrz. Evvel zaman deyince de yolculua kyoruz, gemiyle Akdenize alyoruz. Gemi seyahati fikri byle ortaya kt ite. Yzyln banda yaam polemiki Lon Daudetnin bir kitabn okumutum, ad Shakespearein Seyahati. Daha henz bir ey yazmam olan gen Shakespearein Akdenizde gemiyle kat ettii gzergh takip ediyorsunuz... te byle yava yava, ufak tefek eylerin bir araya gelmesiyle geliti her ey.
Btn bunlar bir araya getirmeyi nasl bir yntemle baaryorsunuz?

Tabii ki hayr. nsanlar alyor zaten, sonra da yaptklarn internete koyuyorlar. Genellikle de pek gzel olmuyor akas, ama benden bir ey aldklar hissine kaplmyorum. Benim de filmimde internetten aldm birtakm grntler var, iki kedinin grntleri mesela...
Sizin anzdan internette dolamda olan bu anonim kedi grntleri ile yine Film Sosyalizmde kullandnz John Fordun Cheyenne Autumn (Baharda Hcum, 1964) filminden planlar arasnda kategorik bir fark yok mu yani?

Belli bir kural yok. iirde ya da resimde ya da matematikte olduu gibi, ama esas olarak da eski usl geometri. ahsi-

Aralarnda nasl bir kategori fark olmas gerektiini anlayamyorum. Filmlerimde bakalarnn grntlerini gaspettiim sulamasyla yarglanacak olsam, iki zt sistemde hukuk savunma yapacak iki avukat tutardm. Birinden alntlama hakkn savunmasn isterdim; bu, sinemada neredeyse hi olmayan bir ey. Edebiyatta, gayet geni alnt yaplabiliyor. Norman Mailern Miller kitabnn (Deha ve Arzu: Henry Millern Balca Yazlarna Seyahat, 1976) yzde 80i Henry Miller, yzde 20si Mailerdr. Bilimde de, hibir bilimadam bir meslektann zd bir forml kulland iin telif hakk demez. Buna alnt denir, ama sinema buna msaade etmiyor. Telif hakk, yazarlk hakk hakikaten olacak ey deil, imknsz byle bir ey. Yazarn hibir hakk olmaz. Benim hibir hakkm yok. Sadece grevlerim var. Ayrca, bu filmimde, baka tr bir dn alma da var, alntlama deil, para alma... Tpk tahlil yapmak iin vcudundan kan ya da para alnmas gibi. te ikinci avukat da savunmasn buradan kurard. Plages dAgnsden aldm trapezcilerin grntlerini alp kullanmam savunurdu mesela. O planlar alnt deil, Agns Vardann filmini alntlamyorum; onun iinden faydalanyorum. Oradan bir para alyorum, farkl bir anlam kazanmas iin baka bir yere yerletiriyorum, srail ile Filistin arasndaki bar sembolize etmek iin kullanyorum. Ama Agns bunun iin benden para isteseydi, ona makl bir para derdik herhalde. Yani filmin ekonomisiyle, izleyici saysyla orantl bir mebla...
Ortadou barn bir metaforla anlatmak iin niye Vardann grntlerini kullanmay tercih ettiniz, kendiniz ekmediniz?

Agnsin filmindeki metafor bana ok iyi gelmiti...


Ama Agns Vardann filmindeki bu grntlerin konuyla hibir alkas yok...

Tabii ki yok. O grntleri alp baka yere tayarak metaforu ben kuruyorum. Grntlere hakszlk ettiimi sanmyorum. Anlatmak istediim ey asndan mkemmel olduklarn dnyordum. Filistinlilerle srailliler bir sirk kursayd ve beraber trapez numaras yapsalard, Ortadouda iler ok farkl olurdu. O grntlerde benim grdm ey mkemmel bir anlama; ifade etmek istediim ey de tam buydu. Madem yle bir grnt var, o zaman

Film Sosyalizmdeki iki nl isim: Solda filozof Alain Badiou (ortada), sada Patti Smith

ben de onu alp kullanrm.


Filminizde sosyalizm, sanat eserlerinden balayarak, mlkiyet fikrinin temelini ykmak zerine kurulu...

Sanat eserinin mlkiyeti diye bir ey olmamal. Beaumarchais Figaronun Dnnn haslatnn sadece bir ksmnn keyfini karmak istiyordu. Figaroyu yazan benim diyebilirdi, derdi de Somut olarak ne kastediyorsunuz? herhalde. Fakat, Figaro bana aittir dediini hi Bir kz ve bir olanla anlamak isterdim, insansanmyorum. Sanat eserini mlk lara bir eyler gstermeye hevesolarak grme hissi sonradan ortaya Hibir bilimadam li bir iftle, sinemaya merakl iki kt. Bugn, herifin biri Eiffel kule- bir meslektann tip, kk festivallerde rastladsine bir klandrma yapyor, bunun zd bir nz genlerden... Onlara filmin iin para alyor, ama sonra sen Eiffel forml kulland DVDsinin bir kopyasn verekulesini filme ekmeye kalkarsan, ceksiniz ve paratlk kursuiin telif hakk ona yine para vermek zorundasn. demez. Telif hakk, na gitmelerini isteyeceksiniz. Filminiz salonlarda gsterime girdii yazarlk hakk da Sonra, Fransa haritasnn zesrada, FilmoTV zerinden internete rinde parmanz geliigzel olacak ey deil. de konacakm... birka noktaya koyacaksnz ve Benim hibir Benim fikrim deil bu. Tantm hakkm yok. Sadece onlar yukardan paratle o yerfilmlerini yaptmzda tantm lere brakacaksnz. ndikleri grevlerim var. filmi dediim, filmin btn, ama yerlerde balarnn aresine bahzlandrlm hali, bunu YouTubea koymay kacaklar, filmi gsterecek bir kahve, otel, bir yer nerdim, nk bence bir eyleri dolama sokbulacaklar. Seanslar iin -drt avro alacaklar, mann ok iyi bir yolu oras. nternete koymak kesinlikle daha fazla deil. Bu maceray da fildatmcnn fikriydi. Filme para yatrdlar, me ekip sonradan satabilirler. Siz de onlarn onun iin de benden istediklerini yapyorum. sayesinde, bu filmin datm hakknda soruEer bana kalsayd, bu ekilde salonlarda gsteturma yapm olacaksnz. te ancak ondan rime sokmazdm. Drt ylda yaptm bu filmi. sonra, filmin normal salonlarda gsterilip gsYapm asndan ok istisna oldu. Drtl olarak terilmeyeceine karar verebilirsiniz. Bir ya da iki yl srecek bir soruturmadan nce karar veve eitlik iinde ektik: Battaggia, Arragno, Gri-

vas ve ben. Herkes stlendii ksm ekti ve grntleri getirdi. Grivas tek bana Msra gitti ve saatlerce grnt getirdi. ok zaman verdik filme. Datm aamasnda da filmin zamanla ilikisinin ayn olmas, benzer bir sreye yaylmas gerekirdi diye dnyorum, byle bir sreden faydalanmak lzmd.

remezsiniz. nk ondan nce, siz de benim gibisiniz: Bu filmin kimin ilgisini ekebileceini bilmiyorsunuz ki.
Bir sredir medya ortamlarnn epey dnda kaldnz. 1980li yllarda, basnda, televizyonda sizi daha sk grrdk...

Artk ok sklyorum bunlardan. Artk onlar sabote etme peinde de deilim. Eskiden buna biraz inanyordum. yle davranmann bir eyleri deitireceini dnyor deildim, ama baka trl davranmak insanlarn ilgisini ekebilirdi. dakikalna ilgilerini ekebiliyor. Televizyonda hl ilgimi eken eyler var: Hayvanlarla ilgili programlar, tarih kanallar. Dr. Houseu da beeniyorum. Bir yaral var, herkes onun bana toplanyor, kahramanlar ar teknik bir dille konuuyor. Bu houma gidiyor. Ama on blmn arka arkaya seyredemem.
Madem bu kadar ksa gsterecektiniz, filminize Alain Badiou ve Patti Smithi neden davet ettiniz?

Patti Smith zaten oradayd, ben de onu filme ektim. Onu niin mesela bir garson kzdan daha uzun sre ekmem gerektiini anlayamyorum.
Ondan niin filmde yer almasn istediniz?

Bir de iyi Amerikal olsun diye. Emperyalizmden baka bir eyi temsil eden bir Amerikal olduu iin.
Peki ya Alain Badiouyu?

Husserlin geometriyle ilgili bir metninden alnt yapmak istiyordum ve birisinin bundan hareketle ve tamamen kendine has tarzda bir ey yapmasn arzu ediyordum. Bu, Badionun da ilgisini ekti.
Niin bo bir snfta ektiniz onu?

nk Badiounun konferans gemideki turistlerin ilgisini ekmemiti. Husserl hakknda bir konferans var diye duyurduk, kimse gelmedi. O bo salona Badiouyu gtrdmzde, ok houna gitti. Nihayet, hi kimsenin karsnda konuabileceim dedi. (glyor) Onu daha yakndan kadrajlayabilirdim, bo salonu gstermeyebilirdim, ama bu szlerin bolukta edildiini, sszlkta, lde olduumuzu gstermek gerekiyordu. Jean Genetnin cmlesi geliyor aklma: Grntleri, imgeleri, szckleri gidip aramanz gerekiyor, nk ldeler. Benim sinemamda hibir zaman kast yoktur. O bo salonu ben uydurmadm. Ben hibir ey sylemek istemiyorum, gstermeye alyorum, ya da hissettirmeye, ya da ardndan baka bir ey sylemeye imkn tanmaya.
Cohn-Benditin szn ettii sahneler: SSCB tirtl ocuk (stte), lama (yanda, solda) ve Filistin

Filmdeki son alnt: Eer yasa adaletsiz ise, adalet

BR+BR | 24 | EKM 2010

yasann nne geer...

lararas politikalarna baknz deitirdi mi?

Telif haklaryla ilgili bu cmle. Btn DVDler FBIn kopyalamay bir crm olarak tanmlayan mlkiyet hakkna dair yasaklayc metniyle balyor. Ama bu cmleyi baka trl de okuyabilirsiniz. Mesela, Roman Polanskinin tutuklanmasn da dnebilirsiniz...
Roman Polanskinin sizin lkenizde, svirede tutuklanmas hakknda ne dnyorsunuz?

Ben yar Fransz yar svireliyim. svireli diye geiyorum, ama ikametim Fransada, vergilerimi Fransaya dyorum. svirede vazgeemeyeceim, sevdiim baz manzaralar var. Ayrca, kklerim burada. Ama siyas adan pek ok ey beni dehete dryor. Polanski konusunda, svire ABDye boyun ememeliydi. Kabul etmemeleri, tartmalar gerekiyordu. Cannesa katlan btn sinemaclarn Polanski iin seferber olmalarn, svire adaletinin adil olmadn dile getirmelerini isterdim. Hapse atlan ynetmen Cafer Panahiyi desteklemek iin yapld gibi. ran rejimi iyi bir rejim deil denebildii gibi, svire rejimi iyi bir rejim deil de denebilmeli.
Minarelerin yasaklanmasna ne diyorsunuz?

izlenen yol hakknda, seyir tarz hakknda konuO tuhaf televizyon syleisinde Edwy Plenel de may tercih ederim. Benim bugne kadar izledibana ayn soruyu sordu. Obamann seilmesi beni im yolda, iniler ve klar, eitli denemeler ne sevindirdi ne yerindirdi. ok abuk suikaste var. Hi iime sinmeyen ok ey de yaptm. Size kurban gitmemesini diledim. ABDyi onun temsil bir ey syleyeyim mi, hayatta en zor eylerden bietmesi George Bushun temsil etmesiyle ayn ey ri, insann yakn bir arkadana yapt eyin iyi oldeil tabii. Ama bazen iler daha madn sylemesidir. Ben bunun beter hale geldiinde daha net gTabiatn da eksikliini ok duyuyorum. Cahirlr. nceki cumhurbakanl se- intikamn almas ers du Cinma zamannda, Rohimlerinde ikinci tura Chiracla Le gereken anlar mer Strangers on a Train (Alfred Pen kaldnda, bence solun sand- var. Meteoroloji Hitchcock, 1951) hakknda yazda gitmemesi ve Chiraca oy verme- uzmanlar m eletirinin kt olduunu symesi gerekiyordu. Beterin vuku leme cesareti gstermiti. Rivette sadece teknik bir bulmasna izin vermek daha doru. dille konuuyor, de bu tr eyleri syleyebilen inNiin? Tehlikeli deil mi?.. sanlardand. Rivettein dncelefelsefeden sz nk, bir an gelir, dnmeye etmiyor. Aalarn rine ok nem verirdik. Truffaut sevk eder. Tpk tsunamiler gibi... ise filmlerinin berbat olduunu dfelsefe yapma Tsunamilerin neyi dndrmesi ndm iin beni asla affetmedi. biimine kimse gerekiyor? stelik, benim filmlerimi benim kulak vermiyor. Tabiat dediimiz ve bir paras olonunkileri bulduum kadar berbat duumuz eyi. Tabiatn da intikamn almas gerebulamad iin daha da ac ekiyordu. ken anlar var. Meteoroloji uzmanlar sadece Truffautnun filmlerinin hakikaten berbat olduuteknik bir dille konuuyor, felsefeden sz etmiyor. nu mu dnyorsunuz? Aalarn felsefe yapma biimine kimse kulak ver- Hayr, Chabrolunkilerden daha kt deil. Ama miyor. hayal ettiimiz sinema o deildi.
Sporla hl ilgili misiniz?

ok aptalca, sama. svire konusunda Kaddafi gibi dnyorum: Franszca konuulan svire Fransaya ait, Almanca konuulan svire Alman-

Evet, ama bugn futbolun defansif bir oyun haline gelmesinden ikyetiyim. Barcelona hari. Ama

Sizden sonra gelecek nesiller, arkanzda brakacanz iz; bunlar kafanz kurcalayan konular m?

Hayr, katiyen.

yaya, talyanca konuulan svire ise talyaya ait; grdnz gibi, ite bylece svire kalmad!
Yunanistan krizi filminizde ok arlkl...

Barcelona da iki ma st ste ayn dzeyi koruyamyor.


Getiimiz k Eric Rohmerin ansna ok ksa bir film ektiniz...

Hibir zaman zihninizi megul etmedi mi?

Hibir zaman.
Pek inanas gelmiyor insann. Bir bayapt yaratma arzusu olmadan, dnya ampiyonu olmay istemeden, tarihe geme arzusu duymadan Pierrot le fou nasl yaratlabilir ki...

Yunanistana mteekkir olmalyz. Aslnda btn Bat, Yunanistana borlu: Felsefe, demokrasi, trajedi... Trajediyle demokrasi arasndaki ba hep unutuluyor. Sofokles olmasayd, Perikles olamazd. Perikles olmasayd, Sofokles olamazd. inde yaadmz teknolojik dnya her eyi Yunanistana borlu. Mant kim icat etti? Aristoteles. Egemen gler her gn bunu kullanyor; eliki diye bir ey olmamas iin, hepimizin ayn mantk iinde kalmamz iin ellerinden geleni yapyorlar. Hannah Arendt ok gzel sylemiti: Mantk, totalitarizme yneltir. Dolaysyla, bugn herkes aslnda Yunanistana para borlu. Yunanistan pekl gnmz dnyasndan bin milyar dolar telif hakk talep edebilir ve mantken de bunun onlara verilmesi gerekir. Hem de hemen. Ayrca, Yunanllar yalanclkla suluyorlar. Aklma vaktiyle okulda rendiimiz eski bir tasm geliyor. Epaminondas yalancdr, btn Yunanllar yalancdr, dolaysyla Epaminondas Yunanldr. Pek ilerleme kaydetmemiiz.
Barack Obamann bakan seilmesi, ABDnin ulus-

Les Films du Losange benden istedi. Yazd yazlarn balklarn kullanmak, genliimizde, 1950lerde Cahiers du Cinmadayken beraber grdmz ya da yaptmz eyleri hatrlatmak istedim. Onun hakknda baka bir eyler sylemek zor geldi. nsanlar hakknda ancak birlikte paylatnz eylerden hareketle konuabilirsiniz.
Eric Rohmerle grmeye devam ediyor muydunuz?

Belki de haklsnzdr. lk balarda byle bir iddiaya sahip olmu olabilirim. Ama ksa srede aklm bama devirdim.
lmnz dnyor musunuz hi?

Biraz. Pariste ayn binada oturuyorduk. Arada srada konuuyorduk.


Son filmlerini grdnz m?

Evet, DVDde. Triple Agent ok tuhaf bir film. Casusluk beni eken bir konu, ama onun holanacan hi sanmazdm.
Bir btn halinde eser brakmak, nnzde bunu tamamlayacak zamann kalp kalmad, kafanz kurcalayan meseleler mi?

Evet, kanlmaz olarak. Salk problemleri ba gsterince... Eskiden olduundan ok daha fazla kendimle ilgilenmem icap ediyor. Hayat farkllayor. Bir kere, epey bir sredir, sosyal hayatla ilikimi kestim. Tenise yeniden balamak isterdim, dizimdeki sorunlar yznden brakmak zorunda kaldm. htiyarlaynca, ocukluk geri geliyor. Kt bir ey deil bu. lecek olmaksa, zel bir endie yaratmyor.
lginizi, balarnz ok koparm grnyorsunuz...

Hayr. Byk harfle esere inanmyorum. Eserler var, yenilerini retiyorsun, ama btn bir eser, byk eser, benim iin anlaml bir ey deil. Ben

Aksine, aksine! ok ilgili, ok balym. (glyor) Geenlerde Anne-Marie, olur da benden sonra yaarsa, mezar tama Aksine... yazdracan syledi...

BR+BR | 25 | EKM 2010

ya gelmeye ve tartmaya baladk. Sonuta, bu filmi birlikte yapma karar aldk. ounluk, Yeni Sinemaclarn yedinci filmi. Ciddi bir prodksiyon tecrbeleri var. n hazrlk ve ekim aamasnda uygulayc yapmc olarak nemli bir destek saladlar. Ayrca, ekibin yetenei ve ii sahiplenmeleri bu filmi oluturan en nemli unsurlardan biri. Senaryo aamasnda daha kendi bamaydm. Yeni Sinemaclarn senaryolarn kaleme alan nder akarla fikir alverilerimiz oldu ve baz nerilerde bulundu.
ounluk, aznln zdd olarak nitelenebilir. Sen nasl tanmlyorsun ounluu?

Birka farkl adan tanmlayabiliriz. Birincisi, film orta snf bir aileyi ele ald iin, snfsal perspektiften bakabiliriz. ounluk dediimiz, ayn zamanda orta snftan oluan bir topluluk. kincisi, ounluu bu orta snfa zg bir zihniyet olarak da deerlendirebiliriz. Esas zerinde durmak istediimiz, saysal olarak ounluktan ziyade, bir zihin yaps olarak ounluu kurcalamak. Bu ounluk zihniyetinin hayatmz nasl belirlediini, bizi nereye gtrdn anlatmaya altk.
ounluk denince akla daha ok Trkler ile Krtler veya dier aznlklar geliyor...

VENEDK DLL SEREN YCE

nce seni biraz tanyalm. stanbullu musun?

Faizm iliklerimize ilemi


Seren Ycenin ilk filmi ounluk, Venedik Film Festivalinde Gelecein Aslan dln ald. Yce bu sfat hak ettii gibi, film de bu dl hak ediyor dorusu. Filmin otopsi masasnda, bir Krt kz ve orta snf bir Trk ailesi var...
Sylei: Ahmet Grata

Seren Yce: Evet, stanbul doumluyum. niversitede sinema okumak istiyordum. Olmaynca, Bilkent niversitesi Arkeoloji Blmnde okumak zere Ankaraya gittim. Aslnda, son tercihimdi. Hatta ikinci snftayken bir ara okulu ciddi ciddi brakmay, yeniden sinema okumak iin ansm denemeyi dndm. Oradayken, sinemayla ilgili bir-iki semeli ders almtm. Yazlar stanbula gelip reklam setlerinde almaya baladm. Meslee byle adm atm oldum. Daha sonra, sinema filminde ynetmen yardmcl yaptm: Takva (zer Kzltan, 2006), Yaamn Kysnda (Fatih Akn, 2007) ve Pandorann Kutusu (Yeim Ustaolu, 2007). Bu filmde tek tek ynetmenlerin tecrbelerinin katt eyler oldu. Ancak, esas tecrbeyi set ak ve ileyiiyle ilgili edindim: Ksa zamanda nasl ok i yaplr; bunu en doru bir ekilde ve israfsz nasl gerekletirebilirsiniz; setteki insanlara derdinizi kafa kartrmadan, dz bir ekilde nasl anlatabilirsiniz; bu gibi eyler... Televizyon sektrnde edindiim kamera, k ve reji altyapsnn zerine bunlar ekleme ansm oldu.
Hangi aamada kendi filmini ekmeye karar verdin?

Yalnzca bu adan bakmak yeterli deil. Meselenin ekonomiyle de ciddi bir ilikisi var. Yoksullar, aznlk olarak nitelendirilemeyecek oranda geni bir grup. Ancak, ekonomiyi ynlendiren hep bakalar olduu iin aznlk konumunda deerlendiriliyorlar. Dolaysyla, ounluk ya da aznlk rakamsal olarak ele alnacak bir ey deil. nemli olan, iktidar ve gce sahip olanlarn zihniyeti. Bu zihniyet karsnda, etnik ya da dinsel olarak bir aznla dahil olmasak da, hepimiz kendimizi aznlk olarak hissediyoruz. Belki de, bu hissiyat zerinden ikinci bir aznlk tanm yapabiliriz: eitli konularda bask gren, ezilen taraf. Sz konusu bask, aznlk olarak deerlendirdiimiz gruplarn ierisinde de varolabiliyor. rnein, filmde Gln ailesinden grd bask... te yandan, oumuz nasl olup da ounluk zihniyetini benimsediimizin farknda deiliz. O zihniyeti sorgulamadan yaayp gidiyoruz. Aznln haklarn savunabilmek iin nce bu zihniyetle hesaplamamz gerekiyor.
Filmde, Gln etnik kkenini belirtmeyerek genel bir ayrmclktan sz ediyorsun. Ancak, Krt sorununun filmde merkez bir rol oynad da bir gerek. Bu soruna nasl bakyorsun?

Yazdm bir-iki senaryo vard. Ancak doru bir eyler yapmak iin biraz beklemek gerekti. Yeni Sinemaclarla tanmamn bir dnm noktas olduunu syleyebilirim. ounlukun senaryosu da bu noktadan sonra yazld. Grupla tanmam, Takvann ekimlerinde oldu. Bir ara-

Siyas bir saptama yapamam. Filmde meselenin grebildiim kadarn anlatmaya alyorum. O nedenle ounluk perspektifinden bakyorum. Sonuta bu film ounluun ya da Trklerin bu ayrmc zihniyetini davurma hikyesinden yola kt. O nedenle Gl karakterinin dnyasna daha az giriyoruz. Bunun nedeni, buradan bakp o corafyada yaananlara ilikin ahkm kesmek istememem. Aslnda artk hepimiz bunun daha fazla inkr edilemeyecek, st rtlemeyecek bir mesele olduunu kavradk. Orada haklar iin mcadele eden bir halk var. Bunu blclk olarak deerlendirip dlamaya almak bir zm deil. Kar taraf bir ey sylemeye alyorsa, oturup dinlemek gerekir. Neden bu insanlar silahl bir rgt kuruyorlar? Onlar bu kadar derinden yaralayan nedir? Bu srete d glerin, ABDnin rol de olabilir. Ama bu, yaanan gerekleri deitirmez. Neden bu kadar ar bedeller dendi ve bu kadar insan hapislerde srnd? Bunu anlayabilmek iin, nce sorunun farkna varmak, sonra da samimi bir ekilde zerine gitmek gerekiyor. Trkler ve Krtler kardetir, Bu lkede hak verilmez olur mu? Bak Krt milletvekilleri, bakanlar var... Byle konumakla bir yere varlmaz. Biz ne yapyoruz diye sormak ve zeletiri yapmak ok nemli.

BR+BR | 26 | EKM 2010

ounluk zihniyeti erevesinde erkekliin roln nasl deerlendiriyorsun? Film gen bir erkee odaklanyor...

yor, ama varl srekli hissediliyor. Konumalarda ya da son sahnede olduu gibi annenin yzndeki yara bandnda...

ounluk dediimiz eyin fikriyat olarak k noktas erkek egemen zihniyet. Yalnzca Trkiyede deil, dnyada da ciddi bir erkek basks var. Bunun davurumlarndan biri, bireysel silahlanma. Silah ruhsat almak son derece kolay. Bu silahlanma ihtiyacn yalnzca gvenlikle aklayabilir miyiz? Militarizm, faizm toplumun iliklerine kadar ilemi bir ey. Kadnlarn iinde de bir ounluk var. Onlar da ounluk zihniyetine hizmet eden bir hayat yayor. Bask gren, bu basky nasl nleyebileceinden ziyade, alttaki zerinde nasl bir bask kurabileceini dnyor. Toplumda byle dalga dalga yaylan bir zihniyet var. Bunun farkna varmadn srece, kadn da olsan, erkek de, ayn bask mekanizmasnn bir ark oluyorsun. Dardan bakmay beceremezsek, her zaman gndelik hayattaki faizmin iinde olacaz.
Filmin kadn karakterleri ise bunun dna kmaya abalyor gibi...

iddet, sadece silahla ya da tekme-tokatla uygulanmyor. Evde ve sokakta her zaman hissettiimiz bir ey. stelik doal bir ey olarak alglanyor. Faizm de gnlk hayatta byle ortaya kyor. Ma seyrederken kar takmn oyuncular ve taraftarlar bizim iin dman olabiliyor. Medya da bunu krklyor. zellikle ticar sinemada, iddet devaml pompalanyor. Belki de yaadmz deiimin sanclar bunlar. Ama iddet hi olmad kadar yaygn. Filmin anlatmaya alt eylerden biri de bu.
ounluk ayn zamanda baba-oul ilikisi , zerine kurulu. ounluk zihniyetinde babann rol nedir?

rum. Bunun yerine, politika dediimiz eyin gnlk hayatmz nasl etkilediiyle ilgileniyorum. Z (Costa Gavras, 1965) mthi bir politik film. Ancak, politik film yapmak iin ill byk meseleleri ele almak ve belirli bir ynlendirmede bulunmak gerekmiyor. Gnlk hayat ve insan ilikileri zerinden gittiin zaman da politikayla ilgileniyorsun, politik oluyorsun.
Filmde sk sk tekrarlanan szler ve durumlar var. Gnlk hayatn sinemaya aktarlmasna ilikin neler syleyebilirsin?

Gl, okumaya stanbula giderek bir lde emberden syrlyor. Ancak, Vana geri gtrldnde ne olduunu bilmiyoruz. En iyi ihtimalle istemedii bir adamla evlendirilecek. Bir tre cinayetine kurban gitmezse, belki de daa kacak. Mertkann annesi ise, sk sk dnmesine karn, ekonomik bamllndan bir trl kurtulamyor. Kadn hareketlerinin gelimesiyle bu konudaki bilinlenme artt. Ancak, toplumdaki erkek basks sryor. Bunu, erkeklerin bastramadklar ya da salkl bir ekilde yaayamadklar cinselliin bir davurumu olarak deerlendirebiliriz. Sorun belki de byk oranda penis sorunu... Kadn-erkek ilikileri doru dzgn yaanamyor. Bunun ortaya kard alk da iddet olarak ortaya kyor. Kadnerkek ilikileri bu derece tabu olmasa, bu kadar ok tecavz vakas yaanr myd acaba?
Filmde bir-iki sahne hari iddete yer verilmi-

Baba, yokluuyla da, varlyla da hayatmz belirliyor. Filmdeki baba-oul ilikisini, biraz da devlet otoritesi ile halk arasndaki ilikiye benzetiyorum. Oulun son derece snrl bir zgrlk alan var. Genelde babann istediklerini tekrarlyor, yanl bir sylediinde de bedelini demek zorunda. Devletin g ve iktidar aile iinde de sryor.
Mertkan, zellikle grd ryalarda, bir vicdan muhasebesine giriecek gibi grnyor. Ancak, bu sorgulamadan uzaklap otoriteye boyun eiyor...

Bilinalt, hkmedemediimiz bir alan. Mertkann vicdan da yalnzca bilinaltndan fkrabiliyor. Bilinaltnda da olsa bir vicdan muhasebesine gitmesi, yalnzca 20 yanda olmasndan kaynaklanyor. Ayn eyi 30unda yaasayd, hi zlmeyecekti ve byle bir rya bile grmeyecekti. Zaten bu sorgulamadan kurtulduu noktada da erkeklie geiyor.
Sinema ve politika ilikisi konusunda ne dnyorsun, sence politik sinema nedir?

Gnlk hayatta hibir ey bir gnden brne kolayca deimiyor. Hayatn ak ierisinde de baz eylemler sklkla tekrarlanyor. Bu eylemleri sadece tekrar olduklar iin yok saymann mns yok. Tarih dediimiz ey de tekrarlardan oluuyor. rnein, filmdeki aile iin yemek ok nemli bir ey. Her akam, aile bireylerinin o sofraya hep beraber oturmas gerekiyor. O da szn ettiimiz basknn uzantlarndan bir tanesi. Bu durum hayatta srekli tekrarlanyorsa, niye sinemada da ayn ekilde yanstlmasn? Filmin sinematografisi ve montaj anlay da bununla yakndan ilikili. Sinema derslerinden yle bir ey hatrlyorum: Mizanseni ne kadar az kesersen, o kadar gereki olur. Ne kadar az mdahalede bulunursam, duygularn seyirciye o kadar dorudan geeceini dnyorum. Hareketsiz bir kamera daha doru geliyor bana, nk kamera ne kadar ok hareket ederse, izleyici ona o kadar anlam yklyor.
Filmde farkl meknlar arasndaki blnmlk de zel bir neme sahip. Evin iindeki odalarn paylam, ehrin iindeki farkl semtler gibi... Bu erevede, mekna nasl yaklatn?

Bir meseleyle ilgili fikrin varsa, artk bir ekilde politiksin demektir. Meseleri dorudan politik mevzular zerinden anlatmay tercih etmiyo-

Apartmanlar ok nemli bir yer igal ediyor hayatmzda. Onun ierisinde bir dnya kuruyoruz. Evde herkesin kendine ait bir blgesi, odas var. Bu anlamda, mimari nemli benim amdan. Zaten filmdeki baba karakteri de mteahhit. Aile onun yapt apartmanda oturuyor. Bir anlamda, betonarme binalarn iinde insanlarn

Oul (Bartu Kkalayan), anne (Nihal Kolda), baba (Settar Tanren) ounluk en iyi film, en iyi ynetmen ve en iyi erkek oyuncu (Kkalayan) dalnda Altn Portakal ald.

ounlukun bld ak: Gl (Esme Madra) ve Mertkan (Bartu Kkalayan)

nasl betonlatn, duyarszlatn anlatmaya altk. stanbulun sadece kartpostal yann deil, sonradan oluan stanbulu vermek istedik. Aslnda stanbulun, hatta Trkiyenin nabz orada belirleniyor. Birbirinden apayr dnyalar ve o dnyalara ait olmayan insanlarn farkl meknlarda yaad tedirginlii anlattk.
Sinemaya dair beslendiin kaynaklardan sz edelim... Bu anlamda seni etkileyen yazarlar ve kitaplar hangileriydi?

Cumhuriyetin ilk yllarnda orumda geiyor roman. Dnemin cinsel hayatn ve toplumsal meselelerin nasl arlkl olarak ukur zerinden ekillendiini anlatyor. Ablaclk durumundan bahsetmesi ilgi ekii... Bugnk muhafazakrl yorumlamak iin de okunabilir. Byk Mal, yakn dnemde beni en ok etkileyen roman oldu. ster istemez, filme nasl geer bunlar diye dndm.
Ynetmenlere ve filmlere geelim...

ok iyi bir okuyucu deilim. lk aklma gelen Filmlerde, romanlarda olduu gibi, insann ve isimler Ouz Atay, Dostoyevski ve son zamantoplumun corafyayla olan ilikisi ilgimi ekilarda okuduum Kemal Tahir... Tutunamayanyor. Aklma gelen ilk rnek Dersu Uzala (Akilarla lisede tantm, dnce dnyama ok ey ra Kurosawa, 1975). Dersu Uzalann tpk bir katt, insan anlatma biimi beni hayvan gibi doayla mcadelesi, ok etkiledi. Su ve Ceza, Kara- Bask gren, hayatnn basitlii ve gc; ve mazof Kardeler... Bunlar da ka- bu basky nasl modern bir dnya iine girer girytsz kalnamayacak, mez yok oluu... Dostoyevskiyi nleyebileceinden esinlenmeden durulamayacak ki- ziyade, alttaki seyretmek gibi. Bundan elli-yz taplar. Dostoyevski, ou zaman sene sonra, belki bizler de o aszerinde farkna varmadan yaadmz an- nasl bir bask ker gibi doa karsnda acz iinlarn aslnda hayatmz belirledi- kurabileceini de kalacaz... ngiliz sinemasn ini ve detaylarda birok eyin ilgiyle izliyorum: Ken Loach, Midnyor. gizli olduunu gsteriyor. Mthi Dardan bakmay ke Leigh, Michael Winterbotbir gzlemci. Dilinin ssl olduu beceremezsek, her tom... zellikle Winterbottom yerler de var, ama yalnzca tek bir zaman gndelik kendime ok yakn buluyorum. cmleyle meseleyi insann kafas- hayattaki faizmin Saraybosnaya Hogeldiniz na yerletirmeyi biliyor. zellikle, iinde olacaz. (Welcome to Sarajevo, 1997) beinsan hikyeleri zerinden nasl ni en ok etkileyen filmi. Daha politik olunabilecei konusunda ok akl ac. yaknlardansa In This World (2002)... Her filBu anlamda bana filmde ok katks olmutur. minde baka bir ey deniyor. Ken Loachun meKemal Tahirdense en son Byk Mal okuseleleri insan zerinden anlatmasn etkileyici dum. Paras olduumuz, ama ok da iyi bilmebuluyorum. Basit hikyelerden yola kyor. te diimiz bir dnyay, Anadoluyu anlatyor. gerek ustalk orada: Ne kadar basit anlatrsan, Gerek karakterleri, gerekse dili ok sert ve doo kadar etkileyici oluyor. Farkl bir yerde dursa rudan. Karakterlerin hibiri tam anlamyla da, Hayata alm At (Looking For Eric, 2009) olumlu deil. Savunulacak bir yanlar yok. da ok sevdiim bir film oldu. Mike Leighden

ise zellikle Naked (1993) ve All or Nothing (2002) filmlerini anmak isterim. Onun filmlerinde kkten bye her karakter eit derecede arpc. Ken Loach, daha geni lekte smrye ve ezen-ezilen ilikisine bakyor. Mike Leigh ise bunu stten deil de ieriden, insan zerinden anlatyor ve ounlukla orta snfla ilgileniyor. Leighde politik meseleler daha arka planda gibi grnyor. Bu anlamda sanrm onu daha yakn buluyorum. Gney Amerika sinemasndan son zamanlarda Meksikal ynetmen Carlos Reygadas ilgiye takip ediyorum. Japn (2002), Battle in Heaven (Cennette Sava, 2005) ve Stellet Licht (Sessiz Ik, 2007)... Onda da insann doayla olan ilikisi beni arpmt. Hector Babenconun Sao Paulo sokaklarnda yaayan kimsesiz bir ocuu anlatt Pixote (1981) filmini anmam gerekir. ki saatten uzun olmasna karn boluksuz bir film. Yetimhanedeki ocuklar anlatyor ve 1980lerin havasn yanstyor. Bir fahienin ocua memesini emdirmesi gibi muazzam bir finali vard. Toronto Film Festivali srasnda, Julian Schnabelin AGOda (Art Gallery of Ontario) at sergisine gittim. Orada, onun bu filmle ilgili Pixote balkl bir resmine rastladm. Yazlanlara gre, Schnabelin Before Night Falls (2000) filminin en nemli esin kaynaklarndan biriymi. ok anladm syleyemem, ama harita gibi bir ey var orada. Bir adam var, azndan sanki kan damlyor... Benim amdan ho bir tesadf oldu. La Rabia (fke, Albertina Carri, 2008) ise, stanbul Film Festivalinde izlediim bir Arjantin filmi. Tarada iki ailenin atmasn anlatyor. Yine doayla i ie bir film. Taradaki hayata dair ok gzel gzlemleri var. Trkiyede de bir memlekete dnme

BR+BR | 28 | EKM 2010

furyas var. nsanlar nereden geldiklerini aratryor. Aslnda, hepimiz bir ekilde ge zorlanmz. Dnp bulunduumuz yerden geri bakmamz gerekiyor. Zira, oradaki hayat zlyoruz. Bu anlamda taraya bak nemli. Ancak, bu aray Trkiyede yeni ortaya kt iin acemi ve yapay bir durum sz konusu. Ama zaman iinde gelieceine inanyorum.
Michael Hanekeye ne diyorsun?

Haneke bir filozof. ok sert bir sinema dili var. Zaten, anlatmak istedii meselelerle slp birbirine paralel gidiyor. Herhangi bir meseleye o perspektiften baktn zaman, pelikle aktarmak iin uygun dili de buluyorsun. Hanekenin her filmi ayr bir olay. Hayatta beni en ok rahatsz eden, canm en ok skan filmlerden biri Bennys Video (Bennynin Videosu, 1992). Das weisse Band (Beyaz Kurdele, 2009) ise dehet verici bir film. nsann iindeki o karanlk yn ortaya karyor. Faizmin toprak mlkiyeti ve genelde ekonomiyle olan ban ortaya koymas asndan nemli.
Sanki ounlukla da uzaktan akraba...

mak ok kolaylat. Bu, bir yandan eitlilik ve zenginlii beraberinde getiriyor. te yandan, bir kafa karklna da yol ayor. Yine de dnp dolap Jimi Hendrix gibi eskileri dinliyorum. Bir zamanlar dinlediim gruplarn hl ayn eyleri yapyor olduklarn grmek bana znt veriyor. Hl ayn ruhu tadklar masalna inanmyorum. nsan kanlmaz olarak deiiyor. 25inde yaptn eyi 45inde de yapyorsan, bir sorun var demektir. Son zamanlarda en ok Replikas, Nekropsi, DDR gibi yerli gruplar beni heyecanlandryor. Buraya zg melodileri kullanmalarn, rockun ekliyle oynamalarn beeniyorum.
Filmin festival srecinden sz edelim. Venedik ve Torontoya giderken nasl bir yol izlediniz?

VENEDK FESTVALNDEN NOTLAR

Favoriler ve srprizler
Dnyann en eski film festivalinin 67. bulumasnn en sevindirici haberi, Seren Ycenin ounlukla Gelecein Aslan dln almasyd. Birincilik dl Altn Aslan ise, izleyici ve eletirmenleri ikiye bld. Birok gl aday arasndan Sofia Coppolann Somewhere ile syrlmas aknlk yaratt. ki yl nce The Wrestler ile Venedikte Altn Aslan alan Darren Aronofsky, bu kez Black Swanla umduu ilgiyi grmedi. Festivalin bir dier favorisi Silent Souls (Aleksei Fedorchenko), eletirmenlerce verilen FIPRESCI dlyle yetindi. En yi Ynetmen ve Senaryo dllerini alan A Sad Trumpet Ballad (Alex de la Iglesia) ise, i savan ortasndaki spanyada bir sirkte geen farkl bir politik film. Gelelim festivalin esas yldz Vincent Galloya Sinema alannda yapmad ey yok gibi: Oyunculuk, ynetmenlik, senaristlik, mzisyenlik... Her bir yarma filmine sayfalar ayrlan festival katalounda, ynettii Promises Written in Watern tantm bilgisi olarak yalnzca unlar yazl: Bu film Vincent Gallo tarafndan yazlm, ynetilmi ve yaplmtr. Baka bilgi verilmeyecektir. Festival srasnda hi rportaj vermeyen Gallo ortaya kan iten memnun mu bilinmez, ama ilk gsteriminde filmin epey ilgi uyandrdn syleyebiliriz. Daha filmin jenerii akarken, her grevin altnda Vincent Gallo ismini gren izleyici kahkahalara bouldu. Siyah-beyaz filmde, 75 dakika boyunca neredeyse sadece Gallonun yz perdeyi kaplyor. Gallonun Venedik maceras bununla da bitmiyor. Ynetmenliini yapt The Agent adl ksa film festivalin Orizzonti blmnde izleyiciyle buluurken, oyuncu Gallo, Jerzy Skolimowskinin son bayapt Essential Killingde izleyiciyi perdeye ivileyen performansyla arz- endam eyledi. Sonunda belki de festivalin en yerini bulan dl, En yi Erkek Oyuncunun sahibi oldu. Skolimowskiye Jri zel dln getiren bu filmde, Amerikan askerlerince yakalanan Taliban yesi Muhammed, Afganistan llerinden alnp Polonyann karlarla kapl dalarndaki gizli bir kampa braklyor. Buradan kurtulan Muhammedin hayatta kalma yksnde hi diyalog yok. Gallonun verdii bu sessiz oyunculuk dersi mi, yoksa kendi filmi Promises Written in Waterdaki soluksuz perfomans m daha etkileyici, insan karar veremiyor. Ariane Labede En yi Kadn Oyuncu dln kazandran Attenberg ise, Athina Rachel Tsangari imzal. Festivalin bizim iin en dikkat eken lkesi ise ili... Favori grlen, fakat evine eli bo dnen Santiagolu gen ynetmen Pablo Larrainin Post Mortemi, 1973te Salvador Allendenin ldrld gne ve otopsisinin yapld morga kamerasn eviriyor. Bir dier Santiagolu Matias Bize ise, The Life of Fish ile ok bildik bir ak hikyesini alk olmadmz yntemlerle anlatyor. Festivalin en artc ii ise, Ben Affleckin ynetmeliini ve baroln stlendii The Town Yer yer klie. lere kasa da, baarl bir kara film rnei. Kanadann gen keiflerinden Denis Villeneuven Incendiesinin festivalin en beenilen filmlerinden biri olduunu sylersek abartm olmayz. 2009da Polytechnique ile tandmz ynetmen, bu kez kamerasn son istei olarak ocuklarn kklerini aratrmas iin Ortadouya yollayan bir anneye eviriyor. Pnar Evrenosolu

Benim bu konuda bir ey sylemem doru olmaz. Sonuta, gcn ve iktidarn insan zerindeki basks en temel sorun. Bunun aile ierisinde baladn gstermeleri asndan iki film arasnda bir ba kurulabilir.
ounluk filminde mzii yalnzca birka sahnede kullanyorsun. Film mzii konusunda ne dnyorsun?

Akas, filmin kurgusunu tamamladktan sonra, ok da mzie ihtiyac olmadn grdm. Hatta bir sre hi mzik kullanmamay bile dndm. Daha sonra, Replikastan Gke Akelikle oturup konutuk. ll filme mzik ekleyelim diye yola kmadk. Beraber izleyelim, eer tamamlayacak bir ey olacaksa olsun dedik. Gkenin yapt tema mzii de filme ok yakt. Her eyi gitarla yapt, baka enstrman kullanmad. Mziin seyriciyi ynlendirip baka bir yere gtrmesini istemiyorum. Filmin zerinde ince bir katman olarak kalmasndan yanaym. Mziin filmi ynlendirmesi ve seyircinin ruh halini saptamas daha ok ticar sinemada karmza kyor. Elbette arky ok iyi kullanan ynetmenler var. rnein, Michael Winterbottom. Filmlerinin soundtracklerini alp topladnda harika bir mzik koleksiyonu kyor ortaya. Ya da Fatih Akn... David Lynch ile besteci Angelo Badalamenti arasndaki iliki de yle. Lynchin filmlerinde mzik n planda, ama bir ekilde grntyle akyor.
Sen ne tr mzik dinliyorsun?

byk festivalden (Berlin, Cannes ve Venedik) birine katlmay ok istiyorduk, Venedik denk geldi. Filmi festivale sunduk, iki yan blmnden davet geldi: Critics Week ve Venice Days. Festivali tanyanlar, Critics Weekin daha talyan basnna ynelik olduunu, Venice Daysin ise auteur sinemasna arlk verdiini, daha scak bir hava iinde getiini sylediler. Venice Daysde filmi ok gzel karladlar ve sahiplendiler. Festivale katlan ilk filmlere verilen Gelecein Aslan kategorisinde farkl blmlerden 23 film yer alyordu, dl ok sevindirici oldu. Torontoda ise City To City: Spotlight Istanbul balkl bir blmde gsterildi. gsterimimiz oldu, her gsterimde seyirci says artt. zellikle Trke konuan seyriciden ok olumlu tepkiler aldk. Festival sreci bize filmin yalnzca Trkiyeye zg bir hikye olmadn, evrensel bir yan bulunduunu da gsterdi. Seyirciler, meseleyi yalnzca slmla ya da Trkiyedeki muhafazakrlkla ilgili olarak deil, genel bir bask rejiminin paras olarak algladlar. Oysa, yapm ncesi aamada eitli nyarglarla karlatk. Baz yapmclar bunu yerel bir hikye olarak deerlendirip Avrupadaki festivallerde i yapmayacan ne srdler. Bu nedenle para bulmakta zorlandk. Festivallerde bunun byle olmadn teyit etmek gzeldi.
Film 15 Ekimde gsterime giriyor. Trkiyedeki sinema ortamna dair ne dnyorsun? zellikle son yllarda sinema salonlarnn alveri merkezlerine tand bir dnm yaanyor.

Ben rock dinleyicisiyim. 20li yalarmda sk bir heavy metalciydim. Led Zeppelin benim iin mihenk tayd. Rage Against The Machineden ok etkilenmitim. Ama imdilerde, en azndan bizim iin, mzik tuhaflat. Birok meknda kendini tekrarlayan elektronik mzik benzeri eyler alnyor. Kafalar dmdz eden bir mzik, bir nevi kltrel betonlama gibi. Bundan akas endie duyuyorum. Bir kere, iin iine internet girdi. Eskiden yeni albm km m diye soruturur, bundan heyecan duyar ve CDyi elimize alnca sevinirdik. Teknolojiyle alkal olarak, tpk sinema yapmak gibi mzik da yap-

Torontoda her yerde gkdelenler var. ehir merkezinde gkyzn grebilmek hemen hemen imknsz. Gne ancak camlardan yansyor. Bir sokakta en az be Starbucks var... Trkiyeyi de buna dntrmek istiyorlar. Ama o refah dzeyinin ardnda bir sorun var. Her ey ok yolunda gidiyor sanki, ama birine hi beklemedii bir soru sorduunuzda, btn sistem kecek gibi... Bu ok rahatsz edici ve bunaltc. Orada da sinema salonlar alveri merkezlerinin iinde. Buna ramen, orada eski sinema salonlar korunuyor. Festivalin dzenlendii salonlardan biri, bizim Emek gibi eski bir sinema. Ancak, olduka bakml. Madem o modeli hedefliyoruz, neden bunlar uygulamyoruz? Emek sinemasn yktrmamamz lzm. Bunun iin de rgtlenmek art. Karmzda tek tek mcadele edemeyeceimiz bir g var.

BR+BR | 29 | EKM 2010

Natacha Atlas, Ana Hinann at yoldan emin admlarla ilerliyor. Yeni albm Mounqalibada yine nefis bir akustik arabesk var (yayllar Trkiyeli bir ekibe aldrlm). ki cover, Nick Drakein Rivermani ve Franoise Hardyden La nuit est sur la ville, byle bir btne ancak bu kadar uyumla oturtulur. ark aralarndaki mesajlar (insan evresi yapar vs.), mehur film zerine gelien Zeitgeist hareketinin dnrlerinden alntlanm. Feyzi Aslangille Thelonious Monk arasnda gidip gelen Zoe Rahman piyanosu ayrca nefis. Fairuz yeni albm yapmak isteyecek, ama karsna mahkeme kararlar, prodktr sorunlar kacak. Fesuphanallah. Oluyor ama. Rahbani Biraderlerin ocuklarnn telif talepleri sonucu eski eserlerini okumakta zorlanan bu sfat belki en ok ona yakyor diva, hayli zamandr srncemede kalan yeni albm Eh Fi Amali nihayet yaynlayabildi. 74 yanda, sesi hl dalndan yeni kopmu bir meyva gibi... Senenin prodktr unvann daha fazla ince eleyip sk dokumadan, rakip dahi gzetmeden T-Bone Burnetta veriyoruz. John Mellencample Amerikann tarih stdyolarn dolap analog aletleri kurcaladlar, kara plaklara yarar bir bouk sounda nefis bir countryblues yerletirdiler. Elvis Costelloyu Nashvillede arlad, yanna Marc Ribotyu, Buddy Miller koydu, lemin en sofistike pop arklarna eski usl punkla big band caz arasnda bir ses havuzu yaratt. Ve Elton John: 70 balarnn, Tumbleweed Connectionn, Honky Chteaunun Eltonunu otuz senedir mumla aryorduk, saolsun Burnett, nefis bir albmle bizimkini derin uykusundan uyandrd. Eltonun yllar evvel Amerika seyahatinde tanp bir sre beraber alt rockun sakall evliyas Leon Russell da The Unionda elmann br yars. John - Russell paslamasnda salam arklar, haysiyetli dzenlemeler, ykseltici gospel vokalleri var...

Tahtlarn, talarn, yaldzl asalarn, krmz hallarn gnl adam, krallarn kral Solomon Burke 70 yanda vefat etti. De Dijkla yapt Hold On Tight bir de Nothings Impossib, le yeni kmt stelik. ncelikli bir soulun, yrek yakan bir r&bnin airiydi. ldmde yaamaya devam edeceim diyordu son syleilerinin birinde. Herkesin sevecek birine ihtiyac vardr diyordu en mehur arksnda. O da yaratlan sevdi yaradandan tr, harbiden. Maara adamlar yani Bad Seedsin piyanosuz, iri gitarl, gayrromantik hali diyelim Grindermanin ikinci albm II kt. Alatmay ve korkutmay bilen Nick Cave, gldr-

uzunalar
Ben Folds & Nick Hornby Lonely Avenue Brian Wilson I Loves You Porgy Ceylan Ertem Soluk Edwyn Collins Losing Sleep Fairuz Eh Fi Amal Grinderman Grinderman 2 Interpol Interpol Jerry Lee Lewis Mean Old Man John Mellencamp No Better Than This Karen Elson The Ghost Who Walks Lee Scratch Perry Revelation Leonard Cohen Songs From The Road Lloyd Cole Broken Record Manic Street Preachers Postcards From A Young Man Mavis Staples You Are Not Alone Maximum Balloon Maximum Balloon Michael Franti & Spearhead The Sound Of Sunshine Natacha Atlas Mounqaliba Neil Young Le Noise Peter Maffay Tattoos Ricochet The Burning One Robert Plant Band Of Joy Ryksopp Senior Skunk Anansie Wonderlustre The Orb feat. David Gilmour Metallic Spheres

ksaalar
meyi, elendirmeyi, gaz kklemeyi de iyi biliyor dorusu. Dalmasna en ok zldmz gruplardan Jamesten kyak dn: ki mini-LP, bir hikyenin iki ayr yz. The Night Before The , Morning After tamamlyor, adeta one night stande giden yol ve uyanlan sabah, dansa gelir bir rock... Salsalarn, hispanik cazn, hiphopun rockla bulutuu yerden, karnavallardan ve enliklerden ses veriyor yine Michael Franti ve grubu Spearhead. Carlos Santana mesele
Anne McCue Roll aTelecine I Came I Sat I Departed Brandon Flowers Playing With Fire Elton John & Leon Russell Hey Ahab Fistful Of Mercy In Vain or True Hindi Zahra Set Me Free Joe Cocker I Hope Kim Wilde & Nik Kershaw Love Conquers All Kristin Hersh Mississippi Kite Mark Ronson & Simon Le Bon Record Collection Serj Tankian Yes, Its Genocide Street Sweeper Social Club The New Fuck You Tom Petty & The Heartbreakers Jefferson Jericho Blues Tricky Hakim Underworld Always Loved A Film

mzik ekran
Aylin Aslm Ak Geri Gelir Kvetli klipler geleneinin en salamlarndan biri, son zamanlarn en gzel, en umutlu arklarndan birine ekildi: www.video-klipleri.org/aylin-aslim/ask-geri-gelir-klibi_e04cd4cc5.html JP, Chrissie Hynde & The Fairground Boys If You Let Me Nihayet yeni albm yapan Chrissie Hynde, yeni arkada JP Jonesla beraber lunapark gezisinde ocuklar gibi en: new.music.yahoo.com/jp-chrissie-the-fairground-boys/videos/view/if-youlet-me--218711865 John Lennon & Yoko Ono Give Peace A Chance 70. ya vesilesiyle btn albmleri elden geirilip Signature Boxset adyla yaynlanan John Lennon, Montrealde, mehur yatak rportajnda: vids.myspace.com/index.cfm?fuseaction=vids.individual&videoid=18908989 Maximum Balloon Groove Me TV On The Radio gitarcs David Andrew Sitekin ilk solo projesi Maximum Balloonun ilk albm de ayn ad tayor. Funky-elektronik, biraz 80ler: vimeo.com/15081749 Gayngs Eye In The Sky lk albmleri Relayted getiimiz aylarda yaynlayan, Bon Iver elemanlarnn da dahil olduu 23 kiilik ekipten Alan Parsons project cover: stereogum.com/527751/gayngs-eye-in-the-sky-alan-parsons-projectcover-live-video/video/

kadnlarn kalalarn sallatmak diyordu, Franti bunu beceriyor. The Sound Of Sunshineda da dans iini iyi beceriyor, saolsun, devrim iin de ok alyor... Dublinli Imelda May gibi giyinen kadnlar tremi Avrupann drt yannda: Yani, retro vamp, asi 50lerli, makyajl ve uh bakl. rlanda ii rnbnrockla ykl Mayhem albmnde Commitments ruhu var.

berbat vaziyette insanlar da gryorum. Bizim grevimiz, yaratclmz kullanarak bu eitsizlii ortadan kaldrmaya almak, acy olduu gibi ortada brakmamak.
Sizin mziinizde bir ortak nee pay da var sanki...

Evet, elbette. Mzik insanlar bir araya getirir ve farkl farkl ruh hallerine, duygu biimlerine sokar. Mziin en ekici taraf, deiik duygu durumlarna doru seyahat ettirebilmesi ve herkesin bu duygular kendince farkl yaayabilmesi.
Fasta geen ocukluunuzda mzik aile iinde, hep beraber yaplan bir eydi galiba...

ladmz bluesu da geri aryoruz, onu yeniden kendi mziimiz klyoruz. Gelenee saplanp kalmak zorunda deiliz, bu trden zgr bir hareketin domasn Afrikada ok uzun sredir bekliyoruz. Bunun ill politik bir tavr olarak anlalmas gerekmez, sanatsal ve kltrel bir hareket olarak da dnlebilir. Ayrca byle dnmek zihin de aabilir, siyasetin bir eyler yapmasn beklemekten iyidir.
Touareg halkndan bahsetmiken, onlarn banda byk bir siyas cendere de var, deil mi?

kinci saymzdaki syleinizde kucanzda bir maymunla fotorafnz yaynlamtk. Sizin mi?

Annem bir arkc ve tiyatro oyuncusuydu. Daylarm, geleneksel Afrika mziiyle beraber Bat mziini de yakndan takip ediyorlard. Oturup doalama yapmaya baylrlard. Geleneksel Berber mziini modern bir balama oturtmaya alrlard. Geleneksel aletlerle beraber, iin iine efektlere, reverblere boulmu banjolar karrd. Onlarn arasnda bydm. Fasta epey tannr daylarm.
Albmnzn ortalarna doru sanki daha bir Sahraya, Tourag sounduna doru alyoruz. Tam l havasnda elektro gitarlar giriyor devreye...

Evet. Yerleik topluma hkmedenler, gebe halklar kabullenmek istemiyor. Fransz hkmeti de ingenelerle urayor mesela, herkes gibi yaamak istememelerini kabul etmiyorlar. Touraglerin problemi de ayn. Ben Berberyim, Touareglerle ayn kltrn parasyz, ayn dili konuuyoruz. Yaam felsefemiz de ayn: Dnyann ve yeryznn sahibi olamazsn! Dnyann bir paras olabilirsin ancak, onu kendi mlkn klamazsn! Maddiyat toplum anlayyla bu felsefe badamyor. Bu anlayn insanlar tehlikeli addediliyor. nk zgrler.
Siz zgrl bir de sahnede bulmusunuz. Babanz sizi Fransaya okumaya gtrm ama, ok gemeden kendinizi mzie vermisiniz...

Fotoraf: ahan Nuholu

HINDI ZAHRA

Hnd Zahra: Yok, hayr. Marakete alyor kendisi. Kk daha. Dansediyor, emberlerden atlyor. O da bir sanat. (glyor) Beni annesi zannederek oynamaya balad benimle.

Bluesu geri armak


Beautiful Tango arksyla ve ilk albm Handmadele senenin en byk hitlerinden birini yaratan Fas doumlu Hindi Zahra, Akbank Caz Festivali kapsamnda stanbuldayd. ki arada bir derede olsa da, Afrikadan, l tozu yutmu rock gitarlaryla tad selm aldk.
Sylei: Merve Erol

Annesi olmadma ikna etmem iin epey aba sarfetmem gerekti. Beraber ok gzel bir gn geirmitik.
O fotoraftaki duruunuz Frida Kahlo tablolarn da andryor...

ok byk hayranym. Meksikaya gittiimde evini ziyaret ettim, ruhan bir deneyimdi adeta. Etrafnda pek ok renkle birlikte yayordu ve bunlardan ok gl bir ey karyordu.
Onca rengin ardnda, ok byk aclar da vard ama...

Ac sanatta ifade bulunca bir anlam, bir ilginlik kazanyor.


Bu sizin mziiniz iin de geerli mi?

Tabii, hepimiz iin geerli olduu gibi. Ama beraber yol aldm insanlarn, genel olarak insanln yaratt ortak duygunun da etkisi var. Fasa gittiimde, ya da her nereye gidersem gideyim, gayet iyi durumda insanlarn yannda

Daylarm da yle alard ite, Tinariwen gibi. Gney Fas, Gney Cezayir, Kuzey Moritanya, Kuzey Mali... Buralarn birletii yerden kt Afrika bluesu, Ali Farka Tour mesela. Beni belirleyen, bana ilham veren de bu mzik oldu. Amerikann siyah mziini ilk duyduumda, bizim mziimizle balantsn hemen hissetmitim. BB Kingi, James Brown dinlediimde, onlardaki gl Afrika etkisini hemen grmtm. James Brownn orkestrasnda iki davul vard mesela, bu okritmlilik tam Afrika iidir. Ben de mziimde bu balar yeniden ortaya koymaya alyorum. Albmdeki Set Me Free arks geleneksel bir Touareg riffinden hareket eder rnein. ngilizce okuyorum, nk sahip olduumuz bu mzikal bilginin kklerinin Fasta ve komularnda yattnn grlmesini istiyorum. Geri ngilizce okuyunca Amerikal birinin okuduunu zannedenler kyor, ama hayr, Amerikaya buradan gitti o mzik. Birisi kp da sen Batnn mziini yapyorsun derse, hadi ordan diyorum. Batl mzisyenler Afrika mziini aldklarnda kimse onlar durdurmaya kalkmad. Bu mzik bir ekilde bize geri dnyor imdi. Afrikann yeni nesli, gen kua olarak biz her eyi birbirine eklemeye, kartrmaya, harmanlamaya hazrz. Geleneksel mziimizle Bat formlarn kaynatrrken, vaktiyle Amerikaya yol-

Evet, ama ilk defa 15 yamda Fasta kmtm sahneye, bir otelde jam sessionlar yapyorduk. Sonra Fransada sahne tozu yuttum, 17 yandaydm.
lk albmnz Handmade sizin tarihenizde epey ge bir vakitte yaynlanm o zaman. Albm yapmak gibi bir hevesiniz yok muydu?

Fasta byle bir niyeti besleyecek mzik endstrisi yoktu ki. Mzik yapmann tek yolu sahnede olmak, canl almakt. Ben de 15 senedir bunu yapyorum ite. Albm yapma teklifi geldiinde de hi de heyecanlanmamtm dorusu. Albm yaparsan turneye kar, daha ok konser verirsin dediler, ben de kabul ettim. ki yllk turne programmz var imdi. Bu gzel bir ey, nk gerek mzik deneyimi insanlarla beraber yaplandr, hep birlikte zel bir n paylamak, orackta doalama bir gzellik yaratmaktr.
stanbul konseriniz nasld sizce?

En iyi konserlerimizden biriydi. Bir azdan, yreklerinden gelerek arklarm sylyordu insanlar, buna ok ardm, ok etkilendim.
Baba Zulayla tanmsnz bir de...

Evet, drt-be senedir dinliyorum onlar, ok beeniyorum mziklerini. Keke bir gn beraber bir eyler yapabilsek. Kayt altna alnp dondurulsa da, hakiki olan kendini CDde bile belli ediyor. Ayn frekanstayz onlarla...

BR+BR | 33 | EKM 2010

Bir ara Manic Street Preachersin sadece iki trde albmler yaptn sylemitiniz: Punk ve glam. Postcards From A Youngman epeyce glam olmu...

korosuna, pek ok konuk var. Bu allmadk younluk kastl m byle oldu, kendiliinden mi?

MANIC STREET PREACHERS

Rollsuz rock olmaz


Gallerin medar- iftiharlar, onuncu stdyo albmleri Postcards From A Youngmande eski bayaptlarna yaklayor. Grkemli ve cilal, yayl ve korolu, tansiyonlu ve politik Manic incileri, gnn her saatinde gidiyor...
Derleyen: Merve Erol

Ncky Wre: Galiba Evelyn Waughun szyd: Ancak iki tane byk roman yazabilirsiniz, sonrakiler bunlarn farkl versiyonlar olur. Bu fikri kabullendik artk. Glam ve punk, bunlar iselletirdiimiz iki sound, iki biim. Dorusu, bunlarn ikisini de iyi yapabildiimiz iin mteekkirim. Baz gruplar ilelebet tek bir slba balanp kalyor.
Geen sene yaynladnz Journal For Plague Lovers , 1995ten bu yana kayp olan arkadanz Richey James Edwardsn kullanlmam ark szlerinin zerine bina edilmiti. Nasl bir tecrbeydi sizin iin?

Ncky: Normal seyrimizden bir adm uzaklatrd bizi o albm. Stdyoda alrken Richey sanki arka odada taklyordu, her ey dzenli, her ey ahaneydi. Ama sahneye knca onun artk bizimle olmad dank ediyordu birden. O albm biraz daha punk ve karanlk tarafmzd. lk defa elime kalem almadm iin yeni albme epey ark sz birikmiti, biraz daha umutlu ve ltl oldu bu albm.
Solo albmlerinizden sonra (Nicky Wire 1995te I Killed The Zeitgeist, James Dean Bradfield 1996da The Great Westerni kard), grup olarak rahatlam, adeta yeniden hayat bulmu gibisiniz...

Ncky: Biraz kastlyd. Journaldeki gibi dinleyici kitlemizin belli bir blmne hitap etmektense, geni kalabalklara ulamay arzuladk. Daha Generation Terroristsi (1992) kardmzda bile mmkn olan en ok sayda insana ulamak istediimizi sylyorduk. Bir grupta yer almak bizi her zaman mutlu etti. Albmde genliimizde iimize nakolan yle mzikal numaralar var ki, bir anlamda grup olmann bizatihi kendisine de selm durmu olduk. Albmdeki yayl grubu ve gospel korosu yerel sanatlardan oluuyor. Kendimizden syrlacaksak kendimiz kalarak syrlalm, btn sorumluluu zerimize alalm istedik. James bradfeld: Biz ii snfnn, endstri vadilerine yaylm mavi yakallarn ocuklaryz. Mzikten fiziksel unsuru karrsak, tamamen byk, grkemli bir mzik yaparsak, doamza ait olan bir eyi dlam oluruz. Punk rocktan geliyoruz, ama ayn zamanda iddial, gsterii bir tarafmz da var. Bazen bunlar bir araya getirmeye alyoruz, bazen de beceremiyoruz ve tkezliyoruz. Beraber almaya baladktan yarm saat sonra ark bir yere gitmiyorsa, vazgeiyoruz. Genliimizde sevdiimiz ilerdeki gibi bir rocknroll damar olmas lzm arkda. Roll olmadan rockun bir hi olduunu anlamamz lzm. Guns N Rosesn ilk ileri o yzden o kadar iyiydi. Alelde bir metal grubu deildi onlar, rocknroll yapyorlard. Biz sanki ara sra o hasleti yitirdik.
Geen sene Nicky bu albmn heavy metalle Motown aras, sanki Van Halenn ald The Supremes gibi olacan sylemiti. Sizce yle mi oldu?

soldan saa: Sean Moore, James Dean Bradfield, Nicky Wire

Ncky: yle. Bu albmde beste benim. Kendi George Harrison halimle, inceden eeliyorum. Solo ilerin iki etkisi oldu: Kendi seslerimizi bulduk, ama grubu da zledik. Seann trompet almas da isabet oldu. Konserde trompet solo yapsn diye gazlyoruz, tek ayayla bas davulu alsa yeter, ama oral olmuyor.
Bu albmde Sean Moore trompet alyor, Nicky Wire ark sylyor, Ian McCullochtan John Calee, hatta bir gospel

Sean moore: (glyor) Bence oldu. Galler usl gospel geleneinden izler var bir defa. Mzikal zevklerimiz AC/DCden Queene, Los Angeles rockundan Chemical Brothers gibi dans mziklerine kadar gidip geldi. Geni bir etkilenim yelpazemiz var, Claude Debussy gibi klasik bestecilere kadar uzanyor. Tarih boyunca insanlk kltrnn rettii en iyi eyleri aramzdr hep ve sevdiimiz bir eyi, Picassonun yapabilecei gibi kendimizin klmak istemiizdir.

Albmn ad (Gen Bir Adamdan Kartpostallar) nereden geliyor?

Sean: Nickin fikri. Genlik gnlerimize dnp bakmakla ilgili biraz. Birbirimize kartpostal gnderme adetimiz vard. Gzel bir duygu brakrd kartpostal almak. Sabah uyanrsnz, bir bakmsnz ki birisi size dnyasn am, dokunman iin uzatm. Sanki arkadanzn yanbandaymsnz gibi olurdunuz.
imdi ydettiiniz o gnlerde nasl ocuklardnz, nasl gnlerdi onlar?

ha eskisi gibi olmayacak, bunu da biliyorum. nternet, sanatsal bir biim olarak mziin deerini drd. James: nternetin pek ok olumlu yan var, ama el ii diyebileceimiz bir durumun da yerine geti. Biz fanzinlerle bydk, fanzinler hazrlanrken her zaman editoryal bir yaklam olurdu, bunlarn bazlar dergi haline bile evrildi. Fanzin yapmann getirdii bir sorumluluk vard, bu ortadan kalkt.
nternete dair ekincelerinizin belli bir kayna var m? Albmn kapan arks Dont Be Evil (Ktcl Olma), adn Googlen nl mottosundan alyor. Dorudan bir gnderme bu, deil mi?

Ncky: Bizi hemen plakda, R harfinin nnde bulabilirdin. Roxy Music iin orada olurduk. Gallerde, Blackwood gibi bir yerde ocuklarn ulaabilecei yegne pornografik malzeme onlarn albm kapaklaryd. Ve R ayn zamanda S harfinin, yani Carly Simonn yanbandayd. Playing Possum kapandaki dizst oturmu pozlarna leden sonralar saatlerce bakardm, gzm ayramazdm. Ve bir de No Secrets albmne; iini gsteren dar bir tirt giyiyordu kapanda.

Ncky: Abartl derecede naif ve alenen komik bir motto. Zaten arky da komik almaya altk. Niha irket d bu mu: Ktcl olma! nanlr gibi deil. Eer bunu BP syleseydi, armha gererlerdi. Bu laf da dnyann en kt irket mottosu olurdu. Ama Googlen klelikle rahat bir ilikisi var. e giderken takm elbise giymek zoEskiden kadn elbisesi giyerdiniz, hrunda olmamak insan daha iyi l giyiyor musunuz? Guernica nasl biri yapyor sanki. Ncky: Evet! Kendimi kadn elbiseleSean: imdi artk herkes nl bir etki yaptysa, rinde hep ok rahat hissetmiimdir. o- Never Mind The olmu, sanal dnya gerek cukken annemin makyaj masasndan dnyann yerine gemi gibi. Bollocks da yle kalkmazdm, spreylerini kullanrdm, bir etki yaratmt. Sanki kendinizin bir robotunu, kyafetlerini arrdm. ok da gereki olmayan bir Let It Benin David Bowiede ve glam rockta sizi imgenizi ortala salyorsunuz etkisi, Mona bylesine etkileyen ne oldu? Lisann Rnesans ama, gereklikteki harap olNcky: Kendini zel hissetme arzusu mu, felce uram kendinizi dnemindeki kimse grmesin diye bir odaya galiba, klk kyafet iin aba harcama etkisinden istei... Thatcher zamannda, koyu gri yksekti. Bu yoldan kilitliyorsunuz. bir dnemde bydk, mcadelenin, yrmek istiyoruz. Konserler bu sanal dnyay grevlerin sonu gelmiyordu. Bir eit kaamanza yaryor mu? duygusu iindeydim galiba. Annem bir kz olaSean: Bir grubun elinde kalan en somut gereki rak domam gerektiini sylemitir hep. Genel durum ve iliki bu. Bir konserde kalabaln scaktonuna gre, makl bir ifade. (glyor) ln, sesini hissedebilirsiniz, bir mzik grubuSon yllarda dnyada byk deiimler yaannun ne ie yaradn anlayabilirsiniz. Canl d. Bu gelimelerden albme neler yansd? alarken bir n hemencecik, igdsel olarak dNcky: Britanya zelinde, i Partisinin kendi sntrme imknnz var. Sonradan bunlar ebedinfn darmaduman ettiini syleyebilirim. Elleriyen kalmak zere internete konuyor elbette ama, ni uzattklar tek kesim bankaclar ve finanslar o n, tam o saniye, bir grubun en hakiki, en geroldu. Tutup da sadece bankalar kamulatrmalar, ek hali oluyor ite. tarihin en byk ironisi olsa gerek. Liberaller ve James: Mzik gazetecilerinin bugnlerde mzik muhafazakrlar dahi hi bu kadar kapitalist olmaendstrisinin gidiatndan baka bir ey konutukmt. Albmn tamamnda szlere sindi bu dular yok. Mziin kendisi hakknda soru bile sorrum. Koca bir kuan olup bitenlerden tamamen muyorlar neredeyse. te bu ortamda bu albmle uzak olmas ok arma gidiyor. Tam mnsyla bir sanat formu olarak albm savunuyoruz. Dijihedonizme domu bir jenerasyon bu. On yllk tal platformlar, kresel ky filan bizim meselemiz ekonomik canlanma ve internetin sanall derdeil. Ben genken, Guernica nasl bir etki yapken, yumuaklatlar ve imanladlar. Yoksulluk tysa vaktiyle, Never Mind The Bollocks da yle hakknda arklar nerede? bir etki yaratmt. Let It Benin insanlar zerinnternet de albme hkim olan temalardan biri. deki etkisi, Rnesans dneminde Mona Lisann Gidiattan pek memnun deilsiniz galiba... brakt etkiden daha yksekti. Biz sadece bu yolNcky: Her ey ok kolaylat artk. Nadir, az dan yrmek istiyoruz. Biz alarken Roma yanbulunur sfatn hak eden bir ey kalmad. Kadir yorsa, brakrz, yanarsa yansn. kymet bilinmiyor, her eyin kpyle idare ediSon olarak: Kba ziyaretinizde Fidel Castroyla liyor. Ortalk malmattan geilmiyor, ama deneler konumutunuz? rinlikli bilgi yok. Bugn birisi varln dahi Ncky: ok acayip bir tecrbeydi. Sanki bir film unuttuum birtakm grntlerimizi Youtubeda karesindeydik. Siyasetten laflamaya baladk, spor grdnden bahsetti. Bilgisayar ileri iin fazla konutuk, sonra Galler, skoya, ngiltere, lkeler tembelim, itahm amyor internet. Hayatta daarasndaki farklar... Birka politikacyla tanmlha bir e-mail bile gndermi deilim, byle bir ihm var, Castronun o yana ramen ok parlak ve tiya da hissetmedim. Dokunulabilir olann zeki olduunu syleyebilirim. Gerekst bir degzellii yitiyor. Fiziksel olmayan bir eyi tketme neyimdi. Bazen aklma geliyor, gerekten oldu fikrini benimsemekte zorlanyorum. Ama bir damu diye soruyorum kendime.

BR+BR | 35 | EKM 2010

zisyen iin ok nemlidir, karsnda kendisine deer veren biri olduunu hissettii an coar. Herryi ve lreyi ilk o gn dinledim.
lre Burhan Bayar dzenlemesiyle girmi albme ,

Oradaki flt de o alyor. Burhan abi bir tanedir. Albmde arks var, de uuyor. Burhan Bayar, Trkiyede yetimi en nemli mzisyenlerdendir. Daha ziyade arabesk camias adn bilir, ama aslnda inanlmaz bir Bat altyaps vardr. Pawanekan acayip bir dzenleme: Bir yan Bat, bir yan Dou...
Pawanekanyi ivan Perwer de sylememi miydi?

Biraz hzl bir dzenlemeydi onunki. Ben arknn makamn, geleneksel zelliklerini n plana karttm.
Albmde dingin bir rock var. Sakin balyor, giderek gerilim artyor ve en sonunda Xdoda dorua ulayor. Kimi arklar klasik rock triosuyla (gitar, bas, davul) sylemisin, kimilerinde de grkemli dzenlemeler var. Ama bir anda girip almsnz gibi bir his oluuyor dinlerken

Be yldr ortada yoksun. Ne yaptn o arada?

NLFER AKBAL

Bir Trk iki kelime Krte rense


Miro Krt, enin serbest

Nilfer Akbal: Drt yldr bu albm zerinde alyorum. nce popler arklar setim, sonra onlara uygun geleneksel arklar aradm, sre uzad. Dokuya dokuya bugne getirdik. pek kuma gibi bu albm, tartarak, bierek, ok emek vererek ortaya kardk. Ama dinleyicimle uyuamayabiliyoruz, Mirodan beri benden geleneksel arklar istiyorlar.

Bu uyumu oturtmak iin drt yl abaladk. (glyor) Eskiden arklar alyor, stdyoya giriyor, alyor ve kyorduk, ama albmdeki iki ark birbirine benzemiyordu. Burada en nem verdiimiz ey dzenlemelerin btnl oldu.
Dzenlemelerin ounda Ayhan Evci imzas var. Daha nce de onunla almtn. Bulumanz nasl oldu?

1991in Newroz serilerinden sonra 1995te Miroyla kendi ayaklar zerinde durmaya balayan Nilfer Akbal, ksa srede Krt mziinin el stnde tutulan seslerinden oldu. Ciwan Haco ufkuna yakn, incelikli bir rocka yatkn mzii, uzun aradan sonra kard Herrde iyice olgunlam. TRT eteki program yznden kendisini protesto eden Krtler varsa, ok ey kardklarn bilsinler isteriz...
Sylei: Murat Meri

brakld yllarda yaplan ilk albmlerdendi. Senin yolunu izmekle kalmad, Krte mziin de ynn deitirdi.

Miro, Krt mzii iin bir model oldu. O albmde tm renkleri birletirmitim. Caz ve rock da vard, sonraki albmlerde kullandmz her eyi Miroda kullandk. Bu albm de yle. Mirodan ve dierlerinden fark, Trke ark olmamas. Aslnda vard, ama eklektik durduklarna karar verdik, son dakikada karttk.
Albme adn veren Herr en sevdiimiz arklardan biri oldu. Dzenlemesi de senin o arknn...

nsan yapa yapa baz eyleri reniyor. Hibir ey gkten inmiyor. Yurtdnda uzun yllar yaadm, festivallere katldm, pek ok insan dinledim, ok iyi mzisyenlerle altm. Bunlarn hepsi deneyim kazandrd. ark sylemek ses gzellii deil, bunu anladm. Sesin gzeldir, arkcsndr, ama arkya mnsn vermezsen bunun bir anlam olmaz. Mn da olgunlamanla alkal bir ey. Yllar getike her ey daha ok yerine oturuyor. Mnsn vererek sylediin arklar hangi dilde olursa olsun, dinleyenin iine iliyor. Sesim gzel, hadi bunu syleyeyim dediinde olmuyor. arky bilmek, yaamak gerek, bunun iin de zaman...
Nereden buldun Herryi? Geleneksel olmasna ramen ok bilinen bir ark deil

Ciwan Haco sayesinde tantm Ayhanla. Onun konserlerinde hep yanndayd. Mzikle yatar, mzikle kalkar. Revingiyi Strasbourgda yapmtm, Ayhan oraya ardm, gel dedim, fikirlerine ihtiyacm var. Sonra ortadan kayboldu. Berlinde bir restoran vard, oradan ulayorduk, satm onu, Amerikaya gitmi meer. Bir Almanya konseri sonras bahsi ald, biri dedi ki ben tanyorum, telefonu var bende. Gecenin nde aradk. Fatih Aknn son filmine (Soul Kitchen) konu ettii meknda mzisyen arkadalaryla oturuyormu. Atladk gittik, yeniden bulduk birbirimizi. Rayeye balamak zereydim. Aslnda o albme Kadirle (Karako) balamtm, ama ksa sre sonra onu bir trafik kazasnda kaybettik. ok sevdiim bir arkadamd, beni bugn durduum noktaya getirenlerden biridir... Ayhan gelince, tand Hintli, Msrl mzisyenleri ard. Ben ritmi veriyordum, onlar kopup gidiyordu. Ayhann itiraz ettii arklar Burhan Bayara verdim. Bir ekilde ortaklaa hallettik, birbirimizi krmadan, zmeden... Kadnlara adadm bu albm, arklarn ou kadnlara sylenen arklar. Krt mzii maalesef ok erkek bir mzik. Bu albmde bir Heseniko var erkee sylenmi, bir de Xdo; ikincisini bir anne sylyor, onda sevgililik yok. Heseniko bugne kadar hep erkekler tarafndan sylendi, tuhaf bir durum var ortada yani. (glyor)
Bu durum, kadn solist yokluundan m kaynaklanyor?

Kadn solist var, ama hep ok geride kalmlar. Sadece burada deil, Irakta da durum byle. Krtler yllardr savayor, yllardr sava arklar yazlyor. Bunlar syleyenler de elbette erkekler oluyor. Slogan ieren arklar kadnlarn sylemesi pek makbul karlanmyor.
Albmdeki Seb Mar dayanma gerek, bir olmalyz / , birbirimize sahip kmalyz gibi szleriyle dikkat ekiyor. Bu bir kadn dayanmasna m ar?

Irak kltr bakannn davetiyle Iraka gitmitim. Gezip dolarken, randan gelmi Hseyin erif adnda bir mzisyenle tantm. Yllardr sylemedii en gzel arklarn bana syledi. Benim onu anladm grd, sevindi. Bu, bir m-

Yok, o genele yaplm bir dayanma arks. Solculara sesleniyorum, darmadank olduk, birleelim artk diyorum... Genliimde iinde bulunduum Demokratik Kadn Derneini dnyorum, Kvlcmclar, Dev-Solcular, Dev-Yolcular, Kurtuluular, TKKOcular, birok rgtten kadnlar vard ve onlar orada birletiren ey kadn meselesiydi.

BR+BR | 36 | EKM 2010

ok anslym ki, stanbula ilk geliimde byle bir dernekle karlatm. Bu bana ok ey kazandrd. ivem var ve sfr kilometredeyim, hibir ey bilmiyorum. Vartoda iki roman dnda bir ey okumamm, onlar da Vedat Trkali romanlar, Yeilam Dedikleri Trkiye ve Bir Gn Tek Bana... DKDde bana sevgiyle yaklatlar, Trkemle dalga gemediler. O dernekte o kadar ok ey rendim ki... imdi gnmze bakyorum, her ey ok gerilemi. Bireysel olarak ileriye gitmi olabiliriz ama, toplumsal ilikiler asndan ok gerideyiz.
Bu noktada, alm nasl deerlendiriyorsun?

baz oldular, cmleleri nasl kuralm ki yanl anlalmayalm, kar taraftakini fkelendirmeyelim diye diye ll oldular. Alm gerek anlamyla alrsa bu yarglar krlr.
TRT ete program yaptn iin ok eletirildin, hatta kimi evreler seni boykot etme karar ald. Bu seni nasl etkiledi?

ye. Manyak bir sosyal varlktm o zamanlar... (glyor)


Ailede trk syleyen bir sen deildin herhalde...

Ortada bir sylem var, alm tartlyor, ama alan bir ey yok! Ben hl heyecanla bekliyorum. TRT ei desteklemem de bundan. Ald zaman byk heyecan duydum, bara bir katkm olsun diye desteimi esirgemedim. Kardein kardei ldrmesine artk katlanamyorum; nokta kadar katkm olacaksa, buras neresi olursa olsun, orada olmak istiyorum. Yirmi yllk bir arkadam var, Ankaral, geenlerde beni arad ve dedi ki: Seni izliyorum, hibir ey anlamyorum. Demek ki Trke bilmeyenler yllardr televizyonu byle izliyorlard diye dndm. Bunu bir kiiye bile hissettirdiysem, empati kurmasn saladysam, bu iyi bir ey... Trkler yazyor bazen, Nilfer Hanm, dilinizi anlamyoruz, ama o kadar gzel sylyorsunuz ki, sizi izlemekten kendimizi alamyoruz diyorlar. Bu insanlar iki kelime olsun Krte reniyorlarsa, teekkrleri, iyi akamlar kapabiliyorlarsa ne mutlu bana. Bu iki halk i ie yayor, birbirlerini tanmalar lzm, bunun iin de byle eylerin olmas gerekiyor. Bu, birletirici bir ey. zleyenler Krtenin normal bir dil olduunu anlyor.
Byle bir sorun var, deil mi: Krte siyas bir dil olarak alglanyor; ne konuulursa konuulsun, siyas bir ey syleniyormu gibi geliyor birok insana...

ok etkilendim. Hem madd hem manev anlamda... TRT e yznden asl dinleyicim bana ks. Ne yapacam bilmez haldeyim. Dinleyicimle bir bar ilan etmek zorundaym, ama bu nasl bir bar olmal? Bir trl adm atamyorum. Zor durumdaym. Madd olarak da yle, nk emeimin karln alamyorum. Programa gelen sanatlar da dnlere arlmyor, konser veremiyor, dolaysyla konuk da bulamyoruz. Btn yk omuzlarmda, bunu tamak beni yoruyor. Farkndaym ve yalnzm.
TRT e bu aclara deecek kadar nemli mi?

Alev bir aileye mensubum. Babam k Veysel dinlerdi, Pr Sultan deyileri sylerdi, abim saz alard, ben trk sylerdim. Elenceli bir aileydik. (glyor)
Sen ne zaman aldn balamay eline?

Abimin parmaklarn izleye izleye bozuk dzen almay rendim. Tin tin tin elik ediyordum kendime. 1986da stanbula geldiimde ilk hedefim Arif Sa oldu. Yeni bir mzik okulu amt, oraya yazldm. Takn Doank, rfan Kurt gibi hocalardan rendim balamay...
Sonra iki Trke albm yaptn, Hasret Gltekinin ynettii Newroz serisine katkda bulundun, ama aslnda ilk albmn Miro galiba... Hem Nilfer Akbal adn ilk o albmle duyduk, hem de kendi istediini yaptn.

TRT ele ilgili sylediim bir tek ey var: Ben Roj TVye de, Med TVye de geliyordum, Trke konuuyorduk, Trke ark sylyorduk, gecelerde Trke sylyorduk, sen siyasetini Trke yapyorsun, Trkiyede gazeteni Trke yaynlyorsun, TRT e 24 saat Krte yayn yapyor, o halde senin derdin ne?
ocukluun grece rahat gemi, yle mi?

yle bir alg var, ama bunu yapan da politikaclar. Yllarca halk Krteyle korkuttular, Krtler kendi dilini konuamad. Olay normalletirmek gerekiyor. TRT e bu ie yaryor bence. Maria Faranduri Yunanca sylediinde kimse ona ne sylyorsun diye sormuyor. Asl almn kafalarda olmas gerekiyor. Sen yllarca Krt realitesini grmemisin, birileri gelip kylerimizi basm, yakm, halk kin ve nefretle doldurmu... Dier taraf kendi kimliini ve varln ispatlamak iin iddete bavurmu, karsnda kin ve nefret grnce iddetin dozu artm... Burada Trkiye halknn, kendisini Trk diye tanmlayanlarn kin ve fkeyi arka plana itmeleri gerekiyor. Karndakini tanmazsan, yok sayarsan, bir yere varamazsn. Bana fkeleneceine, kzp baracana beni tanrsan, anlamaya alrsan, ben de iddetimden vazgeerim. Bunun tek zm karlkl diyalog. Televizyonlardaki tartmalar izliyorum, Trk aydnlarna bakyorum, insaf diyorum. yle byk bir dmanlkla sz ediyorlar ki Krtlerden... Emin olun ki, Trkiye halk bu devletin Krtlere yapt zulm tamamyla bilse oturup alar, biz bunu bilmiyorduk diye vicdan azab eker. Krtler korkudan anlatamyor, Trkler oray grmyor, politikaclarn yneltmesiyle olay bambaka bir noktaya gidiyor. Krt siyasetiler kelime cam-

Babam memurdu, 1966 Varto depreminden sonra oraya elektrik vermek zere grevlendirildi. ki Newroz albm de bu dnemde kt, deil Lojmanda, memurlarn arasnda yayorduk, bizmi? Krte arklar sen sylemitin. Bunlar bizeydik. nmzden ay akyordu, arkada imnferit baz durumlar haricinde adl adnca ekli dalar, cennet gibi bir yerdi. Ben yaynlanm ilk Krte arkorada dodum. Mzikle ili dlydk. Krt siyasetiler lar arasnda... Babamn evde Glden Karabcek dinle- kelime cambaz yle, ilk adm biz attk. diini hatrlyorum. Ben de elik ederNewrozlar benim yolumu oldular, cmleleri dim. Sonradan sesimin gzel olduu belirledi. ncesinde iki alnasl kuralm ortaya knca bir anda lojmanlarn gz- ki yanl bm yapmm, adm duyubebei oldum. Kaymakam, ehrin ileri ramamm; bu iki albmde anlalmayalm gelenleri, ylda bir-iki kere de AnkaKrte syledim, adm kadiye diye ll radan bykler gelirdi, onlarn nnde oldular. Trkiye pakta yazmazken herkes Niark sylerdim. Okulda yarmalara be- halk bu devletin lfer Akbal tand! Bunun ni gnderirlerdi, birinci olur gelirdim. zerine 1995te Miroyu Krtlere yapt Derslerim kt olsa bile retmenler yaptm, hl en ok satan alzulm tamamyla beni geirirdi, sen bizi temsil ettin, yo- bilse oturup alar. bmmdr. ruldun, okul dnda yaptn mesaini diMiro ivan Perwer ve Ci,
wan Haconun at yoldan gidiyordu. Bu iki mzisyeni nasl deerlendiriyorsun? Krt mzii dendiinde akla gelen iki isim hl onlar

Krtenin yasak olduu dnemde yapmtk o albm. Gecelere giderdik, trknn iinde geen aman eman diye sylerdik, arada iki le le le derdik, lgn gibi alklanrdk. Krteyi alenen syleyemiyorduk. Hal byleyken bile konseri dzenleyenler biz sahneden iner inmez bizi karr, kuliste saklard. Bal bana Krte ark sylemek yasakt.

kisiyle de ok yan yana geldim. Krt mzii ok ilerledi, pek ok mzisyen var artk, ama ivan dierlerinden ayrmak gerek, o bu iin hamalln yapt iin nemli. Millet Krteden korkarken o saz elinde doland, her yerde Krte syledi, albmleri insanlara el altndan da olsa ulat. Ciwan ise Krtedeki tekdzelii krd, bunun iin ok nemlidir.
Son albmde bir halay havas var: Xezal Bu, . olmazsa olmaz bir ey, deil mi?

Onu biraz da oynayalm diye yaptm. Krtler sadece gerek hayatta deil, arklarnda da alyor, atlar o kadar fazla ki... Alamak alamay, ac acy getiriyor. Mutsuz olduun zaman mutluluu kendine ekemezsin. Onun iin, uzunhavalardan biraz kurtulalm, oynayalm, elenelim istedim. Bizim de buna hakkmz var, biz de insanz. Albme Xezalyi koydum, dedim ki, kendi kendinize oynayn, ne bu efkr? (glyor)

BR+BR | 37 | EKM 2010

Ricochet, grup olmayan bir grup gibi. Dnem dnem farkl elemanlar katlm, hepinizin farkl isimlerle farkl projeleri var...

RICOCHET

James Hakan Dedeolu: Bu albmn, bu grubun oturmas epey ge oldu maalesef. Belki araya alt-yedi yl girmeseydi, byle olmazd. ar (Kkay) youn alyordu bir dnem, Erol ve Onur (Gven) da alyorlar. Taylan (Turan) baka bir lem zaten. Bizden gen insanlarn yaratt

Gerekst tragedya
Be Kadky sakininin genlik hevesiydi Ricochet. Bugnse, ilk albmn yaynlam olgun bir grup. Peyotenin albm salvosunun nemli ayaklarndan Ricochetnin alt perdeden, ok barmayan indiesinin ardnda, prodksiyon koltuunda Replikasn Barkn Engini var. Grubun kafadaryla on yln muhasebesine oturduk...
Sylei: Cem Sorgu

tecrbeyle oluan eyler. Bizim hi seyircimiz olmad. Yeni yeni, tek tk, daha nce konserlerimizde grmediim insanlar gryorum. Umarm saylar artar. Erol: Bir kalabaln tesadfen izleyip sevme ihtimali olan ortamlarda alma frsatmz da olmad. Bir niversite konseri ya da bir festival gibi mesela. ar: Tabii sreklilik de olmad. imdi Ricochet ama, arada Kaluza, Geist [im Glas] gibi isimlerle de mziimizi yaptk. Yamza gre az konser verdik; hoplayp zplayan, sahne adam tabiatna uygun adamlar da deiliz.
Her birinizin gndz baka hayatlar var. Bahsettiiniz o gen jenerasyonun bu tr angajmanlar, mecburiyetleri daha m az? Siz de gndz urganlarndan kurtulsanz, belki de stdyolarda, sahnelerde yatp kalkacaksnz.

durumu bizim salamamz imknsz; biz haftada iki saat prova yapabiliyoruz, onun dnda birbirimizi gremiyoruz. Hadi grup gibi olalm, daha fazla grelim diyemiyoruz. Hepimiz biraz kendi apnda antika tipleriz. Bence biz bir grubuz, ama dardan bakld zaman bir grup olmann kriterlerini yerine getirmiyor gibi grnyoruz, getirmiyoruz da. Sanal ortamlarda daha aktif varolmak, bizim piyasamzn kalbinin att yerlerde srekli gz nnde olmak, baka gruplarla sahneye kmak... Byle eyler yapmyoruz. Yapmak istemediimizden deil, ama yle hayatlarmz yok. Erol Arman: On yl nce de byleydik. alma hayatna girdik diye bir eyler deimedi. Hepimizin kafasnda gzel mzik diye bir ey var, bu mzii bir arada olduumuz zaman yaatmaya, ortaya koymaya alyoruz. Hibir zaman hayatlar birbiri iine geen insanlar olmadk. Buna gerek olduunu da dnmyorum. ar Kkay: Braksan evde oturacak adamlarz hepimiz. Ama mzii ve birbirimizi ok seviyoruz. Grup gibi, dostluklarmz da ok eski. Bizim jenerasyonumuz evlendi, oluk ocuk sahibi oldu ve bizimle pek ilgilenmiyor. Bizden sonraki jenerasyona hitap etmeye alyoruz, ama biraz uzaktan. Baz gruplarsa takipileriyle beraber gelir. 2001de Captain Ahab yaptmzda ki zamanna gre ok iyi bir kaytt biraz daha ilgiye mazhar olmu olsak, belki biz de bugn kitleli bir grup olurduk.
Yani gzel bir arkadaln rnsnz, bir albm kardnz, ama peine dmyorsunuz...

Hakan: Taylan gitmeseydi, iler farkl olabilirdi. Onun yokluunda, arada taklan birtakm adamlar haline geldik. Gerekten grup olabilir miyiz, hayatmz mzik zerine kurabilir miyiz diye bir karar veremedik. Duygusal adamlarz. Taylan gitti, Emir gitti, gelen kiilerle de kaynaamadk. stanbuldaki ou davulcuyla altk. Hepsi ok iyi davulculard, kimisiyle de ok iyi aldklar iin alamadk. Dolaysyla, gndz hayat ilk kimliimiz haline geldi. Bundan ikyeti deiliz aslnda. Ben kendime mzisyen demek istemiyorum, yapmak istediim bir sr ey var. Erol: Bir de tabii taviz vermeden mzik yapmak istedik. Kulamza ne gzel geliyorsa, onu yapmak istedik. Bizim kulamza gzel gelen ey de, Trkiyede popler olabilecek bir ey deil. ar: 2001 ylnda Captain Ahab yaptmzda bize niye Trke yapmyorsunuz diyenler oldu. O yllar kendi ngilizce paralarn yapan grup ok azd. Byle gruplar ortaya kp feedback almaya baladklarnda biz otuzlarmza gelmitik. Baktk ki bir sahne olumaya balad ve o sralarda Taylan dnd, tekrar baladk.
Taylann yokluunda viyolonsel girmi gruba, Ekin Sana klavyeyle dahil olmu...

Hakan: Bir sr grup var ve kendilerini tatmin edebiliyorlar aktif olduklar iin. Konserlerde izleyicileriyle daha fazla ilikileri var. Bunlarn hret ve parayla ilgisi yok, ama biz buraya bile gelemedik. ar: Sonuta, sahnede durmak, renilen bir ey. James Brown deilsen, duruun, seyirciyi ynlendirmen zamanla,

Hakan: Taylann dnmeyeceini dndmz sralarda kendiliinden oluan bir ey oldu o. Ben pek hatrlamyorum; askerliime ve evliliime denk geldi. Gzm atmda Geist vard. Geist lejyoner ekibiydi, bize umut verdi. Erol: O sralarda basmz Onurla tantk. Alt-yedi ay sonra Onur bizi evde de bir eyler yapabilme fikrine altrd. Biz sadece stdyoya gitmeyi biliyorduk. Evde enstrmanlarmz alp programlar yardmyla bunlara bir eyler dahil etmeyi Onurdan rendik. ar: lk kurulduunda grup ben, Taylan ve Eroldan oluuyordu. Dolaysyla, Taylann Ricochetnin mzii zerinde ok byk etkisi var. stanbulun en iyi davulcusu olmayabilir, ama beste yapma, paralar ekillendirme, strktr kurma asndan ok etkisi var. Kadkyde imdilerde kapal olan Dnyada Taylanla tekrar baladk, isim de tekrar Ricochet olsun dedik. Peyote, Geist [im Glas] oldu-

BR+BR | 38 | EKM 2010

umuz zamandan bizi biliyordu. Prodktr olarak Barkn Engin iin iine girince, sonu ilk albmmz The Burning One oldu.
Albm ev kayd mantyla, farkl zamanlarda kaydedilmi enstrmanlar bilgisayar programlar marifetiyle bir araya getirerek mi yaptnz?

Hakan: Sadece vokaller yle. Dier enstrmanlar canl kaydedildi. Drt gnde her eyi kaydettik, arnn vokaller ise ayda kaydedildi. ar: Barknn vokalde farkl eyleri deneyebileceimizi fark etmesi, vokali ayr kaydetmemize ve srenin uzamasna neden oldu. Her para iin yirmi-otuz vokal denemesi yaptk. Paralar farkl zamanlarda farkl yerlerde kaydettik. Gruba da srpriz oldu. Hakan: Vokal kaytlar geldiinde hepimiz nce yle bir irkiliyorduk. Bildiimiz vokaller deildi. ar umutu sanki, ama ereve ortaya knca paralara ok yakt.
Peyote iin iine girmeden nce bir albm abanz var myd?

Hakan: Birisi bunu basar veya basmaz, biz bunu kaydedelim diye baladk. Peyote sonra devreye girdi.
ar ve Erolun ahbapl lise alarna dayanyor. Kiisel mzik maceralarnz nasl balad peki? Evlerinizde ne dinlenirdi?

ar: Ailem mzikle har neir deildi. Almanyada bydm. Annem Frank Sinatray ok severdi. Evde Bar Mano, Cem Karaca, Orhan Gencebay plaklarn hatrlyorum, ilerleyen zamanlarda o plaklar sattm. 1983te, alt yamda Trkiyeye dndkten sonra da mzik hayatmda ok belirleyici ve ncelii olan bir ey deildi. Hazrlktayken bir gn Queenin The Miracle albm elime geti. Ksa bir dnem Guns N Roses dinledim, Erolun Use Your Illusion I kasetini haclamtm. Sonras Nirvana tabii ki: lk dinlediimde o zamana kadarki hibir eye benzemediini dnm ve bylenmitim. 199394 yllarnda bana mzii sevdiren Seattle dnemi oldu, Erolla da bylece bir araya geldik. lk satn aldm, Stone Temple Pilotsn Core albm. Alman Lisesinde, 2. snfta Erolla ilk grubumuz Whisper kurduk. Pearl Jam, Nirvana, Stone Temple Pilots, Green Day paralarn alyorduk. Bir konser verdik ve daldk. Erol: Ben daha sert mziklere getim, ar ise grungea devam etti. ar: Vokal anlaymz deiti zamanla. Ben vokali enstrman gibi dnyorum. Paralar domine etmekten korkuyorum. Ama mzii sevmemde rol alan gruplarda vokal dominasyonu

vard, mesela Pearl Jamde. dnyorum. Bu albmn szlerini yazarken Erol: Ben abim nedeniyle Beatles dinlerdim. bir karakter oluturdum, arklar onun zihnindeki yolculuklar gibi dnebiliriz. Para sralaMichael Jackson var bir de. Belinda Carlisle, Debbie Gibson gibi pop kanalm da var metal masna baktmz zaman, eski usl bir tragedya ncesi. Kuzenimle thrashe daldk, sonras grun- var. Albmn sonuna doru o yolculuk hiddete ge. Orada da Soundgardenla baladm, daha ve fkeye dnp koyvermilie doru gidiyor. sert bulduum iin. Yamz ilerledike eitli Genel olarak sylenen eyler direkt politik deeyler kefetme ihtiyacmz da artyor. ocukluil, ama bildiimiz anlamda olmamakla birlikte umdan Ruhi Su, Zlf Livaneli hatrlyorum. politika da barndryor. Kafas kark birinin Hakan: Benim iin de Michael sayklamalar diyebilirim. Jackson ve muhtelif poplar vard, Bir arkda Hakan: arnn bilime, kozama Elton John ve Stingi ayr semosa, matematie duyduu illde bir dervii verdim. Metal gruplarna kendimi ginin de izleri var. gzmn nne altrmaya altm hatrlyorum. getiriyorum, hava ar: Gerek ile gerekst Srekli dinlersem olur diye dn- aydnlkken her arasnda geziniyor szler. Umadm, ama hibir zaman da alma- eye inanma diyor rm dinleyicinin kafasnda bir dm. Benzer gruplarn soft eyler uyandryordur. Albme szler. Dedii deil paralarn seviyordum, nk pop ama, verdii his bir dinleme klavuzu koymay damarm daha glyd. Seattle dndm, ama dikte eder diye nemli. Dnce tavr olarak ok seviyordum, ama vazgetim. The Richard Mutt duyguyu takip bana karanlk geliyordu. Daha ba- ediyor, tek bana Casei sylerken lde bir derka bir ey istiyordum; buna karlk bir ey ifade etmiyor. vii gzmn nne getiriyogelenler Dinosaur Jr., Bad Religion, rum, hava aydnlkken her Smashing Pumpkins gibi gruplard. Kendimi asl eye inanma diyor szler. Dedii ey ok bulduklarm da Pavement, Sebadoh oldu galiba. nemli deil, ama verdii his nemli. Bizim Grungen metale alan bir taraf olduu iin pek mziimiz arka plan mzii deil. snamadm sanrm... Trkiyede doup byNasl yazlyor ve besteleniyor paralar? dm. Ben kkken babam randayd. Evde pek ar: Singer-songwriter gibi szleri yazp hamzik hatrlamyorum. Annem Cat Stevens ok di arkadalar demiyoruz. Hakan veya Erol bir severdi. Abba, Beatles plaklar vard, ama kulabeste getiriyor, ben onun zerine doalama yamda daha ok tvdeki reklam mzikleri yer etpyorum, tema oradan kyor. Vokal, enstrmi nedense. Babam hayatnn son yllarnda manlar arasnda bir yer bulmaya alyor. trkye, halk mziine sarmt. Hatta 90 balaErol: Keke biraz da ar yazsa, ben onun r Kzlrmak, Karde Trkler hatrlyorum. Karzerine beste yapsam. Bizimki ar i. Bazen de Trklerin doduu zamanlar babam ar geliyor ve hadi abi aln diyor. Ya abi, ne Boazii niversitesi dergisini yapyordu, onlarla alacam? Biraz da tersi olsa fena olmaz. ilk rportajlardan birini yapmt. Annem ngiSahnede Hakan ve Erolun gitarlaryla vokalin liz; Bradfordda doup bym. Beatles Bradiinde ve etrafnda dolamalarnn etkileyici bir sakinlii var... fordda sadece bir kere konser vermi ve o Hakan: Yllarca beraber almaktan kaynaklansralarda doal olarak bir Beatles fanatii olan yor. Partisyonlar zerine konumuyoruz. Erolla annem bu konsere gitmek istemi, fakat ciddi bir konumadan anlaabiliyoruz. Bunun zerine Beatles kart olan dedem izin vermemi, anar vokalleri ekleyince dediin ey oluyor. nem de evden kam. Fakat korkmu ve konser ar: Bazen davul ne kyor. Vokalle dier balamadan eve dnm. Gzel bir hikyesi olaenstrmanlarn konumalar bir paralellik olubilirdi ama, onun yerine bu hikyeyi dinliyoruz. Szleri ar yazyor, grup olarak szleri tartturuyor. Kelimeler birer spot aslnda. Klibini eyor musunuz daha sonra? Szlerde ana temakeceimiz Monkeys Heart sadece iki dizeden larnz ne? oluan bir para. Gittike ykselen bir isyan sz Hakan: Hepimizin grupta tanmlamadmz konusu. Aslnda orada mhim olan bir duygu; vazifeleri var. Birbirimize dokunmuyoruz. dnce, duyguyu takip ediyor. O duyguyu yaar: Albmdeki bir-iki parada ak nde olkalayamyorsan, szleri anlaman kolay deil. makla beraber, daha ziyade hayal krkl ve Erolun annesi gerek bir eyler yazsana dearayla, varl sorgulamakla derdim var diye miti. (glyor)

soldan saa: Erol Arman (gitar), Onur Gven (bas), James Hakan Dedeolu (gitar). ar Kkay (vokal), Ayrca Dedeolu Oakta, Turan Oakta ve Toz ve Tozda, Arman Seawolf & Wondersta, Gven Rainy Sundayste alyor. Ricochetnin en yakn tarihli konserleri 10 Kasmda Nubluda ve 12 Kasmda Kargada...

Fotoraflar: ahan Nuholu

JUSTIN SULLIVAN

New Model Army, post-punk dneminde kp bugnlere gelmeyi baaran ender gruplardan biri. O zamanlar biri gelip New Model Army ile otuz yl devireceinizi syleseydi, ne dnrdnz?

Otuz yldr sahnedesiniz, fakat yalnzca 11 stdyo albmnz var.

Umutlu metaforlar
Kurak 80lerin yzak, punk mirasnn bayraktar New Model Army, ne mutlu ki yeniden stanbul ve Ankaradayd. Grubun demirba Justin Sullivana Trkiyeye avdetinden nce telefon etmitik...
Sylei: Vehbi Grgl

Justn Sullvan: nanmazdm herhalde. Daha dorusu, ne katlr ne katlmazdm, nk baladmz ilk gnden bu yana plan deil, mzik yapmay tercih ettik. Bir yol belirleyip izdiimiz rotay takip etseydik, bugn muhtemelen bahemle ilgileniyor

Eer EMI ile devam etseydik, bugn 30. ylmz 30. albmmzle kutlayacaktk belki de, kim bilir! (glyor) Bugn daha fazla para kazanyor olabilirdik, ama seri retime geip birbirine benzeyen arklar yazmak bize ters. stediimiz mzii istediimiz zaman yapabilme zgrlne sahip olduumuz iin mutluyuz.
New Model Army soundu baladnz gnden bu yana evrilirken dinleyici profilinizde bir deiiklik oldu mu?

olurdum. (glyor)
Doaya dknlnz Island gibi NMA arklarndan anlalyor, bu sizi belki de daha mutlu ederdi...

yle syleyeyim, son katldmz festivallerden biri gotik rock, dieriyse hippi festivaliydi. alacamz festivale gre ark seimi yapmyoruz. Eer Vengeancedan bu yana mzikal deiim yaamam olsaydk, bunu baaramazdk. Dolaysyla, u insanlar bizi dinliyor ya da hippi mzii yapyoruz gibi bir tanm yapmam mmkn deil. Bu, yaptmz mziin ulat kitleyi belli snrlara hapsetmeye almaktan baka bir ie yaramaz.
Yeni albmnz Today Is A Good Day Higha (2007) k, yasla olduka yksek tempolu, fakat High aratmayacak kadar karamsarlaabiliyor bazen. Autumnun nakaratnda Everything is beautiful, because everything is dying (Her ey gzel, nk her ey lyor) diyorsunuz mesela.

Sanmam. Pek rahatna dkn biri olduumu syleyemem. yle olsaydm, dev plak irketlerinden birine balanp birka hit albm yapar, sonra emekliye ayrlrdm.
Thunder and Consolation (1989) ve No Rest For The Wicked (1985) gibi en hit albmlerinizi yaynladnzda EMIa balydnz ama...

Bunun, bir seimden ok, tesadf olduunu syleyebilirim. Drt yldr sahnede alyorduk, ilk albmmzle (Vengeance, 1984) byk ilgi grmtk. O zamanlar EMIla anlamann bizim iin bir sakncas yoktu. Fakat zaman iinde grdk ki, bu heriflerin amac iyi mzik falan deil, daha ok para basmak sadece. Senin de ayn beklentileri tadn dnerek daha ok satacak albmler kaydetmeni bekliyorlar. Zaman kstlamalar da cabas.

Kulaa karamsar geliyor demek! (glyor) Autumn aslnda olduka neeli bir melodiye sahip, ama szleri dinleyenin algsna gre ekilleniyor. Dnsenize, insanlar hayatlarnn ne kadar monoton olduunu syler hep, peki neden bu kadar bkkn insan kendini asmyor da, yaamay tercih ediyor? Oysa intihar da bir seenek, yle deil mi? Hayat gzel klan da budur; intihar etmek, ou insan iin hi gereklemeyecek bir seenek olarak orada durur ve insan eceliyle lene dek hayat iin hep daha iyisini umarak yaamaya devam eder. Her hayal krkl

DNDEN BUGNE NMA

Punkn zgr ruhu


30. yln kutlayan New Model Army, aktivist tavrn mziine yanstmay melodilerinin albenisini yitirmeden baarm bir grup. lk yllarnda protest ark szleri yznden byk plak irketleri tarafndan reddedilmilerdi. Thatchera ve neoliberalizme gndermelerle dolu Vengeance albm, bamsz plak irketi Abstract Recordstan yaynlanmt. The Smithsi zirvedeki yerinden eden grubun kapsn byk plak irketleri de andrmaya balayacakt bundan sonra... Adn 1645te i sava srasnda ngiltere parlamentosunun kurduu ordudan alan New Model Armynin 90l yllarnn 80lere kyasla snk getii sylenebilir. Yeni jenerasyona geni lde hitap edememelerinin sebebi de, toplama albmlerle, konser kaytlaryla geirilen bu l dnem oldu muhtemelen. Justin Sullivan, yan projesi Red Sky Covena younlat; bizlerse NMA iin kayp olarak nitelenebilecek dnemin materyallerine Lost Songs ile ancak 2002de kavuabildik. Bundan sonra grup yeniden eski retkenliine kavuup Carnival , High ve en son albmleri Today Is A Good Day gibi kalburst kaytlara imza att. arklarnda politika ve dinle ili dl olmay seven Justin Sullivan, imdilerde kendini bir Hristiyandan ok pagan olarak tanmlasa da, ncilden alntlanan bir ayeti albm ad yapmakta hibir saknca grmedi (No Rest For The Wicked / Hainlere rahat yok). Benim iin Tanr, doa demek diyor bir syleisinde. NMAnn ark szlerinde siyas konulardan, savalardan, sivil eitsizliklerden dem vurulmasna ramen naif atmosferi hissetmek de zor deil. Robert Christgaunun dedii gibi: NMAnn mzii, politik konulara yeni yeni ilgi duymaya balam, ailesiyle oturan 19 yanda bir gencin aktivizmi kadar temiz ve samimi. Sylemlerini sradan bir insann siyas yaknmalarna ayna tutacak kadar somut, dorudan ve anlalabilir tutabiliyor NMA. NMA arklarnda folk armlar yapan szleri de duymak mmkn. Folk, grubun agresifliini grece yitirdii bugn bile sound olarak fazlasyla naif gelebilir dinleyicinin kulana. Misal, Here Comes The Warda Sullivan sze yle balyor: Bugn, siz bu arky dinlerken / 394 bin ocuk bu dnyaya geldi / Bu anm kylarda dalgalar gibi alktan krlrken / ocuklar, tarihin ve henz yazlmam tarihin vebalini tayorlar. NMA diskografisinde buna benzer baka arklar bulmak zor deil, grubu anaakm punka yaknlatran bu gaz paralar eliinde kendimizi kaybetmemiz de yle! Meraklsna: NMA, 30. yldnm vesilesiyle DVD, 30 arklk bir antoloji, fotoraf ve notlarla dolu seksen sayfalk bir kitapktan oluan bir box-setin haberini mutulad. Yalnzca grubun internet sitesinden satlacak olan box-seti satn almak iin gerekli bilgiler www.newmodelarmy.org da. Vehbi Grgl

Fotoraflar: ahan Nuholu

nnda sarld karamsar dncelerse, aslnda hi gereklemeyecek olanlardr.


Metaforlara da ska yer veriyorsunuz. White Coats ve The Charge gibi arklarda mesela

Metafor kullanmay seviyorum. Her ark ayr bir hikye aslnda. Mesaj vermek ya da dile dolanan sloganlar yaratmak deil derdimiz. Bu ok yzeysel bir yaklam olurdu. Klielemi sloganlar yerine, derdimizi iirsel bir dil kullanarak yazlm hikyelerle anlatmak ok daha yaratc geliyor bana.
51st Statede Thatcher ak ak eletirmitiniz

ma, petrol szntlar, doal kaynaklarn umursamazca kullanlmas derken, gnbegn kapitalist dzenin yeni bir kriziyle karlayoruz. Bu ktlklerin sorumlularn orana vursak, muhtemelen en byk ve sorumsuz g kayna olarak Amerika birinci srada gelir. Nasl insanlk tarihi Osmanl ya da Bizans gibi yzlerce yllk imparatorluklarn bile sonunu grdyse, Amerikan imparatorluunun yklna da ahit olacak. Bu arada, referandum yarnd, deil mi?
Pazar gn. Trkiyedeki gelimeleri de yakndan takip ediyorsunuz anlalan.

Thatchern itaatkrl yznden Britanya, neredeyse ABDye bal bir eyalet gibi hareket etmeye balamt. 51st State (51. Eyalet) benzetmesi de bu adan bakldnda gayet yerinde.
Genellikle tercih ettiiniz st kapal anlatm bile, Amerikada alma izninizin engellenmesine yetmi belli ki. Bu durum hakknda ne dnyorsunuz?

Ankaray daha ok sevmitim; Umurumda deil. Amerikada agze daha yaln lmak ya da yaamak gibi bir dgrnmesine ncem olsa belki umursardm, ramen, mutlak ama byle isteklerim olmad bir ruhu var. iin umurumda olduunu syleAni Harabeleri mem. de muhteemdi!
zgrlkler lkesinde byle bir engelle karlamanz ironik deil mi?

Evet, Erdoan ok ilgin bir adam. Msrdaki gelimeler de ilgimi ekiyor mesela, ama Mbarek, demin bahsettiimiz g kskacna skp kalm bir lider olduu iin hikyesi o kadar da orijinal deil. Erdoansa, bir yandan asker gcn ynetimde sz hakkna sahip olmasna stanbul ok gzel kar karken, dier yandan laiklebir ehir, ama gzel ri kktendinci gemiiyle korkutaolduu kadar da biliyor. Sen ne oy kullanacaksn? karmakark. (glyor)
Henz karar vermedim.

Trkiyede yaayan bir dostumla konutuk geenlerde, o da kararsz olduunu syledi. Ordu ve din arasnda seim yapmak zor olsa gerek.
Daha nce Ankara ve stanbulda konserler vermitiniz. ehirleri gezme frsatnz oldu mu?

Amerika bir modern zamanlar imparatorluu. Gc elinde tuttuu iin zgrln tanmn istedii yne ekebilme lksne sahip. nsanlar gce sahip olmak iin varlarn yoklarn koyarlar ortaya, ama g sahibi olduklar zaman anlarlar ki, o kadar da gl deillerdir. Amerika gibi bir szde byk g, onyllardr Irak demokratikletirmek ya da Ortadouda huzuru salamak gibi sorumluluklar kendine atfederek dier lkelerin beklentilerini karlamaya, gz boyamaya kalkt. Kendine zgr bir lkede bize vize verilmemesini dnmeye deer bulmuyorum.
Albmle ayn ad tayan Today Is A Good Dayde son ekonomik krizden dem vurmusunuz...

ok deil, ama her iki ehirde de haklarnda fikir sahibi olacak kadar zaman geirdiimi dnyorum. stanbul ok gzel bir ehir, ama gzel olduu kadar da karmakark. Ankaray daha ok sevmitim; gze daha yaln grnmesine ramen, mutlak bir ruhu var. stanbula kyasla daha somut, daha zgvenli bir ehir izlenimi veriyor bana. Ah, bir de Karsn dousuna gitmitim, Ani Harabeleri muhteemdi! Saatlerce oturup etraf izlediimi hatrlyorum.
Turne sonras planlarnz neler? Yeni arklar yazmaya frsatnz oluyor mu?

Aynen yle. Emein smrlmesi, kresel sn-

Hibir fikrim yok! Uzun sredir stdyoya girmedik, akas bu ara ark yazmak hususunda tembellik ediyorum. Bir ey yapacam elbet, ama ne olduunu zaman gsterecek. u an turnenin keyfini karmakla megulm.

BR+BR | 41 | EKM 2010

TEFRKA: CEMAL KAFADARLA ARKILI TARH (6)

CHANGES (Davd Bowe, Hunky Dory) Cemal Kafadar: (dinliyor) Bilemeyeceim... Rock tarihinde kendisini en ok deitirenlerden biri...

Off Damardan!
Tefrikamzn altnc blmnde David Bowie ve Clash eliinde resm tarihin tekiletirdii yenierilere ve Osmanlya feleini artan isyanlara yol alyoruz...
Sylei: Ycel Gktrk - Ula zdemir

Haa, vay anasn! Hakikaten en ok deitirenlerden biri. ok nev-i ahsna mnhasr bir adam. Beatles ve etrafndaki birok grup ok popler, yaygn bir moda yaratt; salaryla, giyimleriyle... Halbuki David Bowie gibi olmak ok zor. San biraz benzetebilirsin belki ama, o uzaydan dm gibiydi. Uzayl bir arks da yok muydu? (glyor)

selliin kabul dersek, ondan sonraki adma cinselliin kefi diyebiliriz. Bir dakika, hangi cinsellik? dedi David Bowie gibileri. Tamam, zgrletirelim ama, neyi? O neyi dallanp budakland, 70lerden beri ortaya ok karmak bir tablo kverdi. Birok eyin varln biliyoruz artk, en azndan. I. brahimin, Deli brahimin krkle kapl odada sevimek istemesi ya da bana ehrin en iman kadnn getirin demesini de artk bir cinsel ynelim, bir feti olarak yorumlayabiliyoruz. Deli brahimin ok kaba bir tasnifle homo ya da hetero olmasn aan sorular sormaya balyoruz.
Ayn trden sorular Yenieri Oca iin de sorabiliriz. Yenierileri nereye koyacaz? Yenieriler imdiye dek anlatld gibi miydi? Balangta ok faydal bir asker g, sonra bozuluyor yozlayor; her trl reform giriimine isteme, zk diye kazan kaldran, imparatorluun gerilemesinden birinci derecede sorumlu gerici bir g haline geliyor ve nihayet 1826da ortadan kaldrlyor vaka-i hayriye hayrl , vaka. Bu, Trkiyede hem san hem solun her renginin btnyle mutabk olduu bir anlat. Peki, hakikat yle mi? Galiba yenieri meselesini anlamadan Osmanl tarihini ve hatta bugn anlamak mmkn deil. Bir yandan da yenierilik dnya tarihi leinde de eine rastlanmayan zgnlkte bir kurum. Bu konuyu konumak iin David Bowieyi ve Changesi sememizin sebebi, yenieriliin temelinde devirme sistemi olduu gibi, zaman iinde ok nemli deiimlerden gemesi.

Birka tane vard, Space Oddity Ziggy Stardust Life On , , Mars Bir de Dnyaya Den Adam filminde barol oyna... mt.

Ayr bir boyuttan geldi onun sesi, onun frekans... Uzaydan dp gelmi bir adam gibiydi hakikaten. Uzun sa ilk ktnda, ne bu ya, ibne misiniz! dendi ama, yine de rahat kabul grd. yle bir grnm tarihte ok var aslnda, Kalender derviler, Bar Manonun filan yknd Orta Asya Trk tipi... Ne kadar sahici tarihdir, ne kadar deildir, ayr konu, yle bir tipleme var. Ama Bowienin turuncusunu nereye koyacaksn? (glyor) Ya da makyajl yzn... O Beatles deil artk, hatta Mick Jagger dahi deil, ki Jagger biraz daha makyaja giden bir adam. Ama Jagger o suratla herhalde ok rahat eril apknlk yapacak bir adam. Ama David Bowieyi bilemiyoruz nereye koyacamz. Diskoya gitse kza m ynelir, erkee mi; o grnmden hi karamazsn. (glyor) 1960lar kltrnn dnmlerinden bahsetmitik ya, ie dn, Dou kltrlerini kefetme filan, bir dier adm cinsel devrim; sexual revolution laflar o zamandan beri duyuluyor. Cinselliin deiik biimlerinin yanstlmas, konuulmas, mzik zerinden aliterasyonla mzakere edilmesi gibi bir durum oldu. Ksaca gey kltr denebilir, ama o da deil, daha geni bir ey... Byk kaplar ald o ikinci admla birlikte. 60lar kltrnn cinsellikle ilikisine cin-

Srf yenieri deil, devirme sistemi de 12. yzyldan balayarak 15. yzyla kadar Anadoluda ve Rumelinde olan bitenler ki Cihan resindede bunu anlatmaya almtm ve o balam anlalmadan anlalamaz. Kimliklerin ok byk akkanlk ve deikenlik kazanmas ihtidalar yoluyla ksmen, ama srf ihtidalar yoluyla da deil ve siyas aidiyetlerin hzla deimesi sz konusu. Mihalolu gazi rnein: Mihal, Mihalis, Kse Mihalis diye bir adam, komusu Osman Gazi. Osmanla bir noktada ittifak yapmaya balyor en azndan menkbev olarak hikye bu ve gel beraber akna gidelim diyor. O noktada hl Mihalis. Sonra bir rya gryor, din deitiriyor, Osmanla birlikte yaptklar aknlar gaza olarak yorumlamaya balyor, Mihal Gazi oluyor. Sonra, onun oullar, Mihaloullar Balkanlarda nam yryen bir hanedan oluyor. Evrenos da ayn ekilde... Makedonyada bir yerde babasnn kabri bulundu. imdi ykk bir trbe ama, tahrir defterlerinde yeri belli, Evrenosun babasna ait olduu syleniyor, ad Prang. Hadi buyurun! Frenk mi? Olabilir. 13., 14. yzyllarda, bilhassa 1204 Hal Seferi ve stanbulun yamalanmas olayndan sonra, Balkanlarda ve Anadoluda bir sr Latin kkenli maceraperest adam var. Bir ksm din deitiriyor, bir ksm deitirmiyor, siyas aidiyet yoluyla bambaka yaplarn iine giriyorlar. yle bir akkanlk ve deikenlik var, bir kere bunu kaydetmeliyiz. Bizansl kaynaklarn Turkopouli dedikleri ocuklar var, onlarn ne olduklarn da tam bilmiyoruz, ama, bir ihtimal Bizansl Rum-Hristiyan anne ile Mslman babadan domu ocuklar olduu. Tabii Mslmanln eitli biimleri var, Hristiyanln eitli biimleri var. Trkln de eitli biimleri var, o da yekpare deil. Olga-Bolga sorunu var dilde mesela, daha o devirde ad konmu bir vaka. ounluk Ouz Trkesi konuuyor, oldu, ol, olas diyor, ama bir ksm da Kpak Trkesiyle bold, bolga, bolgan diyor. Byle bir karklk olduu, baya farkl iki deiik Trk dilinin konuulduu, Anadoluda daha o zaman dikkati ekiyor. Uzun zaman iinde, nispeten daha btnlk tayan kimliklere dnyor bunlar. yle bir dnem 13., 14. yzyllar. O dnemde, herkes deiik kkenden insan gcn onlarn ok nemli bir ksm kle kkenli alp saray hizmetkr ya da daha byk saylarda asker olarak kullanyor. Btn beylikler byle yapyor; Bizansllar da.

Fotoraflar: ahan Nuholu

Bunlar arasnda devirme, Osmanllarn kendine has bir icad.


Bizansta yok mu devirme sistemi?

Sistematik bir uygulama olarak yok, ama Bizans hizmetindeki Ermeni, Trk, Viking kkenli insanlarn esir olsun, paral asker olsun bir ksm sistem iinde eriyebiliyor. Osmanlnn sadrazamna tekabl eden Bizans makamnda Aksukos diye biri var mesela. Bir Trk ocuu, Bizansllar alyor, saraya getiriyor; sarayda byyor, ykseliyor. Bu, devirme sisteminden bildiimiz mobiliteye benziyor, ama sistematik deil. O dnemde ok deiik kkenlerden gelen insan kaynaklarn alp yourmak, kimlik ve aidiyetlerini biimlendirmek yaygn bir durum. Abbasiler filan da ordularnda daha ok Trk kullanyorlar. Memlk ordularndaki Trklerin ou orta Asyal, pagan, giderek Kuzey-orta Asyal, Kpak kkenli. Ama, Osmanllar deiik bir adm atyor, devirmeyi sistematikletiriyor. kincisi, slm dnyasnda hi yaplmayan bir eyi yapyorlar, kendi topraklarndan ocuklar alyorlar. Kural olarak, ki bu yzde 99.99 uygulanm bir ey, zorla din deitirme hadisesi yok. Dolaysyla, kle asker kullanacaksan, Darl slmn dndan gelmek zorunda; Darl slmn iinden kimseyi kleletiremezsin. Orada da kk tartmalar var, ama prensip itibariyle byle. Ancak, Osmanllar kendi hkimiyetlerini tesis ettikleri topraklardan ocuklar alyorlar. Bir de bunu 200 yl boyunca, belli aralklarla ve belli younluklarla, ihtiyaca gre, sistematik olarak yapyorlar.
Devirmenin sistematiklemesi ne zaman, nasl balyor?

Bir noktada Osmanllar yeni bir ordu kurmak istiyor. Yenieri, yeni ordu demek. Yeni ordu laf her zaman iin son derece dikkat ekici bir laf. 17. yzyl Britanyasnda yeni ordu (New Model Army) diye bir ey kyor, yer yerinden oynuyor. Btn o parlamentonun oluumu savalar, Cromwell-hanedan kavgalar hep yeni ordu kavram etrafnda dnyor. Bugn de yeni niversite, yeni ordu dediimiz anda talar oynar. Osmanl Yenieri Oca diye bir ey kuruyor; bu ok bilinli bir adm.
I. Murat dnemi, deil mi?

Evet. andarlnn (Halil) dnd bir ey bu; andarlya da Kara Rstemin nerdii syleniyor Osmanl kaynaklarnda. Kara Rstem, andarlya bunca hanlk mal niye pe atarss? diyor. Nedir, pe attmz? diyor andarl. E, bunca esir toplanyor bu topraklardan, onlarn bete birinin hazineye ait olmas lzm diyor Kara Rstem. Penik, yani bete bir uygulamas orada balyor, ki bu eriat ve o gelenekler erevesinde caiz, yasal. Geliboluya bir penik emini koyuyorlar, nk esirlerin ou Rumelinden Anadoluya geecek. stanbul daha alnmam, Gelibolu tek nemli, ciddi gmrk noktas. Gelibolu gmrnde bete bir kesiyorlar. Ya da esir bana para verebiliyor, nakite de eviriyor yani. O kadar da souk bir sistem bu. Diyelim drt esirin var, beincisi yok, drdn de gtreceksin; o zaman esirlerinin deeri 125 akeyse, esir bana 25 ake vereceksin. Drt esir iin 100 ake veriyorsun, sonra o drt esiri Anadoluya getirip satabiliyorsun. Bugn bize ok uzak ama, btn Akdeniz havzasnda ve dnyann baka yerlerinde muaz-

yorlar, devlet asndan ok daha az nemi haiz ekillerde kullanyorlar. Onun yerine andarl peniki balatyor. Yenieri ordusunun kuruluunu anlatrken Akpaazde bir beyit veriyor; bence kilit: Gereklidir yenieri kapuda / Ki han gzleyeler her tapuda. Tapu, hizmet demek. yle bir ordu kurmak istiyor ki, tek aidiyeti, tek sadakati, tek ynelimi Han olsun. teki adamlar Han Yeni ordu niye kuruluyor? gzlemiyor, beyi gzlyor, h gzlyor icabnda. bn-i Haldunun tahlil yntemi bana en makl geO insan kaynaklarn insan kaynaklar deyince leni. Yani, devletli, sarayl, ehirli bir de (glyor) ok soyut, souk kltrn tarasndan bn-i Hal1600lerin banda ve sevimsiz gelen bir dil kulladunda lden gelen birileri, ai- yazlm bir yenieri nyorum, ama devletin gzyret, kabile, klan dayanmasna le, onun perspektifinden kanunnmesi var: yaslanan asabiyye dedii bir gce baktmzda bu kavram kulTrk ocuu sakn sahip. O gle gidiyor, yerleik ehir- almayn, onlar b-din lanmak zorundayz alp yosaray kltrnn bana oturmu urma iinde yepyeni, son ve b-iman olurlar. olan hanedan alaa ediyor, ama 16. yzylda balayan, derece yaratc ve baarl bir ondan sonra ayn problemle kendisi sistematik olarak adm atyorlar. Yeni ordu kukarlayor, nk hanedand, saruyoruz; yle bir ordu olacak hl sren devletin rayd, ehirdi, brokrasiydi, incelik- istedii ekilde ki, buraya gelen efrad Han ti, zarafetti derken, kabile gzlemekten baka hibir i, Mslmanlatrma dayanmas zlmeye balyor, ta- meselesi tarih hibir tapu dnmeyecek. radan yeni devlet kurucularn huru- olarak ele alnmal. Bu ok yeni bir ey. Eski Rocu iin zemin hazrlanm oluyor. madan sonra dnya tarihinde Bu byle dairev ekilde devam ediyor. Asabiyyepek olan bir ey deil. 365 gn, 24 saat sarayn nin zlmesi belasna kar kan bana dayanmahizmetinde olan, maa alan bir ordu. Muhafz alayan yeni akrabalklar (yenieriler sultann hane y deil, ordu. nce iki bin, bin, sonra giderek halk saylyor) ina edilmesi mmkn, gulam rakamlar byyor. Kanun dnemine geldiimizsistemleri bu ynde kullanlyor; kimi baarl, kide, btn kapkullar yenieriler art kapkulu simi baarsz, ama hibiri uzun mrl olamyor. pahileri art cebeciler vs. 20 bin kadar. bn-i Haldun byle bir tahlil yapyor. Buraya 1826ya, Yenieri Ocann kaldrlmasna geliraa be yukar uyarlanabilir diye dnyorum. ken ne kadar? Osmanllarn kapkulu tekiltnn ve hanedann Srf stanbulda, taslaklar dahil, 100 bin kadar oluzun mr, eminim bn-i Haldunu artr ve dduu dnlyor. O noktada ie bir sosyal vaka ndrrd. Ama tahlil yntemi genel hatlaryla olarak bakarsak, bunlarn nemli bir ksm bekr, hl salam bence. Yenieriliin kurulmas balaama yine de aileleri de katmak zorundayz. O zamnda bn-i Haldunun szn ettii trden dn- man, 1826dan etkilenen kesimler dediimizde ramlerin yaandna dair iaretler de var. kam baya byyor. Mesela, A Dedenin Askerlik deyince, sadece savaan orduyu dnhatralar yeniden yaynland. 19. yzyl boyunca meyelim. Ayrca, devletin hizmetlerini gren inyaam, uzun uzun hatrat yazm ok ilgin bir sanlar bunlar. imdiki gibi, asker, memur, polis karakter. Tanzimattan sonra mr daha ok dervilikle, memurlukla geiyor. Babas yenieri; ayrmlar ok net deil. Bu tr eitli hizmetleri 1826 vartasnda, Kandillide mahallelinin korumagrecek kul aryor Osmanl. Kapkulu tekiltlanmas yani... syla kurtuluyor. Bu gibi verilerden biliyoruz, maKapkulundan nce, Osmanllar bir yaya tekilt halle hayatna girmiler. kuruyor. Piyadeye ihtiya var bir kere, sava ynDevirme sistemine dnersek... temleri deiiyor. Yaya ordular kuruyorlar, ama Devirmeyle ilgili bildiimiz en erken veri, 1395 Trkmen airetleri arasndan yaya yazmaya balasularnda Selnik piskoposunun bir vaaz. Seldklar anda farkl farkl kabile aidiyetlerinin ne nik, Osmanllarn eline gemi. Piskopos ocukktn gryorlar. nsanlar niye Osmana biat et- larnz alyorlar, dinlerini deitiriyorlar, asker sin? Ya da, Osmana biat etse bile, bir kulayla beyapyorlar, Mslmanlarn iktidarnn yrmesi yinin szn de dinliyor. Osmanl devletinin ve iin kullanyorlar... diyor. Belli ki en ge 1380lerona hizmet eden andarl gibi adamlarn kabile de, Kosova savann hemen ncesinde bu uygulaaidiyetini ama ve daha farkl bir devlet tesis etme ma var. Ve giderek tekiltlanyor; kapkulu kaygs var. andarl, birok adan muazzam tekilt iinde yenieriler en byk para, ama nemli bir adam. Sonunda, Fatih, o nemi bildii sadece bir para. Kapkullarnn bir ksm kle kiin, fetihten sonra andarllarn belini kryor. kenli, esir kkenli esirle kleyi burada eanlaml Neyse... Ksaca, merkez ve daha ileri, yerleik bir kullanyorum. Bir ksm devirme kkenli; gidedevlet kurup bunun daha kalc ve salam olmasrek byk ksm devirme kkenli. Devirmelerin n istedii anda, kabile aidiyetlerinin yaratt asaeskiden bir-iki nadir rnek dnda, ailelerinden, biyyet Osmanlnn amak istedii bir ey oluyor. yurtlarndan, ocaklarndan, kylerinden tamamiyYaya yazmaya gittiinde Osmanl memurlar, kale koptuunu dnyorduk. imdi, pek yle olbile tesandnden dolay bir sr yolsuzluk oldumad kyor ortaya. O olay da biraz karmak. unu sylyorlar. Bu bizim uydurduumuz bir ey Bir kere, bilebildiimiz kadaryla, averaj ya 15-16. deil, dnemin kaynaklar byle yazyor. Yaya orDevirmelerin fizii en dzgn, en zeki bakl dularn tamamiyle bir yan kuvvet haline getiriHristiyan ocuklardan seildii sylenir hep...

zam bir esirletirme var. O esirler de tabii mzik getiriyor, kltr getiriyor, din deitiriyor... Penik ksa bir sre sonra yetersiz geliyor ve devirmeyle takviye yaplyor. Sonra giderek devirme, yeni orduya asker toplamann baat yntemi oluyor. Penik de kenardan devam ediyor. Bunun yansra, bazen gnll gelenler, ihtida edenler falan da hep var yenieri ordusu iinde.

BR+BR | 43 | EKM 2010

Evet, yle sylenir. ki- devirme defteri bulundu son yllarda; zerinde allyor, daha yaynlanmad. Devirme kaytlarnda ky ky ocuklarn isimleri, bazen anne-baba isimleri, biraz da fizik vasflar yazl. Fizik tanmlamalar genelde yle oluyor: Buday tenli, orta boylu, geni gsl, birleik kal... Ve de yananda, alnnda falan yara izi tabiri geiyor birou iin. Bu defterleri okuyan bir meslekta, bunu belki de bunlar aktif hayta tipler diye yorumlamt. Bilemeyeceim, yara izleri tam neye iaret ediyor, emin olamyorum. Ben de askere gittiimde salar kesildi tabii, unuttuum btn ta yarklar kabak gibi ortaya kt. Benimki sokaktan; hele dada bayrda geen ocukluklarn yaras beresi ok olsa gerek.

Doru, bir de o var. Olumaya balam, ama 16. yzylda ah smail olayndan sonra karmza kaca gibi kesinlemi, katlam, kitablemi bir Snn ortodoksi yok. Devirme uygulamas bal bana biraz problematik. En azndan iki Osmanl limi problemi farketmie benziyorlar. O da u: Zorla din deitirmek yoktur slmiyette; nokta. Bunun tartlacak bir yan yok. Zmm bu ocuklar, zmm demek, zimmetinde demek; deitiremezsin dinini. Osmanllar byk apta uyguluyor bu prensibi. Devirme, devlet mantyla aklanabilir ancak. Devlet mant ok eyi merulatrabilir... Macar Georg diye birisi var, 1480lerde Avrupada Osmanllarla ilgili ilk kitaplardan birini yazan adam. Bu adam Anadoluda uzun yllar esir yaam, dnm, Trkler diye ocuklarn ve ailelerin rzas alnyor mu? bir kitap yazyor; adetleri, devlet biimi... Orada Buna itiraz eden, isyan eden var, kabul eden var. bu bana ok dokunakl geliyor iki Yunus iiri Tepkiler de ok farkl... Devirme sistemi belli kuveriyor. Yllar sonra Macaristanda, Trkler arasnrallar erevesinde uygulanyor; ailenin tek erkek da geirdii o yirmi ksur yllk esirlik tecrbesinocuu varsa, alnmyor, bir aileden bir ocuk den dil olarak, kltr olarak ne hatrlyor? Hl saygyla zikrettii Yunus iirlerini. Bu ocuklarn alnmsa, ikincisi alnmyor, evliyse alnmyor. O Trke verildiinde ne gibi bir tecrbeyle karyzden, Balkan tarihisi baz meslektalar erken latna dair bana bir ipucu olduu iin bunu syevlendirme adetinin baladn dnyor. Sonlyorum; penikten ya da devirmeden gelen ra, bu ocuklar Acemi Ocana girmeden nce Acemi Oca yenieri olmadan nceki asker kol- ocuklardan farkl deil o da. Onlar da byle bir yere veriliyor, sonradan byk ounluu Osmanluk tecrbesi; hazrlk snf, cadet school gibi l oluyor. Trke verme srecinde, sonradan karTrke veriliyor. Trke vermek diye bir olay var. Mslmanca yaamay ve mza Bektilik iinde kan Trkeyi rensinler, ayrca, OsReat Ekrem punk kltr dnyasna ok yakn bir manllara sadakat iinde yetisinler dnemine denk ey var. Anadolu ve giderek Rudiye Bursann, Manisann, Kasta- gelseydi nasl bir meli Trkl, Trkmenlii, monunun, Ktahyann, Anadoey yapard? Punkla 14.-15. yzylda, imdi anladlunun eitli yerlerindeki mz mnda ne Snn, ne Alev yenierilerin beden iftliklere tarm ii yapmak zere nakl ilikisini bana kalrsa... Yerine, artna gnderiliyorlar. Oradan sonra Ace- kurard. Dvmeydi, gre, o veya bu oluyor. Yunus mi Ocana alnyorlar. Acemi mesela: Snn mi, Alev mi? Buzincirdi, halkayd... Ocanda da -be yl hizmet etnun sorulmasnn bile abes oltikten sonra kapya kmak diye bir hadiseden duu bir noktada duruyor. Bowie konusuna geiyorlar. Bir eit mezuniyet treni. O zaman dndk galiba. Neyse... Bu Trke verme sreciykapkulu oluyorlar byk ounluu yenieri, di- le ilgili baka bir hikye anlatabilirim. Mehur erleri dier kul ocaklarnda. Ve maal asker haBursal ftde Efendi var, Halvet-Bayram eyh... yatlarna balyorlar. Acemi Ocandayken de bir ftdenin menkpnmesinde onun mridlerinakelik ok kk bir maa alyorlar. Bu arada, den de bahis var. Bunlardan biri meer devirme Acemi Ocandaki ocuklar daha 15. yzylda an- imi, Trke verilmi. Bir kaza oluyor, topal kallatan Batl kaynaklar var; 16. yzylda iziliyor da. yor. Dolaysyla, yenieri olamyor, Acemi OcaEllerinde saz, r, kopuz var. Gelmek istediim na bile alnmyor. Bursada bir hamamda bir i nokta bu. Orada, kltrel transformasyon, kimlik buluyor. O srete bir dervile tanyor, o tandeitirme hadisesi artc derecede baarl. madan sonra tarikata giriyor, ondan sonra kendisi Binlerce Hrvat, Srp, Yunan ocuk geri onlarn yksek mertebelere ulayor ve ftdeye de el veda mill kimlikleri imdiki gibi deil, Trk kelimeriyor. Bu arada greniyoruz ki, Trke verildikten si gibi onlar da tarihselletirmemiz lzm gelinice zaman sonra hamamda almaya baladnyor. Ve bu srete daha devirmeden da ve tasavvufla tantnda abdest almay ve nakonuuyoruz, Anadolulularn byk rakamlarla maz klmay bilmiyormu. O noktada tant Yenieri Ocana girmesinden sz etmiyoruz eyh bunlar retiyor. Trke verilmi olarak yasaz, kopuz kltr iinde Trkleiyorlar. anan tecrbede, nasl bir Trkleme, nasl bir Burada yenierilerin Bektilii meselesine deMslmanlama yaadklarn dnmemiz iin inmemiz lzm herhalde. Din ve kimlik deitirikk bir ipucu. Hepsinin tecrbesi byle deildir lirken, devirilirken, Bektiliin o geii elbette, aralarnda be vakit namaz renenler de kolaylatran bir zihniyet dnyas olduu syleneoluyordur.
bilir mi?

otobiyografisinde. Bir noktadan sonra devirme uygulamas Anadoluda da balyor. 1490lar, 1500 sular... Sinan, malm, Kayserinin bir kynden, Arnastan. Devirmeler kyleriyle, aileleriyle balantlarn koparmyorlar dedim ya, orada bir eme yapm Sinan, hl akyor grl grl. Kendi kyne vakfetmi vakf da var. Bunun gibi nice insann kendi kyyle, kasabasyla iliki kurduunu artk ok iyi biliyoruz. brahim Paa var, devirme deil, Dalmaya kysndan bir yerden esir alnm, kle olmu. ok iyi keman alarm, Latince biliyor... Sadrazam oluyor, sonra ldrlyor, Maktul brahim Paa oluyor. Sadrazam olunca, annesiyle babasn aryor, babas ihtida ediyor, ona Balkanlarda bir yerde bir zeamet veriliyor. Annesi ben din deitirmem diyor, ona saraya yakn bir yerde ev kiralyor, orada gidip gryor... Yenieri Ocanda Arnavuta konuanlar, Srpa konuanlar, Greke konuanlar var, bunlar zaman zaman hizip oluturuyorlar. Byle bir yap. Bu yapnn iine sonradan Trkler, Trkmenler de giriyor.
nce Rumelinden Hristiyan ocuklar, sonra Anadoludan Hristiyan ocuklar, ardndan Anadoludan Mslman ocuklar...

Rumelide tek istisna Bosna, orada Mslman ocuklar da alnyor. Bir rivayete gre, Bosnallar byle istiyor. Aksi takdirde, kanunnmelerde Mslman alnmayacak diyor. 1600lerin hemen banda yazlm bir yenieri kanunnmesi var. Trk ocuu sakn almayn, onlar b-din ve b-iman olurlar diyor. (glyor) Bu da dndrc, ne kastediliyor burada? Trk dedii, Trke konuanlar arasnda sosyolojik bir kesit. Ve en azndan bir ksm bal gibi Mslman, ama devletin istedii gibi Mslman deil besbelli. Aslnda, 16. yzyldan balayan, ciddi ve sistematik bir ekilde hl sren devletin istedii ekilde Mslmanlatrma meselesi tarih olarak ele alnmal. Bir tek Bonak ocuklar snnetli olmalarna ramen alnabiliyorlar, ama onlarn dnda hi kimse alnmyor. Bonaklarnki de ilk bata sylediim duruma ters dmyor; kabile, airet tesand yapacak bir halleri yok, hele Mslman olduktan sonra diye korkulmuyor ve zmsenebiliyor. Ama Trkmenler tehlikeli adamlar, nk Anadoluda ve Rumelinde bir sr evreleri var, ya yarn br gn sultana kar bir isyana, bir huruca dahil olurlarsa diye korkuluyor. Aidiyet mhendisliinde sakat bir olay. (glyor)
Yenierilikle Bektiliin i ie gemesi ne zaman, nasl oluyor?

O devirde bir tarikat yaps olarak Bektilik yok. Hac Bekta klt var, Hac Bekta klt etrafnda, ona sempati duyarak hareket eden, o deerleri zmsemeye ve aktarmaya alan, hatta oluturan evreler var.
Osmanl Ortodoks Snn deil daha...

Acemi Ocanda ve sonrasnda nasl bir sre iliyor?

Acemi Ocanda ok daha denetimli, eitimli bir yap iinde ekilleniyorlar. Acemi Ocandan sonra da ihtiyaca gre arlyorlar. O noktadan sonra, kul oluyorlar. Yenieri olup ektim cefay / Piyade eyledim nice gazay... diyor Mimar Sinan

ie gemesinin tam tarihini veremiyorum. Verilebilir mi, onu da sanmyorum. ie geme durumundan ilk kez aka, ama inkr ederek bahseden 1480lerde Akpaazde. Diyor ki, bugnlerde byle bir ey syleniyor, alkas yoktur. Demek ki, hem bu laf var, hem de birileri buna itiraz ediyor. Ama 16. yzyl sonlarnda, yenierilerden bahseden kaynaklar Zmre-i Bektiyan, Oca Bektiyan tabirini kullanyor hep. Akpaazde bunu yazdnda ise bildiimiz anlamnda Bektilik yok. nk Balm Sultan yok daha... Balm Sultann az sonra Bektiliin ikinci kurucusu olarak yapaca ey, bizim Bektilik olarak bildiimiz ey. Ondan nceki olsa olsa proto-Bektilik. lle tarikat aramayalm; birtakm deerler,

BR+BR | 44 | EKM 2010

Aralarnda byk toprak sahipleri var. Kahirede ise bambaka bir iktidar yaps olduu iin yenierilik daha ok bir orta snf esnafl olarak tezahr ediyor. Yenierilik stanbuldakinden de farkl bir ekilde esnaflkla rtyor Kahirede. stanbulda esnafn baz kesimleri bundan uzak duruyor, ama belli kesimleri, mesela isyanlarda adlarn okuduumuz Hammalan, Kahveciyan gibi kesimler arasnda Bektilikle baya entegre olanlar var. Dier mesleklerden olan da var, hepsi alt-orta snf diyebileceimiz takm deil. Her halkrda, Bektilii benimseyenlerin bir ekirdei var, bir de etrafndaki gevek ve esnek halkalar var. lk iki yzylnda, 1380lerle 1580ler arasnda devirmeliin klasik uygulamas var, o srede, Balkanlardan devirilen ocuk says asgar 100 bin, azam 300 bin olarak tahmin ediliyor. 200 bin dersek, ylda bin gibi bir ortalama sz konusu. Ondan sonra, giderek devirme azalyor, devirmelik dndan yenierilie giren Trk, Mslman kkenli insanlarn says artyor, yenierilerin says genel olarak ok artyor, sosyal hayatn iine dmeleri byle balyor...
I FOUGHT THE LAW (The Clash, The Clash)

(mrldanyor) I needed money, cause I got none. Who mu?


Yaklatnz saylr. Aslnda bir folk arks, ilk defa 1959da Sonny Curtis & The Crickets tarafndan kaydedilmi, sonra Dead Kennedysden Green Daye birok grup yorumlad. Ama bizim favorimiz bu yorum.

Hatrlayamayacam. Clash. Biliyorum tabii, bunu ok dinledim! I fought the law and the law won... Cohene telmih yapyor gibi. Cohen sava bitti, iyiler kaybetti diyor ya Everybody Knowsda. (mrldanyor) Everybody knows, the good guys lost.
The deal was fixed diye devam ediyor. Ma ikeliydi yani...

Fransz izer Masson'un 1840 basks Turquie / Trkiye adl kitapta yer alan Yenieri ve Kazasker izimi.

davran kalplar var ortada. Uzun vadede belki daha nemli. Onlar kesinlikle yenieriler arasnda etkin. Abdal Musa yenieriliin brkn, baln belirledi, kurucu kiidir deniyor. Bir yerde bir yakn temas oluyor, belki ta ilk bandan beri var. Ama o noktada Bektilik kurumsal yapsn oluturmu deil, snrlar da belli deil. II. Beyazt, ykselen Safev - Kzlba tehdidine kar gya Balm Sultan aryor Kzldeli derghndan ve ona bir imkn salyor, yle diyelim. Ve Bektilik tesis ediliyor. Irne Mlikoffun teorisine gre, Balm Sultan aslnda Kzlbalar devlete yaklatrma iini yapmak zere gnderiliyor, ama iine dt Trkmen evreleri tarafndan deiik bir yne cezbediliyor ve dolaysyla, bildiimiz ekliyle bir Bektilik - Kzlbalk rtmesi kyor ortaya.
Ve Yenieri Oca da giderek Bektilikle birlikte anlan bir yap oluyor...

da gryoruz. Yenikap Mevlevhanesini kuran adam yenieri. Mimar Sinan gibi nice yenierinin kurumlam Bektilikle herhangi bir ilikisi olduuna dair hibir iaret yok. teki trlsnden de phe edilebilir. Bilmiyorum, Sinan nereye koyacaz bu hikyede?
zetlersek, zaman iinde Yenieri Ocana hkim rengi veren Bektilik oluyor. Zaten aleyhtarlar da Bektilik zerinden vuruyor yenierilere. te yandan, 1400lerden 1600lere, 1700lere gelindiinde, yenieriler asker bir g olmann tesinde sosyal hayatn nemli bir paras haline geliyor, zellikle bakentte.

Law da yle. (glyor) Yine Johnny Cash geliyor aklma. stanbulda yaayan bir Amerikal dostum, Ed Mitchell, bana Johnny Cash is a genius (Johnny Cash bir dehadr) demiti. O zamanlar pek dinlememitim, sonra ok dinledim, mthi bir adam. Neyse... Punk dnemine denk gelseydi rahmetli Reat Ekrem Kou, acaba nasl yazard? Ucuna geldi, 1975te vefat etti. Hippilii nasl stanbul tarihinin iine ald, Blucin, Blucinli kz diye maddeler koydu Giyim Kuam Szlnde; punk dnemine denk gelseydi nasl bir ey yapard? Punkla beden nakl ilikisini kurard. Dvmeydi, zincirdi, halkayd... Punk kltrnn hippi kltrnden ciddi bir fark, sa ve beden ilemeciliinde, naklnda dereceyi ykseltmesi. Hippilikte uzun sa, uzun favori vard...
Punk, Torlak hattna geti.

Evet, ama yle olduunda da tekelci olmuyor. inde tek tek fertlerin baka aidiyetleri olduunu

Evet, yenierilik, bilhassa son iki yzylnda, bilhassa payitahtta Bektilikle yoruluyor. 18. yzylda birok ehirde, ehrin oligarik yaps iinde yenieriler baya bir unsur; Halepte, Kudste, Kahirede, Selnikte, Belgradda... Kimi yerde g baya ellerinde, mesela 18. yzylda Belgradda ciddi bir yenieri oligarisi var gibi grnyor.

Aynen yle. Dervi tipinin en radikalinden Torlak tarafna doru gittiler. Orada enteresan bir adm atld, tam nasl yorumlayacam bilemiyorum, ama Reat Ekrem kesinlikle balard yenierilerin dvme kltrne. Srf dvme deil, uzun uzadya anlatt zere Reat Ekremin, 18. yzylda Cezayirden ok moda geliyor. Cezayirli denizcilerin giyim, kuam ve beden nak tarz stanbulda baya moda oluyor.

BR+BR | 45 | EKM 2010

m meydanda grdm; dnp zyle insan hesaplamaynca, kamuya ynelik syleneceklerin Evet, oradan geliyor yenieri balants. Dvmeler, hibirisi oturmuyor, yerini bulmuyor. Bir hippiye baldr tarafn akta brakan, bir paas ksa panta- asla itimat etmeyi Strummer sylemediyse bile, lonlar... Bir de, gs ak cepken giyiyorlar, gs ona ok yakacak bir ey, nk kendi yaad, bilikllarna boncuktan nak yapyorlar. Olaya bak. yor, oradan gemi. Reat Ekrem Kouda ok g(glyor) Moda hep yukardan aaya giden bir zel bir ey daha: Bizim tarihiliimizde ve popler modelde anlatlr. Saraydan bir moda kar, aatarihiliimizde hl alamayan Reat Ekrem aya doru yaylr. Doru, o da oluyor. Ama daha m bir ey var: Onlarn kltr dnyas ile biok alt kesimlerden, hatta en aalardan bir yerzimki taban tabana zttr ya da en azndan o kadar lerden kyor ve ok nezih evreleri rahatsz edefarkldr ki, byle eyleri bir arada konuup bencek derecede kendi ocuklar arasnda popler zetmek samadr. Reat Ekrem ok rahat geiler oluveriyor, hiphop ve punk gibi. Bu arada biim yapabiliyor, nk orada ok evrensel bir ey grdeitiriyor, bir-iki entelektel dokunu oluyor, o yor. nsan insan gibi anlamaya baladn anda ezaman millet hemen farketmeye balyor. i sn- itli evrensel balar zaten kuruluyor. Org, uzun fndan birinin punkyla bilmem sa, blucin, zart zurt, sonra alnerenin punk arasndaki fark 12 Eylln kafamza yor kaplar. Reat Ekrem bu konutk diye grveriyorsun, onlar - dayad IV. Murat da tereddtsz ve komplekssiz kyor ortaya. Bunlar da izgisel hareket etmi ya, ona hayranm. dizisinden Kurtlar gelimeler deil. Ama eminim, Vadisine bir yol gider: ok az insan yapabiliyor onu. Reat Ekrem 18. yzyl zerine Fena fid devle. Yani Bir+Birin dzenli okurlar deil anlatt dnyay punkla balard. devletin akn varl ama, birok insan ya imdi Daha nce deinmitik, 1790lar- iinde kendi nefsini punkla 18. yzyl denizcileri arada Gaziantepli Mtercim Asmn yitirmek, bu yoldan snda iliki kurmak nasl bir ey! szl, Arapa el vem kelime- ermi mertebesine diyecektir. sini dvmenin karl olarak ve- ulamak. Kurtlar Ama var. riyor ve gnmzde yenieriler Vadisi bu fena u veya bu benzetme yanl olabiarasnda bunu yaptrmayan yok- fid devle ideolojisi lir ama, prensip olarak bu tavr tur diyor. Asm demiken, ok doru tavr. kincisi: Var! (gliinde gvercin takla iyi bir deyim var Farsa-Trke yor) oynayan bir dizi. szlnde. Farsasn veriyor, Joe Strummerdan, Kanunla sasonra yani diyor, oda yalamak; bizim burada vatm, kanun kazanddan ve Readetimizdir, gen birileri evlenip yeni ev atklaat Ekremden 1730a, Patrona Halil isyanna rnda onlarn evine hayrlamaya gidilir, ki buna gelelim. Tam 280. yldnmndeyiz. Ayaklanma 28 Eyllde balyor, kasm ortasna kadar sryor. oda yalamak denir.
Cezayirdeki yenieri kahvelerinden geliyor herhalde. imdilerde bir kesimin dilinde house warming diye Trkeye giren deyiin Trkesi. 49 gn boyunca payitaht, Reat Ekremin deyiiyle, baldrplak ayak takm ynetiyor Tarihimiz. de bir kara delik bu. Herkes bilir, kimse bilmez; neydi Patrona isyan?

bazen gstere gstere tasavvuf bir dil kullanarak, bu fena fid devle ideolojisi iinde inaverlik eden, gvercin takla oynayan bir dizi o.
alk Ahmete ya da haleflerine, Patrona Halile ve Reat Ekrem Kounun deyiiyle ayakdalarna gelirsek...

Evet. (glyor) yle bir tabir varm. Nereden nereye... Punk kltr belki hippiliin masumiyetini yitirmesiyle de ilgili bir gei. Daha sert bir ey. O tr eyleri kabul etmeye pek tene olmayan birine zor gelir o piercingler, halkalar, salarn diken diken gitmesi...
Hippilerin masumiyetini yitirmesi demeniz punkn sloganlarndan birini getiriyor akla: Bir hippiye asla itimat etme.

Off... Damardan! (glyor)


Gerici ayaklanma deniyor. Reat Ekrem de o dilin iinden anlatyor. Patrona Halil adl kitabnn stbal Devletin gcn zedeleyen bir serserinin romanlatrlm hayat Nasl oluyor da, top. lam otuz kiinin nclndeki baldrplak ayak takm payitaht ve imparatorluu bir buuk ay ynetebiliyor?

Gzel, doru. Hippilerin masumiyeti derken ille pozitif bir ey deil kastettiim. Fazlasyla masum too innocent. O kadar da masum olursan, dnya boktan bir yer olur.
Joe Strummer da hippilikten punka gemiti.

Deil mi! Peter Brown bir daha anacam. Bir keresinde tkanmm, ki Cihan resindeyi yazyorum, hibir yere gitmiyor. Peter Browna syledim, ya dedim, bir ses bulamyorum, tam byle bir sesle konuacam, beenmiyorum. yle ifade etmitim, bilmiyorum bu size anlaml geliyor mu? Peter Brown hikmetli laflar eder, on yl nceki kendine dnp konu, o sesi bul dedi. Tak diye zd. Hakikten zd. Neydi derdim, nereden nereye geldim, neden ilk bata sylemek istediim sesten artk memnun deilim, o beni tamyor. Hippilikten punka geerken Strummer o sesin bir eyi tamadn hissetti. Hepimizin hissettii eyler bunlar. Benim yaptm kk bir ey, Strummernki r aan bir rnek. Hepimizin hayatnda byle bir ey var. Dolaysyla, z-

Cunta! (glyor) Cunta lafn mstehzi kullandm. Patrona Halil isyanna gelmeden 1703 Edirne vakas var, o isyann lideri alk Ahmetle Kenan Evren nasl ayn kefeye koyulur! kisi de istemez. (glyor) alk Ahmeti birazdan konuuruz, ama Evrenin hangi tarafta olduu ok belli: 12 Eyll olduunda IV. Murat dizisi yapp kafamza dayadlar. Tek televizyon vard o zaman. Turan Oflazolu oyun olarak yazm, ama dizi olarak kt karmza, Ycel akmakl da var yapmda. IV. Murattan Kurtlar Vadisine bence bir yol gider: Fena fid devle. IV. Muratn Turan Oflazolu versiyonu, en azndan zeti, fena fid devle, yani devletin akn varl iinde kendi nefsini, kimliini yitirmek, bu yoldan devletle vuslata varmak, ve ermi mertebesine ulamak. IV. Muratn bir numaral vasf, takdir edilecek vasf bu. Tabii devletin gc halk iin var (fena fid-devle vel-mille), o ekilde ahlk adan savunmasn yapacaktr, Kurtlar Vadisinde de yle. Bazen aktrmadan,

O kadar derin bir mevzu ki, neresinden girilir? O kadar byk bir hikye ki, her eyin odanda aa yukar. Master tezimden beri, ki otuz yl geti, bununla urayor zihnim. Tarih problemi olarak benim iin byk problem bu. Srf Patrona hikyesi de deil geni olarak baktmzda. O kelimeyi hi sevmiyorum ama, kullanacaz mecburen. Erken modernite, erken modernlik falan dediimiz dnm var dnyada 16. yzyldan itibaren. Yeni bir ehir hayatnn olumas, bunun byk bir paras. Tokyo, Yeni Delhi, sfahan, eitli Ortaa gemileri olmakla birlikte Tebriz, Halep, Kahire, stanbul; Avrupaya doru git, Londra, Paris... Ve bunlarla birlikte yeni bir ehirli snflamann ortaya kmas. stanbul bunlardan bir rnek, kendine has, kimi zaman ba eken bir rnek. Hatta, yeni ehir hayatnn birtakm unsurlarnn, mesela kahvehanelerin gelimesinde nc. Burjuvazi kelimesini jenerik anlamnda, dnya apnda bir olgu olarak kullanrsak, ehrllerin kendine has dnyasnn, elikilerinin, atmalarnn isyanlar filan buralara balanacak ortaya kt ok, ok byk bir perspektif var, Patronalar filan yerletirebileceimiz. Yepyeni bir tarihilie doru ilerliyor bizim saha, srf bizim saha deil, Japonya, Hindistan, Avrupa tarihileri de kendilerini gzden geiriyorlar. Daha nceki hikyede bir Ortaa vard, btn dnyann karanlk, kapallk, hanedanlar, mutlakiyetler, hurafeler iinde yaad bir a. Sonra rnesansla birlikte Bat yrtt, kapitalizm, burjuvazi filan kt, bunlar aydnlanma an atlar, sonra da sanayi devrimini yaptlar ondan nce zaten bilim devrimi vard. Dnyann geri kalan ksm bunun farknda bile olmad, farknda olduunda seyirci kald, ta ki Batnn demir gllesi sanayi devriminden sonra kafalarna inene ve biz de adam olalm, Batya bakalm, modern olalm diyene kadar. Byle bir anlat vard. eitli uralara ramen bizim bu anlaty yendiimizi sanmyorum, gedik bile aabildiimizden emin deilim. Hl ok popler, ok yaygn, bir ekilde insanlarn medyadan, okullardan, uradan buradan kaptklar hikye hl bu. Asl sakat hikye bu, buradan ta yenieri isyanlarn nasl anlayacamz sorusuna kadar bir yol var. Kendi Ortaanda hurafe leminde, karanlkta yaayan insanlar deimek, dnmek istemiyorlar tabii, ama birka aydn, Batdan bir kvlcm alm birka insan, bu toplumu zorla da olsa deitirmek, dntrmek istiyor. O kaba, cahil, karanlk, hurafe vs. erevesinde yaayan gruh ve kendi karlar dolaysyla onlarla birlikte hareket eden gerici ulema, bu tr gelimelere kar duruyor, tekrar tekrar posta koyuyor. Bu, bizim tarihimizde eriatlk ya da gericilik gibi kendine has biimler alyor ama, dnyann her yerinde, Hindistanda, hakeza inde, avam ya bir ey anlamyor bu olan bitenden ya da kendisine sunulduunda kar kyor, ayaklanyor. Bu anlatlar ciddi bir ekilde btn dnyay sarm durumda ve hl hkim, gedik bile aamadk... Dertliyim de biraz.

BR+BR | 46 | EKM 2010

Oysa ne zamandr ok ince ince, derin derin birok tarihi bunu ok gzel sorguluyor. Ama belki akademik kalyor, belki belli bir entelektel dili aamyor, onu aan bir ekilde sunulamyor, belki de insanlar onu duymak istemiyor, bu da var. nsanlar diyerek tabii ok byk bir genelleme yaptm, ama modernizmin hikyesini imdiye kadar anlatld ekliyle iselletirmi olan ve bunu bu ekilde srdrmeyi tercih edenler, aksini duymak istemeyenler var. Bunu da kabul etmek lzm, hayat byle bir ey. Ben daha doru bir tarih anlatyorum, ikna ol diye bir ey yok hayatta. (glyor)
Trkiyedeki siyasal yelpazenin en sandan en soluna, herkesin bulutuu, hemfikir olduu yegne konu yenieriler. Buna ne diyorsunuz?

isyanlarnn bir blmnn ok ciddi halk ayaklanmalar olduunu dnrsek, ulemann bir kesiminin onlarn yannda yer almas o kadar da artc deil. Kendi kar iin de olabilir, belli eyleri dnp hissettii iin de olabilir, fraksiyonlama buna msaade ettii iin de olabilir. Mesela Edirne vakasnda, 1703te, ulema byk apta yenierilerin yannda, Edirneye birlikte yryorlar. O da muazzam bir isyan; Yenieri Ocandan, hatta deiik ocaklardan ve esnaftan binlerce insan ve ulemadan herhalde yzlerce insan, hep birlikte stanbuldan Edirneye yryorlar. Ciddi bir kararllk ister, organizasyon ister. Oralarn daha sonra konuabiliriz, ama dediiniz gibi, olgusal olarak doru deil, yenierilerle ulema arasnda

Buna, benim bildiim iki istisna var. Biri Namk Kemal, biri Necip Fazl. ok farkl yerlerden, hak vererek sylemiyorum, ama ok ilgin bir ekilde sahip kyorlar. Namk Kemal, Tanzimattan sonraki dnmlerden yeni ve modern bir istibdatn domakta olduunu hissediyor. Malm, zaten Yeni Osmanllar hareketi ona kar. Ve Yenieri Ocann istibdata meyyal bir monaride ok yararl ve gerekli bir denetleyici rol ifa ettiini sylyor. Necip Fazl da Tanzimatla birlikte ortaya kan Osmanl-Trk modernleme izgisine olan muhalefetinden yola karak yenieriliin Osmanl geleneklerini daha iyi savunacak bir yap olduunu iddia ediyor. Yenieriler diye bir kitab var, batan aa bu konuya hasrettii... Hakikaten o kadar gllgl bir konu ki, neresinden tutsam... Btn dnyada bir modernleme hikyesi var, modernizmin anlatt, Batyla gayrs arasnda zc bir ayrm zerinden hareket eden ve Osmanl-Trk modernlemesinin ve Bat d modernleme tecrbelerinin birebir benimsedii ve iselletirdii bir hikye bu. Osmanl-Trk modernlemesi anlatsnda yenieriler en nemli engel, bir numaral muhalif. Onun iin yok edilmeliydiler; yenierilerle ulemann ibirlii srekli gericilik olarak tezahr ediyordu ve onun almas gerekiyordu...

re geni bir yelpaze ieren bir kimlik. Bir, klasnda yaayan, hl askerlikle uraan 15-20 bin insan var. Ama onlarn da artk u veya bu sebepten sivil hayatla ilikileri var. Mesela 1826da, yeni odalar, yani klalar topa tutulduunda... Kounun anlatt bir hikye var, orada topa tutulanlar arasnda bulunan bir delikanlnn sevgilisi, Benli Fatma, sa ak, aya ryan, frenk avretleri gibi sokakta tfekle koturup sevgilisini kurtarmaya gidiyor. Sonra bana ne geldiini bilmiyoruz. O klada yaayan, hl asker kategorisinde saydmz 15-20 bin kiinin bile sivil hayatla gl balar var. Onlarn dnda, yenieri taslaks denilen insanlar var. Bunlar taslak olarak yazlyor, adlar aynen byle. Bunlar yenieri gibi maa almyorlar, yenieri gibi talim yapmyorlar, ama yenieri ocann ferdi saylyorlar, kollarna orann dvmesini vurdurma hakk kazanyorlar. O onlara bir aidiyet, bir kimlik veriyor. Onlarn bana bir ey gelirse ocaktan yenieri abiler onlar koruyor, kolluyor. Byle bir balant var, ama maa almak, talim yapmak, savaa gitmek anlamnda yenieri deiller. Bir boluk olursa savalarda, belki ocaa girecekler. Bir, byle bir yenieri taslaks zmresi var, bir de bunlara bu taslaklarn ou esnaf, zanaatkr ok zenen insanlar var. Onlarn yenierilerle duygu ba var, yle diyeyim. Onlarn kahvelerine taklyorlar, Yenieri Ocayla birlikte atyor kalpleri; siyas olarak, kltrel olarak. Onbinlerden konuuyoruz 1730a geldiimizde. Ve bunlar aileleriyle birlikte dnrsek, herhalde stanbul nfusunun bir eyreinden konuuyoruz. Bir de bunlarn dnda, bunlarn en azndan bir kesimine zorba gzyle bakan, onlardan kaan eden de var. Koca stanbul, eit eit insan... (glyor)
Yenieriler birok isyan sonucunda srasyla u haklar elde ediyor: Kla dnda yaama hakk, evlenme hakk, sava zaman haricinde askerlik dnda iler yapabilme hakk... Giderek esnaflayorlar, zanaatkrlayorlar ve eski savakanlklar kalmyor. Birok savaa itirazlar var.

Patrona Halil'in Jean Baptiste Vanmour tarafndan 28 ubat 1730 tarihinde yaplm portresi

Bu olgusal olarak doru deil: Yenierilerle ulemann isyanlarda birlikte hareket ettikleri yolunda bir nkabul var, ama ou zaman ulema yenierilerden deil, saraydan, iktidardan yana.

ou zaman demesek bile zaman zaman. En azndan organik birliktelik yok. kincisi, ou zaman aslnda ulema blnen bir yap. nk yenieriler bir noktadan sonra ok ustaca nk mecburlar siyas mttefik araynda. Ulema iinde kendilerine yanda buluyorlar. Ulemay karmak ve sofistike bir entelektel yap olarak grrsek, onun iinde kendilerine daha yakn muhalif sesleri bulmalar bunlarn bir ksm kariyerist de olabilir, o eyhlislam gitsin, yerine ben geleyim, nitekim yle rnekleri var o kadar da zor olmuyor. Ayrca, Osmanl ulemasnn devletle birebir rtt bir durum yok, kimi zaman, ok kaba sylersek halkla devlet arasnda zamk olma, uzlatrc olma gibi bir rol var slm tarihi boyunca. Ulemann en azndan kendisine yaktrd bir rol bu. Yenieri

ideolojik ve sosyolojik anlamda organik bir ba yok. Bazen oluyor, bazen olmuyor, olduunda ksm oluyor veya olmuyor. Yeni ehir hayatnn kendine has elikilerinde yenierilik etrafnda gittike byyen, 16. yzyln sonlarndan, o kriz dneminden balayarak gittike byyen bir ehir halk zmresi var...
Edirne yrynden 27 yl sonra patlak veren 1730 Patrona Halil isyan gerici ayaklanma olarak anlatlyor, ama ayaklanmann balangcnda, gericiliin almet-i farikalar saylan yenieriler ve ulema isyanclarn safnda deil.

Patrona isyanna, 1730a gelene dek 150 yllk bir birikim var. O siyas birikimi anlamadan Patrona Halil ve arkadalarnn ne yapmak istediini de anlayamayz. syann banda yenieriler yok, ama isyanclar hemen yenierilerle birlik olmak istiyorlar. Burada unu da kaydetmek lzm: Bu devire geldiimizde, yenieri kimlii sivilden aske-

Var, var ama, bu son sylediiniz siyas bir muhalefet. Asker olarak grev yapmak zorunda kaldklarnda baya ciddi ve sadkane askerlik yapanlar hl var. Yenieriler bozulma denen dnemden nce de sosyal hayatla ve siyas hayatla ilgilenebiliyor. Zannedildii kadar toplumsal hayattan tecrit edilmi bir evre deil. 1521de, Kanunnin ilk senesinde bir yenierinin sultana yazd bir arz, bir dileke var. Orada diyor ki, Zihnede (imdi Kuzey Yunanistanda, Yunan Makedonyasnda) babamdan kardeimle bana bir toprak kald, kardeim o topra iletirdi, stanbula gelir giderdi. stanbulda uzun kaldnda orada zeamet sahibi olan suba el koydu o topraa, hakszlk ediyor, biz topramz geri isteriz. Resm bir dileke, gizli bir alt yoldan gidiyor deil. Yenierilik sosyal hayattan tecrit edilmi bir evre deil, ama byk apta devirmenin getirdii, klada yaamann getirdii bir durum sz konusu. Ama Edirne vakas var, Buuktepe vakas var... Fatihin ilk iki yllk bir saltanat vardr ya, babas II.

BR+BR | 47 | EKM 2010

i ayaklanmann fitilini ateliyor. syann hedefi Murat tahttan feragat ettiinde, Buuktepede yapara slahatnn bandaki Rumeli Beylerbeyi anan bir isyan var, o isyanda da yenierileri sadeDoanc Mehmet Paa. syan bayran amadan ce ve sadece asker taleplerle kan bir zmre olarak grmyoruz. lk isyanlar odur. Ama 150 se- nce eyhlislamdan fetva istiyorlar. syan edebine sonraya, 1589a geldiimizde, dkkn ehlinin lir miyiz? diye fetva istemiyorlar tabii. Byle sayenierilemesi olgusu var. Bu iki ynl bir gelimalklar yok, hibir zaman yok. Bir sofistikasyon me: Bir yandan Yenieri Ocandaki insanlar arvar. ok pundunda bir soru soruyorlar, lisan- m-pazar ilerine daha yakndan el atar oluyorlar, nasiple: Zuyuf ake ile maa aldmzda, yani bir yandan ar-pazar ehlinden insanlar ama on- zayflatlm akeyle; baz Osmanl yazarlar o aklarn da belli bir kesimi, kahveci, tellak, manav, eye i tanecikleri gibi hafifti diyor, ya da bahamal filan yenierilerle yaknlayor. Bu kesime dem yapra gibi eline koyup flesen uacak diyor lumpen esnaf demitim master tezimi yazarken, Mustafa Ali bu akeyi esnaf kabul etmediinde, ama lumpen kelimesi ok aalayc kullanlyor onlara zorla kabul ettirme hakkmz var m? ok artk, ondan vazgeeceim. Lumpen kelimesi sosyaman bir soru. nk cevap belli, tabii ki hayr. yolojik ve ntr, tanmlayc bir ekilde kullanlabiAlveri rzayla olur, eriatta byle. Ama eer eslir. Esnaf tekiltnn kendi yaps iine alp nafa zorla kabul ettiremezse, yenieri ya da o isyabarndrmad, iyice marjinalize edilmi zanaatnn ban eken kapkulu sipahisi aslnda, her kr kesimler diyebiliriz bunlara, seyyar satclar fi- halkrda ulfeli, ulfesiyle geinemez duruma lan. Dkkn sahibindense seyyar satclar, Patrona dyor. O anda, devletle nimet-hizmet mukaveleHalilin kader orta Muslu Bee seyyar satclk si dm oluyor, sakt oluyor. Eer yenieri devleyapyor, manav dkkn ap amadndan hl tin nimetini kabul eder ve buna karlk isyan emin deilim. Alt-orta snf ve orta snfn baz ke- ederse, kfrn- nime durumuna, yani nimete simleri Yenieri Ocayla az nce resmettiimiz kfreden nankr durumuna der. Ama nankr tarzda bir iliki kuruyor 16. yzyl srecinde. Bu aan bir boyutu var bunun, srf ahlk deil, hukusrete bekrlar dediimiz sosyal hadise de ortaya k bir taraf da var: Kfrn- nime olan, bag olur, kyor. Bekr, sosyolojik bir kategori deil bizim bag olann da katli vaciptir. iin; evlenmemi insan. Ama Osmanllarda 16. Bag ne demek? yzyldan itibaren belli bir sosyal tip oluyor. ArnaEkya gibi, er adan daha gl ve daha teknik vutluktan, Krt eyaletlerinden, Trkmen takmn- bir kelime. Bag olann katli vaciptir. Ama ekiyaydan, taklardan, poturlardan tas tara toplam, la pazarlk yaplabilir. (glyor) Zaten Keecizde orada kendine gelecek grmedii iin ya da ehir Mollann mehur drtl var ya, yenieriler kalhayatnn cazibesi ya da her ikisi birden, birisi ol- dra kaldra kazan, sonunda sndrdler oca diye gider mealen. Onun ilk iki msranda Kfmak istiyordum meselesi var ya, ehre kapa atrn- nime olup bag diyor. O m, orada bir hayat kurmaya alk Ahmetle ilgili terimleri Keecizde de kullanalan insan tipi... Gurbetiler... iki muazzam veri var. yor. Keecizde orada devletin Evet, gurbetiler. Bunlarn saylar Bir, Dimitri Kantemir, yannda, tasvip ediyor olan biteok artyor. Millet bunlarn mahalle alk Ahmet diyor, ni, kandlar, buldular demeiinde oturmasndan milleti sosyo- halkn ok sayg ye getiriyor... 1589 isyanndaki lojik anlamnda kullandm, millet duyduu, ok efendi fetva bana ok ey sylyor, denize giremedi, halk plajlar dolbir liderdi. kincisini nk orada, dediim gibi, mudurdu rahatsz oluyor. Bekr oda- Naima sylyor. azzam bir sofistikasyon var. Bir lar yaplmas balyor, yle bir kere eyhlislam katna kadar Tabii takdir ederek kurum balyor. Bekr odalarnn varan bir ittifak kurmu oluyorsylemiyor: Bu kaplar belli saatlerde alyor, belli alk Ahmet denen lar. leriki isyanlarda da bazen saatlerde kapanyor; ciddi denetle- rezil herif yahu byle oluyor. Bazen eyhlisyici mekanizmalar var. Bekrlarn lamla olmuyor, ulemann baka bizim hanedanla says ok artyor, herhalde evlenme manedanla ne iimiz katmanlaryla anlap mmknya averaj olarak ok ykseliyor. se eyhlislam deitiriyorlar, var, bir cumhur Hi evlenmeyen insanlar nemli ra- ve tecemmu devleti bazen yeniliyorlar. 1589da, alkamlara ulayor. Byle nemli bir kuralm diyesi oldu. dklar cevab kullar yenierisosyolojik kategori var. Bu insanlar ler demeyelim, nk ba da yenierilerle yakn iliki iinde. imdi, benim ekenler kapkulu sipahileri asndan bakaldrOsmanlnn Vietnam dediim ran sava dnenn, siyas hareket diyelim ona, o siyas hareketin mine bakalm. O dnemde st ste birok isyan meruluunun kant olarak gryorlar. Ve ondan patlyor. Bunlarn en by, 1589 Beylerbeyi vasonra harekete geiyorlar. Beylerbeyi Doanc kas. O isyann temelinde para taii meselesi var. Mehmet Paann kellesini istiyorlar ve alyorlar. Paradaki gm deeri yzde 50 drlyor. Bu Tabii bu olaylarn iddetinin sevimli klnacak bir para taii maal askerin belini bkyor tabii. taraf yok, ok edit eyler yaanyor. Ama derdiGaziler gelmi, sava devam ediyor, hem madd miz o deil. Derdimiz ne olup bittiini anlamak. kayplar, hem insan kayplar, hem manev kaypHer aktrn perspektifinden, bilhassa bu harcanlar... Yine Vietnama benzetilebilecek ekilde, m, marjinalize edilmilerin... 1580lerde kahvehanelerde yeni bir edebiyat, yeni tekiletirilmi diyebiliriz pekl. Resm tarihbir mzik, yeni bir iir kltr km. 1582de teki tekiletirilmeye en gzel rneklerden biri mehur Surnme, esnaf alay geidi srasnda yenieriler, deil mi? kahveci esnafnn Karacaolandan trkler rtekiletirilmi. (glyor) Valla yle. Bizim modklarn sylyor. Bu sosyal balamda para taidernleme hikyesinde devaml istemezk! diye

barp aran bir apulcu takm, dejenere, yoz, bozuk birileri var. (glyor) Yenieriler hibir zaman biz bunu istemeyiz diye sokaa dklmyor. Hibir isyan byle deil. Kendi aralarnda mzakere ediyorlar, ne yapmal ne etmeli diye. Ve eyhlislama gidip fetva istiyorlar, ama fetvay biz imdi isyan edeceiz diye isteyemezsin tabii. Fetva talebi modernize ederek sylyorum yle: Devletin bize, asker olarak hizmetlerimiz karlnda verdii para, arya gittiimizde esnaf tarafndan kabul grmyorsa, bizim onu zorla kabul ettirme hakkmz var mdr? Tabii ki fetva, hayr, yoktur diyor. O zaman devlet onlara maa vermemi oluyor, nk maa, ad stnde maiet, geinme imkn demek. Yenierilerin devletle byle bir szlemesi var. Devlet ona nimet verecek ki, o da devlete velinimeti olarak hizmet edecek. Hizmet ve nimet karl var. Yenieriler devletle ilikilerini birok asker zmrelerinde olduu gibi bir mukavele olarak gryorlar. Biz u, u hizmetleri verdiimiz srece unu, unu istemeyiz, unu bekleriz deme hakkn kendilerinde gryorlar. O mukavelenin bozulduuna hkmettiklerinde meru olarak siyas adm atabilir gryorlar kendilerini. Esnaf tekilt iin de byle, devlet ne derse yapalm, yok byle bir ey. Hayr diyor, bizim hakkmz, geleneimiz, adet-i kadimemiz udur ve atr atr istiyor. Alyor, alamyor, ayr konu.
Kazan kaldrmann sembolik anlam ne?

byrse kazan kaldrlyor, nce orba kseleri ters evriliyor. orba kselerini ters evirmek, herhangi bir ritel deil, orbay ald anda devletten nimetini kabul etmi oluyor. Nimet-hizmet ilikisinin bozulduunu dnyorsa, orban yere alarm diyor. Bu, son derece anlalabilir sembollerle, son derece anlalr dertlerin, son derece anlalr bir ekilde siyas mzakeresi. in iinde insanlarn lmesi, lmemesi, o siyas yaplarn, o dzenlerin getirdii sonular. Ksmen insan zaaflarn, zorbalklarn, zulmlerin, istibdatn ve mukabillerinin getirdii eyler, ama altnda yatan siyaset dnyas, kendi iinde mekanizmalar olan bir dnya ve yenieriler bunlar sonuna kadar kullanmak istiyorlar. Maalar eksik verildi mi tabii ki itiraz edecekler. Bugn hangi kesim maalar, bir ay, iki ay, -drt ay geciktiinde bunlar yenierilerin 17. yzylda sk sk bana gelen eyler ne yapalm, biz sadk bir ekilde hizmet ederiz, devletimiz ne zaman maa verirse verir der? Para, maa, alk gibi nedenlerle ortaya kan isyanlar ok basit eyler deil, birebir mide guruldamasnn siyas sonular da deil. Onlarn iinde, onlarla demlenmi bir ekilde geen sosyal deerler var, anlam dnyalar var. O maa, sadece maa deil, ayn zamanda nimet. Nimet kelimesi zerine ka atasz var! Maalar aldklarnda ve orbay itiklerinde, ayda bir, akide ekeri datyor yenieriler. Akide ne demek? Akit, mukavele demek. Para eklinde, mangr, bakr para eklinde kesilmi akide ekerleri datyor yenieriler. Yani sembolik olarak onlar da geriye maa veriyorlar. Derin anlam dnyalar var. Sonra kalkyoruz, neyse...
1589 Beylerbeyi vakasndan 1703 Edirne yryne, belli bal isyanlar ya da Osmanl tarihinin dnm noktalar denebilecek anlar neler?

1622 byk trajedi, Gen Osman byk trajedidir. Ama Gen Osman olayn bir trajedi, yenierilerin

BR+BR | 48 | EKM 2010

yapt ise serkelik olarak anlatlmas, hikyenin ok eksik anlatlmas demek. Polonya seferinde Gen Osman yenierilerin yeterince disiplinli davranmadn dnyordu, belki hakl diyelim. Kahve imelerine gck oluyor. Bu ayr konu. Ama kendi askerini oka tutuyor, srf ibret olsun diye. Yenieri Oca gibi kadim gelenekleri olan bir tekiltn byle bir eyi kaldrmas kolay deil. 1651de Ksem Sultann ldrlmesi ok nemli. Birok tarih kt kadn olarak yazar. Evliya elebi, kendi rgl salaryla boulup ldrldn anlatyor baya duygulu bir ekilde. Ve de esnafn dkknlar kapatp gn yas tuttuunu yazyor. yi devlet / kt gericiler, aklc devlet adamlar / zorbalar gruhu gibi ikilemlerin hibiri yrmyor buralarda. Ksem Sultann bugnk tabirle ok ciddi bir network var, ticar yatrmlar var, siyas balantlar var, yenierilerle yakn ilikisi var. 1655te bir esnaf ayaklanmas oluyor. Yenieri zorbalarna kar denilen bir hareket. yenieri aasna kar; Ahmet Refik o dnemi aalar saltanat diye isimlendirmiti, o aalarn ehirde kurduu oligarik bir yap var. Esnaf, ar vergilendirme meselesi var, ayaklanyor. O esnaf ayaklanmasnda da ok kadim semboller kullanldn yazyor Evliya, bu da ok gzden kaar. Debba esnaf, dericiler yani, eski Ahi geleneklerini en kuvvetle koruyanlar. Evliya ran komnizmine geiyoruz burada aynen diyor, Kawenin demirci olarak Dahhak adl zalime isyan ettii ekilde, Kawe sanca ektiler ve zulme kar adalet arayyla meydana dtler. Kimse kuru verdin, drt kuru vereceksin diye meydana dmyor. Bu bal bana ok nemli bir ey. Uruna lnecek deerler, gelenekler, semboller var insanlar iin. 1648, 51, 55, 56da ciddi isyanlar var. Kadzdeliler hareketi o yllarda byk apta patlak veriyor. stvan Efendi diye amdan gelmi bir vaiz var, Kadzdeliler hareketini temsil ediyor, adamlaryla sokaa kas olmular, yle anlatlyor, ellerinde sopalar, silahlar, btn tekkeleri yerle bir edecekler. Onlar her trl tekkeye kar. te tam o noktada Kprl Mehmet Paa rf idare diyebileceim bir ekilde duruma el koyuyor, yenierilere bir amar, Kadzdelilere bir amar. Hani Kenan Evren, soldan astk, ama sadan da astk dedi ya, yle. Kprlye biraz hakszlk oluyor, onu da syleyeyim. Sekiz yl iinde stanbul acayip drt isyan yayor: 1648, 51, 55, 56... Sonuncusu Vaka-i Vakvakiye denilen olay, nk cennetteki mehur vakvak aac misali, baaa asyorlar ldrlenleri, Sultanahmetteki ulu bir nar aacna. Dnn, stanbullu bir sabah kalkyor, zaten sekiz yl iinde ne isyanlar grm, Atmeydanndaki nar aacndan ldrlm insanlar sarkyor. 1656dan sonra, saray Edirneye tanyor, stanbuldan bezmi. Malm, Avc Mehmet dnemi, ynetim byk apta Kprllerde, nce babas, sonra olu Fazl Ahmet Paann elinde. Avrupada eitli baarlar kazanlyor, Uyvar kalesinin fethi filan. Ama bu arada Van Mehmet Efendi bu stvanden farkl biri, Kadzdelilerin nc kua, ok etkin. Fazl Ahmetin arkada. Zorla deil ama, eitli ihtida hareketleri, slmiyete dndrme giriimleri var. Bir de baz Bekti tekkeleri, bilhassa Edirnedeki greiler tekkesi yerle bir ediliyor, Van Mehmetin emriyle. Gre-

daha dnmemizi gerektiren. O yllar stanbulda yaayan byk mzisyen, ayn zamanda byk tarihi Dimitri Kantemirin eitli Avrupa dillerine evrilmi hl tam evrilmedi Trkeye on ciltlik muazzam bir tarihi var. Osmanllardan kayor, Petro Rusyasna yanda oluyor, Osmanllar ne iinden ne dndan gibi bir perspektiften yazyor. Ve birok konuda Osmanl tarihilerinin rivayetlerinden farkl eyler sylyor. Biri de bu: alk Ahmet diyor, halkn ok sayg duyduu, ok efendi bir liderdi. Ve de isyanclarn dkknlara, evlere satamamas iin elinden gelen tedbiri ald, ok da baarl oldu. Hadi, buyrun imdi. kincisini Naima sylyor. Tabii bunu takdir ederek sylemiyor: Bu alk Ahmet denen rezil herif yahu bizim hanedanla manedanla ne iimiz var, bir cumhur ve tecemmu devleti kuralm diyesi oldu. Cumhur ve tecemmu devleti!
Tecemmu ne demek?

le Bektiliin ilikisi ok derin... eyh Bedreddinin doduu Simavna ile Kzl Delinin arasnda orijinal Krkpnar var. Edirneden batya doru giderken yarm saat sonra Simavna, Simavnann ucunda Krkpnar, onun yarm saat tesinde Kzl Deli. Edirnede de greiler tekkesi. Bunlar herkesin akt, birbirini tand networkler. Bundan 31 yl sonra, 1687de bir isyan daha var, II. Viyana Kuatmasndan sonra. Srf kuatmann baarszlndan deil ama. Habsburg ordular Balkanlar yerle bir ediyor. Bir Pax Ottomanadan sz edebilirsek, Balkanlarda 250 yl sreyle byk baaryla salanm bir ey bu, devlet asndan bakarsak. ki buuk asr sonra skpe giriyor Habsburg ordular, yakp ykyorlar. Edirnede millet siper kazyor korkusundan, Edirneye kadar inecekler diye. 1685-86. 1687de Avc Mehmete kar isyan patlyor. Ona da halk arasnda, o devrin bir kaynanda, babas am delisi, kendisi av delisi deniyor. Babas, Evliyann deyiiyle, elinde zekeriyle len Deli brahim. 1687 isyannda yle nemli bir olay var: lk defa, Osmanl hanedanna kar asilerin hi alternatif muhayyilesi yok deniyor ya hanedan istemiyoruz, Krm hann, Giray Han sultan yapalm diyorlar. Olmuyor malm, saray byk apta Edirnede yaamaya devam ediyor, sultan deiiyor, vezir deiiyor. imdi geliyoruz 1703e, Edirne vakasna. O bir ehrin yry. Binlerce yenieri, binlerce esnaf en dzgnnden en lumpen esnafna, kendisini ne Yenieri Ocana ne bir esnaf loncasna mensup yazdramam binlerce insan, bekr takm filan... Aralarna ulemadan da katlan ok var, eyhlislam Feyzullah Efendiye muhalif onlar. stanbul cotu da huru eyledi / Kullarn istemez bil padiahm diye redifli ok gzel bir iir vardr, onu syleyerek yryorlar. O isyann lideri alk Ahmet Paa, benim okuduum Osmanl kaynaklarnda erazil taifesinin ba, haytann biri, hatta Patronay biraz artracak ekilde serseri, serke, ie yaramaz; etrafna bir sr apulcu toplam filan diye anlatlr. alk Ahmetle ilgili iki muazzam veri var, bu konuyu bir

Cem, cemaat, cemiyet... Bir sonraki satrdan anlyoruz ki, alk Ahmet Paann Tunus ve Cezayir ocaklar tecrbesi var. Herhalde Tunus ve Cezayir ocaklarndaki gibi bir oligarik cumhuriyet var kafasnda. nk yenieri daylar, onlarn ok yakndan tand yerel ulema ve eraf ailelerinden bazlar, baz denizciler ve zaman zaman onlara katlan ehir ileri gelenlerinden oluan bir idaresi var, Trablusgarp Libya yani, Tunus ve Cezayir ocaklarnn. Bu ocak, yenieriler iin muazzam bir siyas tecrbe laboratuar. alk Ahmetin zihnindeki herhalde byle bir ey. Ama hanedan kaldrmay teklif etmek, hanedansz bir dzen dnmek o dnemde ok radikal bir tahayyl.
1703teyiz. Patrona isyanna daha 27 yl var.

Evet. Patronaya gelmeden nceki birikim dediim bunlar. Bunlar yaanyor, anlatlyor, iirleri, hikyeleri var. Kendilerini seslendirmekten aciz insanlar deiller, bir kere kahvehane literatr ok geni, klar bunlar yazyor. Kullarn istemez bil padiahm sazla sylyorlar. yle hikyeler anlatlyor: Kahvede bu deyi sylenirken balar ne eilir, herkes nazl nazl i geirirdi. Daha ileriki bir tarihte noksan isyan bizde bol Hac Bekta denecek. Bunlar iir, deyi, nefes, hikye yoluyla aktarlan siyas tecrbeler. Bu tecrbeler orada yaanp orada bitmiyor, deerlendirilerek eklemleniyor, kuaktan kuaa aktarlyor. Bu isyanlarn hepsinde Yenieri Oca yok, olduunda da her birinde lider konumunda deil. Ama sre iinde yenieriler giderek, bilhassa 1648de kapkulu sipahileriyle girdikleri, i sava andran ve sipahilerin kkn kurutan arbededen sonra hele, bir tr sosyal hareket, siyas hareket haline geliyor ve isyan etmek, iktidar deiiklii gerekletirmek isteyen kim olursa olsun, mttefik olarak mracaat ettikleri ilk adres oluyor. Bataki sorunuza dnecek olursak, evet, 1730 Patrona syan Yenieri Ocandan balamyor, ama sosyolojik ve siyas olarak onlara ok yakn den belli bir zmre arasnda balyor, onlar da tak diye gidip ocaktan ibirlii istiyorlar. O noktada ocak unu yapabiliyor: Ulemada muhalif bir fraksiyon olduunu biliyor, oraya haber uuruyor. Saray bostanclar arasnda kendilerine yanda birileri olduunu biliyor, oraya haber uuruyor. Siyasetin doasnda yok mu bu? Tabii ki ittifak arayacaksn. Taleplerini koyuyorlar ortaya, talepler yerine gelmezse i byyor.

BR+BR | 49 | EKM 2010

efektlerden deil Hitchcocktan korkanlarn dergisi

www.altyazi.net

FEN VE TABAT DLER


NSANDA DDET TEMAYL (2)
Tuncer Erdem

karna neyin kaca bilinmez derin ryalarda, ssz kasabalara yaplan yolculuklarda

seni bekleyen, demirin kr az m hl taze buday kokan, yamalarn dudak uuklatan ayaz m,

suyun zerini tir tir titreten gl canavarlarnn ptrl grtla m?

BR+BR | 51 | EKM 2010

iddetin tohumlar yeni yeni uyanrken bedenin derinlerinde, oyunlar boumalar arasnda

tenden tene geerek gitgide yaylr o rperti, hastane koridorlarn dolaan cereyan gibi

yeryznn ularna varr, iliklere dek iler hrnca... gzn grmedii, kulan iitmedii...

BR+BR | 52 | EKM 2010

Andrei Platonovich Klimentov. Nihayet bu ge kefi biz de tanyoruz, Metis sayesinde, Andrey Platonov adyla. Sovyet devriminin ii arlarndan. 20. yzyln ilk yarsn kapsayan yaamnda edebiyat ve gazetecilii yandan yrtm. Biraz madd almalardan, biraz Stalin zulm ve sansrnden. yklerini bir araya getiren Dnn, varoluu Cann yannda, oylumlu roman evengurda devrimin ardndan almay feshedip hayatn gzellemesini bekleyeduran akn ve komik Rus taras var. Ancak 90larda yeniden kefedilen ve Trkeye Gnay etao Kzlrmakn evirileriyle kazandrlan Platonov, vaktiyle Maksim Gorkinin kefiymi. Kim bilir, Platonov sayesinde de olsa, Maksim Gorki de yeniden kefedilir inallah. Polislerle pek aramz yoktur. Kendilerinin de kendileriyle arasnn olduunu zannetmiyoruz. Zaten bu aralar birbirlerini dinleyip, kumpaslar, tuzaklar kurup, birbirlerini tutuklayp duruyorlar. Bize gelince, Adanal gibi, Arka Sokaktakiler gibi devlet destekli irinlikleri grdmz anda ekranda, zaplamamz, sokakta niformal grnce kaldrm deitirmemiz bir oluyor. Zannediyoruz, Behzat de bizim gibi hissediyor. Emrah Serbes kitaplarndan uyarlanan Ankara polisiyesi, yerel gzelliklerinin yannda, bezgin, bedbin, sua ve ekip gitmeye yatkn karakteriyle de fena deil dorusu.

Modernist paradigmann ve sanatn ykc gcyle ilgili egemen pheciliin ifa edildii bir dnemin ardndan, sanatn ekonomik, resm ve ideolojik tahakkm biimlerine tepki gstermesi arsnn her yerde yeniden dile getirildiini grmekteyiz. Fakat yeniden ifade edilen bu arnn ok farkl, hatta elikili biimler aldn da gryoruz. konlarn algmz zerinde kurduu iktidar konusunda bizi bilinlendirmek isteyen baz sanatlar medya ve reklam ikonlarn antsal heykellere dntryor; birtakm baka sanatlarsa an korkularna adanm antlar sessiz sedasz topraa gmyor. Kimileri madun kimliklerin egemen temsilinde gze arpan arpklklar gstermeye alyor, kimileriyse akkan ve anlalamaz kimlikleri olan kiilerin imajlarna bakmz arndrmamz neriyor. Baz sanatlar kresellemi iktidara kar duran gstericilerin pankart ve maskelerini tasarlyor, bazlarysa dnya kodamanlarnn toplantlarna veya bilgi ve iletiim alarna sahte kimliklerle szyor. Bazlar mzelerde yeni ekolojik makinelerin tantmn yapyor; bazlarysa zor koullardaki banliylerde yeni toplumsal ilikilerin kurulaca yeni bir ortam yaratmak amacyla neonlar altna kk talar veya gizli simgeler yerletiriyor. Bazs yoksul mahallelere bir mzenin bayaptlarn getiriyor, bazsysa mze salonlarn ziyaretilerin braktklar atklarla dolduruyor. Biri gmen iilere kendi mezarlarn kazarak cret sisteminin zorbaln tehir etmeleri iin para dyor, bir dieri sanatnn toplumsal balarn onarlmas pratiine katkda bulunmas iin spermarkette kasiyer oluyor. Yani sanat yeniden politikletirme istei, ok eitli strateji ve uygulamalarla tezahr ediyor. Bu eitlilik ayn amaca ulamak iin tercih edilen yollarn eitliliini yanstmyor sadece. Ulalmak istenen ama ve hatta alann yaps konusunda, politikann ne olduu ve sanatn ne yapt hususunda daha temel bir belirsizlii gsteriyor. Jacques Rancire, zgrleen Seyirci 90larn balarna kadar Trkiye, uluslararas konser trafii asndan lden farkszd. Yurtdna kan e-dosta ricalarla getir-

Sevdiimiz kitaplar var elbette. Anlatm tekniine, labirentli diyaloglarna, atmosfer ve karakter kurmadaki baarsna diyecek yok. Bu alardan, Nobeli almasna armak da mmkn deil. ktidar yaplarnn haritasn karmas, bireysel direni, isyan ve yenilginin etkili tasvirini yapmasym dln verilme gerekesi. Perunun saclarna giderek artan oranlarda verdii destek, hatta ii bizzat bakan aday olmaya kadar vardrmas, neoliberal politikalarn byk savunucusu olmas, iktidar yaplarnn haritalarnda yolunu ardn da gsteriyor bize yllardr. Elimizin zaten pek gitmedii bir yazar Nobel de paklamaz ki. 50leri belki en ok liberaller hayrla anyordur. Sava sonras Amerika hl zgrlkler lkesi Trkiye kk Amerika. T, ketim, refah, aile. Ama ayn zamanda baby boom rocknroll, , Beat, avangard. Trkiyede de kendini son derece yetkin rneklerle gsteren bir modernizm. kinci Yeniyle mesela, 50 Kua ykclerle ya da. Dneme ruhunu fleyenlerden Ferit Edg, en ok minimalist zevkiyle, ksa cmleleri, ksack yk ve denemeleriyle, doru yerde yapt vurgularn yaratt byk anlamlarla, sradandaki ebediyeti buluuyla yer etti bizde. Ksa msa diyoruz ama, Selin bast toplu ykleri Le tula gibi, 620 sayfa. ,

tilen -be plak, kasetten kasete kaytlar derken, mzisyen dediiniz, uzak, baka trl bir varlk gibiydi. Bugn yle deil. Hele stanbulda, her hafta bir konsere denk gelmek, irili ufakl kulplerde her trden mzisyeni dinlemek, nice efsane ismi dnya gzyle grmek mmkn. ok kr, alt alta yazsak, neredeyse rock tarihi kacak. Muhsin Akgn, alt alta deil, yan yana dizmi, vallahi koca bir tarih karm ortaya. Bizim sahneden gzmz ayramadmz konserlerde Muhsin de n sralarda, deklanrden ayrmazd gzn. Devasa albm/kitab Sz ve Mzik: stanbulda toplad konser fotoraflar, gazetecilikle snrl kalmadn da gsteriyor, unutulmaz konserleri, sahneden gelen olanca uultuyu da peine takarak yeniden yaatyor.

Alain Badiou Baka Bir Estetik (Metis) Andras Balint Kovacs Modernizmi Seyretmek Avrupa Sanat Sinemas 1950 - 1980 (De Ki) Andrey Platonov evengur (Metis) Arthur Miller Hepsi Olumdu (Mitos Boyut) Emrah Serbes Her Temas z Brakr (letiim) Eric Auerbach Yabann Tuzlu Ekmei (Metis) Franoise Bouillot Gnei Durduracaz (Ayrnt) shak Reyna (haz.) Yazarn Kuram (letiim) Jacques Rancire zgrleen Seyirci (Metis) Juan Goytisolo Yasak Blge - Anlar 1 (YKY) Mario Vargas Llosa Kent ve Kpekler (Can) Muhsin Akgn Sz ve Mzik: stanbul (Varto) Murathan Mungan Gelecek (Metis) Nick Hornby 31 ark (Sel) Onur Eyp Karadoan Azim Spastik Engelli Bir Gencin Mcadelesi (Can Genlik) Orhan Kahyaolu Grup Yorum (Can Genlik) Susan Sellers Vanessa ve Virginia (Sel) Tennessee Williams Mrs. Stoneun Roma Bahar (Helikopter) Woody Allen Erisi Dorusu (Siren) Zygmunt Bauman Etiin Tketiciler Dnyasnda Bir ans Var m? (De Ki)

BR+BR | 53 | EKM 2010

DKZLEME GNL

Niye dikizleme terimini tercih ettiniz? Bir gzetleme deliinden pornografik olan ya da olmayan grntlerin izlendii dikiz ovlar hayatmzda vard; siz dikizleme derken ne kastediyorsunuz? Bu daha nce de terminolojiye dahil miydi,

iletiim aralar devrede ve biz ekranlarn karsnda oturup uzamzda olup bitenlere, elencelere dahil oluyoruz. Ama nesnemiz bambaka: Nesne imdi bizim, sradan insanlarn rol yaplmayan, senaryosu olmayan hayatlarmz. Tabii kimse bloglar var diye televizyon

Dk beklentili balantlar
Pop kltrden dikizleme kltrne mi getik? Ayrntdan kan Dikizleme Gnlnn yazar Hal Niedzviecki, Facebook, Twitter ve realite ov anda olanlar anlatyor...
Derleyen: Betl Kadolu yoksa adn siz mi koydunuz? sim mi, fiil mi, edat m?

dizilerini seyretmeyi brakmad. Bu bir dnm. kisi de ayn zamanda mevcut ve byle varolmaya devam edecek, ama ben dikiz kltrnn ne gemeye baladna inanyorum.
n peinde koan ya da farkedilmek isteyen insanlar her zaman vard, ama son zamanlarda bu bir salgn haline geldi galiba.

Hal Nedzveck: Hepsi. Dikizleme kltr fikri aklma geldiinde dikiz ovlarn ve zavall Peeping Tomu dnyordum, ama popler kltr anmsatacak bir ey de olsun istiyordum. Kitapta ortaya attm fikir, popler kltrden dikiz kltrne gemekte olduumuz. Pop kltrde nllerin maceralarn, zellikle de performanslarn (filmlerini, mziklerini, danslarn, komedilerini) izleyerek ve bundan keyif alarak ok zaman geiririz. Dikiz kltrnde ise kendi hayatmzdan, ailemizin, arkadalarmzn ve dnyann drt bir yanndaki tanmadmz insanlarn hayatlarndan elence karmaya doru evriliyoruz. Yntemler benziyor: Kitle

Kitapta srekli gndeme gelen iki ey, topluluk (komnite) ve n. Son derece sosyal hayvanlarz. Maymundan evrimletik; onlar da gruplar halinde ve birbirlerini tmar ederek zaman geirirler. Biz de aa yukar byle yaadk, topluluklar halinde, birbirimize baml olarak ve birbirimizi tmar ederek. Sanayileme sonucunda byk ehirlere gle ve kentlemeyle bize doal bir tannma salayan topluluklarn da sonu geldi. Sevsek de, sevmesek de, herkesin birbirini tand topluluklarda yayorduk, anonimlik bir seenek bile deildi, farkedilmek iin aba gstermemiz gerekmiyordu, herkes zaten bizim farkmzdayd. Ama imdi byk ehirlerimiz, popler kltrmz var, herkes evinde oturup televizyon seyrediyor, artk yle topluluklarmz yok, ama biz bunu istemek zere programlanm durumdayz. Paradoksal bir ekilde, n ve nller meselesi durumu karmaklatryor. zlediimiz toplumsal tmardan siber-tmardan paymz alrken, ayn zamanda belki ben de imdi nlymdr diye dnyoruz. Hakknzda ok ey bilen, ama sizin onlarla ilgili en ufak bir fikrinizin olmad insanlarla iliki kurma istei tam da nl insanlarla kurulan ilikidir: Hayatn iine szar ve hadiseleri epey arptr.
Dikiz kltr nasl balad? Ksa bir tarihe verebilir misiniz?

aile ilginse benimki de ilgintir fikri olumaya balad. Dikizleme kltrnn ana akma kaymas, 2000 yl civarnda, Big Brother ve Survivorla balad; dnya apnda baar kazanan bu ovlar, sradan insanlar bir eyler yaparken izlemek zerine kuruluydu. Bunlar, webdeki yeni teknolojilerle birlikte, 1950lerde vaat edileni (televizyonda olmalsnz) gerek kld. lgin olann yetenek deil, insanlar olduunu gsterdi. Pek ok adan bunun doruluu anlald. Her eyden nce, kendini ortaya koymak toplumumuzda ok gl bir drt; bunun da iki sebebi var: nllerin arasnda olduunu hissetme arzusu ve anonimlik anda farkedilme. Sz konusu akma bir siber-topluluk olsa bile, bir topluluun paras olduunu hissetmek. Bu sebepler ok gl ve insanlarn kayglarn yok etmekte ie yaryor gibi. Farkettiim baka bir ey de, bir kere balaynca insanlarn ekingenliklerinin ortadan kalkt. Aldklar tepkilerden, grdkleri ilgiden etkileniyorlar.
Siz buna mhr amak diyorsunuz.

Doru. Mhr bir kere atnz m, geri dn yoktur. inde bulunduunuz topluluk sizden faydalanr. Kimse bunun benimle alkasn kurmaz ya da kimse bunu okumuyor, kimsenin umrunda deil bunlar bir yere kadar doru. Ama insanlarn anlamyor gibi grnd u: Bu bilgiler son derece yararl. nsanlar bunlara neden ulamasn ki?
Ne adan yararl?

Kurumlar, polis, hkmet, pazar aratrmaclar, aile, arkadalar, sevgililer... Eer onca bilgiyi bedavadan ortala koyarsanz, insanlar bunu sizi ie almak, sizinle flrt etmek, bir okula kabulnz salamak ya da alkolle sorununuz olmadn iddia ederken Facebooktaki btn fotoraflarnzda elinizde bir iki kadehi varsa aleyhinize bir yargda bulunmak iin neden kullanmasn ki?
Facebook ve Twitter gibi sosyal alar ne zaman, nasl bu kadar glendi?

Dikiz kltrn yaratan, televizyonun ykselii. 1950lerde, bir anda her evde, sizin aileniz de olabilecek bir aileyi gsteren kk bir kutu peydahland. Mesela, Father Knows Best ya da I Love Lucydekiler sizin izleme keyfiniz iin akma ailelermi gibi yapan gerek ailelerdi. O zaman, insanlarn zihninde o

Yksek hzl, genibant internet yaygnlaana kadar bunlarn hibiri bir ey ifade etmiyordu. nsanlar bu tr denemeler yapyordu, ama kabul grmeleri 2000 yln buldu. Twitter ise ok yeni bir olgu. ki sene nce, San Fransiscoda Twittern kurucular Evan Williams ve Biz Stonela konutuumda kk bir ofiste taklan iki gentiler sadece. Sosyal a manyaklar muamelesi gryorlard.
Birok insan Twittern neden bu kadar bu kadar ekici olduuna akl erdiremiyor. Eee, ne anlam var ki? deniyor.

Ben de Twitterdakilere sordum bu soruyu. nsan neden bunu yapmak iste-

GRup Yorum

Br zaman ve mzk devrm


55 bnmzn de gsterd gb, yalnz deller, yalnz olmayacaklar.

248 Sayfa, 16 TL

Bloguyla da

DAHA GEN, DAHA TAVIRLI, DAHA YREKTEN!


www.cangenclikyayinlari.com

sin ki? dedim. nsanlarn dk beklentili bir balant olduu iin Twitter sevdiini sylediler. Bu tanma takldm ve btn dikizleme kltrn aklayacak bir eye dnt. Balanmak istiyoruz ama, balanmaya pek deer vermeyen, atomize, kapitalist bir toplumda yayoruz. yi arkadalklar kurmak, arkadalarmzla dayanmak ya da toplumda faal bir birey olmak bakmndan pek ileri gidemiyoruz. Bu yzden bir eyler yapmamz, bir sorumluluk stlenmemiz beklenmeden balandmz hissetmek istiyoruz.
Kitabn sonunda, verdiiniz bir Facebook partisini anlatyorsunuz. O partide neler oldu, sosyal ilikilerle ilgili ne gibi sonulara vardnz?

yoruz, ama zerimize ylacak beklentilere yol aabilecek yz yze karlamalardan kanyoruz.
Bu balamda nesiller arasndaki farklar neler?

Nesiller arasndaki en nemli fark genlerin cevvallii; srekli hareket halindeler, annda Tweetliyor, Twitpicten fotoraf gnderiyorlar. Bunlar yaparken blog yazyor, statlerini gncelliyor, ksa filmler yapp YouTubea gnderiyorlar. Bu tamamen deiken, kesintisiz durum, gerek hayatlaryla ezamanl. Bence bunu yaplarndaki rahatlk ve hz en byk nesil fark.
Dad kameralarndan, GPSlerden, ocuklarn hareketlerini takip eden cep telefonlarndan ve bunlar gibi gzetleme aletlerinden bahsediyorsunuz. Bu aletlerin dikiz kltryle ilikisi ne? Sonuta bunlar elence arac deil. Oturup da bu tr kaytlar izlemeyi kim ister ki? Online
Hal Niedzviecki

Facebook partisi vermeye karar verdim, nk bir gn Facebookta 800 arkadam olduunu farkettim; gerek hayatta hi arkadam yok, en azndan yaadm Torontoda. Bunun bir nedeni bir ikolik olmam, bir nedeni de yeni baba olmam ve dolaysyla insanlarla balantlarmn kopmas. Neyse, sonuta tamam, dedim, madem bu kitab yazyorum ve madem 800 tane Facebook arkadam var, hadi onlar yakndan tanyaym. Ve unu yazdm: Torontoda, evimin yaknndaki bara gelin, ilk ikiler benden. Otuz kii kesin geleceini syledi, 60 kadar belki gelirim, yzlercesi hayr dedi, bir ksm da cevap vermedi. Herhalde 40 kii gelir diye dndm, ama ne yazk ki sadece bir kii geldi. ok ardm, gerekten oke oldum.
zldnz m?

n ele alalm: Okulda gvenlik kameralar vard, kaytlar dar szd ve internette bulunabiliyor; bu da olay mitletiren eylerden, nn paralarndan biri. Polisleri ibanda takip eden bir belgehayat gittike sel olan Cops Bir deneyin! (glyor) gerek hayattan daha programnn Bunlar da dikiz kltr- yaygn ve heyecanl 20. yldnm nn sonular; kapy bir hale geliyor, bu da hakknda bir kere atk m, yani babir krlma yaratyor. yaz okudum. kalarnn hayatlarn izle- Bunlarn ikisine Yapmc Eskimenin elenceli birden zaman den insanlarolduunu syledik mi, ayrmann dan onay gzetlemeye kar klasik zorlatn, bir karar almak ok zorsavunmalar deerini kay- vermemiz gerektiini du. imdi kabediyor. nsanlar bundan farkediyoruz. Seim meray grr holanyor, buna gnl- yapp bir yanmz grmez heyeller ve bunu istiyorlar. geride brakmamz canlanyorlar. Evlerinde, birbirleri tara- gerekiyor. Copsa kyofndan izlenirken neden rum! diye barmaya balyorlar. Hasokakta izlenmek istemesinler ki? rika bir gelime diyordu.
Klasik savunmalar derken, insanlarn mahremiyetlerine tecavz edilmesini istememelerini mi kastediyorsunuz? Bu konularda genel eilim toplumsal k gibi olumsuzluklardan sz etmek. Dikizleme kltrnn olumlu sonular, gzden kardmz iyi yanlar var m?

bak. Bu, toplumun derin bir sorunu. randaki olayda bunun bir rneini grdk: nsanlar birka gn boyunca zavall bir gen kadnn vurulmasn izledi, kadnn gzlerine dehet verici biimde yakn ekim yaplrken gzleri kayd, her yer kan oldu ve kadn ld. Kendimize bu grntlerin ne deeri olduunu sormalyz. Tpk korkun bir kazay ya da feci bir suu kaydeden gvenlik kameralarnn grntlerinin ne deeri olduunu sormamz gerektii gibi. Bunlarn ne kadarn ahlk bir fkeyle, ne kadarn ehvetli bir u rezillii grdn m! heyecanyla izliyoruz? kisini ayn anda yapabilirsiniz, ama sonuta bence gerek bir ilgiden ok, sahte bir ahlk gryoruz. Araya Michael Jacksonn lm girince, herkes annda zavall ranl kz unutuverdi.
Dikizleme kltr nereye gidiyor dersiniz?

15 yandakilere, 20 yandakilere, bunlar gnlk hayatlarna nasl soktuklarna bakyorum. te oraya gidiyor. Hayatn srekli filme alnmasna, belgelenmesine doru gidiyor. Gerek zamanda yaarken ayn anda online olarak herkese ak paralel bir sanal siz yaratyorsunuz, profilinizi bu sanal kimliin her zaman ar farknda olacak ekilde alglyorsunuz.
Kitabn sonunda bilmemenin bir deeri olduu yargsna varyorsunuz

Evet. Kimse verdii partiye gelinmemesini istemez. Bu ok ackl. Ayn zamanda, bu, sosyal alarn pek ou iin kesin bir sonu: Balanmak isti-

Karikatr: umut Sarkaya

Ya da hkmetin bizi izleme gcn ktye kullanmasndan korkmalarn. nsanlar bundan korkuyor olsalard, imdi davrandklar gibi davranmazlard, yani en zel anlarn kamuyla paylamazlard. Bence biz toplumda gzetlemeden yanayz. Bunu istiyoruz. Bundan keyif alyoruz. Pek ok durumda, bunu ilgi ekmemizi salayacak bir mecra olarak gryoruz. lgnca bir ey yaparken bir gvenlik kamerasna yakalanabilir ya da lgnca bir ey yapan birinin yaknnda olabiliriz.
nsanlar gvenlik kameralarnn bir nl olma arac olduunu dnyor mu gerekten?

ncelikle, oumuzun iinde yaad tecrit ve bizim gibi yalnz olan bakalarna ulaabilme imkn var. nsanlar baka trl karlarna kmayacak en yakn dostlarn bu mecralar araclyla buluyorlar. Bu haliyle olumlu bir sonu, tartmaya bile gerek yok. Baz durumlarda insanlarn birbirlerini gerekten nemsedii meru topluluklar kuruluyor; varolan topluluklardaki arkadalklar gleniyor. Sadece bunlara birtakm faziletler atfederken ok dikkatli olmak gerek.
ou zaman ahlk bir kibir ya da stnlk duygusuyla, elence amacyla bakalarn seyrederken de mi byle?

Bence, insan ve bireysel olarak kutsal saydklarmzn salad imknlarn insanlara bilinmemek iin bir alan sunmas gibi bir his, bir tr duyarllk. lmekte olan bir insann yzne fotoraf makinesi dayamamak, zor gnler geiren birinin yaadklarn kaydedip belgelememek... Bunlar kaybedersek, geri kazanmamz ok zor olacak.
Yani, gzlenmiyorsam varolmuyorum duygusuna kaplmadan varolabilmek...

Evet. Kimse fotorafnz ekmeden, Facebook profilinize bakmadan, Twitterda hi takipiniz olmadan doup, yaayp ldyseniz de hayatnz imdi neyse o olacaktr. Ne kadar dikkat ektiiniz, sizin bir insan olarak ne kadar baarl olduunuzun gstergesi deildir.
Sradan kadnlarn kendilerini internette ifa etmekten g aldn m dnyorsunuz? Bu onlara baka trl sahip olamayacaklar bir bamszlk m salyor? Online topluluklar onlar gnlk hayattakinden farkl bir biimde mi destekliyor?

Bence bu, iin ok kk bir ksm. Ama Columbine olay-

Tabii. Kendinizde bunu seyretme hakk gryorsunuz: u rezillie

ncelikle, online topluluklarn in-

BR+BR | 56 | EKM 2010

sanlara ve genel olarak kadnlara gndelik hayatta baka yerden alamayacaklar bir destek duygusu yaatmasnn kilit nokta olduunu dnyorum. Bu online, aracl ve anonim topluluk, insanlara bir tr ait olma, zel olma, hatta baz durumlarda sradan hayatta bulamayacaklar bir nllk hissi yaatyor. Bu yzden daha fazlasn gsterip daha ok ey yapmak, bylece daha ok tepki almak, desteklenmek, dnyann farkl yerlerindeki insanlar tarafndan ilgin bulunduklarn daha ok hissetmek iin cesaret kazanyorlar. Bu, gndelik hayatta yaayabileceiniz hibir ilikiye benzemez. Ayn zamanda, tamamen doaya aykr, sahipsiz bir iliki. Kadnlar glendiriyor, ama ayn zamanda bir bamszlk ve zgrlk yanlgs yaratyor. nternette dokunulmazla sahip olan kadn, yaptklarn her zaman onaylamayan gerek bir toplulukta yaadn unutuyor.
Bunun bir son are ya da geici zm olarak ie yaradn dnyor musunuz, yoksa sonuta buna dahil olan kadnlara, hatta genel olarak btn kadnlara zarar m veriyor?

yatlarndan ok fazla zaman ald iin online hayattan vazgemeyi de seseler, ok belirleyici ve can skc sonularla karlayorlar.
Anlattklarnzdan anlalan, internetin ve sosyal kullanmlarnn daha byk bir sorunun geici zm olduu. te yandan, internetin bu ekilde kullanlmasnn olumlu yanlar da var: Baka trl bir toplulua ait olamayan insanlara bir araya gelme ans verdi. Uta olsun olmasn, kullanclarn olumluyla olumsuzu nasl dengeleyebileceini dnyorsunuz?

rnda, istedikleri ve ihtiya duyduklar eylerin ou anlamn kaybediyor.


Bir yandan da bu kadnlar kendi cinselliklerine sahip kyorlar, kat bir ahlk balamn dnda ne yapacaklarna kendileri karar veriyorlar. Baka bir adan bakarsak, kimliklerini byk bir insan grubuna hediye ediyorlar ya da teslim oluyorlar. Kontrol tekrar ellerine geirme amacyla veya niyetiyle yola kyorlar, sonra kimliklerini kurmaca, hayal bir balamda ak ediyorlar. Topluluk sonunda onlara sahip oluyor.

Bunun genellikle geici bir zm olduunu gryoruz geicilii yllarca da srebilir. Byle diyorum, nk uzun vadede online hayat gittike gerek hayattan daha yaygn ve heyecanl hale geliyor, bu da bir krlma yaratyor. nternette o kadar ok zaman geiriyoruz ki, hayatmzn baka yanlarn ihmal ediyoruz. Bunlarn ikisine birden zaman ayrmann gittike zorlatn ve bir karar vermemiz gerektiini farkediyoruz. Seim yapp bir yanmz geride brakmamz gerekiyor: Ailemizi ve toplumumuzu mu seeceiz, yoksa kim olmak istiyorsak o olmak iin gelimi ve sonsuz bir gelime potansiyeli tayan kimliimizi mi seeceiz? Her halkrda bu zarar verici bir durum ve hl kat bir biimde tanmlanm sosyal rollerle yaayan kadnlar iin daha da riskli. Bu rolleri terketmeyi de seseler, gerek ha-

kedimin resmi, ok tatl deil mi, bu da bugnk hava durumuyla ilgili aklma gelenler, bu arada, ayamda mantar kt vs. demem zor. Eer kamuya atklarmdan yola karak beni tanmak istiyorsanz, ksa yklerimi ve romanlarm, bir de yazdm birka kiisel makaleyi okumanz lzm. Gardm indirip kendimi tamamen ortaya koyduum yer buras. Alter-egolar, karakterler hakknda yazdm iin daha kolay, hem de bunu online ve o an karmda olan bir izleyiciye yaptm duygusunu da yaamyorum.
Bu bizi tedirgin etse de, internetin bizi ar drstlkle ve kamuya ak itiraflarla birbirimize yaklatrd gibi bir iddia da var m?

Sorun u: sel bir kabul edilme, bir toplulua ait olma isteimiz ile pop kltrde starlama arzumuzun varolan brokratik ve greli anonim varlmzla kaynamasn nasl salayacaz? Bireyler kapitalist brokrasinin vazgeilmez unsurlar dnda bir eyler yaptnda, bu tuhaf ve tehlikelidir. Dikkat ekmeye alanlarn oluturduu online topluluklar knamann ya da reddetmenin bu kadar zor olmasnn nedeni, olumsuzluklarla birlikte bir sr olumlu yann da olmas. nsanlar samimi olarak iletiim kurmak istiyorlar. Bu amaca ulamak iin kr amac gden sistemleri kullandkla-

Evet, bir grup kadn Hristiyan ahlkna ve pek ok adan ada kapitalizmin her eyin alnp satlmas gerektii emrine ters den tercihler yapyor. Bu nedenle, en azndan dardan baknca, etraflarn saran gler karsnda son derece savunmasz kalyorlar. Kitab yazarken, Bu kadnlara ne olacak? Hayatlar nereye gidiyor? diye dndm. Sadece cmert olmak isteyen, ilgi ekmek ve bir toplulua ait olmak iin kiisel alanlarndan feragat etmek isteyen insanlarn savunmasz olmas zc deil mi? Eer kr amal web siteleri iletiyor, tehir ettikleri vcutlarnn kilit noktalarnda kurumsal logolar sergiliyor olsalard, onlar iin endielenmez, hatta onlarla ilgilenmezdik bile. Herkes gibi bezgin ve tkenmi olurlard.
nternette siz kendinizi ne kadar tehir ediyorsunuz?

Kiisel olarak tehirde ok dikkatliyim. nternetin her tarafnda varm, ama ne sylediimin farkndaym. Belki de gereinden fazla farkndaym. Bu benim iin kolay deil, nk bu konular zerinde ok dndm. Bu yzden kp da ite

nternet bir drstlk ve itiraf yanlsamas yaratyor. nsanlar gerekmi gibi grnyor, sanki hibir ey uydurulmam gibi. Ama gerekte ou zaman karakterler rol yapyor. Hepimiz rol yapyoruz, gelip karlk verenler de, kimi takip edeceklerine ve iddia ettikleri kii olduklarna inanp inanmayacaklarna karar verenler de rol yapyor. Sonuta, kimlerle balant kuracamz setiimiz, birbirimize kar herhangi bir gerek sorumluluk duymadmz sanal topluluklar ortaya kyor. Baka insanlarn hayat, kendi hayatmz, hepsi ifa etme, nemseme ve topluluk olma iddiasyla bir araya gelerek sahipsiz bir elenceye dnyor. ok mu kukucuyum? Bunlardan iyi bir ey kmayacan dnyorum, ama sonuta asl mesele, insanlarn igdsel ve ilkel farkedilme arzusu ve dank, sahipsiz online ortamlar araclyla bir topluluk balamna yerleebilme isteklerindeki ironi.

T
NICK HORNBY

Anaakm zerine eitlemeler


Daha ok romanlaryla tanrz, ama neredeyse btn yaptlarn yaynlamaya soyunan Selden getiimiz aylarda Trkeye kazandrlan 31 ark bir deneme bayapt, bir mzik klavuzu, popler ve kendi hayatnda yer eden arklarn zerinden emsalsiz bir yakn tarih okumas. Son roman m? Tam 11 tane ayn anda kt. Mainstreamin kysnda dolaan mzisyen Ben Foldsla ortak kotard Lonely Avenue albmnde szler Hornbyden, mzikler ve icra Foldsdan. Pop diye burun kvrdmzda cevher bulan Hornbyden tavsiyelere kulak kesiliyoruz...
eviri: Alican Tayla

arih boyunca yazlagelmi en gzel mziklerin byk bir blm yle ya da byle mainstreamin bir paras olmu. Beatles hi fena deildir mesela! (glyor) En tutkulu ve hassas mzikseverlere gre, eer yalnzca mainstream mzikler dinliyorsanz, bu, yeni eyler kefetmek istemediiniz ve en ufak bir meraktan yoksun olduunuz anlamna gelir. 70li yllarn banda bir rock eletirmeninin piyasaya km her eyi, ama her eyi duymu olmas mmknd. Ortaada o zamana kadar yazlm btn

Onu mainstream klan ey de bu becerisiydi.


Anaakm mzik

Beatles... Son derece mainstream bir sanat olan Paul McCartneyle onun tam tersi olan John Lennon bir araya getiren ilgin bir bileim. Bana yle geliyor ki, anaakm sanatlar herhangi bir underground sanatnn asla yapamayaca eyleri baarm kiilerdir. Bir sr underground mzisyen Beatles arklar gibilerini yazabilecek olsalar yazarlard ve bu da onlar souta mainstreamin iine sokard. Ama bunu yapamam olduklar iin radarlarn kapsama alannn dnda kalm oluyorlar. Malm, dnya ok hzl bir ekilde deiiyor ve iPod kuana girdik. Bugnn mainstream sanatlarnn her biri en az bir muhteem albm ya da ark yapm kiiler. Mesela Beyoncenin Crazy in Love arks bence modern bir klasik. Kusursuz bir ark. Madonna da kariyeri boyunca bunu en az alt-yedi kere baard. Son yllarn en nemli mainstream albm ne olabilir? (dnyor) Michael Jacksonn Off the Wallu: Steven Spielberg filmi gibi! Disko mzii alp tabii Quincy Jonesun da dehas sayesinde ideal bir mainstream albm yapt.
Anaakm spor

kitaplar okumu olmak gibi... Bugnse, kendi mziklerini internet zerinden yaynlayan onca grup varken, belli bir underground da olmak zorunda. Benim de sevdiim eylerin ou mainstream. Bence bir sanat geni bir kesime ulamay baarmsa bize retebilecei eyler var demektir.
Anaakm edebiyat

Charles Dickens. Bugn nemli bir edebiyat olarak kabul ediliyor. Halbuki 19. yzylda kitaplar blm blm dergilerde yaynlanan ve her says inanlmaz derecede ok satan, mainstream bir yazard. Dickens en iyi ve en nemli mainstream yazardr.
Anaakm sinema

Steven Spielberg de nemli bir mainstream sanat. Jaws ve nc Trden Yaknlamalar gibi ilk filmeri akl almaz derecede geni kitleleri etkilemeyi baarmt.

Bence futbolun en byk sorunu, tamamen ve her eyiyle mainstreame dnm olmas. ocukluumda ngiltere futbolu zor bir dnemden geiyordu. Mainstreamin dnda tutuluyordu, televizyonda pek ma gsterilmezdi, formalarn zerinde reklam olmazd... Benim genliimde bir futbolcuyu saha dnda grmek ok tuhaf ve allmadk bir eydi. imdiyse tam tersi: Futbolcuyu sahada oynarken grmek neredeyse tuhaf geliyor, nk onu televizyon programlarnda, reklamlarda grmeye almz... Arsenalde oynad yllarda, maa gidip onu grdnzde vay be, hakiki Thierry Henry ite karmzda oynuyor derdiniz. 1975te bir futbolcuya futbol sahas dnda rastlamann kendisi bilhassa tuhaf bir olay olurdu. Bugnn futbolunda takmlar arasnda ok az fark var. Hepsi byk irketler haline geldi. Bir irketi dierine tercih etme durumunda olmak son derece aptalca geliyor: Sonyye kar Macintoshu desteklemek gibi...

KONTROL KONTROL
Mart 2011 Audio Engineering Program iin Kaytlar Balamtr.

SES SES

www.sae.edu

Hazrlayan: Derya Bengi

PAA, YENER VE AMERKALI KZ OBANI

Artk kfi, densizliin de bir haddi var


ehirde seri halinde kovboy elbiseleri yapan imalathaneler almaa balanmasndan hi olmazsa bir ksm vatandalarmz Amerikan hayranlndan ayrmann artk mmkn olamyaca neticesini karrsak bilmeyiz hakszlk eder miyiz? Yalar elliye yaklaanlarmz daha dn denecek bir mazide ocuklara paa elbisesi giydirildiini hatrlayacaklardr. Krk, elli sene iinde velev ki kyafet itibarile olsun paalktan vaz geip kz obanlna zenmee balamamza ne mna vermeli? Niin byle olduk? Eer maksad, ocuklara genlere gndelik, alelde elbiseler dnda esvaplar giydirmek ise bizim milli kyafetlerimiz arasnda byleleri bulunmaz m? Yok maksad kr krne Amerikallar taklid ise stanbulu veya Trkiyenin muhtelif kelerini Teksasa evirmekle her eyden evvel gln olacamz neden dnemiyoruz? Almanyaya, ngiltereye, Fransaya, talyaya gidenlerimiz sylesinler, kovboy kyafetinde ka ocuk, ka gen grdler? Neden onlar birok cihetlerden kendilerine daha yakn olan Amerikallar taklide zenmezler de bu zpktl biz yaparz? Jestlerimizi, hareketlerimizi Amerikan filmlerine gre ayarladk. Merhabay braktk, hello dedik, sakz braktk, ciklet inedik, kadnlarmz Amerikallarn mzayedelerinden kullanlm amar ve oraplar aldlar. Ama artk kfi, densizliin de bir haddi var!
(Cevat Fehmi Bakut, Cumhuriyet, 11 Nisan 1958)
Joann Sfarn frasndan Serge Gainsbourgun ev hali
Desen: Ceren Oykut

SERGE, JANE, AL VE LLE

Je taime, moi non plus


Yasaklanan plak tam milyon satt. Vatikan tarafndan yasaklanan, talya ile spanyada toplatlan, Serge Gainsbourgun besteleyip Jane Birkin ile birlikte syledii Je taime.. moi non plus arksnn 45 devirlik pla sat listelerinde milyonu gemitir. Bir iftin sevime anndaki heyecann olduka tabii seslerle yanstan plan grd byk rabet zerine Serge Gainsbourg imdi de cinsi eitim sorununu plaa doldurmak niyetinde olduunu aklamtr. (Milliyet, 27 Aralk 1969)

En gzel ey seks
Uzun sreden beri zerinde allan ilk seks plan nl manken Lle Belks ile Ali Kocatepe birlikte hazrlamlardr. Serge Gainsbourgla Jane Birkinin dnyada byk baar kazanan Je taime.. moi non plus adl plana nazire olarak hazrlanan bu plan ad En Gzel ey.. Seks adn tamaktadr. Ali Kocatepenin bir enstrmantal bestesi zerinde yer alan sevime sahnesinde Lle Belks erkei aka davet etmekte, fakat sevgilisi de -h diyerek bu daveti karlksz brakmaktadr. (Milliyet, 3 Ocak 1970)

Trk muhiti ne hale gelmi?


Eskiden bizde detti, hele asker ocuklar, bayramlarda daima paa esvab giyerlerdi. Bunu askerlie kar bir heves, bir hrmet, paala kar bir gpta sayabiliriz. ocuklarmzn ou byle paa elbisesi giymilerdir. Ama sonradan paa olmular mdr, oras bize lzm deil. Zaman deiti. Bayram gnleri bir-iki defa skdara gittim. Tam orta halli ve orijinal skdarllarn oturduu mahallelerden getim. Bayramda ocuklara giydirilen elbiseler arasnda birisi dikkatimi ok ekti. Kovboy kl. Kenarlar beyazla sslenmi geni siyah bir apka. Pantolonunun zrhlar beyaz pskll, ksack ceketi ayn ekilde ssl, gene siyah bir kovboy kostm. Belinde tabancal, elinde tfek. Hani ben paa kln da cidd bulmam ya! Fakat bu klk, ocua bye ve gzele kar zenme hissi verir, diyelim de ho grelim. Ya u Amerikan srtmalarnn kln skdarn Dolap Sokana sokan his nedir? Bizim Trk muhiti ne hale gelmi ki yavrusuna Kaliforniye dallarnn kln bayramlk yapyor? Bu sene ocuk Bayramnda bir takm trenler yaplm, Gazetelerde resimlerini grdk. Kck ocuklar Yenieri klna sokulmu Yenierilik kendisini zletmiyecek kadar fena bir akbetle tarihini kapamtr. Osmanlnn evket devrinden bu yana fetretler karp memlekette her eye burnunu sokan ve son zamanlarda artk ekya haline gelen bir zmredir. Denecek ki: Efendim! Yenierilerin parlak devirleri, byk muvaffakiyetleri olmad m? Oldu. Ama sonu kt kt. Memleketi batryordu. Kald ki, buna dikkat lazm Yenieri ilk tesisinde devirme yani gayrimslim ocuklardan kurulmutur. Yani o zamana gre bir nevi lgion trangre idi. Sonralar bu karakterini kaybetmi ve daha sonra, bir taraftan Yenieri Ocana yazl, te yandan ehirde esnaflk eden zmreler eline gemitir. Dejenere olmu, muttasl ihtilal ve itia unsuru haline gelmi, devlet idaresini bozmu, nihayet kanl bir mcadeleden sonra imha edilmitir. Bunun hangi gzel tarafnn hasretini ekiyoruz ki ocuklarmza giydiriyoruz?
(Burhan Felek, Cumhuriyet, 26 Nisan 1958)

ELLER DUYAR SZ OLUR

Dorusu, alaturka musikiden holanmam. nsana uyku getirir. Alafranga musikiyi tercih ederim. Bilhassa opera ve operetler pek houma gider. Hem size bir ey syleyeyim mi? Alaturka dediiniz makamlar Trklere ait deildir. Yunanlardan, Acemlerden, Araplardan alnmtr. Trk algs davulla zurnadr, derler ya: bunda da bir teredddm vardr. Bu iki alg da Araplarn imi. Bir tarihte, Trkistan taraflarnda seyahat etmi bir zattan tahkik ettim. O tarafn kylerinde eskiden beri alnan alg, sazm. Bizde de Anadolunun asl Trk kylerinde daima saz alnrm. II. ABDLHAMD, 1918 Hem arkl hem garpl olablir miyiz? Elbette ki hayr. Fakat garpl bir arkl olabiliriz. AHMET HAMD TANPINAR, 1961

BR+BR | 60 | EKM 2010

(1965)

post rock post metal post eyll ark Bizim de bir kasabmz var Marmariste oturur Ellerinden akar hl Erdaln kan Biraz olsun kamarsa kamu vicdan Gelin yeniden konualm Eyllde olanlar Marmarisli Milosevi Marmarisli Milosevi Sanma len lm geen gemi Aslanla besilen yer deitirmi Marmarisli Milosevi Marmarisli Milosevi Dilerinden dklen eylln kan Bunun iin sz Bunun iin ark Geici duyma bozukluu deil Yllardr sren bu postal sarl Marmarisli Milosevi Marmarisli Milosevi Kendinin de Eyll kurban olduunu bilmiyor Hakknda pek az ey bilen imdinin ocuklar Bunun iin sz Bunun iin ark Marmarisli Milosevi Marmarisli Milosevi Adn tayan Okul, cadde, bulvar ve yasalarda srerken Diktatr kr gzlerin apoletli karanl Kimse ykayamaz ellerinden Eylln susmayan kann Marmarisli Milosevi Marmarisli Milosevi Bazen bir ark zer Yllardr kilitli lklar ve tam biterken Hatrlatr tarihin korosuna: mrnden daha uzun bir lanete yazgldr Diktatrlerin kanl hayat Murathan Mungan, 2006

You might also like