Mason Bektaler

Faruk Arslan
1

12 Nisan 1969'de Ankara'da dodu. Aslen orumludur. 3 yllk GATA Salk Astsubay Hazrlama Okulu'ndan mezun oldu. Azerbaycan niversitesi Uluslararas likiler Blmn bitirdi. Hazar'n Stats konusunda tez yazarak 1997'de Uluslararas Hukuku unvann kazand. Kanadada Centennial College'den 2008de Sosyal Toplumcu diplomasyla mezun oldu. Torontoda York niversitesinde Sosyoloji blmnde itim grd.. Arslan, Karaba, eenistan ve Abhazya savalarn yakndan takip etti. Hazar'n enerji rezervleri ile ilgili yazd 3 binden fazla haber ve makale Trk ve yabanc basnda yaymland. Azerbaycan Zaman gazetesinde muhabirlik, haber mdrl ve ke yazarl yapt. CHA Azerbaycan temsilciliini 3 yl yrtt. 2 yl sresince Trkiye'de yaymlanan Zaman gazetesinde Bak Mektubu adl keyi yazd. Azerbaycan'da yaymlanan ilk ocuk gazetesi Tomurcuk'un kurucularndan oldu. Zaman gazetesinde 2000 yl sonuna kadar Ankara'da diplomasi, d politika ve enerji muhabirliini yrtt. 14 lkede baslan Zaman gazetesine ynelik zel aratrma dosyalar hazrlad. Trk dnyas zel muhabirlii yapt. Azerbaycan Gazeteciler Cemiyeti, Ankara Diplomasi Muhabirleri Dernei ve Kanada Etnik Gazeteciler Dernei yesidir. 2000-2001de Kanadada Zaman gazetesi temsilcilii grevini stlenirken, Toronto muhabiri olarak alt. Kanada Trklerinin posta ile dalan cretsiz haber dergisi Sunrise' kurdu ve bir yl boyunca editrln stlendi. 1998-2004 periyodunda Ali Alperen mahlasyla srasyla Gndz, Muhalif, Gelecek gazetesi, Hr Gelecek gazetelerinde ve 2009,dan beri Milli Ocakta ke yazs yazd. 2004 ylnda Metafizik Magazin dergisinde yazlar yaymland. 2004den beri Kanadada be bin tirajla yaymlanan ve cretsiz datlan Canada Trkte, 2006dan beri ke yazs yazyor. 2000den beri ise, internet medyasnda aralksz ke yazlaryla haberciliini srdryor. Evli ve iki ocuk babas olan Arslan, Kanada ve Trkiye vatanda olarak Kanadada gazetecilik yaamna devam ediyor. Arslan, iyi derecede ngilizce, Almanca ve Azerbaycan Trkesi biliyor. Yaymlanm Eserleri: Matrixin 11 Eyll Kurgusu Hazarn Kurtlar Vadisi: Petrol mparatorluunda G Savalar Net Krlma: Evenjelik Harbin Kurgusu Petrol Satranc Kanadaya Gelmenin Yollar-Kurtar Bizi Kanada Mesihin Hzr Barnaba: Hristiyanln Gizli Tarihi Kemirde Hz. sa Efsanesi September 11 Fiction of Matrix Vadinin ifresi zlyor Kurtlar Vadisi Fenomeni Karakutu Ergenekonun Karanlk smi: Tuncay Gney Mason Bektailer

[Faruk Arslan]

Faruk Arslan

indekiler
Giri ............................................................................................... 400 Mason Bektailik ve Hac Bekta Aydnl ............................ 400 Birinci Blm ............................................................................... 417 GEREK BEKTA MASON OLMAZ ..................................... 417 kinci Blm ................................................................................. 433 BEKTALERDE POSTNN LDERLK ANLAMAZLII ....................................................................................................... 433 nc Blm ............................................................................. 443 BEKTALER BLNYOR .................................................... 443 Drdnc Blm......................................................................... 467 RGTSEL ETNK VE DN YAPI .......................................... 467 Beinci Blm .............................................................................. 483 HOCA AHMET YESEV VE BEKTALK .............................. 483 Altnc Blm ............................................................................... 501 BEKTALN BE YZ ....................................................... 501 Yedinci Blm ............................................................................. 531 BEKTALK MTLER ............................................................... 531

Faruk Arslan
Sekizinci Blm ........................................................................... 563 OSMANLIDA MASONLUK VE BEKTALK ...................... 563 Dokuzuncu Blm ...................................................................... 585 SABATAYCILAR VE MASON BEKTALERN LKLER585 Onuncu Blm ............................................................................ 603 MASON BEKTA DERN DEVLET....................................... 603 On Birinci Blm ......................................................................... 625 RUDOLF VON SEBOTTENDORFF VE ZYA GKALP ...... 625 On kinci Blm .......................................................................... 641 MASON BEKTALERN EHTLK TEKKES...................... 641 On nc Blm....................................................................... 649 MASON BEKTALER VE HURUFLK ................................. 649 On Drdnc Blm .................................................................. 669 ATATRK, MASON BEKTA MYD? .................................. 669 On Beinci Blm ........................................................................ 685 ATATRK MASON BEKTALER M LDRD? ......... 685 On Altnc Blm ........................................................................ 715 DERSMDE NE OLDU? ............................................................ 715 On Yedinci Blm ....................................................................... 739 ENCMEN- DAN TARKATI.............................................. 739 On Sekizinci Blm..................................................................... 766

Faruk Arslan
HACI BEKTA AYDINLII ...................................................... 766 Kaynaka ...................................................................................... 780 Tantm ............................................ Error! Bookmark not defined.

Faruk Arslan

Giri Mason Bektailik ve Hac Bekta Aydnl

Almanyann Berlin kentinde Cem Evini 1 Ekim 2000de ziyaretimden sonra kafamda bu kitab yazma fikri olutu. Sabahn ilk saatlerinde bir okurun benle grmek istediini santral operatrmz Tuncay sylediinde, 'hemen bala' dedim. Okurlarla grmeye, eletirilerini, elbette iltifatlarn duymaya baylrm. Almanya hkmetinin resmi davetlisi olarak gittiim 'Almanya'da G, ltica ve Alman Hukuk Devleti' konulu, bir haftalk Almanya gezimden yeni dnmtm, tarih 3 Ekim 2000'i gsteriyordu, saat 9.00 sularyd. Ahizenin ucundaki ses ok kibard. Kendisini eski bir MT mensubu olarak tantt ve hayretle sordu: Gerekten Faruk Arslan ile mi gryorum? Evet deyince, 'aknlm maruz grn, siz bir ezberi haberinizle bugn bozdunuz, sizi tebrik etmek iin aradm.' dedi. Ne yaptmn farknda bile deildim. Yal bir eski brokrat olduu izlenimi veren ses, kendisinin MT'de yllarca Alevilerden sorumlu masada altn, 'Aleviler nasl altya sekize bler, birbirine drrde yle ynetiriz' diye politikalar yazdklarn ve hayata geirdiklerini dile getirdi. altm Zaman gazetesi Snnileri temsil ettii iin Alevilere dman olmalyd, haklarn asla savunmamal, hep ayrmclk

Faruk Arslan

kokan haberler retmeliydi. Hep byle gideceini ngrmlerdi. 'Bunun yanl olduunu bilsemde, stlerimizin verdii grevleri yerine getirdik ve Alevileri lkenin bana bela olmasnlar, glenmesinler diye bldk' diye z eletiri yapt okurum. Uzun konutuk, bu haberlere devam etmemi, Trkiye'nin kaderinin bir gn deieceini, Alevisiyle Snnisiyle, Trkyle Krdyle, laikiyle antilaikiyle karde olduunu anlayaca temennisinde bulundu. Bu ayrmcl kimlerin planladn merak ettim ve peine dmeye karar verdim. Kamplama, kutuplama, ayrtrma, tekiletirme sona erecek ve lkemiz yeniden Tek Yrek ve Tek Trkiye olacak diye o gn byk bir nee ile ie baladm. Peki bu haber gazeteye nasl girmiti? Alman yetkililer, Berlin gezimiz srasnda, bizi Kilise'den Cem evine dntrlen mekana gtrmt. Berlin'de faaliyet gsteren Anadolu Alevileri Kltr Dernei ve Bakan Metin Kk 5 kiiden oluan gazeteci ekibini ok iyi karlamt. lerinde sadece ben rportaj yapmak istedim. Alevilerin Almanya modelini ve Trkiye'nin ihlal ettii haklarn, mcadelelerini, hakszlklarn anlatan Kk, hangi gazeteden olduumu grme sonras kartvisitlerimizi dei toku yapnca anlad. Birden ayaa frlad, yz deiti, kzard, bozard: Ne! Ben imdi 'dinci', 'Alevi dman' bir gazeteye mi mlakat verdim diye kkredi. Yaftalyord. Alman rehberimiz, kendisini zor yattrd. Yzme nefretle, dmanca bakt ve 'altn gazete bu mlakat asla yaynlamaz, siz hi bir zaman bizi savunmadnz, savunmazsnzda' dedi. nyarglyd. Bir takm
8

Faruk Arslan

elbisesine bahse girelim mi? diye neride bulundum. Kabul etti. Cem Evi'nden ayrlrken elimi skmad. Haber gazeteye ertesi gn 'Aleviler AB'ye gveniyor' balyla D Haberlere yarm sayfa, sayfa maneti ve 1. sayfadan anonslu fotorafmla birlikte girdi. Haberi Almanya'dan gndermi ve telefonda D Haberler Gece Sorumlusu Yakup alvarc'ya girdiim bahisten bahsetmitim. Zaman'n snrlarn zorlayan bir gazeteciydim, byle haberleri gazeteye sokmann en iyi yolu gece servisiydi. Boazii mezunu bir aydn olan ve Zaman'n misyonunu bilen Yakup, tm sorumluluu zerine alarak haberi girdi. Sa kesimler, henz diyalog almalarna balamam, Alevi almn yapmamt. Alevi alm artk zaruridir. O gnlerde sadece Cumhuriyet gazetesine yakt sanlan bir haberdi. Bugn dahi halen tartlan Alevi haklarndan ve taleplerinden radikal bir biimde yle bahsediyordu: nan hrriyeti dorultusunda eit ve adil muamele talebi ile uzun soluklu bir eylem plan hazrlayan Aleviler, bugne kadar verilmediini savunduklar haklarn alabilmek iin AB'nin Ankara ile oturaca pazarla gveniyor. Almanya'da 92 dernekten oluan Turgut ker bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu ile Berlin'de faaliyet gsteren bin 200 yeli Anadolu Alevileri Kltr Dernei, AB tarafndan Ankara'nn nne konulmas beklenen bir Almanya modeli ortaya kard. Berlin'de 40 bin Alevi Trk vatandana din eitimi verme yetkisini alan Dernek Bakan Metin Kk, Berlin'de elde ettikleri hrriyetle ekillenecek yeni modelin Trkiye iinde model olacan syledi. Kk, Aleviliin slam dininin Batni bir yorumu
9

Faruk Arslan

olduunu Almanlarn benimsediini bildirdi. Babakan Blent Ecevit'in ve bugne kadar siyasi partilerin Alevilere verdikleri szleri tutmadn ifade eden Metin Kk, hkmet ve parlamantonun duyarszln srdrmesi halinde nce Trkiye'de davalar alacan, sonu alnmamas halinde daha sonra Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne gidilerek inan hrriyetlerine ynelik haklarn alnacan savundu. Alman Dantay'nn kendilerini bir dini cemaat olarak kabul ederek din eitimi verme yetkisi verdiini hatrlatan Kk, verilen yetkinin alnamayacan ve basklarla yozlatrlamayacan belirtti. Kk, "1949 Alman anayasasnn 23. maddesine gre dini kurumlar ders verebiliyor. Berlin ve Werder Bremen'de 1948'deki eski anayasa da geerli olduu iin bu yetki kolay alnyor. Hamburg'da farkl olarak yetki kiliselerde. Ancak tolerans gstererek mevcut mfredat iinde ders verilmesine izin veriyorlar. Berlin modelinde ise kendi mfredatmz oluturarak hukuken elimizden alnamayacak bir hrriyet elde ettik. Sunduumuz kltrel projelere gre devletden maddi destekde alyoruz. " dedi. 2001'de balayacaklar, semeli Alevi din dersi mfredat ile ilgili ev devlerini altklarn, hazrladklar mfredatn Alman bakanlk komisyonu tarafndan uygun bulunduunu ileri sren Kk, " Snnilere din eitimi verme yetkisi alan slam Federasyonu ve dier cemaatlerle ortak bir mfredat kabul etmemiz mmkn deil. Bunun iin yasalar deimeli." diye konutu. Din dersini Trkiye'deki yntemle deil bilimsel, pedagojik olarak vereceklerine deinen Kk, sadece Trkiye'den deil Balkanlardan gelen Alevi ocuklarnnda bu eitimden yararlanacan syledi.

10

Faruk Arslan

AB'de kltrler ve dinler kaynarken, Alevi toplumuna haklar verilirken asrlardr yaadklar Anadolu'da inan hrriyetlerinden yoksun braklmalarn sert bir dille eletiren Kk, Tekke ve zaviyeler kanununa gre 1925'den beri Hac Bekta Veli'nin trbesinin mze ve yasakl blge olarak kullandrlmasnn inan hrriyeti ile rtmediini ne srd. Diyanet leri btesinden Alevilere pay verilmesini neren Kk, nemli olan Alevilerin AB yolunda iken Trkiye'deki hak ve hrriyetlerini almalar olduunu vurgulad. Trkiye'ye giden AB'li diplomatlarn ve Alman politikaclarn Trkiye'yi kendilerinden sorduklarn iddia eden Kk, ekim aynda aklanacak AB'nin Trkiye lerleme 2000 raporunda Alevilerle ilgili blmnde yer alacan kaydetti. Her yl ABnin hazrlad raporlarda Krtlerden sonra artk Alevilere de geni yer ayrlyor. Metin Kk'ten halen bir takm elbise alacam var. Alevilii slam'dan ayrarak ayr bir din haline getirmeye alan baz i ve d fitne odaklar, 7 milyonu akn Alevi vatandamz tahrik etmeye hazrlanyordu. Bu haberi sansrsz yazdm. 8 yldr ayn noktadayz. Almanya stihbarat, Alevilerimizi ynlendirirken, Ankara seyrediyor. Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali Balkza gre, lkemizde 20 milyon, Devlet Bakan Said Yazcoluna gre 7 milyon Alevi yayor. Geen sre iinde Alevilere haklar verilmedi. Bunu istismar eden Almanya'da Alevi dernekleri ats altnda birletiren Turgut ker bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu, 22 Temmuz 2007 seimi ncesi katldklar Cumhuriyet mitingleri ve 9 Kasm 2008 Alevi mitinginde, hkmeti ypratmaya ynelik derin
11

Faruk Arslan

devlet Ergenekon'un Psikolojik Sava oyunu sahnedeydi. Almanyada Almanca verilen Alevi derslerinde Aleviliin slamdan ayr bir din gibi empoze edilmesi nedeniyle gurbetdeki Trkler, ana akm temsil den Trklerden keskin bir biimde ayrld. Alman stihbaratnn istediide buydu. Kendi kltrel zenginliimizi inkar ettiimiz iin Almanlar, bamza orap ryor. Seyredenler kaybediyor. Bu durumun farknda olan Zaman Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Ekrem Dumanl ve Yeni afak Gazetesi Ke Yazar Fehmi Koru, defalarca Alevilere sz konusu haklar hkmetin sunmas iin Babakan Recep Tayyip Erdoan'a tavsiyeler yazdlar. 2008in son aylarnda herkes bir neri getirmeye, her kafadan bir ses kmaya balad. Alevilere gemite irkince 'Mum Snd' yaktrmalar yapanlara, byle bir uygulamann Alevilikle olmadn akil Snniler savundu. Cem Evlerinin Cami'nin yannda almasnda bir saknca olmad gr bir sesle vurguland ve baka bir ezber daha bozuldu. Tarikatlar ibadetini Osmanlda tekke ve zaviyede yapard, camiye gitmeleri mecbur deildi. Cem Evide nereden kt diyenler tarihi bilmiyor. Bu tabir 2005 ylnda Trk diline girdi. Tekkeler kapal olduu iin yeni isim bulundu, yasak delindi. Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf
12

Faruk Arslan

deildir. Masonik Bektai yapnn gemite kulland ttihat ve Terakki gelenei etelerle, Ergenekon ile bugnde yayor, bu gerek yadsnamaz. Bu bak amz bir komplo deil, tersine bir komplonun deifrasyonunu salayacaktr. Osmanl ve Trkiye'yi neredeyse 170 yldr Mason Bektailik, gizli kurduklar derin rgtler veya aktan iktidarlar ele geirerek, satn alarak ynetiyor. Trkiye'nin ad bir trl konamayan derin kimlik sorunu, tabusu budur. Mason Bektailer, Bektailii ve Alevilii amalarna uygun defalarca dntrd, evirip evirip kullandlar, yine kullanmaya hazrlanyorlar. Bat modernizmini de ateizmide lkemize onlar getirdi. Mason Bektailerin koordinesinde, Aleviler/Bektailer arasnda taban oluturmak isteyen ar sola mensup terr rgtleri ve etnik blc terr rgtleri, Alevilii ve Alevileri savunuyor grnerek kendi siyasi ve ideolojik anlaylarn Alevilik/Bektailik olarak sunmaya alyor, yurt iinde ve dnda bu maksatla yaynlar yapyorlar. Mason Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda kullanmak istemiyoruz. Masonluu c gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele alyoruz. Tabularn ykamayan milletlerin nne yabanc istihbaratlarn yerli ibirlikileri kullanarak engeller kartmas kanlmazdr. ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 150 yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler. 1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai

13

Faruk Arslan

kimlikleri sylenmez. Osmanlda Bektailerin masonlarla iie gemeye balad dnemi ve Cumhuriyet dnemini sorgulayacaz. Mason Bektailik ve Geleneksel Bektailik arasnda sava, Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Kocann, son dedebaba Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim 1997'de vefat etmesiyle balad. Koca'ya gre, gerek Bektai mason olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr. Bektailik postunu Koca ve Noyan'n aniden lm zerine 12 Aralk 1997de seimde ele geirmek iin mcadele eden 33. Dereceden Mason lhami Teoman Greye ve pek ok masona gre, Masonluk ile Bektailik kardetir. Gerekten yle midir? Bu iki kritik lmn ardndan yaplan seimde Baba Haydar lmezin Mason olan Dedebaba olamaz bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde Postniini Haydar Ercana kaptrd, ama iine sindiremedi. Bunun iin 1998'de Ankara darbesiyle mason olmayan kendi ekibinden Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd. kilik kartan bu giriimde herey vard: masonlar ve oyunlar, Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi, adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin, fitnenin, parann zirve yapmas... Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m? "Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider Do Dr. Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali Naci Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka masonluk, masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini iitmiti. Bu tesbit gzacc. Masonluk eskiden

14

Faruk Arslan

Bektailerde kanksanmazd. Tarikata g verirdi, Osmanly son 10 ylnda akca ve Trkiyeyi 85 yldr gizliden bu gle Bektai kkenliler mason ola ola ynettiler. Oysa imdi uzun yllardr ilk defa Geleneksel Bektailer, masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk masonluk gurur duyulacak bir g merkezi olmaktan kyor. Sabatayc tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc kkenli Bektailer tarafndan balatld fark edilmesede, bu anlamsz g gsterisinin sahtelii artk fazlasyla srtyor. Yakndan tandm nl Rum Trkolog Kanadal Dimitri Ktskse bakacak olursanz, koca Osmanl devleti bir Rum ile Bektai imparatorluuydu. Trkiye cumhuriyetini kuran kadronun tamam ya masondu, ya Bektai idi veya mason Bektaiydi. Atatrk Bektai veya mason yapma abalar sonusuz kalmtr. Atatrkn mbadeleyle Sebatayclar Selanikten getirildii bilinir, ama aslnda Balkan merepli mason Bektai klann Trkiyeyi ynetmeleri iin transfer ettii skalanr. Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya alt gizlenir. Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre, generallie kadar ykselmi Bektai subaylar bulunuyor. Dediine gre, Atatrk de Bektaiydi; en yaknlarnda tuttuklar arasnda da epey Bektai vard. Peki o halde Mason Bektailer neden Atatrk' zehirleyip ldrdler? Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk Bektai gsterip istismar etmeye alyor.

15

Faruk Arslan

Sebatayclar, masonlukla Bektailii son 150 yldr Hurufilikle Kabalay da iine katarak mezcetmekle kalmadlar, yeniden kurguladklar Bektailik ats altnda ifte dini kimliklerini gizlediler. 1846da Bektailiin yeniden uyan dnemi ile Masonluun Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla paralellik arz ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin Mason olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Hurufilik akmn ve el kitab Cavidan' yakndan inceleyeceiz. Mason Bektailer, namaz klmayan, iki ien Bektai tipini pek sevdiler. Utanp sklmadan Osmanlnn mayasn oluturan alperenleri, Hac Bekta Veliyi, Yunus Emreyi, Ahi Evran, Taptuk Emreyi, Abdal Musay, Ahi Evreni, emsi Tebriziyi, Kuran tanmaz, ibadeti nemsemez, iret eden birer Batni dervi yaptlar. Hac Bekta Veliyi Hoca Ahmet Yeseviden icazet alm bir Horasan ereni yerine, en sapk Batni tarikat smaillilerin mehur suikastclar gizli rgtnn reisi Hasan Sabbaha mrid eyleyip bir smailli Daisi saydlar. Yesevinin bir alpereni olan Hac Bektain slam anlama ve yaama misyonu ile Mason Bektailerin misyonu hi birbirine benzemiyor. Gerek Tasavvufi ve Sufi yorumdan, Mslmanlktan uzaklatrlan ve geni merepli hale getirilen Bektailii, gya Snni slamn dman, Alevileri laikliin teminat, CHPnin oy deposu yaptlar. Alisiz Alevilii icat edip, Alevilii slam dna karma gayretleri, son yllarda su yzne kt. Bir asrdr orduya, brokrasiye, yargya yerletiler, Trk derin devletinin, istihbaratnn, Ergenekonun gerek sahipleri oldular. Bu kadar gl

16

Faruk Arslan

olduklar halde, neden Alevilerin sorunlarn zmek istemediler sorusunu, kimse soramad. Oysa 85 yldr ekonomiyi bizzat ynettiler, siyaseti, medyay istedikleri gibi ynlendirdiler. 170 yldr elit Bektailii kurarak, kendilerini dz Alevi halktan ayrdlar, Alevilerin kimliklerini yaamalarna izin vermediler. Tekke ve zaviyeleri, saltanat kaldrdlar, zira gya Trkiye Cumhuriyeti bir Bektai Cumhuriyetiydi. Halkla i ie bir erenlik yolu olan Bektailik, asl hviyetinden hzla uzaklatrld. Brakn Hz. Muhammedi (SAV) sevmeyi, gstermelik bile olsa Hz. Aliyi sevmeyi dahi beceremediler. Bu kadar yanllk yadrganyor. Alevileri devletin zerine sren ve Alevi Snni ayrln krkleyen sahte Bektai masonlarn, maskesini drmenin vakti geldi, geiyor. Geleneksel Bektailik ile masonik Bektailik arasnda bugn bir sava yaanyor. Alevilik son zamanlarda daha yksek sesle konuulmaya baland. AK Parti'nin Alevi alm, Alevi rgtlerin oundan destek bulamasa da meseleyi gndeme tad. Trkiye'nin bir Alevi sorunu olduuna inanyorum. Bu sorunun baz boyutlarn Mason Bektailik bal altnda inceleme tercihinde bulundum. Yoksa Alevi meselesi ile ilgili ok sayda kitap var. Fakat hibiri son 170 ylda 'Mason Bektai'liin 'Geleneksel Bektailik' ve Alevilik zerindeki etkisini, Alevilerin bugnk durumunu ve gidiatn ele alma noktasndan hareket eden almalar deil. Aleviler kendilerini sorgulamaya baladlar. Bektailikten hele hele Mason Bektailiin uydurduu alafaranga hurafelerle dolu Bektailikten kurtulup,

17

Faruk Arslan

Alevilik kltrn temizleyip aslna dndrmek iin almalar yaplyor. Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet, inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba, ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri, szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir inan btnldr. Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz, Kuransz bir Alevi/Bektai slam anlay dnlemez. Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz bir Alevilik/Bektailik dnlemez. Aleviler, kimlik bunalmlar iinde kendini hala ifade edebilme rahatlna kavuamad iin herkes kendi Aleviliini/Bektailiini yaratyor. Peki Bektailerin, Alevilerin ou neden solcu Kemalist'tir veya kendilerini Kemalist olarak tanmlyorlar? ok sayda Alevi kurumu, Cemevi, cemevi ve kltr derneklerinin yneticileri var. Bunlarn birou Kemalist. Mason Bektailik, 1960'lardan beri Bektai ve Alevi toplumu ierisinde de kayda deer bir ounluun kendisini Atatrk ya da Kemalist olarak tarif etmeye zorluyor. Atatrk' Bektai gsteriyorlar. Cumhuriyet dneminde hi bir haklar verilmedii halde Alevilerin Atatrk', bir Mehdi, bir tabu olarak grmesi salanm durumda. Dersimli bir Alevi olan Yzleme Dernei Bakan Cafer Solgun, 'Alevilerin Kemalizm'le mtihan' adl kitabnda

18

Faruk Arslan

u grleri savunuyor: Alevilerin Kemalistlii bir takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Kemalizm'i yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden Alevilerin darbe ars yaplan mitinglerde boy gstermesi iin canla bala alan kiilerdir. Alevilerin eriat tehlikesine kar darbe ars yaplan etkinliklerde bulunmalar ok utan verici bir eydir. AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr. Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil, dorudan rejimledir. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor. Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Almanya stihbarat ile ibirlii yaparak Alevilerin bir aznlk olarak kabul edilmesi ynnde alma yrtyorlar. ok ak sylemek gerekir; bu aba ve almann en byk amac belki de yegne amac, o derneklerin milyonlarca Euro olarak ifade edilen fonlardan yararlanmasnn mmkn hale gelmesidir. Alevi talepleri ne kadar normal karlanrsa toplumsal nyarglar aabilir ve gerek manada kardelik bilincini yerletirebilirsek bu tr marjinal abalar etkisiz kalacaktr. Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi toplumunun zerinde ortaklat taleplerin karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas,

19

Faruk Arslan

Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas, davalarn yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. 2009 ve 2010 ylnda yaplan 7 Alevi altay sorunun zmnn sanld kadar kolay olmadn ortaya koydu. Alevilerin talepleri ok eitliydi, ortak bir deklarasyona ulamak iin daha fazla empati yaplmalyd. Alevilerin beklentilerine cevap verilememitir. 1937 ve 1938'de Dersimde ne olduuna vereceimiz doru cevap, bence zr devletimizi belki de Tuncelili Krt Alevi vatandalarmzla bartracaktr. Elbette, hangi Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir sorusuna bu kitabn cevap vermesi mmkn deildir. Bu alanda saha almalar yaplmaldr. Trkiyede yeni bir dnm yaanyor. Yeni bir muhafazakar sermaye ve snf ortaya kyor ve Beyaz Trkler de diyebileceimiz eski elit Mason Alevi Bektailer gcn kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc kkenlilerin rolleri nemsizleiyor. Gerek Aleviler haklarn aramaya, bastrlm kimliklerini bulmaya alyor. Mason Bektailerin ynetimindeki derin devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 170 yl artk tamir etmeliyiz. Trkiyede kanm her sorunun altndan Mason Bektailer kyor. Gerek Aleviliin ortaya kmas ilerine gelmiyor.

20

Faruk Arslan

Bu kitapda grlerine yer verdiimiz merhum evki Koca, Bektailiin masonluktan arndrlarak 1876dan nceki haline dndrlmesini arzuluyordu. Bektailerin mason olmasna karyd. evki Koca, kadim Balm Sultan Erkannn yaatlmas gerektiini savunuyordu. Bu nedenle, evlenmemeyi esas alan mcerret erkan ile nasip aldn belirten Koca, Trkiyede Cumhuriyet sonras bu gelenei hayata geiren belki de ilk Bektai olduunu belirtiyordu. Koca, Bektai geleneine uygun, dnsel yapsna uygun bir deiime evet derken, bu deiimin Hac Bekta Veli ile Ahmed Yesevi ile gelen kltre, kklerine o ulu nara uygun ve evrensel alm olan bir deiim olmasn savunuyordu. Koca, Siyasal iktidarla ilikilerinde daima sivil bir kimlik. Ama laiklie, cumhuriyete, demokrasiye, niter yapya kar bir kamp deil. Devletin resmi formatnn karsnda kltrel bir rekabetin srdrlmesinden yana bir kimlik olmal. grndeydi. (Kk, 2000). evki Kocann, u tespitini unutmayalm: Bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. (Koca, 2003). Bektailikte reformun Kanuni devrine Balm Sultan ve Sersem Ali Baba dnemindeki haline dndrlmesi fikrine katlyorum. Koca nn dnya dedebabal eskisi gibi Trkiye de olmal gr, vizyon sahibi olmann gereidir. Dnya Bektailerinin tekrar Trkiye den ynetilmesi halinde bu tarikatn yeniden slam a hizmet etmesi muhtemeldir. Bu kitapda asla Bektailii ktlemek, karalamak niyetinde deiliz. Gerek Bektailiin zlemi iindeyiz.

21

Faruk Arslan

Mason Bektailer, geleneksel Bektailer ve Aleviler arasndaki farklar eskiden gremiyordum. Perde gzmden 10 ylda kalkt. Bektailiin masonluk tarafndan ele geirildiini pek oumuz halen farknda deil veya bunun ne denli nemli olduunu kavrayamyor. Derin devletin gerek sahiplerini tanmadan kimse Trkiyenin geleceini planlayamaz. Mason Bektailer, bu lkenin 170 yldr hakim gcdr, derin devletlerinin gerek sahibidir. Alevi alm kolay olmayacak. Hacbekta Anadolu Kltr Vakf, Trkiye ve bugn Avrupa'daki 495 Alevi rgtn bnyesinde barndran Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu ve Alevi Bektai Federasyonu, Almanlarla dirsek temasnda Ankaray zorlayacak gzkyor. AKPnin Alevisiz Alilik peinde olduu savunuyorlar, kendiler inin Alisiz Alevilik hatta slam d laik bir Alevilik peinde olduklarn gizliyorlar. Mason Bektailere ve derin devlete ramen Alevi alm yaplp yaplamayacan greceiz. Mason Bektailer ile Ergenekon ve krk kiiden oluan, Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin ilikileri bugne kadar hep skaland. 1952den beri Albay Ergenekon dnemi yaand, eskiden Ergenekonn ad ktye kmamt. Albay Ergenekon lakabn veya kod ismini kulland bilinen Alparslan Trke, Turgut Sunalp ve Veli Kk, operasyonel birimleri ynetti. Asl liderler, beyin takm ortada gzkmedi. Nihayet ok nemli grevlerde bulunmu eski asker, politikac ve diplomatlarn oluturduu bu Byk Devlet Jrisi ortaya kt. On be gnde bir stanbulda, Moda Deniz Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn tartyorlar. Encmeni Dani, kimilerine gre devlete

22

Faruk Arslan

rota izmeye alan gizli bir g oda, kimilerine gre hkmetlere yn vermek isteyen bir teekkl, kimilerine gre ise, asl derin devletin Akil Adamlar... Bazlarna gore Dinazorlar Takm bazlarna gre htiyarlar Heyeti 2004'den beri eski genelkurmay bakan, bir eski babakan, bir eski meclis bakan, baz eski kuvvet komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri bakan, baz eski bakanlar, politikaclar ve emekli bykelilerden oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti, Encmeni Dani Grubu veya bir yol olduu iin laik bir Tarikat olarak adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle daha da glenen Encmeni Dani'in tavr yeni almlarda ok nemlidir. Ergenekon davasnn sonular Alevilern kimliklerini bulmalaryla dorudan alakaldr. Bedizzaman Said Nursi, Alevilerin slam iinde ehli necat olabilecei itihatnda bulunarak asrlardr sren ikilie son verdi. Nursi, Alevilii Siyasi ialk ve Vilayet Yolu Alevilik olarak ikiye ayrd. Hz. Ali yi sevenin peygamberimizi seveceini ve kelimei ehadeti kabul edeceini varsayarak Alevilerin kurtulu zmresi iinde saylmamas iin hibir neden olmadn savundu. stadn at yolda Alevileri siyasi ialk olmamas kaydyla ehli beytin kutsi devamclar kabul ediyoruz. Bu kitap, Nisan 2009da Mason Bektailer adyla Karakutu Yaynlar tarafndan baslan eserin yenilenmi halidir. Yllardr beynimize sansr yaptmz, dile getiremediimiz sorunun adn koyuyor. Faruk Arslan Toronto 26 Nisan 2011

23

Faruk Arslan

Birinci Blm GEREK BEKTA MASON OLMAZ

Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Kocaya gre, gerek Bektai mason olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr. Bektailik postunu 12 Aralk 1997de seimde ele geirmek iin mcadele eden 33. Dereceden Mason lhami Teoman Greye ve pek ok masona gre, Masonluk ile Bektailik kardetir. Hangisi doru? Turgut Koca bir mason muydu?. Dedebaba Bedri Noyan'dan sonra Halifebaba Turgut Koca'nn postniin olmasna kesin gzyle baklyordu; ancak talihsizlik, Turgut Koca, Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim 1997'de vefat etti. Hayr sz, "ki byn aniden arka arkaya kaybeden Bektaler birbirlerine dtler" meselesine getirmeyeceiz! Sylemek istediimiz u: Bektaler aralarndaki masonlar isim isim biliyorlard. yle ki, Halifebaba Turgut Koca vefat edince evraklar arasnda, kendisinin yazd, "ttihat ve Terakki Azalar" balkl bir liste bulundu. Halifebaba Turgut Koca, ttihatlar; "Bektaler", "Masonlar", "Melamiler" ve "Mason-Bektaler" balklar altnda toplamt. Bizi ilgilendiren, listenin "Mason-Bektaler blm; bakn Halifebaba Turgut Koca'ya gre ttihatlarn iinde kimler "Mason-Bekta"ydi?
24

Faruk Arslan

"Enver Paa, Ali Fethi (Okyar), Kzm (Karabekir) Paa, eyhlislam Musa Kzm Efendi, Salah (Cimcoz) Bey, Ethem Ruhi (Balkan), Dr. Miralay Mehmed Ali Bey, hsan Namk Bey, Ahmed Bedevi (Kuran), Mehmed Cemil Bey, Nide Mebusu Hayri Efendi, Hakk Baha Bey, Kara Vsf Bey." Turgut Koca, "Namk Kemal, Ziya Paa" gibi Jn Trkleri de bu listeye eklemiti. Ayrca ttihatlardan ayrlan, Prens Sabaheddin ile Rza Tevfk de (Blkba) bu listedeydi. Dne kadar, aralarnda kimin mason olup olmadm nemsemeyen; masonlua hi souk bakmayan, dlamayan Bektaler, bugn neden yoldalarn masonlukla itham ediyordu. smail Fazl Paa, Enver Paa'yla aras iyi olmad iin, savan ilk yllarnda emekliye ayrlmtr. Bu nedenle, o dnemde Saray'a yaknd. Mustafa Kemal'in Enver Paa kartl biliniyor. kiliyi, bu nefretin birletirdiini de syleyebiliriz. Ulusal Kurtulu Sava yalnzca ordular arasnda cephelerde deil, ayn zamanda eitli uluslararas lobiler arasnda da gemi etin bir mcadeleydi. Taraflar, Londra, Paris, Roma, Washington gibi nemli metropollerde eitli bask gruplarn etkilemek istiyorlard. Bu etkili bask gruplarnn banda masonlar geliyordu. Ve hakkn vermek gerekir ki, sol fikirlere yaknl olan Fransz Byk Dou Locas masonlar, zaman zaman Ermenilerin etkisinde kalp tavr deiiklii gsterseler de, genellikle Ankara Hkmeti lehine propaganda yapt. Geri asl nedenleri, ngiliz yaylmaclnn nne gemekti, ama olsun, destek vermilerdi ite. (Yaln, 2006).

25

Faruk Arslan

Mason Bektailer ile Geleneksel Bektailerin savan balatan bu kritik iki lmdr. Gerek Bektailii ortaya karmak iin ahir mrnde mthi abalayan merhum Baba evket Kocaya gre, Soner Yaln gibilerin Turgut Kocay mason gsterme abasna ramen o bir mason olamaz. Baba Haydar lmezin Mason olan Dedebaba olamaz bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde Postniini Haydar Ercana kaptrd, ama iine sindiremedi. Bunun iin Ankara darbesiyle mason olmayan Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd. Dedebabalkta ikilik karan masonlar, eskisi gibi Bektailie hkmedemiyor. G kaybetmenin kuyruk acsn yayorlar. Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m? Alevilik'ten farkl olarak, Bektailik doumla deil sonradan olunduu iin, bir Dedebaba'dan 'nasip alnmas' gerekiyor; ancak yetkili birinin el vermesiyle 'nasip alan' Bektai saylyor. Bektai vefat ettiinde, "Srra kavutu" veya "Hakk'a yrd" deniliyor. "Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider Do Dr. Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali Naci Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka masonluk, masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini iittiini kaydediyor. (Noyan, 2006, s. 301). Bu tesbit gzacc. Masonluk eskiden Bektailerde kanksanmazd. Tarikata g verirdi, Osmanly son 10 ylnda akca ve Trkiyeyi 85 yldr gizliden bu gle Bektai kkenliler mason ola ola ynettiler. Oysa imdi uzun yllardr ilk defa geleneksel Bektailer, masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk masonluk gurur duyulacak bir g merkezi olmaktan kyor. Sabatayc

26

Faruk Arslan

tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc kkenli Bektailer tarafndan balatld fark edilmesede, bu anlamsz g gsterisinin sahtelii artk fazlasyla srtyor. Tm varlmz 150 yldr onlara borluymuuz gibi bir hava uyandrld, sopa gsterildi. Mason Bektailerden, Osmanldaki hakim gc 624 yl temsil eden, bugn Trkiyenin gerek sahibi olmaya balayan Snneti Vel Cemaat denilen mslmanlar ekinmiyor. Masonlar, derin yaplara hakim olmalarna ve salam ekonomik yaplarna ramen psikolojik ve sosyolojik asndan yakn gelecekte kaybedeceklerini gzlemliyorlar. Gizli olmas gereken masonluun fazla reklam edilmesi, kitaplar yazdrlmas, filmler, diziler ekilmesi medyadaki tartmalar, hatta Trk mason locasna yakn gemite medyann davet edilmesi, bozulan imajlarn kurtarmaktan ziyade son rpnlarn simgeliyor. Bu bir Psikolojik Sava.tr. En fazla Bektainin Trk ordusunun st rtbelileri iinde olduu fazla yazlp izilemez. Hele kimse mason olanlardan bahsedemez. Oysa ordu mensuplarnn brakn bir tarikata, sivil derneklere bile ye olmas yasaktr, izin almak iin bavurmay kimse denemez bile. Taha Kvan, 1980li yllarda yazd bir kesinde bir izlenimini yle anlatyor: Ankara Palas Devlet Konukevi`nde davet verilmeyi hak edecek bir olayn yldnmyd ve Ramazan ay ierisindeydik. Elinde rak bardaklaryla grd iki yakn mesai arkada iin, Evren Paa, `Mazur grmelisiniz` demiti, `nk Bektai onlar` ki st dzey komutan Bektai miydi gerekten, yoksa Kenan Evren arkadalaryla basn mensuplar nnde akalayor muydu?

27

Faruk Arslan

ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 170 yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler. 1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai kimlikleri sylenmez. Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya alt gizlenir. En byk hatas belkide Mason Bektai doktoru Mim Kemal keyi Bektai Dr. Rza Nura yapt gibi zamannda yanndan tasfiye etmemesidir. Kendiside bir Bektai olan, Atatrk yakn dostu, Rak Masas arkada nl yazarmz Yakup Kadri Karaosmanolunun Bektailiin ekstra haklar elde etmesini engellemitir. Karaosmanolunun sahte Bektaileri hicvettii Nur Baba adl roman sahneye uyarlandnda tiyatronun Bektailer tarafndan basld nedense yazlmaz. Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre, generallie kadar ykselmi Bektai subaylar bulunuyor. Dediine gre, Atatrk de Bektai; en yaknlarnda tuttuklar arasnda da epey Bektai bulunuyor.`Erenler Bandan` adyla da bir eseri olan Yakup Kadri Karaosmanolu`nun nl `Nur Baba` romannda bir tekke etrafnda anlattklar `gerek hayat ykleri`ydi. `Nur Baba`, stanbul amlca Bektai post-niini Ali Nutki Dedebaba`nn lakabyd. Kendi isminin nnde 'Do. Dr.' unvan bulunsa da tp adam bir akademisyen olmaktan te 'Dedebaba' diye anlacak nemde bir kii, Bedrettin Noyan, Trk tarihinin

28

Faruk Arslan

deiik dnemlerinden bildiimiz, kitaplarn okuyarak, arklarn dinleyerek yetitiimiz, siyas kavgalarndan hatrladmz pek ok ismin 'Bektai' olduunu vnerek sylyor... Evet Atatrk de, Bayar da, Menderes de, Karabekir de, Yahya Kemal ve Yakup Kadri de meer birer Bektaiymi... (Kvan, 2008). Atatrkn babas Ali Rza beyin Bektai olmas nedeniyle Atatrk Bektai saylyor, ama annesi Zbeyde Hanmn Bektailikle ilgisi olmad yine saklanyor. Noyan, sunduu listede aadaki isimlerin hepsini 'ortak payda' Bektailikte birletiriyor: Mustafa Kemal Atatrk, Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Saydam, Mithat Paa, Talat Paa, Ziya Paa, Namk Kemal, Abdullah Cevdet, Muallim Naci, Ahmet Rasim, Kazm Karabekir, Behet Kemal alar, Rza Tevfik, Neyzen Tevfik, air Eref, Ahmet Refik Altnay, Yakup Kadri Karaosmanolu, Yahya Kemal Beyatl, Hilmi Ziya lken, Ali Nihat Tarlan, Samih Rifat aatay, Nuri Halil Poyraz, kr enozan, emsi Yastman... Daha eskiler de var: 2. Murat, Kanuni Sleyman, Tepedelenli Ali Paa, Fuzuli... ( Noyan, 2006). Bu isimlerin baka ortak paydalarda var; bir ksm mason, bir ksm Sabatayc. Sabatayclar, masonlukla Bektailii son 150 yldr Hurufilikle Kabbalay da iine katarak mezcetmekle kalmadlar, yeniden kurguladklar Bektailik ats altnda ifte dini kimliklerini gizlediler. Alevileri devletin zerine sren ve Alevi Snni ayrln krkleyen sahte Bektai masonlarn, maskesini drmenin vakti geldi, geiyor. Geleneksel Bektailik ile masonik Bektailik arasnda bugn bir sava yaanyor.

29

Faruk Arslan

ubat 2002de yarg organlarmz isminde Alevi ve Bektai kelimeleri getii gerekesiyle baz Alevi ve Bektai kurulularnn kapatlmasna karar verdi. Kanunlarmzn gadrine uradklarna inanan Alevi ve Bektailer, haklarn aramak iin AHM yollarna dt. Bu oyunun 2002 Martnda yaplan Bektailik postu seimi ncesi, masonik Bektailiin geleneksel Bektailie salvosu olduu kamuoyunca fark edilemedi. Gerek Bektailer, 150 yldr srtlarnda kambur olan masonlardan kurtulmaya alyor. Mason Bektailer, Almanya Merkezli Alevi Bektai Birlikleri Konderasyonunun yurt iindeki Alevi Bektai Federasyonu gibi militarist Alevileri toplayp siyasiletirdii grlmyor. zellikle Alman istihbarat ile koordineli alan baz ibirliki derneklerin kkrtlmas iin Alisiz Alevilik sylemi bir ara, bir maa olarak kullanlyor. Bu savan kar tarafnda mason olmayan Bektailer, Dedebalar, Cem Vakf Bakan Prof. Dr. zzeddin Doan, Ayhan Aydn gibi aydnlar var. AKPden milletvekili olarak ezberleri bozan Reha amurolu gibi bir baka aydn siyaseti. Doan dkn, yani saptm ilan etttirmekle tehdit ediyorlar. Balar sktnda kullandklar etkili bir antaj yntemi bu. Masonlar Bektailie nasl eklemlendi? On dokuzuncu yzyln sonlar ve yirminci yzyln balar "Masonluk" denilen mahiyeti pek ok insanca mehul rgtn Osmanl topraklarnda da taraftar bulup faaliyet gstermeye balad bir sreti. zellikle ttihat ve Terakkinin iktidarnda pek ok kii Masonluun yaps

30

Faruk Arslan

ierisinde yer almt. Hatta eyhlislamlarn iinde bile Masonlarn olduundan sz edilir. 1826de Yenieri Oca 2. Mahmut tarafndan fesh edilip, tekkeleri kapatlnca Bektailer Mason Localar ile ibirlii iine girdiler. Pek ok Bektai eyhi Mason oldu. Konunun uzman rene Melikoff'a gre, Bektailer kendilerini korumak iin masonlua girdiler. Hatta Bektailik masonluk ritellerinden etkilendi. ler, Beler, Yediler kavram Masonluktan girmedir. Bektailer, sonraki dnemlerde Gen Osmanllar, Jntrkler ve ttihat-Terakki iinde etkin rol oynadlar. Ahmet Rza, Ahmet zzet Paa, Ali Rza Paa, Gazi Ahmet Muhtar Paa, eyhulislam rgpl Hayri, Tunuslu Hayrettin Paa, brahim Temo, Mithat kr Bleda, nl Tekilat- Mahsusaclar Yakub Cemil, mer Naci ve Atatrk'e suikast davasnda idam edilen Dr. Nazm Bektai'ydi. Kemal Dervi'in amcas Asaf Dervi Paa ve eski Babakanlardan Recep Peker Bektai idi. Hem Mason hem Bektai olan nller arasnda eyhlislam Musa Kazm Efendi, Bektai eyhi Mehmet Ali Erel Baba, Ziya Paa, Namk Kemal, Rza Tevfik Blkba, Prens Sabahattin, Talat Paa, Cemal Paa ve Kara Vasf da var. (Melikoff, Haziran 2006). 1846da Bektailiin yeniden uyan dnemi ile Masonluun Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla paralellik arz ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin Mason olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Rivayet diyorum, zira "bilim belgedir". Bektailik hakknda yazlar ve kitap yazan A. Ylmaz Soyyer, 2008 yaznda Osmanl Arivinde yapt aratrmada bir belgeye rast

31

Faruk Arslan

geldi. Bu belge, Masonluk-Bektailik benzerlii zerine kurulmu bir jurnal metniydi. 20 muharrem 1307 / 16 eyll 1889 tarihinde Limni adasndaki devlet grevlileri (muhtemelen istihbarat elemanlar) Sadrazamla bir jurnelde bulunmaktadr. Osmanl Arivindeki kaytlara gre adada Masonlarn sistemine (mezhebine) benzeyen yeni bir oluum ortaya kmtr. Bunlarn trenleri (ayinleri), baz dini farzlar tamamen inkar eden bir yapdadr. Jurnale baklrsa bu oluumun taraftarlar muharremin onunda bir yere toplanp, Fazlullah Hurufinin "Cavidan" adl eseriyle buna benzer eyler okumakta ve dinlemektedirler. Bu gizli oluumun mensuplar arasnda Ada Mutasarrf ve Liva Naibi de bulunmaktadr. Bu topluluu esas tesis edenler ise Humbaracolu Hseyin Katporanzade Mehmed Aa isimli iki Toksa Arnavuttur. Sadrazamlk gizli bir soruturma balatr. Soruturmann sonucuna gre Masonlara benzer denilen tekilatn Bektai Tarikat olduu apak grlmektedir. Devlet jurnali gnderenlerin ikayetine yle karlk vermektedir: "memalik-i ahanede Tarikat-i Bektaiyeye mensub bir hayli kesan var iken harsan bunlarn tebidi muvafk- muadile olamayaca" yani " Osmanl topraklarnda Bektailie mensup bir dolu insan varken bunlarn srgn adalete uygun olamayacandan" diye devam etmektedir. ( Soyyer, 2008). Yukardaki metinde en ok dikkatimi Mason ayiniyle Bektai ayininin benzetilmesi ekmitir. Soyyer, bu gne kadar saysz Bektai tand halde kimliini bilerek hibir Masonla tanmam. Mason ayininin nasl

32

Faruk Arslan

olduunu da gazetelere yansyan haberlerin dnda bilmiyor. Bu hususta bir Bektaiye danmaktan baka hibir aresi kalmyor ve sonunda Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Koca Babaerenlerin dizinin dibinde yetimi bir Bektai derviine durumu soruyor. Onun cevabn aynen aaya naklediyorum. "Turgut Baba Erenlerin bir konumasnda Masonluk, bilgi aktarm zerinedir, ruhaniyet yoktur. Bu nedenle bilgide belli bir yere gelenler, ruhaniyetin eksikliini hissederek hayatnn belli bir dneminden sonra Bekta olmak isterler mealinde szler sylemiti. Fakirin bu konudaki dncesini sorarsan; Bektalik ulalabilecek en st ve zevk mertebedir. nsann bu kapya gelinceye kadar btn kaplar dolamas gyet normaldir, fakat bu kapya geldikten sonra bir veya bir ka alt snftan olan dier inan yaplarn veya kulplerinde huzuru aramas, kiinin zevk eksikliidir. Bektalik akl reddetmez, ancak akl ile bir yere kadar seyir mmkndr. Akl yetseydi Cebrailin (A.S.) Sidretl-Mntehdan ileri gemesi gerekirdi. Ycelme ancak ak makamnda seyirle mmkndr. Bektalik Nzenin yoldur, dieri pozitif ilimleri kendine rehber edinmeye alan ve dnem dnem merdud olann da leti olmaya mahkum olabilecei bir yapdr. Bektalik srette (i dnya, gnl alemi), Masonluk ise surettedir (d grn, kalp). Srette tekml (gelime), msivadan (dnya pisliklerinden) el ekme ile olur. Aksi halde hannsn tuzandan kurtulmak zordur, insan hubb- ml, hubb- ch ve tekebbr ile aldatr. Kemle ulam Bekta fukaralar byle dnmlerdir. Baz Masonlua olan

33

Faruk Arslan

yaknlklar ise, o dnemin zel artlarndan dolay olduu sonucuna varlabilir. Bu adan meseleye baktmzda Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr denilebilir. Turgut Baba Erenlerin Divannda Masonluk hakknda yazd bir iir vardr." (Soyyer, Eyll 2008). evket Kocann Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba Dvn kitabnda yer verdii iiri dikkatli okuyalm: Dinle bu fakri azz kardeim Bak bir nokta perkr Al deil mi? Terk eyle u Hram efsanesini r unsura mimr Al deil mi? Uhuvvet, msvt, adlet, mzn tim yardm, tevhde nin Sleyman Kfa Sleyman yapan Mhr-i mucizekr Al deil mi? Ahd- Atikdeki Yehova odur Beliben, Ariyel ve Yaya odur

34

Faruk Arslan

Cedid Ahd iinde liya odur Ahd- hir Haydar Ali deil mi? Uknm- selse oldu mselles Aldir Eb, bn, Ruh- Mukaddes Btn kadmdir, zuhru muhdes klara ddr Al deil mi? Gz bal irfn yolu bulunmaz Ik ver demekle cihn nr olmaz Taht- Muhammed ersz kalmaz Gnllerde envr Al deil mi? Musev, Mesih birdir Mslman Trl esm ile blnmez insan kilikten geer muvahhid olan mn ile ikrr Al deil mi?

35

Faruk Arslan

Taklid dzendir Mason Mahfili Mecz gnyesinde gzf pergeli Primiz dost Hac Bekta Veli stdmz Hnkr Al deil mi? Tathr olmayana byle sylenir Matrda dul kar ocuu denir Allah bir, erkn bir, mezheb bir Hriciye inkr Al deil mi? Hrka nedir, kemer nedir, tbent ne? Palheng ta, teslim ta, cilbent ne? Ta neyi remzeder acep hikmet ne? Kekldeki Pazar Al deil mi? Grh- Ncide pk gnl gerek Seyr-i slk, kat- merhil gerek Mrid gerek, rehber gerek, el gerek

36

Faruk Arslan

Yedd-i nr- ahdr Al deil mi? Bu masondur diye kayrmak neden? Otuz paraya ayrmak neden? Hakkullaha kar buyurmak neden? Vicdn uur etvr Al deil mi? Turgut Baba nutkun magz- Kurndr Al dediimiz kmil insandr nsan- kmilde lem nihndr Mmknatta ezkr Al deil mi? ( Koca, 1999, s. 199200). Bedri Noyan dedebabadan 25 Eyll 1994 ylnda babalk icazeti alan, sonra da 11 Nisan 1998de Haydar Ercan dedebabadan halifelik hilafetnamesi alarak halife, halifebaba nvan kazanan Nurettin lmezin beyanna gre, baba saysnn Trkiye ve d lkeler olmak zere 11 halifebaba bir dedebaba olmak zere 12'yi gememesi gerekiyor. Trkiyede halen 200 Bektai babas ve 3 milyon Bektai bulunuyor. Bektai olmann yolunu lmez yle zetliyor: Bir kimsenin Bektai olabilmesi iin, evvela yolumuza k olmas; eline, diline, beline

37

Faruk Arslan

sadk olmas ve onun yolumuza girmesi iin kefilinin olmas arttr. Yolumuza bir ko keserek, bir mride rehberle beraber gidilir. Nasip alnr. Btn canlar tebrik ederler ve aralarna kabul ederler. (Aydn, Eyll 1999). Bektailerin namaz klmad mitini rten lmez, Trkiyenin en kkl Bektai silsesini yle izah ediyor: Turgutlu Dergh postniini Yunus lmezin oluyum. Ali Rza Baba Derghnda yaadm. Ali Rza, Msrdan gme Giritli bir Pirdir. Babamz ocukluumuzda bizi camiye namaz klmay gnderirdi. 17 yanda iken Nakiydi, Menemen olayndan sonra babam bir Bektai olan Mft Sleyman Efendi, Bektai yapyor ve yobaz diye aslmaktan kurtaryor. Bedri Noyan dedebabamz da Yunus Babann derviidir. Mersinde Sadk Bekta Baba vard, mcerret babayd kabri halen Mersin mezarlndadr. O, Bedri Noyan dedebabamz ve Yunus lmez baba bir de Ali Naci Baykal, hepsi birden Ankarada n halife yaptlar. Sadk Baba, Bedri Baba, Yunus Baba halife oldu, Ali Naci Baykal baba da dedebaba vekiliydi zaten. Arnavutluktaki Salih Niyazi dedebaba, Arnavutluka giderken emanetleri Ali Naci Baykal dedebabaya brakmt; onun iin o dedebabayd dierleri de halife oldular. Sonra Ali Naci Baykal baba gmek zereyken, Bedri Noyan babaya dedebabalk nvan verdi ve o ekilde oldu. (Aydn, Eyll 1999). Baba Haydar lmez, masonlarn yolda ikilik karttn vurguluyor ve unlar anlatyor: Ankaradan Teoman Gre masondur ve pek sevilmez, ahlaken de pek tartmal ynleri var. Mason olsun ama Bektai olduktan sonra geri dn olmaz, her iki tarafa gz krpmak olmaz. Bir insan hem Bektai, hem mason olamaz. Eer sen Bektai olmu isen, mason olamazsn, hereyden syrlp

38

Faruk Arslan

geleceksin. kilik kartyorlar yolda. Bektailikte masonluun ve masonlarn ii yoktur. Yolumuza dardan baka bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. ( Din, Mart 2002). Bu hamur ok su gtrr. Geleneksel Bektailik masonik Bektailie kar savan Trkiyenin selameti adna kazanmak zorunda. Aksi halde masonlarn maniplasyonu sonucu yanl biimde oluturulan, dindar mslman ve slam dman imajndan kurtulmalar mmkn grnmyor. Alevileri kkrtarak Snni Alevi atmas karmaya alan Mason Bektailerin nereden kotuunu incelemek zorundayz. Tarihi gereklerden nce gnmzdeki liderlik kavgasn ele almakla balayalm.

39

Faruk Arslan

kinci Blm BEKTALERDE POSTNN LDERLK ANLAMAZLII

Osmanl'nn fetihlerini ve teblilerini uzun asrlar boyu omuzlarnda tayan bu byk tarikat, bugn iki farkl ekoln, geleneksel Bektailik ve Masonik Bektailiin ekimesine sahne oluyor. Bektailiin bugn iki dedebabas var ki, bu durum erknn ayak altna alnmas demek. Bu skandalda herey var; masonlar ve oyunlar, Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi, adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin, fitnenin, parann zirve yapmas... Heterodoks inanl vatandalarmz vakf ve derneklerini kurtarma peinde koadursunlar, dier yanda, Bektai dnyasn derinden etkileyen ilgin gelimeler yaanyor. Dnya Bektailiinin lideri olan dedebabalk makam Trkiyede bulunuyor. Bektailik i ekimeler ve baz masonlarn kronik etkisiyle ikiye blnm durumda. Karizmatik dedebaba Bedri Noyann 1997de lmnden sonraki sre iki tane dedebaba ortaya kard: Biri Noyann vefatnn ardndan seilen Haydar Ercan, dieri de Ankara grubu veya mason grup olarak anlan oluumun setii Mustafa Eke. Bu 11 yllk sre, Osmanlnn fetih ve tebliini omuzlam, ardndan Kurtulu Savan kaytsz artsz desteklemi bir kkl tarikat mensuplarnn tabiriyle ibret verici olaylarla dolu.

40

Faruk Arslan

Amerikadan Avustralyaya, Balkanlardan svee kadar ok geni bir corafyada byk bir kitleyi kapsayan Bektailikteki dramatik gelimelerin pek dikkat ekmemesi, olayn popler ve magazin ynnn zayflndan, bir de Hac Bekta Veli ballarnn kol krlr yen iinde kalr anlayndan olsa gerek. Tekkelerin kapatld 1925 ylnda Dedebaba postunda Salih Niyaz Dedebaba bulunmaktayd. ttihat olup, Mustafa Keml Paa ile de bir hayli samimi olan Arnavut Salih Niyz Dede-baba'nn I925'te tekkeler kapatlnca Mustafa Keml Paa ile aras bozulur. Bunun zerine Salih Niyz Dedebaba, 17 Ocak 1930 tarihinde Trkiyeyi terk ederek Arnavutluk'a gider. Orada 1941'de Arnavutluu igal eden talyanlarca ldrlr. Salih Niyaz Dedebaba'dan sonra Ali Nc Baykal Baba, dedebaba sfatn taknr. 1960 ylnda vefat eder. Ondan sonra ise, Do Dr. Bedr Noyan bu sfat tamaya alr. 21 Dedebaba Bedri Noyan, 1912 ylnda Serez'de dodu. Babas smail Hakk'nn Osmanl ordusunda kolaas (kdemli yzba) olmas itibariyle Anadolu'nun birok ehrinde bulundu. lkokulu Manisa'da okudu; Samsun Lisesi'nden mezun olup, stanbul Tp Fakltesi'ne kaydoldu, 1937de doktor kt. Ankara Numune Hastanesi'nde Nazi Almanyas'ndan kaan Prof. Dr. Max Meyer'in asistan oldu. Ama onu asl "yetitiren" Atatrk'n ve daha sonra Celal Bayar'n doktorluunu yapan, cumhurbakanlnda ankaya Kk'nde oturan, "Baba Erenler" lakapl, Dedebaba Dr. Hasan Ragp Erensel'di. Dedebabas Dr. Erensel sayesinde, "yola girdiinden" itibaren hzla ykseldi. Alt ay iinde dervi ve alt ay sonra da baba oldu. Dr. Erensel, hasta yatanda

41

Faruk Arslan

Dr. Noyan'a "hilafetname"sin yazdrd. Ve 1953 ylnda Dr. Erensel'in lm zerine Dr. Noyan "dedebaba" seildi. (Yaln, 2006). Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra Bekta topluluu Dedebabalk postu konusunda blndler. Arnavutluk Bektileri ile Msr'daki Bektiler, Ali Nc Baykal Baba'y Dedebaba olarak tanmamlard. Hatta Msr'daki Kaygusuz Sultan Dergh'nn son postnini Arnavut Ahmed Srr Baba yazmalar ve kitaplarnda Dedebaba sfatn kullanrken, Arnavutluk'taki Recep Ferd Baba da ayn sfat kullanmaya devam ediyor. (Yksek, 2002). Bedri Noyan 6 Kasm 1997'de Aydn'da Hakka yrd. Do Dr. Bedri Noyan'n lmnden sonra ise, Trkiye Bektleri, Dedebabalk postu konusunda ikiye blnd. Bir ksm Bektiler zmirli Haydar Ercan Baba'y Dedebaba olarak tanrken, dierleri Arnavut Mustafa Eke Baba'y Dedebaba olarak tanyor. Alevlikle Bektaliin ayn anlama geldii hakknda, gnmz Hac Bekta elebisi Veliyeddin Ulusoy, Cem Vakf nan nderleri kinci Toplants'na sunulan yazsnda bu konuda unlar sylyor: "Genel olarak bu iki szck ayr anlarda kullanld gzlenmektedir. Alevlik; Hz. Ali'yi seven onun slm anlayna ve yorumunu benimseyen bir inan sistemidir. Bektalik; Hac Bekta Veli'den sonra ortaya km, Alevliin zaman ierisinde ypranm ve o gn ki sosyal yapya uygun hle getirilmi eklidir." Bektailik tarikatnn Babagan kolu, Dedegan koluna nazaran daha etkin ve ok daha byk bir kitle. Dedegan kolunu Hacbektataki elebiler babadan oula temsil ediyor. Babaganlarda ise kayd hayat ile seilen dedebabalar, demokratik bir seimle geliyor. Seilecek dedebaba adaynda filancann olu olmas deil;
42

Faruk Arslan

drstlk, ilim, ahlak gibi ulvi zellikler gzetiliyor. Babaganlarn son byk dedebabas Bedri (Bedrettin) Noyann vefatnn ardndan seilen dedebaba, Ankara ekibi (veya kolu) tarafndan bir sre sonra reddedildi ve Ankara kolunun fiili nderi durumundaki, ayn zamanda 33. dereceden mason olduu iddia edilen Halifebaba lhami Teoman Grenin giriimleriyle baka bir dedebaba seildi. Bedri Noyann olu Kurtcebe Noyann deyimiyle adeta bir masonik kopu yaand. Bektailie yaklak 170 yl nce nfuz etmeye balayan masonluk, kapal ve srl bir yap olmas dolaysyla tarikat iinde kendine ideal bir kamufle ortam buldu, zaman zaman kendi adamlarn dedebabala kadar karmay baard. Ancak son dnemlerde sadece baba ve halife dzeyinde mason vard. Bektai erknna gre dnya zerinde ayn anda sadece bir dedebaba, ona bal 11 halifebaba ve 40 tane de baba bulunmas gerekiyor. Yoksa erkn bozulur. Oysa imdi bu ller altst olmu durumda. Dedebaba Haydar Ercann 6 tane halifebabas var. Dedebaba Mustafa Ekenin de, kendi ifadesiyle, 78 tane var. ki dedebabann bulunmas hem sebepleri, hem de sonular asndan birok nemli hususu gndeme getiriyor. Tarikat edep ve ahlaknn ayaklar altna alnmas, kurallarn bozulmas, iin iine siyaset ve entrikalarn karmas, yol felsefesine gre asl yok edilmesi gereken benlik duygusu ve gybetin alabildiine bymesi, tabann tam anlamyla akn, kzgn ve sahipsiz grnts, erknn birok yerinden hasar grmesi ve Bektailikteki etkisi inkar edilemez boyutta olan masonluk faktr...

43

Faruk Arslan

Noyan Dedebabadan sonras tam bir tufan oldu. Bugnk olaylar tetikleyen ikinci bir gelime, Noyann yerine geeceine byk ihtimal verilen Halifebaba Turgut Kocann da Noyann hemen ardndan vefat etmesiydi. Arnavut kkenli ve mason olan Kocann vefatndan birka gn sonra, 12 Aralk 1997de zmir Yamanlarda dedebabalk seimi yapld. kiliin balamasnn en azndan grnrdeki sebebi olan bu seimin ayrntlarna girmemiz gerekiyor. Erkana gre halifebaba says 11 olmal; halifelii de uhdesinde bulunduran dedebabayla birlikte say, Bektailikte ok nemli bir rakam olan 12ye tamamlanyor. Seime 11 halifenin katlmas gerekiyordu. Fakat Turgut Kocann vefat etmesi, Makedonya Halifebabas Ziya Paonun fakirliinden dolay yol paras bulup gelememesi, iki halifelik makamnn da bo bulunmas sebebiyle seime 7 halife katld. Bedri Noyann 1960da dedebaba seilmesi, Ankarada muhip, dervi, baba ve halifebabalardan oluan ok kalabalk bir kitle halinde kendisine niyaz (biat) edilmesiyle gereklemiti. Aslnda tabann desteinin grlmesi asndan bu yntem en arzu edileni idi. Fakat Bedri Noyan, yazd Alevilik ve Bektailik adl kitapta, byk kalabaln her zaman toplanmasnn mmkn olmadndan, seimin, halifebabalar tarafndan yaplmasn ve ekseriyet esasn getirdi. Getirilen bu esasa gre yaplacak seim 12 Aralk 1997de ilk kez deneniyordu camiada. Bu yzden detaya ilikin kurallar adeta el yordamyla belirlendi. Halifelerin oy birliiyle tespit ettii ekle gre, adaylar kendilerine oy verebilecekti ve en ok oyu alan dedebaba seilecekti.

44

Faruk Arslan

Gelemeyen Ziya Paonun, seime telefonla katlma talebi, Bedenen burada bulunmas gerekir diye reddedildi. Bu telefonla katlma olayna bir mim koymamz gerekiyor; nk daha sonra Ankara ekibinin ayr dedebaba setii Mustafa Ekeye baz halifelerin telefonla oy verdikleri, tutana seimden sonra imzaladklar iddias ortaya atld. Batan sona filme alnan seimi organize etmesi iin Birlie Hizmet Kurulu adnda, Bedri Noyann olu Kurtcebe Noyann bakanlk ettii bir kurul oluturuldu. Noyan seim ekli iin, Biz kurul olarak en kk bir etkide bulunmadk. Fakat halifeler seim ekliyle ilgili iki nemli hata yapt. Biri adayn kendine oy vermesi, ikincisi de dedebaba olmak iin ekseriyet oyunun, yani yardan bir fazlasnn gzetilmemi olmasyd diyor. Seimin son turunda 2er oy alan dier iki aday karsnda 3 oy alan Haydar Ercan, dedebaba seildi. Haydar Ercana, kendisi haricinde oy verenler Hasan Asuman ve Mustafa Eke idi. Ne ilgintir ki Eke, daha sonra bakaldrp Ercan reddeden grubun setii dedebaba olmay kabul edecekti. Seime ilikin yle bir tutanak yazld: Bal bulunduumuz Hz. Pir Hac Bekta Veli yolunun kurallar gerei 12. 12. 1997 tarihinde, 73031 sokak, No: 34, kat: 3 Yamanlarzmirde yaplan dedebaba seimi toplants hr iradeyle gereklemi olup, aada imzalar bulunan icazetli halifebabalar bu toplantya itirak etmiler ve oylarn hr iradeleriyle kullanmak suretiyle, Halifebaba Haydar Ercan Dedebaba olarak semilerdir. Seilen yeni Dedebaba Haydar Ercan Dedebaba 6. 11. 1997 tarihinde Hakka yryen Dedebaba Do. Dr. Bedri Noyann yerine Hac Bekta

45

Faruk Arslan

Veli Postniini olarak, bu grevi, 12. 12. 1997 tarihinden itibaren halifebabalarn onaylar ile yrtmeye balamlardr. Tutana, seime katlan halifeler Ali Doan, Ali Smer, Halil Tiryaki, Hasan Asuman, Haydar Ercan, Mustafa Eke ve Teoman lhami Gre imzalad. Fakat Gre, tutana, adaylarn kendilerine de oy vermesi usulne katlmad ihtirazi kaydyla imzalad. Darda birikmi olan ok kalabalk gruba sonu aklanp tutanak okunduktan sonra, halifebabalar bata olmak zere herkes Haydar Ercana niyaz etti, yani dedebabaln kabul etti. Seimin dier bir ahidi Halifebaba Nurettin lmez, yle anlatyor: Bedri Noyan dedebabamzn vefatndan sonra 12.12.1997 tarihinde zmir Karyakada bir cann evinde dedebabalk seimi yapld. Biz de oradaydk. Teoman Gre halifebabann hazrlam olduu tzk zere, seime gidildi. Dedebabamzn olu Kurtebe Noyan, Belks Temren hanmefendi ve Hseyin Yaltrkdan kurulu seim komisyonu kuruldu. Yedi halifebaba hepsi de resmi kyafetleri ile bir kapal odaya geip, seimi yapmak iin toplandlar. Seilecek dedebaba geici olarak m, kayd hayat art, yani lene kadar m diye komisyon soruyor. Kayd hayat art, kabul ediliyor. Ekseriyet mi, en ok rey alan m diye, soruluyor; en ok rey alan diye, tutanaa geiriliyor. Herkes kendine rey kullanr m diye, soruluyor; buna yalnz Teoman Gre baba haricinde, kullanr diyorlar. Bu da tutanaa geiriliyor. Sonra seim balyor. lk turda 2 halife baba ikier rey alyor. kinci turda, Haydar Ercan halifebaba 3 oyla dedebabala seiliyor. Bunlarn hepsi video kasete alnyor. Orada bulunan derviler, nefir fliyerek dedebabamz Haydar Ercan takdim ediyorlar ve Haydar

46

Faruk Arslan

Ercan baba postuna oturuyor. Btn halife babalar kabul edip, niyaz ettikten sonra, canlar da cmlesini niyaz edip, gl erbeti datldktan sonra merasim bitiyor ve dedebabamz Haydar Ercan seiliyor. (Aydn, Eyll 1999). Masonluun gya erefini kurtarmak iin masonik Bektailii temsil eden Teoman Gre, ok gemeden fitne karmaya koyuldu. Aslnda sonu, seimde hepsi de aday olan halifelerin hibirinin iine sinmemiti ama dedebaba kayd hayat artyla seilmiti; ilk gnlerde herey yolunda gibi grnd. Fakat daha ikinci aydan itibaren, beklemeye alnan muhalif tavrlar ortaya srlmeye baland. Zaten Ankara oluumunun lideri Teoman Gre bandan beri tavr almt. Turgut Kocann seimden hemen evvel vefat etmesi zerine Gre, dedebaba olmak iin youn aba harcam, gel gr ki seimde kendisinin oyuyla sadece 1 oy alabilmi, ilk turun ardndan adaylktan ekilmek zorunda kalmt. Bedri Noyann rehberliini yapm olan nl halifelerden Yunus Babann olu Haydar lmez (baba), mason olduunu iddia ettii Grenin bu yenilgiyi sadece kendi hezimeti deil, masonluk adna da bir fiyasko olarak grdn belirtiyor ve yle diyor: Gre kendisinin ve masonluun erefini kurtarmak iin almaya, insanlar ayartmaya balad. Nasl bu ii bozarm diye aratrrken, Dedebaba Haydar Ercann kardei avukat Kasm Ercandan haberdar oluyor. Dahas, Kasmn da kendisi gibi mason olduunu reniyor ve onu ayartp, abisi hakknda olmadk laflar syletiyor. Haydar Ercann, annesine bakmadn falan sylyor Kasm. Oysa Haydar Ercan annesine ok dkndr.

47

Faruk Arslan

Dahas, babadan kalan mallarn kontrol byk oranda Kasmda kald iin annesine onun bakmas gerekirdi. ( Din, 2002). Grnen o ki, Haydar Ercana bandan beri kar olan Gre ve onun kontrolndeki Ankara ekibinin almalarna, Haydar Ercann ynetim anlayndan kaynaklanan baz sorunlar/skntlar da katk grevi grm, yeni Dedebabann karsndaki cephe Ankarayla snrl olmaktan km, baz babalar, halifebabalar ve tabann bir ksmn iine almt. Ankara ekibi Tekirdadaki Halifebaba Halil Tiryaki ve Makedonyadaki Halifebaba Ziya Pao haricinde, seime katlan dier halifeleri yanna ekmeyi baarm, Ercan kart cephede Teoman lhami Gre, Hasan Asuman, Ali Smer, Ali Doan ve Mustafa Eke biraraya gelmiti.

48

Faruk Arslan

49

Faruk Arslan

nc Blm BEKTALER BLNYOR

Bildiri savalar, seimden sonra balad. Ankara cephesi, dedebaba seiminden yaklak 5 ay sonra 17 Nisan 1998de Teoman Grenin brosunda toplanp, bakaldry somutlatran bir bildiri yaynlad. Ercandan dedebaba deil de halifebaba olarak bahseden bildirinin rengi daha ilk cmlede belirginleiyordu: H Dost! Btn halifebaba erenler ve baba erenlere duyuru. 1.Haydar Ercan Halifebaba, u ana kadar yapm olduu eylemlerinden dolay yol dkndr. 2. Bu sebeple kendisine dedebaba imi gibi itibar edenlerce, ondan alnm olan unvan ve sfatlar geerli deildir. 3.Aadaki alfabetik srada ilk adlarna gre yazl olan ve imzas, mhrleri bulunan biz halifebabalar olarak, 17.4.1998 tarihte Ankarada malumu ilam etmekteyiz. Gerei dnle ve ona gre hareket edile. Yaplmak istenilen dedebaba seiminde seimin ittifak ile sonulanmas gerekirken, istenilen sonu alnamamasna ramen, ad geen Haydar Ercan 7 halifebaba arasndan 3 oy alabilmi, yleyken kendini dedebaba kabul etmi ve bu zannna gre, ekteki yollam olduu mektuplarda grlecei zre, herkesi kandrma giriiminde bulunmutur, tutarsz davranmtr. Bu sebeplerden duyulan rahatszlktan bu mektup dzenlenmi ve yukarda belirtildii zre duyuru yaplmtr. Hak erenlerin himmeti hepimizin zerine olmasn niyaz eyler, cmleye ak cemal eyleriz. Hakk dost!

50

Faruk Arslan

Bildirinin altnda Ali Doan, Ali Smer, Hasan Asuman, Mustafa Eke ve Teoman Grenin imza ve mhrleri bulunuyordu. Ardndan adeta bildiri savalar kzt. Haydar Ercan, dedebaba oluuna vurgu yaparak ie giriip, kar taraftan kendisine bal kalmalarn istedi. zmir Gmldrdeki denize sfr villasnda Aksiyondan Ahmet Dine Ercan, Bu iin zm iin, byle davranmamalar iin birka kere Ankaraya ayaklarna kadar gittik. Fakat hepsinde benlik duygusu hakim olmu, zme yanamadlar diyordu. Ankara ekibinin ikinci bildirisi, ilkinden yaklak bir ay sonra akland. Bildiri, iplerin, dedebaba olma arzusu tedenberi bilinen Teoman Grenin elinde olduunu da gsteriyordu. Bildiriye gre, Teoman Gre, yeni dedebaba seimini organize etmeye ve seime kadar Sertarik Vekil olmaya, yani Bektai dnyasnn temsilcisi grnmeye yetkili klnmt. Tm dedebabalk yetkisini kullanaca bildirilen Gre, bylece ok istedii dedebaba olmaya epeyce yaklamt. Bildiride Haydar Ercan adeta igalci konumuna indirgeniyor ve Dedebabalk makam erkanname ve teaml Bektaiyana uygun olmayan bir seim ile doldurulmak istenmitir deniyor, ardndan dedebabalk makamnn hl ak bulunduu belirtiliyordu. Ayrca bildiride Haydar Ercan kastedilerek, ehil biri olmadna vurgu yaplyordu. Son bildiride bir miktar ortaya kan tarikat ii ekime, makam ve benlik hrs, gerekleri arptma gibi znt verici olaylar, son dnemde Bektai dnyasnn adeta rutin olaylarndan biri haline gelmi grnyordu. Oysa hemen btn Bektai ileri gelenleri, yolda en nemli

51

Faruk Arslan

retinin benlii yenme olduunu dile getiriyordu. Fakat bugnn Bektailiinde grnen manzara, tarikattaki ilkenin benlii yceltmek mi, yok etmek mi olduu konusunda insan tereddte drecek derecede vahim. Halifebabalar arasnda ekime ve senben kavgalar had safhaya ulam durumda. Grtmz halifebabalarn hemen tamam, kendilerinin dierlerinden daha nde ve ncelikli olduunu, gerek hatralarla, gerekse icazet ve hilafet tarihlerini gstererek ileri sryorlar. Dahas, hemen her halifenin literatrnde, dierleri hakknda anlataca bol miktarda prestij krc hatra var; bunlar anlatyorlar da. Hemen btn baba ve halifebabalarda alttan alta, bu makama ben laym veya ben hereye tekinden daha ok laym, benim u stnlklerim, tekinin bu kusurlar var eklinde tamamen tarikat retisini gzard eden bir anlay yerlemiti. Maalesef bu tr dnceler eyleme de yansyordu. Bir araya geldiklerinde, ben ndeyim, sen benden sonrasn, sen cahilsin, ben bilgiliyim didimesine giren halifelerin olduu, yine kendileri tarafndan itiraf ediliyordu. Meselenin en vahim tarafysa, benlik gdenlerin, kitlelere benliinizi yok edin, alan deil veren olun ars/telkini yapan insanlar olmasyd. Haydar Ercann dedebabalna kar kan hareketin yeni bir dedebaba seilmesiyle sonulanacak kadar baarya ulamas, byk oranda Hasan Asuman Halifebabann sayesinde oldu. Haydar Ercan ve Hasan Asuman gemiten beri birbirlerinden pek holanmyorlar. Ercan, baba olarak Asumann rehberliini yapt, Asumansa halife olarak Ercann rehberliini yapt. Fakat ikisi arasnda ben daha

52

Faruk Arslan

ileriyim ekimesi hep varolageldi. Teoman Gre akll bir taktikle, taban zerinde byk bir etkisi bulunan Asuman, Haydar Ercanla olan ekimelerine de denk getirerek yanna ekmeyi, en azndan yeni dedebaba seimine dahil etmeyi baard. Bu, ikinci dedebaba Ekenin taban zerindeki meruiyeti asndan nemli. Fakat canlar zerinde en az Asuman Halifebaba kadar etkin olan bir baka halifebaba, Halil Tiryakinin Ercan tarafn tutmu olmas, tabann hemen hemen iki eit paraya blnmesine de sebep oldu. Kar cephenin bildiri ataklarna Haydar Ercan karlk vermekte epeyce gecikti. kinci dedebabann seiminden sonra, 29 Aralk 1998de cevap vermesinin sebebi, isyankrlarn gelip kendisine niyaz etmelerini uzun sre beklemesi/ummasyd. H Dost! hitabyla balayan Ercan, bildiride yle diyordu: 12.12.997 tarihinde zmirde Do. Dr. Bedri Noyan Dedebabadan hilafetname ile icazetli halifebabalarn katldklar dedebaba seimi toplants kamuoyunun ve Bektai camiamzn yakndan bildii gibi sonulanm ve tutanakla tesbit edilmi olup, keyfiyet basn ve yaynda da yer almtr. O gn toplantya katlan halifebabalar da seim sonunda tarafma ballklarn teyit etmiler ve nefir flenmek suretiyle sonu ilan edilmitir. Daha sonra bu halifebabalarn bazlar hibir gereke gstermeksizin fakiyre atlmadk ta, sylenmedik laf, edilmedik dedikodu brakmamlar ve fakiyri incitecek nitelikte yazl beyanlarda bulunduklar hepimizin malumudur. Dedebaba olarak fakiyr bu tr davranlara daima sessiz kalmz, incinsek bile incinmemeye gayret etmiizdir. Ne var ki yolumuzun,

53

Faruk Arslan

tremizin bir gerei de her yl mride ba okutma (hizmet grme) erkn mecburiyetidir. Szkonusu halifebaba kardelerimizin bazlar, seim tarihinden itibaren geen bir yl iinde hizmet grmemiler, buna mukabil yanl tutum ve davranlarda bulunmulardr. Buna gre 12.12 1998 tarihinden itibaren sorumluluunu yklendiimiz, hizmetinde olduumuz halifebabalarn isimleri yledir: 1 Ziya Pao Halifebaba (Makedonya, 2 Halil Tiryaki Halifebaba (Trakya), 3 Ali Rza Balm Halifebaba (Manisa), 4 Nurettin lmez Halifebaba (Antalya). Bu duyurunun yapld andan itibaren, sadece yukarda isimleri belirtilen halifebaba erenlerin hizmetinde olduumuz btn canlara duyurulur. Ayrca bir tek mekan ve zamanda sadece bir tane dedebaba olur. O da bellidir. Yine de kapmz, gnlmz ikrarna sadk erenlere aktr. Hadml Fukara Ali Haydar Ercan Dedebaba. Ercan, Zeki Onaran ve Hdr okekene de hilafet berat vererek halife saysn 6ya kard. Sayy 11e tamamlamamasnn sebebi, Ankara cephesine geen 5 halifenin geri dnmesini beklemek olduu kadar, onlar halife yapan Bedri Noyann hatrasna da sayg gstermekti. Ankara ekibinin huruc harekat, Grenin organizasyonunda, ikinci bir dedebaba seilmesiyle noktaland. Trkiye heterodoksisinin en nemli enlii saylan Hacbekta enliklerine denk getirilen seim, 15 Austos 1998de yapld ve Mustafa Eke dedebaba seildi. Seime 5 halife katld. Haydar lmezin ifadesiyle Masonluun erefini kurtarmak iin muhalefet hareketini balatan Teoman Gre ve Ankara

54

Faruk Arslan

kliinin, neden mason olmayan birini, Ekeyi setirmi olduunun cevab, yeni dedebabann munis kiiliiyle aklanyordu. Seime dair detaylar, bizzat seime katlm olan Halifebaba Ali Smer veriyor: Teoman Gre, Cem dergisinde Hacbektataki seime gelmedim diye yalan sylyor ama bizzat seime geldi. Bana, Ekeyi kabul ediyorum, karar yaz bana gnder, imzalayaym dedi. Yazp gnderdim. nce imzalamad. Bunun zerine telefonda Greye olduka sert szler syledim, bu defa imzalad. Seime drt halife; Gre, ben, Ali Doan ve Mustafa Eke katldk. Hasan Asuman seime gelmedi, telefonla katld. Karar Asumana gnderdik, imzalad. Halifebaba Nurettin lmez, seim kararn Grenin de sonradan imzaladn sylyordu ki, szleri Ali Smerin anlatmyla rtyordu: Ankara ekibinin bu ekilde ayr bir davran iine girmesi bencillikten baka bir ey deil. Teoman Gre, Ali Smer ve Ali Doan. Bu Mustafa Eke babay zorla bu hale soktular. O adamcaz iyi bir halifebabayd. Onu da kandrdlar. Seim meim yok ortada. Smer ve Doan gidip, biz seni dedebaba seiyoruz demiler Ekeye, olmu bir seim. Gre ve Hasan Asumana gidip sonradan imzalatmlar. Seime bizzat gelmeyip telefonla katlma tartmas ilk seimde de yaanm; fakirlii yznden yol parasn tedarik edemeyen, dolaysyla Makedonyadan gelemeyen Ziya Paonun, Telefonla reyimi vereyim. Zaten benim reyim, seimde en ok oyu alan kim ise, onadr teklifi kabul edilmemiti. Fakat Hacbektataki seime Hasan Asumann telefonla katlp oy vermesine

55

Faruk Arslan

ses karlmamt. Asuman, seime katlp katlmad sorumuza, Katldm cevabn verdi. Fakat seimin otelde mi, Grenin evinde mi yapld hususunu kartrmas dikkatimizi ekti. Bu durumda Paonun oyunun da geerli olduu/olmas gerektii gibi bir mantki sonu kyor. lk seimde en ok oyu (3 oy) alan Haydar Ercann toplam oyu bylece 4e km oluyor. Oy saysnn 4 olmas, daha sonraki tartmalara temel tekil eden hususlardan biri olan dedebaba en azndan yardan bir fazlasnn oyunu almalyd ki, ekseriyetin onu destekledii anlalsn eklindeki itiraz geersiz klyor. Fakat Ercann 3 m, 4 m oy ald konusu iki tarafn ittifak etmedii bir konu. Ercan 4 oyu olduunu, kar tarafsa bu saynn 3 olduunu iddia ediyor. Hatta Ali Smer bu sayy 2ye indiriyor: Aslnda seilmesi iin yary gemesi lazmd. Seimde 22 berabere kalnd ama Haydar bir hile yapt, ben 3 oldum dedi. Sonuta Ankara grubu seimi yapt ve Tm Bektai Canlara Duyuru kaleme alnd. mla hatalar bulunan duyuru yle: Biz Bektai halifebabalar daha nce Ankarada bir araya gelerek yeni bir dedebaba semek iin, 1998 Austos anma trenlerinde Hacbektata toplanp yeni bir dedebaba semeye karar vermitik. imdi aada isim ve imza mhrleri olan biz halifebabalar, Mustafa Eke Halifebabay dedebaba setiimizi imza ve mhrlerimizle de tasdik ederek siz canlara duyurmay uygun bulduk. Hak yardmcmz olsun, h dostlar. 15 Austos 1998. Duyurunun altnda Ali Smer, Ali Doan, Mustafa Eke, Hasan Asuman ve Teoman Grenin imza ve mhrleri bulunuyor.

56

Faruk Arslan

Haydar Ercan kart cephenin oluumu srecindeki btn olaylarnn faili olarak sadece Teoman Gre Halifebabay grmek eksik ve haksz bir bak olur. Bektai ileri gelenleri Ercann asabi ve agresif bir kiilie sahip olduundan bahsedip, dedebabalk gibi ar bir yk kaldrabilecek donanm ve ehliyete sahip olmas noktasnda phe ve eletirilerini dile getiriyordu. Kurtcebe Noyan, Haydar Ercan kimsenin sempatisini kazanamad diyor ve devam ediyordu: Kitleye benlik taslad, sert davrand. Camiada antipatik bulunuyor. Dedebaba seildikten sonra birgn Hasan Asuman Babaya yle sert konutu, azarlad ki, ben bile dayanamayp, doru yapmadn syledim. Ankara ekibinin dedebaba setii fakat masonlukla ilgisi olmayan Mustafa Eke, Ercann dedebaba olmasnn hemen ardndan, hakknda kendilerine devaml olarak ikayetler gelmeye baladn sylyor. ikayetlerin nerelerden geldii sorumuza cevap verirken, Canlardan, annesi, kardeinden, eitli yerlerden eklinde aklama getiriyor. Ekenin kardeinden geldiini syledii ikayetin arkasnda ilgin balantlar mevcut. Camiann ileri gelenlerinin anlattna gre, 33. dereceden stad mason olan Teoman Gre, Ercan devirmek iin, onun kardei Avukat Kasm Ercan kulland. Abisi Baba Haydar lmezin iddialarna benzer ifadeleri Halifebaba Nurettin lmez de kullanyor. Bektailiin iine bir fitne sokmak istiyor dedii Teoman Grenin mason olduunu tekrarlayan lmez Halifebaba, Haydar Ercann kardei Kasm Ercan da masondur. Onu da bu yola Gre sevketti,dedebaba hakknda szler syletti. stiyor ki

57

Faruk Arslan

Bektailiin en by Teoman Gre olsun, dedebaba olsun diyor. Haydar Ercan hakknda en ar konuanlardan biri, Ekeyi dedebaba seip biat eden halifelerden Ali Smer. Hac Bekta Veli Mzesinin uzun yllar yneticiliini yapan Smer Halifebaba, sadece Ercanla snrl kalmayp, mevcut iki dedebabay da yerden yere vuruyor: Bana babakanlk teklif ederlerse kabul etmem. Niye? nk benim babakanlk yapacak liyakatm, gcm yok. imdi dedebaba geinen bu iki kiinin doru dzgn ne ilkokulu var, ne de Trkeleri var. Bu kiilerin tevazu gsterip dedebabal kabul etmemesi, ekilmesi lazm. Biz Haydar Ercan setik ama arkadan bize ltimatomlar yadrmaya balad. unu bunu yapamazsn, benden habersiz dervi yapamazsn demeye balad. Ben varm sadece dedi, mard sonradan. Biz de sen misin, biz de seni tanmyoruz dedik. Kendisi dil bilmiyor, okuryazarl yok saylr ama bir ay sonra bize ka dil biliyorsunuz demeye balad. Ankara ekibinin verdii manifestolardan birinde Haydar Ercan yol dkn ilan edilmiti. Alevilik ve Bektailikte dknlk adeta lme mahkum edilmekle edeer bir anlam tayor. Dknle hi kimse konumaz, selam vermez, yardmna gelmez, yalnzca cenazesine gelinir. Halifebaba Nurettin lmez, Ankara grubunun Haydar Ercan yol dkn yapmasnn mmkn olmadn, nk yetkilerinin olmadn ifade edip bir olay anlatyor: Eke birgn Antalya Elmaldaki Abdal Musa Dergahna gidiyor. Orada buna tepki gsterip, Haydar Ercan Dedebaba yol dkn dediniz, onu nasl

58

Faruk Arslan

dkn yaptnz? diye soruyorlar. Eke diyor ki, Hayr, byle bir ey yok, yapmadk diyor. Oysa yol dkn yaptklar kararn altnda onun da imzas var. Daha nemlisi, bu kiiyi siz halife yapmadnz ki dkn yapabilesiniz. Baba Haydar lmez, Ercann yol dkn olmasn gerektirecek hibir su ilemediini belirtiyor ve, Haydar Ercann hangi suu ilediini gstersinler. Aksine kendileri yol dkn olmay gerektirecek hatalar yapyor ifadeleriyle yeni bir tartma balatyor. Bedri Noyan dedebaba ile bir toparlanma srecine giren Bektailiin yine tam bir kaos yaamaya baladnn en nemli gstergelerinden biri, taraflarn birbirinin adamn ayartmaya almasyd. zellikle Haydar Ercann, in iine siyaset soktular ve canlarmz ayartmaya alyorlar eklinde ikayetleri var. Kurtcebe Noyan, irkinleti, iin iine siyaset girdi, entrika girdi diyor ve benzerlerinin de yaandn syledii bir olaydan bahsediyor: Antalya Tekkede Haydar Ercann babalk icazeti verdii bir dervie, Ankara grubu gidip, Bizim taraftan ol, seni halife yapalm demi. Halife Nurettin lmez, Haydar Ercan Dedebabann baba ve halife yapt kiilere, kendilerine gemesi karlnda mertebe teklif ediyorlar. Bana da teklif ettiler; Gel bize, senin halifeliin kabuldr, bizim de halifemizsin dediler, kabul etmedim. Byle rezalet olmaz diyor. Bektailik tarihinde baz dnemlerde dedebabalk iddiasyla ortaya kan, fakat itibar grmeyen ikinci bir isme rastlanmas olaanst bir olay deil. Fakat ikinci bir kiinin dedebaba olarak hizmet grmesi ilk kez imdi oluyor. Tabii, 1980lerde zmire gelip Bedri Noyandan hilafet alan ve sonra da Arnavutlukun devlet politikas

59

Faruk Arslan

gerei dedebaba seilip postniinlik iddiasnda bulunan Reat Bardinin zel durumunu saymyoruz. imdiki durumun naziklii, Ercann da, Ekenin de bir ekilde seilmi olmasndan ve tabann tam bir blnmeye uramasndan kaynaklanyor. Koskoca camiada herkesin ikilik girdab iinde olduunu sylemek mmkn deil; sorunun zm iin kafa yoran, iki taraf da bir araya getirmeye alanlar var. Bunlarn banda eski Dedebaba Bedri Noyann olu Kurtcebe Noyan geliyor. nceleri Haydar Ercann yannda olan Noyan, imdi her iki tarafa da eit mesafede durmaya zen gsteriyor. Gerek babasndan dolay, gerekse kabiliyetli/kaliteli bir grnt arzetmesinden, tabandan ve her iki taraftan Noyana gelip, zm ancak seninle olur, bamza gemelisin diyenler var. Fakat hem Noyann baba mertebesinde olmas, hem de Dedebabalk ok byk bir yk, ben kaldramam demesi, tabann isteklerinin cevapsz kalmasna sebep oluyor. Niye oturulup konuulmuyor ve birlik srmyor? diye soran Noyan, halifebaba mertebesine gelmi kiilerin biraraya gelip konuamamasnn, tabana iyi bir mesaj olmadn sylyor. Noyan, zm iin zerine ne derse yapmaya, taraflarla grmeye hazr olduunu belirtiyor. Bu arada, birinci dedebaba seiminden ilgin bir anekdotu anlatmakta fayda var. lk seilen Dedebaba Haydar Ercan, kendi yolundan gittiini yle savunuyor: Allahn ve devletin iine karlmaz. Allah nasl dilerse yle yapar bu ii, bildii, diledii gibi noktalandrr. Ben ona teslim olmuum. Yoldan denler olacaktr, yanl

60

Faruk Arslan

yapp yolda kalanlar olacaktr. Fakat bu yol kendini gtrr, yrtr. Ben kendi yoluma gidiyorum imdi. Benim iin deien hibir ey yok. Yine canlara gidiyorum, ilgileniyorum, grevimi yapyorum. Bektailikte yol birdir, erkan birdir. Tabanda pek sevenleri yok onlarn. Kar taraf daha nce birer yl dedebabalk yapalm srayla diye anlamlar fakat imdi birbirlerine dtler, koltuk tatl geldi, birer yl anlamas bozuldu. kilik olur ama yol kendini dzeltir, kimse merak etmesin. Hak yerini bulur. Hakszlar yolu ktye kullananlar, suiistimal edenler, benlik taslayanlar elenir, yol akna devam eder. Masonlarn yolda ikilik karttn savunan Baba Haydar lmez, unlar anlatyor: Gre masondur ve pek sevilmez, ahlaken de pek tartmal ynleri var. Mason olsun ama Bektai olduktan sonra geri dn olmaz, her iki tarafa gz krpmak olmaz. Bir insan hem Bektai, hem mason olamaz. Eer sen Bektai olmu isen, mason olamazsn, hereyden syrlp geleceksin. kilik kartyorlar yolda. Bektailikte masonluun ve masonlarn ii yoktur. Yolumuza dardan baka bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. Ankara kolundan Mehmet Temren baba ki kendisi masondur, Grenin yanl davranlarndan dolay onu evlerine sokmad. Gre yanl davranyor. Ben Haydar Ercan taraftar deilim, birlik taraftarym. Dedebabalk kayd hayat artyladr, ancak ve ancak dedebaba ok kt bir su ilerse drlr. Ali Smer telefon edip, biz bunu dedebaba olarak tanmak istemiyoruz dedi. Ercan madem ki layk deildi, neden seildi? Drlemez ki. nk bir gerekesi yok. ok hrn ve sinirli davrand bize

61

Faruk Arslan

diyorlar ama Ercan tam tersine hepsine iyi davrand. Bilgi bakmndan hepsini alteder Ercan. Fakat biraz heyecanl. Eski Dedebaba Bedri Noyann olu, Baba Kurtcebe Noyan, Grev verilirse yolun selameti iin yaparm grnde: Camiann bu durumlara dmesi beni hem zyor, hem endielendiriyor. Bir zlmeye doru gidiyoruz, dahas erkn bozuluyor. Acilen bunun nne gemek lazm. Babam ldkten sonra beni baba yaptlar. Bu yola ben bir mertebeye, makama gelmek iin deil, edep erkan renmek iin girdim. Hibir zaman da bir ama tamadm. Kalbim istemez kesinlikle ama yolun selameti iin, gel sana bir grev verdik derlerse kendim iin deil, yol iin yaparm. Artk modern adayz. Bu ada, bu yolun modern bir ekilde yeniden organize edilmesi gerekiyor. Erkan yine devam etsin fakat bir gelenek olarak muhafaza edilsin. Bektailik an gereklerine uygun olarak organize edilmeli, yenilenmeli. Yayn organ, mze, aratrma vakf oluturulmal. Bir dernek veya bir vakf kurulacakt, olmad. Bir mze kurulacakt. Babamdan kalan eserler hl duruyor, kaybolup gidecek. Seimden nceki akam Hasan Asuman halifebabann evinde kimi seelim konusu ortaya atld. Kimin seilecei konusunda karar kmad ama kimin seilmeyecei konusunda kesin ve ittifak halinde karar kt. Teoman lhami Greyi kesinlikle semeyeceiz ve oy vermeyeceiz karar alnd akamdan. Seimde bir masonun, tarikatn bana gemesi istenmedi. Ankara kanadnn yapt ikinci seimde de aslnda halifebabalar mason igale direndi ve Greyi deil, mason olmayan Mustafa Ekeyi seti. Gre 32 veya 33. derece mason. Ankara grubunun byk

62

Faruk Arslan

blm de mason. Ekeyi setiler, camiay ikiye bldler. Fakat imdi Ekeyi indirip Greyi, o olmazsa masonlarn arasndan bir bakasn dedebaba yapmay dnyorlar. Ben dedim ki, bir damarda iki kan olmaz; ya mason olursunuz, ya da Bektai. kisi birbirine uyan yollar deil dedik. Babam hayatta olduu srece, 37 sene sresince de bu mason babalarn hepsi vard ve bireyler yapmak istediler ama babamn hakimiyeti, sevilmesi, dirayeti ve bilgisi sayesinde sesleri kmad. Uzun sre beklediler. Babamn lmesinden sonra harekete getiler. ( Din, Mart 2002). 1998 yl Austos ay sonlarnda Hac Bekta ilesinde, be Halife Babann toplanmas ile yeniden realize olunmu ve be Halife Babann oybirlii bir tek tur seim sonucunda zmirli Mustafa Eke; Dedebaba seilmitir. Bir nceki seimde yaplan hata ve usulszlkler bu seimde telafi edilmi ve Bektailik messesesi iine debilecei bir byk kaostan en az zararla kurtulmutur. Mustafa Eke Dedebaba; Amerika Birleik Devletleri ve Balkanlarda dahil birok dergah sratle bir araya toplamtr. Haydar Ercan babann dedebabal Bektai camiasnn bir ksmnda kabul grmeye devam etmitir. Esasen; sz konusu, deyim yerinde ise, acemiliklerin temel nedeni, Bektailerin Salih Niyazi Dedebabann, Dedebaba seildii 1922 ylndan, bu gne kadar gerekte Halife Babalar eli ile bir gerek seim yapmam olmalarnda yatmaktadr. Belki de, tm Cumhuriyet srecinde yaplm olan ilk ve tek seim, Noyan Dedebabadan sonra gereklemitir. ( Koca, 2002).

63

Faruk Arslan

Tarikat iinde, masonik Bektalik eilimi ile geleneksel Bektalik kanad arasnda iddetli bir ekime yaanyordu. Kurtcebe Noyan, Ankara kolunun fiil nderi durumundaki 33. dereceden mason Halifebaba lhami Teoman Gre'nin mason desteiyle Mustafa Eke'yi "dedebaba" setirdiini sylyordu. Halifebaba Haydar lmez'in ifadesine gre de, "masonluun erefini kurtarmak iin" muhalefet hareketini balatan Teoman Gre, Haydar Ercan' ykmak amacyla onun aabeyi mason Kasm Ercan'la ittifak yapmt! Teoman Gre'nin mason olduu bilinmeyen bir sr myd? Deildi. Bedri Noyan, dedebabalnn 33. ylnda (Bektaler iin 33 saysnn zel bir yeri vardr) 12 Mart 1992'de dzenlenen trende okuduu iirde unu diyordu: Bir Baba Teoman var, koca stat, birader, O herkesi, herkes de onu elbette sever!.. Bedri Noyan "stat" ve "birader" deyimlerinin masonluun ritellerinden olduunu elbette biliyordu. yle ki, kendisine el veren Dedebaba Ali Naci Baykal'n "Bektalik alaturka masonluk; masonluk alafranga Bektalik'tir" dediini yazyordu. (Bedri Noyan, Demir Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.). Peki Bedri Noyan mason muydu ? Olunun masonlara bu kadar kar kmasna baklrsa herhalde deildi! Ama Rotary Kulb yesi olduu biliniyor. Rakibi baz halifebabalar tarafndan mason olmakla itham edilen Teoman Gre'nin, Sabetayist olduunu ise, Yarn dergisinden Mfid Yksel iddia ediyordu. (Yaln, 2006). Geleneksel Bektailii kimden renmeli, Alevilii nasl anlamalyz? Hz. brahimle balayan tevhit yolculuu; giderek Horasan ekol (Maverannehir kanalyla) ve Erdebil ekol gibi iki temel felsefeye ayrlr. Daha
64

Faruk Arslan

sonralar, tarihin sosyolojik performanslarndan da beslenen bu iki ekol, Anadolu siyasetlerinin ve demografik basncn etkisiyle karmza, rgtl ve rgtsz, inan ve disiplin alanlaryla kar. Tarik-i Bektaiyye mntesiblerinin, bu tekilatsz zmrelere, Sofyan Srekleri demesinden karine, sz konusu sreklerin bir ksm kendilerini, dorudan Ocakzade kabul ederek mam- Ali ve soyuna baladklarn, bazlarnn da Hac Bekta Velinin varsaylan yz altm halifesinin bir ounu Pir addederek, ocaklar karsnda g salamaya yneldiklerini grrz. Bu szlerin sahibi 2003'de vefat eden evki Koca nemli eserler verdi. Masonlukla karmadan 1876 ncesi Bektailiin ortaya kartlmas ve uygulanmasn savundu. Bir Bektainin mason olamayacan vurgulad. Bu nedenle bu kitapda grlerine ve almalarna fazlaca yer vereceiz. 1997 ylnda nasip almt. Nasip almakta ok ge kalmt, anne ve babasn hayatta iken nasip almadndan dolay son derece zlr, hayflanrd. ocukluk ve genlik yllarnda dedesi Hseyin Kazm Baba ve babas Halife Turgut Babadan annesi Adviye Anabacdan ok ey renmiti. Bektai dergahlarnn tarihesi, postniinler silsilesini, babalarn hangi dergahlarn mntesipleri olduu, nasip, dervilik, babalklarn kimden aldklarn bilen yalnz Trkiyede deil Dnyada Koca'dan baka kimse yoktu. Dedesinin babas evki dede 3. devre Melamilerinden Muhammed Nur hazretlerinden intisap grm, daha sonra Bektai olmutur. Bu nedenle Turgut baba Bektai halife babas olmasna ramen Melamiliin btn emanetleri de bizdedir derdi. te byle youn bir atmosfer iinde yetien evki Koca hayat boyunca
65

Faruk Arslan

duyduu ou kaleme alnmam detay bilgilere sahip ok zel bir kiiydi. Ayrca babasnn Hakka yrmesinden sonra kendisine kalan pek ok belgeyi toparlam, bunlar eserlerinde yanstmtr. Annesi Adviye Anabac 17 Ekim 1996da babas Halife Turgut Baba erenler 17 Ekim 1997 tarihinde tam bir sene sonra topraa verildi. Daha nceleri sadece iyi bir okuyucu ve aratrmac olan evki Koca bildiim kadar ile Bektailik ile ilgili yazd herhangi bir makalesi dahi yoktu. Anne ve babasnn ruhunu ad etmek ve insanla Alevilik ve Bektailik yoluna hizmete soyundu. 6 kitap yazd. Bunun haricinde Cem Radyoda pek ok konuma yapm, Dedeler, babalar ile ilgili Cem Vakfnn 1999 ylndaki toplantlarn ynetmi ve toplant tutanaklarn dzenlenmesinde yardmc olmutu. Konya Seluk lahiyat Fakltesi retim yelerinden Doent Dr. Hlya Kk, Trabzon niversitesi Aratrma grevlisi Kemal nc Isparta lahiyat Fakltesi Doenti Ylmaz Soyyer gibi pek ok aratrmacya almalarnda ok nemli katklar oldu. Bektai tasavvufuna olan merak, tarihi konulara olan yetenei, cansiperane ilahi ak dolu yaam, ok ynl gerek aratrmac kimlii ile istisna bir kiiydi. evki Kocann Babasnn dedesi evki Asker kkenliydi ve tasavvufa son derece vakf bir kiiydi. 1269 Hicri ylnda Prizren (Bu gnk Yugoslavya snrlar iinde bir ile) domutu. Kbrsta grev iin bulunduu srada Kbrs Can baba Bektai dergah post-niini Feyzullah babann kz Sadberk hanmla evlenmitir. nc derece Melami eyhlerinden Muhammed Nur hazretlerini evrenin saldrlarndan koruyarak himayesine almt. Daha sonra Melamilikte de hilafet mertebesine kadar kar. Son
66

Faruk Arslan

derece tasavvufi adan deerli nutuklar yazar. Yazd nutuklar stanbul nar Matbaasnda 1967 ylnda yaynlanmtr. Bektailik yol evlad olmay esas alr. Seyyid-i saadattan olmay bir fark olarak grr, fakat art olarak grmez. nk hazreti Muhammedin babas 10 kardeti. Fakat Peygambere inanan ve yardm eden iki kii vard. Yine hazreti Alinin kardei Akiyl Alinin tarafndan Muaviyenin tarafna gemiti. evki Kocann soy seceresi mam Musa-i Kazma dayanmaktayd. Yani seyyid soyundand. Ne kendisi ne de babas bunu ne kartmazd. Onun iin belirleyici olan yol evlad olmakt. Kimden doduu o kadar nemli deildi. Detayl seceresine Turgut Baba Divannn 4.-5. sayfasndan ulalabilir. te byle bir kltrden gelen evki Koca ksa zaman son derece nemli eserler verdi. 05 Mays 2003 tarihinde zmir andarldaki evinde rahatszlanr, hastahaneye gtrlrken yolda hayatn kaybeder. Son syledii sz hepinizi ok seviyorum, hakknz helal edin olur. 6 Haziran 2003 gn zmir irinyerde topraa verildi. 30 Temmuz 1953 ylnda stanbulda doan; ok nl Bektai babalarndan Turgut Kocann olu olan evki Koca, T Makine Mhendislii Blmn bitirdikten sonra zel bir irkette uzun yllar mhendis olarak grev yapt. evki Koca emekli olduktan sonra da zaman zaman bu alanda da almalara devam ediyordu. ok geni bir entelektel evresi olan Turgut Koca bugn Bektai camiasnda ok sevilen bir insan olmann tesinde birok yabanc dil bilen, Bektailiin kurallarn sk skya uygulan bir inan nderi olarak da tannyordu. evki

67

Faruk Arslan

Koca babasndan ald miras ok gzel bir ekilde deerlendirerek bu topluma birok ey verdi, vermeye alt. evki Koca bir dnem Nazenin Yaynlarn kurarak byk zveriyle yaynclk da yapt. Fakat toplumun da duyarszl nedeniyle gerekli destei bulamad. Deerli yazarn yaynlad eserler unlardr; Es Seyyid Halife Turgut Koca Baba Divan, Melami-Bektai Meteforunda rad Paradikmalar Mrg-i Dil, Halikasnas Bohem Neyzen Tevfik Klliyat, Yeniceri Oca ve Devirmeler, Odman Baba Velayetnamesi Velayetname-i ahi Gek Abdal. Beyin kanamas sonucu hayata gzlerini yuman evki Koca, zmirde nl Bektai Babalarnn ve sevenlerinin katld bir cenaze treninden sonra Buca Yeni Mezarlkta defnedildi. Cenaze merasiminde ayn zamanda Bektai ritelleri de uyguland. Cenazeye Mustafa Eke Dedebaba; Teoman Gre, Hasan Asuman, Fikri ztanr, Nevruz Taci Akpnar Halifebabalar; Muharrem, Aslan, Bahri, Elmas, Tahsin, Haim, Haydar Babalar; Cem Vakf, Cem Dergisi, Cem Radyo adna Ayhan Aydn; Aratrmac/Yazar Dursun Gmolu , Doan Dervi, Ali Dervi, Limontepe Cemevi Dedesi Cemal Sevin ve yneticileri ile birok dervi; evki Kocann kardeleri; eref Koca, Av. Nakiye Gre ve ei Prof. Dr. Ataman Gre ile evki Kocay seven kadn/erkek birok insan katld. Arnavuta, Srpa, ngilizce, talyanca, Franszca, Arapa, Farsa bilen, Trkenin Hakaniye (aatayca) lehelerine vakf gerek bir entelektel idi. Bir zamanlar nl air Can Ycelden Latince derslerini dahi ald. Can

68

Faruk Arslan

Ycel Bektai idi. Hseyin Erdekut Babann mridinden nasib almt. Rehberliini; Atatrk dnemi milletvekillerinden, Denizli Kazak Abdal Dergah postniini Hac Hseyin Mazlum Babann yapt. Hasan Ali Ycel, olu Can Yceli, ngilterede rhban okullarndan birine, Papaz olmas iin deil, Latinceyi rensin diye yollamt! O yllarda gen bir adam olan Can Ycelin yan sra evine gazeteci lhan Bardak, Refi Cevad Ulunay, Burhan Felek, tarihi Abdlbaki Glpnarl, Reat Ekrem Kou, Musikiinas Arif Sami Toker yine gazeteci zmirli Dani, Cahid Albayak, evket Rado gibi popler isimlerle, Byk Nutukta ismi geen Adanal Ekrem Ramazanolu, Yusuf Fair Ataer gibi nl Bektai Babalarnn gelerek, edebi sohbetler yapard. Glpnarl ve R. Ekrem Kou Bektai olmasalar da, Tasavvufu ve bu evreyi seven insanlard. Anne tarafm Romanyadan olup, baba tarafm aslen Kosovadan olmasna ramen fakir ile birlikte tam alt gbek stanbulluyuz diyen Koca, tarikata ge intisabn u szlerle aklyor; Ailemizde Kosova Meydan savandan bu yana Tarikat- Bektaiyeye mensubiyet var. Byk dedem evki Bey, Bektailiinin yan sra ttihat ve Terakkinin Manastr Blge Komutanyd. Hem dedelerimizden, hem babamdan bize intikal eden byk bir birikim vard. Bektailikte grenek, bilinen basklarn da etkisiyle ou zaman yazl eserlerle deil szl kltrle, ahslarla temsil edilmi ve yaatlmtr. Korkulur yaz yazmaktan! Ailemizden bize intikal eden bu birikimin ailemizin son byk ferdi ile gitmemesi gerektii kanaatindeydim. phesiz Tarikat- Bektaiye, evki Koca olsa da yrr, olmasa da! Ama bu bireysel intikallerin yansmas iin o
69

Faruk Arslan

bireyin kimlii de nemlidir. eriden yanstabilmenin hem gzel hem de olanakl olaca kanaatine vardmdan babamn vefat sonras Tarikat- Bektaiyeye intisap ettim. Koca'nn anlatmnda akm yle balyor: Seluklularn son dneminde merkezi birlikte kalmamt eyalet reislii yapan Nurettin Caca gibi yada Karamanolunun beylikleri gibi paralanm bir milli birlik vard, bir de Mool saldrlar vard. Yesevi den el alan Hac Bekta denen mrit kkl bir Yesevi ekolnden tasavvuf eitimi almtr. Yani bir baka ifade ile anti radikal bir dnce bir din anlay getirmitir, keskinliklere agresif yaplara kar mtemeyyin olan daha liberal dini daha objektif tanmlayan ve daima dostluk ve insanlk mesajlarn ieren bir yap getirmitir Hz. Pir. 1299 ylnda bir kurultay toplanr, Trkmen geleneine gre bir kurultaydr bu. O kurultayda menakblara gre Osman Gazi nin hanla atand dnem olarak geer ve bu atama srasnda Hac Bekta Veli nin kendisini kutsad anlatlr, hatta burada Kumral Baba, eyh Sleyman-i Trkmani, Sar smail, Ahi Evran, Taptuk Sultan gibi azizlerinde bulunduu rivayet edilir. Bu byk insanlk dncesi ok ksa zamanda gerek Hristiyan dnyasnn kendi i elikilerindeki feodal basklara maruz kalm halk arasnda ve gerekse byk Mool basklar altnda kalm Anadolu halk arasnda bir birletirici meale olur, topluma zaten felsefe yapabilme gc vardr. Anadolu toplumu felsefe yapabilen bir toplumdur, yapabildii iin bugn ayaktayz. Yunus Emre yi kartabilmitir, Mevlana Celaleddin i karmtr, Hac Bayram Veli yi karmtr. ( Koca, 2002).

70

Faruk Arslan

Sra geldi Hac Bekt Derghnda, Hac Bekt- Vel'nin soyundan geldikleri ifde edilen elebiler de postnin meselesine Bu derghta srekli, elebi ve Dedebaba postu olarak iki post bulunmutur. Bu durum yzyllardr, Bektiler ve Alev-Bektiler arasnda tartma konusu olmutur. Dede-babalar, elebileri, Hac Bekt/n soy evld olarak kabul etmemilerdir. Zira, bu babagn koluna gre Hac Bekt- Vel hi evlenmemi olup mcerret kalmtr. elebileri yol evld olarak kabul etmilerdir. elebiler ise; kendilerinin Hac Bekt Vel'nin nesebinden geldiklerini, (Fatma Nuriye ya da Kutlu Melek)'in Hac Bekt- Vel'nin nikahl ei olduuna inanrlar. elebilere bal Alev-Kzlba Dede Ocaklar da, Hac Bekt- Vel'nin evlenmi olup, elebilerin onun neslinden geldiini kabul etmilerdir. Bu yzden Alev-Kzlba Ocaklar Hac Bekt elebilerine bal hle gelmiler. Hatta, bu ocaklar elebler'den srekli icazetnameler almlardr. ( Yksel, 2002). Alevilikte liderlik konusu, aslnda fazla kark bir mesele deil. 33 yl konuya ilikin aratrma yapan, master ve doktora tezi yazan Selahattin Tezikouna gre, "Btn tarikatlarda olduu gibi, Alevlikte de liderlik sorunu yoktur. Kimin lider olduu, yaplan tarikat toplantlarnda belli odur. Alev (Kzlba) olanlarda, kyllerde Dede; ehirli Alevler olan Bektalerde de Baba, Halife Baba, Dedebaba adlarn tayan insanlardr. Vakf veya dernek bakan, resmiyette bu kurulularn bakanlardr. Onlar da tarikat toplantsna, bahsedilen tabi liderlerin bakanlnda girer ve o kiilere 'niyaz ederler'." (Tezikolu, 2006).

71

Faruk Arslan

Dedelerin her biri dorudan Hacbekta ilesinde oturan ve Hac Bekta Veli'nin torunlarndan olduu bilinen ve tarikatn en st liderliine getirilmi elebi ad verilen kiiye baldrlar. Bu tarikatlarn yasak olduu dnemde de, ak olduu dnemde de byle olmutur. Babas Dede olan ve vefat eden kii, bu ie devam etmek ve Dedelik yapmak isterse, babasnn belgesini alarak Hacbekta ilesine gider, elebi Hazretleri'ne durumu arzeder ve elindeki belgeyi sunar. elebi, bu belgenin altna "derkenar" eklinde, olunun da adn yazarak, kendisine irat grevi verildiini belirtir. Byle belgesi "icazet" olmayan kimse, "Dede"lik yapamaz. Bu kural hlen ilemektedir. Mill Mcadele dneminde elebi postunda oturan Cemaleddin elebi, mcadeleye destek vermi ve ilk mecliste de Mustafa Kemal Paa'nn Meclis Bakan Vekili olarak grev yapmtr. Ayn ekilde, Mevlevi elebisi de ayn grevde bulunmutur. Tarikatlarn kapatlmasnda, Meclis'teki dier tarikatlar gibi, elebi Hazretleri de gayret gstermilerdir. ehirli Alevlerin, Bektalerin en st bal olduklar kii Hac Bekta Veli Dergh Postniin'i olarak Dedebaba unvan tar. Dedebaba, Bekta Halifebabalar tarafndan (toplam 12 Halifebaba vardr) "mcerred" (evli olmayan) Halifebabalar arasndan seilir. Bahsedilen seim ii, daha ok tarikatlarn yasaklanmas (1925) sonrasnda bulunan bir yoldur. Grev lnceye kadar devam eder. Ancak, Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra, mcerred aday olmad iin, Dedebaba postuna gelmi olanlarn tamam "mehh" evli Dede-babalar'dr. Tarikatlarn ak olduu Osmanl dneminde, elebi de Dedebaba da usulne gre

72

Faruk Arslan

imtihan veya zel aratrmalar sonunda, eyhlislamdn teklifi zerine Padiah tarafndan "Ferman" (kararname) ile atanrlard. Bu atamalara ilikin Osmanlca yaynlanm kitaplarda pek ok rnek vardr. (Tekizolu, 2008). Etnik ve dini yapy anlamadan konuyu anlamak kolay deildir, Almanya'nn bile mdahil olmaya alt bu konuda Trkiye'nin salkl tartmadan uzak durmas aklszlktr.

73

Faruk Arslan

Drdnc Blm RGTSEL ETNK VE DN YAPI

Sosyal bilimler alannda 1970'li yllardan balayarak Almanya, Fransa, sve, Hollanda, ABD, ngiltere gibi lkelerde, 1980'li yllarla birlikte, Trkiye'de, Alevilik ve Bektailik zerine giderek artan ekilde aratrmalar, derlemeler yaplyor. Halen masonluun Bektailik zerinde etkisi aratrlmyor. Yaptklar tahribata gemeden nce etnik ve dini altyapsn inceleyelim. Alevilikte ayin-i cemlerdeki "era sndrme"ye yklenilen ensest ilikisini ieren etik sorunlu yorum, Aleviler ve Snniler arasnda sorunu, sosyal ve politik bir sorun haline geliyor. Oysa bu uygulamann Sabatayc masonlardan Bektailie sonrada Alevilie aktarld Sabatayc yazarlar tarafndan dorulanyor. ( Er, 2003). Baz politikaclarn gaflarn akil aydnlarmz, 'Alevilerde Mum snd yoktur' aklamasyla savuturdu, hem fitneyi nledi, hemde mkemmel bir alm salad. Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf deildir. Bugnde bu gerek yadsnamaz.

74

Faruk Arslan

rtibatl olduklar servislere alan sahte Bektai ajanlar, eitli kiliselerle, yurt dndaki baz belediye, mahalli senato ve niversite gibi kurulular, toplant, hafta, yldnm gibi bahaneler ve mahalli kltrn yaatlmas gibi klflarla mezhepci, blc ve bozguncu muhteval ve istismara ynelik almalara maddi destek salyor. Trkiye ve Orta Douda Alevilik ve Batni Hareketler Enstits gibi bir takm enstit ve aratrma merkezleri de bulunduklar lkelerin istihbarat tekilatlarnn izdii milli politikalar istikametinde faaliyetler yaparak bu blc ve bozguncu faaliyetleri kltrel adan destekliyorlar. ( Sezgin, 1998). Bu uyary dile getiren kii Diyanetin bamfettiliini, Bakde Dini Ataelik yapm Abdlkadir Sezginin, doktora tezide Bektailik konusundayd. Yllardr farkl kesimler konuyu klieletirdi, bilgi kirlilii olumaya balad. "Alevilik Trklktr"( Dikmen, 1951), "Alevilik Krtlktr"( Bender, 1990), "Alevilik solculuktur"( Kzlyol, 1995), "Alevilik bir dindir"( Ouz, 1990), "Alevilik gerek slmiyettirslmiyetin zdr"( Ramazanoglu, 1984), "Alevilik slmiyete yabancdr, sapklktr"(Ksakrek, 1990) eklinde genellemeler yaplyor, her kafadan bir ses kyor. Herkes kendi kltr ve anlayna uydurmaya alyor. "Trkmen Snniliidir" ( Flal 1990) diyende var, "bir tr Snniliktir" ( Temren, Sezgin, 1997,1991) eklinde yorumlayanda. "Snnilik ve Alevilik aslnda birbirinin ayndr" ( Arvasi, 1994) eklindeki genellemelerin u noktas, "Alevilii SnniletirmekHanefiletirmek gerekir"( Krknc, Ksakrek, Arvas,Trkdoan, 1987, 1990, 1994, 1995) gr.

75

Faruk Arslan

Sa duyulu geleneksel Bektai ve Alevilerin ou, "bir inan tarzdr"(Ouz, Bozkurt, Birdoan, 1990,1995), "slmi bir inan tarzdr", "slmi bir mezheptir" (Baltacolu, 1991), "slmi bir tarikattr" ( Dikmen, Bender, Sezgin, 1951, 1991) grlerini savunuyor. Pir Sultan Abdal Kltr Dernekleri'nin temsilcileri, "kltrdr", "yaam tarzdr", "felsefedir" yaklamlarna scak bakyor. Uzun yllardan beri tarihsel adan Alevilik ve Bektailik zerine detayl almalar yapan Ahmet Yaar Ocak, Hseyin Bal, Ylmaz Soyyer ve ksmen Belkz Temren'in almalarndan edindiim sonu, Alevilik ve Bektailik'in etnik ve dini anlamda homojen bir yapya sahip olmaddr. Etnik yapsnda Trkmenlerin ve Zazalarn byk bir ksmn, ksmen Krt gibi deiik etnik topluluklar barndran Alevilik, farkl ocaklar da ieriyor. Bu balamda, Tahtac-Trkmenlerinin bal bulunduu ocaklar ile Zaza Alevilerinin bal bulunduu ocaklar farkldr. te yandan, Trk Bektailerin yan sra, Arnavut Bektailer de vardr. Bektailer, bir yandan halife dedebaba, halife baba, baba hiyerarisi ierisinde rgtlenir ve erkn yrtrken, dier taraftan elebiler, dede-babalar baznda da rgtlenmilerdir. Bu balamda, bir yanda Bedri Noyan dedebaba varken, dier yanda Ulusoylar elebiler kolunu oluturmaktayd. Onlardan bamsz olarak da Eskiehir Scaettin Veli Dergh'nda bulunan Nevzat Demirta (dede-baba) Marmara Blgesi'nde ve zellikle Trakya ile Bulgaristan'da ayin-i cemlere katlmakta ve erkn yrtmekteydi. Gnmzde, dedebaba Bedri Noyan'n lmyle onun ardlnn belirlenmesi zerine ortaya kan yeni bir oluumu daha
76

Faruk Arslan

yaamaktayz. u an, bir nceki blmlerde incelediimiz gibi Haydar Ercan ve Mustafa Eke olmak zere, iki dedebaba bulunuyor. Yine kendilerini Alevi olarak kabul eden Trkiye snrlarnda Antakya'dan Tarsus'a kadar olan blge ierisinde youn olarak yaayan Nusayriler -ki Araptrlar- Trkiye'deki dier Alevi cemaatlerinden ibadet ve uygulamalar esasna gre, farkldr. Onlarda, dedelik ve babalk deil, eyhlik vardr. Sivil toplum kurulular asndan Alevi ve Bektai rgtlerine baktmzda, yle bir tablo karmza kyor: Alevi rgtleri arasnda cemevleri baznda rgtlenmelerin yan sra, bir yanda Pir Sultan Abdal Kltr Dernekleri ve Hac Bekta Veli Kltr ve Tantma Dernekleri, te yanda Cem Vakf'nn yer ald; bu arada daha ok iilie yaknlaan bir eilimi temsil eden Ehl-i Beyt nan-Eitim ve Kltr Vakf'nn ve Demokratik Dayanma Vakf'nn bulunduu; Zaza Alevilerinin oluturduu Tunceli Kltr ve Dayanma Dernei gibi, deiik derneklerin varl; Bektai rgtlenmesinin ise, u an iin, ksmen Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf etrafnda olutuu, grlyor. Diaspora'da da durum farkl deil. Almanya, Fransa, Hollanda ve Avusturya'da Avrupa Alevi Birlikleri Federasyonu; Cem Vakf rgtlenmesi; Dersimliler Dernekleri vb. Sadece 160 bin civarnda Trkiyelinin yaad Berlin'de u an iin 11 Alevi ve Bektai rgtnn olduunu belirtelim Bunlarn yan sra, Alevilik ve Bektailik arasndaki snrlarn bazen bulanklatna, bazen berraklatna da bu arada dikkat ekmek gerekir. rnein Amasya, orum ve Tokat yrelerinde Alevilik ve Bektailik iie girmi

77

Faruk Arslan

durumdadr. elebi kolunun egemenliini hissettirdii bu yerlerde, Bektailer kendilerini -Kzlba deil- Alevi olarak adlandryor. Erknlar, dedeler tarafndan yrtlyor. zellikle orum'da dedeler, Veli dedenin olu Hseyin Solmaz (dede) gibi, Hac Bekta Veli Ocandan geldiklerini sylyor ve kendilerini Hac Bekta Veli evltlar olarak niteliyor. Ancak, hemen burada, gnmzde yaayan Bektai halife babalarndan mason Teoman Gre'nin, Mustafa Eke'nin ve Ali Doan'n, Alevilikle Bektailii birbirinden ayrmakta olduunu; zellikle halife baba Teoman Gre'nin ahkulu, Hseyin Gazi gibi, Bektai derghlarnn, Bektailer tarafndan deil, Aleviler tarafndan kullanldna iaret ettiini de eklemekte yarar var. ( Engin, Kasm 2002). Mason Bektailerin, Alevilii hep farkl olarak grdn, seim olmadan babaln babadan oula gemesi nedeniyle kmsediklerini belirtelim. Mason Bektailer, elit Bektailikten yanalar, alperen kltrnden uzak duruyorlar. Aleviler/Bektailer arasnda taban oluturmak isteyen ar sola mensup terr rgtleri ve etnik blc terr rgtleri, Alevilii ve Alevileri savunuyor grnerek kendi siyasi ve ideolojik anlaylarn Alevilik/Bektailik olarak sunmaya alyor, yurt iinde ve dnda bu maksatla yaynlar yapyorlar. Bu rgtler: 1. TKP/ inin Sesi, 2. Devrimci Yol, 3. TDP Trkiye Devrim Partisi (TKP-B), 4. TKP/ML,

78

Faruk Arslan

5. MLKP-K (Marksist-Leninist Komnist Parti-Kurulu), 6. PKK, 7. TKKO, 8. Krdistan Aleviler Birlii, gibi rgtlerdir. (Sezgin, 1998). zellikle son yllarda Karadeniz blgesine sarkan bu ar sol terr rgtlerinin Alevi/Bektai vatandalar kendi yandalar gibi gsterme abasnda olduklar da gzlemleniyor. Alev kelimesi btn slm leminde ve Osmanl dneminde "Hz. Ali'nin soyuna mensup olanlar" anlamnda kullanlmtr. Hlen ran, Yemen ve Msr gibi lkelerde, "ben Aleviyim" derseniz, kimin ocuklarndan olduunuz sorulur. Medine'de de durum ayndr. Eer Azerbaycan'da Alevi olduunuzu sylerseniz, size hayretle bakarlar ve Hz. Ali'yi Allah kabul ettiinizi zannederler. nk, orada Alevi sz "Ali Allahi" ler denilenleri ifade eder. Bektailik ise, hi bir yanl anlamaya meydan vermeyen ak ve net bir deyimdir. (Sezgin, 1998). 1826'da, nce Yenieriler'in imhas ve peinden de Yenieriler'in bal olduu Bekta tekkesinin, Bektaliin (1861-62 ylna kadar srm olan) de yasaklanarak kapatlmas zerine bu dnemde "Alev" kelimesi Bekta anlamnda kullanlmaya baland. Ancak bu kelime tarikat liderliini "Dede"lerin yapt Ky Bektalii ki buna Kzlbalk da denir- anlamnda mehur olmutu. Bugn Alev, Ky Bektasi veya ayn anlama gelen Kzlba anlamnda kullanlyor. Tarikatlarda aslolan Mslman olmaktr. slm mezheplerinden birine mensup olmann tarikatlar
79

Faruk Arslan

asndan bir nemi yoktur. Kelime-i ahdet'i sylemek ve inanmak, tarikatlar iin yeterlidir. Bir afi, Maliki, Hanbel veya Hanef'nin herhangi bir tarikata girmesi mmkndr. nemli olan Mslman olmaktr. Ancak, Alevler asndan bakldnda, Balkan Bektaleri de dahil, Hac Bekta ballarnn tamamnn inanta Maturidi ve amelde Hanef veya Caferi olduunda kuku yoktur. Hem Hoca Ahmet Yesevi'nin hem de Hac Bekta'n kitaplar incelendiinde de bu grlr. Alevlik Bektalik adl kitabnda, "Alevlik Bektalik Nedir?" balkl blmnde baknz Kutluay Erdoan ne diyor: "Bektalik, Anadolu'da gelierek yaylan Trk tarikatlarndandr. Tasavvuftan etkilenen bu tarikatn felsefesi, rf ve adetleri Trklere ynelik zellikler gsterir." (Erdoan, 2004). Osmanl dneminde veya Cumhuriyetin balangcnda, kitap yazm Bekta byklerinin tamamnda u ifdeler vardr: "Bektaler, Cenab- Allah'n an byk Kur'an'nda, Bakara Suresi'nin iki, , drt, beinci ayeti kerimesinde niteliklerini sayp tantt ehli snnet, inanm ve Allah' tanyan kimselerdir. Bektalikte klb hazinesinin Allah sevgisi, Resulullah sevgisi, Resulullah'n Ehlibeyti'nin sevgisi ile dolu olup, baka bir eit sevginin o klbde girecek yer bulamamas kesinlikle lzmdr. Bekta olmak, vlmeye deer yksek ahlk sahibi olmaya dayanyor. Yoksa kt ahlk sahiplerinin 'Ben Bektayim; Eyvallah, Yahu' demeleri kendilerine iftiradr." (Tekizolu, 2008).

80

Faruk Arslan

Alevler, Bektaler tarikata giri treni ki, buna -ikrar merasimi veya ayini denir- srasnda, Allah'n kulu, Muhammed Mustafa'nn mmeti, Aliyyel Mr-taza'nn bendesi olduklarn belirttikten sonra da "mam Cafer Sadk'n mezhebindenim" derler. Ancak, Osmanl tarihi ve Cumhuriyet'in balang yllarnda elebiler, Dedeler, Babalar ve dier tarikat bykleri hep u iddiada bulundular: "mam Cafer Sadk Hazretleri'ne mezhep sahibidir demek, byk bir yanltr. Zira zt- saadetleri 'Hakiki imam' olduklarndan dolay amel, inan ve hukuk alanlarnda bir mezhep ortaya koymaya ihtiyac yoktu. nk mezhep ve meslek denilen din inanlar, salam bir biimde yeni kurulmutu. Ve hem de zat- saadetleri, Hz. Resulullah'n Ehlibeyti'nin yni doru yol rehberi on iki imam efendilerimizin altncs olmalarndan dolay kaynan Hz. Peygamber'den alan yce saltanatn vezirlerinden olduu iin, itihada dayal bir mezhep ortaya koymann stnde idiler. Zira slm eriatnn ana esaslarn ve bu esaslardan karlan hkmleri, yce babalar Hz. Muhammed Bakr'dan ve onlar da muhterem babalar Hz. mam Zeynelabidin Efendimiz'den ve onlar da ulu babalar, Kerbela'nn ehit Sultan, himmet sahibi, nur kayna mam Hseyin Efendimiz Hazretleri'nden ve onlar da anl babalar Haydar- Kerrar Hazretleri ile yce dedeleri eriat Sahibi Efendimiz Hazretleri'nden renmiler ve ta kendi zamanlarna gelinceye kadar kesintisiz gerek nder olmulardr. Soy erefi ve kendi faziletleri gerei Mslmanlar arasnda aziz ve deerli ve muhterem olduklar gibi, btn tarikat mensuplarnn bakandrlar. Zat- saadetleri, her hlde Hz. Peygamber'in izinde yrdklerinden, bir mezhep ortaya
81

Faruk Arslan

koymaktan, doal olarak, uzaktrlar." (Yksek, Rfat, 2002, s 153). Gerekten de ameli mezhep imamlarnn tamam onun rencisi olmu kiilerdir ve mezheplerin teekkl talebelerince gerekletirilmitir. Yni ikrarda geen mam Cafer Sadk mezhebi, mezhepler kurulmadan nceki bir ifdedir ve tarikat anlamndadr. Baka bir ifde ile Anadolu Alevileri, Bektaler tarikat lideri, pri olarak, soy silsilesi olarak mam Cafer Sadk'a baldrlar. Yoksa, Caferi olduklarn ifde eden ia'ya mensup Mslmanlarla ayn inanc ve ibadet eklini benimsemi olurlard. Byle olmad ise, aktr. Trk Alevileri kendilerine Allah, Muhammet, Ali, Ehlibeyt gibi din ulularndan bahseden herkesi kendilerinden sayar, barlarna basarlar. Bu insanlar korur ve kollarlar. Bugne kadar olduu gibi, bu gn de yoldan km, dkn olmu, hatta dinsizlii semi insanlarn dillerindeki bu tr szler sebebiyle sahiplenirler.Yreklerindeki sevgi, her trl kiri pas rter. Alevlerin bu yumuak karn, tarihte pek ok sapk frkann bu gurup iine szmasna, saklanmasna neden olmutur. Gnmz aydnlarndan bir ksmnn, "bizde u da vardr, bu da vardr" diye anlatmaya altklar; Alevler'in kendi adamlar veya dnceleri deil, onlarn iyi niyetini istismar etmi ve aralarna szm insanlar ve onlarn grleridir. Bu adamlarn ve grlerin ayrmaya tbi tutulmas ve Alevlik'ten ayr deerlendirilmesi gerekir. Anadolu'da Trakya'da ve Balkanlar'da yaayan Mslmanlar'n tamam (Dou ve Gneydou'daki filer hari) inan ve amel olarak Hac Bekta Veli ve

82

Faruk Arslan

Ahmet Yesevi gibi Maturidi ve Hanefi'dir. Yni aralarnda mezhep ayrl yoktur. Abdest alan, namaz klan, gusleden, kz isterken kullanlan lgat, evlenirken nikah kyan, bayram ve cenaze namaz klan herkes Alev'si, Bekta'si, Kadiri'si, Naki'si, Cerrahi'si, Gleni'si, Rufai'si veya hibir tarikata mensup olmayan ounluun tamam; inanta Maturidi mezhebinden, ibadetlerin yapl bakmndan da Hanefi mezhebindendir. Caferi fkhyla haraket edenlerde vardr. zellikle serbest seimlere ve ok partili hayata getiimiz 1950 ylndan balayarak siyasetilerin cahillii yznden ve oy alma kaygsyla "lkemizde mezhep ihtilaf var" eklindeki iddia ve konumalar bir tarikat olan Bektalerle, Bekta olmayanlar ayr mezheptenmi gibi bir hle getirmitir. Bu vebal siyasetilerle, bu yanl beyanlar aynen ve srarla yayan medyamza aittir. (Tekizolu, 2008). Snnlii "slm'n Arap yorumu", Alevlii de "slam'n Trk yorumu" olarak bahseden bu kiilerin biyografilerinde, Dede ocuu olduklar, dedelerin "seyyid" olduu, yni Arap soyuna mensup olduklar zellikle yazlmaktadr. in dorusu, Dedeler'in tamam, Trk soylu, Ouz boylu insanlardr. Trbesi gney Horasan olarak bilinen, ran'n kuzeyinde, Hac Bekta Veli'nin doduu Niabur'a yakn, Mehed ehrinde bulunan 8. mam, mam Rza'ya manen (tarikat silsilesi olarak) bal insanlardr. Dier mamlar'a bal olan, son derece azdr. Dede veya Seyid, Oniki mam neslinden gelenlere denir. Bunlara Evld-i Resul- Seyyidi Saadet'te denilir. Dede Alevinin din adamdr ve ayr sfat vardr. Rehber,

83

Faruk Arslan

mrit ve pirdir. Rehber talibe yol aar, mrit talipleri irat eder, bilmediini retir. Pir daha da aydnlatmaya alr, yetitirir. eitli blgelerde bildiimiz Alevi dedeleri unlardr: Veliyettin Ulusoy, Mustafa Aklbanda, Mahmut Doanolu, smail Aslandoan, Kamber Kutlu, Niyazi Bozdoan, Haydar Samut ve inasi Ko. Elbette bakalarda var. Sadece Ulusoya bal 200 Alevi dedesi bulunuyor. ster elebi, isterse Dedebaba; geleneklerle, kurallarla ileri idare ederler. zellikle siyasete bulamamak, fraksiyonlar arasnda taraf tutmamak ve itidalli davranmak konusunda, bu gne kadar kendilerinden beklenen olgunluu gstermilerdir, gstermektedirler. Dier rgt lideri/bakan gibi grlenlerin iliklerinin hi birisi bu gerek liderlerde grlmez. ou kez medyada bunlarn adlar sylenmez, aklamalar yer almaz; seim ncelerinde oy pazarlamas yapmazlar. Kendilerini grmek isteyen ya da kendileriyle grmek isteyen herkesle grrler, insanlar arasnda, ocuk, kadn, erkek gibi ayrmlar yapmazlar. Bir tarikat liderinden beklenen olgun davranlar sergilemek iin zel gayretleri yoktur. Davranlar son derece tabidir. Bunlar ierisinde Avrupa'da tahsil etmi, grgs, davran son derece yksek olan kiiler de vardr. Ama, ortak davranlar ayndr. Bu insanlar kendilerini tantrken "hmanist, plralist, aksiyonist ve re-aksiyonist reformist, deimeye her zaman ak bir bilim adam-hukuku ve dini lider" gibi unvanlar kullanmazlar. Son derece mtevaz ve sahavet sahibi, cmert insanlardr. Evleri ve sofralar herkese aktr. Bu sebeple de, son derece saygdeer insanlardr. Ayrca, bunlarn dervileri ve ballar arasnda siyas,
84

Faruk Arslan

ideolojik taraf olmaylar onlar bu kadar itibarl ve etkin klmaktadr. Tarikatlar, tekrar, devletin gzetim ve denetiminde alacak olursa, zellikle Hac Bekta Postu'nun bu iki lider kadrosundan da destek grecektir. zellikle Bektalerde, Salih Niyazi Dedebaba'nn Arnavutluk'a gitmesi ile balayan skntnn devam ettiini; Arnavutluk'ta ve lkemizde, birka tane Dedebaba olduunu, Bektalerin daha ok bu i problemlerle megul olduklar iin, piyasada grnmediklerini biliyoruz. Bosnal, Makedonyal, Tiran'l Bekta byklerinin, lkemizde yaplan toplantlarda da, Balkanlar'da yaplan toplantlarda da "kblelerinin Hacbekta ilesi olduunu, Bektaliin tarikat olduunu" zellikle sylediklerini, ama bizimkilerin, siz bu ilere karmayn telkininde bulunduklarn da biliyoruz. Baz Balkanl tarikat liderlerinin de, lkemizdeki baz Alev vatandalara Babalk, Dedelik icazetleri verdiklerinden bilgimiz var. Btn bu problemler Dedebabalar hakkndaki kanaatimizi deitirmemizi gerektirmemektedir. Bu iki makam dndaki rgt liderliklerine, medyatik olmalarna bal olarak liderlik atfetmek, onlara Alevlerin temsilcisi, lideri gibi davranmak devleti de partileri de skntya sokmutur, bundan sonra da skntya sokacaktr. (Tekizolu, 2008). Prof. Dr/ Orhan Trkdoan, "Alevi-Bektai Kimlii" adl kitabnda, 1993-1995 yllar arasnda Trkiye genelinde 15 il ve bu illere bal 45 ocak zerinde, antropolojinin en yeni yntemlerine gre gerekletirilmi bir saha aratrmas yapt. Trkdoann sosyolojik deeri bulunan bu aratrmasna kadar, konu ile ilgili yaplan tm
85

Faruk Arslan

aratrmalar, daha ziyade teorik erevede alevi-bektai popler retisinin tarihi geliimi, yaps ve gelenei hakkndaki masaba tahlillere dayanmaktayd. lk kez, bu aratrma ile "alevi-bektai" topluluklar, dini temsilcileri, ocaklar katlmc-gzlem ve mlakat yoluyla incelendi. Saha aratrmas olarak da bilinen bu yntemle, bir yanda "alevi-bektai" insann konuya bak as (Emik yaklam) ile te yandan aratrmacnn yaklam (etik bak) tesbit edilmek suretiyle bu inan sistemi derinliine yorumland. Ayrca, drt niversitenin eitli fakltelerine mensup 315 rencinin alevi-snni farkllamasna ynelik bak alan ve alg alanlar yannda, eitli slami grleri temsil eden odak noktalarnn yorumlarna da yer verildi. Altn izerek okuduum bu kaln kitapdan kardm zet, gerek aleviliin aslnda Sufi, insan merkez alan deerlerinin slamyetin yaylmasnda, Anadolunun mslmanlamas ve Trklemesinde benzersiz roller oynaddr. Olay siyasi ynden ele alacak olursak karmza farkl bit tablo kar. Seluklu ve Osmanl tarihini Ouz ve Trkmen ekimesi eklinde analiz eden Sosyolog Edward Shilsin merkeze kar evre teorisi nldr. Buna gre, Snni Ouz Boylar Ortodoks slamn Hanifi Mezhebi liberalliine sahip ana merkezdi; devlet onlarnd. Alevi Trkmenler, Heterodoks slamn kltr zenginliiydi ama evreydi; ara sra merkeze isyan eden Proletarya idiler. Ar Trk milliyetisi yanl politikalar sonucu Cumhuriyet tarihinde 19 defa kalkm militarist Krtler de Proletaryadr, merkezi yok etme abasyla d proletaryaya hizmet ederler. Krt Alevileri simgeleyen

86

Faruk Arslan

Dersim, dlanm kimliin ve rkn ifte sanc yaayan odadr. Sosyolog A. Toynbeeye gre; merkez g zayfladka evre D Proletarya tarafndan tahrik edilmek suretiyle merkeze yklenmitir. Kimdir bu D Proletarya?! Merkezin zayflamasn frsat bilen yakn komular, tarih dmanlardr. evredeki dlanm vatandalar, merkeze kar hesapl ve planl biimde d proletarya ile i birliine giderler. D proletarya bazen i proletarya gibi alglanr, oysa d proletaryann tipolojisi bellidir. Dn ran ise bugn sraildir. rnein 1240 ylnda Anadolu Seluklu Sultan 2. Gyaseddin Keyhsreve kar isyan balatan Baba lyas, gya evreyi merkezin basksndan, zulmnden kurtaryordu. proletarya kendi i yapsyla hesaplayordu. Oysa Baba lyas, Baba shak adl d proletaryann emrindeydi. Baba shakn gerek ad, zakt, Trabzondaki Komnenos Hanedanna mensup bir Rumdu ve kaybettikleri Anadolu topraklarnda bir Rum imparatorluu kurma peindeydi. akma bir dervi rolnde, i proletaryay istismar ediyordu. evrenin d proletarya ile i birliiyle Moollar kolaylkla Anadoluyu istila etti. Benzer bir oyunu da Yavuz Sultan Selim ile ah smail hesaplamasnda grebilirsiniz. ah Kulu, Antalyadan balayarak evredeki Trkmenleri kullanarak, ekiyala soyunmu, bugn PKK terristlerinin yaptn yapyordu. ah smailden ihale alm, kaos kartyordu. Dedesi eyh Cneyidin kard Ouz ile Trkmenleri blme fitnesini sistemletiren ah smailin anas Trabzonlu Rum Pontusun bir prensesiydi.

87

Faruk Arslan

Sylem uydu: Enderun ve Acemi Ocaklarnda Hristiyan devirme ocuklar devletin st noktalarna geliyor, askeriye yabanc unsurlarn eline geiyor. Osmanly kuran evredeki Trkmenler vey evlat muamelesi gryor. D proletarya, i proletarya ile dirsek temasna geti. Yavuz, hem Halveti hem de sk bir Bektai olmasna ramen Alevi dman olmakla suland. Bu olaylardan 80 sene nce balayan eyh Bedrettin isyan vardr. O, Torak Kemal gibi Yahudi dnmeleriyle, Brklceli Mustafa adl Rum dnmesi anaristle i birlii yapm bir Balkan etecisiydi. kr ki, 2. Beyazt, Balm Sultan Hac Bekta Ocann bana getirerek tarikat szl kltrden yazl, erkannameli hle getirmi ve evreyi kucaklamt. 2. Beyazd dneminde, Anadoluda din, siyasi ve kltrel kimliin oturtulmas iin Bektailik, Mevlevilik ve Nakibendilik desteklendi. Osmanlnn zirvede olduu 1592de balayan Celali isyanlar da evrenin merkeze bakaldrsyd. are olarak Kanuni Sultan Sleyman, ilk ei Mal Hatunun kardei Sersem Aliyi Bektai Postniinliine getirdi. 1826da Yenieri Ocann 2. Mahmut tarafndan kaldrlmas ve Bektai tekkelerinin Nakilere devri, evrenin merkezden yedii en iddetli ktekti. proletarya yerin altna ekilerek i birlii yapaca d proletarya arad. Selanikli Yahudi dnmelerini ve masonlar bulmakta gecikmedi. Ar milliyetilik ve laiklik projeleri, Fransadan ithal edildi ve lke binbir paraya blnd. Ouz ve Trkmen ikiliini ve Krt rkn laiklik ile ortadan kaldrmay planlayan Ziya Gkalp, Baha Said ve
88

Faruk Arslan

Namk Kemal gibi ttihat ve Terakkili dnrler, bilmeden d proletaryann planlarna hizmet ediyorlard. Koca Osmanl, on ylda byle ykld. evre, merkezi d proletaryay hep zmtr (Trtkdoan, 2004). Cumhuriyet tarihimizde Krtler i proletaryaya dntrld, d proletaryann kucana itildi. Heterodoks inanl varsayld hlde ou dinsiz, laiklii yahut bilimi din hline getirenler, Krt kartn istismar ettiler. Sadece taeronluk yapan PKKy sulamak ucuzculuktur. Terrn sonlanmas iin antropolitik kltr kodlarmz ve sosyolojik gereklerimizi masaya yatrmann tam zamandr. Herkesin tarihe bak kendi penceresindendir. Bozulan Bektailikten samimi Alevilerin neden kurtulmak istediini anlamamz gerekiyor. ncelikle neden Anadoluyu Trkletiren ve mslmanlatran ortak atamz Yesevi ile dinsel akrabalk kuruluyor bunu bir inceleyelim.

89

Faruk Arslan

Beinci Blm HOCA AHMET YESEV VE BEKTALK

Hoca Ahmet Yesevi ve alperenleri ile batini Bektailiin dinsel akraba saylarak badatrlmas, Masonik Bektailerin bir hilesidir. Yesevinin Hanefi itikadnda bir Kalenderi eyhi olduu sylenebilir, ( Dorul, Koca 1980, 2003), ancak kesinlikle bir smaili Daisi saylmas kabul edilemez. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). Yesevi ile bugnn Bektai Alevilerinin dini anlaylar arasnda uurum var. Hele Cumhuriyet gazetesinin vefat eden eski bayazar lhan Seluk gibi Sabatayc Mason Bektailer, Bektailii sama sapan Bektai fkralarna indirgeyip Yeseviyi azlarna bile almamalyd. 150 yl nceki Alevilik ve Bektailik ile bugn arasnda dalar kadar fark var iken, bin sene nceki Yesevinin bugnk Alevi Bektailii onaylayacan ngrmek, referans yapmak safdilliktir. Veya kast, bozgunculuktur. Hoca Ahmet Yesevi, slam Tasavvufu ile Trk tresinin bileimini yaparak Orta Asyada Mslmanl yayan Ulu Atadr. Trkler arasnda slamn ve doru slamn yaylmasnda en nemli yer Onundur. Ahmet Yesevi, Divan Hikmet adyla bilinen eserine Bismillah diyerek hikmet syledim; taliplere dr ve gevher satm diye balyor. Dr ve gevher dedii Ayetler ve Hadislerdir. Yesevinin ana kayna Kuran Kerimdir. Ahmet Yesevi yolundan yetien Onun izbasarlarnn en nemlileri Orta Asyada Hakim Ata Sleyman Bakrgani, Anadolu ve Balkanlarda Hac Bekta Veli ve Yunus

90

Faruk Arslan

Emredir. Hakim Ata, Pirinin yolundan giderek yazd hikmetlerde Hazret Sultann Hristiyanlar, Yahudiler ve Moollarla ilgilendiini yazyor. Yesevi derghnda datlan a almak iin kimseye dini, mezhebi, tarikt, milliyeti sorulmazd. nsan olan herkese yardm edilirdi. Hac Bekta Veli ayn anlay Anadoluya tad. ncinsen de kimseyi incitme! sz ok bilinen ve tekrarlanan bir szdr. Yunus Emre bir Yesevi izbasar ve Hikmet geleneinin en nemli airidir. (Zeybek, 2008). Ekim 1998de bir Trk kurultay vesilesiyle gidip 15 gn kaldm Trkistanda ve trbesini grme imkan bulduum Yeseviyi yakndan tandm. Trbesinde halen manevi bir hava hissediliyor. Yesevi'yi ziyarete gelen misafirlerin Arslan Baba'da bir gn geceleyerek ' icazet ' almalar, sonra Yesevi'nin huzuruna kmalar eski bir gelenek. Bende yle yaptm. Arslan Baba halkn inanna gre bir sahabe, bir iddiaya gre Selman- Farisi. Ancak Peygamberimizden 300 yl nce doduu 33 dini ok iyi bildii, nihayet slamiyeti setii ynndeki bilgilerle Selman- Farisi iddias eliiyor. Daha ok Hzr anlatlyor gibi. Arslan baba tam 850 sene yaam olabilir mi? Olmaz byle ey demeyin, Namk Kemal Zeybekten dinlediim rivayet yle: '' Peygamber Efendimiz bir gn sahabelerine, ' Ben de bir emanet var, bizden ok sonra yaayacak birine ocuk yata ulatrlacak, bunu kim yapar ' diye sorar. Arslan Baba, bu grevi kabul eder. Peygamberimizde azndan bir hurma kartarak Arslan Baba'nn dilinin altna koyar. Allah senin mrn artrsn diye dua eder. Diyar diyar dolaan Arslan Baba , hurmay 500 yl dil

91

Faruk Arslan

altnda saklar. Trkistan'a Ahmet Yesevi 7 yanda iken gelir. Arslan Baba'yla karlaan Yesevi'nin ilk sz ' emanetimi ver ' olur. Baba, emaneti Yeseviye verir. Baba otan Trkistan'a kurar. Yesevi' Arslan Baba'nn rencisi olur. Onun ahlakiyle ahlaklanr. Arslan Baba ldnde artk Ahmet Yesevi, blgenin manevi direi, Trklere mslmanl sevdiren kutlu bir kiidir. '' Bu mehur hikaye, Yesevinin peygamberimizin varisi bir alim olduunu gsterir. Arslan Baba'nn trbesi 12. asrda yaplm, 14. asrda Timur tarafndan yenilenmi 1907'de nl mimar Kalbirza Misafirolu tarafndan 3. defa restore edilmi. lk trbesinden iki direk hala ayakta duruyor. Halk bu iki diree kutsaliyet izafe ediyor. Trbeden ieri girerken adete yerde srnecek kadar sayg gsteriyorlar. Arslan Baba'nn eceresi duvarda asl. Yal bir Kazak amanist kadn elinde bak ve tesbihle gelen misafirlere uzun bir dua ettiriyor. Atilla'dan Timur'a tm ulu Trk hakanlarnn adlarn bir bir sayyor. Arslan Bab (Baba) trbesinin hemen karsnda Kurban Ata adl trbe dikkatimi ekiyor. Krgzstan'da ki Su nehri yaknlarnda 28 yl yaam Yesevi'nin Alperen'i, bir evliya olarak kabul ediliyor. Trbedar Mirali Ulu Mevln, Kurban Ata'y ' hi kimseye ktlk yapmam, kul hakk yememi ' diye tanmlyor. Kurban Ata'nn asl mezar 70 kilometre uzaklkta Kara Bura'da. Arslan Baba'ya yakn olsun burada zbek Ali aribek sembolik bir trbe yaptrm Kurban Ata'nn elbiseleri, apan, tesbih takya ( sark ), Asa ve Kuran' hediye etmi; kendi mezarn da yanna gmlmesini salam. Rivayete gre, Kurban Ata, lecei yeri ve zaman sylemi ve birden ortadan kaybolmu. Asl mezarnn banda byk bir

92

Faruk Arslan

aa bulunuyor, halk bu agac da kutsal kabul ediyor. Kurban Ata'nn 6 olu var ; Tiney, art Bas, ar, Sask, Kten, Kyikkii. Kazaka Geyikli baba anlamna gelen Kyikii'nin Bursa'da trbesi bulunan mehur Yesevi mridi Geyikli Baba ile ayn kii olduu sanlyor. Tarihi Fuat Kprl'ye gre, slamiyet Trkler arasnda Melamilik vastasyla girmitir. 10. yy'de Maverannehir'de Buhara, Semerkand, Fergana gibi ehirlerde eski amanlar ve Budist rahipler gibi menkbe anlatan, manzum ilahiler okuyan Arslan Baba, Korkut Ata, oban Ata gibi Trk eyhler ortaya kmtr. slam' tasavvuf araclyla renen Trk topluluklar iin Budist, amanist ve Maniheist rahiplerden Kalenderi dervi anlayna gei zor olmamtr. nk yeni intisap edilen eyhlerde Kamlar gibi gelecekten haber veriyorlar, kalpten geenleri biliyorlar, yamur yadrp gittikleri yerlere yeillik getiriyorlar, hastalar tedavi ediyorlard. Sufizmin rgtl ayinleri sayesinde genellikle eitim grmemi cahil halk zmrelerinin sosyal ihtiyalarnn karlanmas amalanmtr. zellikle mzik, raks, sazl ve szl ayinler gebe halkn ilgisini ekmitir. zzeddin Doan, Fethullah Gleni bir ziyaretinde, sazl ve szl gelenein o devirlerde olup olmadn soruyor. Glen, 10 saniye dnyor, Vard, zzeddin bey diyor. Bu sosyal bir gerektir. Trk mslmanln Araplardan ayran bariz farklardandr. Anadolu Trkleri, Timuru Yldrm Beyazt Ankara savanda 1402de yendii, kafese koyduu, Trk birliini paralad iin pek sevmezler. Aslnda salam bir mslman olan Timur, byk bir slam kahramandr. Mason Bektailerin beslendii kaynak olan Karamiler, smailliler, Haydariler ve Hurufilerin nderlerini,

93

Faruk Arslan

takipilerini ve retilerini kknden kazyarak ortadan kaldrm, slama byk hizmet yapmtr. lkemizde Timur nefretinin nedeni acaba Mason Bektailerin Timurdan intikam olabilir mi? 14. asrda 27 lkenin hakan olan mthi komutan Emir Timur'un girdii hibir savata yenilmemesinin manevi bir srr olduuna inanlr. Orta Asya topraklarnda yaygn kanaata gre, Timur'u Ahmet Yesevi kanatlar altna almtr. Halbuki Timur Yesevi'den 200 yl sonra yaam bir hkmdardr. Rivayete gre, ryasnda Yesevi'den rendii bir zafer duasyla Timur'un yenilmez olduuna inanlr. Timur, hayat boyunca alimlere ve Allah dostlarna byk hrmet gsteren bir hkmdard. Yesevi'nin kendine rettii duayla muzaffer olmasnn ardndan, kendi kendine, Yesevi'nin trbesinin klliye haline getirme sz verir ve bu szn tutar. Timur'un yenilmezlik srr olarak anlatlan yk ise yle : '' 14. asrda Altnordu Devletini ykan, Orta Asya'y hakimiyeti altna alan Emir Timur, rivayete gre Ahmet Yesevi'yi ryasnda grr. Yesevi Timur'a zafere giden duay retir. Artk Timur'da Yesevi'nin bir mrididir. Bylelikle Timur-Yesevi arasnda bir gnl ba oluur. Timur, 14. asrn sonlarnda (1405)'te Yesevi'ye grkemli biimde yeniden trbe ina ettirir. Timur, bu giriimiyle tm Trklerin sevgisini ve desteini kazanr." Yesevi'nin rettii duay hi ihmal etmeyen Timur, bir gn yakn arkadana girmi olduu bunca savata yenilgi yz grmemesini u ifadelerle aklar: "Ahmet Yesevi'nin duasn ettim, onun mezarn korudum, mritlerine dokunmadm. Allah'da beni hep muzaffer kld. " Emir Timur'un vefat eklide ok ilgintir. natcl ve ald karardan asla dnmemesiyle bilinen Timur, en son in'e

94

Faruk Arslan

gerekletirdii sefer ncesi Trkistan 'da Sr derya'ya yakn Ars nehri kenarnda konaklar. ok souk olduu iin askerler in'e gitmek istememektedir. Askerin bu direniini krmak iin, o souk karl k gn Ars nehrinde plak olarak yzmeye balar. Kar stnde iki gn oturarak askerine rnek olmaya alr. Ancak o kara soua gn dayanabilir. Yakaland zatre sonunda hayata gzlerini kapar. Mason Bektailer, Yeseviyi bir smailli Daisi gstererek Alevilik kapsam iine katarlar. Oysa Yesevi Maturidir ve eyhi Yusuf Hemedani adl Hanefi alimidir. ( Flal, Ocak 1990). 'Kim olursan ol gel ' retisini Mevlana'dan nce kullanan Yesevi, Mevlana gibi dergahna gelenlere herhangi bir dini bask yapmyarak slamiyetin engin hogrsn gsteriyordu. Hidayet yolunu gsteren Yesevi, gelenlerin slamiyetle ereflenmesi iin yanp tutuuyordu. Yesevi'ninde Mevlana gibi baz mihraklar tarafndan kullanlmamas iin Yesevi'yi iyi anlamak zorundayz. Yeseviyi Mason Bektailerin kucana brakrsak, ortaya ii boaltlm bir slam, d posa, ireti bir reti, alperenleriyle iret yapan bir tarikat eyhi kar. Yeseviyim, Mevleviyim, Bektaiyim diye vnd halde, O erenlerle ilgisiz, hatta dmanlk yapan nice insanlar, nice Mason Bektailer grdm. Rak sofrasnda alperenlik taslyorlard Binlerce yldr Trklerin manevi atas ve z Trke'mizin mimar olarak kabul edilir Hoca Ahmet Yesevi... Yesevi'nin bu topraklar zerinde yaamas ve vefat etmesi, Trkistan'n tm Trk devlet ve topluluklar tarafndan manevi bakent olarak grlmesinide beraberinde getirir. Mslmanln Orta Asya steplerinde nev nema bulup iek amasnda Hoca Ahmet

95

Faruk Arslan

Yesevi'nin abalar tartlmaz. Ahmet Yesevi, Trklkden ve Trke'den hi taviz vermemi, mslmanl doru anlam, Mevlana gibi kaplarn her dinden, rkdan insanlara am evliya ve alperenlere ufuk, vizyon sunmu bir Pirdir. Hristiyan, amanist, Yahudi, Budist, Mslman ayrm yapmamtr. Bu nedenle hala deiik inanlara sahip Trkler, Yesevi'yi ortak atalar olarak gryor. Buda Yesevi'nin engin hogrsnn bir kantdr. Peki Yesevi'nin referans ne? Trklk m, Mslmanlk m? Yoksa her ikisi mi? Hristiyan, amanist, Mslman Trklerin onu ortak ata kabul etmesi referansnn Trklk olduunu gsterir mi? Bu profilden yaklaanlar, Yesevizm diye bir ' izm ' ile ve yeni bir tarikat nevesiyle ortaya kyor. Bu tarikat yelerinin baz vakitlerde gizli gizli Yesevi'nin Trkistan'daki trbesine gelip zikirli ayinler yaptklarn rendim. Trkistan kyllerinin Yesevi halkas oluturup, zikir yapt bu ayini izledim. Bu zikir, bugn Cerrahi, Rufai ve Kadirilerin yapt zikirle benzerdir. Semahla alakas yoktur. Yesevi dergahn tam ortasnda 3 bin litre su alan 6 asrlk bir kazan bulunuyor. Kazann Trklerin egemenlik sembol olarak grldn ifade eden Zeybek, kazann Sovyet basks altnda esaret yaadna dikkat ekti ve kazann bana gelenleri u ekilde dile getirdi: "Sovyet basks altndaki yllarda bilinli olarak, bu kazan Leningrad'daki Erimtaj mzesine kaldrlmt. Daha sonra Kazak aydnlarnn youn bask zerine kazan eski yerine geri getirilerek konuyor." diyen Zeybek kazan'n manevi boyutuyla ilgili olarak da unlar anlatyor: " Kazann ii erbetli su ile her zaman dolu olarak dururdu. Dervilerin yapt zikirler srasnda kazann zerinde

96

Faruk Arslan

nurlarn grld rivayet edilir. Bu imdiki tabirle vcuttan kan elektrolar olarak belirtiliyor. Zikir sonrasnda susayan ve hararet ierisinde bulunan derviler bu kazandan itikleri bu nurlu suyla serinliyordu. Zikir balamadan nce parola belliydi. Zikir srasnda ya ter, ya kan, yada can kmas zikirin samimiyeti iin ok nemli bir noktayd. u anda kazan ziyarete her kesimden insan geliyor. Fakat kazana maksad dnda ilevler yklenmi durumda. Ziyarete gelenler kazana para atarak dilekte bulunuyorlar. Bu sonradan kan yanl adeti biz dzelteceiz. Bu konuyu Cumhurbakan Nazarbeyev'de ilettim." Zeybek, bugn gerek alperen kltrnn Orta Asyada alm Trk okullaryla temsil edildiini itiraf etmi bir Yesevi a. Yesevi klliyesine ziyarette bulunanlara buday ve etin birlikte kaynatlmasndan elde edilen "Herse" veya "Keke" denilen bir yemein yedirilmesi eski bir gelenek. Klliye ayn zamanda eskiden niversite eklinde de kullanlmaktayd. Zamann sayl ktphanelerinden biride bu kulliye ierisinde mevcuttu. imdi yine byk bir ktphane de klliye'ye eklenmi durumda. nl airimiz Yahya Kemal, Yesevi'yi yle tanmlyor: ''Ahmet Yesevi olmasayd, Trk milliyeti olmazd.'' 1186 ylnda vefat eden Yesevi'nin kendisini insanla adam ylesine gl bir inanc var idi ki, 63 yandan sonra ' Yeryznde Peygamber Efendimizden fazla yaamak haram bize ' diyerek yeraltnda hazrlatt ' ilehane ' olarak adlandrlan ukurda lene kadar yaad. Koyu bir Hz. Muhammed adr. Elbette Hz. Aliyide sever. Bugnk mslmanlar, Hz. Aliyi sevmek ialksa, en byk ia, Alevi benim sylemini anlayamyor. Oysa

97

Faruk Arslan

gemite Rafizi olmakla sulanan mam afi de ayn cevab vermiti. Yesevi, bugn Orta Asya ve dnyann imdatna koan alperenler gibi on binlerce renci, Alperen yetitirdi. Yesevi, alperenlerini (gnlleri fetheden ) tm dnyaya, o cmleten Anadolu'ya gnderdi. 1990den beri bu borcu demek boynumuzun borcu diyenler, Orta Asyaya Anadoludan tersine alperen gc balatt. Ahmet Yesevi, Trklerin mslmanla benimsedii 10. asrda tarihin akn deitirecek lde rol stlendii kabul edilir. 20. ylna yaklaan tersine gte, tarihin akn deitirmeye devam ediyor. Yesevinin misyonu ile sz konusu misyon birbirine benziyor. Her ikiside Trkenin yaylmasna, slamn Trke anlayyla baka dinden olanlara anlatlmasn salkl buluyor. Bu benzerliklerin halen doktora tezi yaplmamas byk eksiklik... Yesevi, dnemin Trk hakanlar, Hanlar, beyleri 'Farisi' dilinde yazp izerken, resmi ve edebi dili ' Farsa ' klm iken O, Trke' yi savundu, ' Trke ' konutu, mslmanlkla zdelemi ' Trk milliyetilik' uurunu yourdu. Yesevi Gnlller Harakat, 12. asrda tufan gibi gelen Mool tehlikesine kar direnecek gnl erlerini halkn iine zamannda yerletirdi. 40 yldr grlen benzer Glen Haraketinn ayn dalgakran grevi grd yadsnamaz. Yesevi, Trk devletleri ve halk Mool istilas nedeniyle ayaklar altnda ezilirken, mritleriyle gnllere su serpti, umut tohumlarn ektirdi. Yunus Emre, Yesevinin bu reymlerden beslendi, asrlar eskiten ulu bir nar oldu gnllerde, kalplerde. Bir rivayete gre, Yesevi'nin bir milyon rencisi veya sempatizan vard. Yesevi kazand; hrn Mool kavmi mslman oldu ve Trkler arasnda eriyerek Trkleti.

98

Faruk Arslan

Cengiz Han'n torunlar gedey, aatay mslman olarak Trk-slam sentezini benimsedi, slamiyete hizmet etti. te Ahmet Yesevi, Timur'dan Abay'a, oan'dan, Celaleddin Harzemah'a, Alparslan'dan Mevlana'ya Yunus Emre'ye , Hac Bayram Veli'ye, Geyikli Baba'ya Saltuk Bugra'ya Babr'e kadar tarihte tandmz tm ulu Trklerin ncs, rehberi, koruyucuydu. Gnllerde kurduu taht kimse ykamad. zbekistan, Kazakistan, Trkmenistan, Tacikistan, Krgzstan, Azerbaycan, hatta Babr'n miras zerinde kurulan Afganistan, Hindistan, Pakistan gibi lkelerde hatta Balkanlarda derin izler brakt. Yesevi gibi oalanlar hep kazanacak, granit gibi kalbi olan yeminli din dmanlarn dahi insafa getirecektir. Allahn izniyle gerek Sufizmin eritmedii kalp yoktur, yalanc Sufizmin tehlikeleri ise oktur. Mason Bektailik, sahte sufizm ile bu alannn dini derinliini yok etmi, etki gcn eritmitir. Etrafnda dnp dolaanlar iine girip beslendii ana kaynaktan hakiki iman iksirleri imiyor; ekilcilik, gsteri nplanda. Romanya'nn Babada kentinde yer alan Sar Saltuk Baba trbesini Haziran 2000de ziyaret ederken, yine Yesevi'nin soluklarn, nefesini duymutum. Hac Bekta Veli'nin rencisi olan Sar Saltuk, Byk Seluklu devleti yklrken 1263'de Rumeli topraklarna adm atm bir Yesevi devamcs. Balkanlarn Trkleip mslmanlamasnda Saltuk Baba'nn yeri ok nemli. O, ilk alperen... Tatarlara da mslmanl gtren Sar Saltuk. gnllerin sultan olmann dnya saltanat elde etmekten ne denli nde olduunu ispatlyan bir abide. Saltanat sahipleri unutuldu, ama Yesevi gnllerde yayor, amel defteri hi kapanmad. Rusya arazisi iinde

99

Faruk Arslan

kalan alanlar kapsayan corafyada Trklerin ortak paydas mazide olduu gibi bugnde Ahmet Yesevi... Trkistan Ortak Evimiz projesi temelinde Yesevizm, zbekistan Cumhurbakan slam Kerimov'un da destekledii belki de tek proje. O, bu topraklarda paralanan unsurlar birletiren maya olarak grlyor. nl tarihi Hammer'n '' Trkler olmadan tarih yazlamaz ' tesbiti ne kadar nemliyse, Yesevi'nin slamiyetden gdalanarak Trklk bilincini yeniden yourmas gerei de kklerimize sahip kmamz asndan o denli nemli tarihi bir hakikat. Yesevi'yi Yesevi yapan slamiyetti. Kimlik kart Trkt. Yesevi'nin referansn sadece Trklk olarak gsterilmesi onun bir kanad krk kua evirmektir. Onun slami hviyetini grmemezlikten gelenleri Yesevi Divan'n okumaya davet ediyorum. Unutmamak iin hafzanza kazyn: Yesevi ve Yesevi'nin alperenleri olmasayd, bugn Anadolu mslman ve Trk olamazd, Trk kalamazd. Macarlarn akibetine urard. Mason Bektailerin Sar Saltuku kendi kafa yaplarnda bozuk bir Bektai sayp, Yesevinin talabesi Hac Bekta arptmalarna, zerlerinden siyaset yapmalarna artk gz yumamayz. Siyasi mecradan kurtarlan Aleviliin sahte Bektailikten ayrmasyla gerek dini hviyetine kavuturulmas, kanlmaz bir sretir. Dinleraras diyalog sreci balatld halde, kendi insanmzla bunlar rahat bir ekilde konuamamamz, iimde bir burukluk, znt oluturuyor. Oysa Hain Dkn tr sulamalara kulak asmadan diyalog kapsn ak tutanlar kazanyor. Aleviler, farkllklarn da koruyarak, her alanda haklarn cesurca, kararllkla ve

100

Faruk Arslan

bar yntemlerle savunarak sonu alma noktasna geldiler. Bunu, haklar mcadelesi asndan nemli bir kazanm saymak gerekir. (Dndar, 2008). Bu devrede karc Mason Bektai-Ateist ittifaknn Alevilik, slam d ayr bir din sylemi ile ayr bir rgtlenme yaptrmas dikkati ekiyor. Alevi kkenli olan ve olmayan mason Bektailerden beslenen ateist/sol zihniyete gre, Alevilik slamn iinde olamaz. Bu grte olanlarn bile kltrel bir sos olarak Yeseviyi kullanmak istemesi kabul edilemez. 1997 ylnn ubat aynda Faik Bulutun Alisiz Alevilik adl kitab yaynland. Daha sonra Hac Bekta Hasan Sabbahn talabesi yapmaya kalkan ve Alevileri sapk birn inanca srkleme niyetinde olan evrelere alan Bulut, kitabnda bunu szde slamda zgrlk Aray olarak sunuluyordu. Anadoluda Alevlik-Bektalikin kkenini, Snn-i blnmesine kaynaklk eden olaylarda aramak tarihsel ve sosyolojik olarak hibir geerlilie sahip bulunmamaktadr. Anadoluda AlevlikBektalik konusu ancak, Trk kitlelerin anayurtlarnda, g etmeleri srasnda ve son olarak geldikleri Kk Asyada yani Anadoluda karlam bulunduklar, dinsel ve kltrel akmlar anlalmak suretiyle ele alnabilir. Konu zerinde bilimsel aratrmalar yapan Fuad Kprl, F.W.Hasluck, Irene Melikoff, Sreya Faruki ve Ahmet Yaar Ocak gibi aratrmaclarn, bugn ulat sonu budur. Ahmet Yaar Ocakn ifadesiyle, Trk kitlelerin yzyllara yaylan zaman srecinde ve farkl corafyalarda, farkl inanlara ve kltrlere sahip halklarla ilikide bulunmalar sonucunda oluan bu dinsel

101

Faruk Arslan

ve kltrel senkretizm denilen badatrmac Alevliin anlalabilmesinin yegne anahtardr. (Ocak 1996). Elbette, Alevilik, slam iidir. Alevilerin tamamna yakn kendilerini slamn iinde sayarlar, ama burada kastedilen snni slam inanc deildir. Mason Bektailerin ve baz radikal mslmanlarn kasten anlamadklar gerek, Anadolu Alevilerinin kendilerine has bir slam anlaylar olduudur. slam denince sadece snnilii ( 4 mezhebi) anlamak, sonuta Alevileri de slamd saymaya gtrr ki, ne yazkki birok kii bu yanla dyor. (Yaman, 1998).
Alevi Bektailerin elebilerinden, Postniin Veliyettin Ulusoy, Milliyetden Devrim Sevimaya 2009un ilk gnlerinde unlar sylyor: Alevilik mezhep deil, asl slamn zdr - Ehlibeyti nasl

Bu yol slam ii midir, slam d m ok sama bir tartma konusudur, nk biz on iki imamlar andmzda onlar kimdir? Peygamber kimdir? Hac Bekta Veli kimdir? Bunlarn hepsi slam. O halde kimse Alevilik slamn dnda diyemez. Bunu dediiniz zaman siz Alevi Bektailie sadece dardan bakmsnz demektir. Bugn Alevilerin yzde 99.9u da slamn iinde olduunu bilir, Elhamdlillah Mslmanz, Aleviyiz, Bektaiyiz derler. Allah Muhammed Ali diye bir leme vardr. ( Sevimay, 2008).

anlatrsnz? Peygamber, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz. Hseyin Ehlibeyt deyince bu ekirdek be kiiyi ve onlardan gelenleri anlarz. Zaten kelime anlam ev halk demek. Peygamberimiz vedasnda Sizlere Kuran ve bir de Ehlibeytimi emanet ediyorum der . Ulusoy ekliyor:

Baz eski solcular, saduyulu Aleviler ve AKP, Alevilik, zgl inan veya kltr sylemi gibi orta yol bir zm nerisi sunuyor. Bu nedenle Alevilerin Diyanete deil Kltr Bakanl'na balanmas sz konusu. Devlet Bakan Said Yazcolu, Kltr Bakan
102

Faruk Arslan

Erturul Gnay ve AKP stanbul Milletvekili Reha amurolu, yeni yapnn mimarlar. Gelinen aamada, Diyanet veya buna paralel bir yap yerine, tamamen ayr bir yaplanma getirilmesi gr arlk kazand. Cemevlerine aktarlacak btenin, "inan kltrlerinin desteklenmesi" erevesinde Kltr ve Turizm Bakanlna verilmesi orta yol aslnda. nk gerek Avrupadaki Alevi Konfederasyonu gerekse Trkiyedeki Alevi-Bektai Federasyonu, Diyaneti kabul etmiyor, hatta Diyanet ile birlikte okullarda zorunlu din ders uygulamasnn kaldrlmasn talep ediyorlar. AKP, zorunlu din dersi mfradat uygulamas engelini, Alevi dersi seenei koyarak amaya alyor. AB, Alevi ve Krt sorunlarnn zlmesi iin uzun sredir bastryor. Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali Balkz, devrim niteliinde haklar verilmesi iin zm paketi hazrlayan amurolunu ve Cem Vakf Bakan Prof. Dr. zzeddin Doan dkn ilan etmesini Haziran 2007de Torontoya ziyareti srasnda yakndan tandm Turgut kerin dolmuuna gelmesine balyorum. kerin ipi ile kuyaya inenleri, Mason Bektailerin kmaz sokaklar, Alman stihbaratnn Bizans oyunlar, bitmeyen yokular, ayrlklar, savalar, kargaalar bekliyor. amurolu samimi, bu nedenle daha sonra Ali Balkz ile bartlar. Doan, dkn ilan etmenin kurallarn hatrlatt ve bu yntemlerle kaak greenlere sert kt. Alevilerde sa duyunun hakim olmasn ve uzlama iin yaplacak zirve ve toplantlardan 85 ylda ilk defa nlerine konan frsat tepmeyecekleri bir reformun kmasn umuyoruz. Cem Evlerinin resmi olmasada ibadethane yaplmas ve buralara bte ayrlmas, olumlu ama radikal beklentiler

103

Faruk Arslan

iinde olanlara gre halen yetersiz bir reform. Devletten maa alan dede, dedemiz olamaz sylemi balatanlar Alman stihbaratndan beslenen kesimler. Arkalarnda Mason Bektailer kap gibi duruyor. amurolu ile ayn oday bile paylamak istemiyorlar. lk adm, 13 Snni 24 Alevi 37 aydnn yakld Madmak Oteli mzeye dntrme jestiyle atlabilir. Burann kitap yaplmas ara zmdr. Bu erevede camilerde olduu gibi cemevlerinin de elektrik, su giderleri karlanmas, Cemevlerinde grev yapan dede, zakir ve hademelerin maalarnn bteden denmesi, gecikmi mkemmel bir yenilik. Maan Kltr Bakanl btesinden karlanrken, ka dedeye maa balanaca Alevi-Bektai dernek ve vakf temsilcileriyle yaplacak grmeler sonunda netleir. Abdal Musa Vakf'nn 'Alevi Enstits' kurmas ve burada snavdan geenlere maa verilmesi alternatifler arasnda yer alyor. AK Partili Reha amurolu ve Yazcolu nderliindeki Alevi almnn artk bir hkmet politikas haline geldi. amurolu, ok geni mutabakat salama amacndayz derken, Maa balanacak dedelerin tamam soydan dede olanlar deil, hizmet retenler olacak" ifadelerini kullanyor. (etin, 2008). Elbette bunlar, zellikle tekke, zaviye ve trbeleri kapatan yasaya aykr dmeyecek formllerle gelitiriliyor. Alevi kesimin temel taleplerini karlayacak dzenlemede hassas bir denge kurmak kolay deil. zerinde allan formlde, baz tarikat ve cemaatlerin cemevlerine getirilecek haklar rnek gstererek talepte bulunmalarn engelleyecek bir yap oluturulmaya allyor.

104

Faruk Arslan

22 Temmuz seiminden sonra Bilkent Otelde Alevilerin iftarna katlarak "alm" mesaj veren Erdoan, Alevi yazar, stanbul Milletvekili Reha amurolunu da danmanlk grevine getirdi. amurolu, bu admlarn kesintiye uramas zerine danmanlktan istifa etmiti. Ancak Erdoan, amurolunun istifasn ileme koymayp, makam odasn da boalttrmad. 10 Kasmda ( 2008) yaplan Bakanlar Kurulunda AKPnin programnda yer alan Alevi alm nihayet balatld. amurolunun danmanla "fiilen dnmesi" olumluydu. 9 Kasm 2008de Shhye Meydan'nda gerekletirilen, 100 bin kiinin katld Alevi mitingi hakknda en arpc aklamalar nn niversitesi Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce'den geldi. Malatya nn niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce, Trkiye'deki birok Alevi olaylarnn d istihbarat rgtlerince kartldn, Alevi mitinginin de yine istihbarat rgtlerince tertiplendiini savunuyor. "Kahramanmara olaylarn, orum olaylarn, Sivas olaylarn karanlar bugn bu Alevileri sokaa dken, yrten kiilerdir" diyen Prof. Dr. Chce, u deerlendimeyi yapyor: Bu sorun bizim Alevilerimizin sorunu deil. Bu mesele yllardr Alman istihbaratnn tezgahlad bir oyunun artk da vurulmas, aka sahneye konulmas hadisesidir. nce Alisiz Alevilik icat edilmeye alld. Sonra Aleviliin ayr bir din olduu ynnde bir kampanya balatld. Sonra Aleviliin Hititlerden intikal ettii, ite bir Anadolu dini olduu ynnde grler ifade edildi. Tabi bunlarn hi birisinin bizim tabanda,
105

Faruk Arslan

tavanda Alevi vatandalarmzn zerinde pek fazla bir etkisi yok. Ancak, Alevilii kendi gelecekleri iin kullanmak isteyen zmreler, gruplar, hatta devletler ve istihbarat birimleri almalarn aralksz olarak srdrdler ve bugnk bu durum ortaya kt." ( Zaman, Yeni afak, 2008). Bu doru bile olsa Ankarann yllardr Alevi vatandalarn ihmal ettii bir gerek. 150ye yakn aydn yaynladklar bildiri ile mitinge destek verdiler. Mitinge katlanlar Avrupadan gelen, Alevilikle ilgisi olmayan, peygamber, Kuran ve Muhammed tanmaz tipler olarak niteleyen Cem vakf bakan Prof. Dr. zzeddin Doann bu aklamasda, onun dknlkle sulanmasda ard. ki tarafta da sarlar diyalou sryor. 21 Alevi derneini bnyesinde toplayan Alevi Bekta Federasyonu Bakan Ali Balkzn Diyanetin ve din derslerinin tamamen kaldrlmas gibi ar talepleri ortam geriyor. Oysa AKP, istediklerine yakn, eit haklar sunuyor. Aleviler ile Bektailer, 85 yldr nlerine konmayan bu frsat birbirleriyle uraarak karmamal. Herkesin inand gibi insanca yaamasn, ayrmcla tabi tutulmamasn savunuyoruz. Yesevinin izledii izgi, kanaatmca budur. nsanlar olduklar gibi kabul etme erdemi esastr. Sylemek istediim, boazmda dmlenen gerekleri, yazl olarak dnyorum. Geleneksel Aleviler ve Bektailerin Mason Bektailerden boyunduruu kurtarmalar, Trkiyede i sava kartmaya alan derin glerin ve yabanc istihbaratlarn oyunlarn bozacaktr. lkemizi ve insanmzi Hac Bekta Velinin ifadesiyle diri, iri ve bir yapacaktr. Mason Bektailerin ynetimindeki derin
106

Faruk Arslan

devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 150 yl artk tamir etmeliyiz. 1982 Anayasas'na daha fazla dokundurtmaya yanamayanlardan bazlar Alevilik konusu aldnda o kesimden gelen ikyetlere en fazla kulak verenler; bu hemen fark ediliyor. Oysa Aleviler'in ikyetlerinin ou anayasayla bir biimde irtibatl. Anayasann lkeye bitii elbise Alevi kesimine de dar geliyor. Alevi kesimin talepleri mevcut anayasal din yap ierisinde zlemez. Sorun, sanld gibi Snni ounluun geit vermemesi veya banazl ile irtibatl deildir; Alevi kesim sorunun kaynan siyaseten kendilerine yakn sandklar evrelerde aramakla ve onlar zme ikna etmekle ie balasn. (Koru, 2008). Yani Mason Bektaileri ikna etmekle ve yllardr onlar kullanan Kemalistleri yola getirmeliler Yeseviyi Mevlanay Yunus Emreyi Mason Bektailerin elinden kurtarmak boynumuzun borcudur. Szn z, Yeseviyi kullanmak isteyenler nce referansna baksn. Yeseviyi Alevilie eklemlemeye alanlar, nce tarihi okusun. Tarihe gz atmann sras imdi geldi.

107

Faruk Arslan

Altnc Blm BEKTALN BE YZ

Geleneksel Aleviler, Aleviliin masonlardan ve Bektailerden zgrleme srecinin baladn, krlmas gereken prangalardan en nemlisinin hurafeletirilmi Bektailik olduunu yazyorlar. Nedeni yle aklanyor: Bektailik iinde ok eitli virsleri barndran bir organizmadr ve Alevilerin bundan kurtulmas zorunludur. Karmzda bir tarikat olsayd, bir lideri yada eyhi olsayd yada belli ilkeleri olan bir oluum olsayd, belki kurtulmak daha kolay olurdu. Ama karda zamanla gelien vcud bulan kltrel bir sentez var ve iinde her trl negatif unsur bulunuyor. ok yzl bir oluumla kar karyayz. inde her eyi bulmak mmkn, nk srekli klk deitiriyor, fikir gelitiriyor. Hibir domas olmad iin klktan kla ekilden ekle girebiliyor. Bu nedenle slah, dzeltilmesi mmkn olmuyor, yok edilmesi de mmkn deil. nk her dnemin hakim ve batl fikrini savunabiliyor, bnyesinde tayabiliyor. Bu nedenle tamamen dlanmas gerekiyor. Batl yaadka yaayaca iin dlanmasndan baka are bulunmuyor. Bunu yapmaya alyoruz, Bektailiin ok yzn gsterip bir eyleri anlatmaya alyoruz. Anlayanlar kurtuluyor, bizzat gryoruz. Anlamayanlara, anlamak istemeyenlere zlyoruz. (ahin, 2008). Yobaz ve banazlktan uzak, militarist oyunlara gelmeyen Alevilerin yanlln farknda olmas sevindirici. Masonik Bektailikten rahatsz olan ve Alevi ile Bektai kavramlarnn birbirinden ayrlmasn talep
108

Faruk Arslan

eden Alevilerden Teoman ahin belki bir otorite deil, ama radikal nerilerini sralad Alevi Sesindeki makalesi, aykr bir ses olarak bir ilk. ahin, Bektailiin be yznden bahsediyor. Bu yzleri tarihi dnemler halinde ele alalm: BRNC YZ; 1200-1500 ARASI Bu dnemin balarnda Hac Bekta, Seluklu saraynn hemen yanbana Sulucakahyke gelip yerleiyor. Herhangi bir tarikat kurmuyor. evresinde kendisiyle birlikte hareket eden az sayda bir kitle var. Bu kitleye liderlik ettiine ilikin bir kant yok. Kitlenin Bektan dini bilgisi olduuna inand ak. Bekta Horasanl Trk kkenli. Snni bir mutasavvf olarak kabul ediliyor. Maturidi ve Hanefi olan Yesevi alperenlerinden, Hoca Ahmet Yeseviden icazet ald syleniyor. Bektailii arptmak Batini gstermek iin uydurma kaynaklar icat edip komplo teorileri yazanlar, Yeseviden el almasn, yahut talabesi Lokman Perendeden ald postu ya kabul etmiyor veya Yesevi bir smail Daisi yaparak ilikiye kknden zehir katyor. Faik Bulut ve smail Kaygusuzun hedef saptrd gibi, O, ne Seluklulara kan kusturmu Hasan Sabahn Alamut Kalesinde 15 yl eitim grm sapk bir smailli Daisi, nede isyanc Baba shakla ilgisi var. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). nk Baba shak isyan srasnda henz 4 yanda, Anadoluya geldiinde 27 yanda bir gen alperen. Tm Sufi slam alimleri gibi politika ile ilgilenmiyor. ( Ocak, 1990). Onu evresindeki ok az kii dnda zamanla bu konuda aratrma yapanlar tanyabiliyor. O tarihlerdeki Mevlana gibi baz dini evrelerde tanyor. Anadoludaki Hristiyanlarla da ba kurmas kanlmaz. Tpk Mevlana

109

Faruk Arslan

gibi hogr anlay nedeniyle pek ok Rumun mslman olmasna vesile oluyor. Bektan lmnden ve Osmanl kuruluundan sonra baz Osmanl aydnlarnn buradaki insanlarla temasa gemi olmalar muhtemel. Yenieri-Bektai bann ilk nvelerini bu dnemde grebiliyoruz. Bu dnem Anadolusunda okuma-yazma yok, insanlar ekonomik sorun iindeler. Anadolu ne etnik nede dini kimlie henz sahip deil. Herkes i ie, ekonomik sorun st dzeyde, siyasal istikrar, birlik zaten yok. Etkiye ak geni bir toprak paras dllenmeyi bekliyor. Peki Bektailerin iine karan Kalenderiler kimlerdir?.Sa, sakal, ka ve byklarn tra eden, balarna on iki dilimli sivri kee kllah giyen ve hibir eyle alkadar olmayan insanlard. Bunlar kinaye olarak hibir eye aldr etmeyen, her eyi ho gren adama dilimizde Kalender derler. Ar derecede vahdet-i-vcut'cu olan bu tarikat mensuplar 17. asrda ortadan kalkm olup Bektailik bu tarikat de temsil etmitir. Hac Bektan banda toplanan zmreye ilk defa 13. asrda rastlamaktayz. O srada Bektailere "Abdaln", Hac Bekta'a da (Gaziler serdar) (Erenler Severi), (Kalenderler Piri) deniyor. Bektai bir tarikat kltr olarak Balkanlar ve Dou Avrupa corafyasna difzyonu ve bu yrelerdeki mutlak (absulute) etkinliine ulat yllar incelendiinde karmza Sar Saltuk mahlasl Yesevi alpereni bir evliya kar. Hnkar Hac Bekta Veliye ilikin velayetname varyantlarnda bu zat Hac Bekta Veliden bizzat el alm bir dervitir. Dier yandan eitli tarihi kaynaklarda bu ahsn Aya Naume, Aya Sprdone, aya Nicolas, Saint Clause vb. gibi mehur Ortodoks tandasl sevi Azizlerine tahvil edildii de grlyor. Merhum Turgut Koca Baba;

110

Faruk Arslan

1991 ylnda nerettii W. Hasluckun Bektailiin Corafi Dalm isimli eserinin evirisinin nsznde; Sar Saltukun sevilerce kutsallk atfedilen nl Azizleri Santa Klausenin Noel Baba adyla bir deiim geirerek sylencelerde yer bulduunu savlam ve bu mana da olduka naif bir muhakeme ve mantk ieren deliller arz etmiti. Yine Evliya elebinin gezi notlarnda ve Cem Sultann vakanvisti Ebul Hayr Ruminin (1473-1480) Saltukname isimli eserinde kendisinden ok geni bir mbahese sz konusu. Ebuul Hayr Rumi, Saru Saltuktan sz ederken kendisini Horasandan Diyar- Ruma (Anadoluya) yerlemi erif Hzr (Hzr Gazi) isimli ehl-i Snnet bir evliya olarak yad ediyor. evki Kocaya gre, bu tespit olduka makul olup bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. Dier bir baka belge de aslen FasMarakeli olan ve nl bir seyyah olarak bilinen bn-i Batutann gezi notlardr. Bu belgede bn-i Batuta Sar Saltktan Baba Saltuk olarak bahsediyor. Evliya elebi ise bu azizi Horasan doumlu olarak tespit edib gerek adnn Muhammed Buhuri olduunu savlyor. Evliya elebi, Saru Saltukun 1263 ylnda Romanya, Babadanda bir byk dergah uyandrdn belirtmitir. elebi verdii bilgileri zi Valisi Koca Kenan Paa tarafndan yaklak 1611 yllarnda yazlm Fthat- Toktam adl eserden ve Gelibolulu tarihi Mehmet Yazcolunun (vefat. 1451) Muhammediyye isimli almasndan istinsah ettiini zikrediyor. Saru Saltuk zellikle Trkapol adyla maruf ve Gney Rusyadan g ederek Romanya-Dobrucaya yerlemi Hristiyan Trk Tatarlarn mslmanlamasnda nemli roller
111

Faruk Arslan

oynamtr. Hac Bekta Velayetnamelerine gre, Hz. Pir kendisine grev vererek yanna katt Ulu Abdal ve Kii Abdal isimli derviler ile birlikte Balkanlarn iradna memur eder. Saru Saltuk Hazretleri tahta (batn) klcyla Krm bata olmak zere Azerbaycan, Sinop, Moldavia, Kaligra, Dobruca, Varna, Gerlova, Ni, Lej vs. gibi yre ve merkezlerde birok keramet izhar ederek n Bektailik diye adlandrabileceimiz dneme damgasn vurmu ve tm Dou Avrupada irat merkezleri uyandrm Abdalan- Rum mahlasl Alperenlerdendir. Saru Saltuk bilinen kaytlara gre 14nc yzyl balarnda Hakka yrm olup, dnya zerinde tam on yedi ayr yerde kabir merkaddi (nazarlamas) bulunuyor. Osmanlnn devlet durumuna geliinde bat Anadolu ve Balkanlarda siyasal, ynetsel ve askeri bakmdan yaplanmasnda genel Aleviliin ve Aleviliin trevlerinden Ahiliin, Alevi, Bektai ve Ahi dervilerin temel rol olmutur. Orhan Bey Rumeliyi Osmanlya kazandrrken; Halil Ece, Yakup Ece, Akba Baba, Gazi Fadl Bey gibi toplum iinde saygnl olan ileri gelen kimseleri grevlendirmitir. Bunlarn tm Alevi ve Ahidirler. Balkanlarda ortak bir Sar Saltk klt vardr. Bu inann izlerine, etkinliine Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Krm ve Azerbaycann tmnde rastlanr. Tarihlerin anlatmna gre Sar Saltk 1263lerde 12 bin Trkmen ailesiyle Krm ve Dobruca yrelerine gidip yerlemi ve slaml yaymaya almtr. 14. yzylda yreyi dolaan nl Arap gezgini bni Batuta bu yllarda yrede Ahilikle birlikte Sar Saltk kltnn de yaygn olduunu, Altnordu lkesinde baya
112

Faruk Arslan

tutunduunu yazar. Sar Saltk, Krm Hanyla birlikte savalara katld, savalara coku alad, Rumeli ve Krm Tatarlarn slamlatrd, en ok Edirne ve sakada yaad, lhanl ve Co Uluslarnn kltr tarihlerine de mal olduu bilinmektedir. Sar Saltkdan sonra geveyen bu akm, zellikle Altnorda ve Tatar yrelerinde Sar Saltkn mridlerinden Tokatl Barak Baba toparlamtr. Binlerce mridiyle Sar Saltk, ardl (halifesi) Barak Baba, Horasanl Taptuk Emre ve Azerbaycanl Geyikli Baba Osmanl u blgelerinde etkili olmulardr. Ebusuud Efendinin Saru Saltuk ile ilgili fetvas u ekildedir. El cevap; Riyazaat ile kadid olmu bir keidir Mealen (badet ile vcudi zevkleri terk etmi ve dinin eri kaytlarndan kurtulmu bir manastr rahibi gibidir.) Ebusuud Efendinin bu tesbiti son derece yerinde olup, bu fetvadan sonra Saru Saltuk muhtemel bir takibattan kurtulmutur. Ebusuud Efendinin fetvasnda Bektailie yergi deil tam tersine bir vg sz konusudur. Hakikaten Bektai evliyalar kendilerini Allah ibadetlerine adam ve din gibi aidiyetlerin dna kabilmi ve gerek anlamda tlak mertebesi olan; Enel Hak namazn Macaristanda bizzat kaldrmtr. nOsmanl Fatihlerinin fetih ve ftvvet (feta) amal kta Avrupasna gei teebbsleri 1221-1360 yllar arasnda (tam anlamyla yerleik bir konuma ulalncaya kadar) tam on sekiz kez yenilenmitir. Dier yandan, Seyfiyan- Rum, Gaziyan- Rum, Abdalan- Rum ve Bacyan- Rum ortak paydasyla bilinen Alperen dervilerin gerek manada Avrupada iskanlar ancak dokuzuncu sefer ile gereklemi olup Orhan Gazi dneminin 1337 ylna

113

Faruk Arslan

tekabl etmektedir. 1337 ylnda gerekleen bu gei esnasnda konumuza mehas tekil eden nl Bektai azizi Seyyid Ali Sultanda yer almlardr. Bu sefere daha nce Saru Saltukun geii karine alnarak Alperenlerin ikinci Rumeli geii veya Krklarn birinci geii denilmekte olup Bektai szl geleneinde nemli bir yer tutmaktadr. Ancak gerek anlamda iskan ihtiva eden Rumeli Fthat ise on sekizinci gei ile salanabilmi olup buna da Krklarn ikinci geii denilmektedir. (Krklareli vilayetinin ad buradan karinedir.) Bu tarihte Dou Roma (Bizans) mparatoru Yuanis Kantakuzinostur. 1354 ylnda Orhangazinin kumandanlarndan Sleyman Paa komutasnda bir ordu ile Gelibolu tarikiyle Rumeline (Trakyaya) ayak baslmtr. Gzergah takip edilerek; Bolayr (Purgaz), Koukavak, Edrene, Eceabad, Konurhisar, Tekfurda, Rusuk, Slistire, umnu, Nibolu, psala, Malkara, Hayrabolu, Kean, orlu, Dimetoka gibi mekanlar tamamyla Osmanllarn mutlak denetimi altna girmilerdir. Bu sefer esnasnda blgenin nemli mstahkemlerinden saylan impe, Haie, Mrsed (Mrsad), Bain gibi kaleler ele geirilmitir. Bu fetihlere ilikin olay rgs (1644-1701) yllar arasnda burada postniinlik yapm Cezbi Abdal tarafndan yazlan Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinin ieriinde olduka allegorik bir uslp ve esatirik mahiyette tespit olunmutur. Sz konusu Velayetnamede Emir Sultan ( Babakanlk Arivi, 1827), Seyyid Rstem Gazi, Abdssamed Fakih, Seyyid Ahmed gibi Abdalan- Rum mensuplarnn isimleri tek, tek zikredilerek bu geiin Yldrm Hann (1nci Bayazd) emir ve nderliinde yapld tespit olunmutur. Velayetname burada bir

114

Faruk Arslan

eliki arz etmektedir; zira sz konusu Rumeli Fethinin 1357 ylnda olduuna dair mverrihlerin ittifak esas alndnda, bu tarihlerde Osmanl iktidarnda Yldrm Han yani 1nci Bayazd deil Orhan Gazi Han bulunmaktadr. Dier yandan 1nci Bayazdn 1387de Karaman Savana bizzat katld ve gsterdii stn kahramanlklardan dolay Yldrm mahlasn ald kaytlarda belirtilmitir. Esasen Orhan Gazinin vefat 1389 ve 1nci Bayazdn clusu ise 1389 tarihlerindedir. Dier yandan Velayetnamede yer alan Alperenlerin (Hezarfen, 1999) ounun Orhan Gazi dnemi yaadklar bilinmektedir. Bu zatlar unlardr; Sleyman Paa, Akakoca, Konuralp, Abdurrahman Gazi, Kara Mrsel, Aykut Alp, Tez Ali, Akba Mahmud, Kara Tekin, Gndz Bey, Hac lbey, Lala ahin, gazi Fazl, Evrenos Bey, Turgut Alp, Ece Bey, Hzr Bey, Eflegan Bey, Rstem Gazi, Seyyid Ali Sultan, Abdssamed Fakih, Seyyid Ahmet, vb. (Noyan, 2003:15) Toplam krk yiide atfedilerek mitolojik hviyet kazanm olan bu gei esnasnda ehit dm zatlardan birinin kabri Geliboluda medfun olup kumsalda bulunan kabri dolaysyla bugnn halk tarafndan Kum Baba ismiyle anlarak ziyaret edilmektedir. Baz kaynaklarda bu sefere Orhan Gazinin bizzat katld, ordunun sol tarafnda yer ald ve ortada Sarca Paa ve sa kanaatta Sleyman Paann olduuna dair bilgilerde mahfuzdur. Osmanllar, 1. Murad dneminde Yunanistan ve Bulgaristann nemli yerlerini alm ve Anadoludaki Trkmen oymaklarnn bir blmn buralara yerletirmitir. Alevi-Bektai topluluklarnn Yunanistan ve Bulgaristan yrelerine yerlemesi genellikle bu yolla
115

Faruk Arslan

olmutur. Daha nceleri Babai (1240) olay sonrasnda krmdan korkan kimi Batni- Babai ve Alevi topluluklar da hemen olay sonras yllarda bu yrelere gmlerdir. Bugn, bunlar bu yrelerde Babailer olarak adlandrlrlar. Alevidirler. 2. Bayezd kendisine kar olarak grd kimi Alevi-Bektai topluluklarn Safevi yandadr sulamasyla Yunanistan, Srbistan, ve Arnavutluka srmesi Balkanlarda Alevi nfusun artmasnda nemli bir etkendir. Bu dnem Yunanistann Modon, Koron gibi adalar Aleviler iin srgn merkezleri olmutur Seyyid Ali Sultan, 1385 ylnda Dimetokann Microdorian (Demirviran) ad verilen kynde Kzldeli aynn bitiiinde bir Bektai Dergah kurarak ilk postniini olmutur. Daha sonralar bu tekkede Balm Sultan, Vahdeti Dede, Seyyid Mustafa Dede, Kara Ali Dede, Sadk Abdullah Baba ve birok Bektai dedesi yetiir ve misyonerlik almas yaparak Bektailii tm Virani, Vahdeti, Ahmet Gurbi, Belgratl Aghi Dede, Bosnevi, Muharrem, Mahzeni, Sersem Ali Baba, Lezizi, Aru Baba, Dervi Bekim, emimi ozan-dervi kuaklar gelitirirler. Bu tr youn almalar sonras bu tarikata Trk d Yunan, Arnavut ve Yugoslav kkenliler de girmilerdir. Bektailik, Arnavutluk halk arasnda da ok yaygndr. Makedonya Cumhuriyeti, Srbistan Kosava zerk Blgesinde ve bugnk Arnavutlukta yaayan toplumlarn dinsel, siyasal ve kltrel yaamlarnn olumasnda Bektailiin nemli lde belirleyicidir.

116

Faruk Arslan

Yine bu dergahn kuzeyine kalan Krca Ali kynde bir makam (nazarlamas) mevcud olup, A.B.D. / Detroit Dergah Postniini Merhum Recep Ferdi Babann Bektai Mistisizmi isimli Arnavuta eserinde bir tesbit asndan burasn zikreden Rusuklu air Zarifinin aada belirttiimiz drtlne yer verilmitir. H Dost Aklar der sana beli Eyasadk gerek veli Krcalide Kzldeli Maksuduma irgr beni Dimetoka Dergah dnya zerinde mcerret hilafet erkan yaplabilen be byk tekyesinden biridir. Bu nedenle Arnavut muhiblerce Tegejah Madh yani Byk Tekye ismiyle anlr. Dergah 1nci Bayazd dnemi vakfyyeye saylmtr. Tekyenin Kzltepe mezrasnda trbesi bulunan Seyyid Ali Sultann ansna binaen buraya bir meydanevi ina edilmi olup Yukar Dergah ismiyle anlmaktadr. Daha ukurda bulunan bir meydan evi de bulunmakta olup aa Dergah denilmektedir. Aratrmac Ahmet Hezarfen tarafndan Babakanlk Osmanl Arivleri titizlikle incelenerek sz konusu Dergahn 1829 tarihi itibar ile devlete gasp edilen vakf ve mamelek envanteri Tarih ve Toplum Dergisinin 1999 yl 189ncu saysnda deklare edilmitir. Dimetoka Sancann, irmen (Ormenion) Livasnda Mrsel Gazi veya Mrsel Baba (Balm Sultann Babas) adna kaytl bir Tekye daha bulunmaktadr. Dimetoka Dergah 1826 ylnda 2nci Mahmud tarafndan balatlan Yenieri-Bektai Ktalinden nasibini alm ve
117

Faruk Arslan

tahrip edilerek kapatlm, son postniini olan brahim Cefai Baba ise ehit edilmitir. Dier yandan 1807 ylnda Hakka yrm bulunan ve Kruja (Grice) Kentindeki Nepravita kasabasnda kurulu Abdullah Melcan Dergahnn ilk postniini olan Kemalettin brahim emimi Baba tarafndan Elbasanda bir mehuta ina edilmi ve yllar sonra Dimetoka Dergahnn ehit edilen son postniini brahim Babann ismi bu mehutaya izafe edilerek Elbasan brahim Cefai Baba Tekyesi olarak yad edilmitir. Cefai Baba Tekyesinin son postniini ise nceleri Badat Kazmiye Dergahnn postniinliini derhte eden ve ehitlik dergah postniini Halife Nafi Babadan nasipli, mcerret Halife Selman Cemali Baba olup bu zat 1943 ylnda Hakka yrmtr. Tekirdal Belediye Bakan Hasan Cemali Baba ile genellikle kartrlr. ( Koca, 2001). KNC YZ; 1500-1826 ARASI Bu dnemi fidana can suyu verilmi dnem olarak grme eilimindeyim. Mutasavvf bir Sufi olan dindar Osmanl sultan 2.Bayezid tahta geiyor ve Anadoludaki tm dini yaplamalara el atyor. Anadolu Aleviliinin temellerini atan padiah sk bir mslman. Dimetokadan Balm sultan Sulucakarahyke tayin ediyor. Var olan yaplanmay tarikat yaplanmasna dntryor. Btn gcyle destekliyor. Bununla da yetinmiyor, tarikat kurucusu ilan ettii Hac Bekta Anadoluya keramet sahibi bir veli olarak tantmak iin sarayda Firdevsi Tavile, Menakb Hnkar Hac Bekta Vilayetnamesini yazdryor. Hac Bektan utuunu, kerametler gsterdiini, byk bir veli olduunu bu eserle tm Anadoluya ilan ediyor.
118

Faruk Arslan

Hem 2.Bayezid, hemde Hac Bekta bu eser sayesinde Veli kabul ediliyor. Bekta Seyyid ilan edilirken Padiahta Sofulakabn kazanyor. Padiah, Anadolunun Snniletirilmesini bu yolla slamilemesine ynelik hamleler iinde gryor. Buraya Trk-Trkmen gerlerin ynelmesini salamaya alyor. Okuma yazmas olmayan Anadoluluya, anlatlarn devlet eliyle duyulmas salanmaya allyor. Bektai-Yenieri ilikisi geliiyor, her iki kurumda yabanc unsurlara ak kurumsallamalar Osmanl eliyle byyor. Balkanlarda 15. yzyldan sonra youn lde Bektai tekkeleri kurulmutur. Bunlarn en nemlileri Akyazl Baba tekkesi, Demir Baba tekkesi, Otman Baba tekkesi, Ali Baba tekkesi, Kdemli Baba tekkesi, Yahya Paa Bali tekkesi, Hseyin Baba tekkesi, Gen Baba tekkesi, Kzane tekkesi, Sersem Ali Baba tekkesi, Sar Saltk tekkesi, Seyyid Ali Sultan tekkesi, Gl Baba tekkesidir. Bymeye Yavuz ve Kanuni dnemlerinde de katklar salanyor. Anadolunun en ok Alevi katledilen bu dneminde Bektailik, yenieri ilikisi yoluyla Osmanl bakentinde kk ve etki salacak boyutta byyor. Bu dnemin balarnda Balm sultann yola baz ekli unsurlar kattn, sistematize ettiini gryoruz, bu sistem zamanla geliiyor. Bu yzden o da piri sani (ikinci kurucu) olarak tarihe geiyor. Osmanl tarihileri tarikat Yesevi Naki izgisinde kabul ediyorlar. (ahin, 2008). Bektailerin ikinci piri saylan Pir Balm Sultan da (Hulsattlbdal) diye tavsif ediliyor. Hac Bekta- Veliden sonra srasyla Seyyid Ali Sultan (mridi Hac

119

Faruk Arslan

Bekta Veli), Yabali Sultan (Mridi Seyyid Ali Sultan) harakat ynetir. (Koca, 2003). Bektailere (Ik taifesi) de denir. Bu tbirin Hac Bekta tarafndan vazedildii rivayet ediliyor. Hakikatten haberdar olmayanlar zulmattadrlar; zlerinde agh olanlar ise hakikat nuru ile aydnlkta ve ktadrlar. Bursada klar mevkii de orada bulunan ve Ramazan Baba isminde bir Bektai azizine ait tekke dolaysyla bu ad almtr. Hac Bekta zamannda Bektailiin erkn, kuyudat yoktu. Hac Bekta, kendisine intisap edeceklerin, Kalenderiler de olduu gibi, balarn tra eder ve kee klh giydirirdi, erkn yalnz bundan ibaretti. Hac Bekta'n gtt gaye dahilinde tarikata erkn ve kavait kendisinden sonra, 15. asrda Pir Balm Sultan tarafndan vazedilmi ve ok sonralar bu tarikate (Tariki Nazenin) de denilmitir. Bektailik tarihinde Hac Bekta Veliden sonra akla hemen Balm Sultan gelir. Bektailiin kurumsallamasnda mhim sofistike roller stlenmi olup bu nedenle Pir-i Sani yani kinci Pir olarak anlmaktadr. Tarikat ritelini tanzim ederek, Kanun-u Evliya ismiyle bilinen bir erkanname ve tzk hazrlamtr. Bektai Kltr kurumu bugn dahi bu erkanname formatnn n grd ilke, disiplin ve muhakemat ile idare olunmaktadr. Babas Kadnck Anann (Bacyan- Rumdan dris Hocann eleri olup, Bektailer arasnda ok byk kutsallk atfedilen Kutlu Melek isimli Azizedir. Kabri Krehir Ahi Evran mezrasndadr. te yandan Bacyan- Rum ad verilen konsept ise bilindii gibi Anadolu Baclarn kapsayan bir tekilat olmayp, Roma Tekfurlarna Bac yani vergi demek suretiyle toprak ileyebilme zgrl ve

120

Faruk Arslan

zerklii kazanm ve ilerleyen dnemlerde Trkler adna istihbarat grevi yapm olan bir Ahi disiplinidir.) torunlarndan Mrsel Gazi (Mrsel Baba) dr. Annesi dnemin Dimetoka Tekfurunun kz Mariadr. Mrsel Gazi ile olan evliliklerinin yks olduka esatirik boyuttadr. Bu kadn evliya Kzana mahlasyla bilinir. Dier yandan Mrsel Baba adna Ormenion (irmen) veyahut bilinen adyla Harmanck kasabasnda bir Bektai Dergah olup, Mrsel Gazi bu Trbede medfundur. Azize Maria ise Bulgaristann Eski Cuma yresinde medfun olup burada kurulu dergaha Kzane Tekyesi denilmektedir. (Cebeci Halk Ktphanesi). 1428 ylnda doan Balm Sultan Hazretlerinin asl ismi Hzrdr. Annesi doumundan hemen sonra Hakka yrmtr. Bu nedenle st yerine Ball su ile bytlm ve buradan karine olarak Balm Sultan mahlasyla anlmtr. Mridi Yabali Sultandr. Balm Sultan Kzldeli Dergahnda 1445-1484 yllar arasnda postniinlik yapmtr. 1484 ylnda Krehir pirevi postniinliine getirilmise de 1487 ylnda 2nci Bayazdn kardei Cem Sultan ile girdii iktidar kavgasnda Bektai-yenieri organik bandan rken padiahn bir tedbir olarak Pirevi faaliyetlerine on iki yl srecek bir dnem kapatmas zerine yeniden Dimetokaya dnm ve 1487 ile 1499 yllar arasnda Kzldeli Dergahnda ikamet eylemitir. 1499 ylnda muhtemel bir Safevi saldrsndan rken 2nci Bayazd tarafndan Pirevi hizmete alm ve Balm Sultan stanbula davet edilerek sarayda karlanmtr. Ayn yl inili Kkte Balm Sultandan Bektai intisab alan padiah tarafndan izzet-i ikram grerek, Pirevi postunda yeniden ikamete balamtr. Balm Sultan 1520 ylnda

121

Faruk Arslan

Hakka yrm olup, 1516 ylnda daha salnda ve kendisinin gzetiminde ahsuvaolu Ali Beye bir trbe ina ettirmitir. 1520 ylnda bu trbeye defnedilmitir. Trbe kapsnn revaklarnda inna fetehna leke fethan mubiyna ayet-i kerimesi ilenmi olup yan yana adet teslim ta da hak edilmitir. Bu teslim talarndan byk olan Hace Bekta Veliye, kk olanlar ise Abdal Musa Sultan ve Balm Sultana izafe edilmilerdir. (Koca, 2003). Bu evrede Trk unsurlar, tasavvufi unsurlar, sistematize edilmi tarikat kurallaryla btnleiyor. Anadoluya gelen baka yabanc unsurlarda katklarda bulunuyorlar. Batnlik, Hurufilik, iilik gibi unsurlarnda Bektailik iine, katlanlar tarafndan szdn gryoruz. Pir Sultan Abdaln ncln yapt dvezi imam trnden deyilerle Anadoluya 12 imamlarn isimleri giriyor ve bu isimler Safevi etkisiyle de zellikle Trk-Trkmen kitleler arasnda hzla yaylyor. Bayezd-Yavuz ve Kanuni, bu etkiyi teorik Snni almlarla krmaya alyor. Katklar ve niyetler nedeniyle artk Bektailik, Bektan kendi fikrinden kopmaya balyor. Bu dnemin sonlar, Bektan kendisinin bile tanyamyaca bir tarikat oluuyor. (ahin, 2008). Yavuz Sultan Selimin Alev katliam yapt iddias ranllara aittir. Batllar da bu propagandaya destek vermektedirler. Yavuz, Bektai tekkesine mensuptur, yani bir Bektaidir. Kulanda da Bektai olduunu gsteren teslim halkas vardr. Bektai Yavuz, kendisi gibi Bektai tekkesi mensubu Yenierilerle ran iileri zerine yrmtr. Zafer de Yavuza nasip olmutur. Olay budur ve kesinlikle bir Alev katliam sz konusu

122

Faruk Arslan

deildir. Var diyenlerin ariv belgeleri kartp ortaya koymas lzmdr. (Sezgin, 1997). Balm Sultandan sonra ilk ve en nemli Postniin Sersem Ali Baba Kanuni Sultan Sleyman Hann zevcelerinden Mah- Devran Sultann aabeyidir. Asl ismi Server Ali Paa olup Kanuninin vezir-i azamlarndandr. Enderunda yetimi bir devirmedir. Acemi olanl esnasnda Bektailie intisab etmitir. Mridi Balm Sultandr. Muhtemel bir kalender elebi isyannda tarafsz kalabilmek amacyla vezir-i azamlk grevinden sarf- nazar ederek Pirevine yerlemitir. Bunun zerine Kanuni kendisine; bundan sonra senin adn Server deil Sersem olsun buyururlar. Bu tarihten itibaren Sersem Ali baba ismi mutahhar ile anlr olur. Hicri 927 (M. 1520) Hac Bekta ilesi Pirevi Postniinliine atanr. Bektai kltr tarihi boyunca Dedebaba mahlas- erifini ilk kullanan tarikat eyhi Sersem Ali Dedebabadr. Bugnden itibaren tm Bektai kutuplar dedebaba mahlas ile anlr olur. Kalender elebinin Huruc-u Alel Sultan etmesinden rken padiah, dedebaba ile organik ba olan Yenieri ordusu zerinde mutlak etkisini srdrebilmek amacyla, ikinci eleri Hrrem Sultann nerisi ile (Hrrem Sultan aslen Ukraynal olup asl ad Raksolandr. Kanuni zerinde etkinlik salayp, Mah- Devran Sultan gzden drmtr.) Pirevini kapatr ve Sersem Ali Dedebabay dnemin Yunanistan snrlar iinde bulunan Vardar Yenicesine zorunlu ikamete icbar eyler. Burada Hayreti Baba Dergahnda (Hayreti Babann kardeleri olan nl Melami eyhi Yusuf Sineak Hazretlerinin kabr-i erifleri

123

Faruk Arslan

Eyp Kabristannda olup, olduka bakmldr.) Bir sre kalan Sersem Ali Baba daha sonra Tetova Valese (Kprl) geerek burada bir dergah uyandrr. (H. 933M. 1526) Bu arada 1527 ylnda Kalender elebi isyan olduka kanl olarak bastrlr. Kalender elebinin kesik ba Pirevine getirilerek defnedilir. Bugn Balm Sultann hemen yanndaki trbe Kalender elebiye aittir. Bu tarihten sonra stanbulda veba (taun) salgnn ba gstermesi zerine bir efaat arzusu duyan Kanuni bu defa Sersem Ali Babay yeniden Pirevinin bana getirir. Hicri 957 (M. 1550) ylnda yeniden Pirevi postniinliine getirilen Dedebaba hicri 977 (M. 1569) ylnda Hakka yrr. ( Koca, 2003). Girite Bektailii, Horasan Trkmenleri soyundan Krehirli Horasanl Mevlana Dervi Ali Dede sokar. 1664de Giritin alnmas srasnda orduya Bektai yoksullar kafilesinin ba olarak katlmtr. Dervi Ali Giritte Bektailii rgtler, kurumlarn (derghlarn/ tekkelerini) aar, babalar atar. Bylece Horasanl Degh, Giritte Bektailii halka benimseten merkez olur. Giritte Bektailer Kandiye, Resmo ve Hanya kentlerinde younluktadrlar. Kasm Baba adl bir Bektai 2. Mehmed dneminde Arnavutluka yerlemitir. 17. yzylda Arnavutluku gezen Evliya elebi, Emevi halifeleri, Muaviye ve Yezide kar nefret duyan bir halkla karlar. Bunlar teberra / tevallaya inanan Alevi-Bektailerdir. Ergeride dinsel uygulamalar arasnda Nevruz ve Sar Saltk ball olan topluluklar grr. Abdal v. b. gibi terimlere ve Alevi-Bektai motiflere Arnavut halk

124

Faruk Arslan

arasnda rastlar. J. K. Birge Krujede Bektai izlerinin 1700lere dek indiini Tekke ve mezarlklarda Bektai simgelerine rastlandn yazar. 1789-1822 aras Arnavutlukta zerk olan Epir Veziri Tepedelenli Ali Paa emimi Babadan nasip alm bir Bektaidir ve Bektailii yrede yayc misyonerlik almalar yaptrmtr. Kendisi dahi resimlerinde Bektailiin ritelinde Oniki mamlarn simgesi olan 12 dilimli balkla grlr. Bektailiin, Arnavutlukta en parlak dnemi Tepedelenli Ali Paa dnemidir. Arnavutlukta ve Balkanlarda Bektailiin yaygnlamasnda, nemli deerler yetitirmesinde, kurumlar oluturmasnda; sanat, bilim, dnce, siyaset ve rgtlenme alannda nemli kimseler yetitirmesinde Fraeri ailesinin nemli bir yeri vardr. Balkanlarda Hristiyan kesimler dahi Sar Saltkn kendi dinlerinin yaycs olarak grrler. Balkanlarn ok yerinde ve Yugoslavyada; pek, Kruya, Prielp ve Patrik Danda Sar Saltkn mezar olduu sylenir. Bu benimsemeye Kafkasya ve Romanya da katlrlar. NC YZ; 1826-1923 ARASI Yenieriler yabanc unsurlarnda etkisiyle sarayda etkin rol oynuyorlar. Devirilen Hristiyan ocuklarn snnet olma zorunluluu kaldrlyor. Osmanl yozlaan bu ordudan kurtulmak istiyor. Yenieriler 1826 ylnda acmaszca katledilince aradaki iliki nedeniyle bundan Bektai dergahlar da etkileniyor. Bu dnemin ban Bektailiin Osmanl kontrolnden kmasnn balangc olarak kabul ediyoruz. Kym nedeniyle Bektailik

125

Faruk Arslan

Balkanlarda ikinci plana der. Yalnz, bu durum ksa srer. Ksa zamanda gemitekinden daha az nemli olmayan bir etkinlik dnemine girilir. Bektailik bu dnemde giderek kitleselleir ve geni kamu ynlarna mal olur. st katmanlar ve ynetim makanizmas ierisinde yer edinme srecine girer. 1826 Bektailik-Yenierilik krmn Arnavut Bektaileri bir bakma ziyansz atlatmlardr. Arnavutlukta yaayanlarn drtte biri Bektaidir. Bektailik, Katolik ve Snniliin yan sra resmen tannan bir yoldur. Arnavutlar, Kiga ve Toska olarak iki blgede oturmaktadrlar. Bu blgeleri, kombi Irma ayrmaktadr. Kiga blgesi kuzeydedir, halk ise olduka kavgacdr. Toska gneydedir ve halk daha uysaldr. Toskallar tmyle Bektaidir. Arnavutlukta zellikle 18. yzyldan sonra Bektailik propagandas yaplmaktadr. Blgede Bektailiin yaygnlamasnda ve etkin bir g durumuna gelmesinde bir Bektai olan Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paann byk rol vardr. Dierlin belirttii gibi Arnavut Bektaileri Osmanl Devletine ok iyi asker, yetenekli devlet adamlar ve valiler vermilerdir. Balkanlarda Bektailik Hristiyan kesimleri de etkilemi; Hristiyanlarn slamla, zellikle Bektailie geilerine yol amtr. Arnavutluk, Girit, Makedonyann Kesriye blgesi, Gney Makedonyann Teselya Konyarileri, Rodop Yrkleri, Dobruca Tatarlar hep bu trdendir. Hasluckun deyiiyle bu blgelerde, Hristiyan halklara alanm bir Bektailik olayna rastlanlmaktadr. Bektailer, Hrstiyanlar arasnda zellikle ermi klt

126

Faruk Arslan

alannda derin iz brakmlardr. Bektai tekkeleri alm, bunlar misyonerlik almalar yapmlardr. Alevi-Bektai motifleri, blge halknn yaamna girmitir. Bektai aziz ve velilerinin trbeleri yaygndr, srekli ziyaret edilmektedirler. 20. yzylda Arnavutluktaki Bektai blgesi gneydeki Malakastradr. Buras bir Toska blgesidir. Buradaki Bektailik Tepedelenli Ali Paann etkinliklerinin bir devamdr. Geri Tiranl Esat Paann banaz Gegalarnn kym ve ykmna uramlarsa da, ortadan kaldrlamamtr. Ali Paann almalaryla daha kuzeydeki Kroya ve Akahisar da Bektailiin kaleleri olmulardr. Kroya, Sar Saltk klt ve sylencelerinin merkezi konumundadr. Bu harekette Tepedelenlinin adalarndan Beratl mer Viryoni ile Avlonyal Mahmut Beylerin rolleri kmsenemez. Jn / Gen Trk- ttihat Terakki hareketine ortam yaratan Arnavutluk bir Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir Bektai toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi 1913lere ait durumu yle deerlendiriyor: Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr. Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir.

127

Faruk Arslan

tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur. Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze kadar getirilmesine neden olmutur (Birdoan, 1990). Bu dnem, Anadoluya yava yava hakim olan Sabatayist unsurlarn egemenlie st dzeyde etki ettikleri dneminde balangc oluyor. Snni Osmanldan darbe yiyen Bektailer, Sabatayistlerin etki sahasna giriyorlar. Bektailerin, zellikle Snni slamla hesaplamalar, Snni slam yava yava eletirmeye balamalar bu dnemle balyor. Bektaileri, bu dnem Sabatayistler ynlendiriyor. Snni slam zerinden slam dinine saldr balyor. Bektai fkralar, bu dnemin sonuna doru bolca kaytlara geiyor. Sabatayist Bektailer, bu eletirilere ii bilgilerini de katyorlar. Osmanlnn barma ve ilikiyi eski hale getirme abalarn Sabatayist etki ve savalar kesiyor. Bu dnem, Bektailiin tamamen Osmanl konrtrolnden kt, boluu Sabatayist-Masonik unsurlar ve Yahudi etkisinin doldurduu yllar. Onlarda slama bu dergah vastasyla saldryorlar. Tarikatn artk ii boaltlyor ve yerine din d unsurlar konuluyor. Namaza, oruca, hacca ynelik slam d yorumlar Bektailiin iine Sabatayistler tarafndan bu dnemde yerletiriliyor. Bu srete bu etkiyi Osmanlnn st dzey ynetimlerinde de gryoruz. Ayn etki Jn Trkler, ttihatlar trnden siyasete ve Nakilik, Mevlevilik gibi tarikatlarada yansyor. Bu nedenle bu dnemin sonuna doru Bektaileri iktidarda st dzey makamlara gelebiliyorlar. ttihatlar iinde, hkmet iinde,

128

Faruk Arslan

Osmanl meclisi iinde yer alabiliyorlar. Cumhuriyet dnemi ilk meclis iinde de yer veriliyor. Bu dnemin sonuna doru ttihatlar Baha Sait bey bakanlnda Bektailie Trk-Trk-milliyeti unsurlar ekliyorlar. ttihatlar bu dnem Bektailiine ilk defa Alevilii de ekliyorlar. Artk Alevilik Bektailik birlikte anlmaya balanyor. Bektailik tarikatna Tarikat Aleviyye denilmeye balanyor. Alevi Bektai kavram Trk milliyetilii zerinden gelitiriliyor. Cumhuriyeti Trk milliyetilii zerine kuran Sabatayist etki, Bektailiede milliyeti etkiyi bulatryor. Artk tarikat su katlmam Trk tarikat olarak sunuluyor ve bolca milliyetilik motifiyle milliyetilik propagandas ileniyor. Dnemin balarnda Bektailiin slamiliini ve Snniliini kantlamaya alan Cemalettin elebinin Mdafa isimli eseriyle balatt yeni hareket bir baka elebinin cumhuriyetin kurucusu Atatrk mehdi ilan etmesi ile krlyor. Krlma, Hac bektan soyu olup olmad konusunda tartmalara yol ayor. Bu dnemin sonunda Bektailiin iinde artk Sabatayist-Masonik ve Trk milliyetiliine ynelik katklar ne kyor. Hakim oluyor. 1826daki krlma Sabatayistlere yaryor. (ahin, 2008). Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik bir gizl gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki AleviBektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde

129

Faruk Arslan

dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trkttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini Balkanlardaki Jn / Gen Trk hareketinde gryoruz. Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908 tarihli notunda; Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir. Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete kazandracana inand iin nem verdiini belirtir. nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve gce sahiptirler. Ksaca unu gryoruz: ttihat ve Terakki genellikle Bektailiin youn ve etkin olduu yrelerde rgtlenmitir. lk rgtlenmeler bilindii gibi Kstence, Mecidiye, Ruscuk, Dobruca, umnu, Filibe, Sofya, Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran, Selanik, Manastr ve Edirne gibi Rumeli ve Balkan kentleridir. Buralarda da Bektailer youn ve etkindirler. ttihat ve Terakkinin ilk rgtleni yerleri bilinli ve planl bir seimdir. rgtleniin bu corafi modelinin Bektai elerin gznne alnarak yapld muhakkak. nk, bu tr rgtlenmelerde destek ve ortam aranr. ttihat ve

130

Faruk Arslan

Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal ortamsa Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat Terakki birlikteliinin gizi burada yatar. Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir hava vardr. Her trl konuma ve tartma yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik) birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur. DRDNC YZ; 1923-1980 ARASI 20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard? Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar. Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini 1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit, Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon AleviBektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde

131

Faruk Arslan

Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5 milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon, Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. TBMM Aksaray milletvekili Besim (Atalay) Bey 1924lerde Anadoluda yaklak 1,5 milyon Alevi-Bektainin var olduunu yazar. Doallkla bu saylar pek salkl deildir. Atatrk, cumhuriyetle birlikte tm tarikatlarnda yannda Bektailie de acmamtr ve tarikat ve tekkeler kapatlmtr. ou artk illegal faaliyet alanlarna kaymtr. Artk Bektailik slami snrlarn dndadr, ok renkli ve ok yzldr. Bu nedenle artk slami dier tarikatlardan kopmutur. Cumhuriyetin kurulu ilkelerinin basks altndadr. Masonik etki hakimiyeti devam etmektedir. Dede baba denilen insanlarn nemli ksm masondur, Sabatayisttir. Yeni Cumhuriyetin din ile atmasnda Bektailikte taraftr. Bu dnem Bektailii, artk slam ak ak eletirmektedir. Cumhuriyet tarafndan kapatlm tarikat olmasna ramen her konuda yeni cumhuriyetin ilkeleriyle mttefiktir. Artk dinsel bir sorun yoktur. Batc fikirler adalk ad altnda savunulmaktadr. Bektailerin ilkesel ve Sabatayist etkiden dolay Hac Bekta-Balm Sultan izgisine Mustafa.Kemali de yerletirdiklerini grebiliyoruz. Atatrkte artk Bektailerin kutsallarndan birisidir. Sabatayistlerin glenmesi Bektailerinde glenmesi anlamna geliyor. Ancak Ekim devrimiyle gelien sosyalist- sol etki Bektai dedelerinin etkisini kryor.

132

Faruk Arslan

1968den 12 Eyll darbesine kadarki dnemde artk Bektai dedeleri topluma hakim deildir. Zira sol sosyalist fikir dedelik dzeninin smr dzeninin bir paras olduunu kefetmi ve dedelik dzenini yok etmeye yakn bir dzeyde bask altna almtr. Bu gl etki nedeniyle artk dedelerin kendileri bile dedelikten vazgemi sinmitir. Sabatayist etkiyle Bektailer bu dnemi yeniden CHPli olarak atlatmaya alyorlar. Menderes-Bayar Sabatayist etkiyle DPye kayan kitle, bu sefer yine ayn etkiyle CHPye kayyor. Bu dnem Alevi-Bektai kavramlar artk yerlemitir. Herkes bu iki kavram bir kabul ediyor, kanksyor. Bu kabul, ttihatlarn ve Sabatayistlerin ok byk bir baarsdr. Kimse fark etmeden ok byk bir dnm gerekleiyorlar. Kendisini Alevi olarak adlandran Alevi kitle, bu dnmle Sabatayist etki alan iine ekiliyor. Artk Alevi kitle, slam d bir alan iindedir. Eitimsizlik, cahillik ve sol etkide bu imaja yardm ediyor. Bu imaj Snniletirme almalarn da kolaylatryor. Aleviler artk cumhuriyetin din politikasnn yani Diyanet leri Bakanlnn, Sosyalist diyalektiin, Sabatayist etkinin ve Avrupaya gn yaratt elikilerin iindedir. (ahin, 2008). BENC YZ; 1980 DEN GNMZE 1979 ran slam devrimi, 12 imamlarn isimlerini gndeme getirdi ve hemen akabinde civar Mslman lkelerde garip darbeler olmaya, iktidarlar deimeye balad. Her devrim devirdii eyin bykl orannda etki alan yaratt. ran slam devriminde de byle oldu.

133

Faruk Arslan

Binlerce yllk ahlk rejimi devrildi ve gya slam cumhuriyeti kuruldu. Kurucu kadrolar yeni anayasalarna dier dinsel anlaylarn saygya mahzar olacaklar grn koymakla birlikte slam cumhuriyetinin 12 imamc, Anadolu tabiriyle Alevi yada Caferi olduunu ak ak koyuyordu. 12 imamlarn slami bilgileri Trkiyede bloke edilmesine ramen bu etki eninde sonunda yaylacakt ve ylede oldu. Anadolu Alevileri, unuttuklar 12 imamlarn slami anlayn, grn, fkhn bu etki sayesinde rendi ve bunu Aleviyim diyen halkada anlatmaya balad. Eer bir insan Aleviyim diyorsa Hz.Alinin yolunu, 12 imamlarn yolunu takip etmek istiyorsa kurallarn da renmeliydi. Bu uyantan ve bu yolun yaylmasndan endie duyanlar, nlemek iin yeni Alevi izgiler ortaya kard. Alevileri, derin devletin sekiz paraya blme operasyonu byle balad. Onlar ii, biz Anadolu Alevisiyiz, onlar eriat, biz batni tarikatyz, onlar Fars etkisinde biz slamn Trk yorumuna inanyoruz. Onlar sk kuralc, biz Ceme, Semaha, saza, dedeye inanyoruz diyenler tremeye baladlar. Bektailik iindeki her trl ilkeyi iilikle mcadele ad altnda piyasaya sundular. Sabatayistler, Batlatrmaclar ve devleti Diyanetilerin hepsi bu konuda birleiverdiler. Aleviliin kavram olarak getii her yere Bektailik kavramn da sokmaya altlar. Dede okullar amaya, Cemevleri yapmaya baladlar. Samimi Anadolu Alevileri, ar duru tertemiz bir temel atmaya altka, onlarda eskinin tm rm khne fikir ve yaplarn adalatrarak sunmaya altlar. Bektailik kavram iine soktuklar,Batclk, adalk, Kemalistlik, laiklik, sosyal demokratlk kavramlarn Aleviliinde

134

Faruk Arslan

temeli olarak kullanmaya altlar. Velhasl 12 imamlarn nne her trl kii ve gr getirmeye altlar. Hatta tm bu numaralarla yetinmeyip,biz Aleviyiz Mslman deiliz diyenler bile oldu. Alisiz Alevilii icat ettiler. Gerek Alevilere kar Diyaneti, Bektai tarikat, Sabatayisti bilimumu birletiler. Aleviyim diyen kitlenin en aresiz kald yada ok aresiz olduu dnemler vard. Yeni Cumhuriyetin, dayatmac politikalarnda, yanl Diyanet etkisi, Sabatayist etki ve sosyalist etkiden oluan l kska gze arpyor. Gnmz Alevileri, 12 imam yolu, Caferilik yada iilik olarak sunulan izgi ile, Diyanetin sunduu izginin ve nihayetinde bunlarn dnda CemSemah-Saz-Dede olarak sunulan slam d kltrel sentez olarak isimlendirilen Bektailik izgisinin kskacndadr. Masonik Bektailiin etkisindeki Bektailer ve Diyanet, Anadolu Aleviliine kar olma noktasnda mttefikler. Alevilik ile Bektailiin farkl kavramlar olarak kullanlmas, Alevileri dinsizletirme, Hristiyanlatrma ve ksmen de olsa Bektaileme etkisinden kurtaracaktr. Geleneksel Alevilik bu aba iine girerken, kart cephe Alevilik ve Bektailik kavramlarn birletirerek Alevileri slam d Sabatayist etki alanna hapsediyor. ki kavram ayrarak Alevileri nce zgrletirmek ve 12 imam tercihine ynlendirmek Alevilerin ncelii. Alevilikle Bektailiin i ie girmesi, Alevi halknn Sabatayist etkiye ak, din d etkiye ak hedef olmas anlamna geliyor. Zira tarihi geliimi iinde Sabatayistler ilke ve ahs baznda Bektailiin iinde skca yer

135

Faruk Arslan

alyorlar. lke baznda slam d unsurlarda yer alyorlar ve zaten Snnilikte Bektailiin iinde bulunuyor. Bu nedenle Bektailiin Aleviliin srtndan atlmas tm bunlardan kurtulmak anlamna da geliyor. Bu doaldr ki devrimci bir ktr, ama bu tr prangalarn krlmas iin devrimci abadan baka bir ey yapmakta mmkn deildir. Alevilere kar yaratlmak istenilen nefret, ayn karanlk gler tarafndan empoze edilmektedir. Alevi aydn bunun analizini yaptnda, meydana gelecek zgrleme ortam 12 imam fikirlerinin de renilmesini kolaylatracaktr. Bunu onlarda biliyorlar ve bu nedenle Alevi-Bektai kavramn beslemek iin birbirinden ayrmamak iin atee bolca odun atyorlar. Hz.brahimi hibir atein yakamayacan grmek istemiyorlar. (ahin, 2008). Alevilerin masonik Bektailikten rahatsz olduunu belkide ilk defa burada okudunuz. imdi sra baz yanl tarihi mitleri, efsane bilgileri dzeltmeye geldi.

136

Faruk Arslan

137

Faruk Arslan

Yedinci Blm BEKTALK MTLER

Yenieri tekilatna neden Tife-i Bektaiye ve aalarna da neden Aayn- Bektaiyn denilmitir? Osmanl yenieri tekilat Bektai midir? Ortalkta dolaan o kadar ok Bektailik miti var ki, hepsini dzeltmemiz mmkn deil. nce unu belirtelim ki, bu konuda dillerde dolaan, Sultan Orhan veya Sultan Murad'n Hac Bekt- Vel ile bir araya geldii, Hristiyan asll genlerden yeni tekil olunan askere onun eliyle brk giydirildii, hayr dua edildii ve hatt yenieri adnn da Hac Bekta tarafndan verildii tarzndaki aklamalar tamamen aslszdr. Elimizde Hac Bekta- Veli ile yenieri tekilatnn mnasebetlerini aydnlatan gayet ak kaynaklar, yani Yenieri Kanunnmesi vardr. Zaten bata kpaazde olmak zere, ilk dnem Osmanl kaynaklar da, Kanunnmedeki bilgileri dorular mahiyettedir. Kanunnmedeki hkmlerden anladmza gre, Hristiyan genlerinin din olanlarndan yeni ve muvazzaf bir ordu tekili fikri, Bolayr Fatihi Sleyman Paa'nn fermanyla balam ve Bilecik Kads olan Kara Halil ile meveret neticesi buna karar verilmitir. Daha sonra Kara Halil'in (andarl Halil Hayreddin Paa) ilgili devlet erkn ile grp yenieri tekiltn dzene
138

Faruk Arslan

soktuu bilinmektedir. Bu erkn arasnda Hac Bekta Paa isimli bir devlet adam da vardr. Bunun, isim benzerlii dnda Hac Bekta- Veli ile alkas yoktur. Yenierilerin elbisesi ise, o zamanda keif ve kerametleri bilinen Hac Bekta- Veli evladndan Timurta Dede ve Mevln evladndan Emir ah Efendi'ye danlarak dualar ile giydirilmitir. Mevln'nn torunlarndan olan zat, Mevln elbisesini giydirmeyince, kepenek denilen Hac Bekta- Veli elbisesi giydirildi. O halde yenierilerin giydii kisveyi Hac Bekta- Veli giymi olabilir; ancak, Hac Bekta- Veli, yenieri kurulmadan vefat ettiinden, o giydirmemitir. Bu muvazzaf yeni ordu, kul olduundan dolay yenieri ad verilmitir; yoksa Hac Bekta- Veli'nin isimlendirmesi deildir. Nitekim, kpaazde meseleyi yle aklamaktadr: "Bu Bektailer ederler kim, 'Yenierilerin bandaki tac, Hac Bekta'ndr' derler. Cevab: Yalandr ve bu brk, hod Bilecik'de Orhan zamannda zhir oldu; yukaru bbda beyn edb dururun ve ill Bektailer giymee sebeb, Abdal Musa, Orhan zamannda gazya geldi ve bu yenierinin arasnda bile yrd ve bir yenieriden bir eski brk diledi. Yenieri ana verdi. Yenieri skfini kard; bunun bana giydirdi. Abdal Musa, Vilyetine geldi, ol brk bile banda, sordular kim, 'Bu bandaki nedir?' Ol etdi: 'Buna elf derler' dedi. Vallahi bunlarn taclarnn hakikati budur." Sonu olarak, mesele yukarda zetlendii gibidir. Hac Bekta- Veli, Osmanl Devleti'nin kuruluunda emei geen maneviyat erlerinden ve Horasan erenlerinden biridir. Kisve olarak da onun elbisesi tercih olunmu bulunabilir. Bu tercihte onun evladndan birinin duas

139

Faruk Arslan

bulununca ve yenieriler de ocaklarn onun manevi himayesinde grnce, yenierilere Tife-i Bektaiyn ve aalarna da Aayn- Bektaiyn denmitir. Sonradan bu Horasan erenlerinden olmas halini ktye kullananlar ve meseleyi saptrlan Bektailik mecrasna evirmek isteyenler elbette olmutur. Zaman zaman, aldatlan yenieri blkleri de ortaya kmtr. Cell isyanlarnda bu anlayn byk etkisi vardr. Hatt sonradan yenierilerin ahlken bozulmalarnda da bu anlayn etkisi vardr. Bu olumsuz etkilerin izlerini, Yenieri Kanunnmesinde grmek mmkndr. te bu olumsuz yansmalarndan dolay, 1826 ylnda II. Mahmud, yenieri tekilat ile beraber, Bektai derghlarn da kapatmtr. Hedef, bu suiistimalleri nlemektir. Osmanl yenieri tekilat, hele hele halkn anlad olumsuz anlamda, amelsiz bir Bektai grubu asla olmamtr. Gerek manada Hac Bekta'n eserleri ve asl tuttuu yol ise, slmdan baka bir ey deildir. (Akgndz , 2000). Bektailerin Osmanlya byk hizmetler verdii ve yenieri ocana asker kazandrd dorudur. Abartl menkibelerin bazsn, o dnemde bizzat devletin halka ynelik bir Psikolojik Sava taktii olarak alglamakta yarar var. Mesela Alevi / Bektailerce makbul saylan ve Hazreti Pir'in menkbe ve kerametlerinin anlatld Velyetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani( 1219, Tarihsiz El Yazmas)de, Bektailerin Osmanl Devletinin kuruluunda birinci derece etkili olduklarn, hatta Erturul Beyin lmnden sonra Osman Beyin Kay airetine Bey olmasn Hac Bekta Veli'nin saladn gsteren bir blm bulunmaktadr. Bu anlay Bektailerin, en azndan 1826 ylna kadar, bu devlet
140

Faruk Arslan

bizim kurduumuz devlet diye sahip kmalarnn tarihi, siyasi, dini ve psikolojik temelini oluturmaktadr. Mstakil bir bab (blm) halindeki menkbe yle: "Rivayet olunur ki, Kay Beyi Erturul Hakka yryp, rahmet-i Rahman'a kavutuktan sonra, airetin beyliine Erturul Beyin byk olu Gndz Bey gemi. Osman yaz m yaz, deli mi deli, ele avuca smaz bir yiit, bir delikanldr. Sergerdelerini toplayarak zaman zaman Bizans zerine aknlar yapmaktadr. Devletin zayfln hisseden Seluklu Sultan da Bizans ile hudut gvenlii anlamalar yapmtr. Bu anlamaya gre her iki taraf da birbirlerinin snrlarnn deimezliini kabul ile, iyi komuluk ilikileri iinde yaayacaklardr. Osman bu anlamalara riayet etmez. Bizansllar bunun zerine Seluklu Hkmdarna bir mektup yazp gndererek, Osman Bey denilen bu delikanlnn yaptklarn anlatp ikayet eder ve eer bunu durdurmazsanz, size kar daha nce yaptmz anlamalardan vazgeerek ve biz de sizin topraklarnza saldracaz, diyerek bu delikanlnn cezalandrlmasn ister. Elilerin bunu Seluklu Sarayna, Konya'ya getirmesinden sonra, Seluklu Sultan bir mfreze gndererek , bu sz dinlemez, ele avuca smaz Osman namndaki kimseyi Konya'ya getirip cezalandrmak ister. St'e gelen mfreze Osman Beyin elini, kolunu balayp Konya'ya getirir. Konya'da Osman Beyi gren kumandanlarla vezirler, bu yiide hayran olurlar. Byle bir yiidin cezalandrlamayaca kanaatna varrlar ve bu fikirlerini Sultana arz ederler. Seluklu Sultan bunun zerine:
141

Faruk Arslan

Madem yle dersiniz, o zaman bu Osman Sulucakarahyk'e gtrnz, Hazreti Pir ne derse onu yapalm, diye ferman buyurur. Eli kolu bal olarak huzuruna getirilen Osman' grr grmez Hazreti Pir heyecanlanr ve derhal zlp serbest braklmasn ister. Kendisine izzet ve ikramda bulunur. O'nu getiren askerlere dnp: Ben burada yllardr Osman' beklerdim, deyip saklad bir sandktan bir ta kartp Osman'a giydirir ve : Biz O'na hnkarlk verdik, Seluklu Sultanna selam idnz, o da Beylk versn! der. Bunun zerine Aabey Gndz, Kay Boyu Beyliinden alnp, Beylik grevi Osman'a verilir. Osman, Hnkar Hac Bekta Veli buyruu ile Kay boyuna Bey olur. Sultan Orhan'n Yenieri tekilatn kurduunda, Hacbekta'a getirilen askerlerle ilgili menkbeler zikredilir. Bunlar doru olmasa bile yzlerce yl Bektai tekke ve dergahlarnda okunan bu menkbeler ve onlarn meydana getirdii atmosferin Osmanlya sosyopsikolojik moral salad kesindir. 1362-63 ylnda kartlan bir kanunname ile esirlerden alnan ve adna "Pencik" denilen "Humus" vergisinin (Pencik, 1971). Gaziler Serdar Hac Bekta Veli'ye dendii, daha sonra, bu vergilerin Murat Hdavendigar zamannda Seyit Ali Sultan, Kara Rstem ve andarl Kara Halil Paa'nn da imza koyduu bir anlama ile orduya brakld anlalmaktadr. Ayrca tekkenin sahip olduu vakf gelirleri yannda, baka gelirlerinin de mevcut olduu bilinmektedir.(Sner, 1990). 1826 ylnda tekkenin kapatlmas zerine bu gelirlerin kesildii, 1862 yl banda yeniden almasna izin verildikten sonra, bu gelirlerin bir ksmnn yeniden baland biliniyor. Hala

142

Faruk Arslan

ksmen devam eden ve adna "Hakkullah" denilen para, yasak dneminde, tarikat faaliyetlerini idame ettirebilmek iin cemaat ileri gelenlerinin koyduu zel bir tarikat vergisiydi. Fransz Hasluk'un da kabul ve itiraf ettii gibi Osmanl fetihlerinden sonra, fethedilen yere gelen ilk sivil kurum Bektai Tekkesidir. ( Hasluk, 1928). Ayrca, pek ok Bektai eyhi de Osmanl'nn askeri harekatna dervileri ile birlikte katlmlardr. Budapete'de metfun bulunan Gl Baba bu dervilerin en mehuruydu. Sefer srasnda vefat eden ve bu sebeple ehit kabul edilen Gl Babann cenaze namazna Kanuni Sultan Sleyman bizzat katlm ve defin merasimi sonuna kadar da mezarlkta cemaatle birlikte bulunmutu. Bu husus, Gl Babann Trbesi'ndeki kitabede de kaytldr. 1997 Ylnda Hakk'a yrm olan Dede- Baba Do. Dr. Bedri Noyan: "Bektailik uzun yllar Osmanl Devleti himayesinde Tanr yolu olarak benimsenmi ve korunmutur" (Noyan, 1990) diyor. Osmanl Dneminin son ve Cumhuriyet dneminin ilk Bektai elebisi Cemalettin Efendi'nin toplad "Mcahidin Alay" adl bir gnll birlii ile Rus cephesinde savaa itirak ettiini biliyoruz.(Ulusoy, 1986). Bektai Tekkelerinin 1862 tarihinde yeniden almasndan sonra 18 Sefer 1322 (1904) tarihinde elebi Cemaleddin Efendi'ye Hac Bekta Veli Vakf Mtevellilii verildiini de yine merhum Bedri Noyan Dede Baba'dan reniyoruz.(Noyan, 1990). Gnmz "Alevici yazarlar"nn aksine Osmanl dneminde Bektailer devletle btnlemi durumda idiler. Sultan Osman, eyh Edebal'nn dervii ve damad

143

Faruk Arslan

olmas sebebiyle Yesevi Tarikat'na bal olduu gibi, Sultan Orhan, Sar Beyazt, Yavuz Sultan Selim ve nihayet Sultan Abdulaziz de Bektai Tarikatna ikrar vermi devlet bakanlar olduu iddia ediliyor. (Sezgin, 1996). Pek ok tarihiye gre ise, Osmanl padiahlar iinde tek Bektai Sultan Abdlazizdir, Yavuz Halveti tarikatna mensuptur. Dorusu nl tarihimiz Halil nanckn dedii gibi eyh Edibalinin bir Vefayi eyhi olmas, Osman ve Orhan gazilerin Vefayi tarikatna mensup olmasdr. Osmanlnn ilk yllarnda Bektai deil Vefayi tarikatnn bayra orduda tanmtr. Bektailik, 2. Beyaztla birlikte Yeseviliin kolu olarak Nakilikle beraber Osmanlnn iki ana Sufi tarikat haline gelir. ki yz yl nce yok olduu veya Bektailik iinde eridii sanlan Kalenderi tarikatnn ABDde yaayan orumlu lideriyle 2010 yl ubat aynda Torontoda bu konuda tarttk. 12 Eyll darbesi ncesi Necmeddin Erbakann mehur olayl Konya mitingini organize eden ahs olduu iin ismini yazmyorum. 30 yldr zaten lkeye giremiyor. Osmanl slalesinin aslnda, Kay airetinden gelen Ouz boyu olmadn savundu. Osmanl soyunun aslnda mslmanlam Mool olduunu ileri srd. Tpk Timur, Babrah ile Altnordularnn Tatarlaan kurucu nderleri aatay ve edey gibi. Delilin nedir? diye sordum. Biz Osmanl slalesini 600 yldr koruyan zel muhafzlarn Mool soyuyuz demez mi? Osmanl padiahlar salarn uzatr, atba gibi kurdele takar ve byk kavuun iine saklarm ki, Mool olduklar bilinmesin! Gya Badat kkenli Moollarm. Sufi Vefai tarikatnn kurucusu Ebul Vefa,

144

Faruk Arslan

Krdi veya Badadi eyhleriymi. eyh Edibali, Erturul, Osman ve Orhan gaziler, Anadoluda bulunmayan bu tarikata mensuptu bilgimi tekrarlad. Belki bu bilgiden yola karak iz srlebilir. Bir iddias da: Mehmet elebi, devleti yeniden kurarken, Afar Trkmen boyu Karamanoullarna kar asilzade soy Ouzlara balanma zorunluluunu kefetti ve Kay boyu icat olundu. Osmanl ynetiminin birinci derecede yneticisi konumunda olan padiahlarn aldklar gelinlere gz atacak olursanz, ilerinde pek az zbe z Trk kkenliye rastlarsnz. Yavuzun ei Hafsa Sultan dnda yok denebilir. Yabanc gelinler ncelikle Enderun mektebinde, rfi, dini ve kltrel terbiyeden geirilirdi. Mslman olan ykselirdi. Saray ve edebiyat dili Arapa ve Farsayd. Trkler, Hunlar dneminden beri yabanc gelin almay pek sevdiler. Hun ve Gktrk hakanlarnn hepsinin ei, Kutlug Bilge hari inliydi. Seluklular, Trkmenlie sk skya bal olmasna ramen hakanlar ve halk arasnda ran kz almak modayd. Osmanllar da Rum ve Ermeni kzlarn ok sevdi. 2. Abdlhamidin annesi abdestsiz yere basmayan salam bir Ermeni Mslmand. Ermeniler ve Rumlar, Mslman olsun veya olmasn medeniyetimizin, devletimizin, kltrmzn, dilimizin, sanatmzn gelimesinde nemli roller oynadlar. Bizim atalarmz rk deildi. Halk yaat ki, devlet yaasn prensibini kulaklarna kpe ettiler.Irklk yapan Karamanoullar kaybetti. ok dinli, ok kltrl, ok hukuklu, adalet, sayg ve hogr ilkelerine sadk kalan

145

Faruk Arslan

Osmanoullar ise Romadan sonra en kkl ve 624 yl yaayan medeniyeti kurdular. Bektai tarikatnn son halife dedebabas Bedri Noyan Btn ynleriyle Bektailik ve Alevilik kitabnn 6.cildinin nsznde nasib alm Bektai padiahlarn yle sralyor: 1-Otman gazi 2-Orhan gazi 3-Yldrm Beyazd 4-2.Beyazd (veli) 5-Yavuz sultan selim 6-Kanuni Sultan Sleyman 7-Sultan Abdlmecid ( Noyan, 2003). Noyann bu iddias abartldr. Osman Gazi ile ilgili tm kaynaklar onun eyh Edebaliye bal olduunu bildirmektedirler. eyh Edebali ise Ahi geleneinde Ftvvet yoluna mensuptur, ayn zamanda Ebul Vefa elBadadye nispet edilen Vefayye tarikatna mensup olduu phelidir. Vefayye tarikat, Irak, Suriye ve Trkiye sahas Trkleri arasnda olduka yaygn olan bir tarikattr. Ebul-Vefa el-Badadnin (Ebul-VefTclrifin Seyyid Muhammed b.Muhammed Arz elBadad) Trk olmas, Boa b. Batu, Muhammed etTrkman, Turhan, Tekin gibi halifelerinin bulunmas, bu tarikatn Trkler arasnda kabul grmesine sebep olmutur. Tursun Fakihin, Dede Karkn ve Geyikli Baba gibi Rum abdallarnn Vefayye tarikatna mensup olmalar, zellikle eyh Edebalnn Vefayye tarikatna mensubiyeti ve Osman Gazinin yannda olmas, bu

146

Faruk Arslan

tarikatn Osmanl Devletinin kuruluunda gsterdii fonksiyon asndan nemlidir. eyh Edabali ve zmresi Orhan Gazininde eyhidir. 2. padiahmz Ahi-Vefaiyye Tarikat mensubudur. Yldrm Bayezd, Emir Sultan mntesibidir. Kbreviye yoludur. 2. Bayezd da Bektai deildir, ancak .Balm Sultan tarikatn bana atayarak tarikat kontrol altna almaya alt. Bu sebeple onun Bektai olduu sylenmeye allmaktadr. Sultan, sarayda Firdevsiye Hac Bekta keramet sahibi bir veli olarak gsteren vilayetname yazdrd. Aslnda 2.Bayezid dnemine kadar ortada bir tarikat varmyd belli deildir. nk szl kltre dayanan Alevilik yazl kltre yeni geiyordu. Halvetiyenin Snblye koluna mensup Yavuz Sultan Selim, Smbl Sinan Efendiden ders almtr. Kulana kpe takmas ise mcerret Bektailerin takt mengtr. ah smaille yapt sava neticesinde ho grnmek iin yapmtr. Bektailie -bal edilen-Yenieriler ordunun % 10 nu oluturmaktayd. Bunlarn tepkisini ekmemek iin yaplmtr. Kanuni Sultan Sleymann da Halveti tarikatna mensup olduu aikardr. lk ei Mal Hatun Bektaidir. Bedri Noyan btn ynleriyle Bektailik ve Alevilikisimli eserinde onun iin yle diyor: Bektailik dostu olan nasib alarak trenle Bektailie giren Kanuni Sleyman nl bir hkmdardr. (Noyan, 2003).

147

Faruk Arslan

Gelelim Ebul Vefann kim olduuna. Bugne kadar yaymlanan eitli kaynaklardan alnan bilgilere gre, dedelerle ynetilen Alevi oymaklar iinden en ok talip Auien Ocana baldr. (Nejat Birdoann Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi Ocaklar Dedeler Soyaalar adl kitabna baklabilir.) Bu kaynaa gre Auienler Ebul Vefa'nn soyundan geliyorlar. Birdoann Anadolunun Gizli Kltr Alevilik kitabnda da benzer bilgi mevcut: Buna gre: 1) Ebul Vefa, babas Muhammet, babas Muhammet Zeyd, babas Ali, babas Hseyin, babas byk Zeyd, babas mam Zeynelabidin. 2) Ebul Vefa, babas eyh Muhammet embeki, babas Hrevli Naci, Babas Tireli Muhammet, babas Genceli Muhammet, babas brahim Haimi, babas Muhammet, babas Abdullah, babas Hasan'l Basri... mam Ali ( Birdoan, 1990) Tm Auien ve Zeynelabidin Oca dedeleri, soy silsilelerini Vefai tarikatnn kurucusu kutbl arifin Seyyid Ebul Vefaya kartrlar. Elbette tm Aleviler ayn grte deiller. Aykr gre savunanlara gre, Nu Baba lyas, nede Hnkar bir Vefai idiler, bu yol bykleri, birer smail Dai siydiler 1240 yllarnda, Dede Garkn n Halifesi olan Baba lyas ve onunda halifesi Hnkardr,Vefai tarikat snni tarikat olup, hi bir dnemde, Alevi erenleri ile ba olmamtr. Bektailiin, Yenieri Oca ile ilikisi ise, farkl bir durumdur. Bunu desekleyen kol, Babaganlar koludur. Balm Sultan n Postiinlii srecinde, Alevi Yol ve

148

Faruk Arslan

srenekleri kurumsallamtr. Kanun, dneminde isyan eden Kalender elebi dneminde ise, Osmanl ile gya Alevilerin ilikileri kesilmitir. Baka bir sav ise, hi bir Bektai tekkesi ve Babagan kolu da dahil, Osmanl ile bark olmamtr. Hakim olan inanca bal kalmam, ezoterik retinin devamlln salamlardr. Bugn Harabi, Hilmi Dedebaba, Virani vs, gibi birok insani kamil yetimitir. Bektai Dergah, tm Batn reti sahiplerini sahiplenmi ve sinesine, barna basmtr (Kaygusuz, Bulut, 2000). Bazi aratrmaclar,16.nc yzyldan nceki "Alevilere", "Ik taifesi" derler. Ik, bugn "Alevi", veya 16.nc yzyldan beri "Kzlbai"gibi skca kullanlan genel bir terim deildi. Iklar, Kalenderiler iin kullanlan isimlerden biridir. Peki Kalenderiler kimdir? Kalenderiler, Cemalddin Savi, brahim-i Ethem, Sihabddin Shreverdi, Baba Tahiri ryan gibi byk Sufi alimlerini kaynak sayarlar. Bir Bektaii iin, Hac Bekta- Veli neyse, bir Kalenderi iin de Cemalddin Sav odur. Cemalddin Savi'nin menakibi ve dier ulularn eserleri hala mevcuttur. Bunlarn Sufi olduklar zaten ak ve nettir. Cemalddin Savi kimi kaynaklara gre, 11.inci yzyln sonunda, kimi kaynaklara gre de 13.nc yzylda vefat etmitir. Tarikatna Cavlakiyede denir. Kalenderiyye nderleri, ve yazl kaynaklarnn hepsi Kalenderi yolunu ve erkanlarn slam olarak tanmlarlar. Bunun dinda, Pre-Alevilik (Alevilik ncesi)

149

Faruk Arslan

diyebildiimiz dier tarikatlar vardr. Alevilerin Pir saydklar Ebu'l Vefa'nn Vefai tarikatnn yazl kaynaklarndan, Ebu'l Vefa menakibnamesi mevcut. Bunun dnda, Baba lyas- Horasani ve slalesinin menkabevi tarihini anlatan Menakibul Kudsiyye elde bulunuyor. Ebu'l Vefa (. 1017) akca, slam ve Mslman olduunu sylemitir. Kadn-erkek birlikte ibadet edip, ve semah dnd anlalyor. Ve bu yzden Ortodoks Mslmanlar tarafndan hor grldgn de yazyor. "slam nedir?" sorusuna Ebu'l Vefa byle cevap veriyor: - Hangi slam soruyorsun? Senin slamndan m soruyorsun, yoksa benim slammdan m? diye syleyince o zat: - slam iki trldr m diyorsun? deyince Seyyid Ebl-Vef yle aklk getiriyor: - Evet, iki trldr. Sizin slamnz, imannz ayndr. Sen, Allah birdir, ei ve benzeri yoktur, Muhammed Mustafa Hak peygamber diye dilinle syler, kalbinle buna inanrsn. Allahn ve Resulnn emrini tutup onunla amel edersin. Ama bizim slammz baz deiiklikler ierir. yle ki: biz imann yannda, hibir zaman Allah Tealdan gafil olmamak islamdr deriz. Sizin orucunuz ramazanda fecrin aarmasndan gne batncaya kadar yemeden imeden kesilmek ve akam olunca da iftar etmektir. Bizim orucumuz ise; yiyeceklerden giyeceklerden ve btn kinattan uzak durmaktr. Bizim iin esas nemli olan, btn ahlak bozucu eylerden uzak durmaktr. Zekta gelince; altndan bu kadar, gmten u kadar ve

150

Faruk Arslan

davardan u kadar deyip, fkh kitaplarnda akland gibi verirsiniz. Bizim zektmz, mevcut olan her eyi fazla fazla vermektir. Allah katnda makbul olan nesnelerle zenginlik hsl edip, btn varlklardan el ekmektir. eyh Edebali kesin olmamakla beraber 1206 ylnda domu, 1326 ylnda hakka yrmtr. Vefai, Ahi ve Kalenderi eyhidir, Osman Gazi'nin kaynpederi ve hocasdr. Orhan Gazi'nin dedesi bir anlamda da sonradan imparatorluk olacak Osmanl Devleti'nin fikir babasdr. Ciddi kaynaklara gre, aslen Karamanldr. lk tahsilini memleketinde yapan Edebali, tahsilini amda tamamlamtr. Tefsir, hadis ve zellikle slam hukukunda uzmanlamtr. Mevlana gibi, zamannn byklerinin sohbetinde bulunmutur. Tasavvuf yoluna girdii, ii-batni zmreden olan Baba lyas halifelerinin ileri gelenlerinden olduu belirtilmektedir. Alim, faal, varlkl, evresi iin rnek tekil eden bir kii olan eyh Edebali, Eskiehir yaknlarnda tburnu denilen kyde yaar, yaptrm olduu zaviyede renci yetitirir ve halk aydnlatrd. Bilecikte bir dergah yaptrm, Osman Gazi'yi de birok defa burada misafir etmitir. Rivayete gre, Osman Gazinin dergahta bulunduu bir gece, ryasnda eyh Edebali'nin gsnden bir ayn kp kendi gsne girdiini ve gsnden bir byk aa bitip dallarnn alemi kapladn, altndan birok nehirlerin kp insanlarn bu sulardan getiklerini grmt. Sabah olup ryay anlatnca, eyh Edebali

151

Faruk Arslan

ryay yle tabir etmitir: "Sen, Erturul Gazi olu Osman, babandan sonra bey olacaksn. Kzm Malhun Hatun la evleneceksin. Benden kp sana gelen nur budur. Sizin soyunuzdan nice padiahlar gelecek, ve nice devletleri bir at altnda toplayacaklar, Allah nice insann slam'a kavumasna senin soyunu vesile edecektir." Gerekten de yle olur, alt asrdan fazla devam edecek olan bir imparatorluun temelleri Osman Gazi ile atlr ve bunun ilk mjdecisi eyh Edebali olur. 1326'da 125 yalarnda Bilecikte vefat etmi, derghnn yannda gmlmtr. Eskiehirde de adna bir trbe yaplmtr. Vefatndan bir ay sonra kz, drt ay sonra da damad Osman Gazi vefat etmitir. lk derslerini bir Hanefi fkhs olan Necmeddin ezZahidinin yannda almtr daha sonra sufi bir tarikat olan Kalenderilie gemitir. Kimi kaynaklar onu Msrda kurulmu olan bir dier Sufi tarikat Vefai eyhliinede getiini belirtir. Osmanl Devletinin kuruluunda byk emei geer. eyh Edebalinin Babai evresine bal oluu ve Hac Bekta ile balantlar, Bektai tarikat ve ilk Osmanllar arasndaki ilikilerin inceleniinde mhim elerdir. XV. yy. da balayarak, bilhassa ad Yenierilerin piri olduktan sonra Hac Bekta in ulat ehemiyete yol aan da phesiz onlarn korumalar olmutur. lk Osmanllarn ilgisi dolaysyladr ki, Bektai tarikat imparatorluk iindeki stn yerini alm ve st derece bir halk tarikat olarak benimsenmitir (Trkdoan, 2004).

152

Faruk Arslan

Prof. Dr. Yusuf Halaoluna gre Kalenderilerin Osmanlnn Kay boyundan gelmedikleri iddias aslszdr. Osmanlda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap isimli kitabnn 111 . sayfasnda 14. ve 17. yzyl arasndaki tahrir defterlerinde 24 ouz boyuna ait yer adlarnn hayli yaygn olduunu sylemekte ve bunlardan 99 tanesinin Kay ismini, 86 snn Avar ismini, 81inin Knk ismini 71 inin Eymir ismini, tadn belirttikten sonra Anadoluda 62 yerde Karkn isimli yerleim yerinin olduunu sylemektedir. Mercil ve Sevim, Seluklu Tarihi isimli kitaplarnda Kargnlar Ouzun Bozoklar koluna bal bir oymak olduunu sylerler. Anadoluya yayllar itibariyle de dier oymaklarla karlatrldnda ayn kola bal oymaklarn birbirlerine yakn yerletikleri grlmektedir.(Meril-Sevim: 1995, 1) Trklerin Hz. Ali ve soyuna ballklar, Kutadgu Bilig tarafndan yaptrlan bir Orhun kitabesinde bile mevcuttur. Madura sahip kan Trklerin Emevilerin kovduu peygamber soyuna kol kanat germesi, tarihin akn deitirmitir. Mesela eyh Hasan Ocann Anadoludaki byk ocaklardan biri olan Ali Abbas Ocann eyh caattin Veli Ocann, Seyyid Garib Musa Sultann, Seyyid Ali Turab ve bir ok Horasan ereninin akrabalk ilikisi yoluyla Ehl-i Beytle akraba olduu kesindir. Bu iliki ile kendilerini bilgi ve dncelerini yaymak zere topluma adadklar anlalmaktadr. Horasan Erenlerinin zellikle bir ocan temsilcisi olarak kabul edilenlerin Anadoluda kentleri birbirine balayan

153

Faruk Arslan

kervan yollarnn en stratejik yerlerine bilerek ve isteyerek yerlemilerdir. Bylece, Anadolunun krsal alanlarndaki ocaklarn ylda iki defa bu erenlerin huzurunda veya makam mezarlarnn banda toplandklar, bu krsal blgelerdeki ocaklar sayesinde ekyalk, talan ve yol kesme gibi olaylarn nlendii, yaylalarn ocak mensubu obalar tarafndan birbirleriyle srtmeye meydan vermeksizin kullanlmas, obalar arasndaki ihtilaflarn kad veya adl mercilere gidilmeden zlmesi ve zellikle sonbaharda yaplan toplantlarda ocak mensubu oymaklarn retimlerinin belirli bir miktarn da ocaa brakmalar, bu sosyal rgtlenmenin en nemli belgeleri arasnda yer almaktadr. Bu sistemli rgtlenmenin Seluklu hakan Alaaddin Keykubata kadar beylikler vastasyla yapld bilinmektedir. Alaadin Keykubat dneminde verilen belgelerden anlaldna gre bu dnemde sistemli bir yerleimin yapld Osmanl dneminde ise 16. yzyla kadar bu sistemin titizlikle srdrld kad sicilleri, tahrir defterleri, mahkeme kararlar ve padiah fermanlarndan anlalmaktadr. Bizans mparatorluunun yklmasna yakn dnemlerdeki i karklklar, savalar ve youn ekyalk dolaysyla ticaretin yok olmas, insanlarn ehirlerde adeta yar hapis hayat yaamalar, Anadolunun gvenliinin salanmasnda krsal alanlarn kontrolnn nemini gstermektedir. Yaplan bu durum tespiti sonunda devlet adamlarnn krsal alan organizasyonlarna zel bir nem verdikleri grlmektedir. Anadoluda krsal alanda ortaya kan otorite boluunun yaratt ortamn nasl byk bir yoksullamaya ve i karklklara sebep olduuna dair,

154

Faruk Arslan

Bizans mparatorluu tarihleri okunduu zaman saysz rnek bulunacaktr. (Ostrgoski:1981, 195-207) Osmanl Ariv Belgelerinden anlaldna gre, ocaklarn bir ksm evresindeki arazi ve kylerle birlikte Mstesna Vakf kabul edilmi ve korunmutur. Mstesna vakflar, her trl vergiden muaf olduklar gibi yaptklar sosyal ilevlere bal olarak devletten yardm da alyorlard. Bylece Anadoluda byk kentlerin yaknlarnda ve kentin stratejik blgelerinde -ki bu genellikle yksek da yamalarnda olurdu- sylediimiz gibi kentin gvenliini ve kervan yollarnn korunmas grevini stleniyordu. Bilindii gibi ocaklarn bulunduu topraklar, Koruk yani koruma altna alnm alan ilan ediliyor ve bu blgede avlanmak, topraklar kullanmak, ileyerek retim yapmak, sadece o ocan derghnn iznine bal oluyordu. Ocaklar menzil grevi stleniyorlar ve bu menziller Anadoludaki posta rgtlenmesi olan Posta Tatarl sisteminin nemli bir unsuru oluyordu. Ortalama her 40 km. de bir kurulmu olan menziller, zellikle hzl haberleebilmek iin nceleri at, sonralar ise (18.yy ortalarndan sonra) posta arabalarnn urak yerleriydi. Buralarda Posta Tatarlar (postac) atlarn deitirip, dier ihtiyalarn karlyorlar ve yollarna devam ediyorlard. Baz menziller byk ve Tatar Aal denilen merkezlerdi ve buralarda posta grevlilerinin denetisi ve yneticisi bulunurdu. Ocaklardan bir ksm meslek erbab ve bir meslei babadan oula devrederek yrten oymaklard. Bunlar

155

Faruk Arslan

ierisinde Tahtaclar, Demirciler, Kuyumcular, Keeciler, Dericiler vb. nemli bir yer tutmaktadr. Bu gn oymaklar arasnda balant kesilmi olmasna ramen, Seluklu ve Osmanl dneminde Anadoluda demir reten Demirhanlar, Polatlar ve Demirciler ortak bir ocan temsilcileriydi. Anadolu Blgesindeki Kuyumcular, Toroslardaki ve Kaz Dalarndaki Aa Erleri Anadoluda retilen hammaddenin ilenmesinde ok nemli bir fonksiyonu yerine getiriyorlard. Aa Erleri ayn zamanda ormanlarn korunmas ve salkl kullanlmasndan sorumluydular. Avclkla geinen baz kollar ki Anadoluda Geyikli Baba, Bozgeyikli adlaryla anlan Horasan Erenlerinin bir ou avclarn hayvan katliamn nleyen av hayatn dzenleyen grevler yklenmilerdi. Osmanl tahrir defterleri incelendii zaman bu ocaklarn babadan oula grevleri devrettiklerini gryoruz. Dede Karknla ilgili belgelerde de Karkn Ocann zellikle Develi Karkn kolu Elaz, Malatya ve orum dolaylarnda kmr retme ve kmr tama grevini srdryordu. Ocaklar el ele, el Hakka ilkesiyle birbirlerine sra ve sayg izgisinde balydlar. Bu ballkta hemen anlalaca gibi herhangi bir yetki tartmas ve srtmesine yer vermeyecek bir uzlama sz konusuydu. Bu konuda ilk ciddi aratrmay yapan Baha Said Bey tarafndan hazrlanm olan Trkiyede Alevi Zmreleri isimli makalede u nemli tespite yer verilmektedir: Ocaklarn bir baka ocaa stnlkleri vard. Kimilerinin nefesleri gl olabilirdi. Buna gre saygya ve sekinlie layktr. rnein Ankarada Karaar,

156

Faruk Arslan

orumda Dede Kargn, zmirde Narldere, Antalyada Abdal Musa, ... Ayntab Ocaklar ...zel nem tarlar. (Baha Said, Say 22) Ocaklarn tmnn ehirlerden ok kylere yerlemi olmas ve aralarnda balant bulunmas sebebiyle 16. yya kadar ok gl bir krsal alan sosyal rgtlenmesini oluturuyordu. Osmanl toprak dzenini aratran ve inceleyen btn bilim adamlarnn bavurduklar belgelerde Boy, oymak ve airetlerin topraklarn kullanmna bal olarak birbirlerine balandklarn ve bu balln 16. yzyln sonralarna kadar byk bir titizlikle takip edildii grlmektedir. Bu tespitleri yapan Prof. Dr.Alemdar Yaln ve Uzman Hac Ylmaz, Kargn Trkmenlerin meneini inceledikleri yazda, u bulgulara ulamt: Kargn Oca, Anadoludaki ocaklar arasnda, belgeleri gnmze kadar gelmi en nemli en eski ocaklardan biridir. Dede Karkn Ocann Anadoludaki faaliyetleriyle ilgili bir ksm sylenceler yannda kuku gtrmeyecek belgeler arasnda Ebul-Vefa ve Dede Karkn balants gelmektedir. Karkn Boyunun Horasan balantlarnn kesinlik kazanmasndan sonra Tacl Arifin Ebul Vefann Dede karknla balantsnn olmas Karkn Ocann yine drt kiliik bir bilim heyeti tarafndan tescil edilmi olmas kesin olmamakla birlikte EbulVefann da Karkn Boyu ile soy balantsn ciddi olarak dndrmelidir. Flal, Ebul-Vefa ile Dede Karknn muhtemelen Harezmden g ettiklerini ve
157

Faruk Arslan

Ahmet Yesev Ocana bal olmas gerektiini dnmektedir. (Flal: 1996, 147) Burada tartlmas gereken noktalardan biri kaynaklarn hemen tmnde Anadoluda bir Vefa tarikatndan adeta kesin bilgi olarak sz edilmesidir. Oysa, Ebul-Vefa isimli bir dnrn Badat ve Kuzey Irak civarlarnda yaadna dair bilgiler bulunmakla birlikte Harezmden gen Ebul- Vefa adna, Vefailik adyla bir tarikat kurulduuna dair bir bilgiden sz edilmemektedir. Flalnn belirttii gibi, Baba lyasn Seyyid Ebul Vefann halifesi olmas yaadklar dnem itibariyle de imkanszdr. Akpaazade tarihinde verilen bilgi ise, adeta bir galat- mehur haline gelerek bir ok kaynakta yer almaktadr. Ebul Vefann hocas kabul edilen, Ahmet Yaar Ocakn unbek, Esad Coann eenbaki, Flalnn e-anbaki, Dede Karkn belgelerinde e enbek olarak geen kiinin Lugatname-i Dehhda isimli eserde Hadis alimi Osman b. Ahmed Dineverinin dedesi ve Abudullah b. Ahmedi Nihavendinin soyundan gelen hadis alimlerindense Kirmanah blgesindeki Dinever ehrinde yaadklarna dair kayt bulunmaktadr. Ancak tasavvuftan ok hadis ilmiyle uramalarndan dolay burada ad geen enbeki ile Ebul Vefa arasnda bir balantnn bulunmas g grnmektedir. (Lugatname-i Dehhda: 1373, 12795) slam kaynaklarnda Vefai tarikat, Msrda yaygnlam ve Anadolu corafyasyla dorudan ilgisi olmayan bir tarikat olarak yer almaktadr. Vefailiin ilkeleri ve ritelleri konusunda da elimizde ciddi bir bilgi bulunmamaktadr. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak: te Baba lyas- Horasani genellikle XV. Yzylda yaam Ebul Vefa Harezmi ile kartrlan bu Ebul

158

Faruk Arslan

Vefa Badadinin kurduu Vefaiyye veya Vefailik tarikatna mensup idi. Her ne kadar kaynaklar XIII. Yzylda Anadoluda Vefailik diye bir tarikatn varlndan sz etmezlerse de... (Ocak,1996:104) diyerek bu bilgiyi dorulamaktadr. Bir baka nokta ise, Ebul Vefaya ait bir ok yazma menakbdan elimizde bulunan Ayasofya, Samsun, stanbul niversitesi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Ktphanesindeki nshalarda verilen bilgilerden anlaldna gre, Sultan Beyazid dneminde yazlmtr. Yazmalarn giriinde Msrdan icazet alan Akpaa olu: Hazret-i eyh Ahmed Akye damat olan Seyyid Vilayet bin Hazreti seyyid Ahmed el Vefadan sz edilmektedir. (Ayasofya Nshas, Varak 4-5 ve dier nshalarda ilgili yerler) yine kaytlara gre, Seyyid Vilayet b. Hazret-i Seyyit Ahmet el-Vefann Msrda Vefai tarikatna intisap ettii ve menakbnameyi oradan getirdii, Msrdan sonra hacca giderek burada Esma-i Hsna Tilaveti icazeti ald kayd bulunmaktadr. Bu kaytlarla , Msrdaki Vefai tarikat arasnda bir balantnn olup olmad daha derin bir alma sonucunda elbette ortaya kacaktr. Ancak menakbnamenin Ayasofya yazma nshasnda ilerleyen blmler, dorudan Ebul Vefa Badadi ile ilgilidir. Bu menakbnamede Ebul Vefann Vefailik adl bir tarikat kurduuna dair kayt bulunmad gibi lmnden nce mridlerini ve Sultan adn verdii onyedi mridini Rufai tarikatna ynlendirdiine dair kayt bulunmaktadr. Zamanmza kadar btn belgelerden ortaya kan bir baka ihtimal olarak Msrdaki Vefailik tarikat ile 15. yzylda birbirine kartrlm olmas ciddi olarak gz nnde bulundurulmaldr.

159

Faruk Arslan

Tekrar Prof. Dr. Ethem Ruhi Flalnn almasna dnersek, Ebul-Vefann Ebu Muhammed Abdullah eenbakiye bal olduu ve bu tarikatnda Rufailikten ayr bir hviyet tamad ne srlerek varolduu kabul edilen Vefai tarikat Rufai tarikatyla birletirilmektedir. Yaptmz aratrmalarda tasavvuf tarihleri, mezhepler ve tarikatlarla ilgili yaplan almalarn hi birinde Anadoluda bir Vefai tarikatndan ve bunun hususiyetlerinden sz edilmediini bir kere daha vurgulamalyz. Bu iddia ne srlen ciddi iddialardan biri olmakla birlikte, bavurulan hibir kaynakta kesin bir bilgiye rastlanmamaktadr. Dolaysyla Ebul-Vefa Badadi veya Ebul Vefa Krdi sanyla anlan ve nl mutasavvflardan birisi olan bu yzden Tacl Arifin nvanyla tannan kii adna Vefailik adnda bir tarikatn kurulmu olduu ve bunun hi olmazsa 15. yzyla kadar srp sonra bittiine dair elimizde belge bulunmamaktadr. Ak Paann 15. yzylda ne srd bir iddiaya dayanaraktan bir Vefai tarikatnn olduu Baba lyasn bu tarikatn halifesi olduu yolundaki iddialara kesin gzyle bakmak yanltr. Yukarda da ifade ettiimiz gibi Rufai tarikat gnmze kadar gelmi ilke ve disiplini tamamen farkl bir tarikattr. Prof. Dr. A. Yaar Ocakn da belirttii gibi gerek Baba lyas, gerekse Dede Karknn varl kuku gtrmeyen ilkeleri ve disiplini alar aarak gnmze gelen Hoca Ahmet Yesevi Ocana baldr. En azndan Dede Karknn Horasandan geldiine dair Ak Ednnin kasidesinde geen: Rah- Hd nesl-i Alidir ism-i Numanm meded/ Lakab- Dede Karkn Sultan ah- Horasanm meded

160

Faruk Arslan

msralarndan da anlalaca gibi, Dede Karkn silsilesinin ikinci ismi olan Numan Dede Karkinnin Horasandan geldii kayd bulunmaktadr. Karkn Boyunun Anadoludaki devam olan silsilesi devam etmektedir. Erzincandan ve Gazi Antepte yeni belgeler bulunmutur. Bu belge ve bilgilere gre Karkn Boyunun Horasan zerinden Anadoluya geldikleri kesinlik kazanmaktadr. Dede Karkn ve Baba lyasla ilgili uzun deerlendirmelerden sonra Ahmet Yaar Ocak u yorumu yapmaktadr: stelik Harezmde Yeseviliin yaygn bulunduu ve Dede Karkn ile Baba lyasn Harezmli Trklerden olduklar ihtimalinin ykseklii dnlrse, Baba lyasn Yesevilikle balantsnn bulunup bulunmad bir mesele olarak gndeme geliyor. (Ocak: 1996, s.104) Ahmet Yaar Ocakn u dnceleri Dede Karknn Yesevi Ocann devam olduu tezini glendirmektedir: stelik Baba lyasn fikirlerinden ok eyler alarak teekkl eden Bektailikte Yesevi geleneklerinin korunmas, bu ihtimali bizce daha da glendiriyor. (Ocak, 1996:105) Dolaysyla Karkn Ocann dier Horasan zerinden Anadoluya gelen oymaklarda olduu gibi Yesevi Ocann devamdr diyebiliriz. Dolaysyla elimizdeki en eski belgelerde EbulVefann eceresinin bulunmas ve iki ismin birlikte anlmalar en azndan belgeleri bulununcaya kadar Ebul Vefann Kargn Boyu iinde yer aldn dnmemiz gerekecektir. Vefai Tarikat konusuna gelince; btn tasavvuf tarihlerinde Vefai tarikatnn Marib-i skenderi nvanl eyh Vefa tarafndan Msrda kurulduu, iki kola ayrlan bu tarikatn kurucusunun Bingazide defnedildiine dair bilgiler bulunmaktadr. Bu durumda

161

Faruk Arslan

ya Vefai tarikat Ebul-Vefa dneminde anlm ve fakat lmnden sonra unutulmu, 15. yzylda yeniden ortaya km; ya da bu bilgi dier Vefai tarikatyla kartrlm olmaldr. Ebul Vefa ile ilgili konudaki temel kaynaklardan biri kabul edilen ve deiik Trke yazmalarnn stanbul ve Ankaradaki ktphanelerdeki varlndan sz edilen Ebul Vefa Menakbnamesinin ayr yazmas vardr. Bunlardan biri Samsunda bulunan bir Trke yazmadr. te yandan Ebul Vefa nn Badatta Mustansriyye Medresesinde (408 Hicri) 1017 miladi tarihli bilim adamlar tarafndan onaylanm bir belgeden de sz edilmektedir. Aratrmac yazar Nejat Birdoan bu belgeden sz ederken belgenin tmn yaynlamad iin bilgi tam olarak anlalamamaktadr. almasnda baz dzeltme hatalar dolaysyla 1071 miladi, 1017 miladi gibi hatalar yannda belgenin orijinalinin verili tarihi, verilen kiinin kimlii ve akrabalk balants da tam olarak anlalamamaktadr. (Birdoan: 1995, 108109) sayn Birdoan da bu belgeye dier belgelere dayandrarak Ebul Vefa ile Baba lyas arasnda bir halifelik balantsnn olamayaca yargsn kesinletirerek bir gerein ortaya kmasn salamaktadr (Yaln, Ylmaz, 2008). Alevlerin, Bektalerin slama gnlden ballklarn ve inanlarn ok ak biimde gstermesi bakmndan on iki yl Pir Postuna hizmet de etmi olan ve ok gezdii iin kendisine Seyyar Baba da denilen Filibeli Tatar brahim Fevzi Baha'nn Babalk cazetnamesi (tarikat liderlii) icazet (diplomas) nn Osmanl Trkesi ile metnini de vermek istiyorum:

162

Faruk Arslan

Filibeli Tatar brahim Fevz Baha'nn Babalk cazetnamesi "Huve'1-Mun nnehu Min Suleymane Ve nnehu Bismillhirrahmanirrahm Nasrun Minellah Ve Fathun Karb Ve Beiri'l-Mu'minn Ya Muhammed Ya Ali Hayru'l-Beer El-hamdu Lillahi'llezi Nevvere Kulbe'I-'Arifin Bi Envari'l-'lmi Ve'l-'rfni Ve Zeyyene Sudre's-Salikn Bi Ziyne-ti'l-'Aki Ve'-evk Ve'lykni Ve's-Saltu Ve's-Selmu 'Ala Seyyidina Ve Nebiyyina Muhammedin Ercfi'l-Halki Ve Ekremi'lHalki Vc'1-Vicdn Ve 'Ala Alihi Ve Evldihi Ve Eshabihi Ve Ah-bbihi Ve Ehli Beytihi't-Tayibbne'tTahirn Vesellm Teslmen Kesren Fi Klli Hnin Ve Anin la Yevmi Yek-mu'l-Har Ve Yensibu'l-Mzn. Amma ba'd, ibu iczet-nme-i be-d'u'l-unvnn tahrrine badi oldur ki; kutbu'l-rifn, gavsu'l-vsln, zbde-t evldi'l-eimmeti'l-ather, kudvetu'l-evliyi'l-kibr Hazreti es-Seyyid Muhammed el-mulakkab bi-Hnkr Hac Bekta-i Vel kaddesellhu sirrehu'l-l ve'l-cel efendimizin dergh- feyz-iktinh- lileri dervinndan hmili iczet-nme tarkatlu brahim Fevz Baha'nn lem-i seyhatde get u g-zr eyledii baz mahallerde ehl-i ir-d babann fkdanna mebni ekser mu-hibbn- tarikat ve tlibn- rh- Hak ve hakikat, f-y hizmet ve arz- in-betden mahrum kalmakta bulunduklarndan bahisle dergh- erfet-penh- pr-i marnileyh taraf- erefinden Baba-y mumaileyhe bir kt'a iczet-n-menin i'tasyla kabil-i slk olan mu-hibbnn hidemt- ma'neviyclerinin ifa ve kn- sdknn irad ve ihyas hususu ba'z zevt- kiram ve muhib-bn- zevi'l-htirm tarafndan iltimas ve istirham klnm ve iltimas- vk-a yn- kabul olub Baba-y Mumaileyhin hsn- hl ve

163

Faruk Arslan

hayat sreti ve bu bbda keml-i liyakat ve ehliyeti derkr ve aikr bulunmu olmala salifu'1-Be-yn muhibbn- Tarkat- "Aliyye'nin hademt- ma'lmelerini f ve ikml ve tlib-i rah- hakikat olan kn- sad-kn, tarikat- bhiru'1-Hakkat- ehlul-lah- 'izama teslk ve sl etmek ve ah-km-i eriat- Garra ve db- tarkat- 'ulyadan ser-i mu tehalluf ve inhiraf etmeyerek eser-i eslf- salihne gitmek zere tarafmzdan mumaileyh Tarikatlu brahim Fevz Baba'ya, izn u icazet ita ve ibu iczetnme-i mahsusa tahrr ve iml klnd. Tahriren Fi'1-Yevmi'l-Hdi Min ehri Rebi'i'1-la Sencti hda ve "rn Ve Selse Mieti Ve Elfin (1321) Min Hicreti Men Lehu'l-'zzetu Ve'-eref. Sene 1321 H." (Yksel; 2002, s.198-200). Bu belgeden bir Bektainin sayg duyduu deerleri anlamak mmkn. 1826 - 1862 yllar arasnda Bektailiin kapal ve Bektai'yim demek dahil, Bektailer lehine konumann su ve karalamann serbest olduu dnemdir. mparatorluk Trkiye'sinin sosyal hayatn gnmze kadar, iddetle tesir altna alan iki byk Trk tarikat Mevlevilik ve Bektailiktir. Evliya elebi'nin yaad devirde stanbul'daki tekke says 557'dir ve bunlarn ounluunu Bektai ve peinden de Mevlevi tekkeleri olutururdu.(ztuna, 1978). Kyde tarikat toplants olan Cem Ayini, saz veya kopuzla, an okuduu nefeslerle yaplrken, ehirdeki Bektai toplantlarnda saz veya kopuzun yannda kudm, tambur, alpala gibi aletler de kullanlr ve Cem Ayininin yapl maksadna uygun bestelenmi ayinler icra edilirdi.

164

Faruk Arslan

Bu besteler arasnda da en ok saba, segah, neva, uak, hicaz ve hseyni makamlar yer alrd. Osmanl dneminde olduu gibi, Cumhuriyetin kurulduu yllarda da, Muharrem aynn ilk on gn le ezanlar camilerde at havasn andran Hseyni makamnda okunurdu. Bu toplumun btn tarafndan paylalan Kerbela hznn hatrlatrd. Eski toplum yapmz tarm toplumu zellii gsterdiinden ky Bektailii bu yapya uygun bir tarzda dzenlenmiti. Tarm dzenimizde iin olmad mevsim olan k gnleri tarikat toplantlarnn yapld zamanlard. ehir hayatnda biraz daha farkl yap vard. ok az bulunan memur yannda esnaf ve zanaatkar yln her mevsiminde alrd. nsanlar iinde okur yazarlar ve sanatkarlarda bulunurdu. zellikle stanbul gibi, pek ok tarikatn olduu ve devlet bakanlarnn oturduu yerde protokole katlan, Padiah tahta karan, ta giydiren, kl kuatan trenlerde Mevlevilerle birlikte olan ehir Bektaileri, Bektailii entelektel bir boyuta tamlard. Toplum yapsndaki deiiklikler, kyden ehre g, sanayiin gelimesi, gecekondulama gibi sebeplerle kyllerle birlikte kyden indim ehre, ardm birden bire deyiinde zetlenen bir aknlk dnemi hala yaanmaya devam edilmektedir. Kyleri ehirletireceimize, bu yap ile ehirleri kyletirmi olduk. Kyl Alevi/Bektai Dedesi ehirde de evlerde toplantlar dzenleyerek, ky usul ayinler yapmaya devam etti.

165

Faruk Arslan

Baz yerlerde buna da imkan yoktu. hayat pek ok eye frsat vermiyor, ekmek paras insanlarn btn vaktini alyordu. Birdenbire Alevilik gndemi igale balaynca, Alevi/Bektailerin yaadklar mahallelerde dernekler, vakflar kurulmaya balad ve ounluk kyl olduu ve bal olduu tarikat adamlar da kyl Dedeler olduu iin, ehir Bektailii yerine kyl Bektailii olan Kzlbalk ehirleri ve medyay doldurdu. ehirlerde aznla den ehir Kzlbalar diyebileceimiz Bektailer ve ehirlilerin tarikat adam olan Babalar, nerede ise tannmaz duruma dtler. Eskiden byk salonlarda, kalabalk cemaatlerle yaplan Bektai ayinleri yerine, yeni icat Cemevlerinde, kk guruplarla, tpk kylerde yaplan ayinler icra edilmeye balad. Dedeler eskiden ezberledikleri ve kendilerinden de cahil olan kyllere hitap eden nasihat, tebli ve dualar otantik olarak tekrarlamann dnda, bu yeni duruma intibak salayamadlar. Alevilik konusunu anlatan gnmz yazarlar ayin srasndaki mzii gstererek Alevilik/Bektailikten ayr olduunu ileri srp, aralarnda ayrlk yoksa, Snniler niin namazda saz almyorlar gibi bir soru da soruyorlar. Tarikatlarda, tarikatn ibadeti olan zikir ve ayinlerde ritim saz kullanlmaktadr. Sadece hafi (sessiz ve gizli) zikri benimsemi olan Nakilikte ritim saz yoktur. Onun dnda kalan, Mevlevi, Kadiri, Rufai, Halveti, Gleni tarikatlar ve benzerlerinde farkl musiki aletleri ritim saz olarak kullanlr. Tarikat ibadetleri hi bir zaman, bizim lkemizde camilerde yaplmamtr.

166

Faruk Arslan

eriatn ibadeti olan namaz ise, btn tarikatlarda olduu gibi Alevilik/Bektailikte de vardr ve bunu inkar, sadece inkar eden kiinin ahsi gr olur. ( Mehmet, 1930). Mevlevilerde ve Bektailerde, ayin balangcnda halka veya salonun durumuna gre, salonu evreleyecek ekilde oturan dervilerin birbirlerine ve posta niyaz etmelerini, namaz kelimesi ile anlatmak ve buna halka namaz gibi isim verme ii yeni icat bir yaktrmadr. Bu bir niyazdr. Alevilik/Bektailerde, Snnilikten farkldr, nk camiye isteyen herkes girebildii halde Ceme herkes giremez, diyenler su ileyenlerin, gnahkarlarn bu ayine katlamayacaklarn belirterek bunun nemli bir fark olduunu ifade etmektedirler. Dorusu btn tarikatlarda, tarikat ayinine sadece o tarikata daha nce usulne gre girmi olanlar katlr; bu genel kuraldr. Dier muhipler ve seyirciler sahnede okuyan sanatkara tempo tutarak katlmak kabilinden katlrlar ve zikri kendileri de sanki dervi gibi, eyhin tekrarlarna ve talimatlarna gre gnll olarak itirak ederler. Ancak Ayin-i Cem bir farkllk gsterir ve burada Baba veya Dedenin Hakimlik grevi de vardr. Dar- Mansura ekilen Cana iledii iddia edilen suu sorulur, gerekirse ahitler dinlenir ve Baba veya Dede kararn aklar ve infaz eder. (Sezgin, Atalay, 1998). Abdlkadir Sezginin zm nerisi mantkl: Bir takm Dede, Baba veya Alevi liderlerinin kendilerini devrimci, Atatrk gstermeleri ya bilgisizlikten ya da gsteri trndendir. Hatta baz tarikat liderlerini halka ak

167

Faruk Arslan

gsteri tr ayin-i Cemlerde Atatrk de tarikat piri gibi saymalar bir siyasi tavr olarak grlyor ve srtyor. Tekke ve zaviyeler, Osmanlda tarikat ibadetleri iin vard, Cumhuriyet Trkiyesinde kaldrlmas, yozlatklar iin belki kabul edlilebilir. Ancak bugn Alevilerin Cem Evi talebine buda nereden kt diye baklmas, tekke ve zaviyelerin eskiden ne ie yaradn bilmemekten kaynaklanyor. Btn tarikatlar iin are, genellikle laiklik, demokrasi ve hukuk devletidir. Tarikatlar dini organizasyonlardr ve yzlerce yllk gemileri vardr. Bunlarn laiklik emsiyesine alnarak, siyaset alan dna ekilmesi ve tpk din iinin Anayasada ifade edildii gibi, her tr siyasi gr ve dncenin stne oturtulmas lazmdr. Tarikatlarn, yasan cennetinde yaamalar yerine, demokrasi bahesinde; devletin denetim ve gzetimi altnda olmas lazmdr. Bunun uygulama imkan bulabilmesi iinde Diyanet leri Bakanlna Tarikatlar Daire Bakanl ilave edilmeli ve kendilerine faaliyet izni verilen tarikatlarn birinci adamlarndan oluacak ve alma usul, adab ve erkanlarn dzenleyecek mevzuatlarla, tarikatlar aras ibirlii, ahenk ve diyalogu salayacak hususlarda danmanlk yapacak bir eyhler Meclisinin kurulmas yerinde olacaktr. ( Sezgin, 1998). Alevileri bu zm nerilerinin tatmin edeceini sanmyorum. Diyanetin kaldrlmasn talep eden Avrupa Alevileri ve onlar etkisindeki Alevileri fazlasyla siyasilemi buluyorum. Bu ortamda Alevilerin en lml grubu dahi Diyanet ats altna girmeyecektir, girerse, hain, dkn, ibirliki ilan edilir, dlanr. Dedelere maa balanamna bunlar kar karlar. Alman

168

Faruk Arslan

stihbaratnn en fazla korktuu konu, Alevilii karlarna uygun kullanma giriiminin sonusuz kalmas. Dedelerine maa balayan Ankara, ilerine gelmez. Baz siyasilesmi Alevilere gre, Devlet Dedesi tabiri bile rktc. Bunun orta yolu mutlaka vardr. AKP hkmetinin benimsedii Alevi Genel Mdrl, Kltr Bakanlna bal kalaca iin pansuman tedavidir, daha kalc ve kapsayc bir forml bulunmaldr. Alevilerin inandklar gibi yaamaya haklar var, devletden yardm alarak yaplanmalar, dedelerine maa balanmas d kaynakl fitneyi nleyecektir. Elbette Alevi kylerindeki camileri kapatn, Diyaneti kaldrn talepleri sama olduu kadar Alevileri hakl davalarnda haksz duruma dryor. Caminin ilevi farkldr, Cem Evinin yeri ayrdr. Biri dini ibadet, dieri tarikatn zikir yeridir. Yanl anlalmalar nlemek iin verdiimiz bu temel bilgilerden sonra Osmanlda Bektailerin masonlarla iie gemeye balad dnemi sorgulayabiliriz. Mason Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda kullanmak istemiyoruz. Masonluu ve Sabatayclar c gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele alyoruz.

169

Faruk Arslan

Sekizinci Blm OSMANLIDA MASONLUK VE BEKTALK

Bekta Velayetname ve Menakpnameleri'nde Osmanl devletinin kurucusu kabul edilen Osman Bey'e Kay Boyu Beylii'nin verilmesinde Hazreti Pir'in himmetleri ve katks bulunduunu bildiren menkbeler vardr. Ayrca, Sultan Orhan, I. Murat, II.Beyazt, Yavuz Sultan Selim, Sultan Abdlmecit, Sultan Abdlaziz gibi pek ok padiahn Bektalie yaknlk duyduu ve/ya Bektalie ikrar vermi dervi olduklar savunuluyor. Peki o halde neden Mason Bektailer, Trkiyeyi Osmanl mirasn ret ve Osmanl dmanl zerine kurdular? Yllardr ecdadmza kfredenlerin bu kin, nefrete ve intikam abalarna artk bir son vermesi gerekiyor. Devletin silhl kuvvetlerini; Yenieriler'i Bekta Tekkesi'ne balayan ayrca Turucuzade Ahmet Muhtar Bey gibi bir takm insanlar Bekta olduklarn bilerek eyhlislamlk makamna getirmi (111. eyhlislam) bir devleti, Alevlere zulmetti, skntya soktu gibi iddialarla tahkir etmelerinin, svp saymann mantn anlayan varsa, beri gelsin.

170

Faruk Arslan

Bugn elden ele vn vesilesi olarak gezen, Sivasl, Erzincanl, Malatyal, Ankaral, Balkesirli, Balkanlar ve muhtelif yerlerinde trbeleri bulunan Alev Dede ve Seyyidleri'ni Hazreti Peygamberin soyuna mensup kabul ederek, 1911 ylna kadar askere almayan, vergi almayan Osmanl'ya vefa, minnet ve sayg gstermek; Alev, Bekta vatandalara, zellikle de Dedeler'e, elebiler'e, Babalara den bir grevdir. Sdece II. Mahmut'un Yenieri Oca'n imhas sonrasnda Bekta tekkesini bir sre iin kapatm olmas, gelmi gemi 700 yla svme sebebi olabilir mi? Bugn, AB ve dier lkelerle ibirlii yapan Alev kkenlilerdeki, Cumhuriyeti skntya sokan ibirlii ve hukuk dlklarda hangi uuralt psikolojik sebep var, sorusu gndeme gelmi durumdadr. (Sezgin, 2008). Bu soruya cevap verebilmek iin Osmanlda masonlua ve Bektailikle olan irtibatlarna bakmak gerekiyor. Mason Bektailer, 1200'l yllarda Anadolu topranda boyveren Hnkr Hac Bekta Veli'nin Bektailik yolu ile Mevlna Celleddin-i Rumi'nin Mevlevilik tarikat ve daha sonra oluan Masonluk inancnn, akla, bilime deer veren; din, dil, rk, mezhep ve cinsiyet ayrm yapmadan kardelik balamnda btn insanlar kucaklayan, bar ve hogr temelinde insanlarn mutluluunu isteyen felsefi grleriyle benzerlikleri olduunu savunuyor. Gya masonlukla edeer Bektailerin arsn, Pir Sultan'n u dizeleriyle dile getiriyor: "imdi bizim aramza / Yola boyun veren gelsin / eriat, Tarikat / Hakikati bilen gelsin... /Kii halden anlaynca / Hakikati dinleyince / stne yol uraynca / Ayrlmayp duran gelsin... / Talip olunca bir talip / ini Mevl'ya salp / zzet ile selm alp / Gnllere veren gelsin... / Koyup dnya davasn /
171

Faruk Arslan

Hakk'a verip sedasn / Dorulayp z nefsini / eytan ldren gelsin... / PR SULTAN'm ol elebiye / Eyvallahm var Veli'ye / Muhiddin'e hal diliyle / Yolun srrn soran gelsin..." (Odyakmaz, 2006). Mevlevilerin arsn, Mevlna'nn u dizeleriyle dile getiriyor: "Gel! Yine gel! Ne olursan ol, yine gel! ister kfir, ister putperest, isterse mecusi olsan da gel! / Bizim derghmz umutsuzluk dergh deildir; / Yz kez tvbeni bozmu olsan da yine gel!.." Masonlarn arsn da yle dillendiriyor: "Ey milyonlar, kucaklayn birbirinizi! Bu p btn dnyaya yaylsn. Kardeler, u mavi kubbenin sonsuzluunda bizi koruyan bir ruh vardr... Ne'e, ey Elizium'n kz Ne'e! detlerin, nizamlarn birbirinden mutlak olarak ayrd eyler, ancak senin sihrinle yine birletiler. Senin mfik kanatlarnn altnda btn insanlar karde olacaklar!.." Zalimler, karlar uruna insanlar katlederlerken; 800 yl ncesinden insanln kardeliini isteyen, dnyada bar ve hogry stn klmaya alan Hac Bekta Veli'nin, Mevlna Celleddini Rumi ile Masonlarn arsna kulak verilmeli ve onlarn istekleri hakim klnmaldr diyor yazar Nevzad Odyakmaz. (Odyakmaz, 2006). Speklatif Masonluun ngiltere de 1717 ylnda kurulmasndan ok ksa bir sre sonra, 1721 ylnda, stanbulda Fransz Masonlar tarafndan ilk loca kurulmu olmakla beraber, gya milli bamsz Trkiye Byk Locas, 1909 ylnda Merutiyetin ilanndan sonra
172

Faruk Arslan

ancak kurulabilmiti. Bu nedenle, bu tarihe kadar olan devirdeki masonluk eylemlerini genellikle d kaynakl belgelerden reniyoruz. Arivleri gya yand iin aslnda piyasada dolaan bilgilerin hemen hepsi maniplasyon kokuyor. Osmanl topraklar zerinde ad bilinen ilk loca, 1748 ylnda Halepte kurulan , skoya Byk Locasna bal, skenderun Locasdr. lk Trk Masonlar ise Yirmisekiz elebizade Sait elebi, brahim Mteferrika ve Humbarac Ahmet Paa dr. Koca Mustafa Reit Paa gibi, nemli devlet adamlar ve aydnlarn bu localara girdii loca arivlerinden anlalyor. stanbul da kurulan localar; 1861 ylnda Ser Locas, 1867 ylnda Prootos ve lEtoile du Bosphore Localardr. Sultan V. Murad, ehzade Nurettin Efendi, ehzade Selahattin Efendi, eyhlislam Musa Kazm Efendi, eyhlislam zzettin Efendi, eyhlislam Hayri Efendi, Mderris Mahmut Esad Efendi, Sadrazam Keecizade Fuat Paa, Sadrazam Mithat Paa, Sadrazam Ahmet Vefik Paa, Sadrazam Tunuslu Hayrettin Paa, Sadrazam brahim Hakk Paa, Berlin Byk Elisi Sadullah Paa, inasi, Ziya Paa, Namk Kemal Prootos yeleridir. Bu devirde stanbul da kurulan Mason Localar, Fransz ihtilalinden sonra yaylan Bat merkezli dini toplumdan dlayan gya hmanist medeniyetin barna olmu ve buralarda yetien Masonlar, Merutiyetin kurulmasn dnsel ve eylemsel ynlerden etkilemilerdir. 1863'te kaleme ald yazda Rum doktor Schinas, 1842'de stanbul'da hibir loca bulunmadn belirtip eklemektedir: "Bu memlekette masonluun yalnz ad bile, dehet, korku ve nefret uyandryordu. Mason szc, Allah tanmaz, ihtilalci, dinsiz anlamna
173

Faruk Arslan

geliyordu. Masonlar cehennemlik diye adlandryorlard. Rumlar, Ermeniler, Katolikler, Museviler ve Trkler btn masonlar dinsiz, imansz, uursuz kimseler sayyorlard. Bugn bile, aa tabaka, kt bir adam anlatmak iin mason olduunu syler." Schinas'n iddias, yerli loca bulunmamas ve Avrupal localarn da yerlileri kolay kabul etmemesi sebebiyle "dorudur." Buna karlk Tanzimat' din kart ve mason rn sayma tutkusu iindeki bir Arap yaynnda, 1822'de Trk masonlarnn saysnn -aralarnda vezirler, paalar da bulunan- on bini at iddias edilmitir. Bu da yerici abartmann en ilgin rneidir... ( Kololu, 2007). Abdlhamit, Sultan V. Murad'n mason olmas nedeniyle, ilk devirlerinde masonlarn eylemlerine pek karamam, fakat V. Muratn lmnden sonra tutumunu sertletirmiti. Bu olaya bal olarak 1905 ylndan itibaren localar stanbul dnda ve zellikle Makedonya'da (Selanik) almaya balamtr. Makedonya'da kurulan localarn en nemlileri talyan Obediyansna bal Macedonia Risorta ve Veritas Localardr. Bu iki locann yeleri arasnda nemli siyaset, devlet adamlar ve komutanlar vardr. Kazm zalp Paa, Sadrazam Mehmet Talat Paa, Mithat kr Bleda, Mehmet Cavit Bey, Manyasizade Refik Bey, Kazm Nami Duru, Bahriye Nazr Cemal Paa, Faik Sleyman Paa, smail Canbulat Bey, Hoca Fehmi Efendi, Osman Adil Bey; Mehmet Servet Bey, Fazl Necip Bey ve Emanuel Karasu Efendi bu localarn yelerindendirler. Ortak zellikleri tamamnn ayn zamanda Bektai olmasdr. Noyan dedebaba, kitabnda bundan gurur duyuyor.(Noyan, 2006). Mustafa Kemal Atatrk mason olmasada Bektai olarak listeye ekliyor.
174

Faruk Arslan

Bu tarihe kadar lkede toplam 23 loca kurulmutur. Ayn zamanda Birinci ve kinci Merutiyetin, Jn Trklerin, ttihat ve Terakki Cemiyetinin kurulmas ve eylemleri bu kiilerin gayretiyledir. Ayn anda ttihat ve Terakki yneticileri olan bu kadro, kinci Merutiyetin ilanndan sonra, Osmanl mparatorluunda Milli Masonluu kurmak iin harekete gemilerdir. Bektai ocaklar toplant yerleridir. Trkiye Byk Locasnn kurulmas ilemi srasnda stanbuldaki Selimiye Svari Frkas Komutan Prens Aziz Hasan Paa, Maliye Bakan Mehmet Cavit Bey, Mehmet Talat Sai Paa, Mithat kr Bleda, Rza Tevfik Blkba, Fuat Hulusi Demirelli, Faik Sleyman Paa, Jandarma Genel Komutan Galip Bey, Hseyin Cahit Yaln kurucular arasndadr. 1 Austos 1909 gn Mark Azam Osmani ad altnda ilk Trkiye Byk Locas kuruldu. Byk stadla Mehmet Talat Sait Paa ve ynetime Jandarma Genel Komutan Galip Paa, Rza Tevfik Blkba, Osman Talat Bey seildiler. 500 ksur sayfalk 'Atatrk ve Masonluk: Kalbimizde Sakl Kalan' adl kitap pek ok ynden ilgin. Masonlar ile ilgili yazlm neredeyse btn eserleri eletirel bir gzle okumu Tamer Ayan; localarda mevcut belgeleri de deerlendirmi... Ortaya Masonlarn 'resmi tarihi' kabul edilebilecek bir kitap km... ( Kvan, 2008). O halde Cumhuriyet dnemi ncesindeki apraz ilikilere dair satrlarn dikkatle okuyalm: "zellikle Masonluun, kendi ilkelerine zahiren taban tabana zt gibi grnen siyaset ve din erbab ile ayn amata birlemesinden dolay; ksaca Cemiyet ad verilen ttihatlar ve eitli
175

Faruk Arslan

tarikatlarn (Bektailer, Melmiler, Mevleviler) mensuplar Mason Localarna ye olabilmi ve serbeste girebilmilerdir. Hatta bir Mason, biri ttihat ve dieri Tarikat olmak zere iki ayr kimlii daha rahatlkla tayabilmitir. (..) Nitekim ttihat ve Terakki kurucularnn tamam Bektai, ou Masondur." (s. 11617). Kitabn bence en deerli yn, yazarn, szn nereye gideceini fazla hesaplamadan kendi yaklamna destek kacan dnd hemen her ayrnty vermesidir. Devam edelim: "ttihat ve Terakki, daha dorusu bu cemiyetin zn tekil eden Osmanl Hrriyet Cemiyeti, baz Mason localar ile i ie denilebilecek kadar ilikili olmutur. ttihat ve Terakki'nin zmseyip uygulamaya alt Hrriyet-Eitlik-Kardelik eklindeki Fransz ihtill slogannn konuulmas ve uygulamas iin, Bat uygarl rn Localarn hrriyeti ve insan haklarn gzeten havas, Cemiyet yelerine son derece uyumlu geldii gibi; Masonluun geneldeki zulme ve monarlara kar mcadele ve masum insanlar hrriyete kavuturma ideali; Cemiyet'in stanbul istibdadna kar srdrd benzer eylemle tamamen rtmtr." (s. 122). Mason, Bektai ve Melami Jntrklerin isimlerini merhum Halifebaba Turgut Koca'dan kalan evrak arasnda bulunan, kendisinin hazrlad "ttihat Terakki yeleri" balkl u listeden reniyoruz: MASONLAR: Ali Fuat (Cebesoy), Aaolu Ahmet Bey, Abdurrahman eref, Dr. Akil Muhtar (zden), Abdullah Cevdet, Dr. Bahattin akir, Beir Fuad (lk pozitivist), Cavit Bey (Maliye Nazr), Cevat Abbas (Bey), Eref

176

Faruk Arslan

Sencer Bey (Kuuba), Edip Servet Bey, Halil (Kut) Paa (Enver Paa'nn amcas), Hseyin Cahit Yaln, Halil erif Bey, smail Canpolat Bey (Dahiliye Nazr), Kara Kemal Bey, Kazm Nabi Bey, Kazm Nami Duru, Mehmet Reit, Mahmut evket Esendal, Nuri (Kllgil) Paa (Enver Paa'nn kardei), Osmanckl Nuri, Dr. Nihat Reat Belgevi, Dr. Rza Nur, Sait Halim Paa, emsettin Gnaltay, Dr. Tevfik kr Bey, Talat Kk (Mukara), Prof. Veli Bey, Yusuf Akura, Hseyin Kadri Bey, Hseyin Haim Sanver, Mithat Paa, Nuri Bey (Yeni Osmanlc). BEKTALER: Ahmet Rza Bey (Ayan Reisi), Ahmet zzet Paa, Ahmet Nesimi Bey (Hariciye Nazr), Ali Haydar Mithat, Ali efik zmirli, Ali Rt Hersekli, Ali Rza Krmi, Asaf Dervi, Ali Rza Paa, Gazi Ahmet Muhtar Paa, smet Fazl Bey, (Debreli) Behet Efendi, Esat Paa (Dra mebusu), Eyp Sabri (Akgl Bey), Avlonyal Ferit Paa, Selanikli Fazl Necip, eyhulislam rgpl Hayri, Hasan Rza Paa (Hudeyce mebusu), erkes Hayrettin Paa (Tunuslu), Hilmi Tunal Bey, Halil Muvaffak Bey, air Hseyin Sret, Kimyager Hseyin, Hasan Tosun Bey, Gmlcineli smail Bey, brahim Temo, Dr. smail brahim Efendi (Dobrucal), Kamil Paa, Ltfi Fikri Bey (Dersim mebusu), Mahmut Paa (rksulu), Mithat kr Bey (Bleda), orum mebusu Muhiddin Bey, Mahmut Nedim Paa, Giritli Muharrem, Milasl Murat Asker, Veteriner Mehmet Bey, Mustafa Ragp, Mustafa Hayri rgpl, Dr. Nazm Bey, Nabi Bey (Ycekk), mer Naci (Muallim Naci), zmir ValisiMebusu Rahmi Bey), Rauf Ahmet Bey (stanbul Mebusu), Dr. Rusuhi Bey, Hariciye Nazr Rfat Paa,

177

Faruk Arslan

Refik Bey (Manyasizade Adliye Nazr), Dr. Rfat, Eczac Rait Tahsin, Reat Paa Matl, Dr. Refik Nevzat Bey, Recep Peker, Binba Sabri Bey, Sezai Bey (uray mmet Redaktr), Bosnal Veli Bey, Yakub Cemil Bey, Saffet Ltf Tozan. MELAMLER: Ahmet kr (Maarif Vekili), Ali Suavi, Ahmet Vefik Paa, Ahmet Mithat Efendi, Bezmi Nusret (Kaygusuz), Cemal Paa, Fevzi akmak, Hafz Hakk Paa, Hseyin Avni Paa, Kadir Efendi (Hoca Mehmet Kadir Nasih), Mustafa Asm Efendi, Mehmet Tahir (Bursal) , Damat Mahmut Paa, Necmettin Molla (Adliye Nazr), Naili Efendi (Nakibendi, eyh Abdlkadir'in kardei), mer Seyfettin, Menemenlizade Rfat Bey, Miralay Sadk Bey, Sami Paazade Sezai, Saffet Paa. MASON + BEKTALER: Ali Fethi (Okyar), Ahmet Bedevi Kuran (R. K.), Cemal Bardak, Enver Paa, Ethem Ruhi Balkan, Fuat Balkan, Nide Mebusu Hayri Efendi, hsan Namk Bey, Kazm Karabekir Paa, eyhlislam Musa Kazm Efendi, Dr. Miralay Mehmet Ali Baba, Mehmet Cemil, Namk Kemal, Rza Tevfik Blkba, Salih Cimcoz (stanbul Mebusu), Prens Sabahattin Bey, Talat Paa, Cemal Paa, Kara Vasf Bey, Ziya Paa, Hakk Baha Bey. (Yaln, 2006). Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn byk blm Mason Bektaidir. Bir bakma ynetim ve devrimlerin gerekletirilmesi Masonlara veya Bektailere emanet edilmitir. Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali hsan Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa, Meclis
178

Faruk Arslan

Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan Saka, ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim Bakanlar Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan Srr Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey, Edip Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen, Memduh evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret Slay, Ahmet Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan ve Belediye Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul Valileri Muittin stnda, Ltf Krdar, Dantay Bakan Mustafa Reat Mimarolu, Jandarma Genel Komutan Galip Paa, stiklal Mahkemesi Bakan Necip Ali Kka, Amiral Mehmet Ali Paa Atatrkn evresinde lkeye hizmet etmi Masonlardr. lerinden 15 tanesi Bektaidir. Cumhuriyet dneminde Dernekler Kanunu gerei Masonluk kurumlar birer dernek statsne sokulmutur. 1927 ylnda Trkiye Byk Locasnn resmi statsn ieren dernee Tekaml Fikri Cemiyeti ad verilmi ve bu ad 1929 ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ekline deitirilmitir. Atatrkn kapatlmas emriyle, 1935 ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ad altnda dernek statsnde alan Trkiye Byk Locas kendi almalarn bizzat kendisi tatil etmitir. lkede oluan siyasal ve sosyal ortam gz nne alnarak, Trk Ocaklar, Kadnlar Himaye Cemiyeti, Muallimler Dernei, zcilik Tekilat gibi kurulular yasayla kapatlm ve parti denetimi altna alnmtr. Atatrk, ayn zamanda Mason olan dnemin ileri Bakan kr Kaya ile grr ve ondan Masonlarn st
179

Faruk Arslan

dzey yneticilerine genel durumu aklamasn ve yasaya gerek olmadan kendi kendilerini tatil etmeleri mesajn iletmesini ister. Sonunda 10 Ekim 1935 gn Mason yneticileri tarafndan imzalanm bildirge Anadolu Ajans tarafndan yaynlanr: Mesul ve maruf imzalar altnda Ajansmza verilmitir. Trk Mason Cemiyeti memleketimizin sosyal tekamln ve gnden gne artan muazzam terakkilerini dikkate alarak ve Trkiye Cumhuriyetinde hakim olan demokratik ve cidden laik prensiplerin tatbikatndan doan iyilikleri mahede ederek faaliyetine, bu hususta hi bir kanun olmakszn nihayet vermeyi ve btn mallarn memleketimizin sosyal ve kltrel kalknmasna alan Halk Evlerine teberruu muvafk grmtr. Ayrca kr Kaya hkmet adna kamu oyuna yapt resmi aklamada; Trk Masonlar kendi ideallerinin hkmetin esas programna dahil olduunu grerek, kendi tekilatlarn kendileri fesh etmilerdir. Hkmetin bu i zerinde hi bir teebbs ve alakas yoktur diyerek durumu belirtmitir. 1946 ylnda yeni Cemiyetler Kanununun yrrle girmesiyle, masonlar da yeniden faaliyete geerler ve 1948 ylnda stanbul Vilayetine verilen dilekeyle Trk Mason Derneini kurarlar. Ayn yl zmir ve Ankara ubeleri alr. Daha sonra, Ankaradaki localar birleerek 1955 ylnda kendi Byk Localarn kurarlar, stanbul ve zmirdeki localar bu Byk Locaya katlmaya davet ederler. Ayn yln sonunda, Merkez Ankarada olmak zere Trkiye Byk Locas kurulur. Bylece Trk Masonluu, masonluk ilke ve kurallarna aykr olmayan bir ekilde, loca yelerinin zgr

180

Faruk Arslan

iradeleriyle, dnyadaki dier benzerleri gibi kurulmu olur. Bu tarihten itibaren, Trkiye Byk Locas kendi obediyans iinde, kendisine eit veya stn bir g tanmayan tek bir merkezi ynetim ekline gelmitir Trkiye Byk Locasnn tm dnyadaki Masonluk obediyanslar tarafndan kabul edilmesi 1970 ylnda tamamlanmtr. Bu tarihten itibaren Trkiyede Masonluk hzla gelimeye balamtr. 1987de srailde Trke konuan Nur" locas, ve 1990da Almanya-Frankfurtta Trke konuan Trkay locas ald. Washington Nur, Bkre Ik, ve ayrca 1991de Bodrum, 1993de Antalya, 1995de stanbul-Yakack, 1995de Eskiehir, 1996da Marmaris, 2004te Adana binalar hizmete sokuldu. Gnmzde Dzenli Trkiye Masonluunu temsil eden Trkiye Byk Locas veya Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Locas Derneidir. stanbul Kadky ve Yakack, Ankara, zmir-Alsancak ve Karyaka, Bursa, Adana, Antalya , Bodrum, Marmaris ve Eskiehirdeki binalarnda alan 193 locas ve 13.000 yesiyle insanlk yolundaki almalarn srdrmektedir. Masonluk Katolik ve Ortodoks kiliselerince tepkiyle karlanrken Osmanl lkesi kuruma hogrl yaklat. V. Murad'n Mason olmas buna rnektir. ttihat ve Terakki Cemiyeti faaliyetlerini srdrmek iin Mason localarn ve Bektailii emsiye olarak kulland. Ancak bu davran cemiyetin siyonist damgas yemesine yol at. Gerek bir mslman'n ve gerek bir Bektainin Mason olmas kabul edilebilir mi? slam bir arada yaamay,
181

Faruk Arslan

koruyuculuk stlenmeyi grev kabul etmitir. 18. yzyln banda kurallar kesinleen Masonluk, Mslmanlar' hi ilgilendirmemesine karlk, Protestan kkenli olmasnn etkisiyle, Katolik ve Ortodoks Kiliseleri gibi Museviler'den de tepki grd. Bu ortamda slam'n giriime kmseyerek bakmas doald, zira Hristiyanlar aras ekimelerde Osmanl Devleti'nin hakemlik rol stlendii bilinir. Papaln kard Masonlar Aforoz emrini 18. yzyln ortalarnda Osmanl'daki Rum ve Ermeni kiliseleri kendi dillerine evirip rgtlerine datmlard. Buna karlk o dnemlerde Bektai hatta Mevlevi tekkelerinde Masonlar'la sohbetler dzenlenmeye baland. 18. yzyln sonunda Osmanl, geri kalmln amak iin bat modelinden yararlanmaya balaynca durum deiti. Gavur damgalamalarnn yan sra Masonluk zentisi iddialar da gndeme getirildi. 1860'lara gelindiinde slam dnyasnn Bektai ve Mevlevi kkenli ynetici ve dnrleri arasnda kuruma katlanlara rastlanyordu. Tanzimat'n iki nl devlet adam Mustafa Reit ve Fuat Paalarla Msr Hdivlii'nde iddial Prens Halim Paa Masondular. Hatta son ikisi Byk statla bile getirilmilerdi. Cezayir'de bamszlk mcadelesi veren Emir Abdlkadir'in de Mason olduu biliniyor. Pan slamc akmn ba savunucusu Afgani bavurusunda "Kutsal Mason dernei yelerinden, dernee katlmama izin vermelerini ve erefli krsye dahil olmam onaylamalarn rica ederim" diye yazmt. Sultan Abdlaziz'i etkileyip kendi olunu Msr Hidivlii'nde n sraya sokan smail Paa'ya kzan Msrl Bektai Prens Halim Paa, siyasette etkinliini artrmak iin Masonluu kullanmay denedi. Hem Fransz hem de

182

Faruk Arslan

ngiliz statlaryla ibirlii yaparak Msr Byk Locas'nn byk statlna getirilmeyi salad. Yerli halktan da buna yeni yeler katlmasn gerekletirdi. Bylece, Osmanl devlet politikasn etkilemek iin Masonluk'tan dorudan yararlanma giriimleri a balam oldu. Halim Paa, Yeni Osmanllarn nderi Bektai Namk Kemal ve dier Bektai arkadalar ile ibirlii yaparak Avrupa'ya ekilmi olan Mustafa Fazl Paa ile de iliki kurdu. Bu giriimlerin projelerini aksatabileceini hesaplayan Hidiv smail Paa da Masonluu kullanarak kar ataa geti. 1860 ve 70'li yllarda, Avrupa'da siyasi adan Masonluk ilevini tamamlam grnyordu. Buna karlk Osmanl toplumu ilk kez ak ak Masonluk'la, daha dorusu onun zel "koloniyalist" ekliyle karlamaktayd. 1 Temmuz 1872'de Hasky'de, Osmanl lkesindeki ilk Mason mabedinin temelinin atlmas, artk ortada Osmanl ynetiminden ekinecek bir ey kalmadn kantlyordu. Ancak Sultan Aziz'in keyfiliklerini frenleyen Ali Paa'nn 1871 Eyll'nde lm ve yerine yumuak bal Mahmut Nedim Paa'nn sadrazamla gelmesi Masonlar'da endie yaratt. 20 Ekim 1872'de Osmanl saltanat ve hilafetinin veliaht ehzade Murad Proodos (Terakki) locasnda tekris edilerek Mason oldu. Abdlhamit'e de Mehmet Reat'a da, hem de ayn zamanda, Mason olma nerisi yapld hakknda bir iddia vardr. kisinin de ret ettikler. Abdlaziz' in Mason Bektailer darbesiyle tahttan indirilmesi ve Murad'n padiah halifeliini ilan, Mason evrelerinde slam lkelerine ynelik byk baar saland kansn dourdu. Yeni hkmdarn istendii ynde etkilenebileceine inanlyordu. Ancak Murad'n

183

Faruk Arslan

ay iinde ruhi bir buhran geirmesi ve yerini Abdlhamid'e brakmas, hesaplar boa kard. Abdlhamid'in daha tahta knn ilk gnlerinden itibaren yle bir politika izledii grlyor: slam'la Masonluk bir arada olur mu, olmaz m tartmasna girimemi, emrivakiyi benimsemi ama kamuoyunda ilenmesini engellemitir. Farkl rk ve dindeki cemaatleri kaynatrd tezini daha ciddiye alm fakat asl nemi btn Avrupa hkmdarlarnn Masonluun koruyuculuunu stlenmi olmalar hususu zerine ynelmitir. Bu davran eklini tahta kyla birlikte balattna inanyoruz. Avrupa'nn destei olmadan, mali iflasn ilan etmi "Hasta Adam"n ayakta kalamayacan biliyordu. Ahmet Midhat'n matbaasnda baslan "Esrar Farmason" isimli kitap, kuruma bir hayr cemiyeti niteliine dnmeyi nermekle, Abdlhamid'in fikrini yanstyordu. Abdlhamid'in gemite yanl olarak Masonlar' uvallara koydurup Marmara denizine attrd dedikodular ortalkta dolamtr. Oysa mabeyincilerini ve yaverlerini Mason balolarna gnderdiini, 100- 150 altn bata bulunduu ortaya kt. Karlnda trenler "Padiahm ok yaa" bartlaryla balyordu. Aka kart dncelerin "Bar iinde birarada yaamas" ilkesini baaryla uygulayan masonlar Bektailer, elit Sebatayclardan besleniyordu. Bunun bir dier iren rnei, donanmasnn bana ngiliz ve Mason Hobart ve Woods Paalar getirmesidir. zetle, siyasete bulamamalar kouluyla Masonlara tam bir serbesti tanyordu. Abdlhamid iktidara geldikten sonra Yeni Osmanllar' tasfiye etmekte zorluk ekmedi. Bir belgesi olmad

184

Faruk Arslan

halde Mason denilen Mithat Paa'y anayasal ekilde uzaklatrd. Ablhamid'in davran localar yok etmeye ynelik deildi. Amac lkeyi dardan ynetme eilimlerini frenlemek ve de yerlilerin fazlaca ilgilenmesini nlemekti. Localar daha ok yabanclarn kendi aralarnda biraraya geldikleri yerler oldu, Trk ve Mslmanlar'n hatta gayri-Mslim vatandalarn ilgisi de azald. lke iinde zellikle Balkanlar'daki rgtlenme tamamen masonik Bektai yaplanmayd. 1878 Berlin Anlamas'ndan sonra Balkanlar'daki reformlar iin merkez kabul edilen kentlerin banda Selanik vard ve ordu merkeziydi. eitli Avrupa uluslarna ait cemaatler de vard. Tabii rgtleri de. Yabanc iadamlarnn ok sayda bulunduu kentlerde Mason locasnn var olmas doald. ttihatlara, "emsiyelik" yapacak talyan Macedonia Rizorta Locas stad Muhteremliine Selanik Hukuk Okulu'nda hocalk yapan, avukat Musevi Karasso getirildi. lke iindeki Jntrkler'in Masonluk'la ilikiye girmeleri, ona gvenlerinin sonucudur. 1903-1908 arasnda Macedonia locasna 154 kiinin alnd biliniyor; bunlarn 42'si Trk'tr, hepsi Bektaidir. lk kaydolanlar arasnda ttihat ve Terakki ynetiminde n planda rol oynayan gazeteci Fazl Necip'i, Talat Bey (Paa), Midhat kr'y gryoruz. Baka localarda ye olanlarn dierlerinin toplantlarna katlmas adet olmad halde, Bektai Cavit Bey'in (Sonrasnn Maliye Nazr) Macedonia'ya muntazam devam etmesi, bambaka bir almann varln kantlyor. Ancak locada buluanlarn hepsi Mason deildi. ttihatlar'n Mason ba ilk kez 25 Temmuz 1908 gn

185

Faruk Arslan

Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan sokak gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de katlmasyla ortaya kt. Localar eski ihtiyatllklarn brakp daha kolay ye almaya, tekris yapmaya yneldiler. Bu ilgi, ttihat liderleri Bamsz Osmanl Masonluu kurma dncesine yneltti. Avrupallar'n buna izin vermeyi pek arzulamadklar ksa zamanda farkedildi. ngiliz ve Franszlar'a karlk talyanlar bir sre direndikten sonra onay verdiler. Byk Dou'nun statlna Bektai Talat Bey getirildi. Ayn srada iki giriim Osmanl-ngiliz ilikilerini etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi arzulayan Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile iliki kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Ayn anda 1909'un ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci kongresinde anti-Masonluk gndeme geldi. Mustafa Kemal'in teklifi, cemiyetin ak bir siyasi parti haline gelmesinin yan sra askerlerin siyasetten ekilmesi ve Masonluk'la ilikinin kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle "mrteci" diye damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin ynetimiyle ilikisi tamamen kesilmitir. Asl olay yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan Miralay Sadk'n "Siyonistlik/Farmasonluk aleyhindeki layihas" idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet Rza'nn cemiyetten atlmalarn istiyordu.. Gerek Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte, bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Btn politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve Masonluu kendi mal sayan ngilizlerin propaganda iin, ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn

186

Faruk Arslan

yapmalar gerekten ilgintir. Bektailikleri ise gndeme getirilmemitir. Libya ve Balkan Savalar ile 1913 yl ortasna kadar sren bunalmlar toplum iin hibir anlam tamayan Mason tartmalarn doal olarak geri plana itti. Mason olmayan ve bu kuruma fazla sempatiyle bakmayan Enver Paa'nn Harbiye Nazr olup ttihat ve Terakki'yi ynetir duruma gelmesiyle, esasen durgunlam olan CemiyetMason ilikisi daha da canlln kaybetti. 1914'de Sava ilan edilince Bektai olmayan Enver Paa localarn faaliyetlerini durdurmalarn emretti. Ancak Bektai Talat Paa'nn mdahalesiyle localar tekrar aktif oldular. Dnya Sava'n kaybedip 1918'in Kasm'ndan itibaren her blgesinin igal altna girmesiyle, Osmanl toplumu be yllk bir esirlik sreci yaad. Galipler her alanda istediklerini benimsettiriyor ve bunlar itiraz etmeden uygulayan destekiler de buluyorlard. En youn kampanya, zellikle ngilizler'in ynlendirii altnda ttihatlk'tan arndrma idi. 1918 sonunda ttihatlar'a yneltilen en byk sulama devleti savaa sokmu ve yenilgiye uratm olmakt. Sava kararn kendi bana alan Enver Paa idi ve hkmetin Mason Bektai yeleri -Sadrazam Said Halim Paa, Dahiliye Nazr Talat Paa, Maliye Nazr Cavit Bey, Bahriye Nazr Cemal Paa buna karydlar ama, hepsini sulamak ttihat kartlarnn iine geliyordu. Localar iinde fiili temizlemeyi yapan, sabk ttihat Rza Tevfik'tir. Kendisi de Mason olan bu kii, hayat boyunca arln frenleyemedii sylemler arasnda zikzak izmi biriydi. Osmanl Byk Mark'nn bana

187

Faruk Arslan

getirildi ve temizlie giriti. Rza Tevfik ttihat ve Terakki'ye mensup Masonlar'n listesini basna ve polise verdi, birok Mason ttihatlk sulamas ile srgn edildi. (Kololu, 2006). Devrin en nl mason Bektaisi Mehmed Talat Paa (1874-1921) ttihat ve Terakki kurucularndan ve nde gelen siyasetilerindendir. Meclis Vekillii, Dahiliye Nazrl, Posta Vekillii ve 1912'de Sadrazamlk yapmtr. Nedense Yahudilerin alt Alyans mektebinde retmenlik yapt hep gizlenir, Yahudi olduu yazlmaz. ( Kk, 2006). Birinci Dnya Sava'ndan yenik kmasnn sulularndan birisi olarak grlmeyi gururuna yediremez ve 1918 ylnda lkeden ayrlr. 1921 ylnda, yerletii Almanya'da bir Ermeni komitac olan Sogomon Tehliryan tarafndan ldrlmtr. Kemikleri, 1943 ylnda alnan Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye'ye geri getirilir ve Hrriyet-i Ebediye ehitliine defnedilir. Trkiye Byk Locas'nn ilk Byk stad olan Talat Paa, Masonlua, ttihat ve Terakki hareketinin balad ve kurucular ile yelerinin byk ksmnn bulunduu Selanik'teki Macedonia Risorta Locas'nda 1903 ylnda balar. Bir sene sonra, Veritas Locas'na geer ve burada II. Nazrlk grevinde bulunur. Veritas Locas, 23 Temmuz 1908'de kinci Merutiyet'in ilanndan sonra Selanik'te yaplan kutlamalara regalyalaryla katlm bir locadr. 1909 ylnda, 33.dereceye ykseltilir ve Trkiye Yksek uras'nn bana getirilir. Bu esnada stanbul'da alan Vatan Locas'nn kurucular arasnda yer alr. Ayn yl iinde kurulan Trkiye Byk Locas'nn Byk statlna da getirilen Talat Paa, bu grevini artan
188

Faruk Arslan

siyasi grevleri ve hazrland Sadrazamlk vazifesi sebebiyle 1910 ylnda Faik Sleyman Paa'ya devreder. Sadrazam olduu dnemde kendisine Mason olduu ynnde yaplan satamalara, krsden yle cevap vermitir: "... ahsm hakknda bir itham da Mason olduumdur. Evet, Masonum. Nasl Bektailii, milli bir tercih yolu olarak kucakladmsa, Masonluu da alem mul bir beeri muhabbet ve uhuvvetin btn insanlk iin saadet ve huzuru temin ve tesis edecek yolun, daha ok fikri irat membalarndan telakki ve kabul ettim. Bylesine alem mul muhabbet ve uhuvvete milletimi layk ve bu faziletin onun zatnda mndemi olduuna inanarak, Osmanl Masonluu'nun Mark- Azamln kemal-i fahr ile kabul ve ifa ettim..." Tekrar 3 Mart 1909da stanbulda, Tokatlyan Otelde yaplan Mason Yksek uras toplantsna dnelim. Toplantya o anda 33. dereceye ulam 12 mason katlyor. Bu 12 kii kdem srasna gre 1den 12ye kadar sralanyor. 1 Numaradaki kiinin ad Mehmet Talat Sai, o esnada ttihat ve Terakki Merkezi Umumisi Reisi ve milletvekili. Ondan nce de Alyans sraelde Trke retmenlii yapyor. O zaman bu isimle tannyor ve daha sonra tarihe Talat Paa olarak geecektir. Bu toplantlardan sonra dier baz nemli tarihi ahsiyetlerin de (13. Isim olan ttihat Rahmi Bey gibi) 33. dereceye ykseltildiini gryoruz. Hr ve Kabul Edilmi Masonlara ait nternet sitesinde, Mehur Masonlar olarak gururla ilan edilenlerden birisi de Talat Paa; aynen yle yazlm: Talt Paa (18741921) Sadrazam
189

Faruk Arslan

Aratrmac Suat Parlar, Yves Ternonun "Ermeni Tabusu" kitabndan alnt yaparak baz balar irdeliyor: "Talat Paa, ttihat Terakkinin sivil kanadnn lideridir. Bu rgt ustas, ttihat Terakkinin temel yaptalarnn oturtulmas ve cumhuriyete kadar uzanan tarihsel srete devlete katklaryla nemli bir konumdadr. Edirnede bulunduu sralarda musevilerle kurduu ilikiler ve bu iliklerin rgte tanmas, ideolojik alan bata olma zere ttihat Terakkiyi derinden etkilemitir. Etkileri gnmze kadar uzanan, Trkiye-Museviler, siyonist rgtler, srail -Trkiye ilikilerinin temelleri ttihatlarn bu gl adamnn izlerini tar. () Alyans Israilite Universellede Trke retmenlii yapan bu nemli devlet adam sadrazamla kadar ykselmitir." Alyans (Aliance, Aliyans ) Israilite Universellenin nemi pek bilinmez. Siyonizmin temelleri bu okullarda atlmtr. Bu okullarda okuyanlara hitap eden, bu okullarda renilen Franszca nedeniyle, Din Bilginin babas zmirde Franszca gazete karmtr. Aliya, Erez sraele yani Nilden Frata kadar olan, vaadedilmi Kenan lkesi topraklarna g demektir. Bu topraklara gelene "ole" yani yksee km deniyor. nk, bu topraklarda yaamak bir farz, dini bir vecibe. Talat Paa hem mason hem de Bektai. Halifebaba Turgut Kocann geriye brakt nemli belgeden bunu bir kez daha reniyoruz. Talat Paa, Edirneli ancak hi kukusuz Selanik ile ok yakn ba var. Selanikte kurulmu ve bugn stanbulda devam eden, Selanik kkenli nemli bir okul olan ili Terakkinin de bal olduu Terakki Vakfnn sitesine girip mezunlara baktmzda, 1998-1999 mezunlar arasnda Ziya Muzaffer kz Busitan Senem Talatpaaoluna rastlarz.
190

Faruk Arslan

slam mistisizmini barndran Bektailik ile Yahudi mistisizmi barndran Sabatayc tarikatn ilikilerini inceleyerek devam edelim.

191

Faruk Arslan

Dokuzuncu Blm SABATAYCILAR VE MASON BEKTALERN LKLER

18-19. Yzyldaki Sabatayist kimlii anlamada heterodoks sufi tarikatlar kilittir. Bunun en nemli nedeni sz konusu tarikatlarn Sabatayclara daha hogrl bir yaam biimi sunmasdr. Sabatayc kimliin kendini yeniden nasl ina ettii bu dnemde Sufizmin Bektai koluna mason kimlikleriyle girdiler. Sabatayizm mistik ve mesihi bir hareket. Bektai sufizmdeki yanlmaz/kurtarc eyh fikri Sabatayizmdeki mesih fikrine ok benziyor. Bir baka neden de teorik ve pratik olarak slam sufizmi Yahudi Kabalasndan daha zengin. Bunlar Sabatayistlere ilgi ekici geldi. Harvard niversitesi Tarih Blmnde doktora tezini Sabatay Sevi hakknda veren Cengiz iman, Sabatay Sevi ve Sabatayclar: Mitler ve Gerekler isimli kitabnda, Sebatayclk tartmalarnn 19. Yzylda, Cumhuriyetin kuruluunun hemen ardndan ve 90lardan sonra alevlenmesini maksatl buluyor. iman, Sabatayclarn mbadeleden sonra bir birlik oluturamayarak dald grn savunuyor. Bu tez, Sabatayclarn Mason Bektai kimliklerini dladklar anlamna gelmiyor. Bu dnemlerin zellikleri neler? Tartma hibir zaman bitmiyor ama bu dnemlerde alevleniyor. lk dnemde Sabatayclar, aydnlanma ve moderniteyle karlayor.
192

Faruk Arslan

Selanik batllama rzgarlarnn en nce ve en gl hissedildii yer. Bu cereyanlarn etkisine kaplan Sabatayclar eski geleneklerinden arnmaya alyorlar. Mesih beklentisinin ve dier domalarnn Aydnlanmac fikirlere kar dayanmasnn imkan yok. Bu dnemin dsal faktrne baktmzda da Osmanlnn bir sistem krizi yaad ve Avrupa ile ilikilerinin ok karmak olduu dnemler. Ve bunun neticesinde de 1908 Devrimine giden sre. 1923teki krlmann isel nedeniyse geleneksel cemaatin sona ermesi. Bu dnemde eski fikirlerle geleneksel cemaat korunamyor. nsanlar bireysellemi, Aydnlanm ve artk eski fikirlere inanmyorlar. Bu insanlar hem kendi geleneksel dncelerinin hem de geleneksel slami toplumun basks altndalar. Cumhuriyet onlara iki baskdan da kurtulma imkn salyor. Bu yzden ou yeni toplumun modern ve sekler bireyleri olmay tercih ediyorlar. Hatta byk ounluu geleneklerini yeni kuaklara aktarmama karar alyor. Kukusuz bu karar herkesi balamamtr ve kk bir ksm insan yoluna devam etmeyi semitir. Ama byk ounluu bu karara uyuyor. Nitekim gnmzde Sabatayist kkenli insanlar arasnda konu hakkndaki bilgisizliin en nemli nedenlerinden birisi bu karardr. (iman, 2006). Bektailik kamuflaj zaten Sabatayclara yeterince koruma salyor. Selanik Dnmeleri hakknda ortaya atlan komplo teorileri drt ayr dnemde ortaya atlmtr. 1908 Devriminin hemen sonrasna rastlayan birinci dnemde sz konusu iddialar ttihat ve Terakki ynetimini ypratmak amacyla ortaya atlmt. ngiliz emperyalizminin karlan dorultusunda hazrlanan Lowther Raporu bu iddialarn asl kaynadr. Lowther
193

Faruk Arslan

Raporu daha sonralar hakim dinin slam olduu smrgelerde devrimci ttihat ve Terakki ynetimine kar gelien sempatiyi yok etmek iin kullanlmt. ngiltere tarafndan smrgelerde propaganda amacyla datlan rapor sayesinde, Dou ilk kez komplo teorileriyle tanmt. Cumhuriyet Devrimi sonrasnda devrimi yapan kadrolara kar muhalefet ve nfus mbadelesinin yaratt toplumsal koullar Selanik Dnmeleri hakkndaki iddialar tekrar gndeme getirdi. Daha sonra gndemden den iddialar srailin kuruluu esnasnda tekrar canlanr gibi oldu. Ama Selanik Dnmeleri hakkndaki komplo teorilerinin drdnc ve asl ortaya k Byk Ortadou Projesi srasnda gerekleti. ABDnin Trkiye iin Kemalizm dneminin bittiini, Byk Ortadou Projesine bal olarak Ilml slam dneminin baladn iddia etmesiyle birlikte Selanik Dnmeleri ile ilgili iddialar tekrar piyasaya ktlar. 1908 Devrimini yapan ttihat ve Terakkiye kar mcadele esnasnda imal edilen sz konusu iddialar, bu kez de Cumhuriyet Devrimini yapan kadrolara kar kullanlmaya balanmt. te yandan BOPun stratejik blgelerinde yaayan neredeyse herkesin Yahudilerle akraba olduunu ileri sren bu iddialar, blgede etkisini artrmaya alan srailin de iini kolaylatrmaktadr. inde yaadmz corafyaya gemite ngiliz emperyalizmi tarafndan Lowther Raporu araclyla sokulan komplo teorileri, gnmzde de ABDnin nn amaktadr. (Gnaydn, 2004). Trkiyede yeni bir dnm yaanyor. Yeni bir muhafazakar sermaye ve snf ortaya kyor ve Beyaz
194

Faruk Arslan

Trkler de diyebileceimiz eski Mason Bektai elit gcn kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc kkenlileri insanlarn rollerinin nemsizlemesinde bu srecin de nemli olduunu dnyorum. Soner Yaln ve Yaln Kk Sabatayclarn eitli slami tarikatlara szdklarn ve buralarda faaliyet gsterdiklerini yazdklar sansasyonel kitaplarda sylyorlar. Aslnda Bektai kaleleride dmek zere olduu iin ii Beyaz Mslman avna dntrdler. Soner Yaln ilk kitabnda yapt metodolojik ve pratik hatalar daha vahimini ikinci kitabnda tekrarlad. Bir kere ok ciddi temel slam ve Sufizm bilgileri eksii var. Ayrca bir iki rnekten yola karak genellemeler yapyor. Osmanlnn son dneminde yaklak 400 tekke var stanbulda. Sabatayist kkenli insanlardan Melami, Bektai ya da Mevlevi olanlar var. 19. Yzyla kadar bu dorudur. Ama bu tarihten sonra bu insanlarn ou Aydnlanmadan etkilenmi ve agnostik ya da ateist olmutur. Bu nedenle Bektailer ve Aleviler solcu kimlii benimsemitir. Bektailie geerek sufileme 19. Yzyldan sonra masonlukla beraber gelien bir sre. Elbette burada slamn Yahudiletirilmesinden bahsedemeyiz. Kald ki zaten Sabatayclk teolojik anlamda Yahudilikten, en az Hristiyanlk kadar farkldr. Mesela Karaka grubunun kurucusu Osman Baba, Baruhya Ruso, Yakup Keridonun oludur. 1676 ylnda domutur. 1716 ylnda Mesihliini ilan etmitir. En radikal kol olan Karaka grubu onu Sabetayn tek varisi olarak grmt. Onu bu cemaat Lord, Senor Santo ve aynen Sabetay gibi srailin Tanrs olarak kabul ettiler. Baruhya, Tevratn 36 yasann ihtivalarn deitirdi. Sabetaycla yeni bayramlar ekledi. Bektailiin iine

195

Faruk Arslan

girerek Osman Baba adn ald. 1721 ylnda gen yata vefat etti. Trbesi ise, Karakalarn Hac yeri oldu. Osman Baba Bektai tarikatnda Dede'lik derecesine kadar ykselmi olup, mezar Bulgaristan'n Khaskovo kynnn gney batsnda bulunuyor. Osman Babaya bal kalan Karakalara, onun lmnden sonra Polonyadan gelen ve Jacob Frankn Akenaz kkenli mridleri olan Lehliler de katldlar. Karakalara Onyollu denmesinin bir sebebi de Osman Babann, HristiyanMusevi-slam-Bektai-Sufi-Kabalistik bir inan sistemi yaratmasyd. Onyollu-Konyosos ismi daha sonralar treyerek, Kalyoncu-Koyuncu oldu. Osman Babann soyundan gelenlerin bir ksm, zmen soyismini aldlar. Osmanl'nn nl maliyecisi Cavit Bey de bu soydan geliyordu. Ona inananlar gnmzde gruplar halinde stanbul, zmir, Bursa, Tarsus, Antalya, Tekirda, Manisa, Denizli, Uak, Aydn ve Eskiehir'de yaamaktadrlar. Krt Yahudileri'de bu grupla evlenmektedirler. Efendi yazar Soner Yaln'n 600 sayfalk kitabnda, 'Gizli dinli babakanlar, bakanlar, brokratlar, iadamlar, medya mensuplar, askerler resm-i geit yapyorlar... 400 yl kadar nce Biz mslman olduk yalann kvran Sabetay Zvi ve yaknlarnn 200 kadar aileden ibaret olduu biliniyor; bu sre ierisinde mthi retken bir hayat geirmi olmallar... Hep birbirleriyle evlenme zorunluunu dnrseniz, karmza kan kadronun kalabalkl gerekten artc... Evliyazadeler, Uakizadeler, Yemiizadeler Sabetayc olunca, onlarla akrabalk ba bulunan herkes, Sabetayc Sabetayc olmayanla evlenmez diye bir kural da olduu iin, ayn kategoriye giriyor nk... Yaln Kk, bu
196

Faruk Arslan

kural, braniler Mslmanla evlenmez biiminde yumuatyor... zmir deyip gemeyin; lkemizin nemli pek ok ahsiyeti orayla bir biimde irtibatl... Selanikte kurulan ttihat ve Terakki liderlerinin neredeyse tm, Talat Paadan balayarak, gizli dinli imi zaten, iin iine zmir de girince ember geniliyor... Efendi kitabnn merkezindeki ailelere damat girenler, bata Atatrk ve Menderes olmak zere, Cumhuriyet tarihimizin en nemli isimleri... smet nnnn ei Mevhibe Hanm da zmirli; Yaln Kk ocuklarn Sabetayc olarak yetitirdi diyor onun iin... Soner Yalnn kitabnda, Rahan Ecevitin babas Namk Zeki Araln da ad geiyor... Celal Bayar ise Yahudi okulu mezunu... ( Kvan 2004). htida meselesi Osmanl imparatorluu dneminde hep olagelen bir eydir. Pek ok Yahudi mslman olduu gibi Polonyals, Rum'u, Macar', Srp' da hatta tek tk de olsa Fransz muhtedilerin varln biliyoruz, bu kiiler arasnda paa, sadrazam ve vezir olanlarn says hi az deil. te yandan muhtedilerin mslmanl da tartma konusu edilmemitir. Bugn bile Trkiye'de en ok okunan Kur'an meallerinden birisi, Yahudi kkenli mslman bir alim olan Muhammed Esed'in mealidir. Mevlevi dedelerinden Esad Dede, Mslman-Trk camiasnda itibarl yerleri olan Mehmet Akif ve Tahir'l Mevlevi bata olmak zere pek ok isme hocalk etmitir. Bu nedenle Esad Dede Avdeti olmasna ramen hayrla yad edilen bir alimdir. Elbette bu gibi ahsiyetlerin konumunu, Soner Yaln'n Tempo dergisine verdii syleide olduu gibi, "Sabetayclar slama da szd" st balyla verilmesi doru deildir. Bu sakat bir bak asdr.
197

Faruk Arslan

"Szma" kelimesi Trkiye Komnist Partisi literatrnde de partiye szan polis ajanlar veya ajan provokatrler iin kullanlan, kt niyetlilii ifade eden bir kavramdr. Bu kavram insanlarn inanlarn ve niyetlerini sorgulamaya ynelik olarak kullanmak arlktr. Gerekten de Avdetilerden mslman camiada hayrla yadedilenlerin says ok fazladr, bunu bir 'szma' olarak deil bir 'katlma' olarak anlamak gerekir. Yukarda da belirttiimiz gibi Osmanl dini evrelerinde ilimde derinleen kiiler, kkenlerine baklmakszn batac edilmilerdir. Osmanl dneminde Avdeti kkenli pek ok insan, Avdeti kkenli olmayan binlerce insan gibi, kendilerine en yakn bulduklar tasavvufi yaplara mensup olmulardr. Bu balamda Bektailik, Mevlevilik, baz Kadiri, Rufai, Rfai, Celveti gibi dier tarikatlere kyasla daha serbest, daha geni, daha hogrl olduu dnlen tarikatler, Avdeti mslmanlarn ilgi gsterdii tasavvuf gruplar ierisinde yer almlardr. Bunun bir szma olduunu iddia etmek iin yorumdan ok gl kantlara ihtiya var. Dier taraftan Avdetiler iinde, kltrel ve etnik kodlara sahip olmak dnda eski inanlarn u ya da bu ekilde yaayanlar varsa bile, bu tartlmas yahut itham edilmesi gereken bir ey deil, hogryle karlanmas gereken bir eydir. (Muradolu, 2007). Devletde bunlar olup biterken Anadolu halk, bu tartmalardan habersiz veya ilgisiz yaamtr. Ben daha ocukken orum'da ok yakn bir arkadam bana gelip kendisinin Alevi olduunu sylediinde, ben ne farkeder ki? demitim. ok armt. Belli ki, kendisine retilenler benim iin gya farkedecei ynndeydi. Bu memlekette, ok ilgintir, Trk Snnilere Alevileri
198

Faruk Arslan

sorduunuzda bir dmanlk ya da bir art niyetli sz duymazsnz. Laf edenler de zaten kendini din koruyucusu zanneden birka kendini bilmezdir. Ayn soruyu Alevilere sorarsanz, Snnilerin kendilerine dman olduklarn sanrlar ve daima uzak durmaya alrlar. Snnilerce kesinlikle byle bir ey yok iken, Alevilerce neden byle bir his olduunu uzun yllar anlayamadm. Bunun sebebi, Sabetayc Yahudiler, daha dorusu mason Bektailerdi. Alevilerin iine 19.-20. yzyldan itibaren szm ve maddi zenginliklerinden dolay ykselmeyi baararak, esas ve gerek Alevi ailelere szlerini geirmi, ve bu andan itibaren Alevilerin gvenini kazanarak onlarn temel dnce retilerini deitirmilerdi. Kutsal Dedelik nvann dahi alarak ve bazlar da kendi gelitirdikleri gelenekler ve Alevilik tarihi kitaplar yazarak Alevi insanlarn doutan itibaren, Sabetayc mahsl bu doktrinlerle beyinlerini ykamlard. Sabatayclar, Aleviliin Sar Keeli Trkmenleri, Kayalar Bektaileri, Ali Kolular ve Babailer (Otman Baba) kollarna girdiler. zellikle Sar Keeli ve Kayalar Bektailer Kolu, Yunanistan'n Selanik iline bal Vardar nehri yaknnda bulunan Gevgeli ilesi, Nutya, Kara Sinanl, Alaklar, Vodina, Kilkis , Mayada, Poroy kylerinden mbadele ile g ettirilmilerle doluydu. Bu toplum, Tekirda iline bal arky ilesinin, Umak dere, Gazi ky, Hasky, Kirazl, inarl, Yukar ve Aa Kalam, Mrefte, delibalar kylerine yerlemiti. Bir ksm ise, stanbul, Bursa, zmir, Balkesir, anakkale, Edirne ve Krklareli'ne yerletiler.

199

Faruk Arslan

Kayalar Bektaileri ise, Babagn koluna bal olan guruplar iinde yer ald. Gnmzde; Krklareli, Kean, Tekirda ve Manisada toplu halde mahalleler kurdular. Bu toplum mensuplarnn tm Bektai kkenli Yunanistan'n Kayalar kasabas ve evre kylerindendir. zellikle bu iki kol Sabetayclarla ayn zellikler tayordu. Bu yllarda Sivasa hkmet greviyle gelen Man soy isimliler Sabetaycyd Bektai Aleviydi. Blblderesi Mezarl sadece Sabetayc Mezarl deildir. Mezarln aa kesimlerinde Aleviler de yatyor. Bu zatlar Alevilie girmi Sabetayclardr. Bunlar hangi guruplarn mensuplardrlar? Rahmetli Bedri Noyan neden Sabetayclar iinde gsterilir? Halifebaba Turgut Kocann Mason, Bektai ve Melami ttihat Terakki yeleri isimli listesinde (Toplumsal Tarih, Ocak 2002, s.16) Bektailerde iki rgpl dikkati ekiyor. eyhulislam rgpl Hayri ve Mustafa Hayri rgpl. eyhlislam da nasl Bektai oluyor derseniz, oluyor ite Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisinin 1832. Sayfasnda bir fotoraf yer var; fotorafta ttihat ve Terakkinin ilk Merkez-i Umumi yeleri var. Bu yelerden birisi de Hayri (rgpl) diye belirtilmi. Hayri Efendi, ttihat ve Terakkinin Selanik ubesi kurucusu ayn zamanda. Larousseun Hayri Efendi rgpl maddesinde, Hayri Efendinin Hukuk Fakltesi mezunu ve 1908 sonras milltevekili seildiini, srasyla Evkaf Nazr, Adliye Nazr ve reya Devlet Reislii yaptn, 1914te de eyhlislamla getirildiini, Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana katldnda ilan edilen "Cihad Ekber"in da eyhlislaml dnemine denk geldiini
200

Faruk Arslan

sylyor. Ermeni Krm sulusu olarak Maltaya srlm. Turgut Koca, ttihatlardan iki Bektai rgpl yazm. lhami Soysal, Masonlar ve Masonluk isimli eserinde yle yazm : "Cumhuriyet dnemi Babakanlarndan da mason olanlarn says sanldnndan ok daha fazladr. Sleyman Demirele gelinceye kadar Rauf Orbay, Ali Fethi Okyar, Hasan Saka, Dr. Refik Saydam, Suat Hayri rgpl ve Naim Talu da mason babakanlardr." (s.416) lhami Soysal, yle devam ediyor : " Belkemiini 1965 seimlerini kazanacak olan APlierin oluturduu hkmette Babakan Suat Hayri rgpl masonluu babas Evkaf Nazr Hayri Efendiden tevars etmitir. Babakan Yardmcs olan o srada Meclis dnda bulunan AP Genel Bakan Sleyman Demirel masondur.(s.425) Suat Hayri rgpl, 1903 am doumlu. Galatasaray Lisesi mezunu, ticaret yargl yaparken milltevekili seilmi. kinci Saraolu Hkmetinde Gmrk ve Tekel Bakanl yapm. Kahve yolsuzluuna kart iin Yce Divanda yarglanm. TBMM Bakanl da yaptktan sonra nemli lkelerde (Almanya, ngiltere, ABD) bykelilik yapm. 1961de Kayseriden bamsz senatr sonra da Senato Bakan olmu. 1963te de AP, CMKP (MHPnin temeli olan parti) ve YTPnin oluturduu koalisyonda bamsz olarak Babakan olmu. "Tanr" yr ya kulum dedii iin bundan sonra da Cumhurbakannca kontenjan senatr olmu. (Larousse) Suat Hayri rgpl Babakan iken Ticaret Bakan da Turan Kapanldr. Yesevizadeden Turan Kapanlnn Selanik doumlu, lhami Soysaldan da mason olduunu

201

Faruk Arslan

reniyoruz. Bu hkmetin mason bakanlar elbette sadece bu isimler deil. u satrlar John Freely'nin Kayp Mesih adl kitabndan: "(Sabatay) O srada orada bulunan ve kendisine kar olduklar bilinen bahahamla beraberindeki haham, Kutsal Kitap'ta sz geen "eti yenmeyen pis hayvanlara", (...) Benveniste'yi bir deveye, dier haham da srasyla bir yaban tavanna, domuza ve tavana benzetmitir." Bildiiniz ve yukardaki pasajlarda grld gibi museviler domuz eti yemezler. slm'da da domuz murdar bir hayvandr ve eti haramdr. Ancak tavanla ilgili bir yasak yoktur. Byle bir yasaa alevilerde tesadf edilir. Alevilerin tavan eti yememeleri hangi sebeptendir, dorusu tam bilmiyorum. Onlardaki bu uygulamada yahudilerin, dolaysiyle sabatayclarn tesiri var mdr, yoksa bu bir rastlantdan m ibarettir, sadece merak ediyorum. "Sabetay mektubunu her zamanki gsterili szleriyle bitiriyordu: "Baba'nn katna ykseltilmi adam, Kutsal Aslan, Kutsal Geyik, srail'in ve Yahuda'nn Tanrs'nn Kutsanm olan Sabetay Mehmet Sevi byle buyurdu." Bu satrlar da ayn kitaptan. Demek ki Yahudilikte aslan ve geyik, ama ikisi bir arada kutsal saylyor. Zaten Zwi(Sevi) geyik demek. Aslan ayn zamanda Yerualayim'in (Kuds) de sembol. Aslann her kltrde ve bu arada Trklerde de bir yeri var. Trklerin tarihinde pek ok Arslan ismi tayan ahsiyet mevcut. Kuvveti ve heybeti sebebiyle insanlarmz onu severler. Mslmanlkta ise ne aslana ne baka bir hayvana kudsiyet izafe edilmez. Evet Hz. Ali iin "Allah'n Aslan" tanmlamas yaplr, o kadar. Ancak iilerde,
202

Faruk Arslan

Alevi ve Bektailerde Hz. Ali'yi temsilen aslan figurlar kullanlr. Bektailer ise Hac Bekta'n hayli resimlerinde bir kucanda aslan teki yannda geyii tasvir ederler. Her ne kadar Trklerde hep kurtla kuzu karlatrmas yaplarak misal getirilse de, bu motif avcyla kurban dostane bir ekilde yanyana getirmek felsefesi olarak anlalabilir. imdi akla gelen soru u; Gemite Bektai Tarikat iinde yer alm Sabatayclar kutsal aslanla, kutsal geyii bu inan sistemine tamlar mdr? Bunlar tesadfi benzerlikler mi? Bu sorular soran uzun zamandr Sabataycln reklamn Gkyz ve Sandalc kod adlaryla yapan Sabatayc Tayfun Er. Gerek ismini ilk defa burada okuyorsunuz. Dnmeler, Sabatay Sevi zamanndan beri Balkanlarda, Edirnede, stanbul ve zmirde baz Bektai, Mevlevi, Melaimi, Halveti ve hatta baz Naki tarikatlarna sirayet etmiler. Onlarn bugnk eitleri adetlerinin mimar olmulardr. Mesela; Bektailikteki mum snd olay, Mevlevideki eitli inan ve adetler gibi. Cumhuriyetten sonra da genelde tarikat, tekkeler, zaviyeler yasakland halde bu tarikata dokunulmamtr. Ve baz tarikat eyhlerine de dokunulmamtr. Bu tr sirayetler onlar bu toplum iinde ok iyi kamufle etmi toplum onlar pek fark edememitir. Onlar kendilerinden sanmlardr. Mesela, u anda Ankarada Bektai tarikatnn iki nemli dede-babas dnmedir. Mevlevi tarikat eyhi dnmedir. (Er, 2003). Sabatayclar, tarihi sre iinde bunlar gruba ayrlrlar. Kapaniler, Karakalar, Yakubiler. Daha ok Selanik, zmir, Edirne ve stanbulda younlamlardr. 1900li yllarda Selanikin nfusu 150 bin civarndadr. Bunun 60 bini yahudi kimlikli 20 bini dnme olmak zere 80 bini

203

Faruk Arslan

yahudidir. Bugn Trkiyede takriben 200 bin dnme 100 bin yahudi aznlk kimlikli olmak zere 300 bin civarnda yahudi vardr. Selanikin, Osmanlnn ykl ve Trkiye Devletinin kuruluunda byk rol olmutur. Osmanlnn yklmas iin alan Jn Trkler ve ttihat terakki Partisi, eitli mason lojalar, Abdulhamid IIyi 1908de grevden indiren Hareket Ordusu Selanikte kurulmutur. Ayrca Jn Trklerin liderlerinin hemen hemen tamam ttihat Terakki Partisinin liderlerinin nemli bir kesimi dnmedir. Pek ou mason Bektaidir. Sabetayclar en ok Bektailik iinde daha sonra da Hurufilik, Mevlevilik, Melamilik iinde grlyor. Hatta Nakibendi Sabetayclar da vardr. slam mistisizmi ile Yahudi mistisizmi bu tarikatlarda buluuyor. Sabetaycla en yakn reti Hurufiliktir. Bektai denilen tarikat mensuplar, Hac Bekta- Veliye bal olarak Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal teekkl olan Ahilik tekilatna byk yardm ve hizmetlerde bulundular. Fakat, Bektai denilen bu tarikatn hak yolda olan mensuplar zamanla azald. Tekkelere, kendilerini Bektai gsteren Fadlullah- Hurufinin bozuk fikirleri yayld. Bir mddet sonra da hakiki Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi fikirleri ald. Bugn Bektai denince iki eit insan anlalr: Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac Bekta- Velinin gsterdii hak yolda giden temiz Mslmanlardr. kincisi sahte, yalanc bektailerdir. Bunlar bozuk yolda olan hurufiler olup batla ismi ile anlrlar. Bektailiin iine szp, adeta istila eden Hurufilik nedir, ilerideki blmde bunun zerinde duracaz.

204

Faruk Arslan

Aadaki belge Sabataycln reklamn yapan web sayfalarnda dolayor. Doruluundan kuku duysamda Yahudi Bektaileri deifre ettii iin yer veriyorum: BR BELGE: "PROCURATOR AMPLUS"- MTYAZLI DAREC Belgenin asl Franszca. Sarah Aliye Rana tarafndan elde edilen bu belge talya'da Vino Ponti'nin zel ktphanesinde 268 no. ile bulunmaktadr. PROCURATOR AMPLUS CASTELLUM DuoEt Vgnt Excellence, La rgion du Castellum-Aegis Centrum, comprenant le prfecture de Smyrne et une partie du prefecture de Magnsie, est habite par une population de plus de 10.000 Juif-Bakhtasis auxquels il faut ajouter 3.000 JuifBakhtashis du prfecture de Palo-Castro. Ils y ont migr depuis 1910; ils attendent anxieusement la libration de leur Patrie pour regagner leurs foyers.Le gouvernement de Kemal Pacha, aprs entente apocryphe avec Thalamus, a accord 15 siges aux Juif-Bakhtasis dans l'Assembl National.Les Juif-Bakhtasis ont t convertis l'Islamisme, il y a environ 150 ans: ils gardent encore les pratiques juives, ils conservent le Torah et les livres de prire comme de prcieuses reliques et ils parlent entre eux la langue juive.Les ayant pris sous ma protection sur la demande, on aurait pu supposer que c'etait un but de proslytisme que j'avais accd cette demande.L'Excellence Bozkurt Beg m'adressa une lettre pour me confier le pouvoir:'C'est des Juifs nous avons
205

Faruk Arslan

pris cette contre, c'est eux que nous la remettons aujourd'hui. Nous allons vous livrer aussi les synagogues que nous avons transformes en mosques, transformezles de nouveau en synagogues, si vous les croyez bon'Mais dans un esprit d'apaisement des passions j'ai cru bon de ne pas y toucher, de les valuer aprs.Par ordre du gouvernement Turc, aucune mesure concernant la population Juif-Bakhtasis n'a t prise par les autorits sans que je sois consult. Lorsque la bureaucratie Turc s'est dsagrge en Musulmans, ils ont continu reconnaitre mon autorit et montrer leur confiance l'lment Juif-Bakhtasi.Ils m'ont instamment pri de faire partie du Grand Autorit de sauver la rgion des excs Musulmans.En meme temps l'Excellence le chef d'EtatMajeur m'crivit une lettre me demandant d'organiser un rgiment des Juif-Bakhtasis, reconnaissant par la- meme l'influence et l'importance de l'lment Juif-Bakhtasi de la rgion. Les officiers et les autorits lgales continuent de nous tmoigner la confiance la plus absolue.Les JuifBakhtasis se sont montrs dignes de cette confiance; ils ont pu assurer la vie et les biens des officiers et des autorits lgales. Malgr le trouble des consciences et les difficults exceptionels qui se sont prsentes, il n'y eut aucune perturbation.Ces faits dmontrent que le gouvernement de l'Excellence Moustapha Kemal Ataturk a reconnu que les Juif-Bakhtasis taient leurs seuls succeurs et les seuls capables de gouverner le pays, une fois l'idologie musulmane abolie. En tout cas il a reconnu l'influence prpondrante de l'lment JuifBakhtasi.Dans les circonstances les plus difficiles, les Juif-Bakhtasis ont pu assurer un ordre parfait. Avec mes

206

Faruk Arslan

remerciements anticips, veuillez agrer, Excellence, l'assurance de ma parfaite considration. Farhi Gollanzo PROCURATORS myrne, le 16 Mars 1937 Trke evirisi MTYAZLI DAREC 22 No.lu KALE Hazretleri zmir vilayetiyle, Manisa vilyetinin bir ksmn ihtiva eden Kale-Merkez Ege blgesinde 10.000'den fazla Yahudi-Bektai nfusu ikmet etmektedir ve bunlara Paleo-Castro (Balkesir) vilyetindeki 3.000 YahudBektai'yi de ilve etmek lzum eder. (Onlar) Oraya 1910 ylndan itibaren hicret ettiler; Vatanlarnn hrriyete kavumasn ve ocaklarna (ortamlarna) geri dnmeyi sknt iinde bekliyorlar. Oda ile (varlan) haf (gizli) mutabakattan sonra Kemal Paa idaresi YahudiBektailer'e Milli Meclis'te 15 adet sandalye (koltuk) tahsis etti.Yahudi-Bektailer yaklak 150 yl evvel slm'a ihtida ettiler: Yahudi pratiklerini hl muhafaza ediyorlar, Torah' ve dua kitablarn deerli kalntlar gibi koruyorlar ve aralarnda bran lisanyla konuuyorlar.Taleb zerine onlar himyeme almam suretiyle, bu talebe itirak etmi olmam bir dnmelik gayesi olarak kabul edilebilirdi. Bozkurt Bey hazretleri iktidar (salhiyyeti) bana emanet (ettiini gsteren) bir mektub gnderdi:'Biz bu emaneti Yahudiler'den aldk,

207

Faruk Arslan

bugn onu yerine iade ediyoruz (onlara geri veriyoruz). Camilere evirdiimiz sinagoglar da size vereceiz, eer iyi olacana inanyorsanz onlar yeniden sinagoglara evirin. 'Fakat ihtiraslarn arl (basks) esprisi dahilinde, onlara dokunmamann, daha sonra deerlendirmenin iyi olacana inandm.Trk hkmetinin tlimat gerei, benim deerlendirmem (tavsiyem) olmakszn, yetkililer tarafndan YahudiBektai toplumunu alkadar eden hibir l ortaya konmad (karar alnmad).Trk brokrasisi Mslmanlar'la mutabk olmad zaman (olmad mddete), benim yetkimi tanmaya ve Yahudi-Bektai unsuruna itimad etmeye devam ettiler.Benden mtemadiyen, blgeyi Mslman artklarndan kurtarmak iin Byk Otorite'nin bir paras olmay rica ettiler.Ayn zamanda genelkurmay bakan hazretleri, blgedeki Yahudi-Bektai unsurunun ehemmiyetini ve tesirini tanyan (ona minnet duyan) ve benden bir Yahudi-Bektai (sistemli) birliini organize etmemi taleb eden bir mektub yazd.Yahudi-Bektailer bu itimaddan gurur duydular; Kanun yetkililerin ve subaylarn iyiliini (huzurunu) ve hayatn garanti edebildiler. Sergilenen uur bulanklklarna ve istisnai zorluklara ramen hibir karmaa olmad. Bu olup bitenler gsteriyor ki, Mustafa Kemal Atatrk hazretleri, bir kere Mslmanlk ideolojisi bitip tkenmeye grsn, Yahud-Bektailer'in kendilerinin tek halefi olduklarn ve lkeyi idare etmeye kabiliyetli yegne (toplum) olduklarn grd (bildi, farketti). Her hl-u krda, Yahud-Bekta unsurunun ar (clib-i dikkat) tesirini grd (bildi, tand).En zor artlarda, Yahud-Bektailer mkemmel bir nizam kesinletirebildiler. Hazretleri, mkemmel niyetimin

208

Faruk Arslan

kat'iyetini ncelikli teekkrlerimle beraber (ltfen) kabul buyurunuz. Farhi Gollanzo IDARECI zmir, 16 Mart 1937 Yahudi Bektai unsurlarn varln gsteren, http://www.sabetay.50g.com adl web sayfasndan aldm bu belgede tercman u notu dm: 1- 1. paragrafta geen 'vatan'dan kast 'Arz- Mev'ud'dur. 2- Oda (Thalamus), KALE'nin idari kadrosudur. 3- Bu mektubda, kaleme alann hitab ettiinin kim olduu belli deil fakat muhtemelen Dnya Siyonizm Kongresi'ne veya onun birimlerinden birine hitab ediliyor. 4- ok deerli bir belge olduuna bhe yok. 5- Vino Ponti ktbhanesi Vatikan iindedir. 6- Kale'den kast gizli bir tekilttr, daha st tekiltlara Kule denir ve merkezidir. 7- Gollanzo ailesinin bir kolu Almanya dier kolu spanya mahreli olub katksz Yahudidir 8- 'Procurator' kelimesi Latince olub ayn zamanda 'ajan' mnsna da gelmektedir. imdi sra asl vurgulamak istediimiz Mason Bektai derin devletini irdeleyebiliriz.

209

Faruk Arslan

Onuncu Blm MASON BEKTA DERN DEVLET

Yazar Reha amurolu, Bektailiin son dnemlerine doru blndn savunuyor. Havas ve avam gibi iki ayrmn ktn belirten amurolu u grte: O zamandan bu yana bir yere evrildiini sylemek zordur. Avami kesim ve Havas ayrm kmtr daha ok ortaya. Avamiler otantik olduunu dndkleri Bektailii srdrrken Havas arasnda masonik eilimler reva bulmutur. Maalesef; Alevilik, Bektailik ve Mevlevilik gibi merep ve mezheplerde, masonlarn klf ve din dmanlarnn karargh yaplmaya alet edilmitir. zellikle XVII. yzyln sonlarndan balayarak serkelii, yamacl, yol kesicilii ve ekiyl Osmanl mparatorluu'nun bana byk gileler am olan Yenieri Oca'nn lvedilmesi daha XVIII. yzyln ilk eyreinde dnlmse de bunu 15 Haziran 1826'daki diryetli operasyonuyla baaran Sultan II. Mahmud olmutur. Vak'a-i Hayriyye (Hayrl Olay) diye anlmakta olan bu operasyonda yalnzca stanbul'da bir gnde 10.000 ve bunu izleyen iki ay zarfnda da tarada bir o kadar yenieri ortadan kaldrlmtr. Yenieriler Hac Bekt- Vel'yi ocaklarnn pri ve mnev efendisi olarak saydklarndan her yeneri ocanda bir Bekt Babas bulunurdu. Pdih, Bektler'in yenierilerin serkeliklerini nleyecek yerde
210

Faruk Arslan

onlar kkrttklarn da eitli veslelerle tesbit ettirdiinden 8 Temmuz 1826 gn btn Bekt tekkelerinin kapatlp bunlarn baka tarkatlara (ve zellikle de Naklie) tahsisine ve Bektler'den de sulu bulunanlarn damna ve dierlerinin de eitli yerlere srlmesine karar verir. Bu yzden Bektler'in byk bir blm takyye uygulayarak baka tarkatlara intisb etmilerdir. Bu trihden balayarak Bektler de onlara tikad asndan yakn olan Anadolu Alevleri'nin bir blm de Osmanl Hnedn'na kar, tpk Mbed valyeleri'nin Fransa Hnedn'na besledikleri gibi, bir hn ve kin beslemee balamlardr. Hn ve kinin Sultan Abdlaziz'in ehdetinde de rol oynam olduuna dair trihilerimiz tarafndan iddialar ileri srlmtr. Bunlarn ispat edilebilmi iddialar olmamasna ramen, bu me'um hdisenin hazrlayclar ve ba aktrleri olarak ithm edilenlerin hem Bekt ve hem de (mesel Mithat Paa gibilerinin) mason olmalar acab yalnzca bir tesdf mdr? XIX. yzyln sonlarna doru Mekteb-i Tbbye'de Sultan II. Abdlhamid'in idresinden rahatszlk duyan mteriz bir grup renci 1889 ylnda, ad bir takm deiiklikler geirdikten sonra 1908 ylnda ttihad Ve Terakk Cemiyeti'nde karar klacak olan ttihad- Osmn Cemiyeti'ni kurmu; ve ayn yl iinde Fransa'da yaamakta olan ve Jn Trkler diye tannan ve Pdih'a kar olan bir grupla temasa gemiti. Jn Trkler'in hemen hepsinin Fransz Dileri Bakanl tarafndan paraca desteklendii ve Fransz Mason Localar'nda tekrs edilmi, Fransz htilli'nin hayrn

211

Faruk Arslan

kimseler olduklar bugn delilleriyle ortaya karlm bulunmaktadr. Masonluk ngiltere, Belika, Hollanda, Danimarka, Norve ve sve krallarnn zten mason olmalar hasebiyle orada ihtillci uygulama bulamayacan bildiinden Jn Trkleri kendisi iin nmet bilip onlara Osmanl'y ykmak zere gerekli destei sevinle salamtr. Bu bakmdan Jn Trkler hem ttihad ve Terakk Cemiyeti ve hem de Trkiye'deki Mason Localar iin verimli bir fidelik grevi if etmilerdir. Sultan II. Abdlhamid'in affyla Trkiye'ye dndkleri zaman Jn Trklerin, Osmanl Hnedn'na kar duyduklar hn ve kin bakmndan aralarnda hemen bir sempatinin olutuu bir topluluk ise Bektler olmutur. Bektlerin nde gelenleri zten 1867 ylndan balayarak Msrl Prens Mustafa Fzl Paa syesinde Mason Localar'nda tekrs edilip mason olmu bulunmaktaydlar. Bu arada air Nmk Keml'in, Talt Paa'nn ve eyhlislm Ms Kzm'n da hem mason ve hem de Bekt olmalar ibretle kaydedilmesi gereken bir husustur. Cumhriyet'in kuruluunu izleyen yllarda, Hilfet'in ilgsnda ve ayrca harf, takvim, apka inklblarnda, eznn ve Kur'n'n Trke tilvet edilmesi uygulamalarnda ve dierlerinde Trkiye'den ykselmi olan gizli-kapakl ya da ikr itirazlar arasnda tek bir Bekt ya da Alev yer almam olduu gibi Fransz htilli'nin akabinde kurulmu olan ihtill mahkemelerinin hukuk, usl ve uslb bakmnan birer kopyas olduu izlenimini veren stikll Mahkemeleri esnsnda da mahkm olan Bekt ya da Alevye rastlanmamaktadr.

212

Faruk Arslan

Sultan II. Mahmud'dan sonra sessiz kalan Bektailer, 19. Yzyl Osmanl tarihinde byk seyri olan Jn Trk Hareketi'nde byk rol oynad. Hac Bekta'tan sonra kimlik deitiren ve hayli karan Bektailik'te az ok tasavvuf, byk miktarda Hurufilik, Babailik, Batnilik, hulul ve tenasuh, Caferilik, iilik, mamilik, amanilik, Lamalk gibi eski ve yeni birok unsurlar vardr. Bu yzden iinden klmaz bir ekil almtr. Sultan II. Mahmud'un yenierilikle birlikte Bektailie de byk bir darbe vurmasndan sonra bir mddet sessiz kalan Bektailer, daha sonra baz siyasi faaliyetlere girimilerdir. 19. Yzyl, Osmanl tarihinde byk seyri olan Jn Trkler hareketinde Bektai dervilerinin rol olduunu, Ernest Ramsaur 'The Bektashi Dervishes and the Young Turks' (Moslem World dergisi 1942) makalesinde incelemi ve ilgin neticelere varmtr. Bektailer'in Masonlar'la da ilikileri olmutur. nemine binaen Ernest Ramsaur'un makalesinin bir blmn aaya alyoruz: 'Richard Davey, 1897'de bu tarikatn Fransz mason localar ile ilikisi olduunun sylendiini duyduunu yazar. 1867'lerde baz Mslman arkadalarnn Avrupa'ya gittiklerinde mason localarna girdiklerini yazan Brown, Bektailer konusunda unlar sylemektedir: Bektai tarikatndan dervilerin kendilerini mason gibi grmelerini ve onlarla karde olduklarn iddia etmelerini garipsedim. Masonluun Trke karl Farmason'dur ve (dindar Trkler arasnda) birine hakaret etmek iin kullanlr. Fakat Bektai kelimesi iin de ayn ey sz konusudur. Zira Bektailer, benim anlayamadm bir sebepten tr Mslmanlar, hatta dier dervi tarikatlar
213

Faruk Arslan

arasnda bile saygn bir yere sahip deildirler.' Ayn ekilde dier bir yazar da, Bektailer konusunda yle der: 'Onlar 18. ve 19. Yzyl balarnda yenierilerle birlikte Osmanl slahat hareketlerinde masonlarn Avrupa'daki slahat hareketlerinde oynadklarna benzer. Voltaire'in taraftarlarndan Fazl Bey'in yeniden dzenledii bu tarikat, 100 yl kadar bir sre Gen Trk Hareketi'nin tekilat olarak kald. Faaliyetleri, baka maksatlar iinde felsefi, edebi, ilmi ve siyasi idi. Richard Davey de bazen Fazl Bey, bazen zzettin Bey olarak sz ettii tarikata mensup birinin Voltaire'in etkisinde kaldndan sz eder ve 'stanbul'a dndnde, zaten gizli bir cemiyet niteliinde olan tarikata, zamanla byk etki yapacak baz felsefi ve zgr dnce ile ilgili grler getirmiti' der. u halde denilebilir ki, Trkiye'deki Bektailer, milliyetilik duygusuna, bir yere kadar da olsa sahiptiler ve eitli davalar peinde koan kimseleri evrelerinde toplayacak kadar liberal grlydler. Kadnlara bile tarikat iinde eit haklar tannmt. Tarikat mensuplarnn halifelik konusunda iiler'in imamlk ilkesine daha yakn olmalar dolaysyla, Osmanl padiahlarnn halifelikle ilgili iddialarn olumlu karlamamalar, Bektailer'in Jn Trk Hareketi'ni desteklemeleri iin bir dier sebep olarak gsterilebilir. Birge, Bektailer'in Yavuz Sultan Selim'in 1514'te ah smail'e kar at sava, ii ranllar'a yaknlk duyduklarndan tr engellemeye altklarn syler. Bu sebeple Abdlhamid'in halifeliin etkinliini yeniden canlandrma konusundaki gayretleri, Bektailer'in kar bir tutum benimsemelerine nayak olmu olabilir.

214

Faruk Arslan

1931'de, Trkiye Cumhuriyeti iindeki btn dervi tarikatlarnn kaldrlmasndan alt yl sonra, kendisi de Bektai olan Ziya Bey, Bektailik zerine bir seri yaz yaynlamt. Vard netice, Cumhuriyet'in Bektai tarikatnn uzun sredir gerekletirmeye alt slahatlar tamamlad, dolaysyla bu tarikatn artk gereinin kalmadyd. ngrdkleri slahatlar arasnda hilafetin kaldrlmas, kadnlara eitlik tannmas ve dini taassubun azaltlmas da vard. Ancak Bektailerin her zaman diergamlkla hareket ettiini de syleyemeyiz. Hasluck, Bektailerin propaganda yaptklar lkelerde, dini stnlk kazanmak emelinde olduklarn, 1908 ihtilali sralarnda bile Arnavutluk'ta bir Bektai devleti kurmay umut ettiklerini yazar. Ayrca, 1880-1881 Arnavut Milli Hareketi srasnda Gney Arnavutluk'un bir ksmnn Yunanistan'a verilmesi ihtimali ortaya ktnda, Abdlhamid'in Bektailer'den phelendiini de sylemektedir. Hasluck, 'Bu sralarda Gney Arnavutluk halk, Abdul Bey Frasheri kumandasnda grnte Trk blgesine gelebilecek herhangi bir tehlikeyi savunmak iin ayakland. Fakat gerekte ama, Arnavutluk'un bamsz bir devlet olmasyd' diyerek konuya aklk kazandrmaktadr. Bektai tarihi uzmanlyla tannan yazar Melikoff, Namk Kemali inceledii aratrmasnda mason bektailerin klcal damarlarn gsteriyor: Suflie doru eilimleri olan Namk Kemal, bir Bektai ailede dnyaya geldi. Bektailiini, byk bir olaslkla ailesine, ana tarafndan borlu; nk, Namk Kemal, hayatnn ilk 19 yln -bylece yetime dneminiannesininbabas Abdlltif Paa'nn yannda geirdi.
215

Faruk Arslan

Abdlltif Paa, valiydi. Namk Kemal'in soylu, ama varn-younu yitirmi bir aileden olan babas Mustafa sim Bey, kaynpederine baml bir halde yayordu. Bylece, gen Namk Kemal'in eitimini ynlendiren Abdlltif Paa olmutur. Namk Kemal, ilk iir deneyimlerini bu dnemde yapt. Abdlltif Paa'nm ynetiminde Farsa ve Arapa rendi ve Osmanl tarihi ile tant. Bundan u sonuca varabiliriz: Kemal, gen yandan balayarak entelektel gelimesine damgasn vurmu olan Bektai etkisini ailesinde ana tarafna borludur. 1885'te, Namk Kemal henz 15 yandayken, Abdlltif Paa, Kars'tan sonra Sofya'ya kaymakam tyin edildi. Namk Kemal, ilk iir denemelerine ite bu Sofya'da balad. Genliinin iir defterlerinde, Klasik Iran ve Arap yazarlarnn etkisinde yazlm gazeller ve nazireler bulunuyor; bunlar arasnda, zellikle hayli ok sayda Kerbel mersiyesi, yani Kerbel ehitlerine dklen gzyalarn dile getiren iirler de var. Bu bir iir trdr ki, ran edebiyatnda pek gelimitir; ancak, Trk edebiyat da ondan geri kalm deildir; nitekim, en gzel Kerbel mersiyeleri Fuzul'nindir, onun aheserlerinden biri olan Hadikatssuada (Mutlulua Ermilerin Bahesi), haksz ve zalimce ldrlm Kerbel ehitlerine duyulan aclar dile getirir. Kerbel mersiyelerinin dnda, Namk Kemal'in iir defterlerinde, Ali akyla dolup taan msralar grlyor: rnein, ahmdr Ali; ayrca Eref Paa'nn Aleviyiz diye balayan bir gazeline nazire. Liberal, hogrrc ve herkese benimsenmi tre ve inanlar karsnda bamsz dnceleriyle tannm olan Bektai tarikat, ezilmileri desteklemesi dolaysyla, Osmanl mparatorluu'nda entelektel yaam

216

Faruk Arslan

etkilemitir; ve bu destek, iir ve mzik olarak, sanatsal biimlerde kendini gstermitir. Bu ezilmiler topluluunun, her eyden nce mistik ve dinsel bir nitelii vard; nk bu topluluk, vaktiyle Kerbel ovasnda katledilmi olan ehitlere dklen gzyalarndan domutu; ancak, daha sonralar, bu dinsel hak davas siyasal bir renk kazand ve ehitler, her trden adaletsizlik ve baskyla karlaan herkes iin bir simge haline geldi. Namk Kemal, bylece, ocukluundan balayarak, bu dncelere hazrlanmt. Avrupa'nn etkisi altnda tanmay rendii liberal, hogrrlk, eitli rk ve sosyal snflar arasnda eitlii dile getiren lkler, bylece onda yalnz uygun deil, ayn zamanda daha nceden iyice hazrlanm bir zemin buldu. te yandan, Bektailer, 1826'dan beri gizlilie itildikleri iin, Masonlar nezdinde bir destek buldular. Masonlarla ayn lky paylayorlard: Yani liberalizm, hogrrlk, herkese benimsenmi tre ve inanlar karsnda bamszlk (non-conformisme) ve ruhbana kar olu. Bektai tarikat, teki Trk tarikatlar iinde, halka en yakn olanyd; nk, mensuplarnn byk ounluu, okur-yazarl olmayan halk kitlelerinden geliyordu. Ayn zamanda, btn tarikatlar iinde en fazla "Trk" olanyd; nk, trenleri srasnda yalnz Trke kullanlyordu. te yandan, pek zengin iiri, mzii ve arklaryla, kltrel yaama da katlyordu zellikle. Bektai edebiyat, halk edebiyatnn nemli bir daln oluturur ve bu yanyla da, Trk edebiyatnn yenilemesinde byk rol oynamtr, inanlarnn hak mezhep d (htrodoxe) bir nitelik tamasndan dolay kouturulup zulme

217

Faruk Arslan

urayan Bektailer, bunun da etkisiyle, temelde liberal dncelere yatkn idiler. Kentsel merkezlerin Bektai tentelerinin, bu nc dnceleri, mzikte, arkda ve iirdeki kltrel zenginliklerinden dolay, mensuplar arasnda liberal aydnlar vard; bu aydnlar, Osmanl reform hareketlerinde, Masonluun Avrupa'da aydnlklar yzylnda oynad role benzer bir rol oynadlar. Masonluk, Trkiye'de XVIII. yzyldan balayarak, Avrupa'da ortaya kndan pek az sonra biliniyordu; hareket, zellikle Mustafa Reit Paa dneminde nem kazanr. Fransa'da birok kez eli olarak grev yapm olan Mustafa Reit Paa, ingiltere'de, yakn dostu ve daha sonra Babli nezdinde eli olacak olan Lord Stratford Canning ile beraber Mason olmutu. Krm Sava sralarnda, Masonluk Trkiye'de genileyip yaygnlat, ingiliz ve Fransz localarnn arttn gryoruz, istanbul masonlar, bir Fransz locas kurmak iin, Fransa Mark- zm' (Byk Dou/Grand Orient) ile temas kurarlar; loca, bu kurulua bal olacakt. Bylece, 1858'de Boazii 'Yldz doar; arkasndan da, 23 Mart 1863'te Dou Birlii. 1865'te bu loca, kaplarn Mslmanlara da aar ve Trke toplantlar yapar. yeleri arasnda, siyasal ve dinsel birinci derecede ahsiyetler gryoruz; sekin Osmanl aydnlar, bu locada alabildiine temsil edilmektedir. Bektailerin Masonlukla yaknlk kurmalar da -bir olaslkla- bu sralardadr; ancak, bu konuda eilim, bu tarihten ok daha nce, kukusuz 1839'da Tanzimat'n ilanndan sonra balam grnyor; ya da bu eilim belki- daha da nce, Bektailer kouturulup zulme uradklar ve kendilerine kaplarn aacak bir ocak bekledikleri gnlerde balamtr. yeleri, entelektel ve

218

Faruk Arslan

liberal sekinler arasndan gelen Bektailik, Osmanl mparatorluu'nda, vaktiyle Masonluun XVIII. yzylda Avrupa'da oynad role benzer bir rol oynamtr. Ancak, burada szkonusu olan Bektailer, doaldr ki, kentlerdeki Bektailer olup, kylerde Alev adyla anlan Bektailer deildir. Her iki grup arasnda, gitgide derinleecek ve kayna da sosyal olan bir blnme olacaktr. 1867'den 1869'a kadar, Mslmanlarn, gitgide artan sayda Dou Birlii'ne girdiini gryoruz; o sralarda loca bakan stad Louis Amiable'dr ve Msrl Prens Mustafa Fazl Paa tarafndan da desteklenmektedir. Bir baka Msrl prens, Mustafa Fazl Paa'-nn akrabas Said Halim Paa, r-y l-i Osman adyla Osmanl locasn kurdu; bu loca, Mark- zm'a balyd. Prens Mustafa Fazl Paa, Dou Birlii'ni terkederek r-y l-i Osmani'ye girdi ve arkasndan da nemli sayda Msrl bir ye grubunu srkledi. Prens Said Halim Paa, bu locann birinci bakan oldu ve ayn locada, Mustafa Fazl Paa da nde gelen bir rol oynad. te yandan, Mustafa Fazl Paa, Namk Kemal'e pek balyd ve ona Avrupa'da bulunduu srada yardm etmiti. Bununla beraber, Namk Kemal'e, bu locada deil, I Proodos (ilerleme) adn tayan bir Yunan locasnda rastlyoruz. Bu Yunan locas, Mark- zm'n Yksek Kurulunun verdii yetki sayesinde, 28 Ocak 1868'de stanbul'da kurulmutu. Birinci bakan Ale-xandre Isnyrides oldu; ancak, 31 Aralk 1870'te bakanlk Cleanthi Scalieri'-ye geti ve onun zamanndadr ki, loca byk bir gelime iine girdi. ou Yunanl olan Hristiyanlarn yan sra, Sarayda ve devlette byk
219

Faruk Arslan

makam sahibi pek nemli Mslman ahsiyetler de gryoruz bu locada. Locann yerlemesine gz kulak olan Louis Amiable gibi, Cleanthi Scalieri de, imparatorlukta eitli milletlerin ayn at altnda kardee bir arada yaamalarndan yanayd; Dou Birlii'nde olduu gibi, toplantlara Trkeyi o da soktu. 1872 Ekim'inde, bu locada, 19'u Trk olan 68 ye bulunuyordu. Bu Trkler arasnda okuduumuz bir ad da u: "Kemal, Mehmed Namk, edebiyat." Ne var ki, 20 Ekim 1872'de, bu listeye, pek nemli bir yeni ye eklenir: Sultan Abdlmecid'in byk olu Prens Murat'tr bu ve Louis Amiable'-n evinde, alabildiine gizlilik iinde masonlua girmitir. Ayn yln 8 Aralk toplantsnda, Prens 2 ve 3'nc sembolik dereceleri ald. Ksa bir sre sonra, kardeleri Nureddin ve Kemalettin Efendiler de bu locaya kabul edildiler. Prens Murad'n, Scalieri ile dostluk ilikileri vard. ye olduu iindir ki, 1876'da, V. Murat, akl hastal gerekesiyle tahttan uzaklatrlp da II. Abdlhamit mutlakiyetini kurmaya baladnda, bu dostluk ilikisi Scalieri'nin dne yol at. Masonluk gibi liberal bir kurulua bal olmak, otoriter ve otokrat bir rejimde, hem tahttan den sultan, hem de Cleanthi Scalieri, nede her ikisiyle dostluk ilikisi olan Namk Kemal iin tehlikeli bulunuyordu. Masonlua girdii ayn yl, Prens Murat, Namk Kemal'in giriimi zerine, Midhat Paa'yla temas kurdu. Prens, bylece locadaki yeler arasnda en samimi yardmclarndan kimi insanlar buluyordu. Daha sonra,

220

Faruk Arslan

Abdlhamid, Murad', Scalieri ve onun, aralarnda Namk Kemal'in de bulunduu yakn arkadalaryla birlikte hkmete kar komplo kurmakla itham edecektir. Masonluun gtt lk, insan ve Yurtta Haklar Bildirisi'nde tanmlanand: Yani, rk ya da dini ne olursa olsun, btn insanlarn zgrl ve hukuk bakmndan eitlii. Mason localar, grnrde bu haklarn korunmasna alyor ve imparatorluun eitli milletleri arasnda anlamann srdrlmesine gayret ediyorlard. te, I Proodos'un 28 Mart 1868'de kurulu toplants tutanann bize rettii; o tutanakta yle deniyor: "Btl itikatlarla mcadele, saysal ve dinsel gr farkllklarndan doan kinlerin yattrlmas, insanlar kardeliin zlmez balaryla birletirmek; nerdiimiz ama budur." (Melikoff, 2006). Namk Kemal'in, urunda btn yaamn feda ettii zlem ve lklere ylesine uygun bir ama tayan bir harekete katlmasnda, alacak bir ey yoktur. Bununla beraber, u noktay saptamak da ilgin: Namk Kemal, masonlua hi kukusuz Avrupa'da bulunduu srada girmiti; ancak, bir Fransz locas deil, Mark- zm'a bal bir Yunan locas idi bu. Gze ilk arpan nokta da u: ngiliz masonluuna girmi Mustafa Reit Paa, Midhat Paa ya da Prens Mustafa Fazl Paa gibi nl Trk masonlarnn tersine, Namk Kemal Fransz Mark- zm'na bal bir locaya girdi. Bu bizi u varsayma gtryor: Namk Kemal, Fransa'da bulunduu srada masonlua girmi olmal.

221

Faruk Arslan

Dikkati eken bir ikinci nokta da u: Namk Kemal, stanbul'a dndkten sonra, bir Yunan locasnda yeniden gzkyor. Belki, Cleanthi Scalieri ile olan dostluk ilikileri, bunda rol oynamtr; bununla beraber, bu seim, Namk Kemal'in dncelerine uygun grnyor. Gerekten, Bat'ya olan hayranlna ve Osmanl mparatorluu'-nu modernletirmeye alanlara salad destee ramen, unun farkndayd: Bat'nn girii, imparatorluu Avrupa'ya baml bir devlet haline drecekti. lerleme ve reform arzusuna ramen, Namk Kemal, bir btn olarak Osmanl yurduna derinden derine bal idi. lks, bir modern devletti; ama bu devlet, slm gelenekleri iinde olumlu ne varsa koruyacakt; Doulu kalacakt bu devlet; Mslmanlar olduu kadar Hristiyanlar da iine alan bir Osmanl yurdu olacakt ve btn bunlardan dolay, istilac Bat'ya kar bir denge salayabilecekti. Bylece, eitiminin bir paras olan dinsel ve suf temel, Namk Kemal'in btn yaam boyunca kendini hissettirmitir. Genlik msralarnda dile getirdii ilk Bektai heyecanlan, ruhunun derinliinde, atalarnn dinine kendini hep bal yapp kmtr. Namk Kemal'in lks, Bektai geleneinin rettii hemcinsine sevgi, hogr ve gnl ycelii idi; ilerleme ve modernizm arzusuna ramen, kkenine hep bal kald o. ( Melikoff, 2006). Namk Kemalden asl ana sorun, Balkan etecilerin mason Bektailiine geiyoruz. Jn / Gen Trk- ttihat Terakki hareketine ortam yaratan Arnavutluk bir Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir Bektai toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi 1913lere ait
222

Faruk Arslan

durumu yle deerlendiriyor: Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr. Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir. (Kololu, 1991). tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur. Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze kadar getirilmesine neden olmutur. ( Hasluck, 1991). 20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard? Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar. Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini 1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit, Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon AleviBektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5 milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon, Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. ( Birge, 1991). TBMM Aksaray milletvekili Besim (Atalay) Bey 1924lerde Anadoluda yaklak 1,5 milyon AleviBektainin var olduunu yazar. Doallkla bu saylar pek
223

Faruk Arslan

salkl deildir. Bir kan oluturmak iin vermek gereini duyduk. Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik bir gizli gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki AleviBektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trkttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini Balkanlardaki Jn / Gen Trk hareketinde gryoruz. Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908 tarihli notunda; Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir. Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete kazandracana inand iin nem verdiini belirtir. nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve gce sahiptirler. Dnce olarak da yakndrlar. Bu kesimle birliktelik cemiyet iin bir kazanmdr. Resneli Niyazi Bey anlarnda bu iliki arayn yle anlatr:

224

Faruk Arslan

Hsrev Bey Grce blgesinde Melmepan Bektai tekkesi babalarndan eyh Hseyin Baba ile zel grme yaparak blgede almalar iin gerekli bir yol salamt. Baba, Cemiyeti ve amacn kutsal bilmi ve byklne inand bu yoldan ayrlmamalarn ve kendi mritlerine gerekirse bu uurda kanlarn akttrabileceini sylemiti. Bu Bektai babasnn blgede ve tm Toskallar arasnda bir byk etkisi vard. Ayrca erii koruyan ve ona yardm eden de oydu. te ben Hsrev Bey zerinde durmamn neden doru olduunu bylece kantlam oluyordum. (Niyazi, 1975). ttihat ve Terakki genellikle Bektailiin youn ve etkin olduu yrelerde rgtlenmitir. lk rgtlenmeler bilindii gibi Kstence, Mecidiye, Ruscuk, Dobruca, umnu, Filibe, Sofya, Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran, Selanik, Manastr ve Edirne gibi Rumeli ve Balkan kentleridir. Buralarda da Bektailer youn ve etkindirler. ttihat ve Terakkinin ilk rgtleni yerleri bilinli ve planl bir seimdir. rgtleniin bu corafi modelinin Bektai elerin gznne alnarak yapld muhakkak. nk, bu tr rgtlenmelerde destek ve ortam aranr. ttihat ve Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal ortamsa Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat Terakki birlikteliinin gizi burada yatar. Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir hava vardr. Her trl konuma ve tartma yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki
225

Faruk Arslan

Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik) birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur. (Niyazi, 1975). Osmanl, Anadolu corafyasnda nevnema bulmaya baladktan hemen sonra gl bir askeri sistem kurmay baarmt. Burada hemen bir parantez ap gzden karlan ve anakronik bir yanlsamayla ezeli bir sfat atfettiimiz Anadolu olgusuna ksaca deinmekte fayda gryoruz. Anadolu kavram bugnk anlamna ttihatlarn millileme ve sonrasnda hzlanan sylemin etkisiyle kavumutur. Yoksa ilk balarda Orta Asyadan gelen Trk boylar asndan Anadolunun herhangi bir yeri, yabanc ve yeni bir yerleim alandr. Ve buralar bo deil, tersine Bizansn o gnk halklarnn yaad yerlerdi. Bu nedenle, Osmanl, efsaneye bakarsak 400 adrla kurulan ve hzla byk bir devlet olmaya evrilen faal bir Trk beylii olarak kendisine devlet tekil etmek amacyla dardan ordu ve brokrat ithal etmek zorunda kalmt. Daha doru bir ifadeyle, toprak ve aile ba olmayan, sadece Padiaha tbi ve bal bir kapkulu sistemini benimsemek durumunda kalmt. Bu insanlar Anadoludan seemezdi zira o gnk Anadolu bugnk Anadolu deildi. stelik topra ve ailesi belli olan
226

Faruk Arslan

insanlar durumundayd bunlar. Bu nedenle, darya ynelmi ve devirme usulyle asker ve sivil brokrasinin temelini kurmutu. Elbette bu sistemin kurulmasnda Seluklu ve Bizans gelenekleri de referans alnmt. Osmanlnn son dneminde ise yine Selanik, Manastr, Makedonya, zmir ve stanbul meneli ounluu sabetayist ve kripto olan genler, eskinin Enderun ve Yenieri oca niteliindeki Harbiye, Tbbiye ve Mlkiyenin arlkl unsurlar olmulard. Jntrk ve ttihat hareketin bata Tbbiye olmak zere bu okullardan rgtlenmesi kukusuz rastlant deildi Osmanl sarayndaki hekimbalk kurumunun etkinlii ayrca irdelenmeye deer. zellikle tek ii insan salnn tedavisi olmas gereken Tbbiye rencilerinin carbonari hareketin merkezinde yer almalar zannediyorum ayr bir analizi hak etmektedir. Dnya tarihinin en byk komitaclar Dr. Bahaeddin akir ve Dr. Nazmn (ikinci snf komitaclar Dr. Adnan Advar, Dr. Tevfik Salam, Dr. Rza Nur, Dr. Refik Saydam vs de dnn) hekim olmalar ok ilgintir. Acaba rnein Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu, Nurettin Szen gibileri de bu izgide saylabilir mi? Dilerseniz Orhan Pamukun Cevdet Bey ve Oullarn bir de bu gzle okuyun. Carbonari-jntrk-ittihat hareket bazlarnn sand gibi 19. asrn ikinci yarsndan itibaren sisteme hakim olmu grnse de kken olarak ucu ok daha derinlerdeydi. Yukarda da denildii gibi, ithal edilen ve daha dorusu sentetik olarak oluturulan bu devlet gc gayrimslimlere dayandrldndan Rumeli eksenli bir yap kurulmu oluyordu. Sonradan devirme sisteminin zlmeye balam olmas bile sistemin klcal

227

Faruk Arslan

damarlarna kadar bu unsurlarn szm olduu gereini deitirememitir. Yine rnein bazlarnn reformist diye sunmaya alt Katip elebinin tek derdi devirme tekelinin ilanihaye korunmasn salamaktr. Sonuta, sz konusu aznlk kken sistemi hep varolagelmi grnmektedir. Konuyu biraz aalm. Yenieri Oca, bir yandan devirme ocuklarndan tekil edilirken manen Bektai derghna balanmt. Yenieriliin, doudaki Celali isyanlarnn adeta stanbul merkezli i isyan izdm niteliini almas, yenierilerin aldklar ganimet, ulufe vs.yi nemalandrmak iin Yahudi sermayesiyle kurduklar yakn iliki, Osmanl derin devletinin giderek daha da derinlemesine ve Padiah ve yakn evresine ramen kar konulmaz bir gce kavumasna yol amt. Yenierilerin, Gen Osmana defalarca tecavz ederek ldrmeleri bu bakmdan sembolik bir nem tamaktadr. Sabetay Sevinin, Aziz Mehmet olarak Saraya tanmas da ylefakat burada unu da vurgulamak lazm: Osmanldaki derin yap da yekpare deildi: Balkanl Hristiyan kkenlilerle Balkanl Yahudi (yani sabetayist arlkl) ve Seferad lar arasnda youn bir mcadele vard. zetle, yenieri-yahudi sermayesi-saray ii brokratik gruplar-devirme gelenei, sistemin temeline oturmutu. II. Mahmudun yenierilii ve Bektailii tasfiye etme giriimi esasen ksmen baarl olmutur. Sonuta, Osmanl ve Trkiye derin devletini oluturan ana g ve felsefe baka yaplanmalarla gerek yzeyde gerekse yeraltnda faaliyetlerine aksamadan devam etmitir. Bu balamda sz konusu derin yaplanma, nemli bir katky talyadaki carbonari hareketten devirmitir: rafine gizlenme, hcre tipi rgtlenme ve perdeleyici

228

Faruk Arslan

yzey rgtleri kurma bu aamada kendini gstermitir. Sabetayist arlkl kriptolarn Osmanl masonluunu kurup gelitirmeleri de perdeleyici (yar) yzey rgtleri kurmalarnn nemli rneklerinden biridir. Demografik olarak stanbul, zmir, Selanik, Makedonya, Manastr vs. kkenli insanlarn (nk sabetayistler ve kriptolar arlkl olarak buralarda yayorlard) arlkta olduu bu yaplanmann en nemli temsilcisi ttihatlardr. Bu noktada bir parantez daha aalm. Carbonariliin masonluun daha rtl ve gizli bir biimi olarak devam srerken, kendi meneinde olduu gibi bu topraklardaki politikasnn bir gerei olarak yani perdeleyici yar yzey rgtleri eklinde rgtlenmesi sonucunda Makedonya Risorta Locas kurulmutu, dikkat isterim Makedonya!. Osmanlnn Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Locasnn bakan kimdi peki: Talat Paa. Ne tuhaf, ittihatlarn (hayr, Almanc ttihatlarn!) tasfiyesinden sonra Hrriyet ve tilaf Partisinin iktidar ile birlikte Filozof Rza Tevfik Locann bakanlna gelecekti. Burada bir not daha delim. Masonluk sanld gibi tam anlamyla gizli bir yaplanma deildir. Asl gizli yaplanmalarn perdeleyici yar yzey rgt, daha dorusu derneidir. Belirtilmesi gereken nemli bir husus daha var: Bu tr gizli hareketler her zaman manevi bir nderin liderliinde yrtlmtr (rnein, Tapnak valyeleri Aziz Bernarda balydlar, annesi bir Yahudi olan Mithat Paa Yenikap Mevlevihanesi eyhi Osman Dedeye balyd). Peki bu carbonari-jntrk-ittihat rgtlenmenin o dnemdeki manevi nderleri, bilgeleri kimdi? Bunlardan biri Osman Dede idi. II. Abdulhamid bile ondan ekiniyordu. Peki ya dierleri? Parvus Efendinin

229

Faruk Arslan

konumunu ayrca tartacaz ama biz imdilik bilinen en nl ve etkili manevi lidere ksaca temas edelim: Haham Haim Naum. Hareket Ordusu, isyan bastrdktan sonra ordunun Komutan Mahmut evket Paa (hsan Doramac Paann karde damaddr) ve Hseyin Hsn Paa (Gler yzl sosyalizmin temsilcisi TP bakan nl Mehmet Ali Aybarn babasnn dedesidir. Ayrca nl ittihat Rahminin de kaynpederidir) ilk i olarak ne yapmlard? Haim Nauma ziyarete gitmi ve Selanik Yahudilerinin katklarndan dolay kranlarn sunmulard. lgin deil mi? Mesela, Konyada MSP mitinginin ardndan irtica korkusuyla darbe yapmak zorunda kalan K.Evren diyelim ki David Aseoya byle bir ziyaret yapm olsayd bu ne anlama gelirdi? Peki Bernar Nahum-Vehbi Ko ilikisinin mahiyeti neydi? Kozade Vehbinin srekli desteklenmesinde Naum ailesinin bir rol var myd? Cevap evet ise neden? Tarihin ayrntlarla okunmas ve buradan olaylarn anlamlandrlmas daha salkl olacaktr. Bu biraz soykt analizi biraz da iliki bazl incelemeyi gerektirmektedir. Bugn olup bitenleri anlamaya alrken uzun soluklu bir tarih okumas da yapmak zorundayz. Biz istemesek de gizli yaplanmalarla dolu bir tarihimiz var. Ne yapalm, tarihin bize dayatt gerek bu. Selanikte imon Zivi (emsi Efendi) Karakalarla Kapanileri uzlatrmak amal bir okul kurarken, Anadolu kylsnn tarlasn harmanlayp olunu savalara nefer olarak gndermekten baka bir lks yoktu. Feyziye Mekteplerinde, Trakki okullarnda, Fransz kolejlerinde ocuklarn okutanlar tarallar deildi, zaten giremezlerdi de. Haliyle buradan kanlar mlki ve askeri makamlara geliyorlard. Dolaysyla bu

230

Faruk Arslan

bak as bir komplo deil, tersine bir komplonun deifrasyonunu salamaktadr. ( Berk, 2007). Atatrk fikri adan derinden etkileyen iki mason Bektai Namk Kemal ve Ziya Gkalptir. Ancak derin Trk devletinin kurucusu Osmanl Mason Bektaisi Alman kkenli Baron Rudolf von Sebottendorfdur. Nazilerin derin devleti Thuleyi kuran Baron Rudolf von Sebottendorf, 1933-1945 yllar arasnda Trkiyede bulundu. Almanyada Thule olarak bilinen bu rgtn, Trkiyedeki ad Ergenekon olarak biliniyor. Almanyada Alman milliyetiliini ynlendirmeye alan rgt, Baronun giriimleriyle, Trkiyede de Trkl ynlendirmeye alt. Almanyann pagan kklerine dnmesine abalayan rgt, Trkiyede amanizmi canlandrmaya alt. Her iki rgt de komnizme karyd. Baron, Msr ve stanbulda da uzun sre kalmt. Bu gezileri srasnda simya, astroloji ve Kabala ve slam sufizmi zerinde almalar yapmt. Baron ve adamlar, bir mddet sonra zamann ileri Bakan kr Kaya vastasyla o zamanki adyla MAH bugnk ismi ile MTle balantya geti. Mason Bektai kr Kaya o dnemin en kritik adamlarndan biridir. O dnem Alman nfuzunun Trkiye zerinde en youn olduu dnemdir. Varlk Vergisinin uyguland yllar. Nazi etkisi aktr. imdi baronu ve Gkalpi yaadklar muhitle birlikte daha ayrntl masaya yatralm.

231

Faruk Arslan

On Birinci Blm RUDOLF VON SEBOTTENDORFF VE ZYA GKALP

Thule rgtnn kurucusu, Byk stad Sebottendorf olarak tarihe geen ahs, 9 Kasm 1875de Dresdende Adam Alfred Rudolf Glauer adyla dnyaya geldi. Aristokrat bir ailenin deil, bir lokomotif srcsnn olu idi. Gen Glauer, yarm brakt yksek renimini tamamlayamadan gemilerde almaya balad. yl sre ile Avustralya dahil, bir ok lkeyi dolat. Gemilerde elektriki olarak alan Glauer, Kahirede Hidiv Abbas Paann hizmetindeki etkili ve byk toprak aas olan Hseyin Paann maiyetine girdi. Glauer bir yl sre ile Paann Bandrma ve Bursadaki iftliklerinde alt. te ilk kez Bursada Glauer, okltizmin srlaryla tant. Hseyin Paa bir Bektai idi ve kendisine emanet edilmi baz bilgiler vard. Gen Alman Glaueri Mevlevi tekkelerine sokan adam o oldu. Kahirede ise Paann has adamlar tarafndan ebced ve numeroloji alanlarnda eitildi. Glauer Bursaya dnnce Hseyin Paann istei zerine Bursal ipek tccar yahudi Termudi ailesinin yanna gnderildi. Termudi ailesinin gerek uralar Kabbalizm ve okltizmdi.Termudiler, Ortadounun ve Levantn en gizli oklt rgtlerinden birini ynetiyorlard. Ortaadan kalma simyacl ve okltizmi ok iyi incelemilerdi. Baba Termudi, olu gibi sevdii Glauere baz zel bilgiler aktard. te bu bilgiler,

232

Faruk Arslan

Glauerde ilk kez Bektailik ile, tm genlii boyunca rendii Aryanizm ve Rune yaztlar arasndaki ba kurmasn salad. Termudi, onu Akdeniz lkelerinde ok yaygn olan ve Fransz Menfis Ritine gre alan bir mason locasna soktu. Ayrca kymetli kitapln ve oklt almalarna ait yazlar Glauere miras brakt. 1908 yl sonunda Glauer yeniden stanbula dnd. Bu srada Merutiyet devrimi olmutu Glauer, ttihatlarla iyi dostluklar kurdu. Glauerin 1901de girdii loca, devrimci ve Abdlhamit zamannda liberal dncenin propagandasn yapan bir loca idi. Glauer bu zaman aralnda zellikle Bektai dervileri ile yakn ilikiler kurdu. O gnlerin Trkisyesinde ok yaygn olan tarikat, Avrupa masonlar ile iliki halindeydi. 1908den itibaren stanbulda simyaclk ve balantl okltizm konularnda konferanslar vermeye ve evresini geniletmeye balamt. 1911de Osmanl vatandalna gemi ve ilgintir ki, bu olaydan ok ksa bir sre sonra, Almanlarn en kkl ve soylu ailelerinden biri saylan Sebottendorflar tarafndan evlat edinilmiti. Bylelikle Sebottendorf, hem Osmanl hem de Alman ilk ve tek Baron oluyordu. Bu evlat edinme ilemi Alman makamlarnca tannmad iin, bu ilem Siegmund von Sebotendorf von Rose (1843-1915) tarafndan 1914 ylnda Wiesbaden de tekrarlanmt. Glauerin Trkiyedeki ikameti 4 yl srd. II. Balkan Sava'ndan sonra ki Glauer gnll olarak Trk ordusu saflarnda savam ve ar yaralanmt-. Almanyaya geri dnmt. vey babas Siegmund 1915de lnce Elbe nehri kenarndaki Kleinschachwitzde yaamaya baad ve orada kendine 50.000 altn marklk bir villa yaptrd. 15 Temmuz

233

Faruk Arslan

1915de ise Berlinli zengin tccar Friedrich Mllerin kz Berta Anna Ifland ile evlendi. Yaamnn yars Trkiye'de geen ve Trk vatanda olan Sebottendorf, Birinci Dnya Savanda bir sre Kzlay'n bakanln yapt ve Balkan savalarnda Trklerin yannda arparak yaraland. Trkiye'de Bektailie, Glha'a ve Masonluk gibi pekok rgte giren baron, 1924 ylnda nl Eski Trk Masonlarnn Uygulamalar kitabn yazarak srlarn aklad. Bir sre Almanya'da kalp nl Thule rgtn kurdu, ancak 1934 ylnda Hitler'in emriyle Gestapo tarafndan tutuklanp toplama kampna gnderildi. ok gemeden Trk vatanda olmas dolaysyla Trkiye'ye iltica etti ve burada 1945 ylnda esrarengiz bir ekilde ld kaydedilir. Ancak lmediini iddia edenler vardr. Thule, Germanen Orden denilen gizli tarikatn, yeraltndan yerstne kmasn salayan bir kurulutu. Birok Alman soylusu buna ye idiler. Thule, 1919den nce DAP (Alman i Partisi) kurmu ve partiye Hitler ye yaplmt. Bu parti sonradan NSDAP (Nasyonal Sosyalist Alman i Partisi) olmutu. Sebottendorf, monarist ve yahudi dman idi. Ama ayn zamanda Memfis adl Mason locasna kaytl idi. Daha sonra da mparator Konstantin Tarikat olarak bilinen ve Rusyada arl devrim sonras, yeniden tesis etmeye alan gizli bir Ortodoks rgtnn de yesi olmutu. Malta valyeleriyle balantl olan bu tarikatta Sebottendorf ift tarafl ajan olarak almt. Sebottendorf, Hitler iktidara gelince aralarndaki anlamazlk nedeni ile stanbula kamt. Sebottendorf, 1926da stanbulda Trkiyenin Meksika fahri konsolosluunu yapm ve Meksikaya gidip gelmiti.
234

Faruk Arslan

Ayrca iddialara gre, 1934-1945 yllar arasnda SSlerin gizli istihbarat rgt olan SD (Sicherheitsdienst) hizmetinde almt. ngiliz istihbarat kaynaklarna gre de Almanyann teslim olmas zerine 9 Mays 1945de intihar etmiti. Dier bir iddiaya gre, Sebottendorf, II. Dnya Sava srasnda Alman Gizli Servisi iin nce P. Leverkuehn (I. Dnya Savanda ran Cephesinde Trk Tekilat- Mahsusas ile birlikte grev yapan Alman Subay) sonra da Herbert Rittlingerin emrinde almt. Rittlinger, Sebottendorfun almalarn dengesiz bulmu, hatta onun bir ngiliz ajan olduundan phelenmiti. Rittlingerin daha sonra rendiine gre, Sebottendorf, 9 Mays 1945de Boaz iinde boulmu olarak bulunmutu. Thule'nin lideri Rudolf von Sebottendorf, bir iddiaya gre, Trk derin devleti Ergenekon'u kurmas iin ld gsterildi, 1945-1957 arasnda Trkiye'de 'Grnmeyen eller' tarafndan korundu. Balkesir ve Adana'da sakland. Thule rgt ve yeleri Hitlerin hem bilgisel, hem de siyasi hayatta baar kazanmasnda birinci derece rol oynamlard. Hitleri ajan olarak geldii yerden alp siyasete sokan ve Hitleri bile gizli polis tarafndan koruyanlar onlard. Gamal Hal bayra bile bir Thule yesi hazrlayp, Hitlere vermiti. Ksacas 1500 kiilik gl, zengin ve deneyimli kadrosu ile Thule, Hitlerin iktidara yrmesinde birinci dereceden sorumlu bir kurulutu. Neo-Nazilerin Thule si Manevi Cihazlanma Dernei adyla Trkler tarafndan 1958'de Ankara'da kuruldu. 40 kiilik kurucu kadrosunun toplantlar Bulvar Palas'ta yaplrd. Dernein onursal bakan, dnemin stanbul Valisi Fahrettin Kerim Gkay'd. nl mason Ekrem Tok
235

Faruk Arslan

ve stanbul'da yaayan baz Alman, Avusturyal ve Polonyallar da yeler arasndayd. Bunlarn bir ksm, gemite Nazi Partisi'nin babas olan gizli Thule rgtyle sk ilikileri olan kiilerdi. 27 Mays'ta ok etkili oldular. Dernek, Fener Patrikhanesi'ne Vatikan gibi 'Devlet iinde devlet' stats verdirmek iin ugrat, Menderes'e tavsiyede bulundu. 60'larda ordu iinde de etkiliydi. ( Altndal, 1995). Altndal'a gre, "1920'de bir rahip tarafndan kurulan bu dernek, 1936'da ngiliz stihbarat'nca gizli Nazi sempatizan olmakla suland. Ykc faaliyetlerle bulunmakla da... ngilizler, dernei 'Beinci Kol faaliyetlerinde bulunan 'ykc kurulular listesi'nin en bandaki ilk e soktular. Dernek, Hitler'in yenilgisinden sonra 1945'te Fransz ve Alman nde gelenlerini gizlice buluturarak, 5 ylda 3 bin kiiyi biraraya getirdi. Avrupa Topluluu'nun da nvesi bu grmelerde atld. Dernein ilkesi, Hristiyan ahlaknn stnl erevesinde katolikleri, protestanlar ve Ortodokslar birletirmekti..." Aytun Altndal, dernein bugn de ok etkin olduunu ileri sryor: "Manevi Cihazlanma Amerika'da en etkili kurumlardan biridir. Bill Clinton ynetiminde ok etkilidir. Butros Gali, Zbigniew Brzezinski gibi nl ahsiyetler de dernei vyor ve Clinton'dan zellikle slam ve AT konusunda rgtle temas halinde olmasn istiyorlar. Yakn bir gelecekte dernein Trkiye-Yunanistan ilikilerinde arabuluculuk grevine soyunduunu grrseniz, hi armayn!" Aytun Altndal bu iddialarn Sabah'ta yaynlad "Mitler Domadan nce" yaz dizisinde, "Trkiye ve Ortodokslar" adl kitabnda ve Aktel'le yapt syleide dile getirdi. Altndal'a gre dernein bir de Trkiye kolu
236

Faruk Arslan

vard. "1950'lerde NeoNazi hareketler yeni isimler aldlar. 54-55'lerde stanbul'u ve byk ehirleri gzelletirme dernekleri sard. Birok iadamnn Avrupa ve svire ile balantlar, bu dernekler araclyla oldu" diyen Altndal un bahsettii Trkiye'de Manevi Cihazlanma Dernei kayp. Emniyet Genel Mdrl ve Dernekler Masas'ndaki kaytlara gre, 1967'de feshedilmi, evraklar da SEKA'ya gnderilmi gzkyor. Oysa gerek farkl. Manevi Cihazlanma Dernei'nin kurucular ve bugnk yelerinin hemen hepsi Mason veya Bektai. sim listesini merak edenler Kara Kutu: Ergenekon un Karanlk smi Tuncay Gney kitabma bakabilir. Kurucularn ou yaamyor. Ama dernei ok iyi hatrlayan biri var: 27 Mays dneminin devrimci genlik lideri Dr. Memduh Eren. 12 Mart dneminde sol cunta davalarndan yarglanan ve ar ikenceler gren Eren, dernekle ilgili duyduklarn yle anlatyor: "Dnemin ihtilalci subaylarndan, rahmetli Celil Grkan Paa'nn en yakn dostlarndandm. Paa ve ei 1972'de bana dernein kendileriyle ilgilendiini anlattlar. 1960'da; ihtilalden 10 gn sonra Celil Paa Kbrs'ta grevli iken, stanbul'dan komsular olan iki Yahudi aile ziyaretlerine geliyor. Ve birlikte svire seyahati yapmay teklif ediyorlar. Paa 'Mmkn deil. htilal oldu, grevimi terkedemem' diyor. Bunun zerine stanbul'daki 1. Ordu Komutannn telefon emriyle Celil Grkan'a 3 ay izin kartlyor. Grkan ve ei, Yahudi ailelerle beraber svire'deki dernein atosuna gidiyor. Orada 15 gn boyunca, gnde 6 saat ders altnda, beyin ykamaya maruz kalyorlar. Sonunda da "Spor elbisesi alacaz' diye atodan kap Paris'e, yaknlarnn yanna gidiyorlar..."

237

Faruk Arslan

Prof. Mahir Kaynak, teoriyi ksmen dorulayarak unlar ekliyor: "2. Dnya Savandan sonra Alman gizli servisinin artklarn Amerika devrald. Bu kadrolarn byk blmn Gney Amerika'ya kardlar. Hatta buna 'Odessa Operasyonu' ad verildi. ABD'nin Gney Amerika'daki operasyonlarn bunlar yrttler. Bunlar, yenik, esir ve sulu eski Nazilerdir. Ve Amerika bunlar istedii gibi kullanr. nk istendii an idam edilebilirler! NeoNazizm'i de Almanya'nn hareket alann snrlamak iin ABD hortlatt. u anda Alman gizli servisi, Nazi aleyhtar ve sosyal demokrat arlkldr." Alman tarihileri "Baron 1934'te Hitler'le elikiye dt ve ldrld" dedilerse de, lmemi ve stanbul'a karlarak 1934-45 yllar arasnda Alman istihbarat grevlisi olarak almt. Burada Taksim ve Tevikiye'de yaam, Trk nde gelenleriyle dostluklar kurmutu. ngilizler "1945'te Almanya teslim olunca baron intihar etti" diyorlard. Aytun Altndal ise tersi grteydi: "Baronun hayatn aratrdm. Ve Baronun 'ld' sylenen tarihten 12 yl sonra, bir baka soyad ile 1957'de Balikesir'den Antalya'ya gelen 3 kiilik bir Alman heyetinde yer aldn, Antalya'da iki gece Cumhuriyet Oteli'nde kalarak Adana'ya getiini saptadm. Sebottendorf'un 1945-57 yllar arasnda Trkiye'de 'Grnmeyen eller'ce korunduu sanlyor..." ( Aktel, 1995). Aytun Altndaln Bilinmeyen Hitler adl kitabnda Hitleri iktidara getiren Baronun, Mason ve Bektailerle balantsn, 2. dnya sava srasnda Trkiyede bulunduu srada baz ilikileri ile ilgili arpc bilgiler bulunuyor. Tm dnyay kasp kavuran 2. dnya savann en nemli aktr Hitlerin oklt bir rgt

238

Faruk Arslan

yesi olduunu, gizli bir rgtn o daha domadan kendisi ile ilgili planlar yaptn, bu rgtn stanbulda kurulduunu, rgt kurann da Trk olduunu ilk nce yazan Aytun Altndal ve sonra da ondan alntyla yazan Serdar Turguttu. Turgut bu kitapla ilgili unlar yazd: Hitler'e ve Nazilere iktidar yolunu aan esrarengiz bir oklt rgt var. Bunun ad 'Thule Gesselscahft'. stanbul'da kurulan bu gizli rgtn kurucusu bir Trk vatanda olan Baron Rudolph Von Sebottendorf'tu. Ayn zamanda Bektai ve Mason olan bu Baron Von Sebottendorf ile ilgili bilgilerin devlet arivlerinde derin bilgi olarak sakland da aratrmac Altndal tarafndan ne srlyor. Bu bilgiler, tarihin gerekten yazlmam olduunu, nk bu tr gizli balantlarn atlanmasnn tercih edildiini gsteriyor. Hitler ile stanbul'da bir Trk vatanda tarafndan kurulmu gizli bir rgtn balants tarihe tamamen farkl gzlerle bakmamza yol aacak kadar nemli bir gerek. Tarih aslnda bu tr balantlar ve gizli ilikiler tarafndan yazlyor, ama resmi tarih inceleyicileri bunlar gzden karmay yeliyorlar. Onlarn bu tavr nedeniyle resmi tarihte birok aklanamayan nokta ortada kalyor. Atatrkn bu baronla ve Ziya Gkalp ile mesaisi pek bilinmiyor. rnein Atatrkn Trklk ideoloji konusunda en fazla etkilendii dier isim Azeri kkenli Ahmet Aaoludur. Berin Nadinin ocukluundan bahsederken zikrettii Ahmet Aaolu (Agayef)dan bahsetmek gerekiyor. Tarih tnelinde hzla yol alp, balarn srekliliini gstermek asndan gerekiyor, Kemal Dervie geleyim. Bugn bir baka eupatrid Kemal Dervi Eyll 2001 tarihinde Londrada ocukluk

239

Faruk Arslan

arkadam dedii bir baka eupatrid Kemal Nebiolunun evinde kalmt. nl Mocan Yals, Pembe Yalnn sahibi evket Mocan, nl bir sac, nl bir mason ve DP milletvekili evket Mocann kars Sara Hanm, Bektai Nazm Hikmetin teyzesi. evket Mocann ocuklar Aye, Dndar Batmarla evleniyor, dier ocuk Rya da Samet Aaolunun olu Mustafa Kemal Aaoluyla. Daha sonra da Rya Hanm bir evlilik daha yapyor lhan Nebioluyla evleniyor ve Londrada oturuyorlar. evket Mocann Nazm Hikmetin teyzesi.olan Sara Hanmla evlenmeden nceki ei olan Nihal Hanmn babas eski milletvekili Ahmet Refik Uluay; Nihal Hanm, Necmettin Sadakn da baldz. Sedef Adasnn eski sahibi Ryap ehsuvarolu, evket Mocann kuzeni. Necmettin Sadak, eski Dileri Bakan, mason ve Ali Naci Karacann da orta, Akam Gazetesinin eski sahibi. evket Mocann ocuklarndan Aye, Dndar Batmarla evleniyor. (evket Mocann babas Deli Remzi Paa, annesi ise Ayegl Mediha ve Ayegl Mediha Hanmn babas da ngiliz Sait Paa. ngiliz Mehmet Sait Paa, ngilterede okuduu iin ngiliz deniyor. Mir, Vali, Rasathane Mdr; Divanyolu 2. Adada gml. evket Mocann baba dedesi de Fethi Ahmet Paa, Pembe Yaly yani Mocan Yalsn da yaptran o zaten ve ilk Viyana Sefiri. ( Er, 2003). Trklyle tannan Ahmet Aaolunun Demokrat Partinin ar toplarndan olan olu Samet Aaolu da babas gibi mason. Samet Aaolu, tpk Berin Nadi gibi lkenin eupatrid olmann gstergelerinden birisi olan Ik Lisesi mezunu. Dndar Batmar, Srmene doumlu, bir baka ok nemli okul olan ili Terakki Lisesi 1937240

Faruk Arslan

1938 mezunu. (www.terakki.org.tr) Dndar Batmar, TKP Genel Sekreteri Zeki Batmarn amcasnn olu. TBKPden ve TPten tandmz Nihat Sargnn ei Yldz Hanm, Dndar Batmarn kardei. Batmar Kardeler, Batmarn komu ky olan Kastel Kynn yetitirdii memleket "by" Banker Kastellinin yani Abidin Cevher zden ile karde torunlar. (Dndar Kl da Batmarn nllerinden. Srmenenin dier nl sol ismi Sevim Tar Bellidir.) Samet Aaolunun oullarndan Tekta Aaolu ise Trkiye Sosyalist i Partisi (TSP) kurucularndan ve nemli isimlerinden birisi. Yukarda Doan Avcolundan yaptmz alnt aklma Munis Tekinalp ya da Tekin Alp olarak da bilinen, Siyonizm Kongresine Selanik Delegesi olarak katlan gerek ismiyle Moiz Koheni artrd. Trk Milliyetiliinin en nemli savunucularndan olan Moiz Kohene en yakn isimlerden birisi de Ziya Gkalp. Trk Milliyetiliinin ideologlarndan olan Ziya Gkalpe de, ideolojisi ve balar dolaysyla deinmeden gememiz mmkn deil. nk Atatrkn ulus milliyetilik retisini Gkalpden esinlenerek oluturduunu biliyoruz. Drt bine yakn Franszca kitap okuyan Atatrk, fazlasyla Fransz etkisindedir. Devrine gre haraket etmitir. Osmanl, son 50 senesinde Fransa etkisindedir, Harp Okulunda yabanc dil olarak Franszca okutulmaktadr. Jn Trkler zerinden gelen dinsizlik akm Osmanl aydnn kuatr. inasinin dostu Auguste Comte "alemiul din"e davet iin dnemin Paris ortaelisi olan Mustafa Reit Paaya uzun bir mektup yazm, "Tanrnn yerine ilmi ve beeriyeti ikame eden yeni dinin peygamberi sfatyla Reit Paaya mracat ediyor ve
241

Faruk Arslan

ondan yeni bir hatla Douda bu yeni dini yaymasn istiyordu." Osmanl aydnlarn ateist yapan, masonluun kucana atan sre byle gelimitir. Tarihteki nemi bazen nne gelen "Byk" sfat kadar nemli olan, ayn zamanda ok da nemli bir mason Mustafa Reit Paann koruyuculuunda Parise giden inasi, Pozitivist dnrlerle temasa geiyor ve "M. Kaya Bilgegile gre "inasi Efendi deil naat yazmak hibir iirinde Hz. Peygamberden bile bahsetmez." lk gazete Tercman Ahval kartan inasi, dinden ka mason Bektailikte bulur. Modernlemenin siyasal ve ideolojik alanda ilk sistematik uygulamalar baktmzda Tanzimatla karlarz. Mustafa Reit Paann ahsnda, pozitvizm ile modernleme arasnda bire bir rtme gryoruz; bu da modernlemenin doas gerei hele de ithal olunca doal. Modernletiriciler ayn zamanda, ilk pozitivistler olarak da karmza kyor. Pozitivizmin kurumsal olarak ba tac edildii, yeni din olarak hayata sokulduu oluum ise ttihat ve Terakki olmutur. A. Comte tarafndan vazedilen "ordre et progrs" yani Nizam ve Terakki, ttihat ve Terakki iin nerilen ilk isimlerdendir; nizam szc yerine dnemin iar olan ittihat szc seilmitir. Pozitivizmin bir dnce olarak yaygnlamas da TCnin yayn organ olan Meveret nemli bir rol oynamtr. Modern Sosyolojinin kurucusu da saylan Auguste Comte, toplumlarn deiim teorisi olarak, bir tarih felsefesi olarak mehur hal yasasn formle etmitir; hal yani srasyla teolojik-metafizik-bilimsel olarak adlandrd aamalar, toplumlarn halleri olarak belirtmitir. Bu hal yasasnn kukusuz karl metafizik kartl ve onun da pratik de laiklik olmutur.
242

Faruk Arslan

Pozitivizmin TC iinde en nemli temsilcilerinden birisi de Cemiyetin ideologlugunu stlenmi olan Ziya Gkalp olmutur. Ziya Gkalpi pozitivizmle ve masonlukla tantran ayn isimdir : Abdullah Cevdet. Abdullah Cevdet keskin bir din dmanln en radikal bir biimde sergileyerek, lmnden sonra cenaze namaznn klnp klnmas sorun olan birisidir. Ziya Gkalpin intihar giriimiyle, Beir Fuadn (o da masondur) intihar giriimi arasnda inan sistemleri bakmndan bir paralellik bulunabilir. Bileklerini kestikten sonra son ana kadar hissetiklerini yazya dken Beir Fuad, veda mektubunu da, "Ey Hakim" diye hitapla balayacak kadar sayg duyduu Ahmet Mithat Efendiye (masondur) yazmtr. Ziya Gkalpin, Cemil Meriin deyiiyle krntlarn ithal ettii asl isim de Emil Galip Sandalcnn ada Emile Durkheim olmutur. "En byk zellii ok az konumas Her toplantda hi kmldamadan oturur, dinlermi. Azn amazm. Sonra ve bazan bir terleme balarm. Terleme, Ziya Gkalpin konuacann iareti olurmu. Ziya Gkalp, her zaman, konumadan nce skntdan terlermi. Ziya Gkalp az konumasyla ve teorisyeni olduu ttihat ve Terakkinin ziledii politikaya hi karamadan byk dnr koltuunu korumu."(Yaln Kk, Bilim ve Edebiyat, s.186) Genliindeki intihar giriimin izini mr boyu tayacak olan M. Ziya Gkalp, Diyarbakrl. Dedesi yrenin nl fikir insanlarndan birisi. Gkalpi ok etkileyen babas Tevfik Efendi, memur; vilayetin resmi gazetesinin mdrln yapm, istatistiki salname yazm, Diyarbekir Tarihi isimli bir kitab var; en son grevi de nfus ilerini idare etmek. Annesi Zeliha Hanm da
243

Faruk Arslan

eraftan bir ailenin kz. (Ali N. Gksel, Ziya Gkalp : Hayat-Eserleri, Aktaran: Mehmet Karaka, Trk Ulusuluunun nas, s.166) "Bir akam eve geldiimde babam ok zgn buldum. Beni grnce Gel dedi. Sana ok kederli bir haber vereceim. ok alayacaksn! nk sizin en byk hocanz ve ulusun da en byk adam olan Namk Kemal vefat etti te sen bu adamn arkasndan gideceksin ! Onun gibi vatanperver onun kadar hrriyetperver olacaksn ! Bu szler bende o kadar etkili oldu ki, o zamana kadar bende olmayan yeni bir mefkure melekesi yaratt. nk bu andan itibaren uurlu bir hrriyetperver, uyank bir vatansever gibi dnmee; hrriyet, vatan, ulus mefkurelerini her eyin stnde grmeye baladm."(Ziya Gkalp, Felsefi Vasiyetler; Aktaran : Mehmet Karaka, s.167) Namk Kemal ile Nazm Hikmet akrabadr. Ahmet Mithat, Namk Kemal ve Ziya Gkalpin ortak bir paydalar hepsinin mason Bektai olmasdr. Ahmet Mithat Efendinin bir de Melami olduunu biliyoruz. (Toplumsal Tarih, Ocak 2002) Gkalpin Diyarbakr dnemin srgn yerlerinden birisi olduu iin, dnemin pek ok muhalifi de burada toplanm durumda. stanbuldan, merkezden uzak bu ehir adeta Dounun Selaniki durumunda ve etnisite olarak da heterojen bir yer. Gkalp, Diyarbakr Vilayeti Maarif mfettilii yapyor, ttihat ve Terakki Diyarbakr ubesini kuruyor, Peyman gazetesinde yazyor, 1909da Selanikte yaplan TC kongresine ye olarak katlyor, 1910da TCnin Selanik dadisinde sosyoloji dersleri vermeye balyor, 1911de Gkalp ismini kullanmaya ve

244

Faruk Arslan

Trk Yurdunda yazmaya balyor ve 1912de stanbula yerleiyor. 1919da Ermeni Krm sulusu olarak Maltaya srgn gnderiliyor. Mustafa Kemale dilekeler veriyor, 1923te milletvekili yaplyor, CHPnin dokuz umdesinin hazrlanmasnda alyor. (Hamit Bozarslan, M. Ziya Gkalp, Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi) Ziya Gkalp, kendisini Emile Durkheimin akirdi olarak tanmlyor. lk sosyoloji evirisi kitap 1912de yaynlanan Emile Bouglenin kitab ve lm-i tihad nedir ismini tayor. Kitabn evirmeni de tandk bir isim : Mustafa Suphi. Kitap, Durheimin sosyolojisin tantan ilk kitap. (Zafer Toprak, Osmanlda Toplumbilimin Douu, Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi, s.312) lk "telif" sosyoloji kitab da Ziya Gkalpin ders notlar; bu da tamamen Durkheimin sosyolojisi ve Durkheimin sosyolojisinin temel kavram, opus magnumu olan "toplumsal iblm" (ayn zamanda doktora tezi) de Dr. Abdullah Cevdet tarafndan evrilmi. Durkheim, toplumu anlamak iin retim ilikilerini merkeze alan Marxa kar toplumsal bilinci ne karr. Durkheime gre, toplumsal bilin, bireylerin inan ve duygularnn btndr; ancak toplumsal bilin bireylerin geiciliinden bamsz olarak kalcdr, bu bilin toplumda kendiliinden vardr. Herkes toplumsal grev ve sorumluluklar ykldr, aksi takdirde toplumsal bilin zayflar Durkheime gre.Ziya Gkalpte bu toplumsal bilin, uur olarak bir lkdr ve millet olumasnn da temel dayanadr. Dnemin etkin dergisi Yeni Mecmuada Moiz Kohenle (Tekin Alp) birlikte yazan Ziya Gkalp, dnemin

245

Faruk Arslan

ideolojisini yanstan solidarizmin (dayanmaclk, ballk) de yine Moiz Kohenle birlikte yerli versiyonunun da en byk teorisyenleri. Solidarizm; snf atmalarna yer vermeyen, zel mlkiyetin ve hr teebbsn nemine inanan ama ekonomiye devletin mdahalesinin de gerekli olduunu savunan, laiklii dstur olarak kabul eden bir reti. Cumhuriyetin "imtiyazsz, snfsz kaynam bir milletiz" vecizesi solidarizmin iar haline gelmi, formle edilmi hali. Toplumsal iblm, meslek farkllklar var, bu bata yazdmz organik bir dayanma, "snf yok meslek var , hak yok vazife var, fert yok cemiyet var. Durkheimin bireyi de Gkalpte kayboluyor ve tam anlamyla totaliter bir yap tasavvuru var. Syledii sz aynen yle: "Dahiler ve kahramanlar dndaki fertler byk bir kymeti hazi deildir." Ziya Gkalpin kymeti haiz olarak grd ve en ok methiyeler dzd kiiler de Talat Paa ve Mustafa Kemal. Gkalpin birinci iar olan Trklemek, rk temeline dayanmayan ama Durkheimin syledii tarzda, toplumsal bilincin unsuru olarak, bireylerden bamsz bir "hars" olarak, toplumun deimez ortak bilinciydi. Bu bilince sahip olmayan rnein Ermenilerin krlmasn da bu yzden can gnlden desteklemitir. Gkalpin modelinde kavimler ve etnik unsurlar millet saylamayaca ve bu ayrlk toplumsal bilin modeline gre Krtler de asimile edilmeliydi. Durkheimde toplumsal bilin iin antik aa gidi varsa, Ziya Gkalpte de Orta Asya Trklerine gidi vard. Gkalpin bu geri gidiinin bir modelini de Mussolini, Romaya dnerek gerekletirmitir. Ziya Gkalpin fikirleri, ayn zamanda kitabnn da ad olan Trklemek, slamlamak
246

Faruk Arslan

ve Muasrlamak olarak zetlenebilir. slamlamaktan kastedilen ise uydu : Toplumsal bilincin unsurlarndan biri olan din devlete itaati gerektiriyordu ve din avam tabakann unsuru olarak ilevsel bir arat, denge unsuruydu, dolaysyla gerekliydi; bu yzden bugn rneini yaadmz bir din yaklam vard. Gavura kar dini kullanmak gerektiinde en dindar mslman gibi davranmak. Devletin belirledii tek bir din modeli dnda kalanlara, rnein Alevilie yer vermemek. Gkalpin tasavvuru olan ulus-devlet adm adm gerekleti; snf deil meslek ayrm, dinler deil din, laiki-inan hrriyeti olmayan, milletler deil-Trk Milleti, Batl deil-Batc, vatandan devlet iin varolduu, hak deil vazifenin olduu, bireyin bir deerinin/hakknn olmad Platonun modelindeki stn insan olan filozof-kral (Osmanlda Allahn yeryzndeki glgesi Padiah) bu modelde "dahi ve/veya" kahraman olarak yine hikmetinden sual olunmayan ama bu kez gcn dnyevi meziyetlerinden alan bir tiran olmutur. ( Er, 2003). Mason Bektailerin, Trk milliyetiliine dayal ulus devleti nasl kurdurduklar imdi daha iyi anlalabilir. Trkln ideolou Krt kkenli Bektai Trkc ve mason Ziya Gkalptir. imdide Sabatayc Bektai masonik yaplanmann ok vndkleri, derin devletin kurulmasna beiklik eden, gizli toplantlarn yapld Bektai dergah ehitlik Tekkesine gz atalm.

247

Faruk Arslan

On kinci Blm MASON BEKTALERN EHTLK TEKKES

1666'dan sonra Sabetayistlik; 1738'de Papa XII. Clemens'in yasaklamasyla masonluk ve 1826'dan sonra Bektalik varlklarn hep "gizli cemiyet" olarak srdrmek zorunda kaldlar. Toplanmalar, trenleri, simgeleri hep bir sr barndryordu. Sabetayistler, Mslman olup tekke-derghlara girdiklerinde Yahudi inancnn baz ritllerini beraberlerinde getirdiler. Reha amurolu, Balkanlar'da birok Hristiyan'n, "On ki Havari" ile "On ki mam" arasnda kavramsal akrabalk kurduklarn; "Mehdi"yi, "Mesih" olarak barlarna bastklarn belirtiyor. {Deien Koullarda Alevlik, 2000, s. 55.) Bezmilem Sultan ve Pertevniyal Sultan'n da desteiyle 1846da sonra Bektaler yava yava srgnden dnp, tekkelerini yeniden sessizce kurmaya baladlar. Rumelihisar'ndaki ehitlik Tekkesi ksa srede eski gnlerine dnmeyi Byk Mahmud Cevad Baba'nn olu Mehmed Abdnnaf Baba dneminde baard. Tekke onun dneminde "Nafi Baba Tekkesi" olarak tannmaya balad. Hogrl, herkese benimsenmi tre ve inanlar karsnda, kendi zgn fikirleri ve ritelleriyle bilinen Bektalerin, hemen hemen ayn lky paylaan masonlarla yan yana gelmesi doald. Tpk gizlenen Sabetayistler mason localarna girebilmek iin ne kadar hevesli ise, sadece felsef yaknlk deil, tarih artlarn da
248

Faruk Arslan

dayatmas sonucu Bektaler de mason oldular. Bekta tekkelerinin bana gelenler, kendisi de bir Bekta olan Kavalal Mehmed Ali Paa'y ok kzdrd. Osmanl'yla sava noktasna gelecek kadar Bekta'ydi. Bektaler zerindeki Saray basksnn kalkmasnda Kavalal ordusunun Ktahya'ya kadar gelmesinin de etkisi vard. ttihat ve Terakki'nin sadrazam Said Halim Paa, ailece masondu. Babas Prens Abdlhalim Paa da masondu, stelik Fransz Yksek ra yeliine kadar ykselmi nemli bir masondu. Osmanl'da mason locas kurmaya yetkili grlecek kadar Fransz masonlarnn gvenini kazanmt. Bekta-mason ilikisinin temellerini Kavalal Mehmed Ali Paa'nn ocuklar ile torunlarnn atm olmas tesadf deildir. Entelektel gelimesine byk katks olan Bekta dedesi Vali Abdllatif Paa'nn etkisinde byyen, bu tesirle Hz. Ali akyla dolup taan msralar kaleme alan, Kerbela mersiyeleri yazan; Kavalal Mehmed Ali Paa'nn torunu Mustafa Fazl Paa ilikisi nedeniyle Avrupa'ya gidip Jn Trk hareketini balatan Namk Kemal gibi Osmanl mnevverleri Bekta-mason ilikisinde kpr grevi yaptlar. O baskc gnlerde birok Bekta'nin mason olduu artk bilinen bir gerek. ehirli insann tarikat Bektalik, liberaldi, kat kuralc, tutucu deildi. Bu nedenle, dinler ve mezhepler stnde grd masonlukla hemen kaynamas normaldi. slam sk bir mslman olarak yaamaktan kaanlar iin barnakt. stelik ortak siyas karlar vard: Bektaler ve masonlar Jn (Gen) Trklerin rgtlenmesinde, ttihat ve Terakki'nin kurulmasnda hep ittifak yaptlar. Bu birlikteliin itici gc Sabetayistlerdi. Bekta, mason ve Sabetayistlerin
249

Faruk Arslan

ortak noktas, deimez riteli "sr" saklamak, srla dolu hayat srdrmekti. Bektalik, Sabetayistlik ve masonluk; de "srlar cemiyeti"ydi; gizlilii kurumsallatrmlard. (Yaln, 2006). Bekta ehitlik Tekkesi ynetiminde "erbabiye"lik gz nne alnarak "evladiyelik ilkesi uygulanyordu, yani "baba"lk babadan oula geiyordu. Byk Mahmud Cevad Baba'dan sonra postniinlie ksaca "Nafi Baba" denen Mehmed Abdnnafi Baba'nn oturuyordu. Tekkenin adnn duyulmas da Nafi Baba dneminde oldu. ehitlik Tekkesi, "Nafi Baba Tekkesi" olarak bilinmeye baland. Nafi Baba kimdi ? eyhlislamlktan kalma binlerce belgeyi, Diyanet leri Bakanl "er'iye Sicilleri Arivi"nde sekiz yllk bir alma sonucu tasnif edip, Son Devir Osmanl Ulemas kitabn yazan Sadk Albayrak, eyh Abdnnafi Efendi (stanbullu) biyografisi hakknda u bilgileri veriyor. ehitlik Dergh postniini ve eyh Bedreddin'in hafidi Mahmud Cevad Efendi'nin olu olup hicr 1251 senesinde stanbul'da domutur. Din ilimleri Silivri Mfts Sadk Efendi ile Adanal smail Efendi'den ve Fatih Camii dersimlarndan Musa Kzm Efendi'den tahsil eylemitir. 9 Temmuz 1262'de (3 aban 1264) uhdesine btida Hari stanbul Mderrislii payesi tevcih buyurulup 1 Mart 1271'de mderrislik maa tahsis edilmitir. 25 recep 1288'de Musla-i Sleymaniye'ye vsl olan mderrislii muharrem 1326'da (22 knunuisan 1323) Bilad- Mahreten Halep Mevlevyeti'ne terfi olunup 11 knunusani 1324'te Mevlevyetten infkak etmitir. Bu tarih kinci Merutiyet'in ilan edildii tarihti; demek ki Nafi Baba "zgrln" 1908'de ilan etmiti!
250

Faruk Arslan

Nafi Baba, o tarihe kadar, "takiye" yaparak Bektaliini hep saklam; Nakibend hocalardan dersler alm; Osmanl Saray'yla ilikilerini dzeltmiti, ilmiye payesi alarak kendisine Saraydan maa balatmt. Ahmed Vefik Paa Eyp'e gmlmeyi vasiyet etmiti. Ancak Sultan II. Abdlhamid buna izin vermemi ve, "Protestanlara arsa satan adam, kyamete dek, onlarn an sesini dinlesin" diyerek Rumelihisar mezarlna gmlmesini emretmiti. (Mustafa Mftolu, Trih Gerekler, s. 47.) Cenazenin kaldrlnn gecikmesi dnemin gazetelerinde de benzer yorumlara neden olmutu. 1 Nisan 1891 tarihi aklanmt, 4 nisanda defnedildi. Nafi Baba, "el altndan" ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne yardmlarda bulunuyordu. ttihatlarn stanbul'daki gizli buluma yerlerinden biri de Nafi Baba Dergh'yd. ttihatlar iktidar olunca Nafi Baba da kendi iktidarn kurdu. Tpk dier Bektaler gibi... ttihatlar iktidar olunca Bektaler, 1826'dan beri sren uzaklamadan sonra yine merkez hkmetle yakn iliki iine girdiler, rnein, Stlce Bekta Tekkesi eyhi Mnir Babann olu Hseyin Avni Bey, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin mesul ktip muaviniydi. Onun nfuzu ve araclyla Merdibanky/Merdivenky (ahkulu) Tekkesi eyhliini Filibeli brahim Fevzi Baba'ya verdiler. Muhibben adl dergiyi karmaya baladlar. Ancak ttihat-Bekta ilikisi zamanla sorun da getirecekti. ttihatlarn "Trk-milliyeti" izgileri, Arnavut Bektaler ile Rumeli arlkl stanbul Bektalerini kar karya getirdi. ttihatlarn "ttihad- Anasr" politikas, Trkler ile Arnavut Bektalerin yollarn ayrd. Trk Bektaler, Bektaliin ttihat ve Terakki Cemiyeti
251

Faruk Arslan

tarafndan resmen tannacam dndler. Ama Bektalere "resm hviyeti ttihatlar da veremedi! "Resm hviyet" yoktu ama, geni bir serbestlik vard. Bektaler artk kimliklerini saklamyorlard. Birok Bekta devlet brokrasisinde nemli grevlere gelmiti. (Yaln, 2006). Nafi Baba, sradan bir "baba" deildi; Arapa, Farsa dnda ngilizce ve Franszca biliyordu. yi bir eitim grd belliydi. Nafi Baba Tekkesi, bugn Robert Kolej topraklar iinde. New Yorklu zengin bir tccar olan Christopher Rheinlander Robert, 1856'da stanbul'u ziyareti srasnda, Krm Sava'ndan yaral dnen askerlere, Selimiye Klas'nda yardm eden Protestan papaz Dr. Cyrus Hamlin'le tant, ikisi de Protestan Metodist mezhebine mensup misyonerlerdi. Metodist mezhebi daha ok salk alannda misyonerlik almas yapyordu. Tccar Robert ile papaz Hamlin, ngilizce eitim veren bir okul amaya karar verdiler. C. R. Robert finans ykn omuzlarken, Dr. Hamlin de kolejin kurulu sorumluluunu zerine ald. Yer olarak beendikleri, ehitlik Tekkesi yanndaki Ahmed Vefik Paa'ya ait taoca arsasyd. nceleri paa arsasn satmak istemiyordu ama devreye kendini yetitiren Sadrazam Mustafa Reid Paa girince satmak zorunda kald. Ahmed Vefik Paa masondu; "statlarnn", en ok da, hep yannda olduu Mustafa Reid Paa'nn bu arsa sat iinde devrede olduu dnlebilir. "Ahmed Vefik Paa'nn dedesi dnme"ydi. (Mehmet evket Eygi, Yahudi Trkler yahut Sabetayclar, 2000, s. 22.). Nafi Baba ailesi soyad yasas ktnda "Pekta" soyadn aldlar. Damad Ulusal Kurtulu Sava'nn
252

Faruk Arslan

istihbarat efi Hamdullah Suphi Tanrver'in kaynbabas Hacbeyzade Ahmed Muhtar "Yeyta" soyadn ald. Bilinen Ahmed Vefik Paa'nn dedesi Yahya Naci Efendi'nin, Bulgar mhendisiyken Mslman olduuydu. Padiah ferman olmadan inaata balanmayacan bilen Amerikallar, izni beklemeden, nce kiralama yoluyla bir bina bularak renime baladlar. Eyll 1863'te Robert Kolej rencilere kapsn at.. 4 Haziran 1869'da padiahtan izin kt. Okulun yapm 1871'de tamamland. On yl srd. Sonra ikinci bina yapld. Kolej bina ve renci olarak her yl byd. Okula her din ve dilden renci kabul ediliyordu. Robert Kolej'in, Bekta ehitlik Tekkesi yannda kurulmas tesadf olamazd. O yllarda Anadolu'yu dolaan Protestan misyonerlerin en nemli hedefi vard: Ermeniler, Krtler ve Alevler! Yllardr, kendilerini ifade etme olana bulamayan, kimlikleri nedeniyle ezilen, mmetin paras kabul edilmeyenleri Protestanlar "dntrmek" istiyorlard. Ancak bu olumsuz koullara ramen Mslmanlar misyonerleri pek sevindirmiyorlard. Ama saylar ok az olsa da Protestan olanlar vard. Protestanl kabul etmi Mslmanlar, Amerikan misyonerlerinin stanbul Bebek'te kurduu Bebek lahiyat Okulu'nda eitimden geiriliyordu. (Lukas Hans Kieser, Iskalanm Bar, 2005, s. 112.) Komular Amerikan misyonerleri o gnlerde harl harl alrken Nafi Baba, 1908'de vefat etti. Tekkenin bana olu (Neet Hanm'dan olan) Kk Mahmud Baba geldi. Kk Mahmud Baba hep devlet grevinde almt: Dahiliye Nazrl zel Kalemi'nde; Gmrk Mdrl'nde; Maarif Nazrlnda; ngilizce retmeni olarak Darlfnun'da vb... Tekkeler 1925'te kapatlrken,
253

Faruk Arslan

Nafi Baba Tekkesi'nin postniini Kk Mahmud Babann olu (Cemile Sabiha Hanm'dan olma) Abbas Nusret Baba'yd (1898-1975). Abbas Nusret Baba, postniin olmak iin Londra Bykelilii'ndeki grevini brakp stanbul'a gelmiti. Abbas Nusret Baba ayn zamanda, ngilizlerin "ata sporlarndan" kriketi Osmanl'da ilk oynayan sporculardan biriydi. Nafi Baba Tekkesi'ne postniin olarak sonra, stanbul edebiyat evrelerinin yakndan tand Nafi Babann kz Fatma Hayriye'den torunu Hseyin Pekta oturdu. Robert Kolej'den sonra renimine Sorbonne'da devam etti. Robert Kolej'de retmen oldu. O yllarda kolejde, "Trk retmen Grubu"nu kurdular. Grupta kendisiyle birlikte, Refik Halit Karay, Rza Tevfik, Adnan Advar, Halide Edip Advar, Feridun Nigr ve smail Hikmet Ertaylan vard. Hseyin Pekta, Mudanya ve Lozan grmelerinde sekreter ve evirmen olarak grev yapt. 1935'te Robert Kolej'e ynetici oldu. Ei, Mihri Pekta, Cumhuriyet'in ilk kadn milletvekillerinden biriydi. (Yaln, 2006). Nafi Baba Trbesi, Boazii niversitesi'nin kampusu ierisinde, Boaz'n ayaklar altnda kald bir yamata bulunuyor. Kk ama olduka bakml bir trbe. Bu trbenin etrafnda irili ufakl birok mezar ta da bulunuyor; bu mezar talarndan Latin harfleriyle yazlm olanlar sadece iki adet: Edirneli Hayriye Bacolu ve mer Ltf Erseluk. niversite kampusu ierisinde bulunan bu trbenin bir baka zellii de, trbeden haberdar olan Boazii niversitesi mezunlarnn evlendikten sonra buray ziyaret edip dua etmeleri. Nafi Baba'nn soyu, Yener, Yeim, Atayolu, Eren, Soyak, peki soyadlaryla sryor
254

Faruk Arslan

Tarikatlarn zel mezarlklar vard. rnein, Selanik'teki Mevlevihane'nin hemen yannda derghn mezarl bulunuyordu. Sabetayist Mevlev Mehmed Esad Efendi, Kasmpaa Mevlevhanesi naziresine defnedilmiti. Blblderesi Mezarl'nn, Osmanl dneminde bir dergh mezarl olmas byk ihtimal. Mezarlk byk olduundan m, yoksa araya hatrl isimlerin girdiinden mi bilinmez, Cumhuriyet zellikle tekke ve zaviyeleri kapattktan sonra, derghlara defin ilemleri durdu. Blblderesi Mezarl'n "dergh mezarl" statsnden kard. Blblderesi, genel Mslman mezarl snfna sokuldu. Blblderesi Mezarl Sabetayist Karaka grubunun mezarlyd. Fevziye Mektepleri de ayn grubun okuludur. Dolaysyla mezarlarnn bulunduu yere yaptrdklar caminin ad da Fevziye Camii olacakt! Sabetayistlerin cami yaptrma "geleneinin" vard. (Yaln, 2006). Soner Yaln, Efendi kitabnda Selanik'in en byk camii, Yeni Cami'den bahsediyor. (s. 58.) 1899'da len Rabia Adviye adl Sabetayist bir hanmn "Bedev Dergh" yaptrd da biliniyor. (Ilgaz Zorlu, Evet, Ben Selanikliyim, 1998, s. 42. Trkiye'de milliyeti hareketin nde gelen isimlerinden M. Raif Ogann Masonluk, iyz, Srlar adl kitab 1950'li yllarda hayli ses getirmiti. slam Dnyas adl bir dergi karmt; Fahrettin Kerim Gkay gibi birok renci yetitirmiti. lahiyat Ogan'n Sebatayist olmas dnlemez herhalde! (Yaln, 2006). Soner Yaln, sz konusu kitabnda kastl olarak yerde Fethullah Gleni Huruficilikle suluyor, masonik Bektailiin beslendii kayna gizlemek iin mthi bir gzbacl yapyor. Buna ters keye yatrma denir. Bu nedenle Hurufilik konusuna geni yer vereceiz.
255

Faruk Arslan

On nc Blm MASON BEKTALER VE HURUFLK

Osmanlnn temelinde yer alan Bektai tarikat mensuplar, Hac Bekta- Veliye bal olarak Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal teekkl olan Ahilik tekilatna byk yardm ve hizmetlerde bulundular. Alperen kltrn Anadoluya getiren Yesevilik, Nakilik, Mevlevilik ve Melamilikle birlikte Osmanly kurdular. Fakat, Bektai denilen bu tarikatn hak yolda olan mensuplar zamanla azald. Tekkelere, kendilerini Bektai gsteren Fadlullah- Hurufinin bozuk fikirleri yayld. Bu fikirleri yayanlar, 16. yzyldan itibaren Bektai olmu Avdeti Mehmet Efendi ve evresindeki 200 Sabatayc aile destekledi. Bu dnemde Bektai grnen Sabetayclarda, kendilerine en yakn grdkleri Hurufilik retisini gizlice hortlatt. Bir mddet sonra da hakiki Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi fikirleri ald. 1900 balarnda Bektai denince iki eit insan anlalrd: Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac Bekta- Velinin gsterdii hak yolda giden temiz Mslmanlard. kincisi sahte, Sabatayclarn kurgulad yalanc masonik Bektailerdi. 1826'da Yenieriler ortadan kaldrlp Bektai tekkeleri kapatlnca, srgn edilen Bektailer, kendilerini korumak iin Masonlua girmeye baladlar.

256

Faruk Arslan

Bektailiin iine szp, adeta istila eden Hurufilik nedir, bunun zerinde durmak istiyorum. Hurufilik, slmiyeti ykmak iin kurulan bozuk yollardan biridir. Kurucusu bir Acem (ran) Yahdsi olan Fadlullah bin Abdurrahman Tebrizdir. Hurufilik, Allah ve genel olarak da alemi saylar ve harflerle aklayan Kabbala tarz bir reti. Mason Bektailiin Bektailii ele geirmesinden sonra Alevilik zerinde Hurufiliin ok etkisi oldu. Sabetayclkta Tanr'nn sylenmesi yasak olan adnn harflerinin saysal deerlerinin toplam 26, o yzden 26 kutsal saydr. Hurufilikte de bu say 28. Kuran meydana getiren harflerin toplam says 28. Huruf, harfin oulu oluyor, harfler demek. Huruf ilmi ya da ilm-i huruf harflerden anlam karp yorumlamak oluyor. Hurufilere gre insan yznde de 28 harf var, dolaysyla insan yz Tanr'y gsterir. rnein, az ayn harfine, burun lam harfine, ene ye harfine benzetilerek insan yznde Ali okunuyor derler. Azerbaycan'da Fazlullah Timurlenk tarafndan aslnca mritleri Anadolu'ya kat. eyh Nesimi onlardand. Hurufiler, Bektailer'in arasna gizlendi. Hurufi inanna gre, insanda Tanr mayas, nvesi vard. nsann yz hatlarnda harflerden oluan alfabenin varl inanc Alevilie Hurufilikten gelmitir. Kalar, burun Ali'nin adn tanmlayan harflerdir. Byk da bu ad tamamlar. Bunun iin Aleviler bya nem verirler. Bektailik ile Alevilik zamanla farkllasada, felsefi kkleri ve etkileim sahalar aynyd. Bektailer, Balkan ve Trakya'ya yerleimilerdi. Aleviler, Anadolu kylerinde yaayp hep gebe oldular, cahil kaldlar. Osmanl, Bektailii yasakladktan sonra Balkan

257

Faruk Arslan

topraklarn kaybedince Bektailik ok zayflad, Alevilik canland. Bektailerin marifetleri, Alevilere geti. Aleviler ilim yuvalarna sndlar, yksek okullara baladlar. Kltr seviyeleri ykseldi, 21inci asrn en laik fikirlileri oldular Trkiyede. Yzlerce Cem evi atlar, vakflar kurdular. Bektailer, Alevilerden kendilerini sakndlar. nemli Bektai babalar, "biz Alevi deiliz" diyordu. Esasta ayn olmalarna ramen masonlukla Bektailiin iie gemesiyle birlikte ayinlerde baz farklar olutu. Bektailikte, Semah ve musahiplik yoktur. Osmanlda Yenieriler ile Bektailer arasnda skk ilikiler vard. Orduyu elde tutma alkanlklar Trkiye Cumhuriyeti dneminde de srd. Bektailer ve Aleviler, ocuklarn srekli askeri okullara gnderdi. Bektai Tekkelerinde ayn trenlerinde, Alevilerle zamanla farkllklar dodu. Ama Masonlarn ayinleriyle Bektailer arasnda benzerlikler balad. ler, beler, yediler kavram rnein Masonluktada vardr. Birinci derece ler, ikinci derece beler, nc derece yediler olarak. Bektailer ise, ( Allah, Muhammed, Ali) diyorlar farkl grlmek iin. Temelinde ise, masonlar Bektaileri slam kart olarak piyasaya kard. Bu nedenle Alevileri hem dladlar, hemde Snni kartl iin laikliki koruma bahanesiyle maa olarak kullandlar. Masonlar, kurulu sembollerini Hz. Sleymannn Tapnandan (Mimari yapsndan)dan alrlar. zgr insan savunurlar, din otoriteyi tanmazlar. Boyun emezler. Gya kin ve nefrette girmezler, rk deiller. Tm bu zellikler zaten Alevilikte de var. Alevilik, bu nedenle masonluu Bektailik gibi nceleri ayr gayri grmedi.

258

Faruk Arslan

Masonlarn, Bektailii nasl bu denli bozabildiini kavramak iin Hurufilie dnelim. Kurduu bozuk yolun esaslarn anlatmak iin Fadlullah bin Abdurrahman Tebriz, Cvidn adnda Farsa byk bir kitap yazd. Kitabnda, Kurn- kermdeki harflere mnlar vererek, kendisinin tanr olduunu bildirdi. Btn dinleri inkra kalkt ve slmiyetle alay etti. Kurduu bu bozuk yola, Yahdlik, Hristiyanlk, Zerdtlk gibi inanlar da kartrd. Bunlarla i ie oldu. Nitekim, Yahudi Sabataist lgaz Zorlu, Bektailiin iine nasl szdklarn yle ifade ediyor: Sabetayclar kendi din adamlarn Melamilik tarikat iinde yetitirmilerdir. Bu ok ilgin; adam hahamdr, ama dardan baktnz zaman Melamilik, Mevlevilik ve Bektailik tarikatlar iinde din adam gibi grnr. ( Eitim-Bilim dergisi, Kasm 2000) Hurfliin bu bozuk inanlar slm lkelerinde chil halktan baz kimseler arasnda yaylmaya balaynca Tmr Hann olu Miran ah, babasnn emri ile 1393 senesinde Fadlullah- Hurfyi ldrd. Bacana ip takp sokaklarda srkledi. Bylece Tmr Han, slmiyet iin ok tehlikeli olan Hurfliin yaylmasn nledi. Bunun iin Bekt ismi altnda kendini gizleyen Hurfiler, Tmr Han sevmezler, hep ktlerler. 1393de Fadlullah- Hurfi ldrlp, Esterbd ehri yaklnca dokuz yardmcs kat. Hurufilik, Fazlullahn ba halifesi Nesimi ve dier halifelerin abalaryla Irak, Azerbaycan ve Anadoluda yayld. Bu halifelerden Alil-Ala Fazlullahn lm sonras Anadoluya geerek Bektai dervileri arasna girdi. Baz kaynaklara gre, Ali-l-Ala Hac Bekta tekkesinde bulunuyor, Bektailere

259

Faruk Arslan

Hurufilii telkin ediyordu. Aliyyl-al adndaki dervi, Anadoluda Bekt tekkesinde Cvidn gizlice yaymaya ve chilleri aldatmaya balad. Hac Bekt- Velnin yolu budur dedi. Hac Bekt- Velin yolundan ayrlmayan hakk Bektler, bunlardan tamamen ayrldlar. Bekt tarkat ad altnda saklanan Hurflere gre, namaz bir kere klmak, orucu bir kere tutmak, gusl de mrnde bir kere almak farzdr. Gusl edip vcudunuzu hrpalamayn derler. Hurufilik XV.yzylda Osmanl sarayna kadar szm hatta Fatih Sultan Mehmedi bile etkilemiti. Ancak ulemann iddetli tepkisi sonucu gen ehzadeye hurufi fikirleri alayan kii yaklarak ldrld. Bundan sonra Osmanl Devleti hurufiliin kkn kazmaya, Kanuni Sultan Sleyman zamannda da devam etti. Bu durum, hurufilerin Bektailerin arasna szmalaryla, fikirlerini Bektailik perdesi altnda yaymaya almalaryla sonulanm, propagandalarn ancak bu yolla srdrebilmilerdir. Hurufilik esas olarak harflerden dinsel anlamlar karmaya dayanr. Hurufilikte varln z sesten oluur ve Tanr harfler araclyla insanda tecelli eder. nsan, tanrsallatrlr. Hurufiliin temeli, Tanrnn insanda tecelli ettii dncesine dayanr. Hurufiliin Alevi-Bektai inancna etkilerini edebiyat alanndaki rneklerde mesela Virani Babann iirlerinde olduu gibi aka grmek mmkndr. Gelitirilmi harfi teknikleri kullanarak ortaya kan Hurufiliin kurucusu Fazlullah Hurufi, kendisinin sa ve Mehdi olduunu iddia etmi, yeni bir din kuran bir peygamber olduunu ileri srmt. Hurufiler 16. yzyldan itibaren Bektailik tarikatnn iine szmaya balad Bektailie daha sonra intisap edenlerin iinde
260

Faruk Arslan

arln Yahudiler ve Sebataistler oluturuyordu. Sabatay Sevinin Bektai tekkelerine gittii biliniyor. Hurufi mritleri Krehir yaknlarndaki Hac Bekta tekkesi mensuplarna Hurufi doktrinlerini Hac Bektan gizli fikirleri diye tantmt. Sapknlk ve zndklk derecesindeki kendi fikirlerini Hac Bektan adnn korunmas altnda yaymlard. Hurufilik, Bektai tarikatnn iine girince hemen her trl hurafeyi yaymakta ekince grmedi. Hac Bekta- Veli hakknda eitli yalanlar retildi. Bugn Hac Bektala ilgili eitli rivayetler de bu yalanlardan kaynaklanyor. Gnmz Aleviliinin temeli olan Safevi tarikatnn kurucusu eyh Safiyddine byk destek veren lhanl Veziri Reideddin de bir Yahudiydi. Aleviler, slam dininde yasak olmamasna ramen tavan eti yemezler. O zaman bu inan nereden gelmekteydi? Kuran Kerimde tavan eti ile ilgili bir yasaklama olmamasna ramen Tevratda tavan etini yenmesi yasaktr. Bir Yahudi olan Reideddin, Kabalist inanlarn Aleviliin esaslar arasnda yer almasnda byk rol oynad. Reideddinin kaleme ald Ouzname eseri ile Ouz Kaan Destannn orijinalini bozmu; eserine tamamen Tevrat ve Kabala kaynakl rivayetler eklemitir. Ouz Kaan Destannn orijinali ile Reideddinin kaleme ald Ouzname karlatrldnda iki olayn tamamen farkl olduu grlmektedir. Bektailiin temellerini atan eyh Bedrettinin babas olan Simavna kadsnn ismi sraildir. eyh Bedrettinin tarikatnn yayld blgelerde iki sapkn Hristiyan mezhebi Bogolizm ve Katharizm n plana kmaktadr ve ilgintir ki bu iki mezhepte Kabalist kaynakldr. Bugn

261

Faruk Arslan

Mum snd olarak bilinen olay da Katharizm kaynakl olup buradan Bektailie gemitir. Mum snd olay Trkiyede yaayan Yahudi dnmesi Sebataistlere ait dini bir riteldir. (Yangn, 2006). Hurufilik, kimi aratrmaclara gre ayr bir din, kimilerine gre bir mezheptir ya da yalnzca bir tarikattr. Ne var ki tm aratrmaclar Hurufiliin harflere olan zel ilgisi zerinde birleirler. Zaten bu akmn eitli yaptlardaki tanmlar dorudan Hurufiliin bu niteliini vurgulamaktadr. rnein Orhan Hanerliolunun Felsefe Ansiklopedisinde Hurufilik, harflerden dinsel anlamlar karan ran irekilii (ezoterizmi) olarak tanmlanmaktadr. Britannicada yer alan tanm da harf ve rakamlarn eitli yorumlanmalar zerine kurulu bir inan dizgesi biimindedir. Zaten huruf szc harf szcnn ouludur. Hurufilik, harflere olan zel eilimi dnda, ikinci bir zellii ile de ilgi ekmektedir, o da ireki yani batni (ezoterik) oluudur. Bu durumda Hurufilik olarak bilinen bu inan akmn iki temel nitelik altnda deerlendirmek gerekmektedir: Ezoterizm ve Harfler. Harflerden dinsel anlamlar karan her inan akm Hurufilik ile ilgili olmad gibi, ezoterik nitelikli akmlarn tm harflerin anlamlar ile ilgilenmez. Hurufilik, bir yandan harfler ve harfler ile balantl olarak rakamlarla ilgilenmekte, dier yandan bunlarn yardmyla ve bunlara dayanarak aklanan, savunulan ezoterik inanlar ilemektedir. Harfler bizi dorudan yazya gtrmektedir. Harf ve rakamlarn yorumlanmas ve aralarnda eitli zel ilikiler kurulmas ve bylelikle grnen amalarnn tesinde anlamlandrlmalar tm eski kltrlerde grlen ve neredeyse yaznn tarihiyle ayn zamanda balam bir
262

Faruk Arslan

uratr. Bu abann ilk rnei Pythagorasn retiler dizgesinde bulunur. Bu dizge, varolu sorunlarnn felsefi aratrmas amacyla oluturulmu bir inan akm erevesinde gelitirilmi ve nl Pythagoras kuram da bu dizgenin bir yan rn olarak ortaya kmtr. .. 500 yllarnda ortaya kan Pythagoras dizgesi, gelitirdii mzik kuram ile birlikte ele alnnca ses, dil, saylar ve harfler araclyla evreni aklamay amalayan btncl bir yapya ulaabilmitir. Kendisinden nce gelen Msr, ran ve Hint tekniklerini kulland sanlan bu dizge, daha sonraki harfilerin sk sk bavuraca temel yntemleri gelitirmitir. Harfilie tarihsel olarak ikinci rnei oluturan Kabbala, Hurufiliin amacna pek benzer bir ama tamakta, harf ve saylarn gizemini zerek Tevrat yorumlamay hedeflemektedir. Kabbalann yorumuna gre Tanr kendisini belirli sayda nitelik (Sefirot) biiminde dsallatrarak evreni yaratmtr. Kabbalann yaratl ile ilgili bu savnda yer alan hemen her unsuru, slam ezoterizminde ve dolaysyla Hurufilik ve onun etkisi altndaki Bektailikte benzer biimde bulmak olanakldr. Harfilik ve etkilerinin slamda ne zaman ortaya ktklar konusu olduka tartmaldr. slam harfileri iin uygun koullar, Kuranda baz surelerin banda birbirinden ayr ve anlamszmasna yer alan ve Hurufu Mukattaa diye adlandrlan harfler salamtr. Yaar Nuri ztrk, Tarihi Boyunca Bektailik adl kitabnda bu konuda unlar belirtmektedir: unu da syleyelim ki, bu harf kmelerine muhtelif ve ou kez esrarl manalar verme ii, sahabiler devrinde balamtrHatta Hz. Alinin: Kuran Fatihadan,

263

Faruk Arslan

Fatiha Besmeleden, Besmele Ba harfinden ibarettir. Bense o Ba harfinin altndaki noktaym sz ok nldr. slamda Kutsal Metinlere harf dzeyinde yorum getirme abasnn ilk rnei X. yz ylda Hallac- Mansurda grlr. Mansur, Kurana szck anlamlarna bakarak "Yorum" getiren (Tevil) Karmatilerin bir propogandacsyd. (Karmatilik, IX. Yz ylda dinsellikle badatrlm, sosyo-ekonomik temelli ezoterik bir akmdr.) Mansur, divannda ve Kitab al-Tavasin adl eserinde harfler ve saylarn gizli anlamlarna deinen ilk slam harfisidir. Evreni ve Tanry insanda grmenin bir sonucu olarak ilk kez Enel-Hakk diyen Mansur olmu ve bu sz nedeniyle 922 ylnda idam edilmitir. slamda harfiliin ikinci nemli rneini Endlsl dnr Muhyiddin-i Arabi (1165-1240) oluturur. Endlsl Yahudi dnrlerin ve Kabbalaclarn etkisinde kalarak El-Ftuhat El Mekkiye adl yaptnda harfiliin bir ok rneini sergilemitir. Gelitirilmi harfi teknikleri kullanan Hurufilii bir inan sistemi olarak kuran kii ihabuddin Fazlullah Esterabadidir. 1340 Ylnda doan Fazlullah, gen yata teoloji ile ilgilenmeye balam, on sekiz yandayken tasavvufa ynelerek hacca gitmitir. Dnnde Harezme gelmi ve bir sre burada kaldktan sonra Tebrize gemitir. Burada etrafna toplad kiilerle yapt dini sohbetler sayesinde byk saygnlk kazanmtr. 1386 Ylndan balayarak Isfahanda kendi sistemini yaymaya balam, daha sonra uzun bir sre iin bir maarada inzivaya ekilmitir. Bu dnemde kendisinin Mehdi olduunu ileri srmtr. evresinde yedi kiilik bir ekirdek kadro oluturmu, bu yedi kiinin

264

Faruk Arslan

abalar sonucunda yeni inan hzla yaylmaya balamtr. Ksa srede eitli toplumsal kesimlerden kiiler yeni akmn evresinde toplanmaya balamtr. Fazlullahn kendi sistemini yaymaya alt ortam bu tr akmlar iin pek elverilidir. Bu yre Mazdeizm ve Karmatilik gibi bir ok ezoterik akma kaynaklk etmitir. Fazlullah hakknda bilgi ieren her kaynak, onun Tanrln ilan ettiini sylemektedir. Ancak bunu nasl gerekletirdiini belirtmemektedirler. Bu ilan sadece Enel-Hakk biiminde yaplm olabilir. Ayn yrelerde Hallac- Mansurun olduka tannd dikkate alnrsa, en gl olaslk bu ilann Enel-Hakk formlne dayanmasdr. Fazlullah, yars farsa ve yars da Esterabad lehesi ile yazlm olan Cavidan- Kabir adl bir eser ile adnn skendername olmas olas bulunan farsa bir manzume kaleme almtr. Ayrca Arname ve Muhabbetname adl kitaplar da vardr. Yeni sistemin yaygnlamas egemen evrelerde rahatszlklar yaratr. Timurun oullarndan Miranahn buyruu ile Fazlullah tutuklanr ve hapsedilir. 1394 Ylnda Alncak kalesinde ldrlr; cesedi ayaklarna balanan bir iple ekilerek ibret olsun diye dolatrlr. Fazlullahn evresindekiler kovuturmalara urar. Hurufi nderlerinden Ahmed Lurun 1427de ahruha kar bir suikast eylemine girimesinden sonra, mritlerden bir ou yakalanp ldrlm, hatta cesetleri bile yaklmtr. 1467de ise Karakoyunlu hkmdar Cihanaha kar bizzat Fazlullahn kznn nderliinde bir ayaklanma hareketi iddetle bastrlm ve isyann nderi be yz kadar taraftar ile yakalanp idam edilmitir. Bu olaylar zerine Hurufilie bal kiiler bir

265

Faruk Arslan

ok ayr yne dalarak, gr ve inanlarn beraberlerinde gtrmlerdir. Hurufilerin byk ounluunun Anadoluya sndklar biliniyor. zellikle Sivas, Eskiehir ve Bat Anadolunun baz kent ve kasabalar ksa zamanda kimliklerini ok iyi gizleyen Hurufi propagandaclarla dolmutur. Hurufiler, buradan Rumeline geerek Arnavutlukta, Filibe ve Varna gibi Balkan nemli kentlerinde eylemlerini srdrdler. Baz tasavvuf cemaatlerine szarak, kendilerini gizlemeyi ve inanlarn yaymay baardlar. Abdlbaki Glpnarl Hurufilik Metinleri Katalogu ve Fadl Allah Hurufi adl yaptlarnda Hurufiliin Anadoluda Mir erif ve zellikle byk Azeri ozan madeddin Nesimi tarafndan yayldn belirtiyor. Glpnarl, Mir erif'in Anadolu'ya Fazlullahn eserleri bata olmak zere bir ok Hurufi kitaplar getirdiini, Fazlullahn nde gelen halifelerinden Nesiminin geni boyutlu bir propaganda yrttn, hatta bir ara Ankaraya kadar gelerek Hac Bayram- Veli ile grtn sylyor. Anadoluda pek ok yer dolaan ve uzun sre kalan Nesiminin bir ok kiiyi Hurufilie kazandrd kesindir. Bu kiilerin sonradan sistemli ve etkin bir propaganda yrttkleri, Fatih Sultan Mehmet dneminde Osmanl sarayna kadar girmi olmalarndan anlalabilir. Takprlzadenin akayk- Numaniye adl eserine baklacak olursa, Fazlullahn halifelerinden biri Edirnedeyken gen Fatihi etkileyecek kadar baarl olmu, hatta baz mritleri ile saraya yerlemitir.

266

Faruk Arslan

Durumdan olduka rahatsz olan Veziriazam Mahmud Paa ile mft Molla Fahreddin-i Acemi, Hurufilerin Hull inancna (Tasavufta Hull, Tanrnn yarattklarnda meydana ktna inanmak demektir) sahip olduklar konusunda gen Padiah uyarabilmilerdir. Fatihin huzurunda yaplan bir tartma sonunda Hurufilerin gerekten Hull inancna sahip olduklar kantlanm ve bunun zerine Sultann buyruu ile Hurufiler tutuklanm ve idam edilmilerdir. Edirnedeki Yeni Camide Fahreddin halk Hurufilie kar uyarm, uygulamalarn ve inanlarn anlatmtr. Bu olayla birlikte Osmanl topraklarnda Hurufilerin yz yllar boyunca srecek kovuturma ve cezalandrlmalar balam oldu. XVI. Yz yla ait belgeler, zellikle Balkanlardaki eitli kentlerde sk sk Hurufi kovuturmalarnn yapldn, pek ok Hurufinin yakalanarak idam edildiklerini, cesetlerinin yakldn ortaya koymaktadr. Bu kaytlarda belirtilen kiilerin, dorudan Hurufi olmasalar da, Hurufilikten etkilenen eitli inan akmlarna bal kiiler olduklar kesindir. Bu akmlar arasnda bata Kalenderiler gelmektedir. iddetli ceza ve basklara karn, eitli tasavvuf evrelerine bal olup, Hurufilik propagandasn yapan pek ok kiinin bulunduu, zellikle XVI. Yz ylda Balkanlarda tannm olan Otman Baba, Rafii ve Usuli gibi ozanlarn varl dikkati ekiyor. Bu kiileri daha sonra yaam olan Hayreti, Muhiti, Yemini, Muhyiddin Abdal ve Arigibi nde gelen Kalenderi ve Bektai ozanlar izlemitir. shak Efendi Kaif el-Esrar adl kitabnda, Fazlullahn halifelerinden Ali el-Alann propaganda yapmak zere Anadoluda etkinlik gsterdiini, XV. Yz yln

267

Faruk Arslan

balarnda Bektai tekkelerine girdiini ve Hac Bektan fikirleriymi gibi Fazlullahn dncelerini yaydn belirtir. Bu sav, Bektai fikirlerinde Hurufiliin etkisinin bulunduu gz nne alnrsa, doru kabul edilebilir. iddetli kovuturma ve bask altndaki Hurufiler, Bektailerin arasnda kararak varlklarn korumay baarmlardr. Glpnarlya gre, farkl namazlar ve Fazlullahn ldrld Alncak Kalesinde yaplan hac trenleri ile srad uygulamalar olan Hurufilik, bir sre sonra bamszln yitirmi, sonradan zellikle AleviBektailere ve ksmen de dier tarikatlere inanlarn aktararak tarihe karmtr. Hurufilie gre, varln z sesten oluur. Evren, sesin ortaya kmas ile var olmutur. z oluturan ses, canllarda eyleme dnk (bilfiil), canszlarda gizilg (bilkuvve) olarak vardr. Ses, canllarda istem ve istekle ortaya kar. Tanr gizli bir hazinedir (Kenz-i Mahfi). Tanrnn ilk belirii Sz (Kelam) ile olmutur. Sz ilk nedendir ve Tanrnn soyut bir Konumas (Kelam- Nefsi) niteliindedir. Kesin bir gerek olarak grlen bu soyut sz, baz elere ayrr ve bu eler biiminde dsal bir nitelik kazanr. Aslnda szn ayrt bu eler Arap alfabesinin yani Kurann 28 ve Fars alfabesinin 32 harfidir. Sz bu d eleri edinince, soyut durumunu yitirerek, Sylenmi Sz (Kelam- Melfuz) biimine dnr. Sylenmi szn birleik grntlerinden duygu ve bilin evreni meydana gelir. Hurufiler, evrenin sonsuzluuna ve srekli dngsel devinimine, bu devinimden doal olaylarn olutuuna inanrlar.

268

Faruk Arslan

Tanr, kendisini insann yznde sz biiminde grnr klmtr. Szn elerinin saysal bir deeri vardr. nsan yzndeki burun elif, burnun iki yan lam, gzler de he harflerini verir. Bylece insann yznde simetrik yazlm iki Allah szc ortaya kar. nsan yznde ayrca eitli hatlar vardr: iki ka, drt kirpik ve satan oluan yedi izgiye Ana Hatlar (Hutut- mmiye) denir ve her insan yznde bu izgilerle doar. Bu yedi izginin drt e (ate, su, hava ve toprak) ile arpm Arap alfabesinin 28 harfini verir. Ayrca erkeklerde ergenlikte ortaya kan yedi izgi daha vardr. Bunlar sa ve sol yanlar ayr ayr saylmak zere iki sakal, iki byk, iki burun kl ve bir ene alt kl olarak toplam yediye ular ve Baba Hatlar (Hutut- Ebiye) adn alr. Bylece yetikin bir erkein yzndeki izgilerin says on drde ular. Bu izgilerin kendileri ve bulunduklar yerler (Hal ve Mahal) olarak hesaplanmas yine 28 harfi verir. Fazlullah, bu sayy 32ye kartm ve Fars alfabesindeki harf saysna ulatrmtr. Bu konuda Hurufiler yle bir aklama da yapmaktadrlar: Tanrnn kendisini peygamberler aracl ile aklamas aamalar biiminde olmutur. Evrenin temel eleri olan harflerin her peygambere giderek artan sayda bildirilmesi doaldr. Nitekim Ademe 9, brahime 14, Musaya 22, saya 24, Muhammede 28 ve son peygamber olan Fazlullaha 32 harf malum olmutur. Bu peygamberlerden son drdne bildirilen elerin says, her birine indirilen kitaplarn yazlm olduklar dilin alfabesindeki harf says kadardr. Bunlar branicede 22, Yunancada 24, Arapada 28 ve Farsada 32dir. Bu aamalar nedeniyle son peygamber Fazlullahn kendisinden nceki peygamberlerin

269

Faruk Arslan

bildikleri hereyin anlamn zecek anahtara sahip bulunduu aikardr. Kurann gizi 29 surenin balarnda bulunan Huruf-u Mukattaada gizlidir. Bu harfler yinelenmelerin saylmamas durumunda 14 tanedir (elif, lam, re, kaf, h, ye, ayn, sad, te, sin, he, mim, kef, nun) ve bunlar anlam ak ve kesin (Muhkemat) olarak kabul edilirler. Arap alfabesinin kalan 11 harfi ise anlam belirsiz ve yorumlamaya ak (Mteabih) biimde deerlendirilirler. Asl Tanr sz, Muhkemattan oluan 14 harftir ve bunlar kendilerini insann yznde gsterirler. Hurufilere gre evrenin temel dnemi vardr: peygamberlik (Nbvvet), imamlk (mamet) ve tanrlk (Uluhiyet). Peygamberlik dnemi Adem ile balam ve Muhammedde sonra ermitir. mamlk dnemi Ali ile balam ve on birinci imam Hasan Askeri ile bitmitir. Fazlullah ile tanrlk dnemi balamtr. Tm peygamberler Mehdi olan Fazlullahn habercisi ve mjdecisidirler. Fazlullahtan sonra gelecek olan Yetkin nsan (nsan- Kamil) Fazlullaha uymak zorundadr. Fazlullah Musevilerin bekledii Mesih, Hristiyanlar ve Mslmanlarn gkten inaceine inandklar sadr. Fazlullah, gkten inmi ve kyamet kopmutur, dnya ahiret bir olmutur. Bu nedenle ahiret yoktur. Gerek ortaya km ve tm dinsel ykmllkler kalkmtr. Bylece Hurufiler tm ibadetleri harfler ile yorumlayarak iptal ederler ya da deiik biimde uygularlar. rnein hac, Fazlullahn ldrld yeri ziyaret etmektir. eytan talama ise, Fazlullah ldren ve Maran ah (Ylanlar ah) dedikleri Timurun olu Miranahn

270

Faruk Arslan

yaptrd Senceriye Kalesini talamaktr. Reha amurolu, "Sabah Rzgar" adl kitabnda unlar belirtmektedir: Hurufiliin uygulad say ve harf oyunlarnn asl hedefinin inansal olduu gzden karlmamaldr. Hurufilikte ama tm o say ve harfler arasndan insana, insann konumasna, kendini aklamasna ve bilinlenmesine ulama abasdr. nsan, belirli saydaki harflerle konumaktadr. nsan, bu harfler aracl ile oluturduu dil sayesinde bir simgesel evren kurmakta ve bylece Tanry bulmakta, var etmektedir. Hurufilikte ulalan bir nokta da konuan insana, yazya balanm ve kaydedilmi kutsal metinler karsnda stnlk tanmaktr. nsan Konuan Kurandr (Kuran- Natk), kada geirilmi Kuran ise Sessiz Kurandr (Kuran- Samit). Konuan Kuran her an yenilenir, deiir ve kalplamadan yaar. Sessiz Kuran belirli bir anda kaydedilmi bir metindir. Tm heterodoks dncelerde olduu gibi Hurufilikte de kii, Zamann ocuudur (bn-l Vakit). Onu snrl belgeler ve metinlerle kalplamak ve kutsalln snrlar iinde hapsetmek olanakl deildir. Sonu olarak, Hurufiliin kulland harf ve say teknikleri, kalplatrmay ama yollarndan biri olarak grlebilir. Bektai dncesine hzla etki eden Hurufilik nedeniyle, baz aratrmaclar XV. Yz yldan balayarak Bektailikin bozulduunu ileri srmlerdir. Onlara gre Hurufilik hileli yntemlerle, rnein Hurufilik grlerini Hac Bektan grleriymi gibi savunarak, Bektai tarikatnda etkin olmutur. Oysa amurolu'na gre, Bektailik Anadoluya Hac

271

Faruk Arslan

Bekta ile birlikte adm attnda Aleviler zaten oktan bu topraklardadrlar. Aleviler, bir heterodoks dervi olan Hac Bekta eitlilii barndrma potansiyeline sahip olan bnyeleri sayesinde zmsemiler ve onu bir nder olarak tanmlardr. Bu bakmdan, Anadoluda heterodoksi denilince akla hemen Alevi-Bektai gelenei gelmektedir. Bu gelenek, eitlilii zmsemesi ve hogrl yaps nedeniyle bir ok farkl heterodoks zmreyi de iinde barndrm ve tm ezoterik dncelerin Anadoludaki sna olmutur. Tm farkl dnce ve uygulamalara sahip olan Kalenderi, Haydari, Hurufi, Torlak gibi akmlara bal olanlar bu geni yelpazeye katlm, kendi bamsz varlklarn feda ederek, Alevi-Bektai toplumsal olgusuna kendilerine zg renkler katmlardr. Alevi-Bektailer bu durumda bir bozulma grmezler, zira inanlar deiime aktr. Tam tersine bu durum onlar iin bir zenginleme yoludur. 1376 Ylndan balayarak Isfahanda balayan Hurufiliin, her trl baskya karn, inanlmaz bir hzla Osmanl topraklarna yaylmasnn ve etkili olmasnn nedenleri ok ynldr. iddetli bask ve zulme karn hzla gelien ve yaylan bu inan sisteminin geliim nedenleri, hem iinde byd toplumsal yapnn zelliklerine, hem de kendi ierik ve dinamiine bal olmaldr. Hurufilik ncelikle ezoterik bir inan sistemidir. Dinlerin rek (Batn) anlamlaryla anlalmas gerektiini ve bunun da ancak zgr Yorumlama (Tevil) ile gerekleebileceini ileri srmektedir. Hurufilik, ezoterik yaklamlar arasnda, kentli nfusa en fazla hitap edenlerden biridir. O dneme kadar kentlerde pek grlmeyen ezoterik yaklamn Hurufilikle birlikte hzla

272

Faruk Arslan

kentleri de etkisi altna ald grlr. Ortodoks slamn simgesel evreni ve kltr, o gne dek dnce retimine kentlerdeki medreseler ve yazl belgeler yoluyla egemen olmutur. Hurufilik, yorumlama yoluyla, yz yllardr sarslmaz olduu sanlan yaz ve kutsal metinlerin egemenliini ykmaya koyulur. Harfleri konuturur. nsan kada yazlm olann zerine kartr. Belge ve kaytlara gvenen ortodoks sistemin kutsal metinleri, harflere getirilen keyfi yorumlarla kuru yapraklar gibi savrulmaya balar. Osmanllarn ele geirdii kentlere doru akan heterodoks derviler, yllar ncesinden kentlerde yer bulmu bir Hristiyan heteroks gelenei ile karlar. Bu gelenein en etkin temsilcisi Bogomillerdir. Biri yazl ncilin, dieri yazl Kurann kalplarna kar mcadele eden iki farkl dinin heterodoks akmlar doal olarak yakn ilikiler kurarlar. slam heterodoksisi Hurufilik olmasayd bu ilikiyi kurmakta pek zorlanacakt. ncelikle Fazlullahn kendisini Mesih ilan etmesi bu ilikinin kurulmasnda etkin olmutur. Fazlullahn yazd Cavidan adl yaptn Firiteolu tarafndan Akname adyla yaplan evirisinde sk sk Yuhanna ncilinden alntlar yer alamaktadr. On iki imamla on iki havari arasnda paralellik kurulmakta, srailin on iki kabilesine gndermeler yaplmaktadr. Anadolu heteroksisi Rumeline geerken de Hurufilikten fazlasyla yararlanr. Sonradan Bektailik incelenirken Hurufi etkilerinin en youn olarak Rumeli ve Arnavutluk Bektailerinde grlmesi, Hurufiliin oynad roln ne denli nemli olduunu gsterir. Mason Bektailerin Hurufilii benimsediini ifade etmekten kanan, Bektailikle ilgili her deere ar sahip
273

Faruk Arslan

kan evki Kocann grlerini aktaralm: Fazlullah Hurfi Hazretleri Timur-u Grkan tarafndan Azerbaycanda ldrlmtr. Yine halifelerinden nl Nesimi Hazretleri ise Halepte derisi yzlerek katledilmitir. Seyyid Aliyyl ala olarak bilinen Seyyid Ali Sultan ve yine nl Hurfilerden Feritehzede Hazretleri, Fazlullah Hurfinin katli zerine Krehire gelerek Hnkar Hace Bekta- Veliye intisab etmilerdir. Baz mverrihler bu teze taklmayarak Bektailik iinde Hurfilie ynelik mstakil bir teknik meylin olmad iddias ile Seyyid Aliyyy ala ile Seyyid Ali Sultann ayr, ayr ahslar olduklarn beyan etmilerdir. Ancak bu gr nesnel realite ihtiva etmez; zira zellikle 14nc Yzyldan itibaren Bektai Tarikat metaforuna dahil kesif miktarda eser reten (nesir yada manzum) air ve yazar grlmtr. Hatta zaman zaman Iklar adyla nitelenen bu zmre hukuken, siyaseten ve hatta eriaten takibata maruz kalmlardr. Dier yandan Bursa ilinin Iklar semtinde bulunan Ramazan Baba Dergahnn mntesiplerinin Hurfilik yaptna dair Osmanl kovuturmalarna haiz fetva ve fermanlar arivlerde mebzul miktarda mevcuttur. te yandan ad geen Ramazan Baba Dergah 1826 ylndan sonra Nakibendi Dergahna evrilmise de 1911 ylnda ttihat ve Terakki idaresince el konularak uzun yllar Iklar Askeri Mektebi olarak hizmet vermitir. Yine Odman Baba Velayetnamesinde Hurfi enstrmanlara rastlanld gibi, Faziletname adl eserinde yazar Yemini ve Virani Abdaln Divannda olduka mufassal ve geni olarak yer almaktadr. Tescilli bir Bektai dman olarak tannan Harputlu shak Efendi tarafndan 1873 ylnda yazlan Kaifl Esrar ve Dafil Erar isimli eserde, Seyyid

274

Faruk Arslan

Ali Sultann, Seyyid Aliyyl Ala olduuna dair somut beyyine bulunmaktadr. Yine bir yntem olarak Hurfi tandansl nefesler reten Bektailer gizemil bir takiyye ablonu altna girerek zellikle Mehmed Ali Perian Dedebabann kadim Bektailik anlayn benimsemiler ve bunlara Harabatiler denilmitir. Dier yandan 1907 ylnda Hakka yryen Mehmed Ali Hilmi Dedebabann izleyicilerinin izgisinde ise Hurfilik mstakilen pek yer bulmam, ancak edebi ve sanatsal bir telakki olarak alglanmtr. Bunlara da Mteerri denilmitir. Bu ciddi ve teknik ayrlm gnmzde dahi Bektailik yortusunda daha deiik bir formata brnerek zmnen devam etmektedir. ( Koca, 2003). Kimin Hurufilikle Bektailiin ayarn bozduunu kimin ise sapk Hurufilikle deil Trk slam'ndaki gerek Sufizm ile slam'a hizmet ettiini, insaf sahibi gerek Alevi ve Bektai vatandalarmz elbette takdir edecektir. Umarm Bektailii masonluktan temizleyip aslna dndreceklerdir. Buradan ok etrefilli bir konuya, Atatrk'n Bektai olup olmadn sorgulamaya gemek istiyorum.

275

Faruk Arslan

On Drdnc Blm ATATRK, MASON BEKTA MYD?

Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk Bektai gsterip istismar etmeye alrken, kimileri de onun dinle, diyanetle ve slamiyet'le hibir alakas olmad halde, zellikle Kurtulu Sava ncesinde ve devrimler srecinde, halk aldatmak ve kendisine inandrp peine takmak iin mslman dindar rol oynadn ileri sryor. Aslnda bu iddialar, Atatrk', sahtekrlk, riyakrlk ve din istismarclyla sulamakla ayn anlama geliyor. Atatrkn baba tarafndan bir Bektai olduu sylenebilir, ancak mason ve Sabatayc evrelerde yaasada onlardan olmad kesindir. Tekke ve zaviyeleri kapatmasndaki temel sebeplerden biri tm tarikatlar gibi Bektailiinde aslndan uzaklap hurafelerle doldurulduunu grmesidir. Bu yuvalar ilim reten, dinin yaand yerlerden ziyade yobaz yetitiren merkezlerdi. Kokumutu, yozlamt. Hepsinin kapatlmas hayrl olmutur. Atatrk, ilerinden geliyordu. Atatrkn ankaya Kknden Rak Masas yolda yazar Falih Rfk Atay, "ankaya" Kitabnda; Atatrk'n ocukluunu ve genliini yakndan bilen Klolu Hakk Beyin kendisine yazm olduu bir mektuptan u alnty yapyor:
276

Faruk Arslan

"Ailece pek yakndk. Zbeyde Mollay ikinci kocaya veren benim byk kaynatam eyh Rfat Efendi'dir. Mustafa Kemal tatillerde Selanik'te slaya geldii vakit, byk kaynatamn tekkesine giderdi. Ayn gnlerinde derviler halkasna katlarak "Hu, Hu!", diye kan ter iinde kalncaya kadar dner dururmu" demektedir. (Atay, 1968 ). Mustafa Kemal Mays 1919da Samsuna, daha dorusu Havzaya gittiinde, Ali Baba adl nfuzlu bir Bektai eyhinin Mesudiye adl otelinde (kirac) olarak kalm, kendisini halka Ali Baba takdim etmiti. Milli Mcadelenin en nemli belgelerinden olan Amasya Tamimini imzalayanlar arasnda Bektai eyhi Cemaleddin elebi de vard. Mustafa Kemal, 5 Mays 1920de lkedeki tm sufi eyhlerine bir ar yapmt. Ardndan baz eyhlere zel mektuplar yazd. Bunlarda zat- alinize kalben pek byk hrmetim var, muhabbet ve hrmetlerimin kabuln rica ederim gibi son derece nazik ve saygl bir dil kullanmt. Bu arada Kuzey Afrikada yaygn olan Senusiyye tarikatnn eyhi Ahmed erif Sensi de lkedeydi ve Milli Mcadeleyi destekleyenler arasndayd. Esas derdinin Halifelik beklentisi olduu anlalan eyhten Ankarann da bir beklentisi olduu, kendisine denen 800.000 kuru toplu para, kendisine balanan 1.000 lira aylk ile maiyetine balanan 300 lira aylktan anlalyor. Ayn ekilde Hacbektataki ana tekkenin Naki eyhi Hac Hasan Efendiye de aylk 500 kuru mkafat maa balanmt. Bylece bir ok Snni ve Alevi/Bektai Milli Mcadelede grev almaya balad. stanbuldaki Gleniyye tarikatnn eyh Visali Dergh, Milli Mcadele kadrolarnn toplant yeriydi. Sklkta
277

Faruk Arslan

Bektai dergah olarak sunulan ancak Nakibendiyyeye bal olan zbekler Tekkesi, Anadoluya silah ve adam geirmeye yardm ediyordu. Tekkenin eyhi At Efendi Kazm Karabekir tarafndan gnderildii Trkistanda yl boyunca hem Anadoluya para yardm toplad, hem Enver Paay oyalama grevini yapt. Yine Nakibendi eyhleri olan Hac Hasan Efendi ile Servet (Akda) vaazlaryla katkda bulundular. Melami eyhlerinden Mslm Penahi Anadoluya silah karrken Franszlara yakalanm ve ar ikence sonucu fel olmutu. Ankaradaki Celveti Taceddin Dergah milli mcadele kadrolarnn urak yeriydi. Konyadaki Mevlevi Sylemez Tekkesi matbaa olarak kullanld. Bektai tarikatnn Merdivenky (Nerdbenky), Karyad Baba ve Erikli/Eryek Baba tekkeleri silah saklayan tekkelerdi. Bektai Selman Baba adl Bektai babas Denizlide cephede savamt. Tarikatlarn Mustafa Kemale verdii destein en gsterili rnei, Mustafa Kemalin Ankaraya girdii gn olan 27 Aralk 1919da yaplan Seymen Alaydr. Ouz boylarnn Orta Asyadan getirdii geleneklerden biri olan Seymen Alayna, zel giysileri ile Nakibendiler, Sadiler, Rifailer, Kadiriler, Mevleviler, Bayramiler, Bektailer gibi pek ok tarikatn temsilcileri ve esnaf rgtleri katlmt. Alay, o sralarda halk tarafndan pek tannmayan Mustafa Kemale prestij kazandrmak iin Halvetiyye tarikatnn Sinaniyye koluna bal bir eyh olan Yahya Galip (Karg) dzenlemiti. Hemen hemen bugn dindar her Alevi / Bektainin evinde resim yanyanadr. Hazreti Ali, HacBekta Veli ve Mustafa Kemal Atatrk Bu durum Alevi / Bektailerin Atatrke olan sevgilerinin bir yansmasdr.
278

Faruk Arslan

Alevilerdeki Atatrk sevgisi bir devlet byne duyulan sevginin tesinde bir derinliine ve ruhaniyete sahip bir sevgidir. yleki pek ok Alevi iin o, onikinci mam Muhammed Mehdidir. Baz sapk grtekiler ileriye gidip Hz. Alinin ruhunun Atatrke getiini dahi iddia edebilmitir. Mustafa Kemalin Alevi / Bektailere ilgisinin, Alevi / Bektailerin de ona olan derin sevgi ve ballklarnn nedenlerinden biri de babasnn Alevi / Bektai kkenli olmasdr. Nedense tarih kitaplarmzda Mustafa Kemalin babasndan, dedesinden, soylarnn Anadoluya dayandndan yazlmaz. Annesinin Bektailikle hi ilgisi olmadn, dindar bir Snni olduunu biliyoruz. nkilap tarihi kitaplarmza konmayan, hayat saklanan babasn inceleyelim. Yrk Trkmen kkenli olan Mustafa Kemalin mensup olduu soya Kzlcal Trkleri denir. Ouzlarn kzl ouz boyundandr. Kzlca blkl, Kzlcarenli ad da verilir. Selanikteki kaytlarndaysa Karakocallar olarak gemektedir. Mustafa Kemalin slalesi olan Kzlcaoullar, Rumeli Aleviliinin Anadolu koludur. Bu kolun anayurdu Tokat Almus Tozanl vadisidir. Bugn burada yaayanlarn tm de Alevidir. Bu blgeye yerletirilen Yrk Trkmen boylar 1410 yllarnda Tokat, orum, Amasya, Sivas ve Readiye dolaylarndaki Kzl zenliler yurdu olarak bilinen blgede Kzl Ahmetliler Beylii adyla bir beylik kurmulardr. Osmanl Hkmdarlarndan II. Muratn Amasya Valisi Yrg Paann bu beylik zerine dzenledii sefer sonucunda beylik ortadan kaldrld. Kzl Ahmetliler beylii Anadolu nun eitli yerlerine datlmtr. Osmanl Padiah Fatih Sulatn Mehmetin
279

Faruk Arslan

Karamanolu beyliinin 1460da ortadan kaldrlmas zerine Rumeliye yerletirilen Anadolu halk Karaman beyliine mensuptu. Ouzlarn Avar boyundan olan Karaman Beyliinin kurucusu Nure Sofi, Babai tarikatna mensuptu. Fatih Sultan Mehmet Yrk Trkmen kkenli bu boylar Balkanlara slamlatrmak iin iskana tabi tutmutur. Mustafa Kemalin dedesi Krmz Hafz Ahmettir. Mustafa Kemalin Nfus kayd Yrk tayifesinden diye gemektedir. Mustafa Kemalin babas da nfus ktnde Kzlhafz olu Ali Rza diye yazlmaktadr. Mustafa Kemal, on yalarnda Selanikteki Kzlbey sokakta bulunan ilkokula yazlmtr. Kzl szc genellikle Alevi Bektailere taklan bir addr. Mustafa Kemalin babasnn ismi Ali Rzadr. Ali Rza, Ehli beyt soyunun Sekizinci mamn ismidir. Mustafa Kemalin doal, toplumsal, dnsel ve inansal evresi Bektaiydi.. Babas Ali Rza Beyin de Bektai olduu sylenmektedir. Mustafa Kemalin yaad Selanik, Bektailerin etkin olduu bir evre idi. Mustafa Kemalin duygu ve dncelerinde Namk Kemalin byk tesiri sz konusudur. Namk Kemal de bir Bektai idi. Yine Bektai olan Abdulkerim Paann Mustafa Kemalle zel Bektai ifreleri kullanmalar onun Bektailiine dair bir kant olarak ileri srlyor. (Bkz. Mete Tuncay , Milliyet sanat say:246.s:25) Mustafa Kemal Paann Bektai olduunun kantlarndan biri de Nutuktur. Mustafa Kemal Paa, Nutukta bir Alevi dededen bahsederken ( Kazm Dede ) onu ok saydn ve asla krmayacan sylemektedir. Mustafa Kemal Paann yaptklar dikkate alndnda onun Alevi

280

Faruk Arslan

/ Bektai olduu ynndeki gr g kazanyor. Gerekten Alevi / Bektai olmasa bile yaptklar ile aslnda tam bir Alevi / Bektai gibi davrand. Nitekim Alevi / Bektailer Atatrkten bahsederken O da bizdendir. diyor. Bu konuda daha detayl bilgi iin Cemal enerin Atatrk ve Aleviler adl kitabna bavurulabilir. Aratrmac ener, Balkanlarn bu zgn kimliini dile getirirken gerekten ok orijinal ve dikkat ekici bir zellie temas ediyor: Sar Saltuktan Balm Sultana, eyh Bedrettinden Namk Kemale, Resneli Niyaziden Mustafa Kemale uzanan bir yol. brahim Tozkoparan, Atatrkn iinde yaad toplumun psikolojini yle aktaryor: Vaka-y Hayriye'yle beraber pek ok yoldan kaybetmi, dergahlar kapatlm ve Nakilik karsnda malup dm Bektailer, kendileri iin melun o gnleri milat kabul ettiler ve o gnden sonra iin iin tekilatlanarak intikam saatini beklemeye koyuldular. Osmanl'ya kar, "Hnkar Hac Bekta Ocann gcn gsterelim" haykrlaryla kar koyan Yenierilerin intikamn onlar alacaklard. Alevilerle ittifak halinde Osmanl'y iten ykmak iin akla gelmedik her yolu deneyen Bektailerin Cumhuriyet ncesi en gze arpan faaliyetleri pek ounun Mason localarna kaydolarak girdikleri ttihat ve Terakki Frkas iinde gerekletirdikleri icraatlardr. Batan sonra Yahudi elinde, Osmanl aleyhine bir maa olarak kullanlan Gen Trkler ve ttihat ve Terakki; Yahudilere Filistin'de bir kar toprak vermeyen ve tahtta kald sre boyunca -Siyonistlerin kendi itiraflaryla- srail devletinin kuruluunu 33 yl geciktiren II. Abdlhamit Han'n tahttan indirilmesinde yklendikleri misyonla tarihe geti. Siyonistlerin tarih emellerinin tahakkuku iin Osmanl
281

Faruk Arslan

Hakan'na kasteden Bektaileri, yine bir Bektai olan Rza Tevfik Blkba'dan dinleyelim: "Gen Trkler ile ttihat ve Terakki ileri gelenleri arasnda devrim eylemi ierisinde yer alan hayli Bektai vardr... stanbul'da ve teki kltr merkezlerinde yksek makamlarda grevli kltrl Bektailer vardr. Ben ahsen birka vezir, bir eli ve birok hakim, air vb. tanyorum. En az iki Bektai eyhlislam vardr, birisi Musa Kazm Efendi, ttihat ve Terakki Cemiyeti lideri Talat Paa gibi, benim gibi... htilalci komitenin stanbul'daki yeleri arasnda hayli Bektai vard. Hemen hemen btn Bektailer, komiteye amacn gerekletirmesi iin yardmc oldular." (amurolu, 2006). "htilal" ve "devrim" ifadeleriyle hedef alnan kiinin II. Abdlhamit Han olduu malum. Bir tanesinin ismi geen iki eyhlislama gelince... Bu hainlerin hikyesini de Mim-n'dan dinleyelim: "Dini mbni slam'n taarruza uramas Tanzimatla balasa da, sistemli olarak T devresine rastlar... T Frkas, 1910'da kendileri gibi Yahudi kpei bir mason ve kzlba olan Musa Kazm' bab- mehata (eskiden stanbul'da din ilerini tedvir eden, Devleti liyenin Diyanet leri Reisi) tayin eder. Ayn partinin nde gelen isimlerinden, zamann gazinocularndan pezevenkler kral namyla anlan Giritli Necati isimli dnme bu eyhlislam (!) Musa Kazm'dan bir fetva koparr. Fetva (!) yle: "Mslmanlar, zmlerini araplara satabilir, kendileri arap imal edebilir, iebilir ve meyhane aabilir." Medrese-i ulmun Ehl-i Snnet talebeleri, bu mason eyhlislam (!) makamndan kp evine gitmek iin

282

Faruk Arslan

arabasna binerken ve evi nnde arabasndan inerken "meyhaneci meyhaneci" diye tempo tutarlar (...) Meyhaneci 1914'de bab- mehattan ayrld. Yerine kim geldi dersiniz? rgpl Hayri isimli daha alak birisi. (...) rgpl Hayri'nin ilk fetvas (!): "Mslman kadnlar kerhanede alabilir." Mslman halk ona da kerhaneci lakabn takt. ldnde cenazesi Cumhuriyet dneminde rgp'e gtrld. Mezar ok atafatl olup Fener Patrikhanesi yaptrmt. te bu rgpl Hayri'nin olu bir zamanlar Amerika'da eliyken Trkiye'ye getirilip babakan yaplan Suat Hayri rgpl'dr. Amerika'da eitli gazetelere ltilii vc beyanatlar vermesiyle tannmtr ve bizzat lti olmasyla nam salmtr. Yine bir ttihat ve Terakki mensubu olan ve Osmanl Mebusan Meclisi'nde ye bulunan Numan Usta adl bir Alevi, ilk komnist parti "tirakiyyun"un kurucu yesidir. II. Abdlhamit Han'a kar darbeye kalkan Hareket Ordusu isimli apulcu srsnn nemli isimlerinden Resneli Niyazi de bir Bektaiydi. Gen Trkler ve ttihat ve Terakki devrinde slam alfabesinin iptal edilerek Latin alfabesinin kabul edilmesi yolunda youn gayretler sarfedildii malum. te bu hareketin tohumlarn atan adam Ahundzde ( Ahmet Aaolu) isimli bir Azeri Alevisidir ve Ruslar'a bal resmi bir grevli sfatyla stanbul'a gelerek sadrazamla grmeye almtr. Her ne kadar bu grmeye muvaffak olamasa da, devrin fikr (!) ve edeb (!) iklimi zerinde istedii tesirleri brakmay baarmtr. Onun alfabe deiimi fikrinin en ateli taraftarlar, birer Bektai olan Namk Kemal ve Mithat Paa'dr. zellikle Mithat Paa'nn ihanette ok ileri gittii, Osmanl bayrandaki "hilal"in yanna ha koymay bile denedii ve "bugne
283

Faruk Arslan

dek: l-i Osman dediler. Bundan sonra da l-i Mithat desinler" diyecek kadar ii aztt malum." (Tozkoparan, ener, 2006). Sultan Vahidddin Han mason Bektailer tarafndan glkle ikna edilerek Anadolu'ya yollanan Mustafa Kemal, Samsun Havza'da baz ngiliz subaylarla grr. Mustafa Kemal'in, ayn gnlerde bir Rus heyetiyle grmesi ve bu esnada, Stalin ve Troki'ye yakn bir isim olan, heyet bakan Budiyeni'yle konutuklar, Mustafa Kemal'in amacna ulamak iin her yolu mubah grdnn gstergesidir: "Miralay Budiyeni: "Rusya'nn btn ihtiyalarnz tamamlamaya hazr bulunduunu size arzetmek vazifesini zerime alm bulunuyorum. Yeter ki siz de bizim arzularmz yapnz. Padiahl ve Halifelii kaldrnz!" Mustafa Kemal'in cevab olduka politiktir: "Aziz Miralaym, buyurduunuz iler, imdi tasavvur eylediiniz kadar kolay deildir. Padiahlk meselesi esasen zayflamtr. Yklmak zeredir. Hilafet iin biraz daha sabrl, hatta biraz daha dikkatli olmak lazmdr. Arkamzda bir slam lemi kalmtr, bunu da hesaba katacaz. Onlarn mzahereti bugn iin elzemdir. ngilizler'i ancak bu sayede yerinde tutacaz. Zaferi kazandmz zaman, artlarnz daha sakin ve rahat bir ruh haleti iinde dneceiz!" (ener, 2006). Srekli Halife'ye bal olduunu syleyen, ama gnlnde Hilafeti ortadan kaldrma emelini besleyen Mustafa Kemal'in, Hilafete dman mihraklarla temasa geecei muhakkakt. Dier bir deyile "Mustafa Kemal ve
284

Faruk Arslan

kadrosu gibi teokratik Osmanl Devleti'ne ve emperyalist igale kar silah eken ynetimin, bu gidie kar 700 yldr Anadolu ve Rumeli'de muhalif olan bir gce elbette gereksinimi vard." (ener, 2006). Mustafa Kemal'in bu gle ilikiye girmesi ve ittifak kurmas hadisesini Alevi yazar Cemal ener'den aynen naklediyoruz: "Mustafa Kemal ve Temsil Kurulu, Hac Bekta kasabasna gelmeden nce karlanr. Baba ve elebi bizzat heyeti karlar. Bu karlana, Mucur Kaymakam Nihat Bey de ok arr ve Mustafa Kemal'e, "Paam, elebi'nin bu hareketi davamz iin olumluluk belirtisidir," der. Bu karlanma gerekten ok nemli bir olaydr. nk, daha nceleri bir zamanlarn Ankara Valisi Srr Paa, Hac Bekta' ziyarete geldiinde, Be Talar mevkiine kadar arabas ile gelir, orda arabasndan iner, yeri niyaz ettikten sonra yryerek Hac Bekta Dergah'na ularm. Gene iktidara geldikten sonra Sadrazam Talat Paa ve Genelkurmay Bakan Enver Paa, Hac Bakta Dergah'n ziyaret ettikleri zaman, elebi bu iki devlet adamn ancak Dergah'n selamlnda karlamtr. Mazhar Mfit Kansu devam ediyor: "Hac Bekta'ta karlandk. Bir odaya aldlar. Alakgnllce dzenlenmi bu oda elebi'nin kabul odasym. Be-alt dakika sonra elebi Efendi geldi. Ortalk kararnca odaya bir masa getirilerek rak takmlar kondu." Bu ara, Cemalettin elebi kalp hastas olduu iin iki imek istememi. Ama o srada Mustafa Kemal; "O zaman biz de imeyelim" deyince elebi Efendi hastalna ramen kararndan vazgemi ve Mustafa

285

Faruk Arslan

Kemal ve Temsil Kurulu ile ak ve evk ile Kurtulu Sava'nn baarsna kadeh kaldrm." (ener, 2006). "Bu ziyaretlerin eitli yanlarn anlatan grg tanklarna gre; elebi'nin olu Hamdullah Efendi'nin odasnda "Ayin-i Cem" dzenlendii, Cem'e, Mustafa Kemal'in de katld, burada "ikrar treni" ile "kl kuatld" ve "yola kabul" edildii anlatlr. elebilerden Cemalettin Ulusoy'un yazdna gre, grmeye ait Cemalettin elebi'nin olu Veliyettin elebi, Mustafa Kemal'le ilgili unlar anlatm: "Cemalettin elebi, Mustafa Kemal Paa'ya, "Paa Hazretleri", diyor, "cesaretli ve ngrl ynetiminizde Trk ulusunun dman kahredeceine inancm sonsuz. Ulu Tanrnn ulusumuza balayaca zaferden sonra cumhuriyet ilann dnyor musunuz?" elebi'nin cumhuriyet szcn bylesine ak yreklilikle sylemesi zerine, Mustafa Kemal Paa, heyecan ve dikkatle elebi Cemalettin'in gzlerine bakyor, biraz daha yaklayor, onun elini avucunun iine alyor, kulana fsldar gibi yava fakat kararl bir sesle: "O mutlu gnn ilanna kadar aramzda kalmak artyla evet, elebi Hazretleri." (Ulusoy, 2008) Osmanl saltanatnn ve hilafetin yklp yerine Cumhuriyetin ikame edilmesi gayesi etrafnda M. Kemal, Alevi-Bektai gruhu iin "1000 yllk mcadeleyi zafere ulatracak adam" olarak grlyor ve kendisine beklenen 12. mam-Mehd gzyle baklyordu. Bylesi bir ballkla M.Kemal'e tabi olan Alevi Bektai kesimi artk onun emri altnda hereyi yapmaya hazrd. Mustafa Kemal ve Alevi-Bektai ittifaknn ilk tezahrlerine ilk meclisteki gruplamalarda rastlyoruz. Bu gruplama, Mustafa Kemal ve onun evresindeki gruba kar sert bir muhalefet gsteren ikinci bir hizbin olumas eklinde
286

Faruk Arslan

ortaya kmt. ahs gcn salamlatrmak iin kendi kadrosunu oluturmaya alan Mustafa Kemal ilk i olarak, meclis bakan yardmclna cmle AleviBektailerin dedebabas Cemalettin elebi'yi getirdi. Mustafa Kemal ve taraftarlarnn oluturduu 1. grubun mehur simalar unlard: eref Bey (Edirne), evket Bey (Edirne), Mahmut Esat Bey (zmir), Emin Bey (Samsun), Mustafa Necati (Saruhan), Vehbi Bey (Karesi), Kl Ali (Antep), vs. Dier taraftan, ban Ali kr Bey'in ektii 2. grup da kararlar zerindeki etkisiyle Mustafa Kemal'i korkutuyordu. Muhafazakar olarak tannan bu grubun nde gelen isimleri ise unlard: Hseyin Avni Bey (Erzurum), Albay Selahattin (Mersin), Mfit Hoca (Krehir), Mehmet kr Bey (Afyon). II. grubun tehlikeli bir mahiyet arzetmesi ve Lozan grmeleri esnasnda teslimiyeti artlar reddederek Mustafa Kemal'in niyetlerini engellemeleri karsnda I. grup ii iddete dkmeye balar ve bizzat M. Kemal'in emriyle II. grubun lideri Ali kr Bey ldrlr. Lozan anlamasnn imzalanamamasnn ba sebebi olan muhalif grup, Ali kr Bey'in ldrlmesinin ardndan, 1 Nisan 1923'de meclisin feshedilmesiyle datlr. Meclisin yeniden tekil edilmesi iin yaplan seimlerde binbir hile ve desise ile muhaliflerin n kesilir ve ounun meclise girmesi engellenir. Bir taraftan da M. Kemal taraftarlar youn bir propaganda kampanyas balatr. Bu kampanyann ba aktrleri yine o mason Alevi-Bektai kesimdir. elebi Cemalettin'in lm zerine onun yerine posta oturan Veliyettin elebi'nin imzasn tayan ve btn
287

Faruk Arslan

lkeye datlan u bildiri son derece dikkat ekici: "Anadolu'da bulunan Ceddim Hac Bekta Veli Hz.'ne samimi muhabbeti bulunan bilcmle muhabbn ve Hnedn taraf hlisnelerine; Bu milleti ihya ile istiklalimizi temin eden ve vcud-u lileri kffe-i slmiyn'e bais-i erif olan Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi, Gzi nmdr Mustafa Kemal Paa Hz.'nin neir buyurduklar beyannameleri cmlenizin malmudur. Gzi Paa mrun ileyhin, terakki ve teli-i vatan hakkndaki her bir arzularn yerine getirmek bizlere farz- ayndr. Milletimizi kurtaracak, saadetimizi temin edecek, onun efkr- sibneleridir. Bunu inkr edenlerin bizimle katiyen mnasebeti yoktur. Tarikt- liyemizin btn mensbnine mrunileyh Hz.'nin gsterdii namzetlerden maadasna rey vermemelerini, vatanmzn kurtulmas bu vehile kbil olduunu sizlere keml-i ehemmiyetle tavsiye ederim. Hacbekta elebi'yi Veliyettin" (Cem, 1991) Tekrar toplanan meclis, bu defa muhaliflerden arndrlm ve M. Kemal'e rm olmu kuklalardan kuruluydu. Artk M. Kemal her szn kanun hline getirebilecek ve yllardr ryasn grd devrimleri gerekletirebilecektir. Nitekim bu meclis, ilk i olarak Lozan sat szlemesini kabul etti ve Osmanl'nn tasfiyesine imzay att. Hilafet ve saltanatn kaldrlmasndan, apka devrimine, medreselerin kapatlmasndan, slam harflerinin iptaline kadar btn kemalist devrimler ve devrimlerin korkun silah stiklal Mahkemeleri vaheti, bilcmle bu mason Bektailerin eseridir. Alevi yazar Cemal ener'in tabiriyle "diedi mcadele etmilerdir." (ener, 2006).

288

Faruk Arslan

Kemalist devrimler iin "diedi mcadele eden" AleviBektai fedailerinden birka nde gelen ismi sayalm: Gizli Milli stihbarat Bakan Albay Hsamettin Ertrk, PTT. Gizli ifre Mdr A. Naci Baykal, M. Kemal'in zel doktoru Ragp Erensel, M. Kemal'in Milli Eitim Bakan H.Suphi Tanrver, Kars Garip Musa Oca'ndan Pirzade Fahrettin Erdoan (mebus), Feyzullah Efendi (mebus), Sleyman Efendi (mebus), Dersim Ferhatua Aireti Reisi Diyap Aa (mebus), eyh Hasan Aireti Reisi Hasan Hayri (mebus), Sar Saltuk Oca'ndan Mustafa Zeki (mebus), Erzincan Abbasua Aireti Reisi Girlevikli Hseyin (mebus), Denizlili Bektai babas Hseyin Mazlum Baba (mebus). Bu isimler arasnda, Diyap Aa'nn maceras dikkat ekicidir. 1916 ylnda Osmanl'ya kar isyana girien Ferhatua Aireti'nin Reisi olan Diyap Aa, mecliste Osmanl ve slam dmanl istikametinde giriilen her trl teebbs ve icraat zerinde muazzam gayretler sarfetmesiyle temayz etmiti. nk 1916'daki ayaklanma hadisesinde, ok sratle isyann zerine giden Osmanl karsnda ar bir malubiyete uramt ve almak iin yanp tutumaktayd. Alevi-Bektai topluluklarnn Kemalist devrimlerin gereklemesi uruna yaptklar fedkarlklarn en gzel rneklerinden biri de, eyh Sait isyannda, devletin gnll muhbiri ve milis gc olarak gsterdikleri yiitliklerdir. eyh Said'i ihbar eden ve ona kar devlet gleriyle birlikte savaan Dersimli "Hormek" Aireti mensuplarndan Atilla Frat'a ait u satrlar, hadiseyi btn plaklyla gzler nne seriyor: "eyh Sait 13 ubat 1925 tarihinde Piran Ky'nde kardei

289

Faruk Arslan

Abdrrahim'in evine gelmiti. Daha nce eyh Abdrrahim, on arkada ile bir araya gelerek "mstakil bir slam Devleti" kurmaya karar vermilerdi. Hormek aalarna mektup yazlp, bundan sonra ikinci toplant yaplnca, Hormek aalar ayaklanmann balayacana tam kanaat getirmiler; bunun zerine Ali Haydar, Veli Aa, Mehmet Halit ve airetin dier ileri gelenleriyle, Cenaseranl Seyit Ali Efendi'nin emriyle, 17-2-1925 tarihinde stkran (aylar) Ky'nde toplanm ve konuyu grmler. Bu toplantda, her neye ml olursa olsun, hkmete yardm etmeye ve isyan karanlara kar koymaya karar verdiler. Hormek Aireti'nin dier ileri gelenlerinin hepsi Kovik Ky arpmalarndan sonra, Halit Bey'in "syan ettiler!" ve "Adam ldrdler!" eklindeki ihbar zerine mahkm edilmi olduklarndan, cezas bulunmayan tek kii olan rahmetli babam M. erif Frat Varto'ya giderek, kaymakamlk vastasyla durumu Mu Vilayetine bildirmiti. (Cem, 1992). Yenieri Oca'nn lav ve akabinde gelien hadiselerle beraber, Bektailiin Nakilie kar ezik ve malup duruma dmesinin intikam alnmtr. Bu kinin, ii cinayete vardrd en nemli hedeflerinden biri, Naki eyhi Esad Efendi'dir. Derin Devletin bizzat tezgahlad bir provokasyona kurban edilen Esad Efendi'nin bana gelenler ve nasl ehid edildii mlum. Biz, hadisenin arkasndaki intikam faktr zerinde duralm. Mustafa Mftolu Menemen Vakas ile ilgili olarak grlerine bavurulan Emekli Mft Nail Papatya'dan, aynen u szleri naklediyor: "Naki ileri gelenlerinin mutlaka bertaraf edilmesi isteniyor. Bunun zel bir sebebi var

290

Faruk Arslan

m?.. Var. Maziye baktmzda yle bir durum gryoruz: Osmanl dneminde tarikatlar serbest, dergh ve nvanlar mevcut idi. Bektailer de bunlardan biri olarak devam ederken Sultan II. Mahmut dneminde bir Bektai eyhi "sr" dedikleri eyi ksmen ve rumuzlu olarak ifa eden bir kitap yazyor. Bu kitapla Bektailiin saptrlarak kiiye tapan bir tarikat haline getirilmesi zerine, ileri gelenleri cezalandrlm, mal varlklar da Nakilere balanmtr. Bu durum Bektailer arasnda Nakilere kar bir intikam duygusu oluturmutur. ttihat ve Terakki iinde olduu gibi Cumhuriyetin ilk devir devlet adamlar arasnda Rumeli Bektaileri, Melm ve masonlar messir durumdadrlar. Nakiler zerinde srarla durulup bertaraf edilme isteinin yukardaki tarih intikam duygusundan kaynakland kuvvetle muhtemeldir." (Mftolu, 1988). Aslnda Sabatayc ve d glerin kontrolne girmi mason Alevi Bektai cereyannn iledii crmleri tek tek saymak deildi niyetimiz. Bunlar srf 19. asrdan beri sregelen "batllama" cereyannn tabi neticesi olan Trkiye Devletinin, resmi tarihlerde hi ad gemeyen gizli mttefikini tespit etmek amacyla derledik. phesiz ki, Alevi-Bektai olmayanlar da vard M. Kemal'in kadrosunda. Yahudi dnmeleri ve masonlarn roln kim inkr edebilir? Ama dikkate yan bir kanaat olarak unu tekrar ediyoruz: M. Kemal gnll AleviBektai kitlelerini arkasna alm olmasayd, devrimlerine belki de ok zor teebbs eder ve herhalde baarya ulama ans pek fazla olmazd. Atatrk'n mason Bektailerle yollarn ayrmasnn ardndan ldrlmesini, bilmiyorum resmi tarih ne zamana kadar gizlemeyi

291

Faruk Arslan

srdrecek? Bir sonraki blmde ele alacaz, gizlemeye hi niyetimiz yok...

On Beinci Blm ATATRK MASON BEKTALER M LDRD?

Yl 1948, Austos"un 1"i. Yunan Komnist Halk Cumhuriyeti (ELD)"nin Laiki foni yani Halkn sesi isimli gazetesinin 685"inci nshasnda, Bulgar Yahudilerinden 33 dereceli farmason Avram Beneraoysan unlar yazar: Mefkremizi imha edici darbe vuranlarn akbeti, feci artlar altnda lmdr!.. 33 dereceli komnist mason hangi darbeden bahsetmektedir ve akbeti feci artlar altnda lm olan kimdir? Brakalm onu da kendi sylesin: (..) Mustafa Kemal Atatrk, 10.10.1935 tarihinde Ankara"da ankaya kknde doktor Mim Kemal ke"ye hitaben, "Mason cemiyetinin faaliyetini inklaplarma muarz grdm iin kapatlmasn elzem grdm. Bu dakikadan itibaren bu cemiyeti lm biliniz. Ve bir daha diriltmee teebbs etmeyiniz" demiti.. (...) O zannetti ki; btn muhalif ve muarzlarn tasfiye ve bertaraf ettii gibi masonlar da tasfiyeye tabi tutmaya muvaffak olacaktr. Fakat asla! Trkiye"deki mason cemiyetinin Kemal Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetinin durdurulduunu Moskova"da tarihi bir yerde yoldalar arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman,

292

Faruk Arslan

beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan arm bir halde, oradakilere aknlk iinde haykrdm: "O sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr!" te byle.. 1948 yl Austos aynn 1"inde Yunan Komnist Halk Cumhuriyeti rgtnn yayn organ Laiki Foninin 685 sayl nshasnda Ege ve Balkanlarn kdemli komnistlerinden 33 derece mason Bulgar Yahudi Avram Benaroyas"n itiraflar. ( Deli, 2004). Emekli Subaylar Dernei'nin (TESUD) 1999 ylnda karm olduu 'Birlik' dergisinde Deniz Kuvvetleri Komutanl Salk Dairesi eski bakanlarndan Emekli Deniz Kdemli Albay Aytekin Erturul'un, Atatrk'n lm nedeninin, 'Alkolik Siroz' deil, stma olduunu aklamasnn ardndan o gnlerde kamuoyunda ses getiren bu aklama ksa zamanda unutulup hafzalardan silinmiti. Aradan geen yllar boyunca aratrmalar yapan Ogn Deli, 'Agoni' isimli kitabyla kamuoyuna yeni bilgiler sundu. Timuin Mertde benzer alntlarla iddiay kitaplatranlardan. Ogn Deli, Atatrk'n lmnn 66 sene (imdi 70 oldu) boyunca Trk halkndan sorumsuzca saklandn vurgulad kitabnda, Atatrk'n tedavisinde kullanlan illarla, majistral olarak yaplan reetelerin tarihsel ve parasal deerlerini de belirterek byk nderin tedavisinde kullanlmak zere sadece 1937 ylnda stanbul Eczanesinden 43 kutu kinin alndn ortaya koyuyor. Yazar, kitabnda belgelere yer verdiini, yorumu ise Trk halkna braktn belirtiyor. Byk nderin tedavisinde kinin ile beraber Salygran (cival diretikler)'n de kullanld belgelenen kitapta, bu ilcn

293

Faruk Arslan

kullanld zamanlarda; kronik zehirlenmelere neden olabilecei belgelerle ortaya konuluyor. Ogn Deli'nin kitabnda yer verdii 1 Austos 1948 tarihli Yunan 'Halkn Sesi' gazetesinde Bulgar Yahudilerinden 33 dereceli Farmason Avram Benaroyas'n Atatrk'n lm ile ilgili yukardaki aklamasn okuduunuz Avram Benaroyas'n dehet verici itiraflar yle devam ediyor: "Trkiye'deki mason cemiyetinin Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetlerinin durdurulduunu, Moskova'da tarih bir yerde yoldalar arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman, beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan arm bir hlde oradakilere aknlk iinde, bu nasl olur? Neden kapatlrm! Buna imkn yoktur! Kapatld da bir gerek ha! Bu byle olduuna gre, o sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr diye haykryordum. Atatrk'n mason cemiyetini kapatmas bizi pek derin bir dnceye sevk etmiti. lk anlarda Kemal Atatrk' silhla ortadan kaldrmay dndk. nk, o, felsefemizin Trkiye'de yerleme imknlarn ortadan kaldrmt. Kendisinin de ortadan kaldrlmas son derece elzemdi. Nihayet bir gn Kremlin kat'i kararn verdi. Onun lm esrarengiz olacak ve kendine gre esrar arz edecekti." (Deli, 2004). Avram Benaroyas'n aklamalarnda mason cemiyeti kapatldktan sonra mason biraderlerin, cemiyet sanki hi kapatlmam ve Atatrk'le aralarnda hibir ihtilf yokmu gibi vaziyet aldklarn ifade ettii aklamasnda, "mkn bulduka, onun her hareketini alkladlar ve zamanla onun etrafnda bir ember vcuda getirdiler ki, sar lider kendiliinden bu emberin iine girip bize hayatn teslim etti. Doktorlarmz Atatrk'n lmnn

294

Faruk Arslan

ani oluunu tehlikeli grdklerinden, 1937 yl ortalarnda ismini aklayamayacam bir doktor, baz hretlere dayanarak Atatrk'e ilk darbeyi sinir organlarn zaafa drmek suretiyle indirdi. Bylelikle gsterdii tedavi usul, Atatrk'n sinir organlarn felce uratt. Atatrk'te zaman zaman burun kanamalar, ba dnmeleri, istifralar, karsndaki arkada tanyamazlklar kendini gstermeye balad. Onun pek elim bir vaziyette olduunu, beinci kollarmzn ajanlar, gizliden gizliye yaymaa ve hastaln ldrc olduunu efkr umumiyeye duyurarak mill hislerde zaaf hsl etmeye altlar. Atatrk'n hastal efkr umumiyede y bulunca vazifemizin birinci fasl muvaffak oldu" (Deli, 2004). Kitapta bundan sonraki aamalara ise yine Yunan Halk cephesi gazetesinden alnan Farmason Apostolos Grazos'un aklamalarnda yer verilmi. Apostopolos'un aklamalarnda, "Filistin Siyon kolonilerini meydana getirmek iin, Osmanl mparatorluu'nu paraladk. Bundan sonra yaplmas elzem olan, ikinci, nc ve drdnc vazifeler geliyor ve bunlar seri olarak tatbik etmek isteniyordu ki ; Doktor Abravaya ve Fissenger cidden bu ite fedakarne altlar. Baz Avrupal tp dahileri, siroz mtehassslar, sar liderin hastal ile megul olmak istediklerini bildirmilerse de; Trkiye'deki mukaddes genimizin meydana getirdii muhkem mevki ve selhiyetlerini cemiyetimize muhalif olanlara sar liderin tedavisinde vazife vermemekle bize pek l ispat ettiler. Sar liderin lm bir gn meselesi hline gelmiti. Onun lmnden her suretle istifade etmeliydik. Trkiye'nin ikinci Mason lideri kimyager Mustafa Hakk Nalac, bunun zerine Kremlin'e davet edildi. stad Moskova'ya vardnda yz sararm ve korkak, rkek

295

Faruk Arslan

bir hle brnmt. Sovyet Hariciye Komiserlii, Nalac biraderimize samimi alka gstererek kendisini honut etmek iin btn imknlarn seferber etmiti" deniliyor. Masonlarn Trkiye'nin ikinci mason lideri Mustafa Hakk Nalac'y Kremlin'e davet etmesinin ardndan Apostolos Grazos'un aklamalar kitapta u ekilde devam ediyor: "Moskova'ya ulamasnn hemen akabinde, byk ve ahane bir yerde ilk toplant yapld. Ben, Laurenti Beria ile yan odada ses alma cihazyla ieride cereyan eden muhavere ve mzakereyi takip ediyorum. Nalac, Trkiye'nin siyas ve asker icraatna ve kuvvetine dair etrafl malmat tayan, bir dosyay tevdi etti. Birka gn sonra anladm ki, Nalac'nn tevdi ettii bu dosyadan Kremlin ok memnun kalmt. Nalac, Atatrk'n mason doktorlar tarafndan yanl tehis ve tedavi neticesinde ldrld, Trkiye Genel Kurmay tarafndan renilirse, gayet mkl vaziyete deceklerini ve eer bu kbete maruz kalrlarsa, Kremlin'in ankaya nezdinde siyas bir tazyik yaparak serbest braklmalarnn temini hususunda srar ediyordu. Yoldalar, her vesile ile Trkiye'deki mukaddes genimizi mdafaa etmenin kendi menfaatimiz icab olduunu izah ettiklerinde, Nalac bundan memnun olduunu anlatmaya alyordu. Nalac'nn Atatrk'n lmn mteakip, Nazm Hikmet'in riyaseti altnda bir hkmetin teekkl, gayri ihtiyar baz dedikodularn ve tereddtl dncelerin kmasna yol aaca, lm tabi sebeplerden olmayp, kast olduu renilirse mrteci Mareal akmak'n tabancasna hedef olunaca itirazyla karlat, denilmekteydi."

296

Faruk Arslan

Atatrk" de masonlarn ldrtt artk ortaya kt. Nedense yine Mason Bektailerden bahsedilmiyor. Yurt Partisi Genel Bakan Saadettin Tantan, Milli Kuvvaiye adl web sayfasna ve Yeni a gazetesine yapt aklamada, masonlarn ldrd kesin diyordu. Peki Komnist veya solcu olduklar bilinen Bektai masonlar devletin tm imkanlarndan Atatrk sayesinde yararlanmasna ramen neden ondan kurtulmak istemilerdi? Atatrk, yeni bir cumhuriyeti kurarken, 13 milyonluk lkede yetimi insan gc ve bilgi eksiklii vard. Mason Bektaileri Selanikten ithal etmesi zorunluydu. Atatrk, masonik kuatma altnda olduunun farkndayd. O evrelerden geldii iin adamlarnn mayasn biliyordu. Atatrkn ok genken Masonlua girdiini ve ktn bir tanktan renebiliyoruz. Atatrkn Ua dim adl hatratnda Cemal Grandaya gre Atatrk, bir zmir gezisinde sz Masonluktan alnca herkesi akna eviren bir hatrasn anlatmtr. Aktaryorum: Bir zamanlar ben de mason olmutum. Bir gn bir arkadam beni alp Beyolundaki Mason cemiyetine gtrd. Daha ne olduunu bile anlayamadan kendimi cemiyetin iinde buldum. Mermer merdivenlerden byk bir salona indik. Orada yzlerini gremediim bir takm kiiler vard. Bizi buyur edip oturttular, kahveler sundular, hal hatr sordular. Orada fazla kalmadk, tekrar merdivenlerle daha da aa indik. Bir ncekinden daha geni salonda bulduk kendimizi. Salonda byk bir kalabalk toplanm, kll bir tren yaplyordu. Bu ileri daha nceden bildiini anladm arkadam beni kolumdan tutmu, durmadan ne yapmam gerektiini
297

Faruk Arslan

anlatyordu. Kllarn arasndan geip kutsal bir kitaba el bastk. Btn bunlar olup bittikten sonra dar ktk. eride ok sklmtm. Bu olaydan sonra bir daha ne o binaya gittim, ne de oradakilerle karlatm. imdi gitsem, arasam o binay belki de bulamam. te benim masonluum bundan ibaret ttihat ve Terakki'nin Mason balants Talat Paa'nn Osmanl Byk Dou Locas'nn Byk stad olmasyla belirginleirken, Mustafa Kemal'in rgtle ilikisinin kesilmesi de byle oldu. nk o asker-siyaset ilikisine ve Masonluk balantsna karyd. Osmanl medyasnda Sabatayc ve mason tartmalarn yakndan takip etmiti. Siyonizm damgas ttihat olan ama ynetici kademede yer alamayanlar kzgnlklarn siyonizm sulamasyla tatmine altlar. Msrllar'n Osmanl byk locasna ilgi gstermesinden rahatsz olan ngilizler de onlara destek verdi. ttihatlarn Mason ba ilk kez 25 Temmuz 1908 gn Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan sokak gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de katlmasyla ortaya kt. Bayraklaryla yrye katlm ve vatann kurtarclar arasnda alklanmlardr. Ancak btn lkede yaanan ilk coku iinde Mason esine zel bir ilgi gsterildiini sylemek gtr. talyanlar bile rolleri bulunan oluumu ancak hafta sonra renebildi. Osmanl lkesinde ise hem localar hem de Masonlua aday olanlar arasnda yepyeni bir canlanma belirdi. Localar eski ihtiyatllklarn brakp daha kolay ye almaya, tekris yapmaya yneldiler. Eskiden hafiyelerin izlemesi korkusunu tayan sade vatandalar ise, bu yeliin ttihat ve Terakki ile iliki kurmay kolaylatraca kansyla ilgiyi artrdlar. Ortada bir Trk obediyans bulunmad iin yabanc kurumlar, zellikle
298

Faruk Arslan

Fransz, ngiliz, talyan localar daha ok almak ihtiyacn duydular. ttihat ve Terakki'nin Cemiyet gizliliini 1908 Kasm ayndaki birinci kongresinde de devam ettirmesi ve bir frka (parti) niteliine tam brnememesi bu ilgiyi tevik ediyordu. Bu ilgi, ttihat liderleri Bamsz Osmanl Masonluu kurma dncesine yneltti. Yabanc gdmnde kalmak istemiyorlard. ncelikle Eski ve Kabul edilmi sko Riti zerine bir yksek ura kurmak gerekiyordu. Bunun iin de mevcut ve muntazam bir Yksek ura tarafndan dourulmak, sonra da dier ura'lardan onay almak artt. Avrupallar'n byle bir izni vermeyi pek arzulamadklar ksa zamanda fark edildi. Trk piyasasn ellerinden karmak istemiyorlard. Kar olan ngiliz ve Franszlar'a karlk talyanlar bir sre direndikten sonra onay verdiler. Macaristan, Belika ve svire'nin de onayyla Yksek ura kuruldu. 31 Mart ayaklanmas hazrlklar bir sre durdurduktan sonra Haziran 1909'da Osmanl Byk Dousu'nun kurulma hazrlklar tamamland. Buna da Avrupallar karyd. Bunun kendi localarn ellerinden karmak sonucunu vereceini dnyorlard. Byk Dou'nun statlna da Talat Bey getirildi. Yksek ura ile Byk Dou arasndaki ilikileri dzenleyen konkordato da 1 Kasm 1909 da dzenlendi. Ayn srada iki giriim uzun sreli olarak Osmanl-ngiliz ilikilerini etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi arzulayan Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile iliki kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Msr'daki Mason rgtnde operasyonla kendi yandalarn statlklara getirdiler. Dier yandan da, ttihat heyetin Paris'ten sonra Londra'ya giderek uzlama yolunda yapt nerileri reddettiler. Anglo- Amerikan alemince
299

Faruk Arslan

tannmam localardaki dogmalar Masonluk d giriim sayyorlard. Akas onlarn onayladklar bir Masonluun dndakileri kabul edemiyorlard. Ayn anda 1909'un ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci kongresinde anti-Masonluk gndeme geldi. Mustafa Kemal'in teklifi, cemiyetin ak bir siyasi parti haline gelmesinin yan sra askerlerin siyasetten ekilmesi ve Masonluk'la ilikinin kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle "mrteci" diye damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin ynetimiyle ilikisi tamamen kesilmitir. Asl olay yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan Miralay Sadk'n "Siyonistlik/ Farmasonluk aleyhindeki layihas" idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet Rza'y bu ekilde damgalyor ve cemiyetten atlmalarn istiyordu.. Gerek Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte, bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Durup dururken btn 1908 devrimi, Abdlhamit'in Yahudilere vermek istemedii Filistin topraklarn Yahudilere teslim etmek iin Mason ve Siyonistler'le anlama kalbna dntrlmt. Arkasndan Mecliste kurulan muhalefet partisi Ahali Frkas gndeme ana konu olarak Maliye Nazr Cavit Bey'i getirdi. "Masonluk" ve "Dnme" balca sulamayd. Bu srada 1910 yl ortalarnda Osmanl Byk Dousu ard ardna skenderiye'de drt loca anca Msr'n elden gitmekte olduu korkusu ngilizleri sard. Btn politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve Masonluu kendi mal sayan ngilizler'in propaganda iin, ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn yapmalar gerekten ilgintir. Cavit, 1912 banda
300

Faruk Arslan

ngiliz Morning Post gazetesine verdii demete bu iddiay yle yalanlar: "Komitemizin hepsinin ya da bir ksmnn Siyonist olduklar ya da etkisinde kaldklar yanltr. Kanmca Siyonist ideal Trkiye'de asla gerekleir ey deildir. talyan hariciyesinin ok gvendii Selanik Konsolosu Musevi Primo Levi de verdii raporda, Osmanl parlamentosundaki aralarnda Karasso da bulunan- drt Musevi milletvekilinin hibirinin Siyonist olmadn belirtmitir. Bu kampanya, o gne kadar dindar evrelerce de yerilmekte olan Abdlhamit'in vlmesi ve ttihatlarn her eyden sulu bulunmas kampanyasnn balamasna sebep oldu. zellikle eski sultann Mason localarn kontrolde tutmas onlara eylem alan brakmamas vurgulanyordu. Buna karlk ttihatlar'n lideri Talat Bey'in Byk stat atanmas geerli bir sebep oluyordu. in ilginci, ngiliz esinli kampanyada Siyonizmin Alman yanls bir akm olduu bile ileri srlverdi. ttihat ve Terakki, Siyonizmle ilikisi olmadn aklamakla birlikte kampanyay durdurmay beceremiyordu. in ilginci, ttihat iken muhalefete geen ve Mason olduu bilinen Rza Tevfik bile, yeni yandalarnn srd anti-Mason kampanya kadar kar tarafn da kendilerini mrtecilikle sulamasndan da rahatszd: "Baz kiiler dierlerini Mason diye itham edip halk nazarnda drmeye ve sonra tahakkm etmeye alyorlar. Buna urayanlar da karlarndakileri Melamilik ile sulamak istiyorlar. Halbuki dnmyorlar ki asl irticailiin kulland silah budur... Yeter artk bu gnahtr." Ona yant olarak sunulan bir yazda ise yle syleniyordu: "Konumalarnda samalyorsun. Farmasonlar'a yneltilen eletirilerin sebebi, ttihat ve
301

Faruk Arslan

Terakki'nin cemiyetini bir blge hkmnde brakacak yolu tuttuu, cemiyet iinde cemiyet ekline girmek istidadn gsterdii ve kk darda olan siyasi ve dini cemiyetin mukadderat milliyemize tesirinin kabul edilemeyecei iindir. Eer ayn hedefi izleyen cemiyetler varsa, btn millet onlara da ayn gzle bakacaktr. Lakin 5-10 asude dervile, be on milyon efrada malik ve dnyann en muktedir maliyeci ve siyasileri tarafndan idare edilen bir cemiyeti kar tutmak iin tamamiyle cahil olmak lazm gelir." eyhlislam Mason muydu? Tartmalar ok kztran, eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin Masonluunun gndeme getirilmesi oldu. Tekrisinin yapld loca konusunda tam bir fikir birlii yoktur, deiik isimler veriliyor. Ayrca bu konuda aratrma yapan tarihiler arasnda olayn doru olup olmadn hi tartmayanlara da rastlanyor. Musa Kzm, 28 Kasm 1911'de yaynlad ve Tanin'in yansra dinci kesimin szcs Srat Mstakim'de de yaynlanan savunmasnda iddiay yle reddeder: "Dini slama kar olup da bana isnat edilen her bir mezhep veya mesleki kemali iddetle reddeder ve selameti memleket ve dinin korunmas adna bu gibi aldatmalara asla nem vermemelerini ve o gibi bo szleri btn kalpleriyle, dilleriyle red eylemlerini btn slam ahalisine tavsiye ederim (...) nk selameti din ve diyanetin ancak bu noktada bulunduunu halisane ihtar ederim." Kimse ortaya tam bir belge koyamad ama "yuu vukuundan beterdir" kuralnca, iddiann yaylmas tartmann olaanst bir boyuta varmasna sebep oldu. Musa Kzm hkmet deiiklii ile grevinden ayrlacak ama Dnya Sava srasnda tekrar ayn makama atanacaktr.
302

Faruk Arslan

Masonluun gizli bir topluluk sanlmasnn nedenlerinden biri, yelerinin ok eski zamanlardan bu yana kullandklar sembolik iaret ve szlerdir ve bir Mason camiaya girerken bunlar aklamayacana dair yemin eder. Eski dnemlerde masonlarn meslek/ derece ayrmlarn gstermeye yarayan bu gibi iaretler, gnmz Masonluunda sembolik olarak ayn amalar iin kullanlmaktadr. Aslnda gerek Masonluk'tan ayrlanlarn, gerekse ketum olmayan yelerin aklamalaryla btn bu iaretler ve kelimeler deiik zamanlarda kamuoyuna yansmtr. Ancak bir Mason, kimseye aklamayacana dair yemin ettii eyleri anlatmas yeminini bozmak anlamna gelecei iin, bunlar kendine saklar. Bu, gnmz Masonlarnca bir z disiplin, ketumiyet sembol olarak da deerlendirilir. te yandan, Masonluk, yelerine Mason olduklarn aklamalar ya da gizlemeleri iin bask yapmaz. Her yenin kendince gerekli bulduu hallerde sadece kendisinin Mason olduunu aklama hrriyeti ve yetkisi vardr. Ancak bir Mason, baka bir yenin Mason olduunu aklamak yetkisini kendinde gremez. ( Kololu, 1995). Atatrk, masonlarn gcn ve balantlarn en iyi bilen isimdi. Buna ramen ldrlme riskini gze alarak Mason Localarn 1935de kapatmas, ucu darda oluumlara nasl nefret duyduunu, millici olduunu gsterir. Masonlarla sava balad, ama dost olarak grd bizzat Mason Bektai doktorlar tarafndan yava yava zehirlenerek ldrldn anlayamad. ( Mert, 2006). Atatrk ldkten sonra Mason Localar 1948e kadar kapal kald. Bu aamadan sonra dikkat ederseniz, Atatrk" kendi halkndan soutma abalarnn arlk
303

Faruk Arslan

kazand grlyor. Masonlar, kendilerini laveden Atatrk"ten intikam alyorlar. Atatrk" manen de yok etmek iin alyorlar. nn devrinde paradan resmi kartlyor. Ancak Adnan Menderes geldikten sonra onu koruma kanunu kartlyor. Mason Bektailer, bu sefer onu ar putlatrarak dindar mslmanlara talatyorlar. Trkiye Cumhuriyeti o yllarda ttihat ve Terakki"nin kuruluundaki mason hakimiyetini temizleyememiti. Yani Mahmut Esat Bozkurt"un 1930"da Bakanken Meclis"te istifa etmesindeki verdii mesaj da ok nemlidir. Atatrk dahi bir ey yapamamtr. Atatrk"n Mahmut Esat Bozkurt"u artp bu Mason Localar ile ilgili gndem d konuma yapp hemen bunu kapatmamz lazm demesinden sonra Atatrk"n sonu gelmitir. Peki bu masonlar ne yapt? Atatrk" din dman yaptlar. Oysa Atatrk, paralanmaya kar milletin itikatta ve amelde birlemesi iin o gnk alimlere kitaplar yazdrtmtr. Ondan sonra gelenler dini bir yaam tarz gibi gstermemitir. Dinin babadan dededen gelme batln da iine karmas ile yozlam bir ekilde devam etmesini istemilerdir. Bu, Trkiye"yi kullanmak isteyenlerin iine gelmitir. Oysa bizim bu gcn empoze etmeye alt dine kar geleneksel slam" savunmamz gerekirdi. Hem aydnlanma anda, hem de hzl okullama dneminde, alan okullara hep masonlarn szdn gryorsunuz. Trkiye"deki Mason Localar"nn bal olduu mason mahfilleri, Trk biraderlerine destei eksik etmiyorlar. Trk masonlarna vg yadryorlar. Hr ve Kabul Edilmi Mason Localar"nn yeni byk stadn
304

Faruk Arslan

semesinden sonra Fransz masonlarn byk stad Quillardet"in vgs basnda yer almakta gecikmedi. Fransz mason, Trk biraderlerinin Trkiye"de Cumhuriyet"in ve laikliin kuruluunda byk rol olduunu iddia etti. Trk masonlarnn gl bir gelenei olduunu da ne sren Fransz mason, barts sorunu konusunda da Trkiye"de yaplanlara destek verdi, "Biz de Fransa"da yasaklanmasna alyoruz" dedi. Milli Mcadeleyi zaferle talandran ve Cumhuriyeti kuran Mustafa Kemal Atatrk, tarih sahnesine knca, 1919dan 1938e kadar, yaklak 20 yllk srede, her dnemde belli bir ekiple hareket etti. Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn byk blm Mason Bektai yada Mason veya Bektaidir. Bir bakma ynetim ve devrimlerin gerekletirilmesi Masonlara ve Bektailere emanet edilmitir. Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali hsan Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa, Meclis Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan Saka, ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim Bakanlar Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan Srr Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey, Edip Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen, Memduh evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret Slay, Ahmet Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan ve Belediye Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul Valileri Muittin stnda, Ltf Krdar, Dantay Bakan Mustafa Reat Mimarolu, Jandarma Genel Komutan Galip Paa, stiklal Mahkemesi Bakan Necip
305

Faruk Arslan

Ali Kka, Amiral Mehmet Ali Paa Atatrkn evresinde lkeye hizmet etmi Masonlardr. lerinden 15 tanesi Bektaidir. ( Noyan, 2006). Atatrkn ok geni bir evresinin olduu; sivil asker brokraside, politikada, i dnyasnda, kltr sanat alannda, niversitelerde ve vatandalar arasnda pek ok dostunun bulunduunu biliyoruz. Bu yzden Atatrk kuatan insanlar, yakn evresi, i evresi ve uzak evresi diye gruplandrabiliriz diye dnyorum. phesiz bu guruplar arasnda geikenlik var. Atatrkn yakn evresine, ankaya sofralarnn vazgeilmez simalar olarak Zevat- Mutade denildiini biliyoruz. Asl incelenmesi gereken de, bu Zevat- Mutade olsa gerek. Yakn tarih okumalarmdan bende oluan izlenimi ak yreklilikle ifade etmeliyim ki Zevat- Mutade incelendiinde, Atatrkn Yahudi, Dnme ve masonlar tarafndan kuatld net bir ekilde grlecektir.. Zevat- Mutade arasna gidip gelelerin kontrol edildiini, grmesi istenmeyen kiilerin eitli dzenlerle uzaklatrld, Atatrkn de bunun farknda olduu da kolayca tespit edilecektir. Ne demek istediimi sanrm, Atatrkn Masonluu yasakladktan sonra, bunun genelde Trk siyasetine, zelde Zevat- Mutadeye etkisini tespit edenler, rahata anlayacaklardr. Atatrkn mdahalesiyle Trkiye Cumhuriyetinde 10 Ekim 1935 tarihinde masonluk yasak haline geldikten ksa bir sre sonra smet Paa hkmeti devrilmi ve masonlar Zevat- Mutadeden balayarak, hkmetten, devlet kademelerinden uzaklatrlmaya balanmtr.. Masonluk ancak 1948 ylnda, smet nn dneminde yeniden serbest haline gelecektir..

306

Faruk Arslan

Burada, masonlarn Zevat- Mutadeden uzaklatrlna bir rnek vermek isterim: Atatrkn kz kardei Makbule hanmn tanklna bavuracam. Makbule hanm, Cevat Abbas Grerin Zevat- Mutadeden karlp uzaklatrldna tank olmutur. Bilindii gibi Cevat Abbas Grer yllarca Atatrke yaverlik etmitir, hatta ondan Bolu Milletvekiliini koparmtr.. Dolaysyla masonlar, Atatrke yakn bir yeleri olmas nedeniyle Cevat Abbas Grerle vnrler. Zevat- Mutadede yer alan masonlar tespit edilebilir. Bylece masonlarn Atatrk zerindeki etkisi de aa kacaktr.. Hangi dnemde, ne oranda etkiliydiler? sorusunu da cevaplamak mmkn olacaktr bylece. Makbule hanm,Makbule Atadan Anlatyor: Aabeyim Mustafa Kemal isimli kitapta emsi Belliye bir gece Savarona yatnda Atatrkle aralarnda geen bir konumay aktarr. Makbule hanmn aabeyi Atatrke smet Paa nerelerde? Epey zamandan beri grdm yok.. diye sorduunda Atatrkn de Bilmem! cevab verdii gz nne alnnca, bu konumann, Atatrkn smet nny iktidardan ve Zevat- Mutadeden uzaklatrd dnemde, yani masonluun yasakland 1935 sonrasnda gerekletii hemen anlalr. nk Atatrk, smet nny Babakanlktan alm, yerine Celal Bayar geirmi ve daha sonra da grmemitir. Makbule hanm, Zevat- Mutadeden karlan Cevad Abbas sorar. Peki ya Cevad Abbas? O da ortalarda yok der. Atatrk, zinli; iki aydan beri izinli Cevad Abbas! cevabn verir. Makbule hanm, Mhim bir ii mi vard? diye sormaya devam eder. Atatrk, Kzn evlendirecekmi! diyerek geitirmek ister. Peki bu dn niin sizinle yapmad? diye soru sormay srarla

307

Faruk Arslan

srdren Makbule hanm, Atatrkn tavrn Atatrk sustuCevap vermedizgn olduu belliydi szleriyle anlatr. Makbule hanm, bu olay zerine Cevad Abbasa gider: Kalktm, hazrlandmDoru Cevad Abbasn evine gittimHakikaten Cevad Abbas kznn dn hazrl ile meguldFakat aabeyimle aralarnda baz bilmediim eylerin cereyan ettii belliydi. Niin aabeyimi zyorsun?dedim. Cevad Abbasn Makbule hanma cevab ilgintir: Kl Ali, Salih Bozok ve birka arkada vard saraydaBana aynen yle dediler: Sakn ha Atatrkn karsna kma! Gzne grnme!..Sana fena muamele yapar!.. Hatta kolundan tutup dar bile attrabilir.. Kovabilir seni huzurundan!. Bunlar iittikten sonra Atatrk rahatsz etmek cesaretini kendimde bulamadm. Makbule hanm, Cevat Abbas ziyaretini anlatmaya devam eder: Cevad Abbasn bu korkusu ve endiesi yersizdi Yanlyorsunuz dedim, aabeyim sizi ok sever Ne var ki Cevad Abbasn endiesi vardr: Biliyorum, fakat kzgnsa? Makbule hanm, Vallahi yalan sylemiler size.. Atatrkn byle bir kzgnl yok sizin iin.. timad edin bana der. Olaylarn arka plann bilmedii iin Makbule hanmn Cevat Abbas ile Atatrk bartrma giriimi baarszlkla sonulanr. Dolaysyla Cevad Abbas, arkadalar bir hayli zehirlemilerdi.. diyor. Cevad Abbas, Makbule hanmn srar karsnda Gelmekten ekiniyorum hanmefendi, dedi. Israr etmeyin.. Belki ok fena bir muameleye maruz kalrm. demek zorunda kalr..

308

Faruk Arslan

Atatrkn nl mason Cevad Abbas nasl uzaklatrdn anlatan Makbule hanm, Cevad Abbas gelmedi.. diyerek safa zntsn belirtmekle kalmaz, Zevat- Mutadeye ilikin olarak yapt Atatrkn sofrasnda sk sk yer alan baz yaknlar u veya bu hissin tesiriyle onunla aabeyimin arasn soutmaya muvaffak oldular genel deerlendirmesiyle, bilmeden, Atatrkn evresini belli bir dnem masonlarn kuattna da tanklk eder. Atatrk kuatan Yahudi, Dnme ve masonik ember, Atatrk koruma grnts altnda, ayn zamanda bir yalnzlatrma, hatta kontrol yoluyla etkileme ve ynlendirme operasyonu olarak yrtld. Bu her liderin evresinde grlen sradan daha ok yaknlamak iin bakalarnn ayan kaydrma tavr deildi. Apak belliydi ki Atatrkn evresindeki masonlarn bilinli yrttkleri Zevat- Mutadeyi kontrol etmeye dnk bir operasyondu. Atatrk hi kukusuz masonik kuatma altnda olduunu biliyordu ve zaman gelince de bu kuatmay yarmay baard. Masonlar kuatmaya alarak Atatrkn halkla ve farkl evrelerle temasn uzun sre nlendiler. Dolaysyla yurt gezilerine kan Atatrk, halkn iine kararak toplumun iinde bulunduu perianl grdnde, derin znt duyuyordu. ( Yrekli, 2008). Newweek'in 26 Haziran 1937 tarihli nshasnda Atatrk'n Arnavut baba ve Makedonyal bir anneden olduunu, kannda 'Trk-Ermeni-Yahudi' kan bulunduunu yazyordu. Nereden uydurdularsa bu karm? Halen Arnavutlar, Atatrk' ' Son Byk Makedonyal' diye Arnavut sayar ve Makedonyal skender ile zdeletirirler. Yabanclar, Mustafa Kemal'i
309

Faruk Arslan

dnme olduunu kantlamak iin Osmanl sultan kzlarndan yazar Kenize Murad'n anlarn delil gsteriyorlar. Atatrk, Selanikten en ok ne kar sorusunu bir gn ocukluk arkada Nuri Conker'e sormutu. Verdii cevab ve Atatrk'n tepkisini aktarmadan nce olay anlatan 12 yllk hizmetkar Cemal Granda'dan bu sorunun neden sorulduunu anlatt ansna gz atalm: ankaya'da eski kkte Selanikli berber Mehmet ve berberber Rdvan ile antrede konuuyorduk. kiside Atatrkle hemehri olduklar iin kendilerini imtiyazl hissederler ve yksekten konuurlard. O gn yine beni ' Biz Selanikliler olmasa kurtulamazdnz' diye kzdrnca cevaben ' Biz kendimiz kurtulduk. Selanik'ten ksa ksa Yahudi kar' dedim. O srada merdivenlerden ar ar inen Atatrk' grmemitik. Konutuklarmza kulak misafiri olmutu. O akam kkn misafiri bir Selanikli olan Nuri Conkerdi. Atatrk'e ara sra cumhurbakanln bana brak diye taklacak kadar senli benli, akac, Atatrk'n nazna, kaprislerine dayand biriydi. Atatrk, birden damdan der gibi ' Nuri bey sylesene Selanik'ten ne kar? diye bir soru yneltti. Bu defa konu ciddiydi. Ama Conker yine dobra dobra cevap verdi: Bol Yahudi kar Paam! Atatrk, glmseyerek alayc bir ifadeyle kkeni, nesebi konusunda ileri geri konuanlara tarihi cevabn verdi: Benim iinde baz kimseler Selanik'te doduumdan Yahudi olduumu sylemek istiyorlar. unu unutmamak lazmdr ki, Napolyon da Korsikal bir talyand. Ana Fransz olarak ld ve tarihe Fransz olarak geti. nsanlarn iinde bulunduklar cemiyete almas

310

Faruk Arslan

lazmdr. Yahudiler, Sebatayclar Mustafa Kemal'i Mason localarn ucu darda zararl kurumlar diye kapatmasna karlk elbette ok seviyorlar. Bunun sebebi Atatrk'n Sebatayc bir kltr evresinde bymesi, Selaniklileri mbahide ile lkeye getirmesi ve Hitler'in zulmnden kaan Yahudilerin Trkiye'ye snmasna izin vermesinden kaynaklanyor. Amerikan Forward gazetesinde Atatrk ile ilgili bir yaz kaleme alan Hillel Halkn adl Amerikan asll bir srailli Yahudi gazeteci, referans olarak Atatrk'le henz 30 yanda iken rportaj yapan baka bir Yahudi gazeteci Itamar Ben-Avi'nin an kitabn kullanm. 1940'da baslan an kitab henz srail kurulmadan yaymland iin burada yazlanlara 'slamclarn komplo teorisi' olarak baklamaz. Bir ansnda 1911'de Mustafa Kemal'le yapt sohbetlere deiniyor. Mustafa Kemal, Trablusgarp cephesine gemek iin Filistin topraklarndadr. Kuds'te Kamenitz Otel'ine giderek tesadfen Osmanl subay Mustafa Kemal'li bulur. Savan nasl sona erecei konusunda memleket meselelerini konuurlar. Gen subay, Enver ve Cemal Paalara olan gvensizliinden bahseder. Bir ka defa daha ziyaretine gider. Toplantlarnn birinde Mustafa Kemal, Sabetay Sevi'nin soyundan geldiini, ancak Yahudi olmadn, ocuk iken babasnn kendisine Venedik'ye baslm eski bir Tevrat' okuyabilmesi iin bir Karaim Yahudisi retmen tuttuunu anlatr. rendii tek ey u duadr: Shema Ysrael Adonai Elohehu ve Adonai Ehad. Yani; Dinle ey srail Rabbimiz olan Allah tektir. Itamar Ben-Avi'nin anlar branice baslm ve hemen tkenmi. Bu any yazsnda referans olarak kullanan

311

Faruk Arslan

Hillel Halkn, 1994'de srail Cumhurbakannn Ankara ziyareti ncesi cumhurbakan danmanna Atatrk'n bu szlerini iki lke ilikilerinin gelitirilmesinde kullanmay nerir, ancak bu konunun Trkiye'de hi bilinmediini ve bilinmek istenmediini renerek hayrete der. Bunun zerine New York'ta 103 yldr baslan Yahudi gazetesine konuyla ilgili bir makale yazarak, aslen haham olan emsi Efendi'nin ynetimindeki Fevziye Mektebi yllarnda grd eitiminden balar, Selanik'ten kaan Yahudilerin kendi ilerinden byle bir lider kt iin gurur duymalarna kadar her ayrnty kaleme alr. Yazar Abdurrahman Kk'e gre, Atatrk'n ailesi Konya'dan Makedonya'ya g eden Kocack Yrklerinden. Bir iddia ise, Aydn Ske'den g eden Kocack Koca Hamza Yrklerinden oluu ynnde. Atatrk'n seceresini aratran Avni Altner'e gre Arnavut diye arlan babas Ali Rza efendinin amcasnn ad Hafz Krmz Mehmet ve nfus kayd Ske'de bulunuyor. Enver Behnan'n Kemal Atatrk ve Milli Mcadele kitabna gre, babas Ali Rza Efendi, Manastr'n Debre-i Bala Sanca'nda dodu. Onun babas, yani bize hi anlatlmayan Atatrk'n dedesi ilkokul retmeni Kzl Hafz Ahmet Efendidir. Belki de hafz olduu iin resmi kitaplarmz hi bahsetmedi. N. Nazif Tepedelenliolu'na gre Atatrk'n doum yeri, tarihi hepsi yanl. Atatrk'n Selanik deil bugnk Makedonya'da olan Trnova'da domas daha akla yatkn. Aile 93 harbinin neticesi olarak 1884'de, yani Atatrk 3 yanda iken Selanik'e g etmi. 1990'l yllarn banda Ankara'ya gelen Makedon Eitim Bakan Dr. Dimitar Bajaldziev, dnemim Eitim Bakan Nevzat Ayaz'a Atatrk'n doduu evi halen koruduklarn sylemitir.

312

Faruk Arslan

Konuyu duygusal evhama kaplmadan deerlendirmek lazm. Atatrk, stiklal Mar yazarmz Mehmet Akif gibi babas Arnavut olsa da kendini Trk hissettii iin Trk'tr ve bu millete en byk hizmetleri yapmtr. Cumhuriyetin kuruluunda nl Trkoloumuz Ziya Gkalp, Azerbaycan'dan gelmi Trkler Mehmet Emin Resulzade ve Ahmet Aaolu, Tataristan'dan gelmi Yusuf Akura gibi aydnlarn etkisinde kalarak ulus devlet anlaynda Trklk st kimliine dayal bir devlet kurmutur. Ktphanesinde Franszcay iyi derecede bildii iin ou Franszca 6 bine yakn kitap vardr. Bu nedenle Fransa'nn kabul ettii milliyetilik ve ulus-devlet yapsn benimsemitir. ngilizlerin dayatt etnik milliyetilii reddetmitir. Atatrk hakknda resmi tarihimiz dnda konumann tabu olduunu biliyorum.Yahudi ve Sebatayclar, tabi mason Bektailer ve Aleviler Atatrk' kendi mallar grerek sinsi bir benimseme politikas izliyor. Atatrk sa iken srail yoktu. Dolaysyla srail politikasda yoktu. Sebatayclar bu lkeye getirmesi, hem onlarn ticari tecrbelerinden yararlanma, hemde memleketine vefasndan dolayyd. Masonlarn gizli d rgtlere bal olduunu biliyordu. Bu konuda okuduu kitap ve yakn evresindeki masonlardan edindii izlenim zerine Atatrk, mason localarn kapatarak d mihraklarn bu lkenin ilerine karmasn engellemiti. Belki doma deil sonradan olma Selanikliydi. Fakir bir ailenin ocuuydu. Sebatayclarn youn bulunduu bir zeminde geen ocukluunda ortama uyum salamak zorundayd. Kendini ttihat ve Terakki'yi kuran, rgtleyen Sebatayclar iinde gstererek zirveye trmanmasn bilmiti. Unutulmamal ki, ortaokuldan itibaren Atatrk'

313

Faruk Arslan

asl yetitiren Osmanl ordusudur. Selanik'ten en ok ne kar sorusunu sormaktan ekinmeyen Atatrk kadar cesaretli olamyoruz. Arivlerimiz alr ve Cumhuriyetin ilk yllar didik didik aratrlrsa yakn tarihimizi yabanclardan tarafl renmek zorunda kalmayz. Neden ekiniyoruz? nkilap tarihi retmenlerinin isiz kalacandan veya yeniden tarih renmek zorunda kalacandan m korkuyoruz? Komplo teorilerine frsat vermek istemiyorsak, ak olmalyz. Mustafa Kemal ile Mason Bektai Osmanlnn son Maliye Bakanlarndan Cavid arasndaki sorunlu iliki, Atatrkn neden mason Bektaileri hem kullanmaya alp hemde ekindiini, hemde zaman gelince temizlediini ispatlar mahiyetde. Cavid Bey, Ulusal Kurtulu Sava dneminde Ankara'nn "gel" arsna olumsuz yant vermiti. Ama Halide Edip Advar' gnderdi. Bu nedenle savatan sonra Ankara Hkmeti adna diplomatik giriimlerde bulundu. Fakat, danman sfatyla katld Lozan grmelerinde Ankara'y dinlemeden, baz kulis faaliyetlerine girdi. smet Paa'yla att. Cavid Bey, Mustafa Kemal'i kmsyordu. Peki neden kmsyordu ? Cavid Bey, bu gc nereden buluyordu ? (Yaln, 2006). 1926da Atatrke zmir Suikast plan ortaya ktnda, soruturmann erevesi ok geniletildi ve stiklal Mahkemeleri araclyla ttihat ve Terakki Cemiyeti tarihe gmld. dam edilen ttihatlar arasnda Sabetayist/Karaka grubunun "ruhan lideri" eski Maliye Nazr Cavid Bey de vard. Ayn dnemde Sabetayist/Yakub grubun nde gelen ismi Ahmet Emin Yalman da stiklal Mahkemesi huzuruna karld. O da
314

Faruk Arslan

idamla yargland. Son anda affedildi. Uzun sre gazetecilik yapmasna izin verilmedi. Sabetayclar, -drt rgtte etkinlik gsterdi: Mason localar, ttihat ve Terakki, Melami ve Bektai tarikat ve ordu. Bugn de orduda Sabetayclar, mason Bektailer ve Sabetayc mason Bektai generaller, pek ok subay, kurmay subay var. Yeminli din dmanlar, halknn inancna sayg gstermeyenler genelde bu kesimden kar. Oysa gerek Bektailiin temeli hogrdr. CHP, kendisini ttihat ve Terakki'nin devam olarak grp, devrimci bir kimlik edindiini sylyor. Devrimci kimlii Sabetayclar mason Bektailerle ortaya kard ve Trk siyasetini ekillendiren nemli bir faktr oldu. Trkiye'deki sol hareketi kuranlar mason Bektai Sabetayclardr. Mustafa Suphi ve efik Hsn Sabetaycdr. Yldz Sertel'in Annem in isimli kitabnda uzun uzun Sabetayclarn Trk solunu nasl kurduklar aka yazldr. Yldz Sertel'in annesi Sabiha Sertel Sabetaycyd, zaten kz anlarnda bunu anlatyor. Dervi ailesinden gelen nemli insanlar var ve bunlar Yldz Sertel'le akrabalar. ttihat terakkinin beyin takmndan iki kii, Maliye Nazr Cavit ve Doktor Nazm Sabetaycydlar hemde mason Bektai. Ve bunlar rgtlendiler. ttihat ve Terakki iindeki Sabetayclarn toplanmas ve bunlar arasndan baz kiilerin devlet mekanizmalarna getirilmesi iin alld. ttihat ve Terakki ynetimine baktmzda Emanuel Karasu'nun, ki Yahudidir, Cavit'in ve Nazm'n ok nemli olduunu gryoruz. zmir Suikast'nn, iki san olarak yarglanan Cavit ve Nazm asld. Bu adamlarn suikastla ilgisi olmadna dair ciddi iddialar var. Peki o halde niye asldlar? Hi aratrlmad. Cavit
315

Faruk Arslan

ve Nazm, aslnda cumhuriyetin karakterine karydlar. Onlar, Cumhuriyet Trkiye'sinin ittihat bir karater tamasn arzu ediyorlard ve Atatrk iktidara geldikten sonra ittihatlar planl ve sistemli bir biimde temizledi Atatrk'n Sabetayc olup olmamas nemli deil, ama u bir gerek ki Atatrk, Sabetayc kltrn iinde yer alm bir insand. Bir Atatrk ailesi var. Bu ailenin Blblderesi Mezarl'nda Karaka'lar blmnde mezarlar, mezar talar var. Ahmet Emin Yalman'n Mustafa Kemal'le 1927'de yapt rportajda, Yalman unu sylyordu Sizin hayatnz etkileyen iki retmen var. Biri benim babam, teki de emsi Efendi'ydi. emsi Efendi, benim bykbabamn bykbabasdr. 17. kuak Yahudi olarak gelmitir. Atatrk'n ilk retmeni emsi efendi bir hahamdr. Ahmet Emin Yalman da mason Bektai Sabetaycdr. En iyisi Eski Van milletvekili brahim Arvas'in kaleminden Atatrtn mason localarn neden kapatttna ve neden atamz ldrm olabileceklerine yeniden bir gz atalm: 'Hatratm sona yaklarken memleketimizde localar bulunan Masonlardan biraz bahs etmek isterim. Masonlarn stanbul, zmir, Adana ve Ankara'da bir ok localar vardr. Mustafa Kemal Paa'nn sevmedii iki zmre vard. Birincisi Dnmeler, ikincisi de Masonlard. Bir gn eski adliye vekili Mahmut Esat Bozkurd'u ard. Kendisine Masonlarn taksimat, tekilat ve ahvalini bildirir bir kitab verdi. 'Bunu gzelce mtalaa et, bir takrirle Halk Partisi Gurup Bakanlna ver, gurupta bunlara iddetli bir hcum yap

316

Faruk Arslan

ve gurupa kapanmasna delalet et. Seninde bu ide byk eref payn olacaktr.' dedi. Gurup gn Mahmut Esat Bozkurt riyaset makamna bir takrir verdi ve takririn okunmasn reisten rica etti. Katip takriri okudu. Gurup dinledi. Hlasas yle idi: 'Bizim Eba ancet gelen atalarmzn mensubu bulunduu tarikatlar kapattk, Masonluk ta kk darda bir Yahudi tarikatndan baka bir ey deildir. Memleketimizde bunun ne ii vardr? Bunu da gurup kararyla kapatalm.' Ve sz istedi, krsye gelerek takririni gayet veciz olarak izah etti. Meclisteki Masonlar bir teladr ald. Hele szcleri kr Kaya'y grse idiniz, bandan st dklm kediye benziyordu. Mehur hatib Mahmut Esat Beye sz yetiebilir mi idi. kr Kaya Masonluun bir hayir (!) messesesi olduunu krsden syledii zaman gurubun hemen btn azas yzne haykrdlar. Hayr eserleri dediiniz nedir, birisini gsterebilir misiniz? Yalan sylyorsun, in aa! dediler. Mahmut Esat ise Masonluun kk darda, gizli, memleket ve millet iin muzur bir tarikat olduunu ve her yerde umumi reislerinin yani merik-i azamlarnn Yahudi olduunu bir ok vesikalarla ispat etti. kr Kaya, Kazm zalp, Mazhar Germen son areyi Katib-i umumi Recep Peker'e iltica etmekte buldular. Ve salonda oturan Recep Peker'in etrafn alarak yalvarmaa baladlar. Guruptaki hava ok elektrikli idi. Heyecan son haddini bulmu, her taraftan 'Kapatalm!' sesleri ykseliyordu. O esnada Recep Peker

317

Faruk Arslan

sz istedi ve krsye gelerek: 'Arkadalar, ok mhim bir iin stndeyiz, msaade buyurun, bu ii bir defa da devlet reisine gtrelim, onun da reyini alalm, gelecek hafta bugn tekrar huzurunuza getireceim dedi. Bu sz gurubun tasvibine mazhar oldu ve mesele gelecek haftaya kald. Bir hafta sonra olsun, biz herhalde btn localar kapatrz dediler. Ertesi hafta Recep Peker geldi ve krsye karak u mjdeyi verdi: -Arkadalar; bugnden itibaren Trkiye'de Masonluk kalmamtr ve btn localar kapanmtr. Salonda bir kyamettir koptu, alklar, barmalar ve Kahrolsun Yahudi Uaklar! sesleri tavanlar nlatyordu. kr Kaya ile arkadalar ortadan srra kadem basmlard. Gurup daldktan sonra doktor Mim Kemal'i ne katarak meclisteki Masonlar toplu olarak Reisicumhura gitmilerdi. Mim Kemal, Reisicumhura hitaben: -Efendim biz zaten maiyet-i devletinizdeyiz, fakat siz merik-i azammz olursanz biz pervane gibi etrafnzda dnp dolarz, demi. Reisicumhur, -Peki bir ey soracam, bana cevap veriniz de sonra... Siz Avrupada hangi locaya balsnz ve metbuunuzun ismi nedir? -Biz Cenova'ya tabiiz ve reisimiz de Barca Mson Cenaplardr, demiler. Bunun zerine kplere binen Mustafa Kemal Paa onlara hitaben: -Haydi defolun buradan, Cehennem olun gidin, Yahudi uaklar! Benim milletim bana kahraman sfatn verdi,

318

Faruk Arslan

ben sizin gibi, bir ft yahudiye uak m olacam? Bu gece sabaha kadar Trkiye'deki btn localarnz kapatmadnz takdirde yarn tekil edeceim divan- harbi rfi'ye hepinizi verir ve astrrm! Haydi defolun karmdan! diyerek onlar kovmu, onlar da yldrm telgraf ve telefonlarla vaziyeti stanbul, zmir ve Adana'ya bildirdiler ve sabah olmadan hepsinin kapanma kararlarn getirip henz sofrasndan kalkamayan reisicumhura verdiler ve derin bir nefes aldlar. Reisicumhur Mustafa Kemal Paa bu suretle btn Mason localarn kapatt. smet Paa'nn reisicumhurluu srasnda kanun-u mahsusla localar kapanmad diye Masonlarn mracaat zerine tekrar localar alp faaliyete baladlar. Ve 1952 de ise Atatrk geinen ve onunla iftihar eden Celal Bayar da, Ahmet Grkan'n teklif ettii ve Masonlarn loacalarn kapatmak istedii kanun teklifini red ederek bu suretle localarn kanunla pekitirdi. Tabii bu ameliyeyi Meclis yapt, fakat bu mzakerelerin devam ettii celse zarfnda Celal Bayar reisicumhur locasna gelerek kanunun mzakerelerini sonuna kadar takip etmitir. Bu tarihi mzakereleri ben de basn locasndan takip ediyordum. Yanmda Burla'nn Ankara Mdr Alaeddin Mizanolu vard. Milyonluk messesini kapatp gelmi, heyecan iinde mzakereleri takip ediyordu. Celal Bayar da olanca heyecanyle hatipleri dinliyor fakat gzlerini benden ayramyordu. Hakl idi, onu bir hilikten o

319

Faruk Arslan

mevkiiye dnya masonluu getirmiti. Bir sre nce, Komnistlerin (sosyalistlerin) faaliyetlerine dair aldklar kararlar madde madde sralamtk. lerinden biri yle idi: 'Hangi lkede faaliyet gsteriyor iseniz, o lkenin lm devlet adamlarn sahiplenecek, yapacanz propaganda ile onu ve dediklerini izgimize ekeceksiniz. Aradan yllar getikten sonra herkes onu 'devrimci (solcu)' bilecek.' Tokat Milletvekili Ahmet Grkan, Byk Millet Meclisi'nde yapt konumada 'Sosyalizmann anas masonluktur!' diyor. yle oldugunu da madde madde elindeki delillerle ispat ediyor. Siz yaadnz sre iinde; okulda, ite, iyerinde, arda, pazarda her yerde karlatnz insanlardan, tandklarnz veya deil hangisinden duydunuz birinin kp da 'Masonum' dediini? Duymadnz, duyamazsnz... Ama onlar '-solcuyum, sosyalistim, devrimciyim, ateistim, Komnistim' derler. Klktan kla girerler. Peki Bektaiyim, mason Bektaiyim diyeni hi duydunuz mu? Trkiye Devleti, gemite yapt hatalardan dolay zr dilemedi, dilemezde. Sevmeyiz zr dilemeyi. Mason Bektai ttihatc eteciler yznden Ermeni ve Rumlarn balarna gelenlerden hadi zr dilemeyelim, Osmanl ayr bir devletti diyelim. Cumhuriyet dneminde yaanan 19 Krt isyannn nedenleri ve bastrlma biimleri de konumuz deil. Konumuz Bektailer ve Aleviler olduu iin Dersim'de ne olduunu masaya yatralm.

320

Faruk Arslan

321

Faruk Arslan

On Altnc Blm DERSMDE NE OLDU?

Gelelim Dersim meselesine Dersim bir soykrm, bir katliam myd?. Resmi syleme gre Dersim, Krt aalarnn eyh Seyid Rza nderliinde, kleliin, rgatln dolaysyla feodal dzenin srmesi iin Cumhuriyet rejimine bakaldrd bir isyand. stelik d destekli hain bir isyand!. Tunceli, en fazla Alevi vatandamzn yaad il, bir de buna Krt kimlii eklenince sorun katlanyor. Gelimesi yasaklanan kent Dersim, Mason Bektailerin hi holanmad bir etnik grubu temsil ediyor: Hem Alevi, hem Krt. Mason Bektailerin, bu nedenle Almanya zerinden yrttkleri Alisiz Alevilik blcl arkasnda kullandklar isimlerin ou Tunceli Krt Alevisi vatandalarmz. ntikam peindeler, kinlerini kusmak istiyorlar. Yavuzda hrszda haksz aslnda. Ama Tuncelilerin damarna fazla basld iin sorunu kayorlar, kullanldklarn kabul etmiyorlar. Bundan dolay Dersimde ne olduunu bilmek zorundayz. syann liderinin 30 Temmuz 1937 tarihinde ngiliz Dileri Bakanna gnderdii Dersim Generali Seyid Rza imzal mektubu buyurun okuyun: milyon Krt benim sesimden ekselanslarna sesleniyor ve
322

Faruk Arslan

hkmetinizin manevi etkisinden Krt halkn yararlandrmanz istirham ediyor ( Zileli, 2008). Bu mektubu, 1987 ylnda Londra Public Record ofisinde Cumhuriyet yazar mit Zileli buldu ve Nokta dergisinin 28 Haziran 1987 tarihli saysna kapak oldu. Avrupa Parlamentosu'nda, 'Krt soykrmnn' anlatld Dersim 38 konulu konferans Kasm 2008de dzenlendikten sonra gemiteki iddialar gnmzde tekrar tartlmaya baland. Taraf Gazetesi yazar Aye Hr, kesinde gemie ksa bir yolculuk yapt ve 19371938'de O dnemin Emniyet Mdr hsan Sabri alayangil'in anlarndan bir dnemin ayrntlarn aktard: O dneme Malatya Emniyet Mdrlnde grevli olan ve Emniyet Genel Mdr kr Skmensrin emriyle, Diyarbakrda yeni yaplan Singe kprsn amaya gidecek olan Atatrkten Seyit Rzann hayatnn balanmasn isteyecek 6 bin beyaz donluya meydan vermemek iin, duruma el koyan hsan Sabri alayangile gre usule itiraz eden savc izinli saylarak greve yardmc getirilmi, okuma yazma ve Trke bilmeyen sanklara ne iddianame, ne avukat verilmi, asabilmek iin Seyit Rzann ya 57ye indirilmi, olunun ya da 17den 21e kartlmt, blge komutan Alpdoan Paa, kararn yazlaca bo kad nceden imzalamt. alayangil yle bitirmiti: Seyit Rzay meydana kardk. Etrafta hi kimse yoktu. Ama Seyit Rza meydan insan doluymu gibi sessizlie ve bolua

323

Faruk Arslan

bard: Evlad kerbelay. Bihatay. Ayptr. Zulmdr. Cinayettir dedi. Benim tylerim diken diken oldu. Bu yal adam rap-rap yrd. ingeneyi itti, ip boynuna geirdi, sandalyeye aya ile tekme vurdu ve kendini ast. Gmlecei yer trbe olmasn diye cenazesi de yakld... (hsan Sabri alayangil, Anlar, Gne Yaynlar, 1990, s. 45-55.) Bir iddiaya gre ise, Seyit Rzann bedeni yaklmam, gizli bir yere gmlmtr. Seyit Rzann varisleri devletten bugne dek bu konuda bir bilgi alamamlardr. Ancak idamlardan sadece 1,5 ay sonra Dersimde ilkinden de kapsaml bir harekata baland. Genelkurmay kitabna gre, Ovack ilesi adliyesi ve asker alma ubesinin istedii 1.149 kii hakknda kanunu takibat yapan mfrezeye Kakerek kynde 2 Ocak 1938 gn pusu kurulmas ve toplam 9 jandarma erinin ldrlmesi zerine, Haydaran ve Kr Abbas airetlerinden 100 kii, Demananl 50 haydut, Keel haydutlarndan 100 kii, Abbas Auran ve Beyit uaklarndan 50 kadar silahl kiiyle bunlarn 5-6 bin tahmin edilen aile efradn temizlenecekti. (Reat Hall, Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938), Genelkurmay Harb Tarihi Bakanl, 1972, s. 432 ve devam) Amacn bu olmad belliydi. nk operasyonlar yalnz isyan blgesi denilen yerlerle snrl kalmam, devlete vergi veren, askere giden Pertek, Mazgirt, Nazimiye, Plmr ile ve kylerini, hatta Dersimi aarak Erzincan da iine almt. 31 Austosa kadar sren ikinci tedip ve tenkil harektnda, Genelkurmay

324

Faruk Arslan

kayna tarafndan haydut, ekya, aki, dal diye nitelenen ve bu gruplar yine kitabn diliyle imha edilmi, temizlenmi, kyleri yaklmt. 6-16 Eyll 1938 arasndaki harektn bilanosu ise yleydi: Tarama blgesinden l ve diri 7.954 kii karlmtr. 1.019 silah toplanmtr. (Reat Hall, s. 478) Gayri resmi kaynaklara gre ise l says bunun kat kat stndedir. Taramann ardndan ileri Bakan kr Kaya tarafndan bizzat seilen 3.470 kiiden oluan 347 aile Tekirda, Edirne, Krklareli, Balkesir, Manisa ve zmir gibi Bat illerine serpitirilerek yerletirilirler. Mustafa Kemal, hastal dolaysyla Celal Bayar tarafndan okunan 1 Kasm 1938deki Meclisi a konumasnda Tuncelide haydutluk ve ekyalk olaylarnn bitirilerek ulusal egemenliin salanmasndan duyduu kvanc dile getirmi, smet nn Dersim mkilesinden kurtulduk demitir. Halbuki, dalara snanlarn mcadelesi 1946 affna dek srecek, blgenin yasak blge olmasna ise ancak 1948de son verilecektir. Dersim mkilesine son verirken kullanlan aralarn neler olduunu getiimiz aylarda bana posta ile ulatrlan bir ses kaydndan rendim. Kaytta Sleyman Demirel hkmetlerinin nl Dileri Bakan hsan Sabri alayangille emekli olduktan sonra, 1986da yaplan bir rportajdan bir blm vard. alayangili yakndan tanyan birka kiiye kayd dinlettikten sonra, sesin kendisine ait olduundan emin oldum. Rportaj alayangilin evinde yaplma benziyordu, nk arada alayangilin einin sesi de duyuluyordu. zellikle son

325

Faruk Arslan

cmleleri tyler rpertici olan bantn dkmn kelimesi kelimesine aktaryorum: ( Hr, 2008). .....Tercmana Krte anlatt. Tercman bize tercme etti. [Krt adam yle dedi] Beyanatnz bizi duygulandrd. Vereceiniz isimler zerinde inceleme yaptk. tanesi hari bunlar size teslim etmeye karar verdik. Abdullah Paa bu tanenin kim olduunu sordu. lerinden biri bu kadn. Bir tane de baka adam var. Abdullah Paa bu kiinin istisna edilmesine raz olamayacaklarn, bu kiinin de teslimi gerektiini kabul ettiklerini beyan etti ve bu kiinin istisnasnn sebebi sordu. Krt byk bir samimiyetle dedi ki: Bir adamn bir kocas olur dedi. Siz bir hareket yapyorsunuz. Bu hareket gelir geer. Buralar yine Krt aalarna kalr. O zamanlar bize zulm ederler. Bizi kurtaramazsnz siz. Siz btn Dersime hkim olsanz, oraya devlet otoritesi girse zaten biz aaya kul olmalyz. Ama siz yoksunuz, bizim daimi muhatabmz aa olduu iin ve kudret de onda olduu iin ve bunlar da eyh olduu iin, din bykleri olduu iin, size deil onlara itaate, sizin deil onlarn sylediini yapmaya mecburuz. Abdullah Paa, imdiye kadar bu iin byle olduunu, fakat hkmetin bundan sonra kararl olduunu, Dersimi de yurdun br paralar gibi hkmetin otoritesinin cari olduu ve hkmetin stnde tek bir otoritenin bulunmad yer yapmakta kararl olduunu, aalarn lafna kaplmamasn, meseleyi tekrar tezekkr etmelerini syledi. Bunlar kabul etmediler. Sonra biz geri dndk. Yani meclise. Neticeyi sylyorum. Bunlar kabul etmediler.

326

Faruk Arslan

Maaralara iltica etmilerdi. Ordu zehirli gaz kulland. Maaralarn kapsnn iinden. Bunlar fare gibi zehirledi. Yediden yetmie o Dersim Krtlerini kestiler. Kanl bir hareket oldu. Dersim davas da bitti. Hkmet otoritesi de kye ve Dersime girdi. Dersim byle bitti. Bugn Dersime rahata gidebilirsiniz. Jandarma da gider siz de gidersiniz. Yalnz son zamanlarda bilhassa snrlarda d tesirlerden Krtlerin bamszlk hareketi balad. Krtlerin bir blm Trkiyede, bir blm randa.... Brkselde, Avrupa Parlamentosu binasnda dzenlenen Dersim Soykrm konferansnda Prof. Dr. Ronald Mnch, Dersimde (Tunceli) yaananlarn insanlk suu olduunu vurgulad ve u szleri syledi: Atatrk ve dnemin Bakanlar Kurulu yeleri ile st dzey askeri yetkilileri yaasalard sava sulusu olarak yarglanmalar gerekirdi!.. O gnn gazetelerine bakan herkes rahata grebilir ki, Bayar Hkmetinin Dersimde yrtt harekt, dnya ve Trkiye kamuoyunun gznden karmak iin olay gazetelere Frat ve Murat kylarnda yaplan manevralar olarak aksettirilmiti. Birinci Dersim Harektna katlan Sabiha Gkene verilen madalya bile gazetelerde gerek kurslarda, gerek Trk hava ordusu mektep ve ktalarnda [gsterdii] byk muvaffakyetler ve son atl tatbikatta kahramanca hizmet yznden verilmi gibi sunulmutu. (Havaclk ve Spor, 15 Haziran 1937, S.193) Yani o yllarda, manevra, tatbikat gibi terimler, kanl

327

Faruk Arslan

bir asker harektn kod adyd. Dersimde olanlara dair resmi anlaty renmek bile, ancak 1972 ylnda Genelkurmay Harb Tarihi Bakanlnn Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adl kitabnn yaymlanmasyla mmkn olmutu. Ama iin gayri resmi yann hl tam bilmiyoruz. Bu manevralardan birinde Dersimin kaderi belirlemiti. (Hr, 2008). Bu olay Celal Bayarn azndan dinleyelim: imdi, Mareal, Erkan- Harbiye Reisi (Genelkurmay Bakan), ben babakanm. Atatrk malum... mz Dersimde yaplan byk ordu manevralarndayz. Manevrann da sonuna gelmek zereyiz. mz bir arada Ordunun emniyeti bakmndan strateji ne olmaldr?, onu gryoruz. kisi de Birinci Cihan Harbinde muharebe etmiler. Ben daha ok izleyiciyim. Malumatlar geni... Oradaki her eyi biliyorlar. Hatta ahsen casuslar bile biliyorlar. Dersimin o halde kalrsa her zaman ordunun emniyeti bakmndan tehlikeli olacan gryorlard... O srada biz konuurken, Dersimlilerin jandarma karakollarmzdan -drt tanesini bastklar haberi geldi. Atatrkle gz gze geldik. Birbirimizi anlyorduk. Atatrk benim yzme bakt. Ne olacak? dedi. Anlyorum, orada emniyet tesis edilecek. Ne olursa olsun bana hitap edecekler. Hkmet reisi benim. Anlyorum efendim, bana hitap ediinizin manasn dedim. Atatrk: Sorumluluu zerime alyorum, vuracaz Dersimi dedi ve vurduk... (Kurtul Altu, Celal Bayar Anlatyor, Tercman, 17 Eyll 1986.) Bu mlakatta, Celal Bayar, asl sorumlunun Atatrk olduunu ima

328

Faruk Arslan

ediyor, ama kendisinin etkisiz eleman olduunu kabul etmek zor. Dersimi bir soykrm olarak gndeme getirmek isteyen Avrupalnn dzenledii toplantda Avrupa Ermeni Federasyonu Bakan Hilda oboyan da bir konuma yapmt. te syledikleri: Dersim Kzlbal, paganlk, Hristiyanlk ve Alevilik karmdr Osmanl dneminde ok sayda Ermeni Dersime gelip din deitirdi. unu demek istiyorlar: Dersim Trkiyeye ait deildir, stelik Mslmanlkla da ilgisi yoktur. Ermeni younluu fazladr. yleyse Atatrkn yapt hem soykrm hem de sava suudur. Konferansta Trkiye Cumhuriyetinin iki milletvekili ile bir belediye bakan da vard. DTP Diyarbakr Milletvekili Aysel Tuluk fazla konumad, yalnzca stmzden ordular geti dedi.. DTP Tunceli Milletvekili erafettin Halis ise Dersim isyannda Trk askerlerinin hamile Krt kadnlarnn karnlarn deerek cinsiyet tespiti yaptklarn anlatt Halis, kendi szlerinden heyecana kaplm olsa gerek ki, soykrm deil isyan szcn kulland!.. Tunceli Belediye Bakan Songl Erol Abdil de Tuncelideki yol yapm almalarn u szlerle Dersim katliamna balad: 1930lu yllarda yaplan Dersim Harekt tekrarlanmak isteniyor!.. ani bakana gre, devlet yeniden katliam yapmak iin ncelikle Tuncelinin yollarn yapyor!.u hastalkl kafaya bakn. Sonra ne

329

Faruk Arslan

oldu?.. Hepsi el ele verdi, Dersim olaylarnn soykrm olduu bir gzel karara baland ve Trkiyenin soykrm madurlarna tazminat demesi talep edildi. Tpk Ermeni talepleri gibi!. (Zileli, 2006). Unutmak istesekte Kokiri ve Dersim kymlar Aleviler asndan yeni rejimde yaanan ve adeta unutulmak istenilen iki byk trajedidir. Kogiri kym daha yeni rejim temellerini henz atarken Mart/Nisan 1921 gerekleir. Dersim'in yazgs ise Mart/Kasm 1937 tarihine yeniden yazlr. Kogiri ve Dersim'deki insanlarn Alevi olduklar iin mi katledildikleri tartlan ve yant henz bulunmayan bir sorudur. Fakat ok ak ve tartmasz bir gerek vardr ki bu da o insanlarn Alevi olduklardr. Hangi nedenle, hengi gerekeyle olursa olsun binlerce insann kan akmtr ve bu insanlar Alevilerdir. Bu gerein zerini hi bir ey kapatamaz. Yeni rejim Alevilii bir kimlik olarak tanmazken ttihat ve Terakki'den gelen bir izginin devam olarak Bektailie ynelik bir ilgi, mason Bektai kltrnn aratrlmas almalar gndeme gelir. Devlet ideolojisinin Trk unsuru etrafnda ekillenmesinde bir z Trk inanc olarak grlen Bektailikten yararlanmak istenilmesidir sz konusu olan. nk iinde masonik inanlar katlmtr. Alevilik Trklk amanlk zemininde ortaya konulmaktadr. Gne Dil Teorisi rneinde olduu gibi bir Bektai-Trk kltr teorisi retilmek istenilmektedir. Dinsel alana hakim olunacak, din denetim altna alnacak ve din, devlet ve toplum yaamndan tasfiye edilerek vicdanlara hapsedilecektir. Bu mcadele sistemli bir ekilde gerekletirilmeye

330

Faruk Arslan

allr. Kukusuz burada tasfiyesine ynelinen yaadmz dnyay ve hayat dzenleme iddiasndaki slamiyettir. Zaten Aleviliin ad yoktur. Zaten Aleviliin btnsel anlamda devlet ve toplum hayatna mdahalesi de szkonusu deildir. Baha Sait Bey Trk Yurdu dergisinde 1926 ylnda yaynlad bir dizi makale Alevi-Bektailii bir Trk kltr olarak tantr. (Baha Sait Bey, ttihat-Terakki'nin Alevilik Bektailik Aratrmas, st. 1994) Darlfnun lahiyat Fakltesi retim yelerinden Yusuf Ziya ise, 1928-1929 yllarnda yaynlad makalelerde Tahtaclar ve Alevi inanlarn ele alr. Bektai Babalarndan Galip Baba Yarn Gazetesinde Eyll 1930 tarihinde balayan tefrikasnda "Hac Bekta Veli ve Bektailik" konusunu iler.1930 ylnda Milli Eitim Vekaleti Sadettin Nzhet tarafndan hazrlanan "Bektai airleri adl antolojiyi devlet matbasnda 5 bin adet bastrarak tm okul ktphanelerine gnderir. Resmi anlay ekillendirme yolundaki bu yaklam fazla uzun mrl olamaz. Bu ilgi 1930'lu yllarda kaybolur ve ancak zellikle de Dersim dolaysyla resmi raporlara yansyan gizli kaytlar olarak arivlerde yerini alr. Bu gizli raporlar gvenlik amacyla hazrlanmtr. Alevilik bir gvenlik sorunu olarak deerlendirilmektedir. Raporlarda Alevilere ynelik bir ok karalama, sulama, geleneksel olarak yinelenen iftiralar da yer alr. Fakat bu raporlardaki aptma ve karalamalar ayklanrsa gzleme dayal doruya yakn bilgilerin elde edilmesi mmkn olur. Szgelimi Mazgirt,

331

Faruk Arslan

Ovack ve Kozan'da yaayan Alevilere ilikin bir saptama: "Bu insanlarn ehli snnetten ve daha dorusu slamiyetten ayr bir mezhebe salik olduklarn grdm" eklindedir. (Mehmet Alli Ayni, Milliyetilik, st. 1994, Sf: 227) E. Jandarma Yarbay Nazmi Sevgen de 1930'larn sonunda hazrlad raporunda Zazalarn Aleviliine deindikten sonra konuyu Alevilie balayarak u saptamada bulunur: "Allaha, peygambere inanmalarna ramen Alevilik Mslmanlk deildir. Onu iilik ile kartrmak da hatal olur. Alevi Kzlbalk Mslmanlktan baka bir eydir" (Nazmi Sevgen, Zazalar, Alevilik Aratrmalar, Say:1, Sf: 234, 239) 1940'l yllarda yine Alevi-Bektailie ilikin kitap ve makale eklindeki yaynlarda bir canlanma gze arpar. Bu yaynlar bazen resmi evrelerin direktifleri dorultusuda bazen de Alevi kkenli yazarlarn kiisel giriimleri sonucu gerekleir. Bu yaynlardan bazlar unlardr: Hasan Reit Tankut, Aleviliin Menei (1938), Naci Kum, Antalya Tahtaclarna Dair Notlar (1944), Vahit Ltfi Salc, Gizli Trk Dini Musikisi/Nefesler (1940), Gizli Trk Dini Oyunlar/Semahlar (1941), Abdlkadir nan, Gaziantep'te Aleviler (1941) Enver Bee, Anadolu Bektai Kylerinde Muharrem Ayini (1941), Niyazi Ahmet, Bektai Hikayeleri (1943), Tevfik Zarakol, Kzlbalar Hakknda Mahade (1943), Cemal Bardak, Kzlbalk Nedir (1947), Abdurrahman Ylmaz, Tahtaclarda Gelenekler (1948), Osman Bayatl, Alevilikte Saylar (1948).

332

Faruk Arslan

2. Dnya Savann bitimiyle birlikte Trk devletinin geleneksel ideolojisinde baz temel deiikliklerin ip ilar grlmeye balanr. zellikle Amerika ile gelitirilen dostluk ilikileri devletin radikal laiklik uygulamasna son vererek dine siyasal ve toplumsal alanda hayat hakk kazandrc bir sonu dourur. Dini yani slamiyeti toplumsal yaamn dna sren anlayn Alevilir asndan olumsuz bir ynnn olduunu sylemek doru olmaz. Dinin yeniden toplumsal alana "buyur" edilmesi, yeniden slamiyetin bir ayrcalkl unsur olarak tannmas Aleviliin yok saylmasnn da tesine geilerek, Alevilie ynelik bir asimilasyon srecinin balatlmas anlamna da gelmektedir. Devlet slamiyete itibar ettii an ya Aleviliin kkn kazyacak ya da Alevilii onun iinde eritip ortadan kaldracaktr. Bu ak bir saldr eklinde deil ince politikalarla iletilen uzun bir zaman diliminde sz konusu olacaktr.DP'nin zgrlk syleminden bir ksm Aleviler de etkilenirler. Aleviler arasnda clz da olsa DP'ye bir ynelim olur. Milli ef dneminin baskc politikalar, Alevilerin kendilerini ifade etme istekleri lie birleince DP nazarnda bir yanlsama yaanr.Tek parti yntemine kar, demokrasi, sz milletin, zgrlk sloganlaryla halka giden Demokrat Parti bu tutumu ile Alevilerden de ilgi grmtr.1950 ylnda yaplan genel seimlerde Aleviler ksmen de olsa DP'yi desteklemitir. DP'de Alevilerin youn olarak yaad Sivas, Yozgat, orum, Malatya gibi illerde Alevileri milletvekili aday olarak gstermitir. Alevilerin DP'nin zgrlk

333

Faruk Arslan

sylemine aldanmasn olaan grmek gerekir. Tek parti ynetimi altnda, zerinden bask hi eksik olmayan Alevilerin ilk zgrlk iaretine komalar ok da yadrganacak bir tutum deildir. nk 1950 seimlerinde CHP karsnda DP zgrln, hrriyetin simgesi olarak grlmtr. Alevilerin DP'yi destekleme tutumu 1954 genel seimlerinde de bir lde devam etmitir. Fakat DP iktidarnn niteliinin netlemesi, sa, sermaye egemenliini kalc klp devam ettirmek isteyen bir parti oluu, geri deerleri savunmas Alevilerin bu parti ile iplerinin kopmasna neden olmutur. 1957 genel seimlerinde Alevilerin yeniden CHP'ye yneldii grlr. Demokrat Partiye ynelim hsranla sonulanyor. 1947de CHP Kurultaynda okullara din dersi konulmas karar alnp Ky Enstitleri kapatlm, lahiyat Faklteleri yeniden almt. ok partili siyasal yaama geilmesinden sonra adeta bir kar devrim yaanmtr, Ezan yeniden Arapa okunmaya balanm, dinsel eitim tmyle geri gelmi, DP iktidar, isterse hilafeti bile getirebileceini syleyebilmitir, nn devrinde tek parti iktidarnn halka yapt zulmden maalesef Aleviler de paylarna deni almlardr, Bu nedenle Alevilerin byk blm DPyi desteklemi fakat bu destein yanlln ok gemeden kavramlard, Aleviler DP zulmne kar 27 Mays, DPnin mirass olan APye kar da yeniden CHPyi ve TPi desteklemilerdi. BP deneyiminden sonra Aleviler tekrar kitlesel olarak CHPye ynelmilerdi.

334

Faruk Arslan

1980 ihtilali ile birlikte Din Kltr ve Ahlak Bilgisi derslerinin zorunlu dersler kapsamna alnmas ve mfredatn tamamen snni slam anlayna gre dzenlenmesi, Alevi / Bektai ocuklarnn asimilasyonunu amalayan bir uygulama olarak algland Ayrca ihtilal sonras dnemde Alevi kylerine zorla cami yaplmaya ve imam atanmaya balanmas Alevilere ynelik yrtlen bask, sindirme ve asimilasyon abalarnn ulat yeni bir boyut olmutu. (Yldrm, 2006). Halen CHPnin oy deposu olarak grldkleri halde hi bir haklar verilmeyen, aldatlan Alevilerin AKP dneminde haklarn almas mason Bektailerin bir oyununu daha bozacaktr. Alevi ozanlarndan Ak Ali zzet'in DP'ye ynelim ve hsran anlatan ok gzel bir iiri var: "DP'yi gelinlik kz sandk/Oysa yosma kt" diye. Buraya alyorum! Demokrat Parti'yi gzel kz sandk irkin kt, kahpe kt, dul kt Alnm ak yzm a dedi kandk Yz kara kt, ba kel kt. Hrsz vatandan srek dediler Kylnn dilein verek dediler Son zamanda bir gn grek dediler Afat kt, tufan kt, yel kt. Bakn hallarma u milletlerin An kapsn adaletlerin Mehdi diye gzlediimiz zatlarn

335

Faruk Arslan

Koltuundan ha, put kt, nal kt Bunlarn mevki kazanmak fikiri Dnen kim bizim gibi fakiri Has kumak dedi bize her biri Kendir kt, keten kt, ul kt Sz milletin dedi kendi syledi Hrriyet var dedi zulm eyledi Altn paralar netti neyledi Hazineden bakr kt, pul kt. Ali zzet ne dersin git sazn al Hikmete karma tez gelir zeval Bozuldu adalet dzelmez herhal Fitne kt, Deccal kt, mal kt. "Alevilerin laiklik hassasiyeti kullanlyor, Alevilerin meselesi hkmetlerle deil, rejimle. Cemevlerinde Atatrk posterlerinin ii ne..." Bu tespitler, aratrmacyazar Cafer Solgun'a ait. Solgun, Dersimli bir Alevi. Yzleme Dernei'nin de bakan. 'Alevilerin Kemalizm'le mtihan' adl bir kitap yazan Solgun, Alevilie ieriden bakyor. 'Aleviler neden Kemalist?' sorusuna cevap aryor. Solgun'a gre Alevilerin Kemalistlii takiye ile balad; nk "Aleviler, kendilerine uygulanan basknn sorumlusu olan gce yaslanarak kendilerini yaatma abasna girdiler" Ancak bu durum zamanla iselletirildi. Cafer Solgun, 28 ubat dneminde Alevilerin baz hassasiyetlerinin istismar edilerek onlara yeni bir rol

336

Faruk Arslan

biildiini sylyor. Bu dnemde irticann birinci tehdit olarak grlmeye balandna dikkat eken Solgun, "Rejimin, laikliin teminat olduklar ynnde onlara bir rol atfedildi. Aleviler nezdinde yakn tarihte yaanan baz ac olaylarn da dorudan etkisiyle Snni ounlua kar temkinli, tereddtl bir bak as vardr. Bu ruh hali istismar edilmektedir." diyor. ( Tokay, 2008). Solgunun u ifadeleri gz ac: Alevi derneklerinden ziyade cemevleri. Alevilerin ibadethane olarak grd ve ibadethane olarak gidip geldii bu meknlarda kocaman Atatrk portrelerinin asl olmas ok arpktr. nk Mustafa Kemal Atatrk sonu itibaryla politik bir figr. Atatrk'n resmini siz iyerinize, evinize asabilirsiniz. Fakat bir ibadethanede de bir politik figrn ne ii var? Cemevlerimizin maalesef neredeyse tamamnda 12 imam temsil eden resimlerin yannda Atatrk portresi var. Bu durum sadece benim amdan deil, birok Alevi asndan son derece rahatsz edici bir durumdur. Adeta "13. imam da Atatrk'tr" dercesine bu portrelerin olmasnn kabul edilir bir taraf yok. kinci boyutu ise biraz daha somut bir nedendir. Atatrk dneminde Krt Alevileri byk aclar yaamtr. Bu uygulamalarn sorumlusu bir sembol ismin sizin dua etmek, ibadet iin gittiiniz bir meknda resimleriyle karlarsanz ne hissedersiniz. Peki Alevi derneklerinin Kemalist izgisi karmak gibi grnen bir meseledir. Ama bu arpk sonucu anlamamza yardmc olabilecek birka kavram var. Bunlardan biri korkudur. Dorudan lm, katliam, yok edilme korkusu. Bu korku nedeniyle zaman ierisinde Aleviler kendilerine uygulanan basknn sorumlusu olan, o sorumluyu sembolize eden gce

337

Faruk Arslan

yaslanarak kendilerini yaatma abasna girmek durumunda kaldlar. rnein kurucu parti CHP kayda deer bir oranda Aleviler tarafndan desteklenmektedir. Yine Alevi camias ierisinde orduya ynelik bir sempati olduunu gzlemliyorum. Bu sempatinin temelinde de bu korku yatyor. Bu, tipik bir takiyyedir. ( Tokay, 2008). Solgun yle devam ediyor: Alevilerin Kemalistlii bir takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Bende sendenim kafama daha fazla sopa vurma dercesine bir ilikiye girilmitir. Buraya kadar anlalr diye dnyorum. Ama buradaki sorunun en nemli taraf bir takiye olarak balayan bu ilikinin zaman ierisinde geree dnme temayl gstermesidir. O takiyenin giderek isellemesi sonu itibaryla bylesine arpk bir durum yaratt. Bu maniplasyon ve bu arpkl yaratma konusunda Alevi camias ierisinde de bazlarnn bir misyoner gibi almalarnn hibir anlalr taraf yoktur. Kemalizm'i yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden Alevilerin darbe ars yaplan mitinglerde boy gstermesi iin canla bala alan kiilerdir. Alevilerin eriat tehlikesine kar darbe ars yaplan etkinliklerde bulunmalar ok utan verici bir eydir. eriat tehlikesi meselesine gelecek olursak Solgunun grleri daha arpc: Alevilerin rejimin teminat olduklar, Atatrk olduklar, laik olduklar ynndeki temelsiz rol atfetme siyasetinin gndeme geldii yllar 90'l yllardr. Ayn yllar irtica tehlikesinin birinci sraya konulduu yllardr. Bunun dnm noktas da 28 ubat srecidir. Bu konsepti sokaklarda dillendirecek kitlesel bir potansiyele ihtiya vard. te bu mantkla Aleviler

338

Faruk Arslan

kefedildi. Rejimin teminat olduklar ynnde onlara bir rol atfedildi. Trkiye'de bize dayatlan manada bir eriat tehlikesi olduuna ben inanmyorum. Fakat Aleviler nezdinde yaanan baz ac olaylarn da dorudan etkisiyle Snni ounlua kar temkinli, tereddtl bir bak acs vardr. Alevilerde de temkinlilik bu ruh hali istismar edilmektedir. nk eriatlar iktidara gelirlerse ilk yapacaklar ey Alevileri kesmektir ayias Aleviler iinde yaylmaktadr. Alevilerin bu rol oynamalar iin istismar edilecek bir potansiyelleri vardr. ( Solgun, 2008). Alevilerde bu tereddd douran; orum, Mara, Sivas olaylardr. Alevi toplumunda mevcut travma trden bir ruh halinin olmasnn en byk nedenleri bu acl olaylardr. Gelien sre ierisinde bu olaylarn kimler tarafndan kimler kullanlarak ve ne amala tezghland ok byk oranda aa km durumdadr. Trkiye toplumunun btnln oluturan eitlilik ierisinde birbirimize kar konumlanmamz isteyen karanlk g odaklarnn bu senaryolarn uygulamalarna zemin tekil eden baz nyarglarmz da vardr. AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr. Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil, dorudan rejimledir. Bu arada Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor. Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o

339

Faruk Arslan

grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Alevilerin bir aznlk olarak kabul edilmesi ynnde alma yrtyorlar. ok ak sylemek gerekir; bu aba ve almann en byk amac belki de yegne amac, o derneklerin milyonlarca Euro olarak ifade edilen fonlardan yararlanmasnn mmkn hale gelmesidir. Alevi talepleri ne kadar normal karlanrsa toplumsal nyarglar aabilir ve gerek manada kardelik bilincini yerletirebilirsek bu tr marjinal abalar etkisiz kalacaktr. Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi toplumunun zerinde ortaklat taleplerin karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas, Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas, davann yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. ( Tokay, 2008). Dersimde ne olduuna vereceimiz doru cevap, bence zr devletimizi belki de Tuncelili Krt Alevi vatandalarmzla bartracaktr. Cumhuriyet dneminde Sabetayclar ve masonlar, Melamilik ve Mevlevilik dnda en gl bir ekilde Bektailik tarikatnda yer alrlar. Bata, Selanik, Serez, Drama, skp, Teselya, Bat Trakya ve Edirne olmak

340

Faruk Arslan

zere zmir ve Manisada youn bir biimde Bektailik tarikatna nfuz ederler. Bektailin geni mereplilii onlarn nfuzunu ok daha kolaylatrr. Sonradan stanbuldaki baz Bektai tekkelerine de ciddi bir ekilde nfuz ederler. Bugn bile gerek Rumelide gerekse zmir, Aydn ve stanbulda, hatta Ankarada Bektailerin nde gelenlerinin nemli bir blm Sabetayclardan olumaktadr. Bektailikte yer alan Sabetayclarn bir blmn u ekilde sralaya biliriz. Sabetayc ve Mason Mesut Koman Baba, Kazleme Bekt Tekkesi son postnini Sabetayc Kk Abdullah Baba, Sabetayc ve Mason stad Teoman Gre (lhm )Halifebaba, zmirde hazine avukatl yapm olan Sabetayc Feyzi Akeren Baba, Selnikli Ali Aydn Baba, Mason ve Sabetayc Yeniehirli Hseyin Hsn (Erdikut)Baba, Sabetayc Hseyin Cokun Eren, Sabetayc Prof. Ragp ner, Mustafa Kemal Atatrkn bahekimi Sabetayc Dr. Hasan Ragp Erensel Halifebaba, Sabetayc Ali Glip Eren Halifebaba, Kazleme Bekt Tekkesinin haziresinde medfun olan Tabip Binba Sabetayc Haydar Bey .Emekli Albay Sabetayc Cavid Aker Baba, Emin Uras Baba, Eski Ziraat vekili Sabetayc Nedim kmen, Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Loca stad Ali Oktay Cever, Besim Berkmen, Cevdet imen. ( Yksel, 2007). CHP, Byk Klp ve TSAD, bugn mason Bektailerin en fazla bulunduu mekanlardr. Elit, dier tabirle Beyaz Trklerdir. Aleviler kime oy verirler? Ali Balkz, 1999 ylnda Pir Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisinin 30.cu saysna yazd "Dede, Baba-elebi, Seyit, Nakp ve Cumhuriyet" balkl yazsnda:"Aleviler Osmanlya kar

341

Faruk Arslan

Cumhuriyeti, DP'ye kar 27 Mays', 12 Mart ve CHP'ye kar 68'i ve Sosyalizmi destekledi. Ama CHP Alevileri sadece semen, kimi Sosyalist yaplar da Alevi toplumunu sadece militan kayna grd ve onlarn tarihsel sreten tayp getirdikleri sorunlarna eilen olmad" diyor. ( Balkz, 1999). Ali Balkz, bugn Alevi Bektai Federasyonu (ABF) Genel Bakan. ABF Trkiyedeki Alevi rgtlerinin at rgt. Federasyona bal 21 merkezi rgt bulunuyor. Bu merkezi rgtlerin de 150ye yakn ubesi var. Bu rgtlerde 200 bin civarnda yeden sz ediliyor. Alevilerde ilk rgtlenme yurtdnda balad, daha sonra yurt iine srad. 25 yldr rgtlenme sryor. Dernekler ve federasyonlar biiminde rgtleniyorlar. 1993 Sivas katliam bir srama etkisi yapt. 1963'te Hac Bekta Turizm Dernei kuruldu. 12 Eyll ncesi Sivasn Banaz kynde Pir Sultan Abdal Dernei vard. Dernekler, nce Alevilerce nemli saylan kiilerin adlaryla kuruldu. Yasalar nedeniyle alevi ismini kullanadlar. Bu yasakla mcadele amacyla 2000 ylnda Alevi Bektai Kurulular Birlii Derneini kuruldu. Dernek 11 kurucunun hazrlad tzkle kuruldu. ileri Bakanl kapatma davas at. Sonunda karar Yargtaya kadar gitti. smi savundular ve bu nedenle 2 sene yarglandlar. Blclk suundan kapatma davas ald. Diyanet leri Bakanl, ileri Bakanl olumsuz, dnemin Kltr Bakan stemihan Talay olumlu gr bildirdi. Yargtay Alevi adnn kullanabileceine karar verdi. 2002'den itibaren Alevi ismi kullanlmaya baland. Avrupa Birlii yasalaryla artk problem kalmad. ( allar, 2008).

342

Faruk Arslan

Aleviler, 1970lerde ykselen ve gelien sol hareketin nemli dayanaklarndan birisi haline gelmiti. Alevilerle sol arasndaki iliki, daha ok sol rgtlerin lehine, onlara destek vermek eklinde srd. 12 Eyll sonras ise bu iliki biim deitirdi. Alevilerin kimlik talebiyle ortaya kmalar, artk yeni bir durumu ifade ediyordu. lkemizdeki toplumsal deiim ve dnmn en nemli gstergelerinden birisi toplumsal gruplarn kimlik talepleri. Krtler, Aleviler, slamclar, Ermeniler, Sryaniler, son 20 ylmza damgasn vuran szckler... Bu kimliklerin hepsi bu toplumun iinde yayorlard, ancak kimliklerini ne srerek ortaya kmyorlard. Onlar ya grnmyorlard, ya da grmezden geliniyorlard. 12 Eyll 1980 askeri darbesi, solu ve zgrlk taleplerini silindir gibi ezerken, ayn zamanda yeni filizlenen kimlik talepli tepkilerin de tohumlarn ekiyordu. Bu yeni dnemin ilk sert rzgr Gneydoudan esti. Son 25 ylmza damgasn vuran PKK odakl atmalar hl bir zme ulam deil. Krt kimlii talebi ise orta yerde duruyor. kinci ve dikkat ekici atak ise Alevilerden geldi. 1980li yllarn ortasndan itibaren Pir Sultan, Abdal Musa, Hacbekta adyla Trkiyenin drt bir yannda dernekler kurulmaya baland. rgtlenmeye paralel olarak Alevilii anlatan, deerlendiren kitaplar yaymland. lk kez adn duyduumuz Alevi kkenli yazarlar, ok satan kitaplar yazdlar. Yurtdnda yaayan Aleviler, Alevi ismini kullanarak rgtler kurdular. Alevi szc artk saknmadan syleniyordu. Ben Aleviyim diyen insanlar, kendi

343

Faruk Arslan

kimlikleriyle ortaya karak, konuyu kamuoyunun nne getiriyorlard. Kendilerine ynelik nyarglar krmak iin seslerini ykseltiyorlard. Alevilerin kim olduklarn, hangi taleplerle ortaya ktklarn, nereden gelip nereye gittiklerini bizler de yeniden kefediyorduk. Kap komumuz, sra arkadamzd onlar. Ancak neden bugne kadar kendilerini gizlemek durumunda kalmlard? Neden onlarn kestii yenmez, onlarla evlenilemezdi? Son 20 yl iinde Alevilere ilikin ok eyler rendik. n yarglarmz bir lde krld. Onlarn ektii aclarn, yaadklar dlanmln ne anlama geldiini kavramaya baladk. Onlarn istek ve taleplerinin temel insani hakl talepler olduunu grdke, gemiteki yasakl, basklar sorgulamaya baladk. Artk Aleviler sahnedeydiler. Alevi Rnesansnn son yirmi yl iinde daha da derinletiini ve yeni boyutlar kazandn dnyorum. Artk Aleviler var. Ancak devlet onlar nereye koyacak, hangi kimlik altnda taleplerini yerine getirecek, imdi bunlar tartlyor. ( allar, 2008). Tam Alevi almlar tartlrken 10.Ergenekon operasyonunda brahim ahin'in evinden ortaya kan krokiler, agendalar gsterdiki, Alevi-Bektai Federasyonu Genel Bakan Ali Balkz'a ynelik suikast plan hazrland. Belgelere dayandrlan iddiaya gre, muvazzaf subay M.S. (halen tutuklu) liderliinde 9 kiilik bir suikast hcresi kuruldu. "ankaya 4 numaral hcre" olarak adlandrlanekibin grevi, bombal arala Ali Balkz' ldrmekti. Ekip efi M. S.'nin kodad "A" idi. "B" eylem iin alnt aratemin edip ofrlk yapacak,

344

Faruk Arslan

"C" patlayc dzeneini hazrlayacak. "D"patlayc maddeyi temin edecek. "E"cep telefonlarn datacak. "F ve G"sokak balarnda emniyeti salayacak. "H" evin karsndaki parkta blgeyi kolaan edecek. "I" ise tetiki olarak eylemi gerekletirecekti. 9 kiilikhcre eylemden nce alnan sfr ceptelefonunu bir gn ncesine kadarkesinlikle kullanmayacak. Sarkaya'nn gnderecei (ESI TILI G LER)mesajn alan yeler ertesi gn eylem olacan anlayacakt. Alevi-Snni atmas karmak amacyla hazrland ileri srlen plana gre, AleviBektai Federasyonu Genel Sekreteri Kazm Gen'e bombal bir paket gnderilecekti. Bombal paketi kargo irketi eleman, kimlik ve kyafetiyle Kazm Gen'in evine ulatrlacakt. phe ekmemesi iin, paketin zerine gnderenin kimlii olarak Kazm Gen'in yaknlarndan birinin ismi veya Alevi vatandalarn youn olarak yaad Hacbekta, Tunceli gibi il veya ilelerinden birinden rastgele adres yazlacakt. Bu eylem plannda da gvenlik glerinin konumlar en yakn kamera kaytlar da plana detayl olarak ilendi. Ergenekonun st ynetim kurulu, akl hocas olduu iddia edilen Encmen-i Danie deinmeden geemeyiz. Ergenekonun derin devleti temsil ettii henz bir iddia. htiyarlar heyeti ile ilikileride ispatlanmas ok zor, tam bir muamma. Yine de 170 yllk derin devlet geleneinde Mason Bektailer ile aralarnda ilikiler olduu kanksanamaz. En azndan Ergenekonu bilmedikleri, duymadklar sylenemez.

345

Faruk Arslan

On Yedinci Blm ENCMEN- DAN TARKATI

Encmen-i Dani, 1851 ylndan beri var olan bir Osmanl geleneidir. Tanzimat'tan sonra, Fransz Akademisi rnek alnarak kurulan ilk Osmanl Akademisidir. Tanzimat, Bat kurumlarnn Osmanl topraklarna sokulmasn istiyordu. Bu yolda bilim ve eitim alanndaki almalar bir dzene sokmak iin, 1846'da Meclis-i Maarif-i Umumiye kuruldu. Fikir ve bilim adamlarn iine alan bu kurulu, Encmen-i Dani isimli bir akademinin kurulmasn kararlatrd. Meclis-i Maarif adna Ahmed Cevdet Paa tarafndan hazrlanan ve Encmen-i Dani'in kurulma sebeplerini anlatan bir yaz, Sultan Abdlmecid'e sunuldu (26 Mays 1851). Kuruluunda Fransz Akademisi rnek alnan Encmen-i Dani'in amac; ilmi ve teknik eserleri telif ve tercme ederek, Darlfnun'da izlenecek ders kitaplarn hazrlamakt. Encmenin i ve d olmak zere iki eit yesi vard. yelerin says 40 kiiydi, bunlarn bir ilim dalnda uzman olmas, bir yabanc dil bilmesi; yani telif ve tercmesini yapacak nitelikte bulunmas artt. D yelerin Osmanlca bilmesi art deildi. Hangi dilde olursa olsun encmene bir konuda bilgi verecek uzmanlk ye olmak

346

Faruk Arslan

iin yeterli saylyordu. Bunlarn ye saylar da 30 olarak belirlenmiti. Kuruluun bakanlna erif Mehmed getirildi. yeliklere Sadrazam Reid Paa, eyhlislam Arif Hikmet Bey, Erkan- Harbiye Bakan Mehmed Paa, Hariciye Nazr Ali Paa, Ticaret Nazr smail Paa gibi devlet adamlaryla beraber; Ahmed Vefik Paa, Cevdet Paa, Osman Saip, Ali Fetih, Recai Efendi gibi kiiler de ye oldular. D yeliklere devletin tannm Rum, Ermeni bilginleriyle; ngiliz arkiyats James W. Redhouse, tarihi Hammer, Fransz dou bilimcisi Bianchi gibi bilginler alnd. Encmen-i Dani tekilat, devlet salnamelerini de (yllklar) 1862'ye kadar yazd. O zamanlar (yani Tanzimat)

henz devlet ile hkmet arasnda kan davas olmad iin, bu bilginler kurulunda Sadrazam vb. doal ye saylrd. lk toplantda (1851) padiah Abdlmecid de hazr bulunmutu, sadrazam Mustafa Reid Paa da. Ama dnem deiti, koullar deiti, seim diye, demokrasi diye, olur olmaz bidatlar Cumhuriyet dneminde kt. Onun iin 1950li yllardan itibaren yeniden tesisi edilen Encmen-i Dani (Kmuran nann sylediine gre) hkmeti devirmeyi konumak zere toplanr hale geldi. Yani artk devletin encmeni oldu. Bu konumuyla tamamen Cumhuriyet kurumuydu. ( Belge, 2009).

Masonlar ve Bektailer, Bat ilminin, modernizmin Trkiye'ye gelmesinde nclk ettiler. Bu gelenek, Cumhuriyet dneminde de srdrld. ki kurum arasnda derin farklar olsada, iki dnem arasnda balanty kuran Mason Bektailerdi. Bu st heyete katlanlar ya mason ya Bektai veya her ikisiydi. Kimse zerine alnmasn. Mason Bektai olmak hakaret deildir, iltifattr, bir sosyolojik gerektir. Elbette farkl merepte
347

Faruk Arslan

olanlarda lke ynetimine tavsiyelerde bulunan bu heyetde yer alyordu. Atatrk'n partisi olduu iin hep CHP'ye oy veren, TSAD ve Byk Kulb etrafnda toplanan sekinlerden oluuyorlard. Cumhuriyetin sahipleriydiler. 2. Cumhuriyete kar olmalar doaldr. ye olarak arlmanz iin devlette st dzey ynetici

olmanz, emekli olmanz, galiba sanzda aklarn saysnn karalardan da ok olmas gerekiyor. nk yelerin ya ortalamas 80in stnde. Toplantlarda 70 yandakilere Sen daha ok gensin, bilmezsin muamelesi yaplyor. Buraya kadar olan ksmn artk biliyoruz. Bundan sonrakiler ise bilmediklerimiz ya da bize yanl anlatlanlar hakknda. ncelikle Encmen-i Daniin yelerinin birounun darbeci, darbe dnemi bakan, darbeye heves etmi paa, darbeyi becerememi paalardan olumas sizi yanltmasn. lter Trkmen, Temel skit, Snmez Kksal, zdem Sanberk gibi daha liberal isimler de toplantlara dzenli katlyor.

Kurtlar Vadisi Pusu dizisinde 'htiyarlar Heyeti' olarak lanse edilen ya oldukca ilerlemiler grubundan kastn bu olduu anlalyor. Mazide destek verselerde, deifre edilen ve kirlenen bugnk Ergenekon yapsn tasfiyeyi tavsiye etmeleri, srpriz deildir. Bu emekli kahvehanesinden
Ergenekonun st dzey yneticilerinden ziyade, ancak Ergenekonun tarihi kar. Ergenekon ile tarih yazmaya alanlar ise hl grev bandalar. ( Our, 2009). 80lik ihtiyarlar yinede kmsemeyelim. ener Eruygur iki toplantlarna katlm ve bigi vermi. Trk

Ordusunun tespit edilen Ergenekon ve dier ete yelerini cezalandrp ordudan atmas, Genelkurmay'n bundan sonra suluya sahip kmayacan gsteriyor. Orduyu ypratmamak byle olur. Dernek statsnde olmad iin kayd bulunmayan kuruluun orduyu temsil etmedii ak. Ancak Ergenekon'un st danma heyeti olduu iddias, heyetin iindeki eski genelkurmay bakanlarn gerdi. Bu alnganlk anlalamad. Eski Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday, gibi bir komutan ilk defa resmen bu kurumun varln 16
348

Faruk Arslan

Ocak 2008'de Milliyet'den Fikret Bila'ya yapt aklamada kabul etti ve unlar syledi: 15 gnde bir araya gelip konuuyoruz. Sonra yaplan tespitleri, varlan sonular yazl hale getirip Cumhurbakanna, Babakana gnderiyoruz. Belki lkeye bir hizmet olur diye. Bugnk Encmen-i Dani'te st dzeyde grev yapm, devlet tecrbesi olan emekli insanlar var. Bakanmz, eski Meclis Bakan Necmettin Karadumand. Ondan sonra Prof. Dr. Sefa Reisolu bakan oldu. Blend Ulusu var, ben varm, Sayn Kvrkolu var, Mustafa Aysan var, lter Trkmen var. Necdet ru var. zden Sanberk, Kksal Snmez gibi isimler var. Bu gibi devlet tecrbesi olan, st dzey grevler yapm isimler var. Biz bir araya gelip lke meseleleri zerine sohbet ediyoruz. Sonra bakan olarak Sayn Reisolu bunlar kaleme alyor ve Cumhurbakanna, Babakana gnderiyor. Mesela Sayn Ahmet Necdet Sezer, bunlar ok faydal bulurdu. Yararlandn sylerdi. Gndermemizi isterdi. Encmeni Daniin ebediyete intikal etmi yelerinden bazlarn da zikredeyim ki bu heyetin nasl bir heyet olduunu kamuoyumuz da rensin. te bu gibi devlet tecrbesi olan isimlerin bir araya geldii heyet, lke meseleleri zerine sohbet ediyor. Grler tespit ediyorlar. Bu tr insanlardan bu lkeye zarar gelir mi? Herkes kendi uzman olduu konuyu izliyor, anlatyor. Bu heyette 1959-60 Zrich, Londra antlamalarna imza atm insanlar var. Memleketine faydal olmaya alyor. Byle bir heyetin ortaya atlan sama sapan iddialarla bir ilgisi olabilir mi? (Bila, 2009). Karaday'nn vnerek gemite bu kuruma ye olduunu itiraf ettii isimlerin hemen hepsi Mason veya Bektaiydi.
349

Faruk Arslan

Mesela u isimler var: Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Refet Bele, Hasan Saka, Falih Rfk Atay, Hseyin Cahit Yaln, Tayfur Skmen, Feridun Cemal Erkin, Kazm Orbay, Memduh Tama, Cihat Baban, Sadi Irmak, Kemal Kayacan, Celal Eyiceolu, Asm Grbz, Fahrettin Altay, rfan zaydnl. Ergenekon soruturmas kapsamnda gzaltna alnarak ifadesine bavurulan Eski MGK Genel Sekteri Tuncer Klna da sorulan Encman-i Dani sorusu, acaba Ergenekon ile bir ilikisi var m sylentilerine neden oldu. Kurumun ne ie yarad merakn edildi. Faaliyetleri ve grevi, yelerini nasl setii ve kimlerden olutuu aratrld. Yine bu grub ile Mason Bektailer arasndaki iliki skaland. 2004'den beri eski genelkurmay bakan, bir eski babakan, bir eski meclis bakan, baz eski kuvvet komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri bakan, baz eski bakanlar, politikaclar ve emekli bykelilerden oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti, Encmeni Dani Grubu veya bir yol olduu iin laik bir Tarikat olarak adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle daha da glenen Encmeni Dani'da kimlerin olduuna bir gz atalm: Eski genelkurmay bakanlar Necdet ru, smail Hakk Karaday, Hseyin Kvrkolu, 12 Eyll 1980den sonra babakan olan Blent Ulusu, Turgut zal dneminin Meclis Bakan Necmettin Karaduman, eski dileri bakanlar Emre Gnensay ve lter Trkmen, emekli orgeneraller Atilla Ate, Ahmet reki, Necdet ztorun, Sreyya Yksel, Tuncer Kln Nahit zgr, brahim enocak, eski bakanlar Fethi elikba, Cahit Aral, Mustafa Aysan, Safa Reisolu, emekli bykeliler Ouz Gkmen, Temel skit, Fahir Alaam, Oktay cen...
350

Faruk Arslan

Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki yeleri.imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve Sleyman Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret bakanl yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel sekreter ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. teki baz Encmeni Dani yeleri yle: Emekli Korgeneral Hasan Salam, Hukuk Profesr ener Akyol, eski bakanlar Mehmet Salam, Orhan Dikmen, lhan Evliyaolu, eski stanbul Belediye Bakan Faruk Ilgaz, emekli tmgeneral Ahmet Serter, emekli vali ve senatr Cemal Tarlan. Son yllarda len eski baz Encmeni Dani yeleri ise yle: Eski Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Muhsin Batur, eski Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Kemal Kayacan, emekli orgeneraller Kemal Atalay, Fikret Esen, Adnan Ersz, Ragp Ulubay, rfan zaydnl, emekli oramiral Haydar Olcaynoyan, emekli korgeneral Faruk Gventrk, emekli tmamiral Sezai Orkunt, eski bakanlar Hfz Ouz Bekata, lyas Sekin, Tp Profesr Hikmet Altu, emekli bykeli Necdet zmen. len bu yelerin yerine, aralarnda Hseyin Kvrkolu, Atilla Ate, lter Trkmen, Emre Gnensayn bulunduu yenileri seildi. Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki yeleri. Devlette ok nemli grevlerde bulunmu eski asker, politikac ve diplomatlarn oluturduu bu Byk Devlet Jrisi, on be gnde bir stanbulda, Moda Deniz Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn tartyor. Gemite ok etkili grevlerde bulunmu bu kadar insan ayda iki defa dzenli olarak bir araya gelince, doal olarak ne konutuklar ve oradaki konumalarn ne
351

Faruk Arslan

tr sonular dourduu merak ediliyor. Encmeni Dani, kimilerine gre devlete rota izmeye alan gizli bir g oda, kimilerine gre hkmetlere yn vermek isteyen bir teekkl, kimilerine gre ise, yalnzca emektar eski devlet grevlilerinden oluan normal bir sohbet grubu. Yeni yelerin ancak oy birliiyle dahil olabildii Encmeni Danite dnem bakanln en yal ye stleniyor. Toplantlarda en ok tartlan konular AB, AKP,

bartsym. zellikle AKP iktidara geldiinden beri toplantlar bir tr alama duvarna dnm. Ah tm ktlklerin anas AKP diye balayan konumalar, gerektiinde balans ayar verecek bir iradeden ok Elimizden ne gelir, alamaktan baka gibi bir aresizlie iaret aslnda. Hatta bir seferinde yine AKP hakknda atp kesmeye balayan ok yal bir emekli paa u-u hurua gelip Asker mdahale etmeli diye barnca toplantda glmelere neden olmu. Yani eski bir darbecinin darbe arsnn topik kat bir ortamdan bahsediyoruz. (Our, 2009).

Gazeteci Faruk Mercan, konuyla ilgili 19.07.2004 tarihli Aksiyon dergisindeki haberinde ilgin detaylar veriyordu: imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve Sleyman Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret bakanl yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel sekreter ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. Demirel ve illere gnderilen mektup Fethi elikba ve Cahit Aral, Encmeni Daniten nce Anavatan Partisinde (ANAP) bulumu olan iki politikac. 1989da ANAP Burdur Milletvekili olarak Mecliste iken Turgut zala kar cumhurbakan aday olan elikbaa verilen 18 oydan biri de Cahit Arala aitti. nk Aral, Necmettin Karaduman ve Kaya Erdem gibi isimlerle birlikte ANAPta Turgut zaln cumhurbakan olmasna kar kan ak sallarn iindeydi ve zala kar oy verdikleri kii Fethi elikbat. Cahit Araln bir dier zellii, 1986da Sanayi Bakan iken ernobil kazas
352

Faruk Arslan

meydana geldiinde, Karadeniz blgesindeki ayn radyasyondan etkilenmediini gstermek iin kamera karsnda ay imesiydi. Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni Daniin o zamanki yeleri mektupta, Uzun zamandan beri aka ve pervaszca, anayasaya dayal demokratik ve laik dzenimizi kkten tahrip etmeyi ve yerine eriata dayal devlet dzenini zorla uygulamay amalayan beyan, eylem ve davranlara girildii grlmektedir. Trkiyeyi temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek isteyen sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari ve yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz demekteydi. Cumhurbakan ve Babakana nerilen tedbirler yleydi: Cumhuriyetin temel nitelikleri ve laikliin korunmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun tavizsiz uygulanmas, Kuran Kurslar ve mam Hatip liselerinin saylarnn azaltlarak sk denetime alnmas, bu amalarla ada ve laik her trl nlemin alnmas. Yksek stiare Heyeti Projesi Mektubun basna szdrld 1995 balarnda Trkiyede ilgin bir tartma vard. Babakan Tansu iller; eski babakanlar, genelkurmay bakanlar ve dileri bakanlarndan oluacak bir Yksek stiare Heyeti (YH) kurulmas projesini ortaya atmt. Nitekim bu heyet Doan Gre, Yldrm Akbulut ve Murat Karayaln gibi isimlerin katlmyla ilk toplantsn yapt; ama devam gelmedi. Bir teze gre, Encmeni Daniin mektubundan rahatszlk duyan iller, hem bu mektubu basna szdrm, hem de onlara
353

Faruk Arslan

alternatif bir yap olarak YHi dnmt. Ama YH, varlk kazanp Encmeni Daniin yerini alamad. Peki yarm yzyldan fazla bir sredir varln srdren, her dnemde etkili isimlerin katlmyla glenebilen, zaman zaman devlete ve hkmetlere yn verdii sylenen Encmeni Daniin srr neydi? Her dnemde Silahl Kuvvetler komuta kademesine yakn olmas ve askeri konulardaki yazlaryla tannan Radikal gazetesi yazar Mehmet Ali Klal, bir sre nce Encmeni Dani baln tayan yazsyla bu grubu yeniden gndeme getirdi. Grup yelerinin titizlikle seildiini belirten Klal, yllardr muntazam bir ekilde yaplan toplantlarda lkenin en nemli konularn ele alan konumalarn her zaman ilgi ekici ve nemli olduunun altn izdi. Gemi dnemde, Hseyin Cahit Yaln, Ahmet Emin Yalman, Falih Rfk Atay ve Yusuf Ziya Orta gibi gazeteciler de Encmeni Dani yesi olduundan; bu yazs sebebiyle Klal da m Encmeni Dani yesi? sorusu merak konusu oldu. Ancak Klal, yle bir ansm yok. Devlete en st kademede hizmet etmi ok nemli ahsiyetleri alyorlar. Bizim orada yerimiz yok diyor. Ke yazar yeler Halen ke yazarl yapt halde Encmeni Dani yesi olan iki kii var: Hrriyet gazetesi yazar lter Trkmen ve Radikal gazetesi yazar Profesr Mustafa Aysan. Ancak lter Trkmen eski dileri bakan, Mustafa Aysan ise eski ulatrma bakan sfatn tayor. st dzey devlet grevinde bulunmu herkesin Encmeni Dani yesi olamadn belirten Mehmet Ali Klal, llere uyan kiinin, bir yenin teklifi zerine oy birliiyle gruba alndn belirtip yle devam ediyor: yelerle eskiden beri dostluklarm var. Burada
354

Faruk Arslan

parti falan yok, tarafsz insanlar grubu. Hepsi, zerinde tartma yaplmayacak ve deerli grevler yapm insanlar. leri de gidip kahvede dedikodu yapmak deil, lkenin nemli meseleleri hakknda gr teatisi. Orada yaplan eyleri darda kullanmak gelenekleri yok. Biz unu konutuk, u karara vardk diye darda konuulmaz. Encmeni Dani, yazl kurallar olan ok disiplinli bir yap deil, aratrmac bir grup da deil. Herkes birikiminden dolay gndeme gelen konular zerindeki fikrini sylyor. Bu isim tarihten geliyor. Osmanl mparatorluunda Encmeni Dani, Danma Kurulu diye bir ey var. Bu isimle, eskiden var olan bir ey canlandrlm. Grubun ismi nasl Encmeni Dani oldu? Grubun Encmeni Dani ismini nasl aldn, babas Tayfur Skmenolu gibi bir Encmeni Dani yesi olan Trkiye Byk Millet Meclisi eski Bakanvekili Murat Skmenolu yle anlatyor: Ad Encmeni Dani deildi. 1980 ncesinde Cumhurbakan Fahri Korutrk bizim Suadiyedeki evimizde yaplan toplantya gelince, Sizler etkili, yetkili insanlarsnz. Etkili bir kurulsunuz, Encmeni Danisiniz diyor. Bylece ismi Encmen i Dani oldu. Encmeni Daniin eski bakanlarndan Hfz Ouz Bekata, grubu tanmlarken Dnce reten, dnya sorunlar karsnda Trkiyenin durumunu irdeleyen bir akademi deyimini kullanmt. Yine eski bir Encmeni Dani Bakan olan Profesr Hikmet Altu, Gn grm bir entelijansiyayz demiti. Yllar sonra yeni yelerden lter Trkmen, Encmeni Daniin ok parlak bir tarihi var, eski babakanlar, hayli kymetli adamlar buradan gemi. imdi de tamam devlet kadrosundan, nemli kimseler var diyor.
355

Faruk Arslan

Encmeni Daniin kurucular arasnda Tayfur Skmenolu haricinde, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, emsettin Gnaltay, Falih Rfk Atay, Yakup Kadri Karaosmanolu, Refet Bele, Fahrettin Altay, Kazm Orbay, Kazm zalp gibi isimler var. Sonraki yllarda gruba Hasan Saka, Nihat Erim, Suat Hayri rgpl gibi babakanlk yapm isimler katlyor. Gruba ismini veren Fahri Korutrk de bir Encmeni Dani yesi. Grubun cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein, Adnan Menderesin babakanl dneminde Milliyetiler Derneinin kapatlmasnda Encmeni Daniin yapt uyarnn etkisi olduu sylenir. Babakanlara nadiren mektup gnderilir drt seneden beri Encmeni Dani yesi olduunu belirten Dileri eski Bakan lter Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip Erdoana hi mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr cevabn veriyor. 198283 arasnda Ulatrma Bakan olarak grev yapan, yakn zamanda hem Aydn Doana ait Doan Holdingde hem de Hsn zyeine ait FIBA Holdingde st dzey grevler stlenen, halen Radikal gazetesinde ke yazarl yapan ve on yldan beri Encmeni Dani yesi olan Profesr Mustafa Aysan, cumhurbakan ve babakanlara mektup gnderilmesinin ok ender olduunu belirtirken, Benim on senelik yeliim iinde galiba iki defa oldu diyor. Encmeni Danie zaman zaman gizli bir g merkezi gzyle bakldn hatrlattmz Aysan, bu grlere katlmyor: Buras fikir alverii yaplan bir dnce grubu. En iyi
356

Faruk Arslan

tarifle bir think tank. Bizim fazla bir gcmz yok. Orada ok gzel bir bilimsel g, deneyim gc var. Bunlar bir gse tamam, ama hibirinin yaptrm gc yok. Daha ok bir dearj grubuyuz. ok da gevek bir grup. On be gnde bir toplanr; ama gelmezseniz yle olur diye bir ey yok. Eski dostlarn gelenek gibi devam ettirdii gayri resmi bir topluluuz diyor. Bugne kadar yaplan toplantlarn dzenli katlmclarndan biri olan Profesr Aysan, Ayda iki defa bu toplantya gitmek zahmetli olmuyor mu? sorusuna u cevab veriyor: Koa koa gidiyoruz. Hepsi ok yakn dostumuz, gemite birlikte altmz insanlar. Toplantlarn ouna, yzde doksandan fazlasna katlrm. Birbirimizle memleket meselelerini grtmz bir yer. Fazla gizliliimiz yok; ama grubu tehir etmeyiz, fazla yaymayz. nk serbeste konumak, sohbet etmek istiyoruz. Hibir eyimiz yazl deil. Orada konuulanlarn kendi iimizden kalmas ok deerli bir vasfmz. Orada herkes kendisini rahatlkla ifade etsin diye yazl olmayan bir kuralmzdr. Bu yzden Encmeni Daniin ii hakknda en basit bir bilgiyi dahi size vermi olmak istemem. Her toplantda ortalama 20 kii oluyor lter Trkmen ise, neler konutuklar sorusuna, Genellikle o gn gndemde hangi konu ne kmsa o grlyor. D politika bol bol grlyor. Kbrs ve Irak ok ok grlen konular arasnda. Laiklik meselesi de grlyor cevabn veriyor. yelerinin hemen hepsi stanbulda oturan, yazl bir tz veya alma ynergesi olmayan grubun yaz aylarndaki toplantlarnda katlm biraz dse bile her toplant ortalama 20nin stnde kiiyle yaplyor. Uzun askerlik hayatlarnn verdii disiplinle
357

Faruk Arslan

olsa gerek, en dzenli katlmclarn komutanlar olduu syleniyor. lter Trkmen, Askerler muntazamdr. Bir konuyu konuacaklar zaman alarak geliyorlar diyor. Peki Gndem nceden belli oluyor mu? Trkmen, Bunlar ok organize toplantlar deil, ama genellikle gelecek toplantda ne konuulaca grlyor. Biz daha ok d politikay, askerler gvenlie, ekonomi konusundaki arkadalar ekonomiyi konuuruz diyor. Grubun en belirgin zelliklerinden biri, ya ortalamasnn ok yksek olmas, nk yelik mr boyu sryor. lter Trkmen bunu, Son seyahatinize kadar oradan ayrlmazsnz, emeklilik yok. O yzden ok gen bir kurulu deiliz. Mesela bakanmz Fethi elikba niversitede benim hocamd szleriyle anlatyor. Bir yenin gruptan karlmas veya ayrlmas gelenei yok. rnein Encmeni Daniin kurucularndan Tayfur Skmenolu, 1980de ldnde 88 yandayd. Fethi elikba ise bugn 92 yanda ve gurubun bakan. Yeni katlmlarla kan tazeledi denecek kadar g kazanan Encmeni Daniin daha uzun yllar varln srdrecei anlalyor. 1989da ANAPtaki Encmeni Daniilerin de desteiyle arkadalar Fethi elikba cumhurbakan yapamadlar; ama Trkiyede cumhurbakan, babakan, genelkurmay bakan, birok eski parlak komutan, politikac ve diplomattan oluan bu kadar etkili yeye sahip ikinci bir sohbet grubu olmad kesin. u anda hepsinin gnlnden geen temenni ise, eski bir Encmeni Danii abileri olan 6. Cumhurbakan Fahri Korutrkn olu Osman Korutrkn Milli Gvenlik Kurulunun ilk sivil genel sekreteri olmasyd. Ama olmad. kinci sradaki aday Necdet Pamirdi.
358

Faruk Arslan

nmzdeki yllarda gcnden hibir ey kaybetmesi beklenmeyen Encmeni Danite olabilecek tek deiiklik, bu Byk Devlet Jrisinin kendisine yeni bir isim bulmas. Ancak Profesr Mustafa Aysan, smini deitirmeyi hi dnmedik. Orijinal olarak yle bir isim konmu, Osmanldan geliyor diyor. Yksek stiare Heyeti neden baarl olamad? Acaba Encmeni Dani bu kadar uzun mrl olmasna ramen, Ankarada yapaca toplantlarla grlerini dzenli olarak babakana ve hkmete aktarabilecek olan Yksek stiare Heyeti projesi neden baarl olamad? Gazeteciyazar Mehmet Ali Klal, bu soruya u cevab veriyor: Aslnda byle eyler iktidarlarn iine gelmez. Arl olan o insanlardan kan fikir sizin iin uygun deilse, bu sizi rahatsz eder. Bu grler uygulanmazsa, bu sefer onlar krlr. O sebeple bu i iktidarla yaplacak bir ibirlii deil. Encmeni Dani, gndemde olan konular zgrce konuan, irdeleyen ve sivrilii olmayan bir grup. Trkiyede nerilecek olan ey, iyi eitim grm, birtakm birikimleri olan, ama gen yata emekli olmu generallerden bir grup kurulmas. Byle bir aratrma grubu kurulmas birka defa dnld. rnein, Trkiyenin savunmas ile ilgili u aratrmann yaplmas gibi. Fakat maalesef, ok iyi yetimi ve ok gen yata emekli olmu o kadar general olmasna ramen, bu dnce uygulanamad. lter Trkmenin ayn soruya cevab ise yle: O heyette (Yksek stiare Heyeti) benim de ismim vard. O srada dardaydm, Birlemi Milletlerde Genel Sekreter Yardmcl yapyordum. Bu sebeple ilk toplantya katlamadm. Bizde o gelenek yoktur. Devletten emekli oldunuz mu artk emeklisiniz, bitti. nk hkmet olduunuz zaman

359

Faruk Arslan

kimseyi dinlemiyorsunuz. Cumhurbakan Sleyman Demirelin mehur bir laf var. Cumhurbakan iken 200 danman var. Memnun musunuz? diyorlar. Hayr memnun deilim, nk benimle hi danmyorlar diyor. (Mercan, Aksiyon; Bugn 2004, 2009). Hemen ertesi gn 17 Ocak 2008'de Hrriyet'de patlayan isim heyetin dier eski genelkurmay bakan Hseyin Kvrkolu'ydu. unlar anlatt: Encmen-i Dani toplantlar konuuluyor. Karaday Paa da (smail Hakk) aklad. Buradaki her kii, devletin en st kurumlarnda, en st makamlara ykselmiler. Komutanlar, meclis bakanlar, profesrler, bakanlar, v.s. Orada btn dnya meselelerini konuuruz. Grcistan savan, Kosovay, Gazzeyi, PKK ile mcadeleyi, petrol konusunu da. Bu toplantlarn gndemi yok; o gn konuur, konuyu belirler sonra rapor yapar cumhurbakanlarna, babakanlara gndeririz. Tayyip Beye (Erdoan) gndermedik; ama babakan olduu dnemde Abdullah Beye (Gl) gnderdik. (Bu iddia Trkmen tarafndan yalanland.) Kvrkolunun verdii u mesaj alnmtr: Trkiyenin tek silahl kuvvetleri var, onu da yok ederlerse Trkiye, Trkiye olmaktan km olur. Darbeler dnemi bitmitir. Buna gerek de yok. Her hafta babakanlara gidiliyor; skntl durum varsa babakan, cumhurbakan ile grlyor. MGKda gndemi, Cumhurbakan, Babakan ve Genelkurmay Bakan tarafndan belirleniyor. Ancak yarglanma srecine bask anlamna gelebilecek u destek mesaj alglanamamtr: Hurit Tolon ve ener
360

Faruk Arslan

Eruygur Paalarn eleri ile gryor, moral veriyoruz. Bu arkadalarmn komutanln yaptm. Son derece baarl iler yapmlar. Bylesi olaylarla bir ilikileri olacaklar kansnda deilim. Tuncer Kln Paa, MGK Genel Sekreteri olarak herkesle grmek, her yere gitmek gibi bir zellie sahip biri. Ak szl biri. Hep en iyi hizmeti verme abasnda oldu. Zaman zaman konuur, ters debilir. Emeklilik sonras eitli konferanslar verdi, rahatsz etmi olabilir; ama ifade zgrl varsa herkes rahata konumal. Ben bylesi grevleri stlenmi insanlarn ihanet etmesini asla dnmem, zaten yarg da her eyi ortaya koyacaktr. Ergenekon'un adn ilk defa duyduunu iddia ettii u savunmas ancak asker mantkszl ile mantkldr: Diyor ki ( deli olarak nitelendirdii Tuncay Gney), Veli Kk Bilecikte ilk ben ziyaret etmiim. Veli Kk ile hi tanmadm, hi karlamadm. Cumhuriyet Gazetesinin sat konusu varm da, Veli Kk almak istemi, Yukardan demi. Yukardan dedii kii de benmiim. ardm kaldm. Ergenekonun ekirdeidir, 1 Numarasdr diyorlar. Ergenekon adn bu operasyonlardan sonra rendim. Genelkurmay Bakan olarak hi duymadm. Birok deerli komutan bu ilere bulatrld. smail Hakk Karaday Paa, 19 yl nce emekli olmu Necip Torumtay Paa, Teoman Koman, birok arkada. Sama sapan aklamalar. (Tuncay Gney'in aklamalar) ( Kkahin, 2009). Ayn mantksz mant Karaday'da yle yapt: Ben Veli Kk denen adam hi grmedim biliyor musunuz, tanmam. Genelkurmay Bakan olduum dnemde Ergenekon diye bir rgt duymadm. Duysam, byle bir
361

Faruk Arslan

rgt olduunu bilsem, zaten mdahale ederdim. Byle bir ey duymadm. Hatta ben, bu mevzu kamuoyuna yansynca Yaar Paaya (Bykant) sordum. Nedir bu, diye. O da bu soruturmadan bahsederek buna Ergenekon adn verdiler, diye anlatt. Benim yle bilgim oldu. Ergenekonun 28 ubatla da ilikilendirilmesine ve bir darbe iin altyap hazrlanmas amacyla kurulduunu ve eylemler yaptn ne srlmesine Karaday'nn neden kar kt u cmlelerinden anlalyor: 28 ubatn bir ihtilal olduunu sylyorlar. Hayr. 28 ubat bir ihtilal deildi. Meru zeminlerde yaanan bir olayd. Milli Gvenlik Kurulu zemininde alnan kararlarla ilgiliydi. Piman deilim Ergenekonu 28 ubatn uzants rgtlenmelerle hi ilgisi yok. Ben elik harektn (Kuzey Iraka snr tesi harekt) yaptk, Kardak yaptk. Belki bunlar baaryla yaptk diye bu olaylar oluyor. Belki elik harektn, Kardak yapamasaydk, bunlar olmazd, diye dnyorum. Ama biz grevimizi yaptk. Yaptklarmn hibirinden piman deilim. Ben Genelkurmay Bakan olarak hep Cumhurbakan Sleyman Demirelle altm. Demirelin ok gzel bir sz vardr. yle derdi: Trkiyede en nemli kurum, TSKdr. Allah korusun, TSK bir zaafa urar, blnrse, Trkiye blnr. Bu ok doru bir szdr. imdi bunu yapmaya alyorlar. TSKy blmeye, ypratmaya urayorlar. TSK aleyhine bir hava yaratmaya alyorlar, onu hedef alyorlar. Demirelin bu sznn ne kadar doru olduu anlalyor. Benim syleyeceim budur. (Bila, 2009). Karaday ve Kvrkolu'nun Veli Kk' tanmamas ve Ergenekon'dan haberdar olmamalar kamuoyunda pek

362

Faruk Arslan

inandrc bulunmad, 15 gnde bir bouna m toplanyorlar phesine yol at. 28 ubat'da apkasn 7. defa alp gitmeyen ve post modern darbeye yardmc olan Demirel bakn Encmen-i Dani'i nasl savunuyor: "Encmeni Dani bir yarenler topluluudur. Bu eit etkinlikler, Trkiye''nin her yerinde vardr. Bu, yarenliktir. Ayn jenerasyondan gelen, ayn hizmette bulunmu insanlarn gr alveriinde bulunmasdr. stanbul'da byle bir sekin arkadalar grubu vardr. Ben bunun 50 senesini biliyorum. Vatansever insanlardr." Demirel, Encmen-i Dani'in Ergenekon'a dahil edilme abasna sert tepki verdi: "Bu arkadalar topluluuna Trkiye'de bir eyler denilecekse, bunun anlam Trkiye'de zgrlklerin akadan ibaret olduudur." Encmen-i Dani, st dzey grevlerde bulunmu isimlerin, lke sorunlarn tartt fikir komitesi olarak tanmlanyor Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni Daniin o zamanki yeleri mektupta, u satrlar dikkat ekiyordu; Uzun zamandan beri aka ve pervaszca, anayasaya dayal demokratik ve laik dzenimizi kkten tahrip etmeyi ve yerine eriata dayal devlet dzenini zorla uygulamay amalayan beyan, eylem ve davranlara girildii grlmektedir. Trkiyeyi temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek isteyen sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari ve yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz demekteydi. Cumhurbakan ve Babakana nerilen tedbirler yleydi: Cumhuriyetin temel nitelikleri ve
363

Faruk Arslan

laikliin korunmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun tavizsiz uygulanmas, Kuran Kurslar ve mam Hatip liselerinin saylarnn azaltlarak sk denetime alnmas, bu amalarla ada ve laik her trl nlemin alnmas. 1995'te talep ettiklerinin hayata geirilmesi iin 28 ubat post-modern darbesinin yaanmas gerekti. lkeye 28 ubat srecini yaatan komutanlarn hepsi, istisnasz hepsi, Encmen-i Dani'te ye olarak hizmet veriyorlar bugn... Yakn zamanlarn en nemli -fakat akim kalmeylemlerinden biri de, Turgut zal' cumhurbakan setirmeme giriimiydi. Encmen yeleri aralarndan Fethi elikba' aday gstererek seimi kilitlemeyi dndler; bunu yaptlar da... zal onlara ramen seildi. 2007 ylnda yaanan 367 samal ile cumhurbakanl seiminin kilitlenmesinde oynadklar rol bilmiyoruz; ama tahmin edebiliyoruz. 1980 sonrasnn bir rn Encmen-i Dani, 1980 sonras olanlarn bir blm de onlarn rn... Org. Hseyin Kvrkolu'nun grev sresi biterken yerine Org. Hilmi zkk gelmesin diye katland zahmeti yazmt bir meslekta... Kvrkolu'nun Bu aklamalar yapmaya bir-iki eski bakan da beni tevik etti dediini iitince unlar yazmtm: Encmen-i Dani'ten arkadalar olmal o eski bakanlar... Belki de, bu tarzda bir k Encmen-i Dani olarak planlamlardr... ( Kvan, 2009). 2008 ubat aynda 'Dinazorlar Takm' olarakta nitelenen heyetin baka bir mektubu kamuoyuna yansd. Aralarnda Necmettin Karaduman, Sabit Osman Avc ve Fethi elikba'n da bulunduu ve ilk anda 'ah gitmi vah kalm' denilebilecek isimler, barts iin TBMM'de kabul edilen anayasa deiiklik kararlarna
364

Faruk Arslan

ilikin tartmalarn ok sert bir izgide cereyan ettiini", dolaysyla kamuoyunda bir tedirginlik olutuunu, bunun giderilmesi iin de iktidar ve muhalefet yetkililerine sylemlerini yumuatmalar arsnda bulunmutu. Peki bu isimler kimlerdi? TBMM eski bakanlarndan Necmettin Karaduman, S. Osman Avc, eski bakanlar Fethi elikba, Vefa Poyraz, lhan Evliyaolu, Doancan Akyrek, Mkerrem Taolu, mer Ucuzal, Sadk Batum, Mete Tan, eski milletvekilleri Hakk Kurmel, Mehmet Kak, Doan ztun, Muammer Alc, Salim Erel, Hilmi eltikiolu, Muhlis Arkan, Erol Aagil, Selahattin Gven ve Sami Kumbasar ile eski senatrlerden Osman etin... Bu isimlerden Necmettin Karaduman, Fethi elikba ve lhan Evliyaolu, bir sredir konuulan ve iinde emekli paalarn da yerald Encmen-i Dani yesi... ANAP'ta politika yaparken, Kaya Erdem'le birlikte 'ak sallar' grubu diye adlandrlan oluumun etkili isimlerinden Necmettin Karaduman, barts imzaclarnn ban ekiyor.. Karaduman, Encmen-i Dani Grubunun etkili yelerinden... 1989'da merhum Turgut zal'n cumhurbakanl gndeme gelince kendisine etkili muhalefet yapan kesimlerin ileri srd isim eski Bakan Fethi elikba'tan bakas deildi..elikba da Karaduman gibi Encmen-i Dani yesi... Genelkurmay'n bir ksm basna verdii 'snrl' brifinglerin katlmclarndan eski Bakan lhan Evliyaolu da kendine mahsus bir karakter...Evliyaolu olmadan Encmen toplanr m? O da barts bildirisini imzalayp Encmen-i Dani yesi olan isimlerden... ( ksz, 2008).
365

Faruk Arslan

Grubun cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein, Adnan Menderes'in babakanl dneminde Milliyetiler Dernei'nin kapatlmasnda Encmeni Dani'in yapt uyarnn etkisi olduu sylenir. Drt seneden beri Encmeni Dani yesi olduunu belirten Dileri eski Bakan lter Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip Erdoan"a hi mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr cevabn veriyor. Ercmen-i Dani "in bugnk bakan Necmettin Karaduman, AKP"nin kapatlma davas ile ilgili bakn neler sylyordu ; "Basavcya ynelik eletirileri ar buluyorum. Ama kapatma davas ald diye,ille o partinin kapatlaca ahkam kesmek doru deil! Kanaatim ; Anayasa Mahkemesi AKP"yi kapatmaz ve kapatmamas da uygundur! Lakin, Babakan'a deil ama partinin baz nde gelen siyasetilerine siyaset yasa uygulanabilir." Her ne kadar Ergenekon ile ilikileri olmadn syleselerde eytan bazen ayrntda gizlidir. Kemal Alemdarolu'nun Ergenekon soruturmasnda gzaltna alnp brakldktan sonra gazeteye verdii teekkr ilannda Necmettin Karaduman'n da ad vard. Ksaca kurum, bir zamanlarn kudretlularnn ileri yalarda da g politikas oynamalarn salayan kuruluun ad. Bir
nevi "Akil Adamlar Kurulu" da denilebilir. Bir dernek, bir kulp, bir vakf olmad halde varln bugne kadar srdren Encmen-i Dani'in ye seiyor olmas, son derece ilgin. Hibir kurumsal varl olmad halde, 50 yldr ayda iki kez toplanp raporlar hazrlamas ve bunun bunca yl kamuoyunun gznden kamas, adeta bir "sivil toplum mucizesi. Her

366

Faruk Arslan

toplant yapp, en azndan 100'den fazla rapor yazm olmas sz konusu. Bu ok deerli raporlar Trk halk ile paylarlarsa, entelektel almalar iin ok byk kaynak salam olur. Byle bir effaflk, bu kadar deerli ve birikim sahibi "akil adam" hakknda haksz zanlarn olumasn da engeller. Trkiye, effaflatka gzelleiyor. (Bayurt, 2009).

konuda fakir jimlastii yaptklar ve bunlar uygulattklar biliniyor. effaf bir zemin zerinde devam eden tartmalar yakinen izleyen kamuoyu ve vicdanlar, akil adamlarn Ergenekon Terr rgt ile ilgisi olup olmadna karar verecektir. Elbette yargda kararn aklayacaktr. Encmen-i Dani'in bugne kadar binden fazla

Haziran 2007de balayan Ergenekon operasyonlarnn Alevi Bektai masonlara gelip dayanmas kanlmaz sonutu.

Abdurrahman Dilipak, 27 Mart 2010de Vakit gazetesinde yazd, Ergenekon kesmedi "Mason Bektailer" verelim: Haydaaa! balkl yazda ortaya kan ironic duruma yle dikkati ekiyordu:

ddiaya bak: stanbul Emniyet Mdrlne, Kayseri Yarak Cezaevinde bulunan hkml H.A.Hnin yapaca ev ziyareti srasnda bir suikast gerekletirilecei ihbar geldi. Bunun zerine takip balatan terr timleri, geen hafta pheli H.A.H.nin cezaevinden izin alarak Kayseriden stanbula hareket ettiini belirledi. pheli H.A.H., stanbuldaki Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Locas yelerinin toplant yapt binann etrafnda dolamaya balaynca gzaltna alnd.

367

Faruk Arslan

H.nin zerinden Locann eski ve yeni byk stadlar K.P. ile S.E.nin fotoraflar kt. Sorgusunda binann az ilerisinde bak sakladn ve suikast planladn itiraf eden pheli sal gn tutukland. H.A.H.nin Kayseri Belediyesinde alrken yolsuzluk yapt iddiasyla tutukland, avukatnn ise Ergenekon sanklarnn da avukat olan Yusuf Erikel olduu belirlendi. Adm adm gidelim. Erikel kimdi? Erikelin ismi, Ergenekon operasyonlar balad dnemde baz brokrat ve STK temsilcileriyle grp Yaknda darbe olacak. AK Parti drlecek. Ben Babakan olacam. Duruunuza dikkat edip, bize yardmc olursanz, biz de size yardmc oluruz dedii iddiasyla gndeme gelmiti. Ergenekon klasrlerinde yer alan taslak hkmet SON 4 EN SON NALLAH.doc adl belgede, darbe sonras grev yapacak cumhurbakan, babakan, bakan ve brokratlarn isimlerinin yer ald, Erikelin Babakan olarak gsterildii belirtilmiti. Tolon bu iddialar yalanlad.. Bu haberler basnda kt. imdi iin Ecinniler: Karbonari ile ilgili ksmna geelim.. Erzincandan Firar Eden Mahkum. Ortaya kan Sukast.. bal ile adresime gnderilen bir R.A.P imzal bilgi notuna bir gz atalm: Erzincan Ergenekonun 1 numaral san Saldray Berk Alevi (ne yazk ki, bu da hemerim), 2 numaral sank lhan Cihaner Alevi, sank l Jandarma Komutan Albay Recep Genolu Alevi, sank MT Mdr inasi Demir Alevi, astsubaylardan ikisi Alevi, tank Munzur Alevi, pastane sahibi Alevi, iadam Alevi, CHPli Ahmet Ersin Alevi, (lhan Cihanerin

368

Faruk Arslan

destekisi Kadir zbek de Alevi), Balyozun mihmandar etin Doan Alevi, Doann altnda olan ve ieri alnan st dzey askerlerden 14 tanesi Alevi (eksik veya fazla olabilir), intihar eden Yarbay Ali Tatar Alevi, Kafes ve Poyrazkydekilerin yzde 47si Alevi, Karargah evlerinin byk bir blm (3 Subay 9 renci vs.. Alevi, son dalgada yakalananlardan iki isim de Alevi. lk bakta Alevi kart bir haber gibi gzkyor deil mi? Hayr, okumaya devam edelim. lgin bir iddia szkonusu.. Bu Alevi gibi grnen ama Alevilikle maskelenmi yeni bir Masonik rgt ve hareketten sz ediyor, bilgi notunu gnderen kii. Hatta bu hareketin Ali Balkz gibi baz Alevi nderlerini bile hedef aldn sylyor.. Dou Perinekin Yenibosnadaki Cem evinde yapm olduu Ergenekon toplantlarndan sz ediyor.. Onlar iin zbekler tekkesi, Naki dergah, Mevlevihane ya da cem evi fark etmiyor.. Yani, sa sol, Krt Trk, Alevi Snni herkesi kandrmlar.. Yani bu durumda bir de Alevi Ergenekonu szkonusu.. Hatrlasanza evik Bir bile 28 ubatta Alevilere oynamt.. 60 darbesinde de birileri Alevi kartna sarlm.. Alevilere saldrrken de Snni kartna sarlyorlar.. nemli bir gerein bilinmesinde fayda var. Yukardaki isimlerin yzde 90 gerek aleviler deillerdir. 1948-50-55 doumlu olan bu generallerin o dnemden balayarak bu konumlara gelmeleri bir tesadften ibaret deildir. nk Ergenekonun arkasnda byk bir gizlilik vardr diyor, ayn kaynak. Alevi olarak geinen bu isimlerin tamamna yakn MASON BEKTAlerdir. (Ya da Bektai grnml Masonlar. Merakllar, baz Sabataylarn nasl Bektai rol

369

Faruk Arslan

oynadklarn internetten tarayp grebilirler. Bazlar da Snni yaplarda gizlendi.) Yani derin devletin bir ksmnn asl sahipleri. Trkiyede kurulan ve dnyadaki en byk derin yapya sahip bu rgtn, koldan kola bugnlere kadar nasl geldii etin Doan ve Saldray Berk ile nmzdedir. ttihat - Jntrk - Carbonari ve Bektai geleneinden gelen bu yap, kendi bnyelerine girmeyen Alevi, Kemalist, laik, Snni idarecileri annda gzden karmlardr. En yakn rneklerinden biri onuruyla oynanan bir Yargtay savcsnn annda gzden karlmas gereidir. Ali Balkz operasyonu, SnniAlevi kavgas...vs. zellikle Osmanlnn son dneminden balayarak bugnlere kadar TIP, TSK ve Adliyede kadrolaan bu yapda Tp dnyasndan da tandklar gryoruz. Bu ie biraz derinlik katalm. Karbonari derneini duydunuz mu? Almanlarn Thulesi, talyann Gladyosu, yine talyann P2si, Tapnak valyeleri, Konstantin valyeleri, Gl ve Ha, Ergenekonun Aghartas gibi bir ey. Masonlarn Duvar iilii gibi bunlar kmr iilii kavramn benimsemiti. Ama dernein bundan daha farkl amalar vard kukusuz. Dernek yeleri, nce talyada, ardndan da Fransada siyasi bir program yrtmeyi, Kilise etkisini yok etmeyi, yeni bir ynetim kurmay ve tm toplumsal kurumlar seklerletirmeyi hedefliyordu. Yer alt ve radikal seklercilik.. Yeni Osmanllar Cemiyeti aslnda Osmanl Carbonari Cemiyeti; hcreler eklinde faaliyetlerde bulunuyordu. Her bir hcre 1 bakan olmak zere 7 kiiden meydana gelmekte idi. Gruplar birbirlerini tanmyorlar, ancak hcre bakanlar aracl ile birbirlerinden haber

370

Faruk Arslan

alyorlard. Sakn bu Ergenekoncular Bu Karbonarinin bir devam olmasn.. Evet, son Erzincan operasyonu bir ynyle Ergenekonun grlmeyen yzn ortaya karmtr. Peki u iddiaya ne dersiniz: Tbba en ok arl da Carbonariler vermektedir. Tarihin en byk komitaclarndan Dr. Bahaeddin akir, Dr. Tevfik Salam, Dr. Rza Nur ve Adnan Advar gibi isimlerin hekim olmalar bir rastlant deildir. Ayn kategorideki Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu ve Nurettin Szenin isimleri de zannediyorum size yabanc gelmeyecektir. Zaten hcre tipi yaplanma, rafineri gizlenme, kullanlan ve devirilen rgt ritelleri tamamen Carbonari ve Bektai geleneinden gelmektedir. Ve bu konuda son nokta. Gelen e-maildeki soru u: Malum Erzincan olay, MASON BEKTALERN ok nemli bir hamlesiydi. Bu konu zerinde CHP-Yarg rpn bunun en gzel rneidir. Nitekim olay aa knca, dier hamlelerine getiler. ki hafta nce Erzincan Ak Cezaevinden bir mahkum firar etti. Adam ldrme konusunda tecrbeli olan bu ahs, Trk Emniyetinin hzl ve yerinde mdahalesi ile birka gn iinde yakaland. Eeee.. bunda ne var diyebilirsiniz... ok ey var. Yakalandnda bir projenin ierisinde olduu ortaya kan bu mahkum, bir ama iin firar etmiti. Suikast iin ieriden kaan bu adamn listesinde kim vard biliyor musunuz? Salih Evcilerli ve Asm Akn. Bunlar kim mi? Hepinizin tand HR VE KABUL EDLM MASONLAR LOCASININ eski ve yeni bakan. Gryorsunuz deil mi; MASON BEKTA yap, yan kuruluta yer alan yapnn liderlerini ldrmeyi

371

Faruk Arslan

bile gze alm durumdalar. Okuyucu kzyor; neden hep soru soruyorsun? Unutmayn beyler. Soru sormak, cevap iin ilk admdr, bazen de cevabn taa kendisidir. Yeter ki, perde arkasn grelim. Ve sorumuzu soralm. Bu mahkum nasl o cezaevinden kat? Ya da nasl karld? Ve niin bu haber medyaya yansmad? Ve neden Mason liderler hedefe konuldu? Hkmetin Alevi ve Bektai almnda sorun, Mason Bektailerin Alevilii hapsettii kalptr. Hangi Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir, hangisi masonik dogmadr sorusuna bu hacimde bir kitabn cevap vermesi mmkn deildir. Alevilerin dedeleri, akil adamlar biraraya gelerek bu soruya cevap verecektir. Bu konuda uzun zamandr aratrmalar yapan gazeteci Ayhan Aydn'n yaz, rportaj ve almalarndan edindiim zet fikri son blmmzde okuyacaksnz.

On Sekizinci Blm HACI BEKTA AYDINLII

Herkes kendi Alevi ve Bektailiini oluturmaya alyor. Bin sene nceki Alevilik olmasa bile evki Kocann arzulad gibi masonik etkiden uzak, 500 sene nceki Osmanl Bektailiine dnlmesi elzemdir. 15. ve 16. asrda Balm Sultan ve Sersem Ali dnemi, Bektailiin zirvede olduu dnemdir. Daha sonraki dnemlerde Bektailik aslndan uzaklatrlmtr.

372

Faruk Arslan

Son blmmzde, ne olduunu anlamak iin onlarca kitap, makale, rportaj, haber okuduum Alevi ve Bektailii, ayaklar yere basan biimde ele alan Cem Vakfndan Ayhan Aydnn yazlarndan zetleyerek sunuyorum: Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet, inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba, ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri, szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir inan btnldr. Alevi slam anlay; ok farkl inanlarn, kltrlerin etkisi altnda ok geni bir corafyada ve biraz da uzun bir zaman diliminde ana yapsn olutururken, temellerinde Trk/Krt gibi birbirine olduka yakn ulus aidiyetleri, Mezopotamya/Anadolu/Balkanlar gibi birbirine ok yakn zengin corafi yaknlklar, yine Trk, Krt, n Asya, Mezopotamya, Balkanlar, Anadolu gibi ok zengin ve derin kltrel platformlarn yer ald geni sahada olumu bir byk yapdr. Elhibeyti kendine rehber edinmi, Hz. Peygamberi, Kuran, slamn temel inan, ibadet, iman kaidelerini Snni slam anlayndan farkl bir ekilde alglayp var eden Alevi slam anlaynn oluumunu, tmyle Arap Yarmadasndaki tarihi olaylardan soyutlayp anlamak da olanakl deildir. Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz, Kuransz bir Alevi/Bektai slam anlay dnlemez.
373

Faruk Arslan

Kerbelada Yezit ordular karsnda en deerli varl olan cann ve tm ailesini gerekten de zalimlerin ayaklar altnda ineten Hz. Hseyinin verdii mcadele; sadece bir yiitlik mcadelesi deil, bir insanlk mcadelesi olarak doru bildii inansal deerleri her art altnda savunma mcadelesidir de. Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz bir Alevilik/Bektailik dnlemez. Trklerin Mslman olmalarnn yksn bilmeden, ranllarn, Araplarla mcadelesini bilmeden, iiliin ortaya kn bilmeden, Yavuz Sultan Selimle, ah smail Hatayinin mcadelelerini iyi tahlil etmeden de Alevilik tam anlanamaz. Alevi slam anlaynn olmazsa olmazlar gz ard edilerek bu konuda ahkam kesmek ancak maalesef Trkiye gibi zaman zaman cahilliin yceltildii ve cahillerin el stnde tutulabildii lkelere mahsus bir durum olsa gerektir. Bu konuda Alevililerin/Bektailerin bellekleri yok edilmeye alld iin, Alevilik/Bektailik yeryznde en byk baskya urayan inanlardan birisi olduu iin, kimlik bunalmlar iinde kendini hala ifade edebilme rahatlna kavuamad iin herkes kendi Aleviliini/Bektailiini yaratyor. Bugn on binlerce dize iire sahip, emsalsiz ezgilere, mzie sahip; yzlerce farkl semaha sahip; birbirinden daha az nemli olmayan kltrel ve inansal ritellere sahip, elle tutulacaklar sylersek; (byk bir hata sonucu, bir kymla yok edilenlerden geriye kalan hala onlarca dergah, tekke, trbe buralardaki emsalsiz ilemeler, ekiller); birbirinden nemli el yazmas seereler, cnkler, defterler, kitaplar... hala ama hala

374

Faruk Arslan

sandklarda gizlenen yine emsalsiz giyitler, el ii aletler, fotoraflar, hatralar, mektuplar, mhrler... Bunlar gibi nice zenginliimizi millet olarak, toplum olarak deerlendirebilsek ortaya neler neler kar. Zaten bir ak hava mzesi grnmnde olan gzel Anadolumuz ve Balkanlardaki soydalarmzn rnleri gerekten onlarca ok byk mze malzemesi sunar. Her yrenin farkl ezgisini, sazn, semahn, her ocan kendine zg cemeni, nevruzunu, hdrellezini, erkann kameralarla kasetlere eksek; Erenlerin zinde yolculuk yapsak deil bir, yz belgesel dizisi karrz. Ne ilelere, ne aklara ahit olmutur Anadolu ve Balkan topraklar; Civan Alileri, Krolunu, Dadalolunu canlandrsak, daha eskilere Dedem Korkuta gitsek, soy soylasak, boy boylasak hallarmz, kilimlerimizi sersek yeter insanln nne, ok yorulmamza gerek kalmaz Trk topluluklarnn bykln gstermeye. Ama yok illaki bir Alevi/Snni sorunu; bir Krt/Trk ayrm vb. meseleler olacak!. Birileri herhalde byle istiyor. Yoksa bunlar akl banda olan devlet yneticileri eninde sonunda zerdi. Dedeler ve babalar dediimiz, Alevi/Bektai slam yolunun inan nderleri olan insanlarn temel karakteriksel zelliklerinden birincisi onlarn Ehlibeyte benzersiz bir akla bal olmalardr. Gerek Ehlibeyt soyundan gelsin, gerekse de bu soya gnlden bal olsun, tm Alevi/ Bektai slam nan nderi Dede ve Babalar, Ehlibeyt inan ve dncesinin yaamas iin mcadele vermilerdir. Yaamlarnn en temel deerleri olarak grdkleri Ehlibeyt ve Alevi/Bektai slam Yolunun kurucular On ki mamlar bata olmak zere, Krklar ve bu soydan, bu
375

Faruk Arslan

inantan gelen, yolun ulularna ballk, muhabbet dedeliin ve babaln olmazsa olmazlarndandr. slam dnyas iinde gr ve dnceleriyle saygnlk kazanm byk mutasavvflarn grlerine ballk, onlar benimseme ve anma da dede ve babalarn ayrt edici zelliklerindendir. Elbette istisnasz tm dede ve babalar, Hz. Muhammedin, Hz. Alinin yaamlarn kendilerine rnek alarak, Alevi slam anlayyla onlarn yolundan gitmiler, kendi inan yaplarn da zamanla iyice olgunlatrmlardr. Alevi/Bektai slam nan nderleri kendi yollarn aydnlatan; Ebu Mslim-i Horasani (. 755), Beyazd- Bestami (. Yaklak 875) Cneyd-i Badadi (. 910), Hallac Mansur (. 922), Koca Ahmet Yesevi (. 1167), Ebul Vefa (Tacul-Arifin Seyyid Ebl-Vefa Badadi) (. 1107), Dede Garkin, Haydariliin kurucusu Kutbeddin Haydar (. 1221), Kalenderiliin kurucusu Cemald-Din Savi (. 1232/33), habeddin es Shreverdi (. 1234), Baba lyas (. 1240), Baba shak (. 1240), Muhyiddin bnl Arabi (. 1241), Ahi Evran (. 1261), Hac Bekta Veli (. 1270), Mevlana Celaleddin Rumi (. 1273), Sar Saltk (. 1293), Barak Baba (. 1307), Tabduk Emre, Yunus Emre (1320), eyh Edebali (1326), Abdal Musa, Abdal Murad, Abdal Mehmed, Postinpu Baba, eyh Mehmed Kteri (I. Murat Dnemi (1362/1389), Seyyid Ali Sultan (. 1402), mameddin Nesimi (. 1408), eyh Bedreddin (. 1416), Kaygusuz Abdal (. 1424) Hac Bayram Veli (. 1429), Otman Baba (. 1478/79), ah smail gibi ayn zamanda bir ksm iin slam tasavvufunun da temel talar diyebileceimiz insanlarn gr ve dncelerinden de etkilenerek, onlarn fikirlerini de benimseyerek inan ve ibadet sistemlerini

376

Faruk Arslan

oluturmulardr. Tarihler boyunca dergahlar, tekkeler, ocaklar, cemevleri Alevi/Bektai slam inancnn da hem merkezleri, hem de bu inancn yayld mekanlar olmulardr. Vahdet-i Vuct ve Vahdet-i Mevcut felsefi ekollerinin etkisiyle kendi kimliini bulan byk Kalenderi okulunun farkl ubeleri diyebileceimiz ve zaman zaman gerekten deiik niteliklerde kullanlan Haydarilik, Vefailik, Hurifilik, Bektailik, Mevlevilik, Bayramilik, gibi isimlerle anlan bu byk inan akm tabiri caizse drt ktaya yaylmtr. ounlukla mlhidlik, zndklk, rafizilik vb. sfatlarla nitelendirilen ve dinden imandan km, saptm olarak telaffuz edilen byk inan nderlerini ve bu inanca mensup insanlarn bu byk inancnn, ayn zamanda Osmanl Devletini kuran ana g olmas ise ok ilgintir. Osmanly kuran, Anadolunun ve Balkanlarn fethedilmesini salayan, bu topraklar Trk yurdu yapan, Hristiyanln hakimiyetindeki bu byk corafyada slamiyeti kabul ettiren bu inan sistemi neden din dlk sulamasyla kar karya kalmt? Farkl yzyllar iinde farkl farkl isimler alsa da, grnts biraz deise de hep ayn zde yaayan bu byk slam ekol yani bugn adna Alevilik, Bektailik denen inan yaps, ounlukla dinin siyasete alet edilmesiyle ve dinin yine ok kaba ve yanl yorumlanmasyla resmi evrelerce hep dlanm, youn saldrlara maruz kalmtr. Sar Saltuklarla, Abdal Musalarla, Geyikli Babalarla, Seyyid Ali Sultanlarla Batda Trklerin ilerleyilerini, Osmanlnn yeni topraklar kazanmasn ifade eden bu Abdallarn yolundan gidenler, Osmanl/Safavi ilikilerinin atmaya

377

Faruk Arslan

dnmesiyle din d ilan edilir olmulardr. Anadolunun ortasnda ve Ahmet Yesevi Ocann/Dergahnn Anadoludaki en byk ve at merkezi olan Hac Bekta Oca/Dergah ise Orta Anadolu ve Bat Anadolunun yannda Balkanlara uzanan Alevi/Bektai inan sistemi ve Bat Ocaklarnn/Dergahlarnn da bir nevi ana merkezidir. Bu nedenle gvercin donuyla Sulucakarahyke gelmi, yetmi iki millete bir nazarla bakan byk Kalenderi eyhi ve adna ok byk bir inan sistemi kurulan Hac Bekta Veli erenlerin, alp erenlerin, dede ve babalarn zerindeki en nemli nfus sahibi kiisi olmutur. Bugn ister soyca Hac Bektan soyundan gelenler / geldii sylenen (buna inanlan) elebilere bal olan dedeler olsun, ister Hac Bektan dnce sistemini yaatan ve onun mcerret (evlenmemi) olduuna inanan Babagan Bektai babalar olsun, byk dou ocaklar olsun; mrit olarak, pir kaps olarak Hac Bektan kendisini kendilerine rehber edinmilerdir. Horasan Erenleri iinde ayr bir yere sahip Hac Bektan Dergahnda yetimi veya yetitii sylenen en azndan bu byk dnce okulundan etkilenmi, esinlenmi, Anadolu/Rum Abdallar, Bacyan Rum, Gaziyan Rumun temsilcileri binlerce ulu kii srekli Batya ilerleyip inanlarn buralarda yaatma, yayma imkanna kavumulardr. ster mcerret (bekar) olduu bilinen (sylenen) Sar Saltuk, Abdal Musa, Geyikli Baba, Akyazl Sultan, Otman Baba, Demir Baba, Harabati Baba gibi hem alp eren, hem veli sfatndaki ulular olsun; ister evlendiine, soyunun devam ettiine inanlan Kzldeli (Seyyid Ali Sultan), Ali Ko Baba, gibi binlerce ulu kii Hac Bekta
378

Faruk Arslan

dnce temelinde bir inan sistemiyle Hristiyanlara da yaklap inanlarn onlar iinde de yaymay baarmlardr. Sadece soyca kendilerini Ehlibeyte, On ki mamlara balayan dedeler (seyyidler) deil, ayn zamanda babalar da, rehberler de bu yola dedeler kadar hizmet etmilerdir. Yanyatr ve Hac Emirli Ocaklarna bal olan Tahtaclar ise lkemizin zellikle Batsnda ve Akdeniz blgesinde yaamlarn srdrrken dier Alevi guruplarndan baz farkllklar gsterirler. Aleviler iinde Arapa ve Snni slam inan deerler sistemlerinin hemen hemen en az etkili olduu guruplardan birisi olan Tahtaclar, aynen epniler gibi, z Trke konumaya ve Trkeyi kullanmaya ar bir hassasiyet gsterirler ve bunu kesinlikle ibadette uygularlar. Yani Kuran dahil hibir Arapa etkiye rastlanmaz bu gurupta. Yzyllar boyu kendi ocaklarn pir ve mrit kaps olarak tanyan bu insanlar geleneklerini cumhuriyet dnemine kadar en iyi muhafaza eden kitlelerden birisi olmu, cem adrlarn engin dalarda kurarak dedelerin huzurunda ibadetlerini yapmlardr. smi Ahi Evrenle zdeleen Ahilikteki ahlak prensiplerinin ve Ahi eyhlerinin seilme, grev yapma usullerinin ve genel anlamyla Ahiliin baz ynleriyle Alevilik/Bektailikle i ie getiini, doru/drst retimin, ahlakl yaamn, yardmlamann, meslek erbab olmann ancak ok almakla olabilecei ve toplum nderi olabilmek iin nce o kiinin toplumun temel deerlerini yaamas gerektiine inanlan ve topluma zararl olabilen, hilekar yan eline sahip olmayan alanlarn arklarnn dama atlarak dlandklar, cezalandrldklar Ahilik kurumuyla ve onlarn inan

379

Faruk Arslan

nderleriyle Alevi/Bektai slam inanc arasnda youn bir etkileimin olduunu da belirtmeliyiz. Bu bugne kadar yaaman bir birlikteliktir. Daha ok Bat Anadoluda ve Balkanlarda hayat alan bulan, gelien ve genileyen Bektailik ok nemli bir inan sistemi olarak ok derin bir felsefi yap oluturarak binlerce ok nemli simann kabul ettii ve/veya inan mekanlarndan yetitii bir slam yolu olmutur. Balm Sultan tarafndan kurumsallatrlan Babagan Bektai Kolunda aslnda zde mcerretlik (bekarlk) esastr. Ama zamanla evlilik de bu sistem iinde grlmeye balanm, gnmzde ise Arnavultluk dnda Babagan Bektai Kolundan olsa bile mcerretlik sistemini uygulayan hemen hi kimse kalmamtr. Geri bu da gerekelerden birisi olarak gsterilerek aslnda dnyada tek bir Bektai Dedebabas olmas gerekirken, bugn maalesef eitli nedenlerle Trkiyede iki ve yukardaki neden de (mcerretlik) bir lde ileri srlerek, bir de Arnavultlukda bir mcerret dedebaba olmak zere, dedebaba bulunmaktadr. Yzyllar boyu soya (nesebe) bakmadan Balm Sultan Enkanna uyarak yola giren, nasip alan ve hizmet eden Bektai nan sistemi deerleriyle yaayp, bu inanc yaatan on binlerce dervi, baba, halife baba, dedebaba tm Bat Anadoluda, Balkanlarda Bektailiin yaylmasn, yaamasn ve bugnlere gelmesini salamlardr. Byk dergahlar evresinde, tekkeler iinde gelien Bektailik, aynen tarihsel olarak elebilerde ve Dedelik sisteminde olduu gibi bir byk hiyerari sistemi gelitirerek varln srdrmtr. Kimin hangi grevlerinin olduu, derviliin, babaln, halifebabaln, dedebabaln ne olduu, neler yapmalar

380

Faruk Arslan

gerektii, yola girilerinden lnceye kadar nelerle ykml olduklarnn yazl kurallara bal olduu bu byk inan sisteminde aklclk esas alnarak, yolun Hac Bektan iaret ettii gibi, ilimle ilerleyebilecei, zorluklarn bu ekilde alabilecei kabul edilmitir ve uygulanmtr. Bektailikte hizmet esastr. Tm Bektai inan nderleri lene kadar hizmet ehli olarak insanlara, insanla, Trkle, Hac Bektaa ve Trkiyeye hizmet vermek iin ettikleri yeminin arkasnda durup insan- kamil profiline layk olmaya gayret etmilerdir/etmektedirler. Bu Bektailiin ve Bektai inan nderlerinin olmazsa olmaz zelliklerinden birisidir. Bektailikte tek pir, Hnkar Hac Bekta Velidir. Onun retileri, gr ve dnceleri, ibadet ve ahlak anlay bir Bektainin ve Bektai inan nderlerinin rehber ald ilkelerdir. Bir Bektai babas yola giri treninde syledii gibi tm ktlklerden arnm, Hakka ve halka hizmet iin, Bektailiin erdemlerini yaamak ve yaatmak iin alr. Bektai babas geni kitlelerin mutluluunu, huzurunu istese de kendisine balanan, bent olan, ikrar verip Bektai yoluna girmi insanlarn ibadeti, zgrlemeleri, bilinlenmeleri, yolun kurallarna gre yaamalar ncelik arz eder. Halkn takdir ettii, benimsedii, sevdii kiiler olmak zorundadr dedeler ve babalar. Ama zellikle babalar zaten hizmet yrtme liyakatna sahip insanlar arasndan seilirler. Bu onlarn inan nderi olmalarnda aranan balca zelliklerdendir. Ayrca bu yolu srebilecek, Bektailiin inan ibadet

381

Faruk Arslan

artlarn yerine getirebilecek, halk aydnlatacak (irat edecek) insanlar olmak zorundadrlar, Bektai babalar. Aynen dedeler gibi hem inansal hizmetleri, hem eitim, rnek ahlaksal yaam ve toplumun manevi balarn ren babalar birer rehber olarak insanlara yol gsteren kiilerdir. Bektai babalar iinde saysz bilge kii km, bu manada gerekten de ok nemli airler de yetimitir, Bektailikte. Kendilerine bal dervilerle gerek dergahlarda, gerek tekkelerde, trbelerde, kylerde her trl yerleim biriminde hizmet yrten babalar geimlerini de miskinlikle deil ellerinin emeiyle salarlar. Sadece ibadette nderlik deil, almada, dergahn, tekkenin hizmetlerini yerine getirmede de nderlik yaparlar. Byk dergahlarda rnein Bata Pirevi denilen Hac Bekta Dergahnda, Antalya Elmaldaki Abdal Musa Dergahnda, Yunanistandaki Kzldeli Sultan Dergahnda, Bulgaristandaki Akyazl Sultan Dergahnda vs. olduu gibi onlarca dervi, babalarn kontrolnde kimisi tarlalarla, kimisi korularla, kimisi a iiyle, kimisi hayvanlarla urar gnn ile geirirken onlarn bandaki babalar da bu ilerin dzenli yaplmasn salar, rnein bu manada bizzat kilerbabas kilerle ilgili ileri idare ederdi. Daha sonra iler bitince de ibadetler, kitap okumalar, yazmalar, sohbetler yaplr bu byk dergah bir eitiminan-kltr merkezi olarak varln yzyllar boyunca srdrrd. Nihayetinde Virani gibi byk bir ozann da bu dergahtan yetiip nlendiini biliyoruz. Aynen Abdal Musa Dergahnda yetien Kaygusuz Abdal gibi nice Alevi-Bektai byk ozannn, dnrnn, inan

382

Faruk Arslan

nderinin inan merkezlerinde yetitii grlr. Yzlerce dize iiri ezbere bilen derviler, babalar bir edebiyat, sanat a kiilerdir. eitli mzik aletlerinin almasn da bilen, birok yabanc dil renebilen, bunu kullanan babalar bu ynleriyle sra d insanlardr. Bu arada Balkanlarda, bata Bulgaristan olmak zere, Alevi/Bektai slam inancnn ve kltrnn tm canllyla yaadn sylemek gerek. Burada da yine kendilerine baba ve dede denilen inan nderleri Trkiyedekiler gibi benzer grevleri yerine getirmekte, babalk ve dedeliklerini yapmaktadrlar. Balkanlardaki inan nderi olan baba ve dedelerin Trkiyedekilerden baz farkl uygulamalarnn, kavram bakmndan da zaman zaman Trkiyedeki tam kapsamayan bir yaplarnn olduunu sylemeliyiz. Balkanlarda arlkl olarak babalk sistemi yaygndr. Belli bir soydan, ocakzade olarak bu hizmeti yrten blgelerdeki dedeler yannda babalarn daha arlkl olarak hizmet yrttklerini sylemeliyiz. Balkanlarda inan nderlerinde hizmet esastr. nan nderlerinin soyunun nemi fazla yoktur. Hizmeti yrtmeye kabiliyeti olan, bu konuda istekli ve toplumun beklentilerini yerine getiren kiiler babala layk grlr. Balkanlarda Trkiyedeki Bektailikte olduu gibi kadnn baba adaynn baba olmasnda birinci derece sz sahibi olmas ilgintir. Eer ei raz olmazsa, toplum istese de kii baba postuna oturmaz/oturamaz. Razlk burada nem kazanr. Balkanlarda rnein Bulgaristanda nemli olan yolun kalmamas, o cemin yrmesi, eran yanmasdr. Buna azami dikkat gsterilir. Klasik manadaki ocaklar/dede/baba hiyerarisi dnda da

383

Faruk Arslan

baz nemli farkl yaplarn zamanla gelitiini ve yaayan nemli inan sistemlerinin olutuunu da gryoruz. Bugn kendilerine Babai-Bektai-Alevi diyen/denilen ve Marmara Blgesi ve Bulgaristanda olmak zere arlkl olarak yaayan bir kesimin inan nderlerinin durumu bu bakmdan olduka ilgintir. Kendisi Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocann Postniini (post dedesi) olan Nevzat Demirta Dede bir ocakzade olmasna ramen, bugn yaklak elli kadar babann kendisine bal olduu en nemli inan nderi pozisyonundadr. Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocana bal, bu ocaa gnl vermi on binlerce talip bugn Bata Marmara Blgesinde Trakya, stanbul olmak zere geni bir corafyada yaamlarn srdrmektedirler. Zaman iinde gelien ve olgunlaan bir sistemle; buralarda bulunan geni halk kesimine ulalmas, inan ynnden bu kitleye nderlik yapacak kiilerin bulunmas, yani bu inan yapsnn ok uzun sreden beri devam ediyor olmas bir zemin yaratm ve zamanla bir nevi Sceattin Veli Oca dedelerinin ki zellikle Nevzat Demirtan (ki bu yap onun zamannda klasikleti) yardmlar manasnda inan nderlerinin, yani babalarn domasna neden olmutur. Farkl ocaklara/dergahlara, mritlere bal kimi babalarn da Nevzat Efendiye balanmalaryla yeni bir sistem gelimitir. Bu bir nevi rehberlik grevidir. Buna gre yllk grgleri Nevzat Demirta tarafndan yaplan ve hem Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocana bal olduklarn, hem de mrit olarak Nevzat Demirta (Sceattin Veli Oca Dedelerini) tandklarn syleyen bu babalar, yllk

384

Faruk Arslan

grglerin yaptktan sonra taliplerini grp, cemleri yrtp dier hizmetleri de yerine getirmektedirler. ( Aydn, 2008). evki Kocann, u tespitini unutmayalm: Bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. (Koca, 2003).

385

Faruk Arslan

Kaynaka
Ahmed Akgndz. 2000. Bilinmeyen Osmanl. Osmanl Aratrmalar Vakf. Ahmet Rifat. Mir'atl Makasid, stanbul. 1293, s.284. Altndal, Aytun. 1995. 2006. Sabah, Aktel 229.say. Mitler Domadan nce. Atay, Falih Rfk.1968. ankaya. 2 Mart 1968. Aydn, Ayhan. 1999. Halifebaba Nurettin lmez ile Sylei. stanbul. ili. 13.09.1999. Aydn, Ayhan. 2002. evki Koca ile Sylei. Cem Radyo. 26.02.2002. Aydn Erdoan. 1994. Nasl Mslman Olduk- Baak Yaynlar- 1994.

386

Faruk Arslan
Aydn, Ayhan. 1997. "Prof. Dr. Ahmet Yaar Ocak." Alevilik Bektailik Syleileri. stanbul: Pencere, 1997: 27-61. Arvasi, S. Ahmed. 1994. Trk-slm lks. 3. Cilt. stanbul: Burak Yaynevi 1994. Baltacolu 1967; Seluk ve arkadalar 1991: 33. Balkz, Ali. 1999. Pir Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisi, 30.cu say, "Dede, Babaelebi, Seyit, Nakp ve Cumhuriyet". Baltacolu, smayl Hakk: "Alevilik Nedir, Ne Deildir?-1 / 6." Yeni Adam, 779 (1966): 14-15; 780 (1966): 7; 781 (1966): 7; 783 (1966): 7; 785 (1966): 7; 786 (1967): 7. Belge, Murat. 2009. Encmeni Daniten smz anca. Taraf. 18.01.2009. Bayurt, Erhan. 2009. Encmeni Dani ve 50 yllk sr. Bugn. 18.01.2009. Besim Atalay. Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1340 ve Hac Bekta Veli ve Bektailik. Birge John Kingsley-. 1991.Bektailik Tarihi- Ant Yaynlar- 1991. Bulut Faik. 2000. Hasan Sabbah Gerei- Berfin Yaynlar- 2000. Bal, Hseyin. 1997. Alevi-Bektai Kylerinde Toplumsal Kurumlar (Burdur ve Isparta'nn ki Alevi Kynde Yaplm Ky Aratrmas). stanbul: Ant yaynlar. Bal, Hseyin. 1997. Sosyolojik Acdan Alevi-Snni Farkllamas ve Btnlemesi. Isparta'nn Alevi-Snni ortak yaayan iki ky stne yaplm karlatrmal bir aratrma. stanbul: Ant. Bender, Cemid. 1990. "Anadolu Kltrnde Krt zleri." Teori, 10 (1990): 41-47. Bender, Cemid.1991. "Krt Uygarlnda Alevilik." Teori, 13 (1991a): 41-47. Bender, Cemid.1991. "Krt nanlarnn Alevilikteki Yeri." Teori, 14 (1991b): 60-65. Bender, Cemid. 1991. "Krt Uygarlnda Alevilik Patlamas: Babailer syan." Teori, 15 (1991c): 62-69. Bender, Cemid. 1991. Krt Uygarlnda Alevilik. stanbul: Kaynak 1991. Bezirci, Asm. 1992. Pir Sultan. Kiilii, Yaam, Sanat, Etkisi Szlk, Kaynaka ve Btn iirleri. stanbul: Say 1992. Birdoan, Nejat. 1990. Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik. stanbul: Hamburg Alevi Kltr Merkezi 1990. Birdoan, Nejat. 1995. Anadolu Aleviliinde Yol Ayrm (erik ve Kken). stanbul: Mozaik 1995. Bila, Fikret. 2009. Karaday: Byle rezalet grmedim. Milliyet. 16.01.2009. Boratav, P. N. / A. Glpnarl. 1991. Pir Sultan Abdal. stanbul: Der 1991. Bozkurt, Fuat. 1990. Aleviliin Toplumsal Boyutlar. stanbul: Yn 1990. Berk, Tark. 2007. Bildiimiz ou nl Neden "Dnme"? Stratejik Boyut. 23.11.2007.

387

Faruk Arslan
Cem Dergisi. 1991. Kasm 1991, s. 11. Cem Dergisi. 1992. ubat 1992 s. 16. Coan, Esat. 1971. Makalat, Ankara, 1971. amurolu Reha. 1990. Tarih, Heteredoksi ve Babailer- Metis Yaynlar- 1990. amurolu, Reha. 1990. Yenierilerin Bektailii ve Vakay eriyye, Ant Yay. s. 95. allar, Oral. 2008. Aleviler generalde olmak istiyor, valide. Radikal. 10.11.2008. etin, Bilal. 2008. Yeni afak. Alevi dedlerine maa gndemde. 21.11.2008. em, Munzur: Alevilik, Kurmanci-Krmancki (Zazaki) ve Dersim zerine Kimi Yanl Grler. stanbul: Deng 1996. Dikmen 1951; zbey 1963; Baltacolu 1966-1967; Erz 1990; "Hz. mam- Hseyin de Bir Trk'tr." t.y. Dikmen 1951; Bender 1991c; Sezgin 1991:45-96. Deli, Ogn. 2004. Agoni. Atatrk'n lmndeki Sr Perdesi. Lazer Yaynlar. Dndar, Can. 2008. Alevi dersleri. Milliyet. 22.11.2008. Dierl Anton Josef. 1991. Anadolu Alevilii- Ant Yaynlar- 1991. Dorul mer Rza. 1982. Hasan Sabbah'n Cennet Fedaileri- Can Kitapevi- 1982. Dnmez, Ahmet. 2006. Masonlarn kavgasna Trk-Yahudi tartmas da eklendi. Zaman Gazetesi. 25 Mart. 2006. Dierl. 1991. ss. 71. Din, Ahmet. 2002. Bektailer darda. Aksiyon Dergisi. Say: 379 - 09.03.2002. Er, Tayfun. 2003. Masonluk ve Alevilik likisi. Gkyz. Er, Tayfun. 2003. Namk Kemal, Ziya Gkalp. Sandalc.

Engin, smail. 2002. Alevilik ve Bektailik Aratrmalarnda Yntem, Yaklam Sorunu. 15.11.2002. Flal, Ethem Ruhi. 1990. Trkiye'de Alevilik-Bektailik. stanbul: Seluk 1990. Galip Baba. 1930. Hac Bekta Veli ve Bektailik, Yarn Gazetesi, 15 Eyll-13 Kasm 1930.

388

Faruk Arslan
Gnaydn, Eref. 2004. Yahudi Krtler Babil in Kayp ocuklar, Karakutu Yaynlar, 4. Bask, Austos 2004, s. 66 . Glpnarl, Abdlbki. 1985. 100 Soruda Tasavvuf. stanbul: Gerek 1985. stinsah Sahifeleri, Bektailik Zaviye Defterleri Babakanlk Ariv Gen. Md. No: 771-H. 1243 (1827). Haftalk Taraf Dergisi, 2. Dnem, say 34, s. 9. Hasluck (Koca-Erginsoy) (1991): 36. Gl Baba, tekkesi ve Macaristandaki tarih boyu gsterdii toplumsal, kltrel ve inansal etkinlii iin bkz. Baki z (2001): 325 vd. Hasluk, F. W. 1928. Bektailik Tetkikleri, Terc. Ragp Hulusi, 1928 stanbul. Hezarfen, Ahmet. 1999. Tarih ve Toplum Dergisi, Yl. 1999 Say. 189.

Hr, Aye. 2008. Dersim'de ne oldu? Taraf gazetesi. 17.11.2008. Hr, Aye. 2007. Mustafa Kemal Bektai oldu mu? Tarag Gazetesi. 09.12.2007. Kabasakal, Mehmet. 1981. Trkiyede Siyasal Parti rgtlenmesi, (1908-1960). stanbul 1981: 30 vd. Karakaya, Hasan. 2008. Bunlar Alevi ise ben imendiferim. 10.11.2008. Kk, Murat. 2000. Geleneksel Metinler Gn Ina kyor! Cem Dergisi, Mays 2000. Koca, evki. 2002. Cumhuriyet Tarihi Srecinde Bektai Kltrnde Dedebabalar (lkemizde Ve Dnyada). Cem Dergisi. Eyll 2001. Koca, evki. 2003. Cem Dergisi, Ocak-ubat-Mart 2003. Kvan, Taha. 2004. Sam, Solum Dnme...Yeni afak. 9.6.2004. Kvan, Taha. 2008. Doru mu anladm acaba? Yeni afak. 12.04.2008. Krknc, Mehmet. 1987. Alevilik Nedir? stanbul: Cihan Yaynlar 1987. Ksakrek 1990: 75-77; Szengil 1992; kr. Glpnarl 1985: 143-144. Ksakrek, Necip Fazl. 1990. Doru Yolun Sapk Kollar: Arnma anda slm. stanbul. Kzl Yol 1983; 1984; kr. "Gazi. Gecekondulardan Geliyor Halk." t. y.; abuk 1995; "Barikat Gnleri." 1995.

389

Faruk Arslan
Koru, Fehmi. 2008. Aleviler ve sorunun kayna. Yeni afak. 15.11.2008. Koca, evki. 2002. Bektailik ve Bektai dergahlar. Cem Dergisi, Austos-Eyll 2002. Kololu, Orhan. 1995. tthat ve Terakki'de masonlar. Sabah 25.03.2005. Kololu, Orhan. 1991. ttihatlar ve Masonlar. stanbul 1991: 327. Nikola vanzjun Rivita Massonica nn 15-34. Mays tarihli saysnda yaynlanan yazs. Koca, evki. 1999. Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba Dvn, Nazenin Yaynclk, stanbul 1999, s. 199-200. Kprl Fuad. 1984. Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar- Diyanet Yaynlar- 1984. Kvan, Taha. 2009. Erk aryorsanz, Encmen-i Dani'i takdim ederim. Yeni afak. 17.01.2009. Kkahin, kr. 2009. Encmen-i Dani raporu Babakan Gle gitmiti. Hrriyet. 17.01.2009. Mercan, Faruk. Aksiyon. Encmen-i Dani.19.07.2004. Mert, Timuin. 2008. Mustafa Kemal. Kasm 2008. Karakutu Yaynlar. Melikoff, rene. 2006. Osmanl'da Masonlar. Yeni afak Gazetesi. 23. 06. 2006. Mlikoff, Irne. 1982. "L'Islam heterodoxe en Anatolie." Turcica, xv (1982): 142154. Mlikoff, Irne. 1983. "L'orde des Bektai apres 1826." Turcica, xv (1983): 155-178. Mlikoff, Irne: "Kzlbalk Sorunu." (ev. lhan Cem Erseven). Muradolu, Abdullah. Dnmeler' yahut 'Sabetayclk' tartmalarna bir katk denemesi - I. Yeni afak. Mftolu, Mustafa. Menemen Vakas, Risale Yay. s. 70.

Niyazi, Resneli. 1975. Hrriyet Kahraman Resneli Niyazi Beyin Anlar. stanbul 1975: 109. Niyazi Beyin Anlar (1975): 171. Noyan, Bedri Dedebaba. 1995. Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Cezbi Abdal / 17. Yzyl stinsah: Ali Rza Kadimi Baba. Noyan, Bedri. 1976. Demir Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.

390

Faruk Arslan
Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, 52, 53, Belge no: 2, Ankara 1990. Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, s. 22, Ankara 1990. Noyan, a.g.e., 28. Noyan, a.g.e., 27. Pakaln, M. Zeki. 1971. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971, C. II, s. 766-769. Ramazanolu 1984; Ko 1989; Tanrkulu 1989; Ate 1990; Diner 1990; Kutlu 1991. Ramazanolu, Mustafa. 1984. Hakiki Aleviler Mslmandr. stanbul: Gm Basmevi 1984. Our, Yldray. 2009. 1 numara bir emekli kahvehanesi. Taraf. 18.01.2009. Ocak, Ahmet Yaar. 1996. Babailer syan, Alevliin Tarihsel Altyaps Yahut Anadoluda. Ocak, Ahmet Yaar. 1996. slam-Trk Heterodoksisinin Teekkl, stanbul, Dergh Yaynlar, 1996, ss.80-81. Ocak, Ahmet Yaar. 1990, 1991. "Alevilik ve Bektailik Hakknda Son Yaynlar zerinde (1990) Genel Bir Bak ve Baz Gerekler-I / II." Tarih ve Toplum, xv (1991a) 91: 20-25; xv (1991) 92: 51-56. Ocak, Ahmet Yaar. 1993. "Trkiye'de Aleviliin Sosyo-Kltrel Problemleri zerine Bir Yaklam Denemesi ve Baz Dnceler." Cem, 31 (1993): 19-22. Ocak, Ahmet Yaar. 1994. "Alevilik Problemi ve Trkiye." Cem, 42 (1994): 10-12. Ocak, Ahmet Yaar. 1998. "Alevii Nasl Anlamal?" Kpr, 62 (1998): 61-63. Ouz, Burhan. 1990. "Anadolu Aleviliinin Kkenleri." C.ener (Ed.), Alevilik zerine Ne Dediler. stanbul: Ant 1990: 266-308. Odyakmaz, A. Nevzad. 2006. Bektailik, Mevlevilik, Masonluk. Nisan 2006. ksz, Adnan. 2008. Dinazorlarn barts mektubu ve Encmen-i Dani. Cafe Siyaset. 19.02.2008. z, Baki. 2006. Kurtulu Savanda Alevi Bektailer, s.12 vd. ztuna, Ylmaz. 1978. Byk Trkiye Tarihi, C. 10, s. 367-370, stanbul 1978. Sabah. 'Encmen-i Dani yarenler topluluu'. 16.01.2009.

391

Faruk Arslan
Sarolu Blent, Ohan, ehriban. 2008. Cemevlerine ibadethane yolu. Hrriyet. 13.11.2008. Sner, Ali. 1990. Hac Bekta Veli, s. 13, Ankara 1990. Sezgin, Abdlkadir Sezgin. 1996. Trkiyede Alevilik-Bektailik zerine Sosyolojik bir Aratrma, stanbul 1996; Hac Bekta Veli ve Bektailik, 1995 stanbul, Alevilik Deyince, stanbul 1996. Sezgin, Abdlkadir Sezgin.1998. Osmanl ve Cumhuriyetin kuruluunda Bektailer. Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi 5. SAYI - Bahar 1998 Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi. Sezgin, Abdlkadir. 1991. Hac Bekta Veli ve Bektailik. stanbul: Sezgin Neriyat 1991. Szengil, Tark Mmtaz 1992. Tarih Boyunca Alevilik. stanbul: zm 1992. Sezgin, Abdlkadir. 1997. Sivas, Atatrk Kltr Merkezinde verdii konferans. 09 Mart 1997. Sevimay. Devrim. Velisoy: smlam slam iidir. Milliyet. 06.01.2009. Soyyer, Ylmaz. 1996. Sosyolojik Adan Alevi Bektai Gelenei. stanbul: Seyran Kitap 1996. Soyyer, A. Ylmaz. 2008. Bektailik ve Masonluk. Haber Akademi. 2 Eyll 2008. Solgun, Cafer. 2008. Alevilerin Kemalizm'le mtihan. Hayy Yaynlar. 2008. ahin, Teoman. 2008. Bektailiin Be Yz. Alevisesi.com. 03.08.2008. iman, Cengiz. 2006. Gonca- Edebten ki Sz, Tarih Toplum, cilt 38, say 223, Temmuz. ener Cemal. 1989. Alevilik Olay- Yn Yaynlar- 1989. ener, Cemal. Ayn eser, s.14. ener, Cemal. ayn eser, s. 98. ener,Cemal. ayn eser, s. 99. ener, Cemal. ayn eser, s. 59. ener, Cemal. ayn eser, s. 60-61. ener, Cemal. ayn eser, s. 64-65.

392

Faruk Arslan
ener, Cemal. ayn eser, s. 78. eyyat, Mehmet. Tarikat-i Aliyye-i Bektaiye, 1338-1340 stanbul. Tercme Yrd. Do. Dr. Ahmet Grta. Trkiye Diyanet Vakf yaynlar. Temren, Belks. 1995. Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu. Ankara: Kltr Bakanl 1995. Temren, Belks. 1997. "Trk'e ve Trk Kltrne Sahip kan Lider Hac Bekta Veli." Kadri Eroan Hac Bekta Veli Armaan. Ankara: Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi, 1997: 101-106. Tekizolu, Selahattin. 2006. Trkiye Alevilii, Alevilerde Liderlik ve Kavram Sorunu. Kiisel web sayfa.10.12.2006. Tunaya, Tark Zafer Tunaya.1984. Trkiyede Siyasal Partiler stanbul 1984, C. I: 21 vd.; C: III (1989): 15, 321 vd.; Kabasakal (1991): 35 vd. Tozkoparan, brahim. 2008. Asrdan Cumhuriye Alevi Bektai Misyonu. Milli Gazete. Tarikat gerei .2006. Yaz Dizisi. Tercuman gazetesi. 9.10.2006. Tokay, Murat. 2008. Alevilerin sorunu hkmetle deil 'rejimle'. Zaman Gazetesi. 23.11.2008. Trkdoan, Orhan.2004. Alevi ve Bektai Kimlii. Tima Yaynlar. 2004. Ulusoy, Celalettin. 1986. Hnkar Hac Bekta- Veli ve Alevi Bektai Yolu, Hacbekta 1986. Yakn Tarih Ans. Vakit Yay. cilt I s. 57. Yldrm, Ali. 2006. Cumhuriyet ve Aleviler. Yaln, Alemdar; Ylmaz Hac. Kargn Trkmenlerin Menei. Tarih dergisi. 25.05.2008 Yaman, Ali. 1998. Alisiz Alevilik Olur mu?, (Ortak Kitap): Ali AKTA, Nasuh BARIN, Hseyin BAL, lhan Cem ERSEVEN, Sadk GKSU, Burhan KOCADA, Murat KK, smail ONARLI, Baki Z, Cemal ENER, Ali YAMAN, Rza ZELYUT, stanbul, Ant Yaynlar, 1998. Yaman, Ali. 1996. Alevilikte Dedelik Kurumu ve levleri, Yksek Lisans Tezi, .. Sosyal Bilimler Enstits, Siyasi Tarih Blm, 1996. Yaln, Soner. 2006. Beyaz Mslmanlar Byk Srr Efendi 2,Doan Kitap Haziran 2006. Yksel zemre, Ahmet. 2005. Masonluun Kkeni. 17 Ocak 2005.

393

Faruk Arslan
Yrekli, Mustafa. 2008. Atatrk Masonik kuatmay nasl yard? Haber 7. 12.10.2008. Yksek, Mfit. 2002. Bektalik ve Mehmet Ali Hilmi Dedebaba, stanbul, 2002, s.221-222. Yksel; a.g.e., s.198-200. Yksel; a.g.e., s.153. Velayetname-i Seyyid Ali Sultan, Cezbi Abdal, Cebeci l Halk Ktphanesi No: 1189. Velayetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani, tarihsiz el yazmas, istinsah tarihi 1219, Diyanet leri Bakanl Ktphanesi No: 714. Zeybek, Namk Kemal. 2008. Hoca Ahmet Yesevi ve izbasarlarnda hogr. Radikal gazetesi. 3.12.2008. Zileli, mit. 2008. hanetin Ad Dersim!. Cumhuriyet. 21 Kasm 2008.

394

Faruk Arslan

Faruk Arslan

395

Faruk Arslan

12 Nisan 1969'de Ankara'da dodu. Aslen orumludur. 3 yllk GATA Salk Astsubay Hazrlama Okulu'ndan mezun oldu. Azerbaycan niversitesi Uluslararas likiler Blmn bitirdi. Hazar'n Stats konusunda tez yazarak 1997'de Uluslararas Hukuku unvann kazand. Kanadada Centennial College'den 2008de Sosyal Toplumcu diplomasyla mezun oldu. Torontoda York niversitesinde Sosyoloji blmnde itim grd.. Arslan, Karaba, eenistan ve Abhazya savalarn yakndan takip etti. Hazar'n enerji rezervleri ile ilgili yazd 3 binden fazla haber ve makale Trk ve yabanc basnda yaymland. Azerbaycan Zaman gazetesinde muhabirlik, haber mdrl ve ke yazarl yapt. CHA Azerbaycan temsilciliini 3 yl yrtt. 2 yl sresince Trkiye'de yaymlanan Zaman gazetesinde Bak Mektubu adl keyi yazd. Azerbaycan'da yaymlanan ilk ocuk gazetesi Tomurcuk'un kurucularndan oldu. Zaman gazetesinde 2000 yl sonuna kadar Ankara'da diplomasi, d politika ve enerji muhabirliini yrtt. 14 lkede baslan Zaman gazetesine ynelik zel aratrma dosyalar hazrlad. Trk dnyas zel muhabirlii yapt. Azerbaycan Gazeteciler Cemiyeti, Ankara Diplomasi Muhabirleri Dernei ve Kanada Etnik Gazeteciler Dernei yesidir. 2000-2001de Kanadada Zaman gazetesi temsilcilii grevini stlenirken, Toronto muhabiri olarak alt. Kanada Trklerinin posta ile dalan cretsiz haber dergisi Sunrise' kurdu ve bir yl boyunca editrln stlendi. 1998-2004 periyodunda Ali Alperen mahlasyla srasyla Gndz, Muhalif, Gelecek gazetesi, Hr Gelecek gazetelerinde ve 2009,dan beri Milli Ocakta ke yazs yazd. 2004 ylnda Metafizik Magazin dergisinde yazlar yaymland. 2004den beri Kanadada be bin tirajla yaymlanan ve cretsiz datlan Canada Trkte, 2006dan beri ke yazs yazyor. 2000den beri ise, internet medyasnda aralksz ke yazlaryla haberciliini srdryor. Evli ve iki ocuk babas olan Arslan, Kanada ve Trkiye vatanda olarak Kanadada gazetecilik yaamna devam ediyor. Arslan, iyi derecede ngilizce, Almanca ve Azerbaycan Trkesi biliyor. Yaymlanm Eserleri: Matrixin 11 Eyll Kurgusu Hazarn Kurtlar Vadisi: Petrol mparatorluunda G Savalar Net Krlma: Evenjelik Harbin Kurgusu Petrol Satranc Kanadaya Gelmenin Yollar-Kurtar Bizi Kanada Mesihin Hzr Barnaba: Hristiyanln Gizli Tarihi Kemirde Hz. sa Efsanesi September 11 Fiction of Matrix Vadinin ifresi zlyor Kurtlar Vadisi Fenomeni Karakutu Ergenekonun Karanlk smi: Tuncay Gney Mason Bektailer

[Faruk Arslan]

396

Faruk Arslan

indekiler
Giri ............................................................................................... 400 Mason Bektailik ve Hac Bekta Aydnl ............................ 400 Birinci Blm ............................................................................... 417 GEREK BEKTA MASON OLMAZ ..................................... 417 kinci Blm ................................................................................. 433 BEKTALERDE POSTNN LDERLK ANLAMAZLII ........................................................................................................ 433 nc Blm ............................................................................. 443 BEKTALER BLNYOR..................................................... 443 Drdnc Blm ......................................................................... 467 RGTSEL ETNK VE DN YAPI .......................................... 467 Beinci Blm .............................................................................. 483 HOCA AHMET YESEV VE BEKTALK .............................. 483 Altnc Blm ............................................................................... 501 BEKTALN BE YZ ....................................................... 501 Yedinci Blm.............................................................................. 531 BEKTALK MTLER ............................................................... 531

397

Faruk Arslan
Sekizinci Blm ........................................................................... 563 OSMANLIDA MASONLUK VE BEKTALK ...................... 563 Dokuzuncu Blm ...................................................................... 585 SABATAYCILAR VE MASON BEKTALERN LKLER585 Onuncu Blm............................................................................. 603 MASON BEKTA DERN DEVLET ....................................... 603 On Birinci Blm ......................................................................... 625 RUDOLF VON SEBOTTENDORFF VE ZYA GKALP ...... 625 On kinci Blm........................................................................... 641 MASON BEKTALERN EHTLK TEKKES ...................... 641 On nc Blm ....................................................................... 649 MASON BEKTALER VE HURUFLK ................................. 649 On Drdnc Blm .................................................................. 669 ATATRK, MASON BEKTA MYD? .................................. 669 On Beinci Blm ........................................................................ 685 ATATRK MASON BEKTALER M LDRD? ......... 685 On Altnc Blm......................................................................... 715 DERSMDE NE OLDU? ............................................................ 715 On Yedinci Blm ....................................................................... 739 ENCMEN- DAN TARKATI .............................................. 739 On Sekizinci Blm ..................................................................... 766

398

Faruk Arslan
HACI BEKTA AYDINLII ...................................................... 766 Kaynaka ...................................................................................... 780 Tantm ............................................ Error! Bookmark not defined.

399

Faruk Arslan

Giri Mason Bektailik ve Hac Bekta Aydnl

Almanyann Berlin kentinde Cem Evini 1 Ekim 2000de ziyaretimden sonra kafamda bu kitab yazma fikri olutu. Sabahn ilk saatlerinde bir okurun benle grmek istediini santral operatrmz Tuncay sylediinde, 'hemen bala' dedim. Okurlarla grmeye, eletirilerini, elbette iltifatlarn duymaya baylrm. Almanya hkmetinin resmi davetlisi olarak gittiim 'Almanya'da G, ltica ve Alman Hukuk Devleti' konulu, bir haftalk Almanya gezimden yeni dnmtm, tarih 3 Ekim 2000'i gsteriyordu, saat 9.00 sularyd. Ahizenin ucundaki ses ok kibard. Kendisini eski bir MT mensubu olarak tantt ve hayretle sordu: Gerekten Faruk Arslan ile mi gryorum? Evet deyince, 'aknlm maruz grn, siz bir ezberi haberinizle bugn bozdunuz, sizi tebrik etmek iin aradm.' dedi. Ne yaptmn farknda bile deildim. Yal bir eski brokrat olduu izlenimi veren ses, kendisinin MT'de yllarca Alevilerden sorumlu masada altn, 'Aleviler nasl altya sekize bler, birbirine drrde yle ynetiriz' diye politikalar yazdklarn ve hayata geirdiklerini dile getirdi. altm Zaman gazetesi Snnileri temsil ettii iin Alevilere dman olmalyd, haklarn asla savunmamal, hep ayrmclk kokan haberler retmeliydi. Hep byle gideceini ngrmlerdi.
400

Faruk Arslan

'Bunun yanl olduunu bilsemde, stlerimizin verdii grevleri yerine getirdik ve Alevileri lkenin bana bela olmasnlar, glenmesinler diye bldk' diye z eletiri yapt okurum. Uzun konutuk, bu haberlere devam etmemi, Trkiye'nin kaderinin bir gn deieceini, Alevisiyle Snnisiyle, Trkyle Krdyle, laikiyle antilaikiyle karde olduunu anlayaca temennisinde bulundu. Bu ayrmcl kimlerin planladn merak ettim ve peine dmeye karar verdim. Kamplama, kutuplama, ayrtrma, tekiletirme sona erecek ve lkemiz yeniden Tek Yrek ve Tek Trkiye olacak diye o gn byk bir nee ile ie baladm. Peki bu haber gazeteye nasl girmiti? Alman yetkililer, Berlin gezimiz srasnda, bizi Kilise'den Cem evine dntrlen mekana gtrmt. Berlin'de faaliyet gsteren Anadolu Alevileri Kltr Dernei ve Bakan Metin Kk 5 kiiden oluan gazeteci ekibini ok iyi karlamt. lerinde sadece ben rportaj yapmak istedim. Alevilerin Almanya modelini ve Trkiye'nin ihlal ettii haklarn, mcadelelerini, hakszlklarn anlatan Kk, hangi gazeteden olduumu grme sonras kartvisitlerimizi dei toku yapnca anlad. Birden ayaa frlad, yz deiti, kzard, bozard: Ne! Ben imdi 'dinci', 'Alevi dman' bir gazeteye mi mlakat verdim diye kkredi. Yaftalyord. Alman rehberimiz, kendisini zor yattrd. Yzme nefretle, dmanca bakt ve 'altn gazete bu mlakat asla yaynlamaz, siz hi bir zaman bizi savunmadnz, savunmazsnzda' dedi. nyarglyd. Bir takm elbisesine bahse girelim mi? diye neride bulundum. Kabul etti. Cem Evi'nden ayrlrken elimi skmad.

401

Faruk Arslan

Haber gazeteye ertesi gn 'Aleviler AB'ye gveniyor' balyla D Haberlere yarm sayfa, sayfa maneti ve 1. sayfadan anonslu fotorafmla birlikte girdi. Haberi Almanya'dan gndermi ve telefonda D Haberler Gece Sorumlusu Yakup alvarc'ya girdiim bahisten bahsetmitim. Zaman'n snrlarn zorlayan bir gazeteciydim, byle haberleri gazeteye sokmann en iyi yolu gece servisiydi. Boazii mezunu bir aydn olan ve Zaman'n misyonunu bilen Yakup, tm sorumluluu zerine alarak haberi girdi. Sa kesimler, henz diyalog almalarna balamam, Alevi almn yapmamt. Alevi alm artk zaruridir. O gnlerde sadece Cumhuriyet gazetesine yakt sanlan bir haberdi. Bugn dahi halen tartlan Alevi haklarndan ve taleplerinden radikal bir biimde yle bahsediyordu: nan hrriyeti dorultusunda eit ve adil muamele talebi ile uzun soluklu bir eylem plan hazrlayan Aleviler, bugne kadar verilmediini savunduklar haklarn alabilmek iin AB'nin Ankara ile oturaca pazarla gveniyor. Almanya'da 92 dernekten oluan Turgut ker bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu ile Berlin'de faaliyet gsteren bin 200 yeli Anadolu Alevileri Kltr Dernei, AB tarafndan Ankara'nn nne konulmas beklenen bir Almanya modeli ortaya kard. Berlin'de 40 bin Alevi Trk vatandana din eitimi verme yetkisini alan Dernek Bakan Metin Kk, Berlin'de elde ettikleri hrriyetle ekillenecek yeni modelin Trkiye iinde model olacan syledi. Kk, Aleviliin slam dininin Batni bir yorumu olduunu Almanlarn benimsediini bildirdi. Babakan Blent Ecevit'in ve bugne kadar siyasi partilerin

402

Faruk Arslan

Alevilere verdikleri szleri tutmadn ifade eden Metin Kk, hkmet ve parlamantonun duyarszln srdrmesi halinde nce Trkiye'de davalar alacan, sonu alnmamas halinde daha sonra Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne gidilerek inan hrriyetlerine ynelik haklarn alnacan savundu. Alman Dantay'nn kendilerini bir dini cemaat olarak kabul ederek din eitimi verme yetkisi verdiini hatrlatan Kk, verilen yetkinin alnamayacan ve basklarla yozlatrlamayacan belirtti. Kk, "1949 Alman anayasasnn 23. maddesine gre dini kurumlar ders verebiliyor. Berlin ve Werder Bremen'de 1948'deki eski anayasa da geerli olduu iin bu yetki kolay alnyor. Hamburg'da farkl olarak yetki kiliselerde. Ancak tolerans gstererek mevcut mfredat iinde ders verilmesine izin veriyorlar. Berlin modelinde ise kendi mfredatmz oluturarak hukuken elimizden alnamayacak bir hrriyet elde ettik. Sunduumuz kltrel projelere gre devletden maddi destekde alyoruz. " dedi. 2001'de balayacaklar, semeli Alevi din dersi mfredat ile ilgili ev devlerini altklarn, hazrladklar mfredatn Alman bakanlk komisyonu tarafndan uygun bulunduunu ileri sren Kk, " Snnilere din eitimi verme yetkisi alan slam Federasyonu ve dier cemaatlerle ortak bir mfredat kabul etmemiz mmkn deil. Bunun iin yasalar deimeli." diye konutu. Din dersini Trkiye'deki yntemle deil bilimsel, pedagojik olarak vereceklerine deinen Kk, sadece Trkiye'den deil Balkanlardan gelen Alevi ocuklarnnda bu eitimden yararlanacan syledi. AB'de kltrler ve dinler kaynarken, Alevi toplumuna haklar verilirken asrlardr yaadklar Anadolu'da inan
403

Faruk Arslan

hrriyetlerinden yoksun braklmalarn sert bir dille eletiren Kk, Tekke ve zaviyeler kanununa gre 1925'den beri Hac Bekta Veli'nin trbesinin mze ve yasakl blge olarak kullandrlmasnn inan hrriyeti ile rtmediini ne srd. Diyanet leri btesinden Alevilere pay verilmesini neren Kk, nemli olan Alevilerin AB yolunda iken Trkiye'deki hak ve hrriyetlerini almalar olduunu vurgulad. Trkiye'ye giden AB'li diplomatlarn ve Alman politikaclarn Trkiye'yi kendilerinden sorduklarn iddia eden Kk, ekim aynda aklanacak AB'nin Trkiye lerleme 2000 raporunda Alevilerle ilgili blmnde yer alacan kaydetti. Her yl ABnin hazrlad raporlarda Krtlerden sonra artk Alevilere de geni yer ayrlyor. Metin Kk'ten halen bir takm elbise alacam var. Alevilii slam'dan ayrarak ayr bir din haline getirmeye alan baz i ve d fitne odaklar, 7 milyonu akn Alevi vatandamz tahrik etmeye hazrlanyordu. Bu haberi sansrsz yazdm. 8 yldr ayn noktadayz. Almanya stihbarat, Alevilerimizi ynlendirirken, Ankara seyrediyor. Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali Balkza gre, lkemizde 20 milyon, Devlet Bakan Said Yazcoluna gre 7 milyon Alevi yayor. Geen sre iinde Alevilere haklar verilmedi. Bunu istismar eden Almanya'da Alevi dernekleri ats altnda birletiren Turgut ker bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu, 22 Temmuz 2007 seimi ncesi katldklar Cumhuriyet mitingleri ve 9 Kasm 2008 Alevi mitinginde, hkmeti ypratmaya ynelik derin devlet Ergenekon'un Psikolojik Sava oyunu sahnedeydi. Almanyada Almanca verilen Alevi derslerinde Aleviliin
404

Faruk Arslan

slamdan ayr bir din gibi empoze edilmesi nedeniyle gurbetdeki Trkler, ana akm temsil den Trklerden keskin bir biimde ayrld. Alman stihbaratnn istediide buydu. Kendi kltrel zenginliimizi inkar ettiimiz iin Almanlar, bamza orap ryor. Seyredenler kaybediyor. Bu durumun farknda olan Zaman Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Ekrem Dumanl ve Yeni afak Gazetesi Ke Yazar Fehmi Koru, defalarca Alevilere sz konusu haklar hkmetin sunmas iin Babakan Recep Tayyip Erdoan'a tavsiyeler yazdlar. 2008in son aylarnda herkes bir neri getirmeye, her kafadan bir ses kmaya balad. Alevilere gemite irkince 'Mum Snd' yaktrmalar yapanlara, byle bir uygulamann Alevilikle olmadn akil Snniler savundu. Cem Evlerinin Cami'nin yannda almasnda bir saknca olmad gr bir sesle vurguland ve baka bir ezber daha bozuldu. Tarikatlar ibadetini Osmanlda tekke ve zaviyede yapard, camiye gitmeleri mecbur deildi. Cem Evide nereden kt diyenler tarihi bilmiyor. Bu tabir 2005 ylnda Trk diline girdi. Tekkeler kapal olduu iin yeni isim bulundu, yasak delindi. Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf deildir. Masonik Bektai yapnn gemite kulland ttihat ve Terakki gelenei etelerle, Ergenekon ile
405

Faruk Arslan

bugnde yayor, bu gerek yadsnamaz. Bu bak amz bir komplo deil, tersine bir komplonun deifrasyonunu salayacaktr. Osmanl ve Trkiye'yi neredeyse 170 yldr Mason Bektailik, gizli kurduklar derin rgtler veya aktan iktidarlar ele geirerek, satn alarak ynetiyor. Trkiye'nin ad bir trl konamayan derin kimlik sorunu, tabusu budur. Mason Bektailer, Bektailii ve Alevilii amalarna uygun defalarca dntrd, evirip evirip kullandlar, yine kullanmaya hazrlanyorlar. Bat modernizmini de ateizmide lkemize onlar getirdi. Mason Bektailerin koordinesinde, Aleviler/Bektailer arasnda taban oluturmak isteyen ar sola mensup terr rgtleri ve etnik blc terr rgtleri, Alevilii ve Alevileri savunuyor grnerek kendi siyasi ve ideolojik anlaylarn Alevilik/Bektailik olarak sunmaya alyor, yurt iinde ve dnda bu maksatla yaynlar yapyorlar. Mason Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda kullanmak istemiyoruz. Masonluu c gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele alyoruz. Tabularn ykamayan milletlerin nne yabanc istihbaratlarn yerli ibirlikileri kullanarak engeller kartmas kanlmazdr. ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 150 yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler. 1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai kimlikleri sylenmez. Osmanlda Bektailerin

406

Faruk Arslan

masonlarla iie gemeye balad dnemi ve Cumhuriyet dnemini sorgulayacaz. Mason Bektailik ve Geleneksel Bektailik arasnda sava, Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Kocann, son dedebaba Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim 1997'de vefat etmesiyle balad. Koca'ya gre, gerek Bektai mason olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr. Bektailik postunu Koca ve Noyan'n aniden lm zerine 12 Aralk 1997de seimde ele geirmek iin mcadele eden 33. Dereceden Mason lhami Teoman Greye ve pek ok masona gre, Masonluk ile Bektailik kardetir. Gerekten yle midir? Bu iki kritik lmn ardndan yaplan seimde Baba Haydar lmezin Mason olan Dedebaba olamaz bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde Postniini Haydar Ercana kaptrd, ama iine sindiremedi. Bunun iin 1998'de Ankara darbesiyle mason olmayan kendi ekibinden Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd. kilik kartan bu giriimde herey vard: masonlar ve oyunlar, Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi, adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin, fitnenin, parann zirve yapmas... Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m? "Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider Do Dr. Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali Naci Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka masonluk, masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini iitmiti. Bu tesbit gzacc. Masonluk eskiden Bektailerde kanksanmazd. Tarikata g verirdi,

407

Faruk Arslan

Osmanly son 10 ylnda akca ve Trkiyeyi 85 yldr gizliden bu gle Bektai kkenliler mason ola ola ynettiler. Oysa imdi uzun yllardr ilk defa Geleneksel Bektailer, masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk masonluk gurur duyulacak bir g merkezi olmaktan kyor. Sabatayc tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc kkenli Bektailer tarafndan balatld fark edilmesede, bu anlamsz g gsterisinin sahtelii artk fazlasyla srtyor. Yakndan tandm nl Rum Trkolog Kanadal Dimitri Ktskse bakacak olursanz, koca Osmanl devleti bir Rum ile Bektai imparatorluuydu. Trkiye cumhuriyetini kuran kadronun tamam ya masondu, ya Bektai idi veya mason Bektaiydi. Atatrk Bektai veya mason yapma abalar sonusuz kalmtr. Atatrkn mbadeleyle Sebatayclar Selanikten getirildii bilinir, ama aslnda Balkan merepli mason Bektai klann Trkiyeyi ynetmeleri iin transfer ettii skalanr. Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya alt gizlenir. Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre, generallie kadar ykselmi Bektai subaylar bulunuyor. Dediine gre, Atatrk de Bektaiydi; en yaknlarnda tuttuklar arasnda da epey Bektai vard. Peki o halde Mason Bektailer neden Atatrk' zehirleyip ldrdler? Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk Bektai gsterip istismar etmeye alyor. Sebatayclar, masonlukla Bektailii son 150 yldr Hurufilikle Kabalay da iine katarak mezcetmekle

408

Faruk Arslan

kalmadlar, yeniden kurguladklar Bektailik ats altnda ifte dini kimliklerini gizlediler. 1846da Bektailiin yeniden uyan dnemi ile Masonluun Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla paralellik arz ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin Mason olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Hurufilik akmn ve el kitab Cavidan' yakndan inceleyeceiz. Mason Bektailer, namaz klmayan, iki ien Bektai tipini pek sevdiler. Utanp sklmadan Osmanlnn mayasn oluturan alperenleri, Hac Bekta Veliyi, Yunus Emreyi, Ahi Evran, Taptuk Emreyi, Abdal Musay, Ahi Evreni, emsi Tebriziyi, Kuran tanmaz, ibadeti nemsemez, iret eden birer Batni dervi yaptlar. Hac Bekta Veliyi Hoca Ahmet Yeseviden icazet alm bir Horasan ereni yerine, en sapk Batni tarikat smaillilerin mehur suikastclar gizli rgtnn reisi Hasan Sabbaha mrid eyleyip bir smailli Daisi saydlar. Yesevinin bir alpereni olan Hac Bektain slam anlama ve yaama misyonu ile Mason Bektailerin misyonu hi birbirine benzemiyor. Gerek Tasavvufi ve Sufi yorumdan, Mslmanlktan uzaklatrlan ve geni merepli hale getirilen Bektailii, gya Snni slamn dman, Alevileri laikliin teminat, CHPnin oy deposu yaptlar. Alisiz Alevilii icat edip, Alevilii slam dna karma gayretleri, son yllarda su yzne kt. Bir asrdr orduya, brokrasiye, yargya yerletiler, Trk derin devletinin, istihbaratnn, Ergenekonun gerek sahipleri oldular. Bu kadar gl olduklar halde, neden Alevilerin sorunlarn zmek istemediler sorusunu, kimse soramad. Oysa 85 yldr

409

Faruk Arslan

ekonomiyi bizzat ynettiler, siyaseti, medyay istedikleri gibi ynlendirdiler. 170 yldr elit Bektailii kurarak, kendilerini dz Alevi halktan ayrdlar, Alevilerin kimliklerini yaamalarna izin vermediler. Tekke ve zaviyeleri, saltanat kaldrdlar, zira gya Trkiye Cumhuriyeti bir Bektai Cumhuriyetiydi. Halkla i ie bir erenlik yolu olan Bektailik, asl hviyetinden hzla uzaklatrld. Brakn Hz. Muhammedi (SAV) sevmeyi, gstermelik bile olsa Hz. Aliyi sevmeyi dahi beceremediler. Bu kadar yanllk yadrganyor. Alevileri devletin zerine sren ve Alevi Snni ayrln krkleyen sahte Bektai masonlarn, maskesini drmenin vakti geldi, geiyor. Geleneksel Bektailik ile masonik Bektailik arasnda bugn bir sava yaanyor. Alevilik son zamanlarda daha yksek sesle konuulmaya baland. AK Parti'nin Alevi alm, Alevi rgtlerin oundan destek bulamasa da meseleyi gndeme tad. Trkiye'nin bir Alevi sorunu olduuna inanyorum. Bu sorunun baz boyutlarn Mason Bektailik bal altnda inceleme tercihinde bulundum. Yoksa Alevi meselesi ile ilgili ok sayda kitap var. Fakat hibiri son 170 ylda 'Mason Bektai'liin 'Geleneksel Bektailik' ve Alevilik zerindeki etkisini, Alevilerin bugnk durumunu ve gidiatn ele alma noktasndan hareket eden almalar deil. Aleviler kendilerini sorgulamaya baladlar. Bektailikten hele hele Mason Bektailiin uydurduu alafaranga hurafelerle dolu Bektailikten kurtulup, Alevilik kltrn temizleyip aslna dndrmek iin almalar yaplyor.

410

Faruk Arslan

Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet, inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba, ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri, szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir inan btnldr. Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz, Kuransz bir Alevi/Bektai slam anlay dnlemez. Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz bir Alevilik/Bektailik dnlemez. Aleviler, kimlik bunalmlar iinde kendini hala ifade edebilme rahatlna kavuamad iin herkes kendi Aleviliini/Bektailiini yaratyor. Peki Bektailerin, Alevilerin ou neden solcu Kemalist'tir veya kendilerini Kemalist olarak tanmlyorlar? ok sayda Alevi kurumu, Cemevi, cemevi ve kltr derneklerinin yneticileri var. Bunlarn birou Kemalist. Mason Bektailik, 1960'lardan beri Bektai ve Alevi toplumu ierisinde de kayda deer bir ounluun kendisini Atatrk ya da Kemalist olarak tarif etmeye zorluyor. Atatrk' Bektai gsteriyorlar. Cumhuriyet dneminde hi bir haklar verilmedii halde Alevilerin Atatrk', bir Mehdi, bir tabu olarak grmesi salanm durumda. Dersimli bir Alevi olan Yzleme Dernei Bakan Cafer Solgun, 'Alevilerin Kemalizm'le mtihan' adl kitabnda u grleri savunuyor: Alevilerin Kemalistlii bir takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Kemalizm'i

411

Faruk Arslan

yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden Alevilerin darbe ars yaplan mitinglerde boy gstermesi iin canla bala alan kiilerdir. Alevilerin eriat tehlikesine kar darbe ars yaplan etkinliklerde bulunmalar ok utan verici bir eydir. AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr. Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil, dorudan rejimledir. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor. Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Almanya stihbarat ile ibirlii yaparak Alevilerin bir aznlk olarak kabul edilmesi ynnde alma yrtyorlar. ok ak sylemek gerekir; bu aba ve almann en byk amac belki de yegne amac, o derneklerin milyonlarca Euro olarak ifade edilen fonlardan yararlanmasnn mmkn hale gelmesidir. Alevi talepleri ne kadar normal karlanrsa toplumsal nyarglar aabilir ve gerek manada kardelik bilincini yerletirebilirsek bu tr marjinal abalar etkisiz kalacaktr. Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi toplumunun zerinde ortaklat taleplerin karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas, Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi

412

Faruk Arslan

konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas, davalarn yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. 2009 ve 2010 ylnda yaplan 7 Alevi altay sorunun zmnn sanld kadar kolay olmadn ortaya koydu. Alevilerin talepleri ok eitliydi, ortak bir deklarasyona ulamak iin daha fazla empati yaplmalyd. Alevilerin beklentilerine cevap verilememitir. 1937 ve 1938'de Dersimde ne olduuna vereceimiz doru cevap, bence zr devletimizi belki de Tuncelili Krt Alevi vatandalarmzla bartracaktr. Elbette, hangi Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir sorusuna bu kitabn cevap vermesi mmkn deildir. Bu alanda saha almalar yaplmaldr. Trkiyede yeni bir dnm yaanyor. Yeni bir muhafazakar sermaye ve snf ortaya kyor ve Beyaz Trkler de diyebileceimiz eski elit Mason Alevi Bektailer gcn kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc kkenlilerin rolleri nemsizleiyor. Gerek Aleviler haklarn aramaya, bastrlm kimliklerini bulmaya alyor. Mason Bektailerin ynetimindeki derin devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 170 yl artk tamir etmeliyiz. Trkiyede kanm her sorunun altndan Mason Bektailer kyor. Gerek Aleviliin ortaya kmas ilerine gelmiyor.

413

Faruk Arslan

Bu kitapda grlerine yer verdiimiz merhum evki Koca, Bektailiin masonluktan arndrlarak 1876dan nceki haline dndrlmesini arzuluyordu. Bektailerin mason olmasna karyd. evki Koca, kadim Balm Sultan Erkannn yaatlmas gerektiini savunuyordu. Bu nedenle, evlenmemeyi esas alan mcerret erkan ile nasip aldn belirten Koca, Trkiyede Cumhuriyet sonras bu gelenei hayata geiren belki de ilk Bektai olduunu belirtiyordu. Koca, Bektai geleneine uygun, dnsel yapsna uygun bir deiime evet derken, bu deiimin Hac Bekta Veli ile Ahmed Yesevi ile gelen kltre, kklerine o ulu nara uygun ve evrensel alm olan bir deiim olmasn savunuyordu. Koca, Siyasal iktidarla ilikilerinde daima sivil bir kimlik. Ama laiklie, cumhuriyete, demokrasiye, niter yapya kar bir kamp deil. Devletin resmi formatnn karsnda kltrel bir rekabetin srdrlmesinden yana bir kimlik olmal. grndeydi. (Kk, 2000). evki Kocann, u tespitini unutmayalm: Bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. (Koca, 2003). Bektailikte reformun Kanuni devrine Balm Sultan ve Sersem Ali Baba dnemindeki haline dndrlmesi fikrine katlyorum. Koca nn dnya dedebabal eskisi gibi Trkiye de olmal gr, vizyon sahibi olmann gereidir. Dnya Bektailerinin tekrar Trkiye den ynetilmesi halinde bu tarikatn yeniden slam a hizmet etmesi muhtemeldir. Bu kitapda asla Bektailii ktlemek, karalamak niyetinde deiliz. Gerek Bektailiin zlemi iindeyiz.

414

Faruk Arslan

Mason Bektailer, geleneksel Bektailer ve Aleviler arasndaki farklar eskiden gremiyordum. Perde gzmden 10 ylda kalkt. Bektailiin masonluk tarafndan ele geirildiini pek oumuz halen farknda deil veya bunun ne denli nemli olduunu kavrayamyor. Derin devletin gerek sahiplerini tanmadan kimse Trkiyenin geleceini planlayamaz. Mason Bektailer, bu lkenin 170 yldr hakim gcdr, derin devletlerinin gerek sahibidir. Alevi alm kolay olmayacak. Hacbekta Anadolu Kltr Vakf, Trkiye ve bugn Avrupa'daki 495 Alevi rgtn bnyesinde barndran Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu ve Alevi Bektai Federasyonu, Almanlarla dirsek temasnda Ankaray zorlayacak gzkyor. AKPnin Alevisiz Alilik peinde olduu savunuyorlar, kendiler inin Alisiz Alevilik hatta slam d laik bir Alevilik peinde olduklarn gizliyorlar. Mason Bektailere ve derin devlete ramen Alevi alm yaplp yaplamayacan greceiz. Mason Bektailer ile Ergenekon ve krk kiiden oluan, Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin ilikileri bugne kadar hep skaland. 1952den beri Albay Ergenekon dnemi yaand, eskiden Ergenekonn ad ktye kmamt. Albay Ergenekon lakabn veya kod ismini kulland bilinen Alparslan Trke, Turgut Sunalp ve Veli Kk, operasyonel birimleri ynetti. Asl liderler, beyin takm ortada gzkmedi. Nihayet ok nemli grevlerde bulunmu eski asker, politikac ve diplomatlarn oluturduu bu Byk Devlet Jrisi ortaya kt. On be gnde bir stanbulda, Moda Deniz Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn tartyorlar. Encmeni Dani, kimilerine gre devlete

415

Faruk Arslan

rota izmeye alan gizli bir g oda, kimilerine gre hkmetlere yn vermek isteyen bir teekkl, kimilerine gre ise, asl derin devletin Akil Adamlar... Bazlarna gore Dinazorlar Takm bazlarna gre htiyarlar Heyeti 2004'den beri eski genelkurmay bakan, bir eski babakan, bir eski meclis bakan, baz eski kuvvet komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri bakan, baz eski bakanlar, politikaclar ve emekli bykelilerden oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti, Encmeni Dani Grubu veya bir yol olduu iin laik bir Tarikat olarak adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle daha da glenen Encmeni Dani'in tavr yeni almlarda ok nemlidir. Ergenekon davasnn sonular Alevilern kimliklerini bulmalaryla dorudan alakaldr. Bedizzaman Said Nursi, Alevilerin slam iinde ehli necat olabilecei itihatnda bulunarak asrlardr sren ikilie son verdi. Nursi, Alevilii Siyasi ialk ve Vilayet Yolu Alevilik olarak ikiye ayrd. Hz. Ali yi sevenin peygamberimizi seveceini ve kelimei ehadeti kabul edeceini varsayarak Alevilerin kurtulu zmresi iinde saylmamas iin hibir neden olmadn savundu. stadn at yolda Alevileri siyasi ialk olmamas kaydyla ehli beytin kutsi devamclar kabul ediyoruz. Bu kitap, Nisan 2009da Mason Bektailer adyla Karakutu Yaynlar tarafndan baslan eserin yenilenmi halidir. Yllardr beynimize sansr yaptmz, dile getiremediimiz sorunun adn koyuyor. Faruk Arslan Toronto 26 Nisan 2011

416

Faruk Arslan

Birinci Blm GEREK BEKTA MASON OLMAZ

Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Kocaya gre, gerek Bektai mason olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr. Bektailik postunu 12 Aralk 1997de seimde ele geirmek iin mcadele eden 33. Dereceden Mason lhami Teoman Greye ve pek ok masona gre, Masonluk ile Bektailik kardetir. Hangisi doru? Turgut Koca bir mason muydu?. Dedebaba Bedri Noyan'dan sonra Halifebaba Turgut Koca'nn postniin olmasna kesin gzyle baklyordu; ancak talihsizlik, Turgut Koca, Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim 1997'de vefat etti. Hayr sz, "ki byn aniden arka arkaya kaybeden Bektaler birbirlerine dtler" meselesine getirmeyeceiz! Sylemek istediimiz u: Bektaler aralarndaki masonlar isim isim biliyorlard. yle ki, Halifebaba Turgut Koca vefat edince evraklar arasnda, kendisinin yazd, "ttihat ve Terakki Azalar" balkl bir liste bulundu. Halifebaba Turgut Koca, ttihatlar; "Bektaler", "Masonlar", "Melamiler" ve "Mason-Bektaler" balklar altnda toplamt. Bizi ilgilendiren, listenin "Mason-Bektaler blm; bakn Halifebaba Turgut Koca'ya gre ttihatlarn iinde kimler "Mason-Bekta"ydi?

417

Faruk Arslan

"Enver Paa, Ali Fethi (Okyar), Kzm (Karabekir) Paa, eyhlislam Musa Kzm Efendi, Salah (Cimcoz) Bey, Ethem Ruhi (Balkan), Dr. Miralay Mehmed Ali Bey, hsan Namk Bey, Ahmed Bedevi (Kuran), Mehmed Cemil Bey, Nide Mebusu Hayri Efendi, Hakk Baha Bey, Kara Vsf Bey." Turgut Koca, "Namk Kemal, Ziya Paa" gibi Jn Trkleri de bu listeye eklemiti. Ayrca ttihatlardan ayrlan, Prens Sabaheddin ile Rza Tevfk de (Blkba) bu listedeydi. Dne kadar, aralarnda kimin mason olup olmadm nemsemeyen; masonlua hi souk bakmayan, dlamayan Bektaler, bugn neden yoldalarn masonlukla itham ediyordu. smail Fazl Paa, Enver Paa'yla aras iyi olmad iin, savan ilk yllarnda emekliye ayrlmtr. Bu nedenle, o dnemde Saray'a yaknd. Mustafa Kemal'in Enver Paa kartl biliniyor. kiliyi, bu nefretin birletirdiini de syleyebiliriz. Ulusal Kurtulu Sava yalnzca ordular arasnda cephelerde deil, ayn zamanda eitli uluslararas lobiler arasnda da gemi etin bir mcadeleydi. Taraflar, Londra, Paris, Roma, Washington gibi nemli metropollerde eitli bask gruplarn etkilemek istiyorlard. Bu etkili bask gruplarnn banda masonlar geliyordu. Ve hakkn vermek gerekir ki, sol fikirlere yaknl olan Fransz Byk Dou Locas masonlar, zaman zaman Ermenilerin etkisinde kalp tavr deiiklii gsterseler de, genellikle Ankara Hkmeti lehine propaganda yapt. Geri asl nedenleri, ngiliz yaylmaclnn nne gemekti, ama olsun, destek vermilerdi ite. (Yaln, 2006).

418

Faruk Arslan

Mason Bektailer ile Geleneksel Bektailerin savan balatan bu kritik iki lmdr. Gerek Bektailii ortaya karmak iin ahir mrnde mthi abalayan merhum Baba evket Kocaya gre, Soner Yaln gibilerin Turgut Kocay mason gsterme abasna ramen o bir mason olamaz. Baba Haydar lmezin Mason olan Dedebaba olamaz bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde Postniini Haydar Ercana kaptrd, ama iine sindiremedi. Bunun iin Ankara darbesiyle mason olmayan Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd. Dedebabalkta ikilik karan masonlar, eskisi gibi Bektailie hkmedemiyor. G kaybetmenin kuyruk acsn yayorlar. Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m? Alevilik'ten farkl olarak, Bektailik doumla deil sonradan olunduu iin, bir Dedebaba'dan 'nasip alnmas' gerekiyor; ancak yetkili birinin el vermesiyle 'nasip alan' Bektai saylyor. Bektai vefat ettiinde, "Srra kavutu" veya "Hakk'a yrd" deniliyor. "Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider Do Dr. Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali Naci Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka masonluk, masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini iittiini kaydediyor. (Noyan, 2006, s. 301). Bu tesbit gzacc. Masonluk eskiden Bektailerde kanksanmazd. Tarikata g verirdi, Osmanly son 10 ylnda akca ve Trkiyeyi 85 yldr gizliden bu gle Bektai kkenliler mason ola ola ynettiler. Oysa imdi uzun yllardr ilk defa geleneksel Bektailer, masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk masonluk gurur duyulacak bir g merkezi olmaktan kyor. Sabatayc

419

Faruk Arslan

tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc kkenli Bektailer tarafndan balatld fark edilmesede, bu anlamsz g gsterisinin sahtelii artk fazlasyla srtyor. Tm varlmz 150 yldr onlara borluymuuz gibi bir hava uyandrld, sopa gsterildi. Mason Bektailerden, Osmanldaki hakim gc 624 yl temsil eden, bugn Trkiyenin gerek sahibi olmaya balayan Snneti Vel Cemaat denilen mslmanlar ekinmiyor. Masonlar, derin yaplara hakim olmalarna ve salam ekonomik yaplarna ramen psikolojik ve sosyolojik asndan yakn gelecekte kaybedeceklerini gzlemliyorlar. Gizli olmas gereken masonluun fazla reklam edilmesi, kitaplar yazdrlmas, filmler, diziler ekilmesi medyadaki tartmalar, hatta Trk mason locasna yakn gemite medyann davet edilmesi, bozulan imajlarn kurtarmaktan ziyade son rpnlarn simgeliyor. Bu bir Psikolojik Sava.tr. En fazla Bektainin Trk ordusunun st rtbelileri iinde olduu fazla yazlp izilemez. Hele kimse mason olanlardan bahsedemez. Oysa ordu mensuplarnn brakn bir tarikata, sivil derneklere bile ye olmas yasaktr, izin almak iin bavurmay kimse denemez bile. Taha Kvan, 1980li yllarda yazd bir kesinde bir izlenimini yle anlatyor: Ankara Palas Devlet Konukevi`nde davet verilmeyi hak edecek bir olayn yldnmyd ve Ramazan ay ierisindeydik. Elinde rak bardaklaryla grd iki yakn mesai arkada iin, Evren Paa, `Mazur grmelisiniz` demiti, `nk Bektai onlar` ki st dzey komutan Bektai miydi gerekten, yoksa Kenan Evren arkadalaryla basn mensuplar nnde akalayor muydu?

420

Faruk Arslan

ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 170 yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler. 1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai kimlikleri sylenmez. Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya alt gizlenir. En byk hatas belkide Mason Bektai doktoru Mim Kemal keyi Bektai Dr. Rza Nura yapt gibi zamannda yanndan tasfiye etmemesidir. Kendiside bir Bektai olan, Atatrk yakn dostu, Rak Masas arkada nl yazarmz Yakup Kadri Karaosmanolunun Bektailiin ekstra haklar elde etmesini engellemitir. Karaosmanolunun sahte Bektaileri hicvettii Nur Baba adl roman sahneye uyarlandnda tiyatronun Bektailer tarafndan basld nedense yazlmaz. Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre, generallie kadar ykselmi Bektai subaylar bulunuyor. Dediine gre, Atatrk de Bektai; en yaknlarnda tuttuklar arasnda da epey Bektai bulunuyor.`Erenler Bandan` adyla da bir eseri olan Yakup Kadri Karaosmanolu`nun nl `Nur Baba` romannda bir tekke etrafnda anlattklar `gerek hayat ykleri`ydi. `Nur Baba`, stanbul amlca Bektai post-niini Ali Nutki Dedebaba`nn lakabyd. Kendi isminin nnde 'Do. Dr.' unvan bulunsa da tp adam bir akademisyen olmaktan te 'Dedebaba' diye anlacak nemde bir kii, Bedrettin Noyan, Trk tarihinin

421

Faruk Arslan

deiik dnemlerinden bildiimiz, kitaplarn okuyarak, arklarn dinleyerek yetitiimiz, siyas kavgalarndan hatrladmz pek ok ismin 'Bektai' olduunu vnerek sylyor... Evet Atatrk de, Bayar da, Menderes de, Karabekir de, Yahya Kemal ve Yakup Kadri de meer birer Bektaiymi... (Kvan, 2008). Atatrkn babas Ali Rza beyin Bektai olmas nedeniyle Atatrk Bektai saylyor, ama annesi Zbeyde Hanmn Bektailikle ilgisi olmad yine saklanyor. Noyan, sunduu listede aadaki isimlerin hepsini 'ortak payda' Bektailikte birletiriyor: Mustafa Kemal Atatrk, Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Saydam, Mithat Paa, Talat Paa, Ziya Paa, Namk Kemal, Abdullah Cevdet, Muallim Naci, Ahmet Rasim, Kazm Karabekir, Behet Kemal alar, Rza Tevfik, Neyzen Tevfik, air Eref, Ahmet Refik Altnay, Yakup Kadri Karaosmanolu, Yahya Kemal Beyatl, Hilmi Ziya lken, Ali Nihat Tarlan, Samih Rifat aatay, Nuri Halil Poyraz, kr enozan, emsi Yastman... Daha eskiler de var: 2. Murat, Kanuni Sleyman, Tepedelenli Ali Paa, Fuzuli... ( Noyan, 2006). Bu isimlerin baka ortak paydalarda var; bir ksm mason, bir ksm Sabatayc. Sabatayclar, masonlukla Bektailii son 150 yldr Hurufilikle Kabbalay da iine katarak mezcetmekle kalmadlar, yeniden kurguladklar Bektailik ats altnda ifte dini kimliklerini gizlediler. Alevileri devletin zerine sren ve Alevi Snni ayrln krkleyen sahte Bektai masonlarn, maskesini drmenin vakti geldi, geiyor. Geleneksel Bektailik ile masonik Bektailik arasnda bugn bir sava yaanyor.

422

Faruk Arslan

ubat 2002de yarg organlarmz isminde Alevi ve Bektai kelimeleri getii gerekesiyle baz Alevi ve Bektai kurulularnn kapatlmasna karar verdi. Kanunlarmzn gadrine uradklarna inanan Alevi ve Bektailer, haklarn aramak iin AHM yollarna dt. Bu oyunun 2002 Martnda yaplan Bektailik postu seimi ncesi, masonik Bektailiin geleneksel Bektailie salvosu olduu kamuoyunca fark edilemedi. Gerek Bektailer, 150 yldr srtlarnda kambur olan masonlardan kurtulmaya alyor. Mason Bektailer, Almanya Merkezli Alevi Bektai Birlikleri Konderasyonunun yurt iindeki Alevi Bektai Federasyonu gibi militarist Alevileri toplayp siyasiletirdii grlmyor. zellikle Alman istihbarat ile koordineli alan baz ibirliki derneklerin kkrtlmas iin Alisiz Alevilik sylemi bir ara, bir maa olarak kullanlyor. Bu savan kar tarafnda mason olmayan Bektailer, Dedebalar, Cem Vakf Bakan Prof. Dr. zzeddin Doan, Ayhan Aydn gibi aydnlar var. AKPden milletvekili olarak ezberleri bozan Reha amurolu gibi bir baka aydn siyaseti. Doan dkn, yani saptm ilan etttirmekle tehdit ediyorlar. Balar sktnda kullandklar etkili bir antaj yntemi bu. Masonlar Bektailie nasl eklemlendi? On dokuzuncu yzyln sonlar ve yirminci yzyln balar "Masonluk" denilen mahiyeti pek ok insanca mehul rgtn Osmanl topraklarnda da taraftar bulup faaliyet gstermeye balad bir sreti. zellikle ttihat ve Terakkinin iktidarnda pek ok kii Masonluun yaps

423

Faruk Arslan

ierisinde yer almt. Hatta eyhlislamlarn iinde bile Masonlarn olduundan sz edilir. 1826de Yenieri Oca 2. Mahmut tarafndan fesh edilip, tekkeleri kapatlnca Bektailer Mason Localar ile ibirlii iine girdiler. Pek ok Bektai eyhi Mason oldu. Konunun uzman rene Melikoff'a gre, Bektailer kendilerini korumak iin masonlua girdiler. Hatta Bektailik masonluk ritellerinden etkilendi. ler, Beler, Yediler kavram Masonluktan girmedir. Bektailer, sonraki dnemlerde Gen Osmanllar, Jntrkler ve ttihat-Terakki iinde etkin rol oynadlar. Ahmet Rza, Ahmet zzet Paa, Ali Rza Paa, Gazi Ahmet Muhtar Paa, eyhulislam rgpl Hayri, Tunuslu Hayrettin Paa, brahim Temo, Mithat kr Bleda, nl Tekilat- Mahsusaclar Yakub Cemil, mer Naci ve Atatrk'e suikast davasnda idam edilen Dr. Nazm Bektai'ydi. Kemal Dervi'in amcas Asaf Dervi Paa ve eski Babakanlardan Recep Peker Bektai idi. Hem Mason hem Bektai olan nller arasnda eyhlislam Musa Kazm Efendi, Bektai eyhi Mehmet Ali Erel Baba, Ziya Paa, Namk Kemal, Rza Tevfik Blkba, Prens Sabahattin, Talat Paa, Cemal Paa ve Kara Vasf da var. (Melikoff, Haziran 2006). 1846da Bektailiin yeniden uyan dnemi ile Masonluun Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla paralellik arz ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin Mason olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Rivayet diyorum, zira "bilim belgedir". Bektailik hakknda yazlar ve kitap yazan A. Ylmaz Soyyer, 2008 yaznda Osmanl Arivinde yapt aratrmada bir belgeye rast

424

Faruk Arslan

geldi. Bu belge, Masonluk-Bektailik benzerlii zerine kurulmu bir jurnal metniydi. 20 muharrem 1307 / 16 eyll 1889 tarihinde Limni adasndaki devlet grevlileri (muhtemelen istihbarat elemanlar) Sadrazamla bir jurnelde bulunmaktadr. Osmanl Arivindeki kaytlara gre adada Masonlarn sistemine (mezhebine) benzeyen yeni bir oluum ortaya kmtr. Bunlarn trenleri (ayinleri), baz dini farzlar tamamen inkar eden bir yapdadr. Jurnale baklrsa bu oluumun taraftarlar muharremin onunda bir yere toplanp, Fazlullah Hurufinin "Cavidan" adl eseriyle buna benzer eyler okumakta ve dinlemektedirler. Bu gizli oluumun mensuplar arasnda Ada Mutasarrf ve Liva Naibi de bulunmaktadr. Bu topluluu esas tesis edenler ise Humbaracolu Hseyin Katporanzade Mehmed Aa isimli iki Toksa Arnavuttur. Sadrazamlk gizli bir soruturma balatr. Soruturmann sonucuna gre Masonlara benzer denilen tekilatn Bektai Tarikat olduu apak grlmektedir. Devlet jurnali gnderenlerin ikayetine yle karlk vermektedir: "memalik-i ahanede Tarikat-i Bektaiyeye mensub bir hayli kesan var iken harsan bunlarn tebidi muvafk- muadile olamayaca" yani " Osmanl topraklarnda Bektailie mensup bir dolu insan varken bunlarn srgn adalete uygun olamayacandan" diye devam etmektedir. ( Soyyer, 2008). Yukardaki metinde en ok dikkatimi Mason ayiniyle Bektai ayininin benzetilmesi ekmitir. Soyyer, bu gne kadar saysz Bektai tand halde kimliini bilerek hibir Masonla tanmam. Mason ayininin nasl

425

Faruk Arslan

olduunu da gazetelere yansyan haberlerin dnda bilmiyor. Bu hususta bir Bektaiye danmaktan baka hibir aresi kalmyor ve sonunda Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Koca Babaerenlerin dizinin dibinde yetimi bir Bektai derviine durumu soruyor. Onun cevabn aynen aaya naklediyorum. "Turgut Baba Erenlerin bir konumasnda Masonluk, bilgi aktarm zerinedir, ruhaniyet yoktur. Bu nedenle bilgide belli bir yere gelenler, ruhaniyetin eksikliini hissederek hayatnn belli bir dneminden sonra Bekta olmak isterler mealinde szler sylemiti. Fakirin bu konudaki dncesini sorarsan; Bektalik ulalabilecek en st ve zevk mertebedir. nsann bu kapya gelinceye kadar btn kaplar dolamas gyet normaldir, fakat bu kapya geldikten sonra bir veya bir ka alt snftan olan dier inan yaplarn veya kulplerinde huzuru aramas, kiinin zevk eksikliidir. Bektalik akl reddetmez, ancak akl ile bir yere kadar seyir mmkndr. Akl yetseydi Cebrailin (A.S.) Sidretl-Mntehdan ileri gemesi gerekirdi. Ycelme ancak ak makamnda seyirle mmkndr. Bektalik Nzenin yoldur, dieri pozitif ilimleri kendine rehber edinmeye alan ve dnem dnem merdud olann da leti olmaya mahkum olabilecei bir yapdr. Bektalik srette (i dnya, gnl alemi), Masonluk ise surettedir (d grn, kalp). Srette tekml (gelime), msivadan (dnya pisliklerinden) el ekme ile olur. Aksi halde hannsn tuzandan kurtulmak zordur, insan hubb- ml, hubb- ch ve tekebbr ile aldatr. Kemle ulam Bekta fukaralar byle dnmlerdir. Baz Masonlua olan

426

Faruk Arslan

yaknlklar ise, o dnemin zel artlarndan dolay olduu sonucuna varlabilir. Bu adan meseleye baktmzda Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr denilebilir. Turgut Baba Erenlerin Divannda Masonluk hakknda yazd bir iir vardr." (Soyyer, Eyll 2008). evket Kocann Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba Dvn kitabnda yer verdii iiri dikkatli okuyalm: Dinle bu fakri azz kardeim Bak bir nokta perkr Al deil mi? Terk eyle u Hram efsanesini r unsura mimr Al deil mi? Uhuvvet, msvt, adlet, mzn tim yardm, tevhde nin Sleyman Kfa Sleyman yapan Mhr-i mucizekr Al deil mi? Ahd- Atikdeki Yehova odur Beliben, Ariyel ve Yaya odur

427

Faruk Arslan

Cedid Ahd iinde liya odur Ahd- hir Haydar Ali deil mi? Uknm- selse oldu mselles Aldir Eb, bn, Ruh- Mukaddes Btn kadmdir, zuhru muhdes klara ddr Al deil mi? Gz bal irfn yolu bulunmaz Ik ver demekle cihn nr olmaz Taht- Muhammed ersz kalmaz Gnllerde envr Al deil mi? Musev, Mesih birdir Mslman Trl esm ile blnmez insan kilikten geer muvahhid olan mn ile ikrr Al deil mi?

428

Faruk Arslan

Taklid dzendir Mason Mahfili Mecz gnyesinde gzf pergeli Primiz dost Hac Bekta Veli stdmz Hnkr Al deil mi? Tathr olmayana byle sylenir Matrda dul kar ocuu denir Allah bir, erkn bir, mezheb bir Hriciye inkr Al deil mi? Hrka nedir, kemer nedir, tbent ne? Palheng ta, teslim ta, cilbent ne? Ta neyi remzeder acep hikmet ne? Kekldeki Pazar Al deil mi? Grh- Ncide pk gnl gerek Seyr-i slk, kat- merhil gerek Mrid gerek, rehber gerek, el gerek

429

Faruk Arslan

Yedd-i nr- ahdr Al deil mi? Bu masondur diye kayrmak neden? Otuz paraya ayrmak neden? Hakkullaha kar buyurmak neden? Vicdn uur etvr Al deil mi? Turgut Baba nutkun magz- Kurndr Al dediimiz kmil insandr nsan- kmilde lem nihndr Mmknatta ezkr Al deil mi? ( Koca, 1999, s. 199200). Bedri Noyan dedebabadan 25 Eyll 1994 ylnda babalk icazeti alan, sonra da 11 Nisan 1998de Haydar Ercan dedebabadan halifelik hilafetnamesi alarak halife, halifebaba nvan kazanan Nurettin lmezin beyanna gre, baba saysnn Trkiye ve d lkeler olmak zere 11 halifebaba bir dedebaba olmak zere 12'yi gememesi gerekiyor. Trkiyede halen 200 Bektai babas ve 3 milyon Bektai bulunuyor. Bektai olmann yolunu lmez yle zetliyor: Bir kimsenin Bektai olabilmesi iin, evvela yolumuza k olmas; eline, diline, beline

430

Faruk Arslan

sadk olmas ve onun yolumuza girmesi iin kefilinin olmas arttr. Yolumuza bir ko keserek, bir mride rehberle beraber gidilir. Nasip alnr. Btn canlar tebrik ederler ve aralarna kabul ederler. (Aydn, Eyll 1999). Bektailerin namaz klmad mitini rten lmez, Trkiyenin en kkl Bektai silsesini yle izah ediyor: Turgutlu Dergh postniini Yunus lmezin oluyum. Ali Rza Baba Derghnda yaadm. Ali Rza, Msrdan gme Giritli bir Pirdir. Babamz ocukluumuzda bizi camiye namaz klmay gnderirdi. 17 yanda iken Nakiydi, Menemen olayndan sonra babam bir Bektai olan Mft Sleyman Efendi, Bektai yapyor ve yobaz diye aslmaktan kurtaryor. Bedri Noyan dedebabamz da Yunus Babann derviidir. Mersinde Sadk Bekta Baba vard, mcerret babayd kabri halen Mersin mezarlndadr. O, Bedri Noyan dedebabamz ve Yunus lmez baba bir de Ali Naci Baykal, hepsi birden Ankarada n halife yaptlar. Sadk Baba, Bedri Baba, Yunus Baba halife oldu, Ali Naci Baykal baba da dedebaba vekiliydi zaten. Arnavutluktaki Salih Niyazi dedebaba, Arnavutluka giderken emanetleri Ali Naci Baykal dedebabaya brakmt; onun iin o dedebabayd dierleri de halife oldular. Sonra Ali Naci Baykal baba gmek zereyken, Bedri Noyan babaya dedebabalk nvan verdi ve o ekilde oldu. (Aydn, Eyll 1999). Baba Haydar lmez, masonlarn yolda ikilik karttn vurguluyor ve unlar anlatyor: Ankaradan Teoman Gre masondur ve pek sevilmez, ahlaken de pek tartmal ynleri var. Mason olsun ama Bektai olduktan sonra geri dn olmaz, her iki tarafa gz krpmak olmaz. Bir insan hem Bektai, hem mason olamaz. Eer sen Bektai olmu isen, mason olamazsn, hereyden syrlp

431

Faruk Arslan

geleceksin. kilik kartyorlar yolda. Bektailikte masonluun ve masonlarn ii yoktur. Yolumuza dardan baka bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. ( Din, Mart 2002). Bu hamur ok su gtrr. Geleneksel Bektailik masonik Bektailie kar savan Trkiyenin selameti adna kazanmak zorunda. Aksi halde masonlarn maniplasyonu sonucu yanl biimde oluturulan, dindar mslman ve slam dman imajndan kurtulmalar mmkn grnmyor. Alevileri kkrtarak Snni Alevi atmas karmaya alan Mason Bektailerin nereden kotuunu incelemek zorundayz. Tarihi gereklerden nce gnmzdeki liderlik kavgasn ele almakla balayalm.

432

Faruk Arslan

kinci Blm BEKTALERDE POSTNN LDERLK ANLAMAZLII

Osmanl'nn fetihlerini ve teblilerini uzun asrlar boyu omuzlarnda tayan bu byk tarikat, bugn iki farkl ekoln, geleneksel Bektailik ve Masonik Bektailiin ekimesine sahne oluyor. Bektailiin bugn iki dedebabas var ki, bu durum erknn ayak altna alnmas demek. Bu skandalda herey var; masonlar ve oyunlar, Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi, adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin, fitnenin, parann zirve yapmas... Heterodoks inanl vatandalarmz vakf ve derneklerini kurtarma peinde koadursunlar, dier yanda, Bektai dnyasn derinden etkileyen ilgin gelimeler yaanyor. Dnya Bektailiinin lideri olan dedebabalk makam Trkiyede bulunuyor. Bektailik i ekimeler ve baz masonlarn kronik etkisiyle ikiye blnm durumda. Karizmatik dedebaba Bedri Noyann 1997de lmnden sonraki sre iki tane dedebaba ortaya kard: Biri Noyann vefatnn ardndan seilen Haydar Ercan, dieri de Ankara grubu veya mason grup olarak anlan oluumun setii Mustafa Eke. Bu 11 yllk sre, Osmanlnn fetih ve tebliini omuzlam, ardndan Kurtulu Savan kaytsz artsz desteklemi bir kkl tarikat mensuplarnn tabiriyle ibret verici olaylarla dolu.

433

Faruk Arslan

Amerikadan Avustralyaya, Balkanlardan svee kadar ok geni bir corafyada byk bir kitleyi kapsayan Bektailikteki dramatik gelimelerin pek dikkat ekmemesi, olayn popler ve magazin ynnn zayflndan, bir de Hac Bekta Veli ballarnn kol krlr yen iinde kalr anlayndan olsa gerek. Tekkelerin kapatld 1925 ylnda Dedebaba postunda Salih Niyaz Dedebaba bulunmaktayd. ttihat olup, Mustafa Keml Paa ile de bir hayli samimi olan Arnavut Salih Niyz Dede-baba'nn I925'te tekkeler kapatlnca Mustafa Keml Paa ile aras bozulur. Bunun zerine Salih Niyz Dedebaba, 17 Ocak 1930 tarihinde Trkiyeyi terk ederek Arnavutluk'a gider. Orada 1941'de Arnavutluu igal eden talyanlarca ldrlr. Salih Niyaz Dedebaba'dan sonra Ali Nc Baykal Baba, dedebaba sfatn taknr. 1960 ylnda vefat eder. Ondan sonra ise, Do Dr. Bedr Noyan bu sfat tamaya alr. 21 Dedebaba Bedri Noyan, 1912 ylnda Serez'de dodu. Babas smail Hakk'nn Osmanl ordusunda kolaas (kdemli yzba) olmas itibariyle Anadolu'nun birok ehrinde bulundu. lkokulu Manisa'da okudu; Samsun Lisesi'nden mezun olup, stanbul Tp Fakltesi'ne kaydoldu, 1937de doktor kt. Ankara Numune Hastanesi'nde Nazi Almanyas'ndan kaan Prof. Dr. Max Meyer'in asistan oldu. Ama onu asl "yetitiren" Atatrk'n ve daha sonra Celal Bayar'n doktorluunu yapan, cumhurbakanlnda ankaya Kk'nde oturan, "Baba Erenler" lakapl, Dedebaba Dr. Hasan Ragp Erensel'di. Dedebabas Dr. Erensel sayesinde, "yola girdiinden" itibaren hzla ykseldi. Alt ay iinde dervi ve alt ay sonra da baba oldu. Dr. Erensel, hasta yatanda

434

Faruk Arslan

Dr. Noyan'a "hilafetname"sin yazdrd. Ve 1953 ylnda Dr. Erensel'in lm zerine Dr. Noyan "dedebaba" seildi. (Yaln, 2006). Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra Bekta topluluu Dedebabalk postu konusunda blndler. Arnavutluk Bektileri ile Msr'daki Bektiler, Ali Nc Baykal Baba'y Dedebaba olarak tanmamlard. Hatta Msr'daki Kaygusuz Sultan Dergh'nn son postnini Arnavut Ahmed Srr Baba yazmalar ve kitaplarnda Dedebaba sfatn kullanrken, Arnavutluk'taki Recep Ferd Baba da ayn sfat kullanmaya devam ediyor. (Yksek, 2002). Bedri Noyan 6 Kasm 1997'de Aydn'da Hakka yrd. Do Dr. Bedri Noyan'n lmnden sonra ise, Trkiye Bektleri, Dedebabalk postu konusunda ikiye blnd. Bir ksm Bektiler zmirli Haydar Ercan Baba'y Dedebaba olarak tanrken, dierleri Arnavut Mustafa Eke Baba'y Dedebaba olarak tanyor. Alevlikle Bektaliin ayn anlama geldii hakknda, gnmz Hac Bekta elebisi Veliyeddin Ulusoy, Cem Vakf nan nderleri kinci Toplants'na sunulan yazsnda bu konuda unlar sylyor: "Genel olarak bu iki szck ayr anlarda kullanld gzlenmektedir. Alevlik; Hz. Ali'yi seven onun slm anlayna ve yorumunu benimseyen bir inan sistemidir. Bektalik; Hac Bekta Veli'den sonra ortaya km, Alevliin zaman ierisinde ypranm ve o gn ki sosyal yapya uygun hle getirilmi eklidir." Bektailik tarikatnn Babagan kolu, Dedegan koluna nazaran daha etkin ve ok daha byk bir kitle. Dedegan kolunu Hacbektataki elebiler babadan oula temsil ediyor. Babaganlarda ise kayd hayat ile seilen dedebabalar, demokratik bir seimle geliyor. Seilecek dedebaba adaynda filancann olu olmas deil;
435

Faruk Arslan

drstlk, ilim, ahlak gibi ulvi zellikler gzetiliyor. Babaganlarn son byk dedebabas Bedri (Bedrettin) Noyann vefatnn ardndan seilen dedebaba, Ankara ekibi (veya kolu) tarafndan bir sre sonra reddedildi ve Ankara kolunun fiili nderi durumundaki, ayn zamanda 33. dereceden mason olduu iddia edilen Halifebaba lhami Teoman Grenin giriimleriyle baka bir dedebaba seildi. Bedri Noyann olu Kurtcebe Noyann deyimiyle adeta bir masonik kopu yaand. Bektailie yaklak 170 yl nce nfuz etmeye balayan masonluk, kapal ve srl bir yap olmas dolaysyla tarikat iinde kendine ideal bir kamufle ortam buldu, zaman zaman kendi adamlarn dedebabala kadar karmay baard. Ancak son dnemlerde sadece baba ve halife dzeyinde mason vard. Bektai erknna gre dnya zerinde ayn anda sadece bir dedebaba, ona bal 11 halifebaba ve 40 tane de baba bulunmas gerekiyor. Yoksa erkn bozulur. Oysa imdi bu ller altst olmu durumda. Dedebaba Haydar Ercann 6 tane halifebabas var. Dedebaba Mustafa Ekenin de, kendi ifadesiyle, 78 tane var. ki dedebabann bulunmas hem sebepleri, hem de sonular asndan birok nemli hususu gndeme getiriyor. Tarikat edep ve ahlaknn ayaklar altna alnmas, kurallarn bozulmas, iin iine siyaset ve entrikalarn karmas, yol felsefesine gre asl yok edilmesi gereken benlik duygusu ve gybetin alabildiine bymesi, tabann tam anlamyla akn, kzgn ve sahipsiz grnts, erknn birok yerinden hasar grmesi ve Bektailikteki etkisi inkar edilemez boyutta olan masonluk faktr...

436

Faruk Arslan

Noyan Dedebabadan sonras tam bir tufan oldu. Bugnk olaylar tetikleyen ikinci bir gelime, Noyann yerine geeceine byk ihtimal verilen Halifebaba Turgut Kocann da Noyann hemen ardndan vefat etmesiydi. Arnavut kkenli ve mason olan Kocann vefatndan birka gn sonra, 12 Aralk 1997de zmir Yamanlarda dedebabalk seimi yapld. kiliin balamasnn en azndan grnrdeki sebebi olan bu seimin ayrntlarna girmemiz gerekiyor. Erkana gre halifebaba says 11 olmal; halifelii de uhdesinde bulunduran dedebabayla birlikte say, Bektailikte ok nemli bir rakam olan 12ye tamamlanyor. Seime 11 halifenin katlmas gerekiyordu. Fakat Turgut Kocann vefat etmesi, Makedonya Halifebabas Ziya Paonun fakirliinden dolay yol paras bulup gelememesi, iki halifelik makamnn da bo bulunmas sebebiyle seime 7 halife katld. Bedri Noyann 1960da dedebaba seilmesi, Ankarada muhip, dervi, baba ve halifebabalardan oluan ok kalabalk bir kitle halinde kendisine niyaz (biat) edilmesiyle gereklemiti. Aslnda tabann desteinin grlmesi asndan bu yntem en arzu edileni idi. Fakat Bedri Noyan, yazd Alevilik ve Bektailik adl kitapta, byk kalabaln her zaman toplanmasnn mmkn olmadndan, seimin, halifebabalar tarafndan yaplmasn ve ekseriyet esasn getirdi. Getirilen bu esasa gre yaplacak seim 12 Aralk 1997de ilk kez deneniyordu camiada. Bu yzden detaya ilikin kurallar adeta el yordamyla belirlendi. Halifelerin oy birliiyle tespit ettii ekle gre, adaylar kendilerine oy verebilecekti ve en ok oyu alan dedebaba seilecekti.

437

Faruk Arslan

Gelemeyen Ziya Paonun, seime telefonla katlma talebi, Bedenen burada bulunmas gerekir diye reddedildi. Bu telefonla katlma olayna bir mim koymamz gerekiyor; nk daha sonra Ankara ekibinin ayr dedebaba setii Mustafa Ekeye baz halifelerin telefonla oy verdikleri, tutana seimden sonra imzaladklar iddias ortaya atld. Batan sona filme alnan seimi organize etmesi iin Birlie Hizmet Kurulu adnda, Bedri Noyann olu Kurtcebe Noyann bakanlk ettii bir kurul oluturuldu. Noyan seim ekli iin, Biz kurul olarak en kk bir etkide bulunmadk. Fakat halifeler seim ekliyle ilgili iki nemli hata yapt. Biri adayn kendine oy vermesi, ikincisi de dedebaba olmak iin ekseriyet oyunun, yani yardan bir fazlasnn gzetilmemi olmasyd diyor. Seimin son turunda 2er oy alan dier iki aday karsnda 3 oy alan Haydar Ercan, dedebaba seildi. Haydar Ercana, kendisi haricinde oy verenler Hasan Asuman ve Mustafa Eke idi. Ne ilgintir ki Eke, daha sonra bakaldrp Ercan reddeden grubun setii dedebaba olmay kabul edecekti. Seime ilikin yle bir tutanak yazld: Bal bulunduumuz Hz. Pir Hac Bekta Veli yolunun kurallar gerei 12. 12. 1997 tarihinde, 73031 sokak, No: 34, kat: 3 Yamanlarzmirde yaplan dedebaba seimi toplants hr iradeyle gereklemi olup, aada imzalar bulunan icazetli halifebabalar bu toplantya itirak etmiler ve oylarn hr iradeleriyle kullanmak suretiyle, Halifebaba Haydar Ercan Dedebaba olarak semilerdir. Seilen yeni Dedebaba Haydar Ercan Dedebaba 6. 11. 1997 tarihinde Hakka yryen Dedebaba Do. Dr. Bedri Noyann yerine Hac Bekta

438

Faruk Arslan

Veli Postniini olarak, bu grevi, 12. 12. 1997 tarihinden itibaren halifebabalarn onaylar ile yrtmeye balamlardr. Tutana, seime katlan halifeler Ali Doan, Ali Smer, Halil Tiryaki, Hasan Asuman, Haydar Ercan, Mustafa Eke ve Teoman lhami Gre imzalad. Fakat Gre, tutana, adaylarn kendilerine de oy vermesi usulne katlmad ihtirazi kaydyla imzalad. Darda birikmi olan ok kalabalk gruba sonu aklanp tutanak okunduktan sonra, halifebabalar bata olmak zere herkes Haydar Ercana niyaz etti, yani dedebabaln kabul etti. Seimin dier bir ahidi Halifebaba Nurettin lmez, yle anlatyor: Bedri Noyan dedebabamzn vefatndan sonra 12.12.1997 tarihinde zmir Karyakada bir cann evinde dedebabalk seimi yapld. Biz de oradaydk. Teoman Gre halifebabann hazrlam olduu tzk zere, seime gidildi. Dedebabamzn olu Kurtebe Noyan, Belks Temren hanmefendi ve Hseyin Yaltrkdan kurulu seim komisyonu kuruldu. Yedi halifebaba hepsi de resmi kyafetleri ile bir kapal odaya geip, seimi yapmak iin toplandlar. Seilecek dedebaba geici olarak m, kayd hayat art, yani lene kadar m diye komisyon soruyor. Kayd hayat art, kabul ediliyor. Ekseriyet mi, en ok rey alan m diye, soruluyor; en ok rey alan diye, tutanaa geiriliyor. Herkes kendine rey kullanr m diye, soruluyor; buna yalnz Teoman Gre baba haricinde, kullanr diyorlar. Bu da tutanaa geiriliyor. Sonra seim balyor. lk turda 2 halife baba ikier rey alyor. kinci turda, Haydar Ercan halifebaba 3 oyla dedebabala seiliyor. Bunlarn hepsi video kasete alnyor. Orada bulunan derviler, nefir fliyerek dedebabamz Haydar Ercan takdim ediyorlar ve Haydar

439

Faruk Arslan

Ercan baba postuna oturuyor. Btn halife babalar kabul edip, niyaz ettikten sonra, canlar da cmlesini niyaz edip, gl erbeti datldktan sonra merasim bitiyor ve dedebabamz Haydar Ercan seiliyor. (Aydn, Eyll 1999). Masonluun gya erefini kurtarmak iin masonik Bektailii temsil eden Teoman Gre, ok gemeden fitne karmaya koyuldu. Aslnda sonu, seimde hepsi de aday olan halifelerin hibirinin iine sinmemiti ama dedebaba kayd hayat artyla seilmiti; ilk gnlerde herey yolunda gibi grnd. Fakat daha ikinci aydan itibaren, beklemeye alnan muhalif tavrlar ortaya srlmeye baland. Zaten Ankara oluumunun lideri Teoman Gre bandan beri tavr almt. Turgut Kocann seimden hemen evvel vefat etmesi zerine Gre, dedebaba olmak iin youn aba harcam, gel gr ki seimde kendisinin oyuyla sadece 1 oy alabilmi, ilk turun ardndan adaylktan ekilmek zorunda kalmt. Bedri Noyann rehberliini yapm olan nl halifelerden Yunus Babann olu Haydar lmez (baba), mason olduunu iddia ettii Grenin bu yenilgiyi sadece kendi hezimeti deil, masonluk adna da bir fiyasko olarak grdn belirtiyor ve yle diyor: Gre kendisinin ve masonluun erefini kurtarmak iin almaya, insanlar ayartmaya balad. Nasl bu ii bozarm diye aratrrken, Dedebaba Haydar Ercann kardei avukat Kasm Ercandan haberdar oluyor. Dahas, Kasmn da kendisi gibi mason olduunu reniyor ve onu ayartp, abisi hakknda olmadk laflar syletiyor. Haydar Ercann, annesine bakmadn falan sylyor Kasm. Oysa Haydar Ercan annesine ok dkndr.

440

Faruk Arslan

Dahas, babadan kalan mallarn kontrol byk oranda Kasmda kald iin annesine onun bakmas gerekirdi. ( Din, 2002). Grnen o ki, Haydar Ercana bandan beri kar olan Gre ve onun kontrolndeki Ankara ekibinin almalarna, Haydar Ercann ynetim anlayndan kaynaklanan baz sorunlar/skntlar da katk grevi grm, yeni Dedebabann karsndaki cephe Ankarayla snrl olmaktan km, baz babalar, halifebabalar ve tabann bir ksmn iine almt. Ankara ekibi Tekirdadaki Halifebaba Halil Tiryaki ve Makedonyadaki Halifebaba Ziya Pao haricinde, seime katlan dier halifeleri yanna ekmeyi baarm, Ercan kart cephede Teoman lhami Gre, Hasan Asuman, Ali Smer, Ali Doan ve Mustafa Eke biraraya gelmiti.

441

Faruk Arslan

442

Faruk Arslan

nc Blm BEKTALER BLNYOR

Bildiri savalar, seimden sonra balad. Ankara cephesi, dedebaba seiminden yaklak 5 ay sonra 17 Nisan 1998de Teoman Grenin brosunda toplanp, bakaldry somutlatran bir bildiri yaynlad. Ercandan dedebaba deil de halifebaba olarak bahseden bildirinin rengi daha ilk cmlede belirginleiyordu: H Dost! Btn halifebaba erenler ve baba erenlere duyuru. 1.Haydar Ercan Halifebaba, u ana kadar yapm olduu eylemlerinden dolay yol dkndr. 2. Bu sebeple kendisine dedebaba imi gibi itibar edenlerce, ondan alnm olan unvan ve sfatlar geerli deildir. 3.Aadaki alfabetik srada ilk adlarna gre yazl olan ve imzas, mhrleri bulunan biz halifebabalar olarak, 17.4.1998 tarihte Ankarada malumu ilam etmekteyiz. Gerei dnle ve ona gre hareket edile. Yaplmak istenilen dedebaba seiminde seimin ittifak ile sonulanmas gerekirken, istenilen sonu alnamamasna ramen, ad geen Haydar Ercan 7 halifebaba arasndan 3 oy alabilmi, yleyken kendini dedebaba kabul etmi ve bu zannna gre, ekteki yollam olduu mektuplarda grlecei zre, herkesi kandrma giriiminde bulunmutur, tutarsz davranmtr. Bu sebeplerden duyulan rahatszlktan bu mektup dzenlenmi ve yukarda belirtildii zre duyuru yaplmtr. Hak erenlerin himmeti hepimizin zerine olmasn niyaz eyler, cmleye ak cemal eyleriz. Hakk dost!

443

Faruk Arslan

Bildirinin altnda Ali Doan, Ali Smer, Hasan Asuman, Mustafa Eke ve Teoman Grenin imza ve mhrleri bulunuyordu. Ardndan adeta bildiri savalar kzt. Haydar Ercan, dedebaba oluuna vurgu yaparak ie giriip, kar taraftan kendisine bal kalmalarn istedi. zmir Gmldrdeki denize sfr villasnda Aksiyondan Ahmet Dine Ercan, Bu iin zm iin, byle davranmamalar iin birka kere Ankaraya ayaklarna kadar gittik. Fakat hepsinde benlik duygusu hakim olmu, zme yanamadlar diyordu. Ankara ekibinin ikinci bildirisi, ilkinden yaklak bir ay sonra akland. Bildiri, iplerin, dedebaba olma arzusu tedenberi bilinen Teoman Grenin elinde olduunu da gsteriyordu. Bildiriye gre, Teoman Gre, yeni dedebaba seimini organize etmeye ve seime kadar Sertarik Vekil olmaya, yani Bektai dnyasnn temsilcisi grnmeye yetkili klnmt. Tm dedebabalk yetkisini kullanaca bildirilen Gre, bylece ok istedii dedebaba olmaya epeyce yaklamt. Bildiride Haydar Ercan adeta igalci konumuna indirgeniyor ve Dedebabalk makam erkanname ve teaml Bektaiyana uygun olmayan bir seim ile doldurulmak istenmitir deniyor, ardndan dedebabalk makamnn hl ak bulunduu belirtiliyordu. Ayrca bildiride Haydar Ercan kastedilerek, ehil biri olmadna vurgu yaplyordu. Son bildiride bir miktar ortaya kan tarikat ii ekime, makam ve benlik hrs, gerekleri arptma gibi znt verici olaylar, son dnemde Bektai dnyasnn adeta rutin olaylarndan biri haline gelmi grnyordu. Oysa hemen btn Bektai ileri gelenleri, yolda en nemli

444

Faruk Arslan

retinin benlii yenme olduunu dile getiriyordu. Fakat bugnn Bektailiinde grnen manzara, tarikattaki ilkenin benlii yceltmek mi, yok etmek mi olduu konusunda insan tereddte drecek derecede vahim. Halifebabalar arasnda ekime ve senben kavgalar had safhaya ulam durumda. Grtmz halifebabalarn hemen tamam, kendilerinin dierlerinden daha nde ve ncelikli olduunu, gerek hatralarla, gerekse icazet ve hilafet tarihlerini gstererek ileri sryorlar. Dahas, hemen her halifenin literatrnde, dierleri hakknda anlataca bol miktarda prestij krc hatra var; bunlar anlatyorlar da. Hemen btn baba ve halifebabalarda alttan alta, bu makama ben laym veya ben hereye tekinden daha ok laym, benim u stnlklerim, tekinin bu kusurlar var eklinde tamamen tarikat retisini gzard eden bir anlay yerlemiti. Maalesef bu tr dnceler eyleme de yansyordu. Bir araya geldiklerinde, ben ndeyim, sen benden sonrasn, sen cahilsin, ben bilgiliyim didimesine giren halifelerin olduu, yine kendileri tarafndan itiraf ediliyordu. Meselenin en vahim tarafysa, benlik gdenlerin, kitlelere benliinizi yok edin, alan deil veren olun ars/telkini yapan insanlar olmasyd. Haydar Ercann dedebabalna kar kan hareketin yeni bir dedebaba seilmesiyle sonulanacak kadar baarya ulamas, byk oranda Hasan Asuman Halifebabann sayesinde oldu. Haydar Ercan ve Hasan Asuman gemiten beri birbirlerinden pek holanmyorlar. Ercan, baba olarak Asumann rehberliini yapt, Asumansa halife olarak Ercann rehberliini yapt. Fakat ikisi arasnda ben daha

445

Faruk Arslan

ileriyim ekimesi hep varolageldi. Teoman Gre akll bir taktikle, taban zerinde byk bir etkisi bulunan Asuman, Haydar Ercanla olan ekimelerine de denk getirerek yanna ekmeyi, en azndan yeni dedebaba seimine dahil etmeyi baard. Bu, ikinci dedebaba Ekenin taban zerindeki meruiyeti asndan nemli. Fakat canlar zerinde en az Asuman Halifebaba kadar etkin olan bir baka halifebaba, Halil Tiryakinin Ercan tarafn tutmu olmas, tabann hemen hemen iki eit paraya blnmesine de sebep oldu. Kar cephenin bildiri ataklarna Haydar Ercan karlk vermekte epeyce gecikti. kinci dedebabann seiminden sonra, 29 Aralk 1998de cevap vermesinin sebebi, isyankrlarn gelip kendisine niyaz etmelerini uzun sre beklemesi/ummasyd. H Dost! hitabyla balayan Ercan, bildiride yle diyordu: 12.12.997 tarihinde zmirde Do. Dr. Bedri Noyan Dedebabadan hilafetname ile icazetli halifebabalarn katldklar dedebaba seimi toplants kamuoyunun ve Bektai camiamzn yakndan bildii gibi sonulanm ve tutanakla tesbit edilmi olup, keyfiyet basn ve yaynda da yer almtr. O gn toplantya katlan halifebabalar da seim sonunda tarafma ballklarn teyit etmiler ve nefir flenmek suretiyle sonu ilan edilmitir. Daha sonra bu halifebabalarn bazlar hibir gereke gstermeksizin fakiyre atlmadk ta, sylenmedik laf, edilmedik dedikodu brakmamlar ve fakiyri incitecek nitelikte yazl beyanlarda bulunduklar hepimizin malumudur. Dedebaba olarak fakiyr bu tr davranlara daima sessiz kalmz, incinsek bile incinmemeye gayret etmiizdir. Ne var ki yolumuzun,

446

Faruk Arslan

tremizin bir gerei de her yl mride ba okutma (hizmet grme) erkn mecburiyetidir. Szkonusu halifebaba kardelerimizin bazlar, seim tarihinden itibaren geen bir yl iinde hizmet grmemiler, buna mukabil yanl tutum ve davranlarda bulunmulardr. Buna gre 12.12 1998 tarihinden itibaren sorumluluunu yklendiimiz, hizmetinde olduumuz halifebabalarn isimleri yledir: 1 Ziya Pao Halifebaba (Makedonya, 2 Halil Tiryaki Halifebaba (Trakya), 3 Ali Rza Balm Halifebaba (Manisa), 4 Nurettin lmez Halifebaba (Antalya). Bu duyurunun yapld andan itibaren, sadece yukarda isimleri belirtilen halifebaba erenlerin hizmetinde olduumuz btn canlara duyurulur. Ayrca bir tek mekan ve zamanda sadece bir tane dedebaba olur. O da bellidir. Yine de kapmz, gnlmz ikrarna sadk erenlere aktr. Hadml Fukara Ali Haydar Ercan Dedebaba. Ercan, Zeki Onaran ve Hdr okekene de hilafet berat vererek halife saysn 6ya kard. Sayy 11e tamamlamamasnn sebebi, Ankara cephesine geen 5 halifenin geri dnmesini beklemek olduu kadar, onlar halife yapan Bedri Noyann hatrasna da sayg gstermekti. Ankara ekibinin huruc harekat, Grenin organizasyonunda, ikinci bir dedebaba seilmesiyle noktaland. Trkiye heterodoksisinin en nemli enlii saylan Hacbekta enliklerine denk getirilen seim, 15 Austos 1998de yapld ve Mustafa Eke dedebaba seildi. Seime 5 halife katld. Haydar lmezin ifadesiyle Masonluun erefini kurtarmak iin muhalefet hareketini balatan Teoman Gre ve Ankara

447

Faruk Arslan

kliinin, neden mason olmayan birini, Ekeyi setirmi olduunun cevab, yeni dedebabann munis kiiliiyle aklanyordu. Seime dair detaylar, bizzat seime katlm olan Halifebaba Ali Smer veriyor: Teoman Gre, Cem dergisinde Hacbektataki seime gelmedim diye yalan sylyor ama bizzat seime geldi. Bana, Ekeyi kabul ediyorum, karar yaz bana gnder, imzalayaym dedi. Yazp gnderdim. nce imzalamad. Bunun zerine telefonda Greye olduka sert szler syledim, bu defa imzalad. Seime drt halife; Gre, ben, Ali Doan ve Mustafa Eke katldk. Hasan Asuman seime gelmedi, telefonla katld. Karar Asumana gnderdik, imzalad. Halifebaba Nurettin lmez, seim kararn Grenin de sonradan imzaladn sylyordu ki, szleri Ali Smerin anlatmyla rtyordu: Ankara ekibinin bu ekilde ayr bir davran iine girmesi bencillikten baka bir ey deil. Teoman Gre, Ali Smer ve Ali Doan. Bu Mustafa Eke babay zorla bu hale soktular. O adamcaz iyi bir halifebabayd. Onu da kandrdlar. Seim meim yok ortada. Smer ve Doan gidip, biz seni dedebaba seiyoruz demiler Ekeye, olmu bir seim. Gre ve Hasan Asumana gidip sonradan imzalatmlar. Seime bizzat gelmeyip telefonla katlma tartmas ilk seimde de yaanm; fakirlii yznden yol parasn tedarik edemeyen, dolaysyla Makedonyadan gelemeyen Ziya Paonun, Telefonla reyimi vereyim. Zaten benim reyim, seimde en ok oyu alan kim ise, onadr teklifi kabul edilmemiti. Fakat Hacbektataki seime Hasan Asumann telefonla katlp oy vermesine ses karlmamt. Asuman, seime katlp katlmad

448

Faruk Arslan

sorumuza, Katldm cevabn verdi. Fakat seimin otelde mi, Grenin evinde mi yapld hususunu kartrmas dikkatimizi ekti. Bu durumda Paonun oyunun da geerli olduu/olmas gerektii gibi bir mantki sonu kyor. lk seimde en ok oyu (3 oy) alan Haydar Ercann toplam oyu bylece 4e km oluyor. Oy saysnn 4 olmas, daha sonraki tartmalara temel tekil eden hususlardan biri olan dedebaba en azndan yardan bir fazlasnn oyunu almalyd ki, ekseriyetin onu destekledii anlalsn eklindeki itiraz geersiz klyor. Fakat Ercann 3 m, 4 m oy ald konusu iki tarafn ittifak etmedii bir konu. Ercan 4 oyu olduunu, kar tarafsa bu saynn 3 olduunu iddia ediyor. Hatta Ali Smer bu sayy 2ye indiriyor: Aslnda seilmesi iin yary gemesi lazmd. Seimde 22 berabere kalnd ama Haydar bir hile yapt, ben 3 oldum dedi. Sonuta Ankara grubu seimi yapt ve Tm Bektai Canlara Duyuru kaleme alnd. mla hatalar bulunan duyuru yle: Biz Bektai halifebabalar daha nce Ankarada bir araya gelerek yeni bir dedebaba semek iin, 1998 Austos anma trenlerinde Hacbektata toplanp yeni bir dedebaba semeye karar vermitik. imdi aada isim ve imza mhrleri olan biz halifebabalar, Mustafa Eke Halifebabay dedebaba setiimizi imza ve mhrlerimizle de tasdik ederek siz canlara duyurmay uygun bulduk. Hak yardmcmz olsun, h dostlar. 15 Austos 1998. Duyurunun altnda Ali Smer, Ali Doan, Mustafa Eke, Hasan Asuman ve Teoman Grenin imza ve mhrleri bulunuyor. Haydar Ercan kart cephenin oluumu srecindeki btn olaylarnn faili olarak sadece Teoman Gre

449

Faruk Arslan

Halifebabay grmek eksik ve haksz bir bak olur. Bektai ileri gelenleri Ercann asabi ve agresif bir kiilie sahip olduundan bahsedip, dedebabalk gibi ar bir yk kaldrabilecek donanm ve ehliyete sahip olmas noktasnda phe ve eletirilerini dile getiriyordu. Kurtcebe Noyan, Haydar Ercan kimsenin sempatisini kazanamad diyor ve devam ediyordu: Kitleye benlik taslad, sert davrand. Camiada antipatik bulunuyor. Dedebaba seildikten sonra birgn Hasan Asuman Babaya yle sert konutu, azarlad ki, ben bile dayanamayp, doru yapmadn syledim. Ankara ekibinin dedebaba setii fakat masonlukla ilgisi olmayan Mustafa Eke, Ercann dedebaba olmasnn hemen ardndan, hakknda kendilerine devaml olarak ikayetler gelmeye baladn sylyor. ikayetlerin nerelerden geldii sorumuza cevap verirken, Canlardan, annesi, kardeinden, eitli yerlerden eklinde aklama getiriyor. Ekenin kardeinden geldiini syledii ikayetin arkasnda ilgin balantlar mevcut. Camiann ileri gelenlerinin anlattna gre, 33. dereceden stad mason olan Teoman Gre, Ercan devirmek iin, onun kardei Avukat Kasm Ercan kulland. Abisi Baba Haydar lmezin iddialarna benzer ifadeleri Halifebaba Nurettin lmez de kullanyor. Bektailiin iine bir fitne sokmak istiyor dedii Teoman Grenin mason olduunu tekrarlayan lmez Halifebaba, Haydar Ercann kardei Kasm Ercan da masondur. Onu da bu yola Gre sevketti,dedebaba hakknda szler syletti. stiyor ki Bektailiin en by Teoman Gre olsun, dedebaba olsun diyor.

450

Faruk Arslan

Haydar Ercan hakknda en ar konuanlardan biri, Ekeyi dedebaba seip biat eden halifelerden Ali Smer. Hac Bekta Veli Mzesinin uzun yllar yneticiliini yapan Smer Halifebaba, sadece Ercanla snrl kalmayp, mevcut iki dedebabay da yerden yere vuruyor: Bana babakanlk teklif ederlerse kabul etmem. Niye? nk benim babakanlk yapacak liyakatm, gcm yok. imdi dedebaba geinen bu iki kiinin doru dzgn ne ilkokulu var, ne de Trkeleri var. Bu kiilerin tevazu gsterip dedebabal kabul etmemesi, ekilmesi lazm. Biz Haydar Ercan setik ama arkadan bize ltimatomlar yadrmaya balad. unu bunu yapamazsn, benden habersiz dervi yapamazsn demeye balad. Ben varm sadece dedi, mard sonradan. Biz de sen misin, biz de seni tanmyoruz dedik. Kendisi dil bilmiyor, okuryazarl yok saylr ama bir ay sonra bize ka dil biliyorsunuz demeye balad. Ankara ekibinin verdii manifestolardan birinde Haydar Ercan yol dkn ilan edilmiti. Alevilik ve Bektailikte dknlk adeta lme mahkum edilmekle edeer bir anlam tayor. Dknle hi kimse konumaz, selam vermez, yardmna gelmez, yalnzca cenazesine gelinir. Halifebaba Nurettin lmez, Ankara grubunun Haydar Ercan yol dkn yapmasnn mmkn olmadn, nk yetkilerinin olmadn ifade edip bir olay anlatyor: Eke birgn Antalya Elmaldaki Abdal Musa Dergahna gidiyor. Orada buna tepki gsterip, Haydar Ercan Dedebaba yol dkn dediniz, onu nasl dkn yaptnz? diye soruyorlar. Eke diyor ki, Hayr, byle bir ey yok, yapmadk diyor. Oysa yol dkn

451

Faruk Arslan

yaptklar kararn altnda onun da imzas var. Daha nemlisi, bu kiiyi siz halife yapmadnz ki dkn yapabilesiniz. Baba Haydar lmez, Ercann yol dkn olmasn gerektirecek hibir su ilemediini belirtiyor ve, Haydar Ercann hangi suu ilediini gstersinler. Aksine kendileri yol dkn olmay gerektirecek hatalar yapyor ifadeleriyle yeni bir tartma balatyor. Bedri Noyan dedebaba ile bir toparlanma srecine giren Bektailiin yine tam bir kaos yaamaya baladnn en nemli gstergelerinden biri, taraflarn birbirinin adamn ayartmaya almasyd. zellikle Haydar Ercann, in iine siyaset soktular ve canlarmz ayartmaya alyorlar eklinde ikayetleri var. Kurtcebe Noyan, irkinleti, iin iine siyaset girdi, entrika girdi diyor ve benzerlerinin de yaandn syledii bir olaydan bahsediyor: Antalya Tekkede Haydar Ercann babalk icazeti verdii bir dervie, Ankara grubu gidip, Bizim taraftan ol, seni halife yapalm demi. Halife Nurettin lmez, Haydar Ercan Dedebabann baba ve halife yapt kiilere, kendilerine gemesi karlnda mertebe teklif ediyorlar. Bana da teklif ettiler; Gel bize, senin halifeliin kabuldr, bizim de halifemizsin dediler, kabul etmedim. Byle rezalet olmaz diyor. Bektailik tarihinde baz dnemlerde dedebabalk iddiasyla ortaya kan, fakat itibar grmeyen ikinci bir isme rastlanmas olaanst bir olay deil. Fakat ikinci bir kiinin dedebaba olarak hizmet grmesi ilk kez imdi oluyor. Tabii, 1980lerde zmire gelip Bedri Noyandan hilafet alan ve sonra da Arnavutlukun devlet politikas gerei dedebaba seilip postniinlik iddiasnda bulunan Reat Bardinin zel durumunu saymyoruz. imdiki

452

Faruk Arslan

durumun naziklii, Ercann da, Ekenin de bir ekilde seilmi olmasndan ve tabann tam bir blnmeye uramasndan kaynaklanyor. Koskoca camiada herkesin ikilik girdab iinde olduunu sylemek mmkn deil; sorunun zm iin kafa yoran, iki taraf da bir araya getirmeye alanlar var. Bunlarn banda eski Dedebaba Bedri Noyann olu Kurtcebe Noyan geliyor. nceleri Haydar Ercann yannda olan Noyan, imdi her iki tarafa da eit mesafede durmaya zen gsteriyor. Gerek babasndan dolay, gerekse kabiliyetli/kaliteli bir grnt arzetmesinden, tabandan ve her iki taraftan Noyana gelip, zm ancak seninle olur, bamza gemelisin diyenler var. Fakat hem Noyann baba mertebesinde olmas, hem de Dedebabalk ok byk bir yk, ben kaldramam demesi, tabann isteklerinin cevapsz kalmasna sebep oluyor. Niye oturulup konuulmuyor ve birlik srmyor? diye soran Noyan, halifebaba mertebesine gelmi kiilerin biraraya gelip konuamamasnn, tabana iyi bir mesaj olmadn sylyor. Noyan, zm iin zerine ne derse yapmaya, taraflarla grmeye hazr olduunu belirtiyor. Bu arada, birinci dedebaba seiminden ilgin bir anekdotu anlatmakta fayda var. lk seilen Dedebaba Haydar Ercan, kendi yolundan gittiini yle savunuyor: Allahn ve devletin iine karlmaz. Allah nasl dilerse yle yapar bu ii, bildii, diledii gibi noktalandrr. Ben ona teslim olmuum. Yoldan denler olacaktr, yanl yapp yolda kalanlar olacaktr. Fakat bu yol kendini gtrr, yrtr. Ben kendi yoluma gidiyorum imdi.

453

Faruk Arslan

Benim iin deien hibir ey yok. Yine canlara gidiyorum, ilgileniyorum, grevimi yapyorum. Bektailikte yol birdir, erkan birdir. Tabanda pek sevenleri yok onlarn. Kar taraf daha nce birer yl dedebabalk yapalm srayla diye anlamlar fakat imdi birbirlerine dtler, koltuk tatl geldi, birer yl anlamas bozuldu. kilik olur ama yol kendini dzeltir, kimse merak etmesin. Hak yerini bulur. Hakszlar yolu ktye kullananlar, suiistimal edenler, benlik taslayanlar elenir, yol akna devam eder. Masonlarn yolda ikilik karttn savunan Baba Haydar lmez, unlar anlatyor: Gre masondur ve pek sevilmez, ahlaken de pek tartmal ynleri var. Mason olsun ama Bektai olduktan sonra geri dn olmaz, her iki tarafa gz krpmak olmaz. Bir insan hem Bektai, hem mason olamaz. Eer sen Bektai olmu isen, mason olamazsn, hereyden syrlp geleceksin. kilik kartyorlar yolda. Bektailikte masonluun ve masonlarn ii yoktur. Yolumuza dardan baka bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. Ankara kolundan Mehmet Temren baba ki kendisi masondur, Grenin yanl davranlarndan dolay onu evlerine sokmad. Gre yanl davranyor. Ben Haydar Ercan taraftar deilim, birlik taraftarym. Dedebabalk kayd hayat artyladr, ancak ve ancak dedebaba ok kt bir su ilerse drlr. Ali Smer telefon edip, biz bunu dedebaba olarak tanmak istemiyoruz dedi. Ercan madem ki layk deildi, neden seildi? Drlemez ki. nk bir gerekesi yok. ok hrn ve sinirli davrand bize diyorlar ama Ercan tam tersine hepsine iyi davrand. Bilgi bakmndan hepsini alteder Ercan. Fakat biraz heyecanl.

454

Faruk Arslan

Eski Dedebaba Bedri Noyann olu, Baba Kurtcebe Noyan, Grev verilirse yolun selameti iin yaparm grnde: Camiann bu durumlara dmesi beni hem zyor, hem endielendiriyor. Bir zlmeye doru gidiyoruz, dahas erkn bozuluyor. Acilen bunun nne gemek lazm. Babam ldkten sonra beni baba yaptlar. Bu yola ben bir mertebeye, makama gelmek iin deil, edep erkan renmek iin girdim. Hibir zaman da bir ama tamadm. Kalbim istemez kesinlikle ama yolun selameti iin, gel sana bir grev verdik derlerse kendim iin deil, yol iin yaparm. Artk modern adayz. Bu ada, bu yolun modern bir ekilde yeniden organize edilmesi gerekiyor. Erkan yine devam etsin fakat bir gelenek olarak muhafaza edilsin. Bektailik an gereklerine uygun olarak organize edilmeli, yenilenmeli. Yayn organ, mze, aratrma vakf oluturulmal. Bir dernek veya bir vakf kurulacakt, olmad. Bir mze kurulacakt. Babamdan kalan eserler hl duruyor, kaybolup gidecek. Seimden nceki akam Hasan Asuman halifebabann evinde kimi seelim konusu ortaya atld. Kimin seilecei konusunda karar kmad ama kimin seilmeyecei konusunda kesin ve ittifak halinde karar kt. Teoman lhami Greyi kesinlikle semeyeceiz ve oy vermeyeceiz karar alnd akamdan. Seimde bir masonun, tarikatn bana gemesi istenmedi. Ankara kanadnn yapt ikinci seimde de aslnda halifebabalar mason igale direndi ve Greyi deil, mason olmayan Mustafa Ekeyi seti. Gre 32 veya 33. derece mason. Ankara grubunun byk blm de mason. Ekeyi setiler, camiay ikiye bldler. Fakat imdi Ekeyi indirip Greyi, o olmazsa masonlarn

455

Faruk Arslan

arasndan bir bakasn dedebaba yapmay dnyorlar. Ben dedim ki, bir damarda iki kan olmaz; ya mason olursunuz, ya da Bektai. kisi birbirine uyan yollar deil dedik. Babam hayatta olduu srece, 37 sene sresince de bu mason babalarn hepsi vard ve bireyler yapmak istediler ama babamn hakimiyeti, sevilmesi, dirayeti ve bilgisi sayesinde sesleri kmad. Uzun sre beklediler. Babamn lmesinden sonra harekete getiler. ( Din, Mart 2002). 1998 yl Austos ay sonlarnda Hac Bekta ilesinde, be Halife Babann toplanmas ile yeniden realize olunmu ve be Halife Babann oybirlii bir tek tur seim sonucunda zmirli Mustafa Eke; Dedebaba seilmitir. Bir nceki seimde yaplan hata ve usulszlkler bu seimde telafi edilmi ve Bektailik messesesi iine debilecei bir byk kaostan en az zararla kurtulmutur. Mustafa Eke Dedebaba; Amerika Birleik Devletleri ve Balkanlarda dahil birok dergah sratle bir araya toplamtr. Haydar Ercan babann dedebabal Bektai camiasnn bir ksmnda kabul grmeye devam etmitir. Esasen; sz konusu, deyim yerinde ise, acemiliklerin temel nedeni, Bektailerin Salih Niyazi Dedebabann, Dedebaba seildii 1922 ylndan, bu gne kadar gerekte Halife Babalar eli ile bir gerek seim yapmam olmalarnda yatmaktadr. Belki de, tm Cumhuriyet srecinde yaplm olan ilk ve tek seim, Noyan Dedebabadan sonra gereklemitir. ( Koca, 2002). Tarikat iinde, masonik Bektalik eilimi ile geleneksel Bektalik kanad arasnda iddetli bir ekime

456

Faruk Arslan

yaanyordu. Kurtcebe Noyan, Ankara kolunun fiil nderi durumundaki 33. dereceden mason Halifebaba lhami Teoman Gre'nin mason desteiyle Mustafa Eke'yi "dedebaba" setirdiini sylyordu. Halifebaba Haydar lmez'in ifadesine gre de, "masonluun erefini kurtarmak iin" muhalefet hareketini balatan Teoman Gre, Haydar Ercan' ykmak amacyla onun aabeyi mason Kasm Ercan'la ittifak yapmt! Teoman Gre'nin mason olduu bilinmeyen bir sr myd? Deildi. Bedri Noyan, dedebabalnn 33. ylnda (Bektaler iin 33 saysnn zel bir yeri vardr) 12 Mart 1992'de dzenlenen trende okuduu iirde unu diyordu: Bir Baba Teoman var, koca stat, birader, O herkesi, herkes de onu elbette sever!.. Bedri Noyan "stat" ve "birader" deyimlerinin masonluun ritellerinden olduunu elbette biliyordu. yle ki, kendisine el veren Dedebaba Ali Naci Baykal'n "Bektalik alaturka masonluk; masonluk alafranga Bektalik'tir" dediini yazyordu. (Bedri Noyan, Demir Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.). Peki Bedri Noyan mason muydu ? Olunun masonlara bu kadar kar kmasna baklrsa herhalde deildi! Ama Rotary Kulb yesi olduu biliniyor. Rakibi baz halifebabalar tarafndan mason olmakla itham edilen Teoman Gre'nin, Sabetayist olduunu ise, Yarn dergisinden Mfid Yksel iddia ediyordu. (Yaln, 2006). Geleneksel Bektailii kimden renmeli, Alevilii nasl anlamalyz? Hz. brahimle balayan tevhit yolculuu; giderek Horasan ekol (Maverannehir kanalyla) ve Erdebil ekol gibi iki temel felsefeye ayrlr. Daha sonralar, tarihin sosyolojik performanslarndan da beslenen bu iki ekol, Anadolu siyasetlerinin ve
457

Faruk Arslan

demografik basncn etkisiyle karmza, rgtl ve rgtsz, inan ve disiplin alanlaryla kar. Tarik-i Bektaiyye mntesiblerinin, bu tekilatsz zmrelere, Sofyan Srekleri demesinden karine, sz konusu sreklerin bir ksm kendilerini, dorudan Ocakzade kabul ederek mam- Ali ve soyuna baladklarn, bazlarnn da Hac Bekta Velinin varsaylan yz altm halifesinin bir ounu Pir addederek, ocaklar karsnda g salamaya yneldiklerini grrz. Bu szlerin sahibi 2003'de vefat eden evki Koca nemli eserler verdi. Masonlukla karmadan 1876 ncesi Bektailiin ortaya kartlmas ve uygulanmasn savundu. Bir Bektainin mason olamayacan vurgulad. Bu nedenle bu kitapda grlerine ve almalarna fazlaca yer vereceiz. 1997 ylnda nasip almt. Nasip almakta ok ge kalmt, anne ve babasn hayatta iken nasip almadndan dolay son derece zlr, hayflanrd. ocukluk ve genlik yllarnda dedesi Hseyin Kazm Baba ve babas Halife Turgut Babadan annesi Adviye Anabacdan ok ey renmiti. Bektai dergahlarnn tarihesi, postniinler silsilesini, babalarn hangi dergahlarn mntesipleri olduu, nasip, dervilik, babalklarn kimden aldklarn bilen yalnz Trkiyede deil Dnyada Koca'dan baka kimse yoktu. Dedesinin babas evki dede 3. devre Melamilerinden Muhammed Nur hazretlerinden intisap grm, daha sonra Bektai olmutur. Bu nedenle Turgut baba Bektai halife babas olmasna ramen Melamiliin btn emanetleri de bizdedir derdi. te byle youn bir atmosfer iinde yetien evki Koca hayat boyunca duyduu ou kaleme alnmam detay bilgilere sahip ok zel bir kiiydi. Ayrca babasnn Hakka yrmesinden
458

Faruk Arslan

sonra kendisine kalan pek ok belgeyi toparlam, bunlar eserlerinde yanstmtr. Annesi Adviye Anabac 17 Ekim 1996da babas Halife Turgut Baba erenler 17 Ekim 1997 tarihinde tam bir sene sonra topraa verildi. Daha nceleri sadece iyi bir okuyucu ve aratrmac olan evki Koca bildiim kadar ile Bektailik ile ilgili yazd herhangi bir makalesi dahi yoktu. Anne ve babasnn ruhunu ad etmek ve insanla Alevilik ve Bektailik yoluna hizmete soyundu. 6 kitap yazd. Bunun haricinde Cem Radyoda pek ok konuma yapm, Dedeler, babalar ile ilgili Cem Vakfnn 1999 ylndaki toplantlarn ynetmi ve toplant tutanaklarn dzenlenmesinde yardmc olmutu. Konya Seluk lahiyat Fakltesi retim yelerinden Doent Dr. Hlya Kk, Trabzon niversitesi Aratrma grevlisi Kemal nc Isparta lahiyat Fakltesi Doenti Ylmaz Soyyer gibi pek ok aratrmacya almalarnda ok nemli katklar oldu. Bektai tasavvufuna olan merak, tarihi konulara olan yetenei, cansiperane ilahi ak dolu yaam, ok ynl gerek aratrmac kimlii ile istisna bir kiiydi. evki Kocann Babasnn dedesi evki Asker kkenliydi ve tasavvufa son derece vakf bir kiiydi. 1269 Hicri ylnda Prizren (Bu gnk Yugoslavya snrlar iinde bir ile) domutu. Kbrsta grev iin bulunduu srada Kbrs Can baba Bektai dergah post-niini Feyzullah babann kz Sadberk hanmla evlenmitir. nc derece Melami eyhlerinden Muhammed Nur hazretlerini evrenin saldrlarndan koruyarak himayesine almt. Daha sonra Melamilikte de hilafet mertebesine kadar kar. Son derece tasavvufi adan deerli nutuklar yazar. Yazd

459

Faruk Arslan

nutuklar stanbul nar Matbaasnda 1967 ylnda yaynlanmtr. Bektailik yol evlad olmay esas alr. Seyyid-i saadattan olmay bir fark olarak grr, fakat art olarak grmez. nk hazreti Muhammedin babas 10 kardeti. Fakat Peygambere inanan ve yardm eden iki kii vard. Yine hazreti Alinin kardei Akiyl Alinin tarafndan Muaviyenin tarafna gemiti. evki Kocann soy seceresi mam Musa-i Kazma dayanmaktayd. Yani seyyid soyundand. Ne kendisi ne de babas bunu ne kartmazd. Onun iin belirleyici olan yol evlad olmakt. Kimden doduu o kadar nemli deildi. Detayl seceresine Turgut Baba Divannn 4.-5. sayfasndan ulalabilir. te byle bir kltrden gelen evki Koca ksa zaman son derece nemli eserler verdi. 05 Mays 2003 tarihinde zmir andarldaki evinde rahatszlanr, hastahaneye gtrlrken yolda hayatn kaybeder. Son syledii sz hepinizi ok seviyorum, hakknz helal edin olur. 6 Haziran 2003 gn zmir irinyerde topraa verildi. 30 Temmuz 1953 ylnda stanbulda doan; ok nl Bektai babalarndan Turgut Kocann olu olan evki Koca, T Makine Mhendislii Blmn bitirdikten sonra zel bir irkette uzun yllar mhendis olarak grev yapt. evki Koca emekli olduktan sonra da zaman zaman bu alanda da almalara devam ediyordu. ok geni bir entelektel evresi olan Turgut Koca bugn Bektai camiasnda ok sevilen bir insan olmann tesinde birok yabanc dil bilen, Bektailiin kurallarn sk skya uygulan bir inan nderi olarak da tannyordu. evki Koca babasndan ald miras ok gzel bir ekilde

460

Faruk Arslan

deerlendirerek bu topluma birok ey verdi, vermeye alt. evki Koca bir dnem Nazenin Yaynlarn kurarak byk zveriyle yaynclk da yapt. Fakat toplumun da duyarszl nedeniyle gerekli destei bulamad. Deerli yazarn yaynlad eserler unlardr; Es Seyyid Halife Turgut Koca Baba Divan, Melami-Bektai Meteforunda rad Paradikmalar Mrg-i Dil, Halikasnas Bohem Neyzen Tevfik Klliyat, Yeniceri Oca ve Devirmeler, Odman Baba Velayetnamesi Velayetname-i ahi Gek Abdal. Beyin kanamas sonucu hayata gzlerini yuman evki Koca, zmirde nl Bektai Babalarnn ve sevenlerinin katld bir cenaze treninden sonra Buca Yeni Mezarlkta defnedildi. Cenaze merasiminde ayn zamanda Bektai ritelleri de uyguland. Cenazeye Mustafa Eke Dedebaba; Teoman Gre, Hasan Asuman, Fikri ztanr, Nevruz Taci Akpnar Halifebabalar; Muharrem, Aslan, Bahri, Elmas, Tahsin, Haim, Haydar Babalar; Cem Vakf, Cem Dergisi, Cem Radyo adna Ayhan Aydn; Aratrmac/Yazar Dursun Gmolu , Doan Dervi, Ali Dervi, Limontepe Cemevi Dedesi Cemal Sevin ve yneticileri ile birok dervi; evki Kocann kardeleri; eref Koca, Av. Nakiye Gre ve ei Prof. Dr. Ataman Gre ile evki Kocay seven kadn/erkek birok insan katld. Arnavuta, Srpa, ngilizce, talyanca, Franszca, Arapa, Farsa bilen, Trkenin Hakaniye (aatayca) lehelerine vakf gerek bir entelektel idi. Bir zamanlar nl air Can Ycelden Latince derslerini dahi ald. Can Ycel Bektai idi. Hseyin Erdekut Babann

461

Faruk Arslan

mridinden nasib almt. Rehberliini; Atatrk dnemi milletvekillerinden, Denizli Kazak Abdal Dergah postniini Hac Hseyin Mazlum Babann yapt. Hasan Ali Ycel, olu Can Yceli, ngilterede rhban okullarndan birine, Papaz olmas iin deil, Latinceyi rensin diye yollamt! O yllarda gen bir adam olan Can Ycelin yan sra evine gazeteci lhan Bardak, Refi Cevad Ulunay, Burhan Felek, tarihi Abdlbaki Glpnarl, Reat Ekrem Kou, Musikiinas Arif Sami Toker yine gazeteci zmirli Dani, Cahid Albayak, evket Rado gibi popler isimlerle, Byk Nutukta ismi geen Adanal Ekrem Ramazanolu, Yusuf Fair Ataer gibi nl Bektai Babalarnn gelerek, edebi sohbetler yapard. Glpnarl ve R. Ekrem Kou Bektai olmasalar da, Tasavvufu ve bu evreyi seven insanlard. Anne tarafm Romanyadan olup, baba tarafm aslen Kosovadan olmasna ramen fakir ile birlikte tam alt gbek stanbulluyuz diyen Koca, tarikata ge intisabn u szlerle aklyor; Ailemizde Kosova Meydan savandan bu yana Tarikat- Bektaiyeye mensubiyet var. Byk dedem evki Bey, Bektailiinin yan sra ttihat ve Terakkinin Manastr Blge Komutanyd. Hem dedelerimizden, hem babamdan bize intikal eden byk bir birikim vard. Bektailikte grenek, bilinen basklarn da etkisiyle ou zaman yazl eserlerle deil szl kltrle, ahslarla temsil edilmi ve yaatlmtr. Korkulur yaz yazmaktan! Ailemizden bize intikal eden bu birikimin ailemizin son byk ferdi ile gitmemesi gerektii kanaatindeydim. phesiz Tarikat- Bektaiye, evki Koca olsa da yrr, olmasa da! Ama bu bireysel intikallerin yansmas iin o bireyin kimlii de nemlidir. eriden yanstabilmenin
462

Faruk Arslan

hem gzel hem de olanakl olaca kanaatine vardmdan babamn vefat sonras Tarikat- Bektaiyeye intisap ettim. Koca'nn anlatmnda akm yle balyor: Seluklularn son dneminde merkezi birlikte kalmamt eyalet reislii yapan Nurettin Caca gibi yada Karamanolunun beylikleri gibi paralanm bir milli birlik vard, bir de Mool saldrlar vard. Yesevi den el alan Hac Bekta denen mrit kkl bir Yesevi ekolnden tasavvuf eitimi almtr. Yani bir baka ifade ile anti radikal bir dnce bir din anlay getirmitir, keskinliklere agresif yaplara kar mtemeyyin olan daha liberal dini daha objektif tanmlayan ve daima dostluk ve insanlk mesajlarn ieren bir yap getirmitir Hz. Pir. 1299 ylnda bir kurultay toplanr, Trkmen geleneine gre bir kurultaydr bu. O kurultayda menakblara gre Osman Gazi nin hanla atand dnem olarak geer ve bu atama srasnda Hac Bekta Veli nin kendisini kutsad anlatlr, hatta burada Kumral Baba, eyh Sleyman-i Trkmani, Sar smail, Ahi Evran, Taptuk Sultan gibi azizlerinde bulunduu rivayet edilir. Bu byk insanlk dncesi ok ksa zamanda gerek Hristiyan dnyasnn kendi i elikilerindeki feodal basklara maruz kalm halk arasnda ve gerekse byk Mool basklar altnda kalm Anadolu halk arasnda bir birletirici meale olur, topluma zaten felsefe yapabilme gc vardr. Anadolu toplumu felsefe yapabilen bir toplumdur, yapabildii iin bugn ayaktayz. Yunus Emre yi kartabilmitir, Mevlana Celaleddin i karmtr, Hac Bayram Veli yi karmtr. ( Koca, 2002).

463

Faruk Arslan

Sra geldi Hac Bekt Derghnda, Hac Bekt- Vel'nin soyundan geldikleri ifde edilen elebiler de postnin meselesine Bu derghta srekli, elebi ve Dedebaba postu olarak iki post bulunmutur. Bu durum yzyllardr, Bektiler ve Alev-Bektiler arasnda tartma konusu olmutur. Dede-babalar, elebileri, Hac Bekt/n soy evld olarak kabul etmemilerdir. Zira, bu babagn koluna gre Hac Bekt- Vel hi evlenmemi olup mcerret kalmtr. elebileri yol evld olarak kabul etmilerdir. elebiler ise; kendilerinin Hac Bekt- Vel'nin nesebinden geldiklerini, (Fatma Nuriye ya da Kutlu Melek)'in Hac Bekt- Vel'nin nikahl ei olduuna inanrlar. elebilere bal Alev-Kzlba Dede Ocaklar da, Hac Bekt- Vel'nin evlenmi olup, elebilerin onun neslinden geldiini kabul etmilerdir. Bu yzden Alev-Kzlba Ocaklar Hac Bekt elebilerine bal hle gelmiler. Hatta, bu ocaklar elebler'den srekli icazetnameler almlardr. ( Yksel, 2002). Alevilikte liderlik konusu, aslnda fazla kark bir mesele deil. 33 yl konuya ilikin aratrma yapan, master ve doktora tezi yazan Selahattin Tezikouna gre, "Btn tarikatlarda olduu gibi, Alevlikte de liderlik sorunu yoktur. Kimin lider olduu, yaplan tarikat toplantlarnda belli odur. Alev (Kzlba) olanlarda, kyllerde Dede; ehirli Alevler olan Bektalerde de Baba, Halife Baba, Dedebaba adlarn tayan insanlardr. Vakf veya dernek bakan, resmiyette bu kurulularn bakanlardr. Onlar da tarikat toplantsna, bahsedilen tabi liderlerin bakanlnda girer ve o kiilere 'niyaz ederler'." (Tezikolu, 2006).

464

Faruk Arslan

Dedelerin her biri dorudan Hacbekta ilesinde oturan ve Hac Bekta Veli'nin torunlarndan olduu bilinen ve tarikatn en st liderliine getirilmi elebi ad verilen kiiye baldrlar. Bu tarikatlarn yasak olduu dnemde de, ak olduu dnemde de byle olmutur. Babas Dede olan ve vefat eden kii, bu ie devam etmek ve Dedelik yapmak isterse, babasnn belgesini alarak Hacbekta ilesine gider, elebi Hazretleri'ne durumu arzeder ve elindeki belgeyi sunar. elebi, bu belgenin altna "derkenar" eklinde, olunun da adn yazarak, kendisine irat grevi verildiini belirtir. Byle belgesi "icazet" olmayan kimse, "Dede"lik yapamaz. Bu kural hlen ilemektedir. Mill Mcadele dneminde elebi postunda oturan Cemaleddin elebi, mcadeleye destek vermi ve ilk mecliste de Mustafa Kemal Paa'nn Meclis Bakan Vekili olarak grev yapmtr. Ayn ekilde, Mevlevi elebisi de ayn grevde bulunmutur. Tarikatlarn kapatlmasnda, Meclis'teki dier tarikatlar gibi, elebi Hazretleri de gayret gstermilerdir. ehirli Alevlerin, Bektalerin en st bal olduklar kii Hac Bekta Veli Dergh Postniin'i olarak Dedebaba unvan tar. Dedebaba, Bekta Halifebabalar tarafndan (toplam 12 Halifebaba vardr) "mcerred" (evli olmayan) Halifebabalar arasndan seilir. Bahsedilen seim ii, daha ok tarikatlarn yasaklanmas (1925) sonrasnda bulunan bir yoldur. Grev lnceye kadar devam eder. Ancak, Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra, mcerred aday olmad iin, Dedebaba postuna gelmi olanlarn tamam "mehh" evli Dede-babalar'dr. Tarikatlarn ak olduu Osmanl dneminde, elebi de Dedebaba da usulne gre imtihan veya zel aratrmalar sonunda, eyhlislamdn

465

Faruk Arslan

teklifi zerine Padiah tarafndan "Ferman" (kararname) ile atanrlard. Bu atamalara ilikin Osmanlca yaynlanm kitaplarda pek ok rnek vardr. (Tekizolu, 2008). Etnik ve dini yapy anlamadan konuyu anlamak kolay deildir, Almanya'nn bile mdahil olmaya alt bu konuda Trkiye'nin salkl tartmadan uzak durmas aklszlktr.

466

Faruk Arslan

Drdnc Blm RGTSEL ETNK VE DN YAPI

Sosyal bilimler alannda 1970'li yllardan balayarak Almanya, Fransa, sve, Hollanda, ABD, ngiltere gibi lkelerde, 1980'li yllarla birlikte, Trkiye'de, Alevilik ve Bektailik zerine giderek artan ekilde aratrmalar, derlemeler yaplyor. Halen masonluun Bektailik zerinde etkisi aratrlmyor. Yaptklar tahribata gemeden nce etnik ve dini altyapsn inceleyelim. Alevilikte ayin-i cemlerdeki "era sndrme"ye yklenilen ensest ilikisini ieren etik sorunlu yorum, Aleviler ve Snniler arasnda sorunu, sosyal ve politik bir sorun haline geliyor. Oysa bu uygulamann Sabatayc masonlardan Bektailie sonrada Alevilie aktarld Sabatayc yazarlar tarafndan dorulanyor. ( Er, 2003). Baz politikaclarn gaflarn akil aydnlarmz, 'Alevilerde Mum snd yoktur' aklamasyla savuturdu, hem fitneyi nledi, hemde mkemmel bir alm salad. Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf deildir. Bugnde bu gerek yadsnamaz.

467

Faruk Arslan

rtibatl olduklar servislere alan sahte Bektai ajanlar, eitli kiliselerle, yurt dndaki baz belediye, mahalli senato ve niversite gibi kurulular, toplant, hafta, yldnm gibi bahaneler ve mahalli kltrn yaatlmas gibi klflarla mezhepci, blc ve bozguncu muhteval ve istismara ynelik almalara maddi destek salyor. Trkiye ve Orta Douda Alevilik ve Batni Hareketler Enstits gibi bir takm enstit ve aratrma merkezleri de bulunduklar lkelerin istihbarat tekilatlarnn izdii milli politikalar istikametinde faaliyetler yaparak bu blc ve bozguncu faaliyetleri kltrel adan destekliyorlar. ( Sezgin, 1998). Bu uyary dile getiren kii Diyanetin bamfettiliini, Bakde Dini Ataelik yapm Abdlkadir Sezginin, doktora tezide Bektailik konusundayd. Yllardr farkl kesimler konuyu klieletirdi, bilgi kirlilii olumaya balad. "Alevilik Trklktr"( Dikmen, 1951), "Alevilik Krtlktr"( Bender, 1990), "Alevilik solculuktur"( Kzlyol, 1995), "Alevilik bir dindir"( Ouz, 1990), "Alevilik gerek slmiyettir-slmiyetin zdr"( Ramazanoglu, 1984), "Alevilik slmiyete yabancdr, sapklktr"(Ksakrek, 1990) eklinde genellemeler yaplyor, her kafadan bir ses kyor. Herkes kendi kltr ve anlayna uydurmaya alyor. "Trkmen Snniliidir" ( Flal 1990) diyende var, "bir tr Snniliktir" ( Temren, Sezgin, 1997,1991) eklinde yorumlayanda. "Snnilik ve Alevilik aslnda birbirinin ayndr" ( Arvasi, 1994) eklindeki genellemelerin u noktas, "Alevilii Snniletirmek-Hanefiletirmek gerekir"( Krknc, Ksakrek, Arvas,Trkdoan, 1987, 1990, 1994, 1995) gr.

468

Faruk Arslan

Sa duyulu geleneksel Bektai ve Alevilerin ou, "bir inan tarzdr"(Ouz, Bozkurt, Birdoan, 1990,1995), "slmi bir inan tarzdr", "slmi bir mezheptir" (Baltacolu, 1991), "slmi bir tarikattr" ( Dikmen, Bender, Sezgin, 1951, 1991) grlerini savunuyor. Pir Sultan Abdal Kltr Dernekleri'nin temsilcileri, "kltrdr", "yaam tarzdr", "felsefedir" yaklamlarna scak bakyor. Uzun yllardan beri tarihsel adan Alevilik ve Bektailik zerine detayl almalar yapan Ahmet Yaar Ocak, Hseyin Bal, Ylmaz Soyyer ve ksmen Belkz Temren'in almalarndan edindiim sonu, Alevilik ve Bektailik'in etnik ve dini anlamda homojen bir yapya sahip olmaddr. Etnik yapsnda Trkmenlerin ve Zazalarn byk bir ksmn, ksmen Krt gibi deiik etnik topluluklar barndran Alevilik, farkl ocaklar da ieriyor. Bu balamda, Tahtac-Trkmenlerinin bal bulunduu ocaklar ile Zaza Alevilerinin bal bulunduu ocaklar farkldr. te yandan, Trk Bektailerin yan sra, Arnavut Bektailer de vardr. Bektailer, bir yandan halife dedebaba, halife baba, baba hiyerarisi ierisinde rgtlenir ve erkn yrtrken, dier taraftan elebiler, dede-babalar baznda da rgtlenmilerdir. Bu balamda, bir yanda Bedri Noyan dedebaba varken, dier yanda Ulusoylar elebiler kolunu oluturmaktayd. Onlardan bamsz olarak da Eskiehir Scaettin Veli Dergh'nda bulunan Nevzat Demirta (dede-baba) Marmara Blgesi'nde ve zellikle Trakya ile Bulgaristan'da ayin-i cemlere katlmakta ve erkn yrtmekteydi. Gnmzde, dedebaba Bedri Noyan'n lmyle onun ardlnn belirlenmesi zerine ortaya kan yeni bir oluumu daha
469

Faruk Arslan

yaamaktayz. u an, bir nceki blmlerde incelediimiz gibi Haydar Ercan ve Mustafa Eke olmak zere, iki dedebaba bulunuyor. Yine kendilerini Alevi olarak kabul eden Trkiye snrlarnda Antakya'dan Tarsus'a kadar olan blge ierisinde youn olarak yaayan Nusayriler -ki Araptrlar- Trkiye'deki dier Alevi cemaatlerinden ibadet ve uygulamalar esasna gre, farkldr. Onlarda, dedelik ve babalk deil, eyhlik vardr. Sivil toplum kurulular asndan Alevi ve Bektai rgtlerine baktmzda, yle bir tablo karmza kyor: Alevi rgtleri arasnda cemevleri baznda rgtlenmelerin yan sra, bir yanda Pir Sultan Abdal Kltr Dernekleri ve Hac Bekta Veli Kltr ve Tantma Dernekleri, te yanda Cem Vakf'nn yer ald; bu arada daha ok iilie yaknlaan bir eilimi temsil eden Ehl-i Beyt nan-Eitim ve Kltr Vakf'nn ve Demokratik Dayanma Vakf'nn bulunduu; Zaza Alevilerinin oluturduu Tunceli Kltr ve Dayanma Dernei gibi, deiik derneklerin varl; Bektai rgtlenmesinin ise, u an iin, ksmen Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf etrafnda olutuu, grlyor. Diaspora'da da durum farkl deil. Almanya, Fransa, Hollanda ve Avusturya'da Avrupa Alevi Birlikleri Federasyonu; Cem Vakf rgtlenmesi; Dersimliler Dernekleri vb. Sadece 160 bin civarnda Trkiyelinin yaad Berlin'de u an iin 11 Alevi ve Bektai rgtnn olduunu belirtelim Bunlarn yan sra, Alevilik ve Bektailik arasndaki snrlarn bazen bulanklatna, bazen berraklatna da bu arada dikkat ekmek gerekir. rnein Amasya, orum ve Tokat yrelerinde Alevilik ve Bektailik iie girmi

470

Faruk Arslan

durumdadr. elebi kolunun egemenliini hissettirdii bu yerlerde, Bektailer kendilerini -Kzlba deil- Alevi olarak adlandryor. Erknlar, dedeler tarafndan yrtlyor. zellikle orum'da dedeler, Veli dedenin olu Hseyin Solmaz (dede) gibi, Hac Bekta Veli Ocandan geldiklerini sylyor ve kendilerini Hac Bekta Veli evltlar olarak niteliyor. Ancak, hemen burada, gnmzde yaayan Bektai halife babalarndan mason Teoman Gre'nin, Mustafa Eke'nin ve Ali Doan'n, Alevilikle Bektailii birbirinden ayrmakta olduunu; zellikle halife baba Teoman Gre'nin ahkulu, Hseyin Gazi gibi, Bektai derghlarnn, Bektailer tarafndan deil, Aleviler tarafndan kullanldna iaret ettiini de eklemekte yarar var. ( Engin, Kasm 2002). Mason Bektailerin, Alevilii hep farkl olarak grdn, seim olmadan babaln babadan oula gemesi nedeniyle kmsediklerini belirtelim. Mason Bektailer, elit Bektailikten yanalar, alperen kltrnden uzak duruyorlar. Aleviler/Bektailer arasnda taban oluturmak isteyen ar sola mensup terr rgtleri ve etnik blc terr rgtleri, Alevilii ve Alevileri savunuyor grnerek kendi siyasi ve ideolojik anlaylarn Alevilik/Bektailik olarak sunmaya alyor, yurt iinde ve dnda bu maksatla yaynlar yapyorlar. Bu rgtler: 1. TKP/ inin Sesi, 2. Devrimci Yol, 3. TDP Trkiye Devrim Partisi (TKP-B), 4. TKP/ML,

471

Faruk Arslan

5. MLKP-K (Marksist-Leninist Komnist Parti-Kurulu), 6. PKK, 7. TKKO, 8. Krdistan Aleviler Birlii, gibi rgtlerdir. (Sezgin, 1998). zellikle son yllarda Karadeniz blgesine sarkan bu ar sol terr rgtlerinin Alevi/Bektai vatandalar kendi yandalar gibi gsterme abasnda olduklar da gzlemleniyor. Alev kelimesi btn slm leminde ve Osmanl dneminde "Hz. Ali'nin soyuna mensup olanlar" anlamnda kullanlmtr. Hlen ran, Yemen ve Msr gibi lkelerde, "ben Aleviyim" derseniz, kimin ocuklarndan olduunuz sorulur. Medine'de de durum ayndr. Eer Azerbaycan'da Alevi olduunuzu sylerseniz, size hayretle bakarlar ve Hz. Ali'yi Allah kabul ettiinizi zannederler. nk, orada Alevi sz "Ali Allahi" ler denilenleri ifade eder. Bektailik ise, hi bir yanl anlamaya meydan vermeyen ak ve net bir deyimdir. (Sezgin, 1998). 1826'da, nce Yenieriler'in imhas ve peinden de Yenieriler'in bal olduu Bekta tekkesinin, Bektaliin (1861-62 ylna kadar srm olan) de yasaklanarak kapatlmas zerine bu dnemde "Alev" kelimesi Bekta anlamnda kullanlmaya baland. Ancak bu kelime tarikat liderliini "Dede"lerin yapt Ky Bektalii ki buna Kzlbalk da denir- anlamnda mehur olmutu. Bugn Alev, Ky Bektasi veya ayn anlama gelen Kzlba anlamnda kullanlyor. Tarikatlarda aslolan Mslman olmaktr. slm mezheplerinden birine mensup olmann tarikatlar
472

Faruk Arslan

asndan bir nemi yoktur. Kelime-i ahdet'i sylemek ve inanmak, tarikatlar iin yeterlidir. Bir afi, Maliki, Hanbel veya Hanef'nin herhangi bir tarikata girmesi mmkndr. nemli olan Mslman olmaktr. Ancak, Alevler asndan bakldnda, Balkan Bektaleri de dahil, Hac Bekta ballarnn tamamnn inanta Maturidi ve amelde Hanef veya Caferi olduunda kuku yoktur. Hem Hoca Ahmet Yesevi'nin hem de Hac Bekta'n kitaplar incelendiinde de bu grlr. Alevlik Bektalik adl kitabnda, "Alevlik Bektalik Nedir?" balkl blmnde baknz Kutluay Erdoan ne diyor: "Bektalik, Anadolu'da gelierek yaylan Trk tarikatlarndandr. Tasavvuftan etkilenen bu tarikatn felsefesi, rf ve adetleri Trklere ynelik zellikler gsterir." (Erdoan, 2004). Osmanl dneminde veya Cumhuriyetin balangcnda, kitap yazm Bekta byklerinin tamamnda u ifdeler vardr: "Bektaler, Cenab- Allah'n an byk Kur'an'nda, Bakara Suresi'nin iki, , drt, beinci ayeti kerimesinde niteliklerini sayp tantt ehli snnet, inanm ve Allah' tanyan kimselerdir. Bektalikte klb hazinesinin Allah sevgisi, Resulullah sevgisi, Resulullah'n Ehlibeyti'nin sevgisi ile dolu olup, baka bir eit sevginin o klbde girecek yer bulamamas kesinlikle lzmdr. Bekta olmak, vlmeye deer yksek ahlk sahibi olmaya dayanyor. Yoksa kt ahlk sahiplerinin 'Ben Bektayim; Eyvallah, Yahu' demeleri kendilerine iftiradr." (Tekizolu, 2008).

473

Faruk Arslan

Alevler, Bektaler tarikata giri treni ki, buna -ikrar merasimi veya ayini denir- srasnda, Allah'n kulu, Muhammed Mustafa'nn mmeti, Aliyyel Mr-taza'nn bendesi olduklarn belirttikten sonra da "mam Cafer Sadk'n mezhebindenim" derler. Ancak, Osmanl tarihi ve Cumhuriyet'in balang yllarnda elebiler, Dedeler, Babalar ve dier tarikat bykleri hep u iddiada bulundular: "mam Cafer Sadk Hazretleri'ne mezhep sahibidir demek, byk bir yanltr. Zira zt- saadetleri 'Hakiki imam' olduklarndan dolay amel, inan ve hukuk alanlarnda bir mezhep ortaya koymaya ihtiyac yoktu. nk mezhep ve meslek denilen din inanlar, salam bir biimde yeni kurulmutu. Ve hem de zat- saadetleri, Hz. Resulullah'n Ehlibeyti'nin yni doru yol rehberi on iki imam efendilerimizin altncs olmalarndan dolay kaynan Hz. Peygamber'den alan yce saltanatn vezirlerinden olduu iin, itihada dayal bir mezhep ortaya koymann stnde idiler. Zira slm eriatnn ana esaslarn ve bu esaslardan karlan hkmleri, yce babalar Hz. Muhammed Bakr'dan ve onlar da muhterem babalar Hz. mam Zeynelabidin Efendimiz'den ve onlar da ulu babalar, Kerbela'nn ehit Sultan, himmet sahibi, nur kayna mam Hseyin Efendimiz Hazretleri'nden ve onlar da anl babalar Haydar- Kerrar Hazretleri ile yce dedeleri eriat Sahibi Efendimiz Hazretleri'nden renmiler ve ta kendi zamanlarna gelinceye kadar kesintisiz gerek nder olmulardr. Soy erefi ve kendi faziletleri gerei Mslmanlar arasnda aziz ve deerli ve muhterem olduklar gibi, btn tarikat mensuplarnn bakandrlar. Zat- saadetleri, her hlde Hz. Peygamber'in

474

Faruk Arslan

izinde yrdklerinden, bir mezhep ortaya koymaktan, doal olarak, uzaktrlar." (Yksek, Rfat, 2002, s 153). Gerekten de ameli mezhep imamlarnn tamam onun rencisi olmu kiilerdir ve mezheplerin teekkl talebelerince gerekletirilmitir. Yni ikrarda geen mam Cafer Sadk mezhebi, mezhepler kurulmadan nceki bir ifdedir ve tarikat anlamndadr. Baka bir ifde ile Anadolu Alevileri, Bektaler tarikat lideri, pri olarak, soy silsilesi olarak mam Cafer Sadk'a baldrlar. Yoksa, Caferi olduklarn ifde eden ia'ya mensup Mslmanlarla ayn inanc ve ibadet eklini benimsemi olurlard. Byle olmad ise, aktr. Trk Alevileri kendilerine Allah, Muhammet, Ali, Ehlibeyt gibi din ulularndan bahseden herkesi kendilerinden sayar, barlarna basarlar. Bu insanlar korur ve kollarlar. Bugne kadar olduu gibi, bu gn de yoldan km, dkn olmu, hatta dinsizlii semi insanlarn dillerindeki bu tr szler sebebiyle sahiplenirler.Yreklerindeki sevgi, her trl kiri pas rter. Alevlerin bu yumuak karn, tarihte pek ok sapk frkann bu gurup iine szmasna, saklanmasna neden olmutur. Gnmz aydnlarndan bir ksmnn, "bizde u da vardr, bu da vardr" diye anlatmaya altklar; Alevler'in kendi adamlar veya dnceleri deil, onlarn iyi niyetini istismar etmi ve aralarna szm insanlar ve onlarn grleridir. Bu adamlarn ve grlerin ayrmaya tbi tutulmas ve Alevlik'ten ayr deerlendirilmesi gerekir. Anadolu'da Trakya'da ve Balkanlar'da yaayan Mslmanlar'n tamam (Dou ve Gneydou'daki filer hari) inan ve amel olarak Hac Bekta Veli ve

475

Faruk Arslan

Ahmet Yesevi gibi Maturidi ve Hanefi'dir. Yni aralarnda mezhep ayrl yoktur. Abdest alan, namaz klan, gusleden, kz isterken kullanlan lgat, evlenirken nikah kyan, bayram ve cenaze namaz klan herkes Alev'si, Bekta'si, Kadiri'si, Naki'si, Cerrahi'si, Gleni'si, Rufai'si veya hibir tarikata mensup olmayan ounluun tamam; inanta Maturidi mezhebinden, ibadetlerin yapl bakmndan da Hanefi mezhebindendir. Caferi fkhyla haraket edenlerde vardr. zellikle serbest seimlere ve ok partili hayata getiimiz 1950 ylndan balayarak siyasetilerin cahillii yznden ve oy alma kaygsyla "lkemizde mezhep ihtilaf var" eklindeki iddia ve konumalar bir tarikat olan Bektalerle, Bekta olmayanlar ayr mezheptenmi gibi bir hle getirmitir. Bu vebal siyasetilerle, bu yanl beyanlar aynen ve srarla yayan medyamza aittir. (Tekizolu, 2008). Snnlii "slm'n Arap yorumu", Alevlii de "slam'n Trk yorumu" olarak bahseden bu kiilerin biyografilerinde, Dede ocuu olduklar, dedelerin "seyyid" olduu, yni Arap soyuna mensup olduklar zellikle yazlmaktadr. in dorusu, Dedeler'in tamam, Trk soylu, Ouz boylu insanlardr. Trbesi gney Horasan olarak bilinen, ran'n kuzeyinde, Hac Bekta Veli'nin doduu Niabur'a yakn, Mehed ehrinde bulunan 8. mam, mam Rza'ya manen (tarikat silsilesi olarak) bal insanlardr. Dier mamlar'a bal olan, son derece azdr. Dede veya Seyid, Oniki mam neslinden gelenlere denir. Bunlara Evld-i Resul- Seyyidi Saadet'te denilir. Dede Alevinin din adamdr ve ayr sfat vardr. Rehber,

476

Faruk Arslan

mrit ve pirdir. Rehber talibe yol aar, mrit talipleri irat eder, bilmediini retir. Pir daha da aydnlatmaya alr, yetitirir. eitli blgelerde bildiimiz Alevi dedeleri unlardr: Veliyettin Ulusoy, Mustafa Aklbanda, Mahmut Doanolu, smail Aslandoan, Kamber Kutlu, Niyazi Bozdoan, Haydar Samut ve inasi Ko. Elbette bakalarda var. Sadece Ulusoya bal 200 Alevi dedesi bulunuyor. ster elebi, isterse Dedebaba; geleneklerle, kurallarla ileri idare ederler. zellikle siyasete bulamamak, fraksiyonlar arasnda taraf tutmamak ve itidalli davranmak konusunda, bu gne kadar kendilerinden beklenen olgunluu gstermilerdir, gstermektedirler. Dier rgt lideri/bakan gibi grlenlerin iliklerinin hi birisi bu gerek liderlerde grlmez. ou kez medyada bunlarn adlar sylenmez, aklamalar yer almaz; seim ncelerinde oy pazarlamas yapmazlar. Kendilerini grmek isteyen ya da kendileriyle grmek isteyen herkesle grrler, insanlar arasnda, ocuk, kadn, erkek gibi ayrmlar yapmazlar. Bir tarikat liderinden beklenen olgun davranlar sergilemek iin zel gayretleri yoktur. Davranlar son derece tabidir. Bunlar ierisinde Avrupa'da tahsil etmi, grgs, davran son derece yksek olan kiiler de vardr. Ama, ortak davranlar ayndr. Bu insanlar kendilerini tantrken "hmanist, plralist, aksiyonist ve re-aksiyonist reformist, deimeye her zaman ak bir bilim adam-hukuku ve dini lider" gibi unvanlar kullanmazlar. Son derece mtevaz ve sahavet sahibi, cmert insanlardr. Evleri ve sofralar herkese aktr. Bu sebeple de, son derece saygdeer insanlardr. Ayrca, bunlarn dervileri ve ballar arasnda siyas,
477

Faruk Arslan

ideolojik taraf olmaylar onlar bu kadar itibarl ve etkin klmaktadr. Tarikatlar, tekrar, devletin gzetim ve denetiminde alacak olursa, zellikle Hac Bekta Postu'nun bu iki lider kadrosundan da destek grecektir. zellikle Bektalerde, Salih Niyazi Dedebaba'nn Arnavutluk'a gitmesi ile balayan skntnn devam ettiini; Arnavutluk'ta ve lkemizde, birka tane Dedebaba olduunu, Bektalerin daha ok bu i problemlerle megul olduklar iin, piyasada grnmediklerini biliyoruz. Bosnal, Makedonyal, Tiran'l Bekta byklerinin, lkemizde yaplan toplantlarda da, Balkanlar'da yaplan toplantlarda da "kblelerinin Hacbekta ilesi olduunu, Bektaliin tarikat olduunu" zellikle sylediklerini, ama bizimkilerin, siz bu ilere karmayn telkininde bulunduklarn da biliyoruz. Baz Balkanl tarikat liderlerinin de, lkemizdeki baz Alev vatandalara Babalk, Dedelik icazetleri verdiklerinden bilgimiz var. Btn bu problemler Dedebabalar hakkndaki kanaatimizi deitirmemizi gerektirmemektedir. Bu iki makam dndaki rgt liderliklerine, medyatik olmalarna bal olarak liderlik atfetmek, onlara Alevlerin temsilcisi, lideri gibi davranmak devleti de partileri de skntya sokmutur, bundan sonra da skntya sokacaktr. (Tekizolu, 2008). Prof. Dr/ Orhan Trkdoan, "Alevi-Bektai Kimlii" adl kitabnda, 1993-1995 yllar arasnda Trkiye genelinde 15 il ve bu illere bal 45 ocak zerinde, antropolojinin en yeni yntemlerine gre gerekletirilmi bir saha aratrmas yapt. Trkdoann sosyolojik deeri bulunan bu aratrmasna kadar, konu ile ilgili yaplan tm
478

Faruk Arslan

aratrmalar, daha ziyade teorik erevede alevi-bektai popler retisinin tarihi geliimi, yaps ve gelenei hakkndaki masaba tahlillere dayanmaktayd. lk kez, bu aratrma ile "alevi-bektai" topluluklar, dini temsilcileri, ocaklar katlmc-gzlem ve mlakat yoluyla incelendi. Saha aratrmas olarak da bilinen bu yntemle, bir yanda "alevi-bektai" insann konuya bak as (Emik yaklam) ile te yandan aratrmacnn yaklam (etik bak) tesbit edilmek suretiyle bu inan sistemi derinliine yorumland. Ayrca, drt niversitenin eitli fakltelerine mensup 315 rencinin alevi-snni farkllamasna ynelik bak alan ve alg alanlar yannda, eitli slami grleri temsil eden odak noktalarnn yorumlarna da yer verildi. Altn izerek okuduum bu kaln kitapdan kardm zet, gerek aleviliin aslnda Sufi, insan merkez alan deerlerinin slamyetin yaylmasnda, Anadolunun mslmanlamas ve Trklemesinde benzersiz roller oynaddr. Olay siyasi ynden ele alacak olursak karmza farkl bit tablo kar. Seluklu ve Osmanl tarihini Ouz ve Trkmen ekimesi eklinde analiz eden Sosyolog Edward Shilsin merkeze kar evre teorisi nldr. Buna gre, Snni Ouz Boylar Ortodoks slamn Hanifi Mezhebi liberalliine sahip ana merkezdi; devlet onlarnd. Alevi Trkmenler, Heterodoks slamn kltr zenginliiydi ama evreydi; ara sra merkeze isyan eden Proletarya idiler. Ar Trk milliyetisi yanl politikalar sonucu Cumhuriyet tarihinde 19 defa kalkm militarist Krtler de Proletaryadr, merkezi yok etme abasyla d proletaryaya hizmet ederler. Krt Alevileri simgeleyen

479

Faruk Arslan

Dersim, dlanm kimliin ve rkn ifte sanc yaayan odadr. Sosyolog A. Toynbeeye gre; merkez g zayfladka evre D Proletarya tarafndan tahrik edilmek suretiyle merkeze yklenmitir. Kimdir bu D Proletarya?! Merkezin zayflamasn frsat bilen yakn komular, tarih dmanlardr. evredeki dlanm vatandalar, merkeze kar hesapl ve planl biimde d proletarya ile i birliine giderler. D proletarya bazen i proletarya gibi alglanr, oysa d proletaryann tipolojisi bellidir. Dn ran ise bugn sraildir. rnein 1240 ylnda Anadolu Seluklu Sultan 2. Gyaseddin Keyhsreve kar isyan balatan Baba lyas, gya evreyi merkezin basksndan, zulmnden kurtaryordu. proletarya kendi i yapsyla hesaplayordu. Oysa Baba lyas, Baba shak adl d proletaryann emrindeydi. Baba shakn gerek ad, zakt, Trabzondaki Komnenos Hanedanna mensup bir Rumdu ve kaybettikleri Anadolu topraklarnda bir Rum imparatorluu kurma peindeydi. akma bir dervi rolnde, i proletaryay istismar ediyordu. evrenin d proletarya ile i birliiyle Moollar kolaylkla Anadoluyu istila etti. Benzer bir oyunu da Yavuz Sultan Selim ile ah smail hesaplamasnda grebilirsiniz. ah Kulu, Antalyadan balayarak evredeki Trkmenleri kullanarak, ekiyala soyunmu, bugn PKK terristlerinin yaptn yapyordu. ah smailden ihale alm, kaos kartyordu. Dedesi eyh Cneyidin kard Ouz ile Trkmenleri blme fitnesini sistemletiren ah smailin anas Trabzonlu Rum Pontusun bir prensesiydi.

480

Faruk Arslan

Sylem uydu: Enderun ve Acemi Ocaklarnda Hristiyan devirme ocuklar devletin st noktalarna geliyor, askeriye yabanc unsurlarn eline geiyor. Osmanly kuran evredeki Trkmenler vey evlat muamelesi gryor. D proletarya, i proletarya ile dirsek temasna geti. Yavuz, hem Halveti hem de sk bir Bektai olmasna ramen Alevi dman olmakla suland. Bu olaylardan 80 sene nce balayan eyh Bedrettin isyan vardr. O, Torak Kemal gibi Yahudi dnmeleriyle, Brklceli Mustafa adl Rum dnmesi anaristle i birlii yapm bir Balkan etecisiydi. kr ki, 2. Beyazt, Balm Sultan Hac Bekta Ocann bana getirerek tarikat szl kltrden yazl, erkannameli hle getirmi ve evreyi kucaklamt. 2. Beyazd dneminde, Anadoluda din, siyasi ve kltrel kimliin oturtulmas iin Bektailik, Mevlevilik ve Nakibendilik desteklendi. Osmanlnn zirvede olduu 1592de balayan Celali isyanlar da evrenin merkeze bakaldrsyd. are olarak Kanuni Sultan Sleyman, ilk ei Mal Hatunun kardei Sersem Aliyi Bektai Postniinliine getirdi. 1826da Yenieri Ocann 2. Mahmut tarafndan kaldrlmas ve Bektai tekkelerinin Nakilere devri, evrenin merkezden yedii en iddetli ktekti. proletarya yerin altna ekilerek i birlii yapaca d proletarya arad. Selanikli Yahudi dnmelerini ve masonlar bulmakta gecikmedi. Ar milliyetilik ve laiklik projeleri, Fransadan ithal edildi ve lke binbir paraya blnd. Ouz ve Trkmen ikiliini ve Krt rkn laiklik ile ortadan kaldrmay planlayan Ziya Gkalp, Baha Said ve
481

Faruk Arslan

Namk Kemal gibi ttihat ve Terakkili dnrler, bilmeden d proletaryann planlarna hizmet ediyorlard. Koca Osmanl, on ylda byle ykld. evre, merkezi d proletaryay hep zmtr (Trtkdoan, 2004). Cumhuriyet tarihimizde Krtler i proletaryaya dntrld, d proletaryann kucana itildi. Heterodoks inanl varsayld hlde ou dinsiz, laiklii yahut bilimi din hline getirenler, Krt kartn istismar ettiler. Sadece taeronluk yapan PKKy sulamak ucuzculuktur. Terrn sonlanmas iin antropolitik kltr kodlarmz ve sosyolojik gereklerimizi masaya yatrmann tam zamandr. Herkesin tarihe bak kendi penceresindendir. Bozulan Bektailikten samimi Alevilerin neden kurtulmak istediini anlamamz gerekiyor. ncelikle neden Anadoluyu Trkletiren ve mslmanlatran ortak atamz Yesevi ile dinsel akrabalk kuruluyor bunu bir inceleyelim.

482

Faruk Arslan

Beinci Blm HOCA AHMET YESEV VE BEKTALK

Hoca Ahmet Yesevi ve alperenleri ile batini Bektailiin dinsel akraba saylarak badatrlmas, Masonik Bektailerin bir hilesidir. Yesevinin Hanefi itikadnda bir Kalenderi eyhi olduu sylenebilir, ( Dorul, Koca 1980, 2003), ancak kesinlikle bir smaili Daisi saylmas kabul edilemez. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). Yesevi ile bugnn Bektai Alevilerinin dini anlaylar arasnda uurum var. Hele Cumhuriyet gazetesinin vefat eden eski bayazar lhan Seluk gibi Sabatayc Mason Bektailer, Bektailii sama sapan Bektai fkralarna indirgeyip Yeseviyi azlarna bile almamalyd. 150 yl nceki Alevilik ve Bektailik ile bugn arasnda dalar kadar fark var iken, bin sene nceki Yesevinin bugnk Alevi Bektailii onaylayacan ngrmek, referans yapmak safdilliktir. Veya kast, bozgunculuktur. Hoca Ahmet Yesevi, slam Tasavvufu ile Trk tresinin bileimini yaparak Orta Asyada Mslmanl yayan Ulu Atadr. Trkler arasnda slamn ve doru slamn yaylmasnda en nemli yer Onundur. Ahmet Yesevi, Divan Hikmet adyla bilinen eserine Bismillah diyerek hikmet syledim; taliplere dr ve gevher satm diye balyor. Dr ve gevher dedii Ayetler ve Hadislerdir. Yesevinin ana kayna Kuran Kerimdir. Ahmet Yesevi yolundan yetien Onun izbasarlarnn en nemlileri Orta Asyada Hakim Ata Sleyman Bakrgani, Anadolu ve Balkanlarda Hac Bekta Veli ve Yunus Emredir. Hakim

483

Faruk Arslan

Ata, Pirinin yolundan giderek yazd hikmetlerde Hazret Sultann Hristiyanlar, Yahudiler ve Moollarla ilgilendiini yazyor. Yesevi derghnda datlan a almak iin kimseye dini, mezhebi, tarikt, milliyeti sorulmazd. nsan olan herkese yardm edilirdi. Hac Bekta Veli ayn anlay Anadoluya tad. ncinsen de kimseyi incitme! sz ok bilinen ve tekrarlanan bir szdr. Yunus Emre bir Yesevi izbasar ve Hikmet geleneinin en nemli airidir. (Zeybek, 2008). Ekim 1998de bir Trk kurultay vesilesiyle gidip 15 gn kaldm Trkistanda ve trbesini grme imkan bulduum Yeseviyi yakndan tandm. Trbesinde halen manevi bir hava hissediliyor. Yesevi'yi ziyarete gelen misafirlerin Arslan Baba'da bir gn geceleyerek ' icazet ' almalar, sonra Yesevi'nin huzuruna kmalar eski bir gelenek. Bende yle yaptm. Arslan Baba halkn inanna gre bir sahabe, bir iddiaya gre Selman- Farisi. Ancak Peygamberimizden 300 yl nce doduu 33 dini ok iyi bildii, nihayet slamiyeti setii ynndeki bilgilerle Selman- Farisi iddias eliiyor. Daha ok Hzr anlatlyor gibi. Arslan baba tam 850 sene yaam olabilir mi? Olmaz byle ey demeyin, Namk Kemal Zeybekten dinlediim rivayet yle: '' Peygamber Efendimiz bir gn sahabelerine, ' Ben de bir emanet var, bizden ok sonra yaayacak birine ocuk yata ulatrlacak, bunu kim yapar ' diye sorar. Arslan Baba, bu grevi kabul eder. Peygamberimizde azndan bir hurma kartarak Arslan Baba'nn dilinin altna koyar. Allah senin mrn artrsn diye dua eder. Diyar diyar dolaan Arslan Baba , hurmay 500 yl dil altnda saklar.

484

Faruk Arslan

Trkistan'a Ahmet Yesevi 7 yanda iken gelir. Arslan Baba'yla karlaan Yesevi'nin ilk sz ' emanetimi ver ' olur. Baba, emaneti Yeseviye verir. Baba otan Trkistan'a kurar. Yesevi' Arslan Baba'nn rencisi olur. Onun ahlakiyle ahlaklanr. Arslan Baba ldnde artk Ahmet Yesevi, blgenin manevi direi, Trklere mslmanl sevdiren kutlu bir kiidir. '' Bu mehur hikaye, Yesevinin peygamberimizin varisi bir alim olduunu gsterir. Arslan Baba'nn trbesi 12. asrda yaplm, 14. asrda Timur tarafndan yenilenmi 1907'de nl mimar Kalbirza Misafirolu tarafndan 3. defa restore edilmi. lk trbesinden iki direk hala ayakta duruyor. Halk bu iki diree kutsaliyet izafe ediyor. Trbeden ieri girerken adete yerde srnecek kadar sayg gsteriyorlar. Arslan Baba'nn eceresi duvarda asl. Yal bir Kazak amanist kadn elinde bak ve tesbihle gelen misafirlere uzun bir dua ettiriyor. Atilla'dan Timur'a tm ulu Trk hakanlarnn adlarn bir bir sayyor. Arslan Bab (Baba) trbesinin hemen karsnda Kurban Ata adl trbe dikkatimi ekiyor. Krgzstan'da ki Su nehri yaknlarnda 28 yl yaam Yesevi'nin Alperen'i, bir evliya olarak kabul ediliyor. Trbedar Mirali Ulu Mevln, Kurban Ata'y ' hi kimseye ktlk yapmam, kul hakk yememi ' diye tanmlyor. Kurban Ata'nn asl mezar 70 kilometre uzaklkta Kara Bura'da. Arslan Baba'ya yakn olsun burada zbek Ali aribek sembolik bir trbe yaptrm Kurban Ata'nn elbiseleri, apan, tesbih takya ( sark ), Asa ve Kuran' hediye etmi; kendi mezarn da yanna gmlmesini salam. Rivayete gre, Kurban Ata, lecei yeri ve zaman sylemi ve birden ortadan kaybolmu. Asl mezarnn banda byk bir

485

Faruk Arslan

aa bulunuyor, halk bu agac da kutsal kabul ediyor. Kurban Ata'nn 6 olu var ; Tiney, art Bas, ar, Sask, Kten, Kyikkii. Kazaka Geyikli baba anlamna gelen Kyikii'nin Bursa'da trbesi bulunan mehur Yesevi mridi Geyikli Baba ile ayn kii olduu sanlyor. Tarihi Fuat Kprl'ye gre, slamiyet Trkler arasnda Melamilik vastasyla girmitir. 10. yy'de Maverannehir'de Buhara, Semerkand, Fergana gibi ehirlerde eski amanlar ve Budist rahipler gibi menkbe anlatan, manzum ilahiler okuyan Arslan Baba, Korkut Ata, oban Ata gibi Trk eyhler ortaya kmtr. slam' tasavvuf araclyla renen Trk topluluklar iin Budist, amanist ve Maniheist rahiplerden Kalenderi dervi anlayna gei zor olmamtr. nk yeni intisap edilen eyhlerde Kamlar gibi gelecekten haber veriyorlar, kalpten geenleri biliyorlar, yamur yadrp gittikleri yerlere yeillik getiriyorlar, hastalar tedavi ediyorlard. Sufizmin rgtl ayinleri sayesinde genellikle eitim grmemi cahil halk zmrelerinin sosyal ihtiyalarnn karlanmas amalanmtr. zellikle mzik, raks, sazl ve szl ayinler gebe halkn ilgisini ekmitir. zzeddin Doan, Fethullah Gleni bir ziyaretinde, sazl ve szl gelenein o devirlerde olup olmadn soruyor. Glen, 10 saniye dnyor, Vard, zzeddin bey diyor. Bu sosyal bir gerektir. Trk mslmanln Araplardan ayran bariz farklardandr. Anadolu Trkleri, Timuru Yldrm Beyazt Ankara savanda 1402de yendii, kafese koyduu, Trk birliini paralad iin pek sevmezler. Aslnda salam bir mslman olan Timur, byk bir slam kahramandr. Mason Bektailerin beslendii kaynak olan Karamiler, smailliler, Haydariler ve Hurufilerin nderlerini,

486

Faruk Arslan

takipilerini ve retilerini kknden kazyarak ortadan kaldrm, slama byk hizmet yapmtr. lkemizde Timur nefretinin nedeni acaba Mason Bektailerin Timurdan intikam olabilir mi? 14. asrda 27 lkenin hakan olan mthi komutan Emir Timur'un girdii hibir savata yenilmemesinin manevi bir srr olduuna inanlr. Orta Asya topraklarnda yaygn kanaata gre, Timur'u Ahmet Yesevi kanatlar altna almtr. Halbuki Timur Yesevi'den 200 yl sonra yaam bir hkmdardr. Rivayete gre, ryasnda Yesevi'den rendii bir zafer duasyla Timur'un yenilmez olduuna inanlr. Timur, hayat boyunca alimlere ve Allah dostlarna byk hrmet gsteren bir hkmdard. Yesevi'nin kendine rettii duayla muzaffer olmasnn ardndan, kendi kendine, Yesevi'nin trbesinin klliye haline getirme sz verir ve bu szn tutar. Timur'un yenilmezlik srr olarak anlatlan yk ise yle : '' 14. asrda Altnordu Devletini ykan, Orta Asya'y hakimiyeti altna alan Emir Timur, rivayete gre Ahmet Yesevi'yi ryasnda grr. Yesevi Timur'a zafere giden duay retir. Artk Timur'da Yesevi'nin bir mrididir. Bylelikle Timur-Yesevi arasnda bir gnl ba oluur. Timur, 14. asrn sonlarnda (1405)'te Yesevi'ye grkemli biimde yeniden trbe ina ettirir. Timur, bu giriimiyle tm Trklerin sevgisini ve desteini kazanr." Yesevi'nin rettii duay hi ihmal etmeyen Timur, bir gn yakn arkadana girmi olduu bunca savata yenilgi yz grmemesini u ifadelerle aklar: "Ahmet Yesevi'nin duasn ettim, onun mezarn korudum, mritlerine dokunmadm. Allah'da beni hep muzaffer kld. " Emir Timur'un vefat eklide ok ilgintir. natcl ve ald karardan asla dnmemesiyle bilinen Timur, en son in'e gerekletirdii sefer ncesi

487

Faruk Arslan

Trkistan 'da Sr derya'ya yakn Ars nehri kenarnda konaklar. ok souk olduu iin askerler in'e gitmek istememektedir. Askerin bu direniini krmak iin, o souk karl k gn Ars nehrinde plak olarak yzmeye balar. Kar stnde iki gn oturarak askerine rnek olmaya alr. Ancak o kara soua gn dayanabilir. Yakaland zatre sonunda hayata gzlerini kapar. Mason Bektailer, Yeseviyi bir smailli Daisi gstererek Alevilik kapsam iine katarlar. Oysa Yesevi Maturidir ve eyhi Yusuf Hemedani adl Hanefi alimidir. ( Flal, Ocak 1990). 'Kim olursan ol gel ' retisini Mevlana'dan nce kullanan Yesevi, Mevlana gibi dergahna gelenlere herhangi bir dini bask yapmyarak slamiyetin engin hogrsn gsteriyordu. Hidayet yolunu gsteren Yesevi, gelenlerin slamiyetle ereflenmesi iin yanp tutuuyordu. Yesevi'ninde Mevlana gibi baz mihraklar tarafndan kullanlmamas iin Yesevi'yi iyi anlamak zorundayz. Yeseviyi Mason Bektailerin kucana brakrsak, ortaya ii boaltlm bir slam, d posa, ireti bir reti, alperenleriyle iret yapan bir tarikat eyhi kar. Yeseviyim, Mevleviyim, Bektaiyim diye vnd halde, O erenlerle ilgisiz, hatta dmanlk yapan nice insanlar, nice Mason Bektailer grdm. Rak sofrasnda alperenlik taslyorlard Binlerce yldr Trklerin manevi atas ve z Trke'mizin mimar olarak kabul edilir Hoca Ahmet Yesevi... Yesevi'nin bu topraklar zerinde yaamas ve vefat etmesi, Trkistan'n tm Trk devlet ve topluluklar tarafndan manevi bakent olarak grlmesinide beraberinde getirir. Mslmanln Orta Asya steplerinde nev nema bulup iek amasnda Hoca Ahmet Yesevi'nin abalar tartlmaz. Ahmet Yesevi,

488

Faruk Arslan

Trklkden ve Trke'den hi taviz vermemi, mslmanl doru anlam, Mevlana gibi kaplarn her dinden, rkdan insanlara am evliya ve alperenlere ufuk, vizyon sunmu bir Pirdir. Hristiyan, amanist, Yahudi, Budist, Mslman ayrm yapmamtr. Bu nedenle hala deiik inanlara sahip Trkler, Yesevi'yi ortak atalar olarak gryor. Buda Yesevi'nin engin hogrsnn bir kantdr. Peki Yesevi'nin referans ne? Trklk m, Mslmanlk m? Yoksa her ikisi mi? Hristiyan, amanist, Mslman Trklerin onu ortak ata kabul etmesi referansnn Trklk olduunu gsterir mi? Bu profilden yaklaanlar, Yesevizm diye bir ' izm ' ile ve yeni bir tarikat nevesiyle ortaya kyor. Bu tarikat yelerinin baz vakitlerde gizli gizli Yesevi'nin Trkistan'daki trbesine gelip zikirli ayinler yaptklarn rendim. Trkistan kyllerinin Yesevi halkas oluturup, zikir yapt bu ayini izledim. Bu zikir, bugn Cerrahi, Rufai ve Kadirilerin yapt zikirle benzerdir. Semahla alakas yoktur. Yesevi dergahn tam ortasnda 3 bin litre su alan 6 asrlk bir kazan bulunuyor. Kazann Trklerin egemenlik sembol olarak grldn ifade eden Zeybek, kazann Sovyet basks altnda esaret yaadna dikkat ekti ve kazann bana gelenleri u ekilde dile getirdi: "Sovyet basks altndaki yllarda bilinli olarak, bu kazan Leningrad'daki Erimtaj mzesine kaldrlmt. Daha sonra Kazak aydnlarnn youn bask zerine kazan eski yerine geri getirilerek konuyor." diyen Zeybek kazan'n manevi boyutuyla ilgili olarak da unlar anlatyor: " Kazann ii erbetli su ile her zaman dolu olarak dururdu. Dervilerin yapt zikirler srasnda kazann zerinde nurlarn grld rivayet edilir. Bu imdiki tabirle

489

Faruk Arslan

vcuttan kan elektrolar olarak belirtiliyor. Zikir sonrasnda susayan ve hararet ierisinde bulunan derviler bu kazandan itikleri bu nurlu suyla serinliyordu. Zikir balamadan nce parola belliydi. Zikir srasnda ya ter, ya kan, yada can kmas zikirin samimiyeti iin ok nemli bir noktayd. u anda kazan ziyarete her kesimden insan geliyor. Fakat kazana maksad dnda ilevler yklenmi durumda. Ziyarete gelenler kazana para atarak dilekte bulunuyorlar. Bu sonradan kan yanl adeti biz dzelteceiz. Bu konuyu Cumhurbakan Nazarbeyev'de ilettim." Zeybek, bugn gerek alperen kltrnn Orta Asyada alm Trk okullaryla temsil edildiini itiraf etmi bir Yesevi a. Yesevi klliyesine ziyarette bulunanlara buday ve etin birlikte kaynatlmasndan elde edilen "Herse" veya "Keke" denilen bir yemein yedirilmesi eski bir gelenek. Klliye ayn zamanda eskiden niversite eklinde de kullanlmaktayd. Zamann sayl ktphanelerinden biride bu kulliye ierisinde mevcuttu. imdi yine byk bir ktphane de klliye'ye eklenmi durumda. nl airimiz Yahya Kemal, Yesevi'yi yle tanmlyor: ''Ahmet Yesevi olmasayd, Trk milliyeti olmazd.'' 1186 ylnda vefat eden Yesevi'nin kendisini insanla adam ylesine gl bir inanc var idi ki, 63 yandan sonra ' Yeryznde Peygamber Efendimizden fazla yaamak haram bize ' diyerek yeraltnda hazrlatt ' ilehane ' olarak adlandrlan ukurda lene kadar yaad. Koyu bir Hz. Muhammed adr. Elbette Hz. Aliyide sever. Bugnk mslmanlar, Hz. Aliyi sevmek ialksa, en byk ia, Alevi benim sylemini anlayamyor. Oysa

490

Faruk Arslan

gemite Rafizi olmakla sulanan mam afi de ayn cevab vermiti. Yesevi, bugn Orta Asya ve dnyann imdatna koan alperenler gibi on binlerce renci, Alperen yetitirdi. Yesevi, alperenlerini (gnlleri fetheden ) tm dnyaya, o cmleten Anadolu'ya gnderdi. 1990den beri bu borcu demek boynumuzun borcu diyenler, Orta Asyaya Anadoludan tersine alperen gc balatt. Ahmet Yesevi, Trklerin mslmanla benimsedii 10. asrda tarihin akn deitirecek lde rol stlendii kabul edilir. 20. ylna yaklaan tersine gte, tarihin akn deitirmeye devam ediyor. Yesevinin misyonu ile sz konusu misyon birbirine benziyor. Her ikiside Trkenin yaylmasna, slamn Trke anlayyla baka dinden olanlara anlatlmasn salkl buluyor. Bu benzerliklerin halen doktora tezi yaplmamas byk eksiklik... Yesevi, dnemin Trk hakanlar, Hanlar, beyleri 'Farisi' dilinde yazp izerken, resmi ve edebi dili ' Farsa ' klm iken O, Trke' yi savundu, ' Trke ' konutu, mslmanlkla zdelemi ' Trk milliyetilik' uurunu yourdu. Yesevi Gnlller Harakat, 12. asrda tufan gibi gelen Mool tehlikesine kar direnecek gnl erlerini halkn iine zamannda yerletirdi. 40 yldr grlen benzer Glen Haraketinn ayn dalgakran grevi grd yadsnamaz. Yesevi, Trk devletleri ve halk Mool istilas nedeniyle ayaklar altnda ezilirken, mritleriyle gnllere su serpti, umut tohumlarn ektirdi. Yunus Emre, Yesevinin bu reymlerden beslendi, asrlar eskiten ulu bir nar oldu gnllerde, kalplerde. Bir rivayete gre, Yesevi'nin bir milyon rencisi veya sempatizan vard. Yesevi kazand; hrn Mool kavmi mslman oldu ve Trkler arasnda eriyerek Trkleti.

491

Faruk Arslan

Cengiz Han'n torunlar gedey, aatay mslman olarak Trk-slam sentezini benimsedi, slamiyete hizmet etti. te Ahmet Yesevi, Timur'dan Abay'a, oan'dan, Celaleddin Harzemah'a, Alparslan'dan Mevlana'ya Yunus Emre'ye , Hac Bayram Veli'ye, Geyikli Baba'ya Saltuk Bugra'ya Babr'e kadar tarihte tandmz tm ulu Trklerin ncs, rehberi, koruyucuydu. Gnllerde kurduu taht kimse ykamad. zbekistan, Kazakistan, Trkmenistan, Tacikistan, Krgzstan, Azerbaycan, hatta Babr'n miras zerinde kurulan Afganistan, Hindistan, Pakistan gibi lkelerde hatta Balkanlarda derin izler brakt. Yesevi gibi oalanlar hep kazanacak, granit gibi kalbi olan yeminli din dmanlarn dahi insafa getirecektir. Allahn izniyle gerek Sufizmin eritmedii kalp yoktur, yalanc Sufizmin tehlikeleri ise oktur. Mason Bektailik, sahte sufizm ile bu alannn dini derinliini yok etmi, etki gcn eritmitir. Etrafnda dnp dolaanlar iine girip beslendii ana kaynaktan hakiki iman iksirleri imiyor; ekilcilik, gsteri nplanda. Romanya'nn Babada kentinde yer alan Sar Saltuk Baba trbesini Haziran 2000de ziyaret ederken, yine Yesevi'nin soluklarn, nefesini duymutum. Hac Bekta Veli'nin rencisi olan Sar Saltuk, Byk Seluklu devleti yklrken 1263'de Rumeli topraklarna adm atm bir Yesevi devamcs. Balkanlarn Trkleip mslmanlamasnda Saltuk Baba'nn yeri ok nemli. O, ilk alperen... Tatarlara da mslmanl gtren Sar Saltuk. gnllerin sultan olmann dnya saltanat elde etmekten ne denli nde olduunu ispatlyan bir abide. Saltanat sahipleri unutuldu, ama Yesevi gnllerde yayor, amel defteri hi kapanmad. Rusya arazisi iinde

492

Faruk Arslan

kalan alanlar kapsayan corafyada Trklerin ortak paydas mazide olduu gibi bugnde Ahmet Yesevi... Trkistan Ortak Evimiz projesi temelinde Yesevizm, zbekistan Cumhurbakan slam Kerimov'un da destekledii belki de tek proje. O, bu topraklarda paralanan unsurlar birletiren maya olarak grlyor. nl tarihi Hammer'n '' Trkler olmadan tarih yazlamaz ' tesbiti ne kadar nemliyse, Yesevi'nin slamiyetden gdalanarak Trklk bilincini yeniden yourmas gerei de kklerimize sahip kmamz asndan o denli nemli tarihi bir hakikat. Yesevi'yi Yesevi yapan slamiyetti. Kimlik kart Trkt. Yesevi'nin referansn sadece Trklk olarak gsterilmesi onun bir kanad krk kua evirmektir. Onun slami hviyetini grmemezlikten gelenleri Yesevi Divan'n okumaya davet ediyorum. Unutmamak iin hafzanza kazyn: Yesevi ve Yesevi'nin alperenleri olmasayd, bugn Anadolu mslman ve Trk olamazd, Trk kalamazd. Macarlarn akibetine urard. Mason Bektailerin Sar Saltuku kendi kafa yaplarnda bozuk bir Bektai sayp, Yesevinin talabesi Hac Bekta arptmalarna, zerlerinden siyaset yapmalarna artk gz yumamayz. Siyasi mecradan kurtarlan Aleviliin sahte Bektailikten ayrmasyla gerek dini hviyetine kavuturulmas, kanlmaz bir sretir. Dinleraras diyalog sreci balatld halde, kendi insanmzla bunlar rahat bir ekilde konuamamamz, iimde bir burukluk, znt oluturuyor. Oysa Hain Dkn tr sulamalara kulak asmadan diyalog kapsn ak tutanlar kazanyor. Aleviler, farkllklarn da koruyarak, her alanda haklarn cesurca, kararllkla ve

493

Faruk Arslan

bar yntemlerle savunarak sonu alma noktasna geldiler. Bunu, haklar mcadelesi asndan nemli bir kazanm saymak gerekir. (Dndar, 2008). Bu devrede karc Mason Bektai-Ateist ittifaknn Alevilik, slam d ayr bir din sylemi ile ayr bir rgtlenme yaptrmas dikkati ekiyor. Alevi kkenli olan ve olmayan mason Bektailerden beslenen ateist/sol zihniyete gre, Alevilik slamn iinde olamaz. Bu grte olanlarn bile kltrel bir sos olarak Yeseviyi kullanmak istemesi kabul edilemez. 1997 ylnn ubat aynda Faik Bulutun Alisiz Alevilik adl kitab yaynland. Daha sonra Hac Bekta Hasan Sabbahn talabesi yapmaya kalkan ve Alevileri sapk birn inanca srkleme niyetinde olan evrelere alan Bulut, kitabnda bunu szde slamda zgrlk Aray olarak sunuluyordu. Anadoluda Alevlik-Bektalikin kkenini, Snn-i blnmesine kaynaklk eden olaylarda aramak tarihsel ve sosyolojik olarak hibir geerlilie sahip bulunmamaktadr. Anadoluda AlevlikBektalik konusu ancak, Trk kitlelerin anayurtlarnda, g etmeleri srasnda ve son olarak geldikleri Kk Asyada yani Anadoluda karlam bulunduklar, dinsel ve kltrel akmlar anlalmak suretiyle ele alnabilir. Konu zerinde bilimsel aratrmalar yapan Fuad Kprl, F.W.Hasluck, Irene Melikoff, Sreya Faruki ve Ahmet Yaar Ocak gibi aratrmaclarn, bugn ulat sonu budur. Ahmet Yaar Ocakn ifadesiyle, Trk kitlelerin yzyllara yaylan zaman srecinde ve farkl corafyalarda, farkl inanlara ve kltrlere sahip halklarla ilikide bulunmalar sonucunda oluan bu dinsel ve kltrel senkretizm denilen badatrmac Alevliin

494

Faruk Arslan

anlalabilmesinin yegne anahtardr. (Ocak 1996). Elbette, Alevilik, slam iidir. Alevilerin tamamna yakn kendilerini slamn iinde sayarlar, ama burada kastedilen snni slam inanc deildir. Mason Bektailerin ve baz radikal mslmanlarn kasten anlamadklar gerek, Anadolu Alevilerinin kendilerine has bir slam anlaylar olduudur. slam denince sadece snnilii ( 4 mezhebi) anlamak, sonuta Alevileri de slamd saymaya gtrr ki, ne yazkki birok kii bu yanla dyor. (Yaman, 1998). Alevi Bektailerin elebilerinden, Postniin Veliyettin Ulusoy, Milliyetden Devrim Sevimaya 2009un ilk gnlerinde unlar sylyor: Alevilik mezhep deil, asl slamn zdr - Ehlibeyti nasl anlatrsnz? Peygamber, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz. Hseyin Ehlibeyt deyince bu ekirdek be kiiyi ve onlardan gelenleri anlarz. Zaten kelime anlam ev halk demek. Peygamberimiz vedasnda Sizlere Kuran ve bir de Ehlibeytimi emanet ediyorum der . Ulusoy ekliyor: Bu yol slam ii midir, slam d m ok sama bir tartma konusudur, nk biz on iki imamlar andmzda onlar kimdir? Peygamber kimdir? Hac Bekta Veli kimdir? Bunlarn hepsi slam. O halde kimse Alevilik slamn dnda diyemez. Bunu dediiniz zaman siz Alevi Bektailie sadece dardan bakmsnz demektir. Bugn Alevilerin yzde 99.9u da slamn iinde olduunu bilir, Elhamdlillah Mslmanz, Aleviyiz, Bektaiyiz derler. Allah Muhammed Ali diye bir leme vardr. ( Sevimay, 2008).

495

Faruk Arslan

Baz eski solcular, saduyulu Aleviler ve AKP, Alevilik, zgl inan veya kltr sylemi gibi orta yol bir zm nerisi sunuyor. Bu nedenle Alevilerin Diyanete deil Kltr Bakanl'na balanmas sz konusu. Devlet Bakan Said Yazcolu, Kltr Bakan Erturul Gnay ve AKP stanbul Milletvekili Reha amurolu, yeni yapnn mimarlar. Gelinen aamada, Diyanet veya buna paralel bir yap yerine, tamamen ayr bir yaplanma getirilmesi gr arlk kazand. Cemevlerine aktarlacak btenin, "inan kltrlerinin desteklenmesi" erevesinde Kltr ve Turizm Bakanlna verilmesi orta yol aslnda. nk gerek Avrupadaki Alevi Konfederasyonu gerekse Trkiyedeki Alevi-Bektai Federasyonu, Diyaneti kabul etmiyor, hatta Diyanet ile birlikte okullarda zorunlu din ders uygulamasnn kaldrlmasn talep ediyorlar. AKP, zorunlu din dersi mfradat uygulamas engelini, Alevi dersi seenei koyarak amaya alyor. AB, Alevi ve Krt sorunlarnn zlmesi iin uzun sredir bastryor. Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali Balkz, devrim niteliinde haklar verilmesi iin zm paketi hazrlayan amurolunu ve Cem Vakf Bakan Prof. Dr. zzeddin Doan dkn ilan etmesini Haziran 2007de Torontoya ziyareti srasnda yakndan tandm Turgut kerin dolmuuna gelmesine balyorum. kerin ipi ile kuyaya inenleri, Mason Bektailerin kmaz sokaklar, Alman stihbaratnn Bizans oyunlar, bitmeyen yokular, ayrlklar, savalar, kargaalar bekliyor. amurolu samimi, bu nedenle daha sonra Ali Balkz ile bartlar. Doan, dkn ilan etmenin kurallarn hatrlatt ve bu yntemlerle kaak greenlere sert kt. Alevilerde sa duyunun hakim olmasn ve uzlama iin

496

Faruk Arslan

yaplacak zirve ve toplantlardan 85 ylda ilk defa nlerine konan frsat tepmeyecekleri bir reformun kmasn umuyoruz. Cem Evlerinin resmi olmasada ibadethane yaplmas ve buralara bte ayrlmas, olumlu ama radikal beklentiler iinde olanlara gre halen yetersiz bir reform. Devletten maa alan dede, dedemiz olamaz sylemi balatanlar Alman stihbaratndan beslenen kesimler. Arkalarnda Mason Bektailer kap gibi duruyor. amurolu ile ayn oday bile paylamak istemiyorlar. lk adm, 13 Snni 24 Alevi 37 aydnn yakld Madmak Oteli mzeye dntrme jestiyle atlabilir. Burann kitap yaplmas ara zmdr. Bu erevede camilerde olduu gibi cemevlerinin de elektrik, su giderleri karlanmas, Cemevlerinde grev yapan dede, zakir ve hademelerin maalarnn bteden denmesi, gecikmi mkemmel bir yenilik. Maan Kltr Bakanl btesinden karlanrken, ka dedeye maa balanaca Alevi-Bektai dernek ve vakf temsilcileriyle yaplacak grmeler sonunda netleir. Abdal Musa Vakf'nn 'Alevi Enstits' kurmas ve burada snavdan geenlere maa verilmesi alternatifler arasnda yer alyor. AK Partili Reha amurolu ve Yazcolu nderliindeki Alevi almnn artk bir hkmet politikas haline geldi. amurolu, ok geni mutabakat salama amacndayz derken, Maa balanacak dedelerin tamam soydan dede olanlar deil, hizmet retenler olacak" ifadelerini kullanyor. (etin, 2008). Elbette bunlar, zellikle tekke, zaviye ve trbeleri kapatan yasaya aykr dmeyecek formllerle gelitiriliyor. Alevi kesimin temel taleplerini karlayacak dzenlemede hassas bir denge kurmak kolay deil. zerinde allan
497

Faruk Arslan

formlde, baz tarikat ve cemaatlerin cemevlerine getirilecek haklar rnek gstererek talepte bulunmalarn engelleyecek bir yap oluturulmaya allyor. 22 Temmuz seiminden sonra Bilkent Otelde Alevilerin iftarna katlarak "alm" mesaj veren Erdoan, Alevi yazar, stanbul Milletvekili Reha amurolunu da danmanlk grevine getirdi. amurolu, bu admlarn kesintiye uramas zerine danmanlktan istifa etmiti. Ancak Erdoan, amurolunun istifasn ileme koymayp, makam odasn da boalttrmad. 10 Kasmda ( 2008) yaplan Bakanlar Kurulunda AKPnin programnda yer alan Alevi alm nihayet balatld. amurolunun danmanla "fiilen dnmesi" olumluydu. 9 Kasm 2008de Shhye Meydan'nda gerekletirilen, 100 bin kiinin katld Alevi mitingi hakknda en arpc aklamalar nn niversitesi Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce'den geldi. Malatya nn niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce, Trkiye'deki birok Alevi olaylarnn d istihbarat rgtlerince kartldn, Alevi mitinginin de yine istihbarat rgtlerince tertiplendiini savunuyor. "Kahramanmara olaylarn, orum olaylarn, Sivas olaylarn karanlar bugn bu Alevileri sokaa dken, yrten kiilerdir" diyen Prof. Dr. Chce, u deerlendimeyi yapyor: Bu sorun bizim Alevilerimizin sorunu deil. Bu mesele yllardr Alman istihbaratnn tezgahlad bir oyunun artk da vurulmas, aka sahneye konulmas hadisesidir. nce Alisiz Alevilik icat edilmeye alld. Sonra Aleviliin ayr bir din olduu ynnde bir
498

Faruk Arslan

kampanya balatld. Sonra Aleviliin Hititlerden intikal ettii, ite bir Anadolu dini olduu ynnde grler ifade edildi. Tabi bunlarn hi birisinin bizim tabanda, tavanda Alevi vatandalarmzn zerinde pek fazla bir etkisi yok. Ancak, Alevilii kendi gelecekleri iin kullanmak isteyen zmreler, gruplar, hatta devletler ve istihbarat birimleri almalarn aralksz olarak srdrdler ve bugnk bu durum ortaya kt." ( Zaman, Yeni afak, 2008). Bu doru bile olsa Ankarann yllardr Alevi vatandalarn ihmal ettii bir gerek. 150ye yakn aydn yaynladklar bildiri ile mitinge destek verdiler. Mitinge katlanlar Avrupadan gelen, Alevilikle ilgisi olmayan, peygamber, Kuran ve Muhammed tanmaz tipler olarak niteleyen Cem vakf bakan Prof. Dr. zzeddin Doann bu aklamasda, onun dknlkle sulanmasda ard. ki tarafta da sarlar diyalou sryor. 21 Alevi derneini bnyesinde toplayan Alevi Bekta Federasyonu Bakan Ali Balkzn Diyanetin ve din derslerinin tamamen kaldrlmas gibi ar talepleri ortam geriyor. Oysa AKP, istediklerine yakn, eit haklar sunuyor. Aleviler ile Bektailer, 85 yldr nlerine konmayan bu frsat birbirleriyle uraarak karmamal. Herkesin inand gibi insanca yaamasn, ayrmcla tabi tutulmamasn savunuyoruz. Yesevinin izledii izgi, kanaatmca budur. nsanlar olduklar gibi kabul etme erdemi esastr. Sylemek istediim, boazmda dmlenen gerekleri, yazl olarak dnyorum. Geleneksel Aleviler ve Bektailerin Mason Bektailerden boyunduruu kurtarmalar, Trkiyede i sava kartmaya alan derin glerin ve yabanc istihbaratlarn oyunlarn bozacaktr.
499

Faruk Arslan

lkemizi ve insanmzi Hac Bekta Velinin ifadesiyle diri, iri ve bir yapacaktr. Mason Bektailerin ynetimindeki derin devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 150 yl artk tamir etmeliyiz. 1982 Anayasas'na daha fazla dokundurtmaya yanamayanlardan bazlar Alevilik konusu aldnda o kesimden gelen ikyetlere en fazla kulak verenler; bu hemen fark ediliyor. Oysa Aleviler'in ikyetlerinin ou anayasayla bir biimde irtibatl. Anayasann lkeye bitii elbise Alevi kesimine de dar geliyor. Alevi kesimin talepleri mevcut anayasal din yap ierisinde zlemez. Sorun, sanld gibi Snni ounluun geit vermemesi veya banazl ile irtibatl deildir; Alevi kesim sorunun kaynan siyaseten kendilerine yakn sandklar evrelerde aramakla ve onlar zme ikna etmekle ie balasn. (Koru, 2008). Yani Mason Bektaileri ikna etmekle ve yllardr onlar kullanan Kemalistleri yola getirmeliler Yeseviyi Mevlanay Yunus Emreyi Mason Bektailerin elinden kurtarmak boynumuzun borcudur. Szn z, Yeseviyi kullanmak isteyenler nce referansna baksn. Yeseviyi Alevilie eklemlemeye alanlar, nce tarihi okusun. Tarihe gz atmann sras imdi geldi.

500

Faruk Arslan

Altnc Blm BEKTALN BE YZ

Geleneksel Aleviler, Aleviliin masonlardan ve Bektailerden zgrleme srecinin baladn, krlmas gereken prangalardan en nemlisinin hurafeletirilmi Bektailik olduunu yazyorlar. Nedeni yle aklanyor: Bektailik iinde ok eitli virsleri barndran bir organizmadr ve Alevilerin bundan kurtulmas zorunludur. Karmzda bir tarikat olsayd, bir lideri yada eyhi olsayd yada belli ilkeleri olan bir oluum olsayd, belki kurtulmak daha kolay olurdu. Ama karda zamanla gelien vcud bulan kltrel bir sentez var ve iinde her trl negatif unsur bulunuyor. ok yzl bir oluumla kar karyayz. inde her eyi bulmak mmkn, nk srekli klk deitiriyor, fikir gelitiriyor. Hibir domas olmad iin klktan kla ekilden ekle girebiliyor. Bu nedenle slah, dzeltilmesi mmkn olmuyor, yok edilmesi de mmkn deil. nk her dnemin hakim ve batl fikrini savunabiliyor, bnyesinde tayabiliyor. Bu nedenle tamamen dlanmas gerekiyor. Batl yaadka yaayaca iin dlanmasndan baka are bulunmuyor. Bunu yapmaya alyoruz, Bektailiin ok yzn gsterip bir eyleri anlatmaya alyoruz. Anlayanlar kurtuluyor, bizzat gryoruz. Anlamayanlara, anlamak istemeyenlere zlyoruz. (ahin, 2008). Yobaz ve banazlktan uzak, militarist oyunlara gelmeyen Alevilerin yanlln farknda olmas sevindirici. Masonik Bektailikten rahatsz olan ve Alevi ile Bektai kavramlarnn birbirinden ayrlmasn talep eden
501

Faruk Arslan

Alevilerden Teoman ahin belki bir otorite deil, ama radikal nerilerini sralad Alevi Sesindeki makalesi, aykr bir ses olarak bir ilk. ahin, Bektailiin be yznden bahsediyor. Bu yzleri tarihi dnemler halinde ele alalm: BRNC YZ; 1200-1500 ARASI Bu dnemin balarnda Hac Bekta, Seluklu saraynn hemen yanbana Sulucakahyke gelip yerleiyor. Herhangi bir tarikat kurmuyor. evresinde kendisiyle birlikte hareket eden az sayda bir kitle var. Bu kitleye liderlik ettiine ilikin bir kant yok. Kitlenin Bektan dini bilgisi olduuna inand ak. Bekta Horasanl Trk kkenli. Snni bir mutasavvf olarak kabul ediliyor. Maturidi ve Hanefi olan Yesevi alperenlerinden, Hoca Ahmet Yeseviden icazet ald syleniyor. Bektailii arptmak Batini gstermek iin uydurma kaynaklar icat edip komplo teorileri yazanlar, Yeseviden el almasn, yahut talabesi Lokman Perendeden ald postu ya kabul etmiyor veya Yesevi bir smail Daisi yaparak ilikiye kknden zehir katyor. Faik Bulut ve smail Kaygusuzun hedef saptrd gibi, O, ne Seluklulara kan kusturmu Hasan Sabahn Alamut Kalesinde 15 yl eitim grm sapk bir smailli Daisi, nede isyanc Baba shakla ilgisi var. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). nk Baba shak isyan srasnda henz 4 yanda, Anadoluya geldiinde 27 yanda bir gen alperen. Tm Sufi slam alimleri gibi politika ile ilgilenmiyor. ( Ocak, 1990). Onu evresindeki ok az kii dnda zamanla bu konuda aratrma yapanlar tanyabiliyor. O tarihlerdeki Mevlana gibi baz dini evrelerde tanyor. Anadoludaki Hristiyanlarla da ba kurmas kanlmaz. Tpk Mevlana

502

Faruk Arslan

gibi hogr anlay nedeniyle pek ok Rumun mslman olmasna vesile oluyor. Bektan lmnden ve Osmanl kuruluundan sonra baz Osmanl aydnlarnn buradaki insanlarla temasa gemi olmalar muhtemel. Yenieri-Bektai bann ilk nvelerini bu dnemde grebiliyoruz. Bu dnem Anadolusunda okumayazma yok, insanlar ekonomik sorun iindeler. Anadolu ne etnik nede dini kimlie henz sahip deil. Herkes i ie, ekonomik sorun st dzeyde, siyasal istikrar, birlik zaten yok. Etkiye ak geni bir toprak paras dllenmeyi bekliyor. Peki Bektailerin iine karan Kalenderiler kimlerdir?.Sa, sakal, ka ve byklarn tra eden, balarna on iki dilimli sivri kee kllah giyen ve hibir eyle alkadar olmayan insanlard. Bunlar kinaye olarak hibir eye aldr etmeyen, her eyi ho gren adama dilimizde Kalender derler. Ar derecede vahdet-i-vcut'cu olan bu tarikat mensuplar 17. asrda ortadan kalkm olup Bektailik bu tarikat de temsil etmitir. Hac Bektan banda toplanan zmreye ilk defa 13. asrda rastlamaktayz. O srada Bektailere "Abdaln", Hac Bekta'a da (Gaziler serdar) (Erenler Severi), (Kalenderler Piri) deniyor. Bektai bir tarikat kltr olarak Balkanlar ve Dou Avrupa corafyasna difzyonu ve bu yrelerdeki mutlak (absulute) etkinliine ulat yllar incelendiinde karmza Sar Saltuk mahlasl Yesevi alpereni bir evliya kar. Hnkar Hac Bekta Veliye ilikin velayetname varyantlarnda bu zat Hac Bekta Veliden bizzat el alm bir dervitir. Dier yandan eitli tarihi kaynaklarda bu ahsn Aya Naume, Aya Sprdone, aya Nicolas, Saint Clause vb. gibi mehur Ortodoks tandasl sevi Azizlerine tahvil edildii de grlyor. Merhum Turgut Koca Baba;

503

Faruk Arslan

1991 ylnda nerettii W. Hasluckun Bektailiin Corafi Dalm isimli eserinin evirisinin nsznde; Sar Saltukun sevilerce kutsallk atfedilen nl Azizleri Santa Klausenin Noel Baba adyla bir deiim geirerek sylencelerde yer bulduunu savlam ve bu mana da olduka naif bir muhakeme ve mantk ieren deliller arz etmiti. Yine Evliya elebinin gezi notlarnda ve Cem Sultann vakanvisti Ebul Hayr Ruminin (1473-1480) Saltukname isimli eserinde kendisinden ok geni bir mbahese sz konusu. Ebuul Hayr Rumi, Saru Saltuktan sz ederken kendisini Horasandan Diyar- Ruma (Anadoluya) yerlemi erif Hzr (Hzr Gazi) isimli ehl-i Snnet bir evliya olarak yad ediyor. evki Kocaya gre, bu tespit olduka makul olup bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. Dier bir baka belge de aslen Fas-Marakeli olan ve nl bir seyyah olarak bilinen bn-i Batutann gezi notlardr. Bu belgede bn-i Batuta Sar Saltktan Baba Saltuk olarak bahsediyor. Evliya elebi ise bu azizi Horasan doumlu olarak tespit edib gerek adnn Muhammed Buhuri olduunu savlyor. Evliya elebi, Saru Saltukun 1263 ylnda Romanya, Babadanda bir byk dergah uyandrdn belirtmitir. elebi verdii bilgileri zi Valisi Koca Kenan Paa tarafndan yaklak 1611 yllarnda yazlm Fthat- Toktam adl eserden ve Gelibolulu tarihi Mehmet Yazcolunun (vefat. 1451) Muhammediyye isimli almasndan istinsah ettiini zikrediyor. Saru Saltuk zellikle Trkapol adyla maruf ve Gney Rusyadan g ederek Romanya-Dobrucaya yerlemi Hristiyan Trk Tatarlarn mslmanlamasnda nemli roller
504

Faruk Arslan

oynamtr. Hac Bekta Velayetnamelerine gre, Hz. Pir kendisine grev vererek yanna katt Ulu Abdal ve Kii Abdal isimli derviler ile birlikte Balkanlarn iradna memur eder. Saru Saltuk Hazretleri tahta (batn) klcyla Krm bata olmak zere Azerbaycan, Sinop, Moldavia, Kaligra, Dobruca, Varna, Gerlova, Ni, Lej vs. gibi yre ve merkezlerde birok keramet izhar ederek n Bektailik diye adlandrabileceimiz dneme damgasn vurmu ve tm Dou Avrupada irat merkezleri uyandrm Abdalan- Rum mahlasl Alperenlerdendir. Saru Saltuk bilinen kaytlara gre 14nc yzyl balarnda Hakka yrm olup, dnya zerinde tam on yedi ayr yerde kabir merkaddi (nazarlamas) bulunuyor. Osmanlnn devlet durumuna geliinde bat Anadolu ve Balkanlarda siyasal, ynetsel ve askeri bakmdan yaplanmasnda genel Aleviliin ve Aleviliin trevlerinden Ahiliin, Alevi, Bektai ve Ahi dervilerin temel rol olmutur. Orhan Bey Rumeliyi Osmanlya kazandrrken; Halil Ece, Yakup Ece, Akba Baba, Gazi Fadl Bey gibi toplum iinde saygnl olan ileri gelen kimseleri grevlendirmitir. Bunlarn tm Alevi ve Ahidirler. Balkanlarda ortak bir Sar Saltk klt vardr. Bu inann izlerine, etkinliine Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Krm ve Azerbaycann tmnde rastlanr. Tarihlerin anlatmna gre Sar Saltk 1263lerde 12 bin Trkmen ailesiyle Krm ve Dobruca yrelerine gidip yerlemi ve slaml yaymaya almtr. 14. yzylda yreyi dolaan nl Arap gezgini bni Batuta bu yllarda yrede Ahilikle birlikte Sar Saltk kltnn de yaygn olduunu, Altnordu lkesinde baya
505

Faruk Arslan

tutunduunu yazar. Sar Saltk, Krm Hanyla birlikte savalara katld, savalara coku alad, Rumeli ve Krm Tatarlarn slamlatrd, en ok Edirne ve sakada yaad, lhanl ve Co Uluslarnn kltr tarihlerine de mal olduu bilinmektedir. Sar Saltkdan sonra geveyen bu akm, zellikle Altnorda ve Tatar yrelerinde Sar Saltkn mridlerinden Tokatl Barak Baba toparlamtr. Binlerce mridiyle Sar Saltk, ardl (halifesi) Barak Baba, Horasanl Taptuk Emre ve Azerbaycanl Geyikli Baba Osmanl u blgelerinde etkili olmulardr. Ebusuud Efendinin Saru Saltuk ile ilgili fetvas u ekildedir. El cevap; Riyazaat ile kadid olmu bir keidir Mealen (badet ile vcudi zevkleri terk etmi ve dinin eri kaytlarndan kurtulmu bir manastr rahibi gibidir.) Ebusuud Efendinin bu tesbiti son derece yerinde olup, bu fetvadan sonra Saru Saltuk muhtemel bir takibattan kurtulmutur. Ebusuud Efendinin fetvasnda Bektailie yergi deil tam tersine bir vg sz konusudur. Hakikaten Bektai evliyalar kendilerini Allah ibadetlerine adam ve din gibi aidiyetlerin dna kabilmi ve gerek anlamda tlak mertebesi olan; Enel Hak namazn Macaristanda bizzat kaldrmtr. nOsmanl Fatihlerinin fetih ve ftvvet (feta) amal kta Avrupasna gei teebbsleri 1221-1360 yllar arasnda (tam anlamyla yerleik bir konuma ulalncaya kadar) tam on sekiz kez yenilenmitir. Dier yandan, Seyfiyan- Rum, Gaziyan- Rum, Abdalan- Rum ve Bacyan- Rum ortak paydasyla bilinen Alperen dervilerin gerek manada Avrupada iskanlar ancak dokuzuncu sefer ile gereklemi olup Orhan Gazi dneminin 1337 ylna

506

Faruk Arslan

tekabl etmektedir. 1337 ylnda gerekleen bu gei esnasnda konumuza mehas tekil eden nl Bektai azizi Seyyid Ali Sultanda yer almlardr. Bu sefere daha nce Saru Saltukun geii karine alnarak Alperenlerin ikinci Rumeli geii veya Krklarn birinci geii denilmekte olup Bektai szl geleneinde nemli bir yer tutmaktadr. Ancak gerek anlamda iskan ihtiva eden Rumeli Fthat ise on sekizinci gei ile salanabilmi olup buna da Krklarn ikinci geii denilmektedir. (Krklareli vilayetinin ad buradan karinedir.) Bu tarihte Dou Roma (Bizans) mparatoru Yuanis Kantakuzinostur. 1354 ylnda Orhangazinin kumandanlarndan Sleyman Paa komutasnda bir ordu ile Gelibolu tarikiyle Rumeline (Trakyaya) ayak baslmtr. Gzergah takip edilerek; Bolayr (Purgaz), Koukavak, Edrene, Eceabad, Konurhisar, Tekfurda, Rusuk, Slistire, umnu, Nibolu, psala, Malkara, Hayrabolu, Kean, orlu, Dimetoka gibi mekanlar tamamyla Osmanllarn mutlak denetimi altna girmilerdir. Bu sefer esnasnda blgenin nemli mstahkemlerinden saylan impe, Haie, Mrsed (Mrsad), Bain gibi kaleler ele geirilmitir. Bu fetihlere ilikin olay rgs (1644-1701) yllar arasnda burada postniinlik yapm Cezbi Abdal tarafndan yazlan Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinin ieriinde olduka allegorik bir uslp ve esatirik mahiyette tespit olunmutur. Sz konusu Velayetnamede Emir Sultan ( Babakanlk Arivi, 1827), Seyyid Rstem Gazi, Abdssamed Fakih, Seyyid Ahmed gibi Abdalan- Rum mensuplarnn isimleri tek, tek zikredilerek bu geiin Yldrm Hann (1nci Bayazd) emir ve nderliinde yapld tespit olunmutur. Velayetname burada bir

507

Faruk Arslan

eliki arz etmektedir; zira sz konusu Rumeli Fethinin 1357 ylnda olduuna dair mverrihlerin ittifak esas alndnda, bu tarihlerde Osmanl iktidarnda Yldrm Han yani 1nci Bayazd deil Orhan Gazi Han bulunmaktadr. Dier yandan 1nci Bayazdn 1387de Karaman Savana bizzat katld ve gsterdii stn kahramanlklardan dolay Yldrm mahlasn ald kaytlarda belirtilmitir. Esasen Orhan Gazinin vefat 1389 ve 1nci Bayazdn clusu ise 1389 tarihlerindedir. Dier yandan Velayetnamede yer alan Alperenlerin (Hezarfen, 1999) ounun Orhan Gazi dnemi yaadklar bilinmektedir. Bu zatlar unlardr; Sleyman Paa, Akakoca, Konuralp, Abdurrahman Gazi, Kara Mrsel, Aykut Alp, Tez Ali, Akba Mahmud, Kara Tekin, Gndz Bey, Hac lbey, Lala ahin, gazi Fazl, Evrenos Bey, Turgut Alp, Ece Bey, Hzr Bey, Eflegan Bey, Rstem Gazi, Seyyid Ali Sultan, Abdssamed Fakih, Seyyid Ahmet, vb. (Noyan, 2003:15) Toplam krk yiide atfedilerek mitolojik hviyet kazanm olan bu gei esnasnda ehit dm zatlardan birinin kabri Geliboluda medfun olup kumsalda bulunan kabri dolaysyla bugnn halk tarafndan Kum Baba ismiyle anlarak ziyaret edilmektedir. Baz kaynaklarda bu sefere Orhan Gazinin bizzat katld, ordunun sol tarafnda yer ald ve ortada Sarca Paa ve sa kanaatta Sleyman Paann olduuna dair bilgilerde mahfuzdur. Osmanllar, 1. Murad dneminde Yunanistan ve Bulgaristann nemli yerlerini alm ve Anadoludaki Trkmen oymaklarnn bir blmn buralara yerletirmitir. Alevi-Bektai topluluklarnn Yunanistan ve Bulgaristan yrelerine yerlemesi genellikle bu yolla
508

Faruk Arslan

olmutur. Daha nceleri Babai (1240) olay sonrasnda krmdan korkan kimi Batni- Babai ve Alevi topluluklar da hemen olay sonras yllarda bu yrelere gmlerdir. Bugn, bunlar bu yrelerde Babailer olarak adlandrlrlar. Alevidirler. 2. Bayezd kendisine kar olarak grd kimi Alevi-Bektai topluluklarn Safevi yandadr sulamasyla Yunanistan, Srbistan, ve Arnavutluka srmesi Balkanlarda Alevi nfusun artmasnda nemli bir etkendir. Bu dnem Yunanistann Modon, Koron gibi adalar Aleviler iin srgn merkezleri olmutur Seyyid Ali Sultan, 1385 ylnda Dimetokann Microdorian (Demirviran) ad verilen kynde Kzldeli aynn bitiiinde bir Bektai Dergah kurarak ilk postniini olmutur. Daha sonralar bu tekkede Balm Sultan, Vahdeti Dede, Seyyid Mustafa Dede, Kara Ali Dede, Sadk Abdullah Baba ve birok Bektai dedesi yetiir ve misyonerlik almas yaparak Bektailii tm Virani, Vahdeti, Ahmet Gurbi, Belgratl Aghi Dede, Bosnevi, Muharrem, Mahzeni, Sersem Ali Baba, Lezizi, Aru Baba, Dervi Bekim, emimi ozan-dervi kuaklar gelitirirler. Bu tr youn almalar sonras bu tarikata Trk d Yunan, Arnavut ve Yugoslav kkenliler de girmilerdir. Bektailik, Arnavutluk halk arasnda da ok yaygndr. Makedonya Cumhuriyeti, Srbistan Kosava zerk Blgesinde ve bugnk Arnavutlukta yaayan toplumlarn dinsel, siyasal ve kltrel yaamlarnn olumasnda Bektailiin nemli lde belirleyicidir.

509

Faruk Arslan

Yine bu dergahn kuzeyine kalan Krca Ali kynde bir makam (nazarlamas) mevcud olup, A.B.D. / Detroit Dergah Postniini Merhum Recep Ferdi Babann Bektai Mistisizmi isimli Arnavuta eserinde bir tesbit asndan burasn zikreden Rusuklu air Zarifinin aada belirttiimiz drtlne yer verilmitir. H Dost Aklar der sana beli Eyasadk gerek veli Krcalide Kzldeli Maksuduma irgr beni Dimetoka Dergah dnya zerinde mcerret hilafet erkan yaplabilen be byk tekyesinden biridir. Bu nedenle Arnavut muhiblerce Tegejah Madh yani Byk Tekye ismiyle anlr. Dergah 1nci Bayazd dnemi vakfyyeye saylmtr. Tekyenin Kzltepe mezrasnda trbesi bulunan Seyyid Ali Sultann ansna binaen buraya bir meydanevi ina edilmi olup Yukar Dergah ismiyle anlmaktadr. Daha ukurda bulunan bir meydan evi de bulunmakta olup aa Dergah denilmektedir. Aratrmac Ahmet Hezarfen tarafndan Babakanlk Osmanl Arivleri titizlikle incelenerek sz konusu Dergahn 1829 tarihi itibar ile devlete gasp edilen vakf ve mamelek envanteri Tarih ve Toplum Dergisinin 1999 yl 189ncu saysnda deklare edilmitir. Dimetoka Sancann, irmen (Ormenion) Livasnda Mrsel Gazi veya Mrsel Baba (Balm Sultann Babas) adna kaytl bir Tekye daha bulunmaktadr. Dimetoka Dergah 1826 ylnda 2nci Mahmud tarafndan balatlan Yenieri-Bektai Ktalinden nasibini alm ve
510

Faruk Arslan

tahrip edilerek kapatlm, son postniini olan brahim Cefai Baba ise ehit edilmitir. Dier yandan 1807 ylnda Hakka yrm bulunan ve Kruja (Grice) Kentindeki Nepravita kasabasnda kurulu Abdullah Melcan Dergahnn ilk postniini olan Kemalettin brahim emimi Baba tarafndan Elbasanda bir mehuta ina edilmi ve yllar sonra Dimetoka Dergahnn ehit edilen son postniini brahim Babann ismi bu mehutaya izafe edilerek Elbasan brahim Cefai Baba Tekyesi olarak yad edilmitir. Cefai Baba Tekyesinin son postniini ise nceleri Badat Kazmiye Dergahnn postniinliini derhte eden ve ehitlik dergah postniini Halife Nafi Babadan nasipli, mcerret Halife Selman Cemali Baba olup bu zat 1943 ylnda Hakka yrmtr. Tekirdal Belediye Bakan Hasan Cemali Baba ile genellikle kartrlr. ( Koca, 2001). KNC YZ; 1500-1826 ARASI Bu dnemi fidana can suyu verilmi dnem olarak grme eilimindeyim. Mutasavvf bir Sufi olan dindar Osmanl sultan 2.Bayezid tahta geiyor ve Anadoludaki tm dini yaplamalara el atyor. Anadolu Aleviliinin temellerini atan padiah sk bir mslman. Dimetokadan Balm sultan Sulucakarahyke tayin ediyor. Var olan yaplanmay tarikat yaplanmasna dntryor. Btn gcyle destekliyor. Bununla da yetinmiyor, tarikat kurucusu ilan ettii Hac Bekta Anadoluya keramet sahibi bir veli olarak tantmak iin sarayda Firdevsi Tavile, Menakb Hnkar Hac Bekta Vilayetnamesini yazdryor. Hac Bektan utuunu, kerametler gsterdiini, byk bir veli olduunu bu eserle tm Anadoluya ilan ediyor.
511

Faruk Arslan

Hem 2.Bayezid, hemde Hac Bekta bu eser sayesinde Veli kabul ediliyor. Bekta Seyyid ilan edilirken Padiahta Sofulakabn kazanyor. Padiah, Anadolunun Snniletirilmesini bu yolla slamilemesine ynelik hamleler iinde gryor. Buraya Trk-Trkmen gerlerin ynelmesini salamaya alyor. Okuma yazmas olmayan Anadoluluya, anlatlarn devlet eliyle duyulmas salanmaya allyor. Bektai-Yenieri ilikisi geliiyor, her iki kurumda yabanc unsurlara ak kurumsallamalar Osmanl eliyle byyor. Balkanlarda 15. yzyldan sonra youn lde Bektai tekkeleri kurulmutur. Bunlarn en nemlileri Akyazl Baba tekkesi, Demir Baba tekkesi, Otman Baba tekkesi, Ali Baba tekkesi, Kdemli Baba tekkesi, Yahya Paa Bali tekkesi, Hseyin Baba tekkesi, Gen Baba tekkesi, Kzane tekkesi, Sersem Ali Baba tekkesi, Sar Saltk tekkesi, Seyyid Ali Sultan tekkesi, Gl Baba tekkesidir. Bymeye Yavuz ve Kanuni dnemlerinde de katklar salanyor. Anadolunun en ok Alevi katledilen bu dneminde Bektailik, yenieri ilikisi yoluyla Osmanl bakentinde kk ve etki salacak boyutta byyor. Bu dnemin balarnda Balm sultann yola baz ekli unsurlar kattn, sistematize ettiini gryoruz, bu sistem zamanla geliiyor. Bu yzden o da piri sani (ikinci kurucu) olarak tarihe geiyor. Osmanl tarihileri tarikat Yesevi Naki izgisinde kabul ediyorlar. (ahin, 2008). Bektailerin ikinci piri saylan Pir Balm Sultan da (Hulsattlbdal) diye tavsif ediliyor. Hac Bekta- Veliden sonra srasyla Seyyid Ali Sultan (mridi Hac

512

Faruk Arslan

Bekta Veli), Yabali Sultan (Mridi Seyyid Ali Sultan) harakat ynetir. (Koca, 2003). Bektailere (Ik taifesi) de denir. Bu tbirin Hac Bekta tarafndan vazedildii rivayet ediliyor. Hakikatten haberdar olmayanlar zulmattadrlar; zlerinde agh olanlar ise hakikat nuru ile aydnlkta ve ktadrlar. Bursada klar mevkii de orada bulunan ve Ramazan Baba isminde bir Bektai azizine ait tekke dolaysyla bu ad almtr. Hac Bekta zamannda Bektailiin erkn, kuyudat yoktu. Hac Bekta, kendisine intisap edeceklerin, Kalenderiler de olduu gibi, balarn tra eder ve kee klh giydirirdi, erkn yalnz bundan ibaretti. Hac Bekta'n gtt gaye dahilinde tarikata erkn ve kavait kendisinden sonra, 15. asrda Pir Balm Sultan tarafndan vazedilmi ve ok sonralar bu tarikate (Tariki Nazenin) de denilmitir. Bektailik tarihinde Hac Bekta Veliden sonra akla hemen Balm Sultan gelir. Bektailiin kurumsallamasnda mhim sofistike roller stlenmi olup bu nedenle Pir-i Sani yani kinci Pir olarak anlmaktadr. Tarikat ritelini tanzim ederek, Kanun-u Evliya ismiyle bilinen bir erkanname ve tzk hazrlamtr. Bektai Kltr kurumu bugn dahi bu erkanname formatnn n grd ilke, disiplin ve muhakemat ile idare olunmaktadr. Babas Kadnck Anann (Bacyan- Rumdan dris Hocann eleri olup, Bektailer arasnda ok byk kutsallk atfedilen Kutlu Melek isimli Azizedir. Kabri Krehir Ahi Evran mezrasndadr. te yandan Bacyan- Rum ad verilen konsept ise bilindii gibi Anadolu Baclarn kapsayan bir tekilat olmayp, Roma Tekfurlarna Bac yani vergi demek suretiyle toprak ileyebilme zgrl ve

513

Faruk Arslan

zerklii kazanm ve ilerleyen dnemlerde Trkler adna istihbarat grevi yapm olan bir Ahi disiplinidir.) torunlarndan Mrsel Gazi (Mrsel Baba) dr. Annesi dnemin Dimetoka Tekfurunun kz Mariadr. Mrsel Gazi ile olan evliliklerinin yks olduka esatirik boyuttadr. Bu kadn evliya Kzana mahlasyla bilinir. Dier yandan Mrsel Baba adna Ormenion (irmen) veyahut bilinen adyla Harmanck kasabasnda bir Bektai Dergah olup, Mrsel Gazi bu Trbede medfundur. Azize Maria ise Bulgaristann Eski Cuma yresinde medfun olup burada kurulu dergaha Kzane Tekyesi denilmektedir. (Cebeci Halk Ktphanesi). 1428 ylnda doan Balm Sultan Hazretlerinin asl ismi Hzrdr. Annesi doumundan hemen sonra Hakka yrmtr. Bu nedenle st yerine Ball su ile bytlm ve buradan karine olarak Balm Sultan mahlasyla anlmtr. Mridi Yabali Sultandr. Balm Sultan Kzldeli Dergahnda 1445-1484 yllar arasnda postniinlik yapmtr. 1484 ylnda Krehir pirevi postniinliine getirilmise de 1487 ylnda 2nci Bayazdn kardei Cem Sultan ile girdii iktidar kavgasnda Bektai-yenieri organik bandan rken padiahn bir tedbir olarak Pirevi faaliyetlerine on iki yl srecek bir dnem kapatmas zerine yeniden Dimetokaya dnm ve 1487 ile 1499 yllar arasnda Kzldeli Dergahnda ikamet eylemitir. 1499 ylnda muhtemel bir Safevi saldrsndan rken 2nci Bayazd tarafndan Pirevi hizmete alm ve Balm Sultan stanbula davet edilerek sarayda karlanmtr. Ayn yl inili Kkte Balm Sultandan Bektai intisab alan padiah tarafndan izzet-i ikram grerek, Pirevi postunda yeniden ikamete balamtr. Balm Sultan 1520 ylnda

514

Faruk Arslan

Hakka yrm olup, 1516 ylnda daha salnda ve kendisinin gzetiminde ahsuvaolu Ali Beye bir trbe ina ettirmitir. 1520 ylnda bu trbeye defnedilmitir. Trbe kapsnn revaklarnda inna fetehna leke fethan mubiyna ayet-i kerimesi ilenmi olup yan yana adet teslim ta da hak edilmitir. Bu teslim talarndan byk olan Hace Bekta Veliye, kk olanlar ise Abdal Musa Sultan ve Balm Sultana izafe edilmilerdir. (Koca, 2003). Bu evrede Trk unsurlar, tasavvufi unsurlar, sistematize edilmi tarikat kurallaryla btnleiyor. Anadoluya gelen baka yabanc unsurlarda katklarda bulunuyorlar. Batnlik, Hurufilik, iilik gibi unsurlarnda Bektailik iine, katlanlar tarafndan szdn gryoruz. Pir Sultan Abdaln ncln yapt dvezi imam trnden deyilerle Anadoluya 12 imamlarn isimleri giriyor ve bu isimler Safevi etkisiyle de zellikle Trk-Trkmen kitleler arasnda hzla yaylyor. Bayezd-Yavuz ve Kanuni, bu etkiyi teorik Snni almlarla krmaya alyor. Katklar ve niyetler nedeniyle artk Bektailik, Bektan kendi fikrinden kopmaya balyor. Bu dnemin sonlar, Bektan kendisinin bile tanyamyaca bir tarikat oluuyor. (ahin, 2008). Yavuz Sultan Selimin Alev katliam yapt iddias ranllara aittir. Batllar da bu propagandaya destek vermektedirler. Yavuz, Bektai tekkesine mensuptur, yani bir Bektaidir. Kulanda da Bektai olduunu gsteren teslim halkas vardr. Bektai Yavuz, kendisi gibi Bektai tekkesi mensubu Yenierilerle ran iileri zerine yrmtr. Zafer de Yavuza nasip olmutur. Olay budur ve kesinlikle bir Alev katliam sz konusu deildir. Var

515

Faruk Arslan

diyenlerin ariv belgeleri kartp ortaya koymas lzmdr. (Sezgin, 1997). Balm Sultandan sonra ilk ve en nemli Postniin Sersem Ali Baba Kanuni Sultan Sleyman Hann zevcelerinden Mah- Devran Sultann aabeyidir. Asl ismi Server Ali Paa olup Kanuninin vezir-i azamlarndandr. Enderunda yetimi bir devirmedir. Acemi olanl esnasnda Bektailie intisab etmitir. Mridi Balm Sultandr. Muhtemel bir kalender elebi isyannda tarafsz kalabilmek amacyla vezir-i azamlk grevinden sarf- nazar ederek Pirevine yerlemitir. Bunun zerine Kanuni kendisine; bundan sonra senin adn Server deil Sersem olsun buyururlar. Bu tarihten itibaren Sersem Ali baba ismi mutahhar ile anlr olur. Hicri 927 (M. 1520) Hac Bekta ilesi Pirevi Postniinliine atanr. Bektai kltr tarihi boyunca Dedebaba mahlas- erifini ilk kullanan tarikat eyhi Sersem Ali Dedebabadr. Bugnden itibaren tm Bektai kutuplar dedebaba mahlas ile anlr olur. Kalender elebinin Huruc-u Alel Sultan etmesinden rken padiah, dedebaba ile organik ba olan Yenieri ordusu zerinde mutlak etkisini srdrebilmek amacyla, ikinci eleri Hrrem Sultann nerisi ile (Hrrem Sultan aslen Ukraynal olup asl ad Raksolandr. Kanuni zerinde etkinlik salayp, Mah- Devran Sultan gzden drmtr.) Pirevini kapatr ve Sersem Ali Dedebabay dnemin Yunanistan snrlar iinde bulunan Vardar Yenicesine zorunlu ikamete icbar eyler. Burada Hayreti Baba Dergahnda (Hayreti Babann kardeleri olan nl Melami eyhi Yusuf Sineak Hazretlerinin kabr-i erifleri Eyp Kabristannda olup, olduka bakmldr.) Bir sre

516

Faruk Arslan

kalan Sersem Ali Baba daha sonra Tetova Valese (Kprl) geerek burada bir dergah uyandrr. (H. 933M. 1526) Bu arada 1527 ylnda Kalender elebi isyan olduka kanl olarak bastrlr. Kalender elebinin kesik ba Pirevine getirilerek defnedilir. Bugn Balm Sultann hemen yanndaki trbe Kalender elebiye aittir. Bu tarihten sonra stanbulda veba (taun) salgnn ba gstermesi zerine bir efaat arzusu duyan Kanuni bu defa Sersem Ali Babay yeniden Pirevinin bana getirir. Hicri 957 (M. 1550) ylnda yeniden Pirevi postniinliine getirilen Dedebaba hicri 977 (M. 1569) ylnda Hakka yrr. ( Koca, 2003). Girite Bektailii, Horasan Trkmenleri soyundan Krehirli Horasanl Mevlana Dervi Ali Dede sokar. 1664de Giritin alnmas srasnda orduya Bektai yoksullar kafilesinin ba olarak katlmtr. Dervi Ali Giritte Bektailii rgtler, kurumlarn (derghlarn/ tekkelerini) aar, babalar atar. Bylece Horasanl Degh, Giritte Bektailii halka benimseten merkez olur. Giritte Bektailer Kandiye, Resmo ve Hanya kentlerinde younluktadrlar. Kasm Baba adl bir Bektai 2. Mehmed dneminde Arnavutluka yerlemitir. 17. yzylda Arnavutluku gezen Evliya elebi, Emevi halifeleri, Muaviye ve Yezide kar nefret duyan bir halkla karlar. Bunlar teberra / tevallaya inanan Alevi-Bektailerdir. Ergeride dinsel uygulamalar arasnda Nevruz ve Sar Saltk ball olan topluluklar grr. Abdal v. b. gibi terimlere ve Alevi-Bektai motiflere Arnavut halk arasnda rastlar. J. K. Birge Krujede Bektai izlerinin

517

Faruk Arslan

1700lere dek indiini Tekke ve mezarlklarda Bektai simgelerine rastlandn yazar. 1789-1822 aras Arnavutlukta zerk olan Epir Veziri Tepedelenli Ali Paa emimi Babadan nasip alm bir Bektaidir ve Bektailii yrede yayc misyonerlik almalar yaptrmtr. Kendisi dahi resimlerinde Bektailiin ritelinde Oniki mamlarn simgesi olan 12 dilimli balkla grlr. Bektailiin, Arnavutlukta en parlak dnemi Tepedelenli Ali Paa dnemidir. Arnavutlukta ve Balkanlarda Bektailiin yaygnlamasnda, nemli deerler yetitirmesinde, kurumlar oluturmasnda; sanat, bilim, dnce, siyaset ve rgtlenme alannda nemli kimseler yetitirmesinde Fraeri ailesinin nemli bir yeri vardr. Balkanlarda Hristiyan kesimler dahi Sar Saltkn kendi dinlerinin yaycs olarak grrler. Balkanlarn ok yerinde ve Yugoslavyada; pek, Kruya, Prielp ve Patrik Danda Sar Saltkn mezar olduu sylenir. Bu benimsemeye Kafkasya ve Romanya da katlrlar. NC YZ; 1826-1923 ARASI Yenieriler yabanc unsurlarnda etkisiyle sarayda etkin rol oynuyorlar. Devirilen Hristiyan ocuklarn snnet olma zorunluluu kaldrlyor. Osmanl yozlaan bu ordudan kurtulmak istiyor. Yenieriler 1826 ylnda acmaszca katledilince aradaki iliki nedeniyle bundan Bektai dergahlar da etkileniyor. Bu dnemin ban Bektailiin Osmanl kontrolnden kmasnn balangc olarak kabul ediyoruz. Kym nedeniyle Bektailik Balkanlarda ikinci plana der. Yalnz, bu durum ksa

518

Faruk Arslan

srer. Ksa zamanda gemitekinden daha az nemli olmayan bir etkinlik dnemine girilir. Bektailik bu dnemde giderek kitleselleir ve geni kamu ynlarna mal olur. st katmanlar ve ynetim makanizmas ierisinde yer edinme srecine girer. 1826 Bektailik-Yenierilik krmn Arnavut Bektaileri bir bakma ziyansz atlatmlardr. Arnavutlukta yaayanlarn drtte biri Bektaidir. Bektailik, Katolik ve Snniliin yan sra resmen tannan bir yoldur. Arnavutlar, Kiga ve Toska olarak iki blgede oturmaktadrlar. Bu blgeleri, kombi Irma ayrmaktadr. Kiga blgesi kuzeydedir, halk ise olduka kavgacdr. Toska gneydedir ve halk daha uysaldr. Toskallar tmyle Bektaidir. Arnavutlukta zellikle 18. yzyldan sonra Bektailik propagandas yaplmaktadr. Blgede Bektailiin yaygnlamasnda ve etkin bir g durumuna gelmesinde bir Bektai olan Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paann byk rol vardr. Dierlin belirttii gibi Arnavut Bektaileri Osmanl Devletine ok iyi asker, yetenekli devlet adamlar ve valiler vermilerdir. Balkanlarda Bektailik Hristiyan kesimleri de etkilemi; Hristiyanlarn slamla, zellikle Bektailie geilerine yol amtr. Arnavutluk, Girit, Makedonyann Kesriye blgesi, Gney Makedonyann Teselya Konyarileri, Rodop Yrkleri, Dobruca Tatarlar hep bu trdendir. Hasluckun deyiiyle bu blgelerde, Hristiyan halklara alanm bir Bektailik olayna rastlanlmaktadr. Bektailer, Hrstiyanlar arasnda zellikle ermi klt alannda derin iz brakmlardr. Bektai tekkeleri

519

Faruk Arslan

alm, bunlar misyonerlik almalar yapmlardr. Alevi-Bektai motifleri, blge halknn yaamna girmitir. Bektai aziz ve velilerinin trbeleri yaygndr, srekli ziyaret edilmektedirler. 20. yzylda Arnavutluktaki Bektai blgesi gneydeki Malakastradr. Buras bir Toska blgesidir. Buradaki Bektailik Tepedelenli Ali Paann etkinliklerinin bir devamdr. Geri Tiranl Esat Paann banaz Gegalarnn kym ve ykmna uramlarsa da, ortadan kaldrlamamtr. Ali Paann almalaryla daha kuzeydeki Kroya ve Akahisar da Bektailiin kaleleri olmulardr. Kroya, Sar Saltk klt ve sylencelerinin merkezi konumundadr. Bu harekette Tepedelenlinin adalarndan Beratl mer Viryoni ile Avlonyal Mahmut Beylerin rolleri kmsenemez. Jn / Gen Trk- ttihat Terakki hareketine ortam yaratan Arnavutluk bir Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir Bektai toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi 1913lere ait durumu yle deerlendiriyor: Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr. Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir.

520

Faruk Arslan

tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur. Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze kadar getirilmesine neden olmutur (Birdoan, 1990). Bu dnem, Anadoluya yava yava hakim olan Sabatayist unsurlarn egemenlie st dzeyde etki ettikleri dneminde balangc oluyor. Snni Osmanldan darbe yiyen Bektailer, Sabatayistlerin etki sahasna giriyorlar. Bektailerin, zellikle Snni slamla hesaplamalar, Snni slam yava yava eletirmeye balamalar bu dnemle balyor. Bektaileri, bu dnem Sabatayistler ynlendiriyor. Snni slam zerinden slam dinine saldr balyor. Bektai fkralar, bu dnemin sonuna doru bolca kaytlara geiyor. Sabatayist Bektailer, bu eletirilere ii bilgilerini de katyorlar. Osmanlnn barma ve ilikiyi eski hale getirme abalarn Sabatayist etki ve savalar kesiyor. Bu dnem, Bektailiin tamamen Osmanl konrtrolnden kt, boluu Sabatayist-Masonik unsurlar ve Yahudi etkisinin doldurduu yllar. Onlarda slama bu dergah vastasyla saldryorlar. Tarikatn artk ii boaltlyor ve yerine din d unsurlar konuluyor. Namaza, oruca, hacca ynelik slam d yorumlar Bektailiin iine Sabatayistler tarafndan bu dnemde yerletiriliyor. Bu srete bu etkiyi Osmanlnn st dzey ynetimlerinde de gryoruz. Ayn etki Jn Trkler, ttihatlar trnden siyasete ve Nakilik, Mevlevilik gibi tarikatlarada yansyor. Bu nedenle bu dnemin sonuna doru Bektaileri iktidarda st dzey makamlara gelebiliyorlar. ttihatlar iinde, hkmet iinde, Osmanl meclisi iinde yer alabiliyorlar. Cumhuriyet dnemi ilk meclis iinde de yer veriliyor.

521

Faruk Arslan

Bu dnemin sonuna doru ttihatlar Baha Sait bey bakanlnda Bektailie Trk-Trk-milliyeti unsurlar ekliyorlar. ttihatlar bu dnem Bektailiine ilk defa Alevilii de ekliyorlar. Artk Alevilik Bektailik birlikte anlmaya balanyor. Bektailik tarikatna Tarikat Aleviyye denilmeye balanyor. Alevi Bektai kavram Trk milliyetilii zerinden gelitiriliyor. Cumhuriyeti Trk milliyetilii zerine kuran Sabatayist etki, Bektailiede milliyeti etkiyi bulatryor. Artk tarikat su katlmam Trk tarikat olarak sunuluyor ve bolca milliyetilik motifiyle milliyetilik propagandas ileniyor. Dnemin balarnda Bektailiin slamiliini ve Snniliini kantlamaya alan Cemalettin elebinin Mdafa isimli eseriyle balatt yeni hareket bir baka elebinin cumhuriyetin kurucusu Atatrk mehdi ilan etmesi ile krlyor. Krlma, Hac bektan soyu olup olmad konusunda tartmalara yol ayor. Bu dnemin sonunda Bektailiin iinde artk Sabatayist-Masonik ve Trk milliyetiliine ynelik katklar ne kyor. Hakim oluyor. 1826daki krlma Sabatayistlere yaryor. (ahin, 2008). Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik bir gizl gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki AleviBektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trkttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu

522

Faruk Arslan

balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini Balkanlardaki Jn / Gen Trk hareketinde gryoruz. Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908 tarihli notunda; Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir. Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete kazandracana inand iin nem verdiini belirtir. nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve gce sahiptirler. Ksaca unu gryoruz: ttihat ve Terakki genellikle Bektailiin youn ve etkin olduu yrelerde rgtlenmitir. lk rgtlenmeler bilindii gibi Kstence, Mecidiye, Ruscuk, Dobruca, umnu, Filibe, Sofya, Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran, Selanik, Manastr ve Edirne gibi Rumeli ve Balkan kentleridir. Buralarda da Bektailer youn ve etkindirler. ttihat ve Terakkinin ilk rgtleni yerleri bilinli ve planl bir seimdir. rgtleniin bu corafi modelinin Bektai elerin gznne alnarak yapld muhakkak. nk, bu tr rgtlenmelerde destek ve ortam aranr. ttihat ve Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal ortamsa Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat Terakki

523

Faruk Arslan

birlikteliinin gizi burada yatar. Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir hava vardr. Her trl konuma ve tartma yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik) birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur. DRDNC YZ; 1923-1980 ARASI 20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard? Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar. Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini 1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit, Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon AleviBektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5 milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre

524

Faruk Arslan

sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon, Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. TBMM Aksaray milletvekili Besim (Atalay) Bey 1924lerde Anadoluda yaklak 1,5 milyon Alevi-Bektainin var olduunu yazar. Doallkla bu saylar pek salkl deildir. Atatrk, cumhuriyetle birlikte tm tarikatlarnda yannda Bektailie de acmamtr ve tarikat ve tekkeler kapatlmtr. ou artk illegal faaliyet alanlarna kaymtr. Artk Bektailik slami snrlarn dndadr, ok renkli ve ok yzldr. Bu nedenle artk slami dier tarikatlardan kopmutur. Cumhuriyetin kurulu ilkelerinin basks altndadr. Masonik etki hakimiyeti devam etmektedir. Dede baba denilen insanlarn nemli ksm masondur, Sabatayisttir. Yeni Cumhuriyetin din ile atmasnda Bektailikte taraftr. Bu dnem Bektailii, artk slam ak ak eletirmektedir. Cumhuriyet tarafndan kapatlm tarikat olmasna ramen her konuda yeni cumhuriyetin ilkeleriyle mttefiktir. Artk dinsel bir sorun yoktur. Batc fikirler adalk ad altnda savunulmaktadr. Bektailerin ilkesel ve Sabatayist etkiden dolay Hac Bekta-Balm Sultan izgisine Mustafa.Kemali de yerletirdiklerini grebiliyoruz. Atatrkte artk Bektailerin kutsallarndan birisidir. Sabatayistlerin glenmesi Bektailerinde glenmesi anlamna geliyor. Ancak Ekim devrimiyle gelien sosyalist- sol etki Bektai dedelerinin etkisini kryor. 1968den 12 Eyll darbesine kadarki dnemde artk Bektai dedeleri topluma hakim deildir. Zira sol

525

Faruk Arslan

sosyalist fikir dedelik dzeninin smr dzeninin bir paras olduunu kefetmi ve dedelik dzenini yok etmeye yakn bir dzeyde bask altna almtr. Bu gl etki nedeniyle artk dedelerin kendileri bile dedelikten vazgemi sinmitir. Sabatayist etkiyle Bektailer bu dnemi yeniden CHPli olarak atlatmaya alyorlar. Menderes-Bayar Sabatayist etkiyle DPye kayan kitle, bu sefer yine ayn etkiyle CHPye kayyor. Bu dnem Alevi-Bektai kavramlar artk yerlemitir. Herkes bu iki kavram bir kabul ediyor, kanksyor. Bu kabul, ttihatlarn ve Sabatayistlerin ok byk bir baarsdr. Kimse fark etmeden ok byk bir dnm gerekleiyorlar. Kendisini Alevi olarak adlandran Alevi kitle, bu dnmle Sabatayist etki alan iine ekiliyor. Artk Alevi kitle, slam d bir alan iindedir. Eitimsizlik, cahillik ve sol etkide bu imaja yardm ediyor. Bu imaj Snniletirme almalarn da kolaylatryor. Aleviler artk cumhuriyetin din politikasnn yani Diyanet leri Bakanlnn, Sosyalist diyalektiin, Sabatayist etkinin ve Avrupaya gn yaratt elikilerin iindedir. (ahin, 2008). BENC YZ; 1980 DEN GNMZE 1979 ran slam devrimi, 12 imamlarn isimlerini gndeme getirdi ve hemen akabinde civar Mslman lkelerde garip darbeler olmaya, iktidarlar deimeye balad. Her devrim devirdii eyin bykl orannda etki alan yaratt. ran slam devriminde de byle oldu. Binlerce yllk ahlk rejimi devrildi ve gya slam cumhuriyeti kuruldu. Kurucu kadrolar yeni anayasalarna

526

Faruk Arslan

dier dinsel anlaylarn saygya mahzar olacaklar grn koymakla birlikte slam cumhuriyetinin 12 imamc, Anadolu tabiriyle Alevi yada Caferi olduunu ak ak koyuyordu. 12 imamlarn slami bilgileri Trkiyede bloke edilmesine ramen bu etki eninde sonunda yaylacakt ve ylede oldu. Anadolu Alevileri, unuttuklar 12 imamlarn slami anlayn, grn, fkhn bu etki sayesinde rendi ve bunu Aleviyim diyen halkada anlatmaya balad. Eer bir insan Aleviyim diyorsa Hz.Alinin yolunu, 12 imamlarn yolunu takip etmek istiyorsa kurallarn da renmeliydi. Bu uyantan ve bu yolun yaylmasndan endie duyanlar, nlemek iin yeni Alevi izgiler ortaya kard. Alevileri, derin devletin sekiz paraya blme operasyonu byle balad. Onlar ii, biz Anadolu Alevisiyiz, onlar eriat, biz batni tarikatyz, onlar Fars etkisinde biz slamn Trk yorumuna inanyoruz. Onlar sk kuralc, biz Ceme, Semaha, saza, dedeye inanyoruz diyenler tremeye baladlar. Bektailik iindeki her trl ilkeyi iilikle mcadele ad altnda piyasaya sundular. Sabatayistler, Batlatrmaclar ve devleti Diyanetilerin hepsi bu konuda birleiverdiler. Aleviliin kavram olarak getii her yere Bektailik kavramn da sokmaya altlar. Dede okullar amaya, Cemevleri yapmaya baladlar. Samimi Anadolu Alevileri, ar duru tertemiz bir temel atmaya altka, onlarda eskinin tm rm khne fikir ve yaplarn adalatrarak sunmaya altlar. Bektailik kavram iine soktuklar,Batclk, adalk, Kemalistlik, laiklik, sosyal demokratlk kavramlarn Aleviliinde temeli olarak kullanmaya altlar. Velhasl 12 imamlarn nne her trl kii ve gr getirmeye altlar. Hatta

527

Faruk Arslan

tm bu numaralarla yetinmeyip,biz Aleviyiz Mslman deiliz diyenler bile oldu. Alisiz Alevilii icat ettiler. Gerek Alevilere kar Diyaneti, Bektai tarikat, Sabatayisti bilimumu birletiler. Aleviyim diyen kitlenin en aresiz kald yada ok aresiz olduu dnemler vard. Yeni Cumhuriyetin, dayatmac politikalarnda, yanl Diyanet etkisi, Sabatayist etki ve sosyalist etkiden oluan l kska gze arpyor. Gnmz Alevileri, 12 imam yolu, Caferilik yada iilik olarak sunulan izgi ile, Diyanetin sunduu izginin ve nihayetinde bunlarn dnda CemSemah-Saz-Dede olarak sunulan slam d kltrel sentez olarak isimlendirilen Bektailik izgisinin kskacndadr. Masonik Bektailiin etkisindeki Bektailer ve Diyanet, Anadolu Aleviliine kar olma noktasnda mttefikler. Alevilik ile Bektailiin farkl kavramlar olarak kullanlmas, Alevileri dinsizletirme, Hristiyanlatrma ve ksmen de olsa Bektaileme etkisinden kurtaracaktr. Geleneksel Alevilik bu aba iine girerken, kart cephe Alevilik ve Bektailik kavramlarn birletirerek Alevileri slam d Sabatayist etki alanna hapsediyor. ki kavram ayrarak Alevileri nce zgrletirmek ve 12 imam tercihine ynlendirmek Alevilerin ncelii. Alevilikle Bektailiin i ie girmesi, Alevi halknn Sabatayist etkiye ak, din d etkiye ak hedef olmas anlamna geliyor. Zira tarihi geliimi iinde Sabatayistler ilke ve ahs baznda Bektailiin iinde skca yer alyorlar. lke baznda slam d unsurlarda yer alyorlar ve zaten Snnilikte Bektailiin iinde bulunuyor. Bu

528

Faruk Arslan

nedenle Bektailiin Aleviliin srtndan atlmas tm bunlardan kurtulmak anlamna da geliyor. Bu doaldr ki devrimci bir ktr, ama bu tr prangalarn krlmas iin devrimci abadan baka bir ey yapmakta mmkn deildir. Alevilere kar yaratlmak istenilen nefret, ayn karanlk gler tarafndan empoze edilmektedir. Alevi aydn bunun analizini yaptnda, meydana gelecek zgrleme ortam 12 imam fikirlerinin de renilmesini kolaylatracaktr. Bunu onlarda biliyorlar ve bu nedenle Alevi-Bektai kavramn beslemek iin birbirinden ayrmamak iin atee bolca odun atyorlar. Hz.brahimi hibir atein yakamayacan grmek istemiyorlar. (ahin, 2008). Alevilerin masonik Bektailikten rahatsz olduunu belkide ilk defa burada okudunuz. imdi sra baz yanl tarihi mitleri, efsane bilgileri dzeltmeye geldi.

529

Faruk Arslan

530

Faruk Arslan

Yedinci Blm BEKTALK MTLER

Yenieri tekilatna neden Tife-i Bektaiye ve aalarna da neden Aayn- Bektaiyn denilmitir? Osmanl yenieri tekilat Bektai midir? Ortalkta dolaan o kadar ok Bektailik miti var ki, hepsini dzeltmemiz mmkn deil. nce unu belirtelim ki, bu konuda dillerde dolaan, Sultan Orhan veya Sultan Murad'n Hac Bekt- Vel ile bir araya geldii, Hristiyan asll genlerden yeni tekil olunan askere onun eliyle brk giydirildii, hayr dua edildii ve hatt yenieri adnn da Hac Bekta tarafndan verildii tarzndaki aklamalar tamamen aslszdr. Elimizde Hac Bekta- Veli ile yenieri tekilatnn mnasebetlerini aydnlatan gayet ak kaynaklar, yani Yenieri Kanunnmesi vardr. Zaten bata kpaazde olmak zere, ilk dnem Osmanl kaynaklar da, Kanunnmedeki bilgileri dorular mahiyettedir. Kanunnmedeki hkmlerden anladmza gre, Hristiyan genlerinin din olanlarndan yeni ve muvazzaf bir ordu tekili fikri, Bolayr Fatihi Sleyman Paa'nn fermanyla balam ve Bilecik Kads olan Kara Halil ile meveret neticesi buna karar verilmitir. Daha sonra Kara Halil'in (andarl Halil Hayreddin Paa) ilgili devlet erkn ile grp yenieri tekiltn dzene soktuu bilinmektedir. Bu erkn arasnda Hac Bekta Paa isimli bir devlet adam da vardr. Bunun, isim benzerlii dnda Hac Bekta- Veli ile alkas yoktur. Yenierilerin
531

Faruk Arslan

elbisesi ise, o zamanda keif ve kerametleri bilinen Hac Bekta- Veli evladndan Timurta Dede ve Mevln evladndan Emir ah Efendi'ye danlarak dualar ile giydirilmitir. Mevln'nn torunlarndan olan zat, Mevln elbisesini giydirmeyince, kepenek denilen Hac Bekta- Veli elbisesi giydirildi. O halde yenierilerin giydii kisveyi Hac Bekta- Veli giymi olabilir; ancak, Hac Bekta- Veli, yenieri kurulmadan vefat ettiinden, o giydirmemitir. Bu muvazzaf yeni ordu, kul olduundan dolay yenieri ad verilmitir; yoksa Hac Bekta- Veli'nin isimlendirmesi deildir. Nitekim, kpaazde meseleyi yle aklamaktadr: "Bu Bektailer ederler kim, 'Yenierilerin bandaki tac, Hac Bekta'ndr' derler. Cevab: Yalandr ve bu brk, hod Bilecik'de Orhan zamannda zhir oldu; yukaru bbda beyn edb dururun ve ill Bektailer giymee sebeb, Abdal Musa, Orhan zamannda gazya geldi ve bu yenierinin arasnda bile yrd ve bir yenieriden bir eski brk diledi. Yenieri ana verdi. Yenieri skfini kard; bunun bana giydirdi. Abdal Musa, Vilyetine geldi, ol brk bile banda, sordular kim, 'Bu bandaki nedir?' Ol etdi: 'Buna elf derler' dedi. Vallahi bunlarn taclarnn hakikati budur." Sonu olarak, mesele yukarda zetlendii gibidir. Hac Bekta- Veli, Osmanl Devleti'nin kuruluunda emei geen maneviyat erlerinden ve Horasan erenlerinden biridir. Kisve olarak da onun elbisesi tercih olunmu bulunabilir. Bu tercihte onun evladndan birinin duas bulununca ve yenieriler de ocaklarn onun manevi himayesinde grnce, yenierilere Tife-i Bektaiyn ve aalarna da Aayn- Bektaiyn denmitir. Sonradan bu

532

Faruk Arslan

Horasan erenlerinden olmas halini ktye kullananlar ve meseleyi saptrlan Bektailik mecrasna evirmek isteyenler elbette olmutur. Zaman zaman, aldatlan yenieri blkleri de ortaya kmtr. Cell isyanlarnda bu anlayn byk etkisi vardr. Hatt sonradan yenierilerin ahlken bozulmalarnda da bu anlayn etkisi vardr. Bu olumsuz etkilerin izlerini, Yenieri Kanunnmesinde grmek mmkndr. te bu olumsuz yansmalarndan dolay, 1826 ylnda II. Mahmud, yenieri tekilat ile beraber, Bektai derghlarn da kapatmtr. Hedef, bu suiistimalleri nlemektir. Osmanl yenieri tekilat, hele hele halkn anlad olumsuz anlamda, amelsiz bir Bektai grubu asla olmamtr. Gerek manada Hac Bekta'n eserleri ve asl tuttuu yol ise, slmdan baka bir ey deildir. (Akgndz , 2000). Bektailerin Osmanlya byk hizmetler verdii ve yenieri ocana asker kazandrd dorudur. Abartl menkibelerin bazsn, o dnemde bizzat devletin halka ynelik bir Psikolojik Sava taktii olarak alglamakta yarar var. Mesela Alevi / Bektailerce makbul saylan ve Hazreti Pir'in menkbe ve kerametlerinin anlatld Velyetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani( 1219, Tarihsiz El Yazmas)de, Bektailerin Osmanl Devletinin kuruluunda birinci derece etkili olduklarn, hatta Erturul Beyin lmnden sonra Osman Beyin Kay airetine Bey olmasn Hac Bekta Veli'nin saladn gsteren bir blm bulunmaktadr. Bu anlay Bektailerin, en azndan 1826 ylna kadar, bu devlet bizim kurduumuz devlet diye sahip kmalarnn tarihi, siyasi, dini ve psikolojik temelini oluturmaktadr.

533

Faruk Arslan

Mstakil bir bab (blm) halindeki menkbe yle: "Rivayet olunur ki, Kay Beyi Erturul Hakka yryp, rahmet-i Rahman'a kavutuktan sonra, airetin beyliine Erturul Beyin byk olu Gndz Bey gemi. Osman yaz m yaz, deli mi deli, ele avuca smaz bir yiit, bir delikanldr. Sergerdelerini toplayarak zaman zaman Bizans zerine aknlar yapmaktadr. Devletin zayfln hisseden Seluklu Sultan da Bizans ile hudut gvenlii anlamalar yapmtr. Bu anlamaya gre her iki taraf da birbirlerinin snrlarnn deimezliini kabul ile, iyi komuluk ilikileri iinde yaayacaklardr. Osman bu anlamalara riayet etmez. Bizansllar bunun zerine Seluklu Hkmdarna bir mektup yazp gndererek, Osman Bey denilen bu delikanlnn yaptklarn anlatp ikayet eder ve eer bunu durdurmazsanz, size kar daha nce yaptmz anlamalardan vazgeerek ve biz de sizin topraklarnza saldracaz, diyerek bu delikanlnn cezalandrlmasn ister. Elilerin bunu Seluklu Sarayna, Konya'ya getirmesinden sonra, Seluklu Sultan bir mfreze gndererek , bu sz dinlemez, ele avuca smaz Osman namndaki kimseyi Konya'ya getirip cezalandrmak ister. St'e gelen mfreze Osman Beyin elini, kolunu balayp Konya'ya getirir. Konya'da Osman Beyi gren kumandanlarla vezirler, bu yiide hayran olurlar. Byle bir yiidin cezalandrlamayaca kanaatna varrlar ve bu fikirlerini Sultana arz ederler. Seluklu Sultan bunun zerine:

534

Faruk Arslan

Madem yle dersiniz, o zaman bu Osman Sulucakarahyk'e gtrnz, Hazreti Pir ne derse onu yapalm, diye ferman buyurur. Eli kolu bal olarak huzuruna getirilen Osman' grr grmez Hazreti Pir heyecanlanr ve derhal zlp serbest braklmasn ister. Kendisine izzet ve ikramda bulunur. O'nu getiren askerlere dnp: Ben burada yllardr Osman' beklerdim, deyip saklad bir sandktan bir ta kartp Osman'a giydirir ve : Biz O'na hnkarlk verdik, Seluklu Sultanna selam idnz, o da Beylk versn! der. Bunun zerine Aabey Gndz, Kay Boyu Beyliinden alnp, Beylik grevi Osman'a verilir. Osman, Hnkar Hac Bekta Veli buyruu ile Kay boyuna Bey olur. Sultan Orhan'n Yenieri tekilatn kurduunda, Hacbekta'a getirilen askerlerle ilgili menkbeler zikredilir. Bunlar doru olmasa bile yzlerce yl Bektai tekke ve dergahlarnda okunan bu menkbeler ve onlarn meydana getirdii atmosferin Osmanlya sosyopsikolojik moral salad kesindir. 1362-63 ylnda kartlan bir kanunname ile esirlerden alnan ve adna "Pencik" denilen "Humus" vergisinin (Pencik, 1971). Gaziler Serdar Hac Bekta Veli'ye dendii, daha sonra, bu vergilerin Murat Hdavendigar zamannda Seyit Ali Sultan, Kara Rstem ve andarl Kara Halil Paa'nn da imza koyduu bir anlama ile orduya brakld anlalmaktadr. Ayrca tekkenin sahip olduu vakf gelirleri yannda, baka gelirlerinin de mevcut olduu bilinmektedir.(Sner, 1990). 1826 ylnda tekkenin kapatlmas zerine bu gelirlerin kesildii, 1862 yl banda yeniden almasna izin verildikten sonra, bu gelirlerin bir ksmnn yeniden baland biliniyor. Hala

535

Faruk Arslan

ksmen devam eden ve adna "Hakkullah" denilen para, yasak dneminde, tarikat faaliyetlerini idame ettirebilmek iin cemaat ileri gelenlerinin koyduu zel bir tarikat vergisiydi. Fransz Hasluk'un da kabul ve itiraf ettii gibi Osmanl fetihlerinden sonra, fethedilen yere gelen ilk sivil kurum Bektai Tekkesidir. ( Hasluk, 1928). Ayrca, pek ok Bektai eyhi de Osmanl'nn askeri harekatna dervileri ile birlikte katlmlardr. Budapete'de metfun bulunan Gl Baba bu dervilerin en mehuruydu. Sefer srasnda vefat eden ve bu sebeple ehit kabul edilen Gl Babann cenaze namazna Kanuni Sultan Sleyman bizzat katlm ve defin merasimi sonuna kadar da mezarlkta cemaatle birlikte bulunmutu. Bu husus, Gl Babann Trbesi'ndeki kitabede de kaytldr. 1997 Ylnda Hakk'a yrm olan Dede- Baba Do. Dr. Bedri Noyan: "Bektailik uzun yllar Osmanl Devleti himayesinde Tanr yolu olarak benimsenmi ve korunmutur" (Noyan, 1990) diyor. Osmanl Dneminin son ve Cumhuriyet dneminin ilk Bektai elebisi Cemalettin Efendi'nin toplad "Mcahidin Alay" adl bir gnll birlii ile Rus cephesinde savaa itirak ettiini biliyoruz.(Ulusoy, 1986). Bektai Tekkelerinin 1862 tarihinde yeniden almasndan sonra 18 Sefer 1322 (1904) tarihinde elebi Cemaleddin Efendi'ye Hac Bekta Veli Vakf Mtevellilii verildiini de yine merhum Bedri Noyan Dede Baba'dan reniyoruz.(Noyan, 1990). Gnmz "Alevici yazarlar"nn aksine Osmanl dneminde Bektailer devletle btnlemi durumda idiler. Sultan Osman, eyh Edebal'nn dervii ve damad

536

Faruk Arslan

olmas sebebiyle Yesevi Tarikat'na bal olduu gibi, Sultan Orhan, Sar Beyazt, Yavuz Sultan Selim ve nihayet Sultan Abdulaziz de Bektai Tarikatna ikrar vermi devlet bakanlar olduu iddia ediliyor. (Sezgin, 1996). Pek ok tarihiye gre ise, Osmanl padiahlar iinde tek Bektai Sultan Abdlazizdir, Yavuz Halveti tarikatna mensuptur. Dorusu nl tarihimiz Halil nanckn dedii gibi eyh Edibalinin bir Vefayi eyhi olmas, Osman ve Orhan gazilerin Vefayi tarikatna mensup olmasdr. Osmanlnn ilk yllarnda Bektai deil Vefayi tarikatnn bayra orduda tanmtr. Bektailik, 2. Beyaztla birlikte Yeseviliin kolu olarak Nakilikle beraber Osmanlnn iki ana Sufi tarikat haline gelir. ki yz yl nce yok olduu veya Bektailik iinde eridii sanlan Kalenderi tarikatnn ABDde yaayan orumlu lideriyle 2010 yl ubat aynda Torontoda bu konuda tarttk. 12 Eyll darbesi ncesi Necmeddin Erbakann mehur olayl Konya mitingini organize eden ahs olduu iin ismini yazmyorum. 30 yldr zaten lkeye giremiyor. Osmanl slalesinin aslnda, Kay airetinden gelen Ouz boyu olmadn savundu. Osmanl soyunun aslnda mslmanlam Mool olduunu ileri srd. Tpk Timur, Babrah ile Altnordularnn Tatarlaan kurucu nderleri aatay ve edey gibi. Delilin nedir? diye sordum. Biz Osmanl slalesini 600 yldr koruyan zel muhafzlarn Mool soyuyuz demez mi? Osmanl padiahlar salarn uzatr, atba gibi kurdele takar ve byk kavuun iine saklarm ki, Mool olduklar bilinmesin! Gya Badat kkenli Moollarm. Sufi Vefai tarikatnn kurucusu Ebul Vefa,

537

Faruk Arslan

Krdi veya Badadi eyhleriymi. eyh Edibali, Erturul, Osman ve Orhan gaziler, Anadoluda bulunmayan bu tarikata mensuptu bilgimi tekrarlad. Belki bu bilgiden yola karak iz srlebilir. Bir iddias da: Mehmet elebi, devleti yeniden kurarken, Afar Trkmen boyu Karamanoullarna kar asilzade soy Ouzlara balanma zorunluluunu kefetti ve Kay boyu icat olundu. Osmanl ynetiminin birinci derecede yneticisi konumunda olan padiahlarn aldklar gelinlere gz atacak olursanz, ilerinde pek az zbe z Trk kkenliye rastlarsnz. Yavuzun ei Hafsa Sultan dnda yok denebilir. Yabanc gelinler ncelikle Enderun mektebinde, rfi, dini ve kltrel terbiyeden geirilirdi. Mslman olan ykselirdi. Saray ve edebiyat dili Arapa ve Farsayd. Trkler, Hunlar dneminden beri yabanc gelin almay pek sevdiler. Hun ve Gktrk hakanlarnn hepsinin ei, Kutlug Bilge hari inliydi. Seluklular, Trkmenlie sk skya bal olmasna ramen hakanlar ve halk arasnda ran kz almak modayd. Osmanllar da Rum ve Ermeni kzlarn ok sevdi. 2. Abdlhamidin annesi abdestsiz yere basmayan salam bir Ermeni Mslmand. Ermeniler ve Rumlar, Mslman olsun veya olmasn medeniyetimizin, devletimizin, kltrmzn, dilimizin, sanatmzn gelimesinde nemli roller oynadlar. Bizim atalarmz rk deildi. Halk yaat ki, devlet yaasn prensibini kulaklarna kpe ettiler.Irklk yapan Karamanoullar kaybetti. ok dinli, ok kltrl, ok hukuklu, adalet, sayg ve hogr ilkelerine sadk kalan

538

Faruk Arslan

Osmanoullar ise Romadan sonra en kkl ve 624 yl yaayan medeniyeti kurdular. Bektai tarikatnn son halife dedebabas Bedri Noyan Btn ynleriyle Bektailik ve Alevilik kitabnn 6.cildinin nsznde nasib alm Bektai padiahlarn yle sralyor: 1-Otman gazi 2-Orhan gazi 3-Yldrm Beyazd 4-2.Beyazd (veli) 5-Yavuz sultan selim 6-Kanuni Sultan Sleyman 7-Sultan Abdlmecid ( Noyan, 2003). Noyann bu iddias abartldr. Osman Gazi ile ilgili tm kaynaklar onun eyh Edebaliye bal olduunu bildirmektedirler. eyh Edebali ise Ahi geleneinde Ftvvet yoluna mensuptur, ayn zamanda Ebul Vefa elBadadye nispet edilen Vefayye tarikatna mensup olduu phelidir. Vefayye tarikat, Irak, Suriye ve Trkiye sahas Trkleri arasnda olduka yaygn olan bir tarikattr. Ebul-Vefa el-Badadnin (Ebul-VefTclrifin Seyyid Muhammed b.Muhammed Arz elBadad) Trk olmas, Boa b. Batu, Muhammed etTrkman, Turhan, Tekin gibi halifelerinin bulunmas, bu tarikatn Trkler arasnda kabul grmesine sebep olmutur. Tursun Fakihin, Dede Karkn ve Geyikli Baba gibi Rum abdallarnn Vefayye tarikatna mensup olmalar, zellikle eyh Edebalnn Vefayye tarikatna mensubiyeti ve Osman Gazinin yannda olmas, bu

539

Faruk Arslan

tarikatn Osmanl Devletinin kuruluunda gsterdii fonksiyon asndan nemlidir. eyh Edabali ve zmresi Orhan Gazininde eyhidir. 2. padiahmz Ahi-Vefaiyye Tarikat mensubudur. Yldrm Bayezd, Emir Sultan mntesibidir. Kbreviye yoludur. 2. Bayezd da Bektai deildir, ancak .Balm Sultan tarikatn bana atayarak tarikat kontrol altna almaya alt. Bu sebeple onun Bektai olduu sylenmeye allmaktadr. Sultan, sarayda Firdevsiye Hac Bekta keramet sahibi bir veli olarak gsteren vilayetname yazdrd. Aslnda 2.Bayezid dnemine kadar ortada bir tarikat varmyd belli deildir. nk szl kltre dayanan Alevilik yazl kltre yeni geiyordu. Halvetiyenin Snblye koluna mensup Yavuz Sultan Selim, Smbl Sinan Efendiden ders almtr. Kulana kpe takmas ise mcerret Bektailerin takt mengtr. ah smaille yapt sava neticesinde ho grnmek iin yapmtr. Bektailie -bal edilen-Yenieriler ordunun % 10 nu oluturmaktayd. Bunlarn tepkisini ekmemek iin yaplmtr. Kanuni Sultan Sleymann da Halveti tarikatna mensup olduu aikardr. lk ei Mal Hatun Bektaidir. Bedri Noyan btn ynleriyle Bektailik ve Alevilikisimli eserinde onun iin yle diyor: Bektailik dostu olan nasib alarak trenle Bektailie giren Kanuni Sleyman nl bir hkmdardr. (Noyan, 2003).

540

Faruk Arslan

Gelelim Ebul Vefann kim olduuna. Bugne kadar yaymlanan eitli kaynaklardan alnan bilgilere gre, dedelerle ynetilen Alevi oymaklar iinden en ok talip Auien Ocana baldr. (Nejat Birdoann Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi Ocaklar Dedeler Soyaalar adl kitabna baklabilir.) Bu kaynaa gre Auienler Ebul Vefa'nn soyundan geliyorlar. Birdoann Anadolunun Gizli Kltr Alevilik kitabnda da benzer bilgi mevcut: Buna gre: 1) Ebul Vefa, babas Muhammet, babas Muhammet Zeyd, babas Ali, babas Hseyin, babas byk Zeyd, babas mam Zeynelabidin. 2) Ebul Vefa, babas eyh Muhammet embeki, babas Hrevli Naci, Babas Tireli Muhammet, babas Genceli Muhammet, babas brahim Haimi, babas Muhammet, babas Abdullah, babas Hasan'l Basri... mam Ali ( Birdoan, 1990) Tm Auien ve Zeynelabidin Oca dedeleri, soy silsilelerini Vefai tarikatnn kurucusu kutbl arifin Seyyid Ebul Vefaya kartrlar. Elbette tm Aleviler ayn grte deiller. Aykr gre savunanlara gre, Nu Baba lyas, nede Hnkar bir Vefai idiler, bu yol bykleri, birer smail Dai siydiler 1240 yllarnda, Dede Garkn n Halifesi olan Baba lyas ve onunda halifesi Hnkardr,Vefai tarikat snni tarikat olup, hi bir dnemde, Alevi erenleri ile ba olmamtr. Bektailiin, Yenieri Oca ile ilikisi ise, farkl bir durumdur. Bunu desekleyen kol, Babaganlar koludur. Balm Sultan n Postiinlii srecinde, Alevi Yol ve

541

Faruk Arslan

srenekleri kurumsallamtr. Kanun, dneminde isyan eden Kalender elebi dneminde ise, Osmanl ile gya Alevilerin ilikileri kesilmitir. Baka bir sav ise, hi bir Bektai tekkesi ve Babagan kolu da dahil, Osmanl ile bark olmamtr. Hakim olan inanca bal kalmam, ezoterik retinin devamlln salamlardr. Bugn Harabi, Hilmi Dedebaba, Virani vs, gibi birok insani kamil yetimitir. Bektai Dergah, tm Batn reti sahiplerini sahiplenmi ve sinesine, barna basmtr (Kaygusuz, Bulut, 2000). Bazi aratrmaclar,16.nc yzyldan nceki "Alevilere", "Ik taifesi" derler. Ik, bugn "Alevi", veya 16.nc yzyldan beri "Kzlbai"gibi skca kullanlan genel bir terim deildi. Iklar, Kalenderiler iin kullanlan isimlerden biridir. Peki Kalenderiler kimdir? Kalenderiler, Cemalddin Savi, brahim-i Ethem, Sihabddin Shreverdi, Baba Tahiri ryan gibi byk Sufi alimlerini kaynak sayarlar. Bir Bektaii iin, Hac Bekta- Veli neyse, bir Kalenderi iin de Cemalddin Sav odur. Cemalddin Savi'nin menakibi ve dier ulularn eserleri hala mevcuttur. Bunlarn Sufi olduklar zaten ak ve nettir. Cemalddin Savi kimi kaynaklara gre, 11.inci yzyln sonunda, kimi kaynaklara gre de 13.nc yzylda vefat etmitir. Tarikatna Cavlakiyede denir. Kalenderiyye nderleri, ve yazl kaynaklarnn hepsi Kalenderi yolunu ve erkanlarn slam olarak tanmlarlar. Bunun dinda, Pre-Alevilik (Alevilik ncesi)

542

Faruk Arslan

diyebildiimiz dier tarikatlar vardr. Alevilerin Pir saydklar Ebu'l Vefa'nn Vefai tarikatnn yazl kaynaklarndan, Ebu'l Vefa menakibnamesi mevcut. Bunun dnda, Baba lyas- Horasani ve slalesinin menkabevi tarihini anlatan Menakibul Kudsiyye elde bulunuyor. Ebu'l Vefa (. 1017) akca, slam ve Mslman olduunu sylemitir. Kadn-erkek birlikte ibadet edip, ve semah dnd anlalyor. Ve bu yzden Ortodoks Mslmanlar tarafndan hor grldgn de yazyor. "slam nedir?" sorusuna Ebu'l Vefa byle cevap veriyor: - Hangi slam soruyorsun? Senin slamndan m soruyorsun, yoksa benim slammdan m? diye syleyince o zat: - slam iki trldr m diyorsun? deyince Seyyid Ebl-Vef yle aklk getiriyor: - Evet, iki trldr. Sizin slamnz, imannz ayndr. Sen, Allah birdir, ei ve benzeri yoktur, Muhammed Mustafa Hak peygamber diye dilinle syler, kalbinle buna inanrsn. Allahn ve Resulnn emrini tutup onunla amel edersin. Ama bizim slammz baz deiiklikler ierir. yle ki: biz imann yannda, hibir zaman Allah Tealdan gafil olmamak islamdr deriz. Sizin orucunuz ramazanda fecrin aarmasndan gne batncaya kadar yemeden imeden kesilmek ve akam olunca da iftar etmektir. Bizim orucumuz ise; yiyeceklerden giyeceklerden ve btn kinattan uzak durmaktr. Bizim iin esas nemli olan, btn ahlak bozucu eylerden uzak durmaktr. Zekta gelince; altndan bu kadar, gmten u kadar ve

543

Faruk Arslan

davardan u kadar deyip, fkh kitaplarnda akland gibi verirsiniz. Bizim zektmz, mevcut olan her eyi fazla fazla vermektir. Allah katnda makbul olan nesnelerle zenginlik hsl edip, btn varlklardan el ekmektir. eyh Edebali kesin olmamakla beraber 1206 ylnda domu, 1326 ylnda hakka yrmtr. Vefai, Ahi ve Kalenderi eyhidir, Osman Gazi'nin kaynpederi ve hocasdr. Orhan Gazi'nin dedesi bir anlamda da sonradan imparatorluk olacak Osmanl Devleti'nin fikir babasdr. Ciddi kaynaklara gre, aslen Karamanldr. lk tahsilini memleketinde yapan Edebali, tahsilini amda tamamlamtr. Tefsir, hadis ve zellikle slam hukukunda uzmanlamtr. Mevlana gibi, zamannn byklerinin sohbetinde bulunmutur. Tasavvuf yoluna girdii, ii-batni zmreden olan Baba lyas halifelerinin ileri gelenlerinden olduu belirtilmektedir. Alim, faal, varlkl, evresi iin rnek tekil eden bir kii olan eyh Edebali, Eskiehir yaknlarnda tburnu denilen kyde yaar, yaptrm olduu zaviyede renci yetitirir ve halk aydnlatrd. Bilecikte bir dergah yaptrm, Osman Gazi'yi de birok defa burada misafir etmitir. Rivayete gre, Osman Gazinin dergahta bulunduu bir gece, ryasnda eyh Edebali'nin gsnden bir ayn kp kendi gsne girdiini ve gsnden bir byk aa bitip dallarnn alemi kapladn, altndan birok nehirlerin kp insanlarn bu sulardan getiklerini grmt. Sabah olup ryay anlatnca, eyh Edebali

544

Faruk Arslan

ryay yle tabir etmitir: "Sen, Erturul Gazi olu Osman, babandan sonra bey olacaksn. Kzm Malhun Hatun la evleneceksin. Benden kp sana gelen nur budur. Sizin soyunuzdan nice padiahlar gelecek, ve nice devletleri bir at altnda toplayacaklar, Allah nice insann slam'a kavumasna senin soyunu vesile edecektir." Gerekten de yle olur, alt asrdan fazla devam edecek olan bir imparatorluun temelleri Osman Gazi ile atlr ve bunun ilk mjdecisi eyh Edebali olur. 1326'da 125 yalarnda Bilecikte vefat etmi, derghnn yannda gmlmtr. Eskiehirde de adna bir trbe yaplmtr. Vefatndan bir ay sonra kz, drt ay sonra da damad Osman Gazi vefat etmitir. lk derslerini bir Hanefi fkhs olan Necmeddin ezZahidinin yannda almtr daha sonra sufi bir tarikat olan Kalenderilie gemitir. Kimi kaynaklar onu Msrda kurulmu olan bir dier Sufi tarikat Vefai eyhliinede getiini belirtir. Osmanl Devletinin kuruluunda byk emei geer. eyh Edebalinin Babai evresine bal oluu ve Hac Bekta ile balantlar, Bektai tarikat ve ilk Osmanllar arasndaki ilikilerin inceleniinde mhim elerdir. XV. yy. da balayarak, bilhassa ad Yenierilerin piri olduktan sonra Hac Bekta in ulat ehemiyete yol aan da phesiz onlarn korumalar olmutur. lk Osmanllarn ilgisi dolaysyladr ki, Bektai tarikat imparatorluk iindeki stn yerini alm ve st derece bir halk tarikat olarak benimsenmitir (Trkdoan, 2004).

545

Faruk Arslan

Prof. Dr. Yusuf Halaoluna gre Kalenderilerin Osmanlnn Kay boyundan gelmedikleri iddias aslszdr. Osmanlda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap isimli kitabnn 111 . sayfasnda 14. ve 17. yzyl arasndaki tahrir defterlerinde 24 ouz boyuna ait yer adlarnn hayli yaygn olduunu sylemekte ve bunlardan 99 tanesinin Kay ismini, 86 snn Avar ismini, 81inin Knk ismini 71 inin Eymir ismini, tadn belirttikten sonra Anadoluda 62 yerde Karkn isimli yerleim yerinin olduunu sylemektedir. Mercil ve Sevim, Seluklu Tarihi isimli kitaplarnda Kargnlar Ouzun Bozoklar koluna bal bir oymak olduunu sylerler. Anadoluya yayllar itibariyle de dier oymaklarla karlatrldnda ayn kola bal oymaklarn birbirlerine yakn yerletikleri grlmektedir.(Meril-Sevim: 1995, 1) Trklerin Hz. Ali ve soyuna ballklar, Kutadgu Bilig tarafndan yaptrlan bir Orhun kitabesinde bile mevcuttur. Madura sahip kan Trklerin Emevilerin kovduu peygamber soyuna kol kanat germesi, tarihin akn deitirmitir. Mesela eyh Hasan Ocann Anadoludaki byk ocaklardan biri olan Ali Abbas Ocann eyh caattin Veli Ocann, Seyyid Garib Musa Sultann, Seyyid Ali Turab ve bir ok Horasan ereninin akrabalk ilikisi yoluyla Ehl-i Beytle akraba olduu kesindir. Bu iliki ile kendilerini bilgi ve dncelerini yaymak zere topluma adadklar anlalmaktadr. Horasan Erenlerinin zellikle bir ocan temsilcisi olarak kabul edilenlerin Anadoluda kentleri birbirine balayan

546

Faruk Arslan

kervan yollarnn en stratejik yerlerine bilerek ve isteyerek yerlemilerdir. Bylece, Anadolunun krsal alanlarndaki ocaklarn ylda iki defa bu erenlerin huzurunda veya makam mezarlarnn banda toplandklar, bu krsal blgelerdeki ocaklar sayesinde ekyalk, talan ve yol kesme gibi olaylarn nlendii, yaylalarn ocak mensubu obalar tarafndan birbirleriyle srtmeye meydan vermeksizin kullanlmas, obalar arasndaki ihtilaflarn kad veya adl mercilere gidilmeden zlmesi ve zellikle sonbaharda yaplan toplantlarda ocak mensubu oymaklarn retimlerinin belirli bir miktarn da ocaa brakmalar, bu sosyal rgtlenmenin en nemli belgeleri arasnda yer almaktadr. Bu sistemli rgtlenmenin Seluklu hakan Alaaddin Keykubata kadar beylikler vastasyla yapld bilinmektedir. Alaadin Keykubat dneminde verilen belgelerden anlaldna gre bu dnemde sistemli bir yerleimin yapld Osmanl dneminde ise 16. yzyla kadar bu sistemin titizlikle srdrld kad sicilleri, tahrir defterleri, mahkeme kararlar ve padiah fermanlarndan anlalmaktadr. Bizans mparatorluunun yklmasna yakn dnemlerdeki i karklklar, savalar ve youn ekyalk dolaysyla ticaretin yok olmas, insanlarn ehirlerde adeta yar hapis hayat yaamalar, Anadolunun gvenliinin salanmasnda krsal alanlarn kontrolnn nemini gstermektedir. Yaplan bu durum tespiti sonunda devlet adamlarnn krsal alan organizasyonlarna zel bir nem verdikleri grlmektedir. Anadoluda krsal alanda ortaya kan otorite boluunun yaratt ortamn nasl byk bir yoksullamaya ve i karklklara sebep olduuna dair,

547

Faruk Arslan

Bizans mparatorluu tarihleri okunduu zaman saysz rnek bulunacaktr. (Ostrgoski:1981, 195-207) Osmanl Ariv Belgelerinden anlaldna gre, ocaklarn bir ksm evresindeki arazi ve kylerle birlikte Mstesna Vakf kabul edilmi ve korunmutur. Mstesna vakflar, her trl vergiden muaf olduklar gibi yaptklar sosyal ilevlere bal olarak devletten yardm da alyorlard. Bylece Anadoluda byk kentlerin yaknlarnda ve kentin stratejik blgelerinde -ki bu genellikle yksek da yamalarnda olurdu- sylediimiz gibi kentin gvenliini ve kervan yollarnn korunmas grevini stleniyordu. Bilindii gibi ocaklarn bulunduu topraklar, Koruk yani koruma altna alnm alan ilan ediliyor ve bu blgede avlanmak, topraklar kullanmak, ileyerek retim yapmak, sadece o ocan derghnn iznine bal oluyordu. Ocaklar menzil grevi stleniyorlar ve bu menziller Anadoludaki posta rgtlenmesi olan Posta Tatarl sisteminin nemli bir unsuru oluyordu. Ortalama her 40 km. de bir kurulmu olan menziller, zellikle hzl haberleebilmek iin nceleri at, sonralar ise (18.yy ortalarndan sonra) posta arabalarnn urak yerleriydi. Buralarda Posta Tatarlar (postac) atlarn deitirip, dier ihtiyalarn karlyorlar ve yollarna devam ediyorlard. Baz menziller byk ve Tatar Aal denilen merkezlerdi ve buralarda posta grevlilerinin denetisi ve yneticisi bulunurdu. Ocaklardan bir ksm meslek erbab ve bir meslei babadan oula devrederek yrten oymaklard. Bunlar

548

Faruk Arslan

ierisinde Tahtaclar, Demirciler, Kuyumcular, Keeciler, Dericiler vb. nemli bir yer tutmaktadr. Bu gn oymaklar arasnda balant kesilmi olmasna ramen, Seluklu ve Osmanl dneminde Anadoluda demir reten Demirhanlar, Polatlar ve Demirciler ortak bir ocan temsilcileriydi. Anadolu Blgesindeki Kuyumcular, Toroslardaki ve Kaz Dalarndaki Aa Erleri Anadoluda retilen hammaddenin ilenmesinde ok nemli bir fonksiyonu yerine getiriyorlard. Aa Erleri ayn zamanda ormanlarn korunmas ve salkl kullanlmasndan sorumluydular. Avclkla geinen baz kollar ki Anadoluda Geyikli Baba, Bozgeyikli adlaryla anlan Horasan Erenlerinin bir ou avclarn hayvan katliamn nleyen av hayatn dzenleyen grevler yklenmilerdi. Osmanl tahrir defterleri incelendii zaman bu ocaklarn babadan oula grevleri devrettiklerini gryoruz. Dede Karknla ilgili belgelerde de Karkn Ocann zellikle Develi Karkn kolu Elaz, Malatya ve orum dolaylarnda kmr retme ve kmr tama grevini srdryordu. Ocaklar el ele, el Hakka ilkesiyle birbirlerine sra ve sayg izgisinde balydlar. Bu ballkta hemen anlalaca gibi herhangi bir yetki tartmas ve srtmesine yer vermeyecek bir uzlama sz konusuydu. Bu konuda ilk ciddi aratrmay yapan Baha Said Bey tarafndan hazrlanm olan Trkiyede Alevi Zmreleri isimli makalede u nemli tespite yer verilmektedir: Ocaklarn bir baka ocaa stnlkleri vard. Kimilerinin nefesleri gl olabilirdi. Buna gre saygya ve sekinlie layktr. rnein Ankarada Karaar,

549

Faruk Arslan

orumda Dede Kargn, zmirde Narldere, Antalyada Abdal Musa, ... Ayntab Ocaklar ...zel nem tarlar. (Baha Said, Say 22) Ocaklarn tmnn ehirlerden ok kylere yerlemi olmas ve aralarnda balant bulunmas sebebiyle 16. yya kadar ok gl bir krsal alan sosyal rgtlenmesini oluturuyordu. Osmanl toprak dzenini aratran ve inceleyen btn bilim adamlarnn bavurduklar belgelerde Boy, oymak ve airetlerin topraklarn kullanmna bal olarak birbirlerine balandklarn ve bu balln 16. yzyln sonralarna kadar byk bir titizlikle takip edildii grlmektedir. Bu tespitleri yapan Prof. Dr.Alemdar Yaln ve Uzman Hac Ylmaz, Kargn Trkmenlerin meneini inceledikleri yazda, u bulgulara ulamt: Kargn Oca, Anadoludaki ocaklar arasnda, belgeleri gnmze kadar gelmi en nemli en eski ocaklardan biridir. Dede Karkn Ocann Anadoludaki faaliyetleriyle ilgili bir ksm sylenceler yannda kuku gtrmeyecek belgeler arasnda Ebul-Vefa ve Dede Karkn balants gelmektedir. Karkn Boyunun Horasan balantlarnn kesinlik kazanmasndan sonra Tacl Arifin Ebul Vefann Dede karknla balantsnn olmas Karkn Ocann yine drt kiliik bir bilim heyeti tarafndan tescil edilmi olmas kesin olmamakla birlikte EbulVefann da Karkn Boyu ile soy balantsn ciddi olarak dndrmelidir. Flal, Ebul-Vefa ile Dede Karknn muhtemelen Harezmden g ettiklerini ve
550

Faruk Arslan

Ahmet Yesev Ocana bal olmas gerektiini dnmektedir. (Flal: 1996, 147) Burada tartlmas gereken noktalardan biri kaynaklarn hemen tmnde Anadoluda bir Vefa tarikatndan adeta kesin bilgi olarak sz edilmesidir. Oysa, Ebul-Vefa isimli bir dnrn Badat ve Kuzey Irak civarlarnda yaadna dair bilgiler bulunmakla birlikte Harezmden gen Ebul- Vefa adna, Vefailik adyla bir tarikat kurulduuna dair bir bilgiden sz edilmemektedir. Flalnn belirttii gibi, Baba lyasn Seyyid Ebul Vefann halifesi olmas yaadklar dnem itibariyle de imkanszdr. Akpaazade tarihinde verilen bilgi ise, adeta bir galat- mehur haline gelerek bir ok kaynakta yer almaktadr. Ebul Vefann hocas kabul edilen, Ahmet Yaar Ocakn unbek, Esad Coann eenbaki, Flalnn e-anbaki, Dede Karkn belgelerinde e enbek olarak geen kiinin Lugatname-i Dehhda isimli eserde Hadis alimi Osman b. Ahmed Dineverinin dedesi ve Abudullah b. Ahmedi Nihavendinin soyundan gelen hadis alimlerindense Kirmanah blgesindeki Dinever ehrinde yaadklarna dair kayt bulunmaktadr. Ancak tasavvuftan ok hadis ilmiyle uramalarndan dolay burada ad geen enbeki ile Ebul Vefa arasnda bir balantnn bulunmas g grnmektedir. (Lugatname-i Dehhda: 1373, 12795) slam kaynaklarnda Vefai tarikat, Msrda yaygnlam ve Anadolu corafyasyla dorudan ilgisi olmayan bir tarikat olarak yer almaktadr. Vefailiin ilkeleri ve ritelleri konusunda da elimizde ciddi bir bilgi bulunmamaktadr. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak: te Baba lyas- Horasani genellikle XV. Yzylda yaam Ebul Vefa Harezmi ile kartrlan bu Ebul Vefa

551

Faruk Arslan

Badadinin kurduu Vefaiyye veya Vefailik tarikatna mensup idi. Her ne kadar kaynaklar XIII. Yzylda Anadoluda Vefailik diye bir tarikatn varlndan sz etmezlerse de... (Ocak,1996:104) diyerek bu bilgiyi dorulamaktadr. Bir baka nokta ise, Ebul Vefaya ait bir ok yazma menakbdan elimizde bulunan Ayasofya, Samsun, stanbul niversitesi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Ktphanesindeki nshalarda verilen bilgilerden anlaldna gre, Sultan Beyazid dneminde yazlmtr. Yazmalarn giriinde Msrdan icazet alan Akpaa olu: Hazret-i eyh Ahmed Akye damat olan Seyyid Vilayet bin Hazret-i seyyid Ahmed el Vefadan sz edilmektedir. (Ayasofya Nshas, Varak 45 ve dier nshalarda ilgili yerler) yine kaytlara gre, Seyyid Vilayet b. Hazret-i Seyyit Ahmet el-Vefann Msrda Vefai tarikatna intisap ettii ve menakbnameyi oradan getirdii, Msrdan sonra hacca giderek burada Esma-i Hsna Tilaveti icazeti ald kayd bulunmaktadr. Bu kaytlarla , Msrdaki Vefai tarikat arasnda bir balantnn olup olmad daha derin bir alma sonucunda elbette ortaya kacaktr. Ancak menakbnamenin Ayasofya yazma nshasnda ilerleyen blmler, dorudan Ebul Vefa Badadi ile ilgilidir. Bu menakbnamede Ebul Vefann Vefailik adl bir tarikat kurduuna dair kayt bulunmad gibi lmnden nce mridlerini ve Sultan adn verdii onyedi mridini Rufai tarikatna ynlendirdiine dair kayt bulunmaktadr. Zamanmza kadar btn belgelerden ortaya kan bir baka ihtimal olarak Msrdaki Vefailik tarikat ile 15. yzylda birbirine kartrlm olmas ciddi olarak gz nnde bulundurulmaldr.

552

Faruk Arslan

Tekrar Prof. Dr. Ethem Ruhi Flalnn almasna dnersek, Ebul-Vefann Ebu Muhammed Abdullah eenbakiye bal olduu ve bu tarikatnda Rufailikten ayr bir hviyet tamad ne srlerek varolduu kabul edilen Vefai tarikat Rufai tarikatyla birletirilmektedir. Yaptmz aratrmalarda tasavvuf tarihleri, mezhepler ve tarikatlarla ilgili yaplan almalarn hi birinde Anadoluda bir Vefai tarikatndan ve bunun hususiyetlerinden sz edilmediini bir kere daha vurgulamalyz. Bu iddia ne srlen ciddi iddialardan biri olmakla birlikte, bavurulan hibir kaynakta kesin bir bilgiye rastlanmamaktadr. Dolaysyla Ebul-Vefa Badadi veya Ebul Vefa Krdi sanyla anlan ve nl mutasavvflardan birisi olan bu yzden Tacl Arifin nvanyla tannan kii adna Vefailik adnda bir tarikatn kurulmu olduu ve bunun hi olmazsa 15. yzyla kadar srp sonra bittiine dair elimizde belge bulunmamaktadr. Ak Paann 15. yzylda ne srd bir iddiaya dayanaraktan bir Vefai tarikatnn olduu Baba lyasn bu tarikatn halifesi olduu yolundaki iddialara kesin gzyle bakmak yanltr. Yukarda da ifade ettiimiz gibi Rufai tarikat gnmze kadar gelmi ilke ve disiplini tamamen farkl bir tarikattr. Prof. Dr. A. Yaar Ocakn da belirttii gibi gerek Baba lyas, gerekse Dede Karknn varl kuku gtrmeyen ilkeleri ve disiplini alar aarak gnmze gelen Hoca Ahmet Yesevi Ocana baldr. En azndan Dede Karknn Horasandan geldiine dair Ak Ednnin kasidesinde geen: Rah- Hd nesl-i Alidir ism-i Numanm meded/ Lakab- Dede Karkn Sultan ah- Horasanm meded

553

Faruk Arslan

msralarndan da anlalaca gibi, Dede Karkn silsilesinin ikinci ismi olan Numan Dede Karkinnin Horasandan geldii kayd bulunmaktadr. Karkn Boyunun Anadoludaki devam olan silsilesi devam etmektedir. Erzincandan ve Gazi Antepte yeni belgeler bulunmutur. Bu belge ve bilgilere gre Karkn Boyunun Horasan zerinden Anadoluya geldikleri kesinlik kazanmaktadr. Dede Karkn ve Baba lyasla ilgili uzun deerlendirmelerden sonra Ahmet Yaar Ocak u yorumu yapmaktadr: stelik Harezmde Yeseviliin yaygn bulunduu ve Dede Karkn ile Baba lyasn Harezmli Trklerden olduklar ihtimalinin ykseklii dnlrse, Baba lyasn Yesevilikle balantsnn bulunup bulunmad bir mesele olarak gndeme geliyor. (Ocak: 1996, s.104) Ahmet Yaar Ocakn u dnceleri Dede Karknn Yesevi Ocann devam olduu tezini glendirmektedir: stelik Baba lyasn fikirlerinden ok eyler alarak teekkl eden Bektailikte Yesevi geleneklerinin korunmas, bu ihtimali bizce daha da glendiriyor. (Ocak, 1996:105) Dolaysyla Karkn Ocann dier Horasan zerinden Anadoluya gelen oymaklarda olduu gibi Yesevi Ocann devamdr diyebiliriz. Dolaysyla elimizdeki en eski belgelerde EbulVefann eceresinin bulunmas ve iki ismin birlikte anlmalar en azndan belgeleri bulununcaya kadar Ebul Vefann Kargn Boyu iinde yer aldn dnmemiz gerekecektir. Vefai Tarikat konusuna gelince; btn tasavvuf tarihlerinde Vefai tarikatnn Marib-i skenderi nvanl eyh Vefa tarafndan Msrda kurulduu, iki kola ayrlan bu tarikatn kurucusunun Bingazide defnedildiine dair bilgiler bulunmaktadr. Bu durumda

554

Faruk Arslan

ya Vefai tarikat Ebul-Vefa dneminde anlm ve fakat lmnden sonra unutulmu, 15. yzylda yeniden ortaya km; ya da bu bilgi dier Vefai tarikatyla kartrlm olmaldr. Ebul Vefa ile ilgili konudaki temel kaynaklardan biri kabul edilen ve deiik Trke yazmalarnn stanbul ve Ankaradaki ktphanelerdeki varlndan sz edilen Ebul Vefa Menakbnamesinin ayr yazmas vardr. Bunlardan biri Samsunda bulunan bir Trke yazmadr. te yandan Ebul Vefa nn Badatta Mustansriyye Medresesinde (408 Hicri) 1017 miladi tarihli bilim adamlar tarafndan onaylanm bir belgeden de sz edilmektedir. Aratrmac yazar Nejat Birdoan bu belgeden sz ederken belgenin tmn yaynlamad iin bilgi tam olarak anlalamamaktadr. almasnda baz dzeltme hatalar dolaysyla 1071 miladi, 1017 miladi gibi hatalar yannda belgenin orijinalinin verili tarihi, verilen kiinin kimlii ve akrabalk balants da tam olarak anlalamamaktadr. (Birdoan: 1995, 108109) sayn Birdoan da bu belgeye dier belgelere dayandrarak Ebul Vefa ile Baba lyas arasnda bir halifelik balantsnn olamayaca yargsn kesinletirerek bir gerein ortaya kmasn salamaktadr (Yaln, Ylmaz, 2008). Alevlerin, Bektalerin slama gnlden ballklarn ve inanlarn ok ak biimde gstermesi bakmndan on iki yl Pir Postuna hizmet de etmi olan ve ok gezdii iin kendisine Seyyar Baba da denilen Filibeli Tatar brahim Fevzi Baha'nn Babalk cazetnamesi (tarikat liderlii) icazet (diplomas) nn Osmanl Trkesi ile metnini de vermek istiyorum:

555

Faruk Arslan

Filibeli Tatar brahim Fevz Baha'nn Babalk cazetnamesi "Huve'1-Mun nnehu Min Suleymane Ve nnehu Bismillhirrahmanirrahm Nasrun Minellah Ve Fathun Karb Ve Beiri'l-Mu'minn Ya Muhammed Ya Ali Hayru'l-Beer El-hamdu Lillahi'llezi Nevvere Kulbe'I-'Arifin Bi Envari'l-'lmi Ve'l-'rfni Ve Zeyyene Sudre's-Salikn Bi Ziyne-ti'l-'Aki Ve'-evk Ve'lykni Ve's-Saltu Ve's-Selmu 'Ala Seyyidina Ve Nebiyyina Muhammedin Ercfi'l-Halki Ve Ekremi'l-Halki Vc'1-Vicdn Ve 'Ala Alihi Ve Evldihi Ve Eshabihi Ve Ah-bbihi Ve Ehli Beytihi't-Tayibbne't-Tahirn Vesellm Teslmen Kesren Fi Klli Hnin Ve Anin la Yevmi Yek-mu'l-Har Ve Yensibu'l-Mzn. Amma ba'd, ibu iczet-nme-i be-d'u'l-unvnn tahrrine badi oldur ki; kutbu'l-rifn, gavsu'l-vsln, zbde-t evldi'l-eimmeti'lather, kudvetu'l-evliyi'l-kibr Hazreti es-Seyyid Muhammed el-mulakkab bi-Hnkr Hac Bekta-i Vel kaddesellhu sirrehu'l-l ve'l-cel efendimizin dergh- feyz-iktinh- lileri dervinndan hmili iczet-nme tarkatlu brahim Fevz Baha'nn lem-i seyhatde get u g-zr eyledii baz mahallerde ehl-i ir-d babann fkdanna mebni ekser mu-hibbn- tarikat ve tlibn- rh- Hak ve hakikat, f-y hizmet ve arz- in-betden mahrum kalmakta bulunduklarndan bahisle dergh- erfet-penh- pr-i marnileyh taraf- erefinden Baba-y mumaileyhe bir kt'a iczet-n-menin i'tasyla kabil-i slk olan mu-hibbnn hidemt- ma'neviyclerinin ifa ve kn- sdknn irad ve ihyas hususu ba'z zevt- kiram ve muhib-bn- zevi'l-htirm tarafndan iltimas ve istirham klnm ve iltimas- vk-a yn- kabul olub Baba-y Mumaileyhin hsn- hl ve

556

Faruk Arslan

hayat sreti ve bu bbda keml-i liyakat ve ehliyeti derkr ve aikr bulunmu olmala salifu'1-Be-yn muhibbn- Tarkat- "Aliyye'nin hademt- ma'lmelerini f ve ikml ve tlib-i rah- hakikat olan kn- sad-kn, tarikat- bhiru'1-Hakkat- ehlul-lah- 'izama teslk ve sl etmek ve ah-km-i eriat- Garra ve db- tarkat- 'ulyadan ser-i mu tehalluf ve inhiraf etmeyerek eser-i eslf- salihne gitmek zere tarafmzdan mumaileyh Tarikatlu brahim Fevz Baba'ya, izn u icazet ita ve ibu iczetnme-i mahsusa tahrr ve iml klnd. Tahriren Fi'1-Yevmi'l-Hdi Min ehri Rebi'i'1-la Sencti hda ve "rn Ve Selse Mieti Ve Elfin (1321) Min Hicreti Men Lehu'l-'zzetu Ve'-eref. Sene 1321 H." (Yksel; 2002, s.198-200). Bu belgeden bir Bektainin sayg duyduu deerleri anlamak mmkn. 1826 - 1862 yllar arasnda Bektailiin kapal ve Bektai'yim demek dahil, Bektailer lehine konumann su ve karalamann serbest olduu dnemdir. mparatorluk Trkiye'sinin sosyal hayatn gnmze kadar, iddetle tesir altna alan iki byk Trk tarikat Mevlevilik ve Bektailiktir. Evliya elebi'nin yaad devirde stanbul'daki tekke says 557'dir ve bunlarn ounluunu Bektai ve peinden de Mevlevi tekkeleri olutururdu.(ztuna, 1978). Kyde tarikat toplants olan Cem Ayini, saz veya kopuzla, an okuduu nefeslerle yaplrken, ehirdeki Bektai toplantlarnda saz veya kopuzun yannda kudm, tambur, alpala gibi aletler de kullanlr ve Cem Ayininin yapl maksadna uygun bestelenmi ayinler icra edilirdi.

557

Faruk Arslan

Bu besteler arasnda da en ok saba, segah, neva, uak, hicaz ve hseyni makamlar yer alrd. Osmanl dneminde olduu gibi, Cumhuriyetin kurulduu yllarda da, Muharrem aynn ilk on gn le ezanlar camilerde at havasn andran Hseyni makamnda okunurdu. Bu toplumun btn tarafndan paylalan Kerbela hznn hatrlatrd. Eski toplum yapmz tarm toplumu zellii gsterdiinden ky Bektailii bu yapya uygun bir tarzda dzenlenmiti. Tarm dzenimizde iin olmad mevsim olan k gnleri tarikat toplantlarnn yapld zamanlard. ehir hayatnda biraz daha farkl yap vard. ok az bulunan memur yannda esnaf ve zanaatkar yln her mevsiminde alrd. nsanlar iinde okur yazarlar ve sanatkarlarda bulunurdu. zellikle stanbul gibi, pek ok tarikatn olduu ve devlet bakanlarnn oturduu yerde protokole katlan, Padiah tahta karan, ta giydiren, kl kuatan trenlerde Mevlevilerle birlikte olan ehir Bektaileri, Bektailii entelektel bir boyuta tamlard. Toplum yapsndaki deiiklikler, kyden ehre g, sanayiin gelimesi, gecekondulama gibi sebeplerle kyllerle birlikte kyden indim ehre, ardm birden bire deyiinde zetlenen bir aknlk dnemi hala yaanmaya devam edilmektedir. Kyleri ehirletireceimize, bu yap ile ehirleri kyletirmi olduk. Kyl Alevi/Bektai Dedesi ehirde de evlerde toplantlar dzenleyerek, ky usul ayinler yapmaya devam etti. Baz yerlerde buna da imkan yoktu. hayat pek ok eye frsat vermiyor, ekmek paras insanlarn btn

558

Faruk Arslan

vaktini alyordu. Birdenbire Alevilik gndemi igale balaynca, Alevi/Bektailerin yaadklar mahallelerde dernekler, vakflar kurulmaya balad ve ounluk kyl olduu ve bal olduu tarikat adamlar da kyl Dedeler olduu iin, ehir Bektailii yerine kyl Bektailii olan Kzlbalk ehirleri ve medyay doldurdu. ehirlerde aznla den ehir Kzlbalar diyebileceimiz Bektailer ve ehirlilerin tarikat adam olan Babalar, nerede ise tannmaz duruma dtler. Eskiden byk salonlarda, kalabalk cemaatlerle yaplan Bektai ayinleri yerine, yeni icat Cemevlerinde, kk guruplarla, tpk kylerde yaplan ayinler icra edilmeye balad. Dedeler eskiden ezberledikleri ve kendilerinden de cahil olan kyllere hitap eden nasihat, tebli ve dualar otantik olarak tekrarlamann dnda, bu yeni duruma intibak salayamadlar. Alevilik konusunu anlatan gnmz yazarlar ayin srasndaki mzii gstererek Alevilik/Bektailikten ayr olduunu ileri srp, aralarnda ayrlk yoksa, Snniler niin namazda saz almyorlar gibi bir soru da soruyorlar. Tarikatlarda, tarikatn ibadeti olan zikir ve ayinlerde ritim saz kullanlmaktadr. Sadece hafi (sessiz ve gizli) zikri benimsemi olan Nakilikte ritim saz yoktur. Onun dnda kalan, Mevlevi, Kadiri, Rufai, Halveti, Gleni tarikatlar ve benzerlerinde farkl musiki aletleri ritim saz olarak kullanlr. Tarikat ibadetleri hi bir zaman, bizim lkemizde camilerde yaplmamtr. eriatn ibadeti olan namaz ise, btn tarikatlarda olduu gibi Alevilik/Bektailikte de vardr ve bunu inkar, sadece inkar eden kiinin ahsi gr olur. ( Mehmet, 1930).

559

Faruk Arslan

Mevlevilerde ve Bektailerde, ayin balangcnda halka veya salonun durumuna gre, salonu evreleyecek ekilde oturan dervilerin birbirlerine ve posta niyaz etmelerini, namaz kelimesi ile anlatmak ve buna halka namaz gibi isim verme ii yeni icat bir yaktrmadr. Bu bir niyazdr. Alevilik/Bektailerde, Snnilikten farkldr, nk camiye isteyen herkes girebildii halde Ceme herkes giremez, diyenler su ileyenlerin, gnahkarlarn bu ayine katlamayacaklarn belirterek bunun nemli bir fark olduunu ifade etmektedirler. Dorusu btn tarikatlarda, tarikat ayinine sadece o tarikata daha nce usulne gre girmi olanlar katlr; bu genel kuraldr. Dier muhipler ve seyirciler sahnede okuyan sanatkara tempo tutarak katlmak kabilinden katlrlar ve zikri kendileri de sanki dervi gibi, eyhin tekrarlarna ve talimatlarna gre gnll olarak itirak ederler. Ancak Ayin-i Cem bir farkllk gsterir ve burada Baba veya Dedenin Hakimlik grevi de vardr. Dar- Mansura ekilen Cana iledii iddia edilen suu sorulur, gerekirse ahitler dinlenir ve Baba veya Dede kararn aklar ve infaz eder. (Sezgin, Atalay, 1998). Abdlkadir Sezginin zm nerisi mantkl: Bir takm Dede, Baba veya Alevi liderlerinin kendilerini devrimci, Atatrk gstermeleri ya bilgisizlikten ya da gsteri trndendir. Hatta baz tarikat liderlerini halka ak gsteri tr ayin-i Cemlerde Atatrk de tarikat piri gibi saymalar bir siyasi tavr olarak grlyor ve srtyor. Tekke ve zaviyeler, Osmanlda tarikat

560

Faruk Arslan

ibadetleri iin vard, Cumhuriyet Trkiyesinde kaldrlmas, yozlatklar iin belki kabul edlilebilir. Ancak bugn Alevilerin Cem Evi talebine buda nereden kt diye baklmas, tekke ve zaviyelerin eskiden ne ie yaradn bilmemekten kaynaklanyor. Btn tarikatlar iin are, genellikle laiklik, demokrasi ve hukuk devletidir. Tarikatlar dini organizasyonlardr ve yzlerce yllk gemileri vardr. Bunlarn laiklik emsiyesine alnarak, siyaset alan dna ekilmesi ve tpk din iinin Anayasada ifade edildii gibi, her tr siyasi gr ve dncenin stne oturtulmas lazmdr. Tarikatlarn, yasan cennetinde yaamalar yerine, demokrasi bahesinde; devletin denetim ve gzetimi altnda olmas lazmdr. Bunun uygulama imkan bulabilmesi iinde Diyanet leri Bakanlna Tarikatlar Daire Bakanl ilave edilmeli ve kendilerine faaliyet izni verilen tarikatlarn birinci adamlarndan oluacak ve alma usul, adab ve erkanlarn dzenleyecek mevzuatlarla, tarikatlar aras ibirlii, ahenk ve diyalogu salayacak hususlarda danmanlk yapacak bir eyhler Meclisinin kurulmas yerinde olacaktr. ( Sezgin, 1998). Alevileri bu zm nerilerinin tatmin edeceini sanmyorum. Diyanetin kaldrlmasn talep eden Avrupa Alevileri ve onlar etkisindeki Alevileri fazlasyla siyasilemi buluyorum. Bu ortamda Alevilerin en lml grubu dahi Diyanet ats altna girmeyecektir, girerse, hain, dkn, ibirliki ilan edilir, dlanr. Dedelere maa balanamna bunlar kar karlar. Alman stihbaratnn en fazla korktuu konu, Alevilii karlarna uygun kullanma giriiminin sonusuz kalmas. Dedelerine maa balayan Ankara, ilerine gelmez. Baz

561

Faruk Arslan

siyasilesmi Alevilere gre, Devlet Dedesi tabiri bile rktc. Bunun orta yolu mutlaka vardr. AKP hkmetinin benimsedii Alevi Genel Mdrl, Kltr Bakanlna bal kalaca iin pansuman tedavidir, daha kalc ve kapsayc bir forml bulunmaldr. Alevilerin inandklar gibi yaamaya haklar var, devletden yardm alarak yaplanmalar, dedelerine maa balanmas d kaynakl fitneyi nleyecektir. Elbette Alevi kylerindeki camileri kapatn, Diyaneti kaldrn talepleri sama olduu kadar Alevileri hakl davalarnda haksz duruma dryor. Caminin ilevi farkldr, Cem Evinin yeri ayrdr. Biri dini ibadet, dieri tarikatn zikir yeridir. Yanl anlalmalar nlemek iin verdiimiz bu temel bilgilerden sonra Osmanlda Bektailerin masonlarla iie gemeye balad dnemi sorgulayabiliriz. Mason Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda kullanmak istemiyoruz. Masonluu ve Sabatayclar c gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele alyoruz.

562

Faruk Arslan

Sekizinci Blm OSMANLIDA MASONLUK VE BEKTALK

Bekta Velayetname ve Menakpnameleri'nde Osmanl devletinin kurucusu kabul edilen Osman Bey'e Kay Boyu Beylii'nin verilmesinde Hazreti Pir'in himmetleri ve katks bulunduunu bildiren menkbeler vardr. Ayrca, Sultan Orhan, I. Murat, II.Beyazt, Yavuz Sultan Selim, Sultan Abdlmecit, Sultan Abdlaziz gibi pek ok padiahn Bektalie yaknlk duyduu ve/ya Bektalie ikrar vermi dervi olduklar savunuluyor. Peki o halde neden Mason Bektailer, Trkiyeyi Osmanl mirasn ret ve Osmanl dmanl zerine kurdular? Yllardr ecdadmza kfredenlerin bu kin, nefrete ve intikam abalarna artk bir son vermesi gerekiyor. Devletin silhl kuvvetlerini; Yenieriler'i Bekta Tekkesi'ne balayan ayrca Turucuzade Ahmet Muhtar Bey gibi bir takm insanlar Bekta olduklarn bilerek eyhlislamlk makamna getirmi (111. eyhlislam) bir devleti, Alevlere zulmetti, skntya soktu gibi iddialarla tahkir etmelerinin, svp saymann mantn anlayan varsa, beri gelsin. Bugn elden ele vn vesilesi olarak gezen, Sivasl, Erzincanl, Malatyal, Ankaral, Balkesirli, Balkanlar ve muhtelif yerlerinde trbeleri bulunan Alev Dede ve

563

Faruk Arslan

Seyyidleri'ni Hazreti Peygamberin soyuna mensup kabul ederek, 1911 ylna kadar askere almayan, vergi almayan Osmanl'ya vefa, minnet ve sayg gstermek; Alev, Bekta vatandalara, zellikle de Dedeler'e, elebiler'e, Babalara den bir grevdir. Sdece II. Mahmut'un Yenieri Oca'n imhas sonrasnda Bekta tekkesini bir sre iin kapatm olmas, gelmi gemi 700 yla svme sebebi olabilir mi? Bugn, AB ve dier lkelerle ibirlii yapan Alev kkenlilerdeki, Cumhuriyeti skntya sokan ibirlii ve hukuk dlklarda hangi uuralt psikolojik sebep var, sorusu gndeme gelmi durumdadr. (Sezgin, 2008). Bu soruya cevap verebilmek iin Osmanlda masonlua ve Bektailikle olan irtibatlarna bakmak gerekiyor. Mason Bektailer, 1200'l yllarda Anadolu topranda boyveren Hnkr Hac Bekta Veli'nin Bektailik yolu ile Mevlna Celleddin-i Rumi'nin Mevlevilik tarikat ve daha sonra oluan Masonluk inancnn, akla, bilime deer veren; din, dil, rk, mezhep ve cinsiyet ayrm yapmadan kardelik balamnda btn insanlar kucaklayan, bar ve hogr temelinde insanlarn mutluluunu isteyen felsefi grleriyle benzerlikleri olduunu savunuyor. Gya masonlukla edeer Bektailerin arsn, Pir Sultan'n u dizeleriyle dile getiriyor: "imdi bizim aramza / Yola boyun veren gelsin / eriat, Tarikat / Hakikati bilen gelsin... /Kii halden anlaynca / Hakikati dinleyince / stne yol uraynca / Ayrlmayp duran gelsin... / Talip olunca bir talip / ini Mevl'ya salp / zzet ile selm alp / Gnllere veren gelsin... / Koyup dnya davasn / Hakk'a verip sedasn / Dorulayp z nefsini / eytan ldren gelsin... / PR SULTAN'm ol elebiye /

564

Faruk Arslan

Eyvallahm var Veli'ye / Muhiddin'e hal diliyle / Yolun srrn soran gelsin..." (Odyakmaz, 2006). Mevlevilerin arsn, Mevlna'nn u dizeleriyle dile getiriyor: "Gel! Yine gel! Ne olursan ol, yine gel! ister kfir, ister putperest, isterse mecusi olsan da gel! / Bizim derghmz umutsuzluk dergh deildir; / Yz kez tvbeni bozmu olsan da yine gel!.." Masonlarn arsn da yle dillendiriyor: "Ey milyonlar, kucaklayn birbirinizi! Bu p btn dnyaya yaylsn. Kardeler, u mavi kubbenin sonsuzluunda bizi koruyan bir ruh vardr... Ne'e, ey Elizium'n kz Ne'e! detlerin, nizamlarn birbirinden mutlak olarak ayrd eyler, ancak senin sihrinle yine birletiler. Senin mfik kanatlarnn altnda btn insanlar karde olacaklar!.." Zalimler, karlar uruna insanlar katlederlerken; 800 yl ncesinden insanln kardeliini isteyen, dnyada bar ve hogry stn klmaya alan Hac Bekta Veli'nin, Mevlna Celleddini Rumi ile Masonlarn arsna kulak verilmeli ve onlarn istekleri hakim klnmaldr diyor yazar Nevzad Odyakmaz. (Odyakmaz, 2006). Speklatif Masonluun ngiltere de 1717 ylnda kurulmasndan ok ksa bir sre sonra, 1721 ylnda, stanbulda Fransz Masonlar tarafndan ilk loca kurulmu olmakla beraber, gya milli bamsz Trkiye Byk Locas, 1909 ylnda Merutiyetin ilanndan sonra ancak kurulabilmiti. Bu nedenle, bu tarihe kadar olan devirdeki masonluk eylemlerini genellikle d kaynakl belgelerden reniyoruz. Arivleri gya yand iin

565

Faruk Arslan

aslnda piyasada dolaan bilgilerin hemen hepsi maniplasyon kokuyor. Osmanl topraklar zerinde ad bilinen ilk loca, 1748 ylnda Halepte kurulan , skoya Byk Locasna bal, skenderun Locasdr. lk Trk Masonlar ise Yirmisekiz elebizade Sait elebi, brahim Mteferrika ve Humbarac Ahmet Paa dr. Koca Mustafa Reit Paa gibi, nemli devlet adamlar ve aydnlarn bu localara girdii loca arivlerinden anlalyor. stanbul da kurulan localar; 1861 ylnda Ser Locas, 1867 ylnda Prootos ve lEtoile du Bosphore Localardr. Sultan V. Murad, ehzade Nurettin Efendi, ehzade Selahattin Efendi, eyhlislam Musa Kazm Efendi, eyhlislam zzettin Efendi, eyhlislam Hayri Efendi, Mderris Mahmut Esad Efendi, Sadrazam Keecizade Fuat Paa, Sadrazam Mithat Paa, Sadrazam Ahmet Vefik Paa, Sadrazam Tunuslu Hayrettin Paa, Sadrazam brahim Hakk Paa, Berlin Byk Elisi Sadullah Paa, inasi, Ziya Paa, Namk Kemal Prootos yeleridir. Bu devirde stanbul da kurulan Mason Localar, Fransz ihtilalinden sonra yaylan Bat merkezli dini toplumdan dlayan gya hmanist medeniyetin barna olmu ve buralarda yetien Masonlar, Merutiyetin kurulmasn dnsel ve eylemsel ynlerden etkilemilerdir. 1863'te kaleme ald yazda Rum doktor Schinas, 1842'de stanbul'da hibir loca bulunmadn belirtip eklemektedir: "Bu memlekette masonluun yalnz ad bile, dehet, korku ve nefret uyandryordu. Mason szc, Allah tanmaz, ihtilalci, dinsiz anlamna geliyordu. Masonlar cehennemlik diye adlandryorlard. Rumlar, Ermeniler, Katolikler, Museviler ve Trkler btn masonlar dinsiz, imansz, uursuz kimseler
566

Faruk Arslan

sayyorlard. Bugn bile, aa tabaka, kt bir adam anlatmak iin mason olduunu syler." Schinas'n iddias, yerli loca bulunmamas ve Avrupal localarn da yerlileri kolay kabul etmemesi sebebiyle "dorudur." Buna karlk Tanzimat' din kart ve mason rn sayma tutkusu iindeki bir Arap yaynnda, 1822'de Trk masonlarnn saysnn -aralarnda vezirler, paalar da bulunan- on bini at iddias edilmitir. Bu da yerici abartmann en ilgin rneidir... ( Kololu, 2007). Abdlhamit, Sultan V. Murad'n mason olmas nedeniyle, ilk devirlerinde masonlarn eylemlerine pek karamam, fakat V. Muratn lmnden sonra tutumunu sertletirmiti. Bu olaya bal olarak 1905 ylndan itibaren localar stanbul dnda ve zellikle Makedonya'da (Selanik) almaya balamtr. Makedonya'da kurulan localarn en nemlileri talyan Obediyansna bal Macedonia Risorta ve Veritas Localardr. Bu iki locann yeleri arasnda nemli siyaset, devlet adamlar ve komutanlar vardr. Kazm zalp Paa, Sadrazam Mehmet Talat Paa, Mithat kr Bleda, Mehmet Cavit Bey, Manyasizade Refik Bey, Kazm Nami Duru, Bahriye Nazr Cemal Paa, Faik Sleyman Paa, smail Canbulat Bey, Hoca Fehmi Efendi, Osman Adil Bey; Mehmet Servet Bey, Fazl Necip Bey ve Emanuel Karasu Efendi bu localarn yelerindendirler. Ortak zellikleri tamamnn ayn zamanda Bektai olmasdr. Noyan dedebaba, kitabnda bundan gurur duyuyor.(Noyan, 2006). Mustafa Kemal Atatrk mason olmasada Bektai olarak listeye ekliyor. Bu tarihe kadar lkede toplam 23 loca kurulmutur. Ayn zamanda Birinci ve kinci Merutiyetin, Jn Trklerin,

567

Faruk Arslan

ttihat ve Terakki Cemiyetinin kurulmas ve eylemleri bu kiilerin gayretiyledir. Ayn anda ttihat ve Terakki yneticileri olan bu kadro, kinci Merutiyetin ilanndan sonra, Osmanl mparatorluunda Milli Masonluu kurmak iin harekete gemilerdir. Bektai ocaklar toplant yerleridir. Trkiye Byk Locasnn kurulmas ilemi srasnda stanbuldaki Selimiye Svari Frkas Komutan Prens Aziz Hasan Paa, Maliye Bakan Mehmet Cavit Bey, Mehmet Talat Sai Paa, Mithat kr Bleda, Rza Tevfik Blkba, Fuat Hulusi Demirelli, Faik Sleyman Paa, Jandarma Genel Komutan Galip Bey, Hseyin Cahit Yaln kurucular arasndadr. 1 Austos 1909 gn Mark Azam Osmani ad altnda ilk Trkiye Byk Locas kuruldu. Byk stadla Mehmet Talat Sait Paa ve ynetime Jandarma Genel Komutan Galip Paa, Rza Tevfik Blkba, Osman Talat Bey seildiler. 500 ksur sayfalk 'Atatrk ve Masonluk: Kalbimizde Sakl Kalan' adl kitap pek ok ynden ilgin. Masonlar ile ilgili yazlm neredeyse btn eserleri eletirel bir gzle okumu Tamer Ayan; localarda mevcut belgeleri de deerlendirmi... Ortaya Masonlarn 'resmi tarihi' kabul edilebilecek bir kitap km... ( Kvan, 2008). O halde Cumhuriyet dnemi ncesindeki apraz ilikilere dair satrlarn dikkatle okuyalm: "zellikle Masonluun, kendi ilkelerine zahiren taban tabana zt gibi grnen siyaset ve din erbab ile ayn amata birlemesinden dolay; ksaca Cemiyet ad verilen ttihatlar ve eitli tarikatlarn (Bektailer, Melmiler, Mevleviler) mensuplar Mason Localarna ye olabilmi ve serbeste
568

Faruk Arslan

girebilmilerdir. Hatta bir Mason, biri ttihat ve dieri Tarikat olmak zere iki ayr kimlii daha rahatlkla tayabilmitir. (..) Nitekim ttihat ve Terakki kurucularnn tamam Bektai, ou Masondur." (s. 11617). Kitabn bence en deerli yn, yazarn, szn nereye gideceini fazla hesaplamadan kendi yaklamna destek kacan dnd hemen her ayrnty vermesidir. Devam edelim: "ttihat ve Terakki, daha dorusu bu cemiyetin zn tekil eden Osmanl Hrriyet Cemiyeti, baz Mason localar ile i ie denilebilecek kadar ilikili olmutur. ttihat ve Terakki'nin zmseyip uygulamaya alt Hrriyet-Eitlik-Kardelik eklindeki Fransz ihtill slogannn konuulmas ve uygulamas iin, Bat uygarl rn Localarn hrriyeti ve insan haklarn gzeten havas, Cemiyet yelerine son derece uyumlu geldii gibi; Masonluun geneldeki zulme ve monarlara kar mcadele ve masum insanlar hrriyete kavuturma ideali; Cemiyet'in stanbul istibdadna kar srdrd benzer eylemle tamamen rtmtr." (s. 122). Mason, Bektai ve Melami Jntrklerin isimlerini merhum Halifebaba Turgut Koca'dan kalan evrak arasnda bulunan, kendisinin hazrlad "ttihat Terakki yeleri" balkl u listeden reniyoruz: MASONLAR: Ali Fuat (Cebesoy), Aaolu Ahmet Bey, Abdurrahman eref, Dr. Akil Muhtar (zden), Abdullah Cevdet, Dr. Bahattin akir, Beir Fuad (lk pozitivist), Cavit Bey (Maliye Nazr), Cevat Abbas (Bey), Eref Sencer Bey (Kuuba), Edip Servet Bey, Halil (Kut) Paa (Enver Paa'nn amcas), Hseyin Cahit Yaln,

569

Faruk Arslan

Halil erif Bey, smail Canpolat Bey (Dahiliye Nazr), Kara Kemal Bey, Kazm Nabi Bey, Kazm Nami Duru, Mehmet Reit, Mahmut evket Esendal, Nuri (Kllgil) Paa (Enver Paa'nn kardei), Osmanckl Nuri, Dr. Nihat Reat Belgevi, Dr. Rza Nur, Sait Halim Paa, emsettin Gnaltay, Dr. Tevfik kr Bey, Talat Kk (Mukara), Prof. Veli Bey, Yusuf Akura, Hseyin Kadri Bey, Hseyin Haim Sanver, Mithat Paa, Nuri Bey (Yeni Osmanlc). BEKTALER: Ahmet Rza Bey (Ayan Reisi), Ahmet zzet Paa, Ahmet Nesimi Bey (Hariciye Nazr), Ali Haydar Mithat, Ali efik zmirli, Ali Rt Hersekli, Ali Rza Krmi, Asaf Dervi, Ali Rza Paa, Gazi Ahmet Muhtar Paa, smet Fazl Bey, (Debreli) Behet Efendi, Esat Paa (Dra mebusu), Eyp Sabri (Akgl Bey), Avlonyal Ferit Paa, Selanikli Fazl Necip, eyhulislam rgpl Hayri, Hasan Rza Paa (Hudeyce mebusu), erkes Hayrettin Paa (Tunuslu), Hilmi Tunal Bey, Halil Muvaffak Bey, air Hseyin Sret, Kimyager Hseyin, Hasan Tosun Bey, Gmlcineli smail Bey, brahim Temo, Dr. smail brahim Efendi (Dobrucal), Kamil Paa, Ltfi Fikri Bey (Dersim mebusu), Mahmut Paa (rksulu), Mithat kr Bey (Bleda), orum mebusu Muhiddin Bey, Mahmut Nedim Paa, Giritli Muharrem, Milasl Murat Asker, Veteriner Mehmet Bey, Mustafa Ragp, Mustafa Hayri rgpl, Dr. Nazm Bey, Nabi Bey (Ycekk), mer Naci (Muallim Naci), zmir ValisiMebusu Rahmi Bey), Rauf Ahmet Bey (stanbul Mebusu), Dr. Rusuhi Bey, Hariciye Nazr Rfat Paa, Refik Bey (Manyasizade Adliye Nazr), Dr. Rfat, Eczac Rait Tahsin, Reat Paa Matl, Dr. Refik Nevzat Bey,

570

Faruk Arslan

Recep Peker, Binba Sabri Bey, Sezai Bey (uray mmet Redaktr), Bosnal Veli Bey, Yakub Cemil Bey, Saffet Ltf Tozan. MELAMLER: Ahmet kr (Maarif Vekili), Ali Suavi, Ahmet Vefik Paa, Ahmet Mithat Efendi, Bezmi Nusret (Kaygusuz), Cemal Paa, Fevzi akmak, Hafz Hakk Paa, Hseyin Avni Paa, Kadir Efendi (Hoca Mehmet Kadir Nasih), Mustafa Asm Efendi, Mehmet Tahir (Bursal) , Damat Mahmut Paa, Necmettin Molla (Adliye Nazr), Naili Efendi (Nakibendi, eyh Abdlkadir'in kardei), mer Seyfettin, Menemenlizade Rfat Bey, Miralay Sadk Bey, Sami Paazade Sezai, Saffet Paa. MASON + BEKTALER: Ali Fethi (Okyar), Ahmet Bedevi Kuran (R. K.), Cemal Bardak, Enver Paa, Ethem Ruhi Balkan, Fuat Balkan, Nide Mebusu Hayri Efendi, hsan Namk Bey, Kazm Karabekir Paa, eyhlislam Musa Kazm Efendi, Dr. Miralay Mehmet Ali Baba, Mehmet Cemil, Namk Kemal, Rza Tevfik Blkba, Salih Cimcoz (stanbul Mebusu), Prens Sabahattin Bey, Talat Paa, Cemal Paa, Kara Vasf Bey, Ziya Paa, Hakk Baha Bey. (Yaln, 2006). Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn byk blm Mason Bektaidir. Bir bakma ynetim ve devrimlerin gerekletirilmesi Masonlara veya Bektailere emanet edilmitir. Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali hsan Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa, Meclis Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan Saka, ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve
571

Faruk Arslan

Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim Bakanlar Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan Srr Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey, Edip Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen, Memduh evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret Slay, Ahmet Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan ve Belediye Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul Valileri Muittin stnda, Ltf Krdar, Dantay Bakan Mustafa Reat Mimarolu, Jandarma Genel Komutan Galip Paa, stiklal Mahkemesi Bakan Necip Ali Kka, Amiral Mehmet Ali Paa Atatrkn evresinde lkeye hizmet etmi Masonlardr. lerinden 15 tanesi Bektaidir. Cumhuriyet dneminde Dernekler Kanunu gerei Masonluk kurumlar birer dernek statsne sokulmutur. 1927 ylnda Trkiye Byk Locasnn resmi statsn ieren dernee Tekaml Fikri Cemiyeti ad verilmi ve bu ad 1929 ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ekline deitirilmitir. Atatrkn kapatlmas emriyle, 1935 ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ad altnda dernek statsnde alan Trkiye Byk Locas kendi almalarn bizzat kendisi tatil etmitir. lkede oluan siyasal ve sosyal ortam gz nne alnarak, Trk Ocaklar, Kadnlar Himaye Cemiyeti, Muallimler Dernei, zcilik Tekilat gibi kurulular yasayla kapatlm ve parti denetimi altna alnmtr. Atatrk, ayn zamanda Mason olan dnemin ileri Bakan kr Kaya ile grr ve ondan Masonlarn st dzey yneticilerine genel durumu aklamasn ve yasaya gerek olmadan kendi kendilerini tatil etmeleri mesajn iletmesini ister. Sonunda 10 Ekim 1935 gn

572

Faruk Arslan

Mason yneticileri tarafndan imzalanm bildirge Anadolu Ajans tarafndan yaynlanr: Mesul ve maruf imzalar altnda Ajansmza verilmitir. Trk Mason Cemiyeti memleketimizin sosyal tekamln ve gnden gne artan muazzam terakkilerini dikkate alarak ve Trkiye Cumhuriyetinde hakim olan demokratik ve cidden laik prensiplerin tatbikatndan doan iyilikleri mahede ederek faaliyetine, bu hususta hi bir kanun olmakszn nihayet vermeyi ve btn mallarn memleketimizin sosyal ve kltrel kalknmasna alan Halk Evlerine teberruu muvafk grmtr. Ayrca kr Kaya hkmet adna kamu oyuna yapt resmi aklamada; Trk Masonlar kendi ideallerinin hkmetin esas programna dahil olduunu grerek, kendi tekilatlarn kendileri fesh etmilerdir. Hkmetin bu i zerinde hi bir teebbs ve alakas yoktur diyerek durumu belirtmitir. 1946 ylnda yeni Cemiyetler Kanununun yrrle girmesiyle, masonlar da yeniden faaliyete geerler ve 1948 ylnda stanbul Vilayetine verilen dilekeyle Trk Mason Derneini kurarlar. Ayn yl zmir ve Ankara ubeleri alr. Daha sonra, Ankaradaki localar birleerek 1955 ylnda kendi Byk Localarn kurarlar, stanbul ve zmirdeki localar bu Byk Locaya katlmaya davet ederler. Ayn yln sonunda, Merkez Ankarada olmak zere Trkiye Byk Locas kurulur. Bylece Trk Masonluu, masonluk ilke ve kurallarna aykr olmayan bir ekilde, loca yelerinin zgr iradeleriyle, dnyadaki dier benzerleri gibi kurulmu olur. Bu tarihten itibaren, Trkiye Byk Locas kendi

573

Faruk Arslan

obediyans iinde, kendisine eit veya stn bir g tanmayan tek bir merkezi ynetim ekline gelmitir Trkiye Byk Locasnn tm dnyadaki Masonluk obediyanslar tarafndan kabul edilmesi 1970 ylnda tamamlanmtr. Bu tarihten itibaren Trkiyede Masonluk hzla gelimeye balamtr. 1987de srailde Trke konuan Nur" locas, ve 1990da Almanya-Frankfurtta Trke konuan Trkay locas ald. Washington Nur, Bkre Ik, ve ayrca 1991de Bodrum, 1993de Antalya, 1995de stanbul-Yakack, 1995de Eskiehir, 1996da Marmaris, 2004te Adana binalar hizmete sokuldu. Gnmzde Dzenli Trkiye Masonluunu temsil eden Trkiye Byk Locas veya Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Locas Derneidir. stanbul Kadky ve Yakack, Ankara, zmir-Alsancak ve Karyaka, Bursa, Adana, Antalya , Bodrum, Marmaris ve Eskiehirdeki binalarnda alan 193 locas ve 13.000 yesiyle insanlk yolundaki almalarn srdrmektedir. Masonluk Katolik ve Ortodoks kiliselerince tepkiyle karlanrken Osmanl lkesi kuruma hogrl yaklat. V. Murad'n Mason olmas buna rnektir. ttihat ve Terakki Cemiyeti faaliyetlerini srdrmek iin Mason localarn ve Bektailii emsiye olarak kulland. Ancak bu davran cemiyetin siyonist damgas yemesine yol at. Gerek bir mslman'n ve gerek bir Bektainin Mason olmas kabul edilebilir mi? slam bir arada yaamay, koruyuculuk stlenmeyi grev kabul etmitir. 18. yzyln banda kurallar kesinleen Masonluk, Mslmanlar' hi
574

Faruk Arslan

ilgilendirmemesine karlk, Protestan kkenli olmasnn etkisiyle, Katolik ve Ortodoks Kiliseleri gibi Museviler'den de tepki grd. Bu ortamda slam'n giriime kmseyerek bakmas doald, zira Hristiyanlar aras ekimelerde Osmanl Devleti'nin hakemlik rol stlendii bilinir. Papaln kard Masonlar Aforoz emrini 18. yzyln ortalarnda Osmanl'daki Rum ve Ermeni kiliseleri kendi dillerine evirip rgtlerine datmlard. Buna karlk o dnemlerde Bektai hatta Mevlevi tekkelerinde Masonlar'la sohbetler dzenlenmeye baland. 18. yzyln sonunda Osmanl, geri kalmln amak iin bat modelinden yararlanmaya balaynca durum deiti. Gavur damgalamalarnn yan sra Masonluk zentisi iddialar da gndeme getirildi. 1860'lara gelindiinde slam dnyasnn Bektai ve Mevlevi kkenli ynetici ve dnrleri arasnda kuruma katlanlara rastlanyordu. Tanzimat'n iki nl devlet adam Mustafa Reit ve Fuat Paalarla Msr Hdivlii'nde iddial Prens Halim Paa Masondular. Hatta son ikisi Byk statla bile getirilmilerdi. Cezayir'de bamszlk mcadelesi veren Emir Abdlkadir'in de Mason olduu biliniyor. Pan slamc akmn ba savunucusu Afgani bavurusunda "Kutsal Mason dernei yelerinden, dernee katlmama izin vermelerini ve erefli krsye dahil olmam onaylamalarn rica ederim" diye yazmt. Sultan Abdlaziz'i etkileyip kendi olunu Msr Hidivlii'nde n sraya sokan smail Paa'ya kzan Msrl Bektai Prens Halim Paa, siyasette etkinliini artrmak iin Masonluu kullanmay denedi. Hem Fransz hem de ngiliz statlaryla ibirlii yaparak Msr Byk Locas'nn byk statlna getirilmeyi salad. Yerli

575

Faruk Arslan

halktan da buna yeni yeler katlmasn gerekletirdi. Bylece, Osmanl devlet politikasn etkilemek iin Masonluk'tan dorudan yararlanma giriimleri a balam oldu. Halim Paa, Yeni Osmanllarn nderi Bektai Namk Kemal ve dier Bektai arkadalar ile ibirlii yaparak Avrupa'ya ekilmi olan Mustafa Fazl Paa ile de iliki kurdu. Bu giriimlerin projelerini aksatabileceini hesaplayan Hidiv smail Paa da Masonluu kullanarak kar ataa geti. 1860 ve 70'li yllarda, Avrupa'da siyasi adan Masonluk ilevini tamamlam grnyordu. Buna karlk Osmanl toplumu ilk kez ak ak Masonluk'la, daha dorusu onun zel "koloniyalist" ekliyle karlamaktayd. 1 Temmuz 1872'de Hasky'de, Osmanl lkesindeki ilk Mason mabedinin temelinin atlmas, artk ortada Osmanl ynetiminden ekinecek bir ey kalmadn kantlyordu. Ancak Sultan Aziz'in keyfiliklerini frenleyen Ali Paa'nn 1871 Eyll'nde lm ve yerine yumuak bal Mahmut Nedim Paa'nn sadrazamla gelmesi Masonlar'da endie yaratt. 20 Ekim 1872'de Osmanl saltanat ve hilafetinin veliaht ehzade Murad Proodos (Terakki) locasnda tekris edilerek Mason oldu. Abdlhamit'e de Mehmet Reat'a da, hem de ayn zamanda, Mason olma nerisi yapld hakknda bir iddia vardr. kisinin de ret ettikler. Abdlaziz' in Mason Bektailer darbesiyle tahttan indirilmesi ve Murad'n padiah halifeliini ilan, Mason evrelerinde slam lkelerine ynelik byk baar saland kansn dourdu. Yeni hkmdarn istendii ynde etkilenebileceine inanlyordu. Ancak Murad'n ay iinde ruhi bir buhran geirmesi ve yerini Abdlhamid'e brakmas, hesaplar boa kard.

576

Faruk Arslan

Abdlhamid'in daha tahta knn ilk gnlerinden itibaren yle bir politika izledii grlyor: slam'la Masonluk bir arada olur mu, olmaz m tartmasna girimemi, emrivakiyi benimsemi ama kamuoyunda ilenmesini engellemitir. Farkl rk ve dindeki cemaatleri kaynatrd tezini daha ciddiye alm fakat asl nemi btn Avrupa hkmdarlarnn Masonluun koruyuculuunu stlenmi olmalar hususu zerine ynelmitir. Bu davran eklini tahta kyla birlikte balattna inanyoruz. Avrupa'nn destei olmadan, mali iflasn ilan etmi "Hasta Adam"n ayakta kalamayacan biliyordu. Ahmet Midhat'n matbaasnda baslan "Esrar Farmason" isimli kitap, kuruma bir hayr cemiyeti niteliine dnmeyi nermekle, Abdlhamid'in fikrini yanstyordu. Abdlhamid'in gemite yanl olarak Masonlar' uvallara koydurup Marmara denizine attrd dedikodular ortalkta dolamtr. Oysa mabeyincilerini ve yaverlerini Mason balolarna gnderdiini, 100- 150 altn bata bulunduu ortaya kt. Karlnda trenler "Padiahm ok yaa" bartlaryla balyordu. Aka kart dncelerin "Bar iinde birarada yaamas" ilkesini baaryla uygulayan masonlar Bektailer, elit Sebatayclardan besleniyordu. Bunun bir dier iren rnei, donanmasnn bana ngiliz ve Mason Hobart ve Woods Paalar getirmesidir. zetle, siyasete bulamamalar kouluyla Masonlara tam bir serbesti tanyordu. Abdlhamid iktidara geldikten sonra Yeni Osmanllar' tasfiye etmekte zorluk ekmedi. Bir belgesi olmad halde Mason denilen Mithat Paa'y anayasal ekilde uzaklatrd. Ablhamid'in davran localar yok etmeye

577

Faruk Arslan

ynelik deildi. Amac lkeyi dardan ynetme eilimlerini frenlemek ve de yerlilerin fazlaca ilgilenmesini nlemekti. Localar daha ok yabanclarn kendi aralarnda biraraya geldikleri yerler oldu, Trk ve Mslmanlar'n hatta gayri-Mslim vatandalarn ilgisi de azald. lke iinde zellikle Balkanlar'daki rgtlenme tamamen masonik Bektai yaplanmayd. 1878 Berlin Anlamas'ndan sonra Balkanlar'daki reformlar iin merkez kabul edilen kentlerin banda Selanik vard ve ordu merkeziydi. eitli Avrupa uluslarna ait cemaatler de vard. Tabii rgtleri de. Yabanc iadamlarnn ok sayda bulunduu kentlerde Mason locasnn var olmas doald. ttihatlara, "emsiyelik" yapacak talyan Macedonia Rizorta Locas stad Muhteremliine Selanik Hukuk Okulu'nda hocalk yapan, avukat Musevi Karasso getirildi. lke iindeki Jntrkler'in Masonluk'la ilikiye girmeleri, ona gvenlerinin sonucudur. 1903-1908 arasnda Macedonia locasna 154 kiinin alnd biliniyor; bunlarn 42'si Trk'tr, hepsi Bektaidir. lk kaydolanlar arasnda ttihat ve Terakki ynetiminde n planda rol oynayan gazeteci Fazl Necip'i, Talat Bey (Paa), Midhat kr'y gryoruz. Baka localarda ye olanlarn dierlerinin toplantlarna katlmas adet olmad halde, Bektai Cavit Bey'in (Sonrasnn Maliye Nazr) Macedonia'ya muntazam devam etmesi, bambaka bir almann varln kantlyor. Ancak locada buluanlarn hepsi Mason deildi. ttihatlar'n Mason ba ilk kez 25 Temmuz 1908 gn Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan sokak gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de

578

Faruk Arslan

katlmasyla ortaya kt. Localar eski ihtiyatllklarn brakp daha kolay ye almaya, tekris yapmaya yneldiler. Bu ilgi, ttihat liderleri Bamsz Osmanl Masonluu kurma dncesine yneltti. Avrupallar'n buna izin vermeyi pek arzulamadklar ksa zamanda farkedildi. ngiliz ve Franszlar'a karlk talyanlar bir sre direndikten sonra onay verdiler. Byk Dou'nun statlna Bektai Talat Bey getirildi. Ayn srada iki giriim Osmanl-ngiliz ilikilerini etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi arzulayan Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile iliki kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Ayn anda 1909'un ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci kongresinde antiMasonluk gndeme geldi. Mustafa Kemal'in teklifi, cemiyetin ak bir siyasi parti haline gelmesinin yan sra askerlerin siyasetten ekilmesi ve Masonluk'la ilikinin kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle "mrteci" diye damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin ynetimiyle ilikisi tamamen kesilmitir. Asl olay yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan Miralay Sadk'n "Siyonistlik/Farmasonluk aleyhindeki layihas" idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet Rza'nn cemiyetten atlmalarn istiyordu.. Gerek Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte, bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Btn politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve Masonluu kendi mal sayan ngilizlerin propaganda iin, ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn yapmalar gerekten ilgintir. Bektailikleri ise gndeme getirilmemitir.

579

Faruk Arslan

Libya ve Balkan Savalar ile 1913 yl ortasna kadar sren bunalmlar toplum iin hibir anlam tamayan Mason tartmalarn doal olarak geri plana itti. Mason olmayan ve bu kuruma fazla sempatiyle bakmayan Enver Paa'nn Harbiye Nazr olup ttihat ve Terakki'yi ynetir duruma gelmesiyle, esasen durgunlam olan CemiyetMason ilikisi daha da canlln kaybetti. 1914'de Sava ilan edilince Bektai olmayan Enver Paa localarn faaliyetlerini durdurmalarn emretti. Ancak Bektai Talat Paa'nn mdahalesiyle localar tekrar aktif oldular. Dnya Sava'n kaybedip 1918'in Kasm'ndan itibaren her blgesinin igal altna girmesiyle, Osmanl toplumu be yllk bir esirlik sreci yaad. Galipler her alanda istediklerini benimsettiriyor ve bunlar itiraz etmeden uygulayan destekiler de buluyorlard. En youn kampanya, zellikle ngilizler'in ynlendirii altnda ttihatlk'tan arndrma idi. 1918 sonunda ttihatlar'a yneltilen en byk sulama devleti savaa sokmu ve yenilgiye uratm olmakt. Sava kararn kendi bana alan Enver Paa idi ve hkmetin Mason Bektai yeleri -Sadrazam Said Halim Paa, Dahiliye Nazr Talat Paa, Maliye Nazr Cavit Bey, Bahriye Nazr Cemal Paa buna karydlar ama, hepsini sulamak ttihat kartlarnn iine geliyordu. Localar iinde fiili temizlemeyi yapan, sabk ttihat Rza Tevfik'tir. Kendisi de Mason olan bu kii, hayat boyunca arln frenleyemedii sylemler arasnda zikzak izmi biriydi. Osmanl Byk Mark'nn bana getirildi ve temizlie giriti. Rza Tevfik ttihat ve Terakki'ye mensup Masonlar'n listesini basna ve polise

580

Faruk Arslan

verdi, birok Mason ttihatlk sulamas ile srgn edildi. (Kololu, 2006). Devrin en nl mason Bektaisi Mehmed Talat Paa (1874-1921) ttihat ve Terakki kurucularndan ve nde gelen siyasetilerindendir. Meclis Vekillii, Dahiliye Nazrl, Posta Vekillii ve 1912'de Sadrazamlk yapmtr. Nedense Yahudilerin alt Alyans mektebinde retmenlik yapt hep gizlenir, Yahudi olduu yazlmaz. ( Kk, 2006). Birinci Dnya Sava'ndan yenik kmasnn sulularndan birisi olarak grlmeyi gururuna yediremez ve 1918 ylnda lkeden ayrlr. 1921 ylnda, yerletii Almanya'da bir Ermeni komitac olan Sogomon Tehliryan tarafndan ldrlmtr. Kemikleri, 1943 ylnda alnan Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye'ye geri getirilir ve Hrriyet-i Ebediye ehitliine defnedilir. Trkiye Byk Locas'nn ilk Byk stad olan Talat Paa, Masonlua, ttihat ve Terakki hareketinin balad ve kurucular ile yelerinin byk ksmnn bulunduu Selanik'teki Macedonia Risorta Locas'nda 1903 ylnda balar. Bir sene sonra, Veritas Locas'na geer ve burada II. Nazrlk grevinde bulunur. Veritas Locas, 23 Temmuz 1908'de kinci Merutiyet'in ilanndan sonra Selanik'te yaplan kutlamalara regalyalaryla katlm bir locadr. 1909 ylnda, 33.dereceye ykseltilir ve Trkiye Yksek uras'nn bana getirilir. Bu esnada stanbul'da alan Vatan Locas'nn kurucular arasnda yer alr. Ayn yl iinde kurulan Trkiye Byk Locas'nn Byk statlna da getirilen Talat Paa, bu grevini artan siyasi grevleri ve hazrland Sadrazamlk vazifesi sebebiyle 1910 ylnda Faik Sleyman Paa'ya devreder.
581

Faruk Arslan

Sadrazam olduu dnemde kendisine Mason olduu ynnde yaplan satamalara, krsden yle cevap vermitir: "... ahsm hakknda bir itham da Mason olduumdur. Evet, Masonum. Nasl Bektailii, milli bir tercih yolu olarak kucakladmsa, Masonluu da alem mul bir beeri muhabbet ve uhuvvetin btn insanlk iin saadet ve huzuru temin ve tesis edecek yolun, daha ok fikri irat membalarndan telakki ve kabul ettim. Bylesine alem mul muhabbet ve uhuvvete milletimi layk ve bu faziletin onun zatnda mndemi olduuna inanarak, Osmanl Masonluu'nun Mark- Azamln kemal-i fahr ile kabul ve ifa ettim..." Tekrar 3 Mart 1909da stanbulda, Tokatlyan Otelde yaplan Mason Yksek uras toplantsna dnelim. Toplantya o anda 33. dereceye ulam 12 mason katlyor. Bu 12 kii kdem srasna gre 1den 12ye kadar sralanyor. 1 Numaradaki kiinin ad Mehmet Talat Sai, o esnada ttihat ve Terakki Merkezi Umumisi Reisi ve milletvekili. Ondan nce de Alyans sraelde Trke retmenlii yapyor. O zaman bu isimle tannyor ve daha sonra tarihe Talat Paa olarak geecektir. Bu toplantlardan sonra dier baz nemli tarihi ahsiyetlerin de (13. Isim olan ttihat Rahmi Bey gibi) 33. dereceye ykseltildiini gryoruz. Hr ve Kabul Edilmi Masonlara ait nternet sitesinde, Mehur Masonlar olarak gururla ilan edilenlerden birisi de Talat Paa; aynen yle yazlm: Talt Paa (18741921) Sadrazam Aratrmac Suat Parlar, Yves Ternonun "Ermeni Tabusu" kitabndan alnt yaparak baz balar irdeliyor:
582

Faruk Arslan

"Talat Paa, ttihat Terakkinin sivil kanadnn lideridir. Bu rgt ustas, ttihat Terakkinin temel yaptalarnn oturtulmas ve cumhuriyete kadar uzanan tarihsel srete devlete katklaryla nemli bir konumdadr. Edirnede bulunduu sralarda musevilerle kurduu ilikiler ve bu iliklerin rgte tanmas, ideolojik alan bata olma zere ttihat Terakkiyi derinden etkilemitir. Etkileri gnmze kadar uzanan, Trkiye-Museviler, siyonist rgtler, srail -Trkiye ilikilerinin temelleri ttihatlarn bu gl adamnn izlerini tar. () Alyans Israilite Universellede Trke retmenlii yapan bu nemli devlet adam sadrazamla kadar ykselmitir." Alyans (Aliance, Aliyans ) Israilite Universellenin nemi pek bilinmez. Siyonizmin temelleri bu okullarda atlmtr. Bu okullarda okuyanlara hitap eden, bu okullarda renilen Franszca nedeniyle, Din Bilginin babas zmirde Franszca gazete karmtr. Aliya, Erez sraele yani Nilden Frata kadar olan, vaadedilmi Kenan lkesi topraklarna g demektir. Bu topraklara gelene "ole" yani yksee km deniyor. nk, bu topraklarda yaamak bir farz, dini bir vecibe. Talat Paa hem mason hem de Bektai. Halifebaba Turgut Kocann geriye brakt nemli belgeden bunu bir kez daha reniyoruz. Talat Paa, Edirneli ancak hi kukusuz Selanik ile ok yakn ba var. Selanikte kurulmu ve bugn stanbulda devam eden, Selanik kkenli nemli bir okul olan ili Terakkinin de bal olduu Terakki Vakfnn sitesine girip mezunlara baktmzda, 1998-1999 mezunlar arasnda Ziya Muzaffer kz Busitan Senem Talatpaaoluna rastlarz.

583

Faruk Arslan

slam mistisizmini barndran Bektailik ile Yahudi mistisizmi barndran Sabatayc tarikatn ilikilerini inceleyerek devam edelim.

584

Faruk Arslan

Dokuzuncu Blm SABATAYCILAR VE MASON BEKTALERN LKLER

18-19. Yzyldaki Sabatayist kimlii anlamada heterodoks sufi tarikatlar kilittir. Bunun en nemli nedeni sz konusu tarikatlarn Sabatayclara daha hogrl bir yaam biimi sunmasdr. Sabatayc kimliin kendini yeniden nasl ina ettii bu dnemde Sufizmin Bektai koluna mason kimlikleriyle girdiler. Sabatayizm mistik ve mesihi bir hareket. Bektai sufizmdeki yanlmaz/kurtarc eyh fikri Sabatayizmdeki mesih fikrine ok benziyor. Bir baka neden de teorik ve pratik olarak slam sufizmi Yahudi Kabalasndan daha zengin. Bunlar Sabatayistlere ilgi ekici geldi. Harvard niversitesi Tarih Blmnde doktora tezini Sabatay Sevi hakknda veren Cengiz iman, Sabatay Sevi ve Sabatayclar: Mitler ve Gerekler isimli kitabnda, Sebatayclk tartmalarnn 19. Yzylda, Cumhuriyetin kuruluunun hemen ardndan ve 90lardan sonra alevlenmesini maksatl buluyor. iman, Sabatayclarn mbadeleden sonra bir birlik oluturamayarak dald grn savunuyor. Bu tez, Sabatayclarn Mason Bektai kimliklerini dladklar anlamna gelmiyor. Bu dnemlerin zellikleri neler? Tartma hibir zaman bitmiyor ama bu dnemlerde alevleniyor. lk dnemde Sabatayclar, aydnlanma ve moderniteyle karlayor.

585

Faruk Arslan

Selanik batllama rzgarlarnn en nce ve en gl hissedildii yer. Bu cereyanlarn etkisine kaplan Sabatayclar eski geleneklerinden arnmaya alyorlar. Mesih beklentisinin ve dier domalarnn Aydnlanmac fikirlere kar dayanmasnn imkan yok. Bu dnemin dsal faktrne baktmzda da Osmanlnn bir sistem krizi yaad ve Avrupa ile ilikilerinin ok karmak olduu dnemler. Ve bunun neticesinde de 1908 Devrimine giden sre. 1923teki krlmann isel nedeniyse geleneksel cemaatin sona ermesi. Bu dnemde eski fikirlerle geleneksel cemaat korunamyor. nsanlar bireysellemi, Aydnlanm ve artk eski fikirlere inanmyorlar. Bu insanlar hem kendi geleneksel dncelerinin hem de geleneksel slami toplumun basks altndalar. Cumhuriyet onlara iki baskdan da kurtulma imkn salyor. Bu yzden ou yeni toplumun modern ve sekler bireyleri olmay tercih ediyorlar. Hatta byk ounluu geleneklerini yeni kuaklara aktarmama karar alyor. Kukusuz bu karar herkesi balamamtr ve kk bir ksm insan yoluna devam etmeyi semitir. Ama byk ounluu bu karara uyuyor. Nitekim gnmzde Sabatayist kkenli insanlar arasnda konu hakkndaki bilgisizliin en nemli nedenlerinden birisi bu karardr. (iman, 2006). Bektailik kamuflaj zaten Sabatayclara yeterince koruma salyor. Selanik Dnmeleri hakknda ortaya atlan komplo teorileri drt ayr dnemde ortaya atlmtr. 1908 Devriminin hemen sonrasna rastlayan birinci dnemde sz konusu iddialar ttihat ve Terakki ynetimini ypratmak amacyla ortaya atlmt. ngiliz emperyalizminin karlan dorultusunda hazrlanan Lowther Raporu bu iddialarn asl kaynadr. Lowther
586

Faruk Arslan

Raporu daha sonralar hakim dinin slam olduu smrgelerde devrimci ttihat ve Terakki ynetimine kar gelien sempatiyi yok etmek iin kullanlmt. ngiltere tarafndan smrgelerde propaganda amacyla datlan rapor sayesinde, Dou ilk kez komplo teorileriyle tanmt. Cumhuriyet Devrimi sonrasnda devrimi yapan kadrolara kar muhalefet ve nfus mbadelesinin yaratt toplumsal koullar Selanik Dnmeleri hakkndaki iddialar tekrar gndeme getirdi. Daha sonra gndemden den iddialar srailin kuruluu esnasnda tekrar canlanr gibi oldu. Ama Selanik Dnmeleri hakkndaki komplo teorilerinin drdnc ve asl ortaya k Byk Ortadou Projesi srasnda gerekleti. ABDnin Trkiye iin Kemalizm dneminin bittiini, Byk Ortadou Projesine bal olarak Ilml slam dneminin baladn iddia etmesiyle birlikte Selanik Dnmeleri ile ilgili iddialar tekrar piyasaya ktlar. 1908 Devrimini yapan ttihat ve Terakkiye kar mcadele esnasnda imal edilen sz konusu iddialar, bu kez de Cumhuriyet Devrimini yapan kadrolara kar kullanlmaya balanmt. te yandan BOPun stratejik blgelerinde yaayan neredeyse herkesin Yahudilerle akraba olduunu ileri sren bu iddialar, blgede etkisini artrmaya alan srailin de iini kolaylatrmaktadr. inde yaadmz corafyaya gemite ngiliz emperyalizmi tarafndan Lowther Raporu araclyla sokulan komplo teorileri, gnmzde de ABDnin nn amaktadr. (Gnaydn, 2004). Trkiyede yeni bir dnm yaanyor. Yeni bir muhafazakar sermaye ve snf ortaya kyor ve Beyaz
587

Faruk Arslan

Trkler de diyebileceimiz eski Mason Bektai elit gcn kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc kkenlileri insanlarn rollerinin nemsizlemesinde bu srecin de nemli olduunu dnyorum. Soner Yaln ve Yaln Kk Sabatayclarn eitli slami tarikatlara szdklarn ve buralarda faaliyet gsterdiklerini yazdklar sansasyonel kitaplarda sylyorlar. Aslnda Bektai kaleleride dmek zere olduu iin ii Beyaz Mslman avna dntrdler. Soner Yaln ilk kitabnda yapt metodolojik ve pratik hatalar daha vahimini ikinci kitabnda tekrarlad. Bir kere ok ciddi temel slam ve Sufizm bilgileri eksii var. Ayrca bir iki rnekten yola karak genellemeler yapyor. Osmanlnn son dneminde yaklak 400 tekke var stanbulda. Sabatayist kkenli insanlardan Melami, Bektai ya da Mevlevi olanlar var. 19. Yzyla kadar bu dorudur. Ama bu tarihten sonra bu insanlarn ou Aydnlanmadan etkilenmi ve agnostik ya da ateist olmutur. Bu nedenle Bektailer ve Aleviler solcu kimlii benimsemitir. Bektailie geerek sufileme 19. Yzyldan sonra masonlukla beraber gelien bir sre. Elbette burada slamn Yahudiletirilmesinden bahsedemeyiz. Kald ki zaten Sabatayclk teolojik anlamda Yahudilikten, en az Hristiyanlk kadar farkldr. Mesela Karaka grubunun kurucusu Osman Baba, Baruhya Ruso, Yakup Keridonun oludur. 1676 ylnda domutur. 1716 ylnda Mesihliini ilan etmitir. En radikal kol olan Karaka grubu onu Sabetayn tek varisi olarak grmt. Onu bu cemaat Lord, Senor Santo ve aynen Sabetay gibi srailin Tanrs olarak kabul ettiler. Baruhya, Tevratn 36 yasann ihtivalarn deitirdi. Sabetaycla yeni bayramlar ekledi. Bektailiin iine girerek Osman

588

Faruk Arslan

Baba adn ald. 1721 ylnda gen yata vefat etti. Trbesi ise, Karakalarn Hac yeri oldu. Osman Baba Bektai tarikatnda Dede'lik derecesine kadar ykselmi olup, mezar Bulgaristan'n Khaskovo kynnn gney batsnda bulunuyor. Osman Babaya bal kalan Karakalara, onun lmnden sonra Polonyadan gelen ve Jacob Frankn Akenaz kkenli mridleri olan Lehliler de katldlar. Karakalara Onyollu denmesinin bir sebebi de Osman Babann, Hristiyan-Musevi-slamBektai-Sufi-Kabalistik bir inan sistemi yaratmasyd. Onyollu-Konyosos ismi daha sonralar treyerek, Kalyoncu-Koyuncu oldu. Osman Babann soyundan gelenlerin bir ksm, zmen soyismini aldlar. Osmanl'nn nl maliyecisi Cavit Bey de bu soydan geliyordu. Ona inananlar gnmzde gruplar halinde stanbul, zmir, Bursa, Tarsus, Antalya, Tekirda, Manisa, Denizli, Uak, Aydn ve Eskiehir'de yaamaktadrlar. Krt Yahudileri'de bu grupla evlenmektedirler. Efendi yazar Soner Yaln'n 600 sayfalk kitabnda, 'Gizli dinli babakanlar, bakanlar, brokratlar, iadamlar, medya mensuplar, askerler resm-i geit yapyorlar... 400 yl kadar nce Biz mslman olduk yalann kvran Sabetay Zvi ve yaknlarnn 200 kadar aileden ibaret olduu biliniyor; bu sre ierisinde mthi retken bir hayat geirmi olmallar... Hep birbirleriyle evlenme zorunluunu dnrseniz, karmza kan kadronun kalabalkl gerekten artc... Evliyazadeler, Uakizadeler, Yemiizadeler Sabetayc olunca, onlarla akrabalk ba bulunan herkes, Sabetayc Sabetayc olmayanla evlenmez diye bir kural da olduu iin, ayn kategoriye giriyor nk... Yaln Kk, bu kural,
589

Faruk Arslan

braniler Mslmanla evlenmez biiminde yumuatyor... zmir deyip gemeyin; lkemizin nemli pek ok ahsiyeti orayla bir biimde irtibatl... Selanikte kurulan ttihat ve Terakki liderlerinin neredeyse tm, Talat Paadan balayarak, gizli dinli imi zaten, iin iine zmir de girince ember geniliyor... Efendi kitabnn merkezindeki ailelere damat girenler, bata Atatrk ve Menderes olmak zere, Cumhuriyet tarihimizin en nemli isimleri... smet nnnn ei Mevhibe Hanm da zmirli; Yaln Kk ocuklarn Sabetayc olarak yetitirdi diyor onun iin... Soner Yalnn kitabnda, Rahan Ecevitin babas Namk Zeki Araln da ad geiyor... Celal Bayar ise Yahudi okulu mezunu... ( Kvan 2004). htida meselesi Osmanl imparatorluu dneminde hep olagelen bir eydir. Pek ok Yahudi mslman olduu gibi Polonyals, Rum'u, Macar', Srp' da hatta tek tk de olsa Fransz muhtedilerin varln biliyoruz, bu kiiler arasnda paa, sadrazam ve vezir olanlarn says hi az deil. te yandan muhtedilerin mslmanl da tartma konusu edilmemitir. Bugn bile Trkiye'de en ok okunan Kur'an meallerinden birisi, Yahudi kkenli mslman bir alim olan Muhammed Esed'in mealidir. Mevlevi dedelerinden Esad Dede, Mslman-Trk camiasnda itibarl yerleri olan Mehmet Akif ve Tahir'l Mevlevi bata olmak zere pek ok isme hocalk etmitir. Bu nedenle Esad Dede Avdeti olmasna ramen hayrla yad edilen bir alimdir. Elbette bu gibi ahsiyetlerin konumunu, Soner Yaln'n Tempo dergisine verdii syleide olduu gibi, "Sabetayclar slama da szd" st balyla verilmesi doru deildir. Bu sakat bir bak asdr.
590

Faruk Arslan

"Szma" kelimesi Trkiye Komnist Partisi literatrnde de partiye szan polis ajanlar veya ajan provokatrler iin kullanlan, kt niyetlilii ifade eden bir kavramdr. Bu kavram insanlarn inanlarn ve niyetlerini sorgulamaya ynelik olarak kullanmak arlktr. Gerekten de Avdetilerden mslman camiada hayrla yadedilenlerin says ok fazladr, bunu bir 'szma' olarak deil bir 'katlma' olarak anlamak gerekir. Yukarda da belirttiimiz gibi Osmanl dini evrelerinde ilimde derinleen kiiler, kkenlerine baklmakszn batac edilmilerdir. Osmanl dneminde Avdeti kkenli pek ok insan, Avdeti kkenli olmayan binlerce insan gibi, kendilerine en yakn bulduklar tasavvufi yaplara mensup olmulardr. Bu balamda Bektailik, Mevlevilik, baz Kadiri, Rufai, Rfai, Celveti gibi dier tarikatlere kyasla daha serbest, daha geni, daha hogrl olduu dnlen tarikatler, Avdeti mslmanlarn ilgi gsterdii tasavvuf gruplar ierisinde yer almlardr. Bunun bir szma olduunu iddia etmek iin yorumdan ok gl kantlara ihtiya var. Dier taraftan Avdetiler iinde, kltrel ve etnik kodlara sahip olmak dnda eski inanlarn u ya da bu ekilde yaayanlar varsa bile, bu tartlmas yahut itham edilmesi gereken bir ey deil, hogryle karlanmas gereken bir eydir. (Muradolu, 2007). Devletde bunlar olup biterken Anadolu halk, bu tartmalardan habersiz veya ilgisiz yaamtr. Ben daha ocukken orum'da ok yakn bir arkadam bana gelip kendisinin Alevi olduunu sylediinde, ben ne farkeder ki? demitim. ok armt. Belli ki, kendisine retilenler benim iin gya farkedecei ynndeydi. Bu memlekette, ok ilgintir, Trk Snnilere Alevileri
591

Faruk Arslan

sorduunuzda bir dmanlk ya da bir art niyetli sz duymazsnz. Laf edenler de zaten kendini din koruyucusu zanneden birka kendini bilmezdir. Ayn soruyu Alevilere sorarsanz, Snnilerin kendilerine dman olduklarn sanrlar ve daima uzak durmaya alrlar. Snnilerce kesinlikle byle bir ey yok iken, Alevilerce neden byle bir his olduunu uzun yllar anlayamadm. Bunun sebebi, Sabetayc Yahudiler, daha dorusu mason Bektailerdi. Alevilerin iine 19.-20. yzyldan itibaren szm ve maddi zenginliklerinden dolay ykselmeyi baararak, esas ve gerek Alevi ailelere szlerini geirmi, ve bu andan itibaren Alevilerin gvenini kazanarak onlarn temel dnce retilerini deitirmilerdi. Kutsal Dedelik nvann dahi alarak ve bazlar da kendi gelitirdikleri gelenekler ve Alevilik tarihi kitaplar yazarak Alevi insanlarn doutan itibaren, Sabetayc mahsl bu doktrinlerle beyinlerini ykamlard. Sabatayclar, Aleviliin Sar Keeli Trkmenleri, Kayalar Bektaileri, Ali Kolular ve Babailer (Otman Baba) kollarna girdiler. zellikle Sar Keeli ve Kayalar Bektailer Kolu, Yunanistan'n Selanik iline bal Vardar nehri yaknnda bulunan Gevgeli ilesi, Nutya, Kara Sinanl, Alaklar, Vodina, Kilkis , Mayada, Poroy kylerinden mbadele ile g ettirilmilerle doluydu. Bu toplum, Tekirda iline bal arky ilesinin, Umak dere, Gazi ky, Hasky, Kirazl, inarl, Yukar ve Aa Kalam, Mrefte, delibalar kylerine yerlemiti. Bir ksm ise, stanbul, Bursa, zmir, Balkesir, anakkale, Edirne ve Krklareli'ne yerletiler.

592

Faruk Arslan

Kayalar Bektaileri ise, Babagn koluna bal olan guruplar iinde yer ald. Gnmzde; Krklareli, Kean, Tekirda ve Manisada toplu halde mahalleler kurdular. Bu toplum mensuplarnn tm Bektai kkenli Yunanistan'n Kayalar kasabas ve evre kylerindendir. zellikle bu iki kol Sabetayclarla ayn zellikler tayordu. Bu yllarda Sivasa hkmet greviyle gelen Man soy isimliler Sabetaycyd Bektai Aleviydi. Blblderesi Mezarl sadece Sabetayc Mezarl deildir. Mezarln aa kesimlerinde Aleviler de yatyor. Bu zatlar Alevilie girmi Sabetayclardr. Bunlar hangi guruplarn mensuplardrlar? Rahmetli Bedri Noyan neden Sabetayclar iinde gsterilir? Halifebaba Turgut Kocann Mason, Bektai ve Melami ttihat Terakki yeleri isimli listesinde (Toplumsal Tarih, Ocak 2002, s.16) Bektailerde iki rgpl dikkati ekiyor. eyhulislam rgpl Hayri ve Mustafa Hayri rgpl. eyhlislam da nasl Bektai oluyor derseniz, oluyor ite Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisinin 1832. Sayfasnda bir fotoraf yer var; fotorafta ttihat ve Terakkinin ilk Merkez-i Umumi yeleri var. Bu yelerden birisi de Hayri (rgpl) diye belirtilmi. Hayri Efendi, ttihat ve Terakkinin Selanik ubesi kurucusu ayn zamanda. Larousseun Hayri Efendi rgpl maddesinde, Hayri Efendinin Hukuk Fakltesi mezunu ve 1908 sonras milltevekili seildiini, srasyla Evkaf Nazr, Adliye Nazr ve reya Devlet Reislii yaptn, 1914te de eyhlislamla getirildiini, Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana katldnda ilan edilen "Cihad Ekber"in da eyhlislaml dnemine denk geldiini
593

Faruk Arslan

sylyor. Ermeni Krm sulusu olarak Maltaya srlm. Turgut Koca, ttihatlardan iki Bektai rgpl yazm. lhami Soysal, Masonlar ve Masonluk isimli eserinde yle yazm : "Cumhuriyet dnemi Babakanlarndan da mason olanlarn says sanldnndan ok daha fazladr. Sleyman Demirele gelinceye kadar Rauf Orbay, Ali Fethi Okyar, Hasan Saka, Dr. Refik Saydam, Suat Hayri rgpl ve Naim Talu da mason babakanlardr." (s.416) lhami Soysal, yle devam ediyor : " Belkemiini 1965 seimlerini kazanacak olan APlierin oluturduu hkmette Babakan Suat Hayri rgpl masonluu babas Evkaf Nazr Hayri Efendiden tevars etmitir. Babakan Yardmcs olan o srada Meclis dnda bulunan AP Genel Bakan Sleyman Demirel masondur.(s.425) Suat Hayri rgpl, 1903 am doumlu. Galatasaray Lisesi mezunu, ticaret yargl yaparken milltevekili seilmi. kinci Saraolu Hkmetinde Gmrk ve Tekel Bakanl yapm. Kahve yolsuzluuna kart iin Yce Divanda yarglanm. TBMM Bakanl da yaptktan sonra nemli lkelerde (Almanya, ngiltere, ABD) bykelilik yapm. 1961de Kayseriden bamsz senatr sonra da Senato Bakan olmu. 1963te de AP, CMKP (MHPnin temeli olan parti) ve YTPnin oluturduu koalisyonda bamsz olarak Babakan olmu. "Tanr" yr ya kulum dedii iin bundan sonra da Cumhurbakannca kontenjan senatr olmu. (Larousse) Suat Hayri rgpl Babakan iken Ticaret Bakan da Turan Kapanldr. Yesevizadeden Turan Kapanlnn Selanik doumlu, lhami Soysaldan da mason olduunu

594

Faruk Arslan

reniyoruz. Bu hkmetin mason bakanlar elbette sadece bu isimler deil. u satrlar John Freely'nin Kayp Mesih adl kitabndan: "(Sabatay) O srada orada bulunan ve kendisine kar olduklar bilinen bahahamla beraberindeki haham, Kutsal Kitap'ta sz geen "eti yenmeyen pis hayvanlara", (...) Benveniste'yi bir deveye, dier haham da srasyla bir yaban tavanna, domuza ve tavana benzetmitir." Bildiiniz ve yukardaki pasajlarda grld gibi museviler domuz eti yemezler. slm'da da domuz murdar bir hayvandr ve eti haramdr. Ancak tavanla ilgili bir yasak yoktur. Byle bir yasaa alevilerde tesadf edilir. Alevilerin tavan eti yememeleri hangi sebeptendir, dorusu tam bilmiyorum. Onlardaki bu uygulamada yahudilerin, dolaysiyle sabatayclarn tesiri var mdr, yoksa bu bir rastlantdan m ibarettir, sadece merak ediyorum. "Sabetay mektubunu her zamanki gsterili szleriyle bitiriyordu: "Baba'nn katna ykseltilmi adam, Kutsal Aslan, Kutsal Geyik, srail'in ve Yahuda'nn Tanrs'nn Kutsanm olan Sabetay Mehmet Sevi byle buyurdu." Bu satrlar da ayn kitaptan. Demek ki Yahudilikte aslan ve geyik, ama ikisi bir arada kutsal saylyor. Zaten Zwi(Sevi) geyik demek. Aslan ayn zamanda Yerualayim'in (Kuds) de sembol. Aslann her kltrde ve bu arada Trklerde de bir yeri var. Trklerin tarihinde pek ok Arslan ismi tayan ahsiyet mevcut. Kuvveti ve heybeti sebebiyle insanlarmz onu severler. Mslmanlkta ise ne aslana ne baka bir hayvana kudsiyet izafe edilmez. Evet Hz. Ali iin "Allah'n Aslan" tanmlamas yaplr, o kadar. Ancak iilerde,
595

Faruk Arslan

Alevi ve Bektailerde Hz. Ali'yi temsilen aslan figurlar kullanlr. Bektailer ise Hac Bekta'n hayli resimlerinde bir kucanda aslan teki yannda geyii tasvir ederler. Her ne kadar Trklerde hep kurtla kuzu karlatrmas yaplarak misal getirilse de, bu motif avcyla kurban dostane bir ekilde yanyana getirmek felsefesi olarak anlalabilir. imdi akla gelen soru u; Gemite Bektai Tarikat iinde yer alm Sabatayclar kutsal aslanla, kutsal geyii bu inan sistemine tamlar mdr? Bunlar tesadfi benzerlikler mi? Bu sorular soran uzun zamandr Sabataycln reklamn Gkyz ve Sandalc kod adlaryla yapan Sabatayc Tayfun Er. Gerek ismini ilk defa burada okuyorsunuz. Dnmeler, Sabatay Sevi zamanndan beri Balkanlarda, Edirnede, stanbul ve zmirde baz Bektai, Mevlevi, Melaimi, Halveti ve hatta baz Naki tarikatlarna sirayet etmiler. Onlarn bugnk eitleri adetlerinin mimar olmulardr. Mesela; Bektailikteki mum snd olay, Mevlevideki eitli inan ve adetler gibi. Cumhuriyetten sonra da genelde tarikat, tekkeler, zaviyeler yasakland halde bu tarikata dokunulmamtr. Ve baz tarikat eyhlerine de dokunulmamtr. Bu tr sirayetler onlar bu toplum iinde ok iyi kamufle etmi toplum onlar pek fark edememitir. Onlar kendilerinden sanmlardr. Mesela, u anda Ankarada Bektai tarikatnn iki nemli dede-babas dnmedir. Mevlevi tarikat eyhi dnmedir. (Er, 2003). Sabatayclar, tarihi sre iinde bunlar gruba ayrlrlar. Kapaniler, Karakalar, Yakubiler. Daha ok Selanik, zmir, Edirne ve stanbulda younlamlardr. 1900li yllarda Selanikin nfusu 150 bin civarndadr. Bunun 60 bini yahudi kimlikli 20 bini dnme olmak zere 80 bini

596

Faruk Arslan

yahudidir. Bugn Trkiyede takriben 200 bin dnme 100 bin yahudi aznlk kimlikli olmak zere 300 bin civarnda yahudi vardr. Selanikin, Osmanlnn ykl ve Trkiye Devletinin kuruluunda byk rol olmutur. Osmanlnn yklmas iin alan Jn Trkler ve ttihat terakki Partisi, eitli mason lojalar, Abdulhamid IIyi 1908de grevden indiren Hareket Ordusu Selanikte kurulmutur. Ayrca Jn Trklerin liderlerinin hemen hemen tamam ttihat Terakki Partisinin liderlerinin nemli bir kesimi dnmedir. Pek ou mason Bektaidir. Sabetayclar en ok Bektailik iinde daha sonra da Hurufilik, Mevlevilik, Melamilik iinde grlyor. Hatta Nakibendi Sabetayclar da vardr. slam mistisizmi ile Yahudi mistisizmi bu tarikatlarda buluuyor. Sabetaycla en yakn reti Hurufiliktir. Bektai denilen tarikat mensuplar, Hac Bekta- Veliye bal olarak Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal teekkl olan Ahilik tekilatna byk yardm ve hizmetlerde bulundular. Fakat, Bektai denilen bu tarikatn hak yolda olan mensuplar zamanla azald. Tekkelere, kendilerini Bektai gsteren Fadlullah- Hurufinin bozuk fikirleri yayld. Bir mddet sonra da hakiki Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi fikirleri ald. Bugn Bektai denince iki eit insan anlalr: Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac Bekta- Velinin gsterdii hak yolda giden temiz Mslmanlardr. kincisi sahte, yalanc bektailerdir. Bunlar bozuk yolda olan hurufiler olup batla ismi ile anlrlar. Bektailiin iine szp, adeta istila eden Hurufilik nedir, ilerideki blmde bunun zerinde duracaz.

597

Faruk Arslan

Aadaki belge Sabataycln reklamn yapan web sayfalarnda dolayor. Doruluundan kuku duysamda Yahudi Bektaileri deifre ettii iin yer veriyorum: BR BELGE: "PROCURATOR AMPLUS"- MTYAZLI DAREC Belgenin asl Franszca. Sarah Aliye Rana tarafndan elde edilen bu belge talya'da Vino Ponti'nin zel ktphanesinde 268 no. ile bulunmaktadr. PROCURATOR AMPLUS CASTELLUM DuoEt Vgnt Excellence, La rgion du Castellum-Aegis Centrum, comprenant le prfecture de Smyrne et une partie du prefecture de Magnsie, est habite par une population de plus de 10.000 Juif-Bakhtasis auxquels il faut ajouter 3.000 JuifBakhtashis du prfecture de Palo-Castro. Ils y ont migr depuis 1910; ils attendent anxieusement la libration de leur Patrie pour regagner leurs foyers.Le gouvernement de Kemal Pacha, aprs entente apocryphe avec Thalamus, a accord 15 siges aux Juif-Bakhtasis dans l'Assembl National.Les Juif-Bakhtasis ont t convertis l'Islamisme, il y a environ 150 ans: ils gardent encore les pratiques juives, ils conservent le Torah et les livres de prire comme de prcieuses reliques et ils parlent entre eux la langue juive.Les ayant pris sous ma protection sur la demande, on aurait pu supposer que c'etait un but de proslytisme que j'avais accd cette demande.L'Excellence Bozkurt Beg m'adressa une lettre pour me confier le pouvoir:'C'est des Juifs nous avons
598

Faruk Arslan

pris cette contre, c'est eux que nous la remettons aujourd'hui. Nous allons vous livrer aussi les synagogues que nous avons transformes en mosques, transformezles de nouveau en synagogues, si vous les croyez bon'Mais dans un esprit d'apaisement des passions j'ai cru bon de ne pas y toucher, de les valuer aprs.Par ordre du gouvernement Turc, aucune mesure concernant la population Juif-Bakhtasis n'a t prise par les autorits sans que je sois consult. Lorsque la bureaucratie Turc s'est dsagrge en Musulmans, ils ont continu reconnaitre mon autorit et montrer leur confiance l'lment Juif-Bakhtasi.Ils m'ont instamment pri de faire partie du Grand Autorit de sauver la rgion des excs Musulmans.En meme temps l'Excellence le chef d'EtatMajeur m'crivit une lettre me demandant d'organiser un rgiment des Juif-Bakhtasis, reconnaissant par la- meme l'influence et l'importance de l'lment Juif-Bakhtasi de la rgion. Les officiers et les autorits lgales continuent de nous tmoigner la confiance la plus absolue.Les JuifBakhtasis se sont montrs dignes de cette confiance; ils ont pu assurer la vie et les biens des officiers et des autorits lgales. Malgr le trouble des consciences et les difficults exceptionels qui se sont prsentes, il n'y eut aucune perturbation.Ces faits dmontrent que le gouvernement de l'Excellence Moustapha Kemal Ataturk a reconnu que les Juif-Bakhtasis taient leurs seuls succeurs et les seuls capables de gouverner le pays, une fois l'idologie musulmane abolie. En tout cas il a reconnu l'influence prpondrante de l'lment JuifBakhtasi.Dans les circonstances les plus difficiles, les Juif-Bakhtasis ont pu assurer un ordre parfait. Avec mes

599

Faruk Arslan

remerciements anticips, veuillez agrer, Excellence, l'assurance de ma parfaite considration. Farhi Gollanzo PROCURATORS myrne, le 16 Mars 1937 Trke evirisi MTYAZLI DAREC 22 No.lu KALE Hazretleri zmir vilayetiyle, Manisa vilyetinin bir ksmn ihtiva eden Kale-Merkez Ege blgesinde 10.000'den fazla Yahudi-Bektai nfusu ikmet etmektedir ve bunlara Paleo-Castro (Balkesir) vilyetindeki 3.000 YahudBektai'yi de ilve etmek lzum eder. (Onlar) Oraya 1910 ylndan itibaren hicret ettiler; Vatanlarnn hrriyete kavumasn ve ocaklarna (ortamlarna) geri dnmeyi sknt iinde bekliyorlar. Oda ile (varlan) haf (gizli) mutabakattan sonra Kemal Paa idaresi YahudiBektailer'e Milli Meclis'te 15 adet sandalye (koltuk) tahsis etti.Yahudi-Bektailer yaklak 150 yl evvel slm'a ihtida ettiler: Yahudi pratiklerini hl muhafaza ediyorlar, Torah' ve dua kitablarn deerli kalntlar gibi koruyorlar ve aralarnda bran lisanyla konuuyorlar.Taleb zerine onlar himyeme almam suretiyle, bu talebe itirak etmi olmam bir dnmelik gayesi olarak kabul edilebilirdi. Bozkurt Bey hazretleri iktidar (salhiyyeti) bana emanet (ettiini gsteren) bir mektub gnderdi:'Biz bu emaneti Yahudiler'den aldk,

600

Faruk Arslan

bugn onu yerine iade ediyoruz (onlara geri veriyoruz). Camilere evirdiimiz sinagoglar da size vereceiz, eer iyi olacana inanyorsanz onlar yeniden sinagoglara evirin. 'Fakat ihtiraslarn arl (basks) esprisi dahilinde, onlara dokunmamann, daha sonra deerlendirmenin iyi olacana inandm.Trk hkmetinin tlimat gerei, benim deerlendirmem (tavsiyem) olmakszn, yetkililer tarafndan YahudiBektai toplumunu alkadar eden hibir l ortaya konmad (karar alnmad).Trk brokrasisi Mslmanlar'la mutabk olmad zaman (olmad mddete), benim yetkimi tanmaya ve Yahudi-Bektai unsuruna itimad etmeye devam ettiler.Benden mtemadiyen, blgeyi Mslman artklarndan kurtarmak iin Byk Otorite'nin bir paras olmay rica ettiler.Ayn zamanda genelkurmay bakan hazretleri, blgedeki Yahudi-Bektai unsurunun ehemmiyetini ve tesirini tanyan (ona minnet duyan) ve benden bir Yahudi-Bektai (sistemli) birliini organize etmemi taleb eden bir mektub yazd.Yahudi-Bektailer bu itimaddan gurur duydular; Kanun yetkililerin ve subaylarn iyiliini (huzurunu) ve hayatn garanti edebildiler. Sergilenen uur bulanklklarna ve istisnai zorluklara ramen hibir karmaa olmad. Bu olup bitenler gsteriyor ki, Mustafa Kemal Atatrk hazretleri, bir kere Mslmanlk ideolojisi bitip tkenmeye grsn, Yahud-Bektailer'in kendilerinin tek halefi olduklarn ve lkeyi idare etmeye kabiliyetli yegne (toplum) olduklarn grd (bildi, farketti). Her hl-u krda, Yahud-Bekta unsurunun ar (clib-i dikkat) tesirini grd (bildi, tand).En zor artlarda, Yahud-Bektailer mkemmel bir nizam kesinletirebildiler. Hazretleri, mkemmel niyetimin

601

Faruk Arslan

kat'iyetini ncelikli teekkrlerimle beraber (ltfen) kabul buyurunuz. Farhi Gollanzo IDARECI zmir, 16 Mart 1937 Yahudi Bektai unsurlarn varln gsteren, http://www.sabetay.50g.com adl web sayfasndan aldm bu belgede tercman u notu dm: 1- 1. paragrafta geen 'vatan'dan kast 'Arz- Mev'ud'dur. 2- Oda (Thalamus), KALE'nin idari kadrosudur. 3- Bu mektubda, kaleme alann hitab ettiinin kim olduu belli deil fakat muhtemelen Dnya Siyonizm Kongresi'ne veya onun birimlerinden birine hitab ediliyor. 4- ok deerli bir belge olduuna bhe yok. 5- Vino Ponti ktbhanesi Vatikan iindedir. 6- Kale'den kast gizli bir tekilttr, daha st tekiltlara Kule denir ve merkezidir. 7- Gollanzo ailesinin bir kolu Almanya dier kolu spanya mahreli olub katksz Yahudidir 8- 'Procurator' kelimesi Latince olub ayn zamanda 'ajan' mnsna da gelmektedir. imdi sra asl vurgulamak istediimiz Mason Bektai derin devletini irdeleyebiliriz.

602

Faruk Arslan

Onuncu Blm MASON BEKTA DERN DEVLET

Yazar Reha amurolu, Bektailiin son dnemlerine doru blndn savunuyor. Havas ve avam gibi iki ayrmn ktn belirten amurolu u grte: O zamandan bu yana bir yere evrildiini sylemek zordur. Avami kesim ve Havas ayrm kmtr daha ok ortaya. Avamiler otantik olduunu dndkleri Bektailii srdrrken Havas arasnda masonik eilimler reva bulmutur. Maalesef; Alevilik, Bektailik ve Mevlevilik gibi merep ve mezheplerde, masonlarn klf ve din dmanlarnn karargh yaplmaya alet edilmitir. zellikle XVII. yzyln sonlarndan balayarak serkelii, yamacl, yol kesicilii ve ekiyl Osmanl mparatorluu'nun bana byk gileler am olan Yenieri Oca'nn lvedilmesi daha XVIII. yzyln ilk eyreinde dnlmse de bunu 15 Haziran 1826'daki diryetli operasyonuyla baaran Sultan II. Mahmud olmutur. Vak'a-i Hayriyye (Hayrl Olay) diye anlmakta olan bu operasyonda yalnzca stanbul'da bir gnde 10.000 ve bunu izleyen iki ay zarfnda da tarada bir o kadar yenieri ortadan kaldrlmtr. Yenieriler Hac Bekt- Vel'yi ocaklarnn pri ve mnev efendisi olarak saydklarndan her yeneri ocanda bir Bekt Babas bulunurdu. Pdih, Bektler'in yenierilerin serkeliklerini nleyecek yerde
603

Faruk Arslan

onlar kkrttklarn da eitli veslelerle tesbit ettirdiinden 8 Temmuz 1826 gn btn Bekt tekkelerinin kapatlp bunlarn baka tarkatlara (ve zellikle de Naklie) tahsisine ve Bektler'den de sulu bulunanlarn damna ve dierlerinin de eitli yerlere srlmesine karar verir. Bu yzden Bektler'in byk bir blm takyye uygulayarak baka tarkatlara intisb etmilerdir. Bu trihden balayarak Bektler de onlara tikad asndan yakn olan Anadolu Alevleri'nin bir blm de Osmanl Hnedn'na kar, tpk Mbed valyeleri'nin Fransa Hnedn'na besledikleri gibi, bir hn ve kin beslemee balamlardr. Hn ve kinin Sultan Abdlaziz'in ehdetinde de rol oynam olduuna dair trihilerimiz tarafndan iddialar ileri srlmtr. Bunlarn ispat edilebilmi iddialar olmamasna ramen, bu me'um hdisenin hazrlayclar ve ba aktrleri olarak ithm edilenlerin hem Bekt ve hem de (mesel Mithat Paa gibilerinin) mason olmalar acab yalnzca bir tesdf mdr? XIX. yzyln sonlarna doru Mekteb-i Tbbye'de Sultan II. Abdlhamid'in idresinden rahatszlk duyan mteriz bir grup renci 1889 ylnda, ad bir takm deiiklikler geirdikten sonra 1908 ylnda ttihad Ve Terakk Cemiyeti'nde karar klacak olan ttihad- Osmn Cemiyeti'ni kurmu; ve ayn yl iinde Fransa'da yaamakta olan ve Jn Trkler diye tannan ve Pdih'a kar olan bir grupla temasa gemiti. Jn Trkler'in hemen hepsinin Fransz Dileri Bakanl tarafndan paraca desteklendii ve Fransz Mason Localar'nda tekrs edilmi, Fransz htilli'nin hayrn

604

Faruk Arslan

kimseler olduklar bugn delilleriyle ortaya karlm bulunmaktadr. Masonluk ngiltere, Belika, Hollanda, Danimarka, Norve ve sve krallarnn zten mason olmalar hasebiyle orada ihtillci uygulama bulamayacan bildiinden Jn Trkleri kendisi iin nmet bilip onlara Osmanl'y ykmak zere gerekli destei sevinle salamtr. Bu bakmdan Jn Trkler hem ttihad ve Terakk Cemiyeti ve hem de Trkiye'deki Mason Localar iin verimli bir fidelik grevi if etmilerdir. Sultan II. Abdlhamid'in affyla Trkiye'ye dndkleri zaman Jn Trklerin, Osmanl Hnedn'na kar duyduklar hn ve kin bakmndan aralarnda hemen bir sempatinin olutuu bir topluluk ise Bektler olmutur. Bektlerin nde gelenleri zten 1867 ylndan balayarak Msrl Prens Mustafa Fzl Paa syesinde Mason Localar'nda tekrs edilip mason olmu bulunmaktaydlar. Bu arada air Nmk Keml'in, Talt Paa'nn ve eyhlislm Ms Kzm'n da hem mason ve hem de Bekt olmalar ibretle kaydedilmesi gereken bir husustur. Cumhriyet'in kuruluunu izleyen yllarda, Hilfet'in ilgsnda ve ayrca harf, takvim, apka inklblarnda, eznn ve Kur'n'n Trke tilvet edilmesi uygulamalarnda ve dierlerinde Trkiye'den ykselmi olan gizli-kapakl ya da ikr itirazlar arasnda tek bir Bekt ya da Alev yer almam olduu gibi Fransz htilli'nin akabinde kurulmu olan ihtill mahkemelerinin hukuk, usl ve uslb bakmnan birer kopyas olduu izlenimini veren stikll Mahkemeleri esnsnda da mahkm olan Bekt ya da Alevye rastlanmamaktadr.

605

Faruk Arslan

Sultan II. Mahmud'dan sonra sessiz kalan Bektailer, 19. Yzyl Osmanl tarihinde byk seyri olan Jn Trk Hareketi'nde byk rol oynad. Hac Bekta'tan sonra kimlik deitiren ve hayli karan Bektailik'te az ok tasavvuf, byk miktarda Hurufilik, Babailik, Batnilik, hulul ve tenasuh, Caferilik, iilik, mamilik, amanilik, Lamalk gibi eski ve yeni birok unsurlar vardr. Bu yzden iinden klmaz bir ekil almtr. Sultan II. Mahmud'un yenierilikle birlikte Bektailie de byk bir darbe vurmasndan sonra bir mddet sessiz kalan Bektailer, daha sonra baz siyasi faaliyetlere girimilerdir. 19. Yzyl, Osmanl tarihinde byk seyri olan Jn Trkler hareketinde Bektai dervilerinin rol olduunu, Ernest Ramsaur 'The Bektashi Dervishes and the Young Turks' (Moslem World dergisi 1942) makalesinde incelemi ve ilgin neticelere varmtr. Bektailer'in Masonlar'la da ilikileri olmutur. nemine binaen Ernest Ramsaur'un makalesinin bir blmn aaya alyoruz: 'Richard Davey, 1897'de bu tarikatn Fransz mason localar ile ilikisi olduunun sylendiini duyduunu yazar. 1867'lerde baz Mslman arkadalarnn Avrupa'ya gittiklerinde mason localarna girdiklerini yazan Brown, Bektailer konusunda unlar sylemektedir: Bektai tarikatndan dervilerin kendilerini mason gibi grmelerini ve onlarla karde olduklarn iddia etmelerini garipsedim. Masonluun Trke karl Farmason'dur ve (dindar Trkler arasnda) birine hakaret etmek iin kullanlr. Fakat Bektai kelimesi iin de ayn ey sz konusudur. Zira Bektailer, benim anlayamadm bir sebepten tr Mslmanlar, hatta dier dervi tarikatlar
606

Faruk Arslan

arasnda bile saygn bir yere sahip deildirler.' Ayn ekilde dier bir yazar da, Bektailer konusunda yle der: 'Onlar 18. ve 19. Yzyl balarnda yenierilerle birlikte Osmanl slahat hareketlerinde masonlarn Avrupa'daki slahat hareketlerinde oynadklarna benzer. Voltaire'in taraftarlarndan Fazl Bey'in yeniden dzenledii bu tarikat, 100 yl kadar bir sre Gen Trk Hareketi'nin tekilat olarak kald. Faaliyetleri, baka maksatlar iinde felsefi, edebi, ilmi ve siyasi idi. Richard Davey de bazen Fazl Bey, bazen zzettin Bey olarak sz ettii tarikata mensup birinin Voltaire'in etkisinde kaldndan sz eder ve 'stanbul'a dndnde, zaten gizli bir cemiyet niteliinde olan tarikata, zamanla byk etki yapacak baz felsefi ve zgr dnce ile ilgili grler getirmiti' der. u halde denilebilir ki, Trkiye'deki Bektailer, milliyetilik duygusuna, bir yere kadar da olsa sahiptiler ve eitli davalar peinde koan kimseleri evrelerinde toplayacak kadar liberal grlydler. Kadnlara bile tarikat iinde eit haklar tannmt. Tarikat mensuplarnn halifelik konusunda iiler'in imamlk ilkesine daha yakn olmalar dolaysyla, Osmanl padiahlarnn halifelikle ilgili iddialarn olumlu karlamamalar, Bektailer'in Jn Trk Hareketi'ni desteklemeleri iin bir dier sebep olarak gsterilebilir. Birge, Bektailer'in Yavuz Sultan Selim'in 1514'te ah smail'e kar at sava, ii ranllar'a yaknlk duyduklarndan tr engellemeye altklarn syler. Bu sebeple Abdlhamid'in halifeliin etkinliini yeniden canlandrma konusundaki gayretleri, Bektailer'in kar bir tutum benimsemelerine nayak olmu olabilir.

607

Faruk Arslan

1931'de, Trkiye Cumhuriyeti iindeki btn dervi tarikatlarnn kaldrlmasndan alt yl sonra, kendisi de Bektai olan Ziya Bey, Bektailik zerine bir seri yaz yaynlamt. Vard netice, Cumhuriyet'in Bektai tarikatnn uzun sredir gerekletirmeye alt slahatlar tamamlad, dolaysyla bu tarikatn artk gereinin kalmadyd. ngrdkleri slahatlar arasnda hilafetin kaldrlmas, kadnlara eitlik tannmas ve dini taassubun azaltlmas da vard. Ancak Bektailerin her zaman diergamlkla hareket ettiini de syleyemeyiz. Hasluck, Bektailerin propaganda yaptklar lkelerde, dini stnlk kazanmak emelinde olduklarn, 1908 ihtilali sralarnda bile Arnavutluk'ta bir Bektai devleti kurmay umut ettiklerini yazar. Ayrca, 1880-1881 Arnavut Milli Hareketi srasnda Gney Arnavutluk'un bir ksmnn Yunanistan'a verilmesi ihtimali ortaya ktnda, Abdlhamid'in Bektailer'den phelendiini de sylemektedir. Hasluck, 'Bu sralarda Gney Arnavutluk halk, Abdul Bey Frasheri kumandasnda grnte Trk blgesine gelebilecek herhangi bir tehlikeyi savunmak iin ayakland. Fakat gerekte ama, Arnavutluk'un bamsz bir devlet olmasyd' diyerek konuya aklk kazandrmaktadr. Bektai tarihi uzmanlyla tannan yazar Melikoff, Namk Kemali inceledii aratrmasnda mason bektailerin klcal damarlarn gsteriyor: Suflie doru eilimleri olan Namk Kemal, bir Bektai ailede dnyaya geldi. Bektailiini, byk bir olaslkla ailesine, ana tarafndan borlu; nk, Namk Kemal, hayatnn ilk 19 yln -bylece yetime dneminiannesininbabas Abdlltif Paa'nn yannda geirdi.
608

Faruk Arslan

Abdlltif Paa, valiydi. Namk Kemal'in soylu, ama varn-younu yitirmi bir aileden olan babas Mustafa sim Bey, kaynpederine baml bir halde yayordu. Bylece, gen Namk Kemal'in eitimini ynlendiren Abdlltif Paa olmutur. Namk Kemal, ilk iir deneyimlerini bu dnemde yapt. Abdlltif Paa'nm ynetiminde Farsa ve Arapa rendi ve Osmanl tarihi ile tant. Bundan u sonuca varabiliriz: Kemal, gen yandan balayarak entelektel gelimesine damgasn vurmu olan Bektai etkisini ailesinde ana tarafna borludur. 1885'te, Namk Kemal henz 15 yandayken, Abdlltif Paa, Kars'tan sonra Sofya'ya kaymakam tyin edildi. Namk Kemal, ilk iir denemelerine ite bu Sofya'da balad. Genliinin iir defterlerinde, Klasik Iran ve Arap yazarlarnn etkisinde yazlm gazeller ve nazireler bulunuyor; bunlar arasnda, zellikle hayli ok sayda Kerbel mersiyesi, yani Kerbel ehitlerine dklen gzyalarn dile getiren iirler de var. Bu bir iir trdr ki, ran edebiyatnda pek gelimitir; ancak, Trk edebiyat da ondan geri kalm deildir; nitekim, en gzel Kerbel mersiyeleri Fuzul'nindir, onun aheserlerinden biri olan Hadikatssuada (Mutlulua Ermilerin Bahesi), haksz ve zalimce ldrlm Kerbel ehitlerine duyulan aclar dile getirir. Kerbel mersiyelerinin dnda, Namk Kemal'in iir defterlerinde, Ali akyla dolup taan msralar grlyor: rnein, ahmdr Ali; ayrca Eref Paa'nn Aleviyiz diye balayan bir gazeline nazire. Liberal, hogrrc ve herkese benimsenmi tre ve inanlar karsnda bamsz dnceleriyle tannm olan Bektai tarikat, ezilmileri desteklemesi dolaysyla, Osmanl mparatorluu'nda entelektel yaam

609

Faruk Arslan

etkilemitir; ve bu destek, iir ve mzik olarak, sanatsal biimlerde kendini gstermitir. Bu ezilmiler topluluunun, her eyden nce mistik ve dinsel bir nitelii vard; nk bu topluluk, vaktiyle Kerbel ovasnda katledilmi olan ehitlere dklen gzyalarndan domutu; ancak, daha sonralar, bu dinsel hak davas siyasal bir renk kazand ve ehitler, her trden adaletsizlik ve baskyla karlaan herkes iin bir simge haline geldi. Namk Kemal, bylece, ocukluundan balayarak, bu dncelere hazrlanmt. Avrupa'nn etkisi altnda tanmay rendii liberal, hogrrlk, eitli rk ve sosyal snflar arasnda eitlii dile getiren lkler, bylece onda yalnz uygun deil, ayn zamanda daha nceden iyice hazrlanm bir zemin buldu. te yandan, Bektailer, 1826'dan beri gizlilie itildikleri iin, Masonlar nezdinde bir destek buldular. Masonlarla ayn lky paylayorlard: Yani liberalizm, hogrrlk, herkese benimsenmi tre ve inanlar karsnda bamszlk (non-conformisme) ve ruhbana kar olu. Bektai tarikat, teki Trk tarikatlar iinde, halka en yakn olanyd; nk, mensuplarnn byk ounluu, okur-yazarl olmayan halk kitlelerinden geliyordu. Ayn zamanda, btn tarikatlar iinde en fazla "Trk" olanyd; nk, trenleri srasnda yalnz Trke kullanlyordu. te yandan, pek zengin iiri, mzii ve arklaryla, kltrel yaama da katlyordu zellikle. Bektai edebiyat, halk edebiyatnn nemli bir daln oluturur ve bu yanyla da, Trk edebiyatnn yenilemesinde byk rol oynamtr, inanlarnn hak mezhep d (htrodoxe) bir nitelik tamasndan dolay kouturulup zulme urayan Bektailer, bunun da etkisiyle, temelde liberal

610

Faruk Arslan

dncelere yatkn idiler. Kentsel merkezlerin Bektai tentelerinin, bu nc dnceleri, mzikte, arkda ve iirdeki kltrel zenginliklerinden dolay, mensuplar arasnda liberal aydnlar vard; bu aydnlar, Osmanl reform hareketlerinde, Masonluun Avrupa'da aydnlklar yzylnda oynad role benzer bir rol oynadlar. Masonluk, Trkiye'de XVIII. yzyldan balayarak, Avrupa'da ortaya kndan pek az sonra biliniyordu; hareket, zellikle Mustafa Reit Paa dneminde nem kazanr. Fransa'da birok kez eli olarak grev yapm olan Mustafa Reit Paa, ingiltere'de, yakn dostu ve daha sonra Babli nezdinde eli olacak olan Lord Stratford Canning ile beraber Mason olmutu. Krm Sava sralarnda, Masonluk Trkiye'de genileyip yaygnlat, ingiliz ve Fransz localarnn arttn gryoruz, istanbul masonlar, bir Fransz locas kurmak iin, Fransa Mark- zm' (Byk Dou/Grand Orient) ile temas kurarlar; loca, bu kurulua bal olacakt. Bylece, 1858'de Boazii 'Yldz doar; arkasndan da, 23 Mart 1863'te Dou Birlii. 1865'te bu loca, kaplarn Mslmanlara da aar ve Trke toplantlar yapar. yeleri arasnda, siyasal ve dinsel birinci derecede ahsiyetler gryoruz; sekin Osmanl aydnlar, bu locada alabildiine temsil edilmektedir. Bektailerin Masonlukla yaknlk kurmalar da -bir olaslkla- bu sralardadr; ancak, bu konuda eilim, bu tarihten ok daha nce, kukusuz 1839'da Tanzimat'n ilanndan sonra balam grnyor; ya da bu eilim belki- daha da nce, Bektailer kouturulup zulme uradklar ve kendilerine kaplarn aacak bir ocak bekledikleri gnlerde balamtr. yeleri, entelektel ve liberal sekinler arasndan gelen Bektailik, Osmanl

611

Faruk Arslan

mparatorluu'nda, vaktiyle Masonluun XVIII. yzylda Avrupa'da oynad role benzer bir rol oynamtr. Ancak, burada szkonusu olan Bektailer, doaldr ki, kentlerdeki Bektailer olup, kylerde Alev adyla anlan Bektailer deildir. Her iki grup arasnda, gitgide derinleecek ve kayna da sosyal olan bir blnme olacaktr. 1867'den 1869'a kadar, Mslmanlarn, gitgide artan sayda Dou Birlii'ne girdiini gryoruz; o sralarda loca bakan stad Louis Amiable'dr ve Msrl Prens Mustafa Fazl Paa tarafndan da desteklenmektedir. Bir baka Msrl prens, Mustafa Fazl Paa'-nn akrabas Said Halim Paa, r-y l-i Osman adyla Osmanl locasn kurdu; bu loca, Mark- zm'a balyd. Prens Mustafa Fazl Paa, Dou Birlii'ni terkederek r-y l-i Osmani'ye girdi ve arkasndan da nemli sayda Msrl bir ye grubunu srkledi. Prens Said Halim Paa, bu locann birinci bakan oldu ve ayn locada, Mustafa Fazl Paa da nde gelen bir rol oynad. te yandan, Mustafa Fazl Paa, Namk Kemal'e pek balyd ve ona Avrupa'da bulunduu srada yardm etmiti. Bununla beraber, Namk Kemal'e, bu locada deil, I Proodos (ilerleme) adn tayan bir Yunan locasnda rastlyoruz. Bu Yunan locas, Mark- zm'n Yksek Kurulunun verdii yetki sayesinde, 28 Ocak 1868'de stanbul'da kurulmutu. Birinci bakan Ale-xandre Isnyrides oldu; ancak, 31 Aralk 1870'te bakanlk Cleanthi Scalieri'-ye geti ve onun zamanndadr ki, loca byk bir gelime iine girdi. ou Yunanl olan Hristiyanlarn yan sra, Sarayda ve devlette byk makam sahibi pek nemli Mslman ahsiyetler de
612

Faruk Arslan

gryoruz bu locada. Locann yerlemesine gz kulak olan Louis Amiable gibi, Cleanthi Scalieri de, imparatorlukta eitli milletlerin ayn at altnda kardee bir arada yaamalarndan yanayd; Dou Birlii'nde olduu gibi, toplantlara Trkeyi o da soktu. 1872 Ekim'inde, bu locada, 19'u Trk olan 68 ye bulunuyordu. Bu Trkler arasnda okuduumuz bir ad da u: "Kemal, Mehmed Namk, edebiyat." Ne var ki, 20 Ekim 1872'de, bu listeye, pek nemli bir yeni ye eklenir: Sultan Abdlmecid'in byk olu Prens Murat'tr bu ve Louis Amiable'-n evinde, alabildiine gizlilik iinde masonlua girmitir. Ayn yln 8 Aralk toplantsnda, Prens 2 ve 3'nc sembolik dereceleri ald. Ksa bir sre sonra, kardeleri Nureddin ve Kemalettin Efendiler de bu locaya kabul edildiler. Prens Murad'n, Scalieri ile dostluk ilikileri vard. ye olduu iindir ki, 1876'da, V. Murat, akl hastal gerekesiyle tahttan uzaklatrlp da II. Abdlhamit mutlakiyetini kurmaya baladnda, bu dostluk ilikisi Scalieri'nin dne yol at. Masonluk gibi liberal bir kurulua bal olmak, otoriter ve otokrat bir rejimde, hem tahttan den sultan, hem de Cleanthi Scalieri, nede her ikisiyle dostluk ilikisi olan Namk Kemal iin tehlikeli bulunuyordu. Masonlua girdii ayn yl, Prens Murat, Namk Kemal'in giriimi zerine, Midhat Paa'yla temas kurdu. Prens, bylece locadaki yeler arasnda en samimi yardmclarndan kimi insanlar buluyordu. Daha sonra, Abdlhamid, Murad', Scalieri ve onun, aralarnda Namk

613

Faruk Arslan

Kemal'in de bulunduu yakn arkadalaryla birlikte hkmete kar komplo kurmakla itham edecektir. Masonluun gtt lk, insan ve Yurtta Haklar Bildirisi'nde tanmlanand: Yani, rk ya da dini ne olursa olsun, btn insanlarn zgrl ve hukuk bakmndan eitlii. Mason localar, grnrde bu haklarn korunmasna alyor ve imparatorluun eitli milletleri arasnda anlamann srdrlmesine gayret ediyorlard. te, I Proodos'un 28 Mart 1868'de kurulu toplants tutanann bize rettii; o tutanakta yle deniyor: "Btl itikatlarla mcadele, saysal ve dinsel gr farkllklarndan doan kinlerin yattrlmas, insanlar kardeliin zlmez balaryla birletirmek; nerdiimiz ama budur." (Melikoff, 2006). Namk Kemal'in, urunda btn yaamn feda ettii zlem ve lklere ylesine uygun bir ama tayan bir harekete katlmasnda, alacak bir ey yoktur. Bununla beraber, u noktay saptamak da ilgin: Namk Kemal, masonlua hi kukusuz Avrupa'da bulunduu srada girmiti; ancak, bir Fransz locas deil, Mark- zm'a bal bir Yunan locas idi bu. Gze ilk arpan nokta da u: ngiliz masonluuna girmi Mustafa Reit Paa, Midhat Paa ya da Prens Mustafa Fazl Paa gibi nl Trk masonlarnn tersine, Namk Kemal Fransz Mark- zm'na bal bir locaya girdi. Bu bizi u varsayma gtryor: Namk Kemal, Fransa'da bulunduu srada masonlua girmi olmal. Dikkati eken bir ikinci nokta da u: Namk Kemal,

614

Faruk Arslan

stanbul'a dndkten sonra, bir Yunan locasnda yeniden gzkyor. Belki, Cleanthi Scalieri ile olan dostluk ilikileri, bunda rol oynamtr; bununla beraber, bu seim, Namk Kemal'in dncelerine uygun grnyor. Gerekten, Bat'ya olan hayranlna ve Osmanl mparatorluu'-nu modernletirmeye alanlara salad destee ramen, unun farkndayd: Bat'nn girii, imparatorluu Avrupa'ya baml bir devlet haline drecekti. lerleme ve reform arzusuna ramen, Namk Kemal, bir btn olarak Osmanl yurduna derinden derine bal idi. lks, bir modern devletti; ama bu devlet, slm gelenekleri iinde olumlu ne varsa koruyacakt; Doulu kalacakt bu devlet; Mslmanlar olduu kadar Hristiyanlar da iine alan bir Osmanl yurdu olacakt ve btn bunlardan dolay, istilac Bat'ya kar bir denge salayabilecekti. Bylece, eitiminin bir paras olan dinsel ve suf temel, Namk Kemal'in btn yaam boyunca kendini hissettirmitir. Genlik msralarnda dile getirdii ilk Bektai heyecanlan, ruhunun derinliinde, atalarnn dinine kendini hep bal yapp kmtr. Namk Kemal'in lks, Bektai geleneinin rettii hemcinsine sevgi, hogr ve gnl ycelii idi; ilerleme ve modernizm arzusuna ramen, kkenine hep bal kald o. ( Melikoff, 2006). Namk Kemalden asl ana sorun, Balkan etecilerin mason Bektailiine geiyoruz. Jn / Gen Trk- ttihat Terakki hareketine ortam yaratan Arnavutluk bir Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir Bektai toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi 1913lere ait durumu yle deerlendiriyor:
615

Faruk Arslan

Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr. Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir. (Kololu, 1991). tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur. Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze kadar getirilmesine neden olmutur. ( Hasluck, 1991). 20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard? Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar. Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini 1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit, Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon AleviBektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5 milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon, Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. ( Birge, 1991). TBMM Aksaray milletvekili Besim (Atalay) Bey 1924lerde Anadoluda yaklak 1,5 milyon AleviBektainin var olduunu yazar. Doallkla bu saylar pek salkl deildir. Bir kan oluturmak iin vermek
616

Faruk Arslan

gereini duyduk. Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik bir gizli gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki AleviBektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trkttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini Balkanlardaki Jn / Gen Trk hareketinde gryoruz. Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908 tarihli notunda; Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir. Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete kazandracana inand iin nem verdiini belirtir. nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve gce sahiptirler. Dnce olarak da yakndrlar. Bu kesimle birliktelik cemiyet iin bir kazanmdr. Resneli Niyazi Bey anlarnda bu iliki arayn yle anlatr: Hsrev Bey Grce blgesinde Melmepan Bektai
617

Faruk Arslan

tekkesi babalarndan eyh Hseyin Baba ile zel grme yaparak blgede almalar iin gerekli bir yol salamt. Baba, Cemiyeti ve amacn kutsal bilmi ve byklne inand bu yoldan ayrlmamalarn ve kendi mritlerine gerekirse bu uurda kanlarn akttrabileceini sylemiti. Bu Bektai babasnn blgede ve tm Toskallar arasnda bir byk etkisi vard. Ayrca erii koruyan ve ona yardm eden de oydu. te ben Hsrev Bey zerinde durmamn neden doru olduunu bylece kantlam oluyordum. (Niyazi, 1975). ttihat ve Terakki genellikle Bektailiin youn ve etkin olduu yrelerde rgtlenmitir. lk rgtlenmeler bilindii gibi Kstence, Mecidiye, Ruscuk, Dobruca, umnu, Filibe, Sofya, Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran, Selanik, Manastr ve Edirne gibi Rumeli ve Balkan kentleridir. Buralarda da Bektailer youn ve etkindirler. ttihat ve Terakkinin ilk rgtleni yerleri bilinli ve planl bir seimdir. rgtleniin bu corafi modelinin Bektai elerin gznne alnarak yapld muhakkak. nk, bu tr rgtlenmelerde destek ve ortam aranr. ttihat ve Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal ortamsa Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat Terakki birlikteliinin gizi burada yatar. Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir hava vardr. Her trl konuma ve tartma yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle
618

Faruk Arslan

localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik) birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur. (Niyazi, 1975). Osmanl, Anadolu corafyasnda nevnema bulmaya baladktan hemen sonra gl bir askeri sistem kurmay baarmt. Burada hemen bir parantez ap gzden karlan ve anakronik bir yanlsamayla ezeli bir sfat atfettiimiz Anadolu olgusuna ksaca deinmekte fayda gryoruz. Anadolu kavram bugnk anlamna ttihatlarn millileme ve sonrasnda hzlanan sylemin etkisiyle kavumutur. Yoksa ilk balarda Orta Asyadan gelen Trk boylar asndan Anadolunun herhangi bir yeri, yabanc ve yeni bir yerleim alandr. Ve buralar bo deil, tersine Bizansn o gnk halklarnn yaad yerlerdi. Bu nedenle, Osmanl, efsaneye bakarsak 400 adrla kurulan ve hzla byk bir devlet olmaya evrilen faal bir Trk beylii olarak kendisine devlet tekil etmek amacyla dardan ordu ve brokrat ithal etmek zorunda kalmt. Daha doru bir ifadeyle, toprak ve aile ba olmayan, sadece Padiaha tbi ve bal bir kapkulu sistemini benimsemek durumunda kalmt. Bu insanlar Anadoludan seemezdi zira o gnk Anadolu bugnk Anadolu deildi. stelik topra ve ailesi belli olan insanlar durumundayd bunlar. Bu nedenle, darya
619

Faruk Arslan

ynelmi ve devirme usulyle asker ve sivil brokrasinin temelini kurmutu. Elbette bu sistemin kurulmasnda Seluklu ve Bizans gelenekleri de referans alnmt. Osmanlnn son dneminde ise yine Selanik, Manastr, Makedonya, zmir ve stanbul meneli ounluu sabetayist ve kripto olan genler, eskinin Enderun ve Yenieri oca niteliindeki Harbiye, Tbbiye ve Mlkiyenin arlkl unsurlar olmulard. Jntrk ve ttihat hareketin bata Tbbiye olmak zere bu okullardan rgtlenmesi kukusuz rastlant deildi Osmanl sarayndaki hekimbalk kurumunun etkinlii ayrca irdelenmeye deer. zellikle tek ii insan salnn tedavisi olmas gereken Tbbiye rencilerinin carbonari hareketin merkezinde yer almalar zannediyorum ayr bir analizi hak etmektedir. Dnya tarihinin en byk komitaclar Dr. Bahaeddin akir ve Dr. Nazmn (ikinci snf komitaclar Dr. Adnan Advar, Dr. Tevfik Salam, Dr. Rza Nur, Dr. Refik Saydam vs de dnn) hekim olmalar ok ilgintir. Acaba rnein Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu, Nurettin Szen gibileri de bu izgide saylabilir mi? Dilerseniz Orhan Pamukun Cevdet Bey ve Oullarn bir de bu gzle okuyun. Carbonari-jntrk-ittihat hareket bazlarnn sand gibi 19. asrn ikinci yarsndan itibaren sisteme hakim olmu grnse de kken olarak ucu ok daha derinlerdeydi. Yukarda da denildii gibi, ithal edilen ve daha dorusu sentetik olarak oluturulan bu devlet gc gayrimslimlere dayandrldndan Rumeli eksenli bir yap kurulmu oluyordu. Sonradan devirme sisteminin zlmeye balam olmas bile sistemin klcal damarlarna kadar bu unsurlarn szm olduu gereini

620

Faruk Arslan

deitirememitir. Yine rnein bazlarnn reformist diye sunmaya alt Katip elebinin tek derdi devirme tekelinin ilanihaye korunmasn salamaktr. Sonuta, sz konusu aznlk kken sistemi hep varolagelmi grnmektedir. Konuyu biraz aalm. Yenieri Oca, bir yandan devirme ocuklarndan tekil edilirken manen Bektai derghna balanmt. Yenieriliin, doudaki Celali isyanlarnn adeta stanbul merkezli i isyan izdm niteliini almas, yenierilerin aldklar ganimet, ulufe vs.yi nemalandrmak iin Yahudi sermayesiyle kurduklar yakn iliki, Osmanl derin devletinin giderek daha da derinlemesine ve Padiah ve yakn evresine ramen kar konulmaz bir gce kavumasna yol amt. Yenierilerin, Gen Osmana defalarca tecavz ederek ldrmeleri bu bakmdan sembolik bir nem tamaktadr. Sabetay Sevinin, Aziz Mehmet olarak Saraya tanmas da ylefakat burada unu da vurgulamak lazm: Osmanldaki derin yap da yekpare deildi: Balkanl Hristiyan kkenlilerle Balkanl Yahudi (yani sabetayist arlkl) ve Seferad lar arasnda youn bir mcadele vard. zetle, yenieri-yahudi sermayesi-saray ii brokratik gruplar-devirme gelenei, sistemin temeline oturmutu. II. Mahmudun yenierilii ve Bektailii tasfiye etme giriimi esasen ksmen baarl olmutur. Sonuta, Osmanl ve Trkiye derin devletini oluturan ana g ve felsefe baka yaplanmalarla gerek yzeyde gerekse yeraltnda faaliyetlerine aksamadan devam etmitir. Bu balamda sz konusu derin yaplanma, nemli bir katky talyadaki carbonari hareketten devirmitir: rafine gizlenme, hcre tipi rgtlenme ve perdeleyici yzey rgtleri kurma bu aamada kendini gstermitir.

621

Faruk Arslan

Sabetayist arlkl kriptolarn Osmanl masonluunu kurup gelitirmeleri de perdeleyici (yar) yzey rgtleri kurmalarnn nemli rneklerinden biridir. Demografik olarak stanbul, zmir, Selanik, Makedonya, Manastr vs. kkenli insanlarn (nk sabetayistler ve kriptolar arlkl olarak buralarda yayorlard) arlkta olduu bu yaplanmann en nemli temsilcisi ttihatlardr. Bu noktada bir parantez daha aalm. Carbonariliin masonluun daha rtl ve gizli bir biimi olarak devam srerken, kendi meneinde olduu gibi bu topraklardaki politikasnn bir gerei olarak yani perdeleyici yar yzey rgtleri eklinde rgtlenmesi sonucunda Makedonya Risorta Locas kurulmutu, dikkat isterim Makedonya!. Osmanlnn Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Locasnn bakan kimdi peki: Talat Paa. Ne tuhaf, ittihatlarn (hayr, Almanc ttihatlarn!) tasfiyesinden sonra Hrriyet ve tilaf Partisinin iktidar ile birlikte Filozof Rza Tevfik Locann bakanlna gelecekti. Burada bir not daha delim. Masonluk sanld gibi tam anlamyla gizli bir yaplanma deildir. Asl gizli yaplanmalarn perdeleyici yar yzey rgt, daha dorusu derneidir. Belirtilmesi gereken nemli bir husus daha var: Bu tr gizli hareketler her zaman manevi bir nderin liderliinde yrtlmtr (rnein, Tapnak valyeleri Aziz Bernarda balydlar, annesi bir Yahudi olan Mithat Paa Yenikap Mevlevihanesi eyhi Osman Dedeye balyd). Peki bu carbonari-jntrk-ittihat rgtlenmenin o dnemdeki manevi nderleri, bilgeleri kimdi? Bunlardan biri Osman Dede idi. II. Abdulhamid bile ondan ekiniyordu. Peki ya dierleri? Parvus Efendinin konumunu ayrca tartacaz ama biz imdilik bilinen en

622

Faruk Arslan

nl ve etkili manevi lidere ksaca temas edelim: Haham Haim Naum. Hareket Ordusu, isyan bastrdktan sonra ordunun Komutan Mahmut evket Paa (hsan Doramac Paann karde damaddr) ve Hseyin Hsn Paa (Gler yzl sosyalizmin temsilcisi TP bakan nl Mehmet Ali Aybarn babasnn dedesidir. Ayrca nl ittihat Rahminin de kaynpederidir) ilk i olarak ne yapmlard? Haim Nauma ziyarete gitmi ve Selanik Yahudilerinin katklarndan dolay kranlarn sunmulard. lgin deil mi? Mesela, Konyada MSP mitinginin ardndan irtica korkusuyla darbe yapmak zorunda kalan K.Evren diyelim ki David Aseoya byle bir ziyaret yapm olsayd bu ne anlama gelirdi? Peki Bernar Nahum-Vehbi Ko ilikisinin mahiyeti neydi? Kozade Vehbinin srekli desteklenmesinde Naum ailesinin bir rol var myd? Cevap evet ise neden? Tarihin ayrntlarla okunmas ve buradan olaylarn anlamlandrlmas daha salkl olacaktr. Bu biraz soykt analizi biraz da iliki bazl incelemeyi gerektirmektedir. Bugn olup bitenleri anlamaya alrken uzun soluklu bir tarih okumas da yapmak zorundayz. Biz istemesek de gizli yaplanmalarla dolu bir tarihimiz var. Ne yapalm, tarihin bize dayatt gerek bu. Selanikte imon Zivi (emsi Efendi) Karakalarla Kapanileri uzlatrmak amal bir okul kurarken, Anadolu kylsnn tarlasn harmanlayp olunu savalara nefer olarak gndermekten baka bir lks yoktu. Feyziye Mekteplerinde, Trakki okullarnda, Fransz kolejlerinde ocuklarn okutanlar tarallar deildi, zaten giremezlerdi de. Haliyle buradan kanlar mlki ve askeri makamlara geliyorlard. Dolaysyla bu bak as bir komplo deil,

623

Faruk Arslan

tersine bir komplonun deifrasyonunu salamaktadr. ( Berk, 2007). Atatrk fikri adan derinden etkileyen iki mason Bektai Namk Kemal ve Ziya Gkalptir. Ancak derin Trk devletinin kurucusu Osmanl Mason Bektaisi Alman kkenli Baron Rudolf von Sebottendorfdur. Nazilerin derin devleti Thuleyi kuran Baron Rudolf von Sebottendorf, 1933-1945 yllar arasnda Trkiyede bulundu. Almanyada Thule olarak bilinen bu rgtn, Trkiyedeki ad Ergenekon olarak biliniyor. Almanyada Alman milliyetiliini ynlendirmeye alan rgt, Baronun giriimleriyle, Trkiyede de Trkl ynlendirmeye alt. Almanyann pagan kklerine dnmesine abalayan rgt, Trkiyede amanizmi canlandrmaya alt. Her iki rgt de komnizme karyd. Baron, Msr ve stanbulda da uzun sre kalmt. Bu gezileri srasnda simya, astroloji ve Kabala ve slam sufizmi zerinde almalar yapmt. Baron ve adamlar, bir mddet sonra zamann ileri Bakan kr Kaya vastasyla o zamanki adyla MAH bugnk ismi ile MTle balantya geti. Mason Bektai kr Kaya o dnemin en kritik adamlarndan biridir. O dnem Alman nfuzunun Trkiye zerinde en youn olduu dnemdir. Varlk Vergisinin uyguland yllar. Nazi etkisi aktr. imdi baronu ve Gkalpi yaadklar muhitle birlikte daha ayrntl masaya yatralm.

624

Faruk Arslan

On Birinci Blm RUDOLF VON SEBOTTENDORFF VE ZYA GKALP

Thule rgtnn kurucusu, Byk stad Sebottendorf olarak tarihe geen ahs, 9 Kasm 1875de Dresdende Adam Alfred Rudolf Glauer adyla dnyaya geldi. Aristokrat bir ailenin deil, bir lokomotif srcsnn olu idi. Gen Glauer, yarm brakt yksek renimini tamamlayamadan gemilerde almaya balad. yl sre ile Avustralya dahil, bir ok lkeyi dolat. Gemilerde elektriki olarak alan Glauer, Kahirede Hidiv Abbas Paann hizmetindeki etkili ve byk toprak aas olan Hseyin Paann maiyetine girdi. Glauer bir yl sre ile Paann Bandrma ve Bursadaki iftliklerinde alt. te ilk kez Bursada Glauer, okltizmin srlaryla tant. Hseyin Paa bir Bektai idi ve kendisine emanet edilmi baz bilgiler vard. Gen Alman Glaueri Mevlevi tekkelerine sokan adam o oldu. Kahirede ise Paann has adamlar tarafndan ebced ve numeroloji alanlarnda eitildi. Glauer Bursaya dnnce Hseyin Paann istei zerine Bursal ipek tccar yahudi Termudi ailesinin yanna gnderildi. Termudi ailesinin gerek uralar Kabbalizm ve okltizmdi.Termudiler, Ortadounun ve Levantn en gizli oklt rgtlerinden birini ynetiyorlard. Ortaadan kalma simyacl ve okltizmi ok iyi incelemilerdi. Baba Termudi, olu gibi sevdii Glauere baz zel bilgiler aktard. te bu bilgiler,

625

Faruk Arslan

Glauerde ilk kez Bektailik ile, tm genlii boyunca rendii Aryanizm ve Rune yaztlar arasndaki ba kurmasn salad. Termudi, onu Akdeniz lkelerinde ok yaygn olan ve Fransz Menfis Ritine gre alan bir mason locasna soktu. Ayrca kymetli kitapln ve oklt almalarna ait yazlar Glauere miras brakt. 1908 yl sonunda Glauer yeniden stanbula dnd. Bu srada Merutiyet devrimi olmutu Glauer, ttihatlarla iyi dostluklar kurdu. Glauerin 1901de girdii loca, devrimci ve Abdlhamit zamannda liberal dncenin propagandasn yapan bir loca idi. Glauer bu zaman aralnda zellikle Bektai dervileri ile yakn ilikiler kurdu. O gnlerin Trkisyesinde ok yaygn olan tarikat, Avrupa masonlar ile iliki halindeydi. 1908den itibaren stanbulda simyaclk ve balantl okltizm konularnda konferanslar vermeye ve evresini geniletmeye balamt. 1911de Osmanl vatandalna gemi ve ilgintir ki, bu olaydan ok ksa bir sre sonra, Almanlarn en kkl ve soylu ailelerinden biri saylan Sebottendorflar tarafndan evlat edinilmiti. Bylelikle Sebottendorf, hem Osmanl hem de Alman ilk ve tek Baron oluyordu. Bu evlat edinme ilemi Alman makamlarnca tannmad iin, bu ilem Siegmund von Sebotendorf von Rose (1843-1915) tarafndan 1914 ylnda Wiesbaden de tekrarlanmt. Glauerin Trkiyedeki ikameti 4 yl srd. II. Balkan Sava'ndan sonra ki Glauer gnll olarak Trk ordusu saflarnda savam ve ar yaralanmt-. Almanyaya geri dnmt. vey babas Siegmund 1915de lnce Elbe nehri kenarndaki Kleinschachwitzde yaamaya baad ve orada kendine 50.000 altn marklk bir villa yaptrd. 15 Temmuz

626

Faruk Arslan

1915de ise Berlinli zengin tccar Friedrich Mllerin kz Berta Anna Ifland ile evlendi. Yaamnn yars Trkiye'de geen ve Trk vatanda olan Sebottendorf, Birinci Dnya Savanda bir sre Kzlay'n bakanln yapt ve Balkan savalarnda Trklerin yannda arparak yaraland. Trkiye'de Bektailie, Glha'a ve Masonluk gibi pekok rgte giren baron, 1924 ylnda nl Eski Trk Masonlarnn Uygulamalar kitabn yazarak srlarn aklad. Bir sre Almanya'da kalp nl Thule rgtn kurdu, ancak 1934 ylnda Hitler'in emriyle Gestapo tarafndan tutuklanp toplama kampna gnderildi. ok gemeden Trk vatanda olmas dolaysyla Trkiye'ye iltica etti ve burada 1945 ylnda esrarengiz bir ekilde ld kaydedilir. Ancak lmediini iddia edenler vardr. Thule, Germanen Orden denilen gizli tarikatn, yeraltndan yerstne kmasn salayan bir kurulutu. Birok Alman soylusu buna ye idiler. Thule, 1919den nce DAP (Alman i Partisi) kurmu ve partiye Hitler ye yaplmt. Bu parti sonradan NSDAP (Nasyonal Sosyalist Alman i Partisi) olmutu. Sebottendorf, monarist ve yahudi dman idi. Ama ayn zamanda Memfis adl Mason locasna kaytl idi. Daha sonra da mparator Konstantin Tarikat olarak bilinen ve Rusyada arl devrim sonras, yeniden tesis etmeye alan gizli bir Ortodoks rgtnn de yesi olmutu. Malta valyeleriyle balantl olan bu tarikatta Sebottendorf ift tarafl ajan olarak almt. Sebottendorf, Hitler iktidara gelince aralarndaki anlamazlk nedeni ile stanbula kamt. Sebottendorf, 1926da stanbulda Trkiyenin Meksika fahri konsolosluunu yapm ve Meksikaya gidip gelmiti.
627

Faruk Arslan

Ayrca iddialara gre, 1934-1945 yllar arasnda SSlerin gizli istihbarat rgt olan SD (Sicherheitsdienst) hizmetinde almt. ngiliz istihbarat kaynaklarna gre de Almanyann teslim olmas zerine 9 Mays 1945de intihar etmiti. Dier bir iddiaya gre, Sebottendorf, II. Dnya Sava srasnda Alman Gizli Servisi iin nce P. Leverkuehn (I. Dnya Savanda ran Cephesinde Trk Tekilat- Mahsusas ile birlikte grev yapan Alman Subay) sonra da Herbert Rittlingerin emrinde almt. Rittlinger, Sebottendorfun almalarn dengesiz bulmu, hatta onun bir ngiliz ajan olduundan phelenmiti. Rittlingerin daha sonra rendiine gre, Sebottendorf, 9 Mays 1945de Boaz iinde boulmu olarak bulunmutu. Thule'nin lideri Rudolf von Sebottendorf, bir iddiaya gre, Trk derin devleti Ergenekon'u kurmas iin ld gsterildi, 1945-1957 arasnda Trkiye'de 'Grnmeyen eller' tarafndan korundu. Balkesir ve Adana'da sakland. Thule rgt ve yeleri Hitlerin hem bilgisel, hem de siyasi hayatta baar kazanmasnda birinci derece rol oynamlard. Hitleri ajan olarak geldii yerden alp siyasete sokan ve Hitleri bile gizli polis tarafndan koruyanlar onlard. Gamal Hal bayra bile bir Thule yesi hazrlayp, Hitlere vermiti. Ksacas 1500 kiilik gl, zengin ve deneyimli kadrosu ile Thule, Hitlerin iktidara yrmesinde birinci dereceden sorumlu bir kurulutu. Neo-Nazilerin Thule si Manevi Cihazlanma Dernei adyla Trkler tarafndan 1958'de Ankara'da kuruldu. 40 kiilik kurucu kadrosunun toplantlar Bulvar Palas'ta yaplrd. Dernein onursal bakan, dnemin stanbul Valisi Fahrettin Kerim Gkay'd. nl mason Ekrem Tok
628

Faruk Arslan

ve stanbul'da yaayan baz Alman, Avusturyal ve Polonyallar da yeler arasndayd. Bunlarn bir ksm, gemite Nazi Partisi'nin babas olan gizli Thule rgtyle sk ilikileri olan kiilerdi. 27 Mays'ta ok etkili oldular. Dernek, Fener Patrikhanesi'ne Vatikan gibi 'Devlet iinde devlet' stats verdirmek iin ugrat, Menderes'e tavsiyede bulundu. 60'larda ordu iinde de etkiliydi. ( Altndal, 1995). Altndal'a gre, "1920'de bir rahip tarafndan kurulan bu dernek, 1936'da ngiliz stihbarat'nca gizli Nazi sempatizan olmakla suland. Ykc faaliyetlerle bulunmakla da... ngilizler, dernei 'Beinci Kol faaliyetlerinde bulunan 'ykc kurulular listesi'nin en bandaki ilk e soktular. Dernek, Hitler'in yenilgisinden sonra 1945'te Fransz ve Alman nde gelenlerini gizlice buluturarak, 5 ylda 3 bin kiiyi biraraya getirdi. Avrupa Topluluu'nun da nvesi bu grmelerde atld. Dernein ilkesi, Hristiyan ahlaknn stnl erevesinde katolikleri, protestanlar ve Ortodokslar birletirmekti..." Aytun Altndal, dernein bugn de ok etkin olduunu ileri sryor: "Manevi Cihazlanma Amerika'da en etkili kurumlardan biridir. Bill Clinton ynetiminde ok etkilidir. Butros Gali, Zbigniew Brzezinski gibi nl ahsiyetler de dernei vyor ve Clinton'dan zellikle slam ve AT konusunda rgtle temas halinde olmasn istiyorlar. Yakn bir gelecekte dernein Trkiye-Yunanistan ilikilerinde arabuluculuk grevine soyunduunu grrseniz, hi armayn!" Aytun Altndal bu iddialarn Sabah'ta yaynlad "Mitler Domadan nce" yaz dizisinde, "Trkiye ve Ortodokslar" adl kitabnda ve Aktel'le yapt syleide dile getirdi. Altndal'a gre dernein bir de Trkiye kolu
629

Faruk Arslan

vard. "1950'lerde NeoNazi hareketler yeni isimler aldlar. 54-55'lerde stanbul'u ve byk ehirleri gzelletirme dernekleri sard. Birok iadamnn Avrupa ve svire ile balantlar, bu dernekler araclyla oldu" diyen Altndal un bahsettii Trkiye'de Manevi Cihazlanma Dernei kayp. Emniyet Genel Mdrl ve Dernekler Masas'ndaki kaytlara gre, 1967'de feshedilmi, evraklar da SEKA'ya gnderilmi gzkyor. Oysa gerek farkl. Manevi Cihazlanma Dernei'nin kurucular ve bugnk yelerinin hemen hepsi Mason veya Bektai. sim listesini merak edenler Kara Kutu: Ergenekon un Karanlk smi Tuncay Gney kitabma bakabilir. Kurucularn ou yaamyor. Ama dernei ok iyi hatrlayan biri var: 27 Mays dneminin devrimci genlik lideri Dr. Memduh Eren. 12 Mart dneminde sol cunta davalarndan yarglanan ve ar ikenceler gren Eren, dernekle ilgili duyduklarn yle anlatyor: "Dnemin ihtilalci subaylarndan, rahmetli Celil Grkan Paa'nn en yakn dostlarndandm. Paa ve ei 1972'de bana dernein kendileriyle ilgilendiini anlattlar. 1960'da; ihtilalden 10 gn sonra Celil Paa Kbrs'ta grevli iken, stanbul'dan komsular olan iki Yahudi aile ziyaretlerine geliyor. Ve birlikte svire seyahati yapmay teklif ediyorlar. Paa 'Mmkn deil. htilal oldu, grevimi terkedemem' diyor. Bunun zerine stanbul'daki 1. Ordu Komutannn telefon emriyle Celil Grkan'a 3 ay izin kartlyor. Grkan ve ei, Yahudi ailelerle beraber svire'deki dernein atosuna gidiyor. Orada 15 gn boyunca, gnde 6 saat ders altnda, beyin ykamaya maruz kalyorlar. Sonunda da "Spor elbisesi alacaz' diye atodan kap Paris'e, yaknlarnn yanna gidiyorlar..."

630

Faruk Arslan

Prof. Mahir Kaynak, teoriyi ksmen dorulayarak unlar ekliyor: "2. Dnya Savandan sonra Alman gizli servisinin artklarn Amerika devrald. Bu kadrolarn byk blmn Gney Amerika'ya kardlar. Hatta buna 'Odessa Operasyonu' ad verildi. ABD'nin Gney Amerika'daki operasyonlarn bunlar yrttler. Bunlar, yenik, esir ve sulu eski Nazilerdir. Ve Amerika bunlar istedii gibi kullanr. nk istendii an idam edilebilirler! NeoNazizm'i de Almanya'nn hareket alann snrlamak iin ABD hortlatt. u anda Alman gizli servisi, Nazi aleyhtar ve sosyal demokrat arlkldr." Alman tarihileri "Baron 1934'te Hitler'le elikiye dt ve ldrld" dedilerse de, lmemi ve stanbul'a karlarak 1934-45 yllar arasnda Alman istihbarat grevlisi olarak almt. Burada Taksim ve Tevikiye'de yaam, Trk nde gelenleriyle dostluklar kurmutu. ngilizler "1945'te Almanya teslim olunca baron intihar etti" diyorlard. Aytun Altndal ise tersi grteydi: "Baronun hayatn aratrdm. Ve Baronun 'ld' sylenen tarihten 12 yl sonra, bir baka soyad ile 1957'de Balikesir'den Antalya'ya gelen 3 kiilik bir Alman heyetinde yer aldn, Antalya'da iki gece Cumhuriyet Oteli'nde kalarak Adana'ya getiini saptadm. Sebottendorf'un 1945-57 yllar arasnda Trkiye'de 'Grnmeyen eller'ce korunduu sanlyor..." ( Aktel, 1995). Aytun Altndaln Bilinmeyen Hitler adl kitabnda Hitleri iktidara getiren Baronun, Mason ve Bektailerle balantsn, 2. dnya sava srasnda Trkiyede bulunduu srada baz ilikileri ile ilgili arpc bilgiler bulunuyor. Tm dnyay kasp kavuran 2. dnya savann en nemli aktr Hitlerin oklt bir rgt

631

Faruk Arslan

yesi olduunu, gizli bir rgtn o daha domadan kendisi ile ilgili planlar yaptn, bu rgtn stanbulda kurulduunu, rgt kurann da Trk olduunu ilk nce yazan Aytun Altndal ve sonra da ondan alntyla yazan Serdar Turguttu. Turgut bu kitapla ilgili unlar yazd: Hitler'e ve Nazilere iktidar yolunu aan esrarengiz bir oklt rgt var. Bunun ad 'Thule Gesselscahft'. stanbul'da kurulan bu gizli rgtn kurucusu bir Trk vatanda olan Baron Rudolph Von Sebottendorf'tu. Ayn zamanda Bektai ve Mason olan bu Baron Von Sebottendorf ile ilgili bilgilerin devlet arivlerinde derin bilgi olarak sakland da aratrmac Altndal tarafndan ne srlyor. Bu bilgiler, tarihin gerekten yazlmam olduunu, nk bu tr gizli balantlarn atlanmasnn tercih edildiini gsteriyor. Hitler ile stanbul'da bir Trk vatanda tarafndan kurulmu gizli bir rgtn balants tarihe tamamen farkl gzlerle bakmamza yol aacak kadar nemli bir gerek. Tarih aslnda bu tr balantlar ve gizli ilikiler tarafndan yazlyor, ama resmi tarih inceleyicileri bunlar gzden karmay yeliyorlar. Onlarn bu tavr nedeniyle resmi tarihte birok aklanamayan nokta ortada kalyor. Atatrkn bu baronla ve Ziya Gkalp ile mesaisi pek bilinmiyor. rnein Atatrkn Trklk ideoloji konusunda en fazla etkilendii dier isim Azeri kkenli Ahmet Aaoludur. Berin Nadinin ocukluundan bahsederken zikrettii Ahmet Aaolu (Agayef)dan bahsetmek gerekiyor. Tarih tnelinde hzla yol alp, balarn srekliliini gstermek asndan gerekiyor, Kemal Dervie geleyim. Bugn bir baka eupatrid Kemal Dervi Eyll 2001 tarihinde Londrada ocukluk

632

Faruk Arslan

arkadam dedii bir baka eupatrid Kemal Nebiolunun evinde kalmt. nl Mocan Yals, Pembe Yalnn sahibi evket Mocan, nl bir sac, nl bir mason ve DP milletvekili evket Mocann kars Sara Hanm, Bektai Nazm Hikmetin teyzesi. evket Mocann ocuklar Aye, Dndar Batmarla evleniyor, dier ocuk Rya da Samet Aaolunun olu Mustafa Kemal Aaoluyla. Daha sonra da Rya Hanm bir evlilik daha yapyor lhan Nebioluyla evleniyor ve Londrada oturuyorlar. evket Mocann Nazm Hikmetin teyzesi.olan Sara Hanmla evlenmeden nceki ei olan Nihal Hanmn babas eski milletvekili Ahmet Refik Uluay; Nihal Hanm, Necmettin Sadakn da baldz. Sedef Adasnn eski sahibi Ryap ehsuvarolu, evket Mocann kuzeni. Necmettin Sadak, eski Dileri Bakan, mason ve Ali Naci Karacann da orta, Akam Gazetesinin eski sahibi. evket Mocann ocuklarndan Aye, Dndar Batmarla evleniyor. (evket Mocann babas Deli Remzi Paa, annesi ise Ayegl Mediha ve Ayegl Mediha Hanmn babas da ngiliz Sait Paa. ngiliz Mehmet Sait Paa, ngilterede okuduu iin ngiliz deniyor. Mir, Vali, Rasathane Mdr; Divanyolu 2. Adada gml. evket Mocann baba dedesi de Fethi Ahmet Paa, Pembe Yaly yani Mocan Yalsn da yaptran o zaten ve ilk Viyana Sefiri. ( Er, 2003). Trklyle tannan Ahmet Aaolunun Demokrat Partinin ar toplarndan olan olu Samet Aaolu da babas gibi mason. Samet Aaolu, tpk Berin Nadi gibi lkenin eupatrid olmann gstergelerinden birisi olan Ik Lisesi mezunu. Dndar Batmar, Srmene doumlu, bir baka ok nemli okul olan ili Terakki Lisesi 1937633

Faruk Arslan

1938 mezunu. (www.terakki.org.tr) Dndar Batmar, TKP Genel Sekreteri Zeki Batmarn amcasnn olu. TBKPden ve TPten tandmz Nihat Sargnn ei Yldz Hanm, Dndar Batmarn kardei. Batmar Kardeler, Batmarn komu ky olan Kastel Kynn yetitirdii memleket "by" Banker Kastellinin yani Abidin Cevher zden ile karde torunlar. (Dndar Kl da Batmarn nllerinden. Srmenenin dier nl sol ismi Sevim Tar Bellidir.) Samet Aaolunun oullarndan Tekta Aaolu ise Trkiye Sosyalist i Partisi (TSP) kurucularndan ve nemli isimlerinden birisi. Yukarda Doan Avcolundan yaptmz alnt aklma Munis Tekinalp ya da Tekin Alp olarak da bilinen, Siyonizm Kongresine Selanik Delegesi olarak katlan gerek ismiyle Moiz Koheni artrd. Trk Milliyetiliinin en nemli savunucularndan olan Moiz Kohene en yakn isimlerden birisi de Ziya Gkalp. Trk Milliyetiliinin ideologlarndan olan Ziya Gkalpe de, ideolojisi ve balar dolaysyla deinmeden gememiz mmkn deil. nk Atatrkn ulus milliyetilik retisini Gkalpden esinlenerek oluturduunu biliyoruz. Drt bine yakn Franszca kitap okuyan Atatrk, fazlasyla Fransz etkisindedir. Devrine gre haraket etmitir. Osmanl, son 50 senesinde Fransa etkisindedir, Harp Okulunda yabanc dil olarak Franszca okutulmaktadr. Jn Trkler zerinden gelen dinsizlik akm Osmanl aydnn kuatr. inasinin dostu Auguste Comte "alemiul din"e davet iin dnemin Paris ortaelisi olan Mustafa Reit Paaya uzun bir mektup yazm, "Tanrnn yerine ilmi ve beeriyeti ikame eden yeni dinin peygamberi sfatyla Reit Paaya mracat ediyor ve
634

Faruk Arslan

ondan yeni bir hatla Douda bu yeni dini yaymasn istiyordu." Osmanl aydnlarn ateist yapan, masonluun kucana atan sre byle gelimitir. Tarihteki nemi bazen nne gelen "Byk" sfat kadar nemli olan, ayn zamanda ok da nemli bir mason Mustafa Reit Paann koruyuculuunda Parise giden inasi, Pozitivist dnrlerle temasa geiyor ve "M. Kaya Bilgegile gre "inasi Efendi deil naat yazmak hibir iirinde Hz. Peygamberden bile bahsetmez." lk gazete Tercman Ahval kartan inasi, dinden ka mason Bektailikte bulur. Modernlemenin siyasal ve ideolojik alanda ilk sistematik uygulamalar baktmzda Tanzimatla karlarz. Mustafa Reit Paann ahsnda, pozitvizm ile modernleme arasnda bire bir rtme gryoruz; bu da modernlemenin doas gerei hele de ithal olunca doal. Modernletiriciler ayn zamanda, ilk pozitivistler olarak da karmza kyor. Pozitivizmin kurumsal olarak ba tac edildii, yeni din olarak hayata sokulduu oluum ise ttihat ve Terakki olmutur. A. Comte tarafndan vazedilen "ordre et progrs" yani Nizam ve Terakki, ttihat ve Terakki iin nerilen ilk isimlerdendir; nizam szc yerine dnemin iar olan ittihat szc seilmitir. Pozitivizmin bir dnce olarak yaygnlamas da TCnin yayn organ olan Meveret nemli bir rol oynamtr. Modern Sosyolojinin kurucusu da saylan Auguste Comte, toplumlarn deiim teorisi olarak, bir tarih felsefesi olarak mehur hal yasasn formle etmitir; hal yani srasyla teolojik-metafizik-bilimsel olarak adlandrd aamalar, toplumlarn halleri olarak belirtmitir. Bu hal yasasnn kukusuz karl metafizik kartl ve onun da pratik de laiklik olmutur.
635

Faruk Arslan

Pozitivizmin TC iinde en nemli temsilcilerinden birisi de Cemiyetin ideologlugunu stlenmi olan Ziya Gkalp olmutur. Ziya Gkalpi pozitivizmle ve masonlukla tantran ayn isimdir : Abdullah Cevdet. Abdullah Cevdet keskin bir din dmanln en radikal bir biimde sergileyerek, lmnden sonra cenaze namaznn klnp klnmas sorun olan birisidir. Ziya Gkalpin intihar giriimiyle, Beir Fuadn (o da masondur) intihar giriimi arasnda inan sistemleri bakmndan bir paralellik bulunabilir. Bileklerini kestikten sonra son ana kadar hissetiklerini yazya dken Beir Fuad, veda mektubunu da, "Ey Hakim" diye hitapla balayacak kadar sayg duyduu Ahmet Mithat Efendiye (masondur) yazmtr. Ziya Gkalpin, Cemil Meriin deyiiyle krntlarn ithal ettii asl isim de Emil Galip Sandalcnn ada Emile Durkheim olmutur. "En byk zellii ok az konumas Her toplantda hi kmldamadan oturur, dinlermi. Azn amazm. Sonra ve bazan bir terleme balarm. Terleme, Ziya Gkalpin konuacann iareti olurmu. Ziya Gkalp, her zaman, konumadan nce skntdan terlermi. Ziya Gkalp az konumasyla ve teorisyeni olduu ttihat ve Terakkinin ziledii politikaya hi karamadan byk dnr koltuunu korumu."(Yaln Kk, Bilim ve Edebiyat, s.186) Genliindeki intihar giriimin izini mr boyu tayacak olan M. Ziya Gkalp, Diyarbakrl. Dedesi yrenin nl fikir insanlarndan birisi. Gkalpi ok etkileyen babas Tevfik Efendi, memur; vilayetin resmi gazetesinin mdrln yapm, istatistiki salname yazm, Diyarbekir Tarihi isimli bir kitab var; en son grevi de nfus ilerini idare etmek. Annesi Zeliha Hanm da
636

Faruk Arslan

eraftan bir ailenin kz. (Ali N. Gksel, Ziya Gkalp : Hayat-Eserleri, Aktaran: Mehmet Karaka, Trk Ulusuluunun nas, s.166) "Bir akam eve geldiimde babam ok zgn buldum. Beni grnce Gel dedi. Sana ok kederli bir haber vereceim. ok alayacaksn! nk sizin en byk hocanz ve ulusun da en byk adam olan Namk Kemal vefat etti te sen bu adamn arkasndan gideceksin ! Onun gibi vatanperver onun kadar hrriyetperver olacaksn ! Bu szler bende o kadar etkili oldu ki, o zamana kadar bende olmayan yeni bir mefkure melekesi yaratt. nk bu andan itibaren uurlu bir hrriyetperver, uyank bir vatansever gibi dnmee; hrriyet, vatan, ulus mefkurelerini her eyin stnde grmeye baladm."(Ziya Gkalp, Felsefi Vasiyetler; Aktaran : Mehmet Karaka, s.167) Namk Kemal ile Nazm Hikmet akrabadr. Ahmet Mithat, Namk Kemal ve Ziya Gkalpin ortak bir paydalar hepsinin mason Bektai olmasdr. Ahmet Mithat Efendinin bir de Melami olduunu biliyoruz. (Toplumsal Tarih, Ocak 2002) Gkalpin Diyarbakr dnemin srgn yerlerinden birisi olduu iin, dnemin pek ok muhalifi de burada toplanm durumda. stanbuldan, merkezden uzak bu ehir adeta Dounun Selaniki durumunda ve etnisite olarak da heterojen bir yer. Gkalp, Diyarbakr Vilayeti Maarif mfettilii yapyor, ttihat ve Terakki Diyarbakr ubesini kuruyor, Peyman gazetesinde yazyor, 1909da Selanikte yaplan TC kongresine ye olarak katlyor, 1910da TCnin Selanik dadisinde sosyoloji dersleri vermeye balyor, 1911de Gkalp ismini kullanmaya ve

637

Faruk Arslan

Trk Yurdunda yazmaya balyor ve 1912de stanbula yerleiyor. 1919da Ermeni Krm sulusu olarak Maltaya srgn gnderiliyor. Mustafa Kemale dilekeler veriyor, 1923te milletvekili yaplyor, CHPnin dokuz umdesinin hazrlanmasnda alyor. (Hamit Bozarslan, M. Ziya Gkalp, Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi) Ziya Gkalp, kendisini Emile Durkheimin akirdi olarak tanmlyor. lk sosyoloji evirisi kitap 1912de yaynlanan Emile Bouglenin kitab ve lm-i tihad nedir ismini tayor. Kitabn evirmeni de tandk bir isim : Mustafa Suphi. Kitap, Durheimin sosyolojisin tantan ilk kitap. (Zafer Toprak, Osmanlda Toplumbilimin Douu, Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi, s.312) lk "telif" sosyoloji kitab da Ziya Gkalpin ders notlar; bu da tamamen Durkheimin sosyolojisi ve Durkheimin sosyolojisinin temel kavram, opus magnumu olan "toplumsal iblm" (ayn zamanda doktora tezi) de Dr. Abdullah Cevdet tarafndan evrilmi. Durkheim, toplumu anlamak iin retim ilikilerini merkeze alan Marxa kar toplumsal bilinci ne karr. Durkheime gre, toplumsal bilin, bireylerin inan ve duygularnn btndr; ancak toplumsal bilin bireylerin geiciliinden bamsz olarak kalcdr, bu bilin toplumda kendiliinden vardr. Herkes toplumsal grev ve sorumluluklar ykldr, aksi takdirde toplumsal bilin zayflar Durkheime gre.Ziya Gkalpte bu toplumsal bilin, uur olarak bir lkdr ve millet olumasnn da temel dayanadr. Dnemin etkin dergisi Yeni Mecmuada Moiz Kohenle (Tekin Alp) birlikte yazan Ziya Gkalp, dnemin

638

Faruk Arslan

ideolojisini yanstan solidarizmin (dayanmaclk, ballk) de yine Moiz Kohenle birlikte yerli versiyonunun da en byk teorisyenleri. Solidarizm; snf atmalarna yer vermeyen, zel mlkiyetin ve hr teebbsn nemine inanan ama ekonomiye devletin mdahalesinin de gerekli olduunu savunan, laiklii dstur olarak kabul eden bir reti. Cumhuriyetin "imtiyazsz, snfsz kaynam bir milletiz" vecizesi solidarizmin iar haline gelmi, formle edilmi hali. Toplumsal iblm, meslek farkllklar var, bu bata yazdmz organik bir dayanma, "snf yok meslek var , hak yok vazife var, fert yok cemiyet var. Durkheimin bireyi de Gkalpte kayboluyor ve tam anlamyla totaliter bir yap tasavvuru var. Syledii sz aynen yle: "Dahiler ve kahramanlar dndaki fertler byk bir kymeti hazi deildir." Ziya Gkalpin kymeti haiz olarak grd ve en ok methiyeler dzd kiiler de Talat Paa ve Mustafa Kemal. Gkalpin birinci iar olan Trklemek, rk temeline dayanmayan ama Durkheimin syledii tarzda, toplumsal bilincin unsuru olarak, bireylerden bamsz bir "hars" olarak, toplumun deimez ortak bilinciydi. Bu bilince sahip olmayan rnein Ermenilerin krlmasn da bu yzden can gnlden desteklemitir. Gkalpin modelinde kavimler ve etnik unsurlar millet saylamayaca ve bu ayrlk toplumsal bilin modeline gre Krtler de asimile edilmeliydi. Durkheimde toplumsal bilin iin antik aa gidi varsa, Ziya Gkalpte de Orta Asya Trklerine gidi vard. Gkalpin bu geri gidiinin bir modelini de Mussolini, Romaya dnerek gerekletirmitir. Ziya Gkalpin fikirleri, ayn zamanda kitabnn da ad olan Trklemek, slamlamak
639

Faruk Arslan

ve Muasrlamak olarak zetlenebilir. slamlamaktan kastedilen ise uydu : Toplumsal bilincin unsurlarndan biri olan din devlete itaati gerektiriyordu ve din avam tabakann unsuru olarak ilevsel bir arat, denge unsuruydu, dolaysyla gerekliydi; bu yzden bugn rneini yaadmz bir din yaklam vard. Gavura kar dini kullanmak gerektiinde en dindar mslman gibi davranmak. Devletin belirledii tek bir din modeli dnda kalanlara, rnein Alevilie yer vermemek. Gkalpin tasavvuru olan ulus-devlet adm adm gerekleti; snf deil meslek ayrm, dinler deil din, laiki-inan hrriyeti olmayan, milletler deil-Trk Milleti, Batl deil-Batc, vatandan devlet iin varolduu, hak deil vazifenin olduu, bireyin bir deerinin/hakknn olmad Platonun modelindeki stn insan olan filozof-kral (Osmanlda Allahn yeryzndeki glgesi Padiah) bu modelde "dahi ve/veya" kahraman olarak yine hikmetinden sual olunmayan ama bu kez gcn dnyevi meziyetlerinden alan bir tiran olmutur. ( Er, 2003). Mason Bektailerin, Trk milliyetiliine dayal ulus devleti nasl kurdurduklar imdi daha iyi anlalabilir. Trkln ideolou Krt kkenli Bektai Trkc ve mason Ziya Gkalptir. imdide Sabatayc Bektai masonik yaplanmann ok vndkleri, derin devletin kurulmasna beiklik eden, gizli toplantlarn yapld Bektai dergah ehitlik Tekkesine gz atalm.

640

Faruk Arslan

On kinci Blm MASON BEKTALERN EHTLK TEKKES

1666'dan sonra Sabetayistlik; 1738'de Papa XII. Clemens'in yasaklamasyla masonluk ve 1826'dan sonra Bektalik varlklarn hep "gizli cemiyet" olarak srdrmek zorunda kaldlar. Toplanmalar, trenleri, simgeleri hep bir sr barndryordu. Sabetayistler, Mslman olup tekke-derghlara girdiklerinde Yahudi inancnn baz ritllerini beraberlerinde getirdiler. Reha amurolu, Balkanlar'da birok Hristiyan'n, "On ki Havari" ile "On ki mam" arasnda kavramsal akrabalk kurduklarn; "Mehdi"yi, "Mesih" olarak barlarna bastklarn belirtiyor. {Deien Koullarda Alevlik, 2000, s. 55.) Bezmilem Sultan ve Pertevniyal Sultan'n da desteiyle 1846da sonra Bektaler yava yava srgnden dnp, tekkelerini yeniden sessizce kurmaya baladlar. Rumelihisar'ndaki ehitlik Tekkesi ksa srede eski gnlerine dnmeyi Byk Mahmud Cevad Baba'nn olu Mehmed Abdnnaf Baba dneminde baard. Tekke onun dneminde "Nafi Baba Tekkesi" olarak tannmaya balad. Hogrl, herkese benimsenmi tre ve inanlar karsnda, kendi zgn fikirleri ve ritelleriyle bilinen Bektalerin, hemen hemen ayn lky paylaan masonlarla yan yana gelmesi doald. Tpk gizlenen Sabetayistler mason localarna girebilmek iin ne kadar hevesli ise, sadece felsef yaknlk deil, tarih artlarn da
641

Faruk Arslan

dayatmas sonucu Bektaler de mason oldular. Bekta tekkelerinin bana gelenler, kendisi de bir Bekta olan Kavalal Mehmed Ali Paa'y ok kzdrd. Osmanl'yla sava noktasna gelecek kadar Bekta'ydi. Bektaler zerindeki Saray basksnn kalkmasnda Kavalal ordusunun Ktahya'ya kadar gelmesinin de etkisi vard. ttihat ve Terakki'nin sadrazam Said Halim Paa, ailece masondu. Babas Prens Abdlhalim Paa da masondu, stelik Fransz Yksek ra yeliine kadar ykselmi nemli bir masondu. Osmanl'da mason locas kurmaya yetkili grlecek kadar Fransz masonlarnn gvenini kazanmt. Bekta-mason ilikisinin temellerini Kavalal Mehmed Ali Paa'nn ocuklar ile torunlarnn atm olmas tesadf deildir. Entelektel gelimesine byk katks olan Bekta dedesi Vali Abdllatif Paa'nn etkisinde byyen, bu tesirle Hz. Ali akyla dolup taan msralar kaleme alan, Kerbela mersiyeleri yazan; Kavalal Mehmed Ali Paa'nn torunu Mustafa Fazl Paa ilikisi nedeniyle Avrupa'ya gidip Jn Trk hareketini balatan Namk Kemal gibi Osmanl mnevverleri Bekta-mason ilikisinde kpr grevi yaptlar. O baskc gnlerde birok Bekta'nin mason olduu artk bilinen bir gerek. ehirli insann tarikat Bektalik, liberaldi, kat kuralc, tutucu deildi. Bu nedenle, dinler ve mezhepler stnde grd masonlukla hemen kaynamas normaldi. slam sk bir mslman olarak yaamaktan kaanlar iin barnakt. stelik ortak siyas karlar vard: Bektaler ve masonlar Jn (Gen) Trklerin rgtlenmesinde, ttihat ve Terakki'nin kurulmasnda hep ittifak yaptlar. Bu birlikteliin itici gc Sabetayistlerdi. Bekta, mason ve Sabetayistlerin
642

Faruk Arslan

ortak noktas, deimez riteli "sr" saklamak, srla dolu hayat srdrmekti. Bektalik, Sabetayistlik ve masonluk; de "srlar cemiyeti"ydi; gizlilii kurumsallatrmlard. (Yaln, 2006). Bekta ehitlik Tekkesi ynetiminde "erbabiye"lik gz nne alnarak "evladiyelik ilkesi uygulanyordu, yani "baba"lk babadan oula geiyordu. Byk Mahmud Cevad Baba'dan sonra postniinlie ksaca "Nafi Baba" denen Mehmed Abdnnafi Baba'nn oturuyordu. Tekkenin adnn duyulmas da Nafi Baba dneminde oldu. ehitlik Tekkesi, "Nafi Baba Tekkesi" olarak bilinmeye baland. Nafi Baba kimdi ? eyhlislamlktan kalma binlerce belgeyi, Diyanet leri Bakanl "er'iye Sicilleri Arivi"nde sekiz yllk bir alma sonucu tasnif edip, Son Devir Osmanl Ulemas kitabn yazan Sadk Albayrak, eyh Abdnnafi Efendi (stanbullu) biyografisi hakknda u bilgileri veriyor. ehitlik Dergh postniini ve eyh Bedreddin'in hafidi Mahmud Cevad Efendi'nin olu olup hicr 1251 senesinde stanbul'da domutur. Din ilimleri Silivri Mfts Sadk Efendi ile Adanal smail Efendi'den ve Fatih Camii dersimlarndan Musa Kzm Efendi'den tahsil eylemitir. 9 Temmuz 1262'de (3 aban 1264) uhdesine btida Hari stanbul Mderrislii payesi tevcih buyurulup 1 Mart 1271'de mderrislik maa tahsis edilmitir. 25 recep 1288'de Musla-i Sleymaniye'ye vsl olan mderrislii muharrem 1326'da (22 knunuisan 1323) Bilad- Mahreten Halep Mevlevyeti'ne terfi olunup 11 knunusani 1324'te Mevlevyetten infkak etmitir. Bu tarih kinci Merutiyet'in ilan edildii tarihti; demek ki Nafi Baba "zgrln" 1908'de ilan etmiti!

643

Faruk Arslan

Nafi Baba, o tarihe kadar, "takiye" yaparak Bektaliini hep saklam; Nakibend hocalardan dersler alm; Osmanl Saray'yla ilikilerini dzeltmiti, ilmiye payesi alarak kendisine Saraydan maa balatmt. Ahmed Vefik Paa Eyp'e gmlmeyi vasiyet etmiti. Ancak Sultan II. Abdlhamid buna izin vermemi ve, "Protestanlara arsa satan adam, kyamete dek, onlarn an sesini dinlesin" diyerek Rumelihisar mezarlna gmlmesini emretmiti. (Mustafa Mftolu, Trih Gerekler, s. 47.) Cenazenin kaldrlnn gecikmesi dnemin gazetelerinde de benzer yorumlara neden olmutu. 1 Nisan 1891 tarihi aklanmt, 4 nisanda defnedildi. Nafi Baba, "el altndan" ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne yardmlarda bulunuyordu. ttihatlarn stanbul'daki gizli buluma yerlerinden biri de Nafi Baba Dergh'yd. ttihatlar iktidar olunca Nafi Baba da kendi iktidarn kurdu. Tpk dier Bektaler gibi... ttihatlar iktidar olunca Bektaler, 1826'dan beri sren uzaklamadan sonra yine merkez hkmetle yakn iliki iine girdiler, rnein, Stlce Bekta Tekkesi eyhi Mnir Babann olu Hseyin Avni Bey, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin mesul ktip muaviniydi. Onun nfuzu ve araclyla Merdibanky/Merdivenky (ahkulu) Tekkesi eyhliini Filibeli brahim Fevzi Baba'ya verdiler. Muhibben adl dergiyi karmaya baladlar. Ancak ttihat-Bekta ilikisi zamanla sorun da getirecekti. ttihatlarn "Trk-milliyeti" izgileri, Arnavut Bektaler ile Rumeli arlkl stanbul Bektalerini kar karya getirdi. ttihatlarn "ttihad- Anasr" politikas, Trkler ile Arnavut Bektalerin yollarn ayrd. Trk Bektaler, Bektaliin ttihat ve Terakki Cemiyeti
644

Faruk Arslan

tarafndan resmen tannacam dndler. Ama Bektalere "resm hviyeti ttihatlar da veremedi! "Resm hviyet" yoktu ama, geni bir serbestlik vard. Bektaler artk kimliklerini saklamyorlard. Birok Bekta devlet brokrasisinde nemli grevlere gelmiti. (Yaln, 2006). Nafi Baba, sradan bir "baba" deildi; Arapa, Farsa dnda ngilizce ve Franszca biliyordu. yi bir eitim grd belliydi. Nafi Baba Tekkesi, bugn Robert Kolej topraklar iinde. New Yorklu zengin bir tccar olan Christopher Rheinlander Robert, 1856'da stanbul'u ziyareti srasnda, Krm Sava'ndan yaral dnen askerlere, Selimiye Klas'nda yardm eden Protestan papaz Dr. Cyrus Hamlin'le tant, ikisi de Protestan Metodist mezhebine mensup misyonerlerdi. Metodist mezhebi daha ok salk alannda misyonerlik almas yapyordu. Tccar Robert ile papaz Hamlin, ngilizce eitim veren bir okul amaya karar verdiler. C. R. Robert finans ykn omuzlarken, Dr. Hamlin de kolejin kurulu sorumluluunu zerine ald. Yer olarak beendikleri, ehitlik Tekkesi yanndaki Ahmed Vefik Paa'ya ait taoca arsasyd. nceleri paa arsasn satmak istemiyordu ama devreye kendini yetitiren Sadrazam Mustafa Reid Paa girince satmak zorunda kald. Ahmed Vefik Paa masondu; "statlarnn", en ok da, hep yannda olduu Mustafa Reid Paa'nn bu arsa sat iinde devrede olduu dnlebilir. "Ahmed Vefik Paa'nn dedesi dnme"ydi. (Mehmet evket Eygi, Yahudi Trkler yahut Sabetayclar, 2000, s. 22.). Nafi Baba ailesi soyad yasas ktnda "Pekta" soyadn aldlar. Damad Ulusal Kurtulu Sava'nn
645

Faruk Arslan

istihbarat efi Hamdullah Suphi Tanrver'in kaynbabas Hacbeyzade Ahmed Muhtar "Yeyta" soyadn ald. Bilinen Ahmed Vefik Paa'nn dedesi Yahya Naci Efendi'nin, Bulgar mhendisiyken Mslman olduuydu. Padiah ferman olmadan inaata balanmayacan bilen Amerikallar, izni beklemeden, nce kiralama yoluyla bir bina bularak renime baladlar. Eyll 1863'te Robert Kolej rencilere kapsn at.. 4 Haziran 1869'da padiahtan izin kt. Okulun yapm 1871'de tamamland. On yl srd. Sonra ikinci bina yapld. Kolej bina ve renci olarak her yl byd. Okula her din ve dilden renci kabul ediliyordu. Robert Kolej'in, Bekta ehitlik Tekkesi yannda kurulmas tesadf olamazd. O yllarda Anadolu'yu dolaan Protestan misyonerlerin en nemli hedefi vard: Ermeniler, Krtler ve Alevler! Yllardr, kendilerini ifade etme olana bulamayan, kimlikleri nedeniyle ezilen, mmetin paras kabul edilmeyenleri Protestanlar "dntrmek" istiyorlard. Ancak bu olumsuz koullara ramen Mslmanlar misyonerleri pek sevindirmiyorlard. Ama saylar ok az olsa da Protestan olanlar vard. Protestanl kabul etmi Mslmanlar, Amerikan misyonerlerinin stanbul Bebek'te kurduu Bebek lahiyat Okulu'nda eitimden geiriliyordu. (Lukas Hans Kieser, Iskalanm Bar, 2005, s. 112.) Komular Amerikan misyonerleri o gnlerde harl harl alrken Nafi Baba, 1908'de vefat etti. Tekkenin bana olu (Neet Hanm'dan olan) Kk Mahmud Baba geldi. Kk Mahmud Baba hep devlet grevinde almt: Dahiliye Nazrl zel Kalemi'nde; Gmrk Mdrl'nde; Maarif Nazrlnda; ngilizce retmeni olarak Darlfnun'da vb... Tekkeler 1925'te kapatlrken,
646

Faruk Arslan

Nafi Baba Tekkesi'nin postniini Kk Mahmud Babann olu (Cemile Sabiha Hanm'dan olma) Abbas Nusret Baba'yd (1898-1975). Abbas Nusret Baba, postniin olmak iin Londra Bykelilii'ndeki grevini brakp stanbul'a gelmiti. Abbas Nusret Baba ayn zamanda, ngilizlerin "ata sporlarndan" kriketi Osmanl'da ilk oynayan sporculardan biriydi. Nafi Baba Tekkesi'ne postniin olarak sonra, stanbul edebiyat evrelerinin yakndan tand Nafi Babann kz Fatma Hayriye'den torunu Hseyin Pekta oturdu. Robert Kolej'den sonra renimine Sorbonne'da devam etti. Robert Kolej'de retmen oldu. O yllarda kolejde, "Trk retmen Grubu"nu kurdular. Grupta kendisiyle birlikte, Refik Halit Karay, Rza Tevfik, Adnan Advar, Halide Edip Advar, Feridun Nigr ve smail Hikmet Ertaylan vard. Hseyin Pekta, Mudanya ve Lozan grmelerinde sekreter ve evirmen olarak grev yapt. 1935'te Robert Kolej'e ynetici oldu. Ei, Mihri Pekta, Cumhuriyet'in ilk kadn milletvekillerinden biriydi. (Yaln, 2006). Nafi Baba Trbesi, Boazii niversitesi'nin kampusu ierisinde, Boaz'n ayaklar altnda kald bir yamata bulunuyor. Kk ama olduka bakml bir trbe. Bu trbenin etrafnda irili ufakl birok mezar ta da bulunuyor; bu mezar talarndan Latin harfleriyle yazlm olanlar sadece iki adet: Edirneli Hayriye Bacolu ve mer Ltf Erseluk. niversite kampusu ierisinde bulunan bu trbenin bir baka zellii de, trbeden haberdar olan Boazii niversitesi mezunlarnn evlendikten sonra buray ziyaret edip dua etmeleri. Nafi Baba'nn soyu, Yener, Yeim, Atayolu, Eren, Soyak, peki soyadlaryla sryor
647

Faruk Arslan

Tarikatlarn zel mezarlklar vard. rnein, Selanik'teki Mevlevihane'nin hemen yannda derghn mezarl bulunuyordu. Sabetayist Mevlev Mehmed Esad Efendi, Kasmpaa Mevlevhanesi naziresine defnedilmiti. Blblderesi Mezarl'nn, Osmanl dneminde bir dergh mezarl olmas byk ihtimal. Mezarlk byk olduundan m, yoksa araya hatrl isimlerin girdiinden mi bilinmez, Cumhuriyet zellikle tekke ve zaviyeleri kapattktan sonra, derghlara defin ilemleri durdu. Blblderesi Mezarl'n "dergh mezarl" statsnden kard. Blblderesi, genel Mslman mezarl snfna sokuldu. Blblderesi Mezarl Sabetayist Karaka grubunun mezarlyd. Fevziye Mektepleri de ayn grubun okuludur. Dolaysyla mezarlarnn bulunduu yere yaptrdklar caminin ad da Fevziye Camii olacakt! Sabetayistlerin cami yaptrma "geleneinin" vard. (Yaln, 2006). Soner Yaln, Efendi kitabnda Selanik'in en byk camii, Yeni Cami'den bahsediyor. (s. 58.) 1899'da len Rabia Adviye adl Sabetayist bir hanmn "Bedev Dergh" yaptrd da biliniyor. (Ilgaz Zorlu, Evet, Ben Selanikliyim, 1998, s. 42. Trkiye'de milliyeti hareketin nde gelen isimlerinden M. Raif Ogann Masonluk, iyz, Srlar adl kitab 1950'li yllarda hayli ses getirmiti. slam Dnyas adl bir dergi karmt; Fahrettin Kerim Gkay gibi birok renci yetitirmiti. lahiyat Ogan'n Sebatayist olmas dnlemez herhalde! (Yaln, 2006). Soner Yaln, sz konusu kitabnda kastl olarak yerde Fethullah Gleni Huruficilikle suluyor, masonik Bektailiin beslendii kayna gizlemek iin mthi bir gzbacl yapyor. Buna ters keye yatrma denir. Bu nedenle Hurufilik konusuna geni yer vereceiz.
648

Faruk Arslan

On nc Blm MASON BEKTALER VE HURUFLK

Osmanlnn temelinde yer alan Bektai tarikat mensuplar, Hac Bekta- Veliye bal olarak Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal teekkl olan Ahilik tekilatna byk yardm ve hizmetlerde bulundular. Alperen kltrn Anadoluya getiren Yesevilik, Nakilik, Mevlevilik ve Melamilikle birlikte Osmanly kurdular. Fakat, Bektai denilen bu tarikatn hak yolda olan mensuplar zamanla azald. Tekkelere, kendilerini Bektai gsteren Fadlullah- Hurufinin bozuk fikirleri yayld. Bu fikirleri yayanlar, 16. yzyldan itibaren Bektai olmu Avdeti Mehmet Efendi ve evresindeki 200 Sabatayc aile destekledi. Bu dnemde Bektai grnen Sabetayclarda, kendilerine en yakn grdkleri Hurufilik retisini gizlice hortlatt. Bir mddet sonra da hakiki Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi fikirleri ald. 1900 balarnda Bektai denince iki eit insan anlalrd: Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac Bekta- Velinin gsterdii hak yolda giden temiz Mslmanlard. kincisi sahte, Sabatayclarn kurgulad yalanc masonik Bektailerdi. 1826'da Yenieriler ortadan kaldrlp Bektai tekkeleri kapatlnca, srgn edilen Bektailer, kendilerini korumak iin Masonlua girmeye baladlar. Bektailiin iine szp, adeta istila eden Hurufilik nedir, bunun zerinde durmak istiyorum. Hurufilik, slmiyeti ykmak iin kurulan bozuk yollardan biridir.

649

Faruk Arslan

Kurucusu bir Acem (ran) Yahdsi olan Fadlullah bin Abdurrahman Tebrizdir. Hurufilik, Allah ve genel olarak da alemi saylar ve harflerle aklayan Kabbala tarz bir reti. Mason Bektailiin Bektailii ele geirmesinden sonra Alevilik zerinde Hurufiliin ok etkisi oldu. Sabetayclkta Tanr'nn sylenmesi yasak olan adnn harflerinin saysal deerlerinin toplam 26, o yzden 26 kutsal saydr. Hurufilikte de bu say 28. Kuran meydana getiren harflerin toplam says 28. Huruf, harfin oulu oluyor, harfler demek. Huruf ilmi ya da ilm-i huruf harflerden anlam karp yorumlamak oluyor. Hurufilere gre insan yznde de 28 harf var, dolaysyla insan yz Tanr'y gsterir. rnein, az ayn harfine, burun lam harfine, ene ye harfine benzetilerek insan yznde Ali okunuyor derler. Azerbaycan'da Fazlullah Timurlenk tarafndan aslnca mritleri Anadolu'ya kat. eyh Nesimi onlardand. Hurufiler, Bektailer'in arasna gizlendi. Hurufi inanna gre, insanda Tanr mayas, nvesi vard. nsann yz hatlarnda harflerden oluan alfabenin varl inanc Alevilie Hurufilikten gelmitir. Kalar, burun Ali'nin adn tanmlayan harflerdir. Byk da bu ad tamamlar. Bunun iin Aleviler bya nem verirler. Bektailik ile Alevilik zamanla farkllasada, felsefi kkleri ve etkileim sahalar aynyd. Bektailer, Balkan ve Trakya'ya yerleimilerdi. Aleviler, Anadolu kylerinde yaayp hep gebe oldular, cahil kaldlar. Osmanl, Bektailii yasakladktan sonra Balkan topraklarn kaybedince Bektailik ok zayflad, Alevilik canland. Bektailerin marifetleri, Alevilere geti. Aleviler ilim yuvalarna sndlar, yksek okullara

650

Faruk Arslan

baladlar. Kltr seviyeleri ykseldi, 21inci asrn en laik fikirlileri oldular Trkiyede. Yzlerce Cem evi atlar, vakflar kurdular. Bektailer, Alevilerden kendilerini sakndlar. nemli Bektai babalar, "biz Alevi deiliz" diyordu. Esasta ayn olmalarna ramen masonlukla Bektailiin iie gemesiyle birlikte ayinlerde baz farklar olutu. Bektailikte, Semah ve musahiplik yoktur. Osmanlda Yenieriler ile Bektailer arasnda skk ilikiler vard. Orduyu elde tutma alkanlklar Trkiye Cumhuriyeti dneminde de srd. Bektailer ve Aleviler, ocuklarn srekli askeri okullara gnderdi. Bektai Tekkelerinde ayn trenlerinde, Alevilerle zamanla farkllklar dodu. Ama Masonlarn ayinleriyle Bektailer arasnda benzerlikler balad. ler, beler, yediler kavram rnein Masonluktada vardr. Birinci derece ler, ikinci derece beler, nc derece yediler olarak. Bektailer ise, ( Allah, Muhammed, Ali) diyorlar farkl grlmek iin. Temelinde ise, masonlar Bektaileri slam kart olarak piyasaya kard. Bu nedenle Alevileri hem dladlar, hemde Snni kartl iin laikliki koruma bahanesiyle maa olarak kullandlar. Masonlar, kurulu sembollerini Hz. Sleymannn Tapnandan (Mimari yapsndan)dan alrlar. zgr insan savunurlar, din otoriteyi tanmazlar. Boyun emezler. Gya kin ve nefrette girmezler, rk deiller. Tm bu zellikler zaten Alevilikte de var. Alevilik, bu nedenle masonluu Bektailik gibi nceleri ayr gayri grmedi. Masonlarn, Bektailii nasl bu denli bozabildiini kavramak iin Hurufilie dnelim. Kurduu bozuk yolun

651

Faruk Arslan

esaslarn anlatmak iin Fadlullah bin Abdurrahman Tebriz, Cvidn adnda Farsa byk bir kitap yazd. Kitabnda, Kurn- kermdeki harflere mnlar vererek, kendisinin tanr olduunu bildirdi. Btn dinleri inkra kalkt ve slmiyetle alay etti. Kurduu bu bozuk yola, Yahdlik, Hristiyanlk, Zerdtlk gibi inanlar da kartrd. Bunlarla i ie oldu. Nitekim, Yahudi Sabataist lgaz Zorlu, Bektailiin iine nasl szdklarn yle ifade ediyor: Sabetayclar kendi din adamlarn Melamilik tarikat iinde yetitirmilerdir. Bu ok ilgin; adam hahamdr, ama dardan baktnz zaman Melamilik, Mevlevilik ve Bektailik tarikatlar iinde din adam gibi grnr. ( Eitim-Bilim dergisi, Kasm 2000) Hurfliin bu bozuk inanlar slm lkelerinde chil halktan baz kimseler arasnda yaylmaya balaynca Tmr Hann olu Miran ah, babasnn emri ile 1393 senesinde Fadlullah- Hurfyi ldrd. Bacana ip takp sokaklarda srkledi. Bylece Tmr Han, slmiyet iin ok tehlikeli olan Hurfliin yaylmasn nledi. Bunun iin Bekt ismi altnda kendini gizleyen Hurfiler, Tmr Han sevmezler, hep ktlerler. 1393de Fadlullah- Hurfi ldrlp, Esterbd ehri yaklnca dokuz yardmcs kat. Hurufilik, Fazlullahn ba halifesi Nesimi ve dier halifelerin abalaryla Irak, Azerbaycan ve Anadoluda yayld. Bu halifelerden Alil-Ala Fazlullahn lm sonras Anadoluya geerek Bektai dervileri arasna girdi. Baz kaynaklara gre, Ali-l-Ala Hac Bekta tekkesinde bulunuyor, Bektailere Hurufilii telkin ediyordu. Aliyyl-al adndaki dervi, Anadoluda Bekt tekkesinde Cvidn gizlice yaymaya ve chilleri aldatmaya balad. Hac Bekt-

652

Faruk Arslan

Velnin yolu budur dedi. Hac Bekt- Velin yolundan ayrlmayan hakk Bektler, bunlardan tamamen ayrldlar. Bekt tarkat ad altnda saklanan Hurflere gre, namaz bir kere klmak, orucu bir kere tutmak, gusl de mrnde bir kere almak farzdr. Gusl edip vcudunuzu hrpalamayn derler. Hurufilik XV.yzylda Osmanl sarayna kadar szm hatta Fatih Sultan Mehmedi bile etkilemiti. Ancak ulemann iddetli tepkisi sonucu gen ehzadeye hurufi fikirleri alayan kii yaklarak ldrld. Bundan sonra Osmanl Devleti hurufiliin kkn kazmaya, Kanuni Sultan Sleyman zamannda da devam etti. Bu durum, hurufilerin Bektailerin arasna szmalaryla, fikirlerini Bektailik perdesi altnda yaymaya almalaryla sonulanm, propagandalarn ancak bu yolla srdrebilmilerdir. Hurufilik esas olarak harflerden dinsel anlamlar karmaya dayanr. Hurufilikte varln z sesten oluur ve Tanr harfler araclyla insanda tecelli eder. nsan, tanrsallatrlr. Hurufiliin temeli, Tanrnn insanda tecelli ettii dncesine dayanr. Hurufiliin Alevi-Bektai inancna etkilerini edebiyat alanndaki rneklerde mesela Virani Babann iirlerinde olduu gibi aka grmek mmkndr. Gelitirilmi harfi teknikleri kullanarak ortaya kan Hurufiliin kurucusu Fazlullah Hurufi, kendisinin sa ve Mehdi olduunu iddia etmi, yeni bir din kuran bir peygamber olduunu ileri srmt. Hurufiler 16. yzyldan itibaren Bektailik tarikatnn iine szmaya balad Bektailie daha sonra intisap edenlerin iinde arln Yahudiler ve Sebataistler oluturuyordu. Sabatay Sevinin Bektai tekkelerine gittii biliniyor.

653

Faruk Arslan

Hurufi mritleri Krehir yaknlarndaki Hac Bekta tekkesi mensuplarna Hurufi doktrinlerini Hac Bektan gizli fikirleri diye tantmt. Sapknlk ve zndklk derecesindeki kendi fikirlerini Hac Bektan adnn korunmas altnda yaymlard. Hurufilik, Bektai tarikatnn iine girince hemen her trl hurafeyi yaymakta ekince grmedi. Hac Bekta- Veli hakknda eitli yalanlar retildi. Bugn Hac Bektala ilgili eitli rivayetler de bu yalanlardan kaynaklanyor. Gnmz Aleviliinin temeli olan Safevi tarikatnn kurucusu eyh Safiyddine byk destek veren lhanl Veziri Reideddin de bir Yahudiydi. Aleviler, slam dininde yasak olmamasna ramen tavan eti yemezler. O zaman bu inan nereden gelmekteydi? Kuran Kerimde tavan eti ile ilgili bir yasaklama olmamasna ramen Tevratda tavan etini yenmesi yasaktr. Bir Yahudi olan Reideddin, Kabalist inanlarn Aleviliin esaslar arasnda yer almasnda byk rol oynad. Reideddinin kaleme ald Ouzname eseri ile Ouz Kaan Destannn orijinalini bozmu; eserine tamamen Tevrat ve Kabala kaynakl rivayetler eklemitir. Ouz Kaan Destannn orijinali ile Reideddinin kaleme ald Ouzname karlatrldnda iki olayn tamamen farkl olduu grlmektedir. Bektailiin temellerini atan eyh Bedrettinin babas olan Simavna kadsnn ismi sraildir. eyh Bedrettinin tarikatnn yayld blgelerde iki sapkn Hristiyan mezhebi Bogolizm ve Katharizm n plana kmaktadr ve ilgintir ki bu iki mezhepte Kabalist kaynakldr. Bugn Mum snd olarak bilinen olay da Katharizm kaynakl olup buradan Bektailie gemitir. Mum snd olay

654

Faruk Arslan

Trkiyede yaayan Yahudi dnmesi Sebataistlere ait dini bir riteldir. (Yangn, 2006). Hurufilik, kimi aratrmaclara gre ayr bir din, kimilerine gre bir mezheptir ya da yalnzca bir tarikattr. Ne var ki tm aratrmaclar Hurufiliin harflere olan zel ilgisi zerinde birleirler. Zaten bu akmn eitli yaptlardaki tanmlar dorudan Hurufiliin bu niteliini vurgulamaktadr. rnein Orhan Hanerliolunun Felsefe Ansiklopedisinde Hurufilik, harflerden dinsel anlamlar karan ran irekilii (ezoterizmi) olarak tanmlanmaktadr. Britannicada yer alan tanm da harf ve rakamlarn eitli yorumlanmalar zerine kurulu bir inan dizgesi biimindedir. Zaten huruf szc harf szcnn ouludur. Hurufilik, harflere olan zel eilimi dnda, ikinci bir zellii ile de ilgi ekmektedir, o da ireki yani batni (ezoterik) oluudur. Bu durumda Hurufilik olarak bilinen bu inan akmn iki temel nitelik altnda deerlendirmek gerekmektedir: Ezoterizm ve Harfler. Harflerden dinsel anlamlar karan her inan akm Hurufilik ile ilgili olmad gibi, ezoterik nitelikli akmlarn tm harflerin anlamlar ile ilgilenmez. Hurufilik, bir yandan harfler ve harfler ile balantl olarak rakamlarla ilgilenmekte, dier yandan bunlarn yardmyla ve bunlara dayanarak aklanan, savunulan ezoterik inanlar ilemektedir. Harfler bizi dorudan yazya gtrmektedir. Harf ve rakamlarn yorumlanmas ve aralarnda eitli zel ilikiler kurulmas ve bylelikle grnen amalarnn tesinde anlamlandrlmalar tm eski kltrlerde grlen ve neredeyse yaznn tarihiyle ayn zamanda balam bir uratr. Bu abann ilk rnei Pythagorasn retiler dizgesinde bulunur. Bu dizge, varolu sorunlarnn felsefi
655

Faruk Arslan

aratrmas amacyla oluturulmu bir inan akm erevesinde gelitirilmi ve nl Pythagoras kuram da bu dizgenin bir yan rn olarak ortaya kmtr. .. 500 yllarnda ortaya kan Pythagoras dizgesi, gelitirdii mzik kuram ile birlikte ele alnnca ses, dil, saylar ve harfler araclyla evreni aklamay amalayan btncl bir yapya ulaabilmitir. Kendisinden nce gelen Msr, ran ve Hint tekniklerini kulland sanlan bu dizge, daha sonraki harfilerin sk sk bavuraca temel yntemleri gelitirmitir. Harfilie tarihsel olarak ikinci rnei oluturan Kabbala, Hurufiliin amacna pek benzer bir ama tamakta, harf ve saylarn gizemini zerek Tevrat yorumlamay hedeflemektedir. Kabbalann yorumuna gre Tanr kendisini belirli sayda nitelik (Sefirot) biiminde dsallatrarak evreni yaratmtr. Kabbalann yaratl ile ilgili bu savnda yer alan hemen her unsuru, slam ezoterizminde ve dolaysyla Hurufilik ve onun etkisi altndaki Bektailikte benzer biimde bulmak olanakldr. Harfilik ve etkilerinin slamda ne zaman ortaya ktklar konusu olduka tartmaldr. slam harfileri iin uygun koullar, Kuranda baz surelerin banda birbirinden ayr ve anlamszmasna yer alan ve Hurufu Mukattaa diye adlandrlan harfler salamtr. Yaar Nuri ztrk, Tarihi Boyunca Bektailik adl kitabnda bu konuda unlar belirtmektedir: unu da syleyelim ki, bu harf kmelerine muhtelif ve ou kez esrarl manalar verme ii, sahabiler devrinde balamtrHatta Hz. Alinin: Kuran Fatihadan, Fatiha Besmeleden, Besmele Ba harfinden ibarettir. Bense o Ba harfinin altndaki noktaym sz ok

656

Faruk Arslan

nldr. slamda Kutsal Metinlere harf dzeyinde yorum getirme abasnn ilk rnei X. yz ylda Hallac- Mansurda grlr. Mansur, Kurana szck anlamlarna bakarak "Yorum" getiren (Tevil) Karmatilerin bir propogandacsyd. (Karmatilik, IX. Yz ylda dinsellikle badatrlm, sosyo-ekonomik temelli ezoterik bir akmdr.) Mansur, divannda ve Kitab al-Tavasin adl eserinde harfler ve saylarn gizli anlamlarna deinen ilk slam harfisidir. Evreni ve Tanry insanda grmenin bir sonucu olarak ilk kez Enel-Hakk diyen Mansur olmu ve bu sz nedeniyle 922 ylnda idam edilmitir. slamda harfiliin ikinci nemli rneini Endlsl dnr Muhyiddin-i Arabi (1165-1240) oluturur. Endlsl Yahudi dnrlerin ve Kabbalaclarn etkisinde kalarak El-Ftuhat El Mekkiye adl yaptnda harfiliin bir ok rneini sergilemitir. Gelitirilmi harfi teknikleri kullanan Hurufilii bir inan sistemi olarak kuran kii ihabuddin Fazlullah Esterabadidir. 1340 Ylnda doan Fazlullah, gen yata teoloji ile ilgilenmeye balam, on sekiz yandayken tasavvufa ynelerek hacca gitmitir. Dnnde Harezme gelmi ve bir sre burada kaldktan sonra Tebrize gemitir. Burada etrafna toplad kiilerle yapt dini sohbetler sayesinde byk saygnlk kazanmtr. 1386 Ylndan balayarak Isfahanda kendi sistemini yaymaya balam, daha sonra uzun bir sre iin bir maarada inzivaya ekilmitir. Bu dnemde kendisinin Mehdi olduunu ileri srmtr. evresinde yedi kiilik bir ekirdek kadro oluturmu, bu yedi kiinin abalar sonucunda yeni inan hzla yaylmaya balamtr. Ksa srede eitli toplumsal kesimlerden

657

Faruk Arslan

kiiler yeni akmn evresinde toplanmaya balamtr. Fazlullahn kendi sistemini yaymaya alt ortam bu tr akmlar iin pek elverilidir. Bu yre Mazdeizm ve Karmatilik gibi bir ok ezoterik akma kaynaklk etmitir. Fazlullah hakknda bilgi ieren her kaynak, onun Tanrln ilan ettiini sylemektedir. Ancak bunu nasl gerekletirdiini belirtmemektedirler. Bu ilan sadece Enel-Hakk biiminde yaplm olabilir. Ayn yrelerde Hallac- Mansurun olduka tannd dikkate alnrsa, en gl olaslk bu ilann Enel-Hakk formlne dayanmasdr. Fazlullah, yars farsa ve yars da Esterabad lehesi ile yazlm olan Cavidan- Kabir adl bir eser ile adnn skendername olmas olas bulunan farsa bir manzume kaleme almtr. Ayrca Arname ve Muhabbetname adl kitaplar da vardr. Yeni sistemin yaygnlamas egemen evrelerde rahatszlklar yaratr. Timurun oullarndan Miranahn buyruu ile Fazlullah tutuklanr ve hapsedilir. 1394 Ylnda Alncak kalesinde ldrlr; cesedi ayaklarna balanan bir iple ekilerek ibret olsun diye dolatrlr. Fazlullahn evresindekiler kovuturmalara urar. Hurufi nderlerinden Ahmed Lurun 1427de ahruha kar bir suikast eylemine girimesinden sonra, mritlerden bir ou yakalanp ldrlm, hatta cesetleri bile yaklmtr. 1467de ise Karakoyunlu hkmdar Cihanaha kar bizzat Fazlullahn kznn nderliinde bir ayaklanma hareketi iddetle bastrlm ve isyann nderi be yz kadar taraftar ile yakalanp idam edilmitir. Bu olaylar zerine Hurufilie bal kiiler bir ok ayr yne dalarak, gr ve inanlarn beraberlerinde gtrmlerdir.

658

Faruk Arslan

Hurufilerin byk ounluunun Anadoluya sndklar biliniyor. zellikle Sivas, Eskiehir ve Bat Anadolunun baz kent ve kasabalar ksa zamanda kimliklerini ok iyi gizleyen Hurufi propagandaclarla dolmutur. Hurufiler, buradan Rumeline geerek Arnavutlukta, Filibe ve Varna gibi Balkan nemli kentlerinde eylemlerini srdrdler. Baz tasavvuf cemaatlerine szarak, kendilerini gizlemeyi ve inanlarn yaymay baardlar. Abdlbaki Glpnarl Hurufilik Metinleri Katalogu ve Fadl Allah Hurufi adl yaptlarnda Hurufiliin Anadoluda Mir erif ve zellikle byk Azeri ozan madeddin Nesimi tarafndan yayldn belirtiyor. Glpnarl, Mir erif'in Anadolu'ya Fazlullahn eserleri bata olmak zere bir ok Hurufi kitaplar getirdiini, Fazlullahn nde gelen halifelerinden Nesiminin geni boyutlu bir propaganda yrttn, hatta bir ara Ankaraya kadar gelerek Hac Bayram- Veli ile grtn sylyor. Anadoluda pek ok yer dolaan ve uzun sre kalan Nesiminin bir ok kiiyi Hurufilie kazandrd kesindir. Bu kiilerin sonradan sistemli ve etkin bir propaganda yrttkleri, Fatih Sultan Mehmet dneminde Osmanl sarayna kadar girmi olmalarndan anlalabilir. Takprlzadenin akayk- Numaniye adl eserine baklacak olursa, Fazlullahn halifelerinden biri Edirnedeyken gen Fatihi etkileyecek kadar baarl olmu, hatta baz mritleri ile saraya yerlemitir. Durumdan olduka rahatsz olan Veziriazam Mahmud Paa ile mft Molla Fahreddin-i Acemi, Hurufilerin

659

Faruk Arslan

Hull inancna (Tasavufta Hull, Tanrnn yarattklarnda meydana ktna inanmak demektir) sahip olduklar konusunda gen Padiah uyarabilmilerdir. Fatihin huzurunda yaplan bir tartma sonunda Hurufilerin gerekten Hull inancna sahip olduklar kantlanm ve bunun zerine Sultann buyruu ile Hurufiler tutuklanm ve idam edilmilerdir. Edirnedeki Yeni Camide Fahreddin halk Hurufilie kar uyarm, uygulamalarn ve inanlarn anlatmtr. Bu olayla birlikte Osmanl topraklarnda Hurufilerin yz yllar boyunca srecek kovuturma ve cezalandrlmalar balam oldu. XVI. Yz yla ait belgeler, zellikle Balkanlardaki eitli kentlerde sk sk Hurufi kovuturmalarnn yapldn, pek ok Hurufinin yakalanarak idam edildiklerini, cesetlerinin yakldn ortaya koymaktadr. Bu kaytlarda belirtilen kiilerin, dorudan Hurufi olmasalar da, Hurufilikten etkilenen eitli inan akmlarna bal kiiler olduklar kesindir. Bu akmlar arasnda bata Kalenderiler gelmektedir. iddetli ceza ve basklara karn, eitli tasavvuf evrelerine bal olup, Hurufilik propagandasn yapan pek ok kiinin bulunduu, zellikle XVI. Yz ylda Balkanlarda tannm olan Otman Baba, Rafii ve Usuli gibi ozanlarn varl dikkati ekiyor. Bu kiileri daha sonra yaam olan Hayreti, Muhiti, Yemini, Muhyiddin Abdal ve Arigibi nde gelen Kalenderi ve Bektai ozanlar izlemitir. shak Efendi Kaif el-Esrar adl kitabnda, Fazlullahn halifelerinden Ali el-Alann propaganda yapmak zere Anadoluda etkinlik gsterdiini, XV. Yz yln balarnda Bektai tekkelerine girdiini ve Hac Bektan fikirleriymi gibi Fazlullahn dncelerini yaydn

660

Faruk Arslan

belirtir. Bu sav, Bektai fikirlerinde Hurufiliin etkisinin bulunduu gz nne alnrsa, doru kabul edilebilir. iddetli kovuturma ve bask altndaki Hurufiler, Bektailerin arasnda kararak varlklarn korumay baarmlardr. Glpnarlya gre, farkl namazlar ve Fazlullahn ldrld Alncak Kalesinde yaplan hac trenleri ile srad uygulamalar olan Hurufilik, bir sre sonra bamszln yitirmi, sonradan zellikle AleviBektailere ve ksmen de dier tarikatlere inanlarn aktararak tarihe karmtr. Hurufilie gre, varln z sesten oluur. Evren, sesin ortaya kmas ile var olmutur. z oluturan ses, canllarda eyleme dnk (bilfiil), canszlarda gizilg (bilkuvve) olarak vardr. Ses, canllarda istem ve istekle ortaya kar. Tanr gizli bir hazinedir (Kenz-i Mahfi). Tanrnn ilk belirii Sz (Kelam) ile olmutur. Sz ilk nedendir ve Tanrnn soyut bir Konumas (Kelam- Nefsi) niteliindedir. Kesin bir gerek olarak grlen bu soyut sz, baz elere ayrr ve bu eler biiminde dsal bir nitelik kazanr. Aslnda szn ayrt bu eler Arap alfabesinin yani Kurann 28 ve Fars alfabesinin 32 harfidir. Sz bu d eleri edinince, soyut durumunu yitirerek, Sylenmi Sz (Kelam- Melfuz) biimine dnr. Sylenmi szn birleik grntlerinden duygu ve bilin evreni meydana gelir. Hurufiler, evrenin sonsuzluuna ve srekli dngsel devinimine, bu devinimden doal olaylarn olutuuna inanrlar. Tanr, kendisini insann yznde sz biiminde grnr klmtr. Szn elerinin saysal bir deeri vardr. nsan

661

Faruk Arslan

yzndeki burun elif, burnun iki yan lam, gzler de he harflerini verir. Bylece insann yznde simetrik yazlm iki Allah szc ortaya kar. nsan yznde ayrca eitli hatlar vardr: iki ka, drt kirpik ve satan oluan yedi izgiye Ana Hatlar (Hutut- mmiye) denir ve her insan yznde bu izgilerle doar. Bu yedi izginin drt e (ate, su, hava ve toprak) ile arpm Arap alfabesinin 28 harfini verir. Ayrca erkeklerde ergenlikte ortaya kan yedi izgi daha vardr. Bunlar sa ve sol yanlar ayr ayr saylmak zere iki sakal, iki byk, iki burun kl ve bir ene alt kl olarak toplam yediye ular ve Baba Hatlar (Hutut- Ebiye) adn alr. Bylece yetikin bir erkein yzndeki izgilerin says on drde ular. Bu izgilerin kendileri ve bulunduklar yerler (Hal ve Mahal) olarak hesaplanmas yine 28 harfi verir. Fazlullah, bu sayy 32ye kartm ve Fars alfabesindeki harf saysna ulatrmtr. Bu konuda Hurufiler yle bir aklama da yapmaktadrlar: Tanrnn kendisini peygamberler aracl ile aklamas aamalar biiminde olmutur. Evrenin temel eleri olan harflerin her peygambere giderek artan sayda bildirilmesi doaldr. Nitekim Ademe 9, brahime 14, Musaya 22, saya 24, Muhammede 28 ve son peygamber olan Fazlullaha 32 harf malum olmutur. Bu peygamberlerden son drdne bildirilen elerin says, her birine indirilen kitaplarn yazlm olduklar dilin alfabesindeki harf says kadardr. Bunlar branicede 22, Yunancada 24, Arapada 28 ve Farsada 32dir. Bu aamalar nedeniyle son peygamber Fazlullahn kendisinden nceki peygamberlerin bildikleri hereyin anlamn zecek anahtara sahip bulunduu aikardr.

662

Faruk Arslan

Kurann gizi 29 surenin balarnda bulunan Huruf-u Mukattaada gizlidir. Bu harfler yinelenmelerin saylmamas durumunda 14 tanedir (elif, lam, re, kaf, h, ye, ayn, sad, te, sin, he, mim, kef, nun) ve bunlar anlam ak ve kesin (Muhkemat) olarak kabul edilirler. Arap alfabesinin kalan 11 harfi ise anlam belirsiz ve yorumlamaya ak (Mteabih) biimde deerlendirilirler. Asl Tanr sz, Muhkemattan oluan 14 harftir ve bunlar kendilerini insann yznde gsterirler. Hurufilere gre evrenin temel dnemi vardr: peygamberlik (Nbvvet), imamlk (mamet) ve tanrlk (Uluhiyet). Peygamberlik dnemi Adem ile balam ve Muhammedde sonra ermitir. mamlk dnemi Ali ile balam ve on birinci imam Hasan Askeri ile bitmitir. Fazlullah ile tanrlk dnemi balamtr. Tm peygamberler Mehdi olan Fazlullahn habercisi ve mjdecisidirler. Fazlullahtan sonra gelecek olan Yetkin nsan (nsan- Kamil) Fazlullaha uymak zorundadr. Fazlullah Musevilerin bekledii Mesih, Hristiyanlar ve Mslmanlarn gkten inaceine inandklar sadr. Fazlullah, gkten inmi ve kyamet kopmutur, dnya ahiret bir olmutur. Bu nedenle ahiret yoktur. Gerek ortaya km ve tm dinsel ykmllkler kalkmtr. Bylece Hurufiler tm ibadetleri harfler ile yorumlayarak iptal ederler ya da deiik biimde uygularlar. rnein hac, Fazlullahn ldrld yeri ziyaret etmektir. eytan talama ise, Fazlullah ldren ve Maran ah (Ylanlar ah) dedikleri Timurun olu Miranahn yaptrd Senceriye Kalesini talamaktr. Reha amurolu, "Sabah Rzgar" adl kitabnda unlar

663

Faruk Arslan

belirtmektedir: Hurufiliin uygulad say ve harf oyunlarnn asl hedefinin inansal olduu gzden karlmamaldr. Hurufilikte ama tm o say ve harfler arasndan insana, insann konumasna, kendini aklamasna ve bilinlenmesine ulama abasdr. nsan, belirli saydaki harflerle konumaktadr. nsan, bu harfler aracl ile oluturduu dil sayesinde bir simgesel evren kurmakta ve bylece Tanry bulmakta, var etmektedir. Hurufilikte ulalan bir nokta da konuan insana, yazya balanm ve kaydedilmi kutsal metinler karsnda stnlk tanmaktr. nsan Konuan Kurandr (Kuran- Natk), kada geirilmi Kuran ise Sessiz Kurandr (Kuran- Samit). Konuan Kuran her an yenilenir, deiir ve kalplamadan yaar. Sessiz Kuran belirli bir anda kaydedilmi bir metindir. Tm heterodoks dncelerde olduu gibi Hurufilikte de kii, Zamann ocuudur (bn-l Vakit). Onu snrl belgeler ve metinlerle kalplamak ve kutsalln snrlar iinde hapsetmek olanakl deildir. Sonu olarak, Hurufiliin kulland harf ve say teknikleri, kalplatrmay ama yollarndan biri olarak grlebilir. Bektai dncesine hzla etki eden Hurufilik nedeniyle, baz aratrmaclar XV. Yz yldan balayarak Bektailikin bozulduunu ileri srmlerdir. Onlara gre Hurufilik hileli yntemlerle, rnein Hurufilik grlerini Hac Bektan grleriymi gibi savunarak, Bektai tarikatnda etkin olmutur. Oysa amurolu'na gre, Bektailik Anadoluya Hac Bekta ile birlikte adm attnda Aleviler zaten oktan bu topraklardadrlar. Aleviler, bir heterodoks dervi olan Hac Bekta eitlilii barndrma potansiyeline sahip

664

Faruk Arslan

olan bnyeleri sayesinde zmsemiler ve onu bir nder olarak tanmlardr. Bu bakmdan, Anadoluda heterodoksi denilince akla hemen Alevi-Bektai gelenei gelmektedir. Bu gelenek, eitlilii zmsemesi ve hogrl yaps nedeniyle bir ok farkl heterodoks zmreyi de iinde barndrm ve tm ezoterik dncelerin Anadoludaki sna olmutur. Tm farkl dnce ve uygulamalara sahip olan Kalenderi, Haydari, Hurufi, Torlak gibi akmlara bal olanlar bu geni yelpazeye katlm, kendi bamsz varlklarn feda ederek, Alevi-Bektai toplumsal olgusuna kendilerine zg renkler katmlardr. Alevi-Bektailer bu durumda bir bozulma grmezler, zira inanlar deiime aktr. Tam tersine bu durum onlar iin bir zenginleme yoludur. 1376 Ylndan balayarak Isfahanda balayan Hurufiliin, her trl baskya karn, inanlmaz bir hzla Osmanl topraklarna yaylmasnn ve etkili olmasnn nedenleri ok ynldr. iddetli bask ve zulme karn hzla gelien ve yaylan bu inan sisteminin geliim nedenleri, hem iinde byd toplumsal yapnn zelliklerine, hem de kendi ierik ve dinamiine bal olmaldr. Hurufilik ncelikle ezoterik bir inan sistemidir. Dinlerin rek (Batn) anlamlaryla anlalmas gerektiini ve bunun da ancak zgr Yorumlama (Tevil) ile gerekleebileceini ileri srmektedir. Hurufilik, ezoterik yaklamlar arasnda, kentli nfusa en fazla hitap edenlerden biridir. O dneme kadar kentlerde pek grlmeyen ezoterik yaklamn Hurufilikle birlikte hzla kentleri de etkisi altna ald grlr. Ortodoks slamn simgesel evreni ve kltr, o gne dek dnce retimine kentlerdeki medreseler ve yazl belgeler yoluyla egemen

665

Faruk Arslan

olmutur. Hurufilik, yorumlama yoluyla, yz yllardr sarslmaz olduu sanlan yaz ve kutsal metinlerin egemenliini ykmaya koyulur. Harfleri konuturur. nsan kada yazlm olann zerine kartr. Belge ve kaytlara gvenen ortodoks sistemin kutsal metinleri, harflere getirilen keyfi yorumlarla kuru yapraklar gibi savrulmaya balar. Osmanllarn ele geirdii kentlere doru akan heterodoks derviler, yllar ncesinden kentlerde yer bulmu bir Hristiyan heteroks gelenei ile karlar. Bu gelenein en etkin temsilcisi Bogomillerdir. Biri yazl ncilin, dieri yazl Kurann kalplarna kar mcadele eden iki farkl dinin heterodoks akmlar doal olarak yakn ilikiler kurarlar. slam heterodoksisi Hurufilik olmasayd bu ilikiyi kurmakta pek zorlanacakt. ncelikle Fazlullahn kendisini Mesih ilan etmesi bu ilikinin kurulmasnda etkin olmutur. Fazlullahn yazd Cavidan adl yaptn Firiteolu tarafndan Akname adyla yaplan evirisinde sk sk Yuhanna ncilinden alntlar yer alamaktadr. On iki imamla on iki havari arasnda paralellik kurulmakta, srailin on iki kabilesine gndermeler yaplmaktadr. Anadolu heteroksisi Rumeline geerken de Hurufilikten fazlasyla yararlanr. Sonradan Bektailik incelenirken Hurufi etkilerinin en youn olarak Rumeli ve Arnavutluk Bektailerinde grlmesi, Hurufiliin oynad roln ne denli nemli olduunu gsterir. Mason Bektailerin Hurufilii benimsediini ifade etmekten kanan, Bektailikle ilgili her deere ar sahip kan evki Kocann grlerini aktaralm: Fazlullah Hurfi Hazretleri Timur-u Grkan tarafndan Azerbaycanda ldrlmtr. Yine halifelerinden nl
666

Faruk Arslan

Nesimi Hazretleri ise Halepte derisi yzlerek katledilmitir. Seyyid Aliyyl ala olarak bilinen Seyyid Ali Sultan ve yine nl Hurfilerden Feritehzede Hazretleri, Fazlullah Hurfinin katli zerine Krehire gelerek Hnkar Hace Bekta- Veliye intisab etmilerdir. Baz mverrihler bu teze taklmayarak Bektailik iinde Hurfilie ynelik mstakil bir teknik meylin olmad iddias ile Seyyid Aliyyy ala ile Seyyid Ali Sultann ayr, ayr ahslar olduklarn beyan etmilerdir. Ancak bu gr nesnel realite ihtiva etmez; zira zellikle 14nc Yzyldan itibaren Bektai Tarikat metaforuna dahil kesif miktarda eser reten (nesir yada manzum) air ve yazar grlmtr. Hatta zaman zaman Iklar adyla nitelenen bu zmre hukuken, siyaseten ve hatta eriaten takibata maruz kalmlardr. Dier yandan Bursa ilinin Iklar semtinde bulunan Ramazan Baba Dergahnn mntesiplerinin Hurfilik yaptna dair Osmanl kovuturmalarna haiz fetva ve fermanlar arivlerde mebzul miktarda mevcuttur. te yandan ad geen Ramazan Baba Dergah 1826 ylndan sonra Nakibendi Dergahna evrilmise de 1911 ylnda ttihat ve Terakki idaresince el konularak uzun yllar Iklar Askeri Mektebi olarak hizmet vermitir. Yine Odman Baba Velayetnamesinde Hurfi enstrmanlara rastlanld gibi, Faziletname adl eserinde yazar Yemini ve Virani Abdaln Divannda olduka mufassal ve geni olarak yer almaktadr. Tescilli bir Bektai dman olarak tannan Harputlu shak Efendi tarafndan 1873 ylnda yazlan Kaifl Esrar ve Dafil Erar isimli eserde, Seyyid Ali Sultann, Seyyid Aliyyl Ala olduuna dair somut beyyine bulunmaktadr. Yine bir yntem olarak Hurfi tandansl nefesler reten Bektailer gizemil bir takiyye

667

Faruk Arslan

ablonu altna girerek zellikle Mehmed Ali Perian Dedebabann kadim Bektailik anlayn benimsemiler ve bunlara Harabatiler denilmitir. Dier yandan 1907 ylnda Hakka yryen Mehmed Ali Hilmi Dedebabann izleyicilerinin izgisinde ise Hurfilik mstakilen pek yer bulmam, ancak edebi ve sanatsal bir telakki olarak alglanmtr. Bunlara da Mteerri denilmitir. Bu ciddi ve teknik ayrlm gnmzde dahi Bektailik yortusunda daha deiik bir formata brnerek zmnen devam etmektedir. ( Koca, 2003). Kimin Hurufilikle Bektailiin ayarn bozduunu kimin ise sapk Hurufilikle deil Trk slam'ndaki gerek Sufizm ile slam'a hizmet ettiini, insaf sahibi gerek Alevi ve Bektai vatandalarmz elbette takdir edecektir. Umarm Bektailii masonluktan temizleyip aslna dndreceklerdir. Buradan ok etrefilli bir konuya, Atatrk'n Bektai olup olmadn sorgulamaya gemek istiyorum.

668

Faruk Arslan

On Drdnc Blm ATATRK, MASON BEKTA MYD?

Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk Bektai gsterip istismar etmeye alrken, kimileri de onun dinle, diyanetle ve slamiyet'le hibir alakas olmad halde, zellikle Kurtulu Sava ncesinde ve devrimler srecinde, halk aldatmak ve kendisine inandrp peine takmak iin mslman dindar rol oynadn ileri sryor. Aslnda bu iddialar, Atatrk', sahtekrlk, riyakrlk ve din istismarclyla sulamakla ayn anlama geliyor. Atatrkn baba tarafndan bir Bektai olduu sylenebilir, ancak mason ve Sabatayc evrelerde yaasada onlardan olmad kesindir. Tekke ve zaviyeleri kapatmasndaki temel sebeplerden biri tm tarikatlar gibi Bektailiinde aslndan uzaklap hurafelerle doldurulduunu grmesidir. Bu yuvalar ilim reten, dinin yaand yerlerden ziyade yobaz yetitiren merkezlerdi. Kokumutu, yozlamt. Hepsinin kapatlmas hayrl olmutur. Atatrk, ilerinden geliyordu. Atatrkn ankaya Kknden Rak Masas yolda yazar Falih Rfk Atay, "ankaya" Kitabnda; Atatrk'n ocukluunu ve genliini yakndan bilen Klolu Hakk Beyin kendisine yazm olduu bir mektuptan u alnty yapyor: "Ailece pek yakndk. Zbeyde Mollay ikinci kocaya veren benim byk kaynatam eyh Rfat Efendi'dir. Mustafa Kemal tatillerde Selanik'te slaya geldii vakit,
669

Faruk Arslan

byk kaynatamn tekkesine giderdi. Ayn gnlerinde derviler halkasna katlarak "Hu, Hu!", diye kan ter iinde kalncaya kadar dner dururmu" demektedir. (Atay, 1968 ). Mustafa Kemal Mays 1919da Samsuna, daha dorusu Havzaya gittiinde, Ali Baba adl nfuzlu bir Bektai eyhinin Mesudiye adl otelinde (kirac) olarak kalm, kendisini halka Ali Baba takdim etmiti. Milli Mcadelenin en nemli belgelerinden olan Amasya Tamimini imzalayanlar arasnda Bektai eyhi Cemaleddin elebi de vard. Mustafa Kemal, 5 Mays 1920de lkedeki tm sufi eyhlerine bir ar yapmt. Ardndan baz eyhlere zel mektuplar yazd. Bunlarda zat- alinize kalben pek byk hrmetim var, muhabbet ve hrmetlerimin kabuln rica ederim gibi son derece nazik ve saygl bir dil kullanmt. Bu arada Kuzey Afrikada yaygn olan Senusiyye tarikatnn eyhi Ahmed erif Sensi de lkedeydi ve Milli Mcadeleyi destekleyenler arasndayd. Esas derdinin Halifelik beklentisi olduu anlalan eyhten Ankarann da bir beklentisi olduu, kendisine denen 800.000 kuru toplu para, kendisine balanan 1.000 lira aylk ile maiyetine balanan 300 lira aylktan anlalyor. Ayn ekilde Hacbektataki ana tekkenin Naki eyhi Hac Hasan Efendiye de aylk 500 kuru mkafat maa balanmt. Bylece bir ok Snni ve Alevi/Bektai Milli Mcadelede grev almaya balad. stanbuldaki Gleniyye tarikatnn eyh Visali Dergh, Milli Mcadele kadrolarnn toplant yeriydi. Sklkta Bektai dergah olarak sunulan ancak Nakibendiyyeye bal olan zbekler Tekkesi, Anadoluya silah ve adam geirmeye yardm ediyordu. Tekkenin eyhi At Efendi
670

Faruk Arslan

Kazm Karabekir tarafndan gnderildii Trkistanda yl boyunca hem Anadoluya para yardm toplad, hem Enver Paay oyalama grevini yapt. Yine Nakibendi eyhleri olan Hac Hasan Efendi ile Servet (Akda) vaazlaryla katkda bulundular. Melami eyhlerinden Mslm Penahi Anadoluya silah karrken Franszlara yakalanm ve ar ikence sonucu fel olmutu. Ankaradaki Celveti Taceddin Dergah milli mcadele kadrolarnn urak yeriydi. Konyadaki Mevlevi Sylemez Tekkesi matbaa olarak kullanld. Bektai tarikatnn Merdivenky (Nerdbenky), Karyad Baba ve Erikli/Eryek Baba tekkeleri silah saklayan tekkelerdi. Bektai Selman Baba adl Bektai babas Denizlide cephede savamt. Tarikatlarn Mustafa Kemale verdii destein en gsterili rnei, Mustafa Kemalin Ankaraya girdii gn olan 27 Aralk 1919da yaplan Seymen Alaydr. Ouz boylarnn Orta Asyadan getirdii geleneklerden biri olan Seymen Alayna, zel giysileri ile Nakibendiler, Sadiler, Rifailer, Kadiriler, Mevleviler, Bayramiler, Bektailer gibi pek ok tarikatn temsilcileri ve esnaf rgtleri katlmt. Alay, o sralarda halk tarafndan pek tannmayan Mustafa Kemale prestij kazandrmak iin Halvetiyye tarikatnn Sinaniyye koluna bal bir eyh olan Yahya Galip (Karg) dzenlemiti. Hemen hemen bugn dindar her Alevi / Bektainin evinde resim yanyanadr. Hazreti Ali, HacBekta Veli ve Mustafa Kemal Atatrk Bu durum Alevi / Bektailerin Atatrke olan sevgilerinin bir yansmasdr. Alevilerdeki Atatrk sevgisi bir devlet byne duyulan sevginin tesinde bir derinliine ve ruhaniyete sahip bir sevgidir. yleki pek ok Alevi iin o, onikinci mam
671

Faruk Arslan

Muhammed Mehdidir. Baz sapk grtekiler ileriye gidip Hz. Alinin ruhunun Atatrke getiini dahi iddia edebilmitir. Mustafa Kemalin Alevi / Bektailere ilgisinin, Alevi / Bektailerin de ona olan derin sevgi ve ballklarnn nedenlerinden biri de babasnn Alevi / Bektai kkenli olmasdr. Nedense tarih kitaplarmzda Mustafa Kemalin babasndan, dedesinden, soylarnn Anadoluya dayandndan yazlmaz. Annesinin Bektailikle hi ilgisi olmadn, dindar bir Snni olduunu biliyoruz. nkilap tarihi kitaplarmza konmayan, hayat saklanan babasn inceleyelim. Yrk Trkmen kkenli olan Mustafa Kemalin mensup olduu soya Kzlcal Trkleri denir. Ouzlarn kzl ouz boyundandr. Kzlca blkl, Kzlcarenli ad da verilir. Selanikteki kaytlarndaysa Karakocallar olarak gemektedir. Mustafa Kemalin slalesi olan Kzlcaoullar, Rumeli Aleviliinin Anadolu koludur. Bu kolun anayurdu Tokat Almus Tozanl vadisidir. Bugn burada yaayanlarn tm de Alevidir. Bu blgeye yerletirilen Yrk Trkmen boylar 1410 yllarnda Tokat, orum, Amasya, Sivas ve Readiye dolaylarndaki Kzl zenliler yurdu olarak bilinen blgede Kzl Ahmetliler Beylii adyla bir beylik kurmulardr. Osmanl Hkmdarlarndan II. Muratn Amasya Valisi Yrg Paann bu beylik zerine dzenledii sefer sonucunda beylik ortadan kaldrld. Kzl Ahmetliler beylii Anadolu nun eitli yerlerine datlmtr. Osmanl Padiah Fatih Sulatn Mehmetin Karamanolu beyliinin 1460da ortadan kaldrlmas zerine Rumeliye yerletirilen Anadolu halk Karaman beyliine mensuptu. Ouzlarn Avar boyundan olan
672

Faruk Arslan

Karaman Beyliinin kurucusu Nure Sofi, Babai tarikatna mensuptu. Fatih Sultan Mehmet Yrk Trkmen kkenli bu boylar Balkanlara slamlatrmak iin iskana tabi tutmutur. Mustafa Kemalin dedesi Krmz Hafz Ahmettir. Mustafa Kemalin Nfus kayd Yrk tayifesinden diye gemektedir. Mustafa Kemalin babas da nfus ktnde Kzlhafz olu Ali Rza diye yazlmaktadr. Mustafa Kemal, on yalarnda Selanikteki Kzlbey sokakta bulunan ilkokula yazlmtr. Kzl szc genellikle Alevi Bektailere taklan bir addr. Mustafa Kemalin babasnn ismi Ali Rzadr. Ali Rza, Ehli beyt soyunun Sekizinci mamn ismidir. Mustafa Kemalin doal, toplumsal, dnsel ve inansal evresi Bektaiydi.. Babas Ali Rza Beyin de Bektai olduu sylenmektedir. Mustafa Kemalin yaad Selanik, Bektailerin etkin olduu bir evre idi. Mustafa Kemalin duygu ve dncelerinde Namk Kemalin byk tesiri sz konusudur. Namk Kemal de bir Bektai idi. Yine Bektai olan Abdulkerim Paann Mustafa Kemalle zel Bektai ifreleri kullanmalar onun Bektailiine dair bir kant olarak ileri srlyor. (Bkz. Mete Tuncay , Milliyet sanat say:246.s:25) Mustafa Kemal Paann Bektai olduunun kantlarndan biri de Nutuktur. Mustafa Kemal Paa, Nutukta bir Alevi dededen bahsederken ( Kazm Dede ) onu ok saydn ve asla krmayacan sylemektedir. Mustafa Kemal Paann yaptklar dikkate alndnda onun Alevi / Bektai olduu ynndeki gr g kazanyor. Gerekten Alevi / Bektai olmasa bile yaptklar ile aslnda tam bir Alevi / Bektai gibi davrand. Nitekim

673

Faruk Arslan

Alevi / Bektailer Atatrkten bahsederken O da bizdendir. diyor. Bu konuda daha detayl bilgi iin Cemal enerin Atatrk ve Aleviler adl kitabna bavurulabilir. Aratrmac ener, Balkanlarn bu zgn kimliini dile getirirken gerekten ok orijinal ve dikkat ekici bir zellie temas ediyor: Sar Saltuktan Balm Sultana, eyh Bedrettinden Namk Kemale, Resneli Niyaziden Mustafa Kemale uzanan bir yol. brahim Tozkoparan, Atatrkn iinde yaad toplumun psikolojini yle aktaryor: Vaka-y Hayriye'yle beraber pek ok yoldan kaybetmi, dergahlar kapatlm ve Nakilik karsnda malup dm Bektailer, kendileri iin melun o gnleri milat kabul ettiler ve o gnden sonra iin iin tekilatlanarak intikam saatini beklemeye koyuldular. Osmanl'ya kar, "Hnkar Hac Bekta Ocann gcn gsterelim" haykrlaryla kar koyan Yenierilerin intikamn onlar alacaklard. Alevilerle ittifak halinde Osmanl'y iten ykmak iin akla gelmedik her yolu deneyen Bektailerin Cumhuriyet ncesi en gze arpan faaliyetleri pek ounun Mason localarna kaydolarak girdikleri ttihat ve Terakki Frkas iinde gerekletirdikleri icraatlardr. Batan sonra Yahudi elinde, Osmanl aleyhine bir maa olarak kullanlan Gen Trkler ve ttihat ve Terakki; Yahudilere Filistin'de bir kar toprak vermeyen ve tahtta kald sre boyunca -Siyonistlerin kendi itiraflaryla- srail devletinin kuruluunu 33 yl geciktiren II. Abdlhamit Han'n tahttan indirilmesinde yklendikleri misyonla tarihe geti. Siyonistlerin tarih emellerinin tahakkuku iin Osmanl Hakan'na kasteden Bektaileri, yine bir Bektai olan Rza Tevfik Blkba'dan dinleyelim:

674

Faruk Arslan

"Gen Trkler ile ttihat ve Terakki ileri gelenleri arasnda devrim eylemi ierisinde yer alan hayli Bektai vardr... stanbul'da ve teki kltr merkezlerinde yksek makamlarda grevli kltrl Bektailer vardr. Ben ahsen birka vezir, bir eli ve birok hakim, air vb. tanyorum. En az iki Bektai eyhlislam vardr, birisi Musa Kazm Efendi, ttihat ve Terakki Cemiyeti lideri Talat Paa gibi, benim gibi... htilalci komitenin stanbul'daki yeleri arasnda hayli Bektai vard. Hemen hemen btn Bektailer, komiteye amacn gerekletirmesi iin yardmc oldular." (amurolu, 2006). "htilal" ve "devrim" ifadeleriyle hedef alnan kiinin II. Abdlhamit Han olduu malum. Bir tanesinin ismi geen iki eyhlislama gelince... Bu hainlerin hikyesini de Mim-n'dan dinleyelim: "Dini mbni slam'n taarruza uramas Tanzimatla balasa da, sistemli olarak T devresine rastlar... T Frkas, 1910'da kendileri gibi Yahudi kpei bir mason ve kzlba olan Musa Kazm' bab- mehata (eskiden stanbul'da din ilerini tedvir eden, Devleti liyenin Diyanet leri Reisi) tayin eder. Ayn partinin nde gelen isimlerinden, zamann gazinocularndan pezevenkler kral namyla anlan Giritli Necati isimli dnme bu eyhlislam (!) Musa Kazm'dan bir fetva koparr. Fetva (!) yle: "Mslmanlar, zmlerini araplara satabilir, kendileri arap imal edebilir, iebilir ve meyhane aabilir." Medrese-i ulmun Ehl-i Snnet talebeleri, bu mason eyhlislam (!) makamndan kp evine gitmek iin arabasna binerken ve evi nnde arabasndan inerken "meyhaneci meyhaneci" diye tempo tutarlar (...) Meyhaneci 1914'de bab- mehattan ayrld. Yerine kim
675

Faruk Arslan

geldi dersiniz? rgpl Hayri isimli daha alak birisi. (...) rgpl Hayri'nin ilk fetvas (!): "Mslman kadnlar kerhanede alabilir." Mslman halk ona da kerhaneci lakabn takt. ldnde cenazesi Cumhuriyet dneminde rgp'e gtrld. Mezar ok atafatl olup Fener Patrikhanesi yaptrmt. te bu rgpl Hayri'nin olu bir zamanlar Amerika'da eliyken Trkiye'ye getirilip babakan yaplan Suat Hayri rgpl'dr. Amerika'da eitli gazetelere ltilii vc beyanatlar vermesiyle tannmtr ve bizzat lti olmasyla nam salmtr. Yine bir ttihat ve Terakki mensubu olan ve Osmanl Mebusan Meclisi'nde ye bulunan Numan Usta adl bir Alevi, ilk komnist parti "tirakiyyun"un kurucu yesidir. II. Abdlhamit Han'a kar darbeye kalkan Hareket Ordusu isimli apulcu srsnn nemli isimlerinden Resneli Niyazi de bir Bektaiydi. Gen Trkler ve ttihat ve Terakki devrinde slam alfabesinin iptal edilerek Latin alfabesinin kabul edilmesi yolunda youn gayretler sarfedildii malum. te bu hareketin tohumlarn atan adam Ahundzde ( Ahmet Aaolu) isimli bir Azeri Alevisidir ve Ruslar'a bal resmi bir grevli sfatyla stanbul'a gelerek sadrazamla grmeye almtr. Her ne kadar bu grmeye muvaffak olamasa da, devrin fikr (!) ve edeb (!) iklimi zerinde istedii tesirleri brakmay baarmtr. Onun alfabe deiimi fikrinin en ateli taraftarlar, birer Bektai olan Namk Kemal ve Mithat Paa'dr. zellikle Mithat Paa'nn ihanette ok ileri gittii, Osmanl bayrandaki "hilal"in yanna ha koymay bile denedii ve "bugne dek: l-i Osman dediler. Bundan sonra da l-i Mithat desinler" diyecek kadar ii aztt malum." (Tozkoparan, ener, 2006).
676

Faruk Arslan

Sultan Vahidddin Han mason Bektailer tarafndan glkle ikna edilerek Anadolu'ya yollanan Mustafa Kemal, Samsun Havza'da baz ngiliz subaylarla grr. Mustafa Kemal'in, ayn gnlerde bir Rus heyetiyle grmesi ve bu esnada, Stalin ve Troki'ye yakn bir isim olan, heyet bakan Budiyeni'yle konutuklar, Mustafa Kemal'in amacna ulamak iin her yolu mubah grdnn gstergesidir: "Miralay Budiyeni: "Rusya'nn btn ihtiyalarnz tamamlamaya hazr bulunduunu size arzetmek vazifesini zerime alm bulunuyorum. Yeter ki siz de bizim arzularmz yapnz. Padiahl ve Halifelii kaldrnz!" Mustafa Kemal'in cevab olduka politiktir: "Aziz Miralaym, buyurduunuz iler, imdi tasavvur eylediiniz kadar kolay deildir. Padiahlk meselesi esasen zayflamtr. Yklmak zeredir. Hilafet iin biraz daha sabrl, hatta biraz daha dikkatli olmak lazmdr. Arkamzda bir slam lemi kalmtr, bunu da hesaba katacaz. Onlarn mzahereti bugn iin elzemdir. ngilizler'i ancak bu sayede yerinde tutacaz. Zaferi kazandmz zaman, artlarnz daha sakin ve rahat bir ruh haleti iinde dneceiz!" (ener, 2006). Srekli Halife'ye bal olduunu syleyen, ama gnlnde Hilafeti ortadan kaldrma emelini besleyen Mustafa Kemal'in, Hilafete dman mihraklarla temasa geecei muhakkakt. Dier bir deyile "Mustafa Kemal ve kadrosu gibi teokratik Osmanl Devleti'ne ve emperyalist igale kar silah eken ynetimin, bu gidie kar 700 yldr Anadolu ve Rumeli'de muhalif olan bir gce elbette gereksinimi vard." (ener, 2006).
677

Faruk Arslan

Mustafa Kemal'in bu gle ilikiye girmesi ve ittifak kurmas hadisesini Alevi yazar Cemal ener'den aynen naklediyoruz: "Mustafa Kemal ve Temsil Kurulu, Hac Bekta kasabasna gelmeden nce karlanr. Baba ve elebi bizzat heyeti karlar. Bu karlana, Mucur Kaymakam Nihat Bey de ok arr ve Mustafa Kemal'e, "Paam, elebi'nin bu hareketi davamz iin olumluluk belirtisidir," der. Bu karlanma gerekten ok nemli bir olaydr. nk, daha nceleri bir zamanlarn Ankara Valisi Srr Paa, Hac Bekta' ziyarete geldiinde, Be Talar mevkiine kadar arabas ile gelir, orda arabasndan iner, yeri niyaz ettikten sonra yryerek Hac Bekta Dergah'na ularm. Gene iktidara geldikten sonra Sadrazam Talat Paa ve Genelkurmay Bakan Enver Paa, Hac Bakta Dergah'n ziyaret ettikleri zaman, elebi bu iki devlet adamn ancak Dergah'n selamlnda karlamtr. Mazhar Mfit Kansu devam ediyor: "Hac Bekta'ta karlandk. Bir odaya aldlar. Alakgnllce dzenlenmi bu oda elebi'nin kabul odasym. Be-alt dakika sonra elebi Efendi geldi. Ortalk kararnca odaya bir masa getirilerek rak takmlar kondu." Bu ara, Cemalettin elebi kalp hastas olduu iin iki imek istememi. Ama o srada Mustafa Kemal; "O zaman biz de imeyelim" deyince elebi Efendi hastalna ramen kararndan vazgemi ve Mustafa Kemal ve Temsil Kurulu ile ak ve evk ile Kurtulu Sava'nn baarsna kadeh kaldrm." (ener, 2006). "Bu ziyaretlerin eitli yanlarn anlatan grg tanklarna gre; elebi'nin olu Hamdullah Efendi'nin odasnda "Ayin-i Cem" dzenlendii, Cem'e, Mustafa Kemal'in de
678

Faruk Arslan

katld, burada "ikrar treni" ile "kl kuatld" ve "yola kabul" edildii anlatlr. elebilerden Cemalettin Ulusoy'un yazdna gre, grmeye ait Cemalettin elebi'nin olu Veliyettin elebi, Mustafa Kemal'le ilgili unlar anlatm: "Cemalettin elebi, Mustafa Kemal Paa'ya, "Paa Hazretleri", diyor, "cesaretli ve ngrl ynetiminizde Trk ulusunun dman kahredeceine inancm sonsuz. Ulu Tanrnn ulusumuza balayaca zaferden sonra cumhuriyet ilann dnyor musunuz?" elebi'nin cumhuriyet szcn bylesine ak yreklilikle sylemesi zerine, Mustafa Kemal Paa, heyecan ve dikkatle elebi Cemalettin'in gzlerine bakyor, biraz daha yaklayor, onun elini avucunun iine alyor, kulana fsldar gibi yava fakat kararl bir sesle: "O mutlu gnn ilanna kadar aramzda kalmak artyla evet, elebi Hazretleri." (Ulusoy, 2008) Osmanl saltanatnn ve hilafetin yklp yerine Cumhuriyetin ikame edilmesi gayesi etrafnda M. Kemal, Alevi-Bektai gruhu iin "1000 yllk mcadeleyi zafere ulatracak adam" olarak grlyor ve kendisine beklenen 12. mam-Mehd gzyle baklyordu. Bylesi bir ballkla M.Kemal'e tabi olan Alevi Bektai kesimi artk onun emri altnda hereyi yapmaya hazrd. Mustafa Kemal ve Alevi-Bektai ittifaknn ilk tezahrlerine ilk meclisteki gruplamalarda rastlyoruz. Bu gruplama, Mustafa Kemal ve onun evresindeki gruba kar sert bir muhalefet gsteren ikinci bir hizbin olumas eklinde ortaya kmt. ahs gcn salamlatrmak iin kendi kadrosunu oluturmaya alan Mustafa Kemal ilk i olarak, meclis bakan yardmclna cmle AleviBektailerin dedebabas Cemalettin elebi'yi getirdi.

679

Faruk Arslan

Mustafa Kemal ve taraftarlarnn oluturduu 1. grubun mehur simalar unlard: eref Bey (Edirne), evket Bey (Edirne), Mahmut Esat Bey (zmir), Emin Bey (Samsun), Mustafa Necati (Saruhan), Vehbi Bey (Karesi), Kl Ali (Antep), vs. Dier taraftan, ban Ali kr Bey'in ektii 2. grup da kararlar zerindeki etkisiyle Mustafa Kemal'i korkutuyordu. Muhafazakar olarak tannan bu grubun nde gelen isimleri ise unlard: Hseyin Avni Bey (Erzurum), Albay Selahattin (Mersin), Mfit Hoca (Krehir), Mehmet kr Bey (Afyon). II. grubun tehlikeli bir mahiyet arzetmesi ve Lozan grmeleri esnasnda teslimiyeti artlar reddederek Mustafa Kemal'in niyetlerini engellemeleri karsnda I. grup ii iddete dkmeye balar ve bizzat M. Kemal'in emriyle II. grubun lideri Ali kr Bey ldrlr. Lozan anlamasnn imzalanamamasnn ba sebebi olan muhalif grup, Ali kr Bey'in ldrlmesinin ardndan, 1 Nisan 1923'de meclisin feshedilmesiyle datlr. Meclisin yeniden tekil edilmesi iin yaplan seimlerde binbir hile ve desise ile muhaliflerin n kesilir ve ounun meclise girmesi engellenir. Bir taraftan da M. Kemal taraftarlar youn bir propaganda kampanyas balatr. Bu kampanyann ba aktrleri yine o mason Alevi-Bektai kesimdir. elebi Cemalettin'in lm zerine onun yerine posta oturan Veliyettin elebi'nin imzasn tayan ve btn lkeye datlan u bildiri son derece dikkat ekici: "Anadolu'da bulunan Ceddim Hac Bekta Veli Hz.'ne samimi muhabbeti bulunan bilcmle muhabbn ve Hnedn taraf hlisnelerine;

680

Faruk Arslan

Bu milleti ihya ile istiklalimizi temin eden ve vcud-u lileri kffe-i slmiyn'e bais-i erif olan Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi, Gzi nmdr Mustafa Kemal Paa Hz.'nin neir buyurduklar beyannameleri cmlenizin malmudur. Gzi Paa mrun ileyhin, terakki ve teli-i vatan hakkndaki her bir arzularn yerine getirmek bizlere farz- ayndr. Milletimizi kurtaracak, saadetimizi temin edecek, onun efkr- sibneleridir. Bunu inkr edenlerin bizimle katiyen mnasebeti yoktur. Tarikt- liyemizin btn mensbnine mrunileyh Hz.'nin gsterdii namzetlerden maadasna rey vermemelerini, vatanmzn kurtulmas bu vehile kbil olduunu sizlere keml-i ehemmiyetle tavsiye ederim. Hacbekta elebi'yi Veliyettin" (Cem, 1991) Tekrar toplanan meclis, bu defa muhaliflerden arndrlm ve M. Kemal'e rm olmu kuklalardan kuruluydu. Artk M. Kemal her szn kanun hline getirebilecek ve yllardr ryasn grd devrimleri gerekletirebilecektir. Nitekim bu meclis, ilk i olarak Lozan sat szlemesini kabul etti ve Osmanl'nn tasfiyesine imzay att. Hilafet ve saltanatn kaldrlmasndan, apka devrimine, medreselerin kapatlmasndan, slam harflerinin iptaline kadar btn kemalist devrimler ve devrimlerin korkun silah stiklal Mahkemeleri vaheti, bilcmle bu mason Bektailerin eseridir. Alevi yazar Cemal ener'in tabiriyle "diedi mcadele etmilerdir." (ener, 2006). Kemalist devrimler iin "diedi mcadele eden" AleviBektai fedailerinden birka nde gelen ismi sayalm: Gizli Milli stihbarat Bakan Albay Hsamettin Ertrk, PTT. Gizli ifre Mdr A. Naci Baykal, M. Kemal'in
681

Faruk Arslan

zel doktoru Ragp Erensel, M. Kemal'in Milli Eitim Bakan H.Suphi Tanrver, Kars Garip Musa Oca'ndan Pirzade Fahrettin Erdoan (mebus), Feyzullah Efendi (mebus), Sleyman Efendi (mebus), Dersim Ferhatua Aireti Reisi Diyap Aa (mebus), eyh Hasan Aireti Reisi Hasan Hayri (mebus), Sar Saltuk Oca'ndan Mustafa Zeki (mebus), Erzincan Abbasua Aireti Reisi Girlevikli Hseyin (mebus), Denizlili Bektai babas Hseyin Mazlum Baba (mebus). Bu isimler arasnda, Diyap Aa'nn maceras dikkat ekicidir. 1916 ylnda Osmanl'ya kar isyana girien Ferhatua Aireti'nin Reisi olan Diyap Aa, mecliste Osmanl ve slam dmanl istikametinde giriilen her trl teebbs ve icraat zerinde muazzam gayretler sarfetmesiyle temayz etmiti. nk 1916'daki ayaklanma hadisesinde, ok sratle isyann zerine giden Osmanl karsnda ar bir malubiyete uramt ve almak iin yanp tutumaktayd. Alevi-Bektai topluluklarnn Kemalist devrimlerin gereklemesi uruna yaptklar fedkarlklarn en gzel rneklerinden biri de, eyh Sait isyannda, devletin gnll muhbiri ve milis gc olarak gsterdikleri yiitliklerdir. eyh Said'i ihbar eden ve ona kar devlet gleriyle birlikte savaan Dersimli "Hormek" Aireti mensuplarndan Atilla Frat'a ait u satrlar, hadiseyi btn plaklyla gzler nne seriyor: "eyh Sait 13 ubat 1925 tarihinde Piran Ky'nde kardei Abdrrahim'in evine gelmiti. Daha nce eyh Abdrrahim, on arkada ile bir araya gelerek "mstakil bir slam Devleti" kurmaya karar vermilerdi.

682

Faruk Arslan

Hormek aalarna mektup yazlp, bundan sonra ikinci toplant yaplnca, Hormek aalar ayaklanmann balayacana tam kanaat getirmiler; bunun zerine Ali Haydar, Veli Aa, Mehmet Halit ve airetin dier ileri gelenleriyle, Cenaseranl Seyit Ali Efendi'nin emriyle, 172-1925 tarihinde stkran (aylar) Ky'nde toplanm ve konuyu grmler. Bu toplantda, her neye ml olursa olsun, hkmete yardm etmeye ve isyan karanlara kar koymaya karar verdiler. Hormek Aireti'nin dier ileri gelenlerinin hepsi Kovik Ky arpmalarndan sonra, Halit Bey'in "syan ettiler!" ve "Adam ldrdler!" eklindeki ihbar zerine mahkm edilmi olduklarndan, cezas bulunmayan tek kii olan rahmetli babam M. erif Frat Varto'ya giderek, kaymakamlk vastasyla durumu Mu Vilayetine bildirmiti. (Cem, 1992). Yenieri Oca'nn lav ve akabinde gelien hadiselerle beraber, Bektailiin Nakilie kar ezik ve malup duruma dmesinin intikam alnmtr. Bu kinin, ii cinayete vardrd en nemli hedeflerinden biri, Naki eyhi Esad Efendi'dir. Derin Devletin bizzat tezgahlad bir provokasyona kurban edilen Esad Efendi'nin bana gelenler ve nasl ehid edildii mlum. Biz, hadisenin arkasndaki intikam faktr zerinde duralm. Mustafa Mftolu Menemen Vakas ile ilgili olarak grlerine bavurulan Emekli Mft Nail Papatya'dan, aynen u szleri naklediyor: "Naki ileri gelenlerinin mutlaka bertaraf edilmesi isteniyor. Bunun zel bir sebebi var m?.. Var. Maziye baktmzda yle bir durum gryoruz: Osmanl dneminde tarikatlar serbest, dergh ve nvanlar mevcut idi. Bektailer de bunlardan biri olarak devam ederken Sultan II. Mahmut dneminde bir
683

Faruk Arslan

Bektai eyhi "sr" dedikleri eyi ksmen ve rumuzlu olarak ifa eden bir kitap yazyor. Bu kitapla Bektailiin saptrlarak kiiye tapan bir tarikat haline getirilmesi zerine, ileri gelenleri cezalandrlm, mal varlklar da Nakilere balanmtr. Bu durum Bektailer arasnda Nakilere kar bir intikam duygusu oluturmutur. ttihat ve Terakki iinde olduu gibi Cumhuriyetin ilk devir devlet adamlar arasnda Rumeli Bektaileri, Melm ve masonlar messir durumdadrlar. Nakiler zerinde srarla durulup bertaraf edilme isteinin yukardaki tarih intikam duygusundan kaynakland kuvvetle muhtemeldir." (Mftolu, 1988). Aslnda Sabatayc ve d glerin kontrolne girmi mason Alevi Bektai cereyannn iledii crmleri tek tek saymak deildi niyetimiz. Bunlar srf 19. asrdan beri sregelen "batllama" cereyannn tabi neticesi olan Trkiye Devletinin, resmi tarihlerde hi ad gemeyen gizli mttefikini tespit etmek amacyla derledik. phesiz ki, Alevi-Bektai olmayanlar da vard M. Kemal'in kadrosunda. Yahudi dnmeleri ve masonlarn roln kim inkr edebilir? Ama dikkate yan bir kanaat olarak unu tekrar ediyoruz: M. Kemal gnll AleviBektai kitlelerini arkasna alm olmasayd, devrimlerine belki de ok zor teebbs eder ve herhalde baarya ulama ans pek fazla olmazd. Atatrk'n mason Bektailerle yollarn ayrmasnn ardndan ldrlmesini, bilmiyorum resmi tarih ne zamana kadar gizlemeyi srdrecek? Bir sonraki blmde ele alacaz, gizlemeye hi niyetimiz yok...

684

Faruk Arslan

On Beinci Blm ATATRK MASON BEKTALER M LDRD?

Yl 1948, Austos"un 1"i. Yunan Komnist Halk Cumhuriyeti (ELD)"nin Laiki foni yani Halkn sesi isimli gazetesinin 685"inci nshasnda, Bulgar Yahudilerinden 33 dereceli farmason Avram Beneraoysan unlar yazar: Mefkremizi imha edici darbe vuranlarn akbeti, feci artlar altnda lmdr!.. 33 dereceli komnist mason hangi darbeden bahsetmektedir ve akbeti feci artlar altnda lm olan kimdir? Brakalm onu da kendi sylesin: (..) Mustafa Kemal Atatrk, 10.10.1935 tarihinde Ankara"da ankaya kknde doktor Mim Kemal ke"ye hitaben, "Mason cemiyetinin faaliyetini inklaplarma muarz grdm iin kapatlmasn elzem grdm. Bu dakikadan itibaren bu cemiyeti lm biliniz. Ve bir daha diriltmee teebbs etmeyiniz" demiti.. (...) O zannetti ki; btn muhalif ve muarzlarn tasfiye ve bertaraf ettii gibi masonlar da tasfiyeye tabi tutmaya muvaffak olacaktr. Fakat asla! Trkiye"deki mason cemiyetinin Kemal Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetinin durdurulduunu Moskova"da tarihi bir yerde yoldalar arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman, beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan arm bir halde, oradakilere aknlk iinde haykrdm: "O sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr!"

685

Faruk Arslan

te byle.. 1948 yl Austos aynn 1"inde Yunan Komnist Halk Cumhuriyeti rgtnn yayn organ Laiki Foninin 685 sayl nshasnda Ege ve Balkanlarn kdemli komnistlerinden 33 derece mason Bulgar Yahudi Avram Benaroyas"n itiraflar. ( Deli, 2004). Emekli Subaylar Dernei'nin (TESUD) 1999 ylnda karm olduu 'Birlik' dergisinde Deniz Kuvvetleri Komutanl Salk Dairesi eski bakanlarndan Emekli Deniz Kdemli Albay Aytekin Erturul'un, Atatrk'n lm nedeninin, 'Alkolik Siroz' deil, stma olduunu aklamasnn ardndan o gnlerde kamuoyunda ses getiren bu aklama ksa zamanda unutulup hafzalardan silinmiti. Aradan geen yllar boyunca aratrmalar yapan Ogn Deli, 'Agoni' isimli kitabyla kamuoyuna yeni bilgiler sundu. Timuin Mertde benzer alntlarla iddiay kitaplatranlardan. Ogn Deli, Atatrk'n lmnn 66 sene (imdi 70 oldu) boyunca Trk halkndan sorumsuzca saklandn vurgulad kitabnda, Atatrk'n tedavisinde kullanlan illarla, majistral olarak yaplan reetelerin tarihsel ve parasal deerlerini de belirterek byk nderin tedavisinde kullanlmak zere sadece 1937 ylnda stanbul Eczanesinden 43 kutu kinin alndn ortaya koyuyor. Yazar, kitabnda belgelere yer verdiini, yorumu ise Trk halkna braktn belirtiyor. Byk nderin tedavisinde kinin ile beraber Salygran (cival diretikler)'n de kullanld belgelenen kitapta, bu ilcn kullanld zamanlarda; kronik zehirlenmelere neden olabilecei belgelerle ortaya konuluyor. Ogn Deli'nin kitabnda yer verdii 1 Austos 1948 tarihli Yunan 'Halkn Sesi' gazetesinde Bulgar Yahudilerinden 33 dereceli Farmason Avram

686

Faruk Arslan

Benaroyas'n Atatrk'n lm ile ilgili yukardaki aklamasn okuduunuz Avram Benaroyas'n dehet verici itiraflar yle devam ediyor: "Trkiye'deki mason cemiyetinin Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetlerinin durdurulduunu, Moskova'da tarih bir yerde yoldalar arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman, beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan arm bir hlde oradakilere aknlk iinde, bu nasl olur? Neden kapatlrm! Buna imkn yoktur! Kapatld da bir gerek ha! Bu byle olduuna gre, o sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr diye haykryordum. Atatrk'n mason cemiyetini kapatmas bizi pek derin bir dnceye sevk etmiti. lk anlarda Kemal Atatrk' silhla ortadan kaldrmay dndk. nk, o, felsefemizin Trkiye'de yerleme imknlarn ortadan kaldrmt. Kendisinin de ortadan kaldrlmas son derece elzemdi. Nihayet bir gn Kremlin kat'i kararn verdi. Onun lm esrarengiz olacak ve kendine gre esrar arz edecekti." (Deli, 2004). Avram Benaroyas'n aklamalarnda mason cemiyeti kapatldktan sonra mason biraderlerin, cemiyet sanki hi kapatlmam ve Atatrk'le aralarnda hibir ihtilf yokmu gibi vaziyet aldklarn ifade ettii aklamasnda, "mkn bulduka, onun her hareketini alkladlar ve zamanla onun etrafnda bir ember vcuda getirdiler ki, sar lider kendiliinden bu emberin iine girip bize hayatn teslim etti. Doktorlarmz Atatrk'n lmnn ani oluunu tehlikeli grdklerinden, 1937 yl ortalarnda ismini aklayamayacam bir doktor, baz hretlere dayanarak Atatrk'e ilk darbeyi sinir organlarn zaafa drmek suretiyle indirdi. Bylelikle gsterdii tedavi usul, Atatrk'n sinir organlarn felce uratt. Atatrk'te

687

Faruk Arslan

zaman zaman burun kanamalar, ba dnmeleri, istifralar, karsndaki arkada tanyamazlklar kendini gstermeye balad. Onun pek elim bir vaziyette olduunu, beinci kollarmzn ajanlar, gizliden gizliye yaymaa ve hastaln ldrc olduunu efkr umumiyeye duyurarak mill hislerde zaaf hsl etmeye altlar. Atatrk'n hastal efkr umumiyede y bulunca vazifemizin birinci fasl muvaffak oldu" (Deli, 2004). Kitapta bundan sonraki aamalara ise yine Yunan Halk cephesi gazetesinden alnan Farmason Apostolos Grazos'un aklamalarnda yer verilmi. Apostopolos'un aklamalarnda, "Filistin Siyon kolonilerini meydana getirmek iin, Osmanl mparatorluu'nu paraladk. Bundan sonra yaplmas elzem olan, ikinci, nc ve drdnc vazifeler geliyor ve bunlar seri olarak tatbik etmek isteniyordu ki ; Doktor Abravaya ve Fissenger cidden bu ite fedakarne altlar. Baz Avrupal tp dahileri, siroz mtehassslar, sar liderin hastal ile megul olmak istediklerini bildirmilerse de; Trkiye'deki mukaddes genimizin meydana getirdii muhkem mevki ve selhiyetlerini cemiyetimize muhalif olanlara sar liderin tedavisinde vazife vermemekle bize pek l ispat ettiler. Sar liderin lm bir gn meselesi hline gelmiti. Onun lmnden her suretle istifade etmeliydik. Trkiye'nin ikinci Mason lideri kimyager Mustafa Hakk Nalac, bunun zerine Kremlin'e davet edildi. stad Moskova'ya vardnda yz sararm ve korkak, rkek bir hle brnmt. Sovyet Hariciye Komiserlii, Nalac biraderimize samimi alka gstererek kendisini honut etmek iin btn imknlarn seferber etmiti" deniliyor.

688

Faruk Arslan

Masonlarn Trkiye'nin ikinci mason lideri Mustafa Hakk Nalac'y Kremlin'e davet etmesinin ardndan Apostolos Grazos'un aklamalar kitapta u ekilde devam ediyor: "Moskova'ya ulamasnn hemen akabinde, byk ve ahane bir yerde ilk toplant yapld. Ben, Laurenti Beria ile yan odada ses alma cihazyla ieride cereyan eden muhavere ve mzakereyi takip ediyorum. Nalac, Trkiye'nin siyas ve asker icraatna ve kuvvetine dair etrafl malmat tayan, bir dosyay tevdi etti. Birka gn sonra anladm ki, Nalac'nn tevdi ettii bu dosyadan Kremlin ok memnun kalmt. Nalac, Atatrk'n mason doktorlar tarafndan yanl tehis ve tedavi neticesinde ldrld, Trkiye Genel Kurmay tarafndan renilirse, gayet mkl vaziyete deceklerini ve eer bu kbete maruz kalrlarsa, Kremlin'in ankaya nezdinde siyas bir tazyik yaparak serbest braklmalarnn temini hususunda srar ediyordu. Yoldalar, her vesile ile Trkiye'deki mukaddes genimizi mdafaa etmenin kendi menfaatimiz icab olduunu izah ettiklerinde, Nalac bundan memnun olduunu anlatmaya alyordu. Nalac'nn Atatrk'n lmn mteakip, Nazm Hikmet'in riyaseti altnda bir hkmetin teekkl, gayri ihtiyar baz dedikodularn ve tereddtl dncelerin kmasna yol aaca, lm tabi sebeplerden olmayp, kast olduu renilirse mrteci Mareal akmak'n tabancasna hedef olunaca itirazyla karlat, denilmekteydi." Atatrk" de masonlarn ldrtt artk ortaya kt. Nedense yine Mason Bektailerden bahsedilmiyor. Yurt Partisi Genel Bakan Saadettin Tantan, Milli Kuvvaiye adl web sayfasna ve Yeni a gazetesine yapt aklamada, masonlarn ldrd kesin diyordu. Peki

689

Faruk Arslan

Komnist veya solcu olduklar bilinen Bektai masonlar devletin tm imkanlarndan Atatrk sayesinde yararlanmasna ramen neden ondan kurtulmak istemilerdi? Atatrk, yeni bir cumhuriyeti kurarken, 13 milyonluk lkede yetimi insan gc ve bilgi eksiklii vard. Mason Bektaileri Selanikten ithal etmesi zorunluydu. Atatrk, masonik kuatma altnda olduunun farkndayd. O evrelerden geldii iin adamlarnn mayasn biliyordu. Atatrkn ok genken Masonlua girdiini ve ktn bir tanktan renebiliyoruz. Atatrkn Ua dim adl hatratnda Cemal Grandaya gre Atatrk, bir zmir gezisinde sz Masonluktan alnca herkesi akna eviren bir hatrasn anlatmtr. Aktaryorum: Bir zamanlar ben de mason olmutum. Bir gn bir arkadam beni alp Beyolundaki Mason cemiyetine gtrd. Daha ne olduunu bile anlayamadan kendimi cemiyetin iinde buldum. Mermer merdivenlerden byk bir salona indik. Orada yzlerini gremediim bir takm kiiler vard. Bizi buyur edip oturttular, kahveler sundular, hal hatr sordular. Orada fazla kalmadk, tekrar merdivenlerle daha da aa indik. Bir ncekinden daha geni salonda bulduk kendimizi. Salonda byk bir kalabalk toplanm, kll bir tren yaplyordu. Bu ileri daha nceden bildiini anladm arkadam beni kolumdan tutmu, durmadan ne yapmam gerektiini anlatyordu. Kllarn arasndan geip kutsal bir kitaba el bastk. Btn bunlar olup bittikten sonra dar ktk. eride ok sklmtm. Bu olaydan sonra bir daha ne o binaya gittim, ne de oradakilerle karlatm. imdi gitsem, arasam o binay belki de bulamam. te benim masonluum bundan ibaret
690

Faruk Arslan

ttihat ve Terakki'nin Mason balants Talat Paa'nn Osmanl Byk Dou Locas'nn Byk stad olmasyla belirginleirken, Mustafa Kemal'in rgtle ilikisinin kesilmesi de byle oldu. nk o asker-siyaset ilikisine ve Masonluk balantsna karyd. Osmanl medyasnda Sabatayc ve mason tartmalarn yakndan takip etmiti. Siyonizm damgas ttihat olan ama ynetici kademede yer alamayanlar kzgnlklarn siyonizm sulamasyla tatmine altlar. Msrllar'n Osmanl byk locasna ilgi gstermesinden rahatsz olan ngilizler de onlara destek verdi. ttihatlarn Mason ba ilk kez 25 Temmuz 1908 gn Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan sokak gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de katlmasyla ortaya kt. Bayraklaryla yrye katlm ve vatann kurtarclar arasnda alklanmlardr. Ancak btn lkede yaanan ilk coku iinde Mason esine zel bir ilgi gsterildiini sylemek gtr. talyanlar bile rolleri bulunan oluumu ancak hafta sonra renebildi. Osmanl lkesinde ise hem localar hem de Masonlua aday olanlar arasnda yepyeni bir canlanma belirdi. Localar eski ihtiyatllklarn brakp daha kolay ye almaya, tekris yapmaya yneldiler. Eskiden hafiyelerin izlemesi korkusunu tayan sade vatandalar ise, bu yeliin ttihat ve Terakki ile iliki kurmay kolaylatraca kansyla ilgiyi artrdlar. Ortada bir Trk obediyans bulunmad iin yabanc kurumlar, zellikle Fransz, ngiliz, talyan localar daha ok almak ihtiyacn duydular. ttihat ve Terakki'nin Cemiyet gizliliini 1908 Kasm ayndaki birinci kongresinde de devam ettirmesi ve bir frka (parti) niteliine tam brnememesi bu ilgiyi tevik ediyordu. Bu ilgi, ttihat liderleri Bamsz Osmanl Masonluu kurma
691

Faruk Arslan

dncesine yneltti. Yabanc gdmnde kalmak istemiyorlard. ncelikle Eski ve Kabul edilmi sko Riti zerine bir yksek ura kurmak gerekiyordu. Bunun iin de mevcut ve muntazam bir Yksek ura tarafndan dourulmak, sonra da dier ura'lardan onay almak artt. Avrupallar'n byle bir izni vermeyi pek arzulamadklar ksa zamanda fark edildi. Trk piyasasn ellerinden karmak istemiyorlard. Kar olan ngiliz ve Franszlar'a karlk talyanlar bir sre direndikten sonra onay verdiler. Macaristan, Belika ve svire'nin de onayyla Yksek ura kuruldu. 31 Mart ayaklanmas hazrlklar bir sre durdurduktan sonra Haziran 1909'da Osmanl Byk Dousu'nun kurulma hazrlklar tamamland. Buna da Avrupallar karyd. Bunun kendi localarn ellerinden karmak sonucunu vereceini dnyorlard. Byk Dou'nun statlna da Talat Bey getirildi. Yksek ura ile Byk Dou arasndaki ilikileri dzenleyen konkordato da 1 Kasm 1909 da dzenlendi. Ayn srada iki giriim uzun sreli olarak Osmanl-ngiliz ilikilerini etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi arzulayan Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile iliki kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Msr'daki Mason rgtnde operasyonla kendi yandalarn statlklara getirdiler. Dier yandan da, ttihat heyetin Paris'ten sonra Londra'ya giderek uzlama yolunda yapt nerileri reddettiler. Anglo- Amerikan alemince tannmam localardaki dogmalar Masonluk d giriim sayyorlard. Akas onlarn onayladklar bir Masonluun dndakileri kabul edemiyorlard. Ayn anda 1909'un ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci kongresinde anti-Masonluk gndeme geldi. Mustafa Kemal'in teklifi, cemiyetin ak bir siyasi parti haline
692

Faruk Arslan

gelmesinin yan sra askerlerin siyasetten ekilmesi ve Masonluk'la ilikinin kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle "mrteci" diye damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin ynetimiyle ilikisi tamamen kesilmitir. Asl olay yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan Miralay Sadk'n "Siyonistlik/ Farmasonluk aleyhindeki layihas" idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet Rza'y bu ekilde damgalyor ve cemiyetten atlmalarn istiyordu.. Gerek Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte, bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Durup dururken btn 1908 devrimi, Abdlhamit'in Yahudilere vermek istemedii Filistin topraklarn Yahudilere teslim etmek iin Mason ve Siyonistler'le anlama kalbna dntrlmt. Arkasndan Mecliste kurulan muhalefet partisi Ahali Frkas gndeme ana konu olarak Maliye Nazr Cavit Bey'i getirdi. "Masonluk" ve "Dnme" balca sulamayd. Bu srada 1910 yl ortalarnda Osmanl Byk Dousu ard ardna skenderiye'de drt loca anca Msr'n elden gitmekte olduu korkusu ngilizleri sard. Btn politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve Masonluu kendi mal sayan ngilizler'in propaganda iin, ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn yapmalar gerekten ilgintir. Cavit, 1912 banda ngiliz Morning Post gazetesine verdii demete bu iddiay yle yalanlar: "Komitemizin hepsinin ya da bir ksmnn Siyonist olduklar ya da etkisinde kaldklar yanltr. Kanmca Siyonist ideal Trkiye'de asla gerekleir ey deildir. talyan hariciyesinin ok gvendii Selanik Konsolosu Musevi Primo Levi de verdii raporda,
693

Faruk Arslan

Osmanl parlamentosundaki aralarnda Karasso da bulunan- drt Musevi milletvekilinin hibirinin Siyonist olmadn belirtmitir. Bu kampanya, o gne kadar dindar evrelerce de yerilmekte olan Abdlhamit'in vlmesi ve ttihatlarn her eyden sulu bulunmas kampanyasnn balamasna sebep oldu. zellikle eski sultann Mason localarn kontrolde tutmas onlara eylem alan brakmamas vurgulanyordu. Buna karlk ttihatlar'n lideri Talat Bey'in Byk stat atanmas geerli bir sebep oluyordu. in ilginci, ngiliz esinli kampanyada Siyonizmin Alman yanls bir akm olduu bile ileri srlverdi. ttihat ve Terakki, Siyonizmle ilikisi olmadn aklamakla birlikte kampanyay durdurmay beceremiyordu. in ilginci, ttihat iken muhalefete geen ve Mason olduu bilinen Rza Tevfik bile, yeni yandalarnn srd anti-Mason kampanya kadar kar tarafn da kendilerini mrtecilikle sulamasndan da rahatszd: "Baz kiiler dierlerini Mason diye itham edip halk nazarnda drmeye ve sonra tahakkm etmeye alyorlar. Buna urayanlar da karlarndakileri Melamilik ile sulamak istiyorlar. Halbuki dnmyorlar ki asl irticailiin kulland silah budur... Yeter artk bu gnahtr." Ona yant olarak sunulan bir yazda ise yle syleniyordu: "Konumalarnda samalyorsun. Farmasonlar'a yneltilen eletirilerin sebebi, ttihat ve Terakki'nin cemiyetini bir blge hkmnde brakacak yolu tuttuu, cemiyet iinde cemiyet ekline girmek istidadn gsterdii ve kk darda olan siyasi ve dini cemiyetin mukadderat milliyemize tesirinin kabul edilemeyecei iindir. Eer ayn hedefi izleyen cemiyetler varsa, btn millet onlara da ayn gzle
694

Faruk Arslan

bakacaktr. Lakin 5-10 asude dervile, be on milyon efrada malik ve dnyann en muktedir maliyeci ve siyasileri tarafndan idare edilen bir cemiyeti kar tutmak iin tamamiyle cahil olmak lazm gelir." eyhlislam Mason muydu? Tartmalar ok kztran, eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin Masonluunun gndeme getirilmesi oldu. Tekrisinin yapld loca konusunda tam bir fikir birlii yoktur, deiik isimler veriliyor. Ayrca bu konuda aratrma yapan tarihiler arasnda olayn doru olup olmadn hi tartmayanlara da rastlanyor. Musa Kzm, 28 Kasm 1911'de yaynlad ve Tanin'in yansra dinci kesimin szcs Srat Mstakim'de de yaynlanan savunmasnda iddiay yle reddeder: "Dini slama kar olup da bana isnat edilen her bir mezhep veya mesleki kemali iddetle reddeder ve selameti memleket ve dinin korunmas adna bu gibi aldatmalara asla nem vermemelerini ve o gibi bo szleri btn kalpleriyle, dilleriyle red eylemlerini btn slam ahalisine tavsiye ederim (...) nk selameti din ve diyanetin ancak bu noktada bulunduunu halisane ihtar ederim." Kimse ortaya tam bir belge koyamad ama "yuu vukuundan beterdir" kuralnca, iddiann yaylmas tartmann olaanst bir boyuta varmasna sebep oldu. Musa Kzm hkmet deiiklii ile grevinden ayrlacak ama Dnya Sava srasnda tekrar ayn makama atanacaktr. Masonluun gizli bir topluluk sanlmasnn nedenlerinden biri, yelerinin ok eski zamanlardan bu yana kullandklar sembolik iaret ve szlerdir ve bir Mason camiaya girerken bunlar aklamayacana dair yemin eder. Eski dnemlerde masonlarn meslek/ derece ayrmlarn gstermeye yarayan bu gibi iaretler,
695

Faruk Arslan

gnmz Masonluunda sembolik olarak ayn amalar iin kullanlmaktadr. Aslnda gerek Masonluk'tan ayrlanlarn, gerekse ketum olmayan yelerin aklamalaryla btn bu iaretler ve kelimeler deiik zamanlarda kamuoyuna yansmtr. Ancak bir Mason, kimseye aklamayacana dair yemin ettii eyleri anlatmas yeminini bozmak anlamna gelecei iin, bunlar kendine saklar. Bu, gnmz Masonlarnca bir z disiplin, ketumiyet sembol olarak da deerlendirilir. te yandan, Masonluk, yelerine Mason olduklarn aklamalar ya da gizlemeleri iin bask yapmaz. Her yenin kendince gerekli bulduu hallerde sadece kendisinin Mason olduunu aklama hrriyeti ve yetkisi vardr. Ancak bir Mason, baka bir yenin Mason olduunu aklamak yetkisini kendinde gremez. ( Kololu, 1995). Atatrk, masonlarn gcn ve balantlarn en iyi bilen isimdi. Buna ramen ldrlme riskini gze alarak Mason Localarn 1935de kapatmas, ucu darda oluumlara nasl nefret duyduunu, millici olduunu gsterir. Masonlarla sava balad, ama dost olarak grd bizzat Mason Bektai doktorlar tarafndan yava yava zehirlenerek ldrldn anlayamad. ( Mert, 2006). Atatrk ldkten sonra Mason Localar 1948e kadar kapal kald. Bu aamadan sonra dikkat ederseniz, Atatrk" kendi halkndan soutma abalarnn arlk kazand grlyor. Masonlar, kendilerini laveden Atatrk"ten intikam alyorlar. Atatrk" manen de yok etmek iin alyorlar. nn devrinde paradan resmi kartlyor. Ancak Adnan Menderes geldikten sonra onu koruma kanunu kartlyor. Mason Bektailer, bu sefer onu ar putlatrarak dindar mslmanlara talatyorlar.
696

Faruk Arslan

Trkiye Cumhuriyeti o yllarda ttihat ve Terakki"nin kuruluundaki mason hakimiyetini temizleyememiti. Yani Mahmut Esat Bozkurt"un 1930"da Bakanken Meclis"te istifa etmesindeki verdii mesaj da ok nemlidir. Atatrk dahi bir ey yapamamtr. Atatrk"n Mahmut Esat Bozkurt"u artp bu Mason Localar ile ilgili gndem d konuma yapp hemen bunu kapatmamz lazm demesinden sonra Atatrk"n sonu gelmitir. Peki bu masonlar ne yapt? Atatrk" din dman yaptlar. Oysa Atatrk, paralanmaya kar milletin itikatta ve amelde birlemesi iin o gnk alimlere kitaplar yazdrtmtr. Ondan sonra gelenler dini bir yaam tarz gibi gstermemitir. Dinin babadan dededen gelme batln da iine karmas ile yozlam bir ekilde devam etmesini istemilerdir. Bu, Trkiye"yi kullanmak isteyenlerin iine gelmitir. Oysa bizim bu gcn empoze etmeye alt dine kar geleneksel slam" savunmamz gerekirdi. Hem aydnlanma anda, hem de hzl okullama dneminde, alan okullara hep masonlarn szdn gryorsunuz. Trkiye"deki Mason Localar"nn bal olduu mason mahfilleri, Trk biraderlerine destei eksik etmiyorlar. Trk masonlarna vg yadryorlar. Hr ve Kabul Edilmi Mason Localar"nn yeni byk stadn semesinden sonra Fransz masonlarn byk stad Quillardet"in vgs basnda yer almakta gecikmedi. Fransz mason, Trk biraderlerinin Trkiye"de Cumhuriyet"in ve laikliin kuruluunda byk rol olduunu iddia etti. Trk masonlarnn gl bir gelenei olduunu da ne sren Fransz mason, barts sorunu

697

Faruk Arslan

konusunda da Trkiye"de yaplanlara destek verdi, "Biz de Fransa"da yasaklanmasna alyoruz" dedi. Milli Mcadeleyi zaferle talandran ve Cumhuriyeti kuran Mustafa Kemal Atatrk, tarih sahnesine knca, 1919dan 1938e kadar, yaklak 20 yllk srede, her dnemde belli bir ekiple hareket etti. Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn byk blm Mason Bektai yada Mason veya Bektaidir. Bir bakma ynetim ve devrimlerin gerekletirilmesi Masonlara ve Bektailere emanet edilmitir. Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali hsan Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa, Meclis Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan Saka, ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim Bakanlar Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan Srr Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey, Edip Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen, Memduh evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret Slay, Ahmet Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan ve Belediye Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul Valileri Muittin stnda, Ltf Krdar, Dantay Bakan Mustafa Reat Mimarolu, Jandarma Genel Komutan Galip Paa, stiklal Mahkemesi Bakan Necip Ali Kka, Amiral Mehmet Ali Paa Atatrkn evresinde lkeye hizmet etmi Masonlardr. lerinden 15 tanesi Bektaidir. ( Noyan, 2006). Atatrkn ok geni bir evresinin olduu; sivil asker brokraside, politikada, i dnyasnda, kltr sanat alannda, niversitelerde ve vatandalar arasnda pek ok
698

Faruk Arslan

dostunun bulunduunu biliyoruz. Bu yzden Atatrk kuatan insanlar, yakn evresi, i evresi ve uzak evresi diye gruplandrabiliriz diye dnyorum. phesiz bu guruplar arasnda geikenlik var. Atatrkn yakn evresine, ankaya sofralarnn vazgeilmez simalar olarak Zevat- Mutade denildiini biliyoruz. Asl incelenmesi gereken de, bu Zevat- Mutade olsa gerek. Yakn tarih okumalarmdan bende oluan izlenimi ak yreklilikle ifade etmeliyim ki Zevat- Mutade incelendiinde, Atatrkn Yahudi, Dnme ve masonlar tarafndan kuatld net bir ekilde grlecektir.. Zevat- Mutade arasna gidip gelelerin kontrol edildiini, grmesi istenmeyen kiilerin eitli dzenlerle uzaklatrld, Atatrkn de bunun farknda olduu da kolayca tespit edilecektir. Ne demek istediimi sanrm, Atatrkn Masonluu yasakladktan sonra, bunun genelde Trk siyasetine, zelde Zevat- Mutadeye etkisini tespit edenler, rahata anlayacaklardr. Atatrkn mdahalesiyle Trkiye Cumhuriyetinde 10 Ekim 1935 tarihinde masonluk yasak haline geldikten ksa bir sre sonra smet Paa hkmeti devrilmi ve masonlar Zevat- Mutadeden balayarak, hkmetten, devlet kademelerinden uzaklatrlmaya balanmtr.. Masonluk ancak 1948 ylnda, smet nn dneminde yeniden serbest haline gelecektir.. Burada, masonlarn Zevat- Mutadeden uzaklatrlna bir rnek vermek isterim: Atatrkn kz kardei Makbule hanmn tanklna bavuracam. Makbule hanm, Cevat Abbas Grerin Zevat- Mutadeden karlp uzaklatrldna tank olmutur. Bilindii gibi Cevat Abbas Grer yllarca Atatrke yaverlik etmitir, hatta ondan Bolu Milletvekiliini

699

Faruk Arslan

koparmtr.. Dolaysyla masonlar, Atatrke yakn bir yeleri olmas nedeniyle Cevat Abbas Grerle vnrler. Zevat- Mutadede yer alan masonlar tespit edilebilir. Bylece masonlarn Atatrk zerindeki etkisi de aa kacaktr.. Hangi dnemde, ne oranda etkiliydiler? sorusunu da cevaplamak mmkn olacaktr bylece. Makbule hanm,Makbule Atadan Anlatyor: Aabeyim Mustafa Kemal isimli kitapta emsi Belliye bir gece Savarona yatnda Atatrkle aralarnda geen bir konumay aktarr. Makbule hanmn aabeyi Atatrke smet Paa nerelerde? Epey zamandan beri grdm yok.. diye sorduunda Atatrkn de Bilmem! cevab verdii gz nne alnnca, bu konumann, Atatrkn smet nny iktidardan ve Zevat- Mutadeden uzaklatrd dnemde, yani masonluun yasakland 1935 sonrasnda gerekletii hemen anlalr. nk Atatrk, smet nny Babakanlktan alm, yerine Celal Bayar geirmi ve daha sonra da grmemitir. Makbule hanm, Zevat- Mutadeden karlan Cevad Abbas sorar. Peki ya Cevad Abbas? O da ortalarda yok der. Atatrk, zinli; iki aydan beri izinli Cevad Abbas! cevabn verir. Makbule hanm, Mhim bir ii mi vard? diye sormaya devam eder. Atatrk, Kzn evlendirecekmi! diyerek geitirmek ister. Peki bu dn niin sizinle yapmad? diye soru sormay srarla srdren Makbule hanm, Atatrkn tavrn Atatrk sustuCevap vermedizgn olduu belliydi szleriyle anlatr. Makbule hanm, bu olay zerine Cevad Abbasa gider: Kalktm, hazrlandmDoru Cevad Abbasn evine gittimHakikaten Cevad Abbas kznn dn hazrl ile meguldFakat aabeyimle aralarnda baz

700

Faruk Arslan

bilmediim eylerin cereyan ettii belliydi. Niin aabeyimi zyorsun?dedim. Cevad Abbasn Makbule hanma cevab ilgintir: Kl Ali, Salih Bozok ve birka arkada vard saraydaBana aynen yle dediler: Sakn ha Atatrkn karsna kma! Gzne grnme!..Sana fena muamele yapar!.. Hatta kolundan tutup dar bile attrabilir.. Kovabilir seni huzurundan!. Bunlar iittikten sonra Atatrk rahatsz etmek cesaretini kendimde bulamadm. Makbule hanm, Cevat Abbas ziyaretini anlatmaya devam eder: Cevad Abbasn bu korkusu ve endiesi yersizdi Yanlyorsunuz dedim, aabeyim sizi ok sever Ne var ki Cevad Abbasn endiesi vardr: Biliyorum, fakat kzgnsa? Makbule hanm, Vallahi yalan sylemiler size.. Atatrkn byle bir kzgnl yok sizin iin.. timad edin bana der. Olaylarn arka plann bilmedii iin Makbule hanmn Cevat Abbas ile Atatrk bartrma giriimi baarszlkla sonulanr. Dolaysyla Cevad Abbas, arkadalar bir hayli zehirlemilerdi.. diyor. Cevad Abbas, Makbule hanmn srar karsnda Gelmekten ekiniyorum hanmefendi, dedi. Israr etmeyin.. Belki ok fena bir muameleye maruz kalrm. demek zorunda kalr.. Atatrkn nl mason Cevad Abbas nasl uzaklatrdn anlatan Makbule hanm, Cevad Abbas gelmedi.. diyerek safa zntsn belirtmekle kalmaz, Zevat- Mutadeye ilikin olarak yapt Atatrkn sofrasnda sk sk yer alan baz yaknlar u veya bu hissin tesiriyle onunla aabeyimin arasn soutmaya muvaffak oldular genel deerlendirmesiyle, bilmeden,

701

Faruk Arslan

Atatrkn evresini belli bir dnem masonlarn kuattna da tanklk eder. Atatrk kuatan Yahudi, Dnme ve masonik ember, Atatrk koruma grnts altnda, ayn zamanda bir yalnzlatrma, hatta kontrol yoluyla etkileme ve ynlendirme operasyonu olarak yrtld. Bu her liderin evresinde grlen sradan daha ok yaknlamak iin bakalarnn ayan kaydrma tavr deildi. Apak belliydi ki Atatrkn evresindeki masonlarn bilinli yrttkleri Zevat- Mutadeyi kontrol etmeye dnk bir operasyondu. Atatrk hi kukusuz masonik kuatma altnda olduunu biliyordu ve zaman gelince de bu kuatmay yarmay baard. Masonlar kuatmaya alarak Atatrkn halkla ve farkl evrelerle temasn uzun sre nlendiler. Dolaysyla yurt gezilerine kan Atatrk, halkn iine kararak toplumun iinde bulunduu perianl grdnde, derin znt duyuyordu. ( Yrekli, 2008). Newweek'in 26 Haziran 1937 tarihli nshasnda Atatrk'n Arnavut baba ve Makedonyal bir anneden olduunu, kannda 'Trk-Ermeni-Yahudi' kan bulunduunu yazyordu. Nereden uydurdularsa bu karm? Halen Arnavutlar, Atatrk' ' Son Byk Makedonyal' diye Arnavut sayar ve Makedonyal skender ile zdeletirirler. Yabanclar, Mustafa Kemal'i dnme olduunu kantlamak iin Osmanl sultan kzlarndan yazar Kenize Murad'n anlarn delil gsteriyorlar. Atatrk, Selanikten en ok ne kar sorusunu bir gn ocukluk arkada Nuri Conker'e sormutu. Verdii cevab ve Atatrk'n tepkisini aktarmadan nce olay
702

Faruk Arslan

anlatan 12 yllk hizmetkar Cemal Granda'dan bu sorunun neden sorulduunu anlatt ansna gz atalm: ankaya'da eski kkte Selanikli berber Mehmet ve berberber Rdvan ile antrede konuuyorduk. kiside Atatrkle hemehri olduklar iin kendilerini imtiyazl hissederler ve yksekten konuurlard. O gn yine beni ' Biz Selanikliler olmasa kurtulamazdnz' diye kzdrnca cevaben ' Biz kendimiz kurtulduk. Selanik'ten ksa ksa Yahudi kar' dedim. O srada merdivenlerden ar ar inen Atatrk' grmemitik. Konutuklarmza kulak misafiri olmutu. O akam kkn misafiri bir Selanikli olan Nuri Conkerdi. Atatrk'e ara sra cumhurbakanln bana brak diye taklacak kadar senli benli, akac, Atatrk'n nazna, kaprislerine dayand biriydi. Atatrk, birden damdan der gibi ' Nuri bey sylesene Selanik'ten ne kar? diye bir soru yneltti. Bu defa konu ciddiydi. Ama Conker yine dobra dobra cevap verdi: Bol Yahudi kar Paam! Atatrk, glmseyerek alayc bir ifadeyle kkeni, nesebi konusunda ileri geri konuanlara tarihi cevabn verdi: Benim iinde baz kimseler Selanik'te doduumdan Yahudi olduumu sylemek istiyorlar. unu unutmamak lazmdr ki, Napolyon da Korsikal bir talyand. Ana Fransz olarak ld ve tarihe Fransz olarak geti. nsanlarn iinde bulunduklar cemiyete almas lazmdr. Yahudiler, Sebatayclar Mustafa Kemal'i Mason localarn ucu darda zararl kurumlar diye kapatmasna karlk elbette ok seviyorlar. Bunun sebebi Atatrk'n Sebatayc bir kltr evresinde bymesi, Selaniklileri mbahide ile lkeye getirmesi ve Hitler'in zulmnden kaan Yahudilerin Trkiye'ye snmasna izin

703

Faruk Arslan

vermesinden kaynaklanyor. Amerikan Forward gazetesinde Atatrk ile ilgili bir yaz kaleme alan Hillel Halkn adl Amerikan asll bir srailli Yahudi gazeteci, referans olarak Atatrk'le henz 30 yanda iken rportaj yapan baka bir Yahudi gazeteci Itamar Ben-Avi'nin an kitabn kullanm. 1940'da baslan an kitab henz srail kurulmadan yaymland iin burada yazlanlara 'slamclarn komplo teorisi' olarak baklamaz. Bir ansnda 1911'de Mustafa Kemal'le yapt sohbetlere deiniyor. Mustafa Kemal, Trablusgarp cephesine gemek iin Filistin topraklarndadr. Kuds'te Kamenitz Otel'ine giderek tesadfen Osmanl subay Mustafa Kemal'li bulur. Savan nasl sona erecei konusunda memleket meselelerini konuurlar. Gen subay, Enver ve Cemal Paalara olan gvensizliinden bahseder. Bir ka defa daha ziyaretine gider. Toplantlarnn birinde Mustafa Kemal, Sabetay Sevi'nin soyundan geldiini, ancak Yahudi olmadn, ocuk iken babasnn kendisine Venedik'ye baslm eski bir Tevrat' okuyabilmesi iin bir Karaim Yahudisi retmen tuttuunu anlatr. rendii tek ey u duadr: Shema Ysrael Adonai Elohehu ve Adonai Ehad. Yani; Dinle ey srail Rabbimiz olan Allah tektir. Itamar Ben-Avi'nin anlar branice baslm ve hemen tkenmi. Bu any yazsnda referans olarak kullanan Hillel Halkn, 1994'de srail Cumhurbakannn Ankara ziyareti ncesi cumhurbakan danmanna Atatrk'n bu szlerini iki lke ilikilerinin gelitirilmesinde kullanmay nerir, ancak bu konunun Trkiye'de hi bilinmediini ve bilinmek istenmediini renerek hayrete der. Bunun zerine New York'ta 103 yldr baslan Yahudi gazetesine konuyla ilgili bir makale yazarak, aslen haham olan

704

Faruk Arslan

emsi Efendi'nin ynetimindeki Fevziye Mektebi yllarnda grd eitiminden balar, Selanik'ten kaan Yahudilerin kendi ilerinden byle bir lider kt iin gurur duymalarna kadar her ayrnty kaleme alr. Yazar Abdurrahman Kk'e gre, Atatrk'n ailesi Konya'dan Makedonya'ya g eden Kocack Yrklerinden. Bir iddia ise, Aydn Ske'den g eden Kocack Koca Hamza Yrklerinden oluu ynnde. Atatrk'n seceresini aratran Avni Altner'e gre Arnavut diye arlan babas Ali Rza efendinin amcasnn ad Hafz Krmz Mehmet ve nfus kayd Ske'de bulunuyor. Enver Behnan'n Kemal Atatrk ve Milli Mcadele kitabna gre, babas Ali Rza Efendi, Manastr'n Debre-i Bala Sanca'nda dodu. Onun babas, yani bize hi anlatlmayan Atatrk'n dedesi ilkokul retmeni Kzl Hafz Ahmet Efendidir. Belki de hafz olduu iin resmi kitaplarmz hi bahsetmedi. N. Nazif Tepedelenliolu'na gre Atatrk'n doum yeri, tarihi hepsi yanl. Atatrk'n Selanik deil bugnk Makedonya'da olan Trnova'da domas daha akla yatkn. Aile 93 harbinin neticesi olarak 1884'de, yani Atatrk 3 yanda iken Selanik'e g etmi. 1990'l yllarn banda Ankara'ya gelen Makedon Eitim Bakan Dr. Dimitar Bajaldziev, dnemim Eitim Bakan Nevzat Ayaz'a Atatrk'n doduu evi halen koruduklarn sylemitir. Konuyu duygusal evhama kaplmadan deerlendirmek lazm. Atatrk, stiklal Mar yazarmz Mehmet Akif gibi babas Arnavut olsa da kendini Trk hissettii iin Trk'tr ve bu millete en byk hizmetleri yapmtr. Cumhuriyetin kuruluunda nl Trkoloumuz Ziya Gkalp, Azerbaycan'dan gelmi Trkler Mehmet Emin Resulzade ve Ahmet Aaolu, Tataristan'dan gelmi

705

Faruk Arslan

Yusuf Akura gibi aydnlarn etkisinde kalarak ulus devlet anlaynda Trklk st kimliine dayal bir devlet kurmutur. Ktphanesinde Franszcay iyi derecede bildii iin ou Franszca 6 bine yakn kitap vardr. Bu nedenle Fransa'nn kabul ettii milliyetilik ve ulus-devlet yapsn benimsemitir. ngilizlerin dayatt etnik milliyetilii reddetmitir. Atatrk hakknda resmi tarihimiz dnda konumann tabu olduunu biliyorum.Yahudi ve Sebatayclar, tabi mason Bektailer ve Aleviler Atatrk' kendi mallar grerek sinsi bir benimseme politikas izliyor. Atatrk sa iken srail yoktu. Dolaysyla srail politikasda yoktu. Sebatayclar bu lkeye getirmesi, hem onlarn ticari tecrbelerinden yararlanma, hemde memleketine vefasndan dolayyd. Masonlarn gizli d rgtlere bal olduunu biliyordu. Bu konuda okuduu kitap ve yakn evresindeki masonlardan edindii izlenim zerine Atatrk, mason localarn kapatarak d mihraklarn bu lkenin ilerine karmasn engellemiti. Belki doma deil sonradan olma Selanikliydi. Fakir bir ailenin ocuuydu. Sebatayclarn youn bulunduu bir zeminde geen ocukluunda ortama uyum salamak zorundayd. Kendini ttihat ve Terakki'yi kuran, rgtleyen Sebatayclar iinde gstererek zirveye trmanmasn bilmiti. Unutulmamal ki, ortaokuldan itibaren Atatrk' asl yetitiren Osmanl ordusudur. Selanik'ten en ok ne kar sorusunu sormaktan ekinmeyen Atatrk kadar cesaretli olamyoruz. Arivlerimiz alr ve Cumhuriyetin ilk yllar didik didik aratrlrsa yakn tarihimizi yabanclardan tarafl renmek zorunda kalmayz. Neden ekiniyoruz? nkilap tarihi retmenlerinin isiz kalacandan veya yeniden

706

Faruk Arslan

tarih renmek zorunda kalacandan m korkuyoruz? Komplo teorilerine frsat vermek istemiyorsak, ak olmalyz. Mustafa Kemal ile Mason Bektai Osmanlnn son Maliye Bakanlarndan Cavid arasndaki sorunlu iliki, Atatrkn neden mason Bektaileri hem kullanmaya alp hemde ekindiini, hemde zaman gelince temizlediini ispatlar mahiyetde. Cavid Bey, Ulusal Kurtulu Sava dneminde Ankara'nn "gel" arsna olumsuz yant vermiti. Ama Halide Edip Advar' gnderdi. Bu nedenle savatan sonra Ankara Hkmeti adna diplomatik giriimlerde bulundu. Fakat, danman sfatyla katld Lozan grmelerinde Ankara'y dinlemeden, baz kulis faaliyetlerine girdi. smet Paa'yla att. Cavid Bey, Mustafa Kemal'i kmsyordu. Peki neden kmsyordu ? Cavid Bey, bu gc nereden buluyordu ? (Yaln, 2006). 1926da Atatrke zmir Suikast plan ortaya ktnda, soruturmann erevesi ok geniletildi ve stiklal Mahkemeleri araclyla ttihat ve Terakki Cemiyeti tarihe gmld. dam edilen ttihatlar arasnda Sabetayist/Karaka grubunun "ruhan lideri" eski Maliye Nazr Cavid Bey de vard. Ayn dnemde Sabetayist/Yakub grubun nde gelen ismi Ahmet Emin Yalman da stiklal Mahkemesi huzuruna karld. O da idamla yargland. Son anda affedildi. Uzun sre gazetecilik yapmasna izin verilmedi. Sabetayclar, -drt rgtte etkinlik gsterdi: Mason localar, ttihat ve Terakki, Melami ve Bektai tarikat ve ordu. Bugn de orduda Sabetayclar, mason Bektailer ve Sabetayc mason Bektai generaller, pek ok subay, kurmay subay var. Yeminli din dmanlar, halknn
707

Faruk Arslan

inancna sayg gstermeyenler genelde bu kesimden kar. Oysa gerek Bektailiin temeli hogrdr. CHP, kendisini ttihat ve Terakki'nin devam olarak grp, devrimci bir kimlik edindiini sylyor. Devrimci kimlii Sabetayclar mason Bektailerle ortaya kard ve Trk siyasetini ekillendiren nemli bir faktr oldu. Trkiye'deki sol hareketi kuranlar mason Bektai Sabetayclardr. Mustafa Suphi ve efik Hsn Sabetaycdr. Yldz Sertel'in Annem in isimli kitabnda uzun uzun Sabetayclarn Trk solunu nasl kurduklar aka yazldr. Yldz Sertel'in annesi Sabiha Sertel Sabetaycyd, zaten kz anlarnda bunu anlatyor. Dervi ailesinden gelen nemli insanlar var ve bunlar Yldz Sertel'le akrabalar. ttihat terakkinin beyin takmndan iki kii, Maliye Nazr Cavit ve Doktor Nazm Sabetaycydlar hemde mason Bektai. Ve bunlar rgtlendiler. ttihat ve Terakki iindeki Sabetayclarn toplanmas ve bunlar arasndan baz kiilerin devlet mekanizmalarna getirilmesi iin alld. ttihat ve Terakki ynetimine baktmzda Emanuel Karasu'nun, ki Yahudidir, Cavit'in ve Nazm'n ok nemli olduunu gryoruz. zmir Suikast'nn, iki san olarak yarglanan Cavit ve Nazm asld. Bu adamlarn suikastla ilgisi olmadna dair ciddi iddialar var. Peki o halde niye asldlar? Hi aratrlmad. Cavit ve Nazm, aslnda cumhuriyetin karakterine karydlar. Onlar, Cumhuriyet Trkiye'sinin ittihat bir karater tamasn arzu ediyorlard ve Atatrk iktidara geldikten sonra ittihatlar planl ve sistemli bir biimde temizledi Atatrk'n Sabetayc olup olmamas nemli deil, ama u bir gerek ki Atatrk, Sabetayc kltrn iinde yer alm bir insand. Bir Atatrk ailesi var. Bu ailenin Blblderesi

708

Faruk Arslan

Mezarl'nda Karaka'lar blmnde mezarlar, mezar talar var. Ahmet Emin Yalman'n Mustafa Kemal'le 1927'de yapt rportajda, Yalman unu sylyordu Sizin hayatnz etkileyen iki retmen var. Biri benim babam, teki de emsi Efendi'ydi. emsi Efendi, benim bykbabamn bykbabasdr. 17. kuak Yahudi olarak gelmitir. Atatrk'n ilk retmeni emsi efendi bir hahamdr. Ahmet Emin Yalman da mason Bektai Sabetaycdr. En iyisi Eski Van milletvekili brahim Arvas'in kaleminden Atatrtn mason localarn neden kapatttna ve neden atamz ldrm olabileceklerine yeniden bir gz atalm: 'Hatratm sona yaklarken memleketimizde localar bulunan Masonlardan biraz bahs etmek isterim. Masonlarn stanbul, zmir, Adana ve Ankara'da bir ok localar vardr. Mustafa Kemal Paa'nn sevmedii iki zmre vard. Birincisi Dnmeler, ikincisi de Masonlard. Bir gn eski adliye vekili Mahmut Esat Bozkurd'u ard. Kendisine Masonlarn taksimat, tekilat ve ahvalini bildirir bir kitab verdi. 'Bunu gzelce mtalaa et, bir takrirle Halk Partisi Gurup Bakanlna ver, gurupta bunlara iddetli bir hcum yap ve gurupa kapanmasna delalet et. Seninde bu ide byk eref payn olacaktr.' dedi. Gurup gn Mahmut Esat Bozkurt riyaset makamna bir takrir verdi ve takririn okunmasn reisten rica etti. Katip takriri okudu. Gurup dinledi. Hlasas yle idi:

709

Faruk Arslan

'Bizim Eba ancet gelen atalarmzn mensubu bulunduu tarikatlar kapattk, Masonluk ta kk darda bir Yahudi tarikatndan baka bir ey deildir. Memleketimizde bunun ne ii vardr? Bunu da gurup kararyla kapatalm.' Ve sz istedi, krsye gelerek takririni gayet veciz olarak izah etti. Meclisteki Masonlar bir teladr ald. Hele szcleri kr Kaya'y grse idiniz, bandan st dklm kediye benziyordu. Mehur hatib Mahmut Esat Beye sz yetiebilir mi idi. kr Kaya Masonluun bir hayir (!) messesesi olduunu krsden syledii zaman gurubun hemen btn azas yzne haykrdlar. Hayr eserleri dediiniz nedir, birisini gsterebilir misiniz? Yalan sylyorsun, in aa! dediler. Mahmut Esat ise Masonluun kk darda, gizli, memleket ve millet iin muzur bir tarikat olduunu ve her yerde umumi reislerinin yani merik-i azamlarnn Yahudi olduunu bir ok vesikalarla ispat etti. kr Kaya, Kazm zalp, Mazhar Germen son areyi Katib-i umumi Recep Peker'e iltica etmekte buldular. Ve salonda oturan Recep Peker'in etrafn alarak yalvarmaa baladlar. Guruptaki hava ok elektrikli idi. Heyecan son haddini bulmu, her taraftan 'Kapatalm!' sesleri ykseliyordu. O esnada Recep Peker sz istedi ve krsye gelerek: 'Arkadalar, ok mhim bir iin stndeyiz, msaade buyurun, bu ii bir defa da devlet reisine gtrelim, onun da reyini alalm, gelecek hafta bugn tekrar huzurunuza getireceim dedi.

710

Faruk Arslan

Bu sz gurubun tasvibine mazhar oldu ve mesele gelecek haftaya kald. Bir hafta sonra olsun, biz herhalde btn localar kapatrz dediler. Ertesi hafta Recep Peker geldi ve krsye karak u mjdeyi verdi: -Arkadalar; bugnden itibaren Trkiye'de Masonluk kalmamtr ve btn localar kapanmtr. Salonda bir kyamettir koptu, alklar, barmalar ve Kahrolsun Yahudi Uaklar! sesleri tavanlar nlatyordu. kr Kaya ile arkadalar ortadan srra kadem basmlard. Gurup daldktan sonra doktor Mim Kemal'i ne katarak meclisteki Masonlar toplu olarak Reisicumhura gitmilerdi. Mim Kemal, Reisicumhura hitaben: -Efendim biz zaten maiyet-i devletinizdeyiz, fakat siz merik-i azammz olursanz biz pervane gibi etrafnzda dnp dolarz, demi. Reisicumhur, -Peki bir ey soracam, bana cevap veriniz de sonra... Siz Avrupada hangi locaya balsnz ve metbuunuzun ismi nedir? -Biz Cenova'ya tabiiz ve reisimiz de Barca Mson Cenaplardr, demiler. Bunun zerine kplere binen Mustafa Kemal Paa onlara hitaben: -Haydi defolun buradan, Cehennem olun gidin, Yahudi uaklar! Benim milletim bana kahraman sfatn verdi, ben sizin gibi, bir ft yahudiye uak m olacam? Bu gece sabaha kadar Trkiye'deki btn localarnz kapatmadnz takdirde yarn tekil edeceim divan- harbi rfi'ye hepinizi verir ve astrrm! Haydi defolun karmdan! diyerek onlar kovmu, onlar da yldrm telgraf ve telefonlarla vaziyeti stanbul, zmir ve Adana'ya bildirdiler ve sabah olmadan hepsinin kapanma

711

Faruk Arslan

kararlarn getirip henz sofrasndan kalkamayan reisicumhura verdiler ve derin bir nefes aldlar. Reisicumhur Mustafa Kemal Paa bu suretle btn Mason localarn kapatt. smet Paa'nn reisicumhurluu srasnda kanun-u mahsusla localar kapanmad diye Masonlarn mracaat zerine tekrar localar alp faaliyete baladlar. Ve 1952 de ise Atatrk geinen ve onunla iftihar eden Celal Bayar da, Ahmet Grkan'n teklif ettii ve Masonlarn loacalarn kapatmak istedii kanun teklifini red ederek bu suretle localarn kanunla pekitirdi. Tabii bu ameliyeyi Meclis yapt, fakat bu mzakerelerin devam ettii celse zarfnda Celal Bayar reisicumhur locasna gelerek kanunun mzakerelerini sonuna kadar takip etmitir. Bu tarihi mzakereleri ben de basn locasndan takip ediyordum. Yanmda Burla'nn Ankara Mdr Alaeddin Mizanolu vard. Milyonluk messesini kapatp gelmi, heyecan iinde mzakereleri takip ediyordu. Celal Bayar da olanca heyecanyle hatipleri dinliyor fakat gzlerini benden ayramyordu. Hakl idi, onu bir hilikten o mevkiiye dnya masonluu getirmiti. Bir sre nce, Komnistlerin (sosyalistlerin) faaliyetlerine dair aldklar kararlar madde madde sralamtk. lerinden biri yle idi: 'Hangi lkede faaliyet gsteriyor iseniz, o lkenin lm devlet adamlarn sahiplenecek, yapacanz propaganda ile onu

712

Faruk Arslan

ve dediklerini izgimize ekeceksiniz. Aradan yllar getikten sonra herkes onu 'devrimci (solcu)' bilecek.' Tokat Milletvekili Ahmet Grkan, Byk Millet Meclisi'nde yapt konumada 'Sosyalizmann anas masonluktur!' diyor. yle oldugunu da madde madde elindeki delillerle ispat ediyor. Siz yaadnz sre iinde; okulda, ite, iyerinde, arda, pazarda her yerde karlatnz insanlardan, tandklarnz veya deil hangisinden duydunuz birinin kp da 'Masonum' dediini? Duymadnz, duyamazsnz... Ama onlar '-solcuyum, sosyalistim, devrimciyim, ateistim, Komnistim' derler. Klktan kla girerler. Peki Bektaiyim, mason Bektaiyim diyeni hi duydunuz mu? Trkiye Devleti, gemite yapt hatalardan dolay zr dilemedi, dilemezde. Sevmeyiz zr dilemeyi. Mason Bektai ttihatc eteciler yznden Ermeni ve Rumlarn balarna gelenlerden hadi zr dilemeyelim, Osmanl ayr bir devletti diyelim. Cumhuriyet dneminde yaanan 19 Krt isyannn nedenleri ve bastrlma biimleri de konumuz deil. Konumuz Bektailer ve Aleviler olduu iin Dersim'de ne olduunu masaya yatralm.

713

Faruk Arslan

714

Faruk Arslan

On Altnc Blm DERSMDE NE OLDU?

Gelelim Dersim meselesine Dersim bir soykrm, bir katliam myd?. Resmi syleme gre Dersim, Krt aalarnn eyh Seyid Rza nderliinde, kleliin, rgatln dolaysyla feodal dzenin srmesi iin Cumhuriyet rejimine bakaldrd bir isyand. stelik d destekli hain bir isyand!. Tunceli, en fazla Alevi vatandamzn yaad il, bir de buna Krt kimlii eklenince sorun katlanyor. Gelimesi yasaklanan kent Dersim, Mason Bektailerin hi holanmad bir etnik grubu temsil ediyor: Hem Alevi, hem Krt. Mason Bektailerin, bu nedenle Almanya zerinden yrttkleri Alisiz Alevilik blcl arkasnda kullandklar isimlerin ou Tunceli Krt Alevisi vatandalarmz. ntikam peindeler, kinlerini kusmak istiyorlar. Yavuzda hrszda haksz aslnda. Ama Tuncelilerin damarna fazla basld iin sorunu kayorlar, kullanldklarn kabul etmiyorlar. Bundan dolay Dersimde ne olduunu bilmek zorundayz. syann liderinin 30 Temmuz 1937 tarihinde ngiliz Dileri Bakanna gnderdii Dersim Generali Seyid Rza imzal mektubu buyurun okuyun: milyon Krt benim sesimden ekselanslarna sesleniyor ve hkmetinizin manevi etkisinden Krt halkn yararlandrmanz istirham ediyor ( Zileli, 2008). Bu mektubu, 1987 ylnda Londra Public Record ofisinde

715

Faruk Arslan

Cumhuriyet yazar mit Zileli buldu ve Nokta dergisinin 28 Haziran 1987 tarihli saysna kapak oldu. Avrupa Parlamentosu'nda, 'Krt soykrmnn' anlatld Dersim 38 konulu konferans Kasm 2008de dzenlendikten sonra gemiteki iddialar gnmzde tekrar tartlmaya baland. Taraf Gazetesi yazar Aye Hr, kesinde gemie ksa bir yolculuk yapt ve 19371938'de O dnemin Emniyet Mdr hsan Sabri alayangil'in anlarndan bir dnemin ayrntlarn aktard: O dneme Malatya Emniyet Mdrlnde grevli olan ve Emniyet Genel Mdr kr Skmensrin emriyle, Diyarbakrda yeni yaplan Singe kprsn amaya gidecek olan Atatrkten Seyit Rzann hayatnn balanmasn isteyecek 6 bin beyaz donluya meydan vermemek iin, duruma el koyan hsan Sabri alayangile gre usule itiraz eden savc izinli saylarak greve yardmc getirilmi, okuma yazma ve Trke bilmeyen sanklara ne iddianame, ne avukat verilmi, asabilmek iin Seyit Rzann ya 57ye indirilmi, olunun ya da 17den 21e kartlmt, blge komutan Alpdoan Paa, kararn yazlaca bo kad nceden imzalamt. alayangil yle bitirmiti: Seyit Rzay meydana kardk. Etrafta hi kimse yoktu. Ama Seyit Rza meydan insan doluymu gibi sessizlie ve bolua bard: Evlad kerbelay. Bihatay. Ayptr. Zulmdr. Cinayettir dedi. Benim tylerim diken diken oldu. Bu yal adam rap-rap yrd. ingeneyi itti, ip boynuna

716

Faruk Arslan

geirdi, sandalyeye aya ile tekme vurdu ve kendini ast. Gmlecei yer trbe olmasn diye cenazesi de yakld... (hsan Sabri alayangil, Anlar, Gne Yaynlar, 1990, s. 45-55.) Bir iddiaya gre ise, Seyit Rzann bedeni yaklmam, gizli bir yere gmlmtr. Seyit Rzann varisleri devletten bugne dek bu konuda bir bilgi alamamlardr. Ancak idamlardan sadece 1,5 ay sonra Dersimde ilkinden de kapsaml bir harekata baland. Genelkurmay kitabna gre, Ovack ilesi adliyesi ve asker alma ubesinin istedii 1.149 kii hakknda kanunu takibat yapan mfrezeye Kakerek kynde 2 Ocak 1938 gn pusu kurulmas ve toplam 9 jandarma erinin ldrlmesi zerine, Haydaran ve Kr Abbas airetlerinden 100 kii, Demananl 50 haydut, Keel haydutlarndan 100 kii, Abbas Auran ve Beyit uaklarndan 50 kadar silahl kiiyle bunlarn 5-6 bin tahmin edilen aile efradn temizlenecekti. (Reat Hall, Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938), Genelkurmay Harb Tarihi Bakanl, 1972, s. 432 ve devam) Amacn bu olmad belliydi. nk operasyonlar yalnz isyan blgesi denilen yerlerle snrl kalmam, devlete vergi veren, askere giden Pertek, Mazgirt, Nazimiye, Plmr ile ve kylerini, hatta Dersimi aarak Erzincan da iine almt. 31 Austosa kadar sren ikinci tedip ve tenkil harektnda, Genelkurmay kayna tarafndan haydut, ekya, aki, dal diye nitelenen ve bu gruplar yine kitabn diliyle imha edilmi, temizlenmi, kyleri yaklmt. 6-16 Eyll

717

Faruk Arslan

1938 arasndaki harektn bilanosu ise yleydi: Tarama blgesinden l ve diri 7.954 kii karlmtr. 1.019 silah toplanmtr. (Reat Hall, s. 478) Gayri resmi kaynaklara gre ise l says bunun kat kat stndedir. Taramann ardndan ileri Bakan kr Kaya tarafndan bizzat seilen 3.470 kiiden oluan 347 aile Tekirda, Edirne, Krklareli, Balkesir, Manisa ve zmir gibi Bat illerine serpitirilerek yerletirilirler. Mustafa Kemal, hastal dolaysyla Celal Bayar tarafndan okunan 1 Kasm 1938deki Meclisi a konumasnda Tuncelide haydutluk ve ekyalk olaylarnn bitirilerek ulusal egemenliin salanmasndan duyduu kvanc dile getirmi, smet nn Dersim mkilesinden kurtulduk demitir. Halbuki, dalara snanlarn mcadelesi 1946 affna dek srecek, blgenin yasak blge olmasna ise ancak 1948de son verilecektir. Dersim mkilesine son verirken kullanlan aralarn neler olduunu getiimiz aylarda bana posta ile ulatrlan bir ses kaydndan rendim. Kaytta Sleyman Demirel hkmetlerinin nl Dileri Bakan hsan Sabri alayangille emekli olduktan sonra, 1986da yaplan bir rportajdan bir blm vard. alayangili yakndan tanyan birka kiiye kayd dinlettikten sonra, sesin kendisine ait olduundan emin oldum. Rportaj alayangilin evinde yaplma benziyordu, nk arada alayangilin einin sesi de duyuluyordu. zellikle son cmleleri tyler rpertici olan bantn dkmn kelimesi kelimesine aktaryorum: ( Hr, 2008).

718

Faruk Arslan

.....Tercmana Krte anlatt. Tercman bize tercme etti. [Krt adam yle dedi] Beyanatnz bizi duygulandrd. Vereceiniz isimler zerinde inceleme yaptk. tanesi hari bunlar size teslim etmeye karar verdik. Abdullah Paa bu tanenin kim olduunu sordu. lerinden biri bu kadn. Bir tane de baka adam var. Abdullah Paa bu kiinin istisna edilmesine raz olamayacaklarn, bu kiinin de teslimi gerektiini kabul ettiklerini beyan etti ve bu kiinin istisnasnn sebebi sordu. Krt byk bir samimiyetle dedi ki: Bir adamn bir kocas olur dedi. Siz bir hareket yapyorsunuz. Bu hareket gelir geer. Buralar yine Krt aalarna kalr. O zamanlar bize zulm ederler. Bizi kurtaramazsnz siz. Siz btn Dersime hkim olsanz, oraya devlet otoritesi girse zaten biz aaya kul olmalyz. Ama siz yoksunuz, bizim daimi muhatabmz aa olduu iin ve kudret de onda olduu iin ve bunlar da eyh olduu iin, din bykleri olduu iin, size deil onlara itaate, sizin deil onlarn sylediini yapmaya mecburuz. Abdullah Paa, imdiye kadar bu iin byle olduunu, fakat hkmetin bundan sonra kararl olduunu, Dersimi de yurdun br paralar gibi hkmetin otoritesinin cari olduu ve hkmetin stnde tek bir otoritenin bulunmad yer yapmakta kararl olduunu, aalarn lafna kaplmamasn, meseleyi tekrar tezekkr etmelerini syledi. Bunlar kabul etmediler. Sonra biz geri dndk. Yani meclise. Neticeyi sylyorum. Bunlar kabul etmediler. Maaralara iltica etmilerdi. Ordu zehirli gaz kulland. Maaralarn kapsnn iinden. Bunlar fare gibi zehirledi.

719

Faruk Arslan

Yediden yetmie o Dersim Krtlerini kestiler. Kanl bir hareket oldu. Dersim davas da bitti. Hkmet otoritesi de kye ve Dersime girdi. Dersim byle bitti. Bugn Dersime rahata gidebilirsiniz. Jandarma da gider siz de gidersiniz. Yalnz son zamanlarda bilhassa snrlarda d tesirlerden Krtlerin bamszlk hareketi balad. Krtlerin bir blm Trkiyede, bir blm randa.... Brkselde, Avrupa Parlamentosu binasnda dzenlenen Dersim Soykrm konferansnda Prof. Dr. Ronald Mnch, Dersimde (Tunceli) yaananlarn insanlk suu olduunu vurgulad ve u szleri syledi: Atatrk ve dnemin Bakanlar Kurulu yeleri ile st dzey askeri yetkilileri yaasalard sava sulusu olarak yarglanmalar gerekirdi!.. O gnn gazetelerine bakan herkes rahata grebilir ki, Bayar Hkmetinin Dersimde yrtt harekt, dnya ve Trkiye kamuoyunun gznden karmak iin olay gazetelere Frat ve Murat kylarnda yaplan manevralar olarak aksettirilmiti. Birinci Dersim Harektna katlan Sabiha Gkene verilen madalya bile gazetelerde gerek kurslarda, gerek Trk hava ordusu mektep ve ktalarnda [gsterdii] byk muvaffakyetler ve son atl tatbikatta kahramanca hizmet yznden verilmi gibi sunulmutu. (Havaclk ve Spor, 15 Haziran 1937, S.193) Yani o yllarda, manevra, tatbikat gibi terimler, kanl bir asker harektn kod adyd. Dersimde olanlara dair resmi anlaty renmek bile, ancak 1972 ylnda Genelkurmay Harb Tarihi Bakanlnn Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adl kitabnn

720

Faruk Arslan

yaymlanmasyla mmkn olmutu. Ama iin gayri resmi yann hl tam bilmiyoruz. Bu manevralardan birinde Dersimin kaderi belirlemiti. (Hr, 2008). Bu olay Celal Bayarn azndan dinleyelim: imdi, Mareal, Erkan- Harbiye Reisi (Genelkurmay Bakan), ben babakanm. Atatrk malum... mz Dersimde yaplan byk ordu manevralarndayz. Manevrann da sonuna gelmek zereyiz. mz bir arada Ordunun emniyeti bakmndan strateji ne olmaldr?, onu gryoruz. kisi de Birinci Cihan Harbinde muharebe etmiler. Ben daha ok izleyiciyim. Malumatlar geni... Oradaki her eyi biliyorlar. Hatta ahsen casuslar bile biliyorlar. Dersimin o halde kalrsa her zaman ordunun emniyeti bakmndan tehlikeli olacan gryorlard... O srada biz konuurken, Dersimlilerin jandarma karakollarmzdan -drt tanesini bastklar haberi geldi. Atatrkle gz gze geldik. Birbirimizi anlyorduk. Atatrk benim yzme bakt. Ne olacak? dedi. Anlyorum, orada emniyet tesis edilecek. Ne olursa olsun bana hitap edecekler. Hkmet reisi benim. Anlyorum efendim, bana hitap ediinizin manasn dedim. Atatrk: Sorumluluu zerime alyorum, vuracaz Dersimi dedi ve vurduk... (Kurtul Altu, Celal Bayar Anlatyor, Tercman, 17 Eyll 1986.) Bu mlakatta, Celal Bayar, asl sorumlunun Atatrk olduunu ima ediyor, ama kendisinin etkisiz eleman olduunu kabul etmek zor.

721

Faruk Arslan

Dersimi bir soykrm olarak gndeme getirmek isteyen Avrupalnn dzenledii toplantda Avrupa Ermeni Federasyonu Bakan Hilda oboyan da bir konuma yapmt. te syledikleri: Dersim Kzlbal, paganlk, Hristiyanlk ve Alevilik karmdr Osmanl dneminde ok sayda Ermeni Dersime gelip din deitirdi. unu demek istiyorlar: Dersim Trkiyeye ait deildir, stelik Mslmanlkla da ilgisi yoktur. Ermeni younluu fazladr. yleyse Atatrkn yapt hem soykrm hem de sava suudur. Konferansta Trkiye Cumhuriyetinin iki milletvekili ile bir belediye bakan da vard. DTP Diyarbakr Milletvekili Aysel Tuluk fazla konumad, yalnzca stmzden ordular geti dedi.. DTP Tunceli Milletvekili erafettin Halis ise Dersim isyannda Trk askerlerinin hamile Krt kadnlarnn karnlarn deerek cinsiyet tespiti yaptklarn anlatt Halis, kendi szlerinden heyecana kaplm olsa gerek ki, soykrm deil isyan szcn kulland!.. Tunceli Belediye Bakan Songl Erol Abdil de Tuncelideki yol yapm almalarn u szlerle Dersim katliamna balad: 1930lu yllarda yaplan Dersim Harekt tekrarlanmak isteniyor!.. ani bakana gre, devlet yeniden katliam yapmak iin ncelikle Tuncelinin yollarn yapyor!.u hastalkl kafaya bakn. Sonra ne oldu?.. Hepsi el ele verdi, Dersim olaylarnn soykrm olduu bir gzel karara baland ve Trkiyenin soykrm

722

Faruk Arslan

madurlarna tazminat demesi talep edildi. Tpk Ermeni talepleri gibi!. (Zileli, 2006). Unutmak istesekte Kokiri ve Dersim kymlar Aleviler asndan yeni rejimde yaanan ve adeta unutulmak istenilen iki byk trajedidir. Kogiri kym daha yeni rejim temellerini henz atarken Mart/Nisan 1921 gerekleir. Dersim'in yazgs ise Mart/Kasm 1937 tarihine yeniden yazlr. Kogiri ve Dersim'deki insanlarn Alevi olduklar iin mi katledildikleri tartlan ve yant henz bulunmayan bir sorudur. Fakat ok ak ve tartmasz bir gerek vardr ki bu da o insanlarn Alevi olduklardr. Hangi nedenle, hengi gerekeyle olursa olsun binlerce insann kan akmtr ve bu insanlar Alevilerdir. Bu gerein zerini hi bir ey kapatamaz. Yeni rejim Alevilii bir kimlik olarak tanmazken ttihat ve Terakki'den gelen bir izginin devam olarak Bektailie ynelik bir ilgi, mason Bektai kltrnn aratrlmas almalar gndeme gelir. Devlet ideolojisinin Trk unsuru etrafnda ekillenmesinde bir z Trk inanc olarak grlen Bektailikten yararlanmak istenilmesidir sz konusu olan. nk iinde masonik inanlar katlmtr. Alevilik Trklk amanlk zemininde ortaya konulmaktadr. Gne Dil Teorisi rneinde olduu gibi bir Bektai-Trk kltr teorisi retilmek istenilmektedir. Dinsel alana hakim olunacak, din denetim altna alnacak ve din, devlet ve toplum yaamndan tasfiye edilerek vicdanlara hapsedilecektir. Bu mcadele sistemli bir ekilde gerekletirilmeye allr. Kukusuz burada tasfiyesine ynelinen yaadmz dnyay ve hayat dzenleme iddiasndaki

723

Faruk Arslan

slamiyettir. Zaten Aleviliin ad yoktur. Zaten Aleviliin btnsel anlamda devlet ve toplum hayatna mdahalesi de szkonusu deildir. Baha Sait Bey Trk Yurdu dergisinde 1926 ylnda yaynlad bir dizi makale Alevi-Bektailii bir Trk kltr olarak tantr. (Baha Sait Bey, ttihat-Terakki'nin Alevilik Bektailik Aratrmas, st. 1994) Darlfnun lahiyat Fakltesi retim yelerinden Yusuf Ziya ise, 1928-1929 yllarnda yaynlad makalelerde Tahtaclar ve Alevi inanlarn ele alr. Bektai Babalarndan Galip Baba Yarn Gazetesinde Eyll 1930 tarihinde balayan tefrikasnda "Hac Bekta Veli ve Bektailik" konusunu iler.1930 ylnda Milli Eitim Vekaleti Sadettin Nzhet tarafndan hazrlanan "Bektai airleri adl antolojiyi devlet matbasnda 5 bin adet bastrarak tm okul ktphanelerine gnderir. Resmi anlay ekillendirme yolundaki bu yaklam fazla uzun mrl olamaz. Bu ilgi 1930'lu yllarda kaybolur ve ancak zellikle de Dersim dolaysyla resmi raporlara yansyan gizli kaytlar olarak arivlerde yerini alr. Bu gizli raporlar gvenlik amacyla hazrlanmtr. Alevilik bir gvenlik sorunu olarak deerlendirilmektedir. Raporlarda Alevilere ynelik bir ok karalama, sulama, geleneksel olarak yinelenen iftiralar da yer alr. Fakat bu raporlardaki aptma ve karalamalar ayklanrsa gzleme dayal doruya yakn bilgilerin elde edilmesi mmkn olur. Szgelimi Mazgirt, Ovack ve Kozan'da yaayan Alevilere ilikin bir saptama: "Bu insanlarn ehli snnetten ve daha dorusu slamiyetten ayr bir mezhebe

724

Faruk Arslan

salik olduklarn grdm" eklindedir. (Mehmet Alli Ayni, Milliyetilik, st. 1994, Sf: 227) E. Jandarma Yarbay Nazmi Sevgen de 1930'larn sonunda hazrlad raporunda Zazalarn Aleviliine deindikten sonra konuyu Alevilie balayarak u saptamada bulunur: "Allaha, peygambere inanmalarna ramen Alevilik Mslmanlk deildir. Onu iilik ile kartrmak da hatal olur. Alevi Kzlbalk Mslmanlktan baka bir eydir" (Nazmi Sevgen, Zazalar, Alevilik Aratrmalar, Say:1, Sf: 234, 239) 1940'l yllarda yine Alevi-Bektailie ilikin kitap ve makale eklindeki yaynlarda bir canlanma gze arpar. Bu yaynlar bazen resmi evrelerin direktifleri dorultusuda bazen de Alevi kkenli yazarlarn kiisel giriimleri sonucu gerekleir. Bu yaynlardan bazlar unlardr: Hasan Reit Tankut, Aleviliin Menei (1938), Naci Kum, Antalya Tahtaclarna Dair Notlar (1944), Vahit Ltfi Salc, Gizli Trk Dini Musikisi/Nefesler (1940), Gizli Trk Dini Oyunlar/Semahlar (1941), Abdlkadir nan, Gaziantep'te Aleviler (1941) Enver Bee, Anadolu Bektai Kylerinde Muharrem Ayini (1941), Niyazi Ahmet, Bektai Hikayeleri (1943), Tevfik Zarakol, Kzlbalar Hakknda Mahade (1943), Cemal Bardak, Kzlbalk Nedir (1947), Abdurrahman Ylmaz, Tahtaclarda Gelenekler (1948), Osman Bayatl, Alevilikte Saylar (1948). 2. Dnya Savann bitimiyle birlikte Trk devletinin geleneksel ideolojisinde baz temel deiikliklerin ip

725

Faruk Arslan

ilar grlmeye balanr. zellikle Amerika ile gelitirilen dostluk ilikileri devletin radikal laiklik uygulamasna son vererek dine siyasal ve toplumsal alanda hayat hakk kazandrc bir sonu dourur. Dini yani slamiyeti toplumsal yaamn dna sren anlayn Alevilir asndan olumsuz bir ynnn olduunu sylemek doru olmaz. Dinin yeniden toplumsal alana "buyur" edilmesi, yeniden slamiyetin bir ayrcalkl unsur olarak tannmas Aleviliin yok saylmasnn da tesine geilerek, Alevilie ynelik bir asimilasyon srecinin balatlmas anlamna da gelmektedir. Devlet slamiyete itibar ettii an ya Aleviliin kkn kazyacak ya da Alevilii onun iinde eritip ortadan kaldracaktr. Bu ak bir saldr eklinde deil ince politikalarla iletilen uzun bir zaman diliminde sz konusu olacaktr.DP'nin zgrlk syleminden bir ksm Aleviler de etkilenirler. Aleviler arasnda clz da olsa DP'ye bir ynelim olur. Milli ef dneminin baskc politikalar, Alevilerin kendilerini ifade etme istekleri lie birleince DP nazarnda bir yanlsama yaanr.Tek parti yntemine kar, demokrasi, sz milletin, zgrlk sloganlaryla halka giden Demokrat Parti bu tutumu ile Alevilerden de ilgi grmtr.1950 ylnda yaplan genel seimlerde Aleviler ksmen de olsa DP'yi desteklemitir. DP'de Alevilerin youn olarak yaad Sivas, Yozgat, orum, Malatya gibi illerde Alevileri milletvekili aday olarak gstermitir. Alevilerin DP'nin zgrlk sylemine aldanmasn olaan grmek gerekir. Tek parti ynetimi altnda, zerinden bask hi eksik olmayan Alevilerin ilk zgrlk iaretine komalar ok da

726

Faruk Arslan

yadrganacak bir tutum deildir. nk 1950 seimlerinde CHP karsnda DP zgrln, hrriyetin simgesi olarak grlmtr. Alevilerin DP'yi destekleme tutumu 1954 genel seimlerinde de bir lde devam etmitir. Fakat DP iktidarnn niteliinin netlemesi, sa, sermaye egemenliini kalc klp devam ettirmek isteyen bir parti oluu, geri deerleri savunmas Alevilerin bu parti ile iplerinin kopmasna neden olmutur. 1957 genel seimlerinde Alevilerin yeniden CHP'ye yneldii grlr. Demokrat Partiye ynelim hsranla sonulanyor. 1947de CHP Kurultaynda okullara din dersi konulmas karar alnp Ky Enstitleri kapatlm, lahiyat Faklteleri yeniden almt. ok partili siyasal yaama geilmesinden sonra adeta bir kar devrim yaanmtr, Ezan yeniden Arapa okunmaya balanm, dinsel eitim tmyle geri gelmi, DP iktidar, isterse hilafeti bile getirebileceini syleyebilmitir, nn devrinde tek parti iktidarnn halka yapt zulmden maalesef Aleviler de paylarna deni almlardr, Bu nedenle Alevilerin byk blm DPyi desteklemi fakat bu destein yanlln ok gemeden kavramlard, Aleviler DP zulmne kar 27 Mays, DPnin mirass olan APye kar da yeniden CHPyi ve TPi desteklemilerdi. BP deneyiminden sonra Aleviler tekrar kitlesel olarak CHPye ynelmilerdi. 1980 ihtilali ile birlikte Din Kltr ve Ahlak Bilgisi derslerinin zorunlu dersler kapsamna alnmas ve

727

Faruk Arslan

mfredatn tamamen snni slam anlayna gre dzenlenmesi, Alevi / Bektai ocuklarnn asimilasyonunu amalayan bir uygulama olarak algland Ayrca ihtilal sonras dnemde Alevi kylerine zorla cami yaplmaya ve imam atanmaya balanmas Alevilere ynelik yrtlen bask, sindirme ve asimilasyon abalarnn ulat yeni bir boyut olmutu. (Yldrm, 2006). Halen CHPnin oy deposu olarak grldkleri halde hi bir haklar verilmeyen, aldatlan Alevilerin AKP dneminde haklarn almas mason Bektailerin bir oyununu daha bozacaktr. Alevi ozanlarndan Ak Ali zzet'in DP'ye ynelim ve hsran anlatan ok gzel bir iiri var: "DP'yi gelinlik kz sandk/Oysa yosma kt" diye. Buraya alyorum! Demokrat Parti'yi gzel kz sandk irkin kt, kahpe kt, dul kt Alnm ak yzm a dedi kandk Yz kara kt, ba kel kt. Hrsz vatandan srek dediler Kylnn dilein verek dediler Son zamanda bir gn grek dediler Afat kt, tufan kt, yel kt. Bakn hallarma u milletlerin An kapsn adaletlerin Mehdi diye gzlediimiz zatlarn Koltuundan ha, put kt, nal kt Bunlarn mevki kazanmak fikiri

728

Faruk Arslan

Dnen kim bizim gibi fakiri Has kumak dedi bize her biri Kendir kt, keten kt, ul kt Sz milletin dedi kendi syledi Hrriyet var dedi zulm eyledi Altn paralar netti neyledi Hazineden bakr kt, pul kt. Ali zzet ne dersin git sazn al Hikmete karma tez gelir zeval Bozuldu adalet dzelmez herhal Fitne kt, Deccal kt, mal kt. "Alevilerin laiklik hassasiyeti kullanlyor, Alevilerin meselesi hkmetlerle deil, rejimle. Cemevlerinde Atatrk posterlerinin ii ne..." Bu tespitler, aratrmacyazar Cafer Solgun'a ait. Solgun, Dersimli bir Alevi. Yzleme Dernei'nin de bakan. 'Alevilerin Kemalizm'le mtihan' adl bir kitap yazan Solgun, Alevilie ieriden bakyor. 'Aleviler neden Kemalist?' sorusuna cevap aryor. Solgun'a gre Alevilerin Kemalistlii takiye ile balad; nk "Aleviler, kendilerine uygulanan basknn sorumlusu olan gce yaslanarak kendilerini yaatma abasna girdiler" Ancak bu durum zamanla iselletirildi. Cafer Solgun, 28 ubat dneminde Alevilerin baz hassasiyetlerinin istismar edilerek onlara yeni bir rol biildiini sylyor. Bu dnemde irticann birinci tehdit olarak grlmeye balandna dikkat eken Solgun, "Rejimin, laikliin teminat olduklar ynnde onlara bir

729

Faruk Arslan

rol atfedildi. Aleviler nezdinde yakn tarihte yaanan baz ac olaylarn da dorudan etkisiyle Snni ounlua kar temkinli, tereddtl bir bak as vardr. Bu ruh hali istismar edilmektedir." diyor. ( Tokay, 2008). Solgunun u ifadeleri gz ac: Alevi derneklerinden ziyade cemevleri. Alevilerin ibadethane olarak grd ve ibadethane olarak gidip geldii bu meknlarda kocaman Atatrk portrelerinin asl olmas ok arpktr. nk Mustafa Kemal Atatrk sonu itibaryla politik bir figr. Atatrk'n resmini siz iyerinize, evinize asabilirsiniz. Fakat bir ibadethanede de bir politik figrn ne ii var? Cemevlerimizin maalesef neredeyse tamamnda 12 imam temsil eden resimlerin yannda Atatrk portresi var. Bu durum sadece benim amdan deil, birok Alevi asndan son derece rahatsz edici bir durumdur. Adeta "13. imam da Atatrk'tr" dercesine bu portrelerin olmasnn kabul edilir bir taraf yok. kinci boyutu ise biraz daha somut bir nedendir. Atatrk dneminde Krt Alevileri byk aclar yaamtr. Bu uygulamalarn sorumlusu bir sembol ismin sizin dua etmek, ibadet iin gittiiniz bir meknda resimleriyle karlarsanz ne hissedersiniz. Peki Alevi derneklerinin Kemalist izgisi karmak gibi grnen bir meseledir. Ama bu arpk sonucu anlamamza yardmc olabilecek birka kavram var. Bunlardan biri korkudur. Dorudan lm, katliam, yok edilme korkusu. Bu korku nedeniyle zaman ierisinde Aleviler kendilerine uygulanan basknn sorumlusu olan, o sorumluyu sembolize eden gce yaslanarak kendilerini yaatma abasna girmek durumunda kaldlar. rnein kurucu parti CHP kayda deer bir oranda Aleviler tarafndan desteklenmektedir.

730

Faruk Arslan

Yine Alevi camias ierisinde orduya ynelik bir sempati olduunu gzlemliyorum. Bu sempatinin temelinde de bu korku yatyor. Bu, tipik bir takiyyedir. ( Tokay, 2008). Solgun yle devam ediyor: Alevilerin Kemalistlii bir takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Bende sendenim kafama daha fazla sopa vurma dercesine bir ilikiye girilmitir. Buraya kadar anlalr diye dnyorum. Ama buradaki sorunun en nemli taraf bir takiye olarak balayan bu ilikinin zaman ierisinde geree dnme temayl gstermesidir. O takiyenin giderek isellemesi sonu itibaryla bylesine arpk bir durum yaratt. Bu maniplasyon ve bu arpkl yaratma konusunda Alevi camias ierisinde de bazlarnn bir misyoner gibi almalarnn hibir anlalr taraf yoktur. Kemalizm'i yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden Alevilerin darbe ars yaplan mitinglerde boy gstermesi iin canla bala alan kiilerdir. Alevilerin eriat tehlikesine kar darbe ars yaplan etkinliklerde bulunmalar ok utan verici bir eydir. eriat tehlikesi meselesine gelecek olursak Solgunun grleri daha arpc: Alevilerin rejimin teminat olduklar, Atatrk olduklar, laik olduklar ynndeki temelsiz rol atfetme siyasetinin gndeme geldii yllar 90'l yllardr. Ayn yllar irtica tehlikesinin birinci sraya konulduu yllardr. Bunun dnm noktas da 28 ubat srecidir. Bu konsepti sokaklarda dillendirecek kitlesel bir potansiyele ihtiya vard. te bu mantkla Aleviler kefedildi. Rejimin teminat olduklar ynnde onlara bir rol atfedildi. Trkiye'de bize dayatlan manada bir eriat tehlikesi olduuna ben inanmyorum. Fakat Aleviler

731

Faruk Arslan

nezdinde yaanan baz ac olaylarn da dorudan etkisiyle Snni ounlua kar temkinli, tereddtl bir bak acs vardr. Alevilerde de temkinlilik bu ruh hali istismar edilmektedir. nk eriatlar iktidara gelirlerse ilk yapacaklar ey Alevileri kesmektir ayias Aleviler iinde yaylmaktadr. Alevilerin bu rol oynamalar iin istismar edilecek bir potansiyelleri vardr. ( Solgun, 2008). Alevilerde bu tereddd douran; orum, Mara, Sivas olaylardr. Alevi toplumunda mevcut travma trden bir ruh halinin olmasnn en byk nedenleri bu acl olaylardr. Gelien sre ierisinde bu olaylarn kimler tarafndan kimler kullanlarak ve ne amala tezghland ok byk oranda aa km durumdadr. Trkiye toplumunun btnln oluturan eitlilik ierisinde birbirimize kar konumlanmamz isteyen karanlk g odaklarnn bu senaryolarn uygulamalarna zemin tekil eden baz nyarglarmz da vardr. AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr. Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil, dorudan rejimledir. Bu arada Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor. Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri Alevilerin bir aznlk olarak kabul edilmesi ynnde alma yrtyorlar. ok ak

732

Faruk Arslan

sylemek gerekir; bu aba ve almann en byk amac belki de yegne amac, o derneklerin milyonlarca Euro olarak ifade edilen fonlardan yararlanmasnn mmkn hale gelmesidir. Alevi talepleri ne kadar normal karlanrsa toplumsal nyarglar aabilir ve gerek manada kardelik bilincini yerletirebilirsek bu tr marjinal abalar etkisiz kalacaktr. Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi toplumunun zerinde ortaklat taleplerin karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas, Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas, davann yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. ( Tokay, 2008). Dersimde ne olduuna vereceimiz doru cevap, bence zr devletimizi belki de Tuncelili Krt Alevi vatandalarmzla bartracaktr. Cumhuriyet dneminde Sabetayclar ve masonlar, Melamilik ve Mevlevilik dnda en gl bir ekilde Bektailik tarikatnda yer alrlar. Bata, Selanik, Serez, Drama, skp, Teselya, Bat Trakya ve Edirne olmak zere zmir ve Manisada youn bir biimde Bektailik tarikatna nfuz ederler. Bektailin geni mereplilii onlarn nfuzunu ok daha kolaylatrr. Sonradan

733

Faruk Arslan

stanbuldaki baz Bektai tekkelerine de ciddi bir ekilde nfuz ederler. Bugn bile gerek Rumelide gerekse zmir, Aydn ve stanbulda, hatta Ankarada Bektailerin nde gelenlerinin nemli bir blm Sabetayclardan olumaktadr. Bektailikte yer alan Sabetayclarn bir blmn u ekilde sralaya biliriz. Sabetayc ve Mason Mesut Koman Baba, Kazleme Bekt Tekkesi son postnini Sabetayc Kk Abdullah Baba, Sabetayc ve Mason stad Teoman Gre (lhm )Halifebaba, zmirde hazine avukatl yapm olan Sabetayc Feyzi Akeren Baba, Selnikli Ali Aydn Baba, Mason ve Sabetayc Yeniehirli Hseyin Hsn (Erdikut)Baba, Sabetayc Hseyin Cokun Eren, Sabetayc Prof. Ragp ner, Mustafa Kemal Atatrkn bahekimi Sabetayc Dr. Hasan Ragp Erensel Halifebaba, Sabetayc Ali Glip Eren Halifebaba, Kazleme Bekt Tekkesinin haziresinde medfun olan Tabip Binba Sabetayc Haydar Bey .Emekli Albay Sabetayc Cavid Aker Baba, Emin Uras Baba, Eski Ziraat vekili Sabetayc Nedim kmen, Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Loca stad Ali Oktay Cever, Besim Berkmen, Cevdet imen. ( Yksel, 2007). CHP, Byk Klp ve TSAD, bugn mason Bektailerin en fazla bulunduu mekanlardr. Elit, dier tabirle Beyaz Trklerdir. Aleviler kime oy verirler? Ali Balkz, 1999 ylnda Pir Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisinin 30.cu saysna yazd "Dede, Baba-elebi, Seyit, Nakp ve Cumhuriyet" balkl yazsnda:"Aleviler Osmanlya kar Cumhuriyeti, DP'ye kar 27 Mays', 12 Mart ve CHP'ye kar 68'i ve Sosyalizmi destekledi. Ama CHP Alevileri sadece semen, kimi Sosyalist yaplar da Alevi

734

Faruk Arslan

toplumunu sadece militan kayna grd ve onlarn tarihsel sreten tayp getirdikleri sorunlarna eilen olmad" diyor. ( Balkz, 1999). Ali Balkz, bugn Alevi Bektai Federasyonu (ABF) Genel Bakan. ABF Trkiyedeki Alevi rgtlerinin at rgt. Federasyona bal 21 merkezi rgt bulunuyor. Bu merkezi rgtlerin de 150ye yakn ubesi var. Bu rgtlerde 200 bin civarnda yeden sz ediliyor. Alevilerde ilk rgtlenme yurtdnda balad, daha sonra yurt iine srad. 25 yldr rgtlenme sryor. Dernekler ve federasyonlar biiminde rgtleniyorlar. 1993 Sivas katliam bir srama etkisi yapt. 1963'te Hac Bekta Turizm Dernei kuruldu. 12 Eyll ncesi Sivasn Banaz kynde Pir Sultan Abdal Dernei vard. Dernekler, nce Alevilerce nemli saylan kiilerin adlaryla kuruldu. Yasalar nedeniyle alevi ismini kullanadlar. Bu yasakla mcadele amacyla 2000 ylnda Alevi Bektai Kurulular Birlii Derneini kuruldu. Dernek 11 kurucunun hazrlad tzkle kuruldu. ileri Bakanl kapatma davas at. Sonunda karar Yargtaya kadar gitti. smi savundular ve bu nedenle 2 sene yarglandlar. Blclk suundan kapatma davas ald. Diyanet leri Bakanl, ileri Bakanl olumsuz, dnemin Kltr Bakan stemihan Talay olumlu gr bildirdi. Yargtay Alevi adnn kullanabileceine karar verdi. 2002'den itibaren Alevi ismi kullanlmaya baland. Avrupa Birlii yasalaryla artk problem kalmad. ( allar, 2008). Aleviler, 1970lerde ykselen ve gelien sol hareketin nemli dayanaklarndan birisi haline gelmiti. Alevilerle

735

Faruk Arslan

sol arasndaki iliki, daha ok sol rgtlerin lehine, onlara destek vermek eklinde srd. 12 Eyll sonras ise bu iliki biim deitirdi. Alevilerin kimlik talebiyle ortaya kmalar, artk yeni bir durumu ifade ediyordu. lkemizdeki toplumsal deiim ve dnmn en nemli gstergelerinden birisi toplumsal gruplarn kimlik talepleri. Krtler, Aleviler, slamclar, Ermeniler, Sryaniler, son 20 ylmza damgasn vuran szckler... Bu kimliklerin hepsi bu toplumun iinde yayorlard, ancak kimliklerini ne srerek ortaya kmyorlard. Onlar ya grnmyorlard, ya da grmezden geliniyorlard. 12 Eyll 1980 askeri darbesi, solu ve zgrlk taleplerini silindir gibi ezerken, ayn zamanda yeni filizlenen kimlik talepli tepkilerin de tohumlarn ekiyordu. Bu yeni dnemin ilk sert rzgr Gneydoudan esti. Son 25 ylmza damgasn vuran PKK odakl atmalar hl bir zme ulam deil. Krt kimlii talebi ise orta yerde duruyor. kinci ve dikkat ekici atak ise Alevilerden geldi. 1980li yllarn ortasndan itibaren Pir Sultan, Abdal Musa, Hacbekta adyla Trkiyenin drt bir yannda dernekler kurulmaya baland. rgtlenmeye paralel olarak Alevilii anlatan, deerlendiren kitaplar yaymland. lk kez adn duyduumuz Alevi kkenli yazarlar, ok satan kitaplar yazdlar. Yurtdnda yaayan Aleviler, Alevi ismini kullanarak rgtler kurdular. Alevi szc artk saknmadan syleniyordu. Ben Aleviyim diyen insanlar, kendi kimlikleriyle ortaya karak, konuyu kamuoyunun nne getiriyorlard. Kendilerine ynelik nyarglar krmak iin

736

Faruk Arslan

seslerini ykseltiyorlard. Alevilerin kim olduklarn, hangi taleplerle ortaya ktklarn, nereden gelip nereye gittiklerini bizler de yeniden kefediyorduk. Kap komumuz, sra arkadamzd onlar. Ancak neden bugne kadar kendilerini gizlemek durumunda kalmlard? Neden onlarn kestii yenmez, onlarla evlenilemezdi? Son 20 yl iinde Alevilere ilikin ok eyler rendik. n yarglarmz bir lde krld. Onlarn ektii aclarn, yaadklar dlanmln ne anlama geldiini kavramaya baladk. Onlarn istek ve taleplerinin temel insani hakl talepler olduunu grdke, gemiteki yasakl, basklar sorgulamaya baladk. Artk Aleviler sahnedeydiler. Alevi Rnesansnn son yirmi yl iinde daha da derinletiini ve yeni boyutlar kazandn dnyorum. Artk Aleviler var. Ancak devlet onlar nereye koyacak, hangi kimlik altnda taleplerini yerine getirecek, imdi bunlar tartlyor. ( allar, 2008). Tam Alevi almlar tartlrken 10.Ergenekon operasyonunda brahim ahin'in evinden ortaya kan krokiler, agendalar gsterdiki, Alevi-Bektai Federasyonu Genel Bakan Ali Balkz'a ynelik suikast plan hazrland. Belgelere dayandrlan iddiaya gre, muvazzaf subay M.S. (halen tutuklu) liderliinde 9 kiilik bir suikast hcresi kuruldu. "ankaya 4 numaral hcre" olarak adlandrlanekibin grevi, bombal arala Ali Balkz' ldrmekti. Ekip efi M. S.'nin kodad "A" idi. "B" eylem iin alnt aratemin edip ofrlk yapacak, "C" patlayc dzeneini hazrlayacak. "D"patlayc maddeyi temin edecek. "E"cep telefonlarn datacak. "F

737

Faruk Arslan

ve G"sokak balarnda emniyeti salayacak. "H" evin karsndaki parkta blgeyi kolaan edecek. "I" ise tetiki olarak eylemi gerekletirecekti. 9 kiilikhcre eylemden nce alnan sfr ceptelefonunu bir gn ncesine kadarkesinlikle kullanmayacak. Sarkaya'nn gnderecei (ESI TILI G LER)mesajn alan yeler ertesi gn eylem olacan anlayacakt. Alevi-Snni atmas karmak amacyla hazrland ileri srlen plana gre, AleviBektai Federasyonu Genel Sekreteri Kazm Gen'e bombal bir paket gnderilecekti. Bombal paketi kargo irketi eleman, kimlik ve kyafetiyle Kazm Gen'in evine ulatrlacakt. phe ekmemesi iin, paketin zerine gnderenin kimlii olarak Kazm Gen'in yaknlarndan birinin ismi veya Alevi vatandalarn youn olarak yaad Hacbekta, Tunceli gibi il veya ilelerinden birinden rastgele adres yazlacakt. Bu eylem plannda da gvenlik glerinin konumlar en yakn kamera kaytlar da plana detayl olarak ilendi. Ergenekonun st ynetim kurulu, akl hocas olduu iddia edilen Encmen-i Danie deinmeden geemeyiz. Ergenekonun derin devleti temsil ettii henz bir iddia. htiyarlar heyeti ile ilikileride ispatlanmas ok zor, tam bir muamma. Yine de 170 yllk derin devlet geleneinde Mason Bektailer ile aralarnda ilikiler olduu kanksanamaz. En azndan Ergenekonu bilmedikleri, duymadklar sylenemez.

738

Faruk Arslan

On Yedinci Blm ENCMEN- DAN TARKATI

Encmen-i Dani, 1851 ylndan beri var olan bir Osmanl geleneidir. Tanzimat'tan sonra, Fransz Akademisi rnek alnarak kurulan ilk Osmanl Akademisidir. Tanzimat, Bat kurumlarnn Osmanl topraklarna sokulmasn istiyordu. Bu yolda bilim ve eitim alanndaki almalar bir dzene sokmak iin, 1846'da Meclis-i Maarif-i Umumiye kuruldu. Fikir ve bilim adamlarn iine alan bu kurulu, Encmen-i Dani isimli bir akademinin kurulmasn kararlatrd. Meclis-i Maarif adna Ahmed Cevdet Paa tarafndan hazrlanan ve Encmen-i Dani'in kurulma sebeplerini anlatan bir yaz, Sultan Abdlmecid'e sunuldu (26 Mays 1851). Kuruluunda Fransz Akademisi rnek alnan Encmen-i Dani'in amac; ilmi ve teknik eserleri telif ve tercme ederek, Darlfnun'da izlenecek ders kitaplarn hazrlamakt. Encmenin i ve d olmak zere iki eit yesi vard. yelerin says 40 kiiydi, bunlarn bir ilim dalnda uzman olmas, bir yabanc dil bilmesi; yani telif ve tercmesini yapacak nitelikte bulunmas artt. D yelerin Osmanlca bilmesi art deildi. Hangi dilde olursa olsun encmene bir konuda bilgi verecek uzmanlk ye olmak iin yeterli saylyordu. Bunlarn ye saylar da 30 olarak belirlenmiti. Kuruluun bakanlna erif Mehmed getirildi. yeliklere Sadrazam Reid Paa, eyhlislam Arif
739

Faruk Arslan

Hikmet Bey, Erkan- Harbiye Bakan Mehmed Paa, Hariciye Nazr Ali Paa, Ticaret Nazr smail Paa gibi devlet adamlaryla beraber; Ahmed Vefik Paa, Cevdet Paa, Osman Saip, Ali Fetih, Recai Efendi gibi kiiler de ye oldular. D yeliklere devletin tannm Rum, Ermeni bilginleriyle; ngiliz arkiyats James W. Redhouse, tarihi Hammer, Fransz dou bilimcisi Bianchi gibi bilginler alnd. Encmen-i Dani tekilat, devlet salnamelerini de (yllklar) 1862'ye kadar yazd. O zamanlar (yani Tanzimat) henz devlet ile hkmet arasnda kan davas olmad iin, bu bilginler kurulunda Sadrazam vb. doal ye saylrd. lk toplantda (1851) padiah Abdlmecid de hazr bulunmutu, sadrazam Mustafa Reid Paa da. Ama dnem deiti, koullar deiti, seim diye, demokrasi diye, olur olmaz bidatlar Cumhuriyet dneminde kt. Onun iin 1950li yllardan itibaren yeniden tesisi edilen Encmen-i Dani (Kmuran nann sylediine gre) hkmeti devirmeyi konumak zere toplanr hale geldi. Yani artk devletin encmeni oldu. Bu konumuyla tamamen Cumhuriyet kurumuydu. ( Belge, 2009). Masonlar ve Bektailer, Bat ilminin, modernizmin Trkiye'ye gelmesinde nclk ettiler. Bu gelenek, Cumhuriyet dneminde de srdrld. ki kurum arasnda derin farklar olsada, iki dnem arasnda balanty kuran Mason Bektailerdi. Bu st heyete katlanlar ya mason ya Bektai veya her ikisiydi. Kimse zerine alnmasn. Mason Bektai olmak hakaret deildir, iltifattr, bir sosyolojik gerektir. Elbette farkl merepte olanlarda lke ynetimine tavsiyelerde bulunan bu heyetde yer alyordu. Atatrk'n partisi olduu iin hep CHP'ye oy
740

Faruk Arslan

veren, TSAD ve Byk Kulb etrafnda toplanan sekinlerden oluuyorlard. Cumhuriyetin sahipleriydiler. 2. Cumhuriyete kar olmalar doaldr. ye olarak arlmanz iin devlette st dzey ynetici olmanz, emekli olmanz, galiba sanzda aklarn saysnn karalardan da ok olmas gerekiyor. nk yelerin ya ortalamas 80in stnde. Toplantlarda 70 yandakilere Sen daha ok gensin, bilmezsin muamelesi yaplyor. Buraya kadar olan ksmn artk biliyoruz. Bundan sonrakiler ise bilmediklerimiz ya da bize yanl anlatlanlar hakknda. ncelikle Encmen-i Daniin yelerinin birounun darbeci, darbe dnemi bakan, darbeye heves etmi paa, darbeyi becerememi paalardan olumas sizi yanltmasn. lter Trkmen, Temel skit, Snmez Kksal, zdem Sanberk gibi daha liberal isimler de toplantlara dzenli katlyor. Kurtlar Vadisi Pusu dizisinde 'htiyarlar Heyeti' olarak lanse edilen ya oldukca ilerlemiler grubundan kastn bu olduu anlalyor. Mazide destek verselerde, deifre edilen ve kirlenen bugnk Ergenekon yapsn tasfiyeyi tavsiye etmeleri, srpriz deildir. Bu emekli kahvehanesinden Ergenekonun st dzey yneticilerinden ziyade, ancak Ergenekonun tarihi kar. Ergenekon ile tarih yazmaya alanlar ise hl grev bandalar. ( Our, 2009). 80lik ihtiyarlar yinede kmsemeyelim. ener Eruygur iki toplantlarna katlm ve bigi vermi. Trk Ordusunun tespit edilen Ergenekon ve dier ete yelerini cezalandrp ordudan atmas, Genelkurmay'n bundan sonra suluya sahip kmayacan gsteriyor. Orduyu ypratmamak byle olur. Dernek statsnde olmad iin kayd bulunmayan kuruluun orduyu temsil etmedii ak. Ancak
741

Faruk Arslan

Ergenekon'un st danma heyeti olduu iddias, heyetin iindeki eski genelkurmay bakanlarn gerdi. Bu alnganlk anlalamad. Eski Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday, gibi bir komutan ilk defa resmen bu kurumun varln 16 Ocak 2008'de Milliyet'den Fikret Bila'ya yapt aklamada kabul etti ve unlar syledi: 15 gnde bir araya gelip konuuyoruz. Sonra yaplan tespitleri, varlan sonular yazl hale getirip Cumhurbakanna, Babakana gnderiyoruz. Belki lkeye bir hizmet olur diye. Bugnk Encmen-i Dani'te st dzeyde grev yapm, devlet tecrbesi olan emekli insanlar var. Bakanmz, eski Meclis Bakan Necmettin Karadumand. Ondan sonra Prof. Dr. Sefa Reisolu bakan oldu. Blend Ulusu var, ben varm, Sayn Kvrkolu var, Mustafa Aysan var, lter Trkmen var. Necdet ru var. zden Sanberk, Kksal Snmez gibi isimler var. Bu gibi devlet tecrbesi olan, st dzey grevler yapm isimler var. Biz bir araya gelip lke meseleleri zerine sohbet ediyoruz. Sonra bakan olarak Sayn Reisolu bunlar kaleme alyor ve Cumhurbakanna, Babakana gnderiyor. Mesela Sayn Ahmet Necdet Sezer, bunlar ok faydal bulurdu. Yararlandn sylerdi. Gndermemizi isterdi. Encmeni Daniin ebediyete intikal etmi yelerinden bazlarn da zikredeyim ki bu heyetin nasl bir heyet olduunu kamuoyumuz da rensin. te bu gibi devlet tecrbesi olan isimlerin bir araya geldii heyet, lke meseleleri zerine sohbet ediyor. Grler tespit ediyorlar. Bu tr insanlardan bu lkeye zarar gelir mi? Herkes kendi uzman olduu konuyu izliyor, anlatyor. Bu heyette 1959-60 Zrich, Londra antlamalarna imza atm
742

Faruk Arslan

insanlar var. Memleketine faydal olmaya alyor. Byle bir heyetin ortaya atlan sama sapan iddialarla bir ilgisi olabilir mi? (Bila, 2009). Karaday'nn vnerek gemite bu kuruma ye olduunu itiraf ettii isimlerin hemen hepsi Mason veya Bektaiydi. Mesela u isimler var: Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Refet Bele, Hasan Saka, Falih Rfk Atay, Hseyin Cahit Yaln, Tayfur Skmen, Feridun Cemal Erkin, Kazm Orbay, Memduh Tama, Cihat Baban, Sadi Irmak, Kemal Kayacan, Celal Eyiceolu, Asm Grbz, Fahrettin Altay, rfan zaydnl. Ergenekon soruturmas kapsamnda gzaltna alnarak ifadesine bavurulan Eski MGK Genel Sekteri Tuncer Klna da sorulan Encman-i Dani sorusu, acaba Ergenekon ile bir ilikisi var m sylentilerine neden oldu. Kurumun ne ie yarad merakn edildi. Faaliyetleri ve grevi, yelerini nasl setii ve kimlerden olutuu aratrld. Yine bu grub ile Mason Bektailer arasndaki iliki skaland. 2004'den beri eski genelkurmay bakan, bir eski babakan, bir eski meclis bakan, baz eski kuvvet komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri bakan, baz eski bakanlar, politikaclar ve emekli bykelilerden oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti, Encmeni Dani Grubu veya bir yol olduu iin laik bir Tarikat olarak adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle daha da glenen Encmeni Dani'da kimlerin olduuna bir gz atalm: Eski genelkurmay bakanlar Necdet ru, smail Hakk Karaday, Hseyin Kvrkolu, 12 Eyll 1980den sonra babakan olan Blent Ulusu, Turgut zal dneminin Meclis Bakan Necmettin Karaduman, eski dileri

743

Faruk Arslan

bakanlar Emre Gnensay ve lter Trkmen, emekli orgeneraller Atilla Ate, Ahmet reki, Necdet ztorun, Sreyya Yksel, Tuncer Kln Nahit zgr, brahim enocak, eski bakanlar Fethi elikba, Cahit Aral, Mustafa Aysan, Safa Reisolu, emekli bykeliler Ouz Gkmen, Temel skit, Fahir Alaam, Oktay cen... Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki yeleri.imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve Sleyman Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret bakanl yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel sekreter ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. teki baz Encmeni Dani yeleri yle: Emekli Korgeneral Hasan Salam, Hukuk Profesr ener Akyol, eski bakanlar Mehmet Salam, Orhan Dikmen, lhan Evliyaolu, eski stanbul Belediye Bakan Faruk Ilgaz, emekli tmgeneral Ahmet Serter, emekli vali ve senatr Cemal Tarlan. Son yllarda len eski baz Encmeni Dani yeleri ise yle: Eski Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Muhsin Batur, eski Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Kemal Kayacan, emekli orgeneraller Kemal Atalay, Fikret Esen, Adnan Ersz, Ragp Ulubay, rfan zaydnl, emekli oramiral Haydar Olcaynoyan, emekli korgeneral Faruk Gventrk, emekli tmamiral Sezai Orkunt, eski bakanlar Hfz Ouz Bekata, lyas Sekin, Tp Profesr Hikmet Altu, emekli bykeli Necdet zmen. len bu yelerin yerine, aralarnda Hseyin Kvrkolu, Atilla Ate, lter Trkmen, Emre Gnensayn bulunduu yenileri seildi. Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki yeleri. Devlette ok nemli grevlerde bulunmu eski
744

Faruk Arslan

asker, politikac ve diplomatlarn oluturduu bu Byk Devlet Jrisi, on be gnde bir stanbulda, Moda Deniz Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn tartyor. Gemite ok etkili grevlerde bulunmu bu kadar insan ayda iki defa dzenli olarak bir araya gelince, doal olarak ne konutuklar ve oradaki konumalarn ne tr sonular dourduu merak ediliyor. Encmeni Dani, kimilerine gre devlete rota izmeye alan gizli bir g oda, kimilerine gre hkmetlere yn vermek isteyen bir teekkl, kimilerine gre ise, yalnzca emektar eski devlet grevlilerinden oluan normal bir sohbet grubu. Yeni yelerin ancak oy birliiyle dahil olabildii Encmeni Danite dnem bakanln en yal ye stleniyor. Toplantlarda en ok tartlan konular AB, AKP, bartsym. zellikle AKP iktidara geldiinden beri toplantlar bir tr alama duvarna dnm. Ah tm ktlklerin anas AKP diye balayan konumalar, gerektiinde balans ayar verecek bir iradeden ok Elimizden ne gelir, alamaktan baka gibi bir aresizlie iaret aslnda. Hatta bir seferinde yine AKP hakknda atp kesmeye balayan ok yal bir emekli paa u-u hurua gelip Asker mdahale etmeli diye barnca toplantda glmelere neden olmu. Yani eski bir darbecinin darbe arsnn topik kat bir ortamdan bahsediyoruz. (Our, 2009). Gazeteci Faruk Mercan, konuyla ilgili 19.07.2004 tarihli Aksiyon dergisindeki haberinde ilgin detaylar veriyordu: imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve Sleyman Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret bakanl yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel sekreter ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. Demirel ve illere gnderilen mektup Fethi elikba ve Cahit Aral,
745

Faruk Arslan

Encmeni Daniten nce Anavatan Partisinde (ANAP) bulumu olan iki politikac. 1989da ANAP Burdur Milletvekili olarak Mecliste iken Turgut zala kar cumhurbakan aday olan elikbaa verilen 18 oydan biri de Cahit Arala aitti. nk Aral, Necmettin Karaduman ve Kaya Erdem gibi isimlerle birlikte ANAPta Turgut zaln cumhurbakan olmasna kar kan ak sallarn iindeydi ve zala kar oy verdikleri kii Fethi elikbat. Cahit Araln bir dier zellii, 1986da Sanayi Bakan iken ernobil kazas meydana geldiinde, Karadeniz blgesindeki ayn radyasyondan etkilenmediini gstermek iin kamera karsnda ay imesiydi. Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni Daniin o zamanki yeleri mektupta, Uzun zamandan beri aka ve pervaszca, anayasaya dayal demokratik ve laik dzenimizi kkten tahrip etmeyi ve yerine eriata dayal devlet dzenini zorla uygulamay amalayan beyan, eylem ve davranlara girildii grlmektedir. Trkiyeyi temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek isteyen sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari ve yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz demekteydi. Cumhurbakan ve Babakana nerilen tedbirler yleydi: Cumhuriyetin temel nitelikleri ve laikliin korunmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun tavizsiz uygulanmas, Kuran Kurslar ve mam Hatip liselerinin saylarnn azaltlarak sk denetime alnmas, bu amalarla ada ve laik her trl nlemin alnmas. Yksek stiare Heyeti
746

Faruk Arslan

Projesi Mektubun basna szdrld 1995 balarnda Trkiyede ilgin bir tartma vard. Babakan Tansu iller; eski babakanlar, genelkurmay bakanlar ve dileri bakanlarndan oluacak bir Yksek stiare Heyeti (YH) kurulmas projesini ortaya atmt. Nitekim bu heyet Doan Gre, Yldrm Akbulut ve Murat Karayaln gibi isimlerin katlmyla ilk toplantsn yapt; ama devam gelmedi. Bir teze gre, Encmeni Daniin mektubundan rahatszlk duyan iller, hem bu mektubu basna szdrm, hem de onlara alternatif bir yap olarak YHi dnmt. Ama YH, varlk kazanp Encmen i Daniin yerini alamad. Peki yarm yzyldan fazla bir sredir varln srdren, her dnemde etkili isimlerin katlmyla glenebilen, zaman zaman devlete ve hkmetlere yn verdii sylenen Encmeni Daniin srr neydi? Her dnemde Silahl Kuvvetler komuta kademesine yakn olmas ve askeri konulardaki yazlaryla tannan Radikal gazetesi yazar Mehmet Ali Klal, bir sre nce Encmeni Dani baln tayan yazsyla bu grubu yeniden gndeme getirdi. Grup yelerinin titizlikle seildiini belirten Klal, yllardr muntazam bir ekilde yaplan toplantlarda lkenin en nemli konularn ele alan konumalarn her zaman ilgi ekici ve nemli olduunun altn izdi. Gemi dnemde, Hseyin Cahit Yaln, Ahmet Emin Yalman, Falih Rfk Atay ve Yusuf Ziya Orta gibi gazeteciler de Encmeni Dani yesi olduundan; bu yazs sebebiyle Klal da m Encmeni Dani yesi? sorusu merak konusu oldu. Ancak Klal, yle bir ansm yok. Devlete en st kademede hizmet etmi ok nemli ahsiyetleri alyorlar. Bizim orada yerimiz yok diyor. Ke yazar yeler
747

Faruk Arslan

Halen ke yazarl yapt halde Encmeni Dani yesi olan iki kii var: Hrriyet gazetesi yazar lter Trkmen ve Radikal gazetesi yazar Profesr Mustafa Aysan. Ancak lter Trkmen eski dileri bakan, Mustafa Aysan ise eski ulatrma bakan sfatn tayor. st dzey devlet grevinde bulunmu herkesin Encmeni Dani yesi olamadn belirten Mehmet Ali Klal, llere uyan kiinin, bir yenin teklifi zerine oy birliiyle gruba alndn belirtip yle devam ediyor: yelerle eskiden beri dostluklarm var. Burada parti falan yok, tarafsz insanlar grubu. Hepsi, zerinde tartma yaplmayacak ve deerli grevler yapm insanlar. leri de gidip kahvede dedikodu yapmak deil, lkenin nemli meseleleri hakknda gr teatisi. Orada yaplan eyleri darda kullanmak gelenekleri yok. Biz unu konutuk, u karara vardk diye darda konuulmaz. Encmeni Dani, yazl kurallar olan ok disiplinli bir yap deil, aratrmac bir grup da deil. Herkes birikiminden dolay gndeme gelen konular zerindeki fikrini sylyor. Bu isim tarihten geliyor. Osmanl mparatorluunda Encmeni Dani, Danma Kurulu diye bir ey var. Bu isimle, eskiden var olan bir ey canlandrlm. Grubun ismi nasl Encmeni Dani oldu? Grubun Encmeni Dani ismini nasl aldn, babas Tayfur Skmenolu gibi bir Encmeni Dani yesi olan Trkiye Byk Millet Meclisi eski Bakanvekili Murat Skmenolu yle anlatyor: Ad Encmeni Dani deildi. 1980 ncesinde Cumhurbakan Fahri Korutrk bizim Suadiyedeki evimizde yaplan toplantya gelince, Sizler etkili, yetkili insanlarsnz. Etkili bir kurulsunuz, Encmeni Danisiniz diyor. Bylece ismi Encmeni
748

Faruk Arslan

Dani oldu. Encmeni Daniin eski bakanlarndan Hfz Ouz Bekata, grubu tanmlarken Dnce reten, dnya sorunlar karsnda Trkiyenin durumunu irdeleyen bir akademi deyimini kullanmt. Yine eski bir Encmeni Dani Bakan olan Profesr Hikmet Altu, Gn grm bir entelijansiyayz demiti. Yllar sonra yeni yelerden lter Trkmen, Encmeni Daniin ok parlak bir tarihi var, eski babakanlar, hayli kymetli adamlar buradan gemi. imdi de tamam devlet kadrosundan, nemli kimseler var diyor. Encmeni Daniin kurucular arasnda Tayfur Skmenolu haricinde, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, emsettin Gnaltay, Falih Rfk Atay, Yakup Kadri Karaosmanolu, Refet Bele, Fahrettin Altay, Kazm Orbay, Kazm zalp gibi isimler var. Sonraki yllarda gruba Hasan Saka, Nihat Erim, Suat Hayri rgpl gibi babakanlk yapm isimler katlyor. Gruba ismini veren Fahri Korutrk de bir Encmeni Dani yesi. Grubun cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein, Adnan Menderesin babakanl dneminde Milliyetiler Derneinin kapatlmasnda Encmeni Daniin yapt uyarnn etkisi olduu sylenir. Babakanlara nadiren mektup gnderilir drt seneden beri Encmeni Dani yesi olduunu belirten Dileri eski Bakan lter Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip Erdoana hi mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr cevabn veriyor. 198283 arasnda Ulatrma Bakan olarak grev yapan, yakn zamanda hem Aydn Doana ait Doan
749

Faruk Arslan

Holdingde hem de Hsn zyeine ait FIBA Holdingde st dzey grevler stlenen, halen Radikal gazetesinde ke yazarl yapan ve on yldan beri Encmeni Dani yesi olan Profesr Mustafa Aysan, cumhurbakan ve babakanlara mektup gnderilmesinin ok ender olduunu belirtirken, Benim on senelik yeliim iinde galiba iki defa oldu diyor. Encmeni Danie zaman zaman gizli bir g merkezi gzyle bakldn hatrlattmz Aysan, bu grlere katlmyor: Buras fikir alverii yaplan bir dnce grubu. En iyi tarifle bir think tank. Bizim fazla bir gcmz yok. Orada ok gzel bir bilimsel g, deneyim gc var. Bunlar bir gse tamam, ama hibirinin yaptrm gc yok. Daha ok bir dearj grubuyuz. ok da gevek bir grup. On be gnde bir toplanr; ama gelmezseniz yle olur diye bir ey yok. Eski dostlarn gelenek gibi devam ettirdii gayri resmi bir topluluuz diyor. Bugne kadar yaplan toplantlarn dzenli katlmclarndan biri olan Profesr Aysan, Ayda iki defa bu toplantya gitmek zahmetli olmuyor mu? sorusuna u cevab veriyor: Koa koa gidiyoruz. Hepsi ok yakn dostumuz, gemite birlikte altmz insanlar. Toplantlarn ouna, yzde doksandan fazlasna katlrm. Birbirimizle memleket meselelerini grtmz bir yer. Fazla gizliliimiz yok; ama grubu tehir etmeyiz, fazla yaymayz. nk serbeste konumak, sohbet etmek istiyoruz. Hibir eyimiz yazl deil. Orada konuulanlarn kendi iimizden kalmas ok deerli bir vasfmz. Orada herkes kendisini rahatlkla ifade etsin diye yazl olmayan bir kuralmzdr. Bu yzden Encmeni Daniin ii hakknda en basit bir bilgiyi dahi size vermi olmak istemem.

750

Faruk Arslan

Her toplantda ortalama 20 kii oluyor lter Trkmen ise, neler konutuklar sorusuna, Genellikle o gn gndemde hangi konu ne kmsa o grlyor. D politika bol bol grlyor. Kbrs ve Irak ok ok grlen konular arasnda. Laiklik meselesi de grlyor cevabn veriyor. yelerinin hemen hepsi stanbulda oturan, yazl bir tz veya alma ynergesi olmayan grubun yaz aylarndaki toplantlarnda katlm biraz dse bile her toplant ortalama 20nin stnde kiiyle yaplyor. Uzun askerlik hayatlarnn verdii disiplinle olsa gerek, en dzenli katlmclarn komutanlar olduu syleniyor. lter Trkmen, Askerler muntazamdr. Bir konuyu konuacaklar zaman alarak geliyorlar diyor. Peki Gndem nceden belli oluyor mu? Trkmen, Bunlar ok organize toplantlar deil, ama genellikle gelecek toplantda ne konuulaca grlyor. Biz daha ok d politikay, askerler gvenlie, ekonomi konusundaki arkadalar ekonomiyi konuuruz diyor. Grubun en belirgin zelliklerinden biri, ya ortalamasnn ok yksek olmas, nk yelik mr boyu sryor. lter Trkmen bunu, Son seyahatinize kadar oradan ayrlmazsnz, emeklilik yok. O yzden ok gen bir kurulu deiliz. Mesela bakanmz Fethi elikba niversitede benim hocamd szleriyle anlatyor. Bir yenin gruptan karlmas veya ayrlmas gelenei yok. rnein Encmeni Daniin kurucularndan Tayfur Skmenolu, 1980de ldnde 88 yandayd. Fethi elikba ise bugn 92 yanda ve gurubun bakan. Yeni katlmlarla kan tazeledi denecek kadar g kazanan Encmeni Daniin daha uzun yllar varln srdrecei anlalyor. 1989da ANAPtaki Encmeni Daniilerin de desteiyle arkadalar Fethi elikba
751

Faruk Arslan

cumhurbakan yapamadlar; ama Trkiyede cumhurbakan, babakan, genelkurmay bakan, birok eski parlak komutan, politikac ve diplomattan oluan bu kadar etkili yeye sahip ikinci bir sohbet grubu olmad kesin. u anda hepsinin gnlnden geen temenni ise, eski bir Encmeni Danii abileri olan 6. Cumhurbakan Fahri Korutrkn olu Osman Korutrkn Milli Gvenlik Kurulunun ilk sivil genel sekreteri olmasyd. Ama olmad. kinci sradaki aday Necdet Pamirdi. nmzdeki yllarda gcnden hibir ey kaybetmesi beklenmeyen Encmeni Danite olabilecek tek deiiklik, bu Byk Devlet Jrisinin kendisine yeni bir isim bulmas. Ancak Profesr Mustafa Aysan, smini deitirmeyi hi dnmedik. Orijinal olarak yle bir isim konmu, Osmanldan geliyor diyor. Yksek stiare Heyeti neden baarl olamad? Acaba Encmeni Dani bu kadar uzun mrl olmasna ramen, Ankarada yapaca toplantlarla grlerini dzenli olarak babakana ve hkmete aktarabilecek olan Yksek stiare Heyeti projesi neden baarl olamad? Gazeteci yazar Mehmet Ali Klal, bu soruya u cevab veriyor: Aslnda byle eyler iktidarlarn iine gelmez. Arl olan o insanlardan kan fikir sizin iin uygun deilse, bu sizi rahatsz eder. Bu grler uygulanmazsa, bu sefer onlar krlr. O sebeple bu i iktidarla yaplacak bir ibirlii deil. Encmeni Dani, gndemde olan konular zgrce konuan, irdeleyen ve sivrilii olmayan bir grup. Trkiyede nerilecek olan ey, iyi eitim grm, birtakm birikimleri olan, ama gen yata emekli olmu generallerden bir grup kurulmas. Byle bir aratrma grubu kurulmas birka defa dnld.
752

Faruk Arslan

rnein, Trkiyenin savunmas ile ilgili u aratrmann yaplmas gibi. Fakat maalesef, ok iyi yetimi ve ok gen yata emekli olmu o kadar general olmasna ramen, bu dnce uygulanamad. lter Trkmenin ayn soruya cevab ise yle: O heyette (Yksek stiare Heyeti) benim de ismim vard. O srada dardaydm, Birlemi Milletlerde Genel Sekreter Yardmcl yapyordum. Bu sebeple ilk toplantya katlamadm. Bizde o gelenek yoktur. Devletten emekli oldunuz mu artk emeklisiniz, bitti. nk hkmet olduunuz zaman kimseyi dinlemiyorsunuz. Cumhurbakan Sleyman Demirelin mehur bir laf var. Cumhurbakan iken 200 danman var. Memnun musunuz? diyorlar. Hayr memnun deilim, nk benimle hi danmyorlar diyor. (Mercan, Aksiyon; Bugn 2004, 2009). Hemen ertesi gn 17 Ocak 2008'de Hrriyet'de patlayan isim heyetin dier eski genelkurmay bakan Hseyin Kvrkolu'ydu. unlar anlatt: Encmen-i Dani toplantlar konuuluyor. Karaday Paa da (smail Hakk) aklad. Buradaki her kii, devletin en st kurumlarnda, en st makamlara ykselmiler. Komutanlar, meclis bakanlar, profesrler, bakanlar, v.s. Orada btn dnya meselelerini konuuruz. Grcistan savan, Kosovay, Gazzeyi, PKK ile mcadeleyi, petrol konusunu da. Bu toplantlarn gndemi yok; o gn konuur, konuyu belirler sonra rapor yapar cumhurbakanlarna, babakanlara gndeririz. Tayyip Beye (Erdoan) gndermedik; ama babakan olduu dnemde Abdullah Beye (Gl) gnderdik. (Bu iddia Trkmen tarafndan yalanland.) Kvrkolunun verdii u mesaj alnmtr: Trkiyenin tek silahl kuvvetleri var, onu da yok ederlerse Trkiye,
753

Faruk Arslan

Trkiye olmaktan km olur. Darbeler dnemi bitmitir. Buna gerek de yok. Her hafta babakanlara gidiliyor; skntl durum varsa babakan, cumhurbakan ile grlyor. MGKda gndemi, Cumhurbakan, Babakan ve Genelkurmay Bakan tarafndan belirleniyor. Ancak yarglanma srecine bask anlamna gelebilecek u destek mesaj alglanamamtr: Hurit Tolon ve ener Eruygur Paalarn eleri ile gryor, moral veriyoruz. Bu arkadalarmn komutanln yaptm. Son derece baarl iler yapmlar. Bylesi olaylarla bir ilikileri olacaklar kansnda deilim. Tuncer Kln Paa, MGK Genel Sekreteri olarak herkesle grmek, her yere gitmek gibi bir zellie sahip biri. Ak szl biri. Hep en iyi hizmeti verme abasnda oldu. Zaman zaman konuur, ters debilir. Emeklilik sonras eitli konferanslar verdi, rahatsz etmi olabilir; ama ifade zgrl varsa herkes rahata konumal. Ben bylesi grevleri stlenmi insanlarn ihanet etmesini asla dnmem, zaten yarg da her eyi ortaya koyacaktr. Ergenekon'un adn ilk defa duyduunu iddia ettii u savunmas ancak asker mantkszl ile mantkldr: Diyor ki ( deli olarak nitelendirdii Tuncay Gney), Veli Kk Bilecikte ilk ben ziyaret etmiim. Veli Kk ile hi tanmadm, hi karlamadm. Cumhuriyet Gazetesinin sat konusu varm da, Veli Kk almak istemi, Yukardan demi. Yukardan dedii kii de benmiim. ardm kaldm. Ergenekonun ekirdeidir, 1 Numarasdr diyorlar. Ergenekon adn bu operasyonlardan sonra rendim. Genelkurmay Bakan

754

Faruk Arslan

olarak hi duymadm. Birok deerli komutan bu ilere bulatrld. smail Hakk Karaday Paa, 19 yl nce emekli olmu Necip Torumtay Paa, Teoman Koman, birok arkada. Sama sapan aklamalar. (Tuncay Gney'in aklamalar) ( Kkahin, 2009). Ayn mantksz mant Karaday'da yle yapt: Ben Veli Kk denen adam hi grmedim biliyor musunuz, tanmam. Genelkurmay Bakan olduum dnemde Ergenekon diye bir rgt duymadm. Duysam, byle bir rgt olduunu bilsem, zaten mdahale ederdim. Byle bir ey duymadm. Hatta ben, bu mevzu kamuoyuna yansynca Yaar Paaya (Bykant) sordum. Nedir bu, diye. O da bu soruturmadan bahsederek buna Ergenekon adn verdiler, diye anlatt. Benim yle bilgim oldu. Ergenekonun 28 ubatla da ilikilendirilmesine ve bir darbe iin altyap hazrlanmas amacyla kurulduunu ve eylemler yaptn ne srlmesine Karaday'nn neden kar kt u cmlelerinden anlalyor: 28 ubatn bir ihtilal olduunu sylyorlar. Hayr. 28 ubat bir ihtilal deildi. Meru zeminlerde yaanan bir olayd. Milli Gvenlik Kurulu zemininde alnan kararlarla ilgiliydi. Piman deilim Ergenekonu 28 ubatn uzants rgtlenmelerle hi ilgisi yok. Ben elik harektn (Kuzey Iraka snr tesi harekt) yaptk, Kardak yaptk. Belki bunlar baaryla yaptk diye bu olaylar oluyor. Belki elik harektn, Kardak yapamasaydk, bunlar olmazd, diye dnyorum. Ama biz grevimizi yaptk. Yaptklarmn hibirinden piman deilim. Ben Genelkurmay Bakan olarak hep Cumhurbakan Sleyman Demirelle altm. Demirelin ok gzel bir sz vardr. yle derdi: Trkiyede en nemli kurum, TSKdr. Allah korusun, TSK bir zaafa urar, blnrse,
755

Faruk Arslan

Trkiye blnr. Bu ok doru bir szdr. imdi bunu yapmaya alyorlar. TSKy blmeye, ypratmaya urayorlar. TSK aleyhine bir hava yaratmaya alyorlar, onu hedef alyorlar. Demirelin bu sznn ne kadar doru olduu anlalyor. Benim syleyeceim budur. (Bila, 2009). Karaday ve Kvrkolu'nun Veli Kk' tanmamas ve Ergenekon'dan haberdar olmamalar kamuoyunda pek inandrc bulunmad, 15 gnde bir bouna m toplanyorlar phesine yol at. 28 ubat'da apkasn 7. defa alp gitmeyen ve post modern darbeye yardmc olan Demirel bakn Encmen-i Dani'i nasl savunuyor: "Encmeni Dani bir yarenler topluluudur. Bu eit etkinlikler, Trkiye''nin her yerinde vardr. Bu, yarenliktir. Ayn jenerasyondan gelen, ayn hizmette bulunmu insanlarn gr alveriinde bulunmasdr. stanbul'da byle bir sekin arkadalar grubu vardr. Ben bunun 50 senesini biliyorum. Vatansever insanlardr." Demirel, Encmen-i Dani'in Ergenekon'a dahil edilme abasna sert tepki verdi: "Bu arkadalar topluluuna Trkiye'de bir eyler denilecekse, bunun anlam Trkiye'de zgrlklerin akadan ibaret olduudur." Encmen-i Dani, st dzey grevlerde bulunmu isimlerin, lke sorunlarn tartt fikir komitesi olarak tanmlanyor Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni Daniin o zamanki yeleri mektupta, u satrlar dikkat ekiyordu; Uzun zamandan beri aka ve pervaszca,

756

Faruk Arslan

anayasaya dayal demokratik ve laik dzenimizi kkten tahrip etmeyi ve yerine eriata dayal devlet dzenini zorla uygulamay amalayan beyan, eylem ve davranlara girildii grlmektedir. Trkiyeyi temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek isteyen sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari ve yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz demekteydi. Cumhurbakan ve Babakana nerilen tedbirler yleydi: Cumhuriyetin temel nitelikleri ve laikliin korunmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun tavizsiz uygulanmas, Kuran Kurslar ve mam Hatip liselerinin saylarnn azaltlarak sk denetime alnmas, bu amalarla ada ve laik her trl nlemin alnmas. 1995'te talep ettiklerinin hayata geirilmesi iin 28 ubat post-modern darbesinin yaanmas gerekti. lkeye 28 ubat srecini yaatan komutanlarn hepsi, istisnasz hepsi, Encmen-i Dani'te ye olarak hizmet veriyorlar bugn... Yakn zamanlarn en nemli -fakat akim kalmeylemlerinden biri de, Turgut zal' cumhurbakan setirmeme giriimiydi. Encmen yeleri aralarndan Fethi elikba' aday gstererek seimi kilitlemeyi dndler; bunu yaptlar da... zal onlara ramen seildi. 2007 ylnda yaanan 367 samal ile cumhurbakanl seiminin kilitlenmesinde oynadklar rol bilmiyoruz; ama tahmin edebiliyoruz. 1980 sonrasnn bir rn Encmen-i Dani, 1980 sonras olanlarn bir blm de onlarn rn... Org. Hseyin Kvrkolu'nun grev sresi biterken yerine Org. Hilmi zkk gelmesin diye katland zahmeti yazmt bir meslekta... Kvrkolu'nun Bu aklamalar yapmaya bir-iki eski bakan da beni tevik etti dediini iitince unlar yazmtm: Encmen-i Dani'ten arkadalar
757

Faruk Arslan

olmal o eski bakanlar... Belki de, bu tarzda bir k Encmen-i Dani olarak planlamlardr... ( Kvan, 2009). 2008 ubat aynda 'Dinazorlar Takm' olarakta nitelenen heyetin baka bir mektubu kamuoyuna yansd. Aralarnda Necmettin Karaduman, Sabit Osman Avc ve Fethi elikba'n da bulunduu ve ilk anda 'ah gitmi vah kalm' denilebilecek isimler, barts iin TBMM'de kabul edilen anayasa deiiklik kararlarna ilikin tartmalarn ok sert bir izgide cereyan ettiini", dolaysyla kamuoyunda bir tedirginlik olutuunu, bunun giderilmesi iin de iktidar ve muhalefet yetkililerine sylemlerini yumuatmalar arsnda bulunmutu. Peki bu isimler kimlerdi? TBMM eski bakanlarndan Necmettin Karaduman, S. Osman Avc, eski bakanlar Fethi elikba, Vefa Poyraz, lhan Evliyaolu, Doancan Akyrek, Mkerrem Taolu, mer Ucuzal, Sadk Batum, Mete Tan, eski milletvekilleri Hakk Kurmel, Mehmet Kak, Doan ztun, Muammer Alc, Salim Erel, Hilmi eltikiolu, Muhlis Arkan, Erol Aagil, Selahattin Gven ve Sami Kumbasar ile eski senatrlerden Osman etin... Bu isimlerden Necmettin Karaduman, Fethi elikba ve lhan Evliyaolu, bir sredir konuulan ve iinde emekli paalarn da yerald Encmen-i Dani yesi... ANAP'ta politika yaparken, Kaya Erdem'le birlikte 'ak sallar' grubu diye adlandrlan oluumun etkili isimlerinden Necmettin Karaduman, barts imzaclarnn ban ekiyor.. Karaduman, Encmen-i Dani Grubunun etkili yelerinden... 1989'da merhum Turgut zal'n cumhurbakanl gndeme gelince kendisine etkili muhalefet yapan kesimlerin ileri srd isim eski
758

Faruk Arslan

Bakan Fethi elikba'tan bakas deildi..elikba da Karaduman gibi Encmen-i Dani yesi... Genelkurmay'n bir ksm basna verdii 'snrl' brifinglerin katlmclarndan eski Bakan lhan Evliyaolu da kendine mahsus bir karakter...Evliyaolu olmadan Encmen toplanr m? O da barts bildirisini imzalayp Encmen-i Dani yesi olan isimlerden... ( ksz, 2008). Grubun cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein, Adnan Menderes'in babakanl dneminde Milliyetiler Dernei'nin kapatlmasnda Encmeni Dani'in yapt uyarnn etkisi olduu sylenir. Drt seneden beri Encmeni Dani yesi olduunu belirten Dileri eski Bakan lter Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip Erdoan"a hi mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr cevabn veriyor. Ercmen-i Dani "in bugnk bakan Necmettin Karaduman, AKP"nin kapatlma davas ile ilgili bakn neler sylyordu ; "Basavcya ynelik eletirileri ar buluyorum. Ama kapatma davas ald diye,ille o partinin kapatlaca ahkam kesmek doru deil! Kanaatim ; Anayasa Mahkemesi AKP"yi kapatmaz ve kapatmamas da uygundur! Lakin, Babakan'a deil ama partinin baz nde gelen siyasetilerine siyaset yasa uygulanabilir." Her ne kadar Ergenekon ile ilikileri olmadn syleselerde eytan bazen ayrntda gizlidir. Kemal Alemdarolu'nun Ergenekon soruturmasnda gzaltna alnp brakldktan sonra gazeteye verdii teekkr
759

Faruk Arslan

ilannda Necmettin Karaduman'n da ad vard. Ksaca kurum, bir zamanlarn kudretlularnn ileri yalarda da g politikas oynamalarn salayan kuruluun ad. Bir nevi "Akil Adamlar Kurulu" da denilebilir. Bir dernek, bir kulp, bir vakf olmad halde varln bugne kadar srdren Encmen-i Dani'in ye seiyor olmas, son derece ilgin. Hibir kurumsal varl olmad halde, 50 yldr ayda iki kez toplanp raporlar hazrlamas ve bunun bunca yl kamuoyunun gznden kamas, adeta bir "sivil toplum mucizesi. Her konuda fakir jimlastii yaptklar ve bunlar uygulattklar biliniyor. effaf bir zemin zerinde devam eden tartmalar yakinen izleyen kamuoyu ve vicdanlar, akil adamlarn Ergenekon Terr rgt ile ilgisi olup olmadna karar verecektir. Elbette yargda kararn aklayacaktr. Encmen-i Dani'in bugne kadar binden fazla toplant yapp, en azndan 100'den fazla rapor yazm olmas sz konusu. Bu ok deerli raporlar Trk halk ile paylarlarsa, entelektel almalar iin ok byk kaynak salam olur. Byle bir effaflk, bu kadar deerli ve birikim sahibi "akil adam" hakknda haksz zanlarn olumasn da engeller. Trkiye, effaflatka gzelleiyor. (Bayurt, 2009). Haziran 2007de balayan Ergenekon operasyonlarnn Alevi Bektai masonlara gelip dayanmas kanlmaz sonutu. Abdurrahman Dilipak, 27 Mart 2010de Vakit gazetesinde yazd, Ergenekon kesmedi "Mason Bektailer" verelim: Haydaaa! balkl yazda ortaya kan ironic duruma yle dikkati ekiyordu:

760

Faruk Arslan

ddiaya bak: stanbul Emniyet Mdrlne, Kayseri Yarak Cezaevinde bulunan hkml H.A.Hnin yapaca ev ziyareti srasnda bir suikast gerekletirilecei ihbar geldi. Bunun zerine takip balatan terr timleri, geen hafta pheli H.A.H.nin cezaevinden izin alarak Kayseriden stanbula hareket ettiini belirledi. pheli H.A.H., stanbuldaki Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Locas yelerinin toplant yapt binann etrafnda dolamaya balaynca gzaltna alnd. H.nin zerinden Locann eski ve yeni byk stadlar K.P. ile S.E.nin fotoraflar kt. Sorgusunda binann az ilerisinde bak sakladn ve suikast planladn itiraf eden pheli sal gn tutukland. H.A.H.nin Kayseri Belediyesinde alrken yolsuzluk yapt iddiasyla tutukland, avukatnn ise Ergenekon sanklarnn da avukat olan Yusuf Erikel olduu belirlendi. Adm adm gidelim. Erikel kimdi? Erikelin ismi, Ergenekon operasyonlar balad dnemde baz brokrat ve STK temsilcileriyle grp Yaknda darbe olacak. AK Parti drlecek. Ben Babakan olacam. Duruunuza dikkat edip, bize yardmc olursanz, biz de size yardmc oluruz dedii iddiasyla gndeme gelmiti. Ergenekon klasrlerinde yer alan taslak hkmet SON 4 EN SON NALLAH.doc adl belgede, darbe sonras grev yapacak cumhurbakan, babakan, bakan ve
761

Faruk Arslan

brokratlarn isimlerinin yer ald, Erikelin Babakan olarak gsterildii belirtilmiti. Tolon bu iddialar yalanlad.. Bu haberler basnda kt. imdi iin Ecinniler: Karbonari ile ilgili ksmna geelim.. Erzincandan Firar Eden Mahkum. Ortaya kan Sukast.. bal ile adresime gnderilen bir R.A.P imzal bilgi notuna bir gz atalm: Erzincan Ergenekonun 1 numaral san Saldray Berk Alevi (ne yazk ki, bu da hemerim), 2 numaral sank lhan Cihaner Alevi, sank l Jandarma Komutan Albay Recep Genolu Alevi, sank MT Mdr inasi Demir Alevi, astsubaylardan ikisi Alevi, tank Munzur Alevi, pastane sahibi Alevi, iadam Alevi, CHPli Ahmet Ersin Alevi, (lhan Cihanerin destekisi Kadir zbek de Alevi), Balyozun mihmandar etin Doan Alevi, Doann altnda olan ve ieri alnan st dzey askerlerden 14 tanesi Alevi (eksik veya fazla olabilir), intihar eden Yarbay Ali Tatar Alevi, Kafes ve Poyrazkydekilerin yzde 47si Alevi, Karargah evlerinin byk bir blm (3 Subay 9 renci vs.. Alevi, son dalgada yakalananlardan iki isim de Alevi. lk bakta Alevi kart bir haber gibi gzkyor deil mi? Hayr, okumaya devam edelim. lgin bir iddia szkonusu.. Bu Alevi gibi grnen ama Alevilikle maskelenmi yeni bir Masonik rgt ve hareketten sz ediyor, bilgi notunu gnderen kii. Hatta bu hareketin Ali Balkz gibi baz Alevi nderlerini bile hedef aldn sylyor.. Dou Perinekin Yenibosnadaki Cem evinde yapm olduu Ergenekon toplantlarndan sz ediyor.. Onlar iin zbekler tekkesi, Naki dergah, Mevlevihane ya da cem evi fark etmiyor.. Yani, sa sol, Krt Trk, Alevi Snni herkesi kandrmlar.. Yani bu durumda bir de Alevi Ergenekonu szkonusu..

762

Faruk Arslan

Hatrlasanza evik Bir bile 28 ubatta Alevilere oynamt.. 60 darbesinde de birileri Alevi kartna sarlm.. Alevilere saldrrken de Snni kartna sarlyorlar.. nemli bir gerein bilinmesinde fayda var. Yukardaki isimlerin yzde 90 gerek aleviler deillerdir. 1948-50-55 doumlu olan bu generallerin o dnemden balayarak bu konumlara gelmeleri bir tesadften ibaret deildir. nk Ergenekonun arkasnda byk bir gizlilik vardr diyor, ayn kaynak. Alevi olarak geinen bu isimlerin tamamna yakn MASON BEKTAlerdir. (Ya da Bektai grnml Masonlar. Merakllar, baz Sabataylarn nasl Bektai rol oynadklarn internetten tarayp grebilirler. Bazlar da Snni yaplarda gizlendi.) Yani derin devletin bir ksmnn asl sahipleri. Trkiyede kurulan ve dnyadaki en byk derin yapya sahip bu rgtn, koldan kola bugnlere kadar nasl geldii etin Doan ve Saldray Berk ile nmzdedir. ttihat - Jntrk - Carbonari ve Bektai geleneinden gelen bu yap, kendi bnyelerine girmeyen Alevi, Kemalist, laik, Snni idarecileri annda gzden karmlardr. En yakn rneklerinden biri onuruyla oynanan bir Yargtay savcsnn annda gzden karlmas gereidir. Ali Balkz operasyonu, SnniAlevi kavgas...vs. zellikle Osmanlnn son dneminden balayarak bugnlere kadar TIP, TSK ve Adliyede kadrolaan bu yapda Tp dnyasndan da tandklar gryoruz. Bu ie biraz derinlik katalm. Karbonari derneini duydunuz mu? Almanlarn Thulesi, talyann Gladyosu, yine talyann P2si, Tapnak valyeleri, Konstantin valyeleri, Gl ve Ha, Ergenekonun Aghartas gibi bir

763

Faruk Arslan

ey. Masonlarn Duvar iilii gibi bunlar kmr iilii kavramn benimsemiti. Ama dernein bundan daha farkl amalar vard kukusuz. Dernek yeleri, nce talyada, ardndan da Fransada siyasi bir program yrtmeyi, Kilise etkisini yok etmeyi, yeni bir ynetim kurmay ve tm toplumsal kurumlar seklerletirmeyi hedefliyordu. Yer alt ve radikal seklercilik.. Yeni Osmanllar Cemiyeti aslnda Osmanl Carbonari Cemiyeti; hcreler eklinde faaliyetlerde bulunuyordu. Her bir hcre 1 bakan olmak zere 7 kiiden meydana gelmekte idi. Gruplar birbirlerini tanmyorlar, ancak hcre bakanlar aracl ile birbirlerinden haber alyorlard. Sakn bu Ergenekoncular Bu Karbonarinin bir devam olmasn.. Evet, son Erzincan operasyonu bir ynyle Ergenekonun grlmeyen yzn ortaya karmtr. Peki u iddiaya ne dersiniz: Tbba en ok arl da Carbonariler vermektedir. Tarihin en byk komitaclarndan Dr. Bahaeddin akir, Dr. Tevfik Salam, Dr. Rza Nur ve Adnan Advar gibi isimlerin hekim olmalar bir rastlant deildir. Ayn kategorideki Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu ve Nurettin Szenin isimleri de zannediyorum size yabanc gelmeyecektir. Zaten hcre tipi yaplanma, rafineri gizlenme, kullanlan ve devirilen rgt ritelleri tamamen Carbonari ve Bektai geleneinden gelmektedir. Ve bu konuda son nokta. Gelen e-maildeki soru u: Malum Erzincan olay, MASON BEKTALERN ok nemli bir hamlesiydi. Bu konu zerinde CHP-Yarg rpn bunun en gzel rneidir. Nitekim olay aa knca, dier hamlelerine getiler. ki hafta nce

764

Faruk Arslan

Erzincan Ak Cezaevinden bir mahkum firar etti. Adam ldrme konusunda tecrbeli olan bu ahs, Trk Emniyetinin hzl ve yerinde mdahalesi ile birka gn iinde yakaland. Eeee.. bunda ne var diyebilirsiniz... ok ey var. Yakalandnda bir projenin ierisinde olduu ortaya kan bu mahkum, bir ama iin firar etmiti. Suikast iin ieriden kaan bu adamn listesinde kim vard biliyor musunuz? Salih Evcilerli ve Asm Akn. Bunlar kim mi? Hepinizin tand HR VE KABUL EDLM MASONLAR LOCASININ eski ve yeni bakan. Gryorsunuz deil mi; MASON BEKTA yap, yan kuruluta yer alan yapnn liderlerini ldrmeyi bile gze alm durumdalar. Okuyucu kzyor; neden hep soru soruyorsun? Unutmayn beyler. Soru sormak, cevap iin ilk admdr, bazen de cevabn taa kendisidir. Yeter ki, perde arkasn grelim. Ve sorumuzu soralm. Bu mahkum nasl o cezaevinden kat? Ya da nasl karld? Ve niin bu haber medyaya yansmad? Ve neden Mason liderler hedefe konuldu? Hkmetin Alevi ve Bektai almnda sorun, Mason Bektailerin Alevilii hapsettii kalptr. Hangi Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir, hangisi masonik dogmadr sorusuna bu hacimde bir kitabn cevap vermesi mmkn deildir. Alevilerin dedeleri, akil adamlar biraraya gelerek bu soruya cevap verecektir. Bu konuda uzun zamandr aratrmalar yapan gazeteci Ayhan Aydn'n yaz, rportaj ve almalarndan edindiim zet fikri son blmmzde okuyacaksnz.

765

Faruk Arslan

On Sekizinci Blm HACI BEKTA AYDINLII

Herkes kendi Alevi ve Bektailiini oluturmaya alyor. Bin sene nceki Alevilik olmasa bile evki Kocann arzulad gibi masonik etkiden uzak, 500 sene nceki Osmanl Bektailiine dnlmesi elzemdir. 15. ve 16. asrda Balm Sultan ve Sersem Ali dnemi, Bektailiin zirvede olduu dnemdir. Daha sonraki dnemlerde Bektailik aslndan uzaklatrlmtr. Son blmmzde, ne olduunu anlamak iin onlarca kitap, makale, rportaj, haber okuduum Alevi ve Bektailii, ayaklar yere basan biimde ele alan Cem Vakfndan Ayhan Aydnn yazlarndan zetleyerek sunuyorum: Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet, inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba, ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri, szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir inan btnldr. Alevi slam anlay; ok farkl inanlarn, kltrlerin etkisi altnda ok geni bir corafyada ve biraz da uzun bir zaman diliminde ana yapsn olutururken, temellerinde Trk/Krt gibi birbirine olduka yakn ulus
766

Faruk Arslan

aidiyetleri, Mezopotamya/Anadolu/Balkanlar gibi birbirine ok yakn zengin corafi yaknlklar, yine Trk, Krt, n Asya, Mezopotamya, Balkanlar, Anadolu gibi ok zengin ve derin kltrel platformlarn yer ald geni sahada olumu bir byk yapdr. Elhibeyti kendine rehber edinmi, Hz. Peygamberi, Kuran, slamn temel inan, ibadet, iman kaidelerini Snni slam anlayndan farkl bir ekilde alglayp var eden Alevi slam anlaynn oluumunu, tmyle Arap Yarmadasndaki tarihi olaylardan soyutlayp anlamak da olanakl deildir. Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz, Kuransz bir Alevi/Bektai slam anlay dnlemez. Kerbelada Yezit ordular karsnda en deerli varl olan cann ve tm ailesini gerekten de zalimlerin ayaklar altnda ineten Hz. Hseyinin verdii mcadele; sadece bir yiitlik mcadelesi deil, bir insanlk mcadelesi olarak doru bildii inansal deerleri her art altnda savunma mcadelesidir de. Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz bir Alevilik/Bektailik dnlemez. Trklerin Mslman olmalarnn yksn bilmeden, ranllarn, Araplarla mcadelesini bilmeden, iiliin ortaya kn bilmeden, Yavuz Sultan Selimle, ah smail Hatayinin mcadelelerini iyi tahlil etmeden de Alevilik tam anlanamaz. Alevi slam anlaynn olmazsa olmazlar gz ard edilerek bu konuda ahkam kesmek ancak maalesef Trkiye gibi zaman zaman cahilliin yceltildii ve cahillerin el stnde tutulabildii lkelere mahsus bir durum olsa gerektir. Bu konuda Alevililerin/Bektailerin bellekleri yok edilmeye alld iin, Alevilik/Bektailik yeryznde en byk
767

Faruk Arslan

baskya urayan inanlardan birisi olduu iin, kimlik bunalmlar iinde kendini hala ifade edebilme rahatlna kavuamad iin herkes kendi Aleviliini/Bektailiini yaratyor. Bugn on binlerce dize iire sahip, emsalsiz ezgilere, mzie sahip; yzlerce farkl semaha sahip; birbirinden daha az nemli olmayan kltrel ve inansal ritellere sahip, elle tutulacaklar sylersek; (byk bir hata sonucu, bir kymla yok edilenlerden geriye kalan hala onlarca dergah, tekke, trbe buralardaki emsalsiz ilemeler, ekiller); birbirinden nemli el yazmas seereler, cnkler, defterler, kitaplar... hala ama hala sandklarda gizlenen yine emsalsiz giyitler, el ii aletler, fotoraflar, hatralar, mektuplar, mhrler... Bunlar gibi nice zenginliimizi millet olarak, toplum olarak deerlendirebilsek ortaya neler neler kar. Zaten bir ak hava mzesi grnmnde olan gzel Anadolumuz ve Balkanlardaki soydalarmzn rnleri gerekten onlarca ok byk mze malzemesi sunar. Her yrenin farkl ezgisini, sazn, semahn, her ocan kendine zg cemeni, nevruzunu, hdrellezini, erkann kameralarla kasetlere eksek; Erenlerin zinde yolculuk yapsak deil bir, yz belgesel dizisi karrz. Ne ilelere, ne aklara ahit olmutur Anadolu ve Balkan topraklar; Civan Alileri, Krolunu, Dadalolunu canlandrsak, daha eskilere Dedem Korkuta gitsek, soy soylasak, boy boylasak hallarmz, kilimlerimizi sersek yeter insanln nne, ok yorulmamza gerek kalmaz Trk topluluklarnn bykln gstermeye. Ama yok illaki bir Alevi/Snni sorunu; bir Krt/Trk ayrm vb. meseleler olacak!. Birileri herhalde byle istiyor. Yoksa

768

Faruk Arslan

bunlar akl banda olan devlet yneticileri eninde sonunda zerdi. Dedeler ve babalar dediimiz, Alevi/Bektai slam yolunun inan nderleri olan insanlarn temel karakteriksel zelliklerinden birincisi onlarn Ehlibeyte benzersiz bir akla bal olmalardr. Gerek Ehlibeyt soyundan gelsin, gerekse de bu soya gnlden bal olsun, tm Alevi/ Bektai slam nan nderi Dede ve Babalar, Ehlibeyt inan ve dncesinin yaamas iin mcadele vermilerdir. Yaamlarnn en temel deerleri olarak grdkleri Ehlibeyt ve Alevi/Bektai slam Yolunun kurucular On ki mamlar bata olmak zere, Krklar ve bu soydan, bu inantan gelen, yolun ulularna ballk, muhabbet dedeliin ve babaln olmazsa olmazlarndandr. slam dnyas iinde gr ve dnceleriyle saygnlk kazanm byk mutasavvflarn grlerine ballk, onlar benimseme ve anma da dede ve babalarn ayrt edici zelliklerindendir. Elbette istisnasz tm dede ve babalar, Hz. Muhammedin, Hz. Alinin yaamlarn kendilerine rnek alarak, Alevi slam anlayyla onlarn yolundan gitmiler, kendi inan yaplarn da zamanla iyice olgunlatrmlardr. Alevi/Bektai slam nan nderleri kendi yollarn aydnlatan; Ebu Mslim-i Horasani (. 755), Beyazd- Bestami (. Yaklak 875) Cneyd-i Badadi (. 910), Hallac Mansur (. 922), Koca Ahmet Yesevi (. 1167), Ebul Vefa (Tacul-Arifin Seyyid Ebl-Vefa Badadi) (. 1107), Dede Garkin, Haydariliin kurucusu Kutbeddin Haydar (. 1221), Kalenderiliin kurucusu Cemald-Din Savi (. 1232/33), habeddin es Shreverdi (. 1234), Baba lyas (. 1240), Baba shak (. 1240), Muhyiddin
769

Faruk Arslan

bnl Arabi (. 1241), Ahi Evran (. 1261), Hac Bekta Veli (. 1270), Mevlana Celaleddin Rumi (. 1273), Sar Saltk (. 1293), Barak Baba (. 1307), Tabduk Emre, Yunus Emre (1320), eyh Edebali (1326), Abdal Musa, Abdal Murad, Abdal Mehmed, Postinpu Baba, eyh Mehmed Kteri (I. Murat Dnemi (1362/1389), Seyyid Ali Sultan (. 1402), mameddin Nesimi (. 1408), eyh Bedreddin (. 1416), Kaygusuz Abdal (. 1424) Hac Bayram Veli (. 1429), Otman Baba (. 1478/79), ah smail gibi ayn zamanda bir ksm iin slam tasavvufunun da temel talar diyebileceimiz insanlarn gr ve dncelerinden de etkilenerek, onlarn fikirlerini de benimseyerek inan ve ibadet sistemlerini oluturmulardr. Tarihler boyunca dergahlar, tekkeler, ocaklar, cemevleri Alevi/Bektai slam inancnn da hem merkezleri, hem de bu inancn yayld mekanlar olmulardr. Vahdet-i Vuct ve Vahdet-i Mevcut felsefi ekollerinin etkisiyle kendi kimliini bulan byk Kalenderi okulunun farkl ubeleri diyebileceimiz ve zaman zaman gerekten deiik niteliklerde kullanlan Haydarilik, Vefailik, Hurifilik, Bektailik, Mevlevilik, Bayramilik, gibi isimlerle anlan bu byk inan akm tabiri caizse drt ktaya yaylmtr. ounlukla mlhidlik, zndklk, rafizilik vb. sfatlarla nitelendirilen ve dinden imandan km, saptm olarak telaffuz edilen byk inan nderlerini ve bu inanca mensup insanlarn bu byk inancnn, ayn zamanda Osmanl Devletini kuran ana g olmas ise ok ilgintir. Osmanly kuran, Anadolunun ve Balkanlarn fethedilmesini salayan, bu topraklar Trk yurdu yapan, Hristiyanln hakimiyetindeki bu byk corafyada

770

Faruk Arslan

slamiyeti kabul ettiren bu inan sistemi neden din dlk sulamasyla kar karya kalmt? Farkl yzyllar iinde farkl farkl isimler alsa da, grnts biraz deise de hep ayn zde yaayan bu byk slam ekol yani bugn adna Alevilik, Bektailik denen inan yaps, ounlukla dinin siyasete alet edilmesiyle ve dinin yine ok kaba ve yanl yorumlanmasyla resmi evrelerce hep dlanm, youn saldrlara maruz kalmtr. Sar Saltuklarla, Abdal Musalarla, Geyikli Babalarla, Seyyid Ali Sultanlarla Batda Trklerin ilerleyilerini, Osmanlnn yeni topraklar kazanmasn ifade eden bu Abdallarn yolundan gidenler, Osmanl/Safavi ilikilerinin atmaya dnmesiyle din d ilan edilir olmulardr. Anadolunun ortasnda ve Ahmet Yesevi Ocann/Dergahnn Anadoludaki en byk ve at merkezi olan Hac Bekta Oca/Dergah ise Orta Anadolu ve Bat Anadolunun yannda Balkanlara uzanan Alevi/Bektai inan sistemi ve Bat Ocaklarnn/Dergahlarnn da bir nevi ana merkezidir. Bu nedenle gvercin donuyla Sulucakarahyke gelmi, yetmi iki millete bir nazarla bakan byk Kalenderi eyhi ve adna ok byk bir inan sistemi kurulan Hac Bekta Veli erenlerin, alp erenlerin, dede ve babalarn zerindeki en nemli nfus sahibi kiisi olmutur. Bugn ister soyca Hac Bektan soyundan gelenler / geldii sylenen (buna inanlan) elebilere bal olan dedeler olsun, ister Hac Bektan dnce sistemini yaatan ve onun mcerret (evlenmemi) olduuna inanan Babagan Bektai babalar olsun, byk dou ocaklar olsun; mrit olarak, pir kaps olarak Hac Bektan kendisini kendilerine rehber edinmilerdir.
771

Faruk Arslan

Horasan Erenleri iinde ayr bir yere sahip Hac Bektan Dergahnda yetimi veya yetitii sylenen en azndan bu byk dnce okulundan etkilenmi, esinlenmi, Anadolu/Rum Abdallar, Bacyan Rum, Gaziyan Rumun temsilcileri binlerce ulu kii srekli Batya ilerleyip inanlarn buralarda yaatma, yayma imkanna kavumulardr. ster mcerret (bekar) olduu bilinen (sylenen) Sar Saltuk, Abdal Musa, Geyikli Baba, Akyazl Sultan, Otman Baba, Demir Baba, Harabati Baba gibi hem alp eren, hem veli sfatndaki ulular olsun; ister evlendiine, soyunun devam ettiine inanlan Kzldeli (Seyyid Ali Sultan), Ali Ko Baba, gibi binlerce ulu kii Hac Bekta dnce temelinde bir inan sistemiyle Hristiyanlara da yaklap inanlarn onlar iinde de yaymay baarmlardr. Sadece soyca kendilerini Ehlibeyte, On ki mamlara balayan dedeler (seyyidler) deil, ayn zamanda babalar da, rehberler de bu yola dedeler kadar hizmet etmilerdir. Yanyatr ve Hac Emirli Ocaklarna bal olan Tahtaclar ise lkemizin zellikle Batsnda ve Akdeniz blgesinde yaamlarn srdrrken dier Alevi guruplarndan baz farkllklar gsterirler. Aleviler iinde Arapa ve Snni slam inan deerler sistemlerinin hemen hemen en az etkili olduu guruplardan birisi olan Tahtaclar, aynen epniler gibi, z Trke konumaya ve Trkeyi kullanmaya ar bir hassasiyet gsterirler ve bunu kesinlikle ibadette uygularlar. Yani Kuran dahil hibir Arapa etkiye rastlanmaz bu gurupta. Yzyllar boyu kendi ocaklarn pir ve mrit kaps olarak tanyan bu insanlar geleneklerini cumhuriyet dnemine kadar en iyi muhafaza eden kitlelerden birisi olmu, cem adrlarn

772

Faruk Arslan

engin dalarda kurarak dedelerin huzurunda ibadetlerini yapmlardr. smi Ahi Evrenle zdeleen Ahilikteki ahlak prensiplerinin ve Ahi eyhlerinin seilme, grev yapma usullerinin ve genel anlamyla Ahiliin baz ynleriyle Alevilik/Bektailikle i ie getiini, doru/drst retimin, ahlakl yaamn, yardmlamann, meslek erbab olmann ancak ok almakla olabilecei ve toplum nderi olabilmek iin nce o kiinin toplumun temel deerlerini yaamas gerektiine inanlan ve topluma zararl olabilen, hilekar yan eline sahip olmayan alanlarn arklarnn dama atlarak dlandklar, cezalandrldklar Ahilik kurumuyla ve onlarn inan nderleriyle Alevi/Bektai slam inanc arasnda youn bir etkileimin olduunu da belirtmeliyiz. Bu bugne kadar yaaman bir birlikteliktir. Daha ok Bat Anadoluda ve Balkanlarda hayat alan bulan, gelien ve genileyen Bektailik ok nemli bir inan sistemi olarak ok derin bir felsefi yap oluturarak binlerce ok nemli simann kabul ettii ve/veya inan mekanlarndan yetitii bir slam yolu olmutur. Balm Sultan tarafndan kurumsallatrlan Babagan Bektai Kolunda aslnda zde mcerretlik (bekarlk) esastr. Ama zamanla evlilik de bu sistem iinde grlmeye balanm, gnmzde ise Arnavultluk dnda Babagan Bektai Kolundan olsa bile mcerretlik sistemini uygulayan hemen hi kimse kalmamtr. Geri bu da gerekelerden birisi olarak gsterilerek aslnda dnyada tek bir Bektai Dedebabas olmas gerekirken, bugn maalesef eitli nedenlerle Trkiyede iki ve yukardaki neden de (mcerretlik) bir lde ileri srlerek, bir de Arnavultlukda bir mcerret dedebaba olmak zere, dedebaba bulunmaktadr.

773

Faruk Arslan

Yzyllar boyu soya (nesebe) bakmadan Balm Sultan Enkanna uyarak yola giren, nasip alan ve hizmet eden Bektai nan sistemi deerleriyle yaayp, bu inanc yaatan on binlerce dervi, baba, halife baba, dedebaba tm Bat Anadoluda, Balkanlarda Bektailiin yaylmasn, yaamasn ve bugnlere gelmesini salamlardr. Byk dergahlar evresinde, tekkeler iinde gelien Bektailik, aynen tarihsel olarak elebilerde ve Dedelik sisteminde olduu gibi bir byk hiyerari sistemi gelitirerek varln srdrmtr. Kimin hangi grevlerinin olduu, derviliin, babaln, halifebabaln, dedebabaln ne olduu, neler yapmalar gerektii, yola girilerinden lnceye kadar nelerle ykml olduklarnn yazl kurallara bal olduu bu byk inan sisteminde aklclk esas alnarak, yolun Hac Bektan iaret ettii gibi, ilimle ilerleyebilecei, zorluklarn bu ekilde alabilecei kabul edilmitir ve uygulanmtr. Bektailikte hizmet esastr. Tm Bektai inan nderleri lene kadar hizmet ehli olarak insanlara, insanla, Trkle, Hac Bektaa ve Trkiyeye hizmet vermek iin ettikleri yeminin arkasnda durup insan- kamil profiline layk olmaya gayret etmilerdir/etmektedirler. Bu Bektailiin ve Bektai inan nderlerinin olmazsa olmaz zelliklerinden birisidir. Bektailikte tek pir, Hnkar Hac Bekta Velidir. Onun retileri, gr ve dnceleri, ibadet ve ahlak anlay bir Bektainin ve Bektai inan nderlerinin rehber ald ilkelerdir. Bir Bektai babas yola giri treninde syledii gibi tm ktlklerden arnm, Hakka ve halka hizmet iin,

774

Faruk Arslan

Bektailiin erdemlerini yaamak ve yaatmak iin alr. Bektai babas geni kitlelerin mutluluunu, huzurunu istese de kendisine balanan, bent olan, ikrar verip Bektai yoluna girmi insanlarn ibadeti, zgrlemeleri, bilinlenmeleri, yolun kurallarna gre yaamalar ncelik arz eder. Halkn takdir ettii, benimsedii, sevdii kiiler olmak zorundadr dedeler ve babalar. Ama zellikle babalar zaten hizmet yrtme liyakatna sahip insanlar arasndan seilirler. Bu onlarn inan nderi olmalarnda aranan balca zelliklerdendir. Ayrca bu yolu srebilecek, Bektailiin inan ibadet artlarn yerine getirebilecek, halk aydnlatacak (irat edecek) insanlar olmak zorundadrlar, Bektai babalar. Aynen dedeler gibi hem inansal hizmetleri, hem eitim, rnek ahlaksal yaam ve toplumun manevi balarn ren babalar birer rehber olarak insanlara yol gsteren kiilerdir. Bektai babalar iinde saysz bilge kii km, bu manada gerekten de ok nemli airler de yetimitir, Bektailikte. Kendilerine bal dervilerle gerek dergahlarda, gerek tekkelerde, trbelerde, kylerde her trl yerleim biriminde hizmet yrten babalar geimlerini de miskinlikle deil ellerinin emeiyle salarlar. Sadece ibadette nderlik deil, almada, dergahn, tekkenin hizmetlerini yerine getirmede de nderlik yaparlar. Byk dergahlarda rnein Bata Pirevi denilen Hac Bekta Dergahnda, Antalya Elmaldaki Abdal Musa Dergahnda, Yunanistandaki Kzldeli Sultan Dergahnda, Bulgaristandaki Akyazl Sultan Dergahnda vs. olduu gibi onlarca dervi, babalarn

775

Faruk Arslan

kontrolnde kimisi tarlalarla, kimisi korularla, kimisi a iiyle, kimisi hayvanlarla urar gnn ile geirirken onlarn bandaki babalar da bu ilerin dzenli yaplmasn salar, rnein bu manada bizzat kilerbabas kilerle ilgili ileri idare ederdi. Daha sonra iler bitince de ibadetler, kitap okumalar, yazmalar, sohbetler yaplr bu byk dergah bir eitiminan-kltr merkezi olarak varln yzyllar boyunca srdrrd. Nihayetinde Virani gibi byk bir ozann da bu dergahtan yetiip nlendiini biliyoruz. Aynen Abdal Musa Dergahnda yetien Kaygusuz Abdal gibi nice Alevi-Bektai byk ozannn, dnrnn, inan nderinin inan merkezlerinde yetitii grlr. Yzlerce dize iiri ezbere bilen derviler, babalar bir edebiyat, sanat a kiilerdir. eitli mzik aletlerinin almasn da bilen, birok yabanc dil renebilen, bunu kullanan babalar bu ynleriyle sra d insanlardr. Bu arada Balkanlarda, bata Bulgaristan olmak zere, Alevi/Bektai slam inancnn ve kltrnn tm canllyla yaadn sylemek gerek. Burada da yine kendilerine baba ve dede denilen inan nderleri Trkiyedekiler gibi benzer grevleri yerine getirmekte, babalk ve dedeliklerini yapmaktadrlar. Balkanlardaki inan nderi olan baba ve dedelerin Trkiyedekilerden baz farkl uygulamalarnn, kavram bakmndan da zaman zaman Trkiyedeki tam kapsamayan bir yaplarnn olduunu sylemeliyiz. Balkanlarda arlkl olarak babalk sistemi yaygndr. Belli bir soydan, ocakzade olarak bu hizmeti yrten blgelerdeki dedeler yannda babalarn daha arlkl olarak hizmet yrttklerini sylemeliyiz. Balkanlarda inan nderlerinde hizmet esastr. nan nderlerinin

776

Faruk Arslan

soyunun nemi fazla yoktur. Hizmeti yrtmeye kabiliyeti olan, bu konuda istekli ve toplumun beklentilerini yerine getiren kiiler babala layk grlr. Balkanlarda Trkiyedeki Bektailikte olduu gibi kadnn baba adaynn baba olmasnda birinci derece sz sahibi olmas ilgintir. Eer ei raz olmazsa, toplum istese de kii baba postuna oturmaz/oturamaz. Razlk burada nem kazanr. Balkanlarda rnein Bulgaristanda nemli olan yolun kalmamas, o cemin yrmesi, eran yanmasdr. Buna azami dikkat gsterilir. Klasik manadaki ocaklar/dede/baba hiyerarisi dnda da baz nemli farkl yaplarn zamanla gelitiini ve yaayan nemli inan sistemlerinin olutuunu da gryoruz. Bugn kendilerine Babai-Bektai-Alevi diyen/denilen ve Marmara Blgesi ve Bulgaristanda olmak zere arlkl olarak yaayan bir kesimin inan nderlerinin durumu bu bakmdan olduka ilgintir. Kendisi Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocann Postniini (post dedesi) olan Nevzat Demirta Dede bir ocakzade olmasna ramen, bugn yaklak elli kadar babann kendisine bal olduu en nemli inan nderi pozisyonundadr. Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocana bal, bu ocaa gnl vermi on binlerce talip bugn Bata Marmara Blgesinde Trakya, stanbul olmak zere geni bir corafyada yaamlarn srdrmektedirler. Zaman iinde gelien ve olgunlaan bir sistemle; buralarda bulunan geni halk kesimine ulalmas, inan ynnden bu kitleye nderlik yapacak kiilerin bulunmas, yani bu inan yapsnn ok uzun sreden beri

777

Faruk Arslan

devam ediyor olmas bir zemin yaratm ve zamanla bir nevi Sceattin Veli Oca dedelerinin ki zellikle Nevzat Demirtan (ki bu yap onun zamannda klasikleti) yardmlar manasnda inan nderlerinin, yani babalarn domasna neden olmutur. Farkl ocaklara/dergahlara, mritlere bal kimi babalarn da Nevzat Efendiye balanmalaryla yeni bir sistem gelimitir. Bu bir nevi rehberlik grevidir. Buna gre yllk grgleri Nevzat Demirta tarafndan yaplan ve hem Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocana bal olduklarn, hem de mrit olarak Nevzat Demirta (Sceattin Veli Oca Dedelerini) tandklarn syleyen bu babalar, yllk grglerin yaptktan sonra taliplerini grp, cemleri yrtp dier hizmetleri de yerine getirmektedirler. ( Aydn, 2008). evki Kocann, u tespitini unutmayalm: Bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. (Koca, 2003).

778

Faruk Arslan

779

Faruk Arslan

Kaynaka
Ahmed Akgndz. 2000. Bilinmeyen Osmanl. Osmanl Aratrmalar Vakf. Ahmet Rifat. Mir'atl Makasid, stanbul. 1293, s.284. Altndal, Aytun. 1995. 2006. Sabah, Aktel 229.say. Mitler Domadan nce. Atay, Falih Rfk.1968. ankaya. 2 Mart 1968. Aydn, Ayhan. 1999. Halifebaba Nurettin lmez ile Sylei. stanbul. ili. 13.09.1999. Aydn, Ayhan. 2002. evki Koca ile Sylei. Cem Radyo. 26.02.2002. Aydn Erdoan. 1994. Nasl Mslman Olduk- Baak Yaynlar- 1994. Aydn, Ayhan. 1997. "Prof. Dr. Ahmet Yaar Ocak." Alevilik Bektailik Syleileri. stanbul: Pencere, 1997: 27-61. Arvasi, S. Ahmed. 1994. Trk-slm lks. 3. Cilt. stanbul: Burak Yaynevi 1994. Baltacolu 1967; Seluk ve arkadalar 1991: 33. Balkz, Ali. 1999. Pir Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisi, 30.cu say, "Dede, Babaelebi, Seyit, Nakp ve Cumhuriyet". Baltacolu, smayl Hakk: "Alevilik Nedir, Ne Deildir?-1 / 6." Yeni Adam, 779 (1966): 14-15; 780 (1966): 7; 781 (1966): 7; 783 (1966): 7; 785 (1966): 7; 786 (1967): 7. Belge, Murat. 2009. Encmeni Daniten smz anca. Taraf. 18.01.2009. Bayurt, Erhan. 2009. Encmeni Dani ve 50 yllk sr. Bugn. 18.01.2009. Besim Atalay. Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1340 ve Hac Bekta Veli ve Bektailik. Birge John Kingsley-. 1991.Bektailik Tarihi- Ant Yaynlar- 1991. Bulut Faik. 2000. Hasan Sabbah Gerei- Berfin Yaynlar- 2000. Bal, Hseyin. 1997. Alevi-Bektai Kylerinde Toplumsal Kurumlar (Burdur ve Isparta'nn ki Alevi Kynde Yaplm Ky Aratrmas). stanbul: Ant yaynlar. Bal, Hseyin. 1997. Sosyolojik Acdan Alevi-Snni Farkllamas ve Btnlemesi. Isparta'nn Alevi-Snni ortak yaayan iki ky stne yaplm karlatrmal bir aratrma. stanbul: Ant. Bender, Cemid. 1990. "Anadolu Kltrnde Krt zleri." Teori, 10 (1990): 41-47. Bender, Cemid.1991. "Krt Uygarlnda Alevilik." Teori, 13 (1991a): 41-47. Bender, Cemid.1991. "Krt nanlarnn Alevilikteki Yeri." Teori, 14 (1991b): 60-65.

780

Faruk Arslan
Bender, Cemid. 1991. "Krt Uygarlnda Alevilik Patlamas: Babailer syan." Teori, 15 (1991c): 62-69. Bender, Cemid. 1991. Krt Uygarlnda Alevilik. stanbul: Kaynak 1991. Bezirci, Asm. 1992. Pir Sultan. Kiilii, Yaam, Sanat, Etkisi Szlk, Kaynaka ve Btn iirleri. stanbul: Say 1992. Birdoan, Nejat. 1990. Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik. stanbul: Hamburg Alevi Kltr Merkezi 1990. Birdoan, Nejat. 1995. Anadolu Aleviliinde Yol Ayrm (erik ve Kken). stanbul: Mozaik 1995. Bila, Fikret. 2009. Karaday: Byle rezalet grmedim. Milliyet. 16.01.2009. Boratav, P. N. / A. Glpnarl. 1991. Pir Sultan Abdal. stanbul: Der 1991. Bozkurt, Fuat. 1990. Aleviliin Toplumsal Boyutlar. stanbul: Yn 1990. Berk, Tark. 2007. Bildiimiz ou nl Neden "Dnme"? Stratejik Boyut. 23.11.2007. Cem Dergisi. 1991. Kasm 1991, s. 11. Cem Dergisi. 1992. ubat 1992 s. 16. Coan, Esat. 1971. Makalat, Ankara, 1971. amurolu Reha. 1990. Tarih, Heteredoksi ve Babailer- Metis Yaynlar- 1990. amurolu, Reha. 1990. Yenierilerin Bektailii ve Vakay eriyye, Ant Yay. s. 95. allar, Oral. 2008. Aleviler generalde olmak istiyor, valide. Radikal. 10.11.2008. etin, Bilal. 2008. Yeni afak. Alevi dedlerine maa gndemde. 21.11.2008. em, Munzur: Alevilik, Kurmanci-Krmancki (Zazaki) ve Dersim zerine Kimi Yanl Grler. stanbul: Deng 1996. Dikmen 1951; zbey 1963; Baltacolu 1966-1967; Erz 1990; "Hz. mam- Hseyin de Bir Trk'tr." t.y. Dikmen 1951; Bender 1991c; Sezgin 1991:45-96. Deli, Ogn. 2004. Agoni. Atatrk'n lmndeki Sr Perdesi. Lazer Yaynlar. Dndar, Can. 2008. Alevi dersleri. Milliyet. 22.11.2008. Dierl Anton Josef. 1991. Anadolu Alevilii- Ant Yaynlar- 1991. Dorul mer Rza. 1982. Hasan Sabbah'n Cennet Fedaileri- Can Kitapevi- 1982. Dnmez, Ahmet. 2006. Masonlarn kavgasna Trk-Yahudi tartmas da eklendi. Zaman Gazetesi. 25 Mart. 2006. Dierl. 1991. ss. 71.

781

Faruk Arslan
Din, Ahmet. 2002. Bektailer darda. Aksiyon Dergisi. Say: 379 - 09.03.2002. Er, Tayfun. 2003. Masonluk ve Alevilik likisi. Gkyz. Er, Tayfun. 2003. Namk Kemal, Ziya Gkalp. Sandalc.

Engin, smail. 2002. Alevilik ve Bektailik Aratrmalarnda Yntem, Yaklam Sorunu. 15.11.2002. Flal, Ethem Ruhi. 1990. Trkiye'de Alevilik-Bektailik. stanbul: Seluk 1990. Galip Baba. 1930. Hac Bekta Veli ve Bektailik, Yarn Gazetesi, 15 Eyll-13 Kasm 1930. Gnaydn, Eref. 2004. Yahudi Krtler Babil in Kayp ocuklar, Karakutu Yaynlar, 4. Bask, Austos 2004, s. 66 . Glpnarl, Abdlbki. 1985. 100 Soruda Tasavvuf. stanbul: Gerek 1985. stinsah Sahifeleri, Bektailik Zaviye Defterleri Babakanlk Ariv Gen. Md. No: 771-H. 1243 (1827). Haftalk Taraf Dergisi, 2. Dnem, say 34, s. 9. Hasluck (Koca-Erginsoy) (1991): 36. Gl Baba, tekkesi ve Macaristandaki tarih boyu gsterdii toplumsal, kltrel ve inansal etkinlii iin bkz. Baki z (2001): 325 vd. Hasluk, F. W. 1928. Bektailik Tetkikleri, Terc. Ragp Hulusi, 1928 stanbul. Hezarfen, Ahmet. 1999. Tarih ve Toplum Dergisi, Yl. 1999 Say. 189.

Hr, Aye. 2008. Dersim'de ne oldu? Taraf gazetesi. 17.11.2008. Hr, Aye. 2007. Mustafa Kemal Bektai oldu mu? Tarag Gazetesi. 09.12.2007. Kabasakal, Mehmet. 1981. Trkiyede Siyasal Parti rgtlenmesi, (1908-1960). stanbul 1981: 30 vd. Karakaya, Hasan. 2008. Bunlar Alevi ise ben imendiferim. 10.11.2008. Kk, Murat. 2000. Geleneksel Metinler Gn Ina kyor! Cem Dergisi, Mays 2000.

782

Faruk Arslan
Koca, evki. 2002. Cumhuriyet Tarihi Srecinde Bektai Kltrnde Dedebabalar (lkemizde Ve Dnyada). Cem Dergisi. Eyll 2001. Koca, evki. 2003. Cem Dergisi, Ocak-ubat-Mart 2003. Kvan, Taha. 2004. Sam, Solum Dnme...Yeni afak. 9.6.2004. Kvan, Taha. 2008. Doru mu anladm acaba? Yeni afak. 12.04.2008. Krknc, Mehmet. 1987. Alevilik Nedir? stanbul: Cihan Yaynlar 1987. Ksakrek 1990: 75-77; Szengil 1992; kr. Glpnarl 1985: 143-144. Ksakrek, Necip Fazl. 1990. Doru Yolun Sapk Kollar: Arnma anda slm. stanbul. Kzl Yol 1983; 1984; kr. "Gazi. Gecekondulardan Geliyor Halk." t. y.; abuk 1995; "Barikat Gnleri." 1995. Koru, Fehmi. 2008. Aleviler ve sorunun kayna. Yeni afak. 15.11.2008. Koca, evki. 2002. Bektailik ve Bektai dergahlar. Cem Dergisi, Austos-Eyll 2002. Kololu, Orhan. 1995. tthat ve Terakki'de masonlar. Sabah 25.03.2005. Kololu, Orhan. 1991. ttihatlar ve Masonlar. stanbul 1991: 327. Nikola vanzjun Rivita Massonica nn 15-34. Mays tarihli saysnda yaynlanan yazs. Koca, evki. 1999. Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba Dvn, Nazenin Yaynclk, stanbul 1999, s. 199-200. Kprl Fuad. 1984. Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar- Diyanet Yaynlar- 1984. Kvan, Taha. 2009. Erk aryorsanz, Encmen-i Dani'i takdim ederim. Yeni afak. 17.01.2009. Kkahin, kr. 2009. Encmen-i Dani raporu Babakan Gle gitmiti. Hrriyet. 17.01.2009. Mercan, Faruk. Aksiyon. Encmen-i Dani.19.07.2004. Mert, Timuin. 2008. Mustafa Kemal. Kasm 2008. Karakutu Yaynlar. Melikoff, rene. 2006. Osmanl'da Masonlar. Yeni afak Gazetesi. 23. 06. 2006. Mlikoff, Irne. 1982. "L'Islam heterodoxe en Anatolie." Turcica, xv (1982): 142154.

783

Faruk Arslan
Mlikoff, Irne. 1983. "L'orde des Bektai apres 1826." Turcica, xv (1983): 155-178. Mlikoff, Irne: "Kzlbalk Sorunu." (ev. lhan Cem Erseven). Muradolu, Abdullah. Dnmeler' yahut 'Sabetayclk' tartmalarna bir katk denemesi - I. Yeni afak. Mftolu, Mustafa. Menemen Vakas, Risale Yay. s. 70.

Niyazi, Resneli. 1975. Hrriyet Kahraman Resneli Niyazi Beyin Anlar. stanbul 1975: 109. Niyazi Beyin Anlar (1975): 171. Noyan, Bedri Dedebaba. 1995. Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Cezbi Abdal / 17. Yzyl stinsah: Ali Rza Kadimi Baba. Noyan, Bedri. 1976. Demir Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301. Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, 52, 53, Belge no: 2, Ankara 1990. Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, s. 22, Ankara 1990. Noyan, a.g.e., 28. Noyan, a.g.e., 27. Pakaln, M. Zeki. 1971. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971, C. II, s. 766-769. Ramazanolu 1984; Ko 1989; Tanrkulu 1989; Ate 1990; Diner 1990; Kutlu 1991. Ramazanolu, Mustafa. 1984. Hakiki Aleviler Mslmandr. stanbul: Gm Basmevi 1984. Our, Yldray. 2009. 1 numara bir emekli kahvehanesi. Taraf. 18.01.2009. Ocak, Ahmet Yaar. 1996. Babailer syan, Alevliin Tarihsel Altyaps Yahut Anadoluda. Ocak, Ahmet Yaar. 1996. slam-Trk Heterodoksisinin Teekkl, stanbul, Dergh Yaynlar, 1996, ss.80-81. Ocak, Ahmet Yaar. 1990, 1991. "Alevilik ve Bektailik Hakknda Son Yaynlar zerinde (1990) Genel Bir Bak ve Baz Gerekler-I / II." Tarih ve Toplum, xv (1991a) 91: 20-25; xv (1991) 92: 51-56.

784

Faruk Arslan
Ocak, Ahmet Yaar. 1993. "Trkiye'de Aleviliin Sosyo-Kltrel Problemleri zerine Bir Yaklam Denemesi ve Baz Dnceler." Cem, 31 (1993): 19-22. Ocak, Ahmet Yaar. 1994. "Alevilik Problemi ve Trkiye." Cem, 42 (1994): 10-12. Ocak, Ahmet Yaar. 1998. "Alevii Nasl Anlamal?" Kpr, 62 (1998): 61-63. Ouz, Burhan. 1990. "Anadolu Aleviliinin Kkenleri." C.ener (Ed.), Alevilik zerine Ne Dediler. stanbul: Ant 1990: 266-308. Odyakmaz, A. Nevzad. 2006. Bektailik, Mevlevilik, Masonluk. Nisan 2006. ksz, Adnan. 2008. Dinazorlarn barts mektubu ve Encmen-i Dani. Cafe Siyaset. 19.02.2008. z, Baki. 2006. Kurtulu Savanda Alevi Bektailer, s.12 vd. ztuna, Ylmaz. 1978. Byk Trkiye Tarihi, C. 10, s. 367-370, stanbul 1978. Sabah. 'Encmen-i Dani yarenler topluluu'. 16.01.2009. Sarolu Blent, Ohan, ehriban. 2008. Cemevlerine ibadethane yolu. Hrriyet. 13.11.2008. Sner, Ali. 1990. Hac Bekta Veli, s. 13, Ankara 1990. Sezgin, Abdlkadir Sezgin. 1996. Trkiyede Alevilik-Bektailik zerine Sosyolojik bir Aratrma, stanbul 1996; Hac Bekta Veli ve Bektailik, 1995 stanbul, Alevilik Deyince, stanbul 1996. Sezgin, Abdlkadir Sezgin.1998. Osmanl ve Cumhuriyetin kuruluunda Bektailer. Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi 5. SAYI - Bahar 1998 Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi. Sezgin, Abdlkadir. 1991. Hac Bekta Veli ve Bektailik. stanbul: Sezgin Neriyat 1991. Szengil, Tark Mmtaz 1992. Tarih Boyunca Alevilik. stanbul: zm 1992. Sezgin, Abdlkadir. 1997. Sivas, Atatrk Kltr Merkezinde verdii konferans. 09 Mart 1997. Sevimay. Devrim. Velisoy: smlam slam iidir. Milliyet. 06.01.2009. Soyyer, Ylmaz. 1996. Sosyolojik Adan Alevi Bektai Gelenei. stanbul: Seyran Kitap 1996. Soyyer, A. Ylmaz. 2008. Bektailik ve Masonluk. Haber Akademi. 2 Eyll 2008. Solgun, Cafer. 2008. Alevilerin Kemalizm'le mtihan. Hayy Yaynlar. 2008.

785

Faruk Arslan
ahin, Teoman. 2008. Bektailiin Be Yz. Alevisesi.com. 03.08.2008. iman, Cengiz. 2006. Gonca- Edebten ki Sz, Tarih Toplum, cilt 38, say 223, Temmuz. ener Cemal. 1989. Alevilik Olay- Yn Yaynlar- 1989. ener, Cemal. Ayn eser, s.14. ener, Cemal. ayn eser, s. 98. ener,Cemal. ayn eser, s. 99. ener, Cemal. ayn eser, s. 59. ener, Cemal. ayn eser, s. 60-61. ener, Cemal. ayn eser, s. 64-65. ener, Cemal. ayn eser, s. 78. eyyat, Mehmet. Tarikat-i Aliyye-i Bektaiye, 1338-1340 stanbul. Tercme Yrd. Do. Dr. Ahmet Grta. Trkiye Diyanet Vakf yaynlar. Temren, Belks. 1995. Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu. Ankara: Kltr Bakanl 1995. Temren, Belks. 1997. "Trk'e ve Trk Kltrne Sahip kan Lider Hac Bekta Veli." Kadri Eroan Hac Bekta Veli Armaan. Ankara: Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi, 1997: 101-106. Tekizolu, Selahattin. 2006. Trkiye Alevilii, Alevilerde Liderlik ve Kavram Sorunu. Kiisel web sayfa.10.12.2006. Tunaya, Tark Zafer Tunaya.1984. Trkiyede Siyasal Partiler stanbul 1984, C. I: 21 vd.; C: III (1989): 15, 321 vd.; Kabasakal (1991): 35 vd. Tozkoparan, brahim. 2008. Asrdan Cumhuriye Alevi Bektai Misyonu. Milli Gazete. Tarikat gerei .2006. Yaz Dizisi. Tercuman gazetesi. 9.10.2006. Tokay, Murat. 2008. Alevilerin sorunu hkmetle deil 'rejimle'. Zaman Gazetesi. 23.11.2008. Trkdoan, Orhan.2004. Alevi ve Bektai Kimlii. Tima Yaynlar. 2004. Ulusoy, Celalettin. 1986. Hnkar Hac Bekta- Veli ve Alevi Bektai Yolu, Hacbekta 1986. Yakn Tarih Ans. Vakit Yay. cilt I s. 57.

786

Faruk Arslan
Yldrm, Ali. 2006. Cumhuriyet ve Aleviler. Yaln, Alemdar; Ylmaz Hac. Kargn Trkmenlerin Menei. Tarih dergisi. 25.05.2008 Yaman, Ali. 1998. Alisiz Alevilik Olur mu?, (Ortak Kitap): Ali AKTA, Nasuh BARIN, Hseyin BAL, lhan Cem ERSEVEN, Sadk GKSU, Burhan KOCADA, Murat KK, smail ONARLI, Baki Z, Cemal ENER, Ali YAMAN, Rza ZELYUT, stanbul, Ant Yaynlar, 1998. Yaman, Ali. 1996. Alevilikte Dedelik Kurumu ve levleri, Yksek Lisans Tezi, .. Sosyal Bilimler Enstits, Siyasi Tarih Blm, 1996. Yaln, Soner. 2006. Beyaz Mslmanlar Byk Srr Efendi 2,Doan Kitap Haziran 2006. Yksel zemre, Ahmet. 2005. Masonluun Kkeni. 17 Ocak 2005. Yrekli, Mustafa. 2008. Atatrk Masonik kuatmay nasl yard? Haber 7. 12.10.2008. Yksek, Mfit. 2002. Bektalik ve Mehmet Ali Hilmi Dedebaba, stanbul, 2002, s.221-222. Yksel; a.g.e., s.198-200. Yksel; a.g.e., s.153. Velayetname-i Seyyid Ali Sultan, Cezbi Abdal, Cebeci l Halk Ktphanesi No: 1189. Velayetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani, tarihsiz el yazmas, istinsah tarihi 1219, Diyanet leri Bakanl Ktphanesi No: 714. Zeybek, Namk Kemal. 2008. Hoca Ahmet Yesevi ve izbasarlarnda hogr. Radikal gazetesi. 3.12.2008. Zileli, mit. 2008. hanetin Ad Dersim!. Cumhuriyet. 21 Kasm 2008.

787

Faruk Arslan

788