..

Cerrahpaa Tp Fakltesi Srekli Tp Eitimi Etkinlikleri TRKYEDE SIK KARILAILAN PSKYATRK HASTALIKLAR Sempozyum Dizisi No:62 Mart 2008 S:193-196

193

PSKYATRDE ACL DURUMLAR

Prof. Dr. Tamer UER

Bu sunumda ele alnacak acil psikiyatrik yaklamlar; en ksa zamanda, en uygun yntemlerle nlem alnmad takdirde lmle sonulanabilecek psikiyatrik olgular kapsamaktadr. Bunlar, ana balklar ile 1) 2) 3) 4) ntihar (Suicide) Saldrgan hasta Delirium Tremens Nroleptik malign Sendromudur.

ntihar Kiinin, kendi yaamna son verme eylemidir. Dnyada bir yl iinde intihar sonucu lenlerin says 800.000 civarndadr. Bu rakam dnya nfusu ile kyaslandnda yaklak 16/100.000 dir. Ancak lkelere dalmnda olduka farkllklar gstermektedir. Kuzey Avrupa lkelerinde bu oran ortalama 25/100.000 iken, lkemizde 2002 yh istatistiklerine gre 3.3/100.000 dir. Ayrca intihar giriimi bu rakamlardan 30 kez daha fazladr. ntihar giriimi kadnlarda erkeklere gre 3 misli fazla iken, lmle sonulanan ihtiharlar erkeklerde kadnlara gre 3 misli fazladr. 15-24 ya grubu ile 55-70 ya grubu, intihar sonucu lmlerde dier ya gruplarndan anlaml derecede yksektir. Ergen ve genlerde, kimlik krizleri ve madde ktye kullanm intihar nedenleri arasnda n srada belirtilirken, yal grupta kronik veya lmcl ziksel hastalklar ile bekar veya dul olma risk faktrlerinde ilk sray alr.

194

Psikiyatride Acil Durumlar

Yksek intihar riski tayan psikopatalojiler 1) 2) 3) 4) Majr Depresyon izofreni Alkol ve madde bamll Borderline kiilik bozukluu

Olarak tanmlanrsa da, birok mental bozukluk srecinde de itibar giriimi grlebilir. Klinikte nemli olan, yksek risk tayan olgularn belirlenebilmesidir. Bu belirlenme hekim-hasta veya hekim-aile yakn grmeleri ile salanabilir. - ok yakn bir zamanda intihar giriiminde bulunmu, fakat genel tbbi destekle tekrar yaama dndrlm olanlar. - Gemiinde intihar giriimi bulunanlar Yakn aile bireylerinden herhangi birinin intihar eylemi ile lm olanlar Hasta-hekim grmesi srasnda intihar ile ilgili istek ve dncelerini ifade edenler, yksek riskli olgulardr. Byle risk tayan olgularn tedavisinin kapal psikiyatri servislerinde yaplmas ncelikle dnlmesi gerekir. Tedavinin ayaktan srdrlmesi, ailenin de bu konudaki sran sonucu hekimi duygusal bask altnda tutarak, hatal kararlar almaya zorlayabilir. Ancak hekim, ayaktan tedavi srecinde yaanabilecek yksek intihar riski konusunda aile aydnlatarak, tedavi dnemini profesyonel bir ekip gzetiminde yaplmasnn gerekelerini belirtmelidir. Tedavi, hastann temelde yatan psikopatolojisine ynelik olsa da, sadece ila tedavisi bu sreci amakta genellikle yeterli olmaz. ECT (Elektro Konvulsiv Terapi) ilk seenek olarak dnlmelidir. Saldrgan Hasta Saldrganlk, bir kiinin dier insanlara ynelik, zarar verme tehdidi veya gerek zarar verme davrandr. Bu tr davranlar, salkl bir bileyin davna biimi olmasa da her zaman bir psikiyatrik bozkuluk zemininde olumayabilir. Buna ramen ksa srede yatmayan. Saldrgan duygu ve motor davran gsteren kiiler, sklkla acil psikiyatri nitelerine ynlendirilirler. Byle bir olgu ile karlaan hekimin ilk yapmas greken, servis personelinin ve kendisinin gvenliinin salanmasdr. Bu nedenle kiinin zerinde silah veya silah olarak kullanabilecek herhangi bir materyalin, var olup olmadnm tesbit edilmesi varsa bunun kiiden alnmasdr. Bu ya saldrgan hastay getiren kolluk kuvvetinden (polis, jandarma gibi), ya da hastane gvenlik ekibinden talep edilmelidir. Bu sreten sonra grmeye balanmas en uygun olandr.

Prof. Dr. Tamer uer

195

Hekim genellikle sakin davranmal, fke ve tedirginliini hastaya belli etmemelidir. Bazen, niin byle davrandnn sorulmas ve kiinin bunu anlatma frsatnn verilmesi fkesinin yatmas sonucunu dourabilir. Ancak bu olduka seyrek rastlanan bir durumdur. Bu nedenle, tanya giden bir grmeye balamadan nce, hastann sedasyonun salanmas gerekebilir. Diazepanv 5-10 mgr, Lorazeparn 1-2 mgr veya Haloperidol 5-10 mgr sedasyon iin ncelikle tercih edilen preparatlardr. Saldrgan davran nedenleri Alkol veya madde intoksikasyonu Delirium izofreni (zellikle paranoid form) Borderline veya antisosyal kiilik bozukluu Mental retardasyon Posttravmatik stres bozukluu Manik episod Intermittan-ekspkozif bozukluk Alzheimer hastal Ksa psitokik bozukluk Beyin tmrleri Delirium Tremens Uzun sre, (5-15 yl) ar alkol iicilerinin, herhangibir nedenle alkol brakmas veya azaltmas durumunda ortaya kabilecek delirium toblosudur. Otunomik hipcraktivite (ar terleme, taikardi, yksek ate), drak bozukluklar (grsel ve taktil halsinasyonlar ve illzyonlar), Dalgal nsikomotor aktivite (hiperaksitabiliteden letaruiye kadar deien) ve Kaba trcmorlar (ellerden balayp btn vcuda yaylan) ile karakterizedir. yi tedavi edilmedii takdirde % 20 lm riski tar. lm; sv-elektrolik kayplar, kalp yetmezlii, karacier ve bbrek yetmezlii, veya araya giren pnmoni nedeni ile olabilir. Delirium tremens tans konan bir hastann tedavisi, bu konuda deneyimli bir ekibin ynettii bir psikiyatri servisinde yaplmaldr. Tedavinin ana prensipleri, - Tiamin eksikliinin ve beslenmenin dzenlenmesi Sedasyonun salanmas Svelektrolit dengesinin dznlenmesi Epileptik nbetlerin kontrol altna alnmasdr. Bu amala kas iine gnde 100 mgr. Tiamin (Vit-B), benzodiazepinler( 5-20 mgr di-

196

Psikiyatride Acil Durumlar

azepam, veya 25-100 mgr chlordiazopoxide), azdan veya perfzyon yoluyla gnde 4-5 litre sv verilmelidir. Benzodiazepinlerle nbetlerin kontrol altna alnamad durumlarda karbamazepin 400-800 mgr/gn tedaviye ilave edilmelidir. Nroleptik Malign Sendrom Antipsikotik ila tedavisinin seyrek grlen, fakat yaam tehdit eden bir komplikasyonudur. Genellikle yksek potansli veya depo nroleptik kullanm srecinde daha sk ortaya kabilir. Erkeklerde, kadnlara gre 2 kat daha sklkla grld rapor edilmi olup, klinik tablo 1-3 gn ierisinde akut olarak geliir. Klinik belirtileri Kas rijiditesi Yksek ate Mutizm Hipertansiyon Taikardi Delirium - Yksek CPR aktivitesi dir. Genellikle infeksiyon hastalktan ile kartrlabilir. Mortolite riski %15-20 civarndadr. Tedavide ncelikle btn nrolepliklerin kesilmesi nerilir. Ayrca; Sv-elektrolit dzenlemeleri Yksek atele mcadele (soutma teknikleri ile) Kas ri/iditesini azaltmak iin Dantrolen sodyum (1-5 mgr/kg) - Bromoktiptin (5-15 mgr/gn) en ok fayda grlen tedavi yntemidir. KAYNAKLAR
1. Babakanlk Devlet statistik Enstits 2002 intihar istatistikleri. Devlet istatistik Enstits matbaas. Ankara 2004 2. Citrome L, Volvakat J. Violent patients in emergency setting. Psycihiatr. Clin North Am 1999,23:789801 3. Duran A. Acil Psikiyatri. Cerrahpaa Psikiyatri. .. Yayn N:4326. istanbul 2002 4. Roy A. Suicide. Comprehensive Textbook of Psychiatry. Seventh edition. Vol II. 2031-2039. Philadelphia 2000. 5. Stanley B, Gamer ofTMJ, Michalsen V,et al. Are suicide atlempters whoself-mutilate anique population? Am 3 Psychiatry.2001;158:427-432 6. Tosun, M. Alkol ve Dier maddeler ile ilikili Bozukluklar. stanbul 2000.