Anarşizm Mi Sosyalizm Mi

ANARZM M? SOSYALZM M?
ER YAYINLARI
J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?
J. STALN
1
BRNC BASKI
J. STALN
Jozef Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, Akhali Droyeba (Yeni Zamanlar), Nr. 5, 6, 7 ve 8; 11, 18, 25 Aralk 1906 ve 1 Ocak 1907, Cveni ovreba (Yaammz), Nr. 3, 5, 8 ve 9; 21, 23, 27 ve 28 ubat 1907, Dro (Zaman), Nr. 21, 22, 23 ve 26; 4, 5, 6 ve 10 Nisan 1907 [Trke basks, Anarchisme ou Socialisme? (Oeuvres, t. 1, Paris 1952) adl yazdan Anarizm mi? Sosyalizm mi? adyla Sol Yaynlar tarafndan yaynlanmtr. Birinci bask, Kasm 1974] Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003. erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
7 9 12 21 34 62
Sunu Anarizm mi? Sosyalizm mi? Bir Diyalektik Yntem ki Materyalist Teori Proleter Sosyalizmi Aklayc Notlar
SUNU
1905-06 knda, Prens Peter Kropotkinin izleyicilerinden olan Grcistandaki bir grup anarist, Kafkasyada, marksistlere kar iddetli bir ideolojik kampanyaya giriti. Bu grup, imdi, Tbilisi olan Tifliste birka gazete yaynlad. Anaristler, ii snf arasnda hi bir destee sahip deillerdi, ama snfd (declassed) ve kkburjuva gruplar arasnda baz baarlar elde ettiler. Stalin, anaristlere kar Anarizm mi? Sosyalizm mi? genel bal altnda, Grcce bir dizi makale yazd; bu kitapk bu makalelerden olumaktadr. lk drt makale, Haziran-Temmuz 1906da (20 Hazirandan 14 Tem-muza kadar), Tifliste, Josef Stalinin [sayfa 7] ynetimi altnda yaynlanan gnlk bolevik gazetesi Akhali ovrebada (Yeni Yaam) orijinal haliyle yaynland. Gazete yetkili makamlarca kapatldndan dizi devam edemedi. Makaleler, Aralk 1906 ve Ocak
1907de, biraz dzeltilmi bir biimde, 14 Kasm 1906dan, Tiflis valisinin emriyle 8 Ocak 1907de kapatlana kadar Tifliste yaynlanan haftalk bir sendika dergisi olan Akhali Droyebada (Yeni Zamanlar) yaynland. Editre ait bir aklamada yle deniyordu: Geenlerde, Hizmet ileri Sendikas bize bir mektup yazarak, sosyalizm, anarizm ve benzeri sorunlar zerine makaleler yaynlamamz nerdi. ... Dier baz yoldalar da ayn istekte bulunmulard. Bu istekleri honutlukla karlyor ve makaleleri yaynlyoruz. Bu makalelere gelince, bazlarnn, Grcistan basnnda zaten yaynlanm olduunu belirtmemiz gerekiyor, (ama yazarn elinde olmayan nedenlerden tr bunlar tamamlanmamlardr). Gene de, btn makalelerin tamamn yaynlamay gerekli grdk ve yazardan, onlar halkn daha iyi anlayaca bir biimde, yeniden yazmasn istedik ve o da bunu severek yapt. Tiflis bolevik gnlk basnnda dizilerin yayn srdrld: bunlar, ubat 1907den ar eilimi yznden 6 Mart 1907de kapatlmasna kadar veni ovrebada (Yaammz) ve sonra da Nisan 1907de Droda (Zaman) yaynland. Ancak, dizi hi bir zaman tamamlanamad. 1907 ortalarnda, Stalin, Bakya gitmek zere Tiflisten ayrld, birka ay sonra da orada tutukland. Eyalar aranrken son blmlere ait notlar kaybolmutur. [sayfa 8]
ADA toplumsal hayatn oda, snf mcadelesidir. Bu mcadele srasnda, her snfa, kendi ideolojisi yol gsterir. Burjuvazi, kendi ideolojisine, [u] szde liberalizme[1] sahiptir. Proletarya da kendi ideolojisine sahiptir bu, ok iyi bilindii gibi, sosyalizmdir. Liberalizme, btn ve blnmez bir ey olarak baklmamaldr: bu, burjuvazinin farkl tabakalarna tekabl eden farkl eilimlere blnmtr. Sosyalizm de, btn ve blnmez deildir: onun iinde de farkl eilimler vardr. Biz, burada, liberalizmi incelemeyeceiz bu grevi baka bir zamana brakmak daha iyi olur. Okuyucuya, [sayfa 9] yalnzca
sosyalizmi ve onun eilimlerini tantmak istiyoruz. Sanrz,, bunu daha ilgin bulacaktr. Sosyalizm ana eilime ayrlmtr: reform, anarizm ve marksizm. Reformizm, (Bernstein[2] ve dierleri), sosyalizmi uzak bir hedef olarak grr, bundan te bir ey deil, ve gerekte sosyalist devrimi reddeder ve sosyalizmi bar aralarla kurmay amalar. Reformizm, snf mcadelesini deil, snf ibirliini savunur. Bu reformizm, gn getike rmekte, gn getike sosyalizme benzer [yanlarnn] tmn yitirmektedir ve bizce, bu makalelerde, sosyalizmi tanmlarken, [reformizmi] incelemenin hibir gerei yoktur. Marksizm ve anarizme gelince i bakadr: her ikisi de, bugn, sosyalist eilimler olarak kabul edilmektedir, her ikisi de birbirlerine kar iddetli bir mcadele vermektedirler, her ikisi de kendilerini, proletaryaya gerek sosyalist doktrinler olarak sunmaya almaktadrlar ve kukusuz, bu ikisinin incelenmesi ve karlatrlmas, okuyucuya ok daha ilgin gelecektir. Biz, anarizm szc sylenince kmseyerek ban eviren, yukardan bir havayla elini sallayarak, Neden bunun zerinde vakit harcamal? Hakknda konumaya bile demez diyenlerden deiliz. Bizce, byle ucuz eletiriler hafifliktir ve [hi bir] yarar yoktu. Biz, anaristlerin arkalarnda ynlar bulunmad, ve bu yzden, pek tehlikeli olmadklar dncesiyle kendisini avutanlardan da deiliz. Bugn sorun, kimin, daha byk ya da daha kk ynlar arkasndan srkledii sorunu deildir; nemli olan doktrinin zdr. Eer anaristlerin doktrini gerei yanstyorsa, o zaman aktr ki, [anarizm] kendine mutlaka bir yol aacak ve ynlar kendi etrafnda toplayacaktr. Ama, eer geersizse ve yanl bir temel zerine kurulmusa, ok [sayfa 10] devam edemeyecek ve ayaklar havada kalacaktr. Ama anarizmin geersizlii kantlanmaldr. Baz kiiler, marksizmin ve anarizmin ayn ilkelere dayandn ve aralarndaki anlamazlklarn yalnzca taktiklere ilikin olduunu sanrlar, yle ki, bu kiilerin grne gre, bir eilimi dierinin karsna kartmak yanltr. Bu, byk bir hatadr. Biz, anaristlerin, marksizmin gerek
10
dmanlar olduuna inanrz. Bunun sonucu olarak da, gerek dmanlara kar gerek bir mcadele verilmesi gerektiini savunuruz. Bu nedenle, anaristlerin doktrinini batan sona incelemek ve btn ynleriyle iyice deerlendirmek zorunludur. Mesele udur ki, marksizm ve anarizm, her ikisi de, mcadele arenasna sosyalizm bayra altnda girmelerine ramen, btnyle farkl ilkeler zerine kurulmulardr. Anarizmin temel ta, bireydir. [Anarizmin] retilerine gre, [bireyin] kurtuluu, ynlarn, [yani] kolektif vcudun kurtuluunun ba kouludur. Anarizmin retilerine gre, birey kurtulmadka, ynlarn kurtulmas olanakszdr. Buna uygun olarak, slogan, Her ey birey iindir. Oysa marksizmin temel ta ynlardr. [Marksizmin] retilerine gre, [ynlarn] kurtuluu, bireyin kurtuluunun ba kouludur. Yani, marksizmin retilerine gre, ynlar kurtulmadka, bireyin kurtulmas olanakszdr. Buna uygun olarak, slogan, Her ey ynlar iindir. Aktr ki, burada, sadece taktikler zerine anlamazlk deil, biri dierini reddeden iki ilke bulunmaktadr. Makalelerimizin amac, bu iki kart ilkeyi yanyana koymak, marksizmi anarizmle karlatrmak ve bylece herbirinin meziyetlerine ve kusurlarna k tutmaktr. Tam burada, okuyucuya bu makalelerin plan [sayfa 11] hakknda bilgi vermek gerekir kansndayz. Marksizmin bir tanm ile [ie] balayacaz, bu arada anaristlerin marksizm zerindeki grlerine deineceiz, ondan sonra da anarizmin eletirisine geeceiz. yle ki, diyalektik yntemi, bu yntem zerine anaristlerin grlerini, ve bizim eletirimizi; materyalist teoriyi, anaristlerin grn ve bizim eletirimizi (burada da sosyalist devrimi, sosyalist diktatrl, asgari program ve genel olarak taktikleri tartacaz); anaristlerin felsefesini ve bizim eletirimizi; anaristlerin sosyalizmini ve bizim eletirimizi; anarist taktikleri ve rgtlenmeyi aklayacaz ve sonu olarak da varglarmz vereceiz. Kk topluluk sosyalizminin savunucular olan anaristlerin, gerek sosyalistler olmadn kantlamaya alacaz. Ayrca, proletarya diktatrln reddettikleri srece, anaristlerin gerek devrimciler de olmadklarn kantlamaya alacaz... Ve bylece, konumuzda ilerleyeceiz. [sayfa 12]
11
BR DYALEKTK YNTEM
Dnyadaki her ey hareket halindedir... Yaam deiir, retici gler byr, eski ilikiler ker. KARL MARX
Marksizm, yalnzca sosyalizmin teorisi deil, btn bir dnya gr, bir felsefi sistemdir. Marxn proleter sosyalizmi, [bunun] mantki bir sonucudur. Bu felsefi sisteme, diyalektik materyalizm denir. Bu yzden, marksizmi yorumlamak, ayn zamanda, diyalektik materyalizmi yorumlamak anlamna gelir. Bu sisteme neden diyalektik materyalizm ad verilmitir? nk yntemi diyalektik ve teorisi materyalisttir. Diyalektik yntem nedir? Deniliyor ki, toplumsal yaam srekli hareket ve gelime halindedir. Bu dorudur: yaama, deimez ve [sayfa 13] duraan bir
12
ey gz ile baklmamaldr; [yaam ] hi bir zaman bir dzeyde kalmaz, sonsuz bir hareket, sonsuz bir ykl ve yaratl sreci iindedir. Bu nedenle, yaam her zaman eski ve yeniyi, byyen ve leni, devrimci ve kar-devrimci olan ierir. Diyalektik yntem, bize, yaama, gerekte olduu gibi bakmamz gerektiini anlatr. Grdk ki, yaam srekli hareket halindedir; dolaysyla yaama, hareketi iinde bakmal ve sormalyz: yaam nereye gidiyor? Grdk ki, yaam srekli bir ykl ve yaratl grnm sunmaktadr; dolaysyla yaam, ykl ve yaratl sreci iinde incelemeli ve sormalyz: yaamda yklan nedir, yaratlan nedir? Doan ve gnden gne gelien yaam, yenilemez, onun ilerlemesi engellenemez. Bu demektir ki, rnein eer proletarya bir snf olarak domusa ve gnden gne byyorsa, bugn ne kadar zayf ve sayca az olursa olsun, uzun vadede zafere ulaacaktr. Neden? nk bymekte, g kazanmakta ve ileriye doru yrmektedir. te yandan, yaamda, eskiyen ve lmne yaklaan ey, bugn dev bir gc temsil etse de, kanlmaz olarak bir yenilgiye urayacaktr. Bu demektir ki, rnein, eer, toprak, burjuvazinin ayann altndan yava yava kayyorsa, ve burjuvazi, her geen gn daha ok geriye kayyorsa, bugn ne kadar gl ve sayca ok olursa olsun, uzun vadede yenilgiye urayacaktr. Niin? nk, bir snf olarak, rmekte, gszlemekte, eskimekte ve yaam iin bir yk haline gelmektedir. Bundan u nl diyalektik nerme domutur: gerekten var olan her ey, yani gn getike byyen her ey akla uygundur, ve gn getike ryen her ey akla aykrdr, dolaysyla da yenilgiden kurtulamaz. rnein: Geen yzyln seksenlerinde, Rus devrimci aydnlar arasnda byk bir anlamazlk patlak verdi. [sayfa 14] Poplistler, Rusyay kurtarma grevini yklenecek temel gcn, kr ve kent kk-burjuvazisi olduunu iddia ediyorlard. Marksistler onlara sordular: neden? nk diye yantlad poplistler kr ve kent kkburjuvazisi, bugn ounluu oluturuyor ve stelik yoksulluk ve sefalet iinde yayorlar. Buna marksistler cevap verdi: kr ve kent kk-burjuvazisinin bugn ounluu oluturduu ve gerekten yoksul olduu dorudur, ama sorun bu mudur? Kk-burjuvazi, uzun sreden beri
13
ounluu oluturmaktadr, ama bugne kadar, proletaryann yardm olmakszn, zgrlk mcadelesinde hi bir inisiyatif gstermemitir. Neden? nk kk-burjuvazi, bir snf olarak, bymemektedir; tam tersine, gn getike paralanmakta ve burjuvaziye ve proletaryaya [dnerek] dalmaktadr. te yandan, yoksulluk da, burada belirleyici nem tamaz; kukusuz, serseriler kk-burjuvaziden daha yoksuldur, ama hi kimse, Rusyay kurtarma grevini yklenebileceklerini sylemeyecektir. Grdnz gibi, sorun, bugn hangi snfn ounluu oluturduu ya da hangi snfn daha yoksul olduu deil, hangi snfn g kazand ve hangisinin rddr. Ve proletarya, durmadan byyen ve g kazanan, toplumsal yaam ileri doru iten ve btn devrimci unsurlar kendi etrafna toplayan tek snf olduuna gre, ona, bugnk hareketin temel gc gz ile bakmal, onun saflarna katlmal ve onun ilerici abalarn, kendi abalarmz olarak benimsemeliyiz. te marksistler byle cevap verdiler. Aktr ki, marksistler, yaama diyalektik adan bakarlarken, poplistler metafizik [yntemle] tartyorlar onlar toplumsal yaam, duraan kalan bir ey olarak betimliyorlard. [sayfa 15] Diyalektik yntem, yaamn gelimesine ite byle bakar. Ama hareket vardr, hareket vardr. Proletaryann ayaa kalkarak, silah depolarna hcum ettii, ve irticaya kar bir saldrya giritii Aralk Gnleri[3] srasnda, toplumsal yaamda hareket vard. Ama, proletaryann bar gelime koullar altnda, tek tek grevler ve kk sendikalarn kurulmas ile yetindii daha nceki yllar hareketine de, toplumsal hareket ad verilmelidir Aktr ki, hareket farkl biimlere brnmektedir. Ve bu yzden, diyalektik yntem, hareketin iki biimi olduunu syler evrimci ve devrimci [hareket]. lerici unsurlar, gnlk faaliyetlerini kendiliklerinden srdrdkleri ve eski dzeni, kk, nicel deimelere urattklar zaman, hareket evrimcidir. Ayn unsurlar, birletikleri, bir tek grle donandklar ve eski dzeni yok etmek ve yaam nitel olarak deitirmek, yeni bir dzen kurmak amacyla dman kampn sprp getikleri zaman, hareket devrimcidir Evrim, devrimi hazrlar ve ona zemin yaratr; devrim, evrim
14
srecini tamamlar ve onun daha ileri faaliyetini kolaylatrr. Doada da benzer sreler yer alr. Bilim tarihi gstermitir ki, diyalektik yntem, gerekten bilimsel bir yntemdir Astronomiden balayp, toplum bilime kadar her alanda, evrende hi bir eyin ncesiz ve sonsuz olmad, her eyin deiip, her eyin gelitii dncesinin kantn buluruz. Ve bu demektir ki, diyalektiin ruhu, zamanmz bilimine tmne ilemitir Hareketin biimlerine gelince, diyalektie gre kk nicel deiikliklerin uzun dnemde nitel deiikliklere yol aaca gereine gelince bu yasa, doa tarihi iin de, ayn lde geerlidir. Mendeleyevn, unsurlarn devri izelgesi nicel deiikliklerden, nitel deiiklikler [sayfa 16] domasnn doa tarihinde ne byk nem tadn gstermektedir. Ayn ey, biyolojide, yeni-darvinizmin[4] yerini almakta olan yeni-lamarkizm[5] ile sergilenmektedir. .riedrich Engelsin, Anti-Dhringinde[6] yeter derecede k tuttuu dier gerekler hakknda bir ey sylemeyeceiz. Diyalektik yntemin kapsam ite budur. ANARSTLER, diyalektik ynteme ne gzle bakarlar? Herkes bilir ki, Hegel[7] diyalektik yntemin babasyd. Marx, bu yntemi arndrd ve gelitirdi. Anaristler bunun farkndalar kukusuz. Hegelin bir tutucu olduunu biliyorlar, ve bylece, bundan yararlanarak, restorasyonun savunucusu diye Hegele iddetli kfrler yadryorlar, byk bir gayretle, Hegelin restorasyonun filozofu olduunu ... mutlak biimiyle brokratik anayasacl vdn, onun tarih felsefesindeki genel dncenin restorasyon dneminin felsefi eilimine bal olduunu ve ona hizmet ettiini ve vesaire vesaire, kantlamaya alyorlar.[8] nl anarist Kropotkin,[9] yaptlarnda ayn eyleri kantlamaya alr. (Bkz: rnein, Bilim ve Anarizm adl Rusa yapt.)[10] Bizim kropotkincilerimiz, erkeziviliden[11] Sh. Gye[12] kadar hepsi, bir azdan Kropotkinin [sylediklerini] tekrarlyorlar. Gerekten, kimse bu konuda onlarn sylediklerine kar kmyor; tam tersine, herkes, Hegelin devrimci olmad grne katlyor. Eletirel Eletirinin Eletirisi[13] adl yaptlarnda, Hegelin tarih grlerinin, halkn egemenlii dncesiyle esastan elitiini herkesten nce kantlayanlar, Marx ve Engelsin kendileridir. Ama buna ramen, anaristler kantlama abalarna devam ediyorlar
15
ve Hegelin bir restorasyon savunucusu olduunu kantlama abalarna, her geen gn devam etmeyi gerekli sayyorlar. Bunu niin yapyorlar? Muhtemelen, bu yolla Hegeli gzden drmek ve okuyucularna gerici Hegelin ynteminin de iren olduunu ve bilimsel [saylamayaca] sansn vermek iin. Anaristler btn bununla diyalektik yntemi rtebileceklerini sanyorlar. Biz iddia ediyoruz ki, bu yolla kendi cehaletlerinden baka hi bir eyi kantlayamazlar. Pascal[14] ve Leibnitz[15] devrimci deillerdi, ama kefettikleri matematiksel yntem, bugn bilimsel bir yntem olarak kabul edilmektedir. Mayer[16] ve Helmholtz[17] devrimci deillerdi, ama fizik alanndaki bulular bilimin temeli olmutur. Lamarck ve Darwin de devrimci deillerdi, ama onlarn evrimci yntemi biyoloji bilimini ayaklar stne oturtmutur... O halde, tutuculuuna ramen, Hegelin diyalektik yntem denen bilimsel bir yntem bulmay baard neden kabul edilmesin? Hayr, bu yolla, anaristler kendi cehaletlerinden baka bir ey kantlayamazlar. Devam edelim. Anaristlerin grne gre, diyalektik metafiziktir, ve onlar, bilimi metafizikten, felsefeyi ilahiyattan kurtarmak istediklerine gre, diyalektik yntemi reddetmektedirler.[18] Ah bu anaristler! Kendi gnahlar iin bakasna kabahat bulmak diye bir deyim vardr. Diyalektik, metafizie kar mcadele iinde olgunlam ve bu mcadele iinde n kazanmtr; ama anaristlere gre diyalektik metafiziktir! Diyalektik bize dnyadaki hi bir eyin ncesiz ve sonsuz olmadn, dnyadaki her eyin geici ve deiken olduunu anlatr; doa deiir, toplum deiir, alkanlklar ve gelenekler deiir, adalet kavramlar deiir, [sayfa 18] gerein kendisi deiir ite bunun iin diyalektik, her eye eletirici [bir gzle] bakar; ite bunun iin deimez olarak konan bir gerein varln yadsr. Bunun sonucu olarak, bir kere kefedilince, sadece ezberlenmesi gereken soyut, dogmatik szleri de reddeder.[19] Oysa, metafizik, bize tmyle farkl bir ey anlatmaktadr. Onun asndan dnya ncesiz ve sonsuz ve deimez bir eydir,[20] bir kimse veya bir ey tarafndan ilk ve son olarak belirlenmitir ite bunun iin, metafizikiler, ncesiz ve sonsuz adaleti veya deimez gerei azlarndan drmezler.
[sayfa 17]
16
Anaristlerin babas Proudhon,[21] dnyada, gelecekteki toplumun temeli olma iini grecek ilk ve son olarak belirlenmi deimez bir adalet bulunduunu syler. te bunun iin Proudhona metafiziki denmektedir. Karl Marx, Proudhona kar, diyalektik yntem yardmyla savat ve dnyadaki her ey deitiine gre, adaletin de deimesi gerektiini ve dolaysyla deimez adaletin sadece metafizik samalk olduunu kantlad.[22] Oysa metafiziki Proudhonun Grc mezleri, Marxn diyalektii metafiziktir diye tekrarlamaya devam ediyorlar! Metafizik, rnein, bilinmez, kendi iinde ey gibi eitli bulank dogmalar kabul eder ve uzun vadede yavan bir ilahiyata dnr. Proudhon ve Spencerin[23] tersine, Engels, diyalektik yntem yardmyla, bu dogmalara kar savat,[24] ama anaristler Proudhon ve Spencerin retilileri bize diyorlar ki, Proudhon ve Spencer bilim adamlardr, Marx ve Engels de metafizikidirler! kisinden biri: ya anaristler kendilerini aldatyorlar ya da ne dediklerini bilmiyorlar. Her halde, kuku yok ki, anaristler, Hegelin metafizik sistemiyle onun diyalektik yntemini birbirine kartryorlar. Hegelin deimeyen dnceye dayanan [sayfa 19] felsefi sisteminin batan sona kadar metafizik olduunu sylemeye bile gerek yok. Ama Hegelin, btn deimez dnceleri reddeden diyalektik ynteminin batan sona kadar bilimsel ve devrimci olduu da aktr. te bunun iin, eletirilerinde, Hegelin metafizik sistemini yerin dibine batran Karl Marx, ayn zaman. da, onun diyalektik yntemini vmtr. [Bu yntem] Marxn dedii gibi hi bir ekleme gerektirmez ve znde eletirici ve devrimcidir.[25] te bunun iin, Engels, Hegelin yntemiyle, onun sistemi arasnda byk bir fark grmektedir. Her kim esas arl hegelci sisteme verirse, her iki alanda da epeyce tutucu olabilir; her kim diyalektik ynteme temel nokta gz ile bakarsa, hem siyasette, hem dinde, en ar muhalefete mensup olabilir.[26] Anaristler, bu fark gremiyorlar ve dncesizce, diyalektik, metafiziktir diye iddia ediyorlar. Devam edelim. Anaristler, diyalektik yntemin, kurnazca laf kalabal, bir safsata yntemi, mantk perendeleri[27] olduunu, bu yntem yardmyla hem gerein, hem de yalann ayn kolaylkla kantlandn[28] sylyorlar.
17
Bylece, anaristlerin grne gre, diyalektik yntem hem gerei, hem yalan kantlamaktadr. lk bakta, anaristlerin ne srd sulamann bir temeli varm gibi grnebilir. rnein, Engelsin metafizik yntemin izleyicileri hakknda neler sylediine kulak verelim: O yle konuur: Evet evet, hayr hayr, nk bunun tesinde olan her eyden, eytanlk gelir. Ona gre, bir ey, ya vardr, ya yoktur; bir ey, ayn zamanda, hem kendisi, hem de baka bir ey olamaz. Olumlu ve olumsuz, birbirlerinin dndadrlar.[29] Anaristler fkeyle baryorlar: nasl olur bu? Bir [sayfa 20] eyin ayn zamanda hem iyi, hem kt olmas mmkn mdr? Bu safsatadr, szcklerle oynamaktr, ve bu durum gerei ve yalan ayn kolaylkla kantlamak istediinizi ortaya koymaktadr!... Ama sorunun zne girelim. Bugn, biz, bir demokratik cumhuriyet istiyoruz. Demokratik cumhuriyetin btn ynleriyle iyi olduunu, ya da kt olduunu syleyebilir miyiz! Hayr, syleyemeyiz! Neden? nk, demokratik cumhuriyet, sadece bir ynyle, feodal sistemi ykaca iin iyidir; ama te yandan burjuva sistemini glendirecei iin ktdr. Bu yzden biz yle deriz: Demokratik cumhuriyet, feodal sistemi ykt lde iyidir ve biz onun uruna savarz; ama burjuva sistemini glendirdii lde ktdr ve biz ona kar savarz. O halde, ayn demokratik cumhuriyet, ayn zamanda, hem iyi, hem kt olabilir hem evet, hem hayrdr. Ayn ey, proletaryay glendirdii lde iyi olan ve cret sistemini glendirdii lde kt olan sekiz saatlik ign iin de sylenebilir. Engels, diyalektik yntemi yukarda aktardmz szcklerle nitelendirdii zaman, ite bu trden gerekleri gznnde tutuyordu. Oysa, anaristler bunu anlayamyorlar ve kesinlikle ak bir dnce, onlara bulank bir safsata gibi geliyor. Kukusuz anaristler, bu gerekleri grp grmemekte serbesttirler, kumsaldaki kumlar bile grmezlikten gelebilirler bunu yapmaya pekala haklar vardr. Ama anarizmden farkl olarak, yaama gzlerini kapatarak bakmayan, yaamn nabzn elinde tutan ve aka: yaam deitiinden ve hareket halinde olduundan, yaamdaki her olgu iki eilime sahiptir olumlu bir [eilim] ve
18
olumsuz bir [eilim]; ilkini savunmal, ikincisini reddetmeliyiz, diyen diyalektik yntemi iin iine katmalarna ne gerek var? Biraz daha ilerleyelim. Anaristlerin grne gre, Diyalektik gelime, felaketle sonulanan bir gelimedir, yle ki, bununla, nce gemi kknden yklr ve sonra da gelecek [bundan] olduka balantsz bir biimde kurulur.. ..Cuvierin[30] afetleri, bilinmeyen nedenlere balyd, ama, Marxn ve Engelsin felaketlerini diyalektik dourur.[31] Bir baka yerde, ayn yazar yle yazyor: Marksizm darvinizme dayanr ve onu eletirisiz kabul eder.[32] Dikkat edin buna! Cuvier, Darwinin evrim teorisini reddeder, yalnzca afetlerin varln kabul eder ve afetler bilinmeyen nedenlerden doan beklenmeyen karklklardr. Anaristler, marksistlerin Cuvierin grne sarldn ve darvinizmi tanmadn sylerler. Darwin, Cuvierin afetlerini reddeder, tedrici evrimi kabul eder. Ama ayn anaristler, marksizmin darvinizme dayandn ve onu eletirisiz kabul ettiini, yani marksistlerin Cuvierin afetlerini tanmadklarn sylerler. Ksacas, anaristler, marksistleri, Cuvierin grlerine sarlmakla sulamakta ve ayn zamanda da Cuvierin deil de, Darwinin grlerine sarldklar iin knamaktadrlar. te size anari! avuun dulu kendini dvd diye bir sz vardr. Aktr ki, Nobatinin 8. saysndaki Sh. G. 6. saydaki Sh. G.nin ne dediini unutmu. Hangisi doru 8. says m, 6. says m? Gereklere dnelim. Marx der ki: gelimelerinin belirli bir aamasnda, toplumun maddi retici gleri, o gnk retim ilikileriyle ya da ayn eyin hukuki ifadesinden baka bir ey olmayan mlkiyet ilikileriyle [sayfa 22] atmaya girerler. ... O zaman bir toplumsal devrim dnemi balar. Ama, hi bir toplumsal dzen, ierebilecei btn retici gler gelimeden, asla yok olmaz..[33] Eer Marxn bu tezini ada toplumsal yaama uygularsak, toplumsal nitelik tayan bugnk retici glerle, zel nitelikteki, rn mal edinme biimi arasnda, sosyalist devrimle sonulanmas gereken temel bir atma olduunu greceiz.[34] Grdnz gibi, Marx ve Engelsin grne gre, devrim, Cuvierin bilinmeyen nedenlerinden deil, retici glerin ge[sayfa 21]
19
limesi ad verilen ok kesin ve kkl toplumsal nedenlerden doar. Grdnz gibi, Marx ve Engelsin grne gre, devrim, Cuvier in dnd gibi beklenmeyen bir biimde deil, ancak retici gler yeter derecede olgunlat zaman gelir. Aktr ki, Cuvierin afetleriyle, Marxn diyalektik yntemi arasnda ortak hi bir ey yoktur. te yandan, darvinizm, yalnzca Cuvierin afetlerini reddetmekle kalmaz, gelimenin, devrimi de ieren, diyalektik ynden kavranmasn da reddeder; oysa, diyalektik ynteme gre, evrim ve devrim, nicel ve nitel deimeler, ayn hareketin zorunlu iki biimidir. Aktr ki, Marksizmin ... darvinizmi eletirisiz kabul ettiini iddia etmek de yanltr. Bylece, Nobatinin, her iki halde de, hem 6. sayda, hem de 8. sayda yanlm olduu ortaya kmaktadr. Son olarak, anaristler, bizi knayarak yle diyorlar: Diyalektik ... kiinin kendi dna kmasna ya da atlamasna, ya da kendi stnden atlamasna hi olanak vermez.[35] te bu, gerein ta kendisi, Anarist Baylar! Bu konuda kesinlikle haklsnz, aziz beylerim. Diyalektik yntem gerekten de byle bir olanak salamyor. Ama [sayfa 23] neden? nk kendi dna atlamak, ya da kendi stnden atlamak vahi keilere gre bir harekettir; oysa diyalektik yntem insanlar iin yaratlmtr. in srr budur!... te anaristlerin diyalektik yntem konusundaki grleri genel olarak bunlardr. Aktr ki, anaristler, Marx ve Engelsin diyalektik yntemini anlayamyorlar; kendilerine gre bir diyalektik uydurmular, ve ite bu diyalektie kar byle amanszca sava veriyorlar. Yapabileceimiz tek ey, bu manzaraya baktka glmektir, nk insan, kendi tasarlad ey ile savaan, kendi bulduklarn yere alan ve bu arada da muhaliflerini yere aldn hararetle iddia eden birini grd zaman glmekten kendini alamyor. [sayfa
24]
20
K MATERYALST TEOR
nsanlarn varln belirleyen ey, onlarn bilinleri deildir; tam tersine, onlarn bilincini belirleyen, toplumsal varlklardr. KARL MARX
Diyalektik yntemin ne olduunu imdiden biliyoruz. Materyalist teori nedir? Dnyadaki her ey deiir, yaamdaki her ey geliir, ama bu deiiklikler nasl oluur, bu gelime hangi biimde ilerler? rnein, biliyoruz ki, yeryz, bir zamanlar, akkor halinde, kzgn bir ktle idi; sonra yava yava soudu, bitkiler ve hayvanlar ortaya kt, hayvanlar aleminin gelimesini, belirli bir maymun trnn ortaya kmas izledi ve btn bunlarn ardndan insan ortaya kt. Doa, genel izgileriyle, ite byle geliti. [sayfa 25]
21
Gene biliyoruz ki, toplumsal yaam da duraan kalmad. nsanlarn ilkel komnizme dayanarak yaadklar bir dnem vard. O dnemde, [insanlar] geimlerini ilkel avlanma ile salyorlar; ormanlarda dolayorlar ve yiyeceklerini bu yolla elde ediyorlard. Bir zaman geldi ki, ilkel komnizmin yerini anaerkil toplum ald, [bu toplumda] insanlar, gereksinmelerini esas olarak ilkel tarm araclyla karlyorlard. Daha sonra, anaerkil toplumun yerini, ataerkil toplum ald, [bu toplumda] insanlar, geimlerini esas olarak sr yetitiriciliiyle salyorlard. Ataerkil toplumun yerini, sonralar, kleci dzen ald, [bu dzende] insanlar geimlerini nispeten daha gelimi tarm araclyla saladlar. Kleci dzeni feodalizm izledi ve, btn bunlardan sonra da, burjuva dzen geldi. Toplum, genel izgileriyle ite byle geliti. Evet, btn bunlar ok iyi biliniyor ... Ama bu gelime nasl oldu? Doann ve toplumun gelimesine sebep olan bilin midir, yoksa, tam tersine, bilincin gelimesine sebep olan doann ve toplumun gelimesi midir? te materyalist teori, soruyu byle koyar. Bazlar der ki, doa ve toplumsal yaamdan nce, sonradan onlarn geliimine temel tekil eden, evrensel bir dnce vardr, yle ki, doa ve toplumsal yaam olgularnn gelimesi, deyim yerindeyse, d biimdir, evrensel dncenin gelimesinin sadece bir ifadesidir. te, rnein, zamanla birka eilime blnen idealistlerin doktrini byledir. Daha bakalar ise derler ki, ta batan beri, dnyada, karlkl olarak birbirlerini yadsyan iki g vardr dnce ve madde, bilin ve varlk; ve buna uygun olarak, olgular da iki kategoriye blnmtr dncel [sayfa 26] ve maddi, [bunlar] birbirlerini yadsrlar, birbirleriyle arprlar, yle ki, doa ve toplumun gelimesi dncel ve maddi olgular arasnda srekli bir mcadeledir. rnein, zamanla idealistler gibi birka eilime blnen ikicilerin (dualist) doktrini de ite byledir. Materyalist teori, hem ikicilii, hem de idealizmi kesinlikle reddeder. Kukusuz, dnyada hem dncel, hem de maddi olgular vardr, ama bu, bunlarn birbirlerini yadsdklar anlamna gelmez. Tam tersine, dncel ve maddi yanlar, ayn doann ya da toplu-
22
mun iki farkl biimidir. Biri olmakszn tekini kavrayamazsnz; bunlar, birlikte vardr, birlikte geliirler, ve dolaysyla birbirlerini yadsdklarn dnmemiz iin bir neden yoktur. Bylece, ikicilik denen eyin geersiz olduu ortaya kar. Maddi ve dncel iki farkl biimde ifade edilen tek ve blnmez bir doa; maddi ve dncel iki farkl biimde ifade edilen tek ve blnmez bir toplumsal yaam: ite, doann ve toplumsal yaamn gelimesine byle bakmalyz. te, materyalist teorinin bircilii (monism) byledir. Materyalist teori, ayn zamanda, idealizmi de reddeder. Geliimi srasnda, dncel yann ve genel olarak bilincin, maddi yandan nce geldiini dnmek yanltr. Dtaki l doa denen ey, daha hi canl yokken de vard. lk canlnn hi bilinci yoktu; yalnzca uyartlma yeteneine ve duyunun ilk belirtilerine sahipti. Daha sonra, hayvanlar, organizmalarnn ve sinir sistemlerinin yapsna uygun olarak, tedricen duyu glerini gelitirdiler, bu da yava yava bilince dnt. Eer maymun hep drt ayann zerinde yrm, hi arka [sayfa 27] ayaklar zerine kalkmam olsayd, onun torunu insan da, akcierlerini ve ses tellerini zgrce kullanamayacak, ve bu yzden de konuamayacakt; ve bu, bilincinin gelimesini esasl olarak geciktirecekti. Veya bir baka biimde koyarsak, eer maymun, arka ayaklar zerinde ayaa kalkmam olsayd, onun torunu insan da, hep drt ayak zerinde yrmek, aa bakmak, izlenimlerini aadan edinmek zorunda kalacakt; yukarya ve evreye bakamayacak, dolaysyla da beyni, drt ayakl hayvanlarnkinden daha fazla bir izlenim edinemeyecekti. Btn bunlar, insan bilincinin gelimesini, esasl biimde geciktirmi olacakt. Bylece, bundan, bilincin geliimi iin belirli bir organizma yapsnn ve sinir sisteminin geliiminin gerekli olduu kar. Bylece, bundan, d koullarn geliiminin, maddi yann geliiminin, bilincin geliiminden nce geldii kar: nce d koullar deiir, nce maddi yan deiir, sonra da buna uygun olarak dncel yan deiir. Bylece, doann gelime tarihi, idealizm denen eyi kesinlikle rtr. nsan toplumunun gelime tarihi iin de, ayn ey sylenmelidir.
23
Tarih gsteriyor ki, eer insanlar, farkl zamanlarda, farkl dnceler ve isteklerle doluyorlarsa, bunun nedeni, insanlarn, gereksinmelerini karlamak iin doayla, deiik zamanlarda, deiik yollarla savamalar ve buna uygun olarak da iktisadi ilikilerinin farkl biimlere brnmesidir. Bir zamanlar, insanlar, doayla, ilkel komnizm temeli zerinde, kolektif olarak savarlard; o zamanlar, onlarn mlkiyeti, komnist mlkiyetti, ve bu yzden, o zamanlar, benim ile senin arasnda hemen hemen hi bir ayrm gzetilmiyordu, bilinleri komnist nitelik tayordu. yle bir zaman geldi ki, benim ile [sayfa 28] senin arasndaki ayrm, retim srecinin iine iledi ve mlkiyet, zel, bireyci bir nitelie brnd. Bu yzden de insann bilinci, zel mlkiyet duygularyla doldu. Ondan sonra da retimin tekrar toplumsal bir nitelik kazand ve dolaysyla, mlkiyetin de yaknda toplumsal bir nitelik kazanaca yeni bir dnem, yani iinde bulunduumuz dnem geldi ve ite bunun iindir ki, insanlarn bilinci yava yava sosyalizm ile doluyor. te basit bir rnek. Ufak bir ilie (atlyeye) sahip olan bir ayakkabcy ele alalm. Ama bu adam byk ayakkab fabrikatrlerinin rekabetine dayanamayarak iliini kapam ve rnein Tifliste Adelhanovun ayakkab fabrikasnda bir ie girmi olsun. Adelhanovun fabrikasna srekli bir biimde cretli ii olmak dncesiyle deil, biraz para artrmak, iliini tekrar amasn salayacak kk bir sermaye biriktirmek amacyla girmitir. Grdnz gibi bu ayakkabc, toplumsal durumu ile, imdiden proleterdir, ama bilinci ile hl proleter deildir, tmyle kk-burjuvadr. Bir baka deyile, bu ayakkabc, daha imdiden kk-burjuvalk durumunu yitirmitir, [bu durum] yokolup gitmitir; ama onun kk-burjuva bilinci daha yok olmam, gerek durumunun gerisinde kalmtr. Aktr ki, burada, [yani] toplumsal yaamda da, nce d koullar deiir, nce insanlarn koullar deiir ve sonra da buna uygun olarak bilinleri deiir. Ama, biz, ayakkabcmza dnelim. Bildiimiz gibi, biraz para artrmaya ve iliini yeniden amaya niyetlenmektedir. Bu proleterlemi ayakkabc, almaya devam eder, ama para artrmann ok g bir i olduunu grr, nk kazand, geimine ancak yetmektedir. stelik, zel bir ilik amann yle pek ekici olmadn da grr: bina ve eklentileri iin demek zorunda olduu kira,
24
alclarn kaprisleri, para darl, byk ayakkab [sayfa 29] fabrikatrlerinin rekabeti ve benzer dertler zel zanaatnn kafasn kurcalayan skntlar ite bunlardr. te yandan, proletarya, byle endielerden nispeten kurtulmutur; alclarla veya bina ve eklentilerinin kirasn deme zorunluuyla kendini skntya sokmamaktadr. Her sabah fabrikaya gider, akamleyin de sakin kafayla evine dner ve cumartesi gnleri ayn skunetle cretini cebine atar. Burada, ilk kez ayakkabcmzn kk-burjuva hayalleri dalr; burada, ilk kez, onun ruhunda proleter zlemler uyanr. Zaman geer, ve ayakkabcmz grr ki, paras en. temel gereksinmelerini bile karlamaya yetmemektedir, ve cretlerdeki bir arta mthi ihtiyac vardr. Ayn zamanda, ii arkadalarnn sendikalar ve grevlerden sz ettiini duyar. Ayakkabcmz, bu noktada, koullarn iyiletirmek iin, kendine bir ilik amann deil, patronlarla savamann gerekli olduunu anlar. Sendikaya katlr, grev hareketine girer ve ksa srede sosyalist dncelerle dolar. ... Bylece, uzun vadede, ayakkabcnn maddi koullarndaki bir deiiklii, bilincindeki bir deiiklik izlemitir: nce maddi koullar deimi ve bir sre sonra da, buna uygun olarak, bilinci deimitir. Snflar hakknda ve bir btn olarak toplum hakknda da ayn ey sylenebilir. Toplumsal yaamda da nce d koullar deiir, nce maddi koullar deiir, sonra buna uygun olarak da insanlarn dnceleri, alkanlklar, gelenekleri ve dnya grleri deiir. te bu yzden Marx yle der: nsanlarn varlklarn belirleyen ey, bilinleri deildir, tam tersine, bilinlerini belirleyen, toplumsal varlklardr.[36] Eer maddi yana, d koullara, olua ve ayn trden olgulara z dersek, dncel yana, bilince ve ayn trden olgulara biim diyebiliriz. Bylece, u nl [sayfa 30] materyalist nerme doar: Gelime sreci srasnda, z biimden nce gelir, biim zn gerisinde kalr. Ve, Marxn grne gre, iktisadi gelime, toplumsal hayatn maddi temeli, z; hukuki-siyasi ve dini-felsefi gelime de, bu zn ideolojik biimi, styaps olduuna gre, Marx, bundan u sonucu karr: ktisadi temelin deimesiyle, geni styapnn tamam, az ya da ok bir hzla, biim deitirir.[37]
25
Kukusuz, Marxn grne gre, bu, Sh. Gnin sand gibi, biim olmakszn z olabilecei anlamna gelmez.[38] Biim olmakszn z olanakszdr, ama kastedilen ey, belli bir biimin, zn gerisinde kalmas nedeniyle, bu ze asla tamamen uymamas; ve bunun iin yeni zn bir sre kendini eski biimle rtmek zorunda olmas ve bunun, aralarnda bir atmaya yol amasdr. rnein, zamanmzda rnn mal edinilme biimi, zel nitelik tar [ve bu,] retimin toplumsal zne uymaz. Gnmzdeki toplumsal atmann temeli budur. te yandan, bilincin, oluun bir biimi olduu dncesi, nitelii bakmndan bilincin de madde olduu anlamna gelmez. Bu, ancak, teorileri, Marxn materyalizmiyle esastan elien ve Engelsin Ludwig .euerbachda hakl olarak alay ettii (Bchner ve Moleschott[39] gibi) kaba materyalistlere ait bir grtr. Marxn materyalizmine gre, bilin ve olu, dnce ve madde, genel bir deyile, doa veya toplum ad verilen ayn olgunun farkl iki biimidir. Dolaysyla birbirlerini yadsmazlar;* bir ve ayn olgu da deillerdir. Anlatlmak istenen tek ey, doann ve toplumun gelimesinde, bilinten, yani kafalarmzda oluan eyden nce, buna ilikin maddi bir deiikliin, yani bizim dmzda oluan eylerin geldiidir. [sayfa 31] Her belirli maddi deiikliin ardndan, erge buna uygun bir dncel deiiklik gelir. Bize, pekala denecektir, belki de bu, doa ve toplum tarihine uygulanm biimiyle dorudur. Ama, nasl oluyor da kafamzda, ayn zamanda farkl kavramlar ve dnceler doabiliyor. u d koullar denen ey, gerekten var mdr, yoksa, var olan sadece bu d koullara ait kavramlarmz mdr? Ve eer d koullar varsa, ne dereceye kadar alglanabilir ve kavranabilir? Bu konuda, materyalist teori, kavramlarmzn, egomuzun, ancak egomuz zerinde izlenimler yaratan d koullar var olduu srece var olduunu syler. Her kim dnmeden kavramlarmzdan baka bir eyin var olmadn sylerse, btn d koullarn varln yadsmak zorundadr, dolaysyla da dier insanlarn varln yadsmas, yalnzca kendi egosunun varln kabul etmesi gerekir
* Bu, biim ve z arasnda bir atma olduu duncesiyle elimez. Sorun udur: atma genel olarak z ile biim arasnda deildir, ama yeni bir biim arayan ve bu ynde aba gsteren yeni z ile eski biim arasndadr.
26
ki bu da, samadr ve bilimin ilkeleriyle kesinlikle elimektedir. D koullarn gerekte var olduu aktr. Bu koullar bizden nce de vard ve bizden sonra da var olacaktr; ve bilincimizi ne denli sk ve ne denli kuvvetle etkilerlerse, o kadar kolay alglanabilir ve kavranabilir hale gelirler. .arkl kavram ve dncelerin kafamzda ayn zamanda nasl doduklar sorununa gelince, burada, doa ve toplum tarihinde yer alan eylerin ksa bir tekrarnn bulunduunu gzlemlemek durumundayz. Bu durumda da, bizim dmzdaki nesne, bizim onu kavramamzdan nce gelir; bu durumda da, kavrammz, biim, nesnenin gerisinde zn gerisinde kalr. Bir aaca baktm ve onu grdm zaman, bu, ancak, bu aacn benim kafamda bir aa kavramnn uyanmasndan da nce var olduunu ortaya koyar; yani kafamda [kendisine] tekabl eden kavram yaratan bu aatr. [sayfa 32] te, Marxn materyalist teorisinin z ksaca budur. nsanln pratik faaliyetleri asndan materyalist teorinin tad nem hemen anlalabilir. Eer, ilknce iktisadi koullar deiiyor ve insanlarn bilinci, daha sonralar buna uygun olan bir deimeye uruyorsa, aktr ki, belirli bir lknn temellerini, insanlarn kafalarnda, hayallerinde deil, iktisadi gelimenin koullarnda aramalyz. ktisadi koullar grmezlikten gelen ve onlarn gelimesine dayanamayan btn lkler yararszdr ve kabul edilemezler. Materyalist teoriden karlan ilk pratik sonu budur. Eer insanlarn bilinci, alkanlklar ve gelenekleri, d koullarca belirleniyorsa, eer uygun olmayan hukuki ve siyasi biimler, iktisadi bir ze dayanyorlarsa, halkn gelenek ve alkanlklarnda ve siyasi sisteminde kkl bir deiiklik yaratabilmek iin, iktisadi ilikilerde, kkl bir deiiklik domasna yardm etmemiz gerektii aktr. Bu konuda, Karl Marx, yle diyor. Materyalizm ile,... sosyalizm arasndaki zorunlu karlkl balanty anlamak iin ok byk bir kavraya gerek yok. Eer insan, btn bilgisini, alglarn vb. duyu aleminden kuruyorsa... o zaman, bundan, onda gerek insanl tadaca ve kendisi bizzat insanl tanyaca deneysel bir dnyann buna gre dzenlenmesi sorunu olduu sonucu kar. Eer insan, materyalist anlamda deil de, yani undan ya da bundan saknma yeteneinin olumsuz gc nedeniyle deil de, kendi ger-
27
ek kiiliini ortaya koyarak olumlu g nedeniyle zgrse, o zaman, bireyleri sularndan dolay cezalandrmak yerine, topluma kar su reten yerleri ortadan kaldrmak gerekir. ... Eer insan koullar tarafndan biimlendiriliyorsa, o zaman, koullar, insanca biimlendirilmelidir.[40] Materyalist teoriden kartlacak ikinci pratik sonu [sayfa 33] budur. MARX ve Engelsin materyalist teorileri zerine anaristlerin grleri nelerdir? Diyalektik yntem, Hegelden kaynaklanmken, materyalist teori, .euerbach materyalizminin daha da gelimesidir. Anaristler bunu ok iyi bilmektedirler. Ve Hegel ve .euerbachn teorilerindeki eksikliklerden yararlanarak, Marx ve Engelsin diyalektik materyalizmini gzden drmeye almaktadrlar. Hegele ve diyalektik ynteme deinirken, anaristlerin bu hilelerinin kendi cehaletlerinden baka bir ey kantlamadklarn grmtk, .euerbacha ve materyalist teoriye saldrlar iin de ayn ey sylenmelidir. rnein, anaristler, kendilerine son derece gvenerek bize yle diyorlar: .euerbach, bir kamutanrc (pantheist) idi..., o, insan tanrlatrmt...,[41] .euerbachn grne gre insan yediinden ibarettir... ve bundan, Marx, aadaki sonucu karmtr: Bunun sonucu olarak, esas ve birincil olan, iktisadi koullardr.[42] Gerekten de, .euerbachm kamutanrcl, insan tanrlatrmas, ve bu trden dier safsatalar konusunda kimse kuku duymuyor. Tam tersine, .euerbachn safsatalarn ilknce aa vuranlar, Marx ve Engels olmulardr. Gene de anaristler, zaten tehir edilmi olan safsatalar, bir kez daha tehir etmeyi gerekli gryorlar. Neden? Belki de, .euerbacha sverken, dolayl olarak, Marx ve Engelsin, materyalist teorilerini gzden drmek istediklerinden. Kukusuz, konuyu tarafsz olarak incelersek, .euerbachn da, ou bilginler gibi, yanl dncelerinin yansra, doru dnceleri de sylediini kesinlikle greceiz. Gene de anaristler tehire devam ediyorlar. Bu tr dzenbazlklarla kendi cehaletlerinden baka [sayfa 34] bir eyi kantlamadklarn bir kez daha syleyelim. (Daha sonra de greceimiz gibi) anaristler, materyalist teoriyi, konuyu hi bilmeden, sylentilere dayanarak eletirmeyi
28
kafalarna koymulardr. Bunun sonucu olarak, sk sk birbirleriyle eliir ve birbirlerini yalanlar, kukusuz bu da, bizim eletirmenlerimizi gln duruma dryor. rnein eer, Bay erkezivilinin sylediklerine kulak verilirse, Marx ve Engelsin, birci (monistic) materyalizmden nefret ettii, onlarn materyalizminin, birci deil, kaba materyalizm olduu sanlr. Engelsin btn varlyla nefret ettii, doaclarn (naturalist) byk bilimi, evrim ve dnm (mutation) sistemi ve birci materyalizmi ile ... diyalektikten kanmtr. vb,.[43] Engelsin nefret ettii ve erkezivilinin onaylad doa bilimi materyalizmi, birci materyalizmdi, ve onun iin, bundan, elbette onaylanmas gerekmeyen Marx ve Engelsin materyalizmi, birci deilken [erkezivilinin birci materyalizminin] onaylanmas gerektii sonucu kar. Bir baka anarist de, Marx ve Engelsin materyalizminin birci olduunu ve bu yzden reddedilmesi gerektiini sylyor. Marxn tarih kavray, Hegelin bir yansmasdr. Genel olarak mutlak objektivizmin birci materyalizmi ve zellikle Marxn iktisadi bircilii, doada olanaksz ve teoride aldatcdr. Birci materyalizm, iyi gizlenmemi bir ikicilik ve metafizikle bilim arasnda bir uzlamadr. [44] Bylece bundan, birci materyalizmin kabul edilemeyecei, Marx ve Engelsin ondan nefret etmedii, tam tersine, kendilerinin birci materyalistler olduklar ve dolaysyla birci materyalizmin reddedilmesi gerektii sonucu kar. Bazlar ormana, bazlar da ayra kouyor. Birincisi [sayfa 35] mi, ikincisi mi, hangisi hakl, bulun bakalm! Kendi aralarnda Marxn materyalizminin deerleri ve kusurlar konusunda henz anlaamamlar, onun birci olup olmadn henz anlamamlar, ve kaba ya da birci materyalizmden hangisinin daha kabul edilebilir olduu konusunda kendileri de henz karar vermemiler, ama imdiden marksizmi darmadan ettikleri yolundaki vngen iddialaryla kulamz patlatyorlar! Evet, evet, eer Anarist Baylar birbirlerinin grlerini imdi yaptklar gibi byk bir gayretle darmadan etmeye devam ederlerse, sylemeye bile gerek yok ki, gelecek, anaristlerindir... Bunun kadar gln bir gerek de, baz nl anaristlerin, nlerine karn, bilimdeki farkl eilimlerden haberdar olmama-
29
lardr. Anlalyor ki, bilimde, birbirlerinden olduka farkl olan eitli materyalizm trlerinin bulunduu gereini bilmiyorlar. rnein dncel yann nemini ve onun maddi yan zerindeki etkisini yadsyan kaba materyalizm vardr; ama dncel ve maddi yanlar arasndaki karlkl ilikiyi, bilimsel olarak inceleyen birci materyalizm denen ey Marxin materyalist teorisi de vardr. Ama anaristler, bu farkl materyalizm trlerini birbirlerine kartrrlar, bunlar arasndaki ak farklar bile gremezler ve ayn zamanda byk bir kendine gvenle bilimi yeniden yarattklarna iddia ederler. rnein Kropotkin, felsefi yaptlarnda, anarko-komnizmin ada materyalist felsefeye dayandn, kendini beenmi bir tavrla iddia eder. Ama anarko-komnizmin hangi materyalist felsefeye, kaba, birci veya bir baka nitelikteki [materyalist felsefelerden hangisine] dayandn aklamak iin bir tek sz etmez. Aktr ki, Kropotkin, materyalizmin farkl eilimleri arasnda temel elikiler olduu gereinden haberdar deildir ve bu eilimleri birbirine kartrmann, bilimi yeniden [sayfa 36] yaratmak demek olmadn, sadece kiinin tam cehaletini ortaya koyduunu kavramamaktadr.[45] Ayn ey, Kropotkinin Grc retilileri iin de sylenebilir. imdi dinleyelim: Engelsin ve ayrca Kautskynin grne gre, Marx, dier eyler yannda, materyalist kavray kefederek insanla byk bir hizmette bulunmutur. Bu doru mudur? Sanmyoruz, nk biliyoruz ki, ... toplumsal mekanizmann corafi, iklimsel ve tellrsel, kozmik, antropolojik ve biyolojik koullar araclyla harekete geirildii grne taraftar olan btn tarihilerin, bilginler ve filozoflarn hepsi materyalisttirler.[46] Bylece bundan, Aristotelesin[47] ve Holbachn[48] materyalizmi ile Marxn ve Moleschottun materyalizmi arasnda hi bir fark olmad sonucu kar! Bu da eletiri oluyor szde! Ve bilgileri bu dzeyde olan insanlar, bilimi yeniden yaratmay kafalarna koymular! Gerekten de yerinde bir szdr u: Eskicinin brek piirmeye balamas, kt bir alamettir!... Devam edelim. Bizim nl anaristlerimiz, bir yerlerden, Marxn materyalizminin bir mide teorisi olduunu duymular ve onun iin .euerbachn grne gre, insan yediinden ibarettir.
30
Bu forml, Marx ve Engels zerinde bir by etkisi yaratmt.. Ve Marx, esas ve birincil eyin, iktisadi ilikiler, retim ilikileri olduu ... sonucunu buradan karmt diyerek, biz marksistlere saldryorlar. Ve sonra da, anaristler, felsefi bir havayla bize t vermeye balyorlar: Bu [toplumsal yaamn [J. St.] amacna ulamann tek aracnn yemek yeme ve iktisadi retim olduunu sylemek hata olacaktr, ... Eer ideoloji esas olarak birci bir biimde, yemek yeme ile ve iktisadi koullarla belirlenseydi, baz oburlar deha olurdu.[49] Marx ve Engelsin materyalizmini rtmenin ne [sayfa 37] kadar kolay olduunu gryorsunuz! Sokakta gen bir renciden Marx ve Engels hakknda biraz dedikodu dinlemek yetiyor, marksizm eletiricisi nn kazanmak iin, Nobati gibi bir gazetenin stunlarnda felsefi bir kendine gven havas iinde, bu sokak dedikodularn tekrarlamak yetiyor. Ama syleyin bana baylar, nerede, ne zaman, hangi gezegen ve hangi Marxn yemek yeme, ideolojiyi belirler. dediini duydunuz? Neden iddianz desteklemek iin Marxn yaptlarndan bir tek cmle, bir tek szck aktaramyorsunuz? Gerekten de, Marx, insanlarn iktisadi koullarnn, onlarn bilinlerini, ideolojilerini belirlediini sylemitir, ama yemek yeme ile iktisadi koullarn ayn ey olduunu size kim syledi? Gerekten bilmiyor musunuz ki, yemek yeme gibi fizyolojik bir olgu, insanlarn iktisadi koullar gibi sosyolojik bir olgudan esas olarak farkldr? Diyelim, bu iki farkl eyi kartrd iin, gen bir renci balanabilir; ama nasl oluyor da, siz, sosyal-demokrasiyi alt edenler, bilimi yeniden yaratanlar, gen bir rencinin hatalarn, byle dikkatsizce tekrarlyorsunuz? Yemek yeme, toplumsal ideolojiyi nasl belirleyebilir? Kendi dediinizi kendiniz bir dnn. Yemek yeme, yemek yeme biimi deimez; eski zamanlarda da insanlar, yiyeceklerini imdi yedikleri gibi yerler, inerler ve sindirirlerdi. Ama ideoloji, her zaman deimektedir. Kadim, feodal, burjuva ve proleter ideoloji biimleri bunlardr ite. Deimeyen bir eyin, srekli olarak deien bir eyi belirledii sylenebilir mi? Biraz daha ilerleyelim. Anaristlerin grne gre, Marxn materyalizmi, koutuluktur (parallelism) ..., ya da birci materyalizm, iyi gizlenmemi bir ikicilik ve metafizik ile bilim arasnda bir uzlamadr. ... Marx ikicilie dmektedir, nk retim ilikilerini maddi olarak ve insann zlem ve [sayfa 38]
31
isteini ise, var olsa bile, hi bir nem tamayan bir d ve bir topya olarak tanmlar.[50] nce, Marxn birci materyalizminin, sama koutulukla hi bir ortak yan olmadn belirtelim. Materyalizm asndan maddi yan, z, zorunlu olarak dncel yandan, biimden nce gelir, Oysa koutuluk bu gr kabul etmez ve ne maddi, ne de dncel [yann] nce gelmediini, her ikisinin de birlikte, yanyana gelitiini kesinlikle savunur. kinci olarak, Marx, retim ilikilerini maddi olarak ve insan zlem ve isteini ... hi bir nem tamayan bir d ve bir topya olarak tanmlasa bile, bu, Marxn bir ikici olduunu mu gsterir? ok iyi bilindii gibi ikici, hem dncel, hem de maddi yanlarn her ikisine de, kart ilkeler olarak eit nem verir. Ama eer sizin syledikleriniz gibi, Marx, maddi yana daha fazla nem veriyor ve bir topya olduu iin dncel yana hi nem vermiyorsa, Marxn bir ikici olduunu nerden karyorsunuz Eletirmen Baylar? nc olarak, birciliin, bir tek ilkeden maddi ve dncel bir biime sahip doa veya olutan kaynaklandn, oysa, ikiciliin iki ilkeden ikicilie gre birbirini yadsyan maddi ve dncel [yanlardan] kaynaklandn bir ocuk bile bildiine gre, materyalist bircilik ile ikicilik arasnda ne iliki olabilir? Drdnc olarak, Marx ne zaman, nsann zlem ve isteini bir d ve bir topya olarak tanmlad? Gerekten de, Marx, insann zlem ve isteini, iktisadi gelimeye balyor ve baz krs filozoflarnn zlemleri iktisadi koullarla uyumad zaman, onlara, topya adn veriyordu. Ama bu, Marxn, genel olarak, insan zleminin topya olduuna inandn m gsterir? Bunu aklamann gerekten gerei var m? Marxn nsanlk her zaman, ancak zebilecei sorunlar zerine alr. [51], yani, [sayfa 39] genel bir deyile, insanlk topik amalar gtmez, yolundaki szlerini gerekten okumadnz m? Aktr ki, ya bizim eletirmenimiz neden sz ettiini bilmiyor ya da kasten gerekleri tahrif ediyor. Beinci olarak, Marx ve Engelsin grne gre, insann zlem ve isteklerinin nemsiz olduunu size kim syledi? Onlarn bunu syledikleri yeri neden belirtmiyorsunuz? Marx, Louis Bonaparten Onsekizinci Brumairei, .ransada Snf Mcadeleleri,[52] .ransada Sava adl yaptlarnda ve ayn trden dier bror-
32
lerinde zlem ve istein neminden szetmez mi? Marx, zlem ve istee hi nem vermiyordu da, neden proleterlerin istek ve zlemini sosyalist bir ruhla gelitirmeye alt, neden onlarn arasnda propaganda yrtt? Ya da Engels, nl 1891-94 makalelerinde[53] istek ve zlemin neminden szetmiyordu da, neden szediyordu? Gerekten, Marxn grne gre, insanlarn istek ve zlemi, zlerini iktisadi koullardan alrlar, ama bu, insanlarn kendilerinin, iktisadi ilikilerin gelimesi zerine hi bir etki yapmad anlamna: m gelmektedir? Bylesine basit bir dnceyi anlamak, anaristlere gerekten ok mu zor geliyor? te Anarist Baylarn yaptklar bir baka sulama: Biim, z olmakszn dnlmez; bu yzden biimin zden sonra geldiini (zn gerisinde kaldn K.[54]) kimse syleyemez. Onlar birlikte vardrlar. ... Aksi halde bircilik bir samalk olurdu.[55] Bizim bilginin kafas nedense gene kart. zn, biim olmakszn dnlemeyecei dorudur. Ama mevcut biimin mevcut ze hi bir zaman tam olarak tekabl etmedii de dorudur: biim, zn gerisinde kalr; yeni z, bir lye kadar her zaman eski biimle rtlmtr ve bunun sonucu olarak, eski biimle yeni z arasnda daima yeni bir atma vardr. te devrim tam [sayfa 40] bu temele dayanarak oluur ve bu, dier eylerle birlikte, Marxn materyalizminin devrimci ruhunu yanstr. Oysa nl anaristler bunu anlayamamlardr ve bunun kabahati, kukusuz, materyalist teorinin deil, kendilerinindir. te, Marx ve Engelsin materyalist teorisi zerine anaristlerin grleri bunlardr tabii eer bunlara gr denilebilirse. [sayfa 41]
33
PROLETER SOSYALZM
MARXIN teorik doktrinini artk renmi bulunuyoruz; yntemini ve teorisini de biliyoruz. Bu doktrinden hangi pratik sonular karmalyz? Diyalektik materyalizm ile proleter sosyalizmi arasnda hangi balantlar vardr? Diyalektik ynteme gre, yalnzca, gn getike byyen, her zaman ilerleyen ve daha iyi bir gelecek iin durmakszn savaan snf, sonuna kadar ilerici olabilir, yalnzca bu snf, klelik boyunduruunu krabilir. Durmadan byyen, her zaman ilerleyen ve gelecek iin savaan tek snfn, kent ve kr proletaryas olduunu gryoruz. Bu nedenle proletaryaya hizmet etmeli ve [sayfa 42] umut-
34
larmz ona balamalyz. Marxn teorik doktrininden kartlacak ilk pratik sonu budur. Ama, hizmetten hizmete fark var. Bernstein da, proletaryay sosyalizme bovermeye zorladnda, ona hizmet etmi oluyor. Kropotkin de, proletaryaya, geni bir sanayi temeline dayanmayan dank topluluk sosyalizmini sunduunda, ona hizmet etmi oluyor. Ve Karl Marx da, bu proletaryay, modern byk apl sanayiin geni temeline dayanarak proleter sosyalizmine ard zaman, ona hizmet etmektedir. .aaliyetlerimizin proletaryaya yararl olmas iin ne yapmalyz? Proletaryaya nasl hizmet etmeliyiz? Materyalist teoriye gre belirli bir lk, ancak, lkenin iktisadi geliimine ters dmezse, bu geliimin gereklerine tmyle cevap verebilirse, proletaryaya dorudan bir yarar salayabilir. Kapitalist sistemin iktisadi geliimi, gnmzde, retimin toplumsal bir nitelie brndn, retimin toplumsal niteliiyle, mevcut kapitalist mlkiyetin temelden elitiini gstermektedir. Dolaysyla, temel grevimiz, kapitalist mlkiyetin kaldrlmasna yardmc olmak ve sosyalist mlkiyeti kurmaktr. Ve bu, demektir ki, sosyalizmi unutmak gerektiini ileri sren Bernsteinn doktrini, iktisadi gelimenin gerekleriyle temelden eliir; proletaryaya zarar verir. Ayrca, kapitalist sistemin iktisadi gelimesi, bugnk retimin gn getike yayldn gstermektedir. Bu retim, tek tek kentlerin ve illerin snrlar iinde kalmamakta, durmadan bu snrlar aarak btn lkeye yaylmaktadr. Dolaysyla, retimin yaylmasna sevinmeli ve ayr kentlere ve topluluklara deil, kukusuz gelecekte daha da genileyecek olan, devletin blnmez topraklarnn tmne, gelecekteki sosyalizmin temeli olarak bakmalyz. Ve bu demektir ki, gelecekteki sosyalizmi, ayr [sayfa 43] kentlerin ve topluluklarn snrlar iine hapseden Kropotkinin doktrini, retimin gl bir biimde genilemesine bir engel oluturur; proletaryaya zarar verir. Ba hedef olan, geni bir sosyalist yaam iin sava ite proletaryaya bylece hizmet edebiliriz. Marxn teorik doktrininde kan ikinci pratik sonu budur. Aktr ki, proleter sosyalizmi, diyalektik materyalizmin mantki sonucudur.
35
Proleter sosyalizmi nedir? Bugnk sistem, kapitalist bir sistemdir. Bu demektir ki, dnya iki hasm kampa blnmtr, kk bir avu kapitalistin kamp ve ounluun, proleterlerin kamp. Proleterler, gece gndz alrlar ama gene de yoksul kalrlar. Kapitalistler almazlar ama gene de zengindirler. Byle olmasnn nedeni proleterlerin aptal, kapitalistlerin dahi olmalar deil, kapitalistlerin, proleterlerin emeinin rnn mal edinmeleridir, kapitalistlerin proleterleri smrmeleridir. Proleterlerin emeinin meyvesi, neden proleterler tarafndan deil de, kapitalistler tarafndan mal ediniliyor? Neden kapitalistler proleterleri smryorlar da, tersi olmuyor? nk kapitalist sistem, meta retimine dayanmaktadr. Burada her ey meta biimini alr, her yerde alm satm ilkesi hkm srer. Burada sadece tketim maddelerini, sadece besin rnlerini deil, insanlarn igcn, onlarn kanlarn ve vicdanlarn da satn alabilirsiniz. Kapitalistler btn bunlar bilirler ve proleterlerin igcn satn alr, onlar kiralar. Bu, kapitalistlerin, satn aldklar igcnn, sahibi haline gelmeleri demektir. Oysa proleterler, sattklar igc zerindeki haklarn yitirirler. Yani, bu igc tarafndan retilen eyler, artk proleterlere deil, yalnzca kapitalistlere aittir ve onlarn [sayfa 44] cebine girer. Sattnz igc, bir gn iinde, 100 ruble deerinde mal retebilir, ama bu sizin stnze vazife deildir, bu mallar size ait deildir. Bu ie ancak kapitalistler karr ve mallar onlara aittir. Sizin alacanz tek ey, gnlk cretinizdir, bu da, sizin temel gereksinmelerinizi karlamaya yetebilir, tabii tutumlu yaarsanz, ksacas, kapitalistler, proleterlerin igcn satn alrlar, proleterleri kiralar, ve kapitalistlerin, proleterlerin emeinin rnn mal edinmelerinin nedeni ite budur, kapitalistlerin proleterleri smrmelerinin ve tersinin olmamasnn nedeni, ite budur. Peki ama, proleterlerin igcn satn alanlar neden kapitalistler oluyor? Neden kapitalistler, proleterleri kiralyorlar da tersi olmuyor? nk, kapitalist sistemin esas dayana, retim aletlerinin ve aralarnn zel mlkiyetidir. nk, fabrikalar, deirmenler (mill), toprak ve madenler, ormanlar, demiryollar, makineler ve dier retim aralar, kk bir avu kapitalistin zel mlkiyetine
36
gemitir. nk proleterler btn bunlardan yoksundurlar. te bunun iin, kapitalistler, fabrikalar ve deirmenleri altrmak zere proleterleri kiralarlar; eer bunu yapmasalard, retim aletleri ve aralar hi kr getirmeyecekti. te bunun iin proleterler, iglerini kapitalistlere satarlar; eer byle yapmasalard, alktan lrlerdi. Btn bunlar kapitalist retimin genel niteliine k tutmaktadr. nce, kapitalist retimin birletirilemeyecei ve rgtlenemeyecei ortadadr: [bu retim] tek tek kapitalistlerin zel iletmeleri arasnda blnmtr. kincisi, kapitalist retimin amac, halkn gereksinmelerini karlayacak mallar retmek deil, kapitalistlerin krlar artsn diye sat iin mal retmektir. Ama, her kapitalist, krn artrmak istediine gre, her biri, mmkn olan en ok miktarda meta retmeye alr, pazar ksa zaman [sayfa 45] da dolar, fiyatlar der ve genel bir bunalm balar. Bylece, bunalmlar, isizlik, retimin durmas, retimde anari ve benzeri eyler, bugnk rgtlenmemi kapitalist retimin dorudan sonulardr. Eer bu rgtlenmemi toplumsal, sistem, hala ayakta duruyorsa, hala proletaryann saldrlarna dayanyorsa, bunun esas nedeni kapitalist devlet tarafndan, kapitalist hkmet tarafndan korunmasdr. Bugnk kapitalist toplumun temeli ite budur. GELECEKTEK toplumun tmyle farkl bir temel zerine kurulacana hi kuku yoktur. Gelecekteki toplum, sosyalist bir toplum olacaktr. Bu, her eyden nce, o toplumda, snflarn olmayaca anlamna gelir. Ne kapitalistler olacaktr, ne de proleterler, dolaysyla, smr de olmayacaktr. Bu toplumda, yalnzca, kolektif emek harcayan iiler olacaktr. Gelecekteki toplum, sosyalist toplum olacaktr. Bu, demektir ki, smrnn kaldrlmasyla, meta retimi ve alm ve satm da kaldrlacaktr, bu nedenle de igcn alanlara ve satanlara, altranlara ve altrlanlara yer olmayacaktr sadece zgr iiler bulunacaktr. Gelecekteki toplum, sosyalist toplum olacaktr. Bu demektir ki, bu toplumda, retim aletleri ve aralarnn zel mlkiyetinin tmyle ortadan kaldrlmasyla, cretli iin ortadan kaldrlmas da
37
sonunda baarlacaktr. Ne yoksul proleterler olacaktr, ne de zengin kapitalistler; yalnzca, btn topraa ve madenlere, btn ormanlara, btn fabrikalara ve deirmenlere, btn demiryollarna vb. ortaklaa sahip olan iiler olacaktr. Grdnz gibi, gelecekteki retimin esas amac, dorudan doruya toplumun gereksinmelerini karlamak olacaktr, sat iin mal retmek ve kapitalistlerin krn artrmak deil. Burada, meta retimine, kr uruna [sayfa 46] mcadeleye vb. yer olmayacaktr. Ayrca gelecekteki retimin sosyalist bir temel zerinde rgtlenecei ve ok gelimi olaca da ortadadr; bu retim, toplumun gereksinmelerini hesaba katacak ve toplumun gereksindii kadar retecektir. Burada, birbirinden kopuk retime, rekabete, bunalmlara ya da isizlie de yer olmayacaktr. Snflarn olmad, zenginin de, fakirin de bulunmad bir yerde, devlete, yoksulu ezen, zengini koruyan siyasi gce de gerek yoktur. Dolaysyla, sosyalist toplumda, siyasi gcn varlna da gerek olmayacaktr. O yzden, daha 1846da, Karl Marx, yle diyordu. i snf, geliimi srasnda, eski burjuva toplumunun yerine, snflar ve onlarn dmanlklarn iermeyen bir birlik getirecektir. Ve artk gerek anlamyla siyasi g, var olmayacaktr.[56] te bu yzden, Engels, 1884te, yle diyordu: Bu nedenle, devlet, ta sonsuzluktan beri vard denemez. Hi bir devlet veya devlet gc kavramna sahip olmayan, devletsiz yryebilen toplumlar var olmutur. Toplumun snflara ayrlmasn zorunlu klan iktisadi gelimenin belli bir aamasnda. devlet de bir zorunluluk oldu imdi retimin gelimesinde, bu snflarn varlnn, sadece zorunluluk olmaktan kmakla kalmayp, ayn zamanda da, retim iin kesin bir engel haline geldikleri bir dneme hzla yaklayoruz. Bu snflar, bir zamanlar nasl dodularsa, ayn biimde, kanlmaz olarak, yok olacaklardr. Devlet de, kanlmaz olarak onlarla birlikte yok olur. reticilerin zgr ve eit birlii temeli zerinde, retimi yeniden rgtleyen toplum, btn devlet mekanizmasn, layk olduu yere atacaktr eski eserler mzesine, krk ve tun baltann yanna. (talikler bana ait. [J St.])[57] Ayn zamanda, sosyalist toplumda, her eit bilgiyi toplayarak, yerel dairelere ek olarak, btn toplumun [sayfa 47] gereksinmeleri hakknda bilgi toplayacak ve sonra da eitli trden ileri,
38
alanlar arasnda buna uygun olarak datacak, merkezi bir istatistik brosunun da bulunaca ortadadr. Ayrca, toplantlar ve zellikle kongreler de yapmak gerekli olacaktr, bunlarn kararlar, kongreye kadar, aznlkta olan yoldalar iin balayc olacaktr. Nihayet, aktr ki, zgr ve yoldaa emek, gelecekteki sosyalist toplumun btn gereksinmelerinin, ayn lde, yoldaa ve tam olarak karlanmasna yolaacaktr. Bu demektir ki, eer gelecekteki toplum, yelerinin herbirinden harcayabildii kadar emek talep ederse, buna karlk, her yesine, gereksindii kadar rn salayacaktr. Herkesten yeteneine gre, herkese gereksinmelerine gre! Gelecekteki kolektif sistem, ite bu temel zerinde yaratlacaktr. Belirtmeye bile gerek yok ki, henz almaya almam olanlarn, yeni yaam biiminin iine sokulduklar, retici glerin de henz yeter derecede gelimedii ve hl kirli ve temiz iin mevcut olduu, sosyalizmin ilk aamasnda, herkese gereksinmelerine gre ilkesinin uygulanmas, kukusuz byk lde engellenecek ve bunun sonucu olarak, toplum, geici olarak bir baka yol, bir orta yol tutmak zorunda kalacaktr. Ama ayn zamanda aktr ki, gelecekteki toplum kurulduu, kapitalizmin kalntlar kknden temizlendii zaman, sosyalist topluma uyan tek ilke, yukarda belirttiimiz ilke olacaktr. te bu yzden, 1875te, Marx, yle diyordu: Komnist [yani sosyalist -[J. St.]] toplumun daha yksek bir aamasnda, iblm altndaki bireyin klece boyun emesi ve bununla birlikte kafa ve kol emei arasndaki antitez yok olduktan sonra; emek, yaamn basit bir arac halinden [kp] yaamn bizzat temel bir zorunluluu haline geldikten sonra; retici gler de bireyin her ynden [sayfa 48] gelimesiyle arttktan sonra. ancak o zaman, burjuva hukukunun dar ufku tmyle arkada braklabilir ve toplum, bayrann zerine unlar yazabilir: herkesten yeteneine gre, herkese gereksinmelerine gre[58] te genel olarak, Marxn teorisine gre, gelecekteki sosyalist toplumun grnm byledir. Btn bunlar ok gzel. Ama sosyalizmin baarlmas akla uygun mudur? nsann kendini vahi alkanlklarndan kurtarabileceini varsayabilir miyiz? Ya da gene: eer herkes gereksinmelerine gre alrsa, sosyalist toplumdaki retici gler dzeyinin buna yeteceini varsaya-
39
bilir miyiz? Sosyalist toplum, retici glerdeki gelimenin ve insanlar arasndaki sosyalist bilincin, onlarn sosyalist aydnlanmasnn yeterli olmasn ngrr. Gnmzde retici glerin gelimesi, kapitalist mlkiyetin varlyla engellenmektedir. Ama bu, kapitalist mlkiyetin gelecekteki toplumda var olmayacan aklmzda tutarsak, retici glerin on kat artaca kendiliinden ortaya kar. u da unutulmamaldr ki, gelecekteki toplumda, bugnk yzbinlerce asalak ve ayrca isiz, almaya balayacak ve alan insanlarn saflar oalacaktr; ve bu, retici glerin gelimesini byk lde uyaracaktr insanlarn vahi duygularna ve dncelerine gelince, bunlar, bazlarnn sand kadar ncesiz ve sonsuz deildir; bir zamanlar ilkel komnizmde insan, zel mlkiyeti tanmyordu; ondan sonra, zel mlkiyetin, insanlarn kalplerine ve kafalarna egemen olduu bir dnem, bireysel retim dnemi geldi. Yeni bir dnem, sosyalist retim dnemi gelmektedir eer insanlarn kalpleri ve kafalar, sosyalist zlemlerle dolarsa, bu, artc bir ey mi olacaktr? nsanlarn duygularn ve dncelerini belirleyen, varlk deil midir? Ama sosyalist sistemin kurulmasnn kanlmaz [sayfa 49] olduuna dair hangi kantlar mevcuttur? Modern kapitalizmin gelimesinin ardndan, kanlmaz olarak, sosyalizm mi gelecek? Veya bir baka deyile, Marxn proleter sosyalizminin, sadece duygusal bir d, bir fantazi olmadn nereden bilebiliriz? Bunun byle olmadna dair bilimsel kant nerede? Tarih gstermektedir ki, mlkiyet biimi, dorudan doruya, retim biimi tarafndan belirlenmektedir ve bunun sonucu olarak, retim biimindeki bir deimenin ardndan, erge, kanlmaz olarak, mlkiyet biiminde bir deiiklik gelmektedir. Bir zamanlar, mlkiyet, komnist bir nitelik tayordu, ilkel insann dolat ormanlar ve alanlar, bireylere deil, herkese ait bulunuyordu. O zamanlar, neden komnist mlkiyet vard? nk retim komnist nitelikteydi, emek, ortak olarak, kolektif bir biimde harcanyordu; herkes birlikte alyor ve biri, teki olmadan yapamyordu, Mlkiyetin bireyci (zel) bir nitelie brnd, insann gereksindii her eye (tabii ki, hava, gne vb. dnda) zel mlkiyet gzyle bakld, deiik bir dnem, kk-burjuva retimi dnemi balad. Bu deiiklie yol aan ey nedir? retimin bireyci hale gelmesi
40
gerei; herkes, tekilerden ayrlarak, kendisi iin almaya balad. Nihayet yzlerce ve binlerce iinin, bir at altnda, bir fabrikada topland ve kolektif emek harcad, geni apl kapitalist retim dnemi geldi. Burada, herkesin kendi yoluna gittii eski bireysel alma yntemini gremezsiniz; burada, her ii, iinde, fabrikann kendi blmndeki yoldalaryla yakndan ilikidedir ve hepsi de dier blmlerle iliki iindedir. .abrikann tmndeki iilerin bo kalmas iin, bir blmn ii durdurmas yeterlidir. Grld gibi, retim sreci, emek, daha imdiden toplumsal bir nitelie brnm, sosyalist bir renk kazanmtr. Ve bu, yalnzca tek tek fabrikalarda deil, btn sanayi dallarnda [sayfa 50] ve sanayi dallar arasnda ortaya kmaktadr. Btn sanayii zor durumda brakmak iin, demiryolcularn greve gitmesi yeter, btn fabrikalarn ve deirmenlerin bir sre sonra kapanmas iin, petrol ve kmr sanayilerinin ilemez olmas yeter. Burada, retim srecinin, toplumsal, kolektif bir nitelie brnd ortadadr. Ancak, mal edinmenin zel nitelii, retimin toplumsal niteliiyle elitiine gre, gnmzn kolektif emei, kanlmaz olarak, kolektif mlkiyete yolaacana gre, sosyalist sistemin, gecenin gndz izlemesi kadar kanlmaz bir biimde kapitalizmi izleyecei kendiliinden anlalr. te tarih, Marxn proleter sosyalizminin kanlmazln byle kantlamaktadr. TARH bize retmektedir ki, toplumsal retimde barol oynayan ve retimdeki temel ilevlerini yerine getiren snf veya toplumsal grup, zaman iinde, kanlmaz olarak, bu retimin denetimini eline almaldr. Bir zamanlar, anaerkil ailede, kadnlara, retimi denetim altnda tutanlar gzyle baklrd. Nedendi bu? nk o zamanlar geerli olan retim trnde, ilkel tarmda, kadn, retimde barol oynuyordu, erkekler, ormanda av peinde dolarlarken, kadnlar temel grevleri yerine getiriyorlard. Ondan sonra ataerkil aile altnda, retimdeki stn durumun erkeklere getii bir dnem geldi. Bu deiiklik neden olmutur? nk o zamanlar geerli olan retim trnde, esas retim aletlerinin mzrak, kement, ok ve yay olduu hayvan yetitiriciliinde, barol erkekler oynuyordu. Sonra da proleterlerin retimde barol oynadklar, retimdeki btn temel ilevlerin onlara getii, onlar olmakszn retimin bir tek gn bile devam edemedii (genel grevleri
41
hatrlayalm), ve kapitalistlerin, retim iin gerekli olmak bir yana, retime [sayfa 51] gerekten bir engel tekil ettikleri, geni apl kapitalist retim dnemi geldi. Bu neyi gsterir? Bu, ya toplumsal yaamn btnyle keceini, ya da proletaryann, erge, ama kanlmaz olarak, modern retimin denetimini eline alacan, onun tek sahibi, sosyalist sahibi haline geleceini gsterir. Kapitalist mlkiyetin lm sanclarn temsil eden ve aka kapitalizm mi, yoksa sosyalizm mi? sorusunu ortaya koyan modern snai bunalmlar, bu sonucu kesinlikle aa vurmaktadr, Bu bunalmlar, kapitalistlerin asalakln ve sosyalizmin zaferinin kanlmazln canl bir biimde sergiler. Bu, Marxn proleter sosyalizminin kanlmazl konusunda, tarihin salad bir baka kanttr. Proleter sosyalizmi, duyguya, soyut adalete, proletaryaya kar duyulan sevgiye deil, yukarda aktarlan bilimsel temellere dayanr. te bunun iin proletarya sosyalizmine, bilimsel sosyalizm ad da verilir. Engels, daha 1877lerde, yle diyordu: Eer, emek rnlerinin mevcut leim tarznn ksa zamanda alaa edilmesi iin ... bu leim tarznn adaletsiz olduu ve adaletin erge stn gelecei bilincinden daha iyi bir gvenceye sahip olmasaydk, olduka kt bir yolda olacak ve daha uzun bir zaman beklemek zorunda kalacaktk. Burada en nemli olan u ki, modern kapitalist retim tarznn yaratm olduu retici gler ve ayn zamanda onun mallar leim sistemi, bu retim tarznn kendisiyle iddetli bir elikiye dmtr, ve gerekten de yle ki, eer modern toplum, tmyle yok olup gitmek istemiyorsa, retim ve leim tarznda bir devrim, btn snf blnmelerine bir son verecek olan bir devrim zorunludur. Modern sosyalizmin zafer inanc, bu gerek zerine, herhangi bir krs [sayfa 52] filozofunun adalet ve adaletsizlik anlay zerine deil, bu maddi gerek zerine ... yerletirilmitir.[59] Kapitalizmin rmekte olmas, elbette sosyalist sistemi istediimiz zaman kurabiliriz anlamna gelmez. Ancak anaristler ve dier kk-burjuva ideologlar byle dnebilir. Sosyalist lk, btn snflarn lks deildir. Yalnzca proletaryann lksdr; sosyalizmin kurulmasyla btn snflar dorudan ilgilenmezler, yal-
42
nzca proletarya dorudan ilgilenir. Bu demektir ki, proletarya, toplumun kk bir blmn oluturduu srece, sosyalist toplumun kurulmas olanakszdr, Eski retim biiminin rmesi, kapitalist retimin daha da younlamas ve toplumdaki ounluun proleterletirilmesi sosyalizmin baarlmas iin gerekli olan koullar bunlardr.* Ama hepsi bu deil. Toplumun ounluu imdiden proleterlemi olabilir, ama sosyalizmi baarmak gene de mmkn olmayabilir. Bunun nedeni, btn bunlara, ek olarak, sosyalizmin baarlmasnn, snf bilincini, [sayfa 53] proletaryann birliini ve proletaryann kendi ilerini ynetme yeteneini gerektirmesidir. Btn bunlarn kazanlmas iin, siyasi zgrlk denen ey, yani sz, basn, grev ve dernek kurma zgrl, ksacas, snf mcadelesini yrtmek zgrl gereklidir. Ama siyasi zgrlk her yerde eit lde salanm deildir. Bu yzden, mcadelesini hangi koullar altnda feodal aristokrasi (Rusya), anayasal monari (Almanya), bir byk-burjuva cumhuriyeti (.ransa), ya da (Rusya Sosyal-Demokrasisinin talebi olan) bir demokratik cumhuriyet altnda srdrmek zorunda kald, proletaryann ilgisiz kalaca bir konu deildir. Siyasi zgrlk, en iyi ve en tam haliyle bir demokratik cumhuriyette salanr, elbette ki, kapitalizm koullarnda ne kadar salanabilirse. Bu nedenle, proleter sosyalizmin btn savunucular, sosyalizme [geite] en iyi kpr olarak, bir demokratik cumhuriyetin kurulmas iin mutlaka aba gsterirler.
* 1946da yaynlanan Toplu Eserlerinin birinci cildine yazd Girite, Stalin, sosyalizmin zaferini gerekletirmek sorununa bu tr yaklamaya deiniyor: ... O zamanlar, yazar, marksistler arasnda geerli olan u teze balyd: sosyalist devrimin zaferi iin temel koullardan biri, proletaryann nfusun ounluu haline gelmesidir, dolaysyla, kapitalizmin yetersiz ge!iimi yznden proletaryann henz nfusun ounluunu oluturmad lkelerde, sosyalizmin zaferi olanakszdr. Bu tez, dier lkelerin sosyal-demokratlar arasnda olduu kadar, bolevikler de dahil olmak zere Rus marksistleri arasnda da genellikle kabul edilmi saylyordu. Oysa, kapitalizmin Avrupa ve Amerikadaki daha sonraki geliimi, emperyalizm-ncesi kapitalizmden emperyalist kapitalizme gei ve nihayet, Leninin farkl lkelerdeki eit olmayan iktisadi ve siyasi geliim yasasn kefetmesi, bu tezin yeni geliim koullarna uymadn, sosyalizmin zaferinin, kapitalizmin henz en yksek geliim noktasna erimedii ve proletaryann henz nfusun ounluunu oluturmad, ama kapitalist cephenin proletarya tarafndan krlacak de zayf olduu tek tek lkelerde, tamamen mmkn olduunu ortaya koydu. Leninist sosyalist devrim teorisi, bylece, 1915-16da dodu. ok iyi bilindii gibi, Leninist sosyalist devrim teorisi, sosyalist devrimin, mutlaka kapitalizmin en ok gelitii lkelerde deil, ama esas olarak kapitalist cephenin zayf olduu, proletaryann bu cepheyi krmasnn kolay olduu, kapitalizinin, diyelim ancak orta bir gelime seviyesine ulat lkelerde zafere ulaaca tezinden kar. -ed.
43
te bunun iin, bugnk koullarda, marksist program iki blme ayrlmtr: hedefi sosyalizm olan azami program, hedefi demokratik cumhuriyet araclyla sosyalizme giden yolu amak olan asgari program. Programn bilinle uygulamak, kapitalizmi devirmek ve sosyalizmi kurmak iin, proletarya ne yapmal, hangi yolu izlemelidir? Cevap aktr. Proletarya, burjuvazi ile bar yaparak, sosyalizmi gerekletiremez amaz bir biimde mcadele yolunu semeli ve bu mcadele, bir snf mcadelesi, btn proletaryann, btn burjuvaziye kar mcadelesi olmaldr. Ya burjuvazi ve onun kapitalizmi, ya da proletarya ve onun sosyalizmi. Proletaryann eylemlerinin, snf mcadelesinin temeli bu olmaldr. Ama proleter snf mcadelesi, birok biimlere brnr. rnein, ksmi veya genel bir grev, snf mcadelesidir. Boykot ve sabotaj, kukusuz, snf mcadelesidir. [sayfa 54] Toplantlar, gsteriler, kamu temsili organlarnda ister ulusal parlamentolar, ister yerel hkmet organlar olsun farketmez temsil edilmek vb. snf mcadeleleridir. Bunlarn hepsi, ayn snf mcadelesinin farkl biimleridir. Biz, burada, snf mcadelesinde, proletarya iin hangi mcadele biiminin daha nemli olduunu incelemeyeceiz, yalnzca, zamanna ve yerine gre, bunlarn hepsinin snf bilincini ve rgtlenmesini gelitirmede nemli aralar olarak, proletaryaya, kukusuz gerekli olduunu greceiz; ve proletarya iin, snf bilinci ve rgtlenme, hava kadar gereklidir. Ancak, ayrca proletarya iin, btn bu mcadele biimlerinin hazrlayc aralar olduunu, tek bana ele alndnda, bunlardan hi birinin proletaryann kapitalizmi altedecei belirleyici ara olmadn da grmek zorundayz. Kapitalizm, tek bana genel grevle altedilemez; genel grev, ancak kapitalizmi altetmek iin gerekli olan koullardan bir ksmn yaratabilir. Proletaryann, sadece parlamentoda temsil edilerek, kapitalizmi devirebilecei de dnlemez; parlamentarizm, ancak kapitalizmi devirmek iin gerekli olan koullardan bir ksmn yaratabilir. O halde, proletaryann kapitalist sistemi devirecei belirleyici ara nedir? Bu ara, sosyalist devrimdir. Grevler, boykot, parlamentarizm, toplantlar, gsteriler, hepsi, proletaryay hazrlamada ve rgtlemede ara olarak iyi mcadele biimleridir. Ama bu aralardan hi biri mevcut eitsizlii ortadan kaldramaz. Btn bu aralar, bir tek temel ve belirleyici ara ha-
44
linde toplanmaldr; proletarya kapitalizmi temelinden ykmak iin burjuvaziye kar kararl bir saldrya gemelidir. Bu asl ve belirleyici ara, sosyalist devrimdir. Sosyalist devrim, ani, ksa bir darbe olarak dnlmemelidir; bu, burjuvaziyi yenilgiye uratan ve onun mevzilerini ele geiren proleter ynlarnn verdii uzun [sayfa 55] bir mcadeledir, Ve proletaryann zaferi, ayn zamanda, yenilen burjuvazi zerindeki egemenlii kuracana gre, snf atmalarnda, bir snfn yenilgisi, dierini egemenliini gsterdiine gre, sosyalist devrimin ilk aamas, proletaryann burjuvazi zerinde siyas egemenlii olacaktr, Proletaryann sosyalist diktatrl, iktidarn proletarya tarafndan ele geirilmesi ite sosyalist devrim bununla balamaldr. Bu demektir ki, burjuvazi tmyle altedilinciye kadar, zenginliklerine el konuncaya kadar, proletarya, mutlaka askeri bir gce sahip olmaldr, mutlaka proleter muhafzna sahip olmaldr ki, bunun yardmyla, tpk Komn srasnda Paris proletaryasnn yapt gibi can ekien burjuvazinin kar-devrimci saldrlarn pskrtebilsin. Proletaryann sosyalist diktatrl, proletaryann, burjuvaziyi mlkszletirebilmesini salamak, topra, ormanlar, fabrikalar, deirmenleri, makineleri, demiryollarn vb. tm burjuvazinin elinden alabilmesini salamak iin gereklidir. Burjuvazinin mlkszletirilmesi ite, sosyalist devrim, buna yol amaldr. O halde, proletaryann, bugnk kapitalist sistemi devirecei, asl ve belirleyici ara budur. te bunun iin, daha 1847de, Karl Marx yle diyordu: i snf devriminde ilk adm, proletaryay, ynetici snf durumuna ykseltmektir. ... Proletarya, siyasi stnln, burjuvazinin elinden btn sermayeyi, derece derece ekip almak, btn retim aletlerini ... ynetici snf olarak rgtlenmi proletaryann elinde toplamak iin kullanacaktr.[60] Eer proletarya, sosyalizmi getirmek istiyorsa, ite byle ilerlemelidir. [sayfa 56] Taktikler zerine btn dier grler, bu genel ilkelerden kar. Grevler, gsteriler ve parlamentarizm, ancak proletaryann rgtlenmesine ve sosyalist devrimi getirmek amacyla rgtlerini glendirmesine ve geniletmesine yardm ettikleri lde nem-
45
lidir. BU YZDEN, sosyalizmi kurmak iin, sosyalist devrim gereklidir. Sosyalist devrim proletarya diktatrl ile balamal, yani proletarya, burjuvaziyi mlkszletirecei bir ara olarak siyasi iktidar ele geirmelidir. Ama btn bunlar baarmak iin, proletarya rgtlenmeli, proleter saflar birlemeli ve pekimeli, gl proleter rgtler kurulmal ve bunlar durmadan bymelidir. Proleter rgt hangi biimlere brnmelidir? En yaygn yn rgtleri, sendikalar ve ii kooperatif birlikleridir (esas olarak retici ve tketici birlikleri). Sendikalarn amac, mevcut kapitalist sistem altnda iilerin koullarn iyiletirmek iin, (esas olarak) snai sermayeye kar savamaktr. Kooperatif birliklerinin amac, temel ihtiya maddelerinin fiyatlarn drerek, iiler arasnda tketimin artn salamak iin, (esas olarak) tccar sermayesine kar savamaktr tabii gene kapitalist sistem altnda. Proleter ynlarn rgtleme aralar olarak, proletarya, hem sendikalara, hem de kooperatif birliklerine gereksinmektedir kukusuz. Bu nedenle, Marx ve Engelsin proleter sosyalizminin bak asndan, proletarya, bu rgt biimlerinin her ikisini de kullanmal, onlar pekitirmeli, glendirmelidir tabii mevcut politik koullar altnda mmkn olduu lde. Ama, tek balarna sendikalar ve kooperatif birlikleri, militan proletaryann rgtsel gereksinmelerini karlayamazlar. Bunun nedeni, deinilen rgtlerin kapitalizmin [sayfa 57] snrlar tesine geememeleridir, nk onlarn amac, kapitalist sistem altnda iilerin koullarn iyiletirmektir. Oysa iiler, kendilerini kapitalist klelikten btnyle kurtarmak istemektedirler; yalnzca kapitalizmin snrlar iinde dnp durmak deil, bu snrlar krmak istemektedirler. Bu yzden, ek olarak, btn mesleklerdeki iilerin, snf bilincine sahip unsurlarn kendi etrafna toplayacak, proletaryay bilinli bir snf haline dntrecek, ve kapitalist sistemi ezmeyi, sosyalist devrimi hazrlamay ba ama edinecek bir rgte gerek vardr. Byle bir rgt, proletaryann Sosyal-Demokrat Partisidir. Bu parti, bir snf partisi olmal ve btn dier partilerden tamamen bamsz olmaldr nk bu parti, proletaryann partisidir, ki onun kurtuluu, ancak bu snfn kendisi tarafndan gerekle-
46
tirilebilir. Bu parti, devrimci bir parti olmaldr nk, iiler ancak devrimci yolla, sosyalist devrim yoluyla kurtulabilirler. Bu parti, uluslararas bir parti olmal, partinin kaplar, btn snf bilincine sahip proleterlere ak tutulmaldr nk, iilerin kurtuluu, ulusal deil, Grc proleterler iin, Rus proleterler iin ve dier uluslarn proleterleri iin eit lde nemli olan bir toplumsal sorundur. Bu nedenle, aktr ki, farkl uluslarn proleterleri ne kadar yakndan birleirlerse, aralarnda ykseltilen ulusal engeller ne kadar kkten yklrsa, proletaryann partisi o kadar gl olacak, proletaryann blnmez bir snf halinde rgtlenmesi o kadar kobaylaacaktr. Bu nedenle, bu rgtlerin parti, sendika ya da kooperatif olmalarna baklmakszn proleter rgtlerine, mmkn olduu kadar gevek federal ilke yerine [sayfa 58] merkeziyetilik ilkesinin getirilmesi zorunludur. Ayrca, btn bu rgtlerin demokratik bir temel zerinde kurulmas gerektii de aktr, tabii siyasi ya da baka koullarla engellenmedii lde. Bir yanda parti ve te yanda kooperatif birlikleri ve sendikalar arasndaki iliki nasl olmaldr? Sonuncular partili mi, yoksa partisiz mi olmaldr? Bu sorunun cevab, proletaryann nerede ve hangi koullar altnda savamak zorunda olduuna baldr. Herhalde, kuku yok ki, sendikalar ve kooperatif birlikleri, proletaryann sosyalist partisine kar ne kadar dosta davranyorlarsa, her ikisi de o kadar ok gelieceklerdir. Ve bunun nedeni, bu iktisadi rgtlerin, her ikisinin de, eer gl bir sosyalist parti ile yakn balar yoksa, ou kez nemlerini yitirmeleri, snrl meslek karlarnn, genel snf karlarn gzden saklamasna yol amalar ve bylece proletaryaya byk zarar vermeleridir. Bu yzden, her durumda, sendikalar ve kooperatif birliklerinin, partinin ideolojik ve siyasi etkisi altnda bulunmasn salamak zorunludur. Ancak bu yaplrsa, yukarda belirtilen rgtler, bugn ayr gruplara blnm olan proletaryay, bilinli bir snf halinde rgtleyecek sosyalist bir okula dntrlebilirler. te, genel olarak, Marx ve Engelsin proleter sosyalizminin tipik zellikleri bunlardr.
47
ANARSTLER proleter sosyalizmine nasl bakyorlar? Her eyden nce, proleter sosyalizminin, sadece felsefi bir doktrin olmadn bilmeliyiz. O, proleter ynlarnn doktrini, onlarn bayradr; dnyann her yerindeki proleterler ona sayg duyuyor, ona tapnrcasna sevgi gsteriyorlar. Dolaysyla, Marx ve Engels, yalnzca felsefi bir okulun kurucular deil; her geen gn [sayfa 59] byyen ve g kazanan, yaayan proletarya hareketinin, yaayan nderleridir. Her kim onlarn doktrinine kar savar, onlar devirmek isterse, eit olmayan bir mcadelede kafasn krmaktan saknmak iin, bunlarn tmn aklnda ok iyi tutmas gerekir. Anarist Baylar bunun pekala farkndalar. te, bu yzden, Marx ve Engelsle savarken, en allmam ve, bir bakma, yeni bir silah kullanyorlar. Bu yeni silah nedir? Kapitalist retim zerinde yeni bir aratrma m? Marxn Kapitalinin rtlmesi mi ? Tabii ki deil! Yoksa yeni gerekler ve tmevarm yntemiyle kendilerini silahlandrarak, sosyal-demokrasinin ncilini Marx ve Engelsin Komnist Manifestosunu bilimsel olarak rtmek mi? Gene hayr! O halde, bu olaanst silah nedir? Bu, Marx ve Engelsin intihale bavurduu sulamasdr! nanr msnz? Grne gre, Marx ve Engels, orijinal hi bir ey yazmamlardr, bilimsel sosyalizm tamamen uydurmadr, nk Marx ve Engelsin Komnist Manifestosu, batan sona, Victor Considrantn Manifestosundan alnmtr.[61] Bu tamamen gln kukusuz, ama anaristlerin esiz nderi V. erkezivili, bu elendirici hikayeyi yle bir kendine gvenle anlatyor, Pierre Romus adl erkezivilinin salak bir havarisi ve bizim yerli anaristlerimiz, bu buluu yle bir evkle tekrarlyorlar ki, bu hikaye ile hi olmazsa ksaca uramaya deer. Bakn erkezivili ne diyor: Komnist Manifestonun btn teorik ksm; yani birinci ve ikinci blmleri ... V. Considrantdan alnmtr. Dolaysyla Marx ve. Engelsin Manifestosu legal devrimci demokrasinin bu incili, Considrantn Manifestosunun beceriksizce bir aktarmasndan baka bir ey deildir. Marx ve Engels, yalnzca Considrantn Manifestonunun ieriine el koymakla kalmamlar ... onun baz blm [sayfa 60] balklarn bile almlardr.[62] Bu hikaye, bir baka anarist tarafndan, Pierre Romus tarafndan da tekrarlanyor: Kesinlikle ileri srle bilir ki, onlarn (Marx
48
ve Engelsin) temel yapt (Komnist Manifesto) sadece bir hrszlk (bir intihal), utanmazca bir hrszlktr; ama adi hrszlarn yapt gibi, kelimesi kelimesine kopya edilmemi, yalnzca fikirleri ve teoriler alnmtr.[63] Bunu, Nobati, Mua[64], Hma[65] ve teki gazetelerdeki bizim anaristlerimiz de tekrarlyorlar. Bylece, grne gre, bilimsel sosyalizm ve onun teorik ilkeleri, Considrantn Manifestosundan alnmtr. Bu iddiann hi bir temeli var mdr? Kimdir Victor Considrant? Kimdir Karl Marx? 1893te lm olan Considrant, topyac .ourierin[66] bir rencisi idi ve .ransann kurtuluunu, snflarn uzlamasna balam olan, iflah olmaz bir topyac olarak kald. 1883te len Karl Marx, topyaclarn bir dman, bir materyalistti. retici glerin gelimesine ve snflar arasndaki mcadeleye, insanln kurtuluunun gvencesi olarak bakard. Aralarnda hi bir ortak yan var mdr? Bilimsel sosyalizmin teorik temeli, Marx ve Engelsin materyalist teorisidir. Bu teoriye gre, toplumsal hayatn gelimesi, btnyle, retici glerin gelimesiyle belirlenir. Eer feodal toprak beylii sisteminin yerini, burjuva sistem almsa, bunun kabahati, burjuva sistemin ortaya kn kanlmaz klan retici glerin gelimesinde yatar. Ve gene, bugnk burjuva sistemin yerini, kanlmaz olarak, sosyalist sistem alacaksa, nedeni, bunu, modern retici glerin gelimesinin gerekli klmasdr. [sayfa 61] Bundan, kapitalizmin yklmas ve sosyalizmin kurulmas [biimindeki] tarihi zorunluluk doar. Bundan, lklerimizi insanlarn kafalarnda deil, retici glerin gelimesinin tarihinde aramamz gerektii marksist nerme doar te Marx ve Engelsin Komnist Manifestosunun teorik temeli budur.[67] Considrantn Demokratik Manifestosu hi byle bir eyden sz ediyor mu? Considrant, materyalist gr asn kabul ediyor muydu? Biz iddia ediyoruz ki, ne erkezivili, ne Romus, ne de bizim Nobaticiler, Considrantn Demokratik Manifestosundan, Considrantn bir materyalist olduunu ve toplumsal yaamn evrimi-
49
ni, retici glerin gelimesine dayandrdn kantlayan, tek bir cmle ya da bir tek szck aktaramazlar. Tam tersine, ok iyi biliyoruz ki, Considrant, sosyalizmin tarihinde, idealist bir topyac olarak tannmaktadr.[68] yleyse, bu aylak gevezelikler, ne idi belirsiz bu eletiriler nereden kmtr? Daha idealizmi materyalizmden ayrt etmesini bile bilmezken, Marx ve Engelsi niin eletirmeye girimilerdir? Yalnzca insanlar elendirmek iin mi?.. Bilimsel sosyalizmin taktiksel temeli, uzlamaz snf mcadelesi retisi olmasdr, bu yzden de proletaryann sahip bulunduu en iyi silahtr. Proletaryann snf mcadelesi, proletaryann siyasi gc ele geirecei ye sonra da sosyalizmi kurmak iin burjuvaziyi mlkszletirecei silahtr. Marx ve Engelsin Manifestolarnda yorumlanan bilimsel sosyalizmin taktiksel temeli ite byledir. Considrantn Demokratik Manifestosu, buna benzer bir ey sylemekte midir? Considrant, snf mcadelesine, proletaryann sahip olduu en iyi silah gz ile bakm mdr? [sayfa 62] erkezivili ve Romusun (yukarda belirtilen sempozyumunu grnz) makalelerinde de aka grld gibi; Considrantn Manifestosunda bu konuda tek bir szck yoktur. O, snf mcadelesini znt verici bir gerek olarak kaydediyor sadece. Considrant, Manifestosunda, snf mcadelesini, kapitalizmi yoketme arac olarak, yle anlatyor: Sermaye, emek ve yetenek retimin temel unsuru, servetin kayna, sanayi makinesinde dilidir. Bunlar temsil eden snfn ortak karlar vardr; onlarn ilevleri kapitalistler ve halk iin imalat yapmaktr. nlerindeki ... byk hedef snf topluluklarn birleik ulus iinde rgtlemektir.[69] Btn snflar, birlein! Considrantn Demokratik Manifestosunda ilan ettii slogan budur. Bylesine, snf uzlatrma taktikleri ile, btn lkelerin iileri, iilere kart olan btn snflar karsnda, birleiniz, yrekli arsn yapan Marx ve Engels tarafndan savunulan uzlamaz snf mcadelesi taktikleri arasndaki ortak yan nedir? Kukusuz, aralarnda ortak bir ey yoktur. yleyse, erkezivili Baylarn aptal izleyicileri bylesine neden zrvalamaktadr? Bizleri l m sanyorlar? Bizim onlar srkleyip gn na karmaya-
50
camz m sanyorlar? Ve nihayet, bir baka ilgin nokta [daha] var. Considrant, 1893e kadar yaad. Demokratik Manifestosunu 1843te yaynlad. Marx ve Engels, 1847de, Komnist Manifestolarn yaynladlar. Daha sonra, Marx ve Engelsin Manifestolar, btn Avrupa dillerinde tekrar tekrar yaynland. Herkes bilir ki, Marx ve Engelsin Manifestolar yeni a aan bir belgedir. Durum byleyken, Considrant ya da dostlar, Marx ve Engels, hayatta bulunurlarken, [sayfa 63] bunlarn, sosyalizmi, Considrantn Manifestosundan alm olduklarn sylememilerdir. Okurlar, bu garip deil midir? yleyse, bu ilkel zpktlar bilginler, zr dilerim bu trl zrvalara iten nedir? Kimin adna konuuyor bunlar? Considrantn Manifestosunu, Considrantn kendisinden daha m iyi biliyorlar? Yoksa, Considrant ve taraftarlarnn Komnist Manifestoyu okumam olabileceklerini mi sanyorlar? Ama yeter... Yeter, nk anaristlerin kendileri de, Romus ve erkezivili tarafndan yaplan Donkiotvari cihat saldrsn, ciddiye almyorlar. Bu maskaraca cihadn utan verici sonu ok ak olduundan, pek stnde durmaya demez.. Asl eletiri zerinde ilerlemeye devam edelim. Anaristler, belirli bir hastalktan muzdariptirler: kendilerine kar olan partileri eletirmekten ok holanrlar, ama bu partileri birazck olsun tanmak iin kendilerini skntya sokmazlar. Grdk ki, anaristler, Sosyal-Demokratlarn diyalektik yntemini ve materyalist teorisini eletirirken tamamen byle davranmaktadrlar (Birinci ve kinci Blm). Onlar, Sosyal-Demokratlar tarafndan savunulan, bilimsel sosyalizmin teorisi ile urarlarken de ayn yolda davranmaktalar. rnein, aadaki gerei alalm. Sosyalist-Devrimciler[70] ile Sosyal-Demokratlar[71] arasnda var olan temel anlamazlklar kim bilmez? Birincilerin, marksizmi, marksizmin materyalist teorisini, onun diyalektik yntemini, programn ve snf mcadelesini reddederlerken; Sosyal-Demokratlarn tmyle marksizmden yana olduklarn kim bilmez? Bu temel anlamazlklar, Revolutsionnaya Rossiya[72] (Sosyalist-Devrimcilerin organ) ile skra[73] (Sosyal-Demokratlarn organ) arasndaki tartmadan biraz olsun haberi olan, fslty bite duyan herhangi [sayfa 64] bir kimseye ok ak olmas gerek. Ama, ikisinin arasndaki bu farkll grmek yeteneinden
51
yoksun, Sosyalist-Devrimciler ve Sosyal-Demokratlarn her ikisinin de marksist olduu amatasn yapan byle eletiriler hakknda ne diyeceksiniz? Bylece, rnein, anaristler hem Revolutsionnaya Rossiya ve hem de skrann marksist olduunu ileri sryorlar.[74] Bu, anaristlerin, Sosyal-Demokrasi ilkeleriyle ne denli tank olduunu gsteriyor! te, onlarn bilimsel eletirilerinin gereklii ortadadr... Bu eletiriyi inceleyelim. Anaristlerin balca sulamalar u ki, onlar, Sosyal-Demokratlar gerek sosyalist olarak grmyorlar sizler sosyalist deilsiniz, sizler sosyalizmin dmansnz, deyip duruyorlar. Bu oyunda Kropotkinin yazdklar ite udur: Sosyal-Demokrat okulun, ekonomistlerinin ounluu tarafndan ulalan sonulardan farkl sonulara ulayoruz. ... Sosyalistlerin [Sosyal-Demokratlar da kastediyor - Yazar] ounluu devlet kapitalizmine ve kolektivizme varrken, biz ... zgr komnizme ulayoruz.[75] Sosyal-Demokratlarn, bu devlet kapitalizmi ve kolektivizmi nedir? Bununla ilgili olarak Kropotkinin yazdklar yledir. Alman sosyalistleri diyor ki, btn birikmi servet, ii birliklerinin ynetimine ulatracak, retim ve deiimi rgtleyecek ve toplumun yaam ve emeini denetleyecek olan devletin elinde toplanmaldr.[76] Ve dahas: Onlarn planlarnda ... kolektivistler, iki katl bir hatann ... sulusudurlar. Kapitalist sistemi ykmak istiyorlar, ama bu sistemin temellerini oluturan iki kurumu koruyorlar: temsili hkmet ve cretli i. [77] Kolektivizm, ok iyi bilindii gibi ... cretli ii ... korumaktadr. [sayfa 65] Sadece ... temsili hkmet ... patronun yerini almaktadr. Bu hkmetin temsilcileri, retimden salanan art-deerin tmnn yararlarn kullanma hakkna elkoyar. Ayrca, bu sistemde, basit emekinin ii ile yetenekli zanaatnn ii ... arasnda ayrm yaplmaktadr: kolektivistlerin dncelerinde, tecrbesiz iinin emei basit emek iken, tecrbeli zanaat, mhendis, bilim adam ve benzerlerinin emeini, Marx, karmak emek olarak adlandrmaktadr ve bunlar, daha yksek cret haketmektedirler.[78] Bylece, iiler, kendileri iin gerekli olan rnleri, gereksinmelerine gre deil de, topluma sunmu olduklar hizmetle orantl olarak[79] alacaklardr.
52
Grc anaristler de ayn eyi sylemektedirler, ama daha byk gvenle. zellikle, bunlarn arasnda, pervasz nermeleriyle tannan Bay Btondur. yle yazyor: Sosyal-Demokratlarn kolektivizmi nedir? Kolektivizm, ya da daha dorusu, devlet kapitalizmi, aadaki ilkeye dayanmaktadr: herkes istedii kadar almak zorundadr, ya da devletin belirledii kadar alacak, ve emeinin deerinin karln mal biiminde alacaktr. Bunun sonucu olarak, burda, bir yasama meclisine gerek vardr ... (ayn zamanda) bir ynetici gce ihtiya vardr, yani bakanlara, her trden yneticilere, jandarmalara ve casuslara ve, belki de, eer honut olmayanlarn says pek ok ise, birliklere de.[80] Anarist Baylarn, Sosyal-Demokrasiye savurduklar ilk sulama ite byledir. Bylece anaristlerin tezlerinden u kar: (1) Sosyal-Demokratlarn dncesinde, iileri kiralayacak ve kukusuz bakanlar, ... jandarmalar, casuslar olacak tam bir efendi gcnde bir hkmet olmakszn, sosyalist toplum olanakszdr. (2) Sosyalist toplumda, Sosyal-Demokratlarn dncesinde, kirli i ile temiz i arasndaki ayrm [sayfa 66] kalacak, herkese gereksinmelerine gre ilkesi reddedilecek, ve bir baka ilke, yani herkese hizmetine gre ilkesi, egemen hale gelecektir. Anaristlerin, Sosyal-Demokratlara kar sulamalarnn temeli olan iki noktadr bu. Anarist Baylar tarafndan ileri srlen bu sulamann herhangi bir temeli var mdr? Biz, bu konu ile ilgili olarak, anaristlerin syledikleri her eyin, ya bir aptallk sonucu, ya da alaka bir iftira olduunu iddia ediyoruz. te gerekler. Karl Marxn ta 1846da dedii gibi: i snf, geliim izgisinde, eski burjuva toplumun yerine, snflar ve onlarn dmanlklarn ayklayp atacak bir birlik koyacak ve artk politik g diye adlandrlacak olan ey olmayacaktr. [81] Bir yl sonra, Marx ve Enges, ayn fikri, Komnist Manifesto da ifade ettiler. [82] 1887de Engels, Devletin, kendini, bir tm olarak toplumun gerek temsilcisi saymas, toplum adna retim aralarnn sahipliini alarak ayn zamanda, onun, devlet olarak en son bamsz
53
iidir. Toplumsal ilikilere devlet mdahalesi, birer birer, her alanda gereksiz hale gelir ve daha sonra kendini tketir. Devlet ortadan kaldrlmamtr, zlp yokolmutur.[83] diye yazyordu. 1884te ayn Engels, Bu nedenle, devlet, ta sonsuzluktan beri vard denemez. Hi bir devlet veya devlet gc kavramna sahip olmayan, devletsiz yryebilen toplumlar olmutur. Toplumun snflara ayrlmasn zorunlu klan iktisadi gelimenin belli bir aamasnda devlet de bir zorunluluk oldu. ... imdi, retimin gelimesinde, bu snflarn varlnn, sadece zorunluluk olmaktan kmakla kalmayp, ayn zamanda da, retim iin kesin bir engel [sayfa 67] haline geldikleri bir dneme hzla yaklayoruz. Bu snflar, bir zamanlar nasl dodularsa, ayn biimde kanlmaz olarak, yok olacaklardr Devlet de, kanlmaz olarak, onlar!a birlikte yok olur. reticilerin zgr ve eit birlii temeli zerinde, retimi yeniden rgtleyen toplum, btn devlet mekanizmasn, o zaman, layk olduu yere atacaktr eski eserler mzesine, krk ve tun baltann yanna[84] (talikler bana ait [J. St.] ) diye yazyordu Engels, ayn eyi, 1891de tekrarlad.[85] Grdnz gibi, Sosyal-Demokratlarn dncesinde, sosyalist toplum iersinde, bakanlaryla, valileriyle, jandarmasyla, polis ve askeriyle devlet, siyasi g denilen ey iin yer bulamayacak olan bir toplumdur Devletin varlnn en son evresi, proletaryann, burjuvazinin nihai ykm iin, siyas gc ele geirecei ve kendi ynetimini (diktatrln) kuraca zaman, sosyalist devrim dnemi olacaktr Ama burjuvazi ortadan kaldrld zaman, snflar ortadan kaldrld zaman, sosyalizm iyiden iyiye yerletii zaman, herhangi bir siyasi gce gerek kalmayacak ve devlet denilen ey tarih alanna ekilecektir Grdnz gibi, anaristlerin yukarda belirtilmi olan sulamalar, temelden tmyle yoksun tam bir dedikodudur. Sulamann ikinci noktas asndan Karl Marks, bununla ilgili olarak unlar sylyor Komnist [yani sosyalist [J. St.]] toplumun daha yksek bir aamasnda, iblm altndaki bireyin klece boyun emesi ve bununla birlikte kafa ve kol emei arasndaki antitez yok olduktan sonra; emek, yaamn basit bir arac halinden [kp] yaamn bizzat temel bir zorunluluu haline geldikten sonra retici gler de bireyin her ynden gelimesiyle artktan sonra ... ancak o zaman, burjuva hukukunun dar ufku tmyle
54
arkada braklabilir ve toplum, bayrann zerine unlar yazabilir: herkesten yeteneine gre, [sayfa 68] herkese gereksinmelerine gre.[86] Grdnz gibi, Marxn dncesinde, komnist (yani sosyalist) toplumun daha yksek aamas, iblmnn kirli ve temiz ve kafa ve kol emei arasndaki ayrmn tmyle ortadan kalkaca, iin eit, ve toplumda herkesten yeteneine gre, herkese gereksinmesine gre, gerek komnist ilkenin yerleecei bir istem olacaktr. Burada cretli iin yeri yoktur. Grlyor ki, bu sulama da temelden yoksundur. ki eyden biri: ya Anarist Baylar, Marx ve Engelin yukarda belirtilen eserlerini hi grmemilerdir ve sylentilere dayanarak eletiriye kendilerini kaptrmlardr; ya da bunlar, Marx ve Engelsin bu eserlerini biliyorlar ve aka yalan sylyorlar. Birinci sulamann yazgs byledir. Anaristlerin ikinci sulamas, Sosyal-Demokratlarn devrimci olduklarn grmezlikten gelmeleridir. Sizler devrimci deilsiniz, sizler iddet devrimini reddedersiniz, siz sosyalizmi yalnzca oy pusulalar yoluyla kurmak istiyorsunuz, diyorlar Anarist Baylar. una kulak verin: Sosyal-Demokratlar ... devrim, devrimci mcadele, elde silah dv szlerini tekrarlamaktan holanrlar. ... Ama eer siz, btn iyi niyetinizle, onlardan silah isteyecek olsanz, onlar, size byk bir ciddiyetle seimlerde kullanmak iin oy pusulas uzatacaklardr. Devrimciler iin uygun olan taktiklerin, yalnzca, kapitalizme, kurulu iktidara ve mevcut burjuva sisteminin tmne ballk yemini ile bar ve legal parlamentarizm olduunu[87] iddia etmektedirler. Tabii ki, Grc anaristler de, hatta daha da byk bir gvenle ayn eyi sylyorlar. rnein, aadaki szlerin sahibi, Btonu[88] alalm. Sosyal-Demokrasinin tm ... aka, tfeklerin ve silahlarn yardmyla savamann bir burjuva devrim [sayfa 69] yntemi olduunu, partilerin yalnzca oy pusulalar, yalnzca genel seimler araclyla iktidar ele geirebileceini, ve sonra da parlamenter ounluk ve yasama yoluyla toplumu yeniden rgtleyeceini iddia ediyor.[89] Anarist Baylarn marksizm iin syledikleri ite budur. Bu sulamann hi bir temeli var mdr? Biz, burada da, anaristlerin, cehaletlerini ve hrslarn iftira
55
ile aa vurduklarn iddia ediyoruz. te gerekler: Daha 1847nin sonlarnda Karl Marx ve .riedrich Engels, yle yazyordu: Komnistler grlerini ve amalarn gizlemeye tenezzl etmezler. Amalarna, ancak btn mevcut toplumsal koullarn zorla devrilmesiyle ulalabileceini aka ilan ederler. Brakn, egemen snflar, bir komnist devrimiyle titresinler. Proleterlerin zincirlerinden baka kaybedecek eyleri yoktur. Ama kazanacaklar bir dnya vardr. Dnyann btn iileri, birleiniz![90] (talikler benimdir. [J. St.] ) 1850de, Almanyada yeni bir patlama bekleyen Karl Marx, o zamanki Alman yoldalara, unlar yazyordu: Silahlar ve cephaneler hi bir bahane ile, teslim edilmemelidir. ... iler, kendilerini, bir kumandana ... .ve bir genel kurmaya sahip bir proletarya muhafz halinde bamsz olarak rgtlemelidirler. ... Ve bunu gelecekteki ayaklanma srasnda ve sonrasnda gznnde bulundurmanz gerekir.[91] (talikler benimdir. [J. St.]) 1851-52de Marx ve Engels, yle yazyordu: Ayaklanmaya bir kere balannca, en byk kararllkla ve saldr durumunda hareket edilir. Savunma her silahl ayaklanmann lmdr. Dmanlarnz, gleri dalmken artn, kk de olsa her gn yeni baarlar hazrlayn. ... Dmanlarnz, size kar glerini toplayamadan geri ekilmeye zorlayn; bugne kadar bilinen [sayfa 70] en byk devrimci siyaset ustas Dantonun dedii gibi: laudace, de l audace, encore de laudace![92] Sanrz, burada, oy pusulalarnn tesinde bir ey kastediliyor. Nihayet, Paris Komnnn tarihini hatrlaynz. Paristeki zaferle yetinen ve Versaillesa, kar-devrimin bu fesat yuvasna saldrmaktan kanan Komnn nasl bar bir biimde hareket ettiini hatrlaynz. O zamanlar Marxn ne dediini bilir misiniz? Paris iilerinin oy sand bana gitmesi iin arda m bulunmutu? Paris iilerinin uysalln onaylam myd (Parisin tm, iilerin elindeydi), yenilen Versaillesa kar gsterdikleri iyi niyeti onaylam myd? Marxn sylediklerini dinleyin: Ne [byk bir] esneklik, ne [byk bir] zveri yetenei [var] bu Parislilerde! Alt aylk alktan sonra ... Prusya snglerinin altnda ayaklanyorlar. Tarihte byle bir bykln rnei yoktur.
56
Eer yenilirlerse, kabahat, yalnzca iyi niyetlerinde olacak. nce Vinoy, sonra da Paris Ulusal Muhafznn gerici kesimi, geri ekildikten sonra, derhal Versaillesa yrmeleri gerekirdi. [ltalikler benimdir. [J. St.]] Vicdani nedenler yznden, en uygun an karld. Sanki haylaz garabet Thiers, Parisi silahszlandrmaya kalkmasyla, i sava balatmam gibi, i sava balatmak istemediler.[93] te Karl Marx ve .riedrich Engels byle dndler, byle davrandlar. te Sosyal-Demokratlar byle dnr, byle davranr. Ama anaristler tekrarlamaya devam ediyorlar: Marx ve Engels ve onlarn izleyicileri yalnzca oylarla ilgileniyorlar iddet kullanlan devrimci eylemi reddediyorlar. Grdnz gibi, bu sulama da, anaristlerin, marksizmin z konusundaki cehaletlerini aa vuran [sayfa 71] bir iftiradr. te ikinci sulamann da sonu bu. ANARSTLERN nc sulamas udur: Anaristler, Sosyal-Demokrasinin bir halk hareketi olduunu yadsrlar, Sosyal-Demokratlar brokrat olarak tanmlarlar ve Sosyal-Demokrasinin proletarya diktatrl plannn devrim iin lm demek olduunu, Sosyal-Demokratlar bu diktatrlkten yana olduklarna gre, onlarn, aslnda proletaryann diktatrln deil, proletarya zerine kendi diktatrlklerini kurmak istediklerini iddia ederler. Bay Kropotkini dinleyelim: Biz anaristler, diktatrlk iin son hkm verdik. ... Biz biliyoruz ki, niyetleri ne kadar drst olursa olsun, her diktatrlk devrimin lmne yol aacaktr. Biz biliyoruz ki ... diktatrlk dncesi ... her zaman klelii srdrmeye abalam olan ... hkmet fetiizminin tehlikeli bir rnnden baka bir ey deildir.[94] Sosyal-Demokratlar, yalnzca, devrimci diktatrl kabul etmekle kalmazlar, stelik de, proletarya zerinde diktatrl savunurlar. ... iler, ancak kendi denetimleri altnda disiplinli bir ordu olduklar srece, onlar iin nem tar. ... Sosyal-Demokrasi, proletarya araclyla, devlet mekanizmasn ele geirmeye alr. [95] Grc anaristler de ayn eyi sylyorlar: Proletarya diktatrl, szcn dolaysz anlamyla, kesinlikle olanakszdr, nk diktatrl savunanlar devlet adamlardr ve onlarn diktatrl, proletaryann tmnn zgr faaliyeti deil, bugn var olan ayn
57
temsili hkmetin, toplumun bana oturtulmas olacaktr:[96] Sosyal-Demokratlar, diktatrl, proletaryann kurtuluunu kolaylatrmak iin deil, ... Kendi ynetimleriyle yeni bir liderlik kurmak iin savunuyorlar.[97] [sayfa 72] te Anarist Baylarn nc sulamas budur. Anaristlerin, okuyucularn aldatmak iin ortaya attklar her zamanki iftiralardan biri olan bu [sulamay] tehir etmek iin, ok byk aba gerekmez Burada, her diktatrln, devrimin lm demek olduunu iddia eden Kropotkinin, tmyle yanl olan grn incelemeyeceiz. Bunu, daha sonra, anaristlerin taktiklerini tartrken, ele alacaz. imdi, yalnzca, sulamann kendisine deineceiz. Daha 1847nin sonunda, Karl Marx ve .riedrich Engels, sosyalizmi kurmak iin proletarya, siyasi diktatrl gerekletirmelidir, yle ki, bu diktatrln yardmyla burjuvazinin kar-devrimci saldrlarn pskrtebilsin, onu retim aralarndan yoksun edebilsin; bu diktatrlk, birka kiinin diktatrl deil, bir snf olarak btn proletaryann diktatrl olmaldr diyorlard. Proletarya siyasi stnln, btn sermayeyi, burjuvaziden derece derece ekip almak, btn retim aletlerini, ynetici snf olarak rgtlenmi proletaryann elinde toplamak iin kullanacaktr:[98] Yani, proletarya diktatrl, bir snf olarak btn proletaryann, burjuvazi zerinde diktatrl olacaktr, birka kiinin proletarya zerindeki egemenlii deil Sonralar, ite bu dnceyi, hemen hemen btn yaptlarnda tekrarladlar, rnein Louis Bonaparten Onsekizinci Brunairei, .ransada Snf Mcadeleleri, .ransada Sava, Almanya: Devrim ve Kar-Devrim, Anti-Dhring ve dierleri. Dahas var. Marx ve Engelsin proletarya diktatrln nasl anladklarn, bu diktatrle ne dereceye kadar olabilir gz ile baktklarn anlayabilmek iin, Paris Komnne kar tutumlarnn ne olduuna bakmak ok ilgin olacaktr. Sorun udur: proletarya diktatrln, yalnzca anaristler deil, kasaplar ve meyhaneciler de [sayfa 73] dahil olmak zere, ehir kk-burjuvazisi, Marx ve Engelsin darkafal adn verdii btn herkes suluyor. Engels, bu darkafallara seslenirken, proletarya diktatrl hakknda unlar sylyor: Son zamanlarda, Alman darkafals, u szlerden dolay,
58
bir kez daha esasl bir korkuya kaplmakta: Proletarya Diktatrl. Pekala beyler, bu diktatrln nasl bir ey olduunu renmek istemez misiniz? Paris Komnne bakn. te o, proletarya diktatrlyd.[99] Grdnz gibi, Engels, proletarya diktatrln, Paris Komn biiminde anlamaktadr. Aktr ki, marksistlerin anlad biimde proletarya diktatrlnn ne olduunu iyi renmek isteyen herkes, Paris Komnn incelemelidir. Eer, Paris Komnnn, gerekten de, birka kiinin proletarya zerindeki diktatrl olduu ortaya karsa, o zaman kahrolsun marksizm, kahrolsun proletarya diktatrl! Ama Paris Komnnn gerekten de proletaryann burjuvazi zerindeki diktatrl olduunu bulursak, o zaman, marksizme kar mcadelelerinde, iftira uydurmaktan baka areleri olmayan anaristlerin iftiralarna az dolusu gleceiz. Paris Komnnn tarihi, iki dneme ayrlabilir: Paristeki ilerin nl Merkez Komitesi tarafndan denetlendii birinci dnem ve Merkez Komitesinin yetkileri sona erdikten sonra, ilerin denetiminin yeni seilen Komne devredildii, ikinci dnem. Bu Merkez Komitesi neydi, bileimi nasld? nmzde, Arthur Arnouldun bu sorunun cevabn ksaca veren, Paris Komnnn Basit Tarihi adl eseri duruyor. 300.000 Parisli ii, blkler ve taburlar halinde rgtlendikleri ve saflarndan delegeler setikleri srada, mcadele daha henz balamt. Merkez Komitesi, bu yolla kuruldu. Arnould yle diyor: Blkleri ve taburlarnca ksmi [sayfa 74] seimler srasnda seilmi olan btn bu yurttalar [Merkez Komitesi yeleri], yalnzca, delegeleri olduklar kk gruplar tarafndan biliniyorlard. Kimdi bu adamlar, ne biim insanlard ve ne yapmak istiyorlard? Bu hemen hemen tamamen, drtte nn ad, sokaklar veya iyerleri dnda bilinmeyen, sradan iiler ve kk memurlardan oluan isimsizlerin bir hkmetiydi. ... Gelenekler altst olmutu. Beklenmedik bir ey olmutu dnyada. Aralarnda egemen snflardan bir tek kii yoktu. Bir tek avukat, mebus, gazeteci veya general tarafndan bile temsil edilmeyen bir devrim patlak vermiti. Bunlar yerine, Creusotdan bir madenci, bir cilti, bir a ve bakalar bulunuyordu.[100] Arthur Arnould anlatmaya devam ediyor: Merkez Komitesi yeleri yle diyorlard: Biz tannmam kiiler, saldrya urayan
59
halkn mtevaz aralaryz. ... Biz, burada, halkn iradesinin aralar olarak onun sesi olmak, onun zaferini gerekletirmek iin bulunuyoruz. Halk bir Komn istiyor ve biz Komnn seimini gerekletirmek iin kalacaz. Tam tamna byle. Bu diktatrler, kendilerini, ne ynlarnn stnde, ne de uzanda tutuyorlar. nsan hissediyor ki, onlar, ynlarla birlikte, ynlarn iinde ve ynlar sayesinde yayorlar, her an onlara danyorlar, onlar dinliyor ve yzbin insann dncesini, ... iittikleri her eyi, zl bir biimde iletiyorlar.[101] Paris Komn, varlnn birinci dneminde byle davrand. te Paris Komn buydu. te proletarya diktatrl budur. imdi, Merkez Komitesi yerine Komnn ileri yrtt dneme, Komnn ikinci dnemine geelim. ki ay sren bu iki dnemden sz ederken, Arnould heyecanla, bunun, halkn gerek diktatrl olduunu ilan [sayfa 75] ediyor. Dinleyin: Bu halkn, o iki ay boyunca sunduu muhteem manzara, ... gelecee bakarken iimizi g ve mitle dolduruyor. Bu iki ay boyunca, Paris te gerek bir diktatrlk, bir tek adamn deil duruma tek egemen olan btn halkn en tam ve tartma kabul etmez diktatrl vard. ... Bu diktatrlk, 18 Marttan 22 Maysa [1871] kadar, iki aydan fazla, kesintisiz devam etti. Kendi bana Komn, yalnzca bir moral gt ve ... yurttalarn genel sempatisinden baka maddi bir gce sahip deildi; halk, ynetici, tek ynetici idi; kendileri, kendi polislerini ve kendi yarglk sistemlerini kurmulard[102] te Komnn bir yesi olan ve onun gs gse mcadelelerine aktif olarak katlan Arthur Arnould, Paris Komnn byle anlatyor. Paris Komn, yelerinden bir bakas ve ayn lde aktif bir savas olan Lissagaray tarafndan da ayn biimde tanmlanyor.[103] Tek ynetici olarak halk, bir adamn deil, btn halkn diktatrl ite Paris Komn buydu Engels, darkafallar rensin diye, Paris Komnne bakn. te o, proletarya diktatrlyd. diye sesleniyor. Marx ve Engelsin anlad biimde proletarya diktatrl budur. Grdnz gibi, aziz okuyucu, siz ve ben, inceyi ne kadar anlyorsak, Anarist Baylar da o ok eletirdikleri proletarya dikta-
60
trln, Paris Komnn ve marksizmi o kadar anlyorlar. Aktr ki, iki tr diktatrlk vardr. Birincisi, halk hedef alan, aznln diktatrl, bir kk grubun diktatrl, Treporlarn[104] ve gnatyerlerin[105] diktatrl. Bu tr diktatrln banda, genellikle, gizli kararlar alan ve halkn ounluunun boynundaki ipi daraltan bir [sayfa 76] danmanlar grubu bulunur. Marksistler byle bir diktatrln dmandrlar ve byle bir diktatrle kar, bizim grltc anaristlerimizden ok daha kararl bir ekilde ve zveri ile savarlar. Bir baka tr diktatrlk ise, burjuvaziyi, aznl hedef alan proleter ounluun diktatrl, ynlarn diktatrldr. Bu diktatrln banda, ynlar bulunur. Burada ne bir danmanlar grubuna, ne de gizli kararlara yer vardr, burada her ey aka, sokaklarda, toplantlarda yaplr nk bu, sokan, ynlarn diktatrldr, btn ezenleri hedef alan bir diktatrlktr. Maksistler byle bir diktatrle drt elle sarlrlar, nk byle bir diktatrlk, byk sosyalist devrimin grkemli balangcdr. Anarist Baylar, bu birbirlerini karlkl olarak yadsyan iki diktatrl kartrdlar: ve gln duruma dtler. Marksizmle deil, kendi yarattklar hayallerle savayorlar, Marx ve Engelsle deil, rahmetli Don Kiotun kendi zamannda yapt gibi, yel deirmenleriyle savayorlar. te nc sulamann sonu da budur. [sayfa 77] (DEVAMI VAR) *
Akhali Droyeba (Yeni Zamanlar), Nr. 5, 6, 7 ve 8 11, 18, 25 Aralk 1906 ve 1 Ocak 1907. iveni ovreba (Yaammz), Nr. 3, 5, 8 ve 9; 21. 23. 27 ve 28 ubat 1907. Dro (Zaman), Nr. 21, 22, 23 ve 26; 4. 5, 6 ve 10 Nisan 1907. mza : Ko.. **
* Bu kitabn Sunu yazsna (s. 7-8) baknz. -Ed. ** Stalin imzasn almadan nce, yazar, 1912lere kadar, Koba, Ko. veya K. imzalarn kullanmtr. -Ed.
61
AIKLAYICI NOTLAR
[1] Burada kullanlan biimiyle liberalizm, bir anayasal monari biiminde uzlama peinde koan Rus burjuvazisinin, 1905-06da byk toprak aalar ve arlk karsndaki durumunu yanstmaktadr. Siyasi ifadesi Anayasal Demokrat Parti idi. - Ed. s. 9 [2] Bernstein, Eduard (1850-1932). Alman Sosyal-Demokrat; 1890larda marksizmin temel grlerine saldrd ve revizyonistlerin ve reformistlerin nderi haline geldi. -Ed. s. 10 [3] Aralk Gnleri. Moskova iilerinin Aralk 1905 ayaklanmas; bununla, 1905-07 devriminin dorua ulamt. -Ed. s. 16 [4] Yeni-lamarklk. Byk .ransz biyologu, Darwinin formle ettii evrim teorisinin mjdecisi, Jean Baptiste Lamarckn (1744-1829) teorilerinin sonradan gelitirilmesi. Lamarklk birincil etkiyi, d evreye balar. -Ed, s. 17 [5] Yeni-darvincilik Modern, evrimbiliminin babas Charles Darwinin (18041882) izleyicileri tarafndan gelitirilen teoridir. Yeni-darvincilik, Darwinin kendisi organik evrimde bunu bal bana bir etken olarak anlamamasna ramen, doal seimin tam-yetersizliinin zerinde durmulardr. -Ed. s. 17 [6] .reidrich Engels, Herr Eugen Dhrings Revolution in Science (AntiDhring), New York, 1939 -Ed., s. 17
62
[7] Hegel, Georg Wilhelm .riedrich (1770-1831) - Byk idealist Alman filozofu -Ed., s. 17 [8] Nobati, say 6, erkezivilinin makalesi [Nobati (ar) Grc anaristlerin, 1906da, Tifliste yaynladklar haftalk bir dergi] s. 17 [9] Kropotkin, Peter A. (1842-1921). Rus corafyacs ve anarizrnin teorisyeni! Londrada srgnde yaad, 1917 Devriminden sonra Rusyaya dnd ve orada ld -Ed. s. 17 [10] Bu kitap, ngilizce olacak Modern Science and Anarchism ad ile yaynnland. London 1903; dzeltilmi baski, 1912 -Ed. s. 17 [11] erkezivili, V. Kropotkinin izleyicisi ve Grcistandaki anarist grubun nderi. -Ed. s. 17 [12] Sh. G. Grc anaristi, Shalva Gogeliann ilk harfleri. -Ed.. s. 17 [13] Eletirel Eletirinin Eletirisi. Burada 1845te yaynlanan, Kutsal Aile ya da Bruno Bauer ve zleyicilerine Kar Eletirel Eletirinin Gzden Geirilmesine atfta bulunmaktadr. Bu, Marx ve, Engels arasndaki ilk ortaklaa yapttr, bilimsel sosyalizmin kurucular, bu yaptta, hegelciliin ilk sistematik eletirisine girimilerdir. -Ed. s. 17 [14] Pascal, Blaise (1623-1662). nI .ransz filozofu, matematikisi ve fizikisi; diferansiyel ve integral hesaplar konusunda Leibnitz ve Newtonun habercisi. -Ed. s. 18 [15] Leirnitz, Gottfried Wilhelm (1646-l7l6). nl Alman filozofu ve matematikisi; felsefede klasik Alman idealizminin ncs saylabilir; matematikte en byk katks, Newtondan bamsz olarak hesaplamay (calculusu) bulmasdr. -Ed. s. 18 [16] Mayer, Julius Robert Von (1814-1878). Alman fizikisi, enerjinin saknm teorisinin altnda yatan ilkeyi formle etmitir. -Ed. s. 18 [17] Helmholtz Hermann L. .. Von (l821-1894). nI Alman fizikisi ve fizyo1ou, akustik, renk teorisi ve hareket konusunda birok katklar yapmtr. -Ed. s. 18 [18] Notabi, say 3 ve 9. Sh. G. Aynca bkz. Kropotkin n Bilim ve Anarizm adl yapt. s. 18 [19] Engels, Ludwig .euerbach [.rederick Engels, Ludwig .euerbach and the Outcome of Classical German Philosopy, New York, 1941. s. 11]. s. 19 [20] Engels, Anti-Dhring. s. 19 [21] Proudhon, Pierre Joseph (1809-1865). Sosyalist teorilerle klasik iktisatlar arasnda bir orta yol bulmaya alm olan kk-burjuva .ransz anaristi. s 19 [22] Karl Marx, .elsefenin Sefaleti [New York. Marx bu kitab, 1846-47 knda, Proudhonun Systeme des Contradictions Economiques ou Philosophie de la Misere (ktisadi elikiler Sistemi ya da Sefaletin .elsefesi) adl yaptna kar bir polemik olarak yazd.]. s. 19 [23] Spencer, Herbert (1820-1903). ngiliz filozofu ve sosyologu; pozitivist ve kapitalizmin savunucusu. Darwinin doal evrimde varolmak iin mcadele teorisini toplumdaki insanlara uygulayarak byle bir mcadelenin kanlmazln ve sosyalizmin olanakszln gstermeye alt. -Ed. s. 19
63
[24] [25]
Ludwig .uerbach [s. 15-16]. s. 20 Nobati, say 8. Sh. G. s. 20 [28] Nobati, say 4, V. erkezivilinin makalesi. s. 20 [29] Anti-Dhring, Giri [s. 28]. s. 20 [30] Cuvier, Georges Leopold, Baron de, (1769-1832). .ransz naturalisti, karlatrmal anotomi biliminin kurucusu, evrimci teoriye kar trlerin ani genel tkenmesi ve yaratlmas (kataklizmler) teorisini gelitirdi. s. 22 [31] Nobati, say 8. Sh. G. s. 22 [32] Nobati, say 6. s. 22 [33] Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz [s. 23-24]. s. 23 [34] Engels, Anti-Dhring, Ksm III, Blm II [s, 292-310]. s. 23 [35] Nobati, say 8, Sh. G. s. 23 [36] Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, [s. 23]. -Ed. s. 30 [37] Ayn eser, s. 12. -Ed. s. 31 [38] Nobati, say 1, Monizmiri Eletirisi. s. 31 [39] Bchner, Ludwig, (1829-99) ve Moleschott, Jacob (1822-92). A1man kaba materyalist filozoflar, esas olarak mekanik, tarihsellikten uzak ve antidiyalektik idiler. -Ed, s. 31 [40] Ludwig .euerbach, Ek, 18. Yzyl .ransz Materyalizmi Tarihi zerine Karl Marx, [s. 92-93]. s. 33 [41] Nobati, say 7, D. Delendi. s. 34 [42] Nobati, say 6, Sh. G.. s. 34 [43] Nobati, say 4, erkezivili. s. 35 [44] Nobati, say 6, Sh. s. 35 [45] Kropotkin, Bilim ve Anarizm, ve ayrca Anari ve .elsefesi. s. 37 [46] Nobati, say 2. s. 37 [47] Aristoteles (M. 384-322). Yunan filozofu, formel mantn kurucusu, ve ansiklopedik dehaya sahip bir bilgin. Marx onun iin antikan en byk dnr diyor. Dncelerindeki birok materyalist unsurlara ve eilimlere ramen, esas olarak bir idealistti. -Ed. s. 37 [48] Holbach, Paul-Henri (l723-1789). nl .ransz filozofu, materyalist ve ateist; aydnlanmann nde gelen bir temsilcisi ve .ransz devriminin felsef alanda ncs. -Ed. s. 37 [49] Nobati, say 6, Sh. G.. s. 37 [50] Ayn eser. s. 39 [51] Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz, [s. 24]. s. 39 [52] Karl Marx, .ransada Snf Mcadeleleri, 1840-50, Ankara 1967. -Ed. s. 40 [53] Bu yllar boyunca, Kapitalin II. ve III. ciltlerini yayna hazrlama iinin yansra, Engels, Marxa ve kendisine ait yazlara deiik dillerdeki yeni basmlan iin bir dizi makale ve giri yazmtr, bunlarn bir ksm o gnk marksist basnda yaynlanmt. -Ed. s. 40 [54] Parantez iindeki szler Staline aittir. Bu makalelerde, Kobann baharfi K., imza olarak kullanlmtr. s. 40
[26] [27]
s. 20
Ludwig .euerbach. s. 19 Kapital, Cilt I, nsz. [Karl Marx, Capital, v. I, New York 1947, s. XXI.]
64
Nobati, say 1, Sh. G.. s. 40 .elsefenin Sefaleti [The Poverty of Philosophy], s. 147. s. 47 [57] .riedrich Engels; Ailenin, zel Mlkiteyin ve Devletin Kkeni, [Ankara 1973, s. 240]. s. 47 [58] Karl Marx, Gotha Programnn Eletirisi, [Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi, Ankara, 1969, s. 33]. s. 49 [59] Anti-Dhring, [s. 173-175]. s. 53 [60] Komnist Manifesto [Karl Marx and .rederick Engels, Manifesto of the Communisr Party, New York, 1948, s. 30]. s. 56 [61] Considerant, Victor Prosper (1808-93). .ouriernin izleyicisi, .ransz topyac sosyalisti. 1854de Teksasta topik bir koloni kurdu ama abalar sonu vermedi ve 1869da .ransaya dnd. s. 60 [62] Almanyada Komnist Manifestonun Kayna bal altnda yaynlanan erkezivili, Romus ve Labriolann makalelerine baknz. s. 10. s. 61 [63] Ayn eser, s. 4. s. 61 [64] Mua (i). 1906da, Tiflisteki Grc anaristler tarafndan baslan bir gnlk gazete. -Ed. s. 61 [65] Hma (Ses). 1906da, Tifliste anaristler tarafndan yaynlanan bir baka gnlk gazete. s. 61 [66] .ourier, Charles (1772-1837). Bilimsel sosyalist dncenin geliimi zerine byk etki yapm olan .ransz topik sosyalisti. Engels ona sosyalizmin atalarndan biri derdi. .ourier, eitli iktisadi iletmelerden oluacak bir rgtlenmeye dayal gelecekteki sosyalist sistemde, emein oynayaca yaratc roln zerinde durmutur. 1840larda, Birleik Devletlerde kurulan, bir ok .ourier kolonileri arasnda en nls Massachusettsdeki Brook iftlii idi. Albert .ouriernin bu lkedeki ba rencisi Albert Brisbane idi. s. 61 [67] Komnist Manifesto, Blm I ve II. s. 62 [68] Paul Louis, .ransada Sosyalizmin Tarihi. s. 62 [69] Karl Kautskynin bror, Komnist Manifesto - Bir Eser Hrszl, s. 14. Considerantn Manifestosundan yaplan aktarma bu safyadadr. s. 63 [70] Sosyalist-Devrimci Parti. Poplist (Narodnik) gruplarca 1901de kuruldu, kulaklara ve ky kk-burjuvazisine dayanyor, SosyaI-Demokratlara ve marksistlere kar kyorlard. Marksistlerce reddedilen bireysel teoriden yana idiler. -Ed s. 64 [71] Sosyal-Demokratlar. 1898de kurulan Rusya Sosyal-Demokrat i Partisinin yeleri. 1903deki kinci Kongrede iki paraya ayrld: ounluktaki (boIevik) ortodoks marksist para ve aznlktaki (menevik) oportnist para. Bkz: History of the Communist Party of the Soviet Union (Sovyetler Birlii Komnist Partisi Tarihi), New York 1939. -Ed. s. 64 [72] Revolutsionnaya Russiya, (Devrimci Rusya). Sosyalist-Devrimci Partinin resmi orgam. -Ed. s. 64 [73] Iskra (Kvilcm). Aralk 1900de yaynlanmaya balad ve 1903e kadar, esas olarak Leninin ynetiminde kald. 1903te, Rusya SosyaI-Demokrat i Partisinin blnmesi zerine, meneviklerin eline geti. O zaman, Partinin de resmi organ haline gelmiti. -Ed. s. 64
[55] [56]
65
Bkz: Anaristlerin sempozyumu, Ekmek ve zgrlk, s. 202. s. 65 Kropotkin, Modern Bilim ve Anarizm, s. 202. s. 65 [76] Kropotkin, Bir Asinin Konumalar, s. 64 s. 65 [77] Ekmein .ethi, s. 148. s. 65 [78] Ayn eser, s. 52. s. 66 [79] Ayn eser, s. 157. s. 66 [80] Nobati, say 5; s. 68-69. s. 66 [81] .elsefenin Sefaleti [The Poverty of Philosophy, s. 146-147]. s. 67 [82] Komnist Manifesto, B1m II. s. 67 [83] Anti-Dhring, [s. 307], s. 67 [84] Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, [s. 240]. s. 68 [85] Bkz: .ransada Savan nsz s. 68 [86] Gotha Programnn Eletirisi [Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi, s. 33].. s. 69 [87] Bkz: Sempozyum, Ekmek ve zgrlk, s. 21, 22, 23. s. 69 [88] Baton. Grc anaristi, Mikhako Tseretelinin takma ad. -Ed. s. 69 [89] Siyasi ktidarn Ele Geirilmesi, s. 3-4. s. 70 [90] Komnist Partisi Manifestosu, [s. 44]. [ar sansrnce izin verilen] baz legal basmlarda, baz szler evrilirken kartlmtr. s. 70 [91] Kln Durumas, Marxn Komnistlere Hitab [Karl Marx, Seme Eserler, v. 2, New York, Merkez Konseyin Komnist Birlie Hitab, s. 164-65] s. 70 [92] Almanyada Devrim ve Kar-Devrim [.rederick Engels, Germany: Revolution and Counter-Revolution, New York 1933, s. 135]. s. 71 [93] Kugelmanna Mektuplar [Karl Marx, Letters to Kugelmann, New York 1934, s. 123]. s. 71 [94] Kropotkin, Bir Asinin Konumalar, s. 131. s. 72 [95] Ekmek ve zgurlk, s. 62-63. s. 72 [96] Baton, Siyas ktidarn Ele Geirilmesi, s. 45. s. 72 [97] Nobati, say 1, s. 5, Baton. s. 72 [98] Komnist Manifesto [s. 30]. s. 73 [99] .ransada Sava, Engelsin Girii, [The Civil War in .rance, New York, 1940, S. 22]. S. 74 [100] Paris Komnnn Basit Tarihi, s. 107. s. 75 [101] Ayn eser, s. 109. s. 75 [102] Ayn eser, s. 242, 244. s. 76 [103] Ayn eser. s. 76 [104] Trepov, Dimitri .. (1855-1906). Moskova polis eflerinden, sonralar St Petersburgun genel valisi ve iileri bakan yardmcs. ilere ve rencilere uygulatt polis zulmyle tannr. -Ed. s. 76 [105] gnatyev, Nikolay P. Count (1832-1908). arc general nl Yahudi kymcs. Kardei, Aleksey P. (1842-1906), Kievin sonra 1905te Odesann genel valisi idi, o da nl bir gericidir 1906da ldrlmtr. -Ed. s. 76
[74] [75]
66

Anarşizm Mi Sosyalizm Mi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anarşizm Mi Sosyalizm Mi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANARZM M? SOSYALZM M?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

J. Stalin Anarizm mi? Sosyalizm mi?

You might also like