T.C.

BABAKANLIK KADININ STATS GENEL MDRL

POLTKA DOKMANI

KADIN ve SALIK

2008, ANKARA

Bu politika dokman, Trkiyede kadnlarn salk alanndaki durumunu analiz etmektedir. Dokman, KSGM tarafndan dier 6 politika dokman ile birlikte hazrlanmtr. Sz konusu politika dokmanlar eitim, ekonomi, yoksulluk, yetki ve karar alma, salk, medya ve evre alanlarn kapsamaktadr. Bu yedi politika dokman, Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plan 2008-2013 iin girdi olarak kullanlmtr. Yedi politika dokmannn tamam u blmlerden olumaktadr: sz konusu alanda kadnlarn rollerinin nemini belirten giri blm; ilgili alanda toplumsal cinsiyet eitliine ilikin gemi ve mevcut yasal erevenin zeti; ilgili ulusal ve yerel istatistikler temelinde erkeklere kyasla kadnlarn mevcut durumunun kapsaml analizi; toplumsal cinsiyet eitliine ulalmasnn nndeki engellerin sralanmas; uygulanan politikalarn genel zeti; 2008-2013 yllar arasnda uygulanacak eylem hedef ve stratejilerinin listesi. Politika dokmanlarnn ierii, ilgili paydalarla yaplan bilgi ve gr al verii sonucunda ortaya kmtr. ncelikle ilgili paydalar, bu paydalarn rol ve sorumluluklarn belirlemek ve Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plan 2008-2013te ele alnmas gereken konular deerlendirmek amacyla Mart-Haziran 2007 arasnda Haritalama almas yaplmtr. Bu almann ardndan her bir alan iin taslak politika dokmanlar hazrlanm ve bu dokmanlar alma gruplarnda ilgili paydalarla tartlmtr. Ekim 2007de gerekletirilen ilk alma grubu toplantsnda katlmclar, kadnlarn sz konusu alandaki mevcut durumu, mevcut hkmet politikalar ve kadnlarn durumunu iyiletirmek iin gerekletirilen dier faaliyetlerin genel bir zetini sunan taslak metne ilikin grlerini dile getirme ansna sahip olmutur. ubat 2008de gerekletirilen ikinci toplantda ayn gruplar uygulanacak hedef ve stratejilerin ilk taslan tartmtr. Dokmanlara son ekli verilirken katlmclarn yorumlar dikkate alnmtr. Politika dokmanlarnda sunulan gsterge ve istatistikler, toplumsal cinsiyet konusunda kaydedilen gelimeyi izlemede referans noktas olarak kullanlacaktr. lgili istatistikler iki ylda bir gncellenecek ve KSGMnin web sitesinde (www.ksgm. gov.tr) yaymlanacaktr.

ISBN 978-975-19-4361-3 Eyll 2008 - Ankara

Grafik Tasarm: Erdener Esen - www.3etanitim.com Bask: Fersa Ofset - www.fersaofset.com

NDEKLER

1. 2. 3. 4.

GR ................................................................................................................................................................................................. 5 YASAL EREVE ............................................................................................................................................................................ 6 MEVCUT DURUM ......................................................................................................................................................................... 9 NCEK VE MEVCUT POLTKALAR, PROGRAM VE PROJELER ....................................................................................20 KAYNAKA ...................................................................................................................................................................................28 TABLO LSTES .............................................................................................................................................................................29 EKL LSTES................................................................................................................................................................................29

KADIN VE SALIK

AB Eletirme Projesi: Toplumsal Cinsiyet Eitliinin Gelitirilmesi 4. Bileen POLTKA DOKMANI KADIN VE SALIK
1. GR Kadnlarn salk hizmetlerinden tam, eit ve en yksek standartlarda faydalanmalarn salamak, kadnn insan haklarnn tam olarak salanmasnn temel koullarndan biridir. eitli uluslararas ve ulusal mevzuat hkmlerinde de tarif edildii zere, salkl olmak yalnzca hasta olmamay deil, fiziksel, zihinsel ve sosyal adan btnyle iyi olma durumunu ifade etmektedir. Kadn sal; ruhsal, sosyal ve fiziksel iyilii iermekte ve fiziksel olduu kadar, hayatn sosyal, politik ve ekonomik boyutu tarafndan da belirlenmektedir.1 Kadnlarn salk haklarnn insan haklar iinde deerlendirilmesiyle birlikte, kadnn insan haklarnn, salk bilgisine eriim, yeterli beslenme ve salk hizmetlerinden yararlanma hakkn da kapsad kabul edilmitir. nsan haklar asndan bakldnda salk konusunda kadnlarn dezavantajl olduu durumlar hak ihlali olarak dnlmektedir. Bunun en u rnei ise anne lmleridir.2 Kadn sal; aile ve toplumdan kaynaklanan psiko-sosyal faktrler, kadnn bireysel salk durumu, dourganlk davran, salk hizmetlerinin kalitesi gibi pek ok faktrden etkilenmektedir. Kadn sal denildiinde, ilk olarak reme sal ve aile planlamas akla gelmektedir. Ancak, kadnlarn reme sal ile ilgili sorunlarnn yan sra, dier salk sorunlar da vardr. Bu nedenle kadn salnn yalnzca reme sal ve aile planlamas olarak ele alnmamas gerekmektedir. Kadn ve salk alanndaki toplumsal cinsiyet konularn iki ana kategoride toplamak mmkndr. Bu kategorilerden birincisi, kadnlarn salk sorunlar ve hastalk riskleri; ikincisi ise, kadnlarn salk hizmetlerine eriimi ve mevcut hizmetlerin kadnlar tarafndan gerek anlamda kullanlmasyla ilgili sorunlardr.

1 2

UN Department of Public Information, 1996, Platform for Action and the Beijing Declaration, New York, paragraf 89. Aye AKIN, idem ESN, Kezban ELK, 2004, Kadnn Salk Hakk ve Dnya Salk rgtnn Avrupada Kadn Salnn yiletirilmesine Ynelik Stratejik Eylem Plan, s. 2.

KADIN VE SALIK

Kadnlarn salk sorunlar ve hastalk riskleri kadn ve salk alannda ele alnmas gereken konularn banda gelmektedir. Kadnlarn beklenen yaam sresi erkeklere kyasla daha fazladr; ancak hemen hemen tm toplumlarda kadnlarn erkeklere gre daha fazla hastalk ve stres yaadklar bildirilmektedir.3 Kadnlarn daha uzun yaamalar, onlarn ileri yalardaki daha yksek hastalk oranlarnn bir nedenidir.4 kincisi, kadnlar ve erkeklerin reme ile ilgili hastalk ykleri incelendiinde, kadnlarn reme sal sorunlarn erkeklerden ok daha fazla yaadklar ve bu durum zellikle reme anda (15-49 ya aras) daha da artt grlmektedir.5 Ayrca menopoz ile balantl hastalklar ortaya kmaktadr. Salksz koullarda alma ve iddete maruz kalma gibi toplumda kadnlarn daha yksek oranda maruz kaldklar durumlarn yan sra salksz yaam biimi de belirli salk sorunlarn beraberinde getirmektedir. Kadn ve salk alannda belirtilmesi gereken bir dier nemli faktr toplumsal yapnn kendisidir. lkemizde giderek zlmekle birlikte kent merkezlerinden krsal alanlara, batdan douya gidildike varln koruyan geleneksel yaam biimi ve toplumsal cinsiyet eitsizlikleri, kadnlarn salk hizmetlerine eriiminin nnde bir engel tekil etmeye devam etmektedir. Toplumun alglamalarndan kaynaklanan toplumsal cinsiyet rolleri kadnlar ve erkekler iin farkldr ve kadnlar aleyhine daha fazla olumsuzluklar getirmektedir. Bu durum, kadnlarn salk hizmetlerine eriimi asndan bir engel olarak ortaya kmaktadr. Salk sisteminden kaynaklanan sorunlar ise, hizmet sunumunda yaanan yetersizlikler, salk personelinin toplumsal cinsiyet eitlii bak asna sahip olmamas gibi durumlardan kaynaklanmaktadr. Bu politika dokman, kadn ve salk alanndaki nemli toplumsal cinsiyet meselelerini ele almak amacyla hazrlanm olup, dokmann ilerleyen blmlerinde kadn ve salk alanndaki yasal ereve ile mevcut durum belirlenmekte, nceki ve mevcut politikalar ile program ve projeler ksaca aklanmakta, son olarak ortaya kan tablodan hareketle politika nerileri, hedef ve stratejilere yer verilerek dokman tamamlanmaktadr.

2. YASAL EREVE Anayasa Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna gre devlet, herkesin hayatn, beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenleyecektir.6 Devlet, bu grevini Salk Hizmetlerinin Sosyalletirilmesi Hakknda Kanun ve Salk Hizmetleri Temel Kanunu, Aile Hekimlii Pilot Uygulamas Hakknda Kanun, Sosyal Gvenlik Kanunu bata olmak zere ilgili mevzuat ve Trkiyenin taraf olduu uluslararas szleme hkmleri erevesinde yerine getirmektedir. Uluslararas Szlemelerden Kaynaklan Ykmllkler Trkiyenin 1985 ylnda onaylayarak taraf olduu Birlemi Milletler Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi (CEDAW) Salk Hizmetlerine Eriimi de dzenlemektedir. CEDAW Szlemesinin salk ile ilgili maddeleri u ekildedir:
3 4 5 6 T.C. Salk Bakanl Anne ocuk Sal ve Aile Planlamas Genel Mdrl, 2006, Cinsel Salk ve reme Sal reme Salna Giri, Ankara, Bulu Tasarm, s. 17. A.k., s. 18. A.k. Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, 1982, Madde 56.

KADIN VE SALIK

Taraf devletler, aile planlamas dahil salk hizmetlerinden kadn ve erkein eit olarak yararlanmas iin, salk bakmndan kadnlara kar ayrm ortadan kaldran btn nlemleri alacaklardr,

Bu maddenin 1. paragrafnda ngrlen hkmler sakl kalmak kaydyla taraf devletler kadna gebelik, lousalk
ve doum sonras dnemde gerekli hizmetleri salayacaklar, gebelik ve emzirme srasnda yeterli beslenme ile birlikte, gerektiinde cretsiz hizmet vereceklerdir.

Aile planlamas konusunda bilgi, danma ve hizmetler de dahil olmak zere yeterli salk hizmetlerinden yararlanma hakkn salayacaklardr,

ocuklarnn saysna ve ne zaman dnyaya geleceklerine serbeste ve sorumlulukla karar vermede ve bu haklar
kullanabilmeleri iin bilgi, eitim ve dier aralardan yararlanmada eit haklar salayacaklardr, CEDAW, Trkiye iin balayc bir szleme olup, Trkiyenin bu konuda yerine getirmesi gereken ykmllkler drt ylda bir Komiteye sunulan lke Raporlar ile deerlendirilmekte ve sunulan lke raporlarn deerlendiren Birlemi Milletler Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Komitesi, Trkiyedeki duruma bal olarak tavsiye kararlar vermektedir. Salk Hizmetlerinin Sosyalletirilmesi Hakknda Kanun (224 sayl) Trkiyede 1961 ylnda Salk Hizmetlerinin Sosyalletirilmesi Hakknda Kanun kabul edilerek, salk hizmetlerinden faydalanmann sosyal adalete uygun bir ekilde gereklemesini salamak amacyla ilgili hizmetlerin bu kanun erevesinde herkese eit biimde ve koruyucu salk hizmetlerine ncelik verilerek, hizmetlerin Temel Salk Hizmetleri yaklam ile verilecei hususu vurgulanm ve saln bir insan hakk olduu ilkesi kabul edilmitir. Bu yasaya gre salk hizmetleri, insan salna zarar veren eitli faktrlerin yok edilmesi, toplumun bu faktrlerin etkisinden korunmas, hastalarn tedavi edilmesi, toplumun salk eitiminin salanmas, bedeni ve zihinsel kabiliyet ve melekeleri azalm olanlarn rehabilitasyonu iin yaplan tbbi faaliyetler olarak tanmlanmaktadr. Bu hizmetlerin sunulmasnda kadnlar ve erkekler arasnda bir ayrmclk sz konusu deildir. Yasa ile salk hizmetleri, saln korunmas ve gelitirilmesi ilkesini benimseyerek toplumun eriebilecei en yakn yrelerde kurulmu olan birinci basamak salk kurulular aracl ile, nemli salk konularna ve salkta zellii olan gruplara (anneler ve ocuklar gibi) arlk ve ncelik verilerek sunulmaktadr. Saylar on bini aan salk evleri, alt binin zerindeki salk ocaklar ve saylar 200 civarnda olan Anne ocuk Sal ve Aile Planlamas Merkezleri ile lke geneline yaygnlam olan birinci basamak salk kurulular aracl ile her ya ve cinsiyetteki nfusa kapsaml temel salk hizmetleri verilmektedir. Kadnlar, toplumsal statlerinin dk, ekonomik bamszlklarnn yeterli olmamas nedeni ile, zellikle de krsal kesimler ve gecekondu blgelerinde salk hizmetlerinden yararlanmada karar verici konumda deildirler ve salk kuruluuna gidebilmeleri iin elerinin ya da aileden birinin yardm ve/veya izni gerekmektedir. Bu durumun stesinden gelebilmek amacyla yasada zellikle doum ile ilgili (obstetrik) hizmetlerde ve ocuk sal hizmetlerinde ev ziyaretleri ngrlmtr.

KADIN VE SALIK

Salk Hizmetleri Temel Kanunu Salk hizmetleri ile ilgili temel esaslar dzenlemek zere 1987 ylnda kabul edilen Salk Hizmetleri Temel Kanunu ile, koruyucu salk hizmetlerine ncelik verilecei, vatandalarn hastalklardan korunma, salkl evre, beslenme, ana ocuk sal ve aile planlamas ve benzeri konularda eitilmeleri ve takiplerinin btn kamu kurulularnn sorumluluu ile, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, zel ve gnll kurulularn ibirlii ierisinde gerekletirilecei hkme balanmaktadr. Aile Hekimlii Pilot Uygulamas Hakknda Kanun 2004 ylnda yrrle giren Kanunun amac, Salk Bakanlnn pilot olarak belirleyecei illerde birinci basamak salk hizmetlerinin gelitirilmesi, birey ihtiyalar dorultusunda koruyucu salk hizmetlerine arlk verilmesi, kiisel salk kaytlarnn tutulmas ve bu hizmetlere eriimin salanmas amacyla aile hekimlii hizmetlerinin yrtlmesinin esaslarn dzenlemektir. Nfus Planlamas Kanunu Nfus Planlamas hakknda ilk kanun 1965 ylnda kabul edilmi, bu kanun ile modern gebelii nleyici yntemlerin ithaline, devletin salk kurulularnda cretsiz olarak hizmet sunmasna ve iftlerin aile planlamas ile ilgili eitimlerinin desteklenmesine izin verilmitir.7 1983 ylnda daha liberal ve geni kapsaml bir yasa karlmtr. Yeni yasa ile, doumun dzenlenmesi bir insan hakk olarak grlmekte olup, 10 haftaya kadar olan gebeliklerin istek zerine sonlandrlmas, yine istek zerine kadn ve erkekte gnll cerrahi kontraseptif yntemler (kadnda tp ligasyonu, erkekte vazektomi) yasallatrlmaktadr.8 Bu yasa ile ayrca eitilerek sertifikalandrlm ebe ve hemirelere rahim ii ara (RA) uygulama yetkisi, sertifikalandrlm pratisyenlere de gebelii sonlandrma yetkisi verilmektedir. deme Gc Olmayan Vatandalarn Tedavi Giderlerinin Yeil Kart Verilerek Devlet Tarafndan Karlanmas Hakknda Kanun Herhangi bir sosyal gvenlik kurumunun gvencesi altnda bulunmamas nedeniyle salk sisteminin dnda kalan ve ayn zamanda deme gcnden yoksun bireylerin salk hizmetlerinden yararlanmalar, 1992 ylnda yrrle giren bu kanun kapsamnda Yeil Kart uygulamas yoluyla salanmaktadr. Bu durumda olan vatandalar, l merkezinde Valiliklere, ile merkezlerinde ise Kaymakamlklara bavurmaktadrlar. Yaplan deerlendirme sonucunda Yeil Kart hizmetinden yararlanmas uygun grlen kiilerin salk giderleri devlet tarafndan karlanmaktadr.

7 8

Sabahat TEZCAN, Giri, Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas 2003, Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits, Ekim, 2004, Ankara, Trkiye, s. 9. A.k.

KADIN VE SALIK

3. MEVCUT DURUM Kadnlarn kendi salklarn koruma ve srdrme olanaklar mevcut koullarda hl tam ve eit deildir ve yaplacak almalar kadnlarn kendi salklarnn btn ynleri zerinde denetim kurmalarn kolaylatrmaya ynelik olmaldr. Son yllarda Trkiyede salk alannda grlen olumlu gelimeler bu anlayn bir yansmas olarak grlebilir; ancak bir takm sorunlar halen varln korumaktadr. Bununla birlikte, temel salk gstergeleri bakmndan Trkiyede giderek daha olumlu tablolar karmza kmaktadr. Nfus Yaps ve Douta Beklenen Yaam 19272000 yllar arasnda nfusu srekli artan Trkiye, en son 2000 ylnda yaplan Nfus Saym verilerine gre 67.803.927 nfusa sahiptir; toplam nfusun 34.346.735i erkeklerden, 33.457.192si kadnlardan olumaktadr. Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi verilerine gre ise, 31 Aralk 2007 tarihi itibariyle Trkiyenin nfusu 70.586.256 olup, bunun 35.376.533 erkek, 35.209.723 kadndr. Doumda beklenen yaam sresinin kadnlar iin daha uzun olmasna ramen veriler erkek nfusunun biraz daha fazla olduunu gstermektedir. Kz ocuklarnn daha fazla oranda nfusa kaydedilmedii eklinde yorumlanmas mmkn olan bu durumun, nfusa gerektii biimde kaydedilmeyen ocuklar asndan eitli hak kayplarn ve sunulan hizmetlerden yeterince yararlanamamay beraberinde getirecei aktr. Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi verilerine gre 2007 ylnda Trkiyenin ortanca ya 28,3 olup, ortanca ya kadnlarda 28,8, erkeklerde 27,7 olarak gereklemektedir. ekil 1 Trkiyede Douta Beklenen Yaam

80 75 70 65 60 55 50 1996 2007 ka dn e r ke k

TK-Nfus ve Kalknma Gstergeleri. KSSGM 1996 ylnda hazrlad Ulusal Eylem Plannda douta beklenen yaam sresi kadnlar iin 70,5, erkekler iin 65,9 olarak tespit edilmitir. 2007 TK verilerine gre ise, douta beklenen yaam sresi kadnlar iin 74,2; erkekler iin 69,3 olarak gereklemitir.9 Douta beklenen yaam sresinin artmas, ksmen sosyo-ekonomik koullarn iyilemesi ile aklanabilse de salk sistemindeki iyilemenin de bu art zerinde mutlak bir pay olduuna dikkat ekmek gerekmektedir.
9 Trkiye statistik Kurumu, Nfus ve Kalknma Gstergeleri, Nfus ve Demografi, Douta Beklenen Yaam Sresi Grafii, 2007, http://nkg.tuik.gov.tr/goster.asp?aile=1.

KADIN VE SALIK

Kadnlarn douta beklenen yaam srelerinin uzun olmas ileri yaa zel hastalk nedenlerinin ortaya kmas bakmndan kadnlar iin dezavantajl bir durumu beraberinde getirmektedir. Yakn gemiteki yksek dourganlk hznn bir sonucu olarak Trkiyenin nfusu olduka gentir, 2000 verilerine gre nfusun %29u 15 ya ve altndadr, ya 65 ve zerinde olan nfusun oran ise %7dir. Bu durum kadn sal asndan deerlendirildiinde kz ocuklarnn ve dourganlk dnemindeki kadnlarn salk sorunlarnn Trkiyede kadn sal alannda ncelikli alanlar olmas gerektii sonucuna varlmaktadr. Ayrca, Trkiyede yaam sresi beklentisinin artmas ve bunun bir sonucu olarak ileri yataki kadn saysnn artmas menopoz ve yalanmaya bal olarak kadn salnda meydana gelen sorunlara salk politikalarnda daha fazla yer verilmesi gerekliliini de beraberinde getirecektir. Trkiyede 1963 ylndan bu yana lkeyi temsil eden rneklem zerinde, her 5 ylda bir Nfus ve Salk Aratrmalar (TNSA) yaplmaktadr. Bu aratrmalarn sonuncusu 2003 ylnda yaplm olup, gebelik, doum, doum sonras dnemlerde kadnlara verilen hizmetler, aile planlamas hizmetleri, bebek ve ocuk sal hizmetlerindeki durum hakknda veriler elde edilmekte, eksiklikler ve alnan mesafeler bu yolla grlebilmektedir. Aada kadn sal konusundaki veriler, temel olarak TNSA verilerine, kimi zaman da dier aratrmalarn bulgularna dayanlarak sunulacaktr. lk Evlenme Ya ekil 2 Trkiye Geneli ve Eitim Durumuna Gre lk Evlenme Ya
25 20 15 10 5 0 T r k iye E itims iz L is e v e ze r i

Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas 2003. TNSA 2003 verilerine gre ortalama ilk evlenme ya, 2549 ya grubu kadnlar arasnda 20dir. lk evlenme ya, yerleim yeri, blge ve eitim dzeyine gre farkllk gstermekte; ancak lke genelinde giderek ykselmektedir. lk evlenme yann ykselmesi, dourganln dne etkide bulunacak faktrlerden biri olacaktr. lk evlenme yann ykselmesinde en temel etkileyici faktr ise kadnn renim dzeyidir, kadnn renim dzeyi arttka ilk evlenme ya da ykselmektedir. 25-49 ya grubunda bulunan eitimsiz kadnlarn ilk evlenme ya 18 iken, lise ve zeri eitim alan kadnlarda ilk evlenme ya 24,8e kadar kmaktadr.

10

KADIN VE SALIK

Toplam Dourganlk Hz ekil 3 Trkiyede Yllara Gre Toplam Dourganlk Hz (1978-1993-2003)

4.5 4 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0

toplam dourganlk hz

1978

1993 yllar

2003

Kaynak: TNSA verileri Aile planlamas hizmetlerinde grlen iyileme ile birlikte Trkiyede toplam dourganlk hznda, yani bir kadnn reme dnemi sonunda sahip olaca ocuk saysnda, nemli lde azalma meydana gelmitir. Toplam Dourganlk Hz, 1978de 4,33, 1993te 2,65, 2003te ise 2,23 olarak gereklemitir. Toplam dourganlk hzndaki d, ilerleyen yllarda kadn sal gstergelerinde bir iyilemeyi de beraberinde getirecektir. Uzun vadeli salk politikalar asndan dnldnde, anne ocuk salna aktarlan kaynak ve hizmetlerin bir blmnn uzun dnemde farkl kadn sal sorunlarna transfer edilebilmesinin de mmkn olabilecei sylenebilir. Tablo 1 Trkiyede Kr, Kent Ayrm, Blgeler ve Eitim Durumuna Gre Toplam Dourganlk Hz (2003)
Blge Bat Gney Orta Kuzey Dou Eitim Eitimi yok/ilkretim bitirmemi lkretim birinci kademe lkretim ikinci kademe Lise ve zeri Trkiye Kent Kr 3.65 2.39 1.77 1.39 2,23 2.06 2.65 1.88 2.30 1.86 1.94 3.65

Kaynak: Trkiye Nfus Salk Aratrmas 2003. Dourganlk dzeyi eitim, yerleim yeri ve corafi blgelere gre ciddi farkllklar gstermektedir. En yksek say 4 ocuk ile Dou Anadoluda grlmekte olup, Kuzey, Orta ve Gney Anadoluda 2ye, Bat Anadoluda ise 2nin de altna dmektedir. Hi eitimi olmayan kadnlar, lise veya zeri eitim alm kadnlardan ortalama olarak iki fazla ocua sahip olmaktadr. Bir baka deiim de Trkiyede ilk anne olma yandaki srekli art eilimidir.

11

KADIN VE SALIK

Blgelere gre toplam dourganlk hz dalm incelendiinde Dou Blgesinin toplam dourganlk hznn ortalamann olduka zerinde olduu grlmektedir. Bu durum, blgede kadnlar arasnda eitim seviyesinin ve ilk evlenme yann dkl, aile planlamas hizmetlerinden tam olarak yararlanamama, erkek ocuk tercihiyle ok sayda doum yapma, bebek lm hznn bu blgelerde yksek olmas gibi nedenler ile aklanabilir. Orann ykseklii, kadn sal asndan ciddi bir sorundur, blgede kadnn statsn ykseltici giriimlere arlk verilmeli, aile planlamas a kapatlmal, eitim ve bilinlendirme faaliyetleri daha fazla yrtlmelidir. Aile Planlamas Aile planlamas yntemleri hakknda bilgi sahibi olmak, hem gebelii nleyici bir yntem kullanp kullanmama karar, hem de hangi yntemin kullanlaca karar asndan olduka nemlidir. 2003 TNSAya gre evlenmi ve evli kadnlarn neredeyse tamam en az bir aile planlamas yntemini bilmektedir. Ayn zamanda, kadnlarn neredeyse tamam en az bir modern yntem hakknda bilgi sahibidir. Ortalama bilinen yntem says, kadnlarn aile planlamas yntemlerinden ne kadar haberdar olduklarnn baka bir gstergesidir, buna gre kadnlarn bildikleri ortalama yntem says 8,5tir. Rahim i Ara (RA) ve hap kadnlar arasnda en ok bilinen iki yntemdir, bunlar erkek kondomu, kadn sterilizasyonu ve gebelii nleyici ine takip etmektedir. Ailelerin %71i halen gebelii nleyici yntem kullanmakta olup %43 etkili modern yntem, %28i ise geleneksel yntem kullanmaktadr. Kullanlan modern yntemler arasnda RA lar en yaygn olarak kullanlan (%20.2) olup, geleneksel yntemlerden de geri ekme en yaygn olandr (%26.4). Yntem kullanm, kentsel ve krsal yerleimlere, blgelere, eitim dzeyine ve yaayan ocuk saysna gre farkllk gstermektedir. zellikle kadnn renim dzeyinin ykselmesi ile etkili yntem kullanm her blgede anlaml olarak artmaktadr. ekil 4 Trkiyede Yllara Gre Gebelii nleyici Yntemlerin Halen Kullanm (1993-2003)
80 60 40 20 0 1993 2003 1993 2003
He rha ngi B ir Ynte m He rha ngi B ir Mode rn Ynte m

Kaynak: TNSA verileri Gebelii nleyici yntem kullanmn dnyadaki durumu incelendiinde, 2003 verilerine gre dnyada halen gebelii nleyici herhangi bir yntem kullanma orannn %60 olduu grlmektedir.10 Trkiye, %71lik yntem kullanma oran ile dnya ortalamasnn bir hayli zerindedir; ancak modern yntem kullanmnda dnya ortalamas %5411 iken, Trkiye ortalamas %43tr. Mevcut fark kapatmak iin modern gebelii nleyici yntem kullanm konusunda toplumun bilinlendirilmesinin yan sra, bu hizmetlerin yaygn, ulalabilir ve karlanabilir olarak verilmesine de arlk verilmesi gerekmektedir.
10 11 Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas 2003, Ankara, Trkiye Ekim 2004, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2003/data/ ismet_turgay_sunus_tnsa-2003_02.pdf, s. 35. A.k.

12

KADIN VE SALIK

Gebelii nleyici yntem kullananlarn %58i hizmeti bata ASAP Merkezleri olmak zere kamu kurulularndan almaktadrlar. kinci en byk kaynak ise eczanelerdir. 2003 TNSA verilerine gre toplam aile planlamas ihtiyacnn %76 olduu, bunun da %92sinin karland grlmektedir. Evli kadnlar arasnda karlanmam aile planlamas ihtiyac %6dr. Ne var ki bu sayya %28 olan geleneksel yntem kullanm da eklendiinde, bu yzde 34e ykselmektedir, bu da Trkiyede kadn sal ynnden aile planlamas hizmetlerinde karlanamayan gereksinimin ok yksek olduuna ve hala nemini koruduuna iaret etmektedir. Burada vurgulanmas gereken bir dier husus Trkiyede isteyerek dk yapma hakknn yasalar ile tannm olmasdr. Ancak kadnn gebeliini sonlandrmas iin mevcut mevzuata gre kocasnn rzas gerekmektedir. ekil 5 Trkiyede Yllara Gre steyerek Dk Oranlar (1993-2003) (yz gebelikte)

20 15 10 5 0

1993

2003

Kaynak: TNSA verileri. Trkiyede isteyerek dk oranlar incelendiinde, 2003 TNSA verilerine gre 100 gebelikten 21i canl doumla sonulanmamaktadr, bunun da 11i isteyerek dktr. 1993 TNSA verilerine gre isteyerek dk oran yz gebelikte 18 olarak gereklemekteydi. 1993ten bu yana meydana gelen d, aile planlamas hizmetlerinde grlen iyileme ile aklanabilir. Anne Sal Dnya Salk rgt tanmna gre, Anne lm, bir kadnn gebelik sresince, doumda veya gebeliin sonlanmasndan sonraki 42 gn ierisinde, gebeliin sresine ve yerine baklmakszn gebelik durumunun ya da gebelik srecini iddetlendirdii bir nedenden kaynaklanan lm olarak tanmlanmaktadr. 2005 ylnda yaplan Trkiye Ulusal Anne lmleri almas anne lm orannn yz bin canl doumda 28,5 olduunu ortaya koymutur.

13

KADIN VE SALIK

ekil 6 Trkiyede Anne lm Oran (yz bin canl doumda, 2005)

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Tr k iye

K r

K e nt

Kaynak: Ulusal Anne lmleri almas 2005 Anne lm oran krsal alanda yz bin canl doumda 40,3 iken, kentsel alanlarda yz bin canl doumda 20,7dir. Tm olumlu gelimelere karn, Trkiyede anne lm oran gelimi lkelere kyasla yksektir. Anne lm oran kentlere kyasla krsal alanlarda daha da yksektir. Bu durumun nedenleri doum ncesi bakm, salkl koullarda doum, doumda anne ya ve doum sras ile kadnn stats ile ilgili gstergelerin krsalda kentsel alanlara gre daha olumsuz durumda olmasdr. Politika belirleme sreleri, krsalda anne lm orann drmeye odaklanmaldr. Tablo 2 Trkiyede NUTS 1 Blgelerine Gre Anne lm Hzlar (2005)
(Nuts 1 blgeleri) stanbul Bat Marmara Ege Dou Marmara Bat Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Bat Karadeniz Dou Karadeniz Kuzey Dou Anadolu Ortadou Anadolu Gneydou Anadolu Anne lm oran (yz bin canl doumda) 11 42,1 31,5 21,7 7,4 25,1 11,9 26,8 68,3 68,3 36,9 38,9

Kaynak: Ulusal Anne lmleri almas 2005. Anne lm oranlarnn blgesel dalm (nuts 1) Dou Karadeniz ve Kuzey Dou Anadolu blgelerinde anne lmnn Trkiye ortalamasnn ok fazla zerinde olduunu ve bu blgelerin ncelikli olarak ele alnmas gereken blgeler olduunu gstermektedir.

14

KADIN VE SALIK

2005 Ulusal Anne lmleri almasna gre, anne lmlerine neden olan nlenebilir faktrler 3 kategoride toplanabilmektedir: salk hizmeti verenlerle ilikili faktrler, salk hizmetindeki malzeme/donanm ile ilgili faktrler ve hanehalk ve toplumsal faktrler. Tablo 3 Anne lmleri in nlenebilir Nedenlerin Yzde Dalm (2005)
Toplam Hane Halk /Toplumsal Faktrler Salk Hizmeti verenlerle ilgili faktrler Salk hizmetindeki donanmla ilgili faktrler Dier risk faktrleri %61,2 %36,2 %13,7 %2,1 %9,6

Kaynak: Ulusal Anne lmleri almas, 2005. Hane halk faktrleri ve toplumsal faktrler, hem kentsel hem de krsal alanlarda en sk karlalan nlenebilir faktrlerdir. Gebenin ya da ailesinin sorunu fark etmemesi, doum ncesi bakm alnmamas, tedavi iin bavuruda gecikme anne lmlerine neden olan toplumsal faktrler arasndadr. nlenebilir anne lm nedenleri arasnda %36,2 ile en yksek oran oluturan bu nedenlerin ortadan kaldrlmas iin bilinlendirme ve farkndalk arttrma almalarna arlk verilmesini gerektirmektedir. ekil 7 Doum ncesi Bakmn Salk Personelinden Alnmas (1993-2003)

Kaynak: Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas Verileri (1993-2003). Trkiye reme Sal Program erevesinde seilmi krsal ve kentsel blgelerde doum ncesi bakm ve doum hizmetlerinden yararlanmaya ilikin salk alglama ve davranlarn aratrmak amacyla yrtlen Salk Arama Davran Aratrmasnn (2007) temel bulgularna gre, gebelikte genel eilim ciddi bir rahatszlk olmadka herhangi bir salk kuruluuna bavurmamaktr. Gebelerin doum ncesi bakm almasn engelleyen balca etkenler; salk gvencesinin olmamas ve ekonomik nedenler, salk kuruluunun uzak oluu ve ulam zorluu, e ve ein annesinden izin alma zorunluluu, verilmekte olan doum ncesi bakm hizmetlerinin yetersizlii, salk personelinin olumsuz davranlar, kadnn okuma yazma bilmemesi gibi etkenlerdir. Aratrmann dier dikkat ekici bulgular ise, katlmclarn ev ziyaretlerinden memnun kaldklarn belirtmeleri ve doum ncesi bakm hizmetlerinin cretsiz olmasn nemsedikleri; ancak salk ocaklarnda sunulan doum ncesi bakm hizmetlerinin cretsiz olduu hakknda bilgi sahibi olmadklardr.

15

KADIN VE SALIK

ekil 8 Doumun Salk Kuruluunda Yaplmas

80 70 60 50 40 30 20 10 0 1993 2003

Kaynak: Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas Verileri (1993-2003) Doum ncesi bakm alma ve salkl koullarda doum yapma oranlarnda 1993 TNSA verilerine gre iyileme grlmekle birlikte, hala 5 gebeden birinin doum ncesi bakm almad ve 6 doumdan birinin kendi kendine, tbbi hibir yardm olmakszn gerekletii gzden kamamaldr. Tm kadnlarn salkl koullarda doum yapmasn ve doum ncesi bakm almasn salayacak nlemlerin alnmas bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr. Gerek doum ncesi bakm alma gerekse salkl koullarda doum yapma, ortaokul ve zeri renimi olanlarda %99a ykselmektedir. Benzer sonular aile planlamas hizmetlerinden yararlanmada da grmekteyiz; bu da bize, kadn ve anne saln etkileyen faktrlerin en banda kadnn toplumsal statsnn geldiine ve eitimin bunu etkileyen en temel faktr olduuna iaret etmektedir. Kadn sal politikalar oluturulurken konunun bu ynne arlk verilmeli, salk sektr de bu konuda savunuculuk grevini yerine getirmelidir. 2005 ylnda Birlemi Milletler Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Komitesine sunularak savunulan Trkiyenin Birletirilmi 4. ve 5. lke Raporuna Komitenin verdii tavsiye kararlar ile, yksek orandaki anne ve ocuk lmlerine dikkat ekilmi ve anne ve ocuk lmleri konusunda kadn sal hususundaki durumu gelitirmek iin yeterli kaynak tahsis edilmesi ve zellikle krsal alanlarda ve zellikle doum sonras bakm konusunda salk olanaklarna ve eitimli personel tarafndan salanan tbbi yardmlara eriimi arttrmak iin gereken abann gsterilmesi gerektii ifade edilmitir. Bebek ve ocuk lmleri Bebek (0-1 ya) ve ocuk (0-5 ya) lm hzlarnda arpc dler grlmekle birlikte, bu hz hala yksektir. Bebek lm hz 1993 TNSA verilerine gre binde 53 iken, 2003 TNSAya gre binde 29a dmtr. Sosyo-ekonomik nedenler, annenin doumdaki yann gen olmas, ocuun doum srasnn yksek olmas, ksa doum aral ve doumda dk arla sahip olma bebek lmlerinin temel nedenleri arasndadr. 5 ya alt ocuk lm hz ise 1993te binde 61den binde 37ye dmtr. Trkiyede bebek ve ocuk salnda grlen ilerlemeler dikkat ekici olmakla birlikte,

16

KADIN VE SALIK

l doumlar ve neonatal lmlerindeki (doumdan sonraki ilk 28 gnde meydana gelen lmler) azalmalarn, bebek ve ocuk lmlerindeki kadar olmamas, kadn ve anne salna gebelik boyunca ve doumun hemen ardndan daha fazla nem verilmesi gerektiinin bir gstergesidir. Yeterli alanma bebek ve ocuk lmlerini azaltan en temel programlardan biridir. Alanma oranlar, blgelere, annenin eitim durumuna, ocuun cinsiyeti ve doum srasna gre farkllk gstermektedir. Tablo 4 Trkiyede Erken ocukluk Dnemi lm Hzlar
Bebek lm Hz (binde) YERLEM YER Trkiye Kentsel Krsal BLGE Bat Gney Orta Kuzey Dou 22 29 21 34 41 30 30 33 48 49 29 23 39 37 30 50 ocuk lm Hz (binde)

Kaynak: TNSA 2003 Tablo 4ten anlalaca zere, krsal alanlarda ve zellikle Dou ve Kuzey blgelerde bebek ve ocuk lm hzlar Trkiye geneline gre ksmen yksektir. Cinsel Yolla Bulaan Hastalklar Trkiyede kadnlarn cinsel yolla bulaan hastalklar iinde en ok AIDSten haberdar olduklar grlmektedir. AIDS dnda bir cinsel yolla bulaan hastalk bilen kadn oran 2003 TNSAya gre %31,4tr. Trkiyede kadnlarn AIDSten haberdar olma oran %90dr, ancak en az bir kez evlenmi kadnlarn %31 gibi byk bir yzdesi AIDSten korunma yollarn bilmemektedir. Resmi kaytlara gre Trkiyede bilinen ilk HIV/AIDS vakasnn tespit edildii 1985 ylndan 2006 ylna kadar toplam HIV/AIDS vakas ve tayc says 2544tr. Yllar iinde HIV/AIDS grlme sklnn giderek artt grlmektedir. Bulama nedenlerinden en sk grleni heteroseksel cinsel ilikidir. 1549 yalar arasnda bir ylma vardr ve erkekler kadnlara kyasla daha fazla HIV/AIDS hastalna yakalanmaktadr.

17

KADIN VE SALIK

Tablo 5 Trkiyede HIV/AIDS Vakalarnn Says (1985-2006)

Erkek 1755 Kadn 789 Toplam 2544

Kaynak: Salk Bakanl statistikleri, 2006 Bu konu ile ilgili esas eliki ise, Trkiyede HIV/AIDSe kyasla ok daha yaygn olan dier cinsel yolla bulaan enfeksiyonlar ile ilgili olarak gerek kadnlarn gerekse erkeklerin sahip olduklar bilgilerin HIV/AIDSe kyasla daha az olmasdr. Bu nedenle, bu konunun nmzdeki dnemde uygulanacak proje ve programlarda ele alnmas yerinde olacaktr. Kz ocuklar Trkiyede Medeni Kanun ile getirilen dzenlemeye gre, kadn ve erkekler 17 yan doldurmadan evlenemez. Ancak, hkim olaanst durumlarda 16 yan doldurmu olan erkek veya kadnn evlenmelerine ana babalar ya da yasal vasilerinin rzas ile izin verebilmektedir. TUK 2006 verilerine gre kadnlarn %31,7si 18 yan altnda evlenmektedir. Erken yata evlenmenin kanlmaz bir sonucu da erken yata doumdur. Trkiyede resmi nikhla evlilik yasaya gre zorunlu olmakla birlikte, zellikle Dou ve Gneydou Anadoluda kk yata evlenme vakalarna rastlanmaktadr. Kz ocuklarnn erken yata evlendirilmeleri sonucunda en nemli sorun reme sal konularnda ortaya kmaktadr. Trkiyede yasalar ile yasaklanm olmasna ve insan hakk ihlali olduu genel olarak kabul edilmi olmasna12 karn erken yata evlendirme, kuma, berdel, gibi uygulamalar ile karlalabilmekte, bu tr durumlara maruz kalan kz ocuklar fiziksel ve psikolojik salk riskleri ile kar karya kalmaktadrlar. Bu gibi uygulamalar Ceza Yasas ile ak biimde su saylmakta ve cezalandrlmaktadr; ancak sorunu tam olarak ortadan kaldrmak eitim ve bilinlendirme ile mmkndr. ekil 9 Trkiyede Adolesan Dourganlk Oranlar (1993-2003)

10 8 6 4 2 0 1993 2003

Kaynak: TNSA verileri

12

Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformunun yan sra pek ok uluslararas belge, kz ocuklarnn maruz kald ayrmclk ieren bu ve benzeri uygulamalarn ortadan kaldrlmas gereine vurgu yapmaktadr.

18

KADIN VE SALIK

Tablo 6 Trkiyede Adolesan Kadnlarda (15-19 ya) Dourganlk Oranlar ve Annelik (2003)
Yzdeler Temel zellik TRKYE Kent Kr ETM Eitimi yok/ ilkretim bitirmemi lkretim birinci kademe lkretim ikinci kademe Lise ve zeri 10,6 11,4 1,6 1,6 3,9 2,5 0,7 1,4 Anne olmu (ocuk sahibi) 5,7 5,6 5,9 lk ocuuna gebe (henz ocuk sahibi deil) 1,8 2 1,3

Kaynak: TNSA 2003 TNSA 2003 verileri, Trkiyede adolesan (10-19 ya) dourganlk orannn %7,5 olduunu ortaya koymaktadr. 1993 TNSA verilerine gre ayn oran %9,4tr, dolaysyla adolesan dourganln drme konusunda ilerleme kaydedilmi olduu sylenebilir. 2003 TNSA verileri kz ocuklarnn sal ile eitimin ilikisini ortaya koymaktadr; eitimsiz ve ilkretim birinci kademe mezunu adolesanlarda gebelik yzdesi olduka fazladr. Yaplan aratrmalar, adolesan gebeliklerde anne lm riskinin daha fazla olduunu ortaya koymaktadr. Trkiyede adolesan gebeliklerde yaanan salk sorunlarn nlemek amacyla uygulanan program ve projeler bu dokmann nceki Ve Mevcut Politikalar, Program Ve Projeler blmnde sunulmaktadr. Kz ocuklarnn yaadklar salk sorunlar hakknda yaplan deerlendirmeler, geleneksel deerler nedeniyle kz ocuklarnn beslenme ve alanma oranlarnn erkek ocuklara gre blgesel anlamda farkllklar gsterdiini ortaya koymaktadr. Bu durum, erkek ocuklarnn lkenin genelinde daha yksek oranda okullulam olmas ile de aklanabilir. lkretimde okullulama oran Milli Eitim Bakanl 2006 verilerine gre kz ocuklarnda %92,24, erkek ocuklarnda %98,83tr. Okula devam, ocuun beslenme ve alanma hizmetlerine ulama ansn ve ayn zamanda bu konuda yaayabilecei sorunlarn fark edilme ihtimalini artrmaktadr. Bu anlamda, zorunlu temel eitimin 8 yla karlmasn teminen 1997 ylnda yaplan yasa deiiklii, kz ocuklarnn erken yata evlendirilmelerini engelleyici olmas, ilk gebelik yan giderek daha ileri yalara tayacak olmas ve kz ocuklarnn salk hizmetlerine okul yoluyla ulamalarn salamas nedenleriyle kz ocuklarnn salk hizmetlerine eriimi bakmndan da nemli bir gelimedir. Engelli Kadnlarn Durumu: Engelli kadnlarn salk durumlarn etkileyen faktrler, genel olarak engellilerin toplumsal hayata katlmalarn engelleyen fiziksel snrllklar, eitim yetersizlii ve psikolojik etkenler olarak karmza kmaktadr. Salk hizmeti sunan kurumlarn ulalabilirliinde sorunlar olmas, ulalabilen salk kurulularnda ihtiya duyulan tm hizmetlerin sunulmamas, kadnlarn genel olarak salk hizmetlerinden yeterince yararlanamamasna neden olmaktadr. Engelli kadnlar daha savunmasz olduklarndan, hastalk riskleri artabilmektedir.

19

KADIN VE SALIK

Engelli kadnlar eitim imkanlarndan yeterince yararlanamadklarndan salklar hakknda da yeterli bilince sahip olamamaktadrlar. Engelli kadnlarn salk eitimi almas ve salk bilinci kazanmas salk politikalarnda bir ncelik haline getirilmelidir. Engelli kadnlarda stres ve psikolojik salk sorunlarnn fiziksel salk sorunlarndan daha fazla grld bilinmektedir. Engelli kadnlarn bu salk sorunlarna bilgisizce ve uygun olmayan davran ile yaklaan salk personelinin tutumu da eklenince engelli kadn ile salk personeli arasnda iletiimsizlik meydana gelebilmektedir. Bu da engelli kadnlarn salk hizmetlerinden yararlanmalar nnde bir engel oluturabilmektedir. Aile Hekimlii Pilot Uygulamasnda Mevcut Durum lgili yasa hkmleri uyarnca 15 Eyll 2005 tarihinde Dzce ilinde uygulanmaya balanan Aile Hekimlii uygulamas 1 ubat 2008 tarihi itibariyle 20 ilde, 238 Toplum Sal Merkezi ve 3708 Aile Hekimlii biriminde toplam olarak 12 milyon nfusu kapsayacak biimde uygulanmaktadr. 2008 yl sonunda 59 ilde toplam 10375 Aile Hekimi ile 36 milyon kiiye ulalmas planlanmaktadr.

4. NCEK VE MEVCUT POLTKALAR, PROGRAM VE PROJELER Trkiyede ocuklarn ve dourgan adaki kadnlarn nfus iinde geni yer tutmas, bebek, ocuk ve anne lm hzlarnn yksek olmas, aile planlamas hizmetlerine olan talebin yaygnl, doum ncesi ve doum sonras bakm hizmetlerinin istenen dzeyde olmamas gibi nedenlerle anne-ocuk sal ve aile planlamas hizmetleri, hkmetlerin politikalarnda ncelikli olarak yer alm, kalknmada ncelikli olarak belirlenen iller bata olmak zere metropollerdeki gecekondu mahallelerinin, krsal yerleim yerlerinin ve zel risk gruplarnn ncelikli olarak ele alnd eitli programlar yrtlmtr ve yrtlmeye devam edilmektedir. Bu dokmanda bu program ve projelerden bir seme yaplarak, konu ile en yakndan balantl ve uygulama alan en geni olanlar sunulmaya allmtr. Kahire Konferans Trkiye 1994te Kahirede gerekletirilen Uluslararas Kalknma ve Nfus Konferansnn (ICPD) btn nerilerini ekincesiz imzalam ve bu tarihten sonra, lkedeki geleneksel Ana ocuk Sal yaklamn daha kapsaml bir hale getirerek kadn ve erkei, yaam dngs yaklam ile btncl olarak ele alan, hizmet tr ve kapsamn gereksinimlere gre dzenleyen programlar gelitirmeye balamtr. 4. Dnya Kadn Konferans 1995 ylnda Pekinde gerekletirilen 4. Dnya Kadn Konferansna katlan Trkiye, Konferans sonunda yaynlanan Pekin Deklarasyonu ve Pekin Eylem Platformunu imzalamtr. Pekin Eylem Platformunda belirlenen 12 kritik alandan biri olan salk konusunda, bu belgeye taraf olan devletler, kadnn hayatnn btn dnemlerinde uygun maliyetli ve kaliteli salk bakmna, bilgiye ve ilgili hizmetlere ulalabilirliini arttrmay; kadn saln gelitiren nleyici programlar glendirmeyi; reme saln gelitirmeyi; kadn salna ilikin kaynak ve incelemeleri arttrmay taahht etmilerdir.

20

KADIN VE SALIK

Kalknma Planlar Trkiyede 5 yllk dnemler halinde uygulanan ve devletin faaliyet gsterdii alanlarn tmn kapsayan 5 yllk kalknma planlar da salk alannda pek ok dzenleme getirmektedir. 20012005 dnemini kapsayan 8 inci Kalknma Plan dneminde salk alannda salk personeli says, bebek lm hz, alama gibi gstergelerde iyilemeler kaydedilmitir. Ancak, gstergeler halen istenen dzeyde deildir ve salk hizmetlerinin sunumunda blgesel bazda ve kr-kent arasnda farkllklar devam etmektedir. 8 inci plan dneminde aile hekimlii pilot uygulamalar srdrlmtr. Toplam salk harcamalar 2000 ylnda GSYHnin %6,6sndan, 2005 ylnda %7,6sna ykseltilmitir. 2000 ylnda salk hizmetleri bakmndan sosyal gvenlik kapsamndaki nfus oran %80,9 iken, 2005 ylnda bu oran %91e ykselmitir.13 20072013 yllarn kapsayan ve uygulanmasna balanan 9 uncu Kalknma Plan dneminde ise, salk hizmetlerine eriimin nemli gstergeleri olan yatak ve hekim says ile bunlarn nfusa oranlarnda iyilemeler kaydedilmesi hedeflenmektedir. Salk hizmetlerine eriim olanaklarnn iyiletirilmesi iin altyap ve salk personeli ihtiyacnn karlanaca ve lke genelindeki dalmlarnn dengelenecei; eriimi kolaylatracak genel salk sigortas sisteminin hayata geirilecei; bata birinci basamak salk hizmetleri olmak zere salk hizmetlerinin kalitesinin artrlaca; 2008 yl sonu itibariyle aile hekimlii hizmet modelinin tm illerde yaygnlatrlaca belirtilmektedir. Anne-ocuk sal bata olmak zere, koruyucu salk hizmetlerine ncelik verilecei; bata zrller, yallar, kadnlar, ocuklar ve g edenler olmak zere, yoksulluk ve sosyal dlanmaya maruz kalm kesimlerin, salk hizmetlerine eriimlerinin nndeki engellerin kaldrlmasnn hedeflendii belirtilmektedir.14 Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plan (1996) 1996 ylnda Trkiyenin 4. Dnya Kadn Konferans (Pekin) Eylem Plan dorultusunda gelitirdii bu Eylem Plannda salk kritik alanlardan biri olarak ele alnm, kadnlarn yaadklar sorunlara ilikin durum saptamas yapldktan sonra, hedefler ve gerekletirilecek eylemler belirlenmitir. Eylem Plan ile kadnlarn nitelikli salk bakmna ulalabilirliini arttrmak, kadn salnn iyiletirilmesine ynelik nleyici programlar oluturmak, cinsel salk konusunda toplumsal cinsiyete duyarl giriimlerin balatlmas, kadn sal aratrmalarnn yaygnlatrlmas, kadn salna ilikin kaynaklarn arttrlmas ve kadn saln olumsuz etkileyen tm uygulamalarn kaldrlmas hedefleri ortaya koyulmutur.15 Sorumlu kurulularn ak olarak belirtilmemi olmas ve izleme-deerlendirme srelerinin belirlenmemi olmas nedeniyle baarl bir uygulamas olamayan bu Ulusal Eylem Plan, Trkiyenin toplumsal cinsiyet alanndaki ilk Ulusal Eylem Plan denemesi olmas ve salk alannda hedefler koymu olmas bakmndan deinilmesi gereken nemli bir politikadr. Salk Sektr in Cinsel Salk ve reme Sal Ulusal Stratejik Eylem Plan lk kez 1996 ylnda ICPD paralelinde hazrlanm olan ve kadnn stats ve reme sal konularnn ncelikli olarak ele alnmas ile oluturulan Kadn Sal ve Aile Planlamas - Ulusal Stratejik Eylem Plan, belirlenen hedefler dorultusunda 2000 ylna kadar uygulanmtr. Sz konusu Plan, ortaya kan gelimeler ve gereksinimler dorultusunda 2005
13 14 15 Uzun Vadeli Strateji ve 8 inci Be Yllk Kalknma Plan 2001-2005, (http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan8.pdf ) A.k. KSSGM, 1996 Ulusal Eylem Plan , Ankara , Austos, 1998, s. 13-22.

21

KADIN VE SALIK

ylnda Salk Sektr in Cinsel Salk ve reme Sal Ulusal Stratejik Eylem Plan eklinde gncellenmi olup, plan Trkiyenin 2005- 2015 yllar arasndaki hedeflerini, nceliklerini ve yaplmas gerekenleri ortaya koymaktadr. Bu stratejik plan ile Trkiyenin ncelikleri, anne lmlerinin azaltlmas, istenmeyen gebeliklerin nlenmesi, genlerin salnn iyiletirilmesi, cinsel yolla bulaan enfeksiyonlarn nlenmesi ve salkta blgeleraras eitsizliklerin azaltlmas olarak belirlenmitir. 1. Anne lmlerinin azaltlmas iin belirlenen balca iki hedeften biri, 2015 ylna kadar anne lmlerinin, tm Trkiyede ve corafi blgeler ve yerleim birimleri baznda 2005 ylnda tespit edilecek dzeyinden %50 orannda azaltlmasdr ve bu erevede her bir corafi blge ve yerleim biriminin hedefi ayr ayr belirlenecektir. kinci hedef ise, blge ve yerleim birimleri arasndaki farkllklarn 2015 ylna kadar %50 orannda azaltlmasdr. Bu hedeflere ulamak iin doum ncesi bakm alan kadnlarn says, salkl koullarda yaplan doumlarn says artrlacak, perinatal lm hz, neonatal lm hz, anne lm oran ve 20 ya alt doum oran azaltlacaktr. 2. Dier bir ncelik alan olan istenmeyen gebeliklerin nlenmesi iin belirlenen hedefler, karlanmam aile planlamas ihtiyacnn tm Trkiyede ve corafi birimler ve yerleim birimleri baznda 2013 ylna kadar %100 orannda kapatlmas, blge ve yerleim birimleri arasndaki farkllklarn da 2008 ylna kadar %50 orannda azaltlmasdr. 3. nc kritik alan cinsel yolla bulaan enfeksiyonlar ve HIV/AIDS sklnn artmasnn engellenmesi ve azaltlmas olarak belirlenmitir. Bu amaca ulamak iin belirlenen hedefler, cinsel yolla bulaan hastalklarn tm Trkiyede ve corafi blgeler baznda azaltlmas ve blgeler aras farkllklarn en aza indirilmesidir. 4. Drdnc kritik alan ise, genlerin cinsel salk ve reme sal dzeylerinin ykseltilmesidir. Adolesan gebeliklerin azaltlmas, tm Trkiyede ve corafi birimler baznda gen dostu cinsel salk/reme sal hizmetlerinin artrlmas ve bu hizmetlerin sunumunda blge ve yerleim birimleri arasndaki farkllklarn azaltlmas hedeflenmektedir.

Trkiye reme Sal Program Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile Avrupa Komisyonu arasnda yaplan anlamalar gereince 2003 ylnda uygulamasna balanan Trkiye reme Sal Programnn temel amac, lkemizde reme sal alannda hizmetlerin kullanlabilirliinin ve eriilebilirliinin arttrlmas ve hizmet kalitesinin ykseltilmesi yoluyla Salk Bakanlnn almalarna dorudan destek salamaktr. Program, ayn zamanda hizmetlere olan talebin arttrlmas amacyla sivil toplum kurulularnn eitli aktiviteleri yrtmesine imkn verecek hibeler aracl ile sivil toplum kurulularna destek verilmesini de amalamaktadr. Programn genel hedefi, Trkiyede bata kadn ve genler olmak zere nfusun cinsel salk reme sal durumunun iyiletirilmesidir. Programn zel hedefleriyse cinsel salk reme sal hizmetlerinin kullanmnn arttrlmas ve bu konulara ilikin politika ortamnn iyiletirilmesidir. Program sonunda;

22

KADIN VE SALIK

reme sal hizmet sunumunun kapsam ve ulat alann geniletilmi olmas, Hizmetlere eriimin artm olmas, Cinsel salk reme sal hizmetlerinde kalitenin iyiletirilmi olmas genlerin cinsel salk reme salna ilikin
ihtiyalar konusunda bilincin arttrlm olmas ve bu ihtiyalara daha fazla cevap verilebiliyor olmas,

Milletvekilleri, politika yapclar ve karar vericilerin cinsel salk reme salna ilikin haklar ve seimler konusunda
daha fazla bilgi ve anlay sahibi olmalarnn salanmas,

Krsal ve kentsel alanlar ile Dou ve Bat arasndaki farkllklarn azaltlmas hedeflenmitir.
Trkiye reme Sal Programnn birinci bileeni, hizmet sunma kalitesinin iyiletirilmesi ve kurumsal kapasitenin glendirilmesinde Salk Bakanlna destek salamak amacyla yrtlen almalardan oluurken, ikinci bileen ise, cinsel salk reme sal hizmetlerine talebi arttrma ve toplumsal gruplarn glendirilmesi konusunda STKlar ile ibirlii salanmas ve STKlarn glendirilmesidir. Programn birinci bileeni kapsamnda yaplan eitim faaliyetleri ile, 12si blgesel olmak zere 75 reme Sal Eitim Merkezi kurulmu, Salk Bakanl tarafndan nceden faaliyete geirilmi olan 18 Genlik Danmanlk ve Salk Hizmet Merkezine ek olarak 20 Genlik Danmanlk ve Salk Hizmet Merkezi faaliyete gemi, eitim materyalleri gelitirilerek mezuniyet ncesi ve hizmet ii eitimler verilmitir. Bunun yan sra hizmet sunum birimlerinin desteklenmesi, cinsel yolla bulaan enfeksiyonlar ile ilgili eylemlerin desteklenmesi ve bilgi ihtiyacnn karlanmas faaliyetleri gerekletirilmitir. 2003-2007 yllar arasnda yrtlen Trkiye reme Sal Programna toplam olarak 55 milyon Euro finansal destek salanm, bu kaynan 20 milyon Euroluk blm STKlar tarafndan yrtlen toplam 88 proje iin kullanlmtr. Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plan Kadna ynelik aile ii iddetle mcadele iin hazrlanan Ulusal Eylem Plan, ksa, orta ve uzun vade olmak zere 3 uygulama dnemini kapsamaktadr. Tm taraflarn ibirlii ile hazrlanan Plann amac, lkemizde aile iinde kadna ynelik her tr iddetin ortadan kaldrlmas iin gerekli nlemlerin uygulamaya konulmasdr.16 2007 yl ierisinde ilgili tm paydalarn katklar ve ibirlii ile hazrlanan Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plan, Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakannn onay ile yrrle girmitir. Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plannn alt hedefinden biri, aile iinde iddet gren kadna ve iddet failine ynelik tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerini dzenlemek ve uygulanmasn salamak17 olarak belirlenmitir. Buna gre, kadna ynelik aile ii iddet, gerek iddet maduru olarak kadnlar gerekse iddetin faillerini etkileyen ve tedavi ve rehabilite edici geni apl salk hizmetlerini gerektiren bir halk sal sorunu olarak tanmlanmakta; bu sorunun zm iin yaplmas gereken aktiviteler ve sorumlu kurulular belirlenmektedir.
16 17 KSGM, Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plan 2007-2010, s. 13 A.k., s. 24.

23

KADIN VE SALIK

Krize Mdahale Merkezleri Ruhsal bozukluklara bal olarak ortaya kan ve kadnlar arasnda da grlen intihar vakalarn nlemeye ilikin lkemizde eitli tedbirler alnmaktadr. Bu dorultuda, Salk Bakanl tarafndan 2004 ylndan itibaren balatlan almalar kapsamnda, illerde oluturulan Eitim Kurullarnca 16.056 salk alan eitilmitir. nleme almalarnn bir dier ayanda ise, Acil Serviste ntihar Giriimlerine Psikososyal Destek ve Krize Mdahale Program erevesinde 32 ilde belirlenen pilot hastanelerin gerekli fiziki alt yapsnn tamamlanmas ve 9463 personelin eitilmesi sonucu hastanelerin acil servislerinde oluturulan Psikososyal Destek ve Krize Mdahale Birimleri ubat 2006da faaliyete gemitir. 2008 yl Temmuz ay itibariyle 49 il 97 hastanede Psikososyal Destek ve Krize Mdahale Birimi faaliyet gstermektedir. Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadelede Salk Personelinin Rol ve Uygulanacak Prosedrler Eitimi iddet maduru ve risk altndaki kadnlara sunulan salk hizmetleri prosedrlerinin belirlenmesi ve buna uygun olarak eitim programlarnn dzenlenmesi amacyla Babakanlk Kadnn Stats Genel Mdrl ile Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl ibirlii ile hazrlanan Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadelede Salk Personelinin Rol ve Uygulanacak Prosedrler Eitimi Protokol, 3 Ocak 2008 tarihinde Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakan ile Salk Bakan tarafndan imzalanmtr. Protokol kapsamnda gerekletirilecek eitimler ile ncelikle 500 eitici yetitirilmesi, ardndan da sahada alan 75.000 salk personeline ulalmas hedeflenmektedir. Trk Silahl Kuvvetleri reme Sal Program Erken evliliklerin getirdii obstetrik problemler ve CS/S konusunda erkeklerin de bilinlendirilmesi amacyla Salk Bakanl ile Trk Silahl Kuvvetleri Salk Komutanl ibirlii ile, 2002 ylnda UNFPA ibirlii ile Trk Silahl Kuvvetleri reme Sal Program balatlm, sz konusu program 2005 ylndan itibaren Trkiye reme Sal alt program haline gelmitir. lke genelinde tm askeri birliklerde alan reme sal dershanelerinde, erba ve erlere ynelik eitimler srdrlmektedir. Temmuz 2007 itibariyle 2.000.000 erba ve er eitilmitir. Bu eitim modlnde reme organlar, cinsel salk, cinsel yolla bulaan hastalklar, HIV/AIDS ve sosyal sonular, gebeliin oluumu, aile planlamas, gvenli annelik, toplumsal cinsiyet ve aile ii iddet konular yer almaktadr. artl Nakit Transferi Uygulamas-Salk Yardmlar Babakanlk Sosyal Yardmlama ve Dayanma Genel Mdrl tarafndan nfusun en muhta kesimine dahil olan ailelerin ocuklarnn temel salk hizmetlerine tam olarak eriimini salamak amacyla, lke genelinde artl Nakit Transferi Salk Yardmlar uygulanmaktadr. Bu yardmlarn amac, salk muayenelerinin yaptrlmas art ile yoksul ailelere dzenli nakdi para transferi yaplmasdr. Yaplan yardmlarla, ocuk lmleri ile ocuklarn hastalanma oranlarn azaltmak amacyla, erken ocuklukta bakm, temel salk ve bakm hizmetlerinden yeterince yararlanamayan 0-6 ya grubu ocuklarn sunulan hizmetlerden faydalanmalar salanmaktadr. 2003 ylnda balayan artl Nakit Transferi Salk Yardmlarndan 30 Eyll 2007 tarihi itibariyle yararlanan anne ve ocuk says ile toplam yardm miktar tablo 7de sunulmaktadr:

24

KADIN VE SALIK

Tablo 7 artl Nakit Transferi Salk Yardmlar (30.09.2007 itibariyle)

Blge AKDENZ DOU ANADOLU EGE G.DOU ANADOLU ANADOLU KARADENZ MARMARA TRKYE SALIK OCUK SAYISI 75.087 353.575 23.091 382.160 61.696 66.349 29.185 991.143 TUTAR YTL 19.222.692 81.086.036 7.096.773 105.616.747 17.571.601 19.950.640 8.002.615 258.547.104 2.776 12.036 552 9.661 1.797 1.796 1.018 29.636 GEBELK OCUK SAYISI TUTAR YTL 204.122 802.433 38.332 681.571 140.055 136.515 91.315 2.094.343

Kaynak: Babakanlk Sosyal Yardmlama ve Dayanma Genel Mdrl.

Dier Program ve Projeler Yukarda belirtilen almalara ilaveten Trkiyede Gvenli Annelik Program, Uluslararas reme Sal Eitim Merkezi Projesi, T.C. Hkmeti Birlemi Milletler Nfus Fonu nc ve Drdnc lke Programlar ve Anne ocuk lmlerini nleme Projesi, Kresel Fon Destekli Trkiye HIV/AIDS nleme ve Destek Program yrtlmtr. Genlerin reme sal konularnda bilinlendirilmeleri amacyla pilot illerde 20012005 yllar arasnda Adolesanlarn reme Sal Bilgi ve Hizmet Gereksinimlerinin Karlanmas in Strateji Gelitirilmesi Projesi ve Adolesan Sal ve Geliimi UNICEF Projesi gerekletirilmitir. Ayrca, evlilik ncesi danmanlk ve cinsel salk programlar, akraba evliliklerinin engellenmesi, perinatal ve neonatal taramalar gibi almalar yrtlmektedir. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrlne bal Toplum Merkezlerinde yrtlmekte olan Kadnn nsan Haklar Eitim Program, Anne ocuk Eitim Program, Benim Ailem gibi programlarn alt balklarnda da kadn ve salk konusuna yer verilmektedir.

25

KADIN VE SALIK

Eylem Hedef ve Stratejileri

Hedef 1 : Kadnlarn salk hizmetlerine eriim koullar ve verilen hizmetlerin kalitesinin iyiletirilmesi iin politika gelitirme dahil gereken tm nlemler alnacaktr.
STRATEJLER 1.1.Kadnlarn salk hizmetlerine eriimlerini kolaylatrmak zere politikalar gelitirilmesi, mevzuat ve idari dzenlemelerin gzden geirilmesi 1.2.Salkta Dnm Program ile uygulamasna balanan Aile Hekimlii sisteminde kadn salna arlkl olarak yer verilmesi 1.3.Engelli kadnlarn salk hizmetlerine eriimlerini kolaylatrc politikalar gelitirilmesi SORUMLU KURUM KURULULAR BRL KURUM KURULULARI

Salk Bakanl

KSGM, niversiteler, STKlar

Salk Bakanl

niversiteler

Salk Bakanl zrller daresi Bakanl Salk Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, evre ve Orman Bakanl

KSGM, SHEK, STKlar KSGM, niversiteler, Meslek Kurulular, i-veren Sendika ve Konfederasyonlar, STKlar

1.4.Gebe ve emziren kadnlar bata olmak zere tm kadnlarn maruz kaldklar evresel ve mesleki salk risklerinin ortadan kaldrlmas iin politikalar gelitirilmesi 1.5.Kadnlarn salk hizmetlerinden yararlanmalarn desteklemek zere Aile Danma Merkezi, Toplum Merkezleri, ATOM ve Halk Eitim Merkezleri gibi arlkl olarak kadnlara hizmet sunan kurulularn sayca arttrlmas, bu kurulularda grev yapan personelin toplumsal cinsiyet duyarllna sahip olmas amacyla bilin arttrc programlar gelitirilmesi 1.6.Salk kurulularnda kadnlarn youn olarak karlatklar hastalklara (menopoz sonras kemik erimesi, reme sistemi kanserleri gibi) zel tehis ve tedavi birimlerinin yaygnlatrlmas 1.7. Kadn salna ynelik erken tan ve tarama programlar gelitirilmesi 1.8.Gen, erikin ve ileri yataki kadn gruplarna ynelik salk politikalar ve destek programlar gelitirilmesi 1.9. leri yataki kadnlara ynelik kurumsal ve hizmet amal destek mekanizmalarnn gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas 1.10.Salk personeli yetitiren faklte ve yksekokullarn mfredatlarnda toplumsal cinsiyet eitlii ve kadna ynelik iddet konularnn yer almas 1.11.Salk Bakanl personeli arasndan oluturulacak eitici havuzu ile tm illerde salk personeline toplumsal cinsiyet eitlii ve kadna ynelik iddet konularnda duyarllk eitimi verilmesi 1.12. Salk Sektr in Ulusal Stratejiler ve Eylem Plan (2005-2015) hedefleri dorultusunda krsal alanlar ncelikli olmak zere tm Trkiyede anne lmlerinin azaltlmas

Salk Bakanl, SHEK, GAP daresi Bakanl, MEB

KSGM, niversiteler, Yerel Ynetimler, STKlar

Salk Bakanl

niversiteler, Meslek Kurulular

Salk Bakanl

niversiteler

Salk Bakanl

SHEK, niversiteler niversiteler, Yerel Ynetimler, STKlar Salk Bakanl, KSGM, TTB, niversiteler, Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezleri, STKlar

Salk Bakanl, SHEK

YK

Salk Bakanl, KSGM

niversiteler, STKlar

Salk Bakanl

niversiteler, STKlar

26

KADIN VE SALIK

Hedef 2 : Salk konusunda doru davran ve tutum gelitirilecektir.

STRATEJLER 2.1.Kadnlarn salk hizmetlerine eriiminin nemini vurgulayan bilinlendirme almalar yaplmas 2.2.Kadnlarn reme sal bata olmak zere genel salk konular hakknda bilinlendirilmesi 2.3.Erkeklerin aile planlamas, cinsel yolla bulaan enfeksiyonlar ve reme sal bata olmak zere kadn sal konusunda bilinlendirilmesi 2.4.Kadn sal konusunda eitim ve bilinlendirme etkinliklerinde uzmanlam STKlarn yer almas 2.5.Engelli kadnlara salk eitimi verilmesine ilikin almalar yaplmas SORUMLU KURUM KURULULAR Salk Bakanl, KSGM BRL KURUM KURULULARI Diyanet leri Bakanl, Medya Kurulular, i-veren Sendika ve Konfederasyonlar, STKlar KSGM, TTB, i-veren Sendika ve Konfederasyonlar, STKlar KSGM, Genel Kurmay Bakanl Medya Kurulular, i-veren Sendika ve Konfederasyonlar, STKlar STKlar

Salk Bakanl, SHEK, GAP daresi Bakanl

Salk Bakanl Salk Bakanl, SHEK, KSGM, GAP daresi Bakanl, Yerel Ynetimler Salk Bakanl, zrller daresi Bakanl, SHEK Salk Bakanl, KSGM, Valilikler, Diyanet leri Bakanl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Gen. Md.

STKlar

2.6.Erken evliliklerin ve akraba evliliklerinin kadn ve ocuk salna olumsuz etkileri hakknda toplumun bilinlendirilmesi

Medya Kurulular, niversiteler, i-veren Sendika ve Konfederasyonlar, STKlar

Hedef 3 : Kadn salna ilikin aratrmalar, bilimsel almalar ve bilgiler yaygnlatrlacaktr.

STRATEJLER 3.1.Kadn sal aratrmalarnn yaygnlatrlmas ve desteklenmesi SORUMLU KURUM KURULULAR Salk Bakanl, niversiteler Salk Bakanl, TK BRL KURUM KURULULARI TK, TBTAK

3.2.Tm salk istatistiklerinin cinsiyet temelli olarak tutulmasnn salanmas

KSGM, HNEE

27

KADIN VE SALIK

KAYNAKA 1. AKIN Aye, ESN idem, ELK Kezban, Kadnn Salk Hakk ve Dnya Salk rgtnn Avrupada Kadn Salnn yiletirilmesine Ynelik Stratejik Eylem Plan, Ankara, 2004. 2. 3. 4. DPT, 8. Kalknma Plan. DPT, 9. Kalknma Plan. Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits, Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas 2003, Ankara, Trkiye. Ekim, 2004. 5. 6. 7. 8. Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits, Trkiye Ulusal Anne lmleri almas 2005, Ankara, Trkiye. KSSGM, 1996 Ulusal Eylem Plan, Ankara, Austos, 1998. KSGM, Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plan 2007-2010, Ankara, 2007. Salk Bakanl Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Genel Mdrl ve Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu,Conseil SANTE, SOFRECO, EDUSER Salk Arama Davran Aratrmas, Ankara, 2007. 9. Salk Bakanl, Salk Sektr in Ulusal Stratejiler ve Eylem Plan 2005-2015, Ankara, 2005.

10. Salk Bakanl statistik Yllklar. 11. T.C. Anayasas, 1982. 12. Trkiye reme Sal Program kapsamnda hazrlanan reme Salna Giri Eitim Modl. 13. TK Salk statistikleri. 14. TK, Nfus ve Kalknma Gstergeleri. 15. TK, Nfus, Konut ve Demografi statistikleri. 16. UN Department of Public Information, 1996, Platform for Action and the Beijing Decleration, New York. 17. United Nations, 1979, Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination, Article 12.

28

KADIN VE SALIK

TABLO LSTES Tablo 1 Trkiyede Kr, Kent Ayrm, Blgeler ve Eitim Durumuna Gre Toplam Dourganlk Hz (2003) ..........................11 Tablo 2 Trkiyede NUTS 1 Blgelerine Gre Anne lm Hzlar2005 .................................................................................................... 14 Tablo 3 Anne lmleri in nlenebilir Nedenlerin Yzde Dalm (2005) ........................................................................................... 15 Tablo 4 Trkiyede Erken ocukluk Dnemi lm Hzlar................................................................................................................................. 17 Tablo 5 Trkiyede HIV/AIDS Vakalarnn Says (1985-2006) .............................................................................................................................. 18 Tablo 6 Trkiyede Adolesan Kadnlarda (15-19 ya) Dourganlk ve Annelik (2003) ......................................................................... 19 Tablo 7 artl Nakit Transferi Salk Yardmlar (30.09.2007 itibariyle) ..........................................................................................................25

EKL LSTES ekil 1 Trkiyede Douta Beklenen Yaam ...............................................................................................................................................................9 ekil 2 Trkiye Geneli ve Eitim Durumuna Gre lk Evlenme Ya ............................................................................................................. 10 ekil 3 Trkiyede Yllara Gre Toplam Dourganlk Hz (1978-1993-2003) ..............................................................................................11 ekil 4 Trkiyede Yllara Gre Gebelii nleyici Yntemlerin Halen Kullanm (1993-2003) ......................................................... 12 ekil 5 Trkiyede Yllara Gre steyerek Dk Oranlar (1993-2003) (yz gebelikte) ........................................................................ 13 ekil 6 Trkiyede Anne lm Oran (yz bin canl doumda-2005) ......................................................................................................... 14 ekil 7 Doum ncesi Bakmn Salk Personelinden Alnmas (1993- 2003) ........................................................................................ 15 ekil 8 Doumun Salk Kuruluunda Yaplmas .................................................................................................................................................... 16 ekil 9 Trkiyede Adolesan Dourganlk (1993-2003) ......................................................................................................................................... 18

29