WINTER

EL-HAREZM
Template

01

Hayatnn byk bir blm Badat'ta matematik, astronomi ve corafya konularnda alarak gemitir.

02

Ebu Abdullah Muhammed bin Musa El-Hrezmnin doum ve lm tarihleri tam olarak bilinmiyor, ancak eitli Orta a tarih kaynaklarnda yer alan ifadelere dayanarak 780 yl civarnda zbekistan'n Karizmi kentinde doduu ve 850 ylnda Badatta vefat bilinmektedir. Harezm'de temel eitimini alan Harezmi, genliinin ilk yllarnda Badat'taki ileri bilim atmosferinin varln renir. Harezmi ilmi konularda alma idealini gerekletirmek iin Badat'a gelir ve yerleir Abbasi halifesi Memun, Harezminin ilim kabiliyetinden haberdar olunca onu Badat Saray Ktphanesi'nin idaresinde grevlendirir. Daha sonra da Badat Saray Ktphanesindeki yabanc eserlerin tercmesini yapmak amacyla kurulan bir tercme akademisi olan Beyt'l Hikmette grevlendirilir. am'da bulunan Kasiyun Rasathanesi'nde de alm ve Hint matematiini incelemek iin Afganistan zerinden Hindistan'a giden bilim heyetine bakanlk etmitir.

03

El Harezmi heykeli (zbekistan)

04
lk cebir kitabn yazan ve batya cebiri reten bilgindir.
Harezminin 830da yazd ElKitabl-Muhtasar fi Hsabil Cebri vel-Mukabele (Cebir ve Eitlik zerine zet Kitap) adl kitab onun nn artrd. Harezmi cebrin atasdr Bu nvan cebir konusunda ilk el kitabnn yazar olmas nedeniyle verilmitir. slam dnyasnda cebir alannda temel otorite olarak tannd gibi, bu matematik alannn Avrupada yaygnlamasnda byk rol oynamtr.

05
Avrupal matematikilerin cebirle ilk karlamalar, Harezminin cebir kitabnn 12. yzylda Latinceye evrilmesiyle olmutur. Avrupa dillerinde bu matematik alanna algebra veya algebre isminin verili nedeni, Harezminin kitabnn adnn El-Cebr olmasdr. Hesap ynetimi anlamna gelen algoritma terimi de Harezminin adndan geldii kabul edilmitir. Bilgisayarn ve digital elektroniin temelini atan bilim adamnn isminde bugnk algoritma szc tremitir..

El Harezminin yazd cebirle ilgili kitap

06

Cebiri sistemletiren bilgin

07

Harezminin asl nemi, cebir kurallarn ilk defa sistemli bir ekilde sunan kimse olmasdr.

08
Harezmi Cebir konusunda ax + bx = c, ax + c = bx, ax= bx + c tipindeki denklemleri teker teker ele alp bunlarn nasl zlebileceini aklamtr. Hrezm geometrik kantlamalarla desteklenen, zellikle ikinci derece denklemler zerinde durmu ve zmleri iin kurallar vermitir. Bilinmeyen nicelik ey veya kkolarak adlandrlmtr. Bugn ax + bx + c = 0 olarak ifade edilen bu tr denklemlerin zmn, o zamanlarda negatif nicelikler bilinmedii iin gruba toplam ve her biri iin kareye tamamlama ilemine dayanan ayr bir zm yntemi nermitir.

Bu grup yledir:

09

10

11

Cebirden bir sayfa

12
Harezmi grld zere bunlar zerken geometri ve zellikle analitik geometriyi kullanmtr. Dolaysyla Harezminin cebirsel bir denklemin zmnde analitik geometriyi ilk kullanan matematikilerden biri olduunu da syleyebiliriz.

Harezmi denklemleri zerken daima pozitif kkler bulmutur. Sonular, kkleri pozitif olan denklemler iin tam sonulardr.

Rakamlar Avrupa' ya reten bilgin.

13

Harezminin dier nemli eseri de Hint aritmetii zerine olan Kitab elHesab el-Hindi dir. Bu kitabn arapa orjinali kayp olup Latince evirisiyle gnmze intikal etmitir. Hrezm bu yaptnda, on rakaml konumsal Hint rakam sistemi ile hesaplama sistemini anlatm,Batl matematikiler, Romallardan bu yana yrrlkte bulunan harf rakam ve hesap sistemi yerine Hint rakam ve hesap sistemini kullanmay bu yapttan renmitir. On rakamdan oluan rakam sistemi ise, Hrezm tarafndan tantld iin Arap Rakamlar ve kkeni Hindistan olduu iin de Hint-Arap Rakamlar ad ile tannmtr.

14
Hrezmnin sfr rakamnn kullanlmasn salamas da matematik tarihi asndan ayrca deerli ve nemlidir. Sfrn kullanmn aklad pasajda unlar yer almaktadr: karma ileminde hibir ey kalmadnda, kk bir yuvarlak yaz ki, bylece o yer bo kalmam olsun. Bu kk yuvarlak bir konum igal etmek zorundadr. nk aksi durumda daha az sayda konum kalr ve o zamanda ikinci konum hatal olarak birinci konum olur. Hrezmnin kk yuvarlak veya daire olarak adlandrd iaret bu gn kullanlmakta olan sfrdr. Kk yuvarlaa Araplar sfr (bo) diyorlard. Latinceye zephyrum olarak evrilen szck, daha sonra talyanca zero olarak ksaltld.

ASTRONOM VE CORAFYA ALIMALARI

15

Yeryznn apna ait hesaplarn Kitab Surat AlArz (enlem ve boylam kitab) adl kitabnda toplad. Bu eserde, Nil Nehrinin kaynan aklayan Harezm, Batlamyusun astronomik cetvellerini de dzeltti.

Gne ve ay tutulmasna dair incelemelerini toplad Ziyc'ul Harezmi adl eserinde ise, astronomi iin gerekli trigonometri bilgi ve cetvellerini de verdi.

16
Dier eserleri; Kitab al-Amal bi'l Usturlab(Usturlap yapm zerine) Kitab'ul Ruhname

CORAFYA LE LGL ALIMALARI

17

Ptolemy'nin corafya kitabn dzeltmelerle yeniden yazm, 70 tane bilim adamyla birlikte alarak 830 ylnda bir dnya haritas izmitir. Dnyann evresini ve hacmini hesaplama almalarnda yer almtr. Gne saatleri, usturlaplar ve saatler zerine yazlm eserleri de vardr.

Corafya alanndaki almas

18

Corafya alanndaki almas

19

21
Kaynaklar:
Prof. Dr. Hseyin Gazi Topdemir yazs http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/biliminsanlari/caginiasanlar/S-280-49.pdf Prof. Dr. Ural Akbulut EL-Harezm makalesi ODT Kimya Blm http://www.uralakbulut.com.tr/wp-content/uploads/2009/11/EL-HAREZM%C4%B0-CEB%C4%B0R%C4%B0NATASIDI1MART-2012.pdf http://www.learn-persian.com/english/Khwarizmi_creator_of_algorithm_algebra.php http://tr.wikipedia.org/wiki/El-Harezmi Uluda niversitesi Fen-edebiyat fakltesi Matematik blm retim yesi (2006)Prof. Dr. smail Naci CANGLn Ders Notlar MATEMATK RNESANSINA SLAM DNYASININ ETKS Yrd. Do. Dr. Melek DOSAY