NSZ Biz ciz kullarn mnn neve ve huzru ile merzk klan Allh Tel ve Tekaddes Hazretlerine hamd

senlar olsun! nsanl zulmetten nra gark etmee vesle olan kintn Fahr-i Ebedsine salt ve selm olsun! drk sahibi her insan kolaylkla anlar ki; cihn gyesiz yaratlmam, hayat abes ve geliigzel bir aka braklmamtr. Onun iin beeriyyete, peygamberler vastasyla Hakk katndan dim ilh tebliler gnderilmi: Ey insanlar! te yryeceiniz srt- mstakm! buyurulmutur. Ksaca dn-i mbn vey slm olarak isimlendirilen bu ilh tebliler, hi phesiz ebed hidyet, rahmet ve inyete niliyyet yolunda btn insanlar gafletten uyandrc, fnden bkye erdirici ve ebed sedetlere kavuturucu bir lutuftur. Bu itibarla Cenb- Hakkn insanoluna en byk ikrmlarnn banda slm nmeti gelir. dem -aleyhisselm-dan gnmze kadar bu ilh nmet ile perverde olan ehl-i mn, slm bereketiyle yaratllarndaki z cevheri koruyarak kalblerini ve dnyy bir glen hline getirmilerdir. Daha ileri seviye kazanan slih ve sdklar da, meleklerden te ulv derece ve mevklere nil olmulardr. Bylece onlar, ftr ihtiyac tatmn eden en gzel sedet neelerine ulamlardr. Nice tarih tezhrlerle sbittir ki, insan ftrat, ilh mn hakkatleri zerine kurulmu ve kuds neelerle tezyn edilmi olduundan, onun kalb leminin nrn derinliinde hak duygusu, iddetli bir inan ihtiyc ile likullh dediimiz Rabbe kavuabilme ve Onu kalbde tanyabilme hussiyeti meknzdur. Bu tecelller hi phesiz ki, tarih boyunca dim slm yaama nmeti ile tezhr edegelmitir. Gerekten de slm, tevhd ile u fn gurbet lemine yle bir likullh (Allha kavuabilme) nevesi getirmitir ki, beer iin bundan daha byk bir lezzet-i mnev yoktur. yle bir neve ki, istikbalin, yni lm tesinin snesindeki btn haz ve esrr onun gnldeki tezhrne baldr. Ashb- kirm ve onlarn izinden yryen bahtiyrlar, slma hep bu neve, yni likullh ak ile sarlarak canlarn ve mallarn bezletmiler ve beer tkatinin zerinde bir sebt ile Allh ve Onun Raslnn yolunda mstakm olmulardr. Samm bir kul haysiyetiyle yaamak emelinde olanlar, hayatta dn uura ermek ve ilh hkmler nda bulunmak mecbriyetindedirler. Mjdeler olsun o mminlere ki, kalblerine mn, gslerine Kurn, vicdanlarna gzel ahlk yerletirip ebed sedetlerin zevk u safs iinde yaamaktadrlar. Zr dnyev ve uhrev sedet bundadr. Yni Allhn dnine ballk ve itattedir. Buna muvaffak olan bahtiyrlar, slihler defterine kaydedilmi ve Cenb- Hakkn muhabbet ve tekrmine mazhar

olmulardr. Yce mn hakkatlerinden yz evirenler ise, ilh azaplara dr olarak iki cihan bedbaht olup bu lemden gp gitmilerdir. Dny sems onlara hibir zaman tebessm etmemi, musbete uradklarnda da alamamtr. Bu bakmdan msbet veya menf htralar meheri olan gemi nesiller, arkalarndan gelen yeni nesillere bir vaaz ve ird vesilesidirler. stmzdeki sem, Allhszlara zdrap ve felketler dken eski semdr. Tepemizdeki gne, Firavun, Hmn ve Nemrd gibi nice zlimlerin kk ve saraylarn da aydnlatan, sonra da harbeleri zerine doan ayn gnetir. Ve her zaman olduu gibi yine beeriyyetin gnl lemini tezyn edecek olan sem da slm sems, karanlk gafletleri yok edip nra garkedecek yegne kandl de mn gneidir. O hlde insanoluna den, slm sems ve mn kandili altnda kendisini bilip Rabbini tanmasdr. nsanolu ki, byk bir lemin kk bir modelidir. Onun basit toprak yapsnda beyna smayan ilh tecelllerin srlar, nrlar ve hakkatleri gizlidir. O, incelikler ve zerfetlerle mcehhez bir cd bedas, kint kitabnn hulsas, varlk mushafnn ftihasdr. te slm ve mn, ksaca bu ulv yapnn ilh mahfazas mhiyetindedir. mnn hedefi, tevhdini yaayabilerek, yrei yalnz Allha tahss edebilmektir. Bu bakmdan mn ve tevhdin idrki, ilm, ahlk ve mnev deerlere sahip olmakla mmkndr. mnn ilm cephesi, ment olarak aklanmtr. Ahlk cephesi, birok hads-i erflerde beyn buyurulan edeb, hay, iffet, merhamet, efkat, afvedebilmek, sabr, krn, muhabbet gibi ahlk nevelerdir. mnn amel ksm ise, Kurn ve snnetin zhire ve cezya dir koyduu hkmlerdir ki, ibdetler, mumeleler ve ahlk tezhrler bu cmledendir. Hatt yollardan ezlar gidermek dah mnn dallarndan biri saylmakta ve: Hay mndandr. (Buhr, mn, 16) Temizlik mnn yarsdr. (Mslim, Tahret, 1) Dn nashattir. (Mslim, mn, 95) gibi benzeri hads-i erfler, bu hakkati bildirmektedir. mnn mminde zirvelemesi, amel-i slih dediimiz Allh rzsn gye edinen niyet ve ilere baldr. Kurn- Kermde ve hads-i erflerde mn ve amel-i slih beraberce zikredilmitir. Zr nefis ve rhlar ilm hakkatler; tenler ise amel sretler zere har olunup mumele grecektir. mn, nazariyat ile deil, duyulup hissedilen hakkatler ve ibdetleri rhniyetiyle ed edebilme neticesinde keml bulur. Bu keml nevesinin hazz, mbrek ve has kullarda cmle fn nevelerin zerine km ve btn dnyev ac, zdrap ve elemlerin yakc, dayanlmaz ve helk edici iddetini det yok etmitir:

Zlim Firavun tarafndan mnlar sebebiyle kollar ve ayaklar apraz kesilerek hurma dallarna aslan sihirbazlar, bu byk zulm karsnda beer bir acziyet gsterip zafa dme endie ve korkusuyla ellerini semya kaldrmlar: Y Rabb! zerimize sabr yadr; canmz mslman olarak al!.. (el-Arf, 126) diye Cenb- Hakka iltic etmiler ve ehdetin lht hazz ierisinde Rablerine kavumulardr. Birer samm mslman olan ilk sevler de, sirklerde arslanlarn dileri arasnda paralanma pahsna da olsa tevhdde sebt ile mnlarn muhfaza etmiler ve tattklar ulv lezzetlerin barnda onlar da ehdet erbetini ak ile imilerdir. Vcduna bir inenin batmasndan bile korkan Hazret-i Smeyye radyallh anh-, vcdunu dalayan kzgn demirlere bu ulv hazzn yardmyla tahamml gstererek slmn ilk ehdesi rtbesine nil olmutur. Kocas Hazret-i Ysir de yal ve gsz bir kimse olmasna ramen tahamml-fers bir diryet gstermitir. O, mriklerin, bir bacan bir deveye dier bacan baka bir deveye balayp gerdirdikleri anda dah zdrap ve ileye yenik dmeyerek; Allh, Allh lafzlarnn mnev ve ebed hazz iinde ehd olmutu. Hazret-i Billin o dsitn hli de ayn likullh nevesi syesindedir. Bill -radyallh anh- da, azgn ve gz dnm mriklerin ar ikenceleri altnda siyah derisinden krmz kanlar akarken vcdu bir pelteye dnd hlde Ehad, ehad, ehad diyor, ac ve zdraptan ziyde mnn ulv zevkini tatm bir gnlle likullh hazzn yayordu. Zr onlar, slm nmetinin bykln gerek mnda idrk hlinde idiler. Bylece her iki dnyda da ilh izzetlerin kaplarn ak ve vecdleriyle aralamasn bildiler. Fn mrleri: Ey mn edenler! Allhtan, Ona lyk bir takv ile korkun! Ve ancak mslman olarak can verin!.. (l-i mrn, 102) emr-i ilhsi muhtevs iinde nihayet bularak gerek ve ebed hayata nil oldular. Onlarn ardndan gelen mmin nesiller de slm balarna tc ettikleri her demde azz oldular. Bu nesillerden biri olan Osmanllar da, slmn mnbit barnda: zengi pmeye hasretti garbn elileri diye ifade edilen bir ihtima ulat. Yllar sonra bu tabirin tersine dn de, maalesef slmn muazzez rhuna srt dnle ve mecz muhabbetlere aldanp ak- ilhyi kaybedile balad ve bu durum, koca bir milleti zilletin nice ar imtihanlarna dr etti; gnl lemlerini oraklatrd. Kendi z benliinden, yni rhn yapdan kaarak bat taklitiliine snma sevds had safhaya vard. Ne gariptir ki, bugn bat lemi, asln kaybetmi btl bir dnin kskacna ramen slmn engin ve yksek ilm kaynaklarndan istifde ile muvaffakyet zemninde ykselirken, hatt hidyete nil olurken bizler, kaba kuvvete, yni nefsin

hoyratlna rm olduk. Dn, cemiyet iin hamle gc, huzur ve kuvvet kayna olmaktan kt; yerine hurfelerden ibret ruhsuz bir iskelet kald. Bir zamanlar vecd kahramanlar Bedrin arslanlarn, rhundan lemlere rahmet taran Alpaslanlar ve ktalara medeniyyet ulatran ve Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-in mjdesine nil olan Ftihleri yetitiren slm ve mn cevheri zedelendi. Ne esef ki, kimileri de bu hlden kurtulu resini, baty da bat yapan mstesn ve z haznelerimizi terketmekte bulanlarn girdaplarnda arar oldu!.. Nihyet slm nce amel olarak gnllerden skmek, sonra da tikd bakmdan kerterek rhniyetinden uzaklatrmak isteyenlere det gn dodu. Bu mnev k ve ykltan muzdarip ve mslmanlarn tikd, ibdet ve mumelattaki cezbe rhunu kaybetmesinden elemli mtefekkir, Pakistann mnev bnsi kbal, yle feryd eder: Yazklar olsun! Artk akn vecd ve heyecan kalmad... Artk mslmanlarn damarlarndaki kan dah kurudu. Namazlara bakn; saflar eri, secdeler ruhsuz, kalbde huzur yok! ten gelen o ilh cezbe kaybolmu!.. Ey ak! Ey gnlmzn dern mns! Ey ektiimiz tohum! Ey bitiimiz mahsul! u hle bir bak; tyneti toprak olan insanlar artk eskidiler.. Bizim amurumuzdan imdi bambaka ve bize yabanc bir insan meydana geldi!.. Dolaysyla binbir imtihn tecellleri iinde yaadmz u hirzamanda ashb- kirmdaki likullh, ak ve vecd nevesine ulatrc bir vesle olarak slmn azamet ve bykln, bilhassa mnev perspektiften en doru ekilde ve lykyla idrke ve bu idrk ile de yaamaya ne kadar muhtcz. slmn o yklmaz rhniyet kalesinin kaplarn kasden veya afvedilmez bir gafletle dmana aralamak isteyen lim kisveli hidyet mahrmlarnn cirit att gnmzde bu ihtiyacn asr- sedet ak ve vecdi ile yeniden ihys, daha da bir ehemmiyet arzetmektedir. Zr slmn rhniyet ve hakkatinden mahrmiyet, srt- mstakm izgisini zedelemekte ve beeri dallet ve gaflet yollarnda binbir tuzakla helk etmektedir. Bylece ebed bir sedet, ebed bir felkete dnmektedir. Bu itibarla mslmann, slm, rhniyet ve mneviyat ufkunda Hakk hak, btl btl bilmek dstruyla takv zre yaamas zarrdir. Son ve en mkemmel hirzaman dni slmiyet olduundan takv da, slmn artlarn hu ile f edebilmek, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- ve ashbnn gnl leminden nasb alarak mnn heyecann yaayabilmekten ibarettir. Zr mn, dn nn kalbe girmesinden ibaret bir hayattr ki, Allhn nru iinde yaamaktr. Takv ise, gnllerin bir nazargh- ilh hline gelmesidir. Gzel ahlk, ibdet ve hayr u hasent, hep takv tezhrleridir. Bilmelidir ki, gayr-i mslimler gibi yaanan bir mslmanlk ve mslmanlar gibi yaanan bir gayr-i mslimlik, insanoluna sedet bahetmez. Allh katnda asl fayda, asr- sedetteki neve-i slm ile likullh akna ulaarak kalb-i selm hlinde mslmanl yaamaktadr. te bu hakkat, bizi de slmn rhn yaps ile alkal kk bir eser hazrlamaya sevketti. Bu yolda yryen hizmet kervanna itirk etmek ve bu

vesleyle Cenb- Hakkn rzsna nil olmak murd ve niyeti ile slm ve mnn yce yapsna id birksm hakkatleri ifdeye altk. Eserde slm hakknda umm bir mlmtn ardndan kelime-i ehdet ve mn dsturlarn, sonra da slmn temeli olan ibdetlerin daha ok mnev pencereden zhn yapma gayretinde bulunduk. Zr slm; kulu, doru bir tikd ve amel zemn ile kalb-i selme nil ettii ve ahsen-i takvm srr ile de vsl- illlh yolunda ilerlettii lde doru bir ekilde renilmi ve yaanmaya balanm demektir. Bu istikamette cizne kaleme almaya gayret gsterdiimiz u mtevz eserin tanzm ve telfinde byk gayreti olan Muhammed Ali Emeliye ve emei geen dier kardelerimize teekkr eder, bu hizmetlerinin bir sadaka-i criye olmasn Allh Teldan niyz ederiz. yet bu eser veslesiyle gnlleri ashb- kirm misli slma rm olabilmek hussunda bir adm olsun ileriye gtrebilirsek ne mutlu! Cenb- Hakk; slm yolunda kh Nemrudun ar zulmleri ve kh nice ar imtihanlar karsnda ulv ve dsitn bir teslmiyet, tevekkl ve Hakka rz ile Allha ynelen brhm -aleyhisselm- hakknda yet-i kermede buyurulan: O, Rabbine kalb-i selm ile geldi! (es-Sfft, 84) beynndan bizlere de bir hisse nasb eylesin! mn! Osman Nri TOPBA 12.02.2000 SKDAR

Kurn ve Snnet klminde SLM ve ONUN ULV YAPISI lk insan ve ilk peygamber olmak itibaryla Hazret-i dem aleyhisselm-la balayp devam eden dn-i mbnin her olu safhasnda muhtevs ayndr. Fark, sadece beer hayatn gsterdii gelimeler istikametindeki ictim hkmlerde grlr. Buna gre Hazret-i demden hirzaman nebsine kadar ilh tebl mahsl olan ve adna dn denilen messesede muhtev hep ayndr ve o muhtevnn ad slmdr. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Btn peygamberler birbirlerinin babadan kardeleridir. Dnleri birdir. (Buhr, Enbiy, 48) Bu itibarla slm, ummiyetle sanld gibi yalnz Kurnn muhtevsna mnhasr deildir. Btn semv dnler, beer tahrifler meydana gelmeden evvelki hlleriyle hep odur. Yni slmdr. Bu gerei ifde iin Kurn- Kermde: Allh indinde dn slmdr (l-i mrn, 19) buyurulmaktadr. Ayn zamanda bu ifade, beeriyyetin dny ve hret selmeti iin yegne reetenin de sadece slm olduunun bir beyndr. Bu hakkat, bir baka yet-i kermede daha sarih bir ekilde yle ifade buyurulur: Kim slmdan baka bir dn ararsa bilsin ki, ondan (byle bir dn) asl kabul edilmeyecek ve o hrette de zarar edenlerden olacaktr. (l-i mrn, 85) O hlde t dem -aleyhisselm-dan beri beerin tekml seyrine bal olarak bir gelimeye mazhar olup Kurnda kemlin zirvesine ulam bulunan slm nedir? Evvelemirde bu hususta yaplan btn tariflerin z ksaca u iki noktada toplanr: 1. tikad (mentde belirtilen esaslara doru ve samm bir ekilde mn), 2. Amel-i slih (mndan sonra Cenb- Hakkn bizlerden istedii ibdet ve mumelt ihls ve sammiyetle f). te bu iki hussun barnda yaanan slm, dnce, yaay ve davranlarmzn ilh nizmn salayan muvzeneli gzellikler zinciridir.

Akl, kulak, gz, dil ve gnl arasnda ulv rabtalar kurarak Allha uzanan bir yoldur. Ondaki yce ve srl incelikler, bir rahmet olarak taa dah damlasa, onu topraktan daha yumuak bir gnl hline getirir. Ancak ondan uzak gnllerse, gaflet llerinde kuruya kuruya ta kesilmi demektir. Bu hlden kurtulu da, yine slm iledir. slm, fikr, kavl ve fiil bakmdan insan en gzel ekilde yourup kemle erdiren ve karanlklardan nra karan sedet fecridir. Yni o, alakta olanlar ykseltip zirveletiren bir messirdir. Bir toprak gibidir ki, kendisine teslm olan nice rk dal ve budak paralarndan, hatt teressbattan dah gzleri ve gnlleri okayan ndde gller, menekeler, lleler ve zambaklar yetitirir. Basit ve sradan kullar mmtaz hle getirir. Hilkatleri asl hllerine evirerek gzelletirir. nsan ve kinatn srlarnn sermyesi odur. Bu bakmdan o, ebediyyet yolculuunda kullar hsrna drmeden ilh nmetler meheri olan cennete sevkedici yegne srt- mstakmdir, bir nmet-i ebeddir. Bu nmeti ir yle dile getirir: Kalbe kevser suyu, bir b- hayt; dn-i mbn, Onu itike yaar bizle semvt u zemn! Sidredir, yerde brakmaz kulu slm bura, Gtrr mmeti mirca Muhammedl-Emn! O cihn tc, du kld gnhkra dah, Biz yeter ki diyelim cn u gnlden; mn! Nr-i slma gnl, sadece insanlar m? Cmle dalar, dereler, ay ve gneler mmin! Hub-ceml, lutfediyor vasln, hem cennetini, Mehmed cn verebilsek okunurken Y-Sn!.. slm inanc, yeryznn helk girdaplarnda bocalayan pern insanna ilh bir lutuf olarak indirilen bir hablullh, yni Allhn ipidir. Ona gnllerini rm edenler, fnliklerden syrlarak rhn ufuklarn seyyh olup mrca dek ykselir. lmszler kervnna katlr. Bu rm olu ile slmn ulvliklerine niliyyetin tahakkuku iindir ki onu, her hussta Allha teslm olmak eklinde tarif etmilerdir. nk beeri yceltecek olan kulluk hussiyetinin en gzel tezhr teslmiyet ile mmkndr. Hakk Tel, kulluun zirvesinde olan peygamberlerine, slm btnyle hayta geirici umm bir emir mhiyetinde: Allha teslm olun! buyurduunda her biri: lemlerin Rabbi olan Allha teslm oldum eklinde arz- teslmiyet ve kulluklarn beyn ve isbt etmilerdir. Cenb- Hakk, bu hakkati brhm -aleyhisselm-n ahsnda yle beyn buyurur:

Rabbi ona: slm ol! dediinde, (O): lemlerin Rabbine teslm oldum! dedi. (el-Bakara, 131) Bu teslmiyet, Allh ile beraber olmann, daim Onu zikretmenin ve Ona kretmenin bir ninesidir. Zaten btn ibdetlerde ve kulluktaki gye de Allh ile beraber olabilmektir, yni mrifetullh ve muhabbetullhtr. Bu hususla alkal olarak u misl pek hikmetlidir: Rivayete nazaran bir viz krsde kabir ahvlini anlatmaktayd. Cematin arasnda eyh ibl Hazretleri de vard. Viz, sohbetinin sonuna doru Cenb- Hakkn kabirde soraca suallerden bahisle: lmini nerede kullandn, sorulacak! Maln mlkn nerede harcadn, sorulacak! mrn nasl geirdin, sorulacak! badetlerin ne durumda, sorulacak! Harama, helle dikkat ettin mi, sorulacak!.. Bunlar sorulacak; unlar da sorulacak!.. diye uzun uzadya birok husus sayd. Bu kadar teferruata ramen meselenin zne dikkatin ekilmemesi zerine ibl Hazretleri, vize seslendi: Ey viz efendi! Sullerin en mhimini unuttun! Allh Tel soracak ki: Ey kulum! Ben seninleydim, sen kiminleydin? Bu incelii nazar- dikkate aldmzda slm; Siz her nerede iseniz O sizinledir! (el-Hadd, 4) uurunda yaayarak Ona kavumaktr. Dolaysyla slm, Allha muhabbet, ballk ve itat zemininde ebed selmetin ve vuslatn salanmas demektir. Yerlerin ve gklerin slh ve nizm itate baldr. nsanlarda kulluk ve itat olmad zaman ilh program gazap tecelllerine inklp eder. yet-i kermede buyurulur: nsanlarn bizzat kendi iledikleri yznden karada ve denizde fesat belirir (dzen ve henk bozulur, fetler zuhr eder) ki Allh (insanlarn) yaptklarnn bir ksmn onlara tattrsn; belki de (tuttuklar kt yoldan) dnerler (er-Rm, 41) Buna gre kulluk ve itatten, yni slmdan kopu karada ve denizde dzen ve hengin bozulmasna sebebiyet vermekte ve meydana gelen fet trnden hdiseler, mcrimlere bu dnyya it kk bir cez mhiyetinde tekrar slma sarlmay temn edici kz tecellleri vasfn tamaktadr. Basar ve basret shibi olan kul, slm veslesiyle esere bakar messiri, sebebe bakar msebbibi grr; maddeye bakar mnsn sezer; fn dnynn hakkatini idrk ile hreti hatrlar; u muhteem kint manzmesini, bilhassa engin semlar seyredip ilh kudret ve azametin her an farknda yaar; aczini ve nefsini bilir, kulluktan uzaklamaz; ebed lemine doru Rabbine yolculuktaki esrr- ilhiyyeye vkf olur ve vuslat itiyk iinde secde edenler kervnna katlr. Bylece yaratl gyesi hsl ve kul da

sonsuz nmetlere, kurtulua ve ilh vuslata vsl olur. yet-i kermede buyurulan: Allh kimi doru yola iletmek isterse onun kalbini slma aar (el-Enam, 125) hakkati tecell eder. Ancak bu tecellden det kaarcasna uzaklaanlar da, yet-i kermenin devamnda buyurulan: ... (Allh) kimi de saptrmak isterse, (sanki o kimse) ge kyormu gibi kalbini iyice daraltr. Allh inanmayanlarn stne ite byle murdarlk verir. (el-Enam, 125) hitbna dr eden bir gaflet girdabnda pernlk ve hsrn vzeleri ile ebediyyen helk olurlar. O hlde yegne kurtulu, beere ancak slmn sedet iklminde nasb olmaktadr. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: Kim Rabb olarak Allh, dn olarak slm, Peygamber olarak Muhammedi kabl edip hond oldum. derse, cennet ona vcib olur. (Eb Dvd, Salt, 36; Tirmiz, Salt, 42) slm, silm ve selmet kknden gelmektedir ki, ballk, Hakka rm olu, selm ve lekesiz tutmak, selmete girmek, ihls ve sammiyet gibi muhtelif mnlar da iine alr ve esasta mn ile birleir. Kurn- Kermin ilk sresi olan Ftiha-i erfe de, meczen slmn tarifinden ibarettir. Buna gre: slm, gazaba uratmadan ve sapkla da drmeden kulu srt- mstakme (dosdoru yola) ileterek sedet ve selmetin feyizli kucanda Allhn sonsuz nmetlerine mazhar klmak suretiyle: lemlerin Rabbi olan Allha hamd olsun! dedirten ve bu hlin devam iin: Allhm! Ancak sana kulluk ederiz ve ancak senden yardm dileriz. srrn yaatan ilh bir dndir. Dolaysyla mn ihtiyacnn tatmini, akln teskni, mal ve cann emniyeti, neslin muhfazas ve en gzel hret ticareti ancak slm ile mmkndr. Btn muhtevs dikkate alndnda o; En doru bir mn dnidir. nan esaslar, dim ulv temeller zerindedir. nsan eref ve haysiyetini zedeleyen irk gibi inan sakatlklarndan uzaktr. Rhlar besleyen bir ibdet dnidir. Kullar mkellef tuttuu ibdetler nice muhtelif ekil ve hikmetleriyle hem beden hem de rh yle istifdelere nil eyler ki, gnller onlarn doyumsuz hazlaryla det bir cennet hayat yaar.

Bir rahmet dnidir. Beeriyet nice gnah ve gaflet ukurlarnda bocalarken onlara yaptklarnn karl olarak helk ve hsrndan ziyde rahmet ve afv kanatlarn aarak sedet iklmine ekmeye gayret eder. Cenb Hakkn: Rahmetim, gadabm gemitir! (Buhr, Tevhd, 15, 22; Mslim, Tevbe, 14-16) beyn da bunun bir ninesidir. Bir merhamet dnidir. Rahmetle hemen hemen ayn mnya gelen merhamet, slm dninin en mhim temel hususiyetlerindendir. yle ki, Kitbullhn serlevhas olan Besmelede Cenb- Allh, lafza-i cellinin yannda merhamet hussiyetini ifde eden Rahmn ve Rahm kelimelerini zikretmi, ardndan ilk sre olan Ftiha-i erfenin ikinci yetinde de ayn esm-y ilhiyyesini tekrar eylemitir. Daha sonra bir baka srenin ilk kelimesi olarak Rahmn sfatn kullanm ve bu ad o sreye de bahetmitir. Bylece orada: Kurn Rahmn (olan Allh) retti! ifadesiyle btn bir Kurnn ve muhtevsnn beeriyyete Cenb- Hakkn bir merhameti olarak takdm edildiine de iaret buyurmutur. Nitekim Kurn- Kermin bir rahmet ve if olduu sr Sresinde aka beyan edilmektedir. Dier taraftan Allh Telnn peygamberlerine verdii en yce hasletlerden biri de merhamet olmutur. Bilhassa: Ey Raslm! Biz seni lemlere ancak bir rahmet olarak gnderdik! (el-Enbiy, 107) beyn vechile Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-de bu vasf hibir insann tkat getiremeyecei bir zirve tekil eder. Onun; Tifte talanp kan revan iinde kald zaman kendisine gelerek: Y Raslallh! Arzu edersen, u kavmi helk edelim! diyen bata Cebrl ve dier meleklere: Hayr bunu istemem! Ben bir rahmet ve merhamet peygamberiyim! demesi ve ardndan da o kavim hakknda hayr-du etmesi, engin merhametinden sadece bir nmnedir. Diyebiliriz ki, slmda mnn ilk meyvesi, merhametten ibarettir. Bu istikmet zere yaayan Hakk dostlar, kulluu ksaca u iki hususla ifade etmilerdir: a. Tazm li-emrillh, yni Allhn emirlerini hrmet ve ihtiram iinde yerine getirmek, b. efkat li-halkillh, yni yaratlanlara yaratandan tr efkat ve merhamet gstermek. Mantk dnidir. slm akl ve mantk mahsl deildir, ancak onlar da yaratan yce Mevl tarafndan gnderildii iin akl ve mant en gzel ve doru ekilde ynlendirip insan muvzenesini mkemmel bir srette temin eder. Yni akl, keyfiyet ve kemmiyet lemlerinde dnp dolar, neticede gyesine ancak tevhd ile ular. Bunun iindir ki Cenb- Hakk, Kurn- Kermde sk sk: Akletmez misiniz? buyurarak insanlar tefekkr lemine arr. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- de: Bir saatlik tefekkr, altm senelik ibdetten efdaldir. buyurarak akl mrifet ve hikmet

derysnda kullanmann ehemmiyetini beyan eyler. Zr akl, vsl- illlh olma yolunda bir tercmandr. Muhabbet ve ak dnidir. slm, sadece akl ile gnle yol aldrmaz. Zr akl, nice faydasna ramen bazen de vuslata uzaktan tercman olmaya kalkarak insan hedefe gtrmez ve vesveseler girdabnda bocalatr. Dolaysyla onu muhabbet ve akn emrine vermek, ak parlakl ile parlatmak zarreti vardr. Hazret-i Mevln buyurur: Baht yver ve tlihli kul bilir ki, kuru kuruya akl ve zek taslamak iblsten, onu ak ile yourarak muhabbet ile Hakka yrmek ise demdendir! Ak gemiye benzer. Gemiye binen kiinin fete uramas ndirdir. ok defa kurtulur. Filozoflar gibi akl aksz olarak kendilerine klavuz edenler, zamann esri, gz ve kulak putlarnn hizmetkr olurlar. Oysa akln Hakk tanmas, ak sayesindedir. Aka gelince, o akldan sadece bir dayanak alarak faydalanr. Akn semeresi fedkrlktr. Bu, can vermee kadar gider. Ashb- kirm, Allh -celle cellh- ve Raslullh -sallllh aleyhi ve sellemyolunda can ve maldan vaz gemeleri neticesinde insanln en mmtaz ahsiyetleri oldular. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in her arzsuna: Anam, babam ve canm sana fed olsun y Raslallh! diyerek hayat, ak ve heyecan dolu mnev ve mstesn bir iklm iinde yaadlar. Bu itibarla slm, bir gnl dnidir. nsanlarn gnl lemlerini tezyn eder. Bir denge dnidir. Hi phesiz slmn en byk hussiyetlerinden biri onun yapsndaki ulv dengedir. Cenb- Hakk, u kinta nasl mthi ve mkemmel bir denge koymusa, ayn dengeyi beeriyyete gnderdii dn-i mbne de koymutur. Bu bakmdan slmn hangi taraf ele alnrsa alnsn, mstesn, mten ve ulv bir ilh denge karmza kar. Bu denge; dnyhret, beden-rh, kadn-erkek, fakir-zengin, halk-idreci, kk-byk, genyal, madde-mn v.b. btn hususlarda ylesine yce bir ekildedir ki, zhirde birbiriyle tezat hlinde olan bu farkllklar, hakkatte birbirini tamamlayan bir btn hline getirir. Zr bunlarn her biri dieri iin elzem hususlardr. Zr dny iin hret lemi, hret iin dny lemi, beden iin rh, rh iin beden il-hir vazgeilmez bir zarrettir. te slm, bu gerek etrafnda her iki taraf da yerli yerine oturtarak bunlar birbirinden ikyete deil det kre vesle eyler. Aradan tenkuzu kaldrp tensb koyar. Bylece insan iki kanatl hle getirerek ona ycelik semsnn yollarn aar. lim ve hikmet dnidir. slm chiller dni deildir. Bilkis o, chillii ve devr-i cehleti kaldrmak iin gnderilmi en son ve en mkemmel bir dndir. Nitekim Allhtan hakkyla korkup takv zere yaayabilme artnn ilim olduu sadedinde:

Allhtan (hakkyla) ancak lim kullar korkar! (Ftr, 28) buyurulmutur. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in: limin bide stnl, benim, iinizden en alt seviyede olana stnlm gibidir... (Eb Dvd, lim, 1) eklinde beyn, meselenin ehemmiyetini idrk bakmndan bu hususta kf ve vfdir. Ancak slm, ilmin orak bir araz hlinde olmasn istemez. Onu hikmet ve irfn kaynaklaryla besleyip bir glistna evirir. Yoksa vicdan eksik bir tp bilgisi, sahibinin elinde nasl bir cinyet vstas olmaya msaitse, ilim de hikmet ve irfndan uzak kaldnda faydadan ok zarara msaittir. Buna ireten Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- yle buyurur: Kim dnyda ilmini artrr da zhd takvsn artrmazsa, o kimse ancak Allhtan uzakln artrr. (Kenzl-rfn, 62) En yce ahlk dnidir. Mahlukat arasnda zirve varlk insandr. nsan Allhn halfesidir. Cesedi topraktan yaratlm, iine Rabbin kudretinden bir sr flenmitir. Kurn- Kerm, insana hitab ederken o cevhere dikkat eker. O cevherin nefs engeli ile kirlenmemesini arzu eder. Yni kulun, nefsin menfliklerinden syrlp yce bir ahlka brnerek kalb-i selm ile Cenb- Hakkn dvetine icbet etmesini ister. Bu itibarla hakk mnda insanlk vasfyla yaayabilmenin yegne art dn ve ahlkn ulv hedeflerine ulaabilmektir. nsanln kemli ve gzel ahlkn zirve noktadaki misli de Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-dir. O, gzel ahlk mevzunun, peygamber olarak gnderiliinin sebeplerinden biri olduunu beyn ile yle buyurur: phesiz ben gzel ahlk tamamlamak zere gnderildim. (Muvatta, el-Hulk, 7) Nitekim Cenb- Hakk, Kurn- Kermde rasln medh u sen ederken onun ahlk gzelliine iaret buyurur: (Ey Raslm!) Muhakkak ki sen, en yce bir ahlk zeresin. (elKalem, 4) Bu senya mazhar olan Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, ashbn ifadesine nazaran rtsne brnen bir gen kzdan daha hayl idi. Buyururlard ki: Hay ve mn bir aradadr; biri gittiinde dieri de gider! (Suyt, el-Cmius-Sar, I, 53) Bu hakkat nda Hazret-i Mevln da yle buyurur: mn nedir? diye aklma sordum. Kalbimin kulana eilip: mn edebden ibrettir... diye fsldad. O hlde edebi olmayan kimse, Allhn lutfundan mahrm kalr.

Nezket, letfet ve zarfet dnidir. slm Peygamberinin beynlarna binen bu dnyda ok ehemmiyetsiz gibi grnen nezket, hesap gnnde pek ehemmiyet kazanacaktr. Her bakmdan bir sve-i hasene (en gzel rnek) olan Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, bu hususta, yni nezket ve zarfette de bizlere en mkemmel bir misldir. O, bir kimsede grd bir haty dzeltirken dah nezket ve zarfeti elden brakmaz, o ahsa hitaben deil, umma hitaben: Bana ne oluyor ki, bazlarnz yle yaparken gryorum!.. buyurarak sanki kendilerine galat- ruyet, yni yanl grme izfe edercesine szlerine balarlard. Hak ve hukuk dnidir. slmn zerinde durduu en ehemmiyetli meselelerden biri de hak ve hukuktur. yle ki, Allh Tel indinde irkten sonra afvedilmeyen ikinci husus, kul hakk olarak beyn edilmitir. Hatt Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, veftyla netcelenen ar hastal esnsnda dah bu hussa dikkat ekmi ve bizzat kendisi, btb hline ramen mescide giderek ashbyla helllemi ve: Ashbm! Kimin maln yanllkla aldysam, ite malm; gelsin alsn! Kimin srtna yanllkla vurduysam, ite srtm; gelsin vursun!.. (M. Asm Kksal, slm Tarihi, c. II, s. 38) buyurmulardr. te bylesine hassas, zarf ve ayn zamanda da salam temeller zerine oturtulan slm adleti, btn beeriyyeti hayrn brakacak bir ulv seviye arzeder. Nitekim 1789 byk Fransz ihtillinin fikr temellerini hazrlayanlardan biri olan filozof Lafayet, mehr insan haklar beynnmesi yaynlanmadan btn hukuk sistemlerini tedkk etmi ve slm hukukunun stnln grerek yle haykrmtr: Ey Muhammed! Senin adleti gerekletirmek hussunda ulatn seviyeyi bir daha hi kimse gsteremedi!.. slm tarihi bu adletin nice tezhrleriyle doludur. te bunlardan biri: Bir kimse, at satn almt. Hayvan iki yanda ve gayet grbz olduu hlde gn iinde ld. Adam, at satan kimsenin kendisine kar bir dmanl olduu ve bu sebeple ona uzun vdede zehirleyecek bir eyler yedirdiinden phelendi. Pepee gn mahkemeye gitmesine ramen kady bulamadndan dolay vakit geirmeden durumun tedkki iin at baytara gtrd. Baytardan ald bilgiler de kanaatini dorular mhiyetteydi. Bir zaman sonra tekrar mahkemeye uradnda kady yerinde buldu ve meseleyi arzetti. Kad: Niin evvel bana gelmedin de baytara gittin? lk anda gelseydin de sca scana resini bulsaydk! deyince ikyeti:

Efendim! Falan gnler, gn stste makamnza geldim. Fakat yoktunuz! cevabn verdi. O zaman kad: Haklsn, geldiin gnlerde burada yoktum. Memleketteydim. Zr anacm veft etmiti... dedi. Ardndan bir lahza skta brnp dndkten sonra ktibe dnerek unlar syledi: Mesele anlalmtr. Yaz ktip! Vazfe mahallinde bulunmad iin zarrn kaddan tazmnine... Hsl slm, btn ynleriyle madd ve mnev yegne ve mstesn bir hayt dnidir. Dim hakka tarafgirlik, teslimiyet ve ballktr; mn da, hakk kabul ve tasdiktir. Bu hakkat erevesinde eskiler, mslman olmad hlde selm ftratnn muktezs olarak slma tarafgirlik gsterip takdrkr davrananlara dinsiz bir mslman tabirini kullanr ve mslman olduu hlde tarafgirlik gstermeyenlere de gayr-i mslim bir mmin derlerdi. Dolaysyla ancak sammne bir ekilde yaanan slm, insan rhunun arnp tertemiz olduu mnev, ilh, engin bir derydr. Nefs arzulara aldanp esfel-i sfilne den kullar tekrar ahsen-i takvme gtren tek messir, slmn mbrek ve lutufkr istikmetidir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: Kul, slm kabul edip de onu gzel yaarsa, daha nce yapt her sevab yazlr, gemite yapt her bir gnah da silinir. Ondan sonra (yapt amellerin karl) yle olur: Her sevaba karlk on il yediyz katna kadar sevap yazlr. Gnah ise karl ne ise yle yazlr, ancak Allh balayp da o gnahtan tamamyla geiverirse baka. (Nes, mn, 10) Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, slm teble balad andan itibaren onu kabul etmeyenler, adlet ve hakkaniyeti bir kenara brakp kendi azgnlk ve gafletleri ierisinde nefislerinin ve eytann kurban olarak yaamak ve byle hkm srmek isteyen kimseler olmutur. Tarih, bunun nice misline hiddir. Mekke mrikleri, gnl semlarna doan Esiz Nrun farknda olduklar ve Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i el-Emn ve es-Sdk olarak kabul ettikleri hlde kararm kalblerine slmn nrunu aksettiremediler, vicdnen hakkati kabul ettikleri hlde nefsniyetlerine malub olarak garip bir inkr ukurunda ne hllere dr oldular. Kendilerine yazk ettiler. Kurn vicdanen kabul ettikleri hlde nefsniyete aldanarak reddettiler, kmazlarn iinde kaldlar. Yllardr Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i mjdeleyen hristiyan ve

yahdler de, srf kendi ilerinden kmad iin rk bir asabiyetin tesiriyle Varlk Nrunu yalanladlar. Bilhassa yahdler, ezel ve ebed bir gerei, inkr hussunda dierlerinden daha ileri gitmekteydi. u rivyet, bu hakkati yanstmas bakmndan pek ibretlidir: Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, yahdlere Kurn- Kermden: Buna kar seninle mnkaaya kalkrlarsa de ki: Ben, bana uyanlarla birlikte kendi zm Allha teslm etmiimdir. Kendilerine kitap verilenlere ve (kitap verilmeyen) mmlere de ki: Siz de slm kabul ettiniz mi? Eer slma girerlerse hidyete ermi olurlar. Eer yz evirirlerse, sana den ey ancak tebli etmektir. Allh kullar grendir. (l-i mrn, 20) yet-i kermesini okuduktan sonra sordu: slm kabl ettiniz mi? Yahdler: Kabl ettik. dediler. Bunun zerine Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: snn Allhn kelimesi, kulu ve rasl olduuna da ehdet eder misiniz? buyurdu. Onlar da: Mazallh (Allh korusun)! dediler ve yz eviren bedbahtlardan oldular. Hristiyanlara da: snn Allhn kelimesi, kulu ve rasl olduuna da ehdet eder misiniz? buyurdu. Bunlar da: Mazallh, s kul mu olur? dediler. Bir baka gn Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, yahdlerin dershanelerine gitmi, onlar mna davet eylemiti. Nuaym bin mir ile Hars bin Zeyd: Sen hangi dindensin? diye sordular. Peygamber Efendimiz -sallllh aleyhi ve sellem- de: brhim dni zereyim. buyurdu. Onlarn: brahim yahd idi. demeleri zerine Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-:

O hlde aramzda Tevrat hakem olsun, ona bavuralm. buyurdu. (Hak Dni Kurn Dili, II, 334) Yahdler bu teklife evet demekten ekindiler. Hatt kendilerinin en byk limi olarak ycelttikleri yahd Abdullh bni Selmn hidyet bulmas zerine hakkate hazmszlklar daha da artarak ona evvelce yaptklar medihlerden dndler ve kendisini ar bir slpla zemmetmeye baladlar. Kitaplarnda yaptklar deiiklikleri, son peygamberle alkal ksmlarda da gerekletirdiler ve birok blmleri yeniden tahrf ettiler. Kurn- Kerm bu hakkati yle beyan buyurur: Yazklar olsun o kimselere ki, kitab elleriyle yazp sonra: Bu Allh katndandr! derler. (el-Bakara, 79) Onlar, kelimeleri yerlerinden deitiriyorlar!.. (en-Nis, 46; elMide, 13) Bu davranlar, kendi hissiyatlarna gre beer mdhalelerle dni aslndan uzaklatrarak nefsniyete gre tanzim edip her trl gaflet ve dalleti merlatrabilme yolundaki menf reformlardr ki, yahdlik ve hristiyanln ifsd bu ekilde olmutur1. Dolaysyla bugnk slmda reform iddilar da bu ifsad maksadnn deiik bir eklidir. Reform tbiri, sadece hynetlerin maskelenip hafifletilmi bir tabir ile rtlmesi iindir. fade etmeliyiz ki, sr ve hikmetlerle dolu olan kint btnyle kavramas mmkn olmayan beer akln mahsl olan bu reform lakrdlar ile ilmi ve kudretine nihyet bulunmayan kll bir irdenin eseri olan slmn, mukyese bile edilemeyecei ikrdr. nk Allh, insann gizli ve ikr btn hususiyetlerini bilen bir varlk olarak emirler ve nehiylerini ona gre ekillendirmi olduundan, bu mkemmellie, vahiyle yorulmam beer bir irde ve kuru bir akl ile ulalmas imknszdr. Yaratlan, yaratandan daha iyi tanmak ve ynlendirmenin imknszl selm bir muhkemenin reddedemeyecei bir gerektir. Buna gre slm, insan ftratna en uygun bir dndir. Allhn rahmet ve merhametinin ml cb olarak da btn beeriyyeti istisnsz bir ekilde muhtab almtr. Dier taraftan insandan sdr olabilecek btn fiilleri, koyduu kymet hkmlerinin mutlak erevesi iine alr. Hibir beer fiili hrite brakmaz. O derecede ki, fiil hline gelmemi olsa bile sadece mfekkirede bulunabilecek her trl dnce ve tasavvura bile cevap verir. Onlar dah hkmlerinin erevesi dnda brakmaz. Mesel rylarn fiil bir mhiyeti yoktur. Byle olduu hlde slm, onlara kar da bgne deildir. Kymet hkmleriyle rylarn deeri veya deersizlii hakknda hkmler koyar. Bu misli baka zihn faaliyetlere de geniletmek mmkndr. Bir sistem insan ynlendirirken bu asl temyllerden herhangi birini yok farzederek kideler koyarsa, insan ftratnn dayatmas ve belli bir hadden sonra da isyn ve ihlli ile karlamaya mahkmdur. Mesel katoliklerin

insan tabatnda asl bir temyl olan ile vkasn yok farz ederek rahip ve rahibelere evlenmeyi yasak etmesi bu kabldendir. Buna riyet insan ftratn huzursuz edecei gibi belli bir zaman sonra nice gizli isyn ve ihlllere sevkeder. Dier taraftan insan ftratnn deimeyen hussiyetlerini kaale almayan sistemler devamllk ansn da kaybederler. nk eninde sonunda ftrat, kendisine aykr olan usul veya esas bendini ineyip geen bir sel gibi berhev etmekten hl kalmaz. Nitekim muharref hristiyanln elinde pern olan bat lemi, nihayet onu hayatlarndan karp sadece kiliseye hapsetmek durumunda kalmtr. Hatt pek ok fertleri, muharref hristiyanln ftrata ters tutumlar ve ilim karsnda kr davranlar neticesinde dinsizliin kucana dmtr. Dier taraftan dn ihtiyac da ftr olduundan ii eytana tapmaya kadar gtren nice sapk frkalar ortaya kmtr. slm, insan ftratna id ilh ve mutlak bir bilginin altnda kideler koyduundan onun hkmlerinin eskiyip deerini kaybetmesi dnlemez. nk insan bu temel esaslar itibaryla her zaman ayndr. Mesel kadnlarn hisslii bertaraf olunamayacana gre, onlarn belli mevzularda hidlik yapmalar hlinde bu hissliin hesaba katlmamas, adletin gereklemesine zarar verir. nsan ftratndaki menf temyllerin beslenip azgnlama ihtimline kar ilh yasaklar, aksine msbet temyllerin geliip sahibinin ahsiyyetine hkim olmas iin de emirler, dakk bir srette tyin edilmitir. Bu, slmn realist (gereki) olmasnn cbdr. Emirler ve nehiyler, bu deimeyen mterek temyller hakknda vrid olduu hlde deiken olan maslahat iin insanlar serbest braklmtr. Maslahata taalluk eden hibir hususta kat bir emir veya nehiy mevcud deildir. Bu bahiste tebrz ettirilmesi gereken bir dier husus da insan tabatnda galebenin ftraten msbet temyllerde olmas keyfiyetidir. Bu nkteye iaret iin Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Her ocuk slm ftrat zere doar. (Buhr, Ceniz, 92) buyurmulardr. Allhn rahmetinin gadabna glib olmasnn bir neticesidir ki, lemde umm bir huzur ve skn mevcuddur. Bir ormanda en vahi ve kuvvetli hayvanlarn yannda en ciz ve zayf mahluklarn da barnabilmesi bu keyfiyetin bir mislidir. Ayn gerek, kintn bir z olan insan iin de mevzubahistir. Onda da cell ve ceml veya msbet ve menf temyller bir arada bulunmakta, lkin hric tahrk ve tevkler rol oynamaya balamadan evvel ceml tecelller yahut msbet temyller glibdir. Yni hayr lehine olan bu denge, ocuun, iinde yetitii ictim muhitten tesirler almaya balamasyla bozulabilmektedir. slm, emirleriyle de nehiyleriyle de bu bozulmay nleyerek -ftrat- selme- dediimiz o ilk ocukluk yllarndaki sfiyet, berraklk ve temizlii koruyup gelitirmeye alr. nsan yaratlnda

mevcud olan menf temylleri de yok farz etmedii gibi, yok etmek gyesi peinde de komaz. nk byle bir gayretin neticesi hsrandr. Ancak onlar bir disiplin altna alarak ynlendirmeye alr. Mesel ehev hisleri Freudun iddi ettii gibi hibir kayt ve arta tb klmadan serbest brakmak yerine neslin devamna vesile olacak ilev artlar iine hasrederek Allh adna bir akit olan nikh ile merlatrr. htiras ulv gayelere rabtedip ondan hayrl neticelerin husln salamaya alr. Mlkn Allha id olduunu reterek onu en gzel ekilde tasarruf bereketi neticesinde mal hrsn ortadan kaldrr. Hasedi gpta kalbna dker. Dier btn menflikleri de bu sretle dnmek gerekir. Evvelce de ifade ettiimiz gibi slm, akl en gzel ekilde istikametlendirir. Onun vahye bal kalmasn ister. nk biz vahiy ile terbiye edilmemi akln tarih iinde ne sama hkmlere vcud verebildiini grmekteyiz. Bu sebepten filozoflar birbirlerini yalanlayarak gelmilerdir. Mesel eski Atina ahlknda hrszlk, yakalanmamak artyla takdir edilen bir beer faaliyetti. Zek mahsl olduu dncesiyle ho grlr ve cezsz braklrd. Bu misli zikretmekten maksadmz, hrszln tabi hukuka dahil olan bir keyfiyet olmasndandr. Vahiyle terbiye edilmemi akln bir tabi hukuk anlayna bile ters dt dikkate alnrsa onun dier sahalarda ne gibi samalklar yapabilecei kolayca anlalr. Dier taraftan byle bir akl ve mantk, bilhassa her iki tarafa da sen de haklsn dedirten tezatl meselelerde adlete ulalmasna engel tekl eder. Bunun tarih mehur bir misli vardr: Eski Atinada bir hukuk hocas, talebesinden biriyle onu avukat olarak yetitirmek zere anlamt. Bu i iin de cretin yarsn pein alacak, dier yarsn ise talebesi ilk dvsn kazand takdirde alacakt. Ancak talebe, ders bitiminde hocasna verdii yar cretin elde ettii bilgiler iin kf olduunu syleyerek dier yarsn vermeyeceini ifade etti. Neticede hocasyla dvl hle geldi. Mahkeme gn hocas, ihtilfa bakan hkimlere hitaben: Ben bu dvy kazansam da kaybetsem de taleb ettiim mebla almam lzmdr. dedi. Hkimlerin: Niin? suline u cevab verdi: Dvy kazanrsam, talebimin kararnz gereince yerine getirilmesi gerekir. Aksi hlde kararnzn bir hkm ifade etmemesi ortaya kar ki bu dnlemez. Kaybedersem, benim kaybettiim dvy talebem kazanm olacaktr. Aramzdaki mukveleye gre bu bedelin denmesi, onun ilk dvsn kazanmas artna balanmt. Bu anlama gereince onun kazanmas hlinde art tahakkuk etmi olacandan her hlkrda taleb ettiim mebla almam gerekir. Anlalan iyi yetimi olan talebesi de bu iddi karsnda:

Benim de bu dvy kazansam da kaybetsem de istenilen mebla vermemem gerekir. dedi. Buna karlk olarak da hkimlerin: Niin? suline, hocasnn mantyla mukbelede bulundu: Dvy kazanrsam, istenen mebla kararnz icab vermemem gerekir. Aksi hlde kararnzn hibir hkm olmamas gibi bir durum ortaya kar ki bu kabul edilemez. Kaybedersem de, mukvelemize gre ilk dvy kazanamam olacamdan benden bir ey istenemez. nk bu takdirde art tahakkuk etmemi ve bor domam olacaktr... te ilh vahiy ile terbiye edilmemi mantn byle pek ok kmaz sokaklara srklenmesi, nlenemez. Trih iinde de nlenememitir. Ancak slm, kula, kul hakknn afvedilmediini bildirerek daima muhatabnn da durumunu gzettirmi, hatt: Komusu a iken tok yatan bizden deildir. dstruyla kendisinden evvel bakasn dnmeyi retmitir. Bylece slm; insanl; blen, paylaan ve birbirlerini seven mmin kardeler hline getirmitir. Nitekim Arap kavmi, chiliyye devrinde buz, dmanlk, kin, kanl yama ve harplerle mehur, kzlarn diri diri topraa gmebilen hissiz bedevlerdi. Aralarnda bitmek bilmeyen husmetler vard. Gller, zayflar ezerdi. Hak ve hukuk dim glye iddi. Merhum kifin ifadesiyle: Disiz mi bir insan onu kardeleri yerdi... Ancak slm ile birlikte bu insanlar, beeriyyetin en mmtz ve fazletli insanlar hline geldi. Bir zamanlar birbirlerinin kanlarn imeye namzet olanlar, slmn bereketiyle lm nnda dah birbirlerini dnen, ikrm eden bir muhabbet ve diergmlk semsna ykseldiler. Yermuk muharebesinin ardndan harp sahasnda dolaan Hazret-i Huzeyfe radyallh anh-n anlatt u hdise, mminlerin slm ile kazandklar diergmlk ve mnev zirveyi ne gzel tezhr ettirmektedir: Yermuk muharebesi bitiinde elimde bir su krbas harp meydannda yarallar dolamaya baladm. Baktm ki amcamn olu kan seli iinde gzlerini elimdeki su krbasna dikmi bakyordu. Krbay tam ona uzatmtm ki, ileriden krimenin sesi duyuldu: Su! Bir damla su!.. Bu sesi duyan amcamn olu Hris, elini krbamdan geri ekerek ka ve gz iaretiyle suyu krimeye gtrmemi istedi. Hemen krimenin yanna kotum. Krbam ona uzattmda bu defa Iyan sesi duyuldu: Su! Allh rzas iin su!

krime de, Hris gibi o anda elini geri ekti ve iretle suyu Iyaa gtrmemi istedi. Hzla Iyan yanna gittiimde onun elimdeki bu fn dnynn suyunu imeye vakti kalmamt. Artk o, itii ehdet erbetinin hazzyla gzlerini yummutu. aknlk ierisinde Bri krimeye yetieyim! diyerek geri dndm. Baktm ki, o da ehd olmu. Bunun zerine amcamn olu Hrisin yanna kotum. Ne yazk ki, o da rhunu teslm etmiti... te slmn ilk ettii eriilmez diergmlk ve ahlk- hamde!.. Oysa bu insanlar, devr-i cehlette birbirlerinin kann imeye hazr ve rz idiler. Ancak slm ile gnllerini yle bir ilh lutuf kuatt ki, arkalarnda bir asr- sedet braktlar. Allh Tel, bu ilh lutfunu Kurn- Kermde yle beyn buyuruyor: Allhn nmetlerini hatrlayn! Hani siz birbirinize dman kiiler idiniz de O, gnllerinizi birletirdi ve Onun nmeti sayesinde karde kimseler oldunuz. Yine siz bir ate ukurunun (cehennemin) tam kenarnda iken oradan da sizi O kurtard. te Allh size yetlerini byle aklar ki doru yolu bulasnz. (l-i mrn, 103) Bu yet-i kerme ashb- kirmn ahsnda btn insanla mildir. Trklerin de, slmdan evvelki hlini tarih, takdr ve erefle yazmamtr. Mesel sefer zere yedi bin kilometre yol giden Atillann, arkasndan brakt htra, kan, irin ve gzyadr. Fakat slmla merref olduktan sonra bu millet, tarihin en kahraman milleti olduu gibi ayn zamanda en merhametli milleti de olmu ve dmanna: Sen ne zlim imisin ki ey merhamet, dmanm bana sevdiriyorsun! dedirtmitir. slmn Be Ana Temeli Daha nce temas ettiimiz gibi slm: a. tikad ve; b. Amel-i slihlerden ibarettir. Buna gre slm nazarnda insanolunun mkellefiyeti tikd ve amel olmak zere iki ksma ayrlr. Bunlardan tikd ksmdaki esaslar amel esaslardan evveldir. Bunun iindir ki Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Bu mmet iin en ok korktuum ey, irktir. (Msned, IV, 124, 126) buyurmulardr. Zr insanlar, Allh katnda inananlar ve inanmayanlar olarak ikiye ayrlmakta ve bu suretle iki ayr millet olarak ifade olunmaktadr. Ayrca mnn ehemmiyeti, paralarna ayrlamaz bir btn olmasyla da sbittir. Yni ilh beynlardan birini inkr ile tamamn inkr arasnda bir fark

yoktur. nk byle bir fiil izzet-i ilhiyyeye dokunur. Aczi mutlak olan beerin, Allhn hak dediinin btl, btl dediinin hak olduunu iddi etmeye kalkmas, ne sefil bir crmdr. Dolaysyla beer amellerdeki seviye, mn olmadka sahibine bir sedet teminine yetmez. Mesel Edison, elektrii kefetmi ve bununla insanla unca hizmette bulunmu olduu hlde inan noktasndaki yanll sebebiyle bundan bir istifdeye nil olamaz. Zr slm nazarnda ssl-ess mndr. Ancak bu esasn yegne dayanak ve temeli de elbette ki amel-i slihlerdir. Bu bakmdan slm dni, bir meyve aacna benzer, kalp ile tasdik onun toprak altndaki kk, dil ile ikrar gvdesi, amel-i slihler de dallar, yapraklar, iek ve meyveleri gibidir. Aatan beklenen ey, evvelemirde meyve olduu gibi, mndan beklenen de, gzel ameldir ki, Allha yakn olabilmek ve mrifetullha ermek ancak byle gerekleir. Buna gre slm, yalnz bir mn meselesi deildir. mn ve amelin mterekliidir. Amel taraf olmadan yaanan bir slm ile ebed sedeti beklemek tehlikelidir. Bunun iindir ki, slmn be ana temelinin bilhassa drd, tamamen amel-i slihten, yni ibdetten ibarettir. Dier bir tanesi olan kelime-i ehdet de, esasen tikd izhrn yannda bir zikir olma vasfyla ibdet mhiyeti tar. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: slm be temel zerine bin edilmitir: 1. Allhtan baka ilh olmadna ve Muhammed -sallllh aleyhi ve sellem-in Allhn kulu ve Rasl olduuna ehdet getirmek. 2. Namaz dosdoru klmak, 3. Zekt hakkyla vermek, 4. Allhn evi Kbeyi haccetmek ve; 5. Ramazan orucunu tutmak. (Buhr, mn 1-2, R. S. 5. 254) ir, slmn bu be artn, be ayr gnee tebhen muhtelif tasvrlere ynelerek yle dile getirir: Bize slm veren klm onun artn be, Beerin rhu iin her biri bir ayr gne! Biri, Allh ve Peygamberi tasdk, zdr, Cna cennt aan nrlu, mbrek szdr... Biri, mirc denilen mrifetin nru namaz, Yre, tm perdelerin kalkt vuslat ve niyz!.. Biri, hakkyla zekt, burda hellin pnar, Maherin deheti nnda sedet nar... Biri, ihls ile Allha koup haccetmek, Rabbim eyler yeni domu gibi insn melek... Biri, cn ve tene nimet; ramazanlarda oru,

Bu gzelliklere mtk ise kalbin sen u!.. Mehmed sen de dolup be gnein nruyla, A karanlklar, mmin yr din nruyla... Ancak bu be art, elbette ki slmn tamam deildir. Bunlar slm binsnn sadece ana direkleridirler. Dolaysyla slm, yalnz bu ibdetlerden ibaret zannetmek yanl olur. Zr slm, beikten teneire kadar insan hayt iinde btn davranlar ynlendiren ve beerin hem i hem de d lemini tezkiye eden ilh bir nizmdr. Onun engin sahasn idrk iin Kurn- Kerme ve hads-i erflere sath bir nazar atfetmek bile kfdir. Yukardaki hads-i erfin srr ise, mslmanlara bir istikmet ve l vermektedir. Bu istikamet, mslmann, slm, ncelikle hads-i erfteki be esas zerine in ederek yaamasdr. Aksi hlde onun slm binsn ayakta tutmasnn mmkn olmayacadr. Zr temeli rk bir binnn en ufak sarsntda grecei zarar hayli fazla olur. slmn, be ana direinin yannda daha nice unsurlar vardr ki, her birinin slm binsnn btnl ierisinde ayr bir pay mevcuddur. Bu hakkate binen bir baka hads-i erfte buyurulur: slm sekiz paydr. slma inanmak bir paydr; namaz bir paydr; zekt bir paydr; oru bir paydr; beytullh ziyret bir paydr; iyilii emretmek bir paydr; ktlklerden saknmak bir paydr; cihd bir paydr... Farz olan emir ve nehiyler, bir pergelin sbit olan ucuna; snnet kablinden olan dier emir ve nehiyler, yni nfileler de onun mteharrik (hareketli) ucuna benzer. Bu demektir ki farzlar, istisnsz herkese mil olurken nfileler, pergelin mteharrik ksmnn hareket sahas kadar bir genilik gsterir. Yni her kul, nfile bahsinde kendisine verilen iktidar ve istidad nisbetinde bir teklife muhatabdr. O hlde Hazret-i Eb Bekir istidadnda olan bir kimsenin ok az istidadl bir kimse gibi mn ve amel-i slih iklminde clz yaamas doru olmayaca gibi, istidadsz bir kimsenin de Hazret-i Eb Bekir gibi yaayabilmesi mmkn deildir. Aslolan, farzlar kmil bir ekilde eddan sonra Cenb- Hakkn verdii istidad ve iktidar nisbetinde amel-i slihlere sarlmak sretiyle zhd ve takv yolunda vsl- illlh olmak ve ihsn edilen halfetullh srrn muhfaza edebilmektir. slma zhir vukfiyet kadar mnev vukfiyet de mhim olduundan Cenb- Hakk, onun temelini ve bu temele bal hassas nkteleri Rasl vastasyla mmete tekden ve mkerreren bildirmitir. Bunda gye, slm ve mnn z mhiyetiyle doru bir ekilde renilip dnin salam olarak ikmesidir. Nitekim bu hakkat erevesinde beyn edilen ve Cibrl hadsi diye de mehr olan rivyeti mer -radyallh anh- yle nakleder: Ben Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in yannda oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, salar simsiyah bir adam yanmza kageldi. zerinde hibir yolculuk almeti yoktu. stelik iimizden kimse

onu tanmyordu da. Gelip Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellemin nne oturup dizlerini dizlerine dayad. Ellerini dizlerinin stne hrmetle koyduktan sonra sormaya balad: Ey Muhammed -sallllh aleyhi ve sellem-! Bana slm hakknda bilgi ver! Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- aklad: slm, Allhtan baka ilh olmadna, Muhammedin Onun kulu ve elisi olduuna ehdet etmen, namaz klman, zekat vermen, Ramazan orucu tutman, gcn yettii takdirde Beytullh haccetmendir. Yabanc: Doru syledin diye tasdk etti. Biz hem sorup hem de syleneni tasdk etmesine hayret ettik. Sonra tekrar sordu: Bana mn hakknda bilgi ver? Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- aklad: Allha, meleklerine, kitablarna, peygamberlerine, hret gnne inanmandr. Kadere yani hayr ve errin Allhtan olduuna da inanmandr. Yabanc yine: Doru syledin! diye tasdk etti. Sonra tekrar sordu: Bana ihsn hakknda bilgi ver? Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- aklad: hsan, Allh sanki gzlerinle gryormusun gibi Allha ibdet etmendir. Sen Onu grmesen de O seni gryor. Adam tekrar sordu: Bana kymet(in ne zaman kopaca) hakknda bilgi ver? Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- bu sefer: Kymet hakknda kendisinden sorulan, sorandan daha fazla bir ey bilmiyor! karln verdi. Yabanc: yleyse kymetin almetlerinden haber ver! dedi. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- u aklamay yapt:

Kle kadnlarn efendilerini dourmalar, yaln ayak, st plak, fakr -Mslimin rivyetinde fakir kelimesi yoktur- davar obanlarnn yksek binalar yapmada yartklarn grmendir. Bu sz zerine yabanc kt, gitti. Ben epeyce bir mddet kaldm. -Bu ifde Mslimdeki rivyete uygundur. Dier kitaplarda Ben gece sonra Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-le karlatm. eklindedir.Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Ey mer! Sul soran bu ztn kim olduunu biliyor musun? diye sordu. Ben: Allh -celle cellh- ve Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- daha iyi bilir! deyince u aklamay yapt: Bu, Cebrl -aleyhisselm-d. Size dininizi retmeye geldi. (Mslim, mn, 1) Hsl slm dni, yet-i kermede buyurulan: Ben insanlar ve cinleri ancak bana kulluk etsinler diye yarattm (ezZriyt, 56) beynndaki kulluun tezhr ve tecell mekndr. Allha ibdet dnidir. Bu gerei insanlara bildirmesi hussunda Cenb- Hakk, Raslne yle buyurur: (Ey Raslm!) De ki: Bana, dni sadece kendisine hlis klarak Allha ibdet etmem emredildi. Hem Onun birliine teslim olan mslmanlarn ilki olmam da bana emredildi. De ki: Eer Rabbime isyan edersem, byk bir gnn azabndan korkarm. De ki: Ben dinimi kendisine hlis klarak yalnz Allha kulluk ederim. (ez-Zmer, 11-14) Allh, kimin barn slma am ise ite o, Rabbinden bir nr zerinde deil midir? Artk Allhn zikri hussunda kalpleri katlam olanlarn vay hline! te bunlar, apak bir sapklk iindedirler. (ez-Zmer, 22) fde etmelidir ki dindarlk, geliigzel inanmak ve neye olursa olsun balanmak demek deildir. Din, kint kuran, hayat ve lm tatbktn idre eden Allhn emrine ve rzsna uygun olan inanlar ve amel-i slihlerdir. Din kurma salhiyeti, peygamberlerden baka kimseye verilmemitir. Kurn- Kermin eski mukaddes kitaplardan farkl olarak mahfz kalmas,

beer mdhaleden uzak bulundurulmas, mcizesinin kymete kadar devamndandr. slm dni, gemi asrlardan beri sregelen btllar, evhm ve efsneleri ykm, her trl dallet ve karanlk telknleri merdd klm, yalnz hak, hakkat, ahlk, huzr, fazlet ve adleti tervc ve tebl ile insanl selmet ve sedet iklmine hazrlam, fikir ve vicdanlarn1 arad gereklere nil eylemitir. slm dni, insana kendisini kendinde buldurur. Cenb- Hakkn: Rhumdan nefhettim!.. buyurduu cevhere ulatrr. Yaratlmlarn incelik, zerfet ve gzelliklerine erdirir. Gnl aynasn parlatr. Cn cnna kavuturacak yaratl srrndan nasblendirir. lim, yksek ahlk, merhamet, efkat, afvedicilik gibi ceml sfatlarla mmin gnlleri tezyn eder. slm dninin sedet parolas, mn ve amel-i slihten ibarettir. Bunun iin slih mminler; akln Hakka, kalbini hayra, zlarn da gzel ve faydal ilere balayarak amel-i slih mr yaarlar. Hsl slm, her kesimden her insana dnyy mnev bir cennete eviren ve lm eb-i ars (dn gecesi), dirilii de ebed bir sedet ve sonsuz bir vuslat hline getiren bir iksr-i ilhdir. Merhm kif, gnmzn manzarasna bakarak slma sarl bakmndan zayflayan mslmanlar bu ilh iksre yle dvet eder: Eer inenmemek isterseler seylb- eyyma, Ruc etsinler artk mslmanlar sadr- slma!.. Allhm! ki dnymz da slm ile azz eyle! Bizleri o yce nrundan mahrm eyleme! Canmz mslman olarak al ve bizleri slih kullarnn arasna ilhk eyle!.. mn!

slmn z, Gklerin ve Yerin Anahtar KELME- EHDET VE MN ESASLARI Kelime-i ehdet, bir ferdin slma dhil oluunda ilk merhaledir. O, Allhn varl ve birlii ile birlikte hirzaman nebsinin de risletini tasdk edip ona kendi nefsini hid tutmas mnsnda mbrek bir inan cmlesidir. Bu itibarla kelime-i ehdet, dnin temeli ve istindghdr. ehdet yle yce bir kelimedir ki, btn insanln kurtulu ve sedeti onun sonsuz mn ve sr iklminde gizlidir. Bu kelime, Kurn- Kermde ve hads-i erflerde: Kelime-i tayyibe (en gzel kelime), Kelime-i takv, Kavl-i sbit (doru sz), Meklids-semvti vel-ard (gklerin ve yerin anahtar), Kelime-i ihls, Urvetl-vsk (salam kulp), Dvetl-hak, Semenhl-cenneh (cennetin creti) gibi ifdelerle de beyn buyurulmutur. Zr bu kelime, zlerin z mhiyetinde bir zdr. slmn dier temelleri ve onlarn tafslt hep bu ze baldr. Dolaysyla kelime-i ehdet ile mn, btn ibdetlerden efdaldir. Zr ibdetler onunla kimdir. bdetler muayyen bir zaman iindedir. fs sadece o vakitlerdedir. Amellerin en fazletlisi olan namaz dah, gnde be vakit farzdr. mn ise dim farzdr. Kalbi, gaflete dren her trl msivdan dim bir srette korumak ve mn her hlkrda zinde tutmak zarreti vardr. mn ki, hibir zr ile skt olmaz. Her an muhfazas arttr ve tehrine ruhsat yoktur. Kelime-i ehdet, en umm tabiriyle: cmlesini dil ile ikrr, kalb ile tasdik eylemekten ibrettir. Dern mnda ise slma id hakkatler manzmesini ihtiv eder. Denilebilir ki, Kurn- Kermin tamam kelime-i tevhdin ne olduunu zhtr. nk Kurn- Kerm, dn ve tevhdden ibarettir. Bu gerei ifde sadedinde yet-i kermede yle buyurulur: Bu Kurn, onunla uyarlsnlar ve tek bir ilh bulunduunu bilsinler ve akl sahipleri iyice dnp t alsnlar diye insanlara tebli edilmitir. (brahim, 52)

Hem dnyda hem hrette Allhn rz olaca her slih amel, kelime-i tayyibe, yni en gzel kelime olan tevhdin meyvesidir. bdetler, mnn kalbdeki tezhr kadar lezzet, zerfet ve gzel ahlk kazandrr. Buna mukbil Cenb- Hakkn gazab edecei her kt amel de, kt kelimenin, yn kfrn neticesidir ki, her trl felket ve musbetin, fitne ve fesdn kaynadr. Allh Tel buyurur: Grmedin mi Allh nasl bir misl getirdi: Ho bir kelime (olan tevhd ve ehdet), kk yerde sbit, dallar gkte olan gzel bir aaca benzer. (O aa), Rabbinin izniyle her zaman meyvesini verir. t alsnlar diye Allh, insanlara misller getirir. Kt szn (kfr ve mnszlk) misli ise, gvdesi yerden koparlm, o yzden ayakta durma imkn olmayan (kt) bir aaca benzer. (brhm, 24-26) Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Her zaman meyve vermesinden maksad, zkir kulun gece-gndz Allh zikretmesidir. (Fezil-i Aml, 462) bn-i Abbs -radyallh anh-, yetlerin zhnda unlar syler: Burada kelime-i ehdete iret vardr. Kk, mmin kulun sznde ve kalbinde, dallar ise gklerdedir. Bu yzden mminlerin amelleri semlara ykselir. Kelime-i habse (irkin kelime) ise, irk, kfr ve mnszlk belirten szdr. Onunla hibir amel kabul edilmez. Bunun iindir ki: (Kfr ve gnahtan) temizlenen (tezkiye olan) kimse, gerekten kurtulmutur. (el-Al, 14) yet-i kermesinin zhnda Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem- yle buyururlar: Bu yetteki tezkiyeden maksad; diyerek ehdet getirmek ve (zhir ve btnda btn) putlar terketmektir. (Fezil-i Aml, 466) Nitekim nefsleri tezkiye ve kalbleri tasfiyeye memr olan ehlullh hazartnn vazfesi de, bu hads-i erfin srr muvcehesinde hareket etmektir. u yet-i kerme, Cenb- Hakkn kalbde meydana gelen putlara buzunu bildirir: Ey peygamber! Nefs arzularn ilh hline getirenleri grdn m? (el-Csiye, 23) Muhtelif yetlerde buyurulan peygamberlerin bir vazfesi de insanlarn kalb lemlerini tezkiye yni temizlemek sreti ile onun kmil

mnda tevhdin derinliklerinden nasb almasn salamaktr. Zr mn cevheri parlak bir ayna gibidir. nsan, Hakktan gfil bulunduu nisbette bu aynay lekeler ve Hakkn ceml tecelllerinin akis bulmasna mn olur. lh tecelllerin kalpteki tezhr ise ancak kalbi zikir ile megul edip onunla intibha getirmekle mmkndr. Zikir nisynn zdddr. mn cevherinin pas, kalbin sammiyet ve ihlasla Hakka tevecch netcesinde temizlenir. Peygamberler ve Hakk dostlar, insanlar en gzel ekilde yerlerin ve gklerin anahtar olan kelime-i ehdete dvet ederler. Onlarn cn gnlden ve ak testileri iinde sunduklar mn- hakknin kevserden kymetli ve tatl lezzetlerini tadarak vsl- illlh olan nice bahtiyrlar olmutur. Onlar, bu fn dnyda birer meale olarak insanln nnde yrr ve gnlleri tevhdin ufkuna seferber ederler. Hazret-i Azz Mahmd Hdynin bu istikmette hl parldayan kandilinin le misli u ifdeleri ne gzeldir: Buyruun tut Rahmnn Tevhde gel tevhde Tzelensn mnn Tevhde gel tevhde Yaban yerlere bakma Cnn odlara yakma Her grdne akma Tevhde gel tevhde Msivdan gzn yum Ne umarsan Hakktan um Gitsn gnlden hmm Tevhde gel tevhde Sen seni ne sanrsn Fnye aldanrsn U bir gn uyanrsn Tevhde gel tevhde Koyup kuru takldi Candan eyle tevhdi Bulmaa her mmdi Tevhde gel tevhde Srete tapma sakn Man yzne bakn Olmaa Hakka yakn Tevhde gel tevhde Sakn nefse inanma

Kendini bildim sanma irk teine yanma Tevhde gel tevhde Olmaz sevdlardan ge Mevti anar msn hi? Yolcu gider kalma ge Tevhde gel tevhde ehdette ayr bir esrr- ilh ve hikmetler haznesi gizlidir. Bunun iindir ki yerler, gkler, btn mevcdt, melike ve gerek ilim sahipleri kelime-i tevhd ile ehdetin tasdk ve ikrr hlindedir. Ayrca onlardan bu tasdk ve ikrr isteyen Cenb- Hakk da, bizzt ehdet etmektedir. yet-i kermede buyurulur: Allh ehdet eyledi u geree ki; hibir ilh yok, ancak O vardr. Btn melekler ve ilim sahipleri de dosdoru olarak buna hiddir ki, hibir ilh yok, ancak O azz, O hakm vardr. (l-i mrn, 18) Ez-cmle kelime-i ehdette u drt huss vardr: 1. sbt- ztullh (Allhn ztnn varlnn isbt) 2. sbt- sftullh (Allhn sfatlarnn isbt) 3. sbt- eflullh (Allhn fiillerinin isbt) 4. sbt- sdk- Raslullh (Haber verdii her hussta Allh Raslnn doruluunun isbt) Bu bakmdan kelime-i ehdet ksaca ment dediimiz mnn alt artnn bir mhr gibidir. Nitekim mentde mnn alt esasnn ardndan nceki ve sonraki ifadelere iareten hakkun/haktr kelimesiyle balayan ehdet, icmlen mnn btnn ihtiv eder. Bunlara hulsaten temas edecek olursak, yledir: Allha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hret gnne, kadere ve hayr u errin Allhtan olduuna mn ettim. Haktr. ehdet ederim ki Allhtan baka ilh yoktur. Yine ehdet ederim ki, Muhammed sallllh aleyhi ve sellem- Onun kulu ve rasldr. Bir kul, slmn be temel esas ile mslim, yni mslman olur. mnn alt art ile de mmin olmak hususiyeti gerekleir. Dolaysyla bir insann sadece mcerred bir ekilde inandm demi olmas, gerek mnda mslim ve mmin olmas iin yetmez. Geri mn, Allhn varln ve Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in nbvvetini kalb ile tasdk ve dil ile ikrr eklinde hulsa edilmekte ise de bu inanta salam bir vukfiyet ve doru bir istikmet gerekir. Ksaca mn, slm nazarnda tam ve mkemmel saylp sahibini selmete karabilecek bir

olgunlukta olmaldr. Bu ise evvelemirde Allhn sfatlar hussunda yanl bir iddi sahibi olmamay gerektirir. I. ALLHA MN Gkleri, yeri ve ikisinin arasndakileri yoktan var eden kinatn hlk Allh Tely kmil mnda idrke insann akl kf gelmez ve ciz kalr. Bu itibarla Cenb- Hakk zt itibaryla dnp tefekkr etmeye kalkmak, birtakm hayaller ve evhamlardan te bir ey kazandrmaz ve slim inanc zedeler. Nitekim Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- de bundan menetmilerdir: Allhn nmetlerini (yarattklarn, kudret ve azametini) dnn! (Ancak) Allh hakknda (yni Onu zt itibaryla) dnmeye kalkmayn! (Zr hibir varlk buna muktedir deildir.) (Kitbl-Erban, c. I, s. 90) Onun iin tasavvuf bykleri bu hususta z olarak: Y Rab, sen kendi indinde naslsan ylesin, bizim btn mlumtmzdan hatt tenzihimizden dah mnezzehsin! demilerdir. Gerekten de insann Cenb- Hakkn zt hakknda bir bilgiye ulamas mmkn deildir. Zr onu idrke beer takat ve istidd yetmez. Bu bakmdan zt- ilhyi kavramak, mmkn olmaz. Bu yol bize kapaldr. Ancak sfattan mevsfa, eserden messire, sanattan sanatkra ve sebepten msebbibe doru giden idrk yollar aktr. Eer idrk, selm bir irde ve temiz bir tefekkrle Cenb- Hakkn sfatlar ile fiillerine (eserlerine) nazar edecek olsa, onun mnkir olmas asl dnlemez. Zr inkr, zihn ve fikr faaliyet ile kalb tahasssn bozulduu yerde balar. Yni eer zihin ve kalb selm ftratn muhfaza ederse, bir ahsn kfre srklenmesi mmkn deildir. Eer kfr leminde gzn am bir kimse ise, kfrden kurtulma ihtimli ok yksek olur. Buna rnek olarak Hazret-i brhmin mrik bir evrede doup bymesine ramen srf zihn ve kalb melekeleriyle Allh Telnn varlk ve birliini hissederek Onu tevhd etmesi, Kurn- Kermde sarhatle beyn buyurulur. Bu itibarla mutlak mnkir olmak, dnen bir beyin iin mmkn deildir. Zr bir eye yok demekle iin iinden klmaz. kn edici, doru delil ve isbatlar gerekir. Hayt, kint ve lm tesi muammy zememi olanlar, sadece yok demekle neyin delil ve isbatndadrlar? Bu durum, midesi a olup da vcud shhati bozulduu iin bunun farknda olmayan kimselerin durumuna benzer ki, onlarn a olduklar hlde a deilim demeleri, ancak hastalklarnn isbat ve delili olur. Eer bir kimse, btn his ve duygu sistemi fel olmu veya narkoze edilmi bir ahsn vcuduna batan ivinin, uzuvlarn bir kuma gibi kesip bien ban farknda olmamas gibi yce hakkatlere kar rhunu hasta etmi de bunun farknda deilse, onun ve onun gibiler iin Cenb- Hakk, yet-i kermede: Krler, sarlar... tabirlerini kullanr.

Zr Allh Tel, her insann ftratna, inanma ve hakkati arama ihtiyacn rekzetmi olduundan mn ve hakkatten habersizlik veya kopukluk, ancak rh bir krlk ve sarlk dolaysyladr. Yoksa inanmayan kimsenin rhu da Allh idrke hazrdr veya idrk hlindedir, ama bu hussiyeti mnev krlk ve sarl sebebiyle ur stne karamamaktadr. Tpk grlp de hatrlanmayan rylar gibi... Dolaysyla mesuliyet ve iktidarmz kadar bizleri yoktan var eden Allh bilmek ve mrifetullh ile irfna ererek vsl- illlh olmak iin Onun sfat ve fiillerine doru bir ekilde vukfiyet elzemdir. Dikkat edilirse beer ve semv dnlerin hepsinde Allh inanc vardr. Ancak bu inan, muhtevda eitli yanllklar arzetmektedir. Bu yanllklar sebebiyle slm nazarnda geerli kabul edilmezler. Zr onlarn inanc, kinatn yegne yaratcsnn noksan sfatlardan mnezzeh, keml sfatlarla muttasf bir mtel, yni hayl tesi mkemmel oluuyla badamamaktadr. Dolaysyla slm, Allh hakknda doru bir inan muhtevs iin Onun ve peygamberinin beynna bal olarak birtakm sfatlar ortaya koyar ve bu sfatlardan herhangi birinin noksanln veya bunlara uygun olmayan bir bakasnn ilvesini kabul etmez. Bu sfatlar umm ve mehur tasnfe gre iki ksma ayrlr: a. Zt sfatlar b. Subt sfatlar Sfat- selb de denilen zt sfatlar unlardr: VCD: Allh vardr. Ve varl hibir eye muhta deildir. Bu itibarla vcibul-vcd denir. Yni Onun, var olmamak ihtimli yoktur. Cenb- Hakkn dnda btn varlklar ise, Onun yaratt mahlukattr ve mmkinl-vcddur. Yni olsalar da olur, olmasalar da. yet-i kermede buyurulur: Allh ki, Ondan baka ilh yoktur; O, diridir, kayymdur. Kendisine ne uyku gelir ne de uyuklama. Gklerde ve yerdekilerin hepsi Onundur... (el-Bakara, 255) u usuz bucaksz kinatta akllar hayret ve acze dren bir nizam ve henk olduu ikr bir gerektir. Bu nizm ve henk, son derece mkemmel, ince ve hassas hesaplarn ebed dengesi ierisinde hi amadan kint yaratldndan beri devam edip gitmektedir. Bu cmleden olarak malumdur ki, yet dnynn ekseninde 23,5 derecelik bir eim olmasayd, mevsimler meydana gelmezdi. Bu durumda yaz olan yer ebed yaz, k olan yer ebed k olurdu. Yahut gnele dnyamz arasndaki mesafe biraz daha fazla olsayd, her yer kutuplara dnerdi. Ya da mevcut olandan biraz daha yakn olsayd, her ey yanar kavrulurdu. Bu ve benzeri keyfiyetler, btn

semv cisimlerin hayat mmkn klacak bir ekilde programlanm olduu gereini ortaya koyar. Bylesine mkemmel, girift (iie), ok ince bir hesap mekanizmasnn varl, yaratcsnn nna lyk olduu cihetle det Onun varlk ve birliine, kudret ve azametine ulv bir ninedir. yet-i kermelerde buyurulur: O, gkleri ykseltmi ve bir l (denge) koymutur. (er-Rahmn, 7) Gkleri yedi kat zerine yaratan Odur. Rahmann bu yaratmasnda bir dzensizlik bulamazsn. Gzn bir evir bak, bir atlak grebilir misin? Bir aksaklk bulmak iin gzn tekrar tekrar evir bak; ama gz umduunu bulamayp bitkin ve yorgun der... (el-Mlk, 3-4) Bir meyve bahesinin sahibi, bir sabah kalktnda fidanlarn bazlarnn dzensiz bir ekilde devrilmi bulunduunu grse, bunu bir frtnann veya tabi bir fetin neticesi olarak kabullenebilir. Ancak aalarn devriliinde bir hesap ve dzen olsa, mesel her veya be aatan biri srayla devrilmi bulunsa, bunun tabi bir fetle meydana geldiini kabul edemez. Anlar ki, bu hasara, hesaba muktedir bir varlk sebep olmutur. Bu bir dman olabilir. O hlde dnmelidir ki, be-on aacn devrilmesinden ibaret bir hdisenin, uru olmayan sebep veya sebeplere balanmasn kabul edemeyen idrkler, kinattaki bunca hesb incelie ramen onun srf bir tesdf eseri ve kendi kendine var olduunu iddi etmesi ne abes bir gaflettir! ir Necip Fazl, byle bir gaflete srklenenlere yle seslenir: Yn yn sarlmm ne yana baksam, Sarlan olur da saran olmaz m? Kim bu yz izen sanatkr ressam; Geip de aynaya soran olmaz m? Hazret-i Mevln da bu hususta tefekkr ve hikmet kaplarn aralayarak gzleri ve gnlleri intibha dvet buyurur: Mdem ki deirmen tann hareketini gryorsun. Daha dikkatli bak da onu harekete getiren derenin suyunu da gr! Topra, tozu havada grdn. Onlar havaya kaldran rzgra da bak! Fikir mleini kaynar grmedesin. Onu kaynatan atee de basretle nazar eyle! u kkleri, saraylar ve nice hneleri bir yapann olmas m mkuldur, yoksa olmamas m, ey aklsz!

u grdn yazy yazan bir ktibin olmas m mkuldr, yoksa duvarlar ssleyen ve sayfalar satr satr dolduran yazlar ktipsiz midir ey oul! Ey kii! Bu lemden kendi kendine meydana gelen bir ey gsterebilir misin? Kendi kendine imlenip byyen bir bitkiyi toprandan ayr da gr bakalm kendi kendine mi bitmi!.. ir ne gzel syler: Olduysa yok iken bu mekn kendi kendine, Ey usta, ykselirdi u han kendi kendine!.. Damlarda diktiin bacalar sylyor sana, Nr olmadan tter mi duman kendi kendine? Devrn dndren yce bir kudret olmasa, Hi amadan dner mi cihn kendi kendine? Bir kez braksa hline ya b bahvan, Budaydan ayrlr m saman kendi kendine? Toprak susarsa, gkte bulut anlatr gze, Irmaklar ire var m akan kendi kendine?.. Kim grmedim diyorsa bugn arka perdeyi, Yrn ylan olur o yalan kendi kendine! blse kalsa, nra da katran dkerdi de; Vicdna derdi; yalnz inan kendi kendine!.. Gzden rak m hastaln zhir illeti? Kim der tabb; kar bu ban kendi kendine!.. Dil, Mehmedye kadrini bil gnlnn dedi; Dnmez o olmadan bu lisn kendi kendine! Ftrat bozulmam her bir slim irde ve gnl, kinttaki sebepler zincirini urlu bir ekilde farkeder ve hepsinin de bir msebbibl-esbba, yni Cenb- Hakka vardn idrk ile mn eyler. Ancak bu hususta eytan, beer tefekkrn yanltmak iin her ke banda insanoluna binbir hle ve tuzak kurmutur. Nice gfillerin dt bu tuzaklara yakalanmamak bakmndan Hazret-i Mevln, iblsin desisesini hatrlatarak gnlleri yle kz buyurur: Sen bu mn hussunda eytann oyununa gelme. O yle bir hrszdr ki, karanlk geceleri kollar ve frsatn bulunca kapna gelir, tklatr. Sen de kapya kar elindeki kandili tututurarak gelenin kim olduunu grmek istersin. Fakat akma her aknda o hrsz kav tutup sndrr. Sen de karanlk dolaysyla bunu grmeyip hakkatin dna kar ve kav nem kapm dersin. Bylece kav sndren hrsz, sana gizli ve mehul kalr da sen ondan gfil olursun. eytan, senin mn kandiline gaflet karanlnda ite byle mdhale etmektedir. Dolaysyla seni asl messirden bgne brakp gnl hnenden btn fazletleri almakta ve neticede seni hret mflisi hline getirmektedir. Byle giderse gzn ve gnln ne eserden haberdar olur, ne messirden!..

Kurn- Kermde: Allhtan hakkyle ancak lim kullar korkar. (Ftr, 28) buyurulduu cihetle Allhn azamet ve kudretini lykyla kavramak, her eyden nce bir ilim iidir. Bu gerek dolaysyladr ki makro ve mikro lemlerin incelikleri zerinde alan limlerden hibiri inansz deildir. Bilakis onlar, megul olduklar sahada mhede ettikleri dehet verici nizm ve o nizm meydana getiren gerekler sebebiyle yaratcnn varln ve kudretini herkesten daha mkemmel bir ekilde kavrarlar. Einsteinn u ifadeleri de bu gerein bir tezhrdr: Kinatn yaratcs zar oynamaz. Yaratt hibir ey rastgele ve hesapsz deildir. Biz bu dnynn denge ve hengine hayrnz; tab kavrayabildiimiz kadaryla... Diyebilirim ki tabiati aratran herkes, bir eit dn sayg sahibidir. Zr o, det Allhn kudretini kefeden bir kiftir. Bu itibarla derin bir mna sahip olmayan gerek bir bilim adam dnemiyorum. Bu durum yle ifade edilebilir: Dinsiz bir bilime inanmak imknszdr. limsiz din kr, dinsiz ilim topaldr. Nitekim msbet ilimlerle megul olan gayr-i mslim nice ilim erbab mslman olmu ve niceleri de mn etmese bile kendilerini hakk teslm etmek zorunda hissetmilerdir. Bu hl, Kurn- Kermin bir mcizesidir. Allh Tel buyurur: (Habbim!) Gerek ilim erbb, Rabbinden sana indirilen ilh vahyin tammen hakkatten ibaret olduunu ve Hamd olan Allhn yoluna ilettiini elbette greceklerdir. (es-Sebe, 6) nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde yetlerimizi gstereceiz ki, onun (Kurnn) gerek olduu kendilerine iyice belli olsun! Rabbinin her eye hid olmas yetmez mi?.. (Fussilet, 53) Kinta ibret nazaryla bakan her gz, onda bu yet-i kermelerin saysz tezhr sahnelerini seyreder: Dnyda sadece insanlar ve hayvanlar mevcud olsayd, tabiatteki btn oksijeni kullanp karbondioksite evirirler ve bir mddet sonra oksijenin azalmasna mukabil gittike artan karbondioksit ile zehirlenip yok olurlard. Ancak bu lemi var eden kudret bir de bitkileri yaratm ve onlara da karbondioksiti kullanp onu oksijene dntrme kbiliyeti vererek lemde bir denge ve devam edip giden bir ak meydana getirmitir. Dier taraftan var edici, dnynn drtte n su ile doldurmutur. Drtte birinin byk ksmn da bitki yetitirme kbiliyeti olmayan kayalklar veya ller olarak yaratmtr. Geride kalan ok az bir ksm topraktr. Ancak o ne yce bir kudrettir ki, bu topra, ebed bir deiim ve hlden hle gei ile btn canllar doyuracak gdlarn kayna klmtr. yle ki: Bir hayvan trn ele alalm. Bu trden ne kadar canl gelmi ve gelecek ise hepsi dnyya bir anda gnderilmi olsa idi, dny mekn olarak

sadece o tre kf gelmeyecei gibi gdlar da onlara yetmezdi. Ancak Allh Tel, onlar zaman srr ile mekndakinden daha geni bir ekilde yayp bir teselsl kanunu ile yaratmaktadr. Btn canllar iin ayn nkte geerlidir. Dolaysyla dny zaman ve mekn srr ile normal kapasitesinin trilyonlarca kat fazlasna sahne olabilmektedir. Yni varlklarn lemimizde yer allar da bir denge ile tahdde tbdir. Mesel bir nar aacnn her yl milyonlarca tohum rettii ve bunlarn etrafa dalmas iin tyden det birer paratleri bulunduu ve rzgr ile bu tohumlarn uzak yerlere kadar srklendii bilinen bir gerektir. Eer bir tek nar aacndan sdr olan tohumlardan her biri yeni bir nar olma imknna sahip bulunsayd, ksa bir zaman sonra dnynn bitkilerin yetimesi iin msait olan her yeri narlarn istilsna urard. Yni koca dny bir tek aaca dar gelirdi. Dier btn varlklar iin de bu misli mullendirmek mmkndr. Bu da kinatta kolay kolay akl sr erdirilemeyecek bir henk ve dengenin mevcudiyetini gsterir. Ayrca Cenb- Hakk, btn bu canllara yle hussiyetler vermitir ki, benzer gdlarla beslenenler dah farkl mahsuller meydana getirmekte ve bunlar da hayat btnyle mmkn klacak bir ekilde birbirlerini tamamlamaktadrlar. Mesel yeil bir dut yapran sr veya koyun yese, ondan et, st ve yn hsl ettii hlde, kck bir kurtuk olan ipekbcei ayn yapraktan ipek istihsl etmektedir. Ayn eyi bir cins geyik yese, ondan misk yapar. Arnn iek tozlarndan bal yapabilmesi, kinatta en mkemmel bir varlk olan insann iktidar hricindedir. Basit birer ot olan eitli ieklerin topraktan bulup kardklar renkler, kokular ve hayat kudretini hiz yapraklar, hibir kimyagerin muktedir olamayaca hrika keyfiyetlerdir. Hayvan, otu et ve st yaparken, bir kimya labaratuvarnda tonlarca ottan bir gram et veya st ml etmeye insanolu muktedir deildir. Akl- selm sahibi bir insan bu kintta nereye ynelse, Allhn varlk ve azametini seyreder. Peygamber gndermek, onlarn diliyle, ilmiyle, ahlkyla beeriyyeti kemle erdirmek gibi tecelller hep ilh lutfun eseridir. Dier taraftan insana binbir istifadeler takdm ederek hizmet eden btn ilimlerin neticesi de, nihayet Allhn varlk ve azametini gsterip beere aczini tattrmak ve bulunduu kulluk makamn idrke yardmc olmaktr. nsan kendisine ve kinta alc ve idrk edici gzlerle baknca derhal anlar ki, zhir olan kudret ve saltanat karsnda mn etmemek ne kadar gln ve tuhaf olur. ir ne gzel syler: Szlr nice mn sonsuzlarca sistemden, Tecell eksik olmaz yne-i demden!.. Ne mtel hakkat; yerler gkler direksiz, Bir zerre yok koskoca kinatta leksiz!.. stnde sonsuz fez, altnda kara toprak; Ey kul, sana yakan; seccdeye kapanmak!.. Elbette ki u sonsuz kint, Allhn varlk ve azametinden bir ninedir. nsanoluna yce bir mn dr.

Gkyznde siyah ve beyaz delikler mevcddur. Cenb- Hakk, msbet ilmin yeni kefettii bu boluklara Kurn- Kermde yemn etmektedir. Hayr! Yldzlarn yerlerine yemin ederim ki, bilirseniz bu, gerekten byk bir yemindir. (el-Vka, 75-76) Bugnk ilmin henz tespit edebildii u hakkat ne kadar mthi bir ihtiamla kar karya bulunduumuzu ifde eder. Yldzlarn doduu yere beyaz delik; ld yere de siyah delik ad verilir. Beyaz deliklerden kk bir cisim kmakta ve n bir genilemeyle gvdesinin trilyonlarca kat byyerek dev bir yldz ktlesini meydana getirmektedir. Ve dnymzdan kat kat daha byk nice dev ktleli yldzlar da, vakti gelince kara deliklerin iine girerek lmektedir. Bu itibarla bizim semmz aydnlatan gne de bir gn: Gne dalp paraland zaman... (el-Kvvirat, 1) yetinde buyurulan gerei yaayacaktr. O gn onun mr de sona erecektir. O gn elbette ki kymet gn olacaktr. Oradan tesi!.. Secdeye kapanp Allha snmaktan baka re yok. Elhsl gren gzler idrk eder ki, ilh saltanat karsnda bu dnya, fezda yzen milyarlarca, trilyonlarca tozdan sadece bir tanesidir. Dalar, ovalar, okyanuslar ve insan da bu tozun ierisindedir. te bu acziyetiyle insan, kulluu dnda sadece bir hiten ibrettir!.. Okyanuslardan bir damla kablinden verdiimiz bu misller; Hkim, Kdir, Kayym, Rezzk il-hir bir varln mevcdiyetini kabulleniin mantk bir zarret olduunu ifade eder. Fakat bu hakkati grmek iin basardan ziyde basretin, yni gnl gzlerinin ak olmas lzmdr. yet-i kermede buyurulur: Yeryznde dolamyorlar m ki, orada olanlar akledecek kalbleri, iitecek kulaklar olsun. Ama yalnz gzler kr olmaz, fakat sadrlarda olan kalbler de krleir. (el-Hac, 46) brahim Hakk Erzurum Hazretleri ne gzel demi: Grenedir grene! Kre nedir kre ne? Hazret-i Ynus da yle der: Yol oldur ki doru vara, Gz oldur ki Hakk gre... Cmle yerde Hakk nzr, Gz gerektir gresi... Zr gren gzler iin lemlerin Rabbi olan Allh Telnn yerlerde ve gklerde Ona olan ehdet tezhrlerinin ne kadar ayn ve ikr olduu zhtan vrestedir. Ehlullh bu hakkati kalblerinin btn istidadlaryla yaarlar. nk onlarn gnlleri mecazlardan, fnlerden vazgetikleri iin hakkate ve esrr- ilhiyyeye vkf olmulardr. lmeden evvel lnz!

hads-i erfinin muktezsnca nefsin sultasna rm olmaktan kurtulanlar, hakkat bahrnda dirilir. Sretlerden syrlrlar, Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in rhniyetinde hayat bulurlar. Onlarda yce hak ve hakkate dir phe ve vesvesenin krnts dah bulunmaz. u misl, bu hakkatin pek briz bir tezhrdr: Evliyullhn byklerinden Cneyd-i Badad Hazretleri, bulunduu mahalde birtakm insanlarn tela ve merak ierisinde bir yere doru kouturduunu grnce onlara: Byle tela ve heyecan ile nereye gidiyorsunuz? diye sordu. Onlar: Falan yerden bir lim gelmi! Allh Telnn varlk ve birliini binbir dellle zh ediyormu! Onun bu dell ve zhlarndan istifdeye gidiyoruz. stersen sen de buyur! dediler. Bunun zerine Cneyd Hazretleri, buruk bir tebessmle onlara bakarak yle dedi: Gren gzler, iiten kulaklar ve hisseden kalbler iin kintta saysz ilh ehdet terennmleri ve deliller var. Bizzt Cenb- Hakkn kendisi hakknda nice ehdeti var. Ey ahl! Btn bunlara ramen phesi olan varsa, buyursun gitsin! Bizim gnlmzde gmnn (phenin) krnts dah yoktur. Nitekim bu mny, mrifet erbb yle aklar: Cenb- Allh, asl gib deildir. Ancak bizim beer istidad ve idrkimiz asndan Zuhrunun iddetinden gibdir. denilebilir. Yni bir odada be bin voltluk bir k yansa, insann gzndeki istidd, bu n altnda hibir ey gremez. Tpk bunun gibi Cenb- Hakkn zuhru da, o derecede iddetlidir ki, insan istidd iin bir gibdir. Yni insann istidad Cenb- Hakk grmeye tkat getiremeyecei iin O, bir gibmi gibi nazarlara tezhrden mberr olmutur. Allh Telnn Ms -aleyhisselm-a: = Beni gremezsin! (el-Arf, 143) buyurmas bundandr.

KIDEM: Varlklarn sebep-netice mnsebetlerine bal olarak onlarn bir ilk sebepten balamas da mantk bir zarrettir. yle bir sebep ki, var edilmeye muhta olmaktan mnezzeh ve bizzat var etmeye muktedir olmaldr. te bu sebep Allhtr. nsanlarn Allh lafzyla ifde ettikleri varlktr. Dolaysyla Onun yce varlnn balangc yoktur. Her eyin balangc Odur. O, kadm ve ezeldir. yet-i kermede buyurulur:

O evvel, hir, zhir ve btndr... (el-Hadid, 3) Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Bidyette Allh vard, Ondan nce baka birey yoktu... (Buhr) Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- dularnda da sk sk: Evvel sensin, senden nce bir ey yoktu Allhm... (Mslim, 61) ifadesi ile Cenb- Hakka iltic eyler ve mmetine de byle tavsye buyururdu.

BEK: Varlnn sonu yoktur, ebeddir. Kurn- Kermde buyurulur: ... Ondan baka ilh yoktur. Onun zatndan baka her ey yok olacaktr. Hkm Onundur ve siz ancak Ona dndrleceksiniz. (el-Kasas, 88) Yeryznde bulunan her canl yok olacak. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zt bk kalacak. (er-Rahman, 26-27) Bek sfatnn bu lemde tecellsi yoktur. Bunun iin dnydaki her ey det bir devre-mlk gibidir. Zr Cenb- Hakk, bu sfatn, yni Beky yalnz kendisine tahss buyurmu ve mahlkatn fnlikle mll klmtr. Kabristanlarda mezar talarna yazlan Hvel-Bk (yalnz O Bkdir) yazlar da bu hakkatin bir ifdesidir. Ynus Emre Hazretleri, Ondan baka her eyin fn olduunu yle hatrlatr: Bir imret gster bana, Kim sonu vrn olmaya.. Kazan ol mal kim senden Dklp geri kalmaya... Bu bakmdan ehlullh hazart, u gel-ge lemden syrlarak fenfillh ve bek-billh mertebelerine nil olmay en byk devlet bilirler. O rif kullar, dnynn fn lezzet ve alkalarna aldanmazlar ve lmeden evvel lnz srr ile sonsuzluk iklmine kanat aarlar. Evvel: lr ise ten lr; canlar lesi deil! diyerek ten esaretinden kurtulur, gnl yolculuuna devam ederler. Nihyet vsl- illlh olarak: Canlar cnn buldum Bu cnm yama olsun derler. a

VAHDNYET: Kinatn yaratld andan itibaren akp giden henkli seyri, hi aksamayan nizm ve iie sonsuz hikmet esrr, her eyin sadece tek bir kudretin eseri olduunu ifde ve zh iin kfdir. yet bu kudret, tek olmayp birden fazla bulunsayd, irdeler arasndaki farkllk sebebiyle kinttaki esiz ve sonsuz henk, nizm ve hikmetler birbirine karr, iinden klmaz bir anari doar ve neticede hayat imknsz klard. yet-i kermelerde buyurulur: Allh buyurdu ki: ki ilh edinmeyin! O ancak bir tek ilhtr. O hlde yalnz benden korkun! (en-Nahl, 51) (Ey Raslm!) De ki: Eer syledikleri gibi Allh ile birlikte baka ilhlar da bulunsayd, o takdirde bu ilhlar, Arn sahibi olan Allha ulamak iin areler arayacaklard. (el-sra, 42) Eer yerde ve gkte Allhtan baka ilhlar bulunsayd, yer ve gk, (bunlarn nizam) kesinlikle bozulup gitmiti. Demek ki Arn Rabbi olan Allh, onlarn yaktrdklar sfatlardan mnezzehtir. (el-Enbiya, 22) ... Onunla beraber hibir ilh yoktur. Aksi takdirde her ilh kendi yarattn sevk ve idare eder ve mutlaka onlardan biri dierine galebe alard. Allh, onlarn (mriklerin) yaktrdklar eylerden mnezzehtir. (elMminn, 91) Kurn- Kerm batan baa dikkatli bir nazarla gzden geirildiinde grlr ki, Allhn, kullarn mkellef kld hussiyetlerin en mhimi zt hakkndaki inantr. Bu inancn en hassas noktas da vahdniyettir. yle ki Allha irk koma, ilh gazab dvet etme ynnden slm nazarnda birinci sray tekl eder. Kurn- Kerm, bu fikr seflete srklenmekten korunmay salayacak tehdd, kz ve irdlara bilhassa yer vermitir: ... Kim Allha ortak koarsa muhakkak Allh ona cenneti harm eder, varaca yer atetir. Zulmedenlerin yardmclar yoktur. (el-Mide, 72) (Ey Raslm!) Andolsun ki sana da, senden nceki peygamberlere de vahyolunmutur: Andolsun, eer Allha ortak koarsan ilerin phesiz boa gider ve hsranda kalanlardan olursun. (ez-Zmer, 65) Allh, kendisine ortak koulmasn asla balamaz; bundan bakasn, (gnahlar) diledii kimse iin balar. Allha ortak koan kimse byk bir gnah (ile) iftira etmi olur. (en-Nis, 48) Vahdniyet inancna bal olduunu syleyen baka dnler de vardr. Mesel msevlik ve masonlarn inanc olan deizm gibi. Ancak bunlar, Allhn sfatlarnda yanlm olduklarndan, yni antropomorfik (Allh ekillendirici) bir yol tuttuklarndan dolay doru bir vahdniyet grne sahip deildirler.

slmn dndaki dier semv dnler, ilk gnderildikleri ekilleriyle ayn olduklar hlde sonradan yaplan tahrflerle asl hussiyetlerinden ok farkl bir muhtevya sokulmulardr. Bunlardan hristiyanlktaki tahrifat, clib-i dikkattir. Bu dnde balangta bir olan Allh inanc, milad beinci asrn nihyetlerinde korkun bir tahrifata uram ve tevhdin yerine eknim-i selse veya tesls denilen l tanr inanc ikme edilmitir. Fakat bugn mterakk insan bu mantkszl kabl etmemekte ve kiliseden uzaklamakta bulunduundan papalk makm hristiyanl yeniden vahdniyet inancna dndrebilmek iin ilm almalar balatm bulunmaktadr. Allh ehaddr. Bu, ikinciye ihtimli olmayan bir mnsnadr. ir bu teklii yle anlatr: Tekten de tek, tek bana tek: Bir O var!.. Dolaysyla Allhn ztna id vahdniyete, yni bir ve tek oluuna mn, bir ikinci varla ihtimal bile brakmayacak muhtevda olmaldr. slm, bunu ister ve bunu emreder. Bu, slma dhil oluta birinci admdr. Bu adm lykyla atanlara Cenb- Hakkn nice rahmet, bereket, lutuf ve ihsn kaplar alr. Nitekim Bill-i Habe -radyallh anh-n onca ar ve tahamml-fers ikencelere sabredip mriklerin: Putperestlie dn! eklindeki taleplerine kar byk bir mn vecdi ile sadece: Ehad, ehad, ehad (Allh bir, Allh bir, Allh bir)!.. diye mukabele etmesinin dnyev karl lemlerin Efendisi Muhammed Mustaf sallllh aleyhi ve sellem-in ba mezzinlii makm olmutur. Vahdniyet hussunda mnlardaki en kk bir eksiklik, fazlet ifde eden saysz amelle telf olunamaz. Tpk bir insana onun ten rahatln salayacak sonsuz iyiliklerin, erefine yaplan bir taknl mazur gstermeyecei gibi. Kfr, bu adan bakldnda Allh -h- inkr ve dolaysyla Onun izzet-i ilhiyyesine tecvzdr. Yni inkr, Cenb- Hakkn ztna kar ilenmi bir crmdr. Afvedilmemesinin sebebi de bundaki mnev arlktr. Bu itibarla kullardan Cenb- Hakkn istedii ilk husus mn, sonra amel-i slihtir. Uhud muhrebesinin en iddetli nnda Amr bin Sbit adnda bir yiit Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in yanna mn iin gelmiti. Muhrebenin seyrini grnce: Y Rasllallh! nce mn m edeyim, yoksa muhrebeye mi katlaym! diye sordu. lemlerin Efendisi -sallllh aleyhi ve sellem-: nce mn et; sonra muhrebe! buyurdular.

O kimse de mnla merref olarak muhrebeye itirk etti. Harp sonras onu da ehdlerin arasnda gren Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Az alt, ok kazand!.. buyurdular. (Ramazanolu Mahmud Sm, Uhud Gazvesi, 35) Vahdniyet, Cenb- Hakk tevhddir. kilikten kurtulmaktr. nsana ahsen-i takvm tahtn ikrm eden mn saraydr. Bu ikrma niliyyet iin Ynus yle seslenir: Bize birlik sarayn, Doru beret ayn, Ge ikilik fikrinden Kogl benlii y kul!.. Vahdniyet, Cenb- Hakkn yce ztna id bir sfat olduundan Ona ilticda bu sfat vesle klmak, dunn mstecb olmasnda mhim bir messirdir. Zr Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, dularn mstecb olmas iin ashbna bata vahdniyet olmak zere Cenb- Hakkn yce sfatlaryla iltic edilmesini talim buyurmulardr. Ubdetubnus-Smit -radyallh anh- anlatyor: Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- buyurdular ki: Geceleyin kim uyanrsa unu sylesin: Allhtan baka ilh yoktur, O birdir orta yoktur. Mlk Onundur, hamd de Ona aittir, O her eye kdirdir. Hamd Allha ittir. Allh mnezzehtir, Allh byktr, btn amel ve ibdetler iin gereken g ve kuvvet Allhtandr. Sonra aleyhis-salt ves-selm buyurdular: Rabbim! Beni afveyle! der veya du ederse dusna cevap verilir. Eer abdest alr ve namaz klarsa namaz kabul edilir. (Buhr, Teheccd, 21) Yine buyurdular ki: Kimin Allha veya herhangi bir insana ihtiyac hsl olursa nce abdest alsn, abdesti de gzel yapsn. Sonra iki rekat namaz klsn. Allh Tel Hazretlerine senda bulunsun. Raslullh -sallllh aleyhi ve selleme salt okusun. Sonra da yle du etsin: Halm, Kerm olan Allhtan baka ilh yoktur. Ar- Azamn Rabbi noksan sfatlardan mnezzehtir. Hamd lemlerin Rabbine aiddir. (Allhm!) Rahmetine vesile olacak amelleri, mafiretini celbedecek sebepleri (hakkmda yaratman) taleb ediyor, her eit gnahtan koruman iin yalvaryor, her eit iyilikten zenginlik, her eit gnahtan selmet diliyorum. Rabbim! Afvetmediin hibir gnahm, kaldrmadn hibir skntm

brakma! Hangi amelden rz isen onu ver, ey Rahm olan, bana en ziyade rahmet gsteren Rabbim! (Tirmiz, Vitr, 17)

MUHLEFETN LL-HAVDS: Ei ve benzeri yoktur, yni yaratlmlarn hibirine benzemez. Dolaysyla O, her trl antropomorfik (beer) sfatlarla tavsiften mnezzehtir. Bugn muharref ilh dnlerin tahrif edilen inan sistemlerinden biri de bu hususla alkaldr. Onlar, Cenb- Hakkn mtel, hayl ve idrk tesi olma ve her trl beer sfatlardan mnezzeh olmas eklindeki ulv ve doru inantan sapmlar ve hayal glerine gre derledikleri kitaplarnda Allh Tel hakknda nice beer yaktrmalarda bulunmulardr. Hatt unutkanlk, yorgunluk, pimanlk, gzden karma, fark edememe gibi birtakm beer acziyetleri dah -h- Cenb- Hakka isnd etmilerdir. Mesel onlara gre tfnla ilgili olarak tanr bir emir verir. Daha sonra bunu unutur. Derken bir de bakar ki yer-gk su iinde kalm! Ancak o zaman verdii emri hatrlar ve btn mahlukat gemiye girdikten sonra onun kapsn telala bizzat kendi eliyle kapatr. Yine onlarn kitaplarna gre Hazret-i Yakb, -h- Allh ile gremi ve yenmitir. Bu akl ve mantk d ifadelere ilaveten yahdlerin zeyr -aleyhisselm-a, hristiyanlarn da s -aleyhisselm-a -h- Allhn olu diyecek kadar ileri gittikleri mlmdur. te insanolunun kendi hayl iklminde retip sonra da inanmaya kalkt btn bu dallet tezhrlerine ilh bir cevap olarak Allh Tel yle buyurur: Onlar (mrikler ve mnkirler) Allh hakkyla tanyp bilemediler. Kyamet gn btn yeryz Onun tasarrufundadr. Gkler Onun kudret eliyle drlm olacaktr. O, mriklerin ortak komalarndan yce ve mnezzehtir. (ez-Zmer, 67) ... Onun benzeri hibir ey yoktur. O iitendir, grendir. (e-r, 11) (Ey Raslm!) De ki: O Allh birdir. Allh sameddir. O, dourmam ve domamtr. Onun hibir dengi yoktur. (el-hls, 4) Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- bir kimsenin (ihlsla): Ey Allhm, bir ve samed olan, dourmayan ve dourulmayan, ei ve benzeri de olmayan Allh adyla Senden istiyorum. Gnahlarm mafiret et, sen afrsun, Rahmsin! dediini iitti ve yle buyurdu: O mafiret edildi. O mafiret edildi. O mafiret edildi! (Eb Dvud, Salt, 179) Bu mjdeyi bilen Ynus Emre Hazretleri de yle iltic eyler: Hak alabm Hak alabm,

Sencileyin yok alabm! Gnhlarmz yarla, Ey rahmeti ok alabm!.. KIYM B-NEFSH: Allh Tel, biztih vardr. Kayymdur. Esm-y ilhiyyeden olan Kayym, ezelden ebede kendi ztyla kim, dim ve var olan, varlnda da hi kimseye ve hibir eye muhta olmayan demektir. Bilkis var olmak hussunda her ey Ona muhtatr. Kurn- Kermde: Ey insanlar! Hepiniz Allha muhtasnz! Allh ise, (her eyden) mstandir (hibir eye muhta deil ve) vlmeye lyk olandr. (Ftr, 15) Hi phesiz Allh, btn lemlerden mstandir. (el-Ankebt, 6) buyurulmaktadr. Bu ilh beynlarn bir dier mns, Cenb- Hakkn kendi varl iin hibir baka messire ihtiyac olmadn ifdedir. Bunun iindir ki zl bir ekilde Allh zt ile kimdir denilir. Eer kul, Cenb- Hakkn ztnn muktezs olan bu sfat- ilhiyyesini mdrik ve ona kmil mnda mn hlinde olmazsa, Allh hakkndaki inanc eksik ve geersiz olur. nk bu, her eyin asl ve yaratcs olan Allh Telya -msivya id olan- hdis (sonradan olma) gibi bir sfatn yaktrlmas mnsn tar. Oysa Cenb- Hakk, msivya id her trl sfattan ber ve mnezzehtir. Ancak bu hususta kmil bir mna eren gnller de, Kayym ism-i erfini dillerinden drmezler ve bunun bereketiyle Allhtan bakasndan kalb rbtalarn kesip Allhta fn ve bk olurlar. Yni kulun bu ism-i erften hazz, Allhtan bakasndan mstan olduu nisbettedir. Ashbdan bir kimse: Ey Allhm! Hamdlerim Sanadr, nimetleri veren Sensin, Senden baka ilh yoktur, Sen semvt ve arzn cell ve ikrm sahibi yaratcssn. Hayy ve Kayymsun. Y Rabb! Senin bu yce isimlerini kendime efaati yaparak Senden istiyorum!.. diyerek du etmiti. Bunu Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- iitti ve yanndakilere: Bu kiinin neyi vesile klarak du ettiini biliyor musunuz? diye sordu. Allh ve Rasl daha iyi bilir? dediler. lemlerin Efendisi yle buyurdu:

Nefsimi kudret elinde tutan Zta yemin ederim ki o, Allha ism-i Azam ile du etti. O ism-i Azam ki, onunla du edilirse Allh icabet eder, onunla istenirse verir. (Tirmiz, Deavt, 63)

Subt sfatlar da unlardr: HAYAT: Allh hayat sahibidir ve bu hussiyeti kendi ztyla kimdir. Esm-i Hsndaki mehr tabiriyle Hayydir. Yni diri, devaml ve mutlak hayt sahibidir. Btn hayatlar, Onun bu yce sfatnn bir tecellsi olarak vardr ve izfdir. Dolaysyla mahluktn hayat, bir beden ile rhun birlikteliinden doan geii, madd bir hayattr. Hakk hayat deildir. Onun iin gn geldiinde her fnden geri alnr. Allhn Hayy sfat ise, zt- brsinden asl ayrlmayan bir keml sfatdr. Zr onun vcd, yni varlnn kemli; diri, devaml ve mutlak hayt sahibi olmas iledir. Hulsa Allha id olan hayt, zdd lm olan bir hayat deil, bilakis yalnz ona mahss bir hayattr. Bu huss Kurn- Kermde yle tavsf edilir:

nnda lmek olmayan dim hayt shibi... (el-Furkn, 58) Eb Ms -radyallh anh- anlatyor: Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- aramzda ayaa kalkp u be cmleyi syledi: Allh Tel Hazretleri (dim diridir) uyumaz, zaten Ona uyku da yakmaz. Kist (tarty, rzk) indirir ve kaldrr. Geceleyin yaplan amel, gndzleyin yaplandan nce; gndzleyin yaplan amel de geceleyin yaplan amelden nce Allha ykseltilir. Onun hicb nrdur. Eer o perdeyi aacak olsa, vechinin sbuht, basarnn ihta ettii btn mahlukatn yakard. (Mslim, mn, 293) Bir baka hads-i erfte yle buyurulur: Her kim yatana yatmadan nce def, kendisinden baka ilh olmayan Hayy ve Kayym olan Allhtan mafiret dilerim derse, mafiret olunur. (Ahmed bin Hanbel, Msned, III, 10) Allh Tel buyurur:

O dim diridir; Ondan baka ilh yoktur. O hlde Ona, dinde ihlasl kimseler olarak (ve) lemlerin Rabbi olan Allha hamd olsun (diyerek) du edin.1 (el-Mmin, 65)

Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-i bir ey zecek olsa u duay okurdu:

Ey diri olan, ey Kayym olan Rabbim, rahmetin adna yardmn talep ediyorum. (Tirmiz, Deavt, 91) Hazret-i Ali -radyallh anh- anlatyor: Bedir sava balaynca bir miktar savatm. Sonra Raslullh sallllh aleyhi ve sellem-in yanna geldim. Ne yaptna bakmak istiyordum. Secde hlinde yle diyor buldum: Ey hayy olan, ey kayym olan Allhm! Rahmetinle sana snyor, yardmn taleb ediyorum! Oradan ayrlp tekrar bir miktar daha savatm, tekrar geldim o hl secde hlinde idi ve: Ey hayy olan, kayym olan Allhm! Rahmetinle sana snyor, yardmn taleb ediyorum! diyordu. Ben tekrar dndm savamaya gittim. Bir mddet sonra yine geldim. Hl ayn hlde devam ediyordu. Allh zafer verinceye kadar bu hlde devam etti. bnu Abbas -radyallh anh-: Yeryzn, ldkten sonra Allhn tekrar dirilttiini bilin, akledersiniz diye size delillerimizi akladk. (el-Hadid, 17) melindeki ayetle alkal olarak yle buyurdu: Arzn yamurla diriltilmesi, gzle grlen bir durum olarak ibrete vesledir. Ancak yet-i kermede u mnya da iret edilmitir: Allh, kalbleri kasvet ve katlktan sonra yumuatr, (tevhid hussunda) mutmain ve (Rabbine) ynelmi klar. lm kalpleri ilimle, hikmetle diriltir. a LM: Allh ilim shibidir ve Onun ilmi her eyi kuatmtr. Onun ilmi dnda kalan hibir ey yoktur. O, olmu olacak her eyi hakkyla bilir. Onun ilmi iin gizli veya sr da mevcut deildir. Herey Ona ayn ve ikrdr. nsanoluna verilen btn ilimlerse, bu sfattan sadece bir krntdr. Belki bir krntdan daha kktr. yet-i kermelerde buyurulur:

phesiz ki ne yerde ne de gkte hibir ey Allha gizli kalmaz. (l-i mrn, 5)

De ki: inizdekileri gizleseniz de aa vursanz da Allh onu bilir. Gklerde ve yerde olanlar da bilir. Allh her eye kdirdir. (l-i mrn, 29) O, gklerde ve yerde tek Allhtr. Gizlinizi, anz bilir. (Hayr ve erden) ne kazanacanz da bilir. (el-Enm, 3) ... O, kullarnn yaptklarn ve yapacaklarn bilir. (Ona hibir ey gizli kalmaz.) Onun bildirdiklerinin dnda insanlar Onun ilminden hibir eyi tam olarak bilemezler... (el-Bakara, 255) Bu itibarladr ki birok gayb hakkatlerde: Allhu alem yni En iyi bilen, Allhtr. denilir. Zr insann bilgisi, muazzam ve engin kinatta belki okyanustan bir topluine ucu kadar bile deildir. yet-i kermede buyurulur: Size ilimden ancak az bir nasb verildi. (el-sr, 85) Dolaysyla insanoluna ilimde nice hrikulde kaplar ak tutulmakla birlikte birok meselede de nne beer ilminin aamayaca sr duvarlar konulmutur. Bunun hikmeti, kulun acziyetini bilmesi ve Allha muhtaln idrk ederek Onun ilmine teslm olmasdr. yette buyurulur: (Nice) holanmadnz ey (vardr ki) sizin iyiliinizedir ve (nice) sevdiiniz ey (vardr ki) sizin ktlnzedir. Siz bilmezsiniz, Allh bilir. (el-Bakara, 216) Gerekten de insanolu, hikmetini bilemedii nice kahr sretindeki tecelllere balangta pek zlr. Onda sakl olan rahmeti gremez. Bazen de lutuf sretindeki tecelllere kendini kaptrr ve onlarn iinde gizli olan kahrn farknda olmaz. Rivyet edilir ki, ilerinde slih bir ztn bulunduu bir Arap kablesi vard. Bu kable, o ztn sohbet, ird ve nashatlerini dinler ve gnllerini buna gre istikmetlendirirlerdi. Bir sabah kalktklarnda btn kpekleri lm buldular. Doruca o slih zta gidip durumu anlattlar. O da ksa bir murkabeden sonra tevekklle: Onlarn lm, umulur ki sizin iin bir kurtulutur! dedi. Ertesi gece btn horozlar ld. Yine bu zta geldiler. Aldklar cevap ayn oldu: Onlarn lm, umulur ki sizin iin bir kurtulutur! Bunun zerine ilerinden biri sordu: Efendim, kpekler bekilerimiz, horozlar da mezzinlerimiz idi. Bunlarn lmnde bizim iin nasl bir fayda olabilir ki? O slih zt da:

Btn sr ve gizlilikleri bilen Allh Teldr. Elbette ki O, bu hdisenin iine bizim aklmzn ermeyecei byk bir hakkat gizlemitir. dedi. Bundan bir sonraki gece de kablede kimsenin atei yanmad. Herkes, Acaba nasl bir bel geldi? eklinde dncelere kapld. Fakat sabahleyin kalknca yaadklar muamml hdiselerin hakkati anlald. Meer son gece o havlyi dman basm ve ehirleri yamalamt. Bu kabilenin civarna da gelmiler, fakat herhangi bir kpek sesi, horoz t duyamadklar ve en kk bir ate da gremedikleri iin oradakilerin farkna varamadan geip gitmilerdi. Bylece halk, byk bir yama ve katlimdan kurtulmutu. (Silks-Slk) te insann ilminin acziyyeti ve ite kahr gibi grnen bir lutuf! brhm Hakk Erzurum Hazretleri ne gzel syler: Deme u niin yle, Yerincedir ol yle. Bak sonunu seyreyle; Mevlm grelim neyler, Neylerse gzel eyler!.. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Kul hastaland zaman Allh Tel ona iki melek gnderir ve onlara: Gidin bakn, kulum yardmclarna ne diyor bir dinleyin! diye emreder. Eer o kul, melekler geldii zaman Allha hamdediyor ve senlarda bulunuyor ise, onlar bunu, her eyi en iyi bilmekte olan Allha ykseltirler. (Meleklerini srf kulunun ameline hid olsunlar diye gnderen) Allh Tel: Kulumun ruhunu kabzedersem, onu cennete koymam kulumun benim zerimdeki hakk olmutur. ayet if verirsem, onun etini daha hayrl bir etle, kann daha hayrl bir kanla deitirmem ve gnhlarn da afvetmem, zerimde hakk olmutur. buyurur. (Muvatta, Ayn, 5) Bu hads-i erf de, bizler iin zhiren elem verici grnen nice hdiselerin sadece ilh bir imtihn olarak takdr edildiini ve o kederin arkasnda byk mkftlarn gizli olduunu bildirmektedir. Tarihte byle nice zhiren kahr sretinde olup btnen lutuf ile neticelenen hdiseler olduu gibi bazen bunun aksi de vuk bulmu, lutuf zannedilen nice iler kahrla neticelenmitir. Mesel Hd -aleyhisselm-a mn etmeyen d kavmi, zerlerine gelmekte olan azb bulutlarn grnce onlar rahmet bulutu zannederek sevinmilerdi. Ancak balarna o bulutlardan

yamur deil de ate yamaya balaynca hakkati idrk ettiler. Ama ne fayda!.. Bunun iindir ki kula den Biz bilemeyiz, ancak Allh bilir. uruyla ilm-i ilhye teslm olarak yaamaktr. Bu teslmiyet de, hi phesiz mrifetullh, yni Allh yaknen bilmekle olur. Zr hibir ilim bu husustaki cehletin getirecei kt neticeleri bertaraf etmeye yetmez. Lkin bu husustaki ilim, dierlerinin eksikliini bertaraf edebilir. Nitekim nice mm kimseler vardr ki, mrifetullh bereketiyle Allh tarafndan huss ve pek mmtaz lutuflara mazhar olmulardr. Bunun iin Ynus Emre Hazretleri, aslolan ilmin mrifetullh olduuna ireten yle seslenir: Yigirmi dokuz hece, Okursun utan uca, Sen elif dersin hoca, Mns ne demektir? lim ilim bilmektir lim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktr? Cenb- Hakk, kendi ilmi karsnda beerin bu hlini u yet-i kermeler ile ne gzel sergiler: Hibir nefis yarn ne kazanacan bilemez. (Lokman, 34) (Ey Raslm!) De ki: Hi phesiz ilim ancak Allhn katndadr... (el-Mlk, 26) lim, Allh katndadr. Yni mutlak mnda ilim, Allha iddir. Onun ilmi her eyi kuatmtr. lm-i ilh, bu bakmdan bir aynaya benzer. Ona aksedenler ne kadar deiseler de ayna hepsini ihta eder ve herhangi bir deiiklie uramaz. lm-i ilh, dnce ve fikir mahsl olmaktan mnezzehtir. u kintta grlen hibir akl ve irdenin eriemeyecei derecede ince ve hassas nizm u henk, Cenb- Hakkn ne kadar sonsuz bir ilim sahibi olduunun en sdk dellidir. yle ki bu kintta insanolu, kck bir bulua bile saysz kii ve asrlarca zamann birbirine ilvesinin yardmyla nice ilim ve kaideler neticesinde ulaabilmektedir. Mesel bugn pek yaygnlaan cep telefonlaryla irtibat hussiyeti, insann yaratlndan ne kadar sonra ve nice tecrbelerin stste birikmesi ile ancak gerekleebilmitir. Dier terakkler de byledir. Hlbuki bu kef, cd ve henz zlememi sonsuz srlar, Cenb- Hakkn, kintn nizmna bir anda ilm-i ilhsi ile yerletirdii

hussiyetlerdir. Bu gerei hatrlatmak zere Cenb- Hakk insanoluna yle buyurur:

(Ey insanlar!) Yaratan (Allh) hi bilmez mi? Hi phesiz Allh, her eyi hakkyla bilendir. (el-Mlk, 14) SEM: Allh her eyi iiticidir. Onun iitmesi bizim iitmemizden mnezzehtir. Ona gizli kalan hibir ses yoktur. Hatt mehur tarifiyle bir kaya zerinde sessizce yryen bir karncann ayak seslerini dah iitir. itme sfatn hiz btn varlklar Cenb- Hakkn bu sfatnn tecellsi ile iitirler. Bunlar, bu tecell kendilerinden alnd an hibir ey duyamazlar. Bunun mislleri oktur. Cenb- Hakk es-Sem sfatn Besar (el-Basr) sfatyla birlikte Kurn- Kermde defalarca zikretmekte ve insanoluna ilh mhedesini hatrlatmakta, bylece beerin srt- mstakmden ayrlmamasn fermn buyurmaktadr. BESAR: Cenb- Hakkn grmesi de dier sfatlar gibi zt- ilhsinin muktezsndandr. O her eyi hakkyla grr. el-Basrdir. Onun nazarna gizli kalan hibir ey yoktur. Yine mehur tabirle O, siyah bir gecede siyah bir tan zerinde duran simsiyah bir karncay dah grr. lim, sem ve besar sfatlarnn beere tlim edilmesindeki hikmeti Hazret-i Mevln yle ifade eder: Cenb- Hakk, korkasn da fesat karmayasn ve bozgunculua kalkmayasn diye kendisinin alm, yni her eyi ok iyi bilen olduunu bildirdi. irkin ve kt szlere dudaklarn kapatasn diye kendisinin sem, yni her eyi ok iyi iiten olduunu bildirdi. Gizli sakl ktlklere bulamaman iin kendisinin basr, yni her eyi ok iyi gren olduunu bildirdi. Nitekim Allh Tel kullarnn bu husustaki mesliyetini yle bildirir: Bilmediin eyin (dny ve bilhassa hretteki zararn idrk ve hissedemediin hatlarn) ardna dme; dorusu kulak, gz ve kalp, bunlarn hepsi o eyden sorumlu olur (hesba ekilir). (el-sr, 36) Bu mesliyyet dolaysyla Niyz Msr Hazretleri yle der: Bir gz ki, onun olmaya ibret nazarnda

Ol dmenidir shibinin ba zerinde Kulak ki t almaya her dinlediinden Akt ona sen kurunu hemen deliinden Bir dil ki Hakkn zikri ile olmaya mtd Urma sen ol et presine dil diy hi ad Kymet gnnde gfil kullara yle bir hitap gelir: Ey kul! Sen bizi dnyda tandn m, tanmadn m? Eer tanmadysan niin tanma dvs gttn? Eer tandysan, bir kimse tandktan sonra senin yaptn m yapar? Bu ifadeyi aktaran Naheb Hazretleri yle der: Ey korkusuz kimse! Tenh kelerde yaptn eer mertsen arnn ortasnda da ayn ekilde yap da halktan m korkuyorsun, yoksa Hlktan m belli olsun! yet Hlktan korkarsan, her yerde korkarsn!.. Gerek slikler, gizli-ikr her zaman ve meknda bu ilh sfatlara vukfiyet hlinde olur ve kendilerinin dim ilh murkabe altnda olduklarndan gfil olmazlar: Bir gece vaktiydi. Hazret-i mer -radyallh anh-, mtd olduu zere Medne sokaklarn gezmekteydi ki, anszn duraklad. nnden gemekte olduu evden darya kadar taan bir ana ile kznn tartmas dikkatini ekmiti. Ana, kzna: Kzm, yarn satacamz ste biraz su kartr! demekteydi. Kz ise: Anacm, halfe ste su kartrlmasn yasak etmedi mi? dedi. Ana, kznn szlerine sert karak: Kzm, gecenin bu saatinde halfenin ste su kattmzdan nereden haberi olacak?!. dedi. Ancak gnl Allh korkusu ile diri olan kz, anasnn ste su katma hlesini yine kabullenmedi: Anacm! Halfe grmyor diyelim, Allh da m grmyor? Bu hleyi insanlardan gizlemek kolay, ama her eyi grp bilen Allhtan gizlemek mmkn m?.. dedi. Rabbn hakkatlerle dolu bir kalbe sahip olan bu nezihe kzn, dern bir Allh korkusu iinde annesine verdii cevab, Hazret-i mer -radyallh anh- son derece duygulandrd. Emrul-mminn, onu, sradan bir st kadnn kz deil, gnlndeki takvs ile mstesn bir nasb bildi ve oluna

gelin olarak ald. Beinci halfe olarak zikredilen mehr mer bin Abdlazz, ite bu temiz silsileden dodu. Bu itibarla btn mesele, Cenb- Hakkn ilh murkabesi altnda olduumuzu bilerek yaayabilmektir. yet-i kermede buyurulur: Gzler Onu idrk edemez, O ise gzleri idrk eder. O, latf ve habrdir. (el-Enam, 103) a RDE: Allh Tel dilediini murad eyler ve dilediince iler. Onun olmasn murad ettii eye emri sadece ol demekten ibarettir; o ey hemen oluverir. Onun hikmetinden sul olunmaz: (O), gklerin ve yerin esiz yaratcsdr. Bir eyi dilediinde ona sadece Ol! der, o da hemen oluverir. (el-Bakara, 117) O, kullarnn stnde her trl tasarrufa sahiptir. O, hkm ve hikmet sahibidir, hereyden haberdardr. (el-Enm, 18) (Raslm!) De ki: Mlkn gerek sahibi olan Allhm! Sen mlk dilediine verirsin ve mlk dilediinden geri alrsn. Dilediini yceltir, dilediini de alaltrsn. Her trl iyilik senin elindedir. Gerekten sen her eye kdirsin. (l-i mrn, 26) Bu yet-i kermeler de gsteriyor ki, Cenb- Hakk yegne fil-i muhtrdr. Her olu ve fiil, onun irdesine baldr. Ksaca: Allhn diledii olur, dilemedii olmaz! Bu itibarla Cenb- Hakkn rzsnn olduu fiiller Onun murd ile tahakkuk ederken rzsnn olmad fiillerin gereklemesi de imtihn iktizs olarak yine Onun izn-i ilhsi iledir. Dolaysyla her eyde yet-i kermedeki tabiriyle bir in-e, yni O dilerse veya msade ederse art vardr. Bu art, btn varlklar, ins cinni, hatt peygamberleri dah mildir. Bunun bir tezhr bizzt Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in hayatnda mmete rnek olmas bakmndan tecell ettirilmitir. yle ki: Bir grup bedev, Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-e gelerek birtakm bilgiler sordular. O da, sorulanlarla alkal daha evvel bir vahiy almam olmas mnsebetiyle akamleyin mevzyla ilgili vahyin geleceini dnerek onlara: Yarn gelin; cevabnz alrsnz! buyurdu.

Ancak bu sz sylerken nallh, yni Allh dilerse demediinden vahy-i ilh tam on be gn kesintiye urad. Bu uzun bekleyiten sonra gelen ilk yet-i kerme u oldu: Herhangi bir ey iin, Allhn dilemesi dnda: Onu yarn yapacam. deme! (nallh demeyi) unuttuun zaman da Rabbini zikret ve yle de: Umulur ki, Rabbim beni doruya daha yakn olana eritirir. (elKehf, 23) Bu yet-i kerme de gsteriyor ki, insann istedii eyler ok defa tahakkuk etmez. Zr beer, irde ve kudreti noksan olduundan her istediini yapma kbiliyet ve imknna sahip deildir. Dolaysyla kul, kendi imkn ve kbiliyetinin hududunu bilip Cenb- Hakkn irdesine taalluk eden meselelerde haddini amamaldr. yle ki Cenb- Hakk, inkr, irk ve kul hakk hri kullarnn gnh ve crmleri hussunda azb takdrini dah mehul klm ve diledii ekilde mumele edeceini bildirmitir. Yni diledii kuluna mafiret eyleyecek, dilemezse etmeyecektir. Bu hakkati yle beyn buyurur: Gklerde ve yerde ne varsa Allhndr. O, dilediini balar, dilediine azb eder. Allh ok balayc ve ok merhametlidir. (l-i mrn, 129) Allh dostlar, Hakk Telnn bu sfatn lykyla idrk edip kendi irdelerini Onun irdesine rm ederler. Yni her hususta olduu gibi bilhassa bu hususta da Hakkta fn olurlar. Onun her irde ettiinin yerli yerince olduunu bilirler ve etraflarn bu yolda istikmetlendirirler. Snbl Sinan Hazretleri birgn mrdlerine sordu: Evldlarm! Faraza Cenb- Hakk u kinatn sevk u idresini size verse neylersiniz? Her mrd bir ey syledi. Kimi: Btn kfirleri yok ederim! Kimi: Btn iki ienleri ortadan kaldrrm! Kimi de: Bir tane sigara ien brakmam! eklinde uzayp giden cevaplar verdiler. Mrdlerin arasnda bulunan ulemdan Muslihiddin Efendi ise hibir cevap vermeden susmaktayd. eyh Hazretleri, bu defa ona dnerek: Evldm! Ya siz ne yapardnz? Muslihiddn Efendi pr-edeb yle cevap verdi:

Efendim! H Cenb- Hakkn irde ve idresinde bir noksanlk m var ki gayri bir ey dnp dileyeyim? Cevabm, sadece her eyi aynen devam ettirirdim demekten ibarettir. Bu cevaba pek memnun olan Snbl Sinan Hazretleri: te imdi i merkezini buldu! buyurdular. O gnden sonra Muslihiddin Efendi, Merkez Efendi olarak anld ve std Snbl Sinan Hazretlerinden sonra mnev emanet ona verildi. brhm Hakk Erzurum Hazretleri de det bu hli hulsa edercesine Hakka tefvzini yle dile getirir: Hep ileri fyktr, Birbirine lyktr, Neylerse muvfktr; Mevlm grelim neyler, Neylerse gzel eyler! Vallhi gzel etmi, Billhi gzel etmi, Tallhi gzel etmi; Allh grelim netmi, Netmise gzel etmi!.. a KUDRET: O, sonsuz kudret sahibidir. Onun iin hibir glk yoktur. Bu sfatn Cenb- Hakk, yet-i kermede: Hi phesiz ki Allh, her eye kdirdir! eklinde bir hulsa ile ifde eder. Bir dier yet-i kermede de yle buyurur: Onun (Allhn) emri, bir eyi diledii zaman, ona sadece Ol! demesidir. O da hemen oluverir. (Ysn, 82) Cenb- Hakkn Ol! emri tahakkuk ettiinde olmasn arzu ettii eyin olmamas asl mmkn ve Onun kudreti nazarnda ciz deildir. Dolaysyla kudret-i ilhiyyeyi kendi acziyetimizle mtlaa ederek bu hususta hatya dmemeliyiz. Zr bizdeki g ve kudret hem snrldr, hem de onlarn zdd olan acziyyet ile mlldr. Ancak Cenb- Hakkn sonsuz kudreti hem mahdd deil, hem de acziyyet gibi her trl menf vasftan

mnezzehtir, berdir. Dolaysyla Onun sonsuz kudreti karsnda ciz olmayan hibir varlk yoktur. Bizim kudretimiz de, ancak Onun verdii kadardr. O kudrete ba kaldran nice gfillerin hazn kbetleri insanlk tarihinin felket dolu hsrn sayfalar olmutur. Nemrud, Firavun, Krun, Eb Cehil ve daha niceleri bir hi hlinde bu dnydan gp gitmitir. Cenb- Hakkn, azb iin ebed leme alrken onlara takdr ettii lm de, det bir istihz mhiyetinde olmutur. Bilhassa ilhlk dvs gden koca Nemrdun clz ve topal bir sivrisinee malb edilmesi, kudret-i ilhiye hussunda clib-i dikkat bir mesaj tamaktadr. Yine ordusundaki fil srlerine gvenerek Kbetullha saldrmaya cret eden Ebrehe ve askerlerinin, skletsiz ebbl kular tarafndan helk edilmeleri de ayr bir ibrettir. Hazret-i Mevln buyurur: Her ne kadar bu dny, senin nazarna ok byk ve nihayetsiz grnse de bilesin ki, ilh kudret karsnda o bir zerre bile deildir. Gzn a da bir bak; bir zelzele, bir kasrga, bir sel felketi dnyy ve iindekileri ne hle getiriyor! Gerekten de kudretullh, altmz ilh programn dnda da nice tezhrlerle tahakkuk etmektedir. Mesel ate, su, rzgr ve dier tabi unsurlarn yapc vasf, bazen kudret-i ilhiyye ile ikinci plana itilerek tahrip edici bir kuvvet hline gelmektedir. Bu bakmdan tabiatta meydana gelen hdiselerin temelindeki murd- ilhyi veya ou kere de izn-i ilhyi grmemek, ksr ve bazen de kr bir perspektife taklp kalmak demektir. Bu gaflete denleri kz sadedinde Hazret-i Mevln buyurur: Unutma ki bu dny, ilh kudret nnde det bir saman pne benzer. lh irde, bazen onu ykseltir, bazen alaltr. Bazen salam, bazen krk dkk bir hlde bulundurur. Onu bazen saa, bazen sola gtrr. Bazen gl bahesi hline kor, bazen de diken hline Allh Tel, yet-i kermelerde bu gerei sk sk dile getirir. Bunlardan biri yledir: Bilmez misin, gklerin ve yerin mlkiyet ve hkmranl yalnzca Allhndr? Sizin iin Allhtan baka ne bir dost ne de bir yardmc vardr. (el-Bakara, 107) rifler ve klar sultn Ynus, kudretullh karsndaki acziyeti ne gzel dile getirir: Sensiz yola girer isem, rem yok adm atmaa! Gvdemde kuvvetim sensin, Bam gtrp gitmee!..

a KELM: O, kelm sahibidir. Bunun iin sese, harflere ve bu harflerden meydana gelen kelime ve cmleleri tertiplemeye muhta deildir. Yni Onun konumas, harften de sesten de mnezzehtir; insanlarn sz ve konumasna asl benzemez. Zr insanlarn konumas, Onun kelmndan nasb alarak gerekleir. Ynus ne gzel syler: Ey szlerin asln bilen Gel, di bu sz kanden gelir? Sz asln anlamayan, Sanr bu sz benden gelir! Cenb- Hakk, kelm sfat ile emir, nehiy ve dier murdn meleklerine, peygamberlerine ve insanoluna, hatt dier btn mahlkta bildirir. Esasen Onun bir varl yarat da Ol! emriyle gerekletiinden bir mnda ztndaki kelm sfatnn vstas ile tahakkuk etmi olur. Kelmdaki bu kudretin bir krnts, insanoluna nasb klnan kelmda da vardr. Bunu bir iirinde Ynus Hazretleri yle ifade eder: Sz ola kese sava, Sz ola kestire ba, Sz ola aulu a Bal ile ya ede bir sz! Btn ilh kitaplar, kelm sfatnn taallukuyla zuhr etmitir. Bu kitaplarn peygamberlere gnderiliindeki vahiyler melek vastasyla olduu gibi bazen saysz hicb arkasndan dorudan doruya da olmutur. Bu, det Allh ile bir konumadr. yet-i kermede buyurulur: Allh bir insanla ancak vahiy yoluyla veya hicb arkasndan konuur, yahut bir eli gnderip izniyle ona dilediini vahyeder. O ycedir, hakmdir. (e-r, 51) ... Allh hitap ederek Msya konutu. (en-Nis, 164) Cenb- Hakk, Ms -aleyhisselm- ile dil veya ses gibi madd bir vstayla deil, ezeldeki kelm sfat ile konutu. Hazret-i Msnn yannda hid olarak getirilen yetmi kii ve Cebrl -aleyhisselm-, bu ilh konumay duymadlar ve hissetmediler. Ms -aleyhisselm-, bu ilh tecellnin karsnda kendisinden geti. Dnyda m, hrette mi olduunu unutarak zaman ve meknn dna kt. Kendisinde, byk bir ak, vecd ve istirk iinde Cenb- Hakkn ztn grmeye iddetli bir arzu uyand. Mukbilinde Cenb- Hakktan:

= Beni asl gremezsin! fermn- ilhsi tecell etti. Ms -aleyhisselm-, gayr-i ird olarak srarna devm edince, Cenb- Hakk, daa nazar etmesini, yet onu yerinde grebilirse, kendisini de mhede edebileceini bildirdi. Rivyetlere gre saysz hicblarn arkasndan Cenb- Hakktan bir nr, sznt hlinde daa aksetti. Da infilk etti. Bu dehetten Ms -aleyhisselm- bayld. Ayldnda haddi at iin Cenb- Hakk tesbh ederek istifr etti. Ms -aleyhisselm- eer baylmasayd, da ile birlikte o da infilk ederdi. Dier taraftan Cebril -aleyhisselm- gibi byk bir melek de mirc gecesi sidretl-mntehda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve selleme: Y Raslallh! Benim huddum buraya kadar. Buradan teye tek bana gideceksin. Eer bir adm ileri geersem, yanar kl olurum! demitir ki, ayn hakkate mebndir. Bu hususta u fn lemde en geni vsat, lemlerin Efendisi olan Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e verilmi ve O, mirc ile ereflenmitir. lemlerin Efendisi Peygamberimiz -sallllh aleyhi ve sellem-, o gece huss bir vuslat ve mklemeye mazhar olmutur. Yni Ms -aleyhisselm-daki ; Beni asl gremezsin! srr, Onda birletirilmi iki yay aras veya daha az mesfe olarak bildirilen keyfiyetiyle kullarca telkksi muhl ve mahrem olan bir vuslat ve mushabet olarak tecell etmitir. Allh Telnn kelm sfat hibir kelma benzemedii iin mn bakmndan da her trl kelmn mahddiyetinden de mnezzehtir. Onun kelmndan bizim dnymza akseden ve zhirde bize birka mns f olan ilh beyn, gerekte sonsuz bir mn derysn muhtevdir. Bunu bizzt Cenb- Hakk, yle ifde eder: De ki: Rabbimin szleri iin derya mrekkep olsa ve bir o kadar da ilve getirsek dah, Rabbimin szleri bitmeden nce deniz tkenecektir. (elKehf, 109) ayet yeryzndeki aalar kalem, deniz de arkasndan yedi deniz katlarak (mrekkep olsa) yine Allhn szleri (yazmakla) tkenmez. phe yok ki Allh mutlak glip ve hikmet sahibidir. (Lokman, 27) Var olan btn kelmlar Cenb- Hakkn kelm sfatnn birer tecellsidir. Bylece Allh Tel, kelm sfatndaki sonsuz kudreti tezhr ettirmekte, ayrca kendi yce ism-i erfini saysz lisn ile zikrettirmektedir. O, cansz zannedilenler de dhil her mahlka kelm sfatndan ayr bir lisn bahetmitir. Lisn- hl denilen mn budur. yet-i kermede buyurulur:

Yedi gk, yer ve bunlarda bulunan her ey Onu tesbih eder; Onu hamd ile tesbih etmeyen hi bir ey yoktur; fakat siz onlarn tesbihlerini anlamazsnz... (el-sr, 44) Bu yet-i kermenin srrn mdrik olarak Ynus Emre Hazretleri, u terennmde bulunur: ol cennetin rmaklar Akar Allh deyu deyu km slm blblleri ter Allh deyu deyu Salnr Tb dallar Kurn okur hem dilleri Cennet bann glleri Kokar Allh deyu deyu a TEKVN: Cenb- Hakkn yaratma sfatdr. Bu, yoktan var etme demektir; yalnz Ona mahsustur. Saysz lemler onun eseridir. Dier fiil sfatlar da tekvn sfat iindedir; Mmt (ldren), Muhy (dirilten), Rezzk (rzk veren) ve dierleri. yet-i kermelerde buyurulur: O (Allh) ki, yaratt her eyi gzel yapm ve ilk bata insan amurdan yaratmtr. (es-Secde, 7) O, yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratt. Sonra (kendine has bir ekilde) semya yneldi, onu yedi kat olarak yaratp dzenledi (tanzim etti). O, her eyi hakkyla bilendir. (el-Bakara, 29) Yeil aatan sizin iin ate karan Odur. te siz atei ondan yakyorsunuz. (Ysn, 80) Allhn yaratt eylerin glgelerinin saa sola vurarak boyun eip Allha secde1 ettiklerini grmyorlar m? (en-Nahl, 48) Tekvn sfat, dier sfatlardan farkldr. Cenb- Hakkta ilim sfatyla mlumat, mtemyiz ve mnkeif olur. Kudret sfatyla varln var veya yok edilmeleri sahh olur. rde sfatyla var veya yok etmeden biri dierine tercih olunur. te bu tercihten sonra tercih olunan yaratmakta bil-fiil messir olan sfat, tekvn sfatdr.

Kintn sr ve esrr tekvn sfatnda gizlidir. Bu itibarla yaratlan her zerre Cenb- Hakk ehdet hlindedir. a Hsl Cenb- Hakkn kullar tarafndan bilinmesi, balca bu sfatlarla mmkndr. Bahsettiimiz bu sfatlar ve dier sonsuz sft- ilhiyye, ayr ayr zaman ve mekn artlarna gre deil her an Cenb- Hakkn varlnda mevcuddur. Btn bu sfatlar hakknda umm mnda unlar da ifade etmek gerekir: Cenb- Hakkn hibir sfatnn kendi ztnda bir zdd yoktur. Yni O, hayat sahibidir. Ancak hayat, mahlukat iin zdd olan lmden mnezzehtir. Vardr; varl, bunun zdd olan yokluktan mnezzehtir. lim sahibidir; bunun zdd olan cehilden mnezzehtir. htiyalar giderir; muhtalktan mnezzehtir, il-hir her sfat- ilh byledir. Dier taraftan Cenb- Hakk, btn sfatlarnda uzuv gibi vstalardan da mnezzehtir ve ilh sfatlarn, Allhta olduu ekliyle insanlarda ve dier mahlkatta en ufak bir zerresi dah yoktur. Sadece onlarn krnt kablinden tecellleri vardr. Yni bizim konumamz bize id bir kelm sfat ile deil, Onun kelm sfatnn krnt kablinden bir tecellsi iledir. Dolaysyla Allhn hayt sahibi, yni Hayy olmasyla bizim hayatmz asl birbirine benzemez. Onun grmesi bizim grmemiz gibi deildir. Kudreti de hkez. Ksaca Onun yce ztna id btn sfatlarn muhtevlar tariflere smayacak bir genilik ve sonsuzluk arzeder. Onlarn hepsi ezel ve ebeddir. Hepsi Onda mutlaktr ve sonsuz bir hussiyetle muttasftr. Yni hibir sfatnn hudud ve shili yoktur. Bu itibarla Onun ilmi, kelm, kudreti, tekvni ve dier btn evsf bu mhiyetleriyle her trl tebh ve zhtan da mnezzehtir. Bizim ve dnymzn hussiyetleri ise hem mahdd, hem de fndir. Bu hliyle daha kendisini kmil mnda tanyamayan insanolunun, elbette ki Cenb- Hakka id, Ona mahss, yni huss mhiyette olan sfatlar lyk vechile idrki mmkn deildir. Yni nasl ki Allh Telnn ztnn hakkat ve mhiyetini idrk edemiyorsak, sfatlarnn da hakkat ve mhiyetini kmil mnda idrk edemeyiz. Dier taraftan st derecedeki bir varlk veya vasf, normal artlarda alt derecedekine benzetilmez. Benzetilirse, bu ancak onu kltmek iin yaplr. Mesel bir kedi arslana benzetilirse, bu tebih, onun hemcinslerine kar kuvvet ve kudret stnln ifade ederken, bir arslann kediye benzetilmesi hlinde temas edilen hakkat, korkaklk ve acziyettir. Bu bakmdan Allh mahlukatla tebh ve temsl byk bir gaflet ve crmdr. Bundan da te, Cenb- Hakkn n- ulhiyyetine yakmayan irkin bir iftir hkmndedir. Onun iin bu crme irk, fillerine de mrik denir. Ez-cmle mriklerin yanld husus, mesel Allhn sonsuz derecede geni olan iitme vasfn kendi iitme hussiyetlerine benzetmeye kalkmalar, Onun grmesini kendi

gr erevelerine sdrmaya cret etmeleri ve neticede Allh hussundaki inanlarn, ellerinde ekillenen ciz ta paralarna kadar daraltmalardr ki, gaflet ve dalletin bundan by olamaz. Lkin hakkati idrk edip kendindeki grme, duyma, anlama, konuma vs. btn sfatlar Allh Telnn sfatlarnn krnt kablinden bir tecellsi olduunu kavrayanlar, hilik iklminde mrifet feyizleriyle yaar ve gerek mnn derin hazz iinde fnleerek: Allhtan baka varlk yoktur. derler. Gnl ve dimalar irfnn zirvesinde: Y Rabb! Sen naslsan ylesin! hikmetiyle yorulur. Bylece onlar, her trl vehim ve vesveseden zde bir kalb-i selm ile Rabblerine vsl olur, veller defterine yazlrlar. Bir dervi Byezd-i Bistmye sordu: Efendim, Allhn en byk isimleri hangileridir? Byezd cevap verdi: Evldm, Allh Telnn hangi ismi kktr ki?!. Gfil olma; Allhn btn isimleri byktr. Sen ondan talebinin kabl edilmesini istiyorsan kalbini msiv iglinden korumaya bak! Onun esms gfil kalplerde tecell etmez. Lkin onun nruyla mmr kalbe Allh Tel her an nice esmsyla nazar eyler! II. MELEKLERE MN Melekler nrdan yaratlm latf varlklardr. Bunun iin biz onlar kendi sret ve ekillerinde gremeyiz. Fakat onlar, istedikleri ekil ve sretlerde grnmek kbiliyetindedirler. Byk peygamberlerden bazlarna kendi sretlerinde de grndkleri olmutur. nsanlar gibi yiyip ime vesir hussiyetleri yoktur. Srf Cenb- Hakka ibdet ve Onun yce emirlerine riyet iin yaratldklarndan onlara nefs verilmemitir. Bu itibarla hibir zaman meleklerden isyn sdr olmaz. Saylamayacak kadar okturlar. Hadsi erflere nazaran yeryzne inen her bir yamur ve kar tanesini bir melek indirmekte ve bir damla indiren melee kymete kadar bir daha sra gelmemektedir. Yamur ve kar tanelerinin, havada birbirleriyle hi arpmadan yeryzne inmesinin hikmeti de budur. Melekler fazlet bakmndan derece derecedir. Hazret-i Mevln buyurur: Yeni domu ay veya gnlk hill, yahut dolunay gibi her melein derece derece kemli, nru ve deeri vardr. Her melein ilh nrdan hissesi vardr. Nr-i ilh, onlarn mertebelerine gre kendilerine ikrm edilmitir.

Meleklerin peygamberleri diyebileceimiz drt byk melek vardr: Cebril, Mikil, Azril ve srfil -aleyhimsselm-. Bunlardan Cebril -aleyhisselm- peygamberlere vahiy getirme vazifesiyle mkellef klnm bir melektir. Mikil -aleyhisselm- tabiat hdiselerini takiple memurdur. Azril -aleyhisselm-, rhlar kabzeder. srfil -aleyhisselm- ise Sra flemekle mkelleftir. Melekler, bir mnda bize verilen rh gibidirler. Dolaysyla nasl grmediimiz hlde rhumuzu inkr edemiyorsak onlar da inkr edemeyiz. Hakkat gneinin nrunu insanlara tamas bakmndan melee mn, peygamberlie mn; melei inkr, peygamberlii inkr olur denilmitir. Nitekim vahiy melei Cebrili inkr edenlere Cenb- Hakk buyurur: (Ey Raslm!) De ki: Cebrile kim dman ise unu iyi bilsin ki Allhn izniyle Kurn senin kalbine bir hidyet rehberi, nce gelen kitaplar dorulayc ve mminler iin de mjdeci olarak O indirmitir. (elBakara, 97) Grld gibi meleklerin, Hakka ibdetleri yannda baka vazfeleri de vardr. Bazs Allhn emriyle insanlara yardm ederler. Bilhassa ehl-i mnn zor zamanlarnda meleklerin bu tr yardm ve inyetleri slm tarihinde ok kere mhede edilmi hakkatlerdir. Ashb- kirmdan Bedir gzleri, bu gerei yle ifade eder: Bedir gn muhrebenin en kzt anlarda kllarmz daha dmann boynuna demeden kellelerinin vcdlarndan koptuuna hid olduk. Cenb- Hakk, bu gerei Kurn- Kermde yle beyan buyurur: Hani Rabbin meleklere: Muhakkak ben sizinle beraberim; haydi mn edenlere destek olun; ben kfirlerin yreine korku salacam; vurun boyunlarna! Vurun onlarn btn parmaklarna! diye vahyediyordu. (elEnfl, 12) Melekler yzlerine ve arkalarna vurarak ve Tadn yakc cehennem azbn! (diyerek) o kfirlerin canlarn alrken onlar bir grseydin!.. (elEnfl, 50) Bunlardan baka insan koruyan hafaza melekleri, amel defterlerimizi yazan kirmen ktibn, kabirde sul soran mnker ve nekir melekleri, gnhkrlarn afv iin istifr eden ve insanolunun srt- mstakmde yrmesi iin duda bulunan melekler vardr. III. KTAPLARA MN Cenb- Hakk, ilk insan ve ilk peygamber dem -aleyhisselm-dan itibaren beeriyyete emir ve nehiylerini evvel zamanlarda suhuflar hlinde gndermi, sonra nesiller oalp ictim meseleler arttka da katndan byk kitaplar irsl eylemitir. Bunlar drt tanedir. Zebur, Tevrat, ncil ve

Kurn. Suhuf ve kitaplarn hepsi kendi dneminin hak kitaplardr. Dolaysyla kitaplara mn, onlarn Allhtan indirildii asl eklinedir. Suhuflarn onu dem -aleyhisselm-a, ellisi it -aleyhisselm-a, otuzu dris -aleyhisselm-a, son onu da brahim -aleyhisselm-a gnderilmitir. Byk kitaplardan da mlum olduu zere Tevrt Ms aleyhisselm-a, Zebr Dvd -aleyhisselm-a, ncl s -aleyhisselm-a ve son olarak da Kurn- Kerm lemlerin Efendisi Hazret-i Muhammed sallllh aleyhi ve sellem-e nzil olmutur. lh kitaplar, Cenb- Hakkn kullarna gnderdii bir mektup gibidir. Beerin hayatn dzenleyen ve ebed sedetinin reetesini takdm eden bu kitaplar Cenb- Hakkn kelm sfatnn beer kelm ve idrkine iniksdr. Dolaysyla her biri verdii mesajlarn yannda apayr bir kelm mcizesidir. lh kitaplarn sonuncusu olan Kurn- Kerm, nceki btn kitaplar neshetmitir. Esasen akp giden zamann seyri iinde hem deien ve gelien beer ihtiya hem de gaflet ve nefsniyet erbbnn o kitaplara mdhalesi ve tahrfleri de bunu gerekli klmtr. Bununla birlikte her gelen suhuf ve kitapta z, yn tikd meseleler ayndr. ir, bunu hulsaten ne gzel ifde eder: Drt kitabn mns L ilhe illllh... Allh Tel buyurur: (Ey Raslm!) Biz her mmete, uslne gre ibdet ettikleri bir yol (erat) yaptk. Onun iin (dn) i(in)de seninle asl ekimesinler... (el-Hac, 67) Semv kitaplarn en byk hussiyeti hi phesiz ilh vahye istind etmeleridir. Ancak bugn bu vasf sadece Kurn- Kerme mahsus hussiyet olarak karmza kar. Zr dier ilh kitaplar peygamberlerinden sonra byk bir beer tahrifat ile kar karya kalm ve nihyet bir insann kaleme ald kitaplar hviyetine brnmtr. Zten Kurn- Kermin gnderilmesinin bir sebebi de bu durum olmutur. Bununla birlikte son olarak inzl olunan Kurn- Kerm, ilh kitaplarn htmuh misk kablinden hepsini mil ve en mkemmelidir. Son olmak itibaryla da bizzt ilh muhfaza altndadr. O, kymete kadar kendisini ilh ifdeyle yle takdm eder: Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz, haydi onun benzeri bir sre getirin, eer iddinzda doru iseniz Allhtan gayr ahitlerinizi (yardmclarnz) da arn. (el-Bakara, 23) Bu ilh teydle Kurn- Kerm, btn asrlara meydan okuyarak bir beyn mcizesi hlinde devam etmektedir. Onda bize bir kurtulu reetesi mhiyetinde takdm edilen temel hususlar ksaca unlardr:

1. ment (mn esaslar) ve amel-i slihler, 2. nsann sret yapsyla alkal olarak yaratl safhalar; dnyya gelii, yaayp lmesi vs. ve sret yapsyla alkal olarak da nefse it ham vasflar ile rha it kmil hasletler ve insann ham vasftan kmil vasfa ykselebilmesi iin nefis tezkiyesi ile kalb tasfiyesi, 3. Kint manzmesi; yedi kat semvt, gne, ay, yldzlar, tabiat hdiseleri, glgenin uzamas-ksalmas, yamur, gece gndz devern, yer ile gk arasnda yaayan varlklar ve hussiyetleri, 4. Trih bilgiler; milletlerin msbet ve menf hllerinin dny ve hretteki durumlar, ilh intikm tecellleri, peygamberler ve kavimlerinin kssalarndaki saysz hisseler, gemiten ibretler, 5. Bir taraftan ezel, dier taraftan ebed iklmine uzanan engin bir tefekkr ve tezekkr derys... IV. PEYGAMBERLERE MN Peygamberler, hidyet rehberleridirler. nsanolu kendi bana srt- mstakmde dosdoru yrmek hussunda zafiyet gsterip nice hatlara dmeye msid bir varlk olduundan Cenb- Hakk, onu kendi fazlndan peygamberler ile takviyelendirmitir. Bylece Allh Tel insana kitaplar ve peygamberleri ile mesliyet snrlarn bildirdikten sonra onu mkellef klm ve byle bir lutuftan hibir kavmi istisn etmemitir. yet-i kermede buyurulur: Andolsun ki, her mmete: Allha kulluk edin, azdrclardan kann! diyen bir peygamber gndermiizdir... (en-Nahl, 36) Dnin gyesi, nefsn ve rhn temyller olmak zere muhtelif zd tecelllere mazhar olan insandaki nefsn menflikleri det yok edercesine asgarye indirmek, buna mukbil nrn vasflar da zirveye ulatrmaktr. Ancak bu gyenin gerekleebilmesi iin insann mahhas bir misle, yni sve-i hasene diye tbir olunan en gzel bir rnee ihtiyac mutlaktr. Peygamberlerin gnderilmesindeki hikmetlerden biri de, onlarn, insanlar iin tb olunacak mkemmel bir nmne-i imtisl olmalar keyfiyetidir. Allh Tel buyurur: Biz hibir rasl, Allhn izniyle itat edilmekten baka bir gye ile gndermedik... (en-Nis, 64) Bu keyfiyet, Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimizde bir zirve tekl etmi ve bunun iin Cenb- Hakk yet-i kermede yle buyurmutur:

Andolsun ki, Raslullhta sizin iin, Allha ve hret gnne kavumay umanlar ve Allh ok zikredenler iin bir sve-i hasene vardr. (el-Ahzb, 21) Bu itibarla btn insanlar Allha mn ve kulluktan mesldrler. Bu mesliyetin kmil mnda tahakkuku iin Cenb- Hakk, cennetle teminat altnda olduklar hlde peygamberleri de tebl vazfeleri dolaysyla mesl tutmu ve her iki tarafn da hrette hesb vereceini bildirmitir. yet-i kermede buyurur: Elbette kendilerine peygamber gnderilen kimseleri sorguya ekeceimiz gibi, gnderilen peygamberlere de mutlaka soracaz. (el-raf, 6) te bu mesliyetin idrk ve uruyla Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, ved hutbesinde yzbinleri aan sahbe topluluuna sordular: Ey insanlar! Yarn beni sizden soracaklar; ne diyeceksiniz? Btn ashb- kirm: Allhn eliliini f ettin; vazfeni yerine getirdin, bize vasyyet ve nashatte bulundun! diye ehdet ederiz! dediler. Bu ehdetin ardndan Varlk Nru, dni tebl ettiine dir: Ashbm! Tebl ettim mi?.. Tebl ettim mi?.. Tebl ettim mi?.. diyerek defa tasdk ald. Sonra ellerini semya kaldrarak Cenb- Hakkn ehdetini diledi: hid ol y Rabb!.. hid ol y Rabb!.. hid ol y Rabb!.. (Buhr, lim, 37) Her kavme bir peygamber gnderilmesi hakkatine binen peygamberler, isimleri Kurn- Kermde geenlerden ibaret deildir. Cenb Hakk buyurur: (Ey Raslm!) Peygamberlerin bir ksmn bundan nce sana haber verdik, bir ksmn da haber vermedik. (en-Nis, 164) Rivayetlere nazaran 124 bin veya 224 bin peygamber gnderilmitir. Bunlardan kimine mstakil bir erat verilmi, kimi de evvelki peygamberin eratini devam ettirmitir. Peygamberler balca u vazfe ile gnderilmilerdir:

1. Allhn yetlerini okumak, 2. Ktlklerden arndrmak (nefsi tezkiye), 3. Kitap ve hikmeti tlim ile beeriyyeti srt- mstakme ynlendirmek. Peygamberlerin varl, bizim varlmzn temelini oluturur. Onlar, yz binlerce muhtelif ahs sve-i hasene olarak ifade edilen rnek ahsiyetleri ile mezcederek det tek bir varlk hline getirirler ve insanlarn rhlarn tek bir hengin huzurlu ak iinde vsl- illlh eylerler. Peygamberler, istihkk ile deil, ilh tayinle vazfelendirilmilerdir. Dolaysyla onlar, Allh tarafndan verilmi farkl hussiyetleri hizdir. Peygamberlere mn, bu hussiyetler erevesinde tamamlanr: Sdk: Peygamberler sz ve fiillerinde dima doruluk zerindedirler. Sz ve fiilleri birbirlerinin aynas durumundadr. Onlarn yalan sylemeleri muhldir. Onlarn doruluklar kendilerine mn etmeyenler tarafndan dah tasdik edilmi bir yceliktedir. te bunun saysz misllerinden birka: Bizans imparatoru Herakliys, Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz hakknda malumat edinmek iin henz mn etmemi olan Eb Sfyna ynelttii sullerden biri olarak: Hi sznde durmad oldu mu? diye sordu. O sralar Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e muhlif olmasna ramen Eb Sfynn verdii cevap: Hayr! O, verdii her sz tutar! ifadesinden ibaret oldu. Mekke mriklerinden Ubey bin Halef isimli bir ahs da, slmn en azl dmanlarndand. Hicretten evvel lemlerin Efendisi -sallllh aleyhi ve sellem-e: Bir at besliyorum; ona en iyi eyleri yediriyorum. Ona binerek birgn seni ldreceim. derdi. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- de bir defasnda ona: nallh ben seni ldreceim! eklinde mukbele etti. Uhud harbi gn bu ahmak mrik, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i aryor ve yle diyordu: Eer bugn o kurtulursa, benim iim bitik demektir! Bu dnceyle Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e saldrmak iin yaknna kadar geldi. Sahbe-i kirm da, henz uzaktayken onun ban uurmak istediler. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-:

Brakn gelsin! buyurdu. Ubey bin Halef yaklanca Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, sahbenin birinin elinden mzran alarak ona frlatt. Mzrak Ubeyin boynunu hafife syrd, fakat o, bu kadarckla bile atndan dt; birka kere takla att ve canhra bir ekilde koarak kendi tarafna kat. Bir yandan kouyor, bir yandan gzleri yuvalarndan frlam bir hlde baryordu: Yemn ederim ki, Muhammed beni ldrd!.. Yanna gelip yarasna bakan mrikler: Bu basit bir syrk! dediler. Fakat o teskin olmad ve yle dedi: Muhammed bana Mekkede iken: Ben seni kesinlikle ldreceim! demiti. Yemn ederim ki, eer o bana bir tkrk de atsa, ben yine lrm!.. Ardndan barmasna devam etti. Sesi, sanki bir kzn brmesi gibi kyordu. Eb Sfyan: u kck syra bu kadar barlr m? diye onu aypladnda bey, ona da yle dedi: Sen biliyor musun, bu syr kim yapt? Bu, Muhammedin at bir yaradr. Lt ve Uzzaya yemn ederim ki, bu yaradan duyduum acy btn Hicaz halkna datsalar, hepsi de yok olur. Muhammed bana Mekkede: Ben seni kesinlikle ldreceim! demiti. Ben t o zaman Onun eliyle ldrleceimi ve Ondan kurtulamayacam anlamtm. O, bunu dedikten sonra bana bir tkrk dah atsa, ben o yzden lrm. Nihyet bir Peygamber dman olan bey, Mekkeye ulamadan bir gn nce yolda ld. Bu hdise, ne kadar ibretle doludur. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i yakndan tanyan azl bir mrik bile, Onun sznn ne kadar kuvvetli ve hak olduuna inanyor. Emnet: Peygamberler beeriyyetin en emn kimseleridir. Ehl-i mn olmayanlar bile onlara sonsuz bir gven iindedirler. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- hakknda sylenen MuhammedlEmn tabiri mriklerin de dillerinden dmez ve onlar emanetlerini kendi yandalarna deil Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-e teslm ederlerdi. Hatt Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- hicret edecei zaman dah zerinde mriklerin birtakm emanetleri vard. Ve lm tehlikesine ramen Hazret-i Alyi Mekkede brakp onlar sahiplerine teslm ettirmiti.

Fetnet: nsanlar iinde her bakmdan bilhassa akll ve uyanklk asndan en st derecededirler. Onlar, kuvvetli bir hfza, yksek bir mantk ve ikn kabiliyetine sahiptirler. Bu sfat btn peygamberlerde farkl farkl tezhr etmi, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in ise btn hayat bu tezhrlerle gemitir: Bisetten evvel bir sel basknnda zarar gren Kbe, Mekkedeki kableler tarafndan tamir edilmiti. Fakat Hacer-i Esvedi yerine koyma meselesinde herkesin bu erefli vazfeye tlib olmas sebebiyle kableler arasnda byk bir ihtilf dodu. Tartmalar, ii kavga ve kanla halletme ynnde geliirken ilerinden biri: Brakn mcdeleyi! Mdem u meseleyi aramzda halledemedik, Harem kapsndan ilk gelecek zt aramzda hakem tyin edelim. Hkmne de rz olalm! teklifinde bulundu. Tam o esnda Harem kapsnda lemlerin Efendisi grnd. Bunun zerine herkesin yzn tatl bir tebessm kaplad. nk gelen Muhammedl-Emndi. Mesele kendisine anlatlan Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, her kableden bir kii seti ve ridsn karp yere yayd. Sonra Hacer-i Esvedi ridsnn zerine koydurup setii kiilerin her birine bir ucundan tutturdu. Mbrek ta birlikte tatt. Sonra da mbrek elleriyle yerine koydu. Bylece esiz bir basret ve firset bereketi sergileyerek kableler aras kabilecek muhtemel bir kavgay nledi. Dier taraftan Onun slm yolunda yapt muhrebelerde gsterdii diryet, bar antlamalarnda bilhassa Hudeybiyede ortaya koyduu firset, Mekke fethinde, Huneynde, Tifte izledii hrikulde metod ve gsterdii adlet hibir beerin ulaamayaca kablden yce ve ulv olmutur. Tebli: lh emirleri dosdoru olarak emredildikleri ekilde insanlara bildirirler. Onlarn teblilerinde kendilerinden ne ilve ne de eksiklik vardr. smet: Gizli ve ikr her trl msiyet ve gnh ilemekten uzaktrlar. Ancak onlarn da; acziyeti tatmalar ve beer olduklar unutulup kendilerine ulhiyet izfe edilmemesi asndan bazen zelle dediimiz gayr-i ird beer tezhrleri olmutur. Zr onlar, rnek alnabilmesi mmkn olacak davranlar sergilemek durumundadr. Aksi hlde insanlar, peygamberlerin emrettikleri bizim tkatimizin stndedir diyerek ilh emir ve nehiyleri edya mazeret stne mazeret ortaya koyarlard. Bu hakkati gz nnde bulundurmayarak peygamberlerin meleklerden olmasn dnen gfiller de km ve bunlara yet-i kerme yle cevap vermitir:

(Ey Raslm! Onlara) de ki: Eer yeryznde yaayp huzur iinde dolaanlar melekler olsayd, phesiz biz de onlara gkten peygamber olarak bir melek gnderirdik. (el-sr, 95) Biz onlar (peygamberleri), yemek yemez birer ceset (melek) olarak yaratmadk. Onlar (bu dnyada) ebed de deillerdir. (el-Enbiy, 8) a Peygamberlerin bu be sfat dnda yalnz Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-e id byk sfat daha vardr ki unlardr: 1. Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, Habbullhtr, btn peygamberlerden efdaldir ve O, insanln en ereflisidir. ir Necip Fazl, Onu ksaca yle tasvr eder: Itrn szm ezel, Bal sensin varlk petek... 2. Btn insanlara ve cinlere gnderilmitir. Yni Raslssekaleyndir. Getirdii dn, kymete kadar bakdir. Dier peygamberler ise geici bir zaman iin ve belli bir kavme gnderilmilerdir. Bu itibarla her peygamberin mcizesi kendi zamanna mnhasrken Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-in mcizeleri btn zamanlara mildir. Bilhassa Kurn- Kerm Ona verilen en byk mcize olarak kymete kadar crdir. 3. Hteml-enbiy, yni peygamberlerin sonuncusudur. Dier taraftan Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in: Ben, dem su ile toprak arasnda iken neb idim. (Keful-Haf, II, s. 132) beyn vechile O, ins cin lemine peygamber olarak gnderiliiyle en son olmasna mukbil yaratl bakmndan ilktir. Bunlardan ayr olarak bir de Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e kymet gn iin makm- mahmd ve efat-i uzm bahedilmitir. Bu sebeple o merhamet peygamberi, maherde mmetin gnhkrlarna efat edecek ve bu efati de makbl olacaktr. yet-i kermede buyurulan: ... Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allhtan balanmay dileseler, Rasl de onlar iin istifar etseydi Allh ziyadesiyle afvedici, esirgeyici bulurlard. (en-Nis, 64) eklindeki hakkat de, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in mmetinin afv hussunda efat ve istifrda bulunmasnn ne kadar ehemmiyetli ve messir olduunun det vaad ve mjde kablinden ilh bir ifdesidir. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in u beyn da gnllere md ve rahmet ilk eden mstesn bir mjde-i peygamberdir:

Kyamet gn olunca insanlar birbirlerine karrlar. dem aleyhisselm-a gelirler. Ona: Bize Rabbin katnda efat eyle! derler. O: Ben bu durumda deilim; ancak siz brahime gidiniz! O Rahmnn yakn dostudur.. der. brahim -aleyhisselm-a gelirler. O da: Ben bu durumda deilim; ama siz Msya gidin! O Allhla konuandr.. der. Ms -aleyhisselm-a gelirler: O da: Ben bu durumda deilim, ancak siz sya gidin! O Allhn rhu ve kelimesidir... der. s -aleyhisselm-a gelirler. O da: Ben bu durumda deilim, ancak siz Muhammed -sallllh aleyhi ve sellem-e gidin! der. Bana gelirler. Ben de: Evet bana bu mevki bahedilmitir. derim. Sonra Rabbimin huzruna kmak zere izin isterim. zin verilir. O vakit bana u anda bilmediim birtakm hamd szleri ilhm edilir; bu hamd szleri ile Rabbime hamdederim. Ona secde ederim. (O esnda bana): Ey Muhammed, ban kaldr! Syle; sylediin dinlenecek! ste; istediin verilecek! efatte bulun; efatin kabul edilecek! denilir. Ben: Ey Rabbim! mmetimi istiyorum, mmetimi istiyorum!.. derim. Hakk Tel: Ey Muhammed! k, kalbinde bir arpa tanesi arlnca mn bulunan herkesi oradan (yni cehennemden) kar! diye buyurur. Ben de kar ve bildirileni yaparm. Sonra tekrar dner, ayn hamd szleriyle Ona hamdederim. Sonra secdeye kapanrm. (Tekrar): Ey Muhammed, ban kaldr! Syle; sylediin dinlenecek! ste; istediin verilecek! efatte bulun; efatin kabul edilecek! denilir. Ben (yine): Ey Rabbim! mmetimi istiyorum, mmetimi istiyorum!.. derim. Hakk Tel:

k, kalbinde zerre miktarnca yahut hardal tanesi byklnde mn bulunan herkesi oradan (cehennemden) kar! diye buyurur. Ben de kar, syleneni yaparm. Sonra yine dnerim, ayn hamd szleriyle Ona hamdederim. Sonra secdeye kapanrm. Hakk Tel (tekrar): Ey Muhammed, ban kaldr! Syle; sylediin dinlenecek! ste; istediin verilecek! efatte bulun; efatin kabul edilecek! diye buyurur. Ben (yine): Ey Rabbim! mmetimi istiyorum, mmetimi istiyorum!.. derim. Hakk Celle ve Al: k, kalbinde bir hardal tanesinden ok daha kk miktarda mn bulunan herkesi cehennemden kar! diye buyurur. Ben de kar bunu yaparm. Sonra drdnc kez dnerim, ayn hamd szleriyle Ona hamdederim. Sonra Ona secdeye kapanrm. (Tekrar): Ey Muhammed, ban kaldr! Syle; sylediin dinlenecek! ste; istediin verilecek! efatte bulun; efatin kabul edilecek! denilir. Ben (bu defa): Ey Rabbim! L ilhe illallh/Allhtan baka ilh yoktur diyen herkes iin bana izin ver!.. derim. Hak Teala: zzetime, cellime, yceliime ve byklme yemn olsun ki, Allhtan baka ilh yoktur diyen herkesi oradan (cehennemden) karacam! buyurur. (Buhr, Tevhd, 36) a Hsl peygamberler, saydmz stn sfatlar ile insanln hidyet rehberleri olmu ve mmetlerine, onlara mn edip tb olmalar emredilmitir. Allh Tel buyurur: (Ey mminler!) Biz, Allha ve bize indirilene; brahim, smail, shak, Yakub ve esbta indirilene, Ms ve sya verilenlerle Rableri tarafndan dier peygamberlere verilenlere, onlardan hibiri arasnda fark gzetmeksizin inandk ve biz sadece Allha teslim olduk. deyin. (elBakara, 136) te o peygamberler Allhn hidayet ettii kimselerdir. Sen de onlarn yoluna tb ol... (el-Enm, 90) Bu emr-i ilhye riyet edenler, dny ve hrette sedet ve selmet iinde olurlar. Onlarn her iki cihnda da makm ve dereceleri ldir. Allh Tel buyurur:

Kim Allha ve Resle itaat ederse ite onlar, Allhn kendilerine lutuflarda bulunduu peygamberler, sddkler, ehitler ve slih kiilerle beraberdir. Bunlar ne gzel dostturlar! (en-Nis, 69) Bu hlin aksine hareket edenler de iki cihan bedbaht olarak ebediyyen hsrnda kalrlar: ... Yeryznde gezin; peygamberleri yalanlayanlarn kbetlerinin nasl olduunu grn! (en-Nahl, 36) ... Kim Allh, meleklerini, kitaplarn, peygamberlerini ve kyamet gnn inkar ederse tam mnsyla saptmtr. (en-Nis, 136) Gerekten de tarih boyunca dnynn fn yaldzlarna aldanan nice gfiller, peygamberlerin at nrlu ufuklardan ayrlmlar, ebediyyet bedbahtlnn korkun enkz hline gelmilerdir. Toplumlarn da vrneye evirmilerdir. Onlar, sefletlerini sedet zannetmenin hsrnna uramlar, yaratl hikmetini ve esrrn kavrayamayp hayvanlarn hayatlarn takld etmiler ve neticede ilh gazablara dr olarak helk olmulardr. Kurn- Kermde buyurulur: Biz onlardan nce nice nesilleri helk ettik. Sen, onlardan herhangi birinden (bir varlk emresi) hissediyor veya onlara id clz bir ses iitiyor musun? (Meryem, 98) Onlar, yeryznde gezip de kendilerinden ncekilerin kbetlerinin nice olduuna bakmadlar m? Ki onlar, kendilerinden daha gl idiler; yeryzn kazp altst etmiler, onu bunlarn mr ettiklerinden daha ok mr etmilerdi. Peygamberleri, onlara da nice ak deliller getirmilerdi. Zten Allh, onlara zulmedecek deildi; fakat onlar, kendi kendilerine zulmetmekteydiler. (er-Rm, 9) Gemiten gelecee saysz ilh iret, tebli ve kzlara ramen mnszlkta srar eden bylesi gfiller hakknda Cenb- Hakk yle buyurur: ... nanmayan millet, rahmetten rak olsun! (el-Mminn, 44) Hsl peygamberlerin hepsi de vahdniyet esas zerinde insanla rehberlik etmi mbrek birer ahsiyettirler. Onlardan Kurnla sbit olmu herhangi birinin nbvvetini inkr, insan mn diresinden karr. Mesel bir insan Hazret-i snn nbvvetini inkr etse mmin olamaz. Zr btn peygamberler hep ayn esaslar tebli etmiler ve bu sebeple onlarn teblitnda ifdesini bulan dn hep slm olmutur. hirzaman peygamberi btn peygamberlerin seyyididir. hrette livl-hamd isimli sanca altnda btn mmetini toplayacaktr. Bu kalabalk iinde daha nceki peygamberler de kendilerine mn etmi ve doru yolu tutmu olanlarn banda bulunarak bu sancan altnda yer alacaklardr. Yni her peygamber, teblileri hkmden kaldrlncaya kadar ona inanm ve arkasndan yrm olanlarn tekil ettikleri bir toplulukla mmet-i Muhammed iinde bulunacaklardr.

Btn peygamberlere selm olsun! lemlerin Rabbi olan Allha hamdolsun. (es-Sfft, 181-182) V. HIRETE MN Cenb- Hakk, beer hayat iin be safha takdir buyurmutur. Bunlarn birincisi lem-i ervh, ikincisi ana rahmi, ncs dnya hayat, drdncs berzah ve kabir lemi, beincisi ise hret ve onun neticesi olan cennet veya cehennemdeki ebed hayattr. Bunlardan dny hayat insana bir imtihn iin verilmi ve ebed sedet beerin bu lemdeki fiil ve davranlarna bal klnmtr. Her kulun bu fiil ve davranlarnn msbet veya menf karlnn olduunu bilmesi ve bylece mesliyetini mdrik olmas iin de beer hayatnn beinci safhas olan hret, mnn alt temel esas arasnda yer almtr. yle ki, mn esaslarnn beincisi olan hrete mn, ehemmiyetine binen birok yet-i kermede Allha mnla birlikte zikredilmitir. Allh Tel buyurur: Allha ve hret gnne mn edip slih amel ileyen kimselerin Rabbleri katnda byk ecirleri vardr. Onlar iin korku yoktur, onlar mahzn da olmazlar. (el-Bakara, 62) Mminleri medih nnda da: ... Onlar ki Allha ve hret gnne mn ederler... (et-Tevbe, 45) buyurulmas clib-i dikkattir. hret, lmden sonra balayacak olan yeni, sonsuz ve gerek bir hayattr. yet-i kermede buyurulur: Bu dny hayat bir elenmeden, bir oyundan baka bir ey deildir. hiret yurduna gelince, phe yok ki o hayatn t kendisidir. Bunu bilmi olsalard... (el-Ankebt, 64) Zr bunu bilenler, u fn lemlerindeki her nefesi deerlendirir ve Cenb- Hakktan bir an dah gfil kalmazlar. mrleri amel-i slihle dolu bir ibdet mr olur. kbetleri hakknda dim havf ve rec (korku ile mid) arasnda olurlar. Maherde byk hesbn dehet ve iddetinden gzleri ve gnlleri Allh korkusuyla ya dker. Slihlerden bir zt pazara uramt. Lzumlu birka ey alacakt. Alaca eylerin karln da evde hesaplam ve elindeki mevcd parasnn buna kf olduuna kanat getirmiti. Fakat pazar yerine vardnda o para alacaklarna yetmedi. Bunun zerine o slih kii alamaya balad ve bu hli uzun bir mddet devam etti. Etrafndakiler, buna ardlar. Alacaklarna paras yetmedii iin alamasnn yersiz olduunu syleyerek kendisini teskne altlar. Bir zaman sonra kendine gelen o slih zt, boaznda dmlenen son hkrklar arasnda akn kalabala yle seslendi:

Gzyalarm bu dny iin sanmayn! Dndm ki, bugn evdeki hesap arya uymuyor! O hlde yarn dny hesab hrete nasl uyacak?!. Hi phesiz burada dklen kulluk gzyalar yarn hrette yzleri gldreceinden Ynus Emre Hazretleri de maher gn iin gzya dkenlerin ilk safnda yer alarak herkesi o safa davet eder: Anp kymet gnn, Alaalm ol gn iin, Ol gn melmet gndr, Alaalm ol gn iin.. Ol gnde yerler yarla, Cmle lenler dirile, Cmle gnhlar sorula, Alaalm ol gn iin.. Ol gnde gk atlaysar, nsn nice katlansar, Ol gnde kim korkmaysar, Alaalm ol gn iin... h ol gnn korkular, Koca klar msmlar, Nice olur mcrimleri, Alaalm ol gn iin... Ol gn kat efgn ola, Erkek dii ryn ola, Cmle cier biryn ola, Alaalm ol gn iin... Ey Ynus Emre gir yola, Hl bilmeziz karda nola, Meer dermn Hakktan ola, Alaalm ol gn iin... Hazret-i Ynus bir baka iirinde de yle inler: Helline ola hesb,

Harmna ola azb, sye olcak ikb Ben nideyim neyleyeyim? Dny hayat tamamlanp bittikten sonra byk meleklerden srfl aleyhisselm-, bir Sr frecek ve o Sr ile insanlar dirilip kalkacak ve maher yerine geleceklerdir. O gn insanlarn diriltilmesi, yoktan var edici olan Hakk Tel iin pek kolay bir keyfiyettir. Cenb- Hakk, yet-i kermelerde bu hususla alkal olarak yle buyurur: nsan der ki: ldm zaman shiden diri olarak (kabrimden) karlacak mym? nsan dnmez mi ki, daha nce o hibir ey olmad hlde biz kendisini yaratmzdr. (Meryem, 66-67) nsan, kendisinin kemiklerini bir araya toplayamayacamz m sanr? Evet, bizim, onun parmak ularn bile aynen eski hline getirmeye gcmz yeter! (el-Kyme, 3-4) nsan grmez mi ki, biz onu bir nutfeden yarattk. Bir de bakyorsun ki, apak dman kesilmi! Kendi yaratln unutarak bize kar misl getirmeye kalkyor ve u rm kemikleri kim diriltecek? diyor. De ki: Onlar ilk defa yaratm olan diriltecek. nk O, her trl yaratmay gayet iyi bilir. Yeil aatan sizin iin ate karan Odur. te siz, atei ondan yakyorsunuz. Gkleri ve yeri yaratan onlarn benzerlerini yaratmaya kdir deil midir? Evet, elbette kdirdir. O, her eyi hakkyla bilen yaratcdr. Bir ey yaratmak istedii zaman Onun yapt Ol! demekten ibarettir. Hemen oluverir. Her eyin mlk kendi elinde olan Allhn n ne kadar ycedir. Siz de Ona dneceksiniz. (Ysn, 77-83) O lden diri, diriden de l karyor; yeryzn lmnn ardndan O canlandryor. te siz de (kabirlerinizden) byle karlacaksnz. (er-Rm, 19) De ki: ster ta olun, ister demir, isterse aklnza (yeniden dirilmesi) imknsz gibi grnen herhangi bir yaratk. Bunlar, Allhn sizi yeniden diriltmesini gletiremez. Diyecekler ki: Bizi tekrar (hayata) kim dndrecek? De ki: Sizi ilk kez yaratan! Bunun zerine onlar sana alayl bir tarzda balarn sallayacak ve: Ne zamanm o? diyecekler. De ki: Yakn olsa gerek!.. (el-sr, 50-51) Ey insanlar! Eer yeniden dirilmekten phede iseniz, unu bilin ki, biz sizi topraktan, sonra nutfeden, sonra alekadan (alanm yumurtadan), sonra uzuvlar (nce) belirsiz, (sonra) belirlenmi canl et parasndan (uzuvlar

zamanla oluan cennden) yarattk ki size (kudretimizi) gsterelim. Ve dilediimizi, belirlenmi bir sreye kadar rahimlerde bekletiriz; sonra sizi bir bebek olarak dar karrz. Sonra gl anza ulamanz iin (sizi bytrz). inizden kimi veft eder; yine iinizden kimi de mrn en verimsiz ana kadar gtrlr; t ki bilen bir kimse olduktan sonra bir ey bilmez hle gelsin. Sen, yeryzn de kupkuru ve l bir hlde grrsn; fakat biz, zerine yamur indirdiimizde o, kprdanr, kabarr ve her eitten (veya iftten) i ac bitkiler verir. (el-Hacc, 5) Yaatan, ldren ve dirilten Cenb- Hakkn beyn buyurduu bu yet-i kermeler de gsteriyor ki, dirili muhakkak gerekleecektir. O hlde nemli olan: Nasl yaarsanz yle lrsnz; nasl lrseniz yle dirilirsiniz! beynndan nasb alarak o gne varmaktr. Ynus ne gzel syler: Ey yrenler, ey kardalar, Korkaram ben lem diy. ldm kayrmazam, Ettiimi bulam diy.. Zr Cenb- Hakk buyurur: Kim zerre kadar iyilik yapmsa onu grr. Kim de zerre kadar ktlk yapmsa onu grr. (ez-Zilzl, 7-8) O gn ki, ne mal fayda verir ne evld! Ancak Allha kalb-i selm ile gelenler mstesn!.. (e-uar, 88-89) ir rif Nihad, bu ifadelerden ald ilhmla yle der: Dediler: Cehennemde odun bulunmaz; Yolcu, yakacan kendi gtrr! Anladm ki Cennete giden de burdan Gln zamban kendi gtrr! Ynus da hrete hazr olarak gitmenin ehemmiyetine dikkat eker: Yarn anda bitmez iin, Bugn bunda bitmeyince!.. Hsl hret, hem ktler hem de iyiler iin elzem bir lemdir. Zr iyilerin mkfata nil, ktlerin de cezlarna dr olmalarndan daha tabi bir ey olamaz. Nitekim bu fn lem artlarnda dah iyilerin ban sokaca yerler ve ktlerin de iine konulaca zindanlar olmasayd, hayat ekilmez

bir hl alrd? Srf bu hikmet dolaysyla bile hret yurdunun mevcudiyetine mn mmkndr. Hsl insanolu kendi vcdunu sran bir sinee bile kzp onun cezasn vermekte ve bir kahvenin hatrn da krk yl saymaktadr. Dolaysyla kendisinden bir mr boyu sdr olan msbet ve menf davranlarnn Allh indinde karlksz kalacan dnmek kadar abes bir gaflet olamaz. Zr bu dnyda zlimin zulm, mazlmun h; kfirin kfr, mminin de mn var. yet bunlarn mkfat ve mczt olmasayd, btn mevcudt insann emrine mde klan ilh program mnsz kalr, insann yaratl da abes olur ve bu da Cenb- Hakkn adlet sfatna muhlif olurdu. Oysa Hakk Tel btn noksanlklardan mnezzeh olduu gibi bundan da mnezzehtir. Nitekim Cenb- Hakk buyurur: nsanolu kendisinin babo braklacan m sanr? (el-Kyme, 36) Bizim sizi bo yere, bir oyun ve elence olarak yarattmz ve sizin bize dndrlp getirilmeyeceinizi mi sandnz? (el-Mminn, 115) Biz gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar oyun olsun diye yaratmadk. (ed-Duhn, 38) nkrclar: Kyamet bize gelmeyecek, dediler. De ki: Hayr! Gayb bilen Rabbim hakk iin o, mutlaka size gelecektir. Gklerde ve yerde zerre miktar bir ey bile Ondan gizli kalmaz. Bundan daha kk ve daha by de phesiz, apak kitaptadr (yazldr). (es-Sebe, 3) Allh -ki ondan baka hibir ilh yoktur- elbette sizi kyamet gn toplayacaktr, bunda asla phe yoktur. Sz bakmndan Allhtan daha doru kim vardr! (en-Nis, 87) Ey mn edenler! Allha, Peygamberine, Peygamberine indirdii Kitba ve daha nce indirdii kitba iman (da sebat) ediniz. Kim Allh, meleklerini, kitaplarn, peygamberlerini ve kyamet gnn inkr ederse tam mnsyla saptmtr. (en-Nis,136) (nsan) Kymet gn de ne zaman (m? diye) sorar. Gzler (hayret ve dehetle) kamat, ay tutulduu, gne ve ay birleip (karard) zaman... te o gn insan: Kaacak yer neresi? diyecek. Hayr o gn kalmayacak. Snacak hibir yer olmayacak. O gn herkesin varp karar klaca yer, ancak Rabbinizin huzurudur. O gn insana, nden yollad ve geri brakt ne varsa hepsi haber verilecek. (el-Kyme, 6-13) Gerek yet-i kermelerde gerek hads-i erflerde kymetin tam olarak zaman verilmemi ve ancak kk ve byk birtakm almetler saylmtr. Bunlar ksaca yle hulsa edebiliriz: a. Kk Almetler:

1. lim kalkacak, buna mukbil cehlet artacak. Bu durumda arap imek ve zin, alen irtikb edilir hle gelecek. 2. Pek basit ve yok yere adam ldrmeler olacak. 3. Adlet ve ehliyet kalkacak, haram ve helle dikkat edilmeyecek. 4. Ana-babaya isyn, kadnlara itat artacak. 5. l ve tartda hle yaygnlaacak, herkes bu hlelerden ikyet eder hle gelecek. 6. nsanlara hrmet ve merhamet son derece azalacak ve nashatlere kulak aslmayacak. 7. ehirlere gler artacak, binalar ykselecek. Kt ve ehliyetsiz kimseler itibar grecek, sz ve hkm onlarda olacak. 8. Kumar, fal ve oyun letleri ok artp reva bulacak, vaktin nasl getii fark edilmeyecek. 9. sraf artacak, dny mal ve menfaati hret sedetine tercih edilir hle gelecek. b. Byk Almetler: 1. Krk gn srecek bir duman zuhr etmesi, 2. Deccln kmas, 3. Dbbetl-arz denilen bir hayvann kmas, 4. Gnein batdan domas, 5. Yecc ve Meccn dnyya yaylmas, 6. Hazret-i snn yeryzne inmesi, 7. Hiczdan kuvvetli bir atein zuhru, 8. Dou, bat ve Arap yarmadasnda olmak zere hasef, yni yer batmasnn meydana gelmesi. a Kymetin kopuu srfl -aleyhisselm-n Sra flemesiyle olacak ve dirili de ikinci sr ile gerekleecektir. yet-i kermede buyurulur: Sra flenince Allhn diledikleri mstesn gklerde ve yerde ne varsa hepsi dp lr. Sonra Sra bir daha flenince, hemen ayaa kalkp bakp dururlar... (ez-Zmer, 68) Bu umm malumtn yannda Sra frlmesi hussunda bir tasnf daha vardr ki, buna gre Sra defa frlecektir: 1. Nefhatl-fez: Tm dny donup kalacak.

2. Nefhats-sika: Her ey helk olacak, bylece hibir tmsek kalmayacak, yeryz dmdz hle gelecek ve Samed olan Allhtan baka her ey helk olacaktr. 3. Nefhat kym- Rabbil-lemn: Allh Tel Kalkn! diye mahluktna nid edecek ve herkes ayaa kalkacaktr. (Tefhm, IV, 591) Allh Tel buyurur: (Son) Sra flenince, kabirlerinden Rablerine koarak karlar. Vah hlimize! Bizi uykumuzdan kim kaldrd? derler. Onlara: te Rahman olan Allhn vdettii budur, peygamberler doru sylemilerdi. denir. (Ysin, 51-52) Baz zevtn beyanna gre de, her ne kadar ehl-i kfr ve isyn, kabirlerinde muazzeb olacaklarsa da bu azap, cehennem azabna nazaran pek hafif grlecei cihetle kabirdeki vaziyet, bir uyku vaziyeti gibi saylarak bundan ayrlp da yle mthi bir azaba tutulacaklar ki; Y veylen/vah hlimize! diye feryd ve figna balayacaklardr. (Bilmen, Tefsir, VI, 2943) Y veylen/vah hlimize! szn, azba giriftr olanlar syleyeceklerdir. Rivyete gre birinci ile ikinci nefha arasnda krk sene iinde kabir azab kaldrlacak, ller uykuya dalm gibi bir hlde bulunacaklardr. Bu sebeple kymet sabah dirilip cehennem azabna mruz kalacaklarn anlaynca, feryad figna balayacaklar ve: Bizi uykumuzdan kim kaldrd? diyecekler. Dolaysyla burada unutulmamas gereken husus, kymetin ne zaman kopaca deil herkesin kendi kymeti olan lme ve lm tesine hazr olup olmayacadr. Dny, aldatc bir serp, hret ise lmsz bir hayattr. Kymetimiz olan lm gelmeden evvel uyanalm ki resiz bir nedmete dr olanlardan olmayalm. Zr her fnnin mehl bir zaman ve meknda Azrille karlaaca muhakkaktr. lmden kalacak hibir yer yoktur. O hlde insan: (Vakit kaybetmeden) Allh'a koun... (ez-Zriyt, 50) srrndan nasb alarak rahmet-i ilhiyyeyi yegne snak kabl etmelidir. Has kullar, gn bugndr deyip kendi kymeti kopmadan evvel hret tedriini grenlerdir ki, o dehetli kymet gnnde byleleri iin ne bir hzn, ne de bir korku vardr. Bu hususta son sz Ynusun ilticsna brakalm: lh cennet evine, Girenlerden eyle bizi!

Varp anda cemlini, Grenlerden eyle bizi! a VI. KADERE, HAYIR VE ERRN ALLHTAN OLDUUNA MN Allhn irdesi, btn olularda mevcuddur. Onun irde ve kudretinin dhil olmad hibir ey gereklemez. Bir toz bile yerinden kalkamaz ve kk bir sinein kanad kprdayamaz. Dolaysyla Allh Tel, ilm-i kll sahibi olduundan, olmu ve olacak her eyi bilir. Olacak bir eyin ezeldeki takdri kader, onun gereklemesi ise kazdr. Kaderin, beer llerle lykyla anlalmas mmkn deildir. Bu sebeple de pek ok kereler suistiml edilmitir. Onun iin bu mevzuda derinlemek hibir ey kazandrmaz. Zr: Gaybn anahtarlar Allhn yanndadr; onlar Ondan bakas bilmez... (el-Enm, 59) beyn- ilhsi kader mevzuunda derinlie msade etmez. Zten grmeyen bir insana, nasl renk tarif edilemez ise, beer idrkle de byle keyfiyetlerin srrna erilemez. Ancak Cenb- Hakkn lednn ilim verdiklerinin bir nebze nasbi olabilir. Kurn- Kermde beyn buyurulan u hdise bunun en briz bir mislidir: Cenb- Hakk, Ms -aleyhisselm-, lednn ilme sahip Hzr aleyhisselm-a gnderir ki bu ilmi ondan tahsl etsin. Bu ilim, sebeplerin ve bahnelerin tesinden, yani levh-i mahfzdan bir prlt aksettiren ilimdir. Hazret-i Ms ile Hazret-i Hzr yolculua karlar. Yolculukta ilh tecelller yaanr. Nitekim Hzr kssasndaki hdiseler, aklla tahll edilirse; Zhiren, geminin delinmesi, sahiplerine kar hakszlk ve zulmdr; hakkatte ise fukarnn geim vstas olan geminin zlimler tarafndan gasbna mn olmaktr. Yine zhiren, ocuun ldrlmesi, bir katldir; hakkatte ise, slih ve sliha olan ebeveynin hret haytlarnn korunmasdr. Yine zhiren kendilerini tardeden kyllerin duvarnn yaplmas, manta terstir; hakkatte ise, iki mazlm yetme id emnetin muhfazasdr. Ancak bu hllerin srlar, lednn (Hakk vergisi) bir ilimle ortaya kmaktadr. Bu sebeple kaderin srr, aklla idrk edilemez. nk kaderi kavramak, beer idrkinin zerinde bir keyfiyettir. Bunun iindir ki Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, kadere mn etmekle iktif etmemizi emir buyurmu ve bu hussta yersiz mnkaalardan menetmitir. yle ki, kader hakknda tartan bir gruba rastgeldiklerinde onlara:

Siz bununla m memrsunuz? Yoksa ben size bunun iin mi gnderildim? Sizden ncekiler bu meselede mnzara ettiklerinden dolay helk oldular. Sakn bu meseleyi mnkaa etmeyiniz! buyurmulardr. Dolaysyla derinlemekten ziyde ana nkteyi doru bir ekilde kavramak bu hususta en mhim ve kf bir ldr. in z udur: Allh Tel, insan iin takdr buyurduu fiilleri iki ksmda tecell ettirmitir: 1. Efl-i ztrriyye (zarr fiiller) 2. Efl-i ihtiyriyye (tercihe bal fiiller) Efl-i ztrriyye (zarr fiiller): Bunlar kendi arzu ve isteimizin dnda gerekleir ki, tamamen kader ve kaznn tecellsinden ibarettir. Bunun aksine hareket asl mmkn deildir. Domak, lmek, dirilmek, uyumak, ackmak, cesed yapmz, mr sremiz ve benzer durumlar hep kaderin bu ksmna dhildir. Bunlara kader-i mutlak da denir ki, insanolu zarreten tb olduu bu fiillerden mesl deildir. Kaderin bu ksmna dhil olan hususlarda kaz vakti gelince insanlarn gren gz grmez, iiten kula duymaz olur. Hazret-i Mevln buyurur: Kaz gelip atnca, balklar kendilerini denizden dar atarlar. Havada uan kular, yerde kendileri iin hazrlanan tuzaklara komaya balarlar. Byle bir kader ve kazdan ancak yine kader ve kazya kaanlar kurtulabilir. Zr Allh Tel buyurur: ... Allhn emri mutlaka yerine gelecek, yazlm bir kaderdir. (elAhzb, 38) Ancak kader deyince meydana gelen fet vesire anlalmamaldr. Kader, bir mnda kinttaki dengeyi ve o dengenin ilh lsn ifde eder. Allh Tel buyurur: Biz, her eyi bir kadere/lye gre yarattk. (el-Kamer, 49) Onun iin kaderin hkmn tenkit, bir cehlet, tabiri cizse bir hamkattir. Zr onun hkm, dim yerli yerincedir. Mesel iinde yaadmz lemde bir an ve bir milimetre dah amayan bir denge ile devaml dnen ve dnymz aydnlatan gne hakknda onun keyfine gre davranp da dnydan uzaklaaca veya dnyya yaklaaca tarznda mmin-kfir kimsenin bir tedirginlii ve gvensizlii yoktur. Herkes inanr ki gne, bir an dah amayan belirli bir nizm iinde hergn doar ve batar. Bunun gibi msbet-menf meydana gelen her hdisenin de hikmeti bilindii

takdirde bil-istisn sylenecek yegne sz dim En dorusu bu! ifadesinden, yni ilh proram tasdkten ibrettir. En mnkir kfirler bile kendi bnyelerinde takdr olunan ilh tensp, nizm ve cihazlarn ileyii karsnda gayr-i ihtiyr bu hakkate hayrn olurlar. lh takdr programndan msade-i ilh erevesinde zlebilen her sr, tenkit yle dursun kfir de olsa akl- selm her beeri, det ebed bir hayret ve aknlk vadisinde dolatrmaktadr. Bu hususta ileri geri konuanlar, sadece takdrin srrndan b-haber olan, akl ve idrk mahrmlardr. Bunlar, hayr-er, doruyanl, hak-btl bilmeyen cehlet kurbanlardr. Dier taraftan mlmdur ki kader ve kaz, bir mehldr. Bu da, hakkatte fn bir varlk olan insan iin ilh bir lutuftur. Zr bir kimse bana gelecek menf-msbet her eyi bilse, artk o yaayamaz bir hle gelir. Yemeden imeden, almadan vs. her eyden el eker. Ancak Cenb- Hakk, kader ve kazy gizledii iindir ki, insanolu lmle burun burunayken bile hayat midi tar ve hayat faliyetlerden kopmaz. Bu da, dny hayatnda yaamay mmkn klan muazzam ve mkemmel bir ilh nizmdr. errin de Allhtan olmas meselesine gelince, hibir er onun murd ile deildir. Ancak imtihn cb olarak O, erre de izin ve msade vermitir. stelik errin zuhruna Cenb- Hakkn izin ve msade gibi tabiri cizse bir vize koymas, onun kullarna olan engin merhametinin bir tezhrdr. Zr bu vize, her erre izin vermemekte ve farknda olsak da olmasak da bizi madd-mnev nice felket uurumlarndan muhfaza etmektedir. Yoksa insanolu, nefis ve eytann ivsyla iledii crm ve gafletlere kimbilir daha nicelerini ekleyecektir. nk o, bilerek ve bilmeyerek hayra olduu kadar erre de tliptir. Bu gerei Hakk Tel Kurn- Kermde yle beyn buyurur: nsan hayr istedii kadar erri de ister. nsan pek acelecidir! (elsr, 11) Eer Allh insanlara, hayr arabuk istedikleri gibi erri de acele verseydi, elbette onlarn ecelleri bitirilmi olurdu... (Ynus, 11) nsanolu ne denli kendini murkabe ederse bu yet-i kermenin zhna o derecede vkf olur. Mesel, bir yalanc muhtabn inandrmak iin ki gzm kr olsun ki, doru sylyorum. derken gzleri kr olmamakta ve kendisine verilen imtihn mhleti yine normal artlarnda devam etmektedir. Yine pek ok kimse: yle yaparsam ellerim krlsn; unu ilersem kafam kopsun; bunu yaptm takdirde lmm gr! gibi o an iin samm bir niyetle gayet cidd hkm dolu ifadeler sarfederler. Ancak an gelir bu dediklerine muhlif durumda kalrlar. Byle olmasna ramen ne elleri krlr, ne kafalar kopar, ne de lrler. nsan hayatnda buna benzer nice misller vardr. te Cenb- Hakk, byle durumlarda merhameti muktezs bu er taleplerine det vize koymakta ve onlar gerekletirmemektedir ki, yukardaki yet-i kermeler bu nkteyi ifde eder.

Dolaysyla rif gnller, Cenb- Hakkn bu rahmet ve merhametini idrk ile kaderin msbet-menf her tecellsi karsnda: Hotur bana senden gelen, Ya gonca gl yahud diken, Ya hilat yahud kefen, Kahrn da ho lutfun da ho! derler. Zaten Hakk Tel da kullarna bu hli emretmektedir: (Ey Raslm!) De ki: Allhn bizim iin yazdndan bakas bize asl erimez. O bizim mevlmzdr. O hlde mminler yalnz Allha tevekkl etsinler. (et-Tevbe, 51) ir ne gzel demi: Ne kahr dest-i addan ne lutfu indan bil, Umrun Hakka tefvz et, Cenb- Kibriydan bil!.. Zr: Eer Allh sana bir zarar dokundurursa, onu yine Ondan baka giderecek yoktur. Eer sana bir hayr dilerse, Onun keremini geri evirecek de yoktur. O, hayrn kullarndan dilediine eritirir. Ve O, balayandr, esirgeyendir. (Ynus, 107) Hsl kalbin safs, kadere rzda gizlenmitir. Bunun aksi hibir hareket, fayda getirmez. Hazret-i Mevln ne gzel buyurur: Sen, Allhn verdiklerine rz olmadka, rahat etmek ve kurtulmak midi ile nereye kaarsan ka, orada karna bir fet kar; gelecek olan bel gelir ve yine sana isbet eder. Bilesin ki, bu fn cihnn hibir kesi tuzaksz deildir. Hakk gnlde bularak ve ona snarak onun mnev huzrunda yaamaktan baka kurtulu ve rahat yoktur. Bak; bu fn lemde en emin yerlerde yaayanlar da en gl zannedilenler de nihyet lmn tuzana dmyorlar m? Sen fn tuzaklardan emin olmaya deil, Hakka snmaya bak! O dilerse senin iin zehri if yapar, dilerse suyu zehir hline getirir! a Efl-i ihtiyriyye (tercihe bal fiiller): Cenb- Hakk, kendi irdesinden tefrk ile kullarna cz ve izf bir irde lutfetmitir. Kul, bu irdenin kullanlmas ile vcda gelen fiillerden dolay onlar hayrsa mkfta nil olur, erse mczta dr olur. Allh, kulun murd ettii ve irdesini o yolda sarfetmek istedii olua yaratc sfatyla dhil olur. Byle fiillerde yaratc sfatnn yannda bir de yapma

sfat vardr. Bu, kula iddir. Ancak Cenb- Hakk, kulun her fiiline hlk sfatyla dhil olup da o fiilin gereklemesine imkn vermez. Kullarn arzu edip de yapamad iler, bu kabldendir. Yukarda da ifade ettiimiz gibi lzm olan temel mlumatn dnda kaderle meguliyet doru deildir. Zr kader yle bir kilittir ki, onun anahtar yalnz Cenb- Hakkn elindedir. Kulun idrkinin zerinde bir keyfiyettir. Onun srrna vukfiyet, ancak cennetliklerin bazsna ikrm olunur. Dolaysyla o kilidi amaya kalkmak, haddini bilmemezlik olur. Hl byleyken, yni kader ve kaz insana bildirilmemiken baz gfillerin: Kaderim kt yazlm! diyerek kendi kendilerine birtakm hkmler vermek sretiyle hayatlarnda mesliyet sahalarndan kamaya kalkmalar ve yaratl gyelerine ters bir ekilde davranmalar ne kadar abestir. Dier taraftan Allh katnda zaman mevcud olmadndan Cenb- Hakk iin olacak bir eyin bilinmesi olmu bir eyin bilinmesi kadar basittir. Biz, zamanl bir lemde fikir yrttmzden Allhn olacak eyleri bilmesini, onun tarafndan takdr ve det icbr gibi telkk etmeye meyyliz. Bu, zamansz dnememizden doan bir zaaf ve acziyetten baka bir ey deildir. Oysa zaman perdesi kalktnda her ey ayn anda mhede edilir. Nitekim Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- mirc gecesindeki mhedelerini aktarrken bir yandan ezel lemine vkf olarak: Kaderi yazan kalemin gcrtlarn duydum. (Hkim, Mstedrek, II, 405) buyurmu, dier yandan da ebed lemini seyrile: Abdurrahmn bin Avf, u u ekilde cennete giriyordu. buyurarak onun cennete giriini anlatmtr. Zaman kaydndan karlarak Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e mirc gecesi ikrm edilen bu hakkat, Cenb- Hakk iin her zaman vriddir. Zr O, zaman kaydndan mnezzehtir. Dolaysyla zaman hussundaki zaaf ve acziyyet perdemizi araladmzda grrz ki, Allh Tel kullarna mesliyetleri lsnde irde, irdeleri lsnde mesliyet vermitir. Bu byle olmasayd Rahmn ve Rahm olan Allh, kullarna herhangi bir mesliyet yklemez ve onlar emir ve nehiylerini yapp yapmama hussunda hesba ekmezdi. Onun kullar iin mesliyet ve hesb takdr buyurmas, buna mcib olacak bir seviyede irde ve ihtiyr (istediini yapabilme) takdr buyurduunu gsterir. Bu gerei gremeyenlere Hazret-i Mevln tefekkr leminden yle seslenir: Kul kader ve kazya teslmiyet gsterirse, mkft Allhn rzsn kazanmak olur. Bu rzy grenler iin kader ve kaz, eker helvas gibi tatldr; yzleri mtebessim klar. Eri gidersen kalem eri yazar, doru gidersen sedet dourur.

Bir hrsz polis tarafndan yakalannca ona dedi ki: Efendim, yaptm i Allhn hkm ve takdridir. Bunun zerine polis u cevab verdi: A efendi, benim yaptm da Allhn hkm ve takdridir. Hem kabahati ile hem de kadere havle eyle; bu akllnn ii deildir. Szn hulsas udur ki: eytan, insana erri; rh da hayr gsterir. htiyr (tercih etme) istdd olmasa, ne diye urarlard ki! Bizde grnmeyen gizli bir tercih/istediimiz gibi yapma kabiliyeti var. Gnlde iki ayr dnce, yni birbirine zt fikir zuhr edince bu kbiliyet nasl araya giriyor bak! O zaman Acaba hangisi benim iin faydal? diye fikir yrtyor ve birinde karar klyorsun! Bunda da kimse seni ynlendirmiyor. Eer ihtiyrn olmasayd, byle mi olurdu? Akl bakmndan cebre inanmak, pek byk gaflettir. Cebre inanan kendi duygusunu da inkr ediyor demektir. Cebriyye, akl vastasyla u dnyda ne iler yapyor, ne dolaplar eviriyorken; tutup da akl nasl inkr ediyor? Eer insanda irde ve tercih olmasayd, u iyi, bu kt, gzel, irkin v.s. tabirler zuhur eder miydi? Ey dost! Duygu ve istdd nisbetinde hayvan bile idrk hlinde. Ama elbette bunun mhiyetini anlamak ok ince bir ey! Eer insanlara ihtiyr verilmemi olsayd, ify tabipten deil dorudan doruya Allhtan istemen gerekmez miydi? Hastalk sana ne gzel de ihtiyr tasdik ettiriyor. htiyrn yoksa yarn unu yapaym, bunu yapaym veya yapmayaym tarznda bitip tkenmek bilmeyen planlarn nedir? Bu planlar ihtiyr olmayan yapabilir mi? Ey cebr! Kulda ihtiyr yok! derken gy Hakktan aczi gidermek gyesindesin, fakat grmyorsun ki onun kulu mesl tutmasndaki srr inkr ederek -h- Allha bilgisiz, ne yaptn bilmeyen beer bir sfat izfe etmektesin! O Hallk- lem, vermedii bir hussiyetin tezhrn isteyip kullarna zulm eyler mi? Sen akln bana devir de Cenb- Hakkn niin kullarna unu yap veya yapma diye emir verdiinin hikmetini kavra! Onun bu emir ve nehyi bile verdii ihtiyr kabiliyet ve istddnn bir ninesidir. Hem dn de kendi lemine bir bak; Allhtan bakasnda ihtiyr yoksa neden maln alan hrsza fkeleniyorsun. Neden birilerini dman biliyor ve onlara gece-gndz di biliyorsun? Nasl oluyor da ihtiyr olmayanlarn srtna gnah ve su mhrn vuruyorsun? Demek ki ihtiyr var! Yoksa hapishanelere ne lzum vard! Burada ifde edilmesi gereken bir husus daha vardr: Kula Rabbi tarafndan lutfedilen btn imkn ve iktidrlara ilveten bunlar kullanmak hussundaki irde ve ihtiyra, ehemmiyetinden fazla deer vermek ve akl her eyin zerine karmak da, cehletin eseridir. Nitekim ilimden ziyde irfn arttka, beer irde ve ihtiyrn kll irde karsnda ne kadar kk olduu kolaylkla kavranr. Nihyet kk bir krnt hkmnde

bir nasb olan irde-i cziyye, fen fillha eren kullarda yok denilecek kadar azalr. te baz riflerin beer irde ve ihtiyr inkr tarznda telkk olunan sz ve hareketleri, bu gerein bir tezhrdr. Onlar beer irdeyi mutlak yoluyla mahkm etmeyip ilh irde karsnda yok kabul edilecek bir kklkte grrler. Hele Allhn, kullarnn gren gz, tutan eli olmas tarznda gerekleen fen fillh yolunda ilerleyenler iin cz irde, gne altnda mum alevinin eriyip bitmesi ve nihyet yok olmas gibidir. u misl clib-i dikkattir: Son devir erenlerinden eyh Muhammed Nrul-Arabnin beer irdeyi inkr ettii yolunda bir dedikodu yaylr. Bunu, Sultn Abdulhamd Han Hazretleri de duyar ve Hazret-i Pri huzr derslerine arttrp orada kendisine bu meselenin sorulmasn irde buyurur. Fermn yerine getirilerek eyh Muhammed Nrul-Arabden meselenin keyfiyeti sul olunduunda Hazret, yle cevap verir: Ben umm mnda irde-i cziyye yoktur deyip onu inkr etmedim. Ancak bir ksm insanlar iin onun yok hkmnde olduunu syledim. nk evliyullhn bykleri, dim huzr-i ilhde olduklarnn idrki iinde yaadklar iin irde-i cziyyelerinde tezhr ve tahakkuk ans mevcd deildir. Bu sebeble kendi irdelerine deil, mlknde bulunduklar Cenb- Hakkn irdesine tb olarak hareket ederler. Aksi hlde, edebe mugyir davranm ve kusur ilemi olurlar. Mesel bizler imdi pdihn huzrundayz. Gel denilir geliriz; git denilir gideriz. rdemizi, bizi ihta eden irde-i pdihye ramen isteimize gre kullanmamz mmkn deildir. Oysa bir de dardaki gfillere ve dier mahlkta bakn; gyet serbest ve irdelerinde hrdrler. Bu temel esaslar derinletirdiimizde karmza zha muhta pek ok mesele kar ki, bunlar ilm-i kelm mnkaalarna sermye olmaktan ileriye gitmez. in z ksaca udur: Kul, bir irde shibidir. Bu irde veya kudret, ona Cenb- Hakk tarafndan bahedilmitir. Allh Telnn her oluta irdesi bulunmakla birlikte, rzs sadece hayrdadr. Bir hocann gyesi, talebesinin bilgi ile mcehhez olup snf gemesidir. Talebe almaz ise hocann yapaca bir i yoktur. Yine bir doktorun vazfesi de, hastasn ifya kavuturmaktr. Hasta, verilen reeteyi tatbk etmez ise, artk gelien menf neticeden sadece hastann kendisi mesldr. Doktora herhangi bir crm isnd edilemez. Bu itibarla zuhur eden mukaddert, ird isteklerimizden ibret olduundan, mesliyyet hussunda kaderi bahane ederek kendimizi mzur sayamayz. bdetsiz veya kt yola den bir kimsenin: Ne yapaym, kaderim byle imi! demesi gaflet muktezsdr. Namaz klmak isteyen bir kimseye Cenb- Hakk klma sebeplerini ihsn eder; klmak istemeyenlere de mn sebepler vererek kldrtmama tecellsinde bulunur.

Kendimizi ilediimiz gnhlardan mzur gstermek ise, kadere bhtn etmek demektir ki, aklszlk ve edebsizlik olur. a te kelime-i ehdet, btn buraya kadar saydmz dstrlara kmilen mn ifade eder ve bu muhtev ile onu kalb ile tasdk ve dil ile ikrr eden kimse hakk bir mmin olur. ehdeti sadece lafzlardan ibaret zannedip onun dernundan bhaber olmaksa byk bir gaflettir. Onun hakkatinin bykln hisseden kmil gnller, mrlerini hissettikleri ycelie lyk olma yolunda ifn ederler. mrlerini bir tesbih hline getirirler. Bir an dah Hakktan gfil olmama gayreti ierisinde serp nra brnrler. Fakat yine de mahviyet ve hilik iklminden syrlmayp dim terakk hlinde olurlar. Byle zirvelerde makm ve mekn edinen has kullarn ilk safnda bulunanlardan Muhammed Esad Erbil Hazretlerinin u ifdeleri derin mnlar ihtiv etmektedir: Hl mnn asln ikmle alyorum. Bu kelime-i tevhdi doru drst sylemeye alyorum. nk Cenb- Allhn dnda bir matlb, sf lisnyla bir put (yni ar bir dny meyli) kalbde mevct bulunduka demek zordur. Mnen kable yn ve vuslata vesle olaca da phelidir. Bu itibarla gerek mnda kelime-i tevhdi telaffuz iin onun esrrna vkf olmak ve mcibince amel eylemek zarreti vardr. Gfilne terennm edilen kelime-i tevhd ve kelime-i ehdetler, faydadan uzak deilse de kulu aslolan maksada nil eylemez. Ancak uyank ve diri bir gnlle getirilen ehdetler, gnl idrklerin tesinde yce ve ebed mkftlara myesser klar. a Birgn Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, bir hutbe rd eylediler ve: Bir kimse iten ve samm olarak syler de iine karmakark bir eyler katmazsa, cennet ona vcib olur. buyurdular. Hazret-i Al -radyallh anh- sordu: Y Raslallh! ine karmakark eyler katmak ne demektir? Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Dny sevgisidir; onun peine taklp gitmektir. buyurdu. (hy) Dier bir hads-i erfte buyurulur: Hibir kul yoktur ki, samm olarak desin de gk kaplar ona almasn; o derecede ki, byk gnahlardan saknd mddete onun zikrettii bu kelime-i tevhd ara kadar ular. (Tirmiz, Devt, 126)

Bunun iin gnahlardan saknmak zarreti vardr. Nitekim yine bir hads-i erfte buyurulur: Kul bir gnah ilerse, kalbinde siyah bir leke oluur. Eer samm bir tevbe ederse, o siyah leke kaybolur; aksi hlde oraya iyice yerleir. Sonra bir baka gnah ileyince, yine bir baka leke belirir, sonunda kalb kapkara bir hle gelir. (Tirmiz, Tefsr, 83) Byle kimselerin kalblerine hak sz (kelime-i tevhd) tesr etmez. O hlde insann kalbini mahveden u drt eyden kanmak gerekir: 1. Ahmaklarla mnakaa etmek, 2. Gnahlarn ok olmas, 3. Nmahrem (mahrem olmayan, eran nikh den) kadnlarla daima bir arada bulunup onlarla senli benli olmak, 4. Kalben l kimselerle beraber olmak. eytann en byk arzusu kalbe musallat olmaktr. Eer kalb, zikirle megul olursa, eytan ona yaklaamaz, bu da eytann mahvolmas demektir. Ancak bunun aksi olursa, yni kalb Allhn zikrinden uzaklarsa, eytan ona kolaylkla musallat olur. Bu itibarla yet-i kermede buyurulur:

mn edenlerin Allh zikretme ve Ondan inen Kurn sebebiyle kalblerinin rpermesi zaman daha gelmedi mi? (el-Hadd, 16) Zikirden uzak, nefsine malub bir insan, amura batm mcevher gibidir. Nefs mcdelesi, kulun kendisini bu toz-toprak kabli menfliklerden arndrarak zndeki cevheri ortaya karmasdr. Bu tezkiyeye nil olan kalbler, ilh nazarlara makes olur. Allh Tel buyurur:

Nefsini tezkiye eden kurtulua ermitir. (el-Al, 14) Hi phesiz bu tezkiye de kelime-i tevhd ile balar. Eb Ali Dekkk buyurur: Kul der demez slak bezin tozlu aynay temizledii gibi kalbi de prl prl silinerek temizlenir. Arkasndan deyince de tertemiz olmu olan kalbe Allhn nru domaya balar. Bu hlde eytann btn gayretlerinin boa gidecei aktr. Hasan Basr Hazretleri, eytann:

Muhammed mmetinin nne gnahlar allayp pullayarak koyuyorum, ama onlarn tevbe ve istifr etmeleri belimi bkyor, beni baarsz klyor. Ben de onlarn gnah zannetmedikleri birtakm doru grntl yanl ileri nlerine koyuyorum. Bylece niceleri gnah zannetmedikleri iin o hatlardan kanmadklar gibi tevbe ve istifr da etmiyorlar. dediini ifde ile mmin gnlleri yle kz buyurur: te bu gnh zannedilmeyen birtakm crmler, bidatlardr, yni nefislerine uyarak yaptklar ve dnden zannettikleri eylerdir. Vehb bin Mnebbih: Allhtan kork! nsanlar yannda eytana lnet ediyorsun; tek bana kaldnda ise ona itat ediyor, onunla dost oluyorsun. ki Veche Kelime-i ehdet, iki vechelidir. Birincisi tevhd, yni Cenb- Allhn varl ve birliine mn; ikincisi de Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in kulluk ve risletini tasdktir. mn, bu iki vechenin gnlde bir btn hlinde yerlemesi neticesinde tahakkuk eder. Bu itibarla ne yalnz Allh Telya mn kfdir, ne de raslne. Bu hususta gaflet edilmemeli ve Allha mnla birlikte Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e mnn ehemmiyeti lykyla kavranmaldr. Bu husustaki muhtelif yetlerden birinde misl olarak buyurulur:

Kim Allha ve Raslne itat ederse, byk bir kurtulua ermi olur. (el-Ahzb, 71) Zr ilh muhabbet sikyla yaratlan kintn ve onun z durumundaki insann asl cevherini Muhammed nr tekl eder. Bu cihetle hakkat-i Muhammediyye, muhabbet saltanatnn zuhr aynasdr. Varl glgesine alan muhabbet nru, semnn ve yeryznn teekklne vesle olmutur. Allh Tel, Ona Habbim buyurmu, bylece O, btn mahlukta zirve tekl etmitir. Hem yle bir zirve ki, Cenb- Hakk, Onun ism-i erfini t ezelde kendi ism-i erfiyle beraber zikretmi ve levh-i mahfza: eklinde naketmitir. Hazret-i dem -aleyhisselm- da, cennette iledii zelleden tr dnyya indirdikten sonra onun semda bu yazy grp de Hazret-i Muhammed Mustaf hrmetine afv taleb etmesi zerine mafirette bulunmu ve yle buyurmutur:

Ey dem! O, bana mahlkatn en sevgili olandr. (Du edecein zaman) Onun hakk iin bana du et! (nk u an Onun hakk iin ettiin du sebebiyle) ben seni baladm. (Bilesin ki), yet Muhammed olmasayd, seni yaratmazdm. (Hkim, Mstedrek, II, 672; Beyhak, Delil, V, 488-489) Cenb- Hakk, habbine verdii bu yce eref, n ve stnl kitb- ezel ve ebedsi olan Kurnda tekd ederek:

Senin zikrini ykselttik! (el-nirh, 4) buyurur. Birksm mfessirler bunu yle zh ederler: Ey Raslm! Tevhd kelimesinde ben zikredildiim zaman sen de benimle birlikte zikrediliyorsun! Kelime-i tevhd zikri, lafz ile balar, yni kalbden ilhlarn evveliyetle atlmas ile Bu hl, yet-i kermede: (Ey Peygamber!) Hev ve hevesini ilh edineni grdn m? Artk sen onlara vekil deilsin! (el-Furkan, 43) eklinde buyurulan tehlikeden gnl vikyedir. Bundan sonra, yni hev, heves ve mecz ilhlardan kalbi boaltp temizlemenin ardndan lafz gelir. Bu da, btn msivdan arndrlan gnl sarayn Cenb- Hakkn vahdet nruyla doldurmaktr. Tevhdin devamnda terennm edilen da, Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimizin muhabbetini kalbdeki yerine yerletirmektir. Bu yce esrra muvaffak olan her samm gnl, Onun yank bir olur ve O vuslat klavuzunun parlak kandilinin nru altnda ak istidad nisbetinde muhabbet ve istikmet zre bir hayat yaayarak ebed sedete erenlerin kervanna katlr. Bunun iindir ki kelime-i ehdet, yni Allhn birliini ve Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in Onun kulu ve rasl olduunu ifde, bir kulun mn ehlinden olabilmesi iin kalb ile tasdk ve dil ile ikrr edecei ilk cmle ve slmn ilk artdr. Rabbimiz; kint, Kurn ve insan kuds esm ve sfatlarnn muktezs zere yaratm ve onu yine ilh nizm, tanzm ve kudret aklar ile donatmtr. nce bir tertip, pek gzel bir nizam iinde nrn akislerle ezelden ebede kadar akp giden bu varlk lemi, muazzam bir tevhd mektebi olarak meydana gelmitir. Bu tevhd mektebinin umm giriinde yerlerde ve gklerde her zerrede:

levhas asldr. Onu zikretmeyen, Ondaki kudret aklarn aksettirmeyen hibir zerre yoktur. Yaratan ile yaratlanlar arasnda bir ballk ve inlk olduundan her zerre, Hakk nrunu imi; mrifetullhtan, ilh muhabbet ve czibeden iktidar ve istdd kadar nasb almtr. Bu hususta en yksek ve geni pay da insana myesserdir. Zr o, varln keml mertebesine namzettir. nsan, muazzam ilh bilgiler ve lht hakkatlerle techz ve tezyn edilmitir. Onun varlk hamuru, dn neelerle yorulmutur. Bundan dolay Allh tikd, beeriyetle balamtr ve khir ekseriyetle akp gidecek, kyamete kadar devam edecektir. Tevhd aklar durmayacak ve bir ebediyyet mecr takip edecektir. Ancak ateistlik (dinsizlik) musbeti ise, akl ve hiss muvzenesi ehvet ve hevest iinde evhm ve haylt mcdelesi ile bozulmu olan birka alk ve abus materyalistte kalr. yet-i kermede buyurulur:

Kfirler istemese de Allh nrunu tamamlayacaktr. (et-Tevbe, 32) Zikir cevheri, kalb meknnda tecell ederse, kulluk Cenb- Hakka olur:

Allh zikredildii zaman kalbleri titrer! (el-Enfl, 2) beynndaki mn gerekleir. Hakk mn teekkl etmi olur. Bunun ehemmiyetine binen Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Elbise nasl ypranr ve eskirse, kalbteki mn da ylece ypranr ve eskir. O hlde kelime-i tevhd ile mnnz tecdd edin! Zikir cevheri kalbde tecell etmeyip dilde kalrsa, kulluk, hev ve hevesta, yni nefsn temyllere olur. Cenb- Hakk, bu hle denler hakknda buyurur: (Ey Peygamber!) Hev ve hevesini ilh edineni grdn m? Artk sen onlara vekil deilsin! (el-Furkan, 43) Demek ki kelime-i ehdet, bizi hev ve heves bataklndan kurtarmal ve Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in ahlk ile ahlklanmaya vesle olmaldr. Aksi hlde onun feyz mkftna niliyyet mmkn olmaz. a Rivyet olunur ki, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in ahlk ile hllenmemi olan bir kimse birgn rysnda lemlerin Efendisini grd. O sirc- mnr, kendisine hi iltifat etmiyor, alka gstermiyordu. Mahzun bir ekilde sordu:

Y Raslallh! Bana krgn msnz? Hayr! O hlde niin bana alkasz davranyorsunuz? Seni tanmyorum ki! Nasl olur y Raslallh? Ben mmetinden biriyim. limler, mmet-i Muhammedden birini, anann evldn tehisinden daha iyi tehis ettiinizi sylyorlar Doru! Ancak ben senin zerinde gzel ahlkmdan bir ey grmyorum. Ayrca bana senden hi salt selm gelmedi. Bilesin ki ben, mmetimden herhangi birini benim ahlkma brnd lde tanrm. Uykudan byk bir hznle uyanan o mmin kii, eski hline tevbe etti ve Hazret-i Peygamberin ahlk- hamdesine brnd. Bol bol salt selmla megul oldu. Bir mddet sonra rysnda yine lemlerin Efendisini grd. Bu defa Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- kendisine: imdi seni tanyorum ve senin iin efat edeceim buyurdu. O, canlardan azz, cnnlardan stn, her vechile muhabbete en lyk mstesn bir yaratltr. Gelmi ve geleceklerin en gzeli ve fazletlisi, insanla alayanlarn en merhametlisi, yegne mrid ve rehberdir. O ki, kz ocuklarn diri diri topraa gmecek kadar vahet zindanna denleri gz ve gnl yal klar hline getirmi, onlara kitb, srr ve hikmeti retmitir. Onu her eyden stn tutmak, emslsiz bir ak ve muhabbetle sevmek, mnn kemlindendir. Bu muhabbetin zirvesi, hads-i erfte yle beyn edilir: Sizden biriniz beni, kendisinden, ana-babasndan, oluk-ocuundan ve btn insanlardan daha fazla sevmedike hakkyla mn etmi olmaz!.. (Buhr, mn, 8) Bu hads-i erf, mnn kemlinin Hazret-i Peygamber muhabbeti ile yeerecei hussunda ne gzel bir tenbh ve kzdr. Bu muhabbetten uzak kalanlar iin feyz ve inkif yollar kapaldr. Ak tohumu, ancak Onun muhabbet topranda yeerir. Gnle bereket ve feyiz menba Odur. Onun muhabbet topra, nice talam gnlleri bir mcevher saflna, dierleri arasnda altn ve gm kymetine ykseltmitir. Nrunu gneten alan ay, nasl gnein varlna dell ise, nr-i Muhammed ile nrlanan peygamberler ve veller de Onun birer hididirler. Bunun iindir ki:

diyen ve bunu muhabbet ve akla t gnlden syleyen her kalbde, aynaya k vurmu gibi ilh bir parlt yanar. Hattbazen yle kuvvetli yanar

ki, byle gnller, o nrun aksinden rhlarnn trifsiz bir hazz iinde yaarlar. Bu hazz yaayanlardan Bill-i Habe -radyallh anh-n hli ibretle doludur: Bill -radyallh anh-n dnyada tutunacak bir dal, snacak bir yakn ve zdrabn paylaacak bir dostu yoktu. Sadece bir kleydi. Ama birgn geldi, mn nru ile ereflendi. Bundan sonra mn ve onu muhfaza iin yaad hller, yni kelime-i tevhd uruna katland zdraplar, kymete kadar gelecek olan mminlere mn mcdelesi yolunda rnek oldu. O, Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in yzn ve nrunu grm, yanm ve Onun muhabbet bana girmiti. det btn varl ile Ondan bir para hline gelmiti. Ancak ilh nrdan nasbsiz olan sahibi, onu bu mnndan tr ln kzgn scanda alevli kumlarn zerine yatrarak kendisine ikenceler yapt. plak vcdunu acmaszca krbalatt. Siyah derisinden krmz kanlar fkrd. Etrafn saran gfil kalabalk: Ey pis kle! Bize dn kurtul! dediler. Hazret-i Bill ise, yatrld kzgn kum derysnda yaral bir arslan gibi kkredi ve kelime-i tevhdi btn gc ile haykrd. Bunun zerine galeyna gelen azgnlar kendisine vurmaya devam ettiler. Vurdular, vurdular... Hrslarn alamadlar ve boynuna ip balayp Mekke sokaklarnda srklediler. Btn bunlara ve trl trl eziyetlere ramen Bill-i Habe -radyallh anh-, Allh ve Raslnn muhabbet kalkanna snmt. Kendisine yaplanlar det hissetmiyor, gnl sadece muhabbetullah ve muhabbet-i Raslullh ile dolup tayordu. Yrei dnylar kadar geni bir hldeydi. Oysa madd lemde hli pernd; kuru ban sokacak bir kulbesi dah yoktu. te Hazret-i Billin bu ak ve muhabbeti, onu klelikten gnl tahtlarndaki sultanla ykseltti. lemlerin Efendisinin bar yank mezzini oldu. yle ki, son nefesinde de Onun ak ve muhabbeti dudaklarnda tebessm ve terennm hlindeydi: Sevinin, sevinin!.. Ben Allh Raslnn yanna sefer ediyorum... dedi ve telere uuverdi O hlde: Kii sevdii ile beraberdir. (Buhr, Edeb, 96) hads-i erfinin srrna erebilmek iin ebediyyet yolunda dstrumuz;

Peygamber size ne verirse (neyi emrederse) onu aln (harfiyyen uyun), sizi neden menederse ondan geri durun; Allhtan saknn, dorusu Allhn cezlandrmas etindir. (el-Har, 7)

yet-i kermesinin iret ettii hakkatten gerek mnda nasb alabilmek olmaldr. Zr slmn ilk ana temelinin birinci ksm olan kelimei tevhd, Allh Telya samm kulluk yapmay ihtiv eder. kinci ksm olan Muhammedr-Raslullh ehdeti de, samm kulluun gereklemesi yolunda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in rehberliinde yrmek demektir. Kelime-i tevhdin kalbde mekn bulabilmesi iin u hususlar zarrdir: 1. Kalbin, Rabbi ile beraber olmas. Bu, ancak zikrullh ile mmkndr. yet-i kermede:

Bilesiniz ki, kalpler ancak Allh anmakla mutmain olur (huzura ve doyum noktasna erer). (er-Rad, 28) buyurulur. Kalb, sadece madd bir vka, yni bir et parasndan ibret deildir. O, tehasss kbiliyyetinin merkezidir. Bu, hissiyt ve ur kbiliyetinin merkezi mnsnadr. yet-i kermedeki zikir de, Allh ismini sadece lafzen tekrarlamak deildir. O, sevenin sevdiini muhabbetle yd etmesi, gnln Allh idrki ile mtehall olmasdr. Kalb ancak byle tatmin olur, rikkat kazanr ve vsl- illlh olma yolunda mesafe kat eder. Allha ulamann insana verdii sedet ite bu sretle tezhr eder. Buna nil gnller, dim mutlak gzelliin, yni ilh gzelliin meftnu olurlar. Hayrn hayrn tem ettikleri btn gzelliklerin, ancak ceml-i ilhden akseden zerreler olduunun uru ierisinde hep Onun mecnnu ve meclbu hlinde yaarlar. 2. Allh Raslne kalbde muhabbetin artmas, neticede lykna muhabbet ve mstehakkna nefretin meydana gelmesi. Slih bir mmin olabilmek iin muhabbet zarrdir. Muhabbet netcesinde ibdetler ve gzel ahlk, bir lezzet ve feyz hline gelir. Kinta bak tarz deiir. nsan, sabah gnein douu ve akam zeri denizin stnde, bulutlarn ardnda bat esnsnda, ufukta izilen manzarann ne esrrengiz olduunu fark eder. nsan, mhir bir ressamn tablosuna hayran kalrken, bir gnde yirmi drt saat boyunca gznn nnde her saniye deitirilerek izilen muhteem manzaralardan, oynayan kudret frasndan, renk cmblerinden neler hissetmez ki... Rengrenk menekeler, zambaklar, gller... u kara topraktan nasl bulur bu renkleri?.. Velhsl insan kendine ve kinta ak ve muhabbet dolu bir gzle nazar ederse ilh heybet ve hrikalarn hayreti iinde kalmamas imknszdr. mn gibi byk bir nmetten sonra en byk tahsil, insann kendisini Allh ve Raslnn muhabbetine ulatracak mnev bir eitime girmesidir. 3. Slihleri sevip onlarla hemhl olabilmek, onlarn ibdet ve mumeltn rnek almak.

Psikoloji ilminin ifdesiyle; Enerjik karakterlerde siryet zellii vardr. Yni tpk bulac hastalklar gibi hller de srdir. Mzsi chiliyye insan olan ashb, Allh Raslnn sohbetlerinde ondan aldklar kalb enerji, yni feyz ile, dnynn en fazletli insanlar hline geldiler. Hatt Ashb- Kehfin kpei Ktmr bile, slihlerle berber olmak hrmetine ne byk bir mazhariyyete kavumutur. Kurn- Kerm, bunu bir ibret levhas olarak gzler nne serer. 4. Hlktan tr mahlkta efkat ve merhametle mumele etmek. Cenb- Hak, kullarna en ok Rahmn ve Rahm esmsn, yni merhameti telkn eder. Rabbini seven, dolaysyla Onun mahluktna mfik ve merhametli davranr. Zararl bir ylan dah ldrlecekse, zdrap vermeden bir vuruta ldrlmesi telkn edilir. te bunlar, cennetin anahtar olan kelime-i tevhdin tezhrleri, yni o anahtarn kilidine msid hassas dileridir. Vehb bin Mnebbih -radyallh anh-dan: Ona denildi ki: kelimesi cennetin anahtar deil midir? Buyurdu: Evet, fakat disiz anahtar olmaz. Ancak dileri olan anahtarla gelirsen, (kap) sana alr, aksi hlde almaz. (Buhr) Mznda En Ar Kelime Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurdu: Allh, phesiz kyamet gnnde mmetimden bir ahs ortaya kartacak, sonra herkesin gz nnde herbiri gzn grebildii kadar byk olan tam doksan dokuz dosya alacak ve sonra yle diyecek: Bunlardan bir eyi inkr edebilir misin? Yazc ve koruyucu meleklerim sana hakszlk m ettiler? Hayr y Rabb! diyecek. Allh: Evet, katmzda senin sevabn vardr. Bugn sana hibir hakszlk yaplmayacaktr. diyecek ve ona iinde:

yazl bulunan bir kat kartlacak ve: Haydi Mzna hazrlan! diyecek.

Y Rabb! Bu kadar dosyalarn yannda bu kat neye yarar ki? der demez, kendisine yle denilecek: Sen bugn hakszla uratlmayacaksn. Terznin bir kefesine siciller, dier kefesine de ehdet kelimesini hv olan kat konacaktr. Kat, kitablara ar gelecektir. nk Allhn ismini hibir ey tartamaz. (Tirmiz) Bu itibarla hads-i erfte buyurulmutur ki: Zikrin en fazletlisi dr ve dularn en fazletlisi de dr. (bn-i Mce, Edeb, 55; Tirmiz, Nes) nk kelime-i tevhd, mnn kkdr. Ne kadar ok sylenirse, mn o kadar salamlar ve kemle erer. Hads-i erfte buyurulur: Ms -aleyhisselm-: Y Rabb! Bana bir ey ret de onunla seni zikredeyim, onunla sana du edeyim. dedi. Allh Tel: de! buyurdu. Ms -aleyhisselm-: Y Rabb! Bunu btn kullarn sylyor. dedi. Allh Tel yine: de! buyurdu. Ms -aleyhisselm- ise: Y Rabb! Ben kendime mahsus bir ey bildirmeni istiyorum. dedi. Bunun zerine Allh Tel: Ey Ms! Yedi kat gk ve yedi kat yer, terznin bir kefesine konsa ve buyurdu. (Nes) bir kefesine konsa, onlardan daha ar gelir.

Hazret-i Sleyman, cinler ve insanlardan mteekkil muhteem ordusuyla bir mahalden geiyordu. Orada bir karnca vdsi vard. Karncalarn reisi, Hazret-i Sleyman ve ordusunu grnce: Ey karncalar! Yuvalarnza girin; Sleyman ve ordusu farkna varmadan sizi ezmesin! dedi.

Hazret-i Sleymann saltanat, inenirsiniz! Yuvalarnza ekilin! dedi.

ok

byk

bir

saltanattr;

lh bir ikrm olarak hayvantn lisnn da bilen Hazret-i Sleyman aleyhisselm- bu szleri duydu ve yle dedi: Hayr, benim saltanatm geicidir! Benim dnyev hayatm da hudutludur. Bir kelime-i tevhdin getirdii sedet ise sonsuzdur! Kelime-i tevhdi toplu zikir hussunda ise, Tabern ve mm Ahmedin, eddd bin Evsten rivyet ettii u hads-i erf zikredilir: Birgn Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, ashb- kirm toplayarak: Aranzda garb var m? diye sorarlar. (Burada garb, hristiyan ve yahdler mnsnadr.) Ashb- kirm: Yoktur y Raslallh! derler. Bunun zerine Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, kaplarn kapatlmasn emreder ve yle buyururlar: Ellerinizi kaldrn ve diyerek zikredin! Bundan sonra eddd bin Evs -radyallh anh-, zikir meclisinin devmn u ekilde anlatr: diyerek zikrettik. Mtekben Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- yle du etti: Allhm! Beni bu cmle iin peygamber olarak gnderdin. Onu sylemeyi bana emrettin. Onun sylenmesi zerine bana cenneti vad buyurdun. Sen vadinden dnmezsin! Daha sonra Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, ashba yle buyurdu: Dikkat edin, sizi sevindireceim! Sevinin; Allh sizi balad. (Ahmed bin Hanbel, Tabern) Bir baka hads-i erfte yle buyurulur: , Allh katnda pek deerli bir kelimedir. Allh katndaki yeri pek byktr. Kim tam bir ihls ve sadkat iinde onu sylerse, Allh onu cennete koyar. Kim de onu dtan inanmayarak sylerse, kan korunur, mal da korunur. Lkin yarn Allha kavutuunda hesb grlr. (CemulFevid, I, 23) Yine Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: Ardnzda olanlara mjdeleyin! Mjdeleyin! Kim cn

gnlden tam bir sadkat iinde diyerek ehdette bulunursa, cennete gider. (Cemul-Fevid, I, 18) diyen kimsenin kalbini ilhlardan, yni kendisini gaflete gtren menf ve nefsn temyllerden uzaklatrmas zarrdir. T ki kalb, yalnz Allh Telnn nru ile dolsun. Kinttaki ilh tanzm, esrr, hikmet ve kudret aklarna kar kalb uyansn. Rabbin azametini ve kendi hiliini tefekkr etsin.. Bu hususta ifade buyurulan:

Nefsini bilen Rabbini bilir. srrndan nasb alabilmek pek mhimdir. Cenb- Hakkn nazar, kendisi ile dolu olan kalbe iddir. Bir dervi, Byezd-i Bestmye geldi: Bana, beni Allha yaklatracak bir amel tavsiye et! dedi. Byezid -kuddise sirruh-, ona u tte bulundu: Allhn vel kullarn sev! Onlarn gnlne girmeye al! nk Allh Tel, her gn o riflerin kalplerine 360 defa nazar eder. Bu nazarlar esnsnda seni de orada bulsun!.. Son Nefeste Kelime-i ehdeti son nefeste syleyebilmek byk bir nasbtir. Bunun iin onun gnlmzde yer etmesi zarrdir. Kelime-i tevhd de, onun cb zere yaanan bir hayat neticesinde kalbe yerleir. yet kul, Allhn emir ve nehiylerine kar ihmlkr ve kusurlu veya tamamen uzaksa, onunla kelime-i tevhd arasnda byk bir uurum alr. O, gafletten el ekmedike de bu uurum derinletike derinleir ve kul ile alkas harflerinin telaffuzundan teye gitmez. Bu ise, byk bir hsrndr. Bu itibarla hayatmzn her safha ve noktasnn kelime-i tevhd istikametinde olmas, ebed sedetimizin en byk zarretidir. Asr- sedette yaanan u misl ne kadar ibretlidir: Ashbdan Alkame isminde mchid, muvahhid ve muttak bir gen vard. Ne zaman bir hizmet olsa, hemen koar ve byk bir itiyakla f ederdi. Onun bu gzel hli, Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in de mbrek iltifatlarn mcib olmutu. Lkin lm gelip attnda bu gen kelime-i ehdeti syleyemez oldu. Durumu Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-e bildirdiler. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, bu genci sevdiklerinden dolay yanna giderek ne olduunu sordular. Gen: Y Raslallh! Kalbime kilit gibi bir eyin takl olduunu hissediyorum. dedi. lemlerin Efendisi, etrafndakilere bu gencin kelime-i ehdeti getirmesine mn olan herhangi bir kusuru olup olmadn sordu. Aratrdlar. O gencin annesine eziyet ettiini ve bu sebeple annesinin ona dargn olduunu rendiler. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, gence

merhametinden ve onun yapt gzel hizmetlerinden dolay dargn anneyi oraya artt ve: Bir kimse byk bir ate yaksa da olunu iine atmak istese rz olur musun? diye sordu. Dertli anne: Hayr y Raslallh! Rz olmam! dedi. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-: yleyse onun sana kar yapm olduu kusurlar bala, annelik hakkn hell et! (Tenbhul-Gfiln, 123-124) buyurdu. lemlerin Efendisinin, evldna kar bu esiz merhamet ve efkati karsnda gnlndeki annelik muhabbet ve merhamet rma aldayan mahzun ve dertli anne, olunun btn kusurlarn afvetti. Haklarnn hepsini hell eyledi. Bu afv melteminin esiiyle yreindeki kilitlerden kurtulan Alkame, nne kan almaz bir seddi aan rman rahatl ierisinde byk bir srrla kelime-i ehdeti eksiksiz olarak okudu; huzurla teslm-i rh eyledi. te byle nice hdiseler vardr ki, bizler onlarn farknda olmadan dn ve hretimize zarar vermektedir. Zr Kitb ve snnet, kelime-i tevhdin iinde meknzdur. Cenb- Hakk, cmlemizi gafletten muhfaza buyursun! Ve son nefesimizde: Kimin (hayatta syledii) en son sz olursa, cennete gider. (. Cnn, Ktb-i Sitte Muhtasar, II, 204) hads-i erfinin srrna mazhar eylesin! mn! Byk efati Kelime-i ehdet, Allh indinde kullar iin byk bir efat vazfesi grr. Kulu necta erdirinceye kadar Hakka merhamet ve afv yolunda ilticya devam eden messir ve makbl bir lisn olur. Hads-i erfte buyurulur: Arn karsnda Allhn nrdan bir stunu vardr. Kul deyince o stun sallanmaya balar. Bunun zerine Allh zlcell: Skinle! buyurur. Stun da: Kelime-i skinleeyim? der. tevhdi syleyen henz balanmad. Nasl

Allh zlcell bunun zerine: phesiz onu baladm. buyurur.

Stun da skinleir. (Bezzr) Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: ehline kabirlerinde ve maher gnlerinde pernlk ve huzursuzluk yoktur. Sanki ben ehlinin tepelerinden topraklar silkeleyerek kabirlerinden kalklarn ve bizden znt ve kederi gideren Allha hamd olsun, deyilerini duyar gibiyim. (Fezil-i Aml, 478) ehli demek, devaml onunla megul olup zikr-i dim iinde gnl onunla hllenen demektir. hls ve sammiyetle sylenen bir kelime-i ehdet, btn dier amellerden stndr. Btn peygamberlerin dveti ve teblleri dim bu cmlenin ifade ettii hakkat erevesinde olmutur. Btn hak dnler, bu kelimenin temeli zerine bin edilmilerdir. Allh Tel buyurur: (Ey Raslm!) Senden nce gnderdiimiz her peygambere: Benden baka ilh yoktur; bana kulluk edin! diye vahyetmiizdir. (elEnbiy, 25) Allh Telnn her hususta olduu gibi, afv da herhangi bir snrla bal deildir. Kurn- Kermde buyurduu vechile irk gnah dndaki gnahlardan dilediini afvedecektir. Hads-i erflerde getii zere Cenb- Hakk, yalnzca kendisine isyan edenleri ve srarla kelime-i tevhdi sylemeyenleri cezlandracaktr. Hads-i erfte buyurulur: Dnyy dnden stn tutmadka denilince, Allhn gazab gider. Dnyy dnden stn tutan bir kii dedike Allh Tel: Sen dvnda samm deilsin! der. (Fezil-i Aml, 481) Eb Hreyre -radyallh anh-den: Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-e sordum: Kymet gnnde insanlar iinde senin efatinle en fazla mesd olacak kii kimdir? Buyurdu: Hadse kar hrsn grdm iin bana senden evvel bunu kimsenin sormayacan zaten biliyordum. nsanlar iinde benim efatimle en fazla mesd olacak kii, tam bir ihls iinde kalbinden (Allhtan baka hibir ilh yoktur!) diyendir... (Buhr) Hazret-i Berdan:

Uhud harbinde yz demir zrh ile rtl bir kimse Raslullh sallllh aleyhi ve sellem-e geldi ve harbin iddetinden dolay: Y Raslallh! Hemen harbe itirk edip sonra m mslman olaym; yoksa hemen mslman olup da yle mi harbe katlaym? diye sordu. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: nce mslman ol; sonra harbet! buyurdular. O zrhl cengaver de, evkle kelime-i ehdeti getirip nce mslman oldu ve sonra harbe katld. Gnlnde yeermi tze mn filizlerinin vecd ve heyecan ierisinde byk bir ecatle harbetti. Nihyet ehd oldu. Onun ehdet erbetini n ettiini gren lemlerin Efendisi tebessm ettiler ve kelime-i ehdet saltanatna nil olan bu sahb iin: Az alt, ok kazand!.. buyurdular. (Ramazanolu Mahmud Sm, Uhud Gazvesi, 35) Kelime-i ehdetin Fazleti Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Yaratlm olan her eyle Allhn arasnda bir perde vardr. ile bir babann evldna dus arasnda ise hibir perde yoktur. (Tirmiz) Yine buyurulur: Be eit karanlk ve bunlarn mukbili be eit de aydnlk vardr: a. Dny sevgisi bir karanlktr; takvdr. b. Gnh bir karanlktr; tevbedir. c. Kabir bir karanlktr; zikrine devamdr. d. hret karanlktr; amel-i slihlerdir. e. Srat kprs karanlktr; onun da, kesin ve kuvvetli mndr. Bu aydnlklar iklmine girebilen kimse ebed sedete nil olur. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Allh Tel (maher gn): Kim demise, kalbinde de zerre kadar mn varsa, onu cehennemden karn! Kim demise veya beni zikretmise veya herhangi bir yerde benden korkmusa, onu cehennemden karn! (diye buyurur) (Hkim) Sizden biriniz gzel bir ekilde abdest alr, sonra da:

derse, cennetin sekiz kaps da ona alr ve o kimse diledii kapdan cennete girer. (Mslim, Tahret, 17; Eb Dvd, bn-i Mce) Kelime-i tevhd, kalbin nrudur. nsann yznn nrudur. Kk ocuklarnzn dilini konumaya ile an (balatn)! lm srasnda onlara telkn edin! nk kimin ilk sz ve son sz de olursa, bin sene de yaasa bir tek vebl (gnah)den hesba ekilmez. (Beyhak) Ancak kelime-i tevhdi hayata hkim klmak ok nemlidir. Zr kullarn son hli bu husustaki derece ve tatbikatlarna gre gerekleecektir. Rivyet olunur ki, brhim -aleyhisselm-, birgn Azril -aleyhisselm-a sordu: Ey Azril! Sen kt kimselerin rhunu alrken onlara nasl grnyorsun? Seni o hlde grmek istiyorum. Azril -aleyhisselm-: Ey Allhn peygamberi! Buna tahamml edebilir misin? dedi. brhim -aleyhisselm-: Evet, tahamml edebilirim. deyince Azril -aleyhisselm-: yleyse yzn baka tarafa evir! dedi. brhim -aleyhisselm-, tekrar ona dndnde Azrili korkun bir heybette grd. Her hliyle etrafna dehet sayordu. Bu manzaray gren brhim -aleyhisselm- dp bayld. Ayldnda Azril -aleyhisselm- ilk sretinde grd ve ona: Kt kimseye hibir ey olmasa da, yalnz senin yzn grmesi yeter! dedi. (M. Smi Ramazanolu, brhim Aleyhisselm) Elbette ki kmil bir mmin olarak mr sren slih kimseler iin de bu hlin aksi tecell eyler. Dny ve hreti mmur edecek olan kmil mn, kulu, mrnn sonuna kadar binbir imtihn emberinden geirir. Eer netice slim olursa, kul kmil bir mmindir; slim olmazsa deildir. Dolaysyla insanlar, mn ve fazlet dvsnda ile, sknt, zdrap ve elemle dolu binbir merhalelerden geirilirler. Bylece Hakk yolunda ilh dvnn sdklar ile fsklar birbirinden ayrdedilir. Bunun iindir ki, sadece mn etmek kf deildir. Onu amel-i slihle ssleyerek ilh imtihnlarda muvaffak olabilecek bir seviyeye ykseltmek zarreti vardr. Allh Tel Kurn- Kermde:

Elif. Lm. Mm. nsanlar yalnz inandk demekle hi imtihn edilmeden braklacaklarn m sandlar? nm hakk iin onlardan ncekileri de imtihn ettik. Elbette Allh, (dn ve mn dvsnda) sdk olanlarla yalanclar bilmektedir. (el-Ankebt, 1-3) buyurarak mn ve imtihnn det iie olduunu beyn eylemitir. Buna gre; mn bir lutuf, imtihn da onun miyr, kuldan istenilen sabr ve teslmiyetle mn muhfaza ise, bir bedel mesbesindedir. Yni Hakk Tel, verdii lutfunun yceliini ve deerini idrk ettirmek iin kullarna takdr buyurduu imtihnlarla -onlarn iktidarlar nisbetinde- det bir bedel taleb etmektedir. yet-i kermedeki:

Allh mminlerden mallarn ve canlarn, onlara (verilecek) cennet karlnda satn almtr. (et-Tevbe, 111) ifdesi de, bu hakkatin bir tezhrdr. Dolaysyla, rz-y ilhyi kazanmak iin, Hakkn istedii bedelleri (can, mal-mlk, vesireyi) seve seve Onun yolunda fed etmek, mnn kemline vesledir. Mminlerin u imtihn dnysndaki ibtil, mihnet ve meakkatleri, hret kazancna bir bedel olarak kaydedildii phesizdir. Dier taraftan dny ihtirasna kaplm mnszlarn, Kurna ve dni yaamaya alanlara yaptklar tecvzler ise, onlar iin ebed zdrap ve felket dolu bir cehennem azbnn kahredici bedeli hkmndedir. Zr onlar, iki ynden azb hak etmektedirler. Biri mn etmemeleri, dieri de mminlere zulmetmeleridir. Hsl gerek mnn bedeli, yni kmil mmin olabilmek, Allhtan bakasna kul olma temylnden tezkiye olunmaya baldr. Bu, mnn cb olan imtihnlar muvaffakyetle tamamlama gayretinde olmak demektir. Dolaysyla mnn kemle erebilmesi iin ehdeti zedeleyen her trl davran ve fiillerden korunma zarreti pek mhimdir. Bu zarretin farknda olmamak, ok yakn bir gelecekte resiz nedmetlerin girdabnda boulup helk olmak demektir. ehdeti Zedeleyen Davranlar 1. Allhtan bakasna gvenip tevekkl etmek. yette buyurulur: Andolsun ki Allh, birok yerde ve Huneyn harbinde size yardm etti. Hani (o Huneyn gn) okluunuz size kendinizi beendirmi, fakat sizi hezmete uramaktan kurtaramamt. Yeryz btn geniliine ramen size dar gelmiti... (et-Tevbe, 25) Bunun iin kul hlinde olacak.

2. lh emir ve nehiyleri terkedip nefsn isteklere tb olmak. Yni Allh ve Raslne itat eylememek. Allh Tel buyurur: Allh size Kitb ak ak indirmiken Ondan baka bir hakem mi isteyeyim? Kendilerine Kitb verdiklerimiz, onun gerekten Rableri katndan indirilmi olduunu bilirler. yleyse, sen pheye denlerden olma! Rabbinin sz, doruluk ve adletle tamamland. Onun szlerini deitirebilecek yoktur. O, iitir ve bilir. Yeryzndekilerin ounluuna itaat edersen seni Allh yolundan saptrrlar. Onlar ancak zanna uyarlar, sadece tahminde bulunurlar. Dorusu Rabbin, yolundan kimin saptn daha iyi bilir. Doru yolda olanlar da en iyi O bilir. (el-Enm, 114-117) Ey inananlar! Kitb verilenlerin bir inanmanzdan sonra sizi kfir olmaa evirirler. takmna uyarsanz,

Allhn yetleri size okunur, aranzda da peygamberi bulunurken nasl inkr edersiniz? Kim Allhn Kitbna sarlrsa phesiz doru yola eriir. (l-i mrn, 100-101) Ey inananlar! nkr edenlere itaat ederseniz, sizi geriye dndrrler de kayba urarsnz. Halbuki Mevlnz Allhtr. O, yardmclarn en hayrlsdr. Hakknda hibir delil indirmedii eyi Allha ortak komalarndan tr, inkr edenlerin kalbine korku salacaz. Onlarn varaca yer cehennemdir. Zlimlerin dura ne ktdr! Andolsun ki, Allh, size verdii szde durdu. Onun izniyle kfirleri krp biiyordunuz, ama Allh size arzuladnz zaferi gsterdikten sonra geveyip bu hususta ekitiniz ve isyan ettiniz; sizden kimi dnyay, kimi hireti istiyordu; derken denemek iin Allh sizi geri evirip bozguna uratt. Andolsun ki O, sizi balad. Allhn inananlara nmeti boldur. Peygamber arkanzdan sizi arrken, kimseye bakmadan kayordunuz; kaybettiinize ve banza gelene zlmeyesiniz diye, Allh sizi kederden kedere uratt. Allh, ilediklerinizden haberdardr. (l-i mrn, 149-153) Bu yetler, Uhud Savana dikkat ekmektedir. Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem- balangta elli kiilik bir oku birliini, dmann arkadan szabilecei bir geide yerletirdi. Mslmanlar glip de gelseler, malb da olsalar, buradan asl ayrlmamalarn emretti. Fakat geidi tutanlar, ilk anda mslmanlarn glip gelmekte olduklarn grnce, sava ganimeti toplamak maksadyla bulunduklar yeri terkedip sava alanna daldlar. Yalnz kumandanlar, on kii ile birlikte orada kald. Bu durumu

frsat bilen dman, oradan szarak geitte bulunan on kiiyi ldrp mslmanlar arkadan kuatt. ki kuvvet arasnda kalan mslmanlar, dalmaya yz tuttular. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, kendi evresinde toplanmalar iin onlar aryordu. Kendileri de bu savata yaralanmt. Sonunda mslmanlar toparlanarak mutlak bir bozgundan kurtuldular, ancak sava kaybettiler. yet geide yerletirilen okular, Allh Raslnn szn dinleyip yerlerinden ayrlmasalard, mslmanlar bu duruma dmeyeceklerdi. Mmfh bu da onlara bir ders oldu. Artk bir daha Allh Raslnn buyruuna aykr hareket etmediler. Kederden sonra, bir takmnz kendinden geirecek ekilde size huzur ve emniyet indirdi; oysa bir takmnz da kendi dertlerine dmlerdi. Haksz yere Allh hakknda, chiliye devrinde olduu gibi inanyorlar. Bu ite bizim bir fikrimiz var m? diyorlard. De ki: Emrin hepsi Allhndr. Sana amadklarn ilerinde gizliyorlar. Bu ite bizim fikrimiz alnsayd, burada ldrlmezdik. diyorlar. De ki: Evlerinizde olsaydnz, haklarnda lm yazl olan kimseler, yine de devrilecekleri yere varrlard. Bu, Allhn iinizde olan denemesi, kalblerinizde ola-n artmas iindir. Allh gnllerde olan bilir. (l-i mrn, 154) Ey demoullar! Ben size and vermedim mi: eytana tapmayn; o sizin apak dmannzdr. Bana tapn; doru yol budur! diye? Andolsun ki, o sizden nice nesilleri saptrmt, akletmez miydiniz? (Ysn, 60-62) 3. slmn getirdii ilh llerin bir ksmndan veya tamamndan holanmamak. 4. Dny hayatn hret haytna terch ederek bu fn lemi biricik hedef durumuna getirmek. yet-i kermede buyurulur: Onlar (bu fn) dnya hayatn hirete tercih ederler, Allhn yolundan alkoyup onun eriliini isterler. te onlar uzak bir sapklk iindedirler. (brhm, 3) 5. Allhn ve Raslnn hell kldklarn harm, harm kldklarn hell saymak. Allh Tel buyurur: Sonra siz, birbirinizi ldren, aranzdan bir takm memleketlerinden sren, onlara kar gnah ve dmanlkta birleen, onlar karmak harm edilmiken, size esir olarak geldiklerinde fidyelerini vermeye kalkan kimselersiniz. Kitbn bir ksmna inanp, bir ksmn inkr m ediyorsunuz? Aranzda byle yapann cezs ancak dnya hayatnda rezil olmaktr. hiret gnnde de azbn en iddetlisine onlar uratlrlar. Allh yaptklarnzdan gafil deildir.

Onlar hiret karlnda dnya hayatn satn alan kimselerdir, bu yzden azablar hafifletilmez, onlar yardm da grmezler. (el-Bakara, 85-86) Hads-i erfte buyurulur: Dikkat ediniz! Acaba bir adam dnebilir misiniz ki, koltuunda yaslanmken kendisine benim bir hadsim sylensin de o da buna karlk: Sizinle aramzda Kurn vardr. Orada hell bulduumuzu hell ve harm bulduumuzu harm sayarz. demi olsun. nk Allh Raslnn harm kld ey, tpk Allhn harm kld eyler gibidir. (Eb Dvd, Snne, 5) Size iki ey brakyorum. Bunlara smsk sarldnz mddete sapkla dmezsiniz: Biri, Allhn kitb Kurn; dieri Raslnn snneti (Muvatt, Kader, 3) 6. Kfir ve mnfklar dost edinip; mminleri, tevhd ehlini sevmemek. Allh Tel buyurur: Ey inananlar! Yahdleri ve Hristiyanlar dost olarak benimsemeyin, onlar birbirlerinin dostudurlar. Sizden kim onlara dost olursa o da onlardandr. Allh zulmeden kimseleri doru yola eritirmez. Kalblerinde hastalk olanlarn, Bize bir felaket gelmesinden korkuyoruz diyerek onlara kotuunu grrsn. Olur ki Allh bir zafer verir veya katndan bir emir getirir de kalblerinde gizlediklerine ileri yananlara dnerler. (el-Mide, 51-52) Sizin dostunuz ancak Allh, Onun peygamberi ve namaz klan, zekt veren ve rk eden mminlerdir. Kim Allh, Peygamberini ve inananlar dost edinirse, bilsin ki, phesiz Allhtan yana olanlar stn gelirler. Ey inananlar! Kendilerine sizden nce Kitb verilenlerden, dininizi alaya ve elenceye alanlar ve inkrclar dost olarak benimsemeyin. nanyorsanz Allhtan saknn. Namaza ardnzda onu alay ve elenceye alrlar. Bu, onlarn akletmeyen bir topluluk olmasndandr. (el-Mide, 55-58) 7. Hazret-i Peygambere kar edebde kusurlu olmak. Onu, hakk mhiyetiyle tanmayp kendisine Cenb- Allhn baheyledii vasflar haffe almak veya inkr etmek. Onu, yce evsfna lyk olmayacak ekilde tavsf etmek. Onun insanla sve-i hasene, yni stn bir rnek olduunu kabl etmemek, snnet-i seniyyesini inkr etmek. Dolaysyla Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i haffe almak ve kk drmek iin bedev, arab gibi ifdeler kullanan, kfir olur.

8. irkten holanmak, tevhde kar hazmsz olmak. yet-i kermede buyurulur:

Allh tek olarak anld zaman, hirete inanmayanlarn kalbleri nefretle arpar, ama Allhtan baka putlar anld zaman hemen yzleri gler. (ez-Zmer, 45) Kint ve insan hayatndaki hdiselerin sebepleri Allhn irdesine istind edildiinde ehl-i tevhd olmayanlar, yzlerini buruturur ve hlet-i rhiyyeleri bozulur. Aksi olursa, yni sebepler tabate, tesdfe ve benzeri unsurlara balanrsa, bu durumda da sevinir ve memnniyet sarhou olurlar. Ancak onlarn bu hlleri yznden kinttaki ilh program gazap tecelllerine inklb eder. yet-i kermede buyurulur: nsanlarn bizzat kendi iledikleri yznden karada ve denizde fesat belirir (dzen ve henk bozulur, fetler zuhr eder) ki Allh (insanlarn) yaptklarnn bir ksmn onlara tattrsn; belki de (tuttuklar kt yoldan) dnerler (er-Rm, 41) Dolaysyla byle durumlarn vuk bulduu zamanlarda dier vakitlerde olduundan daha ziyde Cenb- Hakka snmal ve istifr dilden drmemelidir. Zr Cenb- Hakk, yet-i kermede:

...Onlar istifr ettikleri takdirde Allh kendilerine azb edecek deildir... (el-Enfl, 33) buyuruyor. Bu ilh beyna bgne kalp da gaflet, gnh, irk ve isynda devam edenler hakknda yce Allh bir hads-i kudsde buyurur: Ben ortak koulmaya en ihtiyasz olanm. Kim bir amel iler de bu amelde bana bakasn ortak koarsa, o kimseyi kotuu ortakla babaa brakrm. (Mslim, Zhd, 46) a Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, ashbna: Dikkat ediniz; hakknzda Decclden daha ok korktuum eyin ne olduunu syleyeyim mi? diye sordu. Sahbler: Buyur y Raslallh! dediler. Bunun zerine Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- yle buyurdu:

Korktuum bu ey, gizli irktir. Mesel namaza duran birini dnnz. Bu kimse bir bakas tarafndan gzetlendiini farkettii iin namazn zenerek klyor. (bn-i Mce, Zhd, 21) Cenb- Hakk, ibdetlere ve mumelta bir fnnin ortak olmasn istemiyor. yet-i kermede buyurulur:

Vay o namaz klanlarn hline ki: Onlar kldklar namazdan gafildirler. Onlar gsteri yaparlar. (el-Mn, 4-6) a Hads-i erfte buyurulur: Kymet gnnde aleyhinde ilk hkmedilen insanlar unlardr: Birincisi ehd edilen kimsedir. O Allhn huzruna getirilir. Allh kendisine olan nmetlerini anlatr. O da, bunlar tiraf eder. Cenb- Hakk: yleyse bunlara kar ne yaptn? diye sorar. Adam: Y Rabb! Senin urunda ehd edildim. der. Allh buyurur ki: Yalan syledin! Sen, yalnzca cretli ve cesur denilsin diye harbettin. Gerekten yle de denildi. (Sonra) onun hakknda emredilir ve atee atlncaya kadar yzst srklenir. kincisi ilim renen, bakalarna da reten, ayrca Kurn okuyan adamdr. O huzra getirilir. Allh kendisine olan nmetlerini anlatr. O da tiraf eder. Cenb- Hakk: Bunlara kar ne yaptn? diye sorar. Adam: lim tahsl ettim. Onu bakalarna da rettim. Senin urunda Kurn da okudum. der. Allh buyurur ki: Yalan syledin! Sen ilim rendin, ancak lim denilsin diye; Kurn okudun, ancak o krdir, yni krat ehlidir denilsin diye. Hakkat yle de denildi. Sonra hakknda emrolunur ve atee, yni cehenneme atlncaya kadar yzst srklenir.

ncs Cenb- Hakkn kendisini genilettii, maln her eidinden verdii adamdr. O getirilir. Allh ona olan nmetlerini anlatr. O da bunlar tiraf eder. Cenb- Hakk: yleyse bunlara kar ne yaptn? diye sorar. Adam: Hakknda infk edilmesini emir buyurduun hibir yol brakmadm. Malm ancak senin yolunda harcadm. der. Cenb- Hakk buyurur: Yalan syledin! Onlar ancak cmerttir denilesin diye yaptn. Nitekim yle de denildi. Sonra hakknda emredilir ve cehenneme atlncaya kadar yzst srklenir. (Mslim, mre, 152) Bu hads-i erf, ihlsn, amellerin Allh katndaki kabul art olduunu o derecede ak bir srette gstermektedir ki, gye Cenb- Hakkn rzs olmadka zhiren Allh yolunda lmek, ilim tahsl etmek ve infkta bulunmak gibi -haddi ztnda- en makbl olan ameller bile sahibine fayda salamamaktadr. O hlde gerek mn, srf lafzda kalan bir szden; ameller de, birtakm kuru ve rhsuz hareketlerden ibret deildir. Gnln t derinliklerinden taan samm duygularla yaratana inanmak ve ona balanmak, emir ve nehiylerini zevk ve evkle kabllenmek ve bu hl ile amel-i slih icr ederken Onun rzsndan gayr bir maksada asl iltifat etmeyip deer vermemek cb eder. O hlde btn mesele ihls ve Allha kar sammiyet sahibi olabilmektir. Bunun iindir ki, inan temelinden ayrlm olan bir ilim bile makbl deildir. Zr byle bir ilim, Kurnn kasdettii ve sahiplerini vd ilimden uzaklamtr. Fizik, kimy, astronomi, biyoloji, jeoloji ve benzeri gibi kint sisteminin kanunlarn ve hayatn prensip ve umdelerini aratran ilimler de gnl zviyesinden deerlendirilmelidir. Zr bu ilimlerin muhtevlarndaki hikmet ve kudret aklar da bir mn zemnini tekl eder. Yni bu ilimler materyalist arzular tarafndan Allhtan uzaklatrmak gyesi ile kullanlmadka insan Rabbine ve yaratl sebebi olan kullua gtrr. Kelime-i ehdette karar kldrr. bdetlerin muayyen zamanlar vardr. mnn ise zaman yoktur. Dimlik ve canllk ister. Aksi hlde basit bir nefsniyet kasrgasnda dah kalbden sklr. Kasas Sresinde bahsedilen Karunun ve Arf Sresinde anlatlan Belam bin Br1nn hazn kbetine urar. Kelime-i ehdet hakknda buraya kadar anlattklarmz u cmle ile hulsa etmek mmkndr:

Kelime-i ehdet, bir adrn ortasndaki ana direk gibidir. Bu ana direk olmazsa, adr asl ayakta duramaz. Yni hibir gzel amel Allh katnda bir semere hsl etmez. Nitekim aadaki yet-i kermeler, bu hakkati aka zh eder: Allha ortak koanlar, kendilerinin kfirliine bizzat kendileri hidlik ederlerken, Allhn mescidlerini mr etme salhiyetleri yoktur. Onlarn btn ileri boa gitmitir. Ve onlar atete ebed kalacaklardr. Allhn mescidlerini ancak Allha ve hret gnne mn eden, namaz dosdoru klan, zekt veren ve Allhtan bakasndan korkmayan kimseler mr eder. te doru yola ermilerden olmalar umulanlar bunlardr. (Ey mrikler!) Siz haclara su vermeyi Mescid-i Harm onarmay, Allha ve hret gnne mn edip de Allh yolunda cihd edenlerin mn ile bir mi tutuyorsunuz? Halbuki onlar Allh katnda eit deillerdir. Allh zlimler topluluunu hidyete erdirmez. (et-Tevbe, 17-19) Bu yet-i kermelerden de anlalyor ki, ameller, ancak samm bir mn, tasdk ve Cenb- Hakkn rzs gibi artlarn gereklemesinden sonra Allh katnda bir kymet ifde etmektedir. Ne kadar fideli ve mhim olursa olsun mnsz yaplan amellerin hibir kymeti yoktur. Bu husus bir baka yet-i kermede yle beyn buyurulur: Gerekten, inkr edip kfir olarak lenler var ya, onlarn hibirinden -fidye olarak dny dolusu altn verecek olsalar dah- kabl edilmeyecektir. Onlar iin ac bir azb vardr; hi yardmclar da yoktur. (l-i mrn, 60) Hsl ameller, ancak mn, yni tevhd muhtevsna girmek neticesinde kendilerinden maksd olan fayday hsl ederler. Y Rabb! Bizleri gerek mnda ehdet ehlinden kl! Senin ulv ehdetinle beraber ehdetlerini zikrettiin bahtiyrlar zmresine ilhk eyle! mn!

slm bdetlerin lk Rkn Dnin Direi, mnn Nru, Mminlerin Mirc NAMAZ nsan hayat, kintn yaratcsna ulamak zere bir hakkat araynn tezhrleriyle doludur. Bu tezhrler, insann yaratlnda mevcud ve deimez bir keyfiyet olan mn ve ibdet etme temylnn tabi bir neticesidir. yle ki Hakk ve hakkatten mahrum kalanlarn, bu ftr temyl teskin yolunda ciz bir mahlka tapmaya varacak kadar akl ve mantk d

nice garip ve abes mecrlara srklendikleri, dnden bugne mhede edilegelen ikr bir gerektir. Nitekim bugn dah milyonlarca insann, kz ve benzeri mahluklara kudsiyet izfe ettii veya muharref dinlerde olduu gibi Rabb-i Mteli hayl ve ekil iine sdrmaya almak gibi antropomorfik bir inancn peinde srklendii mlumdur. Bu da gsteriyor ki insan:

nsanlar ve cinleri ancak bana kulluk etsinler diye yarattm. (ezZriyt, 56) ifdesinin bir tecellsi olduu iin, kul olabilme ve kulluu yaayabilme srrna dim vazgeilmez bir ihtiya hlindedir. Dolaysyla o, bu ftr temyl insanlk eref ve haysiyetine lyk bir ekilde ynlendirebildii lde sedet ve selmete ular. nk insan, kudret-i ilhiyyenin binbir nak ile mzeyyen olan bu lemde ilh sanatn zirvesini tekl etsin diye yaratlm ve bu yaratln vicdn bir neticesi olarak Rabbini tekrm ve ibdetle mkellef klnmtr. O derecede ki, insana verilen btn stn hussiyet ve mertebeler bu mkellefiyetini yerine getirmesine balanm ve yet-i kermede:

(Ey Raslm!) De ki: Kulluk ve yalvarmanz olmasa, Rabbim size ne diye deer versin?! (el-Furkn, 77) buyurulmutur. te bu cmleden olarak Cenb- Hakk, pek ok yet-i kermede insann ebed hsrndan kurtuluu iin mndan sonra amel-i slih sahibi olmasnn zarretini beyn buyurur. Bu itibarla Rabbin yce huzruna kalb-i selm ile kabilmeyi gye edinen mminler, mel-i slih denilen ibdetlerin ulv pnarlarna gnllerini teslm eder ve vuslat derysna doru yol alrlar. Kulu bu ekilde Mevlnn vuslat derysna gtren ib-det pnarlarnn en by ve ehemmiyetli olan da hi phesiz namaz ibadetidir. Zr namaz, ml, muhtev ve rtbe bakmndan btn ibdetlerin zirvesi ve z durumundadr. Kinttaki btn varlklar; gne, ayr, emen, aalar, zikir hlindedir. Saf hlinde uan kular, dalar, talar, keyfiyeti bizce mehul bir tesbihat ile Hakka kulluk ederler. Nebttn ibdeti, kym hlinde; hayvntnki, rk hlinde; cansz addedilenlerinki de yere kapanm vaziyette, yni secde hlindedir. Sem ehlinin durumlar da byledir. Melikenin bir ksm kymda, bir ksm rkda, bir ksm secdede, bir ksm da tesbh ve tehll hlindedir. Ancak Cenb- Hakkn mminlere bir mirc olarak ikrm ettii namaz ibdeti ise, btn bu ibdetleri cm bir muhtevdadr. Dolaysyla gerek musalller (namaz klanlar), yerde ve gkte btn varlklarn yapm olduu ibdetlerin cmlesine amil bir ibdet yapm olarak hesapsz mkfat ve dern tecelllere nil olurlar.

Sleyman elebi merhum, namazn bu hussiyetini ne gzel ifde eder: Her kaan kim bu namaz klalar, Cmle gk ehli sevbn alalar nk her trl ibdet bundadr, Hakka kurbiyyetle vuslat bundadr Hads-i erfte buyurulur: Namaz, yce ve byk olan Allhn rzsn kazandrr. Meleklerin sevgisine nil eder. Peygamberlerin yoludur. Mrifet nrudur. mnn asldr. Dunn icbetine vesledir. Amelleri makbl klar. Rzka bereket getirir. Vcda rahatlk verir. Dmanlar zerine silhtr. eytan uzaklatrr. lm melei ile musall arasnda efatidir. Kabirde kandildir ve orada bir yaygdr. Mnker ve Nekir meleklerine cevaptr. Kymete kadar kabirde can yoldadr. Kymet gn olduunda namaz klanlarn stnde bir glgeliktir. Banda tatr. Bedenine elbisedir. nnde giden nrdur. nsanlarla arasna gerilen bir perdedir. Rabbleri huzrunda mminlerin hccetidir. Mznda arlktr. Srattan geitir. Cennete anahtardr. nk namaz, tesbhtir, hamddir, tzimdir, krat ve dudr. Hsl, fazletli amellerin tm, vaktinde klnan namazdadr. (Tenbhl-Gfiln, 293) Bunun iindir ki namaz, Allhla kavuma noktasdr ve mmete kk bir mirc olarak ikrm edilmitir. Kurn- Kermde Secde et ve yakla! (el-Alak, 19) buyurulduu vechile Rabbin huzruna kabilme nmeti de, namazla elde edilir. Gerek namazda btn msiv aradan kar, dnyev her ey silinir. Kul ile mabd, buluma meclisinde beraber olur. lh srlarn derinliklerine doru mesfe alr. nk namaz, mircdaki bulumann ardndan Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e Cebrilsiz bir ekilde farz klnm ve bylece araya hibir vsta koymadan srf Allh ile halvet olabilmeye hasredilmitir. Bu halvette dim o mircdaki kaabe kavseyn ve mhede-i ilh hlini yaayan Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-: Namaz, buyurmulardr. gzmn nrudur. (Nes, Ahmed bin Hanbel)

Namazla kazanlacak kemlt, huzr, skn, itminn ve kurbiyyet, hibir ibdetle kazanlamaz. Dnyda namazn rtbesi, hrette Cenb- Hakk grmenin rtbesi gibidir. Zr dnyda kullarn Allha en yakn olduu an, namaz anlardr. En ince lezzetler ve mnev tecelller, namazdadr. Denilebilir ki btn ibdetler, det kulu namaza hazrlamak iin birer basamak mesbesindedir. Bunun iindir ki Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-in ifdesi ile namaz:

Dnin direi, mn ve kalbin nru, sedetin anahtar, mminlerin mirc olarak tavsf buyurulmutur. Btn ulv mhiyetiyle namaz, Allh ile kul arasnda ikiye taksm edilmi mstesn bir ibdettir. Yni o, tpk Ftiha Sresi gibidir. Ftiha ki, besmeleden e kadar Cenb- Hakka mahsstur. yeti, bir ynyle Allha, bir ynyle kula iddir. Bu, kulun Hakka ibdetini, Hakkn da kula mabdiyyetini cemeder. Yni yegne mbud (kendisine ibdet edilen) Allh olduu hakkati erevesinde kul, ibdetini yalnz Allha hasretmelidir. Bundan sonraki yetler ise, kula mahsustur. Nitekim hads-i kudsde buyurulur: Namaz benim ile kulum arasnda ikiye bldm; yars benim, yars onundur. (Mslim, Salt, 38-40) Dolaysyla namaz, Allh ile kul arasnda bir du, yakar, yni bir mncttr. Bir zikirdir. Cenb- Hakk buyurur: Beni zikir iin namaz kl! (Th, 14) Yine Cenb- Hakkn buyurduu: Beni zikrediniz, t ki ben de sizi zikredeyim!.. (el-Bakara, 152) srr, dier ibdetlerden ziyde namazda gerekleir. Bylece namaz zikri esnsnda: ...Ben, beni zikredenle beraberim... (Buhr, Tevhd, 15) hads-i kudssi tahakkuk eder. Ancak kulun bu beraberlikten lykyla istifde edebilmesi iin ihsn hlinde bulunmas zarrdir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: ...hsn, Allh gryormu gibi ibdet etmendir! Sen Onu gremiyorsan da O, seni gryor ya!.. (Mslim, mn, 1) te bu ekilde klnan bir namaz, gzn nru olur. Namaz bu ekilde klabilenler iin rtbe-i Raslden bir tecell hsl olur. Bu ise, Allh Teldan niybettir. Bunun iin namaz, Hazret-i Msya yol gsteren nrn aa gibidir. Namaz, krk kalblerin tesellsi, dny kargaasndan yorulan gnln rahatl, rhun lht gds, canlarn ifs ve riflerin lisndr. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, dnyev megaleler gnlne arlk verdiinde:

Ey Bill! (Ezn okuyarak ve) namazn ikmesini syleyerek bizi rahata kavutur. buyururlard.

nk namaza benzeyen hibir ibdet yoktur. Namaz klan kimse, namazdan baka hibir eyle megul olamaz. Namaz onu, her trl alkadan keser. Hakk ile babaa trifsiz bir vuslat yaatr. Dier ibdetlerde durum byle deildir. Mesel orulu kimse, pazarda mteri de olur, satc da Hacce-den de kez byledir. Ama musall, ne satc olur, ne de alc O, sadece musalldir. Yni maddesi ve mns da, huzr-i ilhdedir. Kmil mminler;

Muhakkak namaz, mminler zerine vakitlenmi olarak farzdr. (en-Nis, 103) yet-i kermesinin beyn vechile mr boyu gnde be kere yaplan itat ve mchede tatbikat yannda nfilelerle de olgunlaa olgunlaa nihayet Rabbimizin (Rabbine dn!) emri mcibince rahmet ve sonsuz ihsanlarna intikal ile faziletli kullar arasna karp drus-selma, yni sedet yurduna nil olurlar. O mminler, yette buyurulan: Siz beni zikredin, ben de sizi zikredeyim! (el-Bakara, 152) makamndadrlar. Onlar: Allhn zikri en byktr! (el-Ankebt, 45) beynndan nasb almlardr. Bu ifde, Allh zikir, yni namaz en byk bir itir demek olduu gibi ayn zamanda Allhn, kulunu zikri, kulun Onu zikrinden daha byktr demektir. Bunun iin Hakka yaknlkta en byk pay, namazdadr. Namaza Hazrlk Namaz gibi byk bir ibdetin kmil mnda fs iin ona elbette kmil mnda hazrlk zarreti vardr. Mesel hads-i erflerde makbl namazn nasl olaca beyn edilirken evvel: Kim abdestini buyurulmaktadr. gzelce alrsa (Mslim, Tahret, 17)

Zr namaz, hayat ve ftr gzelliklerle iiedir. Bu nkteyi kavrayanlarn namaza hazrlk bakmndan aldklar urlu abdestin faydasn ifde sadedinde mm- Azam Hazretlerinin abdest suyuyla birlikte gnahlarnn da dkldn hissetmesi rivayeti, namaza gerek mnda hazrl ne gzel ifde eder. mm- Azam Hazretlerinin bu husustaki firseti ve basreti mehurdur. O, abdest alan bir gence: Evldm, u u gnhlar terkeyle der.

Gen hayretle: Bu gnhlar ilediimi nereden bildiniz y imm? diye sorar. mm- Azam: Evldm, u an aldn abdest sularndan buyurur. Dier taraftan pek riyet edilmeyen snnetlerden biri olan misvk kullanmaya tin da pek mhimdir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellembuyururlar: Misvak kullanlp klnan namaz, misvak kullanlmadan klnan namazdan (fazlet bakmndan) yetmi derece daha stndr. (Ahmed bin Hanbel, Msned, VI, 272) Misvak hem temizleyici, hem de Rabbin rzsn kazandrcdr. (Buhr, Savm, 28) Mlumdur ki namaz ibdeti, tekbir, tehll, tesbh ve krat veslesiyle batan sona lisnn dhil olduu bir ibdettir. Bu bakmdan o ulv terennmlerin tezhr ve telaffuz mekn olan azlarn misvaklanmas, lafzlarda shlet ve letfetin temni ile kalbin skn ve huzruna vesle olaca ikrdr. Di macunu ve fras ile dilerin temizlenmesi temin edilmekle beraber misvak kullanmada bugn tesbit edilmi pek ok shh faydalar mevcuddur. Hads-i erflerde buyurulduu gibi misvakn, di rmesinden mide rahatszlna kadar daha nice faydalar olduu da muhakkaktr. Dileri eriyen ileke bir hasta, uzun bir mddet bu dertle muzdarip olduktan sonra ifya nasl kavutuunu yle anlatt: Dilerimin erimeye baladn grnce doktor doktor dolatm. Kullanmadm ila ve mcun kalmad. Nihyet bir dostum bana misvak tavsye etti ve onda mstesn iflar bulunduunu syledi. Daha evvel hi misvak kullanmamtm. Byk bir mid ve biraz da resiz olduumdan hemen misvak kullanmaya baladm. ok gemeden ilh bir lutuf olarak dilerimin erimesi durdu. O gn bugndr misvak terketmiyorum. a Namaza hazrln en mhim hususlarndan biri de hi phesiz: limle birlikte az bir amel cehletle ok amelden daha fazletlidir. (Fezil-i ml, 299) hadsine nazaran abdestte nelerin farz, nelerin snnet; namazda da nelerin farz, vcib ve snnet olduunu ayr ayr bilmenin ehemmiyetini idrk etmektir. Ayrca abdestle birlikte namaz iin d uzuvlarmz temizlediimiz gibi gnlmz de kin, haset ve dier mnev kirlerden temizleyip, gnhlardan arnm olarak namaza hazr olmaya gayret etmeliyiz. Buna mn

olacak eytann ve eytan vasfl insanlarn yaldzl hle ve tuzaklarna kar uyank ve firsetli olmalyz. rifler, yet-i kermedeki: Elbiseni temizle! (el-Mddessir, 4) beynn; Allhn huzruna kmak demek olan namaz iin zhirini ve btnn temiz tut; gzel ahlk ile ahlklan! eklinde zh ve tatbk etmilerdir. Bu istikamette hads-i erfte buyurulan: Namaz iin bel ve karnlarnz inceltin! (Cmius-Sar) beynna riyet etmek, namaza hazrlk bakmndan kalblerde ferahlk ve namaza itiyk veslesidir. Hads-i erfte kastedilen birinci husus, harma bulamamak; ikincisi de, vcdu hantallatracak derecede doldurmamak, yni az yemektir. Namazn Kabul art: Hu Namazn zhir tarafn fkh tanzm eder. Fkhsz bir namaz mmkn deildir. Ancak hudan uzak, darmadank bir kalb ile de namaz mteber olamaz. Dolaysyla namazn zhirini tanzm eden fkh kaideler, kalb lemini tezyn eden mnev kidelerle bir araya geldiinde ancak mteber ve makbul bir namaz klnabilir. Kalb leminin tezyni ise, Kurn- Kermde buyurulan tezkiye (arnma) srrn gerekletirmekle mmkndr. yet-i kermede buyurulur: Nefsini tezkiye eden (temizleyen) kurtulua ermitir. (el-Al, 14) Bu mnev terbiye namaz iin son derece mhim bir husustur. Zr Cenb- Hakk, Kurn- Kermde namazn farzlar, vcibleri ve rekat says zerinde durmamasna mukbil, hu, ihls ve huzr hlinin ehemmiyetini ve bu hlin btn hayata mil olmasn hussan ve defaatle beyn buyurmaktadr. O hlde namazn mnev tarafna id hissiyt, db ve erkn, musallnin riyet edecei en mhim husustur. Zr yet-i kermede:

Namazlarnda hu iinde olan mminler gerekten kurtulua ermilerdir. (Mminn 1-2) buyurulmaktadr. Hads-i erfte buyurulur: Kim ki abdestini gzelce alr, namazn vaktinde klar, ruk ve secdesini tamamlar, huuna riyet eylerse, (namaz) beyaz ve parlak (bir nr) gibi ykselir ve (namaz klana): Benim hakkma riyet ettiin gibi Allh da seni korusun! diye seslenir. Kim de abdestini gzel almaz, namaz vaktinde klmaz, ruk, secde ve huuna riyet etmezse, (namaz) siyah ve karanlk (bir cisim) olarak ykselir ve: Beni zyi ettiin gibi Allh da seni

zyi etsin! der. T ki, Allh Telnn diledii yere gittikten sonra bir paavra gibi drlr ve adamn suratna arplr. (Tabern) a Baheddn Nakibend -kuddise sirruh-a sordular: Bir kul, namazda nasl hua erer? O da cevben: Drt eyle, buyurup unlar beyn etti: 1. Hell lokma, 2. Abdest srasnda gafletten uzak durmak, 3. lk tekbri alrken kendini huzrda bilmek, 4. Namaz dnda da Hakk asl unutmamak, yni namazdaki huzr, skn ve msiyetten uzakta durma hlini namazdan sonra da devm ettirebilmek. a Namazdaki hu hli o derecede mhimdir ki, kul, ona riyeti nisbetinde mumele grr. Hads-i erflerde buyurulur: Kii namaz bitirince, kld namazn sevabndan kendisine ya onda biri, ya dokuzda biri, ya sekizde biri, ya yedide biri, ya altda biri, ya bete biri, ya drtte biri, ya te biri, ya da yars verilir (Eb Dvd, Salt, 124) ok kimseler var ki, kld namazn, altda, hatt onda biri bile kendisi iin yazlmaz. Ancak bilerek huzr ile kld ksm yazlr. (Eb Dvd, Nes) Yni kul iin ancak bilerek ve huzr ile kld namazn sevb vardr. Gerek musalller, namaz iin kalktklarnda onu lyk- vechile ed edip rz-y ilhye nil olma istikmetinde gnllerini Rabblerine balar, namazdan baka hibir eyle megul olmazlar, btn d alkalardan syrlrlar ve rhn duyular iinde namaz ikme ederler. Gzlerini secde yerine dikerler ve ilh mhede altnda olduklarn pek derinden hissederek mnev bir haz iinde det kendilerinden geerler. Bu hl, hi phesiz kalb-i selme ermi ihlsl kullarn hlidir. Yni hu bir bakma ihlsn meyvesidir. Zr ihls, kulu sammiyet ve hu sahibi yaparak Allh indinde pek yksek derecelere erdirmenin yannda ilh muhfaza veslesi olur. Hads-i erfte: hlsl kiilere mjdeler olsun ki, onlar nr-i hidyettirler. Onlardan dolay en iddetli fitneler yok olur gider. (Fezil-i Aml, 285-286) buyurulmutur.

a hls ve huun kalbe yerleerek namazdan hsl olacak mnev fayda iin ksaca u hususlara riyet cb eder: 1. Huzr-i kalb: Gnl, sadece okunan du, tesbh ve yet-i kermelerin rhniyetine brmek. Msiv ile meguliyeti tamamen kesmek. Zr trl trl dnce ve megalelerden kopmayan bir gnl, kendisini namaza teksf edemez. Hakkn huzrunda bulunabilme hlinden gfil olur. te kul bu gafletten syrlp Hakk ile beraber olabilir ve lisnn telaffuz ettii mnlarn mlnden hisse alabilirse, o zaman huzr-i kalb elde eder. Nitekim ehlullh, yalnz tdil-i erkna riyet etmedii namazlar deil, huzri kalb ile klamad namazlar da kaz etmitir. Ancak bu hl, herkesin byle yapmasn cb ettirmemekle birlikte namazdaki huzr-i kalbin ehemmiyetini zh sadedinde clib-i dikkat bir husustur. Huzr-i kalbin sebebi himmettir. Mnen ykselme arzusudur. Himmet, arzu edilen Hakka yaknln ancak namazla tahakkuk edeceini idrk neticesinde gerekleir. 2. Tefehhm: Okuduunun idrki iinde olmak, mmkn mertebe ne okuduunun urunda olabilmek. Bu incelik, huzr-i kalbden sonra en ehemmiyetli husustur. Bu da, namazdaki hlin dier zamanlara da tanabilmesi noktasnda byk bir kpr vazfesi grr. 3. Tazm: Cenb- Hakkn huzrunda bulunduunun farknda olup vcd ve gnl huunu muhfaza etmek. Yni namaz ibdetini gnl huzru ve tefehhm ile tezyn ettikten sonra bir de ondaki dba riyet ierisinde olmak demektir. Namazdaki bu edeb ve hrmet hli, onun deerini kat kat artrarak Hakk katnda musallye efati olur. Yni kul tazm makmnda: Eer namaznn bir mirc olmasn istiyorsan, Allhn azametini ve sana verdii saysz nimetleri tefekkr ederek kendi ibdetini noksan say! Sakn kendi ibdetine bakarak Allha lykyla krettiini sanma! Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- dah: Y Rabb! Sana lykyla kulluk yapamadm; beni afveyle! diye istifrda bulunmutur. kzndan nasb alr ve kld namazdan son derece istifde eder. 4. Heybet: Tazmden doan bir korku ierisinde bulunmak. Bu korku, kulun kendi makmn bilmesi ve Hakk Telnn yce azametini mdrik olmasna vesle olur ki, namazdaki ciddiyet ve takv bylece hsl olur. Takv, yni Allh korkusu ve kalbi gafletten koruyabilme de, kulun Allh indindeki derecesini ykselten yegne messirdir. yet-i kermede buyurulur:

...phesiz Allh indinde en stnnz takv bakmndan en stn olannzdr... (el-Hucurt, 13) Eb Zerr -radyallh anh- anlatyor:

Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- bir gz mevsiminde dar kmt. Aalardan yapraklar dklyordu. Buyurdu ki: Y Eb Zerr! phesiz ki, mslman bir kul srf Allh rzs iin (yni ihls ve takv zre) namaz klarsa, onun btn gnahlar u yapraklarn aatan dkld gibi dklr. (Ahmed, Tergb) 5. Rec: midvar olmak. Namazda tazmle beraber kulun Cenb- Hakkn rz ve rahmetini md etmesi, bu meyanda namaz sonras da duda bulunmas, kulluk irndandr. Zr yalnz korku, gnl dilhn eder ve an gelir mnev dengeyi altst eder. Dolaysyla md, bu tehlikeyi bertaraf edici bir vazfe grr. Gnl leminde muvzeneyi temn eder. 6. Hay: Utanmak. Bu, dier meziyetleri tamamlayan bir ziynettir. Cenb- Hakktan hay eden kul, lubl hareketlerden kanr; bu vesle ile namazdaki kusur, hat ve gafletinin farkna varr. Amellerine gvenme illetine yakalanmaz. Hads-i erfte buyurulan: Hi kimse bundan dolay (yni namazla gnahlarn afvolunmasndan tr) kendine gvenmemeli. (Fezil-i Aml, 251) srrna nil olur. te namaz veslesiyle gnahlar naslsa afvoluyor diyerek gaflete dmemenin yegne resi, hayya brnmek ve namazdaki edebi her zaman muhfaza etmektir. Zr afv, Allhn lutuf, kerem ve merhametle mumelesidir. Rahmetinin muktezsdr. Yoksa yaptmz ibdetlerin i yzleri bizlere de mlmdur ki, bunlar, gerek mnda yce Allhn nna lyk ibdetler deildir. Ancak bu hakkati bilerek byk bir mahviyet ve hay iinde ed edilen ibdetler de, Cenb- Hakkn fazl u ihsn bereketiyle kulu rahmet-i Rahmna ve rz-y ilhye nil eyler. Btn bu hussiyetlerin z udur ki, namazda kalbin huu ile bedenin ritmini birletirmeyen kimse, namazn hakkatine nil olamaz. O hlde hem rhen hem de bedenen namazn hakkatine hazr olmak gerekmektedir. yle ki, kalb ve vcd btnln zedeleyen hususlar bertaraf sadedinde kulun beer vasf gz nnde bulundurularak zihnin gafletten korunmas iin hads-i erfte: Yemek ile namaz bir araya geldii vakit, yemei namaz zerine takdm edin! (Buhr, Mslim) buyurulmutur. Kalb ve vcdun birlikte namaz hlinde olup matlub olan hu mevzunda ulem titizlik gstermi ve dikkat edilmesi gereken noktalara temas ederken hulsa olarak namazdaki durumlarna gre meczen snflandrlan u kiinin namazlarnn makbul olmayacan ifde etmilerdir: 1. Avc 2. Hamal 3. Tccr

Burada avcdan maksad, gzleriyle namaz esnsnda etraf kolaan eden ve dier uzuvlaryla baka ilerde, amel-i kesrde bulunan kii; hamaldan maksad, darland hlde abdest tazelemeden namaz klan kii; tccardan maksad, namaz esnsnda zihin ve kalbini dny ticretinden ekmeyen kiidir. Bu kii, namazda matlb olan hu ve huzr hline eremeyeceklerinden kendilerini ibdetlerine veremezler ve yasak savar cinsinden namaz klm olurlar ki, bu hl, Allh indinde asl makbl deildir. Zr vcdun ve zlarnn da namaza hazr ve dhil olmas, namazn artlarndandr. Nitekim Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in, namaz klan bir ahsn elleriyle sakaln kartrdn grnce: Eer bunun kalbinde hu olsayd, vcdunun her uzvunda hareketsizlik olurdu. (Tirmiz) buyurmas, kalb ile vcdun namazdaki mterekliinin zarretini ifde etmektedir. u hads-i erfler de bu hakkate mebndir: Sizden biri namaza kalknca btn vcdu hareketsiz kalsn! Yahdler gibi sallanp durmasn. nk vcdun namazda hareketsiz durmas, namazn tamam olmasndan bir paradr. (Tirmiz) Namazda yedi ey eytandandr (yni eytann sevdii hususlardandr): Burun kanamas, uyuklamak, vesvese, esnemek, kanmak, saa-sola bakmak ve herhangi bir ey ile oynamak... (Tirmiz) Bu hller, namazn mnev yapsn akmete uratr. Dier taraftan d grn hulu, fakat i lem hudan uzak bir hlde ise, buna mnfka hu denir ki, byle bir duruma dmekten kalbi muhfaza etmelidir. Hu bahsinde sylenecek son sz, Cenb- Hakkn Kurn- Kermde bizlere gzel bir misl tekl etmesi iin beyn buyurduu Hazret-i brhm -aleyhisselm-n u dusdr:

Ey Rabbim! Beni gerei zere (ihls ve hu ile) namaza devam edenlerden kl! Zrriyetimden de byle insanlar yarat! Ey Rabbimiz! Dum kabl eyle! (brhm, 40) Namazda Hu Nasl Gerekleir Htem-i Esam Hazretleri, namazn hakkyla eds hakknda yle der: Evvel namaz iin gerekli hazrl en gzel ekilde yerine getir. Kbeyi iki kann arasna, Srat ayaklarnn altna, cenneti sana, cehennemi soluna al! Arkanda Azrlin, senin tatl cann almak iin beklediini tefekkr ile bu namaz mrmn son namaz diyerek korku ve md hlinde Cenb- Rabbl-lemnin huzruna dur! Tahkk ile tekbr al! Ar ar ve mnsn dnerek Kurn oku! Tevz ile ruk, hu ile secde

eyle! Bedenin, namazn tabi erknna devam etsin, ancak rhun dim secde hlinde kalsn ve o vuslattan bir nefes ayrlmasn!.. mm Gazl Hazretleri de, namazdaki tahyyt muhabbet-i Raslullhn ehemmiyetine bir misl olarak verir. Namazda kalb huzurunun art olduunu beyn buyurarak: lk ve son oturuta derken Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i kalb gzleri arasnda tahayyl etmek lzmdr... der. Zr mircda Cenb- Hakkn, (bir yayn iki ucu aras kadar mesafe) makmna ykseltip de Habbine: Ey Neb! Dny ve hrette selm ve Allhn rahmet ve bereketi senin zerine olsun! buyurarak verdii huss selm, ne muazzam bir iltifat ve ne mstesn bir tekrmdir. Mminin mirc olan namaz, ayn zamanda bu ilh lutuf sahnesini tefekkrle ondan bir feyz ve nasb alabilmek iindir. Bu itibarla namaz klarken, tahyytn rhniyetinden nasb almaya gayret etmelidir. Tahyyt ki, bize bir mirc htrsdr. Mirc ki, Cenb- Hakkn, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e muhabbetinin ve Onu kendisine yaklatrmasnn en srl bir tecell sahnesidir. Tahiyyatta terennm edilen kelime-i ehdet de, tevhd ve kulluun ne byk bir makm olduunu beyn ile, ayn zamanda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in isminin zikredildii yerde salt selm getirmenin lzmunu da ifde eder. te namazdaki bu muhtev, det hakkat-i Muhammediyyeden gnllerimize alan ilh bir pancur gibidir. klar bu pancurdan mn ve irfn ile Rabbe yaknlar ve ilh esrr mhede ederek yce tecell ve hakkatleri seyrederler. Bu itibarla her eyden syrlp srf Allha yneliin bir ifdesi olan namazda her oturuta kelime-i ehdet veslesiyle Allhn adyla birlikte Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in zikredilmesindeki srr idrk etmeden mnn kemline ermek mmkn deildir. Nitekim Cenb- Hakk, mminlere, mn heyecan ve vecdi iinde Hazret-i Peygambere bir muhabbet tezhr olan salt selm getirmeyi, kendisinin ve meleklerinin saltn misl vererek yet-i kermede bir emir hlinde yle beyn buyurur:

phesiz ki Allh ve melekleri, Peygambere oka salt ederler. Ey mminler! Siz de Ona salevt getirin ve tam bir teslmiyetle selm verin!.. (el-Ahzb, 56) te Hakka byle bir hikmet ve teslmiyet iklimi iinde ibdete ynelip namaz klanlar, kendilerinden ve her eyden geerler. Onlar, dny ve onun iindekilerden habersiz bir hlde olurlar.

Hazret-i Mevln byle namaz klmaya muktedir olabilen kullar hakknda ir olarak: Onlar tekbir getirip namaza balaynca, kurban gibi bu dnydan kp gittiler. buyurur. Sonra da musallye seslenir: Sen de onlarn ardnca ilerlemek iin mihraptaki mum gibi kym ederek namaz kl! Bilesin ki, namaza balarken Allhu Ekber demenin mns udur: Ey Allhm! Biz senin huzrunda kurban olduk! Ve ellerimizi tekbir iin kulaklarmz hizsna kaldrmakla her eyi arkaya atp sana yneldik! Nasl ki kurban keserken Allhu Ekber dersin, ite ldrlmeye lyk olan nefsi kurban ederken de bu sz sylenir. O esnda beden smail, can da Hall brahim gibidir. Can, bu semiz bedenin hev ve hevesini kesmek iin tekbr getirince, beden, ehvetlerden ve hrslardan kurtulur, namazda demekle kurban olur gider. Namaz klanlar, kymette olduu gibi Allhn huzrunda saflar hlinde dururlar, sule, hesap vermeye, yalvarmaya balarlar. Namazda gzya dkerken ayakta durmak, kymet gn dirilerek kabirlerden kalkp maher yerinde Allhn huzrunda ayakta durmaa benzer. Cenb- Hakk: Sana verdiim bu kadar mhlet iinde ne yaptn? Ne kazandn ve bana ne getirdin? diyecektir. Allhn huzrunda bunun gibi derde dert katan yz binlerce haberler, suller gelir. Namazda kymda iken, hitb- ilhden kul utanr, utancndan iki bklm olur, rka varr. nk utancndan ayakta durmaa gc kalmamtr. Rkda: diyerek Allh tesbh ve her trl noksan sfatlardan tenzh ve tazm eder. Sonra o kula, Hakktan fermn gelir: Ban kaldr da sorulan sulleri cevapla! denir. Kul, utana utana ban rkdan kaldrr, fakat dayanamaz; o gnahkr, utancndan bu def yz st yere kapanr. Ona bu sefer: Secdeden ban kaldr da, yaptklarndan haber ver! diye fermn gelir. O, bir kere daha utanarak ban kaldrr, ama dayanamaz, yine mahviyet iinde yz st der. Cenb- Hakk: Tekrar ban kaldr da syle; yaptklarn inceden inceye sana soracam! diye buyurur.

Allhn heybetli hitb, onun rhuna yle tesr etmitir ki, ayakta duracak mecl ve tkati yoktur. Bu ar yk sebebiyle kadeye varr. Dizleri stne ker. Cenb- Hakk ise: Haydi, syle, anlat! Sana nmet vermitim; nasl kullandn? krn ed eyledin mi? Sana madd ve mnev sermye vermitim; onunla neler kazandn? buyurur. Kul yzn sa tarafna dndrr; peygamberlerin rhlarna ve meleklere selm verir. Onlara der ki: Ey mn pdihlar! Bu kt kiiye efat edin; bu gnahkrn aya da, rts de amura batt. Peygamberler selm veren kula derler ki: re ve yardm gn geti, gitti. re dnyada olabilirdi. Orada hayrl iler yapmadn, ibdet etmedin, vaktini bo eylerle ldrdn! Kul, bu defa yzn sola evirir. Yaknlarndan yardm ister. Onlar da: Sus! Biz kimiz ki sana yardm edelim? Elini bizden ek; kendi cevabn Rabbine kendin ver! derler. Ne o taraftan ne de bu taraftan bir re bulamayan kulun gnl parampara olur. Herkesten midini kesmi bir vaziyette ve iki elini aarak ciz ve boynu bkk bir hlde du, niyz ve ilticya balar. Der ki: Allhm! Herkesten midimi kestim. Evvel ve hir kulunun ba vuraca, snaca yegne snak sensin. Senin sonsuz rahmet ve merhametine sndm. Bu tefekkr derysn coturan Hazret-i Mevln devamla yle buyurur: Namazdaki bu ho iaretleri gr de, sonunda kesin olarak iin byle olacan ve ciddiyetini anla!.. Akln bana al da namazdan yalnz zhiren deil, mnen de istifdeye bak! Tane toplayan bir ku gibi Allhn byklnden habersiz bir ekilde sadece ban yere koyup kaldrma!.. Hazret-i Peygamberin: nsanlarn en fen hrsz, namazndan alandr. (Hkim, Mstedrek, I. 353) beynna kulak ver!.. Namaz huls-i kalb ile klarak bambaka lemlerde yaayan ve mhede-i mahbb ile alayan, yalvarp yakaran bir musallnin namaz, yle makbul ve kymetlidir ki, Allh ona Lebbeyk (Buyur kulum!) diye nid eyler. Namazda huyu gerekletirip gerekletirememe bakmndan kullarn durumu hakknda hads-i erfte buyurulur: ki kii, ayn zaman ve meknda iki rekat namaz klarlar, (ancak) aralarndaki fark, yer ile gk aras kadardr. (hy) Bu itibarla yet-i kermede hunun tahakkuku istikmetinde gerek mminlerin namazlarn muhfaza eden, namazlarnn hakkna riyet eden kimseler olduu beyn buyurulur: Onlar namazlarn muhfaza ederler. (el-Meric, 34) Ayrca yine ayn srenin 23. yet-i kermesinde de yle buyurulur:

Onlar namazda dimdirler. rifler: Bu yet-i kermeden murd, namazn rhudur. nk klnan namazn sreti devamllk arzetmez. Rhun rk ve secdesi vardr; namazda olan rk ve secde mnnn sret ile zhir olan cihetidir. Dim namaz, btn hllerde Allh hatrlamaktan uzak kalmamaktr. demilerdir. Hazret-i Mevln da, bu yete ir mn vererek: Kul namazdaki hlini namazdan sonra da muhfaza eder. Bylece btn bir mrn, edeb, hu; dilini ve gnln muhfaza ierisinde geirir. Bu, gerek klarn, Hakk dostlarnn hlidir... buyurur ve unlar syler: Bize doru yolu gsteren, bizi ktlklerden alkoyan namaz, be vakitte klnr. Halbuki klar dim namazdadrlar. Zr klarn gnllerindeki ak ve cierlerini yakp kavuran o ilh muhabbet, ne be vakitle yatr, ne de be yz bin vakitle geip gider!.. n namaz, suyun balktaki hline benzer. Nasl ki baln can su olmadan yaayamyorsa, n cn da dim namazda olmadan skn bulup ferahlayamaz. Dolaysyla Beni az ziyret et! sz, klara gre deildir. Gerek klarn canlar pek susuzdur. k, yrinden bir an bile ayr derse, bu, onun iin binlerce sene gibidir. Yrin yanndaki binlerce senesi de ona bir an gibi gelir. Bu itibarla k, gnlnn Rabbiyle babaa kalmasnn yegne veslesi namaz olduu iin huzr-i Hakk arzusuyla dim namazdadr. Kld binlerce rekat, kendisine bir rekat gibi gelir. Ancak bir rekatlk bile namazdan ayr dse, binlerce rekat namaz klmam gibi yrei dalanr, pern olur. Ey akl sahibi! Namazdaki beraberlii anlamak, akln alaca bir ey deildir. Bunu anlamak, akln yre kurban edilip gnl leminin dirilmesine baldr. Gnl leminin dirilmesi ise, kulun hangi kbleye yneldii ile alkaldr. Bu ynelii, Hazret-i Mevln yle bildirir: Pdihlarn kblesi, tac ile kemer, dny-perest olanlarn kblesi gm ve altndr. Sret meftnu olanlarn kblesi, su ve amurdan ibret bulunan cisim; mn-inas olanlarn kblesi de, rh ile kalbdir. Zhidlerin kblesi, mihrb- kabl; gfillerin kblesi de fuzl ilerdir. Tembellerin kblesi, uyumak ve yemek; insanlarn kblesi de, ilim ve irfn ile beslenmektir. n kblesi, zevlsiz visl; rifin kblesi de, ceml-i zl-celldir. Dny ehlinin kblesi, mal ve rtbe; ehl-i slkn kblesi de, levzm- tarkattir. Hrs ve emelin kblesi, hev; kanat ehlinin kblesi de, Allha tevekkldr.

Ve biliniz ki namazda yneldiimiz kble de, Kbenin bins deil, onun bulunduu mekndr. Zr o bin, baka yere naklolsa kblegh olmaz. Dolaysyla namaz iin vcdun ynn Kbeye evirirken kalbin ynn de Allha evirebilmek cb eder. Zr gnln kblesi Allhtr. Dier taraftan huun tahakkuk ve muhfazas iin; Ameller niyetlere gredir. (Buhr, Bedul-Vahy, 1) hads-i erfi mcibince namazn rhuna uygun kmil bir niyyet iinde olunmas zarrdir. Bu da, hangi namazda ve kimin huzurunda olduunun urunda olmaktr. Kalbden geenleri kontrol etmek ve rz-y ilhden baka btn gyelerden syrlmaktr. Tekbr ile, onu dzgn telaffuzla beraber Allhn azamet ve bykln gnlde hissetmelidir. Eller kulaklara kadar iyice kaldrlmak sretiyle dny ilerini tamamen geriye atp Allhn huzurunda bulunmann ur ve hazz gnlleri sarmal ve bu fn lemden kp hret leminde imiesine bir hlet-i rhiye ile namaza balamaldr. Kymda sadece secde yerine bakarak huzrullhta durulduunun hissinden bir an bile olsun ayrlmadan gnl Hakka kar acziyyet, muhtalk ve teslmiyetin zirvesine tamak sretiyle yce Rabbimizin, meleklerine: Ne gzel kul! diye medh senda bulunduu slihler zmresine dhil olmaya gayret etmelidir. Kratte, yetleri dzgn ve tane tane okuyarak mmkn mertebe mnsnn tefekkrnde olmaya almal ve bu mny hayata aksettirmelidir. Krat esnsnda, her hlkrda cr olan: Kurn- Kerm okuyan Allh ile konumu demektir. (Eb Nuaym, Hlye 7, 99) hads-i erfinin srr tecell eyleyeceinden sre ve yetleri tilvet ederken dil ile beraber gnller de uyank, huzr ve skn iinde olmaldr. Rkdaki tesbihleri, mnsn tefekkr ederek azamet ve vakar duygusu ile okumaldr. Secdedeki tesbihleri de Allhn azametini dnerek okumaldr. Kulun Allha en yakn olduu nn secde nlar olduunun duygu ve hissi iinde bedenimizle beraber asl rhumuza secde ettirmeli ve yet-i kermedeki Secde et ve yakla! (el-Alak, 19) srrndan nasb almaldr. Bylece Allha vuslat hazznn mnev zevk ve sedetine brnerek mr: Refk- al, refk- al (en yce dosta, en yce dosta)!.. eklinde Allh muhabbetiyle yanp tutuan klar kervanna dhil olarak tamamlama yolunda yaamaldr.

Kade denilen namaz oturuunda ise daha evvel beyn ettiimiz zere tahyytn sr ve mn iklmine girerek huzr-i ilhde tazmle oturmal ve boynu bkk bir garb olarak du ve niyz hlinde bulunmaldr. Namazdan karken verilen selma gelince, bu da, kulu DrusSelma, yni cennete gtrecek olan namaz veslesiyle yaanlan yce bir vuslat hazzn ve kulluk nevesini byk bir cokunluk iinde det sa ve solumuzdaki meleklerle paylamak sadedinde olmaldr. Namaz, Hakk katnda makbl bir ekilde klnabilmi ise, meleklere verilen bu selmn, onlar tarafndan dnyda ve hretteki mukbelesi, ilh beyna nazaran yle olur: (Allha kulluk yolunda dny hayatnn skntlarna) sabretmenize (ve srt- mstakmden ayrlmamanza) karlk size selm olsun! (Sizlere lutuf olarak) dny yurdunun sonu (olan cennet) ne gzeldir! (er-Rad, 24) a Namaz hakknda bahsedilen hu, edeb ve ilh vuslat hli, ulalmas mmkn olmayan ve beer tkatinin ok zerinde bir husus deildir. Namazdaki ulv ve lht hazz, sadece lafzlar ssleyen bir beyn ve tahayyl olarak dnmemek lzmdr. Zr namaz bize tlim eden Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in kld namazlar, bu triflerin de zerinde bir mhiyet tar. Onun mnev terbiyesine nil olan ashb- kirmn ve onlarn izinden yryen evliyullhn namazlar da bizlere birer nrn mealelerdir. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in Namaz Rivyete nazaran Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- namaza durduunda gsnden srekli el deirmeninin sesi gibi hkrkl alama sesi gelirdi. Hazret-i Al -radyallh anh- bu husustaki bir mhedesini yle anlatr: Bedir harbinde Raslullhn bir aa altnda alayarak namaz kldn grdm. Hatta ylece sabahlad... (Fezil-i Aml, 299) Bu alay hlinin yannda lemlerin Efendisi Hazret-i Muhammed Mustaf -sallllh aleyhi ve sellem-in gsnden namaz esnsnda zaman zaman da tencere kaynarken kan ses gibi birtakm sesler iitilirdi. ie -radyallhu anh- buyururlar: Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- namaza durduunda, zaman zaman yreinden kazan kaynamas gibi ses gelirdi. (Eb Dvd, Salt, 157; Nes, Sehv, 18) Hazret-i ie vlidemiz, Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in namaz klyla alkal olarak ayrca unlar syler:

Raslullh bizimle konuur, biz de onunla konuurduk. Ama namaz vakti gelince sanki bizi tanmyor gibi bir hle gelir, btn varlyla Allha ynelirdi... (Fezil-i Aml, 303) te namazlarda bu yce hlden hisse alabilmek, gnln en byk gye ufku olmaldr. Bu, tam olarak mmkn deilse de, hi olmazsa o istikmette kanat amaya gayret etmelidir. Yni Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in namazlarndaki hl, yldzlardaki llerdir. Ne kadar yaklaabilirsek, o kadar feyiz-yb oluruz. unu da ifde etmelidir ki, hibir hareket, birdenbire kemle ermedii gibi ibdetler de balangta sath birer taklid sretinde balar. Tpk bir sanatkrn eserini uzun tecrbelerden sonra mkemmel yapabilmesi gibi kulun da ibdette terakksi zamana muhtatr. Bu gerei dikkate alarak namaz mkemmel bir srette klamayanlar midsiz olmayp yollarna devam etmelidirler. Nasl bir gram altna ulamak iin tonlarca toprak elenirse, namazn mkemmeline ulaabilmek iin de velev sath ve takld mahiyette de olsa sabr ve sebatla devam ederek huzr ve huyu elde etmeye gayret lzmdr. Bunun iin de u hads-i erfi yaamak zarrdir: Namaza durduunda sanki son namazn gibi kl! Yarn piman olacan eyi syleme; insanlarn (gfilne) arzu ettiklerine arzu duyma brak! (bn-i Mce, Zhd, 15) Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in mbrek meclislerinde yetien ashbn ve onlarn izinden yryen ehlullhn hlleri, dim bu hadsi erfin muhtevs dhilinde olmutur. slm Byklerinin Namaz Hazret-i meri bir mecs mzrakla yaralamt. Devaml bir srette kan kaybediyordu. Bir mddet sonra kendinden geti ve bayld. Bu bir lm baygnl idi. Fakat namaz vakitleri girdiinde kulana eilip: Namaz y mer, namaz! dediklerinde Hazret-i mer, hayret verici bir irde ile aylyor ve o hliyle namazn ed ederek: Namaz olmayann slmda yeri yoktur! ifdesini tekrarlyor, sonra tekrar kendinden geiyordu. Hazret-i Ali, namaza durduunda beti benzi sararr, kendi vcdu dahil her eyden syrlrd. Bir muhrebede mbrek ayana batan oku, kendi arzusu zerine namaz esnasnda kardklarnda bunun farknda dahi olmamt. Ona: Ey mminlerin emri! Namaz vakti gelince niin yznzn rengi deiiyor ve titremeye balyorsunuz? diye sordular. Buyurdu ki:

Yerin ve gn kaldramad, dalarn tamaktan ciz kald bir emneti ed etme zaman gelmitir. Onu kusursuz olarak yapabilecek miyim, yapamayacak mym, bilemiyorum. Btn ashb- kirm hazartnn, namaza durduklarnda gnllerini Allh korkusu ve azameti kaplard. Hazret-i Hasan -radyallh farkllard. Bunu gren bir kimse: sordu. O da yle cevap verdi: Yegne kudret sahibi, Azz ve Cell olan Allhn huzuruna kma vakti gelmitir. Hasan -radyallh anh-, mescide girerken de yle du ederdi: Ey Rabbim! Kulun kapndadr. Ey lutuf sahibi Allhm! Gnahkr kulun sana gelmitir. Sen slih kullarna, kt kimselerin ktlklerini afvetmeyi emrettin. nk sen afv ve kerem shibisin. Ey Allhm! Benim yaptm ktlkleri de o afv ve kereminle balayp bana merhamet eyle! Zeynelbidn Hazretleri de, abdest iin kalktnda sararp solar, namaza balayaca zaman ayaklar titrerdi. Sebebini soranlara: Kimin huzuruna kacamdan haberiniz yok mu? diye cevap verirdi. Bir defasnda o namaz klarken evinde yangn kmt. Fakat onun bundan haberi olmad. Selm verince durumu kendisine haber verdiler ve: Evin yand hlde sana bunu farkettirmeyen ey nedir? diye sordular. Zeynelbidn Hazretleri: nsanlar bekleyen hret yangn, bana dnydaki bu kk yangn hissettirmedi. dedi. Mslim bin Yesrn namaz da byleydi. O, Basrada bir mescidde namaz klyordu. Bu srada mbed byk bir grltyle ykld. Ancak Mslim bin Yesr, bu ykltan habersiz bir hlde namazna devam etmekteydi. Selm verince: Mescid kt gitti, kln kprdatmadn? Nedir bu hl? dediler. O ise hayretle: Mescid mi kt? hissetmediini ifde etti. diyerek namaz esnsnda hibir ey anh-n, abdest esnsnda rengi

Y Hasan! Abdest alrken niin byle sararp soluyorsun? diye

Sfyn- Sevr Hazretleri, byk bir cezbe hline girmiti. Yedi gn evine kapand. Yemedi ve imedi. Onun bu durumunu stdna bildirdiler. std: Namaz vakitlerinin farknda mdr? diye sordu. phesiz onun farknda ve dzenli bir ekilde namazlarn ed ediyor. dediler. Bunun zerine std yle dedi: Allha hamdolsun ki, eytan onun zerine musallat etmedi. Hak dostlarndan biri anlatyor: Znnn-i Msrnin arkasnda bir ikindi namaz kldm. O mbrek vel kul, Allh Ekber dedii zaman Allh zikrinin onun zerinde yle byk bir tesri oldu ki, sanki bedeninde can kalmad. ylece dondu kald. Ekber dedii zaman da onun ald tekbirin heybetinden benim kalbim para para oldu. mir bin Abdullh, namaza durduunda d dny ile btn alkas kesilir ve msiv ile alkal hibir ey onun namazdaki huunu bozamazd. Ve: Namazda bakalarnn sz ve hareketlerinin farkna varmaktansa, vcduma ok saplanmasn terch ederim. derdi. Bugn ashbn ve tabinin kld namaz iklmine giremeyenler, namazdaki lezzet ve hazza o kadar yabanc kalm vaziyettedirler ki, onun bu stn mhiyeti hakknda pheye dah dmektedirler. Dnmyorlar ki, gaflet yerlerinde dah insanlar, aldklar fn ve sfl bo hazlarla sabahlayabiliyorlarken onlardan sonsuz kere sonsuz stn olan mnev hazlarla gnller niye sabahlamasn? Ancak bu hazz tadamayanlara bunu anlatabilmek elbette zordur. Gaflete dr kimseler, insann, gel-ge sevdlar ve fn sevgililerle sohbetin hazz karsnda her eyi unuttuuna inanrlar da, sevgililer sevgilisi olan Cenb- Hakkla sohbet derecesindeki namazn hazzn idrkten uzak derler. Bu hl, ne byk bir gaflet ve ne ac bir mahrmiyettir. Halbuki gerek namaz, kulu, mrifetullh, kr ve samm kulluun kemline ulatrr. Bunun iin namazn fs, gnl muhabbetullh ile dopdolu olarak sarslmaz mna ermi kimselere kolay gelir; mstesn bir haz ve lezzet hli yaatr. Bu itibarla onlar, zhiren ve btnen bir an bile namazdan ayrlamazlar. Veysel Karn Hazretleri, namaza durduu zaman ondan ayrlmak istemez ve ancak beer hcetleri dolaysyla namaza ara verirdi. Bir defasnda kendisini ziyrete gelen bir kimse hayli bir zaman onun namazdan fri olmasn beklemiti. Fakat onun her selm veriinden sonra tekrar namaza durmas zerine kendi kendine:

Ey gnl! Hazreti kendisinden istifde iin ziyrete geldin. te onun yksek hli; serp nashat dolu dern bir lisn hlinde! Artk zhir bir sze ne hcet! Onun u hlinden kendin iin gerekli dersi karabilirsen, bu sana mrn boyunca yeter! dedi. Bu hl, o kiiye szsz, kelmsz ve srl bir skt iinde feyyz bir sohbet oldu. Bylece o kii, bu iniks ve insib (mnev boyanma) neticesinde gnln dolduran huzr ve skn ile iktif ederek oradan ayrld. Ancak bu hlden mahrum olanlara gelince Cenb- Hakk, onlarn hlini de yle bildiriyor: phesiz, o (namaz), Allh korkusu olanlardan bakalarna ar gelir. (el-Bakara, 45) Burada u hakkati de belirtmelidir: Byk ehlullhn ve slihlerin namazda kazandklar stn seviyelerine ulamak mmkn deilse de, gnllerimizin istdd ve kbiliyeti nisbetinde sammiyet ve gayret gstermelidir. eytan bazen byle gafletle namaz klmaktansa hi klmamak daha iyidir diye vesvese vererek insan tehlikeden tehlikeye srkler. Tuzaa drr. Dolaysyla byle bir dnce helke sebeptir. Dnmeli ki, hi klmamaktansa byle klmak daha iyidir. Aradaki fark byktr. Namaz klmayan hep zarardadr. Fakat eksik de olsa namaz klan kimse, an gelir ilh bir lutfa nil olup Hakk indinde makbl, yn- takdr-i Hd makmnda namazlar klabilir. mrmzde bir kere olsun dnydan syrlarak byle bir namaz klabilirsek, Allha arzetmeye yzmz olur. Be Vakit Farz Namaz Farzlar, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e Cebrl vastasyla bildirilmitir. Fakat be vakit farz namaz, bunlardan ayr olarak mirc gecesi bizzt Cenb- Hakk tarafndan lemlerin Efendisine bir hediye kablinden takdm buyurulmutur. Balangta elli vakit olarak farz klnan namaz, Ms -aleyhisselm-n semda Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-e: Y Raslallh! Ben, senden evvel srloullarnda tecrbe ettim. Elli vakte senin mmetin de g yetiremez! eklindeki tavsyesi dolaysyla Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, o gece Cenb- Hakka be defa mrcaat ve mncaat eyledi. Nihyet namaz be vakte indirildi. Hazret-i Ms, Peygamber Efendimiz -sallllh aleyhi ve sellem-e: Buna da g yetiremezler! dediyse de Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-: Bundan fazla tenksi Rabbimden istemeye hay ederim. diyerek be vakitte karar kld.

Ancak Cenb- Hakk, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in dus bereketiyle merhamet eyleyip namaz be vakte indirmenin yannda o vuslat gecesi olan mircda Raslne u mjdeyi de lutfetti: Ey Raslm! Benim katmda sz asl deimez. Bu be vakit namazn karlnda sen, elli vaktin ecrini alacaksn. (bn-i Mce, kmets-salt, 194) Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, mmetine bu be vakit hussunda yle buyurur: Allh Tel buyurdu ki: Senin mmetine be vakit namaz farz kldm. Kendi katmda verilmi bir sz vardr. Kim o namazlar tam vaktinde klarsa, onu mutlaka cennete sokacam. Kim de o namazlar korumazsa, katmda ona verilmi hibir sz yoktur. (bn-i Mce, kmets-salt, 194) Bir baka hads-i erfte yle buyurulur: Allh, kullarna be vakit namaz farz klmtr. Kmsemeden her kim bu namazlar tam klarsa, Allh ona kymet gnnde cennete koyacana dir kesin sz vermi olur. Kim de onlar, hafife alarak eksik bir ekilde f edip gelirse, Allh katnda ona verilmi bir sz olmaz. Dilerse onu azblandrr, dilerse balar. (bn-i Mce, kmets-salt, 194) Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, ashb- kirma be vakit namazn ehemmiyet ve muhtevsn zh iin u suli sordu: Ne dersiniz? Birinizin kapsnn nnde bir nehir olsa da, o kimse her gn bu nehirde be defa ykansa, kirinden bir ey kalr m? Sahbler: O kimsenin kirinden hibir ey kalmaz. deyince Rasl-i Ekrem sallllh aleyhi ve sellem-: Be vakit namaz da ite bunun gibidir. Allh be vakit namazla gnahlar silip yok eder. buyurdu. (Buhr, Mevkt, 6) Baka hads-i erflerinde de u mjdeleri beyn buyurdu: Byk gnahlardan kanld mddete, be vakit namaz ile iki cuma, aralarnda ilenen kk gnahlara keffrettir. (Mslim, Tahret, 14) Bir mslman, farz namazn vakti geldiinde gzelce abdest alr, hu iinde ve rkunu da tam yaparak namazn klarsa, byk gnah ilemedike, bu namaz nceki gnahlarna keffret olur. Bu her zaman byledir. (Mslim, Tahret 7) unu ifde etmelidir ki, farz olan be vakit namazn her biri ayr ayr kymet ve ehemmiyeti hizdir. Gnn belli vakitlerine dal da, insan iin hem rh hem de cesed bakmdan binbir fide ve hikmet ihtiv eder. Bu

bakmdan her birini ayr bir tin ve alka ile cn gnlden f hussunda gaflet gsterilmemelidir. Allh Tel buyurur: Haydi siz, akama girerken ve sabaha ererken; gndzn sonunda ve leye erdiiniz zaman Allh tesbh edin! (Bilin ki) gklerde ve yerde hamd Ona mahsustur. (er-Rm, 17-18) Abdullh bn-i Abbs radyallh anhm-, bu iki yet-i kermenin be vakit namaz ihtiv ettiini beyn ederek yle buyurur: yette geen sabha ererken tbiri sabah namzna; leye erdiiniz zaman tbiri de le namazna; Gndzn sonu tbiri ikindi namazna; Akama girerken tbiri de, akam ve yats namazlarna irettir. Bu yetlere ilveten baka yetlerde de farz namazlar hakknda muhtelif emir ve iretler vardr. Sefr, be vakit farz namazn ehemmiyetine binen yle der: Melekler, gnahkr)!; sabah namazn terkedenlere: Ey fcir (byk

le namazn terkedenlere: Ey hsir (hsrna urayan)!; kindi namazn terkedenlere: Ey s!; Akam namazn terkedenlere: Ey nankr!; Yats namazn terkedenlere de: Ey kaybeden! diye seslenirler... Dier taraftan be vakit farz namazn snnetleri hussunda da titizlik gsterip onlar edda gevek ve ihmalkr davranmamaldr. Bu snnetler, det o vaktin namazn tamamlayc mhiyette Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz tarafndan bizzat tatbk ve beyn edilmi ibdetlerdir. Bu meynda rivyetlerden bir ksm yledir: Sabahn iki rekat snneti, dnydan ve dnydaki btn varlklardan hayrldr. (Mslim, Saltl-msfirn, 96) Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, lenin farzndan nce drt, farzndan sonra iki rekat namaz klard. (Tirmiz, Cuma, 66) kindiden nce drt rekat (snnet) klan kimseye Allh merhamet etsin! (Tirmiz, Salt, 201) Akam namazndan sonra iki rekat klmakta acele edin! nk o iki rekat, farzla beraber yukarlara kaldrlr. (Rezn) Yats namaznn ilk snnetiyle alkal olarak da:

Her ezn ve kmet arasnda namaz vardr. (Buhr, Ezn, 16) hads-i erfi mesned olarak alnmaktadr. Yatsnn son iki rekat snneti ise, Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in hayat boyunca kld bilinen snnetlerden biri olarak ifde edilmektedir. Namaz iin en mhim hususlardan biri de, onun vaktinde klnmasdr. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-e ne zaman: Amellerin en fazletlisi hangisidir? diye sorulsa, cevben ilk olarak: Vaktinde buyururlard. klnan namaz. (Buhr, Mevkts-salt, 5)

Burada kastedilen namazn dier namaza kadar olan vaktidir. Ancak evl ve efdal olan vaktin girdii ilk anda namaz ed etmektir. Hads-i erfte buyurulur: Namaz vakitleri gelince hemen klanlardan Allh Tel rz olur. Vakitlerin sonunda klanlar da afveder. (Cemul-Fevid, I, 163) a Be vakit farz namazn dnda farz olan bir namaz daha vardr ki, bu da cuma namazdr. Bu namazn bahsi bir hayli uzun olmakla beraber ehemmiyeti hakknda u yet-i kerme kfdir: Ey mn edenler! Cuma gn namaza arld (ezan okunduu) zaman, al verii brakn ve hemen Allh zikre (cuma namazna) koun! Eer bilirseniz, elbette bu, sizin iin daha hayrldr. (el-Cuma, 9) Nfile Namazlar Cenb- Hakk bir hads-i kudssinde yle buyurur: Kim benim vel kuluma dmanlk ederse, ben de ona harp ln ederim. Kulumu bana yaklatran eyler arasnda en ok houma gideni, ona farz kldm eyleri ed etmesidir. (Bununla birlikte) kulum, bana nfile ibdetlerle yaklamaya devam eder, neticede muhabbetime nil olur. Onu bir sevdim mi, artk ben onun iittii kula, grd gz, tuttuu eli, yrd aya (aklettii kalbi, konutuu dili) olurum. Benden bir ey isteyince onu veririm, benden snma talep etti mi onu himyeme alr, korurum. Ben, yapacam bir eyde, mmin kulumun rhunu kabzetmekteki teredddm kadar hi tereddde dmedim: O lm sevmez, ben de onun sevmedii eyi sevmem... (Buhr, Rikk, 38) Bu itibarla slih mminler, farzlara ilveten yolculua karken, korku anlarnda, bir hcetleri olduklar vakit, gece vakitlerinde ve sair zamanlarda Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in snnet-i seniyyesine riyeten namaz klarlar. Onlar:

 Sm ve almetlerinde, yzlerinde secde eseri zhirdir (elFeth, 29) yetiyle tavsf edilenler zmresindendir. Namaz, onlar iin doyulmaz bir heyecandr. Nitekim nfileler, bu doyumsuz hlin devm iindir. Bilhassa Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, hibir gnh olmad hlde geceleri ayaklar iinceye kadar namaz klar, yorgun dnceye kadar saatlerce Kurn okurlard. Dolaysyla ne farz namazlar nfileye, ne de nfileler farz namazlara bir mn tekil eder. Aksine nfileler, farzlar takviye vazfesi grr. Mhim olan, hepsini yerli yerince edya gayrettir. Hads-i erfte buyurulur: Kulun kymet gnnde ilk hesba ekilecei amel namazdr. Eer namaz gzel ve dzgnse, phesiz o kul kurtulmu ve muvaffak olmutur. Eer namaz ie yaramaz ve bozuksa, o kii kaybetmi ve hsrna uramtr. Farz namazda bir eksiklik grlrse, Allh Tel: Bakn, kulumun nfile ibdetlerinden farzdaki eksiini dolduracak bir ey var m? buyuracaktr. Sir amellerin durumu da byle olacaktr. (Tirmiz, Salt, 188) O hlde: Farzlar kfdir. Onlar doru drst yapalm yeter! denmesi, byk bir gaflet olur. Zr farzlar tam ve kusursuz f edebilmek ve onlarn hepsini Allh indinde makbl olacak ekilde lykyla yerine getirebilmek mmkn deildir! Ne kadar ihtimam gstersek de elbette zaman zaman kusurlarmz, eksikliklerimiz ve makbliyetten uzaklatklarmz vardr. Dolaysyla bu eksiklii tamamlamak iin nfilelerden baka re yoktur. nk klnan bir farzn tekrar klnmas olmayaca iin farzlardaki eksiklikler mutlaka nfilelerle tamamlanmaya ihtiya arzetmektedir. Ancak bu, farzlar brakp nfilelerle uramak eklinde anlalmamaldr. fde etmelidir ki, ne srf farzlarla urap nfileleri ihml etmek, ne de nfilelerle urap farzlar ihml etmek dorudur. Doru olan, farzlar ednn yannda nfileleri de mmkn mertebe huzr iinde edya gayret etmektir. Raslullh ve ashbnn hayatndaki tatbkat, bu hususta yegne istikmet izgisidir. Dier taraftan kazlar bulunan kimselerin srf kaz klp nfileleri terketmesi de doru deildir. Zr kazlar, kerhat vakitleri hari gnn her vaktinde ed edilir. Oysa teheccd namaz, irk, kuluk, evvbn gibi birksm nfile namazlar vakitlere bal olduundan onlar edda basretli davranmaldr. a Raba bin Kb el-Eslem -radyallh anh- buyurur: Gece Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- ile kalrdm. Onun abdest suyunu getirir, ihtiyalarn grrdm. (Birgn) bana:

ste (ne istersen)! buyurdu. Ben de: Cennette seninle beraber olmak isterim. dedim. Bundan baka ne istersin? buyurdu. Sadece onu isterim. (deyince): yleyse kendin iin ok namaz klmakla bana yardmc ol! buyurdu. (Mslim, Salt, 226) Bir baka hads-i erfte buyurulur: Kul, gizli secdelerinden daha stn hibir ey ile Allha yaklaamaz. Yni kendisini Allha en ok yaklatran, evinde kld nfile namazlardr. (bn-i Mbrek) akk-i Belh buyurur: Be eyi aradk, be yerde bulduk: 1. Rzkn bereketini kuluk namaznda, 2. Kabrin n teheccd namaznda, 3. Mnker-nekir sullerinin cevabn Kurn- Kerm okumakta, 4. Srat kprsn kolayca gemeyi oru ve sadakada, 5. Arn glgesini, yalnzlk iinde Allh -celle cellh-yu zikretmekte (halvet). Muhtelif nfile namazlar vardr. Bunlar hakknda mlumat, fkh kitaplarnda geni bir ekilde yer almtr. Ehemmiyetlilerinden birkana temas edecek olursak unlar misl verebiliriz: Duh Namaz Hads-i erfte buyurulur: Biriniz, azlarnn her birine sadaka vermesi gerekir bir vaziyette sabahlar. Her tesbh (sbhnallh) bir sadakadr; her tahmd (elhamdlillh) bir sadakadr; her tehll (l ilhe illllh) bir sadakadr; her tekbr (Allh ekber) bir sadakadr. Mrfu emretmek bir sadakadr; mnkerden alkoymak bir sadakadr. Klnacak olan iki rekat duh namaz, ite btn bunlarn yerini tutar. (Mslim, Saltl-Msfirn, 81) Hazret-i ie -radyallh anh- buyurur: Ben Raslullhn duh namaz kldn bir kere grdm. Bir daha hayat boyu onu terketmedim. (Buhr, Mslim)

Evvbn Namaz Hads-i erfte buyurulur: Kim ki akam ile yats arasnda namaz klarsa, ite o evvbn (Allha dnenlerin) namazdr. (bn-i Mbrek, er-Rakik) Tahiyyetl-Mescid Namaz Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: inizden biri, bir mescide girince oturmadan nce iki rekat namaz klsn! (Buhr, Salt, 60) Tervh namaz Hazret-i ie -radyallh anh- buyurur: Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, Ramazanda ibdete gsterdii dknl baka hibir ayda gstermemitir. Ramazann son on gnnde gsterdii dknl ve gayreti de dier gnlerinde gstermemitir. (Mslim, tikf, 832) Nitekim hads-i erfte buyurulur: Kim Ramazan gecesini, sevbna inanarak ve bunu elde etmek niyetiyle namazla ihy ederse, gemi gnhlar afvedilir. (Buhr, mn, 27) Bu namazla ihynn banda da hi phesiz tervh namazlar gelmektedir. Ancak efdali yirmi rekat olduu vechile dier namazlara nazaran edsnda tadl-i erkndan uzaklama gafletine dmemelidir. Bunlar da dier namazlar gibi dbna riyetle klmak ve madd-mnev gafletten kanmak zarrdir. stihre Namaz Cbir bin Abdullh diyor ki: Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, bize Kurndan bir sre retir gibi istihreyi retirdi... (Buhr, Teheccd, 28) Hcet Namaz Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, kulun dnyev ve uhrev hacetlerine nil olmas bakmndan Allha namaz ile iltic eylemesini beyn sadedinde yle buyurur: Her kimin Allhtan bir dilei olursa, yahut insanlardan herhangi birinden bir dilei bulunursa, nce gzelce abdest alsn ve iki rekat namaz klsn. Sonra Allha hamd ve senda bulunsun. Sonra Hazret-i Peygambere salt selm eylesin. Sonra da u duy okusun:

Halm ve kerm olan Allhtan baka ilh yoktur. Yce Arn Rabbi olan Allh tesbh ederim. Hamd de, lemlerin Rabbi olan Allha mahsustur. Allhm! Rahmetini mcib olan eyleri, mutlak afvn, (hayrn zirvesi olan) birre ulamay, her trl gnahtan uzak olmay senden niyz ediyorum. Afvetmediin hibir gnah, ferha karmadn hibir keder ve senin rzna muvfk olup da karlamadn hibir hcet brakma, ey merhametlilerin en merhametlisi olan Allhm!.. (Tirmiz, Vitr, 17) Gece ve Teheccd Namaz Allh indinde her vaktin ayr bir hussiyeti vardr. Baz vakitler, dier vakitlere nazaran daha ziyde kymet ihtiv eder ki, byle anlarn lykyla deerlendirilmesi hussu pek mhimdir. Bu kymetli zamanlardan biri de, yet-i kermelerde ve hads-i erflerde bilhassa ifde buyurulan gece vakitleridir. Cenb- Hakkn geceye verdii kymet ve onun iine yerletirdii srlar, sayszdr. Bu hususta Rabbimizin Geceye ve gecenin iinde olan eylere andolsun! (el-nikk, 17) ve Skna erdii zaman geceye andolsun ki (ed-Duh, 2) eklinde kasem buyurmasndaki sr, idrkimize ve gnlmze nice hakkatleri seyrettirmek iin alan ilh bir penceredir. Gece, tatl ve yumuak yataklar srf Allh Telnn rz-i erfi iin terkederek ilh huzra yalnzca muhabbet ve ak sebebiyle ba koyma zamandr. Dolaysyla geceleyin herhangi bir farzyyeti olmad hlde klnan namazlarn Allha yaknlk bakmndan ehemmiyeti byktr. Bu itibarla gnllerde ak ve muhabbet-i ilhnin iddeti ne kadarsa, gece namazna rabet ve riyet de o derecede olur. Denilebilir ki gece namaz, yr ile buluup sohbet etme mhiyetini tar. Herkes uyurken uyank olmak, Mevl-y Mtelin rahmet iklmine girmek, muhabbet ve merhamet meclisine dhil olmak demektir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, geceleri ayaklar iinceye kadar namaz klard. Sordular: Y Raslallh! Allh Tel, Fetih Sresinde sizi tamamen baladn bildirmi olduu hlde niin kendinizi bu kadar yoruyorsunuz? Buyurdular: kreden bir kul olmayaym m? (Buhr, Teheccd, 6) Yine buyurdular: Farzlardan sonra en fazletli namaz, gece kalkarak klnan namazdr. (Mslim, Syam, 202-203)

Geceleyin klnan iki rekatlk namaz, insanolu iin dnydan ve dnyda bulunan her eyden daha hayrldr. mmetime zor gelmese, iki rekat gece namazn zerlerine farz klardm. (Fezil-i Aml, 257) Gecenin yle bir n vardr ki, onu yakalayp da Allhtan hayrl bir ey dileyen mslmana, Allh ne dilerse verir. (Tirmiz, Vitr, 16) Eer kii geceleyin uyanp hanmn da uyandrarak birlikte iki rekat namaz klarlarsa, Allh her ikisini de Allh ok ok zikredenlerden yazar. (Eb Dvd, Tatavvu, 18) Geceleyin namaz klmay sakn ihml etmeyin! nk o, sizden evvelki slih kimselerin detidir. Geceleyin ibdet etmek, Allha yaklatrc, gnhlara kefret sebebi, vcdu hastalklardan koruyucu ve gnhlardan alkoyucudur. (Tirmiz) Gece namaz klan, hanmn da uyandran, uyanmad takdirde yzne su serpip (uyandran) kimseye Allh merhamet etsin. Gece namaz klan, kocasn uyandran, uyanmad zaman yzne su serpip uyandran kadna da Allh merhamet etsin! (Eb Dvd, Vitr, 13) Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, Eb Zerre: Bir yolculua kmak istersen onun iin hazrlk yapar msn? diye sordular. Eb Zerr: Evet y Raslallh. diye cevap verdi. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Peki kyamet gn yolculuu nasl olacak? Beni dinle; o gn sana yarayacak olan syleyeyim mi? diye sordu. Eb Zerr: Evet y Raslallh! Anam ve babam yoluna fed olsun! dedi. lemlerin Efendisi yle buyurdu: Yeniden dirilme gn iin ok scak bir gn oru tut. Kabir yalnzl iin gece karanlnda iki rekat namaz kl. Kymetin byk hdiseleri iin bir kere haccet ve muhtca bir sadaka ver. Ya hakl yere bir sz syle, yahud kt bir sz sylemekten dilini alkoy! (bn-i Ebid-Dny, KitbtTeheccd) Dier bir hads-i erflerinde de Eb Hreyre -radyallh anh-a hitben: Y Eb Hureyre! Eer hayatta iken, lnce mezarda ve yeniden dirilince Allhn rahmetinin seninle birlikte olmasn istiyorsan, geceleyin Allh rzs iin kalk, namaz kl. Y Eb Hreyre! Evinin kelerinde namaz

klarsan, evinin aydnl gkte takm yldzlar gibi ve dny halk iin de yldz gibi olur. (hyu Ulmiddn, I. 1023) buyurmulardr. Abdullh bn-i mer -radyallh anh-, grd bir ryay ablas Hazret-i Hafsa -radyallh anh- araclyla Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-e arzetmiti. Efendimiz -sallllh aleyhi ve sellem- de yle buyurdular: Abdullah ne iyi insan, bir de gece namaz klsa!.. Bunun zerine bn-i mer -radyallh anh-, o gnden itibaren gece namazn hi terketmedi. (Buhr, Teheccd, 2) Hads-i erfte buyurulur: Cebrl geldi ve yle dedi: Hi phe yok ki, mminin erefi (deeri) teheccd namazndadr (Hkim, Mstedrek, IV. 360) Allh Telnn memnun ve honud olduu kullarndan biri de, souk bir gecede yumuak ve scak bir yatakta yorganna sarlm yatmakta iken, bu rahatl terkedip kalkarak teheccd klan kimsedir. Allh Tel bu kulundan ok rz olur ve meleklerine: Bu kulumu gece vaktinde byle namaz klmaya zorlayan nedir? diye sorar. Melekler: Senin lutuf ve keremine nil olma arzusu ile azbndan korkmasdr. derler. Cenb- Hakk: O hlde benden ne istiyorsa, onu verdim. Neden korkuyorsa, ondan da emniyette kldm. (Fezil-i Aml, 299) buyurur. yet-i kermelerde de kulu, Rabbinden gfil olmayp zikredenlerden olmaya ve gece namazna istikametlendirici pek ok beyn vardr. yle ki: Geceleyin ve secdelerin ardndan Onu tesbih et. (Kf, 40) Geceleyin ve yldzlar kaybolurken de Onu tesbih et. (et-Tr, 49) Onlar (gerek mminler), gecelerini Rableri iin kyama durarak ve secdeye vararak geirirler. (el-Furkn, 64) Cenb- Hakk, Kurn- Kermde ilh azbdan muhfaza olunarak cennete ve nmetlerine nil olanlarn vasflarn sayarken yle buyurur: Onlar, geceleri az uyuyanlard. Seher vakitlerinde istifr ederlerdi. (ez-Zriyt, 17-18) Bu tebcl ve tekrme ilveten yce Rabbimiz, inkrclara kar mminlerin stnlk ve kymetlerini ifde hussunda bir kyas olarak

mminler arasndan gece namaz klanlar misl vermekte; bilenler ve bilmeyenler tasnfiyle yle buyurmaktadr: Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun bken, hiretten ekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse inkr eden kimse gibi olur mu? (Ey Raslm! Bu hususta) de ki: Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Dorusu ancak akl sahipleri t alrlar. (ez-Zmer, 9) Mminlerin gece namaz klanlarn bu ekilde tavsf ve takdr buyuran Allh Tel, gece namaz ve zikir hussundaki birok istikametlendirici beyna ramen ona rabet etmeyip gfil olanlar da yle kz buyurur: Geceleyin Ona secde et; Onu geceleri uzun uzun tesbih et. (Ve bil ki,) dorusu (secde ve tesbhten uzak bir ksm) insanlar, abuk elde edilen dnya nimetlerini severler de arl ekilmez gn arkalarnda brakrlar. (el-nsn, 26-27) Gece ibdeti hussunda gecenin en fazletli ksm ikinci yarsdr. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e: Gecenin hangi vaktinde ibdetlerin kabul edilme ihtimli fazladr? diye sorulduunda Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Gecenin ikinci yarsnda yaplan ibdetler diye buyurmulardr. (Eb Dvd) Ancak geceleri ihy edebilmek, pek kolay olmadndan baz hususlara riyet cb eder. Bu yolda lzm gelen gece ibdeti itiyk yannda bata akam yemeklerini mmkn mertebe ok hafif yemek ve erken yatmak pek mhimdir. Hads-i erflerde buyurulduu vechile: Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, yatsdan nce uyumay, yatsdan sonra konuup sohbet etmeyi yasaklard. (Buhr, Mevkts-salt, 23) Bunun, yni erken yatp yatmamann istisns, ancak Allh yolunda hizmet ve geceyi ihyya mn olmayacak istikmette benzeri mer sebeplerdir. Hazret-i mer -radyallh anh- buyurur: Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, mslmanlar ilgilendiren bir i hakknda Eb Bekr ile gece sabaha kadar konuurlard, ben de onlarla beraber olurdum. (Tirmiz) Bu incelik, gece namazna kalkmaktaki zorluu bertaraf edebilmek ve uykuyla birlikte eytann ensemize att gaflet dmlerini aabilmek bakmndan diryetli ve azimli olabilmek iindir. Hads-i erfte buyurulur: Biriniz uyuduu zaman eytan, onun ense ksmna dm atar. Her dme de: zerine uzun bir gece var olsun (uyu)! der. Uyanp da Allhn adn and zaman dmlerin biri zlr, abdest aldnda ikincisi

zlr, namaz kldnda ise, dmlerin hepsi zlr. Bylece sabahleyin din ve neeli olarak kalkar. Aksi hlde (yni bunlar yapmazsa) tembel ve morali bozuk olarak kalkar. (Buhr, Teheccd, 12) Btn bu anlatlanlar da gsteriyor ki, gece namaznn fazleti, farzlardan sonra en st seviyeyi hiz bulunmaktadr. Ancak unu belirtmelidir ki, gece namaz klanlar, yaptklar bu gzel ibdet veslesiyle kendi nefislerine bir pay biip nil olduklar nmeti heb etmemelidirler. Ve bu hususta: Nice gece ibdet edenler vardr ki, onlara uykusuzluktan baka hibir ey nasb olmaz. (Ahmed bin Hanbel, Msned, II, 373) hadsini dim hatrlarnda ve gnllerinde bulundurmaldrlar. Cematle Namaz Namaz mevzunda en mhim noktalardan biri de, farz namazlarn cematle klnmasdr. Namazn cemaat ile klnmas vacip hkmnde mekked bir snnettir. ir- mmettir. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- vefatna yakn son gnlerin dnda cemaati hibir zaman terk etmemitir. Cemaatin zaruretini ifade eden u hdise, ok clib-i dikkattir: m bir sahb olan bnu mmi Mektm, cemate devam hussunda Hazret-i Peygamberden izin alabilmek iin: Ey Allhn Rasl! Benim durumumu biliyorsun; evimle mescid arasnda aalar, hurmalar var! Her zaman rehber de bulamyorum! dedi. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Ezn iitiyor musun? diye sordu. Evet! deyince: yleyse cemate gel; emekleyerek de olsa buyurdular. (. Cnn, Ktb-i Sitte VIII, 256) Bir baka hads-i erfte de Karanlklarda mescidlere gidenlerin hibir glgenin bulunmad maher gnnde Arn glgesi altnda glgelenecei beyn buyurulur. (bn-i Mce) Cematle ilgili saysz hads-i erflerden birka yledir: Cemaatle klnan namaz tek bana klnandan 27 derece stndr. (Buhr, Ezn, 30) ...ki kii ile klnan namaz, tek bana klnandan; kii ile klnan namaz da iki kii ile klnandan stndr. Daha fazlas Allha daha sevimlidir. (Eb Dvd, Nes, mmet, 45)

Yatsy cemaatle klan, yar geceyi; sahah namazn da cemaatle klan btn geceyi ibdetle geirmi olur. (Mslim, Mescid, 260) Kim bu be vakit namaz cemaatle klmaya devam ederse, Srat Kprsn imek gibi geenlerin banda olur. Ayrca Allh, onu tabinun ilk zmresi iinde hareder. Hergn, her gece ona (cemaate) devam eden Allh yolunda ldrlen bin ehid gibi ecir alr. (Cemul-Fevid, I, 246) Saflarnz dzgn yapnz. kemlindendir. (Eb Dvd, Salt, 93) Zr saf dzgnl, namazn

Cemaatle namaz, mminlerin mn gcn artrr. slm cemiyetinin aynasdr. Cemaate devam ile mn topluluu muhfaza edilir. Hadste buyurulur: Evinde abdest alarak mescide namaz klmaya giden kii evde ihrm giyerek hacca giden kii gibidir. (Fezil-i Aml, 275) O kiinin mescide giderken att her adm bana bir sevap verilir ve bir gnh da balanr. Kim ilk tekbire ulaarak krk gn cematle namaz klarsa, ona iki bert verilir. Biri cehennemden kurtulu bert, teki de mnfklktan uzak kal bert. (Mslim, Tirmiz) Kymet gn Allh Tel: Benim komularm nerede? diye soracak. Melekler: Senin komularn kimler y Rabb? diyecekler. Allh Tel da: Devaml mescidlere (cematle namaza) gidenler. buyuracak. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Mescid, her muttaknin evidir. Evi mescid olan kimseye Allh, rahatl, rahmeti, srat kprsn geip cennete ve Allhn rzsna gitmesini garanti etmitir. (Tabern) Cemate devam o derece mhimdir ki, bu husus zerinde hads-i erflerde gayet cidd tenbh ve kzlar, yni terkindeki zarr ve ziyn ifde eden beynlarda bulunulmutur. Bu hads-i erflerden birini Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Ezn sesini duyduu ve bir zr de bulunmad hlde cemate gelmeyip olduu yerde namaz klan kimsenin namaz geersizdir. eklinde serdetmi, sahbe-i kirm: zr nedir y Raslallh? diye sorunca:

Hastalk veya tehlike korkusudur. buyurmutur. (Eb Dvd, bn-i Mce) Bir baka hads-i erfte de: Allhn nidcs, yni mezzinin sesini duyduu hlde namaza gelmeyen kiinin hareketi, batan baa zulmdr, kfrdr, mnfklktr (yni o kii kendisini byk bir zarara sokmutur). (Ahmed, Tabern) buyurmutur. Namaz vakti girdiinde mescide gidebilmek hussunda farkl artlar altnda bulunanlarn da, birka kii de olsa namazlarn aralarnda cematle klmalar cb eder. Bu husustaki beyn- Peygamber yledir: Bir kyde veya krda kii olup da cematle namaz klmyorlarsa, onlara eytan musallat olur. Cemate dikkat edin ve mutlaka katln; nk kurt, yalnz olan koyunu yer. (Eb Dvd, Ahmed, Nes) Yats ve sabah namaznn cematle eds ise, ayr bir hussiyet tar: Yats namazn (cemat ile) klan, yar geceye kadar ibdet etmi, sabah namazn (da) cemat ile klan ise, gecenin tamamn ibdet ile geirmi saylr. (Mslim) nsanlar, ezn okumann ve birinci safta namaz klmann fazletini bir bilselerdi ve bunlara nil olmak iin de kura ekmekten baka re bulamasalard, mutlaka kura ekerlerdi. Namaza erken gitmenin fazletini bilselerdi, onun iin aralarnda yar yaparlard. Yats ve sabah namaznn sevbn bir bilselerdi, onlara srnerek dah olsa giderlerdi. (Buhr, Mslim) Demek ki mminin, namazn srrna erebilmek iin gnl namazda, kula eznda olmaldr. Namaza dvet eznla baladndan cemate itirk, ezna itirkle balar. Ashb- kirm, ezn okunurken btn dnyev megalelerden syrlr, hemen namaz iklmine girerlerdi. eki sallayan eller durur, konuan diller susar ve yollar sadece mescide uzanrd. Allh ile beraberliin akyla dolu gnller, u hads-i erfi ed hlinde olurlard: Ezn duyduunuz zaman siz de aynen (mezzinin) sylediklerini tekrar edin! Sonra bana salt selm getirin! nk her kim bana bir kere salevt getirirse, Allh buna karlk on salevt (rahmet) eder. Bunu tkiben benim iin vesle isteyin. O (vesle), cennette yle bir derecedir ki, ancak Allhn kullarndan birine verilir. te ben, o kul olmay temenn ederim. Kim de benim iin vesle dilerse, ona artk efatim hell olur. (Mslim, Salt, 11) Bu hads-i erf mcibince okunmas cb eden ezn dus yledir:

Bu hads-i erfin ulv ve dern gyesinden nasb alamayarak ursuz bir ekilde mescide gidi geli ise, kulu asl maksada nil eylemez. Bu meynda: Kii mescide ne maksadla gelirse, nasbi odur. (Eb Dvud) gerei unutulmamaldr. Dier taraftan cemat, meguliyet asndan ok dank ve karmak sahnelerle dolu hayat, disiplin altna almay retir ve kula bir intizm vererek onu muvzene sahibi klar. Dolaysyla bu hususta vrid olan: mmdan evvel ban kaldran kimse, Allh Telnn, onun ban merkep bana evireceinden1 korkmaz m? (Buhr, Mslim) beyn da, en sradan ve tertipsiz kimseleri dah cidd ve belli bir terbiye altna alarak huzrullhta lyk- vechile ibdete sevkeder. Aksi hlde cematle namazda muvzene ve intizm mmkn olmaz. Cematle namaz hussunda sylenecek son sz, her mminin kalbinin det mescidlere asl bir vaziyette olmasdr. Zr kymet gnnde hibir glgenin bulunmad o dehetli meknda ilh bir glge ile taltf edilecek yedi snf kimseden biri de kalbi mescidlere asl olan mmindir. Yegne Snak Olarak Namaz bdetlerin en mstesns olan namaz, Allha ilticnn da en mstesnsdr. Bu itibarla herhangi bir glk, sknt, musbet, felket, ile veya azap ve gazap tecellleriyle karlaldnda hemen namaza sarlmaldr. Bu, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in hayatlarnda ska tatbik eyledii bir snnet-i seniyyesidir. Huzeyfe -radyallh anh- buyurur: Hazret-i Peygamber zor bir ile karlanca derhal kendisini namaza verirdi. (Ahmed, Eb Dvd) Eb Derd -radyallh anh- buyurur: Frtna ktnda Hazret-i Peygamber derhal mescide girer, frtna kesilinceye kadar dar kmazd. Ayn ekilde ay veya gne tutulunca da Raslullh hemen namaza balard. Burada ay ve gne tutulmalarn doru deerlendirmek lzmdr. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in olu Hazret-i brhim veft ettii gn gne tutulmasnn gerekletii bir gnd. Ashbn bazlar: Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in olu Hazret-i brhim veft ettii iin gne tutuldu. dediler. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, ashbn bu tesbtlerini tasvb etmeyerek:

Gne de, ay da, bir kimsenin lm veya doumu ile tutulmaz! (Mslim, Ksf, 29) buyurdular. Dier taraftan Ebbekir -radyallh anh-n kz Hazret-i Esm, bir gne tutulmasnda Hazret-i ieye: Bu bir azb ya da kymet almeti midir? diye sordu. Hazret-i ie: Evet. cevabn verdi. Amr bin s -radyallh anh- da yle bir rivyette bulunur: Gne tutulmutu. Allhn Nebsi -sallllh aleyhi ve sellem- ayaa kalkp kyma durdu. O kadar uzun durdu ki, neredeyse ruk etmeyecek sandk. Sonra ruka varp o kadar uzun durdu ki, bir daha ban kaldrmayacak sandk. Sonra secdeye varp o derece uzatt ki, bir daha secdeden ban kaldrmayacak sandk. Sonra secdeden ban kaldrp o kadar uzun durdu ki, bir daha secde yapmayacak sandk. Sonra secde yapt, o kadar uzun durdu ki, (yine) bir daha ban kaldrmayacak sandk. Derken ban kaldrd. Sonra dier rekatta da ayn ekilde yapt. Secdede alyordu. Sonra yle (iltic) buyurdu: Ey Rabbim! Ben aralarnda olduum mddete azblandrmayacan bana vadetmedin mi? Onlar istifra devm ettike azb etmeyeceini vadetmedin mi?.. Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, namazdan fri olunca, gne tekrar alm ve her tarafa klarn datmaya balamt. (Nes, Eb Dvd) Bu nebev beynlar gsteriyor ki gne tutulmas, sradan bir tabat hdisesi deildir. Bu hdise, ilh azamet ve deheti hatrlatmaktadr. Ayn zamanda bir kz- ilh ve kymet almetidir. Zr havann gndz vakti bir anda kararmas, ayn da gnein de ilh emir ve kudret erevesinde lemlerin Rabbi olan Allha nasl boyun ediini gstermekte ve kymette gerekleecek ahvle bir nebze ayna tutmaktadr. T ki insanlar, bundan ibret alsn ve dim mteyakkz (uyank) olsunlar; fn dnyya aldanmayp her eyin gelip geici olduunu bilsinler ve ebed leme hazrlklarn tedrik zre olsunlar. Zr tutulan gne, bir daha almayabilir. Cenb- Hakkn bu tr kz tecelllerini baka sahlarda da grmek mmkndr. Mesel fay hatlar da bu kabldendir. Allh Tel kitleleri, fay hattn harekete geirmeden de alabilir. Ancak daha evvel bu fay hatlarn takdr edip onlar devaml olarak kullarnn gzleri nnde bulundurmakla mutlak gerekleecek olan hakkati her n kz ile insanolunun hret yurduna hazrlkta gaflete dmeyip intibh hlinde olmas iin bir nev lutufta bulunuyor. Elbette bu kz- ilhler bunlardan ibaret deildir. Sel,

frtna, tedvsi mmkn olmayan hastalklar v.s. hep bu kabldendir. irin dedii gibi: Ecel gelmi cihne Ba ars bahne!.. Ancak tekrar ifde etmelidir ki, bu bahne ve sebepler olmasayd, insanolu hibir kz ve uyandrma olmadan anszn ve gfilne bir ekilde lmn penesine der ve helke dr olurdu. Bu itibarla merhamet sahibi olan Allh Tel, kullarn mutlak gelecek olan hakkatlere ynlendirmek ve bade harbil-Basra (i iten getikten sonra) olmadan mteyakkz klmak sadedinde nice muhtelif tecellleri bir murd- ilh olarak tahakkuk ettirmektedir. Hazret-i Nadr anlatyor: Bir gndz vakti dehetli bir karanlk kmt. Koarak Hazret-i Enesin yanna gittim ve kendisine sordum: Raslullh zamannda da byle bir hdise oldu mu? Dedi ki: Allh korusun! Raslullh zamannda rzgr biraz hzl esseydi, kymet kopacak diye mescidlere koardk. Zr namaz, dnyda birok musbet ve felketlere kar, hrette de cehennem ateine kar bir kalkandr. Allh Tel buyurur:

Ey mn edenler! Sabr ve namazla yardm isteyin!.. (el-Bakara, 153) Msr idresini elinde bulunduran Firavun ilesi mehurdur. Bunlar daha ziyde zulm ve kibirleriyle trihe gemi kimselerdir. Hazret-i brhm devrinde de ayn ile Msra hkmediyordu. Balarnda bulunan Firavun, kendi hududundan yabanc ve gzel bir kadn ehre girdii zaman hemen onu yakalatyor, evli ise kocasn ldryordu. Eer erkek kardei var ise, kadn ondan istetiyordu. brhm -aleyhisselm-, Nemrdun helkinden sonra Urfadan ayrlarak yannda Sre vlidemiz olduu hlde Msr huddundan getiinde Firavunun bundan da haberi oldu. Firavunun adamlar, brhm aleyhisselm-a yanndaki kadnn kim olduunu sordular. Hallullh ise, hlei eriyye kablinden dn kardei mnsna kardeimdir dedi. Bu cevap zerine brhm -aleyhisselm-a dokunmayp Hazret-i Sreyi aldlar ve saraya gtrdler. Buhrde bildirildiine gre: Sre saraya girince, hemen abdest alp iki rekat namaz kld. Cenb- Hakka iltic etti. Hakk Tel da, onu muhfaza buyurdu.

Neticede Hazret-i Srenin yanna yaklamaya kalkan Firavunun nefesi bir anda kesildi. Fel oldu. Zr Allh Tel, Hazret-i Sreyi onun errinden korumaktayd.. Gelien hdise zerine Firavun, mthi bir panik ve korku ile Hazret-i Sreyi serbest brakt. stelik criyesi Haceri de ona hediye olarak takdm etti. Hayret nazarlaryla kendisine bakan saray erknna: Bu kadn bir cinndir. Benimle biraz daha kalsa, neredeyse helk olacaktm. Zararndan korunmak iin ona Haceri verdim! dedi. te Allh iin samm klnan iki rekat namazn bu dnydaki mnev tezhr! Bu itibarla Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, bir darlk ve zorlukla karlat zaman hemen ev halkna namaz klmalarn emreder ve u yet-i kermeyi okurdu:

Ey Raslm! ilene ve mmetine namaz emret ve kendin de devam et! Biz senden bir rzk istemiyoruz. Seni biz rzklandrrz. Gzel kbet, takv sahiplerinindir. (Th, 132) Bylece korku, musbet ve ile zamanlarnda ilesine ve mmetine namaz emreden Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, dier peygamberlerin de herhangi bir zorlukla karlatklarnda namaza sarldklarn ifde sadedinde: nceki peygamberler de felket ve musbet annda namaza ynelirlerdi. (Fezil-i Aml, 249) buyururlard. Bazen de u hads-i erfi telaffuz ederlerdi: Allh, bu mmete, zayflarn dus, namazlar ve ihlslar sebebiyle yardm eder. (Nes, Cihd, 43) Allme rn diyor ki: unu iyi bilmelidir ki, namaz klmayanlarn memleketlerine bellar, musbetler nasl inerse, namaz klanlarn memleketlerinden de bellar ve musbetler yle uzak tutulur. Hi kimse Ben namazm klyorum, bakasndan bana ne? demesin1. nk bel ve felket gelince herkese gelir. Bu hususta Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-e: Aramzda slih kimseler olduu hlde helk olur muyuz? denildiinde lemlerin Efendisi yle buyurdular: Evet, ktlkler oalp stn gelince (Mslim, Fiten, 1) Bu itibarla her mminin gc nisbetinde emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnkerde bulunma mesliyeti vardr.

Dier taraftan herhangi bir kz- ilh veya musbeti mcib gfilne amellere srklenerek omuzlara yklenilen arlklar hafifletmenin ve bylece ilh synete nil olabilmenin yegne yolu da namaza sarlmaktr. Yni gnhlardan temizlik, tevbe ile birlikte namazla mmkndr. Son derece nedmet ve tevbe ierisinde Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in meclisine gelip Onunla namaz klan gnhkr bir kimseye lemlerin Efendisi: Allh senin gnhlarn balad. buyurmutur. (Mslim, Eb Dvud, Buhr) Dosdoru Klnan Namaz Kurn- Kermde Cenb- Hakkn namaz ile alkal beyan buyurduu emirler Namaz kln! eklinde deil: Namaz dosdoru kln! eklindedir. Dosdoru klnan namaz, mmini nefsn temyllerin girdabna dmekten kurtaran, vecd hlini yaatan ok faziletli bir ibdettir. yet-i kermede buyurulur:

Namaz devam zere kl! Gerekten namaz, fahdan, yni irkinlik, edebsizlik, fuhiyyat ve mnkerden; akln ve dnin beenmeyecei uygunsuzluk ve gnahtan meneder. (el- Ankebut, 45) Namazn ktlklerden alkoymas, hem namazdan evvel, hem namaz esnsnda, hem de namazdan sonrasn ihtiv eder. Eer namaz klan kimsede byle bir muhfaza grlmyorsa, o gerek mnda musall deildir. Bylelerinin namazlar hakknda Allh Rasl buyurur: Kim bir namaz klar da, o namaz kendisini ak ve gizli ktlklerden alkoymazsa, ancak Allha kar uzakln artrm olur. (Cemul-Fevid, I. 339) Bu sebeple namazda dikkat edilmesi gereken en ehemmiyetli husus, hi phesiz hu hlidir. Gfilne Klnan Namazlar db ve erkndan uzak bir gnlle klnan ve iine iblisin dahlinin kart namaz ise, det kulun yzne arplacak bir gnah paavras hkmndedir. yette buyurulur: Yazklar olsun (iddetli azb olsun, nifk suretiyle) o namaz klanlara ki, onlar namazlarndan gfildirler (namazlarn ciddiye almazlar). Onlar (namazlaryla insanlara) gsteri yaparlar; hayra da mn olurlar. (el-Mn, 4-7) Mfessirler, namazdaki gafleti ekilde zh etmilerdir:

1. Namaz vaktinden gfil olup onu kazya brakmak, 2. Namaza alka duymayarak cismen namazda olunduu hlde rhen namaz dnda olmak, 3. Fkh kidelerine dikkat etmemek. Hazret-i Mevln buyurur: mn nedir? diye aklma sordum. Aklm kalbimin kulana eilip mn edebden ibrettir. diye fsldad... En byk edeb, Cenb- Hakka kar tazmdir. Bunun da en gzel ve gl tezhr ibdetlerde, bilhassa namazda olmaldr. Namazn muhteva, db ve erknndan herhangi birinden gaflet, eytann, kulun namazndan kopard bir eydir. Musallnin gaflete temyl gstermesi, eytann tasallutuna frsat verir. Ve tabidir ki, eytann zafa uratt namaz, makbul deildir. Kimileri, slmn harretli mdfii oluyorlar da, namaz ibdetinin ehemmiyetini lykyla kavrayamayarak onun hakknda geveklik ve gaflet gsteriyorlar. Yaplan Kurn ve nebev emir ve tavsyeleri det basite ve hafife alarak alkasz davranyorlar. Namazdaki hu hlini ihmlin yannda onun erknna dah riyette kusur ediyorlar. Kldklar namaz, sanki bir yasak savar gibidir. Cenb- Hakk, byle bir gafletten hepimizi muhfaza buyursun! Bu gaflet ukuruna denler, elindeki da gibi serveti zy edip ifls eden mflislere benzer. Elde kalan, sadece yorgunluktur. Hads-i erfte buyurulur: Nice namaz klanlar vardr ki, onlarn namazdan nasbi, yorgunluk ve zahmetten baka bir ey deildir. (Nes) Namazn zy ettii hlde Allha mlk olan kimsenin dier iyiliklerine Allh deer vermez. (Tabern) Ayrca namazn tdil-i erkn ve dier dbnda eksiklik ve noksanlk yapmay Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- hrszlk olarak tavsf ile yle buyurur: nsanlarn en fen hrsz, namazndan alandr. (Ahmed ve Hkim) u kadar ki, bu hrszlk eytan nmna olduu iin -evvelki hads-i erflerde beyn edildii gibi- insann elinde yorgunluktan baka bir ey kalmaz. Dolaysyla namazdan alanlar, Allhn veylini hatrlamaldrlar: Yazklar olsun o namaz klanlara ki, onlar namazlarn ciddiye almazlar. (el-Mn, 4-5) Bu yet-i kerme gsteriyor ki, tembellik edenler namaza yaklaamazken, nefs engelini aamayanlar da namazn sret yapsnda kalrlar, rhniyetinden istifde edemezler. Yni kim ki, tarif olunduu

ekilde namaz klmaz, huzr-i ilhde olduundan habersiz olur ve akl fikri ticretinde veya baka baka dnyev megalelerle dolu bulunursa, o asl musall deildir. Onun kld namaz dnyda kalr. Kalbdeki mn kemle ulatran namaz, byle gfillerde mahrumiyetle neticelenir. Bilakis boyunlarna dolanan bir gazab ilmei hlinde veya iyzleri ele veren bir ayna mesbesinde azb- elmin habercisi olur: kiyzller (mnfklar) Allh (gy) aldatmaya alrlar. Oysa, O, onlarn aldatmalarn kendilerine evirir. (Allh bilir ki, onlar) namaza kalktklar zaman da ene ene kalkarlar, insanlara gsteri yaparlar ve Allh pek az zikrederler. (en-Nis, 142) Namazdan Uzak Olanlar Gnl ehli, namazdan uzak olanlar kz sadedinde yle buyurur: Mal, mlk ve servetin okluundan gaflete dp namaza yanamayanlar, Krnla harolacaklar; saltanat ve idreden dolay yanamayanlar, Firavunla harolacaklar; yksek devlet memurluundan tr yanamayanlar, Hmn ile harolacaklar; ticret ve kazantan dolay yanamayanlar da Peygamber dman olan bey bin Halef ile harolacaklardr... Namazdan uzak kimseler, dny hayatnda bereketsiz bir mr yaar. Smlarnda ilh gzelliin nru kalmaz. Hibir iyiliine sevap verilmez. Dular kabul olmaz. Slih kimselerin sevgisinden mahrum kalr. Trih boyu mhede edilen: Nasl yaarsanz, o ekilde lrsnz. srrnca son nefesi tehlike arzeder ve zdrapl olarak can verir. Kabri onu skar ve cehennem ukurlarndan bir ukur olur. Kyamette de Cenb- Hakk kendisine gazaplanm olarak bulur. Hesab ok etin geer ve nihayet cehenneme atlr. Buhrde nakledildiine gre Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, sabah namazndan sonra ashb- kirma bir ry grp grmediklerini sorard. Grenler anlatr, O da tabir ederdi. Birgn deti zere yine sordu. Daha sonra yle buyurdu: Ben bir ry grdm. ki kii geldiler ve beni alp gtrdler. Sonra uzunca olan ryy anlatt. Cennet, cehennem ve cehennemdeki kiilere yaplan eitli azblar teker teker akad. Onlardan biri ba tala ezilerek azb edilen bir ahst. Ta yle iddetle vuruluyordu ki, srayp geriye dyordu. O ta alnyor, yine ayn ekilde iddetle vuruluyor ve azb byle devam ediyordu. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, kendisini gtren o iki kiiye: Bu kimdir? diye sordu.

Onlar da: Bu adam, Kurn- Kerm okumay rendii hlde onu brakp okumayan ve farz namaz klmayp uykuya yatandr. dediler. blsin insanolu ile dier ibdetlerden ziyde namaz hussundaki mcdelesi kulu: Namaz olmayann dni yoktur. (Tabern) hitabna muhtab bir hle getirebilmek ve bylece onun da kendisi gibi rahmet-i ilhiyyeden uzaklamasn temn etmek iindir. Dolaysyla basretli mminler, eytann bu yoldaki tuzaklarndan kendilerini korurlar ve herhangi bir sebeple klamadklar namazlar kaz olarak edda son derece acele davranr ve bu hususta hibir gayretten hl kalmazlar. yet hads-i erfte buyurulan: Kim bir namaz unutursa, onu hatrladnda hemen klsn; onun bundan baka keffreti yoktur. (Mslim, Mescid, 314) beynna dikkat edilmezse, da gibi ylacak namaz borlar, neticede kulu hret pernlna dr klar. Namaz Bir Farktr Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- mslman olan bir kimseye: slmn almeti namazdr. Kim ki gnln namaza vererek, vakitlerini, snnetlerini gzeterek namazn ed ederse, o mmindir. (Fezil-i Aml, 255-256) buyurarak ilk nce namaz retir, namazn, dnin direi olma vasfyla mmin ile kfiri ayran bir fark vasfn tadn beyn ederdi. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in ashb da, namazdan baka amellerden herhangi bir eyin terkini kfr saymazlard. Eb Bekir Sddk -radyallh anh-, namaz vakitleri geldiinde etrafndakilere yle derdi: Ey insanlar! Kalknz! Yaktnz atei namaz ile sndrnz! Namaz, sadece mminle kfir arasnda deil, mminle mmin arasnda da derece bakmndan byk bir fark muhtevdir. Eb Hreyre radyallh anh- bu hususta u rivyeti nakleder: Udaa kablesinin bir aretinden iki kii Hazret-i Peygambere gelerek mslman oldu. (Daha sonra) onlardan biri (bir muhrebede) ehd dt. Dieri (nin lm) bir sene geriye kald. Bir sene sonra eceliyle lenin, ehd olandan nce cennete girdiini rymda grdm ve:

ehdin derecesi ok daha yksektir. nce o cennete girmeliydi diyerek bu ie hayret ettim. Durumu Hazret-i Peygambere bildirdiimde buyurdu ki: Daha sonra lenin sevaplarnn ne kadar ok olduunu grmyor musunuz? O ehdden sonra, bir mbrek Ramazann tm orucunu bu kii tuttu. Sonra da alt bin rekat ve daha u kadar, u kadar rekat namaz bir sene boyunca klarak ondan daha fazla ibdet etti. (Ahmed, bn-i Mce) Tpk buna benzer bir baka hdisede Raslullh ashba: Bir sene sonra len kii, bir sene boyunca daha fazla ibdet etmedi mi? phesiz yle. dediler. Bunun zerine Hazret-i Peygamber: O bir senelik namazlar iinde ondan daha ok secde etmedi mi? diye sordu. phesiz etti. dediler. Hazret-i Peygamber de: yleyse ikisinin arasnda yerle gk aras kadar fark vardr. buyurdu. Namazn bu byk hussiyeti u hads-i erflerde de beyn edilmitir: Allh Tel hibir eyi mn ve namazdan stn olarak farz klmamtr. Eer ondan daha stn bir eyi farz klsayd, meleklerine onu emrederdi. Halbuki melekler, gece ve gndz bir ksm rkda, bir ksm da secdededir. Namaz cihdn en deerlisidir. Kii namaza durduunda Allh ona tevecch eder. O namazdan ayrlnca, O da, tevecchn ayrr. (Fezil-i Aml, 256) Gkten bir fet ve musbet inince mescidde bulunanlardan o musbet uzaklar. (Fezil-i Aml, 256) Cennetin anahtar namazdr. (Tirmiz, Tahret, 3) Namaz, her mttak kiinin kurbandr. (Kuz, Msned, I. 181) Kimin bir tek namaz dah geip gitse, sanki onun btn mal ve oluk ocuu elinden alnm gibidir. (Nes, Ahmed) Namazdaki bu stnlk ve ehemmiyet dolaysyla slm, onun terbiyesini daha kk yalardayken balatr. Bu hususta cidd ve titiz davranlmas, ihml ve gaflet gsterilmemesi, Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimizin mbrek lisnndan yle beyn buyurulur:

ocuklarnza yedi yandayken namaz emredin. On yanda (eer klmazlarsa), hafife iddet kullann. Yataklarn da ayrn. (Eb Dvd) Hulsa yn- ibrettir ki, gnl iin zdrap, ile ve elemleri srrla youran bir lutuf sadedindeki bayramlar, namazla balar. Bu bakmdan dnyda namaz ehli olanlara hret hayatnn bir bayram olarak lutfedileceini dnmek kbildir. nk namaz kulu her ynyle kemle erdiren ve ilh mkfta hazrlayan bir muhtev tar. Ksaca diyebiliriz ki; Madd bakmdan namaz: nsan vcudunun namazda i ve d hareketlerde bulunmas ve zamanlara hkim olmas, hayatta nizam zere yaama temrinlerini tekil eder. Mnev olarak namaz: lh huzurda bulunma hli, tefekkr etme, korku zamannda tesell, nee zamannda lezzet tekl etme, rhniyete destek verme, kalb neeleri getirme, mn koruma, ilh nsiyetin artmas gibi feyz ve bereketlerle doludur. ctim gzellikleri bakmndan namaz: Cematleme, tanma, nsiyet, lfet, mn ve kardelik balarnn takviye olmasna vesiledir. Rhn tecellleri bakmndan namaz: lh huzra kabilmenin kazandrd ihls, his ve kalb lemini mnev bir bahar iklmine gtrmedir. Burada unu ifade etmelidir ki, namaz iin beer mnda hibir mazeret geerli deildir! Erkekler, harplerde dah mnvebeli olarak namaz klarlar. Kadnlar iin de, mazeret hllerinden baka bir mazeret yoktur. Namaz bahsinde gnlmz, Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in, mbrek dillerinde kelimeleri tam telaffuz edemeyecek derecede arlat ve son nefeslerini vermek zere olduu anda dah tekrarlad: Namaza, namaza dikkat ediniz! buyruu hussunda her n intibh hlinde bulundurmalyz. te bu buyrua kulak verip namazn hakkatini idrk eden gnller, onu gzlerinin nru hline getirirler. Namaza durduklarnda bu fn lemden syrlp rhniyete brnr, ilh vuslat tecelllerine nil olurlar. Gerek musall, namazn muhtev olduu btn hussiyetleri tayan kimsedir. Meric Sresindeki u vasflarn, bu hussiyetlerden bir ksm sadedinde olduu beyn edilir: 1. Onlar, dim namaz hlindedirler,

2. Hlini arzeden fakr ve iffeti sebebiyle utanp istemeyen muhta iin mallarndan bir pay ayrrlar, 3. Cez gnn tasdk ederler, 4. Rabblerinin azbndan korkarlar, 5. Irzlarn korurlar, 6. Emnet ve ahitlerini gzetirler, 7. hidliklerinde drsttrler, 8. Namazlarn muhfaza edici olurlar. te bunlar, cennette arlanrlar. (el-Meric, 23-35) Y Rabb! Namazlarmz, gerek mn ve hikmetiyle ed edilen ve bir mirc mhiyetiyle senin ulv vuslat ve mheden ile ereflenen namazlardan eyle! Namazlarmz, gzlerimizin nru, gnllerimizin her iki cihnda da srru olsun! mn!.. ,

FIKIH PENCERESNDEN ABDEST, GUSL, TEYEMMM, NAMAZ ABDEST Abdestin Farzlar 1) Yz ykamak, 2) Elleri, dirseklere kadar kollarla birlikte ykamak, 3) Ban drtte birini meshetmek, 4) Topuklaryla beraber ayaklar ykamaktr. Abdestin Snnetleri 1) Abdest almaya niyet etmek, 2) Abdeste ezu besmele ile balamak, 3) Abdeste balamadan nce elleri bileklere kadar ykamak, 4) Dileri misvak veya fra ile, yoksa parmaklar ile temizlemek, 5) Abdest organlarn pe pee ara vermeden ykamak,

6) Ykanlan organlar ovalamak. 7) Aza suyu kere almak, 8) Orulu olmad zamanlarda gargara yapmak, 9) Burna kere su vermek ve sol el ile smkrmek, 10) Ykanan her organ kere ykamak, 11) Abdestte ift organlar ykamaya sa organdan balamak, 12) Eller ve ayaklarda ykamaya parmak ularndan balamak, 13) Sakal olanlarn sakallarn hilllemesi, 14) Parmaktaki yz oynatarak suyun altna ulamasn temin etmek, 15) Kulaklar meshetmek, 16) Boynu meshetmek, 17) Ban tamamn meshetmek (kaplama mesh yapmak), 18) Parmaklarn arasn hilllemek. GUSL Farzlar 1) Aza su alp boaza kadar alkalamak, 2) Buruna su ekip ykamak, 3) Btn vcudu ykamak. Snnetleri 1) Gusle niyet etmek, 2) Besmele ile balamak, 3) Bedenin bir tarafnda pislik varsa onu nceden gzelce temizlemek, 4) Avret yerini ykamak, 5) Guslden evvel abdest almak, 6) Bedenine defa su dkmek ve suyu bedenin her tarafna ulatrmak, 7) Su dknmeye batan balamak, sonra sa omuzuna, sonra sol omuzuna dkmek ilk defa dkt zaman bedeni omak ve suyu bedenin her tarafna ulatrmak,

8) Ayann olduu yere su birikirse, abdest ald zaman ayak ykamasn sonraya brakmak. TEYEMMM Farzlar 1- Niyet etmek, 2- Toprak veya toprak cinsinden bir eye elleri iki defa vurup birincide yz, ikincide kollar mesh etmektir. Teyemmmn Snnetleri 1) Teyemmme ezu besmele ile balamak, 2) Sray gzetmek, 3) Ara vermeden birbiri ardnca yapmak, 4) Topraa vurunca elleri evvela ileri srmek sonra geri ekmek, 5) Parmaklarn arasn ak tutmak, 6) Ellerini yerden kaldrnca toz varsa birbirine vurarak silkelemek. NAMAZ Namazn farzlar onikidir. Bunlardan bir ksm namazdan nce, namaza hazrlk niteliindedir. Bunlara namazn artlar denir. Bir ksm da, namaza durulunca yaplr ki, bunlara da namazn rknlar denir. Namazn artlar 1- Hadesten Tahret: Gzle grlmeyen pislikten temizlenmektir. Bu abdest almak, gusletmek, bunlarn mmkn olmad zamanlarda teyemmm etmekle olur. 2- Necsetten Tahret: Gzle grlen pisliklerden temizlenmektir. Bu tr pislikler namaz klan kimsenin vcudunda, elbisesinde, namaz klaca yerde olur. 3- Setrl-avret: rtlmesi gereken yerlerin kapatlmas demektir. Erkeklerde diz kapa ile gbek aras, kadnlarda ise el, yz ve ayak dndaki her yerin rtlmesi gerekir. Namazn bir rknn ed edecek kadar bir zaman iinde rtlmesi gereken bir organn drtte biri alrsa namaz bozulur. 4- stikbl-i Kble: Namaz klan kimsenin Kbe ynne dnmesidir. Gsn kbleden eviren kimsenin namaz bozulur. 5- Vakit: Farz ve vacip olan her namaz iin belli bir vakit vardr. Namazlarn kendi vakitleri iinde klnmas farzdr. Vaktinden nce klnamaz. zrsz olarak sonraya brakmak gnahtr.

6- Niyet: Klaca namaz zihnen hatrlamaktr. mamn immete, cemaatn da imama uymaya niyetlenmesi gerekir. Namazn Rkunlar 1- ftitah Tekbiri: Namaza balama tekbiridir. Niyetten sonra Allhu Ekber diyerek eller yukar kaldrlr, tekbir alnr. 2- Kyam: Ayakta durmaktr. Gc yetenler ayakta, yetmeyenler ise gcnn yettii ekilde namaz klarlar. 3- Kraat: Namazda Kurn okumak demektir. Kraat, kyamdadr ve en az ksa yet miktar okunmaldr. 4- Rk: Kraatten sonra eller dizlere eriecek ekilde eilmekten ibarettir. 5- Scd: Rkdan sonra ayak, diz ve ellerle beraber aln ve burnu yere koymaktr. Yalnz alnn ve burnun yere demesi yeterli deildir. Aln yerin sertliini hissetmelidir. Kalabalk cemaatlerde arka saftakiler n saftakilerin srtna secde edebilirler. 6- Kade-i hire: Namazn sonunda et-Tehiyyt dusn okuyacak kadar oturmaktr. Namazn Vcibleri 1- Namaza Allhu ekber diyerek balamak, 2- Farz namazlarn ilk iki rekatnda, vitir ve nafile namazlarn her rekatnda Ftiha sresini okumak, 3- Ftihay zamm sreden nce okumak, 4- Farz namazlarn ilk iki rekatnda, vitir ve nafile namazlarn btn rekatlarnda, bir sre veya en kk sre kadar ksa yet, ya da uzun bir yet okumak, 5- Secdede alnla beraber burnu da yere koymak, 6- ki secdeyi pe pee yapmak, 7- Tadil-i erkna uymak, yani her rkn uslne uygun yapmak, 8- veya drt rekatl namazlarn ikinci rekatndan sonra oturmak, 9- lk ve son oturularda et-Tehiyyty okumak, 10- ve drt rekatl farz namazlar ile vitir namaznda ikinci rektta et-Tehyytden sonra ayaa kalkmak, 11- Cemaatle klnd zaman sabah, akam ve yats namazlarnn birinci ve ikinci rekatlarnda, ayrca cuma ve bayram namazlarnn btn rekatlarnda imamn, Ftiha, sre yahut ayetleri aktan okumas,

12- le ve ikindi namazlarnn btn rekatlarnda akam ve yats namazlarnn birinci oturutan sonraki rekatlarnda kendi iitecei kadar hafif bir sesle okumak, 13- Teravih namaznda ve Ramazanda teravihten sonra klnan vitir namaznda imamn Ftiha, sre veya yetleri aktan okumas, 14- mama uyan kimsenin, Ftiha, sre veya yetleri okumamas, 15- Vitir namaznda Kunut duasn okumak, 16- Bayram namazlarna ait ziyade tekbirleri almak, 17- Namazn sonunda saa ve sola selm vermek, 18- Gerektiinde sehiv secdesi yapmak, 19- Namazda secde yeti okunduunda secde etmek. Namazn Snnetleri 1- Namaza balarken, vitirde kunuta balarken ve Bayram tekbirlerini alrken elleri kulak hizsna kaldrmak, sonra balamak, 2- Her namazn ilk rekatnda iinden sbhneke okumak ve ez besmele ekmek, 3- Yalnz veya cemaatle klnan namazlarda Ftihadan sonra mn demek, 4- Namazda, farz olan iftitah tekbiri hari btn tekbirler, 5- Rkdan dorulunca ve peinden demek, 6- Eilince (yni rkda) kere: ve her iki secdede er kere: demek, 7- Rkda parmaklar ak olarak diz kapaklarn tutmak, dizleri, dirsekleri dik ve srt ba ile dmdz tutmak, 8- Secdeye varrken evvela dizleri, sonra elleri, sonra yz yere koymak ve secdeden kalkarken nce yz, sonra elleri nihayet dizleri kaldrmak. zr olmayanlar iin secdede yz elleri arasna almak, 9- Oturuta elleri dizlere koymak; et-Tehiyyty iinden okumak; son oturularda et-Tehiyyty okuduktan sonra Allhmme salli ve Allhmme brik dular ile dier dular okumak, 10- Selm verirken nce saa, sonra sola ba evirerek demek. Namazn Edebi

Namazda; ayakta (kyamda) iken secde yerine, eilite (rk) ayaklara, otururken (tahiyyt) dizlerimizin zerindeki ellerimize ve selamda omuz balarna bakmak namazn edeblerindendir. Sehiv Secdesi Sehiv secdesi; yanlma ve unutma secdesi demektir. Namazn farzlarndan birinin tehiri (geciktirilmesi) veya vaciplerin terk veya tehiri hlinde yaplmas gerekir. Mesela; vitir namaznda Kunut dualarn unutmak, Ftihadan sonra zamm sre okunmas gereken yerde zamm sreyi okumadan rkya gitmek, birinci tahiyyta oturmay unutmak, namazda secde ayeti okunduu zaman secde etmemek gibi durumlarda vacip terk edildii iin sehiv secdesi gerekir. veya drt rekatl farz namazlar ile vitir namaznda ikinci rekattan sonra tahiyyat okuduktan sonra hemen ayaa kalkmayp Salli-Brik okuduktan sonra ayaa kalkmak, Ftihay okumadan zamm sreyi okuyup daha sonra Ftihay okumadn hatrlayp Ftihay okumak, gibi durumlarda ise vcip tehir edildii iin yine sehiv secdesi gerekir. Sehiv secdesi yaplmas gereken durumda unutup selm verilirse namazn yeniden klnmas gerekmez. S

ki lemde de Rahmet ve Bereket Veslesi ZEKT ve NFK nsanolu mahlkt ierisinde en mkerrem olarak yaratlmtr. Gl-gsz, shhatli-shhatsiz, bilgili-bilgisiz, zengin-fakr gibi fertler arasndaki farkllama ve kademeleme ise, toplum nizmnn tessi ve hengini temn iindir. Bu kademelemede ehemmiyetli bir yer tekl eden zenginlik ve fakrlik, birbirine zd iki iktisd farkllk arzeder. Zenginlik ve fakrlik gibi farkl imknlara sahip olma, imtihn gyesiyle takdr-i ilhnin ince ve derin hikmetlerini ihtiv eder. Zenginlik bir izzet, fakrlik de bir zillet deil, taksmi ilhdir; mukaddertn hikmet ve maslahat tezhrdr. Allh Tel buyurur: ...Dny haytnda onlarn (insanlarn) maetlerini aralarnda biz paylatrdk. Birbirlerine i grdrmeleri iin de kimini (n maetini) derecelerle tekine stn (fazla) kldk. (Ancak) Rabbinin rahmeti, onlarn biriktirdiklerinden (maetlerinden) daha hayrldr. (ez-Zuhruf, 32)

Bu yette ifde edildii vechile taksimat farkl olmu, ancak mkellefiyetler de ona gre tanzm edilerek ictim denge en mkemmel bir ekilde tess edilmitir. Yni: Varlkl insanlarn servete rm olma neticesinde muhtemel azgnlklarna set ekmek, muhtalarn da zenginlere kar kin ve hased gibi menf temyllerinin tomurcuklanmasn engellemek, ictim hayt korumak ve fertleri birbirine muhabbetle balamak iin zekt, farz klnmtr. slm ictim nizmnda, fakr ve zengin arasndaki denge ve muhabbeti temn etmek iin zekt ve infk ibdeti ok mhimdir. Zengin, maln nereden kazanp nereye sarfettii hussunda, yni hell veya harm kazanlarndan, zekt, sadaka, hayr ve hasent fasllarndan Allhn huzrunda hesap verecektir. O, varlnn muayyen bir ksmn fakrlere vermee memr klnmakla serveti bakmndan byk bir imtihna tbdir. Ancak dierleriyle birlikte bu imtihn da kazanld takdirde rz-y ilhiyyeye ve cennet nmetlerine nil olunur. Fakr de, yoksulluktaki sabrszlk, ikyetler, insanlara yk olmak, zarrete dayanmayan istek, kin, hased, isyn gibi husslarla birlikte, ahlk ve iffetini koruyup koruyamamaktan hesba ekilecek, yet bunlarn neticesi Allhn rzsna uygun derse, onun dny ilesi, ebed bir hret sedetine dnecektir. a Zekt, Kurn- Kermde 27 yerde namazla birlikte zikredilir. Bu kadar ok zikredilmesi, ona atfedilen ehemmiyeti gsterir. Yalnz bir yerde (Mminn Sresinde) namaz ayr olarak geer ki, orada da namaz klanlarn zektlarn verdikleri hussu ifde buyurulur. Bunun sebebi, beden ve ml olmak zere iki gruba ayrlan ibdetlerde, bu ikisinin, birinci srada ve e deerde yer almasdr. Nitekim ameller birbirinden mstakil olduu, yni birinin yaplmamas, dierini iptl etmeyecei hlde, zekta dnimizde verilen deerin ehemmiyetine baknz ki, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-den zektsz namazn -det- yok hkmnde saylaca eklinde bir hkm sdr olmu ve O hidyet rehberimiz bir hads-i erfte: Namaz kld hlde zekt vermeyen kimsenin namaz (nn hayr) yoktur! (Mnv, Knzl-Hakik, s. 143) buyurmulardr. Bu sebepledir ki mminlerin emri Eb Bekir -radyallh anh-, namaz kld hlde zektn vermeyenlerin bu hareketlerinin zmnndan inkr mns karm ve onlar mrted kabl ederek kendilerine harp amtr. nk zekt, imkn olann muhta olana Allhn tyin ettii bir borcudur. yet-i kermede buyurulur:

Silin (muhtcn) ve mahrmun (iffeti dolaysyla isteyemeyenin), servette mlm hakk vardr. (ez-Zriyt, 19)

Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Maln zektn verdiin zaman zerindeki malda olan fakirlerin hakkn demi olursun. (Tirmiz) Bu itibarla zekt, mala nisab miktarndan fazlasyla mlik olanlarn fakrlere kar ilh bir vergi hline getirilip geride kalan mlkiyetin hell klnmasdr. Hem de zekt olarak alnan mlkiyet, ksm ksm, derece derece cemiyetin madurlarna intikl ettirilir. Bylece toplumda muvzene, adlet ve ictim henk meydana gelir. Zenginin serveti temizlenir. Mal, shibine btnyle hell olur. Bu nkteyi kavramak iin de: Zekt verenler (de temizlenip felh buldu.) (el-Mminn, 4) yet-i kermesine dikkat etmek lzmdr. Dier bir yet-i kermede buyurulur:

(Ey peygamber!) Onlarn mallarndan sadaka al; bununla onlar (gnhlardan) temizlersin, onlar artp yceltirsin! Ve onlar iin du et! nk senin dun, onlar iin sknettir (huzr kaynadr). (et-Tevbe, 103) Cemiyetin madur insanlarn sevindiren zektn, verenlerine salad kazan ise daha byktr. Hakkaten temizlik ve sfiyet mnlarn ifde eden zekt kelimesi, insann bz kalb hastalk ve ktlklerden arnmas ve maln temizlenmesini temin etmek gibi son derece mhim fideleri hizdir. yle ki gnln pak klnmas, rhun sfiyet kazanmas ve nefsin tezkiyesindeki bu temizlik keyfiyeti, enbiynn gnderili hikmetlerinden de biridir. Ayrca zekt, verenle verilen kii arasnda sammiyyet ve muhabbet bann perinlemesine sebeptir. Zekt, muhtca verilecek verginin asgarsidir. Kmil mn sahipleri, servetlerini, sadaka, infk ve sr ile tezyn ederler. Dnyda eskiden beri zengin-fakir kavgas sregelmitir. Ekseriy fakirler zenginlere kar kin ve hasetle bakm, zenginlerse fakirleri basit ve sefil insanlar eklinde grerek, gurur ve kibir ile onlar hor grmtr. Bunun istisns ise, ancak Hak dnin tebl ettii diergamlk, merhamet, efkat ve kardelik telknlerinden alnan nasbin, zekt, sadaka gibi her trl infk yollaryla ictim hayta yanstlabildii devirlerde mmkn olmutur. Bugn zekt tam olarak verilse, toplumda fakr ve muzdarip insan yok denecek kadar azalr. mer bin Abdlazz devrinde vller, zekt verecek kimse bulamadklarn bildirerek halfeden tavsye istemilerdir. nk btn imkn sahipleri, zekt borlarn dyorlard. Bundan dolaydr ki mer bin Abdlazz devri, drt halfeden sonraki en parlak devre olarak kabl edilir. Bu hl, maln ve cann Hakk Tel iin infk edilmesinin bir rahmet tezhrdr.

Hazret-i Mevln -kuddise sirruh-, aadaki beytinde fakr ve dertlilerle hem-hl olmann mnev kazancn ne gzel zh eder: Fakr u zarret iinde boulan gnller, dumanla dolu bir eve benzer. Sen onlarn derdini dinlemek ve o derde dermn olmak sretiyle o dumanl eve bir pencere a ki, onun duman ekilsin ve senin de kalbin rakkleip rhun incelsin!.. te slm, beeriyyetin zengin-fakir yarasn bylesine gzel bir muhtev iinde sarp if bahederken, slm d sistemler ise, gerek mnda bunu baaramamlar, ya ifrata ya da tefrte dmlerdir. Nitekim kimi bakasndan bir ey istemeyi tammen yasak etmi, kiminde de dilenmek alp yrmtr. slm ise, zekt ve infk yoluyla bu yaraya son derece hakmne bir ed ile yaklam ve en mnsip reyi sunmutur. Gerekten zekt, slmn insanla kazandrd pek yce kymetlerden biridir. Zekt syesinde cemiyetin fakr, madur, yolda kalm, yetm ve dullarnn skntlar belli lde de olsa giderilmi olmaktadr. Ayrca bir zamanlarn gereklerinden olan klelik zincirini, insann boynundan karan yine slm olmutur. Hi phesiz ki slmn, kleleri hrriyetlerine kavuturmak, onlara ihsn ve ikrmda bulunmak iin ortaya koyduu hl relerinin en messirlerinden biri, yine zekt ve infk messesesidir. Bylece slm, zor durumda olan kimselere karlk beklemeden el uzatm ve nice kanayan yaray kkten ifya kavuturmutur. Ayrca zhirde insanlara yardm ve kolaylk gibi grnen, hakkatte ise zor durumdaki resizlerin bu hllerini istismar ile onlar smrmekten baka bir ie yaramayan fiz musibetini de yasaklamtr. Zr fizci, bakalarnn skntda olmasn ve onlarn bu durumundan istifde etmeyi ister. Zekt veren kimse ise, muhta ve skntl kimselerin dert ortadr. Onun yene arzusu, Hak Tely rz ve hond edebilmek maksadyla dertli kullara dev olabilmektir. Hrsl ve gz doymayan bir insann, mal-mlk, ne kadar ok olsa da gzne dim az grnr. Fakat sadaka ve zekt vermeye alkn insanlar gan gnll olurlar. Az bir dnylkla yetinirler. Faizciyi ise, o derecede hrs brmtr ki, bakalarn mahvetmek pahasna kendi maln artrmak ister. Dnynn byk ticret merkezlerinin pek ounda bu kablden ibretli hdiseleri grmek mmkndr. Bu gereklere ireten yet-i kermede yle buyurulmutur:

Allh fizi tketir, sadakalar ise bereketlendirir... (el-Bakara, 276) Yni fizle itigal edenlerin mallarndaki bereketi kaldrr. Bu bereketsizlik de, kulun hret mflisi olmas demektir. Bu ifls, bazen dnyda da yaanr ve haksz kazanlan dalar gibi servetler, ya bir felket

veya bir hastalk vesilesiyle yahut da msrif bir mirasyedi elinde heb olup gider. Dier taraftan fiz, birinden alp dierine verdii iin, yni birinin diini glendirmek yolunda bakalarnn kann emen bir yap arzetmesi hasebiyle ictim servet ve temellere zarar verir. Milleti bataa srkler. Nihyet fizcinin hret servet ve sedetini de mahveder. Buna mukbil, cemiyetin fakr ve skntl fertlerine yardm mhiyetindeki sadaka ve balar, ictim henk ve nizmn devmn temin ettiinden dolay dnyda da hrette de bir bereket veslesidir. u misl bu gerei ne gzel aksettirir: Bir gn dilencinin biri Ali -radyallhu anh-n nnde durup bir eyler istedi. Hazret-i Ali -radyallhu anh-, oullar Hasan ve Hseyin radyallh anhm-ya: Annenize gidip evdeki alt dirhemi alp getirin! dedi. Hasan ve Hseyin gitti, alt dirhemin hepsini getirip babalarna teslm ettiler. Hazret-i Ali de onlar dilenciye verdi. Oysa o esnda kendilerinin de ihtiyac vard. Hazret-i Ftma onunla un alacakt. Ali -radyallhu anh- evden ieri daha admn atmamt ki, yanna devesini satmak isteyen bir kimse geldi. Sonra verirsin diyerek devesini Hazret-i Aliye yz krk dirheme satt ve hayvan kapya balayp gitti. Aradan pek bir zaman gemeden bir baka kimse kageldi ve deveyi iki yz dirheme satn ald. Parasn da hemen deyip gitti. Hazret-i Ali -radyallhu anh-, yz krk dirhemi deveyi satn ald kimseye verdi, arta kalan altm dirhemi de Hazret-i Fatmaya teslm etti ve yle dedi: Bu, Allhn: Her kim bir iyilikle gelirse ona, o yapt iyiliin on kat vardr. (el-Enm, 160) buyurarak Hazret-i Peygamber vastasyla bize vad buyurduudur. Biz o alt dirhemi verdik. Allh -celle cellh- da on misliyle mukbelede bulundu!.. (Hayts-Sahbe) Bu bereketlere ilveten Cenb- Hakkn: yiliin karl, ancak iyilik deil midir? (er-Rahmn, 60) beyn mcibince zekt ve infklar, kullara nice rahmet kaplarn aralarken er kaplarn da kapatc bir mhiyet arzeder. stanbulda anari hdiselerinin zirvede olduu bir dnemde yaanan u hdise, bu hakkatin ibretli bir tezhrdr: Be-alt soyguncu, byk bir markete girmiler ve dkkan sahibine kasada ne varsa vermesini sylemilerdi. htiyar adamcaz, nr bir ekilde kasann anahtarlarn tam eline almt ki, kapda gelen gideni kontrol iin kalan soyguncu, onu farketti ve birden yerini terkederek sratle ieri girip

yal dkkan sahibine siper oldu. Silahn da arkadalarna dorultmu bir vaziyette haykrd: Buradan tek kuru almadan kacaz! Bu ni gelime karsnda aran soyguncu arkadalar: Hayrola! Buraya kadar ka dkkan soyduk; bir ey demedin! Ne oldu sana birden?!. ekil nmzden de iimize devam edelim! dediler. Fakat beriki, arkadalarna mn olabilmek iin hem mahcup hem de kararl bir ed ile unlar syledi: Hayr! Buradan bir ine bile almayacaz! Sakn srar etmeyin. Bilin ki, benim cesedimi inemedike bu dkkandan size hayr yok! Bu ihtiyar amca kim biliyor musunuz? Ben yllar yl kumarhane kelerinde, meyhane ukurlarnda ilemi ve ocuklarm ihml ederken onlara efkat ve merhamet elini uzatarak det babalk yapan ve yavrularm bytp okutan bir mstesn insan!.. Bu hl zerine arkadalar, balarn nne edi ve hep birlikte zr dileyip oradan ayrldlar. (Rahmetli Timurta Uar Hocaefendiden menkl) te Allh iin infkn dnyev fidesinin ibret dolu yaanm mahhas bir misli! Az sadaka ok bely defeder. ifdesinin tecellsi. a Fakr ve mahrm insanlarn yaralarn sararak onlara huzr baheden bir tesell sunabilmenin en mkemmel tezhrleri, hi phesiz ki Fahr-i Kint -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimizin rnek hayatlarnda mhede edilebilir. O, bir yandan cmertliin, bir mslmann tabiat-i asliyyesi hline gelmesini ok arzu buyurarak: Veren el, alan elden stndr. (Buhr, Zekt, 18) Yalnz iki kiiye gpta edilir. Biri, Allhn, mal verip hak yolunda harcamaa muvaffak kld kii; dieri de, Allhn, kendisine ilim verip de onunla amel eden ve bunlar bakasna reten (yni ilmini infk eden) kimsedir. (Buhr ve Mslim) beynlar ile infk tevk ederken bir yandan da: Y Rabb! Beni fakr olarak yaat, fakr olarak geindir, maher gnnde fakrlerle hareyle! (Tirmiz, Zhd, 37) eklinde du etmi ve hcre-i sedetlerinin bir kesini garb, fakr ve miskinlerin snabilecei bir efkat yuvas hline getirmitir. Btn fakrlerle olduu gibi ashb- suffa denilen bu kimselerle de son derece yakndan ilgilenmi, onlarn her trl skntlarna dermn olmaya alm ve kendi mtevz yaayyla da en gzel bir tesell sunmutur.

Hads-i erflerinde de: Allh huzurunda servet hesb vermeyecek olan fakrler, zenginlerden krk sene nce cennete girerler. (Tirmiz, Kitbz-Zhd) Zengin olanlar, daha ok fakrdirler. (Buhr, Kitbur-Rikk, Bbul-Muksirn) buyurmular, hakk izzet ve eref lsnn zenginlik deil, fazlet ve takv olduunu dim telkn etmilerdir. Yine mmetinin infk edebilme sedetinden mahrm bulunan fakrlerine de: Bir kimsenin verecek bir eyi olmasa, ancak gzel davransa ve gnl alacak tatl szler sylese, bu da bir eit sadakadr. (Buhr, Edeb, 33) buyurarak infkn her hlkrda mmkn olduunu ifde etmek sretiyle, onlarn gnllerine su serpmitir. Bu ifdeler, ne zenginliin, ne de fakirliin tervcidir. Bilakis her iki tarafn kendisine id gzel ynlerini ve bunlara gre hareket etmenin zarretini ifde ile herkesin iinde bulunduu hle rz gstermesinin ehemmiyetini beyndr. Yni kul, rz-y ilh istikmetinde yaarsa ne zenginlik ktdr, ne de fakirlik.. a Zekt ve infktaki srlardan biri de, ferd sermyenin dehhmelemesine (anormal bymesine) ve bu sretle zayflarn istismara veya hasede sevkedilmesine engel olmaktr. nk zenginlik, bir vnme ve byklenme veslesi olursa, zengin iin kbet hazn olur. Oysa toplulukta, yardm eden veya yardm edilen btn fertler, madd ve mnev birbirlerine muhtatr. Bu ilh tanzm, hikmetler ve ibretlerle doludur. Bilinmelidir ki mlk, mutlak olarak Allha iddir. nsanlarn mlikiyeti, bugn yeni cd edilen devre-mlk gibidir. Ynus Emre -kuddise sirruh- buyurur: Mal shibi, mlk shibi, Hani bunun ilk shibi? Mal da yalan, mlk de yalan Var biraz da sen oyalan! Nitekim Kurn- Kermde de buyurulur:

Ey insanlar! Hepiniz Allha kar fakrsiniz, muhtasnz! Allh ki, gan (zengin) ve hamde lyk olan ancak Odur! (Ftr, 15) yet-i kermeden de anlald vechile mlk, gerekte ne fertlerin ne de toplumundur. Mlk Allha iddir. Cenb- Hakkn mlknde yaanyor,

Onun verdii rzkla merzk olunuyor. Fertlere verilen, sadece belli bir zaman dilimi ierisinde mlkn muvakkat bir tasarrufudur. Bu itibarla mal, mlk ve mevk, en byk imtihn metlardr. Sleyman -aleyhisselm-n o dillere destan saltanat, bir n gelmi, tamamen elinden alnm, ancak istifr neticesinde tekrar kendisine ide edilmitir. Bu hdiseden ibretle bir Allh velsi buyurur: Rzk peinde deil, Razzkn peinde ko! Servet, Allhn kuluna verdii bir emnettir. Fertlerin onu istedii gibi kullanmas, asl tasvip olunamaz. O, mlkn hakk shibinin emrettii istkmette kullanlmal veya sarf edilmelidir. yet zenginlik, ilh emirlere zd bir srette kullanlrsa, insanlar abuk azdrmaya, trl kibir, zulm ve hakszlklara srklemeye ok msittir. Byle bir fete srklenenlerde mal sevgisi, kalbe yerleir. Cenb- Hakkn dny nmetleri iinde sadece mal ve evld fitne olarak zikretmesi, bunlarn kalbe girerek putlama tehlikesine binendir. Bu bedbahtla denler iin Allh Tel buyuruyor: ... Altn ve gm yp da onlar Allh yolunda harcamayanlar yok mu, ite onlara elem verici bir azb mjdele! (et-Tevbe, 34) (Bu paralar) cehennem ateinde kzdrlp bunlarla onlarn alnlar, yanlar ve srtlar dalanaca gn (onlara denilir ki:) te bu kendiniz iin biriktirdiiniz servettir. Artk ymakta olduunuz eylerin (azbn) tadn! (et-Tevbe, 35) Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- dier bir hads-i erflerinde yle buyururlar: Her sabah yeryzne iki melek iner. Bunlardan biri: Allhm! Maln hak yolunda harcayana halefini (infk ettiinin yenisini) ihsn buyur! diye du eder. teki de: Allhm! Pintilik edene malnn telefini ver! diye beddu eder. (Mslim, Zekt) Bir baka hads-i erfte de Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Cmertlik, dallar dnyaya uzanan cennet aalarndan bir aatr. Kim onun dallarndan birine tutunursa, bu onu cennete gtrr. Cimrilikse, dallar dnyaya uzanm cehennem aalarndan bir aatr. Kim de, onun dallarndan birine tutunursa, bu (da) onu atee (cehenneme) gtrr!.. (Beyhak, uabl-mn, VII, 435) buyurarak, zekt, sadaka, r ve infk gibi ml ibdetleri ed edenleri mjdelerken, cimrilik sikyla gaflet gsterenler hakknda ne dndrc bir kzda bulunmutur...

Yni yet-i kerme ve hads-i erflerde maln kalbe girmesiyle muhtcn hakk gaspedildii zaman hazn bir kbete dr olunaca bildirilmektedir. Bu ilh kz karsnda iyi dnmeli ve zekta ilveten sadakalar ve infklarla mecbr olan krkta biri de ok amaya gayret etmelidir. Cenb- Hakk, bu hususta yle istikmetlendirir:

... (Raslm!) Hayr u hasent yolunda ne harcayacaklarn sorarlar. De ki: htiya fazlasn!.. (el-Bakara, 219) Bunun iindir ki, ashb- kirm dim bir infk seferberlii iinde olurlard. Tebk seferi iin Hazret-i mer -radyallh anh-, malnn yarsn getirmi; Hazret-i Ebbekir -radyallh anh- ise tamamn infk etmiti. Kendisine: oluk ocuuna ne braktn y Eb Bekir? diye soran Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e de: Allh ve Rasln!.. mukbelesinde bulunmutu. Bir fakihle eyh ibl arasnda geen u hdise pek ibretlidir: Fakihlerden biri, imtihan etmek maksadyla zektn kata ka verilmesi gerektiini Hazret-i ibl -rahmetullhi aleyh-e sordu. ibl Hazretleri yle cevap verdi: Bunun cevabn fakihlerin mezhebine gre mi yoksa fakirlerin mezhebine gre mi istiyorsun? dedi. Fakih: Her ikisine gre de olsun. dedi. ibl cevap verdi: Fakihlerin mezhebine gre ikiyz dirhemin, zerinden bir yl getikten sonra onun krkta birine tekbl eden be dirhemini vermek gerekir. Fakirlerin mezhebine gre ise, derhal ikiyz dirhemin ikiyzn de verip yakay kurtardm diye bir de kretmek gerekir. Fakih dedi ki: Biz bu mezhebi dn adamlarndan rendik. ibl de mukbeleten: Biz de bu mezhebi Sdk- Rabbllemnden (Yni Eb Bekir Sddktan) rendik. O, nesi var nesi yoksa hepsini lemlerin Efendisi olan Rasl-i Ekrem -sallllh aleyhi ve sellem-in nne koydu. Bundan baka, kurtuldum diye kretmek iin de cier presi kzn ste verdi. (Mektb, 34, nc Yzyl)

Sahbesine Allh iin verme akn alayan Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, bizzat kendisi bu infk rhuna en gzel misl idi. ie -radyallhu anh-dan rivyeten: Rasl-i Ekrem -sallllh aleyhi ve sellem-in ilesi bir koyun kesmilerdi. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- bir ara: Ondan geriye ne kald? diye sordu. Hazret-i ie: Sadece bir krek kemii kald. cevbn verdi. Bunun zerine Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-; Desene bir krek kemii hari, hepsi bizim oldu! buyurdu. (Tirmiz, Sftul-Kyme, 35) O server-i lem, geceleyin evinde birka altn vey gm bulunsa, rahat edemez onlar infk ederlerdi. Fakat btn mslmanlara kendilerinin tatbk ettii bu usl farz klmadlar ve ashb, gnl lemlerine gre infka istikmetlen-dirdiler. Yni Hazret-i Eb Bekir -radyallh anh-den malnn tamamn Allh yolunda infk etmesini kabul buyururken bir dier sahbye: Malnn bir ksmn kendin iin alkoy! Bylesi senin hakknda daha hayrldr. (R. M. Sm, Tebk Seferi, 66) buyuruyorlard. Ksaca slm, zekt gibi belli lde mecbr bir infkn yannda yksek himmet sahiplerinin, madd durumlar ve g-nl lemleri nisbetinde diledikleri kadar yardmda bulunmalar hussunu kendilerine brakmtr. Bu lden hareketle Eb Zer -radyallhu anh-, kazand paray harcamayarak ertesi gne brakmay haram sayyordu. Abdurrahman bin Avf -radyallhu anh- ise kendisi a gezer, bakalarnn karnn doyururdu. Kendisi zorluklara katlanr, mslmanlar rahat ettirmeye alrd. Zr onlar, servetlerinin emanetileri olduklarnn hissiyat ve uru ile gnllerini tezyn etmi kimselerdi. Hsl ebed kurtulua tlib olan cmle servet shipleri de, bu dnyda birer emneti hkmnde olduklarnn ve elbet bir gn gerek mlik olan Allh Tel tarafndan hesba ekileceklerinin uruyla yaamaldrlar. yeti kermede buyurulur: Sonra o gn (kymet gn) nmetlerden dolay elbette hesba ekileceksiniz. (et-Teksr, 8) Bu hakkat dolaysyla rif gnller, u ifdeyi hibir zaman hatrdan uzak tutmazlar: Hellin hesb, harmn da azb vardr. Onun iin dny istek ve arzularna esir olarak infk edemeyen zenginler, yakmak iin klhana odun tayan hamallar gibidir.

almak, hell yoldan mal-mlk shibi olmak elbette meziyettir. Doru olan bunlar putlatrp kalbe sokmadan Hakk yolunda infk edebilmektir. Aksi hlde servet, dnyda hamallk, hrette ackl bir azb sebebidir. Servette doru olan gye, nsanlarn en hayrls, (onlarn) insanlara en faydal olandr! (Tabern, Mecmaul-Evst, VI, 58) hads-i erfinin srrna erebilmektir. Parann yeri gnl deil, czdandr!.. rif bir irin u ktas insann gafletini ne gzel anlatr: Bir misfirhnedir dny-y dn, Anda bir; kne de, vrne de!.. Bir onulmaz resiz sevddaym, Hne yaptrdm misfirhnede!.. Bilinmelidir ki, fakrlerin ve garblerin dular, varlkl ve gller iin bir huzr kaynadr. Ve onlar iin mnev bir yardmdr. Yine bilinmelidir ki, fakrlik ve muhtalk, bir zillet ve meskenet deil, belki hret taraf aydnlk bir hikmet ve lutuf tezhrdr. kranl ve cmert zenginler ile sabrl ve haysiyetli fakrler, insanlk erefinde ve ilh rzda beraberdirler. Ancak slmda, kibirli hass zenginler ve buna mukbil sahte fakrler zemmedilmitir. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Y Rabb! Fakrlik ve zenginliin fitnesinden sana snrm. (Mslim, Zikir, 49) diye du buyururlard. O hlde kanat, tevekkl ve teslmiyet, kimde galebe hlinde ise, gerek zengin odur... Bunun iin ilh ahlka ve lutfa nil olmak isteyen her kul, istifde ettii dny nmetlerinden muhtalar ve muzdaripleri de istifde ettirmek mecbriyetindedir. Gye, elinden ve dilinden insanlarn istifde ettii bir mmin olup Allhn rzsna nil olabilmektir. Zekt, mal ve servetin kr ifdesidir. krn de, nmeti artraca vad-i ilh cbdr. Allh Tel buyurur: Eer siz krederseniz, size olan nmetlerimi artrrm.. (brhm, 7) Nitekim Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, infk etmeyi ok severlerdi. Bir hads-i erflerinde: nfk et ey insanolu! Ki sana da infk edilsin... (Buhr ve Mslim) buyurmulardr.

Hatsn bilip istifr edecei yerde, kalbinin kararmas dolaysyla, ilh takdri unutarak Ben altm, ben kazandm kanatiyle fakrleri hor ve hakr grenlere ne yazk! Onlarn bedbaht Krn gibi helke dr olacaklar muhakkaktr. Evvelce slih bir fakir kimse olan Krn, Hazret-i Ms aleyhisselm-n kendisine rettii simy ilmi neticesinde son derece zengin bir hle gelmiti. Ancak gnln dnyev ihtiras ve meyillerden koruyamad iin btn gzel ve nezih hasletlerini kaybetti. Nil olduu ar zenginlik sebebiyle gurur ve kibre kapld. Kurn ifadeyle azgnlardan oldu. Allh Tel buyurur: Krn, Msnn kavminden idi de, onlara kar azgnlk etmiti. Biz ona yle hazneler vermitik ki, anahtarlarn gl-kuvvetli bir topluluk zor tard. Kavmi ona yle demiti: marma! Bil ki Allh, maranlar sevmez. (el-Kasas, 76) Ancak Krn, hem bu szlere hem de Ms -aleyhisselm-n nashatlerine kulaklarn tkamt. yle ki, Ms -aleyhisselm-, ona malnn zektn vermesini sylediinde zenginliini bir nev ona borlu olmasna ramen: Malma gz mi diktin? Bu paray ben kazandm!.. dedi. Hdise, Kurn- Kermde yle anlatlr: (Krna hitben yle buyuruldu:) Allhn sana verdiinden (Onun yolunda harcayarak) hret yurdunu iste; ama dnydan da nasbini unutma! Allh sana ihsn ettii gibi, sen de (insanlara) iyilikte bulun! Yeryznde bozgunculuu arzulama! phesiz ki Allh, bozguncular sevmez. Krn ise: O (servet), bana ancak kendimdeki bilgi syesinde verildi. dedi. Bilmiyor muydu ki, Allh kendinden nceki nesillerden, ondan daha gl, ondan daha ok taraftar olan kimseleri helk etmiti! Gnahkrlardan gnahlar sorulmaz (Allh onlarn hepsini bilir). Derken Krn, ihtim iinde kavminin karsna kt. Dny haytn arzulayanlar: Keke Krna verilenin benzeri bizim de olsayd; dorusu o ok ansl!.. dediler. Kendisine ilim verilmi olanlar ise: Yazklar olsun size! mn edip amel-i slih ileyenler iin Allhn mkft daha stndr. Ona da ancak sabredenler kavuabilir. dediler. Nihyet biz, onu da, sarayn da yerin dibine geirdik. Artk Allha kar kendisine yardm edecek avanesi olmad gibi, o, kendini savunup kurtarabilecek kimselerden de deildi. Daha dn onun yerinde olmay isteyenler: Demek ki Allh, rzk, kullarndan dilediine bol veriyor, dilediine de az! yet Allh bize lutufta

bulunmu olmasayd, bizi de yerin dibine geirirdi. Vay! Demek ki, inkrclar iflh olmazm!.. demeye baladlar. (el-Kasas, 77-82) te dnyya meyledip hreti unutan mal ve mlk sevdllarnn kbetlerinin ne olacan gsteren bir sahne! lh zenginlik ve nmetlerden ebed mahrmiyet! Bu hli tefekkrle ir yle der: Dny derysna sokar da burun, Frtnay lmez kt yelkenci! Bu nasl zenginlik syle ey Krn, Etti seni acnmayan dilenci!.. iirde ifade edildii gibi Krn imdi bir hret dilencisi... Zr hret yurdu, mr boyu ihls ve sammiyet ile kulluk zre yaayan takv sahiplerine iddir. yette buyurulur: te hret yurdu! Biz onu yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu arzulamayan kimselere veririz. (En gzel) kbet, takv sahiplerinindir. (el-Kasas, 83) Hazret-i Mevln -kuddise sirruh-, dny malna muhteris olup hrete mflis olarak giden kimselerin hline hayret ederek yle buyurur: nsana ne oluyor da altnn, dny malnn klesi oluyor? Hakk yolunda harcanmayanlar nedir? Neyi ifde eder? Dny malnn esiri olarak onun kapsnda ylan gibi kvrlp yerlerde srnmek zilleti, insan gklere eli bo gnderen bir seflet sebebi deil de nedir?!. Krn misli mala-mlke esir olup mnev sefletin girdaplarnda boulan Slebe'nin1 hli de, pek dndrc ibretli bir hdisedir: Medne mslmanlarndan olan Slebenin, mala-mlke kar ar derecede hrs vard. Zengin olmak istiyordu. Bunun iin Raslullh sallllh aleyhi ve sellem-den du istedi. Onun bu talebine Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- yle cevap verdi: krn ed edebilecein az mal, krn ed edemeyecein ok maldan hayrldr... Bu ifde zerine isteinden vazgeen Slebe, bir mddet sonra hrsnn yeniden depremesi ile tekrar Raslullh -sallllh aleyhi ve selleme gelip: Y Raslallh! Du et de zengin olaym! dedi. Bu def Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- yle buyurdu:

Ben senin iin kf bir rnek deil miyim? Allha yemn ederim ki, isteseydim u dalar altn ve gm olarak arkamdan akp gideceklerdi; fakat ben mstan kaldm. Slebe, yine isteinden vazgeti. Fakat iindeki ihtiras frtnas dinmiyordu. Kendi kendine: Zengin olursam, fakr fukarya yardm eder, daha ok ecre nil olurum! eklinde zann bir sebebe sarlm ve nefsinin iddetli talebine yenilmi olarak nc kez Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in yanna gitti ve: Seni hak peygamber olarak gnderene yemn ederim ki, eer beni zengin ederse, fakr fukary koruyacak, her hak shibine hakkn vereceim!.. dedi. Nihyet bu kadar srar karsnda Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Y Rabb! Slebeye istedii dnyl ver! diye du eyledi. ok gemeden bu du veslesiyle Allh Tel, Slebe'ye byk bir zenginlik ihsn etti. Srleri da ta doldurdu. Lkin o na kadar mescid kuu, ifdesi ile vasflandrlan Slebe, mal ve mlk ile uramaktan yava yava cemati aksatmaya balad. Gn geldi sadece Cuma namazlarna gelir oldu. Ancak bir mddet sonra Cuma namazlarn da unuttu. Birgn onun durumunu sorup renen Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Slebeye yazk oldu!.. buyurdular. Slebenin gaflet ve cehleti, bu yaptklaryla kalmad. Kendisine zekt toplamak iin gelen me'mrlara: Bu sizin yaptnz dpedz hara toplamaktr! deyip, daha evvel vereceini vadettikleri yle dursun, fakr fukarnn yetle sbit olan asgar hakkn dah vermekten kanacak kadar ileri gitti. Mnfklardan oldu. Bu hl, yet-i kermede yle buyurulur: Onlardan (mnfklardan) kimi de: Eer Allh, lutuf ve kereminden bize verirse, mutlaka sadaka vereceiz ve elbette biz slihlerden olacaz! diye Allha sz verdi. Fakat Allh, onlara lutfundan (zenginlik) verince, onda cimrilik edip (Allhn emrinden) yz evirerek szlerinden dndler. (et-Tevbe, 75-76) Kendi ahmakl yznden Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in kzn dinlemeyerek hareket edip de sefl ve pern bir ekilde bedbaht ve hazn bir kbete dr olan Slebe, dnynn geici servetine aldanarak ebediyyet fukars olmutu. Byk bir pimanlk iinde lrken kulaklarnda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in u szleri nlyordu det:

krn ed edebilecein az mal, krn ed edemeyecein ok maldan hayrldr... Ancak bu kza kulak vermemi bulunan Slebe, fn servetinin kendisini pern eden girdaplar iinde sonsuz bir elem ve zdraba dr olarak can verdi. Sedet zannettii ksack bir an ve az bir mala mukbil, ebed bir sedeti ahmaka mahvetti. (Ahmed ahin, Trihin eref Levhalar, 27) Grld gibi insan, yaratl itibaryla dnyya meyyldir. Dny mal ise nefse czib gelir. Ona aldananlar doymak bilmezler. Allh Rasl sallllh aleyhi ve sellem- bu gerei yle ifde buyurur: demolunun iki vd dolusu mal olsa bir ncsn ister. (Bunun iin) demolunun iini/karnn topraktan baka bir ey doldurmaz... (Buhr, Mslim) Zr mal yldka insann hrs artar, muhteris olur. Gzn madde ve mal hrs brm olan insanda merhamet ve efkat hissi azalr. nfk etmek ona zor gelir. Nefsi ona: Daha zengin ol; ilerde daha ok yaparsn! diye telknde bulunur. Byle insan, rhen hasta, bedenen muzdariptir. Deerlendiremedii u dnya gnnde: Yarn yaparm diyenler helk oldu!.. szne muhataptr. a Slebenin yukarda nakledilen hikyesi, dny malna aldann hsrnn ifde yannda, kaderi zorlamann ve du dbna riyet etmemenin fec kbetini kavramamz iin de mkemmel bir misldir. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- de, onun hakkndaki murd- ilhyi bildii hlde -muhtemelen- mmeti iin byle bir misl vrid olsun diye Slebenin srar zerine arzu ettii duy yapmtr. Bizse, Cenb- Hakktan bir ey isterken onun hakkmzda hayr m, yoksa er mi olduu hussunda aklmza gereinden fazla gvenerek srarc olmak yerine talebimizin ind-i ilhde makbl ise kabln istemeliyiz. Aksi hlde lutuf iine saklanm kahrlar grememekten dolay bamza resiz dertler aarz. Dunn sadaka gibi- mutlak kaderi deilse de muallak kaderi deitirecei dn bir gerektir. Lkin o deiikliin -zahiren ve btnen- lehte olup olmad hussunu srf ciz aklmzla tyin etmemiz byk bir hatdr. Du, Rabbin bize bir msadesi, nmeti ve hatt emridir. Lkin onun muhtevsn ferd akl ve hislerimizle doldursak da, bu muhtevnn mutlaka hayr olduu hussunda ind etmemeli ve Allhtan: Y Rabb! Hayrl ise lutfeyle! diye niyazda bulunmay ihml etmemelidir. a

Grlyor ki, mal, zararsz bir hle getirmek iin onu ilh emirlere uygun bir istikmette kullanmak mecbriyeti vardr. Bu, ferd ve toplumun dny ve hret selmeti iin zarrdir. Bir de zekt, kamer seneye gre, yni 355 gne gre yzde 2.5 verilir. Fakat bugn ticr messeseler ems yla gre hesap yapmaktadrlar. ems yl ise 365 gn olduundan aradaki 10 gnlk fark da zekta ilve etmek lzmdr. Yni zekt, yzde 2.5 ise de, ems sene itibriyle yzde 2.6ya yaklamaktadr. Zektn hesblanmasnda dikkate alnmas gereken bir dier huss da enflasyondur. Bugn ylda % 100e yakn bir deer kayb sebebiyle zektn bir sene iinde muhtelif zamanlarda fs hesba katlnca farzyyeti nndaki deere sdk kalabilmek iin zekta id meblan sbit bir deere endekslenmesi de zarrdir. Aksi hlde zekt mebla, krkta birin altna der. Muhta madur olur; zekt ibdeti eksik kalr. Ancak dikkat edilmelidir ki, zekt, yalnzca ahslara ve asl ihtiyalar iin verilir. Hkm ahslara zekt verilmez. Bunun iin cmler, mektepler, Kurn Kurslar ve hastaneler zektla deil, infkla yaplr. krm sreti ile muhtca yedirilen yemekler, zekt deil infktr, nk temlk yoktur. Dier taraftan zektn verilebilecei yerler, Kurn- Kermde aka belirlenmitir ki, bunun pek ok hikmet ve faydalar vardr. Bu syede muhta insanlarn, bakalarna yz suyu dkerek izzet ve haysiyetlerinin rencide olmasnn nne geilmitir. Ayrca bir de dilencilik gibi emeksiz bir geim yoluna meydan vermemek murd olunmutur. Bir gn kyl sahblerden biri huzr-i sedete gelerek sadaka istemiti. -Sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz adama (onun g ve kuvvetinin yerinde olmasna bakarak): Senin dnylk neyin var? buyurdu. Adam da: Bir uvalm ve bir de ksem var. dedi. Bunun zerine Efendimiz yle buyurdu: Bunlarn kymetiyle bir balta alrsn, ormandan odun kesersin, bylece geinir gidersin. (Eb Dvd, Kitbz-Zekt) Gerekten o mslman da yle yapt. Allh, ona yle bir bereket ihsn etti ki dilenmek zilletinden tammen kurtuldu. slm, ihtiya sahiplerinin, bakalarndan bir ey istemelerini yasaklamamakla birlikte, ahlk bakmdan tasvip de etmemitir. Utanmakszn her nne gelenden istemeyi huy edinenlerden Cenb- Hak Kurn- Kermde yle bahseder:

Sadakalar hakknda sana dil uzatanlar vardr. Onlara verilirse hond olurlar, verilmezse, hemen fkeleniverirler. (et-Tevbe, 58) Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, byle kimselerden kendisine gelerek zekttan bir eyler isteyen birine: Hak Tel, zekt mallarnn taksmini herhangi bir ahsn, hatt peygamberin bile arzu ve irdesine brakmamtr. Bunlarn harcanmas iin sekiz yer gstermitir. Eer sen bu sekizden birine dhil isen o zaman zekt malndan hisseni alrsn. (Beyhak, Snenl-Kbr, VII, 6) buyurmulardr. Burada zekt yerine sarf hussunda byk bir titizlik ve incelik vardr. Zr zekt, ancak yette belirtilen yerlere verilebilir. Bunun hricinde yaplacak olan infklar, hayrt denilen zektn dnda bir ba iledir. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- zekt maln verirken muhatabn ehli deilse reddetmi, ancak zektn dnda yapt infkta byle bir reddetme yapmam, bilakis yette buyurulan:

Bir ey isteyeni azarlama! (ed-Duh, 10) beynndan hareketle yle buyurmutur: Sizin gzel ahlknz, karnza gelip el aan bir hurma dnesiyle bile olsa, bo evirmemenizdir. (Buhr, Kitbuz-Zekt) Bu hads-i erften ilhm ile muhterem pederimiz Ms Efendi kuddise sirruh-, istemeyi meslek hline getirmi kimselere, yni dilencilere de sadaka verir ve yle buyururdu: Vermemeye almamak iin az da olsa vermek lzm!.. u gerei de bilmelidir ki, slmda ancak byk zarretler hlinde dilenmeye msade edilmitir. Zr bakalarna el amak, aslnda insan son derece aalayc bir itir. Bu sebeple de Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- ashbndan beyat alrken pek ouna kimseden bir ey istememelerini art komutur. Dolaysyla fakirler iinde utanmaz, arlanmaz, derbeder, nne gelenden para isteyen tipler ile fakrlik ve skntlarn sneye ekenler birbirlerinden ayrt edilmelidirler. Bu mevzda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- yle buyurmulardr: Fakr, bir lokmay u kapdan, bu kapdan elde edene denmez. Bunun zerine sahbler: Y Raslallh! yleyse fakr kimdir? diye sordular. Rasl-i Ekrem -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz:

Fakr, ihtiy iinde kvrand hlde ihtiycn aklayp sylemeyen, kimseden bir ey istemeyen kiidir. (Mslim, Kitbuz-Zekt, Bbul-Miskn) eklinde cevap verdi. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz bu hads-i erfleriyle unu beyn etmek istemilerdir: Her nne gelenden isteyip dilenenler, ne de olsa bir eyler elde ederler. hml edilmemesi gereken kimseler; hllerini gizleyip, sabr ve kanaat ile fakrlie katlananlardr. Hlini arzedemeyen byle kimselere yaplacak infkn ehemmiyeti Kurn- Kermde de beyn buyurulmutur:

(nfklarnz), kendilerini Allh yoluna adam, bu sebeple yeryznde kazan iin dolaamayan fakirlere verin! Bilmeyen kimseler, iffetlerinden dolay onlar zengin zannederler. Sen onlar smlarndan tanrsn. nk yzszlk ederek istemezler. Yaptnz her hayr, hi phesiz ki Allh bilir. (el-Bakara, 273) Bu yet-i kermeden anlalan bir mn da, zekt verecek kimsenin temlk ve taharrye son derece riyet etmesi zarretidir. Zr zektn sahh olmas buna baldr. Temlk, mlk olarak vermek; taharr de, vermeden evvel yaplan aratrma, yni zektn yerini bulup bulmayacan tesbit etmektir. Eer zekt, taharr (aratrma) yapmadan verilip sonradan da verilenin zekta ehil klan sekiz yerin dnda olduu anlalrsa, zekt sahh olmaz ve yeniden verilmesi gerekir. Ancak taharr yapldktan sonra bir isbetsizlik grlrse, bu durumda zektn yeniden verilmesi cb etmez. Zektta dikkat edilmesi gereken bir husus da udur: nsann her eyden evvel kendi zerinde hakk vardr. Sonra ile efrd, daha sonra ise akrab ve yaknlar gelir. Mrs hukkunda da ayn yaknlk ve hak srasna riyet edilmitir. Hak sahiplerinin de kendi aralarnda birbirlerine kar ncelikleri vardr. Bu da iki eye dayanr: Birincisi, verenlerin yaknlk ve akrablk derecesinin kuvveti, dieriyse ihtiya shiplerinin iinde bulunduklar zarret ve ihtiya dereceleridir. Akrabay tercih etmek, ihtiya ve zarret iinde bulunanlar bir kenara brakp daha az ihtiya iinde bulunana vermek deildir. Bu tercih keyfiyeti, iki ihtiya shibinin zarret derecesinin ayn olduu hllerde hangisinin tercih edilecei meselesinde mevzu bahistir. Zarret ve ihtiya derecesini dim nazar- tibra almak gerekir. Eer yabanc biri daha muhtasa phesiz bu durumda akrab ve tandklara ncelik verilmesi mmkn deildir. Bu ller, slmn insana merhameti alama yannda onun dengesini de gsteren mstesn inceliklerdir. Bir efkat tlimidir. Zr mnn ilk meyvas merhamet olduundan ondan uzak bir gnl z-hayat (hayat shibi, canl) deildir. Her hayrn ba olan besmele ve ftiha, Allhn

Rahmn ve Rahm (merhamet) isimleri ile balar. Peygamberler ve vellerin hayat hikyeleri de merhamet menkbeleri ile doludur. Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-: Yeryzndekilere merhamet edin ki, gkyzndekiler de size merhamet etsin! (Eb Dvud, Edeb, 58) buyurarak merhametin btn mahlkt iine aldn ifde buyururlar. Merhametin en olgun tezhrleri de, birer kulluk vazfesi olan infk, zekt ve r gibi ml ibdetlerdedir. r det unutulmaya yz tutmu bulunan ml ibdetlerden biri olan r, toprak mahsllerinden alnan zekttr. Emek gsterilmeden yamur suyu ile elde edilen mahslden % 10, sulama sreti ile emek verilenden ise % 5 r verilir. Mslmanlar tarafndan fethedilip de kimseye mlk olarak taksm edilmeksizin slm toplumu iin alkonulmu olan topraklara mr araz denir. Bunlarn mlkiyeti devlete aid olup yararlanma hakk kyllere tapu ile tefvz edilegelmitir. Bunlar tasarruf edenler kirac statsndedir. Devlete verecekleri belirli hisseler veya vergiler de kira bedeli niteliindedir. Bu nev arazilerin rnnden r veya baka adla zekt lzm gelmez. Osmanl devleti Trkiyesinde topraklar balca bu statde idi. Anadolu ve Rumelide nceleri geni yer tutan mr arzilerin bir blm daha sonra bedel karlnda satlp tapu ile devredilmi ve sahipsiz topraklarn ihys sonucu da geni alanlar ahslarn mlk hline gelmitir. Bylece mlk arzi tr ortaya kmtr. Bu nevi arziler srf mlk arzi nevine girer ve r arzisinde olduu gibi kacak rnn re tb olmas gerekir. Eer r, devlet eliyle alnmyorsa, hayvanttan verilen zektta olduu gibi sahiplerinin bunu uygun yerlere kendilerinin vermesi gereklidir. Bu r vermeyenler de ayn zekt vermeyenler gibi Allh katnda gsp ve sulu durumundadrlar. Fukarnn, muhtcn, f seblillh harbedenlerin haklarn gasbetmi olmaktadrlar. a Rivyete gre Yemenli cmert bir ztn Sana yaknlarnda zm, hurma ve ekin bahesi vard. Bu cmert kii, mahsl toplama zamannda fakrlere, garblere ve zayflara r payn fazlasyla, bolca ayrr idi. O zt veft edince, ocuklar ihtirsa kaplarak: ilemiz hayli kalabalk, mal az. Fakirlere bir ey vermeyelim! Onlar gelip istemeden mahslleri toplayalm... diyerek ahitletiler.

Allh -celle cellh-, onlarn bu kt niyetleri zerine bahelerini harbe hline getirip simsiyah kld. Koskoca bahe, tannmaz hle gelmiti. Bu durumu gren cimri evldlar ardlar: Acab yanl bir yere mi geldik? dediler. Oysa babalarnn r cmerte datp muhtalarn dusn almas, baheye ziydesiyle bereket veriyordu. Btn fukar ve gurab, o baheden istifde ediyordu. Lkin oullarnn gzlerinde babalarnn fakrlere datt r byyor ve onu vermek istemiyorlard. Onlar, Allhn o baheye ve o tarlaya verdii bereketin nereden geldiinin farknda deillerdi. nk gaflet, onlarn kalblerini kr etmiti. Bunun iindir ki Cenb- Hakk: Gfillerden olma! (el-Araf, 205) buyurmaktadr. a Kurn- Kerm, Kalem Sresinde bahsedilen bu Ashb- Darvan kssasndaki ok ibretli ve hazn kbeti yle anlatr: ...Hani onlar (bahe shipleri), sabah olurken (kimse grmeden) onu (mahsullerini) devireceklerine yemn etmilerdi. Onlar istisn da etmiyorlard. (nallh demiyorlard ve yoksullarn payn da ayrmyorlard.) Fakat onlar daha uykudayken Rabbinin katndan (gnderilen) kuatc bir fet (ate) baheyi sarverdi de, bahe kapkara kesildi. (elKalem, 17-20) Derken: Aman, bugn orada hibir yoksul yanmza sokulmasn! diye fsldaa fsldaa yola koyuldular. (Evet, yoksullara yardma) gleri yettii hlde, onlar yardmdan mahrm etmek niyet ve azmi ile erkenden yola dtler... Fakat baheyi grdklerinde: olmalyz! dediler. (el-Kalem, 23-26) Mutlaka yolumuzu arm

Bu yetlerde fakrin, garbin r hakkn vermemek iin onlara hlekrlk yapan merhametsiz bahe shiplerinin hazn kbetlerini bir ibret olarak Cenb- Hakk ne gzel bildiriyor. Kalplerdeki btn niyetler Hakk Telya aktr. Onun azameti, hereyi kaplamtr. Hazret-i Mevln -kuddise sirruh- buyurur: Dny hayt bir rydan ibrettir. Dnyda servet shibi olmak, ryda define bulmaa benzer. Dny mal, nesilden nesile aktarlarak dnyda kalr.

lm melei, gfilin cann almak sretiyle onu uykudan uyandrr. O kimse gerekte sahip olmad bir mal iin dnyda ektii skntlara hayret eder. Bin piman olur. Lkin i iten gemi, her ey bitmitir... Nitekim Cenb- Hakk, yet-i kermede lm nnda ry-dan uyanr gibi kendisine gelen insann ebed bir pimanlkla yle dediini bildirir: Rabbim! Beni (m lmm) yakn bir sreye kadar geciktirsen de sadaka verip slihlerden olsam!.. (el-Mnfikn, 10) Ancak bu durumda i iten gemi olacandan, ayn yet-i kermede Allh Tel, bu hakkati bildirmenin yannda kulun byle demeden evvel ona verilmi bulunan rzktan infk etmesini emreder. a Kurn- Kermde 200 yerde zikredilen infk, maln ve cann Allha adandr. Buna gre mslman da, hem varln hem de cann Allha adayan insandr. kinci Akabe beyatinde Abdullh bin Revha: Y Raslallh! Rabbin ve senin iin artlarn nedir? demiti. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- buyurdu ki: Rabbim iin artm, Ona ibdet etmeniz, Ona hibir e tutmamanzdr! Kendi hakkmdaki artm da, canlarnz ve mallarnz nasl mdfaa ediyorsanz beni de yle korumanzdr. Tekrar soruldu: Byle yaparsak bize ne vardr? Cevben O: Cennet vardr! buyurdu. Bunun zerine orada bulunanlar da: Ne krl al-veri! Bundan ne dneriz, ne de dnlmesini isteriz! dediler. (bn-i Kesr, Tefsr, II, 406) te bu muhvereden sonra u yet-i kerme inzl buyuruldu:

Allh, mminlerden, mallarn ve canlarn, kendilerine (verilecek) cennet karlnda satn almtr... (et-Tevbe, 111) Bu yet-i kermede, nefsin ve mallarn Allha satl ve adan vardr. Cn, gzlik ve ehdlikle satlr.

slmn ilk mbrek ehdesi Smeyye Hatunun hli bizler iin ne kadar ibretlidir. O; cann, ne ulv bir mn heyecanyla Allh yolunda infk etmiti. imdi cenneti satn alm ve kymete kadar gelen mminlerin gnllerinde taht kurmu olarak ebed mkftnn verilecei n bekliyor. Demek ki, canmzla, malmzla infka ynelmeliyiz. anakkale harbinde Trk ordusunun atacak barutu kalmamasna ramen mahhas bir can ve mal infk yaand iin zafer myesser olmutu. Trhte byle misller oktur. Maln Allha satl ise infk iledir. Cenb- Hakk, mttaklerin vasflarn sayarken: Kendilerine verdiimiz rzktan Allh yolunda infk ederler. (elBakara, 3) buyurmaktadr. Allh iin vermenin umm ismi olan sadaka ve infkn eidi oktur. Sadaka ve infk, var olan vermekten balar. Buna gre yarm hurma dah infktr. Kulu cehennem ateinden muhfaza eder. Dolaysyla Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- her mmini zengin grr. nk O, hads-i erflerinde mmindeki tekbr, tevhd, emr-i bil-marf, mazlma yardm, mmini tesell, muzdarip gnlleri sevindirme, yoldan eziyet verici eyleri izle, hasta ziyreti v.b. husslarn birer sadaka olduunu buyurur. Bu itibarla asl zenginlik, gnldeki kanatledir. Herkes, kanati kadar zengindir. Gnl zengin kimselerin ise, bir tebessm bile sadaka yerine geer. nk gnl zengini, tebessmnn sevgisi ile ferhtr ve etrafn da ferhlatr. Ve gerekten bu hl, ne kadar gzel bir infktr. Bunun aksi olarak gnl fakri olanlar ise, hibir ey zenginletiremez. Demek ki hakk zenginlik, mal okluu deil, gnl zenginlii iledir. Gerek mminler de, bu zenginlik nmetine sahip olup infkta bulunanlardr. nfk, bir mminin mkellef bulunduu diergmlk ve duyarlln en kmil bir tezhrdr. Hazret-i mer -radyallh anh-n ama gidiinde deveye binme sras klesine geldiinde ehrin kapsna varm olmalarna ramen deveye srarla klesini bindirmesi ve kendisi yaya, klesi ise devenin zerinde olduu hlde ama girmesi, kbna varlmaz bir infk tezhrdr. Yine Hazret-i Al -radyallh anh- ile Ftmatz-Zehr -radyallh anh-, sadece iftr edecek kadar yiyecekleri varken, gn stste miskn, yetm ve esrin gelip Allh rzs iin istemelerine mukbil iftarlklarn verip kendileri gn su ile oru tutmulardr ki, bu, ne ihtiaml bir infk manzarasdr! Yine Yermuk Seferinde ehd olmak zere bulunan yaral mchide ayr ayr verilmek istenen suyu her biri dierine havle etmi,

neticede hibirine veft etmeden yetiilip su verilememi ve hepsi de son nefeslerinde bir yudum su iemeden ehd olmulardr. Bir bakra su, ortada kalmtr. Bunlar, infkn en yksek derecesi olan srlardr. sr, kendinden koparp verme, kendi hakkn kardeine devretme hdisesidir ki, bugn cemiyetimizde yok denecek kadar azdr. Ancak zektn biraz daha tesine gitmek, infka daha fazla yer vermek tevk edilmeli ve bu i messeseletirilerek dzenli bir ekle konulmaldr. Bu messeselerde ayn zamanda slma hizmet edecek gayretli insanlar yetitirilmelidir. Ayrca mmet-i Muhammedin istifde edecei hastanelerin, ifhanelerin, muzdariplerin kalaca huzr evlerinin yaplmas da, bugnk toplum zerine en ehemmiyetli bir vecbedir. nfkn, gerek bir mminin tabat-i asliyyesi olmas zarrdir. Cenb- Hakk:

O takv shipleri ki, bollukta da darlkta da Allh iin infk ederler; fkelerini yutarlar ve insanlar afvederler. Allh da, (bu ekilde davranan) ihsn sahiplerini sever. (l-i mrn, 134) buyurmaktadr. Rivyete gre Cfer Sdk Hazretlerinin bir klesi vard. Kendisinin yakn hizmetlerini grrd. Birgn kle, getirmi olduu ii orba dolu bir kseyi kazr Cfer Hazretlerinin zerine dkt. st ba orbaya bulanan Cfer Hazretleri de, fke ile klenin yzne bakt. Bunun zerine kle: Efendim Kurnda fkelerini yenenler takdr buyuruluyor! diyerek bu husustaki yet-i kermeyi okudu. O zaman Cfer Sdk Hazretleri: fkemi yendim! dedi. Bu sefer kle: Kurnda ayn yerde insanlarn kusurlarn balayanlar da takdr buyuruluyor! dedi ve yetin bu hussla alkal ksmn okudu. Cfer Hazretleri: Haydi baladm seni!.. dedi. Bu def da kle: Kurnda ayn yetin devamnda Allh ihsnda bulunan, iyilik eden kimseleri sever! buyuruluyor! diyerek yetin, bu son kelimelerini okudu. Bunun zerine Cfer Sdk Hazretleri: Haydi git, hrsn artk; seni Allh iin zd ettim! dedi.

Bunlar, mmete nmne olacak infkn ne gzel tezhrleridir. Allh Raslnn bildirdii zere, susuzluktan soluyan bir kpee su veren gnhkr bir kadn, srf bu merhamet tezhr sebebiyle binlerce gnhnn afva mazhariyetiyle taltf edilerek cennete nil olmutur. Buna mukbil, kedisine merhametsiz davranarak, onun alna aldr etmeyen bir kadn da cehenneme dr klnmtr. Bu misller, bir mslmann gnl lemini istikmetlendirmesi bakmndan ibretlidir. Mmin, karanlk bir gecenin mehtb gibi derin, hasss, rakk, diergm, merhamet ve efkat shibi, cmert ve nrlu olmaldr. Ancak bilmelidir ki, Hakk katnda geerli olan cmertlik, maln iyi ve makbl olanndan vermektir. Zr infklar, bu incelie dikkat edildii lde kulu rz-y ilhye nil eyler. Asr- sedette, hayatlarn srf slm yoluna adayarak, Allha ibdetten baka bir ey dnmeyen Suffe ashb, geimlerini temine vakit bulamazlard. Bu sebeple dier mslmanlar onlara hurma getirirlerdi. Bz kimseler, bir ara bozuk hurma getirmi, ashb- suffe de son derece ackm olmalar sebebiyle bu bozuk hurmalar yemek zorunda kalmlard. Suffe ashbnn mruz kald bu hdise zerine muhtalara mallarnn bozuklarndan verenler hakknda Cenb- Hakkn u ihtr- ilhsi geldi: Ey mn edenler! ... Size verilse, gznz yummadan alamayacanz kt mal, hayr diye vermeye kalkmayn! Allhn mstan ve vlmeye lyk olduunu bilin! (el-Bakara, 267) Bir baka yet-i kermede de Cenb- Hakk, kendisine yakn olabilmemiz iin sevdiklerimizden infk etmemiz gerektiini bildiriyor: Sevdiiniz eylerden infk etmedike asl birre (yni hayrn keml noktasna) eremezsiniz. Her ne infk ederseniz Allh onu hakkyla bilir. (li mrn, 92) Bu yet-i kerme nzil olduunda ashb- kirm arasnda en sevdiklerinden verme hussunda byk bir infk yar balamt. Eb Talhann Mescid-i Sedete yakn, iinde alt yz hurma aac bulunan kymetli bir bahesi vard ve buray pek severdi. Sk sk davet ettii Raslullha ikramla da bahesini bereketlendirirdi. Eb Talha yle dedi: Y Raslallh! Benim servetim iinde en kymetli ve bana en sevimli olan, ite u ehrin iindeki sizin de bildiiniz bahemdir. Bu andan itibren Allh rzs iin onu Allhn Raslne brakyorum. stediiniz gibi tasarruf eder, dilediiniz fakre verebilirsiniz. Szlerinin ardndan bu gzel kararn derhal tatbik etmek iin baheye gitti. Eb Talha, baheye vardnda hanmn bir aacn glgesinde otururken buldu. Eb Talha baheye girmemiti. Hanm sordu:

Y Eb Talha! Darda ne bekliyorsun? eri girsen ya! Eb Talha: Ben ieri giremem, sen de eyan toplayp kver!. dedi. Beklemedii bu cevb zerine hanm aknlkla sordu: Neden y Eb Talha! Bu bahe bizim deil mi? Eb Talha: Hayr, artk bu bahe Medne fukarsnndr. diyerek yet-i kermenin mjdesini ve yapt infkn fazletini sevin ve nee iinde anlatt. Hanmnn kimiz nmna m, yoksa ahsn iin mi baladn? suline de kimiz nmna... diye cevap veren Eb Talha, bu sefer hanmndan huzur iinde u szleri dinledi: Allh senden rz olsun y Eb Talha! Etrfmzdaki fakirleri grdke ayn eyi dnrdm de sana sylemeye bir trl cesret edemezdim. Allh hayrmz kabul buyursun, ite ben de baheyi terk edip geliyorum! Eb Talhaya bu fedkarl yaptran ahlk- hamdenin ruhlarda kklemesi hlinde ortaya kacak gzelliin insanlk sathnda reva bulmasyla yeryznde nasl bir asr- sedet iklminin oluacan tahmin etmek hi de zor deildir. a Yukarda geen yet-i kermedeki birr kelimesi, hayrn keml noktas, Allhn rahmeti, rzs ve cenneti mnlarnda tefsr edilmesinin yannda Cenb- Hak onu bir baka yet-i kermede yle trif buyurur: Birr, yzlerinizi dou ve bat tarafna evirmeniz deildir. Asl birr, o kimsenin yaptdr ki Allha, hiret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Ve Allhn rzsn gzeterek) yaknlara, yetmlere, yoksullara, yolda kalmlara, sillere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekt verir. Bir ahit yapt zaman, szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te byle kimseler (dnde, Hakka uymada, doruyu ve hayr aramada birr shibidirler ve) sadkat ve vefkarlk gstermi, sammiyetlerini isbt etmilerdir. te muttakler ancak onlardr. (el-Bakara, 177) Grld gibi birri trif eden bu yet, insanda bulunmas gereken btn stn vasflar kendisinde toplamtr. Buna iretle Peygamber sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz: Her kim bu yet ile amel ederse mnn kemle erdirmi olur. (Nesef, Medrikt-Tenzl, I, 249) buyurmulardr.

a Kardelik duygularnn zayflad, ictim huzr ve sknun kaybolduu, kin ve husmetin oald cemiyetimizde bugn cidd bir infk seferberliine ihtiya vardr. Muzdarip ve muhta insanlarn yerinde biz olabilirdik. Bunun iin onlara olan infkmz, Rabbimize kar bir kr borcudur. Byk vel Azz Mahmd Hdy Hazretleri, halkla beraber pdihlar bile infk seferberliine dvet etmitir. Sultan III. Murada yazd bir mektupta yle buyurur: Deden Knn Sultan Sleyman nasl Istrancalardan su getirip stanbul halkn suya kavuturdu ise, sen de Bolu ormanlarndan odun getirip bu k stanbul halknn fakrlerine tevz et! nfk seferberlii, hem kendimiz hem de yavrularmz iin ok ehemmiyetlidir. Bizler, ocuklarmz nasl kk yata namaza altrmakla mkellefsek, ayn zamanda infk heyecan vermee ve bir muzdaribi sevindirme ibdetine altrmaya da mecbruz. yet bu iin alkanln kk yalarda kazandrmazsak, onlara yazk etmi oluruz. Onlar, mlkn shibinin Allh olduu idrki iinde bymelidirler. slm ihy etmek isteyen, imknlar mahdd olsa dah elinden geldii kadar muhta ve muzdariplere omuz vermek, gnl vermek, du etmek mecbriyetindedir. Bir muzdaribin derdini paylamak da infktr. Ve bugn iin en byk hizmet, rehber insanlar yetitirecek messeseleri ihy etmek, onlara infkta bulunmaktr. Bir mtefekkirin dedii gibi: Hkim milletlerle mahkm milletler arasndaki en mhim fark, bir avu iyi yetimi insandr! te cihnn btn susuzluu, bu bir avu insanadr. slm, hayt hlinde deilse, mslman eziliyor ise, k yolu iin yeniden silkinmemiz lzmdr. nce bu silkinie gnl vermek gerekiyor. Toplum, bizlerle gerek bir mslman yreinin nasl olduunu tanmaldr. Bunun iin rnek bir hasssiyet ve diergmlk sergileyebilmeliyiz. Bu da infk ile mmkndr. Nitekim slmda en ulv messeselerden biri olan vakflarn rhu, temeli hep bu infk temyldr. Yni infkta messeseleme, vakf meydana getirir. Vakf, mlkiyetin Allha adanmas, temlk ve temellkten menedilen maln Allh iin ebedletirilmesi demektir. nsanlkta keml, yaradlan her eye efkat, merhamet ve tebessmle yaklaabilmekle kimdir. Can ve mal Allh iin hbe edebilme ise, bir nev cenneti satn alabilme gayretidir. nsanolu iin kalbi Allhtan alkoyma ve kendine bendetme istdd en fazla malda ve evldda mevcddur. Bundan dolay Allh Tel buyurur:

Dorusu mallarnz ve ocuklarnz sizin iin bir imtihndr. Byk mkft ise, Allhn yanndadr. (et-Tebn, 15) Ey mn edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allh anmaktan alkoymasn!.. (el-Mnfikn, 9) ... Kim nefsinin cimriliinden korunursa, ite onlar kurtulua erenlerdir. (et-Tebn, 16) Eer Allha (rzs uruna) bor verirseniz, Allh onu sizin iin kat kat artrr ve sizi balar. Allh ok mkft verendir, cez vermekte acele etmeyendir. (et-Tebn, 17) Bunun iindir ki, yoksullar, fakrler ve garbler, varlk shipleri iin aslnda byk bir nmettir. Cennet kaplar, onlarn dular ile alr. nfklar, sermyenin bir kanser hline gelmemesine en gzel bir dev ve redir. Dolaysyla bu devnn madd ve mnev datm yeri olan vakflar, toplumun merhamet bideleridir. nfklarn en gzel tevz yerleridir. Zenginlerin infklarna ulv bir kprdrler. yle ki, zenginle fakr arasndaki kin ve hasedi gidererek cemiyette mfik bir hengin en mkemmel bir mili olurlar. Clib-i dikkattir ki, ecddmz Osmanlda yzbinlerce vakf kurulmu, her biri infkn en gzel rneklerini vererek uzun asrlar devam etmi ve son zamanlarndaki talana ramen 26.798i hl ayakta kalabilmitir. Dern ve yce hislerle slm en gzel bir ekilde anlayp yaayan Osmanllar, dnyya mslman yreindeki engin efkat ve merhameti bylece sergilemilerdir. O derecede ki, insana hizmet en kmil bir ekilde f edildikten sonra kalblerdeki merhamet, k aylarnda a kalan kulardan dier sakat hayvanlarn korunmasna kadar genilemitir. Onlar, yzbinlerce vakfla, toplumu efkat ve merhametle a gibi rmler ve det sarlmadk yara brakmamlardr. Dier bir ifdeyle vakf, slmn, yaratlm her eye kar mslmana ykledii bir mesliyettir. Vakflar, yaratandan tr yaratlanlara sevgi, efkat ve merhametin ortaya konduu messeselerdir. Allh -celle cellh-, kint ve eyy birer emnet olarak vasflandrmaktadr. Kinttaki herey insana emnet olarak tevd edilmitir. Evld, mal, mlk, shhat, hepsi bu muhtev iindeki emnetlerdir. nsan bunlar titizlik ve hasssiyetle korumak mecbriyetindedir. Emnetin yerine teslmi de rahmettir, berekettir. Nitekim Cenb- Hakkn sadaka hussundaki emrinden sonra ashb- kirm arasnda det bir seferberlik balam, herkes, neyi varsa Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in nne getirmiti. Onlar, her zaman Sadakalar Allh alr! yetinin verdii cokuyla, getirdiklerini Raslullh -

sallllh aleyhi ve sellem-e Allh yolunda cn gnlden takdm ediyorlard. nfk, yalnz madd deildir. Rabbin ihsn ettii her ey infk edilecektir. Yaanarak tebl edilen slm, en gzel infktr. Ashb, dnynn en cr kelerine kadar il-y kelimetullh akyla giderek kendilerini slma infk etmilerdir. Bunlarn ikisi Abbs -radyallh anh-n olu Kusam -radyallh anh- ile Hazret-i Osmn -radyallh anh-n olu Muhammed -radyallh anh-dr. Gidebildikleri son nokta olan Semerkanta slmn nrunu ve huzrunu tamlardr. Bu hlis infk niyeti, bereketli bir rahmet olarak tecell etmi, ardndan mm Buhr, mm Ksn, mm Tirmiz, h- Nakibend gibi birok zirve Allh dostlarnn yetimesine vesle olmutur. Bugn de, ayn vecd ve heyecanla slm yaayp, tebl ederek onu bir hayat tarz hlinde dnyya sunmak, yine en gzel bir infk olacaktr. nfkta Edeb Zekt ve sadakada edeb ok mhimdir. Bilhassa veren, alana teekkr hissiyt iinde olmaldr. nk onu farz olan bir bortan kurtarp ecre nil eylemektedir. Verilen sadakalar ayn zamanda, veren kiiye hastalk ve musbetlere kar birer siper-i sikadr. Sadaka verirken dikkat edilecek edebi Kurn- Kerm yle belirliyor: Ey mn edenler! Allha ve hret gnne inanmad hlde maln gsteri iin harcayan kimse gibi, baa kakmak ve incitmek sretiyle, yaptnz hayrlarnz boa karmayn! (Sadakalarnz imh etmeyin!) (elBakara, 264) Bu yetlerde hayr ve hasentta bulunmak tevk edilmekle birlikte, hayr ilerken riyet edilmesi gereken edeb ak bir ekilde anlatlmaktadr. Yni kalb krarak, fakri kmseyerek, eziyet ederek ve baa kakarak yaplan bir hayrn Allh indinde hibir deeri yoktur. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: kii vardr ki, kymet gn Allh onlarla konumayacak, onlara bakmayacak ve onlar temize karmayacaktr. Onlar iin ac bir azap vardr. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in bu szleri defa tekrarladna hit olan Eb Zer -radyallh anh-: Adlar batsn, umduklarna ermesinler ve hsrna urasnlar! Kimlerdir bunlar y Raslallh? Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-:

Elbisesini (kibir ve gururundan dolay kurula kurula) sryen, verdiini baa kakan ve yalan yeminle maln pazarlayan!.. buyurdu. (Mslim, mn, 171) Bu beynlar gsteriyor ki baa kakarak ve inciterek yaplan hayrlar, kulu azba dr eden ar crmlerdendir. nk kalbler, nazargh- ilhdir. Mevln Hazretleri buyurur: Sen, varln, maln, mlkn gzel bir ekilde infk et de, bir gnl al! Ki o gnln dus, mezarda, o kapkara gecede sana k versin, nr olsun!.. Yine Hazret-i Mevln -kuddise sirruh- hikmet dolu beyitlerinde Cenb- Hakka kr borcunun fsna vesle olmas dolaysyla yoksul ve muhta kimselerin cmertler iin bir nmet olduu, sehvetin ancak onlarda iniks bulduu, bu sebeple onlarn gnllerini incitmemek gerektiini u ekilde anlatr: Yoksul kii cmertlerin aynasdr. Sakn aynaya kar gnl krc szler syleyerek onu buulandrma. (Yni yoksulun gnlne kar hassas ol. nk gnl, nazargh- ilhdir.) Allhn cmertlik tecellsinin tezhr fakrlerdir. O fakrler ki kerem shiplerine mrcaat ederler. Dertlerini onlara aarlar. Bylece hamiyyetli zenginler iin sedet yollarn hazrlarlar. Bunun bir baka bereketi olarak da zenginin, yoksulun gnlne girmesi netcesinde onda sevgi ve merhamet filizlerinin tomurcuklanmasdr. u hlde yoksullar Hakkn cmertlik aynalardr. Varlkl olanlar, kendi keremliliklerini orada seyrederler. Hakkta fn olan slih zenginler, servetlerinin bir emnet olduunu idrk ederek Hakk karsnda nefislerini tanmlar ve ilh cmertliin mkesi olmulardr. Hakkn cmertliinden bir nasb alarak sehvette fnlemilerdir. Az vey ok shib olduu varln kalbine sokmayp gnlnn dnda tayanlardan bakalar, bedbahtlar ve hret fukarlardr. Bu tip insanlar, Hakk kapsnda deildir. Varlklar izfdir. Kap dndaki nak ve sretten ibrettir. Bunlar, gnlleri Allhtan uzak den gerek zavall ve rhniyet fakrleridir. Zhir varlklar ise bedbahtlklarnn cansz bir nak, solgun bir resmidir. Bunlar, hakkatten habersiz, rhsuz kiilerdir ki, sen bunlara yaknlk gsterme! Sakn ha kpek resmine kemik atma!.. Byle kiiler menfaat esridir. Hakk susuzluundan habersizdirler. Dikkatli ol; bu llerin nne yemek taba koyma! Yni, onlara iltifat edip yaknlk gsterme! yle varlkllar, maherin sefil dilencileri olacaklardr.!

Byleleri mn deil, ekmek dervileridir. Toprak balna benzerler, lkin eklen bala benzeseler de denizden rker ve kaarlar. Onlar, sefletlerini sedet sanrlar, kendilerine gre gzel yemekler yer, tatl erbetler ierler. Gerekte ise, ilh lokmadan nasipsizdirler. Ey bu hsrna dmek istemeyen! Sen mahlkt cmertliinle kuat ki, riflerden olasn!.. a Zekt, sadaka ve hayr ilerinde dikkat edilecek mhim hususlardan biri de, gizlilie riyettir. nk aktan verilen sadaka, alan kimsenin hay duygularn zayflatr, zamanla alkanlk hline dnnce de alma gayret ve isteini ortadan kaldrr. Bunun yannda veren kimsenin de gurur ve kibre srklenip ucba, yni kendini beenmesine sebebiyet verir. Fakat bzan sadaka veren ve hayr ileyenlerin ln edilip halka bildirilmesinde fayda grlebilir. Bylece halk, fukraya yardm hussunda tevk edilmi olur. Kurn- Kermde Cenb- Hak: Sadakalar aka verseniz, bu gzel bir eydir. (Fakat) Onlar gizleyerek fakrlere verseniz, sizin iin daha hayrl olur. (el-Bakara, 271) buyurmutur. Mfessirler bu yetten zektn aktan verilmesi, sadaka ve dier hayr hasentn gizlice yaplmas gerektii hkmne varmlardr. nfk hussundaki en gzel edeb, sa elin verdiini sol eline bile farkettirmemek tarznda milletimizin darb- meselletirdii bir ldr ki, hads-i erfteki ifdeye nazaran Arn glgesi altnda bulunacak olan kimseler bu ekilde infk edenlerdir. Ecdd, bu veriin en gzel nmnelerini sergilemitir. Nitekim bu hususta Ftih Sultan Mehmed Hann efkat tevz eden vakfiyelerinden bir ksm yledir: Ben ki stanbul ftihi Allhn ciz kulu Ftih Sultan Mehmed; aln terimle mliki bulunduum 136 dkknm aadaki artlar muvcehesinde vakfeyledim: Klliyemde bin ve in eylediim ahnede ehdlerin hanmlar, yetmleri ve stanbul fukars iin yemek yaplsn! Ancak yemek yemeye veya almaya gelemeyen mzeretlilerin yemekleri, hava karardktan sonra kapal kaplar iinde gzlerden rak olarak evlerine gtrlsn!. Vakfiyede grld gibi Ftih Sultan Mehmed Han, toplumun korunmaya muhta fertleri iin en hassas edeb lleriyle kideler koymutur. Pdih byle bir edeb sergileyen cemiyetin fertleri de, zektlarn bir zarf iinde cmlerdeki zekt talarna brakrlar, muhtalar da oradan vereni grmeksizin ihtiyalar kadar alrlard.

a Dnin asl gyesi, Allhn birliini tasdkten sonra, gzel insan, zarf insan, derin insan yetitirmek ve bu sretle huzrlu bir cemiyet ortam husle getirmektir. Bu olgunlama da ancak gnlde tezhr eden efkat ve merhamet hissi ve onun en gzel bir tezhr olan zekt ve infk ile mmkndr. Bir mmin yreinin, Rabbin btn mahlktn efkat ve merhametle kuatmas cb eder. Rabbimizin mlknde yayoruz. Onun nmetleri ile rzklanyoruz. Ml ibdetlerde ihmalkrlk gsterenler dnmyorlar m ki, acab kimin mal, kimden esirgeniyor? Sevmenin neticesi fedkrlktr. Seven, sevilene kar sevdii lde fedkrlk yapmay zevk ve vazfe olarak f eder. Bu, n, mkuna can vermesine kadar dayanr. Allhn mahlktna olan infk, sevenin sevilene kar en gzel bir muhabbet tezhrdr. nk zekt ve sadakann Allh iin verilmi olmasndan dolaydr ki, bunlar Allh alr tarznda bir ifde vrid olmutur. Nitekim yet-i kermede buyurulur:

Hi phesiz ki Allh, kullarnn tevbesini kabl eder, (ihlsla, gnlden verdikleri) sadakalar (zekt ve infklar) alr (geri evirmez)!.. (etTevbe, 104) Bu nkteyi ifde iin Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellemde: Hi phesiz ki sadaka, muhta onu almadan nce Allhn (kudret) eline geer (yni muhtca verilen zekt ve sadakalar nce Allh alr, sonra fukarya devreder!) (Mnv, Knzl-Hakik, s. 34) buyurmulardr. Bu itibarla zekt ve sadakada en mhim husus, sammiyet ve ihlsla srf Allh rzsnn kastedilmesidir. nfkta bulunanlarn gururlanmalar, teekkr ve minnettarlk beklemeleri asl doru deildir. Byle bir dnce, bu hayrlarn btn sevap ve fidesini silip sprr. Bilakis veren, alana kar teekkr hissiytyla dolu olmal ve rz-y ilhnin dnda bir maksat tamamaldr. Zr Hakk katnda makbl olan budur. Hazret-i Al ve Hazret-i Ftm -radyallh anhm-nn bu meynda yaptklar infk takdr ve tekrmin yannda mmetin de yapaca infk ayn ekilde gerekletirmesini tebl sadedinde yet-i kermede yle buyurulur: "Kendileri istekli olduklar hlde yemeklerini yoksula, ksze ve esire verirler ve onlara: Bunu size Allh rzs iin yediriyoruz. Sizden karlk ve teekkr beklemiyoruz. Biz Rabbimizin sert, bell bir gnnden korkarz. derler. Allh da onlar o gnn fenlndan korur. Yzlerine parlaklk, gnllerine sevin verir." (el-nsan, 8-11)

Eer infk eden, bu yet-i kermedeki hli ve ahlk gerekletirebilirse, gnlndeki ihls ve sammiyet muhtabna da akseder ve o ahs infkna ehil deilse bile bir lutf-i ilh olarak intibha gelir. Bu hakkate ireten Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellembuyururlar: "(Vaktiyle) bir adam: Ben mutlaka bir sadaka vereceim. dedi. Geceleyin evinden sadakasn alp kt ve onu bilmeden bir hrszn eline tututurdu. Ertesi gn belde halk: Hayret! Bu gece bir hrsza sadaka verilmi! diye konumaya balad. Adam: Allhm! Sana hamdolsun. Ben mutlaka bir sadaka vereceim. dedi. Yine sadakasn alarak evinden kt ve onu (bu sefer de bilmeden) bir fhienin eline tututurdu. Ertesi gn halk: Olur ey deil! Bu gece bir fhieye sadaka verilmi! diye dedikoduya balad. Adam: Allhm! Bir fhieye (de olsa) sadaka verdiim iin sana hamd olsun. Ben mutlaka bir sadaka vereceim. dedi. (O gece, yine) sadakasn alp evinden kt ve onu (bu def da bilmeden) bir zenginin eline koydu. Ertesi gn halk: Bu ne itir! Bu gece bir zengine sadaka verilmi! diye (hayretle) sylenmeye balad. Adam: Allhm! Hrsza, fhieye ve zengine (de olsa) sadaka verdiim iin sana hamdolsun. dedi. (Bu ihls zerine) uykusunda o adama: Hrsza verdiin sadaka, belki onu yapt hrszlktan utandrp vazgeirecektir. Fhie belki yaptndan vazgeip iffetli bir kadn olacaktr. Zengin de belki bundan ibret alp Allhn kendisine verdii maldan muhtalara datacaktr. denildi. (Buhr, Zekt 14; Mslim, Zekt 78. Ayrca bkz. Nes, Zekt 47)

Hi phesiz nice tecellleri yaanm olan bu hads-i erfin bir tecellsi de Peygamber vrisi bir Hakk dostu olan Sm Efendi -kuddise sirruh- Hazretlerinde grlmtr. yle ki: Bir kimse Hazret-i Pre gelerek: Hac Baba! Allh iin bana bir sigara paras! der. Bir sehvet gnei olan Sm Efendi Hazretleri, hi dnmeden etrafndakilerin akn baklar arasnda adamn istedii paray verir. Adamcaz da sevinle oradan ayrlr. Hdise, Sm Efendi Hazretlerinin yanndakilerden bir ahsn bir hayli dikkatini celbeder. Merakn yenemeyen o ahs, sigara parasn alan adam takip eder. Hayretle mhede eder ki, adamcaz sigara almaktan vazgemi, o parayla ekmek almaktadr... te Allh iin ihlsla verilen bir hayrn muhatabnda meydana getirdii msbet tesr!.. Onun iin infkta, muhataptan daha ok kendi gnl lemimizi kontrol ederek gerek sehvete nil olabilirsek ne mutlu! Y Rabb! merhametin btn tezhrleri gnl haytmzn tkenmez haznesi olsun! mn! n

FIKIH PENCERESNDEN ZEKT Farz olmasnn artlar 1- Zekat verecek kimse mslman, akll, ergenlik ana gelmi ve hr olmaldr. 2- Temel ihtiya ve borcundan baka nisab miktar mala sahip olmaldr. 3- Eldeki mal hkmen ve hakikaten artc olmaldr. 4- Zekat verilecek mal zerinden bir kamer yl (354 gn) gemelidir. 5- Zekat verilecek maln kiinin tam mlkiyetinde olmas gereklidir. Zekt verilmesi gereken mallar ve miktar Nisab, koyun ve keide krk, sr ve mandada otuz, devede ise betir. Altn iin nisab 81 gram, gm iin ise nisab 561 gramdr. Altn ve gm iin nisab sabit ise de hayvanlarla ilgili nisab ve verilecek zekat miktar say arttka deiir. Zekt kimlere verilir Allh Tel buyurur:

Sadakalar (zektlar), Allhtan bir farz olarak ancak fakirlere, miskinlere (dknlere, zekt toplayan) memurlara, gnlleri (slma) sndrlacak olanlara (mellefe-i kulba), klelere, borlulara, Allh yolundakilere ve yolda kalmlara mahsustur. Allh en iyi bilendir, hikmet sahibidir. (et-Tevbe, 60) Bu yet-i kerme zekatn verilecei yerleri aka belirtmektedir. Bunlar: 1- Fakirler: Dnen zengin saylmayanlar, yni nisab miktar mala sahip olmayanlar. Byle kimseler, i ve g sahibi olsalar da zekat alabilirler. 2- Miskinler: Gnlk yiyecei olmayanlar, ar fakirler. 3- Zekat Memurlar. 4- Mellefe-i kulb: Kalbi slma sndrlacak kimselerdir. 5- Kleler: Klelikten kurtulacak kimselere zekat verilir, ancak zamanmzda klelik kalkmtr. 6- Borlular: Borcu malndan fazla kimselere zekat verilebilir.

7- Allh yolundakiler: Allh yolunda cihad edenler, hac iin yola kp yolda parasz kalanlar ve Allh iin ilim tahsil edenlerdir. 8- Yolda kalmlar: Memleketinde zengin bile olsa paras biten yolculara da zekt verilebilir. Zekt kimlere verilmez Ana, baba, nine, dede, oul, kz ve torunlara; zenginlere ve mslman olmayanlara zekat verilmez. Ayrca kar-kocann birbirlerine verecekleri zekat da geersizdir. R (Toprak Mahsullerinin Zekt) 1. Eb Hanfe -rahmetullahi aleyh-e gre tarm rnlerinin zektnda nisb sz konusu deildir. Yani zerlerinden bir yl geme ve belli bir miktara ulama art yoktur. 2. Ylda birden fazla rn alnan yerlerde r de rne bal olarak tekrar verilir. 3. lm bir kimsenin terekesi olan zir rnlerden, ocuk veya akl hastasna ait arzilerin rnnden de r alnr. 4. Eb Ysuf ve mam Muhammede gre, tarm rnlerinin nisb be vesk yani bir tondur. Bir tonu atktan sonra ancak re (zekta) tb olur. 5. r verilecek tarm rnlerinin bir yl kadar dayanabilecek vasfta olmas gerekir. Bu yzden ya meyve ve sebze trleri iin r gerekmez. Armut, elma, eftali, kays, domates, biber, prasa ve kereviz gibi. nk bu rnler dayankszdr. 6. Bir r arazisi yamur, ay veya rmak sularyla sulanrsa onda bir; su motoru, satn alnacak su ile btn yl veya yln yarsndan ok sulanrsa yirmide bir nisbetinde r ad ile zekta tb olur. Ayrca tohum, iilik, sulama, ilalama vb. masraflar dlmez. 7. Zeytin, susam, ay iei tanelerinden r alnd takdirde, daha sonra yalarndan yeniden r alnmaz. Ancak bunlar reticiden ticret amac ile satn alan kimse yeniden ticret mal zektna tb olur. 8. r arazisi rnlerinden alnacak belirli hisseler tamamen yetiip elde edildii zaman alnr, bundan nce alnmaz. Hatta daha bitmemi olan rnlerin ve belirmemi olan meyvelerin rlerini vermek ciz deildir. Fakat bunlar bittii ve belirdii zaman sahipleri dilerse rlerini verebilir. 9. Daha r verilmemi olan hubbattan veya aa zerindeki meyvelerden yenilirse, rn demek niyetiyle yemeli ve bunu tazmn etmelidir. Mesel; Eb Hanfe -rahmetullhi aleyh-e gre, 10 kg. zm toplanmsa 1 kg zekat (r) olarak tazmn etmek gerekir.

Gnlleri Dirilten Ferd ve ctim Bir bdet HAC slmn be temel rknnden biri olan hac, nebler silsilesinin ilki dem -aleyhisselm-dan hirzaman nebsine kadar yank gnl terennmleri ve eitli ulv htralarla dolu hak ve mn cevherini gnllerde kemle erdiren ve bu lemde maherin bir benzerini yaatarak; lmeden evvel lnz! srrnn hakkatine vesle olan ulv bir ibdettir. Hac, slmiyetten evvel de vard. Ancak mrikler, bunu ibdet olmaktan karm, det gl ve kuvvetli olanlara kar sergilenen gayr-i ahlk bir resm tren hline getirmilerdi. Nitekim Araplar arasnda imtiyazl bir kabile olan Kurey mensuplar, giyinik olarak Kbeyi tavaf ederler, fakat dier Araplar kadn-erkek topyekn plak bir ekilde tavaflarn yaparlard. Elbiselerini karan plak topluluun mahrem yerlerini rtmesi, Kureyin cmertliine balyd. Yni Kureyliler kendilerine elbise verirse rtnerek, vermezse uryan bir hlde Kbeyi tavaf ederlerdi. Kurban kestiklerinde de onun kann Kbenin kap ve duvarlarna srerler, kurbann etlerini de yakarlard. te slm, bu haysz detleri ve hurfeleri toptan ortadan kaldrd. Zr slmda her ibdetin ana gyesi, Allh zikretmek, Ondan mafiret dilemek ve kelmullh yceltmektir. a Hac ibdetinin dnyev-uhrev pek ok hikmeti vardr: Hac, Allhn sonsuz rahmetinin tecell ettii, afv mafirete mazhar olan mslmanlarn derin bir mn, vecd ve ak heyecn iinde kaynat mbrek ve ihtiaml bir iklmde cereyan eder. Hac, Hazret-i brhm ve Hazret-i sml -aleyhimesselm-n tevekkl ve teslmiyetinden hisse alabilmek, iimizdeki nefs denilen dman ve dmzdaki eytan temylleri talayabilmek, snf farkllndan syrlp kefen iklmine girerek Rabbe iltic edebilmek, kymetin o dehetli manzarasnn hissiytyla rpermek, mslmanlar arasndaki uzak ve yabanc topluluklar bir araya getirmek, bir mn kardelii tesis etmektir. Dier mnda hac, beden elbisesinden syrlp rhun derinliine nfz ederek nefsn kasrgalardan kurtulmaa almaktr. a

Haccn f edildii mbrek meknlar ise, ulv bir lemin rhniyet iklmleridir. Bu iklmler, ilh ninelerle doludur. Oralarda hep Allhn rahmet ve bereketi yda gelir. Bunun iindir ki Kurn- Kermde o iklmlerin vasf nnda, eirullh ve hurmetullh denilmitir. Bu itibarla haccn bir gyesi de, o mbrek meknlara hrmet, oradaki mukaddes makamlarn htras ile gnlleri tezyin etmektir. Bu mbrek topraklar, Hazret-i demden bu yana mnl yreklerin rhniyetleriyle beslenmi, kne gzyalaryla sulanmtr. rifne hac yapanlar, o meknlarda bunlar ve birok peygamberin ayak izlerini arar ve onlarn htralarndan feyz alrlar. nk mstesn bir feyiz menba olan bu kuds mahaller, nebler silsilesinin muazzez htralar ile doludur. bdet ve hac niyeti ile o mbrek topraklara ayak basanlar, brahim aleyhisselm-n: Y Rabb! Gnahlarmz bala, afvet! Sen en byk Rahmn ve Rahmsin. Y Rabb! Benim evldm da benim yoluma, benim dnime slik kl! dularna ve bu dulardaki feyz berekete mazhar olurlar. Bu ve daha birok mazhariyet, mmin gnlleri o mbrek meknlarn hasret ve itiykyla tututurmutur. Nice ak kfileleri kh: Grmez oldum rak ile yakn, Gzel Kbetullh varaym sana! terennmleriyle inlemi, kh: Ey bd- sab, urarsa yolun semt-i Harameyne Selmm arzeyle Rasls-Sekaleyne!.. Ey sabah rzgr! Eer yolun Mekke ve Medneye urarsa oralara ve bilhassa ins cinnin Peygamberi olan Muhammed Mustafya benden salt selmlar gtr! ifdeleriyle o mbrek beldelere ve lemlerin Efendisine selm gndermilerdir. Bu muhabbet tezhrleri gnllerde yle derinlemitir ki, kuds topraklara gidenlerin du ve selmlarla uurlanmalar, det bir gelenek hline gelmitir. Hacca gidenlerin kulaklarna fslt hlinde sylenen ak ve muhabbet dolu gnl taleplerini ir yle dile getirir: Getiiniz yollara, Bizden selm gtrn! Hak dost diyen kullara, Bizden selm gtrn!.. Varn hacc fya, Erin sonsuz safya, Muhammed Mustafya Bizden selm gtrn!..

Mekke ile Medne, ki esiz hazne, Cihr yr-i gzne, Bizden selm gtrn! Lebbeyk deyip boyuna, Koun zemzem suyuna, Ben Him soyuna, Bizden selm gtrn! Girersiniz ihrma, El srmeden harma. Sahbe-i kirma, Bizden selm gtrn!.. Yalvarp Rabbimize, Dular edin bize, Muazzam Kbemize Bizden selm gtrn! Girenler ak bana, Dmez gaflet ana, O gzel Nr Dana, Bizden selm gtrn!.. Girip kalb-i Hatme, Secde edin Rahme. Makm- brhime, Bizden selm gtrn!.. Hakktan gelen berta, Alan her kanata. Minaya, Arafata Bizden selm gtrn!.. Cennetl-Bkmize, Glen-i pkimize, Yce ferah-nkimize Bizden selm gtrn!.. Evvelden beri ite bu ak ve muhabbetin tuyn iinde yaayp gnllerini teskn edemeyen nice Hakk dostlar, tayy-i mekna nil olarak o rahmet beldesine komular ve namazlarn oralarda f etmilerdir. Hatt onlardan bazlar, oralarn ak ile yanlar had safhaya ulam olup ancak gidebilecek durumda olmayan nice fakir klar da bu lutuftan nasibdr klmlardr. Nitekim Azz Mahmd Hdy Hazretlerinin mneviyat semlarna kanat amasna vesle olan u hdise mehurdur: Bursa kads olduu yllarda Hdy Hazretlerinin nne garip bir dv geldi. Bir kadn, kocasndan ikayeti olarak unlar sylyordu:

Kad Efendi! Kocam her sene hacca gitmeye niyet eder, fakat bir trl fakirlikten dolay gidemez. Bu sene de hacca gideceim diye tutturdu. Hatt: Eer bu sene hacca gidemezsem seni boayacam! dedi. Daha sonra kurban bayramna yakn ortalktan kayboluverdi. Be alt gn sonra da ortaya kp hacca gidip geldiini syledi. Hi byle birey olur mu? Kad Efendi! Artk bu yalanc adamdan boanmak istiyorum!.. Kad Mahmd Efendi, yaplan ikyetin tahkki iin kadnn kocasn artt ve ona hanmnn sylediklerinin doru olup olmadn sordu. Adam cevaben: Kad Efendi! Hanmmn syledikleri de dorudur, benim sylediklerim de. Bilesiniz ki ben gerekten hacca gidip gelmi bulunmaktaym. Hatt o mbrek beldelerde baz Bursal haclarla da grtm ve kendilerine getirmeleri iin birtakm hediyeler emnet ettim.. dedi. Kad Mahmd Efendi, ard: Bu nasl olur efendi?!. diye sordu. Adamcaz da anlatmaya balad: Efendim, her sene olduu gibi bu sene de hacca gidemeyince, byk bir zntyle Eskici Mehmed Dedeye gittim. O da, benim elimi tutarak gzm yummam istedi. Gzm atmda ise Kbedeydim!.. dedi. Byle bir mnev hdiseye ilk defa hid olan Kad Efendi, bunun mmkn olamayacan syleyerek adamn ifdelerini kabul etmedi. Bunun zerine hl mukaddes topraklardaki rhniyet ve mneviyat iklminin taze hissiyt iinde olan adamcaz, saf, fakat mnidar bir cevapla haykrd: Kad efendi! Allh Telnn dman olan eytan bir anda btn dnyy dolayor da, Allh dostu olan has bir kul niin bir anda Kbeye gidemesin? dedi. Kad Mahmd Efendi de, bu cevab gyet mnidar bularak karar Bursal haclarn dnne tehir etti. Bursal haclar dndnde de yapt tahkkat neticesinde meseleyi olduu gibi rendi ve byk bir hayret ve aknlk ierisinde dvy iptal etmek zorunda kald. Fakat, yreine muammal bir kor dt. Ardndan Eskici Dede vesilesiyle ftde Hazretlerinin halkasna dhil olarak bir cihn kutbu oldu. a Elhsl madden ve mnen o mbrek topraklara kou, kumlu lleri grmek iin deildir. Oralara yneli, brhim -aleyhisselm-n makmn, smil -aleyhisselm- ve evldnn vatann ziyret iindir. Raslullh sallllh aleyhi ve sellem-in doup byd, slm tebl ettii

topraklar grmek, O yce Varlk Nrunun teneffs ettii havay cierlerimize ve gnllerimize doldurmak gyesiyledir. Bir Hakk dostu ir ne gzel syler: Batan aaya nereye gz gezdirsem, saysz mcize, kalbin eteine yapp: te yer buras! der. Bu ifadeler, irin kuru bir hissiyat deil, ilh bir hakkattir. Cenb- Hakk buyurur:

Onda nice apak iaretler vardr... (l-i mrn, 98) Dolaysyla o kuds meknlarda gzlerindeki perdeleri ekerek gnl gzleriyle etrafa bakanlarn mn derylar ca gelir, ak ve muhabbet-i ilh gnl damarlarnda harekete geer. Nereye nazar etseler, oradan yce bir vecd ve istirk kendilerini kaplar; bylece gzleri yaarr, dilleri dim tesbih ve tehll ile megul olur. O mbrek beldedeki btn vakitlerini stn bir edeb ve hrmet hli iinde geirir. Bu da, yette buyurulan:

Her kim Allhn ninelerine hrmet gsterirse, (bilsin ki) hi phesiz bu, kalblerin takvsndandr. (el-Hac, 32) srrndan alnan yce bir ilh nasbdir. Bu bakmdan hac, srf madd bir ibdet deildir. O, madd taraf kadar mnev taraf da son derece mhim olan bir ibdettir. Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem- tarafndan hacc- mebrr yni batan baa iyilik ve gzellikten ibret bir haccn dile getirilmesi bunu ifade eder. Bu ynyle hac, tevbe, inbe, du ve istifr ile gnllerin rahmet, bereket ve fazletlere nil olmasdr. Hayatn slih amellerle mmr edilmesidir. Hacdan sonra da bu hlin devam iin Cenb- Hakka sz verilmesidir. Hazret-i brahimin u dus ne gzeldir: Ey Rabbimiz! kimizi (olum smaili ve beni) sana teslm olanlardan eyle! Neslimizden de sana teslm olanlardan bir mmet yetitir! Bize ibdet yollarmz gster; tevbemizi kabul buyur! Sen tevbeleri dim kabul eden, merhametli olansn! (el-Bakara, 128) Hacc fya ynelen k gnller, bir taraftan bu du ile yorulurken dier taraftan Harem dhilinde ve btn Mekke sokaklarnda Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-in dolatn, yaadn dnerek belki onun ayak izi zerinde bulunabileceini hayl eder, o izlere gnlen yz srebilmenin heyecann yaar ve ondan intikl etmi nice htralarla dolarlar. Mesel Saf tepesinde Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in Mekke mriklerine hitab ediini dnp o gnleri gzlerinde canlandrabilirler. O lemlerin Efendisi, bu tepeden Mekkelilere Eb Kubeys Dan gsterip hitab ederek demiti ki:

Size; u dan arkasnda dman var; buraya doru yaklamaktadr. Cannza kasd edecek, tedbir aln! desem, inanr msnz? Mekkeliler de: nanrz. O dan arkasn grmesek de, sen Muhammedl-Emn olduun iin verdiin haberin doruluundan asl phe etmeyiz! demilerdi. Bunun zerine O yce varlk: Buna inandnz gibi una da inannz ki, bu lemi yaratan tek ve kdir bir Allh var! Taptnz putlar, ciz birer ta, toprak veya odun paralardr. Bunlar terkedip bir olan Allha mn ediniz. Biliniz ki, Allh beni size peygamber olarak gnderdi. dediinde ise, bata amcas Eb Leheb olmak zere mrikler: Sen bizi buraya bunun iin mi ardn? diyerek ondan yz evirmi ve dalmlard. Vicdanen kabul ettikleri o yce varl nefsniyetleri muktezs yalanlamlard. Fakat O lemlerin Efendisi Varlk Nru, bu ve benzeri nice gaflet ve dallet tezhrlerine ramen ylmam, nebev bir gayretle ilh hakkatleri susuz gnllere bir b- hayt gibi takdme her hlkrda devam eylemiti. te hacda bu ve bunun misli ibretli hakkatleri tefekkrle gnl kulaklarmz ve gzlerimizi aarak O yce Nrun rahle-i tedrsine mekn olan Drul-Erkmn nnde ierideki hulu Kurn tlimlerinin akislerine ulaabiliriz. Bu tlimlerin ardndan gerekleen hicret ve sonrasnda yaanan ilh bereketlere gnl testimizi uzatabiliriz. Bilhassa Sevr maarasnda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- ve Hazret-i Ebbekir arasndaki mnev alveriten nasblenir ve onlarn orada kaldklar gn ierisinde ilh esrra gark olma ve kalbi inkif ettirme istikmetinde oluturduklar huss sohbete dhil olabiliriz. O sohbetle balayan altn silsilenin muhabbet, ak ve vecd iklminde gnllerimize en kmil mnda mnn halvetini tattrabiliriz. Bu halveti tadarak her biri bir yldz misli olan ashb- kirma tb olur, binbir hikmet ve ibret dolu Medne-i Mnevvere htralarndan sonra tekrar Mekkeye dn, yni o mbrek beldenin Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- tarafndan fethini hayl edip gzmzde canlandrabiliriz. Etraftaki dalara bakarken Mekkeyi fethe gelen sahbe ordusunun mriklere korku salmak iin yaktklar al rpyla vcda getirdikleri binlerce mealenin grntlerini zihnen o yerde sbitmi gibi ryya benzer bir mhede lemini gerekletirebiliriz. Bill-i Habenin o gn Beytullhn stne karak okuduu yank ezn sesini duyar gibi olabiliriz. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in: Hak geldi, btl zil oldu... (el-sr, 81) yetini okuyarak Kbedeki putlar deviriini hayl edebiliriz.

Ardndan bizim gnlmzn de bir Kbe gibi olduunu, orann da birtakm nefsn muhabbetlerle puthne hline geldiini kavrayp hac ibdetinin her safhasndan edindiimiz rhn ve mnev bir kuvvetle onlar devirmeye ve gnlmz gerekten tecellgh- ilh klmaya ynelebiliriz. te byle daha nice tecelllere niliyete ilh bir kap olan hac ibdeti, herkes iin asgarden azamye kadar bir mnev dirili hdisesidir. te bu diriliin yaand hac farzas, ferdi, dnin kemline istikmetlendiren mll bir ibdettir. Hac, insan rhunun hengini, iklmini ve rengini bulduu, asl hviyetini kazand, mnev feyz yamurlaryla temizlenip arnd ve hakkatine erdii rhniyet tezhrleriyle dolu bir ibdettir. Araft, bir afv ve iltic makmdr. Araft, kabirlerden kymet sabhna kalk ve fevc fevc maher meydannda toplan hatrlatr. Btn kullar, Allhn huzrunda ciz, muhta ve mitvr bir ekilde afv beklerler. Gnller ve gzler, tevbe yalaryla slanr, Hakka, nice samm ilticlar ykselir. Hayat defterlerinde tertemiz sayfalar alr ve Cenb- Allha mrn bundan sonraki ksmnda itat zere yaanacana dir szler verilir. Bylece Arafat, maher bir tablo arzeder. Kyametteki hlin bir ksm orada da yaanr. Ba ak, ayak plak, stte bir havlu, altta da bir havlu, hava scak... det hi kimsenin birbirine bakmaya tkati yok... Dier taraftan Arafat, bizleri kadm htralara da gtrr. Mlumdur ki, yasak meyvaya yaklama zellesi neticesinde murd- ilh olarak dem aleyhisselm- ve Havv vlidemiz cennetten karlp dnyda birbirlerinden uzak ayr ayr yerlere indirilmi, bylece birbirlerine hasret braklmlard. dem -aleyhisselm-, Hazret-i Muhammed -sallllh aleyhi ve sellem-in ind-i ilhdeki eref ve itibarn dnerek, nihyet Cenb- Hakktan, Onun yzsuyu hrmetine afvn taleb edince, bu taleb kabl edildi ve Allh Tel, kendisine Mekke istikmetinde yol gstermek zere bir melei memr etti. Bu du bereketiyle Ciddede yaamakta bulunan Havv anamz da, dier bir melek rehberliinde dem -aleyhisselm-a kar yola karld ve bunlar, bir arefe gn ikindi vakti Araft Vdisinde buluup alatlar ve tekrr istifr ettiler. hsn ve keremi sonsuz olan Cenb- Hakk, onlarn dularn kabl etmenin yannda, bir de onlarn neslinden olup kymete kadar her sene ayn gn ve saatte oraya gelip afv taleb edecek olanlarn kffesini de afvetmek vad ve lutfunda bulundu ki, haclarn arefe gn Arafta kp istifr etmelerinin hikmeti budur. Bu bulumadan sonra dem -aleyhisselm-la Havv vlidemiz, Allhn emriyle bugnk Mekke ehrinin olduu yeri vatan edindiler.

Bundan dolay Mekke ehrinin bir ad da, yerleim blgelerinin anas mnsna mml-Kurdr. Zr Mekke; vatan, renk, klk-kyfet v.s. mefhumlarn ortadan kalkp slm kardelii altnda btn inananlarn tek bir millet olduu gereinin tecellghdr. Orada mir, garip, zengin, fakir, chil, lim, pdiah, teba hep bir arada, ayn elbiseler iinde, ayn meydanda ve ayn saftadr. O mbrek belde, emniyet, huzur ve muhabbet kuca, gnlleri feyz bereket ve rahmetle dolduran peygamberler bucadr. Gnmz slm leminin btn sanclarna ramen o mbrek meknlarda hac ve umrelerde oluturulan birlik, kardelik ve muhabbet zirveleri, dny milletlerinin hl sadece hayallerini sslemektedir. Bu milletler, kurduklar milletleraras teekkllerle dim byle bir seviyeye ulaabilmenin hasretiyle yaamakta ve bu hususta kmil bir muvaffakyet elde edememektedirler. Zr onlarn doyum noktasn da aan madd refahlarna mukbil mnev kntleri sebebiyle kh ilerinde kh dlarnda saysz ayrlk, kin, dmanlk, zulm, hakszlk, imtiyaz ve eitsizlik rzgrlar eksik olmamaktadr. a Mzdelife, Kurn- Kermde iret edilen el-Mearul-Harmn rhniyetiyle rahmet tezhrlerinin dolu olduu bir mekndr. Kalbleri, Rabbin azamet, kudret, muazzam saltanat ve ilh tecellleri ile yourup dny ve hreti arkaya atma yeridir. Adak gnleri tamamlandktan sonra brhim -aleyhisselm-n mnev kurbann temslen kesilen cismn kurban, haclarn gnl derysnda o yce peygamberin duygu ve hissiyatn dalgalandran bir rahmet ve hikmet esintisidir. Bunu teneffs edenlerin dillerinden Hallullhn Kurn- Kermde beyan buyurulan u szleri dklr: Dorusu ben; yzm, gkleri ve yeri yaratana, doruya ynelerek evirdim. Ben puta tapclardan deilim. (el-Enm, 79) De ki: Namazm, ibdetlerim, hayatm ve lmm, lemlerin Rabbi olan Allh iindir. Onun hibir orta yoktur; bununla emrolundum ve ben mslmanlarn ilkiyim. (el-Enm, 162-163) Hazret-i brhm -aleyhisselm-, Bbilden ama doru giderken: Ben Rabbime gidiyorum; O bana doru yolu gsterecek! Rabbim, bana slihlerden bir evld ver! demiti. (es-Sfft, 99-100) Burada, kalbden, yni i lemden en yce dosta doru bir vuslat yolculuunun yapldna iaret vardr. yet-i kermenin devmnda Hazret-i smlin mjdelenmesi ve kurban hdisesi zikredilir: te o zaman, biz Ona halm bir oul mjdeledik. (es-Sfft, 101)

Babasyla beraber yryp gezecek aa eriince (babas): Yavrucuum, ryda seni boazladm gryorum; bir dn, (buna) ne dersin? dedi. O da cevben: Babacm, sen emrolunduun eyi yap! nallh beni sabredenlerden bulursun! dedi. (es-Sfft, 102) Her ikisi de teslm olup, (brhm) onu aln zerine yatrnca: Ey brhm, ryy gerekletirdin. Biz iyileri byle mkfatlandrrz. Bu gerekten ok ar bir imtihandr diye seslendik. (es-Sfft, 103-106) Biz oluna bedel Ona byk bir kurban verdik. Geriden gelecekler arasnda Ona (iyi bir nam) braktk: brhme selm! dedik. (te) biz iyileri byle mkftlandrrz. nk O, bizim mmin kullarmzdand. (es-Sfft, 107-111) a Hazret-i brhm -aleyhisselm-, Hacer vlidemiz ile sml aleyhisselm- Mekkeye braktktan sonra, Sre vlidemizin yanna dnmt. Arada bir, onlarn yanna uruyordu. Bir seferinde Mekkede bir ry grd. Rysnda, yette buyurulduu gibi sml -aleyhisselm- kurban ediyordu. brhm -aleyhisselm-, ry eytn mi, Rabbn mi diye phelendi. Ancak ayn ry gn devam etti. Bu gnler, hacc mevsiminin tevriye, arefe ve bayramn birinci gn idi. Bir rivyette brhm -aleyhisselm-: Allh, bana bir oul verirse, onu kurban edeceim! demiti. te bu sz sebebiyle imtihna tb tutulmutu. brhm -aleyhisselm-, Rabbinden gelen ilh emir zerine Hacer vlidemize, olu smli ykamasn ve gzel kokular srmesini; Onu bir dostuna gtreceini syledi. Hazret-i smle de yanna bir ip ve bak almasn tenbih etti ve: Olum, Allh rzs iin kurban keseceim! dedi. Arafatta haclarn vakfeye durduu yere doru yol almaya baladlar. Bu srada eytan, insan klnda Hacer vlidemizin yanna geldi ve Ona: brhm, olunu nereye gtryor biliyor musun? dedi. O da: Dostuna gtryor. cevbn verdi. eytan: Hayr, kesmeye gtryor.. dedi. Hacer vlidemiz: O olunu ok sever! diye mukbele etti. eytan devamla:

Allh emrettii iin boazlayacakm! deyince Hacer vlidemiz: Eer Allh -celle cellh- emretti ise gzel bir eydir. Tevekkl ederiz. dedi. eytan, Hacer vlidemizi aldatamaynca sml -aleyhisselm-n yanna gitti. Bu sefer de Ona sordu: Baban seni nereye gtryor biliyor musun? sml -aleyhisselm-: Rabbinin emrini fya.. dedi. eytan: Biliyorsun ki, seni kesmeye gtryor! diyerek vesvese vermeye alt. Bunun zerine Hazret-i sml: Defol meln! Biz, Rabbimizin emrini seve seve yerine getiririz! eklinde mukbele ile eytan kovdu. Onu talad. eytan sml -aleyhisselm- da kandramamt. Bu sefer brhm aleyhisselm-a dnd: Ey ihtiyar! Olunu nereye gtryorsun? eytan seni ryda kandrm! O rylar eytndir. dedi. brhm -aleyhisselm-: Sen eytansn! Hemen yanmzdan uzakla! dedi. Eline yedier tane ta ald ve eytan ayr yerde talad. te hacda kymete dek rkn olarak devm edecek olan eytan talama, bu ekilde balad. Bu hl onlarn tevekkl ve teslmiyetlerinin bir ninesi olarak mmete nmne oldu. brhm -aleyhisselm-, sml -aleyhisselm-la birlikte Minadan Arafata doru giderlerken semdaki melekler olduka heyecanlandlar. Hayretle birbirlerine: Sbhnallh! Bir peygamber bir peygamberi kurban etmee gtryor! dediler. brhm -aleyhisselm- olu Hazret-i smle bu iin hakkatini anlatt: Ey olum, rymda seni kurban etmekle emrolundum. dedi. sml -aleyhisselm-: Babacm, bunu sana Allh m emretti? diye sordu.

brhm -aleyhisselm-: Evet! dedi. Bunun zerine sml -aleyhisselm-: Babacm! Sen emrolunduun sabredenlerden bulacaksn! dedi. eyi yap! nallh beni

Cann fed etmeye hazr olduunu bildirdi. O srada sml aleyhisselm-, henz yedi veya on yalarndayd. Rivayete gre Cebrail -aleyhisselm-n heyecanland ve yetimekte sknt ektii yerden biri, brahim -aleyhisselm-n Hz. smaili kurban etmek zere ba boazna dayad n oldu. O an Cebrl -aleyhisselmba kreltti. Hakk katndan teslmiyetleri dolaysyla ilh bir lutuf olarak kendilerine cennetten getirdii koun kurbn edileceini bildirdi. Bylece ili tekbrler arasnda o kou kurban ettiler. Bu itibarla kurban kesmekten asl maksat, bu hdiseleri hatrlayp onlardaki ilh hikmetten nasb alnmas ve Allha teslmiyet ve takv ile kulluk edilmesi hussunda gnllerin gh olmasdr. Nitekim Cenb- Hakk, buyurur: (Kurbanlarn) ne etleri, ne de kanlar Allha ular. Allha ulaan, ancak takvnzdr... (el-Hac, 37) Dier taraftan hacda kurban kesildikten sonra salarn tra edilmesinin de ayr bir hikmeti vardr. slmdan evvel bir kimse klesini zd ettiinde onun salarn ustura ile tra ederdi. Bu da, kleliin bir iareti olarak yaplrd. Hacdaki tra ile de, haclar, Cenb- Hakkn dim kleliini ve kulluunu kabul ve itiraf etmi olurlar. Yni bu tra, bir mnda kendimizi Allha adayn ve onun teslimiyetli bir kulu olduumuzun tescili mhiyetinde bir ballk ifdesidir. a Dier taraftan Hazret-i brhm ve Hazret-i smlin, eytan talayp ona kar muzaffer olduklar Min, bir teslmiyet ve tevekkl mekn durumundadr. eytan talama ise, daha ziyde iteki eytan talama ile balar. Bu, Hazret-i brahim, Hazret-i smail ve Hacer annemizin eytan kovup talamalarnn bir hatrasdr. Talama, bir bakma lnet mns tar. Zr o devirlerde lnetleme, talamak sretiyle yaplrd. Nitekim eytana racm yni talanm, taa tutulmu denmesi, lnetlenmi mnsnadr. Talama hdisesinde bir baka htra da udur: Kbeyi ykmak iin byk fillerle gelen Ebrehe ve ordusu, bedev uslnce ta atyordu. Buna karlk Allh Tel, o koca fil ordusunu, Ebbil

kularnn tad kck talarla helk eyledi. te eytan talama, bu hdisenin de bir htrasdr. Hsl eytan talama, iblsin lnetlenmesi ve gnln her trl gaflet ve vesveseden zde bir ekilde Allha ynelmesidir. Bu itibarla Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Bu akl talar ile talamaktan maksat, Cenb- Hakkn zikrini ikmeden baka bir ey deildir. (Mikt, Tirmiz) yle ki haccn gyesi de, Raslullh -sallllh aleyhi ve sellemtarafndan bizzat yle ifde edilmitir: Talamak, Saf ile Merve arasnda gidip gelmek, Kbeyi tavaf eylemektir. Maksat, zikrullhtr (Rabbi unutmamaktr). Cenb- Hakkn htrasn ikmeden baka bir ey deildir. (Tirmiz, Nes) a Saf ve Merve tepeleri, bugnk zemzem kuyusunun bulunduu noktada susuzluktan bunalm olan sml -aleyhisselm-n vlidesi Hazret-i Hacerin tela ve heyecan ierisinde su bulmak maksadyla gidip geldii iki mbrek tepedir ki, bize o beer acziyyet ile Cenb- Hakka ilticy hatrlatmak iin hac mensikine say adyla ilve olunmu bir rkndr. Cenb- Hakk, bu iki tepenin ehemmiyetini yle ifde buyurur:

phesiz Saf ile Merve, Allhn ninelerindendir... (el-Bakara, 158) Kbe, Cenb- Hakkn Kurnda Secde et ve yakla! (el-Alak, 19) buyruu ile ikmesini emrettii namaz ibdetinin istikmet hedefidir. Ayn zamanda btn mslmanlarn mtereken tevecch ettii nokta; yni slm dnysnn nabznn att yerdir. nsandaki tecell-i ilhnin nazargh kalb; kinttakinin ise Kbedir. Yni Kbe, bir mnda insan vcdundaki kalb mesbesindedir. Orada, Allha verdii sz yerine getiren Hallullhn makm vardr. Cenb- Hakk, kendilerine hac vey umre nasb olan mmin gnlleri, onun ayak izine basarak yrmekle ve onun makmnn arkasnda tavf namaz klmakla vazfelendirmitir. Kbedeki Hacer-i Esved de, selmlanp plen ve Allha beyat ile kulluk sznn verildii mbrek tatr. Onu selmlamak, ayn zamanda btn nefsn temyller ve eytn ynelilerden el ekmeye sz vermektir. Hacer-i Esved, tavafn balang ve bitiinin tayinine vesiledir. Kbenin bugne kadar hemen her ta deimitir. Fakat hacer-i esved hi deimeden gnmze kadar gelmitir. Onu nice mbrek dudaklar pm, nice mbrek eller ona dokunmutur. Bylece o, sradan bir ta iken sahip

olduu yce hl ile gnllerimizde bambaka bir tesir ve sevgi goncas olmutur. Bu gerei Hazret-i mer, onu perken yle dile getirir: Ey kara ta! Ben senin bir ta olduunu biliyorum. Senden ne fayda, ne de zarar gelebilir. Seni pmemin sebebi, Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in seni ptn gzlerimle grm olmamdr. (Mslim, Tirmiz) Ksaca btn hussiyetleriyle Kbe, Ar- ilhnin glgesi, rahmet ve bereket kaynadr. Dier bir ifadeyle Cenb- Hakkn rahmet ve mafiret sfatlarnn aksettii mcell bir aynadr. Gnlleri aydnlatan bir gne, yni nr menbadr. Muhtelif memleketlerden farkl farkl lisanlar olan, yaay, rf ve detleri ayr nice insanlar, Kbenin etrafnda muhteem bir vahdet tablosu sergilerler. Kbenin yapl hakkndaki rivyetlere gre, Hazret-i dem ile Havva, cennetten karldklar vakit, yeryznde Arafatta buluurlar, beraberce batya doru yrrler. Kbenin bulunduu yere gelirler. Bu esnda dem -aleyhisselm-, bu bulumaya kr olmak zere Rabbine ibdet etmek ister ve cennette iken, etrafnda tavaf ederek ibdet ettii nrdan stunun tekrar kendisine verilmesini niyz eder. te o nrdan stun orada tecell eder ve Hazret-i dem, onun etrafnda tavaf ederek Allha ibdette bulunur. Bu nrdan stun, Hazret-i t -aleyhisselm- zamannda kaybolur, yerinde siyah bir ta kalr. Bunun zerine Hazret-i t, onun yerine tatan, onun gibi drt ke olan bir bin yapar ve o siyah ta binnn bir kesine yerletirir. te bugn Hacer-i Esved diye bilinen siyah ta odur. Sonra Nh tfnnda bu bin, uzunca bir sre kumlar altnda gizli kalr. Hazret-i brhm, Allhn emriyle Kbenin bulunduu yere gider, olu sml -aleyhisselm- annesiyle birlikte orada iskn eder. Sonra sml -aleyhisselm- ile beraber Allhn emri mcibince Kbenin bulunduu yeri kazar. Hazret-i t tarafndan yaplan binnn temellerini bulur ve o temellerin zerine Kbe-i Muazzamay in eder. brhm -aleyhisselm-, Kbe tamamlannca Allha ylece du etmitir: Ey Rabbim! Buray emin bir ehir yap! Halkndan Allha ve hret gnne inananlar eitli meyvelerle besle!.. (el-Bakara, 126) brahim -aleyhisselm-n bu dusnn bir bereketi olarak Mekkede tbiri cizse az tad ile mn halveti iiedir. Kbenin yapl, aa yukar onbir defadr. Birincisi melike tarafndan, ikincisi dem -aleyhisselm-, ncs it -aleyhisselm-, drdncs brahim -aleyhisselm-, beincisi Amlika kabilesi, altncs Crhmler, yedincisi Kusay, sekizincisi Kurey, dokuzuncusu tabinden Abdullah b. Zbeyr, onuncusu Haccc- Zlim, on birincisi IV. Murad tarafndan yaptrlmtr.

Osmanlnn o mbrek topraklara gsterdii mstesn edeb tezhrleri, bu tamir esnsnda da mhede edilmitir. yle ki: IV. Murad devrinde bir sel baskn olur ve Kbenin iki tarafnda knt meydana gelir. Bunun zerine derhal tamir iin Mimarlarba Rdvan Aa Mekkeye gnderilir. Gerekli tesbitleri yapan mmarba, ken yerleri ifade ederken Kbe-i Muazzama hakknda yklma ve kme gibi tbirleri kullanmaktan hay eder ve yle bir ifde kullanr: Kbetullhn falanca falanca ksmlar semt-i scda varmtr. Ayrca tamir esnasnda da in iin lzumlu malzemeleri tayan hayvantn o mbrek meknlar kirletmemesi iin birtakm tedbirlerin alnmas eklinde gerekleen clib-i dikkat edeb tezhrleri sergilenmitir. Esasen Osmanlnn o kuds beldelere edebi, t pyitahtta balar. yle ki, o zamanlar hac yolculuunda Avrupa ktasndan Asyaya geiteki ilk yere Harem ismi verilmi ve Harameyni-erfeynin mneviyat ve edebine orada brnlerek yola klmtr. Ve o yolda gaflet ifade eden hibir hareket tasvip edilmemitir. Bu meynda ir Nbnin 1678 ylnda devlet adamlar ile berber kt hac seferindeki htras pek ibretlidir: Nb, o yolculukta bir paann, ayan gafleten Medne-i Mnevvereye doru uzattn grr. Bu durumdan ok mteessir olarak mehr natini yazmaya balar. Sabah namazna yakn kfile Medne-i Mnevvereye yaklarken Nb, yazd natin Mescid-i Nebnin minrelerinden okunduunu duyar: Sakn terk-i edebden ky-i mahbb-i Huddr bu; Nazargh- ilhdir, makm- Mustafdr bu!. Cenb- Hakkn nazargh ve Onun sevgili peygamberi Hazret-i Muhammed Mustafnn makm ve beldesi olan bu yerde edebe riyetsizlikten sakn!.. Murt- edeb artyla gir Nb bu dergha, Metf- kudsiyndr, bsegh- enbiydr bu!. Ey Nb! Bu dergha edeb kidelerine uyarak gir! Buras, meleklerin etrafnda pervne olduu ve peygamberlerin (eiini) pt mbrek bir makmdr. Bu durum karsnda ok heyecanlanan Nb, hemen mezzini bulur: Bu nati kimden ve nasl rendiniz? diye sorar. Mezzin: Bu gece Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- r-ymzda bize;

mmetimden Nb isimli bir ir beni ziyrete geliyor. Bu zt bana son derece ak ve muhabbetle doludur. Bu ak sebebi ile onu Medne minrelerinden kendi nati ile karlayn!. buyurdu. Biz de bu emr-i nebevyi yerine getirdik... der. Nb, hkra hkra alamaya balar. Hem alar, hem de yle der: Demek ki Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- bana mmetim dedi! Demek ki, iki cihan gnei beni mmetlie kabl buyurdu!.. te hac ibdetinde en mhim husus, bu yksek duygularla o topraklara giderek Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-i ziyret ve Beytullh tavf etmektir. a Beytullh, yni Allhn evi olarak tavsf edilen Kbenin, dem aleyhisselm-dan itibaren mukaddes bir mbed olduu ve gc yetenler iin onu haccetmenin farzyyeti, yet-i kermede yle bildirilir: phesiz, insanlar iin (yeryznde) kurulan ilk mbed Mekkedeki (Kbe)dir. Oras ilh feyz bereketlerle cihnlar aydnlatan, mn ve hidyet nrlar ile doludur. Orada ibret alnacak almetler vardr; (ayn zamanda) Hazret-i brhmin makm (oradadr). Kim oraya girerse, Hakkn glgesinde emn bir kii olur. Orann yoluna gc yetenlere, (Allh rzs iin) Beytullh haccetmesi, Allhn insanlar zerinde bir hakkdr (farzdr). nkr edenler de bilsinler ki, Allh btn lemlerden mstandir. (l-i mrn, 96-97) slm rhunun bir tecellsi olarak namaz saflarnda herkes ayn sradadr. Devlet reisi de ayn saftadr. nde geldiyse ndedir. Arkadan geldiyse arkada kalr. Sradan bir kimse de geldiyse nerede bo yer bulmusa oradadr. Namaz saflarnda niforma ve apoletlerin hibir etkisi yoktur. Hacda ise bunun daha tesi, yni kefen ve mezar eitlii vardr. Nasl bir devlet reisi de, sradan bir kimse de mezara kefenle giriyorsa, kefenden baka bir ey kullanmyorsa, ayn bez paras ile gmlyorsa, hacda da mezar ve kefen beraberlii vardr. Hac yapan herkes, stte bir havlu, altta bir havlu, tammen kefen havas iindedir. Bilmek lzmdr ki lm, Allhn btn fnler iin zarr kld bir knndur. Zaman, dakkas ve nefes saysna kadar tyin olunmu ve hkme balanmtr. Ecelin ileri geri gitmedii, sebepler ve veslelerin deimedii, ak bir hakkattir. Ecelden kaanlarn kurtulduklarna dir bir haber iitilmemitir. Bunlar iyice tefekkr edip bu hac ibdetine kar geveklik ve lkaydlikten iddetle kanmaldr. Aksi hlde Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-in ihtr mthi ve korkutucudur:

Bir kimse, yiyecek, iecek ve binecek masraflarna mlik olup da Beytullha gitmek mmkn iken haccetmezse, onun yahd veya hristiyan olarak lmesine hibir mn yoktur! (Tirmiz, Ha, 3) Bu ihtr- peygamber, haccetmenin btn artlarn hiz olup da gafletleri sebebiyle ihml edenlere azb- ilhyi hatrlatmaktadr. nk bu ibdeti ihml durumu, onu kmseme mns tamaktadr. Hac, mrde bir defadr diye ihml etmek, ok yanl olur. Nitekim Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: Haccedecek kimse, acele etmelidir! (Cemul-Fevid, II, 77) Beytullh, brhm -aleyhisselm- ve ilesinin tevekkl ve teslmiyet htralar ile dolu bir mekndr. Tevekkl, teslmiyet ve hac kelmeleri zikredilince, hatra brhm aleyhisselm- ve sml -aleyhisselm- gelir. Zr hac, onlarn ihlslar neticesinde kymete kadar tekrarlanacak bir amel-i slihtir. Tevekkl, lgatte dayanma, gvenme, vekl tutma ve vekle gvenmedir. Tasavvufta ise, gnl Allh ile dolu olan kimsenin yalnz Ona gvenmesi ve Ona snmasdr. Cenb- Hakk, Ms -aleyhisselm-a elindeki asy sormu, sonra At onu elinden! diye emretmitir. nk as, Onun kendisine olan tevekkln glgelemekteydi. yet-i kermelerde yle buyurulur: nananlar ancak Allha tevekkl etsinler! (brhm, 11; Tevbe, 51) 23) Kim Allha tevekkl ederse, Allh ona yeter!.. (et-Talk, 3) Hads-i erfte de: Eer siz hakkyla tevekkl edebilirseniz, sabahleyin karnlar a, akamlar tok olan kularn beslendii gibi rzklanrsnz! (Tirmiz, Zhd, 33) buyurulmaktadr. Tevekkl, tedbr ve teebbsleri bir kenara atmak deil, bilakis onlara istind ettikten sonra Allhn kudret tecellsine snmaktr. Allh Tel buyurur: Herhangi bir i hussunda (nce) onlara (mminlere) dan! stireden sonra karar verip azmedince de (artk) Allha tevekkl et!.. (l-i mrn, 159) et-

yet mminler iseniz, sadece Allha tevekkl edin! (el-Mide,

Mminin iki cihanda yardmcs Allhtr. Kim Ona tevekkl ederse, Allh ona kfdir. ster ferd, isterse ictim olsun huzr ve sedet, yalnzca Ona dnmekte, Ondan yardm istemekte, Ona tevekkl etmektedir. Teslmiyet; fiilinden gelir. Boyun emek, baa gelen hdiseleri tirazsz kabllenmek ve selmete kmaktr. Nitekim brhm -aleyhisselm-n kalbinde Allhtan baka hibir eye yer yoktu. Fakat melekler: Y Rabb! brhmin cn, evld ve mal var! Nasl sana Hall (dost) olabilir?!. demilerdi. Allh Tel da, yerde Onun itirazsz teslmiyetini meleklere gstermiti. Bu imtihnlar ve neticeleri, kymete kadar mmete misl olacaktr. brhm -aleyhisselm-, atee atlaca zaman melekler yardmna gelmiti. Ancak O: Size ihtiyacm yok!. Atee, yanma gcn kim vermitir? demi ve Allh ne gzel vekldir! diyerek Rabbisine snmt. Onun bu teslmiyeti karsnda mkft olarak atee: Ey ate! brhme serin ve selmet ol! (el-Enbiy, 69) buyurulmutu. brhm -aleyhisselm-n mal da, Cebrl -aleyhisselm-n defa zikri karsnda ehemmiyetsiz hle gelmi: Al bunlar gtr! demiti. Gerek kulluk, teslmiyettir. nk Allh -celle cellh-, kulunun kendisinden bakasna rm olmamasn ister. Teslmiyet, muhabbete dayal bir itat iidir. Bu itat ve teslmiyet bereketiyle brhm -aleyhisselm-a, cn, mal ve evld, yce Rabbinin yolunda hibir engel tekl edemedi. Hac ibdeti de, Onun Rabbine tevekkl ve teslmiyetinin kymete kadar devm edecek en gzel bir sembol oldu. nk brhm -aleyhisselm-n dili kalbine tercmanlk yaparak dim: Ben demekteydi. a Hazret-i brhm ve Hazret-i sml -aleyhimesselm-n tevekkl ve teslmiyetlerinin sembol olan hac, beer sfatlardan soyunup bir mafiret iklmine; teslmiyet ve tevekkle giritir. Hac, muhabbet dolu bir kulluun fsdr. Hac, altta ve stte birer havlu ile ba ve ayak ak, kulun btn lemlerin Rabbine teslm oldum!.. (el-Bakara, 131)

dnyev rtbelerden soyunmas, bir nev kabirden kalkp maher yerine gelmesi ve bylece Rabbine gnlden yalvar hli, tam bir teslmiyettir. te bu hac ibdeti de bize gsteriyor ki, gnahlarn dkl, ancak yalvar, tevekkl ve teslmiyetten sonra yaplan bir ibdet bereketiyle gerekleir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-in ved hacc ve ved hutbesi, mmetin kymete kadar yapaca haclara ne gzel bir nmnedir! Ved haccnda Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-den ayn zamanda bir muhabbet tevzi yaplmtr. Mslmanlar arasndaki hukkun ana hatlar, muhabbet ve merhamet harcyla perinletirilmitir. a Hacca giderken madd ve mnev gerekli yol hazrlklarn yapmaldr. Yemen halkndan baz kimselerin hacca giderken kuru kuruya: Biz Allha tevekkl ediyoruz! diyerek hazrlksz yola kmalar ve Mekkeye vardklarnda da alktan dilenmeleri zerine u yet-i kerme nzil olmutur:

Kendinize azk edinin! phe yok ki azn en hayrls takvdr. (el-Bakara, 197) yet-i kermeden de anlaldna gre o mbrek topraklarda hem zhir azk, hem de ondan daha mhim olarak mnev azk ihtiyac olmaktadr. Bu da, elbette ki takvya ermi bir kalb-i selm ile mmkndr. Zr Allhn ahlk ile ahlklanmann en tabi neticelerinden biri, takv tezhrleriyle dolu engin bir gnle ship olmaktr. bdetlerin, bilhassa haccn hakkatine byle bir gnl ile kavuulabileceini Mevln -kuddise sirruhaadaki u hikyesi ile ifde eder: mmetin byklerinden Byezd-i Bistm, hac ve umre fs iin Mekkeye doru sratle gidiyordu. Her gittii ehirde orann slihlerini aratryor; Bu beldede basret shibi, gnl gz ak kim var? diye nne gelene soruyordu. nk nereye sefer yaparsa yapsn, evvel Hakk dostlarn arayp bulmann zarretine inanyordu. Hakk Tel: ...yet bilmiyorsanz, zikir ehlinden sorunuz!.. (el-Enbiy, 7) buyuruyordu. Ms -aleyhisselm- dah lednn ilme sahip Hzr ziyretle emredilmiti.

Byezd, hill gibi szgn, uzun boylu bir pr grd ki, onda vellerin rhniyeti vard. Gzleri dnyya m, kalbi ise, gne gibi k sayordu. Byezd, o prin karsna oturdu. Pr ona; Ey kii, nereye gidiyorsun? Gurbet eysn (yni bedenini) nereye tayorsun? dedi Byezd de: Hacca gitmek niyetindeyim; iki yz dirhem de param var. dedi. Pr o kiiye dedi ki: Ey kii! O dnylnn bir miktrn Allh yolundaki muhtalara, garblere, brelere dat! Onlarn gnllerine gir ki; rhunun ufku alsn! lmsz bir mre kavu! lk def gnlne haccettir! Ondan sonra rakk bir gnlle o nzik hac yolculuuna devm et!.. nk Kbe, Cenb- Allhn hne-i birri, yni ziyreti slmn artlarndan biri olarak farz olan, bir beyttir. Lkin insan kalbi, bir sr haznesidir. Kbe, zerolu brhimin binsdr. Gnl ise, Cell ve Ekber olan Allhn nazarghdr. Eer sende basret varsa, gnl Kbesini tavaf et!. Topraktan yaplm sandn Kbenin asl mns gnldr. Cenb- Hakk, grnen, bilinen sret Kbesini tavaf etmeyi, kirlilikten temizlenmi, arnm bir gnl Kbesi elde edesin diye sana farz klmtr. unu iyi bil ki, sen Allhn nazargh olan bir gnl incitir, krarsan, Kbeye yaya olarak da gitsen, kazandn sevb, gnl krmann gnhn dengeleyemez.. Kmil insan, Hakkn sr haznesidir. Allhn nrunun insandaki tecellsini grmek istiyorsan, kalb gznn almas iin ilelerden kanma!. Byezd, prin bu nktelerini kavrad. Gnl, sohbetle, merhametin esrrndan bir hisse ald. Huzr ve vecd iinde hac yolculuuna devam etti. Bu ve benzeri gzel misllerle gnlleri istikametlendiren Hazret-i Mevln, o mbrek topraklara gidecek olanlara yle buyurur: Hac vakti olunca Kbe-i Muazzamay ziyret ve tavaf maksad ile git! Bu maksadla gidersen, Mekkenin hakkatini grm olursun!.

Hazret-i Mevlnnn hikyede hacc misal vermesi, haccn ok nzik bir ibdet olmasndandr. nk hacda, mer olan birok eyler yasaklanr. Onun iin hac yolculuuna rh bir hazrlkla kmaldr. Ayrca bir kii hacca niyetlendii anda eytan onun peine taklr. Bu sebeple hacca gideceklerin ilk kuanacaklar silh sabr olmaldr. Zr hac, dier ibdetlerden deiik bir ibdettir. eklen kolay gibi gelir, esasen en zor ibdetlerden birisidir. Bunun iindir ki, niyet cmlesinde: Allhm! Onu bana kolaylatr!.. ifdesi de yer almtr. Hacda:

diyerek Hakka iltic eden gnller, Rabblerinin dvetine icbet ve Onun mlknde Ondan baka ilh olmadn ikrr ettikten sonra bir daha nefsin, eytann ve hevnn arlarna ynelmemeye sz vermi olduklarn bilmelidirler. Aksi hlde gfilne yaplan bir hac, kendisinden mid olunan netice ve istifdeyi hsl etmez. Hele haram parayla hacca gidip sadece azlaryla Lebbeyk diyenlerin, L Lebbeyk ifdesinden baka nasipleri olmayaca ikrdr. Onun iin hacda birinci art, hell kazantr. Ondan sonra da samm bir gnl... Zr dilden dklen her Lebbeyk yni Buyur Allhm! Emrine teslm ve hazrm! ifdesi, gnl akla tututuracak bir muhabbet ve itiyak iinde olmaldr. te byle ykselen Lebbeyk sadlar, kulu Hakktan uzak klmaz. Ancak kuru ve bo lafzlarn hibir hkm yoktur. Bu itibarla Hazret-i Hseyin -radyallh anh-, Lebbeyk derken Alacam karlk ya L lebbeyk olursa! diye sararp solarm... Cenab- Hak hem rhen, hem ceseden hac etmeyi nasib buyursun! mn... Hac mensiki, insan kalb hayta ynlendirir. nk bu nzik ibdet, av avlamamak, yeil bir dal koparmamak, Allhn mahlktn incitmemek gibi efkat, merhamet ve muhabbet tezhrleriyle doludur. hramda bir ot bile sklmeyecek, kesilmeyecek, bir kl koparlmayacak, bir mahlkat avlanmayacak. Refes yok, fsk yok, cidl yok... Yalnz yaradanndan dolay yaradlanlara sevgi ve nezket var. Bilhassa gnl krmamak zarreti var. Hatt Hazret-i mer -radyallh anh-, bir mslman incitmemek endesiyle kalabalk durumlarda Hacer-i Esvedi pmekten imtin etmitir. nk yaplan ameller, niyetlerle ortaya kar. hrm da haccn niyetidir. hrma giren kimse, dier zamanlardaki normal yaayn brakr, huss bir hle brnr. hrmdaki rt ekli, kulu tefekkr-i mevt iklimine gtrr. lemlerin Rabbi olan Allhn huzuruna k dndrr.

Btn bu gzellikleriyle hac, kulu ahsen-i takvme ycelten bir ibdettir. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Hac ve umre, kuyumcunun kezzabnn altn ve gm temizledii gibi gnahlar temizler. (Nes, Tirmiz) Allh yolunda hacc ed eden kimse, hev ve hevesine kaplmazsa, gnh ilemezse, anasndan yeni domu gibi gnhsz olur. (Eb Dvd hari btn sahh hadis kitaplar) Bu mjdeler, hi phesiz hacc- mebrr, yni haclar batan sona gzellik ve iyilikle dolu olan mminler iindir. Byle bir hac, yni hacc- mebrr, nice gzel mjdelerin yannda kula u gzellikleri de kazandrr: 1. Mesliyyet, 2. Afvedicilik, 3. Bedeni ve ahlk dim temiz tutmak, 4. slm kardelii, 5. stnln ancak takv ile olduu, 6. Hell kazan, 7. hls. Dolaysyla hac, slmn sadece dn bir rkn olarak kalmaz; bu yce dnin ahlk, ictim ve siys cephesini tekil eder. Mminlerin cihanml hayatlarnn yksek bir bidesi olarak karmza kar. Hacdaki btn hl ve davranlar, insan bir nefis muhsebesiyle babaa brakmakta ve mstakbel haytna ini-ks etmektedir. Btn ibdetlerin asl hedefi, Cenb- Hakka yaknlktr. a Namazn, orucun nfilesi gibi haccn da nfilesi vardr. Nfile yaplan hac ibdetleri hakknda chilne tenkdler, -Allh Tel korusun- ucu kfre sarkan szlerdir. Bunlar, mesnedsiz cehlet mtlaalar olup, ibdet lezzetinden mahrmiyetin kara ifdeleridir. Asr- sadetten beri nfileler, bir mn vecdi ile devam edegelmitir. Heyecn ve itiyk ile yaplan nfile ibdetler kulu, Allha takarrub (yaknlama) tecellsine mazhar klar. Rhu derinletirir. Merhamet ve cmertlik vasflar inkif eder. Cenb- Hakk, onlarn gren gz, iiten kula olur, yni onlarn grleri, duyular, dnleri ve ifdeleri hep ilh nrun cereyndr. Bu ykseliler, nfile ibdetlere olan muhabbet ve mahlkta olan merhametle mmkndr. mm- Azamn 55 kerre haccettiini sylemek bu hususta kfdir.

a Senede bir olan ve muayyen gnlerde f edilen Arafatl hacdan baka, bir de her zaman yaplmas mmkn olan umre ibdeti vardr ki, buna kk hac tbir olunur. Umrede Araft yoktur. Sadece Kbeyi tavf ve Saf-Merve arasnda say vardr. Umre, Ramazan- erfte f edilirse, Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem- tarafndan bir hac sevbnn mjdesi verilmektedir. a Mednede ziyret ettiimiz Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in makm ise, kalbin, ilh muhabbet naklaryla znetlenip ulviyyet kazand bir mekndr. Zr Cenb- Allhn habbim hitbna yalnz O mazhar olmu ve bu muhabbet mmete de emredilmitir. Nitekim Kd yz, Tevbe sresindeki: De ki, eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, hanmlarnz, kableniz, biriktirdiiniz mallar, durgunlua ve iflasa uramasndan korktuunuz bir ticret, hounuza giden evler... size Allh ve Raslnden ve Onun yolunda cihattan daha sevimliyse, Allhn emri gelinceye kadar bekleyin. Allh, ona itaatten kan bir milleti doru yola ulatrmaz (etTevbe 24) yet-i kermesinden yola karak: Allh, mmete kendi sevgisiyle birlikte Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-i sevmeyi de farz klmtr. demektedir. O hlde hibir ey Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in sevgisi nne gememelidir. Ne oturduumuz ev, ne ilemiz, ne oluk ocuumuz, ne iimiz!.. te Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in byle bir server olmas sebebiyle mm Mlik Hazretlerine gre, O yce varln Kabr-i erfinin bulunduu yer, Kbeden bile daha kudsdir. nk btn kint, Onun iin halkolunmu ve Ona ithf edilmitir. Bunun iin hac ibdeti bitince, Medne-i Mnevvereye ynelmelidir. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in n-i pkini tayan o mbrek topraklara yz srerek, onun ulv ve bereketli kokusundan nasb almak lzmdr. Hads-i erfte Efendimiz -sallllh aleyhi ve sellem-: Beni veftmdan sonra ziyret eden kimse, sanki beni haytmda ziyret etmi gibidir! (Drekutn, Snen, II, 278) buyurmulardr. Ancak bu ziyret esnsnda edebe riyet pek mhimdir. Birgn mam Mlik Hazretleri mihraptayken, devrin halifesi Eb Cfer Mansur mescide geldi. Baz suller sordu. Aralarnda ilm bir mzkere balad. Ancak Eb Cfer Mansur, konumann seyrine kaplp sesini ykseltince mm Mlik Hazretleri:

Ey Halfe! Burada sesini alalt! Zira Allhn ihtr senden daha faziletli insanlar zerine indi... diye kz etti. hid olduu bu yksek edeb karsnda Halife: Ey mm! Du ederken Ravzaya m, kbleye mi dneyim? diye sordu. mm Mlik Hazretleri yle buyurdu: Medinede Ravzaya dn, nk burada btn insanlarn tevesslne muhta olduu ve Kbenin de Onun hrmetine yaratld lemlerin Efendisi vardr!.. (Kad yaz, if-i erif) Bazlar bu hakkate m davranr ve haclar Ravzaya dndrmezler. Selm ver, ge; kbleye dn! derler. Oysa Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- hayy, yni diridir. Zr nasl ki ehitlerin lmeyip yaamaya devam ettikleri bir hakkatse, onlarn fevkinde olan peygamberlerin ve bhusus lemlerin Efendisinin de mstesn bir dirilik iinde olduu muhakkaktr. a Hsl btn gzellikleriyle ed edilen bir hac dn, haclarn memleketlerine gtrecekleri en mhim hediyeler de o mbrek beldenin gzellikleri ve evvelden bu yana o gzellikleri yaayarak arkalarnda ibretli ve hikmetli htrlar brakan slih kullarn ahlk- hamdeleridir. Bu itibarla Pakistann mnev mmr Muhammed kbl, birgn Medneden dnen haclar ziyret ederek onlara bir mslman gnln sergileyecek u suli sorar: Medne-i Mnevvereyi ziyret ettiniz! Uhrev Medne arsndan gnlnz ne gibi hediyelerle doldurdunuz? Getirdiiniz madd hediyeler, takkeler, tesbhler, seccdeler bir mddet sonra eskiyecek, solacak ve bitecek. Solmayan, gnllere hayt veren Mednenin rhn hediyelerini getirdiniz mi?.. Hediyeleriniz iinde Hazret-i Ebbekirin sdk ve teslmiyeti; Hazret-i merin adleti; Hazret-i Osmann hays ve cmertlii; Hazret-i Alnin heyecan ve cihd var m? Bugn binbir zdrap iinde kvranan slm dnysna gnlnzden bir asr- sedet heyecan verebilecek misiniz? Cenb- Hakk, bizlere Harameynin rhniyetinden istifde ederek yank bir gnlle Allh Rasln ziyret edebilmeyi nasb buyursun! Rabbimiz, bizlere tevekkl ve teslmiyet iinde bir mr baheylesin! Snamz ve barnamz yalnz kendisi olsun! Hisseden bir gnl ile haccetmeyi myesser klsn!.. mn!..

FIKIH PENCERESNDEN HAC VE KURBAN HAC Haccn Farzlar 1- hram: Hac yapacak olan kimsenin dier zamanlarda helal olan baz fiil ve davranlar belirli bir sre kendisine haram klmasdr. Hacca niyet edip telbiye getirmekle ihrama girilmi olur. 2- Arafatta vakfe: Mekke yaknnda bulunan Arafat danda Zilhicce aynn dokuzuncu (arefe) gn zevl (le namaz) vaktinden Kurban bayramnn birinci gn fecrin douuna kadar olan zaman iinde bir sre durmaktr. 3- Kbeyi tavaf: Arafatta vakfeden sonra bayramn birinci gn balayp mrnn sonuna kadar bir sre iinde Kbeyi ziyaret etmektir. Ancak bunun, bayramn ilk gnnde yaplmas vciptir. Dolaysyla ziyret tavafn bu gnden sonraya brakanlarn, vcibi terkettikleri iin kurban kesmeleri gerekir. Fakat hanmlar mazeretli iseler, onlar gnden sonra da bu tavaf f edebilirler. Haccn Edsnn artlar 1- Vcudca salkl olmak; kr, ktrm, hac yolculuuna dayanamayacak derecede hasta ve yal olmamak. 2- Hacca gitmesine engel bulunmamak (hapiste olmak gibi). 3- Yol gvenliinin bulunmas.

4- Kadnn yannda kocas veya evlenmesi ciz olmayan bir mahreminin bulunmas, 5- Kocas lm veya boanm bir kadnn iddet sresinin bitmi olmas (mahremiyle gidebilir). Haccn Vcipleri 1- hrama Mikatta girmek, 2- hramlya yasak olan eyleri terk etmek 3- Arafatta gne batncaya kadar durmak, 4- Bayram sabah tan yerinin aarmasndan gne douncaya kadarki sre iinde Mzdelifede bir miktar durmak (gecelemek), 5- Minada eytan talamak, 6- Temettu ve Kran Hacc yapanlarn kurban kesmesi, 7- Drt avt farz olan ziyaret tavafn yediye tamamlamak, (Kbe etrafnda yaplan her bir dne bir avt denilir). 8- Ziyaret tavafn Kurban Bayram gnlerinde yapmak, 9- Memleketine dnerken veda tavaf yapmak, 10- Tavaf srasnda abdestli ve avret yerleri kapal olmak, 11- Tavafta Hacerl Esved hizsndan balamak, Kbeyi sola alarak tavaf etmek ve bunu yryerek yapmak, 12- Her tavaftan sonra iki rekat namaz klmak, 13- Tavaf, hatm denilen yerin dndan yapmak, 14- Saf ile Merve arasnda yedi defa say etmek (gidip gelmek), 15- Saye Safdan balamak, zr olmayanlarn say yryerek yapmalar, 16- Minada talar atldktan sonra Mekkenin Hareminde, Kurban Bayramnn ilk gnnde salarn tra etmek. hramlya Yasak Olan Hller 1- Dikili elbise giymek, 2- Hanmyla cins yaknlk, pmek, okamak, 3- Gzel koku srnmek, 4- Av hayvanlarn avlamak veya avcya gstermek, 5- Yeil aa ve otlar kesmek veya koparmak

6- Tra olmak, salar ksaltmak. KURBAN Kurban Mkellefiyetinin artlar 1- Mslman olmak, 2- Hr olmak: Kleler ve cariyeler kurban kesmekle ykml deildirler. 3- Yolcu olmamak: slmda yolcu olarak kabul edilenler de kurban kesmeyebilirler. 4- Zengin olmak: Asl ihtiyalarn dnda, nisab miktar mala sahip olmak gerekir. 5- Akll ve ergenlik ana girmi olmak: ocuklar ve akl hastalarna kurban kesmek vacip deildir. Kurban Edilen Hayvanlar 1- Koyun ve kei bir yan bitirmi olmaldr. Bir yandaki hayvan gibi gsterili olan yedi sekiz aylk kuzu kurban olabilir. 2- Sr ve manda, iki yan bitirmi olmaldr. 3- Deve, be yan bitirmi olmaldr. 4- Koyun ve kei birer kii iin, sr, manda ve deve de yedi kiiye kadar kurban olabilir. b

Afv ve Mafiret klmi RAMAZAN-I ERF ve ORU Oru ay olan Ramazan- erf, feyizli bir hayatn yaand mbrek bir mkft aydr. Nil olduumuz saysz nmetlerin kadrini hatrlatan bu

ayda, fn lezzetlerden vazgeip bk lezzetlere nil olmann srrna, Hakk Telnn emir buyurduu oru nmeti ile kavuulur. Oru, fazleti ve asl gyesi dim bir ibdet uru iinde nefs engeliyle mcdele etmek ve nefsi kontrol altnda tutarak tesrini asgarye indirebilmektir. Oru, hayat mcdelesinde zarr olan sabr, irde, nefs arzulardan uzaklama gibi hllerin tlimi ile ahlk durumumuzu kemle erdirir. Yine bu ibdet, nefsin yemek, imek ve ehvetten yana bitmez tkenmez arzularna kar insann eref ve haysiyetini koruyucu bir kalkandr. Yine oru; sahibini, azm sebt, kanat, hle rz, metnet ve sabr gibi ahlk gzelliklere erdirmenin fazleti ile beraber mahrmiyet ve alkla nmetlerin kadrini hatrlatr ve bu vesle ile yoksullarn hllerini dndrp onlara merhamet ve efkat hisleriyle yreklerimizi hassaslatrr. krn duygularn canlandrr. Bu vasfyla oru, sosyal hayattaki kin, hased, kskanlk gibi kitleyi huzursuzlua boan menflikleri bertaraf etmekte en messir bir ilh emirdir. Dolaysyla oru, yalnz bu mmete deil, evvelki mmetlere de farz klnm bir ibdettir. Allh Tel buyurur:

Ey mn edenler! Oru, sizden ncekilere farz klnd gibi, Allha kar gelmekten saknasnz diye, sayl gnlerde size de farz klnd... (elBakara, 183-184) slmiyette farz klnan ibdetler, eitli mnev hastalklar iin ila gibidir. Nefsn arzular, dnya sslerine aldanmak, zevk ve elenceye meyil gstermek de, mnev-rhn hastalklar ortaya karan sebeplerdendir. Btn varlklarn kaybeden ve hayatlarndan dah ende eden mslmanlarn Mekke devrinde, bu tr hastalklara yakalanma ihtimli yoktu. Hicretten sonra ise, kfirlerin zulmnden kurtuldular. slm yaylmaya, iktisd durum yava yava dzelmeye balad. Mnev hastalklara yakalanmamak iin perhiz yapmak gerekiyordu. Dolaysyla artk orucun vakti gelmiti veya gelmek zere idi. Neticede hicretin II. ylnda mslmanlara oru farz klnd. Gerekten oru, pek ok madd ve mnev hastala bir eit ila durumundadr. Bunun iindir ki farzyyeti, sayl gnlerdedir. Zr nasl ki insan, bir ilc srekli olarak kullanr da vcut ona alr ve artk ilacn bir faydas grlmezse, madd ve manev hayat iin bir ila vazfesi gren orucun da durumu byledir. yet tidl ls alrsa, oru, hem madd hem manev hayat iin kmil bir fayda salamaz. Nitekim Peygamberimiz -sallllh aleyhi ve sellem-: Ben bundan sonraki hayatm hep orulu olarak geireceim! diyen sahabsini kz etmitir. Dier taraftan orucun belli bir ayda tutulmas, btn mslmanlarn ayn zamanda bu dn vazfelerini yerine getirmesi ve slmn birlik

anlaynn ortaya konulmas iindir. Bylece sayl gnlerden ibaret olan oru, yine sayl gnlerden ibaret olan hayatmza incelik, derinlik ve zerfet kazandrr. Bunun yannda Ramazan- erf aynn, senenin btn mevsimlerini dolamas da, ayr bir hikmet ifde eder. Bylece senenin muhtelif mevsimlerinde yaanan scak, souk, serin ve lk gnler ile uzun, ksa veya orta mddetli btn gnlere srasyla Ramazan gnleri isabet etmekte ve oru belli zaman aralklaryla senenin btn gnlerini bereketlendirmektedir. Bu durum, ayn zamanda oru tutanlar iin de nice farkl zorluk ve kolaylk dolu tecelllere vesle olmakta ve m-min gnllere nice muhtelif mnev hazlar yaatmaktadr. Neticede zor olan bir ibdet, mstesn bir canllk ve muhabbet ierisinde f edilmektedir. Oruca bahedilen bu rahatlatc ve gnlleri ona rabet ettirici zemn, onun farz klnnda da grlr: Kurn- Kerimde oru, hem Ramazan- erf ay ile snrlandrlm, hem de ok bel bir slb ile safha safha insanlara emredilmitir. nce yle buyurulmutur: Ey mn edenler! Oru size farz klnd. (el-Bakara, 183) Sonra bunun yalnz bize deil, bizden ncekilere de farz klnd beyn edilmitir: Sizden ncekilere farz klnd gibi. (el-Bakara, 183) Ardndan oru iin muayyen bir sre olduu bildirilmitir: (Farz olan oru) sayl gnlerdedir. (el-Bakara,184) Bundan sonra da Ramazan- erf aynn fazleti ve oru hakknda beer yapya mnsip kolaylklar zikredilmitir: Ramazan ay, insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kurnn indirildii aydr. yleyse sizden ramazan ayn idrak edenler onda oru tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamad gnler saysnca) baka gnlerde kaz etsin. Allh sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez. Btn bunlar, sayy tamamlamanz ve size doru yolu gstermesine karlk Allh tzm etmeniz, kretmeniz iindir. (el-Bakara, 185) Bu yet-i kermenin son ksmnda det orutan hsl olmas gereken husus beyn buyurulmutur. Yni oru, kulu Allh tzm ile Ona kmil mnda kre erdiren ilh bir vsta sadedindedir. Bu bakmdan denilebilir ki oru, btn slih amellere en msbet mnda tesri olan bir ibdettir. akk-i Belhnin buyurduu gibi: bdeti lykyla f edebilmek, bir sanattr. Onun kazan mekn, halvet; vstas ise alktr.

O alk ki, modern tpta bile diyet adyla shhatli kalmann en birinci artdr. O alk ki, tahamml en zor olan bir mahrmiyyettir. Rivyet olunur ki, nefis, yaratld zaman eitli ibtil ve mahrmiyetlere ramen Cenb- Hakka Sen sensin, ben benim.. deme cret ve cehletinde bulundu, ancak ve ancak alk sebebiyle aczini kabl etti. Bu sebepledir ki, irde terbiyesinde ala katlanabilmek kadar messir baka bir husus yoktur. rde ise, tabi ve nefsn meyillere kar koyabilmenin temel artlarndan biridir. Hazret-i Mevln -kuddise sirruh- buyurur: nsann asl gds Allhn nrudur. Ona ar ten gds vermek lyk deildir. nsann asl gds, ilh ak ve akldr. nsan, asl rhn gdsn unuttuu ve ten gdsna dt iin huzrsuzdur. Doymak bilmez. htirasndan yz sararm, ayaklar titremekte, kalbi telala arpmaktadr. Nerede yeryz gds, nerede sonsuzluun gds?!. Allh ehdler iin: Rzklandlar diye buyurdu. O mnev gd iin ne az, ne de cesed vardr. Hazret-i Lokmn, oluna yle nashat ederdi: Miden doyunca, fikrin uykuya dalar, hikmet susar, zlar ibdetten geri kalr. Vellerden bir zt yle derdi: eit eit yiyeceklerle midesini fesda uratan zhidden Allha snrm. ie -radyallh anh-: Melekt kapsn amak iin gayret edin! demiti. Sordular: Ne ile? Mminlerin annesi yle cevap verdi: Alk ve susuzlukla! Byk Hakk dostu Mahmd Sm Ramazanolu Hazretleri, Mkerrem nsan adl kitabnda az yemek ve alk hussundan ehemmiyetle bahseder: Tabblere: Devnn en ifls nedir? Hikmet ehline: bdete en ziyde evk veren nedir?

Zhidlere: Hakka ball en ziyde takviye eden nedir? limlere: lim hfznda efdal ey nedir? mirlere: En lezzetli ve gdl yiyecek nedir? diye sormular. Hepsi de: Az yemektir! buyurmu. Zr az yemekte, bilhassa alk ve oruta on gzel haslet vardr: 1. Alkta kalb safs, hfza kuvveti; toklukta ise ahmaklk, unutkanlk olur. 2. Alkta kalb rikkati olur; du ve ibdetlerden haz ve feyz alnr. Toklukta ise kalb kat olur ve ibdetten zevk hsl olmaz. 3. Alkta gnl yumuakl, inkisr ve tevz; toklukta ise taknlk, gurur, kibir ve vnme olur. 4. Alkta fakir ve alar dnlr. Toklukta ise unutulur, dnlmez olur. 5. Alkta ehvn ve nefsn istek ve arzular krlr. Toklukta ise nefsi emmre kuvvet bulur. 6. Alkta vcud zinde ve uyank bir hldedir. Toklukta ise uyku ve gaflet olur. 7. Alkta ibdet ve kullua devam etmek kolaydr. Toklukta ise tembellik ve geveklik olur. 8. Alkta beden shhatli olur. Hastalk kalkar. Toklukta ise vcud ypranr ve hasta olur. 9. Alkta bedende hafiflik ve ferahlk; toklukta ise arlk ve atlet olur. 10. Alkta sadaka vermee, sr ve infka evk gelir. Bu da, kulu kymet gnnn dehetli scanda serin bir glgelie nil klar. Toklukta ise, ya cimrilik veya msriflik ortaya kar ve bu da kulu helk eder. Yni tokluk, nefsn arzular tahrk ederken; alk, -ok had safhaya varmadka- tefekkr ve tehasss melekesini glendirir. Ezcmle orucun btn bu faydalarna binen hads-i erfte hulsaten ne gzel buyurulmutur:

Oru tutunuz ki, (madden ve mnen) shhat bulasnz! (Tabern) Alkla kazanlan madd-mnev shhat ve hasletlere iaret eden en kmil mesned de, Cenb- Hakkn, ull-azm peygamberlerine tatbik ettii olgunlua eritirici metodlarn iinde oruca bilhassa yer vermesidir. Nitekim peygamberler nbvvetin feyizlerini almaya orula hazrlanmlar, kemlin zirvesine ulanca bir sre insanlk leminden uzaklam ve kendilerinde melek vasflar tecell etmitir. Bylece kalbleri ve dimalar, ilh vahyin emesi ile dolup tamtr. Bu istikmette; Sina Dann pek kymetli peygamberi Hazret-i Mus -aleyhisselmTevrat nzil oluncaya kadar krk gn krk gece a ve susuz kalmtr. Sair Dann mukaddes peygamberi Hazret-i s -aleyhisselm- da, ncilden ilk kelm duyuncaya kadar, krk gn krk gece a ve susuz kalmtr. Hazret-i Muhammed -sallllh aleyhi ve sellem- de, Kur-n nzil olmadan nce, tam bir ay Mekke yaknndaki Hra maarasnda yalnz bana kalm ve gnlerini muhtelif ibdetlerle geirmitir. Sonunda Cibrlin sesinden mjdesini alm ve ilh feyizlerin nru, gnlne domaya balamtr. Bu hakkatler de gsteriyor ki, orucun asl gyesi ve fidesi mnevdir. Dolaysyla oru, bir ibdet olduundan, srf o gye ile icr edilmelidir. Onun yalnz zhir faydalar gye hline getirilirse, oru, ibdet olmaktan kar. Yni orularmzda mide dolgunluklarn nlemek, kilo vermek gibi gyeler olmamaldr. Byle orularda rz-y ilh dnlemez. Beden hareketlerin faydasn kastederek veya gaflet ve kasvet-i kalb ile klnan namazlar bile bu kabldendir. bdetler, yalnz rz-y ilhiyyeyi tahsl gyesi ile yaplr. Bu gyenin gereklemesi iin, kalbin seviye kazanmas, hamlktan kurtulup kemle erimesi zarrdir. Ramazan- erfte Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in de tavsyelerinde yer alan belli bal birtakm husslara dikkat etmek cb eder: a. Kelime-i ehdet, b. stifr ve zikir, c. Cenneti tahsl edebilmek iin bolca amel-i slih, d. Cehennemden kurtulu iin harmlardan ve kerhetten saknmak, e. mknlar nisbetinde oka hayr ve hasenatta bulunmak, kalbi krk ve mahzn kimselerin dusn almak, f. Orulu bir kimseye iftar ettirmek.

Ve emsli... a Ramazan- erf, mminlere fazlet ve olgunluk kazandrabilecek ilh bir rahmet mevsimidir. Orulu iken aza bir ey girmemee dikkat edildii gibi azdan kan kelma da dikkat edilmelidir. Dedikodu ve incitmekten son derece saknmal ve orucun fazletini azaltmamaldr. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Oru, oruluya yakmayan eylerle zedelenmedike (tutan iin) bir kalkandr. Denildi ki: (Orulu) onu ne ile zedeler? Buyurdular: Yalan ve gybetle... (Nes; Mucemul-Evst) nk yalan ve gybet sahipleri, gndzleri hell yiyeceklerden nefislerini mahrm brakarak oru tutarlar, ancak yalan ve gybetleri sebebiyle de mnen insan eti yiyerek harmla iftar etmi saylrlar. Bu ekilde zhiren orulu olup mnen gybet sebebiyle iftar etmi olanlar hakknda Sfyn- Sevr Hazretleri, takv llerine gre: Gybet edenin orucu bozulur. demitir. Hazret-i Mchid de, ayn hasssiyete binen: Gybet ve yalan orucu bozar! buyurmutur. Yni gybet edip yalan syleyerek orularn mnen sakatlayanlar, orucun asl matlb olan bir ksm yksek fazletinden tamamen mahrm kalrlar. Bunun iindir ki, dny gyeleri ile bulandrlm, riy, gsteri ve gafletle kirlenmi orular ve namazlar hakknda Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz yle buyururlar: Nice oru tutanlar vardr ki, kendisine orucundan kuru bir alktan baka bir ey kalmaz! Geceleri nice namaz (tervih ve teheccd) klanlar olur ki, namazlarndan kendilerine kalan yalnz uykusuzluktur. (Tabern) Namazlar, bilhassa gece namaz olan tervih ve teheccdler, kalbe huzr salamaldr. Bu mbrek ayda namazlara daha da itin etmeli, Kurn Kermi hu ile okumal, zikirle rhumuzu inceltmeli, zekt ve sadakalar ile de, vicdan huzruna kavumalyz. Kurn- Kerm Ramazan aynda dny semsna indirildii iin bu mbrek ayda Kurn terbiyesine girmeli, ibdetler o istikmette deerlendirilmelidir.

Kurn- Kerm, asl kalble okunur. Gzn vazfesi, kalbe gzlk olabilmektir. Ramazan- erfin dier bir kymeti de mminlere feyz bereket dolu bir Kurn hayat yaatmas bakmndan mtlaa olunmaldr. Ramazan- erf, oru ve Kurn arasnda ince bir rbta ve derin bir yaknlk vardr. Hayat ve lm tlerini, Kurn- Kermden baka hangi salhiyetli krsden dinlemek mmkndr? Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-: Orula Kurn, kymet gnnde kula efat edecektir. (Ahmed bin Hanbel, Msned, II, 174) Oru, sabrn yarsdr. (Tirmiz, Deavt, 86) buyurmulardr. Orucun ecri Cenb- Hakk katnda mahfzdur. Hads-i kudsde buyurulur: demolunun her amel ve hareketi kendisine iddir. Oru ise byle deil! nk o, benim iindir. (nk ben yemem, imem ve btn beer sfatlardan mnezzehim.) Dolaysyla ben, onun mkftn (huss bir ekilde) bol bol vereceim. (Buhr) yet-i kermede de yle buyurulur: Oru tutan erkeklerle, oru tutan kadnlar, mahrem yerlerini koruyan erkeklerle, mahrem yerlerini koruyan kadnlar, Allh oka zikreden erkeklerle, Allh oka zikreden kadnlar yok mu? Allh Tel onlara byk mkfat hazrlamtr. (el-Ahzb, 35) Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- de, bu mkft dolaysyla yle buyururlar: Orulunun sevinecei iki ferhlk vardr: 1. ftr ettii zaman (Cenb- Hakkn nmetlerine kavutuu iin) sevinir. 2. Rabbine kavutuunda da orucu berektyla nil olduu yksek derece iin sevinir. (Buhr) Grld zere Cenb- Hakk, oruca olan rabeti beynn yannda ona verecei mkfat ve karl, beerin oruca olan rabetini temn maksadyla sakl tutmutur. Tpk bir msbakada czibeyi artrmak iin sakl tutulan ok byk bir mkfat gibi... Oru, nmetlerin kadrini bildiren, krn hisleri uyandran, yoksullarn, resizlerin hlinden anlama uru veren, nefsn arzu ve temylleri bertaraf eden, maddenin esretinden kurtarp sabr denilen en yksek ahlk bir meziyyete eritiren bir ibdettir.

Ramazan- erf orucu, tervih namaz, sahur ve seher uyankl bakmndan ok mhimdir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellembuyurur: Allh -celle cellh-, size Ramazan- erf orucunu farz klmtr. Ben de onun kymn, yni Ramazan gecelerinde tervih klmay sizin iin snnet yaptm. Eer bir kimse mnl bir yrekle ve sevabna ermek emeli ile Ramazan- erf orucunu tutar, tervih namazn klarsa, anadan doduu gibi gnhlarndan kurtulur. (Ahmed bin Hanbel, Nes) Hliyle oru ve namazn fsnn kablnde kalbin seviye kazanmas, yni hu arttr. Namazlar, sratli klnarak bir hazm vstas, oru da kuru bir alk tlimi olmamaldr. Bunun iindir ki namaz ibdetinde olduu gibi oruta da kulu hasssiyet ve ihlsa ynlendiren pek ok incelik vardr. Mesel hads-i erfte buyurulan: ftar acele ediniz; sahru geciktiriniz!.. (Tabern, McemulKebr, 25, 163) emri, bunlardan biridir. Bu emir, ilh snrlara riyette incelik, dikkat ve rikkati ifade eyler. Yni sahuru geciktirip orucun balad snrda yeme-imeyi kesmek ve iftar vakti girince de orucu hemen amak, ilh emre hrmet ve teslmiyet gstermektir. Aksi durumlar, yni sahur ve iftar hasssiyetinde olmamak, snnete muhlif bir gaflet tezhrdr ve makbl deildir. Serde al gidermek olduundan ummiyetle iftar hussunda bir aksama olmaz. Ancak sahur, tatl uykular terke bal olduu mnsebetiyle ihmle msiddir. Bunun iindir ki, bir bardak su ile de olsa sahur yapmann ehemmiyetine bilhassa dikkat ekilmitir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar: Sahur yapnz; nk sahurda bereket vardr. (Buhr, Savm, 20) a Ramazan- erfin hakkatine erebilmek iin o mevsime mahss olan ufrn yamurlarndan istifde zarrdir. Zr taa veya denize yaan nisan yamurunun hibir fidesi yoktur. Ancak takv neesiyle bu krn ve ufrn faslnn tadn karabiliriz. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Ramazan ay girdii zaman cennet kaplar alr; cehennem kaplar kilitlenir; eytanlar zincire vurulur. (Buhr, Mslim) Yni beer sular ve gnhlar, gerek oru tutanlarda en asgar bir seviyeye iner. eytann erri de biter. Ancak nefsin errine dikkatli olmak gerekir... Hads-i erfte buyurulur: Cennet seneden seneye Ramazan iin sslenerek yle der:

Allhm! Bizim iin bu ayda kullarndan bizde kalacak insanlar kl!.. (Tabern) a Muayyen bir vakit insann kendisini madd birtakm hususlardan alkoymasnn ve saknmasnn ad olan oru, zahir isteklerden baka kalb hayt da, nefsn arzu, meyil ve fenlklardan korumak demektir. Nitekim ehl-i irfn nazarnda bu durum da orutan saylmtr. Yani insann yemekimek gibi zhir meyillerden uzak durmakla kifyet etmeyip gnl lemini de gybet, yalan gibi her trl dnyev ve sfl havtrdan da muhafaza etmesi gerekir. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem- buyurur: Oru tutan kimse yalan, dolan ve bu gibi eylere ba vurmamaldr. (Zr) insanlar (sadece) yemek ve imekten alkoyacak bir oruca Cenb- Hakkn ihtiyac yoktur. (Buhr, Kitabus-savm; Tirmiz, bbus-savm; Eb Davud, savm, 236; bn Mce, 122) Bu hads-i erf mcibince orularmz sakatlayacak btn ihmllerden kanmak cb eder. Bilhassa fkeden iddetle uzaklamaldr. Yine hads-i erfte buyurulur: Oru, sadece yemek, imek vesireden kesilmek deildir. Kmil ve sevabl oru, ancak faydasz laftan, bo vakit geirmekten, kt sylemekten (dedikodudan) ve nefs-i emmrenin btn temyllerinden vazgemektir. yet biri sana sver, yahut sana kar chilce herhangi bir harekette bulunursa, kendi kendine: phesiz ki ben oruluyum! de; sabret! (Hkim, Beyhak) Zr Ramazan- erfin bir ad da ehrus-sabr, yni sabr aydr. Zr orucun Arapasnn savm olmas itibaryla baz mfessirler, Kurn- Kerimde bu kelimenin sabr etmek mnsna geldiini beyn etmilerdir. Bu mnda savm, yni oru; nefsi tutmak, sebatkr olmak ve glklere tahamml etmek demektir. Sabr, gzel ahlkn arlk merkezidir. mnn yars, ferah ve sedetin anahtardr. Cennet nmetlerine kavuturan byk bir nmettir. Dn ve ahlkta sabr, hoa gitmeyen ve zdrap veren hdiseler karsnda muvzeneyi bozmadan sknete brnmek, Hakka teslm olmaktr. Enbiy ve evliy, sabrla Allhn yardmna nil oldular. Onlar bizim yksek rneklerimiz olmaldr. Sabrn dnyev taraf ac, hret taraf ok parlaktr. Sabrn aclarn sneye ekenler, ebediyyet devleti olan cennete ve Allhn rzsna kavuurlar. Her hlkrda Allhn emir ve yasaklarndaki nmet, hikmet ve ilh mkftlar dnmek, sabr kolaylatrr.

Sabrn ilk art da, hdise ile ilk karlama zamannda olmasdr. Tav gemi bir sabrn, fazla bir mkft yoktur. Sabr ism-i erfinin en gzel tecell merkezi peygamberler ve evliyullhtr. Nitekim onlardan bizlere intikl eden en gzel ahlk- seniyyeden biri olarak varlk ve darlk zamanlarnda sabr, ok mhimdir. a Orularmz Allh -celle cellh- ile beraber olma uru iinde tutabilmemiz iin sahur, tervih, zikir, Kurn ve du gibi mnev istinadlardan lezzet almak cb eder. ftar zaman da, dularn kabl olduu huss bir vuslat demidir. Bunun iindir ki, bu heyecanl anlarn birlikte yaanmas da ayrca bir rahmet ve huzr kaynadr. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellembuyururlar: Kim bir oruluya iftar verirse, orulunun ecri gibi -orulunun sevabndan hibir ey eksilmeden- ecir alr. (Tirmiz, Savm, 81) Bu mjdeyi duyan ashb- kirmn fakrleri, Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-e gelerek kendilerinin zenginler gibi oruluyu doyuracak derecede iftr yemei vermeye glerinin yetmediini hznle arzettiklerinde de Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, yle buyurdular: Kim bir oruluyu bir hurma ile iftr ettirirse veya bir iecek su ile veya tadmlk bir st ile iftr ettirirse, Allh Tel, ona ayn sevab verir. (bn-i Huzeyme, Sahh, III, 191) a Nfile orularda da ayr bir hassasiyet vardr. Zr has kullarn amelinin esas sdktr. Bu da, niyyetin hlisiyyeti ve nefsin tezkiyesi nisbetindedir. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in yce ve mstesn terbiyeleri altnda yetien ashb- kirmn oruca kar ok byk rabetleri vard. Onlar, tahamml g scak gnlerde dah nfile oru tutmaya gayret ederlerdi. Bir ksmnn gne nn yakclndan korunacak lde elbiseleri dah yoktu. Elleri ile gne ndan ve scaktan korunmaya alrlard. Btn bunlara ramen byk bir mnev haz ve lezzet iinde nfile de olsa orularn devm ettirirlerdi. Dolaysyla gerek nfile oru tutmak, gerek orusuzluk, gerek oru tutmayanlarn srar ile nfile orucu bozmak, gerekse bozmamak eklinde salam bir niyete bal olan her amel efdaldir. Eb Sad -radyallh anh- anlatr: Ben Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- ve ashb iin bir yemek hazrlamtm. Yemei kendilerine takdm edince, aralarndan bir kimse kp Ben oruluyum! dedi. Bunun zerine Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-:

Kardeiniz sizi ard ve sizin iin hazrlk yapt. imdi sen oruluyum diyorsun. Orucunu boz ve onu bir baka gn kaz et! buyurdu. (Tirmiz, Eb Dvd) Orucu bozmamakla alkal rivyet ise yledir: Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- ve ashb, Bill -radyallh anh-n orulu olduu bir mecliste yediler ve itiler. Hazret-i Peygamber sallllh aleyhi ve sellem-: Biz rzkmz yiyoruz.. Billin rzk ise cennettedir. buyurdular. (bn-i Mce) Bu hads-i erfler gsteriyor ki, niyet ve kalbin durumuna gre nfile orucu cb ettiinde bozup bozmamak hussunda her iki davran da cizdir. a Amellerin deerlendirilmesi Allha iddir. mrn hayrls, Onun yannda geen ve Onun urunda harcanandr. nsan, mezara indirilirken fn hayatn ancak htralar ile gmlecektir. Mezarlar, amel-i slihten baka hibir eyin fayda vermeyecei meknlardr. Hads-i erfte: Mmin ld zaman, namaz ba ucunda, sadaka sanda, oru sol tarafnda bulunur. (Fezil-i Aml, 267-268) buyurulmas, bunun en gzel bir dellidir. Allh rzsna uygun dmeyen bir hayat, llerdeki seraplara benzer. Hakkatten nasbsiz bir haylden ibrettir. Allhn sonsuz kereminden umulur ki, mbrek Ramazan aylar, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in buyruklarna riyetle onun kymetini biraz daha fazla bilmemize, ona daha fazla deer verip daha fazla sevap ilememize ve daha az gnha girmemize sebep olur. Hads-i erfte buyurulur: Eer insanlar, Ramazan- erfin ne olduunu lykyla bilselerdi, senenin tamamnn Ramazan olmasn arzu ederlerdi. (bn-i Huzeyme, Sahh, III, 190) Zr Ramazan- erf, batanbaa bir mafiret iklmidir. slmn drt artnn heyecanla yaand mbrek bir aydr. Rhu incelterek derinletiren Ramazan- erf, refes, fsk ve cidlin yasakland hassas hac ibdetine rhen bir hazrlktr. Hi phesiz ki Ramazan- erfin btn gnleri birer frsat demleridir. O, batan sona feyiz semsnn bereket yamurudur. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- buyururlar:

Ramazan- erfin evveli rahmet, ortas mafiret, sonu da cehennemden zd olmaktr... (bn-i Huzeyme, Sahh, III, 191) Ramazan- erf, gnllerde feyz bereketin tat, rhn bahar yeilliklerinin at bir mevsimdir. Kurumu mn sneleri, amel-i slihle tazelenecek, solmu sararm kalbler, takv ile bezenecek ve rhnleecektir. Bu ay, batan sona bir ganmet ve kazan frsat olacaktr. Ancak bu frsat deerlendiremeyenlerin ne byk bir hsrnda olacan u hads-i erf yle sergiler: Kb bin Ucreden: Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, bizden, minbere yakn oturmamz isteyince, minberin tam nnde topluca oturduk. Bir basamak kt: mn! dedi. Bir basamak daha kt. Yine mn! dedi. Bir basamak daha kt. Yine mn! dedi. Minberden indiinde: Ey Allhn Rasl! Bugn biz, sizden daha nce iitmediimiz yeni bir ey iittik. dedik. Bunun zerine buyurdu ki: Minberde iken Cebrl geldi. Bana birinci basamakta iken: Ramazan- erfe eriip de balanmayana lnet olsun! dedi. Ben de: mn! dedim. kinci basamaa ktmda: Yannda senin adn sylendii hlde sana salt ve selm getirmeyene lnet olsun! dedi. Ben de: mn! dedim. Sonra nc basamaa ktmda: Ana babasnn yallna eriip de veya bir tekinin ihtiyarln grp de, cenneti kazanamayan kiiye lnet olsun! dedi. Ben de: mn! dedim. (Hkim, Mstedrek, IV, 170) Bu hads-i erfte bu kadar rahmeti bol olan bir ayda ibdete, kullua, salevt- erfeye ve ana-baba hakkna kar bgne kalmann hazn kbeti ifde edilir. a Bu mbrek gnlerin deerlendirilmesi hussunda f edilen ibdetlerin banda yoksul, yetm, kimsesiz, resiz, hasta ve muhtalarn gzetilmesi de gelir ki, yreklerin byle kimselere uzanmas, onlarla bir gnl beraberlii yaanmas ve onlara scak bir kucak olunabilmesi, Ramazan- erfin fazletini ycelten en mhim messirlerdendir. Zr bu

ibdetler, yni ehline verilen zekt ve sadaka gibi amel-i slihler, Cenb- Hakkn afv mafiretini coturur. Kulu, feyiz ve bereketlere gark eder. Rahmet-i ilhiyyenin kaplarn aralar. Azbn yolunu kapatr. nyet-i ilhiyye kaplarn aar. Hads-i erfte buyurulur: Sadaka yetmi eit bely engeller... (Syt, el-Cmius-Sar, c. II, s. 52) Sadaka, Allhn gazabn sndrr. (Tirmiz, Zekt, 28) Lokman Hakm oluna: Evldm! Bilerek veya bilmeyerek bir gnh ilediinde, hemen tevbe edip tasaddukta bulun! derdi. Hussiyle Ramazan- erfte verilen sadakalarn ehemmiyeti yle beyn edilmitir: Bir adam Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-e gelerek: Y Raslallh! Hangi sadaka ecir bakmndan daha byktr? diye sordu. Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-: Ramazan- erfte verilen sadaka.. (Tirmiz) buyurdular. Allh dostlar, infk edenleri ve onlarn infklarn yle tasnf buyurur: erat ehlinin infk, mallardan; hakkat ehlinin infk, mallara ilveten rhniyetlerindendir. riflerin infk, gnllerinden olur. nk onlar, ilh huzrdan geri duramazlar. klarn infk, rhlarndan olur. nk onlarn rhlar kaz-y ilhiyye tecellsine rz hlindedir. Zenginlerin infk, maln keseden kmasdr. Dervilerin infk, gnlden ayr ve msivnn kmasdr. bidlerin infk, nefislerinden olur. Onlar da nefislerini kulluk ve hizmetten esirgemezler. Gnl gan olan zenginler, infk ederken mallarn muhtatan kskanmazlar. Btn kimsesiz ve yoksullar, kreden cmert zenginlerin varl ile mesd ve bahtiyar olurlar. Nisan bulutu, zerinden getii topraklara nasl rahmet ve bereket yadrr ise; cmert ve merhametli kullar da, ayn ekilde Allhn muhta ve garbe olan rahmetine vesle olur. nfk eden, ne kadar severek, candan ve bir zevk-i bedi iinde verirse, alana da o kadar bereket olur. Byle bir al-veri, verene de alana da huzr kaynadr. nk verenin r-

h derinlii, alana akseder. yette buyurulan asl zarra uramayacak bir kazan meydana gelir. Dier taraftan her kul, yette buyurulan:

Ey insanlar! Hepiniz Allha kar fakrsiniz, muhtasnz! Allh ki, gan (zengin) ve hamde lyk olan ancak Odur! (Ftr, 15) beynna muhataptr. Dolaysyla kulluun bir tezhr de, fakir-zengin herkesin, Allha kar fakr hlini idrk edip dim Cenb- Hakka muhta olduunun urunda yaamasdr. slm bykleri, bu fakr hlinin kymet ve deerini ifade sadedinde: Fakirlik, iftihrmdr!.. demilerdir. Bu kelm- kibr, bir hikmet levhasdr. Dny zenginliine kar gnl zenginliini terchi ifade eder. Slih zenginlerle slih fakrlerdeki fazletin menban gsterir. Zmnen de kanat ehli olmay emreder. Zr kanat gibi bir rh haznesi ve zenginlii ile mcehhez bulunan kimseler; zengin iseler, israf ve cimrilikten kendilerini muhfaza ederler; fakir iseler, iffet iklminde yaayp hllerini yalnz Cenb- Hakka arzederler. nk bunlar, kendilerini Allha adamlardr. Hazret-i Mevln buyurur: Sehvet ehli olan kimseye yakan, fakre ihsndr. klara sez olan, cnn yoluna fed-y cndr. a nfka nmne olmas iin Allme bn-i Kayym, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimizin infktaki gnl zenginliini yle ifde eder: Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem- Efendimiz, sahip olduu eyleri sadaka olarak verme hussunda hibir insana benzemezdi. Allhn kendisine verdii mallar biriktirmez, bir kede tutmazd. Bir kimse, kendisinden bir ey istediinde az veya ok mutlak verirdi. Onun sadaka verii, fakrlikten korkmazcasna bir veriti. Sadaka vermek, kendisi iin en byk bir hazd. Onun vermekten duyduu sevin, ihtiyac olup da Ondan alann duyduu sevinten kat kat daha fazlayd. Hayr ilemede insanlarn en cmertiydi. Sa eli bereket saan bir rzgr gibiydi. Bir ihtiya sahibi, Ona derdinden sz at zaman ok duygulanr, onu kendisine terch eder, bazen yemeini, bazen de zerindeki elbisesini verirdi. Hazret-i Cbirden naklen Tefsr-i Hzinde deniliyor ki:

Kk bir ocuk Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in huzruna geldi. Annesinin bir gmlek istediini arzetti. O srada Raslullh sallllh aleyhi ve sellem-in, srtndakinden baka gmlei yoktu. ocua baka bir zaman gelmesini syledi. ocuk gitti. Tekrar gelip, annesinin Hazret-i Peygamberin srtndaki gmlei istediini syledi. Bunun zerine Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, Hcre-i Sedete girdi, srtndaki gmlei karp ocua uzatt. O esnda Bill -radyallh anh- da, namaz vakti girmi olduundan ezn- Muhammedyi okumaya balad. Fakat Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-, srtna alacak bir ey bulamad iin cemate kamad. Ashbdan bazlar, merak edip Hcre-i Sedete girdiler; Raslullh sallllh aleyhi ve sellem-i gmleksiz olarak buldular. Bu hl, onlar derin derin dndrd. a Beinci halfe nvann alan mer bin Abdlazz yle buyururdu: Namaz, seni yolun ortasna kadar gtrr. Oru, Pdihn kapsn aar. Sadaka da, Pdihn huzruna sokar. Ubeyd bin Umeyrden: nsanlar son derece a, susuz ve plak olarak harolunurlar. Onlardan hangisi dnydayken Allh iin yedirmise, Allh da onu o gnde doyurur. Allh iin dnyda iirene Allh orada iirir. Nihyet Allh iin giydireni de Allh orada giydirir. Hads-i erfte buyurulur: nfk et ey insanolu, ki sana da infk edilsin! (Buhr, Mslim) nfkn hakkatini Mevln Hazretleri, u misl ile ne gzel zh eder: Mal, sadaka vermekle hi eksilmez; hayrlarda bulunmak, mal kaybolmaktan, zy olmaktan korur! Verdiin zekt, kesene bekilik yapar, onu korur. Kldn namaz da sana obanlk eder, seni ktlklerden, kurtlardan kurtarr. Ekin ekenin ambar boalr, lkin hasad vakti gelince, sat tohumlara karlk ka mislini geri alr! Boaltt bir ambara mukbil ka ambar dolusunu ide alr!.. Fakat buday ekilmez, yerinde kullanlmaz da ambarda saklanrsa, bitlere, kk kurtlara, farelere yem olur. Bunlar, onu tamamyla mahvederler. Allh Tel buyurur:

Size rzk olarak verdiimiz eylerden infk edin! (el-Mnfikn, 10) (Ey Raslm!) Altn ve gm biriktirerek saklayp onlar Allh yolunda harcamayan kimseleri ackl bir azb ile mjdele!.. (et-Tevbe, 34) Zekt ve infk, Allh iin bir ibdet olduundan dolay, verilenlerin dorudan doruya Cenb- Hakka verildiini bilmelidir. Hads-i erfte buyurulur: Hi phesiz ki sadaka, muhta onu almadan nce Allhn (kudret) eline geer (yni muhtca verilen zekt ve sadakalar nce Allh alr, sonra fukarya devreder!) (Mnv, Knzl-Hakik, s. 34) Mmin, zekt ve sadakay hakkatte Allhn eline verir, muhta da bunu almakta Allh Telnn vekli olursa, verilenler, bir edeb ve teekkr iinde muhtaca takdm edilmi olur. yet-i kermede bu ibdetin ehemmiyetini tebrz ettirmek iin meczen: Sadakalar Allh alr. (et-Tevbe, 104) buyurulmaktadr. a Sadaka verirken dikkat edilmesi gereken edeb, ok mhimdir. Sadakadaki edebin, Kurn ifdesi yledir: Ey mn edenler! Allha ve hret gnne inanmad hlde maln gsteri iin harcayan kimse gibi, baa kakmak ve incitmek sretiyle, yaptnz hayrlarnz boa karmayn! (Sadakalarnz imh etmeyin!) (elBakara, 264) Allh dostlar, zekt ve sadaka verirken minnet ve baa kakmak endiesinden kurtulmak iin muhtacn nnde ayaa kalkp tevzu gstererek takdm etmilerdir. Sleymn -aleyhisselm-, Cenb- Hakkn bahettii dny saltanatna bir meyil gstermeyip, bu saltanat, kalbinin dnda tamtr. O, sk sk fakrlerin yanna gider, onlarla oturmaktan haz alrd: Miskn, miskinlere yakr! derdi. Bylece, dny saltanat iinde tevzun en gzel hlini yaard. yet-i kermede buyurulan: Ey insanlar! Hepiniz fakrsiniz. Zengin ve vlmeye lyk olan ancak Allhtr. (Ftr, 15) hakkatinin idrki iindeydi. Birgn gfilin biri, zengin gnll fakrlerle bir arada olmaktan holanan, onlarla hem-hl olan Sleyman -aleyhisselm-a yle dedi: Niin byle fakr ve miskinlerle oturur, yer-iersin? Sleyman -aleyhisselm- da cevaben:

nk ben yalnz gnlleri zengin olanlar severim. inde havadan baka bir ey bulunmayan az kapal bir testi, suyun stnde batmadan mesfeler alr. Kalbi Allh -celle cellh- ak ile dolu, ayn zamanda az btn nefs ve dny azgnlklarna kapal mmin de, dny ummnnda batmayarak nice yce menzillere ular. Gnl cmertlik, merhamet, tevz ve muhabbet duygular ile dolu bir mmin, dnyya aldanmayp cn leminde seyreder. Dnyya id olanca nmetler, onlarn gnl gznde bir hitir. Arzu ederler ki, gnlleri mrifet ve ilh akla dolsun ve bu syede o ilh muhabbet semlarna kanatlanmak kolay olsun! a Bu mbrek rahmet ve mafiret aynda ihtimam gstereceimiz dier bir huss ise Kadir Gecesini ihydr. Kadir Gecesi, Rabbin, mmet-i Muhammede sonsuz merhametinden sat mstesn bir lutuf gecesidir. Bu gece, nice mnev hazneler bahedilmektedir. Bu gecenin ihtiam ve azametine binen hakknda mstakil bir sre nzil olmutur. Kadir Gecesi, Kurn- Kermin kendisinde indirilmesiyle nrlanm, Cebrl ve dier meleklerin itirki ile mnevletirilmitir. Mminlere grlmez nrnler tarafndan selm verilen bu gece; feyz ve bereket dolu bir lutuf, Rabbin kullarna bir merhamet gecesi ve Ramazan aynn bir bahar fasldr. Kadir Gecesi, Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-den gelen mneviyyt dolu afv ve ufrn ydigr olan bir gecedir. Hads-i erfte: Kadir gecesini, fazlet ve kudsiyyetine inanarak, sevbn yalnz Allhtan bekleyerek ibdet ve tatle geiren kimsenin -kul hakk hrigemi gnhlar balanr. (Buhr, Mslim) buyurulmaktadr. Bizi Kadir Gecesinin hakkatine; ancak dny gyeleri ile kartrlmayan; riy, gsteri, ucb gibi bulaklklarla kirlenmeyen ve ihlsla f edilen bir oru, namaz, zekt ve emsli kulluk vazfeleri nil eder. Bu rhniyet ile Ramazan mektebini bitirirsek, ite o zaman gerek bayram ehdetnmesini almak nasb olur. a Bizler, birgn u fn lezzetler ellerinden alnacak olan hakkat yolcularyz.

Feyizli gnller, gelip gemekte olan u rhn gnlerin hasretini ekecektir. Bu mafiret ve cehennemden zd olma gnlerinden ayrl, mttaklere ved gzya dktrecektir. Rabbimiz bayram gnlerini, ancak sabr ve nmetlerin kadrini bilip yaplan amel-i slihler ve verilen infklar mukbilinde bir mkft olarak ikrm edecektir. Rabbimiz, dny hayatn bizler iin bir Ramazan- erf eyleyip kymet sabahn hakk bir bayram eylesin! mn! S

FIKIH PENCERESNDEN ORU Orucun farz, Allh rzas iin imsak vaktinden akam gnein batna kadar olan sre iinde yemek, imek ve cins mnsebette bulunmaktan kanmaktr. Orucu bozup keffareti gerektiren hller 1) Bile bile yiyip imek. Ayrca alkanlk hline gelmi kil, toprak vs. eyleri yemek. i et, pastrma vb. yemek. Sigara imek, enfiye ekmek. Dardan susam veya buday tanesi gibi eyleri bilerek yemek. 2) Cins mnasebette bulunmak. 3) Kan aldrmak, dilerini fralamak ve srme ekmek gibi orucu bozmayan eyleri yaptktan sonra, bunlarn orucu bozmadn bildii hlde, orucu bozan eylerden birini yapmak. Az miktarda tuz yemek. Orucu bozup kazy gerektiren hller 1) Yenilmesi alkanlk hline gelmemi bir eyi yemek, sade un, i pirin, iinde ya ve eker olmayan hamur yemek, ham ceviz, olgunlamam ayva tanesi, kiraz ve zeytin vb. ekirdeini yutmak. Kt, pamuk, toprak, kuru ot, saman paras, kabuklu yumurta vb. yemek. 2) Aza giren yamur, kar tanelerini istemeyerek yutmak. 3) Kendi isteiyle kusmak. 4) Unutarak yedikten sonra orucun bozulduu zannyla yemee devam etmek.

5) Burun, kulak ve boaza bir ey aktmak. 6) Birisinin zorlamas ve bask ile oru bozmak. 7) Sahurdan diler arasnda kalan nohut tanesi byklnde bir eyi yemek. 8) Gne batt sanarak orucu bozmak. Sabah olduu hlde pheye derek sahur yemei yemek.

BAYRAM Cenb- Hakk, bek sfatn sadece kendisine tahss buyurduundan btn varlklar, dim bir deiime ve medd cezre tbdirler. Bu gerein kintta fizik olarak mevsimleri vcda getirdii mlmdur. Keml ve zevl arasnda ebed bir deiiklie tb olan kintta, kh hazan mevsimi ve onun ardndan gelen zemhernin btn varlklar iin ar ileleri, kh bahrn bereket ve rahmetinin letfet ve huzru vardr. nsan hayt da kinttaki bu umm deiiklik seyrine tb olduundan binbir ini-k arzeder. Yeni doan bir ocuun ilk hayt tezhr alamaktr. Haytn nihyeti de, ancak varaca yce makmn gsterilmesiyle hissedilmeyen lm zdrb ile biter. Bir Arap iri bu hli msrlarnda ne gzel ifde eder: Seni, annen dourup att gn dnyya alyordun, Btn lem glyordu bir yanda. imdi yle bir mr sr ki, lrken glesin, alasn gzya hlinde cihn arkanda!.. Bu haytn balang ve nihyet noktalar arasnda huzr ve srr ile zdrap ve mell tezhrleri birbirini tkib edip gider. Bundan dolay halk, bir darb- mesel hlinde: Gh srr, gh keder, Byle gelmi byle gider!..

diyerek, beer hayta hkim olan yoku ve ini seyrinin alkantlarn ifde etmitir. Buna gre insan haytna hkim olan bu hl, derin duyu ve tefekkr sahipleri iin zdrb glib klan bir vasf arzeder. Lkin mstesn ve ndir tecelllerle de olsa, srr ve huzr anlar da eksik deildir ki bunlardan biri de bayramlardr. Dny haytnda ferd ve ictim messirlerden bir ksm nefsn, bir ksm ise rhn duygular tahrk eder. Bayramlar da, bu duygular arasnda mnev olanlar harekete geiren umm bir messirdir. nsandaki dostluk ve akrablk duygularn glendirir; efkat, merhamet, vef ve diergmlk hislerini bileyler ve coturur. Dolaysyla en gzel bayramn yaanmas, dost ve akrab rbtalarn glendirerek gnlmzn, yoksul, garb, kimsesiz, yetm, dul, yorgun ve btb gnllere uzanmas ile olacaktr. Dostlarna, yaknlarna, muzdariplere ve bir kenarda kalm kardeine srt dnenler iin bir bayram srr ve hazz dnlemez. Hads-i erfte buyurulur: Farzlarn edsndan sonra Cenb- Hakkn en ziyde sevdii amel, bir mslman kardeine sevin vermektir. (Syt, el-Cmius-Sar, I, 11) nk bayramlar, mn kardeliinin gerek tezhr sahneleridir. lm tesindeki neeli gnlere bir rahmet mealesidir. O hlde, muzdaribi sevindirecek, ona ilh bir nee ile skn bulduracak hakk bayram idrk etmeliyiz. Byle bayramlar, kula, hem kendi hazzn hem de bakalarn sevindirmenin hazzn yaatr. Zr bayramlar, ferdin deil, toplumun mnev sevinci, bu heyecann paylalmas, gnl iklmine girme, btn mslmanlar gnlden karde hissedebilmedir. Acab bayramlarda, kanad krk ku gibi ciz, bitkin ve neesiz insanlara ne tayabiliyoruz? Hazret-i Mevln -kuddise sirruh-, krk kalblere hasssiyetle davranmak gerektiini beyitlerinde yle ifde eder: Senin deer vermediin, saman p zannettiin gnl, her eyin zerindedir. Harb gnl, Hakkn nazarghdr. Hakkn terf ettii yerdir. Hakkn defneleri harb gnldedir. Harbelerde pek ok defneler gmldr. Gnl yaratan ne yce ve ne gldr. Bilmeliyiz ki bayram, bir tatil veya ferd bir nee veslesi deil, umm bir muhabbet, efkat ve merhametin ve insan duygularn ictim parltlar olmaldr. Gerek bayram, geni bir rahmet ve ufrn iklmi, sonsuz bir afva mazhar olan mslmanlarn derin bir mn heyecan iinde birbirleriyle kaynat muhteem htrlarla dolu mbrek bir gn olmaldr.

Bayram, byk-kk, muzdarip-shhatli, zengin ve fakrin mterek bir srr gndr. Onlarn hepsinin memnn olmas, bayramlarn gerek mnsnn yaanmas ile mmkndr. Bu tibarla bayram, yaratandan tr btn mahlkta sevgi, efkat, nezket ve muvenet veslesi olmaldr. Byk vel Seyyid Ahmed Yesev -kuddise sirruh-un u hikmetli msrlar ne gzeldir: Nerde grsen gnl krk, merhem ol sen, yle mazlm yolda kalsa, hem-dem ol sen, Maher gn derghna mahrem ol sen!.. ......... Akll isen, garblerin gnln avla, Mustaf gibi lkeyi gezip yetm ara!.. Bayram gn, mahznlarn, kimsesizlerin ve muzdariplerin gnln almakla balamaldr. Hads-i erf mcibince ilk bayramlama, en ok alka, yardm ve efkate muhta olan gemilerimizle mell ykl selviler altnda balamaldr. Bu hl, llerle dirilerin hasret gidermesi, har-neir olmasdr. Ftihalar ve sadakalar ikrm ederek gemilere bir vef borcunun fsdr. Kendisinin de birgn, ziyretine kotuu llerin hliyle hlleneceini hatrlayarak, haytn bu ur ve idrkin cbnca yeniden tanzm ve kontrol etmenin imknn elde etme veslesidir. Gerekten ecdd, insann kendi kbetini lykyla grp lmden ibret alabilmesi iin kabristanlar hep ehir ortalarna veya yol kenarlarna yapmtr. Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem- ashb- kirma sk sk sorarlard: Ashbm! Bugn bir yetim ba okadnz m? Bir hasta ziyretinde ve bir cenze teyinde bulundunuz mu? Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in ashba sk sk sorduu bu suller, bayramlarda ehemmiyet vermemiz cb eden ictim ibdetlerimizin en mhimlerindendir. ocuklarmz, yarnn bydr. Bayramlarda onlara olan alka ve vazfelerimizi f da, yarnlarn salam tess edilmesinin temel harcdr. lemlere rahmet olarak gnderilmi bulunan Allh Rasl -sallllh aleyhi ve sellem-, birgn mescidden eve dnerlerken yolu zerinde birbirleriyle oynayan ocuklara rastlad. Fakat birden mbrek gzlerine, bir kecikte kanad krk bir ku gibi hznle akranlarn seyreden boynu bkk bir ocukcaz iliti. Hemen efkatle ocua doru yneldiler. Gnlleri okayan tebessmyle: Yavrucuum! Sen niin arkadalarnla beraber oynamyorsun? diye sordular.

ocuun gzleri doldu: Benim babam ld! Hem oynayacak kardeim yok!.. dedi. Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, mbrek elleriyle ocuun ban okad ve o esnda yannda duran torunu Hazret-i Hasan iret ederek: Sen Hasann kardei olmak istemez misin? dedi. Bunun zerine ocuun yzndeki keder ifdesi silindi; elemi, msm ve tatl bir tebessme dnd. te Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-, ufack bir ocuun gnlne bile kymet verir, sevgi, efkat ve merhametiyle onu kuatrd. Bylece mmetine hakk bayramn yolunu gsterirdi. Hakk bayram ki, ezelle ebed arasnda rhun bir gurbet diyr olan bu dnyda, yaanan bir kulluk ve takv imtihnndan sonra Rabbin lutfettii mbrek bir sevin gndr. Fn gnleri bayram yapan hikmet ve sr, mn ve onun heyecann yaayabilme, muktezs ile amel edebilme duygusudur. bdet, tekbr, zikir ve ictim yardmlamalar, hssaten garbe uzanan gnller ile sslenebilen her bayram gn, lm tesindeki neeli gnlere bir rahmet mealesidir. Dier bir ifde ile de bayram, Ramazann kymetini lykyla idrk edenler, bu feyizli bereket mevsimini Hakkn emirlerine uygun geirenler, ebed lezzetleri fn lezzetlerden stn tutanlar ve hret neelerini dny zevk u safsna terch edenler iin Rabbin ilh bir ziyfet gndr. Bayram, bu bakmdan dnld zaman mnev bir zaferin kutlanmasdr. lh bir kazancn ictim sevincinin yaanmasdr. Dolaysyla bayram, ferdin deil, ummun sevincidir. Byk bir kr ninesi olan bayram namaz da ferd olarak deil, cemat ile klnr. Mminler, bayramda dn hisleri ve muhabbetleri lsnde feyz alr, nrniyet kesbeder. Dier taraftan, dny haytnn det ksa bir Ramazan mevsimi, bayramnn da rz ve sedet tecellleri ile alacak bir hret gn olduunu hatrdan karmamak lzmdr. Bir de bunun tesinde kalbini her an Kadir Gecesi feyziyle dolduranlar vardr ki, onlarn yaad rhn zevk, kelma smaz. Bu, ilh nmetlerin en by olan cennet ve ruyet-i cemlullh hazznn u fn hayta akseden ndir insanlara mahss bir tecellsidir. Bu zevke sadece ve sadece kalb-i selm syesinde varlr. Nitekim yet-i kermede de:

O gn ne mal fayda verir, ne evld! Ancak kalb-i selm ile gelenler mstesn!.. (e-uar, 88-89)

buyurularak, dnyda bel balanlm olan mal ve evldn hrette bir fayda vermeyecei gereinin arkasndan kalb-i selme iretle hretteki sedet sermyesinin sadece o olduu beyan edilmitir. Kalbin selm vasfn kazanabilmesi iin dnyda ele geen frsatlarn en mhimlerinden biri de, umma mahss bir haz, srr ve merhamet meheri olmak vasfnda bulunan bayramlar hakkyla idrk ve bu idrkin cbna gre ihy etmektir. Behll Dn Hazretleri bayram ne gzel trf eder: Bayram, yeni elbiseler giyinmek iin deil, ilh azbdan kurtulua erip selmet ve emniyette olabilmeyi salayacak merhamet tezhrlerinin gerekleebilmesi iindir. Bayram, gzel binitlere binmek iin deil, hat ve gnahlar temizleyerek nefsi berraklatrmak ve bylece Allha gtrecek bir kalb-i selme sahip olmak iindir. Bunun iindir ki, bayramn hakk mns her fertte onun gnlne gre tezhr eder. Gnl ne kadar merhamet, muhabbet ve srr ykl ise, bayram da o kadar engin ve ihtiaml olur. Nice zamandan beridir ki, lkemizde ve lem-i slmda bayramlarn bu ulv mhiyetinden bir hayli uzaklalm bulunulmaktadr. Biroklar, bayram bir tatil zannederek seyahate kmakta, onun ictim ve rhn vasfn yitirmektedir. slmn znden inhirfn tabi bir neticesi olan u menflii bertaraf ederek bayramlar hakk mhiyetine gre yaayabilmek, iinde bulunduumuz slm gayret ve faliyetlerimizin en ehemmiyetli bir czn tekl etmelidir. Zr bayram, slm idrk ve ictim ahlkn en kmil tezhrlerinden biridir. Yeniden uyan ve dirili mevsiminde bulunan lkemizde bayramlar, bu silkiniin ayn zamanda bir gstergesidir. Zr bayramlar ne lde hakk mnsyla idrk edebildikse, o lde slmn diergm ve feyizli yolunda ilerlemiiz demektir. Buna gre u bayramda nefislerimizin muhsebesini, gsterdiimiz merhamet ve hizmet tezhrleriyle mzn ederek bulunduumuz noktay yeniden tesbt ve tyin etmeliyiz. Ne sedet, bayramlar muzdariplerin tebessmyle aydnlatabilenlere! Ne mutlu bayramn btn gzel tezhrlerine makes olarak mmeti kucaklayabilen mmin gnllere!..

BBLYOGRAFYA Ahmed Hamdi Akseki,

slm, Ftr, Tabi ve Umm Bir Dindir, stanbul, 1966. M. Hamdi Yazr, Hak Dni Kurn Dili, stanbul, 1992. M. Zekeriya Kandehlev, Fezil-i Aml (terc. Yusuf Karaca), stanbul, 1977. mam Gazal, hyu Ulmid-dn (terc. Ahmed Serdarolu), stanbul, 1987. Muhammed Esad Erbil, Mektbat, stanbul, 1983. Ramazanolu Mahmd Sm, Mushabe V, stanbul, 1984. Sdk Dn, Altnoluk Sohbetleri, stanbul. Seyyid Sleyman Nedv, Asr- Saadet, Peygamberimizin Tebliat ve Talimat (terc. Ali Genceli), stanbul. Ebul-Leys Semerkand, Tenbhul-Gfiln ve Bustnl-rifn (terc. Abdlkadir Akiek), stanbul, 1995. Thirul-Mevlev (Olgun), Mslmanlkta badet Tarihi, 1963. Beduzzaman Said Nurs Klliyat. Hasan Yava, Namaz Kitab, stanbul, 1997. Hasan Basri antay, Kurn- Kerm ve Mel-i Kerm (nere hazrlayan: M. Ali Yekta Sara), stanbul, 1996. Heyet, Kurn- Kerm ve Trke Aklamal Meli, Ankara, 1993. Hamdi Dndren, Delilleriyle slm hmihali, stanbul, 1991

Feridddn Attar, Tezkretl-Evliy. mam Nevev, Riyzus-Slihn (terc. ve erh: Yaar Kandemir, . Ltfi akan, Rait Kk, stanbul, 1998. Rudn, Byk Hads Klliyat (Cemul-Fevid), stanbul. brhim Cnn, Hadis Ansiklopedisi, Ktb-i Sitte, stanbul. Ktb-i Sitte ve dier hadis klliyatlar (Hads-i erflerin tahrici: Mustafa ztrk ). Ziyddin Naheb, Silks-Slk (terc. Mustafa iekler, Halil Toker), stanbul, 1999. efik Can, Konularna Gre Aklamal Mesnev Tercmesi, stanbul, 1997. Ahmed hin Trihin eref Levhalar, stanbul, 1981.

NDEKLER NSZ 5 SLM ve ONUN ULV YAPISI slmn Be Ana Temeli 39 49 13

KELME- EHDET ve MN ESASLARI Allha mn 56

Meleklere mn 106 Kitaplara mn 108 Peygamberlere mn hrete mn 126 138 111

Kadere, Hayr ve errin Allhtan Olduuna mn ki Veche 154 165

Mznda En Ar Kelime Son Nefeste 170

Byk efati 172 Kelime-i ehdetin Fazleti 175 179

ehdeti Zedeleyen Davranlar NAMAZ 192

Namazda Hu Nasl Gerekleir

209

Raslullh -sallllh aleyhi ve sellem-in Namaz 219 slm Byklerinin Namaz Be Vakit Farz Namaz 226 Nfile Namazlar Cematle Namaz 231 244 250 221

Yegne Snak Olarak Namaz Dosdoru Klnan Namaz Gfilne Klnan Namazlar Namazdan Uzak Olanlar Namaz Bir Farktr Hulsa 264 Fkh Penceresinden; Abdest, Gusl Teyemmm, Namaz ZEKT ve NFK r 305 322 331 275 262 256 257 260

267

nfkta Edeb

Fkh Penceresinden; Zekt

HAC

335

Fkh Penceresinden; Hac ve Kurban 375 RAMAZAN-I ERF ve ORU Fkh Penceresinden; Oru BAYRAM 411 419 409 379

BBLYOGRAFYA LGATE 421

NDEKLER 445