FATHN KLTR VE SANAT TARHMZDEK YER

Prof. Dr. Cihan OKUYUCU

Fatih niversitesi zet stanbul medeniyetimizin kalbi ve muhasslasdr. Mimariden musikiye, tezhipten iniye kadar btn gzel sanatlar ve iir bu yeni kltr muhitinde yeni bir terkiple nev nema bulmu ve bu terkip btn slam corafyasnda model ittihaz edilmitir. Bu bakmdan slam medeniyetinin ilim kanadn Araplara ihale eden Batl aratrclarn sanat kanadn da sadece rana hamletmeleri byk bir hakszlktr. Fatih zellikle medreselere ehemmiyet vermitir. Kkl bir devletin ancak kuvvetli bir kltre dayanarak var olabilecei fikri onu Enderun mektebi ve medreseler kurmaya sevk etmitir. Fatih dnemi bu ilim ve fikir hareketleri yannda sanat cihetiyle de byk bir sray temsil eder. Anahtar Kelimeler: Fatih Dnemi, Sanat, Kltr, Edebiyat, iir.

1. Giri Ortaa sz konusu olunca Sanat ve saltanat kelimeleri kadar birbirine yakan pek az kelime vardr. Gerek Douda gerekse Batda bu alarda sanat daha ziyade sarayn himayesi altnda yeermitir. slamn ilk asrlarndan itibaren ilim hareketleri daha ok Arap corafyasnda ve Arapa etrafnda teekkl etmitir. Buna mukabil slam dnyasnda siyasi hakimiyetin Trklerin eline getii asrlardan itibaren sanat hareketleri de Trk hanedanlarnn himayelerinde inkiaf etmitir. Osmanlnn bir cihan devleti olarak parlad 15.yy.dan itibaren Herat, Semerkant ve Tebriz gibi doudaki ilim ve sanat merkezlerinin yerini stanbul alm ve gnmze kadar da slam dnyasnn siyasi ve kltrel bakenti olma konumunu srdrmtr. Yahya Kemalin ifadesiyle stanbul medeniyetimizin kalbi ve muhasslasdr. Mimariden musikiye, tezhipten iniye kadar btn gzel sanatlar ve iir bu yeni kltr muhitinde yeni bir terkiple nev nema bulmu ve bu terkip btn slam corafyasnda model ittihaz edilmitir. Bu bakmdan slam medeniyetinin ilim kanadn Araplara ihale eden Batl aratrclarn sanat kanadn da sadece rana hamletmeleri byk bir hakszlktr. 2. Trk Kltr ve Osmanl Girite de belirttiimiz gibi Seluklu ve Anadolu beylikleri dneminde ahsiyetini bulma istikametinde ilerleyen Trk kltr asl ideal terkibine Osmanl rneiyle ulamtr. Bu rnein mahiyetini anlamak iin sz konusu kltr dier kltr modelleriyle ksa bir mukayeseye tabi tutmak istiyoruz. Ahmet Davudolu eitli kltrleri ben idraklerine- gre ele alyor ve onlar :1.Gl ve sert 2.Gl ve esnek 3.Gl ve yerel 4.Zayf ve sert 5.Zayf ve esnek olmak zere be

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

temel guruba ayryor. Biz bunlardan sadece bizi ilgilendiren ilk ikisini ele alacaz. Yazara gre bunlardan birincisinin rnei, iyi tanmlanm, felsefi ve metafizik gl bir temele oturmu, tutarl bir dnya grne dayanan, bakalarn dlayan sert, hegemonik Bat kltrdr. Dierleri barbar ve Deerli ne varsa bende var inanc bu modelin temel zellikleridir.1 Gl ve fakat esnek olan ikinci modelin zellii ise nfuz edilebilir olmas, dier kltr unsurlarn paylamasdr. Byk skender zamannda oluan eklektik medeniyet havzas ile Abbasi-EndlsOsmanl-Hint eksenindeki slam medeniyeti bu modelin rnekleridir. Bu modelde Zeus ve Buda; rasyonalizm ve Hint mistisizmi bir araya gelmitir. skenderiye bu kltrlerin buluma noktasdr.2 slam medeniyetinde sadece yerel kltrler birbirleriyle tanmam, merkezdeki kltr de her yerel kltrle yzlemitir. Felsefe, tp, corafya vs. nceki bilgilerle i iedir. Bunun sonucu olarak gl bir merkezle birlikte yerel kltrler de kendini retmeye devam eder. Toynbeenin evrensel islami devlet, Goiteinin ortaa dini demokrasisi dedii ey budur.3 Bu esneklii salayan ey seilmi stn bir rk veya snf inancnn olmamas, her toplulua kendi zel hukuklarna gre hayatlarn yaama serbestisi verilmesidir. Adam Metz bunu;Ortaa Avrupasnn aksine slam dnyasnda deiik inanlardan bir ok topluluun olmasna ve bunlarn yan yana yaamasna balyor. Bu kltr geleneini srdren Osmanl hkmdarlarnn; Halife, Padiah, Hakan ve Kayzer gibi farkl unvanlar kullanmalar durumun siyasi geleneklere de yansdn gsteriyor.4 Osmanl hkmdarlar kendilerini sadece slam aleminin lideri deil Dou ve Batnn Hkmdar olarak kabul ettiler. Nitekim Fatihin saraynda Bizans asll alimlerden Trapezuntios: Kimse phe etmez ki sen Romallarn imparatorusun. mparatorluk merkezini hukuken elinde tutan kimse imparator ve Roma mparatorluunun merkezi stanbuldur demekle padiahn fikirlerine tercman olmaktadr.5 Osmanl kltrnn temel zelliklerinden biri bu renkli toplum yapsna ramen mtecanis bir fikri ve sanat zevkine sahip olmasdr. Nitekim Cemil Merie gre, 19. asra kadar Osmanlda bir Ortak uur vardr:slamiyet Sleymaniyede kubbe, tride name, Bakide iir6. Osmanl hayat ile sanatlar arasnda ortak bir tavrn mevcudiyeti bir ok defa dile getirilmitir. Bu birlik Rothackerin fikirleriyle paralellik arz eder. Rothackere gre bir kltrn btn verimleri ayn ortak ruhun deiik alanlarndaki grnlerinden ibarettir. O halde ayn ortak ruhtan doan btn sanat eserleri arasnda da derin bir i ilgi ve benzerlik sz konusudur. Rothacker, bu konuda W. Diltheyin Roma sanat hakkndaki fikirlerinden yararlanyor: Bir civic romanum (bir roma vatanda) medeniyeti her tarafa yayan, boyunduruk altna aldklarn koruyan, dikballar yola getiren Roma imparatorlugu vatanda olmann verdigi bu takn gurur. Bu uslup Roma sanatnda, Roma edebiyatnda, Roma dininde de dile gelir. Roma eseri olan herhangi bir su yolunun her kemerinde, bir Roma ant stndeki yaznn her harfinde, Roma dilinin her cmlesinde insan ayn Roma ruhunu duyar7 Yahya Kemal de dnemin btn sanat ubelerinin nasl bir zevk ve slup birliine sahip olduunu ve toplumun btn kesimlerince benimsendiini u veciz cmlelerle hlasa ediyor: air btn teki sanatlara balyd. Hattat yaz64

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

yor, mcellit ciltliyor, mzehhip tezhipliyor ve bestekar ondaki arklar besteliyor. aire mimar camilerinin mescidlerinin, saraylarnn, hanlarnn, medreselerinin, emelerinin, adrvanlarnn cephelerinde bir yer ayryordu, tac kitabe tan kesiyor, hattat kitabeyi yazyor, hakkak oyuyordu. Hasl air btn sanatlara, btn hayata byle baglarla bagl ve o cemiyetin timsali idi. iirin aletleri, usulleri, lisan, zevki birdi ve her yerde ayn seviyeye hitap ediyordu. Teselya Yeniehirindeki airin gazelini Diyarbekir konaklarnda, Urfal airin kasidesini BosnaSaray konaklarnda okuyor, anlyor, couyorlard8 Toplum-edebiyat ilikilerine deinen Levende gre de bir dnemin hayatn anlamak iin en iyi ayna edebiyattr: Toplumun belli bir sre iindeki durumunu grmek istiyor musunuz? Edebiyatn gzden geiriniz. Toplumbilim aratrmalarnda ok zengin bir kaynak olan tarih, bu konuda edebiyatla asla yaramaz.9 3. Fatih Dnemi Sanat Hayat Bu genel yorumlardan sonra imdi biraz da Fatihin kendi dnemindeki ilim ve sanat hayatna katklar zerinde durabiliriz. Gnl Tekine gre Fatih zellikle medreselere ehemmiyet vermitir. Kkl bir devletin ancak kuvvetli bir kltre dayanarak var olabilecei fikri onu Enderun mektebi ve medreseler kurmaya sevk etti. Bu mektepler iin Bizans patrikhane mekteplerinin model alndn syleyenler de vardr. Fatih hemen fetihten sonra Ayasofya ve Zeyrekte iki medreseyi faaliyete sokmu, bilahare Semaniye medreselerini ina ettirmitir. Sehi Bey onun gerek hocalar gerekse rencilerle tek tek ilgilendiini ve isimlerini bir deftere kaydettirerek tayinlerini de bizzat kendisinin yaptn syler.10 Onun dikkat ekici zelliklerinden biri de kanun koyucu tarafdr. Hkmdar, devletin belli kanunlarla ynetilmesi iin gayret sarf ederek eri ve rfi uygulamalar toplatp tedvin etmitir. Kanunname-i Sultani ber-Muceb-i rf-i Osmani model olarak kullanlan bu toplamalardan biridir. Bu kanunnamelerde; ceza hukuku, vergiler, idare ve tekilat ile protokol, merasimler ve unvanlarla ilgili maddeler bir araya getirilmitir.11 Dier taraftan zellikle Fatih dneminin olduka hareketli bir fikir hayat olduu sylenebilir. Bizzat hkmdarn katld ve tevik ettii ilmi mnakaalara bir rnek olarak Hocazade ile Karabai arasndaki Tehaft tartmalarn hatrlayabiliriz.12 Onun Slavca ve Rumca dahil alt dil bildii sylenir. Kendisini hem Mslmanlarn hem de Hristiyanlarn hkmdar olarak grm ve onlara deer vermitir. Bu husus divan katipleri iin el kitab olarak yazlm Menahicl-in isimli eserde Hristiyanlara kar kullanlan saygl ifadelerde belli oluyor. Patrik olarak atad Georgios Gennadiusla tercman aracl ile Hristiyanlk zerine yapt tartma onun bu ilgisini aka gsterir.13 Sarayda Yunanl ve talyan alimler vard ve Avrupa ile yazmalarda Bizansl katipler kullanlyordu. Arasnda, Laertius, Heredotus, Livy gibilerin olduu Yunan ve Latince bir ok eser ona okunmutu. Fatihin Rumca biyorafyasn yazan Kritovulos onun Byk skender, Pompei ve Sezarn hayatlarna ve Arapaya evrilmi felsefi eserlere- zellikle Aristo ve Stoik felsefeye-ok ilgi duyduunu syler. Bu arada sarayda en az 16 tane Yunanca 65

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

eser yazlmt. Arapaya evrilen eserler arasnda Batlamyusunki ile lyada, Ezop masallar ve Thomas Aqinas gibileri de vard.14 Fatih dnemi bu ilim ve fikir hareketleri annda sanat cihetiyle de byk bir sray temsil eder. Szgelimi Osmanl sanatnn en verimli olduu sanat dal olan mimariyi ele alalm. Seluklu mimarisinde en nemli yaplar kervansaray ve medreseler tekil ederken Fatihten itibaren abidevi camiler birinci sray alr. Seleflerinden ok kubbeli cami mimarisini miras alan Osmanllar bu dnemde yeni bir slup gelitirdiler. Bu yeni slupta evredeki kk kubbelerin merkezde yer alan ana kubbe etrafnda topland grlr. Bu grn ile cami mimarisinin Anadolu ve Rumeli topraklarnda kendisinden baka siyasi g brakmayan Osmanl devletinin genilemesine uygun dt sylenebilir. Keza cilt kapaklarndan, revak alnlarna kadar bir ok alanda karmza kan emse (gne) motifi bir merkezden idare edilen kainat dncesini temsil eder gibidir.15 Mimaride dikkat eken dier bir husus dini ve sivil mimarinin malzeme farklldr. Le Corbusier ve Busbec, Trklerin sivil eserlerde dayanksz malzemeyi, dini olanda ise ta ve mermeri tercih ettiine dikkat etmilerdir. Bu husus daima baki olan ne karan kltrel tavrn mimari plannda da devam ediini gstermektedir. Keza, Topkap saraynn devletin gcne ramen Batdaki benzerleriyle kyas hkmdarlarn tevazuunu gstermektedir.16 Ekrem Hakk Ayverdi mimarimizdeki bu karakteri yle ifade eder:Trk ahlaknda Mikel Anjn Syle feveranyla Hazret-i Musa heykelinin dizine eki indirmesi gibi tezahr ve gurur naksesi yoktur. Hakiki sanatkar yaptnn ezelin elinden ktn bilendir.17 Mimarideki gelimeler yannda yeni sarayda kurulan atlyeler sayesinde cilt, minyatr, tezhip gibi kitap sanatlar da byk bir inkiaf gstermitir. Mehmed Siyah Kalemin Uygur resim geleneine bal olarak yapt natralist resimler bu dnemin en dikkat ekici minyatr rnekleridir. Sinan Beyin Fatih ve Nigarinin Kanuni portrelerinde grld zere vurgu daima ba ve zellikle yzde oluu ayn azalar zerinde srar eden Divan iirinin dikkatine uygundur. Btn slam milletlerinin sanatnda nemli bir yeri olan hsn-i hat keza Fatih dneminde milli kvamn bulmutur. eyh Hamdullah ve talebeleri slam dnyasnda hsn-i hattn en gzel rneklerini vereceklerdir Dnem cilt ve tezhibi de stanbula cazibesine kaplan Herat ve Tebrizli ustalarn ellerinde yeni ve parlak bir devreye admn atmaktadr. 4. Fatih ncesi Edebiyat imdi de Fatihe kadarki edebiyatmz birka cmleyle zetleyelim. slam ncesi dnemde daha ziyade ifahi bir edebiyat diline malik olan Trkler V. yy.da ranllarla karlatklar zaman ilenmilik bakmndan eit olmayan bu iki dilin karlamas tabiatyla Trkenin aleyhine tecelli etmiti. Farabi ve bn-i Sinann ilmi eserlerini Arapa yazmas gibi dnem airlerinin iirlerini Farsa yazmasn da tabii karlamak icab eder. Ancak Johanson gre Farsann tercih edilmesi sadece dil bakmndan zenginlii deil airlere hazr syleyi kalplar vermesi, hazr slup sunmasndandr. Nitekim Romantiklere kadar Avrupada da hazr model ve kalpla66

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

r dolaysyla Latince tercih edilmekte idi. rak, iire ana dili yerine Farsa ile balyordu. Nevayi, Muhakemetl-Lugateynde buna tanklk etmektedir. Rnesans dnemindeki Avrupada da yerel dillerin durumu buydu. Ancak bir anekdot olarak unu da belirtelim. Eskiden beri airlerimizin ana dili karsndaki ihmalkar tutumlar bir kusur olarak eletirilmitir. Ancak Arapa ile karlama esnasnda Fars yazarlarnn da benzer bir tutum sergiledikleri grlr. yle ki Biruni (-1048/49) bile, Farsa ile Arapay mukayese ederken Fars dili iin: padiahlarn hikayelerini ve gece masallarn anlatmaktan baka ie yaramaz. demekteydi. Ancak daha sonraki ilmi eserler, mesela Gazalinin Kimya-y Saadeti, Hucvurinin Kefl-mahcubu bu dile ilmi bir haysiyet kazandrd. Nihayet 12.yy.n banda Senai, Hadikatl-hakikada Farsann Arapaya denkliinden bahsedebildi. Sonuta Farsa ile karlatktan drt asr sonra mkemmel rneklerini veren Trkenin, Arapa ile karlamasndan ancak drt asr sonra byk bir dil haline gelebilen Farsadan daha fazla gecikmedii sylenebilir. Gerekten Fatih dnemi iirimizin ilk klasiklerini yetitirdii a olarak edebiyat tarihimizde yerini almtr. Melihi, eyhi, Ahmet Paa ve Necati dnem airleri arasnda ilk elde hatrlanacak isimlerdir. Baz aratrclar bu dnemin iir dilini arlamas bakmndan tenkit etmilerdir. Oysa bu dil Trkenin tarih iindeki uzun bir yryten sonra ulat olgun bir merhaleyi temsil eder. Dil-toplum mnasebetleriyle ilgili olarak dikkat ekici fikirleri olan Rothacker, bir kltrn kendisi ve dnya karsndaki tavrnn en iyi ifade alan olarak dili gryor: Bir insan topluluu ile bu topluluun uur muhtevas arasndaki bu kanuni mnasebeti, en iyi ekilde onun dilini inceleyerek anlayabiliriz. Her hangi bir dilin szl bize realitenin btn iinde nelerin zel bir kelime ile tespit edilecek kadar dikkate deer olduunu gsterir.18 Yazar bu fikirlerine uygulama alan olarak Roma ve Yunan dillerinden baz karakteristik kelimeleri seiyor. Ona gre fikir ve felsefeye ait; Kosmos, Logos, Eros gibi kavramlar ancak Yunanllar yaratabilirlerdi Buna karlk sert ve disiplinli bir toplumun ruhunu gsteren: Pietas, Auctoritas, Dignitas, Gravitas, Virtus. mperium gibi kavramlar da tam Romallara z kavramlardr. Nitekim Romada aile dahil btn kurumlar askeri bir disipline tabi idi. Memurlar i banda bulunduklar srece sual edilmez bir yetkiyle donanmt.19 Virtus; erlik demektir. Rothackere gre Roma kltrnn karakteri bu kelimelerde aa kmtr. Bir dilde yer alan kelimelerin belli konularda younlamas veya maddi yahut manevi kavramlara ait oluu anlamldr: Bunun byle olmas bir kltrn olgunluk derecesiyle ilgilidir. Arkaik-primitif kltrler abstrakt dnme yetisini henz elde edememilerdir. Hangi pirimitif dili tahlil edersek edelim hep u olayla karlarz; byle bir dilde zel deyimler adeta kaynat halde, bunlarn yanbanda st kavramlara rastlanmaz. Bir Alman ky azndaki kelimeleri saymlar, duyularla kavranabilir objelere ait 4260 kelimeye karlk sadece 210 abstrakt kavram bulunmu20 Trkenin tarih iindeki seyri boyunca kelime kadrosunu ve bu kadroyu tekil eden kelimelerin cinsleri ile dilin belli alanlardaki tercihlerini takip etmek Rothackeri dorulayacaktr. Orta Asyada komularyla olduka snrl mnasebetleri olan 67

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

Trk toplumunun dili de bu duruma uygun olarak olduka saf ve millidir. Aksann bildirdiine gre bu dnem dilinde mevcut yabanc kelime yzdesi %1 civarndadr ve bu yabanc unsurlar da daha ok in menelidir. Yabanc kltrlerle sk ilikilerin kurulduu Uygur dnemi metinlerinde yeni dini kavramlar karlamak zere bir ok yabanc kelimenin ithal edildii grlr. (En fazla %10-12). inasi Tekine ait Gktrk ve Uygur dnemine ait mukayeseli bir dil yorumu yukarda zetlenen Rothackerin fikirleriyle mutabakat halindedir: Gktrkede, dnya gr ve medeniyet trne uygun olarak maddi alem ve devlet tekilatyla ilgili kelimeler ogunluktadr (at, devlet, kagan, sava). Oysa yerleik kltre geen Uygurlarda ehir kltryle ilgili maddi kelimeler ve daha ziyade dini ve manevi aleme ait unsurlar hakimdir. slami Trk edebiyatnn ilk verimlerinde yabanc kelime saylarnn olduka mahdut olmasna karlk zaman ilerledike durum Trke kelimelerin aleyhine ilemeye balamtr. Atabetl-hakaykta bu oran %20, Yunus Emrede %13, Ak Paann Garibnamesinde %20, Mevlidde %26, Bakide %65, Nefide %60, Nabide ise %54dr.21 Alnan kelimelere bakldnda bunlarn ounlukla gerek bir ihtiyaca cevap verdii grlr. Mesela talyancadan alnan kelimeler daha ok gemicilikle ilgilidir.22 Bu durum Keza dini terimlerin Arapa, edebi olanlarn ise Farsadan alnmas yine ayn prensibe dayanr. Dier taraftan J.Kramskynin yapt bir alma Eski Trke dneminde tespit edilen 2460 szckten bugnk Trkiye Trkesine ancak % 28,3nn gelebildiini, kaybolan kelimelerin genellikle eylem bildirdiini buna karlk dilde soyut kavramlarn arttn tespit etmektedir.23 Dildeki deimelerin kltr deimeleriyle ilgisi zerinde Gnl Tekinin de olduka ilgiye deer tespitleri bulunmaktadr: Szgelimi Orhan Beye ait bir Mlkname ile Fatih Kanunnamesinden bir metnin karlatrmas bu iki devir arasnda gerek dilin sadelii gerekse ustalk bakmndan kkl bir fark olduunu derhal gstermektedir. Klie ina ibareleri ikinci metinde yerine oturmutur.24 Daha evvel Ahmed-i Dainin pek eksik Teressl dnda konuyla ilgili eser yokken bu devirde yazma usullerini gsteren Menahicl-ina adl kitap telif edilmitir.Yahya bin Mehmet el-Katibe ait olan eserde resmi, incelmi, ssl yeni bir ina slubu yaratlma yolundadr.25 Dier taraftan Arapa ve Farsann neminin artmas da sosyal deimelere paralel olarak gereklemitir. Fatih Arapay devletin resmi yazma dili olarak kabul etti. Bylece Beylikler ve Fatihe kadar Osmanl dneminde nem kazanan Trkenin yerine Arapa ilim dili olarak ehemmiyet kazand. nceleri Arapa eserler istinsah edilirken bu dnemde Arapa telifler de mevcuttur.26 Tekine gre;Bu faaliyet Fatihin cihanumul bir imparatorluk kurma idealiyle yakndan ilgilidir.27 Balang ve bitirilerde, yazlan messeselere ve kiilere hitaplarda belli formller kullanlan, stanbulun fethiyle deien psikolojiyi aksettirecek biimde daha gurur dolu, ihtiaml sfatlarla yazlan, Trkenin anlatmaya kafi gelmedii bir ok durumlarda, Farsann veya Arapann resmi yazma geleneinden gelen tabir ve formlleri kullanan yeni bir ina dili olutu.. Bu dil sadece kanunlar tedvin esnasnda deil, devlet ricali arasndaki yazmalarda, devletler aras mektuplarda ve bilahare sahasn genileterek ahslar arasnda da kullanlr oldu. Medrese evrelerinde Arapaya verilen ehemmiyetin yerini Tasavvuf muhitlerinde zellikle de Mevlevi tekkelerinde Farsa 68

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

devralyordu. Medreselerde ders olarak okutulmad halde Farsann hemen btn Osmanl aydnlar tarafndan bilinmesi bu evrelerin etkisine balanabilir: Anadoluda gelien edebiyat Fatih devrinden ok nce pek tabii olarak ayn medeniyet dairesinde bulunan bu gl modelleri kendisine rnek alacakt. te bu edebi temayl Fatih devrinde daha nceki devirlere kyasla daha da fazlalamtr. iirlerde artk sadece Farsa ve Arapa kelimeler, deyimler, ataszleri olduu gibi veya Trkeye evrilerek okunmakla iktifa edilmiyor Farsada iirsel ifadeler etrafnda gelien ayrntl imajlar, armlar ve kalplam imajlar da Trk iirine girmeye balyordu. Bylece divan edebiyatnn btn ifade zellikleri Fatih devrinde Trk iirine tamamen yerlemitir. airlerin ou iki dilli olup hem Farsa hem Trke iir yazmlardr. Bu airlerden bir ou Aceme gitmi ve bu kltr orada tanmtr.28 Fatih dneminin sonunda hemen hemen klasik eklini alm olan dil ancak 19.asrn ikinci yarsndan itibaren yine kltrel ve sosyal deimelerin zorlamasyla yeni bir mecraya girecektir. 5. Sonu Sonu olarak tarihimizde Fatih dneminin sadece siyasi olarak deil kltrel adan da bir dneme anlam tadn sylemek mmkndr. KAYNAKLAR 1- Aksan, Doan, iir Dili ve Trk iir Dili, Ankara 1995. 2- Aksan, Doan, Her Ynyle Dil, TDK.1982 3- Akn, .F., Divan Edebiyat TDV slam Ansiklopedisi, c.9, s. 389-427. 4- Ayvazolu, Beir, Ak Estetii , tken Yay. 1996 5- Ayvazolu, Beir, Gelenein Direnii, tken Yay. 1996. 6- Beyatl,Yahya Kemal, Edebiyata Dair, st.1971. 7- Davudolu,Ahmet, Medeniyetlerin Ben draki, Divan, 1997,Say 1, s.1-53. 8- Abdurrahim Gzel,Karabai ve Tehaft,Kltr Bakanl 1991 9- z, Fahir,Divan iiri, Byk Trk Klasikleri,c.I,stanbul 1985,s.219-38. 10- Johanson, Prof. Dr. Las, Celaleddin Rumi ve Trk iirinin Douu ,Baslmam Makale. 11- Levend,A.Srr,Trk (Levend,TET). Edebiyat Tarihi,I.Cild,T.T.K. Ankara 1973

12- Meri, Cemil, Umrandan Uygarla, letiim Yaynlar, stanbul1996. 13- Mlayim, Seluk, Deiimin Tanklar, Ortaa Trk Sanatnda Ssleme ve Ikonografi, Kakns, Ist.1999. 69

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (63-70 s.)

14- Pala, skender, Divan Edebiyat, tken Yay. st. 1992. 15- Rothacker, Erich, Tarihte Gelime ve Krizler, stanbul 1955 evirenler: Hseyin Batuhan ve Nermi Uygur. 16- Tekin, Gnl, Fatih Devri Trk Edebiyat stanbul Armaan (Tarihsiz), s.161235. 17- Tekin, inasi, Eski Trke , Trk Dnyas El Kitab, T.K.A.E. Ankara 1976 s.142-92.

DPNOTLAR
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

Ahmet Davudolu, Medeniyetlerin Ben draki, Divan, 1997, Say 1, s.1-53, s. 15. Davudolu, s. 17. Davudolu, s. 18. Davudoglu, s. 19. Gnl Tekin, Fatih Devri Trk Edebiyat stanbul Armaan (Tarihsiz), s.161-235 s. 166. Cemil Meri, Umrandan Uygarla, letiim Yaynlar, stanbul 1996 s. 228. Erich Rothacker, Tarihte Gelime ve Krizler, stanbul 1955 evirenler: Hseyin Batuhan ve Nermi Uygur s. 55. Yahya Kemal Beyatl, Edebiyata Dair, st. 1971, s. 52. A. Srr Levend, Trk Edebiyat Tarihi, I. Cild, T.T.K. Ankara 1973 s. 51. G. Tekin, s. 166. G. Tekin, s. 167. Abdurrahim Gzel, Karabai ve Tehaft, Kltr Bakanl 1991. G. Tekin, s. 164. G. Tekin, s. 165. Mlayim, s. 182. Beir Ayvazolu,, Ak Estetii , tken Yay. 1996, ss. 139-140. Beir Ayvazolu, Gelenein Direnii, tken Yay. 1996 Gelenein Direnii, s. 281. Rothacker, s. 59. Rothacker, ss. 52-53. Rothacker, s. 60. Aksan, s. 59. Aksan, s.48-49. Aksan, s. 57. Tekin, s. 169. G. Tekin, s. 170 Tekin, s. 176, G. Tekin, s. 177. G. Tekin, s. 178.

70