You are on page 1of 259

LKRETM

MATEMATK
DERS KTABI

Hayri EDEN

MERAM YAYINCILIK
Alemdar Mah. Alaykk Cad. engl Sokak Nu.: 7 Caalolu, Eminn / iSTANBUL tel.: (0212) 514 38 29 - 30 belge: (0212) 514 38 32

Hazrlayanlar Editr Orhan AAOLU

Dil Uzman Hacer Serra TZN

Grsel Tasarmc Esra KURU

Program Gelitirme Uzman Varol AKSAR

lme ve Deerlendirme Uzman Dr. Muzaffer ADIGZEL

Rehberlik Uzman K. Figen IRAMAN

II

STKLL MARI
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak; Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. O benim milletimin yldzdr, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill! Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell? Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell... Hakkdr, Hakk'a tapan, milletimin istikll! Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm! Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm. Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm. Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar, Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar, "Medeniyet!" dediin tek dii kalm canavar? Arkada! Yurduma alaklar uratma, sakn. Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn. Doacaktr sana va'dettii gnler Hakk'n... Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn. Bastn yerleri "toprak!" diyerek geme, tan: Dn altndaki binlerce kefensiz yatan. Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan: Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan. Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed? hed fkracak topra sksan, hed! Cn, cnn, btn varm alsn da Huda, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cd. Ruhumun senden, lhi, udur ancak emeli: Demesin mabedimin gsne nmahrem eli. Bu ezanlar-ki ahadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-tam, Her cerhamdan, lhi, boanp kanl yam, Fkrr ruh- mcerred gibi yerden na'm; O zaman ykselerek ara deer belki bam. Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill! Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell. Ebediyen sana yok, rkma yok izmihll: Hakkdr, hr yaam, bayramn hrriyet; Hakkdr, Hakk'a tapan, milletimin istikll! Mehmet kif Ersoy

III

ATATRK'N GENLE HTABES


Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve mdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin, en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahil ve haric, bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait, ok nmsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann, btn kaleleri zapt edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini, mstevlilerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm olabilir. Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi, vazifen; Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr! Muhta olduun kudret, damarlarndaki asl kanda, mevcuttur!

IV

Mustafa Kemal ATATRK


V

ORGANZASYON EMASI
Her nitenin balang sayfasnda nite numaras, nitede ilenecek alt renme alanlarnn neler olduu ve (baz nitelerde) proje devlerinizin konusu verilmitir.

I. NTE
Doal Saylar Doru, Doru Paras ve In Alar okgenler Elik ve Benzerlik Dnm Geometrisi rnt ve Sslemeler
Proje devi: Kantinde bir gnde ka kutu stn satldn renerek st satnn artmasn salayacak kampanyann dzenlenmesi. Bu kampanya sonunda kantinde satlan kutu st miktarnn ne kadar artacann tahmin edilmesi. Kantincinin aylk gelirinde ne kadar art olacann belirlenmesi.

LME VE DEERLENDRME
1. [(39 13) . (27 + 5)] + (125 + 49) ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 268 B. 270 C. 272 D. 280

2. 36 + 144 12 x 3 19 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 53 B. 55 C. 57 D. 63

3. Saatteki ortalama hz 80 km olan bir otobsn 5 saatte ald yolu, saatteki ortalama hz 100 km olan bir otobs ka saatte alr? A. 6 B. 5 C. 4 D. 3

4. 180 m uzunluundaki bir kuma, her biri dierinden 10 m daha uzun drt paraya blnyor. En uzun para ka metre olur? A. 30 5. sidir? B. 40 C. 50 D. 60

Yandaki dorunun sembolle gsterimi aadakilerden hangi C. PT

A. |PT| 6. A. 5

B. PT

D. [PT]

Yandaki doru zerinde en fazla ka tane doru paras adlandrlabilir? C. 7 D. 8

B. 6

Her nitenin sonunda ilenen konularla ilgili baar dzeyinizi saptamak, eksiklerinizi belirlemek iin nite testleri bulunmaktadr. Bu testler geliim seviyenizin izlenmesini de salayacaktr.

7. Yandaki ekilde ka tane a vardr? A. 10 C. 12 B. 11 D. 13

B C D

O 8. Yandaki ann zerinde olan noktalar hangisidir? A. A, B, C, E, D B. F, K C. A, B, L, M D. L, M L M

E A F B K

C E D 9. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Bir doal saynn 0 (sfr)a blm anlamszdr. ( ) Dorular sadece byk harflerle adlandrrz. ( ) Kenar uzunluklar birbirine eit olan okgenlere dzgn okgen denir. ( ) Ayn doru zerinde bulunan noktalara doruda noktalar denir.

41

SAYILAR SAYILAR
DOAL SAYILAR
NELER RENECEZ?

Hangi renme Alannda olduunuz verilmitir. lenecek Alt renme Alan verilmitir. nitenin konular Alt renme Alanna ait kazanmlardan olumaktadr. leni sreci sonunda reneceiniz bilgiler ve kazanacanz beceriler verilmitir. Bu sembolle karlatnzda, kazanacanz bilgi ve becerileri gnlk yaamla ilikilendirme yapmanz gerektiini anlayacaksnz.

Doal saylarla ilemler yapmay gerektiren problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Pazarda alveri yaparken de problem zyor muyuz?

PROBLEM ZELM
Problem : Arzunun boyu 128 cmdir. Babasnn boyu, Arzunun boyundan 52 cm uzundur. Annesinin boyu, babasnn boyundan 12 cm ksadr. Arzunun annesinin boyu ka santimetredir? Problemi Anlayalm Verilenler Arzunun boyu Babas ile Arzunun boylarnn fark Baba ile annenin boylarnn fark zm Planlayalm nce kimin boyunu bulmalyz? Hangi ilemi yapmalyz? Annenin boyunu bulmak iin hangi ilemi yapmalyz?

stenen Arzunun annesinin boyu ka santimetredir?

Bu blmde; ilenen konuyla ilgili problemlerin zmlerini inceleyecek, yaptnz etkinlikler ve gnlk yaamla balant kurulmu problemleri zeceksiniz.

Bu sembolle karlatnzda, eletirel dnme ve akl yrtme becerilerinizi gelitirmeye ynelik tartma ortamna katlacaksnz. letiim becerilerinizi gelitireceksiniz.

Bu sembolle karlatnzda, gnlk yaamnzda karlatnz durumlarla ve snf ii etkinliklerle ilgili problemler kuracaksnz.

VI

ETKNLK
Uygulama Basamaklar effaf bir kt alnz. Kdnzn zerinde bir nokta iaretleyiniz. y y y

Ara ve Gereler effaf kt Cetvel Kalem Boya kalemleri

Bu sembolle karlatnzda; yaparak yaayarak renmenizi salayacak, bireysel veya grup olarak katlacanz etkinlikleri bulacaksnz. Dier derslerle ilikilendirme yapldn fark edeceksiniz. Matematiin dier derslerle balantsn kurarak etkinliklerde kullanacaksnz. Derslerin ilenii sresince aratrma ve performans devleri ile karlaacaksnz. Yapacanz bu almalarla yaratc dnme, planl alma, bilgiyi kullanma ve grupla alma becerilerinizi gelitirecek, farkl zmler reteceksiniz. Bu blmde konu balklar verilmitir.

Salkl fiziksel geliiminiz iin tketmeniz gereken besinlerin neler olduunu arkadalarnzla tartnz.

ALITIRMALAR

Futbol kulplerimizin amblemlerini inceleyiniz. Hangi amblemlerin okgen olduunu belirleyiniz.

2. Bir aya e bir a ina etmeyi ve bir ay iki e aya ayrmay reneceiz.

Ann Dzlemde Ayrd Blgeler


Makasn baklar ve pergelin ayaklar arasndaki aklklar hangi geometrik ekle benziyor?

Ann kesi A noktasdr. Ann kenarlar birer ndr.

A, n olan kenarlar zerindeki birer noktayla ve ke araya gelecek ekilde adlandrlp sembolle gsterilir.

Tanmlar ve nemli aklamalar bu blmde verilmitir.

Yukardaki a BAC as, CAB as veya A as olarak adlandrlp, BAC, CAB, A, A sembollerinden biri ile gsterilir. A d ki C A l l il lb l d i l i i

BAC, CAB,

rnek: Yandaki stun grafii bir ilimizdeki isiz kiilerin saylarn temsil etmektedir. Grafii kullanarak yllara gre isiz kiilerin saysn tahmin edelim. zm: 1. 1990 ylnda isiz says 50 000den fazla 100 000den azdr. Bu yl isiz says 60 000 ile 70 000 arasndadr. 2. 1995 ylnda 205 000 ile 215 000 arasndadr. 3. 2000 ylnda 280 000 ile 290 000 arasndadr. 4. 2005 ylnda 300 000 ile ............... arasndadr. 5. 2010 ylnda ............... ile 390 000 arasndadr.

siz Kiilerin Says


Say (Bin)

500 400 300 200 100 0 Yllar 1990 1995 2000 2005 2010

Bu sembol, ders ii ilikilendirme yapldn fark etmenizi salayacaktr. renme alanlar arasnda iliki kurabileceksiniz. Konu sonlarnda; ilenen kazanm veya kazanmlarla ilgili uygulama yapacanz, bilgi ve becerilerinizi kullanacanz sorularla karlaacanz blm Altrmalar bal altnda verilmitir.

Eitim, bilim, teknoloji, evre, ekonomi vb. ile ilgili aratrma - inceleme, makale vb. gazete kuprlerini inceleyiniz. Bunlardan elde ettiiniz verilere dayal tahminlerde bulununuz. Verilere dayal tahminlerinizi arkadalarnzla tartnz.

ALITIRMALAR
1. Bir iftinin 520 tane portakal aac vardr. Her aatan yaklak drt kasa portakal almaktadr. Bir kasa portakal 16 TLye sattna gre bu iftinin eline geen parann, ka Trk liras olduunu tahmin ediniz. 2. Yandaki izgi grafiine gre di doktoruna drt gn iinde gelen toplam
20

Di Doktoruna Gelen Hasta Says


Hasta Says

hasta saysn tahmin ediniz.

15 10 5 0
Cuma Cumartesi Pazartesi aramba

Her Alt renme Alan sonunda karlaacanz bu blm, kendinizi deerlendireceiniz uygulamalardan olumaktadr.
Gnler

NELER RENDM?
1. Lks bir lokantada hesabn %15i kadar bahi verilmesi adet olmutur. Hesabn 130 TL olduu durumda garsona ka Trk liras bahi verilebi- Sigara imine Bal Olarak len Kadn Says Kadn Says (Bin) leceini tahmin ediniz.
35

2. Yandaki stun grafiine gre; a. Belirtilen yllarda sigara iimine bal olarak len kadn saylarn tahmin ediniz. b. Bu verilerden yararlanarak 2020 ylnda sigara iimine bal kadn lm ile ilgili olarak ne syleyebilirsiniz?

30 25 20 15 10 5 0 Yllar 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Bu sembolle karlatnzda alma kitabnn hangi sayfasna ynlendirildiinizi anlayacaksnz.


.K. Sayfa: 43

80

Bu sembolle karlatnzda ara disiplinler ile ilikilendirme yapldn anlayacaksnz.

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, I. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

Her nitenin sonunda kendinizi deerlendireceiniz formlar bu blmde verilmitir.

Form: 12
Sre: 1 hafta

PERFORMANS DEV Futbol Kulpleri ve okgenler

dev Konusu: Futbol kulplerimizin amblemlerinin incelenerek okgen olanlarn belirlenmesi. devin Amac: okgenleri ayrt ederek belirleme. Ara ve Gereler: nternetten ilgili siteler, gazeteler, spor dergileri. Sper ligde oynayan kulplerin hangileri olduu belirlenmeli Her kulbn kulland amblemler; nternetten gazete

Performans devleri ve deerlendirme formlar bu blmde verilmitir.

VII

NDEKLER
I. NTE.......................................................................................................1-42
SAYILAR .........................................................................................................................................2 DOAL SAYILAR ...............................................................................................................2 PROBLEM ZELM..........................................................................................................2 NELER RENDM? ..........................................................................................................6 GEOMETR .....................................................................................................................................7 DORU, DORU PARASI VE IIN ................................................................................7 Nokta .....................................................................................................................................8 ALITIRMALAR..................................................................................................................8 Doru .....................................................................................................................................9 ALITIRMALAR................................................................................................................11 Doru Paras.......................................................................................................................11 ALITIRMALAR................................................................................................................12 In........................................................................................................................................13 ALITIRMALAR................................................................................................................14 Doru Paralarnn Elii.....................................................................................................14 Ayn Dzlemdeki ki Dorunun Birbirine Gre Durumlar................................................16 ALITIRMA........................................................................................................................17 Uzayda Bir Doru ile Bir Dzlemin Durumlar ..................................................................18 ALITIRMALAR................................................................................................................19 AILAR ...............................................................................................................................20 Ann Dzlemde Ayrd Blgeler....................................................................................20 ALITIRMALAR................................................................................................................22 Bir Aya E Bir A izme ................................................................................................22 ALITIRMA........................................................................................................................23 OKGENLER .....................................................................................................................24 okgen izme......................................................................................................................24 NELER RENDM? ........................................................................................................30 ELK VE BENZERLK ....................................................................................................31 Elik ve Benzer ekiller.......................................................................................................31 ALITIRMALAR................................................................................................................34 DNM GEOMETRS ................................................................................................35 teleme ................................................................................................................................35 NELER RENDM? ........................................................................................................37 RNT VE SSLEMELER ............................................................................................38 okgensel Blgelerle rnt Oluturma.............................................................................38 NELER RENDM? ........................................................................................................40 LME VE DEERLENDRME .....................................................................................41

II. NTE ...................................................................................................43-86


SAYILAR .......................................................................................................................................44 KMELER ..........................................................................................................................44 Kmelerin Temsil Biimleri ................................................................................................44 ALITIRMALAR................................................................................................................46 Bo Kme.............................................................................................................................47 Evrensel Kme.....................................................................................................................48

VIII

ALITIRMALAR................................................................................................................48 Kmelerde Birleim lemi ve zellikleri...........................................................................49 Kmelerde Kesiim lemi ve zellikleri ...........................................................................51 ALITIRMALAR................................................................................................................53 Kmelerde Fark lemi ........................................................................................................54 Tmleme lemi ...................................................................................................................56 PROBLEM ZELM........................................................................................................57 Alt Kme..............................................................................................................................58 ALITIRMALAR................................................................................................................59 NELER RENDM? ........................................................................................................60 DOAL SAYILAR .............................................................................................................61 Doal Saylarla Toplama leminin zellikleri...................................................................61 Doal Saylarla arpma leminin zellikleri ....................................................................63 ALITIRMALAR................................................................................................................65 NELER RENDM? ........................................................................................................65

OLASILIK VE STATSTK ........................................................................................................66 ARATIRMALAR N SORULAR OLUTURMA VE VER TOPLAMA .................66 ALITIRMALAR................................................................................................................68 NELER RENDM? ........................................................................................................68 TABLO VE GRAFKLER ..................................................................................................69 Tablo ....................................................................................................................................69 ALITIRMALAR................................................................................................................70 Grafikler ...............................................................................................................................71 Grafiklerin stnlk ve Snrllklar...................................................................................75 ALITIRMALAR................................................................................................................78 NELER RENDM? ........................................................................................................78 MERKEZ ELM VE YAYILMA LLER .............................................................79 Verilere Dayal Olarak Tahmin Yrtme ............................................................................79 ALITIRMALAR................................................................................................................80 NELER RENDM? ........................................................................................................80 OLASI DURUMLARI BELRLEME .................................................................................81 Saymann Temel lkeleri......................................................................................................81 ALITIRMALAR................................................................................................................83 NELER RENDM? ........................................................................................................83 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................84

III. NTE

.............................................................................................87-122

SAYILAR .......................................................................................................................................88 TAM SAYILAR ..................................................................................................................88 Tam Saylar..........................................................................................................................89 ALITIRMALAR................................................................................................................90 Bir Saynn Mutlak Deeri...................................................................................................91 Tam Saylar Karlatrma ..................................................................................................91 NELER RENDM? ........................................................................................................93 DOAL SAYILAR .............................................................................................................94 Bir Doal Saynn arpanlar ..............................................................................................94 Blnebilme Kurallar .........................................................................................................96

IX

ALITIRMALAR................................................................................................................98 Asal Saylar..........................................................................................................................99 Aralarnda Asal Olan Saylar.............................................................................................100 PROBLEMLER .................................................................................................................102 NELER RENDM? ......................................................................................................102

GEOMETR .................................................................................................................................104 AILAR .............................................................................................................................104 Komu Alar .....................................................................................................................104 Ters Alar .........................................................................................................................105 Tmler ve Btnler Alar.................................................................................................105 Komu Tmler Alar ........................................................................................................106 Komu Btnler Alar......................................................................................................106 ALITIRMALAR..............................................................................................................106 NELER RENDM? ......................................................................................................107 AILARI LME ............................................................................................................108 NELER RENDM? ......................................................................................................109 CEBR ...........................................................................................................................................110 RNTLER VE LKLER ........................................................................................110 NELER RENDM? ......................................................................................................112 CEBRSEL FADELER ....................................................................................................113 ALITIRMALAR..............................................................................................................115 NELER RENDM? ......................................................................................................115 ETLK VE DENKLEM .................................................................................................116 ALITIRMALAR..............................................................................................................119 NELER RENDM? ......................................................................................................120 LME VE DEERLENDRME ....................................................................................121

IV. NTE

...........................................................................................123-164

SAYILAR ......................................................................................................................................124 KESRLER ........................................................................................................................124 Kesirleri Sralama ..............................................................................................................124 Kesirlerle Toplama ve karma lemleri .........................................................................129 Kesirlerle arpma lemi...................................................................................................133 ALITIRMALAR..............................................................................................................134 Kesirlerle Blme lemi.....................................................................................................135 Kesirlerle Yaplan lemlerin Sonucunu Tahmin Etme ....................................................137 PROBLEM ZELM......................................................................................................138 NELER RENDM? ......................................................................................................138 ONDALIK KESRLER .....................................................................................................139 Ondalk Kesirlerin Almlar ............................................................................................139 Ondalk Kesirleri Sralama ................................................................................................142 NELER RENDM? ......................................................................................................143 ORAN VE ORANT I..........................................................................................................144 NELER RENDM? ......................................................................................................148 LME .........................................................................................................................................149 UZUNLUKLARI LME ................................................................................................149

PROBLEM ZELM......................................................................................................153 NELER RENDM? ......................................................................................................153

OLASILIK VE STATSTK ......................................................................................................154 MERKEZ ELM VE YAYILMA LLER ..........................................................154 Aritmetik Ortalama ...........................................................................................................154 PROBLEMLER .................................................................................................................155 NELER RENDM? ......................................................................................................155 OLASILIKLA LGL TEMEL KAVRAMLAR .............................................................156 NELER RENDM? ......................................................................................................159 OLAY ETLER ...........................................................................................................160 NELER RENDM? ......................................................................................................161 LME VE DEERLENDRME ....................................................................................162

V. NTE

.............................................................................................165-194

SAYILAR ......................................................................................................................................166 ONDALIK KESRLER .....................................................................................................166 Ondalk Kesirleri zmleme ...........................................................................................167 Ondalk Kesirleri Yuvarlama.............................................................................................168 Ondalk Kesirlerle Toplama ve karma lemleri ...........................................................169 Ondalk Kesirlerle arpma lemi .....................................................................................172 Ondalk Kesirlerle Blme lemi .......................................................................................174 ALITIRMALAR..............................................................................................................176 10, 100 ve 1000 ile Ksa Yoldan arpma ve Blme lemleri .........................................177 Ondalk Kesirlerle Yaplan lemlerin Sonucunu Tahmin Etme.......................................178 PROBLEM ZELM......................................................................................................180 NELER RENDM? ......................................................................................................181 YZDELER.......................................................................................................................182 PROBLEM ZELM......................................................................................................184 NELER RENDM? ......................................................................................................185 LME .........................................................................................................................................186 UZUNLUKLARI LME ................................................................................................186 NELER RENDM? ......................................................................................................190 SIVILARI LME ...........................................................................................................191 PROBLEM ZELM VE KURALIM............................................................................192 NELER RENDM? ......................................................................................................192 LME VE DEERLENDRME ....................................................................................193

VI. NTE

...........................................................................................195-230

GEOMETR ..................................................................................................................................196
GEOMETRK CSMLER ................................................................................................196 Prizmalar ............................................................................................................................196 Yaplarn Farkl Ynlerden Grnmleri ..........................................................................198 ALITIRMALAR..............................................................................................................199 NELER RENDM? ......................................................................................................199

XI

LME .........................................................................................................................................200 UZUNLUKLARI LME ................................................................................................200 ALANI LME ................................................................................................................201 Arazi lleri.....................................................................................................................203 ALITIRMALAR..............................................................................................................204 PROBLEM ZELM......................................................................................................206 Dikdrtgensel Blgenin Alan ...........................................................................................207 Karesel Blgenin Alan......................................................................................................207 gensel Blgenin Alan ...................................................................................................208 Kenar Uzunluu ile Alan Arasndaki liki .......................................................................209 evre Uzunluu ile Alan Arasndaki liki .......................................................................210 ALITIRMALAR..............................................................................................................212 NELER RENDM? ......................................................................................................213 HACM LME ...............................................................................................................214 Dikdrtgenler Prizmas, Kare Prizma ve Kpn Hacmine Ait Bantlar ........................214 PROBLEM ZELM......................................................................................................217 Hacim lme Birimleri .....................................................................................................218 ALITIRMALAR..............................................................................................................220 SIVILARI LME ...........................................................................................................221 Hacim lme Birimleriyle Sv lme Birimleri Arasndaki liki .................................221 NELER RENDM? ......................................................................................................222 ALANI LME ................................................................................................................223 Dikdrtgenler Prizmas ......................................................................................................223 Kare Prizma .......................................................................................................................224 Kp.....................................................................................................................................225 PROBLEM ZELM......................................................................................................225 NELER RENDM? ......................................................................................................226 CEBR ...........................................................................................................................................227 RNTLER VE LKLER ........................................................................................227 NELER RENDM? ......................................................................................................228 LME VE DEERLENDRME ....................................................................................229

Z DEERLENDRME FORMU ...............................................................................................231 PERFORMANS DEV...............................................................................................................237 SZLK .......................................................................................................................................243 KISALTMALAR VE SEMBOLLER ..........................................................................................246 KAYNAKA ...............................................................................................................................247 BLG KAYNAKLARI ...............................................................................................................247

XII

I. NTE
Doal Saylar Doru, Doru Paras ve In Alar okgenler Elik ve Benzerlik Dnm Geometrisi rnt ve Sslemeler
Proje devi: Kantinde bir gnde ka kutu stn satldn renerek st satnn artmasn salayacak kampanyann dzenlenmesi. Bu kampanya sonunda kantinde satlan kutu st miktarnn ne kadar artacann tahmin edilmesi. Kantincinin aylk gelirinde ne kadar art olacann belirlenmesi.

SAYILAR
DOAL SAYILAR
NELER RENECEZ?

Doal saylarla ilemler yapmay gerektiren problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Pazarda alveri yaparken de problem zyor muyuz?

PROBLEM ZELM
Problem : Arzunun boyu 128 cmdir. Babasnn boyu, Arzunun boyundan 52 cm uzundur. Annesinin boyu, babasnn boyundan 12 cm ksadr. Arzunun annesinin boyu ka santimetredir? Problemi Anlayalm Verilenler Arzunun boyu Babas ile Arzunun boylarnn fark Baba ile annenin boylarnn fark zm Planlayalm nce kimin boyunu bulmalyz? Hangi ilemi yapmalyz? Annenin boyunu bulmak iin hangi ilemi yapmalyz?

stenen Arzunun annesinin boyu ka santimetredir?

Sonucu Tahmin Edelim Verilen uzunluklar en yakn onlua yuvarlayalm: 128 cm 130 cm 52 cm 50 cm 12 cm 10 cm Annenin boyu tahminen, 130 cm + 50 cm = 180 cm 180 cm 10 cm = 170 cmdir.

zm Babann boyu, 128 + 52 = 180 cmdir. Annenin boyu, 180 12 = 168 cmdir. Cevabn doruluunu hesap makinesi ile kontrol ediniz.

Problem : 3 dzine kurun kalem, 5 renciye eit olarak paylatrlmak isteniyor. Her birine ka kalem der? Ka kalem artar?

Problemi Anlayalm Verilenler 3 dzine kurun kalem 5 renci stenen Her bir renciye ka kalem der? Artan kalem says katr?

zm Planlayalm 3 dzine kalemin ka kalem ettiini bulmak iin hangi ilemi yapmalyz? Her bir renciye den kalem saysn nasl buluruz?

Sonucu Tahmin Edelim 1 dzinede 12 kalem vardr. Kalem saysn en yakn onlua yuvarlayalm: 12 kalem 10 kalem 3 x 10 = 30 kalem eder. Bir renciye, 30 5 = 6 kalem der.

zm 3 dzine kalem, 3 x 12 = 36 kalemdir.

36 5 35 7 kalemdir. 01

Paylatrlamayan kalem says katr? Blme ileminde blen, kalandan byk mdr? Kalanl blme ileminde, blnen = (blen x blm) + kalandr. Cevabn doruluunu hesap makinesi ile kontrol ediniz.

Yandaki resmi inceleyiniz. Aadaki sorular resimden yararlanarak cevaplaynz. Resimde ka kii vardr? Tabakta yumurta var mdr? Tabaktaki yumurtalarn saysn hangi doal say ile gsterirsiniz? 3 kiiye tabaktaki yumurtalar paylatrabilir misiniz? Paylatrma ilemini yapmak anlaml mdr? Niin? Bu ilemi matematiksel olarak ifade edebilir miyiz? 0 (sfr) saydaki yumurtay 3 kiiye paylatrrken herkese sfr sayda yumurta verilmesi anlaml mdr? Arkadalarnzla tartnz. Problem : Annem, manavdan kilogram 160 Krtan 4 kg elma, kilogram 185 Krtan 3 kg portakal ve 2 kg armut ald. Manava 20 TL veren annem, 375 Kr para st aldna gre armudun kilogramna ka kuru demitir? Problemi Anlayalm Verilenler Elma, portakal ve armudun miktarlar Portakal ve elmann kilogram fiyatlar Manava verilen para ve alnan para st zm Planlayalm Manava denen parann miktarn bulmak iin hangi ilemi yapmalyz? Elma ve portakallar iin denen parann miktarn bulmak iin hangi ilemleri yapmalyz? 2 kg armut iin denen parann miktarn bulmak iin hangi ilemi yapmalyz? 1 kg armudun fiyatn bulmak iin hangi ilemi yapmalyz? Sonucu Tahmin Edelim Alnan rnlerin fiyatlarn ve alnan para stn en yakn yzle yuvarlayarak 1 kg armudun fiyatn tahmin ediniz. stenen 1 kg armudun fiyat ka kurutur?

zm Alnan meyvelere denen para, 20 TL 2000 Kr 200 0 375 162 5 Krtur. Elma ve portakala denen, 160 x 4 640 185 x 3 555 640 + 555 11 9 5 Krtur. 2 kg armuda denen, 1625 11 9 5 0 4 3 0 Krtur. 1 kg armudun fiyat, 430 2 = 215 Krtur.

Aadaki ilemleri inceleyiniz. a. [(72 8) x 24] (16 4) = (64 x 24) 4 = 1536 4 = 1532 Her iki ilemin sonucu ayn mdr? Niin?

b. [(72 8) x (24 16)] 4 = (64 x 8) 4 = 512 4 = 128

Birden fazla ilem olduu durumlarda ilem sras ayralarla m belirlenmitir? d. (33 + 44) 11 x 2 32 = (33 + 44) 11 x 2 9 = 77 11 x 2 9 =7x29 = 14 9 =5 Birden fazla ilem olduu durumlarda nce sl saylar, sonra parantez iindeki ilemler, daha sonra arpma veya blme ilemleri, en son olarak da toplama veya karma ilemleri yaplr. Ayn nceliklere sahip ilemlerde soldan saa doru sra takip edilir. c. 26 13 + 1 x 5 3 = 2 + 5 3 =73 =4 Problem : Ali, okulun Gezi ve nceleme Kulbnde grevlidir. Okulun 180 rencisi dzenlenen geziye katlmak istedi. Geziyi her biri 45 kii alan otobslerle yapmak istediler. Ali, ka otobs gerektiini hesap makinesi ile bulmak istedi. Fakat hesap makinesinin blme tuunun bozuk olduunu grd. Ali, hesap makinesi ile bu ilemi nasl yapabilir? Problemi Anlayalm Verilenler Geziye katlmak isteyen renci says Otobslerin yolcu kapasitesi zm Planlayalm Hesap makinesinin blme tuu bozuk olduuna gre paylatrmay art arda hangi ilemle yapabiliriz? zm Bu paylam ilemini, hesap makinesinde art arda 180den 45i kararak yapalm. Kalan 0 (sfr) olunca paylatrma ilemimiz biter. 180 45 135 135 45 90 90 45 45 45 45 00 stenen Ka otobs gereklidir?

Kalan sfr olana kadar ka paylatrma yapld? rencileri tamak iin 4 otobs gerekir.

Okul Aile Birlii, snfnza 300 TLlik bir harcama yapabileceinizi syledi. Arkadalarnzla snfnza almak istediiniz eyalarn ya da hizmetlerin listesini nasl yaparsnz? Bu listeyi hazrlarken nelere dikkat edersiniz?

Okulun ald gn ailenizin size 50 TL verdiini dnnz. Harlnz hangi amalarnz iin harcardnz? nceliklerinizi bir liste ile gsteriniz.

Aadaki resimden yararlanarak bir problem kuralm.

Problem: Bir filmi, 286 kii izlemitir. zleyicilerin 198i tam, geriye kalanlar ise renci bileti almtr. Tam bilet 8 TL, renci bileti 6 TL olduuna gre bu filmin izleyicilerinden elde edilen haslat ka Trk lirasdr?

Siz de yurakdaki resimden yararlanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

NELER RENDM?
1. Bir kalanl blme ileminde blm 24, blen 42 ve kalan 3tr. Bu blme ileminde blnen katr? A. 908 B. 1000 C. 1008 D. 1011 2. 87 3 + 3 x 7 6 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 40 B. 44 C. 48

D. 50

3. (64 8 + 13) + ( 3 x 15 12) ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 50 B. 52 C. 54 D. 60 4. a = 2, b = 15 ve c = 8 ise 3a + 2b x c ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 44 B. 180 C. 196 D. 246 5. Bir baba ile iki ocuunun yalar toplam 48dir. 4 yl sonra babann ya, ocuklarnn yalar toplamnn 2 kat olacaktr. Babann imdiki ya katr? A. 36 B. 37 C. 38 D. 39 6. Ardk saynn toplam 378dir. Bu saylarn en by aadakilerden hangisidir? A. 125 B. 126 C. 127 D. 128 7. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A. Kalansz bir blme ileminde, blnen = blen x blmdr. B. Kalanl bir blme ileminde, blnen = (blen x blm) + kalandr. C. Kalan daima blenden kktr. D. Kalan daima blenden byktr. 8. 350 TL, 5 ve 7 verilerini kullanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.
.K. Sayfa: 1, 2 ve 3

GEOMETR

DORU, DORU PARASI VE IIN

NELER RENECEZ?

1. Doru ile nokta arasndaki ilikiyi aklamay, 2. Doru paras ile n aklamay ve sembolle gstermeyi, 3. Bir doru parasna e bir doru paras ina etmeyi, 4. Ayn dzlemdeki iki dorunun birbirlerine gre durumlarn belirlemeyi ve sembolle gstermeyi, 5. Uzayda bir doru ile bir dzlemin ilikisini belirlemeyi reneceiz.

Fotorafa bakarak nokta, doru paras ve n modeli olabilecek rnekler syleyiniz.

Nokta
rdein gz, ocuun yzndeki ben, kpn keleri size ne modelini hatrlatyor? Geceleyin gkyzndeki yldzlar, tebeirin bir ucunun yaz tahtasnda brakt iz nokta modelidir. Noktalar . ile gsterilip byk harflerle adlandrlr. A B (A noktas) (B noktas) E (E noktas)

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar effaf kt effaf bir kt alnz. Kalem Kd uzun kenarlar akacak ekilde ikiye katlaynz. kiye katlanm bu kd, ksa kenarlar akacak ekilde tekrar ikiye katlaynz. Sonra kd anz. Kat yerlerini kurun kalemle iziniz. izgilerin kesime yerini byk harfle adlandrnz. Adlandrdnz yerin ne modeli olduunu syleyiniz. Nokta modeli, kesien iki kat izgisi ile belirlenebilir mi? Aklaynz.

ETKNLK

ALITIRMALAR
1. evrenizden nokta modelleri syleyiniz. 2. Aadaki noktalarn okunularn yaznz. K H M

Yanda, ok iyi bildiiniz Cz Oyununun bir balang ann gryorsunuz. Aadaki sorularn cevaplarn konumuzla iliki kurarak cevaplaynz. Oyuncular, pullarn srayla nereye koymulardr? Oyunu kazanmak iin pullarn hangi ekillerde dizilmeleri gerekiyor? Konumuz ile Cz Oyunu arasndaki ilikiyi aklayabilir misiniz?

Doru

Elektrik telleri, yoldaki sar eritler size ne modelini hatrlatyor?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Dosya kdnzn zerinde cetvelinizin bir kenarn kullanarak seyrek noktalar iaretleyiniz. Bu noktalarn arasna sk olacak ekilde baka noktalar iaretleyiniz. Daha sonra bu noktalarn arasn hi boluk kalmayacak ekilde noktalarla doldurunuz.
0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1

Ara ve Gereler Dosya kd Cetvel Kalem effaf kt

Oluan eklin her iki ynde snrsz uzadn kabul ederek hangi geometrik ekli elde ettiinizi syleyiniz. imdi de effaf bir kt alnz. Bu kdn zerinde bir A noktas iaretleyiniz. Kdnz A noktasndan geecek ekilde ikiye katlaynz. Kdnz aarak kat izgisini kaleminizle iziniz.

Kat izgisi A noktasndan geen bir doru modeli midir? Niin? Yukardaki ekilde grld gibi kdnz dier dorultu ve ynlerde de A noktasndan geecek ekilde katlaynz. Katlama izgilerini kaleminizle iziniz. A noktasndan geen ne kadar doru izebilirsiniz? Modelinizden yararlanarak aklaynz.

rnek: Aadaki dorularn adlandrln ve sembolle gsterimlerini inceleyelim. zm: dorusu AB veya AB biiminde gsterilir. A B Dorular, zerlerindeki herhangi iki nokta ile adlandrlp sembolle gsterilir. Doru zerinde alnan noktalarn . iareti konularak belirlendiine dikkat ediniz.
k

dorusu k biiminde gsterilir.

Dorular o, k, l, m, n gibi kk haflerle de gsterilebilir. rnek: Defterimize bir MN dorusu izelim. Bu doru zerinde M, N, K, L, E noktalar iaretleyelim. zm:
M K L E N

Ayn doru zerinde bulunan noktalara doruda noktalar denir.

rnek: Defterimizde bir nokta iaretleyip adlandralm. Cetvelimizle bu noktadan geen eitli ynlerde dorular izelim. zm:

Bir noktadan snrsz sayda doru geer. Makaradan bir miktar ip kesilmi ve bu ip zerinde dmler atlmtr.

pi bir doru modeli olarak kabul edebilir miyiz? Doru zerinde snrsz sayda noktalarn var olabileceini syleyebilir miyiz?

10

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Bir effaf kt alnz. Bu kt zerinde A ve B gibi iki nokta iaretleyiniz. Kdnz bu iki noktadan geecek ekilde katlaynz.

Ara ve Gereler effaf kt Cetvel Kalem

B A B

Sonra katlama izgisini kaleminizle iziniz. Bu noktalardan geen katlama izgisinin ka tane olduunu syleyiniz. ki noktadan ka tane doru geebileceini syleyiniz.

ki noktadan yalnz bir doru geer.

ALITIRMALAR
1. Aadaki dorular sembolle gsteriniz.
K M P S T K

2. Aadaki dorular adlandrarak okunularn yaznz.

.K. Sayfa: 4 ve 5

Doru Paras

Yoldaki beyaz eritler, Antkabirdeki stunlar ve bayrak direi size ne modelini hatrlatyor?

11

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar p Belli bir uzunlukta ip ve drt dme alnz. Dme Cetvel Dmeleri srayla ipe geirip ipin her iki ucunu dmleyiniz. Dmlenen iki uca, iki dmeyi sabitleyip ipin gergin durmasn sa- Kt Kalem laynz. pteki dier dmeleri aadaki ekilde grld gibi istediiniz iki noktada sabitleyiniz.

ETKNLK

Oluturduunuz modeli bir kda iziniz. Dmelerin yerine nokta modelleri yapnz. Nokta modellerinin her birini byk harflerle gsteriniz.
A B C D

Oluturduunuz modeldeki herhangi iki harf arasndaki dorusal uzakln noktalardan oluup olumadn syleyiniz. ki harfin belirttii noktalara ve bu harfler arasndaki uzakla ne diyebilirsiniz? lk ve son noktalarn belirttii harflere bu geometrik eklin hangi noktalar diyebilirsiniz? rnek: Aadaki doru parasnn u noktalarn ve sembolle gsterimini inceleyiniz. zm:
K M

Sembolle gsterimi, [KM] veya KMdir. U noktalar K ve Mdir. Doru parasnn sembolle gsteriminin iki farkl yolla yapldna dikkat ediniz.

ALITIRMALAR
1. Aadaki noktal yerlere uygun ifadeleri yaznz.
T Y

Yukardaki doru parasnn; Sembolle gsterimi ..................................... U noktalar ....... ve .......

2. Yukardaki eklin kelerini adlandrnz. Bu ekildeki doru paralarn sembolle gsteriniz.

.K. Sayfa: 6

12

In

El feneri ve deniz fenerindeki klar size ne modelini hatrlatyor?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Ucu almam ayn uzunlukta kurun kalem ve ucu alm bir kurun kalem alnz. Ucu almam kurun kalemlerin her biri hangi geometrik eklin modelidir? Ucu almam kurun kalemleri u uca ekleyiniz. En sondaki kurun kalemin ucuna da ucu alm kurun kalemi aadaki gibi ekleyiniz.

Ara ve Gereler Ucu almam tane kurun kalem Ucu alm bir tane kurun kalem Cetvel Kalem Kt

Modellenen kalemleri aadaki gibi bir modelle kdnza izerek gsteriniz. Bu ekle yarm doru diyebilir misiniz? Arkadalarnzla tartnz. Bu ekle ne ad verdiinizi syleyiniz. Modeliniz zerinde bu geometrik eklin u noktasn gsteriniz. Modelin bir ucundaki okun ne anlama geldiini arkadalarnzla tartnz. rnek: Aadaki doru paralarndan nlar elde edelim. zm:
E E F F M M N N

EF n NM n rnek: EF doru parasn F noktasndan ayn dorultuda snrsz ekilde uzattmzda EF nn, MN doru parasn M noktasndan ayn dorultuda snr ekilde uzattmzda ise NM nn elde ederiz. Aadaki nn adlandrlmasn ve sembolle gsterimini inceleyiniz. zm:
A B

Sembolle gsterimi, AB veya [ABdr. In, ucu ile zerindeki bir noktay kullanarak gsterdik.

13

ALITIRMALAR
1. Aadaki nlar sembolle yaznz.
A P D C

2. Aadaki nlar adlandrp okunularn yaznz.

.K. Sayfa: 7 (1, 2 ve 3. altrmalar)

Doru Paralarnn Elii


Fotoraftaki doru paras modellerini gsteriniz. Bu doru paralarndan uzunluklar eit olanlar iin ne syleyebilirsiniz?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar effaf kt effaf bir kt alnz. Kalem Kd karlkl keleri akacak ekilde ikiye katlaynz. Bu kat Cetvel zerinde ularn belirleyerek bir doru paras iziniz. Doru parasnn u noktalarndan geecek ekilde kd aadaki gibi katlaynz.

ETKNLK

Son katlanan kdn st kenarn doru parasnn u noktalar ile aktrnz. Kd anz. Katlama izgisini iziniz.

Doru paralarnn uzunluklarn lnz. Uzunluklar hakknda dncenizi aklaynz.

14

effaf bir kt alnz. Kd karlkl keleri akacak ekilde ikiye katlaynz. Kat izgisini kalemimizle iziniz. Bu izginin u noktalarn A ve B diye adlandrarak AB doru parasn oluturunuz.

Kd ilk katladnz duruma getirip tekrar ilk kat kesmeyecek biimde ikiye katlaynz. Oluan kat izgilerini kaleminizle iziniz. Kat izgilerinin u noktalarn adlandrarak CD ve EF doru paralarn oluturunuz. Oluturduunuz CD ve EF doru paralarnn AB doru parasyla ortak noktalar var mdr?
C A E D B F

[CD] [AB] [EF] dr. Uzunluklar eit olan doru paralar birbirine etir. Elik; eitlik ve benzerlik sembollerinin birleimi olan sembol ile gsterilir. rnek: Cetvel ve pergel ile AB doru parasna e bir doru paras izelim. zm:

C
0 1 2 3

D
4

Pergelimizin ayaklarn AB doru parasnn uzunluu kadar aalm.

Cetvelimizle bir n izelim. Pergelimizin akln bozmadan sivri ucunu nn balang noktasna koyarak n kesecek ekilde bir yay izelim.
C D

Bylece AB doru parasna e bir doru paras izmi oluruz. AB ve CD doru paralarnn eliini sembol ile gsterelim: [AB] [CD] dr.

15

rnek: Aadaki KM doru parasna e bir doru parasn kibrit kutusundan yararlanarak izelim. zm:
K M K M R S

Kibrit kutusunun bir ayrt ile KM doru parasn, K noktas kibrit kutusunun kesinde olacak ekilde aktrrz. Kibrit kutusunun zerini, M noktasnn hizasndan kalemimizle iaretleriz. Kibrit kutusunun ayn ayrtndan yararlanarak keden balayp iaretli yere kadar bir dz izgi izeriz. Dz izginin u noktalarn R ve S harfleri ile adlandrrz. Elde ettiimiz [RS], [KM]na etir. KM ile RS doru paralarnn eliini sembol ile gsteriniz.
.K. Sayfa: 7 (4. altrma)

Ayn Dzlemdeki ki Dorunun Birbirine Gre Durumlar


Fotoraftaki doru modellerini gsteriniz. Bu doru modellerinin birbirine gre durumlarn aklaynz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar effaf kt effaf bir kt alnz. Cetvel Bu kdn karlkl kenar iftlerinden birini st ste gelecek ekilde Kalem ikiye katlaynz. Katladnz kd bozmadan ayn ekilde tekrar ikiye katlaynz. Sonra kdnz anz. Kat yerlerini kurun kalemle iziniz.

ETKNLK

izilen kat yerlerinin birbirini kesip kesmediini syleyiniz. Birbirini kesmeyen dorularn nasl dorular olduunu arkadalarnzla tartnz. rnek: Aadaki dorularn birbirlerine gre durumlarn inceleyelim. zm:
k m

k ve m dorular birbirini kesiyor mu? Ayn dzlemde birbirini kesmeyen dorulara, paralel dorular denir. k ve m dorular parelel dorulardr. Bunu, k // m biiminde yazar, k dorusu paraleldir m dorusu diye okuruz. Buradaki // sembol paralellii temsil etmektedir.

16

Ara ve Gereler effaf kt Cetvel effaf bir kt alnz. Bu kt zerinde bir A noktas iaretleyiniz. Kdnz A noktasndan geecek ekilde katlaynz. Bu katlama ii- Kalem ni, kdnz dier dorultu ve ynlerde de ayn noktadan geecek ekilde yapnz. Uygulama Basamaklar Kdnz anz. Katlama izgilerini iziniz. Katlama izgilerinin hepsinin hangi noktada kesitiini syleyiniz. Birbirini kesen dorularn nasl dorular olduunu arkadalarnzla tartnz. effaf bir kt alnz. Bu kd herhangi bir dorultuda katlaynz. Sonra bu kat herhangi bir yerinden tekrar kendi zerinde katlaynz.

ETKNLK

Kdnz anz. Katlama yerlerini kurun kaleminizle iziniz. Oluan kat yerleri iin dik doru modelleri diyebilir misiniz? rnek: Aadaki dorularn birbirine gre durumlarn inceleyiniz. zm:
a b

a ve b dorular birbirini dik olarak kesmektedir. Bunu, a b biiminde yazar, a dorusu diktir b dorusu diye okuruz. Buradaki sembol diklii temsil etmektedir. Diklik, kesimenin zel bir durumudur.

ALITIRMA
Aadaki dzlemlerde verilen dorularn birbirine gre durumlarn sembol kullanarak belirtiniz.
d e E K m n

.K. Sayfa: 8 ve 9

17

Uzayda Bir Doru ile Bir Dzlemin Durumlar


Elektrik tellerinin her biri doru modeli, zemin ise dzlem modelidir. Elektrik tellerinin zemin ile olan konumlar hakkndaki dncenizi aklaynz.

Ara ve Gereler Dosya kd Dosya kdn dzlem modeli, kaleminizi doru modeli olarak kabul Kalem ediniz. Uygulama Basamaklar Dosya kdn sranzn zerine koyup kaleminizi de dosya kdnn zerine koyunuz. Kalem ile dosya kdnn konumlar hakknda ne syleyebilirsiniz? Kaleminizi dosya kdna paralel olarak tutunuz. Kaleminiz ile dosya kdnn ortak noktas var mdr? Kalem ile dosya kdnn konumlar hakknda ne syleyebilirsiniz? Kaleminiz ile dosya kdn deliniz. Kalem ile dosya kdnn ortak bir noktas var mdr? Kalem ile dosya kdnn konumlar hakknda ne syleyebilirsiniz? Aadaki ekilleri inceleyelim:

ETKNLK

b dorusunun her noktas, ayn zamanda A dzleminin de noktalar olduundan b dorusu A dzleminin zerindedir.

A k

k dorusu ile E dzleminin hibir ortak noktas yoktur. Bu nedenle k dorusu E dzlemine paraleldir.
E

18

E B

m dorusu ile B dzleminin bir ortak noktas vardr. m dorusu B dzlemini keser.

n dorusu ve E dzlemi arasndaki ilikiyi inceleyelim.


n

n dorusu E dzlemini ka noktada kesmitir?


T E

n dorusu E dzlemini dik olarak m kesmitir?

Dikliin, kesimenin zel bir hli olduunu syleyebilir miyiz?

ALITIRMALAR
1. Aadaki P dzlemi zerinde bir k dorusu, E dzlemini kesen bir m dorusu iziniz.

2. Aadaki C dzlemine paralel bir p dorusu iziniz.

.K. Sayfa: 10

19

AILAR
NELER RENECEZ?

1. Ann dzlemde ayrd blgeleri belirlemeyi, 2. Bir aya e bir a ina etmeyi ve bir ay iki e aya ayrmay reneceiz.

Ann Dzlemde Ayrd Blgeler


Makasn baklar ve pergelin ayaklar arasndaki aklklar hangi geometrik ekle benziyor?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar effaf bir kt alnz. Kdnzn zerinde bir nokta iaretleyiniz. Kdnz bu noktadan geecek ekilde iki farkl dorultuda katlaynz. Katlama izgilerini kaleminizle iziniz. Bu izgilerin birer ularna ok yaparak birer n oluturunuz. Kdnz anz.

Ara ve Gereler effaf kt Cetvel Kalem Boya kalemleri

Balang noktalar ortak olan iki nn bir a modeli oluturup oluturmadn syleyiniz. A modelinin bulunduu dzlemi, ka blgeye ayrdnz syleyiniz. Bu farkl blgeleri pembe ve yeile boyaynz. Pembeyle boyal blge ann hangi blgesidir? Yeille boyal blge ann hangi blgesidir?

20

Defterimize bir a modeli izelim. Ann kesini M harfi ile adlandralm. Ann kenarlar zerinde birer nokta (M noktas hari) iaretleyelim. Bu noktalar K ve P ile adlandralm. K ile P noktalarn birletirerek KMP asn oluturalm:
K K R K

KMPnn i blgesi

P
K
KMPnn d blgesi

K ile P noktalar arasndaki her bir R noktasna ([KP] zerindeki K ile P hari), bu ann i noktas ve bu ekilde bulunan i noktalarn tamamna ann ii veya i blgesi denir. KMP ile bu ann i blgesinin dnda kalan dzleme, ann d veya d blgesi denir. Aadaki ay inceleyiniz.
B

A, ortak ulu iki nn oluturduu ekildir. Ann kesi A noktasdr. Ann kenarlar birer ndr.

A, n olan kenarlar zerindeki birer noktayla ve ke araya gelecek ekilde adlandrlp sembolle gsterilir.

Yukardaki a BAC as, CAB as veya A as olarak adlandrlp, BAC, CAB, A, A sembollerinden biri ile gsterilir. Aadaki CBA asnn lsnn aler ile nasl bulunduunu inceleyiniz.

BAC, CAB,

1. ekil

2. ekil

1. ekilde, alerin merkezi B noktasna ve dz kenar BA n ile akacak ekilde yerletirilmitir. CBA asn oluturan BC n aler zerinde hangi dereceleri gstermektedir? CBA asnn ls bu alardan hangisi olabilir? Niin? 2. ekilde, alerin merkezi B noktasna ve dz kenar BC n ile akacak ekilde yerletirilmitir. CBA asn oluturan BA n, aler zerinde hangi dereceleri gstermektedir? CBA asnn ls llrken ann okunu ynnn nemini fark ettiniz mi?

21

Aadaki ay ve aklamalar inceleyiniz.


D S T E L K R M N P F

Pembe ile boyal blge ann hangi blgesidir? Yeil ile boyal blge ann hangi blgesidir? D, K, E, M ve F noktalar ann zerindeki noktalardr. R, N ve P noktalar ann i blgesindedir. S, T ve L noktalar ann d blgesindedir. Ann zerindeki noktalar, bu ann i veya d blgesinde deildir.
M

rnek: Yandaki MNT asnn i blgesinde P, R; d blgesinde L, Y; zerinde K, S noktalarn iaretleyelim. zm:
L K N Y S T M P R N

ALITIRMALAR
1. Yandaki alar adlandrp sembolle gsteriniz. 2. Yandaki ann i ve d blgelerinde olacak ekilde ikier nokta iaretleyiniz.
E D

.K. Sayfa: 11, .K. Sayfa: 12 (5. altrma)

Bir Aya E Bir A izme


Yandaki pencerede, krmz ile izilen alarn e alar olup olmadn syleyiniz.

Ara ve Gereler A ler Uygulama Basamaklar Defterinize bir a iziniz. Bu ay alelerinizle lnz. Cetvel Bu aya e olan bir ay defterenize a ler ve cetvel kullanarak i- effaf kt ziniz. effaf bir kt alnz. Kt zerine KLM as iziniz. Kdnz LK ve LM kenarlar st ste akacak ekilde katlaynz. Sonra kdnz anz. Kat yerini kaleminizle iziniz. Kat izgisinin KLM asnn kesinden geip gemediini syleyiniz.

ETKNLK

22

Kat izgisi ay ka e paraya ayrmtr? Kat izgisi KLM asnn aortay mdr? Arkadalarnzla tartnz. Kalem kutusunun bir kesinden yararlanarak bir a izelim. Bu ay aler yardmyla iki e paraya ayralm: A B D 45 45 C

Kalem kutusunun bir kesinden yararlanarak izilen ann ls 90 dir. Bu ay iki e paraya ayrmak iin 45 lik iki a elde etmeliyiz. Alerimizi bu ann kesine yerletirip 45 yi gsteren noktay iaretleriz. BD n, bu ay iki paraya blen ndr. ABD ve BDC as birbirine e olur. Bir ann aortay, ucu bu ann kesi olan ve bu ann i blgesinde bulunan ndr. Aadaki ABC asn iki e aya ayralm: Bir ABC as izip bu ann B kesine pergelimizin sivri ucunu koyup A ann iki nn kesen bir yay izelim. Kesiim noktalarn D ve E ile adlanD drlalm. Pergelimizin sivri ucunu E noktasna batrp ann A i blgesinde bir yay izelim. Pergelin akln bozD E C madan sivri ucunu D noktasna batrp nce izdiimiz F yayla kesien bir yay daha izelim. Yaylarn kesiim noktasn F ile adlandralm. B E C BF n, ABC asnn aortaydr. Bylece ABC asn iki e aya ayrm oluruz. Aadaki MPR asna pergel ve cetvel yardmyla e bir a izelim: M K E V

EF n izilir. Pergelin Pergelin sivri ucu P noktasna konularak ann kolla- sivri ucu E noktasna konularak |PL| kadar alr ve bir rn kesen KL yay izilir. yay izilir. Bylece MPR asna e VEF as izilmi olur.

Pergel |KL| kadar alr. Sivri ucu T noktasna konularak nceki yay kesen bir yay izilir. Yaylarn kesim noktas (V), E noktas ile birletirilir.

ALITIRMA
Aadaki alara e olan alar iziniz. Bu alar ikier e paraya ayrnz.
A B E D F C K L M

.K. Sayfa: 12 (6 ve 7. altrma)

23

OKGENLER
NELER RENECEZ?

okgenleri ina etmeyi reneceiz.

Ar peteindeki her gz ve mzik aleti size hangi geometrik ekilleri hatrlatyor?

okgen izme

ETKNLK
Uygulama Basamaklar effaf bir kt alnz. Kdnzn bir kenar zerinde iki nokta iaretleyiniz.

Ara ve Gereler effaf kt Cetvel Kalem

Bu noktalar ile karlarndaki doru parasnn kelerini cetveliniz yardmyla aadaki gibi birletiriniz.

Kdnzn alt kenarn, kar kenara paralel olacak ve daha nce izdiiniz doru paralarnn kesiim noktasndan gemeyecek ekilde katlaynz. Katlama izgisini kaleminizle iziniz.

Daha nce izdiiniz dorular ve katlama izgisi ile oluan eklin ka kesi ve kenar olduunu syleyiniz. Kt zerinde oluturduunuz modelin hangi geometrik ekil olduunu syleyiniz.

24

Geometri eritlerinden ayn uzunlukta olan drt tanesini alalm. Bu eritleri birbirlerine dik olacak ekilde pimlerinden geirerek birbirleriyle balayalm:

eklin kenar uzunluklar iin ne syleyebilirsiniz? Oluan eklin ka kesi ve ka kenar vardr? Oluan ekil ne modelidir? Geometri eritlerinden ikier ikier birbirine e olan drt tanesini alalm. Bir uzun eridin iki ucuna ksa olan eritleri birbirine dik olacak ekilde pimlerinden geirerek balayalm. Dier uzun eridi, ksa eritlerin akta kalan ularna pimlerini geirerek balayalm:

eklin karlkl kenar uzunluklar iin ne syleyebilirsiniz? Oluan eklin ka kesi ve ka kenar vardr? Oluan ekil ne modelidir? rnek: Geometri tahtasnda lastik ile gen, kare ve dikdrtgen modelleri oluturalm. zm:

Siz de geometri tahtasnda lastik ile benzer ekiller oluturunuz.

.K. Sayfa: 13

25

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Bir mektup zarf alnz. Zarfn arka yznn yapk olmayan kanadn anz. Zarf dosya kdnn zerine koyunuz. Kurun kaleminizle eklin evresini iziniz.

Ara ve Gereler Mektup zarf Dosya kd Cetvel Kalem

Oluan eklin ka kenar ve kesi olduunu syleyiniz. Oluan eklin ne modeli olduunu syleyiniz. Bir mektup zarf daha alnz. Zarfn arka yznn yapk olmayan kanadn anz. Yapk olmayan kanada e ve karsndaki kanad da anz. Zarf dosya kdnn zerine koyunuz. Kurun kaleminizle eklin evresini iziniz.

Oluan eklin ka kenar ve kesi olduunu syleyiniz. Oluan eklin ne modeli olduunu syleyiniz.

26

Aadaki dzlemsel ekilleri inceleyiniz.


A D C E D C G F E D

A B

1. ekil

2. ekil

3. ekil

4. ekil

Bir dzlem zerinde ve en az dorusal olmayan A, B, C, D, E, ... noktalar verilsin. Bu noktalarn birbirini kesmeyecek ekilde ikier ikier ardk olarak birletirilmesiyle oluan doru paralarnn meydana getirdii ekle okgen denir.

okgen, kapal bir ekildir. 3. eklin keleri A, B, C, D ve E noktalardr. okgenin keleri ile belirgin duruma getirilir. [AB], [BC], [CD], [DE] ve [EA] okgenin kenarlardr. okgeni oluturan doru paralarna okgenin kenarlar denir. okgenler, kenar saylarna gre adlandrlr: ABC geni, ABCD drtgeni, ABCDE begeni, ABCDEF altgeni gibi.

kier ikier kesien n tane doru ile bir n-gen oluur (n = 3, 4, 5, ...).

rnek: Aadaki okgenin zerinde, iinde ve dnda bulunan noktalar syleyelim.

D M E K G H A N B F C L

zm: okgenin zerinde olan noktalar A, B, C, D, E, M ve Ndir. okgenin iinde olan noktalar F ve Gdir. okgenin dnda olan noktalar K, H ve Ldir.

27

Bir okgenin i blgesi krmzya d blgesi maviye boyanmtr. nceleyiniz.

i blge d blge

Bir okgenin d blgesi, zerinde bulunduu dzlemin okgenin kendisi ile i blgesinin dnda kalan blgedir.

rnek: Kp modelinin, bir yznden yararlanarak bir kare izelim. zm:

izimin nasl yapldn aklaynz. Karenin ka kesi vardr? Karenin ka kenar vardr? Kenar uzunluklar birbirine eit midir? Karenin ka as vardr? Tm alarnn ortak bir zellii var mdr? rnek: Kibrit kutusunun bir yznden yararlanarak bir dikdrtgen izelim. zm:

izimin nasl yapldn aklaynz. Dikdrtgenin ka kesi ve kenar vardr? Karlkl kenar uzunluklar iin ne syleyebilirsiniz? Dikdrtgenin ka as vardr? Tm alarnn ortak bir zellii var mdr?

28

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Bir mektup zarf alnz. Zarfn kapan anz. Adres yazlan yz ste gelecek ekilde dz bir zeminin zerine koyunuz. Simetri aynanz zarfn zerinde hareket ettirerek kare oluturunuz. Kareyi olutururken izlediiniz yolu model zerinde aklaynz.

Ara ve Gereler Mektup zarf Simetri aynas

Siz de simetri aynasn kullanarak zarf zerinde dikdrtgen, dik gen, ikizkenar gen ve paralelkenarlar elde etmeye alnz. ekilleri hangi yolu izleyerek nasl oluturduunuzu aklaynz.

Futbol kulplerimizin amblemlerini inceleyiniz. Hangi amblemlerin okgen olduunu belirleyiniz.

.K. Sayfa: 14, 15 ve 16 (9 ve 10. altrmalar)

Aadaki okgenlerin kenar uzunluklarn ve alarn lelim:

1. ekil

2. ekil

3. ekil

4. ekil

5. ekil

6. ekil

Yaplan lme sonucunda 1, 3 ve 5. ekillerin kenar uzunluklar ve alarnn lleri ayndr. 2, 4 ve 6. ekillerin kenar uzunluklar ve alarnn lleri farkldr. Kenar uzunluklar ve alarnn lleri eit olan okgenlere dzgn okgen denir. Buna gre ekenar gen, dzgn begen, dzgn altgen birer dzgn okgendir. Aadaki okgenleri inceleyelim:
D C E

Yandaki ABCD dikdrtgenin tm alar dik adr. Yani her biri 90 dir. Bu dikdrtgenin karlkl kenar uzunluklar birbirine eittir. ABCD dikdrtgeni dzgn olmayan bir okgendir.

Yukardaki EFG geninin kenarlarn ve alarn ltmzde alarnn birbirine e, kenarlarnn da ayn uzunlukta olduunu grrz. EFG geni dzgn bir okgendir. Dzgn okgenin tm kenarlar birbirine, alar da birbirine etir. Dzgn olmayan okgende ise kenarlar birbirine veya alar da birbirine e deildir.

29

Aadaki okgenin kenarlarn ve alarn inceleyiniz.

okgenin kenarlar, |AB | = | BC | = | CD | = | DE | = | EA|dr.


C

okgenin a lleri, s(A) = s(B) = s(C) = s(D) = s(E)dr. Yandaki okgenin kenar uzunluklar ve alarnn lleri birbirine eittir.

ABCDE okgeni bir dzgn begendir. Geometri tahtasnda lastik ile dzgn ve dzgn olmayan okgen modelleri oluturulmutur. nceleyiniz.

NELER RENDM?
1. Aadaki okgenlerin iinde, zerinde ve dnda olan noktalar yaznz.
E R M F P A L B K C N A E F M D C D L H K G

2. Yandaki okgenin zerinde A, B, C; iinde K, L, M, N ve dnda P, R, S, T noktalar iaretleyelim.

3. Pergel ve cetvel yardmyla bir kenarnn uzunluu 4 cm olan bir MNPR karesini iziniz.

4. Pergel ve cetvel yardmyla uzun kenar 5 cm, ksa kenar 2 cm olan KPRS dikdrtgenini iziniz.

.K. Sayfa: 16 (11. altrma)

30

ELK VE BENZERLK
NELER RENECEZ?

1. Elik ve benzerlik arasndaki ilikiyi aklamay, 2. E ve benzer okgenlerin kenar ve a zelliklerini belirlemeyi reneceiz.

Elik ve Benzer ekiller

ie gemeli sehpalar birbirine benziyor mu? Bu sehpalarn byklkleri hakkndaki dncenizi aklaynz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar 5 tane kareli kt alnz. Bu ktlardan bir tanesinin zerindeki izgilerden yararlanarak kare iziniz. Dier ktlar kare izilen kdn altna koyunuz ve makasnzla eklin evresinden kesiniz.

Ara ve Gereler Kareli kt Makas Kalem Aler Cetvel

Kesilen dzlemsel ekillerin kenarlarnn uzunluklarn ve alarn lnz. lme sonularn karlatrnz. lme sonularndan yararlanarak bu ekillerin birbirine e olup olmadn syleyiniz. E ekillerin birbirine benzeyip benzemediine ilikin dncenizi aklaynz.

31

Aadaki matrukalar inceleyiniz.

Matruka bebekleri, birbirinin iine girebilmektedir. Bebekler birbirine benziyorlar m? Bebeklerin byklkleri farkl mdr? Bu modellere benzer ekiller diyebilir miyiz? Aadaki fotoraflar inceleyiniz.

1. fotoraf

2. fotoraf

3. fotoraf

Mostar Kprs, Kanuni zamannda Mimar Sinann rencisi olan Hayreddin tarafndan 1566 ylnda yaplmtr. Kpr, Bosna Savanda byk hasar grmtr. Ancak 1997de UNESCO ve Dnya Bankasnn desteiyle ta kpr eski hline uygun olarak yeniden ina edilmitir. Mostar Kprs, 2004te ngiliz Prensi Charles (arls) tarafndan almtr. 1. fotoraf ile 3. fotoraf birbirine benzemekte midir? Birbirine benzeyen ekiller, e olmak zorunda mdr?

E ekiller birbirine benzerdir. Benzer ekiller e olmayabilir.

32

rnek: Geometri tahtasnda lastikle birbirine e ve benzer okgenler oluturalm. zm:

genler birbirine e midir?

Begenler benzer midir?

rnek: Farkl standartlardaki ktlara aadaki eklin benzerini izelim. zm:

ekiller arasnda nasl bir iliki vardr? Bu ekiller, benzer ekiller midir?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kareli kt Kareli kdnzn karelerinden yararlanarak bir ABCD yamuu izi- Makas niz. Kalem Bu yamuu kenarlarndan keserek kdnzdan karnz. Kestiiniz yamuu kareli kdnzn zerine koyunuz. evresini kaleminizle iziniz. izdiiniz bu yamuu makasnzla keserek kdnzdan karnz. Bu yamuklar st ste aktrnz. Bu yamuklarn kenar ve alarnn st ste akp akmadn syleyiniz. Yamuklarn karlkl kenarlar ve alar e midir? Aklaynz. Aklamalarnzdan yararlanarak bu yamuklarn e olup olmadn syleyiniz.

ETKNLK

33

Kareli ktta benzer okgen modelleri izilmitir.


A D E H

F G B C

Bu modellerin birer kenarlarn st ste koyup kaydralm. Dier kenar dorularnn da birbirine paralel olduunu grdnz m? Ke ve kenarlar st ste getirip aktrdmzda alarn e olduunu syleyebilir miyiz? yleyse ABCD drtgeni benzerdir EFGH drtgenidir. Bunu, ABCD drtgeni EFGH drtgeni biiminde gsteririz. Benzerlik ve sembollerinden biri ile gsterilir. Benzerlii aratrlan ekiller ayn zel snfa aittir (genler genlere, drtgenler drtgenlere, paralelkenarlar paralelkenarlara, begenler begenlere ... benzer.). Benzer okgenler ayn biimde fakat farkl byklktedir. rnek: Aadaki tangramn paralarndan yararlanarak KDGH karesine e ve benzer bir kare oluturalm. zm: F
G E H D G D H E

K B C

ALITIRMALAR
1. Kareli kda bir dikdrtgen iziniz. Bu dikdrtgene e bir dikdrtgen iziniz. Bu dikdrtgenlerin eliini sembolle yaznz. 2. Tangramn paralarndan bir yamuk oluturunuz. Bu yamua benzer baka bir yamuu, tangramn dier paralarndan yararlanarak oluturunuz.

.K. Sayfa: 17

34

DNM GEOMETRS
NELER RENECEZ?

1. teleme hareketini aklamay, 2. Bir eklin teleme sonunda oluan grntsn ina etmeyi reneceiz.
Sporcularn atlayarak ulatklar nokta ile ilk konumlar arasnda nasl bir deiiklik olur?

teleme

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Resimdeki topun hareketlerindeki konum deiikliini syleyiniz. Resimdeki topun, penalt noktasndan hareket ettikten sonra nereye geldiini syleyiniz. Topun hareketine bir yerden baka bir yere belirli bir dorultu ve ynde kayma deyip diyemiyeceinizi aklaynz. Bu kaymaya ne ad verebileceinizi syleyiniz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Cetvel Kalemtranz cetvelinizin bir kenar zerinde 6 birim kadar te Kalemtra leyiniz.

ETKNLK

10

Kalemtra telenirken kalemtran duruu, biimi ve boyutlar hakkndaki dncelerinizi aklaynz.

35

Kareli ktta bir dik gen modeli iziniz. Bu modeli 5 birim saa doru teleyerek varlan yerde grntsn iziniz.

5 birim saa teleme

Dik gen modeli ile telenen modeli makasla kesiniz. Bu modelleri st ste aktrnz.

Bu ekillerin e olup olmadn syleyiniz.

Bir eklin kendisiyle teleme altndaki grnts e ve simetrik ise bu tr simetriye, teleme simetrisi denir. rnek: Kareli ktta izilen okgeni 8 birim saa teleyerek izelim. zm: telenecek okgenin grntsn izmek iin bir balang kesi seilir. Bu kenin teleme altndaki grnts iaretlendikten sonra dier keler iinde ayn ilem tekrar edilir. Elde edilen noktalar birletirilir.

8 birim saa teleme

rnek: Noktal ktta izilen okgeni 5 birim saa 2 birim aaya teleyerek izelim. zm:

Simetri konusunda doruya gre simetriyi renmitiniz. teleme simetrisinin doru simetrisinden farkl bir simetri tr olduunu fark ettiniz mi?

5 birim saa, 2 birim aaya teleme

36

NELER RENDM?
1. Cetvel zerindeki atan 5 birim saa telenmi grntsn iziniz.

10

2. Kareli ktta verilen okgenin 4 birim saa telenmi grntsn iziniz.

3. Kareli ktta verilen okgenin 6 birim saa ve 3 birim aaya telenmi grntsn iziniz.

.K. Sayfa: 18 ve 19

37

RNT VE SSLEMELER
NELER RENECEZ?

1. okgenler ile okgensel blgelerin e ve benzerlerini kullanarak rntler oluturmay, 2. teleme ile ssleme yapmay reneceiz.

okgensel Blgelerle rnt Oluturma


Eserlerinde matematii n plana karan ressam M. C. Esher (Eer), 1898 - 1971 yllar arasnda Hollandada yaamtr. Esherin eserlerinden bazlar aadadr. nceleyiniz.

Resimlerde rnt kullanlm mdr?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Aadaki rnty inceleyiniz.

Ara ve Gereler Kareli kt Boya kalemi

Kareli kdnzda e okgensel blgelerden birini kullanarak genileyen bir rnt oluturunuz. Oluturduunuz rnty yannzdaki arkadaanzla deitiriniz. Arkadanzn oluturduu rntnn kuralna uygun bir say rnts oluturunuz. rnek: Benzer okgenleri kullanarak bir rnt modeli ina edelim. zm:

38

Ara ve Gereler El ii kd Farkl renklerdeki el ii ktlarndan bir kenar uzunluu 4 cm olan ve Makas yarm dosya kdn kaplayacak miktarda karesel Cetvel Kalem blgeler kesiniz. Bant Bu karesel blgelerin kegenlerini iziniz. Uygulama Basamaklar Kegenlerin izimiyle oluan 4 e gensel blgeden birini makasnzla kesiniz. Kestiiniz gensel blgeyi kesilen ksmn karsndaki kenar ile bititirerek bantlaynz.

ETKNLK

Elde ettiiniz ekillerle aadaki gibi ssleme yapnz.

Model oluturmada ve bu modelle yaplan sslemedeki ekillerin telendiini syleyebilir misiniz?

39

rnek: E okgensel blgeleri kullanarak genileyen bir rnt modeli ina edelim. zm:

Aada teleme ile yaplan sslemeyi inceleyiniz.

Ev ina edilirken tulalar nasl denmitir?

Tulalar denirken sslemelerdeki telemeler nasl yaplmtr? Aklaynz.

NELER RENDM?
1. Kareli ktta karesel blgeleri kullanarak bir rnt modeli oluturunuz. 2. Kareli ktta benzer okgenleri kullanarak bir rnt modeli oluturunuz. 3. Noktal kda teleme ile hi boluk kalmayacak ekilde bir ssleme yapnz.

.K. Sayfa: 20

.K. Sayfa: 21, 22, 23, 24, 25 ve 26

40

LME VE DEERLENDRME
1. [(39 13) . (27 + 5)] + (125 + 49) ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 268 B. 270 C. 272 D. 280

2. 36 + 144 12 x 3 19 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 53 B. 55 C. 57 D. 63

3. Saatteki ortalama hz 80 km olan bir otobsn 5 saatte ald yolu, saatteki ortalama hz 100 km olan bir otobs ka saatte alr? A. 6 B. 5 C. 4 D. 3

4. 180 m uzunluundaki bir kuma, her biri dierinden 10 m daha uzun drt paraya blnyor. En uzun para ka metre olur? A. 30 5. sidir? B. 40 C. 50 D. 60

Yandaki dorunun sembolle gsterimi aadakilerden hangi C. PT

A. |PT| 6. A. 5

B. PT

D. [PT]

Yandaki doru zerinde en fazla ka tane doru paras adlandrlabilir? C. 7 D. 8

B. 6

7. Yandaki ekilde ka tane a vardr? A. 10 C. 12 B. 11 D. 13

B C D

O 8. Yandaki ann zerinde olan noktalar hangisidir? A. A, B, C, E, D B. F, K C. A, B, L, M D. L, M L M

E A F B K

C E D 9. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Bir doal saynn 0 (sfr)a blm anlamszdr. ( ) Dorular sadece byk harflerle adlandrrz. ( ) Kenar uzunluklar birbirine eit olan okgenlere dzgn okgen denir. ( ) Ayn doru zerinde bulunan noktalara doruda noktalar denir.

41

10. Bir doru ile dzlemin ortak noktalar yoksa doru o dzleme ..................... ifadesindeki bo yere aadakilerden hangisi gelmelidir? A. Eittir. B. Eit deildir. C. Diktir. D. Paraleldir.

11. En az kenar olan okgen aadakilerden hangisidir? A. Begen B. Dikdrtgen C. gen D. Kare

12. Yandaki okgenin iinde olan noktalar aadaki seeneklerden hangisinde verilmitir? A. D, E C. H, G, D B. K, L, M D. K, L, F H

D E

13. Yandaki kareli ktta verilen okgenin 2 birim saa ve 3 birim aaya telenmi grnts hangisidir? A. B.

C.

D.

14. Ardk doal saynn toplam 111dir. En byk ve en kk saylarn toplam aadakilerden hangisidir? A. 36 B. 37 C. 74 D. 85

15. Bir ocuk nce 9 adm ileriye, sonra 2 adm geriye atarak yrmektedir. ocuk, balad yerden 35 adm ileride olduuna gre toplam ka adm atmtr? A. 53 B. 54 C. 55 D. 56

16. Aadaki geometrik ekillerle bu ekillerin sembolle gsterimlerini eleyiniz.


B P R K L T R C D

[LK

[PR]

DCB

TR

42

II. NTE
Kmeler Doal Saylar Aratrmalar in Sorular Oluturma ve Veri Toplama Tablo ve Grafikler Merkez Eilim ve Yaylma lleri Olas Durumlar Belirleme
Proje Odevi: Evinizin yaknnda bulunan bir salk kuruluuna giderek k aylarnda ka kiinin, hangi nedenlerle grip as yaptrdyla ilgili bilgi toplanmas. Bu bilgileri tablo veya grafikle gstererek snf ii bir sunu yaplmas.

A
Atatrk
C um hu riy et

Bar

D em okr asi

Sevgi

Bir rencinin Aylk Giderleri

Miktar (TL)

Satlan Televizyon Adetleri


Televizyon says 200 150 100 50
Giyim Mutfak Eitim Kira Gider trleri

Aylar

43

SAYILAR
KMELER
NELER RENECEZ?

1. Bir kmeyi modelleri ile belirlemeyi, farkl temsil biimleriyle gstermeyi, 2. Kmelerle birleim, kesiim, fark ve tmleme ilemlerini yapmay ve bu ilemleri problem zmede kullanmay, 3. Bir kmenin alt kmelerini belirlemeyi reneceiz.

Yukardaki resmi inceleyerek aadaki sorular cevaplaynz. Masann zerinde neler var? Odada masann zerinde olmayan neler var? Odann iinde neler var?

Kmelerin Temsil Biimleri

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kalem kutusu Kalem kutunuzdaki nesneleri sranzn zerine koyunuz. Bu nesnelerin bir topluluk oluturup oluturmadn syleyiniz. Sranzn zerine koyduunuz nesnelerin adlarn yaznz. Bu nesneleri, adlarnn yanna birer nokta koyup kapal bir eri iinde gsteriniz. Sranzn zerindeki nesnelerin oluturduu topluluu baka biimlerde nasl gsterebileceinizi syleyiniz.

ETKNLK

44

Canl varlklar, nesneler veya kavramlarn oluturduklar topluluklara kme diyoruz. Kmeyi oluturan varlklarn her birine eleman denir. Bir topluluun kme oluturmas iin, elemanlarnn anlaml ve belirli olmas, herkes tarafndan ayn ekilde anlalmas gerekir. Kmeler, byk harflerle isimlendirilir. Kmenin elemanlar ise genellikle kk harflerle gsterilir.

Haftann baz gnleri ifadesi bir kme oluturmaz. nk hangi gnlerden sz edildii belirtilmemitir. Bu ifade, Haftann c harfi ile balayan gnleri eklinde belirtilirse bir kme oluturur. Siz de kme belirten ve belirtmeyen ifadelere rnekler veriniz. Alfabemizdeki sesli harflerin kmesi A ile temsil edilirse, A kmesini, farkl ekilde gsterebiliriz: a. Nesneleri temsil eden sembollerin trnakl ayra iinde aralarna virgl koyarak gsterimine liste yntemi denir. A = {a, e, , i, o, , u, } b. Eer nesnelerin ortak bir zellii varsa kmeyi bu ortak zellikle ifade edebiliriz. Buna ortak zellik yntemiyle gsterim denir. A = {alfabemizdeki sesli hafler} c. Kmeyi, elemanlarnn nokta veya ekillerle temsil edildii bir dzlem paras oluturarak gsterebiliriz. Bu temsil biimine Venn emas ile gsterim denir. Venn, kmelerin bu ekilde gsterimini bulan kiidir. A e a o u i rnek: B = {eyll, ekim, kasm} eklinde gsterilen kmeyi varsa ortak zellikle ve Venn emasyla gsterelim. zm: B kmesinin elemanlar sonbahar aylardr. O hlde, B kmesini ortak zellikle gsterebiliriz. B = {sonbahar aylar} olur. Aadaki gibi bir Venn emas izerek iine B kmesinin elemanlarn yazalm: B ekim

eyll emann iinde 3 eleman vardr. Bulduumuz say B kmesinin eleman saysdr.

kasm

Kmenin elemanlar sembol ile kmeye ait olmayan elemanlar da sembol ile gsterilir. Bir A kmesinin eleman says ise sembolik olarak s(A) eklinde gsterilir.

45

rnek: ANAKKALE szcndeki harflerin oluturduu kme B ile temsil edilirse B kmesini farkl ekilde gstererek eleman saysn bulalm. zm: B kmesini nce trnak ayra iinde gsterelim: B = {, A, N, K, L, E} olur. Kmeyi oluturan elemanlar, kme ierisine bir defa yazlr. B kmesinin ortak zellikle gsterimi sorunun iinde verilmitir. B = {ANAKKALE szcndeki harfler} olur. Son olarak B kmesini Venn emasnda gsterelim: B N A K L E

Gsterimlerde de grld gibi B kmesinin 6 eleman vardr. Bunu s(B) = 6 eklinde gsteririz. N harfi B kmesinin elemandr. Bu durumu sembolle N B eklinde gsteririz. Z harfi B kmesinin eleman deildir. Bu durumu sembolle Z B eklinde gsteririz. Kitaplnzdaki kitaplarnz snflandrnz. Yaptnz snflamann kmelerle ilikisini kurunuz.

ALITIRMALAR
1. Aadaki kmeleri liste yntemiyle gsteriniz. A
Ali Aye Can

C
c

a b o

2. Ortak zellik yntemiyle gsterilebilecek bir kme oluturunuz. 3. Aadaki ifadelerden hangileri bir kme oluturur? a. Okulumuzdaki retmenler b. P harfi ile balayan aylar c. En ok sevilen sanatlar 4. Aadaki kmelerin eleman saylarn bulunuz. A = {ATATRK szcndeki harfler} B = {3 ile 10 arasndaki doal saylar}
.K. Sayfa: 27

46

Bo Kme

Fotoraftaki kafeste ku var m? Kafesteki kular bir kme olarak ifade edilebilir mi? Cevabnz evet ise bu kmenin eleman says katr?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar i bo kalem i bo olan kalem kutusunu sranzn zerine koyunuz. kutusu Kalem kutusunda bulunan nesneler ifadesinin bir kme oluturup oluturmadn syleyiniz. Eleman olmayan bir kmeyi nasl adlandrabileceinizi arkadalarnzla tartnz.

ETKNLK

rnek: 11 ile 12 arasndaki doal saylar kmesi C ile temsil edilsin. C kmesinin eleman saysn bulalm. zm: Ardk iki doal say arasnda bir baka doal say bulunmaz. Dolaysyla 11 ile 12 arasnda baka bir doal say yoktur. C kmesinin eleman says sfrdr. Bu durumu s(C) = 0 eklinde gsteririz. Eleman olmayan kmeye bo kme denir. Bo kme sembolyle gsterilir ve eleman says 0(sfr)dr. Siz de bir bo kme rnei syleyiniz. Aadaki kmelerden hangileri bo kmedir? Nedenini aklaynz. B = {haftann t harfi ile balayan gnleri} C = {snfmzdaki gzlkl erkek renciler} D = {1den kk sayma saylar} E = {3 yanda ilkretime balayan ocuklar}

47

Evrensel Kme
niversite kampsnde neler gryorsunuz? Fotorafa bakarak kme rnekleri syleyiniz. Oluturduunuz bu kmeleri ieren kamps de bir kme olabilir mi?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Okulunuzda ka snf olduunu syleyiniz. Okulunuzda snflar dnda baka kullanm alanlar olup olmadn syleyiniz. Okulunuzu, okulunuzdaki dier kmeleri iine alan bir kme olarak dnp dnemeyeceinizi arkadalarnzla tartnz.

Belirli bir alandaki tm varlklar ierdii var saylan kmeye evrensel kme denir ve E sembol ile gsterilir. rnek: Ankarann Yenimahalle ilesindeki ilkretim okullarnda yaplan bir anket almasnda evrensel kmeyi bulalm. zm: Yenimahalle ilesinde bulunan tm ilkretim okullar evrensel kmedir. evrenizden evrensel kmeye bir rnek de siz veriniz.

ALITIRMALAR
1. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Snfmzda 18 yanda olan kzlar kmesinin eleman says 0(sfr)dr. ( ) Evrensel kmenin eleman says duruma gre deiir. ( ) A = {uan kurbaalar} kmesi bo kmedir. ( ) Kanser vakalaryla ilgili bir aratrmann evrensel kmesi ilemizdir. 2. Akdeniz blgesindeki tatl sularda yaayan balk trlerini aratran bir aratrmacnn evrensel kmesi nedir?

48

Kmelerde Birleim lemi ve zellikleri

Fotoraftaki ocuklar, kmelenmi midir? Hepsi birlikte bir oyun kurarlarsa oyundaki oyuncu says ka olur?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar renci anta kier kiilik gruplar oluturunuz. sndaki nesneler Grubun her yesi, antasndaki nesnelerle birer kme olutursun. Grup yeleri, kmelerinin elemanlarn bir araya getirsin. Gruplar, oluan yeni kmenin elemanlarn sylesin. Gruplar, oluturduklar kme ile grup yelerinin oluturduu kmelerle olan ilikisini aklasn. rnek: A = {a, b, c} ve B = {1, 2, 3, 4} kmelerinin tm elemanlarn bir araya getirerek yazalm: zm: {a, b, c, 1, 2, 3, 4} olur. Bu kme A ve B kmelerinin birleim kmesidir. Kmelerde her eleman yalnz bir kez yazlr. ki kmenin birleimi bu iki kmenin tm elemanlarndan oluur. Birleim ilemi sembolyle gsterilir. A ve B gibi iki kmenin birleimi sembolle A B biiminde gsterilir, A birleim B diye okunur.

ETKNLK

rnek: Yandaki Venn emasna gre A, B ve A B kmelerini yazalm. Ayrca eleman saylarn bulalm.

A B
4 1 2

zm: A = {1, 2, 3, 4, 5} B = {1, 2} A B = {1, 2, 3, 4, 5}

s(A) = 5 s(B) = 2 s(A) = 5

A ile A B kmeleri arasnda bir iliki var mdr? Siz de A = {1, 2, a} ve B = {, } kmelerinin birleim kmesini bulunuz. rnek: A = {a, b, c} ve B = {4, 5, 6} kmelerinin eleman saylar arasndaki ilikiyi inceleyelim. zm: s(A) = 3 ve s(B) = 3tr. Eleman saylar ayn olan kmeler, birbirine denktir.

49

rnek: C = {z, t} ve D = {3, t, z} kmeleri veriliyor. C D ve D C kmelerini bulup karlatralm. zm: C ve Dnin ortak elemanlar vardr. Bu elemanlar birleim kmesine yalnz bir kez yazlmaldr. O hlde; C D = {z, t} {3, t, z} = {z, t, 3} olur. D C = {3, t, z} {z, t} = {3, t, z} olur. Buradan, C D = D C olduu grlr. Kmelerde birleim ileminin deime zellii vardr. rnek: Aadaki emay ve birleim ilemini inceleyelim: C B
3 2 4 1 5

zm: D
6

B (C D) = {2, 3, 4} ({1, 2, 5} {5, 6}) = {2, 3, 4} {1, 2, 5, 6} = {2, 3, 4, 1, 5, 6} olur. C) D = ({2, 3, 4} {1, 2, 5}) {5, 6} (B = {1, 2, 3, 4, 5} {5, 6} = {1, 2, 3, 4, 5, 6} olur. Buradan, B (C D) = (B C) D olduu grlr.

Kmelerde birleim ileminin birleme zellii vardr. rnek: M = {m, n} ve P = { } kmeleri veriliyor. M P kmesini bulalm. zm: M P = {m, n} { } = {m, n} olur. MP kmesi iin ne syleyebiliriz? Bir kmenin bo kmeyle birleimi, o kmeye eittir. rnek: A = {1, 2, 3} kmesine eit olan B kmesini yazalm. zm: Eit olan kmeler ayn elemanlardan oluacandan, B = {1, 2, 3} olur. A = Bdir. Eit kmeler birbirine denk midir? rnek: K = {x, y, z} olsun K K kmesini bulalm. zm: K K = {x, y, z} {x, y, z} = {x, y, z} olur. K K kmesi iin ne sylenebilir? Bir kmenin kendisi ile birleimi, o kmenin kendisine eittir.

.K. Sayfa: 28

50

Kmelerde Kesiim lemi ve zellikleri

Resimdeki evin hangi sokaklarn kesitii kede olduunu syleyiniz.

Ara ve Gereler Matematik Ara Uygulama Basamaklar ve Gerelerleri kier kiilik gruplar oluturun. Grubun her yesi matematik Ara ve Gerelerleriyle birer kme olutursun. Gruplar, yelerinin oluturduu kmelerin ortak olan elemanlaryla bir kme olutursun. Gruplar, ortak elemanlarla oluturduklar kme ile yelerinin oluturduu kmelerin ilikisini aklasn. rnek: A = {1, 2, 3, 4} ve B = {4, 3, 5, 6} kmelerinin ortak olan elemanlarn bulalm: zm: Bu elemanlar kme olarak {3, 4} eklinde gsterebiliriz. Bulduumuz bu kme, A ve B kmelerinin kesiimidir. ki kmenin ortak elemanlarnn oluturduu kme, bu kmelerin kesiim kmesidir. Kesiim ilemi ile gsterilir. A ve B gibi iki kmenin kesiimi sembolle A B biiminde gsterilir, A kesiim B diye okunur. rnek: A = {a, b, c} ve B = {e, f} kmeleri verilsin. A B kmesini bulalm: zm: A B = {a, b, c} {e, f} = olur. Ortak eleman olmayan kmelere ayrk kmeler denir. Ayrk kmelerin kesiim kmesi bo kmedir.

ETKNLK

rnek: Yandaki emaya gre KL kmesini bulalm. zm: K ve L kmelerinin ortak elemanlarnn bulunduu blgeyi boyayarak gsterelim:

K
2 4 7 3

K Buna gre KL = {4, 7} olur.


2 4 7 3

51

rnek: Yandaki emaya gre A, B ve A B kmelerini bulalm. zm: emaya gre; A = {4, 8}, B = {2, 4, 8, 7, 9, 11}, A B = {4, 8}dir. A B kmesini boyayarak gsteriniz.

B
2

A
4 8

11

rnek: L = {s, t, u} ve K = { k, t, p, s} kmeleri veriliyor. L K ve K L kmelerini bulalm. Bu kmeleri karlatralm. zm: L K = {s, t, u} {k, t, p, s} = {s, t} olur. K L = {k, t, p, s} {s, t, u} = {t, s} olur. Buradan, L K = K L olduu grlr. L
u s t k p

K
k p s t u

L K

K L

Kmelerde kesiim ileminin deime zellii vardr.

rnek: A = {1, 2, 3, 4}, B = {2, 3, 4, 6} ve C = {4, 5, 6} kmeleri verilsin. A (B C) ve (A B) C kmelerini bulalm. zm: nce A, B, C kmelerini Venn emasyla gsterelim: A
1 3 2 4 6 5

A (B C) = {1, 2, 3, 4} ({2, 3, 4, 6} {4, 5, 6}) = {1, 2, 3, 4} {4, 6} = {4} olur. (A B) C = ({1, 2, 3, 4} {2, 3, 4, 6}) {4, 5, 6} = {2, 3, 4} {4, 5, 6} = {4} olur. Buradan, A (B C) = (A B) C olduu grlr.

Kmelerde kesiim ileminin birleme zellii vardr.

52

rnek: C = {c, d} ve D = { } verilsin. C D kmesini yazalm. zm: C D = { c, d} { } = olur. C ve Dnin ortak eleman yoktur. Bir kmenin bo kme ile kesiimi, bo kmedir. rnek: A = {a, b} kmesinin kendisiyle kesiimini bulalm. zm: A A = {a, b} {a, b} = {a, b} olur.

Bir kmenin kendisiyle kesiimi, bu kmeye eittir.

rnek: Yandaki emaya gre s(A), s(B), s(A B) ve s(A B) deerlerini bulalm. zm: A = {a, b, c, d, e} olduundan s(A) = 5tir. B = {1, 2, 3, a, b, c} olduundan s(B) = 6dr. A B ={a, b, c} olup s(A B)= 3tr. A B ={a, b, c, d, e, 1, 2, 3} olup s(A B)= 8dir.

A
d e a b c

1 2 3

ALITIRMALAR
1. Yandaki emaya gre T, S, T S ve T S kmelerini liste yntemiyle yaznz. T a S

2. A = {mart, nisan, mays}, B = {nisan, mays, eyll, ekim} kmeleri iin A B ve A B kmelerinin emalarn iziniz. 3. A ve B ayrk kmelerdir. A = {a, b, c, d} ve A B = {1, a, 2, b, 3, c, d, 4} olduuna gre B kmesini liste biiminde yaznz. 4. Yandaki emaya gre A B, C B, A B C ve A B C kmelerini liste yntemiyle yaznz.
A 4 5 C 1 3 7 8 B 0

.K. Sayfa: 29 ve 30

53

Kmelerde Fark lemi

Resimler arasndaki yedi fark bulunuz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar renci anta kier kiilik gruplar oluturunuz. snda bulunan Grubun her yesi, antasnda bulunan nesnelerden birer kme olutur- nesneler sun. Grubun her yesi, kendi oluturduu kme ile dier yenin oluturduu kmeyi karlatrsn. Her ye, kendi kmesinde olup dier yenin kmesinde olmayan elemanlar sylesin.

ETKNLK

rnek: Yandaki emaya gre A kmesinde olup B kmesinde olmayan elemanlar bulalm.

A 2 9

5 4 7 B 8

zm: Ada olup Bde olmayan elemanlar; kesiim kmesinin dnda kalan Ann elemanlarndan oluur. Bu elemanlar liste biiminde yazalm: {2, 5, 9} olur.

54

ki kmenin fark kmesi, bir kmede olup dierinde olmayan elemanlardan oluur. Kmelerde fark ilemi \ sembolyle gsterilir. rnek: E = {a, b, c, d, f}, F = {b, c, e} olsun. E \ F ve F \ E kmelerini bulup emada boyayarak gsterelim: E F
a d f b c e

zm: E \ F = {a, b, c, d, f} \ {b, c, e} E \ F = {a, d, f} olur. Bu elemanlar Ede olup Fde olmayan elemanlardr.

Pembe ile boyal olan blge E \ F kmesini gstermektedir. F \ E = {b, c, e} \ {a, b, c, d, f} = {e} olur. Bu eleman Fde olup Ede olmayan elemandr. Yeil ile boyal olan blge F \ E kmesini gstermektedir. Boyasz olan blge de E F kmesidir. rnek: A = {, , } ve B = {1, 2, 3} olsun. A \ B ve B \ A kmelerini bulalm. Bu kmeleri karlatralm. zm: A ve Bnin ortak eleman olmadndan A B = dir. A ve B ayrk kmelerdir. A ve Byi emayla gsterelim: A B
1 2 3

A \ B = {, , } olur. B \ A = {1, 2, 3} olur. Buradan, A \ B B \ A olduu grlr.

Fark ileminin deime zellii yoktur.

rnek: Yandaki emaya gre K \ D kmesini bulalm. zm: nce D ve Knin elemanlarn liste yntemiyle yazalm: D = {a, b, t, s, z} ve K = {t, s} olur.

D
a t b

K
z s

Knin elemanlar ayn zamanda Dnin de elemanlardr. Yani Kde olup da Dde olmayan eleman yoktur. Bylece K \ D = bulunur. Siz de D \ K kmesini bulunuz.
.K. Sayfa: 31

55

Tmleme lemi

Eksik olan paralar yerletirince yapboz tamamlanr m?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kt Bir kt zerine istediiniz bir geometrik ekil iziniz. Makas izdiiniz bu ekli makasla keserek karnz. Kalem Geometrik ekli izdiiniz kt ile keserek kardnz kt paras arasnda nasl bir iliki olduunu aklaynz. rnek: E = {a, b, c, 1, 2, e} ve A = {2, a, e} kmeleri verilsin. Bu iki kmeyi Venn emasnda gsterelim. zm: A kmesinin elemanlarnn hepsi E kmesinin iindedir. Buna gre ema yle olmaldr: E A
2 b a e c 1

ETKNLK

Venn emasnda boyal olarak verilen kme A kmesinin tmleyenidir. A kmesinin tmleyeni sembolle A eklinde gsterilir.

Evrensel kmeyle bir kmenin farkna, o kmenin tmleyeni denir. Bir kmeyle, tmleyeninin birleimi evrensel kmeyi verir. Siz de E = {, , , a, 1, 3} ve C = {a, } kmelerine gre C kmesinin tmleyenini emayla gsteriniz.

56

PROBLEM ZELM
Problem 1 : Bir turist grubundakiler ngilizce ve Almanca dillerinden en az birini konuabilmektedir. Hem ngilizce hem de Almanca konuanlarn says 9, ngilizce konuanlarn says 15 ve Almanca konuanlarn says 24 olduuna gre grupta ka kii vardr? zm: ngilizce konuanlarn kmesi olsun. s() = 15tir. Almanca konuanlarn kmesine A dersek, s(A) = 24tr. Her iki dili konuanlarn kmesi Adr. s( A) = 9dur. imdi bu verileri Venn emasnda gstererek isteneni bulmaya alalm: A emada nce kesiimdeki eleman saysn gsterip daha sonra da ve A kmelerinin elemanlarnn saysn bulabiliriz.
15 9 = 6 9 24 9 = 15

Turist grubunda, 6 + 9 + 15 = 30 kii vardr.

Problem 2 : 30 kiilik bir snftaki rencilerden bazlar yzme veya voleybol kurslarna katlmaktadr. Sadece yzme kursuna katlanlarn says 10, sadece voleybol kursuna katlanlarn says 13 ve bu iki kursa devam etmeyen rencilerin says 2 olduuna gre hem yzme hem de voleybol kursuna katlan rencilerin says katr? zm: Yzme kursuna katlanlarn kmesi Y, voleybol kursuna katlanlarn kmesi V olsun. Sadece yzme kursuna katlanlar Y \ V, sadece voleybol kursuna katlanlar V \ Y olarak gsterilir. Bu verileri bir emada gsterelim:
S (Snftaki rencilerin kmesi) Y V

2 13

ki kursa da katlmayanlarn says

10

Hem yzme hem de voleybol kursuna katlan rencilerin says, 30 (10 + 13 + 2) = 30 25 = 5tir.

.K. Sayfa: 32 ve 33

57

Alt Kme

Resimdeki 6-A snfnn rencileri ayn zamanda bu okulun rencileri midir? Okulun baz rencileri 6-A snfnda mdr?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Beer kiilik gruplar oluturunuz. Grubunuzdaki kiilerin oluturduu kmeyi yaznz. Grubunuzdaki kz rencilerin oluturduu kmeyi yaznz. Grubunuzdaki erkek rencilerin oluturduu kmeyi yaznz. Grubunuzdaki boyu 150 cmden uzun rencilerin kmesini yaznz. Yazdnz kmelerin her elemannn, ilk yazdnz kmenin de eleman olup olmadn syleyiniz. rnek: K = {bir yldaki aylar}, M = {k mevsiminin aylar} kmeleri verilmi olsun. K ve M kmeleri arasnda bir iliki var mdr? zm: M kmesinin elemanlarnn hepsi K kmesinin de elemandr veya Knin baz elemanlar Mnin de elemandr. Bir A kmesinin her eleman, ayn zamanda B kmesinin de elemanysa, A kmesine B kmesinin bir alt kmesi denir. Bu kmeler sembolle AB eklinde gsterilir. rnek: A = {1, 2, 3} kmesi ile B = {1, 2, 3} kmesini karlatralm: zm: ki kme ayn elamanlardan olumaktadr. Yani Ann her eleman ayn zamanda Bnin, Bnin her eleman da Ann elemandr. Dolaysyla AB ve BAdr. Eit kmeler birbirinin alt kmesidir. rnek: C = {a, b, d} ile D = { } kmelerini karlatralm. zm: D kmesi bo kme olduundan eleman yoktur. C ve D kmelerini emayla gsterelim: C C yerine baka bir kme de olsayd, D kmesi o kmenin b a de alt kmesi olur muydu? Bo kme her kmenin alt kmesidir.

Siz de bir kme oluturarak Her kme, kendisinin alt kmesidir. ifadesinin doruluunu gsteriniz.

58

rnek: A = {1, 2, 3} kmesinin alt kmelerini bulalm. zm: rendiklerimizden yararlanarak bu kmenin alt kmelerini yazalm: A (Bo kme, her kmenin alt kmesidir.) Kmenin elemanlarnn her birinden oluan kmeler de Ann alt kmesidir. Yani {1}, {2}, {3} kmeleri de Ann alt kmeleridir. Bu elemanlar ikierli gruplandrarak oluturacamz kmeler de Ann alt kmeleri olacaktr. {1, 2}, {2, 3}, {1, 3} kmeleri de Ann alt kmeleridir. Ayrca her kme kendisinin alt kmesi olacandan {1, 2, 3}A olur. Bulduumuz tm bu kmeler A kmesinin alt kmeleridir.

ALITIRMALAR
M K
1 4 2 3 7 5 6

1. Yandaki emaya gre K\M, L\K ve M\L kmelerini bulunuz.

2. Yandaki emaya gre S kmesini bulunuz.

7 a 1 3 9 S

11 13

3. emaya gre aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) B = {3} ( )1 ( )B ( )B (

A ) C A

C 4 3 1 2

( ) A = {4}

4. R = {M, A, T} kmesinin alt kmelerini yaznz.

5. M

K ve K M = {1, 2, 3, 4, 5} ise K kmesini liste yntemiyle yaznz.

6. A ve B iki kme olmak zere s(A\B) = 3, s(B\A) = s(A\B) ve s(A B) = 10 olduuna gre s(A B) katr?

.K. Sayfa: 34

59

NELER RENDM?
1. Aadaki kmeleri liste biiminde ve Venn emas ile gsteriniz. a. Gkkuann renkleri b. 10 ile 20 arasndaki 5in katlar olan doal saylar 2. Aadaki kmeleri elemanlarnn ortak zelliine gre yaznz. a. A = {k, ilkbahar, yaz, sonbahar} b. B = {0, 2, 4, 6, 8} 3. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) B kmesinin her eleman A kmesinin de eleman ise B kmesi A kmesinin bir alt kmesidir. ( ) Kmelerde fark ileminin deime zellii vardr. ( ) Bo kme her kmenin bir alt kmesidir. ( ) Kmelerde birleim ileminin birleme zellii vardr. 4. K = {1, 2, a, 3, b}, P = {1, 2, 3} ve R = {a, b} kmelerini karlatrarak aralarnda bir iliki varsa sembol kullanarak yaznz. 5. Yandaki emaya gre K M, L M ve K M kmelerini liste biiminde yaznz.

K
a b

L M
k s

6. Yandaki emaya gre aada belirtilen kmeleri liste yntemiyle yaznz. a. E \ D b. F \ E c. D F d. D E F

m p

n k a 2 1 4

7. A ve B iki kme olmak zere s(A) = 10, s(A B) = 3 ve s(A B) = 15 ise s(B) katr? 8. Beyaz eya satcsndan bir gnde 46 kii, buzdolab veya amar makinesinden en az birini ald. Buzdolab alanlar 27, amar makinesi alanlar 33 kii olduuna gre hem buzdolab hem de amar makinesi alanlar ka kiidir? 9. Bir okuldaki rencilerin %70i basketbol, %50si futbol, %20si her iki sporu birlikte yapmaktadr. Yalnz futbol oynayanlarn says 9 olduuna gre yalnz basketbol oynayanlarn says katr?

60

DOAL SAYILAR
NELER RENECEZ?

Doal saylar kmesinde toplama ve arpma ilemlerinin zelliklerini uygulamay reneceiz.


Aadaki kolyeleri inceleyiniz. Boncuklarn saylar ile ilgili ne syleyebilirsiniz?

Eski uygarlklarn kullandklar saylarla ilgili bir aratrma yapnz. Hazrladnz almalar arkadalarnzla paylanz.

Doal saylar kmesi N sembol ile gsterilir. N = {0, 1, 2, 3, ...}dir. Doal saylar kmesinde 0 (sfr)n atlmasyla oluan kmeye sayma saylar kmesi denir. Bu kme, {1, 2, 3, ...} biiminde yazlr.

Doal Saylarla Toplama leminin zellikleri


Deime zellii

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Renkli kartondan er ve drder santimetrelik ikier tane erit kesiniz. Bu eritlerden nce 3 cmlik olann ucuna 4 cmlik eridi, daha sonra da tam tersini yaparak farkl iki erit elde ediniz. Oluturduunuz eritlerin her ikisinin de boylarn lerek karlatrnz. Aralarnda fark olup olmadn ve nedenini aklaynz. rnek: 5 N ve 8 N saylarn alarak toplama ilemi yapalm. zm: 5 + 8 = 13 ve 8 + 5 = 13 olur. yleyse 5 + 8 = 8 + 5tir. 12 N ve 19 N saylarn alarak toplama ilemi yapalm: 12 + 19 = 31 ve 19 + 12 = 31 olur. yleyse 12 + 19 = 19 + 12dir.

Ara ve Gereler Renkli karton Cetvel Makas Yaptrc

61

ki doal say ile yaplan toplama ileminde, toplananlarn yerleri deitirildiinde toplam deimez. Buna toplama ileminin deime zellii denir. Yandaki toplama ilemi tablosunda, toplamlar 15 olan saylardan iki tanesi gsterilmitir. 9 + 6 = 15 6 + 9 = 15 Siz de toplamlar 15 olan dier saylar tabloda boyayarak gsteriniz ve oluan rnty inceleyiniz. Toplama ileminin deime zelliini tabloya bakarak nasl anlarsnz?
+ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 3 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 4 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 5 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 6 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 7 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 8 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 9 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 10 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Birleme zellii 3,8 ve 12 saylarn farkl ekillerde gruplandrarak toplayalm: (3 + 8) + 12 = 11 + 12 = 23 (3 + 8) + 12 = 3 + (8 + 12) olur. 3 + (8 + 12) = 3 + 20 = 23 6, 9 ve 15 saylarn farkl ekillerde gruplandrarak toplayalm: (6 + 9) + 15 = 15 + 15 = 30 (6 + 9) + 15 = 6 + (9 + 15) olur. 6 + (9 + 15) = 6 + 24 = 30 Bir toplama ileminde, toplananlar deiik ekillerde gruplandrlarak toplansa da toplam deimez. Bu zellie, toplama ileminin birleme zellii denir. Etkisiz (Birim) Eleman

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Drder kiilik gruplar oluturunuz. Her grup, bir toplama ilemi tablosu olutursun. Gruplar, tabloda 0(sfr)n bulunduu satr ve stunlar incelesinler. Gruplar, 0(sfr)n toplama ilemindeki etkisini aklasnlar. 8 ve 14 saylarn 0 ile ayr ayr toplayalm: 8 + 0 = 8 ve 0 + 8 = 8 bulunur. 14 + 0 = 14 ve 0 + 14 = 14 bulunur.

Ara ve Gereler Toplama ilemi tablosu

0(sfr) saysnn toplama ilemine hibir etkisi yoktur. Bu nedenle 0(sfr), toplama ileminin etkisiz (birim) elemandr. ab ve ba iki basamakl doal saylar olmak zere yandaki ilem veriliyor. ab saysn oluturan rakamlarn toplamn bulunuz. ab ba 165
.K. Sayfa: 35

62

Doal Saylarla arpma leminin zellikleri

Hande, pullarn farkl iki ekilde dizmitir. Pul says dizili ekline gre farkllk gstermekte midir?

Deime zellii rnek: 5 N ve 4 N doal saylaryla arpma ilemi yapalm. zm: 5 x 4 = 20 ve 4 x 5 = 20 olur. Grld gibi 5 x 4 = 4 x 5 olur. Doal saylarla arpma ilemi yaparken arpanlarn yerleri deitirildiinde arpm deimez. Doal saylar kmesinde arpma ileminin deime zellii vardr. Birleme zellii rnek: 3, 8 ve 9 saylarn farkl ekillerde gruplandrarak arpalm. zm: (3 x 8) x 9 = 24 x 9 = 216 Sonulardan da grld gibi saylarn farkl gruplandrlarak arpma ileminin yaplmas arpm deitir3 x (8 x 9) = 3 x 72 = 216 mez.

Doal saylar kmesinde arpma ileminin birleme zellii vardr.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Kareli kda yandaki gibi arpm tablosu oluturunuz. Tablodan yararlanarak arpma ileminin deime ve birleme zelliklerini gsteriniz. arpma ileminin deime ve birleme zelliklerini yazl olarak aklaynz.
x 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 3 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 4 0 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40

Ara ve Gereler Kareli kt Cetvel


5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 6 0 6 12 18 24 30 36 42 48 54 60 7 0 7 14 21 28 35 42 49 56 63 70 8 0 8 16 24 32 40 48 56 64 72 80 9 0 9 18 27 36 45 54 63 72 81 90 10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
100

63

arpma leminin Toplama lemi zerine Dalma zellii rnek: 4 . (7 + 8) ilemini yapalm. zm: nce parantez iindeki ilemi yapp sonra da sonuca ulaabiliriz. 4 . (7 + 8) = 4 . 15 = 60 olur. 15 Bunun yerine dardaki sayyla parantez iindeki saylar tek tek arpar, sonra da bu arpmlar toplayabiliriz. 4 . (7 + 8) = (4 . 7) + (4 . 8) = 28 + 32 = 60 bulunur. Bu zellie, arpma ileminin toplama ilemi zerine dalma zellii denir. Doal saylar kmesinde arpma ileminin toplama ilemi zerine dalma zellii vardr. arpma leminin karma lemi zerine Dalma zellii rnek: 5 x (12 8) ilemini parantez nceliine gre yapalm. zm: 5 x (12 8) = 5 x 4 = 20 olur. imdi de parantezin dndaki sayyla parantez iindeki saylar, teker teker arpp sonra da bu arpmlarn farkn bulalm: 5 x (12 8) = (5 x 12) (5 x 8) = 60 40 = 20 bulunur. Bu zellie, arpma ileminin karma ilemi zerine dalma zellii denir. Doal saylar kmesinde arpma ileminin karma ilemi zerine dalma zellii vardr.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar arpm tablosu Drder kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar bir, iki ve basamakl birer doal say belirlesinler. Gruplar, belirledikleri saylar 0 (sfr) ve 1 ile arpsnlar. Gruplar, yaptklar arpma ileminden yararlanarak 0 (sfr) ve 1in arpma ilemindeki etkisini aklasnlar. Yutan Eleman rnek: 8 N ve 0 N saylaryla arpma ilemi yapalm. zm: 8 . 0 = 0 ve 0 . 8 = 0 olur. Etkisiz Eleman rnek: 12 N ve 1 N saylaryla arpma ilemi yapalm. zm: 1 . 12 = 12 ve 12 . 1 = 12 olur. 1, arpma ileminin etkisiz elemandr. 0 (sfr), arpma ileminin yutan elemandr.

ETKNLK

64

rnek: 8 x (27 9) + 22 ilemini yapalm. zm: nce sl sayyla ilgili, sonra yay ayra iindeki ilemi yapmalyz. Daha sonra da srasyla arpma ve toplama ilemlerini yapmalyz. 8 x (27 9) + 22 = 8 x (27 9) + 4 = 8 x 3 + 4 = 24 + 4 = 28 bulunur. rnek: [(35 7) x (22 14)] 8 ilemini yapalm. zm: [(35 7) x (22 14)] 8 = (28 x 8) 8 = 28 bulunur. (28 x 8) 8 = 28 ifadesinde ilem yaplmadan sonucun nasl yazldn aklaynz. rnek: (8 x 32) + (8 x 18) ilemini zihinden yapalm. zm: (8 x 32) + (8 x 18) = 8 x (32 + 18) = 8 x 50 = 400 bulunur. Yukardaki ilemi zihinden yaparken arpma ve toplama ileminin hangi zelliinden yararlandmz aklaynz.

ALITIRMALAR
1. 8 . (15 - 9) = (8 . a) - (8 . 9) eitliinde a katr? 2. ab iki basamakl bir doal say olduuna gre, 2 x ab x b = 750 ise a + bnin deeri katr? 3. Aadaki ilemleri arpma, toplama ve karma ilemlerinin zelliklerinden yararlanarak zihinden yapnz. a. (15 x 12) - (15 x 2) b. (10 x 54) + (10 x 46)

NELER RENDM?
1. Can, kumbarasndaki paralarn saydnda 8 tane 1 TL, 3 tane 50 Kr, 7 tane 25 Kr ve 15 tane 1 Kr olduunu grmtr. Cann toplam ka Trk liras vardr? 2. Herhangi bir say seiniz. Setiiniz bu sayy hangi say ile arparsanz, arpm saynn kendisine eit olur? 3. (9 + 5) x 7 8 ilemini yapnz. 4. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Doal saylarla toplama ileminin yutan eleman 0dr. ( ) Doal saylarla arpma ileminin etkisiz eleman 0dr. ( ) Doal saylarla toplama ileminin karma ilemi zerine dalma zellii vardr. ( ) Doal saylarla arpma ve toplama ilemlerinin birleme zellikleri vardr.

.K. Sayfa: 36

65

OLASILIK VE STATSTK
ARATIRMALAR N SORULAR OLUTURMA VE VER TOPLAMA
NELER RENECEZ?

Bir sorunla ilgili aratrma sorular retmeyi, uygun rneklem semeyi ve veri toplamay reneceiz.

Resimdeki kiilerin, ne yaptklarn syleyebilir misiniz? Resimde grdnz formlar ne amala kullanlmaktadr? Arkadalarnzla tartnz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Her renci, kan grubunu sylesin. Snfa elde ettiiniz bilgileri bir tabloda gsteriniz. Snfnzda en ok bulunan kan grubunun hangisi olduunu syleyiniz. Snfmzda en az bulunan kan grubunun hangisi olduunu syleyiniz.

Ara ve Gereler Kt Cetvel

Tablodan yararlanarak baka hangi sonulara ulaabileceinizi arkadalarnzla tartnz. Tablodaki verilere gre hangi konularda tahmin yapabileceinizi aklaynz.

66

statistik, bir bilim daldr. Belirli bir ama iin verilerin toplanp snflandrlmas, zmlenmesi ve sonularn yorumlanmasyla ilgili teknik ve yntemleri ierir. Aratrmaclar, kafalarnda problem oluturan konuda aratrma yaparlar ve sorularn yantlamak iin istatistik teknik ve yntemlerini kullanrlar. Merak edilen konuyla ilgili bilgi (veri) toplamann farkl yollar vardr: Anket yapma, grme, rastgele seme, tarama, rnekleme gibi. Anket Yapma : Aratrlacak konuyu ieren sorularn bulunduu bir anket formu hazrlanarak ilgili kiilere yantlamalar iin datlr. Alnan yantlar zetlenerek kullanlr. Anket formunda yer alan sorularn amaca uygun ekilde dzenlenmesi ok nemlidir. Aksi hlde anket sonular yanltc olabilir. Grme : Szl iletiim yoluyla veri toplama tekniidir. Grme, bireylerin, eitli konulardaki bilgi, dnce, tutum ve davranlar ile bunlarn olas nedenlerinin renilmesinde en kolay yoldur. zellikle st yneticilerden, ocuklardan ve okuma yazma bilmeyenlerden veri toplama da ideal bir yoldur. Rastgele Seme: Aratrma konusuyla ilgili sorularn rastgele seilen insanlara sorularak yant alnmasdr. Bu yntemde sorularn sorulaca insanlarn belli bir kesimden olmamas nemlidir. Sizce bunun nedeni ne olabilir? Tarama : Tarama aratrmalarnda, gemite ya da hlen varolan bir durum var olduu ekliyle anlatlmaya allr. Aratrmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koullar iinde ve olduu gibi tanmlanmaya allr. rnekleme: Ankara ilinde ilkretim okullarnda matematik dersindeki baarnn cinsiyete gre farkllk gsterip gstermedii aratrlmak isteniyor. Bunu tm okullar iin uygulamak ok zor olacandan, farkl blgelerden seilen okullardan alnan veriler incelenir. Bylece matematik dersindeki baaryla ilgili bir sonuca ulalr.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Drder kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, derslerinde baarl olan arkadalarnn alma dzenlerini belirlemek iin birer grme yapsnlar. Gruplar, grme sonucunda toplanan verileri bir tabloda gstersinler. Gruplar, tablolarndaki verileri yorumlasnlar. nsann geliim dnemleri ve bu dnemlerin belirgin zellikleri ile ilgili bilgi toplaynz. Topladnz bu bilgileri tablo ile gsterebilirsiniz. Aratrmanz isterseniz rn dosyanza koyabilirsiniz.

.K. Sayfa: 37

zerinde aratrma veya deney yaplacak gruba rneklem denir. rnek: Trkiyedeki evlilik yann ykseldii aratrma yaplarak gsterilmek istenmektedir. Nasl bir rneklem seilmelidir? zm: zerinde aratrma yaplacak grup ok kk olmamaldr. nk bu ekilde seilen rneklem gerekleri yanstmaz. Dier yandan sadece krsal kesimden ya da byk ehirlerden rneklem seilmesi de yanl sonular dourur. Bu nedenle seilecek rneklem her iki kesimi de iermeli ve yeterince byk olmaldr.

67

ALITIRMALAR
1. Bilgileriniz dorultusunda istatistik ile ilgili kendi tanmnz yapabilir misiniz? 2. niversite snavlarnda baarl olan rencilerin, niversitedeki baarlar arasnda bir iliki olup olmad aratrlmak isteniyor. Sizce yanl sonularn elde edilmemesi iin nasl bir rneklem seilmelidir? 3. Yandaki eksperin yapt kontrol yntemi, hangi bilgi (veri) toplama yntemine rnektir?

4. 7-12 ya grubundaki ocuklarn, di fralama alkanlklaryla ilgili bir aratrma yaplacaktr. Anket yntemi kullanlmaya karar verilirse bu aratrma iin nasl bir rneklem seilmelidir?

.K. Sayfa: 38

NELER RENDM?
1. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Aratrma iin herkese ulalamayaca durumlarda rnekleme yntemine bavurulur. ( ) statistik sadece yntem ve teknikleri ierir, bir bilim dal deildir. ( ) Her aratrma iin uygun bir rneklem seilebilir. ( ) rneklem, zerinde aratrma yaplacak gruba denir. 2. Anket sorular hazrlarken nelere dikkat edilmesi gerekmektedir? Ksaca yaznz.

68

TABLO VE GRAFKLER
NELER RENECEZ?

1. Verileri uygun istatistiksel temsil biimleri ile gstermeyi ve yorumlamay, 2. Stun grafiklerinin hangi durumlarda yanl yorumlara yol aabileceini aklamay reneceiz.

Tablo

Altnc Snflardaki renci Saylar Snflar 6A 6B 6C renci says 34 29 32

Kasml lkretim Okulunun 6. snfnda bulunan ubeler ve bu ubelerdeki renci saylar ile ilgili veriler yukardaki tabloda gsterilmitir. Tablodan yararlanarak yorum yapmann ne gibi kolaylklar salayacan aklaynz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Aada Kltr ve Turizm Bakanl Telif Haklar ve Sinema Mdrl nternet adresinden (http://www.kultur.gov.tr) alnan verilere yer verilmitir. Bir ilimizde 01/01/2008 - 31/12/2008 tarihleri arasnda 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamnda 568 operasyon yaplm ve 504 sank yakalanmtr. Ele geen bandrolsz CD/VCD says 213 744, DVD says 1002, kitap says 221 117, teyp kaset says 2297dir. Bu verileri kullanarak ele geen toplam materyal saysn da gsteren bir tablo oluturunuz. Bu tabloyu yorumlaynz.

Tablonuza balk yazmay unutmaynz. Korsan rnlerle mcadele iin neler yapldn aratrnz. Daha farkl ne tr nlemler alnabilir? Aratrma devinizi arkadalarnzla paylanz.

69

rnek: Aada Eti Madencilik Ticaret A nternet adresinden (http://www.etimaden.gov.tr) alnan bir tablo verilmitir.
Trkiyenin Bor Madeni hracat Yl 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Deer (Milyon Amerikan dolar)

215 209 186 207 252 299 367 384 519 763

Trkiye, bor kaynaklarnda dnyann en byk rezerv lkesidir. Dnya toplam rezervinin % 70 - 72si Trkiyede bulunmaktadr.

Tabloyu incelediimizde ihracatn (d satm) en az olduu yln 2002, en fazla olduu yln da 2009 olduunu grrz. Bu tablodan yararlanarak 2010 ylndaki ihracat miktaryla ilgili bir tahmin yrtebilir misiniz?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar 1 ve 5. snflar arasndaki boy ve kilo geliimlerinizi bulunuz. Elde ettiiniz bu verileri kullanarak bir tablo oluturunuz. Oluturduunuz tabloyu yorumlaynz.

Ara ve Gereler Cetvel Kalem

Salkl fiziksel geliiminiz iin tketmeniz gereken besinlerin neler olduunu arkadalarnzla tartnz.

ALITIRMALAR
1. Bir fare ile tavann gelime dnemlerini aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri tablolatrarak iki hayvann geliim dnemlerini karlatrnz. 2. Trkiyedeki kmr madeni retimiyle ilgili bilgiler toplayarak bir tablo oluturunuz.

.K. Sayfa: 39

70

Grafikler
Arkadan Ktleleri simler Aylin Tlay Selim Ktleleri (kg) 56 62 48

Yandaki tabloda arkadan ktleleri verilmitir. Bu verileri stun veya izgi grafiklerinden hangisi ile gstermek uygun olur? Nedenini aklaynz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Gazete veya Gazete veya dergilerden bulabileceiniz grafik veya tablo rneklerini dergilerden grafik snfa getiriniz. veya tablo rnek Bulduunuz bu rnekleri arkadalarnzla paylanz ve yorumlaynz. leri. Aratrma sonularndan elde edilen istatistik bilgiler tablo ve grafiklerle temsil edilebilir. Toplanan verilerin bu ekilde temsil edilmesi kolay anlalmasn, karlatrlmasn ve yorumlanmasn salar. izgi Grafii rnek: Aadaki tabloda bir iftinin yllara gre buday retimiyle ilgili bilgiler verilmitir. Bu bilgileri izgi grafiinde gsterelim. zm:
iftinin Yllk Buday retimi Yllar 2006 2007 2008 2009 2010 rn miktar (ton) 14 8 5 2 10

ETKNLK

Tablodaki Yllar ve rn miktar (ton) balklar yatay ve dikey eksenlere isim olarak verilir. Yllara gre rn miktarlar grafikte iaretlenir. aretlenen noktalarn aras izgi ile birletirilir.

Yllara Gre Buday retimi


rn miktar (ton)

Grafie gre;
14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

En az retim 2009 ylnda yaplmtr. 2010 yl retimi 10 tondur. En ok retim yaplan yl ............ 2010 ylndaki retim, 2008 ylndan ................ ton fazladr.
Yllar 2006 2007 2008 2009 2010

71

Siz de aada verilen tablodaki verileri izgi grafii oluturarak gsteriniz.


Aracn Saatlere Gre Ald Yol (km) Saatler 1. saat 2. saat 3. saat 4. saat Alnan Yol (km) 80 70 85 75

rnek: Bir ilede, eitli yllardaki sel baskn sonucunda zarara urayan kii saylar aadaki izgi grafiinde gsterilmitir. Buna gre sorular cevaplayalm.
Selden Zarar Gren Kiiler
Kii says 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 2007 2008 2009 2010 Yllar

a. Selin, en ok kiiye zarar verdii yl hangisidir? Ka kii zarara uramtr? b. Selin, en az kiiye zarar verdii yllar hangileridir? Ka kii zarara uramtr? c. Selin, kiilere verdii zarar, yllara gre nasl bir seyir gstermektedir?

zm: a. Selin en ok kiiye zarar verdii yl 2007dir. Zarar gren kii says 200dr. b. Selin en az kiiye zarar verdii yllar 2009 ve 2010dur. Zarar gren toplam kii says 50dir. c. Selin kiilere verdii zarar, yllara gre azalan bir seyir izlemektedir. Aadaki sorular yandaki izgi grafiine gre cevaplaynz. a. Ayenin boyu, en hzl hangi yalar arasnda uzamtr? b. 15-20 yalar arasnda Ayenin boyu, ka santimetre uzamtr? c. Aye, 20 yandayken 10 yandakine gre ka santimetre daha uzundur? d. Ayenin boyunun sabit kald dnem, hangi yalar arasdr?
Ayenin Yalarna Gre Boyu
Boy (cm) 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 5 10 15 20 25 Yalar

.K. Sayfa: 40

72

Stun Grafii rnek: Verileri gsteren okluklar izgi grafiinde olduu gibi yatay ve dey eksenlerde belirtilir. Sonra akan noktalardan ilgili eksene dik stunlar izilerek stun grafii oluturulmu olur. Bir ilkretim okulunun altnc snfnda farkl ubelerde okuyan erkek renci saylar tabloda verilmitir.
Altnc Snflardaki Erkek renciler Snflar Erkek renciler 6A 18 6B 20 6C 16 6D 24 6E 20 6F 18

Tabloya gre stun grafiini oluturalm. zm:


Altnc Snflardaki Erkek renciler
renci Saylar 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 6A 6B 6C 6D 6E 6F Snflar

Grafie gre; 6A ve 6F snflarndaki erkek renci saylar eittir. En fazla erkek renci 6D snfndadr. En az erkek renci 6C snfndadr. Bu ilkretim okulunun 6. snflarnda toplam 116 erkek renci vardr.

izgi ve stun grafiklerinde, yatay eksen zerinde zaman yer, gibi deikenler; dey eksen zerinde de bu deikenlerin deerleri gsterilir. Siz de aadaki tabloda verilen bilgileri stun grafiinde gsteriniz.
lkemizin Yllara Gre hra Ettii Fndk Miktarlar Yl 2006 2007 2008 Miktar (ton) 247 000 233 000 207 000

evrenizde bulunan rencilerin niversite snavlarnda tercih ettikleri mesleklerin hangileri olduunu aratrnz. zet bilgileri tabloda gstererek izgi ve stun grafiklerini oluturunuz.

73

rnek: Aadaki stun grafiine gre sorular cevaplayalm:


Bir rencinin Aylk Giderleri

Miktar (TL)

a. En az harcama yaplan gider tr nedir? b. Kira ve mutfak masraflar arasndaki fark ka Trk lirasdr? c. Eitim ve giyim iin harcanan para ka Trk lirasdr?

giyim

mutfak

eitim

kira Gider trleri

zm: a. Grafikte grld gibi en az harcama yaplan gider tr giyimdir. b. Kira iin harcanan 250 TL, mutfak masraf da 130 TLdir. Aralarndaki fark 250 130 = 120 TLdir. c. Eitim iin harcanan 110 TL, giyim iin harcanan da 90 TLdir. kisinin toplam ise 110 + 90 = 200 TLdir. Aadaki sorular stun grafiine gre cevaplaynz.
Aracn Ald Yol ile Geen Zaman
Geen Zaman (sa.)

10 8 6 4 2 0 Alnan Yol (km)

100

200

300

400

500

600

a. Aracn en az yol ald zaman aral hangisidir? b. Ara, 5. saatte ka kilometre yol almtr? c. Aracn 9. saatte ald yol ka kilometredir? d. Bu stun grafiinden yararlanarak aracn 10. saatte ald yolu tahmin edebilir misiniz?

.K. Sayfa: 41

74

rnek: Uygulanan anket sonucunda 50 rencinin en ok sevdikleri ikolata olarak Az Tadn seme nedenleri aadaki tabloda gsterilmitir. Tablodaki verileri kullanarak uygun olan grafii izip yorumlayalm:
ikolatann Sevilme Nedenleri

Fiyat renci Says 12

Tat 26

Ambalaj 8

Her Yerde Bulunmas 4

zm: Tablodaki veriler birbirini tamamlamad, sreklilik gstermedii iin stun grafii izmek doru olacaktr.
ikolatann Sevilme Nedenleri
renci Says

26 24 20 16 12 8 4 0 Fiyat Tat Ambalaj Her Yerde Bulunmas Nedenler

izdiimiz bu grafie gre Az Tadnn sevilmesinin en nemli nedeni tad ve daha sonra da fiyatdr. renciler iin ikolatann ambalaj, her yerde bulunmasndan daha nemlidir.

Grafiklerin stnlk ve Snrllklar

Grafikleri inceleyiniz. Verilere gre galerinin satlaryla ilgili yorum yapnz.

Toplam sat

Toplam Sat 50 40 30 20 10 Tercih edilen renkler 0 Aylar Ocak ubat Mart Nisan

25 20 15 10 5 0 Beyaz Siyah Krmz Gri

Satlan Aralarda Tercih Edilen Renkler

Drt Aylk Sat Miktar

75

ETKNLK

Ara ve Gereler Kareli kt Cetvel

4m

3m 2m

Uygulama Basamaklar Resimlerde grdnz glge boylarnn neden farkl olduunu syleyiniz. Direin farkl zamanlarda oluan glge boylarn gsteren izgi ve stun grafikleri iziniz. izdiiniz grafikleri yorumlaynz. rnek: Aadaki tabloyu inceleyelim. Bu tablodaki bilgileri, bir stun grafiiyle temsil edelim.
Yllara Gre Boy Uzunluklar (cm) Kiiler Aye Can Cem 2009 150 160 165 2010 155 170 170

zm: Bunun iin hazrlayacamz grafikte, iki yldaki boy uzunluklar iin iki ayr renk kullanmalyz. 2009 yl iin krmz, 2010 yl iin yeil renkte stunlar kullanalm:
2009-2010 Yllarnda Boy Artlar
Boylar (cm) 170

160

150

0 Aye Can Cem

Kiiler

Ayn bilgileri bir izgi grafiiyle gsterebilir misiniz? Eldeki verileri kullanarak kiinin boy artn ayn izgi grafiinde gsteremeyiz. izgi grafiklerinde birbirini takip eden durumlar temsil edilebilir. Bamsz olaylar bir tek izgi grafiiyle temsil edilemez.

76

Yandaki grafikleri inceleyerek sorular yantlaynz.

Satlan Televizyon Says


Televizyon Says

Satlan Televizyon Says


Televizyon says 200 150 100 50 Aylar 0 Aylar

200 150 100 50 0 4 5 6 7

Bu grafiklerden hangisini yorumlamak daha kolaydr? Hangi grafik trn daha ksa zamanda oluturabiliyorsunuz? Neden? Hangi grafikte art ve dler daha belirgindir? Okulunuza son drt ylda kaydolan renci saylarn okul ynetiminden alnz. Bilgisayar programlarndan yararlanarak elde edeceiniz verileri farkl ekillerde temsil edip bu temsil biimlerini karlatrnz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Aylar Haziran Temmuz Austos Eyll Yandaki tabloda, bir bisiklet dkknndaki 4 aylk sat saylar Sat 80 70 90 50 verilmitir. Says Snfnz iki gruba ayrnz. Her grup, tablodaki verilerden yararlanarak farkl lekte iki stun grafii olutursun. Oluan grafikteklerde lekler deitike grafiin grsel olarak anlamnn nasl deitiini aklaynz. Stun grafiklerinin hangi durumlarda yanl yorumlara yol aabileceini aklaynz. rnek: Aada farkl iki lekte izilmi stun grafiklerini inceleyelim. Grafikleri karlatralm.
Kazasnda lenler Kazasnda lenler
Birey Says 1400 1300 1200 1100 1000 Birey Says 1400 1300 1200 1100 1000

Bisiklet Sat Miktarlar

2005

2006

2007

2008

2009

Yllar

2005 2006 2007 2008 2009

Yllar

zm: Grafiklerdeki veriler ayn olmasna ramen grafiklerin iziminde kullanlan lek nedeniyle ilk stun grafiindeki bilgiler daha kolay anlalabilmektedir. lkemizdeki isteiniz bir yer alt madeniyle ilgili olarak http://www.atm.gov.tr adresinden veri toplaynz. Tablolama yazlm kullanarak bu verilerle farkl leklerde stun grafikleri oluturunuz. lekler deitike grafik yazmnn nasl deitiini bulunuz. Eitim, bilim, teknoloji, evre, ekonomi, alveri vb. ile ilgili stun grafikleri ieren gazete kuprlerini inceleyiniz. Bu grafiklerin uygun yaplandrlp yaplandrlmadn arkadalarnzla tartnz.

77

ALITIRMALAR
1. ki futbolcunun son ylda attklar goller, yandaki tabloda verilmitir. Bu verileri, bir stun grafiiyle gsteriniz. Ayn verileri kullanarak bir izgi grafii oluturabilir misiniz? Neden? 2. Tablodaki verileri kullanarak bir stun grafii oluturunuz Her birinizin grafii ayn ekilde ve kolaylkla yorumlanabiliyor mu? Neden? 3. Yandaki tablodan yararlanarak farkl lekte iki stun grafii oluturunuz. Hangi grafii daha kolay yorumlayabildiinizi aklaynz.
Sat Says
Ya Yeni doan 1 ya 4 ya 8 ya 12 ya Ortalama Nabz 120 120 100 90 85

Futbolcu Att gollerin says Ali Mert 18 14 12 19 22 16

Bisiklet Sat Miktarlar


Gnler Perembe 120
Cuma Cumartesi Pazar

90

150

140

.K. Sayfa: 42

NELER RENDM?
Yandaki grafikte bir gnn 13.00 ile 18.00 saatleri arasnda birer saat arayla llen scaklklar belirtilmitir. 1 ve 2. sorular grafie gre cevaplaynz. 1. Scaklk hangi saatler arasnda deimemitir? A. 13.00 ile 14.00 A. 13.00 ile 14.00 B. 15.00 ile 16.00 B. 15.00 ile 16.00

Scaklk (C)
30 26 22 20 18

13.00

14.00

15.00

16.00

17.00

18.00

Saatler

C. 15.00 ile 17.00 C. 14.00 ile 15.00


retim (milyon ton)

D. 16.00 ile 18.00 D. 17.00 ile 18.00

2. Scaklk deiiminin en ok olduu saat aral hangisidir?

3. Yandaki stun grafiinde Karadeniz Blgesinde 2003 ile 2008 yllar arasndaki ay retimi verilmitir. Buna gre aadaklerden hangisi yanltr? A. 2003 ile 2005 yllarnda retim, srekli artmtr. B. 2003 ile 2008 yllar arasnda ortalama yllk retim, 12 milyon tondur. C. 2006 ile 2008 yllar arasnda retim deikenlik gstermitir. D. En ok retim, 2005 ylnda olmutur.

20 18 15 12 10

Yllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008

4. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Birbirini takip eden durumlar izgi grafiiyle belirtilebilir. ( ) Farkl leklerde izilmi stun grafikleri farkl yorumlara neden olmaz. ( ) Stun grafiklerinde birka farkl durum ayn anda temsil edilebilir. ( ) Stun grafii izmek daha az zaman alr.

78

MERKEZ ELM VE YAYILMA LLER


NELER RENECEZ?

Verilere dayal olarak tahminler yrtmeyi reneceiz.

Verilere Dayal Olarak Tahmin Yrtme


Aadaki tabloda bir ilin 5 gnlk scaklk ortalamalar verilmitir. Be Gnlk Scaklk Ortalamalar Gnler Scaklk (C) Pazartesi 18 Sal 16 aramba 15 Perembe 14 Cuma 14

Yukardaki tablodan yararlanarak hafta sonundaki scaklk ortalamalar hakknda bir tahminde bulunabilir misiniz?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Alveri yaptnz bakkaln, gnlk ekmek satyla ilgili bilgi edininiz. Bakkaln ekmek satndan bir ayda elde ettii paray, Trk liras cinsinden tahmin ediniz. Tahminde bulunurken nasl bir yol izlediinizi aklaynz. rnek: Bir emlak, yl ierisinde en fazla haziran aynda ev kiralamtr. Bu ayda 14 ev kiraya vermi ve her birinden 240 TL kr etmitir. Bu emlaknn, bir ylda ev kiralamadan elde ettii kazan tahminen ka Trk lirasdr? zm: nce haziran aynda elde ettii kr tahmin edelim: 14 . 240 14 . 250 = (10 + 4) . 250 = 2500 + 1000 = 3500 TL Bulduumuz bu sayy, 12 ile arparsak bu yl iin ev kiralamaktan elde edilen kr tahmin edebiliriz. Haziran ayndaki kiralama azami olduundan 12yi 10a yuvarlamamzn sakncas yoktur. 12 . 3500 10 . 3500 = 35 000 TL imdi de ilemleri yaparak sonucu bulup tahminle karlatrnz. Bir konu hakknda tahminde bulunabilmek iin elimizde bu konuyla ilgili veri olmas gerekmektedir. Tahmin ederken saylar yuvarlamak iimizi kolaylatrr.

79

rnek: Yandaki stun grafii bir ilimizdeki isiz kiilerin saylarn temsil etmektedir. Grafii kullanarak yllara gre isiz kiilerin saysn tahmin edelim. zm: 1. 1990 ylnda isiz says 50 000den fazla 100 000den azdr. Bu yl isiz says 60 000 ile 70 000 arasndadr. 2. 1995 ylnda 205 000 ile 215 000 arasndadr. 3. 2000 ylnda 280 000 ile 290 000 arasndadr. 4. 2005 ylnda 300 000 ile ............... arasndadr. 5. 2010 ylnda ............... ile 390 000 arasndadr.

siz Kiilerin Says


Say (Bin)

500 400 300 200 100 0 Yllar 1990 1995 2000 2005 2010

Eitim, bilim, teknoloji, evre, ekonomi vb. ile ilgili aratrma - inceleme, makale vb. gazete kuprlerini inceleyiniz. Bunlardan elde ettiiniz verilere dayal tahminlerde bulununuz. Verilere dayal tahminlerinizi arkadalarnzla tartnz.

ALITIRMALAR
1. Bir iftinin 520 tane portakal aac vardr. Her aatan yaklak drt kasa portakal almaktadr. Bir kasa portakal 16 TLye sattna gre bu iftinin eline geen parann, ka Trk liras olduunu tahmin ediniz. 2. Yandaki izgi grafiine gre di doktoruna drt gn iinde gelen toplam
20

Di Doktoruna Gelen Hasta Says


Hasta Says

hasta saysn tahmin ediniz.

15 10 5 0
Cuma Cumartesi Pazartesi aramba

Gnler

NELER RENDM?
1. Lks bir lokantada hesabn %15i kadar bahi verilmesi adet olmutur. Hesabn 130 TL olduu durumda garsona ka Trk liras bahi verilebi- Sigara imine Bal Olarak len Kadn Says Kadn Says (Bin) leceini tahmin ediniz.
35

2. Yandaki stun grafiine gre; a. Belirtilen yllarda sigara iimine bal olarak len kadn saylarn tahmin ediniz. b. Bu verilerden yararlanarak 2020 ylnda sigara iimine bal kadn lm ile ilgili olarak ne syleyebilirsiniz?

30 25 20 15 10 5 0 Yllar 1960 1970 1980 1990 2000 2010

.K. Sayfa: 43

80

OLASI DURUMLARI BELRLEME


NELER RENECEZ?

Saymann temel ilkelerini karlatrp problemlerde kullanmay reneceiz.

Saymann Temel lkeleri

Bu maazadan alveri yapsaydnz hangi etekle bluzu alrdnz? Herkesin seimleri farkl olabilir mi? Neden?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Renkli karton Makas kier kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, kartonlarn istedii boyutlarda keserek bir lokanta iin sala- Kalem ta ve et yemekleri mens olutursunlar. Grup yelerinin her biri, gruplarnn mensnden bir salata ve bir et yemei sesin. Grup yelerinin her biri, gruplarnn menlerinden ka farkl seim yapabileceini belirlesin.

ETKNLK

81

Sezen, aadaki yiyecek ve ieceklerden birini seecektir.

Sezen 2 + 3 = 5 farkl ekilde seim yapabilir. Burada yiyecek ve iecek seimleri birbirini etkilemediinden, her biri kendi says kadar farkl ekilde seilebilir. Bu zellik, saymann temel ilkelerindendir. Eer bir yiyecek ve bir iecek semek istenirse ka farkl seim yapabileceine bakalm:
Yiyecek ecek vine suyu limonata ayran vine suyu limonata ayran Seimler yemek, vine suyu yemek, limonata yemek, ayran salata, vine suyu salata, limonata salata, ayran

yemek

salata

2x3=6 Birbirini takip edecek iki ilemden ilki a ekilde, ikincisi de b ekilde yaplabiliyorsa bu iki ilem birlikte a.b ekilde yaplabilir. Bu zellik de saymann temel ilkelerindendir ve bu zellie genel arpma zellii denir. rnek: A ehrinden B ehrine drt farkl yol ve B ehrinden C ehrine iki farkl yol vardr. B ehrine uramak kouluyla A ehrinden C ehrine ka farkl ekilde gidilebilir? zm: Problemi basit bir modelle gsterip seilebilecek yollar gsterelim:
A1 A2 A3 A4 B1 B2 Adan Bye A1 C A1 A2 A2 A3 A3 A4 A4 Bden Cye B1 B2 B1 B2 B1 B2 B1 B2 Seimler A1, B1 A1, B2 A2, B1 A2, B2 A3, B1 A3, B2 A4, B1 A4, B2

Bu ekilde 8 farkl seim yaplabilecei grlmektedir. Ka farkl seimin yaplabilecei genel arpma zelliinden yararlanarak daha kolay bulunabilir: 4 x 2 = 8 olur.

82

ALITIRMALAR
1. bavurular srasnda seilen 5 erkek, 3 hanm arasndan 1 erkek ve 1 hanm ka farkl ekilde seilebilir? 2. Selma, kitabevinde 4 kitap ve 4 dergiden birini ka farkl ekilde seebilir? 3. Yaplan snavda 10 havac ile 6 karac arasndan 1 havac ve 1 karac asker ka farkl ekilde seilebilir?

NELER RENDM?
1. 3 kimya ve 4 fizik kitabndan 1 kitap ka farkl ekilde seilebilir? A. 12 B. 7 C. 4 D. 3

2. Ankara ile Eskiehir arasnda 3, Eskiehir ile Bursa arasnda 5 farkl ulam seenei vardr. Bir ara, her seferinde Eskiehire uramak kouluyla Ankaradan Bursaya ka farkl ekilde gidebilir? A. 5 B. 10 C. 15 D. 20

3. Aadaki boluklar uygun ifadelerle doldurunuz. Yaplan iki seim birbirini etkilemiyorsa bu seimlerin says ........................... bulunabilir. Saymann temel ilkelerinde .............. ve ................ ilemlerinin kurallar uygulanr.

4. Bir bilgisayar maazasnda, fiyatlar birbirine yakn olan 5 adet dizst bilgisayar vardr. Bu bilgisayarlardan birini alana 4 farkl yazcdan biri hediye edilecektir. Maazadan alveri yapan bir mteri, bu bilgisayarlardan ve yazclardan birer tane alrsa ka farkl seim yapabilir? A. 9 B. 10 C. 20 D. 25

.K. Sayfa: 44

.K. Sayfa: 45, 46, 47, 48, 49, 50

83

LME VE DEERLENDRME
1. Yandaki emaya gre A B C kmesi aadakilerden hangisidir? A. {3, 4, 5, 6} C. {5} B. {4, 5, 6} D. {3, 5, 7}
2

A
1

B C
3 4 5 6 7 9 8

2. A B = {3, 4} ve A\ B = {1, 2, 6} ise aadakilerden hangisi B kmesi olamaz? A. {3, 4} B. {3, 4, 7, 8} C. {1, 2, 3, 4} D. {3, 4, 5}

3. s(A) = 12, s(B) = 7 ve s(A B) = 4 olduuna gre s(A B) katr? A. 13 B. 15 C. 19 D. 23


A
a

4. Yandaki emayla ilgili olarak aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A. B = { } C. D A B. C B A D. D B

B C
1

D
2 5

5. 40 dairelik bir apartmandaki ailelerin her biri A, B ve C gazetelerinden en az birini okumaktadr. 5 aile yalnz A, 6 aile ise yalnz B gazetesini okumaktadr. A ve B gazetelerini okuyan 5 aile, B ve C gazetelerini okuyan 11 aile, A ve C gazetelerini okuyan 7 aile vardr. Her gazeteyi de okuyan aile says 2 ise yalnz C gazetesini okuyan aile says katr? A. 9 B. 10 C. 11 D. 12

6. Aadakilerden hangisi B = {4, 8, 5} kmesinin bir alt kmesi deildir? A. {4, 5} B. {8, 5, 4} C. {8, 6, 5} D. { }

7. 48 kiilik bir snftaki rencilerin tamam mzik veya sporlarla ilgilenmektedir. Bu rencilerin 27si mzik, 32si sporla ilgilendiine gre, ka renci hem mzik hem de sporla ilgilenmektedir? A. 32 B. 20 C. 15 D. 11

8. (11 + a) + 23 = 8 + (b + 23) ifadesinde a + bnin en kk deeri katr? A. 3 B. 8 C. 11 D. 23

9. Aadaki ifadelerden hangisi doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ( ( ( ) Kmelerde birleim ve fark ilemlerinin deime zellikleri vardr. ) Doal saylarla arpma ileminin toplama ilemi zerine dalma zellii vardr. ) Bo kme, sadece ayrk kmelerin alt kmesidir. ) Doal saylarla toplama ileminin birim eleman 0dr.

84

10. a . (12 + b) = 3 . 12 + 3 . 4 ifadesinde a . b arpm katr? A. 36 B. 24 C. 12 D. 7

11. Aadaki noktal yerleri anlaml olacak ekilde doldurunuz. Bir ama iin veri toplayp yorumlamasna yarayan yntem ve teknikleri ieren bilim ................ ................ ksaca soru formu da diyebiliriz. Aratrmay yapmann zor olduu durumlarda ..................... yaplr.

12. Yandaki tabloya gre aadakilerden hangisi dorudur? A. En iddetli deprem 1998 ylnda olmutur. B. Erzincan depremi, Ceyhan depreminden daha iddetlidir. C. En dk iddetli deprem Ceyhan depremidir. D. Dinar depremi, Ceyhan depreminden daha iddetlidir.
Yl

lkemizdeki Byk Depremler


ehirler Erzincan Dinar (Afyon) Ceyhan (Adana) Dzce iddeti 6,8 6,0 6,3 7,2

1992 1995 1998 1999

13. Yandaki izgi grafiinde bir iftinin 5 ylda rettii fndk miktarlar gsterilmitir. Grafie gre aadakilerden hangisi yanltr? A. 2005 yl retimi 10 tondur. B. 5 yllk toplam retim 40 tondur. C. 2008 yl retimi, 2007 retiminden 10 ton azdr. D. En ok retimin olduu yl 2007dir.

Fndk retim Miktarlar


retim miktar (ton)

14 12 10 8 6 4 2
2006 2007 2008 2005 2009

Yllar

Okulumuzun 7. snflarndaki renciler

14. Yandaki stun grafiinde pembe stun kz rencileri, mavi stun da erkek rencileri temsil etmektedir. Buna gre aadakilerden hangisi dorudur? A. 7C ve 7Edeki kz ve erkek renci saylar eittir. B. 7Adaki kz renci says 7Ddeki kz renci saysndan azdr. C. 7Bdeki renci says 7Ddeki renci saysndan azdr. D. 7Adaki renci says 36dr.

renci saylar 40 30 24 22 20 18 16 10

7A

7B 7C 7D

7E

Snflar

85

15. Yandaki stun grafiine gre Trke dersinde baarl olan toplam renci says katr? A. 10 C. 30 B. 20 D. 40

Trke Dersinden Alnan notlar


Notlar 5 4 3 2 1 0 5 10 11 14 15 20 renci Saylar

16. Yandaki stun grafiine gre ABD ve Trkiye iin belirlenen ortalama mr fark tahminen katr? A. 5 C. 2 B. 3 D. 1

lkelerde Beklenen Yaam Sreleri


Ortalama mr (Yl) 80 70 60 50

sve

ABD

Almanya

Trkiye

lkeler

17. Yandaki stun grafiinde, bir haftada di hekimine gelen hasta saylar verilmitir. Buna gre aadaki tahminlerden hangisi yanltr? A. Di hekimine gelen ocuk says 14tr. B. Di hekimine gelen yetikin ve yal saylar arasndaki fark ok azdr. C. Di hekimine gelen gen yetikin says 25tir. D. Di hekimine gelen yetikin says 48dir.

Di Hekimine Gelen Hastalar


Hasta Says 50 40 30 20 10 Hasta Gruplar

ocuk

Gen Yetikin

Yetikin

Yal

18. 6 kedi ile 5 kpek arasndan, 1 kedi ve 1 kpek ka farkl ekilde seilebilir? sorusunu cevaplarken hangi zellik kullanlr? A. Dalma zellii B. Birleme zellii C. Genel arpma zellii D. Deime zellii 19. Merih, 8 kolye ve 7 bilezik arasndan ka farkl seim yapabilir? A. 15 B. 49 C. 56 D. 64 20. Aadaki kmelerden birbirine eit olanlar eleyiniz. {9 ile 12 arasndaki doal saylar} { ile balayan kelimeler} {N, A, C} {CAN kelimesindeki harfler} {10, 11} {4, 5, 6, 10} \ {6, 7, 8, 9} {4, 5, 10} {7, 8, 9}

86

III. NTE
Saylar Geometri lme Cebir

GMK BULVARI

B U L V A R I A T A T R K
GVENPARK

ZYA GKALP CADDES

87

SAYILAR
TAM SAYILAR
NELER RENECEZ?

1. Tam saylar aklamay, 2. Mutlak deerin anlamn aklamay, 3. Tam saylar karlatrp sralamay reneceiz.

Yukardaki resmi inceleyerek aadaki sorular cevaplaynz. Etiketlerdeki saylar hangi say kmesine aittir? Sayma saylar kmesinin doal saylar kmesinden fark nedir? Bu maazadan istediiniz eyalar aldnzda paranzda nasl bir deiiklik olur? Gnlk hayatmzda kullandmz saylar bunlarla snrl mdr?

88

Tam Saylar

Fotoraftaki muhasebeci ne yapyor?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar er kiilik gruplar oluturunuz. Her grup 500 TL alacak, 300 TL bor, 150 TL kr, 75 TL zarar gibi ifadeler sylesin. Gruplar, syledikleri ifadeleri + ve iaretleri ile elesin. Aadaki tabloda hangi ehirlerin scaklklarnn iareti ile ifade edildiini syleyiniz.

Baz llerin Ocak Ayna Ait Scaklk Ortalamalar


l Ad stanbul zmit Adana Ankara Erzurum Gece (C) +1 2 +5 5 15 Gndz (C) +6 +8 + 11 0 10

iareti, scaklklarla ilgili nasl bir bilgi vermektedir? Doal saylar ve sayma saylar kmelerini renmitiniz. Bu saylarn referans noktas olan 0n sa yannda sralandn biliyorsunuz. Bu saylar sfrdan byktr. Soluna + iareti yazlan saylar pozitif, iareti yazlan saylar ise negatiftir. Deniz seviyesi 0(sfr) kabul edilirse, deniz seviyesinin stndeki ykseklikleri gsteren saylarn soluna + iareti yazlr. Deniz seviyesinin altndaki derinlikleri gsteren saylarn soluna iareti yazlr. Bu iaretler, saylarn ynn belirtir.

89

Aadaki ifadeleri saylarla gsterelim: 115 TL bor: 115 TL 20 TL alacak: + 20 TL Deniz seviyesinin 22 metre alt: 22 m Deniz seviyesinin 3 metre st: + 3 m 95 TL kr: + 95 TL 100 TL zarar: 100 TL Scaklk sfrn stnde 12 derece: + 12 C Scaklk sfrn altnda 7 derece: 7 C

Aadaki tabloda baz futbol takmlarnn att ve yedii gol saylar ile averajlar verilmitir. nceleyiniz. Tabloda grld gibi, averaj heTakmlar Att gol says Yedii gol says Averaj saplanrken takmlarn att gol says yedii gol saysndan fazla ise bu say+16 8 24 A larn farknn nne art (+) iareti; ye6 20 14 B dii gol says att gol saysndan faz0 18 18 C la ise bu saylarn farknn nne eksi 2 25 23 D () iareti konulmutur. Niin? Aadaki say dorusu modelini siz de oluturunuz. Gnlk hayatta kullandmz zt kavramlar rnekteki gibi yerletiriniz.
-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 (referans noktas) +1 +2 +3 +4 +5 +6

negatif tam saylar gider ............ ............ ............

pozitif tam saylar ............ ............ yukar ............

Tam saylar kmesi, pozitif ve negatif tam saylarla 0n birleiminden oluur. Bu kme, Z harfi ile gsterilir. Pozitif tam saylar kmesi: Z+ = {+1, +2, +3, ...} Negatif tam saylar kmesi: Z- = {..., -3, -2, -1} Tam saylar kmesi Z = Z- {0} Z+ = {..., -3, -2, -1} {0} {+1, +2, +3, ...} = {..., -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, ...} olur. Pozitif tam saylar nne + iareti konulmadan da yazlabilir. 0 (sfr) ise iaretsiz bir tam saydr. +5 = 5, +12 = 12 gibi.

ALITIRMALAR
1. Gideri 980 TL ve geliri 1130 TL olan bir kiinin gelir ve giderini belirten saylar +, iaretlerini kullanarak yaznz. 2. 4, 1, + 2, + 5 saylarn say dorusunda gsteriniz. 3. 3 ile + 4 tam saylar arasndaki tam saylardan oluan kmenin elemanlarn liste yntemiyle yaznz.

.K. Sayfa: 51

90

Bir Saynn Mutlak Deeri

20 m

Deniz seviyesinin 20 m altnda bulunan denizaltnn deniz yzeyine olan uzakln tam say ile ifade ediniz. Denizaltnn deniz yzeyine karken ka metre yol aldn tam saylarla nasl gsterebilirsiniz?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Say dorusu Drder kiilik gruplar oluturunuz. Simetri aynas Her grup, kt zerine birer say dorusu modeli izsin. Gruplar, simetri aynasn say dorusunun 0(sfr) noktasna dik olarak yerletirsin. Gruplar, say dorusundaki saylarla simetri aynasndaki grntlerinin uzaklklar hakkndaki dncelerini aklasnlar. Say dorusunda 0 noktasna olan uzaklklar eit olan saylar simetri aynasnda da akmtr. rnein +2 ile 2nin 0 saysna olan uzaklklar 2 birimdir. Bu ekilde bir a tam saysnn referans noktasna olan uzaklna, bu tam saynn mutlak deeri denir. ann mutlak deeri, | a | biiminde gsterilir. | +2 | = | 2 | = 2 ve | 0 | = 0 olur. rnek: +7, 24, 8 ve +16 saylarnn mutlak deerlerini bulalm. zm: |+7| = 7, |24| = 24, |8| = 8 ve |+16| = 16 olur. Bir tam saynn mutlak deeri pozitiftir. Siz de 23, +9, 8, 1 tam saylarnn mutlak deerlerini yaznz. teleme simetrisiyle mutlak deer kavram arasnda bir balant var mdr?
.K. Sayfa: 52

ETKNLK

Tam Saylar Karlatrma

ANKARA STANBUL

3 C 2 C

Yandaki televizyonda ilin hava scaklklar verilmitir. Bu illerin hava scaklklarn en souktan en scaa doru nasl sralayabilirsiniz?

ERZURUM 10 C

91

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Camgzellerinin topran en derindeki kklerinin boylaryla en stteki ieklerinin boylar aadaki tabloda belirtilmitir.
En derindeki kk (cm) I. iek II. iek 5 12 En stteki iek (cm) +17 +35

Tablodaki bilgileri kullanarak sorular cevaplaynz. Hangi iein kkleri daha derindedir? En stteki iein boyu ka santimetredir? ieklerin kk ve iek boylarnn toprak seviyesine gre sralamasn aklaynz. Akladnz sralamay bir say dorusu izerek gsteriniz. Tam saylarn say dorusu modelindeki sralann inceleyelim:
Saylar klyor. 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 Saylar byyor.

Modelde saylarn saa doru gidildike byd sola doru gidildike kld grlmektedir. rnek: 2, +5, 4 ve 7 saylarn say dorusunda gsterip bykten ke doru sembol kullanarak sralayalm. zm:
7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5

Say dorusunda da grld gibi bu saylar, +5 > 2 > 4 > 7 biiminde sralarz. Aadaki say iftlerini say dorusu modelindeki konumlarna gre karlatrnz. Aralarna <, > sembollerinden uygun olan yaznz. 5 .... 2 +3 .... 3 0 .... +3 Yaptnz bu sralamalarla ilgili bir kural gelitirebilir misiniz? Aadaki tabloyu inceleyiniz.

ller Ankara Kayseri Erzurum

Gece Scakl (C) 0 5 12

Hissedilen Scaklk (C) 3 14 23

92

Hissedilen scakln rzgrn iddetiyle bir ilikisi var mdr? K aylarnda insan vcudunun hissettii scaklk nasl bir deiim gstermektedir? Rzgrn iddeti herkesi ayn ekilde etkiler mi? Farkllk varsa neye baldr? Tabloya gre hissedilen scakln en dk olduu il hangisidir? Bu durumu nasl yorumlarsnz? Hissedilen scaklklar sembol kullanarak bykten ke doru sralaynz.

NELER RENDM?
1. 5ten byk negatif tam saylar kmesini yaznz. 2. +8den kk pozitif tam saylar kmesini yaznz. 3. Aadaki tam saylarn arasna < ve > sembollerinden uygun olann yaznz. | 3 | .... | +2 | | 5 | .... | 6 | | 9 | .... | 8 | 4. 3. sorudaki tam saylar mutlak deerleri olmakszn karlatrnz. 5. a. En byk negatif tam sayy yaznz. b. En kk pozitif tam sayy yaznz.

ller Nide Adyaman Aydn Ankara

Ocak Ayna Ait Ortalama Scaklklar (C) 6 0 5 3

Rakm (m) 1300 669 62 853

6. Yukardaki tabloya gre; a. lleri hava scaklklarna gre karlatrnz. Scaklklar en dk olandan en yksek olana doru sembolle sralaynz. b. llerin rakmlarn bykten ke doru sembolle sralaynz. 7. Aadaki noktal yerlere >, < sembollerinden uygun olan yaznz. 8 ... 10 a. 9, +3, 0, +12 +9 ... 2 b. +8, 8, +15, 4 36 ... +36 8. Aadaki saylar bykten ke doru sembol kullanarak sralaynz.

Tarihte insanlar tam saylar neden ve ne zaman kullanmaya balamlardr? Aratrnz. Hazrlayacanz raporu rn dosyanza koyabilirsiniz.

.K. Sayfa: 53

93

DOAL SAYILAR
NELER RENECEZ?

1. Doal saylarn arpanlarn ve katlarn belirlemeyi, 2. Blnebilme kurallarn aklamay, 3. Asal saylar belirlemeyi, 4. Doal saylarn ortak blenleri ile ortak katlarn belirlemeyi ve problemlere uygulamay reneceiz.

Bir Doal Saynn arpanlar

Yukarda 12 kurun kalem drderli 3 gruba ayrlmtr. Siz, 12 kurun kalemle gruplardaki kurun kalem says eit olacak ekilde ka farkl grup oluturabilirsiniz?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar 16 fasulye Drder kiilik gruplar oluturunuz. 16 plastik bar Gruplar, 16 fasulyeyi 16 plastik bardaa eit sayda paylatrsnlar. dak Gruplar, ayn fasulyeleri plastik bardaklara ikierli, drderli ve sekizer- Kt li ve on altarl paylatrma yapsnlar. Elde ettikleri sonular bir tabloda Kalem gstersinler. Gruplar, tablolarndan yararlanarak aadaki sorular cevaplasnlar. 16nn arpanlar hangi saylardr? 16nn blenleri hangi saylardr? Bir doal saynn arpanlar, bu doal saynn ayn zamanda blenleri midir? Gruplar, sorulara verdikleri cevaplardan kardklar sonular dier gruplarla paylasnlar.

ETKNLK

94

rnek: 80 saysnn arpanlarn bulmak iin kutulara gelecek saylar bulalm:


80 = 1 x 80 80 = 2 x 40 80 = 4 x 20 80 = 5 x 16 80 = 8 x 10 80 = 10 x 8

80in arpanlar ; 1, 2, 4, 5, 8, 10, 16, 20, 40 ve 80dir. rnek: 36 saysnn arpanlarn, arpan aac oluturarak bulalm:
36 2 2 2 x x 2 x 18 2 x x 3 9 3 1 x 36 2 x 18 4x9 6x6 12 x 3

36 saysn iki saynn arpm biiminde yandaki gibi yazabiliriz.

36 saysnn arpanlar; 36, 18, 12, 9, 6, 4, 3, 2, 1dir. Bu saylar 36 saysn kalansz olarak bler mi? Neden? Siz de 80 saysnn arpanlarn, arpan aac oluturarak bulunuz.

Bir doal saynn arpanlar, ayn zamanda bu doal saynn blenleridir.

Aadaki kutulardan yararlanarak 4n katlarn yazalm:

4x1=4

4x2=8

4 x 3 = 12

4 x 4 = 16

4, 8, 12 ve 16 4n katlardr. 4 says ise 4n tm katlarnn bir arpandr.

.K. Sayfa: 54

95

Blnebilme Kurallar
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

Yandaki yzlk tabloda baz saylar yuvarlak iine alnmtr. Tabloda oluan rnt hakkndaki dncenizi aklaynz.

2 ve 4 ile Blnebilme

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kareli kt Kareli kdnzda aadaki gibi bir tablo oluturunuz. Bu tabloya 2 Cetvel ve 2nin katlarn yaznz. Kalem Tablonuzda oluan rntnn kuraln yaznz. Bu rntden yararlanarak bir saynn 2nin kat olduunu nasl anlaya- 2 4 6 8 10 bilirsiniz? 20 12 14 2 says, 2nin tm katlarnn bir arpan mdr? Aklaynz. 28 24 arpan ve blen arasndaki ilikiyi kullanarak 2 ile kalansz blnebil- 32 40 me kuraln aklaynz. Oluturduunuz tabloda 4n katlarn krmz kalemle iaretleyiniz. 52 58 Oluan rnty aklaynz. Bir saynn 4n kat olduunu nasl anlayabilirsiniz? 80 74 4 says, 4n tm katlarnn bir arpan mdr? Aklaynz. 90 arpan ve blen arasndaki ilikiyi kullanarak 4 ile kalansz blnebil100 96 me kuraln aklaynz. 2 ile blnebilen her saynn 4 ile blnp blnemiyeceini aklaynz.

ETKNLK

rnek: 24, 47, 276, 102, 300 saylarndan hangilerinin 2 ve 4 ile kalansz blnebileceini bulalm. zm: Birler basamanda 0, 2, 4, 6 ve 8 rakamlarndan herhangi biri bulunan doal say 2 ile kalansz blnebilir. 24, 276, 102 ve 300 saylar 2 ile kalansz blnebilir. 2nin ift katlarna blnebilen veya son iki basama 4n kat olan doal saylar 4 ile kalansz blnebilir. 24, 276 ve 300 saylar 4 ile kalansz blnebilir.

96

3 ile Blnebilme Yandaki tabloda 3n 100 iindeki katlar yazlmtr. Bu saylarn oluturduu rntnn kural 3n katlardr. Bir doal say kendisinin katlarn kalansz bler mi? Aklaynz. Tablodaki saylarn her birini oluturan rakamlar toplarsak nasl bir sonuca ularz? 3 ile kalansz blnebilmeyle ilgili bir strateji gelitiriniz. rnek: 36, 68, 371, 546 saylarndan hangilerinin 3 ile kalansz blnebileceini bulalm. zm: Basamaklarndaki rakamlarnn toplam 3n kat olan doal saylar 3 ile kalansz blnebilir. 36 3 + 6 = 9 (9, 3n katdr.) 68 6 + 8 = 14 (14, 3n kat deildir.) 371 3 + 7 + 1 = 11 (11, 3n kat deildir.) 546 5 + 4 + 6 = 15 (15, 3n katdr.) 36 ve 546 saylar 3 ile kalansz blnebilir.

12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 42 45 48 51 54 57 60 63 66 69 72 75 78 81 84 87 90 93 96 99

9 ile Blnebilme Yukardaki tabloda 9 ve 9un katlarn renkli kalemle iaretleyiniz. Oluan rnty inceleyiniz. 18 saysnn rakamlarn toplarsak 1 + 8 = 9 bulunur. Dier saylar iin de aynsn siz yapnz. Bu durumdan nasl bir sonuca ulaabilirsiniz? 9 ile kalansz blnebilmeyle ilgili bir kural gelitiriniz. rnek: 19, 72, 111, 576 saylarndan hangilerinin 9 ile kalansz blnebileceini bulalm. zm: Basamaklarndaki rakamlarnn toplam 9un kat olan doal saylar 9 ile kalansz blnebilir. 19 1 + 9 = 10 (10, 9un kat deildir.) 72 7+2=9 (9, 9un katdr.) 111 1+1+1=3 (3, 9un kat deildir.) 576 5 + 7 + 6 = 18 (18, 9un katdr.) 72 ve 576 saylar 9 ile kalansz blnebilir. 3 ve 9 ile blnebilme kurallar arasnda bir iliki var mdr? Aklaynz. 6 ile Blnebilme Yukardaki tabloda 6 ve 6nn katlarn yuvarlak iine alnz. rntdeki ilikiyi aklaynz. rntdeki saylarn 2 ve 3 ile kalansz blnp blnemediini syleyiniz. 6 ile blnebilmeyle ilgili bir kural gelitiriniz. rnek: 96, 75, 450 saylarndan hangilerinin 6 ile kalansz blnebileceini bulalm. zm: 3 ile blnebilen her ift say 6 ile de kalansz blnebilir. 96 9 + 6 = 15 (96, ift say ve 3 ile blnyor.) 75 7 + 5 = 12 (75, ift say deildir.) 450 4+5+0=9 (450, ift say ve 3 ile blnyor.) 96 ve 450 saylar 6 ile kalansz blnebilir.

97

5 ile Blnebilme 5 10 Yandaki tabloda 5in 100 iindeki katlar yazlmtr. 15 20 Bu saylarn oluturduu rntnn kural, 5ten 100e kadar olan saylardan 5in kat25 30 lardr. 35 40 5in katlarnn birler basamandaki rakamlar hangileridir? 45 50 5 ile kalansz blnebilmeyle ilgili bir kural gelitiriniz. rnek: 80, 126, 375 saylarndan hangilerinin 5 ile kalansz blnebileceini bulalm. 55 60 zm: Birler basamanda 0 veya 5 olan doal saylar 5 ile kalansz blnebilir. 65 70 80 ve 375 saylarnn birler basamanda 0 ve 5 rakamlar olduundan bu saylar 5 ile 75 80 kalansz blnebilir. rnek: 36 saysnn 5 ile kalansz blnebilmesi iin yerine hangi rakamlar yaz- 85 90 95 100 labilir? zm: Bir saynn 5 ile kalansz blnebilmesi iin bu saynn birler basaman da 0 veya 5 olmaldr. yerine 0 veya 5 yazlabilir. 10 ile Blnebilme Yukardaki tabloda 10un katlarn iaretleyip aralarndaki ilikiyi inceleyiniz. 10un katlarnn birler basamandaki rakam hangisidir? 10 ile kalansz blnebilmeyle ilgili bir kural gelitiriniz. rnek: 90, 315, 780 saylarndan hangilerinin 10 ile kalansz blnebileceini bulalm. zm: Birler basamanda 0 (sfr) bulunan doal saylar 10 ile kalansz blnebilir. 90 ve 780 saylarnn birler basamanda 0 (sfr) rakam olduundan bu saylar 10 ile kalansz blnebilir. rnek: 367 saysnn 10 ile blnmesinden elde edilen kalan katr? zm: 360 says 10 ile kalansz blnebilir. yleyse 367 saysnn 10 ile blnmesinden elde edilen kalan 367 360 = 7dir. 10 ile blnebilen saylar 5 ile de blnebilir.

ALITIRMALAR
1. Aadaki saylardan hangileri 2 ile kalansz blnebilir? 415 126 33 349 58 262 74 80 191 2. 524 says 4 ile kalansz blnebilir mi? Nedenini aklaynz. 3. Aadaki saylardan hangileri 3 ile kalansz blnebilir? Nedenini aklaynz. 35 81 114 119 19 45 90 243 13 4. 3. soruda verilen saylardan 9 ile kalansz blnebilen var mdr? Varsa 3 ve 9 ile blnebilme kurallar arasnda nasl bir iliki vardr? 5. Aadaki saylardan 6 ile kalansz blnebilenleri iaretleyiniz. 24 105 54 132 300 120 63 83 95 270 343 44 380 148 730 15 125 470 72 215 6. Aadaki saylardan hangileri 5 ile kalansz blnebilir? Nedenini aklaynz. 130 22 178 465 7. Aadaki saylardan 10 ile kalansz blnebilenleri iaretleyiniz.

.K. Sayfa: 55

98

Asal Saylar
Ahmet ile Esra, tombala kartndaki saylardan arpanlar yalnz kendisi ve 1 olan 1den 15 34 53 77 83 byk saylar bulmak istiyorlar. Yardmc olur musunuz? 2 28 49 69 90

23

41

68 71

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Yzlk tablo Yandaki tabloya 1den 100e kadar doal saylar yaznz. Renkli kalemler imdi de aadaki ilemleri yapnz. 2 saysn yuvarlak iine alnz. Sonra 2nin tm katlar- 1 n yeil renkli kalemle iaretleyiniz. Bu ilemi 3 says ve katlar iin tekrarlaynz. Bunun iin baka bir renk kullannz. aretlenmeyen bir sonraki say, yani 5 iin ayn ilemi tekrarlaynz. Bu ileme, iaretlenmeyen say kalmayncaya kadar devam ediniz. Son olarak yuvarlak iine alnan say nedir? 100 aretlenmemi tm saylar yuvarlak iine alnz. Bu saylarn her biri iin ne syleyebilirsiniz? Yuvarlak iindeki saylar iki farkl doal saynn arpm olarak yaznz. Bu saylarn ortak zelliklerini syleyiniz. rnek: Aada alan 6 br2 olan dikdrtgensel blgeler verilmitir. Bu dikdrtgensel blgeleri oluturan birim kare saylarnn nasl bulunduunu inceleyelim. zm:

ETKNLK

2x3

3x2

1x6

6x1

6nn arpanlar; 1, 2, 3 ve 6dr. imdi de ayn ekilde, alan 7 br2 olan dikdrtgensel blgeler oluturalm:

1x7 7x1
7nin arpanlar; 1 ve 7dir. 6 ve 7 saylarnn arpanlar iin ne syleyebilirsiniz? 7 gibi saylarn nasl adlandrldn biliyor musunuz?

99

Bu ileme, Erastosthenes (Erastotenes) kalburu denir. Bununla, asal olmayan saylar elenerek 100den kk btn asal saylar bulunur. arpanlar yalnz kendisi ve 1 olan, 1den byk saylara asal say denir. 1 doal says, asal say deildir. Nedenini snfta tartnz. 2 says, ift say olmakla birlikte bir asal saydr. arpan aacndan yararlanarak 30 doal saysn, asal saylarn arpm eklinde yazalm:
30 2 2 x x 15 3 x 5

Ayn ilemi asal arpanlar algoritmasyla yapalm: 30 = 2 x 3 x 5 30 2 15 3 5 5 1 30 = 2 x 3 x 5

Bu gsterime saynn asal arpanlara ayrlm biimi denir. rnek: 24, 35 ve 42 saylarn asal arpanlarna ayralm. zm: 24 12 6 3 1 2 2 2 3 35 5 7 7 1 42 2 21 3 7 7 1

24 = 23 x 3 35 = 5 x 7 42 = 2 x 3 x 7 Siz de ayn yntemleri kullanarak 42 saysn asal saylarn arpm olarak yaznz.
.K. Sayfa: 56

Aralarnda Asal Olan Saylar


rnek: 15 ve 8 saylarn asal arpanlarna ayralm: 15 3 5 5 1 15 = 3 x 5 8 2 4 2 2 2 1 8 = 23

15 ve 8i ayn anda blen 1den baka hibir say yoktur. Ortak asal arpan olmayan saylara, aralarnda asal olan saylar denir. Siz de aadaki saylarn aralarnda asal olup olmadn kontrol ediniz. a. 16 ve 27 b. 18 ve 39 c. 17 ve 38

100

En Kk Ortak Kat
Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Karton er kiilik gruplar oluturunuz. Cetvel Gruplar, kartonlarndan eni 2 cm, boyu 3 cm olan dikdrtgensel bl- Makas geler kessinler. Kalem Gruplar, kestikleri kartlar boluk kalmayacak ekilde yan yana dizerek bir karesel blge olutursunlar. Gruplar, oluturabilecekleri en kk karesel blgenin bir kenar uzunluunu hesaplasnlar. Gruplar, bu ilem iin ka tane kart kullanmalar gerektiini aklasnlar. Problem: Ayn firmaya ait otobslerden biri 9 saatte, dieri ise 15 saatte bir seferlerini tamamlayarak ayn garaja gelmektedirler. Haftann ilk seferine ayn saatte ktklarna gre bu otobsler, ka saat sonra ayn garajda karlarlar? zm: 9 ve 15in katlarn yazalm: 9un katlar : 0, 9, 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72, 81, 90, 99, 108, 117... 15in katlar : 0, 15, 30, 45, 60, 75, 90, 105, 120, 135 ... 9 ve 15in ortak katlar : 45, 90... Bu otobsler, ayn anda ktklar seferlerinden 45 saat sonra ayn garajda karlarlar. Saylarn en kk ortak kat ksaca, EKOK eklinde gsterilir.

ETKNLK

En Byk Ortak Blen


Problem: ki bidon 18 ve 30 litrelik kolonya ile doludur. Bidonlardaki kolonyalar eit miktarlarda ielenmek istenmektedir. ielere doldurulabilecek olas kolonya miktar nedir? zm: 18 ve 30un asal arpanlarn arpan aacnda bulalm:
18 2 2 x x 3 9 x 3 30

18 = 2 x 32
2

2 x

x 15 3 x 5

30 = 2 x 3 x 5

Bir doal say, asal arpanlaryla blnebilir mi? 18 ve 30un blenlerini Venn emasnda gsterelim:

18

5 2 10 15 30 3 6

18 ve 30un en byk ortak bleni 6dr. ielere doldurulabilecek kolonya miktar 6 litredir. Saylarn en byk ortak bleni ksaca, EBOB eklinde ksaca gsterilir.

101

Problem: 30 m, 42 m ve 48 m boylarndaki top kuma, eit ve en byk boyda paralara ayrmak isteniyor. Bu ekilde ka para kuma kesilecektir? zm: nce 30, 42 ve 48in blenlerinden yararlanarak saynn en byk ortak blenini bulalm: 48 2 x 24 2 (30, 42, 48) EBOB = 2 x 3 = 6 olur. 12 2 Kumalar 6 mlik paralar hlinde kesilmelidir. 6 2 3 3x 1 30 mlik kumatan, 30 6 = 5 para, 42 mlik kumatan, 42 6 = 7 para, 48 mlik kumatan, 48 6 = 8 para kuma kesilir. Kesilen para kumalarn says, 5 + 7 + 8 = 20dir. Siz de gnlk yaamnzdan esinlenerek bir problem kurunuz ve kurduunuz problemi znz. 30 2 x 15 3 x 5 5 1 42 2 x 21 3 x 7 7 1

PROBLEMLER
1. 24 m ve 18 m boylarndaki iki kurdele, e ve en byk boyda paralara ayrlmak isteniyor. Bir para kurdelenin uzunluu ka metre olur? 2. ki tel ubuk 35 cm ve 50 cm boylarndadr. Bu tel ubuklar e ve en byk boyda paralara ayrlmak isteniyor. Her parann uzunluu ka santimetredir? 3. Boyutlar 4 cm, 8 cm ve 10 cm olan dikdrtgenler prizmalar kullanlarak kpler oluturulacaktr. Oluturulacak en kk kpn bir ayrtnn uzunluu ka santimetredir?

NELER RENDM?
1. 42 saysnn arpanlarn yaznz. Ka tane tek, ka tane ift say olan arpan vardr? 2. 21 saysnn 110dan kk tm katlarn yaznz. 3. Bir saynn arpanlarndan biri tek, dieri ift say ise bu say tek midir, ift midir? rnek vererek aklaynz. 4. Drt arkada, oyun oynarken bilyelerini bir torbaya koyuyorlar. Birinci ocuk 5 bilye, ikinci ocuk birincinin 2 kat, nc ocuk birincinin 4 kat, drdnc ocuk birincinin 3 kat kadar bilyeyi torbaya koymutur. Torbada ka bilye vardr? 5. Aadaki saylardan hem 2 hem de 10 ile kalansz blnebilenleri iaretleyiniz. Bununla ilgili bir kural gelitiriniz. 25 42 10 222 140 193 284 350 6. Aadaki saylardan 6 ile blnebilenleri krmz, 9 ile blnebilenleri mavi kalemle iaretleyiniz. 114 43 84 990 215 142 180 204

102

7. inde bulunduumuz yl bir asal say mdr? Bu yldan sonra hangi yl asal say olacaktr? 8. Selen, kalemlerini drder, beer ve altar saydnda her seferinde 2 kalemi artmaktadr. Selenin en az ka kalemi vardr? 9. Bir limandan hareket eden yk gemisinden ilki 20 gnde, ikincisi 30 gnde, ncs de 75 gnde seferlerini tamamlamaktadr. gemi, birlikte hareket ettiklerine gre bir daha ka gn sonra ayn limanda karlarlar? 10. aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ( ( ( ) 1,12 ve 48 saylar 48in arpanlarndandr. ) 348 ve 655 saylar 2 ile kalansz blnebilir. ) 624 says 4 ile kalansz blnebilir. ) 219, 193 ve 863 saylar 3 ile kalansz blnebilir.

11. 86A saysnn 3 ile kalansz blnebilmesi iin A yerine hangi rakamlar yazlabilir? 12. arpanlar yalnz kendisi ve 1 olan, 1den byk saylara ...................... ................ denir. 13. (15 + 5) x 26 ve (3 x 9) + 2 ilemlerinden hangisinin sonucu asal saydr? 14. Bir snftaki renciler drder, altar ve sekizer gruplandnda her defasnda 1 renci artyor. Bu snfta en az ka renci vardr? 15. 25 kg, 40 kg ve 50 kglk uvallarda bulunan pirinler en byk lde ayn byklkteki naylon poetlere konulacaktr. Hi pirin artmamas iin poetler kaar kilogramlk olmaldr? 16. 24 ve 56ya blnebildiinde 5 kalann veren en kk doal say aadakilerden hangisidir? A. 85 B. 173 C. 246 D. 253

17. 7ye blndnde 4 kalann, 10a blndnde 7 kalann, 13e blndnde 10 kalann veren en kk doal say aadakilerden hangisidir? A. 907 B. 871 C. 763 D. 742

18. Boyutlar 4 cm, 6 cm ve 8 cm olan dikdrtgenler prizmas eklindeki paketler kp eklindeki bir koliye yerletirilecektir. Kolinin tam dolmas iin bir boyutunun en az ka santimetre olmas gerekir? 19. 4, 6 ve 10a tam blnebilmesi iin 369 saysndan karlmas gereken en kk doal say aadakilerden hangisidir? A. 18 B. 16 C. 9 D. 3

Asal saylarn nerelerde kullanld ile ilgili bir aratrma yaparak arkadalarnzla paylanz.

.K. Sayfa: 57

103

GEOMETR
AILAR
NELER RENECEZ?

Komu, tmler, btnler ve ters alarn zelliklerini aklamay reneceiz.


B U L V A R I A T A T R K
GVENPARK

GMK BULVARI

ZYA GKALP CADDES

Yukarda verilen fotoraflarda ve krokide grdnz alar hakknda neler syleyebilirsiniz?

Komu Alar

Ara ve Gereler Cetvel Yandaki lambalarn oluturduu alar inceleyiniz. Kt ncelediiniz alarn benzerlerini cetvel kullanarak kdnza izi- Kalem Uygulama Basamaklar niz. izdiiniz alar isimlendirerek kenar ve kelerini karlatrnz. Elde ettiiniz bilgileri aklaynz.

ETKNLK

Keleri ile birer kenarlar ortak olan ve ortak olmayan kenarlar, ortak kenarn farkl taraflarnda kalan iki aya komu alar denir. rnek: Aadaki AOB ve BOC alarnn ortak kesi O noktas, [OB ortak kenar ve [OA ile [OC kenarlar [OBnn farkl yanlarndadr. Bu nedenle AOB ve BOC alar komu alardr. Aada sadaki ekilde grld gibi C O C O komu alarn ortak olmayan kenarlar da baka bir a oluturur. Bu a AOC asdr.
A B A B

104

Ters Alar

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Kareli kdnza kesien iki doru iziniz. Oluan alardan birinin ke noktasna gre simetriini alnz. Bu iki ann ke ve kenarlarn inceleyiniz. Bu alar alerle lnz. Elde ettiiniz sonular aklaynz. rnek: Yandaki ekilde a ile c ve b ile d ters alardr. Bu alarn keleri ortak ve kenarlar dorudatr.

Ara ve Gereler Kareli kt Cetvel Kalem Aler

M a b c d

Ters alarn lleri birbirine eittir.

Tmler ve Btnler Alar

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Cetvel Aada verilen alar ve elerini birer kenarlar ortak olacak ekilde Kalem iziniz. Aler E A
C

ETKNLK

1. ekil

2. ekil

Oluan a iftlerinin llerini toplaynz. lleri toplam 90 ve 180 olan komu iki a hakkndaki dncenizi aklaynz. rnek: Yandaki BCD ile DCEnn lleri toplam 90 dir. Bu iki a tmler alardr.
B 55 35 C E T 105 S B 75 Y

rnek: Yandaki TBS ile TBYnn lleri toplam 180 dir. Bu iki a btnler alardr.

lleri toplam 90 olan iki aya tmler alar, lleri toplam 180 olan iki aya da btnler alar denir.

105

Komu Tmler Alar


Yandaki alar inceleyiniz Alar dik a oluturuyor mu? Bu iki a komu mudur?
M L P K

Dik a oluturan komu alara komu tmler alar denir.

Komu Btnler Alar


B

Yandaki alar inceleyiniz Alar dorusal bir ift oluturuyor mu? Alar komu mudur?
C A

Dorusal bir ift oluturan komu alara komu btnler alar denir.

ALITIRMALAR
1. Yandaki alardan komu olanlarn adlarn sembol kullanarak yaznz. Komu tmler ve btnler olanlar hangileridir?
B C T K M A F D

2. ekildeki ters alarn ve komu btnler alarn adlarn sembol kullanarak yaznz.
A B E D C

106

NELER RENDM?
1. Aadaki ekilde CBDna komu olan alarn adlarn yaznz.
A C D

2. A ve B alar tmler alardr. Buna gre A ve B alar hangi tr alardr? A. dar a - dar a B. dar a - dik a C. dar a - geni a D. dik a - geni a

3. Aadaki noktal yerlere uygun ifadeleri yaznz. ............. .............. alar dorusal bir ift oluturur. Ters alarn ................ birbirine eittir. Dik a oluturan alara .............. alar denir. Keleri ve birer kenarlar ortak olan alara ............... alar denir.

4. Aadaki alarn tmleyenlerini iziniz.

5. Aadaki alarn btnleyenlerini iziniz.


K P

.K. Sayfa: 58

107

AILARI LME
NELER RENECEZ?

Tmler, btnler ve ters alarn llerini hesaplamay reneceiz.


lk ad mS oka

lkadm sokann kelerinde oluan A ve B alarnn lleri toplamn lme yapmadan syleyebilir misiniz?

Atatrk Caddesi

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Cetvel 1. Yandaki gibi bir ABC geni izip bu ann lsn tahmin ediniz. Kt 2. Tahminde bulunurken izlediiniz stratejiyi aklaynz. Kalem ABC asn alerinizle lnz. Bulduunuz l ile tahmininizi A karlatrnz. 3. ABC asn farkl ekillerde adlandrp adlandramayacanz syleyiniz. 4. Bir ay adlandrmada okuma ynnn nemli olup olmadn arka- B C dalarnzla tartnz. 5. A izilirken kenarlarnn uzun veya ksa izilmesinin ann lsn deitirip deitirmeyeceini syleyiniz. Aadaki komu alar inceleyiniz.
K P K L T X

ETKNLK

Y N M Z

Bu alarn lleri toplamn ayr ayr bulunuz. Ortak bir yanlar var mdr? Tartnz. Aadaki komu alar inceleyiniz.
S K M A L N P T R D B C

Bu alarn lleri toplamn ayr ayr bulunuz. Ortak bir yanlar var mdr? Tartnz. Bir dik a oluturan komu alarn lleri toplamna ait bir kural gelitiriniz. Bir dorusal ift oluturan komu alarn lleri toplamna ait bir kural gelitiriniz.

108

rnek: Yandaki DBAnn lsn bulalm. zm: DBA ve ABC alar dorusal bir ift olutururlar. Yani komu btnler alardr ve lleri toplam 180dir. m(DBC) = m(DBA) + m(ABC) olur. Buradan, 180 = m(DBA) + 117 ve m(DBA) = 180 117 = 63 dir.

117 D B C

Uyar: A lleri m ya da s sembolleri ile gsterilir. rnek: ekildeki AD ve EC dorular kesien dorulardr. Verilenlere gre ABE ve EBD alarnn llerini a ve b cinsinden bulalm. zm: ABC ile EBD, ABE ile CBD ters alardr.
E A 5a a+b B D C

Ters alarn llerinin eit olduunu renmitik. yleyse; m(ABE) = m(CBD) = a + b m(EBD) = m(ABC) = 5a olur. rnek: ls 46 olan ann tmleyeninin lsn bulalm. zm: Tmler alarn lleri toplam 90dir. ls 46 olan ann tmleyeninin ls, 90 46 = 44 dir.

NELER RENDM?
1. Yandaki ekilde komu tmler olan alar yaznz. 2. Aada lleri verilen a iftlerinden hangileri btnler alardr? A. 47 ve 33 B. 80 ve 40 3. 49lik ann tmleyeni ka derecelik adr? 4. Aadaki alarn btnleyenlerinin llerini bulunuz. a. 91 b. 107 c. 90 d. 35
C F D

C. 128 ve 52

D. 220 ve 140

5. ekildeki ABC dik adr. Verilenlere gre; a. ABEnn ve DBCnn tmleyeni olan alar yaznz. b. ABE, EBD ve DBCnn llerini bulunuz.

D E m+2 2m m A
.K. Sayfa: 59

109

CEBR
RNTLER VE LKLER
NELER RENECEZ?

Say rntlerini modelleyerek bu rntlerdeki ilikiyi harflerle ifade etmeyi reneceiz.

Tabaklardaki ileklerin saylarn inceleyiniz. Saylar arasnda nasl bir iliki kurulabilir? Aklaynz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Aada verilen say rntsn kibrit pleriyle rnekteki gibi modelleyiniz. 3 6 9 12 ...

Ara ve Gereler Kibrit pleri

3 (1. say)

6 (2. say)

9 (3. say)

...

Ayn rnty baka bir modelle gsterebilir misiniz? Kibritlerle modellediimiz bu rnty szl olarak ifade ediniz.

rnek: Aada verilen rnty kibrit pleriyle modelleyelim: 4 5 6 7 ...

... 4 (1. say) 5 (2. say) 6 (3. say) ... (n. say)

n harfi, rntdeki saylarn srasn ifade eden bir semboldr. rntnn n. saysna rntnn temsilci says denir. Bu harf ayn zamanda bir deikendir.

110

imdi bu rntyle ilgili bir tablo hazrlayalm:


Saynn rntdeki sra numaras 1 2 3 4 .... n Say iin kullanlan p says 4 5 6 7 .... .... Sra numaras ile kullanlan pler arasndaki saysal ilikiler 1+3=4 2+3=5 3+3=6 4+3=7 ................. n+3

rnek: Aada verilen rnty noktal kt zerinde modelleyelim: 4 8 12 16 ...

1. satr 2. satr 3. satr 4. satr

imdi de rntye ait tabloyu hazrlayarak rntnn kuraln yazalm:


Satr numaras ile kare says arasndaki iliki 4.1=4 4.2=8 4 . 3 = 12 4 . 4 = 16 ................. 4n

Satr numaras 1 2 3 4 .... n

Kare says 4 8 12 16 .... ....

n says yerine herhangi bir doal say yazldnda, sras bu doal say olan rntnn says bulunur. Siz de aadaki rnty, hem kibrit pleriyle hem de izometrik kt zerinde ekenar genlerle modelleyiniz. Modellerinize ait aklayc tablolar da yapnz. 3 5 7 9 11 ...

111

NELER RENDM?
1. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) Bir rnt yalnz bir ekilde ifade edilebilir. ( ) rntlerin temsilci says n saysdr. ( ) Bir rntde temsilci saynn yerine bir doal say yazlrsa rntnn kural bulunabilir. 2. Tabloda verilen rntye ait kural yaznz.

Saynn rntdeki sra numaras

Say iin kullanlan p says

1 2 3 .... n

2 4 6 .... ....

3. Aadaki tabloyu kuraln belirleyeceiniz bir rntye gre doldurunuz.


Saynn rntdeki sra numaras Say iin kullanlan p says

1 2 3 4 .... n

.... .... .... .... .... ....

4. Aadaki rntleri, hem kibrit pleriyle hem de izometrik kt zerinde ekenar genlerle modelleyiniz. Modellerinize ait aklayc tablolar da yapnz. a. 1 4 7 10 ... b. 3 7 11 15 ...
.K. Sayfa: 60

112

CEBRSEL FADELER
NELER RENECEZ?

Belirli durumlara uygun cebirsel ifadeleri yazmay reneceiz.

Cann paras Hasann parasndan 2 TL fazladr. Cann 10 TLsi varsa, Hasann ka TLsi vardr? Cann a TLsi varsa, Hasann ka TLsi vardr? rnek: Sepetlerin her birinde 4 elma vardr.

a. n tane sepette ka elma vardr? zm:


Sepetlerin says Elmalarn says

1 2 3 4 5 n

4x1=4 4x2=8 4 x 3 = 12 4 x 4 = 16 4 x 5 = 20 ................

Bu bir say rntsdr ve kural 4ndir. b. n = 8 iin elmalarn says ka olur? inde en az bir bilinmeyen bulunan ve ilem ieren ifadelere cebirsel ifadeler denir.

Say rntleri de zel cebirsel ifadelerdir. Yukardaki say rntsnde n bilinmeyen (deiken) dir. Bilinmeyenler saylar temsil eder.

113

rnek: Hatice Hanm, bakkaldan b kg un alm ve evde 2 kg daha un olduunu fark etmitir. Evde toplam ka kg un olmutur? zm: Alnan un ile birlikte evde toplam (b + 2) kg un olmutur. Bu bilgilere ait bir tablo oluturalm:

Alnan un miktar (bnin deerleri) 1 2 3 4 5 . . . b

Toplam un miktar (b + 2 cebirsel ifadesinin deerleri) 1+2=3 2+2=4 3+2=5 4+2=6 5+2=7 . . . b+2

Siz de uzun kenar k, ksa kenar 8 cm olan bir dikdrtgenin alann ve evresini cebirsel olarak ifade ediniz. Bunlarla ilgili tablolar yapnz.

Bir cebirsel ifadede bir say ile bir deiken veya birden fazla deikenin arpmna terim denir. Terimlerin saysal arpanna da kat say denir. rnek: 3x, 8y, ab terimlerindeki kat saylar yazalm: zm: 3x teriminin kat says 3, 8y teriminin kat says 8, ab terimin kat says 1dir. Siz de 5n, xy, 6 k, 3z ifadelerindeki kat saylar ve terimleri syleyiniz. 15

rnek: Aadaki ifadelerin deerlerini a = 5 iin hesaplayalm. 8 + 3a, 2a 3, 4a 3 zm: fadelerde ann bulunduu yerlere deeri olan 5i yazarsak ifadelerin deerlerini buluruz.
8 + 3a = 8 + 3 . 5 = 8 + 15 = 23tr. 2a 3 = 2 . 5 3 = 10 3 = 7dir.

4a 4 . 5 20 2 = = = 6 dir. 3 3 3 3 aya baka deerler de verebilir miyiz?

114

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kibrit pleri Aada verilen ekli kibrit pleriyle oluturunuz. Cetvel eklin evre uzunluunu deiken kullanarak ifade ediniz. Bu ifade- Kalem yi yazarken izlediiniz yolu aklaynz. Bir kibrit pnn uzunluunu lnz. Buna gre eklin erevesinin uzunluunu hesaplaynz.

ETKNLK

ALITIRMALAR
1. A stunundaki cmleleri, B stunundaki e deer cebirsel ifadelerle eletiriniz. A Cann bilyeleri, Ahmetin bilyelerinden 4 eksik Dikdrtgenin alan Bir saynn 6 katnn 2 fazlas 15 gnlk tatilden kalan zaman 2. Aadaki ifadelerin deerlerini n = 6 iin hesaplaynz. n a. 10 + n b. 10n c. n - 6 d. 2 B 6x + 2 15 - y z-4 a.b

NELER RENDM?
1. Melek, ablas Laleden 4 ya kktr. Lale 21 yanda olduuna gre Melek ka yandadr? Be yl sonra iki karde kaar yanda olacaklardr? 2. Minenin kolyelerinin says, bileziklerinin saysnn 2 katndan 3 eksiktir. ifadesinin ei aadakilerden hangisidir? A. 3a 2 B. 2a + 3 C. 2a 3 D. 3a + 2 x+y 3. cebirsel ifadesine e olan cmle aadakilerden hangisidir? 2 A. Ahmetle Alinin oyuncak saylarnn toplam B. Ahmetin oyuncaklarnn saysnn yarsyla Alinin oyuncaklarnn saysnn toplam C. Ahmetin oyuncaklarnn saysyla Alinin oyuncaklarnn saysnn yarsnn toplam D. Ahmet ve Alinin oyuncaklarnnn saylar toplamnn yars
.K. Sayfa: 61

115

ETLK VE DENKLEM
NELER RENECEZ?

1. Eitliin korunumunu modelle gsterip aklamay, 2. Denklemi aklayp problemlere uygun denklemleri kurmay, 3. Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemi zmeyi reneceiz.

Resimdeki ocuklarn ktleleriyle ilgili nasl bir yorum yapabilirsiniz?

rnek: Aadaki terazilerin kefelerindeki birimleri karlatralm. zm: Terazinin kefelerindeki birimleri ayr ayr yazalm:

1 birim ktle 2 birim ktle

2+2=1+1+1+1 4=4

1+1=2 2=2

2+1=1+1+1 3=3
Terazilerin kefeleri dengede midir? Nedenini aklaynz.

116

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Verilen terazideki birimleri karlatrp sorular cevaplaynz.

Ara ve Gereler Kt Kalem

1 birim ktle 2 birim ktle 2+ 1+2=1+1+1+2 5=5


Dengedeki terazinin sa kefesine 1 birim ktle eklenirse denge bozulur mu? Bozulursa tekrar dengeye getirmek iin ne yaplmaldr? Syleyiniz. Terazinin dengedeki kefelerine birer birim ktle eklenirse ne olur? Tartnz. Terazinin dengedeki kefelerinden ikier birim ktle alnrsa ne olur? Tartnz. Terazinin dengedeki kefelerinin birinden x birim ktle alnrsa, dengenin bozulmamas iin ne yaplmaldr? Aklaynz.

rnek: Yandaki terazide a yerine hangi birim konulmaldr? zm: Terazi dengede olduuna gre her iki kefedeki ktleler eit olmaldr.

Buna gre; a + 1 + 1 + 2 = 2 + 2 + 2 a + 4 = 6 a yerine 2 birim konulursa eitlik salanr. rnekteki gibi iinde bilinmeyenin bulunduu eitliklere denklem denir. nceki sayfada grdnz tahterevalli resmindeki gibi dengede olmama durumuna ise eitsizlik denir.

rnek: Ayann yana 2 eklendiinde 9 elde ediliyorsa Aya ka yandadr? zm: Problemi zmek iin terazi modeli kullanalm. Ayann yana a diyelim.

1 birim ya 2 birim ya

imdi de teraziden yararlanarak denklemi yazalm: a+2=2+2+2+2+1 a + 2 = 9 olur.

117

ann deerini bulmak iin ay yalnz brakmalyz. Dengeyi de bozmayacak ekilde ann deeri yle bulunabilir:

a
a =2+2+2+1 a = 7 bulunur. Bir denklemin her iki yanna ayn deer eklendiinde veya her iki yanndan ayn deer karldnda denklemin deeri deimez. a +2 = 9 denklemi birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemdir. ann deerine bu denklemin zm, bu deeri bulma ilemine de denklemi zme denir.

rnek: Mehmet, bilyelerine 3 bilye daha eklerse toplam 11 bilyesi oluyor. Mehmetin ka tane bilyesi vard? zm: Mehmetin bilyelerinin saysna b diyelim. Buna gre terazide denge durumunu oluturalm:

b
Denklem, b + 3 = 11 olur. 8 + 3 = 11 olduundan, b = 8 bulunur. Mehmetin 8 bilyesi vard. rnek: x + 5 = 12 denkleminde x yerine saysal deerler yazarak denklemi salayp salamadklarn bulalm. zm: x + 5 = 12 denkleminde x iin 0 deerini yazalm: x = 0 iin x + 5 = 12 0 + 5 = 12 5 12 olur. Bu bir denge durumu olamaz. O hlde, xin deeri 0 deildir. x = 2 iin x + 5 = 12

2 + 5 = 12 7 12 olur. 2 de xin deeri deildir. xin denklemi salayan deerini bulmak iin ne yapmalyz?

118

rnek: 4c 2 = 18 denklemi c = 4 ve c = 5 deerleri iin salanr m? zm: 4c 2 = 18 denkleminde nce c = 4 deerini deneyelim: c = 4 iin eitlik salanmaz. c = 4 iin 4 . 4 2 = 18 c = 5 iin 4 . 5 2 = 18 16 2 = 18 20 2 = 18 14 18 olur. 18 = 18 olur. c = 5 iin eitlik saland. Demek ki cye 5 deerini verdiimizde denklemi zm oluyoruz. Siz de aadaki denklemlerin doruluklarn verilen deerler iin kontrol ediniz. a. 8y = 24 denkleminde y = 2 ve y = 1, b. 4t 3 = 9 denkleminde t = 2 ve t = 3 deerlerini deneyiniz. rnek: Ali, fndklarndan 8 tanesini yiyince 16 fnd kald. Fndklarn yemeden nce Alinin ka fnd vard? Yukardaki problemi denklem kurarak zelim. zm: Denklem, x 8 = 16 olur. Eitliin her iki yanna +8i ekleyelim: x 8 + 8 = 16 + 8 x = 24 bulunur. Yemeden nce Alinin 24 fnd vard.
Siz de bir bilinmeyenli denklemle zlebilecek bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi zerek bilinmeyeni bulunuz. Problem: ieki, ieklerinin 35 tanesini satnca 122 iei kalyor. iekinin ka tane iei vard? ifadesine uygun bir denklem yaznz. x; aadaki ifadelerin hangisinde deiken, hangisinde bilinmeyendir? x+9 x + 9 = 15 x + 9 ifadesindeki x, herhangi bir deer alabileceinden deikendir. x + 9 = 15 ifadesindeki eitlik sadece x = 6 deeri iin salanacandan, x bilinmeyendir. Daha nce renmi olduunuz cebirsel ifadelerle denklemlerin fark nedir? Aklaynz.

Aadaki veriler, bir okulun Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram kutlama programn oluturan retmen ve rencilere aittir. Bu verileri tabloya uygun ekilde yerletirip bilinmeyenleri denklem kullanarak bulunuz. Erkek Kz Toplam Programa katlan erkek retmenlerin says 36, kz rencilerin says 69, erkek rencilerin retmen says says 31 ve retmenlerle rencilerin tamam renci says 168 kiidir. Toplam

ALITIRMALAR
1. lhan, harlklarndan 5 TL daha biriktirince toplam 13 TLsi olmutur. lhann daha nce ka Trk liras vard? problemine ait denklemi yaznz. 2. Sekin, 4 saat daha ders alnca o ay toplam 16 saat ders alm oldu. Sekinin daha nceden ka saat ders aldn bulunuz. 3. Aysunun ya ablasnn yandan 5 ya kktr. Ablas 22 yanda olduuna gre Aysu, ka yandadr? problemine ait denklemi yazp znz. 4. inde bir bilinmeyen olan bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

119

NELER RENDM?
1. ekilde = 1 birim ktleyi, = 2 birim ktleyi gstermektedir. Bu durumda ile ktleleri arasndaki iliki nedir?

2. Aadaki noktal yerlere uygun ifadeleri yaznz. Terazinin dengede olmama durumu .................. Denklemi doru yapan bilinmeyenin deerine denklemin .................. denir. Denklemin bir yanna 2 eklendiinde dier yanna da 2 eklenirse denklemin deeri ............... 3. Kmil, parasnn 7 TLsini harcadnda 21 TLsi kalyor. Kmilin ka Trk liras vard? A. 14 B. 26 C. 28 D. 30

4. Ik, 22 g boncuk aldnda toplam 150 g boncuu olmutur. Ikn daha nce ka gram boncuu vard? A. 172 B. 132 C. 130 D. 128

5. 25 3x = 4 denklemi x = 1 iin doru mudur? 6. 12x + 3 = 27 denkleminin x = 3 ve x = 2 iin doru olup olmadn aratrnz. 7. Cansu, kardeinden 6 ya byktr. Cansu 17 yanda olduuna gre kardei ka yandadr? ifadesine uygun bir denklem kurunuz ve znz. 8. Alinin not ortalamas 42dir. Serenin not ortalamas, Alinin ortalamasndan 8 eksik olduuna gre Serenin not ortalamasn bulunuz. 9. Cerenin babasnn ya 48dir. Babasnn ya, Cerenin yann 3 katndan 3 ya kktr. Cerenin ya katr? ifadesine uygun bir denklem kurunuz ve znz. 10. 5 katnn 8 eksii 67 olan say katr? ifadesine uygun bir denklem kurunuz ve znz.

a + 7 = 15 denklemi iin aya doal say deerleri vererek bir tablo oluturunuz. Tabloda denklemi salayan ve salamayan deerleri iaretleyiniz.

.K. Sayfa: 62, 63 ve 64

.K. Sayfa: 65 - 72

120

LME VE DEERLENDRME
1. Komu tmler iki adan birinin ls, dier ann lsnn 2 katdr. Byk olan ann ls ka derecedir? A. 30 B. 45 C. 60 D. 90

2. Aadaki ifadelerden ka tanesi dorudur? | 1 | < | +1 | |5| >|4| A. 1 | +9 | < | +15 | | +7 | < | 2 | B. 2 | 3 | = | +3 | | 4 | > | +3 | C. 3 D. 4

3. Komu btnler iki adan birinin ls, dier ann lsnn 3 katndan 20 eksiktir. Kk olan ann ls ka derecedir? A. 50 B. 60 C. 70 D. 80

4. 16, +7, 4 ve 0 saylarnn kkten bye sralan hangi seenekte doru olarak verilmitir? A. 16 < +7 < 4 < 0 B. 16 < 4 < 0 < +7 C. 16 < 4 < +7 < 0 D. 4 < 16 < 0 < +7 5. zm 5 olan denklem aadakilerden hangisidir? A. 4x + 2 = 10 B. 5x + 4 = 12 C. 3x - 3 = 6 D. 2x - 5 = 5

6. Efenin ya, kardeinin yann 2 katndan 3 ya eksiktir. Kardeinin ya 7 olduuna gre her ikisinin yalar toplam katr? A. 15 B. 16 C. 18 D. 20

7. Ayn limandan hareket eden iki gemiden biri 12 gnde, dieri ise 16 gnde seferlerini tamamlayp geri dnmektedirler. lk sefere ayn gnde kan bu iki gemi ka gn sonra birlikte yola karlar? A. 48 B. 36 C. 32 D. 24

8. 32 saysnn asal arpanlarnn kmesi ka elemanldr? A. 4 B. 3 C. 2 D. 1

9. 28 m, 40 m ve 100 mlik plastik hortumlar eit uzunlukta en byk paralara ayrlacaktr. Her parann uzunluu ka metre olmaldr? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4

10. Boyutlar 8 cm, 10 cm ve 30 cm olan dikdrtgenler prizmas eklindeki briketlerle en kk boyutta bir kp yaplmak isteniyor. Kpn bir ayrtnn uzunluu ka santimetre olur? A. 30 B. 40 C. 80 D. 120

11. 300 TL bor ifadesini ............................ ile ifade edebiliriz.

121

12. Aadaki say iftlerinden hangileri aralarnda asaldr? I. 28 ile 17 A. I, II ve III II. 36 ile 39 B. I, III ve IV III. 33 ile 41 C. I, II ve IV IV. 45 ile 59 D. II, III ve IV

13. 128a drt basamakl doal says 5 ile blndnde 2 kalann verdiine gre ann alabilecei deerler toplam katr? A. 5 A. 1 A. 80 B. 60 B. 7 B. 2 C. 40 D. 20
A 120 a C E

C. 9 C. 4

D. 11 D. 6
B D

14. Aadaki saylardan hangisi 64, 84 ve 108 saylarnn n birden kalansz blemez? 15. Yandaki ekilde verilen a asnn ls ka derecedir?

16. Yandaki ekilde; m (ABC) = 180, m(FBC) = 65, m(DBF) = 90 ise m (DBA) ka derecedir? A. 25 B. 30 ( ( ( ( ( 18. 4 C. 35 D. 40
A D

? B

65 C

17. Aadaki ifadelerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ) Ekenar genin tm kenar uzunluklar eittir. ) Birer kenarlar ortak olan alardan dik a oluturanlara tmler alar denir. ) Birbirini 90 ye tamamlayan komu alara komu btnler alar denir. ) Ters alarn lleri birbirine eittir. ) Z = {..., 3, 2, 1} {+1, +2, +3, ...} olur. 7 10 13 rntsnn kural aadakilerden hangisidir? B. 3n + 1 C. 3n 2 D. 5n 1 (a 2)5 x+5 5a 2 3y + 2 (15 3)x 20. 6y 2 = 16 denkleminin zm aadakilerden hangisidir? A. 1 A. 4 B. 2 B. 3 C. 3 C. 2 D. 4 D. 1 21. x + 15 = 18 denkleminin zm aadakilerden hangisidir?

A. 2n + 1

19. Aadaki ifadeler ile bunlarn karl olan denklemleri eleyiniz. a saysnn 5 katnn 2 eksii 15in 3 eksiinin x kat Nurun yann 5 fazlas Ayenin bebeklerinin 3 katnn 2 fazlas

122

IV. NTE
Saylar lme Olaslk ve statistik
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Trafik kurallarna uyulmamasndan her yl bayram tatillerinde trafik kazalarnda art grlmektedir. 2009 yl Kurban Bayramnda 330 trafik kazas olduu kayt1 3 i hatal sollamadan, 5 10 de ar hzdan meydana gelmitir. lara gemitir. Kazalarn

123

SAYILAR
KESRLER
NELER RENECEZ?

1. Kesirleri karlatrmay, sralamay ve say dorusunda gstermeyi, 2. Kesirlerle toplama ve karma ilemleri yapmay, 3. Kesirlerle arpma ilemi yapmay, 4. Kesirlerle blme ilemi yapmay, 5. Kesirlerle yaplan ilemlerin sonucunu strateji kullanarak tahmin etmeyi, 6. Kesirlerle ilemler yapmay gerektiren problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Kesirleri Sralama
Ay ekirdeinin, iki gze konulmasnn nedeni sizce ne olabilir?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar rnt bloklar Drder kiilik gruplar oluturunuz. Kalem Gruplar, rnt bloklarndan ekenar genleri, ikizkenar yamuklar ve ekenar drtgenleri kullanarak aadaki gibi altgenler olutursunlar.

ETKNLK

Gruplar, oluturduu e btnlerdeki her bir parann belirttii kesirleri yazsnlar. Bu kesirlerin ortak zelliini sylesinler. Gruplar, btnlerin birer paralarn alarak yeni bir altgen olutursunlar. Gruplar, oluturduklar btndeki paralara karlk gelen kesirleri yazp bunlar kkten bye doru sralasnlar. Gruplar, kesir birimlerini sralarken izledikleri yollar aklasnlar.

124

rnek:

3 3 3 3 gsteren effaf kesir kartlarn alalm. , , , 3 5 8 10

3 3

3 5

3 8

3 10

Boyal ksmlar gsteren kesirleri kkten bye doru sralayalm:

3 < 10 3x

3 8

<

3 5

<

3 3

1 1 1 1 < 3x < 3x < 3x 10 8 5 3

Eit sayda kesir biriminden oluan (paylar eit) kesirlerden paydas byk olan kesir en kktr. Marketlerde deiik miktarlarda satlan ayn rnleri tespit ediniz. En ok miktarda satlan rn btn kabul ederek dier miktarlar kesir saylar ile ifade ediniz. rnek: ok kareliler takmndan aadaki gibi 2, 3 ve 5 kareli paralar alalm.

Paralar uygun ekilde birletirerek bir btn oluturalm:

Her bir paraya karlk gelen kesri yazalm. Bu kesirlerin ortak zelliini syleyelim:

2 3 5 olur. Bu kesirlerin paydalar eittir. , , 10 10 10


Kesirleri karlk geldikleri paralarn byklklerine gre sralayalm:

5 3 2 olur. > > 10 10 10


Siz de ok kareliler takmnn paralar ile farkl btnler oluturarak bu paralara karlk gelen kesirleri yaznz. Bu kesirleri kkten bye doru sembol kullanarak sralaynz. Paydalar eit olan kesirlerin sralanmasyla ilgili bir kural gelitiriniz.

125

rnek: 4 e paraya blnm effaf kesir katlarn alalm. Boyal ksmlarna karlk gelen kesirleri yazalm.

1 4

2 4

1 2 x 4 2 < 4 3 < 4 4 4

3 4

1 3 x 4

4 1 4 x 4 4

Boyal ksmlar gsteren kesirleri kkten bye doru sralayalm:

1 < 4

Kesir birimleri eit olan (paydalar ayn) kesirlerden en ok kesir birimine sahip (pay byk) olan kesir en byktr.

Siz de

16 9 1 kesirlerini kkten bye doru sembol kullanarak sralaynz. , , 14 14 14

rnek: 1 , 4 , 6 ve 1 3 kesirlerini say dorusunda gsterelim.

ok kpller takmndaki 5 kplden yararlanarak bir say dorusu oluturalm:

Kesirleri say dorusunda gsterelim: 0 1 5 4 5 1 6 5 13 5 2

Neden 5 kplden yararlandmz aklaynz. Say dorusundaki gsterimden yararlanarak kesirleri kkten bye doru sralayalm:

1 4 6 3 < < < 1 olur. 5 5 5 5


Verilen kesirlerden hangileri basit kesir, hangisi bileik kesir, hangisi tam sayl kesirdir? Basit, bileik ve tam sayl kesirlerin zelliklerini aklaynz. Basit kesirler; bileik ve tam sayl kesirlerden kk mdr? Neden?

126

2 8 7 ve kesirlerini bykten ke doru sralayalm. , 3 5 12 8 8 zm: bileik kesir, dierleri basit kesir olduundan kesri en byktr. 5 5
rnek: Dier kesirleri, denk kesirlerden yararlanarak karlatralm:

2 7 8 7 2 7 .... > > olduundan, 3 12 12 12 3 12


(4) Siz de; a.

8 2 7 > > olur. 5 3 12

5 1 1 3 , , 2 , 3 3 3 3

kesirlerini say dorusunda gsteriniz ve kkten bye doru

sembol kullanarak sralaynz. b. 1

6 1 3 kesirlerinden hangisi en byk, hangisi en kktr? Syleyiniz. , , 13 2 5

.K. Sayfa: 73

rnek:

7 5 9 kesirlerini sralayalm. , , 8 6 10
1 8 1 6 1 10 1 10 1 8 1 6 1 10 1 10 1 8 1 6 1 10 1 8 1 8 1 6 1 10 1 10 1 8 1 6 1 10 1 10 1 8

zm: Kesir takmn kullanarak verilen kesirleri modelleyelim:

7 1 =7x 8 8 5 =5x 6 9 =9x 10 1 6 1 10

Modellerden yararlanarak kesirleri kkten bye doru sralayalm:

Verilen kesirleri btne olan uzaklklarna gre karlatralm:

5 7 9 olur. < < 6 8 10


1 8 1 6 1 10

7 kesrinin btne olan uzakl 8 5 kesrinin btne olan uzakl 6 9 kesrinin btne olan uzakl 10

, , dir.

Btne en uzak olan kesir hangisidir? Kesirleri, btne olan yaknlklarn da inceleyerek sralayabilir miyiz?

127

rnek:

3 7 6 kesirlerinin kkten bye doru sralanmasn tahmin edelim. , , 10 9 11

Kesirleri yarmla karlatralm:

3 kesri yarmdan kktr. 10 7 kesri yarmdan byktr. 9 6 kesri yarma en yakn olandr. 11
3 6 7 < < biiminde tahmin edebiliriz. 10 11 9 Verilen kesirleri kkten bye doru sralaynz. Yaptnz sralama ile tahmini sralamay karlatrnz. Bu durumda sralamay, Siz de aada verilen kesirlerin bykten ke doru sralanmasn tahmin ediniz. Sonra bu kesirleri pay veya paydalarn eitleyerek sralaynz. Bulduunuz sralama ile tahmininizi karlatrnz. a. 6 , 3 , 8 b. 2 , 3 , 4 8 6 12 7 8 9 rnek: 1 , 8 , 7 kesirlerini belirli zel saylara (0, 1 ve 1 ) yaknlna dikkat ederek s-

12

ralayalm.

1 8

0 (Pay, paydadan olduka kktr.)

8 9

1 (Pay, paydaya olduka yakndr.)

7 12

1 (Pay, paydann yarsna yakndr.) 2


Bu durumda; 8 7 1 > > 9 12 8 olur.

Siz de aada verilen kesirleri 0, 1 ve 1 saylarna olan yaknlklarna dikkat ederek kk-

ten bye doru sembol kullanarak sralaynz. a. 8 , 3 , 7

20

13

b. 7 , 5 , 18

15

40

21

.K. Sayfa: 74 ve 75

128

Kesirlerle Toplama ve karma lemleri

7 4 si su ile doluydu. Bu havuza, kadar su eklendi. Havuzdaki su12 12 yun miktarn nasl bulabilirsiniz? 9 Havuz grevlisi, havuzu temizlemek iin mevcut suyun unu boaltt. Havuzda kalan su12 yun miktarn nasl bulabilirsiniz? Bir yzme havuzunun

ETKNLK
Uygulama Basamaklar effaf kesir kartlarndan alnz.

1 3 ve kesirlerini gsteren kartlar 5 5

Ara ve Gereler effaf kesir kartlar

Boyal ksmlar akmayacak ekilde kartlar st ste koyunuz ve oluan ekle karlk gelen kesri yaznz. Yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz. Eit paydal kesirlerle toplama ilemine ait bir kural gelitiriniz. imdi de

1 ve 3

1 kesirlerini gsteren effaf kesir kartlarn alnz. 4

Kesir kartlarn, boyal ksmlar akmayacak ekilde st ste koyunuz. Oluan eklin bir kesir belirtip belirtmediini aklaynz.

1 1 ve gibi paydalar eit olmayan kesirlerle toplama ilemi yapabilmek iin izlenme3 4
ve

si gereken yolu aklaynz. 1 1 4 kesrine denk olan =

12

1 kesrine denk olan 4

1 3 kartlar ile ayn = 4 12


(3)

ilemleri yapnz.

(4)

Yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz.

129

rnek :

4 7 5 4 + 7 + 5 16 + + = = 10 10 10 10 10 2 8 5 2 8 5 + +2 = 1+ + + 2+ 9 9 9 9 9 9 = 1 +2 + =3+ =3+ 15 9 9 6 + 9 9 6 9 2 8 5 + + 9 9 9

rnek : 1

=3+1+ =4
rnek : 7 + 4 = 7 + 4

6 9

(5)

(2)

35 8 + 10 10 43 = 10 =
rnek : 2 +

3 5 2 3 5 + = + + 4 6 1 4 6
(12) (3)

(2)

24 + 9 + 10 12 43 = 12

Payda eitlemek; kesirleri, ayn kesrin birimi cinsinden ifade etmek veya kesirlerin eit paydal denklerini bulmaktr.

Paydalar eit olmayan kesirlerle toplama ilemi yaplrken nce paydalar eitlenir. Paylar toplam toplamn pay, eit paydalardan biri ise toplamn paydas olarak yazlr.

130

Siz de aadaki toplama ilemlerini yapnz. a. 1 3 + 19 + 8 b.

14

14

14 2

3 9 7 + + 4 10 4 1 2 5 +2 + 2 3 8

c. 7 + 15 + 4 + 1

d. 4

18

rnek : 2 + 3 6

10 9 1 ye yakn olduundan; zm : 2 0a yakn, 6 9 2 10 2 + 3 6 ileminin yaklak deeri 3 1 dir. 2 10 9


Siz de aadaki toplama ilemlerinin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. 3 + 2 4 12 5 b. 6 1 + 4 8 9

ileminin sonucunu tahmin edelim.

Ara ve Gereler effaf kesir kartlar Kesir takmnn 1 lik paralaryla bir btn oluturunuz. Oluturdu Kalem 4 unuz btn gsteren kesri yaznz. Uygulama Basamaklar Oluturduunuz btnden bir parasn karnz. Geriye kalan paralar kesir olarak yaznz. Yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz. Eit paydal kesirlerle karma ilemine ait bir kural gelitiriniz. 1 lik paralarla yeniden btn oluturunuz. Oluturduunuz btnden 1 lik bir para

ETKNLK

8 1 lik bir paray bu btnden neden karamadnz aklaynz. karmaya alnz. 8 imdi ayn btn 1 lik paralarla oluturunuz. 8
Oluturduunuz btnden

1 lik paray karnz. 8

Yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz. Paydalar eit olmayan kesirlerle karma ilemine ait bir kural gelitiriniz.

131

rnek : 4

2 3 22 3 = 5 5 5 5 19 = 5 4 =3 5

rnek :

5 3 5 3 = 8 10 8 10
(5) (4)

25 12 40 13 = 40 =
Eit paydal olmayan kesirlerle karma ilemi yaplrken nce paydalar eitlenir. Paylarn fark kalana pay olarak, ortak payda ise kalana payda olarak yazlr.

Aadaki ilemleri yapnz. a.

1 7 + 6 9 3 + 6

2 3 1 5 2 18

b. 8 + 1 1 7 + 4

15

10

c. 7

rnek : 5 1 3 4 ileminin sonucunu tahmin edelim.

zm : 5

1 5e yakn, 3 4 4e yakn olduundan; 8 5 5 1 3 4 ileminin yaklak deeri 5 4 = 1dir. 8 5

Siz de aadaki karma ilemlerinin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. 5 2 6 7 9 b. 9 4 3 1 5 6

.K. Sayfa: 76 ve 77

132

Kesirlerle arpma lemi


5 Bir maazadaki 18 takm elbisenin i satl6 mtr. Bu maazada satlan takm elbiselerin saysn nasl bulabilirsiniz? Problem: Gamze, 20 fndn

3 n yedi. Gamze ka fndk yemitir? 5 4 20. 3 = 20. 3 = 4 . 3 = 12 fndk 5 5


1 veya 20.

3 20 . 3 60 = = = 12 fndk yemitir. 5 5 5

3 12 fndktr. 5 Bir doal say ile bir kesrin arpma ilemine ait dncelerinizi aklaynz.
20 fndn Problem: Emre, 84 sayfalk bir yk kitabnn 1 ini okudu. Emre, yk kitabnn ka sayfa4 sn okudu? nce problemin sonucunu tahmin edelim. Sonra problemi zelim: 84 yaklak olarak 80 alalm. 80 . 1 = 20 sayfa bulunur. 21 1 = 21 sayfasn okudu. zm: 84 . 4 1 Yaptmz tahmin iin ne diyebilirsiniz? Bir doal say ile bir kesir arplrken doal say ile kesrin paynn arpm arpmn pay, kesrin paydas da arpmn paydas olarak yazlr.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Dosya kd Bir dosya kdn yandaki gi1 Renkli kalem bi enine ikiye katlaynz ve bir par2 Kalem ay boyaynz. Kt 2ye katlyken oluan eridi nce 2ye sonra bir kere daha 2ye katlaynz. stteki yz farkl bir renge boyaynz ve kd anz. ift renge boyal paray gsteren kesri yaznz. Yaptnz ilemin matematik ifadesini yaznz. Bir kesrin baka bir kesir kadarn bulmann, bu iki kesrin arpmn bulma olup olmadn arkadalarnzla tartnz.

ETKNLK

133

rnek :

4 2 4.2 8 . = = 7 5 7.5 35
5

15 rnek : . 8

7 15 . = 9 8
4 1

7 5.7 35 = = 9 8.3 24
3

12 7 12 rnek : . . 7 = 4.1 = 4 = 35 9 35 9 5.3 15


5 3 3 2 13 9 117 .1 = . = 5 7 5 7 35

rnek : 2

Kesirlerle arpma ilemi yaplrken paylarn arpm arpmn pay, paydalarn arpm da arpmn paydas olarak yazlr.

ALITIRMALAR
1. zgenin ya, babasnn yann zge ka yandadr? 2. Bir otobs 420 km yolun 3 n gittikten sonra mola veriyor. Otobsn moladan
7 4 kadardr. Babas 54 yanda olduuna gre 9

sonra gidecei ka kilometre yolu vardr? 3. Ozan, 180 sayfalk yk kitabnn nce 2 sini, sonra 1 ini okumutur. yk
5 3

kitabn bitirmesi iin Ozan, ka sayfa daha okumaldr? 4. Aadaki arpma ilemlerini yapnz. a. 3 8 . 4 12 b. 16 2 . 1 7 3 c. 4 5 6 . 1 8 9

5. Aadaki arpma ilemlerinin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. 15 . 4 5 b. 7 2 . 1 8 3 c. 5 1 6 . 2 6 7

.K. Sayfa: 78

134

Kesirlerle Blme lemi


Annesi, Aliye bir elmann yarsn verdi. Ali de elmasnn yarsn kardei Eceye verdi. Ecenin ald elmann, btn elmann kata ka olduunu hangi ilemle bulabileceinizi syleyiniz.

Problem: Her kiiye bir pastann 1 i verildiinde, 3 pastay ka kii eit paylam olur?

4
zm: 3 btn pastada ka eyrek pasta olduunu modelleyerek bulalm: 3 pastadan 12 eyrek pasta elde ederiz. Her kiiye eyrek pasta vererek 3 pastay 12 kiiye paylatrabiliriz. Modellerle yaptmz paylatrma ileminin matematiksel ifadesini yazalm:

1 4 1 4

1 4 1 4

1 4 1 4

1 4 1 4

1 4 1 4

1 4 1 4

1 12 1 3 = = 12 1 = 12 4 4 4

Kesirlerle blme ileminde nce paydalar eitlenir. Sonra 1. kesrin pay, 2. kesrin payna blnr.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar er kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, dosya ktlarn 5 e paraya blp e paralardan 4n boyasnlar. Grup yeleri, ktlarndaki boyal blgeyi aralarnda eit olarak paylaabilmek iin izleyecekleri yollar aklasnlar. Gruplar, yaptklar ilemin matematiksel ifadesini yazsnlar. Gruplar, kesirlerle blme ilemine ait bir kural gelitirsinler. rnek : 2 zm : I. adm : 2

Ara ve Gereler Dosya kd Cetvel Boya kalemi Kalem

3 5

ilemini yapalm. Paydalar eitlerken tam say (1. kesrin pay), 2. kesirdeki hangi sayyla arplmtr? 1. kesrin pay, 2. kesirdeki hangi sayya blnmtr? yleyse ayn ilemi aadaki yntemle de yapabilir miyiz?

3 2 3 10 3 = = 5 1 5 5 5
(5)

II. adm : 10 3 = 10 3 = 10

3 5 10 = 2 = 5 3 3

Kesirlerle blme ileminde 1. kesir aynen yazlr, 2. kesir ters evrilerek arpma ilemi yaplr.

135

rnek : 3 2 ilemini yapalm:

3 2 3 5 15 = = 4 5 4 2 8
4

Siz de ayn ilemi kesirlerin paydalarn eitleyerek yapnz.

Problem: Bir tabaka kartonun 3 n 6 arkada eit olarak paylayorlar. 6 kiiden her birine ne kadar karton der? zm: Her bir arkadaa den karton miktarn model yardmyla bulalm:

3 4 3 6 6 1 6 = = 4 8 1 8

3 6 = 4 8
Bir kesri baka bir kesre blmek, 1. kesrin iinde 2. kesrin ka tane olduunu bulmaktr.

Ayn ilemi ters evir, arp algoritmasn 3 3 1 3 1 6 = x = = kullanarak yapalm: 4 4 6 24 8 rnek :

2 10 ilemini yapalm: 8 2 10 10 1 10 = = 8 40 1 40

zm :

Ayn ilemi ters evir, arp algoritmasn kullanarak yapnz.

6 4 ilemini yapalm: 32 zm : 6 4 = 12 12 = 3 32 64 3 64
rnek : rnek : 8 1 5 4 ileminin sonucunu tahmin edelim:

3 5 4 zm : 8 1 8e, 5 6ya yakndr. 5 3 8 1 5 4 ileminin yaklak deeri 8 6 = 8 = 4 tr. 3 5 6 3


Siz de aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. e.

15 1 16 8 16 3 24 4

b.

1 2 9 5 1 2

c. 5 3 g.

1 2

d. 6

1 7 5 1 3

f. 8 2

3 5 4

h. 12 3

.K. Sayfa: 79

136

Kesirlerle Yaplan lemlerin Sonucunu Tahmin Etme


Trafik kurallarna uyulmamasndan her yl bayram tatillerinde trafik kazalarnda art grlmektedir. 2009 yl Kurban Bayramnda 330 trafik kazas olduu kayt1 3 i hatal sollamadan, de 5 10 ar hzdan meydana gelmitir. lara gemitir. Kazalarn

Kazalardan ka tanesi hatal sollamadan meydana gelmitir? Tahmin edelim:


325 . 1 5

= (300 + 25) .

1 300 25 = + = 60 + 5 = 65 5 5 5

Siz de kazalardan ka tanesinin ar hzdan meydana geldiini tahmin ediniz. rnek : 6 5 + 1 ileminin sonucunu tahmin edelim:
12 8 5 1 ye yakn, 1 0 a yakn olduundan; 12 2 8 1 6 5 + 1 ileminin yaklak deeri 6 dir. 2 12 8

rnek :

19 2 3 ileminin sonucunu tahmin edelim: 3 4 19 6 ya yakn, 2 3 3 e yakn olduundan; 3 4 19 2 3 ileminin yaklak deeri 6 3 = 3tr. 3 4

4 1 rnek : 4 2 ileminin sonucunu iki farkl ekilde tahmin edelim: 5 9 44 21 5 9 44 21 5 9

2 = 2

2 =5
2

Sizce en iyi tahmin hangisidir?

Siz de aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yaparak bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz.
2 + 16 a. 1 11 5 3 4 9 b. 14 29 10

c. 2 4 . 46
7

d. 35 2 1
6 7

.K. Sayfa: 80

137

PROBLEM ZELM
Problem: Bir bisikletli iki ile arasndaki yolun
7 sini 10

gitmitir. Bisikletli 12 km daha az gitmi olsayd, yolun yarsn gitmi olacakt. ki ile arasndaki uzaklk ka kilometredir? zm:
Gidilen yol : 7 10

Yolun yars : 5 10

Gidilen yol ile yolun yars arasndaki fark, tm yolun


2 si 12 km olan yolun tamam, 10 12 2 = 12 . 10 = 60 kmdir. 10 2

7 5 = 2 sidir. 10 10 10

3 Mahalle muhtarl seimlerinde 3 adayn ald oy oranlarn gsteren daire 10 grafii yandadr. Grafie gre kesirlerle ilemler gerektiren bir problem kuralm. 1 Problem: Cumhuriyet mahallesi muhtarlk seimlerinde adayn ald oy5 1 1 3 lar yledir: Birinci aday oylarn ini, ikinci aday ini, nc aday n 2 5 10 almtr. Buna gre, adaylardan hangisi seimi kazanmtr? Siz de 27 m, znz.

Problem Kuralm

1 2

5 1 ve verilerini kullanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi 9 4

NELER RENDM?
1. 17 < 7 1 eitsizliini salayan en kk a doal says katr?
a 7

2. Aadaki ilemleri yapnz. a.


21 + 1 +2 2 2 5 1 4+ 4+ 4 2

b.

3. 8 kutu bezelye, bu kutularn ka kutu kullanlr?

4 byklndeki kutulara doldurulmak isteniyor. Bu i iin 5

5 3 + 3 . 2 4 4 9 2 1 21 12 3 3 5

4. Aadaki ilemlerin sonucunu tahmin ediniz. 4 2 1 1 a. 3 . 60 b. 8 c. 16 + 3 d. 80 1 9 5 2 5 5. Ayenin paras, Varolun parasnn 1 ine eittir. Varol, parasndan 16 TLyi Ayeye verir5

se paralar eit olacaktr. Buna gre Ayenin ka Trk liras vardr?


.K. Sayfa: 80

138

ONDALIK KESRLER
NELER RENECEZ?

1. Kesirlerin ondalk almlarn belirlemeyi, 2. Ondalk kesirleri karlatrmay ve sralamay reneceiz.

Ondalk Kesirlerin Almlar


Fatih Bey, her yl dzenli olarak salk kontrol yaptryor. Fatih Beyin, son salk kontrolnde yaptrd kan tahlillerine ait sonular aadadr:

Tahlil sonular ile normal deerlerin gsteriminde hangi saylar kullanlmtr? Fatih Beyin, tahlil sonular normal deerler aralnda mdr? Fatih Beyin, sal hakknda ne syleyebilirsiniz?

rnek: 2,85 ondalk kesrini yzlk kartlarla gsterelim:

2,85 Siz de 3,18 ondalk kesrini yzlk kartlarla gsteriniz.

139

Ara ve Gereler Dosya kd Yarm dosya kdn 5 e paraya blnz ve 2 parasn boyaynz. Cetvel Boya kalemi Kalem Uygulama Basamaklar

ETKNLK

Modellediiniz kesri yaznz. Yazdnz kesri, ondalk kesir olarak yaznz. imdi dosya kdn enine 2ye katlaynz. Kdnz aarak kat yerini kalemle iziniz.

Kdnz ka e paraya blnm oldu? Ka e paras boyal? Syleyiniz. Modellediiniz kesri yaznz. Yazdnz kesirlerin birbirine denk olup olmadn syleyiniz. Son yazdnz kesri ondalk kesir olarak yaznz. Bu ondalk kesrin ondalk almnn nasl yazlabileceine ilikin dncenizi aklaynz.

rnek : 1 = 1 . 5 = 5 = 0,5

2.5

10

(5)

1 = 1 2 = 0,5 2
Aadaki ilemleri tamamlayarak verilen kesirlerin ondalk almlarn yaznz. Hesap makinesi kullanarak yazdnz ondalk almlarn doruluunu kontrol ediniz. a. 17 = 17 . 4 = .... (4) b.

25

25 . 4

17 = 17 25 = .... 25

240 = .... 125


(8)

c. 415 = ....

500

140

1 kesrinin ondalk almn bulalm: 9 1 kesrini genileterek paydasn 10 veya 10un kat olarak yazabilir misiniz? 9 1 1 = 0,1 9 10
veya sembolleri yaklak deeri ifade eder.

1 kesrinin ondalk almn hesap makinesi ile bulalm: 9 1 = 1 9 = 0,11111111... 9


Elde ettiimiz ondalk kesirde 1 rakam srekli tekrar etmektedir. Bu tr ondalk kesirlere devirli ondalk kesir denir ve tekrar eden rakam veya rakamlarn zerine izgi konularak gsterilir.

1 = 0,11111111... = 0,1 9
rnek : 5 kesrinin yaklak olarak ondalk almn bulalm:

11 5 5.9 45 45 = = = 0,45 11 11 . 9 99 100

(9)

5 kesrinin devirli ondalk almn hesap makinesi yardm ile bulalm: 11 5 = 5 11 = 0,45454545... = 0,45 11
Aadaki ilemleri tamamlayarak verilen kesirlerin devirli ondalk almlarn yaklak olarak hesaplaynz. Hesap makinesi kullanarak bu kesirlerin devirli ondalk almlarn yaznz.

(16)

1 1 . 16 16 = = .... 6 6 . 16 96 4 = .... 3

(3)

2 = .... 11

.K. Sayfa: 81

141

Ondalk Kesirleri Sralama

6,75 TL

9,65 TL

9,85 TL

Yukardaki suluboyalardan fiyat en ucuz ve en pahal olanlar syleyiniz.

Ara ve Gereler Yzlk kartlar 1,3 ; 3,52 ve 0,15 ondalk kesirlerini yzlk kartlarnzla modelleyi- Boya kalemi niz. Kalem Modellerinizin boyal ksmlarn karlatrnz. Uygulama Basamaklar Yzlk kartlarnzn boyal ksmlarndan yararlanarak modellediiniz ondalk kesirleri sembol kullanarak bykten ke doru sralaynz. Ondalk kesirleri sralarken izlediiniz yolu aklaynz.

ETKNLK

rnek: 0,5 ; 0,50 ve 0,500 ondalk kesirlerini karlatralm.

0,5 =

15 1 5 = = 25 2 10
0,5 = 0,50 = 0,500

0,50 = 0,500 =

1 50 1 50 = = 2 50 2 100

1 500 1 500 = = 2 500 2 1000

Siz de 0,6 ; 0,60 ve 0,600 ondalk kesirlerini karlatrnz. Ondalk kesirlerde kesir ksmnn sana eklenen sfr veya sfrlar ondalk kesrin deerini deitirmez.

0,82 ; 1,03 ve 2,7 ondalk kesirlerini say dorusundan yararlanarak kkten bye doru sralaynz. Tam ksmlar farkl ondalk kesirleri sralama ile ilgili dncelerinizi aklaynz.

142

rnek: 5,40; 5,97 ve 5,26 ondalk kesirlerini basamak tablosundan yararlanarak karlatralm:
Yzde birler basama 0 7 6 Onda birler basama , , , 4 9 2 Birler basama 5 5 5

2 < 4 < 9 olduundan 5,26 < 5,40 < 5,97dir. Tam ksmlar eittir.

Ondalk kesirler sralanrken, soldan balayarak her bir basamakta yer alan rakamlar kendi aralarnda karlatrlr.

Siz de aadaki ondalk kesirleri sembol kullanarak bykten ke doru sralaynz. a. 12,4 b. 7,64 c. 6,74 12,47 7,18 12,68 12,43 7,6 0,725 7,185 9,074

NELER RENDM?
1. 0, 36 says en kk hangi pozitif tam say ile arplrsa arpm bir tam say olur? A. 9 B. 11 C. 99 D. 100 2. Aadaki saylardan byk olan bulunuz. a. 3, 23 ; 3 1 b. %32 ; 0,3 4 3. 5,3 ve 5,4 ondalk kesirlerinin arasnda olan 3 tane ondalk kesir yaznz. 4. Aadaki ondalk kesirleri sembol kullanarak bykten ke doru sralaynz. a. 8,125 b. 0,975 8,11 12,1 8,109 5,652 8,2 9,004

.K. Sayfa: 82

143

ORAN VE ORANTI
NELER RENECEZ?

1. Nicelikleri karlatrmada oran kullanmay ve oran farkl biimlerde gstermeyi, 2. Oranty ve doru orantl nicelikler arasndaki ilikiyi reneceiz.

Yandaki viyolde 30 yumurta vard. Yumurtalarn 6 tanesi kullanld. Kullanlan yumurtalarn tm yumurtalara orann kesir olarak ifade edebilir misiniz?

rnek:

Ktle Boy

: 820 kg : 348 cm

Ktle Boy

: 110 kg : 155 cm

Alper, hayvanat bahesini gezerken ilgisini en ok devekuu ve zrafa ekti. Bu hayvanlara ait bilgilerin yer ald tabelalar dikkatle inceledi. Devekuunun ktlesinin boyuna oran; 110 kg = 110 kg/cmdir. 155 155 cm
155 cm 155 = tir. 348 348 cm

Devekuunun boyunun zrafann boyuna oran;

144

Yazlan oranlardan hangisinin birimi vardr? Hangisinin birimi yoktur? Nedenlerini arkadalarnzla tartnz. Siz de zrafa ve devekuuna ait bilgilerle birimli ve birimsiz oranlar yaznz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Kara yollar haritasnda en ok gitmeyi istediiniz ehri bulunuz.

Ara ve Gereler Kara yollar haritas

Haritada, bulunduunuz ehir ile gitmek istediiniz ehir arasndaki kara yolunun uzunluunu bir ip yardm ile lnz. Haritada verilen tablodan yararlanarak bu iki ehir arasndaki gerek uzakl bulunuz. Haritadaki uzaklk ile gerek uzakl ayn birim cinsinden yaznz. Oluturacanz kesrin payna haritadaki uzakl, paydasna da gerek uzakl yaznz. Bu kesri sadeletiriniz. Elde ettiiniz kesir ile haritann leini karlatrnz.

Haritalarn farkl lekler kullanlarak izilmesinin nedeni ne olabilir? Problem: Bir haritada iki ehir arasndaki uzaklk 42 cm ve bu haritann lei Bu iki ehir arasndaki gerek uzunluk ka kilometredir? 1 dir. 200 000

zm: Haritadaki lek, gerek uzunluun 200 000de 1i kadar gsterildiini ifade eder. Buna gre iki ehir arasndaki gerek uzunluk, 42 x 200 000 = 8 400 000 cm = 84 kmdir. Iln okulunun spor salonunda 4 tane basketbol, 6 tane futbol topu vardr.

Basketbol toplarnn saysnn, futbol toplarnn saysna oran 4e 6dr. Bu oran, 4 6 veya 4 biiminde gsterir, 4n 6ya oran eklinde okuruz. 6 Siz de top saylar ile ilgili oranlar yaznz ve farkl biimlerde gsteriniz.

145

Problem: Bir gnde 3 ekmek tketen bir aile 12 gnde ka ekmek tketir? zm: Bu problemin zm iin bir tablo dzenleyelim:

Sre (Gn) 1 2 3 4 5 ...

Ekmek says 3 6 9 12 15 ...

Tabloda sre ve ekmek says stunlarndaki rntleri inceleyiniz. Tablodan yararlanarak 1 ve 2 gn saysn, tketilen ekmek saysna oranlayalm:

1 3

2 6

Bu iki oran kesir takm yardmyla karlatralm: 1


1 3 1 6 1 6

1 2 = 3 6

ki orann eitliine orant denir. rnek: Tablodaki 3 ve 5 gne ait verilerle deiik orantlar yazalm.
dlar

3 5 = 9 15

veya

3 9 = 5 15
iler dlar

3 . 15 = 9 . 5 45 = 45

3 9 = 5 15 15 5 = 9 3 9 15 = 3 5

veya

3 5 = 9 15
iler

3 . 15 = 5 . 9 45 = 45 .......................

veya

......................

veya

......................

.......................
.K. Sayfa: 83

146

Bir orantda; 1. ler arpm dlar arpmna eittir. 2. lerin yer deitirmesi durumunda orant bozulmaz. 3. Dlarn yer deitirmesi durumunda orant bozulmaz.

imdi problemi zelim. 12 gnde tketilen ekmek saysna e diyelim:

1 12 = 3 e

1 . e = 3 . 12 e = 36 bulunur.

Siz de bu ailenin 25 gnde tketecei ekmek saysn bulunuz. 1 litrelik uzun mrl st kutusunun stndeki enerji ve besin geleri tablosu aadadr.
ENERJ VE BESN GELER (100 mL) Enerji (kcal) Protein (g) Ya (g) Karbonhidrat (g) Kalsiyum (mg) 60 3 3,1 4,7 112
1 litre

rnek: 1 bardak (250 mL) stteki enerji miktarn hesaplayalm.

60 e = 100 250

ise

e=

60 . 250 kcaldir. = 150 kcal'dir. 100

1 bardak stteki ya miktarn hesaplayalm:

3,1 y = 100 250

ise

y= y=

3,1 . 250 100 31 . 25 775 = = 7,75 gdr. g'dr. 100 100

Siz de 1 bardak stteki dier besin gelerinin miktarlarn hesaplaynz. 1 kupa (330 mL) stteki enerji miktarn hesaplayalm:

60 e = 100 330

ise

e=

60 . 330 = 198 kcaldir. kcal'dir. 100

Siz de 1 kupa stteki dier besin gelerinin miktarlarn hesaplaynz.

.K. Sayfa: 84 (4. altrma)

147

rnek: Emre, gneli bir gnde kendi glgesinin uzunluunu 75 cm, bayrak direinin glgesinin uzunluunu ise 250 cm olarak lt. Emrenin boyu 150 cm olduuna gre bayrak direinin uzunluunu bulalm. zm: Bayrak direinin uzunluunu n ile gsterirsek;
2

150 n = 75 250
1

2 n = 1 250
1 . n = 2 . 250 n = 500 cm n = 5 mdir. Siz de gneli bir gnde glgenizin uzunluundan yararlanarak okul bahenizdeki aalarn boyunu veya sokak aydnlatma lambalarn uzunluunu bulunuz.

NELER RENDM?
1. Adnzdaki harflerin saysnn, soyadnzdaki harflerin saysna oran nedir? 2. Okuma - yazma orannn %92 olduu bir lkede; okuma yazma bilmeyenlerin, okuma yazma bilenlere oran .............. 3. Havaalan kulesinin ykseklii ka metredir?

?m 15 m

180 cm
120 cm

1 4. ki ehir arasndaki uzaklk 540 kmdir. lei olan bir haritada, bu iki ehir aras 1 800 000 ka santimetredir? 1 5. Bir haritada iki ehir arasndaki uzaklk 54 cm ve bu haritann lei dir. Bu iki ehir 300 000 arasndaki gerek uzunluk ka kilometredir?

6. Bir ii, 3 saatte 24 m2 lik baheyi apalamaktadr. Bu ii, ayn hzla alarak 7 saatte ka m2 lik baheyi apalayabilir? 7. 60 kg domatesten 12 kg sala elde edilmektedir. 25 kg sala elde etmek iin ka kilogram domates gereklidir?
.K. Sayfa: 84 (5. altrma)

148

LME
UZUNLUKLARI LME
NELER RENECEZ?

1. Uzunluk lme birimlerini aklamay ve birbirine dntrmeyi, 2. Uzunluk lme birimleri ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

1,05 m

45 cm

60 cm 50 cm

Babas, zlemin odasna bir dolap yaptrmak iin marangoz ard. Marangoz mer, gerekli lmleri ald. Sonra birlikte bu llere uygun bir dolap modeli izdiler. Dolap modelinde hangi uzunluk l birimleri kullanlmtr? Siz de odanza yaptrmak istediiniz bir dolab lleriyle birlikte tasarlaynz.

Kitabmzn kalnln, kalemimizin boyunu ve yaz tahtasnn uzunluunu ayn lme birimiyle lebilir miyiz?

2m

149

Byklkleri ok farkllk gsteren uzunluklar lmek iin uzunluk ls temel birimi olan metrenin kat ve askatlarndan yararlanrz.

1 metreden kk uzunluklar lmek iin desimetre, santimetre ve milimetreden oluan metrenin askatlarn kullanrz.

metre desimetre milimetre

:m : dm : mm 1 m = 10 dm 1 m = 100 cm 1 m = 1000mm

santimetre : cm

kilometre 1 metreden byk uzunluklar lmek iin dekametre, hektometre ve kilometreden oluan metrenin katlarn kullanrz.

: km

hektometre : hm dekametre : dam metre :m

km 1000 1 hm 1m= 100 1 dam 1m= 10

1m=

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Yandaki tabloyu inceleyiniz. Tablonun sa stununda oluan rntnn kuraln bulunuz. Uzunluk ls birimleri arasndaki ilikiyi syleyiniz. Tablodan yararlanarak kilo, hekto, deka, desi, santi ve mili n eklerinin metre birimine katt anlamlar arkadalarnzla tartnz. 1 kilometre 1000 m 1 hektometre 100 m 1 dekametre 1 metre 1 desimetre 1 santimetre 1 milimetre 10 m 1m 0,1 m 0,01 m 0,001 m

Aadaki dnmleri rneklerdeki gibi yapnz. 8 cm = 80 mm 2,2 km = 2200 m 3 cm = ........ mm 5,2 km = ........ m 0,5 m = ........ cm 12 dam = ........ m 7 cm = ........ m 4,2 m = 420 cm 345 mm = 0,345 m 3 m = ........ cm 400 dm = ........ hm 28 mm = ........ m 75 hm = ........ km 18 mm = ........ m
.K. Sayfa: 85

150

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kt Snfnzdan iki renci seiniz. Kalem Seilenlerden bir tanesi birimiyle birlikte bir uzunluk sylesin. Dieri, sylenilen uzunluun dntrlmesini istedii bir uzunluk ls birimi sylesin. Snftaki dier renciler gerekli dnmleri yapsn. Dnm yaplrken izlenen yolun doruluuna snfa karar verilsin. Etkinlik istenildii kadar srdrlsn.

ETKNLK

8 mm

Gnlk hayatta en ok kullanlan uzunluk ls birimlerinin neler olduunu arkadalarnzla tartnz.

160 cm

10

11

12

13

14

15

Kalemin boyu 12 cm 3 mmdir. Tabloda verilen uzunluklar lmek iin uygun uzunluk l birimlerini iaretleyiniz.

Nesnelerin Uzunluklar Snfnzn boyu ki ehir arasndaki uzaklk Masanzn ykseklii Parmanzn genilii Karnzn uzunluu

km

cm

mm

151

Umutun boyu yaklak 150 cm, kapnn ykseklii yaklak 2 mdir.

Boyum, yaklak 170 cm olduuna gre; 1 katn ykseklii yaklak 3 m, Sokak lambasnn ykseklii yaklak 5 m, Binann boyu, yaklak 20 mdir.

Bir uzunluk tahmin edilirken bildiimiz bir uzunluu referans almak bize kolaylk salar.

ETKNLK

Uygulama Basamaklar Drder kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, birer szc sesinler. Gruplar, retmeninizin gsterdii nesnenin uzunluunu tahmin etsinler. Gruplarn tahminlerini grup szcleri aklasn. Belirtilen uzunluk llerek en yakn tahmini yapan gruba 1 puan verilsin. Etkinlik en az 5 kere tekrarlansn. En ok puan alan grup etkinlik birincisi seilsin.

Ara ve Gereler Snf ii nesneler Kt Kalem

152

PROBLEM ZELM
Problem: Bir tren vagonunun uzunluu 8 mdir. Vagonlar eken lokomotifin uzunluu ise 5,5 mdir. Vagonlarn ve lokomotifin birbirlerine balant mesafesi 70 cmdir. Lokomotif ve 5 vagondan oluan bir trenin uzunluu ka mdir? Problemi Anlayalm Verilenler 1 vagonun uzunluu: 8 m Lokomotifin uzunluu: 5,5 m Balant mesafesi: 70 cm Vagon says: 5 Problemle lgili ekil izelim 8m 70 cm 8m 70 cm 8m 70 cm 8m 70 cm 8m 70 cm 5,5 m stenen Trenin uzunluu

Problemi zelim Vagonlarn uzunluu : 5 x 8 m = 40 m Balant mesafelerinin uzunluu: 5 x 70 cm = 350 cm = 3,5 m Trenin uzunluu: 40 + 3,5 + 5,5 = 49 mdir. zmn doruluunu kontrol ediniz. Siz de 240 km ve 30 m verilerini kullanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

NELER RENDM?
1. Yandaki genin kenar uzunluklarn lerek santimetre ve milimetre birimleriyle yaznz. |AB| = .... cm .... mm |BC| = ....................... |CA| = ....................... B 2. Verilen eitliklerden hangisi yanltr? A. 9 tane eyrek metre = 2 m 25 cm
7 B. m = 1 m 75 cm 4

C. 7 tane yarm metre = 7 m


2

D. 2,5 m = 5 eyrek metre

.K. Sayfa: 86

153

OLASILIK VE STATSTK
MERKEZ ELM VE YAYILMA LLER
NELER RENECEZ?

Verilerin aritmetik ortalamasn ve akln hesaplayarak yorumlamay reneceiz.

Aritmetik Ortalama
Aylk Ortalama Scaklklar
Aylar Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz En dk -6 -10 -5 1 6 11 14 En yksek 17 17 21 24 27 30 30

32 15 Austos ki kardeten Ozan yaryl, Ezgi ise yaz tatilinde Eyll 29 8 stanbulda bulunan amcalarnn yanna gideceklerdi. Ekim 28 1 nternetten stanbul ile ilgili bilgiler edinmek istediKasm 22 -2 Aralk 18 -5 ler. Bulduklar sayfada aylara gre stanbulun orta* Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi verileri lama hava scaklklar da vard. ok sevindiler; nk giderken yanlarna ne tr giyecekler alacaklarna karar verebilirlerdi. Aritmetik ortalama ile gnlk yaammzda nerelerde karlatnz arkadalarnzla tartnz.

Siz de en ok grmek istediiniz ehirler veya lkeler hakknda bilgileri gazete ve dergilerden toplaynz ve arkadalarnzla paylanz. Emre, teneffslerde snfnn hava scaklklarn lt ve bu scaklklarla ilgili bir tablo hazrlad. Snfn;
18C 20C 22C 21C 19C

I. teneffs

II. teneffs III. teneffs IV. teneffs V. teneffs

Aritmetik ortalama bir merkez eilim lsdr. En dk hava scakl : 18C Aklk ise merkez yaylma Aklk, en byk deer ile en k- lsdr.

En yksek hava scakl : 22C

k deerin farkna eittir.

Aklk = 22 C 18 C = 4C tur. Aritmetik ortalama, verilerin toplamnn veri saysna blnmesi ile bulunur.

Ortalama scaklk =

18 + 20 + 22 + 21 + 19 100 = = 20C tur. 5 5

Bir snfn ideal scakl 21 C olmaldr. Ortalama scakln ideal scakla yakn olmas ve akln kk olmas, yani scakln ok fazla deiiklik gstermemesi salk asndan olduka iyidir. Akln byk olmas durumunda, salk asndan oluabilecek sakncalar arkadalarnzla tartnz.

154

rnek: Bir satcnn 5 gnde satt televizyon sat saylar yledir: 5, 25, 32, 34 ve 54tr. Buna gre bir gnlk sat ortalamasn bulalm. zm: Ortalama sat =
5 + 25 + 32 + 34 + 54 = 30dur. 5

imdi de sat saylarndan en byn kararak drt gnlk aritmetik ortalamay hesaplayalm. Bu durumun aritmetik ortalamay nasl etkilediini inceleyelim: Ortalama sat =
5 + 25 + 32 + 34 = 24 olur. 4

Buna gre aritmetik ortalama dmtr. Siz de sat saylarndan en kk olan kararak drt gnlk ortalama sat saysn bulunuz. Bu durumun aritmetik ortalamay nasl etkilediini syleyiniz. Siz de gazetelerden ilinizin bir haftalk hava scakl deiim akln ve ortalama scakln bulup sonular yorumlaynz. Olumsuz durumlarda neler yapabileceinizi arkadalarnzla tartnz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Tahtaya aadakine benzer bir tablo iziniz.
Karde says etele tablosu Sklk tablosu 0 1 2 3 4 5

Ara ve Gereler Tablo


6

Bir arkadanz, her renciye ka karde olduunu (kendisi de dahil) sorarak etele tablosunu, daha sonra etele tablosundan yararlanarak sklk tablosunu doldursun. Karde saylarndan oluan veri grubunun akln ve aritmetik ortalamasn hesaplaynz. Bulduunuz deerleri yorumlaynz. rnek: Atatrk lkretim Okulunun, 6. snflarnn mevcutlar 27, 25, 26, 32 ve 30dur. 6. snf mevcutlarnn akln ve aritmetik ortalamasn bulalm. zm: Aralk, 30 25 = 5tir. Aritmetik ortalama =
27 + 25 + 26 + 32 + 30 = 140 = 28 dir. 5 5

NELER RENDM?
1. 5 kiilik bir grubun ya ortalamas 13tr. Bu gruba 13 yanda bir kii daha katlrsa ya ortalamas ka olur? 2. 4 terimli bir say dizisindeki terimlerin ortalamas 22dir. Bu dizinin ilk terimi 12, 19 ve 25 olduuna gre son terimi katr? A. 15 B. 22 C. 32 D. 42 3. Bir otomobil firmasnn yln ilk alt ayndaki otomobil satlarn gsteren izgi grafii aadadr:
Aylara Gre Otomobil Satlar
Sat says
480 440 420 360

280 240

a. Otomobil satlarnn ilk 3 aylk ortalamas katr? b. Otomobil satlarnn ilk 6 aylk ortalamas katr?

Ocak

ubat

Mart

Nisan

Mays

Haziran

Aylar

.K. Sayfa: 87

155

OLASILIKLA LGL TEMEL KAVRAMLAR


NELER RENECEZ?

1. Deney, kt, rnek uzay, olay, rastgele seim ve e olaslkl durumlar ilikilendirerek aklamay, 2. Bir olay ve bu olayn olma olasln aklamay, 3. Bir olayn olma olasl ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Alinin elindeki torbada 3 yeil ve 3 mavi renkte bilye vardr, Ali, torbadan rastgele bir bilye ektiinde bu bilyenin mavi renkli olma olasl hakkndaki dncenizi aklaynz.

Efe, bir basamakl doal saylar ayn zelliklere sahip kt paralarna yazarak bo bir kutuya atyor. Arzu, kutudan rastgele bir kt ekiyor. ekilen ktta asal say olma olasl nedir? Deney: E zelliklere sahip kt paralarna yazlm olan bir basamakl doal saylardan birinin seilmesi. rnek uzay: U = {bir basamakl doal saylar} veya U = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} ve s(U) = 10dur. Olay : A = {asal saynn ekilmesi} veya A = {2, 3, 5, 7}dir. Olayn ktlar: 2, 3, 5, 7dir. E olaslkl olma : Bu deneyde saylarn yazld ktlar ayn zelliklere sahip olduu iin her bir saynn ekilme olasl eittir. s(A) = 4 Asal saynn ekilme olasl; O (A) = tr. s(U) 10 Deneydeki her bir ktnn olma olaslklar eit olmaldr. Bir baka deyile bir ktnn olma olasln arttran veya azaltan durumlar olmamaldr. Bu deneyde saylarn yazld ktlar farkl zelliklere sahip olsayd, deneyin ktlarnn her birinin ekilme olasl birbirine eit olmayacakt. Bu durumda istenilen olayn olma olasl ayn ekilde hesaplanamaz.

156

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Oyun zar Yzlerinde 1den 6ya kadar rakamlarn yazl olduu oyun zarn 25 Kt kere havaya atnz. Kalem st yze gelen saylar etele tablosunda iaretleyiniz. etele tablosundan yararlanarak sklk tablosu oluturunuz. Sklk tablosundan yararlanarak saylarn gelme sklklarnn at saysna orann yaznz. Bu oran, ondalk kesir ve yzde sembol ile gsteriniz. Bulduunuz oranlar birbirine yakn mdr? Arkadalarnzla tartnz. rnek: Yzlerine 1den 6ya kadar rakamlar yazlm olan bir kpn havaya atlmas deneyinde kpn st yznde; a. 6 gelme olasln, b. 4ten byk say gelme olasln, c. ift say gelme olasln hesaplayalm. zm: rnek uzay: U = {1, 2, 3, 4, 5, 6} ve s(U) = 6dr. a. 6 gelme olay : A = {6} ve s(A) = 1dir. O(A) =
s(A) = 1 dir. s(U) 6

ETKNLK

b. 4ten byk say gelme olay : D = {5, 6} ve s(D) = 2dir. O(D) =


s(D) = 2 = 1 dir. s(U) 6 3

c. ift say gelme olay : = {2, 4, 6} ve s() = 3tr. O() =


s() = 3 = 1 dir. s(U) 6 2

6 gelme, 4ten byk say gelme ve ift say gelme olaslklarn karlatralm:
1 6 < 1 3 < 1 2

O(A) < O(D) < O() A, D ve kmelerinin eleman saylarn inceleyerek bu durumu yorumlaynz. Bir deneye ait olayn eleman says arttka, gerekleme olasl artmakta mdr? Snf arkadalarnzn babalarnn (veya annelerinin) eitim durumlar hakknda anket yoluyla veri toplaynz. Snf arkadalarnzdan rastgele seilecek bir tanesinin babasnn (veya annesinin) niversite mezunu olma olaynn olasln bulunuz ve olaslk temel kavramlarnn karlklarn yaznz.

.K. Sayfa: 88

157

rnek: Can snfndaki arkadalarnn kan gruplarn renerek yandaki tabloyu hazrlad. Cann snfndan rastgele seilecek bir rencinin kan grubunun; a. A Rh + olma olasn, b. A Rh + olmama olasn, c. B Rh - olma olasln bulalm. zm: rnek Uzay: U = {snftaki renciler} ve s(U) = 37dir. a. Olay : A = {kan grubunun A Rh + olmas} ve s(A) = 12dir. Olaslk: O(A) =
12 dir. 37

Kan Gruplar Kan Grubu Kii says A Rh + 12 A Rh 6 B Rh + 8 B Rh 0 AB Rh + 4 AB Rh 3 0 Rh + 3 0 Rh 1

b. Olay : A = {kan grubunun A Rh + olmamas} ve s(A) = 25tir. Olaslk: O(A ) =


25 tir. 37

O(A) ve O(A)olaslklarnn toplamn inceleyelim:


O(A) + O(A) = 12 + 25 37 37 = 37 = 1dir. 37

c. Olay : B = {kan grubunun B Rh - olmas} ve s(B) = 0dr. Olaslk: O(B) =


0 = 0dr. 37

Bir olayn olma olasl 0 ile 1(dhil) arasndadr.

Siz de yukardaki tablodan yararlanarak olaslkla ilgili 2 tane problem kurunuz. Kurduunuz problemleri znz. rnek: Alfabemizin hafleri ayn zelliklere sahip kt paralarna yazlarak bo bir kutuya atlyor. Rastgele bir kt ekildiinde, kan harfin ATATRK szcnde olma olasln bulalm. zm: rnek uzay: U = {alfabemizin hafleri} ve s(U) = 29dur. Olay: E = {A, T, , R, K} ve s(E) = 5tir. Olaslk : O(E) =
5 tir. 29

158

ATATRK szcnn her bir harfi ayn zelliklere sahip kt paralarna yazlarak bo bir kutuya atlyor. Rastgele bir kt ekildiinde kan harfin T olma olasln bulalm: rnek uzay: U = {A, T, A, T, , R, K} ve s(U) = 7dir. Olay: A = {T, T} ve s(A) = 2dir. Olaslk : O(A) =
s(A) = 2 dir. s(U) 7

Evrensel kmede, her bir eleman bir kez yazlrken rnek uzayda, her bir eleman ka tane ise o kadar yazlr.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kibrit p Beer kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, beer tane kibrit p alp bir tanesini dierlerinden ksa kalacak ekilde sapn krsnlar. Gruplar, birer ebe sesinler. Ebe, kibrit plerini ksa p belli olmayacak ekilde elinde tutsun. Dier renciler kendi belirleyecekleri srayla; geri vermemek zere, birer p eksinler. Ksa p eken oyunu kaybeder. Gruplar, ilk oyuncunun ksa p ekme olasln hesaplasnlar. Gruplar, aadaki sorularn cevaplarn tartarak aklasnlar. Eer ilk oyuncu ksa p ekmezse 2. oyuncunun ksa p ekme olasl nedir? 3. oyuncu da ksa p ekmezse 4. oyuncunun ksa p ekme olasl nedir? p ekme sralamasnda tercih hakknz olsayd, kanc srada ekmek isterdiniz? Neden?

ETKNLK

NELER RENDM?
1. Bir zar atlyor. Zarn st yzndeki rakamn 4ten byk gelme olasl nedir? 2. Bir torbada 3 mavi, 4 sar ve 2 beyaz bilye vardr. Torbadan rastgele ekilen bir bilyenin sar olmama olasl nedir? 3. 1den 40a kadar olan saylar ayn zelliklere sahip kartlara yazlarak bir torbaya atlyor. Rastgele ekilen bir karttaki saynn 8den kk gelme olasln bulunuz. 4. Yzlerine de 1den 6ya kadar saylarn yazl olduu bir kp havaya atlyor. Kpn st yznde; a. 5 gelme olasln, b. 2den byk say gelme olasln, c. Tek say gelme olasln hesaplaynz. 5. Snfmzda 17 erkek renci vardr. ifadesini tamamlayarak olaslkla ilgili bir problem kurunuz ve znz.
.K. Sayfa: 89

159

OLAY ETLER
NELER RENECEZ?

1. Kesin ve imknsz olaylar aklamay, 2. Tmleyen olay aklamay reneceiz.

Sizce; Yar kaplumbaann kazanma olasl nedir? Yar tavann kazanma olasl nedir?

rnek: Yzlerine 1den 6ya kadar rakamlar yazlm olan bir kpn havaya atlmas deneyinde kpn st yznde; a. 7den kk say gelme olasln, b. ki basamakl say gelme olasln hesaplayalm. zm: rnek uzay: U = {1, 2, 3, 4, 5, 6} ve s(U) = 6dr. a. 7den kk say gelme olay: A = {1, 2, 3, 4, 5, 6} ve s(A) = 6dr.
O(A) = s(A) = 6 s(U) 6 O() = s() = 0 s(U) 6 = 1dir. 1'dir.

b. ki basamakl say gelme olay: = { } ve s() = 0dr.


= 0dr. 0'dr.

Hi gereklemeyecek olan olaya (bo kmeye) imknsz olay denir. O() = 0 Her durumda gerekleecek olaya (rnek uzaya) kesin olay denir. O(U) = 1 Siz de yukardaki deneye ait kesin ve imknsz olaylar syleyiniz. rnek: KEMAL szcnn her bir harfi ayn zelliklere sahip ktlara yazlarak bo bir kutuya atlyor. Rastgele bir kt ekildiinde kan harfin; a. Sesli olma olasln, b. Sesli olmama olasln bulalm. zm: rnek uzay: U = {K, E, M, A, L} a. Sesli olma olay: A = {E, A} O(A)=

s(A) = 2 dir. s(U) 5

160

b. Sesli olmama (sessiz harf olma) olay : = {K, M, L} A)

O(A) =

s(A ) = 3 tr. s(U) 5

A ve A)olaylar arasndaki ilikiyi aklaynz.

Bir olayn olma ve olmama olaylar birbirlerinin tmleyen olaylardr.

Siz de tmleyen olaylara rnekler veriniz.

Ara ve Gereler Say kartlar Bir basamakl doal saylar ayn byklkteki kartlara yazarak bir Torba Kt torbaya atnz. Torbadan rastgele ekilen bir kartta yazl saynn tek say olma ola- Kalem sln yaznz. Uygulama Basamaklar Torbadan rastgele ekilen bir kartta yazl saynn ift say olma olasln yaznz. Torbadan rastgele ekilen bir kartta yazl saynn 9dan byk olma olasln yaznz. Torbadan rastgele ekilen kartta yazl saynn ift gelme olaslnn tmleyenini yaznz.

ETKNLK

NELER RENDM?
1. Krmz ve mavi renkli toplarn bulunduu torbadan top ekme deneyleri yaplacaktr. Buna gre aadaki ifadelerdeki noktal yerlere kesindir,, imknszdr ifadelerinden uygun olan yaznz. Sar renkli olmas ...................... Yeil renkli olmas ...................... Krmz veya mavi renkli olmas ...................... 2. Bir zar atma deneyine gre aadaki olaylarn olma olaslklarn, tmleyen olaylarn ve tmleyen olaylarn olma olaslklarn yaznz. a. Tek say gelme b. 3ten kk say gelme c. 4ten byk gelme
.K. Sayfa: 90

161

LME VE DEERLENDRME
1. a, b doal saylar ve 13 = a ise aadakilerden hangisi a + bnin deeri olamaz? 39 b A. 24 2. K O B. 30 L C. 36 D. 44

U noktalar K ve L olan doru parasnn orta noktas Odur. K noktas, KL doru parasnn
1 i kadar saa; L noktas, KL doru parasnn 1 i kadar sola kaydrlrsa orta nokta nerede olur? 3 5

A. K ile O arasnda B. K ile Onun tam ortasnda


3 3 3

C. O ile L arasnda D. ayn yerinde

3. 2 + 1 + 2 . 1 2 1 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? A. 1


3

B. 2
3

C. 2 1
3

1 D. 3 3

4. 99 + 27 1
100 29 2

ifadesi yaklak olarak katr? B. 2 C. 1,5 D. 1

A. 2,5

5. 0,5 + 0,05 + 0,005 + 0,0005 + ... toplam aadakilerden hangisine eittir? A. 0,5 B. 0,55 C. 5 D. 5
9 11

6. Snavdaki her 5 sorudan 4n doru yantlayan bir renci, 50 sorudan kan yanl yantlamtr? A. 40 B. 20 C. 15 D. 10 7. Un, ya ve eker miktar bakmndan srasyla 2, 3 ve 4 saylaryla orantl olarak kartrlarak 18 kglk bir hamur yaplyor. Kullanlan ya miktar, un miktarndan ka kg fazladr? A. 2 B. 3 C. 4 D. 5

8. Ayenin bir admnn uzunluu 40 cmdir. Aye, evleri ile okulu arasndaki 2 kmlik yolu ka admda gider? A. 500 B. 2000 C. 5000 D. 5200

9. 15 erkek, 20 kz renci bulunan bir snfta kz rencilerin boylarnn ortalamas 145 cm, erkek rencilerin boylarnn ortalamas 138 cmdir. Bu snftaki rencilerin boylarnn ortalamas ka santimetredir? 10. Maden 3 para ayn anda havaya atlyor. nn de st yzlerinin ayn gelmemesi olasl nedir? A. 1
4

B. 1
3

C. 3
4

D. 1

162

12. Bir kitapnn bir haftalk kitap sat adetlerini gsteren stun grafii aadadr:
Gnlere Gre Bir Haftalk Kitap Satlar
Kitap Saylar 152

105 80 65 56 44

Gnler Pazartesi Sal aramba Perembe Cuma Cumartesi Pazar

Kitap; a. 1 gnde ortalama ka kitap satmtr? b. Haftann herhangi bir gnnde ortalama ka kitap satmtr? 13. Aadaki sralamalardan doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ( ( ( 14. 5 5 5 5 < < < 3 8 7 11 15 12 11 7 ) > > > 16 16 16 16 1 8 2 5 ) < < < 3 12 5 6 2 5 3 1 ) 1 > > > 3 4 8 6 ) 1 1 2 1 : + . 6 3 3 2 A. 3 4 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? 1 5 2 3 2 5

B.

C.

D.

15. Aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yaparak bulduunuz sonular tahminlerinizle karlatrnz. a. 2 3 6 + 8 4 b. 6 3 1 2 5 2 c. 1 3 . 10 5 1 ini yedi, 8 d. 18 2 4 3

16. Bir pakette 64 ikolata vard. Bar, ikolatalarn verdi. Pakette ka tane ikolata kalmtr? A. 22 B. 24 C. 44

3 n de arkadalarna 16

D. 48

163

17. Aadaki devirli ondalk almlarla bu almlara karlk gelen ksaltlm biimlerini eleyiniz. 1, 181818... 6, 1555... 0,137137... 4, 152 4,15252... 3,01 1,18 3,010101... 6,15 0,137

18. 16,3B7 > 16,357 sralamasnn doru olabilmesi iin B yerine yazlabilecek rakamlar hangileridir? A. 1, 2, 3, 4, 5 B. 5, 6, 7, 8, 9 C. 6, 5, 4, 3, 2, 1 D. 6, 7, 8, 9

1 lekli bir haritada iki ehir arasndaki kara yolunun uzunluu 13 cmdir. Bu iki 500 000 ehir arasndaki kara yolunun uzunluu ka kilometredir? 19. A. 650 B. 130 C. 65 D. 6,5

20. Aritmetik ortalama, bir ..................................................... lsdr. cmlesindeki noktal yere uygun ifadeyi yaznz. 21. Gneli bir gnde bir aacn boyu 8,4 m ve bu aacn glgesinin boyu da 12,6 mdir. Bu aacn yannda duran Egenin glgesinin boyu 2,4 m olduuna gre Egenin boyu ka metredir? A. 1,6 B. 1,7 C. 1,75 D. 1,8

22. Metresi 48 TL olan kumatan 3,25 m alan bir kii, kuma iin ka Trk liras der? A. 148 B. 156 C. 160 D. 162

23. Aadaki noktal yerlere uygun saylar yaznz. 16 dm = ................... cm 3500 m = ................... km 52 cm = ................... m 1,2 dm = ................... mm 8,4 km = ................... m 162 dam = ................... hm

3 5 n, sonra kalan sayfalarn ini okudu. Hati8 6 ce, roman bitirmek iin ka sayfa daha okumaldr? 24. Hatice, 240 sayfalk bir romann nce A. 60 B. 48 C. 40 D. 25

.K. Sayfa: 91 - 94

164

V. NTE
Saylar lme
Proje devi : Olimpiyat oyunlarnda zamana bal olan sporlarn aratrlarak zaman lme birimlerinin kullanlmas gereken bir oyun hazrlanmas.

GMLEK 80 TL 64 TL
165

SAYILAR

ONDALIK KESRLER
NELER RENECEZ?

1. Ondalk kesirleri zmlemeyi, 2. Ondalk kesirleri belirli bir basamaa kadar yuvarlamay, 3. Ondalk kesirlerle toplama ve karma ilemleri yapmay, 4. Ondalk kesirlerle arpma ilemi yapmay, 5. Ondalk kesirlerle blme ilemi yapmay, 6. Ondalk kesirlerle yaplan ilemlerin sonucunu strateji kullanarak tahmin etmeyi, 7. Ondalk kesirlerle ilem yapmay gerektiren problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

niversiade (Yuniversayd) (Dnya Yaz niversite Oyunlar) 11-21 Austos 2005te zmirde yapld. Erkekler 200 m kou finalinde, madalya alan atletler ve aldklar dereceler aadaki tabloda verilmitir.
1 2 3 JULIUS Leigh gnatius (Julyus Lig gnatyus) Gney Afrika Cumhuriyeti TAKAHRA Shinji (Takahiyra inji) Japonya HESSON Poul (Hezyn Pol) rlanda 20,56 sn 20,93 sn 21,02 sn

1. olan atletin kou sresini tam sayl kesir eklinde yazalm:


20,56 = 20 56 dr. 100

Tam sayl kesrin kesir ksmn 0

0 ( 100 ) ve 1( 100 ) kesirleriyle karlatrnz. 100

Yarmada 1 ve 2. olan atletler kouyu 21 saniyenin altnda m tamamlamtr? Yarmada 3. olan atlet kouyu 21 saniyeden fazla srede mi tamamlamtr? Aadaki ondalk kesirlerin okunularn ve yazllarn inceleyiniz. 1,6: Bir tam onda alt 12,075: On iki tam binde yetmi be tam yzde on iki: 3,12 Yedi tam binde yz iki: 7,102

166

Ondalk Kesirleri zmleme


Emre, gazete okurken Merkez Bankas Dviz Kurlar tablosundaki saylarn ondalk kesirler olduunu grd. Ondalk kesirlerin gnlk hayatta ne kadar sk kullanldn dnd.
MERKEZ BANKASI DVZ KURLARI (01.02.2010) Al (TL) 1 ABD Dolar 1 Avro 1 ngiliz Sterlini 100 Japon Yeni 1,48 2,06 2,36 1,64 Sat (TL) 1,49 2,07 2,37 1,65

Siz de gnlk hayatta ondalk kesirlerin kullanm ile ilgili rnekler veriniz. Gnlk hayatta kullanlan ondalk kesirlerin, kesir ksm en ok ka basamakldr? Nedenini arkadalarnzla tartnz. rnek: 2, 342 ondalk kesrini basamak tablosunda gsterelim. zm:
Tam ksm
Kesir ksm

Yzde birler basama

Binde birler basama

Onda birler basama

Ondalk kesri basamak deerlerinin toplam eklinde yazalm: 2,342 = 2 + 0,3 + 0,04 + 0,002

Birler basama

Say Basamak deeri

2 2

, ,

3 0,3

4 0,04

2 0,002

2,342 = (2 x 1) + 3 x

1 1 1 + 4x + 2x 10 100 1000

) (

) (

2,342 = (2 x 1) + (3 x 0,1) + (4 x 0,01) + (2 x 0,001)

Bir ondalk kesrin basamak deerlerinin toplam biiminde yazlmasna ondalk kesri zmleme denir. Ondalk kesirleri virgl kullanarak yazdmzda kesir ksmnn 0(sfr) ile 1 arasnda bir say belirttiini fark ettiniz mi? rnek: 27,305 ondalk kesrini zmleyelim. zm: (2 x 10) + (7 x 1) + (3 x 0,1) + (0 x 0,01) + (5 x 0,001) olur. Siz de 45,068 ondalk kesrini basamak tablosunda gsteriniz ve zmleyiniz. Bu ondalk kesrin onda birler ve yzde birler basamaklarndaki rakamlarn basamak deerlerini syleyiniz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar 2,358 ondalk kesrini onluk taban bloklaryla modelleyiniz. Modellediiniz ondalk kesri basamak tablosunda gsterip zmleyiniz. zmleme yaparken izlediiniz yollar aklaynz.

Ara ve Gereler Onluk taban bloklar Kt Kalem

.K. Sayfa: 95

167

Ondalk Kesirleri Yuvarlama


Tam saylar onlar basamana yuvarlarken hangi basamaktaki rakama bakarsnz? Bu rakam hangi rakamla karlatrrsnz? Tam saylar yzler basamana yuvarlarken izlediiniz yolu aklaynz.

ETKNLK
Uygulama Basamaklar 1,42 ondalk kesrini say dorusunda gsteriniz.
1,42 1,40 1,50

Ara ve Gereler Kt Kalem

1,42 ondalk kesrinin 1,40a m, 1,50ye mi daha yakn olduunu syleyiniz. 1,42 ondalk kesrini onda birler basamana yuvarlamak isteseydiniz 1,4e mi, 1,5e mi yuvarlardnz? Tartnz. imdi de 1,47 ondalk kesrini say dorusunda gsteriniz.
1,47 1,40 1,50

1,47 ondalk kesrinin 1,40a m, 1,50ye mi daha yakn olduunu syleyiniz. 1,47 ondalk kesrini onda birler basamana yuvarlamak isteseydiniz, 1,4 ve 1,5ten hangisine yuvarlardnz? Tartnz. Ondalk kesirleri belirli bir basamaa kadar yuvarlamayla ilgili bir kural gelitirmeye alnz. rnek: 12,539 ondalk kesrini onda birler, yzde birler ve birler basamana yuvarlayalm. zm: Yzde birler Onda birler Birler basamana basamana yuvarlama basamana yuvarlama yuvarlama 12,539 12,539 12,539

9>5 12,539 12,54

3<5 12,539 12,5

5=5 12,539 13

Yuvarlanmas istenen basamaktan bir nceki basamakta bulunan rakam ile 5 arasnda karlatrma yaplr. Bu basamaktaki rakam 5e eit veya 5ten bykse bir arttrlr, 5ten kkse rakam deimez.

Siz de 194,357 ondalk kesrini yzde birler, onda birler, birler ve onlar basamaklarnda yuvarlaynz.
.K. Sayfa: 96

168

Ondalk Kesirlerle Toplama ve karma lemleri


Tam saylarla alt alta toplama ve karma ilemleri yaparken ayn adl basamaklardaki rakamlarn alt alta gelmesine dikkat eder misiniz? Tam saylarla toplama ve karma ilemlerine hangi basamaktaki rakamlardan balarsnz?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar 1,23 ve 2,4 ondalk kesirlerini yzlk kartlarla modelleyiniz.

Ara ve Gereler Yzlk kartlar

1,23

2,40

1. ondalk kesrin (1,23) kesir ksmn, 2. ondalk kesrin (2,4) kesir ksmn gsteren karta aktarnz ve tam ksmlar gsteren kartlar da bir araya getiriniz.

Bulduunuz ondalk kesri yaznz. Yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz.

169

rnek: Bir sporcu, yzme ampiyonasnda 100 m srtst, 100 m serbest ve 100 m kelebek stili kategorilerinde yarmtr. Bu kategorilerdeki yar tamamlama sreleri aadaki tabloda verilmitir.
100 m serbest stil 100 m srtst stil 100 m kelebek stil 49,43 sn 54,9 sn 53,15 sn

Bu sporcu, ampiyonada toplam ka saniye yzmtr? Basamak tablosundan yararlanarak bulalm:


Yzde birler basama Onda birler basama Yzler basama Onlar basama Birler basama

4 5 5 1 5

9 4 3 7

, , , ,

4 9 1 4

Ondalk kesirlerle toplama ilemi yaparken toplananlarn ayn adl basamaklar ve virgller alt alta gelecek ekilde yazlr.

5 8 sn yzmtr.

rnek: 5,32 + 7,89 ileminin sonucunu tahmin edelim: zm: 5,32 + 7,89 ilemindeki saylarn tam ksmlarnn toplam 5 + 7 = 12; kesir ksmlarndaki 0,32 ile 0,89un toplam yaklak 1dir. Bu ilemin sonucu tahminen 12 + 1 = 13tr. imdi de ilemi yapp bulduumuz sonula tahminimizi karlatralm: 5,32 + 7,89 13,21 olur. Tahminimiz ilem sonucuna yakndr. Siz de aadaki ilemleri yapnz. a. 4,07 + 3,62 b. 38,08 + 9,652 c. 126,706 + 85,093 Aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. 4,27 + 3,58 b. 35,6 + 18,75 c. 7,395 + 18,8
.K. Sayfa: 97

170

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Onluk taban bloklar ile 4,13 ondalk kesrini modelleyiniz. Modelinizden 2,09 ondalk kesir kadarn ayrnz. Geriye kalan modelin oluturduu ondalk kesri syleyiniz. Yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz. Ondalk kesirlerle karma ilemine ait bir kural gelitiriniz.

Ara ve Gereler Onluk taban bloklar Kt Kalem

rnek: niversiade (zmir Dnya Yaz niversite Oyunlar) erkekler 3 adm atlama yarnda 1 ve 2. olan atletlerin atlaylarndaki dereceleri aada verilmitir.

1 Sergeev
(Sergev)

2 16,35 m 15,23 m

3 16,06 m 16,43 m

4 X 16,34 m

5 X 16,67 m

6 16,72 m 15,47 m

16,23 m 15,70 m

Shalders
(eldrs)

1 ve 2. olan atletlerin 2. atlaylar arasndaki fark ka metredir? Basamak tablosundan yararlanarak bulalm:
Yzde birler basama Onda birler basama Onlar basama Birler basama

1 1 0

6 5 1

, , ,

3 2 1

5 3 2 mdir.

Ondalk kesirlerle karma ilemi yaparken eksilen ve farkn ayn adl basamaklar ve virgller alt alta gelecek ekilde yazlr.

1. olan atletin en iyi atlay ile 2. olan atletin en kt atlay arasndaki fark ka metredir? 16,72 15,23 01,49 mdir. Siz de; 1. Atletlerin 6. atlaylar arasndaki farkn ka metre olduunu tahmin ediniz. Sonra ilemi yapnz. Tahmininiz ile ilem sonucunu karlatrnz. 2. 1. atletin en iyi ve en kt atlaylar arasndaki farkn ka metre olduunu tahmin ediniz. Sonra ilemi yapnz. Tahmininiz ile ilem sonucunu karlatrnz.
.K. Sayfa: 98

171

Ondalk Kesirlerle arpma lemi

nsanolunun uzay kefetme abalar, yzyllardr devam etmektedir. Uzay kefetmenin amac ne olabilir? Amerikal pilot Neil Armostrong (Niil Armstrong), Apollo 11 adl uzay arac ile yolculuk yaparak 16 Temmuz 1969 tarihinde Aya ayak basan ilk insan olmutur. Gnmzdeki uzay aralar saniyede 7,3 km yol alabilmektedir.

rnek: Saniyede 7,3 km yol alan uzay aracnn 5 dakikada ka kilometre yol alacan nasl hesaplayabilirsiniz? Uzay aracnn 3 saniyede ka kilometre yol alacan hesaplayalm. zm: 3 x 7,3 ilemini kesirlerden yararlanarak yapalm:
3 x 7,3 = 3 x 73 219 210 9 = = + = 21 + 0,9 = 21,9 km yol alr. 10 10 10 10

Yukardaki arpma ileminde; arpanlardan ondalk kesir olann kesir ksm ka basamakldr? arpmn kesir ksm ka basamakldr? imdi de ayn ilemi basamak tablosunda yapalm:
Onda birler basama , , 3 9 Onlar basama 2 1,5 x 7,3 = Birler basama 7 3 1

Ayn uzay aracnn 1,5 saniyede ka kilometre yol alabileceini hesaplayalm:


1095 1000 95 15 73 x = = + = 10 + 0,95 = 10,95 km yol alr. 10 10 100 100 100

Yukardaki arpma ileminde; arpan olan ondalk kesirlerin kesir ksmlar toplam ka basamakldr? arpmn kesir ksm ka basamakldr? 7,3 1,5 36 5 73 1 0,9 5 km

Ondalk kesirlerle arpma ileminde, arpmn kesir ksmnn basamak says; arpanlarn kesir ksmlarnn basamak saylarnn toplam kadardr.

172

rnek: 8,05 x 9,7 ileminin sonucunun kesir ksmnn ka basamakl olduunu arpma ilemi yapmadan bulalm. zm: 8,05 ondalk kesrinin kesir ksm 2 basamakl; 9,7 ondalk kesrinin kesir ksm 1 basamakl olduundan arpmlarnn kesir ksm 2 + 1 = 3 basamakldr. Siz de arpma ilemini yaparak cevabn doruluunu kontrol ediniz. rnek: Aadaki arpma ilemlerini yapalm. a. 1,26 x 0,3 b. 1,26 x 0,03 zm: arpanlarn kesir ksmlarnn basamak saylarna bakarak arpmlarn kesir ksmnn ka basamakl olacan syleyiniz. a. 1,26 b. 1 , 2 6 0,3 0,03 0,3 7 8 0, 0 3 7 8 arpma ilemleri yaplrken izlenilen stratejiyi arkadalarnzla tartnz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Yzlk kart Yzlk kartnzda bir boyutu 0,7; dier boyutu 0,8 olan dikdrtgen Boya kalemleri sel blgeyi renkli kalemle boyaynz. Kt Yzlk kartnzdaki dikdrtgensel Kalem blgeyi gsteren ondalk kesri syleyiniz. Boyal blgeyi gsteren ondalk kesri elde edecek matematiksel ifadeyi yaznz. 0,7 arpma ileminde arpanlarn her biri 0dan byk 1den kk mdr? Syleyiniz. arpm, arpanlarn her birinden daha kk mdr? 0,8 Syleyiniz. Siz de aadaki arpma ilemlerini yaparak 0dan byk 1den kk iki ondalk kesrin arpmyla ilgili dncelerinizi syleyiniz. 0,32 x 0,6 0,95 x 0,4 0,27 x 0,83 0 ile 1 arasnda olan iki ondalk kesrin arpm, arpanlarn her birinden daha kktr. rnek: 8,5 x 0,56 ileminin sonucunu tahmin edelim. zm: 8,5 x 0,56 (8 + 0,5) x 0,60 = (8 x 0,60) + ( 1 x 0,60) 2 = 4,80 + 0,30 = 5,10 bulunur. Siz de aadaki ilemleri yapnz. a. 0,76 x 1,32 b. 4,8 x 3,28 c. 12,3 x 15,72 Aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. .K. Sayfa: 99 a. 1,35 x 0,9 b. 3,12 x 4,5 c. 15,2 x 8

ETKNLK

173

Ondalk Kesirlerle Blme lemi


Aylin, bir yk kitabndan drt gnde srayla 15, 24, 14 ve 17 sayfa okumutur. Aylin, bir gnde ortalama ka sayfa kitap okuduunu bulmaya alyor. Blme ilemindeki 2 kalann 4e nasl blebilir? Yardmc olabilir misiniz? 70 4 15 + 24 + 14 + 17 = 70 4 17... 30 28 02 50 4 10 8 2 4 1 2 sn

rnek: Saniyede 4 m koan Emrenin, 50 myi ka saniyede koacan nasl hesaplayabilirsiniz?

zm: Blme ilemi kalanl olduundan, Emre 50 myi 12 saniyeden fazla srede koar. Tam sreyi bulmak iin kesirlerden yararlanalm: 50 4 ileminde; blm 12, kalan 2dir. Kalan da 4e blersek blm; 12 + 2 1 = 12 + dir. 4 2

Blmn kesirli ksmn ondalk kesir olarak ifade edelim: 12 + 5 1 = 12 + = 12 + 0,5 = 12,5 saniyede koar. 2 10

Siz de aadaki blme ilemlerinin sonularn kesirlerden yararlanarak bulunuz. 25 2 41 5 45 6

50 4 ilemini daha ksa bir yolla yapalm: 50 4 4 12,5 10 8 20 2 tane tam, 20 tane onda bir eder. 20 00 Siz de aadaki blme ilemlerini yapnz. 98 5 42 8 63 30

174

rnek: 0,9 0,3 ilemini kesirlerden yararlanarak yapalm: 0,9 0,3 = 3 9 = 93=3 10 10

Siz de aadaki blme ilemlerini kesirlerden yararlanarak yapnz. 0,8 0,4 0,35 0,05 0,81 0,09

Aadaki rnty inceleyiniz. rnty 2 adm daha geniletiniz. 42 6 = 7 420 60 = 7 4200 600 = 7

Aadaki rnty inceleyiniz. rnty 1 adm daha geniletiniz. 62=3 0,6 0,2 = 3 0,06 0,02 = 3

Elde ettiiniz sonucu arkadalarnzla tartnz.

Bir blme ileminde blnen ve blende virgln yeri ayn basamak says kadar saa doru kaydrlrsa blm deimez.

rnek: 7,4 0,8 ilemini yapalm: 7,4 0,8 = 74 8 74 8 72 9,25 02 0 16 040 40 00 Blme ileminde izlenen yolu syleyiniz.

175

rnek:

35,2 5 ilemini yapalm: 35,2 5 = 352 50

rnek:

0,63 4,5 ilemini yapalm: 0,63 4,5 = 6,3 45 = 63 450

352 50 350 7 ,04 00200 200 000 Blme ileminde izlenen yolu syleyiniz.

6 30 4 5 0 450 0,14 1800 1800 0000 Blme ileminde izlenen yolu syleyiniz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Dosya kd Beer kiilik gruplar oluturunuz. Kalem Gruplar, 6 dosya kdn eit olarak paylamak iin nasl bir yol izleyeceklerini tartsnlar. Gruplar, 6 dosya kdn aralarnda eit olarak paylasnlar. Gruplar, yaptklar ilemin matematiksel ifadesini yazsnlar. Gruplar, ondalk kesirlerle blme ilemine ait bir kural gelitirsinler. rnek: 12,46 4 ileminin sonucunu tahmin edelim: 12,46 12 4 = 3 lem sonucu tahmin edilirken 12,46 ondalk kesri, neden 13 deil de 12 olarak alnmtr?

ETKNLK

ALITIRMALAR
1. Aadaki blme ilemlerini yapnz.
5,6 0,8 0,72 0,9 57,42 3,48 25,5 1,5 5,784 0,4

6,21 6

2. Tablolardaki soldan saa ve yukardan aaya doru blme ilemlerini yapnz.

12,8 0,8 1,6 0,2

1,44 0,4 1,2 0,2

3. Aadaki ilemleri yapnz. a. (6,72 0,56) + 0,025

b. (5,02 - 2,9) 0,8

4. Aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. 2,76 1,2 b. 24,84 6 c. 32,76 6,3
.K. Sayfa: 100

176

10,100 ve 1000 ile Ksa Yoldan arpma ve Blme lemleri

Mehmet amca, manavdan kilogram 1,25 TLden 10 kg portakal ald. Mehmet amcann portakallar iin ka Trk liras harcadn nasl hesaplayabilirsiniz?

rnek: Aadaki ilemleri inceleyiniz. 0,482 . 10 = 482 . 10 = 4,82 1000 482 . 100 = 48,2 1000 482 . 1000 = 482 1000

0,482 . 100 =

0,482 . 1000 =

Bir ondalk kesrin 10, 100 ve 1000 ile ksa yoldan arpmlarn bulmak iin bu ondalk kesrin virgl sra ile bir, iki ve basamak saa kaydrlr. Siz de aadaki arpma ilemlerini ksa yoldan yapnz. 1,5 . 10 3,018 . 100 rnek: Aadaki ilemleri inceleyiniz. 17,4 10 = 174 10 174 100 = = 174 100 = 1,74 10 1 10 10 174 100 174 1000 = = 174 1000 = 0,174 10 1 10 10 17,42 . 1000

17,4 100 =

Bir ondalk kesri 10, 100 veya 1000 ile ksa yoldan blmek iin bu ondalk kesrin virgl sra ile bir, iki ve basamak sola kaydrlr. Siz de aadaki ilemleri ksa yoldan yapnz. 342,7 10 54,9 100 18,2 1000
.K. Sayfa: 101

177

Ondalk Kesirlerle Yaplan lemlerin Sonucunu Tahmin Etme


Hasan Bey, gmlek ve kravat alrsa deyecei paray tanmin etmeye alyor. Yardmc olabilir misiniz?

47,65 TL

25,75 TL

Kumrunun yapt alveriin listesi aadadr:

Patates 5,5 kg x 0,88 TL ...................... Elma 4,300 kg x 1,20 TL .................. Meyve suyu 6l ..................... Ekmek 3 x 0,45 TL .............................. ay ........................................ Toplam................................... 1,35 5,92 25,61 5,16 8,34 4,84

Alveri listesinde hangi tr saylar gryorsunuz? Bu saylarla hangi ilemler yaplmtr? Problem : Kumru, sadece ekmek ve ay alsayd, ka Trk liras derdi? Tahmin edelim. zm: 1,35 + 5,92 1 + 6 = 7 TL lemin sonucu tahmin edilirken izlenilen stratejiyi aklaynz. Daha hassas bir tahmin yapalm: 1,35 + 5,92 1,4 + 5,9 = (1 + 5) + (0,4 + 0,9) = 6 + 1,3 = 7,3 TL Problem : Kumru; sadece patates, elma ve meyve suyu alsayd, ka Trk liras derdi? Tahmin edelim. zm: I. yol II. yol 4,84 + 5,16 + 8,34 4,84 + 5,16 + 8,34 5 + 5 + 8 = 18 TL 4,8 + 5,2 + 8,3 = (4 + 5 + 8) + (0,8 + 0,2 + 0,3) = 17 + 1,3 = 18,3 TL lemin sonucu tahmin edilirken izlenilen stratejileri aklaynz.

178

Problem : Kumru, kasiyere 50 TL verdi. Kumrunun ka Trk liras para st alacan tahmin edelim. zm: 50 25,61 50 25 = 25 TL Problem : Kumru, kilogram 0,88 TLden 2,5 kg patates alm olsayd, ka Trk liras derdi? Farkl iki strateji kullanarak tahmin edelim. zm: I. yol : 0,88 says 1e yakn olduu iin 2,5 x 0,88 ileminin tahmini sonucu 2,5e yakndr. Kumru, tahminen 2,5 TL derdi. II. yol : 2,5 x 0,88 (2 + 0,5) x 0,90 = (2 x 0,9) + ( 1 x 0,90) 2 = 1,8 + (0,45) = 1,8 + 0,5 = 2,3 TL lemin sonucu tahmin edilirken izlenilen stratejileri aklaynz. Problem : Kumru, 6 paket meyve suyuna 8,34 TL dediine gre 1 meyve suyu iin ka Trk liras demitir? zm: 8,34 6 9 6 = (6 + 3) 6 = (6 6) + (3 6) = 1 + 0,5 = 1,5 TL lem sonucu tahmin edilirken 8,34 ondalk kesri, neden 8 deil de 9 olarak alnmtr? Arkadalarnzla tartnz.

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Say kartlar Drder kiilik gruplar oluturunuz. Torba Gruplar, 8 say kartna birbirinden farkl ondalk kesirler yazp bir Hesap makinesi torbaya atsnlar. Gruplar, torbalarndan ikier kart eksinler. Gruplar, ektikleri kartlarda yazl saylarn toplamn, farkn, arpmn ve blmn tahmin etsinler. Gruplar, ilemleri hesap makinesi ile yaparak bulduklar sonularla tahminlerini karlatrsnlar. Gruplarn tahminde bulunurken izledikleri yollarn geerliliine snfa karar verilsin. Siz de aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. Bulduunuz sonularla tahminlerinizi karlatrnz. a. 26,3 + 13,7 b. 8,07 + 11,444 + 0,3 c. 15,36 9,71 d. 21,815 6,27 e. 4,5 x 9,7 f. 8,81 x 12,3 g. 1,64 8 h. 12,35 5,8

ETKNLK

179

PROBLEM ZELM
Problem : Emre, kilogram fiyat 4,65 TL olan ekirdekten 1,5 kg ve kilogram fiyat 22,50 TL olan fndktan 0,350 kg alyor. Emre, kuru yemiiye 20 TL verirse ka Trk liras para st alr? Problemi Anlayalm Verilenler Kilogram 4,65 TL olan ekirdekten 1,5 kg, kilogram 22,50 TL olan fndktan 0,350 kg alnd Kuru yemiiye 20 TL verildii stenen Kuru yemiiden ka Trk liras para st alnaca zm Planlayalm ekirdek ve fndn fiyatlarnn kaar Trk liras olduunu bulmalyz. ekirdek ve fndn toplam fiyatnn ka Trk liras olduunu bulmalyz. Kuru yemiiye verilen paradan ekirdek ve fndn toplam fiyatn karmalyz. zm: Kuru yemilerin creti, (4,65 x 1,5) + (22, 5 x 0,35) = 6,975 + 7,875 = 14,85 TLdir. Para st, 20 14,85 = 5,15 TLdir. zmn doruluunu hesap makinesi ile kontrol ediniz. Yandaki resimden yararlanarak bir problem kuralm. Problem : Bir yaya saatte ortalama 7,3 km yol alarak 4 saatte gittii yolu dnte 5 saatte almtr. Yayann dnteki ortalama hz ka kilometredir?

Siz de yandaki fotoraftan yararlanarak ondalk kesirlerle ilem yapmay gerektiren bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

.K. Sayfa: 102 (6 ve 7. problemler)

180

NELER RENDM?
1. (3 x 1) + (7 x 0,1) + (2 x 0,001) eklinde zmlenmi ondalk kesir aadakilerden hangisidir? A. 0,372 B. 3,72 C. 3,702 D. 37,02 2. 0,852 ondalk kesrini yzde birler, onda birler ve birler basamaklarnda yuvarlaynz. 3. Tablodaki ondalk kesirleri soldan saa ve yukardan aaya toplaynz. 8,3 12,07 23,05 4,97 6,392 48,034

4. stenilen ilemleri yaparak bo kutulara yaznz. a. 2,8 + 3,4 x6 3 7,83

b.

6,34

0,2

23,05

x 1,4

+ 51,9

5. (21,4 15,6) x (1,8 4) ileminin sonucu aadaklerden hangisidir? A. 2,6 B. 2,61 C. 26 D. 26,1 6. Aadaki sorular cevaplaynz. a. 3,07 km ka metredir? b. 2,306 m ka santimetredir? c. 8,9 mm ka santimetredir? d. 4765 mm ka metredir? 7. Ksa kenar 12,37 m, uzun kenar 17,45 m olan dikdrtgen eklindeki bir bahenin evresinin uzunluunu tahmin ediniz. Sonra ilemi yapnz. lem sonucu ile tahmininizi karlatrnz. 8. Bir admnn uzunluu 0,52 m olan bir kii, 48,7 mlik bir yolu yaklak ka admda yrr? Tahmin ediniz. Sonra ilemi yapnz. lem sonucu ile tahmininizi karlatrnz. 9. Bir ienin yars su ile dolu iken ktlesi 1,325 kg, tam dolu iken ktlesi 2,575 kg gelmektedir. Bo ienin ktlesi ka kilogramdr? A. 0,01 B. 0,075 C. 0,05 D. 0,04 10. 3,5; 6,7 ve 100 verilerini kullanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

181

YZDELER
NELER RENECEZ?

1. Kesirlerle yzde arasndaki ilikiyi aklamay, 2. Yzde ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Ambalajdaki 500 g % 3n ne anlama geldiini aklaynz.

Ara ve Gereler Maden 1 TL Bir maden paray, 100 sefer havaya atarak stteki yzn hangisi ol- Yzlk tablo duuyla ilgili bir etele tablosu hazrlaynz. Boya kalemleri etele tablosundan yararlanarak bir sklk tablosu oluturunuz. Uygulama Basamaklar Yzlk tabloda yaz gelme says kadar kareyi yeile, tura gelme says kadar kareyi turuncuya boyaynz. Yeil boyal ksm, ondalk kesir biiminde gsterip yzde sembol ile yaznz.
etele Tablosu Yaz Tura

ETKNLK

Turuncu boyal ksm, ondalk kesir biiminde gsterip yzde sembol ile yaznz. rnek: 1,38 ondalk kesrini, yzlk kartlardan yararlanarak yzde sembol ile gsterelim.

1,38 =

138 1 = 138 . = % 138 100 100


138 tane yzde bir

Siz de aadaki ondalk kesirleri % sembol ile yaznz. 0,82 0,5 2,15 1,6

182

rnek: Kark meyve suyu paketinin zerinde yer alan tabloyu inceleyiniz.

indekiler Portakal Elma zm Limon Su

Yzdesi % 40 %5 %3 %2 % 50

Yukardaki tabloda verilen kark meyve suyundaki su ve meyve suyu yzdelerini yzlk kart zerinde boyayarak gsterelim: Tabloda turuncu boyal ksm portakallarn, krmz boyal ksm elmalarn, yeil boyal ksm zmlerin, sar boyal ksm limonlarn, boyasz ksm da suyun yzdesini gstermektedir. Buna gre; Turuncu boyal paralarn gsterdii portakal suyunun yzdesi, krmz boyal paralarn gsterdii elma suyu yzdesinden byktr. Buradan, % 40 > % 5 yazarz. Sar boyal paralarn gsterdii limon suyunun yzdesi, yeil boyal paralarn gsterdii zm suyu yzdesinden kktr. Buradan, % 2 < % 3 yazarz. Siz de yzlk karttaki boyal paralardan yararlanarak % 50 ile % 40 ve % 2 ile % 40 sembol kullanarak karlatrnz. lkemizdeki son 5 yldaki enflasyon oranlarn aratrarak bir izgi grafii oluturunuz ve bu grafii yorumlaynz.

rnek : zm :

2 224 32 6 , , ve kesirlerini yzde sembol ile gsterelim. 500 200 50 25 25 2 0,4 224 224 2 112 = = = % 0,4; = = = % 112 500 500 5 100 200 200 2 100 32 x 2 32 64 6 6x4 24 = = = % 64; = = = % 24 olur. 50 50 x 2 100 25 25 x 4 100

Yukardaki yzdelerden hangisi % 100den byk, hangisi % 1den kktr?

.K. Sayfa: 103

183

PROBLEM ZELM
Problem : 125 odas bulunan bir otelin 92 odas doludur. Otel odalarnn yzde ka doludur? Problemi Anlayalm Verilenler stenen 125 yatakl bir otelin 92 odasnn do Otel odalarnn yzlu olduu de kann dolu olduu zm Planlayalm Orantdan yararlanarak yzdeyi hesaplayabiliriz. n 92 zm : = ise 125 . n = 92 . 100 125 100 4 92 . 100 n= 125
5

368 n= 5 n = 73,6dr. Otel odalarnn % 73,6s doludur. zmn doruluunu hesap makinesi ile kontrol ediniz. Problem : Bir snftaki rencilerden 9u takdir belgesi almtr. rencilerin % 20si takdir belgesi aldna gre snf mevcudu katr? Problemi Anlayalm Verilenler Snftaki rencilerin % 20sinin takdir ald, takdir alanlarn saysnn 9 olduu zm Planlayalm Orantdan yararlanarak snf mevcudunu bulabiliriz. 20 9 = ise 20 . k = 9 . 100 100 k 900 k= 20 k = 45tir. Snf mevcudu 45 kiidir. Siz de problemi baka bir yolla zerek zmn doruluunu kontrol ediniz. zm : Problem : Merve, 130 sayfalk bir yk kitabnn % 60n okudu. Merve, yk kitabnn ka sayfasn okumutur? Problemi Anlayalm Verilenler 130 sayfalk kitabn % 60nn okunduu zm Planlayalm Orantdan yararlanarak okunan sayfa saysn bulabiliriz. 60 m = ise 100 . m = 130 . 60 zm : 100 130 130 . 60 m= 100 m = 78dir. Merve, yk kitabnn 78 sayfasn okumutur. zmn doruluunu kontrol ediniz. stenen yk kitabnn ka sayfasnn okunduu stenen Snf mevcudu

184

Problem : Erenin ktlesi 28 kgdr. Erenin ablasnn ktlesi 53 kg olduuna gre Erenin ktlesinin, ablasnn ktlesinin yzde ka olduunu tahmin edelim. 28 ve 53 saylarn en yakn onluklarna yuvarlayalm: 28 30, 53 50 olur. Bu durumda; 28 30 60 = = % 60 bulunur. 53 50 100

Aadaki resimden yararlanarak bir problem kuralm. Problem : Sat fiyat 45 TL olan anta yaplan indirimle 36 TLye satlmtr. Yaplan indirim yzde katr?

Siz de yandaki resimden yararlanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

NELER RENDM?

1. Yukardaki ekillerde; a. Boyal ksmlar, yzde sembol ile gsteriniz. b. En kk ve en byk yzde oranlarn yaznz. 2. 30 kiilik bir snfta 12 erkek renci vardr. Erkek renciler snfn yzde kadr? 3. yk, 650 TLsini yllk % 15 faizle bankaya yatryor. yknn paras 1 yl sonra ka Trk liras olur? 4. Cumhuriyet Mahallesi muhtarlk seiminde geerli oylarn says 1300dr. Bu mahallede muhtarlk seimini kazanan aday % 38 orannda oy aldna gre ka oy almtr?

.K. Sayfa: 104

185

LME
UZUNLUKLARI LME
NELER RENECEZ?

1. Dzlemsel ekillerin evre uzunluklarn strateji kullanarak tahmin etmeyi, 2. Dzlemsel ekillerin evre uzunluklar ile ilgili problemler zmeyi ve kurmay, 3. okgenlerin kenar uzunluklar ile evre uzunluu arasndaki ilikiyi aklamay reneceiz. Tarlalarn evreleri ayn zamanda snrlar mdr?

ETKNLK
Uygulama Basamaklar er kiilik gruplar oluturunuz. Yarm dosya kdn ikiye katlaynz.

Ara ve Gereler Dosya kd Makas Kt Kalem

Katladnz kda, istediiniz byklkte bir eitkenar gen iziniz. Bu geni, makasnzla keserek karnz. Elde ettiiniz 2 gensel blgenin ayn kenarlarn uygun biimde birletirerek paralelkenar elde ediniz. (Grup yelerinden her biri, gensel blgelerin farkl bir kenarn aadaki gibi birletirsin.) Gruplar, ekil 1, 2 ve 3 inceleyerek aadaki yarglardan katldklarn iaretlesinler ve kaekil 2 ekil 3 tlma gerekelerini aklasnlar. ekil 1 ( ( ( ( ( ( ( ) ekil 1in evre uzunluu, ekil 2nin evre uzunluundan byktr. ) ekil 1in evre uzunluu, ekil 2nin evre uzunluundan kktr. ) ekil 2nin evre uzunluu, ekil 3n evre uzunluundan byktr. ) ekil 2nin evre uzunluu, ekil 3n evre uzunluundan kktr. ) ekil 1in evre uzunluu, ekil 3n evre uzunluundan byktr. ) ekil 1in evre uzunluu, ekil 3n evre uzunluundan kktr. ) Bu ekillerin evre uzunluklar iin yorum yaplamaz.

186

Isnma hareketleri yapmadan spora balamak, sakatlanmalara neden olabilir. Bunun iin spora balamadan nce mutlaka snma hareketleri yaplmaldr. Yava tempoda komak, snmak iin iyi bir yntemdir. Yukardaki resimde snan sporculardan bir grup, oyun alannn evresini 1 tur komu; dier grup ise yar sahann evresini 2 tur komutur. Buna gre aadaki yarglardan katldklarnz iaretleyiniz ve katlma gerekelerinizi aklaynz. ( ) 2 grubun kotuu uzunluklar eittir. ( ) Tam sahay 1 tur koan grup, dier gruptan daha ok komutur. ( ) Yarm sahay 2 tur koan grup, dier gruptan daha ok komutur. ( ) Hangi grubun daha ok kotuu hakknda yorum yaplamaz. rnek: Aadaki eklin iki kenarnn uzunluu verilmitir. Verilen uzunluklar referans alarak eklin evresinin uzunluunu tahmin edelim. zm: ekildeki verilerden yararlanarak a, b, c ve d kenarlarnn uzunluklarn srayla 7 cm, 3 cm, 5 cm ve 4 cm olarak tahmin edebiliriz. eklin evresinin uzunluu tahminen; 7 cm + 1 cm + 2 cm + 3 cm + 5 cm + 4 cm = 22 cmdir.
c

b d 2 cm 1 cm a

eklin kenar uzunluklarn cetvelle lerek evre uzunluunu hesaplaynz. Bulduunuz sonula tahminimizi karlatrnz. ekil zerinde 2 cm olarak belirtilen kenarn uzunluu 6 cm olarak verilseydi, eklin evresi ka santimetre olurdu?
.K. Sayfa: 105

187

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Kibrit plerini kullanarak aadaki gibi bir ekil oluturunuz.

Ara ve Gereler Kibrit pleri Kt Kalem

Oluturduunuz ekilde ka tane tam, ka tane yarm kibrit p olduunu syleyiniz. 1 kibrit pn birim kabul ederek eklin evresinin uzunluunun ka kibrit p olduunu syleyiniz. Aadaki ekilde grld gibi 2 kibrit pnn yerini deitiriniz.

Oluturduumuz yeni eklin evresinin uzunluunu kibrit p birimi cinsinden syleyiniz. ki eklin evre uzunluu eit midir? Aklaynz.

rnek: Aadaki eklin evre uzunluunu hesaplayalm.

7 cm

13 cm

zm: evre = (13 + 7) x 2 = 40 cmdir.


.K. Sayfa: 106

188

Problem : evresinin uzunluu 18 m olan ve kenar uzunluklar doal say olan ka tane dikdrtgen vardr? Problemi Anlayalm stenen Verilenler evresinin uzunluu 18 m olan dik evresinin uzunluu 18 m olan dikdrtgen sadrtgenler ys Bu dikdrtgenlerin kenar uzunluklarnn her biri doal say Problemle lgili ekil izelim 1m 8m 7m Problemi zelim evresinin uzunluu 18 m olan dikdrtgenin ksa ve uzun kenar uzunluklarnn toplam 9 mdir. Ksa kenar (m) Uzun kenar (m) Kenar uzunluklar doal say olan ve evre1 8 si 18 m olan 4 tane dikdrtgen vardr. 2 7 3 6 4 5 Siz de evre uzunluu 33 cm olan ve kenar uzunluklar ondalk kesir olan 3 tane drtgen oluturunuz. Problem : Aada tangram paralaryla oluturulmu eklin evresinin uzunluu ka santimetredir? Problemi Anlayalm Verilenler Tangramn paralar ile oluturulan dzlemsel eklin kenar uzunluklar Problemi zelim zm: eklin st ksmndaki dikdrtgenin; Uzun kenar 7 + 3,5 + 3,5 = 14 cm ve ksa kenar 3,5 cmdir. eklin alt ksmndaki karenin bir kenarnn uzunluu 7 cm olduundan, eklin evresinin uzunluu; = 14 + (3,5 x 4) + (7 x 3) = 14 + 14 + 21 = 49 cm olur.
Yeil alan ocuk oyun alan

2m

...

stenen Dzlemsel eklin evre uzunluu

3,5 cm

3,5 cm

7 cm

Siz de tangramn paralarn birletirerek eitli ekiller oluturunuz ve bu ekillerin evre uzunluklarn bulunuz. Yanda bir parkn plan verilmitir. Plana bakarak ekillerin evre uzunluklar ile ilgili bir problem kuralm.

Problem : Dikdrtgen biimindeki bir spor salonunun boyu 40 m, eni 25 mdir. Bu salonun evresinde 50 tur koan bir kii ka metre komu olur? Siz de ayn plandan yararlanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

189

1 Problem : Kenar uzunluu 12 cm olan bir karenin kenar uzunluklar orannda arttrlrsa ye3 ni oluan karenin evresinin uzunluu ka santimetre olur? zm: 12 . 1 = 4 cm 3 16 cm = 4 . 16 = 64 cm Siz de bu problemi farkl bir yoldan znz. Problem : Ksa kenar 20 cm, uzun kenar 30 cm olan dikdrtgenin ksa kenar % 15 orannda 2 uzatlp uzun kenar orannda ksaltlyor. Oluan dikdrtgenin evre uzunluu ile nceki dik5 drtgenin evre uzunluu arasndaki fark ka santimetre olur? zm: 20 cm 30 cm 20 . 15 300 = = 3 cm 100 100 30 . 2 60 = = 12 cm 5 5 18 cm 2 = (18 + 23) . 2 = 41 . 2 = 82 cm 1 2 = 100 82 = 18 cm olur. 23 cm 1 = (20 + 30) . 2 = 50 . 2 = 100 cm

12 + 4 = 16 cm

12 cm

20 + 3 = 23 cm olur.

30 12 = 18 cm olur.

NELER RENDM?
1. Aadaki ekillerin evre uzunluklarn nce tahmin ediniz. Sonra kenar uzunluklarn cetvelle lp evrelerini hesaplaynz ve tahmininizle karlatrnz.

2. evresinin uzunluu 13,4 cm olan 2 tane dikdrtgen oluturunuz. 3. Kenar uzunluklar % 35 orannda uzatlan bir paralelkenarn evresinin uzunluundaki deiim oran katr? 4. evresinin uzunluu 12 cm ve kenar uzunluklar doal say olan ka tane dikdrtgen vardr? 5. Dikdrtgen biimindeki bir yolluun ksa kenar 90 cm, uzun kenar ise 2,4 mdir. Bu yolluktan uzun kenarnn % 30 kadar kesiliyor. Yolluun evre uzunluundaki azalma ka santimetredir?
.K. Sayfa: 107

190

SIVILARI LME
NELER RENECEZ?

1. Sv lme birimlerini aklamay ve birbirine dntrmeyi, 2. Sv lme birimleri ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Emel, sabah kahvaltda imek iin st, le yemeklerinde imek iin de meyve suyu ve ayran ald. Emelin ald iecekler hangi lme birimleriyle llmtr? Neden? Miktarlar farkllk gsteren svlar lmek iin sv ls temel birimi olan litrenin ast ve st katlarndan yararlanrz. litre : L desilitre : dL santilitre : cL mililitre : mL

1 litreden kk miktarlar lmek iin desilitre, santilitre ve mililitreden oluan litrenin as katlarn kullanrz.

1 L = 10 dL 1 L = 100 cL 1 L = 1000 mL

1 litreden ok miktarlar lmek iin dekalitre, hektolitre ve kilolitreden oluan litrenin st katlarn kullanrz.

kilolitre : kL hektolitre : hL dekalitre : daL litre :L

1 L = 0,001 kL 1 L = 0,01 hL 1 L = 0,1 daL

Tablolardaki eitliklerin sanda oluan rnty inceleyerek sv ls birimleri arasndaki ilikiyi syleyiniz. Aadaki dnmleri inceleyiniz. 2,5 L = 25 dL 4,2 L = 420 cL 250 mL = 0,25 L

191

Ara ve Gereler Sv rn Aadaki gibi bir tablo oluturunuz. kutular Sv rn kutularn inceleyiniz. Bu rnlerin adlarn ve miktarlarn Kt Kalem tablodaki uygun yerlere yaznz. Uygulama Basamaklar Bu rnlerin miktarlarn tablodaki dier birimler cinsinden yaznz. Sv ls birimlerini birbirine evirirken izlediiniz yollar aklaynz.
Sv tr
Sv lme Birimi L cL mL

ETKNLK

Siz de aadaki dnmleri yapnz. a. 3,1 L = ............... cL b. 275 cL = ............... L d. 2500 mL = ........... L e. 0,85 L = ............... mL

c. 15 L = ............... mL f. 760 mL = ............ cL

PROBLEM ZELM VE KURALIM


Problem: 4 portakaldan ortalama 150 mL portakal suyu elde edildiine gre 300 portakaldan ka litre portakal suyu elde edilir? zm: 300 portakaldan elde edilecek portakal suyu k olsun. 4 150 ise 4 . k = 150 . 300 = 300 k 75 150 . 300 k= = 11 250 mL 4
1

11 250 mL = 11,25 L 6 L, 200 cl ve 12 verilerini kullanarak bir problem kuralm: Problem: 6 L limonatann bir ksm 200 cLlik 12 bardakla iilmitir. Geriye kalan limonata ka litredir? Siz de yandaki fotoraftan yararlanarak sv lleri ile ilgili bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.

NELER RENDM?
1. Aadaki llerden byk olanlar iaretleyiniz. a. 0,17 L 71 cl 150 mL b. 8600 mL 900 cL 86 L c. 2,3 L 23,5 cL 235 mL 2. 350 mLlik iedeki bir meyve suyu konsantresine, 1e 3 orannda su kartrlarak meyve suyu elde ediliyor. Elde edilen meyve suyu ka litredir?
.K. Sayfa: 108

192

LME VE DEERLENDRME
1. (2 x 100) + 4 x 1 + 2 x 1 eklinde zmlenmi say aadakilerden hangisidir? 10 1000

) (

A. 2,42

B. 20,402

C. 200,402

D. 200,42

2. Aadaki yuvarlamalardan hangileri dorudur? I. 0,66 ~1 A. I ve II 3. II. 8,48 ~ 8 B. II ve III III. 12,502 ~ 12 C. I ve IV IV. 4,444 ~ 4,5 D. III ve IV

k < 2,25 sralamasnda, k yerine yazlabilecek saylardan en by katr? 8 A. 35 B. 28 C. 18 D. 17

4. 0,75 + a ifadesinin 2ye eit olmas iin a ka olmaldr? 4,8 A. 15 5. B. 12,8 C. 10,4 D. 8,85

5 28,8 2,4 + ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? 0,4 2,4 12 A. 22,5 0,05 0,005 B. 24,3 C. 25,3 D. 26,3

0,2 + 6.

0,02 0,3 0,2 A. 50

ileminin sonucu aadakilerden hangisidir?

B. 51

C. 52

D. 53

7. a = 0,4 ve b = 0,5 ise a2 + b3 ifadesinin deeri katr? A. 0,018 B. 0,05 C. 0,189 D. 0,285

8. Bir ara 604,8 kmlik yolu 8 saatte almtr. Bu ara ayn hzla 1,5 saatte ka kilometre yol alr? A. 110,4 B. 113,4 C. 115,6 D. 120,6

9. 40 kiilik bir snfta, matematik dersinden 24 kii geer not almtr. Bu snfn matematik dersindeki baar oran yzde katr? A. 50 B. 58 C. 60 D. 70

193

10. Aadaki ilemlerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ) 0,83 x 10 = 83,0 ( ) 18,9 100 = 18,9 ( ) 42,06 x 100 = 4206 ( ) 125,68 1000 = 0,12568 11. 520 kmlik bir yolun % 65i asfaltlanmtr. Asfaltlanmayan yol ka kmdir? A. 182 B. 218 C. 295 D. 338 12. Bir maaza, % 20 indirimle satt bir rne % 10luk ikinci bir indirim uygulamtr. Bu rnde toplam yzde ka indirim yaplmtr? A. 30 B. 29 C. 28 D. 25 13. Aadaki ilemlerle bu ilemlerin sonularn eleyiniz. 0,68 + 42,75 4,187 0,6 4 x 0,75 1,938 2,85 x 0,68 43,43 3 6 1,2 2,7 3,587 1,998 0,74 5

14. Uzun kenar 30 cm, ksa kenar 17 cm olan bir dkdrtgenin evresinin uzunluu, bir dzgn begenin evresinin uzunluuna eittir. Dzgn begenin bir kenarnn uzunluu ka cmdir? A. 18,8 B. 20 C. 20,6 D. 20,8 15. (m + 3,68) 10 ifadesinin 1,5e eit olmas iin m ka olmaldr? A. 12,32 B. 11,32 C. 10,68 D. 9,32 16. 148,5 L st, her biri 33 cL st alan kutulara doldurulacaktr. Bunun iin ka kutu gerekir? A. 350 B. 400 C. 450 D. 500 17. Ali, oturduu srann uzunluunu karyla lerek 6 kar buldu. Alinin karnn uzunluu 1,6 dm olduuna gre srann uzunluu ka santimetredir? A. 64 B. 86 C. 90 D. 96 18. Bir paltonun sat fiyat 680 TLdir. ndirimli satlarda nce % 10, sonra da indirimli fiyattan % 20 daha indirim yaplmtr. Bu paltonun sat fiyat ka Trk liras olmutur? A. 489,60 B. 483,60 C. 480 D. 476 19. 0 (sfr) ile 1 arasnda olan iki ondalk kesrin arpm, arpanlarnn her birinden ............. cmlesindeki noktal yere uygun ifadeyi yaznz. 20. Aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemleri yapnz. lem sonular ile tahminlerinizi karlatrnz. A. 36,2 + 4,6 B. 13,845 4,34 C. 0,85 x 1,5 D. 22,36 5,2

194

VI. NTE
Geometrik Cisimler Uzunluklar lme Alan lme Hacmi lme Svlar lme rntler ve likiler
Proje devi : eitli dergiler ve nternetteki ilgili sitelerden evlerin incelenerek ileride yaamak istenilen bahe iinde, havuzlu bir evin belirlenmesi. Tasarlanarak evin plannn yaplmas, maketinin oluturulmas.

195

GEOMETR
GEOMETRK CSMLER
NELER RENECEZ?

1. Prizmalarn temel elemanlarn belirlemeyi, 2. E kplerle oluturulmu yaplarn farkl ynlerden grnmlerini izmeyi reneceiz.

Prizmalar

Buzdolabnn enini, boyunu ve yksekliini gsterebilir misiniz?

Aadaki prizmalar inceleyiniz.

Bu cisimlerin alt ve st yzleri okgensel, yan yzleri ise dikdrtgensel blgelerden olumutur. Yukardaki prizmalarn tabanlarnn karlkl kelerini birletiren ayrtlar tabana diktir. Bu nedenle bu tr prizmalara dik prizmalar denir. Tabanlarn karlkl kelerini birletiren ayrtlar tabana eik ise bu tr prizmalar, eik prizmalardr. Dik veya eik prizmalar, tabanlarndan birinin kare, dikdrtgen, gen, ekenar drtgen, paralelkenar olmasna gre srasyla kare prizma, dikdrtgen prizma, gen prizma, ... prizma olarak adlandrlr. Ayrca btn yzleri dikdrtgensel blge olan dik prizmalara dikdrtgenler prizmas denir.

196

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar Kp biiminde Yannzda getirdiiniz kp biimindeki kutular inceleyiniz. kutular Kareli kdnza prizmann eklini aada grld gibi iziniz. Cetvel Aadaki sorular izdiiniz prizma modelinden yararlanarak cevap- Kareli kt laynz. Kalem Bu prizmada izilen cisim kegeni olan doH G ru paras hangisidir? Syleyiniz. Prizmann kelerini syleyiniz. E F Prizmann taban ve yanal ayrtlarn syleyiniz. cisim Prizmann taban yzlerinin birbirine paralel kegeni olup olmadn syleyiniz. D Prizmann tm yzlerinin hangi okgensel C blgelerden olutuunu syleyiniz. Bu okgensel blgelerin birbirine e olup ol- A B madn syleyiniz. Prizmann ka kesi, ka ayrt ve ka yz vardr? Syleyiniz. izdiiniz prizmay nasl adlandrabiliriz? Aklaynz. Ayn yze ait olmayan iki keyi birletiren doru parasna cisim kegeni denir.

ETKNLK

Aadaki gen dik prizmay inceleyelim.


F st taban D yan yz C h (ykseklik) E

gen dik prizmada; 1. A, B, C, D, E, F noktalar prizmann keleridir. 2. ABC ve DEF e dzlem paralarna prizmann tabanlar denir. 3. [AB], [BC], [CA], [DE], [EF] ve [FD] doru paralarna prizmann taban ayrtlar denir. 4. [DA], [EB], [FC] doru paralarna prizmann yan ayrtlar denir. Dik prizmalarda yan ayrtlar ayn zamanda prizmann ykseklii olur.

A alt taban

5. ACFD, FCBE, ADEB dzlemsel blgeleri prizmann yan yzleridir. 6. Bu gen dik prizmann 6 kesi, 9 ayrt ve 5 yz vardr. Dik prizmann zellikleri: a. Tabanlar e ve paraleldir. b. Yan yzleri dikdrtgensel blgedir. c. Yan ayrtlar ayn zamanda yksekliktir. d. Tabanlar dzgn okgensel blge olan dik prizmalara, dzgn dik prizma denir. rnein kare dik prizma, dzgn begen dik prizma gibi.

197

Aadaki dik prizmay inceleyiniz.


H E G F

Bu prizmann, kelerini syleyiniz. Bu prizmada izilen cisim kegeni olan doru parasn syleyiniz. Bu prizmann, taban ve yanal ayrtlarn syleyiniz. Bu prizma, hangi okgensel blgelerden olumutur? Bu prizmann, taban yzleri birbirine paralel midir? Bu prizmann ka kesi, ka ayrt ve ka yz vardr? Bu prizmay nasl adlandrabiliriz?

C B

Aadaki dik prizmay inceleyiniz.


H E G F C B

Bu prizmann kelerini syleyiniz. Bu prizmada izilen cisim kegeni olan doru parasn syleyiniz. Bu prizmann taban ve yanal ayrtlarn syleyiniz.

Bu prizmann, tm yzleri hangi okgensel blgedir? Bu okgensel blgelerden hangileri birbirine etir? Bu prizmann, taban yzleri birbirine paralel midir? Bu prizmann ka kesi, ka yz ve ka ayrt vardr? Bu prizmay nasl adlandrabiliriz?
.K. Sayfa: 113 ve 114 (4. altrma)

Yaplarn Farkl Ynlerden Grnmleri


Soldaki yapnn ka e kpten olutuunu syleyiniz. Bu yapnn sanda kalan izimlerden hangisinin bu yapnn nden grnm olduunu syleyebilir misiniz? rnek: E kplerden oluan yapnn nden, sadan, soldan, stten ve arkadan grnmlerini kareli kda izelim.

nden

sadan

soldan

stten

arkadan

198

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar E kpler Drder kiilik gruplar oluturunuz. Kareli kt Gruplar, en ok 20 e kp kullanarak bir yap olutursunlar. Kalem Gruplar, oluturduklar yapnn nden, sadan, soldan, stten ve arkadan grnmlerini kareli kda izsinler. Gruplar, izimleri yaparken izledikleri yollar aklasnlar.

ETKNLK

ALITIRMALAR
1. 12 e kpten bir yap oluturunuz. Bu yapnn nden, arkadan, sadan, soldan ve stten grnmlerini kareli kda iziniz. 2. 20 e kpten bir yap oluturunuz. Bu yapnn nden, arkadan, sadan, soldan ve stten grnmlerini kareli kda iziniz.

.K. Sayfa: 114 (5. altrma)

NELER RENDM?
1. Aadaki dik prizmalarn kelerini adlandrnz.

a. Prizmalarn taban ve yanal ayrtlarn yaznz. b. Prizmalarn taban ve yanal yzleri hangi okgensel blgelerdir? c. Yukardaki dik prizmalarn adlarn yaznz. 2. Aada e kplerden oluan yaplarn nden, sadan, soldan, stten ve arkadan grnmlerini kareli kda iziniz.

199

LME
UZUNLUKLARI LME
NELER RENECEZ?

Atatrkn nderliinde lme birimlerine getirilen yeniliklerin gerekliliini nedenleriyle aklayacaz.

Uzunluklar hangi lme birimleriyle lyoruz? lkemizin hzla gelimi lkeler arasnda yer almasnn en nemli nedeni, Atatrkn her alanda yapt yeniliklerdir. Cumhuriyetten nce kullandmz l birimleri dier devletlerin kullandklar l birimlerinden farklyd. Bu durum uluslararas ilikilerde karklklara neden oluyordu. Cumhuriyetin kurulmasndan sonra uluslararas llerin kullanlmas amacyla yaplan yeniliklerin bazlar unlardr: 26 Aralk 1925 tarihinde kabul edilen yasalarla takvim, saat, rakam ve llerde deiiklikler yapld. 26 Mart 1931 tarihinde kabul edilen ller Kanunu ile de dirhem, okka, endaze ve arn yerine kilogram, gram ve metre gibi uluslararas geerli olan ller kullanlmaya baland.

Atatrkn nderliinde lme birimlerine getirilen yeniliklerin gerekliliini aklayan bir sunu hazrlaynz.

200

ALANI LME
NELER RENECEZ?

1. Alan lme birimlerini aklamay ve birbirine dntrmeyi, 2. Dzlemsel blgelerin alanlarn strateji kullanarak tahmin etmeyi, 3. Dzlemsel blgelerin alanlar ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Yaz tahtasnn alann bulmak iin hangi uzunluklar bilmemiz gerekir?

Ara ve Gereler Dikdrtgenler Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir ila kutusunun bir yzeyini mi- prizmas eklindeki ila kutular limetre karelik ve santimetre karelik ktlarn zerine iziniz. Milimetre kare izilen dzlemsel eklin i ksmnda ka tane milimetre karelik alan lik ve santimetre olduunu syleyiniz. karelik ktlar Milimetre karelik alan says, izilen yzeyin alan hakknda nasl bir Cetvel Kalem fikir verir? Aklaynz. Uygulama Basamaklar izilen dzlemsel eklin i ksmnda ka tane santimetre karelik alan olduunu syleyiniz. Santimetre karelik alan says, izilen yzeyin alan hakknda nasl bir fikir verir? Aklaynz. izilen eklin alann milimetre kare ve santimetre kare birimleri cinsinden syleyiniz.

ETKNLK

201

Metre karenin katlar ve askatlar arasndaki ilikiyi inceleyiniz.


1 000 000 metre kare 0,000001 metre kare

10 000 metre kare

0,0001 metre kare

0,01 metre kare

100 metre kare

1 metre kare

x 100

x 100

x 100

x 100

x 100

x 100

km2
hektometre kare santimetre kare dekametre kare milimetre kare desimetre kare kilometre kare metre kare 100

hm2

dam2
100

m2

dm2
100

cm2

mm2
100

100

100

Resim erevesinin yz, kitabmzn yz gibi yzeylerin alanlarn m2 ile lemeyiz. Kk yzeyleri lmek iin daha kk l birimleri kullanlr. Bunlara metre karenin askatlar denir. Bunlar srasyla desimetre kare, santimetre kare ve milimetre karedir. Desimetre kare: Bir kenarnn uzunluu 1 dm olan karenin alanna, 1 desimetre kare denir. Ksaca dm2 sembol ile gsterilir. 1 m2 = 100 dm2 Santimetre kare: Bir kenarnn uzunluu 1 cm olan karenin alanna, 1 santimetre kare denir. Ksaca cm2 sembol ile gsterilir. 1 m2 = 10 000 cm2 1 dm2 = 100 cm2

Milimetre kare: Bir kenarnn uzunluu 1 mm olan karenin alanna, 1 milimetre kare denir. Ksaca mm2 sembol ile gsterilir. 1 m2 = 1 000 000 mm2 1 dm2 = 10 000 mm2 1 cm2 = 100 mm2

Tarla, futbol sahas gibi byk arazilerin alanlarn m2 den daha byk l birimleri ile leriz. Bu l birimleri metre karenin katlardr. Dekametre kare: Kenar uzunluu 1 dam olan karenin kaplad alan, 1 dam2dir. 1 m2 = 0,01 dam2 Hektometre kare: Kenar uzunluu 1 hm olan karenin kaplad alan, 1 hm2dir. 1 hm2 = 10 000 m2 1 dam2 = 0,01 hm2 1 m2 = 0,0001 hm2

Kilometre kare: Kenar uzunluu 1 km olan karenin kaplad alan, 1 km2dir. 1 km2 = 100 hm2 1 km2 = 10 000 dam2 1 km2 = 1 000 000 m2

Alan l birimleri, yzer yzer byr ve yzer yzer klr.

202

rnek: Aada verilen alan llerinin, istenilen birim cinsinden nasl bulunduunu inceleyiniz. a. 36 m2 = .................. dm2 36 m2 = (36 x 100) dm2 = 3600 dm2 c. 3800 hm2 = .................. km2 3800 hm2 = (3800 100) km2 = 38 km2 e. 2870 cm2 = .................. m2 2870 cm2 = (2870 10 000) m2 = 0,287 m2 b. 8 hm2 = .................. dam2 8 hm2 = (8 x 100) dam2 = 800 dam2 d. 5000 m2 = .................. dam2 5000 m2 = (5000 100) dam2 = 50 dam2 f. 0,46 m2 = .................. cm2 0,46 m2 = (0,46 x 10 000) cm2 = 4600 cm2
.K. Sayfa: 115 (1. altrma)

Arazi lleri

Bahe ve tarla gibi arazilerin alanlarn hangi l birimleriyle gsteriyoruz? Tarla, ba, bahe, arsa gibi arazilerin llmesinde ar, dekar ve hektar kullanlr. Ar Metre karenin 100 kat olan bir l birimidir. Ksaca a sembol ile gsterilir. 1 a = 100 m2 = 1 dam2 Dekar Bir arn 10 kat olan bir l birimidir. Ksaca daa sembol ile gsterilir. Dekar yerine, halk arasnda dnm szc de kullanlr. 1 daa = 10 a = 1000 m2 Hektar Bir arn 100 kat olan bir l birimidir. Ksaca ha sembol ile gsterilir. 1 ha = 100 a = 10 000 m2 1 ha = 10 daa 1 km2 = 100 ha

203

Arazi lleri arasndaki ilikiyi inceleyiniz.

100 a

10 a

1a

x 10

x 10

hektar
10 dekar ar

dekar
10

ar

rnek: Aadaki evirmeleri inceleyiniz. a. 5 a = .................. m2 = (5 x 100) m = 500 m c. 12 daa = .................. m2 = (12 x 1000) m2 = 12 000 m2 e. 8 km2 = .................. ha = (8 x 100) ha = 800 ha
2 2

hektar

b. 3 ha = .................. a = (3 x 100) a = 300 a d. 8 ha = .................. daa = (8 x 10) daa = 80 daa f. 170 daa = .................. a = (170 x 10) a = 1700 a

.K. Sayfa: 115 (2. altrma)

ALITIRMALAR
1. Aadaki eitliklerde noktal yerlere uygun saylar yaznz. a. 25 m2 = ................... dm2 c. 3 km2 = ................... hm2 e. 29 km2 = ................... dm2 g. 600 m2 = ................... dam2 . 8000 m2 = ................... cm2 j. 2900 mm2 = ................... dm2 b. 6 hm2 = ................... dam2 d. 5 m2 = ................... dm2 f. 67 cm2 = ................... mm2 h. 3500 dam2 = ................... hm2 i. 1200 dam2 = ................... km2 k. 5000 cm2 = ................... m2

2. Aadaki eitliklerde noktal yerlere uygun saylar yaznz. a. 9 a = ................... m2 c. 7 km2 = ................... ha e. 29 daa = ................... a b. 12 ha = ................... daa d. 13 daa = ................... m2 f. 5000 m2 = ................... daa

204

Ara ve Gereler Trkiye haritas Uygulama Basamaklar Cetvel Beer kiilik gruplar oluturunuz. Metre Her grup, tabloda verilen alanlar lmek iin hangi birimleri seece Matematik ini sylesin. defteri Alan lme birimleri Tahmini alan Gerek alan Alanlar Kalem cm mm km Birim: ...... Birim: ...... m
2 2 2 2

ETKNLK

Snfn taban alan Trkiyenin yz lm Matematik defterinin bir yznn alan Kareli defterin bir karesinin yzey alan

Gruplar, tabloda belirtilen yzeylerin alanlarn strateji kullanarak tahmin edip tahminleri tabloya yazsnlar. Gruplar, lme ve aratrma yaparak tabloda belirtilen yzeylerin alanlarn belirleyip tabloya yazsnlar. Gruplar, tahminleri ile lme sonularn karlatrp yorumlasnlar. rnek: Aada verilen eklin yzeyini kaplamak iin 1 ve 2. maddelerde verilen karesel blgelerden ka tane gerektiini bulalm.
6 cm 1 cm 1. 1 cm 3 cm 2. 1 cm 2 1 cm 2 1 cm

eklin yzeyinin 1. karesel blgelerden ka tanesi ile kaplanacan tahmin ediniz. eklin yzeyini 1. karesel blgelerle kaplayabilmek iin nasl bir strateji uygularsnz? Stratejinizi uygulayarak eklin yzeyinin ka alan ile kaplandn bulunuz. eklin yzeyinin 2. karesel blgelerden ka tanesi ile kaplanacan tahmin ediniz. eklin yzeyini 2. karesel blgelerle kaplayabilmek iin nasl bir strateji uygularsnz? Stratejinizi uygulayarak eklin yzeyinin ka alan ile kaplandn bulunuz. Aada solda verilen karesel blgenin alan 1 birim karedir. Buna gre sadaki okgenin alannn ka birim kare olduunu tahmin ediniz. Sonra okgenin alann hesaplayarak tahmininizle karlatrnz.

Birim kare ksaca br2 sembol ile gsterilir.

13 br2 dir.
.K. Sayfa: 116

205

PROBLEM ZELM
Problem : Bir tarlann alan 125 dnmdr. Bu tarlann 540 arna buday, 43 dekarna arpa ekilmitir. Geriye kalan ksmna da msr ekilmitir. Msr ekili alan ka ardr? Problemi Anlayalm Verilenler Tarlann alan Buday ekili alan Arpa ekili alan zm Planlayalm Sonu ar cinsinden istendiinden verilerin hepsini ara evirip yazmalyz. Buday ve arpa ekili alann toplam ka ar ettiini hangi ilemi yaparak buluruz? Msr ekili alan bulmak iin hangi ilemi yapmalyz? Sonucu Tahmin Edelim Verilen alanlar en yakn onlua yuvarlayalm: 540 a 500 a 43 daa 40 daa 400 a Msr ekili alan tahminen, 500 a + 400 a = 900 a 1250 a 900 a = 350 a zm: 125 dnm = 125 daadr. 125 daa = 1250 adr. 43 daa = 430 adr. Buday ve arpa ekili alan, 540 a + 430 a = 970 adr. Msr ekili alan, 1250 a 970 a = 280 a olur. Aada Ankara ilimizin snrlar kareli kda izilmitir. Kareli kttaki blgenin alann bulmak iin nasl bir strateji uygularsnz? Belirlediiniz stratejiye gre bu blgenin alan yaklak olarak ka birim karedir? Haritann leini kullanarak blgenin alann hesaplaynz. Bulduunuz sonu ile Ankara ilinin yz lmn karlatrnz.
lek :

stenen Msr ekili alan ka ardr?

1 4 000 000

Tahminde bulunurken uyguladnz stratejileri arkadalarnzla tartnz.

85 dnm, 240 ar ve 25 dekar verilerini kullanarak bir problem kuralm. Problem: Bir iftinin pamuk ektii tarlalar 85 dnm, buday ektii tarlalar 240 ar ve arpa ektii tarlalar da 25 dekardr. Bu iftinin pamuk, buday ve arpa ektii tarlalarnn tamam ka ardr? Siz de 520 ar, 48 dekar ve 27 dnm verilerini kullanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.
.K. Sayfa: 117

206

Dikdrtgensel Blgenin Alan


rnek: Aadaki dikdrtgensel blgenin alannn ka tane birim kareden olutuunu bulalm. Dikdrtgensel blgeyi bir kenar 1 cm olan birim karelerle blelim : Dikdrtgensel blgenin alannn 24 tane birim kareden olutuunu grdnz m? Dikdrtgenin en ve boy uzunluklarn lelim: Eni 8 cm, boyu 3 cmdir. Dikdrtgenin en ve boy uzunluklarnn arpm ile birim kare says arasnda bir iliki var mdr? Dikdrtgensel blgenin alan, ksa ve uzun kenar uzunluklarnn arpmna eittir. Dikdrtgensel blgenin bir kegenini izelim: Bu kegenin dikdrtgensel blgeyi iki e paraya ayrdn fark ettiniz mi?

Karesel Blgenin Alan


rnek: Aadaki karesel blgenin alannn ka tane birim kareden olutuunu bulalm. Karesel blgeyi bir kenar 1 cm olan birim karelere blelim: Karesel blgenin alannn 9 tane birim kareden olutuunu grdnz m? Karenin tm kenar uzunluklar birbirine eit midir? Yandaki karenin bir kenar uzunluu 3 cmdir Karesel blgenin iki kenar uzunluunu arpalm: 3 x 3 = 9dur. Karenin iki kenar uzunluunun arpm ile birim kare says arasnda bir iliki var mdr? Karenin alan, bir kenar uzunluunun kendisi ile arpmna eittir. Karesel blgenin bir kegenini izelim: Bu kegenin karesel blgeyi iki e paraya ayrp ayrmadn birim kareleri sayarak bulunuz.

.K. Sayfa: 118

207

gensel Blgenin Alan


rnek: Aadaki gibi bir ABCD paralelkenarsal bir blge izelim. Bu paralelkenarn birer yksekliini ve kegenini izelim: D h C ABCD paralelkenarsal blgenin alan, bir kenar uzunluu ile bu kenara ait yksekliin arpmna eit midir? A (ABCD) = a . h biiminde gsterebilir miyiz? Bu paralelkenar izilen kegeni boyunca katlayalm. A H a D h a B C Oluan katlar birer gensel blge midir? a H D C h
A (BDC) =

a.h 2

H B B a Katlanan ksmlar st ste akt m? Bu genler e midir? yleyse paralelkenarsal blgenin alannn yars, elde edilen gensel blgenin alann verir mi?

gensel blgenin alan, bir kenar uzunluu ile bu kenara ait yksekliin arpmnn yarsna eit midir? Aadaki karesel ve dikdrtgensel blgeleri kegenlerinden katlayalm. Katlanan ksmlar hangi okgensel blgedir? Bu okgensel blgeler birbirine e midir? D a A N p K k a k a C a B M p L D
A (ABCD) = a . a = a2

a
A (ABD) =

A N

a . a a2 = 2 2

A (KLMN) = k . p

p
A (KLN) =

k.p 2

Karesel ve dikdrtgensel blgeleri kegenlerinden katlayarak oluan dik gensel blgelerin alanlarn bulabilir miyiz?
gensel blgenin alan =

taban uzunluu x tabana ait ykseklik 2

208

Problem : gensel blge olan bir trafik iaret levhasnn bir kenar uzunluu 75 cm ve bu kenara ait ykseklii 50 cmdir. Bu trafik levhasnn alan ka santimetre karedir? zm:
C

A (ABC) = =
h = 50 cm

a.h 2 75 cm . 50 cm 2

H
a = 75 cm

= 1875 cm2 dir.

Problem : gen biimindeki bir sac levhann alan 483 cm2 dir. Bu levhann bir kenarnn uzunluu 42 cm olduuna gre bu kenara ait ykseklik ka santimetredir? zm:
A (ABC) = 483 =

a.h 2 42 . h 2 B

h=?

42 . h = 483 . 2

966 h= 42
h = 23 cmdir.

a = 42 cm

.K. Sayfa: 119

Kenar Uzunluu ile Alan Arasndaki liki

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar p Drder kiilik gruplar oluturunuz. Kt Her grup, 80 cmlik ipi kullanarak btn alar dik a ve kenar uzun- Kalem luklar birbirinden farkl 4 drtgen olutursun.
Gruplar, oluturduklar drtgenlerin en ve boy uzunluklar ile alanlarn aadaki gibi bir tabloya yazsnlar.
okgenin ad A B C D Kenar uzunluklar En(cm) Boy(cm) Alan (cm2)

ETKNLK

Gruplar, alan en byk ve en kk olan drtgenleri belirlesin. Gruplar, btn alar dik olan drtgenlerin kenar uzunluklar ile alanlar arasnda nasl bir iliki olduuna tartarak karar versinler.

.K. Sayfa: 120

209

evre Uzunluu ile Alan Arasndaki liki


rnek: Be kareliler takmn kullanarak oluturacamz dzlemsel ekillerin olas en byk evre uzunluu ile alanlar arasndaki ilikiyi inceleyelim.

Be kareliler takmyla oluan ekillerin alanlar kaar birim karedir? Be kareliler takmyla oluan ekillerin olas en byk evre uzunluu ka birimdir? Bir, iki, ... kareliler takmyla oluacak dzlemsel ekillerin alanlarn ve evre uzunluklarn yandaki tabloya yazalm. Alan sabit olan farkl ekillerin olas en byk evre uzunluunu veren cebirsel ifadeyi, tablodaki rntlerden yararlanarak yaznz.

Alan (br2) 1 2 3 4 5 ... n

Olas en byk evre uzunluu (br)

4 6 8 10 12 ... ...

Kenar uzunluklar 1 birim olan karelerden 16 tanesi ile oluturulan ekillerin her birinin alan 16 br2 dir. Bu birim kareler ile en byk ve en kk evre uzunluuna sahip ekilleri oluturalm:

= 34 br = 16 br
Alan (br2) 16 Olas en byk evre uzunluu (br) 34 Olas en kk evre uzunluu (br) 16

.K. Sayfa: 121 (1. altrma)

rnek: Be kareliler takmndan uygun olanlarn kullanarak dikdrtgen ve kare oluturalm.

.K. Sayfa: 121 (2. altrma)

210

40 m
basketbol sahas

20 m 20 m 10 m
havuz

50 m
ocuk park voleybol sahas

30 m

30 m

60 m

50 m

NOT: Yaplan lmelerde, llen her 1 cmlik uzunluk 10 m olarak alnacaktr.

rnek: Yukarda plan verilen parka, alan 500 m2 olan bir ay bahesi yaptrlacaktr. Planda bo olan alana ay bahesinin yerini ve eklini belirleyerek izelim. Planda bo kalan ksma da im ekilecektir. im ekilecek alan ka metre karedir? ay bahesini, dikdrtgen olarak izelim: ay bahesinin alan 500 m2 olduuna gre dikdrtgen biimindeki bahenin enini 20 m, boyunu da 25 m olarak alabilir miyiz? ay bahesini planda krmz kalemle izelim: 40 m
basketbol sahas

20 m 20 m 10 m
havuz

25 m

ay bahesi

20 m

50 m
ocuk park voleybol sahas

30 m

30 m

60 m

50 m

NOT: Yaplan lmelerde, llen her 1 cmlik uzunluk 10 m olarak alnacaktr.

Parkta kullanlan blgelerin alanlarn ve bunlarn toplamn bulalm: Basketbol sahasnn alan, 40 x 20 = 800 m2 dir. ocuk parknn alan, 50 x 30 = 1500 m2 dir. Siz de voleybol sahasnn, havuzun ve parkn alanlarn bulunuz. im ekilecek alann ka metre kare olacan nasl bulursunuz?

211

rnek: Alanlar 900 m2 ve evre uzunluklar farkl olan iki dikdrtgen izelim. Dikdrtgenlerin uzunluklarn aadaki gibi belirleyebilir miyiz? 1. a = 45 m 2. a = 60 m b = 20 m b = 15 m imdi bu dikdrtgenleri izelim: 45 m 20 m
NOT: Yaplan lmelerde, llen her 1 cmlik uzunluk 10 m olarak alnmtr.

60 m 15 m

ALITIRMALAR
1. Dikdrtgen eklindeki bir spor salonunun tabanna parke denecektir. Tabann eni 50 m, boyu 80 mdir. Dikdrtgen eklindeki bir parkenin eni 8 cm, boyu 25 cmdir. Bu salon iin ka tane parkeye ihtiya vardr? 2. Bir karesel blgenin bir kenar uzunluu 4 cmdir. Bu karesel blgelerden drt tanesi yan yana koyuluyor. Oluan eklin evre uzunluunun, alanna orann bulunuz.
30 m 20 m A blok 20 m 22 m C blok

60 m

30 m 20 m Havuz 40 m 110 m 20 m B blok

3. Yukarda plan verilen sitenin bo kalan ksmna, alan 440 m2 olan ocuk park iziniz. Planda ka metre karelik bo alan kaldn hesaplaynz.

.K. Sayfa: 122

212

NELER RENDM?
1. Aada verilen alan l birimlerini, istenilen birim cinsinden bulunuz. a. 23 m2 = .................... dm2 c. 4700 hm2 = .............. km2 e. 75 m2 = .................... hm2 g. 18 daa = .............. m2 . 37 daa = .............. a b. 12 hm2 = .................... dam2 d. 3000 m2 = .................. dam2 f. 4 a = .................. m2 h. 7000 m2 = .................. daa i. 180 dm2 = ................. dam2

2. Aada solda verilen karesel blgenin alan 1 birim karedir. Buna gre sadaki okgenin alan tahminen ka birim karedir? okgensel blgenin alann hesaplayarak tahmininizle karlatrnz.

3. Birbirine dik olan kenarlarnn uzunluklar 8 cm ve 6 cm olan dik genin alan ka santimetre karedir? 4. Bir kenar uzunluu 12 cm ve bu kenara ait ykseklii 8 cm olan genin alan ka santimetre karedir? 5. Drt kareliler takmn kullanarak 4 tane farkl dzlemsel ekil oluturunuz. Bu ekillerin evre uzunluklarn ve alanlarn bularak aralarndaki ilikiyi aklaynz. 6. Kenar uzunluklar 1 cm olan birim kareler ile oluturulabilen ekillerin alanlar 25 cm2 dir. Bu birim kareler ile oluturacanz blgelerden en byk ve en kk evre uzunluuna sahip ekilleri iziniz. 7. Alanlar 36 m2 ve evre uzunluklar farkl olan iki dikdrtgenin kenar uzunluklarn yaznz.

213

HACM LME
NELER RENECEZ?

1. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn hacmine ait bantlar oluturmay, 2. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn hacmini strateji kullanarak tahmin etmeyi, 3. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn hacmi ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay, 4. Hacim lme birimlerini aklamay ve birbirine dntrmeyi reneceiz.

Market raflarnda grdmz rnlerin nemli bir ksm prizma biimindeki kutulara konulmutur. Prizma biimindeki kutularn tercih edilme nedeni hakknda ne dnyorsunuz?

Dikdrtgenler Prizmas, Kare Prizma ve Kpn Hacmine Ait Bantlar

Ara ve Gereler Birim kpler Drder kiilik gruplar oluturunuz. Kt Gruplar, birim kplerinden yararlanarak aadaki gibi bir dikdrtgen- Kalem ler prizmas olutursunlar.
Uygulama Basamaklar

ETKNLK

Gruplar, oluturduklar prizmann boyutlarn gstersinler. Gruplar, dikdrtgenler prizmasnn ka birim kpten olutuunu sylesinler. Gruplar, dikdrtgenler prizmasnn uzun kenar, ksa kenar ve yksekliinin kaar birim kpten olutuunu belirlesinler. Gruplar, dikdrtgenler prizmasnn farkl ayrtn oluturan birim kplerin saylarn arpsnlar. Gruplar, bulduklar arpm ile dikdrtgenler prizmasn oluturan birim kplerin says arasndaki ilikiyi aklasnlar. Gruplar, dikdrtgenler prizmasnn hacmini bulmak iin bir kural gelitirsinler.

214

rnek: Aadaki dikdrtgenler prizmasnn boyutlar zerinde verilmitir. Bu prizmann hacmini bulalm. zm:
c = 3 cm

V=a.b.c = 12 . 8 . 3 = 288 cm3 tr.

b = 8 cm a = 12 cm

Dikdrtgenler prizmasnda boyut denildii zaman; en, boy ve yksekliin kastedildii anlalmaldr. Hacmi V sembol ile gsterirsek, bu dikdrtgenler prizmasnn hacmi, V = a. b. c olur. rnek: Aada verilen kare prizma biimindeki kutuyu birim kplerle doldurarak hacmini bulalm. zm:

birim kp

Kutunun taban ka tane birim kp ile kaplanmtr? Kutunun tamam ka tane birim kp ile kaplanmtr? Kutunun tabannn her bir kenar, ka birim kple ina edilmitir? Kutunun taban, karesel blge midir? Kutunun ykseklii, ka birim kp ile ina edilmitir? Kutunun boyutlarnda ina edilen birim kplerin saysn bulunuz. Bu saylar arpalm: 3 x 3 x 4 = 36 bulunur. Bulduumuz say ile kutuyu dolduran birim kplerin says ayn mdr? Kare prizmann hacmini bulmak iin iki taban uzunluu ile ykseklik uzunluunu arpmamz yeterli midir? rnek: Aadaki kare prizmann boyutlar zerinde verilmitir. Bu prizmann hacmini bulalm. zm: Hacmi V sembol ile gsterirsek, bu kare prizmann hacmi, V = a . a . b olur.
b = 8 cm

a = 4 cm a = 4 cm

V=a.a.b =4.4.8 = 128 cm3 tr.

rnek: Taban alan 36 cm2 olan kare prizmann ykseklii 15 cmdir. Bu prizmann hacmini bulalm. zm: kare prizmann hacmi, taban alan ile yksekliinin arpmna eittir. V = 36 x 15 = 540 cm3 bulunur.

215

rnek: Aada verilen kp biimindeki kutuyu birim kplerle doldurarak hacmini bulalm. zm:

birim kp

Kutunun taban, ka tane birim kp ile kaplanmtr? Kutunun tamam ka tane birim kp ile doldurulmutur? Kutunun en, boy ve ykseklii ka birim kp ile ina edilmitir? Kutunun her yz, karesel blge midir? Kutunun en, boy ve yksekliklerinde ina edilen birim kplerin saysn bulunuz. Bu saylar arpalm: 3 x 3 x 3 = 27 bulunur. Bulduumuz say ile kutuyu dolduran birim kplerin says ayn mdr? Kpn hacmini bulmak iin bir kede birleen ayrtn uzunluunu arpmamz yeterli midir? rnek: Aadaki kpn boyutlar, zerinde verilmitir. Bu prizmann hacmini bulalm. zm: Hacmi V sembol ile gsterirsek, bu kpn hacmi, V = a . a . a = a3 olur. V=a.a.a =4.4.4 = 64 cm3 tr. Ara ve Gereler Cetvel Kt Kalem

a = 4 cm

a = 4 cm a = 4 cm

ETKNLK
Uygulama Basamaklar Drder kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, aadaki prizmalarn benzerlerini ktlarna izsinler.

c = 28 cm

c = 8 cm

b = 28 cm a = 28 cm a = 37 cm

b = 17 cm

Grup iindeki her renci, izdikleri prizma modellerinin hacimlerini tahmin etsin. Gruplar, prizmalarn hacimlerini hesaplasnlar. Grup iinde en yakn tahminde bulunanlar tahmin stratejilerini aklasnlar. Aklanan tahminlerinin geerliliine snfa karar verilsin. rnek: Kare prizma biimindeki bir kutunun boyutlar ekil zerinde verilmitir. Bu prizmann hacmini tahmin edelim. Tahmin stratejimizi aklayalm. zm: Kare prizmann boyutlarn en yakn onlua yuvarlayalm. 36 22 22 40 20 20 Kare prizmann hacmi tahminen, V = 40 . 20 . 20 V = (4 . 2 . 2) . 1000 V = 16 000 cm3 olur.
c = 36 cm

b = 22 cm a = 22 cm

216

Buradaki stratejimiz, kutunun boyutlarn en yakn onlua yuvarlamak oldu. nk bu saylar onlua yuvarlaynca arpma ilemlerini kolay yoldan yapabildik. Kutunun hacmini kolayca tahmin edebildik.
.K. Sayfa: 123 ve 124

PROBLEM ZELM
Problem: Dikdrtgenler prizmas biimindeki bir kalem kutusunun boyutlar 15 cm, 5 cm ve 3 cmdir. Ayn kalem kutusundan 5 tanesi st ste konuluyor. Oluan prizmann hacmi ka santimetre kptr? Problemi Anlayalm stenen Verilenler Kalem kutusunun boyutlar 15 cm, 5 cm ve 3 cmdir. 5 tane kalem kutusu st ste konuluyor. Sonucu Tahmin Edelim nce, bir kutunun hacmini (V = 15 . 5 . 3); sonra be kutunun hacmini tahmin ediniz. Oluan prizmann hacmi ka cm3tr?

zm Oluan prizmann eni, boyu ve ykseklii kaar santimetredir? V=a.b.c V = 15 . 5 . (5 . 3) V = 1125 cm3 olur.

3 x 5 = 15cm
5c m

3 cm 15 cm

Problem: Boyutlar 8 cm olan kplerden 3 tanesi st ste konuluyor. Oluan kare prizmann hacmi ka santimetre kptr? Problemi Anlayalm Verilenler Kpn boyutlar 8 cmdir. 3 tane kp st ste konuluyor. Sonucu Tahmin Edelim
8 cm 8 cm 8 cm 24 cm

stenen Oluan kare prizmann hacmi ka cm tr?


3

zm I. yol: 1 kpn hacmini bulup 3 katn alrsak kare prizmann hacmini buluruz. 1 kpn hacmi, V = 8 . 8 . 8 = 512 cm3 tr. 3 kpn (kare prizmann) hacmi, V= 3. 512 = 1536 cm3 tr. II. yol: Kare prizmann hacmi, V = 8 . 8 . 24 = 1536 cm3 tr.

1 kpn hacmi, 8 cm V = 8 . 8 . 8 ... cm3 8 cm 3 kpn hacmi, V = 3. (8. 8. 8) .... cm3 olur.

217

Yandaki resimden yararlanarak bir problem kuralm. Problem: Yandaki kolinin boyutlar, zerinde gsterilmitir. Bu koliye bir ayrtnn uzunluu 10 cm olan kp biimindeki kutulardan ka tane yerletirilebilir? Siz de ayn resimden yararlaranak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.
50 cm 70 cm
.K. Sayfa: 125

150 cm

Hacim lme Birimleri


Dnyadaki su miktar % 3, 5 Okyanuslar Dier

% 96,5

Dnyada yaklak 1 386 000 000 kilometre kp suyun 1 338 000 000 kilometre kpnn okyanuslarda depoland tahmin edilmitir. Yani yeryzndeki toplam suyun yaklak % 96,5i okyanuslarda bulunmaktadr (Devlet Su leri Genel Mdrlnn nternet Sitesi). Okulunuzda suyun topland bir depo var m? Varsa bu deponun ka metre kp su kapasitesine sahip olduunu reniniz.
1 000 000 000 metre kp

0,000000001 metre kp

x 1000

x 1000

x 1000

x 1000

x 1000

x 1000

1 000 000 metre kp

0,000001 metre kp

0,001 metre kp

1000 metre kp

km3
1000

hm3

dam3
1000

m3

dm3
1000

cm3

mm3
1000

1 metre kp

1000

1000

Metre kpn katlar dekametre kp, hektometre kp ve kilometre kptr. Metre kpn askatlar desimetre kp, santimetre kp ve milimetre kptr.

hektometre kp

santimetre kp

dekametre kp

218

milimetre kp

desimetre kp

kilometre kp

metre kp

Evinize gelen su faturasn inceleyiniz. Tkettiiniz su miktar hangi hacim lme birimiyle ifade edilmitir? Gnlk yaantmzda hangi hacim lme birimlerini daha ok kullanyoruz? Aratrnz.

Hacim l birimleri, biner biner byr ve biner biner klr.

Ara ve Gereler Patates Uygulama Basamaklar Cetvel Drder kiilik gruplar oluturunuz. Gruplar, patateslerini keserek bir ayrtnn uzunluu 4 cm olan birer Bak Kalem kp olutursunlar. Gruplar, oluturduklar kpn hacmini hesaplasnlar. Gruplar, bulduklar hacmi milimetre kp ve metre kp birimle4 cm rine evirsinler. Gruplar, evirme yaparken izledikleri yollar aklasnlar.
4 cm 4 cm

ETKNLK

rnek: Aada verilen hacim l birimlerinin, istenilen birim cinsinden nasl bulunduunu inceleyiniz. a. 5 m3 = ................ dm3 = (5 x 1000) dm3 = 5000 dm3 c. 18 dam3 = ............... hm3 = (18 1000) hm3 = 0,018 hm3 e. 0,75 cm3 = ............... m3 = (0,75 1 000 000) m3 = 0,00000075 m3 g. 2,375 mm3 = ............... dm3 = (2,375 1 000 000) dm3 = 0,000002375 dm3 . 250 cm3 = ............... mm3 = (250 x 1000) mm3 = 250 000 mm3 b. 12 000 dm3 = ............... m3 = (12 000 1000) m3 = 12 m3 d. 8 km3 = ............... m3 = (8 x 1 000 000 000) m3 = 8 000 000 000 m3 f. 75 hm3 = ............... dam3 = (75 x 1000) dam3 = 75 000 dam3 h. 6 dam3 = ............... dm3 = (6 x 1 000 000) dm3 = 6 000 000 dm3 i. 18 km3 = ............... hm3 = (18 x 1000) hm3 = 18 000 hm3

.K. Sayfa: 126

219

Ara ve Gereler Tahta birim kpler Gruplar patatesi keserek tahta birim kpleri ile ayn boyutta olan bir Patates kp olutursunlar. Bak Gruplar, birim kpleri ile patatesten oluturduklar kpn hacim- Cetvel Terazi lerinin eit olup olmadn sylesinler. Gruplar, bu cisimleri terazi ile tartp sonularn gram cinsinden Gramlar Kt yazsnlar. Kalem Gruplar, bu cisimlerin ktlelerini karlatrsnlar.
Uygulama Basamaklar

ETKNLK

Snfa hacimleri ayn olan cisimlerin ktlelerinin farkl kma nedenini tartnz.

ALITIRMALAR
1. Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir kutunun boyutlar 5 cm, 10 cm ve 25 cmdir. Bu kutunun hacmi ka santimetre kptr? 2. Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir kalem kutusunun boyutlar 20 cm, 4 cm ve 2 cmdir. Bu kalem kutular dikdrtgenler prizmas biimindeki hacmi 1920 cm olan kolilere konulmak isteniyor. Bir koliye ka tane kalem kutusu konulabilir? 3. Boyutlar 10 cm olan sihirli kpler kolilere konulmak isteniyor. Kolinin boyutlar 100 cm ve kp biimindedir. Bir koliye ka tane sihirli kp konulabilir? 4. Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir havuzun
2 3
3

si su ile doludur. Havuzun boyut-

lar 30 m, 20 m ve 3 mdir. Bu havuzun dolmas iin ka metre kp suya ihtiya vardr? 5. Boyutlar 2 cm olan birim kplerden 10 tanesi st ste konularak bir dikdrtgenler prizmas oluturuluyor. Oluan cismin hacmi ka santimetre kptr? 6. Aada verilen hacim llerini istenen birim cinsinden yaznz. a. 9 m3 = ................ dm3 c. 48 000 dm3 = ................ m3 b. 38 dam3 = ................ hm3 d. 647 375 cm3 = ................ m3

e. 9 200 000 m3 = ................ km3 f. 647 000 000 mm3 = ................ m3

.K. Sayfa: 127

220

SIVILARI LME
NELER RENECEZ?

Hacim lme birimleri ile sv lme birimleri arasndaki ilikiyi aklamay reneceiz.

Benzin hangi lme birimi ile satlmaktadr?

Hacim lme Birimleri ile Sv lme Birimleri Arasndaki liki

Ara ve Gereler 1 litrelik ve Snf gruba ayrnz. 1 dm3 lk kaplar 3 Gruplar, 1 dm lk kab suyla doldursunlar. 1 cm3 ve Gruplar, bu suyu 1 Llik kaba boaltsnlar. 1 mLlik kaplar Kt Gruplar, 1 Llik kabn tamamen dolup dolmadn sylesinler. 3 Snfa, 1 dm ile 1 L arasnda nasl bir iliki olduuna karar veriniz. Kalem Gruplar, 1 cm3 lk kab suyla doldursunlar. Gruplar, bu suyu 1 mLlik kaba boaltsnlar. Gruplar, 1 mLlik kabn tamamen dolup dolmadn sylesinler. Snfa, 1 cm3 ile 1 mL arasnda nasl bir iliki olduuna karar veriniz.
Uygulama Basamaklar

ETKNLK

1 L = 1 dm3 = 1000 cm3 tr. Sv lme birimleri temelde zel birer hacim ls birimidir. Svlar lmek, ayn zamanda iinde bulunduu kabn hacmini lmektir. Evinizin 4 aylk su faturasn inceleyiniz. Tketim miktarn bulunuz. Bunlar bir tabloda gsteriniz. Bundan sonraki ayda ka metre kp su tketeceinizi tahmin ediniz. Bu aratrmay snfnza sununuz.
.K. Sayfa: 128

221

NELER RENDM?
1. Aada verilen hacim l birimlerini, istenilen birim cinsinden bulunuz. a. 2 m3 = .......................... cm3 c. 27 dam3 = .................... hm3 e. 89 hm3 = ..................... dam3 g. 750 cm3 = .................... mm3 . 17 km3 = ..................... dam3 b. 15 000 dm3 = ..................... m3 d. 0,87 cm3 = .......................... m3 f. 5,87 mm3 = ......................... cm3 h. 26 km3 = ............................. hm3 i. 1250 dm3 = .......................... dam3

2. Bir dikdrtgenler prizmasnn boyutlar 27 cm, 15 cm ve 39 cmdir. Bu prizmann hacmi ka santimetre kptr? 3. Taban alan 300 cm2 olan bir dikdrtgenler prizmasnn ykseklii 35 cmdir. Bu prizmann hacmi ka santimetre kptr? 4. Bir kpn bir ayrtnn uzunluu 8 cmdir. Bu kpn hacmi ka santimetre kptr? 5. Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir boya kalemi kutusunun boyutlar 20 cm, 8 cm ve 4 cmdir. Ayn kutulardan 6 tanesinin st ste konulmasyla oluan cismin hacmi ka santimetre kptr? 6. Bir kare prizmann taban ayrtlarndan birinin uzunluu 7 cm ve ykseklii 15 cmdir. Bu prizmann hacmi ka santimetre kptr? 7. Bir kare prizmann taban alan 48 cm2 ve ykseklii 10 cmdir. Bu prizmann hacmi ka santimetre kptr? 8. Bir kare prizmann hacmi 960 cm3 tr. Bu prizmann ykseklii 15 cm olduuna gre taban ayrtlarnn uzunluklar kaar santimetredir? 9. Bir dikdrtgenler prizmasnn hacmi 420 cm3 tr. Bu prizmann boyutlarndan ikisinin uzunluklar 14 cm ve 6 cm olduuna gre nc boyutunun uzunluu ka santimetredir? 10. Bir kare prizmann hacmi 2592 dm3 tr. Bu prizmann taban alan 144 dm2 olduuna gre ykseklii ka santimetredir? 11. Hacmi 64 cm3 olan drt farkl prizmann olas tm boyutlarn yaznz. 12. Ayn hacme sahip kare prizma, kp ve dikdrtgenler prizmas oluturunuz.

222

ALANI LME
NELER RENECEZ?

1. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn yzey alanlarn hesaplamay, 2. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn yzey alan ile ilgili problemleri zmeyi ve kurmay reneceiz.

Yukarda verilen prizmalarn adlarn syleyiniz. Bu prizmalarn gnlk hayatnzda kullanld yerlere rnekler veriniz.

Dikdrtgenler Prizmas

Ara ve Gereler Dikdrtgenler Uygulama Basamaklar prizmas eklinde Drder kiilik gruplar oluturunuz. ki ila kutusu Gruplar, dikdrtgenler prizmas eklindeki kutularn ayrtlar boyun Makas ca keserek ap kareli kda anmn aadaki gibi izsinler. Gruplar, anmdaki yzeyler hakkndaki dncelerini aklasnlar. Gruplar, dikdrtgenler prizmas anmndan yararlanarak yzey alannn tahminen ka birim kare olduunu belirlesinler. Gruplar, dikdrtgenler prizmasnn yzey alannn ka birim kare olduunu bulsunlar. Gruplar, tahminleri ile bulduklar sonular karlatrsnlar.

ETKNLK

223

Dikdrtgenler prizmasnn yzey alann bulalm: a Dikdrtgenler prizmasnn ak ekli incelendia a.b inde karlkl yzlerin e dikdrtgensel blgeler a b b olduu grlr.
c c c.b a.c c.b a.c c

Dikdrtgenler prizmasnn yzey alan, dikdrtgensel blgelerin alanlar toplamna eittir. A = 2(a . b) + 2(a . c) + 2(b . c) olur.

a.b a

rnek: Ayrtlarnn uzunluklar a = 8 cm, b = 5 ve c = 10 cm olan dikdrtgenler prizmasnn yzey alann bulalm. zm: A = 2(a . b) + 2(a . c) + 2(b . c) = 2(8 . 5) + 2(8 . 10) + 2(5 . 10) = 2 . 40 + 2 . 80 + 2 . 50 = 80 + 160 + 100 .K. Sayfa: 129 = 340 cm2 olur.

Kare Prizma
la kutusu makasla ayrtlar boyunca aadaki gibi kesilmitir. la kutusunun anmnda birbirine e 2 tane karesel blge vardr. la kutusunun anmnda birbirine e ka tane dikdrtgensel blge vardr? Aadaki kare prizmann kareli kt zerindeki anmn inceleyiniz. Kare prizmann anmndan yararlanarak yzey alannn ka birim kare olduunu tahmin ediniz. Kare prizmann yzey alannn ka birim kare olduunu bulunuz. Tahmininizle lme sonucunuzu karlatrnz. Kare prizmasnn yzey alann bulalm:
a a a b b b a

Kare prizmann alt ve st tabanlar e karesel blge, yan yzleri e dikdrtgensel blgelerdir. Kare prizmann yzey alan, taban alanlar ile yan yz alanlar toplamna eittir. A = (2 . a2) + 4(a . b) olur.

a a a a

rnek: Taban ayrt a = 9 cm ve ykseklii b = 12 cm olan kare prizmann yzey alann bulalm. zm: A = (2 . a2) + 4(a . b) = (2 . 92) + 4(9 . 12) = (2 . 81) + (4 . 108) = 162 + 432 .K. Sayfa: 130 = 594 cm2 olur.

224

Kp
Kp biimindeki bir kutu, makasla ayrtlar boyunca aadaki gibi kesilmitir. Kutunun anmnda elde edilen yzeyler karesel blgedir. Kutunun anmnda birbirine e, ka tane karesel blge vardr?

Aadaki kpn kareli kt zerindeki anmn inceleyiniz. Kpn anmndan yararlanarak yzey alannn tahminen ka birim kare olduunu syleyiniz. Kpn yzey alannn ka birim kare olduunu bulunuz. Tahmininizle lme sonucunuzu karlatrnz. rnek: Bir ayrtnn uzunluu 8 cm olan kpn yzey alann bulalm. zm: Kpn ak ekli incelendiinde, tm yzlerin 6 tane e karesel blgeden olutuu grlr. Kpn yzey alan, e karesel blgelerin alanlar toplamna eittir. Kpn bir yznn alan, a 8 x 8 = 64 cm2 dir. Kpn yzey alan, 6 x 64 = 376 cm2 dir.
.K. Sayfa: 131

PROBLEM ZELM
Problem : Bir dikdrtgenler prizmasnn boyutlar; 14 cm, 8 cm, ve 5 cmdir. Bu prizmann yzey alan ka santimetre karedir? zm:
c = 5 cm a = 14 cm b = 8 cm

Kenar uzunluklar 14 cm ve 8 cm olan dikdrtgensel blgelerden iki tane vardr. Bunlarn alan, 2 x (14 cm x 8 cm) = 224 cm2 dir. Kenar uzunluklar 14 cm ve 5 cm olan dikdrtgensel blgelerden iki tane vardr. Bunlarn alan, 2 x (14 cm x 5 cm) = 140 cm2 dir.

Kenar uzunluklar 8 cm ve 5 cm olan dikdrtgensel blgelerden iki tane vardr. Bunlarn alan, 2 x (8 cm x 5 cm) = 80 cm2 dir. Dikdrtgenler prizmasnn tm alan, 224 cm2 + 140 cm2 + 80 cm2 = 444 cm2 dir.

225

Problem : Ayn zellie sahip masa saatleri bir kenar uzunluu 8 cm olan kp eklindeki 64 kutuya konuyor. Bu kutularla bir kp oluturuluyor. Bu kpn yzey alan ka santimetre karedir? zm : Oluan kpn bir ayrt 32 cmdir. Kpn bir yznn alan, 32 cm x 32 cm = 1024 cm2 dir. Kpn birbirine e 6 yz olduundan tm alan, 6 x 1024 cm 2 = 6144 cm2 dir.

4 . 8 = 32 cm

4 . 8 = 32 cm 8 . 4 = 32 cm

Problem : Bir kare prizmann taban ayrtnn uzunluu 5 cm ve ykseklii 8 cmdir. Bu prizmann yzey alan ka santimetre karedir? zm : Kare prizmann taban alanlar, 2 x (5 cm x 5 cm) = 50 cm dir. Kare prizmann yan yzlerinin alanlar, 4 x (5 cm x 8 cm ) = 160 cm2 dir. Kare prizmann tm alan, 50 cm2 + 160 cm2 = 210 cm2 dir.
2

8 cm

5 cm

2 cm

Problem : Yandaki bloklardan olumu yapnn yzey alann 2 cm A bulalm. zm : Yapnn yzey alan, birbirine e 18 karesel blgeden 2 cm C D B olumutur. 2 cm 2 2 cm 2 cm 2 cm 1 karesel blgenin alan, 2 cm x 2 cm = 4 cm dir. Yapnn yzey alan, 18 x 4 cm2 = 72 cm2dir. retmenleri, Ali ve Merte on sekizer birim kp veriyor. Bu kpleri kullanarak bir kare prizma oluturmalarn ve yzey alanlarn bulmalarn istiyor. Bu etkinlii, oluturacanz drder kiilik gruplarla yapnz. Daha sonra bulduunuz sonular karlatrnz. Yandaki ekilden yararlanarak bir problem kuralm. Problem : Yandaki eklin yzey alann verilenlerden yararlanarak hesaplaynz. Siz de; 36 cm 1. Yandaki ekildeki verilerden yararlanarak bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz. 5 cm 2. Birim kplerden yararlanarak dikdrtgenler prizmas, kare 8 cm 20 cm prizma veya kp oluturunuz. Bu prizmalarn yzey alanlarn 4 cm 24 cm 7 cm hesaplamay gerektiren bir problem kurunuz. Kurduunuz problemi znz.
.K. Sayfa: 132

NELER RENDM?
1. Kp biimindeki bir hediye kutusu kt ile kaplanacaktr. Kutunun bir ayrt 32 cm olduuna gre kutuyu kaplamak iin ka santimetre kare kt gerekir? 2. Bir dikdrtgenler prizmasnn farkl yznn alanlar 36 cm2, 40 cm2 ve 90 cm2dir. Bu prizmann yzey alan ka santimetre karedir? 3. Taban alan 25 cm2 olan bir kare prizmann ykseklii 12 cmdir. Bu prizmann yzey alan ka metre karedir? 4. Yandaki blokun yzey alann hesaplaynz.
5 cm 2 cm 8 cm 4 cm 1 cm 2 cm 2 cm 5 cm

226

CEBR
RNTLER VE LKLER
NELER RENECEZ?

Doal saylarn kendisiyle tekrarl arpmn sl nicelik olarak ifade etmeyi ve sl niceliklerin deerini belirlemeyi reneceiz.

Yandaki kplerin saylar ile 1, 2, 3 ve 4 saylar arasnda bir iliki var mdr?

Ara ve Gereler Uygulama Basamaklar p 2 m uzunluunda bir ip alnz. Makas plerinizi ikiye katlayarak kesiniz. Kt Oluan e paralarn her birini tekrar ikiye kesiniz. Kalem Bu ilemi 9 kez tekrarlaynz. Kesme sra numarasn ve kesme sonucunda oluan para saysn aadaki gibi oluturacanz tablonun ilgili satrna rnekteki gibi yaznz.

ETKNLK

...

1. kesme

2. kesme

3. kesme

4. kesme

n. kesme

Kesme sra numaras 1 2

Oluan para says 2 4

Kendisiyle tekrarl arpm 2 2x2

Saynn sl gsterimi 21 22

... n

... n tane

... 2 x 2 x ... x 2 n tane

... 2n

Oluan para saysndaki art aklaynz. Bu art, sl biimde nasl ifade edebileceinizi aklaynz.

rnek: 3 x 3 x 3 x 3 ifadesini sl biimde yazalm. 3 x 3 x 3 x 3 = 34 34 s (kuvvet) taban

Genel olarak a, b, n birer doal say olmak zere; an = b sl niceliinde aya taban, ka tane ann birbiriyle arplacan belirten say olan nye kuvvet veya s, bye ise deer denir.

227

rnek: 42 ve 46 nn deerlerini hesap makinesini kullanarak bulalm. 42 yi hesaplamak iin hesap makinesine 4 girildikten sonra, si bulunur.
X^2

tuuna basldnda 4n kare-

^ 46y hesaplamak iin hesap makinesine 4 girilerek X y tuuna basp 6 yazdktan sonra, = tuuna bastmzda 4n 6. kuvvetinin deerini buluruz.

rnek: 10, 100, 1000, 10 000, 100 000, 1000 000 saylarn 10un kuvveti olarak yazalm. 10 = 101 100 = 102 1000 = 103 10 000 = 104 100 000 = 105 1 000 000 = 106

rnek: 107, 105, 104, 103, 102, 101 saylarnn deerlerini yazalm. 107 = 10 000 000 105 = 100 000 104 = 10 000 103 = 1000 102 = 100 101 = 10

s says ile saynn deerindeki sfrlar arasnda bir iliki var mdr?

rnek: Aadaki sl saylarn deerlerini bulalm. 25 = 2 x 2 x 2 x 2 x 2 = 32 33 = 3 x 3 x 3 = 27 54 = 5 x 5 x 5 x 5 = 625


.K. Sayfa: 133

NELER RENDM?
1. Aadaki sl saylarn deerlerini bulunuz. a. 21 e. 27 b. 36 f. 32 c. 42 g. 63 d. 53 h. 74

2. Aadaki saylar sl biimde yaznz. a. 16 e. 25 b. 9 f. 27 c. 1000 g. 36 d. 4 h. 64

228

LME VE DEERLENDRME
1. Dikdrtgenler prizmasnn ka ayrt vardr? A. 8 B. 12 C. 14 2. E kplerden oluan yapnn stten grnm hangisidir? A.

D. 16

B.

C.

D.

3. 25 m2 = .................. dm2 ifadesindeki noktal yere aadakilerden hangisi yazlmaldr? A. 250 B. 2500 C. 25 000 D. 250 000 4. 45 ha = .................. m2 ifadesindeki noktal yere aadakilerden hangisi yazlmaldr? A. 450 B. 4500 C. 45 000 D. 450 000 5. Bir dik genin dik kenarlarnn uzunluklar 12 cm ve 16 cmdir. Bu genin alan ka santimetre karedir? A. 90 B. 96 C. 100 D. 120 6. Alan 12 cm2 olan bir dikdrtgensel blgenin kenar uzunluklar aadakilerden hangisi olabilir? A. 3 cm - 4 cm B. 2 cm - 5 cm C. 12 cm - 2 cm D. 5 cm - 5 cm 7. Taban ayrt 8 cm ve ykseklii 40 cm olan kare prizma biimindeki bir tenekenin si su 5 ile doludur. Tenekenin dolmas iin ka cm3 daha su konulmas gerekir? A. 924 B. 1000 C. 1024 D. 1536 8. Boyutlar 8 cm olan kp eklindeki kutulardan 5 tanesi st ste konuluyor. Oluan eklin hacmi ka santimetre kptr? A. 64 B. 512 C. 2560 D. 2650 9. Boyutlar 5 cm, 7 cm ve 12 cm olan dikdrtgenler prizmasnn yzey alan ka santimetre karedir? A. 350 B. 358 C. 360 D. 368 10. 36 nn deeri aadakilerden hangisidir? A. 729 B. 243 C. 81
2

D. 27

229

11. Dik prizmalarn yanal ayrtlarnn uzunluu, bu pirazmalarn yksekliinin uzunluuna .................... cmlesindeki noktal yere uygun ifadeyi yaznz.

12. Yandaki kare prizmann yzey alann ve hacmini tahmin ediniz. Sonra kare prizmann yzey alann ve hacmini bularak tahminlerinizle karlatrnz.
4 cm

7 cm

13. Dikdrtgenler prizmas biimindeki bir kutu kumala kaplanacaktr. Bu prizmann bir kesinde kesien ayrtlarnn uzunluklar 12 cm, 15 cm ve 20 cmdir. Prizmay kaplamak iin ka metre kare kuma kullanlr? A. 1440 B. 14,4 C. 0,144 D. 0,014

14. Aadaki saylarla bu saylarn eitlerini kutulardan bularak eleyiniz. 10 000 000 7x7x7x7 81

105

107

122

104

123

74

34

144

12 x 12 x 12

10 000

15. Aadaki ilemlerden doru olanlarn yanna D, yanl olanlarn yanna Y yaznz. ( ( ) Btn yzleri karesel blge olan dik prizmalara kare prizma denir. ) Bir prizmada ayn yze ait olmayan iki keyi birletiren doru parasna cisim k-

egeni denir. ( ) Atatrkn nderliinde kabul edilen ller Kanunu 26 Mart 1931 tarihinde yrr-

le girmitir. ( ) Alan l birimleri biner kat biner kat byr ve biner kat biner kat klr.

16. Yandaki verilerden yararlanarak bir problem kurunuz. Kur30 cm

duunuz problemi znz.


2 3 si su dolu 40 cm 25 cm

230

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, I. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

SAYILAR - GEOMETR 1. Doal saylarla ilemler yapmay gerektiren problemleri zebilirim ve kurabilirim. 2. Doru ile nokta arasndaki ilikiyi aklayabilirim. 3. Doru paras ile n aklayabilirim ve sembolle gsterebilirim. 4. Bir doru parasna e bir doru paras ina edebilirim. 5. Ayn dzlemdeki iki dorunun birbirlerine gre durumlarn belirleyebilirim ve sembolle gsterebilirim. 6. Uzayda bir doru ile bir dzlemin ilikisini belirleyebilirim. 7. Ann dzlemde ayrd blgeleri belirleyebilirim. 8. Bir aya e bir a ina edebilirim ve bir ay iki e aya ayrabilirim. 9. okgenleri ina edebilirim. 10. Elik ve benzerlik arasndaki ilikiyi aklayabilirim. 11. E ve benzer okgenlerin kenar ve a zelliklerini belirleyebilirim. 12. teleme hareketini aklayabilirim. 13. Bir eklin teleme sonunda oluan grntsn ina edebilirim. 14. okgenler ile okgensel blgelerin e ve benzerlerini kullanarak rntler oluturabilirim. 15. teleme ile ssleme yapabilirim. TOPLAM PUAN

PUAN

Deerlendirme Dereceleri: Her zaman (5) Sk sk (4) Bazen (3) zaman (1) En dk lek puan: 15 En yksek lek puan: 75

Nadiren (2)

Hibir

DEERLENDRME 1. Elde ettiim toplam puana gre kendimi nasl deerlendiriyorum? 2. Bu nitede yaptm etkinliklerde nelere dikkat ettim? 3. Yetersiz olduum kazanmlardaki baarm artrmak iin nasl almalym? 4. Eksiklerimi gidermek iin ne tr almalar yapmalym?

231

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, II. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

SAYILAR - OLASILIK VE STATSTK 1. Bir kmeyi modelleri ile belirleyebilirim, farkl temsil biimleri ile gsterebilirim. 2. Kmelerde birleim, kesiim, fark ve tmleme ilemlerini yapabilirim ve bu ilemleri problem zmede kullanabilirim. 3. Bir kmenin alt kmelerini belirleyebilirim. 4. Doal saylar kmesindeki toplama ve arpma ilemlerinin zelliklerini uygulayabilirim. 5. Bir sorunla ilgili aratrma sorular retebilirim, uygun rneklem seebilirim ve veri toplayabilirim. 6. Verileri uygun istatistiksel temsil biimleri ile gsterebilirim ve yorumlayabilirim. 7. Stun grafiklerinin hangi durumlarda yanl yorumlara yol aabileceini aklayabilirim. 8. Verilere dayal olarak tahminler yrtebilirim. 9. Saymann temel ilkelerini karlatrabilirim, problemlerde kullanabilirim. TOPLAM PUAN Deerlendirme Dereceleri: Her zaman (5) Sk sk (4) Bazen (3) zaman (1) En dk lek puan: 9 En yksek lek puan: 45 DEERLENDRME 1. Elde ettiim toplam puana gre kendimi nasl deerlendiriyorum? 2. Bu nitede yaptm etkinliklerde nelere dikkat ettim? 3. Yetersiz olduum kazanmlardaki baarm artrmak iin nasl almalym? 4. Eksiklerimi gidermek iin ne tr almalar yapmalym?

PUAN

Nadiren (2)

Hibir

232

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, III. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

SAYILAR - GEOMETR - LME - CEBR 1. Tam saylar aklayabilirim. 2. Mutlak deerin anlamn aklayabilirim. 3. Tam saylar karlatrabilirim ve sralayabilirim. 4. Doal saylarn arpanlarn ve katlarn belirleyebilirim. 5. Blnebilme kurallarn aklayabilirim. 6. Asal saylar belirleyebilirim. 7. Doal saylarn ortak blenleri ile ortak katlarn belirleyebilirim ve problemlere uygulayabilirim. 8. Komu, tmler, btnler ve ters alarn zelliklerini aklayabilirim. 9. Tmler, btnler ve ters alarn llerini hesaplayabilirim. 10. Say rntlerini modelleyerek bu rntlerdeki ilikiyi harflerle ifade edebilirim. 11. Belirli durumlara uygun cebirsel ifadeyi yazabilirim. 12. Eitliin korunumunu modelle gsterebilirim ve aklayabilirim. 13. Denklemi aklayabilirim, problemlere uygun denklemleri kurabilirim. 14. Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemleri zebilirim. TOPLAM PUAN Deerlendirme Dereceleri: Her zaman (5) Sk sk (4) Bazen (3) zaman (1) En dk lek puan: 14 En yksek lek puan: 70

PUAN

Nadiren (2)

Hibir

DEERLENDRME 1. Elde ettiim toplam puana gre kendimi nasl deerlendiriyorum? 2. Bu nitede yaptm etkinliklerde nelere dikkat ettim? 3. Yetersiz olduum kazanmlardaki baarm artrmak iin nasl almalym? 4. Eksiklerimi gidermek iin ne tr almalar yapmalym?

233

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, IV. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

SAYILAR - LME - OLASILIK VE STATSTK 1. Kesirleri karlatrabilirim, sralayabilirim ve say dorusunda gsterebilirim. 2. Kesirlerle toplama ve karma ilemlerini yapabilirim. 3. Kesirlerle arpma ilemini yapabilirim. 4. Kesirlerle blme ilemini yapabilirim. 5. Kesirlerle yaplan ilemlerin sonucunu strateji kullanarak tahmin edebilirim. 6. Kesirlerle ilemler yapmay gerektiren problemleri zebilirim ve kurabilirim. 7. Kesirlerin ondalk almlarn belirleyebilirim. 8. Ondalk kesirleri karlatrabilirim ve sralayabilirim. 9. Nicelikleri karlatrmada oran kullanabilirim ve oran farkl biimlerde gsterebilirim. 10. Oranty ve doru orantl nicelikler arasndaki ilikiyi aklayabilirim. 11. Uzunluk lme birimlerini aklayabilirim ve birbirine dntrebilirim. 12. Verilerin aritmetik ortalamasn ve akln hesaplayarak yorumlayabilirim. 13. Deney, kt, rnek uzay, olay, rastgele seim ve e olaslkl terimlerini bir durumla ilikilendirerek aklayabilirim. 14. Bir olay ve bu olayn olma olasln aklayabilirim. 15. Bir olayn olma olasl ile ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. 16. Kesin ve imknsz olaylar aklayabilirim. 17. Tmleyen olay aklayabilirim. TOPLAM PUAN Deerlendirme Dereceleri: zaman (1) En dk lek puan: 17 Her zaman (5) Sk sk (4) Bazen (3)

PUAN

Nadiren (2)

Hibir

En yksek lek puan: 85

DEERLENDRME 1. Elde ettiim toplam puana gre kendimi nasl deerlendiriyorum? 2. Bu nitede yaptm etkinliklerde nelere dikkat ettim? 3. Yetersiz olduum kazanmlardaki baarm artrmak iin nasl almalym? 4. Eksiklerimi gidermek iin ne tr almalar yapmalym?

234

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, V. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

SAYILAR - LME 1. Ondalk kesirleri zmleyebilirim. 2. Ondalk kesirleri belirli bir basamaa kadar yuvarlayabilirim. 3. Ondalk kesirlerle toplama ve karma ilemlerini yapabilirim. 4. Ondalk kesirlerle arpma ilemlerini yapabilirim. 5. Ondalk kesirlerle blme ilemlerini yapabilirim. 6. Ondalk kesirlerle yaplan ilemlerin sonucunu strateji kullanarak tahmin edebilirim. 7. Ondalk kesirlerle ilem yapmay gerektiren problemleri zebilirim ve kurabilirim. 8. Kesirlerle yzde arasndaki ilikiyi aklayabilirim. 9. Yzde ile ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. 10. Dzlemsel ekillerin evre uzunluklarn strateji kullanarak tahmin edebilirim. 11. Dzlemsel ekillerin evre uzunluklar ile ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. 12. okgenlerin kenar uzunluklar ile evre uzunluu arasndaki ilikiyi aklayabilirim. 13. Sv lme birimlerini aklayabilirim ve birbirine dntrebilirim. 14. Sv lme birimleriyle ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. TOPLAM PUAN Deerlendirme Dereceleri: Her zaman (5) Sk sk (4) Bazen (3) zaman (1) En dk lek puan: 14 En yksek lek puan: 70

PUAN

Nadiren (2)

Hibir

DEERLENDRME 1. Elde ettiim toplam puana gre kendimi nasl deerlendiriyorum? 2. Bu nitede yaptm etkinliklerde nelere dikkat ettim? 3. Yetersiz olduum kazanmlardaki baarm artrmak iin nasl almalym? 4. Eksiklerimi gidermek iin ne tr almalar yapmalym?

235

Form: 10

Z DEERLENDRME FORMU

Aada, VI. nitede ilenen konulara ait kazanmlar bulunmaktadr. Her bir ifadeyi okuyarak kazanmlar edinme dzeyinizi en iyi ifade eden puan yaznz. Puanlarnz topladnzda bu nitedeki baar dzeyinizi bulacaksnz. Bu sonutan yararlanarak sorular cevaplaynz. Yetersiz olduunuzu dndnz kazanmlarla ilgili retmeninizin gr ve nerilerinden yararlanarak kendinizi gelitirebilirsiniz. Ad ve Soyad: .....................................

GEOMETR - LME - CEBR 1. Prizmalarn temel elemanlarn belirleyebilirim. 2. E kplerle oluturulmu yaplarn farkl ynlerden grnmlerini izebilirim. 3. Atatrkn nderliinde lme birimlerine getirilen yeniliklerin gerekliliini nedenleriyle aklayabilirim. 4. Alan lme birimlerini aklayabilirim ve birbirine dntrebilirim. 5. Dzlemsel blgelerin alanlarn strateji kullanarak tahmin edebilirim. 6. Dzlemsel blgelerin alanlar ile ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. 7. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn hacmine ait bantlar oluturabilirim. 8. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn hacmini strateji kullanarak tahmin edebilirim. 9. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn hacmi ile ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. 10. Hacim lme birimlerini aklayabilirim ve birbirine dntrebilirim. 11. Hacim lme birimleri ile sv lme birimleri arasndaki ilikiyi aklayabilirim. 12. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn yzey alanlarn hesaplayabilirim. 13. Dikdrtgenler prizmas, kare prizma ve kpn yzey alan ile ilgili problemleri zebilirim ve kurabilirim. 14. Doal saylarn kendisiyle tekrarl arpmn sl nicelik olarak ifade edebilirim ve sl niceliklerin deerini belirleyebilirim. TOPLAM PUAN Deerlendirme Dereceleri: Her zaman (5) Sk sk (4) Bazen (3) zaman (1) En dk lek puan: 14 En yksek lek puan: 70 DEERLENDRME 1. Elde ettiim toplam puana gre kendimi nasl deerlendiriyorum? 2. Bu nitede yaptm etkinliklerde nelere dikkat ettim? 3. Yetersiz olduum kazanmlardaki baarm artrmak iin nasl almalym? 4. Eksiklerimi gidermek iin ne tr almalar yapmalym?

PUAN

Nadiren (2)

Hibir

236

Form: 12
Sre: 1 hafta

PERFORMANS DEV Futbol Kulpleri ve okgenler

dev Konusu: Futbol kulplerimizin amblemlerinin incelenerek okgen olanlarn belirlenmesi. devin Amac: okgenleri ayrt ederek belirleme. Ara ve Gereler: nternetten ilgili siteler, gazeteler, spor dergileri. Sper ligde oynayan kulplerin hangileri olduu belirlenmeli. Her kulbn kulland amblemler; nternetten, gazete ve dergilerden aratrlarak belirlenmeli. Bir tablo oluturarak kulplerin amblemleri gsterilmeli. Amblemlerden okgen eklinde olanlar ayr bir tablo oluturarak gsterilmeli ve neden okgen olduklar aklanmal. almalar raporlatrlarak sunu hazrlanmal. Performans devi deerlendirilirken aadaki ltler dikkate alnacaktr. Performans devi rn Dosyasna konulabilir. Alt renme Alan: okgenler Kazanm: 1. okgenleri ina eder. PERFORMANS DEV DERECEL PUANLAMA ANAHTARI Dzeyler ltler I. Aratrma Yapma - Sonu karma 1. Kaynaklar aratrma, kulpleri belirleme 2. Kulplerin amblemlerini belirleme 3. Tablo oluturma II. Plan Yapma 1. Kulp amblemlerinden okgen eklinde olanlar belirleme 2. Tablo oluturma ve okgen eklinde olan amblemleri izme 3. okgenleri aklama III. Raporlatrma 1. Rapor yazma kurallarna uyma 2. Yazm kurallarna uyma, noktalama iaretlerini kullanma 3. Tablo zerinde okgen olan amblemleri nasl izdiini aklama IV. Sunu 1. Trkeyi etkili ve doru kullanma 2. Dinleyicilerle iletiim kurma, dikkati ekme 3. Grsel materyallerle sunuyu destekleme 4. Sunu sresini ayarlama Deerlendirme: Bir renci en fazla 65 puan alabilir. Bir rencinin ltlerden ald puanlarn toplam, alabilecei en fazla puana blnp 100 ile arplr. Bulunan deer, o rencinin yz puan zerinden dzeyidir. Yetersizlikleri grlen rencilerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olunmas gereklidir. Alnacak nlemler rencinin kendisiyle birlikte belirlenmelidir. retmenin Gr ve nerileri: ................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... Baarsz (1) Yeterli deil (2) Orta seviye (3) yi (4) st seviye (5)

237

Form: 12
Sre: 1 hafta

PERFORMANS DEV

Korsanla Mcadele Ediyorum


dev Konusu: Korsan rnlerle mcadele iin neler yapldnn aratrlmas. Daha baka alnabilecek nlemlerin belirlenmesi. devin Amac: Bilinli bir tketici olarak korsan rn almann sakncalarn kavrayabilme. Yasal olan rnleri neden satn almas gerektiini aklayabilme. Ara ve Gereler: nternetten ilgili siteler (Kltr ve Turizm Bakanl, MYAP, SESAM v.b), kt, kalem, konuyla ilgili gazete ve dergi haberleri, korsan ve yasal rn rnekleri. Korsan rnlerin neler olduu, korsanla mcadele yollar aratrlmal. Veriler tablo eklinde dzenlenmeli. Korsan rn almann lkemize, eser sahibine ne gibi zararlar olduu aklanmal. Yasal rnleri satn almann gereklilii belirtilerek karson rnlerle mcadelede alnacak nlemlerle ilgili neriler aklanmal. Yasal ve korsan rnlerin ayrt edilmesini salayan ses, grnt, bask ve kt kalitesi gibi zellikler rnler zerinde aklanmal. Yaplan almalar raporlatrlarak sunu hazrlanmal. Performans devi, bireysel veya grup olarak verilebilir. almalar renci rn Dosyas na konulabilir. Performans devi deerlendirilirken aadaki ltler dikkate alnacaktr. Alt renme Alan: Tablo ve Grafikler Kazanm 1: Verileri uygun istatistiksel temsil biimleri ile gsterir ve yorumlar. Ara Disiplinlerle likilendirme: nsan Haklar ve Vatandalk Kazanm 8: Kitap, kaset, CD gibi materyalleri yasal yollardan satn almaya zen gsterir.

PERFORMANS DEV DERECEL PUANLAMA ANAHTARI Dzeyler ltler I. Aratrma Yapma - Veri Toplama 1. Kaynaklar inceleme, gerekli materyalleri belirleme 2. Elde edilen bilgileri dzenleme 3. Korsan rnleri ve mcadele yollarn belirleme II. Tablo Oluturma 1. Verileri kullanarak tablo oluturma 2. Tabloya balk yazma 3. Tabloyu yorumlama III. Raporlatrma 1. Rapor yazma kurallarna uyma 2. Yazm kurallarna uyma, noktalama iaretlerini kullanma 3. Kullanlan kaynaklar belirtme 4. Korsan rnlerin zararlarn aklama 5. Mantkl ve geerli neriler sunma IV. Sunu 1. Trkeyi etkili ve doru kullanma 2. Dinleyicilerle iletiim kurma, dikkati ekme 3. Grsel materyallerle sunuyu destekleme 4. Sunu sresini ayarlama Deerlendirme: Bir renci en fazla 75 puan alabilir. Bir rencinin ltlerden ald puanlarn toplam, alabilecei en fazla puana blnp 100 ile arplr. Bulunan deer, o rencinin yz puan zerinden dzeyidir. Yetersizlikleri grlen rencilerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olunmas gereklidir. Alnacak nlemler rencinin kendisiyle birlikte belirlenmelidir. retmenin Gr ve nerileri: ................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... Baarsz (1) Yeterli deil (2) Orta seviye (3) yi (4) st seviye (5)

238

Form: 12
Sre: 1 hafta

PERFORMANS DEV Tam Saylarn Kullanlmas

dev Konusu: nsanlarn tam saylar neden ve ne zaman kullanmaya baladklarnn aratrlmas. devin Amac: Tam saylara olan ihtiyac fark edebilme. Ara ve Gereler: nternetten ilgili siteler, matematik kitaplar vb. kaynaklar. Performans devi deerlendirilirken aadaki ltler dikkate alnacaktr. Aratrma sonular raporlatrlarak sunu hazrlanmaldr. Performans devi renci rn Dosyasna konulabilir. Alt renme Alan ve Kazanm Tam Saylar 1. Tam saylar aklar. PERFORMANS DEV DERECEL PUANLAMA ANAHTARI Dzeyler ltler I. Aratrma Yapma Sonu karma 1. Kaynaklar inceleme, verileri toplama 2. Tam saylarn ne zaman ve neden kullanlmaya balandn belirleme 3. Tam saylar kullanmay gerektiren ihtiyac ortaya koyma II. Raporlatrma 1. Rapor yazma kurallarna uyma 2. Yazm kurallarna uyma, noktalama iaretlerini kullanma III. Sunu 1. Trkeyi etkili ve doru kullanma 2. Dinleyicilerle iletiim kurma, dikkati ekme 3. Grsel materyallerle sunuyu destekleme 4. Sunu sresini ayarlama Baarsz (1) Yeterli deil (2) Orta seviye (3) yi (4) st seviye (5)

Deerlendirme: Bir renci en fazla 45 puan alabilir. Bir rencinin ltlerden ald puanlarn toplam, alabilecei en fazla puana blnp 100 ile arplr. Bulunacak deer, o rencinin yz zerinden ald puandr. Yetersizlikleri grlen rencilerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olunmas gereklidir. Alnacak nlemler renciyle birlikte belirlenmelidir. retmenin Gr ve nerileri: .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................

239

Form: 12

PERFORMANS DEV ehirlerimizi Gezelim

Sre: 1 hafta dev Konusu: Grmek istediiniz bir ehrin aylara gre; ehre gelen turist says, en ok retilen tarm rnlerinin ve sanayi rnlerinin miktar, ya miktar ve benzeri verilerin toplanmas. Bu verilerden yararlanlarak yllk aritmetik ortalamalarn ve aklklarn hesaplanarak yorumlanmas. devin Amac: Verilen aritmetik ortalamasn ve araln hesaplayabilme ve yorumlayabilme. Ara ve Gereler: nternetten ilgili siteler, ehirleri tantan kitaplar, brorler ve ansiklopediler, kalem, kt. Veriler tablo eklinde dzenlenmelidir. Tablolardan yararlanarak yaplacak hesaplamalar gsterilmeli, yorumlar gereki bir ekilde yazlmaldr. almada izlenen yol, karlalan zorluklar da hazrlanacak raporda belirtilmelidir. Hazrlanacak sunu, ehre ait resim ve bilgilerle grselletirilmelidir. Performans devi aadaki ltler dikkate alnarak deerlendirilecektir. almalar renci rn Dosyasna konulabilir. Alt renme Alan ve Kazanm Merkez Eilim ve Dalm lleri 1. Verilerin aritmetik ortalamasn ve akln hesaplayarak yorumlar. PERFORMANS DEV DERECEL PUANLAMA ANAHTARI Dzeyler ltler I. Verileri Toplama - Tablo Hazrlama - Yorumlama 1. Grmek istedii ehirle ilgili gerekli verileri toplama 2. Verilerden yararlanarak tablo oluturma 3. Aritmetik ortalamalar ve aralklar hesaplama 4. Verileri, yaplan hesaplar yorumlama 5. Sonu karma II. Raporlatrma 1. Rapor yazma kurallarna uyma 2. Yazm kurallarna uyma, noktalama iaretlerini kullanma 3. Verileri toplama yollarn ve tablo hlinde dzenlerken izlenilen yollar aklama 4. lemleri doru ve aklayarak yapma 5. Aritmetik ortalama ve aral hesaplamann salad kolaylklar aklama III. Sunu 1. Trkeyi etkili ve doru kullanma 2. Dinleyicilerle iletiim kurma, dikkati ekme 3. Grsel materyallerle sunuyu destekleme 4. Sunu sresini ayarlama Deerlendirme: Bir renci en fazla 70 puan alabilir. Bir rencinin ltlerden ald puanlarn toplam, alabilecei en fazla puana blnp 100 ile arplarak bulunacak deer, o rencinin yz puan zerinden dzeyidir. Yetersizlikleri grlen rencilerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olunmas gereklidir. Alnacak nlemler rencinin kendisiyle birlikte belirlenmelidir. retmenin Gr ve nerileri: .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... Baarsz (1) Yeterli deil (2) Orta seviye (3) yi (4) st seviye (5)

240

Form: 12
PERFORMANS DEV Tam Saylarn Kullanlmas Sre: 1 hafta dev Konusu: lkemizde son 5 yldaki enflasyon oranlarnn aratrlmas. Yllara gre lkemizdeki enflasyon oranlarn gsteren izgi grafiinin oluturulmas ve yorumlanmas. devin Amac: Enflasyon oranlarn karlatrabilme. Ara ve Gereler: Babakanlk Devlet statistik Kurumu enflasyon verileri (nternetten yararlanlabilir.), cetvel, boyakalemleri, kt. Enflasyon kavramnn aratrlp lkemizde son 5 yldaki enflasyon oranlar belirlenmeli. Elde edilen verilerden yararlanarak izgi grafii oluturulmal. Yzde olarak ifade edilen saylar karlatrlarak lkemizde son be yla ait enflasyonun izledii eilim aklanmal. Bu durumun srmesi hlinde gelecekte neler olmas beklenebilecei yorumlanmal. almalar raporlatrlarak sunu hazrlanmal. Performans devi aadaki ltler dikkate alnarak deerledirilecektir. Performans devi renci rn Dosyasna konulabilir. Alt renme Alan: Yzdeler Kazanm 1: Kesirlerle yzde arasndaki ilikiyi aklar.

PERFORMANS DEV DERECEL PUANLAMA ANAHTARI Dzeyler ltler I. Veri Toplama 1. Enflasyon kavramn aratrma 2. Son 5 yln eflasyon oranlarn belirleme II. Verileri Dzenleme 1. izgi grafiini oluturma 2. Enflasyon oranlarn karlatrma 3. Sembol kullanarak belirtme III. Yorumlama 1. Son be yln eflasyon oranlarn grafikten yararlanarak aklama 2. Gelecekle ilgili beklentilerini yorumlama IV. Raporlatrma 1. Rapor yazma kurallarna uyma 2. Yazma kurallarna uyma, noktalama iaretlerini kullanma V. Sunu 1. Trkeyi etkili ve doru kullanma 2. Dinleyicilerle iletiim kurma, dikkati ekme 3. Grsel materyallerle sunuyu destekleme 4. Sunu sresini ayarlama Deerlendirme: Bir renci en fazla 65 puan alabilir. Bir rencinin ltlerden ald puanlarn toplam, alabilecei en fazla puana blnp 100 ile arplr. Bulunacak deer, o rencinin yz zerinden ald puandr. Yetersizlikleri grlen rencilerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olunmas gereklidir. Alnacak nlemler renciyle birlikte belirlenmelidir. retmenin Gr ve nerileri: .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... Baarsz (1) Yeterli deil (2) Orta seviye (3) yi (4) st seviye (5)

241

Form: 12
PERFORMANS DEV ller Kanunu ve nemi Sre: 1 hafta dev Konusu: Atatrkn nderliinde lme birimlerine getirilen yeniliklerin gerekliliinin aklanmas. devin Amac: ller Kanununun nemini kavrayabilme. Ara ve Gereler: nternetten ilgili siteler, ansiklopediler, Cumhuriyet Dneminde yaplan yenilikleri aklayan kitaplar vb. kaynaklar. ller Kanunu kabul edilmeden nce lkemizde kullanlan lme birimlerinin neler olduu aratrlmal. Bu birimlerin kullanld yerler rneklendirilerek aklanmal. ller Kanunu aratrlarak kabul edilen yeni birimler belirlenmeli. Eskiden kullanlan lme birimleri ile Cumhuriyet Dneminde kabul edilen lme birimleri tablo dzenlenerek karlatrlmal. llerde deiiklik yaplmamas hlinde ortaya kabilecek sorunlarn akland sunu hazrlanmal. Performans devi deerlendirilirken aadaki ltler gz nne alnacaktr. Performans devleri renci rn Dosyasna konulabilir. Alt renme Alan: Uzunluklar lme Kazanm 2: Atatrkn nderliinde lme birimlerine getirilen yeniliklerin gerekliliini nedenleriyle aklar. PERFORMANS DEV DERECEL PUANLAMA ANAHTARI Dzeyler ltler I. Aratrma Yapma - Veri Toplama 1. Kaynaklar inceleme, lme birimlerini belirleme 2. Eskiden kullanlan lme birimlerinin kullanld yerleri rneklendirme 3. ller Kanununu aratrma II. Verileri Dzenleme - Tablo Oluturma 1. Eskiden kullanlan lme birimleri ile Cumhuriyet Dneminde kabul edilen l birimlerini tablo dzenleyerek karlatrma 2. Yeni birimlerin kullanm alanlarn belirleme III. Sonu karma 1. lme birimlerine getirilen yeniliklerin gerekliliini aklama 2. Yeni birimlerin kabul edilmemesi hlinde ortaya kabilecek sorunlar aklama IV. Raporlatrma 1. Rapor yazma kurallarna uyma 2. Yazm kurallarna uyma, noktalama iaretlerini kullanma 3. Kaynaklar gsterme V. Sunu 1. Trkeyi etkili ve doru kullanma 2. Dinleyicilerle iletiim kurma, dikkati ekme 3. Grsel materyallerle sunuyu destekleme 4. Sunu sresini ayarlama Deerlendirme: Bir renci en fazla 70 puan alabilir. Bir rencinin ltlerden ald puanlarn toplam, alabilecei en fazla puana blnp 100 ile arplr. Bulunacak deer, o rencinin yz zerinden ald puandr. Yetersizlikleri grlen rencilerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olunmas gereklidir. Alnacak nlemler renciyle birlikte belirlenmelidir. retmenin Gr ve nerileri: .................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... Baarsz (1) Yeterli deil (2) Orta seviye (3) yi (4) st seviye (5)

242

SZLK
-Aa: Balang noktalar ortak olan iki nn birleim kmesi. alt kme: Bir kmenin kapsad kmelerin her biri. anket yapma: Ayn sorular farkl kimselere sorarak bilgi toplama. aritmetik ortalama: Bir toplamn, o toplam oluturan terim saysna blmnden elde edilen say. asal say: Kendisinden ve 1den baka bleni olmayan 1den byk say. ayrk kme: Ortak elemanlar olmayan kmeler. -Bbandrol: Denetim pulu. baz: Temel, esas. birleim kmesi: ki veya daha fazla kmenin tm elemanlarndan oluan kme. bo kme: Eleman olmayan kme. blnebilme: Kalansz blnebilir olma durumu. btnler a: llerinin toplam 180 olan alardan her biri. -Ccebirsel ifade: En az bir bilinmeyen ve ilem ieren ifadeler. -arpan: arpm oluturan saylardan her biri. arpanlara ayrma: Bir sayy iki ya da daha ok arpann arpm olarak yazma. okgen: Bir dzlemde, en az noktann ardk olarak ve birbirini kesmeyecek ekilde birletirilmesiyle oluan kapal ekil. -Ddeime zellii: Yaplan toplama ve arpma ilemlerinde saylarn yerlerinin deitirilmesinin sonucu deitirmemesi. denklem: inde yer alan deikenlere uygun deer verildii zaman doru olabilen eitlik. dzlem: Snrsz dz yzey. -Een byk ortak blen: Birden fazla sayma saysn kalansz olarak blebilen en byk say. en kk ortak kat: Birden fazla sayma saysnn ortak katlarnn en k. eitsizlik: ki veya daha ok eyin eit olmamas durumu. etkinlik: Faaliyet, alma. etkisiz eleman: lemde etkisi olmayan elaman. 243

-Ffark ilemi: Bir kmede olup dier kmede olmayan elemanlarn oluturduu kme. -Ggrafik: Bir olayn eitli durumlarn gstermeye veya iki ey arasnda karlatrma yapmaya yarayan izgilerden oluan ekil. -In: Balang noktas belirli, biti noktas snrsz dorusal noktalar kmesi. -ikramiye: Piyangoda bir kimseye kan para veya nesne. ina: Yapma, kurma. istatistik: Bir sonuca ulamak iin sistemli ekilde veri toplayp saysal olarak belirten, karlatran bilim dal. -Kkat say: Cebirsel ifadelerde terimin nnde bulunan say. kamps: Yerleke. kesir: Bir btnn bir ya da birka e parasn gsteren say. kesiim kmesi: Kmelerin ortak elemanlarnn oluturduu kme. komu a: Keleri ve birer kenarlar ortak, ortak olmayan kenarlar ortak kenarn farkl taraflarnda bulunan iki adan her biri. korsan: zinsiz olarak oaltlan. -Lliste yntemi: Kmenin elemanlarnn kme parantezi iinde ve aralarna virgl konularak gsterildii yntem. -Mmakara: zerine iplik, tel, erit vb. sarlan, kenarlar kntl, ekseni boyunca delik silindir, bobin. model: rnek, numune. materyal: Bir iin meydana kmas iin lazm olan eyler, malzeme. matruka: zellikle Rusyadan dnyaya yaylan, tahtadan yaplm i ie bebeklerden oluan ss eyas. -Nnegatif tam say: Ayn trden pozitif bir byklkle ters ynde olan byklk, eksi say.

244

-Oolaslk: Bir olayn olabilme ansn belirten say. ortak zellik yntemi: Kmenin elemanlarnn varsa ortak zellikleriyle ifade edildii yntem. operasyon: Gvenlik glerince sulularn yakalanmas iin dzenlenen dizi eylem. -lek: Bir harita veya planda grlen uzunluklarla bunlarn gsterdii gerek uzunluklar arasndaki oran. rneklem: Yaplacak istatistik almas iin seilen uygun kme. rnekleme: statistik almasnda, belirli zellikleri tayan rnekleri seme yntemi. rnt: Belirli bir kurala gre dizilmi say veya ekil dizisi. teleme: Bir cismin, btn noktalarnn eit, paralel ve ayn ynde yollar izmesi ile belirlenen hareketi. -Ppetek: Arlarn yumurtalarn brakmak ve bal depo etmek iin yapt, dzgn altgen azl bal mumu yuvacklar topluluu. pozitif tam say: Kendisinden nce art iareti bulunan, sfrdan byk say. -Ssimetri: Bakm. stil: slup, tarz. -Ttablo: Toplanan bilgilerin zetlendii izelge. telif: Uzlatrma. terim: Bir cebirsel ifadede ilemler arasnda bulunan ifadelerden her biri. ters alar: Birinin kenarlar brnn kenarlarnn uzantsndan oluan alardan her biri. ters eleman: Bir ilemde, ilem sonular etkisiz eleman veren saylar, o ileme gre birbirinin tersidir. -s: Bir saynn ka tanesinin birbiriyle arplacan gsteren say. -VVenn emas: Kmenin elemanlarnn kapal eri iine yazlarak gsterildii ema. veri: Bir aratrmann dayand temel eleman. Bilgi.

245

KISALTMALAR VE SEMBOLLER
mm milimetre cm m km santimetre metre kilometre AB AB [AB], AB
^ A,

AB dorusu AB n AB doru paras A as AB doru parasnn uzunluu

N br2 km2 hm2

doal saylar birim kare kilometre kare hektometre kare

|AB| mL mililitre % cL L santilitre > litre < = g kg mg t O(A)

dam2 dekametre kare yzde m2 byktr kktr eittir gram kilogram miligram ton A olaynn olasl dm2 cm2 desimetre kare santimetre kare metre kare

( O ) derece h H A ykseklik evre hacim alan

mm2 milimetre kare km3 hm3 kilometre kp hektometre kp

dam3 dekametre kp m3 dm3 cm3 metre kp desimetre kp santimetre kp saat dakika saniye eleman deildir

M milattan nce MS milattan sonra

^ ^ m (A), s(A) A asnn ls

Ya Ta \ yanal alan taban alan birleim kesiim fark s(A) E

elik benzerlik pi says A kmesinin eleman says elemandr evrensel kme sa. dk. sn.

246

KAYNAKA
ARSAL, Zeki, lkretim Matematik Dersi Blme leminde Somut Yaantlarla Yaplan retimin Etkililii, Bolu, 2002. BARBANERA, A., Di Matematica 4-5, Giunti Scuola, Firenze, 1997. BUSBRIDGE, J., D. ZELK, lkretim Matematik retimi, YK / DNYA BANKASI, Ankara, 1997. lkretim Matematik Dersi retim Program ve Klavuzu 6-8. Snflar, MEB Yaynlar, Ankara, 2005. OLKUN, S., Zlbiye TOLUK, Matematik retimi, An Yaynclk, Ankara, 2003. RAGGINI, F., D. MANZELL, Matematica Piu 4-5, Carlo Signarelli Editore, Milano, 2003. SELUK, Z., Hseyin KAYILI, Levent OKUT, oklu Zek Uygulamalar, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2003. TEK HONG, K., Primary Mathematics 4-A, 4-B, 5-A, 5-B, Federal Publications, Singapore, 1996. TDK Trke Szlk, TDK Yaynlar, Ankara, 2005. TDK Yazm Klavuzu, TDK Yaynlar, Ankara, 2005.

BLG KAYNAKLARI
www.tik.gov.tr www.dsi.gov.tr www.meb.gov.tr www.tarim.gov.tr www.tubitak.gov.tr www.etimaden.gov.tr

247

You might also like