Lenin: Sosyalizm ve Din Bugnk toplum, tamamen geni emeki kitlelerin nfusunun ufak bir aznl; yani toprak

sahipleri ve kapitalistler snf tarafndan smrlmesi esas zerine kurulmutur. Btn yaamlar boyunca kapitalistler hesabna alan "zgr" iilere sadece kazan salayan klelerin yaamn srdrmeye, kapitalist kleliin gvenini ve srekliliini salamaya yetecek oranda geim olana "tanndndan", bu toplum bir kle toplumudur. ilerin ekonomik bask altnda olmalar, kanlmaz biimde her trl siyasal baskya, toplumsal aalanmaya, kitlelerin ruhsal ve moral kntsnn artmasna yol aar. iler ekonomik kurtulular adna az ya da ok lde siyasal zgrlk elde etmek iin savaabilirler. Ne var ki, kapital gc ynetimden yok edilmedike ne oranda olursa olsun elde edilecek siyasal zgrlk, iileri yoksulluktan, isizlikten ve baskdan kurtaramayacaktr. Bakalar hesabna almaktan, yerine getirilmeyen isteklerden ve yalnz braklmlktan ylm halk kitleleri zerine her yerde byk arlkla yklenen ruhsal bask biimlerinden biri dindir. Doaya yenik den ilk insanlarn tanrlara, eytanlara, mucizelere ve benzeri eylere inanmasna yol a gibi, smrlen snflarn smrenlere kar mcadeledeki yetersizlii de kanlmaz olarak lmden sonra daha iyi bir yaamn varlna inanmalarna yol aar. Din, btn yaam boyunca alan ve yokluk ekenlere, bu dnyada azla yetinmeyi, ksmete boyun emeyi, sabrl olmay ve teki dnyada bir cennet umudunu srdrmeyi retir. Oysa yine din, bakalarnn emeinin srtndan geinenlere bu dnyada hayrseverlik yapmay reterek, smrc varlklarnn ceremesini pek ucuza demek kolayln gsterir ve cenette de rahat yaamalar iin ehven fiyatl bilet satmaya bakar. Bylelikle din, halk uyutmak iin afyon niteliindedir. Din, sermaye klelerinin insancl dlerini, insana daha yaraan bir yaam isteklerini iinde boduklar bir eit ruhsal ikidir. Ne var ki, kleliinin bilincine varm ve kurtuluu iin mcadeleye balam kle, klelikten yar yarya km demektir. Fabrika endstrisinin yetitirdii ve kent yaamnn aydnlatt modern, snf bilinli ii, dinsel nyarglar bir yana atar, cenneti papazlara ve burjuva banazlarna brakr ve bu dnyada kendisi iin daha iyi bir yaam elde etmeye alr. Bugnn proletaryas, din bulutuna kar savata bilimden yararlanan ve iileri bu dnyada daha iyi bir yaam adna kavga vermek iin birletirerek teki dnya inancndan kurtaran sosyalizmin yannda yer alr. Din, kiinin zel sorunu olarak kabul edilmelidir. Sosyalistler, din konusundaki tavrlarn genellikle bu szlerle belirtirler. Oysa herhangi bir yanl anlamaya yol amamak iin bu szlerin anlam kesinlikle aklanmaldr. Devlet asndan ele alnd srece, dinin kiisel bir sorun olarak kalmasn isteriz. Ancak, Partimiz asndan dini kiisel bir sorun olarak gremeyiz. Dinin devletle ilikisi olmamas, dinsel kurumlarn hkmete dein yetkileri bulunmamas gerekir. Herkes istedii dini izlemek ya da dinsiz, yani kural olarak btn sosyalistler gibi ateist olmakta tamamen zgr olmaldr. Vatandalar arasnda dinsel inanlar nedeniyle ayrm yaplmasna kesinlikle gz yumulamaz. Resmi belgelerde bir vatandan dininden sz edilmesine de son verilmelidir. Kiliseye ve dinsel kurumlara hibir devlet yardm yaplmamal, hibir denek verilmemelidir. Bunlar, devletten tamamen bamsz, ayn dncedeki kiilerin oluturduu kurumlar niteliinde olmaldr. Ancak bu isteklerin kesinlikle yerine gelmesi halinde, kilisenin devlete Rus vatandalarn ise kiliseye feodal bamllklarnn srd, (bgne kadar ceza yasalarmzda ve hukuk kitaplarmzda yer alan) engizisyon yasalarnn var olduu ve uyguland, insanlar inanlar ya da inanszlklar nedeniyle cezalandrd, insanlarn vicdan zgrln baltalad ve kilisenin u ya da bu afyonlamasyla hkmetten gelir ya da mevki salad utan verici gemie son verilebilir. Sosyalist proletaryann modern devlet ve modern kiliseden istedii,

kilise ile devletin birbirlerinden kesinlikle ayrlmasdr. Rus devrimi, bu istei siyasal zgrln bir gerei olarak gerekletirmelidir. Polis ynetimli feodal otokrasiye bal memurlarn bakaldrs, kilise evresinde bile huzursuzluk, tedirginlik ve fke yarratt iin din ve devleti ayrma isteini gerekletirmek konusunda Rus devrimi zellikle elverili bir ortamdadr. Rus Ortodoks din adamlar her ne kadar cahilseler de, onlar bile Rusya'daki eski, ortaaa uygun dzenin yklmasyla patlayan gmbrtden uyandlar. Onlar bile zgrlk isteinde birleiyor, onlar bile brokratik uygulamalara ve memur zihniyetine, "Tanrnn hizmetkrlar"n zorla polise casusluk ettirmek isteyenlere kar kyorlar. Biz sosyalistler, bu hareketi desteklemeli, kilisenin drst ve iten yelerine doru sonuca ulamalar konusunda yardmc olmal, onlarn zgrlk isteklerini srdrmelerini salamal ve kilise ile polis arasndaki ilikiyi koparmalarn onlardan istemeliyiz. Ya itenlikli ve drstsnzdr, ki o zaman kilise ile devletin ve kilise ile okulun kesinlikle birbirlerinden ayrlmasndan, dinin tamamen kiisel bir sorun olarak kabul edilmesinden yana olursunuz. Ya da zgrlk konusunda bu tutarl istekleri benimsemezsiniz, ki o zaman da engizisyon geleneklerinin hl tutsa demeksinizdir; rahat memuriyetlerinize ve hkmet kaynakl gelirlerinize balsnz demektir; silahnzn ruhsal gcne inanmyorsunuz ve devletten rvet almay srdryorsunuz demektir. O takdirde de btn Rusya'daki snf bilinli iiler size amansz bir sava aacaklardr. Sosyalist proletaryann partisi asndan, din kiisel bir konu deildir. Partimiz, ii snfnn kurtuluu adna bir araya gelmi snf bilinli, ileri savalarn toplandklar bir yerdir. Bylesi bir birlik dinsel inan biiminde ortaya srlen snf bilinci yoksunluuna, bilgisizlie ve geri kafalla kaytsz kalamaz ve kalmamaldr. Din diye tanmlanan ve halkn zerine indirilen koyu sisle, szlerimizi ve yazlarmz kullanarak tamamen ideolojik silahlarla savaabilmek iin kilisenin kaldrlmasn istiyoruz. Rus Sosyal Demokrat i Partisini, iilerin her trl dinsel uyutmacadan kurtulmas adna mcadele etmek iin kurduk. Bizim iin ideolojik mcadele kiisel bir sorun deil, btn Partinin, btn proletaryann sorunudur. Madem ki durum byledir, o halde Programmzda ateist olduumuzu neden aklamyoruz? Hristiyanlarn ve teki dinlere inananlarn partimize girmesini neden yasaklamyoruz? Bu soruya verilecek cevap, din sorununun burjuva demokratlar tarafndan ortaya konuluu ile Sosyal Demokratlar (Marksistler-b.n.) tarafndan ortaya konuluu arasndaki ayrm belirleyecektir. Bizim Programmz tamamen bilimsel, dahas materyalist dnya gr temeli zerindedir. Bu nedenle Programmzn aklanmas demek, din sisinin gerek tarihsel ve ekonomik kkenlerinin aklanmasn da zorunlu klacak demektir. Propagandamz kanlmaz olarak ateizm propagandasn, gerekli bilimsel yaymlarn yaplmasn, otokrat feodal hkmetin bugne kadar yasaklad ve kovuturduu yazlarn Parti almalarmzn bir dal haline getirilmesini de iermektedir. Bir zamanlar Engels'in Alman sosyalistlerine verdii d imdi bizim izlememiz gerekebilir: Onsekizinci yzyl Fransz Aydnlanma dnemi dnr ve ateistlerinin yazlar evirilmeli ve geni lde yaylmaldr. Ancak, hibir koulda din sorununu burjuva radikal demokratlarnn sk sk yapt gibi, soyut, lkc bir biimde, snf mcadelesinden kopuk "entellektel" bir sorun olarak ortaya koymak yanlna dmememiz gerekir. Ar bask temeline oturan ve iilerin eitilmedii bir toplumda, dinsel nyarglarn sadece propaganda yntemleriyle yok edilebileceini sanmak budalalk olur. nsanln zerindeki din boyunduruunun, toplumdaki ekonomik boyunduruun bir sonucu ve yansmas olduunu akldan karmak burjuva dar grllnden baka birey deildir. Proletarya kapitalizmin karanlk glerine kar kendi mcadelesiyle aydnlanmadka, ne kadar bildiri datlrsa datlsn, ne kadar sz sylenirse sylensin proletaryay aydnlatmak olanakszdr. Bizim amzdan

ezilen snfn bu dnyada bir cennet yaratmak adna gerek devrimci mcadelede birlemesi, teki dnya cenneti konusunda proletaryann gr birliine gelmesinden daha nemlidir. te bu nedenle Programmzda ateist olduumuzu belirtmiyoruz ve byle davranmak zorundayz. te bu nedenle, eski nyarglarn henz srdren proleterlerin Partimize katlmalarn engellemiyoruz ve engellememek zorundayz. Biz her zaman bilimsel dnya grn tleyeceiz ve eitli "Hristiyanlar"n tutarszlklaryla savaacaz. Fakat bu hibir zaman, yeri olmad halde din sorununun birinci plana alnmas demek deildir. Yine bu hibir zaman, gerekten devrimci ekonomik ve siyasal mcadele glerinin nc snf grler ya da anlamsz fikirler nedeniyle birbirlerinden kopmasna, siyasal nemlerini kaybetmesine, ekonomik geliim karsnda bir yana itilivermesine gz yummamz da demek deildir. Her yerde ve imdilerde de Rusya'da reaksiyoner burjuvazi, gerekten nemli, temel ekonomik ve siyasal sorunlardan, yani Rus proletaryasnn devrimci mcadelede birlemesiyle bugnlerde zmlenmeye balanm olan sorunlardan kitlelerin dikkatini uzaklatrmak amacyla din adna mcadeleyi kendine ura edinmitir. Bugn kendini Kara Yzler kymlarnda gsteren ve devrimci mcadeleyi blmeyi amalayan bu reaksiyoner tutum, yarn ok baka ve ok ustalkl biimler alabilir. Biz, durum ne olursa olsun, bu reaksiyoner tutum karsnda serinkanl, direnli olacaz ve temelde olmayan ayrmlarn etkilemeyecei bir retiyi, bilimsel dnya grn ve proleter dayanmasn reteceiz. Dinin devletten ayrlmas asndan, devrimci proletarya dini gerekten kiisel bir sorun durumuna getirmeyi baaracaktr. Ve ortaa kalnts kflenmi grlerden arnm, bu siyasal dzende, proletarya, din aldatmacasnn gerek kayna olan ekonomik kleliin kalkmas iin ak ve yaygn mcadele verecektir. Novaya Zihn Say: 28, 3 Aralk 1905

Lenin: Proletarya Partisinin Din Konusundaki Tutumu

Duma'da Synod btesi grlrken Milletvekili Surkov'un yapt konuma ve bu konumann tasla grlrken Duma grubumuzda yaplan tartma, zellikle u anda son derece nemli ve ivedi bir sorun ortaya kartt. Bugn "toplum"un geni evrelerinde dinle ilgili herey kukusuz byk ilgi toplamakta ve bu konular ii snf hareketine yakn aydnlar ve belirli ii evrelelerine de szmaktadr. Bu nedenle Sosyal-Demokratlara den kesin grev din konusundaki tutumlarn kamuya aklamaktr. Sosyal Demokrasi dnya grn bilimsel sosyalizm, yani Marksizm temeline dayar. Marks ve Engels'in eitli kereler tekrarladklar gibi Marksizmin felsefi temeli, Fransa'daki 18. Yzyl maddeciliinin ve Almanyada'ki Feuerbach (19. Yzyln ilk yars) maddeciliinin tarihsel geleneklerini benimsemi olan, tamamen ateist ve dine kar tavrdaki diyalektik maddeciliktir. Unutmayalm ki, Marks'n taslak halindeyken okuduu Engels'in Anti-Dhring'inin tamam, maddeci ve ateist olan Dhring'i tutarl bir maddeci olmamak ve din ile din felsefesine ak kap brakmakla sular. Yine unutmayalm ki, Engels, Ludwig Feuerbach ile ilgili yaptnda, dini ortadan kaldrmak iin deil de, yeniden canlandrmak, yeni, "yceltilmi" bir din kurmak iin sava at diye Feuerbach'a atar. Din halk uyutmak iin kullanlan afyondur. (Marks, Hegel'in Sa Felsefesinin Eletirisine Katk, Giri) Marks'n bu sz din konusundaki Marksist grn temel tadr. Marksizm btn modern dinleri, kiliseleri ve her trl dinsel rgt, ii snfnn smrlmesini ve ezilmesini savunmaya hizmet edecek birer burjuva gericiliinin arac olarak grr. Engels ayn zamanda, Sosyal Demokratlardan "daha sol" ya da "daha devrimci" olmak isteyenlerin dine sava aarcasna ii partisinin programna ateist olduklarnn konulmas yolundaki abalarn da sk sk sulamtr. Engels 1874'de Londra'da srgnde yaayan Blanquist geici Komnarlarn nl manifestosundan sz ederken, onlarn dine sava amalarn budalalk olarak nitelemi ve bylesi bir sava amann dine kar yeniden ilgi duyulmasn salamak ve dinin gerekten ortadan kalkmasn engellemek iin en iyi yol olduunu belirtmitir. Engels, Blanquistleri ezilen kitleleri din boyunduruundan ancak emeki kitlelerin mcadelesinin kurtaracan, proletaryay en yaygn biimde bilinli ve devrimci uygulamaya sokarak kurtaracan kavramamakla sulam ve dine sava almasn ii partisinin siyasal grevi olarak yorumlamann anarist safsatadan baka birey olmayacan belirlemitir. 1877'de Anti-Dhring'inde de, dnr Dhring'in lkclk ve dine kar verdii en ufak dnlere kar kan Engels, Dhring'in sosyalist toplumda dinin yasaklanmas yolundaki szde devrimci grn de yerer. Engels dine kar bylesi sava amann "Bismarck' geride brakacak lde Bismarck'clk" yani Bismarck'n dine (nl Kltr Sava-Kulturkampf, 1870'lerde Alman Katolik Partisine, "Merkez" partiye kar polis kovuturmasyla) kar giritii mcadeleyi bouna tekrarlamaktan baka bir ey olmadn tekrarlamtr. Bismarck bu mcadeleyle katoliklerin militan dinciliini uyarmaktan ve gerek kltr almalarn zedelemekten te bir yarar salamamtr. nk, siyasal blnmelerden ok dinsel blnmelere nem vermi, ii snfnn ve teki demokratik unsurlarn dikkatini snfsal ve devrimci mcadelenin ivedi grevlerinden ekerek, en yapay, en dzmece burjuva din kartlna yneltmitir. Engels, szm ona ultra-devrimci Dhring'i Bismarck'n samaln bir baka biimde tekrarlamak istedii iin sularken, ii partinin proletaryay rgtlemekte ve eitmekte

sabrl davranabileceini, bylelikle dine kar sava amak gibi siyasal bir kumara girimeksizin dinin giderek ortadan kalkmasn salayabileceini belirtmitir. Bu gr, rnein Cizvitlere zgrlk verilmesini, Almanya'ya girmelerine izin karlmasn, herhangi bir dine kar polis yntemleri uygulanmasna son verilmesini savunan Alman SosyalDemokrasinin zn oluturan gelerden biri olmutur. Erfurt Programndaki (1891) nl "Din kiisel bir sorundur" maddesi, Sosyal-Demokratlarn bu siyasal taktiklerinin zetidir. Bu taktikler artk gndelik bir olay durumuna gelmi, Marksizmin ters ynde saptrlmasna, oportnizm ynnde saptrlmasna yol amtr. Erfurt Programndaki bu madde, biz Sosyal-Demokratlar iin, parti olarak hepimiz iin din kiisel bir sorundur biiminde yorumlanmtr. 1890'larda Engels bu oportnist gr dorudan doruya karsna almakszn, buna polemikle deil somut verilerle kar klmas gerektiini ileri srmtr. rnein kendisi bu kar k, zellikle vurgulad bir szle, SosyalDemokratlarn dini devlet ileri asndan kiisel bir sorun olarak aldklarn, herhalde kendileri asndan, Marksizm asndan ve ii partisi asndan soruna byle bakmadklarn syleyerek belirlemitir. Marks ve Engels'in din konusundaki szlerinin grnrdeki tarihesi budur. Marksizme savruk yaklam olanlar, dnemeyen ve dnmeyecek olanlar iin, bu tarihe Marksist elikiler ve bocalamalar niteliinde, "tutarl" ateizm ile dinin azna sunulan "hazr lokmalar"n bir karm, tanrya kar alm devrimci sava ile dindar iilerin gzn boyamaya ynelen korkaka bir tavr, iileri rktmekten ekinen bir tutum arasnda bocalama niteliinde bir anlamszlk rneidir. Anarist amataclarn yazlar Marksizme bu ynde yaplm eitli saldrlarla doludur. Oysa Marksizme ciddi olarak yaklaabilen, Marksizmin felsefi ilkeler ve uluslararas Sosyal-Demokrasi deneyi zerinde dnebilen herkes, din konusundaki Marksist taktiklerin kesinlikle tutarl olduunu, Marks ve Engels tarafndan zenle dnlm bulunduunu, birtakm cahillerin bocalama diye tanmladklar tutumun gerekte diyalektik maddeciliin mutlak ve kanlmaz bir sonucu olduunu hemen grecektir. Din konusunda Marksizmin grnteki "lmllnn" kimseyi rktmemek vb. endiesinden doduunu dnmek ok yanl olur. Tam tersine bu konuda da Marksizmin siyasal izgisi, felsefe ilkeleriyle sk skya balantldr. Marksizm maddeciliktir. Byle olduu iin de, konusunda en azndan 18. yzyl Ansiklopedistlerinin maddecilii ya da Feuerbach'n maddecilii orannda kesin bir kartl vardr. Bu hi kuku gtrmez. Ne var ki Marks ve Engels'in diyalaktik maddecilii, ansiklopedistlerin ve Feuerbach'n maddeciliini aar, nk maddeci felsefeyi tarih alannda, toplum bilimleri alannda da uygular. Dinle savamalyz- bu, her trl maddeciliin ve doal olarak Marksizmin ABC'sidir. Ancak Marksizm, ABC'de donmu kalm maddecilik deildir. Marksizm daha ileri giderek yle der: Dinle nasl savaacamz bilmeliyiz, bunu yapabilmek iin de inancn ve dinin kkenini kitlelere maddeci bir biimde aklamalyz. Dinle sava, soyut ideolojik tler erevesinde kalamaz, bu tr snrl tlere indirgenmemelidir. Dinle sava, dinin toplumsal kkenini ortadan kaldrmay amalayan snf hareketinin somut uygulamasyla balanmaldr. Din etkisini neden en ok geri kalm ehir proletaryas, yar-proletarya ve kyl kitlesi zerinde gstermektedir? Burjuva ilerici aydnlar, radikaller ve burjuva maddecileri bu soruya "cahil olduklar iin" diye cevap verirler. O zaman da "kahrolsun din, yaasn dinsizlik! Ateist grleri yaymak balca grevimizdir"- diye haykrmaya balarlar. Marksistler ise, bunun doru olmadn, aldatc bir gr olduunu, dar grl burjuvalarn fikri olduunu sylerler. Bu gr dinin kkenini yeterince aklamaz, aklar da, maddeci biimde deil, lkc biimde aklar. Modern kapitalist lkelerde bu kkler genellikle toplumsaldr. Bugn dinin en derine uzanan kolu, emeki kitlelerin toplumsal eziklii ve hergn her saat emekilere en dayanlmaz aclar, sava, deprem vb. doal afetlerden ok daha beter kahrlar ektiren kapitalizmin karanlk gleri karsndaki aresizliidir.

"Tanrlar korku yaratt". Sermayenin kr -halk kitleleri tarafndan nceden sezilemedii iin krgcnn korkusu yani proletaryann kk-esnafn yaamnn her admnda "anszn", "beklenmedik" ve "rastlantsal" bir yknt, yok olma, yoksulluk, fahielik, alktan lmek gibi tehlikeler yaratan gcn korkusu, modern dinin kkenidir. Maddeciler ana-okulu dzeyinde kalmak istemiyorlarsa, ncelikle bunu hatrdan karmamaldrlar. Kapitalist dzenin ar ii altnda ezilen ve kapitalizmin kr, ykc glerinin insafna bal olarak yaamn srdren kitleler, dinin bu kkenine kar savamay, sermaye egemenliinin her trlsne kar birlikte, rgtl, planl ve bilinli bir sava vermeyi kendi kendilerine renmedikleri srece, hibir eitici kitap bu kitlelerin kafasndaki din inancn rtemez. Bu, dine kar olan eitici kitaplarn zararl veya gereksiz olmas m demektir? Hayr hi de deil. Bu demektir ki Sosyal-Demokrasinin ateist propagandas, temel devine yani smrlen kitlelerin smrclere kar snf mcadelesini gelitirmek devine balanmaldr. Diyalektik maddecilik ilkelerini, yani Marks ve Engels'in felsefesini yeterince incelememi olanlar bu neriyi anlayamazlar: (ya da en azndan ilk bakta kavrayamazlar). "Nasl olur bu" derler. "Binlerce yldr sregelen kltr ve ilerlemenin bu dmanna (dine) kar yrtlecek ideolojik propaganda, belirli grlerin retisi ve verilecek mcadele, snf mcadelesine, yani ekonomik ve siyasal alanda belirli amalara ynelik bir mcadeleye mi bamlanacak?" derler. Bu tr szler, Marksist diyalektiin kavranmam olduunu kesin kantlayan kar klardr. Bu tr klar yapanlar artan eliki, gerek yaamdaki gerek bir elikidir. Yani uydurulmu deil de, diyalektik olan elikidir. Kuramsal ateizm propagandas, yani proletaryann belirli kesimlerindeki dinsel inancn yklmas ile bu kesimlerin snf mcadelesinin baars, ilerlemesi ve koullar orannda kesin bir ayrm yapmak demek, diyalektie aykr dnmek, greceli ve deiken bir snr kesin bir snra dntrmek, gerek yaamda zlmez biimde balantl olan bireyi zorla birbirinden koparmak demektir. Bir rnek verelim. Diyelim ki, belirli bir blgede ve belirli bir endstri kesiminde bulunan proletarya, biri snf bilinci olduka gelimi ve kukusuz ateist olan SosyalDemokratlar, ikincisi kyle ve kyllkle ilikilerini henz koparmam olan, tanrya inanan, kiliseye giden, hatta bir Hristiyan sendikas rgtlemekte olan yerel papazn etkisindeki geri kalm iiler olmak zere ikiye blnm olsun. Yine diyelim ki, bu blgedeki ekonomik mcadele bir grev sonucunu dourmu olsun. Bu durumda bir Marksiste den grev, grevin baarya ulamasn hereyin zerinde tutmak, bu mcadelede iilerin ateistler ve Hristiyanlar olarak ikiye blnmesine kesinlikle kar kmak, bu tr herhangi bir blnmeye engel olmaktr. Proletaryann geri kalm kesimlerini rktmek, seimlerde sandalye kaybetmek vb. endielerden deil, modern kapitalist toplum koullarnda Hristiyan iilerin Sosyal Demokrasiye ve ateizme dnmelerinde ateist propagandadan yz kat daha etkili olacak durumlarda ateist propaganda gereksiz ve zararl olabilir. Byle bir anda ve byle bir ortamda ateist propaganda yapmak, iilerin grevdeki tavrlarna gre deil de, dinsel inanlarna gre blnmelerini isteyen papazlarn ekmeine ya srmek demektir. Ne olursa olsun tanrya sava almasn isteyen bir anarist, gerekte papazlara ve burjuvaziye yardm ediyor demektir (ki anaristler uygulamada her zaman burjuvaziye yardm ederler). Bir Marksistin materyalist olmas, yani dine kar olmas gerekir; ancak, bir diyalektik materyalistin dine kar mcadeleyi soyut, kuramsal, deimez bir biimde deil de, uygulamada srmekte olan ve kitleleri hereyden iyi eiten snf mcadelesinin somut temeline dayanarak yrtmesi gereklidir. Bir Marksist, somut durumu bir btn olarak gzlemlemeli, anarizm ile oportnizm arasndaki (greceli, deiken olan ama mutlak varolan) snr ayrt edebilmelidir. Bir Marksist hibir zaman ne anaristlerin soyut, szde kalan, gerekte ise bo "devrimcilii"ne, ne de dinle mcadeleye srt eviren, bunun grev olduunu unutan, Tanrya inanmay kabullenen, davranlarn belirlerken snf mcadelesini deil de kimseyi krmamak incitmemek "beni sokmayan ylan bin yaasn" kuraln bozmamak endiesiyle davranan kk-burjuva ya da liberal aydnlarn oportnizmine aldanmamaldr.

Sosyal Demokratlarn din konusundaki tutumlaryla ilgili btn sorunlar bu adan ele alnmaldr. rnein bir papazn Sosyal Demokrat Partiye ye olup olamayaca sorusu sk sk ortaya atlr ve bu soruya da genellikle Avrupa Sosyal Demokrat Partilerinin deneyi kant getirilerek belirsiz, kesinlikten uzak olumlu cevap verilir. Oysa Avrupa'daki deney, sadece ii hareketine Marksist doktrin uygulanmasnn deil, ayn zamanda Rusya'da bulunmayan zel tarihsel koullarn (bu koullardan daha sonra ayrntl olarak sz edeceiz) sonucu olmutur. Bu nedenle, bu soruya kesinlikten uzak bir olumlu cevap vermek yanl olur. Papazlarn Sosyal Demokrat Partiye ye olamayacaklar da, olabilecekleri de kesinlikle sylenemez. Bir papaz gelip de, ortak siyasal almamza katlmak ister, parti grevlerini drste yapar ve Parti programna kar kmazsa Sosyal Demokratlarn safna katlmas olumludur. nk bu dinsel inanlar arasndaki eliki sadece kendisini ilgilendiren bir olay, kiisel elikisi olacaktr. stelik bir siyasal rgt, ye alrken onlarn grleri ile kendi program arasnda bir uzlamazlk olup olmadn aratrma durumunda deildir. Aslnda byle bir durum Rusya'da kesinlikle olanaksz olmas yan sra, Bat Avrupa'da bile ender grlen, olaanst bir olaydr. Ama diyelim ki, bir papaz Sosyal Demokrat Partiye ye oldu da, sonra Parti iinde din propagandas yapmaya kalkt, ite o zaman Parti onu kesinlikle ihra edecektir. Bize den, sadece Tanrya inancn srdren iileri Sosyal Demokrat Partiye almak deil, zellikle bunlar partiye kaydetmeye almaktr. Onlarn dinsel inanlarna kar kmamalyz, ama onlar kendi programmzn ruhuna uygun olarak eitmek iin, programmza kar etkin bir mcadeleye yol amamak iin bu tr iileri saflarmza kaydetmeliyiz. Parti iinde dnce zgrlne hak tanrz. Ancak bu zgrlk, gruplama zgrlyle belirlenen snrl bir zgrlktr. Yoksa Parti ounluunun kart olduu grleri yaymaya alanlara el verecek deiliz. Bir baka rnek daha alalm. Sosyal Demokrat Partinin btn yeleri, hibir ayrm gzetmeksizin, "sosyalizm benim dinimdir" dedikleri iin ve bu sze uygun grleri yaymaya altklar iin eletirilip kstlanmal mdr? Hayr! Bu durumda Marksizmden (bunun doal sonucu olarak sosyalizmden) bir sapma olduu tartma gtrmez, ne var ki bu sapmann anlam, greceli nemli durumlara gre deiir. ilerle konuan birinin, szlerini daha iyi anlatmak, konuya daha kolay girmek, grlerini geri kalm kitlelerin alk olduklar ereve iinde aktarabilmek amacyla bu tarzda konumas bir olaydr. Bir yazarn "Tanr yaratmak"tan ya da tanr yaratan sosyalizmden (Lunacharski ve arkadalar rnei) szetmsi ok daha baka bir olaydr. Birinci rnekte herhangi bir kstlama, konumacnn zgrln, "pedagojik" yntemlerini seme zgrln baltalayc bir tutum olduu halde, ikinci rnekteki parti kstlamas gerekli bir davran olur. Kimileri iin "sosyalizm bir dindir" sz, dinden sosyalizme geiin bir biimidir, kimileri iin de sosyalizmden dine bir dnmdr. imdi de Bat'da "din kiisel bir sorundur" savnn oportnist yorumuna yol aan koullar ele alalm. Kukusuz buna yol aan koullar bir btn iinde, ii snf hareketinin karlarn geici karlar adna feda etmek gibi oportnist davranlarn tmne yol am olan koullardr. Proletaryann partisi devletin dini kiisel bir sorun olarak belirlemesini ister, ancak halkn afyonu niteliindeki dini, dinsel batl inanlara kar sava "kiisel sorun" olarak grmez. Oysa oportnistler sorunu saptrarak, Sosyal Demokrat Partinin dini kiisel bir sorun gibi yorumlad izlenimini uyandrmaya alrlar. Din konusundaki konumay tartrken Duma'daki grubumuz tarafndan akla kavuturulmam olan bir baka durum da, oportnist saptrmalara ek olarak, Avrupa Sosyal Demokratlarnn din konusundaki bugnk ar kaytszlklarna yol aan zel tarihsel koullarn da varldr. Bu koullar iki ynldr. Birincisi, dinle savamak grevi, tarihsel adan devrimci burjuvazinin grevidir ve Batda burjuva demokrasisi, feodalizme ve orta a dzenine kar giritii kendi devrimleri dneminde bu grevi byk lde yerine getirmi (ya da engellemitir). Gerek Fransa'da, gerek Almanya'da burjuvazinin dinle savama gelenei vardr ve bu sosyalizmden (Ansiklopedistlerden ve Feuerbach'tan)

ok nce balamtr. Rusya'da ise, burjuva demokratik devrimimizin kendine zg koullar nedeniyle, bu grev de hemen hemen tmyle ii snfnn omuzlarna yklenmitir. lkemizdeki kk-burjuva demokrasisi (Narodnikler) bu konuda (Vekhi'de yazan Kara Yz Kadetler veya Kadet Kara Yzler'in sand gibi) gereinden fazlasn deil, Avrupa'da yaplm olanla karlatrldnda yeterinden ok daha azn yapmtr. te yandan, burjuvazinin dinle savama gelenei, Avrupa'da bu savan anaristler (burjuvaziye iddetle saldrmalarna karn, aslnda burjuva dnya grnn yannda yer aldklar, Marksistler tarafndan defalarca belirtilen anaristler) tarafndan saptrlmasna yol amtr. 1880'lerde Latin lkelerinde anaristler ve Blanqusitler, Almanya'da (Dhring'in rencisi olan) Most ve onu izleyenler, Avusturya'da anaristler, dine kar savata devrimci sylevleri arla gtrmlerdir. imdi ise Avrupal Sosyal Demokratlarn, anaristlerle karlatrldklarnda, ii teki uca ekmelerine amamak gerekir. Bunun nedeni anlalabilir ve belirli lde ho grlebilir. Fakat Rusya'daki Sosyal Demokratlarn Batnn kendine zg tarihsel koullarn akldan karmalar doru olmaz. ki ynl olduunu belirttiimiz koullarn ikinci yn de udur: Batda, ulusal burjuva devrimleri sona erdikten sonra, az ok dinsel zgrlk salandktan sonra, dine kar demokratik sava yrtme sorunu, burjuva demokrasisinin sosyalizmle mcadelesi srasnda ylesine geri plana itilmitir ki, burjuva hkmetleri kastl olarak dine kar szm ona liberal bir "saldr" rgtleyerek kitlelerin dikkatini sosyalizmden uzaa ekmeye almlardr. Almanya'daki Kulturkampf'n ve Fransa'da burjuva cumhuriyetilerin dine kar mcadelesi bu tr olaylardr. Burjuvazinin, ii snf kitlelerinin dikkatini sosyalizmden uzaklatrmak amacyla dine kar giritii mcadele, bugn Batl Sosyal Demokratlarn din savana "kaytsz" duruma gelmelerine yol amtr. Bu da kolayca aklanr ve anlalr bir olaydr, nk Sosyal Demokratlar burjuva din kartl ile Bismarck'c tutumun karsnda din savan sosyalizm mcadelesine baml klmak zorunda kalmlardr. Rusya'da ise koullar olduka bakadr. Proletarya bizim burjuva demokratik devrimimizin ncsdr. Bu nedenle, orta an tm kalntlarna ve bu arada eski resmi dine ve bunu canlandrma, yeniden biimlendirme yolundaki tm giriimlere kar yrtlecek mcadeledeki ideolojik nc de proletaryann partisi olmaldr. Bu yzden, Engels dinin kiisel bir sorun olduunu devletin belirlemesi yerine, Sosyal Demokratlarn ve partilerinin bu beyanda bulunmalarndaki oportnizme atarken olduka lml olmasna karn, bu sapmann Rus oportnistleri tarafndan ithaline yz kat daha sert kar kard. Duma grubumuz, Duma krssnden dinin halkn afyonu olduunu aklamak ve bylelikle Rus Sosyal Demokratlarnn din konusundaki btn szlerine temel salamakla doru davrandlar. i daha ileri gtrp, ateizm tartmasnn ayrntlarna inmeleri gerekir miydi? Gerektii kansnda deiliz. Byle bir tutum, proletaryann partisini din mcadelesini abartyor durumuna drebilir, din konusunda burjuvazinin mcadelesi ile sosyalist mcadele arasndaki ayrm gzden silebilirdi. Kara Yz Dumasndaki Sosyal Demokrat grubun ilk grevi baaryla yerine getirilmitir. Sosyal Demokratlarn ikinci ve belki de onlar iin en nemli grevi, yani kilisenin ve din adamlarnn ii snfna kar alan savata Kara Yz hkmetini ve burjuvaziyi destekleyerek aldklar snfsal tavr kitlelere aklamak grevi de baaryla gerekletirilmitir. Kukusuz bu konuda daha pek ok ey sylenebilir. Sosyal Demokratlar da bundan sonraki konumalarnda yolda Surkov'un dediklerini nasl gelitireceklerini de bileceklerdir. Surkov' un konumas imdiki haliyle de kusursuzdur ve bu konumay btn parti rgtlerinin yaymas Partimizin kesin grevidir. nc grev, Alman oportnistlerinin sk sk saptrdklar "din kiisel bir sorundur" nerisinin doru anlamn ayrntlaryla aklamakt. Ne yazk ki, Yolda Surkov bunu yapmad. Bu konuda Duma grubumuzun daha nceki almalarnda yolda Belousov tarafndan bir yanl yaplm ve bu yanl o zaman Proletarya'da yanstlm olduu iin yolda Surkov'un bu konuya deinmemi olmas zcdr. Duma grubundaki konumalar

gstermektedir ki, ateizm tartmas, dinin kiisel sorun olmas isteinin doru yorumlanmas zorunluluunu ortaya karmtr. Btn Duma grubunun yanl iin sadece yolda Surkov'u sulayacak deiliz. stelik, bu noktada sorunu yeterince akla kavuturmadmz ve Alman oportnistleri karsnda Engels'in tutumunu Sosyal Demokratlara yeterince anlatamadmz iin btn Partinin sulu olduunu da itiraf etmek zorundayz. Duma grubunda tartma gstermektedir ki, bu sorun zerinde Marks'n retilerini hie saymak gibi bir tutum deil, tamamen bir yanl anlama sz konusudur ve bu yanln grubun bundan sonraki konumalarnda dzeltileceine inanyoruz. Yolda Surkov'un konumasnn btnyle kusursuz olduunu ve btn rgtler tarafndan yaylmas gerektiini bir kere daha tekrarlyoruz. Duma gurubu bu konumay tartrken Sosyal Demokrat olarak grevini yerine getirdiini gstermitir. Grupla Partiyi daha yaknlatrmak, grubun zor koullarda almalarn Partiye aktarmak ve Parti ile Duma grubunun almalar arasnda ideolojik btnlk salamak amacyla, Duma grubundaki tartmalarn parti yayn organlarna daha ok yanstlmas dileimizdir. Lenin Proletarya, Say: 45 13 (28) Mays 1909