1 9 9 2

TMMOB Tekstil Mhendisleri Odas UCTEA The Chamber Of Textile Engineers Tekstil ve Mhendis The Journal Of Textiles and Engineers

YIL 16 SAYI 73-74

TMMOB

PLK-PLK VE PLK-METAL SRTNME KATSAYISI LE BAZI PLK ZELLKLER ARASINDAK LK

Sevda ALTA Ege . Tire Kutsan Meslek Yksek Okulu Hseyin KADOLU Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blm

ZET
Bu almada, karde ve penye pamuktan retilen ring ipliklerinin srtnme zellikleri ile bu ipliklerin fiziksel zellikleri arasndaki ilikiler incelenmitir. Bu amala, farkl numara ve bkm katsaysnda retilen ring ipliklerinin iplikiplik, iplik-metal srtnme katsay deerleri, ap, dzgnszlk, ince yer, kaln yer, neps ve tyllk zellikleri test edilmitir. pliklerin srtnme zellikleri ile dier fiziksel zellikleri arasndaki iliki korelasyon analizleri ile deerlendirilmitir. pliklerin numaralar (Ne cinsinden) arttka iplik-metal srtnme katsaylar artmakta ve sadece karde ipliklerde artan numara ile iplik-iplik srtnme katsay deerleri dmektedir. plik ap deerlerindeki art, iplikmetal srtnme katsaysn drrken, iplik-iplik srtnme katsays zerinde nemli bir etkisi bulunmamaktadr. plikteki bkm miktarnn iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsay deerleri zerinde her hangi bir etkisi bulunmamaktadr. plikteki dzgnszlk, ince yer, kaln yer ve neps art iplik-iplik srtnme katsaysn drrken, iplik-metal srtnme katsaysn arttrmaktadr. Tyllk miktarndaki art iplik-metal srtnme katsaysn drmektedir. Dier taraftan tyllk miktar ile iplik-iplik srtnme katsays arasndaki iliki nemli deildir. Anahtar kelimeler: kesikli lif iplikilii, ring iplik eirme sistemi, iplik-iplik srtnme katsays, iplik-metal srtnme katsays.

YARN-TO-YARN AND YARN-TO-METAL FRICTION IN RELATION TO SOME PROPERTIES OF YARN ABSTRACT

In this study, the relation between friction and physical properties of carded and combed ring spun yarns is observed. For this aim, ring spun yarns having three different yarn number and twist coefficients is produced and yarn-to-yarn friction coefficient, yarn-to-metal friction coefficient, evenness, thin place, thick place, neps and hairiness properties were tested. The relationship between yarn friction coefficients and other yarn physical properties is analyzed with correlation analysis.As the yarn number (in terms of Ne) increase, yarn-to-metal friction coefficient increase and only with carded yarns the increase of yarn number decrease yarn-to-yarn friction coefficients. While the increase in yarn diameter values decrease yarn-to-metal friction coefficient, it does not have any effect on yarn-to-yarn friction coefficient. The yarn twist does not have any effect on yarn-to-yarn friction and yarn-to-metal friction coefficients. While the increase of yarn evenness, thin place, thick place and neps decrease yarn-to-yarn friction coefficient, it increase yarn-to-metal friction coefficient. The increase of yarn hairiness decrease yarn-to-metal friction coefficient. On the other hand, there is not any significant relation between yarn hairiness and yarn-to-yarn friction coefficient. Key words: staple fiber spinning, ring yarn spinning system, yarn-to-yarn friction coefficient, yarn-to-metal friction coefficient.

The Journal of Textiles and Engineer

Tekstil ve Mhendis

plik-plik ve plik-Metal Srtnme Katsays le Bazi plik zellikleri Arasndaki liki

Sevda ALTA Hseyin KADOLU

1. GR pliin srtnme katsaysnn dk deerlere indirgenerek, srtnmeden oluabilecek problemlerin nlenmesi gerekmektedir. Genel olarak ipliin kullanm alanna bal olarak iplie bir takm kimyasal maddeler aplike edilerek srtnme katsay deerleri drlr. plik rmede kullanlacak ise parafinleme, dokumada kullanlacak ise hallama ilemine tabi tutulur. pliin tekstil retimi srasnda iki nemli srtnmeye maruz kalr. Bunlardan ilki, iplik-iplik dier ise, iplikmetal srtnmesidir. plik-iplik srtnmesi; ipliin bobine sarlmas, bobinden salmas, zg ekme, atk atm, rme ve diki ilemleri srasnda gerekleir [1]. plikmetal srtnmesi; rme ve dokuma ilemleri srasnda ipliin metal elamanlarna srtnmesi srasnda gerekleir. Bu iki srtnme srasnda iplikte uuntular oluur. Uuntu srasnda iplikte lif kayb yaanr ve bunun sonucunda iplikte kopu says art gsterir. Kopu saysn artmas, hem retilen rnn kalitesini, hem retim hzn ve verimi drerek maliyetlerin artmasna neden olur [2]. Srtnme katsays; statik(durgun) durumdan harekete balam bir cisme karn madde temasa yzeyinin maddeye uygulad kuvvete sebep olan katsaydr. plikte, iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsay deeri; iplikten kaynaklanan gerilimlerden tr, k gerilimi ile giri gerilimi arasndaki orandr. Hesaplamada kullanlan formller srasyla aada verilmitir [3,4]. plik-iplik srtnme katsays:
ln 2 / 2

n = ipliklerin birbirleri etrafnda att tur says = tepe noktasndaki a (37) plik-metal srtnme katsays:
ln 2 1

(2)

Burada: = iplik-metal srtnme katsays T1 = ortaklama besleme gerilimi T2 = ortaklama k gerilimi = tepe noktasndaki a (180) plik-iplik srtnme katsay deeri ipliklerin dokuma hazrlk ve dokuma ilemlerindeki performansn gstermektedir. Dokuma kumata atk ve zg iplikleri arasndaki srtnme miktar, kumalarn yrtlma dayanm nemli derecede etkilemektedir [5]. plik-metal srtnme katsay deeri, iplik ile metal yzey arasndaki srtnme miktarn vermekte olup, bu deer ipliin yzey yaps ve przlln gstermektedir [6]. plik-iplik ve iplik-metal srtnme katsaylar iplik retiminde kullanlan lifin cinsi, eirme yntemi (ring, rotor, dref v.b.), iplik numaras ve bkm gibi temel zelliklerden etkilenmektedir [7]. 2. ALIMANIN NEM Kaliteli ve yksek verimli retim yapabilmek iin ipliklerin iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsaylarnn mmkn olduunca dk olmas gerekmektedir. Bu almada ipliin srtnme zellikleri ile ipliin baz temel fiziksel zellikleri arasndaki ilikiler incelenmitir. Hangi iplik zelliinin, iplik srtnme zelliklerini etkiledii aratrlmtr ve bu ilikilerin nedenleri aklanmaya allmtr. 3. DENEYSELALIMA almada kullanlmak zere karde pamuk ve penye pamuk olmak zere 2 farkl hammadde fitil formunda bir iletmeden temin edilmitir. Bu hammaddelerden Ne 20, Ne 30 ve Ne 40 numaralarnda ve e=3.4, e=3.8 ve e=4.2 bkm katsaylarnda ring iplikler retilmitir.

1 + / 2 2 n

(1)

Burada: = iplik-iplik srtnme katsays T1 = ortaklama besleme gerilimi T2 = ortaklama k gerilimi T= sfr bkm gerilimi

Tablo 1. almada retilen ring ipliklerinin fiili numara ve bkm deerleri

Nominal bkm katsays (e) Hammadde iplik cinsi numaras
Nominal

3.4

3.8

4.2

Ne %CV T/m %CV Ne %CV T/m %CV Ne %CV T/m %CV Ne 20 Karde ring Ne 30 Ne 40 Ne 20 Penye ring Ne 30 Ne 40
The Journal of Textiles and Engineer

20.55 1.51 708 3.18 20.19 1.24 743 3.37 21.00 1.33 782 2.45 31.33 4.02 844 3.62 31.36 1.69 878 1.77 31.38 1.59 921 3.30 43.98 1.11 1020 2.63 43.21 1.71 1069 3.21 42.88 1.84 1110 2.93 20.95 2.05 670 1.71 20.13 1.49 742 1.79 20.85 0.77 793 2.52 31.24 1.50 813 3.11 30.98 1.32 879 2.48 31.29 0.42 932 3.57 43.19 3.45 962 3.39 42.63 1.34 966 2.58 42.82 1.31 978 1.62
YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 2 Tekstil ve Mhendis

plik-plik ve plik-Metal Srtnme Katsays le Bazi plik zellikleri Arasndaki liki

Sevda ALTA Hseyin KADOLU

Ring ipliklerin retimi Rieter G30 ring iplik makinesinde gerekletirilmitir. Ring iplik makinesinin balca teknik zellikleri Tablo 2'de verilmitir.
Tablo 2. almada kullanlan ring iplik makinesinin teknik zellikleri

devri Bilezik tipi Bilezik ap Masura uzunluu ler aras mesafe

10.000 d/dk Orbit 42 mm 19 mm 70 mm

almada aratrlan ring ipliklerin dzgnszlk, ince yer, kaln yer, neps, tyllk ve ap zellikleri Uster Tester 5 cihaznda gerekletirilmitir. Her farkl tipteki iplikten 10 adet kops alnarak her bir kops 1 dk sreyle 400 m/dk test hznda test edilmitir. pliklerin tyllk zellikleri, Uster test cihazndan farkl bir prensip ile tyllk lm yapan Keisokki test cihaznda, ipliklerin 1 mm, 3 mm ve 5 mm uzunluklarndaki ty adetleri llm ve tyllk indeks deerleri hesaplanmtr. Testler, n yakn mesafede krlmas (frensel diffraction) prensibine gre yaplmakta olup, bu prensip sayesinde tyler ipliin znden ayrt edilmektedir [8]. Bu test iin, 5 adet kops alnarak her bir kopstan 1 dk sreyle 50 m/dk test hznda 5 tekrarl tyllk testi yaplmtr.

Ring ipliklerinin iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsay deerleri CTT (Constant Tension Transport) test cihaznda test edilmitir. Bu cihazda, test edilecek iplik numarasna uygun olarak belirlenmi n gerilimler uygulanmtr. Test srasnda cihaza bal bilgisayarda ipliklerin n gerilimi ve k gerilimleri ekranda gzlenmektedir. Test sonucunda bilgisayarda bulunan program vastasyla ipliklerin srtnme zellikleri hesaplanmaktadr [9]. Standartlara uygun olarak, iplikiplik srtnme katsays testinde iplikler arasndaki a 37'dir ve iplikler birbirleri etrafnda saat ynnn tersi ynnde 2 tur atmlardr. plik-metal srtnme katsays testinde ise iplik metal as 180 olacak ekilde ayarlanmtr.

ekil 1. CTT test cihaznn grn

4.BULGULAR VE TARTIMA
pliklerin almada incelenen baz fiziksel zellikleri ve CTT test cihaz ile llen iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsays deerleri Tablo 3 ve Tablo 4'te verilmitir.
Tablo 3. Karde ve penye ring ipliklerinin baz fiziksel zellikleri
Nom. Nom. nce Hammadde Kaln yer Neps Uster iplik bk. %CV yer cinsi (+%50/km) (+%200/km) Ty. num. kat. (-%50/km) 3.4 11.84 0 11.5 35.0 7.50 Ne 20 3.8 11.97 0 13.5 44.3 7.19 4.2 12.08 0.3 19.0 53.8 6.64 3.4 14.32 5.3 109.3 194.8 6.38 Karde ring Ne 30 3.8 14.25 6.0 94.8 190.0 6.09 iplikler 4.2 14.43 7.5 99.3 222.3 5.73 3.4 16.14 45.8 247.8 620.8 6.31 Ne 40 3.8 15.95 44.5 232.0 544.5 5.86 4.2 16.28 49.3 235.5 598.8 5.51 3.4 10.01 0 2.3 3.0 6.67 Ne 20 3.8 9.93 0 1.0 2.0 6.09 4.2 10.00 0 0.8 3.0 5.77 3.4 11.68 0 6.5 12.3 5.59 Penye ring Ne 30 3.8 11.58 1.0 7.3 14.8 5.22 iplikler 4.2 11.63 0.3 6.0 10.8 4.98 3.4 13.55 13.0 49.0 288.8 5.67 Ne 40 3.8 13.36 9.5 30.5 182.8 5.12 4.2 13.42 10.3 24.3 104.0 4.81
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 3

2D (mm) 0.311 0.300 0.284 0.249 0.240 0.240 0.214 0.205 0.198 0.293 0.281 0.269 0.235 0.227 0.219 0.202 0.193 0.187

1 mm 843.40 812.70 801.60 757.60 753.20 722.10 772.60 741.60 712.90 754.00 721.80 736.30 754.80 676.20 686.00 731.70 718.40 711.50

3 mm 115.70 105.10 99.60 87.50 84.70 81.00 117.80 103.40 87.90 76.50 67.90 68.90 99.20 73.60 77.40 122.20 110.80 103.90

Keisokki 5mm Tyllk ndeksi 12.70 48.80 10.80 47.10 9.30 45.70 8.70 40.30 9.40 39.10 8.90 37.90 19.80 39.70 14.60 37.40 12.30 38.10 6.70 32.10 5.20 33.40 5.30 34.40 11.10 27.00 7.80 23.40 8.30 23.30 22.40 25.90 19.40 24.30 17.50 23.40
Tekstil ve Mhendis

plik-plik ve plik-Metal Srtnme Katsays le Bazi plik zellikleri Arasndaki liki

Sevda ALTA Hseyin KADOLU

Tablo 4. Karde ve penye ipliklerinin iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsay deerleri

Hammadde cinsi Nominal iplik numaras Ne 20 Nominal bkm katsays 3.4 3.8 4.2 3.4 3.8 4.2 3.4 3.8 4.2 3.4 3.8 4.2 3.4 3.8 4.2 3.4 3.8 4.2 plik-iplik 0.254 0.260 0.260 0.260 0.265 0.266 0.230 0.236 0.238 0.241 0.251 0.250 0.238 0.254 0.250 0.215 0.240 0.238 %CV 1.49 1.62 1.78 1.75 2.13 1.79 3.12 2.51 2.90 1.83 1.49 1.94 2.45 2.08 2.13 3.38 3.17 2.51 plik-metal 0.230 0.230 0.228 0.259 0.259 0.251 0.276 0.270 0.272 0.224 0.221 0.220 0.250 0.251 0.253 0.261 0.261 0.259 %CV 1.47 1.72 1.70 1.69 1.78 1.83 1.89 2.02 2.24 1.45 1.27 1.51 1.80 2.14 2.00 2.12 2.43 2.55

Karde ring iplikler

Ne 30

Ne 40

Ne 20

Penye ring iplikler

Ne 30

Ne 40

Testler sonucunda iplik zellikleri iin elde edilen veriler korelasyon analizi ile deerlendirilmitir. Analiz sonular aada bulunan Tablo 5'te verilmitir.
Tablo 5. Korelasyon analizi sonular

Korelasyon katsays Numara ap Bkm Dzgnszlk nce yer Kaln yer Neps Tyllk (Keisokki) Tyllk (Uster)

plik-iplik srtnme katsays

plik-metal srtnme katsays Karde iplikler Penye plikler Karde iplikler Penye plikler -.739* -.598 .979* .952** .611 .427 -.955** -.955** .211 .537 -.105 -.025 -.678* -.633 .983** .944** -.919** -.763* .843** .694* -.821** -.848** .955** .727* -.866** -.845** .916** .647 .322 .205 -.880** -.940** .276 -.047 -.771* -.768*

* 0.05 nem dzeyinde aradaki iliki nemli * 0.01 nem dzeyinde aradaki iliki nemli

plikler kalnlatka ipliklerin yzey alan genilemekte ve bunun sonucunda iplik-metal srtnme katsays dmektedir. plik-iplik srtnme katsays iin ise, tam tersi bir durum sz konusudur. plikler kalnlatka, iplik arasnda artan temas yzeyi iplik-iplik srtnme katsaysn arttrmaktadr. Fakat bu iliki almada sadece karde ipliklerde istatistiksel olarak nemli bulunmutur. plik bkmndeki art iplik-iplik srtnme katsaysn arttrrken, iplik-metal srtnme katsaysn drmektedir. Fakat bu iliki istatistiksel olarak nemli deildir. Karde ipliklerde dzgnszlk arttka iplik-iplik srtnme katsays dmektedir. Dier taraftan penye ipliklerde artan dzgnszlk miktar ile iplik-iplik srtnme katsays arasnda nemli bir iliki bulunmamaktadr. Dzgnszlk art hem karde, hem de penye ipliklerde iplik-metal srtnme katsaysn arttrmaktadr.
The Journal of Textiles and Engineer

plikte ince yer ve kaln yer art dzgnszlkte de olduu gibi, iplik-iplik srtnme katsaysn drrken, iplik-metal srtnme katsaysn arttrmaktadr. Neps iinde benzer durum sz konusudur, iplikteki neps deerindeki art iplikiplik srtnme katsaysn drrken, sadece karde ipliklerde iplik-metal srtnme katsaysn arttrmaktadr. almada iplik tyll iki farkl prensip ile alan tyllk test cihazlarnda test edilmitir. alma prensipleri farkl olsa da, iki farkl cihazda llen tyllk deerleri ile srtnme zellikleri arasndaki ilikiler birbirine paraleldir. plik tyll ile iplik-iplik srtnme zellikleri arasnda nemli bir iliki bulunmamaktadr. Dier taraftan artan tyllk miktar iplik-metal srtnme katsaysn drmektedir. Bu durumun muhtemel nedeni, tylln iplik yzeyine yumuak tutum kazandrmasdr.
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 4

plik-plik ve plik-Metal Srtnme Katsays le Bazi plik zellikleri Arasndaki liki

Sevda ALTA Hseyin KADOLU

5.SONU plik kalnlatka, iplik-iplik srtnme katsays artarken iplik-metal srtnme katsays dmektedir. plik bkm ile srtnme zellikleri arasndaki iliki nemli deildir. plikte artan ince yer, kaln yer ve neps gibi hatalar iplikiplik srtnme katsaysn drmekte, iplik-metal srtnme katsaysn arttrmaktadr. Tyllk ile iplikiplik srtnme zellikleri arasnda nemli bir iliki bulunmaz iken, iplikte artan tyllk miktar iplik-metal srtnme katsaysn drmektedir. pliklerin ap, bkm, dzgnszlk, ince yer, kaln yer v.b. zelliklerinin iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsays zerindeki etkisi tam ters olmaktadr. Tekstil retimi srasnda iplik-iplik ve iplik-metal srtnme katsaysnn mmkn olduunca dk olmas sorunsuz retim iin arttr. Bu almada, ipliin temel olarak incelenen baz fiziksel zellikleri ile iplik srtnme zellikleri arasndaki ilikiler incelenmitir. Bu konu ile ilgili yaplacak daha kapsaml almalarn, zellikle iplik ve kuma srtnme zellikleri arasndaki ilikilerin incelenmesinin faydal olaca dnlmektedir. KAYNAKLAR
1. Wu, R., Yu, J., Rahn, C. D. and Goswami, B., C., (2000), Measuring Yarn/Package Friction During Over-End Unwinding, Textile Research Journal: Vol:70, No:4, pp:321-327. 2. Koo, Y., and Kim, H., (2002), Friction of Cotton Yarn in Relation to Fluff Formation on Circular Knitting Machines, Textile Research Journal: Vol: 72, No:1, pp:17-20. 3. ASTM Standard Test Method for Coefficient of Friction, Yarn to Yarn Friction, pp:1-5. 4. ASTM Standard Test Method for Coefficient of Friction, Yarn to Pin Friction, pp:1-6. 5. Liu, L., Chen, J., Zhu, B., Yu, T.X., Tao, X.M. and Cao J., (2006), The yarn-to-yarn Friction of Woven Fabrics. Proceeding of 9th International ESAFORM Conference on Materials Forming, April 2628, Glasgow, UK. 6. Spren, G., elik, P. and zdil, N., (2009), Effect of Prodcution Parameters on Friction Properties of Textured Polyester Yarns, AUTEX World Textile Conference, 26-28 May, zmir, Turkey. 7. Chattopadhyay, R. and Banerjee, S., (1996), The Frictional Behaviour of Ring-, Rotor-, and Friction-spun Yarn, Journal of Textile Institute, Vol.: 87, Part 1, No. 1, pp: 59-67. 8. Keisokki test cihaz katalou, (ulam, Ekim 2009), ss:1-4 9. Lawson-Hemphill CTT test cihaz katalou, (ulam, Ekim 2009), ss:1-8.

The Journal of Textiles and Engineer

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 5

Tekstil ve Mhendis