You are on page 1of 50

SGORTA HUKUKU DERS NOTLARI

Prof. Dr. Emine YAZICIOLU Do. Dr. Kerim ATAMER

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

I. BLM GR

I. SGORTANIN TANIMI VE UNSURLARI Sigorta, ayn veya benzer rizikolara maruz bulunan ahslar topluluunda, belirli bir karlk (prim) deyerek, rizikonun gereklemesi halinde ortaya kacak ekonomik ihtiyacn karlanmasna ynelik bamsz talebe sahip olunmasdr. Buna gre sigortann unsurlar, kiilerin cann ya da maln tehdit eden ve gereklemesi halinde ekonomik bir gereksinim yaratan tehlikelere (rizikoya) maruz bulunmas, ayn veya benzer rizikoya maruz ahslarn bir araya gelip bir topluluk oluturmas (tehlike birliktelii), rizikonun gereklemesi sonucu ortaya kan ekonomik gereksinimin karlanmas (sigorta gvencesi salanmas), sigorta gvencesinin belirli bir karlk (prim) denerek elde edilebilmesi, sigorta gvencesinin elde edilebilmesine ynelik talep hakkna sahip olunmasdr.

II. SGORTANIN TARHES Bugnk anlamda sabit primli sigortann tarihsel geliimi, ayn zamanda deniz sigortalarnn da tarihsel geliimidir. Zira sabit primli sigorta, ilk kez 14. yzylda denizcilik rizikolarna kar sigortalar eklinde talyada ortaya km ve gelimitir. Deniz sigortalar, 17. yzyl sonlarndan itibaren gelien ve yaygnlaan kara sigortalarna da rnek tekil etmitir. Sigortann ilk kez denizcilik rizikolarna kar sigorta eklinde ortaya kmasnn nedeni, deniz ticaretinin son derece riskli olmasdr. Bu durum, ilk alardan itibaren denizcilik rizikolarnn sebebiyet verebilecei zararlara kar teminat arayna neden olmutur. Denizcilik rizikolarndan kaynaklanan zararlarn, sz konusu rizikolara birlikte maruz bulunanlar arasnda paylalmasn ngren akd ve kanun tehlike birliktelikleri, bu abalar sonucu ortaya kmtr. Deniz ticareti alannda bilinen ilk tehlike birliktelii, Rodos Kurallar (Lex Rhodai de iactu) ile dzenlenmitir. Gnmz mterek avarya kurumunun kayna olan Rodos Kurallar ile geminin ve ykn deniz tehlikesinden kurtarlmas amacyla denize mal atlmasndan ileri gelen zararlarn gemi ve yk mliki arasnda paylalaca kabul edilmitir. Bu kanuni tehlike birliktelii, donatan ve tatanlarn sefer esnasnda meydana gelen zararlar veya zarar meydana gelmesini nlemek iin yaplan masraflar paylamay kararlatrdklar akd tehlike birlikteliklerine de rnek tekil etmitir. 2

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Denizcilik rizikolarndan kaynaklanan zararlarn, bu rizikolara maruz bulunanlar arasnda paylalmas, bylece dorudan zarar grenin zararnn azaltlmas esasna dayanan (akd ya da kanun) tehlike birliktelikleri ile salanan himaye yeterli olmamas yannda, geminin yk ile birlikte batmas rizikosuna kar bir himayenin de sz konusu olmamas, farkl teminat araylarna neden olmutur. Deniz ticaretinin risklerine kar teminat gereksinimi, dolayl olarak deniz dnc szlemesi ile karlanmtr. lk a Yunan ve Roma hukuklarndaki deniz dnc szlemesinin zellii, dn alann ald dnc (riziko durumuna bal olarak, dn alnan miktarn te birini aan oranlarda kararlatrlan) deniz dnc faizi birlikte deme borcunun, geminin salimen varma limanna ulamas artna bal olmas idi. Deniz dnc szlemesi gereince geminin szleme konusu yolculuu tamamlayamamas (batmas) halinde dn alann dnc ve kararlatrlan faizi deme borcu sona erdiinden, denizcilik rizikolar (bu rizikolara maruz bulunmayan) dn veren tarafndan stlenilmi oluyordu. Kredi ve teminat gereksiniminin karlanmas olmak zere iki ayr fonksiyonu bulunan deniz dnc szlemesinin, ilk an sigorta szlemesi olarak nitelenebilecei ileri srlm ise de, bu szlemenin asl amac ve fonksiyonu, maruz bulunulan denizcilik rizikolarnn bakasna aktarlmas deil, kredi gereksiniminin karlanmas idi. 12. yzyl balarndan itibaren talyann ticaret merkezi ehirleri ile Akdeniz Blgesi limanlar arasnda denizar ticaretin gelimesi, kredi ve teminat gereksinimini belirgin ekilde arttrm; ayrca farkl yerlerde bulunan alc ve satc arasnda tama masraflar ile tehlikelerinin kime ait olaca hususunda anlama yaplmasn da gerekli klmtr. Deniz dnc szlemesinde dn borcu geminin salimen varma limanna ulamas artna balandndan, deien ticari koullarn ortaya kard teminat gereksinimi, grnrde deniz dnc olan szlemeler akdedilerek karlanmtr. Alcnn dn borlusu olarak grnd bu szlemelerde, dn borcu maln varma yerine ulamas artna balanarak tama riskleri satc tarafndan stlenilmi; fakat satcya da mal zerinde rehin hakk tannmtr. Papa IX. Gregor dneminde yrrle konan 1230 tarihli Kanunla tefecilik ve tefeci faizinin yasaklanmas, deniz dnc szlemesi ve faizinin de bu yasak kapsamna dahil edilmesi sonucu, deniz dnc uygulamas ortadan kalkm; teminat gereksinimi sat veya faizsiz dn szlemesi eklinde akdedilen szlemeler ya da tama szlemeleri ile karlanmtr. Bu szlemelere tayann, satcnn ya da dn verenin denizcilik rizikolarn stlendiine dair ek art konmak suretiyle denizcilik rizikolarna kar teminat salanmtr.

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

14. yzyl balarnda, dn alann geminin yolculuu salimen tamamlamas halinde demekle ykml olduu miktar nceden tahsil etmesi usul terkedilmitir. Bu aamaya gelinmesinde, geminin batmas durumu ile sk karlalmamas yannda, denizcilik tehlikelerini stlenen tccarlarn rizikonun gereklemesi halinde demeyi taahht ettikleri miktar deyeceklerine ve deme glerine gven duyulmas da etkili olmu; bylece tehlikeyi stlenenin borlu olarak yer ald, eklen dn veya sat szlemesi olan szlemeler akdedilmitir. dn szlemesinde mal ya da gemi bedeli kadar bir miktar, sat szlemesinde ise mal ya da gemi bedelini borlandn beyan ve ikrar eden taraf, borcunu geminin salimen yolculuu tamamlayamamas artyla demeyi taahht ediyor; ancak geminin yolculuu tamamlamas halinde szlemenin geersiz olaca kararlatrlyordu. Denizcilik rizikolarnn stlenilmesi karl olan miktar ya nceden deniyor ya da denecei taahht ediliyordu. Baskn gr, 14. yzyl balarnda grlen bu tr szlemelerin gerek sigorta szlemesi olduu ynndedir. Sigortann tam olarak ne zaman ve nasl ortaya kt konusunda farkl grler ileri srlm olmakla birlikte, 14. yzyl sonlarnda grlen ve denizcilik rizikolarnn sebebiyet verebilecei zararlara kar teminat elde etmek amacyla akdedilen szlemelerin, ekil ve ierik itibariyle sigorta szlemesi olduu tartmaszdr. Sz konusu szlemelerde denizcilik rizikolarndan kaynaklanan zararlar tazmin etme taahhdnde bulunan taraf (sigortac), szleme konusu yk veya gemi ile dorudan ilgisi bulunmayan nc ahs veya ahslardr. Bu dnemde sigorta szlemeleri iin (Trkeye sigorta olarak geen) talyanca assigurare (teminat altna almak) teriminden gelen assecuratio terimi kullanlmaya balanmtr. Balangta sigorta szlemeleri yaygn olarak noterler tarafndan belgelendirilmise de, daha sonra ticari hayatn gereklerine uygun olmayan bu yntemin yerini, sigortacnn szleme artlarnn yer ald bir belge (polie) dzenleyerek sigorta ettirene vermesi yntemi almtr. Deniz sigortalarnn sat ve dn szlemelerinden bamsz yeni bir szleme olarak ortaya kmas ve yaygnlamas ile birlikte, bu szlemelerin kilisenin faiz yasa sebebiyle geerli olup olmad, zellikle denizcilik rizikolar yznden szleme konusu yk veya gemide meydana gelecek zararn tazmin edileceine dair taahhdn (denizcilik tehlikelerinin stlenilmesinin), karlnda bedel (prim) talep edilebilecek bir edim olup olmad tartlmsa da, genel olarak olumlu sonulara varlmtr. 15. ve 16. yzyllarda gerek sigorta szlemesi (assecuratio) - bahis nitelikli sigorta szlemesi (sponsio) ayrm yaplmasna ramen, bu dnemde (Barselona Kararnameleri dnda) zararn giderilmesi amac bulunmayan bahis niteliindeki sigorta szlemelerini geersiz sayan ya da yasaklayan ak bir dzenleme mevcut olmad gibi, gerek sigorta szlemesini bahisten ayran unsurlar da belirgin deildir. 4

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

lk kez 16. yzyln ikinci yarsnda sigortalnn sigorta tazminatn talep edebilmesi iin bir menfaatinin bulunduunu ispat etmesi gerektiinden sz edilmi; daha sonra sigortalanabilir menfaat, sigortay bahisten ayran temel unsur ve sigorta szlemesinin geerlilik art olarak kabul edilmitir. Deniz sigortalar, 15. ve 16. yzyllarda talyan tccarlar vastasyla spanya, Fransa, Portekiz, Hollanda, ngiltere ve kuzey Almanyaya yaylm; ksa bir sre sonra da deniz sigortalar hakknda ayrntl dzenlemeler getirilmeye balanmtr. lk yasal dzenlemelerde arlkl olarak mevcut ticari teamller esas alnmtr. Dolaysyla deniz sigortalarnn temel ilkeleri esas itibariyle uygulama tarafndan belirlenmitir. ngilterede deniz sigortalarna ilikin ilk kanun 1601 tarihlidir. Almanyada deniz sigortalar hakknda ilk dzenleme 1731 tarihli Hamburg Sigorta ve Avarya Kanunu ile getirilmitir. Denizcilik rizikolarna kar teminat aray ile balayp gelien sigortaclk alannda, zamanla gemi ve yk dnda kaptan, gemi adamlar ve yolcularn hayatlarnn da sigorta edilebilecei kabul edilmi ve bunun sonucunda hayat sigortalar domutur. 17. yzylda talyan banker Tonti, belirli kiilerin biraraya gelerek, belirlenen bir sre iin ortaya belirli bir para koymasna, sre sonunda hayatta kalanlarn toplanan paray aralarnda paylamasna dayanan ve Tontines denilen bir sistem oluturmutur. nsanlarn ou, kendilerinin bakalarndan daha ok yaayacaklarna inandklarndan bu sistem byk rabet grmtr. Ancak bu sistemde belirlenen sreden nce lenlerin maddi kayba uradklar dnlerek, lm rizikosu da kapsama alnmtr. 17.yzyln ikinci yarsnda sigortacln gelimesine yol aan iki nemli olay olmutur. lki sigortaclkta istatistik metot ve tekniinin uygulanmaya balamas, ikincisi ise 2.9.1666 tarihinde Londrada meydana gelen ve drt gn srerek 13.000 evle 100 kilisenin kl olmasna yol aan byk yangndr. nsanlar ok etkileyen bu olay, byle felaketlerin sonularna kar nlem alma dncesi yaratarak kara sigortalarnn domasnda nemli bir etken olmutur. Bunun sonucunda 1667 ylnda Fire Office kurulmu; daha sonra 1684 ylnda buna rakip bir ortaklk eklinde ortaya kan ilk yangn sigorta irketi Friendly Society faaliyete gemitir. 1688 ylnda ngilterede Lloydsun temellerinin atlmasyla sigortaclkta yeni bir dnem balamtr. Edward Lloyd isimli bir ahsn ilettii Londradaki bir kahvehane, gemi sahipleri, i adamlar ve tccarlarn deniz ticaretine ilikin bilgi alveriinde bulunduklar mekn olmutur. Burada sefere kan bir gemi veya geminin yk iin teminat veren kiiler, Underwriter sfatyla belgeler dzenleyerek faaliyette bulunmaya balam ve Edward Lloydun lmnden sonra kendi aralarnda Lloyds adnda bir topluluk kurmulardr. 5

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Lloyds 1871 ylnda karlan bir kanunla Birlik haline getirilmitir. lk yllarnda sadece deniz sigortalar alannda faaliyet gsteren, Lloyds, daha sonra kara sigortalar alannda da almaya balam; gnmzde her trl sigortann yaplabildii bir kurulu haline gelmitir. Kendine zg bir sigorta kuruluu olan Lloyds bir sigorta irketi deildir; sigorta teminat veren ahslarn oluturduu bir birliktir. Lloydsun en belirgin zellii Lloyds yelerinin btn varlklaryla sorumluluk tamalar ve hi bir zaman sigortal ile dorudan iliki kurmamalar, ilikinin broker denilen arac kii veya irketlerle temin edilmesidir. Brokerlar, Lloyds ile alabilmek iin buraya kaydolmakta ve sigorta szlemesi akdetme ve tazminat alma ilerini takip etmektedirler. Modern sigortacln douuna deniz sigortalar, kara sigortaclna yangn sigortas, kaza sigortalarna tren kazalar ile bireysel kaza sigortalar nclk ederken, sanayinin gelimesiyle ortaya kan byk zararlar, mhendislik sigortalarnn geliimine yol amtr. Trkiyede sigortaclk 19. yzyl sonlarnda balam; 1864 tarihli Ticaret-i Bahriye Kanununun 11. faslnda yer alan hkmlerle ilk kez deniz sigortalar dzenlenmitir.

III. SGORTA SSTEM nsanlar yaam sresince (bir ahsn evinin yanmas veya iyerinde bulunan mallarnn alnmas ya da renimi boyunca kendisine burs vermeyi taahht etmi bir yaknnn lm gibi) cann ve maln tehdit eden eitli tehlikelere maruzdur. Bu tehlikeler gerekleip gereklemeyecei ya da ne zaman gerekleecei belli olmayan, ancak gereklemesi halinde ekonomik bir ihtiya douran olaylardr. nsanlar, maruz bulunduklar bu tehlikelerin ekonomik sonularndan korunmak amacyla nceden nlem alma ihtiyac duyar. Ancak insanlarn bireysel olarak alacaklar nlemlerle, tehlikelerin ekonomik sonularndan kendilerini tam olarak korumalar imknszdr. Ayn veya benzer tehlikelere maruz bulunan kiiler, tehlikenin gereklemesi sonucu ekonomik ihtiya iine deceklerin ihtiyalarnn karlanmas amacyla nceden bir araya gelip olanaklarn birletirdikleri takdirde, tehlikelerin ekonomik sonularna katlanmak mmkn hale gelir. Sigorta sistemi de, ayn veya benzer rizikolara maruz kiilerin nceden belirli miktarda deyecekleri paralarn, deme yapanlar arasnda tehlikenin gereklemesi sonucu ekonomik ihtiya iine denlerin ihtiyalarnn karlanmasn ngren bir sistemdir. Bu sistem sayesinde, tehlikenin gereklemesi sonucu ekonomik ihtiya iine denlerin ihtiyalarnn, ayn veya benzer rizikolara maruz kiilerin katklaryla karland bir riziko paylam salanr. 6

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

IV. SGORTANIN LEVLER Sigortann ilevleri, ekonomik ve sosyal ilevler olarak gruplandrlabilir: Sosyal ilevleri Sigorta, tehlike birliktelii oluturan ahslarn ileride ortaya kacak ekonomik ihtiyalarnn karlanacan bilerek kendilerini gvende hissetmelerini ve ihtiyalarnn karlanmas iin tasarrufta bulunmalarn salar. Ekonomik ihtiya iine denlerin ihtiyalarnn karlanmas ile topluma yk olmalar nlenir. Ekonomik ilevleri Sigorta, ekonomik deerlerin korunmasn salayarak lke ekonomisine nemli katkda bulunur. yaamnda gven ve verimli alma ortam yaratr. Ticari faaliyette bulunanlar, sigorta sayesinde maruz bulunduklar tehlikeler iin ihtiyat fonu oluturup parasn balamak zorunda kalmaz. Oluturulmas gereken ihtiyat fonlarna gre son derece dk olan sigorta primi denerek tehlikelerin ekonomik sonularna kar nlem alnrken, ihtiyat fonu olarak ayrlmas gereken para yatrmda kullanlabilir ve bylece ticaret ve sanayinin gelimesine katk salanr. Tahsil edilen primlerin oluturduu sermaye, yeni yatrmlar yaplmasn salar. Ekonomik deerlerin sigorta gvencesi altnda olmas, kredi alnmasnda nemli bir etken olduundan, sigorta, kredi alnmasn kolaylatrr. Sigortaclar, zararn nlenmesi ve azaltlmas iin alnabilecek tedbirler konusunda geni bilgi birikimi ve deneyimine sahiptir. Sigorta teminat, bu bilgi birikimi ve deneyim dorultusunda, belirli tedbirlerin alnmas kouluyla verilir. Bu da iletmelere, zararn nlenmesi ve azaltlmas iin alnabilecek tedbirler hususunda yol gsterir ve bylece ekonomik deerlerin korunmas salanr.

V.

SGORTACILIIN TEMEL ZELLKLER

1. Sigortaclk bilimsel ve teknik esaslara dayanan bir faaliyettir. Sigortann ekonomik ve sosyal ilevlerini yerine getirebilmesi ve amacna hizmet edebilmesi iin, sigorta yaptrma bilincinin olumas ve yaygnlamas arttr. Sigorta bilincinin olumas ve yaygnlamas ise, gereklemesi muhtemel bir rizikonun gereklemesi halinde ortaya kacak ekonomik ihtiyacn karlanaca hususunda gven duyulmasna baldr. Bu gven, sigortacln bilimsel yntemlerle belirlenen teknik esaslara balanmas ve salam bir organizasyona kavuturulmas ile salanabilir. 7

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigortaclk tekniinin temel ilkesi, ayn veya benzer rizikolara maruz mmkn olduu kadar ok sayda ahsn bir araya toplanmas ve bunlardan tahsil edilecek primlerin, rizikonun gereklemesi halinde yaplacak demeleri karlayacak ekilde dzenlenmesidir. Bunun iin, ncelikle rizikolarn gerekleme orannn geree en yakn ekilde tespit edilmesi arttr. Belirli bir rizikonun gerekleme ve zarara sebebiyet verme adedi ile ortaya kan zarar miktar hakkndaki istatistik veriler esas alnarak ihtimal hesab yaplmakta ve bu rizikonun gelecekte bir zaman iinde ve belirli sayda kiiler bakmndan gerekleebilme oran tespit edilebilmektedir. statistik veriler, ne kadar ok sayda olaya (ayn veya benzer koullar altnda gerekleen rizikoya) dayanyorsa, ihtimal hesab o kadar geree yakn sonu verir (Byk Saylar lkesi). Rizikonun gerekleme oranna gre bu rizikonun sigortalanmas karlnda denecek bedel (sigorta primi) hesaplanmaktadr. Dolaysyla sigortaclk, tesadfe ya da ansa bal bir faaliyet deildir. Sigortacln bilimsel ve teknik esaslara dayal bir faaliyet oluu, sigortay (kumar, piyango, bahis gibi) ansa bal ilemlerden kesin olarak ayrr. Sigortaclk, yasal olarak dzenlenmesi ve denetlenmesi zorunlu olan bir faaliyettir. Sigortaclk, sradan bir ticari faaliyet deil, ekonomik ve sosyal ilevleri olan bir faaliyettir. Sigortacln bu ilevleri yerine getirebilmesi ve amacna ulaabilmesi, sigortann yaygnlamasna, yaygnlamas da sigortaya gven duyulmasna baldr. Bu nedenle, sigortaclk alannda faaliyette bulunan kii ve kurulularn faaliyetlerinin kurallara balanmas ve faaliyetlerini bu kurallara uygun olarak yrtp yrtmediklerinin devlet tarafndan denetlenmesi, sigorta ilikisinin kurulmas ve hkmlerine ilikin temel ilkelerin belirlenmesi zorunludur. Sigortaclk faaliyetinin tabi olduu kurallar, faaliyetin kurallara uygun ekilde yrtlmesini salamaya ynelik denetim esaslar ve sigorta ilikisinin temel ilkeleri, yasal dzenlemelerle belirlenir. Dier lkelerde olduu gibi Trkiyede de sigortaclk hakknda yasal dzenlemeler getirilmitir. Bu dzenlemeler sigorta hukukunun kaynan oluturur. Sigortaclk hakkndaki dzenlemelerin bir blm, kimlerin hangi koullarla sigortaclk yapabilecei, dier bir anlatmla sigorta ve reasrans irketlerinin kuruluu, ynetimi, alma esaslar, sona ermeleri ve tasfiyeleri, sigorta araclar ve araclk hizmetlerinin kurallara balanmas ve sigortacln bu kurallara uygun ekilde yaplp yaplmadnn denetlenmesi hakkndadr. Bu dzenlemelerin amac, sigorta sektrnde yer alan kii ve kurulularn mesleki kurallar iinde faaliyet gstermelerini, sigorta sektrnde yaratlacak fonlarn ekonomik kalknmaya katkda bulunmasn salamak, sigortallarn sigorta szlemelerinden doan hak ve alacaklarn teminat altna almaktr. 2.

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Trk hukukunda sigorta ve reasrans irketleri ile sigorta araclarnn faaliyetleri ve bu faaliyetlerin denetlenmesi hakkndaki temel dzenleme, 3.6.2007 tarih ve 5687 sayl Sigortaclk Kanunu (RG: 14.06.2007 26552) ile getirilmitir. Sigortaclk hakkndaki dzenlemelerin dier blm ise, sigorta ilikisinin kurulmas ve hkmlerine ilikin esaslarn belirlenmesi hakkndadr. Trk hukukunda sigorta szlemeleri, esas itibariyle TTKnun sigorta hukuku balkl 5. Kitabnda m. 1263 vd. hkmleri ile dzenlenmitir.

3. Sigortaclk ulusal snrlar aan bir faaliyettir. Sigortann amacna ulaabilmesi, rizikonun mmkn olduunca ok sayda ahsa datlmasna baldr. Bu nedenle ulusal snrlarn dna klmas zorunludur. Sigortaclk faaliyetinin ulusal snrlar amasnn bir yolu, sigortaclarn yurt dnda da ube aarak faaliyet gstermesidir. Dier bir yol ise, sigortaclarn bir lke iinde stlendikleri rizikolar yabanc lkelerde faaliyette bulunan reasrans irketlerine aktarmalardr. Sigorta irketleri reasrans irketleri ile reasrans szlemeleri yaparak stlendikleri rizikolar reasrans irketlerine aktarrlar.

VI. SGORTAYI SOSYAL SGORTADAN AYIRAN UNSURLAR 1. Sigorta, sigorta yaptrmak isteyenlerin eitli rizikolara kar teminata sahip olma iradesine dayanan bir teminat sistemdir. Sigorta teminat salayan iliki (sigorta ilikisi), deprem sigortas, trafik zorunlu mali sorumluluk sigortas gibi sigorta yaptrma zorunluluunun sz konusu olduu hallerde dahi, sigortac ile sigorta ettiren arasnda akdedilen szleme ile kurulur. Buna karlk sosyal sigorta, kamu yarar dncesiyle belirli statde bulunanlarn sosyal gvenliklerini salamak amacyla kanunla dzenlenen ve dorudan kanun tarafndan tesis edilen ilikiye dayanan bir teminat sistemidir. 2. Sigorta, zel hukuk hkmlerine tabi olarak kurulmu sigorta ve reasrans irketleri tarafndan yaplr. Sosyal sigorta ise, sadece kanunla kurulmu kurumlar tarafndan yaplabilir. 3. Sosyal sigorta alannda sigortann kapsam ve koullar ile sigortay yapacak olan kurum kanunla belirlenir. Buna karlk zel sigorta alannda sigorta yaptracak olanlar, sigorta irketini semede ve kural olarak sigortann kapsam ve koullarn belirlemede serbesttir. 4. Ekonomik bakmndan sosyal sigortada yardm unsuru sz konusu olduundan, baz hallerde primin bir ksm sigortal tarafndan denirken bir ksm baka bir ahs (iveren) tarafndan denir. Buna karlk zel sigortada sigorta primleri sadece sigorta yaptran kii tarafndan denir. 9

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

VII. SGORTA HUKUKUNUN KONUSU VE KAYNAKLARI 1. Sigorta Hukukunun Konusu Sigorta hukuku, sigortaclk faaliyetinin tabi olduu esaslar ile bu faaliyetin kurallara uygun ekilde yrtlmesine ynelik denetim esaslarn ve sigorta szlemesini dzenleyen kurallardan oluan bir zel hukuk daldr. Sigorta denetim hukuku ve sigorta szlemesi hukuku olmak zere iki alt blme ayrlr. Sigorta denetim hukuku, sigortaclk faaliyetlerinin tabi olduu esaslar ile sigortaclk faaliyetlerinin bu esaslara uygun olarak yrtlmesine ynelik denetim hakkndaki kurallardan oluur. Sigorta denetim hukukunu oluturan kurallarn amac, sigortacln gelitirilmesi ve gven iinde yrtlmesini, sigorta sektrnde yer alan kii ve kurulularn mesleki kurallar iinde faaliyet gstermelerini, sigorta sektrnde yaratlacak fonlarn ekonomik kalknmaya katkda bulunmasn salamak, sigortallarn sigorta szlemelerinden doan hak ve alacaklarn teminat altna almaktr. Sigorta denetim hukukunu oluturan kurallarn bir blm, (sigorta ve reasrans irketlerinin kuruluu ve faaliyetlerini dzenleyen kurallar gibi) sigortacln ekonomik ve teknik bakmdan denetlenmesine yneliktir. Sigorta denetim hukukunu oluturan kurallarn dier blm ise, sigorta szlemesi artlarnn belirlenmesine yneliktir. Baz hususlarn emredici hkmlerle dzenlenmesi ve sigorta genel artlarnn onaya tabi tutulmas suretiyle, sigorta szlemesinin artlar belirlenmektedir. Bunda ama, sigortacnn karsnda ekonomik olarak daha zayf durumda bulunan sigorta ettirenin korunmasdr. Sigorta szlemesi hukuku ise, sigorta ilikisinin kurulmas ve hkmlerine ilikin esaslar belirleyen kurallar btndr.

2. Sigorta Hukukunun Kaynaklar 2.1. Kanunlar 2.1.1. Temel Kanunlar 6102 sayl Trk Ticaret Kanunu (TTK): Trk hukukunda sigorta szlemeleri, esas itibariyle TTKnun Sigorta Hukuku balkl Altnc Kitabnda 1401 vd. maddeleri ile dzenlenmitir. Sigorta Hukuku Kitabnn birinci ksmn tm sigorta szlemeleri hakknda geerli olan Genel Hkmler (TTK m. 1401 1451), ikinci ksmn ise Sigorta Trlerine likin zel Hkmler oluturmaktadr. kinci ksmn zarar sigortalar balkl birinci blmnde mal sigortalar (TTK m. 1453 1472) ve sorumluluk sigortalar (TTK m. 1473 1486) hakknda, ikinci ksmn ikinci blmnde ise can sigortalar hakknda dzenleme getirilmitir. TTKnun 6. kitab dnda tacirlere, acentelere dair hkmleri de sigorta hukukuna kaynak tekil eder. 10

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Borlar Kanunu (BK): TTK m. 1451 hkmne gre Bu Kanunda hkm bulunmayan hallerde sigorta szlemesi hakknda Trk Borlar Kanunu hkmleri uygulanr. Bu nedenle TBK da sigorta hukukunun temel kaynaklar arasndadr. Sigortaclk Kanunu (SK): 3.6.2007 tarih ve 5687 sayl Sigortaclk Kanunu ile ... bu Kanuna tbi kii ve kurulularn, faaliyete balama, tekilt, ynetim, alma esas ve uslleri ile faaliyetlerinin sona ermesi ve denetlenmesine ilikin hususlar ve sigorta szlemesinden doan uyumazlklarn zmlenmesine ynelik olarak sigorta tahkim sistemi ile ilgili usl ve esaslar ... dzenlenmitir. Sz konusu Kanunda 13.6.2012 tarih ve 6327 sayl Bireysel Emeklilik Tasarruf Ve Yatrm Sistemi Kanunu le Baz Kanun Ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile (RG: 29.06.2012 / 28338) deiiklik yaplmtr. Kooperatifler Kanunu (KK) : SK m. 3 / 3 hkmnde karlkl (mtel) sigorta ve reasrans irketlerinin ortak says 200den az olmamak zere kooperatif eklinde kurulabilecei ngrldnden, KK da sigorta hukukunun kaynaklar arasnda yer alr. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatrm Sistemi Kanunu (BESK) : 6432 sayl bu Kanun ile emeklilik irketlerinin kurulu, alma, ynetim ve denetimine, kiilerin sisteme katlma, ayrlma ve emeklilik koullarna, emeklilik yatrm fonlarnn kuruluuna, katklarn bu fonlarda toplanmasna ve deerlendirilmesine, araclk hizmetlerine ve bireysel emeklilik ile ilgili dier hususlara ilikin usul ve esaslar dzenlenmitir. Tarm Sigortalar Kanunu : 5363 sayl Tarm Sigortalar Kanunu ile, reticilerin bu Kanunda belirtilen riskler dolaysyla urayaca zararlarn karlanmasn salamak zere tarm sigortalar uygulama usul ve esaslar dzenlenmitir. 2.1.2. Dier Kanunlar : Sigorta ile ilgili dzenlemeler ieren pek ok kanundan bazlar, Karayollar Trafik Kanunu, Trk Sivil Havaclk Kanunu, Finansal Kiralama Kanunu, Karayolu Tama Kanunu, Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanundur. (Belirtilen bu kanunlar ile dier ilgili kanun metinleri iin bkz. www.sigortacilik.gov.tr) 2.2. Kanun Hkmnde Kararnameler (KHK) Ve Bakanlar Kurulu Kararlar (BKK) Zorunlu Deprem Sigortasna Dair KHK, Yap Denetimi Hakknda KHK, Tehlikeli Maddeler ve Tpgaz Zorunlu Sorumluluk Sigortasna likin 14.9.1991 tarih ve 91 /2253 sayl BKK (RG. 25.9.1991 21002), Otobs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza 11

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigortasna likin 25.10.1989 tarih ve 89 / 4684 sayl BKK (RG. 3.11.1989 20331) 2.3. Ynetmelikler, Tebli ve Genelgeler Ynetmelik, tebli ve genelgeler iin bkz. www.sigortcilik.gov.tr ve www.trsb.org.tr 2.4. Sigorta Genel artlar Sigortaclk Kanununun Sigorta szlemelerinin ana muhtevas, Mstearlka onaylanan ve sigorta irketlerince ayn ekilde uygulanacak olan genel artlara uygun olarak dzenlenir. Ancak, sigorta szlemelerinde iin zelliine uygun olarak zel artlar tesis edilebilir. Bu hususlar, sigorta szlemesi zerinde ve zel artlar bal altnda herhangi bir yanlgya neden olmayacak ekilde ak olarak belirtilir. eklindeki 11. maddesinin 1. fkras uyarnca sigorta szlemeleri, Hazine Mstearl tarafndan onaylanan genel artlara uygun olarak yaplr; TTK m. 1425 hkm gereince sigorta poliesi rahat ve kolay okunacak biimde yazlm genel artlar da ierir. Sigorta genel artlar, benzer rizikolara maruz kiilere mmkn olduunca eit kapsam ve koullarla teminat salanmas ve bu ekilde bir sigorta dalnda stlenilen risklerin belirlenip ynetilmesini mmkn klmak amacyla oluturulmu, genel ve soyut szleme dzenini belirleyen szleme koullardr. Sigorta genel artlar, szlemenin kurulmasndan nce ve birden fazla szleme ilikisinde kullanlmak zere oluturulmutur. Bir sigorta trne ilikin genel ve soyut szleme dzenini gsteren szleme koullardr. Sigortac tarafnda sigorta ettirene deitirilmeden kabul edilmesi niyetiyle sunulur. Ayn trde birden fazla szlemenin akdinde kullanlmak zere nceden hazrlanm olan ve szleen taraflardan birinin dier tarafa deitirilmeden kabul edilmesi niyetiyle sunduu szleme koullarna genel ilem art denir. Buna gre sigorta genel artlar, genel ilem artlar niteliindedir.

12

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

II. BLM SGORTACILIK FAALYETLERNN DENETM

I. GENEL OLARAK Sigortaclk alannda faaliyette bulunan kii ve kurulularn faaliyete balamalar, faaliyetleri ve faaliyetlerini sona erdirmeleri her lkede kurallara balanr ve her aamada kurallara uygunluk devlet tarafndan denetlenir. Dolaysyla faaliyete balang aamasndan faaliyetin sona erdirilmesine kadar her aamada denetim sz konusudur. Bugn sigortacln gelimi olduu lkelerde, sigorta ve reasrans irketlerinin denetiminde devlet denetimi sistemi uygulanmaktadr. Bu sistemde kanunla ngrlen artlar yerine getiren sigorta ve reasrans irketleri, almaya balayabilmek iin devletten izin (ruhsatname) almak zorundadr. Devlet adna izin verecek olan denetim makam, sigorta ve reasrans irketlerinin faaliyetleri esnasnda ve sona ermelerinde de kanunda ngrlen esaslara uyulup olmadn denetler. Devlet denetiminin amac, sigorta irketlerinin taahht ettikleri demeleri yapabilecek ekonomik gce sahip olmalarn, bylece sigortaya gven duyulmasn salamaktr; fakat deme garantisi iermez. Trkiyede sigorta ve reasrans irketleri ile sigortaclk alannda faaliyette bulunan dier kii ve kurulularn faaliyetlerinin tabi olduu esaslar ile faaliyetlerin bu esaslara uygun olarak yrtlp yrtlmediinin denetimine ilikin temel kurallar, 5684 sayl Sigortaclk Kanunu (SK) ile belirlenmitir. Sigortaclk faaliyetinin kurallara balanmas ve denetlenmesi hakkndaki hkmler aslnda zel teebbse mdahaledir. Ancak zel teebbsn ulusal ekonominin gereklerine ve sosyal amalara uygun ekilde yrtlmesinin salanmas zorunludur ve bu zorunluluk mdahaleyi hakl klmaktadr. Trk hukukunda sigortaclk faaliyetinin kurallara balanmas ve denetlenmesine, dolaysyla alma serbestlerinin kstlanmasna ilikin dzenlemelerin dayana Devlet, zel teebbslerin milli
ekonominin gereklerine ve sosyal amalara uygun yrmesini, gvenlik ve kararllk iinde almasn salayacak tedbirleri alr. eklindeki Anayasann 48. maddesinin 2.

fkras hkmdr. II. DENETM MAKAMI SK m. 28 / 1 hkmne gre Trkiyede faaliyet gsteren sigorta irketleri, reasrans irketleri, zel kanunlarna gre sigortaclk faaliyetinde bulunan kurulular, sigorta ve reasrans araclar, sigorta eksperlik faaliyetleri, akterler ve sigortaclk ilemi yapan veya sigortaclk alannda faaliyet gsteren dier kiilerin her trl sigortaclk ilemlerinin denetimi, Sigorta Denetleme Kurulu tarafndan yaplr.Sigorta Denetleme Kurulu, bir bakan ile sigorta denetleme uzmanlar, sigorta denetleme akterleri ile bunlarn yardmclarndan oluur. 13

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

SK ve dier kanunlarn sigortacla, sigortaya veya sigortaclk alannda faaliyet gsteren kii ve kurululara ilikin hkmleri gereince Hazine Mstearlnn bal olduu Bakanla veya Mstearla verdii tefti, denetim, inceleme ve soruturma grev ve yetkileri, sigorta denetleme uzmanlar, sigorta denetleme akterleri ve bunlarn yardmclar eliyle ifa edilir ve kullanlr (SK m. 28 / 2). Sigorta Denetleme Kurulu tarafndan yaplan i, inceleme ve durum tespitidir; icrai kararlar alacak olan denetim makam, Hazine Mstearlnn bal olduu Bakanlktr.

III.

SGORTACILIK ALANINDA FAALYETTE BULUNANLAR VE DENETMLER Sigortaclk alannda faaliyette bulunanlar, sigortaclk faaliyetinde bulunan sigorta, reasrans ve emeklilik irketleri ile bunlara sigortaclk faaliyetinde yardmc olan akterler, sigorta araclar ve sigorta eksperleridir. 1. SGORTA VE REASRANS RKETLER (SGORTACI - REASRR) Sigorta irketi (sigortac), sigorta ettirenlerle sigorta szlemeleri akdederek prim karlnda sigorta himayesi taahht edendir. Reasrans irketi (reasrr) ise, sigortaclarla reasrans szlemeleri akdederek sigortaclarn sigorta ettirenlerle akdettii sigorta szlemeleri ile stlendii sorumluluk risklerini sigortalayan sigortacdr. Dolaysyla reasrans szlemesinde szleen taraflarn ikisi de sigortacdr. Reasrrle reasrans szlemesi akdeden sigorta irketine sedan denir. Bir reasrrn sigortalad sorumluluk riski de, dier bir reasrrle akdedilen szleme ile tekrar sigortalanabilir. Reasrrn sorumluluk riskinin sigortalanmas retrosesyon, reasrrn sorumluluk riskini sigortalayan reasrr ise retrosesyoner olarak adlandrlr. Sigorta ve reasrans irketleri, almaya balarken, altklar srece ve sona ermelerinde denetime tbidir. 1.1. Balangtaki denetim 5684 sayl Sigortaclk Kanununun ruhsat balkl 5. maddesinin 1. fkrasna gre Sigorta irketleri ve reasrans irketleri, faaliyete geebilmek iin, faaliyet gstermek istedikleri her bir sigorta brannda Mstearlktan ruhsat almak zorundadr. Buna gre bir sigorta ya da reasrans irketinin ruhsat almadan sigortaclk faaliyetine balamas mmkn deildir. SKnda sigorta ve reasrans irketlerinin kuruluunda izin art ngrlmemi; ancak sigorta veya reasrans irketi olarak faaliyette bulunmak zere kurulacak irketlerin yerine getirmeleri gereken koullar belirlemitir. Dolaysyla bir sigorta veya reasrans irketi, ruhsat alabilmek iin ncelikle bu koullar yerine getirmek zorundadr. 14

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

SKnun sigorta ve reasrans irketlerinin kuruluu balkl 3. maddesinde Trkiyede faaliyet gsterecek sigorta irketleri ile reasrans irketlerinin anonim irket veya kooperatif eklinde kurulmu olmas arttr. Sigorta irketleri ve reasrans irketleri, sigortaclk ilemleri ve bunlarla dorudan balants bulunan iler dnda baka ile itigal edemez. hkm getirilmitir. Buna gre, sigortaclk yapmak zere kurulacak irket, anonim irket veya kooperatif irket eklinde kurulmal ve faaliyet alan da sigortaclk ilemleri ve bunlarla dorudan balantl ilerden ibaret olmaldr. Bundan baka anonim irket eklinde kurulacak sigorta ve reasrans irketlerinde, (1) kurucularnn 3. maddenin 2. fkrasnn (a) bendinde belirtilen nitelikleri haiz olmas 1 ; (2) hisse senetlerinin nakit karl karlmas ve halka ak anonim irketlerde halka ak olan ksm hari olmak zere tamamnn nama yazl olmas; (3) bir holding bnyesinde faaliyet gsterecek olmas halinde, holding irketinin finansal durumunun da sigortaclk faaliyetlerini idame ettirmeye yeterli olmas zorunludur. yeleri dndaki kiilerle sigorta szlemesi yapmayan kooperatif eklinde kurulacak sigorta ve reasrans irketlerinde ise (1) mtel (karlkl) sigortaclk yapmas; (2) ortak saysnn ikiyzden az olmamas; (3) yneticilerine herhangi bir ayrcalk vermemesi zorunludur. Kooperatiflerin, yeleri dndaki kiilerle sigorta szlemesi yapabilmesi, bu hususun ana szlemelerinde aka yer almas artyla Mstearln iznine tbidir. Kooperatif yeleri dndaki kiilerle sigorta szlemesi yaplabilmesi iin kooperatiflerin sermayelerini, Mstearlk tarafndan belirlenecek miktara ykseltmesi zorunludur. Sigorta ve reasrans irketleri SK m. 4 hkmnde ngrld ekilde tekilatlanmak ve bir i denetim sistemi oluturmak zorundadr. Buna gre ynetim kurullar genel mdr dahil be kiiden, denetiler ise iki kiiden az olamaz; genel mdr ynetim kurulunun doal yesidir. Ynetim kurulu yeleri ile genel mdr ve yardmclarnn, murahhas yelerin, denetilerin, sahip olmas gereken zellikler SK m. 4 hkmnde ayrntl olarak belirlenmitir.
1

Bu nitelikler (1) mflis veya konkordato ilan etmi olmamas; (2) bir sigorta veya reasrans irketinin kurucusu veya orta olmann gerektirdii mal gce ve itibara sahip bulunmas; (3) tasfiyeye tbi tutulan finansal kurulularda ve hakknda 20. maddenin ikinci ve nc fkras hkmleri uygulanan irketlerde oy hakknn ya da sermayesinin dorudan veya dolayl % 10 ve daha fazla bir oranda veya bu orann altnda olsa bile denetim ve ynetime etkili olabilecek ekilde denetim ve ynetim kurullarna ye belirleme imtiyaz veren pay sahibi olmamas; (4) taksirli sular hari olmak zere affa uram olsalar dahi sreli hapis veya sigortaclk mevzuatna aykr hareketlerinden dolay hapis veya birden fazla adl para cezasna mahkm edilmemi yahut cezas ne olursa olsun basit ve nitelikli zimmet, irtikp, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, gveni ktye kullanma, hileli iflas, grevi ktye kullanma gibi yz kzartc sular ile kaaklk sular, resm ihale ve alm satmlara fesat kartrma, sutan kaynaklanan malvarl deerlerini aklama, terrn finansman Devlet srlarn aa vurma veya vergi kaakl sularndan dolay hkm giymemi olmas; (5) tzel kii olmas halinde bu tzel kiinin ynetim ve denetimine sahip kiilerin, mal g dnda kurucularda aranan dier artlar tamas eklinde belirlenmitir.

15

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

SK m. 4 / 8 hkmne gre sigorta ve reasrans irketleri; tm i ve ilemlerinin, sigortaclk mevzuat ve ilgili dier mevzuata, irketin i ynergeleri ile ynetim stratejisi ve politikalarna uygunluunun srekli kontrol edilmesi, denetlenmesi ile hata, hile ve usulszlklerin tespiti ve nlenmesi amacyla i denetim ve risk ynetimini kapsayacak ekilde etkin bir i kontrol sistemi kurmak zorundadr. Mstearlka belirlenen alanlarla snrl olmak zere, i kontrol sistemlerinin yrtlmesi dardan hizmet alm yoluyla da yaplabilir. Sigorta trleri hayat ve hayat d sigortalar olmak zere iki gruba ayrlmtr. Her bir sigorta grubunda yer alan sigorta branlar Bakan tarafndan belirlenir (SK m. 5 / 2). Sigorta irketleri, hayat ve hayat d sigorta gruplarndan sadece birinde faaliyet gstermek zere kurulabilir (SK m. 5 / 2). Bu nedenle bir sigorta irketinin hem hayat sigortalar, hem de hayat d sigortalar grubunda faaliyet gstermesi mmkn deildir. Reasrans irketleri, iki sigorta grubundan sadece birinde faaliyet gsterme kuralna tabi deildir. SK m. 5 / 3 hkm uyarnca kurulu ilemlerini tamamlayan ve ruhsat talebinde bulunan sigorta irketleri ile reasrans irketleri, denmi sermayelerini, ruhsat talep edilen sigorta branlar iin ngrlen sermaye tutarlar ile verilmek istenen teminatlara bal olarak, be milyon Trk Lirasndan az olmamak kaydyla, Mstearlka belirlenecek miktara ykseltmek zorundadr (Mstearlk, sermaye miktarn, Trkiye statistik Kurumu tarafndan aklanan retici Fiyatlar Endeksi art orann amamak kaydyla artrmaya yetkilidir.) 2 . Sigorta veya reasrans irketi kurulu ilemlerinin tamamlanmasndan itibaren bir yl iinde ruhsat bavurusunda bulunmak zorundadr; aksi halde ticaret unvanlarnda sigorta irketi veya reasrans irketi ibaresini kullanamazlar. Kurulu ilemleri ticaret siciline tescil ve ilan ile tamamlanr; ancak tescil, tzel kiiliin kazanlmas iin yeterlidir. Dolaysyla bir yllk sre, ticaret siciline tescil tarihinden balar. Bir sigorta veya reasrans irketinin ruhsat talebi, SK m. 6 hkmnde belirtilen esaslar erevesinde deerlendirilir. Sz konusu hkme gre sigorta ve reasrans irketlerinin, (i) kurucular ile ynetici ve denetilerin SKnda ngrlen artlar tamamas;

Hazine Mstearl, 12.07.2007 tarih ve 2007 / 4 sayl Genelge ile kurulu ilemlerini tamamlayarak ruhsat talebinde bulunan sigorta irketleri ile reasrans irketlerinin, ruhsat talep ettikleri her bir sigorta bran veya bu branlar altnda verilen teminatlar iin SK m. 5 / 3 hkmnde ngrlen 5 milyon YTLna ilaveten tesis etmeleri gereken minimum sermaye tutarlarn belirlemitir. Bu Genelge ekinde yer alan asgari sermaye tutarlar tablosunda 2012/13 sayl Genelge (RG: 05.08.2012 28375) ile hayat grubuna 300.000 TL sermaye tutarl tontin eklenmek suretiyle bu branta ilaveten tesis etmeleri gereken toplam minimum sermaye miktar 6.000.000 TLna ykseltilmitir.

16

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

(ii) i planna ve ibraz edilen belgelere gre sigorta szlemesine taraf olanlarn hak ve menfaatlerinin yeterince korunamayacann anlalmas veya ykmllklerin srekli ve yeterli olarak yerine getirilebilecek ekilde oluturulmamas; (iii) bavurunun yeterli beyan ve bilgileri iermemesi veya SKnda ngrlen artlar tamadnn anlalmas; (iv) gerekli teknik donanm ya da yeterli sayda nitelikli personele sahip olmadnn veya ruhsat talep edilen alanda sigortaclk yapma yeterliliinin bulunmadnn yaplan denetimle tespit edilmesi hallerinden en az birinin gereklemesi durumunda ruhsat talebi reddedilir. SK m. 5 / 1 hkm uyarnca ruhsat vermeye yetkili makam, Hazine Mstearldr; alnan ruhsatlar, ticaret siciline tescil ve Ticaret Sicil Gazetesi ile Trkiye apnda datm yaplan ve tiraj bakmndan ilk on srada yer alan gnlk gazetelerden ikisinde ilan ettirilir. SK m. 3 / 5 hkmnde yabanc sigorta ve reasrans irketlerinin Trkiyede faaliyet gstermesine ilikin usul ve esaslarn Bakanlarn Kurulu tarafndan belirlenecei ngrlmtr. Bu hkm uyarnca alnan Sigortaclk Sektrndeki Uluslararas Faaliyetlere likin Karar balkl 06.07.2007 tarihli BKKna gre yabanc sigorta ve reasrans irketleri, Trkiyede ancak ube amak suretiyle faaliyet gsterebilirler. ube aacak irketin Trkiyeye ayrlm denmi sermayesinin Trkiyede kurulu sigorta ve reasrans irketleri iin belirlenen tutardan az olmamas ve faaliyette bulunduu lkelerde sigortaclk yapmaktan yasaklanmam olmas arttr. Bu artlar haiz olan yabanc sigorta veya reasrans irketi Trkiyede kurulan sigorta ve reasrans irketleri gibi faaliyete balamak iin izin (ruhsat) almak zorundadr. kinci ve mteakip ubeler izne tabi deildir. Ancak ikinci ubesini at tarihten itibaren en ge bir ay iinde Hazine Mstearlna bir beyanname vererek Trkiyedeki ubelerinden birini dier ubeleri temsile yetkili ve sorumlu ynetim merkezi olarak gstermek zorundadr. Trkiyedeki merkez ubede ynetim kurulu yetki ve sorumluluklarn tayan ve ube mdrnn de dahil olduu en az kiilik mdrler kurulu oluturulur. ube mdr ve yardmclar, Trkiyede kurulu irketlerin genel mdr ve yardmclar gibi deerlendirilir. Yabanc sigorta ve reasrans irketlerinin Trkiyedeki faaliyetleri, Trkiyede kurulu sigorta ve reasrans irketleri iin ngrlen dzenlemelere tabidir. 1.2. Faaliyet esnasnda denetim Sigorta ve reasrans irketleri, sadece balangta deil, faaliyetleri esnasnda da SK m. 4 hkmnde ngrlen ekilde tekilatlanmay srdrmek ve i denetim sisteminin ilemesini salamak zorundadr. 17

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Ana szleme deiiklikleri Mstearln uygun gr ile yaplabilir. SK m. 8 hkm uyarnca Mstearlka uygun grlmeyen deiiklik tasarlar genel kurul gndemine alnamaz ve genel kurulda grlemez; ticaret sicili memuru, Mstearln uygun gr olmakszn yaplan ana szleme deiikliklerini sicile tescil edemez. Sigorta ve reasrans irketlerinde intifa ve oy kullanma haklarnn edinilmesinde SK m. 9 hkmnde belirlenen esaslara uyulmak zorundadr. Buna gre dorudan veya dolayl olarak bir sigorta veya reasrans irketinin sermayesinin yzde onunu, yzde yirmisini, yzde otuzn veya yzde ellisini bulacak ya da aacak ekildeki hisse edinimleri ile bir ortaa ait hisselerin sz konusu oranlar bulmas veya bu oranlarn altna dmesi sonucunu douran hisse devirleri; irketin denetim ve ynetime etkili olabilecek ekilde ynetim kurullarna ye belirleme imtiyazn veren hisse devri, oransal snrlamalara baklmakszn Mstearln iznine tbidir. Bu esaslara aykr olarak izin alnmakszn yaplan hisse devirleri pay defterine kaydolunmaz. SK m. 12 hkmne gre sigorta tarifeleri, sigorta irketleri tarafndan serbeste belirlenir. Ancak tarifenin, sigortaclk esasna ve genel kabul grm akteryal tekniklere uygun olarak belirlenecei ngrlmtr. Zorunlu sigortalarn teminat tutarlar ile tarife ve talimatlar Bakan tarafndan tespit edilip Resmi Gazetede yaynlanr. Bakan gerek grlen hallerde hayat, bir yldan uzun sreli ferdi kaza, salk, hastalk ve ihtiyar deprem sigortalar tarifeleri ile prim, forml ve cetvellerin uygulamaya konulmasn Mstearln onayna tabi klabilir; tespit ve ilan ettii araclk komisyonlarn, tasdike tabi kld veya tespit ettii her trl tarifeyi serbest brakabilir. Sigorta ve reasrans irketleri sigorta szlemelerinden doan ykmllkleri iin SK m. 16 hkmnde belirlenen esaslara gre yeteri kadar teknik karlk (kazanlmam primler karl, devam eden riskler karl, dengeleme karl, matematik karlk, muallak tazminat karl, ikramiyeler ve indirim karl) ayrmak zorundadr. Sigorta ve reasrans irketlerinin varl teknik karlklar karlayacak dzeyde olmaldr (SK m. 16 / 9). Sigorta irketleri, yurt iinde akdetmi olduklar taahhtlerine karlk olarak SK m. 17 hkmnde belirlenen esaslara gre teminat ayrmak zorundadr. Sigorta ve reasrans irketleri, hesaplarn ve mal tablolarn, Mstearlka belirlenecek esaslara ve rnee uygun olarak dzenlemek, ilan ettirmek ve Mstearla gndermek zorundadr (SK m. 18 / 1); ayrca bilanolarnn, kr ve zarar cetvellerinin ve Mstearlka uygun grlecek dier mal tablolarnn bamsz denetim kurulularna denetlettirilmesi ve ilan ettirilmesi de zorunludur. 18

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigorta ve reasrans irketlerinin faaliyetleri esnasnda denetimine ilikin nemli bir dzenleme, SKnun aktif azaltc ilem yasa balkl 19. maddesinde yer almaktadr. Bu maddeye gre sigorta ve reasrans irketlerinin ortaklar, ynetim kurulu yeleri, denetileri ve alanlar, (irket ana szlemesi veya genel kurul ya da ynetim kurulu karar ile saptanan hkmler dhilinde personele yaplan demeler, yardm veya verilen avanslar hari) irket kaynaklarn dolayl ya da dolaysz kullanamaz; iyiniyet kurallarna aykr olarak aktifin deerini dren ilemlerde bulunamaz ve hibir surette rtl kazan aktarm yapamaz. Sigorta irketleri ile reasrans irketleri kendi borlar veya sigorta ilemlerinden doanlar hari olmak zere personeli, ortaklar, itirakleri veya dier kii ve kurumlar lehine mal varln teminat olarak gsteremez, kefil olamaz ve kredi salayamaz. Bir sigorta veya reasrans irketinin, minimum garanti fonu tutarn karlayamad, tesis etmesi gereken teminat tesis edemedii, teknik karlklar karlayacak yeterli veya teknik karlklara uygun varlklarnn bulunmad ya da szlemelerden doan ykmllklerini yerine getiremedii yahut irketin mal bnyesinin sigortallarn hak ve menfaatlerini tehlikeye drecek derecede zayflamakta olduu tespit edildii takdirde, Bakan uygun bir sre vererek, ilgili sigorta ve reasrans irketinden SK m. 20 hkmnde belirtilen mal bnyenin glendirilmesine ynelik nlemleri almasn isteyebilir. Bakan, mali bnyenin glendirilmesine ynelik olarak (i) mal bnyesindeki zaafiyetin nasl giderileceini ve sigortallarn hak ve menfaatlerinin nasl korunacan ieren kapsaml bir iyiletirme plan sunulmas ve uygulanmasn; (ii) sermayesinin artrlmas, denmemi ksmnn denmesi, sermayeye mahsuben irkete deme yaplmas veya kr datmnn durdurulmas ya da ilave teminat tesis edilmesini; (iii) varlklarnn ksmen ya da tamamen elden karlmas veya elden karlmasnn durdurulmasn, yeni itirak ve sabit deerler edinilmemesini; (iv) mal bnyesini ve likiditesini glendirici ve riski azaltc benzer tedbirler alnmasn; (v) tespit edilecek gndemle genel kurulun olaanst toplantya arlmasn veya genel kurul toplantsnn ertelenmesini; (vi) benzeri dier hususlarn yerine getirilmesini isteyebilir. Ayrca Bakan, (i) sigorta irketlerinde irketin faaliyette bulunduu sigorta branlarndan, reasrans irketlerinde ise sigorta gruplarndan birine veya tamamna ait sigorta portfyn teminat ve karlklar ile birlikte baka irket veya irketlere devretmeye, devralacak irket bulunamad takdirde ise, portfyn idaresini Gvence Hesabna brakmaya ya da devredilecek portfyn tasfiyesine ynelik her trl tedbiri almaya; (ii) sigorta portfyn snrlandrmaya; 19

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

(iii) ynetim veya denetim kurulu yelerinden bir ksmn veya tamamn grevden alarak ya da bu kurullardaki mevcut ye saysn artrarak bu kurullara ye atamaya veya sigorta veya reasrans irketinin ynetiminin kayyma devredilmesini talep etmeye; (iv) mal bnyenin glendirilmesine ynelik benzeri dier tedbirleri almaya da yetkilidir. SK m. 20 hkm uyarnca alnmas istenen veya alnan tedbirlerin uygulanmamas veya uygulanamayacann anlalmas, sigorta veya reasrans irketinin demelerini tatil etmesi, sigortallara olan ykmllklerini yerine getirememesi veya irket zkaynaklarnn minimum garanti fonunun (SK m. 17 /4) altna dmesi halinde, Bakan, sigorta veya reasrans irketinin tm branlarda veya ilgili branlarda yeni sigorta szlemesi akdetme ve temdit yetkisini kaldrmaya, ruhsatlarn iptal ve varlklarn bloke etmeye yetkilidir (SK m. 20 / 3). Sigorta ve reasrans irketlerinin faaliyetleri esnasnda (i) ruhsat verilmesine ilikin artlarn bir ksmnn veya tamamnn kaybolmas halinde, aydan az olmamak zere, Mstearlk tarafndan verilecek sre iinde durumun dzeltilmemi olmas; (ii) ruhsatn verildii tarihten itibaren bir yl iinde veya Mstearln uygun gryle yaplanlar hari olmak zere aralksz olarak alt ay sre ile sigorta veya reasrans szlemesi akdedilmemesi; (iii) sigortaclk mevzuatna aykr uygulamalar sonucunda sigorta szlemesi ile ilgili kiilerin hak ve menfaatlerinin tehlikeye dtnn anlalmas; (iv) SK m. 20 hkm hari olmak zere, SK hkmlerinden doan ykmllklerin ar ekilde ihll edilmesi veya ykmllklerin ihllinin mutat hale gelmesi durumunda, Mstearlk tarafndan, aydan az olmamak kaydyla, verilecek sre iinde durumun dzeltilmemi olmas; (v) i plannda belirtilen hedeflerden, Mstearln bilgisi dahilinde yaplan deiiklik dnda makul nedenler olmakszn ar derecede uzaklalm olmas hallerinden en az birinin gereklemesi durumunda, sigorta ve reasrans irketlerinin ilgili bran ya da btn branlardaki ruhsatlar Mstearlk tarafndan iptal edilebilir. Ruhsat iptali, ticaret siciline tescil ve Ticaret Sicil Gazetesi ile Trkiye apnda datm yaplan ve tiraj bakmndan ilk on srada yer alan gnlk gazetelerden ikisinde ilan ettirilir. Ruhsat iptal edilen irketler, alt ay gememek zere Mstearlk tarafndan verilecek sre iinde iptal edilen ruhsatla balantl portfylerini devretmek zorundadr. Aksi takdirde Mstearlk resen devir de dhil olmak zere portfyn tasfiyesine ynelik her trl tedbiri almaya yetkilidir (SK m. 7 / 2).

20

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

1.3. Sona ermede denetim TTKnun anonim irketlerin sona ermeleri hakkndaki hkmleri sigorta ve reasrans irketlerine de uygulanr. Ancak sosyal ve ekonomik ilevleri dolaysyla sigortaclk faaliyetinin haiz olduu nem, sigorta ve reasrans irketlerinin sona ermesinde denetime ynelik dzenleme getirilmesini zorunlu klar. SK m. 10 hkm uyarnca sigorta ve reasrans irketlerinin kendi talebi ile tasfiye edilmesi, bir veya birka irket ile birlemesi veya aktif ve pasifleri ile devrolunmas, sigorta portfyn teminat ve karlklar ile birlikte ksmen veya tamamen dier bir irkete devretmesi Bakann iznine tabidir; bu hkme aykr tasfiye, birleme devralma ve portfy devri hkmszdr Birleme, devir ve portfy devirleri, Trkiye apnda datm yaplan ve tiraj bakmndan ilk on srada yer alan gnlk gazetelerden ikisinde, birer hafta arayla en az ikier defa yaymlanmak suretiyle duyurulur. Sigorta szlemeleri devredilen portfyde yer almak kaydyla portfyn devreden veya bir irkete devrolunan ya da birleen irketlerle sigorta szlemesi akdetmi olan kiiler, birleme, devir ya da portfy devrini rendikleri tarihten itibaren, devir, birleme ya da portfy devri nedeniyle, ay iinde szlemelerini feshedebilir. Portfy, irketin sahip olduu polielerin toplamn ifade eder ve bunun devri ile devreden irket sona erer, btn hak ve borlar devralan irkete geer. Sigortallarn menfaatlerine daha uygun olmas sebebiyle, mali durumu ktleen sigorta irketleri iin portfy devri kolaylatrlmtr. Genel hkmlere gre sigortallarn ayr ayr onaynn gerekli olduu portfy devri, Bakanln izni ile gerekletirilmekte ve sigortallara durum sadece bildirilmektedir.

2. SGORTA ARACILARI SK m. 2 / 1 (b) bendine gre sigorta aracs terimi, sigorta acentesi ve brokerini ifade eder. Dolaysyla sigorta araclar, sigorta acentesi ve brokerinden ibarettir; bunlar dnda bir arac tr tesis edilemez. 2.1. Sigorta Acentesi SKnun tanmlar balkl 2. maddesinin (l) bendinde sigorta acentesi, ticar mmessil, ticar vekil, sat memuru veya mstahdem gibi tbi bir sfat olmakszn bir szlemeye dayanarak muayyen bir yer veya blge iinde daim bir surette sigorta irketlerinin nam ve hesabna sigorta szlemelerine araclk etmeyi veya bunlar sigorta irketleri adna yapmay meslek edinen, szlemenin akdinden nce hazrlk almalarn yrten ve szlemenin uygulanmas ile tazminatn denmesinde yardmc olan kii eklinde tanmlanmtr.

21

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigorta acentesi SK m. 23 hkmnde dzenlenmi olup, bu hkmde belirtilen esaslara aykr olmamak kouluyla sigorta acentelerine TTKnun acentelik hakkndaki hkmleri uygulanr. SK m. 23 hkmnde belirlenen esaslara ilikin ayrntlar Sigorta Acenteleri Ynetmelii ile dzenlenmitir. Sigorta acentelii gerek veya tzel kiilerce yaplr; ancak sigorta acentelii yapabilmek iin TOBB tarafndan tutulan Levhaya yazl olmak gerekir (SK m. 23). Sigorta acentelii yapacaklar, Mstearlktan bu nitelikleri tadklarn gsteren bir belge alarak Levhaya kayt olmak iin Trkiye Odalar ve Borsalar Birliine bavurur. Bankalar ile zel kanunla kurulmu ve kendisine sigorta acentelii yapma yetkisi tannan kurumlar hakknda Levhaya kayt zorunluluu ile Mstearlktan belge almaya ilikin hkmler uygulanmaz. Sigorta acentesi, (i) sigorta acentelii iin gerekli nitelikleri kaybettii; (ii) hakknda meslekten karma karar verildii; (iii) Levhaya yazlmasn mteakip alt ay iinde faaliyete gemedii; (iv) sigorta acenteliinden ayrld; (v) ticaret veya ticaret ve sanayi odasndaki kayd silindii; (vi) tespit edilen kayt cretini sresi iinde yatrmad veya aidatn yl st ste hi demedii takdirde kayd Levhadan silinir. Levhadan silinme karar verilmeden nce sigorta acentesinin yazl savunmas istenir ve silinme karar gerekeli olarak verilir. Ancak Levhadan silinme kararnn verilebilmesi iin sigorta acentesinin savunmasnn dinlenmesi veya savunmas dinlenmek zere kendisine yaplan arya uymam olmas gerekir. Hakknda meslekten karma karar verilmi olmas dolayyla kayd silinen acente hari, Levhadan silinmeyi gerektiren hallerinin sona erdiini ispat eden sigorta acentesi, Levhaya yeniden yazlma hakkn kazanr. Hakknda meslekten karma karar verilmi olmas dolayyla kayd silinen acentenin bir daha Levhaya yazlmas mmkn deildir. SKna gre yetkili olanlar dnda hibir gerek veya tzel kii, sigorta acentelii faaliyetinde bulunamayaca gibi ticaret unvanlarnda veya herhangi bir belgede, sigorta acentelii i ve ilemleriyle urat izlenimini yaratacak kelime ve iaretler kullanamaz. Sigorta acentelii yapmaktan yasaklananlar, sigorta acenteliiyle ilgili faaliyetlerde altrlamayacaklar gibi bu kiilerle her ne ekilde olursa olsun sigorta acentelii mesleinin icras iin ibirlii yaplamaz. Bankalar ile zel kanunla kurulmu ve kendisine sigorta acentelii yapma yetkisi tannan kurumlar ve szleme yapmaya veya prim tahsiline, hayat sigortalar veya zorunlu sigortalarla snrl olarak yetki verilen sigorta acenteleri hari olmak zere kendilerine szleme yapma veya prim tahsil etme yetkisi verilen sigorta acenteleri, bireysel emeklilik ilemleriyle ilgili acentelik faaliyeti dnda baka bir ticar faaliyette bulunamaz. 22

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigorta irketlerinin, sigorta szlemeleri iin brokerlik yapanlarn ve sigorta eksperlerinin ynetim ve denetiminde bulunan kiiler ile bunlar adna imza atmaya yetkili olanlar, sigorta acentelerinin ynetim ve denetim kurullarnda grev alamaz; imzaya yetkili olarak alamaz; bu irketlere ortak olamaz ve bunlardan cret karl herhangi bir i kabul edemez. Sz konusu snrlandrmalar belirtilen kimselerin e ve velayeti altndaki ocuklar iin de geerlidir. Ancak, sigorta irketlerinin ynetiminde, denetiminde bulunan kiiler ile bunlar adna imza atmaya yetkili olanlarn e ve velayeti altndaki ocuklar iin snrlandrma, bu kiilerin faaliyette bulunduu irketin sigorta acentelii iindir. Sigorta acentesi, acentelik szlemesinin sona ermesi halinde, sigorta ettirenlerle yapt veya szleme ilikisi devam etmi olsayd ksa bir sre iinde yapaca iler dolaysyla elde edecei komisyona hak kazanr. Szleme ilikisinin sona ermesinden sonra sigorta irketi sigorta acentesinin portfy sayesinde nemli menfaatler elde ediyor ve hakkaniyet gerektiriyorsa, sigorta acentesi, sigorta irketinden tazminat talep edebilir. Ancak, sigorta acentesinin hakl bir nedene dayanmakszn szlemeyi feshetmesi ya da kendi kusuruyla szlemenin feshine neden olmas halinde tazminat hakk der. Sigorta acenteleri ile bunlarn yanlarnda alanlar, ileri dolaysyla rendikleri bilgi ve srlar ilgililerin izni olmakszn aklayamaz. Ancak, su tekil eden hallerin yetkili mercilere duyurulmas zorunludur. 06.07.2007 tarihli BKKnn 3. maddesine gre Trkiye'de sigorta acentelii yapacak gerek kii yabanclar hakknda, Trkiye'de faaliyet gsteren sigorta acentelerinin tabi olduu hkmler geerlidir. Gerek kii yabanc sigorta acentesinin Trkiye'de acentelik yapabilmesi iin Trkiye'de yerleik olmas; yabanc tzel kii sigorta acentesinin Trkiye'de faaliyette bulunabilmesi iin ise Trkiye'de ube am olmas gerekir. Trkiye'de faaliyet gsteren gerek kii ve tzel kii sigorta acenteleri yalnzca Trkiye'de faaliyet gsteren sigorta irketleri nam ve hesabna hareket edebilir, yurt dnda kurulu sigorta irketine araclk edemez. Trkiye'de faaliyet gsteren yabanc sigorta acenteleri, bu hkmler dnda Trkiye'de kurulu sigorta acenteleri ile ayn hkmlere tabidir.

2.2. Broker SKnun tanmlar balkl 2. maddesinin (d) bendinde broker, Sigorta veya reasrans szlemesi yaptrmak isteyenleri temsil ederek, bu szlemelerin yaptrlaca irketlerin seiminde tamamen tarafsz ve bamsz davranarak ve teminat almak isteyen kiilerin hak ve menfaatlerini gzeterek szlemelerin akdinden nceki hazrlk almalarn yrtmeyi ve gerektiinde szlemelerin uygulanmasnda veya tazminatn tahsilinde yardmc olmay meslek edinen kii eklinde tanmlanmtr. 23

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

SK m. 21 hkmne gre brokerlik, Mstearlktan alnan brokerlik ruhsat ile yaplr. Mstearlk, ruhsat ile ilgili ilemlerin incelemeye ve onaya hazr hale getirilmesi hususunda ilgili sivil toplum ve meslek kurulularna grev verebilir. Brokerlerin grev ve yetkilerine ilikin usl ve esaslar ynetmelikle belirlenir. Sigorta irketlerinin, sigorta acentelerinin ve sigorta eksperlerinin ortaklar, ynetim ve denetiminde bulunan kiiler ve bunlar adna imza atmaya yetkili olanlar ile meslek faaliyette bulunan irket alanlar, brokerlik yapamaz; tzel kii brokerin ynetim ve denetim kurullarnda grev alamaz; imzaya yetkili olarak alamaz; bunlara ortak olamaz ve bunlardan cret karl herhangi bir i kabul edemez. Bu snrlandrmalar sz konusu kimselerin e ve velayeti altndaki ocuklar iin de geerlidir. Sigorta brokerlii yapmas yasaklananlar, brokerlik ile ilgili faaliyetlerde altrlamaz ve her ne ekilde olursa olsun bu kiilerle brokerlik mesleinin icras iin ibirlii yaplamaz. Sigorta brokerleri ve bunlarn yanlarnda alanlar, ileri dolaysyla rendikleri bilgi ve srlar ilgililerin izni olmakszn aklayamaz. Ancak, su tekil eden hallerin yetkili mercilere duyurulmas zorunludur.

3. AKTER SKnun tanmlar balkl 2. maddesinin (a) bendinde akter, sigortaclk teknii ile buna ilikin yatrm, finansman ve demografi konularnda olaslk ve istatistik teorilerini uygulayarak, yasal dzenlemelere uygun prim, karlk ve kr paylarn hesaplayan, tarife ve teknik esaslar hazrlayan kii eklinde tanmlanmtr. Akterler Ynetmelii (RG. 15.08.2007 26614) hkmlerine gre Mstearlk nezdinde akterler sicil ve stajyer veya yardmc akterler iin de liste tutulur. Ynetmelikte belirtilen nitelikleri tamalar kouluyla birinci seviye akterlik snavn baaranlar, stajyer akter, birinci ve ikinci seviye snavn baaranlar yardmc akter, nc seviye snavn baaranlar akter unvann alr ve Mstearlk tarafndan sicil veya listeye kaydedilir; sadece Sicile kaydedilenlere akterlik belgesi verilir. Drdnc seviye snav sadece akterler iin zel alan snavdr. Sicile kaydolunmadan akterlik yaplamaz (SK m. 21 / 1). Akter, acente, broker veya sigorta eksperi olarak alamaz. Sigorta irketleri en az bir akterle almak zorundadr. Akterler ayn dnemde birden fazla irket iin alabilir; ancak her takvim yl banda alt irket, kurum ya da kurulularn listesini Mstearla gnderir.

4. SGORTA EKSPER SKnun tanmlar balkl 2. maddesinin (m) bendinde sigorta eksperi, sigorta konusu risklerin gereklemesi sonucunda ortaya kan kayp ve hasarlarn miktarn, nedenlerini ve niteliklerini belirleyen ve mutabakatl kymet tespiti, n ekspertiz ve hasar gzetimi gibi ileri mutat meslek olarak yapan tarafsz ve bamsz kii olarak tanmlanmtr. 24

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigorta eksperlerine ilikin esaslar SK m. 22 hkmnde dzenlenmitir. Bu hkme gre sigorta eksperlii gerek veya tzel kiilerce yaplr. Sigorta eksperlii yapmak isteyen kiilerin, Mstearlktan sigorta eksperlik ruhsat almas ve TOBB tarafndan tutulan Levhaya yazl olmas gerekir. Sigorta eksperi unvan, sigorta eksperlii ruhsatnamesinin alnmasndan sonra kazanlr. Sigorta eksperlii yapacaklar, ruhsatnamelerini aldktan sonra Levhaya kayt olmak iin Trkiye Odalar ve Borsalar Birliine bavurur. Sigorta eksperinin (i) alm olduu ruhsatlarn tm iptal edilmise; (ii) hakknda meslekten karma karar verilmise; (iii) Levhaya yazlmasndan itibaren alt ay iinde mesleini ifa etmezse; (iv) sigorta eksperliinden ayrlmsa (v) tespit edilen kayt cretini sresi iinde yatrmamsa veya aidatn yl st ste hi dememise levhadan kayd silinir. Levhadan silinme karar verilmeden nce eksperin savunmas alnr. Levhadan silinmeyi gerektiren hallerinin sona erdiini ispat eden sigorta eksperi, Levhaya yeniden yazlma hakkn kazanr. Ancak, hakknda meslekten karma karar verilmi olan kiinin bir daha Levhaya yazlmas mmkn deildir. Levhadan silinen veya Levhaya yeniden yazlma talebi reddolunan kii, bu kararlara kar onbe i gn iinde Mstearla yazl itirazda bulunabilir. Yaplacak itiraz karsnda Mstearlk en ge onbe i gn iinde grn bildirmek zorundadr. Bu karar kesindir. Gerek kii sigorta eksperleri, sigorta eksperliini mutat meslek halinde yapmak zorundadr. Gerek kii sigorta eksperleri, bu faaliyetlerine devam ettikleri srede esnaf veya tacir sfatyla meslein nitelii ile badamas mmkn olmayan baka bir ile uraamaz; sigorta acentelii ve brokerlik faaliyetinde bulunamaz. Bir gerek kii sigorta eksperi birden fazla bro aamaz. Tzel kii sigorta eksperleri, mnhasran sigorta eksperlii konusunda faaliyet gstermek zorundadr. Tzel kii sigorta eksperi ile i yaplmas durumunda, eksperlik ii tzel kiiye verilir. Ancak, tzel kii tarafndan ii takip edecek olan sigorta eksperine yetki belgesi dzenlenir. Ekspertiz raporunda irket kaesi yannda gerek kii sigorta eksperinin de imzas yer alr. Tzel kii sigorta eksperleri nezdinde alan sigorta eksperleri, tzel kiilerden bamsz olarak i kabul edemez, cretli veya maal bir grevde bulunamaz ve hibir ekilde bir baka tzel kii sigorta eksperinin nam ve hesabna alamaz. Sigorta eksperleri, kendilerine teklif edilen ii herhangi bir sebep gstermeksizin reddedebilir; ancak, mcbir nedenler ve umulmayan haller hari olmak zere en ge i gn iinde ii kabul edip etmediini, ii teklif edene yazl olarak bildirmek zorundadr. Bildirimde bulunmayan sigorta eksperi, ii kabul etmi saylr. 25

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigorta eksperi tarafsz olmak zorundadr. Sigorta eksperleri, taraflardan birisi ile arasnda tarafszln pheye drecek nemli nedenler veya taraflardan birisi ile (nianllk ya da evlilik ba sona ermi olsa bile kar koca ilikisi veya anababa-evlat-damat-gelin-kaynpeder-kaynvalide ilikisi gibi) bir akrabalk ilikisi iinde ise ya da bir i ortakl varsa eksperlik grevini kabul edemezler. Bu hkm, tzel kii sigorta eksperlerinin yannda altrdklar sigorta eksperleri iin de geerlidir. Bu hkme aykr olarak dzenlenen raporlar geersizdir. Sigorta irketlerinin, sigorta acentelerinin ve brokerlerin ortaklar, ynetim ve denetiminde bulunan kiiler ve bunlar adna imza atmaya yetkili olanlar ile meslek faaliyette bulunan irket alanlar sigorta eksperlii yapamaz; tzel kii sigorta eksperlerinin ynetim ve denetim kurullarnda grev alamaz, imzaya yetkili olarak alamaz, bunlara ortak olamaz ve bunlardan cret karl herhangi bir i kabul edemez. Bu snrlandrmalar sz konusu kimselerin velayeti altndaki ocuklar iin de geerlidir 3 Sigorta eksperleri ve bunlarn yanlarnda alanlar, ileri dolaysyla rendikleri bilgi ve srlar ilgililerin izni olmakszn aklayamaz. Ancak, su tekil eden hallerin yetkili mercilere duyurulmas zorunludur. Madd hasarla sonulanan trafik kazalar iin yetkili sigorta eksperleri tarafndan dzenlenmi (rnei ileri Bakanlnca tespit olunan) rapor, sigorta tazminatnn denmesinde KTK m. 99 hkmndeki kaza ve zarara ilikin tespit tutana hkmndedir. Eksper tarafndan dzenlenen rapor, delil niteliindedir. Sigorta eksperi, sigortac veya sigorta ettiren ya da sigorta szlemesinden menfaat salayan kiiler tarafndan serbeste tayin edilebilir. Ekspertiz cretinin miktar, sigorta eksperi ile kendisini tayin eden taraf arasnda serbeste kararlatrlr. Sigorta szlemesinde, sigorta eksperinin sigorta ettiren veya sigorta szlemesinden menfaat salayan kiiler tarafndan tayin edilmesi halinde cretin hangi tarafa karlanaca belirtilir; belirtilmemise cret sigortac tarafndan denir. ki sigorta eksperi tarafndan reddolunan kii, Sigorta Eksperleri cra Komitesine bavurup kendisine sigorta eksperi tayin edilmesini talep edebilir. Yabanc sigorta eksperlerinin faaliyetlerine ilikin usul ve esaslar belirleme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir (SK m. 22 / 3). Bu yetkiye msteniden alnan 06.07.2007 tarihli BKKnn 2. maddesinde yabanc sigorta eksperlerinin Trkiye'de faaliyet gsterebilmesinin karllk esasna dayand; yabanc reasrans irketlerinin reasrans szlemelerine ilikin olarak Trkiyede grevlendirecei kiilerin bu kural kapsamnda olmad; Trkiyede sigorta eksperlii yapacak yabanclar
3

SK m. 22 / 14 hkmnde yer alan e ve velayeti altndaki ocuklar ibaresinde yer alan "e ve" szckleri Anayasa Mahkemesi'nin 2009/11 E.-2011/93 K. sayl karar ile iptal edilmi olup, iptal karar 16.11.2011 tarih,28114 sayl Resmi Gazete'de yaymlanmtr.

26

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

hakknda, Trkiye'de faaliyet gsteren sigorta eksperlerinin tabi olduu hkmlerin geerli olduu ngrlmtr.

5. SGORTA HAKEM VE RAPORTR SKnun tanmlar balkl 2. maddesinin (n) bendinde sigorta hakemi, sigorta ettiren veya sigorta szlemesinden menfaat salayan kiiler ile riski stlenen taraf arasnda sigorta szlemesinden doan uyumazlklar zen kii; sigorta raportr ise (o) bendinde sigorta ettiren veya sigorta szlemesinden menfaat salayan kiiler ile riski stlenen taraf arasnda sigorta szlemesinden doan uyumazlklarn zm amacyla Sigorta Tahkim Komisyonuna intikal etmi ikyetler zerinde n incelemeyi yapan kii olarak tanmlanmtr. Sigorta hakem ve raportrleri, hayat ve hayat d sigorta gruplarndan sadece birinde grev yapabilir. Sigorta hakemi olmak isteyenler, gerekli nitelikleri tadklarn belgelemek suretiyle Komisyona bavurur; bavurusu uygun grlenler Mstearla bildirilir. Mstearln kabul etmesi halinde ilgilinin ismi Komisyon tarafndan tutulacak ve bir rnei Adalet Bakanlna gnderilecek sigorta hakemlii listesine yazlr. Listede deiiklik olmas halinde alt aylk dnemlerde Adalet Bakanl ve Mstearla bildirilir. Sigortaclkta tahkim SK m. 30 hkmnde dzenlenmi ve tahkime ilikin usul ve esaslar Sigortaclkta Tahkime likin Ynetmelik (RG 17.08.2007 / 26616) hkmleri ile belirlenmitir. SK m. 30 hkmne gre, sigorta ettiren veya sigorta szlemesinden menfaat salayan kiiler ile riski stlenen taraf arasnda sigorta szlemesinden veya Hesaptan faydalanacak kiiler ile Hesap arasnda doan uyumazlklarn zm amacyla Birlik nezdinde Sigorta Tahkim Komisyonu oluturulur. Sigortaclk yapan kurululardan, sigorta tahkim sistemine ye olmak isteyenler, durumu yazl olarak Komisyona bildirmek zorundadr. Tahkim sistemine ye olmak isteyenlerden katlma pay, uyumazlk zm iin Komisyona bavuranlardan ise bavuru creti alnr. Sigorta tahkim sistemine ye olan kurulularla uyumazla den kii, uyumazlk konusu szlemede zel bir hkm olmasa bile tahkim usulnden faydalanabilir. Komisyona gidilebilmesi iin, sigortaclk yapan kurulula uyumazla den kiinin, uyumazla konu tekil eden olay ile ilgili olarak sigortaclk yapan kurulua gerekli bavurular yapm ve talebinin ksmen ya da tamamen olumsuz sonulandn belgelemesi gerekir. Sigortaclk yapan kuruluun, bavuru tarihinden itibaren onbe i gn iinde yazl olarak cevap vermemesi de Komisyona bavuru iin yeterlidir. Uyumazla den taraflar arasnda, ak ve yazl ekilde yaplmas gereken szleme ile daha yksek bir tutar belirlenmemise, hakemin verdii krkbin Trk Lirasna kadar olan kararlar her iki 27

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

taraf iin kesindir; krkbin Trk Lirasnn zerindeki kararlar iin temyize gidilebilir (SK m. 30 / 12). Sigortaclk yapan kurulula uyumazla den kiinin Komisyona bavurusu, ncelikle raportrler tarafndan incelenir. Raportrler en ge onbe gn iinde incelemelerini tamamlamak zorundadr. Raportr tarafndan zme balanamayan bavurular sigorta hakemine iletilir. Uyumazla hangi sigorta hakeminin bakaca, Komisyon tarafndan sigorta hakemi listesinden seilir. Komisyon, iin niteliine bal olarak en az sigorta hakeminden oluan bir heyet oluturulmasna karar verebilir. Ancak, uyumazlk konusu miktarn onbebin Trk Liras ve zerinde olduu durumlarda heyet teekkl zorunludur. Heyet kararn ounlukla verir. Hakemler, grevlendirildikleri tarihten itibaren en ge drt ay iinde karar vermeye mecburdur. Aksi halde, uyumazlk yetkili mahkemece halledilir. Ancak, bu sre taraflarn ak ve yazl muvafakatleriyle uzatlabilir. Hakem, kararn Komisyon mdrne tevdi eder. Komisyon Mdrnce karar en ge i gn iinde taraflara bildirilir; ayrca kararn asl dosya ile birlikte Komisyonun bulunduu yerdeki grevli mahkemeye gnderilir ve mahkemece saklanr.

6. MESLEK RGTLENMELER (DENETME YARDIMCI KURULULAR) Trkiye Sigorta, Reasrans ve Emeklilik irketleri Birlii, merkezi stanbulda bulunan ve kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluudur. Sigorta irketleri, reasrans irketleri ve 4632 sayl Kanuna gre kurulan emeklilik irketleri merkezi stanbulda bulunan ve kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olan Trkiye Sigorta, Reasrans ve Emeklilik irketleri Birliine giri aidatn deyerek ye olmak zorundadr. Bu zorunluluk sigorta irketleri ve reasrans irketleri iin sigortaclk ruhsat, emeklilik irketleri iin emeklilik ruhsat almalarndan itibaren en ge bir ay iinde yerine getirilir. Bakanlar Kurulu, ye olma zorunluluunu kaldrmaya yetkilidir. Birlik nezdinde biri sigorta irketleri ve reasrans irketleri, dieri emeklilik irketleri iin olmak zere iki ayr Levha tutulur ve Birlie yelik ilemlerini tamamlayan ilgili sigorta irketi, reasrans irketi ve emeklilik irketi Birlik Ynetim Kurulu tarafndan derhal ilgili olduu Levhaya kaydedilir. Birliin amac, sigortaclk mesleinin gelimesini temin etmek; yelerinin dayanma, birlik ve sigortaclk mesleinin gerektirdii vakar ve disiplin iinde ekonominin ihtiyalarna uygun olarak almalarn salamak ve haksz rekabeti nlemek zere gerekli kararlar almak ve uygulamaktr. Birlik organlar, Genel Kurul, Birlik Bakan, Ynetim Kurulu, Hayat D Ynetim Komitesi, Hayat ve Emeklilik Ynetim Komitesi, Disiplin Kurulu ve Denetim Kuruludur (SK m. 24 / 12). 28

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

13.06.2012 tarih ve 6327 sayl Kanun ile SKna eklenen 31/B. maddesinde Trkiye Sigorta, Reasrans ve Emeklilik irketleri Birlii nezdinde, sigortallar ve sigorta szlemesinden dolayl da olsa menfaat salayanlara ilikin olarak, yanl sigorta uygulamalar dhil, risk deerlendirmesine esas bilgileri toplamak ve bu bilgilerin sigorta, reasrans ve sigortaclk faaliyetinde bulunan emeklilik irketleri ile Mstearlka belirlenecek kiilerle paylalmasn salamak amacyla Sigorta Bilgi ve Gzetim Merkezi kurulaca ngrlmtr. Sigorta Eksperleri cra Komitesi, drt yl iin seilen dokuz kiiden oluur. Sigorta Eksperleri cra Komitesinin yedi asl ve yedi yedek yesi, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii tarafndan tutulan Levhaya kaytl ve mesleinde itibar ve tecrbe sahibi sigorta eksperleri arasndan, Mstearlka belirlenen usl ve esaslara gre seilir. Ayrca bu Komiteye Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Ynetim Kurulundan bir ye ile Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Genel Sekreteri veya grevlendirecei yardmcs daim ye olarak atanr. SK m. 26 / 2 hkmnde Komitenin grevleri belirlenmitir. Sigorta Acenteleri cra Komitesi, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii nezdinde Sigorta Acenteleri Sektr Meclisi oluturulur. Krk kiiden oluan Meclis yeleri, mesleinde itibar ve tecrbe sahibi ticaret odas veya ticaret ve sanayi odas mensubu sigorta acenteleri arasndan, Trkiye Odalar ve Borsalar Birliince ve Mstearlka ortaklaa belirlenen usl ve esaslara gre seilir. Sigorta Acenteleri Sektr Meclisi yeleri, drt yl sre ile grev yapmak zere dokuz kiiden oluan Sigorta Acenteleri cra Komitesinde grev almak zere yedi asl ve yedi yedek ye seer. Bu Komiteye Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Ynetim Kurulundan bir ye ile Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Genel Sekreteri veya grevlendirecei yardmcs daim ye olarak atanr. Sigorta Acenteleri Sektr Meclisine ve Komiteye seilebilmek iin en az on yl bilfiil sigorta acentelii yapm olmak gerekir.

29

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

IV. BLM SGORTA TRLER I. SABT PRML SGORTA DER PRML SGORTA Sigortalar, sigorta teminatnn karl olan bedelin tespiti ve denmesi asndan sabit primli sigorta ve deiir primli sigorta olarak gruplandrlr. Sabit primli sigortalarda, sigorta ettiren szleme ile kararlatrlan sabit bir bedeli (sigorta primi) der; prim miktarnn sonradan artrlmas ya da azaltlmas sz konusu olmaz. Deiir primli sigortalarda ise prim miktar sabit deildir. Belirli bir sre iinde rizikonun gerekleme oran ile denen tazminat miktarna gre, prim miktar artar ya da azalr. Bir tr risk ortakl niteliinde olan deiir primli sigorta, Trkiyede sadece ortak says 200den az olmamak zere kooperatif irket esaslarna tabi olarak kurulmu karlkl sigorta irketleri tarafndan yaplabilir.

II. ZARAR SGORTASI - MEBLA SGORTASI htiyacn karlanmas kstasna gre sigortalar, mebla sigortas ve zarar sigortas olarak gruplandrlr. Mebla sigortas zarar sigortas ayrm, hayat sigortas hayat d sigorta olarak da ifade edilmektedir. Zarar sigortalar ile mebl sigortalar, ayr hukuki esaslara tbidir. 1. Zarar Sigortalar Zarar sigortalar, bir kimsenin sigorta szlemesinde belirlenen bir rizikonun gereklemesi sonucu malvarlnda meydana gelen zararn szlemede ngrld ekilde sigorta bedeli ile snrl olarak tazmin edilmesine ynelik sigortalardr. Bu nedenle, zarar sigortalarnda sigortacnn zararn karlanmas iin yapaca deme sigorta tazminat olarak adlandrlr. Zarar sigortasnn amac malvarlnn aktifinde yer alan azalma veya artma imknnn ortadan kalkmas dolaysyla meydana gelen zararn karlanmas ise, aktif zarar sigortas olarak nitelendirilir. Ev, otomobil, makine, gemi gibi bir mala ilikin (malik menfaati gibi) menfaatin sigortas, alacak sigortas ve beklenen krn sigortas, aktif zarar sigortalardr. Zarar sigortas malvarlnn pasifinde meydana gelen art teminat altna alyorsa pasif zarar sigortas olarak nitelendirilir. Kanuni borlara kar sigorta (mali sorumluluk sigortalar), akdi borlara kar sigorta (reasrans), zorunlu masraflara kar sigorta (yeni deer sigortas), pasif zarar sigortalardr. Aktif zarar sigortalarnda sigortacnn demekle ykml olaca tazminatn st snrn ifade eden sigorta bedeli, sigorta deerine eit olmaldr; sigorta deeri ise sigortalanan menfaatin deeridir. Buna karlk pasif zarar sigortalarnda, menfaat deeri yoktur. Zira bir kimsenin kanun ya da szleme gerei sorumlu olaca tazminat ya da bir rizikonun gereklemesi dolaysyla yapmak zorunda kalaca 30

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

masraf miktarn nceden belirlemek mmkn deildir. Bu nedenle pasif zarar sigortalarnda sigorta bedelinin sigorta deerine eit olmas ilkesi geerli deildir. Rizikonun gereklemesi halinde sigortacnn deyecei tazminatn st snrn belirleyen sigorta bedeli, szleen taraflarca serbeste belirlenir. Zarar sigortalarnda zenginleme yasa ilkesi geerlidir. Bu ilke uyarnca sigorta, zenginleme arac olamaz; sigortac, sigorta bedeli ile snrl olarak sigortalnn gerekten urad zarar tazmin eder. Zenginleme yasa ilkesinin sonucu olarak, zarar sigortalarnda sigortalnn urad zarar tazmin eden sigortac sigortalnn zarar sorumlusuna kar sahip olduu haklara kanunen halef olur. Sigortacnn kanuni halefiyeti, sigortalnn ayn zarar iin hem sigortacdan, hem zarar sorumlusunda tazmin elde ederek zenginlemesini engeller. 2. Mebla Sigortalar Mebla sigortalar, sigorta ettiren veya onun tayin edecei bir ahsn (riziko ahs) hayatnda gerekleen (belirli tarihte hayatta olma veya lm gibi) baz olaylar dolaysyla, miktar sigorta szlemesinde tespit edilen bir meblan, sigorta ettiren ahsa veya onun tayin edecei nc bir ahsa (lehdar) denmesini ngren sigortalardr. Hayat sigortalar, mebla sigortasdr. Bir kimse bakasnn hayatn sigorta ettiriyorsa, sigorta ettirenin hayat sigorta edilen ahsn yaamnn devamnda maddi veya manevi menfaatinin bulunmas arttr. Ancak mebla sigortalarnda (zarar sigortalarnda sz konusu olan teknik anlamda) menfaat sz konusu deildir. Bu nedenle sigorta bedelinin sigorta (menfaat) deerine eit olmas ilkesi geerli deildir. Sigorta bedeli, taraflarca serbeste belirlenir. Zarar sigortalarndan farkl olarak mebla sigortalarnda ama, bir miktar parann elde edilmesidir. Bu nedenle mebla sigortalarnda sigortac tarafndan yaplan deme sigorta tazminat olarak deil, sigorta bedeli olarak ifade edilir. Mebla sigortalarnda bir zararn tazmin edilmesi sz konusu olmadndan zenginleme yasa ilkesi geerli deildir. Bir kimse kendisinin veya (hayatnn devamnda maddi veya manevi bir menfaatinin bulunduu) nc bir ahsn hayatn diledii bedellerle birden fazla kere sigorta ettirebilir.

III. ZORUNLU SGORTA STEE BALI SGORTA Sigortalar yaplmasnn istee bal olup olmamas kstasna gre, zorunlu sigorta istee bal (ihtiyari) sigorta olarak gruplandrlr.

31

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Zorunlu sigorta, kanunen yaplmas zorunlu olan sigortalardr. Sigortann istee bal olmas esastr; ancak baz sebeplerle baz sigortalarn yaplmas zorunluluu getirilmektedir. rnein Karayollar Trafik Kanununda ara iletenlerin bu Kanun hkmleri gereince nc ahslara kar doacak sorumluluklarn belirlenen hadde kadar sigorta ettirmek zorunda olduklar ngrlmtr. Yaplmas zorunlu olan sigortalarda zorunluluk sadece sigorta ettirenler bakmndan deil, sigortaclar bakmndan da sz konusudur. Bu nedenle sigorta irketleri, zorunlu sigorta yapma tekliflerini reddedemez. Zorunlu sigortalarda uygulanacak tarife ve talimatlar ile sigorta primleri Bakanlk tarafndan tespit edilir ve Resmi Gazetede yaymlanr. stee bal sigorta ise, yaplmas konusunda kanuni bir zorunluluk bulunmayan sigortalardr. Hayat sigortalar ile sresi bir yl aan salk sigortalar dndaki istee bal sigortalarnda tarifeler, sigorta irketi tarafndan serbeste belirlenir. Hayat sigortalar ile sresi bir yl aan salk sigortasnn tarifeleri ile prim, forml ve cetvellerin uygulamaya konulabilmesi Mstearln onayna tabidir. Ayrca sigorta irketleri, zellik arzeden sigortalar dndaki tarifelerini tespit etmek mterilerinin emrine hazr tutmak zorundadr.

IV. DENZ SGORTALARI KARA SGORTALARI Sigortalar, tarihsel geliimin de etkisiyle rizikonun niteliine gre deniz ve kara sigortalar olarak gruplandrlr. Bu ayrmda nc bir grup olarak hava sigortalarndan da sz edilmektedir. Ancak bu sigortalar da kara sigortalar kapsamnda deerlendirmek gerekir. Deniz sigortalar, denizcilik rizikolarna kar sigortalardr. Sadece deniz tehlikeleri deil, denizde seyrseferle balantl tm rizikolar, denizcilik rizikolar olarak nitelenmektedir. Tekne sigortas, deniz yolu eya tanmasnda yk sigortas deniz sigortalardr. Kara sigortalar, deniz sigortalar dnda kalan tm sigortalardr. Hayat sigortalar, yangn sigortalar, hrszlk sigortalar, kredi sigortalar, kara sigortasdr.

V. MALVARLII SGORTALARI AHIS SGORTALARI Sigortalar, rizikonun ynelik olduu eye gre, malvarl sigortalar ve ahs (can) sigortalar olarak gruplandrlr. Malvarl sigortas, malvarlna ynelik rizikolara kar teminat verilen sigortalardr. Mal sigortalar ve sorumluluk sigortalar malvarl sigortalardr. ahs sigortalar ise, hastalanma, sakatlanma, lm gibi insan hayat ve bedenine ynelik rizikolar iin teminat verilen sigortalardr. Ferdi kaza sigortas, salk sigortas, emeklilik sigortas ahs sigortalar kapsamndadr. 32

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

IV. BLM SGORTA SZLEMES

I. GENEL OLARAK TTKnun Altnc Kitabnn genel hkmler ksmnda sigorta szlemesi bal altnda temel kavramlar olarak sigorta szlemesi, karlkl sigorta ve reasrans tanmlanmtr. Karlkl sigorta, birden ok kiinin birleerek, ilerinden herhangi birinin, belli bir rizikonun gereklemesi durumunda doacak zararlarn tazmin etmeyi borlanmalardr (m. 1402). Kooperatif eklinde kurulan sigorta irketleri tarafndan yaplabilen bu tr sigortalara TTKnun sigorta szlemeleri hakkndaki hkmleri uygulanmaz. TTKnun reasrans kenar balkl 1403. maddesinde sigortacnn, sigorta ettii menfaati, diledii artlarla tekrar sigorta ettirebilecei ngrlm ise de, reasrans szlemesi, sigortacnn, sigorta ettii menfaati tekrar sigorta ettirdii bir szleme deildir. Reasrans szlemesi, sigortacnn, sigorta ettirenle akdettii sigorta szlemesi dolaysyla maruz bulunduu (akdi) sorumluluk riskinin sigortaland sigorta szlemesidir. Szlemenin nisbilii ilkesi gerei, sigorta szlemesi ile reasrans szlemesi birbirinden bamsz olduu; sigorta ettirenin reasrre kar bir talep hakkna sahip olmad aktr. Ancak TTK m. 1403 / 3 hkmnde reasransn, sigortacnn sigorta ettirene kar bor ve ykmllklerini ortadan kaldrmayaca; sigorta ettirene, tekrar sigorta yapana (reasrre) kar dorudan dava amak ve istemde bulunma haklarn vermedii ngrlmtr. Genel hkmler ksmnda yer alan hkmlerden emredici hkmlerin belirlendii TTK m. 1452 hkmnde TTK m. 1403 hkm saylmamtr. Bununla birlikte, sigortacnn sigorta tazminat deme borcunun, reasrr tarafndan deme yaplmas kouluna baland szleme artlarnn geersiz olduu kabul edilmelidir; zira bu artlar sigorta szlemesinin mahiyetine ve amacna aykrdr. Karlkl sigorta ve reasrans szlemeleri de sigorta szlemesidir; ancak TTK anlamnda sigorta szlemesi, TTK m. 1401 hkmnde tanmlanan sigorta szlemesidir; karlkl sigorta ve reasrans szlemesini kapsamaz.

II. SGORTA SZLEMESNN TANIMI VE ZELLKLER 1. Tanm Alman Sigorta Szlemesi Kanunu (Versicherungsvetragsgesetz VVG) gibi baz yabanc kanunlarn aksine TTKnda sigorta szlemesinin tanmlanmas tercih edilmitir. TTK m. 1401 hkmne gre sigorta szlemesi sigortacnn bir prim karlnda, kiinin para ile llebilir bir menfaatini zarara uratan tehlikenin, 33

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

rizikonun, meydana gelmesi hlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birka kiinin hayat sreleri sebebiyle ya da hayatlarnda gerekleen baz olaylar dolaysyla bir para demeyi veya dier edimlerde bulunmay ykmlendii szlemedir. 4 Ancak (ETTK m. 1263 hkmnden ifadesi deitirilerek alnan) bu tanm, sigortann niteliine aykrdr; zira sigortac tazmin etmeyi bir para demeyi veya dier edimlerde bulunmay deil, sigorta himayesi salamay stlenir. Ayrca tanmda kiinin para ile llebilir menfaatini zarara uratan tehlikenin, rizikonun meydana gelmesi halinde bunu tazmin etmeyi eklinde ifade edilen husus, Trke asndan daha doru bir ekilde kiinin para ile llebilir bir menfaatinin maruz bulunduu bir rizikonun gereklemesi yznden urad zarar tazmin etmeyi eklinde ifade edilebilirdi. Bundan baka tanmda yer alan riziko terimi (talyanca: risico, ngilizce: risk, Franszca: risque), zarara urama tehlikesini; tehlike terimi ise zarara yol aabilecek durumu ifade eder. Dolaysyla e anlaml iki terimin yan yana kullanlm olmas da isabetsizdir. Nitekim ETTKnun 1263. maddesindeki tanmda bu terimler bir tehlikenin ( bir rizikonun) eklinde e anlaml terimler olarak kullanlmtr. Dolaysyla sigorta szlemesi, en yaln ve doru ekilde sigortacnn sigorta himayesi salamay, sigorta ettirenin ise prim demeyi taahht ettii bir szleme olarak tanmlanabilir. Avrupa Sigorta Szlemesi Hukuku lkelerinde 5 de (Principle of European Insurance Contract Law PEICL) sigorta szlemesi, taraflardan birinin (sigortac), dier tarafa (sigorta ettiren), bir prim karlnda belirli bir rizikoya kars koruma salamay stlendii bir szlemedir. eklinde tanmlanmtr. TTKnun sigorta szlemesi tanmnn bir veya birka kiinin hayat sreleri sebebiyle ya da hayatlarnda gerekleen baz olaylar dolaysyla bir para demeyi veya dier edimlerde bulunmay ykmlendii szlemedir. eklindeki ksm TTK m. 1487 1520 hkmlerinde dzenlenen can sigortalarn ifade etmektedir. Ancak TTKnun can sigortalar balkl blmnde can sigortalarndan hayat sigortas (TTK m. 1487) ve kaza sigortas (TTK m. 1507) ayrca tanmlanmtr.

ETTK m. 1263 hkmne gre sigorta szlemesi, sigortacnn bir prim karlnda dier bir kimsenin para ile llebilir bir menfaatine zarar veren bir tehlikenin (rizikonun) meydana gelmesi halinde tazminat demeyi yahut bir veya birka kimsenin hayat mddetleri sebebiyle veya hayatlarnda meydana gelen belli bir takm olaylar dolaysyla para demeyi veya sair edalarda bulunmay stlendii szlemedir. Avrupa Birliine ye lkelerin sigorta szlemesine ilikin dzenlemeleri arasndaki farkllklar Avrupa Tek Sigorta Pazarna ilerlik kazandrlmasna engel tekil ettiinden, Avrupa Birliinde szleme hukukunun birletirilmesine ynelik almalar kapsamnda hazrlanan Avrupa Szleme Hukuku lkeleri ardndan, Avrupa Sigorta Szlemesi Hukukunun Birletirilmesi iin benzer bir alma yapmak ve Avrupa Sigorta Szlemesi Hukukunun temel ilkelerini belirlemek zere 1999 ylnda Proje Grubu (Innsbruck Group Restatement Group - Insurance Group) oluturulmutur. Proje Grubu tarafndan hazrlanan 2009 ylnda yaynlanan Avrupa Sigorta Szlemeleri lkelerinin (ASS), imdilik (reasrans szlemeleri hari) Tm Sigorta Szlemelerine Uygulanacak Genel Hkmler, Zarar Sigortasna likin Genel Hkmler ve Mebla Sigortalarna likin tek hkmden olumaktadr. ASSnin ngilizce metni ve Samim NAN Kerim ATAMER tarafndan yaplan Trke tercmesi iin bkz. http://aidaturkey.com/index_dosyalar/yayinlar.htm

34

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

2. zellikleri Sigorta szlemesi, karlkl taahhtler ieren tam iki tarafl ve bor douran szlemedir. Sigortac, sigorta primi karlnda sigorta himayesi taahht eder. Sigorta ettiren ise sigorta himayesi karlnda sigorta primi demeyi taahht eder. Sigorta szlemesi, azami iyiniyet ilkesinin geerli olduu szlemedir. Azami iyiniyet ilkesi, sigorta szlemesinde szleen taraflardan her birinin dierine onun szleme yapp yapmayaca ve yapacaksa hangi artlarla yapaca konusundaki kararn etkileyecek tm hususlar bildirmekle ykml olduunu ifade eder. Sigortal ynnden azami iyiniyet ilkesi, szleme sresince ve riziko gerekletiinde sigortal deilmiesine davranma ykmlln de ierir. Sigorta szlemesi, sigorta ettirenin, nceden hazrlanm ve sigortacnn deitirilmeden kabul edilmesiyle niyetiyle sunduu sigorta genel ve zel artlarn kabul etmek suretiyle katld szlemedir.

3. Uygulanacak Hkmler TTK m. 1451 hkmne gre TTKnda hkm bulunmayan hallerde sigorta szlemeleri hakknda Trk Borlar Kanunu (TBK) hkmleri uygulanr. Dolaysyla (ETTKnda farkl olarak) TBKnun uygulanaca haller, TTKnun sadece sigorta hukuku kitabnda hkm bulunmayan hallerle snrlandrlmamtr. TTKnun, yrrle girdii 01.07.2012 tarihinden sonra akdedilen sigorta szlemeleri hakknda uygulanaca aktr. Yrrlk tarihinden nce akdedilen sigorta szlemelerine uygulanacak hkmler ise, 6103 sayl Trk Ticaret Kanununun Yrrl ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun (TTK-YUK) 39. ve 40. maddelerinde dzenlenmitir. TTK-YUK m. 39 / 1 hkmne gre 6762 sayl Kanun yrrlkte iken yaplm ve hkm ifade etmeye balam sigorta szlemelerine, Trk Ticaret Kanununun yrrle girmesinden itibaren bir yl sreyle 6762 sayl Kanun hkmleri uygulanr. 6 Ancak, bu bir yllk sre iinde sigorta ettireni, sigortaly ve lehdar koruyan hkmler bakmndan, (yeni doan bebein ve evlat edinilenin sigorta kapsamnda olmasna dair 1517. maddesi hari) Trk Ticaret Kanunu hkmleri geerli olur (TTK-YUK m. 39 / 1). Bir yllk sre iinde sona eren 6762 sayl Kanuna tbi sigorta szlemelerinin uzatlmas ya da yenilenmesi hlinde 6102 sayl TTK hkmleri uygulanr (TTK m. 39 / 2).

Madde gerekesinde Trk Ticaret Kanununun yrrle girdii tarihten nce gereklemi hukuki fiiller, balayclklar ve hukuki sonular itibariyle, bu tarihten sonra dahi gerekletikleri tarihte yrrlkte bulunan kanuna tbidir. eklindeki TTK-YUKnun 2. maddesinin 1. fkrasnn (b) bendinin sigorta szlemeleri bakmndan tekrar edildii ve ETTKnun etki sresinin bir yl ile snrlandrld belirtilmitir.

35

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

TTK-YUK m. 40 hkmnde ise, 6762 sayl ETTK yrrlkte iken yaplm olup da 6102 sayl Trk Ticaret Kanununun 1452, 1486, 1488 ve 1520. maddelerine aykr bulunan sigorta szlemelerinin de TTK-YUKnun 39. maddesi hkmne tbi olduu ngrlmtr. TTKnun 1452., 1486 ve 1520. maddelerinde genel hkmler (TTK m. 1401 1452) ile zarar sigortalar (TTK m. 1453 1486) ve can sigortalar (TTK m. 1487 1520) hakkndaki emredici (koruyucu) hkmler belirtilmitir. TTK m. 1452 / 1, 2; 1486 / 1, 2 ve 1520 / 1, 2 hkmlerinde belirtilen hkmlere aykr sigorta szlemeleri ile szleme artlar geersizdir. Bu emredici hkmlerle getirilen dzenlemeler ETTKnda da ayn nitelikte hkmler olarak yer aldndan, sz konusu TTK hkmlerinin, bir yl sre ile ETTKnun uygulanaca sigorta szlemeleri hakknda geerli olacan ngrmenin bir anlam yoktur. TTK m. 1452/ 3, 1486 / 3 ve 1520 / 3 hkmlerinde belirtilen hkmler ise, sigorta ettiren, sigortal ve lehdar aleyhine deitirilemeyen (yar emredici) hkmlerdir. TTK-YUK m. 39 / 1 hkmnde yer alan sigorta ettireni, sigortaly ve lehdar koruyan hkmler ibaresinin, sigorta ettiren, sigortal ve lehdar aleyhine deitirilemeyen hkmlerden baka bir anlam olamayacan gre, TTK-YUK m. 40 hkm ile TTK-YUK m. 39. / 1, 2. cmlesi arasnda fark yoktur. TTKnun 1488. madde ise tontin hakkndadr. ETTK m. 1333 hkmnde tontinin (ortaklar tarafndan verilen muayyen bir taksit neticesinde toplanacak parann muayyen bir tarihte hayatta bulunanlar arasnda paylalmas artyla yaplacak sigorta) batl olduu ngrldnden, ETTKnun yrrlk sresinde yaplm tontinin, TTKnun yrrle girmesi ile geerli hale gelmesi mmkn deildir. Dolaysyla TTK-YUK m. 40 hkmnde tontin hakkndaki TTK m. 1488 hkmnden sz edilmesi de anlamszdr.

III. SGORTA SZLEMESNN KURULMASI 1. Genel Olarak Sigorta szlemesinin kurulmas, kanunen hi bir ekle tabi tutulmamtr. Taraflarn karlkl ve birbirine uygun iradelerini beyan etmeleri ile, yani szleen taraflardan birinin kanuna uygun biimde yapt icabn (szleme yapma nerisinin) dier tarafa kabul ile kurulur TBK m. 1 / 1). Sigorta szlemesinin kurulmasna ynelik irade beyanlar da (icap ve kabul) bir ekle tabi deildir; yazl ya da szl, ak ya da rtl olabilir. Uygulamada sigortac tarafndan hazrlanan ve soru formu veya teklifname olarak adlandrlan belgelerde yer alan sorularn yantlanmas suretiyle icap, ok kere yazl olarak yaplmaktadr. Bu yntem, yaplan beyann icap niteliinde olup olmad ya da kabul beyannn icaba uygunluu gibi hususlarda ispat kolayl salamas asndan yararldr.

36

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Szleme yapma nerisi (icap) genellikle sigorta ettirenden gelirse de sigortac da neride bulunabilir. neri, szlemenin objektif ve subjektif ynden esasl btn noktalarn kapsamal ve kar tarafn kabul ile szlemenin kurulmas arzusunu yanstmaldr. Sigortalanacak menfaat ve riziko durumu hakknda sigortacya bilgi vermek ve hangi koullarla teminat elde edilebileceini renmek amacyla soru formu veya teklifname doldurulmas neri deil, neri yaplmasna davettir. Kabul beyan da kanunen bir ekle tbi deildir; kabul iradesi aka veya rtl olarak (zmnen) beyan edilebilir. Sigortacnn polie dzenleyip vermesi, polie szleme nerisine (icaba) uygun ise, ak kabul tekil eder; aksi halde dzenlenen polie kabul deil, szleme nerisidir. Sigortacnn polie dzenleyip vermeden sigorta primini talep ya da tahsil etmesi ise zmn kabuldr. Ancak, sigortac talep etmeden sigorta primi olarak sigortacnn hesabna para yatrlmas zmn kabul anlamna gelmez. Teklifnamenin verilmesi srasnda deme yaplm olmas, dier bir anlatmla bir miktar parann sigortac veya acentesi tarafndan tahsil edilmi olmas, kabul niteliinde deildir; zira teklifnamenin verilmesi srasnda yaplan demeler, szlemenin yaplmasndan sonra prim olarak kabul edilir veya ilk prime saylr; szleme yaplmad takdirde, kesinti yaplmadan, faiziyle birlikte geri verilir (TTK m. 1405 / 2). Kural olarak susma irade beyan deildir; bir szleme nerisine cevap vermeyen (susan) muhatap, neriyi kabul etmi saylmaz. Ancak TBKnun rtl kabul balkl 6. maddesinde neren, kanun veya iin zellii ya da durumun gerei ak bir kabul beklemek zorunda deilse, neri uygun bir srede reddedilmedii takdirde, szleme kurulmu saylr. hkm getirilmitir. Buna gre bir kanun hkm, iin zellii ya da durumun gerei ak kabuln zorunlu olmad hallerde nerinin uygun bir srede reddedilmemi olmas (susma) kabul hkmndedir. SK m. 11 / 2 hkmnde hayat sigortalarna ilikin szlemelerin yaplmasna dair teklifnamenin sigorta irketine ulat tarihten itibaren otuz gn iinde sigorta irketi tarafndan reddedilmemesi halinde sigorta szlemesi yaplm olaca ngrlmtr. Buna gre sigortacnn, teklifnamenin kendisine ulat tarihten itibaren otuz gn iinde szleme yapma teklifini reddetmemesi (susmas), kabul hkmndedir. Ancak SKnun hayat sigortalar ile snrl bu dzenlemesi, TTK m. 1405 / 1 hkm ile deitirilmi olup, sz konusu hkm hayat sigortalarna da uygulanr. TTK m. 1405 / 1 hkmne gre sigorta szlemesi yapmak isteyen kiinin szlemenin yaplmas iin verdii teklifname, teklifname tarihinden itibaren otuz gn iinde reddedilmemise, sigorta szlemesi kurulmu saylr. Madde gerekesinde yaplan aklamadan teklifname tarihi ile teklifnamenin verildii tarihin kastedildii anlalmaktadr. Dolaysyla otuz gnlk srenin balangc, teklifname zerinde yazl tarih deil, sigortac veya onun (arac ya da szleme yapmaya yetkili) acentesi tarafndan teklifnamenin alnd tarihtir. 37

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

2. Szlemenin Temsilci Vastasyla Akdedilmesi Sigorta szlemesinin temsilen akdedilmesi ve sonular ile temsil yetkisi genel hkmlere (TBK m. 40 vd.) tbi olup, bu hususta sigorta szlemesini dier szlemelerden ayran bir zellik ya da farkllk sz konusu deildir. Bununla birlikte, TTKnun 1406 ve 1407. maddelerinde sigorta szlemelerinin temsilci vastasyla akdedilmesi hakknda dzenleme getirilmitir. Buna gre bir kii, dier bir kiinin adna onu temsilen sigorta szlemesi yapabilir. Bakasnn adna yapld anlalmayan veya yetkisiz yaplan szleme, menfaati bulunmas artyla, temsilci adna yaplm saylr (TTK m. 1406 / 3) Bir kimse yetkisi olmad halde temsilci olarak bakas adna bir hukuki ilem yaparsa, bu ilem, onamas (icazet vermesi) halinde temsil olunan balar (TBK m. 46 / 1). TTK m. 1406 / 2 hkmnde de adna sigorta szlemesi yaplan kiinin, rizikonun gereklemesinden nce veya TTK m. 1458 hkm sakl kalmak zere, riziko gerekleince de szlemeye sonradan icazet verebilecei ngrlmtr. TTK m. 1458 hkmne gre szlemenin yaplmas srasnda szleme konusu rizikonun gerekletii sigortac, sigorta ettiren veya sigortadan haberi olmak artyla sigortal tarafndan biliniyorsa, szleme geersizdir. u halde adna sigorta szlemesi akdedilen kii (sigorta ettiren), szlemenin akdedildii anda szleme konusu rizikonun gerekletiini biliyorsa temsil yetkisi eksikliini giderici icazet ile szlemeyi geersiz olmaktan kurtaramaz. Bakas lehine sigortada (TTK m. 1454) sadece sigorta ettirenin (adna sigorta szlemesi yaplan kiinin) deil, sigortalnn da szlemenin yapld srada szleme konusu rizikonun gerekletiini bilmemesi arttr; aksi halde sigorta ettiren riziko gerekletikten sonra icazet veremez. TBK m. 47 / 1 hkmne gre temsil olunann ak veya rtl olarak yetkisiz temsilcinin yapt hukuki ilemi onamamas halinde ise bu ilemin geersiz olmasndan ileri gelen zararn giderilmesi yetkisiz temsilciden istenebilir. Ancak TTK m. 1406 / 1 hkmnde bakas adna szleme yapan kii (temsilci) yetkisiz ise, ilk sigorta dneminin primlerinden sorumlu olaca ngrlerek TBK m. 47 hkmnden farkl bir dzenleme getirilmitir. Buna gre yetkisiz temsil olunann szlemeye icazet vermemesi ya da vermesinin mmkn olmamas halinde sigortac, sigorta szlemesinin geersiz olmas yznden bir zarara uram olmasa ya da daha az zarara uram olsa dahi, yetkisiz temsilci ilk sigorta dnemi primini demekle ykmldr. TTK m. 1406 / 1 hkmnde yetkisiz temsilcinin sorumluluu ilk sigorta dnemi primi ile snrlandrldndan, sigortac daha fazla zarara uram olsa dahi, bu zararn yetkisiz temsilciden talep edemez. Yetkisiz temsilci, sigorta szlemesi akdettii srada sigortacnn kendisinin yetkisiz olduunu bildii ya da bilmesi gerektiini ispat ederse, ilk dnem primini demekten kurtulur (TBK m. 47 / 1). 38

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

TTK m. 1407 hkmnde sigorta ettiren tarafndan, sigorta artlaryla ilgili herhangi bir talimat verilmemise, temsilcinin sigorta szlemesini, szlemenin yapld yerdeki mutat artlara gre yapaca ngrlmtr. Bu maddede yer alan sigorta ettirecei yerdeki ifadesi, temsilcinin bulunduu veya faaliyet gsterdii yer olarak anlalabilecei gibi, teminat altna alnacak menfaatin ilikin olduu eyin bulunduu yer olarak da anlalabilir. Ancak, teminat altna alnacak menfaat bakmndan byle bir yer tespiti her zaman mmkn olmayabilir. Bu nedenle temsil ilikisinden aksi anlalmadka temsilcinin sigorta szlemesini ikamet ettii ya da faaliyet gsterdii yerde akdedecei dikkate alnarak, sigorta ettirecei yer ifadesinin temsilcinin bulunduu veya faaliyet gsterdii olarak anlalmaldr.

IV. SZLEME YAPILMASINDA ZORUNLULUK Sigorta szlemesi yaplmasnda, szleme yaplmas zorunluluu ve szlemenin Trkiyede faaliyet gsteren bir sigorta irketi ile yaplmas zorunluluu olmak zere iki ynl zorunluluk sz konusudur. 1. Szleme yaplmas zorunluluu Sigorta szlemesinin yaplmasnda istee ballk esastr. Ancak kamu yarar, ekonomik ve sosyal gereklilik bulunmas, zarar grenlerin korunmas gereklilii gibi sebeplerle baz sigorta szlemelerinin akdi zorunlu klnr. Sigorta szlemesi akdedilmesinin zorunlu klnmas Anayasann 48. maddesinde dzenlenen szleme zgrlnn snrlandrlmasdr. Anayasann 13. maddesi uyarnca temel hak ve zgrlkler, zne dokunulmakszn, ilgili maddede ngrlen sebeplerle ve ancak kanunla snrlandrlabilir. Anayasann kanunla dzenlenmesini emrettii konularda idareye kanunla dahi olsa genel ve snrlar belirsiz dzenleme yetkisi verilemez; verilmesi, Anayasann 7. maddesine aykr olarak TBMMne ait yasama yetkisinin devri niteliindedir. Ancak SK m. 13 hkmnde Bakanlar Kurulunun, kamu yarar asndan gerekli grd hallerde zorunlu sigortalar ihdas edebilecei ngrlmtr. Bu hkm Anayasann 7. maddesine aykrdr. te yandan Trk hukukunda mevcut baz zorunlu sigortalar Bakanlar Kurulu tarafndan dahi ihdas edilmemitir. Baz kamu tzel kiileri kendi grev alanlarn ilgilendiren konularda sahip olduu dzenleme yapma yetkisine dayanarak kard ynetmeliklerle (deniz yolu yolcu tamacl sorumluluk sigortas, deniz alacaklar sigortas, sigorta acenteleri ile sigorta ve reasrans brokerleri mesleki sorumluluk sigortas gibi) zorunlu sigortalar ihdas etmektedir. Bu durum, sadece Anayasann 13. maddesine deil, SK m. 13 / 1 hkmne de aykrdr. zellikle sorumluluk sigortalar alannda zarar grenlerin korunmas amacyla pek ok sorumluluk sigortasnn yaplmas zorunlu klnmtr. rnein Karayollar Trafik Kanununda ara iletenlerin bu kanunda dzenlenen sorumluluklarn, Trk 39

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sivil Havaclk Kanununda hava tayclarnn tama szlemelerinden doan sorumluluklarn sigorta ettirmek zorunda olduu ngrlmtr. Ancak sigorta szlemesi yaplmas zorunluluu sorumluluk sigortalarndan ibaret deildir. MK m. 815 hkmnde yerel adetlere gre iyi bir ynetimin gerei olduu takdirde intifa hakk sahibinin intifa konusu mal malik lehine yangn ve dier tehlikelere kar sigorta ettirmek zorunda olduu; Finansal Kiralama Kanununun 17. maddesinde ise kiralayan irketin finansal kiralama konusu mal szleme sresince sigorta ettirmek zorunda olduu, primlerin kirac tarafndan denecei ngrlmtr. Szleme yapma zorunluluunun ngrld hallerde, szleme yapmakla ykml olan, diledii sigorta irketi ile szleme yapabilir. SK m. 13 / 1 hkmne gre sigorta irketleri, SKnun 20. maddesinin ikinci fkrasnn (b) bendi ile nc fkras hkmleri 7 sakl kalmak kaydyla faaliyet gsterdii sigorta branlarnn kapsamnda bulunan zorunlu sigortalar yapmaktan kanamaz. Dolaysyla sigorta irketinin sigorta portfy snrlandrlm olmadka ya da Bakan tarafndan tm veya baz branlarda yeni sigorta szlemesi akdetme yetkisi kaldrlm ya da ruhsat iptal edilmi olmadka sigorta irketi zorunlu sigorta szlemesi yapma teklifini reddedemez; aksi halde beyz gnden az olmamak zere adli para cezas ile cezalandrlr (SK m. 35 / 14). TTKnun 1483. maddesinde de sigortaclarn, dier kanunlardaki hkmler sakl kalmak zere, faaliyet gsterdikleri dallarn kapsamnda bulunan zorunlu sigortalar yapmaktan kanamayacaklar hkm altna alnmtr. Sorumluluk sigortalarna ilikin bu madde SK m. 13 / 1 hkmn sorumluluk sigortalar bakmndan tekrardr.

2. Szlemenin Trkiyede yaplmas zorunluluu ve istisnalar SK m. 15 hkmne gre Trkiyede yerleik (gerek ve tzel) kiiler, Trkiyedeki sigortalanabilir menfaatlerini, Trkiyede faaliyette bulunan sigorta irketlerine ve Trkiyede yaptrmak zorundadr. Aksine hareket edenler adli para cezasna ile cezalandrlr (SK m. 35 / 15). Ancak, ihracat ve ithalat konusu olan mallar iin nakliyat sigortalar
7

SKnun 20. maddesinin ikinci fkrasnda sigorta irketinin mali bnyesinin glendirilmesi iin Bakan tarafndan alnabilecek tedbirler belirtilmi olup, (b) bendinde sigorta portfynn snrlamasndan sz edilmektedir. Bu maddenin nc fkrasnda ise, sigorta irketinin mali bnyesinin glendirilmesi iin alnabilecek tedbirlerin uygulanmamas veya uygulanamayacann anlalmas, sigorta veya reasrans irketinin demelerini tatil etmesi, sigortallara olan ykmllklerini yerine getirememesi veya irket zkaynaklarnn minimum garanti fonunun altna dmesi halinde, Bakann, sigorta veya reasrans irketinin tm branlarda veya ilgili branlarda yeni sigorta szlemesi akdetme ve temdit yetkisini kaldrmaya, ruhsatlarn iptal ve varlklarn bloke etmeye yetkili olduu ngrlmtr.

40

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

uak, helikopter ve gemiler iin, d kredi satn alndklarnda mnhasran d kredi miktar ile snrl olarak ve d bor deninceye kadar; yurtdndan finansal kiralama yolu ile getirilmelerinde finansal kiralama szlemesi sresi ile snrl olmak zere yaptrlacak tekne sigortalar gemilerin iletilmesinden doan (gemi iletenlerin) sorumluluk sigortalar hayat sigortalar kiilerin Trkiye haricinde bulanacaklar sre iin bu sre ile snrl olmak kaydyla veya geici olarak yurt dnda kaldklar srada yaptrabilecekleri ferdi kaza, hastalk, salk ve motorlu tat sigortalar yurtdnda da yaptrlabilir.

Bakanlar Kurulu yurt dnda yaptrlabilecek sigortalarn kapsamn geniletmeye yetkilidir. 18.11.2008 tarih ve 2008 / 14373 sayl BKK (RG: 19.12.2008 / 27085) ile Trk Uluslararas Gemi Siciline kaytl gemi ve yatlarn sigortalarnn SK m. 15 / 2 hkmnde belirtilen yurt dnda yaptrlabilecek sigortalar kapsamna dahil edilmitir. BKKnda TUGSnde kaytl gemilerin ve yatlarn sigortalar ile kastedilen tekne sigortalardr; bunlarn iletilmesinden doan sorumluluk sigortalar zaten istisna kapsamndadr.

V. SZLEMENN BELGELENMES TTK m. 1424 hkm gereince sigorta szlemesi sigorta poliesi ile belgelenir. Sigorta poliesi dzenlenmesinin szlemenin kurulmasna ve geerliliine hibir etkisi yoktur; polie sadece szlemenin mevcudiyeti ile taraflar ve koullarn ispatlayan bir belgedir. Sigortac, sigorta szlemesi kendisi veya acentesi tarafndan yaplmsa, szlemenin yaplmasndan itibaren yirmidrt saat, dier hllerde onbe gn iinde, yetkililerce imzalanm bir polieyi sigorta ettirene vermekle ykmldr (TTK m. 1424 / 1). Sigorta ettiren poliesini kaybederse, gideri kendisine ait olmak zere, yeni bir polie verilmesini sigortacdan isteyebilir. TTK m. 1424 / 3 hkmnde polienin verilmedii hllerde, szlemenin ispatnn genel hkmlere tabi olduu ngrlmtr. Buna gre sigorta szlemesinin mevcudiyeti ile taraflarn hak ve borlar, kural olarak polie ile ispatlanr. Bu nedenle szlemenin sigorta poliesi ile belgelenmesi gerekir. Polie dzenlenip verilmemi ise, HMK m. 200 uygulanr. Sz konusu hkme gre bir hakkn doumu, drlmesi, devri, deitirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrar ve itfas amacyla yaplan hukuki ilemlerin, yapldklar zamanki miktar veya deerleri ikibinbeyz Trk Lirasn getii takdirde (miktar veya deer, deme ya da bortan kurtarma gibi bir nedenle ikibinbeyz Trk Lirasndan aa dse bile) senetle ispat olunmas gerekir. Senetle ispat hakkndaki dzenleme hatrlatlarak kar tarafn ak muvafakati hlinde tank dinlenebilir. 41

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

TTK m. 1424 / 3 hkmnde polienin verilmemesinin sadece ispat asndan sonucu dzenlenmitir. TTKnun Sigorta priminin tamamnn, taksitle denmesi kararlatrlmsa ilk taksidin, szleme yaplr yaplmaz ve polienin teslimi karlnda denmesi gerekir. eklindeki 1431. maddenin birinci fkras hkmne gre polienin verilmesi ile (karada ve denizde eya tama ilerine ilikin sigortalar hari) szlemede aksi kararlatrlmamsa sigorta primi deme borcu muaccel hale gelir. TTKnun polienin ierii hakkndaki 1425. maddesine gre sigorta poliesi, taraflarn haklarn, temerrde ilikin hkmler ile genel ve varsa zel artlar ierir; rahat ve kolay okunacak biimde dzenlenir. Polienin ve zeyilnmenin eklerinin ierii, teklifnameden veya kararlatrlan hkmlerden farklysa, anlan belgelerde yer alp teklifnameden deiik olan ve sigorta ettirenin, sigortalnn ve lehtarn aleyhine ngrlm bulunan hkmler geersizdir.

VI. SZLEMENN DETRLMES Sigorta szlemesi kurulduktan sonra szleme sona erinceye kadar hkmleri deimeksizin devam eder. Ancak szleen taraflarn anlamas ile szleme hkmleri deitirilebilir. Bu deiiklik zeyilname dzenlenerek belgelenir. dari tasarruf ile sigorta szlemesi hkmlerinde deiiklik yaplabilir. SKnun verdii yetki ile denetim makamnn mevcut sigorta szlemelerini de kapsayacak ekilde sigorta szlemesi hkmlerinde deiiklik yapmas halinde, szleme idari tasarruf ile deitirilmi olur. TTK m. 1425 / 3 hkmnde de kanunlarda aksine hkm bulunmadka, genel artlarda sigorta ettirenin, sigortalnn veya lehtarn lehine olan bir deiikliin hemen ve dorudan uygulanaca; ancak, bu deiiklik ek prim alnmasn gerektiriyorsa, sigortacnn deiiklikten itibaren sekiz gn iinde prim fark isteyebilecei; istenilen prim farknn sekiz gn iinde kabul edilmemesi hlinde szleme eski genel artlarla devam edecei ngrlmtr.

VII. ZELLKL SZLEMELER 1. Abonman Szlemesi Abonman szlemesi, uygulamada yaygn olarak yaplmakla birlikte TTKnda dzenlenmemitir. Bu szleme, genel olarak belirlenen sigorta konusu menfaat ile rizikolarn hangi kapsam ve koullarla sigortalanaca hakknda ereve szlemedir; zellikle nakliye rizikolarna kar sigortalar, tayclarn ve depocularn sorumluluk sigortalar iin yaplmaktadr. Bu szleme sigorta szlemesi deil, sigorta szlemesi yaplmas hakknda szlemedir. Ancak sigortac abonman szlemesi ile sigortalamay taahht ettii mal ya da sorumluluu sigortalamaktan kanamaz; aksi halde szlemeye aykr hareket etmi olur. 42

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Abonman szlemesinde, sigorta konusu menfaat somut hale gelince (rnein nakliye rizikolarna sigortalanacak maln sevkyatna balannca), durumun sigortacya bildirilecei kararlatrlmaktadr. Bu bildirim zerine sz konusu menfaat, abonman szlemesinde belirtilen koullarla sigortalanr ve bunun iin sigorta poliesi dzenlenir. 2. Geici Sigorta Himayesi Geici sigorta himayesi (muvakkat sigorta kuvertr), hayat ve salk sigortas dndaki btn sigorta dallarnda, genellikle sigortacnn hangi koullarla sigorta szlemesi yapaca hususundaki incelemesini tamamlayamad hallerde, bu inceleme tamamlanncaya kadar geici bir himaye salanmas iin yaplan anlamadr. Sigorta ettiren ve sigortac, nihai szleme yaplncaya kadar geici himaye salanmas ve nihai szleme yaplmas hususunda anlamaktadr. Geici sigorta himayesi, ksa srelidir. Szleme ile aksi kararlatrlm olmadka, sigorta himayesi szleme akdedildii andan itibaren, prim denmi olsun olmasn balar. Geici sigorta himayesinde riziko henz tam olarak tayin ve takdir edilmi olmadndan, primi yksek olabilmektedir. Nihai anlama yaplmazsa, srenin sonunda geici himaye sona erer. TTKnda geici sigorta himayesi hakknda dzenleme getirilmemitir. 3. Birletirilmi Szlemeler Bir sigorta szlemesi ile (malik menfaati ile birlikte ipotekli alacaklnn menfaatinin sigortalanmas gibi) birden ok menfaatin veya ahsn ya da rizikonun sigortalanmas halinde, bu szleme birletirilmi szleme olarak adlandrlr. Szleme tek bir polie ile belgelenir. Uygulamada yaygn olmakla birlikte TTKnda dzenlenmemitir.

VIII. SGORTA SZLEMESNN TARAFLARI VE LGLLER 1. Taraflar 1.1. Sigortac Sigortac, sigorta szlemesinin sigorta himayesini taahht eden tarafdr. Trk hukukunda sadece sigortaclk yapmak zere kurulmu anonim irketler, sigortaclk yapma iznine (ruhsata) sahip olduklar branlarda sigorta himayesi taahhdnde bulunabilirler. Yabanc sigorta irketleri de gerekli koullar yerine getirmek ve faaliyet izni almak art ile Trkiyede ube eklinde faaliyet gsterebilir ve sigorta szlemeleri akdedebilir. Ruhsatsz bir sigorta irketi ile onun bu durumunu olduunu bilerek yaplan szlemeler, sigorta szlemesi olarak nitelenmez; bu szlemeler hakknda TBKnun kumar ve bahse ilikin 604. ve 605. maddeleri uygulanr (TTK n. 1401 / 2). 43

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Bir sigorta szlemesi ile birden fazla sigortac sigorta himayesi taahhdnde bulunabilir. Sigortaclardan her biri sigorta ettirenle rizikonun belirli bir oran iin ayn koullarla sigorta szlemeleri de akdedebilir. Bu durum, ya sigortaclarn bir veya birden fazla sigorta trnde sigorta deerinin belirli bir miktar zerinde olduu hllerde stlenecekleri rizikolar aralarnda paylaacaklar hususunda nceden yaptklar bir anlamadan (consortium) ya da aralarnda nceden yaplm byle bir anlama olmakszn, somut bir szleme ile stlenilecek rizikonun ykseklii sebebiyle birden fazla sigortacnn bir araya gelmesinden kaynaklanabilir. Birden fazla sigortacnn sigorta himayesi taahhdnde bulunduu hllerde bunlardan biri jeran konumundadr. Jeran aralarndaki anlama gerei szlemenin akdedilmesi ve ifas aamalarnda dier sigortaclar temsil eder. 1.2. Sigorta ettiren Sigorta ettiren, sigortac ile sigorta szlemesi akdeden veya bir temsilci vastasyla adna ve hesabna sigorta szlemesi akdedilen taraftr. Gerek veya tzel kiidir. Szlemeden doan prim deme borcu sigorta ettirene aittir. Sigorta ettiren, sigorta szlemesi ile kendi menfaatini ya da nc bir ahsn menfaatini sigorta ettirebilir. Sigorta szlemesi ile teminat altna alnan menfaat sigorta ettirene ait ise, kendi hesabna sigorta, sigorta ettirenden baka bir ahsa ait ise bakas lehine sigorta sz konusudur. Bir sigorta szlemesi, ksmen kendi hesabna, ksmen bakas hesabna sigorta eklinde de yaplabilir. Kendi hesabna sigortada sigorta ettiren ayn zamanda sigortaldr. nc kii lehine szleme niteliindeki bakas hesabna sigortada szlemeden doan haklar, menfaati sigortalanan ahsa (sigortal) aittir; fakat prim borcunun borlusu, sigorta szlemesinin taraf olarak sigorta ettirendir.

2. lgililer 2.1. Hayat sigortalarnda 2.1.1. Sigortal (Riziko ahs) Hayat sigortas ile sigorta ettiren, kendisinin veya bakasnn hayatn lm veya hayatta kalma ihtimallerine kar sigorta ettirebilir (TTK m. 1490 / 1). Hayat sigorta edilen ahs, sigortal olarak anlmaktadr. Ancak, hayat sigorta edilen ahsn belirli bir tarihte hayatta olmas ya da lm rizikoyu oluturduundan, bu ahsa riziko ahs da denir. Dolaysyla hayat sigortalarndaki sigortal kavram, zarar sigortalarndaki sigortal kavramndan farkldr. Zarar sigortalarnda sigortal, sigortadan yararlanan ahs, hayat sigortalarnda ise hayat sigorta edilen ahs ifade eder. Bakasnn hayat zerine yaplan hayat sigortalarnda sigortadan doan haklar sigorta ettirene ya da sigorta ettirenin tayin ettii ahsa (lehdara) aittir. 44

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Bakasnn hayatnn zerine sigorta yaplabilmesi iin, o kiinin hayatnn devamnda lehdarn menfaatinin bulunmas arttr (TTK m. 1490 / 2). Ayrca, lm ihtimaline kar yaplan sigortalarda, sigorta bedelinin mutat cenaze giderlerini amas hlinde sigortalnn veya varsa kanuni temsilcisinin yazl izni gerekir. Sigortal onbe yandan bykse kanuni temsilcinin dnda ayrca onun da izni alnr. zin olmadan yaplan szleme, icazet verilmedii takdirde geersizdir.

2.1.2. Lehdar (sigortadan yararlanan ahs) Hayat sigortalarnda lehdar, sigortadan yararlanacak olan ahstr; gerek ya da tzel kii olabilir (TTK m. 1493 / 1). Sigorta edilen rizikonun gereklemesi halinde sigorta bedelini talep hakk lehdara aittir. Lehdar atanmas ve deitirilmesi, TTKnun 1493. maddesi ile dzenlenmi; ayrca YTTK m. 1494 hkmnde lehdar atanmasna ilikin yorum kural getirilmitir. Buna gre lm rizikosuna kar yaplm sigortalarda, birden fazla kii paylar belirtilmeksizin lehtar olarak atanmsa, sigorta bedeli zerinde hepsi eit oranda hak sahibidir. Hak sahiplerinden biri tarafndan alnmayan pay, dierlerinin payna eklenir. Mirasn reddi veya mirastan vazgeme lehtarn hakk zerinde etkili olmaz. lm rizikosuna kar yaplan sigortalarda lehtar belirtilmemise, szlemenin sigorta ettirenin miraslar lehine, yaama ihtimaline kar yaplm sigortalarda ise sigortal lehine yapld kabul olunur. 2.2. Zarar sigortalarnda 2.2.1. Sigortal Sigortal, bakas lehine sigorta ya da kimin olacaksa onun hesabna sigorta eklinde menfaati sigortalanan ve sigortadan faydalanacak olan ahstr. Sigorta ettiren tarafndan akdedilen sigorta szlemesinden doan haklar sigortalya aittir. 2.2.2. potekli alacakl Medeni Kanunun 879. maddesine gre gayrimenkul zerinde rehin hakkna sahip olanlar rehin konusu maln sigorta tazminat zerinde hak sahibidir. Muaccel olan sigorta tazminat, malike ancak btn rehinli alacakllarn rzasyla denebilir. Sigorta tazminat tanmazn eski hale getirilmesi iin harcanacaksa yeterli gvence gsterilmesi kouluyla malike denir. TTKnun 1022. maddesinde de gemi ipoteinin kapsamna giren hususlarla ilgili olarak malikin menfaatinin, malik veya onun lehine bir bakas tarafndan sigorta ettirilmi olmas hlinde, ipotein, sigorta tazminatn da kapsad hkm altna alnmtr. Gayrimenkul zerinde rehin hakkna sahip olanlar ile gemi ipotei alacakllar, poliede rehinli alacakl (dain ve mrtehin) olarak belirtilir.

45

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

2.2.3. Zarar gren nc ahs Sorumluluk sigortalarnda zarar gren nc ahs, kural olarak dorudan sigortacya kar zararn tazmin edilmesini talep ve dava hakkna sahip deildir; zarar sorumlusu sigortaldan talepte bulunabilir. Ancak zarar gren nc ahsa, kanun veya sigorta szlemesi ile dorudan sigortacya bavurma hakk tannabilir. Bu durumda zarar gren, dorudan sigortacya bavurup sigorta tazminatnn kendisine denmesini talep edebilir. TTKnun 1478. maddesinde yer alan Zarar gren, urad zararn sigorta bedeline kadar olan ksmnn tazminini, sigorta szlemesi iin geerli zamanam sresi iinde kalmak artyla, dorudan sigortacdan isteyebilir. hkm ile tm sorumluluk sigortalarnda zarar grene dorudan dava hakk tannmtr. KTK m. 97 ve 100 hkmlerine gre de (zorunlu ya da ihtiyari) trafik sigortasnda zarar gren dorudan sigortacya kar talep ve dava hakkna sahiptir.

IX. SZLEMENN UNSURLARI 1. Sigortann Konusu Hayat sigortalarnda, bir ahsn kendisinin veya nc ahsn hayatnn devam veya sona ermesi durumu ile ilikisi sigortalanr. Zarar sigortalarnda sigortann konusu, sigortalnn rizikoya maruz olan eye ilikin menfaatidir. Menfaat, sigortal ile rizikoya maruz olan ey arasndaki deer ilikisidir. Sigortalnn bu iliki dolaysyla zarara urama ihtimaline kar sigorta himayesi salanr. Sigorta szlemesi ile sigortann konusunun tam olarak belirlenmesi ve poliede belirtilmesi gerekir. Aktif zarar sigortalarnda menfaat, sigortal ile (mal, alacak, beklenen kr gibi) menfaatin ilikin olduu ey arasndaki deer ilikisi, pasif zarar sigortalarnda ise sigortal ile pasifin artmas rizikosuna maruz olan malvarl arasndaki deer ilikisidir. Sigorta szlemesinin yaplmas annda, sigortalanan menfaat mevcut deilse, sigorta szlemesi geersizdir. Szlemenin yapld anda varolan menfaat, szlemenin sresi iinde ortadan kalkarsa, szleme o anda geersiz olur. Menfaat sahibinin deimesi hakknda TTK m. 1470 hkm sakldr. Szlemede aksi kararlatrlmadka menfaat sahibinin deimesi ile sigorta ilikisi sona erer.

2. Riziko 2.1. Kavram Sigorta hukukunda riziko, gerekleip gereklemeyecei veya ne zaman gerekleecei belli olmayan, ancak gereklemesi hlinde zarar veya dier bir ekonomik bir ihtiya douran olaydr. 46

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

TTKnun geerli olmayan sigorta kenar balkl 1404. maddesi uyarnca sigorta ettirenin veya sigortalnn, kanunun emredici hkmlerine, ahlka, kamu dzenine, kiilik haklarna aykr bir fiilinden doabilecek bir zararn teminat altna almak amacyla sigorta yaplamaz. Dolaysyla kanunun emredici hkmlerine, ahlaka, kamu dzenine ve kiilik haklarna aykr bir eylem riziko olamaz. Gereklemi olan ya da gereklemesi imkn olmayan riziko sigorta edilemez. Ancak rizikonun gerekletii veya gerekleme ihtimalinin ortadan kalkm olduu, szlemenin yaplmas srasnda, sigortac ile sigorta ettiren ve sigortadan haberi olmak artyla, sigortal tarafndan bilinmiyorsa gereklemi veya gerekleme ihtimali ortadan kalkm rizikoya kar da sigorta yaplabilir (TTK m. 1458). 2.2. Sigortalanan riziko Hayat sigortalarnda, sigorta ettirenin ya da nc bir ahsn (sigortal riziko ahs) hayatnn belirli tarihte hayatta olmas ya da belirli bir tarihten nce lm ya da her ikisi rizikoyu oluturur ve belirlenmesi kolaydr. Zarar sigortalarnda, sigortalanan rizikonun belirlenmesi son derece nemlidir; fakat kolay deildir. nk sigortalnn sigorta konusu menfaati dolaysyla zarara uramasna neden olabilecek ok sayda ve eitte riziko sz konusudur; ancak sigortalnn maruz bulunduu tm bu rizikolarn teminat altna alnmas sigorta teknii asndan mmkn deildir. Bu nedenle sigortalanan riziko, ncelikle tr itibariyle, daha sonra da zaman ve yer itibariyle snrlandrlr. Rizikonun tr itibariyle belirlenmesi, hangi olayn riziko tekil ettiinin belirlenmesidir. Ancak bazen bu belirleme yeterli olmayabilir; ayrca riziko tekil eden olayn tanmlanmas da gerekli olabilir. Tr itibariyle belirlenen rizikonun belirli bir zaman dilimiyle snrlandrlmas gerekir. Bu zaman diliminin balangcndan nceki ve sona ermesinden sonraki rizikolar teminat kapsamnda deildir. Ayrca sigortalanan rizikonun, gerekleebilecei yer itibariyle de snrlandrlmas gerekir. Sigortann Trkiye snrlar iinde geerli olduuna dair kaytlar sigortalanan rizikoyu yer itibariyle snrlandran kaytlardr. SK m. 11 / 4 hkmnde de sigorta szlemelerinde kapsam dahiline alnm olan riskler haricinde, kapsam d braklm risklerin de aka belirtilecei; belirtilmemi olan risklerin teminat kapsamnda saylaca; ngrlmtr. Buna karlk TTKnun 1409. maddesinde sigortacnn, szlemede ngrlen rizikonun gereklemesinden doan zarardan veya bedelden sorumlu olduu hkm altna alnmtr. Buna gre szleme ile teminat kapsamna alnan riziko veya rizikolarn belirlenmesinin yeterli olduu bir dzenlemenin getirilmitir.

47

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

3. Sigorta Bedeli Sigorta bedeli, sigortalan rizikonun gereklemesi halinde sigortacnn demekle ykml olduu miktarn st snrn ifade eder. Prim miktarnn belirlenmesi bakmndan da nemli olan sigorta bedelinin szleme ile belirlenmesi ve poliede gsterilmesi gerekir.

3.1. Sigorta bedelinin belirlenmesi Sigorta bedeli, kural olarak szleen taraflarca belirlenir. Ancak SK ve dier kanunlara gre ihdas edilen zorunlu sigortalarda teminat tutar, dier bir ifade ile sigorta bedeli, taraflarca deil, Hazine Mstearlnn bal bulunduu Bakan tarafndan tespit olunur ve Resmi Gazetede yaymlanr (SK m. 12) Aktif zarar sigortalarnda sigorta bedeli, normal olarak sigorta deerine eit bir bedel olarak belirlenir. TTK m. 1460 hkmne gre Sigorta deeri sigorta olunan menfaatin tam deeridir. Sigorta deeri, sadece aktif zarar sigortalarnda sz konusu olur ve sigorta konusu menfaatin deerini ifade eder. Sigorta konusu menfaat deeri ise, menfaatin ilikin olduu eyin deeridir. rnein, deeri 3.000.000 TL olan bir gemiye ilikin malik menfaatinin deeri, dolaysyla sigorta deeri de 3.000.000 YTL olup, sigorta bedelinin de 3.000.000 TL olarak belirlenmesi gerekir. Sigorta bedeli, sigorta deerinden yksek ise akn sigorta, dk ise menfaat deeri altnda sigorta sz konusu olur. Pasif zarar sigortalarnda menfaat deeri balangta belirlenebilir nitelikte deildir. Bu nedenle bu tr sigortalarda sigorta bedeli taraflarca belirlenir. Sigorta bedelinin sigorta (menfaat) deerine eit olmas ilkesi geerli olmadndan akn sigorta ya da menfaat deeri altnda sigorta sz konusu olmaz. Sigortalanan hayata bir deer biilemeyeceinden, hayat sigortalarnda da sigorta bedelinin sigorta deerine eit olmas ilkesi geerli deildir. Hayat sigortalarnda da sigorta bedeli taraflarca belirlenir.

3.2. Aktif zarar sigortalarnda sigorta deerinin belirlenmesinde zel durum - Takseli Sigorta Takseli sigorta TTK m. 1464 hkmnde dzenlenmitir. Bu hkme gre taraflar szleme ile sigorta deerini belirli bir para olarak belirlemilerse, bu para taraflar arasnda sigorta deeri iin esas olur. Ancak takse esasl ekilde fahi ise, sigortac bunun indirilmesini isteyebilir. Umulan kazan takselenmi ise, taksenin szleme yapld srada ticari tahminlere gre elde edilmesi mmkn grlen kazanc amas hlinde sigortac bunun indirilmesini isteyebilir. Taksenin esasl ekilde fahi olup olmadn her halde hakim takdir eder.

48

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

3.3. Aktif zarar sigortalarnda sigorta bedelinin sigorta deerine eit olmamasnn sonular 3.3.1. Eksik (Menfaat Deeri Altnda) Sigorta Uygulamada noksan sigorta ya da dk sigorta (ETTKnda menfaat deeri altnda sigorta) olarak anlan eksik sigorta TTK m. 1462 hkmnde dzenlenmitir. Buna gre, sigorta bedeli, sigorta deerinden az olduu takdirde, sigorta edilmi menfaatin bir ksmnn zarara uramas hlinde sigortac, aksine szleme yoksa, sigorta bedelinin sigorta deerine olan oranna gre tazminat der. Menfaat deeri altnda sigortalarda ksm zarar halinde zararn sigorta bedeli ile sigorta deeri arasndaki orana gre ksmen tazmin edilmesi, oran kural (nispet kural) olarak adlandrlmaktadr.

3.3.2. Akn sigorta TTK m. 1463 hkmne gre sigorta bedelinin, sigorta olunan menfaatin deerini amas (akn sigorta) halinde, aan ksm geersizdir. Bu sebeple, sigorta bedeli ile sigorta priminin onu karlayan ksm indirilir ve tahsil edilmi fazla prim geri verilir. Sigorta ettirenin, mali kar salamak amacyla ktniyetle yapt akn sigorta szlemesi geersizdir. Szleme yaplrken geersizlii bilmeyen sigortac, durumu rendii sigorta dneminin sonuna kadar prime hak kazanr. 4. Sigorta Himayesi Sigorta szlemesi ile sigortac sigorta himayesi salamay taahht eder. Hayat sigortalarnda sigortac, szlemede belirlenen rizikonun gereklemesine kar salamay taahht ettii sigorta himayesi gerei, riziko gerekletiinde szleme ile kararlatrlan bedeli der. Zarar sigortalarnda sigortacnn, sigorta konusu menfaatin maruz bulunduu tm rizikolar ve bu rizikolardan birinin gereklemesi sonucu meydana gelen tm zararlar stlenmesi mmkn deildir. Sigorta teknii, sigorta himayesinin kapsamnn belirlenmesi ve snrlanmasn zorunlu klmaktadr. Zarar sigortalarnda sigorta himayesinin kapsam, sigortalanan menfaat ve menfaatin ilikin olduu ey (... isimli gemiye ilikin malik menfaati gibi); sigortalanan riziko veya rizikolar (belirlenen seyrsefer sahas gibi yer, ... - ... tarihleri arasndaki dnem gibi zaman ve denizcilik rizikolar gibi tr itibariyle); sigortalanan zarar (sadece tam zya ya da dorudan sonucu olan maddi zararlar gibi) unsurlar vastasyla belirlenir. Bu unsurlar vastasyla kapsam belirlenen sigorta himayesi, baz zarar ve zarar sebeplerinin teminat dnda olduunun kararlatrlmas (istisna); sigorta ettiren ve / veya sigortalnn baz davranlarda bulunma ya da bulunmama ile ykml klnmas (grev); sigortacnn sorumluluunun belirli bir durumun varl veya yokluu ya da yapma veya yapmama tarznda belirli davranta bulunulmu olmas artna balanmas suretiyle snrlandrlr. 49

Yazcolu / Atamer Sigorta Hukuku Ders Notlar - 20.12.2012

Sigorta himayesinin kapsam ve koullar, sigorta genel artlar ve zel artlar ile belirlenmektedir. Sigorta genel artlarnda sigortann konusu, teminat dnda kalan haller, ek prim karlnda teminat altna alnabilecek haller, sigorta ettirenin hak ve ykmllkleri, rizikonun gereklemesi halinde sigortac tarafndan denecek tazminat miktarnn tespiti, tebli ve ihbarlar, srlarn sakl tutulmas, yetkili mahkeme gibi hususlar hakknda hkmler bulunmaktadr. SK m. 11 hkm uyarnca sigortac, sigorta szlemelerini Mstearlk tarafndan onaylanm genel artlara uygun olarak yapmak zorundadr. Ancak sigorta szlemesinin onaylanm genel artlara uygun olarak yaplmamasnn szlemenin geerliliine bir etkisi yoktur. Nitekim uygulamada rn sorumluluk sigortas onaylanmam artlara tabi olarak yaplmaktadr. Sigorta genel artlar dndaki szleme koullar, zel art olarak adlandrlmaktadr. zel artlar, sigorta genel artlar ile belirlenen genel ve soyut szleme dzenini somut sigorta ilikisi bakmndan tamamlamak, aklamak ya da deitirmek zere szleen taraflarca szleme ieriine dahil edilen artlardr. Bunlar, (Enstit yk ve tekne klozlar gibi) ayn trde birden fazla szlemenin akdinde kullanlmak zere nceden hazrlanm artlar da olabilir. Sigorta genel artlarnda, genel art hkmlerine aykr olmamak koulu ile ya da sigortal aleyhine olmamak koulu ile zel art konulabileceine dair hkm yer almaktadr. Ancak szleme serbestsi kanun ile snrlandrlabilir. Sigorta szlemeleri alannda szleme serbestsinin snrlar da TTKnun emredici hkmleri ile belirlenmitir. Sadece TTKnun emredici hkmlerine aykrlk szleme artnn ya da szlemenin geersizlii sonucunu dourur. Sigorta genel artlarn deitiren zel artlar, sigortal aleyhine olsun olmasn, sadece TTKnun emredici hkmlerine aykr ise geersizdir. Bu nedenle, TTKnun emredici hkmlerine aykr olmayan, ancak sigorta genel artlarna aykr olan ya da bu artlar deitiren szleme artlar geerlidir. 5. Sigorta Primi Sigortac bir prim karlnda sigorta himayesi salama borcunu stlenir. Btn sigorta szlemelerinde prim, sigortacnn sigorta himayesi salama ediminin karldr. Sigorta primi yerine sigorta creti terimi de kullanlmaktadr. Prim miktar, Trk Liras olarak ya da yabanc bir para cinsi ile tespit edilebilir. Sigorta bedelinin yabanc para zerinden belirlendii hllerde, prim miktar da bu para zerinden belirlenmektedir. Prim miktar sigortaclk esasna ve genel kabul grm akteryal tekniklere uygun olarak belirlenir. Safi prim ve buna eklenen arac komisyonu, vergiler, personel gideri, polie basm creti gibi eitli giderlerden oluur. Safi primin belirlenmesinde, sigortac tarafndan stlenilen rizikonun gerekleme ihtimli, sigorta bedeli, teminat sresi ve sigortacnn zarar sorumlusu nc ahslara rcu imkn dikkate alnr. 50

You might also like