EYH VEFA VE YED YILDUZU AHKMI ADLI RSALES Faysal Okan ATASOY* ZET Bu alma, XV.

yzyla ait bir metinde, dnemin insanlarnn gnlk ilerine gezegenlerin etki ettiine dair inanlar ele almaktadr. ncelenen metin EYH VEF adl astronomi bilginine ait olan 4 yapraklk kk bir risaledir. Metin Eski Anadolu Trkesine aittir, mellifin vefatndan bir asr sonra kopya edilmitir. Mellif bu eserinde, gezegenlerin gnn hangi saatine nasl etki ettii, bu saatlerde hangi ilerin yaplmasnn iyi, hangilerinin kt olaca; ayn hangi gnlerinde hangi ilere kalklmasnn iyi, hangi ilerin yaplmasnn da kt sonulanaca zerine dncelerini aktarmaktadr. Anahtar Kelimeler: Astronomi, kehanet, gezegenler, inanlar, eyh Vef. mneccim,

SHEIKH VEFA AND HIS TRACTATE WHICH NAMED YED YILDUZU AHKMI (SEVEN STARS ASCENDANTS) ABSTRACT This study aims to explain some beliefs -which planet control which hour of a day?- of people living in 15th Century, on the strength of a text which belonging to same century Old Anatolian Turkish which is written by SHEIKH VEF who is an astronomer of this Century. The text is a small tractate which is only 4 leaves. It is duplicated a hundred years later authors death. In this tractate The Author explains that which planet controls which hour of a day, and doing which one of the routines is better or worse at this auspicious or inauspicious hours or in any day of any months, such as eating, drinking, cutting etc.; also describes that doing which

Dr., Uluborlu Cumhuriyet Anadolu Lisesi. foatasoy@hotmail.com

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

155

activitiess consequences are better or worse such as hunting, battling, consult with governors etc. Key Words: Astronomy, astrologer, soothsaying, planets, occultism, Sheikh Vef. 0. Giri nsanlarn gnlk ilerin sonularnn ne olacana dair ihtimalleri grmek istemeleri ilerinin semeresini almak istemelerindendir. in nasl sona ereceini merak eden insanolu bu i iin kimi zaman kahveye, fasulyeye ya da ayasndaki izgilere kimi zaman da yldzlara bavurur. Bu ii kendine meslek edinmi kiilere, gizli veya ak danld herkese bilinir. Fala inanmamak ama falsz da kalmamak zere insanolu eskiden beri yldzlar gzlemi, buna gre yorumlarn yapm, takvimini hazrlam, ekim-dikim, kesim biim zamann ayarlam, yola kmaktan ev tamaya kadar her iinde eskilerin tecrbelerini gz nnde bulundurmutur. Bu bilgiler, gzlemler ve bu gzlemlerin yorumlanmas ile oluturulmutur. Eskilerden kalan tecrbeler, gzlenen gk olgu ve olaylarnn arkasnda yakn evrede grlen olaylar kil tabletlere, ceylan derilerine, papirslere katlara, tapnak duvarlarna yazlm ve gelecek nesillere braklmtr. Bu kaynaklardan anlaldna gre gzleme dayal bilgilerle oluturulan astronomi Babilde kurulan ilk bilim dal olmutur. Astronominin ilk bilim dal oluuna incelenen cisim ve olgular[n] basit ve dzenli, srekli gzleme elverili (dzenli devreden) hareketler gsterme[si] (Yldrm 1983, 19-21) kaynaklk etmi olmaldr. Astronomi bilgileri ile topra ileme, ekim ve hasat ileri iin takvim gelitiren eski medeniyetlerin, bu bilgiler yannda gzlemlerinden hareketle gelecee dnk yorumlara yneldikleri ve bylece astrolojinin doduu tahmin edilmektedir. Eski alardan beri gnlk ilere yn vermek; bir hrsz hakknda, kaybolan bir kii veya eya hakknda bilgi edinmek; bir dinin, mezhebin ortaya k gnne, bir ehrin kurulu gnne veya bir kiinin doum gnne ve doum saatine gre geleceini tahmin etmek gibi amalarla yldzlarn gzlendii anlalmaktadr. Babilde, yaplan gzlemler sonucunda elde edilen bilgiler gnlk olaylara ilikin yorumlarla kil tabletlere yazlm ve bu bilgiler nesilde nesile aktarlmtr (Nallino 1943, 682-686)1. Astrolojik bilgilerin Mezopotamya gibi pek ok kltrn harmanland bir blgede
Ayrca bk. Astroloji nn Ansiklopedisi, C III., Mill Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara 1948, s. 501-503.
1

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

156

F. Okan ATASOY

domu olmas, orada var olan kltrlerden deiik unsurlarla zenginletirilmi olduunu gstermektedir (Boyraz 2006). Mneccimler Mezopotamyadan Msra, Asyadan Avrupaya uzun yllar gzlemlerine ve gelecee ilikin yorumlarna devam etmilerdir. Babilde yazlan metinlere benzer metinlerin baka kltrleri de dolat grlmektedir. ARISTOTELES [M 384-321]in gkyzndeki yldzlarn ve gk olaylarnn yeryzndekilerle dorudan ilikisi olduu gr (Nallino 1943, 682), BATLAMYUS (Claudius PTOLEMY [MS 85165])un astroloji ile ilgili eseri bilim dnyasn uzun yllar etkilemitir. (Yldrm 1983, 54-55) Trklerde Hunlardan beri kamlarn ve amanlarn yldzlara bakarak gelecee dair yorumlar yaptklar, gnn uurlu uursuz saatlerine dair tespitler yaptklar ve ilerin bunlara uygun saatlerde ilenmesini saladklar; slam dnem eserlerinde de Kutadgu Biligden Tevrih-i l-i Selka Peev Tarihine, melhemelere kadar bir ok eserde benzer bilgilerin yer ald; Seluklularda ve Osmanllarda mneccimlere deer verildii ve bunlarn sarayda bulundurulduu tespit edilmitir (Boyraz 2006, 220-223). Osmanl tarihinde devlet ilerinin dzenlenmesinde, sefere kmaktan sadrazama mhr veriliine kadar pek ok iin gnn uurlu saatlerinde yapld, bu yzden de mneccimlere ve muvakkitlere danld bilinmektedir. Osmanl ncesinde de ilm-i ncum kitaplarnda ve melheme kitaplarnda bunlarla ilgili bilgilere rastlanmaktadr (Pakaln 2004, 616-620)2, (Boyraz 2006, 4243). Hem astronom ve hem de astrolog olarak grev yapan mneccimlerin Osmanl devletinde XV. yzyln sonlar ve XVI. yzyln balarna doru devlet tekilat iinde yer almaya balad tespit edilmitir (hsanolu 2002, 488-521)3. Osmanlda mneccimler ilmiye snfndan seilip sarayda grevlendirilmektedir ve astronomiyle ilgilenmektedirler. Astronomi yannda astrolojiyle, takvim ve imsakiye hazrlamakla, hanedan yeleri ile devlet adamlar iin zayieler hazrlamakla da uramlardr. Bunlar, sultanlarn tahta klar, saraydaki dn ve doum gnleri, kzaktan gemi indirilii gibi nemli olaylar iin uurlu gn ve saatlerin tespitini yapmlardr (hsanolu 2002, 510). Mneccimler Gne ve Ay tutulmalarn, kuyruklu yldzlar, gkte
2 smail Hakk UZUNARILInn Osmanl Devletinin Saray Tekilat adl eserinin 369. sayfasndan nakledildii belirtilmitir. Ad geen eserin belirtilen sayfasnda ayn bilgi mevcuttur. Benzer bir konuyu ileyen baka bir metin yayn iin bk. (Arat 1986). 3 Ayrca bk. (Aydz 1993); Osmanl dneminde kullanlan fal, falname ve fal ama eitleri iin bk. (anl 2003)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

157

grlen cisimleri izleyip, bunlardan sonra olan zelzeleler ve yangnlar tespit etmiler, aralarnda ba olup olmadna ilikin yorumlarn saraya iletmilerdir. Metinlerde devlet ileri iin uurlu gn ve saatlerin tespit edilerek, ilerin buna uygun saatlerde yaplmas hususunda grlerin yazld grlmektedir (hsanolu ve Kaar 2002, 483). Bu alma XVinci yzylda yaam olan EYH VEF adl bilgine ait Yedi Ylduzu Akm adl kk risaleyi incelemektedir. Metin, dnemin insanlarnn yldz adn verdikleri gezegenlere baklarn yanstmaktadr. Risale, XVInc yzylda istinsah edilmitir (13 Aralk 1588). Metnin dili Trkedir. EYH VEFAnn sarayla olan ilikileri ve devlet tekilatnda mneccimlerin yer almaya balamas XIV. yzyln sonlarna rastlamaktadr. Yaad dnemde kendisine hem halk hem de saray tarafndan deer verildii gz zne alnrsa bu dnemde onun yetitirdii rencilerin sarayda mneccimlik, muvakkitlik yapt dnlebilir. Bu bakmdan nemli olan bu metin, mellifin Melheme adl eserinin bir paras gibi durmaktadr; nk melhemelerde gnn uurlu saatleri, ayn uurlu/uursuz gnleri, kan aldrmakla ilgili blmler yer almaktadr (Boyraz 2006). Metinde de yazar, gnn hangi saatlerinin uurlu, hangi saatlerinin uursuz olduuna; ayn hangi gnlerinin, uurlu veya uursuz olduuna dair bilgilere yer vermitir. Ayrca, gezegenlerin gnn hangi saatine nasl etki ettiini, bu saatlerde hangi ilerin yaplmasnn iyi, hangilerinin kt olacan; ayn hangi gnlerinde hangi ilere kalklmasnn iyi hangi ilerin yaplmasnn da kt sonulanacan ilemitir. Bu kk risaleden tespit edilen inanlar, benzerine baka kitaplarda da rastlanabilen inanlardandr. almann birinci blmnde EYH VEFnn hayat ve eserleri hakknda bilgi verilmitir. kinci blmde Yedi Ylduzu Akm adl eserde geen inanlar zetlenmitir. nc blmde metnin yazevirisi (transkripsiyon) verilmitir. Eserin hem yazs ve hem de dil zellikleriyle dil aratrclarnn iine yarayaca dnldnden metnin yazevirimi yazm zelliklerini tam verecek ekilde hazrlanmtr. Drdnc blmde kk bir szlk yer almaktadr. Beinci blmde yararlanlan kaynaklar yer almaktadr. 1. Mellifin Hayat ve Eserleri: EY EBUL-VEF [. h. 896 / m. 1491]. Asl ad MUAFA AMED, lakab MULDDNdir; EY VEF, EBUL-VEF isimleriyle mehur olmutur. Konyada doduu iin VEF- ONEV de denilmektedir. Doum tarihi bilinmemektedir. 11 Temmuz 1491
BN

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

158

F. Okan ATASOY

[h. 4 Ramazan 896]de stanbulda vefat etmitir. Trbesi stanbulda, ismini ondan alan Vef semtindedir. Semt adna 2006 ylnda bir sempozyum (bilgi leni) dzenlenmi, bilginin hayat ve eserleri ile dnemine ve sonrasna etkileri konularnda bilgileri ieren bildiriler bir kitapta toplanmtr.4 EY VEF, ilk renimini Konyada tamamladktan sonra, Edirnede Debbalar Camii imam EY MULDDN [1478de sa]e talebe olmutur. Daha sonra hocasnn tavsiyesiyle ABDULLATF UDS [1384-1452] adl din bilgininin sohbetlerine katlm ve onun halifesi olmutur (Cam 1289). BURSALI MEHMED TAHR EFEND, EY VEF hakknda Zeyniyye tarikatnn ulularndan Bursada Zeynilerde medfun bulunan ABDLLATF KUDS [1384-1452] hazretlerinin ba halifelerinden kemlt ve fazlet sahibi bir zttr demektedir (Bursal 1972, 216). EY VEF, ilk olarak Konyada hret bulmu, KARAMANOLU BRAHM BEY [. 1454]in de iltifatlarna mazhar olmutur. Bey, onun adna Konya Kyceizde bir cami yaptrmtr. EY VEF, esas hretini elde ettii stanbula gelmeden nce Hicaza gitmi; fakat bu yolculuu esnasnda Rodos valyelerine esir dmtr. Kendisini esaretten fidye demek suretiyle KARAMANOLU BRAHM BEY kurtarmtr. (Erdoan 1941, 11). Bu tarihten sonra, takriben stanbulun fethine rastgelen tarihte stanbula giden EY VEF, mrnn sonuna kadar stanbulda kalmtr. Kimi kaynaklara gre FATH SULTAN MEHMED [1432-1481]in cenaze namazn kldrmtr (Hammer 1989, 205) (Okan 1968, 90) (Hoca Sadeddin Efendi 1992). Takprlzadeye gre EY VEFnn cenaze namazna da SULTAN II. BYEZD [1447?-1512] bizzat katlmtr (Takprizde 1989, 251-254). EY VEF, tasavvuf, fkh gibi dn ilimler yannda fen ilimleri ve edebiyatta (iir, ina, belat ve feshat) da sz sahibi olduunu gsteren eserler brakmtr. Musik ile de ilgilendiinden bahsedilmektedir (Takprizde 1989, 251-254). Bugn elde olan eserleri unlardr:

bk. Bir Semte Vefa - Bildiriler [Ed. N. Bilge ZEL MANOV, Yunus UUR], stanbul 2009, Klasik Yaynlar. inde Reat NGREN, eyh Vefann Tarihi ve Tasavvuf Kiilii, s. 73-88; Avni ERDEMR-Yavuz BAYRAM, eyh Vefann Manzum Eserlerinde Bulunmayan Trke iirleri s. 89-124; eyh Vefann Farsa iirleri s. 125-132; Nurettin CEVZ eyh Vefann Arapa Manzumeleri s. 133140; Musa YILDIZ Sinoplu Safayi ve Vasy-y eyh Vefa Adl Manzumesi s. 141154; Avni ERDEMR-Yavuz BAYRAM, Edebi Bir Muhit Olarak Vefa Tekkesi ve eyh Vefann Dost ve Mridleri s. 155-176; Abdurrezzak Tek eyh Vefay Yetitiren Mrid: Abdllatif Kuds s. 176-210; Mustafa Tat eyh Vefann Muhibleri ve Emir Buhari s. 211-225.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

159

Tasavvuf ve ahlakla ilgili manzum eseri Mam- Slk; Sleymaniye Ktphanesi Ayasofya blmnde (no: 1853) yer alan Trke manzum eseri Sz- rfn; dua, salavat ve zikirleri ieren ve tamamen Arapa olan Evrd- Vef (Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar blm no: 222; Kadzade Mehmed blm no: 332)5 edebiyat, din, ahlak ve tasavvufla ilgili eserleridir. Bu eserler ve bunlar dnda kalm eserleri zerinde de allmtr.6 EY VEFnn Astronomi, gkyz, yldzlar ve vakitlerle ilgili drt eseri vardr. Bu eserlerde yldzlara gre vakitlerin ayarlanmas, yldzlarn insanlar zerindeki etkisi ve gkyznde gerekleen tabi olaylara bal olarak yeryznde gerekleebilecek olaylara ilikin tahminler/kehanetler yer alr. Deiik ktphanelerde toplam 46 nshas tespit edilen Ruznme-i Vef adl eseri namaz vakitlerini ve bunlarn hesaplanmasn gsteren izelgelerden oluur; ahkm- ncm ksmlar da vardr. En eski nshas Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Yeniler blmnde (no: 1693) kaytldr (hsanolu 1997, CXXXV). Risle f l-Rub al-Mucayyab adl eserinde Arab aylarn felekler zerindeki devri ilenmitir. Eser, Cerrahpaa Tp tarihinde 336/4 numaras ile kaytldr. Eser hicr 1178de istinsah edilmitir. Talik yazyla yazlm olan eser, 24a-28a sayfalar arasndadr (hsanolu 1997, 51-54). Yazarn kehanetlerle ile ilgili olan Melheme adl eseri harekesiz nesih yazyla 23 satr olarak hicr XII. yzylda istinsah edilmitir; mstensihi belli deildir. Eserin tek nshas Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Yeniler blmnde 302/1 kayt numaral kitabn 1a-51a sayfalar arasnda yer almaktadr. lk ve son blmleri eksiktir. Eser, her blm ayr bir ay ileyen on iki ana blme, ana blmler de kendi ilerinde drt alt blme ayrlmtr. Mart ayyla balayan eser, ubat ayyla sona ermektedir. Ana blmlere bb ad, alt blmlere melhame ad verilmitir. Melhame adl alt blmlerde o ayda olabilecek ay tutulmas, gne tutulmas, imek akmas, ayn etrafnda hle olumas gibi olaylarn ardndan gereklemesi muhtemel hava durumu, buna bal olarak mahsul durumu, insanlarn ve hayvanlarn salk durumu, halk arasndaki sosyal ve siys olaylar, asker olaylar veya savalar hakknda inden Parise, Fasa kadar geni bir corafyay ilgilendiren kehanetlerde bulunulmutur. Bu kehanetlerde yamurun
bk. Avni ERDEMR, Muslihud-din Mustafa bn Vefa hayat, eserleri, tesirleri ve manzum eserlerinin tenkidli metni, Ankara 1999, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Doktora tezi, (Baslmam). 6 bk. Bir Semte Vefa - Bildiriler [Ed. N. Bilge ZEL MANOV, Yunus UUR], stanbul 2009, Klasik Yaynlar.
5

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

160

F. Okan ATASOY

yamas, sularn artmas-eksilmesi, yamurun ok yamas hlinde ekinlerin ve yemilerin rmesi; az yamas hlinde ktlk yaanmas, bunun sonucunda ekyann tremesi, akabinde de lke genelinde bir gvenlik sorunu yaanmas ve hkmdarn da bundan etkilenmesi gibi deiik tahminlere yer verilmitir. Hemen her blmde yalan haberlerin yaylmas ve lkede karklklarn olumas arasnda bir iliki kurulmutur. Karklklarn arkasndan doacak kavgalar, kacak atmalar, isyanlar ve bunlarn sonucunda da padiahlarn durumunun ne olaca ele alnmtr. Bu eserde dikkat eken inanlar, aylarn insanlar zerindeki etkisidir. Eski tp anlayna gre insann yapsnda bulunan drt unsurun (safra, sevda, dem, balgam) birbirine basknlnn aydan aya deitii, buna bal olarak da insan salna etki edebilecek yiyeceklerin neler olduu, nelerin yenilip nelerin yenmemesi gerektii, nelerin yaplp nelerden de kanlmas gerektii yazlmtr (Atasoy 2001). almada ele alnan Yedi Ylduzu Akm adl eser, Sleymaniye Ktphanesi ehid Ali blm 2795/12de kaytl olup 77a-81a sayfalar arasndadr. Eserin dili Trkedir; talik hatla harekesiz olarak yazlmtr. 17,5x27,3 (12x21,5) cm boyutlarndadr. 24 Muharrem 997 (13 Aralk 1588)de AMED BN AYDAR tarafndan istinsah edilmitir. Eser bir giri ve iki blmden oluur. Giri blmnde gnn saatlerine etki eden yldzlar anlatlmtr. Metinde yldz ad verilen yedi gk cismi, amer (Ay), Zal (Satrn), Mter (Jpiter), Mirr (Mars), ems (Gne), Urid (Merkr) ve Zhre (Vens)dir. Bu blmn ardndan gelen bb- dger adl blmde gnn saati hangi yldzn etkisine girmise o yldzn etkisine gre yaplmas ve yaplmamas gerekenler sralanmaktadr. Bundan sonra kan aldrmak iin ayn uygun (uurlu) gnleri sralanmtr. Bb balkl blmde Rm takvime gre ayn gnlerinin uuru veya uursuzluu; ayn gnlerinde yaplacak iler ve yaplmayacak ilerden bahsedilmektedir. 2. nanlar

Yedi Ylduzu Akmnda gnn belli vakitlerine baz gk cisimlerinin etki ettii inancna ilikin bilgilerle balanmaktadr. Gkte grlen Gne, Ay, Mars gibi her gk cismi iin yldz kelimesinin kullanld grlmektedir. O dnemde, bugn gezegen, uydu ve yldz eklinde ayrm yaplan gk cisimleri iin yldz kelimesi kullanlmaktadr.
Gnn vakitleri sabah, kuluk, kuluk ile le ortas, le, le namaz vakti, le ile ikindi ortas, ikindi vakti, ikindi ile akam Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

161

ortas, akam ortas ile akam vakti olarak blnmtr. Metne gre bu vakitlere hangi gn hangi yldzn etki ettiini gsteren tablolar
aaya karlmtr.
Pazar (yekenbih)
Sabahtan kuluk vaktine Kuluktan le leden namaz ortasna ikindi namaz ortasna kindiden ikindi ile akam ortasna Akam ortasndan Akam vaktine

ems

Zhre

Urid

amer

Zal

Pazartesi (denbih)

Sabahtan kuluk vaktine

Kuluk ile le ortasna

Kuluk ile le ortasndan le vaktine

le vaktinden ikindi namaz ortasna Mirr

kindi namaz ortasndan ikindi vaktine ems

kindi vaktinden ikindi ile akam ortasna Urid

amer

Zal

Mter

Sal (seenbih)

Sabahtan kuluk vaktine

Kuluk vaktinden kuluk ile le ortasna

Kuluk ile le ortasndan le vaktine

le vaktinden ikindi namaz ortasndan ikindi vaktine amer

kindi vaktinden ikindi ile akam ortasna

Akam ortasnda n akam vaktine

Mirr

ems

Zhre

Zal

Mter

aramba (eharenbih)

Sabaht an kuluk vaktin e

Kuluk vaktinden kuluk ile le ortasna

Kuluk ile le ortasndan le vaktine Zal

le vaktinden ikindi namaz ortasna Mter

kindi namaz ortasndan ikindi vaktine Mirr

kindi vaktinden ikindi ile akam ortasna ems

Akam ortasnd an akam vaktine Zhre

Urid amer

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

162
Perembe (penenbih) Sabaht an kuluk vaktine Kuluk vaktinden kuluk ile le vaktine Mirr Kuluk ile le ortasnd an le vaktine ems le vaktinden ikindi namaz ortasna

F. Okan ATASOY
kindi namaz ortasndan ikindi vaktine Urid kindi vaktinden ikindi ile akam ortasna amer Akam ortasnd an akam vaktine Zal

Mter

Zhre

Cuma (cuma)

Sabahtan kuluk vaktine

Kuluk vaktinden kuluk ile le ortasndan yle vaktine Urid

Kuluk ile le ortasndan le vaktine

le vaktinden ikindi namaz ortasna

kindi namaz ortasndan ikindi vaktine

kindi vaktinden akam ortasna

Akam ortasndan akam vaktine

Zhre

amer

Zal

Mter

Mirr

ems

Cumartesi (enbih)

Sabahtan kuluk vaktine

Kuluktan le ortasna

le ortasndan le vaktine

le vaktinden ikindi namaz ortasna ems

kindi namaz ortasndan ikindi vaktine Zhre

kindi vaktinden akam ortasna

kindi ortasndan akam vaktine

Zal

Mter

Mirr

Urid

amer

Metnin bb- dger adl ikinci blmnde gnn blmlere ayrlan saati hangi yldzn etkisine girmise ona gre yaplmas ve yaplmamas gerekenler sralanmaktadr. Metnin bb adl nc blmnde ayn hangi gnlerinde kan aldrmann iyi, hangi gnlerinde kt olacana dair inanlar sralanmtr. Ayn ilk on be gn ve son iki gn kan aldrmak iin uygun saylmam, bu gnlerde kan aldranlarn urayacaklar belalar, hastalklar sralanmtr. Risaleye gre kan aldrmann uygun olmad gnler ve bu gnlerde kan aldranlarn mptel olacaklar hastalklar unlardr: Ayn birinci gnnde kan aldran, ok sk titreme/seyirme hastalna, ikinci gnnde kan aldran, histeriye; nc gnnde kan Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

163

aldran, trl trl hastalklara yakalanr. Drdnc gnnde kan aldran, kalp sektesinden lr. Ayn beinci gnnde kan aldran, ok sk titreme/seyirme hastalna; altnc gnnde kan aldran, mide fesadna; yedinci gnnde kan aldran, gszle, iktidarszla, beden zayflna; sekizinci gnnde kan aldran, ar hastalklara yakalanr. Dokuzuncu gnnde kan aldran, kalp sektesinden lr. Ayn onuncu gnnde kan aldran, zihin (dima) kuruluuna (bunama?); on birinci gnnde kan aldran, arbon (yankara-abarcu banlar) hastalna; on ikinci gnnde kan aldran, az kokmas hastalna; on nc gnnde kan aldran, depresyona (bunalt metinde albi mazn ol-); on drdnc gnnde kan aldran, gszle, iktidarszla, beden zayflna; ayn on beinci gnnde kan aldran kii ise yukarda saylan hastalklarn ouna/hepsine yakalanr. Yirmi dokuzuncu ve otuzuncu gnnde kan aldran kii iin de tehlike vardr denilerek lmcl hastalk tehlikesi belirtilmitir. Risaleye gre kan aldrmann uygun olduu gnler: Ayn on altnc gnnde kan aldran arbon hastalndan kurtulur. Ayn on yedinci gnnde kan aldran bir yl boyunca hi hasta olmaz. Ayn on sekizinci gnnde kan aldran ba ars derdinden; on dokuzuncu gnnde kan aldran fel olmaktan; yirminci gnnde kan aldran nezleden kurtulur. Ayn yirmi birinci gnnde kan aldran yrek ars ekmez. Ayn yirmi ikinci gnnde kan aldran az kokusu derdinden kurtulur. Ayn yirmi nc gnnde kan aldrann bedeni kuvvetli olur, zayflk, iktidarszlk hastalklarndan kurtulur. Ayn yirmi drdnc gnnde kan aldran hastalklarndan kurtulur. Ayn yirmi beinci gnnde kan aldrann zeks artar. Ayn yirmi altnc gnnde kan aldran hastalklarndan kurtulur. Ayn yirmi yedinci gnnde kan aldran kalp arsndan kurtulur. Ayn yirmi sekizinci gnnde kan aldrann bedeni kuvvetli olur, zayflk, iktidarszlk hastalklarndan kurtulur. Metnin bb adl drdnc blmnde ayn gnlerinin uuru ve uursuzluu ilenmektedir. Ayn gnlerinin uurlu oluu slam inancna gre peygamberlerin yaratlna, onlarn ve kavimlerinin felaketlerden kurtuluuna; uursuz oluu da kavimlerin urad felaketlere dayandrlmaktadr. Risaleye gre ayn uurlu gnleri 1., 2., 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11., 12., 14., 15., 17., 18., 19., 20., 22., 23., 26., 27., 29., 30.; uursuz gnleri de 3., 13., 16., 21., 24., 25., 28. olarak sralanmtr. Metnin dili yeterince sade olduundan ve makalenin uzamas istenmediinden ayn uurlu ve uursuz gnlerinde yaplacaklar ile yaplamayacaklar hakknda ayrca buraya bir aklama alnmamtr. Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

164

F. Okan ATASOY

3. Metin 3.1. Metnin dil ve yazm zellikleri Metnin yazmnda Eski Anadolu Trkesi zelliklerinden ok Osmanlca dnemine geii yanstan yazm zellikleri gze arpmaktadr. Bir kelimenin yazmnda ayn satrda bile farkl yazm ekline rastlanabilmektedir: {+DIr} ekinin eski eklinde sonunda yer alan geni zaman III. tekil ahs {-or} eki dmtr. Yuvarlak okunmasn gerektirecek herhangi bir iaret de (tre veya )yoktur. {+A} isim hal eki hep gzel h ( )ile yazlmtr. Asl metinde gzel h ( )ile yazlan e/a harfleri yazm zelliinin grlebilmesi iin yaz eviriminde / harfleriyle gsterilmitir: asty )87 ) a/ 13; inc iler )87 ) a/ 11. {+I} isim hal eki bazen y ( )ile bazen de gzel he ( )ile biten kelimelerde hemze ()nin gzel he zerine konmasyla () gsterilmitir: nzileyi (87 )b/ 9. stek kipi eki {-A} ise ou yerde elif ( )ile yazlm, ok az yerde gzel h ( )ile yazlmtr. Metnin yaz eviriminde bu ikisi arasndaki yazm farknn grlebilmesi iin asl metindeki gzel h () ile yazlan e/a harfleri yaz eviriminde / harfleriyle gsterilmitir: ast ola )97 ) a/ 11; ast ol )97 ) b/ 6; ayr ri )18 ) a/ 3. a )87 ) b/ 20, aa )97 ) b/ 1, balaya (08 )a/ 16. by ola (97 ) a/ 20, by ol (08 ) a/ 3. bul (87 )b/ 17, 78b/ 19; ayr bul 80a/ 21; nect bul 80a/ 4; ululu bul 81a/ 9; selmet bul 80a/ 21, selmetlik bul 81a/ 1; anmetler bul 80a/ 22; at bul 79b/ 15. bula (87 )b/ 18, 79a/ 14, 79a/ 21; fel bula 80a/ 20. Metinde gider- fiilindeki {-Ar-} ekinin yazmnda da iki deiik ekil tercih edilmitir: gider (87 )b/ 6; gidr (87 )b/ 9, 78b/ 10.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

165

{+lIk} ekinin sonundaki knin yazmnda, ek ayn kelimeye getirilirken bile iki farkl tavr grlebilmektedir: +lIk ( )veya +lI (.) astal ) ) at ola 79a/ 19; astal ) ) uza ek 79b/ 9; astal )97 ) b/ 2; astaldan )97 ) b/ 19; astalg )08 ) b/ 13; astalkdan ) ) al ola 78b/ 12, astalkdan ) ) urtlup 79b/ 3, astalkdan ) ) 78b/ 12, 79a/ 14, 79b/ 3; astalkdan ) ) selmet bula 79a/ 14; dnylg )77 ) b/ 13. ketudlk ( )eylemek 77b/ 10, ketudl () eylemek 78a/ 6. Metinde ilgilisinin dikkatini ekecek baz kelime ve kelime beklerine rastlanmtr:

nihyet ri 79a/ 10)

becid ut- sk tutmak (Ve her ii kim becid uta, yet ve bit yazma (a bitsin yazma 80b/ 10)

delim ol- (Amm her olan ki bu satd dnyy gels dost-yl y dici ola; dim gli fera zer ola; ve ml ars ola; ve ulu iler ilemeg delim ola 78a/ 9) elden gel- (eliden geldik 79a/ 3, elden geldik 79b/ 4) gider- gider 78b/ 6. gidr 78b/ 9, 78b/ 10. arm yyici ve anlar dkici zalim 78a/1. oaan ok kokan, pis kokan (az oaan ola. 78b/ 3) ull gstermek 78a/ 7 sava tmek 78a/ 9 ayrul 78b/ 11 grenmek (Bu gnd oanu lii talm-i ilm yan ilm grenmeg eydr. 80a/ 2.) or syleyici 79a/ 13 uza ek- (astal uza ek 79b/ 9) yara grmek (mevt yaran grmek 80a/ 9) yaramaz 81a/ 4 yrl tmek 78a/ 17

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

166

F. Okan ATASOY

yy 80b/ 13)

yrtc (Her kim bu gnd a, dilen yud yrtc cnvar yz gr- (pdihlar ve begler yzin grmek 77b/ 16) 3.2. Metnin hazrlannda izlenen yol

Metinde geen kelimelerin yaz evirimi yazda kullanlan harflerin tam olarak gsterilebilmesi iin ayrntl olarak yaplmtr. Metin noktalanmtr. Metinde kullanlan harfler ve iaretler: /
(1)

: Kapal e : gzel h ( ) ile yazlm /a/ veya /e/ : Yaprak (varak) numaras : Satr numaras : Metinde bulunmayan harfleri gsterir. : Metinde fazladan yazlm harf veya kelimeleri : phe gsterir.

[] <> gsterir. (?) gsterir.

[] : Okunamayan harf veya kelime bulunduunu 3.3. Yedi Ylduzu Akm Yaz evirimi
(1) (2)

Ydi Ylduzu Akmn Beyn der

Pes dilerse kim bu ydi ylduzu her bir gnd birisin sati n vaitdr bileyin, bu nsa an beyn der. (3) Meel yekenbih gni abdan ul vatin degin ems[]dr; uldan yl namznu ortasn (4) degin Zhrendr; yl vatinden ikind namz ortasn degin Uriddr; ikind vatinden (5) ikind il am ortasn degin amerdr; am ortasndan am vatin degin Zaldr. Denbih gn abdan ul vatin degin amerdr; ul il yl ortasn (7) degin Zaldr; ul il yl ortasndan yl vatin degin Mterndr; yl vatinden (8) ikind namznu ortasn degin Mirrdr; ikind namz ortasndan ikind vatin degin (9) emsdr; ikind vatinden ikind il am ortasn degin Uriddr. Seenbih gn (10) abdan ul vatin degin Mirrdr; ul vatinden ul il yl ortasn degin (11) km emsdr; ul il yl ortasn degin <yl vatin degin> Turkish Studies
(6)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

167

Zhrendr; yl vatinden (12) ikind namz ortasndan ikind vatin degin amerdr; ikind vatinden ikind il am (13) ortasn degin Zaldr; am ortasndan am vatin degin Mterndr. ehrenbih (14) gni abdan ul vatin degin Uriddr; uldan ul il yl ortasn (15) degin amerdr; ul il yl ortasndan yl vatin degin Zaldr; yl vatinden (16) ikind namz ortasn degin Mterndr; ikind namz ortasndan ikind vatin (17) degin Mirrdr; ikindden ikind il am ortasn degin emsdr; am ortasndan (18) am vatin degin Zhrendr. Penenbih gn abdan ul vatin degin (19) Mter[n]dr; uldan ul il yl vatin degin Mirr[]dr; ul il yl ortasndan (20) yl vatin degin ems[]dr; yl vatinden ikind namz ortasn degin Zhre[n]dr; ikind (21) namz ortasndan ikind vatin degin Urid[]dr; ikindden ikind il am ortasn (22) degin amer[]dr; am ortasndan am vatin degin Zal[]dr. Cuma gni abdan (23) ul vatin degin Zhre[n]dr; uldan ul il yl ortasndan yl vatin (1) degin Urid[]dr; ul il yl ortasndan yl vatin degin amer[]dr; yl vatinden ikind namz (2) ortasn degin Zal[]dr; ikind namz ortasndan ikind vatin degin Mter[n]dr; ikindden (3) am ortasn degin Mirr[]dr; am ortasndan am vatin degin ems[]dr. enbih (4) gn abdan ul vatin degin Zal[]dr; uldan yl ortasn varnc km Mterndr; (5) yl ortasndan yl vatin degin Mirrdr; yl vatinden ikind namz ortasn degin (6) ems[]dr; ikind namz ortasndan ikind vatin degin Zhre[n]dr; ikindden am ortasn (7) degin Urid[]dr; am il ikind ortasndan am vatin degin amer[]dr.
(8) (9)

Bb- Dger

n bild ki her ylduz her gn n satind oar imi, pes bilmek gerek ki her bir ylduzu satind (10) n ileyeler; ol d bu nsad malm olur. n [sat] Zal[e] ri, ketudlk eylemek (11) ve atu bzr tmek ve cft srp ekin ekmek ve geez iler (12) ve dmanin lsm yazma eydr. Ve her olan ki bu satd cihn gels mri uzun olur (13) dmiler ve dnylg adden(?) aa. Amm nik Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

168

F. Okan ATASOY

tmek ve kimesne il yr olma destr lma ve an (14) alma ve ula acmat tmek ve asty mulec eylemek ve pdihlar ve begler yzin grmek ve sava (15) varma ve cenk tmek ve yei on bimek ve yei on gymek ey degldr. n sat Mtery (16) ri, nik tmek ve dost dutma ve pdihlar ve begler yzin grmek ve ulu ayrlu (17) iler ilemek ve dost-in lsm yazma ve yei on gymek ve yei on bimek ve atu bzr tmek (18) ve an alma ve ula acmat tmek eydr. Amm her olan ki bu satd dnyy gels lih ola (19) ve dndr ola ve eyn mekrinden emn ola. n sat Mirr ri, sava (20) letin dzmek gerek, dman-in lsm yazma ve an alma ve ula acmat ve l (21) eylemek ve fesd i amel tmemek ve yrl eydr. Amm pdihlar ve begler yzin grmek ve bir cet (22) aleb tmek, sefer gitmek ve bzirgnl eylemek ve yei on bimek ve gymek ey (1) degldr. Amm her olan ki bu satd dnyy gel alu maln ar ol ve arm yyici ve anlar dkici ola. n sat ems ri, (2) sefer eylemek ve ulu iler balama ve yei on gymek ve bimek ve nik tmek ve atu bzr tmek ve kimesn il (3) dostl eylemek ve dman-in lsm yazma eydr. Amm her olan ki bu satd dnyy gels mri (4) uzun olur ve devletl ola. Amm bzirgnl tmek ve dman-in lsm yazma ve cenk letin dzmek (5) ey degldr. n sat Zhrey ri, nikh tmek ve yrl tmek ve dost-in lsm yazma (6) ve ululama istemek ve avrat er yzin bama ve erler avratlar ve dimler yzin bama ve ketudl eylemek (7) ve an aldurma ve ull gstermek ve asty mulece eylemek ve ot imek ve yei on gymek ve bimek eydr. (8) Amm her olan ki bu satd dnyy gels dost-yl y dici ola; dim gli fera zer ola; (9) ve ml ars ola; ve ulu iler ilemeg delim ola; il ola. Amm mell olma ve sava tmek ve olma (10) ey degldr, dmiler. n sat Uarid ri, inm tmek ve ada vrmek ve eref (11) ehlin ve alem ehlin yzin bama ve inc iler r tmek ve dost-in lsm yazma eydr. (12) Ve her olan ki bu satd dnyy gels lim ve il ve fl ola. Amm an alma ve ula acmat (13) ve fl ama ve asty mulece eylemek ve ot imek ve kirl iler ilemek ve nik tmek ey degldr. n sat amer ri, asty mulece eylemek ve ekin ekmek ve balar ve bostanlar tamr eylemek ve yei (15) on Turkish Studies
(14)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

169

bimek ve gymek ve pdihlar ve ulular yzin bama ve avlanma ve dost-in lsm yazma eydr. (16) Amm her olan ki bu satd dnyy gel mllu ve nimetl ola. Amm ol gerekl iler ilemek ve nik (17) tmek ve yrl tmek ey degldr, dmiler. Bu cmle, mneccimn avlidr: l yalamu l-ayba ill llh.
(18)

Bb

Her kim ayu ibu gnlerind an al bu ikr olnan alar hir ola. Her kim ayu (19) evvelind an aldurs endm ditregen ola; ve ikinci gnind aldurs isteriy mbtel ola; ve nci (20) gnind aldurs drl drl illetler ri ola; ve drdnci gnind aldurs mevt-i mfcy (21) uray; ve beinci gnind aldurs endm ditregen ola; ve altnc gnind aldurs madesi (22) fsid ola; ve ydinci gnind aldurs endm sst ola; ve sekizinci gnind aldurs (1) mkil rencler ve maralar ri ola; ve ouznc gnind aldurs mevt-i mfcy uray; ve onunc gnind (2) aldurs dim ybis ola; ve on birinci gnind aldurs bedenind abarcu banlar ; (3) ve on ikinci gnind aldurs az oaan ola; ve on nci gnind aldurs albi mazn ola; (4) ve on drdnci gnind aldurs endm sst ola; ve on beinci gnind aldurs i bu ikr (5) olnan rencler ri ola. Her kim bu gnlerd an aldurs i bu ikr olnanlardan (6) urtl. Her kim ayu on altnc gnind an aldurs abarcu rencin gider; ve on ydinci gnind (7) aldurs t bir yl degin illet grmey; ve on sekizinci gnind aldurs ba arsndan emn ola; (8) ve on ouznc gnind aldurs mefl olmadan al ola; ve yigirminci gnind aldursa nzileyi def (9) d; ve yigirmi birinci gnind aldurs yrek arsn gidr; ve yigirmi ikinci gnind aldurs az (10) ousn gidr; ve yigirmi nci gnind aldurs endm uvvetl ola; ve yigirmi drdnci gnind (11) aldurs ayrul gid; ve yigirmi beinci gnind aldurs zeks art; ve yigirmi altnc gnind (12) aldurs astlkdan al ola; ve yigirmi ydinci gnind aldurs albinden zam gid; ve yigirmi (13) sekizinci gnind aldurs gevdesi av ola; ve yigirmi ouznc ve otuznc gnind aldurs (14) muar vardur, dmiler.

Bb Ay gnlerin erefin ve nusetin beyn der. Ayu evvelki gni mbrekdr; aret-i a calla wu al dem peyamberi bu gnd yaratd; mbrekdr. aten (16) pdiahlar grmek ve cetler dilemek. Ve bzirgnlik yetd Turkish Studies
(15)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

170

F. Okan ATASOY

obdur. Her kim bu gnd ast ols (17) tz o ola. Ve her olan ki bu gnd vcd gels selmatl bul ve cmle beldan emn ola. (18) Ve her olan ki taallm vey anat vr, fel bula. Ve bu gnd bir ayvn atun als mbrek ola; (19) andan o ayr bul. Ve bu gnd dostlar nm yazma mbrekdr; ve bir yrden bir ir yrden bir ir yr nal tmek (20) mbrekdr. Ve bir kimesneden cet dilemek mbrekdr. Ve bu gnd her kim a, buln. Ve her kim bir yr (21) azm eyles tz ri. Ayu ikinci gni mbrekdr; bu gnd a subnahu wa tal aret-i avvy (22) yaratd. Evlenmek, alup ve atma eydr.
(1) Ve ortal ve dn vrmek [] vrmek yet bdur. Begleri ve pdiahlar grmek ve bir kimesn il dostl dutma ve bir yrden bir ir yr nal (2) tmek at bdur. Ve her kim bu gnd a, gr buln. Ve her olan ki bu gnd vcd gels, selmatl bul.

Ayu nci gni at nasdur; eliden geldik pdiahlar grmekden an. Bir midr ada (4) vr; t ki bu gn as def ol. Ve her kim bu gnd ast ola, gn degin o olmaz-s (5) mevti yan ol. Bu gnd i ilemeye ve sefer gitmey .Ve her kim bu gnd a, gr bulnmay. Ve alma (6) ve atma mbrek degldr. Ve her olan ki bu gnd vcd gels fel bulmay. Ve bu gnd (7) nik tmemek gerekdr. Ve bu gnd budaydan yedgi-n gydgi onlarn demden ve Havvdan ardlar. Ayu drdnci gni mbrekdr. iftlenmek ve her i ki cmlesi bu gnd ola mbrekdr. (9) Ve bu gnd bil anadan vcd geldi. Ve bu gnd nik tmek mbrekdr. Ve bu gnd umet (10) ve cenk ts afer bul. Ve her ii kim becid uta, yet ve nihyet ri. Ve her kim bu gnd aa, gr bulna. (11) Ve her kim bu gnd ast ola, astl uzun ola. Amm ot imek bdur. Ve bu gnd vcd (12) gelen olan a ola; ve atasn ve anasn ola; amm gevdesi ve as uvvetl ve av ola. Ayu beinci gni mbrekdr; bu gnd bil dnyy geldi. Ve her kim bu gnd vcd gels or syleyici ola; (14) ve a talnu atin rabet dici ola; ve astlkdan selmet bul. Ve her [kim] ki bu gnd aa, gr bulnmay. (15) Ve bu gnd sefer gitmek ve cet aleb tmek ey degldr. Ayu altnc gni mbrekdr; uan (16) iftlenmek ve ortal eylemek ve dn vrmek ve biti yazup vrmek yet mbrekdr. Ve her kim (17) bu gnd sefer ts fidesi o ola. Ve av avlama bdur. Ve her kim bu gnd ayvnlardan (18) nesn atun als elind o zamn al ve andan o dl bul. Ve her kim bu Turkish Studies
(13) (8)

(3)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

171

gnd ast ola, (19) astl at ola; ve anu zerin orma gerek, sekiz gn degin. Ve her kim bu gnd vcd gels (20) by ola. Ve her kim bu gnd a, gr bulnmay; meger ki l, gn seenbih ol. Ve her kim bu gnd (21) ekin bis vey ymi drs l bula. Ve her kim bu gnd alup ats fid de. Ayu ydinci (22) gni mbrekdr; uan sulnlar (1) grmek ve anlar il mabet eylemek. Bu gnd ayr odur. an alma ve sefer eylemek ve ul ve arava atun alma at mbrekdr. Ve her kim bu gnd aa, gr buln (2) be gn degin; eger be gn degin bulnmaz is or bulnmay. Ve her kim bu gnd ast ols astl (3) at ola; andan or astlkdan urtlup al bul. Ayu sekizinci gni mbrekdr. Av avlama (4) ve sulnlar yzin grmek ve cet dilemek mbrekdr. Ve bu gnd sefer eylemek gerekmez; elden geldik (5) anma gerekdr. Ve eger sefer ders ada vr. Drt ayal atun alma eydr. Ve her kim (6) bu gnd ast ol, bir haftay degin o olurs al bul; ve ill veft d. Ve her olan ki (7) bu gnd o, yerind durmay. Ayu ouznc gni mbrekdr. Ve her kim bu gnd sefer d, madn (8) ri. Ve ot imek ve ekin ekmek eydr. Ve her kim bu gnd a, buln. Alup ve atma eydr; (9) uan kim ayvnt alma. Ve her kim bu gnd ast ola, astl uza ek. Ve her kim bu gnd vcd (10) gels mri uzun ol. Ayu onunc gni mbrekdr; bu gnd N peyamber (a.m.) vcd geldi. Her kim bu gnd (11) anasndan o, rzlu ola; hergiz derv olmay. Ve bu gnd an alma ve ot imek eydr. Ve sulnlar (12) ve begleri grmemek gerekdr dmiler. Ayu on birinci gni av avlama in bdur. Her kim bu gnd ast (13) ola, on gn degin o olmaz is l. Ve atu bzr tmek bdur. Ve ayvn alma bdur. (14) Ve her olan ki bu gnd vcd gel, li ve dndr ola. Ve her kim bu gnd a, gr bulnmay. Eger (15) bu gnd ast ols tz at bul. Ayu on ikinci gni mbrekdr. Her kim bu gnd vcd gel mri uzun ol ve sulndan o ayr bul. Ve bu gnd ekimekden aer d. Perhz eyley dr- arb (17) enk tmey ve eng varmaya ve rna kesmey ve on yumay ve ban yumay. Ve amm bu gnd ymi (18) dr ve ekin bi ve bir yrden bir ir yr nal eyley. Her kim bu gnd a, buln. Ve her kim bu gnd ast (19) ols astl uza ek; lm yan var, gr sat bul; ol astldan lmey, ey ol.
(16)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

172
(20)

F. Okan ATASOY

Ayu on nci gni nuusdur, [] bir gndr; bu gnd yet aer tmek gerekdr ve ada (21) vrmek gerekdr ve bu gnd suln grmemek gerekdr. Amm deizde ve arad av avlama eydr. Ve ba (22) yuma ve usl eylemek ve rna kesmek eydr. Her kim bu gnd ast ols at bul. Ve her olan ki (1) bu gnd vcd gel, amr iici ol ve yalanc ol. Ayu on drdnci gni mbrekdr. Her kim bu gnd (2) o, b llu ol. Bu gnd oanu lii talm-i ilm yan ilm grenmeg eydr ve mrin irind (3) by ol. Bu gn Lebbeyk! dnicek gndr; sulnlar grmek eydr. Her kim bu gnd aa, (4) bulnmay. Evlenmek ve cmle ct mumele tmek eydr. Ve her kim sefer gits nect bul ve at ve selmetl (5) gr gel. Ve her kim bu gnd ast ols, eger iki haftay degin o olmay, andan orma gerek. (6) Ve bu gnd ot imek mbrekdr, dmilerdr. Ayu on beinci gni mbrekdr; cet dilemek (7) in ve sebebler in. Amm bu gnd sefer gitmek yodur, n adar cehd olur is. Ve atma yodur; (8) lkin atun alma at eydr. Her kim bu gnd anadan o, lii utlu ola. Her kim bu gnd (9) ast ols andan orma gerekdr; ve mevt yaran grmek gerekdr. Ayu on altnc gni nasdur; (10) ve nuseti nihyet mertebeddr. Her kim bu gnd sefer eyles helk olur. Bu gnd ada vrmek (11) gerekdr. Ve bu gnd vcd gelen eker itiml del ola. Amm bzirgnl ve imret ve ekin (12) ekmeg at mbrekdr. Her kim bu gnd a, buln. Ve her kim bu gnd ast ols aa lm avf (13) vardur. Ayu on ydinci gni yet mbrek gndr; cem cetler r deler. Ve usl (14) eylemek ve kendsin pk eylemek yetd eydr. Ve her kim bu gnd a, buln. Ve her kim bu gnd (15) vcd gel mri uzun ola. Ayu on sekizinci gni mbrekdr. Bu gnd deiz ve ar seferi tmek (16) mbrekdr. Her cet ve sebeb mbrek olur. Ve her kim cenk tmeg balaya afer bulur. Ve alma ve atma (17) uan ki ayvnt alup atma yet eydr. Ve her kim bu gnd vcd gel, mri uzun ol; (18) ve ast olan at bul. Ve ayu on ouznc gni mbrekdr; bu gnd a (19) Bu gn am cetler muvfdur. Her kim bu gnd vcd gel, dndr ve mutta ve mri uzun ol. (20) Bu gnd anat verilen olan, anat tz gren ve fel bula. Ve her

a.m. vcd geldi.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

173

kim bu gnd ast ola, selmet (21) bul. Ve her kim bu gnd sefer gid, o ayr bul ve seferi mbrek ola. Ayu yigirminci gni mbrekdr. (22) Her kim bu gnd sefer d, anmetler bul; ve berr bard cem fetlerden al ve (1) selmet bul. Ve her kim <her kim> bu gnd ast ol, eger ydi gn ge nect bul. Ve bu gnd aan ul bulnmay. Ve her n kim (2) yits bulnmay. Ayu yigirmi birinci gni n-mbrek ve nasdur; nau (3) kend evden maysn. Amm an alma yet eydr. Ve sefer tmek eydr. Ve alup atma (4) eydr. Ve her kim ast ols astl uzun ol; bu gnd ast olan oru vardur. (5) Ve her kim bu gnd aa, gr buln. Ve her kim bu gnd vcd gels mri uzun ol.

bi-llhi min arri h l-yawm. Bu gnd

Ayu yigirmi ikinci (6) gni mbrekdr. Suln grmege ve cetler aleb tmege ve iftlenmeg ve cmle mumelt mbrekdr. Ve her kim (7) bu gnd ast ols, eger on gn ge, gr nect bul; ve cmle orulardan emn ola. Ve her kim (8) bu gnd a, gr buln. Ve her kim bu gnd vcd gel, mri uzun ol. Ve her kim bu gni o (9) grs mbrek ola. Ayu yigirmi nci gni mbrekdr; sefer tmeg ve cmle cetler ve ortal (10) ve a bitsin yazma ve d sulnlar grmeg. Ve her kim bu gnd sefer d, anmet bulup (11) at ve selmet-l gel. Ayu yigirmi drdnci gni n-mbrekdr; firavn bu gnd od, nau bi-llhi min arrih. (12) at nas gndr, ortal. Ve her kim bu gnd ceng balaya, am a lib olur. Her kim bu gnd (13) a, dilen yud yrtc cnvar yy. Ve her kim bu gnd ast ola, an al, astlg ziyde ola. (14) Ve her kim bu gnd vcd gel, edd ola. Ayu yigirmi beinci gni nas gndr; a tal (15) mminleri bu gn errinden alay; at nasdur. Ve bu gnd ehl-i Baray ydi drl ab (16) nzil old. Her kim bu gnd ast ol, a at oru vardur; aer tmek gerekdr. Bu gnd (17) her kii kend udretinc ada vrmek ve inm ve isn tmek gerekdr. Her kim bu gnd aa, yrden (18) aa d. Ve her kim bu gnd vcd gel, renc r; tz l. a tal Ms (a.m.)[y] buyurd ki: irib (19) bi-a-ka l-acar7 ddi.

sanla kayaya vur! ALLAH: Kuran: 2. Bakara 60; 7. Araf 160.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

174

F. Okan ATASOY

Ayu yigirmi altnc gni mbrekdr, ticret in. Ve her kim bu gnd ast ola, (20) renci dizinden ola; eger ydi gn geers nect bul. Ve her kim bu gnd vcd gels mri uzun (21) ola. Ve her kim bu gnd iftlen, yaaya; ill kim ayrlalar. Amm cet dilemek mbrekdr. Ayu yigirmi (22) ydinci gni mbrekdr; alup atma, (1) uan ki ayvn alup atma ve cet dilemek. ve her kim bu gnd ast ola, anu ii at ola; t yigirmi gn degin. Eger yigirmi gn ge, selmetlik bul. (2) Ve her kim bu gnd a, bulnmay. Ve her olan ki vcd gel, ayrt zerin muvf ol. Ve bu gnd (3) suln grmek be-yet bdur; andan bu kimesney ayr ri. Ayu yigirmi sekizinci gni (4) bir gndr kim alup atma ve sefer tmek yaramazdur. Ve her kim bu gnd ast ola, eger ydi gni (5) ge, nect bul. Her kim bu gnd vcd gel l iind rmetl ola. Ve her kim dmanyl bu gnd (6) ekis mad ve murd l ola. Ayu yigirmi ouznc gni mbrek gndr, (7) ticret in ve am cetler in ki diley; uan ki sefer gitmek yet eydr. Her kim bu gnd (8) sefer gid, n l d ve cem demlerden mstan ola. Ayu otuznc gni mbrekdr; (9) am cetler [in]. Her kim bu gnd vcd gels, mrin irind by ol ve ululu bul ve or (10) szl ol ve am rencden emn ola, dmiler. L

yalamu l-ayba ill llh wa llhi alam bi -awb.

(11)

ad vaaa l-fer f tanm hih r-risleti -erfeti min teellfti l-merm e-ey Mulaa d-dn [] (12) bi-ibni lVef al yedi ibuh iddet l-l ve albihi mabl Amed bin aydar f l-yevmi r-rbi ve l-irne (13) min ehri muarremi larmi f uhri senetin seba ve tisne va tisa-mie. (h. 24 Muharrem
997 - m. 13 Aralk 1588) 4. Szlkk8 amer (a. i. -m-r): astr. Ay. (Mh). Mirr (a.i. m-r- y-): astr. Merih, Sakt, Mars. Mter (a. i. m--t-r-y): astr. Sakt, Erendiz, Jpiter, Mars. Sad-i ekber.
Szlkte sadece metinde geen yldz isimlerine yer verilmi, karlklar Ferit DEVELLOLUnun Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat adl szlnden alnmtr.
8

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

175

ems (a.i. -m-s): astr. Gne. Urid (a.i. ---r-d): astr. Arztilek (Merkr). [Bu seyyreye Pazar gecesi ile aranba hkimdir. Bunun altnda doanlar, anlayl, kavrayl, zek, kurnaz olurlar.] Zal (a. i. z--l): astr. Sekendiz, Satrn gezeeni. [Nahs- ekber saylr, gam, kayg vericidir. ahmaklk, chillik, pintilik, yalan ve fenlk, bu yldzn altnda doanlara olur]. Zhre (a.i. z-h-r-h): astr. obanyldz, ulpan, Kervankran, Vens. Sad-i asgar. 4.1. Arapa ibareler a.m. (< aleyhi s-selm Selam onun zerine olsun!) 79b/ 10, 80a/ 18, 80b/ 18.

irib bi-a-ke l-acer 80b/ 19 sanla kayaya vur! ALLAH: Kuran: 2. Bakara 60; 7. Araf 160. l yalem l-aybe ill llh Bilinmeyeni sadece Allah bilir.78a/ 17, 81a/ 10. Lebbeyk 80a/ 3 Medet, yardm! < Ar. Buyurun, emredersiniz, emredin! (Lebbeyk dnicek gndr 80a/ 3) ne bi-llhi min erri h l-yevm Bu gnn
ktlnden Allaha snrz. 80b/ 2.

na bi-llhi min errih Onun ktlnden Allaha snrz. 80b/ 11. sbneh ve tal Onu her trl eksiklikten tenzih ederim
ve O ycedir. 78b/ 21.

va llhi alam bi -avb Dorusunu Allah bilir. 81a/ 10.

5. KAYNAKA ARAT, Reit Rahmeti (1986). zbek halk edebiyat rnekleri: ydin yge kmek-ni beyn, (Yayna Hazrlayan: Osman F. SERTKAYA) Trk Dili Aratrmalar Yll Belleten 19821983, s. 1-28. ATASOY, Faysal Okan (2001). Melhame-i eyh Vefa Giri-MetinSzlk, stanbul: Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Yksek Lisans Tezi (Baslmam).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

176

F. Okan ATASOY

AYDZ, Salim (1993). Osmanlda Mneccimler ve Mneccimbalk. stanbul: stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi (Baslmam). Bir Semte Vefa - Bildiriler [Ed. N. Bilge ZEL MANOV, Yunus UUR], stanbul 2009, Klasik Yaynlar. BOYRAZ, eref (2006). Fal Kitab Melhemeler ve Trk Halk Kltr, stanbul: Kitabevi. BURSALI, Mehmed Tahir (1972). Osmanl Mellifleri, (2. Bask, Cilt I), stanbul: Meral Yaynevi. ABDURRAHMAN CAM. (1289). Nefahat'l ns, (ev. LM ELEB, Tercme-i Nefahat'l ns), stanbul. DEVELLOLU, Ferit (1992), Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara: Aydn Kitabevi. ERDEMR, Avni (1999). Muslihud-din Mustafa bn Vefa hayat, eserleri, tesirleri ve manzum eserlerinin tenkidli metni, Ankara: Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Doktora Tezi (Baslmam). ERDOAN, Abdlkadir (1941). Fatih Mehmed Devrinde stanbul'da Bir Trk Mtefekkiri eyh Vefa - Hayat ve Eserleri, stanbul: Ahmed hsan Basmevi. HAMMER, Joseph von (1989). Byk Osmanl Tarihi (Cilt 3), stanbul: dal Neriyat. HOCA SADEDDN EFEND (1992). Tc 't-Tevrh (Cilt 3), (Haz. smet PARMAKSIZOLU,) Ankara: Kltr Bakanl. HSANOLU, Ekmeleddin (1997). Osmanl Astronomi Literatr Tarihi (Cilt I), stanbul: slam Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi; Research Centre for Islamic History Art & Culture (IRCICA). HSANOLU, Ekmeleddin (2002). Osmanl mparatorluunda Klasik Bilim Geleneinin Tarihesi, Genel Trk Tarihi (Ed. Hasan Celal GZEL, & Ali BRNC), (Cilt 6, s. 488-521), Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar. HSANOLU, Ekmeleddin - KAAR Mustafa (2002). Osmanl Bilimine Toplu Bak, Yeni Trkiye 33 (Osmanl zel Says III - Dnce ve Bilim), Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, s. 481-489.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010

eyh Vefa ve

177

NALLINO, C. A. (1943). Astroloji, slam Ansiklopedisi (ev. Adnan ADIVAR, , Cilt III, s. 682-686). Ankara: Milli Eitim Bakanl Devlet Kitaplar. OKAN, Aysel (1968). stanbul Evliyalar. stanbul: Yeni Gr Matbaas. PAKALIN, Mehmed Zeki (2004). Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl (2. Bask b., Cilt 2). stanbul: Milli Eitim Bakanl. ANLI, smet (2003). XVI. Yzyl divan iri Fedy ve Fl-nme-i Kur'n- 'Azm'i Uluda niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2003/2, s. 161-178. TAKPRZDE SMDDN EBL-HAYR AHMED BN MUSTAFA (1989). Hadik al-akyk. (ev.EDRNEL MECD EFEND Haz. Abdlkadir ZCAN vd.) stanbul: ar Yaynlar. YILDIRIM, Cemal (1983). Bilim Tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/1 Winter 2010