DN SZLK

A B C- D E F G H I- K L M N O PRSTUVYZ
hlas Holding A.. Adna mtiyaz Sahibi DR. ENVER REN BASIN-YAYIN GRUP BAKANI: Ayhan Apak GENEL YAYIN MDR: lhan Apak TERTP HEYET: Prof. Dr. Keml Yavuz Do. Dr. Ramazan Ayvall Muzaffer Durgut Sim Kk : Yaar Tademir Burhan Kl : Ali Kara Mustafa Kuzu Kksal Alpaslan Ali Ylmaz : Erdoan Sevim Beheddn Apak Dizgi ve Tashih: Dizgi Dizgi Tashih Tashih : : : : Abdlhakim Birol Tuncer smail Kara Halis Bedel Ahmet Ko : : E. Mft E. Mft : retmen retmen retmen : retmen : Aratrmac Aratrmac : Aratrmac : Aratrmac

TEKNK SEKRETER: Cemil Bilgi BASKI MDR: Mustafa Kum BASKI: hlas Holding A.. ataleme Sokak No: 17 Caalolu 34 410 - ST. Tel: 513 99 00 (19 Hat) Telex: 22 000 Yuas Tr. Fax: 513 89 73

Takdim;
Lugat bir dilin kelime haznesini toplayan kitap olarak bilinir. Fakat gerekte kelime mnsn gz nne alacak olursak lugat; dil yni lisn demektir. Bir dili anlama ve metinlere nfz etme lugatlar syesinde olacaktr. Ancak ilimler nev nem bularak serpilip yeni yeni meseleler ortaya knca yeni yeni mefhum ve varlklar meydana gelmi, bunlar anlatan terim ve deyimlere ihtiy duyulmu, hatt yalnz bir ilim dalna ayrlanlar da grlmtr. Bunun netcesinde zahl ve aklamal olarak, ansiklopedik mhiyette eserler ortaya kmtr. Gerekte bu kabl eserler daha ziyde okuyucuya anahtar vazfesi grmler ve yanl anlamalara meydan vermemilerdir. imdiye kadar bilgi kayna olarak sunduumuz eserlerin yannda, byle bir yaynn eksikliini grdmzden slm kelime, terim, deyim ve terkibleri de iine alan bir Dni Szlk ile hizmetimizi daha da ileri gtrme yolunu tuttuk. Hazrlanmas kolay olmayan bu szlk, byk bir emein mahsl olmu, mteber ve temel olan slm eserler taranarak ortaya konmaya allmtr. Bu almada madde ba olan terim ve deyimler, tasavvuf da dhil, slm ilimleri ve bunlara dayanan slm Trk edebiytn ilgilendirir. Maddeler, asl lugat mnlrnn yannda, bu ynden ele alnm, mensb olduklar dni ilim dalnn iinde trif edilerek aklamalar yaplmtr. Mesele bununla da kalmam, bir madde hangi ilim dal ile ilgili ise, ona gre bata Kur'n- kerm, hads-i erf melleri olmak zere dier mteber dni eserlerden, kelimenin getii rnekler getirilmitir. Ayrca her shann uzmanlarna gtrlerek eksiksiz ve mkemmel bir ekilde hazrlanmasna allmtr. Uzun bir zamanda yorucu ve sabrl bir almann sonunda ortaya koymaya allan bu szlkte daha ziyde slm ilimlerin ansiklopedik ve zhl lugat verilmi, bylece sahadaki boluk giderilmeye allmtr. Balca dileimiz, eserin okuyucularmza ve azz milletimize hayrl ve faydal olmasdr. Dr. ENVER REN

A
ABDLE: Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshb- kirm (arkadalar) arasnda fkh ve hads-i

erf ilimlerinde hret bulmu Abdullah adn tayan sahbler. Abdile, Abdullah kelimesinin okluk eklidir. Peygamber efendimizin Eshb- kirm arasnda Abdullah isimli yz kadar sahbi bulunmaktayd. Fakat bunlarn iinde; Abdullah bin mer, Abdullah bin Abbs, Abdullah bin Zbeyr, Abdullah bin Amr bin s radyallah anhm, ilimdeki ykseklikleri sebebiyle Abdile nvn ile tanndlar. Bunlara Abdile-i Erbea da denilmektedir. Abdullah bin Mes'd'un (radyallah anh) fkh ilminde nemli bir yeri olduu halde, Abdile arasnda zikredilmemesi, bu tbirin onun veftndan sonra km olmas sebebiyledir. Bununla berber onu Abdileden sayan limler de vardr. (bn-i Hmm, Ahmed Nam) ABD: 1. Kul. (Bkz. Kul) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Her trl noksanlktan mnezzeh olan Allah tel, abdini (Muhammed aleyhisselm) bir gece Mescid-i Haram'dan, Mescid'i Aks'ya gtrd. (sr sresi: 1) Gklerde ve yerde olan herkes, hibiri mstesn olmamak zere, ok esirgeyici Allah telya mutlaka abd olarak gelecektir. (Meryem sresi: 93) 2. Kle. zerinize, sizi Allah telnn kitb ile yneten bir abd bile vli tyin edilse, onu dinleyin ve itat edin. (Hads-i erf-Mslim) ABDEST: Namaz ve dier bz ibdetlerin yerine getirilebilmesi iin yaplmas lzm gelen yz, dirseklerle berber kollar ykamak, ban drtte birini mesh etmek ve topuklarla berber ayaklar ykamaktan ibret temizlik. Namazn dndaki farzlardan biri. Abdest, Kur'n- kermde u yet-i kerme ile farz klnmtr: "Ey mn edenler! Namaza kalkacanz zaman yzlerinizi ve dirseklerle berber ellerinizi ykayn ve balarnz meshedin ve her iki topukla berber ayaklarnz ykayn." (Mide sresi: 6) Her kim abdest aldktan sonra, benim zerime on kerre salt selm getirse, Hak tel, o kiinin hznn giderip mesrr eder, dusn kabl eder. (Hads-i erf-Eyyhel veled lmihl) Her ne zaman mmetimden biri abdest alrken, Bismillah deyip elini ykarsa, eliyle yapt (kk) gnahlarn hepsi afv olur. Azna, yzne ve dier zlarna su verdike, btn gnhlar dklr. (Hads-i erf-Eyyhel veled lmihli) Abdest zerine abdest almak, nr stne nrdur. (Hads-i erf-Kefl-haf) Hanef mezhebine gre abdestin farzlar drttr: Yz bir kerre ykamak. ki kolu dirsekleri ile birlikte, bir kerre ykamak. Ban drtte bir ksmn mesh etmek, yni ya eli baa srmek. ki aya, iki yandaki topuk kemikleri ile birlikte bir kerre ykamaktr. Ayrca abdestin snnetleri, edebleri vardr. (bn-i bidn) Abdestsiz olarak u eyi yapmak haramdr: Namaz klmak, K'be'yi tavf etmek, zerinde bir klf bulunmakszn Kur'n- kerme ve bir yet-i kermeye dokunmak. Cmiye abdestsiz girmek ise mekruhtur. (rnbll) Abdestli olarak len lm acs ekmez. (Seyyid Abdlhakm Arvs)

ABDYYET: Kulluk makam. Evliyln en yksek makm, derecesi. yilikleri Allah teldan bilip kendinden bilmemek. Allah telnn ltf ve ihsn ile Abdiyyet derecesine ulamak istiyen kimsenin, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve selleme tam olarak uymas lzmdr. Bu yce zirveye o yce peygambere tam uymakla kavuulur. Bu, Allah telnn bir ltfu olup, onu dilediine ihsn eder. (mm- Rabbn) ABES: Bo, faydasz ey. Namazda abes hareketler mekruhtur. Elbise ile oynamak gibi. Namazda faydal hareketin mesel eli ile alnndaki teri silmenin zarar olmaz. Pantolonun tozunu silkmek, mekruhtur. Kanmak abes deilse de, bir rknde, eli kere kaldrmak, namaz bozar. (bn-i bidn) Abesle megul olmak insan lehv ve la'ba (oyun ve elenceye) srkler. Bz lzumsuz eyler insann abes ilere dalmasna sebeb olur. (Murd- Mnzv) ABESE SRES: Kur'n- kermin sekseninci sresi. Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Krk iki yet-i kermedir. Birinci yet-i kermede yzevirdi, iltifat etmedi mnsna olan Abese lafz sreye isim olmutur. Srede, Kur'n- kermin Allah tel tarafndan bir mev'ize (nasihat, t) olduu bildirilmekte, Cenb- Hakk'n kudret ve azametine (byklne) deliller getirilmekte, kymet gnnn dehetli vaziyeti, o gn iyilerin ve ktlerin halleri ve daha baka hususlar anlatlmaktadr. Abese sresinde melen buyruldu ki: O gn (kymet gn) kii kardeinden, anasndan, babasndan, hanmndan ve oullarndan kaar. O gn onlardan herkesin kendine yeter bir ii vardr. (Herkes kendi derdiyle megul olur. Bakasn dnemez.) O gn yzler vardr (dnyda iken yapt gece ibdetleri veya ald abdestler sebebiyle) parl parl parlaycdr. (Grdkleri nmetler sebebiyle) glcdr, sevinicidir. (Bunlar m'minlerdir.) O gn yzler de vardr, zerlerini toz toprak brmtr. Onu (da) bir zulmet, karanlk ve siyahlk kaplar. te bunlar kfirler, fcirlerdir. (yet: 34-42) B-I HAYT: Hayat suyu. Saf ve berrak su. nce ve derin mnl sz. Tasavvufta mrid-i kmil denilen evliy ztlarn, insanlarn mnen canl, kalblerinin uyank olmalarna vesle olan mbrek szleri, mnev nazarlar (baklar) ve kymetli kalblerinden fkran tevecch. Bir eyin kymetini kuvvetli bir ekilde ifde iin de kullanlr. b- hayevn, b- Hzr, b- zindegn, b- bek da denir. Evliynn btnlar, kalbleri b- hayttr. Bir katre (bir damla) tadan, lmsz hayt bulmu ve sonsuz sedete, mutlulua kavumu olur. (mm- Rabbn) Her sznz kalbime b- hayt katresi, Senden baka rhumun yok kurtulu resi (L Edr) b- hayt olmaycak ksmet ey gnl Bin yl gerekse Hzr ile Seyr-i Skender et. (Zeyneb Htun)

BD: bdet eden. Farzlar ve vcibleri yerine getirdikten sonra eitli nfile ve yaplmas sevab olan ilere de devam eden. okluk ekli, ubbd'dr. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Tevbe edenler, bidler, hamd edenler (cihd veya ilim renmek iin) seyahat edenler, rk edenler, secde edenler, emr-i mrf nehyi anil mnker yapanlar ve Allah telnn snrlarn koruyanlar (yok mu? te onlar da Cennet ehlidir. Habbim) Sen o m'minlere dahi Cenneti mjdele. (Tevbe sresi: 112) Allah telnn haram kld (yasak ettii) eylerden sakn, insanlarn en bidi olursun. (Hads-i erf-Mifth-un-nect) bidin en byk maksad, hiret sevbna kavumaktr. bid, ibdetinden yle zevk alr ki, ibdetten bir an men' edilse, onun iin en byk eziyet olur. Hatt bidlerden biri; "lmden korkmuyorum, ancak gece ibdetime mni olacak diye korkuyorum" demitir. Dieri de; "Allahm mezarmda da bana ibdet imknlarn ihsn et" diye du etmitir. (mm- Gazl) ACEM: Arab olmayan. Ey insanlar! Rabbiniz birdir. Babanz da birdir, hepiniz dem'in ocuklarsnz. dem ise, topraktandr. Allah katnda en kymetliniz takvs (Allah teldan korkarak haramlardan, gnhlardan saknmas) ok olannzdr. Arab'n Acem'e bir stnl yoktur. stnlk ancak takv iledir. (Hads-i erf-bn-i Him) CR: Maln kirya veren. Kirdaki binnn ve eynn tmiri ve zamanla tkanm borularn tmiri cire ittir. Tmir etmezse, kirc evden kabilir. Fakat yaptrmaya ciri cebr edemez (zorlayamaz). Ev shibinin izni ile kendi yaparsa, parasn kesebilir. Kendiliinden yaparsa kesemez. Kullanmak iin lzm olan eylerin (mesel hamur oca) tmir parasn kirdan kesemez. (Ali Haydar Efendi) Kir mddeti bitince, cir uzatmaz ise, kirc kar. Mal, olduu gibi teslim etmesi lzmdr. Teslim etmezse gasb etmi olur. Fakat kullanma sebebiyle herkes iin det (ve mmkn) olan ypranma ve bozukluklar kabahat saylmaz. (bn-i bidn) CZ: Gc yetmeyen, gsz, zayf. Allah tel her eye kdirdir (gc yeter). Eer gc yetmezse ciz ve noksan olurdu. cizlik ve noksanlk Allah tel iin dnlemez. (Teftzn) nsann felkete uramas iki sebeptendir: Birincisi ciz olan nefsine (kendine) gvenmesi. kincisi kendisi gibi ciz olan baka bir mahlka gvenmesidir. (Abdlhakm Arvs) En iyi kul, Allah telnn karsnda krden ciz olduunu bilendir. (Abdullah Harrz) ACZE: htiyar, ok yal kadn. Yal bir kadn Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve selleme geldi. Resl-i ekrem; "Acze Cennet'e giremez!" buyurdu. Bunun zerine kadn alamaya balad. Bunu

grenPeygamber efendimiz; "Sen o gn yal deil, gen olursun" buyurdu ve gnln ald. (hyu ulmiddn) Kzlarn, kadnlarn, aczelerin be vakit namaz, Cum, bayram namazlar ve va'z dinlemek iin cmiye gitmeleri ciz deildir. (bn-i bidn) DB: Edebler, gzel huylar, iyi haller ve davranlar; her konuda haddini bilip snr amamak. Mfredi (tekili) edeb'dir (Bkz. Edeb). dba riyetsiz hizmetin faydas yoktur. (Muhammed Ma'sm Frk) ADAK: Nezr, Allah telnn rzsnn elde edilmesi veya bir istein yerine gelmesi veya bir bel ve musbetin giderilmesi maksadyla Allah tel iin oru tutmak, kurban kesmek gibi balbana ibdet olan vey benzeyen bir eyi kendisine vcib kabl etme. (Bkz. Nezr) Allah tel Kur'n- kermde buyurdu ki: Adaklarn yerine getirsinler." (Hac sresi: 29) Adak ibdettir. Allah iin yaplr. Kul iin yaplmaz. Adak edilen eyin farz veya vcib olan bir ibdete benzemesi veya balbana bir ibdet olmas lzmdr. Namaz, oru, hacca gitmek, kle zd etmek vb. adak edilir. Abdest almak, l kefenlemek, ezan okumak, mekteb ve cmi yapmak balbana ibdet olmadklar iin adak yaplmazlar. Adak iki trldr: 1) Mutlak adak: Allah tel iin bir sene oru tutacam demek gibi. Dnmeden, sz arasnda dilinden km olsa da yerine getirmek vcibtir. 2) arta bal adak. Hastam iyi olursa Allah iin u kadar sadaka vermek, sevbn mesel Seyyid AhmedBedev hazretlerine balamak nezrim, adam olsun demek gibi. Hasta iyi oldukdan sonra bunlar yapmak lzm olur. Ada yerine getirmek vcibdir. Bz limler farzdr, dedi. (bn-i bidn) ADLET: Her ite hakk gzetme ve orta yolu tutma. Haklya hakkn verme. Hakszlktan saknma. Zulmn zdd, knun nnde eitlik. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Bir millete olan fkeniz, sizi adletten alkoymasn. dil olunuz! (Mide sresi: 8) Muhakkak ki Allah tel adleti, ihsn (iyilik yapmay) ve akrabya muhtac olduklar eyleri vermeyi emreder... (Nahl sresi: 90) Hak ve adlet zere bir gn hkimlik yapma, bir sene devml gaz etmekten daha ok severim. (Hads-i erf-Tabern) Bir saat adlet ile idrecilik yapmak, altm sene nfile ibdet yapmaktan daha iyidir. (Hads-i erf-slm Ahlk) Adlet mlkn temelidir. (Hazret-i mer) Adlet ksmdr: a) Allah telya kulluk etmek. Bunda shibinin hakkn gzetmek vardr. Her insann yaradanna kar borlu olduu bu kulluk vazfesini yerine getirmesi vcibdir. b) nsanlarn hakkn gzetmek. c) Veft eden gemilerin hakkn gzetmek yni onlarn borlarn demek ve vasiyetlerini yerine getirmek. (Knalzde Ali Efendi) Adlet-i ictimiyye: Sosyal adlet; Herkesin; almas, bilgi ve kbiliyeti, grd i nisbetinde ve derecesinde hakkn almas; hi kimsenin ezilip smrlmemesi. (Bkz. Sosyal Adlet)

ADVET: Dmanlk, sebebsiz olarak bir kimseye dmanlk etmek, husmet. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Sen ktl, en gzel haslet ne ise onunla nle (fkeye sabr ile, cehlete ilim ile, ktle afv ile karlk ver). O zaman (grrsn ki) seninle arasnda advet bulunan kimse bile sanki yakn dostun olmutur. (Fussilet sresi: 34) Kymetli mrn dim advet ve husmet sebebiyle keder ve huzursuzlukla geiren kimselere yazk. (Ahmed Rfat) ey advete sebeb olur: Mal hrs, insanlarn ikramlarna dknlk gstermek, insanlarn gsterecei tibra nem vermek (Eb Osman Hr) ADEM: 1. Yokluk, varln zdd. Kintn asl ademdir. lemler yni her ey var olmadan nce ademde idiler. (Kemahl Feyzullah Efendi) 2. Tasavvufda slikin (tasavvuf yolcusunun) kendisini kaplayan mnev hal sebebiyle kendinden gemesi hli. DEM (Aleyhisselm): Kur'n- kermde ismi geen peygamberlerden. Yeryznde yaratlan ilk insan ve ilk peygamber, btn insanlarn babas. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Muhakkak ki, s'nn hli de (yni babasz dnyya gelii de) Allah indinde, dem'in hli gibidir. Allah tel onu topraktan yaratt, sonra ona "Ol" dedi, o da (can gelip) oluverdi. (l-i mrn sresi: 59) Allah tel dem'i (aleyhisselm) yeryznn her tarafndan aldrd topraktan yaratt. Bu sebeple zrriyetinden siyah, beyaz, esmer, krmz renkte olanlar olduu gibi, bzlar da bu renklerin arasndadr. Bzs yumuak, bzs sert, bzs hlis ve temiz oldu. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) eitli memleketlerden getirilen topraklar melekler su ile amur yapp, insan ekline koydu. Bu sret Mekke ile Tif arasnda krk yl kalp (salsl) oldu. Yni pimi gibi kurudu. nce Muhammed aleyhisselmn nru alnna kondu. Sonra Muharrem'in onuncu Cum gn rh verildi. Her eyin ismi ve faydas kendisine bildirildi. Boyu ve ya kesin olarak bildirilmedi. Allah telnn emri ile btn melekler, dem'e doru secde etti. blis, kibirlenip, bu emre kar geldi ve secde etmedi. dem aleyhisselm krk yanda Firdevs adndaki Cennet'e gtrld. Cennet'te yhut daha nce Mekke dnda uyurken, sol kaburga kemiinden hazret-i Havv yaratld. Allah tel onlar birbirine nikh etti. Yasak edilen aatan unutarak nce Havv, sonra dem aleyhisselm yedikleri iin Cennet'ten karldlar. dem aleyhisselm Hindistan'da Seylan (Serendib) adasna,Havv vlidemiz ise, Cidde'ye indirildi. dem aleyhisselm iki yz sene alayp yalvardktan sonra, tvbe ve dus kabl olup, hacca gelmesi emr olundu. Arafat ovasnda Havv ile bulutu. Kbe'yi yapt. Her sene hac yapt. Arafat meydannda veya baka yerde, kymete kadar gelecek ocuklar belinden zerreler hlinde karld. Allah tel tarafndan; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye soruldu. Hepsi; "Evet Rabbimizsin" dedi.Sonra hepsi zerreler hline gelip, beline girdiler. Sonra am'a geldiler. Burada ocuklar oldu. Neslinden krk bin kiiyi grd. Bin be yz yanda iken ocuklarna peygamber oldu. ocuklar eitli dillerde konutu. Cebril aleyhisselm kendisine on iki kere geldi. Oru, her gn bir vakit namaz, gusl

abdesti emredildi. Kendisine kitap verilip; fizik, kimy, tp, eczclk, matematik bilgileri retildi. Sryn, brn ve Arab diller ile kerpi stne ok kitap yazld. Bir rivyete gre iki bin yanda iken Cum gn veft etti. Hazret-i Havv da krk sene sonra veft etti. Kabirlerinin Kuds'de veya Mina'da Mescid-i Hf'de yhut Arafat'da olduu rivyetleri vardr. (Nianczde ve Sa'leb) DET: 1. Bir ehir ve memleketteki insanlarn, yapageldikleri usller, gelenekler, allm eyler. An'ane, rf. (Bkz. lgili maddeler) Her memleketin deti baka bakadr. Hatt bir memleketin deti zamanla deiir. Bulunduu ehrin dne uygun olan detine uymamak hret ve tahrmen (harama yakn) mekrh olur. (mm- Rabbn) Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem yapt ve kand eyler iki ksmdr: Birisi, ibdet olarak yapt ve kand eylerdir ki, her mslmann bunlara tbi olmas, uymas lzmdr. kincisi bulunduklar memleketin deti olarak yapt eylerdir. Bunlar yapmak mecbr deildir. dete bal eylerde de Reslullah'a (sallallah aleyhi ve sellem) uymak dny ve hirette insana ok ey kazandrr ve eitli sadetlere ve hayrlara yol aar. (Abdlhakm Arvs) Mslman olmayanlarn yaptklar ve kullandklar eylerden haram olmayp, insanlara faydal olanlar yapmak ve kfirlere benzemei dnmeyerek kullanmak gnh deildir. Pantolon, eitli ayakkab, atal, kak kullanmak, yemei masada yemek, herkesin nne ayr tabaklar iinde koymak, ekmei bakla dilimlere ayrmak ve eitli ey ve letleri kullanmak hep dete bal eyler olup, mbhdrlar. Bunlar kullanmak bid'at (gnh) olmaz. Byle detlerden faydal olmayanlar, irkin ve ktlenmi olanlar kullanmak ve yapmak haram olur. (Abdlgani Nabls, bn-i bidn) 2. Kitab, snnet, icma' ve kyasdan sonra ikinci derecedeki dn delillerden biri. Dnin ve akln beendii eyler. Dinde nass (yet-i kerme ve hads-i erf) ile aka bildirilmi olmayan bir hkm anlamak ve bildirmek iin umm detler dell olur. detin umm olmas iin Eshb- kirm radyallah anhm zamnndan kalma ve mctehidlerin (Kur'n- kerm ve hads-i erfden hkm karabilen derin limlerin) kullanm olmalar ve devaml olmalar lzmdr. Mumelttaki (ticret, rehin, hbe, mras, kirlama, veklet v.s.) hkmler iin bir beldenin nass'a aykr olmayan detleri delil olur. Bunlar fkh limleri anlyabilir. Zamnn deimesi ile rf ve dete dayanan ahkm (hkmler) deiebilir. Nass'a (yet-i kerme ve hads-i erflere) dayanan ahkm (hkmler) zamanla deimez. Byle hkm-i kll (genel hkmler) deimeyip, bu hkmn hdiselere tatbki zamanla deiebilir. (bn-i bidn, Ali Haydar Efendi) det Grme: Ayba hli. Kadnlardan ve ergenlik, evlenme ana gelmi olan kzlardan her ay belli gnlerde kan gelmesi hli. (Bkz. Hayz) det Zamn: Kadnda ve ergenlik ana gelmi olan kzlarda hayz (det) kan grld andan kesilmesine kadar olan gnlerin says. Hanef mezhebinde det zamn en ok on gndr. En az gndr. fi ve Hanbel mezheblerinde en ou on be gn, en az bir gndr. (bn-i bidn) Bir kadnn det ve temizlik zamn ok def her ay ayn gn saysnda olur. Burada bir ay demek, bir det grmenin bandan, ikinci det grmeye kadar geen zaman demektir. det

zamn belli olan kadn, bir kerre baka sayda det kan grrse, det zamn deiir. (brhim Haleb) dette Bid'at: Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem ve drt halfesi zamnnda olmayp, ibdet etmek ve sevb kazanmak niyyeti ve kasd olmakszn sonradan meydana karlan eyler. dette bid'at, hads-i erfde dallet (sapklk) olarak bildirilen bid'atlardan deildir. Bunlarn kullanlmas gnh deildir. Un elei, atal, kak kullanmak ve kahve imek gibi eyler dette bid'attir. (Hdim) det-i lhiyye: Snnet-i ilh; Allah telnn knnu. Allah telnn bir eyi yaratmak iin arada bulundurduu sebebler. Bu sebebler tecrbe ile anlalr. Allah telnn det-i ilhiyyesi yledir ki, her eyi bir sebeble yaratmaktadr. Fakat sebeblerin, vstalarn, O'nun yaratmasna hi te'sirleri yoktur. O'ndan baka yaratc yoktur. (Seyyid erf Crcn) Rzk, maa, mala, almaya bal deildir. Byle olmakla berber, almak farzdr. nk Ef'l-i ilhiyye (Allah telnn ileri) sebebler altnda meydana gelir. det-i ilhiyye byledir. Sebebleri aramak ve renmek istememek det-i ilhiyyeyi bozmak olur. (mm- Gazl) Allah tel her eyi bir sebeb altnda yaratmaktadr. Bir i yapmak ve bir eyi elde etmek iin bu iin sebeblerine yapmak lzmdr. Mesel buday elde etmek iin tarlay srmek, ekmek, ekini bimek lzmdr. nsann ileri, Allah telnn bu det-i ilhiyyesi iinde meydana gelmektedir. (Muhammed Ma'sm-i Frk) det-i ilhiyye yledir ki, insan nasl yaad ise, yle can verir. Bunun aksi olmu ise de ndirdir. Mcize ve kermet gibi eyler ise, det-i ilhiyye dnda meydana gelir. (erefeddn Yahy Mnr) Allah telnn det-i ilhiyyesindendir ki, fitne ve fesad sebebiyle gelen zelzele, ktlk gibi musbet ve felketler umm olur. yi kt herkese gelir. Sebeb olanlara cez, sebeb olmayanlara, mzur grlenlere yni fitnenin kp yaylmasna mni olamayarak, kalbleri ile buz edenlere ehdlik nasb olmak zere mkftdr. (Abdlhakm Arvs) det-i slm: slm deti. Kfr almeti olmayan ve en az iki mslman tarafndan kullanlan detle ilgili eyler. Haramlar det hline gelirse yine hell olmazlar. Kfr almetleri det olup mslmanlar arasnda yaylsa da, yine det-i slm olmazlar. Kfr almeti olmakdan kmazlar. (Abdlhakm Arvs) DL: 1. Adletli; hakk gzeterek i yapan, zulm ve hakszlk etmeyen. (Bkz. Adlet) Cennet'te bir derece vardr ki, oraya ancak zmre nil olacaktr (kavuacaktr). dil hkmdr, akraby ziyret eden (kimse), sabrl ve ocuklarna yapt harcamalar balarna kakmayan hne reisi. (Hads-i erf-Deylem) Cennet'te yle bir kk vardr ki, etrf kalelerle ve yeilliklerle evrilmitir, ayrca be bin de kaps vardr. Orada ancak neb, sddk, ehd ve dil hkmdr barnr. (Hads-i erf-Deylem)

2. tikd doru olan, byk gnh ilemeyen ve kk gnha devm etmeyen yni slmiyet'e uymaya alan slih mslman. Bid'at shibleri yni tikdda Ehl-i snnetten ayrlm olan yetmi iki frkann hepsi, ehl-i kble olduklar, her ibdeti yaptklar hlde, dil deildir. nk (bunlar), ya mlhid (dinden km) olarak mnlarn kaybetmiler, yhud bid'at shibi olduklar iin byk gnha girerek dil olma vasfn kaybetmilerdir. (Abdlgan Nabls) Eshb- kirmn hepsi, Reslullah efendimizin sohbetinde bulunmular ve O'na yardmc olmulardr. Hepsi lim ve dil idi. (Abdlazz Dehlev) Ramazn- erf ay, Ramazn hillinin grlmesi, buna iki dil kimsenin hidlik etmesi ve hkimin (kdnn) ln etmesi ile balar. (Abdlazz Hulvn) DYT SRES: Kur'n- kermin yznc sresi. diyt sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Medne-i mnevverede nzil olduu da bildirilmitir. On bir yet-i kermedir. "Yemn ederim (Allah yolunda sava iin sr'atle) koan atlara" melindeki birinci yet-i kermede koan atlar mnsna olan "diyt" kelimesi sreye isim olmutur. Sre, Peygamber efendimizin harbe gnderdii bir svr kuvvetinin gecikip, mnfklarn (kalbleri ile inanmadklar hlde azlar ile inandk diyenlerin), onlarn ldrldkleri haberini yaymas zerine, hayatta olduklarn hatt zafer ve ganmet (mallar) kazandklarn mjdelemek zere nzil olmutur (inmitir). Srede ayrca, insanlarn nankrlnden, mala, servete dknlklerinden, ldkten sonra balarna gelecek ackl hallerden bahsedilmekte, Allah telnn insann her hlinden haberdr olduu hatrlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Taber) Allah tel diyt sresinde buyurdu ki: "Muhakkak ki insan Rabbinin ni'metlerine ok nankrdr. Hi phesiz o (Allah tel veya veya insan) buna hiddir. Gerek o (insan) mal sevgisinden dolay pek katdr, cimridir. (yet: 6-8) D KAVM: Hd aleyhisselmn kavmi (Bkz. Hd Aleyhisselm). Bu kavim Nh aleyhisselmn torunlarndan d'n evldndan oaldklar iin bu ad almlardr. Bu kabile, Yemen'de Hadramd blgesinde, Umman ile Aden arasnda Ahkf denilen yeri yurt edindi. Yemen ile m arasnda yerletikleri de rivyet edilmitir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: d kavmine, kardeleri Hd'u peygamber olarak gnderdik. Hd (aleyhisselm) onlara; "Ey kavmim! Allah telya ibdet edin. bdet edilecek O'ndan bakas yoktur. Hl O'nun azbndan korkmayacak msnz?" dedi" (A'rf sresi: 65) Kur'n- kermde Hd aleyhisselm iin "d kavminin kardei" buyrulmas din kardelii sebebiyle deildir. O kavmin iinden yetitii, onlarla ayn soydan geldii iindir. nk dn inan ve ibdetleri bakmndan Hd aleyhisselmn, kavmi ile bir yaknl ve benzerlii olmamtr. (Senullah Dehlev) ADN CENNET: Yedi kat gklerin zerinde yaratlan sekiz Cennetten derece bakmndan en yksek olan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: mn ehli, altn bilezikler ve inci ile sslenecekleri Adn ismindeki Cennetlere girerler. (Ftr sresi: 33)

Allah tel Adn ismindeki Cenneti, gnh ileyecekleri zaman, Allah telnn bykln dnp, O'ndan hay ederek gnahtan kanan kimseler iin hazrlad. (Hads-i erf-Drret-l-Fhire) Adn Cenneti'ne peygamberler, ehdler ve sddklar girecektir. Peygamber efendimizin derecesi olan Vesle, Adn Cenneti'ndedir. (mm- Birgiv) FK: nsann d ve dndaki eyler. Ufk'un okluk eklidir. fk ve enfste zhir olan (grnen) eyler, Hak telnn varln ve her eye kdir olduunu gsteren yetler (iretler, deliller)dir. (Muhammed Ma'sm) FK: 1. nsann dndaki eyler. Akla, hayle gelen her ey, hatt keif ile anlalan bilgiler, ister fk olsunlar, ister enfs olsunlar, yni insann iinde bulunsunlar hepsi msivdr, Allah'tan bakadr, mahlktur. (mm- Rabbn) 2. Uzak memleketlerden hac ibdetini yapmak iin gelenler. Haccn vciblerinden biri de; fk olanlarn, Mekke'den ayrlaca son gn tavf- sadr yni ved tavaf yapmasdr. Bu tavaf hayzl kadna vcib deildir. (Burhneddn Merginn) fk olanlarn Mekke'ye varnca hemen Mescid-i Harm'a girip, tavf- kudum yapmalar snnettir. (bn-i bidn) AFF: Temiz, iffetli, nmuslu, haramdan (gnahtan) saknan. (Bkz. ffet) FYET: 1. Salk, shhat, bedende hastalk bulunmamas. Allah teldan fiyet isteyiniz. mndan sonra fiyetten daha byk nmet yoktur. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Y Rabb! Senden shhat ve fiyet ve emnete hiynet etmemek ve gzel ahlk ve kadere rz gstermeyi istiyorum. Ey merhametlilerin en merhametlisi! Merhametin hakk iin bunlar bana ver. (Hads-i erf-Edeb-l-mfred) Dert ve bel gelince, Allah telya snmal, kurtarmas ve fiyet vermesi iin du etmeli, O'na yalvarmaldr. Allah tel du edenleri, shhat, selmet ve fiyet istiyenleri sever. (Ahmed Frk) 2. Gnah ilememek. Y Rabb! Bana ilim ver, hilm (yumuaklk) ile znetlendir. Takv (haramlardan saknmak) ihsn eyle. fiyet ile beni znetlendir. (Hads-i erf-Berka) Byklerden biri, hep du eder, Allah teldan bir gnlk fiyet isterdi. Adamn biri bu zta; "Sen hergn fiyette deil misin?" dedi. "Allah teldan yle bir gn istiyorum ki, sabahtan akama kadar Allah telya hibir gnah ilemiyeyim. fiyetle geen gn byle olur." buyurdu. (mm- Rabbn) AFOROZ: Hristiyanlk ve yahdlikte, dinden ve cematten uzaklatrma cezs. Galile, Kopernik ve Newton dnynn dndn slm limlerinin kitaplarndan renip aklaynca, papa tarafndan aforoz edildiler. (Yeni Rehber Ansiklopedisi)

Alman imparatoru IV. Henri, papa tarafndan aforoz edilince, af dilemek iin Vatikan'a geldi. Gnlerce karlar zerinde bekleyip papadan zr diledi. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) AFVV (El-Afvv): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Afv ok olan, gnhlardan, hat ve kusurlardan dolay cezlandrmayan, gnahlar affedip amel defterinden silen. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Siz bir hayr, iyilii aklar veya gizlerseniz, yhut (size yaplan) bir ktl affederseniz biliniz ki, Allah tel Afvv'dr ve her eye kdirdir. (yet-i kermede mazlmun zlimi affetmesi tevik edilmektedir.) (Nis sresi: 149) Allah'm! Beni affet. nk sen Afvv'sn, Kerm (ltf ve ihsn shibi)sin. (Hads-i erf-Tabern) AFV: 1- Balama. Allah telnn, ihsn ile, s ve gnhkr kullarnn kusur ve gnhlarn balamas. Bir kimse din kardeinin bir iini yaparsa, binlerce melek o kimse iin du eder. O ii yapmaa giderken, her adm iin bir gnh afv olur ve kendisine kymette nmetler verilir. (Hads-i erf-bn-i Mce) Allah telnn sevgili kullarna, dny skntlarnn ve bellarnn gelmesi, bunlarn gnhlarnn afv olmas iin keffrettirler, sebebdirler. (mm- Rabbn) 2. Bir kimsenin, dmanndan veya suludan intikm almaya, karln yapmaya gc yettii halde bir ey yapmamas, intikm almamas. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (nsanlara kar) afv yolunu tut. Ma'rfu (yni akln ve dnin beendii eyleri, Allah teldan korkarak gnahlardan saknmay, sla-i rahmi (akraby, yaknlar gzetmeyi, onlar ziyret ederek gnllerini almay ve onlara yardm etmeyi), harama bakmamay; dili irkin ve gnah szlerden korumay) emret ve chillerden yz evir. (A'rf sresi: 199) Kendinden uzaklaanlara yaklamak, zulm edenleri afv etmek, kendini mahrum edenlere ihsn (iyilik) etmek, gzel huylu olmaktr. (Hads-i erf-Berka) ... Allah tel, afv edenleri azz eder. Allah rzs iin afv edeni, Allah tel ykseltir. (Hads-i erf-Berka) Ms bin mrn (aleyhisselm); "Y Rabb! Kullarnn en kymetlisi kimdir?" dediinde, gc yettii zaman affedendir, buyuruldu. (Hads-i erf-Beyhek) Kymet gn, hak shibi hakkn afv etmezse, bir dank (yarm gram gm) hak iin cemat ile klnp kabul olmu yedi yz namaz sevb alnp, hak shibine verilecektir. (bn-i bidn) GH: Haberdar, uyank. Gaflette olmayan, kalben Allah tel ile berber olan. nsanlar ibdet yapmak iin yaratld. bdetin hlsas, z de kalbin her zaman Allah teldan gh olmasdr. (Ubeydullah- Ahrr) AHBR: Haberler. Haberin okluk ekli. (Bkz. Haber) 1. Bir kavim, kable, ahs, lke, blge, ehir veya bir hdise hakknda nakledilen bilgiler.

2. Allah telnn, Kur'n- kermde, gemite olanlara, gelecekte ve hirette olacaklara dir bildirdii eyler. Ahbr, riin (dnin shibinin, Allah telnn) bildirmesi ile anlalr. Akl ve tecrbe (deney) ile anlalmaz. Ahbrda deiiklik olmaz. (Takprzde) AHD: Sz vermek. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Rabbinizle ve dier insanlarla olan ahdinize vef ediniz, zr kymette ahd shibinden, ahdini bozmasnn sebebi sorulur. (sr sresi: 34) Bir kimseye svmekten, verdii sz yerine getirmemekten ve ahdi bozmaktan saknmaldr. (mm- Birgiv) Ahde Vef: Sznde durma, szn yerine getirme. Verdii szde durmayp cayan gaddr (zlim), hin kimse iin kymet gn bir sancak dikilir ve; "Dikkat olunsun bu sancak falan olu falann ahde vefszlk almetidir" denilerek tehr edilir (gsterilir). (Hads-i erf-Sahh-i Buhr, Sahh-i Mslim, Snen-i Eb Dvd, Snen-i Tirmiz) Ahde vefszln yaygn hl ald bir millette cinyet ok olur... (Hads-i erf-Msned-i Eb Ya'l, Beyhek, El-Mstedrek) Ahd-i Atik: Eski ahd. Hristiyanlarca Ms aleyhisselma inen kitab. Bu ismi ilk olarak hristiyanlar kullanmlardr. Hristiyanlarn Kitab- mukaddes denilen kitablar Ahd-i Atk ile Ahd-i Cedd'den meydana geldiinden onlar da Ahd-i Atk'i kutsal kabul etmektedirler. Yahdler, Ahd-i Atk yerine Tanah demektedirler. Bugn elde mevcut olan Ahd-i Atk, hazret-i Ms'dan asrlarca sonra yazlmtr. ocuklara Kitb- Mukaddesi okuturken ok dikkat ediniz. nk Kitb- Mukaddesin iinde, gayr-i ahlk fuhu hikyeleri mevcuttur. Bunlar okuyan ocuklarda, ile fertleri arasndaki mnsebetler hakknda, ok hatl fikirler hsl olabilir. Bilhass, Ahd-i Atik ksmnda bulunan bu fuhu mnsebetleri, Kitb- mukaddesten karlmal ve ancak ondan sonra ocuklara okutmal. (Plain Truth) Bugn hristiyanlarn ellerinde bulunan ncillerde ve Ahd-i Atik'te de btn tahriflere (deiikliklere) ramen, s aleyhisselmdan sonra bir peygamber gelecei yazldr. (Rahmetullah Efendi) Ahd-i Cedd: Hristiyanlarn kutsal kitab olan Kitb- mukaddes'in ikinci blm. ncl'in Ahd-i Cedd ksmnda dorudan doruya bir insann anlattklar hikyeler, herhangi bir iin nasl yapldn gren kimselerin grg hidlii vardr. Srf insan sz olan bu ksmlar, kilise tarafndan insanlara Allah szym gibi nakledilmektedir. (Kenneth Gragg) Ahd Msk: Allah tel, dem aleyhisselm yaratnca, kymete kadar btn zrriyetini (neslini) zerreler hlinde onun belinden karp, "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye buyurduunda onlarn; "Evet, sen Rabbimizsin!" diye sz vermeleri.

Ben, Rabbime verdiim ahd msk hatrlyorum. (Hazret-i Ali) AHDNME (Ahidnme): Devlet bakannn emriyle, bz devlet, topluluk ve ahslara zel haklar tanmak maksadyle hazrlanan belge. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem, hristiyanlarla ilgili olarak, hazret-i Ali'ye yazdrd ahidnmenin bir ksm yledir: Her kim ki, bu ahidnmenin aksine hareket ederse, ister sultan, ister bakas olsun, Allah telya kar isyn ve dn-i slm ile istihz (alay) etmi saylr ve Allah telnn lnetine lyk olur. Btn hristiyanlar benim himyem (korumam) altndadr. Onlara zor kullanmayn. Onlarn dn reislerini makmlarndan indirmeyin. Onlar, ibdet ettikleri yerden karmayn. Bunlarn, manastrlarnn ve kiliselerinin hi bir tarafn ykmayn. Onlar, dim merhamet ve efkat kanatlar altnda himye edin!.. (Feridun Bey-Mecmu'a-i Mnets-Saltn) AHF: ok gizli, lem-i emrin (madde ve l olmayan ve arn stndeki lemin) beinci ve son latfesi (makam, mertebesi). nsana lem-i sagr yni kk lem denir. lem-i sagr on ksmdan meydana gelir. Bunlarn bei lem-i emrdendir. Bu be mertebe; kalb, rh, sr, haf ve ahfdr. Bunlarn asllar, kkleri lem-i kebrde (nsann dndaki lemde)dir. Ahf latfesi, mertebelerin en sonu ve en yukardaki mertebedir. (mm- Rabbn) HR (El-hiru): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Mahlktn (varlklarn) yok olmasndan sonra, bk olan (varl devm eden) yalnz kendisi kalan, hi yok olmayan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O (Allah tel) her eyin balangcdr. (Hadd sresi: 3) El-hiru ismi erfini syliyenin gnl temizlenir. Safya kavuur. Gnde yz defa sylenirse, Allah teldan baka her eyin sevgisi kalbden kar. (Ysuf Nebhn) HR ZAMAN: Dnynn son zamn, son devresi. Genel olarak Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) teriflerinden, zel olarak hicr bin senesinden sonraki zaman. hir zamanda fitne ve bel devmldr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) hir zaman yaklatka, mnn olmadn gsteren hller ve iler, bid'atler (dinde olmayp, ibdet maksadyla yaplan eyler) oalr. slmiyet unutulur. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Bir zaman gelecek ki, mmetimde (bana tbi olanlarda, uyanlarda) mslmanln yalnz ad kalacak. M'min olanlar (inananlar) yalnz bir ka slm detini yapacak. mnlar kalmayacak. Kur'n- kerm yalnz okunacak, emirlerinden ve yasaklarndan haberleri bile olmayacak. Dnceleri yalnz yiyip imek olacak. Alah tely unutacaklar. Yalnz paraya tapnacaklar. Kadnlara kle olacaklar. Az kazanmak ile kanat etmeyecekler. ok kazannca, doymayacaklar." (Kurtub, Mektbt) hir zaman mmetleri dny fn bilmezler Gidenleri grrler de ondan ibret almazlar. (Ahmed Yesev) HR ZUHUR:

Cum namaznn drt rekat son snneti ile iki rekat vaktin snneti arasnda klnan drt rekatlk namaz. ehirde bir ka cmide Cum namaz klnabilir. Fakat Hanef mezhebinin bz limleri ile mezhebin ounluu bir cmiden fazla yerdeCum klnmaz dedi. Bunun iin ehir olduu ve Cum'nn kabl olmas pheli bulunan yerlerde "zerime son farz olan klmadm le namazn klmaya" diye niyyet ederek hir zuhur klmaldr. (Abdlhak- Dehlev) HRET: nsann lm ile balayan ebed (sonsuz) hayat. hirete mn, inanlmas lzm olan alt esastan beincisidir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Kim de m'min olduu hlde hireti ister ve onun iin gereken ekilde alrsa, ite onlarn almalar makbl olur. (sr sresi: 19) Dny iin, dnyda kalacan kadar al. hiret iin orada sonsuz kalacana gre al. Allah telya, muhta olduun kadar itat et. Cehennem'e dayanabilecein kadar gnh ile. (Hads-i erf-Eyyhel Veled) Sizden ncekiler, hiret ileri ile urap, sdece artan zamanlarn dny ilerine harcarlard. Siz ise, bugn hep dny ileri ile urayor, zaman kalrsa hiret ilerini yapyorsunuz. (Avn bin Abdullah) hireti dnmek akllln almeti, kalbin canlldr. (Eb Sleymn Drn) Bir kalbde, hiret arzusu oaldka, dny dncesi o kalbden kaybolur. (Ali Mzeyyen) Allah telnn bildirdii bir hiret gn bin dny senesi kadardr. Byle olduu Hac sresinde aka bildirilmitir. Niin bu kadar zaman olduunu ancak Allah tel bilir. nk hirette, dnyda bulunan gece, gndz, ay ve sene yoktur. (Mektbt- mm- Rabbn) hiret limi: Dnyla, mala, mevkiye kymet vermeyen, ilim ile dnylk elde etmeye almayan, hireti dnyya tercih eden, ilmiyle amel eden, ii szne uyan, ibdet ve tate tevik eden, ilmi hiretine faydal olan tevzu shibi lim. Denildi ki, unlar hiret limlerinin almetlerindendir: Hayet (Allah korkusu), tevzu (alak gnlllk), gzel ahlk ve zhd (dnyya rabet etmemek). (mm- Gazl) AHKF SRES: Kur'n- kermin krk altnc sresi. Ahkf sresi, Mekke-i mkerremede nzil olmutur (inmitir). Otuz be yettir. Yirmi birinci yet-i kermede geen Ahkf kelimesi sreye isim olmutur. Ahkf, uzun ve yksek kum ynlar demektir. Srede ad geen Ahkf, Arabistan'n gneyinde Umman ile Mehre arasndaki kumluk blgedir. Bu hususta baka rivyetler de vardr. Hd aleyhisselm, d kavmini(milletini) burada mna dvet etti, ard. Srede, Allah telnn birliinin delilleri, irkin (cenb- Hakk'a ortak komann) yanll bildirilmekte, inananlarn, Allah teldan korkarak gnahlardan saknanlarn byk mkftlara kavuacaklar mjdelenmekte, m'minlerin, analarna, babalarna iyi davranmakla mkellef (ykml) olduklar, dnynn fn, geici varlna ve lezzetlerine kaplmann uygun olmad anlatlmakta, d kavminin kssas ve Hd aleyhisselma inanmamalar, ona kar gelmeleri netcesinde ac bir azabla helak olular haber verilmekte ve daha baka konular yer almaktadr. (Abdullah ibni Abbs,

Senullah Dehlev) Kur'n- kermde Ahkf sresinde buyruldu ki: "Rabbimiz Allah'tr" deyip de sonra istikmet zere bulunanlara (evet) onlara (kymet gn) korku yoktur. Onlar (lrken) mahzun da olmayacaklardr. (yet: 13) Hl u hakkati bilmediler mi ki gkleri ve yeri zahmetsiz, yorulmadan yaratan Allah tel, lleri de diriltmeye kdirdir. Evet O, her eye elbette kdirdir, gc yetendir. (yet: 33) (Habbim) l'l-azm peygamberlerin sabrettikleri gibi sen de sabret! Onlara azb verilmesi iin du etmekte acele eyleme. (yet: 35) Kim Ahkf sresini okursa, onun iin, dnydaki kumlarn her birine karlk on sevb yazlr. (Hads-i erf-Envr-ut-tenzl ve Esrr't-te'vl) AHKM: Hkmler. Allah telnn emirleri ve yasaklar. Hkm'n okluk eklidir. Peygamberler aleyhimsselm, Allah telnn kendilerine melek (Cebril) ile bildirdii ahkm kendi zamanndaki insanlara noksansz olarak bildirmilerdir. (Abdlgan Nabls) Kur'n- kerm, btn peygamberlere aleyhimsselm gnderilmi olan ahkm ve daha fazlasn kendisinde toplamtr. (Abdlhakm Arvs) mn ve ahkm bilgilerini renmeyen ve ocuklarna retmeyen, kulluk vazfesini yapmam olur. (mm- Gazl) Ahkm- er'iyye: slm dninde bir iin yaplmas veya yaplmamas gerektiini bildiren hkmler. Emirler ve yasaklar. Bunlara Ahkm- ilhiyye, Ahkm- slmiyye ve Ahkm- Kur'niyye de denir. Ahkm- er'iyye sekizdir: Farz, vcib, snnet, mstehb, mbah, haram, mekruh, mfsid (Bkz. lgili Maddeler). (bn-i bidn) Btn insanlara her eyden nce lzm olan, tikd (inanc) dzeltmektir. Yni doru bir mn shibi olmaktr. kinci olarak, ahkm- er'iyyeyi renmektir. (Ahmed Frk) Beden, ahkm- er'iyyeyi yapmakla sslenince, nefs dny ktlklerinden ve zararlarndan kurtulur. (Ahmed Frk) mn muma benzer. Ahkm- er'iyye mum etrfndaki fener gibidir. Mum ile birlikte fener de slmiyet'tir. Fenersiz mum abuk sner. mnsz slm olmaz. slm olmaynca da mn sner. (Abdlhakm bin Mustaf) Haram ilememek ve btn ahkm- slmiyyeyi yerine getirmek kolaydr. Kalbi bozuk olana g gelir. Bir ok iler vardr ki, salam insanlara kolaydr, hastalara ise gtr. (mm- Rabbn) Ahkm- Fkhiyye: Fkh ile ilgili hkmler. Bedenle yaplmas ve saknlmas lazm gelen eyler, emirler ve yasaklar. (Bkz. Fkh) Her mslmann kendisine lzm olan ahkm- fkhiyyeyi renmesi ve yapmas lzmdr (Ysf Sinneddn mesi). Ahkm- fkhiyye drt byk ksma ayrlr: 1- bdt (Namaz, oru, zekt, hac, cihad), 2Mnkeht (Evlenme, boanma, nafaka ve dallar), 3- Mumelt (Al-veri, kir, irketler, fiz, mrs), 4- Ukbt (Cezlar). (Ahmed Zhdi Efendi)

Ahkm- ctihdiyye: Kur'n- kerm ve hads-i erfte aka bildirilmeyip, mctehid denilen limlerin aka bildirilenlere benzeterek elde ettikleri hkmler. Ahkm- Mneviyye: Allah telnn ztna ve sfatlarna it bilgiler, tasavvuf bilgileri. Peygamber efendimizin vazfelerinden biri de, Kur'n- kermin ahkm- mneviyyesini, mmetinin yksek (olgun) olanlarnn kalblerine aktmaktr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) AHLK: nsanda yerlemi huylar. Hulkun okluk eklidir. (Bkz. Hulk) yi huylar tamamlamak, iyi ahlk dnyya yaymak iin gnderildim. (Hads-i erf-Cmi'us-sagr, Knz-d-dekik) nsanlar memnn etmek iin malnz yetmez. Ancak gleryz ve gzel ahlkla onlar memnun edebilirsiniz. (Hads-i erf-Snen-i Eb Dvd) Allah telnn en sevdii ey, gzel ahlktr. (Hads-i erf - Ahlk- Cell) inizde en sevdiim kimse, ahlk en gzel olannzdr. (Hads-i erf-Edeb-l-mfred) slm limlerinin ouna gre insanlar iyilie, ykselmee elverili olarak doar. Sonra nefsin kt arzlar ve gzel ahlk renmemek ve kt arkadalarla dp kalkmak kt huylar meydana getirir. (Ali bin Emrullah) Ahlk lmi: Kt huylardan uzaklap, gzel huylar edinme yollarn reten ilim. Ahlk ilmi, ok erefli, pek kymetli, en lzumlu bir ilimdir. nk rhun ktlkleri bu ilim ile temizlenebilir. Rhun iyi huylar, shhati, kuvveti bununla kolayca elde edilir. Kuvvetli rhlar ahlk ilmi syesinde gzel ahlk shibi olur. Kirlenmi, hasta rhlar da, bu ilim yardm ile temizlenir, iyi ahlka kavuur. (Ali bin Emrullah) Ahlk- Hasene: Gzel huylar. Dnin ve akln beendii huylar. Ahlk- hasenenin almeti, insanlardan gelen sknt ve eziyete katlanmaktr. (Abdlhakm Arvs) Ahlk- hasenenin on almeti vardr: ok tirz etmemek. Adlet shibi olmak. Kendini beenmemek. nsanlarn ayplarn rtmek. Mslman kardeinin kusurunu grnce hsn-i zn etmek (onu iyiye yorumlamak ve hakknda iyi dnmek). Bakasndan gelen eziyet ve skntlara katlanmak. Nefsine (kendine) zulmetmemek. Kendi ayplarna bakp bakalarnn ayplarn aratrmamak. Herkese kar gler yzl, yumuak ve tatl szl olmak. (Ysuf bin Esbat) Ahlk- lhiyye: Allah telnn sfatlarna ve isimlerine uygun sfatlarla sfatlanmak. Allah telnn ahlk ile ahlklanmak. "Vel olmak iin ahlk- ilhiyye ile ahlklanmaldr." demilerdir. Bu sfatlar evliyda meydana gelir. Fakat bu benzerlik yalnz isimdedir ve uygunluk sfatlarn topluluundadr. Yoksa sfatlarn hussiyetlerinde berber olunmaz. (mm- Rabbn) Allah telnn bir ismi "Melik"tir. Bu, her eye hkim, glib demektir. Talebe tasavvuf yolunda ilerlerken, kendi nefsine hkim, glib olur ve bakalarnn kalblerine tesir etmee balarsa ahlk- ilhiyye ile ahlklanm olur. Allah telnn bir ismi de Semi'dir. Yni

iiticidir. Talebe, doru sz herkesten kabul eder ve gizli hakikatleri, can kula ile duyarsa, bu sfatla huylanm olur. Bir sfat da "Basr"dir. Yni Allah tel hereyi grr. Talebenin kalb gz alr ve firset ile kendi ayblarn ve bakalarnn iyi huylarn grrse yni bakalarn kendisinden daha stn grrse ve Allah telnn her an grdn gz nnde bulundurarak, hep Allah telnn beendii eyleri yaparsa, bu sfatla huylanm olur. Bir sfat da "Muhy"dir. Yni Allah tel dirilticidir. Talebe unutulmu snnetleri canlandrr, meydana karrsa, bu sfatla sfatlanm olur. Bir sfat da "Mmit" ldrc demektir.Talebe snnetlerin yerine yerlemi olan bid'atleri, dinde sonradan karlp din diye yaplan eyleri men eder yok ederse, bu sfatla sfatlanm olur. Btn sfatlar bunlar gibidir. (Hce Muhammed Pris) Ahlk- Zemme: Kt ahlk. Dnin ve akln beenmedii huylar. nsana dnyda ve hirette zarar veren her ey, ahlk- zemmeden meydana gelmektedir. Zararlarn, ktlklerin ba kt huylu olmaktr. (Ali bin Emrullah) Ahlk- zemme kalbi, rhu hasta eder. Hastaln artmas, kalbin, rhun lmne sebeb olur. En kt huy, kfr yni mnszlktr. (mm- Rabbn) Kendinde ahlk- zemme bulunan kimse, buna yakalanmasnn sebebini aratrmal, bu sebebi yok etmeye, bunun zddn yapmaya almaldr. nk, insann alt eyden kurtulmas zordur. Kt eyler nefse tatl gelir. (Hdim) AHMAK: Akl az, gr ksa olan. Akll kimse, nefsine uymaz ve ibdet yapar. Ahmak olan nefsine uyar, sonra Allah'n rahmetini bekler. (Hads-i erf-Berka) Anadan doma krlerin grmesini salamak, hatt lleri diriltmek bana zor gelmedi. Fakat, ahmak olana, doru sz anlatamadm. (s aleyhisselm) Ahmakla arkadalk etmekten kan. nk, ekseriy sana iyilik yapaym derken, zarar dokunur. (Hazret-i mer) Dnyy ele geirmek iin hireti vermek ve insanlara yaranmak iin Allah tely brakmak ahmaklktr. (mm- Rabbn) Ahmaa verilecek en gzel cevap, skttur. (bn-i Hibbn) Ahmaklar arasnda bulunan horlanr, limler arasnda bulunan hrmet grr. (Ca'fer-i Sdk) Bile bile hatda srr eden ahmaktr. (Abdlhakm Arvs) Bir kimsenin ahmak olduuna almet, kendi aybn brakp, bakasnn aybyla uramasdr. (Srr-yi Sekat) Mahlktn, yaratlmlarn en ahma nefistir. nk dim kendi aleyhine, zararna olan eyleri ister. (mm- Rabbn) AHMEDYYE: 1. Evliynn gzbebei mm- Rabbn Ahmed Frk Serhend hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bu yola Mceddidiyye-i Ahmediyye de denir. Ahmediyye yolunun by mm- Rabbn hazretleri bir nashatlerinde yle buyurdu: Her eye kalbi balamaktan kurtulmadka, Hak telya balanlamaz. nsana lzm olan nce Ehl-i snnete uygun inanmak, sonra Allah telnn emir ve

yasaklarna uymak, sonra tasavvuf yolunda ilerlemek, ihls elde etmektir. hls ile yaplan bir i, senelerle yaplan ibdetlerin kazancn hsl eder. Dnyya dkn olanlar hirette zarar grr. 2. Hindistan'da Gulam Ahmed Kdiyn tarafndan kurulan sapk bir yol. (Bkz. Kdiynlik) AHRRYYE: Evliynn byklerinden Ubeydullah- Ahrr hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Ahrriyye yolunun by Ubeydullah- Ahrr hazretleri bir sohbetlerinde yle buyurdu: Bizim yolumuzda el hell krda (ite), gnl ise hakk yrda yni Allah teldadr. Biz bu yolu, tasavvuf kitablarndan deil, Allah telnn kullarna hizmetten elde ettik. nsann yaratlmasndan maksat, kulluk yapmasdr. Kulluun z de, hibir zaman Allah tely unutmamaktr. Sz, deerli bir eydir. Fakat zamnnda ve yerinde olmaldr. AHSEN- TAKVM: En gzel boy ve sret. Bedenen ve rhen en gzel olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz insan ahsen-i takvm zere yarattk. (Tn sresi: 4) AHVL: Hller. Tasavvuf yolunda bulunan kimselerin, kalblerinde meydana gelen deimeler. Hl'in okluk eklidir. (Bkz. Hl) Kalbe gelen btn mnev ahvli, keifleri (bulular) bize verseler fakat kalbimizi Ehl-i snnet tikd ile sslemeseler kendimi mahv olmu ve hlimi harb bilirim. Btn harblklar, felketleri zerime ysalar, lkin kalbimi Ehl-i snnet tikd ile ereflendirseler hi zlmem. (Ubeydullah- Ahrr) AHZB GAZVES (Harbi): Hendek gazvesinin dier ad. Hendek gazvesinde, mslmanlara kar Kurey, Gatafan ve yahdlerden meydana gelen birka dman kuvveti birleip savat iin bu harbe Ahzb gazvesi denmitir. (mm- Syt, Begv) AHZB SRES: Kur'n- kermin otuz nc sresi. Ahzb sresi Medne-i mnevverede inmitir. Yetmi yet-i kermedir. Sre, ismini, birleik dman ordusu anlamna gelen ahzb kelimesinden almtr. Srede slm dmanlarnn, slmiyet aleyhindeki almalar ve sonunda hsrana uradklar, Peygamber efendimize ve m'minlere eziyet ve sknt verenlerin iddetli azba urayacaklar,Reslullah efendimizin mbrek zevcelerinin ve dier mslman ilelerin tesettre (rtnmeye) nasl riyet edecekleri, kfirlerin hirette iddetli azab grecekleri ve ok piman olacaklar, zerlerine den vazfeleri yerine getirdiklerinde, takvya sarlp gnahlardan sakndklarnda m'minlerin, cenb- Hakk'n pekok ihsnlarna kavuacaklar anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Begv, Rz) Ahzb sresinde melen buyruldu ki:

Ey mn edenler! Allah tely ok zikr ediniz, her zaman hatrlaynz, hi unutmaynz... (yet: 41) Ey peygamber! Zevcelerine, kzlarna ve m'minlerin kadnlarna (ihtiyalar iin dar kacaklar zaman) d elbiselerinden stlerine giymelerini syle... (Ayet: 59) Kim Ahzb sresini okur ve ilesine ve criyesine retirse, kabir azbndan kurtulur. (Hads-i erf-Envr-t-tenzl ve Esrr-t-te'vl) AKD: Akdeler. Akde kelimesinin oulu. slm dninde inanlacak eyler, mn bilgileri. kl ve bali olan (ergenlik yana ulaan) erkek ve kadnn birinci vazfesi, Ehl-i snnet limlerinin yazdklar akid bilgilerini renmek ve bunlara uygun olarak inanmaktr. Kymette Cehennem azbndan kurtulmak, onlarn bildirdiklerine inanmaya baldr. (mm- Rabbn) Ehl-i snnetin akidde iki kolu vardr: 1) Mturdiyye mezhebi. 2. E'ariyye mezhebi. Birincisinin imm Eb Mansur Mturd, ikincisininki mm- Eb'l-Hasen E'ar hazretleridir. kisinin bildirdii mn esaslar ayndr. Yalnz aralarnda, teferruatla ilgili, zah, ifde ve uslub tarzndan doan cz' farkllklar vardr. (Takprzde) Hud Rabbim nebim hakk Muhammeddir Reslllah Hem slm dnidir dnim, kitbmdr kelmullah Akidde, Ehl-i snnet oldu mezhebim, hamdolsun Amelde, Eb Hanfe mezhebi, mezhebim vallah (brhim Hakk Erzurum) Akid lmi: mn esaslarn anlatan ilim dal. Akid ilmi, mnn esaslarn geni ve derin olarak anlatr. Bu ilme nceleri Fkh- ekber, sonralar Kelm ilmi denildi. Akid ilmi ile ilgili ilk eser mm- A'zam Eb Hanfe hazretlerinin yazd El-Fkhu'l-Ekber'dir. Daha sonra Ehl-i snnet tikdn anlatan pekok eser yazld. (Muhammed Muhyiddn) AKE: Osmanl Devletinin ilk zamanlarndan tibren bastrlan ve kullanlan gm para birimi. lk sikkesi gmten yapld iin ak (beyaz, parlak) para mnsna ake denildi. Buyurdu akeye sikke kazalar Ki Osman bin Erturul yazalar (Hadd) AKD: Anlama, szleme. Nikh, hibe (ba), vasiyet, al-veri gibi ilerde taraflardan birinin teklifi, dierinin kabl ile gerekleen szleme. Ticret, veklet ve btn akdlerde, senet yazmak art deilse de, dn vermekte lzm, nikhta ise mstehbdr. (bn-i bidn) KIL: Akll kimse; iyi ve kty, faydal ve zararly birbirinden ayrabilen kimse. ocuk yedi yanda kl olur. Yedi ile onbe ya arasnda iken akll ocuk denir. (Hamza Efendi)

kl olmayan ocuklarn btn szlemeleri btldr, hkmszdr. (bn-i bidn) kl olan bir ocuk, eker, meyve gibi kendine yarar ey isterse ona satmak ciz deildir. nk velsi izin vermemi demektir. Eer, tuz, pirin gibi evle ilgili bir ey isterse, satmak sahh (geerli, doru) olur. nk velsinin izin verdii anlalr. Bunun izin ile al-veri etmesi cizdir. ocuk akll olmam ise, velsinin izni olsa da, al-veri etmesi sahh olmaz. (Hamza Efendi) kl isen kl namaz n sedet tcdr Sen namaz yle bil ki m'minin mrcdr. (Sedet-i Ebediyye) kl-Bli: Faydal ve zararl olan birbirinden ayrabilen ve evlenme ana gelip gusl abdesti almaya balayan akll kimse. kl bli olduktan sonra kii yetim saylmaz. (Hads-i erf-Rmz-ul-Ehds) kl ve bli olan erkein ve kadnn birinci vazfesi, Ehl-i snnet limlerinin yazdklar inanlacak eyleri renmek ve bunlara uygun olarak inanmaktr. Kymette yni ldkten sonraCehennem azbndan kurtulmak, onlarn bildirdiklerine inanmaya baldr. (mm- Rabbn) Her mslmann, ocuuna menty (mnn alt artn) ezberletmesi, mnsn, farzlar (emirleri) ve haramlar (yasaklar) retmesi lzmdr. kl bli olunca; mn, slm' bilmeyen kimse mslman olmaz. (bn-i bidn) kl bli her mslmann, her gn be vakit namaz klmas farzdr. Kz ve olan ocuk yedi yana gelince, namaz klmalarn emretmek velsi zerine vcib (lzm) olur. Oru tutmalar iin de emreder. On yana gelince, namaz klmalar iin el ile hafife vurulur. Sopa ile dvlmez. Falaka ile vurulmaz. El ile ten fazla vurulmaz. Velsinden bakas dmez. (bn-i bidn, Eb Bekr Rz el-Cesss) KILE: Ktilin, ldrme iindeki yardmclar, bunlar yoksa ldrmede kendisine yardm eden kablesi (kylleri, ehirlileri) ve akrabs. Ktilin cinyeti ilemesine mni olmadklar, bilakis bu hususta onu koruyup, gzettikleri ve ktil, onlardan kuvvet alarak bu suu iledii iin kle, cinyete karm gibi olurlar. Ktil ile birlikte diyeti (para cezsn) yklenmeleri bu sebeptendir. (Kvmuddn Kk) Ktilin deyecei diyet, demeleri iin kleye taksim edilir, paylatrlr, senede alnr. Kadn, deli ve ocuk kleye katlmaz. (bn-i bidn) Mslman olan ktilin klesi ve vrisi (ldnde malndan mrs alacak kimse) yoksa, diyetini beytlml verir. Yni hkmet verir. Beytlml yoksa, kendi senede der. (bn-i bidn) KBET: 1. Son, netce. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Habbim!) De ki: Yeryznde gezip dolan, sonra da bakn ki (peygamberleri) yalanlyanlarn kibeti nasl olmutur. (En'm sresi: 11) Niyet hayr ise kbet de hayr olur. (Abdlhakm-i Arvs) 2. Dnyda zafer, hirette sevb ve kurtulu.

Kur'n- kermde buyruldu ki: O hlde (Habbim) sen de (Nh gibi, kavminden gelen eziyetlere ve peygamberlik vazifesinin arlna) sabret. kibet; hi phesiz, takvya erenlerindir (gnhlardan saknanlarndr). (Hd sresi: 49) AKDE: nanlacak ey. (Bkz. Akid ve tikd) AKKA: ocuk nmetine karlk, Allah telya kr niyeti ile kesilen hayvan. (ocuk doduunda) yedinci gn akka hayvan kesilir, ismi konur, sa tra edilir. (Hads-i erf-Tirmiz, Ahmed bin Hanbel) Akka, erkek ocuu iin iki, kz ocuu iin bir koyun kesmektir. (Hads-i erf-ir't-l-slm) Hicretin sekizinci ylnda, olu brhim dnyya gelince, yedinci gn Reslullah sallallah aleyhi ve sellem brhim'in ban tra ettirip, sann arl kadar gm sadaka verdi ve akka olarak iki ko kesti. Salarn gmd. (mm- Kastaln) ocua yedinci gn isim koymak ve ban kazyp, sann arl kadar, erkek iin altn veya gm, kz iin gm sadaka vermek ve erkek iin iki, kz iin bir akka hayvan kesmek mstehbdr. Akka hayvan, kurbanlk hayvan gibi olmaldr. Sonra da kesilebilir. Hanef mezhebinde, etleri pimi veya i olarak, zengin, fakir herkese verilebilir. (Seyyid Alizde) Akka, ocuklar bellardan, hastalklardan korur. Akkas yaplanlar, kymette anaya babaya ayr bir efat ederler. (Seyyid Alizde) AKL (Akl): drk kuvveti, doruyu yanltan, iyiyi ktden, faydaly zararldan ayrmaya yarayan kuvvet. ... Akl, shibini iyilie gtrr, ktlkten alkor. Akl olgunlamadka kiinin dni doru ve mn kmil (olgun) olmaz. (Hads-i erf-hy) Sizin aklca en stnnz, Allah'tan en ok korkannzdr. En gzeliniz, Allah telnn emir ve yasaklarna riyet edeninizdir. (Hads-i erf-hy) Kii gzel ahlk ile gndz oru tutup gece ibdet edenler derecesine ular. Fakat aklca kmil (olgun) olmadka, ahlk kmil olmaz. Akl olgunlanca, mn da olgunlar. (Hads-i erf-hy) Akll kimsenin, dny ile ilgili bir menfaati kard zaman, bunu kendine gam ve znt yapmas uygun deildir. nk zlmekle ele bir ey gemez. Fazla zlmek akla zarar verir. (bn-i Hibbn) Akl gz gibidir, din bilgileri k gibidir. Akl yalnz bana din bilgilerini, faydal ve zararl eyleri anlayamaz. Bunun iin Allah tel, peygamberleri ile rz olduu, beendii yol olan slmiyet'i bildirdi. Akln eksiklii peygamberlerin gnderilmesiyle tamamland. (mm- Rabbn) Akl ile anlalan eyler, his uzuvlar ile anlalanlarn stnde olduu ve bunlarn yanln kard gibi, yni his uzuvlarmz, akl ile anlalan eyleri anlyamayaca gibi, akl da, Peygamberlik makmnda anlalan eyleri kavramaktan cizdir. nanmaktan baka resi yoktur. (mm- Gazli)

Akl- Fel: rkiyye (Yeni Efltunculuk) felsefesinde ukl- aerenin (on akln) sonuncusu olup, yaadmz lemle alkal akla verilen ad. ldrme ve yaratma ilerine bakan mertebe. Felsefecilerin akl- fel dedikleri yalnz onlarn hayllerinde bulunup, ksa akllar ile ortaya attklar bir eydir. slm bilgilerine uymamaktadr. Bunlarn bozuk inanlarna gre, insan sknca Akl- fele yalvarr, Allah teldan bir ey istemez. Allah telnn dnyda olup bitenlerle hi ilgisi yoktur derler. Bunlar sapk frkalarn hepsinden daha aadrlar. (mm- Rabbn) Akl- Med: Ebed rahata kavumak, Cennet'te ebed kalmak ve Cehennem azbndan kurtulmak iin hlini slh etmeyi, dzeltmeyi dnen, uzak grl, dnyya deil, hirete deer veren akl. Akl- med, peygamberlerde (aleyhimssalevt vetteslmt) ve evliyda bulunur. Akl- med kuvvetlendiren eyler, lm ve hireti dnen kimselerle bulunmaktr. (mm- Rabbn) Bir kimsenin nefsi mutmainne olunca yni btn varl ile Rabbine dnp slmiyet'in emirlerine ba kaldramaz hle gelince, akl da, akl- med olur. (Muhammed Ma'sm-i Frk) (Bkz. Akl- Selm) Dim Allah adamlar ile berber olmak, akl- medn artmasna sebeb olur. (Beheddn-i Buhr) Akl- Me: Yemek, imek, evlenmek, hell, haram demeden kazanmak ve elenmek gibi hep bedenin rhatn ve nefsin menfaatini dnp, hireti dnmeyen akl; akl- medn zdd. Akl- me, dnynn geici lezzetlerine bakarak, (byklenmek, kskanmak, kendini beenmek, kin ve dmanlk gibi) hlleri kalb hastal saymaz. Akl- me ksa grldr. Akl- me, mala dkn ve dnyya bal olanlar beenir. (mm- Rabbn) Akl- Sakm: Ksa grl akl. Dndkleri eylerde ve yaptklar ilerde yanlan ve ok kere pimanla sebeb olan akl. Akl- sakm bzan doruyu bulur, bzan yanlr. Yanlmas daha ok olur. En akll denilen kimse, mtehasss (uzman) olduu dny ilerinde bile ok hat eder. Bu sebeble din ve sonsuz olan hiret ilerinde akl- sakme gvenilmez. Dndkleri eylerde ve yaptlar ilerde yanlr. Hepsi zntye ve pimanla, zarra, skntya sebeb olur. (Abdlhakm Arvs) Hereyi akl- sakmle zmek isteyen kii, Tahta ayak takm kimselere benzer. Ksa aklna uydurmak ister her ii, Dn yaptn, bugn bozmak ister. (mm- Rabbn) Akl- Selm: Selm akl, hi yanlmayan, hat etmeyen akl. Selm akl, peygamberlerde aleyhimsselm bulunur. Onlar her baladklar ite muvaffak (baarl) olmulardr. Piman olacak, zarar grecek bir ey yapmamlardr. Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalar). Tbinin (Eshb- kirm gren bykler), Tebe-i

tbinin (Tbini grenler) ve din immlarnn rdvnullahi aleyhim ecman akllar, derece bakmndan peygamberlerin akllarndan sonra gelir. Bunlarn akllar, din bilgilerinin hepsinin pek yerinde ve doru olduklarn aka grr. Bu bilgileri bunlara isbt etmee, aklamaa lzm olmad gibi, tenbih etmee, haber vermee de lzum yoktur. (Abdlhakm Arvs) slmiyet'i iitmeyen ok kimse vardr ki, akl- selmleri olduu iin, bozulmu, uydurulmu dinlerin mensuplarna aldanmamlar, astronomide, fen bilgilerinde ve bilhassa tb ilminde grdkleri nizaml (dzenli) hdiselerin (olaylarn) birbirlerine balantlarn dnerek hilkatin (yaratln) srlarn, bu hesbl dzenin hakkatini anlamak istemilerdir. Bunlar yine akl- selmleri syesinde slmiyet'in bildirdii gzel ahlkn bir ounu bulup, mslman gibi yaam, kendilerine ve bakalarna faydal olmulardr. Allah tel bunlar mn etmelerine sebeb olacak rehberlere ve kitablara kavuturacan Ankebt sresinde vdetmektedir. (Abdlhakm Arvs) AKL VE NAKL LMLER: Fen ve din bilgileri. (Bkz. Ulm-u Akliyye ve Ulm-u Nakliyye) AKRAB: Aralarnda neseb (soy), st ve evlilik bakmndan yaknlk bulunanlar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Akrabna (onlar gzetmek, ziyret etmek ve yardm etmek), fakre ve yolcuya (durumlarna gre zekt ve yiyecek vermek sretiyle) hakkn ver! Elindekini isrf etme. (sr sresi: 26) Ey mmetim! Beni Peygamber olarak gnderen Allah telya yemin ederim ki, fakr akrabs varken, bakalarna verilen zekt Allah tel kabl etmez. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Akrabnza yardm ve iyilik ediniz. Hllerini, hatrlarn sorunuz. Muht iseler ellerinden tutunuz. Onlar incitmekten ok saknnz. Babanzn emrinden sakn kmaynz. Amcanzn derdiyle dertleniniz. Daynzn hlinden gfil olmaynz. Dier akrabnz akrablk derecesine gre araynz ve onlara yardmc olunuz. Byle yaparsanz Allah telnn ikrm ve ihsnlarna kavuursunuz. (Muhammed Rebhm) AKTB: Kutublar. Tasavvufta yksek derecelere ulam mbrek, kymetli ztlar Kutb'un okluk eklidir. (Bkz. Kutub) L: ile, akrab, tb. (Bkz. Ehl-i Beyt) Du olsun line dah eshbna Tbin, ensr ve hem ahbbna. (Sleymn elebi) A'L SRES: Kur'n- kermin seksen yedinci sresi. A'l sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). On dokuz yet-i kermedir. Birinci yet-i kermedeki (en yce) mnsna gelen "A'l" kelimesi sreye isim olmutur. Srede, Allah telnn her trl noksanlklardan tenzh edilmesi, uzak tutulmas, Resllulah'n nashatlarndan kimlerin faydalanp kurtulaca, kimlerin de istifde edemeyip, azba urayaca, insanlarn dny haytn tercih ettikleri halbuki hiretin dnydan daha hayrl

olduu, nk dnynn geici, hiretin ise devaml olduu ve daha baka hususlar bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Kurtub) A'l sresi birinci yet-i kermesinde melen yle buyruldu: Rabbinin o yce ismini tesbh et (O'nun; ztnda, sfatlarnda ve isimlerinde O'na lyk olmayan her eyden mnezzeh (uzak, temiz) olduuna inan. O'nun adn bakasna verme). Dokuzuncu ve onuncu yet-i kermesinde melen yle buyruldu: (Habbim) artk sen (fayda versin vermesin) insanlara nashat et, t ver. Allah teldan korkan kimse, nashati, d dinleyecektir (ondan faydalanacaktr). ok fsk ve bedbaht olan o nashatlardan kanacak. O Cehennem ateine girecek. (yet: 10-11) Belki siz dny haytn, (hirete) tercih edersiniz. Halbuki hiret daha hayrl ve devamldr. (yet: 16-17) ALAK SRES: Kur'n- kermin doksan altnc sresi. Alak sresi, Mekke-i mkerremede nzil olmutur (inmitir). On dokuz yet-i kermedir. "nsan kan phtsndan yaratt" melindeki ikinci yet-i kermede (kan phts) mnsna gelen "alak" kelimesi bu sreye isim olmutur. Sre, ikra' (oku) diye balad iin kra' sresi de denir. lk be yet-i kermesi Kur'n- kermin ilk inen yetleridir. Srede eitli hususlar bildirilmekte ve bu arada Peygamber efendimize cephe alanlar, kavutuklar nmete karlk nankrlkte bulunanlar, gurra kaplanlar tehdit edilmekte, Reslullah efendimize, bu gibi kimselere iltifat etmemesi, secdeye (namaza) ve slih (iyi) ilere devam ederek Allah telya mnev yaknla kavumaya almas emrolunmaktadr. (bn-i Abbs, Kurtub, Taber) Alak sresinde melen buyruldu ki: nsan, ihtiysz olunca, elbette azar. (yet: 6) LEM: Allah teldan baka her ey, Allah telnn yaratt eylerin hepsi, kint, varlklar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Elbette Allah telnn bu lemlere hi ihtiyc yoktur. (Ankebt sresi: 6) Btn varlklar, Allah telnn varlna almet (dell) olduu, O'nun varln gsterdii iin, mahlklarn (yaratlmlarn) hepsine "lem" denmitir. Varlklarn ayn cinsten olanlarnn her birine de, lem, mesel, insanlar lemi, melekler lemi, hayvanlar lemi, cansz maddeler lemi denir. (Teftzn, Seyyid erf Crcn, Senullah Pn Pt) lem sonradan yaratlmtr. nk devaml deiiklie uramaktadr. Byle her deien ey sonradan var edilmitir. lem de devml deitii iin, o da sonradan yaratlmtr. (Reyhv) Cisimlerin, maddelerin, durmadan deimeleri, birbirlerinden meydana gelmeleri sonsuz olarak gelmi deildir. Yni leme, byle gelmi, byle gider denilemez. Bu deimelerin bir balangc vardr. Deimelerin bir balangc var demek, lemin var oluunun bir balangc var demektir. Yni lem yok iken, hepsi yoktan yaratlm ve yine yok olacaklardr demektir. lemi yoktan yaratan ise, hep var olan, hi deimeden, sonsuz var olan Allah teldr. (Ahmed sm Efendi) Mihneti kendine zevk etmektir lemde hner, Gam ve nee insanda, byle gelir byle gider. (Sedet-i Ebediyye)

lem-i Kebr (Byk lem): nsandan baka btn mahlkt, kinat ve iindekiler. lem-i kebrdeki mahlklarn en ereflisi ve en byAr'dr. (mm- Rabbn) lem-i Ecsd: Yerler, dalar, gkler gibi, llebilen ve tartlabilen madde lemi. Buna lem-i halk, lem-i ehdet ve lem-i mlk de denir. lem-i Emr: Arn stnde olup, madde olmayan, llemeyen ve herkesin anlayamayaca lem. Buna, lem-i melekt ve lem-i ervh (rhlar lemi) ve meknszlk lemi de denir. lem-i emrde srayla; kalb, rh, sr, haf, ahf denilen be latfe (makam, mertebe) vardr. (Ahmed Frk-i Serhend) lem-i halkn tesi, lem-i emrdir. (mm- Rabbn) lem-i emr bz bakmlardan lem-i halktan stn ise de, kll fazlet yni her bakmdan stnlk lem-i halktadr. (mm- Rabbn) lem-i Ervh: Ruhlar lemi. (Bkz. lem-i Emr) lem-i Mn: 1. Ry lemi. Peygamber efendimizi lem-i mnda grmek byk bir devlet, byk bir nmettir. Nitekim hi bir kfir, hi bir zndk, hi bir mrted, hi bir sretle Peygamber aleyhissalt vesselm lem-i mnda gremez. Zr mnsebetleri yoktur. (Abdlhakm-i Arvs) lim ve slih bir zt olan Ysuf bin Hseyin'i mn leminde grdler. Allah tel sana ne mumele yapt, dediler. Rahmetiyle mumele etti. Ne ile dediler. Hi bir zaman cidd sze aka kartrmadm iin, dedi. (mm- Gazl) 2. lem-i emr. (Bkz. lem-i Emr) lem-i Melekt: Madde, his, akl, l leminin stndeki lem. limlerin hepsi his yollar ile deildir. Bir ksm da lem-i melekta ittir. Bu dny iin yaratlm olan hisler, lem-i melektun bilinmesine perde olurlar. Onlardan kurtulmadka asl o leme yol bulunmaz. (mm- Gazl) lem-i Misl: Varlklarn kendilerinin deil de sretlerinin, grnlerinin bulunduu lem. lem-i misl, lem-i ehdet gibi vardr. Vehim ve hayl deildir. lem-i misl btn lemlerin (yaratlmlarn) en geniidir. lemlerin hepsinde bulunan her eyin lem-i mislde bir sreti, bir grn vardr. Akla hayle gelen eylerin, mnlarn bu lemde bir sreti, grn vardr. (mm- Rabbn) lem-i Sagr: Yaratlmlarn hepsinden kendisinde bir nmne bulunduu iin insana verilen ad. nsan, lem-i kebrdeki (insan dnda bulunan lemdeki) her eyi kendinde topladndan, mahlklarn (yaratlan varlklarn) en kymetlisi olduu gibi, kalb de lem-i sagrde bulunan her eyi kendinde toplad iin ok kymetlidir. Kalbe lem-i asgar (en kk lem) ismi verilmektedir. (mm- Rabbn)

lem-i Sfl: Dny. lem-i Zhir: Grnen lem, dny. ALEV: Hazret-i Ali'ye mensb olan. 1. Hazret-i Ali'nin hazret-i Ftma'dan olan ocuklar: Hazret-i Hasan, hazret-i Hseyin ve kymete kadar ocuklar. Hazret-i Hasan'n ocuklarna erf, hazret-i Hseyin'in ocuklarna seyyid denir. 2. Hazret-i Ali ve ocuklarn sevenler ve onlarn yolunda gidenler. Bunlar dier Eshb- kirmn da hepsini severler. Ehl-i snnet mslmanlar byledir. 3. Bu isimden faydalanarak dier mslmanlar kendi inanlarna ekmek isteyen Eshb- kirm dman kimseler. Hurf denilen bozuk kimseler, temiz mslman olan hakk Alevleri aldatmak iin kendilerine Alev diyorlar. Bu gzel ismi maske olarak kullanyorlar. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) ALEYHMRRIDVN: Allah telnn rzs onlarn zerine olsun veya Allah tel onlardan rz olsun mnsna du ve hrmet ifdesi. kiden fazla Eshb- kirmn ismi anldnda, iitildiinde ve yazldnda sylenir ve yazlr. Bir kii iin aleyhirrdvn, iki kii iin aleyhimerrdvn denir. Eshb- kirm aleyhimrrdvn, peygamberlerden sonra mahlklarn (yaratlmlarn) en stndrler. (mer Nesef) Eshb- kirm aleyhimrrdvn, Peygamber efendimizi (sallallah aleyhi ve sellem) son derecede ok severlerdi. Urunda, canlarn, mallarn, mlklerini, oluk-ocuklarn, baba ve analarn ve vatanlarn terk ve fed ettiler. (Muhammed Ma'sm-i Frk) ALEYHSSELM: Allah telnn selm onun zerine olsun mnsna daha ok peygamberler ve drt byk melek iin kullanlan du ve tzim (sayg) ifdesi. ki kii iin aleyhimesselm, daha ok kii iin aleyhimsselm denir. Muhammed aleyhisselm; "mmetimin iki kt huya yakalanmalarndan korkuyorum. Bunlar nefse uymak ve lm unutup, dny arkasndan komaktr" buyurdu. (Hads-i erf-Berka) Sedet shibi o kimsedir ki, Azril aleyhisselm gelip ona; "Korkma, Erhamrrhimne (Allah telya) gidiyorsun. Asl vatanna kavuuyorsun. Byk devlete eriiyorsun" der. Byle kimseye bundan daha erefli sevinli ve mutlu bir gn yoktur. (Abdlhakm Arvs) ALEYHSSALT VES-SELM: Peygamberler bilhassa Peygamber efendimizin ism-i erfi sylenince, yazlnca ve iitilince sylenen ve yazlan salt ve selm (hayr dular) onun zerine olsun mnsna du ve tzim (sayg) ifdesi. ki kii iin aleyhimesselm daha fazla iin aleyhimssalt ves selm denir. Peygamber efendimiz aleyhissalt ves-selm buyurdu ki: "Cehennem'e girmesi haram olan ve Cehennem'in de onu yakmas haram olan kimseyi bildiriyorum. Dikkat ediniz! Bu

kimse, insanlara kolaylk, yumuaklk gsteren m'mindir." (Hads-i erf-Buhr) L- MRN: mrn ilesi. Sleymn aleyhisselmn evldndan mrn bin Msn'n kendisi veya onun kz hazret-i Meryem ile olu hazret-i s. l-i mrn'n, Ykb aleyhisselmn evldndan mrn binYeshr'n kendisi veya oullar Ms ile Hrn aleyhisselmn olduu da bildirilmitir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Gerekten Allah tel, dem'i, Nh'u, l-i brhim'i, l-i mrn' (peygamberlik, rh ve beden stnlkler vermek sretiyle kendi zamanlarndaki) lemlerin zerine mmtz kld (seti). (l-i mrn sresi: 33) l-i mrn Sresi: Kur'n- kermin nc sresi. l-i mrn sresi, Medne-i mnevverede nzil olmutur (inmitir). ki yz yet-i kermedir. Otuz nc yet-i kermede geen l-i mrn kelimesi sreye isim olmutur. Srede, Allah telnn birlii, yce sfatlar bildirilmekte, btn peygamberlerin tasdk edilmesi emredilmekte, onlarn hepsinin Allah telnn kullar olduu, bzsn inkr etmenin bzsn ilah edinmenin yanll aklanmakta, mslmanlara, Allah telnn madd ve mnev ihsanlar hatrlatlarak, bir hikmetten dolay zaman zaman karlatklar zahmetlere, musbetlere sabretmeleri tavsiye edilmekte ve daha baka hususlar bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Kurtub) l-i mrn sresinde melen buyruldu ki: Rabbinizden mafiret istemee ve Cennet'e girmee kounuz. Bunun iin alnz. Cennet'in bykl gkler ve yer kadardr. Cennet, Allah teldan korkanlar iin hazrland. Bunlar, az bulunsa da, mallarn Allah yolunda verirler. fkelerini belli etmezler. Herkesi af ederler. Allah tel, iyilik edenleri sever. (yet: 133-134) Kymet gnnde Kur'n- kerm ve onunla amel edenler getirilirler. Kur'n- kermin nnde, (en uzun olduklar ve en ok hkm kendilerinde olduu iin) Bekara ve l-i mrn sreleri bulunacaktr. Bu iki sre sanki iki bulut yhut aralarnda bir nr bulunan iki siyah glgelik veya shiblerini mdfaa eden (savunan) saf balam uan iki ku topluluu gibi olacaklardr. (Hads-i erf-Mslim) ALM (El-Alm): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Devml ve eksiksiz bilen. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O, her eyi almdir. (Hadd sresi: 5) El-Alm ismi erfini sylemeye devm edene mnev srlar alr, hikmet ve mrifete kavuur. (Ysuf Nebhn) LM: Bilen, ilim shibi. 1. Her eyi bilen mnsna Allah telnn sfatlarndan biri. Allah tel gizliyi de ikar olan da limdir. (Har sresi: 22) 2. Zamnn fen ve edebiyt bilgilerinde yetimi, Kur'n- kermin ve yzbinlerce hads-i erfin mnsn ezberden bilen, slm'n yirmi ana ilmi ve bunlarn kollar olan seksen ilminde mtehasss (uzman), tasavvufun (evliyln) en yksek derecesine ulam, yetimi

ve yetitirebilen mctehid. limler peygamberlerin vrisleridir. (Hads-i erf-Buhr) mmetimin limlerine hrmet ediniz. Onlar yeryznn yldzlardr. (Hads-i erf-Knz-l-Hakik) limin yzne bakmak bdettir. (Hads-i erf-Knz-l-Hakik) limin uykusu, chilin ibdetinden hayrldr. (Hads-i erf-hy-u ulmiddn) limleri hafife alanlarn hireti, mery (devlet bakanlarn) hafife alanlarn dnys, dostlarn hafife alanlarn mrvveti (insanl) yklr. (Abdullah bin Mbrek) 3. Bir ilim dalnda yetimi mtehasss kimse (uzman). Allah tel birine iyilik vermek isterse onu fkh limi yapar. (Hads-i erf-Buhr) Fkh limleri kymetlidir. Onlarla berber bulunmak ibdettir. (bn-i bidn) limin kymetini ancak lim anlar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 4. reten, retici. Ya lim, ya talebe, yhut bunlar dinleyici ol. Bu ten olmazsan helk olursun. (Hads-i erf-Ahmed ibni Hanbel) limin bir nazar bulunmaz haznedir Bir sohbeti yllarca bitmez ktphnedir. (Sedet-i Ebediyye) ALYY (El-Aliyy): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Yce olan. Mahlktn (yaratlmlarn) akl, ilim (bilgi) ve anlaylarnn eriemedii ycelikte olan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: "O(Allah) Aliyy'dir. Hakm (her iinde hikmet shibi) dir. (r sresi: 51) El-Aliyy ism-i erfini syleyen, ilerinde muvaffak olup ilerler. (Ysuf Nebhn) ALLAH (Celle Cellh): Esm-i hsndan. Varl muhakkak lzm olan, mn ve ibdet edilecek hakk mbd. Her eyi yoktan var eden yce yaratc. Allah tel zt ile vardr. Varl kendi kendiyledir. imdi var olduu gibi, hep vardr ve hep var olacaktr. Varlnn nnde ve sonunda da yokluk olamaz. nk onun varl lzmdr. (Teftezn) Allah tel madde deildir. Cisim deildir (element deildir. Karm, bileik deildir). Sayl deildir. llmez. Hesab edilmez. O'nda deiiklik olmaz. Mekanl deildir. Bir yerde deildir. Zamanl deildir. ncesi, sonras, n arkas, alt-st, sa-solu yoktur. nsan dncesi, insan bilgisi, insan akl, O'nun hibir eyini anlyamaz. (Mevlna Hlid-i Badd) Btn varlklarn her organnn her hcresinin yaratcs, yoktan var edicisi yalnz Allah teldr. O, akla hayle gelenlerin hepsinden uzaktr. Hibiri O deildir. Ancak Kur'n- kermde, bizzat kendisinin aklad sfatlarn, isimlerini ezberleyip, ulhiyetini (ilhln), bykln bunlarla tasdik ve ikrr etmeli, sylemelidir. Akll ve blu ana ermi erkek ve kadn her mslmann, Allah telnn Zt ve Subt sfatlarn doru olarak renmesi ve inanmas lzmdr. Herkese ilk farz olan ey budur. Bilmemek zr olmaz, byk gnhtr. (Kemahl Feyzullah Efendi)

Allah telnn zdd, tersi, benzeri, orta, yardmcs, koruyucusu yoktur. Anas, babas, olu, kz, ei yoktur. Hristiyanlar Allah telya baba demektedirler. Allah telya "baba", "Allah baba" diyenin mn gider. Mslmanlktan kar. (Kemahl Feyzullah Efendi) Allah tely slmiyetin bildirdii isimler ile anmak sylemek lzmdr. Allah ad yerine tanr kelimesi kullanlamaz. nk tanr, ilh, mbd demektir. (Baka dillerdeki Dieu, Gott ve God kelimeleri de ilh, mbd mnsna kullanlabilir.) Allah ad yerine kullanlamaz. (Seyyid erf) Cum gn namazdan nce abdestli, elbisesi temiz ve kalbinden dny dncelerini karm olarak iki yz kerre "Y Allah el-mahmd f filihi" derse, Allah tel onun hastalna if verir. (Ysuf Nebhn) Allah adn zikredelim evvel Vcib oldur cmle ite her kula Allah adn her kim ol evvel ana Her ii sn (kolay) eder Allah ana ........ Bir kez Allah dise ak ile lisn Dklr cmle gnah misli hazan. (Sleymn elebi) Allah Rz Olsun: llah tel, senin ahlkn, ilerini slh edip, seni rz olduu (beendii) hle getirsin, mnsnda du. (Bkz. Radyallah anh) ALLME: slmiyetin yirmi ana ilmi ve bunlarn kollar olan seksen ilminde mtehasss ve evliylk derecelerinde ykselmi, ayrca lzm olduu kadar zamann fen ve edebiyat ilimlerinde de yetimi zt. lim kelimesinin mblaal ismi filidir. (Bkz. lim) Allme Molla Fenrler, Molla Hsrevler, Hayller, Gelenbevler, bn-i Kemller, Ebssdlar, Birgivler, bn-i bidnler, Abdlgan Nablsler, Mevln Hlid-i Baddler, Abdlhakm-i Arvsler, Mustafa Sabri Efendiler ve daha nice fkh ve kelm limleri, hattatlar, Mmr Sinanlar, Sokullular, Kprller hep Osmanl Devletinde yetimi ve yzbinlerce ilim kitaplar her vilyetteki mill ktphneleri doldurmutur. (Fideli Bilgiler) Allme mm- Birgiv buyuruyor ki: Zevk ve saf srmek iin ok yaama istemek Tl-i emel (uzun emel) olur. bdet yapmak iin ok yaamay istemek tl-i emel olmaz. Tl-i emel shipleri, ibdetleri vaktinde yapmazlar, sonra tvbe ederim diyerek tvbeyi terk ederler, kalbleri kat olur, lm hatrlamazlar, va'z ve nashat kendilerine fayda vermez. Dnylk toplamaya ok hrsl olurlar, hireti unuturlar. Kibirli olmak, Allah tely unutmann almetidir. ALLM-UL-GUYB: Gibleri (grnmeyen ve bilinmeyen gizli eyleri) ok iyi bilen mnsna, Allah telnn isimlerinden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Mnfklar bilmezler mi ki, Allah tel, phesiz onlarn ilerinde gizlediklerini de, fsltlarn da biliyor ve muhakkak ki Allah tel Allm-ul-guyb'dur. (Tevbe sresi: 78)

A'ML- ER'YYE: slm dninde yaplmas emredilen ibdetler ve iler. (Bkz. Amel) AMDEN: Kasten, bilerek, bile bile yapmak. Hads immlar sz birlii ile bildiriyorlar ki: Bir namaz vaktinde amden klmayann, namaz vakti geerken, namaz klmad iin zlmeyenin mn gider veya lrken mnsz gider. Ya namaz htrna bile getirmeyenlerin, namaz vazfe tanmayanlarn hli nasl olur? (Muhammed Rebhm) Bir kimse birine amden ok atp baka birini de yaralasa ve her ikisi de lse okun nce vurduu kimse iin ksas olunur. nk oku amden atmtr. (Molla Hsrev) AMEL: , ibdet. Ameller, niyete gre iyi veya kt olur. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Allah tel sretlerinize ve amellerinize bakmaz, kalblerinize ve niyetlerinize bakar, yni iyi niyetle olan amellerinize kymet verir. (Hads-i erf-Cmi-us-Sagr) Bildii ile amel eden kimseye Allah tel bilmediini retir. (Hads-i erf-Berka) Allah telnn aff ile Cehennemden kurtulursunuz. Rahmeti ile Cennete girersiniz. Amellerinize gre mertebeniz ve dereceniz olur. (Avn bin Abdullah) Amellerin en kymetlisi, m'minin kalbine srr (sevin) vermektir (m'mini sevindirmektir). (Muhammed bin Ska) Amellerin kabl olmas ihlsa, yni btn ileri yalnz Allah telnn rzsna, sevgisine kavumak iin yapmaa baldr. (mm- Rabbn) Amel Defteri: nsanlarn dnyda iken yapt btn ilerinin yazld ve Arast meydannda herkese verilecek olan defter. Bir kimse kymette mzna getirilir. Sonra herbirinin bykl, gzn grebilecei uzunlukta olan doksan dokuz amel defteri getirilir. Bu defterlerde o kimsenin iyilik ve ktlkleri yazldr... (Hads-i erf-E-era) nsanlar kymet gn bir yerde toplanrlar. Onlarn zerine siyh bir bulut gelir. O bulut, insanlar zerine amel defterlerini yadrr. M'minin amelleri, sanki gl yapra zerine yazlmtr. Kfirlerin ise, sedir yapra zerine yazlm gibidir. (mm- Gazl) Amel-i Kall: Namaz klarken bir rknde bir uzuvla yaplan ve namazdan saylmayan bir veya iki hareket. Namazda amel-i kall mekrhtur. Zararl haert namazda iken amel-i kall ile ldrmek ciz, srmayan tutmak ve ldrmek mekrhtur. (bn-i bidn) Amel-i Kesr: Namaz klarken, bir rknde namazdan saylmayan ve bir uzuvla ard ardna yaplan veya iki elin bir hareketi. Amel-i kesr namaz bozar. (Alddn Haskef) mm, amel-i kesr olacak kadar tegann ederse, yni sesi boaznda tekrarlayp, trl sesler karrsa, yhut harften fazla ilve ederse namaz bozulur. (bn-i bidn)

Amel-i Slih: yi amel, yararl i. Allah telnn rz olduu, beendii i, ibdet. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Erkek ve kadndan her kim m'min (mnl) olarak amel-i slih ilerse, ite onlar Cennet'e girerler, orada hesbsz olarak, rzklandrlrlar. (M'min sresi: 40) Bir kimse, zulm yni gnah ileyip, sonra tvbe eder amel-i slih ilerse, Allah tel tvbesini elbette kabl eder. (Mide sresi: 39) Rabbine kavumak isteyen bir kimse, amel-i slih, ilesin ve Rabbine kullukta hi ortak komasn. (Kehf sresi: 110) Amel-i slih, slm'n be rkn, direidir. slm'n bu be temelini, bir kimse hakk ile kusrsuz yaparsa, Cehennem'den kurtulmas kuvvetle umulur. nk bunlar aslnda slih iler olup, insan gnahlardan ve irkin eyleri yapmaktan korur. Nitekim, Kur'n- kermde Ankebt sresi krk beinci yetinde melen; "Kusursuz klnan bir namaz, insan kt, irkin ileri ilemekten korur" buyruldu. (mm- Rabbn). nsan kabre konulduunda dnyda iken yapt amel-i slihleri gzel srette, gzel kokulu ve gzel elbiseli olarak yanna gelir. "Beni bilmez misin?" der. O da der ki: "Sen kimsin ki, Allah tel seni benim u garb olduum zamanda bana ihsn eyledi." O da der ki: "Ben senin slih amelinim (ilerinim). Korkma, mahzn olma! Biraz sonra Mnker ve Nekr melekleri gelirler ve sana sl ederler. Onlardan korkma!" der. (mm- Gazl) Amelde Mezheb: Mutlak mctehid denilen derin limin, Kur'n- kerm, hads-i erf, icm ve Eshb- kirma it nakilleri esas alarak, i ve ibdetle ilgili hkm aka bildirilmeyen husslarda kard hkmlerin hepsi. (Bkz. Mctehid) Amelde mezheblerin hak olan drttr. Bunlar: Hanef, fi, Mlik ve Hanbel mezhebleridir. Bu drt mezheb, tikat (inan) bakmndan birbirlerinden ayr deildir. Hepsi Ehl-i snnet olup, mnlar, inanlar, birdir. Yalnz amel bakmndan bz ufak eylerde ayrlmlardr. Byle ayrlmalar Allah telnn rahmeti olup, mslmanlar iin kolaylktr. (Ahmed Cevdet Paa ve ehristn) MENT: slm dninde inanlmas lzm olan alt temel esas. ment ve mns: ment billahi ve meliketih ve ktbih ve rusulih vel yevmilhiri ve bil kaderi hayrih ve errih minellahi tel vel-ba's ba'delmevti hakkun ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdhu ve reslh (Allah telya, meleklerine, kitablarna, peygamberlerine, hiret gnne, kaderin, hayr ve errin Allah'tan olduuna mn ettim. ldkten sonra dirilmek haktr. Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed aleyhisselmn Allah'n kulu ve resl olduuna ehdet ederim). ment'de bildirilen alt eyin mnlarn bilip, beenip, kabl eden kimseye m'min denir. (Kemahl Feyzullah Efendi) Mslman olmayan bir kimse, kelme-i tevhdi syleyip mnsna ksaca inannca, o anda mslman olur. Fakat her mslman gibi, bunun da imkn bulunca ment'nn esaslarn ezberlemesi ve mnsn iyice renmesi lzmdr. (Damd) Bir ocuk kk iken anasnn babasnn dnine tbi olarak mslmandr. Bli olunca anasnn babasnn dnine tbi olmas devm etmez. slmiyet'i bilmiyerek bli olunca, mrted olur, mslmanlktan kar. Bu sebeble kl-bli olmadan nce ocua kelime-i tevhdi ment'y ve bunlarn mnlarn retmelidir. ocuk bunlara ve slmiyet'e uymak

lzm olduuna inanmaldr. (bn-i bidn) M: lmi olmayan kimse. Mukallid. oulu avm'dr. (Bkz. Avm) ML: yapan. 1. slmiyet'in emirlerini yapp, yasaklarndan saknan. Allah tel sizden ilmi almak iin, ilmiyle mil olan limleri kaldrr, chiller kalr. (Bunlar) dinden sul edenlere, kendi akllar ile cevp verip insanlar doru yoldan ayrrlar. (Hads-i erf-Buhr) Kymet gnnde, Resller minberler zerindedirler. Her bir Resln minberi kendi mertebesi miktrncadr. Ulem-i miln, yni Ehl-i snnet tikdnda olan ve bildikleri ile amel eden limler dahi nrdan krsler zerinde olurlar. (mm- Gazl) 2. Herhangi bir blgenin zekt, harac, r ve ganmetlerinin tahsli (toplanmas) iin, halfe, sultan, melik veya emir tarafndan vazfelendirilen ve yerine gre dnin emirlerini reten me'mur. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Sadakalar (zektlar), Allah teldan bir farz olarak, ancak fakirlere, miskinlere, millere kalbleri mslmanla sndrlmak istenilenlere, (efendisinden kendisini satn alp, borcunu deyince zd olacak) klelere, borlulara, cihd ve hac yolunda olup, muhta kalanlara, (kendi memleketinde zengin ise de, bulunduu yerde yannda mal kalmam ve ok alaca varsa da alamayp muhta den) yolda kalmlara mahsstur. (Tevbe sresi: 60) Halka zulmeden miller Cennet'e giremez. (Hads-i erf-Kitb-l-Emvl) Hazret-i mer, bir gn cemate yle hitb etti: "Ey m'minler! Allah telya yemn ederim ki, milleri sdece zektlarnz toplamalar iin gndermiyorum. Onlar size; dninizi retmeleri, rehberlik etmeleri iin gnderiyorum. Allah tel hid, kime bunun hricinde mumele yaplrsa bana haber versin. Onun hakkn alp, gerekeni yaparm. Nefsim yed-i kudretinde olan Allah telya yemn ederim ki, bir mil halktan birisini dvse, ondan dvd kimsenin hakkn alrm..." (Eb Ubeyd bin Sellm) MN: Kabl et mnsna, du sonunda sylenen sz. Her kim namazdan sonra imm ile du edip, min derse, min kelimesinin harfleri drttr, her harfine bin melek nzil olur (iner). Bunlar t kymet gnne kadar bu kimse iin du ederler. (Hads-i erf-Mifth-l-Cenne) Allah'm! Bize, yeterli rzk, bedenimize shhat, lmden nce tvbe etmek, lrken rahatlk, lmden sonra mafiret (balanmak) ve ateten kurtulu, Cennet'e girmek, dny ve hirette fiyet nasb eyle! min. (Kitb-s-Salt) Bir kimse elindeki kat' (kesin) haram olan maldan sadaka verse ve sevb umsa, alan fakir de haram olduunu bilerek verene Allah rz olsun dese, veren veya baka bir kimse min dese hepsi kfre girer. (Ah Ysuf elebi) Cematle namaz klarken imm (Veled-dlln) deyince, imm ve cematin ve yalnz klann, kendisi Ftiha-i erfeyi bitirdikte, yavaa (mn) demeleri snnetdir. (Haleby-i Sagr)

AN'ANE: det, rf. (Bkz. rf ve det) ANSIR-IERBE'A: Drt temel unsur. Maddelerin asllarn tekil ettii kabl edilen drt unsur; toprak, su, hava, ate. Allah tel mahlklar, ansr- erbe'adan yaratt. (Abdullah bin Abbs) nsan bedeni, ansr- erbe'adan meydana gelmitir. Onlarn herbirinin kendilerine has bir zellii olup, insanlarn tabiat ve mizc zerinde tesirleri vardr. Mesel ate; isyn ve kibre; toprak, alaklk ve tevzuya; hav, arzu ve istee yol aar. (mm- Rabbn) AND: Allah telnn ismini anarak sz verme, ahd. (Bkz. Yemn) ANGLKANZM: ngiltere kral Sekizinci Henry'nin kurduu hristiyanlk mezhebi. s aleyhisselmn bildirdii sevlik zamanla bozuldu. Hazret-i s'nn telkn ettii insanlk, merhamet, efkat esaslar tammen unutuldu. Bunun yerine; taassub, kin, nefret, dmanlk ve zulm hkim oldu. Engizisyon mahkemeleri kurularak yz binlerce insan haksz yere ikence ile ldrld. Nihyet bu gidie hristiyanlar iinden isyn edenler kt. Luther ismindeki papas gibi ngiltere kral Sekizinci Henry de papaya isyn ederek, Katolik kilisesiyle alkasn kesip, protestanlk essna ugun anglikan kilisesini kurdu. ByleceAnglikanizm mezhebi meydana geldi ve ngiltere'nin resm dni oldu. Protestanlk mezhebinin temel inanlarna bal olan Anglikanizm kilisesi, ilk zamanlar bilhassa katolikleri sindirmek iin sert tedbirlere bavurduysa da son zamanlarda katolikler ve ortodokslarla diyalog kurulmas fikrini benimsedi. (Herkese Lzm Olan mn) ANKEBT SRES: Kur'n- kermin yirmi dokuzuncu sresi. Ankebt sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Altm dokuz yet-i kermedir. Srede; putlara ve dier gsz varlklara tapanlarn hlleri, onlarn dnylk elde etmek iin kurduklar tuzak ve gayretleri, ankebt denilen rmceklerin pek zayf olan ana benzetildiinden, Ankebt kelimesi, bu sreye isim olmutur. Srede, m'minlerin (inananlarn) Allah yolunda bz skntlara urayacaklarna, bunun, kendileri iin dny ve hirete it fidelere vesle olacana iret olunmakta, bz peygamberlerin kssalar ksaca anlatlarak, onlarn Allah yolundaki fedkarlklar ve netcede muvaffak olduklar gzler nne konulmakta, Kur'n- kermin byk bir mcize olduu ve insanlk iin fazlet veslesi olduu beyn edilmekte, slmiyet'e cephe alanlarn ac sonlar bildirilmekte, mslmanlarn, hirette ebed nmetlere kavuacaklar mjdelenmekte, Allah yolunda alanlarn emeklerinin boa gitmeyecei, byk mkfatlara nil olacaklar ve daha baka hususlar bildirilmektedir. Ankebt sresindeki bz yet-i kermelerde melen buyruldu ki: (Habbim) Namaz vaktinde artlarn yerine getirerek kl. nk namaz insan, akln ve dnin beenmedii ve yasaklanan her eyden men eder, alkor. (yet-45) Mrikler, ne olur rabbinden (Muhammed'e (aleyhisselm) nbvvetine dellet eden s aleyhisselmn sofras, Ms aleyhisselmn ass gibi) mu'cizeler indirilmi olsayd dediler. (Ey Habbim!) Sen onlara de ki, mu'cizeler, Allah telnn kudreti ve irdesi ile olur. (Ne zaman ve nasl isterse yle yaratr.Bunlar yapmak benim elimde deildir.) Dorusu ben ancak O'nun azbn size tebli edici, haber vericiyim. Kur'n gibi bir kitb sana indirmi

olmamz, onlara (mu'cize olarak) yetmez mi?Bunda, inanan kavm iin, rahmet ve nashat vardr. (yet: 50-51) Her canl, lmn tadn tadacaktr. (yet: 57) AR: Utanma. (Bkz. Hay) ARAB: Gzel. Nh aleyhisselmn Sm adl olunun soyundan gelenler. Allah katnda en kymetliniz, takvs ok olannzdr. Arabn Arab olmayana bir stnl yoktur. stnlk ancak takv (Allah teldan korkup haramlardan saknmak) iledir. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Arablar beyaz, buday benizli olur. Bilhassa Peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) sllesi beyaz ve ok gzeldi. Reslullah'n babas Abdullah'n gzellii Msr'a kadar hret bulmutu ve alnndaki nrdan dolay, iki yze yakn kz evlenmek iin Mekke'ye gelmiti. (Seyyid Abdlhakm Arvs) ARAB AYLAR: Hicr senenin on iki ay (Bkz. Kamer Aylar). Hicr takvimde kullanlan Arab aylarn adlar srasyla unlardr: 1. Muharrem, 2. Safer, 3. Reb'ul-evvel, 4. Reb'ul-hir, 5. Cemzil-evvel, 6. Cemzil-hir, 7. Receb, 8. a'bn, 9. Ramazan, 10. evvl, 11. Zilka'de, 12. Zilhicce. ARAB SENE: Peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) Mekke'den Medne'ye hicret ettii mld 622 senesinden balayan kamer veya ems sene. (Bkz. Hicr Kamer Sene, Hicr ems Sene) A'RF: Cennet ile Cehennem arasnda yer alan ve birinin te'sirinin dierine gemesine mni olan srun (engelin) yksek ksmlar. A'rf Eshb (Ehli): A'rf denilen yerde bulunanlar. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: A'rf zerinde bir takm kimseler vardr ki, onlar Cennet ehlini (m'minleri) yzlerinin beyazl ile, Cehennem ehlini, yzlerinin siyahl ile tanrlar. Henz Cennete girmemiler fakat oraya girmeyi iddetle arzu ederler. Cennet ehline selmn aleykm diye seslenirler. Gzleri Cehennemliklere evrildii zaman; "Ey Rabbimiz! Bizi zlimler (kfirler) ile berber (Cehennem'e) koyma" derler. A'rf eshb (ehli), yzlerinin (karalndan) tandklar kfirlerin ileri gelenlerine; "(Dnyda iken malca ve evlata ve yardmclar bakmndan) okluunuz (hak sze yhut halka kar yaptnz) kibriniz (byklenmeniz) size fayda vermedi" (diye) seslenirler. (A'rf sresi: 46-48) A'rf ehlinin kimler olduu hakknda deiik rivyetler vardr. Bunlardan birisi yledir: A'rf ehli, sevblar ile gnhlar eit olup, iyilikleri Cehennem'e girmelerine mni olan, fakat Cennet'e girmelerine de yetmeyen m'minlerdir. Sonra Allah telnn ihsn ile Cennet'e girerler. Cennet'e en son girecek olanlar bunlardr. (Senullah Dehlev) A'rf Sresi: Kur'n- kermin yedinci sresi. A'rf sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). 206 yet-i kermedir. 46'dan 50'ye kadar olan yet-i kermelerde A'rf'da bulunanlardan bahsedildii iin, sre A'rf adn

almtr. Srede, tikda ve dier dn hkmlere it bir ok esas bildirilmekte, bz peygamberlerin kssalar, mmetlerinin halleri geni olarak anlatlmaktadr. (Fahreddn-i Rz). A'rf sresinde melen buyruldu ki: Allah tel rzgr, rahmeti olan yamurdan nce mjdeci gnderir. Rzgrlar, ar olan bulutlar srkler. Bulutlardan l olan topraa su yadrrz. O yamurla yerden meyveler karrz. lleri de mezrlarndan byle karacaz. Umulur ki, dnp ibret alrsnz. (yet: 57) Rabbinizden size indirilen (Kur'n- kerm)e uyun. O'ndan bakasn (insan ve cinden sizi doru yoldan saptracak kimseleri) dost edinmeyin. (Arf: 3) ARAFT: Mekke-i mkerreme ehrinin yirmi be kilometre gneydousunda bulunan ve haccn farzlarndan biri olan vakfenin yapld mbrek yerin ad. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Hac mevsiminde ticretle) Rabbinizden rzk istemenizde bir gnh yoktur. Araft'tan (dndnzde) Me'ar-i Haram'n yannda (tehll ve telbiye ile) Allah' zikredin, ann. O, size nasl hidyet ettiyse, siz de O'nu ylece ann... (Bekara sresi: 198) Arefe gn Allah tel Araft'ta vakfe yapanlardan rz olur. Sonra onlarla meleklere kar iftihr ederek; "Bunlar ne isterler ki ilerini brakp burada toplandlar" der. (Hads-i erf-Mslim) Haccn farzlarndan biri de arefe gn Araft'n (Vd-yi rene) denilen yerinden baka her hangi bir yerinde, le ve ikindi namazlarndan sonra bir miktar vakfeye durmaktr. Arefe gn veya gecesi Araft'ta bulunmayan veya Araft'tan gemeyen hac olmaz. (bn-i bidn-Mevkft) Sevgili Peygamberimiz veftna yakn mehur ved hutbesini Arafat'ta okudu. dem aleyhisselm ile Havva vlidemiz Cennet'ten ayrlp yeryzne indirilince Arafat'ta bulutular. Bir rivyete gre buraya bu yzden buluup, tanmak mnsna Arafat denmitir. (Zerkn) Araft dadr bizim damz, Orada kabl olur dularmz. Medne'de yatar Peygamberimiz, Y Muhammed cnm arzular seni. (Ynus Emre) ARAST MEYDANI: ldkten sonra insanlarn ve dier canllarn diriltilip toplanacaklar meydan. Buraya mevkf ve maher de denir. (Bkz. Maher) Kymet gn eshbmdan herbiri, kabirlerinden kalkarken, veft ettii memleketin btn m'minlerinin nlerine derek ve onlar nr ve k saarak Arast meydanna gtrr. (Hads-i erf-Tirmiz) Kymette herkes Arast meydannda elli mevkfte (yerde) durdurulur. Her mevkfte bin sene kalrlar. (Kadzde Ahmed Efendi) Arast meydannda meakkat (zorluk) ve skntda olanlar, kfirler ile fsklardr (gnahkrlardr). Onlarn hlleri ok korkun olup, gne balarna bir mil kadar yakn gelir. Herkes gnh kadar terler. Kimi dizine, kimi boazna, kimi tepesine kadar ter iine

gmlrler. (mm- Birgiv) znt ve pimnlk ve kendine yanmaktan, Bir hasrettir ykselir, Arast meydanndan, Anne, gznn nru evldn tanmaz, Karde, cier presi kardeini aramaz. (Mevln Muhammed Rebhm) A'RZ: Varlkta kalabilmesi iin baka bir eye muhtc olan hssalar (zellikler), sfatlar. Araz'n okluk eklidir. Her mahlk (yaratk), ya cevher (varlkta kalabilmesi iin baka bir eye muhtc olmayan) dir, yhut a'rzdr. Madde, cisim, mesel elma, altn birer cevherdir. Bunlarn rengi, kokusu, ekli ise a'rzdr. Renk cisim ile vardr, onun zerinde grnr, cisim olmazsa, renk olmaz. (Seyyid erf Crcn) ARZ-HARCYYE: Harac vergisine tbi olan topraklar. Mslman olmayanlardan sulh ile alnp harac vergisi karlnda mlkiyeti eski shiplerine braklan veya harbde zorla alnp mslman olmayan shiplerinin elinde braklan, yhut zmmnin (mslman olmayan vatandan) mslman hkmdrn izni ile iledii l topraklar. Arzi-i harciyyenin shibi mslmana dah vakf etse ve satsa byle topraklarn mahslnden (rnnden) yine harac alnr. (bn-i bidn) ARZ- MRYYE: Mr yni devlete it topraklar. Harp ile alnarak, gziler arasnda taksim edilmeyip, beytlmle (devlet haznesine) braklan veya ur yhut harac topra iken shibi lp, hi mrass bulunmayan topraklar. Arzi-i Memleket, Arzi-i Emriyye de denir. Memleketimizde arzi-i miryyenin ou devlet tarafndan vakf edildiinden vey millete satldndan, her iki ekilde de, Anadolu ve Trakya'daki topraklarn hemen hepsi milletin mlk olup, uurlu olmutur. Herkesin tarlas, bahesi, kendi mlkdr. Bu sebeble mahsln urunu vermeleri farzdr. (Sedet-i Ebediyye) Arzi-i mriyye sultnn tesbit edecei bedel ile satlr veya kirya verilir. Bedel ve cret, harac vergisi saylr. Yhud her sene mahsln yzdesi alnmak zere tapu ile mslman ve mslman olmayan vatandalara kirya verilir. Osmanllar zamnnda kirlar, hizmetlerine karlk askere ve subaylara verilirdi. (Ebssd Efendi) ARZ- URYYE: Mahslnden (rnnden) uur denilen zekatn alnd topraklar. Mslman devletlerde harb ile alnp gzlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek slm' kabl edenlerin ellerinde braklan yhut devlet reisinin (bakannn) izni ile mslmanlar tarafndan ilenip faydalanlr hle getirilen mevt (l, faydalanlmayan) topraklar. Arzi-i uriyyeden elde edilen mahsln (rnn) urunu yni onda birini vermek farzdr. Hayvan gc ile veya dolap, motor ile sulanan yerdeki mahsl elde edilince yirmide bir verilir. (bn-i bidn) Bir kimse arzi-i uriyyesini kirya verirse, mahsln urunu mm- a'zam'a gre mal shibi verir. Kir creti yksek olan yerlerde, byle fetv(hkm) verilir. mmeyne (mm- Eb Ysuf ve mm- Muhammed'e) gre, kirc verir. Kir az olan yerlerde ise, byle fetv verilir. (bn-i bidn)

AREFE GN: Zilhicce aynn dokuzuncu gn, kurban bayramndan bir nceki gn. Arefe gnne hrmet ediniz!nk Arefe, Allah telnn kymet verdii bir gndr. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Arefe gn oru tutanlarn, iki senelik gnhlar affolur. Biri gemi senenin, dieri gelecek senenin gnhdr. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Arefe gn bin hls okuyann her dus kabl ve btn gnhlar affolur. Hepsini besmele ile okumaldr. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Kurban bayramnn birinci gn ve arefe gn, hesapla, takvimle anlalan gn veya bundan bir gn sonra olur. Bundan bir gn nce olmaz. (bn-i bidn) RF: Bilen, tanyan, ilim ve irfn shibi. 1. Allah telnn rzsn kazanm, O'ndan bakasnn sevgisini kalbinden karm, tasavvufta yetiip, kemle ermi vel zt. rif-i billah da denir. Her eyin kayna vardr. Takvnn (Allah teldan korkarak haramlardan, gnhlardan saknmann) kayna riflerin kalbleridir. (Hads-i erf-Knz-l-Hakik) rif olan kimsenin almeti; susmas, tefekkr (Allah telnn bykln dnmesi), grdklerinden ibret (ders) almas ve Allah telnn rz olduu (beendii) eyleri istemesidir. (Sleymn bin Cez)) Reslullah efendimizin snnetini terk edeni ve O'ndan gelen edebleri gzetmekte geveklik gstereni rif zannetme. (Cneyd-i Badd) rif bo yere konumaz. Devaml Allah telnn rzsn kazanmay dnr. (Byezd-i Bistm) riflerin kalbleri Hak telnn azmet ve kibriysna (byklk ve ululuuna) hayrandr. (mm- Rabbn) rif kendini herkesten aa bilir. (mm- Rabbn) 2. Mtehasss olduu ilmi, zorlanmadan tatbik eden, kullanabilen kimse. lim ile rif arasnda fark vardr. Mesel Arab nahv ilminin, dil bilgisinin kll kidelerini bilen, bu ilmin limidir. Fakat bu bilgiyi yerinde zorlanmadan kullanabilen ise riftir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) RYET: Bir maln menfeatini, istifdesini bedelsiz olarak temlik etmek, vermek. Belli bir yerde ve zamanda, istifde etme ekli snrl olarak riyet vermek cizdir. (brhim Haleb) riyet olarak alnan hayvann yiyecei kullanana (riyet alana) ittir. (Ali HaydarEfendi) artsz olarak riyet verilen eve, dkkna, tarlaya; alan (kimse) dilediini koyabilir. riyet alan, bunu veda olarak yni gvenilen kimseye saklamas iin verebilir. riyeti alan kirya ve rehine veremez. Shibi isteyince ve szlemedeki mddeti bitince, riyet alnan eyin geri verilmesi lzm olur. (bn-i bidn) AR: Allah telnn yaratt en byk varlk. Yedi kat gklerin ve krsnin stnde olup, halk (madde) leminin sonu, emr (maddesizlik) leminin balangc. Arullah, Ar- mecd ve

Ar- a'l da denir. yet-i kermede melen buyruldu ki: Allah tel, gkleri ve yeri alt gnde yaratt. (Bundan evvel ise) Ar' su zerinde idi. (Hd sresi: 7) Bu yet-i kerme, suyun, yerden ve gklerden nce yaratldn gsteriyor. Demek ki, Ar, yerin yapsnda olmad gibi, gklerin yapsna da benzemez. Yere ve gke benzer taraf yoktur. Ancak Ar, yerden ziyde gklere benzer. Bunun iin gklerden saylmaktadr. (Ahmed Frk) Yedi snf kimseyi Allah tel hi bir glge bulunmayan gnde, Ar'n glgesinde glgelendirir: (Bu kimseler) Adletli devlet bakan, genliini ibdetle geiren, kalbi mescidlere bal olan, Allah rzs iin birbirini sevip bir araya gelen ve bu sevgi ile ayrlan, gzel bir kadn kendini ard zaman; "Ben Allah'tan korkarm!" diyen, sa elinin verdii sadakay, sol eli bilmeyecek ekilde gizli veren ve yalnz iken Allah tely zikredince (annca), Allah korkusundan alayan. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Ar- a'l, Allah telnn alacak mahlklarndan (yarattklarndan) biridir ve mahlklarn en ereflisidir. Her eyden daha sf ve nrludur. (mm- Rabbn) Namazn kblesi Kbe olduu gibi, dunn kblesi de, Ar'tr. Bunun iin duda eller kaldrlp, avu ileri semya doru alr. (mm- Gazl) ARTIK: Bir kaptan veya alan yirmi be metre kareden az olan kk havuzdan bir canl yiyip-itikten sonra geriye kalan su. M'minin art ifdr. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Domuzun, kpein ve yrtc hayvanlarn ve henz fre yiyen kedinin artklar, etleri ve stleri kaba necsettir. Bunlar yemek imek haramdr. l olarak da kullanlmaz. Henz arap ve alkoll iki imi insann da art byledir. Eek ve katr art temizdir. Fakat temizleyici olup olmad yni bu artk su ile gusl ve namaz abdesti alnp alnmyaca, necseti (pislii) temizleyip temizlemiyecei phelidir. Yaban eeini yemek cizdir ve art temizdir. (bn-i bidn) Eti yenen hayvanlarn azna necs (pislik) srlmedike artklar temizdir. Denizde ve karada yaayan, akc kan olmayan hayvanlar da byledir, artklar temizdir. (Abdullah Msul) ARZ-TALEB: reticinin piyasaya belli fiyatla mal srmesi ve tketicinin de piyasadan mal ekmesi hdisesi. slmiyet'te bey' ve ir (sat ve al), arz ve taleb essna gre yrr. (M.Sddk bin Sad) Bir maln arz ve talebi, belli bir piyasa fiytnda dengeye gelir. Bu fiyatn altndaki fiyatlarda talep fazlas, stndeki fiyatlarda arz fazlas meydana gelir. Talep fazlas durumunda arz yeterli olmayacak, tkeciler istedii mal temin etmek iin daha yksek fiyatlarla ayn miktrda mal satn almaya hazr olacaklardr. Arz fazlas olunca bu durumda reticiler ellerindeki stoklar nlemek iin daha dk fiyatlarda ayn miktar mal satmay kabul edecekler, bylece fiyatlar decektir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Bir ekonomide tek bir maln arz ve talebinin yansra, toplam arz ve talepten de sz edilebilir. Toplam arz ve talep dengesi, belirli bir fiyatlar genel seviyesinde salanr. Toplam arz fazlas isizlie, toplam talep fazlas ise enflasyona yol aar. Toplam arz talep dengesine,

iktisd istikrr ad verilir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) AS: Baston. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Biz Ms'ya dedik ki: Korkma! Sen onlara elbette glip geleceksin. Elindeki asn yere brakver. (Onlarn aslarnn iplerinin okluuna, bunlarn ylan eklinde grnmelerine aldrma ki) senin asn, onlarn yaptklarnn hepsini yutar. Zr onlarn yaptklar eyler (ip ve aslarn ylan eklinde grnmesi), sihirbazlk hlesidir. Shir (sihir, by yapan) nerede olsa felh bulamaz. (Th sresi: 68, 69) Gk yznde s ile, Tr Da'nda Ms ile, Elindeki as ile, araym Mevlm seni. (Ynus Emre) ASABE: Baba tarafndan akrab, hsm. Allah telnn Kur'n- kermde hisse (pay) takdr edip bildirdii vrislerden (Eshb- ferizden) sonra gelen ve belli bir pay olmayp artan mal almaya hak kazanan, lene erkek vstasyla balanan erkek akrab veya bz durumlarda bunlar gibi vris olan kadnlar. Hak shiplerine paylarn veriniz. Arta kalan asabeye ittir. (Hads-i erf-Buhr) Kendileri Eshb- ferizden iken erkek kardeleri ile berber bulunduklarnda asabe olan kadnlar unlardr: Kzlar, olun kzlar, anababa bir kz kardeler ve baba bir kz kardeler. Oul en kuvvetli asabe olup, oul bulunduu zaman, dier asabelerin hi biri asabe olmaz. (Mevkft) ASLET: 1. Soy temizlii, kkllk. Kibrin, yni kendini byk, stn grmenin bir almeti de asletle vnmektir. Babalar, dedeleri ile vnmek, chilliktir. (MuhammedHdim) 2. Gzel huy. M'minin kerem ve iyilii, dni; eref ve asleti, gzel huyu; mrvvet ve insanl ise akldr. (Hads-i erf-bn-i Hibbn) Tedbr gibi akl, gzel huy gibi aslet olamaz. (Hads-i erf-bn-i Mce) SR: Reslullah sallallah aleyhi ve sellemden veya O'nun huzrunda bulunmakla ereflenen arkadalarndan (Sahbe) ve onlar grmekle ereflenen mslmanlardan (Tbinden) bildirilen haberler. (Bkz. Eser) sr- erfe: Peygamber efendimiz ve dier din byklerine it bz mbrek ahs ey ve htralar. (Bkz. Emnt- Mukaddese) ASFY: Sflar, temizler; Allah telnn evliy kullar. Tekili safiyy'dir. ASHB:

Peygamber efendimizi salnda peygamber iken bir n gren, eer m ise (gzleri grmyorsa) bir n konuan byk ve kk mslmanlar. Tekili shib'dir. (Bkz. Eshb, Sahbe) S: syn eden, emre kar gelen, itatsizlik eden. 1- Allah telnn emir ve yasaklarna uymayan, gnhkr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah telnn ve Reslnn (Muhammed aleyhisselmn) emirlerine s olanlar, beenmeyenler, (asra, fenne uygun deildir, modern ihtiyalara kfi deildir diyenler) kymette Cehennem ateinden kurtulamayacaklardr. Bunlara Cehennem'de, ok ac azb vardr. (Nis sresi: 14) Melekler emrolunduklar eyde Allah telya s olmazlar ve emr olunduklar eyi yaparlar. (Tahrm sresi: 6) Ana-babaya iyilik etmek; nfile namaz, oru ve hac ibdetlerinden daha stndr. Ana-babasna hizmet edenlerin mr bereketli ve uzun olur. Ana-babasna kar gelip, onlara s olanlarn mrleri bereketsiz ve ksa olur. Ana-babasna s olan mel'ndur. (Hads-i erf-Mifth-ul-Cenne) mnsz gitmenin sebepleri krk kadar olup, bunlardan birisi de anaya babaya s olmak, yni slmiyet'e uygun olan emirlerini dinlememektir. (Kutbuddn znik) s m'min tvbe etmezse veya efate kavumazsa yhut Allah tel affetmezse, Cehennem'e girip yanar ise de mn olduu iin Cehennem'de sonsuz kalmaz. (Reyhv) 2. Hkmete, devlete ba kaldran. Bg. Mslmanlar devlete s olmaz. Fitneye, isyna karmaz. Knunlara kar gelmez. (Abdlgan Nabls) ASL: 1. Kk, temel, esas. Nefsin hastalklarn tedv eden eylerin asl betir. 1) Az yemek, mideyi fazla doldurmamak, 2)Baa gelen ilerden Allah telya snmak, 3) Fitne yerlerinden kamak, 4) Devaml istifar ve Reslullah efendimize salt ve selm okumak, 5) Allah telnn emirlerini yerine getirmeye, rzsn kazanmaya aran kimse ile berber olmak. (Ahmed Zerrk) 2-Soy, neseb. Zevil-erhm ad verilen vrisler be snf olup, ikinci snf meyyitin asldr. Bunlar fsid cedler (dedeler) ve fsid ceddeler (byk anneler) ve bunlarn analar ve babalardr. Meyyitin anasnn babas ve bunun babas veya anas fsid ced ve ceddelerdir. (Muhammed Secvend) ASR (Asr): 1. Zaman, devir, yz yllk zaman. Hads-i erflerde buyruldu ki: Zamanlarn en hayrls benim asrmdr. Ondan sonra kymetli olan, benim asrmdan sonra gelen asrdr. Daha sonra kymetlisi, onlardan sonra gelen asrn mslmanlardr. Bunlardan sonra, yalanclk yaylr. hid olmalar istenmedii hlde, yalanc hidlik yaplr. (Hads-i erf-Buhr) Benden sonra her asrda bir lim kar, dnimi kuvvetlendirir. (Hads-i erf-Eb

Dvd) 2. kindi vakti. Asr- Evvel: mmeyn'e (mm- Eb Ysuf ve mm- Muhammed'e) gre ikindi vaktinin balama zamn. Asr- Sn: mm- a'zam'a gre ikindi namaznn balama zamn. slm memleketlerinde ikindi eznlar, asr- evvele gre okunmaktadr. kindi namaz, asr- snde yni bu ezndan kn 36, yazn ise 72 dakka sonra klnrsa, mm- a'zm'a uyulmu olur. (bn-i Nceym) Asr- Sedet: Mutluluk devri. Peygamber efendimizin yaad mbrek, bereketli ve hayrl devir. Zamn- sedet ve vakt-i sedet de denir. Asr- sedet, zamanlarn en iyisidir.Sevgili Peygamberimiz; "Asrlarn en iyisi benim asrmdr." buyurmutur. (mm- Rabbn) Resl-i ekrem efendimizin eshb (arkadalar) buyurdu ki: "Sizin gznzde kl kadar nem vermediiniz yle ileriniz var ki, asr- sedette biz bunlar byk gnhlardan sayardk." (mm- Gazl) En mes'd en kazanl kimse, dinsizliin oald zamanda unutulmu snnetlerden birini meydana karan ve yaylm bid'atleri yok eden kimsedir. imdi yle bir zamandayz ki, insanlarn en iyisinden yni Peygamberimizin asr- sedetinden uzaklatka, snnetler rtlmekte, yalanlar oald iin bid'atler yaylmaktadr. Bir kahraman lzmdr ki, snnete yardm edip, bid'at durdursun. Bid'at yaymak, slm dnini ykmaktr. Bid'at karana ve ileyenlere hrmet etmek, onlar byk bilmek, slmiyet'in yok olmasna sebep olur. (mm- Rabbn) Asr Sresi: Kur'n- kermin yz nc sresi. Asr sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). yettir. Srede insanlarn zararda olduklar, bu kt durumdan kimlerin kurtulacaklar haber veriliyor. (Taber, bn-i Abbs) Asr sresinde melen buyruldu ki: Asra yemin olsun ki, muhakkak insan (mrn yalnz geici dny isteklerine kavumak iin harcadndan) byk bir (zarar ve) ziyndadr. Ancak mn edenlerle, slih (iyi iler) amel yapanlar, birbirlerine hakk, (inanlmas ve yaplmas lzm olan eyleri ve ibdetleri yapmak, gnhlardan saknmak hussunda) sabr tavsiye edenler byle deil (onlar zararda ve ziynda deildirler). (yet: 1-3) Kim Asr sresini okursa, Allah tel onun gnahlarn affeder. Hakk ve sabr tavsiye edenlerden olur. (Hads-i erf-Envr-ut-Tenzl ve Esrr-t-Te'vl) Kur'n- kermde baka hi bir sre nzil olmasayd, inmeseydi u pek ksa olan Asr sresi bile, insanlarn dny ve hiret sedetlerini te'mine yeterdi. Bu sre, Kur'n- kermin btn ilimlerini iine alr. (mm- fi) AERE- MBEERE: Peygamber efendimiz tarafndan Cennet'e girecekleri dnyda iken mjdelenen on sahb. Eb Bekr Cennet'tedir. mer Cennet'tedir. Osman Cennet'tedir. Ali Cennet'tedir.

Talh Cennet'tedir. Zbeyr Cennet'tedir. Abdurrahmn ibni Avf Cennet'tedir. Sa'd ibni Eb Vakks Cennet'tedir. Sad ibni Zeyd Cennet'tedir. Eb Ubeyde ibni Cerrah Cennet'tedir. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Muhammed aleyhisselmn mmetinin en stnleri, O'na mn ederek, mbrek yzn grmekle ereflenen Eshb- kirmdr. Bu Eshbn da en stn Hudeybiye'de Reslullah efendimize b'at edip sz verenlerdir. Bunlarn da en stn Bedr muhrebesinde bulunanlardr. Bunlarn da en stn ilk mslman olan krk kiidir. Bunlarn da stn Aere-i mbeeredir. (Teftzn) R: slm devletlerinde, ehir dnda durarak; mslman tccrdan o anda yannda bulunan ticret malnn zektn, mslman olmayanlardan ise, gmrk denilen vergiyi toplayan me'mur. Hkmetin irlerle mslman tccardan zektlar toplamas, onlarn bu ibdeti yerine getirmelerine yardmc olmak iindir. (bn-i Hmm) slm devletlerinde yaayan zmm (gayr-i mslim vatanda) ve harb (slm hkmetinden izin alarak, mslman memleketine giden pasaportlu gayr-i mslim) tccrn, mal ve can gvenliklerinin korunmasna karlk her eit ticret mallarndan alnan vergiler de irler tarafndan toplanrd. (bn-i bidn) Amr bin uayb yle rivyet etti: Mslman olmayan Menbic halk, hazret-i mer'e mektb yazarak; "Bize memleketine girmemize izin ver, ticret yapalm. Biz kazanr size de vergi veririz" dediler. Hazret-i mer, Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalarn) toplayp, mes'eleyi istire etti, grt. Uygun grlnce, irler vstasyla ur (gmrk vergisi) denilen bir vergi almaya karar verdiler. Harblerden ilk gmrk vergisi, hazret-i mer zamnnda alnd. (mm- Eb Ysuf) AK: iddetli sevgi. Allah tely ve O'nun sevdiklerini ok sevmek. Buna hakk ak denir. Hakk ak, nefsi terbiye eder, ahlk gzelletirir; insann kalbinde bir ate olup, Allah sevgisinden baka her eyi yakar, yok eder. Hak olann sz, ii ve dncesi doru ve saftr. (brhim Hakk Erzurm) Ak- lh: Allah tely ok sevme hli. Ak- ilhnin almeti, Allah telnn emirlerine ok uymaktr. (mm- Rabbn) AR (Ar): On. Bir cemat ierisinde ve daha ok cematle klnan namazlardan sonra Kur'n- kermden sesli olarak okunan on yet veya bu mikdara yakn bir blm. RE GN: Hicr senenin ilk ay olan Muharrem aynn onuncu gn. Bir kimse re gn oru tutsa, Allah tel ona bir ehd sevb verir. re gn orulu olan iin, yedi gk ehlinin sevbn yazar. re gn, bir m'mine iftr verene, mmet-i Muhammed'in hepsine iftr ettirmi gibi sevb yazlr. re gn bir yetimin ban okyana, Allah tel o yetimin bandaki kllar kadar Cennet'te derece verir. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) Muharrem ay, slm dninde kymetli olduu bildirilen drt aydan biridir. Are gecesi bu ayn en kymetli gecesidir. Nh aleyhisselm tfnda gemisinde are tatls piirdii iin

mslmanlarn, Muharrem'in onuncu gn are piirmesi ibdet olmaz. Bugn are piirmeyi ibdet sanmak gnhtr. (Muhammed Sddk bin Sad) AT: hsn, ltuf, ba. Buna atiyye de denir. (Bkz. Atiyye) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Biz (dnyy isteyenlerin de, hireti isteyenlerin de) her birine, ksmet ettiimiz rzk veririz. Bu, Rabbinin atsndandr. (sr sresi: 20) ATEST: Dehr, dinsiz. Ktlklerin en kts, Allah telya inanmamak (ateist olmak)tr. (Hads-i erf-Berka) Ateistler, Allah telya inanmazlar. "Her ey tabat knunlar ile vr oluyor. Bir yaratc yoktur. Dehr yni zaman ilerledike, her ey deimektedir" derler. (Seyyid erf Crcn) Kitablarnda din ile mcdele eden ve "Dinleri yok etmek, materyalizmin, marksizmin alfbesidir" diyen Lenin, iktidr ele geirdikten sonra Rusya'da ateistler birliini kurmutur. (Sedet-i Ebediyye) Kendilerini akll, ilim adam ve hi yanlmaz sanan dinsizler ksmdr: 1) Ateistler. 2) Hereyi tabat yapyor diyen tab'iyyeciler. 3) Yunan filozoflar ve bu arada Sokrat ile talebesi Efltun ve onun da talebesi Aristo'nun yolunda olanlar. (mm- Gazl) ATEPEREST: Atee tapan, mecs. Zerdt tarafndan kurulan btl dne inanan. Ateperestler Cehennem'in Hutame denilen beinci tabakasnda yanacaklardr. Birini grnce kendi elini veya onun elini pmek ve eli gse koymak ve eilmek ve yere kapanmak ateperest detidir. (Muhammed Rebhm) Horoz, tavuk ve vah hayvanlar, mesel geyii kurban etmek haramdr. Ateperestlere benzemek olur. (bn-i bidn) Nevrz gn, ateperestlerin bayramdr. O gn, onlarn yaptklarn yapan, bayram yapan mslmann mn gider de haberi olmaz. (Kerder) ATEPERESTLK: Mecslik, atee tapma. Ateperestliin (mecsliin) kurucusu Zerdt, mlddan alt yz sene nce Hindistan'da dodu. Brehmen din adamlar tarafndan kovuldu. Ateperestlii Belh ehrinde yayd. "yilik tanrs (zed) veya (Ormzd) ile ktlk karanlk tanrs (Ehrimen) olmak zere iki tanr vardr" dedi. (Zend) adl kitab ve (Avesta) denilen erhi Avrupa'da baslmtr. Ateperestlik ran h sfendiyr tarafndan ran'da yayld. Hazret-i mer ran' fethedince acemler mslman oldu. Ateperestlik Hindistan'da kald. (emseddn Sm) ATYYE: hsan, ltuf, muhta olanlara yaplan ba. (Bkz. At) Kim dilencilik kapsn aarsa, Allah tel dnyda ve hirette ona fakirlik kapsn aar. Kim Allah telnn rzsn kasdederek atiyye kapsn aarsa, Cenb- Hak ona hem dny, hem hiret sedeti ihsn eder. (Hads-i erf-Snen-i Eb Dvd) Peygamberler, mmetleri iin Allah telnn atiyyesidir. Fakat Resl-i ekrem efendimiz hediyyedir. Hediyye ile atiyye arasnda fark vardr. Atiyye muhtalara, hediyye ise sevilenlere

verilir. (Eb'l-Abbs- Mrs) AVM: Amme'nin oulu, halk, topluluk. 1. Mctehid (yet ve hadslerden er' yni dn hkmler karan slm limi) olmayan, mukallid (yni mezhebinin usl ve kidelerini anlayp takld eden). Mctehid olmayan lime nkil, yni haber iletici denir. Mctehid olmayan mftler mukalliddir. Avm, hads-i erflerden doru mn karamaz. Bunun iin mctehidlerin anladklarna uymalar, yni onlar takld etmeleri lzmdr. (Feth-ul-kadr) Dn mes'elelerde, yle veya byle yaplabilir eklinde ruhsat (izin vermek) avmn sz ile olamaz. Burada ancak mctehidler yetkilidir. (Reddl-Muhtr) 2. Dn ilimlerden haberi olmayan chiller. Avm, fetv kitablarn anlyamaz. Bunlarn, mn ve ibdet bilgilerini arayp, sorup, renmeleri farzdr. Mctehid limlerin de, szleri, vzlar ve yazlar ile nce mn, sonra dnin temeli olan be ibdeti retmeleri farzdr. (Muhammed Es'ad) Sultanlar, milletin maln, zlimler ve haydutlardan koruduklar gibi; havss yni mctehid limler de, avmn tikdn (inancn) bid'atilerin (sapklarn) errinden korurlar. (mm- Gazl) 3. Olgunlamam, irda (renip, aydnlanmaya) muhta. Kulluk zevkini tatmam; nefs-i emmresinin te'sirinden kurtulamam olan. Tasavvufta; takv, ihls derecelerinin en aasnda bulunan kimseler. Avmn orucu, yemek imek gibi eylerden saknmaktr. (mm- Gazl) AVL: slm mrs hukkunda belirli hisse (pay) shiplerinin (Eshb- ferizin) mrstan alacaklar paylarn toplamnn ortak paydadan fazla olma hli. Avlde, hisse shibi mrsclarn hisseleri orantl olarak eksilir. (Seyyid erf Crcn) Zevce, ana, iki kz karde ve anadan iki kz karde bulunduu zaman, mrs on ikiye taksim edilip, zevceye 3 hisse, anaya iki hisse, iki kz kardee sekiz hisse (her birine drder hisse), ana bir iki kz kardee drt hisse (her birine ikier hisse) verilir ki, hisseler toplam on yedi oluyor. u hlde problemin asl on yediye (Avl) etti denir ve mrs on yediye taksim edilir. (Mevkft) AVRET: 1. slmiyet'te akll ve bli (ergen ve evlenecek yaa gelmi) olan kimsenin namaz klarken amas veya her zaman bakasna gstermesi ve bakasnn bakmas haram (gnh) olan yerleri. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey Reslm (sallallah aleyhi ve sellem)! M'min erkeklere syle, harama bakmasnlar ve avret yerlerini haramdan korusunlar. mn olan kadnlara da syle, harama bakmasnlar ve avret yerlerini haram ilemekten korusunlar. (Nr sresi: 30) Avret yerinizi amaynz (yni yalnz iken de amaynz). nk yannzdan hi ayrlmayan kimseler (melekler) vardr. Onlardan utannz ve onlara saygl olunuz. (Hads-i erf Ei'at-l-Lemet) Hanef mezhebinde erkeklerin avret yeri gbek altndan diz altna kadardr. Diz avrettir. Kadnlarn ellerinden ve yzlerinden baka yerleri, bilekleri, sarkan salar ve ayaklarnn alt

avrettir. Ancak, kadnlarn elleri rtecek kadar uzun kollu namazlk veya geni ba rts ile elleri rtl olarak klmalar daha iyi olur. (bn-i bidn) Konumaya balamam olan kk ocuklarn avret yerleri yalnz sev'eteyn'i yni n ile arkasdr. Erkek ocuklarn on yana kadar, kzlarn ise gsterili oluncaya kadar galz (kaba) avretlerine (gs, koltuk, br, uyluk, diz ve srtlarna), bundan sonra btn avretlerine bakmak ciz deildir, gnhtr. (bn-i Hmm) Hamamda ok oturma. Hamamda gbein ile dizlerinin arasn ama. Erkeklerin ve kadnlarn, hamamda da avret yerlerini amalar haramdr, gnhtr. Aan da, bakan da mel'ndur. (Sleymn bin Cez) 2. Kadn, hanm. Bir erkek, avretini derse, ben onun dvcs olurum. (Hads-i erf-Zevcir) YT-I HIRZ: Okunduunda veya zerinde tandnda Allah telnn muhfazasna (korumasna) kavumaya vesle (sebeb) olan yet-i kermeler. Bir kyl, Reslullah'n (sallallah aleyhi ve sellem) yanna geldi. Kardeinin ar hasta olduunu syledi. "Hastal nedir?" buyurdukta, cin arpmas dedi. "Kardeini buraya getir" buyurdu. Resl-i ekrem bz yetleri okuyup, hastaya fledi. Hemen iyi olup kalkt. Bu yet-i kermeler unlardr:Ftiha, Bekara sresi bandan drt yet, (Ve ilhikm)'den balayarak (Ya'kln'e) kadar, iki def 163 ve 164. yetleri, yet-el krs (Hlidn'e) kadar, Bekara sresi sonundaki (Lillahi)'den balayan yet, l-i mrn sresinin (ehidallah) ile balayan on sekizinci yeti, A'rf sresinin (nne Rabbekm) ile balayan elli drdnc yeti, M'minn sresinin (Fe-telellah) ile balayan yz on altnc yeti, Cin sresinin (Ve enneh tel) ile balayan nc yeti, Sfft sresinin bandan on yet, Har sresinin sonunda (Hvallh) ile balayan yet, hls ve Mu'avvizeteyn sreleridir. Abdest alp, yedi istigfr ve on bir salevt okuyup hastann shhatine niyyet ederek,gne doduktan ve ikindi namazndan sonra gnde iki def yet-i hrz okuyup hasta zerine flemeli, if buluncaya kadar (krk gn kadar) devm etmelidir. (Abdlazz Dehlev) AYB: Kusur ve utanlacak ey. Her kim bir mslman kardeinin ayblarn, kusurlarn, kimsenin grmesini ve iitmesini istemedii eylerini rterse, Allah tel da kymet gnnde onun ayblarn rter. Her kim mslman kardeinin meydana kmasn istemedii bir eyini ortaya karr ve dile verirse, Allah tel da onun ayblarn, kimsenin bilmesini istemedii hallerini meydana karr ve bu sretle kendi evi iinde de olsa onu rezil eder. Mslman kardeinin ayblarn rten, bir ly diriltmi gibidir. (Hads-i erf-Mslim) nsanlarn ayblarn grme. nsanlarn ayblarn gren onlarn hedefi olur. (Cfer-i Sdk) Kendisinde grdn bir aybdan dolay, mslman kardeini ktleme. Olur ki, ayn hataya sen de dersin ve ondan da kt olursun. (Eb Cfer bin Sinn) Bir kimse satn ald bir malda ayb bulsa, tam fiyat ile almakta veya red etmekte muhayyerdir, serbesttir (al veriten vaz geebilir). (bn-i bidn) YET: Almet, iret, mcize, ibret. 1- Kur'n- kermdeki sreleri meydana getiren cmle veya cmleciklerden her biri.

oulu yttr. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Biz sana apak yetler (hell ile haram, doru ile yanl aklayan) indirdik. Onlar fsklardan (kfirlerden) bakas inkr etmez." (Bekara sresi: 99) Kur'n- kermde 114 sre, 6236 yet vardr. yetlerin saysnn 6236'dan az veya daha ok olduu bildirildi ise de, bu ayrlklar, byk bir yetin, bir ka kk yet saylmasndan veya bir ka ksa yetin bir byk yet yhut srelerin evvelindeki besmelelerin bir veya ayr ayr yet saylmasndan ileri gelmitir. (Eblleys Semerkand) yet-i kermeler ksa ve tam tercme edilemez. Mfessirler yet-i kermeleri tercme deil, uzun tefsr ederek aklamaya almlardr. (bn-i Hacer-i Mekk) yet-i kerme yazl herhangi bir kdn yet ksmna abdestsiz dokunmamal, o kd belden aa koymamaldr. (Hdim) Sbhne rabbike yet-i kermesini, sbhne rabbin eklinde deitirmeden okumak lzmdr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 2. Allah telnn varln, birliini ve kudretini gsteren almet, ibret, iret. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: phesiz gklerin ve yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca geliinde insanlara yarar eyleri, denizde aktp tayan o gemilerde, Allah'n semdan indirdii suyla lmnden sonra yeryzn diriltmesinde, deprenen her hayvan orada retip yaymasnda, gkle yer arasnda (Allah telnn emrine) boyun emi olan rzgrlar ve bulutlar evirip evirmesinde akl ile dnen bir kavm (topluluk) iin nice yetler vardr. (Bekara sresi: 164) 3. Mcize. (Hakkati) bilmeyenler (veya bilip de bilmez gzkenler); "Ne olur, Allah bizimle (senin hak peygamber olduuna dir) konusa, yhut (bu hususta) bize bir yet gelse" dediler. Onlardan evvelkiler de, tpk onlarn syledikleri gibi sylemi(ler)di. Kalbleri birbirine ne kadar da benzemi. Bu hakkatleri iyice bilmek isteyenlere yetlerimizi apak gstermiizdir. (Bekara sresi: 118) yet-el Krs: Kur'n- kermde Bekara sresinin, fazletiyle bilinen 255. yet-i kermesi. Kur'n- kermdeki yetlerin en stn Bekara sresinde bulunan yet-el-krs'dir. Bu yet, bir evde okunduu zaman, eytan muhakkak oradan uzaklar. (Hads-i erf-Tirmiz) Farz namazlardan sonra yet-el-krs okuyan kimse ile Cennet arasnda lmden baka mni yoktur. (Hads-i erf-Rh-ul-Beyn) Evinden karken yet-el-krs'yi oku. Zr, her iinde muvaffak olur ve hayrl iler baarrsn. Peygamber efendimiz "sallallah aleyhi ve sellem" buyurdu ki: "Bir kimse, evinden karken yet-el-krs'yi okursa, Hak tel, yetmi melee emreder, o kimse evine gelinceye kadar, ona du ile istigfr ederler. (Allah teldan gnhnn balanmasn isterler)" Evine gelince de okursan iki yet-el-krs arasndaki ilerin hayrl olur ve fakirliin nlenir. (Sleymn bin Cez) Namazlardan sonra hemen yet-el-krs okumak lzm iken, nce selten tnciny ve baka dular okumak bid'attr, sapklktr. Bunlar yet-el-krs'den ve tesbihlerden sonra

okumaldr. (Ali Mahfz) Ftiha, yet-el-krs, Kfirn, hls ve Muavvizeteyn srelerini okumak hastaya if verir. (Muhammed Osman Dehlev) yet-i Muhkeme: Muhkem yet. oulu yt- muhkemt'tr. 1. Kur'n- kerm. lim tr: yet-i Muhkeme, Snnet-i Kime (Hads-i erf) ve Frdat- dile (Kitaba ve snnete uygun ilim, yni icm ve kyas). (Hads-i erf-Eb Dvd) 2. Kur'n- kermde mns ak olan yet-i kermelere verilen ad. (Bkz. Muhkem) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Habbim) sana kitb indiren O'dur. O'ndan bir ksm yt- muhkemttr ki, bunlar mml-kitbdr (Kur'n- kermin asldr, temelidir. Hkmlerde bunlara dayanlr). (l-i mrn sresi: 7) YSE: det yni hayz grmekten midini kesmi yal kadn. Kadn elli be yalarnda yise olur. Hmile (gebe) ve yise kadnlardan ve dokuz yandan kk kzlardan gelen kanlar, hayz (det) kan olmaz. Hastalk sebebiyle gelen bu kan istihza yni zr kandr. (mm- Birgiv) AYN: Bireyin kendisi. 1. Bolukta yer kaplayan ve arl olan yni tartlabilen her ey, madde, cisim. Dny ayn ve araz (zellikler) dan meydana gelmitir. Mesel kalem, silgi birer ayndr. Bunlarn rengi, kokusu ise, arazdr. (Seyyid erf Crcn, Teftezn) 2. Al-verite, belli, meydanda, mevcut ve hzr olan veya hzr olmayp da bulunduu yeri, cinsi, miktr belli edilen mal. Al-verite sz kesilirken, ayn olan maln kendisini vermek lzmdr. Benzeri hatt daha iyisi olmas iin mteri (alc) zorlanamaz. Fakat mteri rzs ile alrsa mukyada sat, yni belli bir mal, baka belli bir mal, ile deitirmek olur. (bn-i bidn) Altn ve gmten baka mallar, sz kesilirken tyin etmekle (belirlemekle) ayn olurlar. Deyn olan (tyin edilmeyen) mal altn ve gm, szlemede ayrlmadan nce kabz olunmakla (eline almak ve cebine koymakla) ayn olurlar. (bn-i bidn) 3. nsann zekt iin ayrd ve yannda hazr bulunan mal. Ayn olan maln zektn ayn olarak vermek lzmdr. Ayn olan maln krkta biri ayrlp verilir. (bn-i bidn) Deyn olan (bakasnda bulunan) maln zekt, ayn olarak verilir. Yni, bakasnda bulunan malnn zektn, hazr olan malndan vermek lzmdr. Hzr mal yoksa bakasndaki malndan zekt miktrn isteyip, teslim alp, sonra bu fakire verilir. (bn-i bidn) Ayn olan maln zektn deyn olarak vermek ciz deildir. Yni hzr olan maln zekt olarak fakirdeki alacan bu fakire balamak ciz deildir. (bn-i bidn) Ayn Harfi: Kur'n- kermde mer-l-Frk'un radyallah anh namaz kldrrken, ayakta okumay bitirip, rk'a eildii yeri gsteren iret. Ayn harfi hep yet-i kermelerin sonunda

bulunmaktadr. Ayn-el-Yakn: 1. Grerek bilme. Ekvator gibi scak memleketlerde yaayan kar grmemi bir kimsenin kitabdan okuyarak veya birisinden dinleyerek karn ne olduunu renmesi, ilm-l-yakn, kar grerek tanmas, ayn-el-yakn, kar eline ve azna alp tadarak tanmas hakk'l-yakn olur. (Ahmed Mekk Efendi) 2. Hads-i erfte bildirilen ihsn (Allah tely gryormu gibi ibdet etme) mertebesinde bir n kalbde parlamas. Zamanmzda tarkata girmi bir ok kimse, kendilerine tasavvufu ss vererek vahdet-i vcudu dillerine alm, bundan yksek mertebe olmaz sanyor. lm-l-yakne saplanp, ayn-l-yaknden mahrum kalmlardr. (mam- Rabbn) Ayn-l-yakn mertebesi mmetin seilmilerine mahsstur. (mm- Rabbn) AZB: lenen gnahlar sebebiyle hirette ekilecek cez. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Nmetlerimin kymetlerini bilir, emrettiim gibi kullanrsanz, onlar artrrm. Kymetlerini bilmez, bunlar beenmezseniz, elinizden alr, iddetli azb ederim. (brhim sresi: 7) Allah telnn, bir kuluna rahmet etmiyeceine, ona gadab ve azb edeceine almet, dnyya ve hirete faydas olmayan eylerle megl olmas, zamanlarn lzumsuz eylerle ldrmesidir... (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Y Rabb! Bizi gadabnla ldrme, azbnla helk etme ve bundan nce bize fiyet ihsn eyle. (Hads-i erf-Mir't- Kint) L ilhe illallah diyenler, dnyy dinden stn tutmadka, Allah telnn gadabndan, azbndan kurtulurlar. Dni brakp, dnyya sarlrlarsa, bu kelime-i tevhdi syleyince, Allah tel onlara, yalan sylyorsunuz! buyurur. (Hads-i erf-Kimy-i Sedet) Nashatlarn ba udur ki: slmiyet'in shibi olan Peygamber efendimize uymak lzmdr. Reslullah'a uymayanlar, hirette azbdan kurtulamaz. (mm- Rabbn) Allah telnn, bir kuluna rahmet etmiyeceine, ona gazb ve azab edeceine almet, dnyya ve hirete fidesi dokunmayan eylerle megul olmas, zamanlarn lzumsuz eylerle ldrmesidir. Bir kimse, mrnden bir saati Allah telnn beenmedii bir eyde geirirse, ne kadar ok piman olsa yeridir. (mm- Gazl) ZD: Kurtulmu, serbest. nsanolu, gnl verdii eyin kulu olur. rifler, Allah teldan bakasna kalblerini balamadklarndan, O'ndan bakasnn kulu olmaktan zd olmulardr. Cenb- Hakk'a tam anlamyla kul olan, O'ndan bakasna kul olmaktan zd olur. (bn-i Arab) zd Etmek: Serbest brakmak, hrriyetine kavuturmak, klelikten kurtarmak. Kim klesine bir tokat atsa yhut onu dse, onun keffreti, kleyi zd etmesidir. (Hads-i erf-Buhr)

Bir kimse Ramazn- erf aynda bir oruluya iftar verirse gnahlar affolur. Hak tel onu Cehennem azbndan zd eder. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb, Sahh-i Buhr) Kle zd etmek ok sevbdr. slmiyet, ldrmee gelen dmandan baka kimseyi kle yapmaz. Bu kleleri zd edenleri de ok beenir. slmiyet, kle yapmak dni deil, kle zd etmek dnidir. (bn-i bidn) zd Olmak: Serbest olma, kurtulma. refe gecesi ibdet edenler zd olur. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Ramazan ay yle bir aydr ki ilk gnleri rahmet, ortas af ve mafiret ve sonu Cehennem'den zd olmaktr. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) AZAMET: 1. Byklk, Cenb- Hakk'n bykl. Kibriy, stnlk ve azamet bana mahsustur. Bu ikisinde bana ortak olan Cehennem'e atarm, hi acmam. (Hads-i Kuds-Eb Dvd) (Kymet gn) Allah tel buyurur ki: "zzetim, kibriym, azametim ve cellim hakk iin yemin ederim ki ben "L ilhe illallah" diyenleri (Cehennem'den) muhakkak karacam. (Hads-i erf-Mslim) Allah telnn mahlkt zerinde ne kadar ok dnrsen O'nun azamet ve kudretini o nisbette iyi anlarsn. (mm- Gazl) 2. Kibirlenmek, insanlar kk grmek. Yalan syleyen, hlekrlk yapan, insanlar aldatan, zulmeden, hakszlk yapan, din kardelerine yardm etmeyen, azamet satan, yalnz kendi karlarn dnen bir kimse, ne kadar ibdet ederse etsin hakki mslman saylmaz. (Hadim) ZER: brhim aleyhisselmn amcas ve vey babas. brhim aleyhisselmn babasnn ismi Trh idi. Trh m'min idi. zer putperest idi. Nemrd taraftar idi. Trh lnce, zer, brhim aleyhisselmn annesini ald. Bylece vey babas oldu. (Senullah Dehlev) Trh ile zer iki karde idi. Arablar amcaya da baba derlerdi. (Abdlhakm Arvs) AZM (El-Azm): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Byklne, beer (insan) aklnn ve hibir mahlkun (yaratlmn) dncesinin eriemedii, hakkatini kimsenin bilemedii zt. Allah telnn bykl bildiimiz grdmz eylerdeki byklk ve kklk gibi deildir. Bu bizim bilgimizin dndadr. (Bkz. Sbhne Rabbiyel Azm) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O (Allah) Aliyy'dir. (Mahluklarn, yaratlmlarn akl, ilim ve anlaylarnn eriemedii yceliktedir.) Azm'dir. (Bekara sresi: 255) El-Azm ismi erfini syliyen, elem ve kederden kurtulur. (Ysuf Nebhn) AZMET: Kuvvetli irde, istek, arzu. Haramlardan, dinde yasak edilen eylerden saknmakla berber, mmkn olduu kadar ruhsatlardan yni dinde izin verilen kolaylklardan uzak

durup; evly, en iyi olduu bildirilenleri, nefse zor gelenleri yapmak; takv yolu. slmiyet'te ibdetler iin iki yol vardr: Biri ruhsat yni, slmiyet'in ibdetlerde tand, izin verdii kolaylklar, dieri azmettir. Azmet ile amel etmek, ruhsat ile amel etmekten daha kymetlidir. Hads-i erfte; "Amellerin en fazletlisi nefse en zor gelenidir" buyrulmaktadr. (Harputlu shk Efendi) limler, slihler azmet ve takv ile hareket ettiklerinden; bir haram ilememek iin helllar, mubahlar bile terk ederlerdi. Eb Bekr-i Sddk radyallah anh buyurdu ki: "Biz bir harama dmek korkusundan, yetmi helli terk ederdik." (Seyyid Abdlhakm Arvs) Halkn incitmesine sabr etmelidir. Onlara gzel davranmaldr, bu azmet yoludur. Onlardan kesilmek, uzak durmak ise, ruhsat yoludur. (mm- Rabbn) Kuvvetli, hli elverili olann, azmet olan yapmas efdaldir, daha iyidir. G olan ii yapmak nefse daha ar gelir. Nefsi daha ok ezer, zayflatr. bdetler de nefsi zayflatmak, krmak iin emrolunmutur. Zayf, hasta, skk hlde olan kimsenin azmet olan yapamad iin ibdetlerini, ilerini terk etmemesi, ruhsat yolu ile yapmas lzmdr. (Abdlgan Nabls) Azmeti yapmaktan ciz olan zrl kimsenin, ruhsat olan, dinde izin verileni yapmas ciz olur. Byle kimsenin ruhsat olan yapmas azmetleri yapm gibi ok sevb olur. (Abdlvehhb a'rn) AZZ (El-Azz): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her zaman izzet ve eref shibi. Glib, benzeri olmayan, byk ve kk her eyin O'na iddetle ihtiyc olan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bilin ki, Allah tel Azz'dir. Hakm'dir (hikmet shibidir). (Bekara sresi: 209) Bir kimse krk gn ve her gn de krk kerre el-Azz ismi erfini sylerse Allah tel ona yardm eder ve onu stn klar. Mahlkattan hi birine muhta olmaz. (Ysuf Nebhn) 2- Kymetli, erefli, stn. Allah tel Kur'n- kermde buyuruyor ki: Ey Muhammed! De ki: Ey mlkn shibi olan Allah'm! Mlk dilediine verirsin, dilediinden alrsn. Dilediini azz klar, dilediini alaltrsn. Hayr (iyilik) yalnz senin elindedir. Dorusu Sen her eye kdirsin. (l-i mrn sresi: 26) Biz zell bir kavim idik. Allah tel bizi slm ile azz eyledi. zzeti, Allah telnn bizi azz ettii eyden (slmiyet'ten) bakasnda ararsak, Allah tel bizi eskisinden zell eder (alaltr). (Hazret-i mer) Allah telnn emir ve yasaklarn yerine getirirseniz azz, getirmezseniz rezl olursunuz. Allah telnn azz ettii kimseyi kimse kltemez. (Ali Rz) Allah tel bir kimseyi azz etmek isterse, ona gnah iletmez, kk gnahlarn saymaz, affeder. Onu Cennet'ine kor. Ceml-i ilhsini grmesini nasib eder. (Abdlhakm Arvs) ey vardr ki mslmanlar ok azz eder: 1) Kendisine zulm edeni affetmek, 2) Kendisine bir ey vermeyene vermek, iyilikte bulunmak, 3) Kendisini aramayanlar arayp, hallerini sormak. (Ca'fer-i Sdk) Dnyda azz, hirette kurtulmak istiyen, diline shib olsun. (Ca'fer-i Sdk) AZZAN:

Azizler. Kelimenin sonundaki n taks Araba'da ikilik, Farsa'da okluk ifde eder. 1. "ki azz (vel)" mnsna slm limlerinin ve evliynn byklerinden Ali Rmiten hazretlerine verilen lakab. Bir defsnda Ali Rmiten hazretlerinin evinde iki- gn yiyecek bir ey bulunmad. Evdekiler ve misfirler alk sebebiyle ok zldler. O srada Ali Rmiten hazretlerinin talebelerinden yiyecek satan bir gen ikrm olarak bir eyler getirdi. Bu nzik anda gelen yiyeceklerden Ali Rmiten hazretleri ok memnun oldu, yiyecekleri ev halkna ve misfirlerine ikrm ettikten sonra o talebesini ard ve; "Getirdiin bu yiyecekler skntl bir nmzda imddmza yetiti. Sen de bizden ne murdn varsa iste. nk hcet kaps u anda aktr." buyurdu. Talebe de; "Efendim ilimde ve evliylkta size benzemek istiyorum." dedi. Ali Rmiten hazretleri; "Ar bir i arzu ettin. Bunun ykn kaldramazsn." buyurdu. Gen ise; "Tek murdm evliylkta aynen size benzemektir." dedi. Bunun zerine Ali Rmiten hazretleri ona tevecch etti, kalbini mnev baklariyle temizledi Gen, Allah telnn izniyle Ali Rmiten hazretlerinin derecesine kavutu. Bu hle krk gn dayand, sonra veft etti. Ona bir anda kendi mnev makamlarn verip kendisi gibi yapt iin, iki azz mnsnda kendisine Azzn ismi verildi. (Molla Cmi, Muhammed Hn) 2. Bykler, evliy. Birisiyle oturup kalbin toparlanmazsa Kalbindeki dny dncesini senden almazsa Onun ile sohbetten etmez isen teberr (uzak durma) Sana yardma gelmez azzndan hibiri. AZM ETMEK: Kalbde devaml kalan ve yapmaya kesin kararl olunan dnce, kasd, niyet, karar verme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: lerinde Eshbn ile meveret et. Onlara dan. Bundan sonra bir ie azmettiin zaman, Allah telya tevekkl et, O'na gven. (l-i mrn sresi: 159) Tvbe; haram iledikten sonra, pimn olup, Allah teldan korkmak, bir daha yapmamaya azm etmektir. (Hads-i erf-Berka) nsan haram ilemeyi kalbinden geirir, azm ederse, sonra da Allah'tan korkarak yapmazsa, gnh yazlmaz. Haram ileyince bir gnah yazlr. (Hads-i erf-Berka) Tvbenin kabul edilmesi iin drt art lzmdr: 1) Gnah iin istifrda bulunmak, 2) ledii gnh terk etmek ve pimn olmak, 3) Bu gnh tekrar ilememeye azm etmek, 4) Gnh ilemeye sevk eden eylerden uzaklamak. (Ahmed Nmk- Cm) AZRL: Drt byk melekten biri. Rhlar almakla vazfeli melek, melek'l-mevt, lm melei de denir. brhim (aleyhisselm) Azril'e (aleyhisselm); "Gnhkrlarn cann aldn ekilde seni grmek isterim" deyince, melek; "Dayanamazsn" dedi. Olsun istiyorum, dedi. Kendini o srette gsterdi. Siyah yzl, tyleri diken diken, siyah elbiseler giymi, burnundan ve azndan ateler kyordu. brhim (aleyhisselm) kendinden geip, dt. Kendine gelince melei kendi eklinde grd ve; "Ey can alc melek, bir gnahkr senin bu eklini grdkten sonra bir ey grmese ona yeter" dedi. (Hads-i erf-Kimy- Sedet) yi amel ileyen, Allah telya itat eden kullar Azril aleyhisselm en gzel bir ekilde grrler. Onun gzel yzne bakmaktan baka rhatlk bilmezler. (mm- Gazl).

Canllar ldren, lleri dirilten, salamlar hasta yapan, hastalar iyi eden yalnz Allah teldr. Azril aleyhisselm lm hussunda bir sebebdir, vstadr. (Muhammed Ma'sm Frk) Azril aleyhisselmn gelip, cann zorla alaca, ecel arslannn penesini sana takaca, can verme aclarnn bana gelecei, eytann mnn almaya alaca, dostlarnn "vah vah ld, sizler sa olun", diye evldna ta'ziye edecekleri vakti dn! (Muhammed Rebhm) Azril bana geldii zaman Krlr ayakla kol, yava yava Mevlm nasb etsin din ile mn Akar gzlerimden ya, yava yava. Bir gn terz kurulur, dny ileri sorulur Helal lokma yimeyipte, cevap vermek ne mkildir Hasta olup yklnca, gzler gke dikilince Azril aleyhisselm gelince nect (kurtulu) bulmak nemmkndr? (M. Sddk bin Sad) AZZE VECELLE: Allah telnn ismi syleyince, iitince ve yaznca "O, Azz ve Celldir (ycedir)" mnsna sylenilen ve yazlan sayg ifdesi. Allah telnn ism-i erfini syleyince, iitince, yaznca (Sbhnellah), (Tebrekallah), (Celle-cellh), (Azze-ismh), (Celle-kudretuh) veya (tel) gibi ta'zm (hrmet ve sayg) ifdelerinden birini sylemek, yazmak; birincisinde vcib, lzm, tekrrnda ise mstehabdr, iyidir. (Allah buyurdu ki...) veya (Allah tel buyurdu ki...) dememeli, (Allah tel buyurdu ki...) demelidir. Bunun gibi, yalnz (Kur'n) dememeli, dim (Kur'n- kerm) demelidir. (Kerder, Birgiv ve Seyyid Abdlhakm Arvs)

B
BB: 1. Kap. Mescd-i Neb'nin imdi be bb vardr. kisi bat duvarnda olup, kbleye yakn olana Bb-s-selm, kuzey kesine yakn olana Bb-r-rahme ad verilir. 2. Bir kitbn blmlerinden her biri. Riyd-un-nsihn kitb ikinci ksm ikinci bb birinci faslnda diyor ki: Tvbe kalb ile, dil ile ve gnh iliyen z ile olmaldr. Kalb pimn olmal, dil du etmeli ve yalvarmal, z da gnhtan ekilmelidir. 3. Bozuk bir yol olan Bbliin kurucusu Ali Muhammed'in kendisine verdii ad. (Bkz. Bblik) El-Bb Ali Muhammed kendisinin beklenen imma alan bir bb (kap) olduunu syledi, daha sonra da peygamberlik iddisnda bulundu. El-Bb Ali Muhammed'in kendisine bb demesi sebebiyle kurduu bozuk yola Bblik ad verildi. (Muhammed Eb Zhre) Bb- Cibrl: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Medne-i mnevverede yaptrd mescidinin dou tarafndaki kbleye yakn olan kaps. Bu kapya, hazret-i Osman'n evinin karsnda bulunmas sebebiyle Bb- Osmn; Reslullah efendimiz hazret-i Osman'n evini

ziyret etmek zere bu kapdan girip kmay det edindikleri iin Bb-n-Neb de denilmitir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Kureyz yahdleri zerine sefer dzenlendii zaman, Cebril aleyhisselm Peygamber efendimize yardm iin geldiinde Bb- Cibrl nnde beklemiti. (Eyyb Sabri Paa) Bb-r-Rahme: Rahmet kaps. Medne-i mnevverede Peygamber efendimizin yaptrd mescidin bat duvarndaki iki kapdan biri. Bb-l-tike ve Bb-s-Sk diye de bilinir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem bir Cum gn hutbede iken bat tarafndaki kapdan gelen bir kimse; "Y Reslallah! Susuzluktan hayvanlarmz, ile ve ocuklarmz perin oldu. Bizim iin cenb- Hakk'a du edin de yamur ihsn buyursun" deyince, Peygamber efendimiz mbrek ellerini kaldrp du buyurdular. Bu srada Sel dann zerinde rahmet almetleri (bulutlar) belirip yamur yad. Bu sebeple bu kapya Bb-r-Rahme denildi. (Eb Abdullah Tilemsn) Bb-s-Selm: 1. Mekke-i mkerremede bulunan Mescid-i Haram'n dou tarafna alan kap. Bb- eybe de denir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem otuz be yanda iken, yaan yamur ve seller sebebiyle Kbe-i muazzama tahrb olmutu. Yeniden in edilmesi srasnda Hacer-l-Esved tann yerine konulmas hussunda kableler arasnda anlamazlk kt. Nihayet Bb- eybe kaps tarafndan ilk gelecek kimsenin hakemliini kabl etmek zere anlatlar. O kapdan ilk olarak Muhammed aleyhisselmn geldiini grdler. Peygamber efendimizin hkmne rz olup Hacer-l-Esved'i yerine koydular. Anlamazla son veren Muhammed aleyhisselm bu kapdan Kbe-i muazzamann yanna geldii iin Bb-s-Selm ad verildi. (bn-i Him ve Abdlhak Dehlev) 2. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Medne-i mnevverede yaptrd Mescid-i Neb'nin bat duvarnda kbleye yakn olan kaps. Bb- Mervn diye de bilinen bu kap, Mescid-i Neb'nin be kapsndan en by ve en znetlisidir (sslsdr). Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem veftndan nce Eshb- kirmn evlerinden mescide alan kaplarn kapatlmasn emir buyurduunda, sdece Eb Bekr-i Sddk'in (r.anh) kapsnn ak kalmasn istemiti. Bb-s-Sddk adyla bilinen bu kap, Bb-s-Selmn sol tarafndan nc kk kapdr. (Eyyb Sabri Paa ve Ahmed Cevdet Paa) Bb-t-Tevessl: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Medne-i mnevverede yaptrd mescidin kuzeye alan kaps. Bu kap Osmanl sultanlarndan Abdlmecd Han tarafndan yeniden yaptrldndan Bb- Mecd diye de bilinir. Hicretin ikinci senesi Receb aynda, kblenin Kuds'ten Kbe'ye dnmesi emr olununca, mescidin Mekke'ye kar olan kaps kapatlp, karsna, am tarafna yeni bir kap ald. imdi bu kapya Bb-t-Tevessl denmektedir. (Eyyb Sabri Paa) lk Mescid-i Neb'nin kaps vard. Mihrb Bb-t-Tevessl yerinde idi. imdiki mihrbn yerinde bulunan kapsndan cemat girer kard. (Eyyb Sabri Paa) BBLK: On dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda ran'da el-Bb Ali Muhammed isminde bir acem tarafndan ortaya karlan bozuk yol. Kendisinin Mehd olduunu iddi eden, beklenen

imma alan bir bb (kap) olduunu syleyen Ali Muhammed'e el-Bab, onun yoluna da Bblik denildi. Daha sonra Behlik adyla devm etti. (Bkz. Behlik) B: s. Haksz olarak devlet bakanna isyn eden. oulu but'tr. Bler bakaldrnca, devlet bakan onlarn isyn etme sebeblerini aratrr. Niin isyn ettiklerini sorar ve kendisine itate dvet eder. yet bler, yaplan dveti kabl etmeyip, harbe balarsa, devlet bakan, onlarn topluluklarn datncaya kadar harb eder. (bn-i bidn) Haksz olarak devlet bakanna ba kaldran bler drken ldrlnce, namazlar klnmaz. Bunlar ykamak da ciz deildir. (bn-i Nceym) BAHL: Cimri. (Bkz. Cimrilik) Bahl, Allah teldan, Cennet'ten ve insanlardan uzaktr. (Hads-i erf-Tirmiz) Cmert olan chil, Allah telya, bahl olan bidden (ok ibdet edenden) daha sevimlidir. (Hads-i erf-Tirmiz) Allah tel kymet gn, kimse ile konumayacak, hepsine ok ac azb yapacaktr. Zin eden ihtiyr, baa kakan bahl ve kibirli olan fakir. (Hads-i erf-Tirmiz) BAHT: Tlih, nasb, ksmet. Baht ak olan ve ii rast gelen her kii mutlu saylmaz. Bahtl, ancak cenb- Hakk'n, emirlerine uymakta ve yasaklarndan kanmakta muvaffak (baarl) ettii kalben huzrlu kimsedir. (Ahmed Rfat) BAHTYR: Tlihli, mes'd, mutlu. Bahtiyr kii, her zaman bulunduu hlden memnun, dim nasbine rz ve kredici olup, kimseye ihtiycn arzetmez. (Ahmed Rfat) Ey mes'd ve bahtiyr kardeim! Amel ve ibdet, niyet ile drst ve doru olur. Kfirlere kar muhrebeye giderken, nce niyeti dzeltmelidir. Ancak, bundan sonra sevb kazanlr. Muhrebeye gitmekten maksad; Allah telnn ismini, dnini yaymak ve ykseltmek ve din dmanlarn zayflatmak ve bozguna uratmak olmaldr. (mm- Rabbn) BN: 1. Ayrc. Talk- bin. 2. Tasavvuf'ta bir terim. nsanlardan uzak olan. (Bkz. Kin ve Bin) Bin Talak: Boamada kullanlan szleri syler sylemez, evlilii sona erdiren boama. (Bkz. Talk) BS (El-Bis): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). ldkten sonra, kabirlerinde rm ve dalm olan cesedleri diriltip mahere, (arast meydanna) sevkeden, gnderen. Kim uyumazdan nce elini gsne koyar ve yz kerre el-Bis ismi erfini sylerse, Allah tel onun kalbini nurlandrr, ilim ve hikmet ile doldurur. (Ysuf Nebhn) BK (El-Bk): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Devaml, ebed, sonsuz.

Varlnn sonu olmayan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ancak) cell ve ikrm shibi olan Rabbinin zt bkdir. (Rahmn sresi: 27) Allah tel kadmdir, ezeldir. Varlndan evvel yokluk olamaz. Kadm ve ezel olan, ncesi, balangc olmayan bk ve ebed olur. Hdis ve mahlk (sonradan yaratlm) olan, fn (yok olucu) ve muvakkat (geici) olur. (mm- Rabbn). El-Bk ismi erfini bin kerre syleyen kimse, zarar ve kederden korunmu olur. (Ysuf Nebhn) BL: Bla eren, ergenlik ana gelen. Cnp olup, gusl (boy) abdesti almaa balayan, evlenecek yaa gelen erkek. (Bkz. kl-Bli) BLA: Bla eren, ergenlik ana gelen. Hayz (regl) grmeye balayan, evlenecek yaa gelen kz. (Bkz. kl Bli) BR (El-Bri): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Yaradan, yoktan var eden. Yarattklarn farkl ekiller ve zelliklerle birbirinden ayran. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah tel Br'dir. (Har sresi: 24) Yedi gn arka arkaya yz def el-Br ism-i erfine devam eden bellardan selmet bulur, kurtulur. (Ysuf Nebhn) BARNABAS NCL: Hazret-i s'nn havrlerinden biri olan Barnabas'n, s aleyhisselmdan grp iittiklerini doru ekilde yazp derledii ncil. s aleyhisselm, Allah tel tarafndan ge kaldrlnca, hakk ncil kaybolup ncil adyla bir takm kitaplar yazld. Bunun zerine Barnabas, hazret-i s'dan grp iittiklerini bir araya getirdi. Barnabas ncli denen bu kitap hazret-i s'dan sonra ilk yz senede elden ele dolap okundu. Mld 325 senesinde znik rhn meclisi, brnice yazl ncillerin kaldrlmasna karar verince, Barnabas ncli ve nshalar yakld. Pkistan Kur'n- kerm Cemiyeti byk bir gayretle imh edilmeyen bir ngilizce nshasn bulup, tekrar basmaya muvaffak olmutur. (Mslimmerks Mecmas-Pkistan) Barnabas ncli'nden bir blm yledir: "Ben bu dnyya, cenb- Hakk'n dnyya selmet getirecek olan Reslnn (Muhammed aleyhisselmn) yolunu hazrlamak iin geldim. Fakat sizler dikkat ediniz. O gelinceye kadar bir ok yalanc peygamberler kabilir. Benim ncl'im bozulabilir." (72. Bb) BA'S: Dirilme, diriltme, diriltilme. Kymet koptuktan sonra Allah tel tarafndan llerin diriltilmesi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel kabirlerde olanlar elbette ba's eder. (Hac sresi: 7) ller, kefenleri ile ba's olunur. (Hads-i erf-Beyhek) Ba'se inanmak lzmdr. Kemikler, etler ryp toprak ve gaz olduktan sonra, hepsi bir

araya gelecek, rhlar bedenlerine girip, herkes mezrlarndan kalkacaktr. (Kemahl Feyzullah Efendi) Ba'se inanmyan birini grrsen, ona de ki: "Ben inanyorum. Senin dediin doru karsa, benim hi zarrm olmaz. Benim dediim doru olunca, sen sonsuz olarak atete yanacaksn!"(Hazret-i Ali) srfil aleyhisselm, sr'a (bizce nasl olduu bilinmeyen boruya) iki def frecektir. Birincisinde; Allah teldan baka her diri (canl) lecektir. kincisinde; hepsi tekrar ba's olunacaktr. (Mevln Hlid-i Badd) BASAR: letsiz ve artsz olarak, gizli ve ikr (ak) her eyi grmesi mnsna, Allah telnn sbt sfatlarndan biri. Allah telnn Basar sfat ezel ve ebeddir. Zt ile kimdir. O'nun basar sfat, gze, herhangi bir lete ve a bal deildir. Karanlk bir gecede kara karncann siyah bir ta zerinde yrdn grr. (mm- Birgiv) BASR (El-Basr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Gizli ve ak her eyi hakkyle grc. (Bkz. Basar) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: phesiz O, sem'dir (her eyi hakkyle iitendir), Basr'dir. (sr sresi: 1) Bir kimse Cum namazndan sonra yz kerre el-Basr ism-i erfini sylerse, Allah tel onun kalb gzn aar. (Ysuf Nebhn) BASRET: lerin i yzn grebilme; kalb gz. Gz m (grmeyen) kimse kr deildir. Asl m basreti kr olan kiidir. (Hads-i erf-Deylem) Allah tel m'minlere basretler ve nrlar ltf eylemitir. Onlar bu syede ilerin i yzn anlarlar. Reslullah efendimizin sallallah aleyhi ve sellem "M'min Allah'n nru ile nazar eder" hads-i erfi bu mnda anlalmaldr. (mm- Kueyr) BST (El-Bsit): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarndan bzsna rzk az, bzsna ok veren, sadakalar kabl edip sevb veren. Bzsnn rhunu kabzeden (alan) bzsnn mrn uzatan, bzsnn kalbini daraltp hayrlara (iyiliklere) rabetsiz, bzsnnkini ise geni yapp, hayrlara arzulu klan. Bir kimse ellerini ap, el-Bsit ismi erfini sylese geimi geniler. Bol rzka kavuur. (Ysuf Nebhn) BAST: Tasavvufta gnl ferahl, rhen rahatlama. Sknt ve gnl darlnn zdd. Kabz ve bastn ikisi de kalbe gelen hllerdendir. Sanki yolumuzun erknndan, artlarndandrlar. (mm- Rabbn) Kabz (Gnl darl) ve bast insan uuran iki kanat gibidir. Kabz, sknt hsl olunca, zlmeyiniz. Bast hli gelince de sevinmeyiniz. (mm- Rabbn) Gzel sesle, tecvde uyarak okunan Kur'n- kermi dinlemek, kalbdeki kabz (sknty)

bast hline evirir. (Muhammed bin Mahmd) BT SATII: artsz, kesin sat, al-verite art komama. Bt satnda ikrah (zorlama), muhayyerlik gibi artlar bulunmaz ve satn alnan mal geri verilmez. (bn-i bidn) BTIL: 1. Fn, geici, devaml olmayan, yok olan. En gzel sz, (ir) Lebd'in "Allah teldan baka her ey btldr" szdr. (Hads-i erf-Tefsr-i Mazhar) 2. Abes, bo, bouna, sebebsiz yere, yok yere. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: G, yeri ve bunlarn arasnda bulunan eyleri biz btl olarak yaratmadk. (Bilkis, kudretimize ve birliimize dell olsunlar diye yarattk.) (Sd sresi: 27) 3. Hrszlk, gasb, kumar gibi dnin hell etmedii, izin vermedii kazan yolu. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Aranzda birbirinizin mallarn btl (yollar) ile yemeyin. (Bekara sresi: 188) Bir kimsenin maln iki, kumar ve zin gibi dnin yasaklad eylere harcamas da btl (yol) ile yemektir. (Ysuf Sinnddn) 4. irk, putlara tapmak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Hak (slmiyet) gelince btl gider. Btl her zaman gidicidir. (sr sresi: 81) Btl Sat: Sahh olmayan, yni dnen bulunmas lzm gelen artlarn hepsi veya bir ksm bulunmayan sat, al-veri. Satlacak maln mtekavvim olmas (kullanlmasna dnen izin verilmesi, kymetli ve kullanlabilir olmas) bu artlardandr. Buna gre; domuz, iki ve denizdeki balk mtekavvim deildir. Btl satlar ciz deildir, haramdr, gnhtr. Btl satla mteri mal teslim alsa bile mlk olmaz. (bn-i bidn) Mlk olmayan eyi satmak btldr. Mesel havadaki kuu, denizdeki bal yakalamadan satmak btldr. (Mecelle) BTIN: 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). His (duyu) organlar ile hissedilemiyen, hayl gc ile hayl edilemiyen, akl ile anlalamayan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel Btndr. (Hadd sresi: 3) 2. Kalb ve rh, i lem, gnl. Btn zlar (organlar) slmiyet'in emirlerini yapmakla ssledikten sonra, btna tevecch etmeli (ynelmeli), bylece yaplan ameli, ibdeti gafletten, Allah tely unutarak yapmaktan uzak tutmaldr. (mm- Rabbn) Bu dnyda, amel, ibdet lzmdr. Bu amellerin, btna ok yardm vardr. Btnn

ilerlemesi, zhirin (grnn, bedenin) slmiyet'e uymasna baldr. O hlde bu dnyda her zaman, zhir de btn da slmiyet'e muhtatr. Bedenin ii slmiyet'e uymak, btnn ii de, slmiyet'in (ona uymann) meyvelerini toplamaktr. (mm- Rabbn) yle yaaynz ki, etrfnzda bulunanlarn btnlar toparlansn. (mm- Rabbn) BTINYYE: Mecslikteki ve eitli btl dinlerdeki inanlar slm dnindenmi gibi gstermeye alan ranl Meymn bin Deysn el-Kaddah tarafndan kurulan bozuk yol. Btniyye; "Kur'n- kermin zhir, ak ve anlalr mns olduu gibi, btn, gizli mns da vardr. Btn mns lazmdr. Zhir, grnen mns lazm deildir." derler. Bu frka, Seb'iyye, Hurremiyye, Muhammire, Ta'limiyye, Karamita, Bbekiyye, Hahiyye, smiliyye isimleriyle de anlr. (ehristn, Eb Zhre) Btniyye frkasnda olanlar; Kur'n- kermin zhir mnsn brakp btn dedikleri kendi uydurduklar eylere inandlar. Hlbuki Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem, Kur'n- kermin zhir, ak mnsn bildirdi. Zhir mny brakp gizli mn uydurmak kfr olur. (ehristn) Kur'n- kermin yetlerine, kelimelerin ak, mehr mnlar verilir. Bu mnlar deitirerek btnlere uyanlar, kfir olur. (mm- Birgiv, Nesef) BY': Satan, satc, dnimizce sat yapabilme ehliyetine shib kimse. Byi'in sat yapabilmesi iin akll olmas arttr. Byi', maln aybn mteriden (alcdan) gizlememeli, hepsini olduu gibi gstermelidir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, buday satan birisinin budayna mbrek parmaklarn sokup iinin ya olduunu grnce; "Bu nedir?" buyurdu. Buday satan kimse; "Yamur slatmtr" deyince; "Niin saklayp gstermiyorsun? Hle eden bizden deildir" buyurdu. (mm- Gazl) BAYRAM: 1. slm dninin bildirdii ve mslmanlarn neelenip sevindikleri Ftr (Ramazan) ve Kurban bayram. Reslullah efendimiz, Mednelilerin chiliyye detlerinden kalma bayramlar kutladklarn grnce; "Allah tel size onlardan daha hayrl iki bayram (Ramazan ve Kurban bayram) ihsn buyurdu" diyerek, sevin ve ne'e gnlerini gstermitir. (Hads-i erf-Eb Dvd) Rahmet kaplar drt gece alr: O gecelerde yaplan du, tvbe red olmaz. Ftr (Ramazan) ve Kurban bayramnn birinci geceleri, ban (aynn) on beinci (Berat) gecesi ve Arefe gecesi. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Arab aylardan evvl aynn birinci gn Ramazan (Ftr) bayram, Zilhicce aynn onuncu gn Kurban bayramdr. Ramazan bayram , Kurban bayram ise drt gndr. Bu gnlere; gnhlar affedildii ve mslmanlarn sevinli, ne'eli gnleri tekrar geri geldii iin (yd) yni bayram denildi. (Seyyid Abdlhakm bin Mustaf) 2. Cum gn. Gnlerin en kymetlisi Cumdr. Cum gn, bayram gnlerinden ve are gnnden daha kymetlidir. Cum, dnyda ve Cenet'te m'minlerin bayramdr. (Hads-i erf-Riyd-un-Nshn) Cum, m'minlerin ve gk ehlinin bayramdr, Cennet'te bayram gndr. (Hads-i erf-Huccet-l-slm)

3. Allah telnn emirlerine uyup, yasaklarndan saknarak, gnh ilemeden, haram lokma yemeden geirilen gnler. Hazret-i Ali bir kalabal elence iinde grp byle elenip ne'elenmelerinin sebebini sorduunda onlar; "Bugn bayrammzdr" dediler. Bunun zerine hazret-i Ali de; "Gnh ilemediimiz gnler de bizim bayrammzdr" buyurdu. (mm- Gazl) Bayram bineklere binenler iin deildir Ancak hat ve isyn brakanlar iindir. (Behll Dn) 4. Mslmann rhunu teslim (veft) edecei zaman rahmet meleklerini ve Cennet hrlerini grmenin zevkiyle can verme vakti. Bayram Namaz: Ftr (Ramazan) ve Kurban bayramnn birinci gn gne doduktan yaklak 45 dakika sonra erkeklerin cemat hlinde klmalar vcib olan iki rek'atlik namaz. Bayram namaznn artlar, Cum namaznn artlar gibidir. Burada namazdan sonra okunan hutbe snnettir. (brhim Haleb) BAYRAMYYE: Anadolu'da yetien evliynn byklerinden Hac Bayram- Vel hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bayramiyye yolu bir koldan Byezd-i Bistm'ye dier koldan Hasen-i Basr'ye ular. Hac Bayram- Vel, mrnn sonuna kadar slmiyet'i yaymak iin alt. Veftndan sonra Bayramiyye yolunu talebelerinden Akemseddn ile Bak mer Efendi devm ettirdiler. (Hseyin Vassf) Bayramiyye yolunda ess maksad, Allah teldan baka hereyin sevgisini kalbden karmak ve gnl Allah sevgisi ile doldurmaktr. Buna gnle varmak denir. (Sdk Vicdn) BZGET: Nakibendiyye yolunda on bir temel esastan biri. Slik'in (tasavvuf yolcusunun) Kelime-i tevhdden sonra kalbinden; "lh! Maksdum Sensin. Matlbum (maksadm) Senin rzndr."demesi. Bzget, zikr (Kelime-i tevhdi sylemek ile hsl olan kalb uyanklnn devam etmesi, kalbin Allah teldan bakasna ballktan kurtulmas iindir. Kelime-i tevhd sylemek, kalbdeki her trl dnceyi giderir. Yalnzca Allah tely anmak kalr. Bylece kalb, Allah tely anmaktan baka her eyden boalr. (eyh Ali bin Viz Hirev) BEDBAHT: Tlihsiz. Bahtkara. Be ey bedbahtlk almetidir: Kalb katl, Allah korkusundan ve gnhlarn hatrlayarak alamamak, utanmamak, dnyya fazla rabet etmek, uzun emelli olmak. (Fudayl bin Iyd) Evld, ana baba elinde bir emnettir. ocuklarn temiz kalbleri kymetli bir cevher gibidir. Mum gibi her ekli alabilir. Kk iken, hi bir ekle girmemitir. Temiz bir toprak gibidir. Temiz topraa hangi tohum ekilirse, onun meyvesi hsl olur. ocuklara mn, Kur'n ve Allah telnn emirleri retilir ve yapmaa altrlrsa, din ve dny sedetine ererler. Bu sedette analar, babalar ve hocalar da ortak olur. Eer bunlar retilmez ve altrlmaz ise, bedbaht olurlar. (mm- Gazl) Allah telnn beenmedii eyleri isteyen ne kadar bedbaht ve zavalldr. (mm-

Rabbn) BEDDU: Bir kimsenin aleyhine yaplan du. Kendinize, evldnza, beddu etmeyiniz. Allah'n kaderine rz olunuz. Nmetlerini artrmas iin du ediniz. (Hads-i erf-Berka) Anann, babann ocuuna olan ve mazlmun zlime olan beddular red olunmaz. (Hads-i erf-Eb Dvd, Tirmiz, bn-i Mce) BEDEL: Bir eyin yerini tutan, yerine geen; bakasnn yerine i yapan kimse. Hasta iin hacca gitmek farz deildir. Hac farz olduktan sonra gitmeyip de sonraki seneler hastalanan kimse, yerine bakasn kendi memleketinden bedel gndermesi veya bunun iin vasiyyet etmesi lzmdr. Sonraki seneler iyi olup kendisi giderse, tehir gnh afv olur. (bn-i Hmm) BEDEV: Sahrada, lde ve vahada gebe halde yaayanlar. Medne-i mnevvere evresindeki Mzeyne, Cheyne, Eslem, Eca' kableleri bedev idi. Peygamber efendimiz Hudeybiye sulhnn yapld sene umre iin Mekke'ye gitmeye karar verdikleri srada, Kurey'in herhangi bir taarruz (saldr) ihtimline kar bu kablelerin de berberlerinde bulunmasn istediler. Fakat bedevler korkularndan bu erefli dvete uymayp zr dilediler. Bu sebeple Allah tel Kur'n- kermde melen yle buyurdu: (Henz kalplerinde mn yerlememi olan Kurey mriklerinden korkarak) geri kalan bz bedevler sana; "Mallarmz ve ilelerimiz bizi (seninle gitmekten) alkoydu. Bu sebeple Allah teldan bizim iin af ve mafiret dileyiver" diyecekler. Onlar kalblerinde olmayan eyi dilleriyle sylerler (Yoksa, senin kendileri iin istifr etmene veya etmemene aldrmazlar). (Feth sresi: 11) (Senullah Dehlev, Taber) BEDEVYYE: Evliynn byklerinden Seyyid Ahmed Bedev hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bedeviyye yolunun by Seyyid Ahmed Bedev (r.aleyh) talebelerine buyurdu ki: Allah telnn kullarndan birine bir musbet gelince, sakn sevinmeyin. Gybet ve dedikodu yapmayn. nsanlar arasnda sz tamayn. Size eziyet vereni ve zulmedeni affedin. Ktlk yapana iyilikle karlk verin. Size vermiyene siz verin. (Abdlvehhb- a'rn) BED' (El-Bed'): Allah telnn esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Daha nce benzeri olmayan, grlmemi, iitilmemi, bilinmeyen eyleri yoktan var eden, yaratan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Allah) gklerin ve yerin Bed'idir. O, bir eyin olmasn irde edince (dileyince), ona "ol" der, o da olur. (Bekara sresi: 117) El-Bed' ismi erfini yetmi bin kerre syleyen kimse, kendisine gelecek olan musbetten kurtulur. (Ysuf Nebhn) Bed' lmi: Lafz (sz) ve mn ile ilgili bz san'atlar ile szn sslenmesini reten ilim. Kur'n- kerm Bed', Men ve Belat ilimlerinin incelikleri ile doludur. Arab lisnn

inceliklerini bilmiyen kimse, arab okuyup yazsa bile Kur'n- kermi anlyamaz. Bu incelikleri bilenler bile anlyamam, ok yerlerini onlara Peygamber efendimiz aklamtr. (Abdlgan Nabls) BEDR GAZVES: Peygamber efendimizin Mekkeli mriklerle yapt ilk sava. Bu muhrebede mslmanlar yz on , mrikler bin kiiydi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Bedr muhrebesinde dmana nisbetle daha az ve zayf olduunuz hlde, Allah tel size yardm etti, kesin zafer verdi. Allah'tan korkun ki, kretmi olasnz. (l-i mrn sresi: 123) Bedr harbinde Eshb- kirm g durumda kaldklar srada sevgili Peygamberimiz; "Y Rabb! Bana vdettiin yardm ltfet!" diye du ettiinde, Enfl sresinin 9. yet-i kermesi nzil olup (inip), meleklerin mslmanlara yardm iin gnderildikleri yle bildirilmitir: "O vakit Rabbinizden yardm ve zafer istiyordunuz da O size; "Gerekten ben arka arkaya bin melike ile (meleklerle) imdd ediyorum" diye dunz kabl buyurmutu. (bni Abbs, Taber, Kurtub) Cebril (aleyhisselm) bana gelip dedi ki: "Bedr Gazvesi'nde bulunanlar nasl sayarsnz?" Ben; "Onlar mmetimin en hayrllar (stnleri)" dedim. Cebril (aleyhisselm); "Meleklerden (o muhrebede) hazr bulunanlar da bizim yanmzda aynen byle olup, meleklerin en hayrllardr" dedi. (Hads-i erf-Buhr) Bedr Gazvesi'nde her birimiz bir mrikin bana klcmz salladmz zaman, daha kl hedefine varmadan, kfirin kellesinin bedeninden ayrlp yere yuvarlandn gryorduk. (Sehl radyallah anh) BEHLK: Mslman grnp slmiyet'i ierden ykmak iin alan El-Bb Ali Muhammed ismindeki bir acemin talebesi olan Behullah'n, kurduu bozuk yol. Behlere gre namaz, Hayfa'ya kar durup, Allah' dnmektir. Namaz ferd olup dudan ibrettir. Oru, 2 Mart-21 Mart aras on dokuz gn tutulur. 21 Mart gn Oru bayram olup, Beh ylnn ilk gndr. Haclar, El-Bb Ali Muhammed'in irz'daki evini veya Behullah'n Badd'daki evini gidip grmektir. On dokuz saysn kutsal sayan Behleri umm adlet evi dedikleri, yksek meclislerine seilen on dokuz kii idre eder. Her Beh, senelik kazancnn bete birini bu hey'ete vermeye mecbur tutulur. (Muhammed Eb Zhre) BEK: 1. Allah telnn sfatlarndan. Allah telnn varlnn sonsuz olmas, hi yok olmamas. 2. Bek-billah. Fen ve bekdan ilk bahs eden Eb Sad Harrz'dr. (Molla Cm) Bek-Billah: Dim Allah tely anma ve hatrlama hli zere olma. Hakk kulluk derecesi. Fen fillah'tan sonraki makam. Hakk'ul-yakn bilgisi (hakkate kavumak) bek-billah makmnda hsl olur. (Ahmed Frk) Bek-billaha kavumadan nce huzrun, yni her an Allah tel ile olma hlinin devam

etmesi mmkn deildir. (mm- Rabbn) Tasavvufta fen ve bek'dan ilk bahs eden Eb Sad-i Harrz'dr. (Molla Cm) BEKARA (Bakara) SRES: Kur'n- kermin ikinci ve en uzun sresi. Bekara sresi, Medne-i mnevverede nzil olmutur (inmitir). ki yz seksen alt yettir. erisinde Allah telnn varln, kudretini, bykln, peygamberlere itatin lzm olduunu gsteren bekara (sr) kesme hdisesi bildirildii iin bu sreye Bekara sresi ismi verilmitir. Bekara kelimesi, srenin altm yedi, altm sekiz, altm dokuz ve yetmi birinci yet-i kermelerinde gemektedir. Sre ayrca, binlerce meseleleri, hakkatleri ihtiv etmektedir. (Muhammed bin Hamza ve Hseyin Viz-i Kif, bn-i Abbs) Bekara sresinde buyruldu ki: Kulumuza gnderdiimiz Kur'n- kermde phe ediyorsanz, siz de ona benzer bir sre syleyiniz! Bunu yapabilmek iin gvendiklerinizden yardm isteyiniz. Buna benzer bir sre syleyemezsiniz. (yet: 23) Bekara sresi okunan evden eytan kaar. (Hads-i erf-Tirmiz) BEKTLK: Evliynn byklerinden Hac Bekt- Vel hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bektlik; Hac Bekt- Vel, Lokman- Horasn, Hce Ahmed Yesev, Ysuf-i Hemedn ve Eb Al Frmed, Eb'l-Hasan- Harkn vstas ile Byezd-i Bistm'ye, ondan Eb Bekr-i Sddk hazretlerine ular. Bektler, Reslullah efendimizi ve Ehl-i beytini ok sever ve birbirlerini karde bilirlerdi. (A. Rfk Efendi) Mslmanlar aldatmak iin kendilerine kymetli bir isim takan yalanclardan biri de, Bekt tarkat ad altnda toplanan hurflerdir. Hakk Bektlik, bir ka asrdan sonra btn tekkeleriyle berber sapk hurflerin eline geerek bozulmutur... (Tokatl shak Efendi) (Bkz. Hurflik) BEL: Allah telnn insanlar imtihan etmek, denemek iin verdii madd ve mnev znt, sknt, musbet, fet. Kulumu bir bel ile ibtil (imtihn) ettiim vakit sabreder ve ziyretilerine beni ikyette bulunmazsa, ona etinden iyi et, kanndan iyi kan veririm. yiletii vakit gnahsz olarak iyileir. Onu ldrrsem rahmetime yni Cennet'ime gider. (Hads-i kuds-Muvatt) phe edilen altn, atele muyene ettikleri gibi, Allah tel insanlar, dertle, bel ile imtihan eder. Bzs bel ateinden hlis olarak kar. Bzs da bozuk olarak kar. (Hads-i erf-Kimy- Sedet) M'mine; dert, bel, znt, hastalk, eziyet gibi sknt verici eylerden biri gelirse, Allah tel bunu gnhlarna keffret (bedel) eyler. (Hads-i erf-Mslim) Peygamberler (aleyhimsselm) hep dert ve bel iinde yaad. Hatt "Bellar, mihnetler (skntlar) en ok peygamberlere, sonra evliyya, sonra bunlara benziyenlere gelir" buyruldu. (Ahmed Frk) Dert ve bel gelince Allah telya snmal, fiyet vermesi, kurtarmas iin du etmeli, yalvarmaldr. Allah tel du edenleri, shhat, selmet ve fiyet istiyenleri sever. (Ahmed Frk) Birinize dert ve bel gelince Ynus Peygamberin dusn okusun. Allah tel onu

muhakkak kurtarr. Du udur: "L ilhe ill ente sbhneke inn knt minezzlimn." (Senullah Dehlev) Bir kimse sknt ve belya urarsa; "L havle vel kuvvete ill billhil-aliyyil'azm" desin. (Ca'fer-i Sdk) Kaz gelmez Hak yazmasa Bel gelmez Kul azmasa (Atasz) BELGAT: 1. Szn dzgn, kusursuz ve yerinde sylenmesi. Kur'n- kerm gibi ilh belgat ve cza (az szle ok mn ifde etme zelliine) ship bir kitap, yalnz Trkeye deil, hi bir dile hakkyla evrilemez. (H. Hsn Erdem) Kur'n- kermin aslndaki cz ve belgatini muhfaza ederek tercme etmek mmkn deildir. Fakat mel (geni aklamal) olarak tercmesi mmkndr. (H. Hsn Erdem) 2.Szn dzgn, kusursuz ve yerinde sylenmesini reten edeb ilmin ad. BELDET: yiyi ktden, faydaly zararldan ayramama; ahmaklk. (Bkz. Ahmak) BELED SRES: Kur'n- kermin doksannc sresi. Beled sresi Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Yirmi yettir. ehir mnsna olan beled'e yemin ile balad iin bu ismi almtr. Bahsedilen ehir, Mekke-i mkerremedir. Srede, insann yaratlndan, tabatndan, kendi kuvveti ile gururlanmasndan bahsedilmekte, Allah telnn insanlara ihsn ettii nmetlerden, sknt ve darlkta olanlara yardm etmenin stnlnden, sedet ehli ile byle olmayanlardan bahsedilmektedir. (bn-i Abbs, Taber) BELKIS: Sleymn aleyhisselm zamnnda Yemen'de Sebe' ehrinde hkm sren Himyerlerden bir kadn sultan. Sleymn aleyhisselm babas Dvd aleyhisselmn yerine geti. Sultan ve sonra peygamber oldu. Mescid-i Aksy yapt. Yedi senede tamamlad. Sonra hkmet sarayn yapt. Bundan sonra Belks' Filistin'e ard. Belks geldi. Grtler ve Belks mn etti. Sleymn aleyhisselm Belks ile evlendi. Belks'n Sleymn aleyhisselm ile mektuplamas ve Kuds'e gelmesi Kur'n- kermde Neml sresinde uzun bildirilmektedir. (M. Sddk bin Sad) BELV-YI M: Umm sknt, meakkat, kanlmas mmkn olmayan zorluk. BEN DEM (demolu): nsanolu. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey Ben dem! Yiyin, iin, isrf etmeyin. nk Allah tel, isrf edenleri sevmez. (A'rf sresi: 31) (Ey Ben dem!) eytana itat etmeyin, o size ap-ak bir dmandr diye size Kur'n- kermde bildirmedim mi? (Ysn sresi: 60)

Allah katnda Ben dem'den daha erefli bir varlk yoktur. (Hads-i erf-a'bul-mn) Ey Ben dem! Benim malm, benim malm dersin. O maldan senin olan; yiyerek yok ettiin, giyerek eskittiin ve Allah iin vererek sonsuz yaattndr. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Marr olma Ben dem! lmemee ren mi var? Yakas yok ak gmlei, Giymemee ren mi var? (Ynus Emre) BEN HM (Himoullar): Peygamber efendimizin dedesi Him bin Abdi Menf'n soyundan gelenler. Allah tel, smil (aleyhisselm) evldndan Kinne ismindeki kimseyi ve onun sllesinden, Kurey adl zt beenip, seti. Kurey evldndan da, Ben Him'i seti. Onlardan da, beni beenip seti. (Hads-i erf-mm- Mslim) ...Ey Ben Him! Nefslerinizi ateten (Cehennem'den) koruyunuz. Ey kzm Ftma, nefsini ateten kurtar. nk sizleri kurtarmak iin Allah telnn sizinle ilgili irdesini nleyecek hibir eye shib deilim. (Hads-i erf-Mikt) Kurey kablesi; Him, Emev, Nevfel, Abdddr, Esed, Teym, Mahzm, Adiy, Cumah ve Sehm adnda on kola ayrlmt. Zemzem datmak ve Kbe'yi tmir ve tezyn (ssleme) ii, Ben Him'e verilmiti... (Muhammed Nianc) BEN SRL (sriloullar): Ya'kb aleyhisselmn, on iki olundan gelen evlad ve torunlar. Ya'kb aleyhisselmn dier ad srl olduu iin, soyundan gelenler bu isimle anlmlardr. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: s bin Meryem de bir zamanlar yle demiti: "Ey Ben sril! Ben size Allah tel tarafndan gnderilmi bir peygamberim. Benden evvel (gnderilmi olan) Tevrt'n tasdkisi, benden sonra gelecek bir peygamberi de mjdeleyici olarak geldim, ki o peygamberin ismi Ahmed'dir (Muhammed'dir). (Saf sresi: 6) Ben sril yetmi bir frkaya ayrlmt. Bunlardan yetmii Cehennem'e gidip, ancak bir frkas kurtulmutur... (Hads-i erf-Snen-i Tirmizi-Milel-Nihl Tercmesi) mmetimin limleri, Ben sril'in peygamberleri gibidir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Ben sril Ysuf aleyhisselmdan sonra Msr'da oald. Fakat burada zulm ve hakret grdler. Bu durum Ms aleyhisselm zamnna kadar devm etti. Ms aleyhisselm onlar Msr'dan alp eria vdisinin dousundaki blgeye yerletirdi. Zamanla hazret-i Ms'nn dnine uyanlar azald. Hazret-i s gelince, Ms aleyhisselma verilen Tevrat'n hkmn kaldrd. Ben srile, hazret-i s'nn dnine uymak lzm oldu. Fakat onlar, s aleyhisselma mn etmeyip, Tevrat'a uymakta inad ettiler. Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm son peygamber olarak gelince de s aleyhisselmn dninin hkm kalkt. Herkesin slmiyete uymas lzm oldu. Fakat Ben sril Peygamber efendimizi kskandklarndan O'nun peygamberliine ve slmiyete inanmadlar. (Harputlu shak Efendi, Nianczde, Rahmetullah Efendi) BENCLLK: Kendini beenmek, kendini byk grmek, enniyet. (Bkz. Enniyet)

BENL-AHYF: slm mrs hukkunda Eshb- feriz ad verilen (Allah telnn Kur'n- kermde hisselerini, paylarn bildirdii) kimselerden ana bir erkek ve kz kardeler. Benl-Ahyf tek kii olduunda hissesi mrsn altda biridir. Birden fazla olduklar zaman mrsn te birini alp aralarnda paylarlar. Erkek ve kadn ayn miktrda alr. lenin ocuu veya olunun ocuu, yhut babas, dedesi varsa, Benl-Ahyf mrs alamaz. (Abdrred Secvend) BENL-ALLT: slm mrs hukkunda baba bir, ana ayr kardeler. Benl-a'yn (ana-baba bir erkek ve kz kardeler) ve Benl-allt; oul, olun olu, baba, dededen biri bulunduu zaman vris, mras olamazlar. (Secvend) BENL-A'YN: slm mrs hukkunda; lenin ayn ana ve babadan olan erkek ve kz kardelerinden her biri. Benl-A'yn; oul, olun olu, baba ve dededen biri bulunduu zaman vris olamaz. (Abdrred Secvend) BERT SATII: Zekt toplayan millerin (memurlarn), kylden alacaklar zekt ve urun cins ve miktrn gsteren ve bert ad verilen senedlerin sat (Bkz. Bey'). Bert sat ciz deildir. Zr verilen senetlerdeki yazl mal mevcd deildir. (bn-i bidn). BERE SRES: Kur'n- kermin dokuzuncu sresi. Tevbe sresi de denir. (Bkz. Tevbe Sresi) BERET (Bert): 1. Temize karmak. Bir ahsn, hakknda iddia edilen sutan uzak olduunun vey iledii sylenilen suun gerekte su olmadnn anlalmas. Allah tel drt kimseyi drt eyle thmetten (iftiradan) bert ettirmitir. Yusuf aleyhisselm hitle, Ms aleyhisselm elbisesini tayan tala, hazret-i Meryem'i ocuunu konuturmakla, hazret-i ie'yi Nur sresi 26. yet-i kermesiyle bert ettirmitir. Hazret-i ie'nin bereti iin birok yet-i kerme nzil olmutur. (Muhammed bin Hamza) 2. Kurtulu veskas. Abdullah bin mer radyallah anhm bir gn Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem huzruna geldi. Peygamber efendimiz ona ok iltifat ederek; "Kymet gn herkesin bereti, her ii lldkten sonra verilir. Abdullah'n bereti ise dnyda verilmitir" buyurdu. (Hads-i erf-Tezkiye-i Ehl-i Beyt) hirette pek ok kimse, hesba ekilmeden Cennet'e girerler. Onlar iin mzn (terzi) kurulmaz. Onlara verilen sayfalar zerine; "L ilhe illallah, Muhammedn reslullah. Bu filnn olu filnn Cennet'e girmesinin ve Cehennem'den kurtulmasnn beretidir" yazlr. (mm- Gazl) Beret-i Zimmet: Aksine bir delil bulunmad mddete ahsn susuz ve borsuz olmas. Beret-i zimmet asldr. Mesel bir kimse baka bir kii zerinde u kadar alacam vardr diye iddi etse, borlu olduu iddi edilen kimse borcunu inkr etse ve borcu olmadna dir

yemin etse onun szne baklr. nk her ahs zimmetten yni borcdan r (uzak) olarak yaratlm olduu iin, Beret-i zimmet asldr. (bni Nceym-i Msr) BERT GECES: ban aynn on beinci gecesi. Bert gecesini byk nmet, frsat biliniz! nk belli bir gecedir. ban'n on beinci gecesidir. Kadr gecesi, ok byk ise de, hangi gece olduu belli deildir. Bu gece, ok ibdet yapnz. Yoksa kymet gn pimn olursunuz! (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Bert gecesinde ok du etmeli, kt sondan, mnsz lmekten Allah telya snmal, Cehennem ateinden kurtulu bert, bereket, rahmet, mafiret ve fiyet dilemelidir. (Muhammed Rebhm) BEREKT: Bereketler, hayrlar, iyilikler, bolluklar. Bereket'in okluk ekli. (Bkz. Bereket) BEREKET: 1. Allah telnn bol nmet vermesi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Bylece brhim'i ve (kardei olu) Lt'u (Irak'daki Nemrd'dan) kurtarp, iinde lemlere (aalar, tatl meyveler, rmaklar vb. eylerle veya pek ok peygamber karmak sretiyle) bereketler verdiimiz arza (am diyrna) kardk. (Enbiy sresi: 71) Bir kadn, Reslullah'a hediye olarak bal gndermiti. Reslullah efendimiz bal kabl edip bo kab geri gnderdi. Kab bal ile dolu olarak geri geldi. Kadn gelerek; "Y Reslallah! Hediyemi niin kabl etmediniz. Acaba gnahm nedir?" deyince, Reslullah efendimiz; "Senin hediyeni kabl ettik. Grdn bal, Allah telnn hediyene verdii berekettir" buyurdu. (Hads-i erf-Mir't- Kint) Senenin bereketi, bahrndan belli olur. (mm- Rabbn) 2. Hayr, fayda. eytan her iinizde sizinle berber bulunur. Hatt yemekte bile. Birinizin lokmas derse, onu alp tozunu temizleyip yesin. O lokmay eytanlara brakmasn. nk bereketin hangi lokmada olduu bilinmez. (Hads-i erf-Mslim) Ticrete hiynet karnca bereket gider. (Hads-i erf-Tergb vet-Terhb) Bir kimse Allah tel emr ettii iin alr, rzkn hell yoldan ararsa, ezelde belli olan rzkna kavuur. Bu rzk ona bereketli olur. (Sedet-i Ebediyye) Az bir mal, bereketli olunca, ok kimsenin rahat etmesine, ok iyi ilerin yaplmasna vesle olur. Bereketli olmayan ok mal vardr ki, shibinin dnyda ve hirette felketine sebeb olur. O halde maln ok olmas deil, bereketli olmasn istemelidir. (mm- Gazl) 3. Rahmet. Kur'n- kerm okunan eve bereket gelir. Melekler oraya toplanr. eytanlar oradan kaar. (Eb Hreyre) Kur'n- kerm okunan eve bereket iner. Bu zaman yaplan dunn kabl olmas umulur. (Abdlhakm-i Arvs) BERR: 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). hsn eden, iyilik eden, yni her iyilik kendisinden olan, mn edip, iyi ameller yapmay nasb edip, bunlara karlk

hirette sevb ve dnyda shhat, kuvvet, mal, makam, evld ve yardmclar veren. 2. tikd doru, amelleri ibdetleri iyi, ahlk gzel, ihlsl slih mslman. oulu Ebrrdr. (Bkz. Ebrr) BERZH LEM: Dny ile hiret arasndaki lem; kabir lemi. Berzh leminde llerin hli, dirilerin hli gibi deildir. Dny haytnda hem his (duygu), hem de irde (istek) ile hareket vardr. Berzh haytnda ise, hareket etmek lzm deildir, elem (ac) ve azb duymalar iin yalnz hissetmeleri yetiir. (Ahmed Frk) 2. Tasavvufta lem-i misle verilen ad. (Bkz. lem-i Misl) Berzh lemi, lem-i ervh (ruhlar lemi) ile lem-i ecsd (madde lemi) arasnda yer alr. Ayna gibidir. Dier iki lemdeki hakk varlklar ve mnlar bu lemde latf ekillerde grnrler. nk iki lemdeki her hakkate ve her mnya uygun birer ekil, heyet, grn bu lemde bulunur. Bu lemde kendiliinden hibir hakkat, hibir madde ve mn yoktur. Buradaki ekiller, heyetler, teki lemlerden aks eden grntlerdir. Aynada hibir ekil ve sret yoktur. Aynada bir ekil grnrse, baka yerden gelen grntr. lem-i misl de byledir. Berzh- Kbr: Kabirden kalkp, maher yerinde hesbn grlp Cennet veya Cehenneme gidilinceye kadar geen zaman. Berzh- kbrda, insanlarn dalm, rm, erimi para ve kemikleri bir araya getirilir. (Muhammed Ma'sm) Berzh- Sugr: Kabre konduktan kymet kopup kabirden kalkncaya kadar olan zaman. Ervh (rhlar) ve berzh- sugr, fazla dnmeye ve zerinde inceleme yapmaya gelmez. Bu konuda zan ve tahmin ileri srmek doru deildir. Nasslar (yet-i kerme ve hads-i erfler) ile sbit olanlara (bildirilenlere) ksaca mn etmek lzmdr. Onun etrfl olarak bilinmesini Allah telnn ilmine havle etmelidir, brakmaldr. (Ahmed Frk) BESMELE: Bismillhirrahmnirrahm sz. Kur'n- kerme sayg gstermek, E'z okuyarak balamakla olur ve Kur'n- kermin anahtar Besmeledir. (Hads-i erf-Tefsr-i Ykb-i erh)) Hoca ocua, Besmele okur, ocuk da syleyince, Allah tel, ocuun anasnn, babasnn ve hocasnn Cehennem'e girmemesi iin senet yazdrr. (Hads-i erf-Tefsr-i Drr-l-Mensr) Cehennem'de azb yapan on dokuz melekten kurtulmak isteyen Besmele okusun! Besmele on dokuz harftir. (Abdullah ibni Mes'd) Besmelenin mns: Her var olana, onu yaratmakla iyilik etmi ve varlkta durdurmakla, yok olmaktan korumakla iyilik etmi olan Allah telnn yardm ile bu ii yapabiliyorum. rifler (evliy), O'nu ilh olarak tand. lemler, O'nun merhmeti ile rzk buldu. Gnah iliyenler, O'nun rahmeti ile Cehennem'den kurtuldu demektir. (Ykb- erh) Besmele yle bir szdr ki az temizler, kalbden gam ve sknty giderir. (Abdlkdir Geyln) Abdest almaa, yemee, imee ve her mbrek ie balarken Besmele ekmek

Peygamber efendimizin det-i erflerinden olup snnettir. (bn-i bidn) Besmeleyle balyalm kitba Allah ad en iyi bir snakdr Nmetleri smaz l hisba ok acyan, afv seven bir Rab'dr. (Sedet-i Ebediyye) BEER: nsan, demolu (Bkz. Ben dem). BER: 1. Mjdeleyici mnsna Peygamber efendimizin isimlerinden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Ey Muhammed!) Biz seni; m'minleri, inananlar ber, kfirleri de azb ile korkutucu, uyarc olarak gnderdik. (Bekara sresi: 119) 2. Kabirde m'minlere sul soran melekler. Kabirlerde kfirlere ve s mslmanlara azb edecek melekler ve kabirde sul soracak melekler vardr. Sul meleklerine mnker ve nekir denir. M'minlere soranlara ise mbeir ve beir denir. (Mevln Hlid-i Badd) BETL: Peygamber efendimizin mbrek kz hazret-i Ftm'nn lakab. limde ve ictihdda hazret-i ie, zhd (dnyya rabet etmemekte) ve dnydan kesilmekte, uzak durmakta ise, hazret-i Ftma daha ileridir. Bunun iindir ki, hazret-i Ftm'ya Betl denilmitir. (Abdlkdir-i Geyln) BEVDH: Tasavvufta, insan kalbine gayb leminden niden gelen eyler. Bevdih kalbe gelen ferahlk ve sevintir. Shibini gldrr. Yhut hzn ve kederdir; shibini alatr. Byezd-i Bistm hazretlerinin; "Bir zaman gldm, bir zaman aladm. Ve imdi ne glyor ne alyorum." buyurmas bevdih hline irettir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) BEY': Satmak, sat yapmak, al-veri. ki kiinin mallarn gnl rzs ile deimeleri. yet-i kermede melen buyruldu ki: Allah tel bey'i, hell ve fizi haram kld. (Bekara sresi: 275) Bey' ve ir (al-veri) bilgilerini renmeden ticret yapmak hell olmaz. Her tcirin bir fkh limi bulup, ilerini buna danarak yapmas, bylece fizden ve fsid (bozuk) alveriten kurtulmas lzmdr. (Eb'l-Ksm Semerkand) Bir kimse mm- a'zam Eb Hanfe hazretlerinden sordu ki: "Vakitlerimi ibdet ile geirmek istiyorum. Bana bir ey yaz da, hep onu yapaym?" mm- a'zam rahmetullahi aleyh, bey' ve ir bilgilerini yazp verince; "Bu tccarlara lzm olur. Ben evimde oturup ibdet ile megl olacam" dedi. Cevbnda; "Yiyecek ve giyecek lzm olmayan kimse var m? slmiyet'in al-veri ksmn bilmeyen, haram lokmadan kurtulamaz ve ibdetlerinin sevbn bulamaz. Zahmetleri boa gider ve azba yakalanr ve ok piman olur" buyurdu.

(Kerder, M.Rebhm) Bey'-i Btl: Sahih olmayan, yni dnen bulunmas lzm gelen artlarn hepsi vey bir ksm bulunmayan al veri. (Bkz. Btl) Bey'-i bil Vef (Vef ile Sat): Alc ve satcnn, sattan vazgemek hakkna ship olduu al-veri. Bey'-i Fsid: Asl slmiyet'e uygun, fakat sfat uygun olmayan sat. Bir kimse satn ald bir maln bedeli olan parann yarsn pein verip, yarsn da yolcum gelince vereyim dese, bu al-veri Bey'-i fsid olur. nk yolcunun gelecei trih yni parann kalan ksmnn denecei trih belli deildir. Bu durum ise, satn sfat bakmndan uygun olmamas demektir. (Zeyla) Bey'-i fsid, ciz deildir ve haramdr. Byk gnhtr. Fsid satla alnan mal, mteri teslim alnca, kendi mlk olursa da, yemesi, giymesi haramdr. Alann ve satann bu sat bozmas, geri vermesi vcibdir. Geri evirmezlerse, vcibi terk ettikleri iin gnha girerler. (Hamz Efendi) Bey'-i Mekrh: Asl ve sfat slmiyet'e uygun ise de kendisine dnin yasak etmi olduu bir ey karm olan sat. Satn almyaca bir maln fiyatn, baka mteriler arasnda ykseltmek, iki kii bir maln fiyatnda uyumu iken bu mal, daha yksek fiyatla satn almak istemek Bey'-i mekrhdur. Bey'-i Mevkf: Asl ve sfat sahh ise de bakasnn hakk karan al-veri. Bey'-i Sahh: Asl ve sfat slmiyet'e uygun olan sat; doru ve shhatli al-veri. Bey'i sahhin geerli olmas iin, alc ve satcnn ayn kimse olmamas, yni bir kimsenin hem satcya, hem alcya vekil olarak kendi kendine sat yapmamas, satann ve alann akll olmalar, akd yaplmas yni birinin cb (teklif) edip karsndakinin, onu; ayrlmadan nce kabl etmesi yni sz kesilmesi, meb'in (satlan maln) ve semenin (bedelin) mtekavvim (kymetli, kullanlmas mbh ve mmkn olan) mal olmalar lzmdr. Satlan maln felsin tibr kymetinin yni (piyasadaki yarm gram altnn kuru cinsinden deerinin on bete birinden aa olmamas lzmdr. (Bkz. Fels) (bn-i Nceym) BEYN: Ak olmak, aklamak, bildirmek. Konuma, yazma, anlama, anlatma, ifde etme. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Allah tel) insan yaratt. Ona beyn retti. (Rahmn sresi: 3-4) Beynn ylesi vardr ki byleyici bir tesire shiptir. (Hads-i erf-Buhr) Beyndan bilmediklerimizle bizleri nmetlendiren Allah telya hamd olsun. (Ahmed Mekk Efendi) Beyn lmi: Dzgn ve yerinde sz syleme yolunu reten belgat ilminin tebh (benzetme), mecz,

kinye gibi konularn anlatan ilim. (Bkz. lm-i Beyn) BEYT- MA'MR: Meleklerin kblesi. Gklerde meleklerin devml tavf ettikleri yer, makam. Beyt-l-ma'mrda her gn yetmi bin melek namaz klar. Bir kere namaz klana bir daha sra gelmez. Meleklerin byklerinden Kerbyn melekleri gece ve gndz tesbih ederler, hi usanmaz ve yorulmazlar. (Hads-i erf-bn-i Mnzir) Beyt-i ma'mr nc, altnc veya yedinci kat semdadr. Onun gkyzndeki kymeti, Kbe-i Muazzamann yeryznde kymeti gibidir. (Sa'leb) Beyt-i ma'mr, Beyt-i Harm'n (Kbe'nin) st tarafna dmektedir. Yere decek olsa, onun stne der. Oray her gn daha nce hi grmemi yetmi bin melek ziyret eder. (Ezrk) BEYT'L-MUKADDES (Beyt-l-Makdis): Kuds'deki Mescid-i Aks. (Bkz. Mescid-i Aks) BEYTULLAH: 1. Mekke-i mkerremede Mescid-i harmn ortasnda bulunan mukaddes bin. Kbe-i muazzama; mslmanlarn kblesi; Fazlet ve kymetini bildirmek iin Beytullah buyurulmutur. Rivyet edildiine gre, Allah tel dem aleyhisselma buyurdu ki: Ey dem! Sen sa olduka Beytullah' tmir et. Senden sonra gelecek peygamberler ve mmetler de zaman zaman onu tmir edecekler. En son peygambere kadar bu byle srp gidecek. (Ezrk) 2. Cmi, mescid. Beytullah olan cmi ve mescidlerde ibdet etmeyip, dny kelm ile megul olmak tahrmen mekruhtur. Yni harama yakn gnahtr. Ate odunu yiyip bitirdii gibi cmide dny kelm konumak da, insann sevblarn giderir. (Tahtv) BEYTLML: slm devleti haznesi, mliye teklt. Beytlml, devlet gelirlerini muhfaza eder, gerekli yerlere sarfeder, devletin gelirleri ile giderleri arasnda dengeyi salamaya alr ve btenin btn vazfelerini grrd. (smil Nabls) Beytlmln gelirleri drt yoldan salanrd: 1) Zekt mallar, 2) Ganmetin, karlan mden ve defnelerin bete biri, 3) Gayr-i mslimlerden hara ve cizye olarak alnan mallar, 4) Vrisi olmayan zenginlerin brakt mal ve yerde bulunup shibi bulunmayan mallar. (mm- Serahs) Beytlmlden, ayrm yapmadan btn fakirler, zekt me'murlar, limler, retmenler, vizler, din dersi renen talebeler, borlular, seyyidlerle erfler yni Peygamber efendimizin soyundan gelenler ve askerlerin hepsi haklarn alrlard. (Abdlgan Nabls) mm- Eb Ysuf bir sule bilmiyorum deyince; "Hem Beytlmlden maa alyorsun, hem de cevap vermiyorsun" dediler. Bunun zerine mm- Eb Ysuf; "Beytlmlden, bildiklerim kadar cret alyorum. Bilmediklerim iin alsaydm, Beytlmlde bulunanlarn hi biri yetimezdi" dedi. (Takprzde, bn-i Hacer) BEYYNE:

Ak dell. 1. Kur'n- kerm. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Ey Mekkeliler! Bu kitb, Kur'n- kermi) "Bizden evvel kitap yalnz iki taifeye (yahd ve hristiyanlara) indirildi. Biz ise (konutuumuz dilde olmadndan) onu okumaktan gfilleriz" dememeniz iin yhut; "Bize de kitab indirilseydi, muhakkak onlardan daha fazla hidyete ererdik" dememeniz iindir. te size Rabbinizden (konutuunuz dilde) apak bir beyyine, bir hidyet ve bir rahmet gelmitir. Artk Allah telnn yetlerini inkr eden ve onlardan yz evirenlerden daha zlim kimdir?Elbette biz yetlerimizden yz evirenleri, bu kabahatleri sebebiyle iddetli bir azb ile cezlandracaz. (En'm sresi: 156-157) 2. Mcize. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Semd (Kavmine) de kardeleri Slih'i (gnderdik). O, dedi ki: "Ey kavmim! Allah telya ibdet edin. Sizin O'ndan baka hi bir ilhnz yoktur. te size, Rabbinizden (benim peygamberliimi ve szmn doruluunu gsteren) bir beyyine geldi (ki, Allah telnn kudretiyle vr olan) ite bu devedir. Onu (kendi hline) brakn, Allah telnn arznda otlasn. Ona bir fenlkla dokunmayn ki, sonra ackl bir azba urarsnz." (A'rf sresi: 73) 3. Delil, hid. Tevtr (yalan zerinde birlemeleri aklen mmkn olmayan bir topluluun verdikleri haber) ile bildirilenlere uymyan beyyine kabl olunmaz. (Ali Haydar Efendi) 4. dil olan iki erkek veya bir erkek ile iki kadn hid. Beyyine mdde (dvc) iindir Yemin ise dvlya ittir. (Hads-i erf-Cmi'us-Sagr) Allah telnn hakk bulunan bir gnh iliyeni gren kimsenin, bir hid yannda ta'zr (suluyu szle azarlama) yapmas lzmdr. Bir mslmana fsk diyen kimsenin ta'zr edilmesi; o mslmann hakknn korunmas iindir. Bir kimse, kendini, ta'zrden kurtarmas iin beyyine ile szn isbt etmesi lzmdr. (bni- bidn) 5. Peygamber efendimizin isimlerinden. (Bkz. Beyyine Sresi) Beyyine Sresi: Kur'n- kermin doksan sekizinci sresi. Beyyine sresi Medne'de nzil olmutur (inmitir). Sekiz yettir. Birinci yet-i kermede ak dell mnsna olan el-Beyyine kelimesi sreye ad olmutur. Bahsedilen beyyine, Peygamber efendimizdir. Srede; inanmayanlarn mn etmeleri iin istedikleri en ak delil olan Peygamber efendimiz gzleri nnde olduu hlde, yine inanszlklarnda devm ettikleri bildirilmektedir. (Senullah Dehlev, Viz-i Kif) Beyyine sresinde buyruldu ki: Muhakkak ki, mn edib de slih ameller iliyenler ite bunlar yaratlanlarn en hayrllardrlar. Onlarn mkft, Rableri katnda (aalar altndan) rmaklar akan Adn Cennetleridir; ilerinde ebed olarak kalacaklardr. Allah tel onlardan rz, onlar da Allah'tan rz olmutur. (Ayet: 7,8) Kim, "Lem yeknillezne Kefer" (Beyyine) sresini okursa, kymet gn, hayrn (iyiliin) kayna ile berber olur. (Hads-i erf-Envr-ut-Tenzl ve Esrr-t-Te'vl) B'A:

Hristiyanlarn mbedi, tapnak, kilise. B'adaki kfr almetleri boaltlrsa, namaz klmak mekruh olmaz. (Alddn Haskef) B'aya gidip hazret-i s'dan, Meryem anadan bir ey isteyenin mn gider. (bn-i bidn) B'AT (Bey'at): 1. Szleme, sz verme, teslimiyet. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey Reslm! M'min kadnlar, Allah'a hibir eyi ortak komamak, hrszlk yapmamak, zin etmemek, kz ocuklarn ldrmemek, herhangi bir iyilik hussunda sana isyn etmemek zere, seninle b'atlemeye geldikleri zaman b'atlerini kabl et. Onlar iin Allah'tan mafiret (gnahlarnn affn) dile. Muhakkak ki Allah tel tvbe edeni affedici, tatle, beendii ileri yapanlara pek merhametlidir. (Mmtehine sresi: 12) 2. Devlet bakan durumunda olan kimseye, senin bakanln, idreciliini kabl ettim, iyi ve faydal her szne itat edeceim, eklinde sz vermek, balln bildirmek. Bu eit b'at, Peygamber efendimizin veftndan sonra Ben Sakfe denilen yerde hazret-i Eb Bekr halfe seilirken grlr. Burada Eb Bekr'e ilk b'at, hazret-i mer yapt. Bundan sonra slm devletlerinde devlet bakanna itat edilmesi ve sznn dinlenmesi iin b'at esas oldu. Zamanla b'at iin mersimler yapld. Bu, eitli devirlere ve devletlere gre farkllk gsterir. Osmanl Devletinde de, b'atn nemli bir yeri vard. Her pdihn tahta knda mersimler yaplrd. Resm b'at, Topkap Saray- Hmynunda Bbssade nnde icr olunmas eskiden beri detti. B'at srasnda el tutumak deti, zamanla kaldrlm, yerine etek pmek usl getirilmitir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) 3. Tasavvufta bir terim. B'at tbiri tasavvufta mny ifde eder: Birincisi, byk bir ztn yannda, gnah ilememek iin sz vermektir. Buna tvbe b'at denir. Byk gnhlardan biri ilenince, bu b'at bozulur. Yeniden bat etmek lzmdr. kincisi, intisb etmek, balanmak, bereketlenmek iin bir velye veya onun hakk mensuplarna bat etmektir. Onlar iin bildirilen mjdelere ve efatlarna kavuulur. B'atin nc mns, evliy ztlardan gelen feyizlere, mnev bilgilere kavumak, onlardan faydalanmak iin yaplr. (Abdullah- Dehlev) B'at- Rdvn: Hudeybiye'de Semre ismindeki aacn altnda 400 Eshb- kirmn Peygamber efendimize, emirlerini kaytsz artsz yerine getireceklerine dir verdikleri sz. Kur'n- kermde B'at- Rdvn yapanlar hakknda melen buyruldu ki: Andolsun ki, Allah tel, seninle o aacn altnda b'at ettikleri vakit m'minlerden rz olmutur. (Feth sresi: 18) Aa altnda gerekten b'at edenlerden hi biri, Cehennem'e girmeyecektir. (Hads-i erf-Tezkiye-i Ehl-i Beyt). B-N VEB-GNE: Hibir eye benzemeyen, nasl olduu anlalamayan. Allah telnn nasl olduunun bilinemeyeceini ve akl ile anlalamayacan, idrk olunamayacan ifde eden bir terim. Allah tel b-n ve b-gnedir. Akl neyi dnr neyi tasavvur (hayl) ederse etsin, O deildir. Allah tel telerin tesidir. (mm- Rabbn) Allah tely anlatan en iyi kelime, en geni ibre, r sresi on birinci yetindeki: "Onun benzeri gibi hi bir ey yoktur." szdr ki, buna Fris dilinde "bn ve b-gne"

denir. (mm- Rabbn) BD'AT: Sonradan ortaya kan ey, ilk def benzersiz bir ey ortaya koymak. Peygamberimizin ve drt halfesinin zamanlarnda bulunmayp da, dinde sonradan meydana karlan, uydurulan sz, yaz, usl ve iler, reformlar. Dinde yeni ortaya kan eylerden kannz. nk bu yeni eylerin hepsi bid'attir. Bid'atlerin hepsi dallettir. Yoldan kmaktr. (Hads-i erf-Eb Dvd) Bir millet, dninde bir bid'at yaparsa, Allah tel, buna benzeyen bir snneti yok eder. Kymete kadar bir daha geri getirmez. (Hads-i erf-Drim) Snnete giden yol; bid'atten kamak, Eshb- kirmn icm'na (sz birliine) uymak, bozuk din adamlarndan uzaklamak, bir Allah adamn tanmak ve eserlerini okumaktr. (Eb Ali Hasen Crcn) Deitiremeyeceim bir bid'at grmektense, mescidde sndremiyeceim bir atei grmeyi tercih ederim. (Eb drs Havln) Bid'atin terki, snneti yerine getirmekten iyidir. Bid'atin yaygn olduu, snnetin terk edildii bu karanlk zamanda, ilim renmek, retmek ve yaymak en nemli itir. Reslullah'n snnetini ihy etmek maksadlarn en bydr. Bu dny amel, i, ibdet yeridir. (mm- Rabbn) Bid'at Ehli: Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem ve Eshb- kirmnn yolundan (Ehl-i snnet tikdndan) ayrlanlar. Bid'at shibi. tikdda (mnda) ve amelde (ibdette) dinde olmayan yenilikler ortaya karan kimseler, dinde reformcular. Allah tel, bid'at ehlinin orucunu, haccn, mresini, cihdn, adletini kabl etmez. (Hads-i erf-bn-i Mce) Bid'at ehli, bid'atinden vazgeinceye kadar, Allah tel tvbesini kabul etmez. (Hads-i erf-Tabern) Bid'at ehli ile oturup kalkmaynz. nk o, kalbi hasta yapar. (Hasan- Basr) Yabanc kadn, bid'at ehli ve fskla berber olmaktan ok saknn. (Eb'l-Hseyin Nri) Bid'at ehli ile oturmaynz. Onlarla sohbet etmeyiniz. nk sizi dallete (yanl yola, sapkla) drebilirler. (Abdullah bin Zeyd) Bid'at Frkas: Peygamber efendimiz ve Eshb- kirmnn yolundan ayrlanlar. Hads-i erfte Cehennem'e gidecekleri bildirilen yetmi iki frkadan her biri. Bid'at- Hasene: Reslullah'n ve drt halfesinin zamanlarnda bulunmayp da, dinde sonradan meydana kan ve bir snnetin unutulmasna sebeb olmayan minre, medrese, mektep yapmak, slm ve faydal kitaplar yazmak gibi gzel eyler. (Bkz. Snnet) Bid'at shibi: Bid'at ehli. Bid'at shiplerinin en kts, Reslullah'n Eshbna buz ve dmanlk edenlerdir. Bid'at ehline hrmet etmek slm'n yklmasna yardm etmek olup, amellerin sevbn giderir. Bid'at ehline Reslullah lnet edip; "Allah telnn, meleklerin ve btn insanlarn lneti zerine olsun" buyurdular. Bid'at ehliyle arkadaln zarr, kfirle arkadaln zarrndan

oktur. Bid'at shibine buz ile ondan yz evirenin kalbini, Allah tel emniyet ve gven ile doldurur. (mm- Rabbn) Bid'at- Seyyie: Reslullah'n ve Eshbnn zamanlarnda bulunmayp da, dinde sonradan meydana kan ve bir snnetin unutulmasna sebeb olan bozuk inan ve ibdet olarak yaplan iler. BLLH: "Allah telya yemn ederim" mnsna, yemn szlerinden biri. (Bkz. Yemn) BRR: Hayr, iyilik, Allah telnn emirlerine uymak. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Birr ve takv (haramlardan, gnhlardan kanmak)da birbirinize yardm edin. (Mide sresi: 2) B'SET: Gnderme, gnderilme. Bir peygambere peygamber olduunun bildirilmesi. Peygamber efendimiz krk yanda iken mld 610 senesi Ramazan aynn on yedinci Pazartesi gn Cebril ismindeki melek tarafndan Peygamber olduu kendisine bildirildi. Bu seneye Bi'set senesi denir. (Mevln Hlid-i Badd) Be vakit namaz, bi'setin on ikinci senesinde ve hicretten bir sene ve bir ka ay nce Mrc gecesinde farz oldu. (Muhammed Rebhm) BOLS UKURU: Kendini beenenlerin, kibirlilerin, byklk taslayanlarn, Cehennem'de iddetli azba urayacaklar yer. Kymet gn, dnydaki kibir shibleri kk karnca gibi zell ve hakr olarak kabirden karlacaktr. Karnca gibi, fakat insan eklinde olacaklardr. Herkes bunlar hakr grecektir. Cehennem'in en derin ve azb iddetli olan Bolis ukuruna sokulacaktr. Ate iinde gayb olacaklardr. Su istediklerinde kendilerine Cehennem'dekilerin irinleri verilecektir. (Hads-i erf-Berka) BOR: Bir kimsenin baka birine bir ey yapmasn veya vermesini gerekli klan ykmllk. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Sadakalar (zektlar) Allah teldan bir farz olarak, fakirlere (nafakasndan fazla fakat nisb miktarndan az mal olana), misknlere (bir gnlk nafakasndan fazla bir eyi olmayan mslmana), zekt memurlarna, mellefe-i kulba (kalbleri slm'a sndrlmak istenenlere) efendisinden kendisini satn alp, borcunu deyince zd, serbest olacak klelere, borlulara, cihd ve hac yolunda olup muhtac kalanlara, kendi memleketinde zengin ise de bulunduu yerde yannda mal kalmam olan ve ok alaca varsa da alamayp, muhta kalanlara verilir. (Tevbe sresi: 60) (Hazret-i Eb Bekr devrinde mellefe-i kulba zekt verilmesine lzum kalmad. Bu sebeple zekt dier yedi snftaki mslmanlara verilmektedir.) Ey mn edenler! Belirli bir vde ile birbirinize borlandnz zaman, onu yazn (sened yapn)... (Bekara sresi: 282) Kendisi veya oluk ocuu muhtc iken veya borcu var iken verilen sadaka kabl olmaz. Bor demek; sadaka vermekten, kle zd etmekten ve hediye vermekten daha

mhimdir... (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) En iyiniz, borcunu iyi deyeninizdir. (Hads-i erf-Kef-l-Hafa) Acele etmek eytandandr. Be ey bundan mstesndr: Kzn evlendirmek, borcunu demek, cenze hizmetlerini abuk yapmak, misfiri doyurmak, gnh yapnca hemen tvbe etmek. (Hads-i erf-Tirmiz) Bir kimse, mal olduu hlde, borcunu demei bir saat geciktirirse, zlim ve s olur. Bor dememek yle bir gnhtr ki, uykuda bile durmadan yazlr. (Seyyid Alizde) BOAMAK: Nikh ban zmek, evlilie son vermek. (Bkz. Talk) BRAHMA DN (Brahmanizm): Hindistan'da mlddan asrlarca nce ortaya km, Allah telnn varlna inand gibi, baka tanrlar (ilhlar) da kabl eden ve btn peygamberleri inkr eden bozuk yol ve inan. Bugn Hindistan'da yaylm olan Brahma ve Buda dinlerinde, gemi peygamberlerin kitaplarndan, szlerinden alnm kymetli bilgilerin bulunduu grlmektedir. Brahmanizm ve Budizm dinleri, hristiyanlk dni gibi, eski peygamberlerin aleyhimsselm bildirdii doru dinlerin bozulmu, deitirilmi hlidir. (Mazhar- Cn- Cnn) Brahmanizmde tensh yni insan ldkten sonra, rhunun tekrar baka bir ekilde dnyya gelecei inanc vardr. Hindistan'daki Ganj nehrini mukaddes sayarlar. Bu sebeple suyunu ier ve llerini bu nehre atarlar. Brahmanizme mensup olanlarn bir ksm atee, bir ksm inee ve dier bir ksm timsaha taparlar. (Herkese Lzm Olan mn) BREHMEN: Brahmanizm denilen bozuk yola mensb kimse. BUDA: Budizm'in kurucusu. Mlddan alt asr evvel yaam olup, asl ad Guatama veya Gotama'dr. (Bkz. Budizm) BUDST: Budizm adl bozuk dne mensb olan. (Bkz. Budizm) BUDZM: Hindistan'da M.. altnc yzylda yaam olan Buda'nn kurduu, Uzakdou lkelerinde yaygn bozuk bir inan. Bu inanta olanlara Budist denir. Bugn Hindistan'da yaylm olan Brahma ve Buda dinlerinde oradaki eski peygamberlerin kitablarndan, szlerinden alnm kymetli bilgilerin bulunduu grlmektedir. Brahmanizm ve Budizm de hristiyanlk dni gibi eski peygamberlerin aleyhimsselm bildirdii doru dinlerin bozulmu, deitirilmi eklidir. (Mazhar- Cn- Cnn) Cehennem'in beinci tabakas olan Hutame'de; atee, kze tapanlar, Budistler, Brahmanlar yanacaktr. (Senullah Dehlev) Budizmde Buda, tanr yerine konulmaktadr. Essen Buda, kendisinin insan olduunu sylemi ve ilhlk iddisnda bulunmamtr. Ancak lmnden sonra ona tbi olanlar onu tanrlatrm, adna tapnaklar kurup ona tapmlardr. (Herkese Lzm Olan mn) BUT: Bler, sler. Haksz olarak devlete isyan eden, kar gelenler. B'nin okluk eklidir.

(Bkz. B) BUD-I FLLH (Buz- Fillah): Allah telnn dmanlarn Allah tel iin sevmemek ve onlardan uzaklamak. (Bkz. Hubb-i Fillh-Bud-i Fillh) BUZ: Sevmeme, nefret etme, dmanlk. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Onlar (brhim aleyhisselm ve berberindeki m'minler) kfirlere dediler ki: "Biz sizden ve Allah teldan baka tapmakta olduunuz putlarnzdan uzaz. Bizden sevgi beklemeyiniz. Allah telya bir olarak inanncaya kadar bizimle sizin aranzda dmanlk ve buz dim ikrdr (Putlara tapmay terk ederseniz, sizi severiz). (Mmtehine sresi: 4) Gnh ileyeni eliniz ile men ediniz, buna kuvvetiniz yetmezse, sz ile mni olunuz. Bunu da yapamaz iseniz, kalbiniz ile buz ediniz, bu ise mnn en aa derecesidir. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Mslmanln almeti, kfirlere buz ve ind etmektir. (mm- Rabbn) Bir kimse bir lime buz etse veya sse bu yapt sebebsiz ise, o kimsenin kfrnden (mnnn gitmesinden) korkulur. (Muhammed bin Kutbddn znik) Birbirinize dman deil karde olun. Birbirinize buz etmeyin. (Abdlkdir-i Geyln) BUHR-ERF: slm dninde Kur'n- kermden sonra en kymetli, en stn kitap. Ktb-i sitte ad verilen mehur alt hads kitabnn birincisi. Bir kimse Buhr-i erfi hangi niyetle batan sona kadar okuyup bitirirse, maksad, en gzel ekilde hsl olur. Tn hastal zamanlarnda bir evde okunsa, Allah tel o evde bulunanlar tndan korur. Bu kitap hangi evde bulunursa, evi yanmaktan, hangi gemide bulunursa, Allah tel o gemiyi batmaktan korur. (Tcddn Subki) BUHL: Cimrilik. Cmertliin zdd. (Bkz. Cimrilik) BURAK: Peygamber efendimizin gklere karld, bilinmeyen yerlere gtrld gece (mrac gecesinde) zerine bindii ve kendisini Mekke'den Kuds- erfe kadar gtren (tayan) Cennet hayvan. Burak, dny hayvanlarndan deildir. Erkeklii ve diilii yoktur. ok hzl giderdi. Bana Burak getirildi. O, katrdan kk, merkepten byk, uzun ve beyaz bir hayvandr. Ayan gzn grebildii yerin tesine kadar (rahata) atabiliyordu. Ona bindim. (Hads-i erf-if-i erf) BURHN: 1. Bir dvy isbat eden kesin dell. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Yahdler ve hristiyanlar) dediler ki: "Yahd ve Nasrn olanlardan bakas asl Cennet'e girmeyecek!"Bu onlarn kuruntulardr. (Habbim onlara) syle: Eer (bu iddinzda) doru kimseler iseniz, burhnnz getiriniz. (Bekara sresi: 111) 2. Mantk ilminde mukaddime denilen ve kesin netceye ulatran iki cmle (sz).

Burhn- nn: nneli (elbetteli) dell. Eserden messire (o eseri yapana), san'attan san'atkra ve netceden sebebe gtren dell. Kelm (akid) ilminde daha ok bu dell kullanlr. "lem hdisdir (sonradan var olmutur). Her hdisin bir sn' (yapan) vardr" cmleleri, isbat edilmek istenen "lemin sn' (yaratcs) Allah teldr" sz iin burhn- inndir. (Teftzn) Burhn- Limm: Limeli (niinli) dell. lletten sebebden ma'lle (illetin bulunduu eye), messirden (eseri yapandan) esere, san'atkrdan san'ata, sebebden netceye gtren dell. Grlen ateten dumann varlna hkmetmek byledir. Burhn- Tatbk: Kelm ilminde Allah telnn varln ve kadm (ezel), olduunu (balangcnn olmadn) isbtta kullanlan delllerden biri. Allah tel, kadm, ezel ve ebed olmasayd, hdis (sonradan yaratlma) olsayd, O'nu yaratan bir yaratc bulunurdu. Bu yaratc kadm (bir balangc yok) ise, Allah O'dur. Hdis (bir balangc var) ise, O'nu yaratan biri lzm olur. Bylece, kadm olmayan yaratclar zinciri mevcut olur. Bu zincire teselsl denir. Teselsl ise, muhldir (imknszdr), olacak ey deildir. Teselsln muhl olduu Burhn- tatbk ile isbt olunur. Bir eyin sonsuz yaratclarn, birinciden balayarak, sonsuz ekilde, yan yana dizelim. kinci yaratcdan balayarak, ikinci bir sra daha dnelim. Sonsuza giden ikinci sra, birinci sradan bir noksan olduu iin, ksadr. Ksa olana sonsuz denilemez. kinci sra sonsuz olamad iin, bundan bir fazla olan birinci sra da sonsuz olamaz. Yni, bir ucu sonsuza giden yarm doru dnlebilir. Fakat byle bir ey mevcut olamaz. Teselsl olamaz. Sonsuz sayda yaratclar olamaz. Sonsuz var olan bir yaratc olur. Bu tek yaratc ezeldir, ebeddir, sonsuz olarak vardr. Varl kendindendir, bakasndan deildir. kl ve bli olan kimse, Allah telnn sonsuz var olduunu ve baka her eyin yoktan var edildiklerini iittikten sonra, akln kullanmayp, dnmeyip, buna inanmazsa veya akln kullanp, dnp de bunu akl kabl etmez, fenne uygun deildir diyerek red ederse mnsz demektir. (Ahmed sm) Burhn- Temn: Kelm ilminde Allah telnn varln ve birliini isbtta kullanlan dell. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Eer yer ile gkte Allah'tan baka ilhlar olsayd, lemdeki nizm bozulur karma kark olurdu. (Enbiy sresi: 22) Bu yet-i kermede Burhn- temn'ye iret edilmektedir. Yni lemin yaratcsnn iki olduu farz edilse, bu iki yaratcnn fiilleri (ileri), birbirinden, ya farkl veya ayn olur. Birbirinden farkl olursa, lemin karmakark olmas lzm gelir. Yni gklerin ve yeryznn bu huss nizmndan (dzeninden) kmasn ve yok olmasn veya birbirine zt eylerin ayn anda bir yere toplanmasn cbettirir. Mesel iki ilhtan birisi, Zeyd ismindeki insann hareket etmesini, dieri de o anda hareket etmeyip sknunu (hareketsizliini) irde etse (dilese), ilh olduklar iin ikisinin kudreti birlikte Zeyd'e te'sir edince, cem'i zddeyn (iki zddn bir araya gelmesini) cbettirir. Bu ise, mmkn deildir. nk cem'i zddeyn, muhaldir (mmkn deildir). Yni Zeyd ayn anda hem hareketli, hem hareketsiz olamaz. Ya hareketlidir, ya hareketsizdir. O halde Allah tektir, O'ndan baka ilh yoktur. Her eyi yaratan, durduran ve hareket ettiren O'dur. (Seyyid erf, Muhammed Rebhm) BDEL: Bedeller. Ricl'l-Gayb denilen Allah telnn insanlardan gizledii evliy ztlar.

Bedl'in okluk eklidir. Ebdl de denir. (Bkz. Ebdl) BHTN: ftir. Bir kimseye onda olmayan bir kusuru isnat etme. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: M'min erkek ve m'min kadnlara, ilemedikleri (bir gnh, bir suu isnd etmek sretiyle) ez edenler, muhakkak bir bhtn ve apak bir gnh yklenmiler (cezya mstehak olmulardr). (Ahzb sresi: 58) Bir kimse iin sylenen kusr, onda varsa, bu sz gybet, yoksa bhtn olur. (Hads-i erf-Shih-i Mslim) Nmuslu bir kadnn nmsuna bhtn etmek, yz senelik ameli(n sevbn) yok eder. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Her yere burnunu sokma! Ya bir kazya, yhut bir bhtna urarsn. (Muhammed Hdim) Sliha bir kadnda bulunmas gereken artlar altdr: Allah teldan baka, hi bir eye ibdet etmemek. Hrszlk etmemek. Zin etmemek. ocuunu ldrmemek. Bhtn etmemek. Peygamber efendimizin her emrine itat etmek. (Ahmed Frk) Bhtn, kt sfatlarn, fen ahlkn en iddetlisidir. nk bunda yalan vardr. Yalan ise her dinde haramdr. (Ahmed Frk) BRC SRES: Kur'n- kermin seksen beinci sresi. Brc sresi Mekke-i mkerremede nzil olmutur (inmitir). Yirmi iki yet-i kermedir. Brc, burlar demektir. Sre, ismini birinci yet-i kermede geen brc kelimesinden almtr. Srede; Allah telnn azameti (bykl), Kur'n- kermin erefi, stnl, m'minler (inananlar) hakknda Allah telnn vaadi, kfirler (inanmayanlar) hakknda tehdidi ve gemi kavimlerin hlleri bildirilmektedir. (Rz, Hseyn Viz-i Kif) Brc sresinde melen buyruldu ki: phesiz Allah telya ve Peygamberine mn edip slih (iyi) amel yapanlar iin altlarndan rmaklar akan Cennetler vardr. Bu, byk bir kurtulutur. (yet:11) BRZ: Zhir olmak. Grnmek, ortaya kmak. Olgun bir velnin sevenlerinde bz sfatlarnn zhir olmas, grnmesi. Bir vel, sevenini terbiye etmek, yetitirmek iin, onda brz etmeksizin, Allah telnn verdii bir kuvvetle, kendi yksek sfatlarn (hllerini), o kimseye aks ettirir, aktarr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) BY: Sihir. lme, fenne uymayan gizli sebebler kullanarak garib iler yapmay salayan ilim. (Bkz. Sihir) ...Khinlik yapan ve khine giden ve by yapan ve yaptran ve bunlara inanan, bizden deildir. Kur'n- kerme inanmamtr. (Hads-i erf-Hadkat-n-Nediyye) Mslman by yapmaz. Allah saklasn mn gittikten sonra, bys te'sir eder. (Hads-i erf-hy) Ftiha (Elhamd), yet-el-Krs ve drt Kul, yedier kerre okunup hastaya flenirse, btn fetler, dertler iin, by ve nazar (gz demesi) iin iyi gelir. Tuz zerine okunup,

suda eritip iirmek de tecrbe edilmitir. Drt Kul, Kfirn, hls ve Muavvizeteyn (Felak ve Ns) sreleridir. (Muhammed Osman Shib) Semv dinler (Hak dinler), byy yasaklamtr. Bu arada, slmiyet de, kendinden nceki btn dinleri neshetmi, byy (sihiri) de yasaklam ve ok irkin bir i olarak vasflandrarak, mslmanlarn by yapmaktan ve yaptrmaktan kesinlikle uzak durmalarn emretmitir. Modern fen ilimleri, byy kendi metodlar icb olarak reddederler. Bu hl, o ilimlerin sahsna girmeyen ve metodlaryla incelenemeyen eylerin yok olduu mnsna gelmez. Ancak, konular ve hkm verme shalarnn dnda olduunu gsterir. Bu bakmdan by, daha pekok ey gibi, modern bilimlerin shas dnda kalmakta veya varl yokluu laboratuvar teknikleriyle bugn iin zah ve ispat edilememektedir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) By insanlar hasta yapar. Sevgi veya muhabbetsizlie sebeb olur. Yni cesede ve rha tesir eder. Kadn ve ocuklara tesiri daha oktur. Bynn tesiri kesin deildir. lcn te'siri gibi olup, Allah tel isterse tesirini yaratr; istemezse, hi tesir ettirmez. Byc istediini elbette yapar, by muhakkak tesir eder diye inanmamal, byle dnmemelidir. Byle inanan kimsenin mn gider. By, Allah tel takdir etmise tesir edebilir, demelidir. (Abdlhakm Arvs)

C-
CFERYYE: Hazret-i Ali'nin torunlarndan Ca'fer-i Sdk'a bal olduklarn iddi eden, bozuk mmiyye frkasnn otuz ikinci kolu. Ca'ferlerin Ehl-i beyti seviyoruz demeleri, hristiyanlarn hazret-i s'y seviyoruz demelerine benzer. nk hristiyanlar hazret-i s'nn dnini bozup deitirdikleri gibi, Ca'feriyyenin inanlar da mm- Ca'fer-i Sdk'n yoluna hi uymamaktadr. (mm- Rabbn) CHL: 1. Allah tely unutmu olan; gfil, bilgisiz. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Chiller, ahmaklar, dnydaki zevk ve lezzetlere kavumak iin, dinlerini, mnlarn verdi. hiretlerini satp, dnyy, ehvetlerinin istediklerini aldlar. Kurtulu yolunu brakp, helke kotular. Bu al-verilerinde bir ey kazanmadlar. Bunlar ticret ve kazan yolunu bilmedi. ok ziyn etti. (Bekara sresi: 16) lim olduunu syleyen kimse, childir. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) limin uykusu chilin ibdetinden hayrldr. (Hads-i erf-Berka) hir zamanda ibdet edenlerin ou din chili olacaktr. (Hads-i erf-Berka) Akln eremedii ve yanld eylerde akla uyarak doru yoldan sapm olan chilleri, hkim, feylesof ve fen adam sanan, bunlar taklid eden, yalan yanl szlerini hikmet, fen sanarak bunlara inanan kimseler felkete derler. (mm- Rabbn) 2.lmiyle amel etmeyen. Ne kadar okursan oku, ne kadar renirsen ren, ne kadar bilgi edinirsen edin, onunla amel etmedike chilsin. (Sa'd rz) CHLYE DEVR:

slmiyet'ten nce hissin akla, ktln iyilie hkim olduu, puta taplan karanlk devir. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Onlar hl Chiliyye devrinin hkmn m istiyorlar? Allah'tan daha gzel hkm verecek kimdir?Fakat bunu, gerek anlay shibi olan bir kavim (toplum) bilir. (Mide sresi: 50) Chiliye devrinde en ileride olannz, slm'a girince en ileriniz olur. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Eshb- kirmdan Huzeyfe radyallah anh, Peygamber efendimize sallallah aleyhi ve sellem; "Y Reslallah! Biz chiliye devrinde kt kimselerdik. Allah tel senin erefli vcdun ile, slm nmetini, iyilikleri bizlere ihsan etti. Bu sedet gnlerinden sonra yine kt zaman gelecek mi?" diye sorunca; "Evet gelecek" buyurdu. Bu erden sonra hayrl gnler yine gelir mi dedi, yine; "Evet gelir. Fakat o zaman bulank olur" buyurdu (Hads-i erf-Buhr) Habeistan'a ikinci hicret esnsnda Habe hkmdr Nec'nin kendisine bz sorular zerine kfile bakan Cfer bin Eb Tlib yle buyurdu: "Ey hkmdr! Biz Chiliye devrinde putlara tapardk, lm hayvan lei yer, her trl ktl ilerdik. Kuvvetlilerimiz zayflara zulm eder ve merhamet nedir bilmezdik. Allah tel bize, kendimizden doru, emin, iffet shibi, soyu temiz bir peygamber gnderinceye kadar bu vaziyette kaldk." (bn-i Him) CAHM: Cehennem'in drdnc tabakasna verilen ad. Gnee ve yldza tapanlarn azab grecei Cehennem. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Cahm ise azgnlara apak gsterilmitir. Ve onlara Allah tely brakp ibdet ettikleriniz hani nerede? Size yardm edebiliyorlar m? Yhut kendilerini (azbdan) kurtarabiliyorlar m? denir. (uar sresi: 91-93) CZ: 1. Ruhsat, izin verilmitir, olabilir, yaplabilir, gnah deildir. Kur'n- kermi abdestsiz ezberden okumak cizdir. Gnah olmaz. Fakat abdestli okumak daha iyidir. (bn-i bidn) Sabah namaznda ald abdest bozulmadan, bu abdest ile, leyi, ikindiyi, akam ve yatsy klmak cizdir. Gnah olmaz, fakat her namaz iin abdest almak daha iyi olur. (bn-i bidn) 2. Sahhdir, dorudur. Byi' (satc) bu mal bin liraya sana sattm, dese, mteri (alc) da bir ey sylemeyerek alsa ciz olur. Byi' mal verse, mteri parasn verse, hibir ey sylemeden ciz olur. (bn-i Hmm) 3. Tenzhen mekruh. Amca, day kz ile evlenmek cizdir. Bir mecbriyet olmadka, yaplmamas daha iyi olur, yaplrsa da gnah olmaz. (bn-i Hmm) Gnete snan su ile abdest almak cizdir. Hristiyann kestii hayvann etini yemek de byle cizdir. (Tahtv) Ciz Deil:

1.Sahh deil. Aata belirmemi olan meyveyi satmak, akll olmayan kk ocuun al-verii, yni pazarlk edip, sz kesmesi ciz deildir. (bn-i Hmm) 2. Mekruh. Namaz klmak iin, Kbe, cmi resmi bulunan seccdeyi yere sermek ciz deildir. (Sedet-i Ebediyye) 3.Haram. Alkoll ikilerin damlasn bile imek ciz deildir. (bn-i bidn) 4.Fsid, btl. Yryerek namaz klmak ciz deildir. (Fethu'l-Kadr) 5-Kfr. Allah gktedir, yerdedir demek ciz deildir. aka olarak da olsa, znnar denilen papaz kuan bele balamak ciz deildir. (eyhzde Muhammed Efendi) CMEKIYYE: Hizmet karl olarak alnacak cretin veya maan eki, bonosu. Cmekyyenin sat ciz deildir. nk cret hak edilmi ise de, kabz edilmemi (alnmam), mlk olmamtr. (bn-i bidn) CM': Toplayan. 1. Mslmanlarn ibdet etmek iin toplandklar yer, mbed. (Bkz. Mescid) Hayzl ve cnp olann Cmi'e girmesi harmdr. Abdestsiz olann girmesi mekruhtur. (Molla Hsrev) 2. Allah telnn ism-i erflerinden. eitli hakkatleri ve enfs (i) ve fktaki (dtaki) zt ileri birletirici, kymet gnnde yeryznde olan cinleri, insanlar ve mahlkt bir araya getirici insanlarn dalm bulunan et, kemik, kafa ve dier organlarn tekrar birletirici. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey Rabbimiz, muhakkak ki sen, geleceinde hi phe olmayan bir gnde insanlar cmi'sin. phesiz Allah vdinden dnmez. (l-i mrn sresi: 9) 3. Hads kitaplarnda yer alan sekiz bbn hepsini iine alan kitaplar. Bu sekiz bb unlardr: a) lm-i tevhd ve sfat, b) Snen, c) Rikk, d) lm'l db, e) Tefsr, f) Sre, g) lm'l fiten, h) lm'l menkib. CRYE: Harbde esir alnp slm memleketine getirilen kadn kle. Sizden hi biriniz, sakn memlkne (klesine) klem, criyem diye seslenmesin. Yiidim, olum, kzm desin. Onlar da size efendim, desin. (Hads-i erf-En-Nihye) Klenin, criyenin nafakasn vermek (geimini karlamak) efendisine farzdr. (bn-i bidn) CSYE SRES: Kur'n- kermin krk beinci sresi. H-mm de denir.

Csiye sresi, Mekke'de nzil olmutur (inmitir). Otuz yedi yet-i kermedir. "Korku ve endie yznden ayakta duramayp diz st kmek" anlamna gelen ve yirmi sekizinci yette geen Csiye kelimesi, sreye isim olmutur. Srede, Allah telnn varln, kudret ve azametini, bykln gsteren eserlere dikkatler ekilmekte, kfirlerin inkarc tutumlarna iret edilmekte, sriloullarnn Allah telnn ltuf ve ihsnlarna kavutuklar halde nmete nankrlk ettikleri haber verilmekte, kymet gnnn dehetli durumu ve o gn insanlar hakknda amel defterlerinin hitlik edecei, m'minlerin, inananlarn hirette byk nmetlere kavuacaklar mjdelenmekte, inkarclarn inanmyanlarn, inanlar bozuk olanlarn ise, iddetli azba urayacaklar, Allah telnn bykl, btn kint (evren) zerindeki hkimiyeti ve daha baka hususlar bildirilmektedir. (Fahreddn Rz) Csiye sresinde melen buyruldu ki: Kim slih (gzel, iyi) bir amel ilerse, (bunun sevb) kendi lehine; kim de ktlk ederse (bunun cezs) kendi aleyhinedir. Sonra (hepiniz) Rabbinize dndrleceksiniz. (yet: 15) Kim, H-mm (el-Csiye) sresini okursa, hesab gn Allah tel onun avretini (utanlacak eylerini) rter ve korkusunu giderir. (Hads-i erf-Envr-ut-Tenzl ve Esrr-t-Te'vl) CEBBR: 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarnn hallerini slh edip tvbeye gtren, dilediini yaptrmaya gc yeten. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: ... Allah tel Mheymindir (her eyi gzetip koruyandr), Azzdir (hkmnde glibdir), Cebbrdr, Mtekebbirdir (kibriy ve azamete bykle ancak o mstehaktr). Allah mriklerin kotuklar ortaklardan mnezzehtir (uzaktr). (Har sresi: 23) Cebbr (olan Allah tel) kymet gn mlk olan gkleri ve yerleri eline (kudretine) alr ve buyurur ki: Cebbr benim, Melik benim. Hani cebbrlar, mtekebbirler (kendilerini byk grenler) nerede? (Hads-i erf-Snen-i bn-i Mce) Sabah ve akam el-Cebbr ismi erfini okumaya devm eden kimse zlimlerin zulmnden korunmu olur. Yolculukta da olsa zarar grmez. (Ysuf Nebhn) 2. Kibirli, zorba, gaddr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O peygamberler dmanlar zerine Allah'tan zafer istediler ve her inat cebbr da hsrna urad. (brhim sresi: 15) Cennet ile Cehennem yle mnkaa ettiler. Cehennem; bende cebbrlar, mtekebbirler var dedi. Cennet de bende Allah'tan korkan, zafler ve fakirler var dedi. Bunun zerine Allah tel bunlarn dvlarn u sretle halletti: "Ey Cennet! Sen benim rahmetimsin. Seninle dilediime rahmet ederim. Ey Cehennem, sen de benim azbmsn. stediime seninle azb ederim. Her ikinizi de doldurmak bana ittir. (Hads-i erf-Mslim, Riyz-s-Slihn) nsanlar kibirlene kibirlene cebbrlar srasna geer. Cebbrn bana gelen azb onlarn da bana gelir. (Hads-i erf-Tirmiz, bn-i Mce) CEBEL- NR: Nr da. Mekke-i mkerreme yaknnda Peygamber efendimize ilk vahyin geldii mbrek da. Hir, Hir Nr da da denir.

Peygamber efendimiz, peygamberlii bildirilmeden nce yanna yiyecek alarak Cebel-i Nr'a gider burada bir kiinin kalabilecei byklkte olan ve Hir maaras ad verilen yerde tefekkr ve ibdetle megul olurdu. Krk yanda Ramazann on yedinci Pazartesi gecesi Hir maarasnda yine tefekkr hlindeyken Cebril aleyhisselm kendisine Alak sresinin ilk be yetini getirdi. (Ysuf Nebhn, Kastaln) CEBEL- RAHMET: "Rahmet da" mnsna, Arafat ovasndaki tepe. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Ved haccnda Arefe gn Cebel-i rahmet denilen koyu yeil ta ynlarndan meydana gelen tepenin eteinde, yzbini akn mslmana Kusv adl devesinin zerinde Ved hutbesini okuyup, Eshb- kirmyla vedlat. (Haleb) dem aleyhisselm ile Havv vlidemiz, Cebril aleyhisselmn yol gstermesiyle Arafat ovasnda bulutular. dem aleyhisselm Cebel-i rahmet tepesi zerinde iken, Allah teldan rahmet ve mafiret (balanmasn) dileyip dus kabl oldu. Onun iin bu tepe Cebel-i rahmet diye anld. (Altparmak Muhammed Efendi) CEBRE: Krk ve kn iki yanna balanan tahtalar. Guslde ve abdestte cebre zerine mesh cizdir. (brhim Haleb) CEBR: Zorlama, zor kullanma. rde ve ihtiyrn zdd. nsann hi bir irde ve ihtiyra shib olmadn, her eyin cebr elinde esir olduunu ve varlnn otomatik, fakat zemberei krk bir makina gibi olduunu iddi etmek yanltr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) CEBRL ALEYHSSELM: Drt byk melekten biri. Peygamberlere vahy getirmek, onlara Allah telnn emir ve yasaklarn bildirmekle vazfeli melek. Buna Cibrl, Rh-ul-emn, Rh-ul-kuds, Nms- ekber de denir. yet-i kermede melen buyruldu ki: Gerekten Cibrl, Kur'n- kermi, Allah telnn izniyle senin kalbine indirdi (Bekara sresi: 97) Allah tel Cebril'e (aleyhisselm), filn ehri yerin dibine geir, diye emr etti. Cebril, y Rabb! Bu ehirdeki filanca kulun sana bir n isyn etmedi. Hep itat ve ibdet ediyor deyince; Allah tel onu da berber geir! Zr gnh ileyenleri grnce, bir kerrecik yzn deitirmedi buyurdu. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Cebril aleyhisselm ok def Reslullah'n huzruna, Eshb- kirmdan Dhye-i Kelb sretinde gelirdi. Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, Ben meyye'den kiiyi kiiye benzetti ve yle buyurdu: "Dhye-i Kelb, Cebril'e; Urve bin Mes'd Sekaf, s'ya; Abdl-zza ise Deccl'e benzer." (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) phesiz Allah tel bir kulundan rz olup, onu sevdiinde, Cebril aleyhisselm arr ve ona buyurur ki: "Ben falan kulumu seviyorum sen de onu sev." Cebril aleyhisselm onu sever. Sonra semda seslenip der ki:"Allah tel falan kulu seviyor, siz de onu sevin." Semdakiler de onu sever. Sonra onun sevgisi yerdekilerin gnllerinde yerleir. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) dem aleyhisselmn boyu ve mr kesin olarak bildirilmedi. Bir rivyette, bin sene

yaayp be yz yanda iken peygamber oldu. Allah tel, kendisine on kitap gnderdi. Cibrl aleyhisselm ona on iki sefer gelmiti. (Nianc Muhammed Efendi) CEBRYYE: Hicr birinci asrn sonlarnda ve ikinci asrn balarnda Cehm bin Safvn tarafndan ortaya karlan bozuk yol. Buna mrcie frkas da denir. Cebriyye frkas; "nsan asl bir i yapmaz, canszlar gibi hareket eder. nsann kudreti, kast, ihtiyr (istei) yoktur. nsanlar iyi i yapnca sevb kazanmaz, kt ilerine azb yaplmaz. Kfirler gnh ileyenler mzrdur, mes'l olmazlar. nk insann her iini yalnz Allah yapyor. nsan istese de istemese de gnah yaratyor ve insan gnh yapmaya mecbrdur. Gnah insana zarar vermez. s, fsk kimseler azb grmeyecektir." diyorlar. Cebriyyenin bu szleri kfrdr ve hepsi mel'undur. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Mrcie mezhebinde olanlara yetmi peygamber lnet etmitir." buyurdu. (mm- Rabbn) Cebriyye frkas mensblarnn dedii gibi insanda irde ve ihtiyr olmasayd, ktlkleri gnhlar Allah tel zor ile yaptrsayd, eli-aya balanp dadan aa yuvarlanan kimse ile yryerek etrfn seyrederek inen kimsenin hareketlerinin birbirlerinden farkl olmamas gerekirdi. Hlbuki birincinin yuvarlanmas cebr ile, ikincisinin inmesi irde ve ihtiyr ile (kendi isteiyle) olmaktadr. (Mevln Hlid-i Badd) CEDEL: Mnkaa, mcdele, tartma, kavga. Mantkda, mehur veya doruluu herkese kabl edilen kadiyye (nerme)lerden meydana gelen kyas'a verilen ad. CEF: ncitmek, eziyet etmek, ktlk. Hay mndandr. Fuhu (irkin eyler) sylemek cefdandr. mn Cennet'e, cef Cehennem'e gtrr. (Hads-i erf-Buhr) u gnah, mnn gitmesine sebeb olur: Birincisi, mn nmetine kavutuuna kretmemek. kincisi, mnn gitmesinden korkmamak. ncs, mminlere ez ve cef etmek. Peygamber efendimiz buyurdu ki: "Haksz yere bir mslman incitmek, Kbe'yi yetmi def ykmaktan daha byk gnahtr. (Hakm-i Tirmz) Peygamber efendimizin akl o kadar oktu ki, Arabistan Yarmadas'nda, sert, inat insanlar arasnda gelip, ok gzel idre ederek ve ceflarna sabrederek, onlar yumuakla ve itate getirdi. ou eski dinlerini brakp mslman oldu. (Ysuf Sinnddn) Her ie Besmele ile bala. Temiz ol. Dim iyilii det edin. Tembel olma. Namaza nem ver. Nmete kr, belya sabret. Dny rahatna aldanma. Kimseye kzma. Eziyet ve cef etme. (Akemseddn) CEHLET: Bilmeme, bilgisizlik. Din bilgilerini bilmeme. Chillik. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: yetlerimize mn edenler sana geldii zaman yle de: "Allah'n selm zerinize olsun. Rabbiniz, size rahmet ve merhamet vaad buyurdu. yle ki, iinizden kim cehletle bir fenlk yapm da arkasndan tvbe edip (hlini) dzeltmise (Allah'n ona mafireti vardr.) Muhakkak ki Allah, Gafr'dur, Rahm'dir. (En'm sresi: 54) Cehletten daha iddetli bir fakrlik yoktur. (Hads-i erf-Nisb-l-Ahbr) Bilmediklerinizi sorunuz. Cehletin ilc sldir (yni soru sorup renmektir). (Hads-i

erf-Snen-i Eb Dvd) Dr'l-slm'da, slm memleketinde bulunan bir kimsenin mesel namazn ve orucun farz, iki, kumar ve zinnn haram olduu konusundaki cehleti mzeret kabul edilmez. (bn-i bidn) Chil, cehletinden dolay mzur saylsayd, cehlet ilimden stn olurdu. (mm- fi) On ey insann varln ldrr: 1) Terbiye azl, 2)Cehlet okluu, 3) Halktan nmet beklemek, 4)ehvet azgnl, nefis kudurganl, 5) Ba olma sevdas, 6)Dnyya dkn olmak, 7) Nefisle dostluk kurmak, 8)ok yemek, 9) ok uyumak, 10) Kabalk sertlik yapmak. (Byezd-i Bistm) Kiiye ilim olarak Allah teldan korkmas, cehlet olarak ucub, kendini, yapt ibdetleri, iyilikleri beenerek bunlarla vnmesi yetiir. Ucb artnca ahmaklk hlini alr. nsann kendi ayplarn grmesine mni olur. (Mcid-l-Krd) CEHD: Gayret, olanca gc ve kuvveti sarf etmek. ctihd; insan gcnn yettii kadar zahmet ekerek cehd etmek demektir. Yni, Kur'n- kermde ve hads-i erflerde sarh ve ak bildirilmemi hkmleri ve meseleleri, ak ve geni anlatlm meselelere benzeterek, meydana karmak iin cehd etmektir. Bunu ancak Peygamber efendimiz, O'nun Eshbnn hepsi ve dier mslmanlardan ictihd makmna ykselen limler yapabilir. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) Akll kimse; dny iini kanat ile (ele geenle yetinmekle), hiret iini hrs ve acele ile, din iini ise ilim ve cehd ile yapar. (Eb Bekr Merg) Gen kardelerim! Benim yama gelmeden evvel cehd ediniz, Yoksa benim gibi zayflar ve benim gibi amel ve ibdette kusr edersiniz. (Srr-yi Sekt) Slih (Allah telnn rz olduu, beendii) insanlar derecesine ulamann bir yolu da, rahatlk kapsn kapatp, cehd ve gayret kapsn amaktr... (brhim bin Edhem) CEHENNEM: Kfirlerin devaml, gnahkr mslmanlarn ise, gnahlar kadar hirette azab grecekleri yer. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Kim Allah tel ve Reslne srarla isyn eder, inkar etmek sretiyle Allah telnn koyduu snrlar ineyip geerse, onu iinde sonsuz kalc olarak Cehennem'e koyar. (Allah telnn ve peygamberi Muhammed'in (aleyhisselm) emirlerine aldr etmiyenler, beenmiyenler, asra, fenne uygun deildir, modern ihtiylara kfi deildir diyenler, kymette Cehennem ateinden kurtulamyacaklardr.) Bunlara Cehennem'de, ok ac azb vardr. (Nis sresi: 14) Ey mslmanlar topluluu! Allah telnn sizi tevik ettii eye rabet ediniz ve O'nun yasak ettiklerinden kannz. Allah telnn korkuttuu eylerden korkunuz. O'nun cezsndan, azbndan Cehennem'inden korkunuz. u bulunduunuz dnyda O'nun ateinden bir damla kvlcm bulunmu olsa, bu dnyy sizler iin yaanmaz hle getirir. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn, Tezkre-i Kurtub) Cehennem yedi tabakadr: Birinci tabaka en hafifidir. Fakat dny ateinden yetmi kat daha iddetlidir. Ad Cehennemdir. Burada mslmanlardan bir ksm yanp, gnahlarndan temizleneceklerdir. Kfirlerin devaml azab grecekleri Cehennemin dier tabakalar ise; Sa'r, Sakar, Cahm, Hutame, Lazy ve Hviye'dir. (Bkz. lgili maddeler) (Sedet-i Ebediyye)

Bir eyi arayan onun peinden kotuu ve bir eyden korkan ondan kat halde, Cennet'i arayp, Cehennem'den kaan kimselerin bunlara hi aldr etmeden uyuyup kalmalar ne kadar alacak eydir. (mir bin Abdullah) Cehennem'e girmek ve sonsuz olarak orada kalmak, mn duyduktan sonra irk (Allah'a ortak) koanlar iindir. (Kdzde) Cennet ve Cehennem hlihzrda vardrlar ve ebediyyen bkidirler (kalcdrlar). (mer Nesef) Cehennem'den en son kacak m'min, yedi bin hiret senesi yanacaktr. hiretin bir gn, dnynn bin senesi kadar uzundur. (Kdzde Ahmed Emn Efendi) Gnahlar gaflete, Allah tely unutmaya, gaflet ise, kalbin katlamasna sebeb olur. Kalbin katlamas, insan Allah teldan uzaklatrr. Allah teldan uzaklamak ise, Cehennem'e gtrr. (Hris el-Muhsib) CEHL (Cehil): limsizlik, bilgisizlik, dn bilgilerden haberi olmamak. (Bkz. Cehlet) Cehl-i Mrekkeb: Chil olduu hlde, chilliini bilmeyip, kendini lim zannetmek. Sar, dilsizi, tedv ettim. ly dirilttim. Fakat cehl-i mrekkebin ilcn bulamadm. (s aleyhisselm) CEHMYYE: Cebriyye frkasnn bir kolu olup, Hicr ikinci asrda Cehm bin Saffn tarafndan kurulan bozuk frka. Cehmiyye frkasnda olanlar, kullarn amellerinde cebr (zorlama) ve mecbriyet altnda olduklarn syleyip, kulun yapabilme gcn btnyle inkr ettiler. mnn yalnzca yce Allah' bilmek, kfrn de yalnzca O'nu bilmemek olduunu ileri srdler. hirette Allah telnn grlmeyeceini syleyip, kabir azbn, srat ve mzn inkr etmilerdir. (Abdlkhir Badd) CEHR: Aktan, alen olarak, yksek sesle sylemek, okumak. Namazn vciblerinden on drdncs cehr okunacak yerde cehr okumaktr. (brhim Haleb) Bayram namazn klmak iin cmiye giderken bayram tekbirlerini, Ftr (Ramazan) bayramnda sessiz, Kurban bayramnda cehr sylemek snnettir. (Mehmed Zihn) CELBB: Uzun ve geni rt, manto. Cilbb'n ouludur. (Bkz. Cilbb) CELL: Allah telnn kahr ve gazab sfatlarndan. Azamet, byklk, ululuk, hibir eye muht olmamak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Yeryznde bulunan her canl fndir (yok olucudur). Ancak cell ve ikrm shibi olan Rabbinin zt bkdir. Byle iken Rabbinizin hangi nmetlerini yalan sayabilirsiniz? (Rahmn sresi: 26, 27, 28) Hi phe yok ki, kymet gnnde Allah tel, nerede benim cellim iin birbirini

sevenler! Bugn ben onlar armn glgesinde glgelendireceim... buyuracaktr. (Hads-i erf-Mslim) Y zel-celli vel-ikrm' ok syleyin, ona ok devm edin. (Hads-i erf-Tirmiz) Melekler, Allah telnn azameti, celli ve byklnden korkudadrlar. Kendilerine verilen emirleri yapmaktan baka ileri yoktur. (mm- Rabbn) CELL (El-Cell): Cell shibi mnsna Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). (Bkz. Cell) CELS-LH: Allah telya yakn kimse, vel. Cels-i ilh olanlarla birlikte bulunanlar, ak (Cehennemlik) olmaz. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) CELLE CELLH: "O ycedir" mnsna Allah telnn ismi-i erfi sylenince, yazlnca ve iitilince, sylenilen ta'zm (hrmet, sayg) ifdesi. (Bkz. Azzesmuh) CELSE: Namazda iki secde arasnda hareketsiz bir miktr oturma. (Bkz. Ta'dil-i Erkn) Rkda ve secdelerde ve kavmede (rkdan kalkp ayakta dururken) ve celsede beden tumnnet (hareketsizlik) bulduktan sonra biraz durmaldr ki, Hanef limlerinin ou buna vcib demitir. mm- Eb Ysuf ve mm- fi ve Mlik ise farz demitir. Bz Hanef limleri de snnet demilerdir. Mslmanlarn ou bunu yapmyor. Bu bir ameli yapana ve meydana karana, Allah yolunda harb edip cann veren yz ehid sevbndan ok sevap verilir. (mm- Rabbn) Celse-i Haffe: kinci secdeyi yapp kyma kalkmadan nce olan ksa oturma. fi mezhebinde Celse-i haffe snnettir. (bn-i Hacer) CELVETYYE: Evliynn byklerinden Azz Mahmd Hdy hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Celvetiyye, Bayramiyye tarktinin koludur. nk Azz Mahmd Hdy hazretlerinin yolu, ftde, Hzr Dede ve Akbyk Sultan vstasyle Hac Bayrm- Vel'ye balanr. Bu yol, hazret-i Ali'den geldii iin zikr-i cehr (sesli zikir) esastr. Kelme-i tevhdin sylenmesine devam bu yolun esaslarndandr. Celvetiyye yolu, Aziz Mahmd Hdy hazretlerinden sonra, Selmiyye, Hakkyye, Feniyye ve Himiyye adyle drt ksma ayrlmtr. Onun bir dus yledir: "Y Rabb! Kymete kadar bizim yolumuza katlanlar, bizi sevenler, mrnde bir kerre trbemize gelip rhumuza ftih okuyanlar, bize talebe olanlar denizde boulmasnlar. mrnn sonlarnda fakrlik grmesinler, mnlarn kurtararak gitsinler ve leceklerini bilip haber versinler." (Hseyin Vassf) CEM': Birletirme, bir araya getirme. 1. kindi namazn le namazyla, yats namazn akam namazyla birlikte klma. Sefer olmayan (104 kilometreden az giden) Hanef mezhebindeki bir yolcu, fi mezhebine uyarak iki namaz cem' edemez. (emseddn Reml) Sefer olan (104 kilometreden fazla yola gitmeye karar veren) bir Hanef, yolculuk

srasnda, dier mezhebe uyarak, araba mola verdii zaman, le ile ikindiyi ve akam ile yats namazlarn cem edebilir. (Hayreddn Reml) Hanef mezhebinde yalnz Arafat meydannda ve Mzdelife'de haclarn iki namaz cem' etmeleri lzmdr. (Abdullah Msul) 2. Tasavvufta bir makam. Fen ve sekr (mnev sarholuk) makm da denir. Cem' makamnda Cenb- Hakk'n varl zuhur ve istil edip, slik (tasavvuf yolcusu) kendi mevhum olan varln yok bulur. Hallc- Mansr'un Ene'l-Hak, Byezd-i Bistm'nin Sbhn szleri ve benzerleri bu makamda, Allah teldan baka hibir ey grmeyince sylenen szlerdir. Allah tel mahlklar (yarattklar) ile birleik deildir. Onlarn ayn ve benzeri deildir. O hibir bakmdan yarattklarna benzemez. Hallc- Mansur; "Ene'l-Hak" demekle, "Ben Hakk'm, Hak tel ile birletim" demek istemedi. Byle diyen kfir olur. Onun sznn mns: "Ben yokum. Hak tel vardr" demektir. (mm- Rabbn, Muhammed Ma'sm) Cem'ul-Cem': Tasavvufta bir makmn ad. Sahv (uyanklk) makm. Bek makm da denir. Cem'ul Cem' makmna kavuanlar, hakk mslmanlkla ereflenirler, insanlara Allah telnn emir ve yasaklarn anlatmaya, onlar terbiye etmeye lyk olurlar. (Muhammed Ma'sm) Cem'ul Cem' makmnda olanlarn rhat ubdiyette (kullukta), lezzetleri tattedir. (Muhammed Ma'sm) CEMAT: Topluluk. 1. bdet etmek iin bir araya gelen topluluk. Cematle klnan namaza, yalnz klnan namazdan yirmi yedi kat fazla sevb verilir. (Hads-i erf-Tirmiz) Gzel bir abdest alp, mescidlerden birine cematle namaz klmak iin gidenin, Allah tel her admna bir sevb yazar, her admnda amel defterinden bir gnh siler ve Cennet'te onu bir derece ykseltir. (Hads-i erf-Et-Tergib vet-Terhb) Nfile namazlar cematle klmak mekrhtur. (mm- Rabbn) Ey kardeim! Sizin iin eyi seviyorum. Kur'n- kermi gece gndz okumanz, cemate devmnz ve kt ilere mni olmanz. (Abdullah ibni Avn) Akta, gizlide her zaman Allah teldan kork. Be vakit namaz cematle kl. Harama ynelme. Bylece, Allah telya yaknlardan olursun. (Abdullah bin Dnr) Dnyda, Allah telnn sevdikleri ile berber bulunmak ve cematle namaz klmaktan daha lezzetli bir ey kalmad. (Ckr el-Krd) 2. Peygamber efendimiz ve Eshbnn bildirdii hak yol zere bulunan mslmanlar, Ehl-i snnet vel-cemat. eytan, insann kurdudur. Kenarda kede kalm, srden ayrlm koyunu kurt yakalad gibi, eytan da cematten ayrlanlar yakalar. Sakn cematten ayrlmaynz. (Hads-i erf-Muhtasar f lm-il-Hads) Cemat rahmettir. Ayrlk azbdr. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Cemate yapnz. nk Allah tel bu mmeti dallet zere bir araya getirmez.

(Hads-i erf-Tirmiz) Kim cematten bir kar ayrlrsa, slm ipini boynundan kartmtr. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Cemat-i slmiyye: Eb'l-A'l el-Mevdd'nin Pakistan'da kurduu bozuk teklt. Cemat-i slmiyye reisleri, mmet-i Muhammediyye'yi paralamak ve Ehl-i snnetin dnda sapk bir r amak gyesiyle yeni bir teklt kurdular ve kendilerinden bakasnn doru yolda olmadn sylediler. (Mevlev Eb Ahmed) CEML: 1. Gzellik. Kadn ya mal, ya cemli veya dni iin alnr. Siz dni iin alnz. Mal iin alan, malna kavuamaz. Yalnz ceml iin alan cemlinden mahrm kalr. (Hads-i erf-Menic-l-bd) 2. Allah telnn ltuf ve rz sfat. Allah tel kymet gn maher yerinde, kfirlere ve gnh olan m'minlere, kahr ve cell, slih olan m'minlere ise ltuf ve ceml sfatiyle mumele edecektir. (Mevln Hlid-i Badd). 3. Zt, yz. Reslullah'n mbrek cemlini bir kere grmek ve biraz huzrunda oturmak insan yle derecelere kavuturur ki, bunlar baka trl hi bir eyle ele gemez. (Eb Tlib-i Mekk) 4. irkinlii gidermek, vakar shibi olmak ve kr etmek iin nmeti gstermek. irkinlie, bakalarnn irenmelerine, hakret etmelerine sebeb olacak eyleri yapmamak, bunlar gidermek. Ceml iin temiz, gzel giyinmek mbahdr. Bunun iin bulunduu yerde det olan eylerden haram olmyan en iyilerini kullanmak lzmdr. Gsteri ve nmek iin nmeti gstermek, ceml olmaz, kibir (byklenmek) olur. Nefsin zaf, azgn olduunu gsterir. (Sedet-i Ebediyye) CEML (El-Ceml): Allah telnn isim-i erflerinden. Ceml shibi. (Bkz. Ceml) Allah tel Cemldir, ceml shiblerini sever. (Hads-i erf-Bahr-ur-Rik) CEM'YYET: Topluluk. Kalbde hsl olan mnev toparlanma, huzur, Allah tel ile berber olma hli. Be vakit namaz cemat ile kldktan sonra, btn vakitlerinde Allah tely zikretmek (hatrlamak, anmak) lzmdr. Kalbde baka hi bir eye yer vermemelidir. Zikr yapmakta geveklik duyulursa, kalbin niin daldn aratrmaldr. Bundan sonra kalbin cem'iyyetine almal ve boyun bkerek, alayarak, kalbdeki karartnn gitmesi iin Allah telya yalvarmaldr. (mm- Rabbn) Namazda, ayakta iken secde yerine, rkda iken ayaklara, secdede burun ucuna ve otururken iki ellere ve kucana baklr. Bu sylenenler yaplr ve gzler etrfa kaymaz ise, namaz cem'iyyetle klnm olur. (mm- Rabbn) CEMRE: Haclarn eytan talarken attklar talar veya bu talarn atld yer. oulu cimr ve cemert'tr. Min'da birbirlerine birer ok atm mesfede bulunan ta yn vardr. Bunlardan birincisine Cemre-i l (birinci cemre), ikincisine Cemre-i vust (orta cemre) ve

ncsne Cemre-i Akabe ad verilir. Kurban bayramnn birinci gn sabah Me'arilharm denilen yerden gne domadan nce Min'ya hareket edilir. Min'ya gelince, Mescid-i Hf'e en uzak olan ve Cemre-i Akabe denilen yerde sa elin ba ve ehdet parmaklaryla iki buuk metreden veya daha uzaktan cemre yerini gsteren duvarn dibine yedi ta atlr. Sonra buradan gidip kurban kesilir. Talar atlrken Min'y saa, Mekke-i mkerremeyi sola almak sretiyle nce Mescid-i Hf'e en yakn olan Cemre-i lya (birinci cemre), sonra Cemre-i vustya (orta cemre), daha sonra Cemre-i Akbe'ye ta atlr. Talar atlrken Bismillahi Allah ekber denir. Bayramn ikinci gn le namaznda Min'da okunan hutbeden sonra, cemreye yedier ta atlr. Bayramn nc gn de byle yedier ta atlr ki, hepsi krk dokuz ta olur. Bunlar leden nce atmak ciz deildir veya mekruhtur. Drdnc gn de, Min'da fecrden (tan yerinin aarmas) gnein batna kadar diledii zaman yedierden yirmi bir ta daha atmak mstehbdr (sevbdr). Bylece yetmi ta atlr. Cemrelere hayvan zerinde ta atmak cizdir. (bn-i bidn) CENBET: Cnplk. Gusl (boy abdesti) almay gerektiren durum. (Bkz. Cnb) Souk, scak dedin abdest almadn, Dnyya daldn, namaz klmadn. Cenbet gezip gusl etmedin, Derse Allah, sen ne cevap verirsin? (M. Sddk bin Sad) CENZE: l. Acele etmek eytandandr. Be ey bundan mstesndr. Kzn evlendirmek, borcunu demek, cenze hizmetlerini abuk yapmak, misfiri doyurmak, bir gnh ileyince derhal tvbe etmek. (Hads-i erf-Ei'at-l-Lemet) Cenzeyi krk adm erf-Knz-d-Dekik) tayann krk byk gnh affolur. (Hads-i

Cenzeye ve cenze kan yere siyah rt rtmek ve siyah giyinmek ciz deildir. (Kd Hind) CENNET: Bahe. hirette mslmanlarn nmet ve mutluluk ierisinde sonsuz olarak yaayacaklar yer. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Rabbinizden (af ve) mafiret istemeye ve Cennet'e girmee kounuz. Bunun iin alnz! Cennet'in bykl, gkler ve yer kresi kadardr. Cennet, Allah teldan korkanlar iin hazrland. Bunlar, az bulunsa da mallarn Allah yolunda verirler, fkelerini belli etmezler, herkesi affederler. Allah tel, ihsn edenleri sever. (l-i mrn sresi: 133) Dikkat edin, Cennet iin hazrlanan yok mudur? Kbe'nin Rabbi'ne (Allah telya) yemn olsun ki, Cennet'te tehlike diye bir ey yoktur. Cennet, parlayan bir nr, etrfa yaylan bir kokudur. Binlar kuvvetlidir. Irmaklar devaml akar, bol ve kemle ermi meyve yeridir. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Cennet, analarn aya altndadr. (Hads-i erf-Nes, Ahmed bin Hanbel)

Allah tel ar ve krs altnda, yedi kat gklerin stnde, arn nru ile birbirinden yksek sekiz Cennet yaratmtr: Birincisi, Dr-l Cinn, beyaz incidendir. kincisi, Dr-s-Selm, krmz ykuttandr. ncs, Cennet-l-Me'v, yeil zeberceddendir. Drdncs, Cennet-l-Huld, krmz ve sar mercandandr. Beincisi, Cennet-n-Nam, beyaz gmtendir. Altncs, Cennet-l-Firdevs, krmz altndandr. Yedincisi Cennet-l-Adn byk beyaz incidendir. Sekizincisi Dr-l-Karr, krmz altndandr. (Peygamberler Trihi) Cennet'e girmek mna baldr. mn da Allah telnn ihsndr. (mm- Rabbn) Kalbinde zerre kadar mn olan kimse, Cehennem'de sonsuz kalmyacak, Allah telnn rahmetine kavuarak Cennet'e girecektir. (mm- Rabbn) ol Cennet'in rmaklar Akar Allah dey dey. km slm blblleri, ter Allah dey dey. (Ynus Emre) CERBEZE: leri incelemek, anlamak kuvvetini, lzumsuz yerlerde kullanmak, ukallk etmek, gereksiz akl yorumlarda bulunmak. Hikmetin ars. Cerbeze shiblerinin ilim meclislerindeki yerleri herkesten geri olup, belki de kapdan dar olmas lzm gelir. nk insanlarn zihinlerini kartrrlar. Bozarlar. (Ahmed Rfat) Rhun fen kuvvetini (akl) ar kullanmak cerbeze olmaz. Kt olmaz. Din bilgilerini, fen bilgilerini ve matematii ilerletmek iin ne kadar ok inceler, aratrrsa, o kadar ok iyi olur. Cerbezeli insan, mmkn olmayan eyleri anlamaa kalkr. Mtebih (mns ak olmayan) yetlere mn verir. Kaz ve kader zerinde konuur. Akln, hle, dedikodu ve maskaralk yapmak iin kullanr. (Ali bin Emrullah) Cerbeze huylu kimse, rhun kuvveti olan akln hiyle, dedikodu, maskaralk yapmak iin kullanr. Beldet (yni kaln kafal) huylu kimse, hakkatleri anlayamaz. (Ali bin Emrullah) CERH VE TA'DL: Hads ilmine it iki stlah (terim). Cerh, yaralamak. Bir hads liminin, bz sebeplerle rvnin (hads rivyet eden kimsenin) rivyetini (naklini) reddetmesi. Ta'dl, dzeltmek. Bir hads liminin, bir rvinin rivyetinin kabl edilebileceini aklamas. Hads limleri, din gayretleri ve mslmanlarn iyilii iin, bozuk ve yalanc olanlar cerh ve ta'dl yapmlardr. Yoksa onlarn maksatlar mslmanlar ktlemek, gybetlerini yapmak deildi. (Tirmiz) CERRHYYE: Evliynn byklerinden Nreddn Cerrh hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Cerrhiyye tarkat, Aleddn Ali Kstendil ve eyh Ramazan Mahf vstasyle Halvetiyye'nin kollarndan Ahmediyye'nin kurucusu olan Yiitba Ahmed emseddn'e ular.Nreddn Cerrh, talebelerine, Ehl-i snnet tikd zere olmalarn srarla tenbih etmi, bunun iin Birgiv Vasiyetnmesini okumalarn ve okutmalarn tavsiye etmitir. (Hseyin Vassaf) Cerrhiyye yolunun by Nreddn Cerrh hazretlerinin bir beyti yledir: Dil (gnl) beytini pk (temiz) eden, Dervii anka (kuu) eden,

lem-i ilhiye (ilh leme) giden, Mevl zikridir zikri. CEVD: ok cmert. Allah telnn isimlerinden. Allah telnn isimleri tevkfdir, yni slm dninin bildirmesine baldr. slmiyet'in bildirdii ismi sylemelidir. slmiyet'in bildirmedii isim sylenmez. Ne kadar gzel isim olsa da, sylenmemelidir. Mesel Cevd denir. nk, slmiyet Cevd demektedir. Fakat yine cmert mnsnda olan "Sah" ismi sylenemez. nk slmiyet, O'na sah dememitir. (Seyyid erif, Bklln) Yemn, yalnz Allah telnn isimleriyle olur. Baka eylerle yemn olmaz. Allah telnn isimlerinden; Halm, Alm, Cevd gibi, insanlar iin de kullanlan bir isim ile yemin ederken, Allah telnn ismi olduuna niyet etmek lzmdr. (Dmd) CEVM-L-KELM: Az kelime (sz) ile ok ey anlatma zellii. Bana cevmi-l-kelm verildi. (Hads-i erf-Buhr) CEVZ: Ciz olma. (Bkz. Ciz) CEVHER: 1) Mhiyet, asl, z. Varlkta kalabilmesi iin baka bir mahlka muhtc olmayan, kendi kendine varlkta kalabilen. Araz, sfat demektir. Cevher zerinde bulunur. Yalnz bana bulunmaz. (Seyyid erif) 2) Kymetli, ilenebilir mden. Mecz olarak insann istidd, yetimeye elverili olmas manasna da kullanlr. Yavrum o zamanki tvbenin, balln bir netice vermediini sen de biliyorsun. nk, Allah tely seven ve unutmayanlardan uzak kalman, o sedet tohumunun alp bymesine mni oldu. Fakat, o tohumun rmemi olmas, bu yavrunun yetimeye elverili nefis bir cevher olduunu gstermektedir. (mm- Rabbn) CEVR: Zulm, hakszlk; adletin zdd. Yeryz cevrle dolduktan sonra, benim Ehl-i beytimden (evldmdan) mutlaka birisi kar. Dny daha nce nasl zulm ve cevr ile dolu ise o, dnyy adletle doldurur. (Hads-i erf-Eb Dvd) Dnimizde, cevr edenlere azb yaplaca bildirilmitir. (Muhammed Hdim) CEYYD: Baka mdenle karm hlinde baslm altn ve gm paralardan, karmnda altn ve gm miktr fazla olanlar. CEZ: yi veya kt karlk. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: yiliin cezs ancak iyiliktir. (Tatleri yapp, gnah olan eyleri terk etmenin karl pekok sevbdr.) (Rahman sresi: 60) Kim bir hayrl ve gzel amelle (ile) gelirse, ona, on misli sevb verilir. Kim de bir

gnh ile gelirse (eer af olunmazsa), ona ancak misli ile (gnh kadarla) cez edilir. Onlar (sevaplar noksanlatrlmak veya cezlar artrlmak sretiyle) hakszla uratlmaz. (En'm sresi: 160) Allah tel onlara zulmetmez. Onlar kendilerine zulmedip, ar cezlar hak ettiler. (Nahl sresi: 33) Allah tel mslman olmayanlara namaz klmasn, oru tutmasn emretmemitir. Bunlar, Allah telnn emirlerini almakla (kabl etmekle) ereflenmemilerdir. Namaz klmad, oru tutmad iin bunlara cez verilmez. Bunlar yalnz kfrn (mnszln) cezs olan Cehennem'i hak etmilerdir. (Abdlgan Nabls) Cez suun byklne gre deiir. Su kk olur ve sulu boynunu bkp yalvarrsa, bu su dny dertleriyle affolunabilir. Fakat, su byk, ar olur ve sulu inat olup saygszlkta bulunursa, bunun cezs hirette sonsuz ve ok ac olmak lzm gelir. (Ahmed Frk) Grdnz her musbet ve felket, kzgnln, zulm ve hakszlk etmenin cezsdr. (Abdlhakm Arvs) H zulmetmez kuluna Hds, Herkesin ektii kendi cezs. (Muhammed Sddk bin Sad) CEZBE: ekme, ekilme. Allah telnn sevdii bir kulu kendisine ekmesi, yksek derecelere kavuturmas. Bu da nefsi terbiye ederek, Allah tely ok anmakla olur. Rahmn'n cezbelerinden bir cezbe btn insanlarn ve cinnlerin sevblar gibidir. (Hads-i erf-Slk Rislesi) Tasavvuf yolu iki ksmdr:Cezbe ve slk. Slk uraarak ilerlemektir. Slk tamamlandkdan sonra cezbe lzmdr. Slk olmadan maksada kavuulamaz. (mm- Rabbn) Cezbe, Allah telnn ismini ok anmakla, slk, L ilhe illallh szn ok sylemekle hsl olur. (mm- Rabbn) Cezbenin slktan nce olmas iin sevilmi olmak lzmdr. stenmedike ekilmek olmaz. Bu, Allah telnn yle bir ihsndr ki, dilediine verir. (mm- Rabbn) Slk (tasavvuf yoluna girip ilerleme) yapmadan hsl olan cezbe noksan ve bozuk olur. (Behddn-i Buhr) CBRL: Peygamberlere vahy getirmekle vazfeli melek Cebril de denir. (Bkz. Cebril) CDL: Kavga, ekime, mnkaa. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Hacda kadna yaklamak, gnh ilemek ve (hizmetileri, arkadalar ve bakalar ile) cidl yoktur. (Bekara sresi: 197) Baka hi bir kusurun olmasa bile, kusur olarak cidl sana yeter. (Eb'd-Derd) Hikmet (ilim) shiplerinden biri; "Yumuak, tatl sz, insanda gizlenmi kin kirini temizler" demitir. Cidl ve ind ise, bunlarn zdddr. Cidl ve ind sebebiyle sylenilen kaba ve irkin szler, kalbi krar, geimi zorlatrr, kzmaya sebeb olur, gs daraltr.

(mm- Gazl) CHD: nsanlarn, slmiyeti iitmeleri, mslman olmakla ereflenmeleri veya mslmanlarn dnine, vatanna ve nmusuna saldran dman defetmek iin yaplan muhrebe yhut mal, can, sz, neriyat ve dier vstalarla slmiyeti anlatmak ve mdfa etmek. (Bkz. Gaz) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Mallarn, canlarn fed ederek din dmanlar ile Allah rzs iin cihd eden mslmanlar, oturup, ibdet edenlerden daha stndr. Hepsine de, Cennet'i sz veriyorum. (Nis sresi: 95) Allah yolunda cihd eden kimselerin hli, gndzleri orulu olup, gecelerini ibdetle geiren, Allah telnn yetlerine itat eden, namaz ve orutan dolay hi bir geveklik hissetmeyen kimsenin hli gibidir ki, yine Allah yolunda cihd eden stndr. (Hads-i erf-Tergb-l-bd) Cihddan maksad, slm dnini yceltmek ve din dmanlarn zell etmektir. Cihdda gz ve ehdler iin bildirilen sevblar, niyet iyi ve hlis oluncadr. (mm- Rabbn) Cihd trl yaplr: Birincisi beden ile yni her trl harb vstas ile yapmaktr. kincisi, her trl neriyt (basn ve yayn) vstalar ile slmiyet'i insanlara yaymak ve duyurmaktr. Bu cihd slm limleri yapar. ncs ise, du ile yaplan cihddr. Btn mslmanlarn bu cihd yapmalar farz- ayndr. (Muhammed Hdim, Birgiv) Cihd- Ekber: Byk cihd. Nefsin, insan tabiatnn, bedeninin kt isteklerini yerine getirmemek iin yaplan mcdele. Kk cihddan cihd- ekbere dndk. (Hads-i erf-Mektbt) CLBB: Uzun ve geni rt, manto. oulu Celbb'dir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey sevgili Peygamberim! Zevcelerine, kzlarna ve m'minlerin kadnlarna cilbblarn stlerine giymelerini syle... (Ahzb sresi: 59) Haramdan olan cilbb giyenin namaz kabl olmaz (bortan kurtulur, fakat sevb verilmez). (Hads-i erf-Kitbul Fkh alel Mezhib-il-Erbea) Hay Cilbbn karmak: Aka gnh ilemek. Hay cilbbn karan kimse hakknda konumak gybet olmaz. (Hads-i erf-Berka) CMRLK: Dnin ve vicdnn, mrvvetin (insanln) vermeyi emrettii yerde vermemek. Vermek kendisine zor gelmek. Bahillik, pintilik. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Allah telnn ihsn ettii malda cimrilik edenler, onun zektn vermiyenler, iyilik ettiklerini zengin kalacaklarn m sanyor. Halbuki kendilerine ktlk yapm oluyorlar. O mallar Cehennemde azb leti olacak ylan eklinde boyunlarna sarlp, batan ayaa kadar onlar sokacaktr. (l-i mrn sresi: 180) Cimrilikten saknnz. nk cimrilik, sizden ncekilerin helkna sebeb oldu. (Hads-i erf-Tebyn-l-Mehrm)

Cimri olanlar, her ne kadar zhid (dnyya rabet etmiyor) olsalar da, Cennet'e giremezler. (Hads-i erf-Zevcir) ki huy m'minde erf-Hilyet-l-evliy) bir araya gelmez: Cimrilik ve kt ahlk. (Hads-i

Dnin bor ettiini vermeyenler daha ok cimridir. Zekt vermeyen, oluk ocuunun nafakasn (geimini) te'min etmeyenler veya bunlar yk sayarak yapanlar byledir. Bunlar tabiatlarnda cimridirler. Zoraki cmerd olmaa alrlar veya mallarnn dkntsn yhut istemiyerek orta derecede vermek isterler. Yiyecei ok olduu halde, a komusuna vermemek, nnde yemek varken uzaktan bir fakirin geldiini grp, yemei saklamak, mrvvete aykr olup, cimriliktir. (mm- Gazl) Cimriliin altnda; mal sevgisi, uzun emel ve oluk-ocuk sevgisi yatmaktadr. (Bhil) limlerden bzlar cimriyi ipekbceine benzetmilerdir. Bu bcek gyet ksa olan haytnda nefsini korumak iin btn abasn harcyarak bir koza yapar. Sonunda yapt kozann iinde lr de o kozadan bakalar faydalanrlar. (Ahmed Rfat) CN: Atein alev ksmndan yaratlan, her ekle girebilen; evlenme, yeme-ime, oalmalar bulunan ve gzle grlmeyen varlklar. Fris dilinde cine peri denir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Cinleri ve insanlar ancak beni bilip ibdet etmeleri iin yarattm. (Zriyt sresi: 56) Ey Habbim! Onlara de ki: "Cinlerden bir grubun Kur'n- kerm dinledii bana bildirildi. Onlar yle demilerdi." Muhakkak ki biz doru yola gtren, akllara durgunluk ve hayranlk veren bir Kur'n(- kerm) dinledik. O'na inandk. Rabbimize hi bir eyi ortak komayacaz. (Cin sresi: 1,2) Cinler eitli ekillere girip alacak iler yaparlar. Bunlar tensh (rhun baka bedene gemesi) deildir. Cinler insanlar gibi Peygamber efendimizin getirdii slm dnine uymakla mkelleftir. (mm- Rabbn) Cinlerin insanlara zarar verdikleri, yardm ettikleri, insanlarn isteklerini yerine getirdikleri, eitli zamanlarda bir ok mslman ve kfir tarafndan grlm ve haber verilmitir. bn-i Sin, Knun adl kitabnda Sar'a hastaln anlatrken, cinden bahs etmektedir. Diyor ki: "Hastalklara bir ok maddeler (mikroblar) sebeb olduu gibi, cinnin hsl ettii hastalklar da vardr ve mehrdur." (Abdlhakm Arvs) Cin hakknda bilgi, her peygamberin kitabnda vardr. Sleymn aleyhisselmn emri ile i grrlerdi. nsanlarn yanlarnda bulunan Muhfaza melekleri insan cinden koruduu gibi, yet-i kerme ve du okuyup Allah telya snanlara da birey yapamazlar. (Abdlhakm Arvs) CNNET: Delilik, akln batan gitmesi. (Bkz. Cnn) CNS: Fkhta; eit, tr, kullanldklar yerler arasnda ok fark bulunmayan eylere ortak olarak verilen isim. Deve hayvan snfnn bir cinsidir. Tyl deve, bu cinsten bir nevidir. Asl, kayna baka olan veya kullanld yer ok farkl olan yhut baka isim alacak kadar deitirilmi bir mal baka cinsten olur. Sr eti, koyun eti ile, kei kl koyun yn ile ve ekmek, un ile baka cinstendir. Kei eti veya st ise, koyun eti veya st ile bir cinstendir. (bn-i bidn)

Kile (lek) ile satlan bir ey, kendi cinsine mesel buday budaya pein satlrken, birinin hacmi fazla olursa fiz olur. (mer Nesef) Tartarak satlan bir ey, kendi cinsine (mesel bei bir yerde denilen bir byk altn, altn liralar karlnda) pein satlrken, verilen ile alnann arl msv (eit) olmazsa fiz olur. (brhim Haleb) CRCS (Aleyhisselm): s aleyhisselmdan sonra gnderildii rivyet edilen peygamber veya vel. am diyrnda ve Filistin'de yaad. s aleyhisselmn dninin hkmlerini insanlara bildirdi. Circs aleyhisselm, ticretle urar, her sene zektn verir, btn kazancn fakir m'minlere sadaka olarak datrd. Musul civrnda yaayan Dd Veyh veya Ddyan adnda bir kral putlara tapmaktan vaz geirmek iin Allah telya inanmaya dvet etti. Circs aleyhisselmn dvetini kabl etmeyen kral, ona ok ikence ve eziyet ettirdi. Aatan direk diktirip Circs aleyhisselm balatt, soyup vcdunu demir taraklarla tarayp lime lime paralatt. Sirke ve tuz getirip, iplik gibi batan baa dilinmi vcuduna dktrd. Byk bir demiri atete kzdrp Circs aleyhisselmn ba zerine koydu. Kzarm demir beynini kaynatt ve beyni yzne akt. Allah tel ona ac hissettirmedi ve eski hline evirip korudu. Kral, byk bir kazann altna ate yaktrp, iinde bakr erittirdi. Circs aleyhisselm kazann iine attrd. Allah tel Circs aleyhisselm bu ikenceden de korudu. Kral, Circs aleyhisselmn el ve ayaklarndan ivileterek zindana attrd. Allah telnn yardmyla zindandan da kurtulan Circs aleyhisselm, aac ikiye yarp arasna sktrtt. En sonunda zlim kral ve avnesi Circs aleyhisselm ehd ettiler. (Taber, bn-i Esr) CSM: 1. Bolukta yer kaplayan ekil alm veya baka bir ekle giren madde. Bu dnyda her cisim kendine mahsus sfatlar, zellikleri ile tannmaktadr. Her cism, birer elementler ve bileikler yndr. Elementler, bileikten bileie geerek yer deitirmekte, her cismin terkbi bozularak, sfatlar yok olmakta, baka sfatl baka cisim hline dnmektedir. Bu devaml deimelerde, madde yok olmuyor ise de, cisimler zamanla deimekte, yok olup baka cisimler meydana gelmektedir. (Seyyid erf) Cisimlerin, maddelerin durmadan deimeleri, birbirlerinden hsl olmalar, sonsuz olarak gelmi deildir. Yni byle gelmi, byle gider denilemez. Bu deimelerin bir balangc vardr. Deimelerin balangc vardr demek, maddelerin var olularnn balangc vardr demektir. Yni hibir ey yok iken, hepsi yoktan yaratlmtr demektir. (Ahmed sm Efendi) 2. Beden, vcd. Dny lezzetleri ve elemleri iki trldr. Birincisi cismin, ikincisi rhun lezzetleri ve aclardr. Cisme lezzet veren her ey rha elem verir. Cismi inciten herey, rha tatl gelir. Grlyor ki, rh ile cesed birbirinin zdd, aksidir. (mm- Rabbn) CZYE: slm devletinde zmm denilen gayr-i mslim vatandatan, can ve mal gvenliklerinin korunmasna karlk seneden seneye alnan vergi. Buna harc-ur-rus (ba vergisi) de denir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Kendilerine kitab verilenlerden Allah telya ve hiret gnne inanmayan, Allah telnn ve Reslnn haram (yasak) ettii eyleri haram tanmayan, hak olan slm dnini kabl etmeyen kimselerle; zell, hakr ve kendi elleriyle cizyelerini verinceye kadar muhrebe edin. (Tevbe sresi: 29) Mrikler (putperest) den olan dmannza rastladnz zaman onlar u eye dvet

ediniz: slmiyet'e dvet edin. Kabl ederlerse onlar ldrmeyin. Kabl etmezlerse, cizye vermelerini isteyin. Kabl ederlerse ldrmeyin. Kabl etmezlerse, Allah telnn yardmna snn ve onlar ldrn. (Hads-i erf-Fedil-l-Cihd) Kfirlerden cizye alnmasn emretmekten maksat, onlar sktrmak, aa tutmaktr. O kadar aa derler ki, cizye vermemek iin kymetli elbise giymezler. Ssl ey kullanamazlar. ok vergi vermemek iin, korkarlar ve titrerler. Allah tel, kfirlerin dkn olup horlanmalar iin cizye vermelerini emretti. Bylece onlarn aa, mslmanlarn da stn, izzetli ve erefli olmalarn salad. (mm- Rabbn) CMERDLK: Dnin, vicdnn ve mrvvetin (insanln) vermeyi emrettii yerde vermek kendisine zor gelmemek. Cmerdlik, Cennet aalarndan bir aatr. Dallar dnyya uzanmtr. Kim ondan bir dal tutarsa, o dal onu Cennet'e eker. (Hads-i erf-Et-Tark-s-Slim) Cmerdin yemei if, cimrininki hastalktr. (Hads-i erf-Dre Kutn) Cmertlik btn ayplar rter. (Hads-i erf-hy) Peygamber efendimiz insanlarn en cmerdi idi. Bir ey istenip de, yok dedii grlmemitir. stenilen ey varsa verir, yoksa cevap vermezdi. O kadar iyilikleri, o kadar ihsnlar vard ki, Rum imparatorlar, ran ahlar o kadar ihsn yapamazlard. Fakat kendisi sknt iinde yaamay severdi... (Muhammed Rebhm) Cmerdlik, isrf ile cimrilik arasnda orta bir durumdur. zlarla vermek kfi deildir. Ayrca kalbin de verme iinden rz olmas, buna kar kmamas lzmdr. (Ysuf Sinnddn) Bir kimsenin Allah telya muhabbetinin (sevgisinin) gerek olup olmadnn almeti, kendisinde deniz misli cmerdlik, gne misli efkat, toprak gibi tevzu (alak gnlllk) olmasdr. (Byezd-i Bistm) CD: Cmerdlik, eli ak olmak. (Bkz. Cmerdlik) CK: Hindistan'da yaylan ve bozuk bir yol olan Brahmanizmin, ck denilen drt rhn snfndan birine mensb olan kimse. Hind kfirlerinin dervilerine verilen ad. slmiyet'e uygun olmayan riyzet (nefsin isteklerini yapmamak) ve mchedeler (nefsin istemediklerini yapmak) nefsin isteklerini artrr. Onu azdrr. Hindistan'daki Brehmen papazlar ve Ck ismindeki sihirbazlar riyzet ve mchedede ok ileri gitmi, fakat hi faydas olmamtr. Hatt nefislerinin kuvvetlenmesine, azmasna sebeb olmutur. (mm- Rabbn) CUM'A (Cum): Mslmanlara mahss mbrek, kymetli bir gn. Cumartesi gnleri yahdlere, Pazar gnleri hristiyanlara verildii gibi, Cum gn, mslmanlara verildi. Bugn, mslmanlara hayr, bereket, iyilik vardr. (Hads-i erf-Rydn-Nsihn) Gne, Cum gnnden daha iyi bir gn zerine domaz. dem (aleyhisselm) Cum gn yaratld. Cum gn Cennet'e girdi. Cum gn Cennet'ten kt. Kymet Cum gn kopar. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Cum gn gusl edip, namaz iin cmiye gidip nfile namaz klan ve imm hutbeden

ininceye kadar sessizce oturup, sonra immla berber Cum namazn klann, bir hafta sonraki Cumya gn daha ekleyerek olan gn miktr iledii gnhlar af ve mafiret olunur. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Cum gn gusl abdesti alnz. Her akam abdestli olarak yatnz! Her hlinizde Allah tely hatrlaynz, annz. (Eb Ali Dekkk) Cum gnleri dunn kabl olunaca bir zaman vardr. Bu zaman, hutbe ile, Cum namaz iindedir diyenler oktur. Hutbe dinlerken du kalbden olur. Ses karmak ciz deildir. Bu zaman, her ehir iin bakadr. Cum gn, gecesinden daha kymetlidir. Gecesinde veya gndznde Kehf sresini okumak ok sevbdr. (Senullah Pni-pt) Cum' Gecesi: Perembe'yi Cum'ya balayan gece. Allah tel Cum gecesinde btn mslmanlar mafiret eder, gnahlarn balar. (Hads-i erf-Eb Ya'l) Cum gecesi ve gn bana ok salevt okuyunuz. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) Cum gecesi, Cum gnne tbidir. (Abdlkdir-i Geyln) Cum' Hutbesi: Cumnn ilk drt rek'atlik snnetten sonra ve iki rek'atlik farzdan nce, imam tarafndan cemat huzurunda minberden Araba olarak okunan hutbe. Cum hutbesi okunurken, bir kimsenin baka bir kimseye, sus yhut iyi dinle demesi lzumsuzdur. (bn-i bidn) Hatbin, Cum hutbesinde emr-i ma'rftan, dnin emirlerinden baka eyleri, Arapa bile sylemesi harama yakn mekrhtur. mam efendi, iinden E'z okuyup, sonra yksek sesle, hamd ve sen ve kelime-i ehdet, salt selm okur. Sonra vz eder, yni sevba ve azba sebeb olan eyleri hatrlatr ve yet-i kerme okur. Sonra oturur. Kalktnda, ikinci hutbede vz yerine, m'minlere du eder. Drt halfenin isimlerini sylemesi lzmdr, mstehbdr. Hutbeye dny sz kartrmak haramdr. Namaz klarken yapmas haram olan eyler, hutbe dinlerken de haramdr. (Abdlhayy Lknev) Cum hutbesini Arapa'dan baka dil ile okumak, namaza dururken, baka dil ile iftith tekbri almak gibidir. Bu ise, namazdaki dier zikirler ve dular gibidir. Namaz iindeki zikirleri ve duy Arapa'dan baka dil ile sylemek ise tahrmen (harama yakn) mekrhtur. Hazret-i mer yasak etmitir. (Abdlhayy Lknev, bn-i bidn) Cum' Namaz: Cum gn le vaktinde cmilerde hutbeden sonra, cematle klnan iki rek'atlik farz namaz. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn etmekle ereflenen kullarm! Cum gn, le ezn okunduu zaman, hutbe dinlemek ve Cum namaz klmak iin cmiye kounuz. Al-verii braknz! Cum namaz ve hutbe size, baka ilerinizden daha faydaldr. Cum namazn kldktan sonra, cmiden kar, dny ilerinizi yapmak iin dalabilirsiniz. Allah teldan rzk bekleyerek alrsnz. Allah tely ok hatrlaynz ki, kurtulabilesiniz. (Cum'a sresi: 9-10) Bir kimse, mni yok iken, Cum namaz klmazsa, Allah tel, kalbini mhrler. Yni iyilik yapmaz olur. (Hads-i erf-Mesbih) Cum namazndan sonra yedi def hls ve (yedi) Mu'avvizeteyn (Felak ve Ns

srelerini) okuyan Allah tel, bir hafta kazdan, beldan ve kt ilerden korur. (Hads-i erf-bn-i Snn) Cum namaz iin gusl abdesti almak, gzel koku srnmek, yeni ve temiz giyinmek, sa, trnak kesmek, cmide buhur (koku) yakmak, cmiye erken gelmek snnettir. (bn-i bidn) Cum' Sresi: Kur'n- kermin altm ikinci sresi. Cum sresi, Medne-i mnevverede nzil olmutur (inmitir). On bir yettir. Cum namaznn farz oluunu bildirdii iin, dokuzuncu yet-i kermede geen Cum kelimesi sreye isim olmutur.Cum sresinde; btn varlklarn Allah telnn yceliini, bykln anp durduklar, Peygamber efendimizin Allah telnn emir ve yasaklarn mmetine rettii, Cum ezn okununca, mslmanlarn ticretlerini brakp namaza gitmeleri, namazdan sonra dalp mer (gnh olmayan) ileri ile megl olmalar istenmekte, Allah tely oka anmalar tavsiye edilmektedir. (Rz, Alddn Hzin) Cum sresinde melen buyruldu ki: De ki: Sizin kendisinden kamakta olduunuz lm muhakkak sizi bulacaktr. Sonra da gizliyi ve ikr bilen Allah'a dndrleceksiniz. O, size btn yaptklarnz haber verecektir. (yet: 8) CBN: Korkaklk. Cbn, kt huydur. (Muhammed Hdim) Cbn shibi olan kimse, zevcesine ve akrabsna kar gayretsizlik ve hamiyetsizlik gsterir. Onlar koruyamaz. Zillete ve zulme boyun eer. Harm ileyeni grnce susar. Bakalarnn malna gz diker. inde sebt etmez. Verilen vazfenin ehemmiyetini anlamaz. (Muhammed Hdim) CHD: Yahd. Bir kimse kendi isteiyle; filn ey, filn kimsededir, yhut yoktur, kfir olaym, chd olaym, diye yemn etse; o ey, o kimsede olsun veya olmasn, o kimsenin mn gider. mnn ve nikhn tecdd etmesi (yenilemesi) lzmdr. (Muhammed Hdim) CNN: Delilik. hireti verip dnyy almak. Hak'tan halka yz evirmek. Cnn ve sefhettir. (mm- Rabbn) Cnn hlindeki kimse yirmi drt saatte aylamazsa iyi olunca namazlarn kaz etmez. (brhim Haleb) Cnn hlindeki kimsenin namaz klmamas iin alt namaz vakti, oru tutmamas iin bir gece ve gndz, zekt vermemesi iin bir yl aralksz o halde olmas lzmdr. (bn-i bidn) CNB: Gusletmesi (boy abdesti almas) gereken kimse. (Bkz. Gusl) yet-i kermede melen buyruldu ki: Eer, cnb iseniz (ykanmak, gusl abdesti almak sretiyle) temizleniniz... (Mide

sresi: 6) Kirlenince abuk gusl abdesti aln! nk Kirmen ktibn melekleri cnb gezen kimseden incinir. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Resim, kpek ve cnb kimse bulunan eve rahmet melekleri girmez. (Hads-i erf-Mslim, Zevcir) Namaz klan ve klmayan herkes, bir namaz vaktini cnb geirirse, ok ac azb grecektir. (Hads-i erf-Zevcir) Cnb ve hayzl iken cmiye girmek, hatt cmi iinden gemek, Kur'n- kerm okumak, dokunmak ve tutmak, Kbe-i muazzamay tavf etmek haramdr. (Hads-i erf-bn-i bidn) Bir kimse cnb olsa, gusl abdesti almadan bir namaz vakti gese, o kimseye ateten gmlek giydirilecektir. (mm- Gazl) Cnb olan her kadn ve erkein ve hayz ve nifstan kurtulan kadnlarn, namaz vaktinin sonunda o namaz klacak kadar zaman kalnca, gusl abdesti almas farzdr. (bn-i bidn) CRM: Su, gnah, kabahat. (Bkz. Mcrim) nsanlar arasnda benden stn olanlara hrmet eder, haklarna riyet ederim. Benden aa olanlarn szlerine aldr etmez, onlardan saknrm. Emsllerimin kusurlarn balar, olgunluk ve anlay gsteririm. nk yumuaklk fazlettir, stnlktr. Crm shibi olanlarn ise crmleri aleyhimde oalsa bile, onlara katlanmay, aldr etmemeyi kendime bir vazfe bilirim. (Muhammed el-Verrak) Rahmetin mcrimedir, kusrum pek ok benim Edemem crmm inkr, hlim mlmun senin Yz karas ile geldim sryerek zincirim Rahmetini umarm yoksa da istiddm Sana glk m var? Ey keremi bol Allahm! (M.Sddk Gm) CZ': 1- Bir btn meydana getiren paralardan her biri. Her cz aslna gider. (Celleddin Rm) 2- Kur'n- kermin yirmi sayfalk blmlerinden her biri. Meyyit iin, eitli kimselerin, sessiz olarak eitli cz'ler okuyup, Kur'n- kermi hatim etmeleri ve herbirinin okuduunun sevbn lnn rhuna gndermeleri veya birinin hepsi iin hediye etmesi, yni hatm dusn yapmas, okuyanlarn da min demeleri ciz ve ok faydal olur. (Abdullah- Rm) Cz-n Lyetecezz: Maddenin yap zelliini tayan en kk paras, atom, zerre. RMH (ihr mh): Drt ivi. Birbiri zerine dikey olarak konulmu iki tahtadan meydana gelen, sulular dm etmek iin kullanlan ha eklindeki daraac. Bu cezya arptrlan kii iki yana alm kollarndan ve balanm ayaklarndan ivilenerek ldrlrd. Engizisyon mahkemeleri denilen papaz cemiyetleri tarafndan katledilen, armha gerilen

ve yaklanlarn says, be milyon iki yz bindir. (Harputlu shak Efendi) Yahdlerden bir cemat, s aleyhisselm ve annesi hazret-i Meryem'e dil uzattlar. s aleyhisselm bunu duyunca onlar hakknda bedda etti. Allah tel onun bu dusn kabl eyledi. Hazret-i s'ya ve annesine dil uzatanlar maymun ve domuza evirdi. Bu durumu aralarnda gren yahdler hazret-i s'y ldrmek zere anlatlar. Hazret-i s'y aramaya baladlar. s aleyhisselmn havrlerinden biri olan Yehda (Judas) bir ka kuru karl, s aleyhisselmn yerini onlara haber verdi. s aleyhisselm yakalamak iin yahdler ile berber eve girince, Allah tel Yehda'y s aleyhisselma benzetti. Yahdler onu s aleyhisselm diye yakaladlar. armha gererek asp ldrdler. s aleyhisselm ise, Allah tel tarafndan ge kaldrld. (Senullah Dehlev, Eb Hayyn Endls, Ahmed Sv) Hristiyanlar, s aleyhisselmn armha gerilip orada ldne, fakat sonra diriltilip ge ktna inanrlar. Mslmanlar ise, s aleyhisselmn armha gerilmediine, dorudan ge kaldrldna inanrlar. Bu husus, Kur'n- kermin Nis sresi 157-158. yet-i kermelerinde bildirilmitir. (Enver ah Kemr) ETYYE: Evliynn byklerinden Munddn-i et hazretlerinin tasavvuftaki yolu. etiyye yolunun by Munddn-i et hazretleri buyurdu ki: Kurtulu, slihlerin, byklerin sohbetindedir. Bir kimse her ne kadar kt de olsa, byklerin sohbetinde bulunmak onu kurtarr ve ykseltir. Slihlerin sohbetine devm eden kimse iyi bir kii ise, ksa zamanda olgunlap, ykselir. (Hediyye bin Abdrrahim eti) IHR YR-I GZN: Peygamber efendimizin drt sekin ve byk halfesi: Hazret-i Eb Bekr, hazret-i mer, hazret-i Osman, hazret-i Ali. Allah tel, hibir peygamberine vermedii kermetleri (stnlkleri) bana verdi. Kymette en nce kabirden ben kalkarm. Allah tel, drt halfeni (hr-yr- gzni) ar buyurur. Onlar kimlerdir y Rabbi? derim. Eb Bekr'dir buyurur. Yer yarlp Eb Bekr, herkesten nce kabirden kar. Sonra mer, sonra Osman, sonra Ali kalkar. (Hads-i erf-Menkb- hr-Yr- Gzn). LE: Dervilerin, nefislerini terbiye ederek tasavvuf yolunda ilerliyebilmek iin krk gn tenh bir yerde riyzet (nefsin istemedii eyler) ve ibdetle megul olmalar. Hak tel, hepimizi her an kendinin esiri olmak erefine kavutursun. Hakk kurtulu O'na esr olmak, tutulmaktr. Ondan baka bir ey dnmemek, htra bir ey getirmemek, byklerimizin yolunda, pek kolay hsl olmaktadr. Hatta bu yolun byklerinden bir ka krk gn ile ekmi, krk gn sonra, htrlarna dny dnceleri gelmez olmutur. (mm- Rabbn) Behiyye, ne gzel gtrcdr! Yolcular gizlice yerine gtrr. Szlerin tad sliklerin kalbinden Halvette ile ekmek fikrini sprr (Molla Cmi) Ahrriyye bykleri, zamanlarnda bulunmayan, halvet yni yalnz bana kalmak, krk gn bir yere kapanp ile karmak yerine, insanlar arasnda, kalbini Allah ile bulundurmak sedetine kavumulardr. (mm- Rabbn) Chil sfiler, zikre, fikre sarlp, farzlar ve snnetleri yapmakta gevek davranyorlar.

Krk gn ile ekmeyi ve riyzetler yapmay beeniyor, Cum'a namazna ve cemate gitmiyorlar. Halbuki bir farz namaz cemat ile klmak onlarn binlerle, krk gnlk ilelerinden daha faydaldr. (mm- Rabbn) LEHNE: ile yaplan yer. (Bkz. ile) Alkla ve insanlardan kaarak ilehnede yalnz yaamakla nefislerini temizleyenlerin, fakat Hak telya yaklamayanlarn firsetleri, cisimleri, maddeleri kefetmek, mahlklarn gayblerini haber vermektir. Bunlar yalnz mahlklardan haber verir. nk Hak tel ile aralarnda perde vardr. (mm- Rabbn) N R: "Nasl ve niin" mnsna farsa bir terim.

D
DBBET-L-ERD: Kymetin byk almetlerinden. Kymetin kopmasna yakn kacak olan bir hayvan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: nsanlara vd olunan ldkten sonra dirilmek ve azb olunmak yaklanca, biz onlara yerden Dbbe'yi (Dbbet-l-erd'i) karrz. (Neml sresi: 82) Dbbet-l-erd ktnda gkleri bir duman kaplayp btn insanlara gelip canlarn yakacak, herkes bunun acsndan du edip; "Y Rabb! Bu azb zerimizden kaldr. Sana mn ediyoruz" diyeceklerdir. (Ysuf Nebhn) Dbbet-l-erd kar sonra Mekke'de Saf altndan, Da kadar bir hayvandr, ayrr iyiyi fendan. (M.Sddk bin Sad) DALAMA: Kzdrlm mdenle vcdun bir yerini yakma. Efsn yapan ve ate ile dalayan kimse, Allah telya tevekkl etmemi (gvenmemi, O'ndan yz evirmi) olur. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Tevekkl edenler, falclk, efsn ve dalamak ile hastal tedv etmez. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Dalamann faydas kesin deildir. nk tehlikeli yaralara sebeb olabilir. stelik dalama ile elde edilecek fayda, baka illarla da te'min edilebilir. Bu bakmdan dalamak uygun deildir. (mm- Gazl) DAHK (Dhk): Glmek, kendi iitecei kadar glmek. Dahk azaltnz. Zr ok dahk kalbi ldrr. (Hads-i erf-Edeb-l-Mfred) Namazda kahkaha ile glmek namaz ve abdesti bozar. Tebessm, namaz da abdesti de bozmaz. Dahk, yalnz namaz bozar. (brhim Haleb) DAHVE- KBR: Kaba kuluk. Oru mddetinin yars, leden bir saat evvelki vakit. Hanef mezhebinde Ramazan orucu, nfile oru ve belli olan adak orucuna niyet etme

zamn, bir gn evvel gnein batmasndan balayarak, ertesi gn dahve vaktine kadardr. (Muhammed Hdim) DAHVE- SUGRA: Gnein bulutsuz havada bakamayacak kadar parlad vakit. rk vakti. (Bkz. rk Vakti) DRE- HNDYYE: Namaz vakitlerinin tesbitinde kullanlan ve gne gren dz bir yere izilen dire veya bu ekle uygun olarak yaplan let. Dire-i Hindiyye'nin ortasna, yarap uzunluunda mikys denilen dz bir ubuk dikilir. Tam dik olmas iin ubuun tepesi direnin deiik noktasndan ayn uzaklkta olmaldr. (Abdlhak Scdil) DALLET: Sapklk, yoldan kma. Peygamber efendimizin ve Eshbnn bildirdii doru yoldan ayrlma, sapma. Allah teldan korkunuz! Szm iyi dinleyiniz ve itat ediniz. Ben ldkten sonra gelecekler, ok ayrlklar greceklerdir. O zaman benim ve halfelerimin yolumuza sarlnz. Dinde yeni ortaya kan eylerden kannz. nk bu yeni eylerin hepsi bid'attir. Bid'atlerin hepsi dallettir, doru yoldan ayrlmaktr. (Hads-i erf-Eb Dvd, bn-i Mce) mmetim dallet zerinde icm' etmez (birlemez). (Hads-i erf-Beyhek) Szlerin en iyisi, Allah telnn kitbdr. Yollarn en iyisi, Muhammed'in (aleyhisselm) gsterdii yoldur. lerin en kts bu yolda yaplan deiikliklerdir. Bid'atlerin hepsi dallettir, sapklktr. (Hads-i erf-Mslim) Eshb- kirm Peygamberimizden (sallallah aleyhi ve sellem) iitip rendiklerini genlere bildirdiler. Zamanla insanlarn kalbleri karard. Hele bzlar, yeni mslman olanlar, Kur'n- kermden kendi noksan akllar ve ksa grleri ile mn karmaa kalktlar. Peygamber efendimizin bildirdiklerine uymayan eyler anladlar. slm dmanlar da bu blnmeyi, paralanmay krkledi, bylece yetmi iki trl dallet ve sapklk yolu meydana geldi. (Kutbuddn znik) DLLE: det hlinin ka gn olduunu unutan veya ka gn olduunu bilip ayn banda m, ortasnda m, sonunda m olduunu kestiremeyen kadn. slmiyet'te her kadnn; hayz (det), lohusalk ve temizlik gnlerini, bunlarn saysn, zamnn bilmesi lzmdr. Dlle din hussundaki geveklii ve ilgisizlii sebebiyle hirette mes'l olacak, azb pek byk olacaktr. (bn-i bidn) DANYAL ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Ms aleyhisselmn dninin hkmlerini insanlara tebli etti (duyurdu). sriloullar, Ms aleyhisselmdan sonra kendilerine gnderilen peygamberleri dinlemeyip isyn edince, Allah tel onlara zlimleri musallat etti. eitli bellar gnderdi. Dmanlar tarafndan yurtlar igl edildi. Bir ksm esir edilip bir ksm da ldrld. surlu hkmdr Buhtunnasar'n ordular Kuds'e girip ele geirdiler. sriloullarndan pek ok kimseyi ldrdler. Esir aldklar yetmi bin ocuu da yanlarnda gtrdler. Bu esir ocuklar arasnda bulunan Danyal aleyhisselm Buhtunnasar sarayna ald. Danyal aleyhisselm onun saraynda byd. Mecs (ateperest) olan Buhtunnasar, Danyal

aleyhisselmn kendi dinlerinden olmadn anlayarak yanndan uzaklatrd ve hapse attrd. Buhtunnasar'n grd bir ryy tbir ettii iin hapisten karld. Buhtunnasar, ona memleketin ilerini havle etti. kard fermanla ona sayg gsterilmesini emr etti. Buhtunnasar'n adamlar onu kskandlar ve iten uzaklatrlmasn istediler. leri gelen adamlarnn dediklerine aldanan Buhtunnasar, Danyal aleyhisselm kendi dninden olmad iin atee attrd. Fakat Danyal aleyhisselm Allah telnn yardmyla yanmad. Daha sonra, Buhtunnasar'a yhut Buhtunnasar'n resmine secde etmedii iin, iinde arslanlarn bulunduu bir kuyuya atld. Fakat Allah telnn korumas ile arslanlar ona hi dokunmad ve atld kuyudan sa slim kurtuldu. Buhtunnasar'n lmnden sonra, zeyr aleyhisselm ile birlikte Kuds'e geldi. Kendisine peygamberlik verildi. nsanlara Ms aleyhisselmn dnini tebl etti. Bir mddet sonra, Ehvaz yaknnda bulunan Ss ehrinde veft etti. (Ninczde Mehmed Efendi, Taber) DR-UL-UKB: Dnyda iken yaplan ilerin karlnn grlecei yer. hiret. Hani annen baban nerde, bu dny kimseye kalmaz. Gelenler hep sefer eyler, muhakkak dr-ul-ukbya Yzn dn, iltic eyle (sn), Cenb- zt- Mevlya. (M. Sddk bin Sad) DR-UT-TEKLF: Kullarn Allah telnn emirlerini yerine getirmekle mkellef, sorumlu tutulduu yer. Dny. hiret, dr-l-cezdr, dr-t-teklf deildir. (mm- Rabbn) DR-L-BEK: Ahiret, sonsuz kalnacak yer. Reslullah efendimiz kamer sene hesb ile altm , ems sene hesb ile altm bir yanda, dr-l-fendan (dnydan) dr-l-bekya intikl etti. Veft ettii odaya defnedildi. (M. Sddk bin Sad) DR-L-CELL: Sekiz Cennet'in birincisidir. Dr-l-Cell beyaz incidendir. Kapsnn zerinde Kelime-i tevhd, yni L ilhe illallah yazldr. (Erzurumlu brhim Hakk) DR-L-CEZ: Dnyda iken yaplan ilerin karlnn grld yer. hiret, br dny. hiret, dr-l-cezdr. Dr-t-teklf (i yaplacak yer) deildir. (mm- Rabbn) DR-L-FEN: Geici lem, dny. M'minler lmezler. Ancak dr-l-fendan dr-l-bekya geerler. (mm- Gazli) Gz yumup dr-l-fendan ba ak, plak endm, Can atp dr-l-bekyaeyledi azm-i kirm. (Beykozlu Muhammed Efendi) DR-L-GURR: nsann gnln cezbeden, eken fakat ele getiinde faydalanamadan kaybolup giden yer.

Dny. DR-L-HARB: slm ahkmnn (knunlarnn) tatbik edilmedii yer. Dr-l-harbde mna gelen kimse, farz, haram iitince o anda farzlar yapmas, haramlardan kanmas lzm olur. (bn-i bidn) Dr-l-harbde, slm'n vekrn, erefini korumak ve fitneden saknmak mslmanlara vcibdir. (Muhammed Badd) Dman ordusu kuvvetli ise, sulh yapmak, mal vermekle bile ciz olur. Mrtedler (dinden dnenler) kuvvetli olup ehirleri alrlar ve oralar Dr-l-harb olursa, hkmetin zarret hlinde onlarla da sulh yapmas ciz olur. (bn-i bidn) DR-L-SLM: slm memleketi. slm ahkmnn (knunlarnn) tatbik edildii yer. Dmandan alnan ganmet, Dr-l-slm'a getirilince askerin hakk olur. Fakat taksm edilmeden (blmeden) nce mlk olmaz. (bn-i bidn) Dr-l-harbde (kfir lkesinde) mna gelenin Dr-l-slm'a hicret etmesi vcib olur. (bn-i bidn) Dr-l-slm'da yaayan kfirler ve baka memleketlerden gelen kfir turistler, kfir tccarlar, mumeltta mslmanlarla ayn hak ve hrriyetlere shiptirler. (Muhammed Hdim) DR-L-KARR: Sekiz Cennet'in sekizincisi. DR-S-SELM: Sekiz Cennet'ten ncs. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah tel, Dr-s-selma arr ve kimi dilerse onu doru yola iletir. (Ynus sresi: 25) DA'VET (Dvet): 1. Hak dne armak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey Muhammed! Rabbininin yoluna hikmetle, gzel tlerle dvet et. Onlarla en gzel ekilde tart. (Nahl sresi: 125) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Allah teldan kendisine gelen emirleri insanlara aklamak ve onlar mna dvetle emredildi. Dvetini yl gizli yapt. yl sonra ilh emir zerine, Allah telnn emirlerini ak ak bildirmeye, kavmine slmiyet'i anlatmaya balad. (Abdlhak Dehlev, bn-l-Esr) Allah tel, kullarna acd iin, Peygamberler aleyhimsselm gnderdi. Eer bu byk insanlar gnderilmeseydi, yolunu aran insanlara, O'nu ve sfatlarn kim bildirirdi? Beendiklerini, beenmediklerinden kim ayrabilirdi? nsan akl, noksan olduu iin o byklerin dvet nru ile aydnlanmadka bunlar bilemez ve ayramazd. Anlaymz tam olmad iin, bu byklerin izinde gitmedike, bunlar anlamakta arr ve aldanrz. Evet akl, doruyu eriden ayrmaya yarayan bir lettir. Fakat o byklerin dveti ile, haber vermeleri ile tamam olmaktadr. (mm- Rabbn)

2. krm etmek iin arma arlma. Mslmann mslman zerinde be hakk vardr: Selmna cevb vermek, hastasn ziyret etmek, cenzesinde bulunmak, dvetine gitmek ve aksrp elhamdlillah deyince, yerhamkallah diyerek cevap vermek. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Riy, gsteri ve vnmek iin yaplan dvetlere gitmek ciz deildir. (Muhammed Hdim, mm- Gazl) M'minin dvetine gitmek snnet olduu hlde haram bulunan dvete gitmemeli, haramdan, mekrhtan saknmak iin snneti terk etmelidir. (Abdlgan Nabls-Muhammed Rebhm) Dvet Makm: Vilyet (evliylk) makmnn stnde, peygamberlere mahsus bir makm. Peygamberlerin izinde bulunanlarn en stnlerine de dvet makmndan bir pay ayrrlar. Ysuf sresinin; "Ey sevgili Peygamberim! Onlara de ki, benim yolum budur. Sizi gafletten uyandrarak, Allah telya dvet ediyorum. Ben ve benim izimde bulunanlar arcyz" melindeki yz sekizinci yeti bunu gstermektedir. (mm- Rabbn) DVD ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ad geen ve sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Hem peygamber, hem sultn yni hkmdr idi. Soyu Ykb aleyhisselmn Yehda adl oluna ular. Sleymn aleyhisselmn babasdr. Kuds'te dodu. Orada yaad ve orada veft etti. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Dvd'a Zebr'u verdik. (sr sresi: 55) nsann yediklerinin en hayrls, iyisi, bilei ile kazanp yediidir. Allah telnn peygamberi Dvd (aleyhisselm), elinin emei ile kazanp yerdi. (Hads-i erf-Buhr) Allah tel Ms aleyhisselmdan sonra, sriloullarna bir ok peygamber gnderdi. Bu peygamberler insanlar Tevrt'n hkmleriyle amel etmeye dvet etti. Fakat zaman getike azgnlaan sriloullar, Tevrt'n hkmlerini deitirdiler, peygamberlerini dinlemediler ve ahlklar tammen bozuldu. Allah tel Amlika kavmi hkmdr Clt'u onlarn bana bel olarak gnderdi. Clt sriloullarn vatanlarndan srp kard. Daha sonra, Tlt isimli bir hkmdr gelerek memleket ilerini ve orduyu dzene koydu. Clt'un zerine yrd. Tlt'un ordusunda bulunan ve henz gen yata olan Dvd aleyhisselm Clt'u ldrd. Tlt'un lmnden sonra, sriloullarnn hkmdr oldu. Bir mddet sonraAllah tel onu sriloullarna peygamber olarak gnderdi. Kendisine brn dilinde olan Zebr kitb verildi. Hem peygamber, hem sultan yni hkmdr idi. nsanlar Allah telnn dnine dvet etti ve adletle hkmetti. Kuds'te Mescid-i Aks ad ile Kur'n- kermde bildirilen byk bir mescidin insn balatt. Mescidin yaplp bitirilmesi iini olu Sleymn aleyhisselma vasiyyet ederek, yz yanda hirete gt. Allah tel dalar, talar, kular onun emrine vermiti. Yank sesiyle Zebr'u okumaya balad zaman, kular havdan aalara iner, hep birlikte, okunan Zebr'u tekrar ederlerdi. Allah tel Dvd aleyhisselma, demiri atee sokmadan ve dvmeden istedii ekli verebilme mcizesi vermidi. Demirden zrh yapar elinin emeiyle geinir, devlet haznesinden bir ey almazd. Yrtc hayvanlar, hazret-i Dvd'un huzruna gelip, ona tam bir ballkla hizmet ederlerdi. Dvd aleyhisselm her iinde Allah telnn rzsn gzetir, ok alar, ok ibdet ederdi. Bir gn oru tutar, bir gn iftr ederdi. Gecenin ancak te bir ksmnda uyur, geri kalan vakitlerini ibdet ile geirirdi. (Nianczde Muhammed Efendi,

Taber) DYN: Bor veren, alacakl. (Bkz. Bor) DECCL: Kymetin byk almetlerinden biri. Kymete yakn kaca bildirilen ve s aleyhisselm ile hazret-i Mehd tarafndan ldrlecek olan zlim. Gemi peygamberler, a, kr, yalanc olan Deccl'in byk fitne ve bel olduunu haber verip, mmetlerini, onun errinden, zarrndan korkuttular. (Hads-i erf-Huccetullahi Alel lemn) Deccl'in, Mekke ve Medne hri ayak basmad hi bir memleket yoktur. (Hads-i erf-Huccetullahi Alel lemn) Deccl, peygamber olduunu iddi edecek, herkesin mnn bozmaya uraacak ve kendisine inanmayanlara zarar verecektir. Eshb- Kehf, hazret-i Mehd'nin yardmclar olacak ve s aleyhisselm bunun zamnnda gkten inecek ve Deccl ile harb ederken hazret-i Mehd onunla berber olacaktr. (Ysuf bin smil Nebhn) DEDKODU: Bir mslmann veya zmmnin (slm devletinin idresi altnda bulunan mslman olmayan vatandan) aybn, onu ktlemek iin arkasndan sylemek. (Bkz. Gybet) Szn ksas udur ki, dedikodu szlere inanlacak, dostluk bunlara gre olacaksa, sz tayanlarn ellerinden kurtulu olamaz. Bunun iin de salam dostluk kurulamaz. Dedikodulara kulak vermeyiniz ve gemileri unutunuz! Bylece dostluk yklmasn, eski skntlar aradan kalksn. (mm- Rabbn) DEFN: Cenzenin ykanp kefenlendikten ve namaz klndktan sonra kabre konularak zerinin toprakla rtlmesi. Definden sonra cemat dalrken l bunlarn ayak sesini iitir. (Hads-i erf-Mslim) ly defnetmek, cenze namaz klmak gibi ibdettir. (bn-i bidn) Meyyiti (ly), slihlere ve evliyya (Allah telnn sevdii kullarnn kabirlerine) yakn defnetmelidir. Rutbetli yerlere defnetmek iyi deildir. (Tahtv) DEHR: Zaman, devir. lemin (varlklarn) varlnn balangcndan son bulmasna kadar olan btn zaman. Dehr Sresi: Kur'n- kermin yetmi altnc sresi. nsan sresi ve Hel'et da denir. Dehr sresi, Medne-i mnevverede nzil olmutur (inmitir). Mekke-i mkerremede nzil olduunu syliyenler de vardr. Otuz bir yet-i kermedir. Birinci yet-i kermede geen Dehr kelimesi sreye isim olmutur. Srede; insanlarn ilk yaratl, kfirlerin (inanmayanlarn) karlaacaklar ac ve pek etin azblar, Allah telnn sevdii m'min kullarn ise kavuacaklar byk nmetler anlatlr. (Rz, Kurtub) Dehr sresindeki yet-i kermelerde melen buyruldu ki: Hakkat biz, insan (erkek ve dii sularnn) karmndan (meydana gelen) bir nutfeden

yarattk. (zerine mkellefiyet ykleyerek) onu imtihan ediyoruz. Bu sebeble onu iitici, grc yaptk. Gerek biz ona (peygamber gndermek sretiyle, doru) yolu gsterdik. ster kreden (m'min) olsun, ister nankrlk eden (kfir). (yet: 2,3) Kim Hel'et sresini okursa, Allah tel ona Cennet'i ihsn eder. (Hads-i erf-Envr-t-Tenzl) DEHR: Allah telya ve hirete inanmayp, dehr (zaman) sonsuzdur ve dnynn balangc ve sonu yoktur, byle gelmi byle gider diyen dinsiz, ateist. (Bkz. Ateist) DELLET: 1. ret etmek, gstermek. Doru yolu gsterme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Sizi ac bir azbdan kurtaracak bir ticreti gstereyim mi? Allah tel ve Reslne mn edin, inann, mallarnzla ve canlarnzla Allah yolunda savan. Eer bilirseniz bu sizin iin ok hayrldr. (Saf sresi: 10-11) Hayra dellet eden, hayr yapan gibidir. (Hads-i erf-Kefl-Haf) 2. Bir lafzn (szn) bir mny (anlam) ifde etmesi, gstermesi. Dn bilgilerin dellleri (kaynaklar) drttr: Birincisi sbtu (varl) ve delleti kat' (kesin) olanlar. Ak anlalan yetler ve tevtr, sz birlii ile bildirilmi aka anlalan hadsler byledir. kincisi, sbtu kat' olup, delleti zann olanlar (kesin olmayanlar). Mns aka anlalmayan yetler byledir. ncs, sbtu zann, delleti kat' olanlar. Tek Sahbnin (Peygamber efendimizin arkadann) bildirdii ak ve anlalr hadsler byledir. Drdncs, sbtu da delleti de zanndir. Tek Sahbnin bildirdii aka anlalmayan hadsler byledir. Birincisi farz ile haramlar, ikincisi ve ncs vcib ile tahrmen mekrhu (harama yakn mekrhu), drdncs snnet ile mstehb bildirir. (Molla Hsrev-Serahs-Hdim) Dellet-i Nass: Nassn delleti. Nass'da (Kur'n- kerm ve hads-i erfte) zikredilen eyin hkmnn, mterek (ortak) illet sebebiyle zikredilmeyen ey hakknda da sbit olduuna dellet etmesi. Bz limler dellet-i nass'a, kys- cel(ak kys) demilerdir. "Ana-babana f (bile) deme" melindeki sr sresi yirmi nc yet-i kermesi, aka ana-babaya f demenin haramln dellet-i nass ile bildirmektedir. f demenin haram oluunun illeti (sebebi), eziyet vermektir. Bu illet, ana-babay dvmede ve svmede fazlasyle bulunduundan, yette aka bildirilmeyen ana-babay dvmenin, onlara svmenin de haraml ile hkmolunmutur. (bn-i Melek, Serhs) DEL: Akl olmayan. (Bkz. Cnn) DELL: 1. Kendisi bilinince bakas bilinen ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Rabbinin sun'una (iine) bir bakmadn m? Glgeyi nasl uzatp yaymtr. O, eer dileseydi, onu elbet skin klard. Sonra biz gnei ona bir dell yapmzdr. (nk gne olmasayd, glge bulunmazd. Nur olmasayd, zulmet bilinmezdi. Zr her ey zddyla bilinir.) (Furkan sresi: 45)

2. Din bilgilerinin elde edildii kaynak, veska. (Bkz. Edille-i er'iyye) Din bilgilerinin elde edildii delller drttr: Bunlar; Kitb (Kur'n- kerm), snnet, icm ve kystr. (Abdlgan Nabls) Dell, bir eyin haram olmas iin aranr. Hell olmas iin dell aranmaz. (bn-i bidn) Dell-i Asl: Din bilgilerinin kaynaklar olan Kitb, snnet, icm ve kystan her biri. Asl dell. Dell-i Fer': Asl delllere bal ve onlardan elde edilen ikinci derecede delller. stihsn, stishb, stislh, rf ve det, Sahb (Peygamber efendimizin arkadalarnn) kavli (sz), fer' delllerden bzsdr. (Bkz. lgili Maddeler) Mctehid (dn kaynaklardan, delllerden hkm karabilen) bir lim, bir mes'elenin hkmn asl delllerde aka bulamazsa, fer' delllere mrct eder. (Molla Hsrev, Serhs) Dell-i Kat': Mns aka anlalan yet-i kerme ve tevtrle bildirilmi olan hads-i erf. Bunlar, farzlar ile haramlar bildirirler. Kesin delil. Namaz inkr eden kfir olur, mn gider. nk namazn farz oluu, dell-i kat' ile sbittir, bildirilmitir. (bn-i bidn) Dell-i er': Dn bilgilerin elde edildii dell, kaynak. (Bkz. Edille-i er'iyye) Mctehd (din ilimlerinde sz shibi) olmayanlarn szleri, dell-i er' olmaz. (Hdim) Dell-i Zann: Mns aka anlalmayan, tek bir mnya, dellet etmeyen yet-i kerme ve tek bir Sahb tarafndan bildirilen, mns ak hads-i erf. Dell-i zann vcib ile tahrmen mekruhu (harama yakn mekruhu) bildirir. Tek Sahbnin bildirdii mns aka anlalmayan hads-i erfler ise, mstehblar bildirir. Mstehblar yapan sevb kazanr, yapmayan gnhkr olmaz, sevbndan mahrm kalr. (Serhs) DELK: Omak. Abdestte ve guslde, ykanan yerleri omak. Delk, Hanef mezhebinde abdestin snnetlerindendir. (brhim Haleb) Mlik mezhebinde abdeste ve gusle balarken niyet etmek, abdestte ve guslde her uzvu delk ve muvlt (uzuvlar aralksz ykamak) ve guslde sa hilllemek, parmaklar salarn arasna sokup slatmak farzdr. (Abdurrahmn Cezr) DELLL: Alc ile satc arasnda vsta (arac) olan cretli kimse, komisyoncu. Delll, mal shibinin izni ile mal kendi satt zaman, komisyon cretini mal shibinden alr. Mteriden bir ey isteyemez. Eer delll, mal shibi ile mteri arasnda araclk yapp, mal mal shibi satarsa, delll cretini, dete gre; mal shibi veya mteri yhut da her ikisi ortaklaa verirler. (bn-i bidn) Delll, ii gibidir. Bunlar i karl deil, elindeki mal satarsa cret alr. (bn-i bidn)

DENDN-I SEDET: Peygamber efendimizin Uhud muhrebesinde ehd olan, krlan mbrek diinin bir paras. Dendn- sedet, Osmanl pdihlarndan Sultan Mehmed Red tarafndan yaptrlan kymetli talarla ssl altn bir muhfazada Topkap Saraynda saklanmaktadr. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) DEREZLER: Anutekin ed-Derez adl bir btn d (propagandac) tarafndan ortaya karlan bozuk yol. Bunlar; Btniyyeden ayrlarak ortaya kan, Ftm hkmdr Hkim bi-emrillah'n ilh olduuna ve onun vezri Hamza'nn imamlna inanrlar. Kelimenin dorusu Derez olup, yanl olarak Drz denilmektedir. Derezler mslman adn tar. Fakat mnlar bozuktur. Ruhlarn bir bedenden bir bedene getiine inanrlar. araba, alkoll ikilere ve zinya hell derler. ldkten sonra dirilmee, namaza, oruca, hacca inanmazlar. Ulhiyyet yni tanrlk insandan insana geer derler. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem hakknda irkin eyler sylerler. nanlar bozuk olduu iin, ehdet kelimesini sylemekle mslman saylmazlar. slmiyet'e uymayan inanlarndan vazgemedike mslman olmazlar. Bunlar kitabl ve kitabsz kfirlerden daha zararldrlar. (bn-i bidn) DERGH: 1. Makam, kap girii, eik. Tasavvuf mektebi. Tasavvufta yetimi ve yetitirebilen evliy ztlar tarafndan, talebelere, tasavvuf, slm ahlk ve dier dn ilimlerin ve zamnn fen ilimlerinin okutulduu yer. (Bkz. Tekke) 2. Cenb- Hakk'n rahmet kaps. Y Rabb! Yz bin gnah iledim ise de, bu kara yzm ile, yce derghna snyorum. Senden affm diliyorum. (Abdurrahman Smi Paa) Bir ehid dah budur ki yzn Hak derghna tutup, Ey benim ma'budum! Ne ki, mrm olsa, bir eye mid balamadm. Ancak sana baladm. Ve dah kimseye boyun emedim. Dnyya ve din dmanlarna aldanmadm. Y Rabb! Senden midim budur ki btn mmet-i Muhammedi afv ve mafiret edesin diye du ede. Bu dah ehiddir. (Kutbddn znik) DERV: Allah teldan baka eyleri kalbinden karp btn zsyla slm dninin emir ve yasaklarna uyan, dny malna gnl balamayan kimse. Dervilik, yalnz bir yere ekilip oturmak, gkte umak, dada ve maarada bulunmak deildir. Dervilik, gnl msivdan yni Allah teldan baka her eyden evirmektir. (Ubeydullah- Ahrr) Dervi dny ve hirette mes'ddur. Derviten dnyda sultan vergi almaz. hirette de Allah tel hesap sormaz. (Eb Bekr Verrk) Dervilik didkleri hrkayla tc del, Gnln dervi eyleyen hrkaya muht del. (Ynus Emre) DEVR: Bir eyi elden ele aktarma. Veft eden bir mslmann salnda klamad namaz, tutamad oru ve veremedii zekt gibi borlardan kurtulmas iin birka fakirin kendilerine

lnn vas veya velsi tarafndan verilen fidyeyi alp, gnl rzsyla tekrar geri vermek sretiyle yaplan mumele. (Bkz. skt ve Devir) Namaz, oru, zekt, kurban, sadaka- ftr, adak, kul ve hayvan haklar iin devir yaplr. Yemin ve oru keffretleri iin devir yaplmaz. Her keffret iin, bizzat fakire mal, para verilir. DEYN: Bor, hazr ve mevcd olmayan mal. 1. Hazr olmayp, ayr olarak bulunduu yeri bildirilmeyen her trl mal ile hazr ise de ayr olarak gsterilmeyen kyem (arda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatlar farkl olan) mal. Her satta sz kesilirken iki maldan her biri ya ayn (hazr, mevct, belli) veya deyn olur. Bir satta meb'in (satlan maln) ve semenin (bedelin) sz kesilme srasnda ikisi de deyn olurlarsa, ayrlmadan nce kabz edilseler (teslim olunsalar) de bey' (sat) sahh (geerli) olmaz. Akd (szleme) btl (hkmsz, geersiz) olur. Sarf sat bundan mstesndr. (Bkz. Sarf Sat) (Ali Haydar Efendi) 2. Zekt verecek kimsenin elinde, yannda olmayp bakasnda bulunan zekt mal. Deyn olan maln zekt deyn olarak verilemez. Ayn olarak vermek lzmdr. Yni, bakasnda bulunan malnn zektn hazr olan malndan vermek lzmdr. Hazr mal yoksa, bakasndaki malndan zekt miktr istenir. Teslim alnp, fakre verilir. (bn-i bidn) Deyn-i Kav: dn verilen zekt mal ve zekt malnn sat karl alnacak olan semen (bedel). Deyn-i kav, zektta nisb hesbna katlr. Alnacak parann veya bunun ile yannda bulunann toplamnn nisb zerinden bir sene geince, eline geen her miktrn krkta birini hemen vermek farz olur. ki sene sonra eline geenin iki yllk, sene sonra eline geenin yllk zektn verir. Mesel, yz dirhem alaca olan, sene sonra, iki yz dirhem alrsa, yl iin beer dirhemden, on be dirhem zekt verir. Almadan nce zektn vermesi lzm olmaz. Kirc, mal shibinin izni ile, kir karl tmir yaparsa, bu masraf mal shibine dn vermi olur. (Redd-l-Muhtr) Deyn-i Mtevasst: Ticret mal olmayan zekt hayvanlar ile kle, ev, yiyecek, iecek gibi ihtiy maddelerinin satlar karl ve binlarn kir alacaklar. Deyn-i mtevasst, nisb hesbna katlr. Bir sene sonra, eline nisb miktr veya daha ok geince, her sene ele geenin krkta biri hemen verilir. (bn-i bidn) Deyn-i Zaf: Mrs ve mehr mallar. Deyn-i zaf, nisb hesbna katlr. Nisb miktr mal teslim aldktan bir yl sonra yalnz o yln zekt verilir. Elinde nisb miktr mal da varsa, deynden aldn, buna katp, elindekinin bir yl tamam olunca, aldnn zektn da birlikte verir. Bunun iin ayrca bir yl beklemez. Deyn-i kav ve mutavassttadan sene gemeden nce ele geirdiini ayn ekilde kendisinde bulunan nisba katarak zektlarn birlikte verir. ki imma, mm- Eb Ysuf ile mm- Muhammed'e gre, her alacak, nisb miktr ise, alnan miktr az ise de, bir yl gemise zekt verilir. (bn-i bidn) DEYYN (Ed-Deyyn): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kymet gn, herkesin

dnyda iken yaptklarnn hesbn ve hakkn en iyi bilen ve veren. Ben azm--n (n byk, ok yce) herkese mczt eden (karln veren) deyynm. (Hads-i kuds-Sahh-i Buhr) Ben azm--n (n byk, ok yce), melik-i deyynm. Benim verdiim rzk yiyip de, bana ortak koanlar ve bana deil de putlara ibdet edenler nerededirler? O kimseler benim verdiim rzk ile kuvvetlenip de bana s olurlar (kar gelirler). Cebbr (zorba kimseler) ve zlimler (zulm edenler) nerededirler? Kibirlenen (byklk taslayanlar) ve nenler nerededirler? (Hads-i kuds-Drret-l-Fhire) DEYYS: Hanmnn nmussuzluuna, ahlkszlna aldr etmeyen, gz yuman kimse. Cennet, deyysa haramdr. (Hads-i erf-Zevcir) kii Cennet'e hi girmeyecektir: Birincisi deyys, ikincisi, kendisini erkeklere benzeten kadnlar. ncs, iki imeye devm edenler. (Hads-i erf-Zevcir) Hayszlk pek oalr, deyys lara kalr meydan nsanlarn en ala, Moskova'da okur ferman (M. Sddk bin Sad) DN: Allah telnn insanlar dny ve hirette rhat, huzr ve sedete (mutlulua) kavuturmak iin peygamberleri vstasyla bildirdii yol, emirler ve yasaklar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Dorusu Allah indinde (katnda) makbl olan din slm'dr. Kendilerine kitb verilenler (hristiyanlar ve yahdler) kendilerine ilim geldikten (slm dnini bildikten) sonra aralarndaki ekememezlik, kin ve dmanlktan dolay (onun hakknda) ihtilfa dtler. Kim Allah'n yetlerini inkr ederse, phesiz ki Allah, hesb pek abuk grendir. (l-i mrn sresi: 19) ... Bugn sizin dninizi kemle erdirdim (dninizin hkmlerini tamamladm), zerinize olan nmetimi tamamladm ve din olarak da slm dnini (verip ondan) honut oldum... (Mide sresi: 3) Size gnderdiim slm dninden rzym (yni bu dni kabl edenlerden, bu dnin emir ve yasaklarna tb olanlardan rz olurum. Onlar severim). Bu dinde olmak ancak cmerdlikle ve iyi huylu olmakla tamam olur. Dninizin tamam olduunu her gn bu ikisi ile belli ediniz. (Hads-i kuds-Tabern) Muhammed aleyhisselm btn insanlara ve cinnlere gnderilmi hak peygamberdir. Dninin hkm kymete kadar devm edecektir. Dni, evvel gelen ve geen peygamberlerin dinlerinin bz hkmlerini nesh etmi, hkmn kaldrmtr. (Sleymn bin Cez) Allah telnn bildirdii her din, iki ksmdr. tikd (inanlacak hususlar) ve amel (yaplmas ve kanlmas gereken hususlar). Bunlardan tikd her dinde ayndr. tikd, dnin asl ve temelidir. Din aacnn gvdesidir. Amel (i) ise, aacn dallar yapraklar gibidir. (Ahmed Frk) Allah tel, ilk peygamber dem aleyhisselmdan beri, her bin senede bir peygamber vstas ile insanlara bir din gndermitir. Bu peygamberlere Resl denir. Her asrda, en temiz bir insan peygamber yaparak, bunlar ile dinleri kuvvetlendirmitir. Resllere tbi olan bu peygamberlere Neb denir. Din ilerinde limlerin szleri mteberdir. (Abdlhakm Arvs)

Dinde Bid'at: Peygamber efendimiz ve O'nun drt halfesi zamnnda olmayp, dinde sonradan ortaya karlan bozuk inanlar, sevap kazanmak niyetiyle yaplan ibdetler. Dinde yaplan her trl deiiklikler, yenilikler ve reformlar. (Bkz. Bid'at) DNR: Bir miskal (4.8 gram) arlndaki altn para. Bir kimsenin infak edecei (harcayaca) en fazletli dnr, oluuna-ocuuna infk ettii (harcad) dnr ile Allah yolunda hayvanna infk ettii dnr, bir de yine Allah yolunda arkadalarna sarfettii dnrdr. (Hads-i erf-Mslim) Allah yolunda infk ettiin bir dnr, kle azd iin infk ettiin bir dnr, bir fakire sadaka olarak verdiin bir dnr, ilene sarfettiin bir dnr vardr. Bunlardan sevb ok olan ilene sarfettiindir. (Hads-i erf-Mslim) DNSZ: Hi bir dne inanmyan, ateist. (Bkz. Ateist) Bir babann, evldn Cehennem ateinden korumas, dny ateinden korumasndan daha mhimdir. Cehennem ateinden korumak da, mn ve farzlar ve harmlar retmekle, ibdete altrmakla dinsiz ve ahlksz arkadalardan korumakla olur. Btn dinsizliklerin ve fenlklarn (ktlklerin) ba, kt arkadatr. (mm- Gazl) DRYET: Zek, bilgi, idre kbiliyeti. Diryet Tefsri: Reslullah'tan sallallah aleyhi ve sellem gelen rivyetler (aklamalar) esas alnarak, Kur'n- kermin lisan bilgilerine ve zamann fen bilgilerine, akl ilimlere gre yaplan aklamas. Bu tefsre ma'kul, re'y tefsri ve te'vl de denir. Diryet tefsrlerinin doruluu, nakle uygunluu ile anlalr. Tefsr limleri, nakle uygun te'villeri de tefsr olarak kabl etmilerdir. Nakle uymayan Diryet tefsrleri, tefsr deil, yazann ahs dncesi olur. Nitekim hads-i erfte; "Kur'n' kendi gr ile aklayan hat etmitir" buyruldu. Bunun iindir ki, Kur'n- kermde mns ak olmayan yet-i kermelerden yalnz akla gvenip, yanl te'viller yaplarak yanl mnlar karlmas netcesinde yetmi iki dallet (bozuk) frka ortaya kt. (Abdlhakm Arvs) DRHEM: slmiyet'ten nce ve sonra kullanlan deiik arlktaki gm paralar. Bir dirhem fiz (almak ve vermek) otuz zindan daha gnhtr. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) On dirhemlik elbisenin, bir dirhemi haram olsa, o elbise ile klnan namazlar kabl olmaz (namaz borcundan kurtulur fakat sevb kazanmaz). (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Dirhem kelimesi necset bahsinde ayr, zekt bahsinde ayr mn ifde etmektedir. Necsette bir miskal ile (4,8 gr.) arlk kasd edilirken, zektta tammen er' dirhem (3,365 gr.) arlk ifde etmektedir. rf dirhem bundan daha az (3,20 gr.) arlkta idi. (bn-i bidn) Deride, elbisede, namaz klnan yerde dirhem miktr veya daha ok kaba necset yok ise, namaz sahh olur ise de, dirhem miktr bulunursa, tahrmen mekrh olur ve ykamak vcib olur. Dirhemden ok ise ykamak farzdr. (bn-i bidn) Dirhem-i er': Peygamber efendimiz zamnnda kullanlan (3,36) gram ve otuz alt santigram

arlndaki gm para. Dirhem-i Urf (Dirhem-i rf): Bir memlekette kullanlmas det olan veya hkmetlerin kabl ettikleri belli arlktaki dirhem. Dirhem-i er'den haff olan dirhem-i urflerle zekt hesb etmek ciz deildir. 3.365 gram arlnda olan dirhem-i er' ile hesap yapmak lzmdr. (bn-i bidn) DYNT: Allah tel ile kul arasnda olan iler, ibdetler. Teklik ekli, diynettir. Diyntta, dil (adletli) ve bli (ergenlik yana gelmi) bir mslmann szne inanlr. Bu hususta bir kadn da, bir erkek gibidir. Suyun pis olduunu sylerse, bu su ile abdest alnmaz; teyemmm edilir. Fsk (aka gnh ileyen) vey hli belli olmayan bir mslman sylerse, aratrlr ve kuvvetli zanna gre hareket edilir. Kfir veya ocuk, suya pis derse ve abdest alacak olan kimse kendi de buna inanrsa, o suyu dkmeli ve sonra teyemmm etmelidir. (bn-i bidn) Mihrb (cmide mmn namaz kldrd yer) bulunmayan, hesb, yldz gibi eylerle de kblenin ne tarafta olduu anlalamayan yerlerde, kbleyi bilen, slih mslmanlara sormak lzmdr. Kfire, fska ve ocuklara sorulmaz. Mumeltta (al-veri ve ticret gibi insanlarn birbirleriyle olan ilikilerinde) bunlara inanlrsa da, diyntta inanlmaz... (bn-i bidn) DYNET: Allah tel ile kul arasndaki dn i, ibdet. (Bkz. Diynt.) DYET: Ktilin (adam ldrenin) verecei para cezs. ocua tehlikeli bir i yaptrnca ocuk lrse, o ii yaptran ahs diyetini der. (Hamev) ebeh-i amd (kasda benzer ekil) ile ldrmenin cezs ar diyet olup, yz devedir. Yirmi bei iki yana, yirmi bei yana, yirmi bei drt yana ve yirmi bei de be yana basm dii deve olacaktr. limlerin bir ka, bin dnr (4800 gram) altn da verilebilir dedi. Hat ile ldrenin diyeti, yine yz deve olup, ad geen yavrulardan yirmier ve yirmi tne de iki yana basm erkek devedir. Yhut, bin dnr altn veya on bin dirhem gmtr. (bn-i bidn) DU: steme, yalvarma. Bir kimsenin kendisi veya bakas hakknda bir dileine bir arzusuna kavumas iin Allah telya yalvarmas. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bana (hlis kalb ile) du ediniz. Dunz kabl ederim. (M'min sresi: 60) Allah tely unutarak, gafletle edilen du kabl olmaz. (Hads-i erf-Mevhib-i Lednniyye) M'minin din kardei iin, arkasndan yapt hayr du kabl olur. Bir melek, "Allah tel, bu iyilii sana da versin!min" der. Melein dus red edilmez. (Hads-i erf-Riyz-s-Slihn) mmetimin gnh erf-Knz-d-Dekik) ilemeyen genlerinin dular kabl olur. (Hads-i

Be vakit farz namazdan sonra yaplan du kabl olur. (Hads-i erf-Merk-il-Felh)

Lnet etmek iin gnderilmedim. Hayr du etmek iin, her mahlka merhamet etmek iin gnderildim. (Hads-i erf-Berka) Kendinize, evldnza, kt du etmeyiniz. Allah'n kaderine rz olunuz. Nmetlerini arttrmas iin du ediniz. (Hads-i erf-Berka) almadan du eden, silhsz harbe giden gibidir. (Hads-i erf-Mektbt- mm- Rabbn) ok kimse vardr ki, yedikleri ve giydikleri haramdr. Sonra ellerini kaldrp du ederler. Byle du, nasl kabl olunur? (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Birinize derd ve bel gelince, Ynus peygamberin dusn okusun. Allah tel muhakkak onu kurtarr. Du udur: L ilhe ill ente sbhneke inn knt minez zlimn. (Hads-i erf-Tefsr-i Mazhar) Sabah kalknca, kerre:Bismillhillez l-yedurru ma asmih ey'n filerd vel fissemi ve hvessem'ul-alm (dusn) okuyana akama kadar hi bel gelmez. (Hads-i erf-Tenbh-l-Gfiln) Du etmekle emr olunduk. Kulun Rabbine du etmesi, yalvarmas, yakarmas, snmas, alayp szlamas Rabbine ho gelir. (mm- Rabbn) Allah telnn det-i ilhiyyesine uymadan, sebeplere yapmadan, almadan du etmek, Allah teldan mcize istemek demektir. Mslmanlkta, hem allr, hem de du edilir. nce sebebe yapmak, sonra du etmek lzmdr. (erefeddn Ahmed Yahy Mnr) Dunz yle bir dell (vesle, vsta) araya koyarak edin ki, o, gnah ilememilerden olsun. O dell, Allah dostlar, Allah adamlardr. Onlara sevgi ve tevzu gsterin ki, sizin iin du etsinler. (Ali Rmiten) Allah telya itat et, emirlerine uy. Sonra du et. Allah tel dun kabul eder. (Ammr- Yser) Zlim kimseleri, dil diye medh edenin ve din dmanlarnn lsne, dirisine du edenin mn gider. (Abdlhakm Arvs) Binlerce top ve tfek, yapamaz asl, Gzyann seher vakti yaptn. Dman karan sngleri, ok defa, Toz gibi yapar, bir m'minin dus. (Muhammed Rebhm) Du Ordusu: Sknt ve darda kalan mslmanlara dular ile yardmda bulunan Allah telnn sevgili kullar, veller. mrn sresinin yz yirmi altnc yetinde ve Enfl sresinde melen; "Yardm, ancak ve yalnz Allah'tandr" buyruldu. Bu yardma, du ordusu vstas ile kavuulur. Ayrca du, kazy def'eder, uzaklatrr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem; "Kaz, ancak ve yalnz du ile durdurulur" buyurdu. Du ordusunun askerleri, gaz ordusu askerlerinin rhu gibidir. Gaz ordusunun askerleri, onlarn kalbleri, bedenleridir. O hlde gaz ordusunun askeri, du ordusu olmadka i baaramaz. (mm- Rabbn) Gaz ordusu, du ordusunun yardmna muhtcdr. hls ile yaplan du muhakkak kabl olur. (Hadm) DUH NAMAZI:

Duh (kuluk) vaktinde klnan namaz, kuluk namaz. Y Eb Hreyre! Duh namazn terk etme! Cennet'in bir kaps vardr ki, ona "Duh kaps" derler. Bu kapdan yalnz kuluk namaz klanlar girer. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Gnahlar deniz kp kadar olsa da iki rek'at duh namazna devm eden kimsenin gnhlar mafiret olunur. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Ey Eb Zer! Bir kimse iki rek'at kuluk (duh) namaz klsa gfillerden olmaz. Drt rek'at klsa, zikredenlerden yazlr. Alt rek'at klsa, irk (Allah telya ortak koma) dnda ona gnh ulamaz. On iki rek'at klsa, Cennet'te ona bir ev yaplr." Eb Zer (r.anh); "Y Reslallah! Hepsini birden mi klmal?" dedi. "Ayr ayr olsa da olur" buyurdu. (Hads-i erf-Gunye) Mekke'nin fethedildii gn, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, hazret-i Ali'nin kzkardei mmhn'nin (r.anhm) evinde gusl abdesti alp, sekiz rek'at duh namaz kld. (Abdlkdir Geyln) Duh, yni kuluk vakti hi olmazsa iki rek'at namaz klmak lzmdr. Teheccd (gece namaz) ve duh (kuluk) namazlarnn en ou on iki rek'attir. (mm- Rabbn) Duh namaz klanlar hiret ehdi olurlar. (bn-i bidn) Her kim duh namazn iki veya drt rekat klarsa, zkirler (zikredenler, Allah tely ananlar) zmresine yazlrlar. Alt veya sekiz rekat klsa, sddklar zmresine yazlr. Bu vakitte kaz namaz klan, hem borcundan kurtulur, hem de bu sevblara kavuur. (Sleymn bin Cez) DUH SRES: Kur'n- kermin doksan nc sresi. Duh sresi, Mekke-i mkerremede inmitir. On bir yet-i kermedir. Birinci yet-i kermede duhya (kuluk vaktine) yemin edildii iin bu kelime sreye isim olmutur. Rivyete gre, bir mddet vahy gelmemiti. Bu sebeble Peygamber efendimize inanmayanlar; "Rabbi Muhammed'i terk etti, O'na darld" diyerek Peygamber efendimizi zmeye, mslmanlar arasnda fitne karmaya alyorlard. O zaman bu sre nzil oldu. Nzl (ini) sebebi olarak baka rivyetler de vardr. (bn-i Abbs, Kurtub, mm- Syt) Duh sresinde melen buyruldu ki: (Ey Muhammed!) hiret senin iin dnydan daha hayrldr. Rabbin sana rz oldum deyinceye kadar, her istediini verecek. (yet: 4-5) Rabbinin nmetlerini an, anlat. (yet: 11) DUH VAKT: Kuluk vakti. Oru zamnnn yni imsak ile iftar vakti arasndaki mddetin drtte birinin tamam olmasndan tibren balayan vakit. (Bkz. Duh Namaz) DUHN SRES: Kur'n- kermin krk drdnc sresi. Duhn sresi Mekke-i mkerremede nzil olmutur (inmitir). Elli dokuz yet-i kermedir. Adn onuncu yet-i kermede geen ve duman mnsna olan duhn kelimesinden almtr. Bir rivyete gre duhn kymetin byk almetlerinden birisidir. Srede, Kur'n- kermin mbrek bir gecede (Kadir gecesi veya Bert gecesinde) nzil olduu, inanmyanlarn nasl bir azb grecekleri, Ms aleyhisselm ile Fir'avn'n ve kavminin ksalar anlatlarak, inanmyanlar kz edilmekte ve yine inanmyanlarn, kymeti inkr etmelerinin ve chilce

iddilarnn irkinlii anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Eb Hayyn Endls, Taber) Duhn sresinde melen buyruldu ki: Muhakkak biz (Kur'n- kermi) m'minler zerine bereketi ok olan, ok kimsenin af ve mafiret olunduu, baland bir gecede (Kadir gecesinde veya Bert gecesinde) indirdik. Biz (O'nunla kfirleri) azb ile korkuturuz. (yet: 3) O gn (kymet gn) dost dostunu (akrab akraby) azbdan kurtaramaz. Ancak Allah telnn merhmeti ve izni ile bir m'min bir m'mine efat edip, azbdan kurtarabilir. Allah tel Azzdir. Azb edilmesini emrettiine kimse yardm edemez. Rahmdir, merhamet olunmasn emrettiinden de merhametine kimse mni olamaz. (yet: 41-42) DNY: Yer kresi. 1. lmden nce olan her ey. Mal ve dnydan size verilen ey, yalnz hayatta bulunduunuz mddete, onunla geinmektir. mn edip, Rablerine tevekkl edenler iin, hirette Allah telnn indinde, dny nmetinden hayrl ve dim ok sevb vardr. (r sresi: 36) Siz dny maln istiyorsunuz. Allah tel ise, sevb kazanmanz, Cennet'e ve nmetlere kavumanz istiyor. (Enfl sresi: 67) Dny sizin iin yaratld. Siz de hiret iin yaratldnz. (Hads-i erf-Mrifetnme) Dnyya, burada kalacanz kadar, hirete de, orada kalacanz kadar alnz! (Hads-i erf-Mrifetnme) hiretin sonsuz olduuna inanan kimsenin bu dnyya sarlmas ok alacak eydir. (Hads-i erf-Mrifetnme) Arzsu hiret olup, hiret iin alana Allah tel, dnyy hizmeti yapar. (Hads-i erf-Mrifetnme) Dnyy terk etmek demek, ona dkn olmamak, kymet vermemek demektir. Ona dkn olmamak da, insann nazarnda varlyla yokluu eit olmasdr. Byle olabilmek iin Allah adamlarnn yannda yetimek lzmdr. (mm- Rabbn) Ey oul! Dny ve dny nmeti hayaldir. Gk kubbesi altnda hibir ey ayn hal zere kalmaz, hep deiir. Onun iin dny malna makmna ve dny haytna gvenme. Biz bu dnyda misfiriz. Sonunda ayrlp gideceiz. Sknt varsa zlme. Bir an sonra ne olacamz belli deil. (Azzz bin Mstevd) Allah telnn sevdiklerinin yolunda olmak ile dnyya kymet vermek, ona dkn olmak bir arada bulunmaz. Bu yolda bulunan bir kimsenin kalbinde dnynn zerre kadar kymeti bulunursa, yadan kln kmas gibi kolayca bu yoldan kar. Allah adamlar dnyya kymet vermezler. Onun iin bu hususta gam yemezler. (Abdullah- Ensr) Dny sevgisi ve gnahlarn kaplad kalbden nasl hayr beklenir. (Abdullah bin Mbrek) Ey oul! Dnyya sarlm ona gnl vermi olanlarla bulunma. Onlarla sohbet ve berberlik, gam, keder ve znt getirir. Bu tecrbe ile sbittir. Onlar senden faydalanrlar ise de, sen onlardan faydalanamazsn. (Ahmed Siyh) Allah tel, dnyy elinizle deil, kalbinizle terketmeyi ister. (Abdullah- Ensr) 2. Kalbi Allah teldan gfil eden, O'nu unutturan her ey.

Dny mel'ndur ve dnyda Allah iin yaplmayan her ey de mel'ndur. (Hads-i erf-Mektbt- mm- Rabbn) Kalbi Allah teldan gfil eden, O'nu unutturan, kalbe Allah'tan bakalarn getiren eyler hep dnydr. Allah tely unutturan mallar, sebepler, mevkiler, erefler, hep dny olur. Vennecm sresinin; "Bizi dnmeyenlerden, bizden yz evirenlerden, sen de yzn evir. Onlar sevme!" melindeki yirmi dokuzuncu yet-i kermesi byle olduunu aka gstermektedir. te bu dny insann can dmandr. Bu dnynn dknleri, hi toparlanamaz, kendilerine gelemezler. hirette de, pimn olacaklar, ok aclarla karlaacaklardr. (mm- Rabbn) En iyi kimse, kalbi Allah sevgisi ile arpan ve dnyya bal olmayandr. Dny sevgisi, gnhlarn badr. nk Allah tel, dnyya dkn olmay sevmez. Onu yaratt zamandan beri, hi sevmemitir. Dny ve dnyya dkn olanlar, mel'ndur yni Allah telnn merhametinden uzaktr. (mm- Rabbn) 3. Allah telnn haram (yasak) ettikleri ile Reslullah efendimizin mekrh dedii eyler. Allah telnn haram etmedii, hatta emrettii dny ileri, zararl ve kt olan dny deildir. Bylece, ne kadar ok olursa olsun, alp kazanmak, fen, tb, hesab, hendese, mmrlk ve harb vstalarn renmek, yapmak, ksaca insanlara rhat, huzr ve sedet salayan her trl meden vstalar yapmak ve kazanmak, dnylk deildir. Bunlarn hepsini, Allah telnn gsterdii ekillerde, yollarda ve artlarda yapmak ve kullanmak ibdet olur. Allah tel byle mslmanlardan rz olur. Bunlara hirette sonsuz nmetler, sedetler ihsn eder. (mm- Rabbn) Kim umar senden vefy, yalan dny deil misin Enbiynn seyyidini alan dny deil misin? Kasdedip halkn zne toprak doldurup gzne Ehl-i gafletin yzne glen dny deil misin. Kimisini nlan eden, kimisini giryn eden En sonunda uryn edip soyan dny deil misin. in gcn dim yalan, ok kii den arta kalan Nice kere boalp da dolan dny deil misin Gel aldanma bu dnyya sonu virn olur bir gn Senin bu srdn demler el bet yalan olur bir gn. (M. Sddk bin Sad) Dny Hayt: hiretten nceki hayat. Kim dny haytn ve onun ssn isterse, onlara yaptklarnn karln burada tam olarak veririz. Bu hususta bir eksiklie de uratlmazlar. Onlar yle kimselerdir ki, hirette kendileri iin ateten bakas yoktur. Dnyda yapageldikleri eyler orada boa gitmitir. (Hd sresi:15-16) Dny hayt i yapacak zamandr. Keyf yapacak, elenecek zaman ilerde gelmektedir. Orada dnyda yaplan ilerin karl ele geecekdir. Dny hayt pek ksadr. Mes'd o kimsedir ki, bu frsat byk nmet bilir ve hiret ilerini bu ksa zamanda gerektii gibi yapar. Yolculukta lzm olan azn hazr eder. (mm- Rabbn) Dny Hrs: Dnyya lzmundan fazla meyletmek. iddetli mal, mlk arzusu, istei. On ey insana zarar verir: 1) Terbiye azl, 2) Cehlet okluu, 3) Halktan nmet beklemek, 4) ehvet azgnl, nefis kudurgunluu, 5) Ba olma sevdas, 6) Dny hrs, 7)

Nefis ile dostluk kurmak, 8)ok yemek, 9) ok uyumak, 10) Kalabala uymak. (Byezd-i Bistm) Dny Sevgisi: Kalbin dny maln ve mlkn ok sevmesi. Dny sevgisi, gnahlarn badr. (Hads-i erf-Mektbt) Dnyy sevenler, hirette zarar grr. (mm- Rabbn) Allah telya kre sebep olan dnylk, insana zarar vermez. (Abdullah bin Zeyd) DNYLIK: nsann hayatta muhtc olduu eyler, para, mal v.s. Dnylk olan eylerin Allah indinde sivri sinek kanad kadar kymeti olsayd, kfire bir yudum su vermezdi. (Hads-i erf-Berka) Dnylk peinde komak, su zerinde yrmee benzer. Bunun ayaklarnn slanmamas mmkn mdr? (Hads-i erf-Berka) Dnylk arayann buna kavumas gtr. hireti arayann buna kavumas kolaydr. (Hads-i erf-Berka) Kur'n- kerm okuyunca, Allah telnn rzsn ve Cennet'i isteyiniz! Dnylk istemeyiniz! Bir zaman gelir ki, hfzlar, Kur'n- kermi, insanlara yaklamak iin vsta yaparlar. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Dnylk, para, eskiden sevilmezdi, ama imdi, m'minin kalkandr. (Sfyn- Sevr) lmden nce olan her eye dny denir. Bunlardan, lmden sonra faydas olanlar, dnylk saylmaz, hiretten saylrlar. nk dny hiret iin tarladr. hirete yaramayan dnylklar, zararldr. Haramlar, gnahlar ve mubhlarn fazlas byledir. Dnyda olanlarslmiyet'e uygun kullanlrsa, hirete faydal olurlar. Hem dny lezzetine, hem de hiret nmetlerine kavuulur. Mal iyi de deildir, kt de deildir. yilik, ktlk onu kullanandadr. O hlde mel'n olan, kt olan dny, Allah telnn rz olmad, hireti ykc yerlerde kullanlan eyler demektir. (Erzurumlu brhim Hakk) Allah telya kre sebeb olan dnylk insana zarar vermez. (Abdullah bin Zeyd) DNYYI TERKETMEK: 1. Btn haram olan eyler ile berber, mbhlar da, yni gnh olmayan lezzetlerin ounu da brakp, yaamak iin zarr olan miktrn kullanmak. Mes'd o kimsedir ki, dny onu terk etmezden nce, o dnyy terk etmitir. (Hads-i erf-Mrifetnme) Dnyy terk eyle ki, Allah tel seni sevsin! nsanlarn malna gz dikme ki, herkes seni sevsin. (Hads-i erf-Mrifetnme) Dnynn her trl zevk ve lezzetinden vazgeip, btn zamnn, ibdet ile ve mslmanlarn rahatlarn ve slm dnini bilmeyenlerin, doru yola kavumalar iin; lzm olan ilm ve teknik uslleri ve vstalar, en ileri ve en stn ekilde yapmak ve kullanmakla geirmeli ve durmadan almal ve dny zevkini byle almakta aramal ve bulmaldr. Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalarnn) hepsi ve byklerimizin ou, byle idi. Dnyy, bu sylediimiz ekilde terk etmek pek yksek ve pek faydaldr. Dnyy bu ekilde terkten maksad, slmiyet'in emrettii eyleri yapmak iin, btn rhat ve zevkleri fed etmektir. (mm- Rabbn) 2. Harm ve pheli eylerden kap mbhlar kullanmak.

Harm ve pheli eylerden kap mbhlar kullanarak dnyy terketmek, hele bu zamanda ok kymetlidir. (mm- Rabbn) DRZ: Derezler adl bozuk frkaya mensub olan kimse. (Bkz. Derezler)

E
EBBL KULARI: Kbe'yi ykmaya gelen Yemen vlisi Ebrehe'yi ve ordusunu Allah telnn izni ve emriyle perin eden kular (krlanglar). (Bkz. Eshb- Fil) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: zerlerine Ebbl kularn gnderdik. O kularn her biri onlarn zerine amurdan yaplm ve atete piirilmi ta atarlard. (Fil sresi: 3-4) Ebrehe Mekke'ye yaklatnda, Allah tel Eshb- fil (Ebrehe ve ordusunun) zerine denizden Ebbl kularn gnderdi. Her bir kuta, biri gagasnda, ikisi ayaklarnda olmak zere ta bulunuyordu. Nohut ve mercimek tnesi kadar olan bu talar kime isbet etse, helk oluyordu. (bn-i Him) EBCED HESBI: Her harfi bir rakam gsteren arab harflerle yazl sekiz kelimeden meydana gelen bir hesab sistemi. Hdiselerin zamnnn tesbiti ve hatrda daha kolay kalmas iin rakamlar harf olan trih drme sanat. Ebced hesbnda, harflerin say olarak deerleri yle hesaplanr: Ebced (elif):1, be:2, cim:3, dal:4, hevvez (he):5, vav:6, ze:7, hutt (ha):8, t:9, ye:10, kelemen (kef):20, lam:30, mim:40, nun:50, safes (sin):60, ayn:70, fe:80, sad:90, karaet (kaf):100, re:200, in:300, te:400, ehaz (se):500, h:600, zel:700, daz (dad):800, z:900, gayn:1000. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Arab bir ayn ilk gn ebced hesbna gre de bulunabilir. On iki arab ayn her harfine mahsus rakamlar u beytteki on iki kelimenin birinci harfleridir. Her byk harf, ebced hesb ile bir adedi gsterir: Hilmi bu dnyya hi zahmet etme Ceml-i dnyy, vefsz zen buldu cmle (M. Sddk bin Sad) slm dninde ebced hesbndan faydalanarak, hdiselerin oluu, cmi, eme ve trbenin vs. yaplnn trihini drmek yasaklanmad. Fakat hastann adn, anasnn adn ebced hesb ile hesb edip, sana yle muska lzm deyip onu yazp para almak haramdr. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) Besmelede bulunan on dokuz harfin ebced hesb ile olan deerlerinin toplam 786'dr. Bz memleketlerde mslmanlar, kitaplarnn mektuplarnn bana, Besmele yerine ebced hesb ile olan deerlerinin toplamn ve bundan baka bz if yetleri ve dular yerine de ebced hesbna gre rakamlar yazmaktadrlar. Bunlarn bu ekilde yazmalarn slm dninin temel kitaplar uygun bulmamaktadr. (M. Sddk Gm) EBDL: Bedeller. Dnynn nizm, dzeni ile vazfeli olup, Allah telnn insanlardan gizledii byk ztlar. Biri veft edince, yerine bakas getirildiinden bu isimle anlmlardr. Bunlara

Ricl'l-Gayb da denir. mmetim arasnda her zaman krk kii bulunur. Bunlarn kalbleri brhim'in (aleyhisselm) kalbi gibidir. Allah tel onlarn sebebi ile kullarndan bellar giderir. Bunlara Ebdl denir. Onlar bu dereceye namaz ve oru ile erimediler. bn-i Mes'd radyallah anh; "Y Reslallah! Ne ile bu dereceye ulatlar?" diye sorunca; "Cmertlikle ve mslmanlara nashat etmekle eritiler" buyurdu. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Ebdllerin saysnn yedi, krk veya yetmi olduu bildirilmitir. (Seyyid erf Crcn) Ebdllerin makmn istiyen kimsenin hlini dzeltmesi, nefsine uymamas lzmdr. (Beheddn-i Buhr) EBED: Sonsuz, sonu olmayan. (Bkz. Ebed) EBED: Sonsuz, sonu olmayan. nce mslman olanlardan, muhcirlerin ve ensrn nce gelenlerinden ve bunlarn yolunda gidenlerden Allah tel rzdr. Ve bunlar da, Allah teldan rzdrlar. Allah tel, bunlar iin, cennetler hazrlad. Bu cennetlerin altndan nehirler akmaktadr. Bunlar Cennet'te ebed olarak kalacaklardr. (Tevbe sresi: 100) Allah tel kadm olan (ncesi, balangc olmayan) zt ile vardr. O sonsuz olarak var idi. Varlndan evvel yokluk olamaz. O ebeddir. (Ahmed Frk) Cennet ve Cehennem vardr. Her ikisini de Allah tel yoktan vr etmitir. Kymette her ey yok edilip tekrar yaratldktan sonra ebed olarak varlkta kalacaklar hi yok olmayacaklardr. Kymet gn hesbdan sonra bir oklar Cennet'e gnderilecek, bir ou da Cehennem'e sokulacaktr. Cennet'in sevb, nmetleri ve Cehennem'in azb ebeddir. Bunlar, Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmektedir. (mm- Rabbn) Cehennem'de ebed olarak yanmak kfrn, mnszln karldr. (mm- Gazl) Ebed Mahrem: Dinde kendileriyle evlenilmesi lnceye kadar haram, yasak olan kimseler. Erkek iin; yedisi kan ile olan, nesebden (soydan) akrab, yedisi st sebebiyle, drd de nikh sebebi ile sonradan akrab olan toplam on sekiz kadn ebed mahremdir. Bunlar: 1) Anne, 2) Annesinin ve babasnn annesi, 3) Kz, kznn kz, 4) Kz kardei, 5) Kz kardeinin kz, 6) Erkek kardeinin kz, 7) Hala ve teyze, 8) St anne, 9) St annesinin ve st babalarnn anneleri, 10) St kz, 11) St kzkardei, 12) St kzkardeinin kz, 13) St erkek kardeinin kz, 14) St hala ve teyze, 15) Kaynana, 16) vey kz, 17) vey anne, 18) Gelin. Kadn iin de ayn zeliklerde on sekiz erkek ebed mahremdir. Bunlar: 1) Baba, 2) Babasnn ve annesinin babas, 3) Olu, olunun olu, 4) Erkek kardei, 5) Erkek kardeinin olu. 6) Kzkardeinin olu, 7) Amca ve day, 8) St baba, 9) St babasnn ve st annesinin babalar, 10) St olu, 11) St erkek kardei, 12) St kz kardeinin olu, 13) St erkek kardeinin olu, 14) St amca ve day, 15) Kayn baba, 16) vey olu, 17) vey baba, 18) Dmat. (Hac Zihni Efendi-Dmat) Erkeklerin, ebed mahrem olan on sekiz kadnla halvet etmeleri (tenh yerde yalnz kalmalar) ve sefere mesel hacca gitmeleri cizdir. (bn-i Nceym) Bir erkein ebed mahrem olan on sekiz kadndan biri ile halvet etmesi (tenh yerde yalnz kalmas) ciz ise de, yalnz st karde ile gen kaynana veya gelin ile fitne phesi olunca mekrh olur. (bn-i bidn)

EBLEH: Akl az, anlay kt, ahmak. Beldet eblehliktir, akl kullanmamaktr. Ahmaklk da denir. (Knalzde Ali) Akl olan kimse, cansz bir cismin hareket ettiini grnce, bunu hareket ettiren bir kuvvetin varln anlar. Hareket eden cismin cansz olmas, hareket ettiren bir kuvvet shibinin mevcd (var) olduunu, akl shiblerine haber veriyor. Btn sebebler, vstalar, Allah telnn varln, kudretini ln ediyor, bildiriyor. Fakat eblehler, cismin hareketini grnce, kendiliinden hareket ediyor sanarak, kuvvet shibini gremeyip, anlyamyor. (mm- Rabbn) EBRR: 1) yi kimseler. mnlarnda sdk (doru), Allah telnn yasak kld eylerden saknp, emirlerine uyan, bozuk inanlardan, kt ahlktan ve irkin ilerden uzak duranlar. Teklik ekli berr'dir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Muhakkak ki ebrr, nmetleri devaml olan Nam Cenneti'ndedirler. (Mutaffifn sresi: 22) Allah tel ebrra, anne ve babalarna ve ocuklarna iyilik yapmalar sebebiyle bu ismi verdi. (Hads-i erf-bn-i Askir) 2) Nefislerinin sevgisinden kurtulmam olup, nefislerini azbdan korumak ve nmetlere kavuturmak iin ibdet eden; tasavvufta sona varmam. Ebrr bana kavumay ok istiyor. Ben de onlar ok istiyorum. (Hads-i kuds-Deylem, hy) Ebrr, Allah telya nmetlerine kavumak iin ve azbndan korktuklar iin ibdet ederler. Bu iki dilekleri ise nefislerinin arzulardr. nk bunlar, Allah telnn ztn sevmek sedetine kavumamlardr. (mm- Rabbn) EBTER: Nesil ve hayrdan kesilmi. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Habbim) gerekten biz sana Kevser'i verdik. O hlde (buna kr olarak) namaz kl ve kurban kes. Sana buzeden, dmanlk eden yok mu? te asl ebter odur. (Sana gelince Habbim; senin temiz neslin, n ve erefin kymete kadar devm edecektir.) (Kevser sresi: 1-3) Reslullah efendimizin Hadcet-l-Kbr'dan olan son erkek ocuu veft edince, s bin Vil'in; "Muhammed ebter oldu" demesi zerine; Kevser sresi gelerek, Allah tel s bin Vil kfirine, cevb verdi. (bn-i Abbs, Taber, Kurtub) EB HANFE: Ehl-i Snnetin reisi, Hanef mezhebinin mm. mm- A'zam. (Bkz. mm- A'zam Eb Hanfe) EB TRB: Peygamber efendimizin amcasnn olu, dmd, Cennet'le mjdelenen on kiinin ve drt byk halfenin drdncs, Allah telnn arslan hazret-i Ali'nin "Topran babas" mnsna gelen lakab. Peygamber efendimiz bir gn mescide girdiinde, hazret-i Ali'yi uyumu ve rids

(paltosu) dt iin srtna toprak bulam grdler. Mbrek elleriyle topra silip; "Kalk y Eb Trb (Topran babas)! Kalk y Eb Trb!" diye iltift buyurdular. (Hads-i erf-evhid-n-Nbvve) Hazret-i Ali, kendisinin Eb Trb lakabyla anlmasn ve arlmasn ok severdi. (Zerkn) EB'L-VAKT: Tasavvufta kalb makmndan yukar kp, kalbin shibine varan, hallerden kurtulup, halleri verene ulaan. Bunlara Erbb-t-temkn de denir. Eb'l-vaktin vakitleri deimez. Halleri deimez. Vakit onlara deil, onlar vakte hkimdirler. Onlar zamanla deil, zaman onlarla bereketlenmitir. (mm- Rabbn) ECEL: Belli vakit. Haytn sonu. Hayat shibinin, canlnn lm iin Allah telnn takdir ve tyin ettii vakit. Allah tel insanlar yaratrken, ecellerini, mrlerini ve rzklarn takdir etmitir. (Hads-i erf-Berka) Hads-i erfte; "llarn en iyisi, Kur'n- kermdir" buyruldu. Hastaya okunursa hastal hafifler. Eceli gelmemi ise iyi olur. Eceli gelmi ise, rhunu teslim etmesi kolay olur. (Senullah Dehlev) Herkesin belli bir eceli vardr. Bu ecel hi deimez. Onun iin hastalkta sklmamal, tela dmemelidir. Byle derd ve bellar gelince, Allah telya snmal, fiyet vermesi, kurtarmas iin du etmelidir. (Ahmed Frk) Ecel geldi cihna Ba ars bahne. (Atasz) Ecel-i Kaz: Kazy- muallak, kesin olmayp sebebe bal klnan ecel. Bir kimseye takdir edilen bel, kazy- muallak ise, yni o kimsenin du etmesi de takdr edilmi ise, du eder, kabl olunca bely nler. Ecel-i kazy da iyilik etmek geciktirir. Ecel-i kaz mesel; eer iyi i yapar, yhut sadaka verir, haccederse, mr altm sene, bunlar yapmazsa krk sene diye takdir edilmesi gibidir. Birinin gn mr kalm iken akrabsn, Allah rzs iin ziyret etmesi ile mr otuz sene uzar. Otuz yl mr olan kimse de akrabsn terk ettii iin mr gne iner. Vakit tamam olunca eceli bir an gecikmez. (mm- Gazl) Ecel-i Msemm: Belli vakit, bilinen ecel, Allah telnn bir kimse iin ezelde takdir ve tyin buyurduu (belirledii) hi bir ekilde deimeyen ecel, haytn sonu. Veb olan yerden kamayan ve lmeyen kimse de, gzler, mchidler ve bellara sabr edenler gibidir. Herkesin bir ecel-i msemms vardr ki, azalmaz ve oalmaz. Kap da kurtulanlar ecel-i msemmlar gelmedii iin lmemitir. Yoksa kamak onlar lmden kurtarm deildir. Kamayp, sabredip lenler de ecelleri geldii iin lmlerdir. (mm- Rabbn) Ecel-i msemm deimez. (mm- Gazl) ECR:

Bir ii yapmak iin kendi kuvvetini veya san'atn kirya veren, alan kimse, ii. Ecr-i Hs: Belli zamanda, belli ii yapmak iin huss tutulan ii. Ecr-i hs olarak tutulan ii i yaparken elindeki mal kastsz helk olursa (kullanlmayacak hle gelirse, krlrsa v.s.) demesi lzm olmaz. Ecr-i hs olarak tutulan iiye farkl cret ile iki veya i gsterilip, hangisini yaparsa onun cretini vermek cizdir. Drt i gstermek olmaz. Szleilen zaman iyi bilinmezse de, cret verilir. cret sylemedi ise, tutulan kimse ii veya san'at shibi olarak alan biri ise, o memleketteki cret zerinden hakk verilir. Eer byle biri deilse, yardma gelmi olacandan bir ey verilmez. armadan gelene de cret verilmez. (bn-i bidn) Ecr-i Mterek: Serbest ii. Kirlyanndan (ivereninden) bakasna almamas art koulmam hamal, terzi, saati gibi ii. Ecr-i mterek, ancak iini bitirince cretini alr. Ey, elinde emnet olup, helk olursa (kullanlmayacak hle gelirse) demez. Fakat helk olmasna ecr-i mterek kendi sebeb olursa, kast bulunmasa dahi der. Doktor, dii, eczc fen hricinde, yanl i yapp hasta zarar grrse derler. (bn-i bidn) ECR (Ecir): yilik, mkft, cret, karlk. Allah telnn rz olduu, beendii ileri yapanlara verdii sevb. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biliniz ki, mallarnz ve ocuklarnz sizi imtihn etmek iin verildi. Allah tel iyiliklerinize karlk, size ok byk ecr verecektir. (Tegbn sresi: 15) Allah tel, insanlarn yapt ileri iki ksma ayrd. Bir ksmn beendiini, bunlar yapanlardan rz olduunu, her i karlnda, bunlara nmetler, rhatlklar, iyilikler vereceini vd etti. te iyiliklerin l birimi ecr ve sevbdr. Dnyda yaplan her iyilie karlk olarak, hirette eitli miktrlarda nmetler verilecektir. Nmetlerin verilecei yere Cennet denir. (ehristn, Nesef) Haramlara hibir zaman ecr verilmeyecei gibi, zrsz haram ileyen muhakkak gnha girer. Haramlardan, Allah teldan korktuu iin saknp vaz geen sevb kazanr. (Nabls, Muhammed bin Eb Bekr) Ecr-i Misil: dil iki ehl-i vkfun (bilir kiinin) takdr ettikleri cret. Alacaklsna (borlu olduu kimseye), evini verip cretsiz otur demek, fsiddir (dnen uygun deildir). Alacaklnn ecr-i misil vermesi lzm olur. (bn-i bidn) Bir kadn, olunu evinde, tmir etmek art ile oturtsa, senelerce oturup, tmir etmeden ksa, anasna ecr-i misil demesi lzm olur. (bn-i bidn) ED: Yerine getirme, yapma. Namaz, oru, hac, zekt gibi bir ibdeti vaktinde yapmak. Allah telnn sana farz kldklarn ed et, insanlarn en bidi (ibdet edeni) olursun. Allah telnn haram kld eylerden sakn, insanlarn en zhidi, dnyya rabet etmiyeni olursun. Allah telnn verdii rzka rz ol, insanlarn en zengini olursun. (Hads-i erf-Hadka, Knz-l-Hakyk)

Ed niyyeti ile klnan bir namaz, vakti girmeden klnm ise, nfile olur. Vakti ktktan sonra klnm ise, kaz olur. "Bugnn le namazn ed etmeye" diye niyet eden kimse, vakit km ise, leyi kaz etmi olur. le vakti kt sanarak, bugnk leyi kaz etme niyeti ile klnca, vakit kmad anlalnca, leyi ed etmi olur. (bn-i bidn) Ed artlar: Bir iin, ibdetin sahh ve mteber olmas iin lzm olan artlar. Cum namaznn ed artlar yedidir: 1) Namaz ehirde klmak. 2) Hkmet reisi veya vlinin izni ile klmak. 3) le namaznn vaktinde klmak. 4) Vakit iinde hutbe okumak. 5) Hutbeyi namazdan nce okumak. 6) Cum namazn cematle klmak. 7) Cminin herkese ak olmasdr. (bn-i bidn) EDEB: 1. Gzel hallere ve huylara shib olma ve utanlacak hareketlerden saknma, her hususta haddini bilip, snr gzetme hli. Edebi gzetmek, zikirden stndr. Edebi gzetmeyen Hakk'a kavuamaz. (mm- Rabbn) Allah telya kar edeb, O'nun emirlerini yerine getirmekle olur. Avmn, halkn edebi, dnin emirlerine uymak, havssn, seilmilerin edebi, dnin emirlerine uymakla berber kalbi zikr (Allah tely anmak) nru ile aydnlatmak, gnlden Allah teldan baka her eyi karmaktr. (mm- Gazli) demolunun edebden nasbi yok ise insan deildir. demolu ile hayvan arasndaki fark budur. Gzn a ve gr ki btn Allah telnn kelmnn mns, yet yet edebden ibrettir. (ems-i Tebrz) nsanlar edebe ilimden ok daha fazla muhtacdr. (Abdullah bin Menzil) En byk edeb, ilh hududu muhfaza etmek, gzetmek, Allah telnn emirlerine uymak, yasaklarndan saknmaktr. (Abdlhakm-i Arvs) Din byklerinin yolu batan sona edebdir. (mm- Rabbn) Bir kimsenin edebli olmas, iyi kalblilik ve aklllk almetidir. (Srry-i Sekat) Kul iin gzel edebden daha iyi mertebe grmedim. nk akln hayt edebdir. nsan edeb ile dny ve hirette yksek derecelere kavuur. (Eb Osman Hr) Edeb ehli edebden hli olmaz, Edebsiz ilim renen lim olmaz. (M.Sddk bin Sad) lim meclislerinde aradm, kldm taleb, lim geride kald ille edeb ille edeb. Edeb bir tc imi nr-i Hd'dan Giy ol tc emin ol her beldan (Ynus Emre) 2. Namazda mstehab ve mendup olan eyler. Namazn snnet ve edeblerinden birini gzetmek ve tenzhi bir mekruhtan saknmak; zikir ve tefekkrden stndr. (mm- Rabbn) mm- A'zam Eb Hanfe hazretleri namaz abdestinin edeblerinden bir edebi terk ettii iin krk senelik namazn kaz etmi, yeniden klmtr. (mm- Rabbn)

EDB: 1. Gzel hasletleri kendinde toplayan, haddini bilen. (Bkz. Edeb) 2. Dzgn, gzel ve przsz sz syleyen ve yazan, edebiyat. EDLLE- ER'YYE: Din bilgilerinin elde edilmesine ess olan ve bunlara bal bulunan deliller. Edille-i er'iyye drttr: Kitb (Kur'n- kerm), Snnet (Peygamber efendimizin sz, fiil ve takrirleri, bir i yaplrken grp de ona mni olmadklar eyler), cm (mctehid limlerin dn bir iin hkmnde sz birlii etmeleri) Kys (hkm bilinmeyen bir eyi hkm bilinene benzeterek anlamak). (Abdlgan Nabls) slmiyet, edille-i er'iyye ve ona bal ikinci derecedeki delil ve veskalar ile bize gelmitir. Bu delllere dayanmayan, bunlarn dnda kalan her ey bid'attir, red olunur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Din ile ilgili hkmlerin isbtnda edille-i er'iyye, m'teberdir. Tasavvufularn keif ve kermetleri deil. (mm- Rabbn) Edille-i er'iyyenin drt olmas mctehidler iindir. Mukallidler yni drt mezhebden birinde olanlar iin delil, sened, bulunduu mezheb reisinin ictihad ve szdr. (Hdim) EF'L- LHYYE: Allah telnn ileri. Rzk; maa, mala, almaya bal deildir. Byle olmakla berber, almak lzmdr. nk ef'l-i ilhiyye, sebebler ile meydana gelir. det-i ilhiyye (Allah telnn knunu) byledir. Fakat bzan bir iin meydana gelmesinde lzm olan sebepler bulunduu hlde, o fiil (i) meydana gelmiyebilir. Yhut sebepsiz de hsl olabilir. (Muhammed Rebhm) EF'L-i MKELLEFN: slm dninde mkelleflerin (dn vazfeleri yerine getirmekle ykml, sorumlu kimselerin) yapmalar ve saknmalar lzm olan emirler ve yasaklar. Ahkm- slmiyye (fkh bilgileri), din bilgileri. Ef'l-i mkellefn sekizdir: Farz, vcib, snnet, mstehb, mubh, harm, mekrh, mfsid. Bunlar fkh ilmi retir. (Bkz. lgili maddeler) (bn-i bidn) ki cihn (dny ve hiret) sedetine kavumak, ancak ve yalnz, dny ve hiretin efendisi olan Muhammed aleyhisselma tbi olmaa (uymaa) baldr. O'na tbi olmak iin mn etmek ve ef'l-i mkellefni renmek ve yapmak lzmdr. (mm- Rabbn) Ef'l-i mkellefni yerine getirmek ok kolaydr. Kalbi bozuk olana g gelir. Bir ok iler vardr ki, salam insanlara kolaydr. Hastalara ise gtr. Kalbin bozuk olmas, er'ate, slmiyete tam olarak inanmamas demektir. Bu gibi insanlar, inandm dese de hakk tasdk (inanma) deildir. Laf (dil) ile tasdkdir. Kalbde hakk tasdkin, doru mnn bulunmasna bir almet, Ef'l-i mkellefni yerine getirmekte kolaylk duymaktr. (mm- Rabbn) EFSN: Fen yolu ile tecrbe edilmemi maddeler ve Kur'n- kermden olmayan, mnsz yazlar kullanmak. Mns bilinmeyen ve mnn gitmesine sebeb olan eyleri okumak. Efsn yapan ve ate ile dalayan kimse, Allah telya tevekkl etmemi olur. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Tevekkl edenler (hereyi Allah teldan bekliyenler), falclk, efsn ve dalamak ile hastal tedvi etmez! (Hads-i erf-Kimyy- Sedet)

EGOST: Kendi menfaatini dnen bencil, hodbn, enniyet shibi. (Bkz. Enniyet) EHAD (El-Ehad): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hi bir ynden benzeri olmayan, tek olan, ikilik tasavvur edilmeyen, hi bir eye muhta olmayan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: De ki: O, Allah'tr, Ehad'dr. (hls sresi: 1) Bill-i Habe radyallah anh, meyye bin Halef'in klesi iken slmiyet'le ereflenmiti. Hazret-i Bill'in mslman olduunu duyan meyye, ona ok eziyet ve ikence yapard. "slm dninden dn! Lt ve Uzz putlarna tap" diye zorladka, Bill radyallah anh da; "Ehad Ehad" diyerek mnn bildirdi. (bn-i Sa'd) EHDS: Hads-i erfler. Peygamber efendimizin mbrek szleri, ileri ve grp de bir ey demedikleri, mni olmadklar eyler. Hads'in okluk eklidir. (Bkz. Hads) EHL- AB: Resl-i ekrem ile birlikte hazret-i Ali, hazret-i Ftma, hazret-i Hasen ve Hseyn'in hepsine verilen isim. (Bkz. Ehl-i Beyt) Bir gn Reslullah efendimiz, hazret-i Ali ile Ftma, Hasen ve Hseyn'i mbrek ablar ile rterek; "te benim ehl-i abm bunlardr. Y Rabb! Bunlardan ktl kaldr ve hepsini temiz eyle" buyurdu. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) EHL- BEYT: Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn btn ile fertleri. Mbrek zevceleri, ocuklar, kz hazret-i Ftma ile hazret-i Ali ve bunlarn mbrek evldlar olan hazret-i Hasen ve hazret-i Hseyn'den kymete kadar gelecek nesilleri. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey Habbimin ehl-i beyti! Allah tel, sizin gnhtan uzak olmanz istiyor. (Ahzb sresi: 33) Ehl-i beytim, Nh'un (aleyhisselm) gemisi gibidir. Binen kurtulur, binmeyen boulur. (Hads-i erf-Cmi-us-Sagr-Mstedrek) Srat kprsnden ayaklar kaymadan geenler, ehl-i beytimi ve eshbm ok sevenlerdir. (Hads-i erf-Resil-i bn-i bidn) Zhir ve btn ilimlerinde yni kalb ilimlerinde byk lim olan babam, her zaman ehl-i beyti sevmei tavsiye ve tevik ederdi. Bu sevginin, son nefeste mnla gitmeye ok yardm vardr derdi. Ehl-i beytin sevgisi, Ehl-i snnetin sermyesidir. hiret kazanlarn hep bu sermye getirecektir. (mm- Rabbn) lhi! Ftm evld htrna, Son szm kelime-i tevhd ola, Eer bu dum edersen red ya kabl, Sarldm Ehl-i Beyt-i Neb eteine. (Ahmed Frk) EHL- BD'AT: Bid'at shipleri. Peygamber efendimizin ve eshbnn bildirdii doru tikddan

(inantan) ayrlanlar. (Bkz. Bid'at) EHL- DNY: hireti unutup, dnyya sarlanlar. Dnyya dkn olanlar. (Bkz. Dny) EHL- GAFLET: Dnyya dalp, hireti unutanlar. Kastedip halkn zne Toprak doldurup gzne Ehl-i gafletin yzne Glen dny deil misin? (Azz Mahmd Hd) EHL- HAK: Doru yolda olanlar. (Bkz. Ehl-i Snnet) EHL- HL: Hl shibi. Mnev zevklere kavumu kii. (Bkz. Ehlullah) EHL- HEV: 1. Nefsine uyan, nefsinin arzu ve istekleri peinde koan. (Bkz. Hev) 2. Bid'at (dinde olmayan inan ve iler) shibi. Ehl-i hev, ksa akllarna, nefslerine uyarlar. Bunlardan, aslandan kaar gibi kamaldr. Yetmi iki sapk frka byledir. (mm- Rabbn, Tahtv) EHL- SLM: Mslmanlar. Peygamber efendimizin bildirdiklerinin hepsini beenen, kalbiyle inanp, diliyle syleyen mslman. (Bkz. Msliman) EHL- KEF: His ve aklla anlalamayan eylerin, kalbine doduu vel ztlar. (Bkz. Kef) Mctehidlerin (dinde sz shibi limlerin) ve onlarn mezheblerinde bulunanlarn da hatl ilerine sevap verilir. Ehl-i kefin hats kendileri iin affedilir ise de, mukallidleri, onlar taklid edenler, mzr deildir, affedilmezler. (Abdlhakm-i Arvs) EHL- KIBLE: Kbeyi kble edinenler, mslmanm diyenler. ve sznde aka kfr grlmeyen dallet (sapk) frkalarnda olanlar. Cehennem'e girecekleri bildirilmi olan yetmiiki bid'at frkas, ehl-i kble olduklar iin bunlarn hibirine kfir dememelidir. Fakat bunlarn, dinde inanlmas zarr, lzm olan eylere inanmayanlar ve Ahkm- er'iyyeden her mslmann iittii, bildii eyleri te'vilini bilmeden red edenleri kfir olur. (mm- Rabbn) EHL- KTB: Hazret-i s veya Ms aleyhimesselmdan birine ve bunlara gnderilen kitblara inanan kfirler, yahdler ve hristiyanlar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey Habbim! Ehl-i kitb olan yahd ve hristiyanlara syle: Semv kitaplar ve Resllerde ihtilf (ayrlk) olmayp, bizimle sizin aranzda berber olan kelimeye gelin. yle ki: "Allah teldan bakasna ibdet etmeyelim ve hibir eyi O'na erik, ortak komayalm, Allah' brakp da iimizden hi kimseyi (kimimiz kimimizi) Rab'lar

edinmiyelim" deyiniz. Eer Ehl-i kitb bu kelimeden yz evirirlerse (o halde) yle deyin: "hid olun, biz gerek mslmanlarz." (l-i mrn sresi: 64) Y Muz bin Cebel! Sen, ehl-i kitbdan bir kavme gidiyorsun. Onlar ilk dvet edecein ey, Allah telya ibdet etmeleri olsun. Allah tely tandklar zaman, onlara be vakit namazn farz olduunu syle. Bunu da yaparlarsa, mallarndan alp, fakirlerine verecein zektn farz olduunu syle. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Ehl-i kitb, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellemin peygamber olduunu bilirler. Fakat inadlar ve hasedleri yznden inanmazlard. (mm- Rabbn) EHL- KUBR: Kabir ehli. Kabirdekiler, ller. Ne kendi etdi rhat ne lem etdi huzur, Ykld gitti cihndan dayansn ehl-i kubr. (L Edr) EHL- RE'Y: tihadda, dn hkmleri bildirmede mm- A'zam ve Irk limlerinin yoluna tbi olanlar. Bunlara ehl-i kys, eshb- re'y de denir. Bir iin nasl yaplaca, Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi ise, buna benziyen baka bir iin nasl yapld aranr, bulunur. Bu i de, onun gibi yaplr. Bunu mctehidler yapar. Eshb- kirmdan (Reslullah efendimizi grp sohbet eden arkadalarndan) sonra, ehl-i re'y olan mctehidlerin resi, mm- A'zam Eb Hanfe'dir. (Abdlhakm Arvs) EHL- RVYET: Dn kaynaklardan hkm karrken Hicz limlerinin yoluna tbi olanlar. Bunlara; ehl-i hads, ehl-i eser de denir. Ehl-i rivyet, Medne-i mnevvere ahlisinin detlerini, kystan yni ictihd yaparak mes'eleyi zmekten stn tutar. Rivyet yolunda olan mctehidlerin by, mm- Mlik'tir. (Abdlhakm Arvs) EHL- SALB: Ha shipleri. Trihte papaln tevikiyle mslmanlara kar birleerek seferler tertipleyen, milyonlarca insann canna kyan, devletlerin yklmasna sebeb olan hristiyan milletler topluluu, hallar, hristiyanlar. 1099 (H. 492) senesinde Ehl-i salb ordular Kuds'e girmeye muvaffak oldular. ehre girince mslman ve yahd 70.000 kiiyi boazladlar. Cmilere snan mslman kadnlar ve ocuklar hi acmadan ldrdler. Sokaklardan sel gibi kan akt. Sokaklar dolduran ller yznden yollar tkand. Ehl-i salb o kadar vahletiler ki, daha Almanya'da Ren nehri kylarnda iken, rastladklar on bin yahdyi orada boazladlar. (Trihi Michaudnun) EHL- SUFFA: Medne-i mnevverede, akrablar ve evleri bulunmayan, Peygamber efendimizin mescidinin suffa denilen ve zeri hurma dallaryla rtl blmnde kalan eshb- kirm. Ey Ehl-i Suffa! Size mjdeler olsun. Eer mmetimden sizin iinde bulunduunuz bu zor artlara rz bir kimse kalm olursa, o, elbette benim arkadalarmdandr. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Ehl-i Suffa'nn hepsi hayatlarn dne balam, kendilerini ilme vermilerdi. Suffa ehline kurr da denilirdi. Burada yetienler, yeni mslman olan kablelere muallim olarak

gnderilirdi. Pekok fazletlere shib olan bu mbrek sahbler, byk bir irfn ordusu idiler. Peygamber efendimiz onlar ok sever, oturup sohbet eder ve birlikte yemek yerlerdi. (Eb Nuaym, Nianczde) EHL- SNNET: tikdda (inanlacak eylerde) ve yaplacak ilerde Peygamber efendimizin ve O'nun Eshbnn (arkadalarnn) ve sonra gelen mctehid slm limlerinin yolunda bulunan mslmanlar, snnler. Reslullah efendimiz, mmetinin bana gelecekleri bildirirken; "Ben sril yetmi iki ksma ayrld. mmetim de yetmi frkaya ayrlacaktr. Bunlardan yalnz biri kurtulacak, dierlerinin hepsi Cehennem'e gidecektir." Eshb- kirm bunu iitince, "O hangisidir y Reslallah!" dediler. "Benim ve Eshbmn yolunda olanlardr" buyurdu. slm limleri, bu hads-i erfte bildirilen tek kurtulu frkasnn Ehl-i snnet olduunu bildirdiler. (Abdlhak- Dehlev, mm- Rabbn) Ehl-i snnet olanlar bugn drt mezhebde toplanm olup, bunlar: Hanef, Mlik, fi ve Hanbel mezhepleridir. (Tahtv) Ehl-i beyti (Peygamber efendimizin soyundan gelenleri) sevmek, Ehl-i snnetin sermyesidir. (Abdlhakm Arvs) Ehl-i snnete uymadan kurtulu imknszdr. (mm- Rabbn) Ehl-i Snnet limleri: nanlmas lzm olan din bilgilerini Eshb- kirmdan (Peygamber efendimizin arkadalarndan) doru olarak renip, kitablara yazan ve Ehl-i snnet tikdnda olan slm limleri. Ehl-i snnet limlerinin yolunda gitmedike, kurtulu olamaz, sedete kavuulamaz. (mm- Rabbn) Akll ve ergenlik ana ulaan her erkek ve kadnn birinci vazfesi, Ehl-i snnet limlerinin yazdklar akid bilgilerini (mn bilgilerini) renmek ve bunlara uygun olarak inanmaktr. (mm- Rabbn) Cneyd-i Badd, Srr-yi Sekat, Fudayl bin Iyd, brhim bin Edhem, h- Nakibend, Ubeydullah- Ahrr, Abdlkdir-i Geyln, Ahmed Ruf, Ahmed-i Bedev, mm- Rabbn gibi tasavvuf bykleri ayn zamanda Ehl-i snnet limidirler. (S. Abdlhakm bin Mustaf) Ehl-i Snnet tikd: Peygamber efendimizin veEshb- kirmn (arkadalarnn) ve onlarn yolunda bulunan slm limlerinin bildirdikleri doru tikd, inan. Ehl-i snnet tikdnda olmayan din adamlarnn yazlarn okuyann kalbi kararr. (Sleymn bin Cez) Kalbe gelen btn keifleri, hlleri bize verseler, fakat kalbimizi Ehl-i snnet tikd ile sslemeseler, kendimi mahvolmu ve hlimi harb bilirim. Btn harblklar, felketleri zerime ysalar, lkin kalbimi Ehl-i snnet tikd ile ereflendirseler, hi zlmem. (Ubeydullah- Ahrr) Ehl-i snnet tikdndan hardal tnesi kadar ayrlanla sohbet, arkadalk, ldrc zehirdir. (mm- Rabbn) Ehl-i snnet tikdnda olmayan hi kimse evliy olamamtr. (mm- Rabbn) Ehl-i snnet tikd sana nce lzm olan, Yetmi frka var amma, Cehennemlik geri kalan,

Mslmanlar hep snndir, cmlenin resi Nu'mn, Cennet ile mjdelendi, mnda bunlara uyan. (mm- Rabbn) EHL- TARK: Tasavvuf yollarndan birine girmi olan. EHL- TERTB: Vitirle berber en ok be vakit namaz kazya kalm kimse. (Bkz. Shib-i Tertb) EHL- VUKF: Bir mes'ele hakknda ihtiss ve bilgi shibi olan, bilirkii. Bir san'at shibine bir ey trif ederek i yaptrmak olan istisn (smarlama) szlemesi yaplrken, fiyatn tyin (belli) edilmesi art deildir. Tyin edilmi ise, san'at shibinin sonradan fazla para istemesi ciz ise de, mteri bunu kabl etmedii takdirde, ehl-i vukfun tesbit edecei piyasa deerinde anlamalar lzm olur. (bn-i Nceym) Vsi vel, yetimin maln baka birine kirya verdikten sonra bir kimse kp, bu kir szlemesinin gaben-i fhi (ok aldanma) ile vuk bulduunu iddi etse, bu gibi srf iddi ile kirlamann sahh olmadna (geersizliine) hkmedilemez. Ancak ehl-i vukfa bavurulur. Ehl-i vukf, gaben-i fhi olduunu sylerse, hkim szlemeyi fesheder. (Ali Haydar Efendi) EHL- ZMMET: Cizye (vergi) vermek artyla slm devleti ierisinde yaayan gayr-i mslim vatanda. Zmm. Ehl-i zimmeti sevmemek ve dman bilmek lzm ise de, bunlara eziyet etmek ve incitmek harmdr. (Hayreddn-i Reml) Ehl-i zimmete zulmetmek, mslmana zulmetmekten daha fendr. Hayvana zulm, ikence etmek ise, ehl-i zimmete zulmetmekten daha fendr. (Aleddn Haskef) EHLYET: Salhiyet, elverililik. Kiinin borlandrma ve borlanmaya elverili olmas. Akll olmak, iyiyi ktden ayrabilmek. Al-veriin sahh (dnen doru, mteber) olmas iin, alc ve satcda ehliyet art aranr. Akll olmayan ocuk, velsinin (mesel babasnn) izni olsa da, al-veri ehliyeti olmad iin, yapt al-veri sahh deildir. ocuk yedi yanda akll olur. (Hamza Efendi) Ehliyet-i Ed: ahsn dnen geerli olacak ekilde i yapabilmeye elverili olmas. Ehliyet-i ed, bizzat i yapabilmeyi te'min eden aktif bir ehliyet eididir. nsan bu ehliyeti syesinde bakalar ile tek bana hukk mumelelerde bulunur. leri zerine, mes'l olmak, alacakl veya borlu olmak gibi bir takm netceler doar. Ehliyet-i ed, mecnunlarda (delilerde) ve ocuklarda vs. eksikdir. Akll olan ve bl (erginlik) ana gelenlerde tamdr. (Serahs) Ehliyet-i Vcb: nsann, lehine ve aleyhine olan haklarn domasna elverili olmas. Vcb ehliyeti Her insanda zimmet (mkellef, ykml olma) zellii bulunur. nsanlar daha rhlar leminde iken Allah tel; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" buyurunca, onlar da; "Evet sen bizim Rabbimizsin" diyerek bir ahd, sorumluluk altna girmilerdir. te zimmet bu ezel (sonsuz ncelerdeki) ahdin, sz vermenin bir netcesidir. Bunun iindir ki, ana karnndaki

cenin (ocuk) iin de ehliyet-i vcb vardr. Fakat onun ehliyet-i vcbu eksiktir, noksandr. Mrs olma, adna alnan eylerin mlkiyetine shib olmas gibi, sdece lehine olan haklar sbit olur. Bu haklardan faydalanr. Aleyhine olan eylerden mes'l, sorumlu olmaz. Velsi (mesel babas) cenin iin bir ey satn alsa, onun parasn demekle mkellef, ykml deildir, bu velsine it bir bor olur. Cenin dnda ister yeni domu olsun, ister byk olsun, dier btn insanlarda ehliyet-i vcb tamdr. (Serahs) EHLULLAH: Allah adamlar, Allah telnn emirlerine uyup, O'nun sevgisini ve ism-i erfini gnlnden hi karmayan evliy ztlar. (Bkz. Evliy) Ehlullah Allah'tan bakasndan ne korkarlar, ne bir ey beklerler. ahlarn gnllerinde onlarn heybeti, korkusu yer etmitir. (Timur Han) Ehlullah ile sohbete devm, hireti dnp ona hazrlanma arzusunu artrr, gnahlardan saknmaya sebeb olur. (h- Nakibend) EHVEN- ERREYN: ki er (ktlk)den zarar en az olan. Bu kelime, halk arasnda Ehven-i er olarak kullanlmaktadr. Ehven-i erreyn ihtiyr olunur, yni iki zarar ile kar karya kalnrsa bunun zararca hafif olan seilir. Bir kimsenin yz bin lira kymetindeki incisi dp dierinin bin lira kymetindeki tavuu onu yutsa, incinin shibi ehven-i erreyn olarak bin lira verip tavuu satn alr. (Mecelle ve Ali Haydar Efendi) EKBER- KEBR: En byk gnh. Ekber-i kebir; bir eyi Allah telya ortak etmek, adam ldrmek, anaya, babaya kar gelmek, yalanc hidlik yapmaktr. (Hads-i erf-Buhr) Hanef mezhebinde; namaz zrsz kazya brakmak ekber-i kebirdir. Bu ok byk gnh, her namaz klacak kadar bo zaman geince, bir misli artmaktadr. nk, namaz bo zamanlarda hemen kaz etmek de farzdr. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) ELEM: Keder, dert, znt, sknt, ac. Rabbini sevmekle ereflenenlere, sevgilinin (Allah telnn) verdii elemler, iyiliklerinden daha ok lezzet verir ve ferahlandrr. Bu makam rz makmndan da stndr. nk rz makmnda olan, sevgilinin yapt elemi irkin grmez. Bu makamda elemden lezzet almak vardr. (mm- Rabbn) Dny, elem ve meakkat, hiret ise, zevk ve lezzet yeridir. Dolaysyla dny ile hiret birbirinin zdddr, tersidir. Birini sevindirmek tekinin gcenmesine sebeb olur. Yni birinde zevk aramak dierinde elem ekmeye yol aar. (mm- Rabbn) Musbetlere, elemlere sevb olmaz. Bunlara sabr etmee sevb verilir. Fakat elemlere sabr edilmese de gnahlarn affna sebeb olurlar. (mm- Nevev) ELEST GN: Allah telnn, dem aleyhisselm yaratnca, kymete kadar gelecek olan zrriyetini (ocuklarn) zerreler hlinde onun belinden karp onlara; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim" diye hitb buyurup, onlarn da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevb verdikleri gn, zaman. ELFZ-I KFR:

Sylendii zaman, mn gideren, mslmanlktan kmaya sebeb olan szler. (Bkz. Kfr) ELHAMDLLLAH: "Hamd, kr Allah telya mahsstur, btn nmetler O'ndandr" mnsna mbrek, kymetli bir sz. Buna hamdele de denir. Bir gn Reslullah sallallah aleyhi ve selleme scak bir yemek getirildi. Yedi ve yemekten sonra; "Elhamdlillah. u ve u kadar zamandan beri karnma scak bir yemek girmedi" buyurdu. (Hads-i erf-bn-i Mce) Elhamdlillah demek, krlerin badr. Allah telya kretmeyen O'na hamd etmemi (sen etmemi, O'nu vmemi) olur. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Zikrin (Allah tely anmann) en stn, Elhamdlillah demektir. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Mslmann mslman zerinde be hakk vardr:Selmna cevap vermek, hastasn dolamak, cenzesinde bulunmak, dvetine gitmek ve aksrd zaman Elhamdlillah deyince, Yerhamkallah demek. (Hads-i erf-Buhr) Yemee ve imee balarken Besmele (Bismillhirrahmnirrahm) Yimek-imek sonunda Elhamdlillah demelidir. (Seyyid Alizde) okumaldr.

ELHN: Sesi msik perdelerine uydurmak iin, mn bozulacak ekilde, harfleri ve kelimeleri deitirerek, sesi alaltp ykselterek, eneyi oynatarak okumak. Lahn'in okluk eklidir. Kur'n- kermi, zikri, duy elhn ile okumak sz birlii ile haramdr. (Bezzz) Elhn ile tecvdi (Kur'n- kermi artlarna ve uslne uygun olarak okumay) bozmak bid'at (dinde sonradan ortaya kan bir ey) olup, dinlenmesi de byk gnhtr. (Abdlgan Nabls) Elhn ile, tagann ederek okuyan immn arkasnda klnan namaz ide etmek lzmdr. (brhim Haleb) Namaz vakitlerini bilmeyen, tegann, elhn ederek okuyan kimse, ezn okumaa ehil deildir. Byle kimseyi mezzin yapmak ciz deildir. (Bezzz) ELL DRT FARZ: slm limlerinin, mslmanlarn htrlarnda tutmalarn kolaylatrmak iin, ncelikle bilmeleri cbeden pek ok farzdan, Allah telnn emirlerinden derledikleri elli drt tnesi. Elli drt farzdan bzlar unlardr: Allah tely bir bilip, O'nu hi unutmamak. Hellinden yemek ve imek. Her gn vakti gelince be vakit namaz klmak, onlar kazya brakmamak. Hayz (det grme) hli bitmi ise ve cnp ise gusl (boy abdesti) almak. Bellara sabretmek yni isyn etmemek. Allah teldan gelen her eye rz olmak. Gnhlardan tvbe etmek. lm hak bilip, ona hazrlanmak. Babaya, anaya iyilik etmek. Farzlar haramlar renmek. Malnn zektn, mahslnn (tarladan gelen rnn) urunu(zektn) vermek. Kibirli olmaktan saknmak. Yok yere yemin etmemek. Zulmle kimsenin maln almamak. arab ve alkoll ikileri imemek. Akraby ziyret etmek. Harama bakmamak. Kimseyi alaya almamak... (Kutbddn-i znik, Hasen-i Basr) ELSA: Sin harfini peltek se okuyan kimse. Elsa olan kimse, elsa olmayana imm olup cematle namaz kldramaz. Baka harfleri doru okuyamayan da, doru okuyanlara imm olamaz. Harfleri doru okuyan bir imma uyarak cemat ile klmas mmkn iken, yalnz klarsa, harfi doru okumad iin namaz

kabl olmaz. Doru olarak okuduu bir yet varsa, bunu veya byle bir ka yet-i kermeyi ezberlemesi ve namazlarda, bunlar okumas lzmdr. (bn-i bidn) ELYESA' ALEYHSSELM; sriloullarna gnderilen peygamberlerden. lys aleyhisselmdan sonra peygamber olarak gnderilmi ve Ms aleyhisselmn dnini yaymakla vazfelendirilmiti. smi Kur'n- kermde bildirilmitir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Y Muhammed!) smil'i, Elyesa', Zlkifl'i de htrla (kavmine anlat). Bunlar, hayrllardan idiler. (Sad sresi:48) Gen iken lys aleyhisselmn dusyla hastalktan kurtulan Elyesa' aleyhisselm, lys aleyhisselmdan Tevrt' rendi. Onun yanndan ayrlmad. lys aleyhisselmdan sonra, Allah tel tarafndan peygamber olarak gnderildi. Azgnlk ve taknlk yapan sriloullarn Allah telnn dnine dvet etti. sriloullar, ona inanmadklar gibi, kendi aralarnda byk anlamazlklara dtler. Allah tel zerlerine srlular gnderdi. sriloullar, srlulara esir olup, zell ve perin bir hayt srdler. Elyesa' aleyhisselm veftna yakn, Zlkifl aleyhisselm yanna arp, kendinden sonra onu yerine halfe tyin etti. (Taber-Sa'leb, Kis) EMN: Korkusuzluk, emniyet, gven. 1. Bir kimseye veya dmana; sz, iret veya yaz ile, mal ve can gvenliinin emniyet (gven) altnda olduunu bildirme. ltic edenlere emn vermekte btn mslmanlar eittir. Halktan herhangi biri de bu hakka shiptir. O hlde kim bir mslmann ahdini (verdii sz) bozarsa, ona ihnet ederse, Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn lneti onun zerine olsun. Kymet gnnde Allah onun ne farz, ne nfile ibdetlerini, ne de tvbesini kabl eder. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) 2. Mslman olmayan bir kimsenin slm memleketine girmesi iin kendisine verilen msade, izin. Mslmanlardan ald emnla, dr-l-slm'a (slm memleketine) gelen kfir (mslman olmayan) bir kimse, burada yaamakta olan zmm (gayr-i mslim vatanda) gibi korkusuz yaar. Onun haklarna ship olur. (Serahs) EMNT-I MUKADDESE: slm dni ve trihi bakmndan byk nem tayan, Peygamber efendimize ve dier din byklerine it bz mbrek ahs ey ve htralar. Mukaddes emnetler. Bunlar: Hrka-i Sadet, Seyf-i Nebev, Nme-i Sadet, Mhr-i Sedet, Dendn- Sedet, Lhye-i Sedet, Nak- Kadem-i erf, Sancak- erf, Teyemmm ta. Emnt- mukaddesenin Osmanl Devletine intikli, geii Yavuz Sultan Selm Hann 1517 trihinde Msr' fethedip halfe nvnn ald srada oldu. Msr'dan getirilen ve Sriye, Filistin, ran'dan toplanan dier emnetler ve teberrkt eys da Topkap Saraynda nce i hazneye kondu. Sonra Hasodaya alnd. Hrka-i Sadet diresi kurulunca, bunlarn saklanmas ve bakmlar zel usle baland. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) Yavuz Sultan Selm Han, Emnt- mukaddesenin muhfazasn krklar diye bilinen Hasodallara vermiti. Krk kiiden meydana gelen Hasodallar, Hrka-i Sedet diresinde nbet tutar, burada devaml Kur'n- kerm okurlard. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi)

EMNET: 1. Emn, gvenilir olmak. Peygamberlerde bulunmas lzm olan yedi sfattan biri. Peygamberler emndirler. Bir kimsenin malna ve canna hynet etmekten uzaktrlar. Asl emnete hynet etmezler. Peygamber olmadan nce de byledirler. Sevgili Peygamberimiz, kendisine peygamberlik bildirilmeden nce de, Muhammed-l-emn lakab ile tannyordu. Allah tel, peygamberleri, hat ve gnhtan emin klmtr. (mm- Kastaln) 2. Fkh ilminde, gvenilen kimseye braklan mal. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Emnetlerine ve verdikleri sze riyet edenler, namazlarna devm edenler, ite onlar Firdevs Cennet'ine vris olacaklar ve orada ebed olarak kalacaklardr. (M'minn sresi: 8) Mnfkn almeti vardr: Yalan syler, emnete hynet eder ve sznde durmaz. (Hads-i erf-Berka) Allah yolunda savamak btn gnahlar affettirir. Fakat emnete hyneti affettirmez. Emnete hynet eden kul, Allah yolunda lse bile, kymet gn yakalanr; "Emneti shibine ver" denir. O da bunu yerine getiremeyecei iin Cehennem'in derinliklerine atlr. (bn-i Mes'd) EMEL: Arz, hrs, tamah. (Bkz. Tl-i Emel) al ibdet et brak emeli, Son nefese kadar brakma ameli. (Abdlehad Serhend) EMN: 1. Kendisine gvenilen. errinden ve zarrndan emn olunmayan kimsenin, dni, namazlar, zektlar kendisine fayda vermez. (Hads-i erf-Mifth-ul-Cenne) limler devlet adamlarna karmadka ve dnylk peinde olmadka, peygamberlerin emnleridir. Dnylk toplamaya balaynca hkmet adamlarnn arasna karnca, bu emnete hynet etmi olurlar. (Hads-i erf-Berka) 2. Peygamber efendimizin lakab. Peygamber olduu bildirilmeden nce de, Kurey kablesi Reslullah'a sallallah aleyhi ve sellem ok gvenir, inanr ve; "Muhammed-l-emn" derlerdi. Allah telya yemn ederim ki, muhakkak ben gkte de emnim, yerde de. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Resl-i ekrem, hayra dvet eden bir emn idi. (Hazret-i Eb Bekr) 3. Vcuttaki btn zlarn slmiyete uygun ekilde ve uygun yerlerde kullanan. Vcuttaki btn zlar emnettir. Bu emnetleri uygunsuz yerlerde kullanan, emn deildir. Allah telya isyn ve hynet etmi olur. (Sleymn bin Cez) EMR: 1. Bir kavmin, bir topluluun ba, beyi, emredeni. Vli, kumandan, devlet bakan, melik. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Allah'a itat edin. Peygambere ve sizden olan emir shiplerine de

itat edin. (Nis sresi: 59) Allah teldan korkunuz! Banzdaki emr, habeli kle bile olsa, itat ediniz!.. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) 2. Hazret-i Ali'nin lakab. Hazret-i Muviye'nin Emr ile muhrebesi, ictihd sebebi ile idi. (bn-i Hacer-i Mekk) Hazret-i Emr'in ismi, Cennet kapsnn stnde yazldr. (mm- Rabbn) Emr-l-M'minn: Mslmanlarn resi, devlet bakan. (Bkz. Halfe) Hazret-i mer zamnndan sonraki halfelere emr-l-m'minn denildi. (bn-i Sa'd) Emr-l-m'minn mer radyallah anh bir sabah namazn cematle kldktan sonra cemate bakp bir kimseyi gremeyince sordu. Eshb dediler ki: "Geceleri sabaha kadar ibdet ediyor. Belki imdi uyku bastrmtr." Emr-l-m'minn buyurdu ki: "Keki btn gece uyuyup da sabah namazn cematle klsayd, daha iyi olurdu." (mm- Rabbn) Emr-l-m'minn hazret-i Ali buyurdu ki: Kalbler kablara benzer. Hayrl olan, hayrla dolu olandr. (Abdlgan bin Abdlvhid) EMN-L-AZL: Peygamberlere mahss sfatlardan biri. Peygamberlerin peygamberlikten azl edilmemesi, atlmamas. Peygamberlik sfat, peygamberlerin ztlarndan dnyda ve hirette ayrlmaz. nce gelen peygamberlerin dinleri nesh olmakla, peygamberlikten azlleri lzm gelmez. Zr emn-l-azl onlarn sfatlardr. Bu, Allah telnn onlara ihsndr. (Kemahl Feyzullah Efendi) EMR: 1. Buyruk; emredenin, emrolunandan bir iin yaplmasn istemesi veya bu sretle yaplmas istenen ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O hlde bana uyunuz. Emrime itat ediniz. (Th sresi: 90) nsan her hareketinde, her iinde, Allah telnn emrini ve yasan gzetince, emr ve yasaklarn shibini unutmaktan kurtulur, devaml zikretmi, Allah tely hatrlam olur. (mm- Rabbn) Emre uymak, edebi gzetmekten nce gelir. (Abdullah- Dehlev) 2. . Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Size sylediklerimi yaknda hatrlayacaksnz. Ben emrimi Allah smarlyorum. nk Allah kullarn ok iyi grendir. (M'min sresi: 44) Btn emrler Allah'a dndrlr. (Bekara sresi: 210) Emr-i Ma'rf: Dinde emredilen eyleri retmek, yaptrmak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey m'min kullarm! Emrettiim ileri, ibdetleri yapar ve emr-i ma'rf ve nehy-i mnker eder iseniz, (gnahlardan, ktlklerden alkorsanz) bakalarnn yoldan kmas telya

size zarar vermez. (Mide sresi: 108) Birbirinize mslmanl retiniz. Emr-i ma'rfu brakr iseniz, Allah tel en ktnz banza musallat eder ve dularnz kabl etmez. (Hads-i erf-Mikt) Kymet gn birini getirirler. Onu Cehennem'e atn emri gelir. Barsaklar dar kar. Merkebin dolap etrfnda dnmesi gibi, bunun etrfnda dner durur. Cehennem'de olanlar, kendisine, sen emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yapmadn m, imdi bu hl nedir? Seni bu hle dren nedir? derler. Evet bakalarna iyilii emrederdim, fakat kendim yapmazdm. Ktlklerden men ederdim, kendim ise yapardm cevbn verir. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Btn ibdetlere verilen sevb, Allah yolunda gazya verilen sevba gre, deniz yannda bir damla su gibidir. Gaznn sevb da, emr-i ma'rf ve nehy-i anil-mnker sevb yannda denize nazaran bir damla su gibidir. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Emr-i ma'rf iki sretle yaplr. Birincisi, sz, yaz ve her nev yayn vstas iledir. Bunu yaparken bilgi az ise ve ahsa, detlere, knunlara dikkat ve riyet edilmezse, fitneye sebeb olabilir. kinci yol, hl ile slm'n gzel ahlkna uyarak, nmne olmaktr. Herkese tatl dil, gler yz gstermek, kimseyi incitmemek, kimsenin malna, rzna gz dikmemek, en tesirli, en faydal emr-i ma'rf yapmak olur. (mm- Birgiv) Emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yapann niyetinin hlis olmas ve ii anlayp, Allah telnn buradaki emrini iyi bilmesi ve sabrl olup mnkaa ve kavga etmemesi, yumuak ekilde tatl dil ve yaz ile yapmas lzmdr. (mm- Birgiv) Emr-i Teklf: Allah telnn insanlara yapmalar veya saknmalar iin verdii emirler. Buna Emr-i ter de denir. Emr-i teklflerin yaplmas, insann irdesine, dilemesine baldr. Allah tel insan irdesinde, dilemesinde serbest brakmtr. Fakat, insann diledii eyi yaratan, yine Allah teldr. nsan diledikten sonra, O da dilerse, yaratr. Dilerse yaratmaz. Her eyi yaratan, maddelere eitli tesirler, zellikler veren, yalnz O'dur. O'ndan baka yaratc yoktur. O'ndan bakasna yaratc, yaratt demek, O'na kar saygszlk olur. Bakasn O'na erk, ortak yapmak olur. Bakasn kendisine ortak yapan, kymette hi affetmeyeceini, ona sonsuz ve ok ac azablar yapacan bildirmitir. nsan, O'nun emrini yapmak, iyilik yapmak dileyince, O da merhamet ederek diliyor ve yaratyor. Kendisine inanmyanlar, kar gelenler bir ktlk yapmak isteyince O da diliyor ve yaratyor. Kendisine inananlar, yalvaranlar, bir ktlk yapmak isteyince, O merhamet ederek dilemiyor ve yaratmyor. Bylece dmanlarnn her istedikleri hsl olduundan, onlar daha da azp kuduruyorlar. (M. Sddk bin Sad) Allah telnn emr-i teklfleri, ehemmiyetlerine gre, derecelere ayrlmtr: 1) Btn insanlara, mn etmelerini, mslman olmalarn emretmitir. 2) mn etmi olanlara, harm ilememelerini, ktlk yapmamalarn emretmitir. 3) mn etmi olanlara farzlar yapmalarn emretmitir. 4) Haramlardan saknan ve farzlar yapan mslmanlara, mekrhlardan saknma, snnetleri, nfile ibdetleri yapma emr etmitir. (Bursal smil Hakk) Emr-i Tekvn: Allah telnn yaratmay diledii eylere "kn" yni "ol" demesi. Emr-i tekvn ile, Allah telnn diledii ey hemen var olur. Hi bir kimse, bu eyin var olmasna mni (engel) olamaz. Allah tel her eyin yaratlmas iin, belli eyleri sebeb

yapmtr. Belli maddeleri, belli maddelerin yaratlmalarna sebeb yapt gibi, insann madd ve mnev gc, eitli enerjiler de, bir ok eylerin yaratlmalarna sebeptirler. Bir kuluna bir ey ihsn etmek, iyilik vermek ister ve o kimseyi o eyin sebebine kavuturur. Sebeb te'sir ettii zaman, O da, dilerse, "Ol!" derse, o ey vr olur. O dilemezse, hi bir ey vr olmaz. Hikmetini, yaratmasn sebeplerle rtm, gizlemitir. ok kimse yalnz sebepleri grmekte, sebepler arkasndaki hikmeti, O'nun yaratmasn anlayamamaktadr. Bu anlayszl da onun felketine sebeb olmaktadr. (Seyyid erf Crcn) EMRED: Bli olmam (ergenlik ana gelmemi), sakal kmam parlak gen. Emred'in imm olmas, lim olsa bile mekrhtur (dnen uygun deildir). nk fitneye sebeb olur. Parlak olmayan kse (sakalsz) arkasnda klmak mekrh deildir. (Alddn Haskef) EMVL-BTINA: Gizlenmesi mmkn olan altn, gm ve ticret eys cinsinden olan zekt mallar. Emvl-i btnann miktrn shibine sormak ciz deildir. Bunlarn zektn mal shibi, yedi snftan dilediine, kendi verir. Byle verilmi olan zektlar, hkmet ayrca isteyemez. Bir ehirdeki zenginlerin hi zekt vermedikleri anlalrsa, emvl-i btnalarnn zektn da hkmet toplayabilir. (bn-i bidn) Hazret-i Osman'n hilfeti zamnna kadar, emvl-i btnann zektn da devlet topluyordu. Hazret-i Osman halfe olunca, emvl-i btnann zektn vermek herkesin kendisine brakld. (Serahs) EMVL- ZHRE: Zekt hayvanlar ve topraktan elde edilen mahsl gibi gizlenmesi mmkn olmayan mallar. (Bkz. Zekt) Emvl-i zhirenin zektn fakrlere datmak, bunlarn shiblerine braklmamtr. Bu ileri mslmanlarn devlet bakan tarafndan grevlendirilen ve mil denilen zekat me'mru yapar. (Muhammed Esd) EMVT: ller. Meyyitin oulu. (Bkz. lm) EN'M SRES: Kur'n- kermin altnc sresi. En'm sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yz altm be yet-i kermedir. En'm, deve, koyun ve sr gibi hayvanlara denir. Allah tel bunlar ve daha nice hayvan insanlarn faydalanmas iin yaratt hlde, inanmayanlarn ciz varlklar olan bir ksm hayvanlara tapnmalarndan bahsedildii iin sre bu ismi almtr. En'm sresinde; slm dninin mn esaslar, dny haytnn fn (geici), oyun ve elenceden ibret olduu, hiretin daha hayrl olduu, hazret-i brhim'in vey babas ve kavmi ile olan mcdelesi, hazret-i shk, Ykb, Dvd, Sleymn, Eyyb, Ysuf, Ms, Hrn, Zekeriyy, Yahy, s, lys, smil, Elyesa', Ynus ve Lt'un aleyhimsselm fazletleri (stnlkleri), Allah telnn ad anlmadan (Besmele ekilmeden) kesilen hayvanlarn etinden yememek, gnahtan saknmak, Allah'a ortak komamak, Ana-babaya iyilikte bulunmak, yetim mal yememek, l ve tarty hakkyla, eksiksiz yerine getirmek gibi hkmler bildirilmektedir. (Senullah- Dehlev, bn-i Abbs) En'm sresinde melen buyruldu ki: Dny hayt oyun ve bo eylerdir. Allah'tan korkanlar iin, hiret hayt elbette

hayrldr. Byle olduunu niin anlamyorsunuz? (yet: 32) Gayblar ancak Allah tel bilir. O'ndan baka kimse bilmez. (yet: 59) mn edip de mnlarna irk (Allah telya ortak komak) kartrmayanlar, ite onlar azabdan emin olup, doru yolu bulanlardr. (yet: 82) Akta olsun gizli olsun, gnhlardan saknnz. (yet: 120) Kim En'm sresini gece ve gndz okursa, yetmi bin melek ona salt (istifr) eder ve onun iin af diler. (Hads-i erf-Envr-t-Tenzl) ENNYET: Kendini beenip byk grme, bencillik. Egoistlik. Kymet gn Allah tel kimse ile konumaz, yzlerine bakmaz, onlar tezkiye etmez (temizlemez) ve onlara ok ackl bir azb verir. Bu kiiden biri de yoksul veya fakir olup da, enniyet shibi olan kimsedir. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Ben yaptm, ben grdm, ben syledim diyen kimse, bununla enniyetine iret etmitir. Akll kimse ben yaptm, ben grdm, ben syledim nasl diyebilir. (Abdlhak Dehlev) ENBY: Nebler, peygamberler. Yeni din ile gnderilmeyip, insanlar nceki dne dvet eden peygamberler Neb kelimesinin oulu. Yeni bir din ile gnderilen peygambere ise, resl denir. (Bkz. Neb, Peygamber) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: nk onlar (yahdler) Allah'n yetlerini inkr etmiler, enbiyy haksz yere ldrmlerdi. nk onlar isyn etmiler ve ar gitmilerdi. (l-i mrn sresi: 112) Enbiydan birine inanmayan kimse, hi birine inanmam olur. (Kdzde) Enbiy Sresi: Kur'n- kermin yirmi birinci sresi. Mekke'de nzil oldu (indi). Yz on iki yet-i kermedir. Sre, bz peygamberlerden (brhim, shk, Lt, Sleymn, Dvd, Eyyb, Ynus ve Zekeriyy aleyhimsselm) ve bunlarn kavimlerini mna dvet etmeleriyle ilgili husslardan bahsettii iin bu ad almtr. Enbiy sresinde dier belli bal konular, Allah telnn birlii, ldkten sonra dirilme ve hiret haytna dir hkmlerdir. (Beydv, Kurtub, bn-i Abbs) Enbiy sresinde Allah tel melen buyurdu ki: Allah'tan baka bir ilh (yni bir tanr) daha bulunsayd, lemdeki nizm (dzen) bozulur, karma kark olurdu. (yet: 22) Kymet gn adlet lsn ortaya koyarz. Kimseye bir zulm yaplmaz. Hardal dnesi kadar iyilik eden karlna kavuur. (yet: 17) (Ey habbim Muhammed aleyhisselm!) Seni lemlere rahmet, iyilik iin gnderdik. (yet: 107) ENE'L-HAK: Hallc- Mansr tarafndan "Ben yokum, Hak tel vardr." mnsnda sylendii hlde, grnte; "Ben Hak'km" manasna alnan sz. Hallc- Mansr'un "Ene'l-Hak" sz ve buna benzerleri bu ztlarn ierisinde bulunduklar makamda, kendi lemlerinde, Allah teldan baka hibir ey gremeyince syledikleri szlerdir. Allah tel mahlklar (yarattklar) ile birleik deildir. Onlarn ayn

ve benzeri deildir. O, hi bir bakmdan yarattklarna benzemez. Hallc- Mansr, "Ene'l-Hak" demekle; "Ben Hakk'm, Hak tel ile birletim" demek istemedi. Byle diyen kfir olur. Onun sznn mns; "Ben yokum, Hak tel vardr" demektir. (Ahmed Frk Serhend) Hallc- Mansr gibi, slm dnine uyanlarn Enel'l-Hak gibi szlerine hsn-i zn edilir. Te'vl edilir (iyiye yorumlanr). Hallc- Mansr, immdr (byk bir limdir). Fakat durumunu herkese syledi. Zayflara ar yk ykledi. Halkn anlayamayacaklar Ene'l-Hak gibi eyleri konutu. (Muhammed Ma'sm) ENFL: Devlet resinin, herkesin elde ettii kendisinin diyerek, harbe tevik iin gzilere (slm askerlerine) ganmet hisselerinden fazla olarak verdii mallar. Tekli nefeldir. Gzileri byle tevik etmeye tenfl denir. Tenfl harb esnsnda veya harbin banda yaplr. Dman malb olup, muhrebe bittikten vey ganmetin taksminden sonra yaplmas ciz deildir. Gzilerin bu ekilde harbde elde ettii enflin bete biri alnmaz. (bn-i bidn) Enfl Sresi: Kur'n- kermin sekizinci sresi. Medne-i mnevverede Bedr muhrebesinden sonra nzil oldu (indi). Yetmi be yet-i kermedir. Sre, ismini, birinci yette geen Enfl kelimesinden almtr. Bu srede belli bal konular; Bedr harbinde elde edilen ganmetlerin datlmasna dir emirler, Peygamber efendimiz ve dier peygamberlerle ilgili bz hususlardr. (Senullah Dehlev, bn-i Abbs) Enfl sresinde Allah tel melen buyurdu ki: mn kmil olan m'minler onlardr ki, Allah tel anldnda, O'nun azametinden, byklnden kalbleri titrer, rperir. yetleri okunduunda (bu) onlarn mnlarn artrr. Yalnz Rablerine tevekkl ederler, gvenirler. (yet: 2) Kim Enfl ve Bere srelerini okursa, kymet gnnde ben ona efat ederim ve onun nifktan kurtulduuna ehdet ederim. (Hads-i erf-Envr-t-Tenzl) ENFS: nsann i dnys, i lemi. Akla, hayle gelen her ey, ister fk (insann dnda) olsunlar, ister enfs olsunlar, hepsi msivdr. Allah telnn mahluklardr. Bunlara gnl balamak, oyun ve oyuncak gibi eylerle bo yere vakit geirmektir. Fidesiz eylerle oynamaktr. (mm- Rabbn) ENSR: Yardmclar. Mekke'den Medne'ye hicretten sonra, Reslullah efendimize ve Mekke'den gelen mslmanlara yakn alka gsterip, mallar, mlkleri, bedenleri ve her eyleri ile yardm eden Medneli mslmanlar. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: nce mslman olanlardan, Muhcirlerin ve Ensrn nce gelenlerinden ve bunlarn yolunda gidenlerden Allah tel rzdr ve bunlar da Allah teldan rzdrlar. Allah tel, bunlar iin, cennetler hazrlad. Bu cennetlerin altndan nehirler akmaktadr. Bunlar cennetlerde sonsuz olarak kalacaklardr. (Tevbe sresi: 100) Ensr sevmek mndandr. Onlara buz etmek mnfklk almetidir. (Hads-i erf-Mir't- Kint) Allah telya yemn ederim ki, siz Ensr cemat bana insanlarn en

sevgililerindensiniz. (Hads-i erf-Mir't- Kint) Ey Muhcirler! Size vasiyyetim udur ki, Ensr'a iyilik ediniz! Onlar size iyilik etti. Evlerinde barndrd. Geinmeleri skntl olduu hlde, sizi kendilerinden stn tuttular. Mallarna sizi ortak ettiler. Her kim Ensr zerine hkim olursa, onlar gzetsin, kusur edenleri olursa affetsin. (Hads-i erf-Ksas- Enbiy) Ey Ensr! Sizin stnlnz hi bir kablede yoktur. Muhammed aleyhisselm on sene Mekke'de kavmini dne ard. lerinden pek az kimse inand. Fakat cihd edecek kadar olamadlar. Allah tel sizi mslman yapmakla ereflendirince, Resl ile Eshbnn korunmasn ve dini slm'n cihd ile kuvvetlenmesini ve yaylmasn nasb etti. Resl-i ekrem sizden rz olarak veft etti. (Sa'd bin Ubde) ERAK AACI: Arabistan'da yetien, dallarndan, di temizliinde faydalanlan, bir kar uzunluunda, misvk denilen paralarn yapld aa. (Bkz. Misvk) ERBB-I DL: Gnl shipleri Erbab- kulb, bn-l-Vakt. (Bkz. Erbb- Kulb) ERBB-I KULB: Gnl shipleri. Tasavvuf yolunda ilerlerken halleri deien, her zaman baka trl olan, bzan uurlu, bzan uursuz (ierisinde bulunduklar mnev hallere dalp kendilerini unutan) kimseler. Bunlara bn-l-vakt de denir. Erbb- kulba Allah telnn sfatlar tecell (tesir) eder. Her sfatn tecellsinde baka bir hal alrlar. Sonsuz olan sfatlarn ve isimlerin tecellleri, tesirleri altnda halden hale dnerler. Halleri deiir, dilekleri hep deiir. Bunlar devaml bir halde kalamaz. Bir zaman kabz yni sknt, baka zaman bast yni sevin iindedirler. (mm- Rabbn) ERBB-I SEKR: Sekr shipleri. (Bkz. Sekr) ERBA'N: Krk gnlk riyzet. Madd balar azaltp, mnev taraf kuvvetlendirmek ve kalb aynasn parlatmak iin, tasavvuf bykleri tarafndan konan usllerden biri; krk gn az yemek, az imek, az konumak, ok ibdet etmek. Buna ile de denir. Ehl-i snnet yolunun bykleri, halvet yni yalnz bana kalmak ve erba'n yerine, insanlar arasnda kalbini Allah ile bulundurmak sedetine kavumulardr. Snnetleri yaparak ok kymetli eyler elde etmiler ve bid'atlerden (dne sonradan sokulan hurfelerden) saknarak yksek derecelere kavumulardr. (mm- Rabbn) ERHAMRRHMN: Merhametlilerin en merhametlisi mnsna, Allah telnn mbrek isimlerinden. Sedet shibi o kimsedir ki, Azril aleyhisselm gelip; "Korkma, Erhamrrhimne gidiyorsun. Asl vatanna kavuuyorsun.Byk devlete eriiyorsun." der. Byle kimseye bundan daha erefli bir gn yoktur. (Abdlhakm-i Arvs) ERKN: Bir eyin bir parasn veya btnn meydana getiren eyler, esaslar. Rknn ouludur. (Bkz. Rkn) ERMY ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Hrn aleyhisselmn neslindendir. Ms

aleyhisselmn dninin hkmlerini bildirmekle vazfelendirilmiti. Peygamber olan a'y aleyhisselmn ehd edilmesinden sonra, isynlar ve azgnlklar iyice fazlalaan sriloullarna Ermiy aleyhisselm peygamber olarak gnderildi. Niye bin Emvs adl hkmdra ve sriloullarna Allah telnn emirlerini bildirdi. mn ve itate gelmezlerse, musbetlere urayacaklarn syleyince, azgnlk ve isynlarna devm eden sriloullar onu hapsettiler. Bu srada sr hkmdr Buhtunnasar byk bir orduyla Kuds zerine yrd. ehre girerek sriloullarnn askerlerini tammen ldrd. Sleymn aleyhisselmn yaptrd Mescid-i Aks'y ykp iindeki kymetli eyy, altnlar, gmleri ve mcevherleri ald. Btn ehri atee vererek Tevrt nshalarn yaktrd. Yetmi bin ocuu da esir olarak gtrd. Buhtunnasar, Ermiy aleyhisselm hapisten kararak kendisiyle birlikte gitmesini istediyse de Ermiy aleyhisselm gitmeyerek Kuds'te kald. Buhtunnasar tarafndan harbe hline getirilen Kuds'te kap saklanan sriloullar Ermiy aleyhisselmn yanna gelip toplandlar. Barnacak yerleri kalmadndan Msr'a gittiler. Ermiy aleyhisselm onlara, olanlardan ibret almalarn ve Allah telya kulluk etmelerini syledi. sriloullar bu dveti yine dinlemediler. Ermiy aleyhisselm onlarn isynlarndan vazgemeyeceklerini grerek Nil nehri kenarna gitti. Bir mddet sonra Msr' da istil eden Buhtunnasar, Msr Fir'avnn malb ettii gibi, sriloullarn da esir ald. Ermiy aleyhisselm Msr'da da grd fakat ona dokunmayp, emn (gven) verdi. Arz ettii yere gitmesi iin serbest brakt. (Ninczde Mehmed Efendi, Taber, Sa'leb) ERVH: Ruhlar. (Bkz. Rh) ESAHH: En sahh, en shhatli, en doru olan. Bir mes'elenin hkm hakknda mctehid limlerin kavillerinden (szlerinden, ictihadlarndan) en doru olan. "Esahh" sz, "sahh, doru" sznden daha kuvvetlidir. Bir mctehidden bir i hakknda iki kavil (sz) bildirilip, birisinde "o esahhdr", dierinde ise "o sahhdir" eklinde sylenmi ise, fetv (cevb) esahh kavle gre verilir. (bn-i bidn) ki ayr immdan (mctehid limden) kaviller (ictihadlar, fetvlar) bildirilir ve sonunda da: "Bu ikinci birinciden esahhdr." denirse, esahh kavle gre fetv verilir. (Allme Ksm) ki ayr imm (mctehid lim) ikisi de bir mes'elede "esahh" veya "sahh" demilerse ve ikisi de ayn tabakadan yni ilim bakmndan ayn derecede iseler, mft (fetv veren lim) istedii ile fetv verebilir. (bn-i bidn) Dilerin arasnda veya di ukurunda bulunan ey, gusl abdestine zarar vermez diye fetv veren varsa da, bu ey kat olup, altna su gemez ise, gusl abdesti ciz olmaz. Yni gusl abdesti olmaz. Esahh olan da budur. (bn-i bidn) ESBB-I NZL: Kur'n- kerm yetlerinin, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimize indirili sebebleri. Tefsr yapabilmek (kelm- ilhden murd- ilhyi, yni Allah telnn yet-i kermede ne buyurmak istediini) anlamak iin bilinmesi lzm olan on be ilimden bir tnesi de esbb- nzldr. (Muhammed Hdim) yet-i kermelerin esbb- nzln ve bunlarla ilgili hdiseleri bilmeden tefsr yapmak mmkn deildir. (Vhid) Esbb- nzln bilinmesi, Kur'n- kermin mnsn anlamada en kuvvetli yoldur. (bn-i Dakk-ul-yd)

ESER: 1. Nian, almet. oulu srdr. Mslman olmak ve Allah telnn varln, bir olduunu, kudretini, sfatlarn anlamak iin, kimseyi taklde ihtiy yoktur. Fen bilgilerini iyi renen akl banda bir kimse, yalnz dnmekle O'nun var olduunu anlar. mna kavuur. Eseri grerek messirin yni eseri yapann varln anlamamak aklszlk olur. (Muhammed Hdim) 2. Haber, hads-i erf, Eshb- kirm ve tbine it i, sz ve takrirler yni grp de mni olmadklar hususlar. Emr-i Ma'rf hakkndaki eserlere gelince: Eb Derd buyurdu ki: "Ya ma'rf (iyilik) ile emreder, mnkerden yni ktlklerden nehy eder, sakndrrsnz veya Allah tel size byklerinizi saymayan, kklerinize acmayan zlim idrecileri musallat eder. yileriniz ona beddu ederler, ama dular kabl olunmaz. stigfr edersiniz balanmazsnz." (Takprzde) ESFEL- SFLN: En aa yer. Zaiflik, yallk, boy bos, akl ve anlayn gidip ocuk gibi olmak, amel ve i yapmaktan kesilip, sevb kazanacak bir ey yapamaz hle gelmek, erzel-i mr. Cehennem'in aas. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz insan ahsen-i takvm zere, en gzel ekilde yarattk. Sonra onu (nsanlarn bir ksmn bu gzel srette yaratlmalar nmetinin krn yerine getirmediklerinden, yni kfrleri (mnszlklar) ve isyn etmeleri sebebiyle) Esfel-i Sfiln'e brakrz. mn edip slih (iyi) amel iliyenler bundan mstesn; onlar iin kesilmeyecek bir mkft vardr. (Tn sresi: 4-6) (limler buyurdular ki, genliinde, gc kuvveti yerindeyken, Allah telnn emirlerine uyup, yasaklarndan saknanlar, iyi ilere devam edenler, yalanp, bir ey yapamaz hle geldiklerinde esfel-i sfiln yni erzel-i mrlerinde lnceye kadar, o iyi ileri yapyormu gibi kendilerine sevap yazlr.) (Sv, Tbyan) ESHB (Ashb): Arkadalar. Shib kelimesinin ouludur. 1. Peygamber efendimizi grp mn eden ve m'min olarak veft eden mbrek kimseler. (Bkz. Sahbe) Allah tel btn insanlar arasndan beni seti, ayrd. nsanlarn en iyisini bana Eshb olarak seti. Bunlarn arasndan da, bana akrab ve yardmc olarak en stnlerini ayrd. Bir kimse beni sevdii iin Eshbma hrmet ederse, Allah tel onu her tehlikeden korur. Onlara hakret ederek beni incitenleri de incitir. (Hads-i erf-Mektbt) Eshbmn her biri gkteki yldzlar gibidir. Hangisine uyarsanz, Allah telnn sevgisine kavuursunuz. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Eshbmn hi birine dil uzatmaynz. Onlarn anlarna yakmayan bir ey sylemeyiniz. Nefsim elinde olan Allah telya yemn ederim ki, sizden biriniz, Uhud da kadar altn sadaka verse, Eshbmdan birinin bir md (875) gram) arpas kadar sevb alamaz. (Hads-i erf-Sevik-l-Muhrika) Kymet gn Eshbmdan herbiri, kabirlerinden kalkarken, veft ettii memleketin btn m'minlerinin nlerine derek onlara nr ve k saarak Arast meydanna gtrr. (Hads-i erf-Snen)

Eshbm seven, beni sevdii iin sever. Onlara dmanlk eden, bana dmanlk etmi olur. (Hads-i erf-Hulst'l-Fetv) Eshbm severek, benim peygamberlik hakkm gzetiniz. Benim hakkm bylece gzetenleri, Allah tel her ilerinde korur ve yardm eder. Benim peygamberlik hakkm gzetmiyenleri de Allah tel sevmez. Bunlarn cez grecekleri, srnecekleri zaman pek yakndr. (Hads-i erf-Sevik-l-Muhrika) mmetim yetmi frkaya ayrlacak, bunlardan yalnz biri Cennet'e gidecektir. Bunlar benim ve Eshbmn yolunda olanlardr. (Hads-i erf-Snen) 2. Bir limin talebeleri. bn-i Hmm, Eb Hanfe'nin eshbndan Eb Ysuf, Muhammed Zfer ve Hasen bin Ziyd gibilerin, "Bir mes'ele hakknda sylediimiz her sz Eb Hanfe'den duyduk" deyip yemn ettiklerini nakleder. (a'rn) Eshb- Bedr: slm trihinin ilk ve en nemli muhrebesi olan Bedr savanda Peygamber efendimiz ile birlikte Mekkeli mriklere (puta tapanlara) kar harbedip kymete kadar unutulmayacak anl bir zafer kazanan yz on kahraman mchid. Eshb- Bedr, Medne'den ayrldklar gn orulu idiler. Sevgili Peygamberimiz onlarn slmiyet'i yaymak urundaki gayretlerini grp yle du ettiler: "Allah'm! Onlar yayadrlar. Sen onlara binit ver! Allah'm onlar ak ve plaktrlar. Sen onlar giydir. Allah'm onlar atrlar, onlar doyur. Fakirdirler, fadl- kereminle (ihsan ve ikrmnla) onlar zengin eyle." (Hads-i erf-Eb Dvd) Muhammed aleyhisselmn mmeti baka peygamberlerin mmetlerinden daha stndr. Bu mmetin de stn O'na mn ederek mbrek yzn grmekle ereflenen, O'na tbi olan ve O'nun urunda canlarn mallarn fed eden Eshb- kirmdr. Bu eshbn da (r.anhm) en stn Hudeybiye'de O'na bat edip (balanp) O'nun iin lmee hazr olduklarn bildiren kahramanlardr. Bunlarn da stn Bedr muhrebesinde bulunan Eshb- Bedr'dir. (Ahmed Frk) Eshb- Feriz: len bir kimsenin mrsna (geriye brakt mala) vris (hak shibi) olan ve Allah telnn Kur'n- kermde hisselerini (paylarn) bildirdii drd erkek, sekizi kadn on iki kii. Erkekler; 1) Baba, 2) Dedeler, 3) Erkek kardeler, 4) Zevc (koca). Kadnlar ise unlardr: 5) Ana bir kzkardeler, 6) Zevce (hanm), 7) Kzlar, 8) Oulun kzlar, 9) Ana-baba bir kz kardeler, 10) Baba bir kz kardeler, 11) Anne, 12) Nineler. (Muhammed Mevkft) Eshb- Fl: Peygamber efendimizin domasna yaklak iki ay kala Kbe'yi ykmak iin Mekke yaknlarna kadar gelen, fakat Allah telnn gnderdii Ebbl kularnn zerlerine braktklar mercimek byklndeki talarla perin olan Ebrehe ve iinde bir ok fillerin de bulunduu ordu. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Ey Reslm! Kbe'yi tahrb etmek, ykmak isteyen) Eshb- fl'e Rabbinin nasl mumele ettiini grmedin mi? Onlarn hlelerini boa karmad m? zerlerine srler hlinde kular gnderdi. O kularn her biri onlarn zerine amurdan yaplm ve atete piirilmi ta atarlard. Nihyet Allah tel onlar gve yemi ekin yapra gibi, yok ediverdi (yenik ekin yapraklar hline getiriverdi) (Fl sresi)

Yemen vlisi Ebrehe, Kbe'ye gelen ziyretileri kendi memleketine ekmek zere San'a ehrinde Kuleys adnda bir kilise yaptrm ve herkesin gelip ziyret etmesini istemiti. Fakat Kbe'yi brakp oraya giden olmad. stelik kilisesi, Kbe'ye hrmeti olanlar tarafndan kirletildi. Buna kzan Ebrehe, yannda getirdii fillerle berber Mekke zerine yrd. Eshb- fl Allah tel tarafndan gnderilen ebbl kularnn att talarla perian oldu. (Sav, Syt, bn-i Him) Eshb- Kehf: Maara arkadalar; s aleyhisselmdan sonra din dmanlar her taraf kaplad bir zamanda, dinlerini korumak iin her eylerini terk edip, hicret eden ve Efss (Tarsus)'daki maarada bulunan yedi kii ile Ktmr adndaki kpekleri. Kur'n- kermde Kehf sresinde kssalar uzun bildirilmektedir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Ey Habbim! imdi biz) sana o Eshb- Kehf'in haberini (ibretli kssasn) doru olarak anlatalm. Onlar, Rablerine (Allah telya) mn eden gen yiitlerdi. Biz onlarn hidyet (mn ve basretlerini) ve sebatlarn artrmtk. (Kehf sresi: 13) Eshb- Kehf, Mehd'nin yardmclar olacaktr ve s (aleyhisselm) bunun zamnnda gkten inecektir. (Hads-i erf-Almet-l-Mehd) Eshb- Kehf, Allah telnn dmanlar her taraf kaplad zaman, mn nru ile hicret eylemeleri sebebiyle yksek derecelere kavumulardr. (mm- Rabbn) Eshb- Kehf'in isimleri; Yemlha, Mekseln, Misln, Mern, Debern, zen, Kefetatayy'tur. Bir kimse Eshb- Kehf'in isimleri yazl kd evinde, stnde bulundurursa kaz ve beldan korunur, bereket hsl olur. (smil Hakk Bursev) Eshb- Kirm: M'min olarak Reslullah sallallah aleyhi ve sellemi gren ve m'min olarak ld bilinen mbrek insanlar ve cinler. (Bkz. Eshb) Eshb- kirm aleyhimrrdvn, peygamberlerden aleyhimssalevt vetteslmt ve drt byk melekten sonra yaratlmlarn en stndr. (Abdlgan Nabls) Eshb- kirm sevmek, onlara bal olmak, insanlar iinden beenilmi, szlp ayrlm olan bu ok kymetli tabakann hayat tarzlarna imrenip onlar gibi olmaya zenmek, Allah telnn en byk nmetidir. (Eyyb bin Sddk) Eshb- kirmn herbirini byk ve stn bilmek, hepsine iyi gzle bakmak, herbirinin dil ve slih (iyi) olduuna inanmak lzmdr. Hi birine dil uzatmamak, lnet etmemek, dmanlk etmemek ve bir ksmn sevmek iin baka sahblere dman olmaktan saknmak lzmdr. (Thir-i Buhr) Eshb- Suffa: Suffe ehli. Peygamber efendimizin Mekke'den hicretinden sonra, Medne-i mnevverede yaptrd cminin (Mescid-i Nebev'nin) rtl blmnde ilim ve ibdetle megul olan fakir ve kimsesiz mslmanlar. (Bkz. Ehli Suffa) Eshb- iml: Cehennem ehli. hirette amel defterleri sol ve arka tarafndan verilecek olanlar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Eshb- iml; (Vcdun derinliklerine iliyen pek iddetli bir) scak, kaynar su ve kapkara dumandan bir glge iindedirler. (Vka sresi: 41-42) Eshb- iml, amel defterlerini alnca, hllerini anlayp, byk felket, korkun azb,

sonsuz tehlike, bitmeyen elem, ac ve zntye tutulacaklarn, elleri ve boazlar zincir ve bukalar ile balanp, pek irkin arkada olan eytanlarla berber Cehennem'in dibine atlacaklarn ve devaml orada kalacaklarn bilip, kendi kendine, eyvh helk oldum, eyvh mahv oldum! diye feryd ederler. (Kdzde Ahmed Efendi) Eshb- Tahrc: Hanef mezhebinde, ksa bildirilmi olup, iki trl anlalabilen hkmleri aklayarak bir mnsn seen drdnc tabaka limleri. Eb Bekr Ahmed Rz ve Eb Abdullah El-Crcn gibi limler, eshb- tahrcdendirler. (bn-i Keml Paa) Eshb- Temyz: Hanef mezhebinde, fkh limlerinin altnc tabakas. Bunlar kuvvetli hkmleri zayf olanlardan, zhir haberleri (mm- Muhammed'in Hanef mezhebinin temeli olan mehr alt kitbnda bildirdii haberleri), ndir haberlerden (mm- Muhammed'in, mm- a'zm ve talebelerinin dier kitblarda bildirdii haberlerden) ayran mukallid limler. Eb'l-Berekt en-Nesef, Abdullah- Msul ve Tc--era gibi limler, eshb- temyzdendirler. (bn-i Keml Paa) Eshb- Terch: Hanef mezhebinde, fkh limlerinin beinci tabakas. Bunlar, ictihd gcne shib olmayan, sdece bal olduklar mezhebdeki mctehidlerin ictihadlar (verdikleri hkmleri) arasndan delili kuvvetli olan ictihd seen limlerdir. Kudr ve Burhneddn Mergnn gibi limler, eshb- terchdendirler. Eshb- terch, tercih ettikleri kaviller (hkmler) iin; "Bu evldr (en iyidir).", "Bu daha sahhdir (dorudur).", "Bu daha aktr" gibi terimleri kullanr. (bn-i Keml Paa) Eshb- Yemn: Cennet ehli. hirette amel defterleri sa taraflarndan verilecek olan m'minler. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Eshb- Yemn; Onlar ne mutlu Eshb- Yemndirler. Onlar dikensiz kiraz, meyveleri tklm tklm muz aalar, yaylm dim glgeler, dima akan sular, kesilmeyen, yasak da edilmeyen bir ok meyveler arasnda ve kadri ykseltilmi deklerdedirler. (Vka sresi: 27-34) bn-i Abbs buyurdu ki: "Eshb- Yemn, dem aleyhisselmn zrriyeti, sulbnden (belinden) zerreler hlinde karldnda sa tarafnda olanlar, sa tarafndan kanlardr." (Mazhr- Cn- Cnan) ESR: 1) Kle. Savaan iki taraftan birinin eline geen kar tarafa it kimse. slm hukkunda harbde esr alnmayan bir insan satmak ve satn almak ciz deildir. Esirden bakas kle olmaz. Kle zd etmek, serbest brakmak ise ok sevbdr. (bn-i bidn) 2) Dkn, mbtel, bir eye vurgun. Maddeden yaplm olan, his organlarnn esri bulunan bir kimse, maddesiz olandan ve his organlar ile anlalamayandan ne syleyebilir? Yok iken sonradan yaratlm olan bir kimse, hi yok olmayandan ne anlayabilir? Maddeli, zamanl ve meknl olan, maddesiz, zamansz ve meknsz olana nasl yol bulabilir? Zavall mahlk, kendi leminden darya

nasl kabilir? (mm- Rabbn) 3) Allah telya kul, kle olma. Hak tel, hepimizi her an kendinin esri olmak erefine kavutursun! Hakk kurtulu O'na esr olmak, tutulmaktr. (mm- Rabbn) ESM- HSN: Gzel isimler. Allah telnn Kur'n- kermde bildirilen doksan dokuz ism-i erfi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah telnn Esm-i hsns vardr. O hlde O'na bunlarla du edin. (A'rf sresi: 180) Hads-i erfte bildirilen Esm-i hsn unlardr. 1. Allah, 2. Er-Rahmn, 3. Er-Rahm, 4. El-Melik, 5. El-Kudds, 6. Es-Selm, 7. El-M'min, 8. El-Mheymin, 9. El-Azz, 10. El-Cebbr, 11. El Mtekebbir, 12. El-Hlk, 13. El-Br, 14. El-Musavvir, 15. El-Gaffr, 16. El-Kahhr, 17. El-Vehhb, 18. Er-Rezzk, 19. El-Fetth, 20. El-Alm, 21. El-Kbid, 22. El-Bsit, 23. El-Hfd, 24. Er-Rfi', 25. El-Muizz, 26. El-Mzill, 27. Es-Sem', 28. El-Basr, 29. El-Hakem, 30. El-Adl, 31. El-Latf, 32. El-Habr, 33. El-Halm, 34. El-Azm, 35. El-Gafr, 36. E-ekr, 37. El-Aliyy, 38. El-Kebr, 39. El-Hafz, 40. El-Mukt, 41. El-Hasb, 42. El-Cell, 43. El-Kerm, 44. Er-Rakb, 45. El-Mucb, 46. El-Vsi', 47. El-Hakm, 48. El-Vedd, 49. El-Mecd, 50. El-Bis, 51. E-ehd, 52. El-Hakk, 53. El-Vekl, 54. El-Kaviyy, 55. El-Metn, 56. El-Veliy, 57. El-Hamd, 58. El-Muhs, 59. El-Mbd, 60. El-Mud, 61. El-Muhy, 62. El-Mmt, 63. El-Hayy, 64. El-Kayym, 65. El-Vcid, 66. El-Mcid, 67. El-Vhid, (El-Ahad), 68. Es-Samed, 69. El-Kadr, 70. El-Muktedir, 71. El-Mukaddim, 72. El-Muahhir, 73. El-Evvel, 74. El-hir, 75. Ez-Zhir, 76. El-Btn, 77. El-Vl, 78. El-Mtel, 79. El-Berr, 80. Et-Tevvb, 81. El-Mntekm, 82. El-Afvv, 83. Er-Raf, 84. Mlik'l-Mlk, 85. Zl-Celli ve'l-krm, 86. El-Muksit, 87. El-Cmi', 88. El-Ganiyy, 89. El-Mun, 90. El-Mni', 91. Ed-Drr, 92. En-Nfi', 93. En-Nr, 94. El-Hd, 95. El-Bed', 96. El-Bk, 97. El-Vris, 98. Er-Red, 99. Es-Sabr (celle cellh). (Bkz. lgili Maddeler) (Cmi-us-Sagr) Esm-i hsndan her birini syledikten sonra celle cellh gibi tzim, hrmet (sayg) ifdesini de sylemelidir. Yoksa edebe riyet edilmemi olur. (Abdlhakm Arvs) ESRR: Srlar, gizli ve akl ermeyen eyler. (Bkz. Sr) Btn (kalb, rh, hakkat) ilmi, Allah telnn esrrndan bir srdr. (Hads-i erf-Knz-d-Dekik) Hak telnn bana ihsn eyledii esrrn tammn, Sddk'n (hazret-i Eb Bekr) kalbine akttm. (Hads-i erf-Mektbt) Reslullah'tan iki ilim edindim ki, birini beyn eyledim (akladm). Dierini aklasam ldrlrm. O, esrr ilmidir ki, herkes onu anlayamaz. (Eb Hreyre) Hads-i erfte; "limler peygamberlerin vrisleridir" buyruldu. Peygamberlerin (aleyhimsselm) braktklar ilim iki trldr. Biri ahkm, yaplacak ve saknlacak eyler, dieri esrr bilgileridir. (mm- Rabbn) Esrrn ou, kayda ve kitba gelmez. Sohbet ve berber bulunmaa baldr. (mm- Rabbn) ESTAFRULLAH: Allah teldan hat ve kusurlarm balamasn dilerim, mnsna; mbrek, kymetli

bir sz. (Bkz. stifr) Btn ilerde ve hllerde istifr (Allah teldan balanmay istemeyi) elde tutmaldr. stifr ederken, seyyid-l istifr denilen: "Estafirullahel azm ellez l ilhe ill h El-Hayyel kayyme ve etbu ileyh: Azm olan O'ndan baka ilh bulunmayan, Hayy ve Kayym olan Allah teldan gnahlarm balamasn diler, O'na tvbe ederim" demelidir. (Ysuf Sinnddn) ledii gnha pimanlk duymadan ve bu gnh bir daha yapmamaya karar vermeden estafirullah demeyiniz. nk bu, gnh ve yalan olur. (Abdlgan Nabls) E'AR: 1. Ehl-i snnet vel-cemat yolunun iki byk immndan biri. Eb'l-Hasen Ali bin smil E'ar. 879 (H. 266) ylnda Basra'da dodu. 941 (H. 330) ylnda Badd'da veft etti. mm- E'ar ve mm- Mtrd, selef-i slihnin (ilk devir mslmanlarnn) bildirdikleri tikd (mn) bilgilerini aklamlar, ksmlara blmler, insanlarn anlayabilecei bir ekilde yaymlardr. mm- E'ar, mm- fi'nin talebesi zincirinde bulunmaktadr. mm- Mtrd de, mm- a'zamEb Hanfe'nin talebeleri zincirinin byk bir halkasdr. E'ar ve Mtrd, hocalarnn tikddaki ortak olan mezheblerinden dar kmam, mezheb kurmamtr. Bu ikisinin ve hocalarnn ve drt mezheb immnn tek bir tikd vardr. Bu da Ehl-i snnet vel-cemat ismi ile mehr olan tikd mezhebidir. Bu frkada bulunanlarn tikdlar, inanlar, Eshb- kirmn ve Tbinin ve Tebe-i tbinin inanlardr. (Takprzde) 2. Ehl-i snnet vel-cemat tikdn Eb'l-Hasen E'ar hazretlerinin aklad ekilde renip inanan. ETTEHIYYT: Namazlarn birinci ve ikinci oturularnda okunan du. Mns: "Mal, beden ve dil ile yaplan ibdet, tat ve hamd ve krlerin hepsi cenb- Hakk'a mahsustur. Allah telnn selm rahmeti ve bereketi senin zerine olsun. Ey Nebiyyi zn, dny ve hiret selmeti btn peygamberler ve cenb- Hakk'n iyi, itatkr kullarnn zerine olsun. Ben ehdet ederim ki, Allah'tan baka ilh yoktur. Muhammed aleyhisselm Allah telnn kulu ve resldr, peygamberidir. Drt rek'atli namazlarda iki ka'de (oturu) vardr. Evvelki ka'de-i ldr ki, burada Ettehiyyat okumak snnet, onu okuyacak kadar oturmak vcibdir. kincisi ise ka'de-i hire olup, bunda Ettehiyyt okumak vcib, okuyacak kadar oturmak farzdr. (brhim Haleb) ETBAUTEBE- TBN: Sahbe ve Tbinden sonra Peygamber efendimizin vd nesillerden ncs olan Tebe-i tbini grenler. Tebe-i tbinin asr hicr 220 (m.835)'de son bulur. Hanbel mezhebinin imm Ahmed bin Hanbel, mm- Buhr, mm- Mslim ve mm- Tirmiz, Etba-u Tebe-i tbin neslindendir. (bn-i Salh) E'Z: E'zbillhimineeytnirracm sz. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Ey Habbim!) Kur'n- kerm okuyacan zaman E'z... syle (Nahl sresi: 98) Kur'n- kerme sayg gstermek, E'z okuyarak balamakla olur... (Hads-i erf-Tefsr-i Ya'kb- erh)

Allah telya yaklamak isteyenler, E'z'ye yapmakta, O'ndan korkanlar da, E'z'ye sarlmaktadr. Gnh ok olanlar E'z'ye snmtr. E'z'nn mns; "Allah'n rahmetinden uzak olan ve gazbna urayarak dnyda ve hirette helk olan eytandan, Allah telya snrm, korunurum, O'ndan yardm beklerim. O'na yalvarr, imdd isterim" demektir. (Ya'kb- erh) EVMR-AERE: Allah telnn Tr danda Ms aleyhisselma bildirdii on emir. Yahdlikte uyulmas art olan on kide. Ms aleyhisselm Tr danda Allah tel ile konutu. Allah tel ona Evmr-i aereyi bildirdi. O da bunlar kavmine bildirdi. Onlara tek bir Allah'a mnn lzm olduunu anlatt ve Allah telnn gnderdii Tevrt kitabn getirdi. (Sa'leb) Bugnk yahd kitablarnda ve Tevrt'n Tesniye ve Hur (k) ksmnda bildirilen Evmir-i aere unlardr: 1) Puta tapmayacaksn, tek Allah'n varlna inanacaksn. 2. Allah ismini hrmet ve muhabbet ile zikredeceksin. 3) Alt gn alp yedinci gn dinleneceksin. Sebt yni Cumartesi gnn dim hatrlayp onu kutsal tutacaksn. 4) Anne ve babana hrmet ve itat edeceksin. 5) Adam ldrmeyeceksin. 6) Zin etmeyeceksin. 7) Yalan sylemeyeceksin. 8) Kimsenin maln almayacaksn. 9) Komuna yalan ehdette bulunmayacaksn. Komunun zevcesine (hanmna), evine, tarlasna, klesine, criyesine, kzne, eeine ve hi bir eyine gz dikmeyeceksin. 10) Haram olan kurbn kesmeyeceksin. (Ninczde) EVHM: Vehmler, zanlarn ess olan kyaslar. (Bkz. Vehm) Allah tel, evhm ve evhm- beeriyyenin ok fevkndadr (stndedir). (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) Tasavvuf yolcularnn o yolculukta grdkleri, tattklar, hller, vecdler, ilim ve ma'rifetler imrenilecek, istenilecek eyler deildir. Hepsi evhm ve haylt gibi, geici eylerdir. (mm- Rabbn) EVKF: Vakflar. Shibi tarafndan slmiyet'e uygun olarak bir hayr ie tahsis edilmi mlk veya mallar. (Bkz. Vakf) EVL: En iyi olan. Kk ve byk abdest sktrrken ve yel zorlarken namaza durmak mekruhtur (harama yakndr). Bunlar namaz arasnda zorlarsa, namaz bozmaldr. Bozulmaz ise, gnha girilir. Cemat karlacak bile olsa, namaz bozmak efdldir. nk kerhetle (ibdetin sevbn gideren bir hlde) namaz klmaktan ise, snneti karmak evldr. Ancak namaz vaktini veya cenze namazn karmamak iin byle skk bir hlde namaz klmak mekrh olmaz. (bn-i

bidn) Kur'n- kerm okurken cim harfi bulunan yerlerde durulabilir. Fakat evl olan durmamaktr. (Ahmed ibni Keml Paa) EVLY: Vel kelimesinin ouludur. (Bkz. Vel) 1. Dostlar. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: M'minler (inananlar), m'minleri brakp da kfirleri (inanmyanlar) evliy edinmesin. (l-i mrn sresi: 28) 2. Allah telnn sevgili kullar, nefsin esretinden kurtulup, szleri, ileri ve hareketleri slmiyet'e uygun olanlar, devaml Allah tely hatrlayp, ananlar. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biliniz ki, Allah telnn evliys iin azb korkusu ve nmetlere kavumamak znts yoktur. (Ynus sresi: 62) Allah tel buyurdu ki: "Evliymdan birine dmanlk eden, benimle harb etmi olur..." (Hads-i kuds-Buhr) Evliy grlnce, Allah tel hatrlanr. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy). Evliynn almeti tr:Birincisi, derecesi ykseldike tevzsu, alak gnlll artar. kincisi, elinde imkn bulunduu halde dnyya deer vermez. ncs, intikam almaya gc yettii halde merhametli ve insafl davranarak intikam almaz. (Eb Abdullah Secz) Bir kimse vellik mertebesine ulasa, onun zerine Hak telnn bir perde rtmemesi, onu halkn gznden gizlememesi mmkn deildir. "Evliym kubbelerim altnda (sakl)dr. Onlar benden gayrs tanyamaz." hads-i kudssinin mns da budur. Burada bildirilen "Kubbeler", beeriyyet sfatlardr. Pamuktan veya baka maddelerden dokunmu perde deildir. nsanlk sfatlar yle bir eydir ki, o velde, Hak tel hazretleri ak bir kusur klar veya bir hnerini ayp sretinde gsterir. "Onu Allah'tan baka kimse tanyamaz." demek, "i ilh irde nru ile dolu olmayan kimseler o velyi anlyamaz" demektir. Ancak o nr ile nurlanan kimseler anlayabilir. (Alddevle Semnn) Evliynn sohbetine kavuan, eytann elinden kurtulur, her an Allah tel ile berber olur. (Yahy bin Muz) Allah telnn evliys byk gnh ilemekten mahfzdurlar, korunmulardr. (Kueyr) Evliynn huzruna bo olarak gelmelidir ki, dolu olarak dnlebilsin. Onlarn acmas, ihsnda bulunmas iin, bo olduunu bildirmek lzmdr. Bylece feyz, ihsn yolu alr. (mm- Rabbn) EVRD: tiyd ve vazfe olarak devaml yaplan ibdet, tesbih ve dular. Vird kelimesinin ouludur. (Bkz. Vird) EVTD: Allah tel tarafndan dnynn nizmiyle vazfelendirilen drt byk zt. Herkes tarafndan bilinmedikleri iin bunlara Ricl'l-Gayb da denir. Evtd denilen evliy, dnynn drt tarafnda bulunurlar. Her biri bulunduu yerde dnyev bakmdan huzr ve rahatl salamakla vazfelidir. Evtddan dnynn dou tarafnda bulunan ztn ismine Abdlhayy, batdakinin ismine Abdlalm, kuzeydeki ztn

ismine Abdl-Mrd, gneydeki ztn ismine ise Abdlkdir denir. (Molla Cmi) EVVBN NAMAZI: Akam namaznn farzndan sonra klnan alt rek'atlik namaz. Kim ki akam ile yats arasnda namaz klarsa ite o evvbin namazdr. (Hads-i erf-Rekik) EVVEL (El-Evvel): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hereyin balangc olan, varlndan nce yokluk gemeyen, hi bir ey yok iken, vr olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O, Evvel'dir, hir'dir... (Hadd sresi: 3) EYYM-I BYD: Ayn nn en aydnlk olduu kamer aylarnn 13, 14 ve 15. gnleri. lk insan ve ilk peygamber hazret-i dem Cennet'ten kt zaman vcdu birden bire karard. Hazret-i Cebril gelerek dem aleyhisselma dedi ki: "Ey dem! Vcdunun eskisi gibi beyaz olmasn istersen, Eyym- Biydde oru tut. Hazret-i dem bu tavsiyeyi yerine getirmekle vcdu eskisi gibi bsbtn beyaz olmutur. (Hads-i erf-Eyyhel Veled) Ey Ali! Cebril aleyhisselm gelip bana dedi ki: "Y Reslallah! Her ayda oru tut." Ben dedim ki: "Ey Cebril kardeim! Hangi gnlerde tutaym?" Cebril aleyhisselm cevben buyurdular ki: "Her kim eyym- biydde oru tutarsa, Hak tel hazretleri o tuttuu orucun birinci gnne on yl, ikinci gnne otuz yl, nc gnne yz yl oru tutmu gibi sevb verir. (Hads-i erf-Eyyhel Veled) EYYM-I NAHR: Kurban kesme gnleri. Kurban bayramnda, kurbann kesildii birinci, ikinci ve nc gnler. EYYM-I TERK: Kurban bayramnn 2, 3 ve 4. gnleri. Eyym- terk gnlerinde yeni ve temiz elbise giymek, sevindiini belli etmek snnettir. (Mehmed Zihn Efendi) EYYB ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ad geen peygamberlerden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Nh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahy ettiimiz ve brhim'e, smil'e, shk'a ve Ykb'a, evldlarna, s'ya, Eyyb'a, Ynus'a, Hrn'a ve Sleymn'a vahy eylediimiz ve Dvd'a Zebr verdiimiz gibi (Habbim) phesiz sana da biz vahyettik. (Nis sresi: 163) Bir kimse Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem mescidine girdi veEyyb aleyhisselm ile ilgili bz sorular sordu. Peygamber efendimiz alad ve buyurdu ki: "Allah telya yemn ederim ki, Eyyb (aleyhisselm) beldan inlemedi, szlanmad. Ayakta namaz klmak istedi. Duramad dt. Hizmette kusur grnce; "Bana gerekten hastalk isbet etti" dedi. (Hads-i erf-Hamd-i Tavl) Hazret-i Eyyb, insanlarn en uysal, en sabrls ve en ok gadabn (fkesini) yenen idi. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds)

Hazret-i shk'n olu Iys'n neslindendir. am civrnda yaayan sriloullarna peygamber gnderildi. Onlar Allah telya mn etmeye ve ibdete ard. Bu uurda ok zahmet ekti. Kendisine yedi kii mn etti. Mal ve serveti ok olan Eyyb aleyhisselm Allah telya ok krederdi. Allah tel onu imtihn etmeyi diledi. Mallarn, eitli veslelerle elinden ald. Oullarnn bir zelzele ile canlarn ald. eytann deiik sretlere girerek ona vesvese vermeye almas karsnda kr, sabr ve metnetinden hi bir ey eksilmedi. Daha ok sabr ve kretmeye balad. Allah tel onun bedenine hastalk vererek imtihn etmeyi murd etti. Eyyb aleyhisselmn hastal gn getike iddetlendi. Hanm Rahime htundan baka btn yaknlar ve dostlar onu terk ettiler. Hanm onu ehrin dna kararak hizmetine devm etti. Hazret-i Eyyb hastalna ramen, gelip geen insanlara Allah tely hatrlatarak sabr ve kr tavsiye etti. Yedi yl dert ve bel iinde kald hlde, hlinden hi ikyet etmedi. Sabr darb- mesel oldu. Allah tel onu tekrar salna kavuturdu. Hastalktan kurtulduu gecenin seherinde h edip aladnda, sebebi soruldu. Her gece seher vaktinde "Ey bizim hastamz, naslsnz?" diyen sesi artk duymaz oldum. Onun iin alyorum" buyurdu. Mallar kendisine yeniden ihsn edildi. Veft eden ocuklar kadar ocuu oldu. mrnn sonunda en olgun evld olan Havmel'i vas tyin etti. Veft ettiinde techz ve tekfninin (kefenleme) onun tarafndan yaplmasn vasiyet etti. Yz krk yanda iken am civrndaki Beseniyye denilen yerde veft etti. Kabri oradadr. (bn-l-Esr, Taber) EZN: Bildirmek. Namaz vakitlerini bildirmek, mslmanlar namaza dvet etmek (armak) iin yksek bir yerde belli olan Arabca kelimeleri sras ile okumak. Her kim yeni doan ocuun sa kulana ezn, sol kulana da ikmet okursa, mm sbyan denilen havle hastalndan korunmu olur. (Hads-i erf-hy) Ezn okumak, hicretin birinci senesinde Medne'de balad. Eshb- kirmdan (Peygamber efendimizin mbrek arkadalarndan) Abdullah bin Zeyd bin Sa'lebe ve hazret-i mer ryda ezn okunmasn grp Peygamber efendimize bildirdiler. Peygamberimiz; "nallah hak, gerek bir rydr. O kelimeleri Bill'e retin okusun" buyurdu. (Serahs, bn-i bidn) Ezn sesini duyduunuzda mezzinin (ezn okuyan kimsenin) dedii gibi siz de syleyin. (Hads-i erf-Buhr) Eznn tercemesini okumak, ezn olmaz. Mans anlalsa da baka dillerle okunmaz. (bn-i bidn) Ezn, cmi, fkh kitaplar gibi slmiyet'in kymet verdii eyleri aalamak kfrdr. (M. Hdim) Ezn- Cavk: Bir ka mezzinin bir ezn birlikte okumalar. Ezn- cavkta, mezzinlerin bir arada okuduklar yank, hazn sesler uzaktan iitildiinde, kalblere ve rhlara te'sir etmekte, insanlar vecde getirmekte, mnev cokunluk vermektedir. Asrlardan beri yapld iin slm deti olmutur. (bn-i bidn) EZEL: Balangc olmamak, ncesizlik. Ezelde Allah tel tarafndan takdir edilen eyler bu takdire uygun olarak meydana gelir. (mm- Gazl) EZEL:

ncesi, balangc olmayan. Allah tel kadmdir, ezeldir. Varlnn balangc yoktur, varlndan nce yok deildi. Hep var idi. Hi bir zaman da yok olmaz. O'ndan baka hi bir varlk, kadm, ezel deildir. (mm- Rabbn) Biliniz ki, Allah tel kadm olan zt ile vardr. O'ndan baka her ey O'nun var etmesi ile olmu, O'nun yaratmas ile yokluktan varla gelmitir. O, kadmdir, ezeldir. Hep var idi, varlndan evvel yokluk olamaz. O'ndan baka her ey yoktu. Bunlarn hepsini O sonradan yaratt. (Ahmed Frk) Allah telnn sfatlar zt gibi ezeldir, ebeddir. Mahlklarn sfatlar gibi deildirler. Akl ile, zan ile ve dnydakilere benzetilerek anlalamazlar. (Mevln Hlid-i Badd) EZKR: Zikirler. (Bkz. Zikr) EZLM: Chiliye devri Arablarnn kullandklar fal oklar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: ... ve dikili talar (putlar) zerine boazlanan hayvanlar ve ezlm ile ksmet istemeniz haram klnmtr. (Mide sresi: 3) Ey mn edenler! Muhakkak ki iki, kumar, (ibdet etmek iin hazrlanm) putlar ve ezlm eytann iinden olan birer pis eydir. Artk ondan kannz ki, felh (kurtulu) bulabilesiniz. (Mide sresi: 90) Chiliye devrinde, mhim bir ii yapp yapmamak hussunda ezlm denilen oklar ile kur' ekerlerdi. Bu oklardan birinin zerine "Rabbim bana emr etti", dierinin zerine "Rabbim beni nehyetti (yasaklad)", ncnn zerine de "gaflet etti" diye yazlrd. Bu oklar bir torba iine korlar, putlarndan en bynn nne gelerek ey tanrmz biz yle yle istiyoruz diyerek bu oklardan rast gele birini seip karrlard. Eer "Rabbim bana emr etti" yazl ok karsa, o ie balanr, "Rabbim beni nehyetti" yazl ok karsa, o iten vaz geilirdi. "Gaflet etti" diye yazl ok karsa, tekrar ekili yaplrd. te byle bir mumele ile yaplacak ii tyin etmeye kalkmak haramdr. (Muhammed bin Hamza, Senullah Dehlev, bn-i Abbs) EZVC-I THRT: Peygamber efendimizin temiz ve ok mbrek hanmlar, m'minlerin anneleri. Peygamber efendimiz, ezvc- thirtnn ilki olan hazret-i Hadce'nin veftndan bir yl sonra, elli be yanda iken Allah telnn emri ile ikinci olarak hazret-i Eb Bekr'in kz ie (r.anh) ile evlendi. Dierlerini hep ie'den (r.anhnne) sonra dn, siys sebeplerle vey merhamet ve ihsn ederek nikh etti. Bunlarn hepsi dul idi. ou yal idi. (Muhammed Nianc) Peygamber efendimiz kadnlara it yzlerle nzik bilgileri mslman kadnlarna ezvc- thirt yolu ile bildirdi. Hanmlar bir olsayd, btn kadnlarn o tek hanmndan sormas g ve hatt imknsz olurdu. Peygamber efendimiz Allah telnn dnini tam olarak bildirmek iin ok evlenmek ykn de omuzlarna ald. (Muhammed Nianc)

F
FCR:

1. Aktan gnh ileyen, haram ve gnha dalm. Fsk. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Kymet gnnde nice yzler vardr ki (dnyda iken geceleri ibdetle geirmek veya alnan abdestler sebebiyle) parl parl parlar, (kavutuklar nmetlerden dolay) gler ve sevinir (bunlar m'minlerdir). Nice yzleri de o gn, toz-toprak, karanlk ve siyahlk kaplayacaktr. te bunlar, kfirler ve fcirlerdir. (Abese sresi: 38-42) Tccrn, pazarclarn ou fcirdir. Al-verileri hell olmaz. nk, ok yemin ederek gnha girerler ve yalan sylerler. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet, Zevcir) Allah tel bu dni fcir kimselerle de elbette kuvvetlendirir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) limlerin dnyy sevmesi ve ona dkn olmas, gzel yzlerine kara leke gibidir. Byle olan ilim adamlarnn insanlara faydas olur ise de kendilerine olmaz. Dni kuvvetlendirmek, slmiyet'i yaymak erefi bunlara id ise de, bzan kfir ve fcir de bu ii yapar. (mm- Rabbn) 2. Kfir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Fcirlerin amel defterleri, Siccn denilen yerdedir. (Mutaffifn sresi: 7) FADLE: Peygamber efendimizin hiretteki makamlarndan biri. Muhammed aleyhisselm, Peygamberlerin en stn, lemlere rahmettir. Onsekiz bin lem O'nun rahmet denizinden faydalanmaktadr... hirette kendisine; Makm- Mahmd, ef'at-i kbr, Kevser havuzu, Vesle ve Fadle adndaki makamlar verilecektir. (Mevln Hlid-i Badd) FADL: 1. hsn. Allah tel, kullarna iyi olan, faydal olan vermee, kimisine sevb, kimisine azb yapmaa mecbr deildir. slerin, gnh ileyenlerin hepsini Cennet'e koysa, fadlna yakr. tat, ibdet edenlerin hepsini Cehennem'e atsa, adletine uygun olur. Fakat mslmanlar ve ibdet edenleri Cennet'e sokacan, bunlara sonsuz nmetler, iyilikler vereceini; kfirlere ise, Cehennem'de sonsuz azb edeceini dilemi ve bildirmitir. O, sznden dnmez. (Kemahl Feyzullah Efendi) Eer ezelde beni kullua Kabl ettinse fadl senin, nmet bana. (Sinn Paa) 2. stnlk, fazlet. (Bkz. Fazlet) Fadl-i Cz': Bir bakmdan stnlk. Fadl-i Kll: Her bakmdan stnlk. FH FYAT: Piyasa fiyatnn stndeki fiyat. (Bkz. Gaben-i Fhi) Esnfn hepsi fiyatlar, fhi olarak arttrd, millet zarar ve zulm grr hle geldii

zaman, hkmetin, tccrlara danarak uygun bir narh yni kr haddi koymas ciz olur. (bn-i bidn) FAHR- LEM: lemin kendisi ile vnd zt. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselm iin kullanlan sayg ifdesi. Fahr-i lem sallallah aleyhi ve sellem insanlarn en cmerdi idi. Bir ey istenip de yok dedii grlmemitir. stenilen ey varsa verir, yoksa cevb vermezdi. (mm- Ahmed Kastaln) Fahr-i lemin isimleri, hlleri, Tevrt ve ncil'de yazl idi. Yahd ve hristiyanlar, terif etmesini, gelmesini bekliyordu. Fakat kendi kavimlerinden gelmeyip, Arablardan geldii iin kskandlar ve O'na inanmadlar. (Kastaln) FAHR- ENM (Fahr-l-enm): Yaratlmlarn kendisiyle vnd zt. Sevgili aleyhisselm iin kullanlan hrmet ve sayg ifdesi. Gece-gndz dilimde, salt- selm, O mbrek rhuna, ey Fahr-l-enm. (L edr) FAHR- KNT: Kintn kendisi ile vnd zt. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselm iin kullanlan sayg ifdesi. Fahr-i kintn sallallah aleyhi ve sellem mbrek yz ve btn zlar ve mbrek sesi, btn insanlarn yzlerinden ve zsndan ve seslerinden gzel idi. Mbrek yz, bir miktr yuvarlak idi. Neeli olduu zamanda, mbrek yz ay gibi nurlanrd. Sevindii mbrek alnndan belli olurdu. (mm- Ahmed Kastaln) Bir kimse, her iinde Fahr-i kinta sallallah aleyhi ve sellem tbi olmazsa kmil, olgun m'min olmaz. O'nu kendi cnndan ok sevmezse, mn tamm olmaz. (mm- Rabbn) FAH: irkin. Dnin ve akln beenmedii eyler. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Doru klnan namaz, insan fahdan ve mnkerden herhlde uzaklatrr. (Ankebt sresi: 45) Muhakkak ki eytan size fahy emreder. (Bakara sresi: 268) Namaz doru drst klmakla ereflenen kimse, fahdan korunmu olur. nsan ktlklerden uzaklatrmayan bir namaz, doru namaz deildir; grnte namazdr. Bununla berber, dorusunu yapncaya kadar, grn yapmay elden brakmamaldr. (mm- Rabbn) FL- MUHTR: stediini yapan. Allah tel fil-i muhtrdr. Hibir ii yapmaya mecbr deildir. Yaptklar ey iin de kimse O'na bunu niin yaptn diyemez. Eski Yunan felsefecileri, akllar ermediinden, Allah telnn fil-i muhtr olduunu inkr ettiler. (Muhammed Ma'sm) Ey mslman! yi bil ki grdn, iittiin her ey, meydana gelen btn eyler madde ve cisim, bunlarn zellikleri, akllar, fikirler, dnceler, gkler, yldzlar, elementler ve bileik Peygamberimiz Muhammed

cisimler yok idi. Hepsi fil-i muhtr olan Allah telnn istemesi ve yaratmas ile var oldu. (mm- Rabbn) Beled ve ems sresinin sekizinci yetleri Allah telnn insanlara madd ve mnev kuvvet verdiini iyi ve fen yollar ayrdn ve yapt iin mes'liyetinin (sorumluluunun) insana it olacan aka anlatmaktadr. Grlyor ki, insan bir ynden fil-i muhtrdr. Bu sebeble her iinden dnyda ve hirette mes'ldr. (Muhammed Ma'sm) FTE: Gaflet, uyku, unutmak, hastalk, dman korkusu gibi bir zrle karlan farz veya vcib namaz. zrsz, tenbellikle klnmayan namazlara metrkt denir. Namaz zrsz vaktinde klmamak byk gnhdr. Kaz etmekle bu gnh affolmaz. Ayrca tvbe etmek lzmdr. slm limleri, mslmann namazn zrsz asl terk etmeyeceini, ancak dinde bildirilen bir zrle karabileceini nazar- tibra alarak, fkh kitablarnda kaz edilmesi gereken namazlara; metrkt (terk edilen namazlar) demeyip, fite (karlan namazlar) tbirini kullanmlardr. (Alddn Haskef, S.Abdlhakm Arvs) Fite namazlar olan bir kimse, bunlar klacak gte iken klmam ise, lecei zaman, namaz borlarnn fidye (fakirlere belli miktrda para veya baka bir ey) verilerek iskt edilmesi (drlmesi) iin vasiyyet etmesi lzmdr. (mm- Birgiv) FZ: dn vermekte, rehnde (ipotek yni denecek mal karl olarak, bir mal, alacaklda veya baka dil bir kimsede emnet brakmada) ve al-verite, alcdan veya vericiden birinin tekine karlksz vermesi art edilen fazla mal, para veya menfaat. Rib. (Bkz. Rib) Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Fiz yiyenler, kymet gn mezarlarndan, sar'a hastas gibi perin kalkacaklardr. (Bekara sresi: 275) Allah tel, fiz alan ve verenlerin mallarnn hepsini yok eder. zini, eserini de brakmaz. Zekt verenlerin maln elbette artrr. (Bekara sresi: 276) Receb'in ilk Cum gecesini ihy edene (ibdetle geirene), Allah tel kabir azb yapmaz. Dularn kabl eder. Yalnz yedi kimseyi affetmez ve dularn kabl etmez: Fiz alan veya veren, mslmanlar aa gren, anasna-babasna eziyet eden, kar gelen ocuk, mslman olan ve dnin emirlerine uyan kocasn dinlemeyen kadn, ark ve algcl san'at edinenler, livta ve zin edenler, be vakit namaz klmayanlar. (Hads-i erf-Riyd-n-Nsihn) Daha fazlasn demesi art ile dn vermek fizdir. Yni byle olan szleme haramdr. Haram anlama ile ele geen maln hepsi haram olur. Mesel on iki kile demesi art ile, on kile buday dn verilse, alnan on iki kilenin hepsi haram olur. Fiz ile dn vermek ve almak haram olduu Kur'n- kermde ak olarak bildirilmitir... (mm- Rabbn) srfn yni mal, dnin uygun grmedii yerlere datmann ktln gsteren delillerden biri de, fizin haram olmasdr. Fiz alp vermek byk gnhtr. Fizin haram olmasnn sebebi, insanlarn maln al-veri yaparken ziyn olmaktan korumaktr. (mm- Birgiv) Son nefeste mnsz gitmeye sebeb olan eylerden biri de, fiz alp vermektir. (Hamz Efendi) Fiz, yalnz slmiyet'te deil, semv dinlerin yni daha nce gnderilen hak dinlerin

hepsinde haram idi. Fizin az da ou da haramdr. En byk gnhlardandr. (Muhammed Rebhm) Her menfaat getiren bor fizdir. (Aleddn Haskef) FAKH: 1. Fkh limi. Dnin amel (yaplacak ilerle ilgili) hkmlerinde mtehasss lim. oulu fukahdr. (Bkz. Fkh) 2. Mctehid. Kur'n- kermde ve hads-i erflerde akca bildirilmemi olan hkmleri, ak ve geni olarak bildirilenlere benzeterek meydana karabilen derin lim. ctihd derecesine varm lim. Allah tel bir kuluna iyilik etmek isterse, onu dinde fakh yapar. (Hads-i erf-Buhr) Bir kimse fakh olursa, Allah tel, onun zledii eyleri ve rzkn ummad yerlerden gnderir. (Hads-i erf-hy) eytana kar bir fakh bin bidden (ok ibdet edenden) daha kuvvetlidir. (Hads-i erf-Hilye) Fakihlerin ba mm- A'zam'dr ve fkhn drtte ona ittir. (bn-i bidn) FAKR: 1. Asl (temel) ihtiylarndan baka nisb miktr (dnen zengin saylacak kadar) mal olmayan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: ...Artk ondan (kesilen kurbandan) hem kendiniz yiyin, hem de yoksula, fakre yedirin. (Hac sresi: 28) eyi yapan mslmann mn kmildir: ilesine hizmet etmek, fakirler arasnda oturmak ve hizmetisi ile birlikte yemek yemek. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) Eshbm iin fakirlik sedettir. hir zamandaki mmetim iin zenginlik sedettir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Fakir olduu iin bir kimseyi aa, zengin olduu iin bir kimseyi yksek tutan mel'ndur. (bn-i Abbs) Bu mmetin fakirlerinin, zenginlerinden yarm gn nce Cennet'e girecekleri bildirildi. Bu yarm gn, be yz dny senesidir. nk, Allah telnn bildirdii bir gn,bin dny senesi kadar zamandr. Byle olduu Hac sresinde aka bildirilmitir. Cennet'e erken girecekleri bildirilen fakirler, slmiyet'e uyan, sabreden fakirlerdir. slmiyet'e uymak demek, slmiyet'in emirlerini yerine getirmek, yasaklarndan saknmaktr. (mm- Rabbn) Fakir, nafakas olmaynca sabr ve kanat eder. Allah telnn kendisi hakkndaki mumelesinden rz olur. Allah tel emrettii iin rzk kazanmaya alr. alrken, ibdetlerini terk etmez, haram ilemez. Kazanrken de, harcarken de dnin emirlerine uyar. Byle kimseye zenginlik de fakirlik de faydal olur. (Hdim) 2. Tasavvufta fakir: Dervi. Her zaman her ite yalnz Allah telya muhta olduunu bilen, btn ihtiyalarn hep Allah telya arz eden. Fakirlik, nefsin isteklerini yaptrmaz. Onu dinlemez, burnunu krar. (mm- Rabbn) FAKR: Fakirlik. Tasavvufta her zaman her ite Allah telya muhta olduunu bilmek.

Fakr ile nrm. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) FAL: Atlan boncuk ve baklaya, koyunun krek kemiine ve benzerlerine bakmak sretiyle gaybdan, gelecekten haber verme ii. mmetimden bir ksmn bana gsterdiler. Dalar, sahrlar doldurmulard. Byle ok olduklarna atm ve sevindim. Sevindin mi? dediler, evet dedim. Bunlardan ancak yetmi bin adedi hesabsz Cennet'e girer dediler. Bunlar hangileridir diye sordum. lerine sihr, by, dalamak, fal kartrmayp, Allah teldan bakasna tevekkl (gvenip) ve gvenmeyenlerdir denildi. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) FALCI: Fala bakan, gayb bildiini iddi eden. Gayb anlamak iin gy bir takm vstalara mrcaat eden kimse. Atlan boncuk ve baklaya, koyunun krek kemiine ve sir eylere bakp bunlardan man karr grnen; gaybden haber verdiini iddi eden kimse. Cebril (aleyhisselm) bana geldi. Kalk namaz kl ve du et! Bu gece, ban'n on beinci gecesidir dedi. Bu geceyi ihy edenleri Allah tel affeder. Yalnz kfirleri, bycleri, falclar, kendini beenenleri, iki ienleri, fiz yiyenleri ve zin yapanlar affetmez. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Tevekkl edenler (sebeblere yapp Allah telya gvenenler), falclk, efsn ve dalamak ile hastal tedv etmezler. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Khinlere, falclara inanmamaldr. Bilinmeyen eyleri bunlara sormamaldr. Bunlar gaybleri (gizli eyleri) bilir sanmamaldr. (smil Hakk Bursev) FN: 1. Yok olucu, geici, devaml olmayan. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Yer) zerinde bulunan her canl fndir. (Rahmn sresi: 26) hiret iin lzm olan eyleri, bu fn dnyda hazrlamak lzmdr. (Muhammed Hdim) Fn olan ver ki, bk (sonsuz, devaml) olan alasn. (Erzurumlu brhim Hakk) lemlerin hdis olduuna yni sonradan yaratldna inanan, fn olduklarna da inanr. Mslman olmak iin; maddelerin ve cisimlerin yni her varln, yoktan var edilmi olduklarna ve tekrar fn olacaklarna inanmak lzmdr. (Seyyid erf Crcn) Ey insanolu! Bu dny fndir. Mal mlk elde kalmaz. Ne kadar maln olsa murd alamazsn. hiretten gfil olma. Zr gidiin dn yoktur. Allah teldan baka ilere tutulmaktan kurtul. Devaml kalacak ilerle megl ol! (Akbyk Sultan) 2. Tasavvufta Allah teldan bakasn unutan, bunlarn sevgisinden kurtulan kimse. Dnin emirlerini en iyi ekilde yaparak sslenmek, ibdetleri yapmakta ve yasaklardan kamakta kolaylk hsl olmas; nefsin fn olmasna baldr. Bu da ancak, Ehl-i snnet limlerini sevmek ve onlarn muhabbetini (sevgisini) kazanmakla olur. (mm- Rabbn) FARDT-I DLE: Dnimizin drt temel kaynandan icm' ve kys. (Bkz. cm', Kys) lim tr: yet-i muhkeme (hkm ak yet-i kermeler), snnet-i kime (Peygamber efendimizin hads-i erfleri, mbrek sz ve davranlar) ve fardt- dile. (Hads-i erfEb Dvd)

FARZA: 1. Namaz, oru, zekt gibi kesin delil (mns ak olan yet-i kerme) ile bildirilen emirler. Hac farzas hem ml (mal ile), hem de beden ile yaplan bir ibdettir. (bn-i bidn) 2. Miktr bildirilen vrislerden her birine den hisse. Mrs pay. FARK: Tasavvufta cem' denilen mertebeden sonra gelen bir makam. Buna cem'l-cem' de denir. (Bkz. Cem') Fark makmnda olann rahatlk ve huzru kullukta, lezzeti tatte yni ibdettedir. Cem' makm sekirdir (muhabbet sarholuudur). Fark makm, sahv (uyanklk) olup, buraya kavuunca rif hakki slm'la ereflenip, insanlar doru yola kavuturmaya ve terbiye etmeye lyk olur. (mm- Rabbn) FRK: "Doru ile yanl birbirinden ayran" mnsna hazret-i mer'in lakab. Bir gn Peygamber efendimize bir mnfk (kalbi ile inanmayp inanr grnen) ve bir yahd bir dv ile geldiler. Peygamber efendimiz aralarnda hkmeyledi. Yahdnin hakl olduu anlald. O mnfk rz olmaynca, Reslullah efendimiz onlara; "mer'e varn sizin dvnz grsn" buyurdu. Onlar mer'e geldiler. Neye geldiniz? dedi. Mnfk, bu yahd ile dvm vardr dedi. Hazret-i mer; "Reslullah efendimiz varken ben bu dvy nasl greyim" dedi. Mnfk; "Biz Reslullah'a (aleyhisselm) vardk, yahdnin hakl olduuna hkmeyledi. Ben rz olmadm." dedi. O zaman hazret-i mer; "Siz az bekleyin, ben dvnz imdi hllederim" dedi ve ieriye gitti. Biraz sonra eteinin altnda klcyla kp yanlarna geldi. Klc ektii gibi o mnfn kellesini uurdu ve; "Reslullah'n hkmne rz olmayann hli budur" dedi. te bundan dolay, kendisine mer-l-Frk denildi. (emseddn Sivs) FARZ: Allah telnn Kur'n- kermde yaplmasn akca bildirdii emirler. Kulum farzlar yapmakla bana yaklat gibi, baka eyle yaklaamaz. Kulum nfile ibdetleri yapnca, onu ok severim. yle olur ki, benimle iitir. Benimle grr. Benimle her eyi tutar.Benimle yrr. Benden her ne isterse veririm. Bana snrsa, onu korurum. (Hads-i kuds-Buhr) Ey kulum! Emrettiim farzlar yap, insanlarn en bidi (ibdet edeni) olursun. Yasak ettiim haramlardan sakn, ver shibi olursun. Verdiim rzka kanat eyle, insanlarn en gansi (zengini) olursun, kimseye muht kalmazsn. (Hads-i kuds-Mikt, Cmi-us-Sagr) Allah telnn rz olduu iler, farzlar ve nfilelerdir. Farzlarn yannda nfilelerin hi kymetleri yoktur. Bir farz vaktinde klmak, bin sene nfile ibdet yapmaktan daha ok fidelidir. Hatt bir farz yaparken, bunun snnetlerinden bir snneti ve edeplerinden bir edebi yapmak da, baka nfileleri yapmaktan kat kat daha kymetlidir. (mm- Rabbn) Farz- Ayn: Her mslmann yerine getirmesi lzm olan farz. mn yni Ehl-i snnet tikdn, iyi ve kt huylar renmek farz- ayndr. Abdesti, gusl, namaz ve orucu ve haramlar da, her mslmann renmesi farz- ayndr. (mm- Rabbn) Farz- Kifye:

Mslmanlarn bir ksmnn yerine getirmesi ile dierlerinden den farz. Kur'n- kermi dinlemek farz- kifyedir ve okunmasndan ve nfile ibdetlerden daha sevbdr. (Haleb-yi Kebr) Cenze namazn klmak, lye hizmeti ve san'at ve ticret bilgilerini (ve bugnn silhlarn yapmak ve kullanmak iin fen bilgilerini iyi) renmek farz- kifyedir. (Ysuf Sinneddn) Bir yet ezberlemek herkese farz- ayndr. Ftihay ve yet veya bir ksa sre ezberlemek vcibdir. Kur'n- kermin hepsini ezberlemek farz- kifyedir. (Alddn-i Haskef) FASD: Damardan kan aldrma. (Bkz. Hacmat) FSIK: Aka gnah ilemekten ekinmeyen, s, gnahkr m'min. Fskn fskna mni olmaa kudreti varken, kimse mni olmazsa, Allah tel, bunlarn hepsine, dnyda ve hirette azb yapar. (Hads-i erf-Berka) Fsk medh olunduu zaman, Rabbimiz gadba gelir. (Hads-i erf-Beyhek, bn-i Ad) Kzn fsa veren mel'ndur. (Hads-i erf-Zevcir) renilmesi farz ve vcib olan fkh (din) bilgilerini renmemek fsktr, gnahtr. Fsklarn hidlii kabl olmad iin, hidlere tirz olunduu zaman, hkim hidlere fkhtan sorar. (bn-i bidn) Fskn, bid'at shibinin (inan bozuk olann) ve snin evine, ziyfetine, ancak zarret olunca veya bir kimsenin iini grmek iin gidilir. (mm- Gazl) FSD: Bozan, bozuk. 1. Bir ibdetin, btl olmas, geersiz olmas. Btl. Namaz klarken gs zrsz olarak kbleden evrilirse, namaz hemen fsid olur. (Haleb) Namazda konumak ve boazndan zrsz ksrk gibi ses karmak namazn fsid olmasna sebeb olur. (Haleb) Orulu iken ve namaz klarken boaza yamur, kar kasa, oru da namaz da fsid olur. (Tahtv) 2. Asl slmiyet'e uygun olup, sfat uygun olmayan mumele, akid. Veresiye yaplan satta deme trihi belirtilmezse, fsid olur. (Kn) Fsid Akd: Asl slmiyet'e uygun olduu hlde, sfat uygun olmayan her eit szleme. Fsid Bey': Asl slmiyet'e uygun olup sfat uygun olmayan sat. (Bkz. Bey') Fsid bey aslnda sahihdir, cizdir. nk mtekavvim (kullanlmas mbah ve kullanlabilir) olan maln satdr. Fakat sfat dne uygun olmayp sahih (geerli) deildir. Semen (bedel) mtekavvim olmaynca veya mebin (satlan maln) veya semenin miktar veya evsaf yahut veresiye satta semenin verilecei zaman belli olmaynca bu sat fsid olur.

(bn-i bidn) Fsid cre: Asl slmiyet'e uyduu hlde, sfat uygun olmayan icre (kirya verme). Bir mal dnen ve aklen nerede kullanlabilirse, o maksadla kullanmak iin kirya verilir. Kuma, ev ve mutfak eysn, ss, gsteri olarak bulundurmak iin; evi, oturmayp, kleyi, altn, gm ve otomobili kullanmayp, bakasna gsteri yapmak iin kir ile almak fsid icre olur. (Ali Haydar Efendi) Koyun otlatmak iin tarlay, yn iin hayvan kirya vermek ciz deildir, fsid icredir. (bn-i bidn) Fsid Kan: gnden yni yetmi iki saatten -be dakika bile az olsa- gelen kan, yeni balayan (balia, ergen) olan iin on gnden ok srp, onuncu gnden sonra gelen kan, yeni olmayanlarda (kadnlarda) detten ok olup on gn de atnda detten sonraki gnlerde gelen kan, hmile ve yise (ihtiyar) kadnlardan ve dokuz yandan kk kzlardan gelen kan. stihza kan. (Bkz. stihza) Fsid Temizlik: Sahh olmayan temizlik.Kadnlarda hayz kannn kesilmesinden sonra on be gn gemeden nce kan grme hli. Hayz mddeti dnda istihza denilen kan grld gnler, fsid temizlik gnleridir. (bn-i bidn) Hayz kannn durmadan akmas lzm deildir. lk grlen kan kesilip, gn sonra tekrar grlrse, aradaki temizlik, fsid temizlik olup, szbirlii ile hep akt kabl edilir. (bn-i bidn) FASL-I HTB: Kolay, ak ve anlalr sz syleme. Doru syliyenlerin en iyisi ve kendilerine Fasl- hitb ve hikmet (ilim) verilenlerin en stn olan shibimiz ve efendimiz Muhammed aleyhisselma ve O'nun temiz line (akrabsna) ve insanlar arasndan O'nun iin seilmi olan Eshbna (arkadalarna) salt ve selm (hayrl dular) olsun. (Ahmed Mekk Efendi, Sekkk) FTIMLER: Aslen mecs olan Meymn el-Kaddah'n neslinden gelen Ubeydullah bin Sa'd'in etrfnda toplanan, kendilerinin hazret-i Ftma'nn neslinden geldiklerini iddi eden; Msr, Kuzey Afrika, Filistin ve Sriye'de 910-1171 seneleri arasnda hkm sren, Eshb- kirm dmanln yaymaya alan hnedn Ubeydler. ki yz altm sene mddetle Ehl-i snnet mslmanlara zulmeden Ftmler, pek ok msum (gnhsz) kimseyi ldrdler. Abbs halfelerinin hilfetini kabl etmeyerek slm birliini paraladlar. Zaman zaman Abbs halfelerine ve Seluklulara kar hristiyanlarla birleerek mslmanlar aleyhine ittifak (birlik) kurdular. Ftmler kurduklar medreselerde btn (smil) d (propagandac) yetitirdiler. (mm- Syt) Ftm hkmdrlarndan Muiz Lidnillah imdiki Khire ehrinin bulunduu yere Khire-i Muizziyye adnda bir ehir kurdu. Ezndaki Hayyealessalh ibresini kaldrarak, yerine btnliin almeti olarak Hayyeal hayr'il amel ibresini koydurdu. (Ninczde) FTIR SRES: Kur'n- kermin otuz beinci sresi. Melike sresi de denilmektedir.

Ftr sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Krk be yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen ve yaratc mns olan "Ftr" kelimesi sreye isim olmutur. Srede balca; Allah telnn stn ve esiz yaratma kudreti, m'min ile kfir arasndaki fark, insan kalbinin ktlklerden temizlenmesi ve gzel ahlk ile bezenmenin lzmu anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Taber) Allah tel Ftr sresinde melen buyuruyor ki: Allah diledii kimseleri eri, sapk yollara kor, diledii kimselere hidyet eder. Doru, iyi yolu gsterir. (yet: 8) Kim Ftr sresini okursa, dilediinden girmesi iin Cennet'in sekiz kapsna dvet edilir. (Hads-i erf-Kd Beydv) FTHA SRES: Kur'n- kermin birinci sresi. Ftiha sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yedi yet-i kermedir. Kur'n- kermin banda olup, okumaya onunla baland iin Ftiha, Kur'n- kermdeki mnlarn asl olduundan, mm'l-Kur'n, hads-i erfte if olduu bildirildiinden Sret'-fiye veya Sret'-if denilmitir. Dier isimleri; el-Ess, el-Vfiye, el-Kfiye, es-Seb-l-mesn ve el-Kenz'dir. Sre, Allah telya hamd seny (vg ve kr), O'nun sfatlarn ve mhim bir duy ierisinde bulundurmaktadr. (Senullah Dehlev, Taber) Allah tel Ftiha sresinde melen buyuruyor ki: Hamd, lemlerin Rabbi, Rahmn, Rahim ve din gn (kymet gn) nn shibi olan Allah telya mahsustur. Yalnz sana ibdet eder, yalnz senden yardm isteriz. Bizi doru yola, kendilerine nmet verdiklerinin yoluna ilet. Gazba urayanlarnkine (yahdlerinkine), sapklarnkine (hristiyanlarnkine) deil. (yet: 1-7) Yatana uzandnda Ftiha ve hls srelerini okuduun zaman, lm dnda kalan her eyden emn olursun. (Hads-i erf-Mecma-uz-Zevid) Kim Ftiha'y ve hls sresini okursa, sanki o kii Kur'n- kermin te birini okumu (gibi sevb shibi) olur. (Hads-i erf-Metlib-l-Aliyye) Ftiha (sresi) her hastaln ifsdr. (Hads-i erf-Drim) Yedi def Ftiha sresi okuyup dert ve ar olan uzva flenirse, if hsl olur. yet-i kermenin ve dunn tesir etmesi iin okuyann ve okutann, ehl-i snnet tikdnda olmas, haram ilemekten, kul hakkndan saknmas, haram yiyip imemesi ve karlk olarak cret istememesi arttr. (Eb'l-Hasen-i zil) FAZLET: 1. stnlk. yi ahlkllk. Fazlet ehlinin deerini, ancak fazlet ehli bilir. (Hads-i erf-Bostn-l-rifn) Namaz cemat ile klmak, yalnz klmaktan yirmi yedi derece daha fazletlidir. (Hads-i erf-El-Fkh alel Mezhibi Erbe'a) Drt halfenin fazlet ve stnlkleri hilfetteki sralarna gredir. (mm- Gazl) lim shibleri, dier m'minlerden yedi yz derece daha fazletlidir. (bn-i Abbs) mm- fi'ye bir mes'ele soruldu; skt etti. "Niin sustun?" dediklerinde; "Fazletin sktta m cevapta m, nerede olduunu anlayncaya kadar sktu terch ettim" buyurdu. (mm- Gazl) Hazret-i Eb Bekr'in fazleti; mnda ve ok mal vermekte, nefsini bu yolda hizmeti

etmekte, en nde olmas sebebiyledir. (mm- Rabbn) 2. Farz ve vciblerin hricindeki nfile ibdetler yni mstehb ve snnetler. Din ksmdr: Emirler, yasaklar ve fazletler. (Muhammed Rebhm) FECR: Sabaha kar, gne domadan nce, ufkun gn dousu tarafnda grnen aydnlk, tan yerinin aarmas. Reslullah efendimiz mldn 571. senesi Nisan aynn 20. Pazartesi sabh fecr aarrken, Mekke ehrinde dnyy terf etti. (Mevln Hlid-i Badd) Fecr-i Kzib (Aldatc fecr): Fecr-i sdktan iki derece kadar nce douda grlen ve sonra kaybolan geici beyazlk. msak vakti. Fecr-i Sdk (Gerek fecr): Fecr-i kzibi tkibeden tam karanlktan sonraki beyazlk. Sabah namaznn ve orucun balama vakti. Sabah namaz, drt mezhebde de fecr-i sdkn arktaki ufk-i mer'den (grnen ufuktan) aydnlanmaya yz tutmas ile balar. (Keds) Orucun farz tr: 1) Niyet etmek, 2) Niyeti ilk ve son vakitleri arasnda yapmak, 3) Fecr-i sdktan, gnein batmasna kadar olan zaman iinde orucu bozan eylerden saknmak. (Kutbddn-i znik) Fecr Sresi: Kur'n- kermin seksen dokuzuncu sresi. Fecr sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Otuz yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen Fecr kelimesi sreye isim olmutur. Srede eski kavimlere it kssalar ve insanolunun ktle ynelmesi, bunun kt sonular, dny haytndan sonraki hayt ve oradaki durumlar ksaca bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Taber) Allah tel Fecr sresinde melen buyuruyor ki: Ey mutmainne (slmiyet'e uymayan eylerden uzaklam) olan nefs! Rz olmu ve rz olunmu olarak Rabbine dn! (yet: 28) Kim her gn Fecr sresini okursa, o, kymet gn kendisi iin bir nr olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) FEDL: Farz ve vcib olmayan nfile ibdetler. Y Ali! nsanlar fedil ile megl olduklar zaman, sen farzlar tamamlamaya al. (Hads-i erf-Mifth-un-Nect) bdetler, feriz (farzlar) ve fedil olmak zere ikiye ayrlr. Be vakit namazn snnetleri, farzlardaki noksanlar, kusrlar tamamlar. Yoksa, snnet namaz, klnmayan farz namaz yerine gemez. (Abdlhakm Arvs) FEHM: Anlay; iyiyi ktden ayran anlama kuvveti. Ahmak insan kendisini aldanmaktan koruyamaz. Akl ve fehm, insann yaratlnda olacak. Yaratlnda akl ve fehimden mahrm olanlar, bunlar sonradan te'min edemezler. (mm- Gazl)

FELH: Kurtulu, selmet, mutluluk, hayr ve nmetlerde, rhatta dim olmak. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Sizden yle bir cemat (topluluk) bulunmaldr ki, (onlar herkesi) hayra arsnlar, iyilii emretsinler, ktlkten vazgeirmee alsnlar. te onlar felha erenlerin t kendileridir. (l-i mrn sresi: 104) M'minler (Allah telnn birliine inananlar) muhakkak felh bulmutur. (M'minn sresi: 1) lmi, kibirlenmek, kendini byk gstermek iin istiyenlerden hi biri felh bulmamtr. lmi; tevz (alak gnlllk) ve insanlara hizmet iin isteyen, elbette felh bulur. (mm- fi) Bakalarnn zarar grmesine sevinen kii felha kavuamaz. (Bennn el-Hamml) FELAK SRES: Kur'n- kermin yz on nc sresi. Felak sresi, Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). Be yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen Felak kelimesi sreye isim olmutur. Srede Allah tel; grnen ve grnmeyen, bilinen ve bilinmeyen btn kt eylerden kullarnn kendisine snmalarn, gvenilecek ve snlacak tek varln kendisi olduunu bildirmektedir. (Senullah Dehlev, bn-i Abbs) Allah tel, Felak sresinde melen buyuruyor ki: (Y Muhammed!) Yaratt eylerin errinden, karanl kp bast zaman gecenin errinden, (byclerin ipliklere baladklar) dmlere fren (nefes)lerin (byc ve frkclerin) errinden, hased edenin, hased ettii zaman errinden, karanl yrtan nrun Rabbine snrm de! (yet: 1-5) Ey Ukbe! Felak sresini oku. Zr sen, Allah telya Felk sresinden daha sevimli gelen ve daha beli olan hi bir sre okuyamazsn. Mmkn olursa onu ok oku. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed ibni Hanbel) FELEK: Yrnge. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ne gne aya yetiebilir, ne de gece gndz geebilir. Bunlardan her biri belli bir felekte yzmeye (akp gitmeye) devm ederler. (Ysn sresi: 40) FELS: Altn ve gmten baka mdenlerden baslm para. oulu flstur. Satlan veya satn alnan maln, bir felsin tibr kymetinden aa olmamas lzmdr. Bir felsten aa al-veri ciz deildir. (bn-i Nceym) Para olarak felslerin tibr kymetleri (ryic deerleri), imdi kullanlan kt paralarda olduu gibi, kendi deerlerinden katkat fazladr ve hep deimektedir. Ryic deerleri altn ve gm deerinden hesaplanr. Bir felsin tibr kymeti imdi bir altn lirann kymeti olan kt lira adedinin on bete biri kadar kuru olmaktadr. Mesel en ucuz altn lirann kymeti 30.000 kt lira ise, bu flsun tibr kymeti 2000 kurutur. Buna gre, 20 liradan aa olan bir maln satlmas ciz olmamaktadr. (bn-i bidn) FELSEFE:

Madde, hayat, yaratl, kint, ruh, lm, lm sonras gibi konularda insan gcnn akla dayanarak ortaya koyduu dnce ve grlerin tamm. Beendii dncelerini hakkat olarak anlatmak, yaldzl, heyecan verici laflarla inandrmaya almak. Tecrbeye, hesba dayanmayan ahs dnceler. Varlklar yoktan yaratlmam, byle gelmi byle gider demek, mn edilecek eylere, helal-haram olanlara inanmaya gericilik demek felsefedir. Eski Yunan felsefesi balbana bir ilim deildir. Matematikiler, geometri okuyanlar, mantk renenler, tabiiyyeciler ve tabibler arasnda bu felsefeye kayanlar ok oldu. Felsefeciler ilhiyyt zerinde yni Allah tel ve onun sfatlar, emirleri yasaklar zerinde, kendi akllar, grleri ile konutular. Hesab, hendese, mantk, tabiat bilgisi, fizik, kimy, tb bilgisi renmek mubahtr. Bunlarn hepsi slm bilgileridir. Fakat bunlar slmiyete kar bozuk dncelerine let etmek, genleri aldatmak iin kullanmak felsefe olur. (mm- Gazl) mm- Muhammed Gazl, mm- Ahmed Rabbn ve daha birok slm bykleri, Yunan felsefesini inceleyip, didik didik etmi ve o felsefecilerin ne kadar chil olduklarn bildirmilerdir. Mslmanlarn, byle kimseleri beenmemelerini onlara aldanmamalarn birok kitaplarnda yazmlardr. (Abdlhakm Arvs) FEN YOBAZI: Fen bilgisinde mtehasss (uzman) olmad hlde, kendisini fen adam ve mslman olarak gsterip mslmanlarn dnini, mnn bozmaa, slmiyet'i ierden ykmaa alan kimse. niversiteden diploma alan bir kimse, sefhete yni zevk ve elenceye balayp, bulunduu ilim dalnda almaz, okuduklarn da unutursa, bu kimse ilim adam, fen adam olamaz. slm dmanl da yaparak, yalan ve yanl szlerini, yazlarn ilim ve fen olarak samaa kalkrsa, cemiyet iin zararl olur. Bu fen yobazlarna aldanarak sonsuz felkete srklenen zavalllara ok acnr. (Sedet-i Ebediyye) Fen yobazlar, Allah telnn varlna inanmayp, lem, byle kendiliinden gelmi ve byle gidecektir. H bu lemin yaratan yoktur. Canllar da byle birbirlerinden reyip sonsuz olarak srecektir, demektedirler. slmiyet'i ierden ykmak ve kfre sebeb olan eyleri isbtlamak iin rpnan fen yobazlar ne kadar zavalldr. (Fideli Bilgiler) FEN: Tasavvuf ilminde bir terim. Kendini yok grmek. Msivy, Allah teldan baka her eyi unutmak, mahlklarn (yaratlmlarn) sevgi ve dncesini gnlden karmak. Allah tely ok zikir (anma) netcesinde meydana gelen kendini unutma hli. Fenya kavumak iin lzm olan on ey; tvbe, zhd (dnyya dkn olmamak), tevekkl (Allah telya gvenmek), kanat, uzlet yni dni, ahlk bozan kimselerden, kitablardan saknmak, zikr (her ite Allah tely htrlamak), tevecch (btn arzu ve isteklerden syrlarak Allah telya ynelmek, sabr, murkabe (kendini hesba ekme) ve rz (Allah teldan gelen her eye boyun eme)dr. (Ahmed Frk) Mrifet (Allah tely tanmak) ve hakk mn, fen hli meydana gelmesine ve lmeden nce olan lmeye (gafletten uzak olup, her an Allah tely hatrlamaya) bal olduu iin, fen hli ok olann mn dim kmil (olgun) olur. Peygamber efendimiz buyurdular ki: "Eb Bekr'in mn btn mmetimin mn ile tartlsa, Eb Bekr'inki daha stn olur." nk o, fenda btn mmetten (her mslmndan) daha ileride idi. Eshb- kirmn hepsi fen makmna kavumutu. (Muhammed Ma'sm) Fen ve bek, shibinin vicdn ile ilgilidir, dil ile sz ile anlatlamaz. Tatmakla anlalr. (Abdlhakm-i Arvs)

Bir kimsede hsl olmazsa fen, Hak telya yol bulamaz asl. (mm- Rabbn) Fen Fillah: Kalbin yalnz Allah tely sevmesi, O'nun beendii eylerde fni olmak yni O'nun sevdiklerini sevmek O'nun sevdiklerini kendi iin sevgili bilmek. Fen fi-eyh: Tasavvuf ilminde talebenin vel olan hocasnn arz ve isteklerine tbi olmas, irdesini isteini onun eline brakmas. l ykaycnn elindeki meyyit (l) gibi olmas. Ona hi bir iinde muhlefet etmemesi. Fen-i Etemm: Tam fen. Evliylk makamlarnn sonu, velnin ben diyecek yer bulamamasdr. Fen-i rde: rde ve isteklerin yok olmas. Fen-i Kalb: Mahlklarn (yaratlmlarn) varln, sevgisini kalbden karmak. Kalbin Allah teldan baka hi bir eyi bilmemesi ve sevmemesi, unutmas. Fen-i kalb hsl olunca, kalbde hatara (mahlklarn dncesi) kalmaz. Fakat dimadan gitmezler. (Ahmed Raf) Fen-i kalb shibi, istese de, kendisini zorlasa da, Allah teldan baka hibir eyi htrna getiremez. Bu fen, kalb ile olan zikrin netcesidir. (mm- Rabbn) Fen-i Nefs: nsann kendine ve bakalarna ballnn kalmamas. Benlii unutup, brakmas. Yni Allah teldan baka hi bir eyi bilmemesi ve sevmemesi. Fen-i nefs mertebesinde, mahluklarn dncesi de dimadan gider, kaybolur. (Ahmed Rf) Fen-i kalbden sonra fen-i nefs, sonra itmi'nn- nefs, sonra slm- hakk hsl olur. (Muhammed Ma'sm) Fen fi-eyh, hakk fennn balangcdr. (mm- Rabbn) FERZ: 1. Bir kimse veft edince, brakt maln kimlere verileceini ve nasl datlacan reten ilim, mrs hukku. Feriz ilmini renmeye alnz. Bu ilmi genlere retiniz. Feriz ilmi din bilgisinin yars demektir. mmetimin en nce unutaca, brakaca ey, bu ilim olacaktr. (Hads-i erf-bn-i Mce, Dre Kutn) Feriz ilmi, slm hukkunun bir blmdr. eref ve stnl sebebiyle bal bana bir ilim dal sayld. (Kemleddn Muhammed) 2. Farzlar. Farzann okluk ekli. (Bkz. Farz) bdetler, feriz ve fedil (nfile ibdetler) olmak zere iki ksmdr. (Kudr) FERDYYET: Tasavvufta yksek bir mertebe.

Mevln rif Kern hazretleri, ferdiyyet nisbetinin kemllerini, olgunluklarn Muhammed Pris hazretlerine son gnlerinde ihsn eylemitir. Mevln rif de bu ferdiyyet nisbetini zevcesinin pederi Mevln Beheddn Klk'den almt. (mm- Rabbn) FERSAH: 5760 metre. Bir saatte gidilen yol. limlerin hepsi, dinde sefer (yolcu) saylmak iin gidilmesi lzm olan gnlk yolu, fersah dedikleri l ile bildirdiler. Bir ksm gnlk yol, yirmi bir fersah, bir ksm on sekiz, bir ksm ise on be fersahtr dedi. Fetv (hkm) ikinci sze gre verilmitir. Yni seferlik mesfesinin on sekiz fersah olduunu esas almlardr. (bn-i bidn) FESD: Bozukluk, karklk, fitne, anari. Allah tel yet-i kermede melen buyuruyor ki: Allah'a ve Peygamberine kar harp edenlerin ve yeryznde fesd karmaya alanlarn cezs ancak ldrlmeleri vey aslmalar yhut elleriyle ayaklarnn apraz kesilmesi veya o yerden srgn edilmeleridir. Bu cez onlara dnyda bir kepzeliktir. hirette ise kendilerine byk bir azb vardr. (Mide sresi: 33) Fitnenin, fesdn oald bir zamanda ibdet etmek, hicret ederek benim yanma gelmek gibidir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) mmetim arasna fesd yayld zaman, snnetime yapan iin yz ehd sevb vardr. (Hads-i erf-Hadka) nsanln ufuklarn saran fesd karanl, hep irkin, mnszln ve sevimezliin bir netcesidir. (Abdlhakm Arvs) Fitne, fesd zamnnda slmiyet'e uymak, kfirlerle harb etmek gibidir. (A. Nabls) Fesdlarn ba slmiyete uymamaktr. (mm- Rabbn) Halkn ii gc fesd olunca, erliler (ktler) balarna geer. (A'me) FESHAT: Ak ve dzgn konuma. Arablarda iir, edebiyt ve belgat ve feshat her eyden ileri gidip, en gvendikleri baarlar olduu hlde Kur'n- kerm karsnda bir ey syleyemediler.Kur'n- kerme byle galebe alamaynca, oklar insafa gelip mslman oldu. (M. Sddk bin Sad) FESH: Al-veri vey baka bir akdi (szlemeyi) bozma veya byle bir akdin bozulmas. Bir kimse, karsndaki piman olunca, sat fesh eder geri alrsa, Allah tel onun gnhlarn affeder. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Erkek ve kadndan biri mrted olunca (dinden dnnce) nikhlar fesh olur. (Abdlgan Nabls, mm- Birgiv) FETNET: Peygamberlerde bulunmas lzm olan sfatlarndan biri. Peygamberlerin; btn insanlarn en aklls, en zeksi ve en anlayls olmalar. Peygamberler (aleyhimsselm) hakknda bilinmesi vcib olan sfatlar betir. Sdk (doruluk), Emnet (gvenilirlik), Tebli (Allah teldan aldklar emir ve yasaklar insanlara bildirmek), smet (gnahszlk) ve Fetnet. (Kutbddn-i znik)

Peygamberler gzel ahlk shibidirler. Mlynden (fidesiz i ve szden), insan tabiatnn nefret ettii eylerden uzaktrlar. nsanlar arasnda asl olmayan soydan peygamber gelmemitir. nk peygamberlerin soy zinciri, asl ve temiz kimselerdir. Kaba, grgsz, aa tabatl, ahmak, geri zekl kimselerden peygamber gelmemitir. Peygamberler ok akll ve zek olup, fetnet shibidirler. (Kdzde Ahmed bin Muhammed) FETH SRES: Kur'n- kermin krk sekizinci sresi. Fetih sresi, hicretin altnc ylnda Hudeybiye andlamas dnnde Mekke ile Medne arasnda nzil oldu (indi). Yirmi dokuz yet-i kermedir. slmiyet'in yaknda elde edecei fethi, baar ve zaferi mjdelediinden Sret-l-Fetih denilmitir. Srede; Peygamber efendimiz ve m'minler iin verilen ve verilecek olan nmetler, mnfklarn ve mriklerin urayaca azb hatrlatlmakta ve cihddan geri kalanlar ve daha baka konular anlatlmaktadr. Allah tel Fetih sresinde melen buyuruyor ki: (Habbim) biz seni m'minlerin (nananlarn) mnna, kfirlerin (inkar edenlerin, inanmayanlarn) kfrne (inkrna) hid, m'minleri Cennetle mjdeleyici, kfirleri de Cehennem atei ile korkutucu olarak gnderdik. (yet: 8) Kim Allah'a ve peygamberine mn etmezse, inanmazsa, muhakkak ki biz o kfirler iin pek iddetli bir azab hazrladk. (yet: 13) Kim Fetih sresini okursa, sanki Mekke'nin fethinde Reslullah ile berber bulunmu gibidir. (Hads-i erf-Tefsr-i Kd Beydv) Ramazan'n birinci gecesi kim namazda, Fetih sresini okursa, Allah tel o kimseyi btn sene korur. (Hads-i erf-Rh-ul-Beyn) FETRET: 1. Ayn cinsten iki hdise (olay) arasndaki kesinti devresi. Peygamber efendimize sallallah aleyhi ve sellem krk yanda iken ilk vahy gelerek peygamberlii bildirildi. Krk yana kadar geen fetret devresinde vahiy gelmedi. Fakat srfil aleyhisselm ara sra gelip, Peygamber efendimize bz eyleri retirdi. Bu hl sene kadar srd. Krk yanda iken Cebril aleyhisselm gelerek Mddessir sresinin ilk yetlerini getirdi. Bylece Peygamber efendimiz insanlar dne dvet etmekle vazfelendirildi. lk vahiyle bu zaman arasna fetret devri ad verildi. (Ahmed Cevdet Paa, Haleb) 2. ki peygamber veya iki hkmdr arasnda peygambersiz ve hkmdrsz geen zaman. it aleyhisselmn veftndan sonra insanlar bozuldu. dem ve it aleyhimesselmn bildirdii hkmler unutulup, terk edildi. Bu fetret dneminden sonra, hazret-i drs peygamber gnderildi. Ona otuz suhuf (forma) verildi. (Sa'leb) Hazret-i s ile Peygamber efendimiz arasndaki fetret devri bin senedir. (Abdlhakm Arvs) Osmanl trihinde, Ankara savandan sonra Yldrm Byezid'in lm ile olu elebi Mehmed'in baa getii trihler arasndaki zaman fetret devridir. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) FETV: Herhangi bir iin dne (slmiyet'e) uygun olup olmadna dir mft tarafndan verilen cevb. Elini gsne koy! Hell eyde kalb skin olur. Harm eyde arpnt olur. bheye

dersen yapma! Din adamlar fetv verseler de yapma! (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) Bir kimseye chilne bir srette fetv verilse, bunun gnh, fetvy verene it olur. (Hads-i erf-bn-i Mce) Fetv veren lime mft denir. Mftnin mctehid (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm karabilen bir lim) olmas lzmdr. Byle olmayana mft denmez, fetvy nakledici denir. Bunlar fetvlar mehr fkh kitablarndan alrlar, mctehidlerin szlerini bildirirler. (bn-i Hmm) Fkh kitablarna uymayan fetvlar yanltr. Bunlara balanlmaz. (Abdurrahmn Silhet) Din ilminde konuan kimse, Allah telnn kendisine; "Benim dnimde sen nasl fetv verdin, nasl sz syledin?" sulini sormyacan zannediyorsa, dinde geveklik etmi olur. (mm- a'zam Eb Hanfe) Yetmi imm (lim) hidlik etmeden, fetv vermee balamadm. (mm- Mlik) Din ve dny ilerinde bilmiyerek fetv verene melekler lnet eder. (Hdim) FETTH (El-Fetth): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarna hayr kaplarn, dileklerine kavumak istiyen kullarna kapal kaplar aan, peygamberlerini dmanlarnn elinden kurtarp, memleketlerin fethini myesser (kolay) klan; evliysna (sevdii kullarna) melektnn (gzle grlmeyen lemin) kaplarn ap, kalb gzlerinden perdeyi kaldran. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O (Allah tel) Fetth'tr. Alm'dir. (Sebe' sresi: 26) FEVT: Kasten, bilerek terketmekle olmayp, dnin kabl ettii herhangi bir sebeble, zrle karlm farz veya vcib namazlar. Fitenin ouludur. (Bkz. Fite) FEY': Dnmek. Muhrebe bittikten sonra, kfirlerden zorla veya harp yaplmadan sulh yoluyla alnan mal. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Allah'n, (fethedilen dier kfir) memleketlerin ahlisinden Peygamberine verdii fey'; Allah'a, Peygamberine, hsmlarna (Reslullah'n akrabs olan Him, Muttaliboullarna), yetimlere (babalar lm fakir mslman ocuklarna), yoksullara (ihtiy shibi mslmanlara), yolda kalanlara iddir. T ki (bu mallar) iinizden (yalnz) zenginler arasnda elden ele dolamasn (fakirler bundan mahrum edilmesin). Peygamber size ne getirdiyse (ne emrettiyse) onu aln, size ne yasak etdiyse ondan da saknn. Allah'tan korkun. nk Allah'n azb (Peygambere muhlefet edenlere kar) etindir (pek iddetlidir). (Har sresi: 7) Fedek arzisi, sulh (bar) ile alnd iin o da fey' idi. Dman tarafndan hediye olarak gnderilen mallar da Reslullah efendimiz iin fey' olup, O'nun tasarrufunda (idresinde) idi. Diledii gibi harcard. (Eb Ubeyd bin Sellm) Harc (gayr-i mslim vatandalardan alnan vergi) ve cizye de (gayr-i mslim vatandalarn hr ve mkellef olan erkeklerinden, seneden seneye alnan vergi) fey'dir. (mm- Eb Ysuf) Fey-i Zevl:

Gne, gn ortasnda (Nsf-n-nehrda), tam tepeye gelince grlen en ksa glge uzunluu. Asr- evvelin vakti; bir eyin glgesinin boyu, fey-i zevl art kendi boyu olunca balar. Asr- sninin vakti, bir eyin glgesi, fey-i zevl art kendi boyunun iki misli olunca balar. Asr- evvel, mm- Eb Ysuf ile mm- Muhammed'e gre, Asr- sn mm- A'zam'a gre ikindinin balad vakittir. (bn-i Hmm, Ahmed Ziy Bey) FEYLESOF: Beendii dncelerini hakkat olarak anlatp, yaldzl, heyecanl szlerle inandrmaya alan kimse. Felsefeci. Feylesoflar nakle deil akla inanrlar. Din bilgilerini fen bilgileri ile isbat eden m'minlere Hukem denir. (M. Sddk bin Sad) spanya fcis olmasayd, feylesof bn'r-Rd'n ve bn-i Hazm'n bozuk fikirleri belki din ve mn hlini alp dnyya yaylacak, bugnk hazin levha yzlerce sene nce meydana kacakt. (M. Sddk bin Sad) hiret azb hakknda peygamberlerin szbirlii var iken, feylesoflarn szlerine tibr olunmaz. Bu azb akl deil, hissdir (bizzat tadlacak ekildedir). (mm- Rabbn) FEYZ: Akma. Peygamber efendimizin mbrek kalbinden, evliynn kalbleri vstasyle akp gelen mnev bilgiler. Din byklerinin yanna bo olarak gelmelidir ki, dolmu (faydalanm) olarak dnlebilsin. Onlarn acmas, ihsnda bulunmas iin, bo olduunu bildirmek lzmdr. Bylece feyz yolu alr. (mm- Rabbn) Bir kimse limlerin sohbetinde bulunur fakat onlara hrmet etmezse, ilh feyz ve bereketlerden mahrum kalr ve limlerdeki nrlar kendinde grnmez. (Eb Ali Sekaf) Kendisinden ilim rendii ztta, ayp ve kusur arayan, onun ilminden, feyz ve bereketinden faydalanamaz. (Abdullah binMenzil) Evliy mezarlarn ziyret ederek, feyz vermeleri iin yalvar. Ftiha ve salevt okuyup sevblarn mbrek rhlarna gndererek onlar Allah telnn rzsna kavumak iin vesle yap. (Mazhar- Cn- Cnn) Gelince feyz ihsnn, gnhkr kimseye bir an, Onun rh (yolu) d-lemde (dny ve hirette) selmet y Reslallah! (Yaman Dede) FIKH (Fkh): Bilmek, anlamak. slmiyet'i bilmek. Dinde yaplmas ve saknlmas lzm gelen ileri bildiren ilim. bdetlerin en kymetlisi, fkh ilmini renmek ve retmektir. (Hads-i erf-Mecma-i Zhdiyye) Allah telya fkhtan daha stn bir eyle ibdet edilmedi. Muhakkak ki, bir tek fkh limi, eytan zerine bin bidden daha iddetlidir. Her eyin bir direi vardr. Bu dnin direi de fkhtr. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Fkh ilmini renmek, her mslmann zerine farzdr. Ey mslmanlar, renin veya retin ve fkh renin de chil olarak lmeyin. (Hads-i erf-Edeb-d-Dny ved-Dn)

Fkhn bnsi (kurucusu) Eb Hanfe'dir (mm- a'zam). Fkhn drtte ona ittir. (mm- Rabbn) Fkh ilmi drt byk kola ayrlr: 1) bdt: Namaz, oru gibi ibdetler. 2) Mnkeht: Evlenme ve boanma ile ilgili hususlar. 3) Mumelt: Al-veri, kir, irketler vb. 4) Ukbt: Cezlar. (Ahmed Zhd Efendi) Fkhn ibdt ksmn ksaca renmek her mslmana farzdr. Mnkeht ve mumelt ksmlarn renmek farz- kifyedir. Bana gelenlerin renmesi farz olur. (bn-i bidn) Fkh bilgisi, ekmek su gibi lzmdr. (bn-i bidn) Fkh Usl: Fkh bilgilerinin yet-i kermelerden ve hads-i erflerden nsl karldn reten ilim. (Bkz. Usl-i Fkh, Fkh) FIRKA: Cemat, topluluk, blk, grup. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey Peygamberim! Dinde frka frka ayrlanlarla senin hi bir ilgin yoktur. Onlarn cezlarn Allah tel verecektir. Kymet gn Allah tel, dnyda ilediklerini onlara hatrlatacaktr. (En'm sresi: 159) Ben sril, yetmi bir frkaya ayrlmt. Bunlardan yetmii Cehennem'e gidip, ancak bir frkas kurtulmutur. Nasr (hristiyanlar) da yetmi iki frkaya ayrlmt. Yetmi biri Cehennem'e gitmitir. Bir zaman sonra benim mmetim de yetmi ksma ayrlr. Bunlardan yetmi ikisi Cehennem'e gidip, yalnz bir frkas kurtulur. Cehennem'den kurtulan frka, benim ve Eshbmn gittii yolda gidenlerdir. (Hads-i erf-Tirmiz) Doru yol Ehl-i snnet yoludur.Peygamber efendimiz ve Eshbnn gittii doru yol, Ehl-i snnet limlerinin gsterdii yoldur. Zamanla yanl frkalar unutuldu. imdi, slm memleketlerinin ou bu doru frkadadr. (M. Sddk bin Sad) Frka-i Dlle: yet-i kermelere ve hads-i erflere kendi gr ve akllarna gre mn vererek, doru yoldan ayrlp dallete (yanl ve bozuk yollara) sapm frkalardan her biri. Frka-i dlleden hi kimseye evliylk kemlleri (stnlkleri), mnev yksek hller, tasavvuf zevkleri verilmemitir. (Abdlhak- Dehlev) Frka-i dllenin ortaya kmasnn sebebi Kur'n- kerme ve hads-i erflere yanl mn vermeleridir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Frka-i Nciye: Kurtulu frkas. Cehennem'den kurtulaca bildirilen frka. slm dninde doru tikd zere olanlar. Peygamber efendimiz ve Eshbnn ve bu byklere tbi olan Ehl-i snnet limlerinin yolunda bulunanlar (Bkz. Ehl-i Snnet ve Cemat). Ey m'minler! Ehl-i snnet ve cemat denilen frka-i nciyenin yoluna sarlnz! nk, Allah telnn yardm, korumas ve sadete ulatrmas, yalnz bu yolda bulunanlar iindir. Allah telnn gadab ve azb, bu frkadan ayrlanlar iindir. (Seyyid Ahmed Tahtv) Hads-i erfte, mslmanlarn yetmi frkaya ayrlacaklar bildirildi. Bu yetmi frkadan herbiri kendilerinin frka-i nciye olduklarn sylemektedir... Hlbuki frka-i nciyenin almetini, iretini Peygamber efendimiz yle bildirmektedir: "Bu frkada olanlar, benim ve Eshbmn gittii yolda bulunanlardr." slmiyet'in shibi kendini syledikten sonra, Eshb- kirm da sylemesine lzm olmad hlde, bunlar da

sylemesi; "Benim yolum, Eshbmn gittii yoldur. Frka-i nciyenin yolu, yalnz Eshbmn gittii yoldur" demektir. Eshb- kirmn yolunda giden, hi phe yok ki, Ehl-i snnet ve cemat frkasdr. (mm- Rabbn) FISK: Allah telnn emir ve yasaklarna uymama, isyn, gnh. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel size mn sevdirdi, onu kalbinize yerletirdi ve size; kfr, fsk olan ileri ve isyn irkin gsterdi. (Hcurt sresi: 7) Bir mslmann evld ibdet edince kazand sevb kadar, babasna da verilir. Bir kimse, ocuuna fsk, gnh retirse, bu ocuk ne kadar gnh ilerse, babasna da o kadar gnh yazlr. (Hads-i erf-hy) Her ite nefsin arzularna uymak, nefse tapnmak olur. Nefsine uyan, kfre veya bid'ate, dinden olmayan bir iin iine yhut fska der. (Muhammed Hdim) FITR BAYRAMI: Mslmanlarn iki dn bayramndan birisi olan Ramazan bayram. Ftr bayramnda, bayram namazndan nce tatl (hurma veya eker) yemek, gusl abdesti almak, misvk kullanmak (dileri fralamak), en yeni elbisesini giymek, ftray namazdan nce vermek, yolda yavaca tekbir sylemek mstehabdr (dnen iyi ve gzel ilerdir). (brhim Haleb) FITRA: Fitre; ihtiyc olan eydan ve borlarndan fazla olarak nisab (dinde zenginlik ls) miktr mal, paras olan her hr mslmann Ramazan bayramnn birinci gn sabah fakirlere vermekle ykml olduklar belli miktardaki buday veya arpa yahut hurma veya kuru zm veya kymetleri kadar altn veya gm. Buna sadaka-i ftr veya fitre de denir. (Bkz. Sadaka-i Ftr) Ftra olarak 1750 gr buday veya buday unu veya 3500 gr arpa veya bu miktar hurma veya kuru zm verilir. Bunlarn kendisi verilebildii gibi, kymeti kadar altn veya gm de verilebilir. Buday, un vermek gc olursa bunlarn kymeti kadar ekmek verilebilir. Ekmek verirken, arlna deil, parasna, kymetine baklr. Hanefde kymeti ok olan, fide buday vermek efdaldir, daha iyidir. (Tahtv) Ftra, Ramazn- erfte veya Ramazan'dan nce veya bayramdan sonra da verilebilir. (bn-i bidn) Misfir olann da ftra vermesi lzmdr. (bn-i bidn) Hanef mezhebinde zevc (koca), zevcenin (hanmn) ftrasn kendi mlknden onun izni olmadan vermesi cizdir. Yine zevc, zevcesinin ve evinde olanlarn ftralarn izinleri olmadan kartrp verebilecei gibi, toplam kadar buday veya deeri olan altn bir defda lp bir veya birka fakire verebilir. Fakat ayr ayr hazrlayp sonra kartrmas veya ayr ayr vermesi ihtiyatl olur. (bn-i bidn) FITRAT: 1. Hilkat, yaratl. El, ayak, gz, kulak, dil ve dier zlar (organlar); kalbin emrinde ve hizmetindedir. Bu zlarda kalb diledii gibi tasarruf eder (bunlar kullanr) ve onlar istedii yne yneltir. Bu zlar, ftraten kalbe itate (uymaya) mecbrdur. Ona asl kar gelip, isyn etmezler. (mm- Gazl)

2. slmiyet'e elverili yaratl. Btn ocuklar, ftrat zere dnyya gelir. Bunlar sonra analar, babalar hristiyan, yahd ve mecs yapar. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) 3. Peygamberlerin snneti. On ey ftrattandr: By ksaltmak, sakal uzatmak, misvk kullanmak, mazmaza (az ykamak), istinak (suyu burnuna ekmek), trnak kesmek, ayak parmaklarn ykamak, koltuk altn temizlemek, kasklar temizlemek, su ile istinc (nden ve arkadan kan necseti temizlemek). (Hads-i erf-Sahh-i Mslim, Eb Dvd, Tirmiz) Ftratullah: Allah telnn dni, slmiyet. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: O hlde (Ey Reslm!) yzn hanf (muvahhid olarak yni tevhd inanc zere olduun hlde) dne, ftratullaha evir ki, O, insanlar bunun zerine yaratmtr. Allah'n yaratt bu dni deitirmeye kimsenin gc yetmez. te dosdoru din budur; fakat insanlarn ou (hak dnin slm olduunu) bilmezler. (Rm sresi: 30) FDYE: Bir eyin yerine gemek zere verilen bedel. 1. ok yal ve hasta olan kimsenin tutamad oru, lm hastalna yakalanann klamad namaz, veft etmi kimsenin namaz ve oru borlar iin ve hacda, ihramlnn hastalk zrnden dolay ihramn bz yasaklarn ilemesine karlk vermesi gereken bedel. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O, size farz klnan oru, sayl gnlerdir. O gnlerde sizden kim hasta, yhut seferde olur da iftr ederse, tutamad gnler saysnca shhat bulduu ve rhat ettii baka gnlerde oru tutar. Fazla ihtiyarlk ve devaml hastalk gibi sebeplerle oru tutmaya g getiremeyenler zerine bir yoksul doyuracak kadar fidye vermek lzmdr. Bununla berber kim fidyeyi ok verir, yhut hem oru tutar, hem de fidye verirse, onun iin daha hayrl olur. Size seferde (yolculukta) oru bozmak ve yal hlinizde fidye vermek izni verilmiken, yine oru tutsanz hakknzda hayrldr, eer orucun fazletini bilirseniz. (Bekara sresi: 184) Bir kimseyi namaz ve oru borcundan kurtarmak iin yaplan mumeleye iskat denir. Her gnlk oru ve her vakit namaza karlk verilmesi gereken fidye bir ftradr. Hacda ihramlnn iledii yasak sebebiyle vermesi gereken fidye ya oru, ya sadaka, yahut nsuktur. Oru fidyesi gn oru tutmaktr, sadaka fidyesi, alt fakire birer ftra (mesel 1750 gr buday) vermektir, nsuk fidyesi ise, kurban kesmektir. (bn-i bidn) htiyar olup, lnceye kadar Ramazan veya kazya kalm orularn tutamyacak kimse ve iyi olmasndan md kesilen hasta gizli yemelidir.Zengin ise, her gn iin bir ftra yni beyz yirmi dirhem (bin yedi yz elli gram) buday veya un veya kymeti kadar altn veya gm para, bir veya bir ka fakire fidye olarak verir. Ramazann banda veya sonunda toptan hepsi bir fakire de verilebilir. Fidye verdikten sonra kuvvetlenirse, Ramazan orularn ve kaz orularn tutar. Fidye vermeden lrse, skat yaplmas iin vasiyet eder. Fakir ise, fidye vermez. Du eder. (bn-i bidn) Namaz ve oru borlarnn iskt (drlmesi) iin vasiyet eden meyyitin (lnn) velsi yni mrsn yerine sarf iin vasiyet ettii vassi, vassi yoksa vrisi (mrascs), mrsn te birinden, herbir vakit namaz iin, vitr namaz iin ve kaz edilmesi lzm olan bir gnlk oru iin birer ftra mesel bin yedi yz elli gram) buday fakirlere (veya fakirlerin

vekillerine) fidye olarak sadaka verir. (Tahtv) 2. Bir kimsenin harpte esirlikten kurtulmas iin verilen bedel (para, mal). Hanef mezhebinde, esirler fidye karlnda salverilmez. Fakat mm- Muhammed'e gre, mslmanlarn mal ve paraya ihtiyalar varsa, fidye karlnda serbest braklabilir. (bn-i Hmm) FL SRES: Kur'n- kermin yz beinci sresi. Fl sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Be yet-i kermedir. Sreye, Kbe'yi ykmak isteyen Yemen vlisi Ebrehe'nin, arasnda fillerin de bulunduu bir orduyla hcmunu anlatt iin, Sret-l-Fl denilmitir. Srede, slmiyet'ten nce de kutsal saylan Kbe-i muazzamaya kar giriilen bir saldrnn fec kbeti anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Kurtub) Allah tel Fl sresinde melen buyuruyor ki: (Ey Reslm!) Rabbinin, fil shiblerine neler ettiini grmedin mi? O, bunlarn hlelerini boa karmad m? Onlarn zerine blk blk kular gnderdi. Ki bunlar, onlara (fil shiblerine) pikin tuladan (yaplm) talar atyordu. Derken (Allah tel) onlar yenik ekin yapra gibi yapverdi. (yet: 1-5) FN: ehir kenar, byk mezarlklar (fabrika, mektep, klalar) ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koturmak, elenmek iin devaml kullandklar yerler. Fin ve kasabadakilerin kullandklar deniz ve gl ksmlar ehirden saylr. Sefer saylmak iin buralar da amak lzmdr. Fin iki yz metreden daha uzakta ise, veya arada tarla varsa ehirden saylmaz. Byle kyleri amak lzm deildir. Yalnz finy amakla sefer olunur. Fin byk ehirlerde ikiyz metreden uzak olunca da ehirden saylr. (bn-i bidn) FRSET: Allah telnn, m'minlere ihsn ettii ilerin i yzne vkf olma kuvveti. M'minin firsetinden korkunuz. Zr o, Allah telnn nru ile bakar. (Hads-i erf-Tirmiz, Tabern) Mrid-i kmiller (rehber ztlar), firsetleri ile talebenin kbiliyetini anlarlar. (Abdullah Ensr) Harama bakmaktan gzn muhfaza edenin, kendini nefsin arzularna kaplmaktan koruyann, snnete uyarak zhirini (dn) ssleyenin, hell lokma yemeyi alkanlk edinenin firseti amaz. (ah c Kirmn) Firset, mn kuvvetinden doar. Kimin mn daha kuvvetli ise o nisbette firseti keskin yni isbetli ve doru olur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) FRDEVS CENNET: Sekiz Cennet'in altncs. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Hakkaten mn edip de iyi amel ve harekette bulunanlar (var ya), onlarn konaklar da Firdevs Cenneti'dir. (Kehf sresi: 107) Cennet'te yukarya doru birbirlerinin stnde bulunmak sretiyle yz derece ve mertebe vardr. Genilikleri de ok fazladr. Firdevs, makam bakmndan en lsdr. Cennet'in drt nehri olan bal, st, su, arap (Cennet arab) Firdevs'ten akar ve o

Firdevs'in stnde ar- l vardr. yle ise Allah teldan Cennet'i istediiniz zaman, Firdevs'i isteyiniz. (Hads-i erf-hy) Dnyda alak gnll olanlara mjdeler olsun; kymet gn onlar krs shibleridir. Dnyda ara bulup bartranlara mjdeler olsun; kymette Firdevs Cenneti'ne onlar vris olacaklardr. (Hazret-i s) FSEBLLLH: Allah yolunda. Bir iin karlksz, sdece Allah telnn rzs iin yapldn ifde eden bir tbir. FTNE: Ayrlk, karklk, kargaa; insan hak ve hakkatten saptracak ey. nsanlar skntya, belya dren, mslmanlarn zararna sebeb olan i. Dmanla sebeb olan ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: ... Fitne, adam ldrmekten daha ktdr... (Bekara sresi: 191) Kymet kopmadan nce, her yeri fitneler kaplyacak. Fitnelerin zulmeti, ortal karanlk gece gibi yapacak. O zaman evinden m'min olarak kan kimse, akama kfir olarak evine dnecek. Akam m'min olarak evine gelen, sabaha kfir olarak kacak. O zaman oturmak, ayakta kalmaktan hayrldr. Yryen koandan daha iyidir. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bni Hanbel) Fitne uykudadr, uyandrana Allah lnet etsin! (Hads-i erf-Berka) Zamnmz fitne zamndr ve yakndr ki, fitneler dnyy sarar. (mm- Rabbn) Fitne karan limden ve chil bidden (ok ibdet edenden) saknnz. Bunlarn hline meftn olan (gnln kaptran) iin ikisi de fitnedir. Hem de ok tehlikelidir. (mm- a'b) FYAT: Deer, kymet. Bir maln piyasa deeri. Satan ile alan arasnda uyuulan, anlalan kymet. Bir kimse bakkala fiyat syleyerek bin liradan kilo patetes tart dese, bakkal da bir ey sylemeden tartsa, sat yaplm olur. (bn-i bidn) FUDL: htiytan fazla, lzumsuz ve bo eyler. Fudl olan eyleri kullanmak, tahrmen mekrh, farza mni olursa haram, yni byk gnh olur. (Abdullah Msul) Zarr lzm olanlar brakp, fudllerle uramak, kymetli mr faydasz eylere harc etmek olur. Hads-i erfte; "Allah telnn bir kulunu sevmemesinin almeti, onun mlyn (faydasz eyler) ile vakit geirmesidir" buyruldu. Dinde zarr olan bilgiler o kadar oktur ki, insan fudl ile uramaya vakit bulamaz. Her eyden nce tikd dzeltmek lzmdr. (mm- Rabbn) FUH (Fuhu): irkin sz. ve ayb eyler. irkin olan ileri bakalarna ak kelimelerle anlatmak. Hay mndandr, fuhu sylemek cefdandr. mn Cennet'e, cef Cehennem'e gtrr. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Fuhu insann lekesi, hay znetidir. (Hads-i erf-Berka) Fuhu syleyenlerin Cennet'e girmeleri haramdr. (Hads-i erf-bn-i Ebiddny) On ey, son nefeste mnsz gitmee sebeb olur: 1)Allah telnn emirlerini ve

yasaklarn renmemek, 2) mnn Ehl-i snnet tikdna gre dzeltmemek, 3) Dny malna, rtbesine dkn olmak, 4)nsanlara, hayvanlara, kendine zulmetmek, eziyet etmek, 5)Allah telya kr ve iyilik edenlere teekkr etmemek, 6)mnsz olmaktan korkmamak, 7)Be vakit namaz vaktinde klmamak, 8)Fiz alp vermek, 9)Dnine bal mslmanlar aa grmek. Bunlara gerici gibi szler sylemek, 10)Fuh szleri, yazlar ve resimleri sylemek, yazmak, yapmak. (mm- Birgiv) Fuhu szleri, yazlar ve resimleri sylemek, yazmak ve yapmak son nefeste mnsz gitmeye sebeb olur. (Hamza Efendi) Cim ve abdest bozmak gibi irkin olan ileri bakalarna ak kelimelerle anlatmak fuhutur, harama yakn mekrhtur. Bunlar sylemek hayy, utanmay giderir. Edebli ve slih olan, fuhu sylemeye mecbr olunca, ak mnlar baka olan kelimelerle anlatr. Mesel, Kur'n- kermde, cim iin dokunmak anlamna gelen lems kelimesi buyurulmutur. (Abdlgan Nabls) FUHYT: irkin, ayb eyler, szler. (Bkz. Fuh) FUKAH: Fkh limleri. Fakhin okluk ekli. (Bkz. Fakh) Fukah-i Seb'a: Medne'de yetien yedi byk fakh (lim). Medne-i mnevverede yetien fukah-i seb'a unlardr: Sa'd bin Mseyyib, Ksm bin Muhammed bin Eb Bekr-i Sddk, Urve bin Zbeyr, Hrice bin Zeyd, Eb Seleme bin Abdurrahmn bin Avf, Ubeydullah bin Utbe ve Eb Eyyb Sleymn (r.anhm). (Ahmed Nim Efendi) FUKAR-YI SBRN: Dilenmeyip sabreden ve er'ate (slmiyet'e) uyan fakirler. Fukar-y sbirn ve agniy-y kirn (kreden zenginler)den hangisinin efdal (daha stn) olduu ihtilfldr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, fakirlii ihtiyr (tercih) etmiti. "Rabbim beni doyuruyor, iiriyor" buyururdu. Fakirlik, ibdete ve hizmete mni olursa, tat (ibdet) yapmaa kuvvet kazanmak iin zengin olmak efdldir, daha iyidir. Byle zenginlik byk nmettir. (Abdullah- Dehlev) FURKN SRES: Kur'n- kermin yirmi beinci sresi. Furkn sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yetmi yedi yet-i kermedir. Hakk btldan ayran mnsna Kur'n- kermin isimlerinden olan ve birinci yet-i kermede geen Furkn kelimesi, sreye isim olmutur. Srede; Kur'n- kermin gnderilmesinin hikmetleri, mriklerin (Allah telya ortak koanlarn) Kur'n- kerm ve Resl-i ekremin karsndaki inat tutumlar, Allah telnn kudret ve azameti (bykl, ululuu), peygamberlik, kymet hlleri, hlis m'minlerin zellikleri anlatlmaktadr. (Kurtub, Taber) Allah tel Furkn sresinde melen buyuruyor ki: nsan sudan yaratarak soy-sop veren Allah'tr. (yet: 54) Kim Furkn sresini okursa, gelecei phesiz ve muhakkak olan kymet gnnde,Allah telya m'min olarak kavuur ve hesbsz olarak Cennet'e girer. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) FUSSLET SRES:

Kur'n- kermin krk birinci sresi. Secde sresi ve H mm de denir. Fussilet sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Elli drt yet-i kermedir. nc yet-i kermede, akland mnsna olan Fussilet kelimesi sreye isim olmutur. Srede; Kur'n- kerme inanmayan mriklerin (puta tapanlarn) lyk olduklar cezlar, gemiteki inkrc kavimlerin balarna gelen musbetler, Allah telnn varl ve birlii, Kur'n- kermin indiriliindeki hikmetler, mslmanlarn ahlk, dny ve hiret mertebeleri anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Rz) Allah tel Fussilet sresinde melen buyuruyor ki: O Kur'n'a hi bir taraftan deiiklik gelmez. nk O'nu, her ii hikmetli ve Mahmd olan indirmitir. (yet: 42) Kim Fussilet sresini okursa, Allah tel her harfine on sevb verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) FCR: Gnh ilemek. Yalandan saknn, o fcr ile berberdir ve her ikisi de Cehennem'dedir. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) Fcr shibleri dny lezzetlerine dkn olur. slmiyet'in ve akln beenmedii taknlklar yapar. Yimekte, imekte ve evlenmekte dinde mekruhlara ve haramlara sapar. irkin, kt ilerden zevk alr. (Ali bin Emrullah) FLS: Altn ve gmten olmayan mden paralar, pul. Fels'in oulu. (Bkz. Fels) Deerini, kymetini kayb eden flslar kymetlerinden denir. (mm Eb Ysuf) FR': Dal, asldan treyen. Fer'in okluk eklidir. 1. Fkh ilminde (slm hukkunda) ocuklar, torunlar ve onlarn ocuklar. Mrs hukkunda Zevil-erham denilen akrablar on snftr. Birinci snf lenin fr'u olup unlardr: Kznn ocuklar ve olunun kznn ocuklar ve bunlarn ocuklardr. (M. Mevkft) 2. Ahkm- er'iyye yni slm dninde ibdet, mnkeht (nikh, boanma, nafaka), mumelt (al-veri, ticret, kirlama v.b) ve ukbtla (cezlarla) ilgili hkmler. Mctehid denilen byk limlerin birbirlerinden ayrlmalar yalnz dnin fr'undadr. Usl-i dinde yni tikd ve mn (inan) bilgilerinde hi ayrlklar yoktur. (ehristn) FTVVET: Cmertlik. Bakasn, kendisine tercih etmek. Bakalarnn ilerini dzeltmeye almak ve faydasna komak. Ftvvetin baka deiik trifleri de yaplmtr. Bunlardan bzlar yledir: Kendi nefsinde bakasnn zerine bir meziyet, stnlk grmemek. Hatlarn tirf edenleri affetmek, hi kimseye ahs dmanlk beslememek. Ahlk gzellii. Dostlarn aybn rtmesi, bilhassa, dmanlarnn bana gelen bellara sevinmekten saknmas ftvvetin cblarndan, gereklerindendir. (Er-Riyd't-Tasavvufiyye) Ftvvetin en stn, kemli, kintn efendisi, cez gnnn efats, sevgili Peygamberimize mahsstur ki; o gnde herkesin, "Nefsim! Nefsim!.." diyerek kendi hlleriyle megl ve tel iinde olduklar o dehetli gnde; "mmetim! mmetim!" niyzn, efat kaplarnn anahtar yapacak ve kalblerin maher korkusuyla mthi bir

zdrap iinde titredii o vakitte, asl kendisini dnmiyerek, mmetinin balar stne himye kanatlarn aacak ve btn maher meydann ftvvet glgesinin himyesine alacaktr. (Seyyid Abdlhakm Arvs)

G
GABEN: Aldatma, aldanma, alc ve satcdan birinin dierini aldatmas. Gaben-i Fhi: Piyasadaki en yksek satlandan altn ve gmte % 2,5 ve daha fazlasna, urzda yni llp tartlan ve tanabilen mallarda % 5, hayvan iin % 10, bin iin % 20'den, ibdet konularnda lzm olan eylerde de piyasadaki fiyatndan iki misli fazla olan aldanmalar. Byi' (satc), bu mala, u kadar lira veren oldu deyip, satsa, sonra gaben-i fhi olduu ve bakas, o kadar lira vermedii anlalsa, mteri (alc) bey'i (sat, al-verii) fesh edebilir, bozabilir. (Mecelle) Yolculukta, su, gaben-i fahile satlrsa veya piyasa fiyat ile alacak fazla paras yok ise, namazn teyemmm ile klmas ciz olur. (bn-i bidn) Gaben-i Yesr: Az aldanma veya az aldatma. GADAB (Gazab): 1. Hiddet, fke, kzgnlk. Gadab, eytann vesvesesinden hsl olur. eytan, ateten yaratlmtr. Ate, su ile sndrlr. Gadaba gelince, abdest alnz. (Hads-i erf-Berka) Bir kimse, Allah telnn rzs iin gadabn giderirse, Allah da, ondan azbn def eder, giderir. (Hads-i erf-Berka) Gadaba gelen bir kimse, dilediini yapmaya gc yettii hlde, yumuak davranrsa, Allah tel onun kalbini, emniyet, gven ve mn ile doldurur. (Hads-i erf-Berka) Gadab kann hareketinin artmasndan (tansiyonun artmasndan) meydana gelir. Allah iin gadaba gelmek iyidir, dne olan gayretindendir. (Ali bin Emrullah) Gadabnn peinden hilm eden, yumuak davranan kimseyi Hak tel sever. (mm- Rabbn) Gadab, insann iinden dna doru kar. Hzn ise, dndan iine doru iler. Gadabdan g ve intikam hrs, hznden ise, dert ve hastalk doar. (Rsln ed-Dmek) Ey olum! nsanlara kzmaktan ok sakn. Yoksa sana da kzarlar. Bo i ve szlerden sakn, sonra aalanrsn. (Ca'fer-i Sdk) 2. Allah telnn, emrine kar gelen kullarndan intikam almak istemesi. Hads-i erfte buyruldu ki: Bir yudum arab iene, Allah tel gn gazab eder. (Yni buna tvbe etmedike, gn iindeki iyiliklerine sevab verilmez ve gnahlar affedilmez. gn iinde lrse mnsz gitmesinden korkulur. Bir kadeh iene Allah tel krk gn gadab eder.) Yalan yere yemin ederek, birinin maln alan kimse, kymet gn Allah tely gadabl grecektir. (Hads-i erf-Sedet-i Ebediyye) Allah tel iyilik ve ktlk yapmay eitli sebeblerle hatrlatmaktadr. Merhamet ettii

kullar ktlk yapmak irde edince, isteyince O irde etmez ve yaratmaz. yilik yapmak irde ettikleri zaman O da irde eder ve yaratr. Byle kullardan hep iyilik meydana gelir. Gadab ettii dmanlarnn kt irdelerinin, isteklerinin yaratlmasn O da irde eder ve yaratr. Bu kt kullar, iyilik yapmak irde etmedikleri iin bunlardan hep fenlk meydana gelir. (Abdlhakm Arvs) GADR: 1. Verdii szde durmamak. Gadr eden kimse, kymet gn kt bir ekilde cezsn grecektir. (Hads-i erf-Berka) Drt ey mnfklk (mslmanlar aldatmak iin mslman grnmek) almetidir (iretidir): Emnet olunana hynet etmek (emnet edilen eyi ktye kullanmak, ona zarar vermek), yalan sylemek, va'dini (verdii sz) bozmak ve ahdine (szlemesine) gadr etmek, mahkemede doruyu sylememek. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Din kitaplarnn hepsi, gadrden sakndran yazlarla doludur. Gadr ekseriy mal ve ikbl (ykselme, mevk) hrs ve istek sebebiyle olur. Her ne sretle olursa olsun, hepsi dinde zemmedilmi, ktlenmitir. (Ahmed Rf'at) 2. Zulm, hakszlk. Allah tel kymet gn bir adam btn insanlar arasnda hesba eker ve aleyhindeki doksan dokuz defterini ortaya kor. Allah tel; "Bu gnhlardan, kabl etmediin ve meleklerin sana fazla yazd hussunda bir diyecein var m?" diye sorar. Adam; "Hayr y Rabb! Bir diyeceim yok; hepsi benim yaptm gnhlardr" der. Allah tel; "Bunlara kar ne srecein mzeretin (zrn) var m?" diye sorar. Adam; "Hayr yok y Rabb! Bir mzeretim, bir tirzm, bahanem ve bir diyeceim yok" der. Allah tel; "Hayr, dediin gibi deil. Bizim nezdimizde (nazarmzda, yanmzda) senin bir sevbn vardr. Bugn zulm yok" buyurur ve iki parmak eninde ve boyunda bir kt karlr. Burada; "Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve Reslh" dedii yazldr. Kd gren adam; "Y Rabb! u doksan dokuz defter karsnda bu kadn ne kymeti var?" der. Allah tel; "Hayr sen bugn gadre uramazsn" buyurur ve doksan dokuz defter terzinin bir gzne, Kelime-i ehdetin yazl olduu iki satrlk kd da terzinin br gzne konur ve ehdet kelimesinin yazl olduu kt, doksan dokuz defterden ar gelir. (mm- Gazl) GADR- HUM HADS: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Mekke-i mkerremeden Medne-i mnevvereye giden yol zerindeki Gadr-i Hum denilen vdide buyurduu hads-i erf. Peygamber efendimiz Hudeybiye andlamas veya Ved hacc dnnde Eshb- kirmla (arkadalaryla) birlikte Gadr-i Hum denilen mevkiye geldiklerinde istirhat edip, namaz kldktan sonra hutbe okudu ve; "Ben de insanm. Bir gn ecelim gelecek. Size Allah'n kitbn (Kur'n- kerm) ve Ehl-i Beytimi (ev halkm) brakyorum. Kur'n- kermin gsterdii yola sarlnz! Ehl-i Beytimin kymetini biliniz" buyurdu. "Ey insanlar! Siz ne zerine ehdet edersiniz?" diye sordu. "Allah teldan baka ilh bulunmadna, Muhammed aleyhisselmn da Allah'n kulu ve Resl olduuna ehdet ederiz" dediler. Peygamber efendimiz; "Sizin velniz kimdir?" diye sorunca; "Bizim velmiz Allah tel ve Resldr" dediler. Peygamber efendimiz; "Ey insanlar! Ben size kendi cnnzdan evl deil miyim" diye sorunca; "Evet y Reslallah!" dediler. Bunun zerine Peygamber efendimiz; "Ben kimin mevls isem, Ali de onun mevlsdr (beni seven ve yardmc bilen kimse, Ali'yi de yardmc bilsin). Allah'm ona dost olana dost, dman olana dman ol. Ona yardm edene yardm et!" buyurarak du etti. Peygamber efendimiz Gadr-i Hum

mevkiinde buyurduu iin, Gadr-i Hum hadsi denildi. (Hads-i erf-Buhr, Mslim, Ahmed bin Hanbel) Hazret-i Ali'yi seviyoruz deyip, Eshb- kirmn geri kalanna sen kimseler, Gadr-i Hum hadsini ileri srerek halfeliin hazret-i Ali'nin hakk olduunu, Eb Bekr, mer ve Osman (r.anhm) tarafndan hakszlkla gasb edildiini ileri srmeleri doru deildir. (Abdullah- Sveyd) GAFFR (El-Gaffr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Gnah, kusur ve kabahatlar ok balayan. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: phe yok ki ben, tvbe eden, mn edip slih (iyi) amel ileyen, sonra da hak yolda sebt gsteren ve buna devm eden kimseyi Gaffrm. (Th sresi: 82) Allah tel Gaffr'dr. O, gzel ileri aa karp, gnh ve ktlkleri rtendir. Kullarnn kabahatlerini bakalarnn gznden saklayan, kalbe gelen kt dncelerden dolay kullar sorumlu tutmayp, affedendir. (Abdlhakm-i Arvs) Allah telnn Esm-i hsns(gzel isimleri) vardr. Bu isimleri de, kendi zt gibi ezeldir yni balangc yoktur. Bu doksan dokuz isminin arasnda bulunan ve bulunmayan Mntekim ve edd-l-ikb gibi isimlerinden dolay yedi Cehennem'i yaratt. Rahman ve Rahm ve Gaffr ve Latf ve Raf gibi isimlerinden dolay sekiz Cennet'i yaratt. Cehennem'e ve Cennet'e gitmee sebeb olacak eyleri ezelde ayrt etti. ok merhmetli olduu iin, bunlar kullarna bildirdi. (Hdim) Cum namazndan sonra yz def el-Gaffr ism-i erfini syleyen, Allah telnn af ve mafiretine kavuur. (Ysuf Nebhn) GFL: Gaflette olan. Allah tely, emir ve yasaklarn unutan kimse. Gfiller arasnda Allah tely anan, gziler arasnda muhrebe eden kimse gibidir. (Hads-i erf-Kelm- Seyyid-il-Arab vel-Acem) Btn ktlklerin ba, kalbin Allah teldan gfil olmasdr. (Abdlkdir-i Geyln) Dny, uyuyan kimsenin rys gibidir. Devm olmayan nmetin ne safs(holuu, gzellii) olur? Bir kere dn ki, dn sende bulunan nmetler, bugn gidince, ry grm kimseden ne farkn var?Allah teldan gfil olanlar o kadar oktur ki, bunlar dny haytndan gfil deildirler. Allah telya ibdette o kadar ok uyuyan vardr ki, dny ilerinde uyumazlar. (mm- Mverd) Gfil olma, kl namaz n sedet tcdr, Sen namaz yle bil ki, m'minin mrcdr. (L Edr) M'min gfil olmadka ok glmez. (mm- Gazl) GAFLET: Nefsin arzularna uyarak, Allah tely, emir ve yasaklarn unutma hli. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) Onlar i bitirildii (hesb grld) zamann deheti ile korkut. Onlar hl gaflet iindedirler. Onlar mn etmiyorlar. (Meryem sresi: 39) Ey insanlar! lmeden nce gafleti brakn, Allah telya dnn. Tvbe istifr ederek

Allah'a kulluk edin. Sizi oyalayc ileriniz oalmadan yararl iler yapmaa gayret edin. Allah tely ok ok ann. Rabbinizin rzsn kazanmaya aln. Byle yaparsanz, rzknz bol olur. Kazancnz oalr. Yardm grrsnz ve eksikleriniz tamamlanr. (Hads-i erf-Snen-i bn-i Mce) Drt ey kiinin nasbsizliinden ve gafletindendir: Gzlerin alamamas, kalbin katlamas, hayalperest ve a gzl olmak. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Gaflet, insana gurr getirir, helke yaklatrr. (Hazret-i Ali) nsana zarr en iddetli olan eyin ne olduunu bilmek istedim. Anladm ki, bu gaflettir. Gafletin insana yapt zarr Cehennem atei yapmaz. Y Rabb! Bizleri gaflet uykusundan uyandr. Ltf ve keremin ile bu dum kabl eyle. (Byezd-i Bistm) mrn bo geirme, nefsine kuvvet verme, Uyan! Gaflet eyleme yalvar gzel Allah'a. Gnhn ok olsa da O'ndan midi kesme, Afv, keremi boldur, yalvar gzel Allah'a. (brhim Tennr) GAFR (El-Gafr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarn gnh, ayb ve hatlarn pek ok rtp, balayan. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Bir kimse, zulm (gnh) ileyip, sonra tvbe eder, slih (iyi) amel ilerse, Allah tel tvbesini elbette kabl eder. Muhakkak ki Allah tel, Gafrdur, Rahmdir (ok merhmetlidir). (Mide sresi: 39) phe yok ki, Allah tel Gafr'dur, Rahm'dir. (Tegbn sresi: 14) (Ey Habbim!) Kavmine de ki: "Ey gnah ilemekle nefslerine kar haddi am kullarm! Allah telnn rahmetinden mid kesmeyiniz! Allah tel btn kullar affeder. O Gafr'dur, Rahm'dir. (Zmer sresi: 53) El-Gafr ism-i erfini syleyenin son nefeste Kelime-i tevhdi sylemesi ve lm kolay olur. (Ysuf Nebhn) GAMR: Yahdlerin Tevrt'tan sonra mukaddes kitab saydklarTalmd'un ksmlarndan biri. Talmd; Min ve Gamr olmak zere iki ksmdr. Yahd inanna gre, Allah tel Ms aleyhisselma Tr danda Tevrt kitabn (yazl emirleri) verdii gibi, bz ilimleri yni szl emirleri de bildirdi. Ms aleyhisselm bu ilimleri Hrn, Y ve El-Yesa'a aleyhimsselm bildirdi. Bunlar da kendilerinden sonra gelen peygamberlere bildirdiler. Bu bilgiler nesilden nesile yni hahamlardan hahamlara rivyet edildi. M.. 538 ve M.S. 70 yllarnda Min ad verilen eitli kitablar yazld. Zamanla bu kitablara ahs grler kart. Bylece pekok rivyetler ve kitablar ortaya kt. Nihyet mld ikinci asrda btn kitablar iinde toplayan mehr Min, Tannaim denilen hahamlar tarafndan yazld. Amoraim (zahlar) denilen hahamlar da Gamr kitabn toplayp ortaya koydular. Daha sonra Min ve Gamr'ya birlikte Talmd ad verildi. (Mslmanlk ve Hristiyanlk) GAMS YEMN: Gemiteki bir hdise iin, bile bile yalan syleyerek, yemn etmek. (Bkz. Yemin)

Gams, gnha ve Cehennem'e sokucu yemindir. Byk gnhtr. Pimn olunca tvbe istigfr edilir. Keffret verilmez. (bn-i bidn) GAN (El-Gan): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hibir zamanda, hibir meknda, hibir hlde, hibir eye muhtc olmayan. Allah telya, hibir ekilde bakasna muhta olmayan mnsna Ganiy-yi mutlak da denir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O'na bir yol bulabilenlerin (gc yetenlerin) Beyti (Kbe-i muazzamay) hac (ve ziyret) etmesi, Allah telnn insanlar zerinde bir hakkdr. Kim kfrederse, phesiz ki Allah tel lemlerden gandir. (l-i imrn sresi: 97) Rabbin hereyden gandir ve rahmet shibidir. Eer dilerse (ey mrikler) sizi giderir (ortadan kaldrr), arkanzdan da yerinize dileyeceini getirir. Nitekim sizi de baka baka bir kavmin neslinden peyd etmitir. (En'm sresi: 133) Ey benim kullarm! phesiz siz bana hibir zarar veremezsiniz ve bana hibir fayda salayamazsnz. Ben bunlardan mnezzeh ve beryim. Ben, gany-yi mutlakm siz de fakr-i mutlaksnz, mutlak muhtasnz. (Hads-i kuds, Hilyet-l-Evliy) Allah tel gandir. nsanlara acd iin, onlara ihsn olarak emir ve yasaklarn bildirmitir. Emirlerin ve yasaklarn faydalar insanlaradr. Allah telya faydas yoktur. Allah telnn bunlara ihtiyc yoktur. Allah tel Ganiy-yi mutlaktr. Ne kendine, ne sfatlarna, ne de fiillerine hibir sretle, hibir ey lzm deildir. (Ahmed Frk) Hastalk veya bir musbet geldiinde el-Ganyy ism-i erfi okunduunda, Allah tel fiyet verir ve o beldan muhfaza eder. (Ysuf Nebhn) GANMET: Harpte dmandan zorla alnan mal. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: imdi elde ettiiniz ganmetten hell ve ho olarak yiyin. (Enfl sresi: 69) Ganmetler bana hell klnd. Benden nce hi kimseye hell klnmad. (Hads-i erf-Buhr-Mslim) Dmandan alnan ganmet, dr-l-slm'a (slm memleketine) getirilince, askerin hakk olur. Fakat, taksim edilmeden nce mlk olmaz. Ganmetin bete biri beytlmle (hazneye) verilir. Geri kalan askere datlr. (bn-i bidn) GARMET: Borlanlan eyi deme. Bir eit vergi. Mslmanlarn, hristiyanlara ve yahdlere yapmakla ykml olduklar mumele ekli, bizzat Reslullah efendimizin, btn mslmanlara hitben yazdrd u mektbda aka bildirilmitir. Mektbun tercmesinin bir ksm yledir: Bu yaz, Abdullah olu Muhammed'in, btn hristiyanlara verdii sz bildirmek iin yazlmtr... Mslman olmayan herkes, benim himyem (korumam) altndadr. Hristiyan manastrlarnn (kiliselerinin) hibir tarafn ykmayn. Bunlarn kiliselerinden mal alnp, mslman mescidleri iin kullanlmasn. Ticret yapmayan ve ancak ibdet ile megl olan kimselerden, her nerede olursa olsunlar, garmet almayn... (Feridun Bey-Mecma-i Mnet-s-Saltn) GARAZ:

1. Kin, iinden dmanlk yapmak. 2. Gye, maksad, arzu, dilek, istek. Hslm yok ser-i kyunda beldan gayr Garazm yok, reh-i knda fendan gayr (Fuzl) (Ey sevgili! senin bulunduun yerde, benim beldan baka bir kazancm yoktur. Aknn yolunda, yok olmaktan baka bir maksat, gye tamyorum.) GARER: Tehlike, zarar. Sonu belli olmayan phe ihtimli olan sat. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem garer bulunan sat, yasak etmitir. Bu sebeble yakalanmadan nce, bal, havadaki kuu, kap, kayp olan hayvan satmak btldr. Hatt sonra gelip mteriye teslim edilse yine sat geerlilik kazanmaz. (M. Eb Zhre) GARB: 1. Yabanc, memleketinden uzakta bulunan, kimsesiz. Garb hastalanr, drt yanna baknr da, tandk bir kimse gremezse, Allah onun gemi gnhlarn affeder. (Hads-i erf-Deylem) Dnyda garb veya yolcu gibi ol ve kendini lm say. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Garbler azdr. Onlar sevmeyenler oktur. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) En garb ve muhtac olduun gn, kabre konduun gndr. (Eb Zer Gfr) Gariblere merhamet etmek Reslullah efendimizin snnetidir. Nerede bir garip grsen ona olan merhametinden dolay gzyalarn akmaldr. (Ahmed Yesev) GASB: Bakasnn maln izinsiz (rzs olmakszn) zorla elinden almak. Mal alana gsb, alnan mala masb denir. Gasb, haram olduu gibi, gasbedilen mal; hediye, sadaka, cret olarak almak, kir ile kullanmak da haramdr. (Abdlgan Nabls) Bir mslman lp geriye gasb edilmi bir mal braksa, vrislerin bu mal, paray almas hell olmaz. Vrislerin bu mal shibine, eer shibi bilinmiyorsa fakrlere vermesi lzmdr. (bn-i bidn) GASL-L MELKE: Melekler tarafndan ykanan; Eshb- kirmdan Uhud harbinde ehd olan ve cenzesini meleklerin ykad Peygamber efendimiz tarafndan mjdelenen Eshb- kirmdan Hanzala hazretleri. (dem aleyhisselm da melekler ykamtr.) Hanzala'ya Gasl-l melike lakab verilme hdisesi yle olmutur: HanzalaUhud gazsna klaca gece evlenmiti. O gecenin sonuna doru Peygamber efendimizin harb haberini alnca, boy abdesti alma frsat bulamadan Uhud harbine katld ve ehd oldu. Harb sonras Medne'ye dnldnde, hanm, Hanzala'y sorunca, Reslullah efendimiz ehd olduunu bildirdi. Hanm tekrar: "Y Reslallah! O, boy abdesti almadan harbe katlmt, bulunup ykansn" deyince, Peygamber efendimiz; "Sen Hanzala iin hi merak etme. Ben Hanzala'y rahmet sular ile melekler tarafndan ykanrken grdm" buyurdu. (bn-l-Esr, bn-i Hacer) GASL:

Ykamak, ykanmak. lnn cenze namaz klnmadan ve kefenlenmeden nce teneir tahtas zerinde, ayaklar kbleye gelecek ekilde srt st yatrp, gbeinden dizlerine kadar bir rt ile kapatlarak ykanmas. dem aleyhisselm veft edince, melekler Cennet'ten hant ve kefen getirdiler. Su ve sedir yapra ile gasl ettiler. ncsnde kfr koydular. kefen ile kefenlediler. Namazn kldlar. Lahd (mezrn iinde kble tarafnn biraz almas) yaptlar. Defnettiler. Sonra ocuklarna dnerek, ey demoullar! llerinize byle yapnz!" dediler. (Sa'leb, Ninczde, Mirhaund) Meyyiti gasletmek, kefenlemek, cenze namaz klmak farz- kifyedir (bir ksm mslmanlarn yerine getirmesiyle dierlerinin zerinden den farz). (bn-i bidn) GYE SRES: Kur'n- kermin seksen sekizinci sresi. Giye sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Yirmi alt yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen Giye kelimesi sreye isim olmutur. Srede kymet ve hirete it haberler bildirilmektedir. (bn-i Abbs-Taber) Allah tel Giye sresinde melen buyuruyor ki: Cennet'te yksek sedirler ve tahtlar vardr. (yet: 13) Kim Giye sresini okursa, Allah tel (kymet gnnde) onun hesbn kolay eyler. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) GAVS: Yardm eden. Evliy arasnda kullara yardmla vazfelendirilen vel zt. Muhyiddn-i Arab'ye gre gavs, medr kutbudur. mm- Rabbn hazretlerine gre ise, medr kutbundan ayr ve daha yksek olup, ona yardm edicidir. Bu sebeble, medr kutbu birok ilerinde ondan yardm bekler. Ebdl makamlarna getirilecek evliyy semekte bunun rol vardr. (Bkz. Kutb) (S.Abdlhakm Arvs) Gavs- A'zam: Byk gavs (yardmc). Abdlkdir Geyln hazretlerinin lakab. Gavs-s-Sakaleyn: nsanlara ve cinlere yardm eden byk vel Abdlkdir-i Geyln hazretlerinin lakab. Abdlkdir-i Geyln hazretleri, tasavvufta Gavs derecesine ulamtr. nsanlara ve cinlere yardm etmesi ve imdatlarna yetimesi sebebiyle Gavs-s-sakaleyn ve Gavs-l-a'zam lakablaryla mehr olmutur. (h- Nakibend) GAVUR: Mslman olmayan, mnsz. (Bkz. Kfir) GAYB: Hazr olmama, gizli kalma. Hazr olmayan gizli kalan, grnmeyen. 1. yet-i kerme ve hads-i erflerde bildirilmeyen, his organlar, tecrbe ve hesb ile anlalmayan gizli eyler. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Gayblar ancak Allah tel bilir. O'ndan baka kimse bilemez. (En'm sresi: 59) Gayb olan eyler betir. Onlar yalnz Allah tel bilir. Ana rahminde olan, yarn ne olacan, ne zaman yamur yaacan, nerede ve ne zaman leceini, kymetin ne

zaman kopacan. (Hads-i erf-Buhr-Mslim) 2. Akl ve his (duyu) organlar ile bilinemeyip, ancak peygamberlerin haber vermesi ile bilinen, Allah telnn sfatlar, hiret gn, ldkten sonra dirilmek, canllarn maher yerinde toplanmas, hesab vermeleri v.b eyler. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Onlar gayba mn ederler. (Bekara sresi: 3) Gayblar bilen yalnz O'dur (Allah teldr). Bildii gizli eylerden diledii kadarn yalnz peygamberlerinden istediine aklar. (Cin sresi: 26) 3. Mahluklarn bir ksmnn bilip, dier ksmnn bilmedii eyler. Cinlerin hlleri, yaaylar, insanlar iin gaybdr. Uzak yerlerdeki eylerin durumlar cinler iin gayb olmad hlde, insanlar iin gaybdr. Bundan dolay bz kimseler, cinlerin gayb bildiini iddi etmilerdir. Hlbuki onlar, grmediklerini deil, grdkleri eyi bilirler. Eer cinler gayb bilselerdi, Sleymn aleyhisselm onlar altrrken, veft ettiinde, onun veftn da bilirlerdi. Hlbuki bilememilerdir. Yine semlardaki (gklerdeki) eyler, sem ehline (meleklere) gre gayb olmad hlde, insanlara gaybdr. Ayn ekilde doudaki eyler de batdakilere gre gaybdr. Bu ksm gayb bzan vahy ve ilhm ile, bzan aradan perdelerin kaldrlmas veya bunlarn effaflatrlmas sretiyle bilinir. Perdelerin kaldrlmas eklindeki bilme, mcize ve kermet kbilinden olsa bile, gayb bilme deil, grdn bilmektir. (Senullah Pn Pt) Khinlere, falclara inanmamaldr. Gayb, gizli, bilinmeyen eyleri bunlara sormamaldr. (smil Hakk Bursev) GAYBET: Tasavvufta, kalbin kendisine gelen mnlarla megul ve onlara dalm olarak, kendisinden ve halkn ilerinden, etrfnda olan eylerden habersiz olmas. Gaybet hlindeki kimse, hissini ve uurunu kaybeder. Kalbi, kendisine gelen feyzler ve ilhmlar, mnev ilimler ile megl olur. Rebi' bin Heysem bir gn bn-i Mes'd'un (r.anh) huzruna giderken, bir demirci dkkannn nnden geiyordu. Krn aznda kzarm bir demir grd ve cehennemliklerin Cehennem ateindeki hllerini hatrlayp kendisini bir gaybet hli kaplad. Kendinden geip yere dt. (Abdlkerm Kueyr) GAYRET: Bir kimseden fidesi bulunmayan, zararl olan bir eyin ayrlmasn istemek, byle eyleri reddetmek, kabl etmemek. Allah tel m'min kuluna gayret eder. M'min de m'mine gayret eder. (Hads-i erf-Berka) Maln; haramda, zulmde, slmiyet'i ykmada, bid'atleri ve gnhlar yaymakta kullanann malnn yok olmasn istemek de hased olmaz din gayreti olur. (Muhammed Hdim) lmini; mal, mevk ele geirmek, gnh ilemek iin kullanan din adamndan ilmin gitmesini istemek gayret olur. (Hdim) Gayret-i lhiyye: Allah telnn kullarndan beenmedii hallerin ayrlmasn istemesi, byle eylere rz gstermemesi. nceki mmetlerde kibir shibi birisi, eteklerini yerde sryerek yrrd. Gayret-i

ilhiyyeye dokunarak, yer bunu yuttu. (Hads-i erf-Berka) Ysuf aleyhisselmn erbetiye; "Sultann yannda benim ismimi syle" demesi gayret-i ilhiyyeye dokunarak birka sene zindanda kalmasna sebeb oldu. (Muhammed Hdim) Dvd aleyhisselm, du ederken; "Y Rabb! Evldlarmdan bir kann namaz klmad hibir gece yoktur ve oru tutmad hibir gn gememitir" demiti. Dvd aleyhisselmn bu sz gayret-i ilhiyyeye dokundu ve Allah tel; "Ben dilemeseydim, kuvvet ve imkn vermeseydim, bunlarn hibiri yaplamazd" buyurdu. (Muhammed Hdim) GAYR- MER: slmiyet'e uygun olmayan i ve hareketler. Kadn da, erkek de para kazanmak iin haram ilememeli ve hibir namaz karmamaldr. Ezelde ayrlm olan rzk deimez. Ayn rzk hellden isteyene hell yoldan, haramdan isteyene haram yoldan gelir. Gayr-i mer yoldan kazanan; hem byk gnhlar ilemi olur, hem de kazandklarnn hayrn, bereketini grmez. (Muhammed Rebhm) Gayr-i mer hayat yaayanlarda frengi ve belsoukluu gibi pek ok zhrev hastalklar grlmektedir. (Fideli Bilgiler) GAYR-I MEKKED SNNET: Mekked olmayan snnet. Reslullah efendimizin bzan yapp, bzan yapmad ibdet ve tatler. (Bkz. Snnet) GAYR- MSLM: Mslman olmayan. Gayr-i mslimlerin yzne kar; "Y kfir!" demek gnhtr. nk onlar kendilerini kfir bilmiyor ve kfir denilince inciniyorlar. (Alddn Haskef) Mslman olsun, gayr-i mslim olsun hibir insann malna, canna ve rzna, nmusuna dokunmak ciz (uygun) deildir. (Muhammed Hdim) GAYR: Gayreti ok olan. Ktlk ve irkinlikleri iddetle reddeden. (Bkz. Gayret) Reslullah efendimiz bir defsnda Ensra (Medneli mslmanlara) buyurdu ki: "Resinizin szn iitiniz!O ok gayrdur. Ben ondan daha ok gayrum. Allah tel, benden daha gayrdur." (Berka) GAZ: nsanlarn slmiyet'i iitmeleri, mslman olmakla ereflenmeleri yhut mslmanlarn dnine, vatanna ve nmusuna tecvz eden dman kovmalar iin yaplan muhrebe. Kim evinde oturduu hlde Allah yolunda mal infak ederse, (harcarsa), onun her dirheminin (4.8 gram gm) karlnda yedi yz dirhem vardr. Bizzt Allah yolunda gazya gider ve bu yolda da infakta (harcamada) bulunursa, onun her dirhemine karlk yedi yz bin dirhem vardr. (Hads-i erf-Tergb-l-bd) Denizde cihd edenin karadakine stnl, on gaz yapmak kadardr. (Hads-i erf-Tergb-l-bd) Gaz Ordusu: Allah telnn rzs iin O'nun dnini yaymak, din, nmus ve vatan korumak iin dmanla savaan mslman askerler.

Gaz ordusu, du ordusuna muhtatr. (mm- Rabbn) GAZAVT: Gaz kelimesinin oulu. (Bkz. Gaz) GAZAB: Hiddet, fke, kzgnlk. (Bkz. Gadab) GZ: Allah telnn dnini yaymak, din, nmus ve vatanna saldran dman kovmak iin savatktan sonra geri dnen mslman. (Bkz. Mchid) Bir gziye veya mchide yardm edeni, Cenb- Hak maherde (glge olmayan gnde) glgelendirir. (Hads-i erf-Tergb-l-bd) Ey mes'd ve bahtiyr kardeim! Amel ve ibdet, niyet ile olur. Kfirlere kar savaa giderken, nce niyeti dzeltmelidir. Ancak, bundan sonra sevb kazanlr. Muhrebeye (savaa) gitmekten maksad; Allah telnn ismini, dnini yaymak ve ykseltmek, din dmanlarn zayflatmak ve bozguna uratmak olmaldr; adam ldrmek, can yakmak niyeti ile cihda gitmemelidir. Gazdan selmetle kan gzi olur, mchid olur. len, hlis ehd olup, en byk sevblara, nmetlere kavuur. (mm- Rabbn) GIBTA: mrenmek. Kiinin, bakasnda bulunan iyi bir eyin ondan gitmesini istemeyip, benzerinin kendisinde de bulunmasn istemesi. ki eyden birine kavuan insana gbta etmek yerinde olur. Allah tel bir kimseye slm ilimlerini ihsn eder. Bu da, her hareketini bilgisine uygun yapar. kincisi, Allah tel, birine ok mal verir. Bu kimse de maln, Allah telnn rz olduu, beendii yerlere harcar. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Gbta gzel bir huydur. slmiyet'in ahkmna yni farzlar yapmaa ve haramlardan saknmaa riyet eden, gzeten slih (iyi) kimseye gbta etmek gerekir. Dny nmetleri iin gbta etmek tenzhen mekrh olur. (Eb Sa'd Muhammed Hdim) GILMAN: Allah telnn Cennet'tekilere hizmet iin nrdan yaratt hizmetiler. Gler yzl ve tatl dilli olan glmanlar, Cennet'te oturanlara hizmette en ufak bir kusur etmezler. (mm- Gazl) Kabrimiz mn ile prnr kl, Mnis-i Glmn ile hem hr kl. (Sleymn elebi) GIN: 1. ark, tegann, mzik perdelerine uygun ses; alg ile birlikte ark, mzik. Tegann de denir. Gn, kalbde nifk (mnfklk) hsl eder. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Gn, kalbi karartr. (Hads-i erf-bn-i bidn) Gnnn haram olduunu btn limler sz birlii ile bildirmilerdir. sr sresinin altm drdnc yetinin gny haram ettiini bildiren limler vardr. Gnnn haram olduunda ihtilf yoktur. (Abdullah Dehlev) Gn, bala ve ekere kartrlm zehir gibidir. (mm- Rabbn)

Gn haram olduundan, bir arkcya, ne gzel syledin veya herhangi bir teganniye iyi diyenin kfrnden, mnnn gitmesinden korkulur. (mm- Rabbn) 2. Zenginlik. Gn shibine tevz edenin, yni zengine zenginlii iin alalann dninin te ikisi gider. (Hads-i erf-Mektbt- mm- Rabbn) Asl gn kalb zenginliidir, mal zenginlii deil. (Hads-i erf-Mesnev) Gn ehlinin ve dnyya balananlarn sohbeti ldrc zehirdir. (mm- Rabbn) GBET (Gybet): Bir kimsenin, yzne kar sylendii zaman holanmayaca, kalbinin krlaca bir szn, hlini veya hareketini, arkasndan, bulunmad yerde sylemek, hareketiyle gstermek veya m etmek. Dedi-kodu. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Birbirinizi gybet etmeyiniz. Sizden herhangi biriniz (gybet etmek sretiyle) l kardeinin etini yemekten holanr m? (Byle bir etten yemeniz size teklf olunsa)tiksinirsiniz. Allah teldan korkup, gybet etmeyin. Allah tel gybetten tvbe edenlerin tvbelerini kabul eder. O ok merhamet edicidir. (Hcurt sresi: 12) Reslullah efendimiz, Eshb- kirma; "Gybetin ne olduunu bilir misiniz?" buyurdu. Eshb- kirm; "Allah ve Resl daha iyi bilir" dediler. Resl-i ekrem; "Gybet, kardeini, arkasndan holanmayaca bir eyle anmandr" buyurdu. Eshb- kirm; "Y Reslallah! Eer sylediimiz ey onda varsa?" diye sordular. Peygamber efendimiz; "Eer onda varsa bu sz gybet olur. Eer yoksa bhtn yni iftir olur" buyurdu. (Mslim) Gybetten uzak durunuz. nk gybet zindan fendr. Zinnn tvbesi kabl edilir. Fakat gybet edilen hell etmedike tvbesi kabl edilmez. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn, bn-i Ebi'd-Dny) Kymet gn bir kimsenin sevb defteri alr. Y Rabb! Dnyda u ibdetleri yapmtm. Sahfede bunlar yazl deildir, der. Onlar defterlerinden silindi, gybet ettiklerinin defterine yazld denir. (Hads-i erf-Berka) Gybet kanser gibidir, girdii vcd iflh olmaz, kurtulmaz. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Gybet edene sus diyene yz ehd sevb vardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) GTR SATI: Al-verite bir mal tart veya l ile olmayarak toptan pazarlk sretiyle almak veya satmak; kabala. Satlan mal ile karlnda verilecek mal veya para ayn cinsten deilseler lmeden gtr olarak toptan gsterilip verilebilir. Paket kutu iinde lmeden alnan eyler, miktr yazl olsa bile, sylenmedike gtr sat demektir. (Dmd) Bir kimse mallar gtr satn alsa, lmeden tartmadan nce o mal zerinde tasarruf (kullanma) hakkna shiptir. Mesel on lektir zannyla gtr olarak satn ald buday yn on be lek gelse, fazlas yine alana ittir. (bn-i bidn) GULT: Taknlk gsteren, azgn. Sapk frkalardan kfre varanlar. Gult- a: Allah, hazret-i Ali'ye hull etmi girmitir; h, hazret-i Ali tanrdr diyenler. Gult da

denir. Hazret-i Ali'yi sevme hussunda en ok aldanan Gult- a, ilh bir parann immlara hull ettiine ve onlarn bedenine brndne inanrlar. (H) Allah telnn insan eklinde olduunu kabl ederler. Rhlarn bir bedenden bir bedene getiini kabl edip, kymeti inkr ederler. (sfern, ehristn, Badd) GURRE: Drlen bir cenine (ana rahmindeki ocua) karlk verilmesi gereken ml tazmnt. Cenin hakknda gurre, kle olsun, criye olsun onun kymeti be yz dirhemdir. (Hads-i erf-Nasb-ur-Rye) Bir kimse hmile kadnn karnna vurarak veya kadn il ile ocuu drrse, gurre vcib olur. Gurre, erkein diyetinin (ktilin verecei para cezsnn) yirmide biridir ki be yz dirhem eder. ocuk diri dp sonra lrse tam diyet gerekir. (bn-i bidn) Zevcinden (kocasndan) izinsiz ocuk aldran veya illa veya baka sretle l olarak dren kadnn klesi (yardmclar veya yardmc olan akrablar) diyetin yirmide biri olan be yz dirhem gm kadnn zevcine (kocasna) gurre olarak verir. Zevcin izni ile drrse bir ey lzm gelmez. Gurre bir senede denir. (Molla Hsrev, M. Mevkft) GUSL: Boy abdesti. Cnb olan her kadn ve erkein, hayz (det) ve nifas (lohusalk hli) sona eren kadnlarn az ve burnu ile birlikte, ine ucu kadar kuru bir yer kalmayacak ekilde, btn bedenini ykamas. Kirlenince abuk gusl abdesti aln! nk (herkesin yannda bulunan) kirmen ktibn melekleri cnb gezen kimseden incinir. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Gusl abdesti almaya kalkan bir kimseye, zerindeki kl adedince (yni pekok) sevb verilir. O kadar gnh affolur. Cennet'teki derecesi ykselir. Gusl iin ona verilecek sevb, dnyda bulunan her eyden daha hayrl olur. Allah tel meleklere, bu kuluma baknz! Gece enmeden kalkp, benim emrimi dnerek, cnblkten guslediyor, temizleniyor. hid olunuz ki, bu kulumun gnhlarn afv ve mafiret eyledim buyurur. (Hads-i erf-Gunye) Namazn doru olmas iin, abdestin ve gusln doru olmas lzmdr. (bn-i bidn) Kfir, mslman olunca gusl abdesti almas mstehbdr, sevbdr. (mm- Rabbn) GLENYYE: Evliynn byklerinden brhim Glen hazretlerinin tasavvuftaki yolu. brhim Glen Msr'a yerletikten sonra Memlk hkmdr Sultan Gavri (Gr) bata olmak zere pek ok kimse Gleniyye yoluna girdiler. Gelenlerin ok olmas zerine Sultan Gavri Meyyediyye'de bir medrese yaptrd. brhim Glen oraya giderek Ehl-i snnet tikdn (inancn), dnin emir ve yasaklarn anlatt. (Muhy Glen) GNH: Dinde yasak olan eyler. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biri gnh iler veya kendine zulmeder, sonra pimn olup, Allah telya tvbe istifr ederse, Allah tely afv ve mafiret edici, ok merhametli bulur. (Nis sresi: 110) Nefse sknet ve kalbe ferahlk veren i, iyi itir. Nefsi azdran, kalbe heyecan veren i

gnhtr. (Hads-i erif-M. Ma'smiyye) Gizli yaplan gnhn tvbesini gizli yapnz! Aka ilenen gnhn tvbesini aka yapnz! Gnhnz bilenlere, tvbenizi duyurunuz. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Gnh ilemekten ekinmeyen lim, elinde me'ale tutan kre benzer. Herkese yol gsterir, fakat kendisi gremez. (Sdi-i rz) Gnh ilemeye devm ettii hlde, gnhmn Allah telya ne zarr var, o beni affeder demek mnfklk almetidir. (Abdullah- Dehlev) Gnhlar eer zin etmek, iki imek, ark ve alg letleri dinlemek, haramlara bakmak, abdestsiz mushafa dokunmak ve bid'at tikd (bozuk, yanl inanlar) gibi Allah telnn hakk olup, kul haklar ile ilgili deilse, onlarn tvbesi, pimanlk, istifr ve yalvararak Allah teldan zr dilemekle olur. Ama farzlar terk etmise, mesel namazlarn klmam, orularn tutmamsa tvbe ve istifr bunlar kaz ettikten sonra olur. Kul hakk ile ilgili olanlarda, haklar shiblerine veya vrislerine verip helallk dilemelidir. Vrisi bilinmezse, shibine niyetle fakirlere sadaka olarak vermelidir. (mm- Gazl, Ysuf Sinnddn) Gnh- Sagre: Kk gnah. (Bkz. Kk Gnah) Gnah- sagreye devm, byk gnha yol aar. (mm- Rabbn) Gnh- Kebre: Byk gnah. Gnh- kebreye devm, kfre yol aar. (mm- Rabbn)

H
HABS: Kt, alak, pis eyler, haramlar. Habsin oulu. (Bkz. Habs) HABER: Herhangi bir konuda alnan yazl veya szl bilgi. 1. Snnet, hads-i erf. y bulma (herkese duyulma, yaylma bilinme) derecesine gre haber; ya mtevtir (Reslullah efendimizden, birok kimsenin rivyet ettii hads), ya mehr (ilk zamanda bir kii bildirmiken, ikinci asrda hret bulan hads), ya mstefz (syliyenleri ten ok olan hads), ya garb (yalnz bir kimsenin bildirdii hads), yhut da azz (iki veya kimsenin naklettii hads) olur. (mm- Syt) Her hads-i erf haberdir ancak her haber hads-i erf deildir. (mm- Syt) Haberde "Tvbekrlarla sohbet edin, zr onlarn kalbleri daha yumuaktr" diye vrid olmutur (gelmitir). (mm- Gazl) 2. Eshb- kirm, Tbin ve Tebe-i tbinden bildirilen sz. Haber-i Mehr: Balangta rvsi (rivyet edeni, bildireni) snrl iken, sonraki devirlerde, daha ok kimse tarafndan nakledilen haber, hads-i erf. Haber-i mehrun, hads-i erf olduunu kabl etmeyerek inkr eden, bid'at shibi olur. (bn-i Kudme)

Haber-i Mtevtir: Yalan zerinde ittifk etmeleri (birlemeleri) mmkn olmayan bir cemat (topluluk) tarafndan nakledilen, bildirilen haber, hads-i erf. "Dell getirmek dvcya, yemn etmek dvlya der" hads-i erfi haber-i mtevtirdir. (Teftzn) Haber-i Vhid: Bir kiinin ettii rivyet, verdii haber, hep bir kimse tarafnan fakat Peygamber efendimize kadar, rivyet edenlerden (nakledenlerden) hibiri noksan olmayan hads-i erfler. Buna, haber-i had da denir. Haber-i Vhid, Kur'n- kerm ve mehur snnete aykr olmamaldr. (bn-i Melek) HABB: Sevgili mnsna Muhammed aleyhisselam. nmek iin sylemiyorum. Allah telnn habbiyim, peygamberlerin reisiyim. (Hads-i erf-Snen-i Tirmiz) Muhammed aleyhisselm Allah telnn resldr. Habbidir. Peygamberlerin en stn ve sonuncusudur. dem aleyhisselm Cennet'te iken, Cennet'in her yerinde ve Ar zerinde "L ilhe illallah Muhammedn Reslullah" yazl grd. (Abdlhk- Dehlev) Y lh ol Muhammed Hakkn, Ol efat kn Ahmed Hakkn. Afv edip isynmz kl rahmeti, Ol Habbin yz suyu hrmeti. (Sleymn elebi) HABBULLAH: Allah telnn sevgilisi manasna, Muhammed aleyhisselm. (Bkz. Habb) Allah tely seven Habbullah' da sever. Habbullah' seven O'na salevt ok okur, snneti ile amel eder. (smil Fakrullah) Hidyete ermek iin, Habbullah, verdi imkn, Habb ne demek? Dnse kemlini anlar insan, Y Rb! Byk nebdir O; kleleri olur sultan, Bir kalbe sevgisi dolsa; eder envr ondan feyzn (mnev ilimler feyzler). (M. Sddk bin Sad) HABR (El-Habr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her eyin hakkatini, kintn, varlklarn, grnen ve grnmeyen her eyi hakkyla bilen, hibir zerrenin hareketi ve hareketsizlii ilminden hri olmayan, nefslerin ne ile mutmain (huzurlu) ne ile huzursuz olduundan, sknete kavutuundan her zaman haberdr olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel indinde en ykseiniz, O'ndan en ok korkannzdr. Allah tel Alm'dir (her eyi bilendir), Habr'dir. (Hucurt sresi: 13) HABS: 1. Kt, alak, pis, d, baya. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki:

Ey mn edenler! (Hak yolunda) infk (harcamay), kazandklarnzn ve sizin iin yerden kardmz (mahsllerin) en iyisinden yapn. Kendinizin gz yummadan alcs olmadnz pek habs eyleri vermeye kalkmayn... (Bakara sresi: 267) nsanlarn en kts, habslii sebebiyle kendisine ikrm olunandr. (Hads-i erf-Ez-Zevcir) Boyun edirme y Rab bir habse, kr edeyim ltfuna her ne ise. (Muhammed bin Receb Efendi) 2. Haram. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Yetimlere (babas veya anas lm ocuklara; rdne gelince) mallarn verin. Temizi (hell), habse deimeyin. Onlarn mallarn kendi mallarnza katarak yemeyin. nk bu, muhakkak byk bir gnahtr. (Nis sresi: 2) HABLULLAH: Allah telnn ipi, Kur'n- kerm veya slm dni. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Hepiniz Hablullah'a smsk sarlnz. (l-i mrn sresi: 103) Kur'n- kerm hablullah-il-metndir. Allah telnn salam ipidir. (Hads-i erf-Tirmiz) HAC: slm'n beinci art. Gerekli artlar kendinde bulunduran (bla ermi yni ergen, hr, zengin, akl banda) her mslmann mrnde bir def ihraml (dikisiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kbe'yi ziyret etmesi ve Araft denilen yerde bir miktr durmas ve bz vazfeleri yerine getirmesi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Azk ve binek bakmndan yoluna gc yeten her kimsenin o Beyt'i (Kbe'yi) hac etmesi, insanlar zerine Allah telnn hakkdr, farzdr. (l-i mrn sresi: 97) Hac edip de beni ziyret etmeyen kimse, beni incitmi olur. (Hads-i erf-Dre Kutn) Allah'm! Hac edeni ve onun af ve mafiret olunmasn istedii kimseyi af ve mafiret eyle. (Hads-i erf-Lbb-l-hy) Kadn, yannda bir mahremi olmadan hacca gidemez. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Ticret yapmak ve hac etmek iin giden bir kimsenin, hac niyeti ziyde (fazla) ise, sevb kazanr. Ticret niyeti ok ise veya iki niyet eit ise, hac sevb kazanamaz. (Alddn-i Haskef) Kulun haccnn kabl olduunun almeti, hacda Peygamber efendimizin ahlk ile ahlklanarak, dnmesi, gnha hi yaklamamas, kendini hi kimseden stn grmemesi, lnceye kadar dnyya meyletmemesidir. Haccnn kabl olmadnn almeti de, hacdan dndnde evvelki hli zere bulunmasdr. (Ali Havvs) Hac Sresi: Kur'n- kermin yirmi ikinci sresi. Hac sresi Medne'de nzil oldu (indi). Yetmi sekiz yet-i kermedir. Srede, hac ibdetinin ilk nce brhim aleyhisselm tarafndan yapldndan ve Peygamber efendimizle

devm ettirildiinden bahsedildii iin Sret-l-Hac denilmitir. Hac sresinde; mn, tevhd, Allah telnn birlii akdesi (inanc), kymetin almetleri ve deheti, ldkten sonra dirilme, Allah yolunda cihd, hac ve kurbandan bahsedilmektedir. Allah tel, Hac sresinde melen buyuruyor ki: O gnn (kymet gnnn) zelzelesi ok byk eydir. O gn kadnlar memedeki ocuklarn unuturlar. Hmile htunlar ocuklarn drrler. nsanlar sarho olmular sanlr. Onlar sarho deildir. Fakat, Allah telnn azb ok iddetlidir. (yet: 1) Kim Hac sresini okursa, hac yapann hac sevb, mre yapann mre sevb, gelmi ve gelecek hac ve mre yapanlarn sevb kadar sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) Hacc- Asgar: mre. Hac zamn olan be gnden (Arefe gn ile drt bayram gnlerinden) baka senenin her gn ihrm (dikisiz elbise) ile Mekke'ye gelip, Kbe'yi tavf (etrfnda yedi kere dolamak), sa'y yapmak (Saf ve Merve tepeleri arasnda gidip gelmek) ve tra olmak. Hacc- Ekber: Farz olan hac. Hacca giden mslmanlarn hac olabilmeleri iin artlarn yerine getirmeleri lzmdr. Arefe gn Cum'ya rastlarsa yetmi hac sevb meydana gelir. Halk arasnda buna hacc- ekber deniliyor. Bu sz doru deildir. Hacc- ekber farz olan hacdr. (bn-i bidn) Hacc- frd: hrma girerken, yalnz hacca niyet edilerek yaplan hac. Bu hacc yapana mfrid hac denilir. Mekke'de oturanlar yalnz ifrd hacc yaparlar. Hacc- ifrd, fazlet bakmndan temettu' haccndan aadadr. (M. Mevkft) Hacc- Kran: Hac ile mreye birlikte niyet ederek ihrm giyip, mrenin vazfelerini yaptktan sonra ihrmn (hac elbisesini) karmayarak ayn elbise ile hac vazfelerini de yapmak. Bu hacc yapana krin hac denilir. Hacc- kran'a niyet yle yaplr: "Y Rabb! mre ile hacc berber ed etmeye niyet ettim. Onlar bana kolaylatr ve benden kabl et." (Saidddn Fergn) Hacc- kran sevb, hacc- ifrd ve hacc- temettu'dan oktur. (bn-i bidn) Hacc- Mebrr: artlarna dikkat edilerek hi gnh ilemeden yaplan ve kabl olan hac. Hacc- mebrr yapann dnyya yeni gelmi gibi, gnhlar affolur. (Hads-i erf-Berka) Amellerin en hayrls; Allah telya mn etmek, cihd etmek ve hacc- mebrrdur. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Hacc- mebrr, kazya kalm farzlardan (vaktinde klnmam, sonraya braklm namaz, oru, zekt) ve kul haklarndan baka gnhlarn affna sebeb olur. (Hdim) Hacc- Temett': Hac mevsiminde (evvl, Zilkde, Zilhicce aylarnda) nce mre iin niyet edilerek ihrma girilip mre yapldktan sonra memleketine dnmeyerek, yeniden ihrma girip hac

yapmak. Bu hacc yapana mtemetti hac denir. Hacc- temett' sevb ifrd hacdan oktur. (bn-i bidn) Hcc'l-Haremeyn: Hac farzasn yaptktan sonra Medne'ye gelip kabr-i sadeti de ziyret eden hac. n rz- ezel ksmet olmu bize devlet Takdre rz vermeyesin buna sebeb ne Hcc'l-haremeynim diye dvlar ekersin Ya saltanat- dny iin bunca talep ne! (kinci Byezd Han- Adl) HACMAT: Hacmat ba denilen bir letle, vcdun deriye yakn damarlarn keserek kan alma. Kan almaya fasd da denir. Btn meleklerden iittim ki, mmetine syle hacmat yaptrsnlar, dediler. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Arab ayn on yedinci veya on dokuzuncu veya yirmi birinci gnleri hacmat olunuz. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Kan aldrmak snnettir. Peygamber efendimiz her ay hacmat olurdu. (Zeheb) HACB: slm mrs hukkunda bir vrisi (hisse shibini) dier bir vrisin bulunmasndan dolay ksmen veya tammen mrastan menetmek. Bir vrisi mrstan ksmen (paynn azalmas ekliyle) mahrm etmee hacb-i noksan, mrastan hi alamamak eklinde mahrm etmee hacb-i hirman denir. Erkek vrislerden oul, baba, zevc (koca) ile kadnlardan kz, ana, zevce (hanm); yni bu alt kimse hacb-i noksan ile paylar debilirse de tammen mrastan mahrm olmazlar. (Muhammed Mevkft) HCE: Mderris, hoca, efendi mnsna ilim shibi kimselere verilen Farsa bir nvan. Hce Ubeydullah- Ahrr buyurdu ki: Btn iyi hlleri ve bulular bize verseler, fakat Ehl-i snnet vel-cemat tikdn kalbimize yerletirmeseler, hlimi harb, istikblimi (geleceimi) karanlk bilirim. Eer btn harblklar ve irkinlikleri verseler ve kalbimizi Ehl-i snnet tikd ile ssleseler hi zlmem. (mm- Rabbn) Hce-i lem: lemin, kintn mridi, rehberi, yol gstericisi mnsna Reslullah efendimize mahss bir nvan. Hce-i lem, gelmi ve gelecek, yaratlm ve yaratlacak olanlarn en stn, en iyisidir. (mm- Gazl) Hce-i Kint: Hce-i lem. HCEGN YOLU: Daha ok nbvvet kemltna (olgunluklarna, stnlklerine) kavuturan Hazret-i Eb Bekir'den gelen yolun, Yusuf- Hemedn hazretlerinden tibren ald isim. Bu yol sonradan Nakibendiyye adn almtr.

Hcegn yolunun byklerinden Abdlhlik Goncdvn hazretleri vasiyetnmesinde buyuruyor ki: Her hlinde ilim, edeb ve takv zere ol, slm limlerinin kitaplarn oku. Fkh ve hads ren. Chil tarkatlardan sakn, hret yapma, hrette fet vardr. Arslandan kaar gibi chillerden ka. Bid'at shibi inanlar bozuk olan sapklar ile ve dnyya dkn olanlar ile arkadalk etme. (Mevln Sf) HACER-L-ESVED: Kbe-i muazzamann dou kesinde bir buuk metre kadar ykseklikte bulunan ve Cennet ykutlarndan olan parlak, siyah ta. brhim aleyhisselm ile olu smil aleyhisselmn birlikte Kbe'yi in ettikleri srada, melekler ta getirerek smil aleyhisselma yardm ettiler. Sra Hacer-l-esvede gelince, brhim aleyhisselm; "Ey smil! yi bir ta getir ki, haclara iret olsun" buyurdu. smil aleyhisselm bir ta getirdi. brhim aleyhisselm; "Bundan daha iyi bir ta getir" buyurunca; Eb Kubeys dandan; "Cebril aleyhisselm, tfanda bana bir ta emnet etti. Gel onu al!" diye bir ses iitti. Bunun zerine Hacer-l-esved ta Eb Kubeys dandan alnp, Kbe'deki yerine yerletirildi. (Azrak) Hazret-i mer, Hacer-l-esved tana, kar; "Sen bir ey yapamazsn, fakat Reslullah'a uyarak seni pyorum" dedi. Hazret-i Ali bunu iitince, Reslullah'n "Hacer-l-esved, kymet gn insanlara efat eder" buyurduunu syledi. Hazret-i mer de hazret-i Ali'nin bu szne teekkr etti. (Dvd bin Sleymn) Tavfa (Kbe'nin etrfnda dnmeye) Hacer-l-esvedden balamak ve burada bitirmek snnettir. (Zeyl) HCET NAMAZI: Madd ve mnev bir ihtiyaca, dilee kavumak niyeti ile iki ve en fazla on iki rek'at olarak klnan namaz. Bir kimsenin Allah teldan veya bendemden (insanolundan) bir hceti olursa, tertemiz bir abdest alsn. Sonra iki rek'at hcet namaz klsn. Sonra Allah telya sen (hamd)da bulunsun ve Peygambere salevt getirsin... (Hads-i erf-Tirmiz) Tecns ve dier kitaplarda, hcet namaznn yatsdan sonra drt rek'at olarak klnaca ve bir hads-i erfe gre ilk rek'atta; bir ftiha, yet-el-krs, kalan rek'atin her birinde birer ftiha, ihls ve muavvizeteyn okunaca, bunlar yaplrsa, klnan namaz Kadir gecesinde klnm gibi olaca kaydedilmitir. (bn-i bidn) stdlarmz (hocalarmz); "Biz bu hcet namazn kldk ve ihtiyalarmz, dileklerimiz grld" demilerdir. (bn-i bidn) HCI: Hac yapan kimse. (Bkz. Hac) Hanef mezhebinde, yalnz Arafat meydannda ve mzdelife'de hclarn iki namaz cem' etmeleri, birletirmeleri lzmdr. (AbdullahMsul) Hamdan Karmat adl blc, sapk Karmita devletini kurdu. Hclar katl etti. Haramlara gzel sanat ismini verdiler. slm dninin kt huy, fuh dedii ahlkszlklara, moral eitimi diyerek genleri felkete, seflete srklediler. 983 ylnda gadab- ilhiyyeye yakalanp yok oldular. (ehristn, Nianczde) HCS: Kalbe (gnle) gelen ve hemen gidermek mmkn olan kt dnceler. Kalbe gelen hcisi melekler yazmaz. Hasenelere (iyi dncelere) sevb yazlr.

(Abdlgan Nabls) HA: Birbirini dik olarak kesen iki dorunun meydana getirdii, hristiyanlk dninin sembol olarak kabl edilen ekil. Buna salb ve istavroz da denir. nsanlarn doutan gnhkr olduuna inanan hristiyanlar, s aleyhisselmn bu gnhlara keffret olarak kendini fed ettiini, haa gerilmek sretiyle ldrldn kabl ederler. s aleyhisselma yaplan ikencenin, dolaysyla onu kurtarmann sembol olarak kabl edilen ha ile ilgili yaygn hristiyan inan yanltr. (Harputlu shak Efendi) Kur'n- kerm, hazret-i s'nn haa gerilerek ldrlmediini, diri olarak ge karldn aka haber vermektedir. Dninden dnerek ufak bir menfaat karl hazret-i s'y Romallara haber veren Yehd, Allah tel tarafndan s aleyhisselmn ekline benzetildi. Romal askerler. Yehd'y yakaladlar ve haa gerip ldrdler. (Rahmetullah Efendi) HAD: slmiyet'te miktr kesin olarak bildirilen cez. Be gnah iin had cezs vardr:Zin, arab imek, alkoll iki ile sarho olmak, kazf (iffetli erkek veya kadna zin etti diye iftirda bulunmak), hrszlk, yol kesicilik. (bn-i bidn) Had, gnhn temizlenmesine sebeb olmaz. Gnhtan kurtulmak iin ayrca tvbe etmek de lzmdr. (bn-i bidn) Hadd- Bl: Ergenlik a; cnp olup, gusl abdesti almaya balama zamn. (Bkz. Sinn- Blg) Hadd-i Kazf: ffetli, temiz olan erkek veya kadna zin isnd etmek (zin ettiini sylemek) sebebiyle verilen cez. Kazf (temiz erkek veya kadna zin isnd etmek), slm dninde byk gnhtr. ki hidin haber vermesi veya sulunun bir kere sylemesi ile sbit olur, bilinir. Hadd-i kazf, seksen sopa vurmaktr. Hadd-i kazf, kazf olunan kimsenin istei zerine tatbk edilir. Hadd-i Sirkat: slm hukkunda bakasnn az veya ok maln gizlice, haksz olarak veya rzs olmayarak almak sebebiyle verilen cez. Akll ve erginlik ana gelmi erkek, kadn, kle, efendi, mslman veya zmm (mslman olmayan vatanda), on dirhem (33 gr. ve 65 santigram) gm paray veya deerinde olan mtekavvim (kymetli, kullanlmas ciz ve mmkn) ve durmakla bozulmayan bir mal, mslman veya zmm olan shibinin mlknden dr-l-slm'da (mslman memleketinde), hepsini bir defda gizlice alrsa ve mal shibi de dv ederse, hadd-i sirkat uygulanr ve sulunun sa eli bilek mafsalndan kesilir. kinci def alann sol aya oynak yerinden kesilir. ncsnde bir yeri daha kesilmeyip, tvbe edinceye kadar hapsedilir. Hrszlk, alann bir kere sylemesi veya iki dil erkek hidin haber vermesi ile belli olur. (bn-i bidn) Et, sebze, meyve, st, odun, ot, ku, tavuk, kire, kmr, tuz, saks, ekmek, her eit kitab vb. almakla hadd-i sirkat lzm gelmez. (bn-i Hmm) Hadd-i Zin: Akll olan, ergenlik ana gelen ve konuabilen mslman veya mslman olmayan

kadn ve erkee, dr-l-slm'da (slm memleketinde), tehdd edilmeden, arzlariyle, zin yaparken yakalandklarnda verilmesi gereken cez. Evli olmayan kimse iin hadd-i zin, yz sopa vurulmasdr. (bn-i bidn) HADES: Abdestsizlik vey cnblk hli. Hades; kk hades ve byk hades olmak zere ikiye ayrlr. Kk hades; bevl etmek, herhangi bir yerden kan kmas ve abdesti bozan dier durumlarla meydana gelen manev kirlilik hlidir. Namaz abdesti almakla temizlenilir. Byk hades ise, cnblk, hayz ve nifas hlleri ile meydana gelen manev kirliliktir. Boy abdesti alarak az, burnu ve btn bedeni ykamakla ondan temizlenilir. (Mehmed Zihn Efendi) Hadesten Tahret: Namaza balamadan nce yerine getirilmesi gereken farzlardan biri. Abdesti olmayan kimsenin abdest almas, cnb olann, hayz ve nifas hli sona eren kadnn boy abdesti almas. HD (El-Hd): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarndan dilediine doru yolu gsteren, kullarnn havssna (seilmilerine) dorudan insanlarn avmna (havsstan aa derecede olanlara) yarattklar varlklar vstasyla kendini tantan yce Allah. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Rabbin, Hddir, (dmana kar) yardmc olarak yeter. (Furkan sresi: 31) Allah telnn isimleri vardr. simleri ayn zamanda sfatlardr. Allah telnn Hd ve Mudl (dallete gtrc) sfatlar vardr. nsanlardan bzlarna Hd, bzlarna Mudl sfat ile tecell eder. Biz, niye byle olduunu anlayamayz. (Abdlhakm Arvs) HADD SRES: Kur'n- kermin elli yedinci sresi. Hadd sresi Medne-i mnevverede nzil olmutur (inmitir). Yirmi beinci yet-i kermede demir mnsna olan haddin ehemmiyetinden (neminden) ve fidelerinden bahsedildii iin, sreye Hadd ismi verilmitir. Btn varlklarn Allah tely tesbh ettiklerini bildirmekle balayan srenin balca konular unlardr: Allah telnn mbrek isimleri, sfatlar, mallarn Allah iin harcayanlarn pek byk mkfatlara kavuacaklar, bz peygamberler aleyhimsselm ve mmetlerinin durumlar, Peygamber efendimize mn edenlere (inananlara) verilen mjdeler. (Fahreddn Rz) Hadd sresinde buyruldu ki: Her nerede olursanz olunuz, Allah tel sizinle berberdir. (yet: 4) Dny hayt elbette la'b, yni oyun ve lehv (elence) ve znet (sslenmek) ve tefhr (nme) ve mal, paray, evld oaltmaktr. (yet: 20) Dnyda olacak her ey dny yaratlmadan nce levh-i mahfzda yazlm, taktir edilmitir. Bunu size bildiriyoruz ki, haytta kardnz frsatlar iin zlmeyesiniz ve kavutuunuz kazanlardan, Allah'n gnderdii nmetlerden dolay marr olmayasnz. Allah kibirlileri sevmez. (yet: 22) HDS: Yaratlm. Yok iken var, var iken yok olabilir. Sonradan olan. lemin hdis olduunu gsteren ikinci bir delil de lemin her zaman bozularak

deimesidir. (Kemahl Feyzullah) HADS: Peygamber efendimizin mbrek szleri, ileri ve grp de mani olmadklar eyler. Uydurduu bir sz, hads olarak syleyen kimse, Cehennem'de azb grecektir. (Hads-i erf-Buhr) Hads-i erfleri, sahh (doru) veya bozuk olduunu bilmeden sylemek, sahh olsa bile, gnh olur. Byle kimsenin hads-i erf okumas ciz olmaz. Hads kitablarndan hads nakletmek iin hads limlerinden iczet (diploma) alm olmak lzmdr. (Muhammed Hdim) mm- Buhr'nin rivyet ettii (naklettii, bildirdii) bir hads-i erfte yle buyruldu: inizde en sevdiim kimse, huyu en gzel olandr. Bir kimse ki, Kur'ndan, hadsten anlamaz, Cevb vermemek gibi, ona cevb bulunmaz. (eyh Sa'd) Hads limi: Hads-i erf sahasnda mtehasss kimse. Hads-i hd: Hep bir kimse tarafndan rivyet edilen, bildirilen, msned-i muttasl (Reslullah efendimize varncaya kadar, rivyet edenlerden yni nakledenlerden hibiri noksan olmayan) hads-i erfler. Hads-i mm: Herkes iin sylenmi hads-i erfler. Hads-i Cibrl: Peygamber efendimiz Eshb (arkadalar) ile otururlarken, Cebril aleyhisselmn insan sretinde gelip; slm', mn ve ihsn sorduunda Reslullah efendimizin verdii cevablar bildiren hads-i erf. Cibrl hadsinde o zt- erf (Cebril aleyhisselm) ellerini Resl-i ekremin mbrek dizleri zerine koydu ve Reslullah'a; "Y Reslallah! Bana slmiyet'i, mslmanl anlat" dedi. Resl-i ekrem buyurdu ki: "slm'n artlar; kelime-i ehdet getirmek, vakti gelince namaz klmak, malnn zektn vermek, Ramazn- erf aynda her gn oru tutmak ve gc yetenin, mrnde bir kerre hac etmesidir." mnn artlarn sorduunda; "Allah telya inanmak, O'nun meleklerine inanmak, indirdii kitablarna inanmak, peygamberlerine inanmak, hiret gnne inanmak, kadere, hayr ve errin Allah teldan olduuna inanmaktr" buyurdu. "hsn nedir? diye sorduunda da; "Allah tely grr gibi ibdet etmendir. Sen O'nu grmyorsan da, O seni grr" buyurdu. (Hads-i erf-Mslim) Hads-i Garb: Yalnz bir kiinin bildirdii sahh hads. Yahut, aradaki rvlerden (nakledenlerden) birine, bir hads liminin muhlefet ettii hads. Sad, ateten bir dadr. Bu dada ebed (sonsuz) olarak, kfire yetmi sene k ve o kadar sene de ini yaptrlacaktr. Bu hads, hads-i garbdir. (Tirmiz) Hads-i Hs:

Bir kimse iin sylenmi hads-i erfler. Her mmetin bir emni vardr. Ey mmetim! Bizim emnimiz de Eb Ubeyde bin Cerrh'tr. Bu hads, hads-i hstr. (Sahh-i Mslim) Hads-i Hasen: Bildirenler (rvler) sdk (doru) ve emn (gvenilir) olmakla beraber hfzas, anlay sahh hadsleri bildirenler kadar kuvvetli olmayan kimselerin bildirdii hads-i erfler. YceAllah, can boaza gelmedike, (mnl) kulunun tvbesini kabl eder. Bu hadsi Tirmz rivyet etmi ve; "Bu hads, hads-i hasendir" demitir. (Hads-i erf-Riyz's-Slihn) Hads-i Kav: Reslullah efendimizin, syledikten sonra, peinden bir yet-i kerme okuduu hads-i erfler. Hads-i Kuds: Mns, Allah tel tarafndan, kelimeleri ise, Resl-i ekrem sallallh aleyhi ve sellem tarafndan olan hads-i erfler. Hads-i kudsleri sylerken, Peygamber efendimizi bir nr kaplard ve bu, hlinden belli olurdu. (Abdlhak Dehlev) Hak tel, hads-i kudsde buyurdu ki: Kulum bana, farz namazda olduu kadar, hibir amel ile yakn olamaz. (Buhr) L ilhe illallah kal'amdr. Bunu okuyan kal'ama girmi olur.Kal'ama giren de azbmdan emin olur, kurtulur. (Sedet-i Ebediyye) Hads-i Makt': Syleyenleri (rvleri), Tbin-i kirmakadar bilinip, Tbin'den rivyet olunan hads-i erfler. Tbin'den rivyet edilen, bildirilen makt' hadslerin sonraki rvleri (nakledenleri) Ehl-i snnet limlerinden iseler, bunlar hakkaten hads-i makt'dur. Mevd sanmamaldr. (bn-i Kudme-Buhr) Hads-i Mensh: Peygamber efendimiz tarafndan ilk zamanda sylenip, sonra deitirilen hadsler. Hads-i Merdd: Mns olmayan ve rivyet artlarn tamayan sz. Hads-i Mehr: lk zamanda bir kii bildirmiken, ikinci asrda hret bulan, yni bir kimsenin Resl-i ekremden, o kimseden de, ok kimselerin ve bunlardan dah, baka kimselerin iittii hads-i erfler. Hads-i mehra inanmayan kfir olur. (bn-i bidn) Hads-i Mevd: Bir hads immnn artlarna uymayan hads-i erfler. Bir mctehid (yet-i kerme ve hads-i erflerden hkm karan lim), bir hadsin sahh (doru) olmas iin, lzm grd artlar tamyan bir hads iin; "Benim mezhebimin uslnn kidelerine gre mevddur" der. Yoksa; "Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem sz deildir" demez. (Dvd-l-Kars) Hads-i Mevkf:

Eshb- kirma kadar rvleri (nakledenleri) hep bildirilip, sahb olan rvnin, Resl-i ekremden iittim demeyip, byle buyurmu dedii hads-i erfler. Hads-i Mevsl: Sahbnin (Reslullah efendimizin arkadalar); "Reslullah'tan iittim, byle buyurdu" diyerek haber verdii hads-i erfler. Bunda, Resl-i ekreme kadar rivyet edenlerin hi birinde kesinti olmaz. Hads-i Muddarib: Kitab yazanlara, eitli yollardan, birbirine uymayan ekilde bildirilen hads-i erfler. Hads-i Muhkem: Te'vle (yoruma, aklamaa) muhta olmayan hads-i erfler. Hads-i Mu'allak: Batan bir veya birka rvsi(rivyet edeni, nakledeni) veya hibir rvsi belli olmayan hads-i erfler. Hads-i Munfasl: Aradaki rvlerden (nakledenlerden), birden ziydesi (fazlas) unutulmu olan hads-i erfler. Hads-i Mfter: Mseylemet-l-Kezzb'n ve ondan sonra gelen mnfklarn (kalbiyle inanmayp, szleriyle inandk diyenlerin), zndklarn (kfirlerin), mslman grnen dinsizlerin uydurma szleri. Ehl-i snnet limleri (Reslullah efendimiz, drt halfesinin ve ashbnn arkadalarnn yolunda olan limler), mfter hadsleri aram, bulmu ve ayrmlardr. Din byklerinin kitablarnda byle szlerden hibiri yoktur. Hads-i Mrsel: Sahbe-i kirmn ismi sylenmeyip, Tbin'den (Sahbeyi grenlerden) birinin, doruca Resl-i ekrem buyurdu ki dedii hads-i erfler. Hads-i Msned-i Mnkat': Sahbden baka bir veya birka rvsi (nakledeni) bildirilmeyen hads-i erfler. Hads-i Msned-i Muttasl: Peygamber efendimize kadar rvlerden (nakledenlerden) hibiri noksan olmayan hads-i erfler. Hads-i Mstefz (Mstefd): Syleyenleri ten ok olan hads-i erfler. Hads-i Mtebh: Te'vle (aklamaya, yorumlamaya) muht olan hads-i erfler. Hads-i Mtevtir: Bir ok Sahbnin Peygamber efendimizden ve baka bir ok kimsenin de bunlardan iittii ve kitba yazlncaya kadar, byle pek ok kimsenin haber verdii hads-i erfler. Mtevtir hadsleri rivyet edenlerin yalan zerinde szbirlii yapmalar mmkn deildir. Hads-i mtevtire muhakkak inanmak ve bildirilenleri yapmak lzmdr. nanmayan kfir olur, mn gider. (bn-i bidn) Hads-i Nsih:

Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimizin, son zamanlarnda syleyip, nceki hkmleri deitiren hads-i erfleri. Hads-i Sahh: dil ve hads ilmini bilen kimselerden iitilen, msned-i muttasl (Resl-i ekreme kadar, rivyet edenlerin hepsi tam olup noksan bulunmayan), mtevtir (bir ok sahbnin rivyet ettii) ve mehr (nceleri bir kii bildirmiken, sonralar hret bulan) hadsler. Hads-i z: Bir kimsenin, bir hads liminden iittim dedii hads-i erfler. Hads-i zlar kabl edilir, fakat sened (veska) olamazlar. lim denilen kimse mehr bir zt deilse, kabl olunmazlar. Hads-i Zaf: Sahh ve hasen olmayan hads-i erfler. Zaf hadsi bildirenlerden birinin hfzas, adleti gevek olur veya tikdnda (inancnda) bhe bulunur. Zaf hadslere gre fazla ibdet yaplr; fakat ictihdda bunlara dayanlmaz. Hads mm: yz binden ok hads-i erfi, rvleri (rivyet edenleri, nakledenleri) ile birlikte bilen byk hadis limi. Buna, hads mctehidi de denir. Hads immlarnn en byklerinden olan mm- Buhr'nin rivyet ettii (naklettii) bir hads-i erf yledir: Mslman, mslmann (din) kardeidir. Mslman, kardeine zulmetmez ve onu dman eline vermez (himye eder, korur). Her kim mslman kardeinin yardmnda bulunur ve onun ihtiycn te'min ederse, Allah da ona yardm eder. Her kim, bir mslmann skntlarndan birini giderirse, cenb- Hak buna mukbil (karlk), ondan kymet skntlarndan birini giderir. Her kim, bir mslmann aybn (kusrunu) rterse Allah tel hirette onun (kusur) ve kabhatlerini rter. Hads immlarndan mm- Mslim'in rivyet ettii bir hads-i erf ise yledir: Herhangi bir mslmann bana; yorgunluk, hastalk, dnce, keder, ac, diken batmasna kadar, her ne gelirse, Allah tel bunlar; o mslmann hatlarna keffret klar. Hads-i Nefs: Kalbe gelip de, yapmakla yapmamak arasnda tereddde sebeb olan dnce. Kalbe gelen dnce be derecedir: Birincisi, kalbde durmaz, uzaklatrlr. Buna hcis denir. kincisi kalbde bir zaman kalr. Buna htr denir. ncs, hads-i nefstir. Drdncs, yaplmas terch edilir. Buna hemm denir. Beinci derecede bu terch kuvvetlenip, karar verilir. Buna azm ve cezm denir. lk dereceyi melekler yazmaz. Hemm, hasene (iyilik) ise yazlr. Seyyie yni ktlk ve gnah ise, terk edilince, sevb yazlr. Azm olursa, bir gnah yazlr. lenmezse bu da affolur. (Abdlgan Nabls) HADS: Zihnin sr'atli fakat doru bir ekilde netceye ulamas ile bilinen ey. Gnee olan yaknlk ve uzaklna gre, ayn nn deimesi, azalp oalmas, aralarna dnynn girmesiyle kararmasndan, ayn, n gneten aldnn bilinmesi hadsdir. (Molla Fenr) Tasavvuf byklerinin eserden (yaplan iten) messiri (bu ii yapan, yaratcy) anlamalar hadsdir. Hatt bedhdir yni meydandadr, apaktr. Dier insanlarn, eseri

grp, messiri anlyabilmeleri ise, dnmekle, incelemekle olur. (Ahmed Frk) Allah teldan bakasnn ibdete hakk olmad meydandadr. Hatt hadsdir. Bir kimse, ibdetin mnsn iyi anlasa ve Allah telnn sfatlarn iyi dnse, O'ndan bakasnn ibdete hakk olmadn hemen bilir. (Ahmed Frk) HAFAZA MELEKLER: Koruyucu melekler, her insann hayr (iyi) ve er (kt) ilerini yazan; ikisi gece, ikisi gndz gelen ve ktlklerden ve cinlerden koruyan melekler. Bunlara Kirmen ktibn melekleri diyenler olduu gibi, onlardan baka olduunu syleyenler de olmutur. (Bkz. Kirmen Ktibn) Hafaza melekleri, insandan yalnz cimda ve helda ayrlrlar. (mm- Birgiv, Kdzde) HFD (El-Hfid): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kymet gn, yni ldkten sonra mahlkt (yaratlmlar) diriltilip, herkes dnyda iken yaptnn hesbn verirken, kfirleri ve kt kimseleri en aa seviyeye indiren, huzrunda dmanlarnn balarn aa ediren. El-Hfid ism-i erfini syliyen zararlardan korunmu olur. (Ysuf Nebhn) HFIZ: Hfz eden, ezberleyen. Rvileriyle (rivyet edenlerle) birlikte yz bin hads-i erfi ezbere bilen hads limi. Kur'n- kermi ezberleyene hfz denmez, kr denir. Bugn hads-i erfleri ezbere bilen bulunmad iin, kr yerine, yanl olarak hfz denmektedir. (Muhammed Thir) Hfz- Kur'n: Kur'n- kermi ezbere bilen. (Bkz. Kr) slmiyet her tarafa yaylacaktr. Hatt, slm tcirleri, ticret iin byk denizlerde serbest yolculuk yapacaklar ve gzilerin atlar baka memleketlere yaylacaktr. Sonra, hfz- Kur'n olan kimseler kacak, benden daha iyi okuyan var m? Benden daha ok bilen var m? diyeceklerdir. Cehennem'in odunlar bunlardr. (Hads-i erf-Berka) Hfz- Kur'n pazarlk etmeden, Allah rzs iin hatm, cz veya mevlid okursa, okutann hediye ettiini almas ciz olur. tirz ederse ald harm olur. (Muhammed Hdim) HFIZA: Hfz etme (ezberleme) ve hatrda tutma kuvveti. His organlar ile duyulmayan fakat duyulanlardan karlan mnlar saklayan mnev duygu merkezlerinden biri. Hocam Vek'e hfzamn zayflndan ikyet ettim. Gnhlar terketmemi syledi. (mm- fi) Az yemek yiyenin bedeni kuvvetli, kalbi nrlu, hfzas kuvvetli olur. Geimi kolay olur, ilerinde lezzet bulur. Allah tely ok anm olur. hireti dnr, ibdetten ald lezzet her eyde isbeti (doruyu bulmas) ve ird (yol gstermesi) ok, ahirette hesb kolay olur. (Muhammed bin Kutbddn znik) HAF: Gizli, kapal. 1. Usl-i fkh ilminde, mns ak olduu hlde syleyenin maksadn ifde etme hussunda kapal, gizli sz. "Ktil mrs olamaz" hads-i erfinde ktil lafz hafdir. Bu kelimenin, kasten bilerek

adam ldrenin mrs olamyaca hussunda mns ak olduu hlde, hat ile ldrenin de bu hkmn altna girip girmedii hussunda kapaldr. Bu kapallk sebebiyle limler bu konuda farkl hkmler bildirmilerdir. (Serahs) Mide sresinin otuz sekizinci yet-i kermesinde hrsza verilecek cezdan bahsedilmektedir. yet-i kermedeki srk (hrsz) kelimesi hafdir. nk tarrr (yankesici) ve nebb (kefen soyucuyu) da ierisine ald hususunda kapaldr. Bunun iin, limler, yet-i kermede hrsza verilecek ceznn, yankesiciye de verileceinde szbirlii ettikleri halde, kefen soyucu hakknda ihtilf etmiler, farkl hkmler bildirmilerdir. (Serahs, Molla Hsrev) 2. Tasavvufta lem-i kebrdeki be latfeden biri. Kalb, rh, sr, haf ve ahf latfelerinin asllar, kkleri lem-i kebrdedir. nsann dndaki varlklara "lem-i kebr" denir. (mm- Rabbn) Haf Okumak: Namazda sessiz okumak. mmn len, ikindi ve ve drt rek'atl namazlarn ve drdnc rek'atlarnda sessiz okumas. Haf okunacak yerde cehr (ak), cehr okunacak yerde haf okunursa secde-i sehiv lzm olur. (Haleb) HAFF KRH: iddetli olmayan zorlama. Cann veya uzvun telefine yol amayan, yalnz ac ve eleme sebeb olacak derecedeki dvme ve hapsetme gibi eylerle yaplan zorlama. (Bkz. krh) Hafif ikrh karsnda kalan kimsenin riy yni gsteri yapmas ciz deildir. (Muhammed Hdim) HAFF NECSET: Eti yenen drt ayakl hayvanlarn bevli (idrar) ve eti yenmeyen kularn pislii. Hafif necsetlerden bir uzva veya elbisenin bir ksmna bulanca bu ksm veya uzvun drtte biri kadar namaza zarar vermez. (bn-i bidn) HAFF-L-HZ: Zevcesi (hanm) ve ocuu olmayan. ki yz ylndan sonra, sizin en iyiniz, haff-l-hz olandr. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Hicretten (Reslullah efendimizin Mekke'den Medne'ye g etmesinden) iki yz sene sonra gelenler arasnda bulunan; Bir-i Hfi, Byezd-i Bistm ve Eb'l-Hseyn Nr gibi byk limler haff-l-hz idiler. (Sadddn Fergn) HAHAM: Yahd din adam. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Muhakkak ki; hahamlardan ve rhiplerden bir ou, btl sebeplerle, insanlarn mallarn yerler ve onlar Allah'n yolundan alkorlar. Altn ve gm yp ve biriktirip de onlar Allah yolunda harcamayanlara pek ackl bir azb mjdele. (Tevbe sresi: 34) Allah tel Ms aleyhisselma Tevrt kitabn (yazl emirleri) verdii gibi, bz ilimleri yni szl emirleri de verdi. Ms aleyhisselm bu ilimleri Hrn ve Y (aleyhimesselma) bildirdi. Bunlar da kendilerinden sonra gelen peygamberlere bildirdiler. Bu bilgiler nesilden nesile yni hahamlardan hahamlara nakledildi. Bunlara zamanla yahdlerin detleri, knun

messeseleri, hahamlarn bir mevzdaki tartmalar ve ahs grleri de kartrld. Bylece hahamlarn ahs gr ve mnkaalarn ifde eden bilgiler yahd kitablarna girdi. Yahd hahamlarndan Akilos bunlar toplad ve ksmlara ayrd. Talebesi haham Meir bunlara ilveler yaparak basitletirdi. Daha sonraki hahamlar bu rivyetlerin te'lifi (birletirilmesi) ve toplanmas iin eitli usller ve artlar koydular. Bylece pekok rivyetler ve kitaplar ortaya kt. (Harputlu shk Efendi) HD: Hayz (det) gren kadn. (Bkz. Hayz) HN: Birine kendini emin (gvenilir) tanttktan sonra o emniyeti, gveni bozacak i yapan. Eminin zdd. Cimriler, hlekrlar (aldatclar), hinler ve kt huylu insanlar Cennet'e giremezler. (Hads-i erf-Snen-i Tirmiz) mmetim belki her gnh ileyebilir ama, yalan syliyemez ve hinlik yapamaz. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Kibri, hinlii ve kul borcu olmayan m'min hesabsz Cennet'e girecektir. (Hads-i erf-Berka) ki gnahtan ok kork! Birisi emrinde olan insanlara zulmetme! En byk zulm, onlarn slm bilgilerini renmelerine, ibdet yapmalarna mni olmaktr. kincisi din ve dny yolunda hin olma! Her gnahtan kork! Bir kimse, bir gnah ilemek istese, fakat Allah teldan korkarak ondan vazgese, Hak tel o kimseye Cennet-i a'lda bir kk ihsn eder.Bir mslman sana zarar verirse sen ona iyilik et! Hi kimsenin ayblarn yzne vurma. (Sleymn bin Cez) HAK (El-Hakk): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Vcib-l-vcd yni varl lzm olan, hi yok olmayan, dim var olan ve kendisinden bakas yaratmaya lyk olmayan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: ...Allah, Hak'dr. (Mriklerin) Allah teldan baka taptklar btldr (yok olucudur). (Hac sresi: 62) Her gn el-Hak ism-i erfini bin def syliyenin huyu ve ahlk gzelleir. (Ysuf Nebhn) Hak erleri hayr eyler, Zannetme ki gayr eyler, Mevl grelim n'eyler, N'eylerse gzel eyler. (brhim Hakk Erzurm) Akln varsa ey kardeim Hakk sevmek olsun iin Ak tadn tatmyann Kalbi temiz olmaz imi. (M. Sddk bin Sad) 2. slmiyet.

Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Hak gelince, btl (irk, puta tapmak) gider. Btl, her zaman gidicidir. (sr sresi: 81) 3. Gerek, doru. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Cennet ehli (Cennet'e girince) Cehennem ehline; "Biz Rabbimizin bize vdettiini (sevb) hak bulduk. Siz de Rabbimizin size vdettiini (azb) hak buldunuz mu? diye seslenir. (Onlar da) evet derler. (A'rf sresi: 44) lm haktr, kabr haktr. Kabirde, Mnker ve Nekir denilen iki melein meyyite (lye) sul sormas haktr. Har (kabrden kalkp Arast meydannda hesb vermek iin toplanmak) haktr. Ner haktr. Dnyda yaplan amellerin ilerin hesbn vermek haktr. Amellerin tartlmas haktr. Cehennem zerinde bulunan ve zerinden geilecek, Srat denilen kpr haktr. Cennet'in m'minler (inananlar) iin, Cehennem'in de kfirler iin olduu haktr. (Nesef) 4. Alacak. Bir kimse, peygamberlerin al nebiyyin ve aleyhimssalevt vesselm yapt ibdetleri yapsa, fakat zerinde bakasnn bir kuru hakk bulunsa, bu bir kuruu demedike, Cennet'e giremeyecei bildirilmitir. (mm- Rabbn) 5. Pay, hisse. Byi' (satc)den baka bir kimsenin hakk bulunan bir maln satlmas, o kimsenin izin vermesine baldr. Yni izin vermezse mteri (alc) o mala mlik, shib olamaz. (bn-i bidn) 6. Htr, hrmet. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Allahmme inn es'elke bilhakkss'ilne aleyke" yni; "Y Rabb! Senden isteyip de verdiin kimselerin hakk iin, senden istiyorum, derdi ve byle du ediniz!" buyururdu. (bn-i Mce) Y ilh ol Muhammed hakk n Ol efat kn Ahmed hakk n Biz s mcrim kullar Yarlayb gnhlardan ber Kabrimiz mn ile pr nr kl Mnis-i glmn ile hem hr kl. (Sleymn elebi) 7) nsann yapmas lzm gelen ey. Mslmann mslman zerine be hakk vardr: Selmna cevap vermek, hastalnda arayp sormak, cenzesinde bulunmak, dvetine gitmek, aksrp elhamdlillah deyince, yerhamkellah diye karlk vermek. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Hak Tel: Yce Allah. Allah celle cellh. (Bkz. Allah) Hak tel, intikmn kul eli ile alr lm-i hli bilmiyenler, onu kul yapt sanr. (M. Sddk bin Sad) Hakk-ul-Yakn:

Bir eyin hakkatine kavuma, mhiyetine erime, bulma, tatma. Allah telnn beendii ahlk ile ahlklanp, kalb gznn almas ve mnev perdelerin kaldrlmas neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi. Evliynn ou, ancak ldkten sonra hakk-ul-yakn makmna varmaktadr. Bu dny haytnda haylden kurtulmak imknszdr. Evliynn byklerinden, pek az seilmileri, bu dny haytnda iken, bu devlete erdirmekle ereflendirirler. Dnyda olduklar hlde, bilgilerine hayal karmaz. (mm- Rabbn) lmi ve ameli erat gsterir. lmin ve amelin rhu ve kk gibi olan ihls (her eyi Allah iin yapabilmeyi) elde etmek iin tasavvuf yolunda ilerlemek lzmdr. Glkle ve alarak ele geen ihls devaml olmaz. Sonra kalbe nefsin arzular gelir. Zahmet ekmeden ele geen ihls devamldr. Zahmet ekerek elde edilen, devmsz ihlsn shiplerine muhlis denir. Devml ihls shiplerine muhlas denir. Muhlas olana ibdet yapmak, tatl ve kolay olur. nk bunlarda nefislerinin arzusu ve eytann vesvesesi kalmamtr. Byle bir ihls, insann kalbine ancak bir velnin kalbinden gelir. Bu ihls ile insan hakk-ul-yakn mertebesine kavuur. (mm- Rabbn) HAKEM (El-Hakem): 1. ki tarafn, hkmne rz gstermek iin setikleri kimse. Hakl ile hakszn ayrlmasnda araclk eden kimse. Reslullah efendimiz otuz be yandayken yamur ve seller Kbe'nin duvarlarn iyice ypratmt. Bu sebeble Kurey kablesi Kbe'yi yeniden in eyledi. Ancak kableler, Hacer-l-Esved'i yerine koymak hussunda anlaamadlar. Aralarnda neredeyse sava kacakt. Bunun zerine yal bir zt; "Ey Kurey topluluu! Anlaamadnz i hakknda hkm vermek zere, u kapdan ilk girecek zt aranzda hakem yapn" diyerek, Ben eybe kapsn gsterdi. Orada bulunanlar teklifi kabl ettiler. Nihyet kapdan; doruluunu, stn ahlkn her zaman taktr ettikleri ve el-Emn (Gvenilir, itimada layk) dedikleri Muhammed aleyhisselmn geldiini grdler ve O'na durumu anlattlar. Peygamber efendimiz yere bir rt serip Hacer-l-Esved'i zerine koydu. Sonra her kableden bir kiiye bir ucundan tutturup ta konulaca yere kadar kaldrtt ve kucaklayp yerine koydu. Bylece kmak zere olan arpmann nne geerek herkesi memnun etti. (bn-i Him) 2. Allah telnn Esm-i hsnsndan; hkmedici, hak ile btl ayrc. HAKKAT: 1. Bir lafzn (szn) asl mns. Aslan denilince, bilinen yrtc hayvan kastedilir, bu mnda kullanlrsa, hakikat olur, cesur insan mnsnda kullanlrsa, mecz yni hakk mnsnn dnda kullanlm olur. (Molla Hsrev) 2. Gerek. Fizik ve kimy reaksiyonlarnda maddenin yok olmad bugn kesin olarak bilinmektedir. Lavoisier adndaki Fransz kimygeri; "Kimy tepkimelerinde, madde gayb olmaz ve yoktan meydana gelmez." hakkatini tecrbe ile isbat etmi ise de, her eyin kimy tepkimesi, kimy knunu ile yapldn zan ederek; "Tabiatta bir ey yaratlmaz ve hibir ey yok edilemez" demitir. Bugn, yeni kef edilen ekirdek olaylar, nkleer reaksiyonlar, maddenin enerjiye dndn, yok olduunu, Lavoisier'in aldanm olduunu gstermektedir. (M. Sddk bin Sad) Alan sensin veren sensin klan sen, Ne verdinse odur dahi nemiz var. Hakkat zre anlayp bilen sen,

Ne verdinse odur dahi nemiz var. (Azz Mahmd Hdy) 3. Ktlklerin kalbden tekellfszce, zorlanmadan fen(Allah teldan baka her eyi unutma) mertebesi. gitmesinin gereklemesi,

Tarkat ve hakkatten maksat, ihls (her eyi Allah telnn rzs iin yapma hlini) elde etmektir. (mm- Rabbn) eratin (dnin) emirlerini yapmak, tarkatin ve hakkatin hllerine kavumak, hep nefsin tezkiyesi, yni temizlenmesi ve kalbin tasfiyesi yni parlamas iindir. Nefs temizlenmedike ve kalb Allah teldan bakasnn sevgisinden selmet bulmadka, kurtulmadka hakk mn hsl olmaz, ele gemez. Felketlerden, azblardan kurtulmak iin, hakk mna kavumak lzmdr. (mm- Rabbn) 4. Mhiyet. Kur'n- kermde bulunan bilgiler ksmdr: Bir ksmn, hibir kuluna bildirmemitir. Ztnn ve sfatlarnn hakkati ve gaybden haber vermek byledir. kinci ksm, yalnz peygamberlerine bildirdii esrr (srlar)dr. nc ksm bilgileri, peygamberine bildirmi ve btn mmetine bildirmesini emretmitir. (Hdim) Hakkat-i Cmia: Toplayc hakkat. Tasavvufta kalb. nsan, lem-i kebrde yni insan dnda bulunan her eyi kendinde toplad iin, mahlklarn en kymetlisi olduu gibi, hakkat- cmia olan kalb de lem-i sagrdeki yni insanda bulunan her eyi kendinde toplad iin ok kymetlidir. (Ahmed Frk Serhend) nsan eit eit eylere bal kaldka, kalbi temizlenemez. Pis kaldka sedetten, mutluluktan mahrmdur, uzaktr. Hakkat- cmia denilen kalbin Allah teldan baka eyleri sevmesi, onu karartr, paslandrr. Bu pas temizlemek lzmdr. Temizleyicilerin en iyisi, snnet-i seniyye-i Mustafaviyyeye (Peygamber efendimizin bildirdiklerine) uymaktr. Snnet-i seniyyeye tbi olmak, uymak, nefsin detlerini (alkanlklarn), kalbi karartan isteklerini yok eder. (Ahmed Frk) HAKM (El-Hakm): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hikmet shibi, ilmi kmil, ii gzel, uygun iler yaratc ve kullar arasnda hkmedici. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Allah tel hakkyla bilendir ve Hakmdir. (Hucurt sresi: 8) Biz hibir peygamberi kendi kavminin dilinden bakasyla gndermedik ki emr olunduklarn onlara apak anlatsn. Artk Allah kimi dilerse saptrr, kimi de dilerse doru yola gtrr. O, her eye glibdir ve hakmdir (brhim sresi: 4) Gnhtan kamaya kuvvet, ibdet yapmaya kudret, ancak azz ve hakm olan Allah telnn yardm iledir. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Allah tel kullarna yapabilecekleri eyleri emretmitir. Nitekim Nis sresi yirmi sekizinci yetinde melen; "Allah( tel) size emirlerinin kolay, haff olmasn diledi (istedi). nk insanlar zayf olarak yaratlmtr" buyurmaktadr. Allah tel hakmdir; her eyi yerinde uygun olarak yapar. Raftur, acmaya lyk olmayanlara da acycdr. Rahmdir, hirette sevdiklerine yni nmetine kreden m'minlere Cennet'i ihsn edicidir. (mm- Rabbn) El-Hakm ism-i erfini syliyen, hikmete kavuur ve kendisine gizli mnlar alr.

Geceleyin abdest alp byk bir teslimiyetle el-Hakm ism-i erfini syliyenin kalbini Allah tel mnev srlar haznesi yapar. (Ysuf Nebhn) 2.Hikmet ehli. Din bilgilerini fen bilgileri ile isbt eden lim. HKM: Hakl ve haksz ayrp, hak ve adlet zere hkmeden, karar veren. Hak ve adlet zere bir gn hkimlik yapmay, bir sene devaml gaz etmekten (Allah yolunda harb etmekten) daha ok severim. (Hads-i erf-Berka) Hkim-i Mutlak: Tam ve gerek hkmedici olan Allah tel. Akll o kimsedir ki, nefsine hkim olur da lm sonras iin hazrlanr. ciz ve ahmak olan o kimsedir ki, nefsinin yularn salverir ve Hkim-i mutlak (olan) Allah telya kar bo mitlere kaplr. (mm- Rabbn) HKKA SRES: Kur'n- kermin altm dokuzuncu sresi. Hkka sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Elli iki yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen el-Hkka kelimesi sreye isim olmutur. Srede, Kur'n- kermin doruluu ve Allah telnn kelm olduu aklanmakta, kymet ve kymetin vuku srasnda meydana gelecek iddetli hdiselerle, eski kavimler ve onlarn taknlk ve bozgunculuklar bildirilmektedir. (Rz, Ebss'd, Taber) Allah tel Hkka sresinde melen buyuruyor ki: Sra bir kerre frlnce, yeryz ve dalar yerlerinden kaldrlp, silkilecektir. O gn kymet kopacak, gk yarlacak ve dalacaktr. (yet: 13-15) Kim Hkka sresini okursa,Allah tel onun hesbn kolay eyler. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) HL: Durum, vaziyet, tavr. Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kalbine gelen sevin, hzn, darlk, genilik, arzu ve korku gibi mnlar. Bunlar kulun gayreti ve almas olmadan kalbe gelir. Bu ynden makam ile arasnda fark vardr. Makam, tasavvuf yolunda bulunan kimsenin almakla kazand mnev derecedir. Hller ve vecdler (kendinden gemeler), matlbun yni ele geirilmek istenilenin balanglardr. Maksat deildir. (mm- Rabbn) En gzel hl; erate (dnimizin emir ve yasaklarna) uymaktr. (mm- Rabbn) Tasavvuf yolunda ilerleyenlerin bilgileri hl ile kavuulan bilgilerdir. Hller de amellerden hsl olur. Amelleri drst, doru olan ve ibdetleri hakk ile yapan kimselerde hller hsl olur. Bu hller birok eyleri renmelerine sebeb olur. (mm- Rabbn) Hl Ehli: Hli tavr gzel olan gnl shibi kii. Vel zat. (Bkz. Evliy) Almay, vermekten daha tatl gren hal ehli olamaz. (Eb Medyen Marib) HALL (Hell): Yasak edilmi olmayan, yhut yasak edilmi ise de, slmiyet'in zr, mni ve mecbriyet sayd sebeblerden birisi ile yasakl kaldrlm olan eyler. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki:

Ey m'minler! Allah telnn size hell ettii tayyib yni gzel eyleri kendinize haram etmeyiniz! Helllere haram demeyiniz! Allah tel hell ettii eylere haram diyenleri sevmez. (Mide sresi: 87) Dunn kabl olmas iin hell lokma yiyin. (Hads-i erf-Kimyy-Sedet) Bir kimse, hi haram kartrmadan, krk gn hell yerse, Allah tel, onun kalbini nr ile doldurur. Kalbine, nehirler gibi hikmet (faydal ilim) aktr. Dny muhabbetini, kalbinden giderir. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Allah tel, peygamberlerine emrettiini, m'minlere de emretti ve buyurdu ki: "Ey peygamberlerim! Hell yiyiniz ve slih (iyi) iler yapnz!" (M'minn sresi: 51) M'minlere de emretti ki; "Ey mn edenler! Sizlere verdiim rzklardan hell olanlar yiyiniz." (Bekara sresi: 172) (Hads-i erf-Cmi-ul-Usl, Mikt, Mslim) Allah telya itat etmek, bir hazneye benzer. Bu haznenin anahtar du, anahtarnn dileri de hell lokmadr. (Yahy bin Muz) Haram yiyenlerin yedi zs, istese de istemese de gnh iler. Hell yiyenlerin her zs ibdet eder. Hayr ilemesi kolay ve tatl gelir. (Sehl bin AbdullahTster) Bizim yolumuzda el, hell krda (ite); gnl ise hakki yrdadr (Allah teldadr). (Ubeydullah- Ahrr) Her gn hellinden al-veri yapmam, geceleri ibdet, gndzleri orula geirmemden bana daha sevimlidir. (Muviye bin Kurre) Hall Lokma: Haram olmayan, dinde yenilmesi yasak edilmeyen yiyecek. Hell lokma yemeyen kimse, Allah telya itat etme gcn kendisinde bulamaz. Hell lokma yiyen kimse de Allah telya isyankr olmaz. (Ali Rmiten) HALEF-MTTEKN (Bkz. Halef-i Sdkn) HALEF-SDIKN: Selef-i slihnden yni Eshb- kirm, Tbin ve Tebe-i tbinden sonra gelen Ehl-i snnet limleri. Halef-i sdkn, mn (inan) ve amel bilgilerinde ve kalb bilgilerinde, hep Selef-i slihne (Hicr ilk iki asrda yaayan mslmanlara) tbi olmular, bunlarn yolundan hi ayrlmamlardr. (bn-i Askir) HLET- NEZ': lrken rhun kaca an. Allah'm! Bizi ve dnimizi her trl zarardan koru. Hlet-i nez'de mnmz alma. O anda eytan bize musallat etme. Bizi dny ve hiret hayrlar ile rzklandr. Allah'm! Sen her eye kdirsin. (Mevln Hlid-i Badd) HALF ETMEK: Yemin etmek. (Bkz. Yemin) HLIK (El-Hlk): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her eyi taktr ve tyin eden, yaratan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O yle Allah ki, Hlktr, Bridir (yaratan var edendir), Musavvirdir (btn varlklara

ekil verendir), Esm-i hsn (en gzel isimler) O'nundur. Btn gklerde ve yerde olanlar O'nu tesbh eder. OAzzdir (her eye glib ve her kemle shibdir), Hakmdir (hikmet shibidir). (Har sresi: 24) O'ndan baka ilh yoktur. Her eyin hlk ancak O'dur. (En'm sresi: 102) Pek ufak bir parasn grdmz bu kintn (evrenin) bir hlk ve anlamaa aklmzn ermedii pek muazzam bir kudret shibi vardr. Bu hlkn hi deimemesi ve sonsuz var olmas lzmdr. te bu hlk, Allah teldr. (Ahmed sm Efendi) Rahmn, Kudds, Mheymin ve Hlk (yaratc) gibi yalnz Allah telya mahss olan isimleri insanlara isim yapmak haramdr. (A. Nabls) Gece yars bir miktar zaman el-Hlk ism-i erfini syleyen kimsenin kalbi ve yz nrlanr. (Ysuf Nebhn) Hlkn dururken mahlka tapma, eytana uyup da yolundan sapma. (L Edr) HLD BN SNN ABES ALEYHSSELM: s aleyhisselmdan sonra gnderilen peygamberlerden. s aleyhisselm ile son peygamber Muhammed aleyhisselm arasnda geen fetret devrinde, Aden beldesinde bulunan bir kavme gnderilmitir. Hlid bin Sinn Abes aleyhisselmn kavmine musallat olan ve bir maaradan kan ate, uzak mesfelere yaylyor, ekinleri ve hayvanlar yakyor, sonra tekrar geri ekiliyordu. nsanlar ciz kalmt. Bu srada Hlid bin Sinn aleyhisselm peygamber olarak gnderildi. Hlid bin Sinn aleyhisselm, Allah telnn izniyle maaradaki atei sndrd. Sonra maaraya girerek kendisinin gnden nce arlmamasn vasiyyet etti. Fakat kavmi ve ocuklar eytann vesvesesine kaplarak gnden nce ardlar. Bu arma sebebiyle banda bir elem (ar) olduu hlde maaradan kt ve "Beni, kavmimi ve vasiyyetimi zyi ettiniz" buyurarak yakn zamanda veft edeceini bildirdi. Veftndan sonra cenzesini defn etmelerini ve kabrini krk gn gzetmelerini, krk gn sonra kuyruu kesik bir merkebin de iinde bulunduu bir sr, kabrinin yanna gelince kabrini amalarn vasiyyet etti. Byle yapld zaman kabrinden kp kabir ehlini ve kabir haytn aynen kendilerine anlatacan bildirdi. Belirtilen iret ortaya knca, m'minler Hlid bin Sinn aleyhisselmn kabrini amak zere harekete getilerse de, ocuklar; "Bize ldkten sonra kabirden kan kimsenin ocuklar derler" diyerek engel oldular. Bylece chillikleri byk bir hynete sebeb oldu. Dolaysyla babalar olan bir peygamberi ve onun bu vasiyetini de yerine getirmediler. Muhammed aleyhisselm peygamber olarak gnderildiinde, Hlid bin Sinn aleyhisselmn kz hayatta idi. Peygamber efendimizin huzruna kavumakla ereflendi. Peygamber efendimiz ridsn (hrkasn) sererek zerine oturttu ve taltif buyurarak; "Merhab ey kavmi vcdunun zyi (yok) olmasna sebeb olduu peygamberin kz!" buyurdu. (bn-l-Esr-Seyyid Abdlhakm Arvs) HLDYYE: Evliynn byklerinden Mevln Hlid-i Badd hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Nakibendiyye yolunun bir kolu olan Hlidiyye yolu daha ok Anadolu, Irak ve Sriye taraflarnda yaylmtr. Hlidiyye yolunun by olan Mevln Hlid-i Badd hazretleri; "Bizim byklerimizin yolunda tasavvuf, slm dninin emirlerini yapmak iindir. Ama tasavvufu hakkyla yapmak da herkesin ii deildir. Bu yolun bykleri kendilerine bal olanlardan

gfil deildirler. Hangi ekilde olursa olsun bu byklere ballk byk nmettir" buyurdu. HALFE: Birinin yerine geen. 1. Reslullah efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) vekl ve yeryzndeki btn mslmanlarn resi (ba). Allah teldan istedim ki, benden sonraAli halfe olsun. Melekler dedi ki: "Y Muhammed! Allah telnn diledii olur. Senden sonra halfe, Eb Bekr-i Sddk'tr. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) Peygamber efendimiz, hazret-i Muviye'ye; "Halfe olduun zaman, yumuak ol veya gzel idre et!" buyurdu. (Hads-i erf-zlet-l-Haf) Peygamberlerin sonuncusu olan Muhammed Mustaf'dan sonra mslmanlarn halfesi, mslmanlarn resi Eb Bekr-i Sddk'tr. Ondan sonra halfe, mer-l-Frk'tur. Ondan sonra Osmn- Zinnreyn, ondan sonra Ali bin Eb Tlib'dir (radyallah anhm). Bu drdnn stnlk sralar, halfelik sralar gibidir. (Bkz. Hilfet) (mer Nesef) 2. Bir tasavvuf bynn yetitirip, haytnda veya veftndan sonra insanlar terbiye etmek ve talebe yetitirmekle vazfelendirdii talebesi. mm- Rabbn hazretlerinin halfelerinden Muhammed Ma'sm hazretleri yle buyurdu: "Dny hayt gyet ksadr. Ebed sadete kavumak, dny haytna baldr. Sadetli kimse; bu ksa dny haytndaki frsat ganmet bilip, hirette kurtulua sebep olacak ileri yapan ve hiret azn hazrlayandr." (Mektbt- Ma'smiyye) Halfe-i dile: Halfe olaca, yet-i kerme ve hads-i erfin ireti ile anlalan halfe. Hazret-i Eb Bekr'in halfelii byledir. Halfe-i Cbire: Halfelii kuvvet zoru ile ele geiren. Halfe-i Ride: nsanlara, slm dnini anlatma vazfesini Peygamber efendimiz gibi yapan ve yet-i kermelerde veya hads-i erflerde halfe olaca iret olunan halfe. Buna, Halfe-i dile de denir. (Bkz. Hulef-i Ridn) HALL: Dost. Kelime-i tevhdi (L ilhe illallah Muhammedn reslullah szn) ok syleyenlerde, Allah telya kar fevkalde sevgi hsl olmaktadr. Artk o, Allah telnn hallidir. Her kim, nefsinin bo arzularndan syrlrsa, artk onda, Allah teldan bakasna balla yer kalmaz. (mm- Syt) HALLULLAH: Allah telnn dostu mnsna brhim aleyhisselmn lakab. Hallrrahmn da denir. brhim aleyhisselm Hallullah'tr. nk, bunun kalbinde, Allah sevgisinden baka hibir mahlkun (yaratlmn) sevgisi yoktu. (Mevln Hlid-i Badd) Hallullah brhim aleyhisselm, kendi kavmine, Allah'tan baka eylere tapnmann yanl olduunu pek gzel bildirdi. Mriklie (Allah'a e, ortak komaa) yol aacak

kaplarn hepsini kapad. (Ahmed Frk) brhim Hallullah, sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn ecddndandr, yni Efendimizin mbarek, pak, temiz soyu ona dayanr. (bn-i Him) brhim Hallullah, Habbullah'n yni Reslullah efendimizin mmetinden olmay temenn buyurmutur. (mm- Rabbn) HALM (El-Halm): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hep hilm shibi olan; gnh ileyenlerin, gnh ilemelerini ve emirlerine muhlefetlerini, kar geldiklerini grd hlde gazablanmaya ve onlar cezlandrmaya gc yettii hlde, acele etmeyen. Allah tel kullarna cez vermekte acele etmez fakat ihml de etmez. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Bilin ki, Allah tel mafiret edicidir (balaycdr), Halm'dir. (Bekara sresi: 235) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem skntl zamanlarnda; "Azm, Halm olan Allah'tan baka ilh yoktur. Byk arn Rabbi olan Allah'tan baka ilh yoktur." buyururlard. (mm- Mslim) El-Halm ism-i erfini okuyan denizde ise boulmaktan, bir vstada ise helk olmaktan kurtulur. (Ysuf Nebhn) 2. Yumuak, sertlik gstermeyen, kzmayan kimse. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: brhim (aleyhisselm) Allah teldan ok korktuu iin ok h ederdi. Halm idi. (Tevbe sresi: 114) Allah tel halm, iffetli kimseyi sever; irkin eyler konuan, srarla halktan bir ey isteyen kimseye gazab eder. (Hads-i erf-Tabern) Halm kimse, gadaba sebeb olan eyler karsnda kzmaz, heyecna gelmez. Korkak olan, kendine zarar verir. Gadabl kimse ise, hem kendine, hem bakalarna zarar verir. (Hdim) HLS: Saf, temiz, hlesiz, katksz. Menfaat dncesi karmadan srf Allah iin olan, riya ve gsteri bulunmayan. bdetin kabl olmas iin niyyetin hlis olmas lzmdr. (Ali bin Emrullah) Bir kimse bakalarnn grmesi iin ibdet eder veya bakasnn grmesi de houna giderse veya ibdetinde bakasndan bir karlk beklerse, o kimse hlis olmaz. (M.Hdim) Allah sevgisini hlis olarak tadan; bu sevgi, dnyy istemekten alkoyar ve btn insanlardan uzaklatrr. (Hazret-i Eb Bekr) Ey nefs! Hlis ol ki kurtulasn! (Ma'rf-i Kerh) HALK: 1. Yaratmak, yoktan var etmek. Allah tel yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Biz insan en gzel biimde halk ettik. (Tn sresi: 4) O (Allah tel), hanginizin daha gzel amel (ve hareket) edeceini (hakknzda) imtihan etmek iin lm ve hayt halk edendir. (Mlk sresi: 2) Ey insanlar! Dorusu biz sizi bir erkekle bir diiden halk ettik. Ve birbirinizle

tanmanz iin sizi milletlere ve kablelere ayrdk... (Hucurt sresi: 13) Biz inanyoruz ki, Allah tel sonsuz kudret (g, kuvvet) shibidir. Yedi kat yerleri ve gkleri halk etmesi ile bir karncay halk etmesi O'na gre ayndr. Allah telnn halk etmesi mmkn olmayan hibir ey yoktur. (Harputlu shk Efendi) Allah tel her eyi bir sebeb ile halk etmektedir. det-i lhiyyesi byledir. (Muhammed Hdim) 2. Mahluk, yaratlm, insan topluluu. Halk dara drmek, sktrmak ve incitmek haramdr. (mm- Rabbn) Halk ile konumalar yumuak ve tatl olmaldr. Hi kimseye sertlik gstermemelidir. Halka hizmet, zikr (Allah tely anmak ile megul olmak)den efdldir (daha fazletlidir, daha sevaptr). (mm- Rabbn) HALLK: Yaratan, her eyi yoktan vr eden Allah tel. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: bhesiz ki senin Rabbin (seni de onlar da) Hallak'tr (yaratandr). (Senin de onlarn da hlini ve her eyi) kemliyle bilendir. (Hicr sresi: 86) Gkleri ve yeri yaratan (Allah) onlar gibisini yaratmaa kdir deil midir? Elbette (kdirdir ve) hallktr, her eyi hakkyla bilendir. (Ysn sresi: 81) Can alc melek geldiinde, msm (gnhsz) kimseyi efat tcn ve gmleini giymi, gznn perdesi kalkm grr. Ona; "Y msm! Hallk- lem sana selm syledi ve buyurdu ki: "Ben onu yarattm, yine bana gelsin. Zr o cn emnetini ben verdim, yine bana versin. Onun karlnda Cennet ve ddr (Allah telnn cemlini grmeyi) vereyim." Eer inanmazsan yzn evirip gklerden tarafa bak grrsn" derler. O msm dahi bakp melekleri ve Allah telnn cemlini seyreder. (Kutbddn znik) HALVET: Yalnzlk, yalnz olarak kalma. 1. Yabanc bir kadnla yabanc bir erkein bir odada, kapal bir yerde yalnz kalmalar. Bir erkek, yabanc bir kadn ile halvet ederse, ncleri eytan olur. (Hads-i erf-Tirmiz) Allah'a ve kymet gnne inanan, yabanc bir kadnla, yalnz kalp halvet etmesin. (Hads-i erf-Zevcir) Halvet haramdr. Mescid gibi dardan ierisi grnen umma ak yerlerde yalnz kalmak halvet olmaz. (bn-i bidn) 2. Tasavvuf yolunda olgunlamak ve ilerlemek iin belli bir mddet tenhda kalma hali yalnz kalmak. Tasavvufta halvet, vuslat (kavuma) almetidir. (Eb'l-Ksm) Halvet Der-Encmen: Nakibendiyye yolunda on bir esastan biri. Halk iinde Hak ile (Allah tel ile) olmak. Kur'n- kermde melen; "yle adamlar vardr ki, ticretleri ve alverileri onlar Allah tely hatrlamaktan, anmaktan alkoymaz." (Nr sresi: 37) buyrulan yet-i kerme, halvet der-encmen makmna irettir. (SeyyidAbdlhakm Arvs)

Yolumuzun ess halvet der-encmendir. (Beheddn-i Buhr) HALVETHNE: ilehne. Tasavvuf yolunda olgunlamak ve ilerlemek iin belli bir mddet kendi hlinde yalnz kalnan ve ibdetle vakit geirilen yer. HALVETYYE: Evliynn byklerinden Muhammed bin Nr Halvet hazretlerinin tasavvuftaki yolu. HAMD: En stn ekilde sen, vg. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Dnyda ve hirette hamd Allah telnn hakkdr, O'na mahsustur. Hkm de O'nundur. Sonunda O'na dndrlrsnz. (Kasas sresi: 70) Allah tel birdir, O'ndan baka bir ilh yoktur. Her eyden ycedir. Btn hamdlerin hepsi O'na mahsstur. lemlerin Rabbi olan Allah telnn n ne ycedir. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed ibni Hanbel) Herhangi bir kimse, herhangi bir zamanda, herhangi bir yerde, herhangi bir kimseye, herhangi bir eyden dolay, herhangi bir sretle hamd ederse, bu hamd ve krlerin hepsi, Allah telnn hakkdr. nk her eyi yaratan, terbiye eden, yetitiren, her iyilii yaptran, gnderen hep O'dur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) HAMDELE: Elhamdlillah veya bu mndaki szler. Elhamdlillah sznn mns, Allah telya hamd olsun, ben her hlimde O'ndan memnnum demektir. (Bkz. Hamd) Dn bir kitab yazarken, va'z u nashate veya ders okutmaya balarken, Besmele, hamdele ve salvele (Peygamber efendimize salt ve selam getirmek) ile balamak, slm'n iyi detlerinden olup, mstehbdr, iyi grlmtr. (mmzde Muhammed Es'ad) HAMELE- AR: Ar tamakla grevli drt byk melek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Hamele-i Ar melekleri ve Arn etrfnda tavf eden (dnen) melekler Rablerini tesbh ederler ve vahdniyyetini (birliini) tasdk ederler ve m'minler iin (af ve) mafiret isterler. (M'min sresi: 7) Srun birinci frlmesinde, drt byk melekten ve hamele-i Ar'tan baka, btn melekler, bundan sonra Hamele-i Ar ve daha sonra drt byk melek yok olacaktr. (Mevln Hlid-i Badd) HMD: Allah telya hamdeden. HAMD (El-Hamd): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her dilde ve her kalbde vlen. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: phesiz Allah tel gandir, hamddir. (brhim sresi: 8) El-Hamd ism-i erfini syliyen, iinde, sznde ve ahlknda bakalarnn vgsn kazanr. (Ysuf Nebhn)

HAMYYET: Dni, milleti himye etmekte, korumakta, erefini savunmakta tenbellik etmeyip, btn kuvveti ile gayret etmektir. Hamiyyet shibi kii dim ehvete gtren yollardan nefsini korur, hamiyyet duygusu ona bekilik eder. Hamiyyeti olmayan, mukaddes eyleri korumak isteini tamayan kimse ise ehvete gtren ilerden kanmak yle dursun, kendi ahsiyetini hatt belki din, devlet ve milletini bile fed eder. (Celleddn Devn) HAMR: arab, sarholuk veren iki. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Hamr, kumar, (tapmaya mahsus) dikili talar, ezlm (fal oklar) ancak eytann amelinden birer pisliktir. Bunlardan uzak durun ki, kurtulua eresiniz. eytan, hamrda ve kumarda ancak aranza dmanlk ve kin drmek, sizi Allah' anmaktan ve namazdan alkoymak ister. Artk siz hepiniz (bunlardan) vaz getiniz deil mi? (Mide sresi: 90, 91) Her sarholuk veren ey hamr (arab)dr. Ve her sarholuk veren ey haramdr. (Hads-i erf-Mslim) Hamr ien ile arkadalk etmeyiniz! Cenzesine gitmeyiniz! Buna kz vermeyiniz ve onun kz ile evlenmeyiniz. Muhakkak biliniz ki, hamr ien kymet gn mezardan yz kara, gzleri mvi olarak kalkar. Dili sarkm pis kokulu olur. Herkes pis kokusundan kaar. (Hads-i erf-Riydn-Nsihn) Hamr drt mezhebde de haramdr. mesi ve her trl kullanlmas gnhtr. Yalnz sirke yaplmas ve susuzluktan lmek zere olann lmiyecek kadar su yerine imesi cizdir. (Senullah Dehlev) Alkol az olan hamr da haramdr. Sarho etmese de damlasn imek haramdr. Hell diyenin mn gider. Hamr, idrar gibi kaba necsettir. Her trl kullanmak, il yapmak, buruna ekmek, sz birlii ile haramdr. Satmas ciz deildir. Paras haramdr. (bn-i bidn) HANBEL: Ehl-i snnetin ameldeki drt hak mezhebinden biri olan Hanbel mezhebine mensub kimse. Hanbel Mezhebi: Ehl-i snnetin amelde (yaplacak ilerde)ki drt hak mezhebinden biri. bdetlerin en kymetlisi, farz- ayn olanlardr. Farzlardan sonra en kymetlisi, fi mezhebinde snnet namazlar, Hanbel mezhebinde cihd (Allah yolunda harb etmek), Hanef ve Mlik mezheblerinde ise ilim renmek ve retmek ve sonra cihddr. (M.Thir Snbl Mekk) limlerin ouna gre altn ile gm her ne hl ve ekilde olursa olsun, her ne niyetle saklanrsa saklansn zekt verilir. Hanbel mezhebinde kadnlarn znet (ss) olarak kullandklar altnn ve gmn zekt verilmez. (Alddn-i Haskef, Abdurrahmn Cezr) HANEF: Ehl-i snnetin ameldeki drt hak mezhebinden biri olan Hanef mezhebine mensub kimse. Hanef Mezhebi: Ehl-i snnetin amelde (yaplacak ilerde)ki drt mezhebinden biri.

Hanef mezhebi Osmanl Devleti zamnnda her yere yayld. Devletin resm mezhebi gibi oldu. Bugn dny yznde bulunan mslmanlarn yardan fazlas ve Ehl-i snnetin pek ou, Hanef mezhebine gre ibdet etmektedir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) HNEKH (Hnegh): Tekke, dergah. rd (doru yolu gsterme) ve sohbet ile insanlar olgunlatrma hizmetlerinin yapld yer. (Bkz. Tekke ve Zviye) HANF: Sapklktan, yanl inanlardan Hakk'a, doruya meyleden, dnen, mslman. slmiyet'ten nce Arabistan'da putlara tapmayp, hazret-i brhim'in dni zerine bulunanlara verilen isim. oulu hunef'dr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: brhim ne yahd idi, ne de hristiyan idi. O hanf idi. (l-i mrn sresi: 67) Hanflerin en mehrlarndan birisi Arab hatblerinden olan Kus bin Side'dir. Onun Mekke-i mkerremede kurulan Ukaz panayrnda mehr konumasnn bir ksm yledir: Her ey fndir (geicidir). Bki (devaml olan) ancak Allah teldr. Birdir, orta ve benzeri yoktur. bdet edilecek ancak O'dur. Evvel gelip geenlerde bize ibret alacak ey oktur. Byk-kk hep gp gidiyor. Giden geri gelmiyor. Kesin olarak inandm ki, herkese olan bana da olacaktr. (Ben de leceim). (Ahmed Cevdet Paa) Hanf Dni: Doru yol, slmiyet. HNS: Yemninin gereini yapmayan. Bir kimse, semya kacam veya u ta altn yapacam diye yemn edince, yapmad iin, hnis olup yemn keffreti verir. (bn-i bidn) HANNNE: Reslullah efendimizin dayanarak hutbe okuduu, Mescid-i Nebev'de dikili bulunan hurma kt. Reslullah efendimiz, Medne'de Mescid-i Nebev'de, hutbeyi, Hannne'ye dayanarak okurlard. Minber yaplnca, Hannne'nin yanna gitmedi. Ondan alama seslerini, btn cemat iitti. Bunun zerine Reslullah efendimiz minberden inip, Hannne'ye sarlnca, sesi kesildi; "Eer sarlmasaydm, benim ayrlmdan kymete kadar alard" buyurdu. (Ninczde) HANNS: nsanlarn kalblerine vesvese veren sinsi eytan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ey Habbim!) De ki: nsan ve cinden olan ve insanlarn gslerine (mn ve tikdna) vesvese veren hannsn errinden insanlarn mbduna ve insanlarn btn ilerinin shibine ve insanlarn Rabbine snrm. (Ns sresi: 1-6) eytan kpek gibidir. Kpek kaar ise de baka taraftan yine gelir. Nefs ise kaplan gibidir. Saldrmas ancak ldrmekle biter. nsanlara vesvese veren eytana bunun iin hanns denilmitir. nsan hannsn bir vesvesesine uymazsa bundan vaz geer. Baka vesveseye balar. ok hayrl ie mni olmak iin, az hayrl eyi de vesvese yapar, fsldar. Byk gnha srklemek iin, kk hayr yapmay da vesvese eder. eytann vesvesesi olan kk

hayrl i, insana tatl gelir ve acele ile yapmak ister. Acele etmek ise eytandandr. (Muhammed Hdim) HARAC: Glk, sknt, eziyet. 1. Bir farz yapma veya haramdan saknma esnsnda karlalan glk. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Allah( tel) din hussunda zerinize bir harc yklemedi. (Hac sresi: 77) Bir iin yaplmasnda harc bulunursa ve kendi mezhebine gre yapmaya imkn olmazsa, bu ii, baka mezhebe uyarak yapmak ciz olur. Fakat, ikinci mezhebin o ie bal olan artlarn da gzetmek lzmdr. Hanef mezhebi limleri, byle ilerde, dier mezhebleri takld etmee fetv (izin) vermilerdir. (bn-i bidn) Her mslmann ibdet yaparken ve haramdan saknrken, kendi mezhebi limlerinin "fetv byledir", "en iyisi budur", "en doru sz budur" gibi bildirdiklerine uymas lzmdr. Kendi arzusu ile yapt bir ey, buna uymasna mni (engel) olur ve bu mni olmann nlenmesinde harac, meakkat bulunursa, kendi mezhebinde doru olduu bildirilen baka bir sze uymas lzmdr. (Abdlhakm-i Arvs) 2. Mslman olmayan vatandalardan seneden seneye alnan toprak vergisi. Zor ile alnp da, kfirlere braklan veya bar yoluyla alnp, kfirlerin olan topraklardan harac alnr. (bn-i bidn) HARM: Allah telnn Kur'n- kermde yapmaynz diye aka yasak ettii eyler. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: De ki, Rabbim; btn fuhiyt (kfr ve nifak) an ve gizlisini, her trl gnh, haksz isyn ve Allah telya hibir zaman bir burhan indirmedii herhangi bir eyi ortak komanz ve bilmediiniz eyleri Allah telya isnd etmenizi, harm etti. (A'rf sresi: 33) ok kimse vardr ki, yedikleri ve giydikleri harmdr. Sonra ellerini kaldrp, du ederler. Byle du nasl kabl olunur? (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) nsan, harm ilemei kalbinden geirir, Allah'tan korkarak yapmazsa, hi gnh yazlmaz. Harm ileyince, bir gnh yazlr. (Hads-i erf-Berka) Allah tel, harm olan eylerde size if yaratmamtr. (Hads-i erf-Buhr) Harmlardan saknmak, aklllarn nndan, ereflilerin tabiatndandr. (Hazret-i Ali) Harmda if yoktur. (mm- Rabbn) Harmdan bir altn shibine vermek, yz altn sadaka vermekten fazletlidir, iyidir. (mm- Rabbn) Dnyda harm ileyen kimse, hirette ondan mahrm kalr. Burada hell eyleri kullananlar, orada o eylerin hakkatine kavuur. Mesel, bir erkek dnyda harm olan ipei giyerse, hirette ipek giymekten mahrm edilir. pek ise, Cennet elbisesidir. O hlde, bu gnhtan temizlenmedike, Cennet'e girilemez demektir. Cennet'e giremeyen de Cehennem'e gider. nk, hirette, bu ikisinden baka yer yoktur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Harm li Aynihi: Kendileri harm olan eyler.

Le, domuz eti, arab gibi Allah tel tarafndan harm edilen eyler harm li aynihidir. Bunlara hell demek kfr olur, mnn gitmesine sebeb olur. (Muhammed Hdim) Harm li Gayrihi: Asl harm olmayp, sonradan hsl olan bir sebepten dolay harm olan ey. Bir kimsenin bir kiinin bana girip, shibinin izni olmadan meyve koparp yimesi, ev eysn ve parasn alp harcamas harm li gayrihidir. Bunlar yapan kimse, yaparken Besmele sylese, yhut helldir derse kfir olmaz. (Muhammed Hdim) Harm Lokma: Hell olmayan ve dnen yenmesi yasaklanan yiyecek. Vcduna harm lokma karm bir kimse, namazdan tad duymaz. (Beheddn-i Buhr) Mde yenilen eylerin topland yerdir. Oraya helal lokma koyarsan, zlardan slih (iyi) ameller, iler meydana gelir. pheli lokma koyarsan, zlar Allah yolunda amel etmekte pheye derler. Eer harm lokma koyarsan, o lokma seninle Allah tel arasnda bir perde olur ve Cenb- Hakkn beendii yolda yrmen mmkn olmaz. (Eb Bekr-i Dkk) Al veri ilmini bilmiyen harm lokma yemekten kurtulamaz. Harm lokma yiyen ise, ibdetlerin sevbn bulamaz. (Ah Evran) HARB: slm devleti ile harb halinde bulunan gayr-i mslimlere it lke halkndan olan kimse. Bir harb emn (izin, pasaport) ile slm lkesine girerse malna, canna dokunulmaz. (bn-i bidn) ir (gmrk vergisini ve zekt toplayan me'mur) kendisine urayan harbden, mensb olduu devlet, mslman tccardan ne kadar vergi alrsa, o kadar alr. Ne kadar aldklar bilinmiyorsa, onda bir alr. (mm- Serahs) HAREM: 1. Mekke-i mkerreme ehrinden biraz daha geni olup, huddunu brhim aleyhisselmn diktii talarn gsterdii yer, alan. Bu sha iine gayr-i mslimlerin girmesi yasak ve ihrml iken bz ileri yapmak harm olduu iin Harem denilmitir. Hac iin, mre iin, ticret iin veya herhangi bir ey iin uzaktan gelenlerin Mkat (ihrma girilen yer) denilen yerleri ihrmsz (iki paradan meydana gelen dikisiz elbiseyi giymeden) geerek Harem'e girmeleri harmdr. Mkat'tan geerken bir i iin Hill'de (Mkat yeri ile Harem snr arasndaki yerde) kalma niyet edenlerin ve Hill'de oturanlarn hacdan baka niyetle Harem'e girmeleri cizdir. (bn-i bidn) hrma giren kimseye bz eyler yasak olur. Mesel karadaki av hayvanlarn ldrmesi, dikilmi elbise giymesi, bir yerini tra etmesi, kavga ve mnkaa etmesi, trnak kesmesi, Harem'de kendiliinden biten ot ve aalar koparmas ve kesmesi harm olur. Bunlar bilerek veya bilmeyerek unutarak yapanlara kurban, sadaka cezlar vcib olur. (Muhammed Mevkft) 2. Mslmanlarn evlerinde, saray, konak ve benzeri yerlerde sdece kadnlarn oturmas iin ayrlm oda, dire. Bu oda veya direye haremlik de denir. Mslmanlarn evleri iki ksmdr. Harem (haremlik) ile selmlk. Harem ksm yalnz kadnlara ittir. Buraya hibir erkek giremez. Evin erkei veya mahrem (evlenilmesi harm olan) erkeklerden birisi girecei zaman mutlaka evin hanmnn haberi olur. (Mustafa Sabri Efendi)

3. Zevce, hanm. Harem-i erf: Mslmanlarn kblesi olan Kbe-i muazzamann ortasnda yeralan etrf kubbeli revaklarla evrili mescid. Kbe'nin etrf. (Bkz. Mescid-i Harm) HAREMEYN: Hrmete ve saygya lyk iki belde. Mekke-i mkerreme ve Medne-i mnevverenin ikisine verilen ad. Mekke-i mkerremede Kbe-i muazzama, Medne-i mnevverede sevgili Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem mbrek kabr-i erfi bulunduu iin her ikisine sayg ve hrmet duyulmas gereken yer mnsna Haremeyn denilmitir. Osmanl sultanlarnn herbirinin Haremeyn'e pekok hizmetleri olmutur. Bu sebeple onlar kendilerine Hkim-l-haremeyn (Haremeyn'in hkimi) yerine Hdim-l-haremeyn (Haremeyn'in hizmetisi) denilmesini istemilerdir. Yavuz Sultan Selm Han, Msr' feth ettii zaman hutbede kendi ismini Hkim-l-haremeyn olarak okuyan hatbe tirz ederek; "Biz Haremeyn'in (bu iki mbrek ehrin) hkimi olamayz. Ancak Hdim-l-haremeyn yni Haremeyn'in hizmetisi oluruz" dedi. Kbe'nin iini sprmeye mahss olan sprgelerden birisi kendisine getirilince, sprgeyi bir tc gibi kaldrarak bana koydu. Kendilerinden sonra gelen sultanlarn taclarna koyduklar sprge eklindeki sorgu buradan gelmektedir. (slm Trihi Ansiklopedisi) Ey bd- sab urarsa yolun semt-i Haremeyn'e Benden selm syle Resls Sekaleyn'e (L Edr) HRCLER: Sffn muhrebesinde, taraflar hakem tyinine rz olup anlamay kabl ettii iin hazret-i Ali'nin ordusundan ayrlarak "Hkim ancak Allah'tr. Hazret-i Ali iki hakemin hkmne uyarak halfelii hazret-i Muviye'ye brakmakla byk gnah iledi" diyen ve kendileri gibi dnmeyen Eshb- kirm ile dier mslmanlara kafir diyen sapk frka. Hricler, mtebiht (birka mn karlabilen delilleri) te'vil ediyorlar. Yni bz yet-i kermelere ve mtevtir olan (yalan zerinde birlemesi mmkn olmayan topluluklar tarafndan bildirilen) hads-i erflere ak ve mehr olmayan mnlar veriyorlar. Hricler gibi pheli delilleri yanl te'vil edenlere, mctehd olan fkh limleri kfir demediler. Fakat s (gnahkr), bid'at ehli ve sapk olduklarn sylediler. (bn-i bidn) Hriclerin temel gr ve dnceleri yle zetlenebilir: Hazret-i Osman, hazret-i Ali, Amr bin s, Eb Ms el-E'ar, hazret-i ie, Talh, Zbeyr (r.anhm) ile Sffn muhrebesinde hakemlerin hkmne rz olanlar kfir bilirler. Byk gnh ileyen kfirdir diyerek bylelerinin ebed cehennemlik olduunu sylerler. Zlim imma (devlet bakanna) kar kmay vcib sayarlar. (Abdlkhir Badd) HRKULDE: Olaanst. nsan gcnn zerinde, insan hayrette brakan det d alacak i. nsanlarn btn hareketleri, ileri, Allah telnn det-i ilhiyyesi iinde (bir sebeple) meydana gelmektedir. Allah tel sevdii kullarna ikrm ve en azl dmanlarn aldatmak iin, bunlara detini bozarak hrikulde eyleri yaratmtr. Hrikulde eyler peygamberlerde grlrse mcize, evliy denilen dier sevdii kullarnda grlrse kermet denir. Hrikulde eylerin peygamberlerde grlmesi lzmdr. Evliyda ise, art deildir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Mslmanlar arasnda evliy olmayanlardan meydana gelen hrikulde hallere firset;

fsklardan ve kfirlerden meydana gelenlere de istidrc ve sihr, yni by denir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) HARS: Hrsl, bir eye ok den, istekli. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Andolsun ki size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skntya uramanz O'na ok ar gelir. nk O sizin hidyetiniz iin ok harstir, m'minlere kar ok efkatli ve merhametlidir. (Tevbe sresi: 128) ki hars doymaz. Biri ilmin harsi, dieri de maln harsidir. (Hads-i erf-Tabern) Ey oul! Gnln ferah olup, dunn makbl olmasn istersen; dnyya hars olmayan, her ii Allah rzs iin yapan limlerle berber ol. (Sleymn bin Cez) HRN ALEYHSSELM: Kur'n- kerm'de ad geen peygamberlerden. Allah tel kur'n- kermde melen buyurdu ki: Selm, Ms ve Hrn zerine olsun. (Safft sresi: 120) (Ms aleyhisselma peygamberlii bildirilince) dedi ki: "Ve kardeim Hrn ise, lisnen benden daha fashtir (Fash ve bel bir ekilde insanlara Hakk', hakkati anlatr). Onu bana yardmc olarak gnder ki, beni tasdk etsin. Fir'avn ve kavminin beni yalanlamalarndan korkarm." (Allah tel buyurdu ki:) Senin bzunu (bileini) kardeinle kuvvetlendireceiz ve size dmanlarnzn zerine bir galebe ve stnlk vereceiz ki, onlarn zarr size yetimeyecek. Bu yetlerimizle (mcizelerimizle) onlara gidiniz. Siz ve size tbi olanlar, (Fir'avn ve kavmine) glib geleceksiniz. (Kasas sresi: 34, 35) Hrn aleyhisselm sriloullarna peygamber olarak gnderildi. Ms aleyhisselmn ana-baba bir byk kardeidir. Ms aleyhisselmdan ya byktr. Babasnn ismi mran olup, Ykup aleyhisselmn oullarndan Lv'nin neslindendir. Hrn aleyhisselm, Msr'da dodu. Ms aleyhisselmn en yakn yardmcs ve vezri idi. ocukluu ve genlii Msr'da geti. Allah tel Ms aleyhisselma Tr danda peygamberlik emrini bildirince, Hrn aleyhisselma da peygamberlik verdi. Ms aleyhisselmla birlikte Fir'avn ve kavmini mna dvet ettiler. Fir'avn mna gelmedi. Ms ve Hrn aleyhimesselma inananlara zulm ve ikence yapt. Ms ve Hrn aleyhimesselm sriloullarn Fir'avn'n zulmnden kurtarmak iin rpndlar. Ms aleyhisselm, Hrn aleyhisselm ve sriloullar birlikte Msr'dan ayrld. Kzldeniz'den yryerek Sin Yarmadasna getiler. Onlar tkib eden Fir'avn ve askerleri denizde bouldular. Ms aleyhisselm ve sriloullar Th lne geldikleri srada, Ms aleyhisselm Allah telnn emriyle Tevrt- erfi almak zere Tr dana gitti. Kardei Hrn aleyhisselm yerine vekl brakt. Ms aleyhisselm, Tr'da iken Hrn aleyhisselm dinlemeyen sriloullar, Smir adnda bir mnfn (iki yzl kfirin) hlelerine kaplarak, altn buza heykeli yaparak ona taptlar. Ms aleyhisselm Tr dandan dnte kavminin altn buza heykeline taptklarn grnce, zld. Bu hlin sebebini Hrn aleyhisselma sordu. Hrn aleyhisselm da sriloullarnn kendisini dinlemediklerini ve ldrmekle tehdt ettiklerini, Smir adnda birisine uyarak bu yola saptklarn bildirdi. Ms aleyhisselm, Smir'ye beddu etti ve sriloullarna tvbe etmelerini bildirdi. sriloullar tvbe edip Tevrt' kabl ettiler. Bu mcdeleler srasnda Hrn aleyhisselm da Ms aleyhisselmla birlikte gayret etti. Allah tel sriloullarna krk sene Th sahrasndan kmamak zere cez verdi. Bu krk senenin sonlarna doru, Hrn aleyhisselm Ms aleyhisselm'dan nce veft etti. Kabrinin nerede olduu

hussunda eitli rivyetler vardr. (Taber, bn-l-Esr, Ninczde) HASEB: eref, aslet, ahlk ve soy temizlii. Kiinin hasebi ahlkdr, keremi dnidir. (Hads-i erf-Nihye) Baktm ki, insanlardan her biri mal, haseb, eref ve neseb aramaktadr. Anladm ki bunlar bir ey deil. "Allah katnda en stnnz en ok korkannzdr." (Hucurt sresi: 13) melindeki yet-i kerme'ye baktm Allah katnda stn olmak iin mal, hasebi, makm deil, takvy (Allah teldan korkarak harmlardan saknmay) setim. (Htim-i Esam) HASED: Kskanmak, ekememek. Allah telnn bir kimseye ihsn ettii nmetin, onun elinden kmasn istemek. Zararl bir eyin ondan ayrlmasn istemek, hased olmaz, gayret olur. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Hased ettii zaman hasedcinin errinden karanl yrtan nrun Rabbine snrm. (Felk sresi: 5) Hased etmekten saknnz. Biliniz ki, atein odunu yok etmesi gibi hased de iyilikleri yok eder. (Hads-i erf-Mikat) Gemi mmetlerden iki ktlk sizlere bulat. Hased ve kazmak. Bu szmle onlarn balarn kazdklarn anlatmak istemiyorum. Dinlerinin kkn kazyp yok ettiklerini sylyorum. Yemn ederim ki, mn olmayan, Cennet'e girmeyecektir. Birbiriniz ile sevimedike, mna kavuamazsnz. Sevimek iin, ok selmlan. (Hads-i erf-Berka) Hasedden daha kt bir ey yoktur. nk hased eden kimse, u be ktln iine der: 1) Bitmeyen gam ve kedere tutulur. 2) Hased etmesi, onun iin sevb olmayan bir musbet olur. Onun gnha girmesine yol aar, 3) Hasedinden dolay knanr, ayplanr, 4) Allah tel ona gazab eder. 5) Allah telnn yardm ve ihsn kaplar kendisine kapanr. (Eb'l-Leys Semerkand) Hased eden insan, Allah telnn kendisine verdii eylere rz olmaz. Byle kimseden Allah tel rz olmaz. Allah telnn bir insandan rz olmamas ise, felketlerin en bydr. Artk o insan, dny ve hirette de hsran iindedir, yni zarardadr. (Muhammed Akkermn) Btn ktlklerin ba, kayna tr: Hased, riy (gsteri) ve ucb (kendini ve yapt ileri beenme). Kalbini bunlardan temizlemee al. (mm- Gazl) Hased edenin mr znt ile geer. Hased ettii kimsede nmetin azalmadn, hatt arttn grerek sinir buhranlar geirir. Hasedden kurtulmak iin ona hediye gndermeli, onu medhetmeli, ona kar tevzu gstermeli, onun nmetinin artmasna du etmelidir. (M. Hdim) Btn sebeblerden doan dmanln giderilmesi mmknse de hased sebebiyle olan dmanln yok olmas mmkn deildir. O; dehetli, korkun, mzmin bir hastalktr. Hasedin ilc, hased edilen kimsenin gybnda (arkasndan) nmetinin artmasna du etmek, yzne kar sevgi ve dostluk gstermektir. (Abdlhakm Arvs) HASEN HADS: Bildirenler sdk (doru) ve emn (gvenilir) olup, fakat hfzas (anlay) sahh hadsleri bildirenler kadar kuvvetli olmayan rvlerin, kimselerin bildirdii hads-i erf. (Bkz. Hads) HASENT:

Allah telnn beendii iler, iyilikler. Hasenenin okluk ekli. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Hasent, gnahlar yok eder. (Hd sresi: 115) Scak su, buzu erittii gibi, iyi huy da hatlar eritir. Sirke bal bozduu gibi, kt huy, hayrt hasent yok eder. (Hads-i erf-Berka) Hased etmekten saknnz. Biliniz ki, atein odunu yok ettii gibi, hased de hasent yok eder. (Hads-i erf-Berka) Allah iin yaplmayan hayrt ve hasent ve ibdetler kabl edilmez. (Muhammed Hdim) Harm para ile hayrt, hasent yapmak, pislii idrar ile ykayp temizlemek gibidir. (Sfyn- Sevr) HASENE: 1. yilik, sevb. Allah telnn korkusundan ktl terkeden kimseye bir hasene yazlr. Fakat baka bir sebeple terkederse hasene yazlmaz. (mm- Gazl) 2. lim, ibdet, Cennet. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey Rabbimiz bize dnyda hasene ver. hirette de hasene ver. (Bekara sresi: 201) HASENEYN: Peygamber efendimizin mbrek iki torunu hazret-i Hasen ve hazret-i Hseyn. Allah'm ben bu ikisini (Haseneyni) seviyorum, sen de sev. Onlar sevmeyeni sen de sevme. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed ibni Hanbel) Bir gn Reslullah'n yanna gitmitim. Haseneyn nnde oynuyorlard. Y Reslallah!Bunlar ok mu seviyorsun?" dedim. "Nasl sevmem? Bunlar benim dnyda pp kokladm iki Reyhnmdr" buyurdu. (Eb Eyyb-i Ensr) HASB (El-Hasb): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her mahlkun (yaratlmn) varlna, varlnn devmna, hirette hesbn grmee kfi olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O peygamberler ki, Allah'n emir ve yasaklarn insanlara tebli ederler ve O'ndan korkarlar. Hasb olarak Allah tel kfidir. (Ahzb sresi: 39) n yce olan Allah tel, her eyi hasbdir. Bu yle bir vasftr ki, O'nun hakkati Allah teldan bakas iin dnlemez. Allah teldan baka hibir varlk tam ve hakk mnsyla hasb olamaz. Allah tel sdece eynn bir ksmn deil, tek bana her eyi hasbdir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) HASS: Parasn ve maln harcamamak iin her trl skntya, eziyete katlanan, paraya, mala ar dkn olan; dnen verilmesi cb edeni, zekt ve sadakay vermeyen, pinti, eli sk olan, bahl, malda ve ilimde cimrilik eden. (Bkz. Cimri) Hass olanlar, her ne kadar zhid (dnyy istemiyor) olsalar da Cennet'e giremezler. (Hads-i erf-Zevcir) Ahlk- zemme (kt ahlk) olan drt eyden vazge, onlardan ok sakn. Bunlar: ok

mal toplayp yememek, hi lmeyecekmi gibi dnyya sarlmak, hass olmak, hars (dnyya dkn) olmak. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Hasslerin en fens, mslmanlara emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yapmayanlar, Allah telnn emir ve yasaklarn bildirmeyenler, onlara dinlerini retmeyenler veya yanl retenlerdir. (Ahmed Rfat) Gnahlarn by tr: Hasslik, hased (ekememezlik) ve riy (gsteri). (mm- Gazl) HASLET: nsann yaratlndaki huy, mzc, tabat, karakter. u drt haslet kimde varsa o hlis mnfktr. Bunlardan bir tnesi kendisinde bulunan kimse, onu terk etmedike, kendisinde mnfklktan bir haslet bulunur. Birincisi emnete hynet etmek, ikincisi konuunca yalan sylemek, ncs sznde durmamak, drdncs bakalarna devml ktlk yapmak. (Hads-i erf-Tebyn) Kimde u drt haslet bulunursa, bu hasletler o kimseyi yksek derecelere kavuturur. Hem Allah katnda, hem de insanlar yannda kymeti ok olur. Birincisi hilm (yumuaklk), ikincisi ilim, ncs cmertlik, drdncs gzel ahlk shibi olmak. (Cneyd-i Badd) Trkleri maddeten ykmak ve ezmek mmkn deildir. nk Trkler, mslman olduklar iin ok sabrl ve mukvemetli (dayankl) insanlardr. Kuvvetli mn shibidirler. ok alkan ve zekdirler. Bu hasletleri; dinlerine ballklarndan, kadere rz gstermelerinden, devlet adamlarna itat duygularndan gelmektedir. Trkleri paralamann ve yenmenin tek yolu; evvel itat duygusunu krmak ve mnev balarn paralamak, dn metnetlerini (salamln) zaafa uratmak (zayflatmak)tr. Bunun da en ksa yolu, mill geleneklerine ve mnev duygularna uymayan hric (yabanc) fikirler ve hareketlere altrmaktr... (Patrik Gregoryus-Rus sefri gnatiyef'in htralarndan) HSS: 1. Tek bana bir mn karlnda konmu lafz (sz). Hss, kat' (kesin) mn ifde eder. Szden maksat, tek eydir. Ahmed, Ysuf gibi zel isimler; insan, aa, meyve gibi cins isimler; bir, iki, gibi say isimleri hep hss lafzlardr. "Her krk koyunda bir koyun zekt olarak verilir" hads-i erfinde; krk, hss lafzdr. Bu sebeple koyunun zekt nisb (ls) krktr. Ondan az veya ok olmas ihtimli yoktur. (Serahs) 2. Geliri yz bin akeden fazla olan dirlikler. General topra. HAEVYYE: Allah tely mahlklara,yaratklarna benzeten, madde, cism diyen bozuk frka, topluluk. Haeviyye, "Rabbinin vechi bk kalr" melindeki Rahmn sresi yirmi yedinci yetinin ve "Allah'n yedi onlarn ellerinin stndedir" melindeki Th sresi onuncu yetinin zhir (grnen) mnsn kabl ederek, Allah telya cism demilerdir. (mm- Gazl) Allah tely mahlklara, cisimlere benzetme fikri ilk olarak Haeviyye tarafndan ortaya atlm, sonra bu bozuk inan a ve dier bozuk frkalara gemitir. (ehristn) Ehl-i snnet limlerine gre; peygamberler gnh ilemekten msumdurlar (korunmulardr). Fakat bu konuda Haeviyye aksi kanattedir. Onlara gre peygamberler gnh ilerler. (Teftzn) HM:

Peygamber efendimizin dedesi Him bin Abdi Menf'n soyundan gelen. (Bkz. Ben Him) HAR: Toplanma, bir araya gelme. Allah telnn btn insanlar, melekleri, cinleri, eytanlar ve dier hayvan ve kular, gkte, yerde, denizde ne kadar byk ve kk canl var ise, hepsini kymet kopmasndan (dnynn son bulmasndan) sonra diriltip, dnyda yaptklarnn hesbn vermek zere Arast denilen meydanda toplamas. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Allah'tan korkun ve bilin ki muhakkak hepiniz har olunacaksnz. (Bekara sresi: 203) Doru tccr, kymette sddklar ve ehdler ile har olur. (Hads-i erf-Zevcir) Ey mmetim ve Eshbm! Siz llerinizin kefenini bol tutunuz. Zr benim mmetim kefenleriyle har olunurlar. Hlbuki baka mmetler plaktrlar. (Hads-i erf-Tezkire-i Kurtub) Allah yolunda ldrlp, ehd olanlar, kymet gnnde, yaralarnn kan akarak gelirler. Rengi kana ve kokusu miske benzer. Allah telnn huzrunda har oluncaya kadar, bu hl zere bulunurlar. (Hads-i erf-Drret-l-Fhire) Har Gn: Mahluklarn kabirlerinden kalkp Arasat meydannda toplandklar kymet gn. Har Sresi: Kur'n- kermin elli dokuzuncu sresi. Yirmi drt yet-i kerme olan Har sresi, Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). Bu srede yahdlerin ihnetleri ve mnfklarn (inanmadklar hlde mslman grnenlerin) hlleri, sonunda da Allah telnn bykl ve Esm-i hsns(gzel isimleri) bildirilmektedir. (Beydv) Kim har sresini okursa, Allah tel onun, gemi ve gelecek gnhlarn affeder. (Hads-i erf-Beydv) Kim sabahleyin (sabah namazndan sonra) def "E'zbillhissem'il almi mineeytnirracm" der sonra Har sresinin sonundaki yeti okursa, Allah tel kendisine yetmi bin melek gnderir. Bunlar akama kadar o kiiye du ve istifr ederler. Eer o gn veft ederse, ehd olarak lr. Akamleyin (akam namazndan sonra) okuyan kimse de ayn ekildedir. (Hads-i erf-Tirmiz) HAYYE: Otular. nsann ot gibi olduunu ve ldkten sonra yok olacan iddi edenler. nsan lnce, cesed rynce rh yok olmaz. lmek, rhun bedenden ayrlmas demektir. Rh bedenden ayrlnca, madd olmayan leme karr. Kymete kadar yok olmaz. Din limleri ve fen adamlar byle sylemitir. Tabiatlardan az bir ksm bu szbirliinden ayrlm, doru yoldan kaymtr. Bunlar insan ldeki otlara benzetirler. nsan ot gibi biter, byr, yok olur, rhu kalmaz derler. Byle syledikleri iin Haler ad ile anldlar. slm limleri, Halerin dncelerini eitli delllerle rttler. (Ali bin Emrullah) HAYET: Hrmetle kark korku. yet-i kermede melen buyruldu ki:

Allah teldan (en ok) hayet edenler limlerdir. (Ftr sresi: 28) lim olarak Allah teldan hayet, cehlet olarak gurur yeter. (Mesrk bin Ecda') HTEM-L-ENBY: Peygamberlerin sonuncusu Muhammed aleyhisselm. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Muhammed (aleyhisselm) sizin yetikin erkeklerinizden hibirinin babas deildir. Fakat O, Allah'n Resl(peygamberi) ve Htem-l-enbiydr (son Peygamberdir). Allah her eyi hakkyla bilendir. (Ahzb sresi: 40) Ben, Htem-l-enbiyym (peygamberlerin sonuncusuyum). Benden sonra peygamber gelmeyecektir. Eer benden sonra peygamber gelseydi, mer peygamber olurdu. (Hads-i erf-Savk-ul-Muhrika) Peygamber efendimizin nru, dem aleyhisselmdan beri temiz ana ve babalardan (evlddan evlda) geerek asl shibi olan Htem-l-enbiyya gelmitir. (Kastaln, Senullah Dehlev) Peygamberlik makm da drt derecedir. Birincisi Nebler, ikincisi Resller, ncs l'l-azm peygamberler (dem, Nh, brhim, Ms, s ve Muhammed aleyhimsselm). Drdnc derece Htem-l-enbiylk derecesi olup, Muhammed aleyhisselma mahsustur. (M. Hdim) HATENEYN: ki dmt; Reslullah efendimizin iki mbrek dmd olan hazret-i Osman ile hazret-i Ali. Ehl-i snnet ve cemat (doru yolun) limleri, Hateneyn'i sevmek lzm geldiini bildirmilerdir. Bylece, bir chilin kp da Reslullah'n Eshb- kirmna (arkadalarna) dil uzatmasn nlemilerdir. Reslullah'n halfelerinden, vekllerinden birine dmanlk edilmesine frsat brakmamlardr. (mm- Rabbn) Ben eyhayn'i (hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'i) stn tutarm. Hateneyn'i severim. (mm- a'zam Eb Hanfe) eyhayn ve Hateneyn'i sevmek, Ehl-i snnet'in ir, almetidir. (mer Nesef) HTIR: Kalbe gelip bir mddet kalan dnce. (Bkz. Havtr) Kalbe gelen dncelerden; birincisi kalpte durmaz giderilir. Buna hcis denir. kincisi, htrlardr. ncs, yapmak ile yapmamak arasnda tereddt olunur. Buna hads-n-nefs denir. Bunlar melekler yazmaz. (Abdlgan Nabls) slmiyet'e uymayan htrlar btldr, bozuktur. eytan tarafndan gelen htrlarn hepsi gnha dvettir. (S. Abdlhakm) Htrlarn zararls Allah tely unutturanlardr. (mm- Rabbn) Htr- Melekn: bdete, tate rabet etmeye dir insann kalbine melek tarafndan getirilen dnce. Buna ilhm da denir. (Bkz. lham) Htr- Nefsn: Ktlkleri istiyen nefs tarafndan kalbe getirilen dnce. Buna hcis denir. (Bkz. Hcis) Htr- Rahmn:

Gafletten uyanmak, kt yoldan doru yola kavumaya dir Allah tel tarafndan kalbe gelen dnce. Buna hak htr (doru dnce) denir. Htr- eytn: Gnh beenmeye, sslemeye, gzel gstermeye dir kalbe eytan tarafndan getirilen dnce. Buna vesvese denir. (Bkz. Vesvese) HATB: Cmide mslmanlara dn nashat eden ve hutbe okuyan. Bir kimse gusl abdesti alr, sonra Cum'ya gelir, kendisine mukadder (farz) olan namaz klar, sonra hatb hutbesini bitirinceye kadar susar, sonra immla berber namaz klarsa, onunla dier Cum arasndaki gnahlar ile berber, gnlk fazlasnn gnhlar da afv ve mafiret olunur. (Hads-i erf-Merk) Hutbe ile namaz arasnda hatb efendinin, dny ilerinden sylemesi tahrmen mekrhtur (harma yakn gnahtr). (bn-i bidn) HATM: Kbe'nin iml (kuzey) duvar hizsnda yarm dire eklindeki duvarck ile Kbe-i muazzama arasnda kalan yer. smil aleyhisselmn ve annesi hazret-i Hacer'in kabri, Hatm'dedir. (Alddn-i Haskef) Tavf ederken (Kbe'nin etrfnda dolarken) Hatm duvarnn dndan dolalr. Mescid-i Harm'da (Kbe avlusunda) klnan namazlarn en kymetlisi (sevb en ok olan), Hatm'de klnan namazdr. (bn-i bidn) HTME: Bir eyin son durumu. (Bkz. Hsn Htime ve S'i Htime) HATM: Kur'n- kermi bandan (Ftiha sresinden balyarak) sonuna (Ns sresine) kadar okumak. nsanlarn en iyisi hatmi bitirince, yeniden balayandr. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Kur'n- kermi hatm edenin dus kabl olunur. (Hads-i erf-bn-i Hibbn) Kur'n- kermi hatmeden kimseye altm bin melek hayr du eder. (Hads-i erf-Haznet-l-Esrr) Hatm dus yaplan yerde bulunan, ganmet datlrken bulunan kimse gibidir. Hatme balanan yerde bulunan, cihd eden (Allah yolunda harbeden) kimse gibidir. kisinde de bulunan her iki sevba da kavuur ve eytan rezl eder. (Hads-i erf-Haznet-l-Esrr) Ramazn aynda hatm okumak mhim snnettir. (Ahmed Frk) Hatm sonunda yaplan du kabl olunur. (Seyyid Alizde) Reslullah efendimiz Mekke'de bulunduu srada rivyete gre bir mddet vahy gelmemiti. Bu sebeple mrikler; "Rabbi, Muhammed'i terk etti, O'na darld" diyerek, Peygamber efendimizi zmeye, mslmanlar arasnda fitne karmaya alyorlard. O zaman Duh sresi nzil oldu. Bu sre nzil olunca, Reslullah efendimiz sevincinden; "Allah ekber" buyurdu. Bu sebeple Mekke halk, Kur'n- kermi hatmederken, Duh sresinden tibren Ns sresine kadar her srenin sonunda "Allah ekber" demeyi det edinmilerdir. (bn-i Abbs, Kurtub, Syt, Hzin, Celleyn). Hatm- Hcegn:

Nakibendiyye yolunda fidesi, feyz ve bereketi ok olan bir vazfe. Bu yolun veya ona bal kolun bynn koyduu evrdn (Belli zikr ve dularn okunmasnn) toplu veya yalnz olarak yerine getirilmesi. Hatm-i Tehll: Yetmi bin adet kelime-i tevhd yni "L ilhe illallah" okumak. Kelime-i tevhde, kelime-i tayyibe de denir. Bir kimse, kendisi veya bakas iin yetmi bin adet kelime-i tevhd (kelime-i tayyibe) okursa, gnhlar affolur. (Hads-i erf-Makmt- Mazhariyye) Hatm-i tehll yapp, sevbn llerin rhlarna hediye etmek ok faydaldr. (Ahmed Frk) Mazhr- Cn- Cnn hazretleri, bir kadnn kabri yanna oturmutu. Kabre yzn dnp, htrna baka bir ey getirmeyip; yalnz onu dnd. "Bu mezrda Cehennem atei var. Kadnn mnl olmasnda phe ediyorum. Rhuna, hatm-i tehll sevb balayacam. mn varsa, affolur" buyurdu. Hatm-i tehllin sevbn baladktan sonra; "Elhamdlillah mn varm, kelime-i tayyibe te'sirini gsterip azbdan kurtuldu" buyurdu. (Abdullah- Dehlev) HAVLE: Borlunun, alacaklya, borcumu falan kimseden al deyip, alacaklnn, bu teklife, szleme yerinde rz olmas. Ciro etme. Havle, havleyi yapan ile kabl eden arasnda yaplabilir. Bir kimse birine benim falanda olan u kadar kuru alacam havle yoluyla sen zerine al dese, o kimse de bu havleyi kabl etse, bu havle sahh (doru) olur. Vey filndan u kadar alaca benim zerime havle et dese, o kimse de kabl etse, havle sahh olur; kendisine havle olunan kimse piman dah olsa fayda vermez. (Ali Haydar Efendi) HAVR: Yardmc. s aleyhisselma mn eden on iki kiiden her biri. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Hani havrlere; "Bana ve Reslme mn edin" diye ilhm etmitim. "mn ettik, hakki mslmanlar olduumuza sen de hid ol" demilerdi. O vakit havrler; "Ey Meryem olu s! Rabbin bizim stmze gkten bir sofra indirebilir mi?" demilerdi. O (da) Eer inanm (adam)larsanz Allah(n kudretinden ve peygamberliimden pheye sapmak)tan korkun" demiti. (Mide sresi: 111-112) Ey mn edenler! Allah'n yardmclar olun. Nitekim Meryem olu s (da) havrlerine; "Allah'a (ynelmi olarak) benim yardmclarm kim (olacak) demi, havrler de; "Allah'n yardmc (kul)lar biziz (diye) sylemilerdi. te sriloullarndan bir zmre (ona) mn etmi, bir zmre de kfrde kalmt. Nihyet biz mn edenleri dmanlarna kar destekledik de bu sretle glib (olarak) ktlar. (Sf sresi: 14) s aleyhisselm otuz yanda peygamber oldu. Otuz yanda diri olarak ge kaldrlnca, havrler dalp bu yeni dni yaymaya altlar. Sonra ncl diye eitli kitaplar yazld. Bunlar s aleyhisselm anlatan trih kitaplarna benzer idi. Asl ncl, ele gememitir. s aleyhisselmdan sonra dnini yayan ve Havr ad verilen bu kimseler; em'un (Petrus), Yuhanna(Jahannes), Byk Ykb, Petrus'un kardei olan Andreas, Filip (Philippus), Toma(Thomas), Bartalomi (Bartalomaus), Metiyya (Matthaus), Kk Ykb, Barnabas, Yehda (Judas) idi. (Yehda mrted oldu (dinden kt). Yerine Matyes seildi). Havrlerin reisleri Petrus idi. (Ninczde, Harputlu shk Efendi, Abdullah Dastn)

Bols adnda bir yahd, hazret-i s'ya inandn syleyerek ve sevlii yaymaya alyor grnerek gkten inen ncl'i yok etti. Drt kii ortaya kp, on iki havrden iittiklerini yazarak ncl adnda drt kitab meydana geldi ise de Bols'n yalanlar bunlara da kart. Barnabas adndaki havr, s aleyhisselmdan grp iittiklerini en doru ekilde yazd ise de, Barnabas ncli de yok edildi. (Harputlu shak Efendi, Ninczde) HAVSS: Seilmiler. limde ve tasavvuf yolunda yksek dereceye ulam olan ztlar. Sultanlar, milletin maln zlimler ve haydutlardan koruduklar gibi; havss da, avmn (dn ilimlerden haberi olmayan chillerin) tikdn (inancn) bid'atilerin (sapklarn) errinden korurlar. (mm- Gazl) eit oru vardr: Birincisi avmn yni chillerin orucudur. Bunlarn orucu; yimek, imek gibi eylerle bozulur. kinci derece, havssn orucudur. Bunlarn orucu, fkh kitaplarnda bildirilen eylerle bozulduu gibi gybet (bakasnn dedi-kodusunu yapmak), yalan sylemek, sz tamak ve harma bakmakla bozulur. nc derecede de Ehass-l-havssn (cenb- Hakk'a yaknlk kazananlarn en hlisi olanlarn) orucudur ki, bunlarn orucu, Allah teldan baka bir eyin kalbe girmesi ile bozulur. (mm- Gazl) Avmn tvbesi gnhtan; havssn tvbesi gafletten Allah tely unutmaktandr. (Znnn-i Msr) Havss, iyi amelleri (gzel ileri) kendilerinden deil, Allah teldan bilir. (Eb Osman Marib) HAVTIR: nsann kalbine gelen dnceler. (Bkz. Htr) Havtr, bzan Allah telnn insann kalbinde meydana getirdii eyler olur. Bunlara hak, doru havtr denir. Bzan melekler vstasyla gelir. Buna ilhm denir. Bzan, eytan onlar insann kalbine atar, buna vesvese denir. Bzan da nefsin kendi kendine kard eyler olur ki, buna hevcis denir. (Hdim) Melek tarafndan olan havtrn doruluuna almet, dne uygun olmasdr. Dne uygun olmayan havtr btldr, bozuktur, denilmitir. eytan tarafndan gelen havtrn ou gnahlara dvet eder. Bzan eytandan gelen havtr, tat ve ibdet gibi grnrse de yine o gizli bir gnha, isyna dvettir. Bunlar eytann gizli tuzaklarndandr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Havtr ve niyetlerimi nce kitap ve snnet ile karlatryorum. Bu iki dil hide uygun olanlar sylyor ve yapyorum. (Eb Sleymn Drn) Havtr nefse ac gelirse, hayr olduu; tatl gelir hemen yapmak isterse er (kt) olduu anlalr. Bunu anlamak iin slmiyet'e uygun olup olmadna baklr. Anlalmazsa, slih (gnh ilemeyen) bir lime sorulur. (M. Hdim) HAVYC- ASLYYE: htiya eylar. Temel ihtiylar. Bir kimsenin yiyecek giyecek ve ev gibi ihtiya duyduu lzumlu maddeler ve evde kullanlan ey ve letler, hizmetiler, binecek vstas, meslek kitaplar (din kitaplar) ve deyecei borlar. Zekt iin bir senelik, kurban ve ftra iin bir aylk yiyecek veya paras havyic-i asliyyeden saylr. Daha fazla olan ve din ve meslek kitaplarndan baka kitaplarn hepsi, hac paras ve kurban ve ftra nisbna katlr. Eer ticret niyeti olursa, zekt nisbna da katlr. (Hdim, bn-i bidn) Havyic-i asliyye, zekt ve ftra vermek ve kurban kesebilmek iin lzmlu olan nisba

(dnen zengin saylma miktrna) katlmazlar. (bn-i bidn) HAVELN-I HAVL: Zekt verilecek bir maln zerinden bir kamer yln gemesi. Zekt verilecek mallarda aranan artlardan birisi haveln- havldr. (Molla Hsrev) Toprak mahsllerinin zekt (r), hasad mevsimi (mahsl topraktan alndnda) verildiinden, haveln- havl art aranmaz. (bn-i bidn) HAVF VEREC: Allah teldan korkmak (havf) ve rahmetini mid etmek (rec). Havf genlikte, rec yallkta ok olmaldr. (Muhammed bin Hasen Can) Havf ve rec, kul itat hlini brakp benlik sevdsna dmesin diye nefsi balayan iki yulardr. (Eb Bekr Vsit) Kalb de dim havf bulunmaldr. Havf azalr da rec oalrsa, kalb bozulur. nk havf, kalbdeki arzlar yakar, dny sevgisini karr. (Eb Sleymn Drn) Hazret-i mer buyurdu ki: Btn insanlarn Cehennem'e, bir kiinin Cennet'e gireceini syleseler, umarm ki o bir kii ben olurum; aksine btn insanlarn Cennet'e, bir tek kiinin Cehennem'e gideceini syleseler, korkarm ki o kii ben olurum. te havf ve rec byle olmaldr. (mm- Gazl) HVYE: Cehennem'in yedinci tabakas. Burada inanmadklar hlde inanm grnen mnfklar ile mslman iken slm dnini terk eden mrtedler azb grecektir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ameli haff olana (yni iyilikleri hafif, gnhlar ar gelene) gelince; artk onun yeri hviyedir. Bildin mi hviye nedir? O, yakc bir atetir. (Kria sresi: 8-11) HAVL: Hareket, kuvvet. Bir insan, havlin kendinden olmayp, Allah telnn yaratmasiyle olduunu bilirse, her eyi O'ndan bekler. lerin meydana gelmesinde sebepleri arada grmeyen kimse, Allah teldan baka kimseden bir ey beklemez. (mm- Gazl) HAVRA: Yahd mbedi, sinagog. Havra ve kilisedeki kfr almetleri kaldrlrsa, namaz klmak mekruh olmaz. (bn-i bidn) HAVZ: Sv maddelerin topland yer, byk su birikintisi, gl. Bir gn Mevln Celleddn Rm havz kenarndayd. Yannda kitaplar vard. ems-i Tebrz gelip kitaplar sordu. "Sen bunlar anlamazsn." dedi. ems-i Tebrz kitaplar suya att. Mevln, h babamn bulunmaz yazlar gitti, diyerek ok zld.ems-i Tebrz elini uzatp herbirini ald. Hibiri slanmam grld.Mevln; "Bu nasl itir?" dedi.ems-i Tebrz; "Bu zevk ve hldir. Sen anlamazsn." buyurdu. (Molla Cm, Ahmed Eflk) Havz- Kebr: Eni ve boyu yaklak beer metre (onar zr') olup, alan yirmi be metrekare olan havuz.

Derinliin az veya ok olmasnn bir te'siri yoktur. Havz- Kevser: Kymet gn maherde vey Cennet'te Peygamber efendimize tahss edilmi olan ve bir kere ienin bir daha susamayaca havuz. (Bkz. Kevser Havuzu) Havz- Sagr: Alan yirmi be metrekareden kk havuz. Havz- Sagre, necset (pislik) dse ve suyun, sfat deimese de, necs (pis) olur. nsan iemez ve temizlikte kullanlmaz. sfat deiirse, idrr gibi olup, hibir eyde kullanlamaz. Suyun sfat: Rengi, kokusu ve taddr. (bn-i bidn) ine devaml su akan ve devaml taan veya iinden devml su alp, iki al aras su hareketsiz kalacak kadar uzamayan havz- sagr ve hamam kurnas, akar su demektir. (bn-i bidn) HAY: Utanma, r, nmus. irkin eylerden sklma veya edebe uymayan bir eyin meydana gelmesinden dolay kalbde meydana gelen rahatszlk. Hay mndandr. mn olan Cennet'tedir. Fuhu Cehennem'dedir. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb, Buhr) ktlktr. Ktler

Hay ile mn, berberdirler. Biri gidince, dieri onu tkib eder. (Hads-i erf-Nisb-l-Ahbr) Allah teldan hay ediniz! Hakk mnda Allah teldan hay etmek, kt dncelerden uzak durmak, hell lokma yemek ve lm hatrlamaktr. hireti isteyenler dnynn znetinden ssnden uzaklar. te bunlar yapmak, Allah teldan hakkyla korkmak demektir. (Hads-i erf-Tirmiz, Tabern) Cennet'e gitmek isteyen uzun emel shibi olmasn. Dny ileri ile uramas lm unutturmasn. Harm ilemekte Allah'tan hay etsin. (Hads-i erf-Berka) Haysz insan, halk iinde plak oturan kimse gibidir. (Hazret-i Eb Bekr) Cebril aleyhisselm, akl, hayy ve mn dem aleyhisselma getirdi ve dedi ki: "Y dem! Allah tel hazretleri selm eder, sana getirdiim u hediyenin birini kabl etsin" dedi. "dem aleyhisselm akl kabl eyledi. Cebril aleyhisselm, mn ile hayya; "Siz gidin" deyince, mn dedi ki: "Allah tel bana emreyledi ki, akl nerede ise, sen de orada ol!" Ondan sonra hay da ayn ekilde, Allah tel tarafndan emrolunduunu beyn ederek, her ikisi de akl ile berber dem aleyhisselmda kald. Allah tel kime akl verirse, hay ile mn da onunla berberdir. Akl olmayann ne hays, ne de mn vardr. (Sleymn bin Cez) Kul hay shibi olduu zaman, hayr ve iyi ilere yapr. Hay kalbe yerletiinde, nefsin arz ve istekleri ondan uzaklar. (Eb Sleymn- Drn) Allah teldan hay etmeyen kimse, insanlardan da hay etmez. (Zeyd bin Sbit) fetlerin evveli, cehlet, bilgisizlik, sonra nefsin arz ve isteklerine meyletmek, sonra hayy terk etmektir. (Sehl-i Tster) Haynn en kymetlisi, Allah teldan utanmaktr. Ondan sonra Reslullah'tan (sallallah aleyhi ve sellem) haydr. Daha sonra insanlardan hay etmek gelir. (Muhammed Hdim) HAYL: Bir eyi grdkten sonra veya grmeden nce zihinde ekillendirme. Hfzann yardmyla

zihinde bir eyler canlandrma. Bir cisme baknca, bu cisim, beyindeki ortak his merkezinde duyulur. Bu cisim gz nnden ekilince, ortak his merkezi, onu hissedemez olur. Fakat, hayle gelen etkisi uzun zaman kalr. Hayl kuvveti olmasayd, herkes birbirini unutur, kimse kimseyi tanmazd. (Ali bin Emrullah) Hayl byklerin yolunda ok ie yarar. Hayl olmasayd hl olmazd, vehim olmasa fehim (anlay) olmazd. (Seyyid Fehim) Karmdaki haylin biraz daha kal diyor, Kalbini benim gibi, bu sevdya sal diyor, p elimi hasretle ve dum al diyor, En derin sevgilerle, azz yra el ved (M. Sddk bin Sad) HAYT: Diri olmak, dirilik. 1. Allah tel hakknda bilmemiz vcib olan sft- subtiyye'den biri. Allah telnn diri olmas. Allah telnn kmil (noksan olmayan) sfatlar vardr. Bunlar, hayt (diri olmak), sem' (iitmek), basar (grmek), kudret (gc yetmek), irde (istemek), kelm (sylemek) ve tekvn (yaratmak)tr. Bu sekiz sfata, sft- sbtiyye ve sft- hakkiyye denir. Bu sfatlar da kadmdir. Yni sonradan olma deildir. Kendinden ayr olarak ayrca vardr. Ehl-i snnet limleri byle bildirmektedir. (mm- Rabbn) 2. Bir insann doumundan lmne kadar geen zaman. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Mal ve dnydan size verilen ey, yalnz hayatta bulunduunuz mddete, onunla geinmektir. mn edip Rablerine tevekkl edenler iin hirette Allah telnn indinde dny nmetinden hayrl ve dim ok sevb vardr. (r sresi: 36) ldkten sonra da, haytta olduum gibi bilirim. (Hads-i erf-Deylem) 3. Bir insann lmnden sonra balayan ebed (sonsuz) hayat. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Dny hayt, oyun ve bo eylerdir. Allah'tan korkanlar iin hiret hayt elbette hayrldr. Byle olduunu niin anlamyorsunuz? (En'm sresi: 32) Berzh hayt, yni kabir hayt, dny haytnn yars gibidir.Kabirde rhun bedene balanmas, diri iken olan balanmasnn yars kadardr. Gmlmemi ller de, berzh haytnda olduklar iin, azb ve elemi duyarlar ve hi hareket etmez, kprdayamazlar. (mm- Rabbn) Kabirdeki hayt, bir bakmdan dny haytna benzedii iin, meyyit terakk eder, derecesi ykselir. Kabir hayt insanlara gre deiir. "Peygamberler (aleyhimsselm) kabirlerinde namaz klar." buyruldu. (mm- Rabbn) HAYDAR: Arslan. Hazret-i Ali'nin lakablarndan biri. Hayber'in fethinde bulunup byk kahramanlklar gsteren hazret-i Ali, yahdlerin mehr pehlivan Merhab ile karlat. Merhab kendini medheden szler syledikten sonra hazet-i Ali; "Ben oyum ki, anam bana Haydar adn takmtr. Ben ormanlarn heybetli

grnl arslan gibiyimdir. Seni bir hamlede yere serecek er kiiyimdir" diye iirler syleyerek Merhab'n karsna dikildi. Bu iir Merhab'a o gece kendisini bir arslann paralad eklindeki rysn hatrlatt. Haydar, indirdii bir kl darbesiyle Merhab'n ban ikiye bld. (bn-i Him) Hdy n'oldu bu kadar peygamber, Eb Bekr, mer, Osman ve Haydar, Hani Habbullah Sddk-i Ekber, Bunda gelen gider bir can elenmez. (Azz Mahmd Hdy) HAYR: yilik. Dnin ve akln beendii, gzel ve faydal grd ey. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Kim zerre miktr bir hayr ilerse, onun mkftn (karln) grecek. Kim de zerre miktr er (bir ktlk) ilerse, onun cezsn grecektir. (Zilzl sresi: 7-8) Hayra yol gsteren (sebeb olan), o hayr yapan gibidir. (Hads-i erf-Tirmiz) Mslman hayrl olur. Hased (bakasn ekememezlik) edince hayr kalmaz. (Hads-i erf-Berka) Yumuak davranmayan hayr yapmam olur. (Hads-i erf-Mslim) En hayrlnz, Kur'n- kermi renip reteninizdir. (Hads-i erf-Buhr) Ya hayr syle, ya skt et (sus). (Hads-i erf-Edeb-l-Mfred) nsanlarn hayrls, insanlara faydal olandr. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Mslmanlarn hayrls mslmanlarn elinden ve dilinden emin olduu (zarar grmedii) kimsedir. (Hads-i erf-Mslim) Mal, mevki (makm) hayr iin istiyen ve hayr ilerinde kullanan; rhata, huzra kavumutur. Mal-mevk gye olmamal, hayra vsta olmaldr. (M. Hdim) Hayr-l-Beer: nsanlarn en hayrls, her bakmdan en iyisi mnsna. Peygamber efendimizin lakablarndan biri. Hayr-l-beerin alamas da, glmesi gibi haff idi. Kahkaha ile glmedii gibi, yksek sesle de alamazd, amma mbrek gzlerinden ya akar, mbrek gsnn sesi iitilirdi. mmetinin gnhlarn dnp alard. (Ahmed Kastaln) Ol gece kim dodu ol hayr-l-beer, nesi anda neler grd neler. Dedi grdm ol Habbin nesi, Bir aceb nr kim, gne pervnesi. (Sleymn elebi) Hayr-l-Enm: Mahlktn, yaratlmlarn en hayrls, iyisi mnsna Peygamber efendimizin lakablarndan. mine eydr vakt oldu tamm, Kim vcda gele ol hayr-l enm.

(Sleymn elebi) HAYRT: Sevb kazanmak iin yaplan Allah telnn beendii iyi iler, btn iyilikler, hayrlar. Allah tel insann yeni, temiz elbisesine, hayrt ve hasentna, malna, rtbesine bakarak sevb vermez. Bunlar ne dnce ve ne niyetle yaptna bakarak sevb verir veya azb eder. (Hamev) Dnyda yaplan hayrt ve hasent, Peygamber efendimizin yolunda bulunmak art ile hirette ie yarar. Yoksa, Allah telnn peygamberine tb olmayanlarn yapt her iyilik, dnyda kalr ve hiretin harb olmasna sebeb olur. (Ahmed Frk) Allah tel hangi ilerin hayrt, hangi ilerin de seyyit (kt iler) olduklarn bildirdi. Hayrt yapanlara sevb vereceini vd eyledi (sz verdi). Allah tel vdinde sdktr (szn yerine getirir). Sznden hi dnmez. O hlde kymet gn (hirette tekrar dirildikten sonra) nmet ve azb olarak baka yerden bir ey getirilmeyecek, dnyda yaplanlarn karlklarna kavuulacaktr. (mm- Gazl) HAYRET: Taaccb, aknlk. uuru yerinde olmama hli. Sf yni tasavvuf yolunda bulunan bir kimse, balangta kendi makmndan bahseder, hli ile ilgili eyleri anlatr. Fakat kalb gz alnca, hayrette kalarak skt eder, susar. (Eb Abdullah Nebc) krn sonu hayrettir. nk kr de Allah telnn kredilmesi icbeden bir nmetidir. Bu ise, sonsuza kadar, byle gider. (Yahy bin Muz) Geldi hrler blk blk buur Yzleri nrundan evim doldu nur Hem hav zre dendi bir dek Ad snds deyen an melek n grnd bana bu iler ayn Hayret ire kalm idim ben hemn (Sleymn elebi) HAYRHAHLIK: Bakasnn iyiliini istemek. Allah telnn nmetinin bir kimsenin elinde devaml kalmasn veya onun byle bir nmete kavumasn dilemek. Hasedin, kskanlk ve ekememezliin zdd. Hayrhahlk; gzel ahlkn aynas durumunda bir haslet (huy) olup, ekseriyetle ii dna uyan fazlet shibi kimselerde olur. Byle kimseler hep iyilik dnp cemiyetin ve insanlarn faydasna hizmet ve yardm ederler. Dargnlar bartrrlar, sertlik gsterenleri yumuatrlar. Hayrhahlk, dostluu devm ettiren bir badr. Dostluk, hayrhahlk ile kuvvetlendirilir ve devm ettirilir. (Ahmed Rfat) HAYSYYET (Haysiyet): eref, tibr. Haysiyetsiz kimse, kendisine kar yaplan zulm, ikence ve hakretleri kabl eder. (Ali bin Emrullah) yi huylu kimse, kendisine darlana iyilik yapar. hsnda bulunur.Malna, haysiyetine, bedenine zarar vereni affeder. (Hdim)

HAYVN RH: nsanda istekli hareketleri yaptran kuvvet. (Bkz. Rh) Hayvanlarda ve insanlarda hayvn rh vardr. Bunun yeri yrektir. Beden faliyetleri dzenleyen bu rhtur. nsanlarn hayvanlara benzeyen taraflar, hayvn rhtan ileri gelen ehvet, gadab ve hrs gibi kuvvetlerdir. Bu kuvvetler, hayvanlarda da vardr. Hatt hayvanlarda, insandan daha kuvvetlidir. (Ali bin Emrullah) HAYY (El-Hayy): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Dim hayt shibi ve diri olan, hep var, varl ezel ve ebed (sonsuz) olan. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O, Hayy ve kayymdur. (Btn mahlktn idresini yrten, hepsini hesba ekendir.) (Bakara sresi: 255) Hayy ve kayym olan Allah'tan baka ilh yoktur. (l-i mrn sresi: 2) O hayydir. O'ndan baka hibir ilh yoktur. O hlde dinde ihls shibi (her eyi Allah telnn rzsna uygun yapan kimse) olarak du edin. Hamd (vg) lemlerin Rabbi olan Allah'a mahsstur. (M'min sresi: 65) Sehl bin Abdullah- Tster'ye, gdn nedir diye sordular. Hayy ve kayym olan yni Allah tely zikrdir (anmaktr) dedi. (mm- Gazl) Hastalanan kimse, el-Hayy ism-i erfini bir tabaa yazar ve ona su koyar ve ondan gn ierse, Allah telnn izniyle if bulur. (Ysuf Nebhn) HAYYEALES-SALH-HAYYEALEL-FELH: Ezn ve ikmet okunurken sylenen "Haydin namaza" ve "Haydin kurtulua" mnsna m'minleri kurtulua, sedete sebeb olan namaza aran iki mbrek sz. Snnete uygun olarak okunan ezn duyan kimsenin, iittiini yavaa sylemesi snnettir. Yalnz, Hayye ales-salh ve Hayye alel-felh kelimelerini duyunca bunlar sylemeyip; "L havle vel kuvvete ill billah" demelidir. Ezndan sonra salevt getirmeli ve sonra ezn dusn okumaldr. (Alddn Haskef, bn-i bidn) Ezn okurken Hayye ales-salh derken vcdu kbleden biraz saa, Hayye alel-felh derken de biraz sola evirmelidir. (Zeyla) HAYZ (Hayz): Shhatli bir kzn veya det zamn son dakikasndan tibren tam temizlik (hi kan gelmeden en az on be gn) gemi olan kadnn nnden kan ve Hanef mezhebine gre en az gn (ilk grlmesinden tibren yetmi iki saat), en ok on gn devm eden kan. Hayzn baladn ve bittiini kocasndan saklayan kadn mel'ndur. (Hads-i erf-Cevhere) Hayz ve nifas (lohusa) gnlerinde namaz klmak, oru tutmak, cmi iine girmek, Kur'n- kermi (ezberden veya yznden) okumak ve tutmak, Kbe'yi muazzamay tavf etmek ve cim haram olur. Orular sonra kaz eder. Namazlar kaz etmez. Namazlar affolur. Her namaz vaktinde abdest alp, o namaz klacak kadar zaman oturup; Allah tely zikr eder (anar), tesbih okursa en iyi namazn sevbn kazanr. (bn-i bidn) Kz ocuuna anasnn, anas yoksa ninelerinin, ablalarnn, hala ve teyzelerinin hayz ve nifs ilmini bildirmeleri (retmeleri) farzdr. Bildirmezlerse, kendileri byk gnha girerler. (mm- Birgiv, bn-i bidn)

HAZER VE BHA: Yasaklar ve mbahlar. Fkh kitablarnda dnen yasaklanan ve izin verilen eyleri anlatan blm. Bz fkh kitaplarnda bu blm kerhiyye ve istihsn adyla anlr. Fkh kitablarndaki hazer ve ibha blmlerinde geen hususlardan bzs yledir: Demir, bakr, kalay, cam ve benzeri maddelerden yzk edinmek (takmak) haramdr. (Molla Hsrev) Erkekler ancak gm yzk kullanr. (bn-i bidn) HAZER VE SEFER: Memleketinde olma ve sefer, yolculuk hli. Hastann hazerde ve seferde farzlar sedirde, sandalyede, ayaklarn sarktarak oturup, m ile klmalar ciz deildir. Hasta, yerde veya uzunluu kble istikmetinde olan sedirin stnde kbleye kar oturarak klar. (M. Sddk bin Sad) HZIR VE NZIR: Bulunucu, mevcut olucu ve gren. Allah tel, her zamanda ve her yerde hzr ve nzrdr derler. Halbuki Allah tel zamanl ve mekanl deildir. O halde bu sz grn zere kalmaz, mecaz olur. Yni zamansz ve mekansz, hibir yerde olmayarak hzrdr ve nzrdr, demektir. Byle olmazsa, Allah tely zamanl ve mekanl bilmek olur. Allah tel ezel ve ebed (ncesi ve sonu olmayarak) hzr ve nzrdr. Mesel hazrdr. Bu hazr olmadan nce gib, yok deildir. Bundan sonra da hayatszlk yni lm olmayacaktr. Allah teldan bakasnn, mesel meleklerin, peygamberlerin aleyhimsselm ve evliynn ve slih m'minlerin ruhlarnn hzr ve nzr olmalar, Hzr aleyhisselmn skntda olanlarn yardmna komas ise zamanl ve mekanldr. Ezel ve ebed olarak deildir. Devaml da deildir. Hzr olmalarndan nce yok idiler. Bir zaman sonra da oradan tekrar yok olurlar. Bu bakmdan Allah telnn hzr olmas ile ruhlarn hzr olmas arasnda ok fark vardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) HAZKL ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden veya Allah telnn vel kullarndan biri. Ykb aleyhisselmn oullarndan Lv'nin neslindendir. Ms aleyhisselmn veftndan sonra gnderilen nc peygamberdir. Allah tel, onun dus bereketiyle, len binlerce kiiyi diriltti. Birok mfessir (tefsr limi) M'min (Gfir) sresinin 28-45. yetlerinde bildirilen Fir'avn'n sarayndaki vazfelilerden olup, Ms aleyhisselm ve ona inananlar mdfaa eden (savunan) ve Fir'avn'n kznn sa taraycs Mit Htun'un zevci (kocas) olan kimsenin, Hazkl aleyhisselm olduunu bildirmilerdir. (Sa'leb, Kurtub, Rz) ocukluu ve genlii Msr'da geen Hazkl aleyhisselm, Fir'avn'n saraynda haznedrlk (mliye bakanl) yapan, mnn gizleyen bir m'min idi. Fir'avn'n herkese kendini ilh tantp secde ettirdii srada, o, sarayda olduu hlde, bir olan Allah telya kalbden inanyor ve ibdetini gizli yapyordu. Fir'avn ve adamlarnn Ms aleyhisselm ve ona inananlarn hepsini yok etmeye karar verdikleri srada, eitli ikn edici szlerle Fir'avn' bu fikrinden vazgeiren Hazkl aleyhisselm zindana atld. Daha sonra Fir'avn'n kznn istei zerine zindandan karld. Ms aleyhisselma mn ettiini aka ln edip, ona yardmc oldu. Ms aleyhisselmla birlikte Kzldeniz'den geip, sriloullarnn Tih sahrasnda kald krk sene iinde ondan ayrlmayp hizmetinde bulundu. Ms aleyhisselmn veftndan sonra, Y bin Nn ve Klib aleyhimesselm adl peygamberlerden sonra, ly (Kuds) blgesine peygamber gnderildi. Ms aleyhisselma

gnderilen Tevrt'n emir ve yasaklarn sriloullarna bildirdi. Daha sonra Irak taraflarna gidip insanlar dne dvet etti. Dverdan blgesindeki m'minlere zulmeden hkmdarlara kar o blge ahlisini harbe ard. Fakat onlar lmden korktuklar iin, harbe gitmediler. Allah tel onlara isynlarnn cezs olarak tn (salgn veb) hastal gnderdi. Vebdan kamak zere bulunduklar ehirden kan bu insanlarn hepsi, iittikleri korkun bir sesle ldler. Hazkl aleyhisselm kavminin bana gelenleri grnce acyp, onlar tekrar diriltmesi iin Allah telya du etti. Allah tel, Hazkl aleyhisselmn dus sebebiyle onlar diriltti. O insanlar kendi ehirlerine dnp Ms aleyhisselmn dni zere yaadlar ve ecelleri gelince veft ettiler. Hazkl aleyhisselm onlarn evldlarna Allah telnn emirlerini ve yasaklarn anlatt. Daha sonra Bbil diyrna gitti. Orada veft etti. (Taber-bn-l-Esr, Ninczde) HAZRET: Zt mnsna hrmet ve sayg ifdesi. Hazret-i Eb Bekr diyor ki: "Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem yannda mm- Hasen vard. Bir kerre bize, bir kerre Hasen'e radyallah anh bakarak; "Benim bu olum seyyddir, efendidir. md ederim ki, Allah tel, onun ile mslmanlardan iki frkann arasn bulur (yni mslmanlardan iki frka sulh ederler)" buyurdu. (mm- Rabbn) Hazret-i Ali buyurdu ki: lim, chili hemen tanr, nk daha nce o da childi. Chil limi tanmaz, nk daha nce lim deildi. (Abdlvhid bin Abdlgan) HEDYE: Fakir veya zengin bir kimseye ikrm iin hbe (ba) olarak verilen veya gnderilen mal (Bkz. Hibe). Hediyeleiniz, seviiniz. (Hads-i erf-Knz-d-Dekik) Y ie, kim sana sen istemeden bir hediye verirse, onu kabl et! Zr o, Allah telnn sana ihsn ettii bir rzktr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Hediye vermek ve hediye kabl etmek (almak) snnettir yni Reslullah efendimizin det-i erfelerindendir. (Nianczde) Gasbedilmi veya hrszlk gibi haram yoldan elde edildii bilinen bir mal hediye ve sadaka olarak almak veya kir olarak kullanmak hell deildir. (bn-i bidn) Taksmi mmkn olan bir eyde ortaklarn, hisselerini ayrmadan bakalarna hediye etmeleri ciz deildir. (Fetv-i Hindiyye) Reslullah efendimiz, sadaka kabl etmez, fakat hediye kabl ederdi. Hediye getirene karlk fazlasn kat kat verirdi. (mm- Ahmed Kastaln) HEMM: Gam, hzn, sknt. L havle vel kuvvete ill billah okumak, doksan dokuz derde devdr (iltr). Bunlarn en hafifi (aas), hemmdir. (Senullah- Pni-Pt) HESB (Hisb): ldkten sonra, dnyda yaptklar ilerden dolay insanlarn sorguya ekilmesi. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: (Ona yle diyeceiz): Oku kitbn, bugn zerine hesb grc olarak nefsin sana yeter. (sr sresi: 14) hirette hesba ekilmeden nce, dnyda iken hesbnz grnz ve amelleriniz

tartlmadan nce, kendinizi tartnz. (Hads-i erf-Risle-i Mnre) Kymet gn herkes, drt sule cevb vermedike hesbdan kurtulamyacaktr: mrn nasl geirdin. lmin ile nasl amel ettin. Maln nereden nasl kazandn ve nerelere sarfettin. Cismini, bedenini nerede yordun, hrpaladn? (Hads-i erf-mm- Tirmiz) Dnyy helldan kazanana, hirette hesb vardr. Haramdan kazanana, azb vardr. (Hads-i erf-Berka) Hesb, mzn (amellerin tartlmas) ve cehennem zerine kurulacak olan ve nasl olduunu bilmediimiz srat kprs haktr. Muhbir-i sdk (her sz doru olan Reslullah efendimiz) bunlar haber vermitir. (mm- Rabbn) Riyzet ekmenin yni nefsin isteklerini yapmamann ve mbhlar yni yaplmas emrolunmayan ve yasak da edilmeyen eyleri zarret miktr kullanmann, byk bir faydas da; kymet gn hesbn ksa ve kolay olmasdr. hiretteki derecelerin ykselmesine de sebeb olur... (mm- Rabbn) Bir insan, al-veri yapt kimse ile olan szlerini, hareketlerini, aldn, verdiini iyi ve doru yapmaldr. Kymette, bunlarn hepsinden hesb vereceini bilmelidir. Bir kuru hle yapan, bir kuru hak yiyen, cezsn ekecektir. (mm- Gazl) Hesb Gn: ldkten sonra, dnyda iken yaplan ilerden dolay insanlarn sorguya ekilecekleri gn. Kymet gn. HEV: Nefsin arzu ve istekleri. Nefsini hevsna tbi klp ehev arzularnn peinde mrn tkettikten sonra Allah teldan Cennet isteyen ahmaktr. (Hads-i erf-hy) Nefsin arz ve isteklerine hev denmesi, kimde bulunursa onu Cehennem'e drd iindir. Hev shiblerine de ehl-i hev denmesi, bunlar Cehennem'e decei iindir. (mm- a'b) Dny (haramlar, mekruhlar, Allah tely unutturan eyler), insan hev ve hevesine kaptrr, nefsin arzularna uydurur. Netcede Cehennem'e gtrr. (ems-i Tebrz) Allah tel insan beyhde, bo yere yaratmad ki, insan kendi hline braklsn, istediini yapsn ve nefsin hevsna uysun. nsan emirlere uymakla ve yasaklardan saknmakla emrolunmutur. (Muhammed Ma'sm) HEYL: Eski felsefecilere gre, cisimlerin asl kabl edilen madde. Allah telya, kintn heyls ve asl demek kadar alaklk olmaz. (Muhammed Ma'sm) HIDNE: ocuu kucaa almak, besleyip bytmek zere yannda bulundurmak. slm nikhnn bozulmasndan sonra (ayrlkta), ocuu, selhiyetli (yetkili) olan kimsenin yni bakas ile evli olmayan annenin belirli bir yaa gelinceye (olan ocuu yedi, kz yetikin oluncaya) kadar yannda alkoymas ve terbiye etmesi. Buna anneden sonra anneanne, sonra babaanne selhiyetlidir. Hdne, ocuun anasna ittir. Bu hususta btn mmetin (mslmanlarn) icm' (szbirlii) vardr. nk anne efkatlidir. Anneden sonra kz kardee, sonra teyzeye verilir.

Olan ocuk yedi yana gelince, kz bliga (ergenlik ana gelince, yetikin) olunca babasna verilir. (bn-i bidn, Molla Hsrev) HIDIRELLEZ: Yazn balangc saylan alt Mays gn. (Rm senede Nisan aynn yirmi nc gn.) Yl, Hzr ve Kasm olarak ikiye ayrlr. Mays aynn altsnda Hzr ile yaz balar. 186 gn srer. Kasm aynn 8'ine kadar devm eder ve bundan sonra k balar. 179 gn (ubat'n 29 ektii artk yllarda 180 gn) srer. Hdrellez denmesinin sebebi; Ms aleyhisselmn mmetinden bir vel veya peygamber olduu bildirilen ve Kur'n- kermde Kehf sresi 65. yet-i kermesinde: "Kullarmdan biri"ismi ile geen Hzr'n (Hdr) kurak bir yerde oturmas ile o yerin yeerip dalgalanmaya balad, hads-i erfte (Peygamber efendimizin haber vermesiyle) bildirilmitir. Bu sebeple yaz balangcnda ortaln yeermee balad gne yeil mnsna gelen Hdr gn, yine bu gnde Hdr ile lys'n bulutuklar rivyeti sebebiyle de Hdrellez (Hdr+lys) denilmitir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) slmiyet, Hzr (Hdr) ve hazret-i lys'n Allah telnn sevgili kullarndan olduunu haber vermekte fakat onlar adna mukaddes bir gnn varln bildirmemektedir. Hdrellez gnnn slm dninde dn hviyeti ve kudsiyeti yoktur. Bundan dolay 6 Mays'ta slmiyet'in beenmedii, haram (yasak) ettii eyleri yaparak elenmek yasaktr. (Abdlhakm Arvs) HIFZ: 1. Koruma, ezberleme, saklama. Kur'n- kermi kymete kadar Allah tel hfz edecektir. Trihte ne zaman insanlar kfr (mnszlk) karanlklarna dtlerse, Allah tel onlar peygamber gndererek sapklktan kurtarmtr. (S. Abdlhakm Arvs) mn be kal'ann iinde hfz olunur. 1) Yakn, 2)hls, 3) Farzlar yapma ve haramlardan saknma, 4) Snnete yapmak, 5) Edebi gzetmektir. Her kim bu be eyi hfz ederse, mnn hfz etmi olur. yet birini bile terk ederse dman glib olur. (Kutbddn znk) 2. Devm etmek, yerine getirmek, gzetmek. Kim u yedi kelimeyi hfz ederse Allah tel ve melekler katnda kymetlidir. Deniz kp kadar gnh olsa Allah tel affeder: 1) Bir ie balarken Bismillah demek, 2) Her iin sonunda Elhamdlillah demek, 3) Dilinden lzumsuz sz ktnda, Estafirullah (Allah tel'dan beni af etmesini, balamasn istiyorum.) demek, 4) Yapaca bir i iin inallah demek, 5) Kt bir durumla karlatnda, L havle vel kuvvete ill billah demek, 6) Bir musbete uradnda, nn lillh ve inn ileyhi rcin demek. 7) Gece ve gndz, dilinden kelime-i tevhdi drmemek. (Fakih Eb'l-Leys Semerkand) 3. Ezberlemek. HIKD: Bakasndan nefret etmek, kalbinde ona kar kin, dmanlk beslemek. eyden biri bulunmyan kimsenin btn gnahlarnn af ve mafiret olunmas umulur: irke (Allah telya ortak komaya), kfre (imnn gitmesi haline) yakalanmadan

lmek, sihir (by) yapmamak ve din kardeine hkd beslememek. (Hads-i erf-Tabern) Hkd eden kimse; iftir, yalan ve yalanc hitlik ve dedikodu ve sr if etmek (aklamak) ve alay etmek ve haksz olarak bakasn incitmek, hakkn yemek ve ziyreti kesmek gnhlarna yakalanr. (Muhammed Hdim) Gadab eden, kzan kimse, intikamn alamaynca, gadab hkd hlini alr. (Muhammed Hdim) HINS: Hnslar. (Bkz. Hns) HIRSTYANLIK: s aleyhisselmn getirdii hak din olan sevliin bozulmu ekli. Hazret-i s'ya ncl isminde bir kitab nzil oldu (indi). Fakat yahdler bu kitab seksen sene iinde yok ettiler. Asl ncl'i deitirerek ahs dncelerin ve bozuk inanlarn yer ald yeni ncller yazdlar, bylece hristiyanlk dni ortaya kt. (Manastrl Hc Abdullah Abdi Bey) Zamanla hristiyanlk byk devletlerin resm dni hline gelince, Ortaada korkun bir karanlk devir balad. Hazret-i s'nn telkin ettii insanlk, merhamet ve efkt esaslar tammen unutuldu. Bunun yerine hristiyanlar taassubu, kin ve nefreti, dmanl ve zulm ele aldlar. Hristiyanlk ad altnda akla hayle smaz mezlim (zulm ve hakszlklar) yaptlar. lmin ve fennin karsna ktlar. Galle gibi dnynn dndn bildiren bir bilgini dinsizlikle ithm ederek szn geri almazsa ldrmekle tehdit ettiler. spanyol doktoru ve teolou (din bilgini) Michel Serve'yi de teslsi (l ilh sistemini) ve hazret-i s'nn ilhln reddetmek iin yazd kitaptan dolay, 1553'de Geneve'de diri diri yaktlar. Engizisyon mahkemeleri kurarak yz binlerce insan haksz yere dinsiz diyerek trl trl ikencelerle ldrdler. Ancak Allah'a mahsus olan gnh affetme kudretini, pazlara verdiler. Hatt para karl Cennet'ten yerler sattlar. (emseddn Smi ve Harputlu shk Efendi) Hristiyanlk dnine gre; insanlar gnhkr olarak doar, hazret-i s insanlar bu gnhtan kurtarmak iin dnyya gelmitir. Allah'n oludur. nsanlar dorudan doruya Allah'tan bir ey isteyemezler, ancak rhibler (din adamlar) insanlarn yerine Allah'a yalvarabilir ve onlarn gnhn affedebilirler. Hristiyanln banda papa bulunur, papa gnhszdr. smi ncl'de bildirilmesine ramen Muhammed aleyhisselmn peygamberliini kabl etmezler. Onlarca vaftiz yni yze su serperek veya vcdu suya batrarak ykamak, ekmek zerine arap dkerek yemek, ibdettir. (Harputlu shk Efendi ve El-Hac Abdullah bin El-Hac Destan Mustafa) HIRKA- SEDET: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem, Eshb- kirmdan (Peygamberimizin arkadalarndan), K'b bin Zheyr'e, yazd gzel kasdesinden dolay hediye ettii bu hrka, stanbul'da Topkap Saray Mzesi Hrka-i Sedet diresinde dier kutsal emnetlerle birlikte muhfaza edilmektedir. Asrlardan beri slm devletleri tarafndan byk bir ihtimmla (titizlikle) korunan Hrka-i Sedet, Msr'n fethi zerine Mekke erfi tarafndan dier kutsal emnetlerle birlikte Yavuz Sultan Selm Han'a teslim edildi. Yavuz Sultan Selm Han'n mukaddes emnetlerle birlikte Msr'dan stanbul'a getirdii Hrka-i sedet bir mddet Harem diresinde kald. Daha sonra Topkap Saray'nda Hrka-i Sedet diresi yaptrlarak orada muhfaza edilmeye baland. Peygamber efendimize it mbrek eylarn, bilhassa Hrka-i Sedet'in btn mslmanlarn yannda ok byk deeri ve zel bir yeri vardr. Osmanllar zamnnda her yl Ramazan aynn on beinci gn pdihn ve dier devlet ileri gelenlerinin katld zel

bir mersimle (trenle) zel sandukas iinde bulunan Hrka-i Sedet ziyret edilirdi. nce pdih, sonra iret ettii kimseler sra ile Hrka-i Sedet'e yzlerini ve gzlerini srerek perlerdi. Pdih, zerinde bir kt'a yazl bulunan tlbentleri Hrka-i Sedet'e srp ziyrete gelenlere datrd. Mersim bittikten sonra Hrka-i Sedet sandukasn pdihn kendisi kilitlerdi. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) HIRKA- ERF: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem salnda byk vel Veysel Karn hazretlerine verilmesini vasiyet ettii mbrek hrkas. Veysel Karn'ye hediye edilen bu hrka, stanbul Ftih'teki Hrka-i erf Cmii'ndedir. Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem veft yaklanca, hrkanz kime verelim? dediler. "veys-i Karn'ye verin. Alp giysin mmetime de du etsin" buyurdu. Hazret-i mer ve hazret-i Ali, Hrka-i erfi Veysel Karn'ye verdiler. Hrka-i erfi hrmetle (saygyla) alp, pt, koklad, yzne gzne srd. Secdeye kapanp yle duda bulundu; "Y Rabb! Sevgili Peygamber efendimiz, ben ciz kuluna hazret-i mer ve hazret-i Ali ile Hrka-i erflerini gndermi" diyerek gnhkr mslmanlarn aff iin du etti. Bir ok gnhkr mslmann affolduu bildirilince, Hrka-i erfi hrmetle giydi. (Molla Cm, Ferdddn Attr, Eb Nuaym) Veysel Karn, kendisine hediye edilen Hrka-i erfi savata dahi yanndan ayrmayp can gibi muhfaza ederdi. Veysel Karn'nin veftndan sonra titizlikle muhfaza edilen Hrka-i erf, krullah Efendi isminde bir ahs tarafndan 1618'de Osmanl pdih Sultan kinci Osman Hn'a getirilip hediye edildi. Sultan Abdlmecd Han bu Hrka-i erfin muhfaza edilmesi iin Ftih civrnda Hrka-i erf Cmii'ni yaptrd. Her yl Ramazn- erf aynda krullah Efendinin torunlar tarafndan halka ziyret ettirilen Hrka-i erf, zerinde yet-i kermeler yazl altn ilemeli bir rt iindedir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) HIRS: Bir eye ar dknlk, iddetli istek. ki a kurt bir koyun srsne girdii zaman yaptklar zarardan, mal ve hret hrsnn insana yapaca zarar daha oktur. (Hads-i erf-Berka) demolu helk olsa, ihtiyrlasa bile, onda hrs ve emel (istek) yine kalr. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Hrsl insan, hell haram demeden her istediine kavumak, bakalarnn zararna da olsa, beendii eyleri toplamak, ister. Hrs veya tamah, kalb hastalklarndandr. Hrs ve tamahkrln en kts insanlardan (bir eyler) beklemektir. (mm- Gazl) Hrs brak da yorulma Geimde tamaha kaplma Niin mal cem' edersin Kime topladn bilemezsin Rzk vaktiyle ayrld S-i zan faydasz kald Her hrs shibi fakirdir Her kanatkrsa zengin. (Behll Dn) HIRZ YETLER: Okunduunda veya zerinde tandnda Allah telnn muhfazasna (korumasna)

kavumaya vesle (sebeb) olduu bildirilen yet-i kermeler. (Bkz. yt- Hrz) HIYNET: Hinlik. Birine kendini emn tanttktan sonra, o emniyeti bozacak i yapmak; vefszlk, timd ktye kullanmak, sznde durmamak. Kibirden, hynetten ve bortan temiz olarak len kimsenin gidecei yer Cennet'tir. (Hads-i erf-Mikt) Allah'm! Alktan sana snrm. Alk ne kadar acdr. Hynetten sana snrm. Hinlik ne kt eydir. (Hads-i erf-Snen-i Eb Dvd) Ticrete hynet karrsa bereket gider. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Hynet haramdr. Mnfklk (iki yzllk) almetidir. Hynetin zdd emnettir, emin olmaktr. M'min, herkesin maln, cann emniyet ettii kimsedir. Emnet ve hynet, malda olduu gibi, szde de olur. (Muhammed Hdim) HIYR: Serbest olma. Yaplan bir akdden yni szlemeden vazgeebilmek hakk. (Bkz. Muhayyerlik) HIZIR ALEYHSSELM: brhim aleyhisselmdan sonra yaam bir peygamber veya vel. Hzr aleyhisselm Zlkarneyn aleyhisselmn askerinin kumandan ve teyzesinin oludur. Ms aleyhisselm ile grp yolculuk etti. Muhammed aleyhisselmn mmetinden deildir. Fakat veftndan sonra rhu insan eklinde gzkp garblere, kimsesizlere yardm etmektedir. Ms aleyhisselm ile karlamalar ve birlikte yolculuk yapmalar Kur'n- kermin Kehf sresi 60-82. yetlerinde bildirilmitir. (Rz, bn-i Hacer, Syt, mm- Rabbn) Eb'd-Derd radyallah anh bir gn Mekke-i mkerremede bir dan zerine kt. Orada hlinden ve tavrndan slihlerden olduu anlalan birisini grd. Yanna giderek "Bana nashat et" dedi. O da; "Nashat olarak lm sana kfidir" dedi. Eb'd-Derd; "Daha fazla nashat et" deyince, o da; "Gam, tasa bakmndan kabri dnmek kfidir" dedi. Bunun zerine Eb'd-Derd, Reslullah efendimizin sallallah aleyhi ve sellem huzruna gelerek bu hli haber verdi. Peygamber efendimiz; "O zt, kardeim Hzr'dr" buyurdu. (Mevln Abdurrahmn Cmi) limlerin ou Hzr aleyhisselmn ldn bildirdi. Eer hayatta olsayd, Peygamber efendimize gelir, birlikte Cum namaz klar, sohbetinde ve cihdlarnda bulunurdu. (Muhammed Ma'sm-i Frk) Abdlhlk Goncdvn hazretlerine, l ilhe illallah, zikrini Hzr aleyhisselm retti. (Hseyn Viz-i Kif) Bir gn sabah vakti toplanmtk. lyas aleyhisselm ile Hzr aleyhisselm ruhn ekillerde geldiler. Hzr aleyhisselm rhn olarak dedi ki; "Biz ruhlar lemindeniz. Allah tel bizim ruhlarmza yle bir kuvvet vermitir ki, insan eklini alrz. nsanlarn yapt ileri bizim ruhlarmz da yapar. nsanlarn yapt gibi yrrz, dururuz, ibdet ederiz". (mm- Rabbn) Her grdn Hzr bil, her geceyi kadir bil. (Hakm Sleymn At) HBE: Ba. Bir mal karlksz olarak bakasna verme. Hibe edilen mala hediye denir. (Bkz. Hediye)

Mal verenin, hibe ettim gibi det olan sz sylemesi, alann da kabl ettim demesi veya kabz etmesi (eline almas) lzmdr. Alacan borluya hibe eden, artk bunu geri isteyemez. (bn-i bidn) Hibe sevab kazanmak maksadiyle yaplr. Hibe eden dnyada hayrla anlr, hibesini srf Allah iin yaptysa ahirette karln grr. (bn-i bidn) Yeilay, Kzlay, ocuk Esirgeme Kurumu gibi eitli isimler altnda kurulmu olan yardm tekltlar, dnin hibe ahkmna (hkmlerine) tbidirler. Yni bunlar, yardm yerleridir. Vakf deildirler. Vakf mal, vakfeden kimsenin koyduu artlara gre idre edilir. Yardm messeseleri ise, bakanlarnn emrine gre i grr. (M. Sddk bin Sad) HCB: rt, perde, avret yerlerini rtme, rtnme. (Bkz. Setr-i Avret) Setr-i avret denilince, her ne kadar kadnlarn hicb anlalyorsa da, kelime, mn ve mefhum olarak erkek ve kadnlarn rtmeleri gereken yerlerini rtnmelerini iine almaktadr. (Muhammed Mensr ez-Zemn) HCR: 1. Men etmek; akl ve bli olmam ocuk, deli, bunak, sefih yni maln kt yere harcayan ve borlu gibi kimseleri, tasarruf-i kavlsinden yni al-veri, kirlama, havle, kefillik, emnet ve rehin alp-verme, hibe gibi ilerin tasarruflarndan men' etme. Sefh yni nafaka te'min ederken maln isrf edip dnin ve akln uygun grmedii lzumsuz yere harcayan ve haramlara sarf eden, hkim tarafndan hicr edilir. Dn-i slm'dan ayrlmak iin hle-i btla reten hocalar, chil tabib ve eczclar ve hleli ifls yapan tccarlar, chil hkimler, hle yapan satclar, ihtikr yapanlar (karaborsaclar) da hicr edilir. (bn-i bidn) 2. Dostluu brakmak, dargn olmak. M'minin m'mine gnden fazla hicr etmesi hell olmaz. geceden sonra ona gidip selm vermesi vcib olur. Selmna cevb verirse, sevbda ortak olurlar. Vermezse gnh, ona olur. (Hads-i erf-Berka) Erkek olsun, kadn olsun, dny ileri iin m'minin m'mine hicr etmesi ciz deildir. (Muhammed Hdim) Hicr Sresi: Kur'n- kermin on beinci sresi. Hicr sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Doksan dokuz yet-i kermedir. tikd bilgilerine, ahlka, insanlarn ve cinnlerin yaratlna, trih ve bilhassa brhim, Lt, uayb, Slih ile ilgili bilgiler bulunmaktadr. Cezret-l-arab'n kuzeybat tarafnda Medne-i mnevvere ile Berr--m arasnda eski bir ehir olan Hicr lkesi halknn, inanmadklar iin ilh gazaba uramalar anlatldndan, Sret-l-hicr denilmitir. (Senullah Dehlev) Hicr sresinde Allah tel melen buyuruyor ki: Kur'n- kermi sana biz indirdik. Biz onu elbette koruyucuyuz. (yet: 9) HCRET: Bir yerden baka bir yere g etmek. 1. Reslullah efendimizin Mekke-i mkerremeden Medne-i mnevvereye g etmesi. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) elli yanda iken, Allah telnn izni ile Mekke-i mkerremeden Medne-i mnevvereye hicret eyledi. Safer aynn yirmi yedinci

Perembe gn sabah erken evinden karak, leden sonra Eb Bekr-i Sddk'in evine geldi. Birlikte Sevr dandaki maaraya gittiler. Bu dan yolu ok bozuk idi. Peygamber efendimizin mbrek ayaklar kanad. Maarada gece kalp, Pazartesi gecesi yola ktlar. Bir hafta yolculuktan sonra Eyll aynn yirminci ve Reb-ul-evvelin sekizinci Pazartesi gn Medne'de Kub kyne geldiler. Reb-ul-evvelin on ikinci Cum gn Medne'yi ereflendirdiler. (Ahmed Cevdet Paa, Kastaln) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Medne'ye hicret edince; "M'minlere saldran zlimlerle cihd yapmaya izin verildi" melindeki Hac sresi 139. yet-i kermesi geldi. (Kd Beydv) 2. Mslman bir kimsenin, dnini korumak iin, kfir memleketinden, slm memleketine g etmesi. te ben de dnimi korumak iin Allah yolunda hicret ediyorum. Karsn dul, ocuklarn yetim brakmak, anasn alatmak isteyen varsa nme ksn. (Hazret-i mer) Dr-l-harbde (mslman olmayan memlekette) mna gelenin, Dr-l-slm'a (slm memleketine) hicret etmesi vcib olur. (bn-i bidn) 3. slm memleketinde fitne ve ktlk bulunan bir yerden iyi bir yere g etmek. Herc (karklk), fitne zamnnda yaplan ibdet, benim yanma (Mekke'den Medne'ye) hicret etmek gibidir. (Hads-i erf-Mslim) Dnini muhfaza iin hicret eden, Cennet ile mjdelendi. Bir mahallede slih, rif kimse kalmayp, bozukluk ve bid'at, dinde olmayan eylerin yaplmas artnca, baka mahalleye hicret etmek veya byle bir ehirden baka ehre hicret etmek vcib olur. (smil Hakk Bursev) HCR: Reslullah efendimizin hicreti ile balayan hicr kamer veya hicr ems takvime gre olan trih. Hicr Kamer Sene: Reslullah efendimizin hicret ettii senenin 1 Muharrem gnn (Mld 16 Temmuz 622 Cum gnn) balang olarak alan ve ayn dny etrfnda on iki def dnmesini (354-367 gne gn) bir yl kabl eden takvim senesi. Muharremin birinci gn, hicr kamer ylbadr. Hicr Kamer Takvim: Peygamber efendimizin Medne'ye hicret ettii senenin Muharrem aynn birinci gnn balang olarak alan ve gkteki ayn, dny etrfnda on iki def dnmesiyle bir yl tamamlayan takvim. Hicr Sene: Reslullah efendimizin Mekke-i mkerremeden Medne-i mnevvereye hicret ettii seneyi balang olarak alan takvim senesi. Hicr ems Sene: Reslullah efendimizin hicret ederek Medne'ye girdii Eyll aynn 20'nci Pazartesi gn balayan ve dnynn gne etrfnda bir def dnmesini (365,242 gne gnn) esas alan takvim senesi. Hicr ems Takvim: Reslullah efendimizin Medne'ye hicreti esnsnda Kub kyne ayak bast Reb'ul-evvel aynn sekizinci Pazartesi gnne rastlayan mld Eyll aynn yirminci gnn

balang ve gne yln esas alan takvim. HCV: Birini iirle yerme, ktleme. Hassn bin Sbit, bir defsnda kfirlerin yz karasn ortaya koyan bir hicvini okuduktan sonra, Peygamber efendimiz; "Ey Hassn! Mriklerin, kfirlerin yz karalarn ortaya koy! Cebril seninledir. Eshbm silhla harb ettikleri gibi sen de dil ile harb et" buyurdular. (bn-i Him) Bir kimsenin; kt, irkin, fhi ve hicvedici szlerle, Allah'a, Reslne ve Eshbna kar yalan szler sylemesi haramdr. Dinleyen de syleyen gibi gnahkrdr. Kfirleri ve bid'atleri yermek cizdir. Nitekim Hassn bin Sbit, iirleri ile Resl-i ekremi ver, kfirleri yererdi. Resl-i ekrem de bunu ona emretmiti. (mm- Gazl) Bakalarn hicveden ve fuhu, iki anlatan ve ehveti harekete getiren iirleri tegann ile makam ile okumak her dinde haramdr. Harama sebeb olan eyler de haram olur. (lim bin Al) HDYET: 1. Doru yolu gsterme, doru, Allah telnn rz olduu yolda bulunma. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Hidyeti vererek, dalleti satn aldlar. Bu alverilerinde birey kazanmadlar. Doru yolu bulamadlar. (Bekara sresi:16) Hidyet yolunu rendikten sonra, peygambere uymayp m'minlerin yolundan ayrlan, sapt yola srkleriz ve ok fen olan Cehennem'e sokarz. (Nis sresi: 114) bdetlerini ihls ile (Allah telnn rzs iin) yapanlara mjdeler olsun. Bunlar hidyet yldzlardr. Fitnelerin karanlklarn yok ederler. (Hads-i erf-Berka) nsan yaratlta; hidyet ve dallet olmak zere iki tarafldr. Ona hidyet, stnlk tarafn tantabilmek ve bunu kuvvetlendirmeye almasn salamak iin bir hoca, bir std lzmdr. (Muhammed Hdim) 2. Cenb- Hakk'n insann kalbinden her sknt ve darl karp, yerine rahatlk, genilik verip, kendi emir ve yasaklarna uymada tam bir kolaylk ihsn etmesi ve kulun rzsn kendi kaz ve kaderine tbi eylemesi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kendilerine ilim ve hidyet verdiimiz kimseler, ilimlerini insanlardan saklarsa, Allah'n ve lnet edenlerin lnetleri bunlarn zerine olsun. (Nis sre: 106) HDDET: fke, kzgnlk. (Bkz. Gadab) Btn ktlklerin anahtar hiddettir. (Ca'fer bin Muhammed Firyb) Kibir; hiddet ve cehletten doar. (S. Abdlhakm Arvs) slmiyet'ten, kitaptan olmayp da, kendi kafasndan karp, sert, hiddetli vz vereni dinlemek de, vizin gadabna sebeb olur. (Hdim) HKMET: 1. Nbvvet (peygamberlik). Kur'n- kermde melen buyruldu ki:

Allah tel ona (Dvd aleyhisselma) saltanat ve hikmet verdi. (Bekara sresi: 251) 2. Faydal ilim. Hikmetin ba Allah korkusudur. (Hads-i erf-Beyhek ve Deylem) Hikmet, m'minin erf-Kunz-l-Hakyk) kaybettii maldr. Nerede bulursa alsn. (Hads-i

3.Edeb, ahlk ve nashat ile ilgili gzel szler. iirin bzs hikmettir. (Hads-i erf-Tefsr-i Mazhar) Hikmet ve nashat bildiren iirler yazmak ve sesle okumak helldir. ehvete it ahlksz iirler okumak haramdr. Bunlar okumak kalbde nifak, bozukluk yapar. (Sleymn bin Cez) Denildi ki, fazla yemekte be zarar vardr: 1) Allah korkusu kalbden gider. 2) Mahlkta (yaratlmlara) kar merhamet duygusu kalbden kar. 3) Arlk verir, tat ve ibdete mni olur. 4) Hikmetli szleri konusa da bakalarna te'sir etmez. 5) Mhim hastalklara sebeb olur. (mm- Gazl) 4.Gizli sebep, fide. Gkyzne, yldzlara, bunlarn hareketlerine, doup-batlarna, ay ve gnee, dou ve bat yerlerinin her gn deimesine... mevsimlerin ayrm iin gnein yksek ve alak olarak seyrine, gitmesine bir bak. yi bil ki, her yldzn yaratlmasnda, eklinde, renginde, bulunduu yere konmasnda binbir hikmet vardr. Bedenindeki organlarn durumunu da buna gre dn. Onun da her parasnda ve her uzvun (organn) o yere konmasnda pekok hikmetler vardr. Gkler ise bundan daha nemlidir. (mm- Gazl) Mntezamdr cmle ef'lin senin Akl ermez, hikmetine kimsenin. (S. Abdlhakm Arvs) 5. Fkh ilmi, hell ve harm bildiren din ilmi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel diledii kimseye hikmet verir. Hikmet verilen kimseye muhakkak ok hayr verilmitir. (Bekara sresi: 269) 6. lm-i Lednn, mnev ilim. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz, l-i brhim'e kitab ve (ondan ayr olarak) hikmet verdik. (Nis sresi: 54) Krk gn ihls ile slmiyet'e uyan kimsenin kalbini Allah tel hikmet ile doldurur. (Hads-i erf-hy) 7. Peygamber efendimizin snneti. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Daha nce apak bir sapklk iinde bulunuyorlarken, Allah tel ilerinden, onlara, yetlerini okur, (tikd, amel ve ahlk bakmndan) onlar tertemiz yapar, onlara Kitab (Kur'n- kermi) ve hikmeti retir bir peygamber gnderdii gibi m'minlere byk bir ltfta bulunmutur. (l-i mrn sresi: 164) Hikmet-i Amel: slm ahlk. Hikmet-i amel; iyi huylar ve yararl ileri, kt huylardan ve irkin ilerden ayrr. (Ali

bin Emrullah) Hikmet-i Nazar: Fen bilgileri. Hikmet-i nazar, maddenin hakkatini anlama salar. (Ali bin Emrullah) HLF: Kar, muhlif, det ve kidenin aksine. Mucizelerin hepsi detin hilfna olarak cereyn eder. (Hindli Rahmetullah Efendi) Hilf- Evl: Yaplmas sevb fakat yapmamakla gnha girilmeyen hareket. Mstehb terk etmek mekrh deil, hilf- evldr. (bn-i bidn) HLFET: Halfelik, emirlik, immlk (devlet reislii). 1. Reslullah'tan (sallallah aleyhi ve sellem) sonra btn mslmanlara immlk ederek slmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezret edip, slmiyet'e ve mslmanlara kar yaplan her trl mdhaleye cevap vermek vazfesi. (Bkz. Halfe) Benden sonra hilfet otuz senedir. Sonra melik-i add olur (src sultanlar gelir). (Hads-i erf-Tirmiz) Biz bu ie, Peygamberlikle ve Allah'n rahmeti ile baladk. Bundan sonra hilfet ve rahmet olur. Ondan sonra melik-i add olur. Ondan sonra da mmetimde zulm, ikence ve karklk olur. (Hads-i erf-zlet-l-Haf) Drt byk halfenin birbirinden ykseklikleri hilfetleri sras iledir. nk slm limlerinin szbirliine gre; peygamberlerden sonra insanlarn en stn Eb Bekr-i Sddk hazretleri, ondan sonra mer-l-Frk hazretleri sonra hazret-i Osman, sonra hazret-i Ali'dir. (mm- Rabbn) 2. nsanlar doru yola sevk eden bir velnin, bir talebesinin mnen yetitiine ve bakalarn da yetitireceine dir izin vermesi. Kendisine hilfet verilecek ztn btnnn (yni kalbi ve dier zlarnn) nisbete ve hallere kavumu olmas, kt huylardan temizlenmi, iyi huylarla sslenmi olmas ve sabr, tevekkl, kanat, rz, teslim shibi olmas dnyya dkn olmamas lzmdr. (Abdullah- Dehlev) Ahmed-i Yekdest hazretleri Serhend'de Muhammed Ma'sm-i Frk'nin hizmeti ile ereflendi. On bir sene kahvesini piirdi. Sonra hilfet verilip Mekke-i mkerremede irda, insanlar doru yola dvete memur oldu. Otuz dokuz sene bu vazfeyi yaptktan sonra 1707'de Mekke'de veft etti. (Seyyid Yahya Efendi) Hilfet-i Mutlaka: Tasavvufta bir velnin bir talebesinin yetitirebileceine dir verilen mutlak izin. mnen yetitiine ve bakalarn da

Ahmed Sa'd-i Serhend, babas ile birlikte Abdullah- Dehlev hazretlerinin sohbetinde bulunup Nakibend yoluna girdi. On be yanda bu sohbetlerle kemle geldi. Abdullah- Dehlev hazretleri evlenmemi idi. Bunu oullua kabl buyurdu. Hilfet-i mutlaka ile ereflendirdi. ok vel yetitirdi. 1861'de Medne-i mnevverede veft etti. (Eb Zeyd Frk) HLLLEMEK:

Abdest alrken, el ve ayak parmaklar ile sakaln ve kadnlarda sk salarn arasna slak parmaklarn sokarak hareket ettirmek. Parmaklarnzn arasn hillleyiniz ki, Allah tel da onlar kymet gnnde atele hilllemesin. (Hads-i erf-Tabern, Cmi-s-Sagr) Abdest alrken ayak parmaklarn hilllemeye ehemmiyet vermeli, mstehab deyip gememelidir. Mstehablar haff grmemelidir. Bunlar, Allah telnn sevdii, beendii eylerdir. (mm- Rabbn) HLE: Sahtekrlk, hud'a. Aldatmak, yanltmak. Hle ile rzk artmaz. Maln bereketini giderir. Hle ile azar azar biriktirilen eyler, anszn gelen bir felketle, birden bire giderek geride yalnz gnhlar kalr. Her san'atta hle yapmamak farzdr. rk i yapmak ve gizlemek haramdr. (Muhammed Gazl) Hle-i Btla: Haram hell ve helli haram yapmak veya farz kendisine uygun gelecek ekilde yapmak yhut birinin hakkna mni olmak veya haksz mal ele geirmek iin yaplan hle. Farz olduktan sonra zekt vermemek iin hle-i btla yapmak haramdr. (mm- Gazl) Haram hell yapmak iin hle-i btla yapmak yahdlerin detidir. (Abdlgan Nabls) Hle-i er'iyye: er' (dn) re. Mslmanlarn, slmiyet'e uymalar ve haram ilememeleri iin ihtiyatl yol aramalar. Herhangi bir hususta slmiyete uymaa mani bir durum bulununca o eyi yapabilmek iin kolay olan bir re aramak veya bu sretle bulunan k yolu. ciz olann, zarrete denin, ibdetini karmamak veya haram ilememek iin hle-i er'iyye yapmas lzm olur. (Sleymn bin Cez) HLL: Hac veya umre iin ihrma girilen mkt denilen yerler ile Harem yni Mekke ehri snr arasna verilen ad. Harem ad verilen yerde ihraml iken yaplmas haram (yasak) edilen eyler, burada hell olduu iin Hill ad verilmitir. Hill'in Mekke-i mkerremeye en yakn yeri bat taraftaki Ten'im denilen yerdir. Mkttan (ihrma girilen yerden) geerken bir i iin Hill'de kalmay niyet edenlerin ve Hill'de oturanlarn hacdan baka niyetle ihrmsz (iki paradan meydana gelen dikisiz elbise olmakszn) Harem'e girmeleri cizdir. Mesel Cidde ehri Hill'dedir. Hac iin, Hill'de oturanlar Hill'de; Harem'de oturanlar Harem'de ihrma girerler. (M.Mevkft) Hac etmemi fakrin bakas yerine hacca gitmesi ciz ise de, Hill'e gidince, kendisine de hac etmek farz olur. Mekke'de kalp sonraki senede kendi haccn yapmas lzm olur. (bn-i bidn) HLKAT: 1. Yaratl, yaratlma. zerinde yatp kalktnz, yiyip itiiniz, gezip dolatnz, glp oynadnz, dertlerinize dev, korkulara, scaa-soua, ala-susuzlua, yrtc ve zehirli hayvanlar ile dmanlarn hcumlarna kar koyacak vstalar bulduunuz u yer kresi yaplrken, talar, topraklar hilkat frnlarnn atelerinde piirilirken, suyu ve havas kudret kimyhnesinde imbiklerden ekilirken, siz nerede idiniz, ne iinde idiniz, hi dnyor musunuz? (Seyyid Abdlhakm Arvs)

slmiyet'i iitmeyen ok kimse vardr ki, nceleri bozulmu, uydurulmu dinlerin mensuplarna aldanmlar, astronomide ve fen mensuplarna ve bilhassa tb ilminde grdkleri nizaml hdiselerin birbirlerine balantlarn dnerek, hilkatin srlarn bu hesapl dzenin hakkatini anlamak istemilerdir. Bunlar yine akl-i selmleri ile slmiyet'in bildirdii gzel ahlkn bir ounu bulup mslman gibi yaam, kendilerine ve bakalarna faydal olmulardr. (M. Sddk bin Sad) nsann hilkatndan maksat, kulluk vazfelerini yapmaktr. (mm- Rabbn) 2. Doutan gelen vasf, cibiliyet, ftrat. (Bkz. Ftrat) HLLET (Hullet): Hall (dost) olmak, dostluk. Hallullah brhim aleyhisselma mahss bir makm. Hillet makm, asleten brhim aleyhisselma mahsstur. (mm- Rabbn) HLM: Yumuak huylu olmak, kzmamak. Gc yettii halde affetmek. Y Rabb! Bana ilim ver. Hilm ile znetlendir. Takv (haramdan kamay) ihsn eyle! fiyet ile beni gzelletir. (Hads-i erf-Berka) Allah tel, hay, hilm ve iffet shiblerini sever. Fuhu (irkin) syleyenleri ve sarkntlk yaparak dilenenleri sevmez. (Hads-i erf-Berka) lim, renmekle; hilm de gayretle hsl olur. Allah tel hayrl i iin alan, maksdna kavuturur. Ktlkten saknan, ondan korur. (Hads-i erf-Berka) Hilmi sebebiyle kul, gndzleri oru tutan, geceleri namaz klanlarn derecesine kavuur. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) fke nndaki hilm, zlimlerin gazabndan korur. (Hazret-i Ali) Allah telnn hilmi o kadar oktur ki, kullarnn cezlarn vermekte acele etmiyor. (mm- Rabbn) HLYE- SEDET: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem grn veya O'nun grnen btn uzuvlarnn eklini, sfatlarn, isimlerini ve gzel huylarn anlatan yazlar. Ssl levhalar zerine yazlan bu yazlara Hilye-i erf de denir. Pek ok siyer kitabnda Peygamberimizin Hilye-i sedeti geni ve ak olarak senedleri ve veskalaryla yazlmtr. Peygamber efendimizin Hilye-i sedeti ksaca yledir: Mbrek yz ve btn z-i erfesi (organlar) ve mbrek sesi, btn insanlarn yzlerinden, zlarndan ve seslerinden gzel idi. Mbrek yz bir miktr yuvarlak idi. Ne'eli olduu zaman mbrek yz ay gibi nurlanr, parlard. Gndz nasl grrse gece de yle grrd. nnde olanlar grd gibi, arkasnda olanlar da grrd. Yana ve geriye bakaca zaman btn bedeni ile dnp bakard. Mbrek gzleri byk idi. Mbrek kirpikleri uzun idi. Mbrek gzlerinde bir miktr krmzlk vard. Mbrek gzlerinin karas gyet siyh idi. Aln ak, kalar ince idi. Kalar aras ak idi. Mbrek burnu gyet gzel olup, orta yeri bir miktr yksek idi. Az kk deildi. Mbrek dileri beyaz olup, n dileri seyrek idi. Sz syledii zaman sanki dileri arasndan nr kard. Mbrek szleri gyet kolay anlalr, gnlleri alr, rhlar cezbederdi. Gler yzl olup, tebessm ederek glerdi. Mbrek parmaklar iri idi. Mbrek kollar etli idi. Avularnn ii geni idi. Btn vcdunun kokusu miskten gzel idi. Mbrek kollar, ayaklar ve parmaklar uzun idi. Mbrek karn geni olup, gs ile karn berber idi. Gs geni idi. ok uzun boylu olmayp, ksa da deildi. Mbrek salar ve sakallarnn kl ok kvrck ve ok dz deil yaratltan ondle idi. Krmz ile kark beyaz benizli olup, gyet gzel, nrlu ve sevimli idi. Gzel huylarn hepsi

Reslullah'ta sallallah aleyhi ve sellem toplanmt. (Muhammed Sddk bin Sad) HMMET: 1. Kast, irde, kuvvetli istek, arzu. Allah telnn vel kullarndan bir ztn, kalbinde yalnz bir iin yaplmasn bulundurup, baka bir eyi kalbine getirmemesi ve Allah teldan o iin olmasn dileyerek, bu ekilde mnev yardmda bulunmas. Evliynn himmeti, yakt beni kl eyledi Sofiyim buldum safy d cihanm kalmad Ahmed der; "Y ilh! Sana krm ok durur Hamdlillah ak- Hak'tan gayr vrm kalmad. (Sultan Birinci Ahmed Han) 2. Gayret. Kiinin kymeti, himmetine gredir. Eer onun himmeti dny iin ise, onun hibir kymeti yoktur. Eer Allah telnn rzs ise, onun kymetine ulamak pek zordur. (Eb shk el-Kassr) Kiinin himmeti dalar yerinden sker. (Ubeydullah- Ahrr) HSB (Hesb): ldkten sonra, dnyda yaptklar ilerden dolay insanlarn sorguya ekilmesi. (Bkz. Hesb) HSBET: yilii emr edip ktlkten alkoymak hussunda, hkmet adamlarnn bizzat ie karp gerekeni yapmalar. htisb da denir. (Bkz. Muhtesib) Emr-i ma'rf ve nehy-i mnkeri el ile yapmak hkmet adamlarna, dil ile yapmak din adamlarna, kalb ile yapmak da her mslmana farzdr. El ile yapmaa, hisbet denir. Dili ile yapmaa, vz ve nashat denir. Hisbet yaparak alglar, iki ielerini krmak yalnz hkmet me'murlarnn vazfesi olduu iin, bakalar krarsa derler. Hisbet yapmak, el ile mni olmak din adamlarna farz deil ise de, gnh ilenirken engel olmalar cizdir. Fakat din adam, hisbet yaparken fitne uyandrmamaldr. Yni, kendinin ve mslmanlarn dnine veya dnysna zarar gelecek olursa, hisbeti terk etmesi vcib olur. Hisbet yaparken kendinde kibr, riy (gsteri), s-i zan (kt zan), mehr olmak dncelerinin hsl olmas ve mslmana hakret ve onu chillikle itham etmesi fitne olur. (Abdlgan Nabls) HSSE: Blnebilen bir mal veya eyin her ortaa it olan ksm, ortaklardan her birinin hakk, pay. Bir sr veya deveyi, yedi kiiye kadar mslman, bli kimseler, ortak olarak satn alp kesebilirler. Sekiz kiinin yedi sr ve iki kiinin iki koyunu ortak satn almalar ciz olmaz. nk her birinin her hayvanda hissesi vardr. (Fetav-i Hindiyye) Yedi kii ortaklaa bir sr kurban ettikten sonra, ortaklarn hisselerini ayrmadan nce, hi kimseye hediye etmeleri ciz deildir. (Ahmed Zhd Efendi) Hisse-i yia: Bir eye ortak olanlarn taksim edilmemi paylarndan her biri; ortak mlkiyet. Bir kimse evini iki kiiye hediye etse, ciz olmaz. nk taksimi mmkn olmayan eyi hisse-i yia olarak vermek ciz deildir. (bn-i bidn) Bir binnn yars Ahmed'in, te biri mer'in, altda biri Ali'nin olsa; Ahmed, hisse-i

yiasn satsa, mer ve Ali almak isteseler, yarsn mer, yarsn da Ali alr. mer, hissesine gre iki misli alamaz. (bn-i bidn) HMYYE: Hazret-i Ali'yi sevdiini iddi ederek dier Eshb- kirm (Peygamberimizin arkadalarn) ktleyen ann kollarndan olan bozuk bir frka, topluluk. ilik, hazret-i Ali zamnnda ortaya kt. nsanlar arasnda yaylmas daha sonra balad. Hicretin altm senesinde Kisniyye, altm alt senesinde Muhtriyye ve yz dokuz senesinde Himiyye frkalar ortaya ktysa da tutunamadlar, yok oldular. (Abdlazz Dehlev) Himiyye frkas iki ksmdr. Bir ksm Hiam bin el-Hakem er-Rfiz'ye balanr. Bunlara Hakemiyye de denir. kinci ksm ise, Him bin Slim el-Cevlik'ye baldr. (Abdlkhir Badd) Him bin Hakem'in kurduu Himiyyeye gre; Allah snrl ve sonlu olan bir cisimdir. Uzunluu, genilii ve derinlii vardr. Gmten yaplm, saf bir zincir ve her yan yuvarlak inci gibi ldayan bir nrdur. mmlar gnhlardan korunmu olduu hlde peygamberlerin gnah ilemesi cizdir. (Abdlkhir Badd) Him bin Slim el-Cevlik'nin kurduu Himiyyeye gre; Allah insan eklindedir. O, et ve kandan olmayp, ykseklerde parlayan yksek bir nrdur. O'nun elleri, ayaklar, gzleri, kulaklar, burnu ve az vardr. st yars bo, alt yars ise doludur. O'nun siyah salar ve hikmet fkran bir kalbi vardr. (Abdlkhir Badd) HTB: Syleme, buyurma. Allah tel Kur'n- kermde Peygamber efendimize hitb ederek; "Kur'n- kerm okuyacan zaman, Ez... syle" buyurdu. (Nahl sresi: 97) Hitbe (Hitbet): Dinleyicilere bilgi vermek ve yol gstermek iin yaplan konuma. Allah tel yet-i kermede melen, uayb aleyhisselmn kavmi olan Medyen ahlisine hitbesini yle bildirmektedir: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin. Sizin O'ndan baka hibir ilhnz yoktur. Rabbinizden size apak bir burhn geldi. Artk lei tarty tam tutun. nsanlarn haklarn eksik vermeyin. Yeryzn slhndan sonra fesda vermeyin. (A'rf sresi: 85) Peygamber efendimizin, akrabsn dne dvet hitbesi yledir: Hamd, yalnz Allah telya mahsustur. Yardm, ancak O'ndan isterim. O'na inanr, O'na dayanrm. phesiz bilir ve bildiririm ki, Allah teldan baka ilh yoktur. O birdir. O'nun ei ve orta yoktur. Size asl yalan sylemiyorum. Doruyu bildiriyorum. Sizi bir olan ve O'ndan baka ilh olmayan Allah telya mn etmeye dvet ediyorum. Ben O'nun size ve btn insanla gnderdii peygamberiyim. Vallhi siz, uykuya daldnz gibi leceksiniz, uykudan uyandnz gibi diriltileceksiniz ve btn yaptklarnzdan hesba ekileceksiniz. yiliklerinizin karlnda mkft, ktlklerinizin karlnda cez greceksiniz. Bunlar da ya Cennet'te ebed (sonsuz) kalmak veya Cehennem'de ebed kalmaktr. nsanlardan, hiret azb ile ilk korkuttuum kimseler sizlersiniz. (bn-i Him) HZB: 1. Blk, taraftar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki:

Kim Allah', Peygamberini ve m'minleri yr (dost) edinir yardmda bulunursa, phesiz onlar, Allah telnn hizbidir. stn gelecek olanlar onlardr. (Mide sresi: 56) 2. Kur'n- kermin yirmi sayfadan meydana gelen czlerinin drtte biri olan be sahife. Hizb- eytn: eytnn aldatmalarna kaplan topluluk. eytann taraftar, eytana uyanlar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bunlar eytan kaplam ve (dil ve kalpleriyle) Allah' hatrlamay kendilerine unutturmutur. Bunlar eytann hizbidirler. Hizb--eytn muhakkak hsrna denlerdir. (Mcdele sresi: 19) HZMET: Birinin iini grme. Anne ve babanz sizin hizmetinize muhtc iseler, onlara hizmeti cannza minnet biliniz. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Ey dny! Bana hizmet edene hizmeti ol! Sana hizmet edene glk gster! (Hads-i kuds-Berka) Cenzelerde hizmet etmekte bulun! Allah rzs iin cenzenin mezrna bir krek toprak atver! O attn toprak, kymette terzne konacaktr. (Sleymn bin Cez) Bir kimse din hizmelerinde bulunsa ve bu hizmetlerde, nefsine bir pay ayrsa, yapt hizmetlerin tadn ve faydasn bulamaz. (Eb Sleymn Drn) Dne yapt hizmetlere, slmiyet'i kuvvetlendirmesine ve insanlarn doru yola gelmelerine sebeb olmasna gvenmemeli ve bunlarla vnmemelidir. (mm- Rabbn) Hizmet grmek istiyen hocasna hizmet etsin. (Abdullah- Dehlev) HUBB-I DNY: Dny sevgisi. lmden sonra ie yaramayacak olan eylere dkn olmak. Dny; haramlar, mekruhlar ve Allah tely unutturan her eydir. (Bkz. Dny) Hubb- dny arttka, hirete olan zarar da artar. hiret sevgisi arttka, dnynn ona zarar azalr. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Hubb- dny, gnahlarn badr. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) HUBB-I FLLH VE BUD-I FLLH: Allah tel iin sevmek ve Allah tel iin dmanlk etmek. Allah telya Cebril aleyhisselm gibi ibdet etseniz; hubb- fillh ve bud- fillh yapmadka, hibirisi kabl olmaz! (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) Amellerin, ibdetlerin en kymetlisi, hubb- fillh ve bud- fillhtr. (Hads-i erf-Berka) Allah tel, Ms aleyhisselma; "Yalnz benim iin ne yaptn" buyurdu. "Y Rabb! Senin iin namaz kldm, oru tuttum, zekt verdim ve zikr yaptm (Seni andm)" cevbn verince; "Kldn namazlar seni Cennet'e kavuturacak yoldur, kulluk vazfendir. Orularn seni Cehennem'den korur. Verdiin zektlar, kymet gn sana glgelik olur. Zikirlerin de o gnn karanlnda sana k olur. Benim iin ne yaptn?" buyurdu. "Y Rabb! Senin iin olan eyi bana bildir" deyince, Allah tel; "Y Ms! Sevdiklerimi sevdin mi ve dmanlarma dmanlk ettin mi?" buyurdu. Ms aleyhisselm, Allah tel iin olan en kymetli eyin Hubb- fillh bud- fillah olduunu anlad. (Hads-i

erf-Mektbt- Ma'smiyye) Allah telnn en ok sevdii ibdet, hubb- fillh ve bud- fillhtr. (Sleymn bin Cez) HUBB-I RYSET: Makam ve mevki sevgisi. Hubb- riysetin insana yapaca zarar, iki a kurdun, bir koyun srsne girdii zaman, yaptklar zarardan daha oktur. (Hads-i erf-Berka) Hubb- riyset insanlarda eyden hsl olur. Birincisi, nefsin arzlarna kavumak arzusu. Nefs, arzlarnn, haram yollardan elde edilmesini ister. kincisi, kendinin ve bakalarnn haklarn zlimlerden kurtarmak, mstehb (dinde gzel grlen) ve mbh (dnen izin verilen) ileri yapmak iindir. Bu niyet ile mevkiye kavuurken, riy (gsteri) ve hakk btl ile kartrmak gibi, slmiyet'in yasak ettii eyleri yapmamak ve vcibleri, snnetleri terk etmemek lzmdr. ncs nefsi elendirmektir. (Muhammed Hdim) HUBB-ISV: Allah teldan baka eylerin sevgisi. (Bkz. Msiv) Olup ndim elim ektim hevdan, Pk ettim kalbimi hubb- sivdan. Yzm derghna dndm ilh, Kapundan etme red, bu pr gnh. (Muhammed bin Receb) HUCCET: 1. Senet, veska, dell, burhn. (Bkz. Dell) Temizliini tam yapp, vakitlerine uyarak be vakit namaza devm eden kimseye o namaz kymet gnnde nr, huccet ve dell olur. Kim namaz zyi ederse, Fir'avn ve Hmn ile harolur. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Elli drt farzdan biri de Kur'n- azm--n huccet, tutmak, O'nun hkmne rz olmaktr. (Muhammed bin Kutbddn znik) 2. er' mahkemelerde bir dvnn hitlerini dinledikten sonra kdnn verdii hkmn yazld lm, belge. Huccet-l-slm: 1. yz bin hads-i erfi, senetleri (rivyet edenleri) ile birlikte ezberden bilen byk slm limi. Hccet-l-slm mm- Gazl buyurdu ki: Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellemin dnyya yaylan nashatlerinden biri udur: Allah telnn, bir kuluna rahmet etmeyeceine, ona gazb ve azb edeceine almet, dnyya ve hirete faydas olmayan eylerle megl olmas, zamanlarn lzumsuz eylerle ldrmesidir. Bir kimsenin mrnden bir saati, Allah telnn beenmedii bir eyde geerse, ne kadar ok pimn olsa, zlse yeridir. Bir kimse krk yan getii hlde onun hayrl ileri yni sevblar, kt ilerinden, yni gnhlarndan ziyde olmad ise, Cehennem'e hazrlansn." Bu hads-i erfin mnsn iyi anlayanlara, bu nashat yetiir. 2. Dinde sz shibi mnsna mm- Gazal hazretlerinin lakab. HUCURT SRES:

Kur'n- kermin krk dokuzuncu sresi. Hucurt sresi Medne'de nzil oldu (indi). On sekiz yet-i kermedir. Drdnc yet-i kermede geen Hucurt kelimesinden dolay sreye bu isim verilmitir. Srede, bir ksm ahlk kurallar ile Peygamber efendimize ve insanlarn birbirlerine kar nasl davranacaklar bildirilmektedir. Allah tel Hucurt sresinde melen buyuruyor ki: Ey mn etmekle ereflenenler! Sesinizi, Nebiyyullah'n (Allah telnn peygamberinin) sesinden yukar karmaynz. O'na kar, birbirinize bardnz gibi seslenmeyiniz!O'na saygszlk gsterenin ibdetleri yok olur. (yet: 2) Kim Hucurt sresini okursa, Allah telya itat edenlerin sevb kadar sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) HD ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ismi geen peygamberlerden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: d kavmine kardeleri Hd'u (peygamber olarak) gnderdik. Hd (aleyhisselm) onlara; "Ey kavmim! Allah telya ibdet edin. bdet edilecek O'ndan bakas yoktur. Hl O'nun azbndan korkmayacak msnz?" dedi. (A'rf sresi: 65) Hd'u (aleyhisselm) ve dinde ona tbi olanlar rahmetimizle kurtardk. Bizim yetlerimizi yalanlayp m'min olmayanlarn ise silsile ve kklerini kestik. (A'rf sresi: 72) Hud aleyhisselm Yemen'de bulunan d kavmine peygamber olarak gnderildi. Nuh aleyhisselm'n olu Sm'n neslindendir. Hd aleyhisselm, Yemen'de Aden ile Umman arasnda bulunan Ahkf diyrnda doup yetiti. ocukluundan tibren Allah telya ibdet etmekle megl oldu. Ara sra ticretle de megl olan Hd aleyhisselm, gyet efkatli ve ok cmert idi. Bolluk, bereket iinde ve gsterili binlar yaparak yaayan d kavmi zamanla bozuldu. Btn nmetleri kendilerine veren Allah tely unutan d kavmi putlara tapmaya baladlar. Kendilerine Hd aleyhisselm peygamber olarak gnderildi. Nh aleyhisselmn bildirdii dnin esaslarn onlara anlatt. Allah telya inanmalarn ve ibdet etmelerini syledi. Dvetini kabl etmeyen d kavmi ona kar ktlar. Hd aleyhisselm onlar Allah telnn azb ile korkuttu. Pek az kimse mn etti. Hd aleyhisselm kavmini mna dvet etmeye devm etti. Kavmi ona hakret ettiler, kendinden geinceye kadar dvdler. Hd aleyhisselm, kavminin slh olmayacan anlaynca; "Y Rabb!Sen her eyi biliyorsun. Ben onlara peygamberliimi bildirdim. Ey Rabbim!Onlara, ders almalarna vesle olacak bir musbet ver" diye bedduda bulundu. Hd aleyhisselmn dusn kabl buyuran Allah tel, d kavmine nce kuraklk, ktlk musbetini verdi. sene mddetle hi yamur yamad. Akan pnarlar kuruyup aalar meyveler sararp soldu. Hayvanlar susuzluktan telef oldu. Hd aleyhisselm ylmadan onlar mna dvete devm etti ise de git-gide azgnlatlar. Hd aleyhisselma daha ok eziyet ettiler. Hd aleyhisselm mcizeler gsterdi fakat yine inanmadlar. Allah tel, d kavmi zerine azb ykl bulutu gndererek, buluttan esen bir rzgrla onlar helk etti. d kavmi zerine ok iddetli gelen bu rzgr, Hd aleyhisselm ve ona tbi olanlarn yzlerine gyet serinletici ve tatl olarak esti. Hd aleyhisselm, d kavmi helk olduktan sonra, kendine inananlarla birlikte Mekke-i mkerremeye gitti. Kbe-i muazzamann bulunduu yerde ibdet ve tatla megl oldu ve orada veft etti. Kabrinin Harem-i erf (Kbe-i muazzamann etrfndaki mescid)de Hicr denilen yerde bulunduu rivyet edilmektedir. (Taber, Nianczde Mehmed Efendi)

HD SRES: Kur'n- kermin on birinci sresi. Mekke-i mkerremede indi. Yz yirmi yet-i kermedir. Hd sresi on beinci ve on altnc yet-i kermelerinde melen buyruldu ki: Kim dny haytn ve onun znet (ve ihtimn) isterse, onlarn yaptklarnn (altklarnn) karln burada tammen deriz. Onlar bu hususta bir eksiklie de uratlmazlar. Onlar yle kimselerdir ki, hirette kendilerine ateten bakas yoktur. (Dnyda) iledikleri eyler (hatt iyilikler) orada boa gitmitir. Zten yapageldikleri hep botur. Hd sresi beni ihtiyrlatt. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) HUD: Varl kendinden olup, bakasna muhtc olmayan Allah tel. Niin kfrn eder insan, Hud nmet verir iken, Utanmayp eder isyn, kmyu ol grr iken, Beher an hamd kretmez, dahi insan fikretmez, Her gn hakk zikretmez, bedende can durur iken. (Niyzi Msr) H zulmetmez kuluna Hds Herkesin ektii, kendi cezs. (Muhammed Sddk bin Sad) Hud dostlarnn huzrunda tevzu eyleyiniz (alak gnll olunuz), yalvarnz da sizin iin du etsinler ve kabl olsun. (Ali Rmiten) HUD': Boyun emek, alak gnlllk. Kalbde devaml olan Allah korkusu. Allah telya itat etmek. Namazn kusrsuz olmas; dn hkmleri bildiren fkh kitaplarnda geni olarak yazlm olan farzlarn, vciblerini, snnetlerini ve mstehblarn yerlerine getirmekle olur. Namaz tamamlamak iin, bu drt eyden baka yaplacak bir ey yoktur. Namazda hu' yni her uzvun (organn) tevz gstermesi, bu drt eyi yapmakla hsl olur. Kalbin hud'u da, yine bunlar tamam yapmakla olur. (Ahmed Frk) HUDD: Miktr, dinde kesin ve aka bildirilmi cezlar. (Bkz. Had) HUDR: Allah teldan baka hibir eyin kalbde bulunmamas. Allah tel ile berber olmak, O'nu unutmamak. (Bkz. Huzr) HUKEM: Din bilgilerini, fen bilgileri ile isbat eden m'minler. (Bkz. Hakm) HUKK-UL-IBD: nsanlara it haklar. (Bkz. Kul Hakk) HUKKULLAH: Allah telnn emri ve kulluk borcu olarak yaplan, kimsenin tasarrufta bulunamyaca, deitiremeyecei eyler.

mn, namaz, oruc, hac, cihd, zekt, r, sadaka-i ftr; hrszlk ve yol kesicilik gibi sulara verilecek cezlar, ktilin ldrd akrabsnn mrsndan mahrm olmas, kasten orucunu bozann ve hac esnsnda av hayvan ldrenlerin mkellef olduu keffretler hep hukkullahtandr. Bunlara hukkullah denmesi, Allah teldan bakasnn bu eit ilerde tasarruf edemiyecei, beer haytn devmnn ve isikrrnn temel artlarndan olmas bakmndan ehemmiyetini ifde etmek iindir. Erkek ile kadnn nikahsz berber olmalar, zin iinin haramln kaldrmaz. Kadn ile erkek bu yetkiye shib deildir. nk bunlar, hukkullahtandr. nsanlara it haklardan deildir. Haramln kimse deitiremez. (Serahs, Teftzn) HUL': Zevceyi mal karlnda boamak. Hul' ile boanmada nikhta anlalan mehirden ok istemek mekrhtur. (Eb'l-Leys-i Semerkand) HULD CENNET: Sekiz Cennet'in drdncs. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) de ki: Acab bu Cehenem mi hayrl, yoksa takv shiplerine (Allah teldan korkup haramlardan kaan kimselere) vd olunan Huld Cenneti mi? Ki bu onlar iin bir mkft, bir merci'dir (dn yeridir). Orada devml kaldklar hlde, o takv shiblerinin her diledikleri vardr." (Furkn sresi: 15-16) Y Rabb! Sendenmn, tkenmeyen nmetler, Huld aleyhisselma arkada olmay isterim. (mm- Gazl) HULEF- ERBEA: Drt byk halfe. (Bkz. Hulef-i Ridn) Hulef-i erbeann birbirinden stnl hilfetleri sras iledir. (mm- Rabbn) HULEF- RDN: Her bakmdan olgun ve Reslullah Efendimize uyan yksek halfeler mnsna, Resl-i ekremden (sallallah aleyhi ve sellem) sonra srasyla halfe olan hazret-i Eb Bekr, mer, Osman ve Ali (radyallah anhm) iin kullanlan tbir. Allah teldan korkunuz. Banzdaki emir, Habe kle olsa bile, itat ediniz! Benden sonra mslmanlar arasnda ayrlklar olacaktr. O karklk zamanlarnda benim snnetime ve Hulef-i Ridn'in snnetlerine sarlnz. Benim halfelerim doru yolu gsterirler. Onlarn gsterdii yolda olunuz! Sonradan karlan eylerden saknnz! (Hads-i erf-Tirmiz) Hulef-i Ridn'i sevmemek sretiyle Peygamber efendimizi incitmek, hazret-i Hasen ve Hseyn'i sevmemek sretiyle incitmek gibidir. (mm- Rabbn) Hutbede, Hulef-i Ridn'in isimlerini zikretmek, Ehl-i snnetin ir (almeti)dr. (mm- Rabbn). HULK (Huluk): Huy. Allah'm halkm (yaratlm) gzel yaptn gibi hulkumu da gzel eyle. (Hads-i erf-Berka) Huluk- Azm: Cenneti'nde Muhammed

Kur'n- kermin bildirdii ve Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem shib olduu gzel huylar. Allah tel Kur'n- kermde Muhammed aleyhisselma hitben buyurdu ki: Sen huluk- azm zeresin. (Kalem sresi: 4) Allah tel, sevgilisi ve huluk- azm shibi olan, ok merhametli Peygamberine sallallah aleyhi ve sellem, slm dmanlar ile cihd ve muhrebe etmeyi ve onlara kar sertlik gstermeyi emrediyor. Demek ki, slm dmanlarna sert davranmak huluk- azmdendir. (mm- Rabbn) HULLE: slm nikh hkmlerine gre def boanm bir kadnn, tekrar ayn adam tarafndan alnabilmesi iin; baka bir erkek tarafndan nikhlanp, dn ve vaty olduktan sonra boanmas. Hulle, bir erkek iin zillet ve aalktr. (Ahmed Zhd Efendi) Allah tel erkeklere boanmak hakkn verdiyse de, bu hakk gelii gzel kullanmamalar ve kadnlarn erkekler elinde oyuncak olmamalar iin erkeklere hulle zilletini yklemitir. Hulle korkusundan mslman bir erkek talk (boanma) lafn azna bile alamaz. ile arasnda boamak szn akayla da olsa kesinlikle sylememelidir. (bn-i bidn) HULL ETMEK: Girmek, yer etmek; bir cismin baka bir cisme girmesi, iki eyin birlemesi. Allah telnn kula girmesi sretiyle onun ilhlatn kabl edenlerin bozuk ve yanl gr. Allah tel zerinden, gece-gndz ve zaman gemesi dnlemez. Allah telda, hibir bakmdan, hibir deiiklik olmyaca iin, gemite, gelecekte, yledir, byledir denemez. Allah tel, hibir eye hull etmez ve etmemitir. (Mevln Hlid-i Badd) Allah tel hibir eyle birlemez. Hibir ey de O'nunla birlemez. O'na hibir ey hull etmez; O da bir eye hull etmez. O'nun benzeri, ei yoktur. Nasl olduu anlalamaz, dnlemez. (Ahmed Frk) lhn, bir cisme hull etmesi, imknszdr. Eer ilh cism olsayd, baka bir cisme de hull ederdi. Cisme hull eden ey ise, cism olur ve hull edince iki cismin maddeleri birbirine karr. Bu da, ilhn paralanmasn cb ettirir... Bu durum ise, cenb- Hak iin muhldir (mmkn deildir, olamaz). O hlde, Allah tel hibir eye hull etmemitir. (Fahreddn Rz) HULS: Dny menfaatlerini dnmeden btn i ve ibdetlerin yalnz Allah iin olmas, niyet temizlii. (Bkz. hls) Ma'lm olsun ki, Hak tel her eyden evvel akl yaratmtr. Ve ona ilim, zek, huls, doruluk, cmertlik, tevekkl, korku ve mit hasletleri vermitir. te, bu aklla ereflenen kimseler, btn yaratlndaki gyeyi yni Cenb- Hakk'n birliini tastik ederek, O'nun rzsna kavuurlar. (Sleymn bin Cez) HUMS (Humus): Bete bir; ganmetten, mdenlerden ve bulunan defnelerden beytlml denen devlet haznesine ayrlan bete bir hisse. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Eer Allah'a mn etmi ve hak ile btln ayrld gnde (Bedr savanda) kulumuza

indirdiimize inanmsanz, biliniz ki; ganmet olarak aldnz herhangi bir eyin humus'u; Allah'a, Reslne, O'nun akrablarna, yetimlere, yoksullara ve yolda kalm yolcuya ittir. Allah her eye hakkyla kdirdir. (Enfl sresi: 41 Rikazda (bulunan defnelerde) humus vardr. (Hads-i erf-Buhr) Humus, Reslullah efendimiz zamnnda; Allah ve Reslne bir hisse, Reslullah'n akrablarna bir hisse, yetimlere, miskinlere ve yolculara birer hisse olmak zere 5 hisseye ayrlrd. Sonra hazret-i Eb Bekr, mer veOsman humusu hisse olarak taksim ettiler. Reslullah'n veft ile kendisinin ve akrablarnn hisseleri dt. Humus geri kalan gruba taksim edildi. (Abdullah bin Abbs) HUMD: Durgunluk, uyuukluk; bir mni olmad halde bekrl istemek. ehvet ve iffetin azl. ehvetin (hayvn rhun kendine tatl gelen eyleri istemesi) lzmundan az olmas humddur. Byle kimse, hasta olduundan veya haysndan (utanmasndan), yhut korkusundan, kibrinden (byklk taslamasndan), muht olduu eylere kavumakta gevek davranr. (Muhammed Hdim) Humd sfat bulunan kimse, hell olan zevkleri ve mer arzlar terk eder. Bylece ya kendi helk olur, yhut nesli kesilir. (Muhammed Hdim) HURFE: Dne, fenne, akla uymayan szler ve iler. slm dni, btn hurfelerden, efsnelerden temizlenmi olan, yalancl reddeden, insanlar gnahkr deil, bilkis Allah'n kulu olarak kabl eden, onlara hayatta alma ve iyi yaama imknn veren, bedenin ve rhun temizliini emreden bir dindir. (Kemhl Feyzullah) Bu gnk hristiyanlk, putperestlik ve hurfelerle doludur. (H.F.Fellow) HR: Allah telnn mn edenlere mkfat olarak yaratt, nasl olduklar bilinmeyen Cennet kz... Kzd zaman istediini yapabilecek bir m'min kimse, kzmazsa, Allah tel kymet gn onu herkesin arasnda arr; "Cennet'te istediin hrnin yanna git" der. (Hads-i erf-Et-Tc) Cennet'e girdim. Bir kk grdm. inde bir hri grdm; "Sen kimin iinsin?" dedim. mer bin Hattb iin yaratldm!"dedi. (Hads-i erf-Buhr ve Mslim) Cennet'in gzel kokusu, be yz yllk yoldan alnr. Cennetliklerin, Cennet'te imekten at ve develeri vardr. Yularlar, eerleri, heybeleri, kzl ykuttandr. Bunlara binerek birbirlerini ziyret ederler. ileleri hrlerdir. Hrler ise, dizilmi inciler gibidir... Allah tel huylarn her trl ktlkten temizledii gibi, smkrmek, abdest bozmak ve benzeri hallerden de bedenlerini arndrmtr. Bu gibi hllerde kendilerinden misk gibi kokular kar. (Hasen-i Basr) Can vermek acs dny aclarnn hepsinden daha acdr. Fakat, hiret azblarnn hepsinden daha hafiftir. M'min, rhunu teslim edecei vakit, rahmet meleklerini, Cennet hrilerini grr. Onlar grmenin zevki ile can verme acsn duymaz. Rhu, tereyandan kl eker gibi, kolay kar. Nmetlere kavuur. (Abdlhakm-i Arvs) HURMA: Nahle aacnn meyvesi.

Orulu olan kimse hurma ile iftar etsin. nk hurma bereketlidir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) M'minin sahrunun hurma ile olmas ne gzeldir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Nahlenin meyvesi olan hurma yinince, insann paras, dokusu olur. Orulu kimse iftar zamnnda ehvetlerden ve dnynn geici zevklerinden temiz olduu iin, hurmadan pekok istifde eder. (mm- Rabbn) HURMET- MSHERE: Erkein herhangi bir kadn ile zin etmesi veya herhangi bir yerine unutarak ve yanlarak da olsa ehvetle (lezzet alarak) dokunmas hlinde, o kadnn neseb (soy) ile ve st ile olan anas ve kzlar ile; kadnn da o erkein olu ve babas ile evlenmesinin ebed, sonsuz olarak haram, yasak olmas. Kzlar, kendilerinden emn olsalar da yabanc erkeklere dokunmalar ciz deildir. ehvet ile dokunurlarsa hurmet-i mshere hsl olur. Kzn ve ihtiyarlarn ehveti, kalbin meyletmesi demektir. (Dmd) Dmd ile kayn vlidesi arasnda hurmet-i mshere meydana gelirse, bu kz yni hanm ile ebed (sonsuz) olarak bir daha evli kalamaz. (Kerder) HURFLK: Acem yahdisi Fadlullah- Hurf'nin v.796 (m. 1393) kurduu bozuk yol. Kfr ve sapk inanlar sebebiyle Timur'un olu Mrnh tarafndan ldrlmtr. Hurflerin temel inan ve fikirleri zetle yledir: Fadlullah- Hurf'ye tanr derler. Namaz bir kere klmak, orucu mrnde bir gn tutmak farzdr. Gusl edip de vcdunuzu hrpalamaynz derler. Hazret-i Ali'nin szleri diyerek uydurduklar Hutbet-l-Beyn ve baka kitaplarnda hadsler dzerek "Ali'yi sevenlere gnh zarar vermez. bdete lzm yoktur, haramlar helldir" derler. Baba ve dede ad verilen hurf ileri gelenleri, papazlar gibi gnh karrlar. (Tokatl shak Efendi) Hurfliin kurucusu olan Fadlullah- Hurf, nokta ilmi diye bir ey uydurdu. "Bu i mbahtr, nokta ift geldi. Falan ey haramdr, nokta tek geldi" gibi szlerle insanlar kandrmaya alt. Harflere bz mnlar vererek bir takm iretlerle, anlalmayan eylerle dolu olan Cvidn adndaki kitabn yazd. nce peygamberlik, sonra da tanrlk iddiasnda bulundu. Btn dinleri inkr edip, slmiyet'le alay etti. Haramlara mbh, nefsin arzularna serbesttir dedii iin Hurflik chil ve kt insanlar arasnda yayld. (Tokatl shak Efendi) Fadlullah- Hurf'nin ldrlmesinden sonra, yardmclarndan Aliyyl-a'l adl birisi Anadolu'ya gelerek bir Bekt tekkesine girdi. Hurflie it bozuk fikirleri gizlice yayp chilleri aldatt. Hac Bekt- Vel'nin yoludur diyerek haramlara mbh ve nefsin arzularna serbesttir dedi. nsanlar aldatabilmek iin kendisine Bekt diyerek, Hrflii yayd. ZamanlaOsmanl Devleti'nin Yenieri ordusuna da szan Hrfler, zaman zaman yenierileri isyna tevik ederek fitneler karp byk karklklara sebeb oldular. (Tokatl shak Efendi) HURF-I MUKATTAA: Kur'n- kermde bz sre balarnda bulunan ve mns ak olmayan ikisi bir arada veya tek bana yazl harfler. Elif lm mm, Ysn, Elf lm r... gibi. Hurf- mukattaa, bulunduu sreden bir yettir. Mans kapal olan mtebih yetlerdendir. Mtebih yetin gerek mnsn Allah tel ve O'nun sevgilisi Peygamber efendimiz ve Ulem-i rsihn denilen derin limler bilir. nk bunlarn her harfi, Allah tel ile sevdikleri arasnda gizli sr ve ince iretlerdir. (Ahmed Frk) HURMYYE:

Bozuk Btniyye frkasnn dier bir ad. Bu sapk frkada bulunanlar, birok haramlara hell dedikleri iin, Hurmiyye adn almlardr. (Bkz. Btniyye) HUSF NAMAZI: Ay tutulduunda klnan namaz. phesiz ki, gne ile ay, Allah'n yet (iret) lerindendir. Bunlar, hibir kimsenin hayt veya lm iin tutulmazlar. Siz bunlar tutulmu (Husf etmi) grrseniz, hemen tekbr aln, Allah'a du edin, husf namaz kln ve sadaka verin. (Hads-i erf-Mslim) Husf ve kusf namazlarndan sonra gne ve ay meydana kncaya kadar Allah telya yalvarp yakarlr. (Seyyid Alizde) HUSMET: 1. Dv amak. Erkek vatyden (hanmna yaklamaktan, cim yapmaktan) ciz ise, Hanefde kadn, nikh fesh (bozmak) iin husmet hakkna mlik olur. (mm- a'rn) 2. Dmanlk. Husmet, kalb hastalklarndandr. Uhud gazsnda (savanda), Reslullah efendimiz, mbrek yzn yaralyan ve mbrek diini kranlara lnet (beddu= kt du) etmedi, husmet beslemedi: "Y Rabb! Bunlara hidyet et (doru yola kavutur); anlamyorlar, bilmiyorlar" diye du etti. "Allah tel iin affedeni (balayan), Allah tel ykseltir" buyurdu. (Muhammed Hdim) Kalbi datan, haytn zevkini gideren, din mrvvetini (gzelliini, parlakln) alp gtren, mal hussundaki husmet gibi zararl hibir ey yoktur. (mm- Gazl) Kalblerinde husmet tayan insanlarn ii; altnda ate yanarak kaynayan tencereler gibi devaml kaynar ve bu husmet sebebiyle ilerinden ate salr. (Hassn bin Sbit) H DER DEM: Nakibendiyye yoluna it on bir esastan biri. Her nefeste Allah tely hatrlamak. H der dem, dncelerle gnln dalmasn nler. (mm- Rabbn) HU': Tevz, alak gnlllk. Hakk'a boyun emek. Korku ve sevgiden meydana gelen edebli bir hal. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: mn edenlerin, Allah tely ve Hak'tan ineni (Kur'n- kermi) zikr iin, kalblerinin hu' zamn hl gelmedi mi? Onlar, daha evvel kendilerine kitab verilip de zerlerinden uzun zaman gemi, artk kalbleri kararm bulunanlar gibi olmasnlar. Onlardan bir ou dinlerinden km fsklard. (Hadd sresi: 16) M'minler herhlde kurtulacaklardr. Onlar namazlarn hu ile klanlardr. (M'minn sresi: 1,2) Kalbi megl eden, hu'u gideren eyler yannda, mesel ssl eyler karsnda, oyun ve alg aletleri yannda ve arz ettii yemekler karsnda, namaz klmak mekrhtur. (bn-i bidn) Huzr ve hu' ile klnan iki rek'at namaz, gfil (Allah tely unutmu) bir kalb ile akamdan sabaha kadar klnan namazdan hayrldr. (Abdullah ibni Abbs) Dunn edeblerinden biri de; du ederken, ciz olduunu ifde etmek, huzr ve

hu'iinde Allah'tan korkarak ve kabln umarak istedii eyde devm zere olmaktr. (mm- Gazl) HUTAME: Cehennem'in beinci tabakas. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Arkadan ekitirmeyi, yze kar elenmeyi ve bakalarn ayplamay ve servet biriktirip onu saymay det edinenlere veyl (yazklar) olsun! O maln kendisini ebed klacan m zanneder? Hayr! Yemin ederim ki o, Hutame'ye atlr. Hutamenin ne olduu sana sylendi mi? O, Allah telnn tututurulmu, yandka trmanp kalblerin t stne kan ateidir. (Hmeze sresi: 1-7) HUTBE: Hitbe, nutuk, konuma, vz. Cum namazlarndan evvel, bayram namazlarndan sonra hatbin (immn) minber denilen ykseke yerde cemate kar okuduu Allah telya hamd, Reslullah'a salt ve selm ve m'minlere nasihat ve dudan ibret bir ibdet. bdet, emirleri yapmak demektir. Kur'n- kermi ve hutbeyi okumak ibdettir. (Seyyid Abdlhakm Efendi) Cum ve bayramda hutbeyi ksa okumak snnettir. (Tahtv) Hutbede drt byk halfenin (hazret-i Eb Bekr, mer, Osman, Ali (radyallah anhm) adn yksek sesle sylemek Ehl-i snnet olmann almetidir (iretidir). (Ahmed Frk) Hutbe okunurken yer deitirmek, yanndakilere sknt vermek haramdr. (bn-i bidn) Hazret-i mer'in bir hutbesi yledir: Ey insanlar! Kur'n- kermi reniniz. O'nunla amel ediniz (emir ve yasaklarna uyunuz). (bn-i Abdi Rabbih) mer bin Abdlazz'in ilk hutbesi: Ey insanlar!inizi (kalbinizi) dzeltiniz ki, dnz da (ileriniz de) dzelsin. hiretinizi iyi yapn ki, dnynz da iyi olsun. (bn-i Abdi Rabbih) Kuds'n fethinde byk lim bn-i Zek'nin hutbesi yledir: Ey cemat!Allah telnn dnine yardm ediniz. Bu yoldaki hizmeti frsat biliniz. unu iyi biliniz ki, iler netcelerine gre kymet kazanr. Allah tel, emirlerine ve yasaklarna uyma hussunda bize ve size yardm eylesin. Allah tel size yardm ederse sizi kim yenebilir. Eer size yardm etmez, yalnz brakrsa, size yardma kimin gc yetebilir? (bn-i Receb) HUY: Mzc, tabiat, ahlk. bdetleri az olan bir kul, iyi huyu ile kymette yksek derecelere kavuur. Bir kulun ibdetleri ok olsa da, kt huyu, onu Cehennem'in dibine gtrr; bzen kfre gtrr. (Hads-i erf-Berka) y huylar tamamlamak, yerletirmek iin gnderildim. (Hads-i erf-Berka) Scak su buzu erittii gibi, iyi huy da hatlar eritir. Sirke bal bozduu gibi, kt huy, hayrt ve hasent (iyilikleri) yok eder. (Hads-i erf-Berka) Ey olum! Kt huydan, gnl danklndan sakn, sabrsz olma. Yoksa arkada bulamazsn. ini severek yap, skntlara katlan. Btn insanlara kar iyi huylu ol. nk

insanlara kar iyi huylu olan ve onlara gler yz gstereni herkes sever. (Lokman Hakm) Muhammed aleyhisselm, gyet gzel huylu, gzel yzl, kibr tavrl ve ok drst bir zt idi. Dim hiddet ve iddetten kam, hibir zaman zulm yapmamtr. Mslmanlarn dim iyi huylu, gler yzl olmasn istemi, Cennet'e iyi huy ve sabr ile gidileceini bildirmitir. (Muhammed Rebhm) HUYEL: Harbde dmana kar tekebbr etmek (byklenmek, stn grnmek), kibirlenmek. HUZR: 1. Allah teldan baka hibir eyin kalbde bulunmamas. Peygamber efendimizin bildirdii yet-i kermeleri ve dular, belli vakitlerinde okumaldr. Bunlar ve nfile namazlar, ihls ile, kalb huzru ile okunmazsa, sahh olmazlar, faydalar dokunmazlar. (Abdullah- Dehlev) 2. Nezd, yan. Bir m'minin kabrini ziyret eyleyen, Hak tel huzrunda nfile bir hacdan ziyde (fazla) sevba nil olur (kavuur). (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Byklerin huzru, sohbeti ile ereflenmeyen zavalllarn hli harbdr. (mm- Rabbn) Yzm yok huzra kam y Rab! Neler etti bana bu nefs-i den. (M. Sddk Gm) 3. Rahat, gnl ferahl sedet. eytann hlelerinden drdncs, imdi dnyy kazanmak iin al da, rhata kavu, o zaman rahat rahat, huzr iinde ibdet edersin diyerek ibdete mni olur. Buna cevb olarak, ecel benim elimde deildir. Herkesin mrn Allah tel ezelde taktir etmitir.Belki yaknda lrm. bdet vazfelerini vaktinde yapmalym, demelidir. (Hdim) Allah korkusu ve Allah sevgisi insanlar sedet ve huzra kavuturan iki kanat gibidir. (Mustafa Sabri Efendi) Huzr- lh: Allah telnn nezdi. Huzr- ilhde bulunan meleklere Mukarrebn denir. (Mevln Hlid-i Badd) HCRE- SEDET: Medne-i mnevverede Mescid-i Nebev iinde Peygamber efendimizin mbrek kabirlerinin bulunduu oda. Peygamber efendimizin salnda buras, hanmlarndan hazret-i ie vlidemizin odasyd. Peygamberimiz burada veft etti. "Peygamberler veft ettikleri yere defnolunurlar" hads-i erfi gereince, buraya defnedildi. slm trihindeki ilk trbe olan Hcre-i Sedet'in zeri yeil bir kubbeyle rtldr. Hcre-i sedet, Peygamber efendimizin Medne'deki mescidinin kble duvarnn dou kesine yakn olup, mihrbda kbleye dnen kimsenin sol tarafna der. Minber ise, sa taraftadr. Hcre-i Sedet ile minber arasna Ravda-i mtahhera (Cennet bahesi) denir. (Eyyb Sabri Paa) HKM (Hkm): Bir dv, bir mes'ele, bir kii hakknda verilen karar, emir. Allah telnn m'minler hakkndaki hkmne hayret ettim. Ona genilik taktr eder

ve kulu buna rz olursa, kulun hakknda hayrl olur. yet darlk ile hkmeder de yine kulu buna rz olursa, bu da hakknda hayrldr. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Hkm-i Kll: Allah telya it hkm, emir. Allah tel bir kul iin bir eye hkm verdi mi, artk hkm-i kllyi hi kimse nleyemez. (Hads-i erf-Rmz-ul-Ehds) Hkm-i Mleffak: Hell ve haram, emir ve yasak, ibdet ve tatte, belli bir mezhebin hkmlerine uymayp, birka mezhebin hkmlerini kartrarak kolayna geleni setii hkm. (Bkz. Telfk) Drt mezheb limleri, hkm-i mleffak btldr geersizdir, buyurdular. (bn-i bidn) Hkm Temizlik: Kadnn det bitiminden tibren on be gn iinde kan grd halde temiz kabl edilmesi. Bu on be gn iinde kan grlen bu kan fsid kan yni istihza kandr. (Bkz. Tam Temizlik) HMEYR: Peygamber efendimizin, hazret-i ie vlidemize verdii lakab. Dninizin te birini Hmeyr'dan reniniz. (Hads-i erf-Medric-n-Nbvve) ie Sddka'nn radyallah anh fazletleri, stnlkleri saylamyacak kadar oktur. Eshb- kirmn (Peygamberimizin sohbetinde bulunan mslmanlarn) fkh limlerindendi. ok fash ve bel (gzel) konuurdu. Eshb- kirma fetv verirdi. limlerin ouna gre, fkh bilgilerinin drtte birini hazret-i ie haber vermitir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, hazret-i ie'ye Hmeyr derdi. (Abdlhak- Dehlev) HMEZE SRES: Kur'n- kermin yz drdnc sresi. Hmeze sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Dokuz yet-i kermedir. Birinci yet-i kermede geen hmeze kelimesinden dolay sreye bu isim verilmitir. Srede; m'minlerin birbirlerini gybet etmemeleri (arkalarndan ekitirmemeleri), bakalarna iyi davranmayanlarn Cehennem'e atlaca bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Taber) Allah tel Hmeze sresinde melen buyuruyor ki: Arkadan ekitirmeyi, yze kar elenmeyi ve bakalarn ayplamay ve servet biriktirip onu saymay det edinenlere yazklar olsun. (yet: 1, 2) HNS: Erkek ve kadn olduu belli olmayan, hem erkeklik hem kadnlk uzvu bulunan kimse. Cematle namazda, erkekler, immn ardnda saf olurlar. Erkeklerin ardnda erkek ocuklar, onlarn ardnda ise, hnslar saf olur. Hnslarn ardnda da kadnlar saf olur. (Molla Hsrev) HR: Kle olmayan erkek. Cum namaznn bir kimseye farz olmas iin lzm olan dokuz arttan biri de hr olmaktr. (bn-i bidn) HRRE: Hr kadn. Criye olmayan kadn.

Hrre olan hanmlar, namaz klarken, yz ve elden baka btn bedenlerini rter, gstermezler. Criyeler (hr olmayan kadnlar) ise, srt ve gbekten diz altna kadar rterler. (Muhammed bin Kutbddn znik) Hrre olan kadnn zevci veya ebed mahrem (hi nikh dmeyen) akrabsndan biri yannda bulunmadan, yalnz veya baka kadnlarla yhut, kl, bli ve slih olmayan mahremi, yakn, akrabs ile gnlk (yaklak 104 kilometre) yola gitmesi haramdr. (bn-i bidn) HRRYET: Hrlk, serbestlik. 1. Allah telnn emir ve yasaklarna uyup, herkesin hakkn gzetmek. Hrriyet, babo kalp, her istediini yapmak demek deildir. (Ali bin Emrullah) 2. Madd ve mnev her trl eyin sevgisinden gnln kurtararak yalnz Allah telya kul olmak. Kim hrriyet isterse, Allah telya kullua sarlsn. (Hallc- Mensr) Hakki hrriyet, kullukta keml derecesine varmakla mmkndr. Allah telya kar kullukta sdk olan, bakalarna kle olma boyunduruundan kurtulup, gerek hrriyete kavuur. (mm- Kueyr) HSN- HTME: Son nefeste, rhunu mn ile teslim etme, mn ile hirete gitme. Bir insann hsn-i htime ile mi yhut s-i htime (mnsz gitme) ile mi lecei, son nefeste belli olur. Btn mr boyunca, kfir olarak yaayp sonunda mna kavuan olduu gibi, mr mnla geip, Allah tel korusun sonunda mnsz giden de olur. Kymette son nefesteki hle baklr... (Ahmed Frk) Her mslmann, lm dnp, hsn-i htime sebeplerini elde etmek iin almas ve s-i htime ile bu dnydan ayrlmaktan ok saknmas lzmdr. (Senullah-i Dehlev) Rabbimiz! Sonumuzu sevdiklerinin sonu gibi eyle. Hsn-i htime ile sona erdir. (Muhyiddn-i ibni Arab) HSN- HULUK: Gzel huy, iyi ahlk. (Bkz. Ahlk) HSN- ZAN: 1. Kullarn Allah teldan rahmetini ummalar. Kendisinden baka ilh olmayan Allah telya yemn ederim ki, Allah tel kendisine hsn-i zan ederek yaplan duy elbette kabl eder. (Hads-i erf-Berka) Kymet gn, Allah tel bir kulunun Cehennem'e atlmasn emreder. Cehennem'e gtrlrken, arkasna dnerek y Rabb! Dnyda iken (Cennetine kor diye) sana hep hsn-i zan ettim deyince, onu Cehennem'e gtrmeyiniz! Kulumu, bana olan zann gibi karlarm buyurur. (Hads-i erf-hy) 2. Bir kimse veya bir hdise hakknda iyi kanat shibi olmak. Btn mslmanlara hsn-i zan etmek, iyi nazarla bakmak, iyi karlamak lzmdr. Szleri, mmkn olduu kadar iyiye yormaldr. Mslmann hayrl ve slih olduuna inanmak, ibdet olur. (Muhammed Hdim) HZN (Hzn):

znt, keder. Sevincin zdd. Bu, halk arasnda kastedilen dnyev hznden bakadr. Tasavvuf yolunda bulunanlara it bir hl. Hzn, insann kalbini gafletten (Allah tely unutmaktan) korur. Hzn olmayan slikin (tasavvuf yoluna girmi olann) senelerce kavuamad mnev derecelere, hzn shibi olan, ksa zamanda kavuur. Allah tel kalbi hznl, krk olanlar sever. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, dim hznl ve Allah telnn bykln dnme hli zere idiler. Rbia-i Adviyye, v hzn (Vah hzn) demekle bu mertebeye kavumay arz etmitir. (Abdlhakm Arvs)

I-
IRK: Ayr soyda olan, ayr dilde konuan deiik kltre ship, ekl zellikleri bulunan insan topluluu, millet. Irklk yapan da, rklk iin savaan da ve rklk urunda len de, bizden deildir. (Hads-i erf-Eb Dvd) Hi bozulmam, deitirilmemi biricik din olan slm dninin gzel ahlk ile bezenmi, birbirlerini seven, yardmlaan, eitli rklardan, byk insan topluluklarnn, birletiklerini biliyoruz. Bu topluluu ayakta tutan temel, Hak telnn emrettii alkanlk, adlet, iyilik, sayg gibi din esaslar idi. Osmanl Trklerini de, Sakarya kenarndan, ksa bir zamanda, Viyana kaplarna gtren kuvvet, Sultan Osman'n ve ocuklarnn smsk sarldklar slm dninin rhu ve bedeni tekml ettirerek gelitiren kl yolu idi. nk slmiyet'te rklk yoktur. Her mslman kardetir. (M. Sddk bin Sad) ISLH: 1. Terbiye etmek, iyi hle getirmek. Herhangi bir kimseyi slh etmeye almak, ona slmiyet'i bildirmekle olur. (mm- Rabbn) Kulun slh kalbinin slhna, bozukluu da kalbinin bozukluuna baldr. (Muhammed Ma'sm- Frk) Kim kalbini slh edip dzeltirse, Allah tel da onun zhirini (dn) dzeltir. (Avn bin Abdullah) Allah tel hiret iin alann dny ilerine kfi gelir, dnys hussunda ona yardmc olur. Kim Allah telya kar hlini slh ederse, Allah tel da onunla insanlar arasn slh eder, gzel yapar. ini slh edenin, Allah tel dn slh eder, gzel yapar. (Avn bin Abdullah) 2. Bozulan bir eyi eski hline getirme. slm dni garb olarak balad. Son zamanlarda da garb olacaktr. Bu garb insanlara mjdeler olsun! Bunlar, insanlarn bozduu snnetimi slh ederler. (Hads-i erf-Tirmiz) 3. nsanlarn aralarn dzeltmek, bartrmak. demolunun her konutuu yalan, kendi aleyhine yazlr. Ancak iki mslmann arasn slh iin konutuu yalan, yazlmaz. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed) ki kimsenin arasn slh eden veya hayr syleyip, hayr ykselten kimse yalanc deildir. (Hads-i erf-Mslim) Islh- Nefs:

Kt huylar, fen alkanlklar ve yaramaz ileri brakp, iyi huylar, gzel ileri, kullua yakan tat ve ibdetleri yapma. ISLHT: yi hle, ie yarar hle getirmek iin yaplan almalar, dzenlemeler. Endls mslmanlarnn Avrupallara tuttuklar k ile, Avrupa'da bir rnesans, slht hareketi balamt. Akl ilimleri renen birok ilim adam, akl ve mantk d olan hristiyanla kar isyn ettiler. Hristiyanla kar yaplm olan hcumlar, slmiyet'e kar yaplamad. nk slm dni, tebli edildii, bildirildii gnden beri, btn temizlii ve sfiyeti ile durmaktadr. inde akla manta ve ilme ters decek hibir bilgi yoktur. Kur'n- kerm indirildiinden beri, bir noktas bile deitirilmeden aynen muhfaza edilmitir, korunmutur. (Harputlu shak Efendi) ISMARLAMA: Bir san'at shibine bir eyi trif ederek istedii ekilde yaptrmak. (Bkz. stisn') ITK: Kle zd etmek, serbest brakmak. (Bkz. zd) ey vardr ki, ciddsi de cidddir, akas da cidddir: Nikh etmek (evlenmek), talk (boamak) ve tktr. (Hads-i erf-Tabern ve Kef-l-Haf) IYL: Bir kimsenin bakmak (geindirmek) zorunda olduu kimseler: Zevce (hanm), ocuklar (erkek ve kz), ana-baba, hizmeti. (Bkz. Nafaka) Iyl iin yaplacak masraflar, yiyecek, giyecek ve ev olup, ehrin detine, piyasaya, akrab ve arkadalara gre ayarlanr. Zamna ve hle gre deiir. Her memlekette bakadr. (bn-i bidn) Ehl- ylin rz ve gnllerini almak iin, haram iliyerek hiret azbn ihtiyr eden (terch eden) kimsenin bu yapt akla uygun deildir. (mm- Rabbn) IYD: Bayram. Mslmanlarn sevin ve ne'e gnleri olan Ramazan ve Kurban bayramlar. (Bkz. Bayram) Iyd gnlerinde, dargn olanlar bartrmak, akraby, din kardelerini ziyret etmek, onlara hediye gtrmek Peygamber efendimizin detleri olduundan snnettir. (Muhammed Rebhm) Iyd- Edh: Kurban bayram. Kamer seneye gre Zilhicce aynn onuncu, on birinci, on ikinci ve on nc gnleri. Iyd- edhda bayram namazna giderken "Allah ekber Allah ekber, l ilhe illallah vallah ekber. Allah ekber ve lillhi'l-hamd" diye yksek sesle Tekbr-i terik getirmek namazdan nce bir ey yimemek, namazdan sonra nce kurban eti yemek snnettir. (Haleb) Iyd- Ftr: Ramazan bayram. Kamer seneye gre evvl aynn birinci gn. Sabahleyin cmi'e giderken bayram tekbirlerini Iyd- ftrda sessiz, yd- edhda (kurban bayramnda) aktan yksek sesle sylemek snnettir. (Haleb) BDET: Kulluk, kulluk vazfelerini slmiyetin bildirdii ekilde yerine getirmek. Allah telnn

emir ve yasaklarna uymak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Cinleri ve insanlar, beni tanmalar, bana ibdet etmeleri iin yarattm. (Zriyt sresi: 56) Allah tely, grr gibi ibdet et! Sen O'nu grmyorsan da, O seni gryor." (Hads-i erf-Buhr ve Mslim) limin uykusu chilin ibdetinden hayrldr. (Hads-i erf-Berka) Eer ibdet bir ku olsayd, phesiz onun kanatlar oru ile namaz olurdu. (Yahy bin Muz) nsanlar ibdet yapmak iin yaratld. bdetin z de; kalbin her zaman Allah teldan gfil olmamasdr, unutmamasdr. (Ubeydullah- Ahrr) bdet etmek bakmndan dnynn bir sati, kymetin bin senesinden daha iyidir. Zr bu bir satte; slih, faydal amel ilenebilir. Hlbuki kymetin o bin senesinde bir ey yaplamaz. O hlde, ey m'min kardeim! Vaktini bo eylerle geirme! Zamnnn kymetini bil ve en iyi eyler iin kullan! Namazlarn vaktinde kl ki, kymet gn piman olmayasn!ok byk sevba kavuasn!(Cneyd-i Badd) bdet-i Bedeniyye: Beden ile yaplan ibdetler. Namaz, ibdet-i bedeniyye olduundan bakas yerine klnamaz. Herkesin kendisi klmas lzmdr. Ar hasta ve ok ihtiyr kimse, namaz yerine fakire fidye (bedel, belli miktarda mal veya para) veremez. Hlbuki, oruc yerine fidye vermesi lzmdr. (bn-i bidn) bdet-i Mliyye: Zekat, sadaka-i ftr gibi mal ile yaplan ibdetler. Bir kimse birka yemini bozarsa, hepsi iin ayr ayr keffret yapmas lzmdr. Keffretler, zekat gibi ibdet-i mliyyedir. Maln fakirlere bir vekil vstas ile vermesi ciz olur. Fakat kendisinin mal ayrrken veya fakire verilinceye kadar niyet etmesi lzmdr. (bn-i bidn) bdethne: bdet yapmak iin toplanlan yer. (Bkz. Ma'bed) bdette Bid'at: Peygamber efendimiz ve Eshb zamnnda bulunmayp da dne sonradan katlan reformlar, deiiklikler. (Bkz. Bid'at) BDYYE: Bozuk frkalardan olan Hriciyyenin kollarndan biri. (Bkz. Hriclik) Hricler yedi frkadr. Bunlardan bdiyye frkas, Abdullah bin bd adndaki kimseye tbi olanlardr. Bu ahs, hazret-i Ali, hazret-i Muviye ile hakem yapmak sretiyle uyutuu iin hazret-i Ali'den ayrld. Trablusgarb'a gitti. Orada bdiyye frkasn kurdu. Bundan sonra adamlar hicr 153 ylnda halfeye isyn edip, Trablusgarb' ele geirdiler. Kendilerinden baka mslmanlara kfir deyip, harb zamanlarnda mallarn almak cizdir, byk gnh ileyen m'min deildir dediler. Hazret-i Ali'yi ve Eshb- kirmdan ounu kfir bildiler. (Seyyid erf Crcn-ehristn) Kur'n- kermin lafzna (zhir mnsna) balanan bdlere gre; mn ve slm bir btndr. Amel mndan bir paradr. Bu sebeple gnah ileyen kimse, mndan kar,

Kur'n- kerm mahlktur, yaratlmtr. bdler peygamberlere mn ederler fakat efati inkr ederler. Allah telnn hirette grlmeyeceini sylerler. (Abdlkdir Badd) BHA: 1. Bir eyin kullanlp kullanlmamas, serbest olma hli. Bir kimseyi yemee arnca, nne konan ey ibha olur. Ancak yedii mlk olur. Bakalarna veremez. (bn-i bidn) 2. Yedirme, doyurma. Devaml hasta veya ok yal olan kimse, altm gn keffret orucunu tutamaz ise, altm fakire bir gn taam (yemek) ibha eder. (bn-i bidn) BH: Haramlar mbah (serbest) sayan sapk bhiyye frkasna mensb olan kimse. (Bkz. bhiyye) BHYYE: slmiyet'in haram ve yasak kld eyleri hell ve mbh sayan bozuk bir frka. Btiniyye, smiliyye. Karmita da denir. bhiyye, haramlara hell deyip, yetmi-seksen sene haclar soydular. Mslmanlar ldrdler. Hkmet kurdular. Hkmetleri 983 (H. 372) senesinde yklnca daldklar yerlerde gizlendiler. Bunlardan Hasan Sabbh'n kurduu smiliyye devleti de 1256 (H. 654)'de ykld. (M. Sddk bin Sad) Eshb- kirmn hepsini severiz deyip de onlarn yolunda bulunmayan, kendi bozuk dncelerine Eshbn yoludur diyen, Ehl-i snnet limlerini ve tasavvuf byklerini beenmeyip ktleyen kimseler kendileri gibi olmyanlara mrik (irk koan) diyorlar. Bunlarn mal, can kendilerine helldir diyorlar. Bylece bhiyyeden oluyorlar. Kur'n- kermden ve hads-i erflerden kendi grleriyle kardklar bozuk mnlar mslmanlk sanyorlar. Edille-i er'iyyeyi (dn delilleri) ve hads-i erflerin ounu inkr ediyorlar. (Dvd bin Sleymn) BRET-NASS: Mnya delleti bakmndan lafzn drt ksmndan biri. Nassn (yet-i kerme ve hads-i erfin) yalnz ibresinden anlalan mnya dellet etmesi. Nr sresi yz yirmi drdnc yet-i kermesinde melen; "Namaz kln, zekt verin" buyrulmaktadr. Burada ibret-i nass, yalnz namaz ve zektn farz olduunu ifde etmekte, baka bir mn bildirmemektedir. (Serahs, Senullah Dehlev) BDD: Ezn- Muhammed okunduu zaman, her ii terk edip, cematle namaz klmaa gitmek. Namazn keml mertebesinde (en gzel ve tam ekliyle) kabl olmasnn artlar; haramlardan saknmak, hu (Allah teldan korkmak), takv (Allah teldan korkup haramlardan saknmak), mlynyi (dny ve hirete faydas olmayan eyleri) terk etmek ve namaz uslne, artlarna uygun olarak klmak hussunda, enmeklii, geveklii terketmek ve bir de ibdddr. (Kutbddn znik) BLS: eytann isimlerinden biri veya eytanlarn reisi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Onu htrla ki meleklere, dem'e secde edin demitik de, iblsten baka btn melekler

hemen secde etmilerdi. Ancak ibls yz evirip, kibirlendi ve kfirlerden oldu. (Bekara sresi: 34) Allah tel, iblse; "Ben sana secde ile emr etmi iken, seni secde etmekten alkoyan neydi?" buyurdu. bls yle dedi: "Ben dem'den hayrlym, nk beni ateten, onu amurdan yarattn." (A'rf sresi: 12) kimse ibls ve iblsin tifesinin errinden korunurlar. Allah tely gece gndz zikr eden (hatrlayan), seherde istigfr eden (gnahlarnn balanmasn isteyen), Allah korkusundan dolay alayan kimse. (Hads-i erf-Telbs-l-bls) bls ve yardmclar insanlara hep ktlkleri yaptrmaa alrlar. Bzan iyi eyleri yapma da hatrlatrlar. Fakat bunlar yaparken nefiste ucb (kendini ve ilerini beenme), riy (gsteri) yaptrarak veya farzn karlmasna sebeb olarak insann gnha girmesine sebeb olur. (Abdlgafr-i Lr) Tekebbr yni kendini byk grmek kt huylardandr. Vaktiyle ibls de yle tekebbr etti. Meleklere dem aleyhisselma kar secde etmeleri emrolununca, topraa kar niin secde edeyim? Ben ondan daha stnm. Beni ateten, onu amurdan yarattn diyerek Rabbine kar geldi. bls atein alevini, latfliini ve k yaydn grnce onu sudan ve topraktan stn sand. Halbuki stnlk, kendini stn grmekte deil tevz gstermektedir. (M. Hdim) blisin rahat, sevinli oturduunu, kimseyi aldatmakla uramadn gren bir zt; "Niin insanlar aldatmyorsun, bo oturuyorsun?" dedikte, blis; "Bu zamnn kt din adamlar, benim iimi ok gzel yapyorlar, insanlar aldatmak iin bana i brakmyorlar" demitir. (mm- Rabbn) BN-L-VAKT: Kalbi halden hle deien vel. Tasavvuf yolunda ilerlerken halleri deien, her zaman baka trl olan, bzan uurlu, bzan uursuz (kendilerinden geen, kendilerini unutan) kimseler. Bunlara erbb- kulb da denir. (Bkz. Erbb- Kulb) BN-S-SEBL: Kendi memleketinde zengin ise de, bulunduu yerde yannda mal, paras kalmam olan ve ok alaca varsa da, alamayp, muht kalan. Sadakalar (zektlar) Allah'tan bir farz olarak; fakrlere, miskinlere (bir gnlk nafakas olmayanlara), zekt me'murlarna, mellefet-l-kulba (kalbleri slm'a sndrlmak istenenlere), mkteb (efendisinden kendisini satn alp, borcunu deyince, zd, serbest olacak) klelere, borlulara, Allah yolunda olanlara ve ibn-s-seble verilir. Allah tel bilendir, hikmet shibidir. (Tevbe sresi: 60) Ganmetlerin bete biri yetimlere, miskinlere ve ibn-s-sebl'e verilir. Bunlardan herbirine ayr ayr verilebildii gibi tek bir snfa da verilebilir. (bn-i Hmm) BR: Alacandan vaz gemek. Bir kimse alacan borluya hibe etse veya borluyu ibr etse borlu bortan kurtulur. (Ali Haydar Efendi) BRHM ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ismi bildirilen peygamberlerden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) Kitabda (Kur'n- kermde) brhim'in kssasn anlat. nk o sddk

(doruluu tam) bir peygamber idi... (Meryem sresi: 41) Biz (ergenlik ana ulamadan) nce brhim'e tevhde ve putlara tapmaktan saknmaya yol bulabilecek rtn verdik. Biz onun buna lyk olduunu biliyorduk. (Enbiy sresi: 51) Ben babam (dedem) brhim'in dus, kardeim s'nn mjdesi ve annemin rysym. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed) Keldnlerin memleketi olan Bbil'in dou tarafnda ve Dicle ile Frat nehirleri arasndaki blgede dodu. Babas m'min olan Trh'tur. zer, amcas ve vey babasdr. Putlara ve yldzlara tapan Keldn kavmine peygamber olarak gnderildi. Kendisine on suhuf (forma) kitab verildi. Bu kavmin o devirdeki hkmdr olan ve ilhlk iddi eden Nemrd'u da mna dvet etti. Nemrd, brhim aleyhisselmn dvetini kabl etmedii gibi ona ve inananlara zulm ve ikence yaptrd. brhim aleyhisselm nce habs ettirip, sonra atee attrd. Allah tel, Hall'i (dostu) olan brhim aleyhisselm atete yakmad. brhim aleyhisselmn atee atlmasn ibretle tkib edenlerden bir ksm mna geldi. brhim aleyhisselm, Nemrd'u ve Keldnleri son bir def daha mna dvet ettikten sonra, kendine inananlarla birlikte hicret etmek zere Bbil'den ayrld. brhim aleyhisselm, Allah telnn emri ile Bbil'den Harran'a (Urfa'nn gneyinde bir yer) hicret etti. Bu yolculukta kardeinin olu Lt aleyhisselm ve zevcesi (hanm) Sre Htun da bulundular. Harran'da bir mddet kaldktan sonra am'a, oradan da Msr'a gitti. brhim aleyhisselm, hazret-i Sre ve hazret-i Hcer ile Msr'dan ayrlp, Filistin'e geldi. Evld olmad iin Allah teldan slih bir evld istedi ve adakta bulundu. Sre'den ocuu olmad iin, onun tavsiyesi ile hazret-i Hcer'le evlendi. Bu evlilikten smil aleyhisselm dnyya geldi. Ardndan, Sre Htun'dan shk aleyhisselm dodu. brhim aleyhisselm Allah telnn emriyle Hcer Htunu ve smil aleyhisselm yanna alp, am'dan ayrlarak, o srada susuz ve ssz bir yer olan Mekke'ye brakt. Kendisi am'a dnd. Grd bir ry zerine olunu kurban etmek istedi. Tam kurban etmek zereyken Allah tel brhim aleyhisselma rysna sadkat (ballk) gsterdiini bildirerek kurbanlk bir ko ihsn etti. Beytullah' (Kbe-i muazzamay) olu smil aleyhisselm ile in etti. Eb Kubeys danda bulunan ve Cennet ykutlarndan olan Hacer-l-Esved adl siyah ta Cebril aleyhisselmn bildirmesiyle alarak Kbe-i muazzamann duvarna yerletirdi. Kbe duvarn rerken imdi Makm- brhim denilen tan zerine bast. Kbe'yi yapp bitirince, Allah telnn emri ile olu smil aleyhisselm ve Mekke'de yerlemi olan Crhmllerle birlikte hac ibdetini yapt ve am'a dnd. am'a dndkten sonra yz yetmi be yanda Kuds'de veft etti. Kuds civrndaki Habrun kasabasnda bulunan bir maaraya defnedildi. Bu kasaba, Allah'n dostu anlamnda Hallrrahmn diye mehrdur. brhim aleyhisselmn dnine Hanf dni denilmektedir. brhim aleyhisselm, sevgili Peygamberimizden sonra insanlarn en stndr. (bn-l-Esr, Taber, Nianczde, Ahmed Cevdet Paa, Altparmak) brhim aleyhisselm, Resl-i ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) efendimizin mmetinden olmay temenni buyurmutur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) brhim aleyhisselm, Hallullah'tr (Allah'n dostudur). (mm- Rabbn) BRHM SRES: Kur'n- kermin on drdnc sresi. brhim sresinin 28 ve 29. yetleri Medne'de, dierleri Mekke'de nzil oldu (indi). Elli iki yet-i kermedir. Otuz beten krk bire kadar olan yetler brhim aleyhisselmn dusn ihtiv ettii iin brhim sresi denilmitir. Srede; Allah telya, peygamberlerine ve hiret haytna mn konular ve brhim aleyhisselmn dus bildirilmektedir. (bn-i Abbs,

Taber) Allah tel brhim sresinde melen buyuruyor ki: Allah'a mn etmeyenlerin yaptklar faydal iler, frtnal bir gnde rzgrn savurduu kller gibidir. hirette o ilerin hibir faydasn bulamazlar. (yet: 18) brhim sresini batan sona kadar okuyana, saysz ok sevb verilir. (Hads-i erf-Envr-ut-Tenzl) BRN: Eski yahd sllesi veya o soydan olan. Yahd topluluklarndan birine mensb kimse. BRET: nsann karlat, grd veya iittii hdiselerden ders almas, kendi hlini dnmesi. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Gerekten onlarn (peygamberlerin) kssalarnda, akl shibleri iin birer ibret vardr. (Bu Kur'n) uydurulacak bir sz deildir, ancak kendinden evvel (inen kitablarn) tastki ve (dne it) her eyin tafslidir (beyndr). O, mn edecek bir kavim iin, bir hidyet ve bir rahmettir. (Ysuf sresi: 111) Davarlarda (deve, sr, koyun, keide) da sizin iin elbette bir ibret vardr. Karnlarnda bulunan stten size iiririz. Sizin iin onlarda daha birok faydalar vardr. Hem onlar (etlerini) da yersiniz. (M'minn sresi: 21) Allah tel, gece ile gndz deitiriyor (biri gidiyor, yerine br geliyor; birini uzatyor, brn ksaltyor; hllerinde karanlk, aydnlk, scaklk, soukluk gibi deiiklikler yaratyor). Btn bunlarda, basret shibleri (grr gzlere mlik olanlar) iin elbette birer ibret vardr. (Nr sresi: 44) Cenb- Hak, kullarn kfrden (mnszlktan), sutan korumak iin, herkesin anlayamayaca fen bilgilerini, kitaplarnda aklayp, bunlara iret buyurmu; yer kresini, gnei, gkleri grndkleri gibi anlatarak bunlardan ibret alnmasn; varlnn, byklnn anlalmasn emir buyurmutur. (Abdlhakm Arvs) Allah telnn ad bulunmayan sz, kymetsizdir. Allah tely hatrlamadan susmak, bouna vakit geirmektir. bret almadan bakmak, faydaszdr. (Eb'l-Hseyin bin Sem'n) bret almak istersen, hat shiblerinin ve gnahkrlarn kbetlerine (sonlarnn nasl olduklarna) bak da kalbini topla. (mm- fi) Her kim grdnden ibret almazsa, onun grmemezlii grmesinden stndr. (Cneyd-i Badd) BTL: 1. mtihan. Allah telnn, kulunu, eitli skntlar vermek sretiyle imtihan etmesi, denemesi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: te orada mn shibleri ibtildan geirilmi ve iddetli bir sarsntya uratlmlardr. (Ahzb sresi: 11) 2. Bir eye dknlk. Mbtel olmak. Amerika'da yaplan aklamada, alkoll ikilerin, bu memlekette, senede iki yz be bin kiinin lmne sebeb olduu tesbit edilmitir. Bunlarn ou karacier sirozundan ve ikili

araba kullanmaktan lmlerdir. On drt ve on yedi yalar arasnda alkol ibtilsnn artt, bu sebepten mekteplerde vurucu, krc saldrlarn oald da bildirilmitir. (M. Sddk Gm) CB: 1. htiya. slmiyet; kymete kadar btn cblar, karlayacak en mkemmel ve en stn bir dindir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 2. Teklif, bir szleme iin alc veya satc tarafndan ilk sylenen sz. cb ve kabl, sz ile olduu gibi, bir taraftan veya iki taraftan mektublama ile veya adam gndermekle de olur. (Kn) cb, kardakinin anlayaca bir lisan ile, sattm, hediye ettim gibi; kabl ise, aynen kabl ettim, rz oldum gibi gemi zamn bildiren szlerle olur. (Kn) CBET ETMEK: 1. Kabl etmek. Mslmann mslman zerinde be hakk vardr: Selmna cevap vermek, hastasn yoklamak, cenzesinde bulunmak, dvetine icbet etmek, aksrp elhamdlillah deyince, yerhamkellah diyerek cevb vermek. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) 2. Allah telnn dular kabl buyurmas. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bana du ediniz size icbet edeyim. (M'minn sresi: 60) (Ey Reslm!) Kullarm sana benden sorarlarsa, ben (ilim ve icbetle) yaknm. Bana du ettikleri zaman dularna icbet ederim... (Bekara sresi: 186) ok kimse vardr ki, yedikleri ve giydikleri haramdr. Sonra ellerini kaldrp du ederler. Byle duya nasl icbet olunur. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Arkadan yaplan du icbete makrndur (kable yakndr). (bn-i Cezer) CD: Yoktan var etme, vcda getirme, yaratma. nsanlar, mahlk olduu gibi, btn ileri, hareketleri de Allah telnn mahlkudur. nk O'ndan baka, kimse bir ey yaratamaz. Kendi mahlk, yaratlm olan, bakasn nasl yaratabilir? Yaratlmak damgas, kudretinin az olduuna almettir ve ilmin noksan olduuna irettir. Bilgisi kuvveti az olan, yaratamaz. cd edemez. nsann iinde, kendine den pay, kendi kesbidir. Yni o i, kendi cz', snrl kudreti ve irdesi ve istemesi ile olmutur. Fakat o ii yaratan, yapan Allah teldr. Kesb eden kuldur. Grlyor ki, insanlarn ihtiyr ileri, istiyerek yaptklar eyler, insann kesbi, istemesi, semesi ile Allah telnn yaratmasndan meydana gelmektedir. nsann yapt ite, kendi kesbi, ihtiyr yni beenmesi olmasa, o i titreme eklini alr, mdenin, kalbin hareketleri gibi olur. (mm- Rabbn) Ey demolu! Ey noksanlk ve taknlk iinde yzen insan! Siz ne hepsiniz, ne de hisiniz; herhlde ikisi aras bir eysiniz. Evet siz cd etmekten, her eye hkim ve glib olmaktan phesiz uzaksnz. Fakat, inkr olunamayan, bir hrriyet ve ihtiyrnz, serbest hareketiniz sizi hkim klan, bir arz ve seim hakknz vardr. Siz, ei orta bulunmayan bir hkim ve mutlak, bal bana bir mlik olan Hak telnn emri altnda, ayr ayr ve mterek vazfeler alan birer me'mursunuz!.. (Abdlhakm Arvs) CR:

Kirya verme, kirya verilme, kir paras. (Bkz. cre) CRE: Belli bir menfaati belli bir bedel karlnda satmak, kirlamak. Bir mal dnen ve aklen nerede kullanlabilirse, o maksatla icreye verilir. crenin sahh (uygun, geerli) olmas iin cretin (kir olarak denecek bedelin) ve menfatin bildirilmesi arttr. (bn-i bidn) cre olarak verilen mal kircya teslim edilince, emnet olup kircnn elinde kastsz (istemeyerek, elinde olmadan) telef olunca demez. det hricinde kullanmak kast saylr. Tarla icreye verilirken ne ekilecei bildirilmeli veya her ey ekilebilir demelidir. (Fetv-i Hindiyye) credeki binnn ve eynn tmiri ve zamanla tkanm borularn tmiri ev shibine ittir. Kirc, ev shibinin izni ile kendi yaparsa parasn kesebilir, ev shibinin izni olmadan kendiliinden yaparsa kesemez. (Tahtv) cre mddeti bitince, mal shibi uzatmaz ise kirc kar. Mal, olduu gibi teslim etmesi gerekir. Teslim etmezse gasb etmi olur. Fakat kullanma sebebi ile herkes iin hsl olmas det olan harblk, yklma ve dklmeler kabahat saylmaz. (bn-i bidn) CZ: Az sz ile przsz ve kusursuz olarak ok mn ifde etme. Muhammed aleyhisselm; "Bu Kur'n, Allah kelmdr, inanmyorsanz bir yeti kadar siz de syleyiniz. Syleyemezsiniz" buyurdu. O kadar dman olduklar, el ele verip uratklar hlde syleyemediler. Kimisi Kur'n- kermin belgat ve czn grr grmez mn etti. Kimisi insan bunu syleyemez diyerek ister istemez tastk etti. (Srr Paa) Arapay iyi bilen kimse Kur'n- kermin czn aka anlar. Kd Bklln dedi ki: "cz, hem belgatinin yksek olmasndan hem de nazmnn (lafzlarnn diziliinin) garb olmasndandr. Yni hi grlmemi bir nazm olduu iindir. Bzlar Kur'n- kermin cz gaybden (gelecekten) haber vermesidir dediler. Bz limlere gre Kur'n- kermin cz, ok uzun ve tekrarl olduu hlde hibir yerinde ihtilf yni uygunsuzluk bulunmamasdr dediler. (mm- Rabbn) Muhammed aleyhisselmn mcizelerinin en by Kur'n- kermdir. Bugne kadar gelen btn irler, edebiytlar, Kur'n- kermin nazmna ve mnsna hayran kalmlar, bir yetin benzerini syleyememilerdir. cz ve belgati insan szne benzemiyor. Yni bir kelimesi karlsa veya bir kelime eklense; lafzndaki, mnsndaki gzellik bozuluyor. (Ninczde Muhammed Efendi) 'CZ: ciz brakma, benzerini ortaya koymada herkesi acze drme. Allah tel Kur'n- kermin i'czyla ilgili olarak melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) De ki: Yemn ederim bu Kur'n'n benzerini meydana getirmek iin insanlar ve cinler bir araya gelseler, birbirine destek olsalar da yine benzerini getiremezler. (sr sresi: 88) (Muhammed bin Hamza) CZET: zin, diploma, ehdetnme. eitli ilimlerde stdn (hocann) talebesine, yetitiine dir verdii belge, diploma. czet verilecek talebenin btnnn (kalbinin) iyi hllere kavumu olmas, kt huylardan temizlenmi, iyi huylarla sslenmi olmas, sabr, tevekkl (sebeplere yaptktan sonra, iini

Allah telnn taktirine brakma), kanat, rz, teslmiyet shibi olmas ve dnyya dkn olmamas lzmdr. (Abdullah- Dehlev) czet-i Mutlaka: eitli ilimlerde stdn (hocann) talebesine yetitiine ve yetitirebileceine dir verdii izin veya bu izni ifde eden belge, diploma. bakalarn da

Hce Bki-billh kuddise sirruh, mm- Rabbn'yi iczet-i mutlaka ile Serhend ehrine gnderirken, kendisi makmndan ekilip, btn talebesinin, hatt kendi oullarnn terbiyesini ve yetimesini ona havle etti ve; "Ahmed, bizim gibi binlerce yldz rten bir gnetir. Bu mmette onun gibi ancak iki tne vardr. imdi ise gk kubbe altnda onun gibisi yoktur" buyurdu. (Muhammed Mazhr) CBR-I NEFS: nsann kendini bir ie zorlamas. Kur'n- kerm okurken alayn, eer alayamazsanz, alar gibi yapn yni alamaya icbr- nefs edin. (Hads-i erf-bn-i Mce) bn-i Abbs radyallah anh buyurdu ki: "Sbhnellez"nin (sr sresinin) secde yetini okuduunuz zaman alamadan secde etmeyin. Eer gznz alamyorsa, buna zlerek kalbiniz alasn, sonra secde edin." Alamaya nefsini icbr etmenin yolu, iinden hzn duymaktr. nsan bu syede kolayca alar. Gzel ahlka ynelmek isteyen mesel cmerd olmak isteyen kimse iin re infka (sadaka vermeye) icbr- nefs etmesidir. Zorlaya zorlaya bu hl kendisinde tabi hle gelir ve nihyet cmerd bir insan olur. (mm- Gazl) CM': 1. Edille-i er'iyyenin (din bilgilerinin elde edildii delllerin, kaynaklarn) ncs. Bir asrda yaayan mctehid denilen derin limlerin bir mes'elenin hkmnde birlemeleri, ictihadlarnn birbirine uygun olmas. Hicr drdnc asrdan sonra mutlak mctehd yetimedii iin icm' da kalmamtr. Bu sebeble icm' denilince Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalarnn), Tbin'in (Eshb- kirm gren byklerin) ve Tebe-i tbinin (Tbin'i grenlerin) icm' anlalr. (bn-i bidn) Bir eyi Eshb- kirm icm' ile bildirmedi ise, Tbin'in szbirlii bu ey iin icm' olur. Tbin de bu eyi icm' ile bildirmedi ise, Tebe-i tbinin szbirlii bu ey iin icm' olur. nk bu asrn limleri yni mctehidleri hads-i erf ile vlmtr. Bunlara selef-i slihn denilir. (bn-i bidn) Dinde zarr olan yni chillerin de bildikleri icm' bilgilerine inanmayan kimsenin mn gider. (bn-i bidn) 2. Be vakit namazn farz oluu, zinnn haram oluu gibi ictihd lzm olmayan ve dinde aka bildirilen eyleri lim olan, olmayan her mslmann bilmesi, byle olduklarnda szbirlii yapmalar. Zarriyyt- dniyyeden yni dnin temel bilgilerinden olup, her mslmann mutlak bilmesi lzm olan bilgilerde mctehid olmayanlarn icm' da mteberdir. Ancak bu, onlarn icm' olmazsa, bu hkmler sbit olmaz demek deildir. Bu ksm icm', zerinde icm' yaplan hussun her mslman tarafndan bilindiini, bu sebeple her mslmann bunlar bilip renmesinin lzm olduunu, bilmiyerek de olsa bunlar yerine getirmemenin ciz olmadn ifde iindir. (Molla Hsrev, Serahs, Hdim) CML MN: Ksaca inanmak. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselm ne bildirmi ise hepsine

inandm demek. (Bkz. mn) CTB: Semek, seilmek. Evliylkta, vstann, aracnn art olmad cezbe (ekilme) ile ilerleme. ctib Yolu: Allah telnn rzsna kavumak iin peygamberlerin aleyhimsselm ve seilmi evliylarn yolu. Mrid deil, murdlar ve mahbblar yolu. Sevilenleri, abuk ilerletme yolu. ctib yolunda riyzetler ekmek (nefsin isteklerini yapmamak), kavumak nmetine kretmek iindir. (mm- Rabbn) ctib yolunda kavumak, kavuturulmak yolu ile hsl olduu iin sknt ve meakkat (eziyet) ok azdr. O'nun riyzeti ahkm- er'iyyeye (dnimizin emir ve yasaklarna) ve snnet-i seniyyeye uymak ve bid'atlerden (Peygamber efendimiz ve arkadalar zamnnda olmayp dnimize ibdet olarak sonradan sokulan eylerden) saknmaktr. (Ubeydullah- Ahrr) CTHD: nsan gcnn yettii kadar zahmet ekerek, alma. Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi olan ilerin hkmlerini aka bildirilenlere benzeterek meydana karma. (Bkz. Mctehid) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, hazret-i Muz bin Cebel'i, Yemen'e hkim olarak gnderirken; "Orada nasl hkm edeceksin?" buyurunca; "Allah telnn kitb ile" dedi. "Allah'n kitbnda bulamazsan?" buyurdu. "Allah'n Reslnn snneti ile" dedi. "Reslullah'n snnetinde de bulamazsan?" buyurunca; "ctihd ederek, anladmla" dedi. Reslullah efendimiz, mbrek elini Muz'n gsne koyup; "Elhamdlillah! Allah tel, Reslnn resln (elisini), Reslullah'n rzsna uygun eyledi" buyurdu. (Tirmiz, Eb Dvd, Drim) sbet etmiyen, yni doruyu bulamam olan mctehide (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm karan kimseye) bir sevb, doruyu bulana iki veya on sevb vardr. ki sevbdan birincisi, ictihd etmek sevbdr. kincisi, doruyu bulmak sevbdr. (Hads-i erf-Hadka) yet-i kerme ve hads-i erflerde aka bildirilen eylerde, ictihd edilemez. Nass (Kur'n- kerm ve sahih hads-i erf) bulunan yerde ictihda izin yoktur. (bn-i Nceym, Hdim) slm limlerinin sz birlii ile ve zarr olarak bildirilmi olan, inanlacak ve yaplacak din bilgilerinde ictihd yapmak ciz deildir. (Abdlgan Nabls) Mezheb immlarnn hepsi bir mes'ele ile karlatklarnda cevbn, nce Kur'n- kermde ararlard. Kur'n- kermde aka bulamazlarsa, hads-i erflerde ararlard. Burada da bulamazlarsa, icm- mmette ararlard. cmda da bulamaynca, bu mes'eleye benziyen baka mes'elelerin, Kitb (Kur'n- kerm), snnet (hads-i erfler) ve icm'da bulunan cevblarn esas alp mukyese ederek, ictihd edip benzeri cevb bulurlard. (mm- a'rn) s aleyhisselm, kymete yakn bir zamanda, gkten inerek, Muhammed aleyhisselmn dnine gre hareket edecek ve Kur'n- kermden hkm karacaktr. s aleyhisselm gibi byk bir peygamberin ictihd ile karaca btn hkmler, Hanef mezhebindeki hkmlere benzeyecek yni mm- a'zam'n ictihdna uygun olacaktr. (mm- Muhammed Pris)

Her mctehidin (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm karan limin), kendi ictihdyla bulduu bilgiye uygun i yapmas farzdr. (Mevlna Hlid-i Badd) Sahbe-i kirmn (Reslullah efendimizin sohbetinde yetimi arkadalarnn) hepsi mctehd olup, kendi ictihdlarna uymalar farz idi. (Abdlvehhb- a'rn) ctihd, bir ibdet yni ehli olana Allah telnn emri olduundan, hibir mctehid baka bir mctehidin ictihdna yanl diyemez. nk, her mctehide kendi ictihd haktr ve dorudur. Mesel mm- fi hazretleri, Hanef mezhebinde olmad hlde; "mm- a'zm Eb Hanfe'nin ictihdn beenmeyene, Allah tel lnet etsin, yni merhamet etmesin" buyurmutur. (bn-i bidn) ctihd ve kys bid'at deildir. nk kys ve ictihd, nasslarn mnsn ortaya karr. Baka bir eyi ortaya koymaz. (mm- Rabbn) DDET: Kocasnn lmyle dul kalan veya talak (boama) ve fesh (nikhn bozulmas) sebebiyle evlilik ba zlen kadnn yeniden evlenebilmesi iin beklemesi gereken zaman. ddet bekleyen kadnlar be eittir: 1) Hmile olup, kocas veft eden kadnn iddeti, ocuu olunca biter. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: ... Hmile kadnlarn iddetleri ise ocuklarn dourmalar ile son bulur. (Talk sresi: 4) 2) Hmile olmayp kocas len kadnn iddeti drt ay on gndr. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Sizden veft edenlerin geride braktklar zevceler (hanmlar) kendi kendilerine drt ay on gn beklerler (beklesinler). (Bekara sresi: 234) 3) Hmile olup, boanan kadnn iddeti, hamlini vad etmekle yni ocuu olunca tamam olur. Kocas len, hmile kadnn durumu gibidir. 4) Kadn hayz (det) gren kadnlardan olup, hmile olmad hlde kocasnn boad kadnn iddeti, ay ba hli veya temizlik mddetidir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Boanm kadnlar, kendi kendilerine det mddeti beklerler ve Allah'n rahimlerinde yaratt ocuu saklamalar kendilerine hell olmaz. (Bekara sresi: 228) 5) Hayzdan kesilen (det grmeyen) ve boanm kadnn iddet zamn boanma trihinden tibren aydr. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Yallk dolays ile) hayzdan kesilmi kadnlarnz (hakkndaki iddet, bekleme hkmnden) phelendinizse (bunu bilmediinize gre) onlarn iddeti de aydr. Henz hayz grmeyenler de yle (boandklar zaman ay iddet beklerler)... (Talk sresi: 4) (bn-i bidn, Kn, Hac Zihni Efendi, Abdurrahmn Cezri) Talak (boama) iddeti zamnnda kadna nafaka verilir. ddet zamn bitince nafakas kesilir. (Ubeydullah bin Mes'd) ddet; Hanef ve Hanbel mezheblerinde, ilk temizlik bandan, nc hayzn sonuna kadar olan zamandr. fi ve Mlik mezheplerinde temizlik geinceye kadardr. Hayz grmyorsa, talak iin ay, lm iin drt ay on gndr. (bn-i bidn)

Haccn ed artlarndan birisi de kadn iddet hlinde olmamaktr. (bn-i bidn) ddet bekleyen kadnla iddeti bitinceye kadar evlenilmez. (bn-i bidn) DRK: Bir eyin asln, mhiyetini, hakkatini bilmek, anlamak. Kur'n- kermde, melen buyruldu ki: O'nu (Allah tely) gzler (dnyda) idrk edemez. O ise, gzleri bilir anlar. O, ihsn shibi bilicidir. (En'm sresi: 103) nsan hayvandan ayran, ilim ve idrktir (Hdim) nsanlarn hlet-i rhiyeleri (rh durumlar) farkl oduklarndan, idrk ve fehmleri (anlamalar) da farkl olmaktadr. (mm- Gazl) kr, krden ciz kalndn idrk etmektir. (Eb Osman Marib) Allah telnn zt idrk edilemez. Dny yurdunda gzle grlmez. Kalb, O'nun varln tastk eder. hirette gzler O'nu grecektir. nsanlar, Allah tely yet ve delllerle bilmektedir. Kalbler O'nu tanr, fakat akllar O'nu idrk edemez. (Sehl bin Abdullah) drk-i Bast: Tasavvuf yolcusunun kendini mhedede (grmede) fni (yok) olmas. DRS ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ad geen peygamberlerden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: smil, dris ve Zlkifl hakknda anlattmz da htrla. Onlarn her biri sabr edenlerdendi. (Enbiy sresi: 85) Kitabda drs'i de an. nk o, ok sdk bir peygamberdi. (Meryem sresi: 56) Ben (Mrc gecesinde) drdnc kat semda (gkte) drs (peygamber) ile karlatm. Cibrl bana; "Bu grdn drs'dir. Ona selm ver" dedi. Ben de ona selm verdim. O da benim selmma cevap verdi. Sonra bana; "Merhab slih karde, slih peygamber" dedi. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) drs aleyhisselm, Bbil'de veya Msr'da doup yaad. it aleyhisselmn torunlarndandr. Babasnn ismi Yerd'dir. dem aleyhisselmn olu Kbil'in evldndan olan bir toplulua peygamber olarak gnderildi. Kendisine otuz suhuf (forma) kitb verildi. Cebril aleyhisselm kendisine drt def gelerek Allah telnn emir ve yasaklarn getirdi. drs aleyhisselm da bunlar insanlara bildirip, emirlere uymaya, yasaklardan saknmaya ard. Yetmi iki lisan ile konutu. Her kavmi kendi lisanyla hak dne dvet etti. Allah tel ona mcizeler ihsn etti. Mcize olarak aalarda ne kadar yaprak olduunu bilirdi, havadaki bulutlara dalmalar iin emir verirdi. Kavmine, kendisinden sonra gelecek peygamberleri haber verdi. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselmn vasflarn anlatt. Kendisinden sonra gelecek olan Nh tfnn haber verdi. Bu kadar ak delllere ve mcizelere ramen kendisine, pek az kimse itat etti. Harb letleri yapp, kfirlerle cihd (sava) yapt. nsanlara ehir kurma san'atn ve idrecilik ilmini retti. 100 ehir kurdu. Ayrca insanlara eitli ilimleri retti. Fen ilimleri, tp, yldzlarla ilgili ince ve derin mes'eleleri anlatt. Kalem ile yaz yazmay, ine ile elbise dikip giymeyi retti. (Bunun iin terzilerin pri, std olarak anlr). nsanlara hikmetli szler ile pek ok nashatta bulundu. Yeryznn meskn (yerleilmi) yerlerini drt blgeye ayrarak her birine vekl tyin etti. Bir mddet sonra Are gnnde diri olarak ge kaldrld. Bu husus, Meryem sresinin "Biz onu yksek bir mekna kaldrdk" melindeki elli yedinci yet-i kermesinde bildirildi.

Kalem ile ilk def yaz yazan ve ine ile diki diken odur. (Taber, Kis, bn-l-Esr) F: Yerine getirme. Hanmnn ve ocuklarnn haklarn f etmiyenin namazlar, orular kabl olmaz (Borlar denirse de sevb alamazlar). (Hads-i erf-Mrd-n-Nis) Her sabah bir kere, "Allahmme m esbaha b min ni'metin ev bi-ehadin min halkke, fe minke vahdeke, l erke leke, fe lekel hamd ve leke-kr" demeli ve her akam "m esbaha" yerine "m ems" diyerek hepsini aynen okumaldr. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Bu duy gndz okuyan, o gnn krn, gece okuyan, o gecenin krn f etmi olur." Abdestli okumak art deildir. Her gn ve her gece okumaldr. (mm- Rabbn) FFET: nsan rhundaki yapc kuvvetin, yni ehvetin iyiye kullanlmasndan ortaya kan huy. Nefsi kt isteklerinden men etmek. r, nmus, hay duygusu. Kur'n- kermde melen buyruluyor ki: Sizin sadakalarnz, f-seblillah (Allah yolunda) cihd eden, ilim tahsl eden ve ibdet gibi hayrl bir ile megl olan ve yeryznde ticret ve san'at gibi bir ile megl olmaya msit (elverili) vakitleri olmayan fakirler iindir. Onlar dilenmekten ekindikleri iin, cahiller onlar zengin zannederler. Ey Reslm! Sen onlar smlarndan tanrsn. Onlar, iffetlerinden dolay insanlar rhatsz edip sadaka istemezler. Malnzdan, bunlara infak (sarf) ederseniz, muhakkak Allah tel verdiinizi ve niin verdiinizi bilir... (Bekara sresi: 273-274) Allah tel hay, hilm ve iffet shiblerini sever. Fuh (irkin) syleyenleri ve sarkntlk yaparak dilenenleri sevmez. (Hads-i erf-Berka) ffet shibi olunuz. irkin eyler yapmaynz. Kadnlarnz da, aff (iffetli) yapnz. (Hads-i erf-Berka) ffet shibi olursanz kadnlarnz da aff (iffetli) olur. (Hads-i erf-Berka) ffet; kiiyi her trl rezillikten koruyan bir haslettir. El, ayak ve dier zy her trl zarardan korur. Bu haslet gzel ahlkn en stndr. znn iffetli olmas demek; mesel gzn harama bakmamas ve kendisine yasak olan eyleri terk etmesidir. (Abdurrahmn bin Abdullah bin Nasr) FRT: Bir ite, szde veya davranta haddi ama, pek ileri gitme, ar olma. Riy yni gsteri yapanlara kar tekebbr etmek (kibirlenmek, byklenmek) cizdir. Kendinden aa olanlara kar tevz gstermek (kendini onlarla bir grmek) iyi ise de, bunun ifrta kamamas lzmdr. (Muhammed Hdim) frat ve tefrt'in ikisi de ktdr. Doru ve en iyisi ortada olandr. (mm- Rabbn) ecatn (kahramanln) ifrt, tehevvrdr (ar fkedir). (Muhammed Hdim) Kaz-i hcetin yni abdest bozmann edeplerinden biri de; necset hussunda vesveseye kaplp bunu ifrt derecesine gtrmemektir. (mm- Gazl) FRT: Cinlerin azgn, en zararl, erli, korkun ve kuvvetli cinsi.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Cinden bir ifrit (Sleymn aleyhisselma); "Sen makmndan kalkmadan ben onu (Belks'n tahtn) sana getiririm. Ben buna kar her hlde gvenilecek bir kuvvete mlikim" dedi. (Neml sresi: 39) Hasen-i Basr buyurdu ki: Bir gn Cebril aleyhisselm, Resl-i ekreme (sallallah aleyhi ve sellem) gelerek; "Cinlerden bir ifrit sana hle yapmak istiyor. Yatana girdiin vakit yet-el-krs'yi oku!" dedi. (Senullah Dehlev) FSD: Bozmak, fitne, karklk karmak, bozgunculuk yapmak. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Allah tel ifsd edenleri sevmez. (Mide sresi: 64) Sar sabr maddesi bal ifsd ettii gibi, kzgnlk da mn bozar. (Hads-i erf-Tabern) yet sen, insanlarn kusrlarn ve gizli hllerini aratrrsan, onlar ifsd etmi ve ifsdlarna sebep olmu olursun. (Hads-i erf-Eb Dvd) Scak su buzu erittii gibi, iyi huy da hatlar eritir. Sirke bal ifsd ettii gibi, kt huy, hayrt, hasent (iyilikleri) yok eder. (Hads-i erf-Ahlk- Al) Zamm- sreleri rkda tamamlamak, drt mezhebde de mekrhtur. Ftihay tamamlamak ise, hanefde mekrhtur. Dier mezhebde namaz ifsd eder. (Abdurrahmn Cezr) FT: Fetv vermek, dn bir mes'elenin hkmn szl veya yazl olarak bildirmek. (Bkz. Fetv) FTR: 1. Orulunun, akam namaz vakti girdikten, yni gnein batt iyice anlaldktan sonra, yiyerek veya ierek orucunu amas. ...ftr zamnnda, orulunun az kokusu, Allah telya, her kokudan daha gzel gelir. (Hads-i erf-Snen-i Beyhek) ... Bir kimse, bu ayda (Ramazn- erfte) bir oruluya iftr verirse, gnhlar affolur. Hak tel onu Cehennem ateinden zd eder, kurtarr. O orulunun sevb kadar, ona sevb verilir. (Hads-i erf-Buhr) ftrda acele etmek demek, yldzlar grnmeden nce iftr etmek demektir (bn-i Hibbn) ftar edince, (Zehebazzama' vebtellet-il urk ve sebet-el-ecr inallah tel: Susuzluk gitti. Damarlar sland sevb hsl oldu inallah) dusn okumak, tervih klmak ve hatm okumak mhim snnettir. (mm- Rabbn) 2. Oru tutmama, yime. Ay grnce oru tutunuz! Tekrr grnce iftr ediniz (Hads-i erf-Merkl felh) Ey Eb'd-Derd! Muhakkak senin zerinde bedeninin hakk vardr. Ehlinin (ilenin) hakk, Rabbi'nin hakk vardr. Her hak shibine hakkn ver! ftr et, oru tut, namaz kl, uyu ve ehline yakn ol. (Hads-i erf-Kenz-l-Umml) FTKR: Fakr olmak, muhtc olmak. Hlk (yaratc) ve rzk (rzklandrc) Allah teldr. nsana hlk ve rzk demek

kfrdr. nsann sfat- asliyesi (her zaman bulunan zellii) acz (elinden birey gelmeme) ve iftikrdr (mm- Birgiv) FTR: Yapmad hlde kt bir ii birisine ykleme, yalan yere birisine su isnat etme gsterme. Birine su atma, bhtn. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Bak, Allah'a kar nasl olmadk yalan ve iftir ederler. Apak olan bu gnhlar onlara kfidir. (Nisa sresi: 50) Bir kimse iin sylenen kusur onda varsa, bu sz gbet olur. Yoksa iftir olur. (Hads-i erf-Mslim) ftir etmek ve nemmmlk yapmak yni sz tamak gbet etmekten daha fendr. (Muhammed Ma'sm) Birisine iftir etmek, gybet etmekten (belli bir m'minin aybn, kusurunu, onu ktlemek iin arkasndan sylemekten) daha fendr. (Muhammed Hdim) ftir byk gnhtr ve ok fendr. Bunda yalan sylemek de vardr ki, yalan, her dinde haram idi. ftirda bir m'mini incitmek de vardr, bu da ayrca haramdr. Bunlardan baka, iftir etmek, yeryznde fesd karmaya, ortal kartrmaya sebeb olur ki, bu da haramdr. ok fen ve tehlikelidir. (mm- Rabbn) Beni, hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'den stn tutan; iftir etmi olur. ftir edenleri dvdkleri gibi onu dverim. (Hazret-i Ali) FTTH TEKBR: Balama tekbri. Namazn evvelinde "Allah ekber" demek. Buna Tahrme tekbri de denir. Bir gn Reslullah sallallah aleyhi ve sellem namaz klarken bir kimse sabah namaznda iftith tekbrine yetiemedi. Bir kle zd etti (serbest brakt). Daha sonra Peygamber efendimize gelerek; "Y Reslallah! Ben bugn iftith tekbrine yetiemedim. Bir kle zd ettim. Acab iftith tekbrinin sevbna kavuabildim mi?" diye sordu. Peygamber efendimiz, hazret-i Eb Bekr, hazret-i mer, hazret-i Osman ve hazret-i Ali'ye iftith tekbrinin fazletiyle ilgili soru sorup, deiik cevaplar aldktan sonra; "Ey benim mmetim ve Eshbm! Yedi kat yerler ve yedi kat gkler kt olsa ve derylar (btn denizler) mrekkeb olsa ve btn aalar kalem olsa, btn melekler ktib olsalar ve kymete kadar yazsalar yine imm ile alnan iftith tekbrinin sevbn yazamazlar" buyurdu. (Hads-i erf-Cennet Yolu lmihli) Bir kimse iftith tekbrini imm ile berber alrsa; sonbahar gnlerinde, aalarn yapraklar, rzgr estike nasl dklrse, o kiinin gnhlar da yle dklr. (Muhammed bin Kudbddn znik) ftith tekbiri sylerken niyet edilir. Daha nce niyet etmek de cizdir. ftith tekbrinden sonra edilen niyet sahih (geerli) olmaz ve o namaz olmaz. (Abdullah Msul) FL: Aldatma, doru yoldan saptrma. Hakk unutturma. slm nmetinin elden kmasna sebeb olan bir ksm kfirler, kendilerine mslman ismi ve ss verip, din adam tanttrp, mslmanl kendi akllar ile, keyiflerine ve ehvetlerine uygun bir ekle evirmee urayor, mslmanlk ismi altnda yeni, uydurma bir din kurmak istiyorlar. Hle ve yalanlarla, szlerini isbt etmee, yaldzl, yaltak yazlar ile,

mslmanlar kandrmaya, ifle alyorlar. (Abdlhakm Arvs) Bir kalb, iyi arkadalarn nashatlerine ve akla tb olup, slm dnine uyarsa, nrlanr, temiz olur. Dny ve hirette rahat ve huzra kavuur. Kt kimselerin ifl edici szlerine, yazlarna ve nefse, eytana uyup, slmiyet'e uymayan kalb; kararr, bozulur... (Abdlhakm Arvs) TSL: Gusl (boy) abdesti almak. Az ve burun dhil btn vcdu hi kuru yer kalmayacak ekilde batan ayaa ykamak. (Bkz. Gusl) Abdestte ve itislde lzmundan fazla su kullanmak, isrf olup, haramdr. (Tahtv) HNET: 1. Hinlik etmek, gveni ktye kullanmak, sadkat gstermemek. Siz emniyet iinde meclislerde oturursunuz. hneti yalnz altn ve gmte aramayn. En byk ihnet, kendisine gvenilerek yannda konuulan szleri ilgili kimselere gtrmektir. (Hasen-i Basr) 2. syn etmek, kar gelmek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Allah telya ve Peygamberine ihnet etmeyin. Sonra bile bile kendi emnetlerinize ihnet etmi olursunuz. (Enfl sresi: 27) Hkmete ihnet edene, Allah tel ihnet eder. (Hads-i erf-Nebras) 3. Kk drmek, tahkr etmek, hafife almak. Bid'at shibine ihnet edeni Allah tel kymet gnnn korkusundan korur. (Hads-i erf-Fetvl-Haremeyn) Fsk (gnhkr) kimse, lim olsa da imm yaplmas mekrh olur. nk, slmiyete uymakta gevek davranr. Buna ihnet vcip olur. (Tahtv) HTA: Kuatma, evirme. Allah tel her eyi ihta etmitir. Her eye yakndr ve her eyle berberdir. Fakat, bizim altmz, bildiimiz ve anladmz ihta, yaknlk ve berberlik gibi deildir. Bunlar, O'na lyk deildir. Mahlklarn (yaratlmlarn) hibiri O'nu ve sfatlarn ve fiillerini (ilerini) anlyamaz, bilemez. Bunlara anlamadan inanmak lzmdr. (mm- Rabbn) HF: rtmek, gizlemek; tecvidde bir terim. On be ihf harflerinden nce gelen tenvin veya skin nunu, izhr (birbirinden ayrmak) ile idgm (birbirine katmak) arasnda, eddeden uzak olarak gunne ile genizden karmak. HLS: Hlis, temiz etmek, niyyeti dzeltmek, temizlemek, dny menfaatini dnmeden btn ilerini, ibdetlerini yalnz Allah iin yapmak. bdetlerinizi ihls ile yapnz! Allah tel, ihls ile yaplan ileri kabl eder. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, Mu'z bin Cebel'i (r.anh) Yemen'e vli olarak gnderirken: "bdetlerini ihls ile yap. hls ile yaplan az amel, kymet gn sana yetiir"

buyurdu. (Hilyet-l-Evliy) hls ile yaplan bir i, senelerle yaplan ibdetlerin kazancn hsl eder. (mm- Rabbn) hlssz amel, sahte para gibidir. Kabl edilmez. (Seyyid Emr Kll) Sehl-i Tster'ye insann nefsine en ok ar gelen nedir? diye sorduklarnda, ihlstr cevbn verdi. Zr ihlsta nefsin nasbi, pay yoktur. hls elde etmeye alanlara muhlis denir. hls tabiat hline gelenlere muhlas denir. (mm- Rabbn) Bir de ihlstr, her ite dim, yle ki hi olmaya ucb-u riy, Hem bu ihls olmasa makbl deil, Tasavuftur ihlsn kayna bil. (mm- Rabbn) hls Sresi: Kur'n- kermin yz on ikinci sresi. Tevhd, Tefrd, Tecrd, Necd, Vilyet ve Mrifet sresi de denilmitir. hls sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Drt yet-i kermedir. Srede; slm dninin tevhd (Allah tely bir bilme) inanc en zl ve en anlaml ekilde ifde edilmitir. hls sresinde Allah tel melen buyurdu ki: (Y Muhammed!) de ki: O, Allah birdir, Sameddir. O dourmamtr, dourulmamtr. Hibir ey O'nun dengi (ve benzeri) deildir. (yet: 1-4) Kim lm hastalnda, hls sresini okursa, kabir azb grmez. Kabrin skmasndan emn olur. Melekler onu kanatlaryla tarlar ve srattan sr'atli bir ekilde geirirler. (Hads-i erf-Hiyet-s-Sv) Kim bin def hls sresini okursa, Cennet'teki makmn grmeden veft etmez. (Hads-i erf-Hiyet-s-Sv) Eve girerken hls- erf okuyan fakirlik grmez. (Hads-i erf-Hiyet-s-Sv) Kim hls sresini besmele ile bin def okursa di ars grmez. (Sleymn bin Cez) HRM: Mkt denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, petemal gibi dikisiz iki para rty giymek ve telbiye getirmek sretiyle, daha nce mubah (serbest) olan bz eyleri kendine haram klmak yni bunlar yapmaktan saknmak. hrml kimseye muhrim denir. hrm elbisesinin belden aa sarlan ksmna zr, omuzlara atlan ksmna da rid denir. Kadnlar ihrm elbisesi giymeyip, mestre (rtl) olarak hac ve umre ibdetini yapar. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Hac aylar bilinen, evval, Zilka'de aylar ile Zilhicce'den on gndr. te kim o aylarda hacc, ihrma girerek kendine farz yaparsa artk hacda kadna yaklamak, gnah ilemek ve kavga etmek yoktur. Siz ne hayr yaparsanz Allah onu bilir. Bir de (hac yhut hiret iin) azk edinin, muhakkak ki azn hayrls takvdr ve ey akl tam olanlar, benden korkun! (Bekara sresi: 197) hrma girerken temizlenmek ve gusl (boy abdesti) almak ve iki rek'at namaz klmak snnettir. (M. Zihni Efendi) Hac iin, mre iin, ticret iin veya herhangi bir ey iin uzaktan gelenlerin, mkt

denilen yerleri, ihrmsz geerek, Hareme yni Mekke-i mkerremeye girmeleri, haramdr (gnahtr). Geenin tekrar mkta gelip ihrma girmesi lzmdr. hrma girmezse kurban kesmek lzm olur. (bn-i bidn) hrm giyen kimseye bz eyler yasak olur. Mesel karadaki av hayvanlarn ldrmesi, dikili elbise giymesi, bir yerini tra etmesi, cim etmesi, kavga ve mnkaa etmesi, koku srnmesi, trnak kesmesi, erkein mest ayakkab giymesi, ban rtmesi, htm iei ile ban ykamas, eldiven orap giymesi, kendiliinden kan ot ve aalar koparmas v.s. Bunlar bilerek veya bilmeyerek, unutarak yapanlara kurban ve sadaka cezlar lzm olur. (bn-i bidn) HSN: 1. yilik etmek. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: hsn edenlere elbette rahmetim ok yakndr. (A'rf sresi: 55) nsanlara, analarna - babalarna ihsn etmelerini syledik. (Ahkf sresi: 15) hsnn karl ancak ihsndr. (Rahmn sresi: 60) Ananza-babanza ihsn ederseniz, ocuklarnz da size ihsn eder. Din kardeinin zrn kabl etmeyen, Kevser havzndan imeyecektir. (Hads-i erf-Berka) Resl-i ekremin o kadar iyilikleri, o kadar ihsnlar vardr ki, Rum imparatorlar, ran ahlar, o kadar ihsn yapamazlard. Fakat kendisi sknt ile yaama severdi. (mm- Rabbn) hsn her yerde vlmeye deer. Bilhassa akrabya ve komulara olunca daha iyidir. (mm- Rabbn) Hamd olsun, nmetleri bol Allah'a, nce, varlk nmeti verdi bana! hsnlarn saymaya g yetmez, G de, her stnlk de lyk O'na! (M. Sddk bin Sad) 2. Allah tely grr gibi ibdet etmek. hsn, Allah telya O'nu grr gibi ibdet etmendir. Sen O'nu grmyor isen de, O seni hep grmektedir. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) HTD: Doru yola girme, mslman olma, din olarak slmiyet'i seme; hidyete erme. (Bkz. Hidyet) HTKN: Lavman yapmak. htikan yapmak, kulana ya damlatmak orucu bozar ise de keffret lzm olmaz. (Abdullah Msul) HTKR: nsan ve hayvan iin lzumlu gd maddelerini ehre girmeden yhut girince halka satlmadan toplayp, stok edip, pahaland zaman satmak. Bir kimse gd maddelerini krk gn ihtikr ederse, Allah tel ona darlr. O, Allah tely saymam olur. (Hads-i erf-Zevcir)

alp kazanan rzklanmtr. htikr yapan ise lnetlenmitir. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) htikr haram olup, yapan mel'ndr. htikrn haraml mslmanlara zararl olduu iindir. nk gd maddeleri, insanlarn ve hayvanlarn yaayabilmesi iin lzmdr. (mm- Gazl) Kyl, tarlasndan ald gd maddesini istedii zaman satabilir. Acele satmas vcib deildir. Fakat acele etmesi sevbdr. Pahal olunca satmay dnmesi irkindir. llarda ve gd maddesi dnda herkese lzm olmayan eylerde ihtikr haram deildir. (mm- a'zam Eb Hanfe) HTLF: Farkllk, ayrlk. Ayn gyeye ayr ayr yollardan gitme. Mctehid denilen limlerin amel (ile ilgili) mes'elelerdeki ictihad ayrlklar. mmetimin ihtilf rahmettir. (Hads-i erf-Beyhek) Halfe Hrn Red, mm- Mlik hazretlerine; "Senin kitaplarn oaltp her yere gndereceim ve herkesin bunlara uymasn emredeceim" deyince; "Y Halfe! Byle yapma, limlerin ihtilf, Allah telnn rahmetidir. Hepsi hidyet zeredir. Her mslman diledii lime uyar" buyurdu. (Tahtv) Bir kii bir kiiye beddu ederek, Allah tel senin cann kfrle alsn dese, limler byle syleyen kimsenin kfir olmasnda ihtilf ettiler. (Muhammed bin Kutbddn znik) Ehl-i snnet ve cemat limleri, usl-i dinde (inanlacak bilgilerde) ittifk, ahkm- ictihdiyyede (i ve ibdetle ilgili hkmlerde) ihtilf ettiler. (ehristn) HTLM: Uykuda cnb olma. ocuun bla, ergenlik ana ulatnn almeti, ireti. Bir kimse gece uykuda ihtilm olup sabahlasa veya gndz uyuyup ihtilm olsa orucu bozulmaz. (brhim Haleb) HTR': Evvelce olmayan bir eyi ortaya karma, cd etme, yaratma, yoktan var etme. Allah tel her eyi yaratrken kudret-i ilhiyyesi, kendinden baka hibir eye bal olmadndan, O'nun ilerine ihtir' denir. nsan ise, byle olmayp, kudret ve irdesi kendi elinde olmayan baka sebeplere bal olduundan ve ileri Allah telnn ilerine benzemediinden insann ilerine yaratma ve ihtir' denmez. (mm- Gazl) HTRS: iddetli arzu, ar heves, istek, gzn ve gnln doymamas. (Bkz. Hrs) demolu yalanr. Fakat onda iki haslet genleir: Mala ve mre (yaamaya) ihtirs. (Hads-i erf-Snen-i bn-i Mce) Bu zamanda kendisinde u be sfat bulunmayan kimsede mal toplanmaz. Tl-i emel (sonu gelmeyen istek), ihtirs, iddetli cimrilik, korku azl, hireti unutmak. (Sfyn- Sevr) Para, mal ve mlk, kiinin zhid olmasna (dnyya dkn olmamasna) mni deildir. Dnyl bulunmayan da zhid saylmaz. Dnynn faydasz eylerine ihtirs olup olmad aratrlp, ona gre hkm verilir. Bir kimsenin elinde dnyl vardr. Fakat zhiddir. Bir kimsenin de dnyl yoktur. Lkin zhid deildir. Mal, insann silh gibidir. nsan cann, shhatini, dnini ve erefini mal ile korur. (Sfyn- Sevr) hirete mn olann, dnyya ihtirs olmaz. hirette cez greceini kesin olarak bilen

kimse, dnyy hirete terch etmez. (mm- Mverd) HTSB: Allah telnn emir ve yasaklarna uyulmasnn, ilim ve ehliyet shibi bir devlet me'muru olan muhtesib tarafndan salanmas, emr-i ma'rf nehy-i mnkerin yni iyilii emretmek ktlkten sakndrmak vazfesinin el ile yaplmas vazfesi. (Bkz. Hisbet) HTY: Ruh ve nafaka (yeme, ime, barnma) iin ve bedeni skntdan korumak iin lzm olan ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Yerde olan her eyi sizin ihtiycnz karlamak iin yarattm. (Bekara sresi: 28) mmetimden bir kardeinin ihtiycn giderip, onu sevindiren kimse, beni sevindirmi olur. Kim beni sevindirirse, Allah tely sevindirmi olur. Kim Allah tely sevindirirse, Allah tel onu Cennet'e koyar. (Hads-i erf-Firdevs-l-Ahyr) Bir hastann ihtiycn giderinceye kadar gayret sarfeden kimsenin gnhlarn Allah tel affeder. Anasndan doduu gibi temiz olur. (Hads-i erf-Firdevs-l-Ahyr) Allah telnn emir ve yasaklarnn faydalar insanlar iindir. Allah telya hi faydalar yoktur. Allah telnn bunlara ihtiyc da yoktur. (mm- Rabbn) Din kardeinin ihtiycn gidermek, hac sevbndan daha hayrldr. (Hazret-i Hasen) htiy Eys: Yiyecek, giyecek ve barnmada asgar lzm olan miktar. HTYR: 1. stediini seme. (Bkz. rde) Kulun ihtiyr zayftr, demeleri, Allah telnn ihtiyrna gre zayftr mnsnda ise dorudur. Yok, eer emr ve yasak olunan ileri yapmaya kfi deildir demek istiyorlarsa bu doru deildir. Zr kula, gc yetmeyecek ey ve i teklif edilmedi. (mm- Rabbn) 2. Yal. htiyarlara sayg gsteren ve yardm edene, ihtiyarlaynca, Allah tel ona da yardmclar nasib eder. (Hads-i erf) htiyr Fiiller: stek ile yaplan iler. (Bkz. rde) Ehl-i snnet limleri, insann yapt ite kendi kuvveti de te'sir (etki) ediyor dediler ve bu te'sire kesb ismini verdiler. nk elin titremesi ile istekle kaldrlmas arasnda fark vardr. Titremelere insan kudreti ve kesbi karmyor. htiyr fiillere ise karyor. (mm- Rabbn) Sylemek, yrmek gibi ihtiyr fiilleri incelemek gtr. Bu fiilleri insan isterse yapyor, istemezse yapmyor. Fakat insann istemesi iin o ii akln beenmesi, iyi demesi lzmdr. Hatt yapp yapmama bir zaman dnp iyi olduunu bildikten sonra irde, istek hsl oluyor ve uzuvlar (organlar) hareket ediyor. Kul irde edince Allah tel o fiili yaratyor. Bylece ihtiyr fiiller meydana geliyor. (mm- Gazl) HTYT: Dne uygun olmayan bir ii yapma phesinden kurtulmak iin, tedbirli hareket etme. Hanef mezhebi limlerinin ouna gre (sabahleyin) ufkun bir yerinde beyazlk balaynca, (imsak vakti) olup, oruca balanr. Bundan (6-10 dakika) sonra beyazlk ufk

zerine ip gibi yaylnca, sabah namaz vakti balar. Ancak oruca imsk vaktinde balamak ihtiyatl olur. Bu taktirde, namaz da oruc da btn limlere gre sahh, doru olur. Fakat oruca birinci vakitten yni imsk vaktinden sonra balanrsa, oruc pheli olur. Astronomik hesaplar ile birinci vakit bulunmakta ve takvimlere birinci vakit yazlmaktadr. kinci vakitte, hatt bundan sonra balayan kzlln yayld zaman oruca balayanlarn oruclar pheli olmaktadr. Yemeyi-imeyi brakmay, pheli zamna tehir etmek, geciktirmek ise, mekruhtur. Hele ikinci vakitten sonra balayan kzlln sonunda balanlan oruclar, sahh olmaz. (M. Sddk Gm) Bulutlu gecelerde orucun bozulmasndan korunmak iin ihtiyatl davranmal, iftr biraz geciktirmelidir. Yldzlar grnmeden nce iftr eden de iftrda acele etmi olur. (ernbll) Zevcin (kocann), zevcesi (hanm) iin kendi mlknden onun izni olmadan ftrasn vermesi cizdir, verebilir. Yine zevcesinin ve evinde olanlarn ftralarn, izinleri olmadan kartrp verebilecei gibi, toplam kadar buday ve deeri olan altn bir defda lp bir veya birka fakire verebilir. Fakat ayr ayr hazrlayp, sonra kartrmas veya ayr ayr vermesi, ihtiyatl olur. (bn-i bidn) HTZR HL: lm srasnda can ekime hli. HVN-S-SAF: On birinci asrn ikinci yarsnda Basra'da ortaya kan; "slmiyete birok vehimler karm, onu bu vehimlerden temizlemek ancak felsefe ile mmkndr. slm dnini felsefe vstasyla saf hle getirmelidir" diyen sapk ve gizli bir cemiyet, ekol. Btniyye (smiliyye)ye it fikirlerin te'sirinde kalan ve zamanlarndaki btn ilimleri iine alan 52 risleden (kk kitabdan) bir ansiklopedi meydana getiren bu ekoln mensblar birbirlerine "saf kardeler" mnsna "hvn-s-Saf" dedikleri iin bu ad ile mehr oldular. (Corci Zeydn) hvn-s-Saf cemiyeti metafizik (gzle grlmeyen ve akl tesi) konularda Efltun'un, ahlkta Sokrat'n, matematikte Pisagor'un, mantkta Aristo'nun, felsef konularda Frb'nin fikirlerinden etkilenmilerdir. Btn ilimlerin yegne gyesinin kendi felsef grlerini gerekletirmek olduunu syleyen hvn-s-Saf cemiyetinin nde gelen isimleri; Makds lakabyla bilinen Eb Sleymn Muhammed bin Ma'er el Bust, Eb'l-Hasen Ali bin Hrn ez-Zencn, Muhammed bin Ahmed en-Nehrecr, el-Avf gibi felsefecilerdir. (Corci Zeydn) HY: 1. Vaktini ibdet ve iyi iler yaparak geirmek, kymetlendirmek. Receb'in ilk Cum (Regib) gecesini ihy edene, Allah tel kabir azb yapmaz. Dularn kabl eder. Yalnz yedi kimseyi affetmez ve dularn kabl etmez. (Hads-i erf-Riydun-Nsihn) Cebril aleyhisselm bana geldi: "Kalk, namaz kl ve du et! Bu gece, ban'n on beinci (Bert) gecesidir" dedi. Bu geceyi ihy edenleri Allah tel affeder. Yalnz mrikleri, bycleri, falclar, hassleri (cimrileri), alkoll iki ienleri, fiz yiyenleri ve zin yapanlar affetmez. (Hads-i erf-Riydun-Nsihn) Mbrek geceler slm dninin kymet verdii gecelerdir. Allah tel kullarna ok acd iin, bz gecelere kymet vermi, bu gecelerdeki, du ve tvbeleri kabl edeceini bildirmitir. Kullarnn ok ibdet yapmas, du ve tvbe etmeleri iin bu geceleri sebeb klmtr... Bu geceleri ihy etmeli, kaz namazlar klmal, Kur'n- kerm okumal, du, tvbe etmeli, sadaka vermeli, mslmanlar sevindirmeli, bunlarn sevblarn llere de gndermelidir. Bu gecelere sayg gstermek, gnh ilememekle olur. (Seyyid Abdlhakm-i

Arvs) Gecenin on iki ksmndan bir ksmn (bir saat kadar) ihy etmek, btn geceyi ihy etmek olur. Yaz ve k geceleri iin hep byledir. (mm- Nevev) 2. lleri diriltmek. Allah telnn izniyle, lleri ihy bana zor gelmedi. Fakat ahmaa doru sz anlatamadm. (Hazret-i s) hy- Mevt: Faydalanlmayan l topraklar ilemek, faydalanlr hle getirmek. (Bkz. Mevt Arz) KB: Cez, azb. Gnhn cezsn vermek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Biliniz ki, muhakkak Allah telnn (haram ileyenler iin) ikb pek etindir. Allah telnn, (haramlar terk edenlere) mafireti (balamas bol) ve merhmeti oktur. (Mide sresi: 98) M'min ve kfir herkes kymette, dnyda yapm olduklarnn karln grr. Ehl-i snnet (Reslullah efendimiz ve Eshbnn, arkadalarnn yolunda) olan m'minin, dnyda iken tvbe etmi olduu gnhlar affolunup, hayrlarna (iyiliklerine) sevb verilir. Kfirlerin ve bid'at shibi olanlarn yni tikd (inanc) bozuk olan m'minlerin hayrlar (iyilikleri) red olunup (geri evrilip), ktlkleri, gnahlar iin de cez grrler. En byk ve ebed ikb kfrden (kfirlikten, inanmamaktan) dolay olur. (Kdzde, mm- Birgiv) Melek-l-mevt, ma'sm olanlarn cann aldktan sonra, o can alnp, gkler seyrettirilir. Cennet'e gtrlrler. Orada yeil zebercedden bir sahr vardr. Ma'sm oraya geldikte; "Beni buraya neden getirdiniz?" der. Melekler; "Y ma'sm! Kymet yeri vardr. ok scaktr. bu sahrda, yetmi bin rahmet pnar vardr. Hazret-i Resl-i ekremin havznn banda durup, nrdan bardaklar grnz! Atanz ve ananz kymet yerine geldiklerinde, bu bardaklar su ile doldurup, onlara verirsiniz ve onlar tutup salvermeyesiniz ki, Cehennem yoluna gitmeyeler azb ve ikb grmeyeler" derler. (Kutbuddn znik) Farz (Allah telnn yapnz diye buyurduu kesin emirleri) terk eden vey haram (Allah telnn kesin olarak yasaklad eyleri) ileyen, tvbesiz lr ve efate (Allah telnn sevdiklerinin yardmna), affa kavumazsa, ikb olunur. (Muhammed Es'ad) KLE: Bozma, yrrlkten kaldrma, feshetme; iki kiinin, aralarnda yaptklar herhangi bir akdi, anlamay bozmalar. Ticrette ihsnn (iyiliin) bir ekli de alveri ettii kimse piman olursa, ikle etmek, al-verii geri evirmektir. (mm- Gazl) KMET: 1. Kmet. Erkeklerin farz namaza balamadan nce okumas snnet olan ezna benzer szlerin ismi. Ezndan fark fazla olarak "Hayyealelfelh"dan sonra iki def "Namaz balad" mnsna olan "kad kmet-issalt denir. mm olmak, mezzinlik yapmaktan ve ikmet okumak, ezn okumaktan efdaldir (stndr, kymetlidir). (bn-i bidn) Kadnlarn ezn ve ikmet okumas mekruhtur. Vakit girmeden nce okunan ezn ve ikmet, vakit girince tekrar okunur. (bn-i bidn)

2. Oturmak, bir yerde kalmak. (Bkz. Vatan- kmet) KZ: Uyarma. Tenbih etme. Bir kimse bir mslman slmiyet'e muhlif (uymayan) iten, doru yola tevk ederek kz ederse, kymet gnnde Hak tel hazretleri, o kimseyi peygamberlerle berber hareder (toplar). (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Ehl-i snnet denilen hakk mslmanlarn birbirlerini sevmeleri, zarar vermemeleri, yardmlamalar, tatl dil ve yazlar ile birbirlerini kz etmeleri lzmdr. (S. Abdlhakm Arvs) KBL: 1. Ynelme. Tasavvuf bilgilerinden maksad, kendini zorlamadan, uramadan, her an Allah telya ikbldir. Her an O'nu hatrlamaktr. (Ubeydullah- Ahrr) 2. Kymet verme, iyi karlama, hrmet gsterme. Evldm! Orhan'm! Allah telnn emirlerine uymayan bir i ilemeyesin! Bilmediini din limlerinden sorup anlayasn! yice bilmeyince bir ie balamayasn! Sana itat edenleri ho tutasn! Askerine in'm, ihsn (iyilii), eksik etmeyesin ki, insan ihsnn kulcazdr. Zlim olma! lemi adletle enlendir. Ve Allah iin cihd terk etmeyerek beni d (mutlu) et! limlere riyet eyle (danp szlerini dinleyerek sayg gster, haklarn gzet) ki, din ileri nizm bulsun! Nerede bir ilim ehli duyarsan, ona rabet, ikbl ve hilm (yumuaklk) gster! Askerine ve malna gurr getirip (bbrlenip), slm limlerinden uzaklama! Bizim mesleimiz Allah yoludur ve maksdmz Allah'n dnini yaymaktr. Yoksa, kuru kavga ve cihngirlik dvs deildir. Sana da bunlar yarar. Dim herkese ihsnda bulun! Memleket ilerini noksansz gr! Hepinizi Allah telya emnet ediyorum. (Osman Gz) 3. Baht akl. Gerek bana oldu hayl Korkutuyor beni bu hl Kararmakta her gn ikbl Nefs elinden kurtar Rabbim (M. Sddk bin Sad) KND NAMAZI: slm'n artlarndan biri olan be vakit namazn ncs, le vakti ile akam vakti arasnda klnan namaz. (Bkz. Asr) Gkten yere iner kam (btn) melekler, Meleklere mtk olur (can atar) felekler, Kabl olur anda btn dilekler, kindi namzn kldn zaman. (Ynus Emre) KRH: Bir insan istemedii bir eyi yapmas iin, haksz olarak zorlamak. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Cizye (vergi) vermeyi kabl eden kitap ehlini (kitapl kfirleri) slm dnine girmek iin ikrh etmek ve cebretmek yoktur... (Bekara sresi: 256)

M'mini ve zmmyi (slm idresi altnda yaayan mslman olmayan vatanda) ikrh etmek, korkutmak byk gnhtr. (bn-i bidn) ocuun ehl-i snnet tikdn (doru mn) Kur'n- kermi, edebleri ve farzlar, haramlar, renmesi iin babas ikrh eder. (S. Alizde) krh- Mlc: Mlc ikrh. Bir kimseyi lmle veya bir uzvunu (organn) yok etmekle, iddetli dvmekle veya btn maln telef etmekle (zarar vermekle) korkutarak rzs dnda bir ii zorla yaptrmak. Mlc krh ile, arap, kan imek, le, domuz yimek hall olur. Yimeyip lmesi gnh olur. nk ikrh- mlc ile bunlar yimek, zarret (resizlik, baka kar yol bulamamak) olur. (bn-i bidn) krh- mlc ile bakasnn mal telef edilince, ikrh eden der. (Ali Haydar Efendi) krh- Gayr-i Mlc: Mlc olmayan ikrh. Bir kimseyi istemedii bir sz veya ii yapmaya zorlarken tam iddet kullanmama. krh- gayr-i mlc ile kan, domuz yinmez, arap iilmez ve mslmann mal telef edilmez (zarar verilmez). (Ali Haydar Efendi) krh- gayr mlc ile yaplan nikh, talk (boama), nezr (adak), yemn, ric'at yni boad kadn tekrar almas sahh olur. (Ali Haydar Efendi) KRM: Hrmet ve sayg gsterme veya yiyecek, iecek, hediye yhut baka bir ey sunma. Kim m'min kardeine ikrm ederse, Allah tel da ona ikrm eder. (Hads-i erf-Firdevs-l-Ahyr) Kim Allah'a ve hiret gnne mn ediyorsa, komusuna ez (eziyet) etmesin; kim Allah'a ve hiret gnne inanyorsa, misfirine ikrm etsin; kim Allah'a ve hiret gnne inanyorsa, ya hayr (faydas bulunan eyi) sylesin yhut sussun. (Hads-i erf-Riyz's-Slihn) Misfire ikrm sevbdr. Hayvan, yalnz Allah iin kesilir. Bir kimse gelince, kesilen hayvan etinden, ona da ikrm edilince, hayvan Allah rzs iin kesmi, faydas misfire olmu olur. (Ahmed Frk) Tandn bir mslman sana gelince, elinden geldii kadar iyi ve tatl karla, yemek ikrm eyle. Kapya k kendisini karla. Selm verince selmn al. Sohbetten sonra giderken, onu uurla ve du eyle. (Sleymn bin Cez) Kim sa sakal aarm mslman bir kimseye ikrm ederse, Allah da ona ihtiyarladnda hrmet ve ikrmda bulunacak kimseleri vazfelendirir, ona da ikrm ederler. (Ahmed Rf) KRR: 1. mnn aka, dil ile sylemek. mn etmek iin kelime-i ehdeti dil ile ikrar edip, mnsna kalb ile inanmak lzmdr. Kelime-i ehdet ve mns yledir: (Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve Reslh= Yerde ve gkte, Allah teldan baka ibdet edilmeye hakk olan ve taplmaya lyk olan hibir ey ve hibir kimse yoktur. Hakki mbd ancak Allah teldr. Muhammed aleyhisselm adndaki yce zt, Allah telnn kulu ve

Resldr, yni peygamberidir). (mm- Gazl) Ey oul! Akam, sabah menty okuyarak mnn tzele!ment, mnn alt artn bildirmektedir. ment'nn mansn da ezberle ve oluk-ocuuna da ezberlet! nk, ne zaman leceiniz belli deildir. Dim kelime-i tevhd (l ilhe illallh szn) oku ve inanlmas lzm olan alt eyi iyi ren, tasdk (kalb ile inan) ve ikrr eyle ve onlara da ret! Bunlar bilmeyenlerin mn olmaz. (Sleymn bin Cez) 2. Bir kimsenin kendisiyle alkal olup, bakasna it bulunan bir eyi haber vermesi, tirf etmesi. St emmek, mal ikrr etmek gibi, evlenecek veya evli erkein sylemesi ve sznde srar etmesi ile veya dil iki erkein ve bir erkekle iki kadnn hid olmas ile belli olur. (bn-i Nceym) KRZ: Bor verme, dn verme. Bir kimsenin nakid para, hacim ls ile alnp satlan maln, daha sonra mislini (benzerini) almak zere bir ahsa vermesi. (Bkz. Bor ve Karz- Hasen) KTD: Tbi olmak, uymak. Taklid etmek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: te o peygamberler Allah telnn hidyet ettii kimselerdir. Sen de onlara iktid et. De ki: "Ben buna (peygamberlik vazfemin fsna) karlk sizden bir cret istemiyorum. O Kur'n- kerm lemler iin tten baka bir ey deildir. (En'm sresi: 90) Benden sonra, Eb Bekr'e ve mer'e iktid ediniz. (Hads-i erf-Tirmiz, Hkim) Benden nce Allah telnn bir mmete gnderdii bir peygamber yoktur ki, o peygamberin mmetinden Havrleri ve snnetine tbi olan, emrine iktid eden eshb, arkadalar olmasn. (Hads-i erf-Mslim) Bizim byklerimizin yolunun ess ikidir: Birincisi; Resl-i ekremin sallallah aleyhi ve sellem snnetine yni bildirdii slm dninin mn ve amel ile ilgili hkmlerine iktid, ikincisi tbi olduu lim ve velyi ok sevmek. (mm- Rabbn) Kendisinde immlk artlar bulunmad hlde immlk yapan kimseye iktid etmemelidir. (bn-i bidn) KTSD: 1. Orta yol, orta hl. Tutumlu olma, gerei kadar ll harcama. Dalar gibi dalgalar onlar kuatt zaman, dni tammen Allah telya hs klarak (ihlsla) O'na yalvarrlar. Allah tel onlar karaya kararak kurtard vakit ilerinden bir ksm iktisd yolunu tutar. (Lokman sresi: 32) ktisd eden kimse, fakir ve muht olmaz. (Hads-i erf-Mir't-l-Mrvvet) ktisd geimin, gzel ahlk da dnin yarsdr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Lokman Hakm, oluna yle nashat etti: Olum! Masraflar gelirine gre ayarla! ktisd et! Ar gitme. Her eyde tidl shibi ol, yni orta yolu tut! Cmertlii det edin! 2. retim ve tketim faliyetlerinin nasl dzenlendiini inceleyen ilim dal. slmiyet, ferdin iktisd hrriyetine sayg gsterir. Huss (zel) teebbslere ve sermyeye izin verir. Ksaca slmiyet, ferd hrriyete elverili bir iktisd sistemini emr

etmektedir. (Sedet-i Ebediyye) KTZ- NASS: yet ve hadslerin gerektirdii ey; nassn (yet-i kerme ve hads-i erfin) hkmnn anlalabilmesi ve istenilen mnnn ortaya kmas iin szn tammna baklarak gerekli hkmn taktir edilmesi. "mmetimden hat (yanlma), nisyn (unutma) ve zor karsnda yaptklar eyler kaldrld." hads-i erfinin lafznda yalnz hat ve nisynn kaldrld bildirilmektedir. Hlbuki bu haller insandan ayrlmaz. nsanda her zaman grlebilmektedir. Bu sebeble iktiz-i nass, insandan kaldrlann hat, nisyn olmayp, hat ve nisyn ile yaplan iten doan gnh ve mes'liyet, sorumluluk olduunu ifde etmektedir. Yni hads-i erfte mes'liyet gibi bir kelimenin taktir edilmesini gerektirmektedir. (Serahs) L: Kocann karsna drt ay veya daha ok zaman veya zaman sylemeyerek "Sana yaklamayacam" diye yemn etmesi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Kadnlarna yaklamamaya l edenler iin drt ay beklemek vardr. Eer erkekler (o mddet iinde keffret yaparak zevcelerine) dnerlerse phe yok ki, Allah tel hakkaten balayc ve ok merhametlidir. (Bekara sresi: 226) Yemn eden kimse drt ay iinde hanmna yaklamazsa bir talk- bn (tam boanma) ile boanrlar. Drt aydan az zaman iin yemn ederse l olmaz. Drt ay iinde ly bozarsa zevcesi (hanm) bo olmaz. Yemn keffreti verir. (bn-i bidn) lda sz, ak ve ak olmayan olabildii gibi, mddet de belirtilmemi olabilir. Helli kendisine haram etmek yemn olup, hanmna; "Sen bana haramsn" yhut; "Sen bana haram ol!" diyen kimse kendisine haram klmay kasd etmise, l etmi olur. l etmek istememi ise hanmn bn (tam boama) ile boam olur. (Mehmed Zihni Efendi) Eer kocas, karsna; "Ben sana yaknlkta bulunursam hac etmek yhut oru tutmak, sadaka vermek zerime lzm olsun" dese l olur. Drt ay iinde karsna yaknlkta bulunursa yemni bozulur; ne zerine yemn etmi ise o ey lzm olur ve l der. (Mevkft) LH: Mbud, tanr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Onlar, (kfirler, mrikler) o kimselerdir ki, Allah ile berber baka bir ilh tanrlar. Onlar, yaknda (balarna gelecek kbeti) bileceklerdir. (Hicr sresi: 96) Onlar, limlerini ve rhiplerini Allah'tan baka ilhlar edindiler. Meryem'in olu Mesh'i de (ilh edindiler). Hlbuki onlar da ancak bir olan Allah'a ibdet etmekle emrolunmulard. Allah teldan baka hibir ilh yoktur. O, mriklerin ortak kotuu eylerden tammen mnezzehtir. (Tevbe sresi: 31) Kim Allah teldan baka ilh olmadna, Muhammed aleyhisselmn Allah telnn Resl olduuna (gzyle grm gibi) ehdet ederse, Allah tel ona Cehennem'i haram klar. (Hads-i erf-Mektbt- mm- Rabbn) mnn alt artndan birincisi, Allah telnn vcib-l-vcd ve hakk ilh ve btn varlklarn yaratcs olduuna inanmaktr. (Kemahl Feyzullah) LH:

1. "Ey Allah'm" mnsna hitb. lh! Dostlarn yle kldn ki onlar bilen seni buldu. Seni bulmayan onlar bilmedi. (Abdullah- Ensr) lh! Herkesi skntdan kurtaran yalnz sensin. Bizi dnyda ve hirette skntda brakma. Muhtlara her eyi gnderen yalnz sensin. Dnyda ve hirette hayrl, faydal olan eyleri bize gnder. Dnyda ve hirette kimseye muhtc brakma. mn. (Muhammed Rebhm) Yzm derghna dndm ilh, Kapndan etme red bu pr gnh (gnh ok olan). mdim kesmem hi senden ilh, Ki sensin cmle mahlkun penh (sna). Yzm karasna bakma ilh Cehennem nrnda (ateinde) yakma ilh. (Beykozlu Muhammed bin Receb) 2. Allah tel ile alkal, O'na it, O'ndan gelen, O'nun gnderdii, indirdii. Tasavvuf, insanlk sfatlarndan karak, melek sfatlar ile bezenmek ve ilh ahlk huy edinmektir. (S. Abdlhakm Arvs) Allah telnn son ilh kitab Kur'n- kermdir. Kur'n- kermden Allah telnn murd ettii mny ve hads-i erflerden Peygamber efendimizin maksdn en iyi anlayabilenler, mctehd denilen byk slm limleridir. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs lh Dinler: Asllar Allah tel tarafndan bildirilmi olan dinler. Hak dinler ve semv dinler de denir. Bugn yeryznde mensbu bulunan tne ilh din vardr. Bunlardan yahdlik ve hristiyanlk asl bozulmu, din adamlar tarafndan deitirilmitir. Asl bozulmam, kymete kadar da bozulmayacak olan tek ilh din slmiyet'tir. (M. Sddk Gm) Allah telnn var ve bir olduunu bildiren ilh dinlerin hepsi, insanlar tarafndan bozulmadan nce, inanlacak eyler bakmndan birbirinin ayn idi. (S. Abdlhakm Arvs) LHYYT: nanlacak eylerden bahseden kelm ilminin; Allah telnn varl, zt, sfatlar ve fiillerinden (ilerinden) bahseden blm. Kelm kitaplarnn ilhiyyt bahislerinde Allah telnn varln isbat iin bildirilen delillerden birisi yledir: u leme gzn evirip, stnde, direksiz duran yldzlar, bilhassa belli bir yrngede k saan, ziysyla yldzlarda gece ve gndzn meydana gelmesine sebeb olan gnee, gkteki bulutlara ve yaan yamurlara, altndaki yere ve zerindeki nehirlere, denizlere, karalardaki aalara ve meyvalara, eitli zelliklere ship memleketlere ve ehirlere, mdenlere, bitkilere ve hayvanlara bilhassa lem-i sagr (kk lem) denilen insana ve kinattaki eynn esiz bir srette yaratlna bakan bunlardaki ok ince olan nizam (dzen) ve intizam, hengi (uyumu) gren, bunlardaki fide ve hikmetleri iyi dnen bir kimse, lemi yoktan var eden, hep var olan bir yaratcnn var olduuna inanmak zorunda kalr. (Abdllatf Harpt) Btn nutuklarmda, atomdaki enerjiden nasl istifde edileceini anlattm. imdi aklmza, hakl olarak u soru gelmektedir: "Bu muazzam kudreti, kck yere kim ve nasl

koydu?" Buna ancak slm ilhiyyt cevap verecektir. (W. Heisenberg) 'L-YIKELMETULLAH: Allah telnn ismini yceltmek, slm dnini yaymak. Kim i'l-y kelimetullah iin harbederse, o, Allah yolunda savam olur. (Hads-i erf-Mslim) Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellemin veftnda, Eshb- kirmn hepsi, sonra da evldlar, cihd iin, i'l-y kelimetullah iin Arabistan'dan kt. slm ordusu, Asya'nn telerine, Afrika'ya, Kbrs'a, stanbul'a hsl her yere dald. Allah'n dnini, O'nun kullarna tantmak iin savatlar ve canlarn fed ettiler. Ecddmz keyf iin, tama' iin cihd yapmad. 'l-y kelimetullah iin yapt. (Abdlhakm bin Mustaf) Muhrebeye gitmekten maksad, i'l-y kelimetullah ve din dmanlarn zayflatmak ve bozguna uratmak olmaldr. (mm- Rabbn) LHD: Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmi olan, mctehid limlerin sz birlii ile bildirdikleri ve mslmanlar arasnda yaylan mn bilgilerine uymamak, doru yoldan ayrlmak kfre (mnszla) sebeb olan inan. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Kim Mescid-i Harm'da zulm ile ilhda yeltenirse, biz ona pek ackl bir azb tattrrz. (Hac sresi: 25) Amellerin, ibdetlerin, kabl edilmesi iin, yni sevb verilmesi iin hem artlarna uygun olmas, hem de ihls ile niyet edilmesi lzmdr. "bdet, sahh olursa kabl edilir. Niyete baklmaz" demek, ilhd olur. (Muhammed Hdim) Din bilgilerinin dorusu, Ehl-i snnet vel cemat limlerinin bildirdikleri bilgilerdir. Bunlara uymamak, zndklk ve ilhddr. (mm- Rabbn) LHM: 1. Peygamberlerin kalblerine, uyank iken, melek grnmeden ilh vahyin braklmas. lhm, peygamberlerin aleyhimsselm ve slih (iyi) mslmanlarn kalblerine gelir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin mbrek kalbine gelen ilhm, her mslman iin seneddir. Herkesin bunlara uymas lzmdr. (Abdlgan Nabls) 2. Slihlerin, iyi kimselerin kalbine gelen slmiyet'e uygun mnlar. Melekten gelen ilhm, slmiyet'e uygundur. eytandan gelen vesvese slmiyet'ten ayrlmaya sebeb olur. (Hads-i erf-Berka) slmiyet'in hkmleri ilhm ile anlalmaz. Evliynn ilhm, bakalarna huccet, sened olamaz. Evet, Ehlullahn (vellerin) ilhmlar doruluu, slmiyet bilgilerine uygun olmalarndan anlalr. Fakat, Ehlullah, yni vel olmak iin, slmiyet bilgilerini renmek ve bunlara uymak arttr. "Takv shiblerine (haramdan kananlara) Allah tel ilim ihsn eder" melindeki yet-i kerme bu hussu bildirmektedir. Snnete yni slmiyet'e sarlmayan, bid'atten saknmayan kimsenin kalbine ilhm gelmez. Byle kimselerin syledikleri nefsten ve eytandan gelen bozuk eylerdir. (Abdlgan Nabls) Mnev bilgiler, keif ve ilhm ile hsl olur. Hocadan renilmez. bdetlerin yaplmas ve btn slm bilgileri ise, stddan renmekle elde edilir. slm bilgileri, ilhm ile hsl olsayd, Allah telnn peygamberler ve kitaplar gndermesine lzm olmazd. (Abdlgan Nabls)

nsan, ilhm olunan eyleri yapmal, vesveseyi yapmamak iin gayret etmelidir. Nefse uyan kimse vesveselere uyar. Nefsin hevsna uymayann, ilhma uymas kolay olur. (Muhammed Hdim) 3. Allah telnn bildirmesi. Sevk-i tab. Bugn buna igd denilmektedir. Her snf hayvann ahsnn ve trnn korunmas salanmtr. Yaamalar iin, insan akln artan eyler onlara ilhm olunmutur. Bal ars mhendis gibi, alt ke petek yapar. Silindir yapsayd aralarnda boluk kalrd. Altgen prizmalar arasnda yer kayb olmuyor. Drtgen olsayd, hacimleri daha az olurdu. Bunu insanlar okumakla, renmekle anlar. renmeyen anlamaz. Arya bunu bildiren kimdir? Allah tel ilhm etmektedir. (Ali bin Emrullah) LKA': Atma, brakma. 1. retme. Abdullah bin Zeyd radyallah anh yle anlatt: "Bir sabah Reslullah'a geldim. O gece grdm eznla ilgili ryy O'na haber verdim. Buyurdu ki: "Gerekten bu bir hak (doru) rydr. Bill-i Habe ile kalk; nk o, senden daha yksek ve uzun seslidir. Sonra syleneni ona ilka' et! Bill bununla (mslmanlar namaza) arsn." (Hads-i erf-Snen-i Tirmiz) 2. Brakma, yerletirme. Vahyin (Kur'n- kermin) geli (indirili) ekillerinden biri de; Peygamber efendimiz uyank iken, Cebril aleyhisselm, grnmeksizin, Peygamberimizin kalbine ilh vahyi ilka' ederdi. (mm- Syt) LLET: Bir eyin veya hkmn meydana gelmesine dorudan te'sir eden i, sebeb. lletin bulunduu yerde; te'sir ettii, meydana getirdii ey veya hkm de bulunur. llet bulunmaynca bunlar da bulunmaz. Sat akdi, mlkiyet iin illettir. Akd yaplnca, satc satt eynn bedeli olan eye, alc da mala shib olur. Sat akdi olmaynca, alc da, satc da hibir eye mlik olamazlar. Yni mlkiyet denen ey meydana gelmez. Ayn ekilde, nikah da evliliin meydana gelmesinin illetidir. Nikh varsa, evlilik vardr. Nikh yoksa, evlilik de yoktur, yni evlilik hli yaansa bile mer (dne uygun) deildir. (Serahs) LLYYN: 1. Yedinci kat gkte, arn altnda bulunan bir yer veya Cennet. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Hayr (o kfirler gibi olmayn). nk itatkr olan iyilerin kitblar (amelleri), hi phesiz lliyyn'dedir. (Mutaffifn sresi: 18) Hafaza (koruyucu melekler) yni Kirmen ktibn, bir kiinin amel defterini Allah telya arz ettiklerinde; "Siz kullarmn zerine hafazasnz. Kalbini bilen benim. Amelini hlis ettiinden (yni amellerini ihlsla, Allah rzs iin yaptndan), onun defterini lliyyn'e koyun. nk onu af ve mafiret ettim" diye Allah tel vahyeder (bildirir). (Zemaher) 2. M'minlerin, ldkten sonra rhlarnn, nmetler ve lezzetler iinde bulunduu yer. M'min lm deine yatt vakit, melekler eitli misk kokulu ipek mendil ile gelip, yadan kl eker gibi, rhunu bedeninden ayrrlarken; "Ey mutmainne (Hakkate ermi, bu sebeble kendisinde hibir phe ve tereddt kalmam) nefs, sen Rabbinden, Rabbin de senden rz olduu hlde, Allah'n rahmet ve keremine dn!" derler. Rh kt vakit, o

kokular arasna konur, ipek mendil zerine balanr ve lliyyn'e gtrlr... (Hads-i erf-hy-l-Ulm) M'min lenlerin, lliyyn'deki rhlar, arasra yni Allah tel dileyince, mezarlardaki cesedlerine red olunurlar (gnderilirler). En ok Cum geceleri byle olur. Birbirleri ile buluur, konuurlar. Rhlar lliyyn'de iken, cesed olmakszn da, nmetlenir, lezzetlenir. (mm- Yfi) nsan, ehvetler, Allah telnn dman olan nefsin arz ve istekleri kaplamtr. O, bunlarla mcdele etmekle vazfelidir. ehvetlerin dkn olduka, esfel-i sfilne (aalarn aasna, hayvanlarn ve eytanlarn seviyesine) iner. ehvetlerini yendike, lliyyn'e ve meleklerin derecesine ykselir. (mm- Gazl) LM (lim): Bir eyi hakkyla bilmek, anlamak. Cehlin zdd. 1. Allah telnn subt sfatlarndan. Her eyi bilmesi. Allah telnn sfatlar, ileri, kendi gibi aklla anlalmaz ve anlatlamaz. nsanlarn sfatlarna, ilerine hi benzemez ve uymaz. On sekiz sfat vardr. Bunlara sfat- sbtiyye denir. Bunlardan biri lim sfatdr.Bu sfat da kendi gibi kadmdir, yni sonradan olma deildir. (mm- Rabbn) 2. Bir eyin sretinin, grnnn zihinde ekillenmesi, bilme, bilgi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kendilerine ilim ve hidyet verdiimiz kimseler, ilimlerini insanlardan saklarlarsa, Allah'n ve lnet edenlerin lnetleri bunlarn zerine olsun. (Nis sresi: 30) Bir saat ilim renmek veya retmek, sabaha kadar ibdet etmekten daha sevbdr. (Hads-i erf-Drr-l-Muhtr) lim, in'de de olsa onu alnz. Zr ilim renmek, kadn-erkek her mslmana farzdr. (Hads-i erf-bn-i Mce) lmi ile amel edene, Allah tel bilmediklerini retir. (Hads-i erf-Berka) lim maldan hayrldr. nk mal sen koruyacaksn, ilim ise seni korur. Mal sarf etmekle azalr, ilim sarf etmekle oalr. (Hazret-i Ali) Hibir ey ilimden stn deildir. nk sultanlar, insanlara hkmederler. limler ise, sultanlara hkmeder. (Eb'l-Esved) Ey olum! Dnynn sevin ve ne'elerini tecrbe ettim. limden lezzetli bir ey bulamadm. (Lokman Hakm) limsiz bir ey olmaz, ilim her eye batr. Karanlk yollarda o, en aziz arkadatr. lim, usuz bucaksz bir umman andrr. limden baka her ey insan usandrr. (M. Sddk bin Sad) lm-i Ahlk: yi huylar edinme ve kt huylardan saknma yollarn reten ilim. (Bkz. Ahlk) lm-i let: Ulm-i liyye denilen sekiz yksek din bilgisini renebilmek iin lzm olan yardmc ilimlerdir. Bunlara ulm-i ibtidiyye, balang ilimleri de denir. Ulm-i liyye

unlardr:Tefsr, usl-i kelm, kelm, usl-i hads, ilm-i hads, usl-i fkh, fkh, ilm-i tasavvuf. Bylece din bilgileri yirmi olmaktadr. lm-i Btn: Kalb ilmi, mn ilmi, tasavvuf ilmi. lm-i btn evliynn ykseklerinin ilmidir. Bu ilim, kt huylardan arnldnda kalbe doan bir nurdan ibrettir. Bu syede ok eyler grlr, derin ve ince mnlara vkf olunur. Geni ufuklar alr. (mm- Gazl) lm-i Bed': Lafz (sz) ve mn ile ilgili bz san'atlar yaparak szn sslenmesini reten ilim. lm-i Belgt: Dzgn ve yerinde sz syleme yolunu reten ilim. lm-i Beyn: Belgt ilminin hakkat, mecaz, kinye, tebh (benzetme) ve istire gibi konularndan bahseden ilim. lm-i Ezel: Allah telnn balangc olmayan ilmi. Allah telnn kazs, taktri ve levh-i mahfza yazmas ilm-i ezelsine uygundur. Her eyi ilerde ne zamanda ve nasl olacak ise veya olmyacak ise, ezelde (balangc olmayan ncelerde) ylece bilmitir. Bu eyler zaman gelince ilm-i ezelisine uygun olarak meydana gelmektedir. (Muhammed Akkermn) lm-i Feriz: Veft eden kimsenin brakt maln kimlere verileceini ve nasl taksim edileceini reten ilim (Bkz. Feriz). lm-i Fkh: Dnimizin emir ve yasaklarn bildiren ilim. (Bkz. Fkh) lm-i Hads: Peygamber efendimizin mbrek szlerini, ilerini ve grp de mni olmad eylerden bahseden ilim. (Bkz. Hads) lm-i Hl (lmihl): Her mslmann mn, ibdet ve ahlk ile ilgili bilmesi gereken eyler veya bu bilgileri anlatan kitap. Dnini bilen, seven ve kayran mbrek insanlarn ilmihl kitaplarn alp, oluk-ocuuna retmesi, her mslmann birinci vazfesidir. Kendilerine din adam ismini ve ssn veren, chil ve sapk bir kimsenin szlerinden ve yazlarndan din renmeye kalkmak, kendini Cehennem'e atmaktr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) nce ilm-i hli ren, ocuuna da ret Din bilgisi renmezsen, olursun sonra piman (M. Sddk Gm) lm-i Hey'et: Astronomi ilmi. lm-i Hudr (lm-i Huzr):

Bir eyi, zihinde onun sreti (grnts) meydana gelmeksizin bilmek. Bir kimsenin kendi dnda bulunan bir eyi bilmesi iin o eyin sretinin, eklinin grntsnn zihinde meydana gelmesi lzmdr. Fakat ilm-i huzrde durum byle deildir. nsan kendisini ilm-i hudr ile bilir. nk kendisi zten zihninde vardr. (mm- Rabbn) lm-i Husl: Bir eyi onun sreti, grnts zihinde bulunduu mddete bilmek. O eyin zihindeki sreti yok olunca, o ey unutulur. Bundan dolay ilm-i husl devaml deildir. lm-i lh: Allah telnn ezel ilmi. lm-i Kelm: Kelime-i ehdeti ve buna bal olan mnn alt temel bilgisini reten ilim. lm-i kelm, inanlacak bilgileri, Ehl-i snnet tikdna gre geni olarak ve delilleriyle anlatt gibi, tikd bozuk olanlara kar Ehl-i snnet tikdn da mdfaa eder. (mm- Gazl) lm-i Kesb: alarak elde edilen ilim. lm-i Krat: Kur'n- kermin kelimelerinin doru olarak okunuundan bz kelimelerin ise, farkl okunmasndan bahseden ilim. lm-i krat, Allah telnn kelmn bozulmak ve deimekten korur. (Takprzde Ahmed Efendi) lm-i Lednn: Allah telnn ihsn olup, almadan kavuulan ilim. lm-i Lednn verilmesinde Hzr aleyhisselmn rhniyeti vsta olmaktadr. (Muhammed Pris) lm-i Lgat: Bir dilin kelimelerinin tammn inceleyen ilim. lm-i Men: Szn hle uygunluundan bahseden edeb ilim dallarndan biri. lm-i Nfi': nsana aczini, kusurunu, Rabbinin bykln bildiren, kalbde Allah korkusunu ve mahluklara kar tevz, alak gnlll artran, kul haklarna ehemmiyet vermeyi temin eden sonsuz sedeti (mutluluu) ve Allah telnn rzsn kazanmaya vesle olan ilim. lm-i Nahv: Arab cmle bilgisi. Kelimelerin cmle iindeki yerlerini ve buna gre sonlarnn ald durumlardan (harekelerden) bahseden ilim. limlerden bir ksm dier ilimlere bir mukaddime (balang) olup, o ilimleri elde etmee birer let, vsta durumundadrlar. Lugat ve nahv ilimleri de byledir. Bunlar aslnda dn ilimlerden deildir. Ancak Kur'n- kerm ve hads gibi dn ilimlerin anlalmalarnda lzumludurlar. nk kitab (Kur'n- kerm) ve hads-i erfler, Araba olduundan, dnimizi anlayabilmek iin bu ilimlere ihtiyc vardr. (mm- Gazl) lim renirken, en mhim olann ne almaldr. lmin en nemlisi shibine doru yolu

gsterendir. Bu sebeple akid, fkh, tefsr, hads ilimleri en nemli ilimlerdir. Arab ilimlerden nemlileri de nahv ve meni (edebiyt) ilimleridir. (Seyyid Alizde) lm-i Sarf: Kelime bilgisi. Arabde kelimenin ald ekillerden bahseden ilim. Morfoloji. lm-i Sarfn konusu isim ve fiil ekimleridir. Bunlarn ekimlerinde alkanlk kazandrarak hatya dmekten korur. (Takprzde Ahmed Efendi) lm-i Tefsr: Kur'n- kermdeki murd- ilhyi, Allah telnn kastettii mny aklayan ilim. lm-i Usl-i Fkh: Fkh bilgilerinin yet-i kermelerden ve hads-i erflerden nasl karldn reten ilim. lm-i Usl-i Hads: Hads-i erflerin eitlerini anlatan ilim. lm-i usl-i hadsin ortaya koyduu metodlar ile hads-i erflerin nev'ileri, eidleri ayrd edilir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) lm-i Usl-i Kelm: Kelm ilminin, mn bilgilerinin yet-i kermelerden ve hads-i erflerden nasl karldn reten ilim. lm-i Usl-i Tefsr: Tefsr ilminin metodlarndan, kidelerinden, mfessirde bulunmas gereken artlarndan, yet-i kermelerin; nsih ve menshundan, hss ve mmndan bahseden ilim. lm-i Vehb: almadan renilen, Allah tel tarafndan ihsn edilen ilim. (Bkz. lm-i Lednn) lm-l-Yakn: Eserden messire yol bulmak. i grp yapan tanmak, bilmek. Duman grp, orada atein olduunu anlamak byledir. LTC: Snma. Teheccd (gece namaz) ve sabah namazlarna uyanmak isteyen, yats namazn klnca hemen yatmal, gece, bo eylerle uykusuz kalmamaldr. Teheccd zamnnda tvbe istifr etmek, Allah telya iltic etmek, yalvarmak, gnhlarn dnmek, ayplarn, kusurlarn hatrlamak, kymetteki azblar dnp korkmak, Cehennem'in sonsuz aclarndan titremek lzmdr. Afv ve mafiret iin ok yalvarmaldr. (mm- Rabbn) Ey slerin, gnhkrlarn sna! Sana sndm; saysz hatlar iledim. imdi sana iltic eyledim. (Mevln Hlid-i Badd) Bu dny bir kprdr gelen bir bir geer durmaz Hani ba u ecddn ne oldu kimseler sormaz Hani annen baban nerde bu dny kimseye kalmaz Gelenler hep sefer eyler muhakkak dr- Bekya Yzn dn iltic eyle Cenb- zt- Mevlya (Tceddn-i Vel) LYS ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ismi geen peygamberlerden biri. Hrn aleyhisselmn neslindendir.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: lys da, phe yok ki gnderilmi peygamberlerden idi. O vakit kavmine (yle) demiti; "Siz Allah telnn azbndan korkmaz msnz? Allah tel sizin de Rabbinizdir, evvelki atalarnzn da Rabbidir." Fakat onlar lys' (aleyhisselm) yalanladlar. phesiz onlar hazrlanp (Cehennem'e) gtrleceklerdir. Ancak Allah'n ihls shibi (m'min) kullar mstesndr. (Sfft sresi: 123-128) Zekeriyy, Yahya, s ve lys'a da (aleyhimsselm) hidyet (peygamberlik) verdik. Onlarn hepsi slihlerden idiler. (En'm sresi: 85) Ms ve Hrn aleyhimesselmdan sonra sriloullarna Y aleyhisselm ve Hazkl aleyhisselm peygamber olarak gnderildiler. Onlara Tevrt'n hkmlerini bildirdiler. Hazkl aleyhisselmdan sonra lys aleyhisselm peygamber olarak gnderildi. sriloullarndan Ba'lbek'te yerleen kableyi mna dvet etti. Ba'lbek'te hkm sren ve insanlar Ba'l adndaki puta tapmaya zorlayan zlim hkmdr ve ona tbi insanlar, puta tapmaktan sakndrd ve Allah telya mn etmeye ard. nsanlar onu dinlemediler. lys aleyhisselm onlar azbla korkuttu ise de kar gelip onu memleketlerinden kardlar. synlar sebebiyle Allah tel bereketi kaldrd. Yamurlar yamaz oldu. Hayvanlar susuzluktan krld. Balarna eitli musbet ve bellar geldi. lys aleyhisselm Ba'lbek'ten kardklarna piman olan sriloullar, sonunda ondan af dilediler. Onlarn istei zerine, lys aleyhisselm Ba'lbek'e geri dnd. sriloullarn puta tapmaktan sakndrd. Onlar, lys aleyhisselma mn ettiler ve ona tbi olacaklarna sz verdiler. lys aleyhisselm du etti. Allah tel ktlk ve musbetleri kaldrp bolluk ve bereket ihsn etti. Bir mddet lys aleyhisselma tbi oldular fakat sonunda isyn ederek eski sapklklarna dndler. lys aleyhisselmn yapt nashatleri dinlemediler. Doru yola gelmeyeceklerini iyice anlayp, ok zld ve bu azgn insanlardan ayrlmas iin Allah telya du etti. Allah tel onun dusn kabl buyurdu. lys aleyhisselm o beldeden hicret edip baka yerlere gitti. sriloullarna tekrar bel ve musbetler geldi. lys aleyhisselm gittii beldelerden birinde ihtiyr bir kadnn evine misfir oldu. Bu kadnn Elyes' isimli hasta oluna du etti. Onun dus bereketiyle Elyesa'nn hastal iyileip, lys aleyhisselmn yanndan ayrlmad. Ondan Tevrt' rendi. lys aleyhisselmdan sonra sriloullarna peygamber olarak Elyesa' aleyhisselm gnderildi. (Bkz. Elyesa' Aleyhisselm) (bn-l-Esr, Sa'leb, Ninczde) M: ret etme. Bir zr sebebiyle ban yere koyamayan kimsenin rk' iin biraz, secde iin rk'dan daha ok eilmesi. Namazda rk ve secdeleri yapamayan m ile klar. (Haleb) Alnnda yara olan, yalnz burnu ile, burnunda yara olan da yalnz aln ile secde eder. Alnnda ve burnunda birlikte yara olup, ban yere veya byle sert bir ey zerine koyamyan, ayakta durabilse bile, yere oturarak m ile klar. (bn-i bidn) Yatarak ba ile m edemeyecek kadar ar hastal yirmi drt saatten ok devm eden kimseden, akl banda olsa bile, namaz skt olur (der, klmas lzm gelmez). (Haleb) m ile dah klmas mmkn iken klmadan lm hline gelen kimsenin, namazlarnn keffreti iin vasiyet etmesi lzmdr. (bn-i bidn, mm- Birgiv) MM: 1. Cmi, mescid veya baka yerlerde cemate namaz kldran kimse. Cemate, Kur'n- kermi iyi okuyannz imm olsun. Bunda eit olunca snneti en iyi bileniniz, bunda da eit olunca, en yal olannz imm olsun! (Hads-i erf-Mslim, Snen-i Tirmiz)

mm kalkan gibidir. Namaz tam kldrrsa; hem onun, hem sizin lehinize olur. Noksan kldrrsa, sizin namaznz yine tamdr. Noksanlk ondan sorulur. (Hads-i erf-Tabern) mmn namaza dururken ve rknden rkne geerken ve selm verirken, cemat iitecek kadar sesini ykseltmesi snnettir. Daha fazla ykseltmesi mekruhtur. Kreti gzel olan yni Kur'an- kermin harflerini tanyan, tecvid ile okumasn bilen imm olur. Sesi gzel ve tegann ile okuyan deil. (bn-i bidn) 2. Hads, fkh, kelm ve tefsr ilminde ve tasavvuf gibi slm ilimlerden birinde en yksek mertebeye ulaan lim. Drt byk mezheb immna uymak, Kur'n- kerme ve snnete (Peygamber efendimizin emirlerine) uymann t kendisidir. (Abdurrahmn Silhet) 3. Mslmanlarn devlet resi. (Bkz. Halfe) Huzeyfe; "Y Reslallah! Fitne devrine ularsam ne yapmam emredersiniz" deyince; "Mslmanlarn cematna ve immna tbi ol!" buyurdu. (Hads-i erf-Buhr ve Mslim) mm- Mslimn: Mslmanlarn imm, devlet resi, halfe. (Bkz. Halfe) MME: 1. Eskiden mslmanlarn balarna sard, bugn ise, sadece din grevlilerinin namaz kldrrken ve dn vazfeleri yerine getirirken giydikleri balk zerine sarlan sark. mme ile klnan iki rek'at namaz, immesiz klnan yetmi rek'at namazdan efdldir, stndr. (Hads-i erif-Rmz-l-Ehds) Mescidlere immesiz olarak da immeli olarak da geliniz. Ancak immeli olmak m'minlerin almetlerindendir. (Hads-i erif-Rmz-l-Ehds) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem immeyi sarar ve ucunu arkadan iki krek arasna sarktrd. (Rmz-l-Ehds) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem hicretin sekizinci senesi Ramazan- erfin onuncu Pazartesi gn, on iki bin kahraman ile birlikte Medne'den karak, Ramaznn yirminci Perembe gn Mekke-i mkerremeyi feth etti. Ertesi Cum gn hutbe okurken mbrek banda siyh imme sarl idi. (mm- Kastaln) 2. Tesbhin ucundaki uzun tne. MMET: mmlk, reislik, bakanlk, rehberlik. mmet-i Kbr: Reslullah'a (sallallah aleyhi ve sellem) vekleten btn mslmanlara imamlk ederek slmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezret edip, slmiyet'e ve mslmanlara kar yaplan her trl mdhaleye (saldr ve satamaya) cevap vermek vazfesi, hilfet. (Bkz. Hilfet) mmet-i Sura: Namaz kldrmak iin imm olmak. (Bkz. mm) MMEYN: ki imm. mm- a'zam Eb Hanfe hazretlerinin ders ve sohbetlerinde yetimi olan mm- Eb Ysuf ile mm- Muhammed'e verilen lakab. kisi de mezhebde mctehiddirler. Mft ve hkim, mm- a'zm Eb Hanfe'nin szne uygun olarak fetv verir. Aradn

onun szlerinde aka bulamazsa, mm- Eb Ysuf'un szn alr. Onun szlerinde de bulamazsa, mm- Muhammed eybn'nin szn alr. mmeyn'in sz bir tarafta, mm- a'zam'n sz kar tarafta ise, mft her iki tarafa gre fetv verebilir. (bn-i bidn) MM-I AHMED BN HANBEL: Ehl-i snnetin (Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olanlarn) amelde drt hak mezhebinden biri olan Hanbel mezhebinin resi. Knyesi, Eb Abdullah'tr. 780 (H. 164)'de Badd'da dodu. 855 (H. 241) senesinde bir Cum gn Badd'da veft etti. lim renmek iin birok slm beldesini dolat. ok sayda talebe yetitirdi. Ahmed bin Hanbel hibir zaman, insanlarn dald dny ilerine dalmazd. Ancak ilimden bahis alnca konuurdu. (Eb Dvd Sicistn) Ahmed bin Hanbel, her hayr kendisinde toplamt. ok lim grdm, fakat ilimde, verda (phelilerden kamada) ve zhdde (dnyya rabet etmemede) Ahmed bin Hanbel pek yksek idi. (Menha bin Yahy) Ahmed bin Hanbel'in ii, hep hiretle ilgili idi. Dny menfaatleri ona yneldi, fakat o kabl etmeyip geri evirirdi. (Nadr bin Ali) MM-IA'ZAM EB HANFE: Ehl-i snnet ve'l-cematn ameldeki drt mezhebinden biri. Hanef mezhebinin kurucusu. smi Nmn bin Sbit bin Zt'dr. Eb Hanfe knyesiyle ve mm- a'zam lakabyla mehr olmutur. 699 (H. 80) senesinde Kfe'de dodu. 767 (H. 150) senesinde Badd'da ehd edildi. Ehl-i snnet tikdn ve fkh bilgilerini toplad. Yzlerce talebesine retip, kitaplara geirilmesine sebeb oldu. Fkh ilminde mm- a'zam Eb Hanfe gibi mtehasss grmedim. (Abdullah bin Mbrek) mm- a'zam Eb Hanfe bir yldzdr. Karanlkta kalanlar onunla yol bulur, hidyete kavuur. (Dvd-i T) MM-I MLK: Ehl-i snnetin ameldeki drt mezhebinden biri olan Mlik mezhebinin resi. mm- Mlik hazretleri Tebe-i tbindendir. smi, Mlik bin Enes, knyesi, Abdullah'tr. 711 (H.93 veya 95) senesinde Medne'de dodu. 795 (H. 179)'da yetmi alt yanda Medne'de veft etti. Soyu, Yemenli Arap kablelerinden Ben Eshb'a ve Himyerlerden bir hkmdr ilesine ular. mm- Mlik, elli sene mddetle ders ve fetv vererek insanlarn mes'elelerini zm ve kymetli talebeler yetitirmitir. mm- Mlik uzun bir mr, yksek bir mertebe, parlak bir zihin, ok geni bir ilim, keskin anlay, doru rivyet, dindarlk, adlet, snnet-i seniyyeye tbi bir zt idi. Fetv vermede acelecilii sevmez, ok kere "Bilmiyorum" der ve, "lmin kalkan, bilmiyorum demektir" buyururdu. (Zeheb) mm- Mlik hazretleri bir hads-i erf okumak iin abdest alr, edeble diz kerdi. Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin bulunduu bir topraa hayvanlarn ayaklar ile basp gemekten hay etdiini, utandn syleyerek, Medne-i mnevverede hayvana binmezdi. Haksz bir fetvy vermedii iin yetmi krba vuruldu. Muvatt adndaki hads kitab pek kymetlidir. (Takprzde) MM-I F: Ehl-i snnetin ameldeki drt mezhebinden biri olan fi mezhebinin resi.

smi, Muhammed bin drs bin Abbs bin Osman bin fi bin Sab'dir. Soyca Kurey kablesine dayanp, anne ve baba tarafndan Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellemin mbrek soyu ile birlemektedir. Knyesi Eb Abdullah'tr. Eshb- kirmdan ve drdnc gbekten dedesi olan fi'nin ismine izfeten kendisine de fi denildi ve bu isimle mehr oldu. 767 (H. 150)'de Gazze'de dodu. 820 (H. 204)'de Msr'da veft etti. mrn ilim renmek ve retmekle geirdi. ok talebe yetitirdi. mm- fi, mm- a'zam'n kabrini ziyret ettii zaman ona hrmeten sabah namaznda kunut okumay terk ederdi. (bn-i Hacer-i Mekk) mm- fi'nin insanlar arasndaki yeri, gkteki gne gibidir. O, rhlarn ifsdr. (Ahmed bin Hanbel) Nice lim ve fazletli kimselerle grtm, mm- fi hazretleri gibi lim ve fdl bir kimse grmedim. (Eb Ubeyd Ksm bin Selm) MMYYE: iliin kollarndan biri. Hazret-i Ali'nin halfe olmas aka emr olunmutu, Eshb bu emri yerine getirmedii iin, kafir oldu diyen, Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) veftndan sonra hazret-i Ali ve srasyla onun iki olu ile torunlarn mer' imm kabl eden ve on iki imma inanmay mnn artlarndan sayan kimselerin mensb olduu bozuk frka, topluluk. Bu frkaya, sn aeriyye de denir. (Bkz. sn Aeriyye) mm- Ali'nin szlerini, Ehl-i snnet, mmiyye ve Zeydiyye frkalar incelemitir. Her biri baka trl anlamtr. Zeydiyye ve mmiyye, evliyl inkr ettiler. (mm- Rabbn) MN: nanmak. "Allah teldan baka mbud, ilh olmadna, Muhammed aleyhisselmn O'nun kulu ve Resl olduuna" ve O'nun Allah teldan getirdiklerine kalb ile inanp dil ile sylemek. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: ...Fakat Allah size mn sevdirdi. Onu kalblerinizde ssledi. Kfr (mnszl), fskl (gnhkrl), isyn size irkin gsterdi. (Hucurt sresi: 7) Hakkat udur ki, mn edenler ve Rablerine gvenip dayananlar zerinde onun (eytann) hibir hkimiyeti yoktur. (Nahl sresi: 99) Cebril aleyhisselm Peygamber efendimize insan sretinde gelerek; "mnn ne olduunu bana bildir" dedi. Peygamber efendimiz de; "Allah telya inanmak, meleklerine inanmak, indirdii kitaplara inanmak, peygamberlere inanmak, hiret gnne (ldkten sonraki hayta) inanmak, kadere, hayrn ve errin Allah teldan olduuna inanmaktr" buyurarak, mnn alt eye inanmak olduunu bildirdi. (Hads-i Cibrl-Mslim) Sizin mn ynnden en stn olannz, ahlk ynnden gzel olup, insanlara iyilik yapanlarnzdr. (Hads-i erf-Edeb-l-Mfred) mnn temeli ve en kuvvetli almeti, mslmanlar sevmek ve mslmanlara dmanlk edenleri sevmemektir. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) mn etmek, btn insanlara lzmdr. mn edenlerin farzlar yapp, haramlardan kanmas lzmdr. mn etmek iin kelime-i ehdet sylemek ve bunlarn mnsn Ehl-i snnet limlerinin bildirdii ekilde renip, inanmak lzmdr. (mm- Gazl) mn muma benzer, Ahkm- slmiyye yni emirleri yapp yasaklardan kamak fener gibidir. Mum ile birlikte fener de slmiyet'tir. Fenersiz mum abuk sner. mnsz slm

olmaz. slm olmaynca, mn da yoktur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) mnn almeti; kfrden (mn gideren eylerden) uzak olmaktr. Sadece kelime-i ehdeti sylemek, mn etmi olmak iin yetmez. mnl veya mnsz lmek son nefese baldr. (mm- Rabbn) mn- Gayb: Allah telnn zt, sfatlar, hiret, melekler, Cennet, Cehennem, Mzn, Srat gibi gzle grlmeyen eylere grmeden inanmak. mn- gayb, mn- hdden (grerek inanmak) daha stndr. nk peygamberlerin mn, mn- gaybdir. (mm- Rabbn) Biz gaybe mn eyledik. Bizim mnmz, mn- gaybdir. Zr biz, Allah tely gzmzle grmedik. Lkin grm gibi inandk, mn ettik. Bunda asl phemiz yoktur. (Kudbddn-i znk) mn- Hakk: Kalbe yerleen, phe ve tereddd karsnda hi sarslmayan mn. mn- hakknin almeti, geveklik ve tembellik olmadan slmiyet'in emirlerini kolayca yapma ve yasaklarndan kanma hlinin hsl olmasdr. mn- hakkiye shib olan kimse, btn lem yni dnydaki insanlar bir araya gelse, Allah tely inkr etseler, o, inkr etmez ve kalbine asl ek ve phe gelmez. Onun mn, enbiy (peygamberler) mn gibidir. Byle mn, mn- takld ve mn- istidllden stn ve kymetlidir. (Kutbddn-i znk) Tasavvuf yolunda ilerlemekten, nefsi ve kalbi ktlklerden ve kt dncelerden temizlemekten maksat; mnev fetleri (tehlikeleri) gidermek, kalbi mnev hastalklardan kurtarmaktr. Bekara sresindeki; "Kalblerinde hastalk vardr" melindeki dokuzuncu yet-i kermede bildirilen hastalk tedv edilmedike mn- hakk ele gemez. Bu fetler var iken elde edilen mn, mnn sretidir. (mm- Rabbn) mn- Hlk: Allah tel btn rhlar yaratt zaman, onlara: "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sorduunda, btn ruhlarn "Bel" yni evet diyerek Allah telnn Rab olduunu kabl edip inanmalar. Kbe yaknndaki Hacer-i Esved'i istilm (selmlama) esnsnda okunan "Allah'm sana inanr, kitbn tasdk eder ve ahdimizde, verdiimiz szde dururuz" dusnn mns, mn- hlkyi tzelemektir. (mm- Gazl) mn- cml: Ksaca inanmak, Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Allah teldan ne bildirmi ise, hepsine inandm, demek. M'min olmak iin, inanlacak eyleri ayr ayr bilmek lzm deildir. Bunlara, mn- icml ile mn etmek, inanmak yeterlidir. Bir kimse byle inanmakla mslman olur. Bu sebeble mukallidin yni anasndan babasndan grd, duyduu gibi, inanp buna gre ibdetini yapanlarn mn sahhtir, dorudur. Fakat, salam deildir, bunlarn mnlarnn sarslmasndan korkulur. (Bkz. mn- stidll) (Kudbddn-i znik) mn- stidll: slm dninin mn ve ibdet bilgilerini, emir ve yasaklar bir limden veya kitaptan okuyup, renerek, bilerek inanmak. mn- istidlliye shib kii, farz, vcibi, snneti, mstehab hem bilir ve hem amel eder,

yni yerine getirir. nanlacak eyleri hem bilir, hem bakalarna bildirir. Bu gibilerin mn kuvvetlidir. (Kutbddn-i znk) Peygamberleri aleyhimsselm taklid ederek hsl olan mn, mn- istidlldir. nk o bykleri taklid eden kimse, peygamberlerin bildirdii her eyin doru olduunu, delilleri grerek akl ve dncesi ile anlamtr. nk bir kimsenin gsterdii yolun doru olduu Allah telnn ona mcizeler vermesinden anlalr... Manta dayanarak akl ile dnce ile hsl olan mna gelince; bu yoldan mn elde edilebilir. Fakat peygamberleri aleyhimsselm taklid etmeye dayanmadan yalnz istidll (akl yrtme) ile elde edilen mn kymetli deildir. nk o kimse, peygamberlerin bildirdiklerine deil, akla inanm olmaktadr. (Ahmed Frk) mn- Kmil: Olgun mn. M'minlerin ibdet ederek Allah telnn emirlerini yapp, haramlardan kanmak sretiyle, parlayan, kuvvetli ve olgun mn. En stn derecedeki mn. Bir kimse kendi istediini din kardei iin de istemedike, mn kmil olmaz. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) mnn kmil (olgun) veya noksan olmas, ibdetlerin ok ve az olmas demektir. bdet ok olunca, mn- kmile kavuuldu denir. (Eb Hanfe) bdetleri, Allah telnn beendii eyleri yapmakla mn cillanr, nrlanr, parlar, yni mn- kmil olur. Haram ileyince bulanr. O hlde oalmak ve azalmak, amellerden, ilerden dolay mnn cilsndadr. Kendisinde deildir. Bzlar cill, parlak mna ok dedi ve parlak olmayan mndan daha oktur dedi. Bir hads-i erfte; "Eb Bekr-i Sddk'in mn bu mmetin hepsinin toplamndan daha ardr" buyruldu. Bu da mnn nru parlakl bakmndandr. Fazlalk aslda, zde deil, sfatlardadr. (mm- Rabbn) mn- kmil shibi; gzel ahlkl ve ev halkna ltfu, ihsn, efkati ok olan kimsedir. (mm- Rabbn) mn- Kesb: Bir kimsenin kl (akll) ve bli olduktan (ergen, gusl, boy abdesti alacak yaa geldikten) sonra ettii mn. mn- Makbl: M'minlerin (Peygamber efendimizin sylediklerinin hepsini beenip kalben kabl edenlerin) mn. mn- Ma'sm: Peygamberlerin aleyhimsselm mn. mn- Ma'sm tafsldir. Bunlar inanlacak husslara ayr ayr mn ederler. Dinlerinin ilimlerini tafslen (geni olarak) bilirler. Bz hkmlerde ictihd ederler. Peygamberlere Allah teldan dorusu bildirildiinden hat zere kalmazlar. (mm- Birgiv) mn- Merdd: Mnfklarn (dilleri ile inandklarn syleyip kalben inanmayanlarn) yalnz dil ile syledikleri mn. (Bkz. Mnfk) mn- Metb: Meleklerin mn. (Bkz. Melek) mn- Mevkf: Ehl-i bid'atin (yanl, bozuk inanta olanlarn)mn.

mn- hd: Basret (kalb gz) ile mhede ederek, grerek olan mn. Dny durduka ve dny hayt ile yaadka gayba inanmaktan baka re yoktur. nk bu dnyda hakk mn- hdye kavumak mmkn deildir. hiret hayt balayp, vehm ve haylin kuvveti kalmaynca, grerek hsl olan mn- hd kymetli olur. Muhammed aleyhisselm dnyda iken yni mrc gecesinde hiret lemine gtrlerek ba gz ile Allah tely grmekle ereflendii iin O'nun mn hddir demek gzel olur. nk baka m'minlere Cennet'te ihsn edilecek olan nmet, O yce Peygambere bu dnyda nasb oldu. (mm- Rabbn) mn- Tafsl: mn edilecek eyleri ayr ayr renerek, bilerek mn. M'min (inanan) olabilmek iin, mn- icml yeterlidir. mnn alt artna yni Allah telya, meleklerine, gnderdii kitablarna, peygamberlerine, hiret gnne, kadere, hayr ve errin Allah teldan olduuna, ldkten sonra dirilmee, namaz, oru, hac ve dier dn emirlerin her birine ayr ayr inanmakla ise, mn- tafsl ile mn edilmi inanlm olur. (Kutbddn-i znik, Abdlhk- Dehlev) mn- Takld: Bir hocadan veya kitaptan okuyup renmeden ana, babasndan ve etrfndan grp iittii gibi inanmak. mn ksmdr: mn- takld, mn- istidll, mn- hakk. mn- takld shibi, farz, vcibi, snneti, mstehb bilmez. Ana-babasndan grd gibi inanr ve yalnz grd gibi ibdetlerini yapar. Bu gibilerin mnndan korkulur. (Kutbddn-i znk) mn- takldnin kymetsiz olmas, peygamberlerin aleyhimsselm doru sylediklerini, bildirdikleri her eyin doru olduunu dnmeden yalnz anadan babadan ve etraftan grerek hsl olduu iindir. (mm- Rabbn) mn- Yakn: Salam, sarslmayan, phe ve tereddt bulunmayan mn, tikd. MSK VAKT: Oruca balama zamn. Ufkun bir yerinde beyazln balad vakit. Bundan (6-10) dakika sonra beyazlk ufk zerinde ip gibi yaylnca sabah namaznn vakti balar. Orucun farz tr. 1- Niyet etmek. 2- Niyetin ilk ve son vaktini bilmek, 3- msk vaktinden, gnein batmasna kadar orucu bozan eylerden saknmaktr. (Kutbddn-i znik) NBE (nbet): Bir bye, evliy bir zta intisab etmek, balanmak sretiyle yaplan tvbe. nbetin haklarn ve artlarn elden geldii kadar gzetmelidir. Bu iin asl Ehl-i snnet vel-cemate (Peygamber efendimiz ve arkadalarna) uymaktr. (mm- Rabbn) Yzm derghna dndm ilh, Kapndan etme red, bu pr gnh. nbet eyleyip geldim kapna, Yzm yere srp durup bbna (huzruna).

(Muhammed bin Receb Efendi) nbe Yolu: Mridlik. Slikin (tasavvuf yolunda) nefsin isteklerini yapmamak ve istemediklerini yapmak sretiyle ve eitli skntlara katlanarak Allah telya kavuma yolu. Allah telya yaknlk derecelerine ulamak iin riyzetler (nefsin isteklerini yapmamak) ve mchedeler (nefsinin istemediklerini yapmak) ekmek, uramak inbe yolunda olur. Bu yol mridler (talebeler) yoludur. (Abdullah- Ensr) nbe yolunda kavumak az fakat ictib yolunda (Allah telnn ekip gtrmesi) pek oktur. (Abdlhakm Arvs) ND: Direnmek, muhlefette (kar kmakta) srar etmek. Kendini byk grp, hakk, doruyu kabul etmeme. Allah telnn en sevmedii kimse, hakk kabl etmemekte ind edendir. (Hads-i erf-Berka) nd, riydan (gsteriten), kin tutmaktan, hased etmekten (ekememekten) veya hrstan doar. (Hdim) Eb Cehl ve Eb Leheb indlarndan dolay Muhammed aleyhisselmn peygamber olduuna inanmadlar. (eyhzde) NN RKET: Ortaklarn birbirine vekil olup, kefil olmadklar irket. nn irketinde ortaklarn birbirine kefl olmalar da ayrca art edilebilir. Sermye hisselerinin eit olmas art deildir. Krn nasl taksim edilecei bildirilmezse, irket fsid olur. nn irketi bir veya eitli ticret ileri yapabilir. Kr nisbeti (oran) hisseye gre deil, artnmeye gredir. (bn-i bidn) NYET: Ltuf, ihsn, iyilik, yardm. Bu fakirde bu yola girmek arzusu belirince, Allah tel inyetiyle onu Hcegn yolunun byklerinden birine ulatrd. Bu azzin (Muhammed Bk-billh'n) sohbetiyle ereflendirip, byklerin yolunu nasb etti. (mm- Rabbn) Yine Allah telnn inyeti bu fakrin hllerini kaplad. Bundan sonra bu fakir daha yksek makmlara yneldi. Fen ve bek makamlar nasb oldu. (mm- Rabbn) NBST: Almak, yaylmak, ak yzl olmak, mtebessim ehreli, sevinli olmak. Gnl akl, kalb ferahl hli. (Bkz. Bast) NCL: Allah telnn, s aleyhisselma gnderdii ve sonradan tahrif edilen, asl deitirilmi olan mukaddes kitab. Bols isminde bir yahd sev grnp, yni s aleyhisselma inanm gibi grnp, havrler arasna kart. s aleyhisselmdan sonra ilk ii, Allah tel tarafndan gelen hakk ncl'i yok etmek oldu. Havrlerden Barnabas, s aleyhisselmdan grdklerini ve iittiklerini doru olarak yazd ise de, Bols bunun yaylmasna mni oldu. ncl diyerek uydurup yazd yanl ve bozuk kitablar her yere yayd. imdiki ncller birbirine benzemiyor. Katoliklerin, ortodokslarn ve protestanlarn baka baka inclleri vardr. Hepsi

insanlar tarafndan sonradan yazlmtr. Hakk ncl'de Allah telnn bir olduu, s aleyhisselmn Allah'n kulu ve peygamberi olduu, hir zamanda Ahmed isminde bir peygamberin yni Muhammed aleyhisselmn gelecei yazl idi. (Harputlu shk Efendi) NFK: Mal, Allah telnn yolunda harcama. Nafaka zekat gibi verilmesi lzm olan mal hak shibine verme. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) Onlar, hangi eyi nafaka olarak vereceklerini sana soruyorlar. De ki: "Maldan infk edeceiniz ey, (ncelikle) anann, babann, akrabnn, yetimlerin, yoksullarn, yolcunundur. Her ne hayr ilerseniz, phesiz Allah onu ok iyi bilen (mkftn veren)dir. (Bekara sresi: 215) Onlar ki, (srf) Rablerinin rzsn isteyerek (her zorlua) katlanrlar, namaz dosdoru klarlar, kendilerine verdiimiz rzktan gizli ve ikr (hayr yoluna) infk ederler, ktl de iyilikle savarlar. te bunlar (ad geenler var ya), hiret sedeti onlar iindir. (Ra'd sresi: 22) Onlar ki, infk ettikleri zaman isrf etmezler, sklk (cimrilik) da yapmazlar. (Harcamalarnda) bu ikisi aras orta bir yol zerinde bulunurlar. (Furkn sresi: 67) Y Eb Hreyre! M'minlerin by, benden sonra o kimsedir ki, Allah tel ona mal verir, o da gizli ve ikre Hak yoluna infk eder ve yapt iyilikleri kimsenin bana kakmaz. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) NFTAR SRES: Kur'n- kermin seksen ikinci sresi. nfitr sresi Mekke'de nzil oldu (indi). On dokuz yet-i kermedir. lk yetinde geen ve gn yarlmas mnsna olan infitar kelimesi sreye isim olmutur. Sre, kymet ve hiret hllerini anlatmaktadr. (bn-i Abbs, Senullah Dehlev) Allah tel nfitr sresinde melen buyuruyor ki: Gn yarld ve yldzlarn dalp yok olduklar zaman, insanolu yaptklarn ve yapmadklarn bir bir anlar. (yet: 1-5) Kim kymet gnne, sanki gzleriyle gryormuasna bakmak isterse, Tekvr, nfitar ve nikk srelerini okusun. (Hads-i erf-Tirmiz) N'KAS: Tasavvufta bir byn kalbindeki feyz denilen mnev ilimlerin talebenin kalbine yansmas. NKR ETMEK: nanmamak, kabl etmemek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Bu bizim indirdiimiz Kur'n- kerm insanlar iin ok hayrl ve faydal bir kelmdr (szdr). (Ey Mekkeliler!) imdi onu inkr m ediyorsunuz. (Enbiy sresi: 50) Ktlklerin en kts, Allah tely inkr etmek, dinsiz olmaktr. nanlmas lzm olan bir eyi inkr etmek, dinden kmaya sebeb olur. (Hdim) Bir kimse, slm'n be artndan birini inkr ederse, yhut alay eder, sayg gstermezse, nez billh (Allah telya snrz) mn gider. (M. Hlid-i Badd)

NKIYD: Boyun eme, itat etme. nkyd, nefsin nehyedildiinde (dnimizin yasak olarak bildirdii eyleri yapmamas emredildiinde) nefsn arzlar brakp tleri kabl etmesi ile mmkndr. (mm- Mverd) Fermn- aka cn ile var inkydmz Hkm-i kazya zerre kadar yok inadmz (Bk) NKSR: Krklk, krlma. Allah telnn huzrunda kalbin krk olmas. Ben, kalbleri benim iin inkisrda olanlarn yanndaym. (Hads-i kuds-Kef-l-Haf) Ehl-i snnet limleri buyuruyorlar ki, Allah tel ilim ve kudret gibi btn sfatlarndan kullarna biraz ihsn buyurmutur. Fakat, yalnz sfat kendine mahsstur. Bu sfat hibir mahlkuna vermemitir. Bunlar; kibriy, gan olmak ve yaratmak sfatlardr. Kibriy, byklk, stnlk demektir. Gan olmak, bakalarna muht olmamak, her ey O'na muhta olmak demektir. Buna karlk kullarna aa sfat vermitir. Bunlar da, zl (aalk) ve inkisr ile ihtiy ve fni olmak, yok olmaktr. Bunun iin kula kibirlenmek yakmaz. En byk gnhtr. Hads-i kudsde; "Azamet ve kibriy bana mahsustur. Bu iki sfatta, bana ortak olmak isteyenlere, ok ac azb ederim" buyruldu. (Osman bin Nsr) NN LLLAHVE NN LEYH RC'N: Bel ve musbet gelince veya kt bir haber duyunca okunan, Bekara sresinin; "Biz Allah telnn kullaryz (veft ettikten sonra diriltilip yine) O'na dneceiz" melindeki yz elli altnc yet-i kermesi. (Bkz. stirca') Bir bel gelince; "nn lillah ve inn ileyhi rci'n" demek yalnz bu mmete mahss bir ihsndr. Gemi mmetlerden hi birisine verilmemitir. Yoksa Ykb aleyhisselm, Ysuf aleyhisselmn ayrl musbeti bana gelince; "Ey Ysuf'un firkyla (ayrl ile) beni kaplayan hzn ve hasretim" demez; "nn lillh ve inn ileyhi rci'n" derdi. (Hads-i erf-Tabern) Abdullah bin Abbs'n kz ldnde "nn lillah ve inn ileyhi rci'n" dedikten sonra; "Bu mahrem idi, Allah tel bunu rtt, yardma muhtc idi, himyesine ald; bizim iin de bir mkft idi onu bizden nce gnderdi" dedi. ki rek'at namaz kldktan sonra, Allah telnn; "Sabr ve namaz ile yardm isteyin" (Bekara sresi 45) melindeki emrini yerine getirdik" dedi. (mm- Gazl) Namazda kt habere "nn lillh ve inn ileyhi rci'n" demek namaz bozar. Bunu, namaz dnda sylemek, snnettir. (Alddn Haskef) NNN: htiyrlk, tensl hastal veya sihir sebebi ile cim yapamayan. ktidrsz erkek. Kendinde bir mni, kusur bulunmayan kadn, kocannn innn olduunu anlarsa, nikhn feshi (bozulmas) iin, ok zaman sonra bile dv aabilir. (bn-i bidn) NSF: Adlet, doruluk. Hakk gzetip adletten ayrlmama. nsf, dnin yarsdr. (Hads-i erf-hy) Allah korkusu kalbine yerlemi olan kimse, insanlar hakknda insfl mumelede

bulunur. nsanlar ise, kendilerine insf ile iyi mumelede bulunan kimseyi severler. te bunun iin, insanlarn sevgisi, kiinin kalbinde Allah korkusunun mevcd olduuna ve o kiinin iyiliine; insanlarn buzu (kini) ise, o kimsenin ktlne ve kalbinde Allah korkusunun az olduuna dell gsterilmitir. (Mverd) NSAN: Rh ve bedenden meydana gelen akl shibi varlk. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Biz insan muhakkak ki amurun znden yarattk. Sonra dem'in neslini salam bir yerde (rahimde) dllenmi yumurta yaptk. Sonra o nutfeyi kan phts hline getirdik. Ondan sonra kan phtsn bir para et yaptk; o et parasn da kemikler hline evirdik. Sonra ona baka bir yaratl (rh) verdik. Bak ki, ekil verenlerin en gzeli olan Allah telnn n ne kadar ycedir. (M'minn sresi: 12-14) Cinleri ve insanlar yalnz beni tanmalar, bana ibdet etmeleri iin yarattm. (Zriyt sresi: 56) nsann hayrls haramlardan saknan, akraby ziyret eden ve emr-i ma'rf ve nehy-i mnker edendir. (Allah telnn emir ve yasaklarn yayandr.) (Hads-i erif-Mektbt- Ma'smiyye) nsann sevmesi ve buz etmesi, vermesi ve vermemesi Allah iin olursa, mn kmil (tam, olgun) olmutur. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) nsann yaratlmasndan maksat, yal ve lezzetli yiyecekler, gzel ve nefis elbiseler, mal ve mlk toplamak, nmetlenmek, oyun ve elence deildir. Onun yaratlmasndan makst, Allah telya kulluk etmek, O'na kar gnl krk, boynu bkk olmak ve yalvarmak iindir. (mm- Rabbn) u insan dedikleri el ayakla ba deil nsan rha denilir, surat ile ka deil. (M. Sddk bin Sad) nsan- Kmil: Kemle ermi, olgun insan. slmiyet'in emrettii btn emirleri yapan, yasaklardan saknan, Peygamber efendimizin gzel ahlkyla ahlklanan, hareketleri ve szleri hep Allah telnn ilhm ile olan stn insan. Doruyu tan, doru ol! nsan- kmilin her ii, dnceleri, szleri, ahlk, Reslullah'a tam uygun olur. nk btn sedetlere, iyiliklere O'na uymakla kavuulur. O'na uymak, slmiyet'e yapmak demektir. (Muhammed bin Muhammed Endls) nsan Sresi: Kur'n- kermin yetmi altnc sresi. (Bkz. Dehr Sresi) NALLAH: Her zaman Allah telnn adn anmaa almak ve Allah tel dilerse olur mnsna btn ilerini Allah telnn dilemesine havle etmek iin sylenen sz. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Bir eyi yarn yapmaa azmettiin, karar verdiin zaman, onu yarn yaparm deme. nallah yarn yaparm de! (Kehf sresi: 23, 24) Ey m'minler! Elbette gelecek yl, inallah, Mescid-i Harm'a girersiniz. (Feth sresi: 27)

Allah tel onlarn Mescid-i Harm'a gireceklerini dilemi ve bunu biliyordu. Fakat kullarna retmek iin inallah buyurmutur. Nitekim Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem de kabirdekilere kavuacan kesin olarak bildii hlde, mezarla uradnda; "Esselm aleykm y ehle dr-il-kavmil-m'minn ve inn inallah an karbin bikm lhkn: Ey m'minler diyr! Size selam olsun. nallah biz de size yaknda kavuacaz" buyurarak ilh emre uyarak inallah demitir. (mm- Gazl) NKK SRES: Kur'n- kermin seksen drdnc sresi. nikk sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yirmi be yet-i kermedir. Gn yarlmasndan bahsedildiinden, Sret-l-nikak denilmitir. Sre, amel defterlerinin kymette shiplerine gsterileceini bildirmektedir. (bn-i Abbs, Taber, Eb Hayyn) Allah tel nikk sresinde melen buyuruyor ki: mn edip slih amel ileyenler iin, arkas kesilmeyen bir mkft vardr. (yet: 25) Kim nikk sresini okursa, kymet gn amel defterinin arkasndan verilmesinden Allah tel onu muhfaza eder (korur). (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NRH SRES: Kur'n- kermin doksan drdnc sresi. nirh sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Sekiz yet-i kermedir. Resl-i ekremin kalbinin alma hdisesine iret edildiinden, Sret-l-inirh denilmitir. nsanolunun hayt ve almann esas olduu bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel nirh sresinde melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) Senin iin, senin zikrini ykselttik. (yet: 4) Kim nirh sresini okursa, sanki ben elemli iken bana gelip, beni ferahlandrm gibi olur. (Hads-i erf-Envr-t-Tenzl ve Esrr-t-Te'vl) NTHR: Kendini ldrme. Bir kimse bir demirle intihr etse, Cehennem'de ebed olarak demiri elinde karnn drter durur. Bir kimse zehir ierek intihr etse, Cehennem'de ebed olarak onu ier durur. Bir kimse de kendisini uurumdan atarak intihr etse, Cehennem'de ebed kendini atar durur. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) ntihr eden kimse hemen lse bile, ykanr ve namaz klnr. (bn-i bidn) Maln, mevkiini kaybettii iin veya dman eline esir dt iin intihr eden ahmaklarda ecat (yiitlik) deil korkaklk vardr. (Muhammed Hdim) NTKAM: 1. c alma. ntikm almaa gc yeten kimseye yakan; kzmamak, kin tutmamak ve balamaktr. (Eb Ziyd) 2. Allah telnn; zlim, inadc ve kibirli (byklenen) kimseleri iddetli bir azb ile cezlandrmas. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: (Y Muhammed!) Biz senden nce, kendi kavimlerine (nice) peygamberler gnderdik de, (o peygamberler) onlara (hell ve harm bildiren, hak peygamber olduklarn isbt eden

apak) delillerle geldiklerinde, kavimleri onlar yalanladlar. Fakat (mn etmedikleri iin) biz o gnh ileyenlerden intikm aldk... (Rm sresi: 47) Vakt ki (Fir'avn ve kavmi ind ve isyn ederek) bizi gazablandrdlar (kzdrdlar). Biz de kendilerinden intikm alp, hepsini birden (denizde) boarak helk ettik. (Zhrf sresi: 55) Haramlar (Allah telnn yasaklarn), byk ve kk gnah diye ikiye ayrmlar ise de, kk gnahlardan da, byk gnah gibi kanmak, hibir gnh kmsememek gerekir. nk, Allah tel intikm alcdr. Gadabn, dmanln gnhlar iinde gizlemitir. Kk saylan bir gnh, intikmna, gadabna sebeb olabilir. (Muhammed Rebhm) NTSB: Mensb olma, balanma. Bir ie, bir meslee girme. Bir mrd-i kmile (rehbere) balanma, talebe olma. Hocam ems-i Tebrzi'ye intisb edince, aklm tammen brakp ona tbi oldum. (Mevln Celleddn-i Rm) NTSR: Hakkn alandan, yalnz hakkn geri almak, fazlasn almamak. Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem bir kimsenin zlime (zulmedene) beddu ettiini grnce; "ntisr eyledin" buyurdu. (Muhammed Hdim-Berka) NZL: 1. ndirmek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: te bu (Kur'n- kerm) bizim inzl ettiimiz mbrek bir kitabdr. O'na uyun, O'na muhlefet etmekten saknnz ki merhamet olunasnz. (En'm sresi: 155) 2. Kur'n- kermin, Ramazn- erf aynda Kadir gecesinde Levh-i mahfzdan, dny semsndaki Beyt-l-izze denilen makma bir defda, topluca indirilmesi. (Bkz. Tenzl) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ramazn ay, Kur'n- kermin inzl edildii aydr. (Bekara sresi: 185) Mfessirlerin (tefsr limlerinin) ouna gre Kur'n- kerm, Ramazn aynn Kadir gecesinde dny semsndaki Beyt-l-izze denilen makma inzl olunmu, sonra, buradan hdiselere ve ihtiyca gre azar azar yirmi senede Peygamber efendimize indirilmitir. (Fahreddn-i Rz, Abdlhak- Dehlev) NZV: Bir keye ekilmek. Haramlardan ve gnhlardan korunmak, nefsini terbiye etmek ve sdece Allah tely anmak ve hireti dnmek iin bir yerde yalnz kalma. mm- a'zam Eb Hanfe, Peygamber efendimizin Kabr-i erflerini ziyret edip selm verdiinde, Kabr-i eriften: "Allah telnn selm da senin zerine olsun ey mslmanlarn imm (by) diye cevap verildi. mm- a'zm Eb Hanfe ziyret dn ilk frsatta inzivya ekildi. (Ferdddn-i Attr) mm- Gazl on sene kadar am'da Mescid-i Emev'nin minresinde inziv eyledi. (Tcddn Sbk) RDE (rdet):

1. Allah telnn sbt sfatlarndan. Allah telnn dilemesi. Allah tel Kur'n- kerimde melen buyurdu ki: (Muhakkak ki senin Rabbin) her neyi irde ederse irde ettii gibi yapar. (O'nun irdesi hi amaz. Helk etmek irde ettiklerini muhakkak helk eder, kurtulua erdirmeyi irde ettiklerini kurtulua erdirir.) (Burc sresi: 16) Allah telnn irde ettii olur. O, irde etmezse hibir ey olmaz. Varlklar irde etmi yaratmtr. (Muhammed bin Kutbddn znik) Kinttaki her hdise Allah telnn irdesi ile olmaktadr. Allah tel irde etmeyince, hibir ey hareket etmez. (mm- Gazl) Allah tel her eyin hlk (yaratcs) ve shibidir. Mlknde irde ettiini yapar. O'nun irdesi sonsuzdur. O'na niin byle irde ettin ve byle yaptn demeye kimsenin hakk yoktur. (Muhammed Hdim) 2. stemek, semek, dilemek tercih etmek. Allah tel kullarn ihtiyr yni istekli hareketlerini, ilerini yaratmas iin kullarnda ihtiyr (seme, isteme zellii) ve irde yaratm, bu irde ve ihtiyrlarn ileri yaratmasna sebeb klmtr. Bu yzden yaptklar ilerden mes'l tutulmulardr. Canszlarn hareketlerinde irde yoktur. Ate dedii zaman, yakmas, atein yakma irde etmesi ve istemesi ile deildir. (Mevln Hlid-i Badd) 3.Tasavvuf yoluna yeni girenlerin balang halleri. Allah telnn rzsna kavumaya azmedenler, karar verenler iin ilk konak. rde-i Cz'iyye: Allah telnn, bir ii yapmak ve yapmamak hussunda insanlara ihsn ettii dileme ve seme kuvveti. rde-i cz'iyye kullarda bir hldir. Kullar irde-i cz'iyyellerini kullanmakta serbesttir. Mecbr deildir. Allah telnn kul irde etmeden de yaratmas ciz ise de ihtiyr (istekli) ileri yaratmaya, kullarn kalblerinin ihtiyr ve irde etmesini sebeb klmtr. rde-i cz'iyyemizin sebeb olmas da Allah telnn irdesi iledir. Kul bir ii yapma irde-i cz'iyyesiyle dileyip tercih edince, Allah tel da o ii irde ederse, onu yaratr. (mm- a'zam Eb Hanfe) nsanlarn ileri yalnz irde-i cz'iyye ile meydana gelmez. nsan ilerin olmasn irde eder, mesel elinin hareket etmesini ister, kudretini kullanr, hareket meydana gelir. Fakat insan bunu yaratt denilemez. rde-i cz'iyye insann kalbinde hsl olmaktadr. nsann ileri ezeldeki (balangc olmayan ncelerde) takdr ile meydana geliyor ise de, meydana gelmeleri iin nce kul rde-i cz'iyyesini kullanmaktadr. in yaplmasn veya yaplmamasn istemektedir. Allah tel da o ii kulun irdesine gre yaratmaktadr. Bu sebeple insan, meydana gelen bu iten mes'l olmaktadr. (Muhammed Hdim) nsanlar kendilerine ihsn edilmi olan irde-i cz'iyyelerini kullanarak iyilik yaratlmasn ister ve sevb kazanrlar. Ktlk yaratlmasn isteyen gnh kazanr. Bunun iin hep iyilik yapmay dnmeli, hep iyilik istemeliyiz. (mm- Gazl) rde-i Klliyye: Allah telnn irdesi. rde-i ilahiyye de denir. Ehl-i snnete gre btn fiiller ve davranlar irde-i klliyyeye bal olarak meydana gelir. rde-i klliyye ezeldir, balangc yoktur, yaratlmamtr. Gne, ay, yldzlar, bulut, yamur, rzgr ve tabiattaki btn kuvvetler Allah telnn rde-i klliyyesinin emrindedir.

Allah tel irde etmeyince hibir ey hareket etmez. (mm- Gazl) Allah tel insann ihtiyr (istekli) hareketlerini yaratmak iin insann irdesini art, sebeb klmtr. Bu art olmasa da yaratr. Fakat bu art ile, bu sebeb ile yaratmas detidir. Peygamberlerinde (aleyhimsselm) ve evliysnda (rahmetullahi aleyhim) bu detini bozarak sebepsiz yaratt ok grlmtr. (Muhammed Hdim) Allah telnn kul irde etmeden de yaratmas ciz ise de, ihtiyr (istekli) olan ileri yaratmaa kullarn kalblerinin ihtiyr ve irde etmesini sebep klmtr. rde-i cz'iyyenin sebeb olmas da Allah telnn irde-i klliyyesi iledir. Kul bir ii yapma ihtiyar ve irde edince, yni tercih edip dileyince Allah tel da o ii irde ederse o ii yaratr. (Muhammed Akkermn) RFN: Bilme, anlama. Mrifet. Kalble bilip tanma. Allah telnn ihsn olan mnev, vehb ilim. Buna ma'rifet de denir. alarak elde edilen ilimler ile anlalan, bilinen eylerden baka bilgiler de vardr, bunlar irfn ile anlalr. limlerin shib olduklar ilme mukbil (karlk) rif denen Allah telnn sevdii kullarnda da irfn denen bir hssa (zellik) vardr. rfn, tasavvufta fen mertebesiyle ereflenenlerde bulunur. (mm- Rabbn) Akll ve irfn shibi kimse, meyveli aa gibi mtevz olur. (Sa'd rz) RHS: Bir peygamberden, peygamberlii bildirilmeden nce meydana gelen hrikulde (olaanst) haller. s aleyhisselmn beikte konumas, kuru aatan tze hurma isteyince, eline hurma gelmesi, Muhammed aleyhisselmn, ocuk iken, gsnn yarlarak, kalbinin ykanp temizlenmesi, bann stnde bulut bulunmas, aalarn, talarn kendisine selm vermeleri gibi hlleri hep irhs idi. (Ahmed Frk) RS: Mrs. Veft eden bir kimsenin geriye brakt terekesinden (malndan) evlt ve akrabsndan sa kalanlara den hisse, pay. (Bkz. Mrs) rs, karbete (soy ile veya nikh ile olan akrabla, hsmla) dayanr. Byle bir yakn, akrabs bulunmazsa, veft edenin vasiyetinden artan mal Beyt-l-mle (devlet haznesine) kalr. (bn-i bidn) RD: Yol gsterme, rehberlik etme. nsanlar, Allah telnn emir ve yasaklarna ve Reslullah efendimizin snnet-i seniyyesine uymaya, her zaman Allah tely anmaya, O'nu unutmamaya, kalbde O'ndan bakasnn sevgisine yer vermemeye armak, Allah telnn rz olduu yolu gstermek. Din limleri, herkesi kitablarda yazl olan emirleri yapmaa aryor. Allah telnn sevdii kullar olan evliy da, nce dnin emirlerini yapmaya aryor, sonra Allah telnn ismini zikretmei gsteriyor. Her zaman aralksz olarak zikr-i ilh ile (Allah tely anmak hli zere) olma istiyorlar. Bylece vcdu zikr kaplayp, kalbde Allah teldan baka birey bulundurulmaz. Her ey yle unutulur ki, insan kendini ne kadar zorlasa Allah teldan baka bir ey hatrlayamaz. te ird etmek bu iki dveti yapmaktr. (mm- Rabbn) Mevln Hlid-i Badd irda balad gnlerde, Badd vlisi Sad Paa ziyrete geldi ve nashat istedi. Buyurdular ki: "Kymette herkes kendi nefsinden sul olunur. Sen ise

kendinden ve emrin altnda olanlarn hepsinden sul olunursun. Hak teldan kork!.. Allah telnn azb ok iddetlidir." (Haydarzde brhim Fasih) Kendisine ilk nce sof denilen zt Eb Him-i Sf'dir. Kfe ehrinden olup, am'da insanlar ird etmekle megul olurdu (rahimehullah tel). "Dalar ine ile oyarak toz etmek, kalblerden kibri karmaktan kolaydr" sz onundur. "Fidesiz ilimden Allah'a snrm" szn ok sylerdi. (Eb Nuaym sfehn) Ders verirken, yni ilim retirken, sabrl olup, gazbn, kzgnln yenmeli, hemen kzmamaldr. retirken, aka ve lzmsuz eyler sylememeli, ciddiyetten ayrlmamaldr. lim retme srasnda bu tr hareketler kalbin kararmasna ve Allah tely unutmasna sebeb olur. Her zaman hilm (yumuaklk), vakar (arballk), sabr, iyi huy ve gzel hareket etmeyi det ve prensip hline getirmelidir. Bz durumlarda sz makbl olmasa yni kabl grmese bile, nem vermemeli, benim vazfem bildirmek, ird etmektir, hidyet ve tevfik Allah teldandr, demelidir. (Takprzde) RTC: Geriye dnme, geri dnclk, gericilik. Mslmanlarn, Ehl-i snnet limlerinin bildirdikleri hakki doru mslmanlktan bahsetmesine ve Muhammed aleyhisselmn yolunu gstermesine irtic ve taassub (tutuculuk) gibi isimler takarak blclk eklini vermee ve bu msmlar lekelemeye kalkmak, irtic ve yobazlk deil midir? (M. Sddk bin Sad) Bir cemiyetin, dnine, diline, trihine, kltr ve medeniyetine shib kmas, yabanclamadan musrlamak istemesi irtic mdr? Fuha, edepsizlie, soysuzlamaya kar tepki duymak irtic deil, bilakis iffet ve ilericiliktir. (S. Ahmed Arvs) RTDD: Dinden kma. Mslman iken, slm dnini terk etme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: inizden kim irtidd eder de kfir olarak lrse, yapt (iyi) iler dnyda da hirette de boa gitmitir. Onlar o atein (Cehennem'in) arkadalardr. Onlar orada (bir daha kmamak zere) ebed (sonsuz) kalcdrlar. (Bekara sresi: 217) Doru yol gsterildikten sonra Peygambere (aleyhisselm) uymayan ve mnda ve amelde m'minlerden ayrlan kimseyi kfr ve irtiddda brakr ve Cehennem'e atarz. O Cehennem ok kt bir yerdir. (Nis sresi: 104) Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) veftndan hemen sonra btn Arabistan Yarmadas'n saran irtidd hareketleri, Allah telnn izniyle, hazret-i Eb Bekr'in stn azmi, sarslmaz irdesi ve orduda yapt isbetli dzenlemelerle bir sene gibi ksa bir zaman iinde bastrld. Bylece slm birliini bozmaya ynelik byk bir fitne atei sndrlm oldu. (bn-l-Esr) Mslman kfir olursa, yni irtidd ederek slmiyet'ten karsa, nceki ibdetleri ve sevblar yok olur. Tekrr mna gelirse, yeniden hac etmesi lzm olur. Namazlarn, orularn zektlarn kaz etmesi lzm olmaz. nceden kazya brakm olduklarn kaz etmesi lzmdr. nk irtidd edince, nceki gnahlar yok olmaz. rtidd edenin nikh fesh olur, gider. (Muhammed Hdim) S ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Yeni bir din getiren peygamber olup, kendisine drt byk kitaptan biri olan ncl verildi (Bkz. ncl). Annesinin ad Meryem'dir. Allah tel onu babasz yaratt.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Nh ve brhim aleyhimesselmdan) sonra onlarn arkalarndan Peygamberlerimizi ard arda gnderdik. Hepsinden sonra da Meryem olu s'y (aleyhisselm) onlara tbi kldk, peygamber olarak gnderdik. Ona ncl'i verdik. Ona tbi olan m'minlerin kalblerinde birbirlerine efkat ve merhamet ihsn ettik. (Hadd sresi: 27) Bir vakit Meryem olu s (aleyhisselm) yle demiti: "Ey sriloullar! Ben size Allah telnn peygamberiyim. Benden evvel Ms'ya (aleyhisselm) nzil olan Tevrt' tasdk edici ve benden sonra gelecek Ahmed (Muhammed aleyhisselm) ismindeki peygamberin mjdecisiyim. (Sf sresi: 6) Vallhi Meryem'in olu s (aleyhisselm) dil bir hakem olarak mutlaka (yeryzne) inecek ve mutlaka ha kracak, domuzu ldrecek, cizyeyi kaldracak, gen-dii develer babo braklacak, onlara rabet edilmeyecek, btn dmanlklar, ksmeler ve hasedlikler muhakkak srette kalkacak. s aleyhisselm insanlar mala dvet edecek fakat mal hibir kimse kabl etmeyecek. (Hads-i erf-El-Cem'u Beyn-es-Sahhayn) s bin Meryem, Muhammed'i dni zere tasdk ettii hlde iner. Deccli ldrr. Sonra kymet kopar. (Hads-i erf-Ahmed bin Hanbel, Bezzr, Tabern) s aleyhisselm, insan ve peygamber idi. Allah tel onu babasz yaratt. Kuds'n Beyt-i Lahm kasabasnda dodu. Annesi, hazret-i Meryem'dir. Roma mparatorunun am vlisi, babasz doduu iin onu ve annesini ldrmek istedi. Annesi onu alarak Msr'a gtrd. Hazret-i s on iki yana gelinceye kadar Msr'da kaldlar. Sonra tekrar Kuds'e gelerek Nsra ehrine yerletiler. Otuz yana girince, Allah tel tarafndan sriloullarna peygamber olarak gnderildi. Kendisine drt byk kitabdan biri olan ncil verildi (Bkz. ncil). nsanlarn Allah telya inanmalarn ve O'nun emirlerini yapp yasaklarndan saknmalarn ve isynda bulunmamalarn istedi. sriloullar bu dveti kabl etmediler. s aleyhisselm var gc ile gayret gstermesine ramen pek az kii inand. sriloullar ona inanmadklar gibi, dvetine kar ktlar ve gnden gne hrnlatlar. s aleyhisselmn yumuakln grerek inanmadlar. Hatt daha da ileri giderek hazret-i s'y ldrmeye teebbs ettiler. Bunun zerine hazret-i s, kendisine mn edenler arasndan setii havr ad verilen on iki kiiden Allah telya mn ve ibdet edeceklerine ve kendisine yardmc olacaklarna dir sz ald. nanmayanlara mcizeler gsterdi. Yahdlerden bir topluluk, s aleyhisselm ve annesi hazret-i Meryem'e dil uzattlar. s aleyhisselm bunu duyunca onlar hakknda bedduda bulundu. Allah tel bu duy kabl edip, hazret-i s'ya ve annesine dil uzatanlar maymun ve domuza evirdi. Bu durumu gren yahdler, hdiseyi aralarnda grtler. Hepsi hazret-i sy ldrmek zere anlatlar. Hazret-i s'y aramaya baladlar. s aleyhisselmn havrlerinden Yehda (Judas) birka kuru karl s aleyhisselmn yerini haber verdi. s aleyhisselm yakalamak iin yahdlerle berber eve girince, Allah tel, Yehda'y s aleyhisselma benzetti. Yahdler de onu s aleyhisselm diye yakaladlar ve haa (armha) gererek ldrdler. Allah tel, s aleyhisselm ge kaldrd. s aleyhisselm bu srada otuz yandayd. s aleyhisselm ge kaldrldktan krk sene sonra, Romallar Kuds'e hcum etti. Yahdlerin ounu ldrp, bir ksmn esir ettiler. ehri yamaladlar.Kitaplarn yaktlar. s aleyhisselma yaptklarnn cezs olarak yahdler hakr ve zell oldular. Hristiyanlar s aleyhisselmn haa gerilip orada ldne, fakat sonra dirilip ge ktna inanrlar. Mslmanlar ise, s aleyhisselmn haa gerilmediine, dorudan ge kaldrldna inanrlar. Bu husus Kur'n- kermde Nis sresi 158. yetinde melen yle bildirildi: "Onu asmadlar, onu ldrmediler. Bilakis Allah tel onu katna ykseltti..." (Nianczde, Taber, bn-i Neccr, Harputlu shk Efendi)

s aleyhisselm kymet yaklanca, am'da meyye Cmii minresine inecek. Muhammed aleyhisselmn eratine gre amel edecek. Evlenecek ve ocuklar olacak. Hazret-i Mehd ile buluacak, krk sene yaadktan sonra Medne'de veft edecek. Hcre-i Sedete yni Peygamber efendimizin kabrinin bulunduu odaya gmlecektir. (Ysuf Nebhn ve bniHacer) s aleyhisselm, bu mmetin immna uyup arkasnda namaz klacaktr. (Muhammed Ma'sm) SBET- AYN: Nazar, gz demesi. (Bkz. Nazar) SR: Bakasnn ihtiycn kendi ihtiycndan nce dnmek. Muhtac olduu hlde, elindeki mal muhtc din kardeine verip, yoklua katlanmak. nsana lzm olan eylerde sr yaplr. Kurbet ve ibdetlerde sr yaplmaz. Mesel tahretlenecek kadar suyu, setr-i avret edecek kadar rts olan, bunlar kendi kullanr. Muhtc olana vermez. (bn-i Nceym Msr) Reslullah'n Eshbnn hli cmerdlikten te, sr idi. (mm- Rabbn) Kerem ve ihsn shiblerinin deti, sr etmektir. (mm- Rabbn) srn en gzel rnei, Peygamber efendimizin mbrek sohbetinde yetien Eshb- kirmda grlmtr. Eshb- kirmdan Huzeyfe hazretleri yle anlatmtr: "Yermk savanda yarallar arasnda amcamn olunu aryordum. Yanmda biraz su vard. Onu buldum, su ister misin deyince, isterim dedi. Tam suyu vereceim srada biraz ilerden bir yaral "Su!" diye inledi. Amcamn olu sr edip suyu ona gtrmem iin iret etti. Gittim baktm ki, Him bin s. Suyu tam ona vereceim zaman biraz ilerden bir baka yaral; "Su!" diye feryd etti. Him bin s da sr edip suyu ona gtrmem iin iret etti. Bu sefer suyu ona vermek iin yanna gittim. Yanna varncaya kadar veft etti. Him'n yanna geri dndm. O da veft etmi! Amcamn olunun yanna kotum, onu da veft etmi buldum. Su elimde kald. Allah tel hepsine rahmet etsin. (mm- Gazl) SBT: 1. Salamlatrma, dayankl hle getirme. Delil ve hit gstererek bir szn ve fikrin doruluunu ortaya koyma. Btn varlklar Allah telnn varlna almet olduu, O'nun varln isbat ettii iin mahlklarn (yaratlmlarn) hepsine lem denilmitir. (Teftzn) Mslmanlar, maddelerin ve sfatlarnn hdis (sonradan yaratlm) olduunu eitli yollarla isbt etmektedirler. Bunlardan birisi yledir: Maddeler ve btn zerreler hep deimektedir. Deimekte olan ey kadm (balangsz) olamaz, hdis (sonradan yaratlm) olmas lzmdr. nk her maddenin kendinden ncekinden meydana gelmesi, sonsuz ncelere kadar gidemez. Bu deimelerin bir balangc olmas, yni ilk maddelerin yoktan var edilmi olmalar lzmdr... (Seyyid erf Crcn) Allah telnn var ve bir olduu, hatt Muhammed aleyhisselmn, O'nun resl olduu ve O'nun getirdii her emrin ve haberin doru olduu gne gibi meydandadr. Dnmeye ve isbt etmeye hi lzum yoktur. Fakat, bunu grmek, anlamak iin, kalbin bozuk olmamas, mnev hastal bulunmamas lzmdr. (mm- Rabbn) 2. Tasavvuf yolunda ilerlerken L ilhe dedikten sonra illallah demek. Tasavvuf ehli Nefy ve isbt zikri denilen "L ilhe illallah" kelimesini sylemekle ykselir. L ilhe "Nefy zikri" makmnda bulunduka yolcu mertebesindedir. "La ilhe"yi

tamamlayp Allah teldan baka hibir ey grmeyince, yolu tamamlam ve fena makmna yetimi olur. Nefyden sonra isbt makmna gelir ve Bek hsl olur. (Ahmed Frk) Allah telya tevecch, nefy ve isbt ve murkabe, Reslullah efendimizin zamnnda da vard. (M. Ma'sm Frk) SEV: s aleyhisselmn getirdii hak dne inanan kimse. Hristiyanlk kmadan ve putperestlik karmadan nce, sevler mrik deildi (Allah'a e, ortak komazlard). Bols adndaki bir yahd, sev grnp, havrler (s aleyhisselma inananlar) arasna kart. s aleyhisselmdan sonra ilk ii, hakk ncl'i yok etmek oldu. (Harputlu shk Efendi, Mevln Hlid-iBadd) SEVLK: s aleyhisselmn bildirdii hak din, nasrnlik. Ms aleyhisselmn dni, s aleyhisselm zamnna kadar devm etti. Fakat, s aleyhisselm gelince, bunun dni, Ms aleyhisselmn dnini nesh etti, yni Tevrt'n hkmn kaldrd. Bundan sonra, Ms aleyhisselmn dnine uymak ciz olmayp, t Muhammed aleyhisselmn dni gelinceye kadar, s aleyhisselmn dnine uymak lzm oldu. Fakat, sriloullarnn ou, s aleyhisselma mn etmeyip, Tevrt'a uymakta srar ettiler. te yahdlik ile sevlik bylece ayrld. (shakEfendi-Ahmed Cevdet Paa) Yahdlerin ileri gelenlerinden ve sevlerin en byk dmanlarndan olan Paul, sevlii kabl ettiini, s aleyhisselmn kendisini, yahd olmayan milletleri sevlie dvet iin kirt (talebe) tyin ettii yalann uydurdu. smini Pavlos (Bols) olarak deitirdi. ok iyi bir sev grnerek, s aleyhisselmn dnini bozdu. Tevhdi (tek Allah inancn), teslse ( tanr inancna= Baba-oul-kutsal rh); sevlii hristiyanla evirdi. ncl'i deitirdi. s, Allah'n oludur dedi... (Harputlu shk Efendi) SFR: Sabah namazn ortalk aydnlanncaya kadar geciktirmek. Sabah namazn isfr ediniz. Bunun ecri, sevb oktur. (Hads-i erf-Nasb-ur-Rye) Sabah namazn her mevsimde isfr etmek, mstehabdr. Bu geciktirmeler, hep cemat ile klanlar iindir. Evinde yalnz klan, her namaz vakti girer girmez klmaldr. (Mergnn-Haleb) SFRR-I EMS VAKT: Gnein sararmas vakti. Tozsuz, dumansz, berrak bir havada gne nn geldii yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya balamasndan (gnein alt kenarnn grnen ufuktan bir mzrak boyu ykseklikte olduu vakitten) gne batncaya kadar geen zaman. slm astronomi limleri, bir mzrak boyunu, gne merkezinin hakki ufka 5 derece yaklamas olarak tesbit etmilerdir. kindi namaznn vakti, le vakti bitince balayarak, gnein st kenarnn ufk-i mer'i (grnen ufuk) den kaybolduu grlnceye kadardr. sfirr- ems vaktinden sonra her namaz klmak ve ikindiyi bu vakte geciktirmek haramdr. Fakat o gnn ikindi namaz gecikmi ise yine bu vakitte de klnr. Kazya braklmaz. nceden hazrlanm cenzenin namaz, secde-i tilvet de bu vakitte ciz deildir. Hazrlanmas bu vakitlerde biten cenzenin namazn, bu vakitlerde klmak ciz olur. (bn-i bidn) SHK ALEYHSSELM: am ve Filistin ahlisine (halkna) gnderilen peygamberlerden. brhim aleyhisselmn

ikinci olu olup, annesi hazret-i Sre'dir. brhim aleyhisselmn dnini insanlara tebli etti. smi, Kur'n- kermde on yedi yerde bildirilmitir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz brhim'e olu shk' ve shk'n olu Ykb'u hibe ettik ve herbirine hidyet ve nbvvet (peygamberlik) verdik. (En'm sresi: 84) Kullarmz brhim, shk ve Ykb'u da zikreyle (hatrla, an). Onlar tat ve ibdette kuvvet, kudret ve dinde basret (anlay) shibleridir. (Sd sresi: 45) brhim aleyhisselm hazret-i Hcer ve olu smil'i aleyhisselm Mekke'ye braktktan sonra, rysna sadkat, ballk gsterip, smil aleyhisselm kurban etmekle ilgili imtihnda baarl olunca, Allah tel ona ihtiyar yata bulunan hazret-i Sre'den shk adl bir oul ihsn etti. am diyrnda (Filistin ve Sriye) doan shk aleyhisselm byynce babas ve annesiyle Mekke'ye gitti. Kbe-i muazzamay ziyret edip aabeyi smil aleyhisselmla grtkten sonra, birlikte Filistin'e dndler. shk aleyhisselm anne ve babasna hizmet etti. Her sene hac zamnnda Mekke'ye giderek hac ibdetini yerine getirdi. am ve Filistin ahlisine peygamber olarak gnderildi. brhim aleyhisselmn dninin hkmlerini insanlara anlatt. Altm yandaykenAllah tel ona Iys ve Ykb adnda ikiz olan iki oul ihsn etti. Iys, amcas smil aleyhisselmn kz ile evlendi. Babasnn dus bereketiyle, soyu bereketli olup, ksa zamanda oald. Ykb aleyhisselma da peygamberlik verildi. shk aleyhisselm yz yirmi sene veya daha fazla yaad. Veft edince Filistin'de Hallrrahmn civrnda baba ve annesinin de kabrinin bulunduu maaraya defnedildi. (bn-l-Esr-Sa'leb, Nianczde) SKT VE DEVR: Mslman bir kimsenin lnce, namaz, oru ve dier bz borlarndan kurtulmas iin yaplan mumele. (Bkz. Devr) Tutulmam orularn ve lm hastalna yakalanm bir kimsenin kaz edemedii namazlar iin iskt ve devr yapmann lzm olduunda btn limlerin sz birlii vardr. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; "mmetim dallet zerinde birlemez" ve "M'minlerin gzel grd ey, Allah indinde de gzeldir" buyurdu. (Tahtv, bn-i bidn, Eb Bekr Ali, Muhammed Hdim, Haleb, Alddn Haskef, mm- Birgiv) Bugn, hemen her yerde, iskt ve devr ileri, dnimizin bildirdii ekilde yaplmamaktadr. slmiyet'te iskt yoktur diyenler, byle sylemeyip de, bugn yaplmakta olan iskt ve devrler dnimize uygun deildir deselerdi, ok iyi olurdu. (M. Sddk Gm) SLM: Boyun bkerek teslim olmak. Allah telnn Muhammed aleyhisselm vstasyla bildirdii emirler ve yasaklar. (Bkz. slmiyet) slm Ahlk: slm dninin bildirdii ahlk. (Bkz. Ahlk) Mslmanlar birbirine hrmet eder, yardmlarlar. Din ve dny ilerinde birbirlerinin skntlarn giderirler. Kul ve hayvan haklarn gzetirler. Knunlara kar gelmezler. slm ahlk zere yaayarak herkesin sevgi ve saygsn toplarlar. (Ali bin Emrullah) slm limi: Dn ilimleri btn incelikleri ile zamnn fen bilgilerini de lzmu kadar bilen lim. (Bkz. lim) Emr-i ma'rfu (iyilii emr) ve nehy-i mnkeri (ktlkten menetmeyi) el ile yapmak hkmet adamlarna, dil ile yapmak slm limlerine, kalb ile yapmak da her mslmana

farzdr. (Takprzde) slm- Hakk: Nefsin itminna (Allah telnn emirlerine itate) kavumasndan sonraki mslmanlk. Bir mslman Allah telnn ihsn ile eratin (slmiyet'in) hakkatine kavuur, slm- hakk ile ereflenirse, peygamberlere tam uyar ve o byklere vris olur. (mm- Rabbn) Cmle lem bir yere gelse ve Rabbini inkr etse, slm- hakk shibi olan inkr etmez ve kalbine asl ek ve phe gelmez. (mm- Rabbn) slm- Mecz: Nefsin, itminna gelmeden yni Allah telnn rzsna uygun hareket etmeye balamadan nce, kiide bulunan ve Cennet'e girmek iin yeterli olan slmiyet. Vilyet-i hssa (evliyln en yksek makm) ile ereflenmedike, slm- meczden kurtulup, slm- hakkiye kavuulmaz. (mm- Rabbn) SLMYYET (slmiyet): Allah telnn Cebril ismindeki melek vstas ile, sevgili Peygamberi Muhammed aleyhisselma gnderdii, insanlarn dnyda ve hirette rhat ve mes'd olmalarn salayan usl ve kideler, emirler ve yasaklar. Allah tel yet-i kermede melen buyuruyor ki: Allah tel Peygamberini hidyet ve hak din slmiyet ile gnderdi. slm dnini dier dinler zerine stn kld. (Muhammed aleyhisselmn hak) peygamber olduuna hid olarak Allah tel yeter. (Feth sresi: 28) Bir zaman gelir ki, slmiyet'e yapmak, elinde ate tutmak gibi g olur. (Hads-i erf-Snen-i Beyhek) Dny lezzetlerine kavumak iin, slmiyet'in dna kan kimse, hiret lezzetlerine kavuamaz. (Hads-i erf-zlet-l-Haf) zzet (eref, tibr, stnlk) slm'dadr. slmiyet'in ahkmna (hkmlerine) uyan azz olur. Bu ahkm beenmeyip, izzeti, huzru, sadeti, baka eylerde arayan zell olur. (Hazret-i mer) Btn stnlkler, faydal eyler, slmiyet'in iindedir. Eski dinlerin grnr grnmez btn iyiliklerini, slmiyet kendisinde toplamtr. Btn sedetler, muvaffakiyetler ondadr. (Abdlhakm Arvs) mn muma benzer, dnimizin emir ve yasaklar mum etrfndaki fener gibidir. Mum ile birlikte fener de slmiyet'tir ve din-i slm'dr. mnsz mum abuk sner, mnsz slm olmaz. slm olmaynca, mn da yoktur. (Abdlhakm Arvs) SM (sim): Varlklara ad olan kelime. Sizler kymet gn kendinizin ve babalarnzn adlar ile arlrsnz. yle ise ocuklarnza gzel isimler veriniz. (Hads-i erf-bn-i Mce) Ana-babanz isimleri ile armaynz. Onlar yalanlamaynz. Onlarla yumuak konuunuz. Onlara bo sz sylemeyiniz. (mm- Mchid) Doduu zaman ocua gzel bir isim koymak, akl erdii zaman Kur'n- kermi retmek ve evlenecek yaa gelince evlendirmek ocuun babas zerindeki hakkdr. (Muhammed Rebhm)

ocuk dnyya gelince, yedinci gn isim koymak ve ban kazyp, sann arl kadar, erkek iin altn veya gm, kz iin gm sadaka vermek ve erkek iin iki, kz iin bir akka hayvan kesmek, Hanef mezhebinde mstehabdr. Akka, her zaman kesilebilir. (Muhammed Rabhm) sm-i A'zam: En byk isim. Allah telnn btn sfatlarn kendinde toplayan ism-i erfi. Hads-i erfte sm-i A'zamn Bekara ve l-i mrn srelerinde olduu bildirilmitir. Bz limler, sm-i A'zamn "Allahu l ilhe ill huvel hayy-ul-kayym" bzlar "L ilhe ill ente sbhneke inn knt minezzlimn", bzlar "Y ze'l-Celli ve'l-ikrm", bzlar, sdece "Allah" ism-i erfi olduunu bildirmilerdir. Ms aleyhisselm zamnnda Bel'm- Bar, ism-i a'zam biliyordu. Her dus kabl olurdu. lmi ve ibdeti o derecede idi ki, szlerini yazp istifde etmek iin, iki bin kii hokka, kalem ile yannda bulunurdu. Bu Bel'am, Allah telnn az bir haramna meyl ettii iin mnsz gitti. (Senullah Dehlev) sm-i Cell: Allah ism-i erfi. (Bkz. Allah Celle Cellh) SML ALEYHSSELM: Yemen'den gelip Mekke ve civrna yerleen Crhm kablesine gnderilen peygamber. Kur'n- kermde ismi geen peygamberlerden. Peygamber efendimizin dedelerindendir. Crhm kablesine peygamber olarak gnderildi. brhim aleyhisselmn oludur. Annesi Hacer Htun'dur. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Y Muhammed!) Biz Nh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahy ettiimiz gibi, sana da vahy ettik ve brhim'e, smil'e, shk'a, Ykb'a ve oullarna, s'ya, Eyyb'e, Ynus'a, Hrn'a ve Sleymn'a da vahy ettik ve Dvd'a Zebr'u verdik. (Nis sresi: 163) Allah tel demoullarndan hazret-i smil'i seti. smil'in evldndan (oullarndan) Kinne'yi, Kinneoullarndan Kurey'i seti ve ayrd. Kurey'ten Himoullarn, Himoullarndan da beni seti ve ayrd. (Hads-i erf-Kdzde) smil aleyhisselm, Peygamber efendimizin dedelerindendir. am diyrnda dodu. Babas brhim aleyhisselm, Allah tealnn emriyle, annesi Hcer Htun'la berber onu Mekke'ye gtrd. Yanlarna bir miktr yiyecek ve su ile birlikte, imdiki Kbe'nin bulunduu yere brakarak am'a dnd. Annesi su ararken, imdiki zemzem kuyusunun yerinde yatan ocuk tepindi. Ayaklarn vurduu veya Cebril aleyhisselmn vurduu yerden Zemzem suyu kt. Hcer Htun bu vdide yaarken, Yemen tarafndan Crhm kablesi gelip Mekke'nin bulunduu yere yerletiler. brhim aleyhisselm grd bir ry zerine olu smil aleyhisselm kurban etmek istedi. Allah tel rysna sadkat (ballk) gstermesi zerine ona bir ko ihsn buyurdu. smil aleyhisselm bylece kurban edilmekten kurtuldu. smil aleyhisselm genlik ana gelince, Crhmllerden iki def evlendi. Daha sonra tekrar Mekke'ye gelen brhim aleyhisselmla birlikte Kbe-i muazzamay in edip, hac ibdetini yaptlar. Crhm kablesine peygamber olarak gnderildi. nsanlara babas bhim aleyhisselma bildirilen dnin hkmlerini bildirdi ve dveti elli yl srd. Buna ramen pek az kimse mn etti. smil aleyhisselm veftna yakn kardei shk aleyhisselm yanna dvet edip, kzn onun olu Iys'a nikhlad ve bz vasiyetlerde bulundu. 133 veya 137 yalarnda iken Mekke'de veft etti. Rivyetlerin ouna gre Mescid-i Haram'da Kbe-i

muazzamann kuzey duvar nnde bulunan Hatm denilen yere defnedildi. smil aleyhisselmn on iki olundan oalan torunlar, zamanla Arabistan Yarmadas'nn her tarafna yayldlar. Peygamber efendimizin yirminci dedesi Adnan ile smil aleyhisselm arasnda otuz baba vardr. (Molla Miskin-Nianczde) SMLYYE: Sapk frkalardan biri. Btniyye de denir. Peygamber efendimizin torunlarndan byk lim mm- Cfer-i Sdk'n veftndan sonra, byk olu smil mslmanlarn immdr ve ondan sonra ocuklardr dedikleri iin smiliyye denilmitir. smiliyye frkas mensublar, Cennet, ibdetlerden kurtulmak ve lezzetli eyleri yapmaktr; Cehennem ise, ibdetlerin yklerine katlanmak ve haramlardan saknmaktr derler. (Seyyid erf) Seluklu veziri Nizmlmlk ile ir mer Hayym'n talebelik arkada olan Hasan Sabbh, Seluklulara isyn ederek ran'da smiliyye Devletini kurdu. Alamut kalesini alp merkez yapt. Kurduu Fedyn adl terr rgtyle pekok mslman devlet adamn ve limi ehd ettirdi. Ehl-i snnet (Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olan) limlerinin kitablarn okumay ve onlarla grmeyi iddetle yasaklad. (ehristn) Bugn Hindistan'da Bohra veya Bohara adyla tannan smiliyye mensblar, Dvd ve Sleymn olmak zere iki ksmdrlar. Zamnmzda slm limi olarak tantlan, fakat yetmi iki bozuk frkann en zararls olan smiliyye yolunda olanlar, grlmektedir. Bunlar Peygamber efendimizin aleyhisselm annelerinin ve babalarnn kfir olduunu ve Peygamber efendimizin peygamberlik bildirilmeden nce putlara kurban kestiini syleyerek temiz genleri aldatmaya almaktadrlar. (M. Sddk bin Sad) SMET: 1. Peygamberlerin sfatlarndan biri. Peygamberlerin, peygamber olduklar bildirilmeden nce ve sonra; kk olsun, byk olsun bilerek veya bilmeyerek gnah ilemekten korunmu olmalar. Peygamberler aleyhimsselm hakknda bizlere bilmesi vcib olan sfatlar betir. Sdk, Emnet, Tebli, smet ve Fetnet. (Kutbddn znik) 2. Gnahlardan saknma, kt ve irkin eylerden uzak durma. SN AERYYE: iliin kollarndan biri. Hazret-i Ali'nin halfe olmas aka emr olunmutu, Eshb (Peygamber efendimizin arkadalar) bu emri yerine getirmedii iin kfir oldu diyen, Peygamber efendimizin veftndan sonra hazret-i Ali ve srasyla onun iki olu ile torunlarn mer (geerli) imm kabl eden ve on iki imma inanmay mnn artlarndan sayan bozuk frka. On iki imm kabl ettikleri iin Onikiciler mnsna gelen sn aeriyye ad verilmitir. sn aeriyye frkas, immln sdece on iki imma it olduuna, son immn mm- Mehd olduuna ve bunun hlen sa olduuna, kymetten nce ortaya karak zulmle dolmu olan dnyy adletle dzelteceine inanrlar. Bunu bir inan ess olarak kabl ederler. (h Abdlazz Dehlev) mmiyye ad da verilen sn aeriyye frkasna gre; mutlak olarak temiz topraa secde etmek vciptir. Halya, kilime, ynden ve pamuktan rlm yayglara secde etmek ciz deildir. Kerbela toprandan yaplm trbet veya mhr denilen bir para zerine secde etmek daha fazletlidir. Abdestte plak ayak zerine mesh etmek vacibdir. Bu sebeble ayaklar ykanmaz ve mest zerine kesinlikle mesh edilmez. (h Abdlazz Dehlev) SND:

Dayandrma, sened gsterme. 1. Syledii sz bir bakasna dayandrmak, bir eyi, birisi iin yapt demek. Benden iittiiniz eyleri rivyet ediniz. Ancak hakk syleyiniz. Kim benim sylemediimi bana isnd ederse, onun iin Cehennem'de bir ev bin edilir ve o kimse, o evin iine tklr. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Bir kimseye kfr isnd edildiinde eer o kimse kfir deilse, kfr isnd edenin kendisi kfir olur. (bn-i bidn) 2. Hads ilminde hads-i erf metninin srasyla kimler tarafndan nakledile geldiini bildirme. SR SRES: Kur'n- kermin on yedinci sresi. sr sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yz on bir yet-i kermedir. Peygamber efendimizin mrc (gklere karlma) mcizesinin Mekke'den Kuds'e kadar olan ksm bu srenin birinci yetinde anlatld iin sreye sr ad verilmitir. sr'y inkr kfrdr. Mrc yni Kuds'ten sonrasn inkr ise bid'attir. sr sresindeki belli bal konular mrc mcizesi, Ben sril'in (sriloullarnn) nankrlkleri ve balarna gelenler, Allah telnn kudreti, kymet ve hiret haytna dir hkmlerdir. (smil Hakk Bursev) sr sresinde Allah tel melen buyurdu ki: Menfaatleri ve lezzetleri abuk geen, tkenen dnyy isteyenlerden dilediimize, istediimizi veririz. hiret menfaatleri iin alan m'minlerin mkaftlar boldur. (yet: 18) Herkes kendine uygun i yapar. (yet: 84) Peygamber efendimiz, Zmer ve sr srelerini okumadka uyumazd. (Hazret-i ie) SRF: Mal, slmiyet'in ve mrvvetin uygun grmedii yni lzumsuz, fidesiz yerlere datmak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ekini hasat ettiiniz zaman fakirlerin hakkn verin ve isrf etmeyin. Allah tel isrf edenleri elbette sevmez. (En'm sresi: 141) stediini ye, istediini giyin! nsan yanl yola gtren, isrf ve tekebbrdr (byklenmedir). (Hads-i erf-Buhr) srf, mal telef etmek, faydasz hle getirmek, dne ve dnynn mbh olan ilerine faydal olmayacak ekilde sarf etmektir. Mal denize, kuyuya, atee ve elden kmasna sebeb olan yerlere atmak onu helk etmektir ve isrftr. (mm- Birgiv) Bakasnn maln telef etmek zulm olur. demek lzm olur. Kendi maln helk etmek, isrf olur. Gnh ilemek iin ve gnh ilenilmesi iin verilen mal ve paralar da isrf olur. (Abdlgan Nabls) SRFL ALEYHSSELM: Drt byk melekten biri. Kymet kopaca vakit sr denilen boruya frmekle vazfeli olan melek. srfil aleyhisselm Sr'a iki def frecektir. Birincisinde Allah teldan baka her diri lecektir. kincisinde hepsi tekrar dirilecektir. (Mevln Hlid-i Badd)

srfil aleyhisselm Sr'a frnce Sr'dan byk bir ses kacak ve yedi kat gklere ve yerin her tarafna ulaacaktr. itenlerin hepsi yerde olsun gklerde olsun lecektir. Vasiyetlerini bile edemezler. arda olanlar evlerine dnemezler. (mm- Birgiv) SRL: shk aleyhisselmn oullarndan Ykb aleyhisselmn dier ad. (Bkz. Ben sril) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Tevrt indirilmeden nce, sril'in kendisine haram kld eylerden baka yiyecein her trls sriloullar iin hell idi. De ki, eer doru szl iseniz, o zaman Tevrt' getirip onu okuyun. (l-i mrn sresi: 93) brhim aleyhisselmn veftndan sonra, olu shk aleyhisselm, ondan sonra olu Ykb aleyhisselm peygamber oldular. Ykb aleyhisselmn bir ismi de sril olduundan. On iki olundan gelenlere sriloullar denilmitir. (Taber) srloullar: Bir ismi de sril olan Ykb aleyhisselmn on iki olunun soyundan gelenler. (Bkz. Ben sril) yet-i kermede melen buyruldu ki: Ey sriloullar! Size ihsn ettiim bunca nmetlerimi hatrlayn! (Peygambere man hussundaki tavsiyemi yerine getirin.) Ben de size kar olan ahdimi (size sz verdiklerimi) yapaym. (Bekara sresi: 40) Ms aleyhisselm, kendinden nce gnderilen dem, Nh, drs, brhim, shk ve Ykb (aleyhimsselm) gibi peygamberlerin, kendi zamanlarnda, kendi kavimlerine rettikleri, Allah telnn varl ve birlii akdesini ve mn edilecek dier eyleri srloullarna retti. Farz olan ibdetleri ve mumelta it hkmleri de her yere yayarak srloullarn irkten sakndrmaya alt. SRLYYT: sriloullarna it haberler. sriliyyt denilen haberler ksmdr. 1) Hurfe ve uydurma zelliinde olan ve nakl edilmesi yasaklanan haberler. 2) Ehl-i kitbn (yahd ve hristiyanlarn) anlattklarndan, mslmanlar tarafndan tasdk veya tekzb (yalanlama) edilmemesi bildirilenler. 3) slm akdelere (mn esaslara) ve dn hkmlere ters dmeyen ve nakl edilmesine izin verilen haberler. (Zeheb, Syt, bn-i Alln) STAVROZ: Hristiyanln almeti, ireti saylan ekil ve bu ekilde yaplm put, ha. (Bkz. Ha) STZE: Snmak, Kur'n- kermi bandan veya herhangi bir yerinden okumaya balarken, eytann vesvesesinden (insann kalbine att phe ve tereddtten) Allah telya snrm mnsna olan ve daha ok "E'z billhimineeytnirracm" eklinde okunan sz. Buna E'z de denir. stize, ksaca Estez billh diye de sylenebilir. (Bkz. Ez) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kur'n- kerm okumak istediinde, koulmu eytann vesvesesinden Allah telya istize et (yni E'z billhimineeytnirracm de)! (Nahl sresi: 37)

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) kretten nce E'z billhimineeytnirracm diye istize eylerdi. (Naf bin Cbeyr) stizenin, E'z billhimineeytnirracm eklinde okunmas, Kitab (Kur'n- kerm) ve Snnete uygunluu sebebiyle tercih edilmi, onda mslmanlarn szbirlii meydana gelmitir. (Fahreddn Rz, Eb me) Dier istize ekilleri arasnda E'z billhissemil almimineeytnirracm'in bir hussiyeti vardr. Hads-i erfte buyruldu ki: "Kim sabahleyin def E'z billhissemil almimineeytnirracm dedikten sonra Har sresinin sonundaki yeti okursa, Allah tel onun iin akama kadar istifr edecek yetmi bin melek tevkl eder (vazfelendirir). O kimse, o gn lrse, ehd olarak lr. Akama kt zaman okursa, yine byledir. (Feth-ur-Rabbn, Msned-i Ahmed bin Hanbel) STBDL: Deitirmek. Hkimin harb olmu vakf binsn satp, semeni (bedeli) ile bakasn alarak mtevellye (vakfn idrecisine) teslim etmesi. Vakf binlarnn tmirleri, iinde parasz oturmaya hakk olanlarn mallar ile yaplr.Yapmazlarsa, hkim istibdl eder. (bn-i bidn) STBR: Temizlenme. 1. Erkeklerin kk abdesti yaptktan sonra yryerek, ksrerek veya sol tarafa yatarak, idrar yolunda damlalar brakmamas. Kadnlar istibr yapmaz. Erkeklerin istibr yapmas yni idrr yollarnda idrr brakmamas vcibdir. (Molla Hsrev) stibrda glk ekenler, arpa kadar pamuk fitili idrr deliine koymaldr. Szan idrar pamuk emer. Hem abdest bozulmaz, hem don kirlenmez. Yalnz pamuun ucu darda kalmamaldr. Ucu darda kalr ve idrr ile slanrsa, abdest bozulur. (bn-i bidn) Prostat (idrar yolu bezi imesi), istibr yapmayanlarda daha fazla grlr. (M. Sddk bin Sad) 2. Nikhla alnacak dul bir criyenin hmile olup olmadn bilmek ve pheye yer vermemek iin bir temizlik mddeti geip tekrar hayz grnceye kadar yaklamaktan ekinmek. ST'DD: Bir eyin alnmasna, elde edilmesine ve kazanlmasna olan yatknlk, doutan gelen kbiliyet, kavray, anlay. sti'dd Allah telnn ihsndr. Hazret-i Eb Bekr isti'dd sebebi ile Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem bir ey sormadan inanverdi. Eb Cehl'de isti'dd kuvveti bulunmadndan, o kadar almet ve mcizeler (peygamberlere mahsus det d hdiseler) grd hlde, Peygamberlie inanmak sedeti (mutluluu) ile ereflenemedi. (mm- Rabbn) Kur'n- kermi anlamak iin yetmi iki yardmc ilmi ve sekiz temel ilmi renmek lzmdr. Ancak bundan sonra Kur'n- kermi anlamaa isti'dd hsl olup cenb- Hak ihsn ederse anlalabilir. Herkes anlamaldr demek dinde mdhene yni geveklik olur. Kur'n- kermi anlamak iin isti'dd ok olan on sene, orta olan elli sene almak lzmdr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) STDLL:

Dell getirme. Akl ile, dnerek, inceleyerek eseri (yaplan ii) grerek yapan; yaratlmlar grerek yaratan anlamak. Fen bilgilerini iyi renen, akl banda bir kimse, yalnz dnmekle, Allah telnn var olduunu anlar. mna kavuur. Eseri grerek messirin, yni eseri yapann varln anlamamak ahmaklk olur. Her insann byle dnerek mna gelmesini dnimiz emretmektedir. Selef-i slihn (ilk iki asrn mslmanlar), bu emri szbirlii ile bildirmilerdir. Hicretin 400 senesinden sonra kan bz sapk frkadakiler, nazar (inceleme) ve istidll etmeye lzum yoktur dediler ise de bunlarn szlerinin kymeti yoktur. (Hdim) stidll ile kazanlan bilgiler kesbdir yni almak, sebeblere yapmak, dnmek, akl kullanmak sretiyle elde edilir. Mesel; duman grlen yerde atein bulunduunun veya atein bulunduu yerde dumann da bulunacann bilinmesi istidll yoluyla bilmektir. (Teftzn) STDRC: Kfir ve fsklarda grlen hrikulde, olaanst haller. Allah tel, her eyi bir sebeb altnda yaratmaktadr. Allah tel sevdii insanlara, iyilik ve ikrm olmak iin ve azl dmanlarn aldatmak iin bunlara detini bozarak sebebsiz eyler yaratyor. Bunlar kfirlerden, fsklardan ve gnh ok olanlardan zuhr ederse, istidrc olur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Bir kimse peygamberlere tbi olmadan doru yolda yrmek isterse, muhakkak eri yola sapar. Eer eline bireyler geerse, istidrcdr. Sonu zarar ve ziyndr. (mm- Rabbn) STFSR: Aklanmasn istemek, sormak. Melekler, Allah teldan dem aleyhisselmn niin yeryznde halfe olduunu istifsr ederek anlamak istediler; "Y Rabb! Yeryznde fesd karacak ve kan dkecek olan kullar m yaratacaksn? Biz seni tesbh ediyoruz, hamd ediyoruz. Seni her trl aybdan, kusurdan takds ediyoruz, her trl noksanlktan uzak tutuyoruz" dediler. (Bekara sresi: 30) (Kurtub) STGSE: efat dileme, yardm isteme; Allah teldan bir istein, dilein yerine gelmesi iin, Peygamberleri ve evliyy, sevdii kullarn vesle ederek (araya koyarak) isteme, yalvarma, du etme. (Bkz. Tevessl ve Teeff') Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: O vakit Rabbinizden istigsede bulunuyordunuz da; O size; "Gerekten ben arka arkaya bin melike ile imdd ediyorum" diye dunz kabl buyurmutu. (Enfl sresi: 9) Kymet gn insanlar, nce dem ile, sonra Ms ile ve sonra Muhammed (aleyhimsselm) ile istigse ederler. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) stigse olunan, yardm istenilen yalnz Allah teldr. Ancak peygamberler, veller, slih kullar ve benzerleri vstadr, vesledir (sebebdir). stenilen eyi yaratan, cd ederek yardm eden ise yalnz Allah teldr. (Ysuf Nebhn) STRK: Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin iinde bulunduu mnev hallere dalmas sebebiyle kendisini ve evresinde olanlar unutmas. STFR: Mafiret (balanmak) istemek. Allah teldan kusurlarnn ve gnhlarnn

affedilmesini balanmasn dilemek. Tvbe etmek. Kur'n- kermde melen buyruluyor ki: Biri gnah iler veya kendine zulm eder, sonra piman olup, Allah telya istifrda bulunursa, Allah tely ok merhametli, afv ve mafiret edici bulur. (Nis sresi: 109) Gnh ilemi kimse, abdest alr, iki rek'at namaz klar, sonra istifr ederse gnh affolur. (Hads-i erf-Kurret-l-Ayneyn) stifr, bel ve skntlarn giderilmesi iin faydaldr ve denenmitir. (Muhammed Ma'sm) stifr, insan her murda (arzuya), fiyete kavuturur. (Hdim) kimse eytann ve askerinin errinden korunmutur. Onlar da, gece gndz ok zikr edenler, Allah tely ananlar, seherlerde (sabah namaz vakti girmeden nce) kalkp istifr edenler ve Allah telnn korkusundan alayanlardr. (Drendeli Hilmi Efendi) Sknts olan kimse ok istifr okusun. (Hazret-i mer) STHRE: Hayr istemek. 1. Bir iin hakknda hayrl olup olmadn anlamak iin abdest alp iki rek'at namaz kldktan sonra bu husustaki duy okuyarak o ile ilgili ry grmek zere hi konumadan uykuya yatmak. stire eden (danan) pimn olmaz, istihre eden zarar etmez. (Hads-i erf-el-Ikd-l-Ferd) Drt eyi yapan drt eyden mahrum kalmaz. kreden, nmetin artmasndan; tvbe eden, kablden; istihre eden, hayrdan; istire eden, doruyu bulmaktan, hakkate ulamaktan mahrm olmaz. (mm- Gazl) Her m'minin istihre yapmas snnettir. stihre yedi gece yaplr. Ryda beyaz veya yeil grmek hayra, siyh veya krmz grmek erre almettir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 2. Her gn evden kmadan iki rek'at namaz klp Allah teldan o gnn ve iinin din ve dnys iin hayrl olmasn istemek. STHZA: Kadnlarda det ve lohusalk dnda gelen ve oru ile namaza mn olmayan kan. Hanef mezhebinde, gnden (72 saattan) be dakika bile az olan ve yeni balayan iin on gnden ok srnce, onuncu gnden sonra ve yeni olmayanlarda detten ok olup, on gn de anca, detten sonraki gnlerde gelmi olan ve hmile ve yise (ihtiyr) kadndan, dokuz yandan kk kzlardan gelen kan hayz olmaz. Buna istihza veya fsid kan denir. stihza gnlerinde bulunan bir kadn, idrrn tutamayan ve sk sk burnu kanayan kimse gibi, zr shibi olur. Orucunu tutar, namazlarn klar. (bn-i bidn) stihza kan hastalk almetidir. Uzun zaman akmas tehlikeli olur. Tabbe mrcaat etmelidir. Karde kan (sang-dragon) denilen krmz sakz toz edilip, sabah-akam birer gram su ile yutulursa, kan keser. Gnde be gram alnabilir. (M. Sddk Gm) STHFF: Kk ve aa grme, ehemmiyet vermeme, kmseme. Kfre dmenin illeti (sebebi) ikidir: Birincisi dnin inanlmas zarr (mecbr) olarak bildirdii eylerden birini inkretmek, ikincisi ise, dn emirlerden birini istihfftr. (bn-i

bidn) Bir kimse dierine gel slm limine gidelim veya fkh, ilmihl kitabn okuyup renelim dese, o kimse de, ben ilmi ne yapaym dese kfir olur. Zr bu sz, ilmi istihfftr. (Sinnddn mesi ve Dmd) STHSAN: Gzel bulma, gzel grme. 1. Kyas denilen dellin iki ksmndan birisi olan haf (gizli, kapal) kyas, yni asl (hakknda aka hkm bulunan ey) ile, fer' (hakknda aka hkm bulunmayan ey) arasnda mterek (ortak) olan ve asln hkmnn fer'e verilmesine sebeb olan illetin (vasfn, zelliin), mctehid lim tarafndan kolayca anlalamad kyas. slm dninde din bilgilerinin elde edildii ana kaynak drttr: Kitb (Kur'n- kerm), snnet (Peygamber efendimizin mbrek szleri, ileri ve grb de bir ey demedikleri hususlar), icm' (mctehid limlerin bir iteki szbirlii) ve kyastr. Kyas, mctehid limin, fer'in (hakknda aka nass yni yet-i kerme ve hads-i erf bulunmayan bir iin) hkmn buna benzeyen ve hakknda nass bulunan bir iin (asln) hkmne benzeterek anlamasdr. Asln hkmnn fer'e verilmesine sebeb olan illet, mctehid lim tarafndan kolayca anlalabiliyorsa, byle kysa, kyas- cel (ak kyas) denir. Kolayca anlalamyorsa, kys- hafdir (gizli, kapal kystr). (Serahs) 2. Mctehid limin daha kuvvetli ve dne daha uygun grd bir husustan dolay, bir mes'elede benzerlerinin hkmnden huss, zel bir hkme dnmesi, kll (umm, genel) kideye aykr den hkm almas; baka bir ifde ile, mctehid limin, cel kyasa aykr olan dellin hkmn almas. Fkh ilminde istihsan sz geince bu mn kastedilir. stihsnn dayand deliller vardr. Bunlar; yet-i kerme, hads-i erf, icm, kys- haf ve zarrettir. Mesel, kys- celye ve kll kideye gre mevcut olmayan, yok olan bir ey zerine akd, (anlama, szleme) yapmak btldr, hkmszdr. Bu sebeble istisn' yni bir san'at shibine sipri vererek, trif ederek bir ey mesel bir ayakkab yaptrmak zere akd (anlama, szleme) yaplamaz. nk, ayakkab akd esnsnda henz mevcut deildir, yoktur. Fakat bu trl akde gre mumele, i yaptrmak her devirde yaplageldiinden ve bu hususta icm' (mctehid limlerin szbirlii) meydana geldiinden, kys- cel terkedilmi, byle bir mumelenin ciz olduuna, olabileceine hkmolunmutur. (Serahs) Zevcin (kocann) zevcesi(hanm) iin de kendi mlknden onun izni (haberi) olmadan ftrasn vermesi istihsnen cizdir. (bn-i bidn) STHZ: Sz, yaz, iret veya eitli davranlarla bir kiinin ayp ve eksikliklerini ortaya karmak, onunla elenmek, alay etmek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Mnfklar (hakka inanmadklar hlde inanm grnenler) m'minler ile karlatklarnda, biz de sizin gibi m'minleriz derler. Kendilerini saptran, insan eytanlar olan reisleri (veya dostlar) ile yalnz kaldklarnda; "Biz sizin dniniz zereyiz. Biz ancak m'minlerle istihz ediyoruz" derler. Allah tel onlarn bu istihzlarnn cezsn verir. (Bekara sresi: 14-15) (Dnyda) insanlarla istihz eden birine, hirette Cennet'ten bir kap alr ve; "Buyur gel" denir. O kii skntl ve telal olarak gelir. Fakat kap kapanr. Sonra baka bir kap alr. O kii yine skntl ve zgn bir hlde bu kapya gelir, o da kapanr. Bu hl o kadar devm eder ki, artk o kiiye "gel" diye seslendikleri hlde gidemez duruma gelir. (Hads-i

erf-bn-i Ebiddny) stihz, insann vekrn (ar balln) kaybettirir. Yznden hayy (utanmay) kaldrr, kar tarafta kin ve nefret uyandrr. Dostluun tadn karr. nsan Allah teldan uzaklatrr. Htralar ldrr. Kusurlar oaltr. Gnahlar aa kartr. (mm- Gazl) STKMET: Allah telnn beendii, doru, hak yolda bulunma. Kim ki hac eder, kt sz konumaz ve istikmetten ayrlmazsa, annesinden yeni domu gibi, btn gnhlarndan syrlr. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) Allah tel kendisine Hd sresinde; "Emr olunduun gibi istikmet zere ol!" buyurunca, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, istikmetin zorluuna iretle; "Beni Hd sresi ihtiyarlatt" buyurdu. Ysn sresinde; "Ey Reslm! Sen elbette istikmet zeresin" buyurulunca, Reslullah efendimiz rahatlamlardr. (Seyyid Th) Kymet gn Srat kprsnden geebilmek iin istikmet zere bulunmak gerekir. (Muhammed Hdim) stikmet, kermetin stndedir. (mm- Rabbn) L ilhe illallah kelimesini sylemekle kalb dzelir ve o kimsenin hllerinde ve ilerinde istikmet hsl olur. Zhirin (bedenin) ve btnn (kalb ile rhun) istikmeti ele geince de, sonsuz sedete kavuulmu olur. Zhirin istikmette olmas demek, dindeki emir ve yasaklara uymaktr. Btnn, kalb ve rhun istikmeti ise, hakk mna kavumaktr. Yksek hocamz, hakki mn, kalbi Allah teldan alkoyan btn fayda ve zararlardan temizlemektir, diye akladlar. (Ya'kb-i erh) STKBL- KIBLE: Kbleye ynelme; namazda Mekke-i mkerremedeki Kbe-i muazzamaya doru durma. Namaz klarken istikbl-i kble farzdr. Yni namaz, Kbe-i muazzama tarafna dnerek klnr. Namaz, Allah iin klnr. Secde yalnz Allah iin yaplr. Kbe'ye kar yaplr. Kbe iin yaplmaz. (bn-i bidn) STLM: Selmlamak. Hac ve umre ibdetinde Kbe'yi tavafa (etrfnda dnmeye) balarken veya tavaf srasnda Hacer-l-esved (Cennet'ten indirilen tan) nne gelindiinde, elleri namaza durur gibi kaldrp tekbir, tehll getirerek (Allah ekber, lilhe illallah vallah ekber diyerek) onu selmlamak ve el srp pmek. zdihm (kalabalk, skklk) dolaysyle el srlemiyorsa, uzaktan elleri kaldrp, iret yapmak, sonra avucunun ilerini pmek. stlm, haccn snnetlerindendir. (bn-i bidn) STMDD: Yardm isteme, yardma arma. Peygamberlerin ve evliynn, Allah telnn sevgili kullarnn ve slih (iyi) m'minlerin rhlarndan, her kim nerede ve ne zamanda ve her ne hlde istimdd ederse, Allah telnn izniyle orada bulunur, yardm ederler. Hzr aleyhisselmn, skntda olanlarn imddna (yardmna) yetimesi byledir. Reslullah efendimizin, mmetinin (kendine inananlarn) her birine, hele lm zamnnda imdda (yardma) yetimesi de byledir. (Ahmed Frk) STMN: El ile menyi dkme, masturbasyon. El ile istimn, zevk iin olursa haramdr. Ta'zr olunur. Sknet bulmak iin ciz, zin

tehlikesi olursa vcib olur. (bn-i bidn) Gnhlarn hepsi, Allah telnn emrini yapmamak olduundan byktr. Fakat bzs, bzsna gre kk grnr. Mesel, yabanc kadna ehvetle bakmak, zin yapmaktan daha kktr. El ile istimn her ikisinden daha kktr. Bir kk gnh yapmamak, btn cihnn nfile (farz ve vcib olmayan) ibdetlerini yapmaktan daha sevbdr. nk nfile ibdet farz deildir. Gnahlardan kanmak ise herkese farzdr. (Muhammed Rebhm) STMRR: Kadndan det hlinde gelen kann devm etmesi. Bir kadndan; on be gn iinde hi temiz gn olmadan, kan istimrr ederse, detine gre hesb olunur. Yni, detinden sonra balayarak bir evvelki ay iindeki temizlik gn kadar temizlik ve sonra deti kadar hayz kabl edilir. deti be gn kan, yirmi be gn temizlik olan kadnda kan istimrr ederse, ilk grlen be gn kan hayz, peinden gelen yirmi be gn temiz kabl edilir. Kzda ilk grlen kan istimrr ederse, ilk on gn hayz, sonra yirmi gn temiz kabl edilir. (bn-i bidn) STNBT: Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi hkmleri, bilgileri, aka bildirilenlere benzeterek, meydana karmak. Eshb- kirmdan radyallah anhm ecman sonra gelen mctehidlerin en by mm- a'zam Eb Hanfe'dir (r.aleyh). Bu byk imm, her hareketinde, her iinde Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem tam mns ile tbi idi. ctihd ve istinbtta yle yksek bir dereceye ykselmiti ki, buraya ondan baka kimse varamad. (Abdlhakm Arvs) Bzsn grrsn, insanlarKur'n- kermden ve Sahh-i Buhr'den dn hkmleri istinbt etmeye arr. Bu byk cehlete, bilgisizlie ve ak dallete dikkat et! Sakn ey kardeim ok sakn, bu tr ahmaklarla bir araya gelip grmekten kan! Mezhebine sarl; Drt mezheb immndan birine uy! (Ysuf Nebhn) Allah telnn kitbn(Kur'n- kermi) aklayan Reslullah efendimizden bakas olmad gibi, Kur'n- kerm ve hads-i erflerden dn hkmleri istinbt edenler de ancak mmetin byk immlardr. (Ysuf Nebhn) STNC: nden ve arkadan necset knca bu yerleri ykamak, temizlemek. Bakasnn yannda avret yerini amadan su ile istinc yapamayan kimse, pislik fazla olsa bile su ile istincdan vazgeer. Avret yerini amaz. Namaz yle klar. Aarsa fsk (gnhkr) olur. Haram ilemi olur. Tenh bir yer bulunca, su ile istinc yapar ve namaz ide eder. (bn-i bidn) stinc ederken, nn, arkasn kbleye dnmek tenzhen mekrhdur. (Alddn Haskef) Kemik, gbre, tula, saks ve cam paralar, muhterem yni para eden eyler ve cmiden atlan eyler, zemzem suyu, yaprak ve kd ile istinc tahrmen (harama yakn) mekrhtur. (Hasan bin Mansur) STNK: stincdan sonra, hibir pislik kalmadna kalbde kuvvetli bir kanat hsl olmas. Erkeklerin, idrrn yaptktan sonra istink etmedike abdeste balamas ciz olmaz. (Muhammed Zihni Efendi) STNK:

Abdest ve boy abdesti (gusl) alrken burna su ekme. On ey snnettir: By ksaltmak, sakal uzatmak, misvk kullanmak, mazmaza (abdestte aza su almak), istink, trnak kesmek, ayak parmaklarn ykamak, koltuk altn temizlemek, kasklar temizlemek, su ile istinc. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Gusln (boy abdestinin) snnetlerinden birisi de; mazmaza (aza su vermek) ve istinkta mblaa etmek. Hanef mezhebinde azda ve burunda ine ucu kadar kuru yer kalsa, gusl abdesti sahh olmaz. (Haleb) STRC': Bel ve musbet zamnnda veya kt bir haber duyunca "nn lillahi ve inn ileyhi rci'n (Muhakkak ki Allah telnn kullaryz, veft ettikten sonra diriltilme ve ner ile yine O'na dneceiz) (Bekara sresi: 156) melindeki yet-i kermeyi okuyarak Allah telya snmak. (Bkz. nn Lillh ve nn leyhi Rci'n) Mkftn byk olmas, bel ve acnn byklne gredir. Allah tel sevdii kimselere bel ve musbet verir. Eer istirc' ederler, rz gsterirlerse, Allah tel da onlardan rz olur. yet uradklar beldan dolay isyn ederlerse, Allah tel onlara gazb eder. (Enes bin Mlik) STSGR: Kk ve aa grmek. Hkddan (kin tutmaktan) doan ktlkler on birdir: Hased (kskanmak), emtet (bakasnn bana gelen bel ve musbete sevinmek), hicr (dargnlk), istisgr, gybet (bakasnn arkasndan, duyunca zlecei eyleri konumak), srr if etmek, yaymak, bakas ile alay etmek, onlara eziyet ve sknt vermek, bakasnn hakkn dememek ve affa mni olmak. (Hdim) STSK: Ktlk, kuraklk vaktinde, sahrya kp, yamur yadrmas iin Allah telya yalvarmak, du etmek. Yamur dus. (Bkz. stisk Namaz) stisk iin hamd ile, gnhlara pimn olup tvbe ederek du yaplr. Reslullah efendimiz, Eshb- kirm (Peygamber efendimizi gren ve mbrek sohbetinde bulunan arkadalar) ve asrlardan beri slm limleri, yamur dus yaptlar. (Ahmed Tahtv) stisk dus iin; ara vermeden gn kmak, kmadan sadaka vermek, gn oru tutmak, ok tvbe etmek, kul haklarn demek, hayvanlar da karp, yavrularndan ayr bulundurmak, ihtiyrlar ve ocuklar da karmak snnettir. (Mehmed Zihni Efendi) stisk Namaz: Ktlk, kuraklk vaktinde, yamur yamas iin sahrda klnan namaz. stisk namaz iin klan yerde imm, evvel yalnzca veya cemat ile iki rek'at namaz klar ve asya dayanp bir hutbe okur. Sonra kbleye dnp, avular semya kar ak olarak omuzlar hizsna kaldrp ayakta du eder. Hazr olanlar, arkasnda oturarak dinleyip "mn" der. (Ahmed Tahtv) STSN': Ismarlama. Bir san'at shibinden belirli bir iin, belirli zelliklerde yaplmasn istemek. Mesel bir terzi ile kuma ve benzeri malzemeleri ondan olmak zere bir kat elbise dikmesi iin szleme yapmak. stisn'da paray pein vermek ciz olduu gibi, belli olmayan zamanlarda taksitlerle demek de art edilebilir. (bn-i bidn)

ki taraftan biri lrse, istisn' btl olur, bozulur. (bn-i bidn) stisn'da malzeme san'at shibine ittir. Malzemeyi mteri verirse iilik olur. (bn-i bidn) STRE: Danma, mhim bir i iin gvenilir birisiyle fikir al-veriinde bulunma. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Uhud harbinde sen, Allah teldan gelen bir merhmetle onlara yumuak davrandn. Eer kat yrekli olsaydn elbette onlar etrfndan dalp giderlerdi. Artk onlar affet. Onlara Allah'tan mafiret dile. hussunda onlarla istire et. Bir kere de azmettin mi, artkAllah'a gven! nk Allah tevekkl edenleri (her ite kendisine gvenenleri) sever. (l-i mrn sresi: 159) Onlar ki, Rableri iin dvete icbet etmekte, namaz dosdoru klmaktadrlar, ileri de aralarnda hep istire ederler, kendilerine verdiimiz rzktan (hak yolunda) sarfederler. (r sresi: 38) Reslullah efendimize Eshbnn; "Kur'n- kerm ve snnette bulamadmz bir olay ile karlatmzda ne yapalm?" diye sormalar zerine; "Onu slih kimselerden sorun ve onlarn istiresine arz edin" buyurmutur. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) stire eden piman olmaz. stihre eden zarar etmez. (Hads-i erf-Ikd-l Ferd) stire eden doruyu bulur, mahrm olmaz. (mm- Gazl) STF': Yardm istemek. (Bkz. efat) STV: Kur'n- kermdeki mtebih, yni grlen, ilk anlalan mnlarn verilmesi akla ve dne uygun olmayp gnh olan ve bu sebeble tevl etmek yni uygun olan mnlar vermek cb eden kapal szlerden biri. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Sonra Rabbiniz ar zerine istiva etti. (A'rf sresi: 54) Selef-i slihn, mtebih yet-i kermelerin mnlarn Allah telya havle etmilerdir. Nitekim birisi gelip, Mlik bin Enes'e radyallah anh Allah telnn istivs hakknda sorunca, ban edi bir mddet sonra onda ter grld ve: "stiv ma'lmdur, bilinir. Keyfiyyeti (nasl olduu) mehldr, bilinmez. Ona mn etmek gerekir. Ondan sormak bid'attir, dallettir, sapklktr. Zannediyorum sen bid'at ehlisin" dedi ve emrederek o ahs oradan srdrd. Fakat sonra gelen Ehl-i snnet limleri, zamanlarndaki bid'at frkalarnn byle yet-i kermeleri yanl aklamalarna cevab vermek zarreti ortaya knca byle yet-i kermeleri te'vl etme, aklama ihtiycn duydular. Dnin esaslarna uygun olarak akladlar. Mesel, lugat mns el demek olan yed kelimesini Allah telnn kudreti, yz mnsna gelen vech lafzn (szn) Allah telnn zt diye te'vl ettikleri (akladklar) gibi, istivy da Allah telnn hkimiyeti gibi uygun bir mn ile te'vl ettiler, akladlar. nk Allah tel, bir meknda bulunmaktan, orada yerlemekten mnezzehdir, ycedir. (bn-i Halfe Alv) SYN: Kar gelme, ba kaldrma, s olma. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki:

Fakat Allah tel size mn sevdirmi ve onu kalblerinize znet yapmtr. Kfr, fsk ve isyn da size irkin gstermitir. te doru yolda olanlar bunlardr. (Hucurt sresi: 7) demolu secde yetini okuyup secde ederse, eytan alayarak uzaklar ve; "Vay hlime; demolu secde etmeye me'mur oldu ve hemen secde etti. Bu sebeple Cennet onundur. Ben de secde ile emrolundum; ama ben isyn ettim. Bu sebeble Cehennem de benimdir" der. (Hads-i erf-Mslim) Anaya-babaya iyilik ve hizmet edenlerin mr bereketli ve uzun olur. Ana ve babasna isyn edenlerin mr bereketsiz ve ksa olur. Ana ve babasna isyn eden mel'ndur. (Hads-i erf-Mifth-ul-Cenne) Bir kimse, evliynn mehrlarndan brhim Edhem hazretlerinden nashat isteyince, buyurdu ki: "u alt eyi kabl edersen hibir iin sana zarar vermez. 1) Gnh yapacan zaman, Allah telnn verdii rzk yeme! Rzkn yiyip de, O'na isyn etmek doru olur mu? 2) O'na s olmak istersen O'nun mlknden k! Mlknde olup da, O'na isyn etmek lyk olur mu? 3) O'na isyn etmek istersen, grd yerde yapma! Grmedii bir yerde yap!O'nun mlknde olup, rzkn yiyip, grd yerde gnh yapmak, uygun deildir. 4) Can alc melek, rhunu almaa geldii zaman, tvbe edinceye kadar izin iste. O melei kovamazsn. Kudretin var iken, o gelmeden nce tvbe et! O da bu saattir. Zr Melek-l-mevt (lm melei) n gelir. 5) Mezarda Mnker ve Nekir ismindeki iki melek geldikleri vakit onlar kov, seni imtihan etmesinler! Soran kimse dedi ki; "Buna imkn yoktur." brhim Edhem buyurdu ki: "yleyse imdiden cevap hazrla!" 6) Kymet gn Allah tel "Gnhkr olanlar, Cehennem'e gitsin!" diye emredince, ben gitmem de! Soran kimse dedi ki: "Bu szm dinlemezler." Bunun zerine o kimse tvbe etti ve lnceye kadar tvbesinden vazgemedi. (Seyyid Abdlhakm Arvs) : Yats vakti. -i Evvel: Yatsnn ilk vakti. Batdaki mer' (grnen) ufuk hatt zerinde, krmzln kaybolmas ile balayan vakit. Gnein st kenarnn ufk- mer' altnda, on yedi derece ykseklie indii vakit. Yats namaznn vakti, mmeyn'e (mm- Eb Ysuf ile mm- Muhammed'e) gre i-i evvelden sonra balar. Dier mezhebde de byledir. mm- a'zam'a gre i-i snden yni beyazlk kaybolduktan sonra balar. Fecrin aarmasna (imsak vaktine) kadar devm eder. (bn-i Nceym, Ahmed Ziy Bey) -i Rabbn: Hristiyanlarn, dinlerinin temel inanlarndan biri gibi kabl ettikleri akam yemeinde gy s aleyhisselmn etini yiyip, kann ierek onunla birleeceklerine ve bylece gnhlarnn dkleceine inanmalar. s aleyhisselmn tebli ettii nasrnlik ile, ge kaldrlmasndan sonra ortaya karlan ve eitli kiliselerin inand hristiyanlk, birbirinden ok farkldr. sev dni va'z ve nashat idi. sevlik'de vaftz ve -i Rabbn gibi yinler yok idi. (lfet Azz Essamed) -i Sn: Batdaki mer' ufuk hatt zerinde beyazln kaybolmas ile balayan vakit;

gnein st kenarnn ufk- mer' altnda on dokuz derece ykseklie indii ve afan kaybolduu tam karanlk vakit. RET- NASS: Nassn (yet-i kerme ve hads-i erfin) grnen mnsndan baka, ayrca maksd olmayan, kastedilmeyen bir mny da bildirmesi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Onlarn (boanm kadnlarn) ma'rf vechile (rf ve dete gre) yiyecei, giyecei, ocuk kendisinin olana (babaya) ittir. (Bekara sresi: 233) yet-i kerme, boanm emzikli kadnlarn yiyecek ve giyeceklerinin boayan erkeklere it olduunu bildirmektedir. Ayrca, yet-i kerme, iret-i nass yoluyla da ocuun nesebinin (soyunun) babaya it olduunu da ifde etmektedir. (Serahs) MOL ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Hrn aleyhisselmn neslinden olup, Ms aleyhisselmn dnini tebli etmitir. moil aleyhisselm peygamber olarak gnderilmeden nce, Msr ve Kuds arasndaki Bahr-i Rm (Rum denizi) shillerinde yaayan Amlikallar, sriloullarna musallat olmulard. Amlikallar, sriloullarna saldrdlar, pekok kimseyi ldrp, on binlerce kimseyi esir ettiler. Ms aleyhisselmdan beri ierisinde Tevrat'n bulunduu ve sriloullar iin birlik ve berberliin sembol olan Tbt'u da aldlar. Bilhassa Tbt'un gitmesine ok zlen sriloullar dalp, perian bir hle dtler. Kendilerini bu durumdan kurtaracak bir peygamber gndermesi iin du edince, Allah tel moil aleyhisselm peygamber gnderdi. moil aleyhisselm sriloullarna Tevrt'n emir ve yasaklarn tebli etti. sriloullar nce moil aleyhisselm yalanladlar, sonra itat ettiler. sriloullarna Allah tel tarafndan Tlt'un hkmdr tyin edildii bildirildi. sriloullar Tlt'un hkmdarln kabl etmediler. Nihyet eitli tirzlardan sonra Tlt'un hkmdrln kabl ettiler. erisinde Tevrt'n bulunduu Tbt'u Amlikallardan alp, sriloullarna getiren Tlt, onlardan byk bir ordu kurdu. Amlikallara kar harbe hazrlad. moil aleyhisselm Amlikallara kar harbe giderken bir nehirden su iip imemekle imtihn edileceklerini bildirdi. Bahs edilen nehre gelince, Tlt'un emrini dinlemeyip nehirden su ien sriloullar imtihan kaybedip perian ve sefl hlde geri dnd. Aralarnda henz peygamberlii bildirilmemi olan Dvd aleyhisselmn da bulunduu Tlt'a itat eden az sayda bir topluluk nehri geip Amlika kavmine glib geldi. Amlika kavmi hkmdr Clt'u, Dvd aleyhisselm ldrd. Nihyet sriloullar dmanlarna glib gelip kuvvetlendiler. moil aleyhisselm sriloullarna on bir sene peygamberlik yapt. Peygamberliinin on birinci senesinden sonra Tlt'u sriloullarna hkmdr tyin edip elli iki yanda veft etti. (bn-l-Esr, Taber, Mirhaund) RK VAKT: Gnein ufuk hattndan be derece (bir mzrak boyu) ykselmesinden, yni gnein plak gzle baklamyacak kadar parlamasndan tibren balayan zaman, bayram namaz vakti. (Bkz. Duh-i Sugr) Gnein domaya balamasndan irk vaktine kadar her trl namaz klmak tahrmen (harama yakn) mekrhtur. (Dmd) Ramazn bayram ve Kurban bayramnn birinci gnlerinde, gne doduktan ve farz olsun, nfile olsun namaz klmak mekruh olan vakit ktktan sonra, yni irk vaktinde, iki rek'at bayram namaz klmak, erkeklere vcibdir. (bn-i bidn)

RK NAMAZI: rk vaktinde, gne bir mzrak boyu ykseldikten sonra klnan namaz. Sabah namazn kldktan sonra dny kelm sylemeden kbleye kar durup, gne bir mzrak ykseldikten sonra iki rek'at irak namaz klan kimse, phesiz cennetliktir. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) TBK-N-NCM: Gne battktan sonra, yldzlarn ounun grnmesi, yni gnein arka kenrnn, er' ufuk altna on derece irtif'a (ykseklie) inmesi. Akam namazn, vaktin evvelinde klmak snnettir. tibk-n-ncm vaktinden sonraya brakmak haramdr. Hastalk ve sefer (yolcu) olmak gibi bir durum olursa, yldzlar ok grlnceye kadar geciktirilebilir. (bn-i bidn) Kapal havalarda, ezn okunsa bile, gne battna kanat getirmedike, iftr etmemeli, orucu amamaldr. tibk-n-ncmdan evvel iftr edince, mstehab olan ta'cl (acele etme) yaplm olur. (bn-i bidn) T'AT: Sz dinleme, boyun eme, emre gre hareket etme. Sznden kmama. Kur'n- kermde melen buyruluyor ki: Allah telya ve O'nun peygamberlerine itat edenler, hirette Peygamberlere ve sddklara ve ehdlere ve slihlere verilen nmetlere ortak olacaklardr. (Nis sresi: 69) Allah telya ve O'nun Reslne ve siz mslmanlardan olan mirlere it'at ediniz. (Nis sresi 59) Kim bana itat ederse Allah telya itat etmi ve her kim bana isyn ederse (kar gelirse) Allah telya isyn etmi olur. Bir de kim mire itat ederse bana itat etmi, kim mire isyn ederse bana isyn etmi olur. (Hads-i erf-Mslim) Ey insanlar! Allah telnn beendii eyleri yapmak kolaydr. Bunun iin O'na itat ediniz. Cehennem ateine dmeyiniz. nk dayanamazsnz. (K'b-l-Ahbr) Bir insann itatkr kul olmasnn asl drt eydir: Birincisi, uzun emelli olmamak. kincisi, cenb- Hakk'n va'dinden emin olmak. ncs, cenb- Hakk'n taksmine, verdiine rz olmak. Drdncs haram yememek. Kim bu drt eyi yerine getirirse, btn mchedeleri yerine getirmi olur. Nefsini itat altna alm olur. (Ahmed Nmk Cm) Allah telya itat etmek bir hazneye benzer. Bu haznenin anahtar du, anahtarn dileri de hell lokmadr. (Yahy bin Main) TB: Azarlama. Mekrh (Reslullah efendimizin beenmedii ve ibdetlerin sevbn gideren eyleri) ileyen veya mekked snneti (Reslullah efendimizin devaml yaptklar, pek az terk ettikleri kuuvvetli snneti) zrsz terk etmeyi det edinen kimse, itb olunur. (Muhammed Es'ad) Mstehb (Peygamber efendimizin, mrnde bir-iki kere iledii hareketleri) terk edene azb ve itb olunmaz. (Kutbddn znik) 'TKD (tikd): Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem), Allah tel tarafndan, bildirdikleri eylerin hepsine inanma veya inanlacak eyler. (Bkz. mn)

Allah telnn bildirdii her din iki ksmdr. Biri, kalb ile inanlmas lzm olan bilgiler, dieri beden ile veya kalb ile yaplacak ibdet bilgileridir. Bunlardan tikd esaslar her dinde ayndr, dnin asl ve temelidir. Din aacnn gvdesidir. Amel ise, aacn dallar yapraklar gibidir. Her mslmann nce tikdn dzeltmesi, Ehl-i snnet vel-cemat limlerinin bildirdikleri gibi inanmas lzmdr. Cehennem'in ebed azbndan kurtulanlar ancak bu tikd zere olanlardr. (mm- Rabbn) Mslmanlarn birinci vazfesi, tikd dzeltip, Ehl-i snnet vel-cemat limlerinin bildirdiklerine uygun olarak inanmaktr. kinci olarak, fkh (slmiyet'in emir ve yasaklarla ilgili) bilgilerini renip, her eyi bu bilgiye gre yapmaktr. (Mevln Hlid-i Badd) 'tikdda Mezheb: mn edilecek, inanlacak husslarda tbi olunan, uyulan yol. tikdda mezhebler, Ehl-i snnet ve'l-cemat ve Ehl-i bid'at mezhebleri olmak zere iki ksma ayrlr. Her mslmann, Ehl-i snnetin iki mmndan birine yni mm- Mturd ve mm- E'ar mezheblerinden birine uymas lzmdr. mnla ilgili bilgilerde bu iki immdan birine uymak insan bid'at (bozuk) tikddan kurtarr. nk Ehl-i snnet limleri akln ermedii bilgilerde yalnz Kur'n- kerme ve hads-i erflere uymular, akllarn yalnz bu ikisini anlamakta kullanmlardr. (Muhammed Hdim, mm- Rabbn) Hanef mezhebindekiler, tikdda Eb Mansr Mturd hazretlerine tbi olmulardr. nk Eb Mansr Mturd hazretleri, tikd ve amel hususlarda, mm- a'zam Eb Hanfe'nin mezhebindedir. Mlik, fi ve Hanbel mezheblerinde bulunanlar, tikdda Eb'l-Hasen E'ar hazretlerine tbi olmulardr. Eb'l-Hasen E'ar hazretleri, fi mezhebinde idi. (Takprzde) tikdda mezhebimiz olan Ehl-i snnet vel-cemat mezhebinden baka, yetmi iki frkann inanlar yanltr, bozuktur, Cehennem'e gideceklerdir. nk tikd mezheblerinin yetmi e ayrlacan, bunlardan yalnz birinin doru, dierlerinin bozuk olacan Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem haber vermitir. Yanl olduklar bildirilen yetmi iki frkaya bid'at (sapklk) frkalar denir. Bunlarn hibiri kfir deildir. Hepsine mslman denir. Fakat yetmi iki mezhebden herhangi birinde bulunduunu syleyen bir kimse, Kur'n- kermde veya hads-i erflerde aka bildirilmi ve mslmanlar arasnda yaylm bilgilerden birine inanmazsa, kfir olur. (Seyyid Abdlhakm Arvs, mm- Rabbn, Ahmed Tahtv) 'TKF (tikf): bdet niyetiyle cmide bir mddet bulunmak. tikf, nezr (adak) olursa vcib, Ramazan aynn son on gnnde snnet, bunlarn dnda herhangi bir zamanda namaz klmay beklemek, gz-kulak gnh ilemesin niyetiyle mescidde bulunmak ise mstehbdr (sevbdr). tikfa girene m'tekif denir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Mescidlerde tikfta bulunduunuz zaman kadnlarnza yaklamayn. (Bekara sresi: 187) tikfta olan kimseye btn sevblar yapyormu gibi ecir (sevb) verilir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Allah iin bir gn tikf yapmak, insan Cehennem ateinden uzaklatrr. (Hads-i erf-Hakm) Peygamber efendimiz orucun farz klnmasndan sonra mrlerinin sonuna kadar her Ramazann son on gnnde tikfta bulunmulardr. Bu, tikfn snnet ile sbit olmasnn

dellidir. (M. Zihni Efendi) Kadn, evinin mescidinde yni namaz klmak iin ayrd bir odasnda veya kesinde tikf eder. Mescidde tikf etmez. (M. Zihni Efendi) 'TMD-I NEFS: Nefse gvenmek, bir i iin lzm olan almalar ve sebeplere yapmay brakarak o ii baarrm diye kendine gvenmek. slm dni, almay ve Allah telya tevekkl etmeyi (gvenmeyi) emr eder. timd- nefs, slmiyet'in emirlerine kar gelmektir. Mantk ilmine de uygun olmayan timd- nefs, egoistlie (bencillie) ve kendini beenmeye yol aar. "Bakasnn yumruunu yemeyen kendi yumruunu batman ta sanr" atasz, timd- nefsin yanl olduunu gstermektedir. Hakk bir mslman timd- nefs yerine, elden geldii kadar sebeplere yaptktan sonra Allah telya tevekkl eder, gvenir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) slm dmanlar, insan timd- nefs etmeli diyor. Mslmanlar ise, yalnz Allah'a gvenmelidir diyor. slm dmanlar tevekkle (Allah telya gvenmeye) inanmadklarndan, tevekklden alnan kuvvet ve cesretin yerini bo brakmamak iin timd- nefs szyle bu ihtiyc karlamak zorunda kalmlardr. (Mustafa Sabri) TM'NN: Huzr, skn ve rhata kavuma. Kur'n- kermde buyruldu ki: Biliniz ki, kalbler yalnz Allah tely zikretmekle itmi'nn bulur. (Ra'd sresi: 30) Kalbin itmi'nnnn almeti, dnin emir ve yasaklarna tam uymaktr. (Hc Dost Muhammed) tmi'nn hsl olunca, nefste hi azgnlk ve taknlk bulmuyorum. erate tam uyduunu gryorum. yle ki, nefs, msivy (Allah teldan bakasn) tammen unutmu olan kalb gibi olmakta, Allah'tan baka hibir eyi grmez ve bilmez bir hle gelmektedir. (mm- Rabbn) Kalbin itmi'nn zikr iledir. (mm- Rabbn) TTB: Tbi olma, balanma, uyma. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey sevgili Peygamberim!Onlara de ki; eer Allah tely seviyorsanz ve Allah telnn da sizi sevmesini istiyorsanz, bana ittib ediniz! Allah tel, bana ittib edenleri sever. (l-i mrn sresi: 31) Y Rabb! Bize hakk hak olarak gster ve ona ittib ile bizi rzklandr. Btl da btl olarak gster ve ondan kanmakla bizi rzklandr. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Peygamber efendimize ittibnn ufak bir zerresi, btn dny lezzetlerinden ve btn hiret nmetlerinden daha stndr. Hakk stnlk; O'nun snnet-i seniyyesine ittib etmektir. (Ahmed Frk) Mezheb immlarna tb olmak, onlar takld etmek demek; onlarn kendi emirlerini yapmak demek deildir. Onlarn Kitb'dan (Kur'n- kermden) ve Snnet'ten (hads-i erflerden) bildirdiklerine ittib etmektir. (Abdlvehhb- rn) Drt hak (doru) mezhebden birine ittib etmeyen kimse, Ehl-i snnetten (Reslullah efendimiz ve drt halfesinin yolundan) ayrlm olur. (Ahmed Tahtv)

TTHD: Birleme. Allah tel hibir eyle ittihd etmez. Hibir ey de O'nunla ittihd etmez. (mm- Rabbn) Her eyden, her mahlktan, Allah telya giden bir yol vardr. nk, her mahlkun (yaratlmn) kendisi ve sfatlar (zellikleri) Allah telnn kudretinin eseridir. Bu eserlerin shibini bulan uyank bir kimse, o gizli yolu ve mnev ba grr, anlar. Eynn Allah telya dellet etmesi, O'nu gstermesi iin O'nunla ittihd etmesi lzm gelmez. Duman atei haber verir ise de atele bir birlemesi yoktur (o, ateten tammen ayr bir eydir. (mm- Rabbn) TTK: Allah teldan korkma, haramlardan, gnhlardan saknma. (Bkz. Takv) Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Kk hatlar mstesn gnhlarn byklerinden ve fuhiyattan kananlara gelince; muhakkak Rabbin mafireti bol olandr. O, sizi daha topraktan yaratt zaman ve annelerinizin karnnda ceninler iken sizi (btn hllerinizi) en iyi bilendir. O hlde kendinizi temize karmayn. O, ittik edenleri en iyi bilendir. (Necm sresi: 32) Ey demoullar! Size aranzdan yetlerimi anlatacak peygamberler gelir de kim ittik eder de hlini slh ederse, onlara hibir korku yoktur. Onlar mahzn da olmayacaklardr. (A'rf sresi: 35) Haramlardan ittik eden, hayvanlara zulmetmeyen, cretsiz bir i yaptrmayan ve herkesin elindekini onun hell mlk bilen kimse takv shibi (haramlardan kanm) olur. (bn-i bidn) YDET- MARZ: Hasta ziyreti. ydet-i mariz snnettir. Hastann kimsesi yoksa bunu yoklamak vcib olur. (bn-i bidn) Z'N: Anlay, kavray. Aklmz ve iz'nmz, hiret haytnn, dny hayt ile mukyese edilemeyecek kadar nemli olduunu bize gstermektedir. Sedet (mutluluk) iki trldr: Biri hiret sedeti, dieri dny sedetidir. Bu iki sedetten hangisi nemlidir? hiret sedetinin pek mhim olduunu akl ve iz'n shibi insanlar kolaylkla anlyabilir (Abdlhakm Arvs) z'n- Kalb: Kalbin kabul ve tasdki. z'n- kalb olmadka, yalnz bilmekle mna kavuulamaz. (Ahmed Frk) ZR: Kefenin batan ayaa kadar olan ve genilii bir metreyi bulan paras. Erkein kefeninin para olmas snnettir: zr, kams (entr gibi uzun gmlek) ve liffe (ba ve ayaklar geecek uzunlukta ve ba stnden ve ayak altndan ular bzlp bezle balanan para). (brhim Haleb) ZHR: Aklamak, ortaya karmak. ki harfi birbirinden ayrmak mnsna tecvd ilminde bir

terim. Tenvin veya skin nundan sonra hemze, he, ayn, ha, gayn ve h harflerinden biri gelirse, tenvin veya skin nun izhr olunur. (Karaba Efendi) ZTB (dtb): Hac ve mre ibdetlerinde erkeklerin giydikleri dikisiz iki paradan meydana gelen ihramn st parasnn bir ucunu sa koltuk altna alp dier ucunu sol omuz zerine atmak. ztib erkee snnettir. (Mehmed Zihn Efendi) ZZET: 1. stnlk, ycelik, azz olma. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Onlar ki, m'minleri brakp kfirleri dost ediniyorlar. Gc kuvveti onlarn yannda m aryorlar? phe yok ki, btn izzet ve kudret Allah'ndr. (Nis sresi: 139) zzet slm'dadr. slm'n ahkmna (emir ve yasaklarna) uyan, azz olur. Bu ahkm beenmeyip, izzeti, huzru, sadeti baka eylerde arayan zell olur. (Hazret-i mer) Dnyy kazanmakta nefsler iin zillet, hireti kazanmakta ise nefsler iin izzet vardr. Acab niin insanlar, bk olan hireti istemekteki izzetin yerine fn olan dnyy isteyerek zilleti seerler. (Eb Ali Rodbr) 2. Hrmet, sayg. nk bildin m'minin kalbinde bir Allah var, Niin izzet etmedin ol beyte kim Allah var. (L Edr)

K
KABA KULUK (Dahve-i Kbr): Oru mddetinin yars, leden bir saat evvelki zaman. (Bkz. Dahve-i Kbr) KABA NECSET: nsandan knca abdesti veya gusl gerektiren her ey, eti yenmeyen hayvanlarn, (yarasa hri) ve yavrularnn yzlm, dabalanmam derisi, eti, pislii ve bevli ile st ocuunun pislii, bevli ve az dolusu kusmuu, insann ve btn hayvanlarn kan ile arab, le, domuz eti ve kmes ve yk hayvanlarnn, koyun ve keinin pislii. (Bkz. Necset) Deride, elbisede, namaz klnan yerde, dirhem miktar veya daha ok kaba necset yoksa, namaz sahh olur ise de dirhem miktar bulunursa tahrmen mekruh olur ve bunu ykamak vcibdir. Dirhemden ok ise ykamak farzdr. Az ise snnettir. arabn damlasn da ykamak farzdr, diyen limler de vardr. Necset (pislik) miktar bulat zaman deil, namaza dururken olan miktardr. Dirhem miktar kaba necsette drt gram ve seksen santigram arlktadr. Akc necsetlerde ak el ayasndaki suyun yz genilii kadar yzeydir. (bn-i bidn) KBE- MUAZZAMA: Yeryznde yaplan ilk mbed. Mslmanlarn kblesi. Arabistan'n Mekke-i mkerreme ehrindeki Mescid-i Harm'n ortasnda bulunan tatan yaplm drt keli bin. Beytullah, Beyt-l-haram, Bekke, Beyt-l-atk, Htime, Basse, Kads, Nzr, Karye-i Kadme adlar ile de anlmtr.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah tel, Kbe'yi, o Beyt-i Harm' insanlar iin din ilerinde bir dzen ve dnyda cinyetten emin bir yer kld. (Mide sresi: 97) Kbe-i muazzamaya bakmak sevbdr. lk grldnde yaplan dular kabl olunur. Peygamber efendimiz aleyhisselm Kbe-i muazzamay grd zaman; "Ey Allah'm! Bu beytin erefini, saygsn, heybetini arttr. Hac ve umre yapanlarn da erefini, din gayretini, azametini (bykln) ve keremini (cmertliini) ziyde et" diye du ederdi. (Ezrk) Kbe-i muazzamay, ilk olarak meleklerin yardmyla dem aleyhisselm in etti. Nh aleyhisselm zamnndaki tfana kadar zaman zaman tmir edildi. Tfandan sonra, brhim aleyhisselmn, zamnna kadar yeri belirsiz olarak kald. brhim aleyhisselm olu smil aleyhisselmla birlikte Allah telnn emriyle Kbe-i muazzamay yeniden in etti. brhim aleyhisselmdan sonra zaman zaman yklp yeniden in edilen Kbe-i muazzama, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem otuz be yandayken, Mekkeliler tarafndan, 683 (H.64)te Eshb- kirmdan (Peygamber efendimizin arkadalarndan) Abdullah bin Zbeyr ve Emev halfelerinden Abdlmelik bin Mervn'n Mekke vliliine tyin ettii Haccc bin Ysuf tarafndan tekrar in edildi. (Ezrk) Kbe-i muazzama 17 metre ykseklikte olup, drt ke ve tatandr. Kuzey duvar 8,8, gney duvar 7, dou duvar 11,9, bat duvar 12,8 m. uzunluundadr. Dou ve gney duvarlar arasndaki kede Hacer-l-esved ta vardr. Kbe-i muazzamann dou duvarnda bir kap vardr. (Eyyb Sabri Paa) KBE KAVSEYN: Peygamber efendimizin Mrac gecesinde bilmediimiz bir ekilde Allah telya yaknlndan kinye olan bir tbir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O (Muhammed aleyhisselm) Rabbine Kbe Kavseyn veya daha yakn oldu. (Necm sresi: 9) Ehl-i snnet limleri buyurdu ki: "Mrc, ruh ve cesed birlikte olarak Mekke-i mkerremeden Kuds'e ve oradan yedi kat gke, sonra Sidre denilen yere ve Sidre'den Kbe Kavseyn makmna uyank olarak, gece bir anda gtrlm ve getirilmitir. Bunu yapan, Allah teldr ve ancak O yapabilir. (Abdlhakm Arvs) Peygamber efendimiz Kbe Kavseyn makmna varnca ne Cebril aleyhisselm ve ne de baka hibir vsta olmadan dorudan doruya Allah tel O'na vahyetti, bildireceini bildirdi. Be vakit namaz bu srada Farz klnd. (Fahreddn Rz) Kbe Kavseyn tahtnn Sultn sen, ben bir hiim, Misafirinim dememi saygszlk sayarm. (Mevln Hlid-i Badd) KBD (El-Kbid): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). lrken rhlar bedenlerden alan, verdikleri sadakalar zenginlerden kabl eden. El-Kbid ism-i erfini syleyen, elem ve skntlardan kurtulur. (Ysuf Nebhn) KABR (Kabir): len insann defnedilmesi, gmlmesi iin kazlan yer, mezar.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Allah tel, rzgr, rahmeti olan yamurdan nce mjdeci gnderir. Rzgrlar, ar olan bulutlar srkler. Bulutlardan l olan topraa su yadrrz. O yamurlu yerden meyvalar karrz. lleri de kabirlerinden byle karacaz. (A'rf sresi: 56) Kabir, Cennet bahelerinden bir bahe, yhut Cehennem ukurlarndan bir ukurdur. (Hads-i erf- Ahvl-l-Kubr) Meyyit kabre konduu zaman, amelleri onun etrfn sararlar. Allah tel, o amelleri konuturur. Ameller yle der: "Ey bu kabirde yapayalnz kalan kul! Dostlarn, oluk-ocuun senden ayrlp, gittiler. Bugn senin benden baka bir arkadan ve yaknn yok. (Yezd Rakk) Kabir hergn be def; "Ben, yalnzlk yeriyim. Bana gelecek kii Kur'n- kerm okuyarak kendine arkada edinsin. Ben karanlk yeriyim, bana gelecek kii, namaz klarak beni aydnlatsn. Ben, alt-st toprak olan bir yerim. Bana gelen slih amel ile gelip yatan hazrlasn. Ben, ylan ve yan iimde barndran bir yerim. Bana gelen tiryk ile gelsin. O tiryak da; Besmele-i erf ve ok gzya dkmektir. Ben, Mnker ve Nekir adndaki sul meleklerinin sul soracaklar bir yerim. Bana gelen onlara cevap verebilmek iin (L ilhe illallah Muhammedn Reslullah) szn ok sylesin diye seslenir. (Muhammed bin Selme el-Msr) Kabre ylanlar, dardan gelir sanma. Sizin kt amelleriniz, sizin iin engerek ylandr. Dnyda iken yediiniz haramlar da kabre ylan olarak gelir. (Eb Mansur Abbd) Kabr Azb: mnsz lenin ve gnahkr mslmann kabre konulduktan sonra ektii, nasl olduunu bilemediimiz azb, cez. zerinize idrr sratmaynz! ok kimseye kabir azb bundan olacaktr. (Hads-i erf-Tezkire-i Kurtub) Gizleyebilseydiniz, bu kabirlerdeki azb duymanz iin Allah telya du ederdim. (Hads-i erf-Ahlk-ul-Ulem) Kabir azb, u eydendir: Gybet, kouculuk ve zerine idrr sratmak. (Hads-i-erf-Letif-l-Merif) lmek istemeyiniz. Kabir azb ok acdr. mr uzun olup slmiyet'e uymak byk sedettir. (Hads-i erf-Berka) Kabir azb ry gibi deildir. Kabir azb, azbn grnts deildir, azbn kendisidir, hiret azblarndandr. Dny azbna benzemez. Dny azblar, hiret azblar yannda hi kalr. (mm- Rabbn) Kabir azb vardr. Kabir azb hem rha, hem de bedene olacaktr. (mm- Muhammed bin Hasen eybn) Kabr Hayt: nsann lp kabre konmasndan, kymet koparak, mahlklarn diriltilmelerine kadar geen zaman. Kabir hayt, dirilerin hayt gibi deildir. Dny haytnda haytn nizm iin hem his yni duygu, hem de irde ile hareket vardr. Kabir haytnda ise, hareket etmek lzm deildir. Hatt, kabir haytnda hareket olmamas lzmdr. O hayatta bulunanlarn, elem ve azb duymalar iin, yalnz his etmeleri yetiir. (mm- Rabbn) Kabir hayt insanlara gre deiir. "Peygamberler, kabirlerinde namaz klarlar"

buyruldu. Peygamber efendimiz Mrc gecesinde Ms aleyhisselmn kabri yanndan geerken, kabirde namaz klarken grd. Kabir hayt alacak bir eydir. (mm- Rabbn) Kabr-i Sedet: Peygamber efendimizin mbrek kabr-i erfleri. Hcre-i sedet de denir. Kabr-i sedetin bulunduu yer hazret-i ie vlidemizin odas idi. Peygamber efendimiz burada veft etti. "Peygamberler, veft ettikleri yere defn edilirler" hads-i erfine uyularak buraya defn edilmitir. Burada, hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'in kabr-i erfleri de vardr. (Eyyb Sabri Paa) Kabr Suli: l defn edildikten sonra kabre gelen Mnker ve Nekr adl iki melein meyyite mndan ve tikddan sorduklar suller. (Bkz. Mnker ve Nekr) l kabre konulunca, yanna iki melek gelir. Onu tutarlar. "Rabbin kimdir?" diye sul ederler. l; "Rabbim Allah teldr" der. (Peygamber efendimizi kast ederek) "Size gnderilen o zt kimdir?" diye sul ederler. l; "O, Allah telnn Resldr, peygamberidir" der. "Bunu nereden biliyorsun?" derler. l; "Allah telnn kitb Kur'n- kermde okudum. O'na mn ettim ve O'nu tasdk ettim" der. (Hads-i erf-Letif-l-Merif) Mnker ve Nekir isminde iki melek; "Rabbin kimdir. Dnin nedir? Peygamberin kimdir? Kblen neresidir?" diye sul sorarlar. Allah tel kimi muvaffak eder ve kimin kalbine hak sz yerletirirse, der ki: "Sizi vekil ederek bana kim gnderdi ise, Rabbim odur. Benim Rabbim Allah, peygamberim Muhammed aleyhisselm, dnim dn-i slm'dr." (Muhammed bin Hseyn el-Acurr) M'minlerden dokuz kimseye kabir suli olmaz: ehd, dman karsnda nbette iken len, veb, kolera gibi bulac hastalktan len, byle hastalklar yayld zaman kamayp, sabr ederek; baka sebeplerle len, sddklar, bli (gusl abdesti alacak yaa gelmi) olmayan ocuklar, Cum gn veya gecesi lenler, her gece Tebreke sresini, Secde sresini okuyanlar ve lm hastalnda (hls) sresini okuyanlar. (bn-i bidn) Kabr Ziyreti: lm ve hireti hatrlayp ibret almak, mezarlkta medfn (gml) olanlara du etmek ve Kur'n- kerm okumak ve vel olan llerin rhlarndan istifde etmek maksadyla bir kabre veya mezarla gitmek. Kabir ziyretini nce yasaklamtm. imdi ziyret ediniz! Bylece dnyya gnl vermekten kurtulur, hireti htrlarsnz. (Hads-i erf-bn-i Mce) Kabrimi ziyret eden, beni diri iken ziyret etmi gibi olur. (Hads-i erf-Tabern) Bir kimse m'min kardeinin kabrini ziyret eder ve kabir yannda oturup selm verirse, meyyit onu tanr ve selmna cevab verir. (Hads-i erf-evhid-l-Hak) Kabrimi ziyret edene efatim vcib oldu. (Hads-i erf-if-s-Sekm) lm hatrlamak ve lden ibret almak iin kabir ziyret etmek ve slihlerin, vellerin kalblerinden bereketlenmek mstehbdr. (mm- Gazl) Meyyitin rdn, yanaklarnn, dudaklarnn dkldn, azndan pis sularn aktn, karnnn iip patladn, iine kurtlarn bceklerin dolduunu dnerek, ibret almak iin, kabir ziyreti yaplr. (mm- Gazl) Kabir ziyretinin ok faydas vardr. Bir velnin kabrini ziyrete giden kimse, yolda hep onu dnr, ona tevecch (kalben ynelmesi) her admda artar, mezar bana gelip

topran grnce, hep onunla megul olur. Tevecch arttka, ondan istifdesi artar. Evet, ruhlar iin bir mni, perde yoktur. Onlar hatrland her yerde Allah telnn izniyle hazr olurlar. Fakat dnyda iken, yllarca berber bulunduu beden o topraktadr. Onun iin, rhun o topraa uramas, nazar ve ball, baka yerlere olandan daha oktur. (Alddevle Semnn) KABRSTN: Mezarlk, llerin gmld yer. Kabristna giren kimse, Ysn sresini okursa, o gn meyyitlerin azblar hafifler. Meyyitlerin says kadar, ona da sevb verilir. (Hads-i erf-Habl-l-Metn) Bir kimse, kabristndan geerken on bir kerre hls sresini okuyup, sevbn meyyitlere hediye ederse, kendisine ller adedince sevb verilir. (Hads-i erf-Habl-l-Metn) Dny gamndan, nefsin sktrmasndan hafifleyip kurtulmak istiyorsanz, kabristanlar sk sk ziyret ediniz. (Hac Bayram- Vel) KABL: Almak, rz olmak. Al-veri, kirlama, nikh gibi szlemelerde yaplan teklife rz gstermek. Bir kimse birisine, falan maln bana u kadar liraya sat diye yazp, o da, o mal sattm diye cevap yazsa, al veri sahh, geerli olmaz. Birincisinin kabul ettim diye tekrar yazmas lzmdr. (Kayseri Mftsi Mes'd Efendi) Bir kimse Zeyd'e ve Amr'e u malm size 10 bin liraya sattm dese, yalnz Zeyd kabl etse al veri sahh geerli olmaz. (Abdrrahm Efendi) KABZ: Teslim almak. Kk ocua yaplan ba, kendisi, anas veya velsi kabz edebilir. (Abdullah- Msul) Hibe (karlksz balanan ve hediyye edilen mal) kabz edilince mlk olur. Satn alnan mal ise sz kesilince, kabz edilmeden evvel mlk olur. (Ali Haydar Efendi) Kabz ve Bast: Tasavvuf yolunda ilerleyenlerde grlen sknt ve ferahlk. Kabz (sknt, daralma) ve bast (ferahlk ve genilik) insan uuran iki kanat gibidir. Kabz hli gelince zlmeyiniz. Bast shibi olunca da sevinmeyiniz. (mm- Rabbn) Hllerin deiik olmas mahlklarn sfatdr, zelliidir. Temkne yni hllerin deimemesine kavuanlar da, az da olsa deiiklikten kurtulamaz. nsan kabz ve bast arasnda deiir durur. (mm- Rabbn) Kabz ve bast, erbb- kulbda (tasavvuf yolunun balangcnda bulunan evliyda) hsl olur ki, onlar balang ehlidir. Mnteh (yolun nihyetine varanlar) iin kabz ve bast yoktur. (Ahmed Frk) Baheddn-i Nakibend kuddise sirruh, kabz hlinde istifr yni balanmay istemeyi, bast hlinde de kretmeyi emretmitir. (Mevln Saf) KADDESALLH TEL ESRREHML'AZZ: Daha ok tasavvuf byklerinin, evliy ztlarn isimleri anlnca ve yazlnca sylenen veya yazlan Allah tel onlarn kymetli srlarn temiz, mbrek eylesin mnsna du ve sayg ifdesi. Bir kii iin Kaddesallah srreh; iki kii iin Kaddesallah srrehm denir.

Kymette yni ldkten sonra diriltilip, dnyda yaplan ilerin hesbnn verilecei gn; nce Peygamberler aleyhimssallevt vetteslmt, sonra slih kullar, Allah telnn sevdii ve kendilerinden rz olduu evliy-y kirm kaddesallah tel esrrehml'azz Allah telann izni ile gnah ok olan m'minlere efat edecek, onlar azbdan kurtaracaktr. (mm- Rabbn) Allah tel meleklere, cinlere eitli ekil alabilmek kuvveti verdii iin, ok sevdii evliynn kaddesallah esrrehml'azz rhlarna da bu kuvveti vermektedir. Onlardan birou bir anda eitli yerlerde deiik iler yaparken grlmler, sknt ve tehlikeli durumlarla karlaanlar yardm istediklerinde, Allah telnn izni ile onlara yetimilerdir. Bu evliynn kaddesallah tel esrrehmlazz yaptklar yardmdan bzan haberi olmakta, bzan da olmamaktadr. (mm- Rabbn) Evliy-y kirm herkes gibi drt hak mezheb (Hanef, fi, Mlik, Hanbel)den birine tbi olarak, uyarak ykselmilerdir. Cneyd-i Badd, Sfyn- Sevr, Abdlkdir-i Geyln, Hanbel idi. Eb Bekr-i ibl, Mlik idi. Cerr, Hanef idi. Hris-i Muhsib, fi idi. kaddesallah tel esrrehm. (Abdlhak- Dehlev) KA'DE- AHRE: Namazda son oturu. Ka'de-i ahrede; erkekler sa ayan dikip sol aya zerine oturur. Kadnlar, teverrk eder. Yni kaba etlerini yere koyup ayaklarn sa tarafndan kararak oturur. (Haleb) Ka'de-i ahrede, tehiyyt dus okuyacak kadar oturmak farz, tehiyyat dusn okumak ise, vcibdir. (Muhammed bin Kutbddn znik) KA'DE- L: ve drt rekatli namazlarn ikinci rek'atndaki oturu. Ka'de-i lda, oturmak vcib, tahiyyat dusn okumak ise, snnettir. (Muhammed bin Kutbddn znik) Ka'de-i lda Allahmme selli diyenlerin namaz bozulur. nk salli yerine selli denince mn bozulmakta dolaysyle namaz da bozulmaktadr. (Abdlazz Dehlev) KADER: Allah telnn ilm-i ezelsi (balangc olmayan ilim sfat) ile, ilerde olacak hdiseleri ezelde (balangc olmayan ncelerde) bilip takdr etmesi; aln yazs. (Bkz. Kaz ve Kader) Kader, Allah telnn bir srrdr. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) Kader, tedbr ile saknmakla deimez. Fakat kabl olan du, o bel gelirken korur. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) Kader deimez. Kaz kadere uygun olarak meydana gelir. Kaz her gn ok deiip sonunda kadere uygun olunca yaratlr. (Ebss'd Efendi) Kadere Rz: nsann, Allah telnn kendisi hakknda takdr ettii eylere rz gstermesi, honud olmas bana gelen bel ve musbetlere sabredip, boyun emesi. Kendinize, evldnza kt du etmeyiniz. Allah'n kaderine rz gsteriniz. Nmetlerini arttrmas iin du ediniz. (Hads-i erf-Berka) slm dni ve btn semv (ilh) dinler her iin Allah telnn takdri ve irdesi (dilemesi) ile olduunu bildirdi. Fakat insan bir iin ezelde (balangsz ncelerde) nasl takdr edildiini bilmedii iin, Allah telnn emrine uyarak almas ve kadere rz gstermesi lzmdr. Kaz ve kadere inanmak, kadere rz gstermek insann almasna

mni olmaz, bilakis almasn kamlar. (Muhammed Ma'sm Frk) nsan, bana gelen bel ve musbetlere sabretmeli, kadere rz gstermelidir. Allah telnn dostlarna dny skntlarnn ve bellarn gelmesi bunlarn gnahlarnn affolmasna sebeb olur. Szn dorusu udur ki, sevgiliden gelen her eyi glerek sevinerek karlamak lzmdr. O'ndan gelenlerin hepsi tatl gelmelidir. Sevgilinin sert davranmas, ikrm, ihsn ve ykselmek gibi olmaldr. Byle olmazsa, sevgisi tam olmaz. (mm- Rabbn) Dnyda huzr ve rahat kadere rz gstermektedir. (M. Sddk bin Sad) KADERYYE: Hicr ikinci asrda Vsl bin At tarafndan kurulan ve "Kul kendi fiillerini kendi yaratr" diyerek kaderi yni ilerin, Allah telnn takdri ile olduunu inkr eden bozuk frka. Bu frkaya Mu'tezile ad da verilir. Kaderiyye (tikdnda olanlar) bu mmetin mecsleridir (atee tapanlardr). (Hads-i erf-Eb Ya'l) Kaderiyye frkasnda olanlara selm vermeyiniz. Hastalarn ziyret etmeyiniz. Cenzesinde bulunmaynz, szlerini dinlemeyiniz ve onlara sert cevab veriniz! Hakret ediniz. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Kaderiyye frkasnn dedii gibi, insan dilediini, kendi yaratyor zannetmek, "Her eyi yaratan Allah teldr" yet-i kermesine inanmamak olur. (M. Hlid-i Badd) KDI: slm hukkuna gre hkm veren hkim. Kdlar ksmdr: Biri Cennet'te, ikisi Cehennem'dedir. Hakk bilen ve ona gre hkm veren kd Cennet'tedir. Hakk bilen fakat ona gre hkm vermeyen kd Cehennem'dedir. Bilmedii hlde hkm veren kd da Cehennem'dedir. (Hads-i erf-bn-i Mce, Eb Dvd, Tirmiz) Kd yerine oturunca, onun yanna iki melek iner ve zulmetmedike ona yol gsterirler. Onu muvaffak klmaya alrlar. Eer zulmederse, oradan ayrlp kendi hline brakrlar. (Hads-i erf-Eb Dvd) Kd da mft gibi mutlak olarak Eb Hanfe'nin kavilleriyle (ictihadlaryla, fetvlaryla) amel etmeli, ondan sonra Eb Ysuf'un, ondan sonra mm- Muhammed'in, daha sonra mm- Zfer ve Hasan ibni Ziyd'n fetvlaryla bu tertip zerine hkm vermelidir. (Secvend) Kdnn mctehid olmas evldr, daha iyidir. Eer mctehid kd bulunmazsa dil, slih, dninde emniyetli, aklnda, anlaynda gvenilir olan biri seilir. Ayrca fkh ve snneti de iyi bilmesi lzmdr. (bn-i Hmm) KADM: Balangc olmayan. 1. Allah telnn ztna it sfatlarndan. Varlnn evveli, balangc olmayan. Biliniz ki, Allah tel kadm olan zt ile vardr. O'ndan baka her ey, O'nun var etmesi ile var olmu, O'nun yaratmas ile yokluktan varla gelmitir. O, sonsuz olarak var idi. Kadmdir, ezeldir. Yni hep var idi. Varlndan evvel yokluk olamaz. O'ndan baka her ey yok idi. Bunlarn hepsini, O, sonradan yaratt. Kadm ve ezeli olan, bk ve ebed (sonsuz) olur. Hdis ve mahlk olan (sonradan yaratlan), fn ve geici olur, yni yok olur. Allah tel birdir. Varl lzm olan, yalnz O'dur. bdete hakk olan da, yalnz O'dur. O'ndan baka her eyin var olmasna lzum yoktur. Olsalar da olur, olmasalar da. O'ndan baka hibir

ey, ibdet olunmaa lyk deildir. (mm- Rabbn) Allah telnn kmil, noksan olmayan sfatlar vardr. Bunlar, hayt (diri olmak), ilim (bilmek), sem' (iitmek), basar (grmek), kudret (gc yetmek), irde (istemek), kelm (sylemek) ve tekvn (yaratmak)'dir. Bu sekiz sfata, sft- sbtiyye denir. Bu sfatlar da kadmdir. Yni sonradan olma deildir. Kendinden ayr olarak, ayrca vardr. (Mevln Hlid-i Badd) 2. Zaman bakmndan eski olan ey. Kadm, kdemi zre terk olunur yni; slm esaslarna uygun olarak teden beri mevcd olan ey, aksine dell olmadka eski ekli zere braklr. Zarar kadm olmaz, yni zarar olan eye kadm olduuna dir karar verilip de bulunduu hl zere braklamaz. (Ali Haydar Efendi) KDR: Gc yeten, kudret shibi. 1. Allah telnn sfatlarndan biri; gc her eye yeten, hakk kudret shibi. yet-i kermede Allah tel melen buyuruyor ki: Btn mlk ve saltanat, yed-i kudretinde olan Allah tel, her trl noksanlktan uzaktr. O, her eye kdirdir. (Mlk sresi: 1) Y Rabb! Bizlere ihsn ettiin nrunu, nmetlerini arttr. Gnhlarmz, kusurlarmz rt! Kusurlarmz, kabahatlarmz ok. Fakat sen, her eye kdirsin, her eyi yaparsn! (mm- Rabbn) Allah tel ly diriltmeye, ta konuturmaya ve yrtmeye ve uurmaya kdirdir. Gkleri ve Krs'yi ve Ar' ve yeri ve btn kint ksa zamanda yok etmee ve tekrar yaratmaya kdirdir. Zr bunlarn hepsi mmkndr, sonradan yaratlmtr. (mm- Birgiv) 2. Gc yeten. Kzd zaman istediini yapmaya kdir olan (mslman) bir kimse, kzmazsa, Allah tel kymet gn onu herkesin arasndan arr. Cennet'te istediin yere git der. (Hads-i erf-Buhr) Gazaba gelen bir kimse, dilediini yapmaya kdir olduu hlde yumuak davranrsa, Allah tel, onun kalbini, emniyet ve mn ile doldurur. (Hads-i erf-Berka) Kdir-i Muhtr: Dilediini yapabilen, bir eyi yapmaya mecbur olmayan. Allah tel Kdir-i muhtr'dr, tabat kuvvetleri gibi elbette ii yapmaya mecbr deildir. (mm- Rabbn) KDYNLK: On dokuzuncu yzylda, Hindistan'da Mirz Gulm Ahmed tarafndan kurulan bozuk yol. Kurucusunun doum yeri olan Kdiyan kasabasna nisbetle bu adla anlmaktadr. smine nisbetle, Ahmediyye de denilmektedir. ngilizlerin Hindistan' smrge hline getirdikten sonra, bol para vererek avladklar Mirz Gulm Ahmed, etrafnda chil ve sapk kimseleri toplayarak 1880'de Kdiynlik bozuk yolunu kurdu. Kendisinin Mehd daha sonra da hir zamanda gkten inecei bildirilen s Mesh olduunu ve yeni bir din getirdiini syledi. Kdiyn'da bir mescid yaptrp, buraya Mescid-i Aks adn verdi. s aleyhisselma iftirlarda bulunup, Muhammed aleyhisselmn son peygamber olduunu inkr etti. Mirz Gulm Ahmed 1908'de lnce yerine Hakim

Nreddn, onun yerine Berddn Mahmd geti (1914). Kdiynilik (Ahmediye) bozuk inanlarn "Gerek slmiyet" ad altnda yaymaya alt. Kur'n tefsri diyerek kard iki kitab Kur'n- kerme uymayan bozuk yazlarla doldurdu. Pencab ve Bombay'da chil halk arasnda sr'atle yaylan bu btl yol, imdi Avrupa ve Amerika'da yaylmaya allmaktadr. (Enver h Kemr) Kdiynlere gre; yahdler s aleyhisselm asmak istememilerdi. Fakat o, kendiliinden ld ve topraa kondu. Sonra kabrinden kp Hindistan'da Kemir'e gitti. Orada ncl'i retip tekrar ld. s ve Muhammed aleyhimesselmn ruhlar insan eklinde grnecektir. Bu da Mirz Ahmed'dir. Baka Mehd yoktur. (Mft Mahmd Efendi, Eb Zhre) KDR: Tasavvufta Abdlkdir-i Geyln hazretlerinin yoluna mensup olan kimse. (Bkz. Kdiriyye) KDRYYE: Evliynn byklerinden Abdlkdir-i Geyln hazretlerinin v.561 (m.1266) tasavvuftaki yolu. Tarkatler (tasavvuftaki yollar) balca ikidir. Zikr-i haf yni sessiz zikir yapan ve zikr-i cehr yni yksek sesle zikir yapan tarkatler. Birincisi hazret-i Eb Bekr'den gelmi olup, eitli isimler almlardr. Zikr-i cehr ise, hazret-i Ali'den on iki imm vstasyla gelmitir. Bunlarn sekizincisi olan mm- Ali Rz'dan Ma'rf-i Kerh alm ve Cneyd-i Badd'nin eitli halfelerinin silsilelerinde bulunan mehr mridlerin ad verilerek kollara ayrlmtr. Bylece Eb Bekr-i ibl yolundan Kdiriyye, ziliyye, Sa'diyye ve Rifiyye meydana gelmitir. (Ahmed Hilmi, Hseyn Vassf) Kdiriyye yolunda olanlar, Allah telnn ismini sesli zikrederek olgunlarlar. Tasavvufta her yolun kendine has edeb ve uyulmas gereken uslleri vardr. (Hac Red Paa) Kdiriyye yolunun kurucusu olan Abdlkdir-i Geyln buyurdu ki: "krn ess, nmetin shibini bilmek, buna; kalb ile inanp dil ile sylemektir. KADR: Bir al-verite karlkl olarak deitirilen iki maldan herbirinin lek veya arlkla llen mal olmalar. Kadr ile satlan bir ey, kendi cinsine mesel beibiryerdeyi, altn liralar karl pein satlrken, verilen ile alnann arl msv (eit) olmazsa fiz olur. (mer Nesef) Kadr (Kadir) Gecesi: Daha ok Ramazn- erf ay ierisinde bulunduu bildirilen ve Kur'n- kermin indirilmeye balad mbrek gece. Kadir gecesini inanarak ve sevbn bekleyerek ihy edenin (ibdetle geirenin) btn gnhlarn Allah tel balar. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) Kadir gecesi, Muhammed aleyhisselmn mmetine mahsustur. Bu gecenin Ramazn aynn yirmi yedinci veya on yedinci veya yirmi ile otuzuncu geceleri arasnda olduuna dir deiik rivyetler vardr. (Muhammed Rebhm) Kadr (Kadir) Sresi: Kur'n- kermin doksan yedinci sresi. Kadir sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Be yet-i kermedir. Kadir gecesinden

bahsedildii iin sre bu ismi almtr. Srede, Kadir gecesi, fazleti, o gece meleklerin yeryzne inii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel, Kur'n- kermde Kadr sresinde melen yle buyurmutur. phesiz Kur'n- kermi Kadr gecesinde (Levh-i mahfzdan dny gkne) biz indirdik. Ey Reslm! Kadir gecesinin fazletini sana hangi ey bildirdi. Kadir gecesi, (iinde Kadir gecesi bulunmayan) bin aydan hayrldr. O gece melekler ve Ruh (Cebril), Rabbi'nin izni ile (o sene takdr edilen) her ey iin arka arkaya iner. O gece fecrin douuna (sabah oluncaya) kadar selmettir (Allah tel o gece yalnz selmet ve hayr takdr eder. Yhut melekler, m'minlere selm verir dururlar). Her kim abdest aldktan sonra, Kadr sresini bir kerre okursa, Hak tel o kimseyi sddklardan yazar. ki kerre okursa, ehdlerden yazar. kerre okursa Peygamberlerle hareder. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) KF SRES: Kur'n- kermin ellinci sresi. Kf sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Krk be yet-i kermedir. Kf harfi ile balad iin Sre-i Kf denilmitir. Srede; kfirlerin inkrlarnda ind etmeleri, Allah telnn varlk ve kudretinin dellleri, gemi bz kavimlerin isynlar, insann yaratl, Allah telnn insanlara yaknl, lm ve lmden sonraki hayat anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel Kf sresinde melen buyurdu ki: Andolsun insan biz yarattk ve nefsinin kendisine fsldadklarn biliriz ve biz ona, boynundaki ah damarndan daha yaknz. (yet: 16) Kim Kf sresini okursa, Allah tel ona lm aclarn ve sarholuunu hafifletir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) KFR: slmiyette inanlmas lzm olan eylerin hepsine veya birine inanmayan, dnin emirlerini beenmeyen, hafife alan, alay eden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Kfirler, Allah telnn emirleri ile Peygamberlerin emirlerini birbirinden ayrmak istiyorlar. Bir ksmna inanrz, bir ksmna inanmayz diyorlar. mn ile kfr arasnda bir yol amak istiyorlar. Onlarn hepsi kfirdir. Kfirlerin hepsine Cehennem azbn, ok ac azblar hazrladk. (Nis sresi: 150-151) Kfirleri yzleri zerine srnerek Cehennem'e gndeririz. (Meryem sresi: 86) Bir adam; "Y Reslallah! Kymet gnnde kfir yzst nasl haredilecek?" diye sorunca, Reslullah efendimiz; "Onu dnyda iki aya zerinde yrten, kymet gnnde yzst yrtmeye kdir deil midir?" buyurmutur. (Hads-i erf-Mslim) Kfirin hibir iyilii, hayrt, hasent hirette faydal olmaz. mn olmayann hibir iyiliine sevb verilmez. (Hdim) Din bilgilerinde, ibdetlerde zamna uyulmaz. mn (inan) bilgileri, din bilgileri zamanla deimez. Bunlar deitirmek, zamna uydurmak isteyenler, Ehl-i snnetten (Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olanlardan) ayrlr, kfir veya sapk olurlar. nk slmiyet'in kymete kadar bozulmayacan, doru olarak kalacan Allah tel vdetmitir. (Tahtv-Hamdullah Decv) KFRN SRES:

Kur'n- kermin yz dokuzuncu sresi. Kfirn sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Alt yet-i kermedir. Kfirlerden bahsedildiinden sre bu ismi almtr. (Taber, Rz) Allah tel Kfirn sresinde melen buyuruyor ki: (Habbim! Onlara) de ki: Ey kfirler! Ben sizin tapmakta olduklarnza (putlarnza) tapmam. Siz de, benim ibdet etmekte olduuma (Allah'a) ibdet ediciler deilsiniz. Ben sizin taptklarnza (hibir zaman) tapm deilim. Siz de benim kulluk etmekte olduuma (hibir vakit) kulluk edicilerden deilsiniz. Sizin dniniz size, benimki bana. (yet: 1-6) Kim herhangi bir gecede Kfirn sresini okursa, ok hayrl ve ok gzel bir i yapm olur. (Hads-i erf-Musannef) Kim Kfirn sresini okursa, ona Kur'n- kermin drtte birini okumu gibi sevab verilir. (Hads-i erf-Tirmiz) KAHHR (El-Kahhr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Dmanlarndan, cebbr (kibirli, zorba, zlim), indc, nmetlere nnkrlk edenleri ldrp, onlar zell (aa, hakr) etmekle dnyda kahreden, hirette dmanlar olan kfirlere ebed; mnl len m'minlere, af ve mafiret etmezse (balamazsa) geici olarak azb eden. Hak tel, kymet gn (insanlar lp, dirildikten sonra toplandklar gn); "Bugn, mlk kim iindir?" buyurur. Cevb olarak yine kendisi; "Kahhr, olan Allah iindir" buyurur (El-M'min sresi: 16). O gn kullar iin korkudan, snmaktan baka bir ey yoktur. Pimnlktan, aknlktan baka bir ey yapamazlar. (mm- Rabbn) El-Kahhr ism-i erfini ok sylemekle kalbden dny sevgisi kar. (Ysuf Nebhn) Aff sonsuzdur diyerek pek azdm, (Kahhr) ismini unuttum h yazk! Daldm gnha, yapmadm hi hayr, Niin doru yoldan saptm h yazk! (Mevln Hlid-i Badd) KHN: Gizli eyleri bildiini iddi eden. Falc. (Bkz. Kehnet) ...Khinlik yapan ve khine giden ve sihir by yapan ve yaptran ve bunlara inanan, bizden deildir. Kur'n- kerme inanmamtr. (Hads-i erf-Hadkat-n-Nediyye) nceleri eytanlar gklere kmaktan men olunmazlar idi. Gklere giderler, meleklerden iittiklerini, khinlere haber verirlerdi. Resl-i ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) doduu zaman, gklere kmalar yasakland. (Abdullah bin Abbs) Khinlere, falclara inanmamaldr. Bilinmeyen eyleri bunlara sormamaldr. Bunlar gayblar bilir sanmamaldr. Gayb ancak, Allah tel ve O'nun bildirdikleri bilir. (mm- Rabbn) KAHKAHA: Yanndakiler iitecek kadar glmek. Rk' ve secdeleri olan namazda kahkaha ile glmek, namaz da, abdesti de bozar. Namazda tebessm, namaz da abdesti de bozmaz. Tebessm, insann kendisinin de iitmeyecei kadar glmesidir. (bn-i bidn) Hellden ye! ok glme! Kahkaha ile glmek, gnl ldrr. Herkese efkat ve merhamet

et. Kimseyi hakr (hor, aa, kk) grme. Kimse ile mnkaa ve mcdele etme. Kimseden bir ey isteme. (Abdlhlk-Goncdvn) bdet, gzn nru, sevin ve ne'edir. Allah korkusundan alamak kalbin cilsdr. Kahkaha ile glmek, kalbin zehiridir. (Abdlhakm Arvs) KAHR: 1.Mahvetme, helk etme. Kendini gnhlarla kahretme. unu iyi bil ki; gnhlar terk edenin, kalbi incelir, yumuar. Haram brakp, hell yiyenin ise, dncesi berrk (temiz) olur. (mm- Mverd) Allah tel, kymet gn kfirlere ve gnhkr m'minlere, kahr ve cell ile grnecektir. (Mevln Hlid-i Badd) Genlikte, Allah telnn kahrndan, azbndan korkmal, titremeli, ihtiyarlkta merhametine snmaldr. (Ahmed Frk Serhend) Kahrmz, gadbmz (kzmamz) dmana ziyn, Advden (dmandan) korkmadk, korkmayz hibir zaman, Kur'n'da zafer vdediyor hazret-i Yezdn. (Glbank-i Mehtern) 2. ok kederlenme, ok znt duyma. Abdlmecd Han, Mustafa Reid Paann mason olduunu, slmiyet'e uymayan bir yol tuttuunu anlaynca, kahrndan, zntsnden hastaland. Yatakta oturamyor, hep yatyordu. Yalnz, mhim eyler okunuyor, irde-i hne alnyordu. Srada bulunan bir kt iin "Medne halknn dilekesi okunacak" bilgisi verildi. "Durun, okumayn! Beni oturtun!" buyurdu. Arkasna yastk koyup oturtuldu. "Onlar Reslullah efendimizin komulardr. O mbrek insanlarn dilekesini yatarak dinlemekten hay ederim. Ne istiyorlarsa, hemen yapnz. Fakat okuyunuz da kulaklarm bereketlensin." dedi. Bir gn sonra veft etti. (Eyyb Sabri) KAHT: Ktlk, kuraklk, gd maddelerinin azl. Hazret-i mer zamnnda Medne'de kaht oldu. Bir kimse, Kabr-i Nebev'ye gelip; "Y Reslallah! mmetin iin yamur dus yap! Helk olacaz" dedi. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem rysnda grnp; "mer'e git! Yamur geleceini mjdele" buyurdu. (Abdlhak- Dehlev) KM: Ayakta olan, uyank olan, namaz klan. Bir saatlik tefekkr (Allah telnn bykln, yarattklarndaki hikmetleri dnmek) btn geceyi kim olarak geirmekten hayrldr. (Eb'd-Derd) KN VE BN: Tasavvuf ilmi terimlerinden. Halk (insanlar) ile berber grnen, fakat hakkatte onlardan uzak ve kalben Allah tel ile berber olan. Kalbinde Allah'tan baka hibir eyin sevgisi kalmayan ve ancak O'nu isteyen kimselere mjdeler olsun. "Kii sevdii ile berberdir" hads-i erfine gre, bu kimse, Allah tel ile berber olur. Grnte insanlar ile birlikte ve onlarla al-verite ise de, hakkatte Allah tel iledir. Kin ve bin olan sofnin hli byledir. (mm- Rabbn) KALB:

1. Gnl. Yrek denilen, et parasna yerletirilmi nrn ve mnev kuvvet. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Biliniz ki kalbler zikr ile (Allah tely anmakla) rahat bulur. (Ra'd sresi: 30) Kalbleri bozuk olanlar, hakk rtmek, fitne, fesd karmak iin Kur'n- kermden yanl mn karr, yanl yola saparlar. (l-i mrn sresi: 7) Kalb slih (iyi) olunca, beden de slih olur. (Hads-i erf-tikadnme) Mslman mslmann cnna, malna ve rzna saldrmaz. Allah tel, bedenlerinizin kuvvetine, gzelliine bakmaz. Amellerinize de bakmaz. Kalblerinize ve niyyetlerinize bakar. (Hads-i erf-Msned) Kalb, Allah teldan bakasna tutulmu ise yklm demektir. Bir ie yaramaz. Niyet doru olmadka, hayrl ilerin, yardmlarn ve dete uyarak yaplan ibdetlerin, yalnz hi faydas olmaz. Kalbin Allah teldan baka hibir eye dkn olmamas da lzmdr. (mm- Rabbn) Nrlu, temiz kalb, erate uyma sever. Kararm kalb, kt arkadaa, nefse, eytana, uyma sever. (Muhammed Hdim) Bir kimsenin kalbinde hased bulunur, kendisi buna zlr, bunu istemezse, bu gnh olmaz. Kalbde bulunan htra (dnce) gnh saylmaz. Htrann kalbe gelmesi insann elinde deildir. Kalbinde hased bulunmasndan zlmezse veya arzusu ile hased ederse, gnh olur, haram olur. (Muhammed Hdim) M'minin kalbi, Allah telnn evidir ve gzel huylarn yeridir. Kalbinde kt, irkin dncelere yer vermek, irkinleri gzellere ortak etmek olur. (Muhammed Hdim) Kalbe gelen lekeleri temizlemek iin, gnahlarndan dolay tvbe, istifr etmeli, piman olmal ve Allah telya snmaldr. (mm- Rabbn) Kalbin itminn (huzru), zikr (Allah tely anmak) iledir. Fen bilgileri ile bularak, anlayarak deildir. (mm- Rabbn) Kalbin tasfiyesi, temizlii, erate (slmiyete) uymakla, snnetlere yapmakla, bid'atlerden (dne sonradan sokulan deiikliklerden) kamakla ve nefse tatl gelen eylerden saknmakla olur. Zikr ve mrdi (hocasn) sevmek bunu kolaylatrr. (mm- Rabbn) Allah korkusundan alamak, kalbin cilsdr. Kahkaha ile glmek kalbin zehridir. (Abdlhakm bin Mustaf) Kalb krmaktan ok saknnz. Allah tely en ziyde inciten kfrden sonra, kalb krmak gibi byk gnh yoktur. (mm- Rabbn) Ol fakir ki yzn bakar Gzlerinin ya akar M'min olan kalb mi ykar Boynuna lnet mi takar Sakn incitme bir cn Ykarsn Ar- Rahmn (Alvarl Muhammed Ltfi) 2. Tasavvuf yolunda birinci mertebe. Tasavvuf yolunda ilerlemeye kalbden balanr. Kalb madde deildir. Maddesiz, lsz olan lem-i emrdendir. Bu yolda (tasavvuf yolunda) kalbi getikten sonra, kalbin stnde olan (rh) mertebelerinde ilerlenir. (mm- Rabbn)

Kalb Gz: Kin, hased, kibir gibi mnev hastalklardan kurtulup, her an Allah tely anan kimsenin kalbinde meydana gelen, ilerin i yzn grme kuvveti, basret. (Bkz. Basret) Dnerek anlamak, kalb gz ile grmek yannda, zle kabuk gibidir. (mm- Rabbn) Kalb Hastal: Kalbin Allah teldan bakasna balanmas. "Kalblerinde hastalk vardr" melindeki yet-i kermede bildirilen kalb hastalna yakalanm olanlarn hibir ibdeti ve tati fayda vermez. Bilakis zarar verir. "ok Kur'n- kerm okuyanlar vardr ki, Kur'n- kerm bunlara lnet eder" hads-i erfi mehurdur. "ok oru tutanlar vardr ki, orutan kazanc, yalnz alk ve susuzluktur" hads-i erfi sahhtir. Kalb hastalklarnn mtehassslar olan tasavvuf bykleri de nce bu hastaln giderilmesi iin yaplacak eyleri emrederler. (mm- Rabbn) Kalb Huzru: rahatl, gnl holuu. Kalbin Allah teldan bakas ile olmamas; Allah'tan bakasna balanmamas. bdet, Allah telnn emirlerini yapp, yasaklarndan saknmaktr. Bu ise, kalbin huzru ve aghldr (uyankldr). (Ubeydullah- Ahrr) Kalb lmi: Evliydan bir ztn rehberliinde kazanlan ilim. (Bkz. lim) Kalb tminn: Kalb huzru. Kalbi itminna kavuturan tek yol vardr. Bu tek yol, Allah tely zikretmektir (hatrlamak ve anmaktr). Akl ile incelemekle ve dnmekle kalb itminna kavumaz. (mm- Rabbn) Kalb Selmeti: Kalbin kibir, riy, kskanlk, kin ve dmanlk gibi kt dncelerden kurtulup, iyi ahlk ile ahlklanmas. Kalbin selmeti, onun msivy (Allah tely unutturan her eyi) terketmesine baldr. (mm- Rabbn) Kalbin selmeti iin unlara dikkat etmek lzmdr: 1) Ahlk gzel olanlarla berber olmak, 2) Kur'n- kerm okumaya devm etmek, 3) Fazla yemek yememek, 4) Gece namazlarna devm etmek, 5) Seher vaktinde Allah telya yalvarmak, istifr etmek, gnahlarnn balanmasn istemek. Seher vakti sabah namaznn vaktinin girmesinden bir saat nceki vakittir. (Ahmed bin sm Antk) Kalb Tasdki: Dinden olduu szbirlii ile bildirilmi olan eylere, kalbin inanmas. mn; kalb ile tasdk, dil ile ikrrdr, sylemektir. (Mevln Hlid-i Badd) Kalb Tasfiyesi: Kalbi, slmiyet'in beenmedii eylerden, gnhlardan, kt dncelerden kurtarmak, temizlemek. Kalbin tasfiyesi, temizlii, dne uymakla ve snnetlere yapmakla ve bid'atlerden kamakla ve nefse tatl gelen eylerden saknmakla olur. Zikir, Allah tely anmak ve

mrdi (hocasn) sevmek, bunu kolaylatrr. (mm- Rabbn) Kalbi tasfiye etmekten maksad; mnev fetleri gidermek, kalbi hastalklardan kurtarmaktr. (mm- Rabbn) Namaz klmak, kalbin tasfiyesinin ve huzrunun bir iretidir. Namaz, Allah telnn huzrunda durmak olup, O'nun huzrunda durulunca, kalbin tasfiye edilecei aktr. (Muhammed Rebhm) Kalb Temizlii: Kalbin slmiyet'e uymayan eylerden, dnyya dknlkten, kt dnceden kurtulmas. Kalb temiz olursa, azdan gzel szler meydana kar. nk kalbin mahsl dilin sermyesidir. (Ahmed Rf) Zikr et zikr, bedende iken cnn, Kalb temizlii zikr iledir Rahmn'n (mm- Rabbn) Kalb Toparlanmas: Kalbin Allah teldan baka eylere balanmaktan kurtulmas. Kalbi toparlayabilmek iin, Allah teldan baka her eyi unutmak lzmdr. yle unutmaldr ki, bir eyi dnmek iin, kendisini zorlasa dnemez olmaldr. (Muhammed Bki-billah) Kalb-i Hakk: Yrek denilen et parasnda bulunan mnev kuvvet. Kalb-i Sanevber: Yrek. Kalb-i sanevber, kalb-i hakknin (gnl) yuvas gibidir. (Abdlhakm Arvs) Kalb-i Selm: ek (phe) ve irkten (Allah telya ortak komaktan), kfr ve nifktan arnm, dim Allah telya bal kalb. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: O gn, mal ve ocuklar fayda vermez. Ancak, Allah telya kalb-i selm ile gelenler faydalanr. (uar sresi: 88, 89) KALEM: Levh-i mahfz zerine Allah telnn ilm-i ezelsi (balangc olmayan ilim sfat) ile bilip taktr ettii eyleri yazan, nasl olduu insanlar tarafndan bilinemeyen kalem. Allah tel kalemi yaratnca, ona yaz diye emretti. Kalem, Allah telnn hitbnn heybetinden korkup titredi. Gk grlts gibi yksek bir sesle levh zerinde hareket edip emrolunduu eyleri yazd. (Nianczde) Kalem Sresi: Kur'n- kermin altm sekizinci sresi. Nn sresi de denir. Kalem sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Elli iki yet-i kermedir. lk yetinde geen, kalem kelimesinden dolay, Sret-l-Kalem denilmitir. Srede, Peygamber efendimizin akl mkemmellii ve yksek ahlk, O'nu yalanlayanlarn kt vasflar, ahlkszlklar, bencillikleri ve balarna gelenler, onlarn inat ve inkrc tutumlar karsnda Peygamber

efendimizin nasl tavr taknaca konular bildirilmitir. (Taber, Senullah Dehlev) Allah tel Kalem sresinde melen buyurdu ki: Nn, kalem ve onunla yazlanlara andolsun ki, (ey Muhammed!) Sen deli deilsin. Rabbinin nmetlerine kavumu bir insansn. Dorusu sana kesintisiz ecr (sevb, mkft) vardr. phesiz sen byk bir ahlka shipsin. (yet: 1-4) Kim Kalem sresini okursa, Allah tel ona ahlkn gzelletirdiklerinin sevbn verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) KALENDER: bdetlerin grnmesine nem vermeyen, herkese tatl syleyerek kalb kazanmaa alan, farzlar yapmaya dikkat eden ve dnyya dkn olmayan kimse. Kalenderler herkese tatl syleyerek, gler yzl davranarak kalb kazanmaya alrlar. Farzlara dikkat ederler. Dnyya dkn deildirler. Bunlar riy, gsteri yapmadklar iin melmilere benzerler. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Kalenderler zamanla bozulmu, Allah telnn emirlerinden uzaklamlardr. Zamnmzda kalender ismini tayan birok kimse bu saydmz eyleri yapmyor. Bunlara kalender yerine haev (Allah tely mahlklara benzeten, madde, cisim diyen kimseler) dense yerinde olur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) KALENSVE: Takke ve her eit balk. mme yni sark, kalensve ve her balk ve brka' yni pee ve maske stne ve eldiven stne mesh etmek ciz deildir. (brhim Haleb, bn-i bidn) KLB ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Ykb aleyhisselmn on iki olundan em'n'un neslindendir. Babasnn ismi Yukn'dr. Kendisine Y aleyhisselmdan sonra peygamberlik verildi. Ms aleyhisselma bildirilen dnin emir ve yasaklarn insanlara tebli etti (bildirdi). Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah telya mn edip, O'ndan korkanlardan (Y bin Nn ve Klib bin Yukn adndaki) iki kimse, sriloullarna dediler ki: "Ey sriloullar! Cebbrlarn (zlimlerin) ehrinin kapsndan hemen girin (onlarn iri csseli olmalarndan korkmayn). Bir def kapdan girdiniz mi (Allah telnn yardmyla) elbette siz gliblerden olursunuz. Siz gerekten m'min kimseler iseniz. Allah telya tevekkl ediniz, gveniniz. (Mide sresi: 23) Ms aleyhisselm Allah telnn emriyle sriloullarn arz- mev'd (Filistin ve Sriye) denilen yere gtrmek zere yola knca, sriloullarnn her kolundan birer temsilci seerek, Filistin blgesinde yaayan cebbrlarn (zlim hkmdrlarn) ve ahlisinin durumu hakknda haber getirmeye gnderdi. Bu temsilciler arasnda Klib aleyhisselm da vard. Gidenler, cebbrlarn ve ahlinin iri csseli ve kuvvetli olduklarn grerek korktular. Grdklerini sriloullarna anlatp onlar harbe gitmekten vaz geirdiler. Temsilciler arasnda bulunan Y bin Nn ve Klib bin Yukn aleyhimesselm gidip grdkleri kimselerin, grld gibi kuvvetli olmadklarn, grnte kuvvetli olsalar bile korkak ve kalblerinin zayf olduunu sylediler. sriloullarnn, Allah telnn yardmyla o beldeleri feth edebileceklerini anlattlar. sriloullar, Y ve Klib aleyhimesselma kar karak taa tuttular. Klib aleyhisselm dasriloullarnn karsnda Ms aleyhisselm yalnz brakmayp, yardmc oldu. sriloullarnn Tih lnde kald krk sene iinde Ms

aleyhisselmn yanndan ayrlmayan Klib aleyhisselm, Ms aleyhisselmn veftndan sonra, Y aleyhisselma yardm etti. Y aleyhisselm veft etmeden nce Klib aleyhisselm yerine halfe brakt. Y aleyhisselmn veftndan sonra sriloullarndan ordu hazrlayp, zlim hkmdrlarla savap, onlar malb eden Klib aleyhisselm daha sonra Msr'a gitti. Hazkl aleyhisselmla birlikte sriloullarnn Ms aleyhisselmn dni zere kalmalar ve Allah telya mn ve ibdet etmeleri iin gayret sarf etti. Klib aleyhisselm Msr'da veft etti. (Mirhaund, bn-l-Esr, Nianczde) KLBEL: Allah tel, dem aleyhisselm yaratnca, kymete kadar btn zrriyetini zerreler hlinde onun belinden karp; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye buyurup, onlarn da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye verdikleri cevb ifde eden sz. (Bkz. Ahd Msk) KAMER SRES: Kur'n- kermin elli drdnc sresi. Kamer sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Elli be yet-i kermedir. Ayn yarlp blnmesi mcizesi anlatldndan Sret-l-Kamer denilmitir. Srede, kymetin yakn olduu, buna ramen mriklerin nefislerine uyarak gerekleri yalanladklar, vakti gelince, zillet iinde kabirlerinden kacaklar ve Reslullah efendimizi yalanlamalarnn cezsn ekecekleri anlatlmaktadr. Ayrca bz peygamberlerin kssalar da bildirilmektedir. (Rz, Kurtub, smil Hakk Bursev) Allah tel Kamer sresinde melen buyurdu ki: (Bedr'deki) bu topluluk yaknda muhakkak bozulup hezmete urayacak ve arkalarna dnp kaacaklar. Daha dorusu onlarn asl azb vakti, kymettedir. O vaktin azb daha mthi ve acdr. (yet: 45-46) KAMER AYLAR: Hicr takvimde kullanlan on iki ay. Arab aylar da denir. (Bkz. Hicr Sene) Kamer ayn hesaplanmasnda, gkteki ayn dnymzn evresindeki dnd zaman esas alnmtr. Kamer aylar bzan 29, bzan da 30 gn eker. slm dninde ibdetlerin bu aylara gre yaplmas emredilmitir. Bunun sebeblerinden biri, Ramazan aydr. Zr Ramazan ay hicr kamer aylardandr. Mld seneye gre her yl 10-11 gn evvel balamaktadr. Onun iin 33 senede tam bir devir yaparak senenin btn gnlerinde oru tutulmu olmaktadr. Hicr takvimde kullanlan arab aylarn adlar srasyla unlardr: 1) Muharrem, 2) Safer, 3) Reb'l-evvel, 4) Reb'l-hir, 5) Cemziyel evvel, 6) Cemziyel hir, 7) Receb, 8) ban, 9) Ramazan, 10) evval, 11) Zilka'de, 12) Zilhicce. (M. Sddk Gm) KAMER SENE: Ayn yerkresi etrfnda on iki def dnmesi esnsnda ortaya kan yl, sene. 354 gn. Gne yl (ems sene) kamer yldan 10.875 gn daha uzundur. Bu farktan dolay 32.5 gne yl 33.5 kamer sene olur. Kamer sene says, 0.97023 ile arplnca, gne yl olur. Hicr ems sene says 1.0307 ile arplnca, kamer sene says olur. (Bkz. Hicr Kamer Sene) (M. Sddk Gm) KMET: Kalkmak, ayakta durmak; farz namazlardan nce okunmas snnet olan ve ezana benzeyen szler. (Bkz. kmet)

Erkeklerin, farz namazlardan nce kmet okumalar snnet-i mekkededir (kuvvetli snnettir). (Haleb) Ezan ve ikmeti iiten kimse mezzin ile berber okur. (bn-i bidn) Kmet de ezan gibidir. Yalnz kmette kelimelerin aralarnda fsla verilmez. Bir de Hayye alel felhtan sonra iki kerre "Kadkmet-is-salah" sylenir. (bn-i bidn) KML: Tam, eksiksiz, olgun. mn kmil olannz, ahlk gzel olannzdr. (Hads-i erf-Mslim) Eer mnnn kmil olmasn istersen, kendini mslmanlardan yksek grme. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdular ki: "Bir kii mnnn kemlini (olgunluunu) isterse, kendine insf versin (tevzu zere hareket eylesin) ve fakr olduu hlde sadaka versin. Bu iki huy, mn, keml derecesine ykseltir. (Sleymn bin Cez) Her m'min Peygamberimizi malndan ve canndan daha ok sever. Bu sevgisinin bir almeti, snnetleri yapp mekruhlardan kanmaktr. Bir m'min btn bunlar yerine getirdikten sonra, mbahlarda da ne kadar ona uyarsa o derece kmil bir mslman olur. (mm- Rabbn) KAMS: 1. Gmlek, entri. Namazda, secdeye yatarken kams ve pantolon paalarn yukar ekmek mekrhtur ve bunlar yukar ekip, kvrp namaza durmak da mekruhtur. (Haleb) Reslullah kams giymeyi severdi. Gmleinin kollar, bileklerine kadar uzundu. (mm- Tirmiz) 2. Kefenin paralarndan olup, entri gibi uzun, dikisiz gmlek. (Bkz. Kefen) Erkein kefeninin para olmas snnettir. Bunlar: 1) zr; genilii bir metreden fazla ve batan ayaa kadar olan bez paras. 2) Kams; uzunluu, omuzlardan ayaklara kadar olan uzunluun iki katdr. Bu uzunluk ortadan ikiye katlanp, kat yerinden, ba geecek kadar, dz kesilir. Kol ve etek yerleri kesilmez. 3) Liffe; uzunluu ba ve aya geen, ba stnden ve ayak altndan ular bzlp bezle balanan para. (bn-i bidn) KANAT: Yeme, ime ve barnacak yer hussunda bilein emei, aln teri ile kazanlana rz olmak, bakasnn kazancna gz dikmemek. Kanat, almayp, sdece eline geeni kullanmak, tembel oturup, baka bir ey aramamak deildir. Aksine hrsl hareketlerden kanp, gnl huzru ile yaamaktr. Allah tel buyuruyor ki: "Ey kulum! Emir ettiim farzlar yap, insanlarn en bidi olursun. Yasak ettiim haramlardan sakn ver shibi olursun. Verdiim rzka kanat eyle, insanlarn en gansi (en zengini) olursun, kimseye muhtc kalmazsn (Hads-i kuds-Berka) slmiyet ile ereflenen, hayt iin yetecek nafakaya shib olan ve bunda kanat eden kimseye ne mutlu. (Hads-i erf-Nisb-ul-Ahbr) Kanat tkenmez bir haznedir. (Hads-i erf-Nihye) Kanat eden azz, tama' eden (dny lezzetlerini haram yollardan arayan) zell olur.

(Hads-i erf-Nihye) Kim kanat ederse, geimi iyi olur. Kim tama' ederse, (dny lezzetlerini haram yollardan ararsa) geim sknts eker. (bn-i Cevz) KANDL GECELER: slm dninin kymet verdii mbrek geceler. (Bkz. Mbrek Geceler) KNN-I LH: 1. Allah telnn kullarnn dny ve hirette huzr ve sedete (mutlulua) kavumalar iin Peygamberleri (aleyhimsselm) vstasyla insanlara bildirdii emirleri ve yasaklar, slmiyet. 2. Allah telnn kintta (varlk leminde) koyduu nizm, dzen. Yalnz du etmekle kendimizi aldatmayalm! Allah telnn knn- ilhiyyesine uymadan, sebeblere yapmadan, almadan du etmek mcize istemek demektir. Mslmanlkta hem allr, hem de du edilir. nce sebebe yapmak, sonra du etmek lzmdr. (Mevln Hlid-i Badd) KAPLAMA MESH: Abdestte ban her tarafnn mesh edilmesi. (Bkz. Mesh) Kaplama mesh yle yaplr: ki el slatlp, bitiik ince parmak birbirine yaptrlr. taraflar ban nnde salarn zerine konur. Ba ve ehdet parmaklar hri parmak, ban arka tarafna doru ekilir. Ban arkasnda parmak kaldrlr ve avu ileri saa dedirilerek ne doru ekilir. ehdet parmayla kulak ii ve ba parmakla kulak arkas, elin d yzyle de ense meshedilir. (bn-i bidn) KR HADD: Bir mal satarken, al fiyatna veya mliyeti zerine eklenen fazlala, kra konulan snr. Enes bin Mlik radyallah anh buyurdu ki: "Medne-i mnevverede pahallk oldu. Y Reslallah! Fiyatlar ykseliyor. Bize kr haddi koyunuz denildi. Reslullah efendimiz; "Fiyatlar koyan Allah teldr. Rzk genileten, daraltan, gnderen yalnz O'dur. Ben, Allah teldan bereket isterim" buyurdu. (Hads-i erf-Kitb-l-Harc) Kr haddi koymaynz! Fiyat koyan, Allah teldr. (Hads-i erf-Drr-l-Muhtr) Herkes maln, diledii fiyatla satabilir. slmiyet'te kr haddi diye bir ey yoktur. (bn-i bidn) Esnfn hepsi fiyatlar, fhi olarak yni mal olu fiytlarnn iki misline karmas, millete zarar ve zulm hline geldii zaman; hkmetin, tccrlara danarak, uygun bir kr haddi koymas ciz olur. Hkmetin koyduu bu fiyata uymak vcibdir. (bn-i bidn) KARBET: Soy, st ve evlilik yoluyla yaknlk, akrablk. (Bkz. Akrab) KARMTA: Mild dokuzuncu asrda Hamdan Karmat tarafndan kurulan bozuk frka. smiliyye ve Btniyye de denir. Kfe'de tccrlk yapan Hamdan Karmat, Kfe yaknndaki Dr-l-hicre adn verdii yere bir konak yaptrp, buray mstahkem (salam) bir snak hline getirdi. Chilleri etrafna toplayp Abbs halfesine kar isyna tevik etti ve bugnk komnizmde bulunan mlkiyette ortaklk fikrini savundu. Karamita veya Karmatlik ad verilen bozuk yolunu kurdu. slm dninin emir ve yasaklarnn bir ounun yersiz ve geersiz olduunu syledi.

(Abdlkhir Badd) Mecsler yni atee tapanlar, slm dninin yaylmasn nleyebilmek iin, reisleri Hamdan Karmat 890 (H. 227)da Karmat isynn balatt. Karamita devletini kurdu. Karmatler, Ehl-i snnet mslmanlara zulm edip ehd ettiler. slm beldelerini harb edip hac yollarn kestiler. Mekke-i mkerremeyi igl ettiler. Hacer-l-esved'i Kbe'den karp Basra'ya getirdiler. Cennet, dny lezzetleri; Cehennem de, dnin emirlerini yapp yasaklarndan kanmaktr, dediler. Haramlara, gzel san'at ismini verdiler. slm dninin kt huy, fuh (irkin iler) dedii ahlkszlklara moral eitimi diyerek genleri sefhete (bozuk ilere) srklediler. Devletleri slmiyet'e ok zarar verdi. 938 (H. 372)'de Allah telnn gadabna yakalanp mahvoldular. (ehristn) Mazdek tarafndan ortaya atlan komnist fikirleri temel alan Karamitaya gre, btn fertlerin mallarnn birletirilmesi farzdr. Nikh (evlenme) messesesini de kabl etmeyen Karmatler, kadnlarda da ortakl kabl ediyorlard. Kble olarak Mekke-i mkerremeyi deil, Kuds' kabl eden Karamita frkas, arap ve benzeri ikileri hell sayarlar. (Abdlazz Dehlev) KR: Kur'n- kermi ezberleyen ve okuyan. Nice kriler vardr ki, Kur'n- kerm onlara lnet eder. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Zamnmzda, Kur'n- kerm okurken tegann yapan krilerin nmelerini iiterek; "Ne gzel okudu!" diyen kimsenin mn gider. (mm- Mtrd) KRA SRES: Kur'n- kermin yz birinci sresi. Kria sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). On bir yet-i kermedir. Kria'dan yni kymet gnnden haber verdii iin, Sret-l-Kria denilmitir. Srede; Kymetin kopmas srasnda meydana gelecek olaylardan ve insann kibetinden bahs edilmektedir. (Muhammed bin Hamza, bn-i Abbas) Allah tel Kria sresinde melen buyurdu ki: (Kymet gn) Kimin tartlan (iyi) ameli ar gelirse, ite o, hond edici bir yaay iinde olur. (yet: 6-7) Kim Kria sresini okursa, Allah tel kymet gn onun mznn (sevb terzisini) ar getirir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) KRN HACI: Hac ile mreye birlikte niyyet eden. nce mre iin Kbe-i muazzamay tavaf ve sa'y edip, sonra ihrm elbisesini karmadan ve tra olmadan, hac gnlerinde hac iin, tekrr tavaf ve sa'y yapan. (Bkz. Hac) Krin haclar ta atp, tra oluncaya kadar ihrm karmayaca iin, ihrmn men ettii eylerden her gn saknmalar lzm olur. Bu eylerden saknamayacak kimselerin mtemett' hac olmas uygundur. (bn-i bidn) KARNE: Emre, almet. Bir eyin hakkatine delil olan ey. Azda arap kokusu, iki iildiine karnedir. (Lbb) KARZ-I HASEN: dn verme, arda benzeri bulunan hereyi, belirsiz bir zaman sonra, ayns geri

verilmek zere verme. Bir adam Cennet'e girince, Cennet kapsnn stnde; "Sadaka veren, on katn alr; karz- hasen veren de, verdiinin on sekiz katn alr" yazsn grr. (Hads-i erf-Cmi-us-sahh, Msned, Mu'cem-l-Kebr) Karz- hasen verirken; u gn deyeceksin eklinde zaman tyin etmemeli (bildirmemelidir). nk zaman tyin ederse, mal, misli yni benzeri ile veresiye satm olur ki, bu fizdir. (Hamz Efendi) Allah tel kendisine karz- hasenle bor verenleri bol bol mkftlandracan ve onlar Cennetlere koyacan bildirmitir. (mm- tb) KASAS SRES: Kur'n- kermin yirmi sekizinci sresi. Kasas sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Seksen sekiz yet-i kermedir. Ms aleyhisselmn kssas geni ekilde bildirildii iin sreye Sret-l-Kasas denilmitir. Ayrca Ms aleyhisselmn ocukluundan tibren hayt, mcdeleleri, tevhd ehlinin zaferi ve dny servetine gvenilmemesi bildirilmektedir. (Senullah Dehlev, Taber, Rz) Allah tel Kasas sresinde melen buyuruyor ki: (Reslm!) Sen sevdiini hidyete kavuturamazsn. Allah tel dilediini doru yola kavuturur. (yet: 56) Kim Kasas sresini okursa, Ms aleyhisselm tasdk (kabl) ve tekzb (inkr) edenlerin adedince ona sevb verilir. Gkte ve yerde hibir melek yoktur ki, kymet gn onun sdklardan olduuna hid olmasn. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) KASD: Teebbs, niyet; bilerek, isteyerek, kalbe gelen bir fikri, dnceyi yapmak iin karar verme. Allah tel, kullarna merhmet ederek, onlarn ilerinin yaratlmasn, onlarn kastlarna, arzlarna tbi klmtr. Kul isteyince, kulun iini yaratmaktadr. Bunun iin de, kul mes'l (sorumlu) olur. in sevb ve cezs, kula olur. (mm- Rabbn) Kerhet-i tahrmiyye (harama yakn olup, amelin sevbn gideren eyi) ileyen, eer kast ile ilerse s (isyn edici) ve gnhkr olur. (Kutbddn znik) KASEM: Yemn. Bir ii yapmak veya yapmamak iin Allah telnn ismini syleyerek sz verme. (Bkz. Yemn) KSD: lemez, revsz, kymetsiz. arda pazarda gemez olan para. (Bkz. Kesd) KASDE- BRDE: slm limlerinin mehrlarndan ve evliynn byklerinden Muhammed bin Sad Busayr hazretlerinin, sevgili Peygamberimizi ven mehr kasdesi. Bu kasdeyi rysnda Peygamber efendimize okuduu ve Peygamber efendimiz de ona brdesini yni hrkasn hediye ettii iin bu kasdeye Kasde-i Brde denilmitir. mm- Peygamber Peygamber Busayr'ye Busayr hazretleri fel olmu, bedeninin yars hareketsiz kalmt. Bu srada efendimizi medh eden, ven bir kasde yazd. Ryda Reslullah'a okudu. efendimiz kasdeyi beenip, arkasndan mbrek hrkasn kard ve mm- giydirdi. Bedeninin felli yerlerini de mbrek eli ile sad. Uyandnda,

Reslullah efendimizin bereketiyle if bulup, vcdunda fel kalmadn grd. Hrka-i Sedet de arkasnda idi. Onun iin bu kasdeye Kasde-i Brde denildi. Brde, hrka palto demektir. mm- Muhammed bin Sad Busayr 1295(H. 695) senesinde veft etti. (M. Sddk bin Sad) eitli dillerde doksandan fazla erhleri (aklamalar) olan Kasde-i Brdeye, Kasde-i Br'e (if kasdesi) diyenler de olmutur. (Ktib elebi) Kasde-i Brde'den bz beytlerin tercmesi yledir: Hazret-i Muhammed'in kerem (cmertlik) yamurlarndan, Bir damla olmak ister, bilcmle peygambern. Zhir ve btn, rhn ve cismn, Varlklarn hepsinden odur Hakk'a sevgili. Hudutsuzdur ztnn fazlet ve kemli, Mmkn deil anlatma dil ile kemlini. KASDE- EML: Ehl-i snnet vel-cemat tikdn anlatan ve altm yedi beytten meydana gelen mehr kasde. Kasdenin asl ad Bed-l-Eml olup, yazar Ali 'dir. Eskiden her din limi Kasde-i Eml'yi ezbere bilirdi. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) Kasde-i Eml'nin eitli dillerde yazlm erhleri yni aklamalar vardr. Bunlardan en kymetlisi, Muhammed bin Sleymn el-Haleb'nin yazd Nhbet-l-Lel'dir. (Ktib elebi, Muhammed Reyhav) Kasde-i Eml'nin beytlerinden bzsnn Trke tercmesi yledir: Mevlmz mahlklarn ilhdr biliniz. Keml sfatlarla muttasftr (sfatlanmtr) Rabbimiz. Mnezzehtir Rabbimiz, hanmdan hizmetiden, Olu ve kz yoktur, berdir her birinden. Cennet ile Cehennem ebed olacaktr. lerinde olanlar devaml kalacaktr. mndan saylmazlar btn hayrl iler, bdetler mnn paras deildirler. Ehl-i snnet zere tevhd hakknda yazdm, Fevkalde bal gibi te'sirli oldu nazmm. Bu nazm m'min kalblere rahatlk, ne'e verir, b- zll gibidir, ruhlara hayt verir. KASR-ISALT: Seferde, yolculuk hlinde drt rek'atli farzlar iki rek'at klmak. (Bkz. Msfir) KASVET: Katlk, sertlik, kalbden hayr (iyilik) ve yumuakln kmas. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Ne var ki bunlardan sonra yine kalblerinize kasvet geldi. te onlar (yni kalbleriniz) imdi katlkta ta gibi, yhut daha da ileri. nk, talardan ylesi var ki, iinden rmaklar fkrr. ylesi de var ki, atlar da ondan su kaynar. Talardan bir ksm da, Allah korkusuyla yukardan aa der. Allah, yapmakta olduklarnzdan asl gfil

deildir. (Bekara sresi: 74) Lzumsuz ok konumak kalbe kasvet verir. (Hads-i erf-Tirmiz) ...Kasvetli kalb, Allah teldan uzaktr. (Hads-i erf-Muvatt) Zevk ve saf srmek iin ok yaamay isteyen tl-i emel shibleri; ibdetleri vaktinde yapmazlar, tvbe etmeyi (gnhlara pimn olmay) terk ederler, kalbleri kasvetli olur, lm htrlamazlar, vz ve nashatten ibret almazlar. (Muhammed Hdim) Kalbinde kasvet bulunan kimse; tl-i emel shibi olur, Allah tely unutur, nefsinin arzu ve isteklerine uyar. (Senullah Pni Pt) Allah tel, Ms aleyhisselma yle vahy etti (bildirdi): "Uyank ol, kendine dost ara, sevincine ortak olmayan bir dostu kendinden uzaklatr, onunla arkadalk etme; nk byle bir dost, kalbine kasvet verir..." (Muhammed bin Nadr Hris) Halveti (mnev tad) eyde araynz: Namazda, zikirde (Allah tely anmada), Kur'n- kerm okumada. Eer buralarda halveti bulamadysanz, biliniz ki, kalbiniz kasvet sebebi ile kapaldr. (Hasan- Basr) Harama bakmak, kalbe kasvet verir. (Bir-i Haf) KTI-I TARK-I LH: nsanlarn Allah telnn emirlerine ve yasaklarna uymalarna ve rzsna kavumasna mni olan, hidyet ve sadetlerini engelleyen, saptrc, yol kesici. nsanlarn mn etmesine, slmiyet'i renmelerine ve slmiyet'e uymalarna mni (engel) olan din dmanlar kt- tark- ilhdirler. (mm- Rabbn) Din bilgilerinde hakk limlerin bildirdiklerine tbi olmayan ve kendi akllarna ve keyflerine gre hkm veren sapk din adamlar, kt- tark- ilhdirler. (mm- Rabbn) Tasavvufta yetimemi, kemle ermemi ve kendisine mrd (rehber) ismini ve ssn veren sahte tarkatlar kt- tark- ilhdirler. Onlarn sohbetleri ldrc zehirdir. (Muhammed Ma'sm) KAT' DELL: Kesin delil. yet-i kermeler ve tevtrle bildirilen mns ak hads-i erfler. Kur'n- kermde, kat' dell ile ve sz birlii ile anlalm emirlere farz denir. Ve yine Kur'n- kermde; "Yapmaynz" diye kat' dell ile yasaklanan eylere haram denir. (bn-i bidn) KAT'- RAHM: Sla-i rahmi yni akrab ile grmeyi, haberlemeyi kesme. lerinde kat'-i rahm edenin bulunduu bir toplulua (cemate) rahmet inmez. (Hads-i erif-Edeb-l-Mfred) Kat'-i rahm, byk gnhtr. Erkek olsun, kadn olsun z rahm-i mahrem (nikhlanmak, evlenmek haram olan) akraby ziyret etmek vcibdir. (Abdlgan Nabls) KTL: nsan ldren. Ktilin lmesi veya vellerin affetmesi yhut mal vererek anlamalar ile, kss (ktilin ldrlmesi) skt olur (der). (bn-i bidn) Ktile kss yapmaya hakk olan vel, maktln yni ldrlenin vrisleri yni

mraslardr. (bn-i Nceym) KATL: nsan ldrme. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: ... (Ksas ve zin gibi eylerden dolay mer) bir hak olmadka, Allah'n haram ettii cn katl etmeyin... (En'm sresi: 151) Ekber-i kebir (byk gnahlar): Bir eyi Allah telya ortak etmek, adam katl etmek, anaya-babaya kar gelmek, yalanc hidlik yapmaktr. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Yol kesiciler, drken katl edilirse, ykanmaz ve namazlar klnmaz. (bn-i bidn, Kn) KATOLK: Hristiyanlktaki mezheblerden biri. Roma kilisesinin kendine verdii ad. Katolik kilisesine mensup kimse. Merkezi Roma'da (Vatikan'da) olup, rhn lideri papadr. Roma imparatoru Konstantin, 310 senesinde hristiyanln yaylmasna izin verdi ve kendi de hristiyan oldu. stanbul ehrini yapt. Roma'dan stanbul'a tand. Mldn 395. senesinde Roma devleti ikiye ayrld. Roma'daki papaya tbi olanlara katolik, stanbul'daki patrie bal olanlara ortodoks denildi. (Ahmed Cevdet Paa, Harputlu shk Efendi) 1572 yl Austos aynn yirmi drdnc gn St. Barthalmi yortusunda katolik olan dokuzuncu arl (Carl) ve kralie Katerina'nn emri ile Pris civrnda altm bin Protestan ldrld. Mehr Fransz edbi Voltaire 1759'da yazd Candide adl eserinde, katolik papazlarn, yanl telkinde bulunduklarn ve fen dmanl aladklarn, dn akdeleri (inanlar) bozduklarn ve eitli hlekrlkta bulunduklarn yazmaktadr. (M. Sddk Gm) KAVED: Ksas olarak, ldreni ldrme. (Bkz. Ksas) Bir insan haksz olarak, amden (kasten, bile bile) ldren kimseye kaved lzm olur. (bn-i bidn) Muhrebede, iki tarafn askeri kart zaman, kfir sanarak, mslman amden (kasten, bilerek) ldrene kaved lzm gelmez. (bn-i bidn) KAVYY (El-Kaviyy): Allah telnn Esma-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her eyi tam olarak yaratmakta kuvvet shibi olan, her eyi yaratp, varlkta devm ettiren; dilediini yapmak kendisine zor gelmeyen. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: phesiz Allah tel Kaviyy'dir. mndan yz evirene kb (azb) iddetlidir. (Enfl sresi: 52) El-Kaviyy ism-i erfini syliyenin cismine, bedenine kuvvet gelir. (Ysuf Nebhn) KAVL: Mctehid (Kur'n- kermden ve hads-i erflerden din bilgilerini elde edebilen) limlerin bir iin hkmn bildiren sz yni re'yi, ictihd. le namaznn vakti, zevalden yni her eyin glgesi en ksa olduu zamandan, kendi boyu kadar veya boyunun iki misli uzayncaya kadar devm eder. Birincisi, mmeyn'in (mm- Eb Ysuf'la, mm- Muhammed'in) kavli, ikincisi, mm- a'zam'n kavlidir. imdi

ikindi eznlar, mmeyn'in kavline gre okunmaktadr. (M. Sddk bin Sad) Kavl-i Kadm: mm- fi'nin Badd'daki ilk ictihdlarna (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden kard hkmlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadmi de denir. mm- fi, kavl-i kdimini el-Hucce adl eserinde toplad. Msr'a yerleince, muhtin (yrenin) rf ve detlerini de nazar- tibra (dikkate) alarak yapt yeni ictihdlarna kavli cedd (yeni ictihdlar) denildi. Keffret-i iskt yni meyyiti (ly) namaz, oru gibi dnyda iken yerine getiremedii borlarndan kurtulmak iin, borcu kadar, fidye denilen belli miktrda mal veya parann fakirlere datlmas hussunda vasiyet etmedi ise, velnin (mesel babasnn) keffret iskat yapmas Hanefde lzm olmaz. fi mezhebinde vasiyet etmedi ise de, velnin iskat yapmas lzmdr. fi'nin kavl-i kadmine gre, velsi meyyitin namaz ve orularn kaz eder. (Muhammed Mazhar) KAVME: Namaz klarken rkdan kalkp uzuvlar hareketten kesildikten sonra en az bir kerre sbhnallah diyecek kadar ayakta durmak. Namz cemat ile klmak ve tmnnet (uzuvlarn hareket etmemesi) ile klmak, rkdan sonra kavme yapmak ve iki secde arasnda celse yapmak (sbhnallah diyecek kadar durmak) snnettir. Kavmenin ve celsenin farz olduunu bildiren limler de vardr. (Abdullah- Dehlev) Peygamber efendimiz, bir gn Eshb- kirmna; "Hrszlarn by kimdir bilir misiniz?" buyurdu. "Bilmiyoruz. Siz buyurun!" dediklerinde; "Hrszlarn by, namazndan alandr ki, namazn erknn tamam yapmaz" buyurdu. Bu hrszlktan da saknmaldr ve byk hrsz olmaktan kurtulmaldr. Niyeti doru yapmaldr. Niyet doru olmazsa, ibdet sahh, doru olmaz. Krati doru okumaldr. Rk'u, secdeleri, kavmeyi ve celseyi, itminn ile yapmaldr. Yni rk'dan kalknca tam dikilip, bir tesbh miktr durmal ve iki secde arasnda doru oturup yine bir tesbih miktr yle durmaldr. Bylece, kavmede ve celsede, itminn (tumnnet, hareketsizlik) hsl olur. Byle yapmayanlar, hrszlardan olur ve ok azblara yakalanr. (mm- Rabbn) KAYLLE: Gn ortasnda bir miktr uyuma. Kaylle leden nce de sonra da yaplabilir. Kaylle etmek Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem det-i erfesi idi. O'na uyan bir kimsenin bir para kaylle etmesi, O'na uymakszn birok geceleri ibdetle geirmekten kat kat daha kymetlidir. (mm- Rabbn) Gece yemei gndz orucuna yardmc olduu gibi, kaylle etmek de gece ibdetine yardmcdr. Gece ibdetine kalkmayacak bile olsa bu vakitlerde uyumak lzumsuz dedikodu yapmaktan daha makbldr. (mm- Gazl) mm- a'zam Eb Hanfe her gn sabah namazn cmide klp leye kadar sulleri olanlara cevab verir, leden nce oturduu yerde kaylle yapard. (Temm, Mekk) KAYYM (El-Kayym): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Yaratc ve mahlklar yerlerinde ve varlkta durdurucu. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: O, kendinden baka ilh bulunmayan Allah teldr. Hayy ve Kayym'dur. (Bekara

sresi: 255) Hergn on alt def tenh bir yerde El-Kayym ismi erfi ahmaa okunursa, Allah telnn izniyle abtall gider, hfzas kuvvetlenir. (Ysuf Nebhn) Kayym-i lem: Kayymiyyet makmnda bulunan vel zt. nsanlarn hirete it derece ve sedetleri bu mertebedeki vellerin imddna verildiinden kayym denilmitir. Kutb- ird, kayym- lemdir. mn shibi olmak, hidyete kavumak, ibdet yapabilmek, gnhlara tvbe edebilmek kutb-i irdn feyzleri ile olur. Kayym- lem olan rif, bir asrda birden ok olmaz. Belki uzun asrlardan, devirlerden sonra zuhr eder. (Muhammed Ma'sm) KAZ: Allah telnn ezelde irde ve taktir buyurduu eyleri, zamn gelince, ilim ve irdesine muvfk (uygun) olarak yaratmas. Kaz gelmez Hak yazmaynca, Bel gelmez kul azmaynca. (M. Sddk bin Sad) Kaz Etmek: Namaz, oru gibi farz ve vacib bir ibdeti vakti ktktan sonra yapmak. Farz kaz etmek farzdr. Vcibi kaz etmek ve bozulan snnet ve nfileleri ide (yeniden yapmak) vcibdir. Vaktinde klnmayan snneti kaz etmek emr olunmad. Bu snneti kaz ederse, nfile olur ve snnet sevbna kavuamaz. (Alddn-i Haskef) Kaz-i Muallak: Allah telnn yaratlmasn arta bal olarak takdr ettii ve art meydana gelince yaratt eyler. Kaz-i muallak hibir ey deitiremez. Yalnz du deitirir ve mr yalnz, iyilik artrr. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Kaz, iki ksmdr. Kaz-i muallak, kaz-i mbrem. Birincisi arta bal olarak yaratlacak eylerdir ki, bunlarn yaratlma ekli deiebilir veya hi yaratlmaz. Kaz-i muallak da iki ksmdr. Birincisinin bal olduu sebepler levh-i mahfzda gsterilmi, meleklere bildirilmitir. kincisinin sebeplerini ancak Allah tel bilir. Levh-i mahfzda kaz-i mbrem gibi grlen bu kaz-i muallak da birincisi gibi deitirilebilir. (mm- Rabbn) Kaz-i muallak levh-i mahfzda yazldr. Eer bir kimse iyi amel yapp dus kabl olursa, o kaz deiir. Hads-i erfte buyruldu ki: "Kader tedbr yni saknmakla deimez. Fakat kabl olan du o bel gelirken korur." Dunn bely defetmesi de kaz ve kaderdendir. Kalkan oka siper, sulu yer otun yetimesine sebeb olduu gibi du da Allah telnn merhametinin gelmesine sebeptir. (mm- Gazl) Kaz-i Mbrem: Allah telnn arta bal olmakszn yaratlmasn takdr ettii, yaratlmas muhakkak olan eyler. Kaz, yni Allah telnn yaratt eyler iki ksmdr: Kaz-i muallak, kaz-i mbrem. Kaz-i mbrem hibir zaman deimez. Muhakkak yaratlr. Kaf sresinin "Szmz deitirilmez" melindeki yirmi dokuzuncu yet-i kermesi kaz-i mbremi bildirmektedir. (mm- Rabbn)

Necmeddn-i Kbr hazretleri, 1221 (H. 618) ylnda Harezm'e Cengiz askeri Tatarlar hcum edince, talebelerine; "Memleketinize gidiniz. arktan (doudan) fitne atei geliyor. Her taraf yakacaktr. slm trihinde bu kadar fitne grlmemitir" buyurdu. Talebeleri; "Du buyurun da bu bel mslman memleketlerinden uzaklasn" deyince; "Bu, kaz-i mbremdir. Du bunu gidermez" buyurdu. (Molla Cmi) Kaz Namaz: Vakti ktktan sonra klnan namaz. Tertb shibi olup bir namaz uykuda geiren veya unutan kimse, sonraki namaz cemat ile klarken hatrlasa, immla namaz bitirip, sonra nceki namazn kaz etsin. Bundan sonra immla kldn tekrar klsn. (Hads-i erf-Drr-l-Muhtr) Farz namaz, slmiyet'te bildirilen bir zr olmadan kazya brakmak haramdr, byk gnhtr. Bu gnh kaz edince affolmuyor. Kaz ettikten sonra ayrca tvbe etmek de lzmdr. Kaz edince sdece namaz klmamak gnh affolur. Kaz klmadan tvbe edince namaz terk gnh affolmad gibi, te'hir (geciktirme) gnh da affolmaz. nk tvbenin kabl olmas iin gnahtan syrlmak arttr. (Alddn-i Haskef) Farz ve vcib olan namazlar vaktinde klnmazlarsa, kaz edilmeleri emr olundu. Snnet namazlarn yalnz vaktinde klnmalar emr olundu. Vaktinde klnmayan snnet namazlar, insann zerinde bor kalmaz. Bunun iin vaktinden sonra kaz edilmeleri emrolunmad. Sabah namaznn snneti vcibe yakn olduundan, o gn leden nce farz ile kaz edilir. Sabah snneti leden sonra, baka snnetler ise hibir zaman kaz edilmez. Kaz olursa, snnet sevb hsl olmaz. Nafile klnm olur. (Kara elebizde) Farz ve vcib olan bir namaz, bile bile kazya brakabilmek iin iki zr vardr. Biri dman karsnda olmaktr. kincisi gnlk yol gitmee niyeti olmasa bile yolda bulunan kimsenin hrszdan, yrtc hayvandan, selden, frtnadan korkmasdr. (brhim Haleb) zerinde kaz namaz borcu olann nfile namaz klmas ciz olmaz. nk Peygamber efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem): "Farzlar yerine getirilmedike, Allah tel nfileleri kabl etmez" buyurdu. (Mecma'-l-Fetva) Kaz Orucu: Oru tutmamay mubh klan (dnde bildirilen) bir zr sebebiyle vaktinde tutulamayan veya tutarken bir zr sebebiyle yhut kast (bilerek) olmadan bozulup, Ramazn bayramnn birinci, Kurban bayramnn birinci, ikinci ve nc gnleri dndaki zamanlarda gnne gn tutmas gereken Ramazn- erf orucu. Hasta hastalnn artmasndan veya iyi olmasnn gecikmesinden yhut iddetli ar gelmesinden, hasta bakc hastalanarak onlara bakamayp helk olmalarndan korkar ise, oru tutmayp sonra orucu kaz eder. (bn-i bidn) Kaz orucu arka arkaya olduu gibi ayr ayr gnlerde de tutulabilir. Hastalk veya ihtiyarlk (yallk) sebebiyle orucunu tutamayp fidye veren kimse, daha sonra kuvvetlenir veya salna kavuursa, Ramazan orularn ve tutamad orularn tutar. (bn-i bidn) Kaz ve Kader: Allah telnn meydana gelecek hdiseleri ilm-i ezelsi (balangc olmayan ilim sfat) ile ezelde (balangc olmayan ncelerde) bilip takdr etmesi ve bu hdiselerin zamn gelince, Allah tel tarafndan yaratlmas ve meydana kmas. Allah telnn bireyin varln ezelde bilip, takdr etmesine kader, kaderin yni varl dilenilen eyin zamn gelince yaratlmasna kaz denir. Kaz ve kader kelimeleri birbirinin yerine de kullanlr. Kaz ve kaderime rz olmayan, beenmeyen, gnderdiim bellara sabretmeyen

benden baka Rab arasn. kuds-Mektbt- Rabbn)

Yeryznde

kulum

olarak

bulunmasn.

(Hads-i

mnn artlarndan biri de kaz ve kadere hayr ve errin Allah teldan geldiine inanmaktr. Cenb- Hak her kulunun bandan geecek her eyi nceden bilir. Kaderi deitirmek kimsenin elinde deildir. Dilerse cenb- Hak deitirir. Kader, cenb- Hakk'n kullarndan gizledii bir srrdr. (Kemhl Feyzullah Efendi) KAZF: Atmak. ffetli (temiz) erkek veya kadna zin isnd etmek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: ffetli mslman kadnlara kazf edip sonra (bunu isbt iin) drt hit getiremeyenler (var ya), ite bunlara seksen denek vurun. (Hibir ey hakknda) bunlarn hidliklerini ebediyyen kabl etmeyin. Bunlar asl fsklardr (gnhkrlardr). (Nr sresi: 4) nsan tehlikeye dren yedi eyden saknn. Allah telya irk (ortak) komak, sihirle (byyle) uramak, haksz yere adam ldrmek, fiz yemek, yetim mal yemek, harbde dmandan kamak ve muhsan (nmuslu, temiz, evli) mslman kadnlara kazf etmek. (Hads-i erf-Buhr) slmiyet'te muhsan (evli) olan erkek veya kadna kazf byk gnhtr. (Aleddn-i Haskef) Kazf edilen kimsenin istemesi ile, kazf edene had (seksen sopa) vurulur. (bn-i bidn) Kazf Haddi: Muhsan olan erkek veya kadna zn isnd edenlere (iftirda bulunanlara) verilen sopa cezs. (Bkz. Had) KEBR: Byk gnhlar. Mfredi (tekili) kebredir. Kebre shibi mndan kmaz. Kebre shibinin hli Allah telnn irdesine kalmtr. Dilerse balar, dilerse azb eder. (mm- Rabbn) Kebre ilemek kfr deil, fsktr, emre itattan kmaktr. (mm- Rabbn) Byk gnh ileyenin mn gitmez. Harama hell derse, mn gider. Gnhlar ikiye ayrlr: Kebir, byk gnhlardr. Mesel: 1) Bir eyi Allah telya ortak etmek. Buna irk denir. irk, kfrn en ktsdr. 2) Bir insan veya kendini ldrmek. 3) Sihir yni by yapmak. 4) Yetim mal yemek. 5) Fiz alp vermek. 6) Muhrebede dman karsndan kamak. 7) Temiz kadnlar kazf etmek, yni nmuzsuz demek. Her gnhn byk olmak ihtimli vardr. Hepsinden kanmak lzmdr. (Teftzn, Reyhv) KEBR (El-Kebr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Varlndan nce yokluk gememi olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O'ndan (Allah'tan) baka tapdklar hi phesiz btldr, yok olucudur. phesiz Allah tel ycedir, Kebr'dir. (Lokman sresi: 30) El-Kebr ism-i erfini syliyene, ilim ve mrifet kaps alr. (Ysuf Nebhn) KEFLET: Kefillik. Kefl olmak. Bir kimsenin, borcunu dememesi, taahhdn (verdii sz)

yerine getirmemesi hlinde onun yerine borcu demei, sz yerine getirme mes'liyetini (sorumluluunu) alacaklya kar zerine almak. Kefletin ihtiv ettii (tad) birok gzel taraflar vardr. Bunlardan birisi, malnn zyi (yok) olaca, alamayaca korkusunda bulunan alacakl kiinin bu dncesini ondan atma; deyemedii takdirde ahsna bir zarar gelecei korkusu tayan borlunun bu korkusunu gidermek her iki tarafn karamsar (kt) dncelerini yok etmesi gibi faydalar tar. Bu da her iki taraf iin bir nmettir. Keflet, licenbln gerei bir itir. (bn-i Hmm) Ukbtta (cezlarda) keflet sahh deildir (olmaz). Birinin yerine, kefli dm edilmez. (Ali Haydar Efendi) KEFEN: Veft eden kimsenin ykandktan sonra sarlarak defnedildii beyaz bez paralar. dem aleyhisselm veft edince, melekler Cennet'ten hant ve kefen getirdiler. Su ve sedr yapra ile ykadlar. ncsnde kfr koydular. kefen ile kefenlediler. Namazn kldlar. Lahd yaptlar. Defn ettiler. Sonra ocuklarna dnerek; "Ey demoullar! llerinize byle yapnz" dediler. (Hads-i erf-Fetev-i Fkhyye) llerin kefenlerini gzel yapn. Zr onlar kendi aralarnda birbirlerini ziyret ederler ve kefenlerinin gzellii ile iftihr ederler. (Hads-i erf-Drr'l-Muhtr) Kefen, erkek iin , kadn iin be paradr. Erkein kefeni; izr (genilii bir metreden fazla batan ayaa kadar olan bez paras), kams (entri gibi uzun gmlek) ve liffe (ba ve ayaklar geecek uzunlukta, ba stnden ve ayak altndan ular bzlp bezle balanan ksm). Kadnlarn kefeni ise, kams, zr, liffe, himr (ba rts) ve gs bezidir. (Zeyl) Kefenin, meyyitin (lenin) kendi hell malndan olmas, bakasnn vermesinden daha iyidir. Diri iken hell kefen hazrlamak iyidir. (Haleb) Slihlerin, vellerin amarndan, elbisesinden kefen yapmak veya kefen iine bunlardan yzne gsne koymak faydaldr. (S. Abdlhakm Arvs) Bir kefendir kbet sermye-i by u fakr Varla marur olan mecnn deil de, y nedir. (L Edr) Kefen-i Farz: Erkek veya kadnn veft ettiinde sarlarak rtld bezlerden bir paras. Buna kefen-i zarret (lzm olan kefen) de denir. Kefen-i farz, erkekler ve kadnlar iin bir paradr. (Kutbddn-i znik) Kefen-i farz olarak (zarret hlinde) erkee ve kadna yalnz liffe (ba ve aya geen uzunlukta, ba stnden ve ayak altndan bzlp bezle balanan ksm) lzmdr. (Haleb) Kefen-i Kifye: Fakir veya ok borlu olarak veft etmi erkek ve kadn iin yeterli saylan ve bedeni rtecek kadar olan kefen. Erkeklere kefen-i kifye olarak zr (genilii bir metreden fazla batan ayaa kadar olan bez paras) ve liffedir. (Haleb) Kadnlarn kefen-i kifyesi; izr, liffe ve himr yni ba rtsdr. nk kadnlar hayatta iken bu ile rtnrler. (bn-i Nceym) Kefen-i Snnet:

Veft eden erkek iin , kadn iin be para olan bez paras. Erkek iin kefen-i snnet para, yni izr, kams (entri gibi uzun gmlek) ve liffedir. Kadn iin, kams, izr, liffe, himr (ba rts) ve gs bezidir. (Haleb) KEFFRET: rtmek. Allah telnn bz hususlarda kullarnn kusur ve gnahlarn affetmek ve rtmek iin vesle yapt eylerden her biri. oulu keffrttr. Keffretler, bir bakmdan ibdet, bir bakmdan cez durumundadr. Keffret, katl (insan ldrme), zhar, yemn, oru ve hac keffreti olmak zere be ksmdr. Byk gnahlardan kanmak artyla, be vakit namaz ve Cumlar, aralarndaki kk gnhlara keffrettirler. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) Gnhn keffreti pimanlktr. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) Devaml hasta veya ok yal olup, altm gn keffret orucunu tutamaz ise, altm fakri, bir gn sabah-akam olmak zere iki def, yhut bir fakri sabah-akam altm gn doyurur. (Tahtv, Mehmed Zihn) Keffret-i Salt: Kazya kalm namazlar bulunan ve bunlar m ile dahi klmas mmkn iken klmayp len kimsenin klmad namazlar iin verilen keffret. (Bkz. skt ve Devr) Keffret-i Savm: Ramazn- erfte bilerek orucu bozmann cezs. (Bkz. Oru) Keffret-i Yemn: Bir ii yapmak veya yapmamak hussunda Allah telnn ismini syleyerek yemn eden kimsenin yemnini bozunca cez olarak yapmas gerekli olan ey. (Bkz. Yemin) Keffret-i Zhr: Bir erkein, hanmn veya onun yz, ba, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikh ebed haram olan bir kadna veya onun baklmas haram olan yerine benzetmesi yni "Sen anam gibisin" veya "Senin srtn anamn srt gibidir" demesinin aff ve onunla tekrr mnsebet kurabilmesi iin olan re. (Bkz. Zhr) KEFL: Bakasna it bir ii veya borcu zerine alan, sorumluluunu yklenen kimse. Kefle, dmin de denir. (Bkz. Keflet) kindi namaznn snnetini klp terk etmeyen kimsenin Cennet'e girmesine keflim. (Hads-i erf-Mifth-l-Cenne) Yetme kefl olan ve ona bakan kii Cennet'te bu parman yakn olduu gibi bana yakn olacaktr. (Hads-i erf-Reddl Muhtr) Kefle kefl olmak sahhtir (olur). Alacakl borcu nden de isteyebilir. krh ile yni zorla kefl yaplan, kefl olmaz. (bn-i bidn, Ali Haydar Efendi) Hak tel senin ve lemin rzkna kefldir. Rzk iin dnmeye lzm yoktur. nk Hak tel tarafndan btn rzklar taksim edilmitir. alarak hissene den rzk arayp bulursun.Bir sadakann yerine on misli ile mukbele edildikten sonra, alana karl verileceine hi phe yoktur. (Ahmed binHanbel) KEFR: nek ve deve stlerinin mayalanmasndan elde edilen tad keskin alkoll bir iki. Ksrak, inek ve deve stleri mayalanp tad keskin olunca, mselles (stlarak te ikisi

uurulan zm suyu) gibi olur. Birincisine kmz, ikincisine kefir denir. Her ikisi de bira gibi haramdr. (M. tf Efendi) KEHNET: Khinlik. Gayb, gizli eyleri bilirim iddisnda bulunmak. Bu ii yapana khin, falc denir. (Bkz. Khin) Hased, nemme (insanlar arasnda sz tamak) ve kehnet shibleri, benden deildir. (Hads-i erf-Berka) Hakk m'min, btl inanlara inanmaz. Sihr, uursuzluk, fal, efsn, Kur'n- kermden baka eyler yazl muska, mvi boncuk, kehnet ve benzeri eylere, bunlarn muhakkak i yapacaklarna, mezrlara mum dikmee, tel ve iplik balamaya tibr etmez. (Muhammed Ma'sm-i Frk) Kehnette bulunanlara, byclere, yldzlara bakp, sorulan hereye cevab verenlere gidip, sylediklerine, yaptklarna inanmak, bzan doru ksa bile Allah'tan bakasnn gibi, gizli eyleri bildiine ve her dilediini yapacana inanmak olup, kfr olur, mn giderir. (Abdlgan Nabls) KEHF SRES: Kur'n- kermin on sekizinci sresi. Kehf sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yz on yet-i kermedir. Eshb- Kehf'in kssasn anlatt iin, Sret-l-Kehf denilmitir. Srede, Kur'n- kermin indirili sebebi, Eshb- Kehf hdisesi, Allah telnn Reslullah efendimize bz dn ve ahlk emir ve tavsiyeleri ile dny haytnn geicilii, gzel amellerin kymeti, Zlkarneyn aleyhisselm ile ilgili olaylar ve baka hususlar anlatlmaktadr. (Rz, Taber, Kurtub, Eb Hayyn) Allah tel Kehf sresinde melen buyuruyor ki: (Ey Reslm!) Kalbi bizi zikretmekten (anmaktan) gfil olan ve nefsinin arzular peinden koan ve hareketlerinde dnin emirlerinin dna taan kimseye itat etme!(yet: 28) Kim Kehf sresinin ilk on yetini ezberlerse, Deccln fitnesinden korunur. (Hads-i erf-Tirmiz, Mslim) KELM: 1. Allah telnn subt sfatlarndan. Cenb- Hakk'n, let, harf ve sese ihtiyatan mnezzeh (uzak) olarak sylemesi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: De ki: "Rabbimin kelmn yazmak iin btn denizlerin suyu mrekkeb olsa ve bir o kadar daha yardmc olarak ilve etsek, Rabbimin szleri tkenmeden o denizler tkenir. (Kehf sresi: 109) 2. mn ve tikd bilgilerini dellleri ile anlatan ilim. (Bkz. lm-i Kelm) Kelm sfat basttir. Hi deimez. Harfli, sesli deildir. Emir, yasak, haber vermek gibi ve Arab, Fris, brn ve Sryn olmak gibi bakalamas, paralanmas yoktur. Byle ekiller almaz. (Mevln Hlid-i Badd) Kelm- lh: Allah telnn kelm. Kur'n- kerm. Allah tel Kur'n- kermi harf ve kelime olarak gnderdi. Bu harfler mahlktur (yaratlmtr). Bu harf ve kelimelerin mns kelm- ilhyi tamaktadr. Bu harflere

kelimelere Kur'n- kerm denir. Kelm- ilhyi gsteren mnlar da Kur'n- kermdir. Bu kelm- ilh olan Kur'n, mahlk deildir. Allah telnn baka sfatlar gibi ezel (balangc olmayan) ve ebeddir. Yni sonu yoktur. (Mevln Hlid-i Badd) Kelm- ilhden murd- ilhyi, Allah telnn kastettii mny anlayan ve anlatan limlere mfessir denir. (S. Abdlhakm Arvs) Kelm- Kadm: Ezel yni balangc olmayan sz, kelm; Kur'n- kerm. (Bkz. Kur'n- Kerm) Kelm- Lafz: Kelm- nefsyi anlatan ve insann kulana gelen ve syleyenin azndan kan harfler topluluu. Kelm- Nefs: Allah telnn kelm sfatnn harf ve ses ierisine sokulmadan yni kelm- lafz hlini almadan nceki hli. Kelm- nefs, hakk sfattr. rde ve kudret sfatlar gibi ezelde Allah tel ile kimdir. Onda ses ve harf yoktur. Allah tel kelm- nefs ile ezelde mtekellimdir (konuucudur). (mm- Birgiv) KELME- HLS: "L ilhe illallah, Muhammedn reslullah" sz Kelime-i tevhd de denir. (Bkz. Kelime-i Tevhd) KELME- EHDET: "Ehed en l ilhe illallh ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh" mbrek sz. Mns yledir: "Grm gibi bilir ve inanrm ki, Allah teldan baka, varl lzm olan, ibdet ve itat olunmaa hakk olan, hi ilh, hibir kimse yoktur. Grm gibi bilir, inanrm ki, Muhammed sallallah aleyhi ve sellem, Allah telnn hem kulu, hem peygamberidir. O'nun gnderilmesi ile, O'ndan nceki peygamberlerin dinleri tamm olmu, hkmleri kalmamtr. Ebed sedete, kurtulua kavumak iin, ancak O'na uymak lzmdr. O'nun her sz, Allah tel tarafndan kendisine bildirilmitir. Hepsi dorudur. Yanllk ihtimli yoktur." ...Ramazan aynda drt eyi ok yapnz! Bunun ikisini Allah tel ok sever. Bunlar; Kelime-i ehdet sylemek ve istifr etmektir. kisini de, zten her zaman yapmanz lazmdr. Bunlar da, Allah teldan Cennet'i istemek veCehennem ateinden O'na snmaktr... (Hads-i erf-Et-Tergb vet Terhb) hls ile (yalnz Allah telnn rzsn dnerek) Kelime-i ehdet getiren Cennet'e girer. (Hads-i erf-Tabern) Kelime-i ehdet sylemenin drt art vardr: Dil ile sylerken, kalb hazr olmak. Mnsn bilmek. Huls-i kalb ile (ihlsla yni Allah telnn rzsn dnp, inanarak) sylemek. Tzm ile (hrmetle) sylemek. (Kutbddn znik) nanarak Kelime-i ehdeti sylemenin yz otuz kadar faydas vardr. Bunlardan, lrken olan bei; 1) Azril aleyhisselm ona gzel srette gelir. 2) Yadan kl eker gibi rhunu alr. 3) Cennet kokular gelir. 4) Mjdeci melekler gelir. 5) Merhab y m'min! Sen Cennetliksin denir. (Kutbddn znik) KELME- TAYYBE: "L ilhe illallah, Muhammedn reslullah" sz. Kelime-i tevhd de denir. (Bkz. Kelime-i Tevhd)

...Kelime-i tayyibe bir sadakadr (Allah telnn rzsn kazanmak iin birey vermek, iyilik etmek gibidir). Namaza gitmek iin shibinin att her adm da bir sadakadr. Yolda gelip geene ez veren eyleri gidermek de sadakadr. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) KELME- TEHLL: "L ilhe illallah" sz. (Bkz. Kelime-i Tevhd, Kelime-i Tehll) KELME- TEMCD: "L havle vel kuvvete ill billah" sz.Mns; "G ve kuvvet ancak Allah teldandr" demektir. mm- Rabbn hazretleri, din ve dny zararlarndan kurtulmak iin, her gn be yz kerre Kelime-i temcd okurdu. (Senullah- Pni Pt) Korkulu zamanlarda ve cin arpmasn def etmek iin Kelime-i temcd okuyunuz. (Ahmed Frk) Derdlerden kurtulmak ve murda (isteine, dileine) kavumak iin; be yz kerre Kelime-i temcd ile, evvelinde ve hirinde (sonunda) yzer def salevt- erfe (Allahmme salli al seyyidin Muhammedin ve al li seyyidin Muhammed) okuyup du etmelidir. (Muhammed Ma'sm) KELME- TENZH: Allah telnn her trl noksan sfatlardan temiz ve uzak olduunu ifde eden "Sbhnellah" sz. Be vakit namazdan sonra, sessizce; otuz kerre kelime-i tenzh ve otuz kerre tahmd (Elhamdlillah) ve otuz def tekbr (Allah ekber) sylemek snnettir. (mm- Nevev) KELME- TEVHD: "L ilhe illallah, Muhammedn reslullah" sz. Mns yledir: Allah teldan baka ilh yoktur. Muhammed aleyhisselm O'nun resldr, peygamberidir. Kelime-i tevhde; Kelime-i ihls, Kelime-i takv, Kelime-i tayyibe, Da'vet-l-hak, Urvet-l-vsk, Kelime-i semeret-l-Cennet de denir. Yerleri ve gkleri, terzinin bir kefesine, bu kelime-i tevhdi dier kefesine koysalar, bu kelimenin bulunduu kefe, elbette ar gelir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Mslmanlardan bir kimseye, ilk nce Kelime-i tevhdin mnsn bilmek ve inanmak farzdr. (mm- Gazl) Bir kfir, kelime-i tevhdi syleyince ve mnsna inannca, o anda mslman olur. Fakat, bunun da, her mslman gibi mnn alt essn ezberleyip mnsn iyice renmesi lzmdr. (bn-i bidn) Hak tel hazretleri, Ms aleyhisselma buyurdu ki: "Y Ms! Kymet gnnde meleklerin seni ziyret etmesini istersen, Kelime-i tevhdi ok syle!" (Ka'b-l-Ahbr) Rabbimizin gazbn, intikmn sndrmek iin kelime-i tevhdden daha faydal bir ey yoktur. (mm- Rabbn) lm hastas hls sresini ok okumaldr. Yata karsnda Kelime-i tevhd yazl levha asl olmaldr. (S. Abdlhakm Arvs) KELMETULLAH: 1. Allah telnn ism-i erifi. Allah telnn dni. ki ordu karlatklar zaman, melekler iner ve tesbih etmeye balarlar. Falanca dny iin, falanca hamiyyetinden ve cesretinden, falanca soyuna ve milliyetine

dknlnden dolay savat diye yazarlar. Sakn falanca Allah yolunda ldrld demeyin. Ancak kelimetullah yceltmek iin savaanlar Allah yolundadrlar. (Hads-i erf-hy-u Ulmiddn) 2. s aleyhisselmn lakab. s aleyhisselm kelimetullahtr. nk babas yoktur. Allah telnn ol emri ile anasndan dnyya geldi. Bundan baka Allah telnn emirlerini insanlara ulatrd. (Mevln Hlid-i Badd) KELMULLAH: "Allah telnn kendisiyle konutuu zt" mnsna Ms aleyhisselmn lakab. Muhammed aleyhisselm, Habbullah (Allah telnn sevgilisi)dr. brhim aleyhisselm, Hallullah (Allah telnn dostu)dr. Ms aleyhisselm, Kelmullah'tr. s aleyhisselm Kelimetullah'tr. (Ahmed Cevdet Paa) Hazret-i Ms Kelmullah, Tr'a giderken; yolda namaz klp, Hakk'a alayp, inleyen gznden akan ya kan ile kartrp du eden bir zta rastlad. Ms Kelmullah Allah telya yalvarp bu ztn affedilmesini dileyince, Allah teldan nid gelip; "Y Ms! Ben bu ztn namazn ve dusn kabl etmem. Zr stne giydii elbiseyi haram karm para ile ald" buyurdu. (Sleymn bin Cez) KEML: Olgunluk, mkemmellik, eksiksiz olma, fazlet. Keml, doru konumak ve dorulukla i grmektedir. (Hads-i erf-hy) Snnetlerin farzlar tamamlayacandan maksat; farzlar yaplrken bunlarn kemllerine sebeb bir ey karlrsa, snnetler, klnan farzn keml bulmasna sebeb olur. (Abdlhk- Dehlev) Namazn keml mertebesinde kabl olmasnn art; haramlardan saknmak ve hu (Allah teldan korkmak) ve mlynyi (dny ve hiretine fidesi olmayan eyleri) terke ve ezn- Muhammed okunduu vakit her ii brakarak cemate devm etmeye baldr. (Muhammed binKutbddn znik) Keml Sfatlar: Allah telnn ztnda ve ilerinde hibir kusr, karklk, deiiklik ve noksanlk olmadn gsteren hayt (diri olmak), ilim (bilmek), sem' (iitmek), basar (grmek), kudret (gc yetmek), irde (istemek), kelm (sylemek) ve tekvn (yaratmak) sfatlar. Bunlara Subt, Hakk ve Kmil sfatlar da denilmektedir. Her varlk, Allah azm--n'n keml sfatlarndan bir eserdir. (Muhammed bin Kutbddn znik) Allah telnn keml sfatlar, Allah telnn zt ile kimdirler, yni ebeddirler. Allah telnn bu sfatlarnn knh (hakkati) anlalamaz. nk sonradan yaratlan, snrl, zamanl ve meknl olan; mahlk olmayan, snrsz, zamansz ve meknsz olan anlayamaz. (Kdzde Ahmed bin Muhammed Emn Efendi) KEMLT: Olgunluklar, fazletler, ahlk ve huy gzellikleri. Allah tel evliy kullarn yle saklamtr ki, kendileri bile kalblerindeki kemlttan habersizdir. Nerede kald ki, bakalar onlarn hlini bilsin. (mm- Rabbn) Kemlt- Nbvvet:

Peygamberlie it stnlkler olup, evliyln ok yksek makamlarndan biri. Bir slm by, Allah telnn ihsn ile er'atin (slmiyet'in) hakkatine kavuur, slm- hakk ile ereflenirse, peygamberlere tam uymakla, o byklere vris olarak Kemlt- nbvvetten pay alabilir. O yksek derecenin nmetlerini bol bol elde edebilir. (eyh ihbddn) Kemlt- Vilyet: Evliyla it stnlkler, olgunluklar. Kemlt- nbvvet (peygamberlik kemlt) kemlt- vilyetten ok stndr. Kemlt- vilyetteki ilerleme, nbvvetteki ilerlemenin bir sreti, grndr. (mm- Rabbn) KEMEND- MAHBB- LH: Allah telnn sevdiklerini kendisine ekmek iin gnderdii sebebler, dert, bel ve skntlar. Bel, kemend-i mahbb- ilhdir. klar mahbba (sevgiliye) dndrp, ondan bakasna ynelmelerine mni olur. (Ahmed Frk) KEN'AN DYRI: Sayda, Sr, Beyrt, Filistin ve Sriye'nin bir ksmn iine alan ve Fenike denilen blge. Nh aleyhisselmn torunu ve Hm'n olu Ken'an burada yaad iin Ken'an diyr denilmitir. Ykb aleyhisselm Ken'an diyr ahlisine (halkna) peygamber olarak gnderildi. Ken'an diyrna yerleip o beldedeki insanlar Allah telya mn ve ibdet etmee dvet etti. Kendisi ve oullar iin evler yaptrd. Ken'an diyr ahlisinden ok kimse ona mn etti. Ken'an diyrn idre eden ceym bin Drn adndaki kral, Ykb aleyhisselma kar ktysa da baarl olamad. Ykb aleyhisselm, olu Ysuf aleyhisselm Msr'a mliye nzr (bakan) olunca, dier oullar ve torunlaryla birlikte Ken'an diyrndan ayrlarak Msr'a gitti ve mrnn sonuna kadar orada yaad. (Taber, bn-l-Esr, Ninczde) KERHET: renme, tiksinme, istememe. Harama yakn olma veya yaplmamas iyi olma. Dinde terk edilmesi iyi olan bir eyin terk edilmeyip yaplmas. Kerhet, tahrmiyye ve tenzhiyye olmak zere iki ksmdr. (Bkz. Mekrh) Kerhet Vakitleri: Namaz klmak tahrmen mekruh yni haram olan vakitler. Gne doarken, batarken, gndz ortasnda iken. Kerhet vakti olan vakitte balanan farzlar sahih olmaz. Bu vakitte balanan nfileleri bozmal. Baka zamanlarda kaz etmelidir. Bu vakit: Gne doarken, batarken ve Nsf-n-nehr diresi zerinde, yni gndz ortasnda ikendir. Burada gnein domas, st kenarnn ufkundan grnmeye balayp, baklamayacak kadar parlamasna (rak vaktine) kadar olan zamandr. Gnein batmas da, tozsuz, dumansz, berrak bir havada, ziynn geldii yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaa balad vakitten batncaya kadar olan zaman demektir. Gne batarken yalnz o gnn ikindi namaz klnr. (M. Sddk Gm) Kerhet-i Tahrmiyye: Kur'n- kerm ve hads-i erfteki delilinden zan ile anlalan yasak. Harama yakn mekruh. (Bkz. Tahrimen Mekrh) Kerhet-i Tenzhiyye:

Yasak olmasna kuvvetli ve ak bir delil bulunmayan ancak yaplmas iyi olmayan eyler. Helle yakn mekrh. (Bkz. Tenzhen, Tenzh Mekruh) KERMET: krm, stnlk.Hangi peygamberin mmetinden olursa olsun, vellerden det d, yni fizik, kimy ve fizyoloji knunlar dnda meydana gelen eyler, hdiseler. Velden meydana gelen kermet, tbi olduu peygamberin mcizesidir. Kermet ya kint iindeki madd eylerle yhut rabbn ilim ve mrifetlerle ilgili olur. kinci ksm kermetler daha yksektir. (Abdlhakm Arvs) Kermet, evliylk iin art deildir. Yni kermetin vellerde mutlaka bulunmas art yoktur. Hrikulde haller, bzan hli dne uygun olmayan kimsede de grlebilir ki bu istidrac veya sihir (by) yoluyla olur. Buna kermet denmez. nk kermet dnin emirlerine uyup, yasaklarndan saknan kimseden meydana gelir. stidrac, nmet gibi grnen, aslnda shibi iin, felket olan hrikulde hallerdir. (Abdlhakm Arvs) Btn hrikulde haller ya istiyerek meydana gelir veya istemeyerek. stemeyerek meydana gelenlerde kermet shibi ok mahcb olur ve kendini gizlemeye alr. stiyerek meydana gelen kermet eer din iin faydal olacaksa, izhr gsterilmesi cizdir. Din iin faydal deilse, kermet shibi onu gstermeye asl teebbs etmez. (Muhyiddn bn-l-Arab) KEREM: Cmertlik, severek verme. Her kim ihtiycndan fazla bir suyu, muhta olanlardan esirgerse, Kymet gnnde Allah telnn kerem ve ihsnna kavuamaz. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Allah tel yle bir ihsn shibidir ki, kerem ve ihsnlarn dost ve dman herkese samaktadr. (mm- Rabbn) KERM (El-Kerm): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kudreti (gc) var iken affeden, vd ettiini yapan, vermesi ve ihsn (ltfu) bol olan, md edilenin stnde olan, ne kadar verdiini ve kime verdiini hesb etmeyen, kendisine snan koruyan ve isteyeni zenginletiren. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey (ldkten sonra dirilmeyi inkr eden kfir) insan! Kerm olan Rabbine kar seni aldatan ne? ("Dilediini yap; nk Rabbin kermdir. Kimseyi azba uratmaz, cezda acele de etmez" diyen eytan mdr?). (nfitar sresi: 6) Ey Allah'm! Sen affedicisin, Kermsin, aff seversin, beni affeyle. (Hads-i erf-Tergb vet-Terhb) Allah teldan yksek dereceler isteyin. Zr O, kermdir. (Hads-i erf-hy-l-Ulm) 2. Muhterem, cmert, byk zt. Herkese faydal ileri yapmak. Kermler ile yaplacak her i kolay olur. (mm- Rabbn) Kermler sofrasnda ehil ile n-ehil ayndr. Yni kbiliyetli olanlarla kbiliyetsizler ayndr. (Mevln Hlid) KERBYN: Azb meleklerinin bykleri. Kerb kelimesinin Farsa oul eklidir. Arab oul ekli ise Kerbiyyn'dur.

Kerbiyn, meleklerin havss, yni stnlerindendir. Bu ve Cebril, srfil, Mikil, Azril gibi byk melekler, peygamberlerden baka, btn insanlardan daha stndr. Mslmanlarn slihleri (iyileri) ve velleri (sevdii kullar), meleklerin avmndan yni aalarndan daha stndr. Meleklerin avm (aa derecede olanlar), insanlarn fsklarndan yni aktan gnh iliyenlerinden daha stndr. (Mevln Hlid-i Badd) KESB: 1. nsandaki seme hareketi, istek, ihtiyr. stein uygulama safhasna sokularak ortaya konulmas. nsann iinde, kendine den pay, kendi kesbidir. Yni o i kendi kudreti ve irdesiyle olmutur. Fakat o ii yaratan, yapan, Allah teldr. Kesbeden kuldur. O halde nsanlarn ihtiyr ileri, isteyerek yaptklar eyler insann kesbi ile Allah telnn yaratmasndan meydana gelmektedir. nsann yapt ite, kendi kesbi, ihtiyr (yni beenmesi) olmasa, o i, titreme eklini alr. (Mdenin, kalbin hareketi gibi olur.) Hlbuki, ihtiyr hareketlerin, bunlar gibi olmad meydandadr. Her ikisini de, Allah tel yaratt hlde, ihtiyr hareketlerle, titreme hareketi arasnda grlen bu fark, kesbden ileri gelmektedir. Allah tel kullarna merhmet ederek, onlarn ilerinin yaratlmasn, onlarn kastlarna, arzularna tbi klmtr. Kul isteyince, kulun iini Allah tel dilerse yaratmaktadr. Bunun iin de kul mes'ldur. in sevb ve cezs kula olur. (Bkz. rde) (mm- Rabbn) 2. Kazanmak, kazan. Kesb, mal arttrr. Fakat rzk arttrmaz. Rzk mukadderdir. Kendine, evldna ve yline ve borlarn demee lzm olanlar kesbetmek farzdr. Kendinin ve oluk ocuunun ihtiylarn hellinden kesbetmek, kimseye muhta olmamak cihd etmektir. (mm- Gazl) KESEL: Tembellik, geveklik, uyuukluk. Y Rabb! Beni keselden koru. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Keselin ilc, alkanlarla konumak, tenbel, uyuuk kimselerden kanmak, Allah teldan hay etmek lzm geldiini ve azbn iddetli olduunu dnmektir. Dnini iyi bilen ve her hareketi, bilgisine uygun olan slih kimselerle grmeli, gnh ileyen, Allah telnn emir ve yasaklarna uymayp, yalnz sz ile mslmanlar okayan, avutan yalanclardan, Ehl-i snnet kitablarndaki bilgileri renmemi chillerden uzak olmaldr. (mm- Birgiv) KEF: 1. Amak, gizli bir eyi bulmak, ortaya karmak. Bir eyin zerindeki kapall kaldrmak. Bir kimse kef ettii letlerle btn insanlara faydal olsa, Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselma inanp, tbi olmadka, uymadka ebed sedete kavuamaz. (S. Abdlhakm Arvs) 2. Evliynn, his ve aklla anlalmayan eyleri, kalbine gelen ilhm yoluyla bilmesi. Evliyya hsl olan kef ve herkesin grd rylar, bir eyin mislinin benzerinin hayl aynasnda grnmesidir. Uykuda iken olursa, ry denir. Uyank iken olunca kef denir. Hayl aynas ne kadar ok saf, temiz ise, kef ve ry o kadar doru ve gvenilir olur. (Abdlgan Nabls) Evliynn kefinde hat etmesi, yanlmas, mctehidlerin ictihdda yanlmas gibidir. Kusr saylmaz. Bundan dolay, evliyya dil uzatlmaz. Belki hat edene de bir sevb verilir.

Yalnz u kadar fark vardr ki, mctehdlerin (dinde sz shibi limlerin) hatl ictihatlarna da uyanlara, onlarn mezhebinde bulunanlara da hatl ictihadlarna da sevap verilir. Evliynn yanl keiflerine uyanlara, sevb verilmez. nk ilham ve kef ancak shibi iin seneddir. Bakalarna sened olmaz. Mctehidin sz ise mezhebinde bulunan herkes iin senettir. (mm- Rabbn) Kef yolu ile edinilen bilgilerin doruluu, slmiyet'te aka anlalan bilgilere uygun olmalar ile llr. (mm- Rabbn) KEVSER: Allah telnn Kevser sresinde Peygamber efendimize verdiini bildirdii byk ihsn. hirette Cennet'te Peygamber efendimize it mehr nehir vey kymet (hesb) gn Cehennem zerindeki Srat kprs geilmeden nce Peygamber efendimizin ve mmetinin bana geldikleri mehr havuz. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Y Muhammed sallallah aleyhi ve sellem!) Biz sana kevseri verdik. (Kevser sresi: 1) slm limleri kevserden murdn ne olduu, ne kastedildii hakknda unlar bildirmektedirler: 1. inde btn lezzetlerin bulunduu ve Cennet nehirlerinin en stn olan nehir. Peygamber efendimiz hads-i erflerinde yle buyurdular: "Kevser, Cennet'te bir nehirdir. ki kenar altndan, mecrs (akt yer) inci ve ykuttan, topra miskten ho, suyu baldan tatl ve kardan beyazdr. 2. Kymet gn Srat kprsnden getikten sonra Peygamber efendimizin ve mmetinin yanna gelecekleri havz. Hads-i erfte buyruldu ki: "Benim havzm bir aylk mesfedir. Suyu, stten daha beyaz, kokusu miskten daha ho, bardaklar gkteki yldzlar kadardr. Ondan ien bir daha hi susamaz. 3. Dny ve hirete it pekok hayr, iyilik. 4. Kur'n- kerm. 5. slmiyet. 6. Sevgili Peygamberimizin Eshbnn (arkadalarnn), mmetinin (O'na inananlarn), tbi olanlarn, uyanlarn ok olmas. 7. Mbrek zrriyetinin (neslinin) yni evldlarnn okluu ve insanlara faydal olmas. slm limleri Kevser hakknda daha baka mnlar da bildirmilerdir. Bunlarn hepsi Peygamber efendimizde (sallallah aleyhi ve sellem) mevcuttur. (Sv) Kevser Sresi: Kur'n- kermin yz sekizinci sresi. Kevser sresi Mekke'de nzil oldu (indi). yet-i kermedir. Peygamber efendimize ihsn buyrulan Kevser'i bildirdii iin sreye, bu isim verilmitir. Erkek ocuklar yaamadndan Peygamber efendimize Mekke mrikleri nesli kesik mnsnda "ebter" demiler, bunun zerine, Allah tel Kevser sresiyle onlara cevap vermitir. (Sv, Taber, Rz) Allah tel Kevser sresinde melen buyuruyor ki: (Habbim!) hakkat, biz sana Kevser'i verdik. O hlde Rabbin iin namaz kl ve kurban kes. Dorusu sana buzeden kimse, zrriyetten (nesilden) ve her hayrdan kesilmitir. (yet: 1-3) Kim Kevser sresini okursa, cenb- Hak ona Cennet nehirlerinden su iirir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) Bir kimse yataca vakit Kevser sresini okursa ve sonra "Y Rabb! Beni sabah namazna vaktiyle uyandr" derse, Allah telnn izniyle o kimse sabah namazna uyanr. (Kutbddn znik) KEYFYYET:

Bir eyin mhiyeti, ess, iyz, nasl olduu. "Allah Ar stndedir" buyurur Rabbimiz Lkin keyfiyyetini, anlayamaz aklmz. (Sircddn ) KIBLE: Mslmanlarn namaz klarken yneldikleri taraf; Kbe taraf. Mekke-i mkerreme ehrindeki Kbe-i muazzama. imdi seni herhlde honud olacan bir kbleye dndryoruz. (Namazda) yzn artk Mescid-i harm tarafna (Kbe semtine) evir. (Ey m'minler) siz de nerede bulunursanz (namazda) yzlerinizi o yana dndrn. (Bekara sresi: 144) Namazda, her uzvunu, gcn yettii kadar, kbleye kar bulundur! (Hads-i erif-Mektbt- Rabbn) Sizden biriniz abdest bozarken kbleyi karsna veya arkasna almasn. (Hads-i erf-Mslim) Namazn artlarndan biri de kble cihetine dnmektir. Kble, Mekke ehrinde bulunan Kbe'dir. Namazda Kbe'ye kar secde edilir. Kbe iin secde edilmez. Allah tel iin secde edilir. (Muhammed znik) Kble, Kbe'nin bins deildir, arsasdr. Yni yerden Ar'a kadar, o boluk kbledir. Bunun iin kuyu ve deniz dibinde, yksek dalarn tepesinde, (uakta) bu cihete doru klnabilir. Hac olmak iin de, Kbe'nin binsna deil, o arsaya gidilir. Baka yerlere giden hac olmaz. (bn-i bidn) Kble As: Bir beldeden gney veya kuzeyden kble istikmetine kan iki doru arasndaki a. Namaz kbleye kar klmak farzdr. Gz sinirlerinin apraz istikmeti arasndaki aklk, Kbe'ye rastlarsa, Hanef ve Mlik mezheblerinde namaz sahh olur. Kble asn bulmak istediimiz yerin ve Mekke-i mkerremenin enlem ve boylam dereceleri bilinirse huss forml ile kble as hesp edilir. (Mekke-i mkerremenin enlemi 21.43, boylam 39.83 dir). stanbul'un kble istikmeti, gneyden yaklak otuz derecelik bir a kadar doudadr. Bu aya kble as denir. (M. Sddk Gm) Kble Saati: Herhangi bir yerde, gnein kble hizsnda bulunduu andaki vakit. Gnein hangi saatte kble hizsnda bulunduu hesb edilir ve takvimlere yazlr. Bu saatler hergn deimektedir. Gne, senede iki def 28 Mays (Trkiye yaz saatiyle 12.18'de) ve 16 Temmuz'da (Trkiye yaz saatiyle 12.27'de) yni zeval vaktinde tam Kbe'nin stne gelir. Btn dnyda bu gnlerde ve bu vakitlerde gnee dnen, kbleye dnm olur. (M. Sddk Gm) KIBT: Msr'a ilk yerleen insanlar. Msr'n yerli halkna verilen ad. Msr'da hkm sren Fir'avn, kbtleri yldzlara ve putlara taptrd. Kbtler, Ykb aleyhisselmn oullarnn neslinden gelen sriloullarn hakr ve hor grdler, en ar ilerde altrdlar. Kbtlerin bu kt mumelelerinden bkan sriloullar, Ms aleyhisselma gelerek Fir'avn'n zulmnden ve Kbtlerin basklarndan kurtulmak istediklerini bildirdiler. Ms aleyhisselm sriloullarna serbestlik verilmesini istedi. Fir'avn kabl etmedi. Ms aleyhisselm mcizeler gsterdii hlde, Fir'avn ve Kbtler onun

peygamberliini kabl etmediler. Kbtlerin sular kan oldu. Kurbaa yad. Cilt hastalklar ve gn karanlk oldu. Fir'avn bu mcizeleri grnce korktu ve izin verdi. Ms aleyhisselm sriloullaryla Msr'dan kp Kuds'e doru giderken Fir'avn onlara izin vermesine piman olup, Kbtlerden olan askerleri ile onlarn arkalarna dt. Kzldeniz'den mcize olarak on iki yol alp m'minler karya geti. Fir'avn ve askerleri geerken deniz kapand. Fir'avn ve Kbtler bouldu. (bn-l-Esr, Taber, Nianczde) KIDEM: Allah telnn zt sfatlarndan. Allah telnn ezel olmas, varlnn balangc bulunmamas. Eer Allah tel kdem shibi, kadm ve ezel olmayp hdis (sonradan yaratlm) olsayd, var olmak iin kendinden baka bir yaratcya muhtc olurdu. Halbuki muhtc olmak ciz olmay berberinde getirir. cizlik ise, Allah tel iin asl dnlemez. Kdem sfatnn zdd hudstur, sonradan olmaktr. Kdem, Allah telnn zt hakknda vcib oduundan, zdd olan huds aklen mmkn deildir. (Teftzn) KILLET: Azlk, fakirlik. M'minlerde eyden biri bulunur. Kllet, hastalk, zillet yni tibrszlk. (Hads-i erf-hy-u Ulm) KIRET: 1. Az ile okumak. Kendi kulaklar iitecek kadar sesli okumaa hafif kret, yanndakilerin iitecei kadar sesli okumaa cehr (sesli) kret denir. mmetimin ibdetinin en fazletlisi Kur'n- kerm kretidir. (Hads-i erf-el-tkn) Evlerinizi namaz ve Kur'n- kerm kretiyle ssleyiniz. (Hads-i erf-Cmi-us-Sagr) Kur'n'dan size kolay geleni okuyunuz" melindeki Mzemmil sresinin yirminci yet-i kermesi, kretin namazda farz olduunu bildirmektedir. (Kurtub, Cesss) Peygamber efendimiz: "Kalbler demirin pasland gibi paslanr" buyurduunda Ashb- kirm; "Onun cils nedir?" dediler. Peygamber efendimiz buyurdu ki: "Onun cils, Kur'n- kerm kreti ve lm hatrlamaktr..." (Hads-i erf-Kavll Mfd) 2. Namazn iindeki farzlardan biri. Namazda; snnetlerin ve vitrin her rek'atinde ve yalnz klarken farzlarn ilk iki rek'atinde ayakta Kur'n- kermden bir yet kret etmek farzdr. Ksa sre okumak daha sevbdr. Kret olarak buralarda Ftiha sresini okumak ve snnetlerin ve vitir namaznn her rek'atinde ve farzlarn ilk iki rek'atinde Ftiha'dan baka bir de sre veya yet kreti vcibdir. (bn-i bidn) Namazda, Kur'n- kermin tercmesini kret ciz deildir. (bn-i bidn) Kret lmi: Kur'n- kermin kelimelerinin okunu ekillerini rvileriyle berber bildiren ilim. Kret ilminin faydas; Kur'n- kermin kelimelerini hatl, yanl okumaktan korumaktr. (Takprzde) Eshb- kirm, Tbin ve ondan sonra gelen Tebe-i tbin nesli, kret ilmini muhfaza ederek, sonraki nesillere ulatrdlar. Kur'n- kermin kretinin bugne kadar deimeden okunmasn salayan yedi veya on kret limi ve herbirinin yetitirdii ikier rvisi (talebesi) oldu. (Takprzde)

Kret-i Seb'a: Yedi kret immnn okuyu ekilleri. Yedi kret immnn yni mm- Nfi', Abdullah bin Kesr, Eb Amr, bn-i mir, sm, Hamza, mm- Kis'nin okuyular kret-i seb'a adyla mehur oldu. Kret limleri bu yedi immdan baka, imm daha bildirdiler. Bunlar: mm- Eb Ca'fer, mm- Ya'kb, Halef-l-ir'dir. Kret limleri, bu on kret immnn kretleri ile Kur'n- kerm okumay uygun grmler, bunlardan bakasnn kretine izin vermemilerdir. Bylece, on immn, Kur'n- kermi okuyu ekilleri kret-i aere ad ile hret buldu. (Takprzde) Kret-i zze: Arab gramer artlarna uyan ve mny deitirmeyen, fakat bz kelimeleri hazret-i Osman'n oaltt nshaya benzemeyen Kur'n- kerm kreti (okunu ekli). Kret-i zzeyi namazda da baka yerde de okumak ciz deildir, gnhtr. Kret-i zzeyi Eshb- kirmdan (r.anhm) birka okumu fakat szbirlii olmamtr. (Muhammed Rebhm) KIRN HAC: Hac ile mreyi birlikte yapmaa niyet etmek. (Bkz. Hac) Krn Hacc'a niyet eden kimse, nce mre iin tavf (Kbe-i erf etrfnda dnme) ve sa'y (Saf ile Merve arasnda gidip gelme) edip, sonra ihrm karmadan ve tra olmadan hac gnleri iin tekrar tavaf ve sa'y yapar. (M. Mevkft) Krn hacc ve temett' hacc yapanlarn kr kurban kesmeleri vcibdir. (Tahtv) KIRT: Deerli metallerin llmesinde kullanlan arlk birimi. Eshb- kirmn zamnnda, eski Arab meskkt (baslm paralar) kullanld gibi, baslmam altn ve gm paralar da, tartlarak kullanlrd. O zaman arlklar baka baka eit dirhem vard. Hazret-i mer bu dirhemin toplam arlnn te biri arlnda ortalama bir dirhem kabl etti. Krtn arln da deitirip, dirhemin arlnn on drtte birine bir krt dedi. Yirmi krta bir miskl dedi. Hazret-i Osman, bu hesb zerine altn ve gm para bastrd. (Eyyb Sabri Paa) "Bir miskl 20 krttr" deyince, er' miskl (4.8 gr'lk arlk) anlalr. Bu misklin ka gram olduunu anlamak iin, 20'yi bir er' krtn arl olan 0,24 ile arpmak gerekir. (sm Efendi) Krt- er': Peygamber efendimiz zamnnda kullanlan ve hads-i erflerde ismi geen bir arlk birimi. Hanef mezhebinde, bir miskl, yirmi krttr. Bir krt- er', kabuksuz, ular kesilmi, kuru be arpadr. Byle be arpa, 0,24 gr. gelmektedir. Bylece, bir er' miskl, yz arpa, o da drt gram ve seksen santigram (4.80 gr.) arlnda olmaktadr. (bn-i bidn) Krt- Urf (Krt- rf): Kullanlmas det olan ve hkmetin kabl ettii miskl ve dirhemden kk bir arlk birimi. Osmanl Devleti'nde son kabl edilen rf miskl 24 krt ve bir krt da 20 santigram idi. Buna gre, rf miskl 4.80 gram olmaktadr. er' miskl ile rf miskl ayn arlktadr. (M. Sddk Gm)

KISS: lenen suun, yaplan ktln aynsn suluya tatbk ederek cezlandrma, ldreni ldrme, yaralyan yaralama, bir uzvu kesenin uzvunu kesme cezs. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Kasten ldrlenler iin size ksas yapmak farz klnd. Hr ile hr, kle ile kle, kadn ile kadn ksas olunur. ldrlm olann kardeinden (yni vrislerinden, velsinden), ktilin lehine olarak bir ey balanr da ksas drlrse; lenin velsi hakkndan ziyde olmayarak, rfe gre (tyin edilmi) diyet (para cezs) almaldr. Ktil de, lenin velsine cb eden (gereken) diyeti gzel bir ekilde demelidir. te byle affederek diyet almak, Rabbiniz tarafndan size bir hafiflik (kolaylk) ve merhmettir. Kim bu balama ve diyet altan sonra, ktil ile veya ktilin akrabs ile dmanlk yaparak tecvzde bulunursa (kan dvs gderse), onun iin hirette ok ackl bir azb vardr. Ey akl shipleri! Bu ksasta sizin iin bir hayt vardr. mit edilir ki, siz (haksz yere adam ldrmekten) saknrsnz. (Bekara sresi: 178, 179) Ksas cezsnn uygulanabilmesi iin u artlarn bulunmas gerekir: 1) Sulu kil (akll) ve bli (ergenlik ana gelmi) olmal. 2) Suun hata veya zor sonucu deil, amden (kasten, bilerek) ilenmesi. 3) ldrlen kiinin mrslarnn ksas istemeleri ve ksas yerine getirilirken, len kiinin mrslarnn hazr bulunmas. ldrlen kiinin ksas isteme hakkna shib olan mrslarndan yni vellerinden biri, ktili affederse veya vel ile ktil, belli bir mal, para ile uyuurlarsa yhut yaralanan kii suluyu affederse ksas yaplmaz; ksas diyete evrilir. Yni uyumak iin bildirilen mal veya para alnr. (Molla Hsrev) KISKAN: Allah telnn bakasna ihsn ettii nmetin ondan alnmasn, onun elinden kmasn ve yalnz kendinde olmasn isteyen kimse. (Bkz. Hased) Kskan insan, mr boyunca rahatszdr. Byle insanlar, kendinden aadakilere bakmaz, hep kendisinden yksek ve varlkl olanlara bakar ve onlar kskanr. (Muhammed Akkermn) KISMET: 1. Nasb. Allah telnn ezelde (sonsuz ncelerde) herkes iin diledii ey. Bir mslman ancak her hangi bir ite akln kulland, her reye ba vurduu ve son derece alt hlde bir baarya ulaamazsa, me'ys (midsiz) olmamal ve bu sonucun Allah telnn kendisi iin mnsip grd bir husus olduunu kabllenerek, ksmetine rz olmaldr. Yoksa hibir ey yapmadan, almadan, renmeden ve bilmeden yan gelip yatmak ve azn havaya aarak ksmetini beklemek mslmanlkta byk gnhtr. (Kemahl Feyzullah) Ksmet ayn zamanda byk bir tesell kaynadr. "Ben vazfemi yaptm, fakat ne yapaym ki ksmetim bu imi" diyen bir mslman bir ite baarsz olsa bile, mitsizlie kaplmaz ve byk bir i huzru ile almaya devm eder. (Kemahl Feyzullah) Ksmetindir gezdiren yer yer seni, Gfil olma, kbet (sonunda) yer, yir seni. (Ahmed Mekk Efendi) 2. Birka kimsenin bir eydeki hisse-i yialarn (ayrlmam hisselerini) kile, terz, arn gibi bir l leti ile tyin ve tahsis etme, belli etme, ayrma.

Kassmn yni taksimt, bltrmeyi yapacak olann adletli, emin (gvenilir) ve ksmet iini bilmesi lzmdr. (Ebss'd Efendi, Abdullah Msul) KITMR: Eshb- Kehfin (s aleyhisselmn dninden olup, din dmanlar her taraf kaplad bir zamanda dinlerini korumak iin her eylerini terkedip hicret eden Efss (Tarsus)'daki maarada bulunan yedi kiiden birinin kpeinin ad. (Bkz. Eshb- Kehf) Eshb- Kehfe tbi olduu iin Ktmr'e Allah tel kymet verip, Kur'n- kermde ona iret etmitir ve Ktmr, Eshb- Kehf ile birlikte Cennet'e girecektir. (smil Hakk Bursev) KIYM: Ayakta durmak. Namazn iindeki farzlardan birisi. Kym, eyle tamam olur: 1) Ayakta durmak, 2) Secde yerine bakmak, 3) ki tarafna sallanmamak. (Kutbddn-i znik) Kym yapamayan hasta, oturarak, oturamayan, srt st yatp ba ile m, iret ederek klar. Yz, semya (ge) kar deil kbleye kar olmas iin ba altna yastk konur. Ayaklarn diker. Kbleye kar uzatmaz. (bn-i bidn) Kym bi Nefsih: Allah telnn zt (ztna it) sfatlarndan; varl kendinden olan, hibir eye muhtc olmayan. Allah telnn zt sfatlar altdr: Vcd (var olmak), Kdem (varlnn ncesi, balangc olmamak), Bek (varl sonsuz olmak, hi yok olmamak), Vahdniyet (ztnda, sfatlarnda ve ilerinde bir olmak), Muhlefetn lil-havdis (hibir mahlka, yaratlma, hibir bakmdan benzememek), Kym bi nefsih. Bz limler, vahdniyet ve muhlefet-n-lil-havdis sfatlarnn ayn olduklarn, bu sebeble sft- ztiyyenin be olduunu sylemilerdir. (Teftzn) KIYME SRES: Kur'n- kermin yetmi beinci sresi. Kyme sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Krk yet-i kermedir. Kymet hllerinden bahsedildii iin Sret-l-Kyme denilmitir. Srede ldkten sonra dirilme ve kymetin mutlaka kopaca, insann kymet gnndeki aczi, tel, o gn babo braklmayaca, onu basit bir meniden yaratan Allah telnn tekrar diriltmeye de kdir olduu bildirilmektedir. (Rz, Taber) Allah tel, Kyme sresinde melen buyuruyor ki: Gerek u ki; siz, arabuk geen (dny haytn ve nmetlerin)i seviyor, hireti brakyorsunuz. (yet: 20, 21) Kim Kyme sresini okursa, ben ve Cebril (aleyhisselm), kymet gn kymete inandna dir ona hidlik yaparz. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) KIYMET: 1. Allah telnn emri ile srfil aleyhisselmn sr denilen ve nasl olduunu bilmediimiz bir lete frmesi, (nefha-i l: Birinci frme) ile btn canllarn lp, her eyin yok olmas, kinttaki (varlk lemindeki) nizmn, dzenin bozulmas, kymetin kopmas. (Bkz. Sat) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kymet muhakkak gelecektir. Bunda hi phe yoktur. (Hac sresi: 7)

Ey insanlar! Rabbinizin azbndan korkun. Muhakkak kymetin zelzelesi (sarsnts) pek byk bir eydir. Onu grdnz gn, analar, emzirdikleri ocuklarn brakp unutur, hmile kadnlar ocuklarn drr. O gnn dehetinden sen insanlar sarho bir hlde grrsn, hlbuki onlar sarho deillerdir. Fakat Allah telnn azb ok iddetlidir. (Hac sresi: 1,2) Kymet kt insanlar zerine kopar (iyi insanlar bulunduka, Allah tel kymeti koparmaz). (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Yeryznde Allah diyen bir kimse kalncaya kadar kymet kopmaz. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Allah tel, sr frldkten sonra, kymetin kopmasn murd buyurduu vakit, dalar uar, bulutlar gibi yrmeye balar. Denizlerin bzs bzsna taar. Gnein nru giderek simsiyh olur. Dalar toz hline gelir. lemler birbirine girer. Yldzlar, dizili incinin kopup dald gibi olur. Gkler glya gibi erir ve deirmen dner gibi dner ki, iddetli bir ekilde hareket eder. Bzan toplanr, bzan da dmdz olur. Allah tel, gklerin para para olmasn emr eder. Yedi kat yerde ve yedi kat gkte ve krsde diri olarak kimse kalmaz. Her canl veft etmi olur ve eer rhn ise, rhu gitmi olur. Yerde ta stnde ta kalmaz. Gklerde hi canl kalmaz. (mm- Gazl, Kurtub, Kb-l-Ahbr) 2. Her canlnn lp, lemin nizmnn dzeninin bozulmasndan bir mddet sonra, yine Allah telnn emri ile srfil aleyhisselmn ikinci def sra frmesi ile btn llerin yeniden dirilip, hayat bulmasndan, yeni bir haytn balamasndan sonra herkesin bulunduklar yerden, kabirlerinden kalkp, maher (Arast meydan) denilen yerde toplanp, dnyda yaptklarndan hesba ekilecekleri ve herkesin Cennet'e veya Cehennem'e gidinceye kadar devm edecek olan zaman. Bu zamna kymet gn de denir. ...O (Allah tel) elbette sizi kymet gn maherde (Arast meydannda) kabirlerinizden toplayacaktr. Bunda asl phe yoktur... (Nis sresi: 87) Kymet gn, herkes drt sule cevb vermedike hesbdan kurtulamayacaktr. mrn nasl geirdi? lmi ile nasl amel etti? Maln nereden kazand ve nerelere harcad? Cismini bedenini nerede yordu, hrpalad? (Hads-i erf-Tirmiz) Kymet Almetleri: Kymetin kopmasnn yaklatna dir Reslullah efendimizin haber verdii byk ve kk almetler, iretler. On byk almet grlmeyince kymet kopmaz. Bunlar: Duhan (duman), Deccl, Dbbet-l-erd, gnein batdan domas, s aleyhisselmn gkten inmesi, Ye'cc ve me'cc'n kmas, douda, batda ve Arabistan'da yer batmas, bunlardan sonra Yemen'den bir ate kp, insanlar bir araya getirmesidir. (Hads-i erf-Mslim) Kymet almetleri, byk ve kk olmak zere iki ksmdr. Kk almetlerin saylar pekok olup, bir ksm ortaya km ve kmaya devm etmektedir. Bzlar unlardr: nsanlardan ilim, emnet kalkar, chillik artar. Emn kimse bulunmaz. Oyun ve alg letleri ok kullanlr. Adam ldrmek ve fitne ok olur. nsanlarda, birbirine kar sevgi kalmaz. slmiyet'e uygun iler ayp saylp, terk olunur. (bn-i Hacer-i Mekk, mm- Syt) Kymet-i Kbr: Byk kymet. Canllarn ldkten sonra tekrr diriltildikleri gn, zaman. Kymet gn. Kymet-i Sur: Kk kymet, herkesin kendi lm. KIYS:

Bir eyi dier bir eyle lme, bir eyi baka eye benzetme; hakknda nass (yet-i kerme ve hads-i erf) bulunmayan bir mes'elenin hkmn, buna benzeyen ve hakknda nass bulunan baka bir mes'elenin hkmne benzeterek anlama. Har sresi ikinci yet-i kermesinde melen; "Ey ilim shipleri! tibr ediniz (yni bilmediklerinizi bildiklerinize kys ediniz)" buyurulmutur. tibr etmek, benzetmek demektir. Bu yet-i kerme, kys ve ictihd emr etmektedir. (Beydv) Kys, mctehd (Kur'n- kermden ve hads-i erflerden mn karabilen) limler yapar. Byle olmayanlar kys yapamaz. Hicr drdnc asrdan sonra kys yapacak derin lim kalmad. (bn-i bidn, mm- Gazl, Ysuf Nebhn) Kur'n- kermden her ince bilgi elde edilir. Abdullah ibni Mes'd radyallah anh; "Onda, ncekilerin ve sonrakilerin btn ilimleri vardr" buyurdu. Kur'n- kermdeki bilgiler, hkmler sonsuzdur. Ancak bu bilgilerin bir ksm kapal ve rtldr. Ehli olanlar bunlar ilim ve ihls kadar anlayabilir. te, snnet, icm' (mctehid denilen limlerin bir hususta szbirlii etmeleri) ve kys ile; Kur'n- kermdeki kapal bilgiler meydana karlyor. Kymete kadar, btn insanlara lzm olacak hkmleri, drt mezheb imm anlam ve kitaplarna yazmlardr. (Seyyid Alizde) Kys, bid'at (dinde sonradan ortaya kan bir yenilik) deildir. nk kys, nssun yni yet-i kermelerin ve hads-i erflerin mnlarn meydana karmaktadr. Yoksa bu mnlara baka ey eklememektedir. (Ahmed Frk) Dn hkmlerin isbtnda; Kitb(Kur'n- kerm), snnet (Peygamber efendimizin szleri, ileri ve grp de mni olmadklar eyler), icm- mmet (mctehid denilen, derin limlerin bir mes'elenin hkmnde szbirlii etmeleri) ve kys mteberdir (geerlidir, kymetlidir). (Ahmed Frk) Zarr olarak bilinen tikd mes'elelerde yni inanlacak eylerde kys yoktur (olmaz). (Serahs) Nass (yet-i kerme ve hads-i erf) bulunan yerde kys yaplmaz. Biz, zarret olmadka kys yapmayz. Bir sul (soru) sorulunca, onun cevbn, nce Kur'n- kermde ararz. Bulamazsak, hads-i erflerde ararz. Yine bulamazsak, Reslullah efendimizin sohbetinde yetimi Eshb- kirmn herhangi birinin szlerini ararz. Bu sulin cevbn bunlarda da bulamazsak, kys yaparak cevbn buluruz. (mm- a'zam Eb Hanfe, Hamev, Hdim) Bir kiinin haber verdii hads-i erfleri veya kys ile anlalan bilgileri kabl etmeyen, beenmeyen kfir olmaz ise de, bid't ehli yni doru yoldan sapm olur. (bn-i bidn) KIYEM: arda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatlar farkl olan mal. Uzunluk ile llenlerden tarla, elde dokunan kuma, hal ve elbise, ev, dkkn, el yazmas kitab, irili ufakl olan karpuz kyemdirler. (bn-i bidn) KIYMET: Deer, tibr, stnlk. nsann kymeti ilim ve edeb iledir. Mal ve neseb (soy) ile deildir. (mm- fi) nsann kymeti, mn ve mrifetle (Allah tely tanmak, bilmekle)dir. Mal ve mevki ile deildir. (Muhammed Ma'sm Frk) KBR (Kibir): Kendini bakasndan stn grme.

Kur'n- kermde melen buyruluyor ki: Onu hatrla ki, meleklere; "dem'e (hrmet olarak) secde edin" demitik de btn melekler secde etmilerdi. Ancak iblis secde etmekten yz evirip kibirlendi ve kfirlerden oldu. (Bekara sresi: 34) Yeryznde haksz yere kibirlenenleri, yetlerimi anlamaktan (Kur'n- kermi kablden) evireceim. Onlar her mcizeyi grseler de onu kendilerine yol edinemezler. Fakat sapklk yolunu grrlerse, onu yol edinirler... te byle hareket etmeleri, yetlerimizi yalan saymalarndan ve onlardan gfil bulunmalarndan dolaydr. (A'rf sresi: 146) Kalbinde zerre kadar kibir olan Cennet'e girmeyecektir. (Hads-i erf-Mslim) Kibir, gurur ve vnme gibi duygular insann iine uvaldz gibi sapldrlar. nsann kibirlenmesi, kendinde grd fazletlerden ileri gelir. Ancak, insan evliydan bir mbrek zt tand zaman, btn bu fazletlerin, kesinlikle ve gerek olarak Allah telda bulunduunu anlar. Kendisinde bulunan her eyin, Allah tarafndan emnet olarak verildiini grr (Ali Havvs). Kendisinden daha fazla ilmi olan bir kimseyi grp de ondan kibir ve gururundan dolay istifdeye almayan kimse, en byk childir. (Ahmed Rif) KBRY: Allah telya mahss azamet, byklk, stnlk, ycelik. Allah tel, hads-i kudsde melen buyuruyor ki: "Kibriy, stnlk ve azamet bana mahsustur. Bu ikisinde bana ortak olan Cehennem'e atarm, hi acmam. (Berka) Kibriy sfat Allah telya mahsstur. nsan, nefsini ne kadar aalarsa, Allah telnn yannda kymeti o kadar ykselir. Kendine kymet verenin, Allah tel katnda kymeti olmaz. (Muhammed Hdim) KLBYYE: Eb Abdullah Kilb'n kurduu bozuk frka. Yetmi iki bid'at (sapklk) yolunun ess dokuz frkadr. Bunlar hric, i, mu'tezile, mrcie, mebbihe, cehmiyye, drriyye, neccriyye ve kilbiyyedir. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem ve drt halfesinin (aleyhimrrdvn) zamnnda bunlarn hibiri yoktu. (Abdlkdir Geyln) KLE: lek. Tahllar iin kullanlan bir l. Birka kimse arasnda mterek, ortak olup, kile veya vezn (tart) ile llen bir mal, lmeden paylamak fiz olur. Kile ile satlan eylerden, ayn cinsten olmayanlar, birbiri ile (mesel arpa budaya karlk) satlrken, hacimleri ayn olsa da, veresiye satmak fizdir. (mer Nesef) KLSE: Kense; hristiyanlara mahss ibdet yeri. Hristiyanlktaki mezheblere de kilise denilmektedir. Hristiyanlar, Romallar zamnnda ibdetlerini gizli olarak maaralarda, mahzenlerde yaparlard. Ak ibdet yerleri yoktu. nk Roma imparatorlar, hristiyanl yasakladklar gibi inananlar da yakalayp ldryorlard. Bizans imparatoru Konstantin'in, resm din olarak hristiyanl kabl etmesinden sonra, kiliseler yaplmaya baland. Konstantin'den sonra

birok kilise yapld ve kilise mmrsi ortaya kt. (Harputlu shk Efendi) Hristiyanln eitli siys sebeplerle mezheplere ayrlmasndan sonra, kiliseler de ayrld. Merkezi Roma'da bulunan ve rhn lideri papa olan katolik kilisesi, merkezi stanbul'da bulunan ve rhn lideri patrik olan ortodoks kilisesi ve ngiltere'de gelien Anglikan kilisesi bunlardandr. (Harputlu shk Efendi) Necs (pis) olmak ihtimli bulunan yerlerde, mesel kabristnda, hamam iinde ve kilisede namaz klmak mekrhtur. Souk ve baka sebeble ak yerde namaz klnamaz ve baka yer bulunamazsa, kilisede hem yalnz, hem cemat ile klmak ciz olur. Namazdan sonra hemen kmaldr. nk kilisede eytanlar toplanr. Kilisede bulunan kfr almetleri boaltlrsa namaz klmak mekrh olmaz. (bn-i bidn) Bugn hristiyanlarn kiliselerinde ve yahdlerin havralarnda kalblerin ve ruhlarn deil de, nefislerin ve dncelerin birletirilmesine allmaktadr. Bunun iin kiliseler, havralar bir mbed (ibdethne) deil, bir politika ve konferans yeri olup, insanlar uyuturarak, liderlerin, eflerin arz ve dnceleri istikmetinde srklenmektedirler. (M. Sddk bin Sad) KL-U-KL: Dedi-kodu. Gbet. (Bkz. Gbet) Geirme mrn m'min, sakn ki, kl--kl zre! Szn mnsn anla, ne yrrsn hayl zre. (M. Sddk bin Sad) KN: Gizli dmanlk. (Bkz. Hkd) Hiddet ve kin, hakkatleri gren gzleri kr eder. fke iyi dnmeyi daraltr, insan yanltr. (Hac Bayram- Vel) KNYE LAFIZLAR: Birka mnda kullanlan kelimeler. Hem boamada hem de baka yerde kullanlan szler. Erkek kinye syleyince, boamaa niyet etti ise veya fkeli ise karsn boam olur. "Var ykl git. Artk seni istemem, babann evine git. Seni boamak istiyorum" gibi szler, boamak niyyet edilmedike talk, boama olmaz. Brakmak, terketmek lafzlar (kelimeleri) kinye iseler de boamak iin kullanlmalar det olduundan boamada kinye deil, sarh (ak) szlerden saylr. Bunlarla derhl boama meydana gelir. (bn-i bidn) KR: Bir maln, menfaatine yni kullanlmasna karlk olarak verilen cret. Bir evin, bir i yerinin veya herhangi bir mlkn, tat veya binek hayvannn, shibi tarafndan faydalanlmak ve kullanlmak zere belli bir cret karlnda bir mddet iin bakasna verilmesi. (Bkz. cre) Kir mddeti bitince, mal shibi uzatmaz ise, kirc kar. Mal olduu gibi teslim etmesi lzmdr. Teslim etmezse, gasb etmi olur. Fakat kullanma sebebi ile herkes iin meydana gelmesi det olan harblk, yklmalar ve bozulmalar kabahat saylmaz. (Ali Haydar Efendi) Mal shibi, kiry pein alp, mal teslim etmezse, geen zamnn cretleri mlknden kar; kircya geri vermesi lzm olur. (Fetv-i Hindiyye) KRMEN KTBN: nsanlarn iki omuzunda bulunup, onlarn sevb ve gnhlarn yazan iki melek. Hafaza

melekleridir diyen limler de olmutur. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Hlbuki zerinizde gzetleyici, amellerinizi yazan (Allah indinde) Kirmen ktibn melekleri vardr. (Ki onlar, hayr ve erden) ilediklerinizi (yaptklarnz) bilirler. (nfitr sresi: 10-12) Kirlenince abuk gusl (boy) abdesti aln! nk, Kirmen ktibn melekleri cnp gezen kimseden incinir. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Kirmen ktibn denilen meleklerden sa taraftaki melek, soldakinin miridir ve iyi ileri, ibdetleri yazar. Soldaki melek, ktlkleri yazar. (Kemahl Feyzullah) Kirmen ktibn, insandan yalnz cimda ve helda ayrlrlar. Helda iken yaplanlar, Allah tel meleklere bildirir. Heldan knca yazarlar. (Kutbddn-i znik) Bir kimseye selm verirken, ok kimseye verir gibi vermelidir. nk m'min yalnz deildir. Kirmen ktibn adndaki iki melek, onunla berberdir. (M. Muhammed Rebhm) KSNYYE (Keysniyye): inn kollarndan. Muhtr bin Eb Ubeyd es-Sekf'nin kurduu bozuk frka. Muhtr bin Eb Ubeyd es-Sekaf'nin bir ad da Keysn olmas sebebiyle Keysniyye denilmitir. Bu frkaya Muhtriyye veya Bediyye de denir. Hazret-i Ali'nin olu Muhammed bin el-Hanefiyye'nin babasndan sonra immetini (halfeliini) kabl eden Keysniyye frkas, Allah telnn bed (nceki hkmn deitirme) sfat olduunu sylerler. Muhammed bin el-Hanefiyye'nin Radv dalarnda yaadna, sanda ve solunda birer arslann ve bir parsn onu koruduuna ve onun gelecek Mehd olduuna inanrlar. (Abdlazz Dehlev) Keysniyye mensuplar, dine, namaz, oru, zekt v.s. gibi hkmlerin te'vilini (yorumunu) reninceye kadar uyar. Farzlarn bir ksmn terk ederler. (Abdlkhir Badd) KSVE: Giyecek. Nafaka vermekle vazfeli kimsenin bakmakla mkellef bulunduu kimselere te'min etmekle ykml olduu giyecek. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: ...Onlarn (annelerin) det olduu ekli ile yiyecei ve kisvesi; ocuk kendisinin olana (babaya) ittir. Kimse gc yettiinden fazlasyla sorumlu tutulmaz. (Bekara sresi: 233) Dnimizce nafaka; yiyecek, kisve ve oturacak yer demektir. Kitaplarn ounda, yalnz yiyecek mnsna kullanlmak det olmutur. Fakir olan zevcin, zengin olan zevcesine, orta hllilere det olan nafaka vermesi lzmdr. Fakir nafakas verip, aradaki fark, zengin olunca der. (bn-i bidn) Kisve, senede iki gmlek ve iki himr (ba rts) ve iki milhfedir. Milhfe (ferce veya manto), kadnn sokaa karken giydii bir eydir. Bunlarn biri yazlk, biri klktr. imdi kisveye, i donu, cbbe (kaln manto), yatak, yorgan da ilve etmek lzmdr. K mevsiminde, gmlek ynden, manto ve himr ipekten olur. Ayakkab, mest sokaa kmak iin olduklarndan, nafakaya dhil edilmemitir. Fakat zaman ve memleketin detine gre dhil edilirler. Memleketin detine gre, kadna lzm olan gd, elbise ve ev eysnn hepsi nafakaya dhil olur. Zevcin bunlar getirmesi lzmdr. (bn-i Nceym) Kisve-i erfe: Reslullah efendimizin medfn bulunduklar hcre-i sedet stndeki kubbe zerine

serilen rt. Hcre-i sedetin be keli duvarlar yaplrken zerlerine bir de kk kubbe yaplmt. Bu kubbeye, Kubbet-n-nr denir. Osmanl pdihlarnn gnderdikleri kisve-i erfe bu kubbe zerine rtlrd. Kubbet-n-nr zerine gelen, mescid-i sedetin byk yeil kubbesine Kubbet-l-hadr denir. (Eyyb Sabri Paa) KTB: 1. Edille-i er'iyyenin (slm dnindeki hkmlerin, din bilgilerinin) birinci kayna olan Kur'n- kerm. Kitb; Allah telnn, Resl Muhammed aleyhisselma indirdii, mushaflarda yazl, bize kadar tevtr yoluyla, yalan zere birlemeleri aklen mmkn olmayan bir topluluk tarafndan Arabca olarak nakledilen kelm- kadmdir (Allah telnn szdr). Btn insanlarn dny ve hiret haytnn her ynne it hkmleri bilgileri ierisinde bulundurur. ine ald hkmler, bilgiler ksmdr: mn esaslarna dir hkmler, mkelleflerin sz ve ilerine dir bilgiler, rh ve mneviytn dzeltilip, nefsin ve ahlkn terbiyesine it hkmlerdir. (Abdlhakm Arvs) 2. Amel defteri. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz azmn, insan iin sahfesi alm olarak, kendisine vsl olan kitab gndeririz. (sr sresi: 13) Kitb ve Snnet: Kur'n- kerm ve Peygamber efendimizin hads-i erfleri (sz, i ve grp de bir ey demedikleri hususlar) mnsna olan bir terim. Snnet kelimesinin dnimizde mns vardr: "Kitb ve snnet" birlikte sylenince; Kitb, Kur'n- kerm, snnet de, hads-i erfler demektir. (Farz ve Snnet) denilince; farz, Allah telnn emirleri, snnet ise Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem snneti yni emirleri demektir. Snnet kelimesi yalnz olarak sylenince, er'at yni btn ahkm- slmiyye (slmiyet'teki emirler ve yasaklar) demektir. (M. Sddk Gm) Ezan, Kitb ve Snnet ile bildirilmitir. (bn-i bidn) Bir vel, slmiyet'e uyduka ilerler. lhmlar artar fakat, vellere gelen ilhmlar kitab ve snnetin stne kamaz. (Muhyiddn ibni Arab) nsanlar, Allah telnn sevgisine kavuturacak yol, yalnz Muhammed aleyhisselmn yoludur. Bundan baka olan dinler, mezhebler, tarkatler, rylar kmaz sokaktr. nsan sedete kavuturmazlar.Kur'n- kermin ahkmn, hkmlerini renmeyen, hads-i erflere uymayan kimse, chil ve gfildir. Buna uymamaldr. Bizim ilmimiz, mezhebimiz kitb ile snnettir. (Cneyd-i Badd) ok vakit kalbime dnceler geliyor.Kitba ve snnete uygun bulursam kabl ediyorum. (Eb Sleymn Drn) Kitb- Mukaddes: Hristiyanlarn mukaddes bilip inandklar Ahd-i atk (Eski ahd) ve Ahd-i cedd (Yeni ahd) ksmlarndan meydana gelen kitab. ncl. s aleyhisselma ncl isminde bir kitb nzil oldu. Fakat yahdler bu kitab seksen sene iinde yok ettiler. Sonradan ortaya kan ve hristiyanlarn, Allah tel tarafndan gnderildiine inandklar Kitb- Mukaddes iki ksmdr. Birincisi, Ahd-i atk (Eski ahd), o zamna kadar gelen peygamberlerin (aleyhimsselm) ve bilhassa Ms aleyhisselmn

bildirdiklerini ihtiv eder. kincisi Ahd-i Cedddir (Yeni ahd). Esas olarak s aleyhisselma inananlardan Matta, Markos, Luka ve Yuhann'nn yazdklar kitablar olup, s aleyhisselmn hayt, yapt iler ve verdii nashatlar ihtiv eder. Fakat Kitb- mukaddes iinde bulunan hakki bilgilere birok yanl dnceler, efsneler ve hurfeler eklenmitir. (Manastrl Mderris Hc Abdullah Abdi Bey) Hristiyanlarn, Allah tel tarafndan gnderildiine inandklar Kitb- mukaddeste zulm, vaheti emr eden pekok yerler vardr. Ahd-i atik'in Huru (k) kitbnn 23. bbnn 23. ve 24. yetlerinden sonra Ms aleyhisselmn kadnlar sa brakt iin subaylarna kzd ve btn kadnlarn ve erkek ocuklarnn ldrlmesini emr ettii yazldr. (Harputlu shk Efendi) Bugn elde bulunan Kitb- mukaddeste mevcut olan ilim, akl ve ahlk d yazlar meydandadr. Buna karlk slm limlerinin akla, ilme, fenne ve medeniyete k tutan yazlar da dny ktbhnelerini doldurmaktadr. (Harputlu shk Efendi) KTBET: Ktiblik, yazclk, yaz yazma ilmi. 1. Gzel yaz ve gzel ifde iin lzm olan yaz yazma usl ve kideleri. Din bilgileri, dnyda ve hirette huzru, sadeti kazandran bilgilerdir. Bunlar da iki ksma ayrlr: Ulm-i liyye (yksek din bilgileri) ve ulm-i ibtidiyye (let ilimleri). Yksek din bilgileri sekizdir. Bu sekiz yksek din bilgisini renebilmek iin lzm olan let ilimleri on ikidir. Bunlar; sarf, itikk, nahv, kitbet, itikk- kebr, lgat, metn-i lgat, beyn, me'n, bed, belgt ve in ilimleridir. Din limi olmak iin sekiz yksek din bilgisini btn incelikleri ile fen bilgilerini de lzmu kadar renmek lzmdr. (Abdlgn Nabls) 2. Klenin belirli bir creti demek veya bildirilen artlar yerine getirmek karlnda zd edileceine (serbest braklacana) dir shibi ile yapt akid, szleme. (Bkz. Mkteb) KTABLI KFRLER: ncl ve Tevrt'tan birine inanan kfirler. Hristiyanlar ve Yahdler. (Bkz. Ehl-i Kitab) Mslman erkein kitabl kfir kadn nikh etmesi cizdir. Baka kfir kadnla ve mrted olmu, dinden km kadnla evlenmesi ciz deildir. (bn-i bidn) KTABSIZ KFRLER: Ehl-i kitbn dndaki kfirler, dinsizler. Mslmanlar, hirete inanyor. Kitabsz kfirler inkr ediyor. Tekrar dirilmek olmasayd, inanmayanlar bir ey kazanmaz, mslmanlar da zarar etmezdi. Fakat kfirlerin dedii olmaynca, sonsuz azb ekeceklerdir. (Hazret-i Ali) Kitabsz kfirlerin kestikleri yenmez, kzlar alnmaz ve kz verilmez. (Muhammed Hdim) Her mslman iyi bilsin ki, btn san'atlar, farz- kifyedir. Bunu dnerek, bir san'ata yapmak, ibdet etmek olur. ster kitabl kfirler kef etsin, bulsun, ister kitabsz kfirler, her san'at renmek ve hele harb vstalarn en modern, en ileri ekilde yapmaa almak farzdr. (mm- Gazl) KOMU: Bitiik evlerde veya yakn evrede oturan kimse veya kimseler. Ev satn almadan evvel, komularn nasl olduklarn aratrnz! Yola kmadan evvel, yol arkadanz seiniz! (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Komuya hrmet etmek ana-babaya hrmet etmek gibi lzmdr. (Hads-i

erf-ir'at-l-slm) Zmm (gayr-i mslim vatanda) komunun bir hakk, mslman komunun iki hakk, akrab olan komunun hakk vardr. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Allah tel, bir slih mslman hrmetine, komularndan binlerce bely, felketi uzaklatrr. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Komusunun a yattn bildii hlde, kendisi tok yatan, kmil (mn olgun, tam) bir m'min deildir. (Hads-i erf-Nisb-l-Ahbr) Hukk-i ibd, kul hakkn gzetmektir. Kul hakknn en nemlisi, ana-baba hakkdr. Tatl dil ile, gler yzle, yardmlarna komakla, onlarn gnllerini kazanmaya almaldr. Sonra komu hakk, hoca hakk, kar-koca hakk, arkada hakk, sonra hkmetin hakk gelir. (Abdlhakm bin Mustaf) Dnyda en kymetli ey; mslman, slih, Allah telnn ve mahlklarn haklarn bilen ve gzeten komudur. Herhangi bir kimseye yaplmas haram olan bir fenalk, komuya yaplrsa, gnh katkat daha fazla olur. Herhangi bir kimseye yaplmas sevb olan bir iyilik, komuya yaplrsa, sevb katkat daha fazla olur. (Seyyid Alizde) Kfir olan komuyu da incitmemek, ona da iyilik yapmak, ihsn etmek lzmdr. (bn-i Hacer-i Mekk) KONAK: Tasavvufta ilerlerken her iki derece aras. Allah telya yakn olmak, ulamak hussunda tasavvuf bykleri; "nsan kavuturan konaklar sonsuzdur, bitmez tkenmez" demilerdir. (mm- Rabbn) KLE: Allah yolunda harb ederken, kfirlerden alnan esir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Allah'a ibdet edin, O'na hibir eyi ortak komayn. Bir de ana-babaya iyilik edin. Akrabya, yetimlere, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa, yolcuya ve ellerinizdeki klelere de iyilik edin. nk Allah byklenen ve vnen kimseyi sevmez. (Nis sresi: 36) u iki gsz, yni kle ve kadn hakknda Allah'tan korkunuz. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Kim klesinin yzne bir tokat atsa, veyhut onu dse, onun keffreti (cezs) kleyi zd etmesidir. (Hads-i erf-Snen-i Tirmiz) slmiyet, btn klelere ve hizmetilere iyi mumele edilmesini, onlara efkat ve merhametle davranlmasn emretmitir. (Van Denberg) KT ARKADA: nsann dnini, mnn, edebini, haysn ahlkn bozan, dny ve hiret sedetini kaybettiren arkada. in temeli iyi insanlarla konumak, kt arkadatan saknmaktr. (mm- Rabbn) mnn dman drttr: Sada kt arkada, solda nefsin hevs (arzu ve istekleri), nde dnyya dkn olmak ve arkada eytan. Bunlarn hepsi insann mnn almak isterler. Kt arkada, yalnz insann maln, parasn almak, dnysn almak iin aldatanlar deildir. Arkadalarn en kts, en zararls, insann dnini, mnn, edebini, haysn, ahlkn bozmaa uraanlar, bylece dny ve hiretine, ebed sedetine saldranlardr. mnmz, bu

dmanlarn errinden ve slm dmanlarnn aldatmalarndan Allah tel emn eyleye. (Muhammed znik) Bir kalb, iyi arkadalarn nashatlarna ve akla tbi' olup, slmiyet'e uyarsa, nrlanr, temiz olur. Dny ve hirette sedete, huzra kavuur. Kt kimselerin ifl edici, aldatc szlerine, yazlarna ve nefse, eytana uyup, slmiyet'e uymayan kalb kararr, bozulur. Nurlu, temiz kalb, slmiyet'e uymay sever. Kararm kalb, kt arkadaa, nefse, eytna uymay sever. Allah tel ok merhametli olduu iin, dnynn her yerinde yeni doan ocuklarn kalblerini temiz olarak yaratmaktadr. Bunlar, sonralar analar, babalar ve kt arkadalar karartmakta, kendileri gibi yapmaktadr. (Abdlhakm bin Mustaf) Kt arkada kt ylandan daha ktdr. Zr kt ylan can alr. Kt arkada ise can ve mn alr. (Ali Rmiten) KT DN ADAMI: lmini dny kazancna, mala, mevkye kavumaya vsta eden, ilmi ile amel etmeyen, insanlar ibdete ve hirete ynelmeye tevik etmeyen din adam. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Kbe'yi tavf ediyorken; "Hangi insan daha ktdr?" diye soruldu; "Kt olan sorma, iyi olan sor! limlerin kts insanlarn en ktsdr" buyurdu. nk limler bilerek gnh ilemektedir. s aleyhisselm; "Kt din adamlar, su yolunu kapayan kaya gibidir. Su kayadan szp geemez. Akmasna da mni olur" dedi. Hads-i erfte; "Kymet gn azblarn en iddetlisi, ilmi kendisine faydal olmayan din adamnadr" buyruldu. (Muhammed Hdim) Kalbe gelen htrann (dncenin) cinsini anlamak iin, smiyet'e uygun olup olmadna baklr. Byle anlalamazsa, slih (iyi, dindar) olan bir lime sorulur. Slih olmayan, dni dny kazanlarna let eden kt din adamna sorulmaz. Yhut, Reslullah sallallah aleyhi ve selleme kadar stadlarnn hepsi bilinen hakk bir rehbere, yetimi ve bakalarn yetitirmeye ehil bir slm limine sorulur. (Muhammed Hdim) nsanlarn sadeti, limlerin elinde olduu gibi, insanlar felkete, Cehennem'e srkleyenler de, din adam eklinde grnen, din dmanlardr. Din adamlarnn iyisi, insanlarn en iyisidir. Dni dny isteklerine let eden, herkesin mnn bozan, din adam da, dnynn en ktsdr. nsanlarn sadeti ve felketi, doru yola gelmesi ve yoldan kmalar din adamlarnn elindedir. Byklerden biri, eytan bo oturuyor grp, sebebini sormu, eytan demi ki: "Bu zamnn kt din adamlar, bizim iimizi gryor. nsanlar yoldan karmak iin bize i brakmyorlar." (mm- Rabbn) KT HUY: Dnin ve akln beenmedii huy. nsanlarn hi ekinmeden, sklmadan yaptklar gnah, kt huylu olmaktr. (Hads-i erf-Berka) Scak su buzu erittii gibi, iyi huy da, hatlar eritir.Sirke bal bozduu gibi, kt huy; hayrt, hasent (iyilikleri) mahveder. (Hads-i erf-Berka) Bir kulun ibdetleri ok olsa da, kt huyu, onu Cehennem'in dibine gtrr. Bzan kfre gtrr. (Hads-i erf-Berka) Kt huylar, kalbi, rhu hasta eder. Hastaln artmas, kalbin, rhun lmne sebeb olur. Kt huylarn en kts olan irk, kfr (Allah telya ortak komak) ise, kalbin, rhun en byk zehiridir, hemen ldrr. mn olmayann kalbi temiz olmaz. lm, kokmu olan kalbin temiz olmas dnlemez. (Muhammed Hdim) Her mslman, kalbinden kt huylar karp, iyi huylar yerletirmelidir. Bir kan

karp, birkan yerletirmekle, insan gzel huylu olmaz. Tasavvuf, insan olgunlatran yoldur. Byle olmayan yola tasavvuf denmez. (Muhammed Hdim) KUB MESCD: slm trihinde Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) hicreti srasnda Medne-i mnevvere yaknnda bulunan Kub'da ilk def in edilen mescid. Bir kimse evinde gzel bir gusl abdesti alarak Kub mescidine gelir de bu mbrek mescidde namaz klmaktan baka bir niyeti olmazsa bir umre etmi gibi kendisine sevb verilir. (Hads-i erf-Merk) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Mekke'den Medne'ye hicret buyururken, Medne-i mnevvereye yakn olan Kub kynde birka gn misfir kald. lk i olarak mslmanlarla birlikte Kub mescidini yapt. Cum gn Medne'ye doru yola kt. Rana vdisinden geerken le vakti olmutu. Burada ilk Cum namazn kld ve ilk hutbeyi okudu. (Abdlhk- Dehlev) KUBBE- HADR: Medne-i mnevverede bulunan Peygamber efendimizin kabr-i erfinin zerindeki yeil kubbe. Kubbe-i hadr, mslmanlarn gz bebeidir. Mslmanlar, kubbe-i hadrnn altnda bulunan mbrek hcre-i sedeti ziyret etmeyi, kurtulularna sebeb bilirler. nk Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Kabrimi ziyret edene efatim vcib olmutur" buyurmutur. (Abdullah- Msul, Tcddn Sbk) Msr Trkmen sultn Seyfeddn Slih Klvn rahmetullahi aleyh, 1279 (H. 678) senesinde Hcre-i sedet zerine bugnk Kubbe-i hadry ilk olarak yaptrp kurun ile kapatt. (Abdlhak- Dehlev) KUBR: Kabirler, mezrlar. nsanlarn lnce defnedilmeleri, gmlmeleri iin dne uygun kazlan yerler. (Bkz. Kabir) KUDDSE SRRUH: Daha ok Allah telnn sevdii kullar olan evliydan birinin ismi anlnca veya yazlnca, onun srr (ii) temiz ve mbrek olsun mnsna sylenen veya yazlan du, hrmet ve sayg ifdesi. ki kii iin "Kuddise Sirruhm" ikiden ok iin "Kuddise sirruhm" denir. mm- Rabbn hazretlerinin babas Abdlehad hazretlerinin std (hocas) ve Hindistan evliysnn byklerinden Abdlkudds kuddise sirruh, oluna yazd bir mektubunda buyuruyor ki: "Olum! Vaktin kymetini bil. Gece-gndz ilim renmeye al. Her zaman abdestli bulun. Be vakit namaz snnetleri ile ve ta'dl-i erkn (rkda, kavmede yni rk'dan kalkp ayakta iken, iki secdeyi yaparken ve celsede yni iki secde arasnda oturmada btn zlar, organlar hareketsiz kaldktan sonra, Sbhnallah diyecek kadar durmak) ile, huzur (kalben Allah tel ile berber olmak) ve hu (Allah teldan korkmak ve tevzu hli) ile ve eratin shibinin (Peygamber efendimizin) bildirdii gibi klmaya al. Bunlar yapnca, dnyda ve hirette saysz nmetlere kavuursun." (M. Him-i Kem) KUDDS (El-Kudds): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Azamet ve celline, byklne lyk olmayan, noksanlk ve eksiklik getiren eylerden, his organlarnn anlad, hayl gcnn hayl ettii, htra gelen ve dnlebilen her trl vasftan ve zellikten mnezzeh, pk ve temiz olan.

Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah'tan baka ilh yoktur. O, mlk hi yok olmayan bir Mlik (shib)tir. Kudds'tur..." (Har sresi: 23) Her gn bin def el-Kudds ism-i erfini syliyen kimsenin gnl danklktan kurtulur. (Ysuf Nebhn) KUDRET: G, gl olma. 1. Allah telnn sfat- sbtiyyesinden biri. Allah telnn her eye gcnn yetmesi. Allah tel yet-i kermede melen buyuruyor ki: Gerekten, gklerin ve yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca geliinde, akl shipleri iin, Allah'n varln, kudret ve azametini gsterir, kesin delller vardr. (l-i mrn sresi: 190) Eb Mes'd el-Bedr anlatt: Hizmetimi kam ile dvyordum. Arkamdan; "Ey Eb Mes'd! Sen bil ki..." diye bir ses iittim. fkemden, bu sesin mnsn anlayamadm. Bana yaklanca, bir de ne greyim Reslullah efendimiz bana hitben; "Ey Eb Mes'd! Allah telnn senin zerindeki kudreti, senin bu hizmetiye kar kudretinden daha byktr" buyurdu. Bunun zerine ben; "Bundan sonra hizmetimi bir daha dvmeyeceim" dedim. (mm- Mslim) Allah tel, Kur'n- kermin birok yerinde; "Sizden evvel gelip geenlerin hayatlarn, gittikleri yollar ve balarna gelenleri, gzden geirip, onlardan ders alnz. Yerleri, gkleri canllar, canszlar ve kendinizi inceleyiniz! Grdklerinizin iini, zn aratrnz. Btn bunlarda, yerletirmi olduum kuvvetimi, kudretimi, byklm ve hkimiyetimi bulunuz, grnz, anlaynz" melinde emirler buyurmaktadr. (mm- Gazl) Kymet gn btn canllar, maher yerinde toplanacak. Her insann amel defterleri uarak shibine gelecektir. Bunlar; yerleri, gkleri, zerreleri, yldzlar yaratan, sonsuz kudret shibi olan Allah tel yapacaktr. (Mevln Hlid-i Badd) Dil, kretmek iindir. Rabbini bilen, dilini gybet iin kullanmaz. Kulak; Kur'n- kerm ve nashat dinlemek iindir. Btl ve bo szler iin deildir. Gz; Allah telnn kudret ve san'atn grmek iindir. Ein dostun aybn grmek iin deildir. (Sa'd rz) nsann esas zellii; cizlik ve muht olmasdr. Hak telnn sfat- ztiyyesi ise; kudret ve gn (kimseye muhtc olmamak) dr. (Bursal smil Hakk) 2. Kullara it snrl olan g, kuvvet. Kul her iinde, yapp yapmamakta serbest olup, ikisinden birini elbette seecek; i, iyi veya fen olacak, gnh veya sevb kazanacaktr. Allah tel kullarna, emirlerini ve yasaklarn yerine getirecek kadar kudret ve ihtiyr (beenmek, semek gc) vermitir. Daha ok vermesine, lzm yoktur. Lzmu kadar vermitir. Buna inanmayan, Kolay eyleri anlamayan kimsedir. Kalbi hasta olduundan, slmiyet'e uymamaya bahne aramaktadr. (mm- Rabbn) Bugn elinde var iken frsat, hiret hazrl yap hemen nk sende bulunan bu kudret Elden ele geer gider dim. (Sa'd rz) KUDS:

Filistin'de, Sleymn aleyhisselm tarafndan in ettirilen Mescid-i Aks'nn bulunduu ehir. Bu ehir trih kitaplarnda ly adyla da zikredilir. Trihi ok eskilere dayanan Kuds ehri, trih boyunca pekok igl ve yamaya urad. surlu hkmdr Buhtunnasar (Nabukatnazar) Kuds' zabt ettii zaman ehri yakp ykt. Mescd-i Aks'da bulunan altn, gm ve dier mcevherleri Babil'e gtrd. M.S. 70 senesinde Romallar tarafndan tekrar igl edilerek yaklp yklan Kuds ehri, 120 ylnda tmir, hazret-i mer'in halfelii srasnda da mslmanlarca fethedildi. 1099 (H.492)'de hallar (hristiyanlar) Kuds' istil edince yakp yktlar. Pek ok mslman kadn ve ocuk demeden kltan geirdiler. Bu arada Mescid-i Aks'y da yamalayp stne ha diktiler. erisine heykeller koyarak kiliseye evirdiler. Sultan Salhaddn-i Eyyb 1187 (H. 583)'de Kuds' hallardan kurtarp, Mescid-i Aks'dan halar ve putlar kaldrtt. Yavuz Sultan Selm Han zamannda Osmanl idresine giren Kuds, Birinci Dny savandan sonra, mslman Trklerin elinden kt. 1967 (H. 1387)'deki Arap-sril savanda Kuds, yahdler tarafndan igl edildi. (slm Trihi Ansiklopedisi) Mslmanlar hicretten on alt ay sonraya kadar Kuds'teki Mescid-i Aks'ya ynelerek namaz kldlar. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem mrca buradan ykseldi. (Abdullah- Dehlev) Hazret-i mer Kuds' feth edince, Kuds'teki kiliselere dokunulmamas iin emir verdi ve hristiyanlarla anlama yapt. Kuds ahlisine bir de emannme (emniyet belgesi) verdi. Emannmede buyurdu ki: " bu mektb, mslmanlarn emri mer bin Hattb'n, ly (Kuds) ahlisine verdii emn mektubudur ki, onlarn; varlklar, hayatlar, kiliseleri, ocuklar, hastalar salam olanlar ile teki milletler iin yazlmtr..." (Taber) KUL: 1. bdet eden, itat eden, hizmet eden, canl mahlk (insan, melek ve cin). Allah tel buyuruyor ki: "Ey kulum!Emrettiim farzlar yap, insanlarn en bidi olursun. Yasak ettiim haramlardan sakn, ver' shibi olursun. Verdiim rzka kanat eyle, insanlarn en gansi olursun, kimseye muhtc kalmazsn. (Hads-i kuds-Riyz-s-Slihn) Ben kulum. Kullar gibi yere oturur yerim. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Cenb- Hakk'n kullar zerindeki hakk; onlarn kendisine ibdet etmeleri ve baka hibir varl O'na irk (ortak) komamalardr. (Hads-i erf-Mslim) Bir kimsenin Allah telya kul olmas iin, O'ndan baka eylere kul olmaktan ve balanmaktan tam kurtulmas lzmdr. (mm- Rabbn) Kulun hakk mna kavumas iin, drt ey lzmdr; btn farzlar edeble yapmak, hell yimek, grnen ve grnmeyen btn haramlardan, yasaklardan saknmak ve bu ne lnceye kadar devm etmeye sabretmek. (Sehl bin Abdullah- Tster) 2. Kle. (Bkz. Abd ve Kle) Kul Hakk: Bir kimsenin, bakas zerindeki hakk, alaca. zerinde kul hakk olan, mahlklarn malna, rzna dokunan, lmeden nce helllasn, desin! Zr o gn altnn, maln deeri olmaz. O gn hak deninceye kadar, kendi sevblarndan alnacak, sevblar olmazsa, hak shibinin gnhlar buna yklenecektir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Kul hakknn en mhimi ana-baba hakkdr. Tatl dil ile gler yzle yardmlarna komakla, onlarn gnllerini kazanmaa almaldr. Sonra komu hakk, hoca hakk,

kar-koca hakk, arkadalk hakk gelir. (Muhammed Rebhm) Allah yolunda ehd olann, kul haklarndan baka btn gnhlar affolur. Kul haklarn da Allah tel, kymette helllatracaktr. (Ahmed Zhd) lenen gnahlarda kul hakk varsa, buna tvbe iin; kul hakkn hemen demek, hak shibi ile helllamak, ona iyilik ve du etmek de lzmdr. Mal shibi, hakk olan lm ise, ona du, istifr edip, ocuklarna, vrislerine verip demeli, bunlara iyilik yapmaldr. (mm- Rabbn) KULLETEYN: Eni boyu ve derinlii altmar santimetre veya ap 48, derinlii 96 santimetre olan bir kp veya silindir eklindeki havuz veya 500 rtl yni 220 kg su. Hanef mezhebinde akar suya ve byk havuza, fi mezhebinde kulleteyn miktr olan suya, Mlik mezhebinde herhangi miktardaki bir suya pislik derse, pisliin eserinden biri, yni rengi, kokusu veya tad belli olmayan her tarafndan abdest ve gusl (boy abdesti) ciz olur (alnr). (bn-i bidn) Hanef mezhebinde kk havuza, fi'de ise kulleteynden az olan suya, az necset (pislik) derse sfat (zellii) yni rengi, tad, kokusu deimese de necs (pis) olur. nsan imez ve temizlikte kullanlmaz. (Alddn-i Haskef) KUMAR: Para veya baka bir menfaat karl oynanan oyun; birka kimsenin aralarnda para veya mal toplayarak piyango ekip, isbet etmeyenlerin isbet edenlere mal veya para vermek iin szleme veya para ile kazanmak iin tahminde bulunma, toto. Karlkl para veya mal koyarak bahse tutuma. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! arap, kumar, dikili talar (putlar), fal ve ans oklar birer eytan ii, pisliktir. Bunlardan uzak durun ki, kurtulua eresiniz. (Mide sresi: 90) Kumar ile ele geen mlk olmad iin, satlmas ve satn alnmas ve yenilmesi ciz deildir, haramdr. (Kdzde Muhammed rif) KUNT DUSI: tat etme, ibdet. Hanef mezhebinde, vitir namaznn nc rek'atinde zamm- sre okunduktan sonra; afi mezhebinde, sabah namaznn farznn ikinci rek'atinde rkdan kalktktan sonra ve Ramazn- erf aynn yarsndan sonra vitir namaznn nc rek'atinde rkdan kalktktan sonra okunan du. Reslullah efendimiz zamnnda Bi'r-i Mne vak'asnda, Sahbe-i kirmdan (Peygamberimizin sohbetinde yetien mbrek arkadalarndan) yetmi kurr (hafz), miroullarnn resi Eb Ber mir bin Mlik'in yeeni mir bin Tufeyl ve adamlar tarafndan ehd edilmilerdi. Peygamber efendimiz bu hdiseye ok zldler. Bu elm hdiseyi yapan kablelere, bel iin bir ay sabah namaznda o mrikler aleyhine du buyurdu. te kunt dusnn balangc budur. Ondan evvel kunt okunmazd. (mm- Buhr) KUR'A EKMEK: Mterek maln ortaklar arasnda ekim yoluyla taksm edilmesine verilen isim. Hkimin bir mal, buna mterek mlik olan ortaklar arasnda kur'a ile taksim ettikten sonra, ortaklardan bzs, ekilen kur'adan vazgeemez. (bn-i bidn) Mlk shiplerinin haklarnn miktrlarn deitirmek veya ortaklardan birinin hakkn yok etmek, yhut hakk olmayana pay vermek iin yaplan kur'a harm olur. (bn-i bidn)

KUR'N-I KERM: Allah telnn Cebril aleyhisselm vstasyla Muhammed aleyhisselma yirmi senede Araba olarak indirdii, bize kadar ilk nzil olduu ekilde tevtrle, yalan sylemeleri mmkn olmayan stn vasfl insanlarn bildirmeleri ile gelen ve mushaflarda yazl olup, okunmas ile ibdet edilen, hibir kimsenin bir benzerini getiremedii ve getiremeyecei son ilh kitap. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: De ki, insanlar ve cinler birbirlerine yardmc olarak, (belgat, gzel nazm ve kmil mnda) bu Kur'n- kermin bir benzerini ortaya koymak iin bir araya gelseler, yemn olsun ki, yine de benzerini ortaya koyamazlar. (sr sresi: 88) Kur'n- kerm iin, bu sihirdir, bu ancak bir insan szdr, dedi. te bunu syleyeni, iddetli bir ate iinde, Cehennem'e atacam. iddetli atein ne olduunu sen ne bilirsin? O, (iine girenleri) ne kartr, ne azbdan vaz geer. nsann derisini karartr, yakar. Orada on dokuz (azb yapan melek) vardr. (Mddessir sresi: 24-30) Her kim be vakit farz namazda Kur'n- kerm okursa, Hak tel her harfine yz sevb verir. Her kim namazdan baka vakitlerde Kur'n- kerm okursa, her harfine on sevb verir. Her kim, (tegannsiz ve hrmetle okunan) Kur'n- kermi ayakta veya oturarak hrmet ile dinlerse, her harfine bir sevb verir. Her kim Kur'n- kermi hatm eylese (batan sona okusa), o kulun dus Allah indinde kabl edilir. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Kur'n- kerm okuyann ana-babas kfir olsalar bile, azblar hafifler. (Hads-i erf-Tenbh-l-Gfiln) Kur'n- kerme, ehliyeti olmadan mn veren, Cehennem'de azb grecektir. (Hads-i erf-Berka) Kur'an- kerm, Muhammed aleyhisselmn sz deildir. Allah kelmdr. Hibir insan yle dzgn syleyemez. Kur'n- kermde bildirilenlerin hepsine slmiyet denir. Hepsine inanan insana m'min ve mslman denir. Birini bile beenmemeye mnszlk, yni kfr denir. (Abdlhakm-i Arvs) Kur'n- kermin her bir harfinde bin bir derde bin bir trl dev (if) vardr. (Eb'l-Leys Semerkand) Modern ilmin on drt asr geriden tkib ettiiKur'n, ben ehadet ederim ki, Allah kelmdr. (Kaptan Dr. Coustea) Kur'n'n iinde pekok tekrarlar vardr. Onu okuduumuz zaman, bu tekrarlar bizi usandracak sanlyor, fakat biraz sonra bu kitap bizi kendisine ekiyor. Bizi hayranla ve sonunda byk saygya gtryor. (Goethe) slm dninin kayna olan Kur'n'da cihn medeniyetinin dayand btn temeller bulunmaktadr. O kadar ki, bugn bizim uygarlmzn, Kur'n'n bildirdii temel kideler zerine kurulduunu kabl etmemiz gerekir. (Gaston Karl) KURB: Yaknlk. Tasavvufta, Allah telya yakn olmak. Slikin, tasavvuf yoluna girmi olann kurbu, ihsn ile gerekleir. Peygamber efendimiz buyuruyor ki: "hsn sanki Allah tely gryormu gibi ibdet etmendir. Her ne kadar sen O'nu grmyorsan da, phesiz O seni gryor." (Seyyid Abdlhakm Arvs) Mukarrebnin yni Allah telya yaknla ermi olanlarn kurba en byk vesleleri,

farzlar (Allah telnn emirlerini) yerine getirmektir. Nfile ibdetler ise, Allah telnn kulunu sevmesi iin vesledirler. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Allah telya farzlarla hsl olan kurb, nafilelerle hsl olandan elbette kat kat daha oktur. Fakat kurbu, takv sahiblerinin (Allah teldan korkup, haram ilemekten kananlarn) ihls ile yapt farzlar hsl eder. (Abdlgan Nabls) Kurb ve visl (kavuma) lezzeti, Cennet nmetlerinin lezzetinden daha ok olduu gibi, bu'd ve hrmn (uzaklk ve mahrmluk) azb da Cehennem azbndan daha ktdr. (mm- Rabbn) Kurb-i Ebdn: Bedenlerin birbirine yakn olmas. Kurb-i ebdnn, kalblerin birlemesinde byk te'siri vardr. Bunun iindir ki, hibir vel, Peygamber efendimizin sohbetinde bulunmad iin bir sahbnin derecesine ykselemez. Veysel Karn, o kadar n yksek olduu hlde, Reslullah' (sallallah aleyhi ve sellem) hi grmedii iin, Eshb- kirmdan en aa olann derecesine yetiemedi. Abdullah bin Mbrek hazretlerinden soruldu ki: "Hazret-i Muviye ile mer bin Abdlazz'den hangisi daha yksektir?" Cevb olarak: "Muviye (r.anh), Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem yannda giderken, atnn burnuna giren toz, mer bin Abdlazz'den kat kat daha yksektir" buyurdu. (mm- Rabbn) Byklerden istifde edebilmek iin kurb-i ebdn istemeli, bunun iin almaldr. Nmetin tamam olmas, bedenlerin yakn olmas iledir. (mm- Rabbn) Kurb-i ebdn ele gemezse, yaknlk sebeblerini elden brakmamaldr. (mm- Rabbn) Kurb-i lh: Allah telya yakn olmak. Allah tel kurb-i ilhyi, fendan (Allah teldan baka her eyi unuttuktan) sonra evliysna ihsn eder. (Abdullah- Ensr) Kurb-i Nbvvet: Nbvvet (peygamberlik) yoluna it yaknlk. Kurb-i nbvvet, insan asln aslna ulatrr. Peygamberler aleyhimssalevt vetteslmt ve bunlarn sahbleri (arkadalar) Allah telya bu yoldan kavumulardr. (mm- Rabbn) Kurb-i Velyet: Velyet, evliylk yoluna it yaknlk. Allah teldan gelen feyz ve bereketlere, arada vsta bulunmak sretiyle kavuma. Bir velnin kurb-i velyet yolundan ilerleyerek, Kurb-i nbvvet yoluna kavumas, bylece her iki yoldan da feyz almas cizdir, olabilir. (mm- Rabbn) KURBAN: Allah telya yaknlk. Mkm (yolcu olmayan), kl (akll), bli (ergen, evlenecek aa gelmi), hr ve dnen zengin saylan, mslman erkek ve kadn tarafndan, Allah rzs iin kurban niyetiyle kurban bayramnn ilk gnnde (Zilhicce aynn on, on bir ve on ikinci gnlerinin her hangi birinde) kesilmesi vcib olan koyun, kei, sr ve deve gibi hayvanlardan her biri. Kurban kesilen gnlere Eyym- Nahr denir. Peygamber efendimize Kevser sresi nzil olup (inip); "O hlde Rabbin iin namaz kl ve kurban kes" (yet: 2) buyrularak kurban kesmesi emrolundu. Peygamber efendimiz biri kendisi, biri de mmeti iin iki kurban keserler, kurban kesmeyi ve kurban kesenleri

verlerdi. (bn-i bidn) Hasslerin (cimrilerin) en kts (kesmesi vcib olduu hlde) kurban kesmeyendir. (Hads-i erf-bn-i bidn) Kurban edilen hayvann zerindeki kllar saysnca, shibine sevb yazlr. (Hads-i erf-Riydnnsihn) Ey Ftma! Kalk, kurbannn yanna git ve kesilirken u duy oku: "nne salt ve nsk ve mahyye ve memt lillhi Rabbil lemne l erkeleh." (mns: phesiz benim namazm, ibdetlerim, hayatm ve lmm, lemlerin Rabbi olan Allah iindir. O'nun orta yoktur.) Muhakkak ki kurbanndan yere damlayan ilk kan damlas ile, mrnde ilemi olduun her gnah balanr, affolunur. Muhakkak yarn kymet gn, kestiin bu kurbann kann ve etini yetmi kat fazlasyla getirip terzinin sevblar kefesine koyarlar (Bu mjdelere kurban kesen btn mslmanlar ortaktr). (Hads-i erf-Riydnnsihn) Kurban kesen kendini Cehennem'den zd etmi, kurtarm olur. (bn-i bidn) Kurbana verilen parann sevb, yz misli yni pekok paray sadaka vermek sevbndan daha fazladr. (Eb Bekr Ali) Kurban keserken kere bayram tekbiri okunur. Sonra "Bismillahi Allah ekber" diyerek deveden baka hayvann boaznn her hangi bir yerinden kesilir. Bismillahi derken (H)'yi belli etmek lzmdr. (bn-i bidn) Kurban Geceleri: Kurban bayramnn birinci, ikinci ve nc gnlerinin geceleri. Rahmet kaplar drt gece alr. O gecelerde yaplan du, tvbe red olmaz. Ftr (Ramazan) bayramnn ve kurban bayramnn birinci geceleri, ban'n on beinci (Bert) gecesi ve Arefe gecesi. (Hads-i erf-Riydnnsihn) Kurban gecelerinin gnlerine eyym- nahr denir. (M.Zihni Efendi) KURBET: Yaknlk. Tat, Allah tel iin yapmak. Sevb lye olmak zere kurban kesmek kurbettir. (Muhammed bin Kutbddn znik) Sevb kazanmak niyyeti ile yaplan mbahlar kurbet olur. (bn-i Abidn) Niyetsiz alnan abdest ibdet olmaz, kurbet olur. Bununla hadesten tahret hsl olup namaz klnr. Grlyor ki, her ibdet kurbettir ve tattr. Kur'n- kerm okumak, vakf, kle azd etmek ve sadaka, Hanef mezhebinde abdest almak ve benzerleri yaplrken, sevb hsl olmas iin niyet lzm olmadndan kurbettirler ve tattirler. Fakat ibdet deildirler. Tat veya kurbet olan bir i yaplrken, Allah iin niyet edilirse, ibdet yaplm olur. Fakat bunlar ibdet olarak emr olunmad. (Abdlhakm Efendi) KUREY: Peygamber efendimizin mensub olduu kablenin ad. Peygamber efendimizin on birinci babas olan Kurey'in (Fihr ibni Mlik'in) ocuklar ve torunlar. Allah tel, brhim aleyhisselmn oullarndan smil'i seti. smiloullarndan Kinneoullarn seti. Kinneoullarndan Kurey'i seti. Kurey'ten Himoullarn seti. Himoullarndan Abdlmuttaliboullarn seti. Abdlmuttaliboullarndan da beni seti. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) smil aleyhisselmn torunlarndan olan Adnn'n oullar arasnda Mudar ve Reba

mehr oldu. Mudar oullarndan; Kinne, Kurey, Hevzin, Sakf, Temim, Mzeyne kableleri meydana geldi. Bunlardan Kurey, Mekke'de yerlemekle ayrca eref kazand. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Peygamber efendimizin babas Abdullah, Kurey kablesinin Himoullar kolundan, annesi mine Htun ise, Kurey kablesinin Zhreoullar kolundandr. Yni baba ve anne tarafndan Kureydir. (Zerkn, Abdlhak- Dehlev) Arablar arasnda cmertlik stn bir vasf olarak kabl edilirdi. Hac mevsiminde Mekke'ye gelen misafirlerin arlanmas ile Kbe hizmetlerine nem verilirdi. zellikle Kurey kablesi bu hizmetlerin kendisine it olduunu kabl eder ve bunu eref sayard. Kurey kablesi bu hizmetleri erefle ve severek yrtrd. (Ninczde) Kurey Lehesi: Arab dilinin Kurey kablesince konuulan lehesi. Kur'an- kerm bu lehe zerine inmi ve bu lehe zerine yazlmtr. Kur'n- kerm hazret-i Eb Bekr'in halfelii srasnda toplanarak mushaf yni kitab haline getirildi. Hazret-i Osman; Zeyd bin Sbit, Abdullah bin Zbeyr, Sad bin As, Abdurrahmn bin Hris bin Him'dan (r.anhm) ibret bir hey'eti (komisyonu) vazfelendirerek Kur'n- kermi oaltmalarn emr etti. Onlara "Zeyd bin Sbit'ten baka Kurey'e mensb kiiye Zeyd ile Kur'n- kerm hakknda bir ey zerinde ihtilf ettiiniz zaman Kurey lehesiyle yaznz. nk o, Kurey lehesiyle nzil olmutur (indirilmitir)" buyurdu. (Zeheb, bn-i Hacer Askaln, Syt) Kur'n- kermin kelimeleri, Allah tel tarafndan dizilmi olarak yetler hlinde gelmitir. Cebril aleyhisselm bu yetleri bu kelimelerle ve bu harflerle okumu, Muhammed aleyhisselm da mbrek kulaklaryla iiterek ezberlemi ve hemen Eshbna (mbrek arkadalarna) okumutur. Allah tel Kur'n- kermi, Kurey kablesinin dili, lehesi ile gnderdi. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Kur'n- kermi anlamak iin imdiki Arabay deil, Kurey dilini (lehesini) bilmek lzmdr. (Takprzde) Bir mni, bir sknt olmadka yet-i kermelere ve hads-i erflere aka anlalan mnlar vermelidir. Bunlara benzeyen baka mn vermek ciz deildir. Kur'n- kerm ve hads-i erfler, Kurey lgat ve lehesi iledir. Kelimelere Peygamber efendimiz zamnnda Hicz'da kullanlan mnlar vermek lzmdr. Zamanla deiip bugn kullanlan mnlar vererek tercme yapmak doru deildir. (Mevln Hlid-i Badd) Kurey Sresi: Kur'n- kermin yz altnc sresi. Kurey sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Drt yet-i kermedir. Kurey kavmine chiliyet devrinde verilen bz imtiyzlardan (haklardan) bahsettii iin sreye, Kurey sresi denilmitir. (bn-i Abbs, Taber, Rz) Allah tel Kurey sresinde melen buyuruyor ki: Kurey'i emniyet ve selmete, k ve yaz onlar (Kureylileri) gidi ve gelilerde rhatla kavuturduundan dolay (hi olmazsa) u Beyt'in (Kbe'nin) Rabbine ibdet etsinler. O, (Allah ki) onlar alktan (kurtarp) doyuran, kendilerine korkudan eminlik verendir. (yet: 1-4) Kim, Kurey sresini okursa, Allah tel ona, Kbe'yi tavf edenlerin ve orada tikfta bulunanlarn adedinin on kat hasene (iyilik) verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri)

Korkulu yerlerde ve dman karsnda, emin ve rahat olmak iin Kurey (Lilfi) sresini okumaldr. Tecrbe edilmitir. Her gn ve her gece hi olmazsa on birer def okumaldr. (mm- Rabbn) KURR: Krler, krat limleri, Kur'n- kerm okuyucular. (Bkz. Kr) Kurr-i Seb'a: Allah telnn kelm olan Kur'n- kermin kratini (okunuunu) Peygamberimizin okuduu gibi bildiren yedi byk krat limi. Kurr olan byk hfzlar, yedi tnedir. Birincisi, Nfi bin Abdurrahmn bin Eb Nuaym, ikincisi, Abdullah bin Kesir bin Muttalib, ncs, Eb Amr bin Al, drdncs, bn-i mir, beincisi, sm bin Behdele Eb Bekr-i Esed, altncs, Hamz bin Habib bin Ammret ibni smil, yedincisi, Kis'dir. (Takprzde) KUSV: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem devesinin ad. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, Mekke-i mkerremeden Medne-i mnevvereye hicret etmek istedii srada Kusv adl devesine bindi. Allah telnn medhettii beldelerin en kymetlisi olan Mekke-i mkerremeden ayrlrken, Kusv'y, harem-i erfe (Kbe-i muazzamann etrafndaki mescid) doru dndrp, mahzn bir hlde; "Vallhi! Sen Allah telnn yaratt yerlerin en hayrls, Rabbim katnda en sevgili olansn. Senden karlmam olsaydm, kmazdm. Bana senden daha gzel daha sevgili yurt yoktur. Kavmim beni senden karmam olsalard, kmaz, senden baka bir yerde yurt yuva tutmazdm" buyurdu. (Hads-i erf-Haleb) Peygamber efendimiz Medne-i mnevvereye hicret edip gelince, Medne'nin ileri gelenleri Kusv'nn yularn tutup, Peygamber efendimizin kendi evlerine misfir olmasn istediler. Onlara; "Devemin (Kusvnn) yularn braknz. O me'mrdur. Kimin evinin nnde kerse, orada misfir olurum" buyurdular. Kusv Medne sokaklarndan geerek ilerledi ve bugnk Mescid-i Neb'nin (Peygamber efendimizin mescidi) kapsnn bulunduu yere kt. Reslullah efendimiz Kusv'nn zerinden inmedi. Hayvan tekrar ayaa kalkt ve yrmeye balad. Eski yere dnp kt ve bir daha kalkmad. Bunun zerine Efendimiz, Kusv'nn zerinden inip; "nallah menzilimiz (ineceimiz yer) burasdr?" buyurdu. (Hads-i erf-Abdlhak- Dehlev) KULUK VAKT: Orucun balamas (imsak) ile gnein batmas arasndaki zamnn ilk drtte biri geince balayan ve gnein zeval (tepe) noktasna ulamasndan, bir mddet ncesine kadar devm eden vakit, duh vakti. (Bkz. Duh Vakti) KULUK NAMAZI: Kuluk vaktinde klnan namaz. (Bkz. Duh Namaz) KUTB: lerin grlmesine veya insanlarn doru yolu bulmasna vsta klnan byk zt. Dny ileri ve madde lemindeki olaylarla alkal olana medr kutbu (kutb-l-aktb), din ve ird ii ile vazfeli klnana ird kutbu denir. (Bkz. Kutb-i Medr ve Kutb-i rd) Kutb- rifn: rif denilen evliynn ba, en by, yksek ilimler shibi. Kutb- rifin Znnn-i Msr rahmetullahi aleyh yle buyurdu: "Her znn bir tvbesi vardr: Kalbin tvbesi, msiyeti (gnh) terk etme hussunda uyank olmasdr. Gzn

tvbesi, haramlara bakmamasdr; elin tvbesi, kendisinin olmayan eyi almamas; kulan tvbesi, btl (bo, yanl ve bozuk, kt) eyleri dinlememesi; karnn tvbesi, helal yemesi; avret mahallinin tvbesi, kt ilerden, zindan uzak durmadr. Kutb-i Ebdl: Kutb-i aktb, Kutb-i medr. Kutb-i rd: nsanlarn irdna (doru yolu bulmasna) ve hidyetine (sadete ve kurtulua ermesine) vesle klnan ztlarn reisi. Kutb-i ird, lemin ird ve hidyeti iin feyzlerin gelmesine vsta olur. Kutb-i irdn her zaman bulunmas lzm deildir. yle zamanlar olur ki, lem mndan ve hidyetten bsbtn mahrum kalr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, zamnnn kutb-i ird idi. (mm- Rabbn) Kutb-i ird ile btn insanlara mn ve hidyet gelmektedir. Kalbi bozuk olanlara gelen feyzler, dallet (sapklk), ktlk hline dnerler. Bu, eker hastasna verilen kymetli gdlarn, onun kannda zehir hline dnmesine benzer. Yhut safras bozuk olana tatlnn ac gelmesi gibidir. Kutb-i ird, kmil ve mkemmil (yetimi ve yetitirebilen) olup, ender yetiir. Asrlardan, uzun yllardan sonra, bir tne bulunursa yine byk nmettir. Her ey onunla nurlanr. Onun bir bak kalb hastalklarn giderir. Bir tevecch, beenilmeyen kt huylar silip sprr. (mm- Rabbn) Kemlt- ferdiyyeye de shib olan kutb-i ird ok az bulunur. Asrlardan, ok uzun zaman sonra, byle bir cevher dnyya gelir. Kararm olan lem, onun gelmesi ile aydnlanr. Onun irdnn ve hidyetinin nrlar, btn dnyya yaylr. Yer kresinin ortasndan Ara kadar, herkese rd, hidyet, mn ve ma'rifet onun yolu ile gelir. Herkes ondan feyz alr. Arada o olmadan kimse bu nmete kavuamaz. Onun hidyetinin nrlar, bir okyanus gibi (ok kuvvetli radyo dalgalar gibi) btn dnyy sarmtr. O dery sanki buz tutmutur. Hi dalgalanmaz. O byk zt tanyan ve seven bir kimse, onu dnrse yhut o, bir kimseyi sever onun ykselmesini isterse, o kimsenin kalbinde, sanki bir pencere alr. Bu yoldan, sevgisi ve ihlsna gre, o derydan, kalbi feyz alr. Bunun gibi, bir kimse, Allah tely zikr ederse ve bu zt hi dnmezse mesel onu tanmazsa, yine ondan feyz alr. Fakat birinci feyz daha byk olur. Onu inkr eder, beenmezse, yhut o byk zt bu kimseye krlmsa, Allah tely zikretse bile rd ve hidyete kavuamaz. Ona inanmamas veya onu incitmi olmas feyz yolunu kapatr. O zt bunun istifdesini istememi olmasa bile, onun zarrn istemese bile, hidyete kavuamaz. Rd ve hidyet, var grnr ise de yoktur. Faydas ok azdr. O zta inanan ve sevenler, onu dnmeseler de ve Allah tely zikretmeseler de yalnz sevdikleri iin, rd ve hidyet nruna kavuurlar. (mm- Rabbn) Kutb-i Medr: lemin nizm ile alkalanan, bolluk-ktlk, salk-hastalk, bar-sava, rzk, yamur ve benzeri olaylarla vazfeli klnan byk zt. Kutb-l-aktb, Kutb-l-ebdl da denir. Kutb-i medr, her zaman bulunur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem zamnnda da vard. Fakat bunlara inziv (insanlar arasna karmamak) lzmdr. Bunlar herkes tanmaz. Hatt bzlar kendilerini bile bilmezler. (mm- Rabbn) Kutb-i medr, lemde, dnyda hereyin var olmas ve varlkta durabilmesi iin feyz (mnev ilimlerin ve fidelerin) gelmesine vsta olur. Hereyin yaratlmas rzklarn gnderilmesi, dertlerin bellarn giderilmesi, hastalarn iyi olmas bedenlerin fiyette olmas, kutb-i medrn feyzleri ile olur. mn shibi olmak, hidyete kavumak, ibdet yapabilmek, gnahlara tvbe etmek ise kutb-i ird'n feyzleri ile olur. Kutb-i ebdl'in (medarn) her zamanda, her asrda bulunmas lzmdr. lemin ondan bo kalmas mmkn deildir. nk

lemin nizm ona bal klnmtr. Eer bu kutublardan biri giderse (lrse), yerine bakas tyin edilir. rd kutbu byle deildir. nk lemin rd, hidyet ve mndan bo olduu zamanlar olur. Peygamber efendimiz, zamnnn ird kutbu idi. O zamanda kutb-i ebdl ise, hazret-i mer ve veys-i Karn idiler. (mm- Rabbn) Kutb-l-Aktb: lemin nizm ile alkalanan, bolluk, ktlk, salk-hastalk, bar-sava, rzk, yamur ve benzeri olaylarla vazfeli klnan ricl-i gayb yni herkesin tanmad ztlarn reisi. Emrinde ler, yediler, krklar... denilen yine bu ilerle vazfeli seilmi kimseler bulunur. (Bkz. Kutb-i Medr) KUTBYYET: Kutubluk denilen yksek evliylk mertebesi. (Bkz. Kutb) KUVVE- LME: Bilici kuvvet. nsan rhuna it iki kuvvetten birisi, akl. Buna mdrike de denir. nsan rhu yalnz insanlarda bulunur. nsan bu iki kuvvet ile hayvanlardan ayrlmaktadr. Bu iki kuvvetten birisi, kuvve-i limedir. nsan kuvve-i limesi ile tecrb ilimleri yni deneye dayanan fen bilgilerini elde ederek, maddenin hakkatini, ne olduunu anlar. Yine kuvve-i limesi ile ahlk bilgilerini renip, iyi huylar ve yararl ileri kt huylardan ve irkin ilerden ayrr. kincisi, kuvve-i mile yni yapc kuvvettir. (Bkz. Kuvve-i mile) (Abdlhakm Arvs) KUVVE- MLE: yapan kuvvet. nsan rhuna it iki kuvvetten birisi olan, fideli ve baarl ilerin yaplmasn salayan bilici kuvvetlerle edinilen bilgilere gre i yapan kuvvet. nsan rhunun iki kuvveti vardr. nsan bu iki kuvvet ile hayvanlardan ayrlmaktadr. Bu iki kuvvetten birisi, idrk edici olan kuvve-i lime ve mdrike denilen bilici kuvvettir. kincisi kuvve-i miledir. nsan rhunun kuvve-i milesi, akla dayanr. Bir ite, iyilik, fide olduunu akl ile anlarsa, onu yapar. Sonu noksan ve zarar olacan anlarsa, o ii yapmaz. ehvet ve gadab (kzma) kuvvetlerini idre eder. (Ali bin Emrullah) Rhun gerek kuvve-i limesi ve gerekse kuvve-i milesi meleklerdir. Allah tel, lutf ve merhamet ederek, melekleri rhun emrine vermitir. Kk kymet kopuncaya kadar, yni rh bedenden ayrlncaya, lnceye kadar, rhun emrinde kalrlar. Hads-i erflerde de buna iretler vardr. Bz kimselerden, durup dururken, tecrbeli kimselere parmak srtan hnerlerin meydana gelmesi de bunu gstermektedir. (mm- Gazl) KUVVE- DERRKE: Anlayc kuvvet, akl. Akl, bir kuvve-i derrkedir. yiyi ktden, fideliyi zararldan ayrmak iin yaratlmtr. (Bkz. Kuvve-i lime) (Abdlhakm Arvs) KBREVYYE: Evliynn byklerinden Necmeddn-i Kbr hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Yapt btn mnzaralarda glib geldii iin kbr (byk) lakabyla mehur olmasndan dolay, bu yola Kbreviyye denmitir. Eb Necb-i Shreverd hazretlerinden tasavvuf ilmini renen Necmeddn-i Kbr'nn kurduu Kbreviyye yoluna pekok kimse girdi. Mevln Celleddn-i Rm'nin babas Sultan-l-Ulem Beheddn Veled ile Ferdddn-i Attr'n hocalar Mecdddn Badd, Baba Keml Cnd, Semnan pdihnn olu Rkneddn Ahmed Alddevle, Kbreviyye

yolunda ilerleyerek ykselmilerdir. (Molla Cmi) Necmeddn-i Kbr hazretleri, tasavvufa dir yazm olduu "Usl-i aere" adl kitbnda Kbreviyye yolunun esaslarn u ekilde aklamtr: Allah telya kavumak arzsunda bulunan ve bu yolda ilerlemek isteyenlerin yollarnn temeli on essa baldr. Bunlar; tvbe (gnahlara piman olmak), zhd (dnyya gnl balamamak), tevekkl (her iinde Allah telya gvenmek), kanat (yemek-imek hussunda elde bulunan ile yetinmek), uzlet (insanlardan uzak olmak), devaml zikir (Allah tely anmak), tevecch (tammen Allah telya ynelmek), sabr, murkabe (nefsini kontrol etmek ve nefsin hle ve tuzaklarna kar uyank bulunmak), rz (nefsin arzularn terk ederek, Allah telnn hibir hkmne tirz etmemek) dr. (Necmeddn-i Kbr) KK GNAH: Fitne karmak, adam ldrmek, zin etmek gibi byk gnahlara gre daha kk saylan gnahlar, yasaklar, mekrhlar. (Bkz. Sare) Tahrmen (harama yakn) mekrh ilemek kk gnahtr. Kk gnha devm etmek, byk gnah olur. (bn-i Nceym) Kk gnh ilemekte srar etmek byk gnhtr. (Muhammed znik) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Bir zerrecik (ok az) bir gnhtan kanmak, btn cin ve insanlarn ibdetleri toplamndan daha iyidir." Gnhlarn hepsi, Allah telnn emrini yapmamak olduundan byktr. Fakat bzs, bzsna gre kk grnr. Gnhlardan kanmak ise herkese farzdr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Haramlar, byk gnh ve kk gnh diye ikiye ayrmlar ise de, kk gnhlardan da, byk gnh gibi kanmak, hibir gnh kmsememek gerekir. nk Allah tel intikam alcdr. stediini yapmakta hi kimseden ekinmez. Gazbn, dmanln gnhlar iinde gizlemitir. Kk sanlan bir gnh, intikmna, gadabna sebeb olabilir. (Muhammed Rebhm) KK HAVUZ: Hanef mezhebine gre alan yirmi be metrekreyi bulmayan havuz. (Bkz. Havz) KFR (Kfr): rtmek; hakk rtmek, kapamak, Hakk' inkr etmek. Dinde bilinmesi ve inanlmas zarr olan eyleri ve ahkm- er'iyyeden (dn hkmlerden) tevtren (kesin olarak) bildirilenleri inkr etmek ve dinden olduu herkese bilinen bir eyi kabl etmemek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Muhakkak ki, kfre varanlar, azb ile korkutsan da korkutmasan da onlar iin birdir. Onlar mn etmezler. (Bekara sresi: 6) (Fir'avn ve kavmi) kfr zere srr edip, yetlerimizi yalanladklar ve onlara kulak asmayp gfil bulunduklar iin biz de kendilerinden intikam almak diledik ve hepsini denizde boduk. (A'rf sresi: 136) Kfrden baka hibir gnh, hasentn sevblarnn hepsini yok etmez. Gnh olduuna inanmayp slmiyet'e ehemmiyet vermeyerek haram ilemek ve kfre, dinden kmaa sebeb olan ileri yapmak, sevblarn hepsini yok eder. (Muhammed Hdim) Kfr, nefs-i emmrenin hev ve heveslerinden (arzu ve isteklerinden) doar. Kfrden teberr (uzak durmak) slm'n artdr. (mm- Rabbn) Bir mslmann bir sznden veya bir iinden yz ey anlalsa, bunlardan doksan dokuzu kfre sebeb olsa ve biri mslman olduunu gsterse, bu bir eyi anlamak, onu kfrden

kurtarmak lzmdr. (mm- Birgiv) Kfr Almetleri: Kfirlerin ibdet olarak yaptklar ve kfirlik almeti olan eyler. Kfr almetlerinden bzlar; znnr, ha ve mecs serpuudur. Kfr almetleri det olup, mslmanlar arasnda yaylrsa, slm deti olmaz. Kfr almeti olmaktan kmaz. Znnr takan, kfir olur, dinden kar. (ehzde Muhammed) Mslman olmayanlarn, ibdet diye yaptklar eyler ile kfr almeti olan ve slmiyet'i inkr etmek ve inanmamak almeti olan ve tahkr edilmesi vcib (lzm) eyleri yapan kfir olur. (Ahi elebi, Dmd) Kfr-i Cehl: itmedii, dnmedii iin, Allah telya ve inanlmas lzm olan eylere inanmamak. Kfr-i Cehlye den kimsenin mn ve nikh bozulmaz. Yalnz tvbe ve istifr yni tecdd-i mn etmesi, mnn tzelemesi ihtiytl olur. (Hdim) Kfr-i Chd: Allah telya, Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmi, inanlmas lzm olan eylere inanmamakta bilerek ind etmek. Kfr-i chd, kibirden, mevk shibi olmay sevmekten veya ayplanmaktan korkmaktan hsl olur. Fir'avn'n ve ona tbi olanlarn kfr byle idi. (Muhammed Hdim) Kfr-i Hkm: slmiyet'in mnszlk almeti dedii szleri sylemek ve ileri yapmak. Akll, bilgili, edebiyat olduunu gstermek iin veya yanndakileri gldrmek, hayrete drmek, sevindirmek veya alay etmek iin sylenen szlerde kfr-i hkmden korkulur. Gadab, kzgnlk ve hrs ile sylenen szler de byledir. Bunun iin insan, sznn ve ilerinin nereye varacan dnmelidir. Her eyde dnini kayrmaldr. (Muhammed Hdim) Kfr-i nd: Bilerek, ind ederek kfir olmak, kfr-i chd. Kfr-i ind ile mrted (dinden kan) olanlarn, tvbe etmeleri iin yalnz Kelime-i ehdet sylemeleri kfi deildir. Kfre sebeb olan eyden de tvbe etmeleri lzmdr. Erkek vey kadn bir mslman, limlerin sz birlii ile bildirdikleri bir szn veya iin kfre sebeb olduunu bilerek, cidd olarak vey hezl, yni gldrmek iin sylerse veya yaparsa, mnsn dnmese dahi kfr-i ind olduu iin mn gider. (Hdim) Kfr-i Nifk: Diliyle mn ettiini syleyip, kalbiyle inkr etmek. nanmamak Kfr-i nifk zere len kimse balanmaz. (Vhid) Kfr-i nifk zere olann, inkr gizli olduundan, namazlarn sretini yerine getirir. Byle olann sret (grnte) olan mn mteber deildir. (mm- Rabbn) KFRN-I NMET: Nmete nankrlk etmek. Nmeti kullanrken, nmetin shibini unutmak. Allah telya verdii nmet ile s olmak yni nmeti yerinde kullanmamak. slm dninin emir ve yasaklarna uymak kr, uymamak kfrn- nmettir. (mm- Rabbn) nsann dnmesi ve Allah teldan aralksz olarak kendisine gelen nmetleri grmesi,

bilmesi ve bunun netcesi olarak da, kr kendine vcib bilmesi lzmdr. Nmetler bu yolla artar. Ancak insanlarn ou kendini nmet iinde grdkleri hlde kfrn- nmette bulunurlar. Nitekim Allah tel bundan haber veriyor ve Kur'n- kermde melen; "Biz insana (salk ve genilik gibi) nmet verdiimiz zaman, Allah tely anmaktan yz evirip, uzaklar. Ona fenlk dokununca da pek midsiz olur (Allah telnn ihsnndan mdini keser)" buyuruyor. (sr sresi: 83) (Muhammed Rebhm) KFV (Kfv): E, denk. Evlenecek kz ile erkein din bilgileri, takv (haramlardan kamak), neseb (soy), mevki ve servet bakmndan denk olmas. Y Ali! eyi geciktirme! Namaz evvel vaktinde (girince) kl! Hazrlanm cenzenin namazn hemen kl! Dul veya kz kfv isteyince hemen ver. (Hads-i erf-Ei't-l-Lemet) Namaz klmann birinci vazfe olduuna inand hlde, tembellik ederek klmayan kii fsk (byk gnh iliyen) olup, slih (dnine bal) kzn kfv deildir. (mer Nesef) Kadn, kz kfvne vermek lzmdr. Kfv zengin olmak, maa ok olmak demek deildir. Kfv olmak, erkein slih (dnine bal) mslman olmas, Ehl-i snnet tikdnda (doru mn shibi olmas), namaz klmas, iki imemesi, yni slmiyet'e uymas ve nafaka kazanacak kadar i shibi olmas demektir. Erkein byle kfv olmasn dnmeyip de, zengin ve apartman shibi olmasn isteyenler, kzlarn felkete srklemi, Cehennem'e atm olurlar. Kzn da namaz klmas, tesettre (rtnmeye) dikkat etmesi lzmdr. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) KLL RDE: Allah telnn balangc ve sonu olmayan irde (dileme) sfat. (Bkz. rde) KN EMR: Allah telnn yaratmay diledii eylere "Ol!" emri. (Bkz. Emr) KRS: Allah telnn azameti, kudreti ve bykln gsteren ve Arn altnda olduu bildirilen Allah telnn yaratt en byk varlklardan biri. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: O'nun (Allah telnn) Krssi, gklerden ve yerden genitir. (Bekara sresi: 255) Krs, lem-i halktan (madde leminden) olup, gklerden ayr olarak yaratld iin, bu alt gnn dnda yaratlmas lzm gelir. Nitekim, lem-i halktan olan su, alt gnn dnda ve daha nce yaratld. (Ahmed Frk) Yedi kat gk, yedi kat yer, Ar ve Krs, var olan ne varsa hepsi, Allah telnn kudretindedir; O'nun emrine boyun emitir. O'ndan baka kimsenin elinde bir kuvvet yoktur. Allah telnn, yaratlmlardan hibir yardmc ve orta yoktur. (Sv, Kurtub) KRSF: Evlenmemi (bkire) kzlarn yalnz hayz zamnnda, evli veya dul kadnlarn ise her zaman, edep yerine koyduklar ve koku srdkleri bez veya saf nebt pamuk. Kadnlarn krsf kullanmalar ve buna koku srmeleri mstehbtr (iyidir). (Haleb) KSF NAMAZI: Gne tutulduunda en az iki rek'at olarak cematle klnan namaz. Peygamber efendimiz, husf (ay tutulmas), ksf zelzele, iddetli rzgrlar, devaml

yamur, yakc yldrmlar, korkun karanlk, korkun sel, salgn hastalklar ve korkulu, zntl zamanlar iin buyurdular ki: "Bu gibi felketleri grdnz zaman namaza sarln." (M. Zihni Efendi) Hicretin onuncu ylnda Peygamber efendimizin bir buuk yandaki olu brhim'in veft srasnda gne tutulmutu. Bunun brhim'in veft iin olduunu syliyenlere kar cevben cematle iki rek'at ksf namaz kldktan sonra; "Gne ve ay, cenb- Hakk'n yetlerindendir. Hi kimsenin veft yhut hayt iin tutulmazlar" buyurdu. (M.Zihni Efendi) Ksf namaz eznsz, kmetsiz ve hutbesiz olarak klnr. Kret (okuma) uzun olur. (Drt rek'atte msebbihatten drt sre okunur. Msebbihat yedi sredir. Ben sril, Hadd, Har, Saf, Cum', Tegbn ve A'l sreleridir). Rk ve secdelerle ed edilir. Namazdan sonra gne alncaya kadar du edilir. Cemat min der. (Senullah Dehlev) KTB- SLFE: Allah tel tarafndan, Peygamber efendimizden nce gelmi olan peygamberlere gnderilen fakat sonradan tahrif edilmi, deitirilmi olan ilh kitablar. Bunlara semv kitablar da denir. Ktb-i slifeden bildirilenler, Kur'n- kerm ile yz drttr. Bunlardan on suhuf (forma) dem aleyhisselma, elli suhuf is (it) aleyhisselma, otuz suhuf drs aleyhisselma, on suhuf brhim aleyhisselma indirildii mehrdur. Tevrat, Ms aleyhisselma, Zebr kitb Dvd aleyhisselma, ncl kitb s aleyhisselma ve Kur'n- kerm Muhammed aleyhisselma nzil olmu, indirilmitir. (Mevln Hlid-i Badd) Kur'n- azm--nn mcize taraflarndan en kuvvetlisi fenlere, ilimlere it olan yetlerdir. Ktb-i slife batan baa okununca, grlecek ki, Kur'n- kermdeki tb, astronomi, hikmet (fizik-biyoloji), terih, kimy, nebtat (botanik), yerin tabakalarna it yetlerin hibirisi onlarda bulunmamaktadr. Asrlar sonra kef edilen bir eyin, Kur'n- kerme uygunluundan byk mcize tasavvur olunabilir mi? (Erzurumlu Hoca Muhammed Nusret) KTB- STTE: Alt kitab. Kur'n- kermden sonra, slm dninin ikinci kayna olan hads-i erfleri ihtiv eden ve doruluu slm limleri tarafndan tasdk edilen alt hads kitbnn hepsine birden verilen ad. Bunlar; mm- Buhr'nin Sahh-i Buhr'si, mm- Mslim'in Cmi'us-Sahh'i, mm- Mlik'in Muvatt' (veya bn-i Mce'nin Snen'i), mm- Tirmiz'nin Snen'i, Eb Davd Sleymn'n Snen'i, mm- Nes'nin Snen'idir. Mctehid (Kur'n- kermden ve hads-i erflerden mn karabilen derin lim) olabilmek iin, bilinmesi gereken ilimlerden birisi de; Ktb-i sitte'deki ve dier hads kitablarndaki yz binlerce hadsi ezberden bilmek ve her hadsin ne zaman ve ne iin buyrulduunu ve mnsnn ne kadar genilediini ve hangi hadsin dierinden nce veya sonra olduunu ve bal bulunduu hdiseleri ve hangi vak'a ve hdiseler zerine buyrulduunu ve kimler tarafndan nakl olunduunu ve nakleden kimselerin ne hlde ve ahlkta olduklarn bilmek lzmdr. (Abdlhakm Arvs) Hazret-i Eb Bekr zamnnda, beyt-l-ml emni olan hazret-i mer, bn-i bidin'de yazl yet-i kerimeyi ve Ktb-i Sitte'nin hepsinde bulunan Mu'z hadsini okuyarak, mellefe-i kulb olanlara zekt verilmesini Reslullah nesh etmitir dedi. Halfe ve Eshb- kirmn hepsi bunu kabl ederek nesh edilmi olduuna ve artk bunlara zekt verilmemesi iin icm hsl oldu. (M. Sddk Gm) Buhr, Mslim ve Ktb-i Sitte'den olan dier drt kitabda yazl binlerce hads-i erfin

sahh olduklar, bunlardan sonraki limlerin szbirlii ile bildirilmitir. (M.Sddk bin Sad) Bz limler Ktb-i Sitte'yi sayarken mm- Mlik'in Muvatt' yerine bn-i Mce'nin Snen'ini sayarlar. (Takprzde) bdet ve ahkm bilgileri hads kitaplarndan kolay anlalmaz. Ahkm, hell, harm olan eyler demektir. Hads kitaplarnn en salam Buhr, Mslim ve Ktb-i Sitte'nin dier drt kitabdr. (Hdm) Muhammed aleyhisselmn, peygamberlerin sonuncusu olduunu bildiren yzelli hads-i erf vardr. Bunlardan otuz kadar Ktb-i Sitte'de yazldr. s aleyhisselmn gkten inecei de zarr bilinmektedir. Bunlara inanmayan kfir olur. (Enverah Kemir) Mezhebsizler, bz hads-i erflere kar gelir. Bunlar haber verenler arasnda, nasl olduklar iyi bilinmeyen kimseler var derler. Onlara deriz ki, sonra gelenlerin bilmemeleri, nce gelenlere kusur olmaz. Bu hads-i erfler Ktb-i Sitte'de yoktur derlerse, hads-i erflerin says, Ktb-i Sitte'de bildirilmi olanlar kadar deildir. Baka hads kitaplarnda da sahh hadslerin bulunduu szbirlii ile bildirilmitir. (Abdlhakm Arvs)

L
LA'B: Oyun, bo ey. Oyun ile bo yere vakit geirme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biliniz ki, dny hayt elbette la'b ve lehv (elence) ve znet yni sslenmek ve tefhr yni nme ve mal, paray ve evld oaltmaktr. (Hadd sresi: 20) Dny hayt la'b ve lehvdir. Allah'tan korkanlar iin hiret hayt elbette hayrldr. Byle olduunu niin anlamyorsunuz. (En'm sresi: 32) Kymet gn makbl olanlardan, kurtulanlardan olmak istiyorsanz, Allah telnn rz olduu, beendii iyi ileri yapnz. Snnet-i seniyyeye yni Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin yoluna sarlnz! Bu yola uymayan hibir eyi yapmaynz. Eshb- kehf, (rahmetullahi tel aleyhim ecmin) her taraf fitne kaplad zaman, bir hicret yapmakla yksek dereceye kavutular. Siz, Muhammed aleyhisselmn mmetisiniz. mrnz lehv ve la'b ile ziyn etmeyiniz! ocuklar gibi top oynamakla vaktinizi elden karmaynz. (mm- Rabbn) LAV YEMN: Gemi birey iin zan ile bo yere yaplan yemn. (Bkz. Yemn) LAHD (Lahid): Kabir kazldktan sonra, kabrin taban sathndan kble cihetine kabir boyunca, iine l sacak kadar genilik ve derinlikte kazlan yer. Beikten lahd'a kadar ilim reniniz. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Meyyit (l), lahd iine, sa yan zere konur. ak yaplmaz, yni kabir kazldktan sonra ortasna ukur ap; meyyit buraya konulmaz. Toprak rk, nemli ise, erkei lahdin veya doruca kabrin iine tabut ile koymak ciz olur. Toprak kuru ve salam ise, erkei tabut ile gmmek mekrh olur. Kadnlar her zaman tabut ile gmmek efdaldir (daha iyidir). (mm- Rabbn) Gtrp lahde koysalar, arkaya bakmadan dnseler Sllerimi sorsalar, bilmem hlim nice olur.

(Ahmed Yesev) LHK: 1. Namaza imm ile berber balad hlde, kendisine uyku, gaflet veya benzeri bir sebebden dolay abdest bozulmas hli rz olup da (meydana gelip de) namazn tammn veya bir ksmn imm ile klamayan kimse. Lhik, imma uyan cemat gibi hareket eder. Kard rek'atleri kendi bana klarken imma uymu gibi davranr. Bunun iin kendi bana kld rek'atlerde, zerine sehv secdesi (yanlma, unutma secdesi) gerekecek bir yanlma olsa, bundan dolay sehv secdesi yapmaz. (bn-i bidn) Lhik olan kimse, cemati terk ettikten sonra eer dny kelm sylememi ise, immn ardnda gibidir. Lkin, cmiden ktktan sonra, pek yakn yerden abdestini almaldr. ok ileriye giderse, namaz bozulur diyen limler vardr. (Kutbddn-i znik) Namazda imma uyanlar drt eittir. Bunlar; mdrik (iftitah yni balama tekbirini imm ile birlikte alan), mukted (iftith tekbrine yetiemiyen), mesbk (imm, rek'atlerin birini veya ikisini kldktan sonra uymu olan) ve lhiktir. (Kutbddn-i znik) 2. Kavuan, ulaan, yetien. Peygamber efendimiz, bir kabir yannda hazr olduklar vakit; "Dny ve hiret selmeti, mslmanlardan ve m'minlerden bu kabirde bulunanlarn zerine olsun. Biz inallah size lhik oluruz. Siz bizden evvel gtnz. Biz de, size tbi olup, sonradan varrz. Y Rabb! Bizi ve bunlar mafiret et ve gnhlarmz affet" buyururdu. (Hads-i erf-Mslim) LAHN: Hat etmek, dorudan sapmak. oulu elhndr. 1.Tecvd ilminde, tecvd kidelerine uymamaktan doan okuyu hats. Fkh kitablarnda namaz klann namazn farzlarndan olan krette yapt hat zelletl-kr ad altnda incelenmitir. (Bkz. Zelletl-Kr) Lahn, drt ekilde olabilir: Birinci ekil i'rbda hatdr. Yni harekelerde ve sknde olabilir. Mesel, eddeyi hafif okur veya medleri (uzunlar) ksa okur veya bunlarn aksini yapar. kinci ekilde, harflerde olur; harfin yerini deitirir veya harf ilve eder, yhut azaltr. Veyhut harfi ileri geri alr. nc hat, kelimelerde ve cmlelerde olur.Nihyet, vakf ve vaslde hat olur. Yni duracak yerde durmaz, geer. Geecek yerde durur. Bu drdnc ekil hatda, mn deise de bozulmaz. lk ekilde, mny deitirip, kfre sebeb olacak mn hsl olursa, namaz bozar. (bn-i bidn) Lahn; bir hafi, baka harf okumak eklinde olursa, harfler ok farkl ise, bozar. Mesel, sat yerine ta sylemek, sliht yerine tliht okumak. hls sresinde Ehad yerine ehat demek gibi. Harflerin fark az ise, ok limler, mn deiirse, eer bilerek okudu ise, bozulur; azndan kat ise, bozulmaz dediler. Dat yerine z demek, sin yerine sat, te yerine t demek gibi. Fetv byle ise de, ihtiytl olmak lzmdr. Dlln yerine zlln byledir. Kelimeyi deitirince, mn bozulursa, Kur'n- kermde benzeri bulunsa da bozar. Mn deimezse, bozmaz. (bn-i bidn) 2. Tegann, sesi msik perdelerine uydurmak iin, mn bozulacak ekilde, harfleri ve kelimeleri deitirerek, sesi alaltp, ykselterek, eneyi oynatarak okumak. Lahn ve name (vezinli ses) bulunmayan gzel sesi dinlemek mutlaka mubahtr, mahzuru yoktur. Sknt gidermek iin name ile kendi kendine okumak ciz diyenler vardr. Fakat bakalarn elendirmek veya para kazanmak iin okumak haramdr. (Mazhr- Cn- Cnn)

Lahn yaparak, tecvdi, Kur'n- kermi, artlarna, uslne uygun olarak okumay bozmak bid'at, dinde sonradan kan bir ey olup, dinlenmesi de byk gnahtr. (Abdlgan Nabls) Kur'n- kermi, zikri, duy lahn ile okumak icm ile yni mctehid limlerin szbirlii ile haramdr. (Sedet-i Ebediyye) Lahn ile tegann ederek okuyan immn arkasnda klnan namaz ide etmek lzmdr. (brhim Haleb) Namaz vakitlerini bilmeyen, tegann, elhan ederek okuyan kimse, ezan okumaya ehil deildir. Byle kimseyi mezzin yapmak ciz deildir. (Bezzziyye) Lahn- Cel: Ak ve herkesin bildii tecvd hats. Lahn- cel harflerde veya harekede yhut skunda olur. Mesel t harfini dal, sad' sin okumak lahn- celdir. (bn-i bidn) Lahn- Haf: Gizli hat olup, ancak tecvd ilmi ile uraanlar bilir. Lahn-i hafde mn bozulmaz. hfy, iklb vb. yapmamak, kaln okunacak yerde ince, ince okunacak yerde kaln okumak, uzatlacak yerde ksa okumak, ksa okunacak yerde uzatarak okumak gibi. (bn-i bidn) LM: Levm eden, knayan, iyi ve gzel bulmayan. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Dinden karsanz Allah tel sizin yerinize bakalarn getirir. Onlar sever. Onlar da Allah tely severler. M'minlere kar alak gnll, kfirlere kar iddetlidirler. Allah yolunda cihad ederler ve hibir limin levminden korkmazlar. te bu, Allah'n bir ihsndr ki, onu dilediine verir. Allah, ihsn bol olan, (her eyi) ok iyi bilendir. (Mide sresi: 54) Siz Allah telnn hadlerini (cezlarn) yakn ve uzak olan herkes hakknda dosdoru infaz ediniz (uygulaynz). Sakn hibir limin knamas sizi Allah telnn emirlerini yerine getirmekten alkoymasn. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) LAN: Lnet edilmi, kovulmu. Allah telnn rahmetinden mahrum olan eytn. (Bkz. Lnet) LAKAB: Bir kimseyi vmek veya yermek (ktlemek) iin taklan adlar. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Bir takm kimseler dierleri ile alay etmesin. Olur ki, alay edilenler, Allah indinde alay edenlerden daha hayrldr. Kadnlar da, dier kadnlarla alay etmesinler!Olur ki, alay edilen, elenceye alnan kadnlar, onlardan daha hayrldrlar. Birbirinizi ayplamaynz ve birbirinizi kt lakaplarla armaynz. Bir kimse mn ettikten sonra, fsklk ne irkin bir addr. Kim ki bu yasak edilen eylerden tvbe etmezse, ite onlar zlimlerdir. (Hucurt sresi: 11) Mslman bir kimseye kt lakap takmak vey taklan kt lakabla onu armak dil fetlerindendir. yi lakabla armakta bir beis, saknca yoktur. (mm- Birgiv) LAKT: Geim sknts veya nmus korkusu (zin ithamlarndan kanmak) iin terkedilmi, bir

yere braklm ocuk. Lakti terketmek gnh, grnce alp lmden kurtarmak ehirde snnet, tenh yerde ise farzdr. Kuyuya den my (kr) kurtarmak da byledir. Dr-l slm'da (slm diyrnda) bulunan ocuk, hr ve m'min olur. Lakt iin, bu benim ocuum diyen bir adamn sz kabl edilir. Kadn sylerse iki hid istenir. lim retilir. Sonra san'ata verilir. Hkmetten izin almadan snnet ettirilmez, mal satlamaz. Hkmetten izinsiz yaplan masraflar, ocua teberr yni hediyye olur. (Kn) LA'NET (Lnet): Beddu; bir kimsenin ktln, Allah telnn af ve merhametinden mahrum olmasn, ihnet edenlerin veya ktlklerin gerektii cezya arptrlmasn istemek. Kur'n- kermde melen buyruluyor ki: Allah tel ve Reslne eziyyet edenlere, dnyda ve hirette de lnet olsun. (Ahzb sresi: 57) Ben, lnet etmek iin, insanlarn azab ekmesi iin gnderilmedim. Ben, herkese iyilik etmek iin, insanlarn huzra kavumas iin gnderildim. (Hads-i erf-Ahmed ibni Hanbel) Kadn elbisesi giyen erkee ve erkek elbisesi giyen kadna lnet olsun. (Hads-i erf-Zevcir) Bir kul, herhangi bir eye lnet ederse, o lnet semya ykselir. Fakat gklerin kaps bu fen sze kar kapanr; yere iner, onun da kaplar kapanr. Sonra saa sola bavurur, girecek yer bulamaynca, lnete mstehak olana gider. Eer lnete lyk deilse, bu def lnet edene rc eder (dner). (Hads-i erf-Riyz-s-Slihn) Ey oul! Hi kimseye lnet etme. Zr lnet eylediin adam, lnete mstehak deil ise, yaptn lnet sana dner. Hayvanlara dahi lnet etme. Zr, melekler sana lnet ederler. (Sleymn bin Cez) Her kim bir binek ve yk hayvanna, lnet olsun derse, o hayvan (hal diliyle) der ki: "min, lkin yce Allah'a hangimiz daha fazla s ise, lnet onun zerine olsun." (Fudayl bin Iyd) LE: Le. Kendiliinden lm veya slmiyet'in emrine uygun olmayarak kesilmi veya ldrlm hayvan ve byle hayvann eti. (Bkz. Le) LATF (El-Latf): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan. Ltf ve ihsn edici, dim gzel mumelede bulunan. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Gzler O'nu idrk edemez. Ama O, gzleri idrk eder. O latftir, (her eyden) haberdrdr. (En'm sresi: 142) Allah kullarna ok latftir. Kimi dilerse onu rzklandrr. Kuvvetli, gl ancak O'dur. (r sresi: 19) Allah telnn rahm, hakm ve latf olduuna inanmak, tevekkln esaslarndandr. O'nun inyeti (yardm), efkati, karncadan insana kadar, her mahlka, yarattna yetiir. Kullarna olan merhameti, iyilii; bir anann yavrusuna olan merhmetinden daha oktur. Ltfu, merhameti o kadar oktur ki, dnyy ve dnyda olan hereyi en iyi ekilde

yaratmtr. (mm- Gazl) El-Latf ism-i erfini sylemeye devm edenin znt ve elemi gider, rahat ve huzur bulur. (Ysuf Nebhn) 2. Yumuak, ho, gzel, nzik. dem olu a gzn, yeryzne kl bir nazar, Gr bu latf iekleri, hangi kuvvet yapar, bozar. (M. Sddk bin Sad) 3. Gzle grlmeyen. Melekler cismdir, latftir. Gaz hlinden de daha latftirler. Nrndirler. Diridirler, aklldrlar, insanlardaki ktlkler meleklerde yoktur. (Mevln Hlid-i Badd) LATFE: 1. Ho, tatl sz, aka. Arkadalarnza latfe yapnz. Onlarla edebli ve hoa vakit geiriniz. Kalb krmaynz. Lkin unu biliniz ki, bir topluluu gldrenlerde hayr yoktur. (mm- Mverd) Latfenin fazlas iyi grlmemitir. nk, latfenin okluu glmeyi artrr. ok glmek kalbi ldrr, heybeti giderir. Byle latfelerden saknmaldr. (mm- Gazl) Reslullah efendimiz latfe yapm ve sylemi, latfeleri hep hak zere ve fideli olmutur. (Muhammed Hdim) 2. Maddeli, zamanl ve ll olmayan lem-i emirdeki be mertebeden her biri. lem-i emrde bulunan be latfenin insanda birer sreti, benzeri vardr. Bu be latfeye kalb, rh, sr, haf ve ahf isimleri verilmitir. Evliynn ou bunlar birbirinden ayrmam ve hepsine rh demilerdir. (mm- Rabbn) LBL: Bakalaryla saygszla varacak ekilde senlibenli; ekinmesi ve saknmas olmayan. Kur'n- kerm; bir erkein, yabanc bir kadnla halvetini yni yalnz bana kapal bir yerde berber kalmasn, yabanc kadnlarn seslerini dinlemesini ve zarretsiz lbl bir ekilde konumasn da haram klmtr. (Ysuf Sinnddn) LAZY: Hibir dne inanmyanlar ile mriklerin (Allah telya ortak koanlarn) azb grecekleri, Cehennem'in altnc tabakas. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: phe yok ki hem hiret, hem dny bizimdir. te sizi alevlendike alevlenen Lazy atei ile korkuttum. Oraya ancak kfir olan (peygamberini) inkr eden ve (mndan) yz evirenler girer. (Leyl sresi: 13-15) LEBBEYK: 1. Hac, umre veya her ikisini yapmak zere niyyet ederken yni ihrma girerken balayp, Mina'da Cemre-i akabede (byk cemrede) eytan talanrken atlan ilk tala sylemesi son bulan mbrek szler: Lebbeyk Allahmme lebbeyk, lebbeyk l erke leke lebbeyk innelhamde venni'mete leke vel-mlke l erke lek. (Allahm! Senin emrine her zaman itat ederim. Senin ortan yoktur. Dvetine can ve gnlden uyarm. phesiz hamd (vg), nmet (vermek) sana mahsstur. Mlk de senindir. Senin ortan yoktur). (Bkz. Telbiye) Hac yapacak kimse, ihrma girince yksek sesle telbiye eder. Lebbeyk diyerek ihrma

giren hac, Allah telnn dvetine ve haccediniz emrine uyduunu dnmeli ve buna gre kendini hazrlamaldr. (Sadddn Fergn) 2. "Efendim, buyurunuz, emrediniz!" mnsnda, arana cevb ifdesi. Muz bin Cebel (radyallah anh) yle anlatmtr. Bir gn Resl-i ekrem efendimiz bir hayvana binmiti. Ben de arkalarnda bulunuyordum. Bana "Ey Muz!" diye seslendiler. Ben de "Lebbeyk y Reslallah!" dedim. kerre ismimi syledikten sonra; "Cenb- Hakk'n kullar zerinde olan hakk nedir biliyor musunuz?" buyurdu. "Allah ve Resl daha iyi bilir" dedim. Bunun zerine; "Cenb- Hakk'n kullar zerindeki hakk, onlarn kendisine ibdet etmeleri ve baka hibir varl ona irk (ortak) komamalardr" buyurup, tekrar sordular: "Kullar bu vazfelerini yerine getirirlerse, Allah'tan bekledikleri haklar (Allah telnn onlara vdettii karlk) nedir bilir misin?" buyurdular. Ben yine "Allah ve Resl daha iyi bilir" deyince; "Bu takdirde kullarn Allah zerindeki hakk (onlara vdettii) nmet ve kullarna azb etmemesidir..." (Hads-i erf-Mslim) LEDNN LM: Allah telnn vergisi, ihsn olan mnev ilim. (Bkz. lm) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Orada kendi indimizden bir rahmet (vahy ve nbvvet veya uzun mr) verdiimiz ve ona lednn ilmi rettiimiz kullarmzdan birini (Hzr') buldular. (Kehf sresi: 65) Lednn ilim yetmi iki derecedir. lk derecesinden olan, bir aaca baknca yapraklarnn saysn, bir denize bakmakla damlalarnn adedini, bir le baknca kumlarnn saysn bilir. (Seyyid Abdlhakm) Hzr aleyhisselm, gzel ahlk shibi, cmert ve insanlara kar ok efkatli idi. Allah telnn izni ile kermet ehli olup, kimy ilmini bilir, Hak telnn bildirmesiyle Lednn ilmine muttal (vkf) idi. (Sa'leb, mm- Rabbn) Matematik fizik kimy bu esrr zmyor Lednn ilminde std bir Sleymn isterim (Sleymn bin Ahmed) LEHV: Elence. hirette faydas olacak eylerden alkoyan her ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biliniz ki, dny hayt elbette la'b (oyun) ve lehv ve znet yni sslenmek ve tefhur yni nme ve mal paray ve evld oaltmaktr. (Hadd sresi: 20) Her trl lehv haramdr. Yalnz zevce (hanm) ile oynamak, at ve silh ile tlim, yar yapmak cizdir. (Hads-i erf-Nasb-ur-Rye) Allah telnn rzsn kazanmay dnmeden yaplan iler hep lehvdir. Bunlarn faydas ok abuk getii, kaybolduu iin sanki hi faydas yok gibidirler. (Senullah-i Pn Pt) Lehvel-Hads: Mzik, her trl bo oyun, elence. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: nsanlardan yle kimseler vardr ki, bilgisizce (hissettirmeden) Allah yolundan saptrmak ve o yolu elence yerine tutmak iin lehvel-hads'e mteri kar. te bunlara iddetli bir azb vardr. (Lokman sresi: 6) Lehvel-hads ile ilgili yet-i kermenin nzil olmasnn (gnderilmesinin) sebebi yle

bildirilmitir: Mriklerden Nadr bin Hris ticret yapmak iin Fris (ran) diyrna giderdi. Oradan Acemlerin hikye ve efsne kitablarn getirirdi. Bunlar Kureylilere, Mekke halkna; "Muhammed size d ve Semd kavminin kssalarn bildiriyor, gelin ben de size Rstem'in, sfendiyr'n, Kisr'nn hikyelerini anlataym" diyerek pekok kimsenin Kur'n- kermi dinlemesine mni olurdu. Ayrca bir de arkc criye satn almt. Bir kimsenin mslman olacan iitince, hemen arkc criyesini alp mslman olmaya karar veren kimsenin yanna gider, arkc criyeye, haydi bu kimseye yedir-iir, ark syleyiver derdi. Bylece o kimseyi elendirip, grdn m senin iin bu daha iyi deil mi? derdi. Bunun zerine hem Nadr bin Hris ve hem de byle yapanlarn uygunsuz hareketleri zerine bu yet-i kerme nzil olmutur. (Muhammed bin Hamz Senullah- Dehlev) LE: Kendiliinden len veya Besmelesiz kesilen veya kesilmeyip de baka sretle ldrlen veya Ehl-i kitb olmayan kfir ve mrtedlerin kestikleri yenmesi haram hayvanlar. lm hayvan. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: yle ki, Kur'n'da yenmesi haram olanlar, le ve akc kan ve pis domuz ve Allah'tan bakasnn ad ile kesilmi olandr. (En'm sresi: 145) Kasten, yni hatrnda olduu hlde, bilerek Besmele ekmeden kesilen hayvan ve Besmelesiz tutulan av hayvann, kitbsz kfirlerin, mrtedlerin kestii, avlad hayvan yemek haramdr. Byle tutulan bal yemek haram deildir. Kesmeyip de, bir yerine bak saplayarak, ensesine ve alnna vurarak veya boarak veya illayarak, elektrikleyerek ldrlen kara hayvanlar le olur. Bunlar yemek haram olur. (Hdim, bn-i bidn) Murdar eti, yni le eti ve domuz eti ve arap gibi kendileri kat' (ak, kesin) dellle haram olanlar, hibir zaman hell olmaz. Shibi satsa, hediye etse, hell etse de, yemek olmaz. Bunlara hell diyen, yerken bilerek Besmele eken mnn kaybeder. (Hdim, bn-i bidn) lm korkusu olunca, lmeyecek kadar le ve bakasnn mal yenebilir. (bn-i bidn) LEKER- DU: Du ordusu. Sknt ve darda kalan mslmanlara dular ile yardmda bulunan Allah telnn sevgili kullar, slih mslmanlar, veller topluluu. (Bkz. Du Ordusu) Leker-i gaz (cephede savaan asker), leker-i dunn yardmna muhttr. hls ile yaplan du muhakkak kabl olur. (mm- Rabbn) Leker-i du, leker-i gazdan akvdr (daha kuvvetlidir). (mm- Rabbn) LEKER- GAZ: Gaz ordusu, savaan askerler. Allah telnn rzs iin O'nun dnini yaymak, din, nmus ve vatanlarn korumak iin dmanla savaan mslmanlar. (Bkz. Gaz) LETFET: Holuk, yumuaklk, tatllk. Allah tel, kymette, ilhlk makmnda tecelli buyurup, yedi kat gkleri sa kudret eline alp buyurur ki: "Ey alak dny! Senin iinde rablk dvs edenler ve ahmaklarn rab tandklar cizler nerededir ve senin gzellik ve letfetinle aldattn ve hireti unutturduun kimseler nerededir?" (mm- Gazl) Hilye-i nebyi g iken beyn Balarz, ona olduka imkn

Geni, gzel latfti gz Nr saard hep mbrek yz Gm teninde letfet vard rice mhr-i nbvvet vard. (M. Sddk bin Sad) LEVH-L-MAHFZ: Korunmu levha; Allah telnn takdir ettii her eyin yazl bulunduu, nasl olduu bizce bilinmeyen ve her trl te'sirden korunmu levha. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Dnyda olacak her ey, dny yaratlmadan evvel ezelde Levh-l-mahfza yazlm, takdir edilmitir. Bunu size bildiriyoruz ki, hayatta kardnz frsatlar iin zlmeyesiniz ve kavutuunuz kazanlardan, Allah'n gnderdii nmetlerden marr olmayasnz. (Hadd sresi: 23) Allah tel Levh-l-mahfza nce unlar yazd: Allah teldan baka ilh yoktur. Muhammed (aleyhisselm) O'nun kulu ve Resldr. Verdiim hkme rz olan, bellara sabreden, nmetlere kreden kimseyi dorular arasna yazdm. O kimse, kymet gn onlarn arasnda dirilir. Hkmn dnda bir ey bekleyen, bellara kar sabrl olmayan, nmetlere kr yolunu tutmayan Benden baka ilh arasn. (Hads-i erf-El-Burhn-l-Meyyed) Levh-l-mahfzda, ilk yazlan Besmeledir. dem'e (aleyhisselm) ilk gelen, Besmeledir. (Ya'kb- erh) Cebril (aleyhisselm) her sene bir kerre gelip, o na kadar inmi olan Kur'n- kermi, Levh-l-mahfzdaki srasna gre okur, Peygamber efendimiz dinler ve tekrr ederdi. hireti terif edecei (veft edecei) sene, iki kerre gelip tammn okudular. (mm- Syt, Zerke, Seyyid Abdlhakm Arvs) LEVM: Knama. (Bkz. Lim) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Dinden karsanz, Allah tel, sizin yerinize bakalarn getirir. Onlar sever. Onlar da Allah tely severler. M'minlere kar alak gnll, kfirlere kar iddetlidirler. Allah yolunda cihd ederler ve hibir levm edenin levminden korkmazlar... (Mide sresi: 54) LEYL SRES: Kur'n- kermin doksan ikinci sresi. Leyl sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Yirmi bir yet-i kermedir. Geceye yeminle balad iin sreye, Sret-l-Leyl denilmitir. Srede cmertlik ve cimrilik anlatlmaktadr. Allah tel Leyl sresinde melen buyuruyor ki: Cehennem ateinden ok korkan, Allah'n sz verdii nmetlere kavumak iin, maln Allah yolunda verir. (yet: 5) Kim Leyl sresini okursa, Allah tel ona, rz oluncaya kadar (istediini) verir ve zorluklardan muf tutar ve ona kolaylk verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) LEYLE- BERT: Mbrek gecelerden, ban aynn on beinci gecesi. (Bkz. Bert)

LEYLE- SR: Mbrek gecelerden Mi'rc gecesi. (Bkz. Mi'rc) LEYLE- KADR: Daha ok Ramazn- erf ay iinde bulunduu bildirilen ve Kur'n- kermin gelmeye balad mbrek gece. (Bkz. Kadr Gecesi) LEYLE- M'RC: Mbrek gecelerden, Reslullah efendimizin Mrca kt Receb aynn yirmi yedinci gecesi. (Bkz. Mi'rc Gecesi) LEYLE- REGB: Mbrek gecelerden, Receb aynn ilk Cum gecesi. (Bkz. Regib Gecesi) LIHYE- SEDET: Peygamber efendimizin sakal- erfleri. Hrka-i sedet diresinde Peygamber efendimizin altma yakn Lehye-i sedeti bulunmaktadr. Bunlardan yirmi drt kadar altn ve kymetli talarla ssl muhfazalarda veya sedef kutularda saklanmaktadr. (Bkz. Sakal- erf) (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) LN: Lnetlemek, erkein zevcesini (hanmn) zin etmekle sulamas veya bu ocuk benden deildir demesi hlinde drt hid getiremezse, zevcenin istei zerine elerin hkim huzruna arlarak uslne uygun (yet-i kermedeki bildirildii ekilde) karlkl yemn etmeleri ve lnetlemeleri. Buna mulane de denir. Lin iin nce erkek "Szm dorudur" diye yemin eder. Drt kerre tekrar eder, beincide; "Yalan sylyorsam Allah telnn lneti benim zerime olsun" der. Sonra kadn drt defa; "Allah hidim olsun ki, bu adam bana zni (zin edici) demekle yalan syledi" diye yemin eder. Beincide; "Doru syledi ise, Allah telnn gadb benim zerime olsun" der. Sonra hkim bunlar bir talk- bin ile ayrr. Lin yapldktan sonra, adam sznden dnerek vey baka bir affe kadn kazf ederek (zin isnd edip isbat edemeyip) had cezs uygulanmadka eski hanmyla tekrar hibir zaman evlenemez. (M. Mevkft) LFFE: Kefenin bir paras. (Bkz. Kefen) Liffe batan ve ayaklardan ar uzunlukta olup kefenin en geni parasdr. Ba stnden ve ayak altndan ular bzlp bezle balanr. (Haleb) Kadnn kefeni be para olup snnettir: Kams, izr, liffe, himr ve gs bezidir. (Haleb) LV: Sancak. Peygamber efendimizin ryesi, bayra siyh idi. Livs daha kk olup, beyaz idi. (mm- Kastaln) Peygamber efendimizin livsnn zerinde "L ilhe illallah Muhammedn Reslullah" yazl idi. (Eb'l-Ferec ibni Cevz) Tebk seferinde Reslullah efendimiz, en byk livsn hazret-i Eb Bekr'e ve en byk bayran da Zbeyr bin Avvm'a verip tattrd. (Vkd) Liv-i Hamd: Hamd (kr) sanca. Kymet gnnde, canllar dirilip, Arasat meydannda toplannca,

Allah tel tarafndan Peygamber efendimize ihsn edilecek olan ve altnda btn inananlarn toplanaca sancak- erf. Kymette herkes sustuu zaman ben syleyiciyim. Kimsenin kmldayamad vakitte onlara efat ediciyim. Kimsede mid kalmad zamanda onlara mjde vericiyim. O gn her iyilik, her trl yardm, her kapnn anahtar bendedir. Liv-i hamd benim elimdedir. nsanlarn en hayrls en cmerdi en iyisiyim. O gn emrimde binlerce hizmeti vardr. Kymet gn peygamberlerin imm, hatbi ve hepsine efat edici benim. Bunlar nmek iin sylemiyorum. (Hads-i erif-Tirmiz, Drimi-Mikt) Allah telya snarak ve O'ndan yardm dileyerek bildiriyorum ki, Muhammed aleyhisselm Allah telnn resldr, peygamberidir. demoullarnn seyyidi, efendisidir. Kymet gnnde kendisine uyarak Cehennem'den kurtulanlarn en cmerdidir. Kymet gn kabirden ilk nce o kalkacaktr. lk nce o efat edecektir. lk nce O'nun efati kabl olunacaktr. Cennet kapsn nce o alacaktr. Kap O'na hemen alacaktr. Liv-i hamd denilen sancak O'nun elinde bulunacaktr. dem aleyhisselm ve O'nun zamnndan Kymete kadar gelen her m'min, Liv-i hamd sanca altnda toplanacaktr. (mm- Rabbn) LVTA: Erkekler arasndaki cins sapklk. Homoseksellik. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Sizden nce lemlerden hibirinin yapmad hayszl m yapyorsunuz? (A'rf sresi: 80) Tefsr limleri buradaki irkin iin livta olduunu bildirdiler. (Celleyn) Lt kavmi gibi livta yapanlar, su st yakalarsanz, ikisini de ldrnz. (Hads-i erf-Birgiv erhi) Erkek, erkek ile livta yaparken ar titrer, sallanr. Melekler de bu iren ie muttali (haberdr) olup, y Rabb emr etsen de, yeryz o ikisini ta'zir etse (cezlandrsa), gkyz onlarn zerine ta yadrsa derler. Allah tel; "Ben (hilm shibiyim) acele etmem. Benden bir ey kamaz" buyurur. (Hads-i erf-Hsn-t-Tenebbh) eyden dolay, Allah tel gadaba gelip Ar titrer. Haksz yere adam ldrme, erkein erkee, kadnn kadna gidip livta yapmasdr. (Eb Tlib Mekk) Livta yapanlarda ok tehlikeli olan t uru ve Aids hastal hsl olmaktadr. (Sedet-i Ebediyye) LOKMAN HAKM: Allah tel tarafndan kendisine ilim ve hikmet; akl, anlay, idrk verilen peygamber veya vel. Kur'n- kermde ismi zikr edildi. Dvd aleyhisselm zamnnda Arabistan Yarmadas'nn Umman taraflarnda yaad. Uzun bir mr yaadktan sonra ibdet hlindeyken Kuds ile Remle arasnda veft etti. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Muhakkak biz Lokman'a hikmet verdik ve sana verilen hikmet nmetine kret dedik. (Lokman sresi: 12) Lokman, oluna nashat ederek dedi ki: "Ey oulcuum! Allah telya irk (ortak) koma. nk irk elbette byk bir zulmdr. (Lokman sresi: 13) Lokman, peygamber olmayp ibdet eden bir kuldu. Allah tel onu gnhlardan korudu. ok tefekkr ederdi. mn kuvvetli idi. Allah tely sever, Allah tel da onu severdi. Allah tel ona hikmet (akl, anlay, idrk, ilim) ihsn eyledi. (Hads-i

erf-Hilyet-l-Evliy) Lokman Hakm, Dvd aleyhisselm zamnnda Arabistan Yarmadasnn Umman taraflarnda yaad. Dvd aleyhisselmn peygamberliinden nce Lokman Hakm mft idi. Davd aleyhisselm peygamber olduktan sonra, Lokman Hakm ondan ilim rendi. Dvd aleyhisselma mmet oldu. Lokman Hakm cenb- Hak tarafndan peygamberlik ve hakmlikten birini semek iin serbest braklnca, hikmeti seti. Sebebi sorulunca; peygamberlik byk bir itir, hakkn yerine getiremem diye korktum dedi. Allah tel tarafndan kendisine ilim, hikmet, akl, anlay verildi. (Katde) Lokman Hakm'in hikmetli nashatlerinden bzlar yledir: Ey oulcuum! Namazn dosdoru kl. yilii emret. Ktlkten nehyet. Sana (bu yzden) isbet eden eylere sabret. nk bunlar kat' (kesin) srette farz edilen ilerdendir. (Lokman sresi: 17) Ey olum! Dny derin deniz gibidir. ok insanlar onda boulmudur. Takv (Allah teldan korkup haramlardan saknmak) gemin, mn, ykn, tevekkl (Allah telya gvenmek) hlin, slih (iyi) amel, azn olsun. Kurtulursan Allah telnn rahmetiyle, boulursan, gnhn sebebiyledir. Ey olum! Borlu olmaktan sakn. nk gndz zillet (aalk), gece gam ve keder iinde olursun. Ey olum! Merhmet eden merhmet bulur. Skt eden selmete erer. Hayr syleyen kr eder. Kt konuan gnhkr olur. Diline hkim olmayan piman olur. al, kazan, almayp herkese muhtc kalann dni ve akl noksan olur ve iyilik etmekten mahrm kalr ve herkesten hakret grr. (Ahmed Sv, mm- Gazl) LOKMAN SRES: Kur'n- kermin otuz birinci sresi. Lokman sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Otuz drt yet-i kermedir. Lokman aleyhisselmn kssas anlatld iin, sre bu ismi almtr. Srede; Kur'n- kermin iyilere hidyet ve rahmet vesilesi olduu, iyilerin hussiyetleri ve mkftlar, ktler ve urayacaklar azb, Lokman Hakm'in oluna nashatlar, Allah telnn ilminin ve kudretinin snrszl bildirilmektedir. Allah tel Lokman sresinde melen buyuruyor ki: Lokman (aleyhimrrahme) oluna nashat ederek dedi ki; "Ey oulcuum! Allah telya irk (ortak) koma! nk irk; elbette byk bir zulmdr. (yet: 13) Kim Lokman sresini okursa, Lokman'a (aleyhimrrahme) kymet gn refk (arkada) olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) LUKA NCL: Mehr drt ncl'den biri. Antakyal papas Luka tarafndan yazld iin bu ad verilmitir. imdi elde bulunan ncllerin en yanl olandr. Hristiyanlarn, ncl dedikleri drt eit kitab, Allah telnn Cebril aleyhisselm ile s aleyhisselma gnderdii asl ncl-i erf deildir. Bu drt kitab, s aleyhisselm gke kaldrldktan sonra drt kimse tarafndan sonradan yazlmlardr. Bunlardan biri, Matta'nn yazd ncl, ikincisi, Markos'un havrlerden iittiklerini yazd ncl, ncs, Antakyal bir papaz olan Luka'nn yazd ncl, drdncs yine havrlerden olan Yuhanna tarafndan yazlan ncl'dir. Allah telnn gnderdii ncl, bir kitb idi. Bu mukaddes kitbda ihtilfl, uygunsuz yazlar yok idi. Sonradan yazlan drt kitab ise birbirlerine uymayan yalanlarla

doludur. (mm- Kurtub-Harputlu shk Efendi) Luka ncli'ni yazan Antakyal papaz, s aleyhisselm grmedi. s aleyhisselm gke kaldrldktan sonra yahd dnmesi Bols tarafndan sev dnine alnmtr. Bols'n zehirli fikirleriyle alanarak imdi elde bulunan drt ncl'den en yanln yazmtr. (Rahmetullah Efendi) Luka, kendi zamnnda pekok kimsenin ncl yazd bir srada, kendi adyla anlan ncli'ni yazmtr. Luka, Havrlerin kendi elleriyle yazdklar hibir ncl bulunmadna iret ederek, kendi yazdnn da asl ncl olmadn, Luka ncli'nin birinci bb banda bildirilmitir. (Rahmetullah Efendi, Harputlu shk Efendi) LUKATA: Yolda veya baka bir yerde bulunup da, shibi bilinmeyen mal. Lukata, bulann elinde emnet hkmndedir, yni o mal, mlk edinmek iin deil, bakas nmna muhfaza etmek (korumak) iin alnr. Ancak shibi bulunmazsa ve fakir ise kendi kullanr; deilse fakir akrablarna verir. (bn-i bidn) Lukata; hastanelere ve fakrlerin cenzelerini kaldrmaya sarf edilir (harcanr). alamayacak hlde olan kimsesiz fakirlere verilir. Shibine vereceinden emn olann, korumak iin almas snnettir. Yerde helk olacaksa, almas farz olur. Bulan fakir ise, kendi kullanabilir. Shibi sonra karsa, ya kabl eder, yhut bulana tazmin ettirir (dettirir). (Ksn-Burhneddn Mergnn) LT ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ismi bildirilen peygamberlerden. Bugn rdn ile Filistin arasnda bulunan Lt gl yanndaki Sedm ehri halkna peygamber olarak gnderildi. nsanlara brhim aleyhisselmn dnini tebli etti. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Lt (aleyhisselm), kavmine; "Bu lemde sizden nce hi kimsenin yapmad hayszl m yapyorsunuz? Siz kadnlar brakp ehvetle erkeklere varyorsunuz. Dorusu ok ar giden azgn bir kavimsiniz" dedi. (A'rf sresi: 80, 81) Lt kavminin iini (livta) yapan mel'ndur. (Hads-i erf-Ahmed bin Hanbel) Benden sonra mmetim hakknda en korktuum ey; Lt kavminin yaptn yapmalardr. (Hads-i erf-Tirmiz, bn-i Mce) brhim aleyhisselmn kardeinin olu olan Lt aleyhisselm bugn rdn ile Filistin arasnda bulunan Lt gl yanndaki Sedm ehri halkna peygamber olarak gnderildi. nsanlara brhim aleyhisselmn dnini tebli etti. Onlar Allah telya mn ve ibdet etmeye dvet etti ve yaptklar irkin iten (livtadan) sakndrd. Onlara birok Mcizeler gsterdi. Kavmi onun dvetini dinlemeyip, gittike azgnlat. Kars da onu dinlemedi. Lt aleyhisselm Allah telnn emri ile kendisine inananlarla birlikte ehirden kt. Allah tel ehri yerin dibine batrmak sretiyle o kavmi helk etti. Lt aleyhisselm kavminin helkinden sonra, am blgesine gidip, amcas brhim aleyhisselmn yannda yedi sene kald. Sonra Hicz'a gidip seksen yanda orada veft etti. (Taber, bn-l-Esr, Ninczde) LT: Lt kavminin irkin iini (livta) yapan. (Bkz. Livta) LTF: hsn, iyilik. Bir kula dni hakknda Allah tarafndan bir nashat gelirse; bu nashat, Allah

tarafndan kendisine gnderilmi bir nmet ve ltuftur. Onu kabl eder ve gereini yerine getirirse, ne gzel; kabl etmezse, gnhnn oalmas ve Allah'n gazbnn oalmas bakmndan onun aleyhinde bir dell olur. (Hads-i erf-Meviz-l-Hulef) Akam namazndan sonra yats vakti girmeden iki rek'at namaz klan, ilk rek'atnda bir Ftiha ve bir yetel-krs ve be kere hls- erfi okuyup, ikinci rek'atta bir Ftiha ve Bekara sresinin son yetini okuyan ve bylece bu namaz f eden kimseye Hak tel hazretleri Cennet'te bir mevki ltf eder ve her rek'at iin bir ehid sevb ve her yet iin de bir kle zad etmi sevb verir. (Hads-i erf-Mifth-ul-Cenne) Ey ltf ve ihsan bol Allah'm! Bizi dnyda ve hirette kimseye muhtc etme! (mm- Rabbn) Beni sen yoktan vr ettin y Rabb Nice nmetler ltf ettin y Rabb. (Muhammed bin Receb) Dertli oldum, ol Hddan derde derman isterim cizim bb- atdan ltf ihsn isterim (M. Sddk bin Sad) Kymet gn, Allah tel ltfunu ortaya koyup melen; "limler benim yanmda Peygamberlerim gibidir." limlere hitben; "Dilediiniz kimselere efat ediniz" buyurur. (mm- Gazl) Mrifet, nrunun himyesine snmayp da, ldkten sonra, ehvet ateinin cann yakmasndan, Allah telnn ltf ve merhameti ile kurtulacan sanan bir kimse, kaln elbisesinin himyesine girmeden, kn souunun, Allah telnn ltf ile kendisini tmeyeceini sanan kimseye benzer. Allah tel, birok faydalar salamak iin, k yaratm ise de ltf ve merhamet ederek elbise yapacak eyleri ve bunlar yapacak akl da yaratmtr. (mm- Gazl)

M
M-CR: Akar su. Devaml akmakta olan ve zerinde herhangi bir pisliin durmas mmkn olmayan ay, dere, rmak, nehir veya yer altndan karlan artezyen sular. Bir saman pn gtren su, akar su saylr. M-i cr temizdir. Kendisiyle her trl temizlik yaplr. (M. Zihni Efendi) M-MEKK: pheli su; ehl merkebin ve ondan doan katrn art olan su. M-i mekkun temizliinde phe yoktur. Ancak, hadesin (abdestsizliin ve cnpln) giderilmesi hussunda fkh limleri tarafndan pheli su kabl edilmitir. (M. Zihni Efendi) M- MUKAYYED: iek, zm, kavun-karpuz suyu gibi cinsi ve sfat birlikte sylenen sular. M-i mukayyed ile namaz abdesti ve gusl abdesti alnmaz. (bn-i bidn) M- MUTLAK: Yaratldklar hl zere olan yni ismi yannda baka kelime sylenmeyen, yalnz su denilen sular. Yamur, dere, nehir, kaynak, kuyu, deniz ve kar sular, m-i mutlaktr. M-i mutlak,

namaz abdesti ve gusl (boy) abdesti almak iin kullanlr. M-i mutlak hem temizdir, hem temizleyicidir. (bn-i bidn) M- MSTA'MEL: Kullanlm su. Abdest ve guslde (boy abdestinde) yhut kurbet olarak kullanlan su. Temiz fakat temizleyici deildir. M-i msta'mel ile necset (pislik) temizlenir. Fakat abdest alnmaz ve gusl edilmez. mek ve hamur yapmak mekrhtur. (bn-i bidn) M-i Msta'mel, mezhebde (Hanef, fi, Hanbel'de) yalnz thirdir (temizdir). Fakat mutahhir (temizleyici) deildir. Mlik mezhebinde hem thir hem de mutahhirdir. (Abdlvehhb- a'rn) MAZ-ALLAH: "Allah telya snrm" mnsna, tehlikeli, zararl ve istenmeyen durumlardan korunmak iin sylenen bir sz. yet-i kermede melen buyruldu ki: Ysuf (aleyhisselm); "Maz-Allah, biz malmz kimin yannda bulmusak ancak onu alrz. Yoksa hakszlk etmi oluruz" dedi. (Ysuf sresi: 79) MA'BED: bdet edilen yer. Yeryznde yaplan ilk ma'bed, Mekke ehrindeki Kbe'dir. Buraya Mescid-i Harm da denir. (Azrk) Mslmanlarn mbedine mescid ve cmi, Yahdlerin ma'bedlerine sinagog ve havra, hristiyanlarn ma'bedine kilise ve bi'a veya savme'a, denir. (M. Sddk bin Sad) Masonlarn 1900 senesindeki toplantlarna it zabtlarn yz ikinci sahifesinde; "Dindarlara ve ma'bedlere galebe almak kfi deildir. Asl maksadmz, dinleri yok etmektir" yazldr. (M. Sddk bin Sad) MA'BD: Kendisine ibdet olunan, tapnlan. Yerde ve gkte, Allah teldan baka, ibdet edilmee hakk olan ve taplmaa lyk hibir ey ve hibir kimse yoktur. Hakki ma'bd ancak Allah teldr. (Mevln Hlid-i Badd) MCD (El-Mcid): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). n, erefi yksek olan. El-Mcid ism-i erfini okuyann kalbi nurlanr. (Ysuf Nebhn) MCN: Sapk tikdn bakasna bulatrmak abasnda olan. Hads-i erfte buyruldu ki: "mmetimin ihtilf (amelde, yaplacak iler konusunda mezheblere ayrlmas) rahmettir. Hakk doruyu bulmak iin alrlarken, ihtilfa derler. Bu almalar ise, rahmete sebeb olur." Bu hads-i erfi iki kimse inkr etmitir. Biri mcin, ikincisi mlhiddir. Mlhid, yet-i kermelere dny karlarna gre mn vererek mn giden kimsedir. (Kastaln) MADDE: Arl olan ve bolukta yer kaplyan varlk.

Hava, su, ta, cam ayr birer maddedir. Ik ve ses, madde deildir. nk yer kaplamaz ve arlklar yoktur. Her madde; kat, sv ve gaz olmak zere hlde bulunur. Sv ve gaz hlindeki maddelerin, kendilerine mahss belli ekilleri yoktur. Bunlar, bulunduklar kabn eklini alrlar. Maddenin ekil alm hline cisim denir. Maddeler, hep cisim hlinde bulunur. Mesel, anahtar , ine, masa ve ivi, baka baka cisimdir. ekilleri bakadr, fakat hepsi demir maddesinden yaplmtr. (Muhammed Sddk bin Sad) lem, madde ve zelliklerden meydana gelmitir. Btn lem hdistir, yni yok iken sonradan yaratlmtr. (Berhurdr) Madde, Allah telnn kuvvet ve kudreti ile varlkta kalmaktadr. Kendi kendine duran madde yoktur. Btn cisimleri, her eyi varlkta durduran, Allah teldr. (mm- Rabbn) MADD TEMZLK: Bedenin, elbisenin ve oturulan yerin temizlii. Bir mslman, madd temizlie ok dikkat eder. Cmilere evlere ayakkab ile girmez. Hallar, demeler, tozsuz temiz olur. Evinde hamam vardr. Kendisi, amarlar, yemekleri hep temiz olur. Onun iin mikrop ve hastalk bulunmaz. (Kemahl Feyzullah) Madd temizlie ok dikkat eden mslman, mnev temizlie de dikkat eder. Dnimizin emir ve yasaklarna uyarak mnen temizlenmi olur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MADDYYN: Maddenin hep var olduuna, sonradan yaratlmadna ve yok olmayacana inananlar, maddeciler. Kendilerini akll ve hi yanlmaz sanan dinsizlerin birincisi maddiyyn olup, bunlar, Allah telnn varlna inanmyor; lem, byle kendiliinden gelmi ve byle gidecektir, bunun yaratan yoktur diyorlar. Canllar da, byle birbirlerinden reyip, sonsuz olarak srecektir, diyorlar. Btn bunlar ve yolunda gidenlerin hepsi de mslman deildirler. (mm- Gazl) Ehl-i snnet limleri (Reslullah efendimiz ve O'nun sohbetinde yetimi mbrek arkadalarnn yolunda giden slm limleri), kitablarnda maddiyynun szlerini ve mslman olmayanlarn, slmiyet'e sokmak istedikleri uydurmalar delller ve tartmalar ile reddederek hepsini susturmular, din dmanlarnn hazrladklar fitne ve fesd atelerini sndrmler, bozuk dncelerini rtmlerdir... (Abdlhakm Arvs) MA'DM: Yok olan, mevct olmayan Ma'dmun bey'i yni sat btldr, hibir bakmdan dne uygun deildir. (Mecelle) MAFRET: rtme; Allah telnn, kullarnn gnhlarn balamas. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Ey gnh ok olan kullarm! Allah'n rahmetinden mdinizi kesmeyiniz. Allah, gnahlarn hepsini affeder. O, sonsuz mafiret ve nihyetsiz merhmet shibidir. (Zmer sresi: 53) Rabbinizden mafiret istemee ve Cennet'e girmee kounuz. Bunun iin alnz! Cennet'in bykl, gkler ve yer kresi kadardr. Cennet, Allah teldan korkanlar iin hazrland... (l-i mrn sresi: 133) Allah tel buyurdu ki: "Ey demolu (insanolu)! Sen benden midli bulunduka, senden meydana gelen gnhlar mafiret ederim. Ey demolu! Senin gnhlarn

gkyzn dolduracak dereceyi de bulsa, benden mafiret dilersen seni balarm. Ey demolu! Btn yer dolusu gnahlarla gelip de, bana hibir erk (ortak) komayarak huzruma karsan, ben seni btn yer dolusu mafiretle karlarm. (Hads-i erf-Riyz's-Slihn) Mslman kardeini sevindirmek, Allah telnn af ve mafiretine sebeb olur. (Hads-i erf-Kitb-l-Metcer-r-Rbih) Allah telnn af ve mafireti o kadar byktr ki (oktur ki), ben suuma byk demekten utanrm. (Sa'd rz) MARR: Gururlu. (Bkz. Gurr) Akll kimse bakalarnn aybna bakmaz. Kiinin aybn yzne vurmaz. Mal oaldka, marr olup ahlkn bozmaz. (drs aleyhisselm) Ey olum! Sende olmayan fazletler ile insanlar seni medh ederlerse, sakn marr olma. Kendinden aasn hor grme. Ahmaklara, chillere kar skt eyle. (Lokman Hakm) Mala mlke marr olma, deme var m ben gibi! Bir muhlif yel eser, savurur harman gibi. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MAHBB: Muhabbet edilen. Sevilen, sevgili. Muhammed Reslullah sallallah aleyhi ve sellem mahbb-i Rabbllemndir. Allah telnn sevgilisidir. (mm- Kastaln) Sevgiliden gelen her ey mahbbdur. (mm- Rabbn) Mahbb-i Hud: Allah telnn habbi, sevgilisi Muhammed aleyhisselm. Muhammed Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Mahbb-i Hd'dr. Gelmi ve gelecek btn varlklarn her bakmdan en stndr. (mm- Rabbn) Sakn terk-i edebden ky- mahbb- Hddr bu, Nazargh- ilhdir makm- Mustaf'dr bu. (Ysuf Nbi) MAHBBYYET: Sevgili olmak. Peygamber efendimize tbi olmann en yksek derecesi mahbbiyyet ve ma'kiyyet (ok sevilen olmak) kemltna (stnlklerine) shib olmaktr ki, bu, Allah telnn ok sevdiklerine mahsstur. Bunun ele gemesi iin muhabbet, sevmek lzmdr. (mm- Rabbn) hirette azblardan kurtulmak ve sonsuz sedete kavumak, ancak gemi ve gelecek btn varlklarn en stnne (hazret-i Muhammed aleyhisselma) uymakla olur. O'na uymakla mahbbiyyet makmna eriilir. O'nun yolunda bulunmakla, Allah telnn ztnn tecellsine kavuulur. (Abdlhak- Dehlev) MAHCR: ocukluk, sefhlik, delilik, klelik, bunaklk vs. gibi eitli sebebler yznden maln

tasarruf hakkndan, kullanmaktan men edilen kimse. (Bkz. Hicr) Mahcr iki ksmdr: 1- ocuk, deli ve maraz- mevt (lm hlinde) bulunanlar. 2- Hkimin hkmyle mahcr olanlar, medynlar (borlular), ma'thlar (bunaklar), rakkler (kleler), eblehler (ahmaklar) ve mcinler yni kt din adamlardr. (Fetv-i Hindiyye) ocuk kendi maln kullanmaktan mahcr olduu gibi, bakasna hizmet etmesi de, ancak velsinin izni ile ciz olur. (Abdlgan Nabls) MHYYET: z, asl ve esas. nsann mhiyyeti, arkadandan anlalr. (Abdullah bin mer) MAHKEME: Hkm verilen dvlarn grlp, hkme (karra) baland yer. Mahkemeye bir iin dnce, hkim karsnda dvc veya dvl ile kavga etmeye kalkma! Ne sorulursa o kadar cevb ver! yed hid olarak gidersen, hi kimsenin te'siri altnda kalmadan ve kimseden korkmadan Allah rzs iin doru konu! Olur olmaz bir i iin hemen mahkemeye koma! (mm- Gazl) Mahkeme-i Kbr: En byk mahkeme, hirette btn insanlarn amel defterlerinin tartld ve dnyda yaptklarnn hesbn verecekleri yer. Allah telnn bilmedii hibir ey yoktur. Ak ve gizli O'nun yannda birdir. O; "Ol!" dedi, yokluktan varlk meydana geldi. O, henz olmam olanlar, aa vurulmam srlar bilir. Yeri ve gkleri kudretiyle (gcyle, kuvvetiyle) tutan, kymet gn Maherde kurulacak mahkeme-i kbrnn hkimi (hkmedeni) O'dur. (Sa'd rz) MAHLK: Yaratlm; yoktan vr edilmi. Rabbimiz cism deildir, zamn, mekn yok. Maddeye hull eylemez, byle olmal mn. Mahlka muhta deildir, orta benzeri yok, Her eyi O'dur yaratan hem de varlkta tutan. (M. Sddk Gm) Vilyete (evliylk makmna) kavumak, tasavvuf yolunda almakla olur. Bunun iin msiv sevgisini, ona ball kalbden karmak lzmdr. Msiv; Allah'tan baka eyler demektir. (mm- Rabbn) MAHLKT: Yaratlanlar, Allah telnn yaratt eyler. Mahlkta muhabbet etme, zr onlara muhabbet, Hakk'a ulamaya mnidir. (mm- Gazl) MAHMASA HL: Alktan lmek zere olma hli. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: ...Kim mahmasa hlinde, resiz kalrsa, gnha meyl (ynelme) maksd olmakszn

haram etlerden yiyebilir. nk Allah ok balayc, affedicidir. (Mide sresi: 3) Le ve domuz eti yemek, arab imek haramdr. ok iince sarho yapan svlarn, azn imek de haramdr. Mahmasa hlinde olan kimseden bakalarnn bunlar yemeleri imeleri haramdr. (Hdim) MAHMD: 1. vlm, vlen. Kalbin mahmd hlleri; sabr (Allah'tan gelenlere tahamml etmek), kr (her nmeti Allah teldan bilmek), havf (Allah'n azbndan korkmak), rec (Allah'n rahmetini md etmek), rz (Allah'tan gelenlere boyun emek, hond olmak, kadere kar gelmemek), zhd (dnyya dkn olmamak), takv (haramlardan kanmak), kanat (elinde olana rz olup, daha ok istememek), cmertlik ile btn nmetleri Allah'tan bilip O'na balanmak, iyilik, hsn-i zn (iyi zan, iyi dnce), gzel ahlk, iyi geim, doruluk ve ihls (her eyi Allah rzs iin yapmak) hlleridir. (mm- Gazl) 2. Peygamber efendimizin gzel isimlerinden biri. Ahmed, Muhammed, Mahmd, hep ver seni Allah Senin isminle biter l ilhe illallah Bundaki ince srr anlamaz, bilmez gmrh, Kendi adyla yazm senin adn Rahmn (Hazret-i Muhammed'in Hayt) 3. Ebrehe'nin, Kbe'yi ykmak zere ordusunda getirdii filin ad. Reslullah efendimizin domasna iki ay kadar zaman kala, Fil vak'as meydana geldi. Bir ok insanlar akn akn gelip, Kbe'yi ziyret ediyorlard. Buna mni (engel) olmak isteyen Yemen vlisi Ebrehe, Kbe'yi ykmaa karar verdi. Bu maksadla byk bir ordu hazrlayp Kbe'ye yrd. Ebrehe'nin ordusunda, "Mahmd" denilen bir de fil vard. Ebrehe, Kbe'ye ynelince, bu fil yere kp yrmez oldu. Hlbuki Yemen'e evrilince koarak gidiyordu. Allah tel, Ebrehe'nin ordusu zerine Ebbl, yni Da krlangc denilen kulardan bir sr gnderdi. Bu kularn her biri, biri aznda, ikisi de ayaklarnda olmak zere nohut veya mercimek byklnde er ta tayordu. Ebrehe'nin ordusu zerine braklan bu talar, hepsini helk etti. Bu vak'a, Kur'n- kermin Fil sresinde anlatlmaktadr. (Bkz. Fil Sresi) (bn-i Esr) MAHREM: 1. Dnen evlenilmesi ebed haram (yasak) olan, soy, st veya evlenme sebebiyle nikh haram olan kimse. Kadn, yannda bir mahremi olmadan hacca gidemez. (Hads-i erf-Knz-d-Dekik) Bir kadn veya erkee on sekiz kimse ebed mahremdir. Ebed mahrem olan kimseler ile evlenmek ebed olarak haramdr. Bunlarn yedisi neseb (soy) ile olan akrablar, yedisi st ile olan akrablar, drd ise evlilik ile olan akrablardr. (Sadddn Fergn, Tc--era) Hr kadnn zevci (kocas) veya ebed mahrem akrabsndan biri yannda bulunmadan, yalnz veya baka kadnlarla yhut kil, bli (akll ve gusl, boy abdesti alacak yaa gelmi) ve slih olmayan mahremi ile gnlk yola gitmesi ( mezhebde de) haramdr. (Muhammed Hdim) Ebed mahrem olan, yni nikah ile almas ebed haram olan on sekiz kadndan baka, mslman olsun kfir olsun, hibir kadnn, hibir yerde ellerinden ve yzlerinden baka yerlerine, ehvetsiz de bakmak haramdr. (Sleymn bin Cez)

2. Gizli, herkese sylenmeyen. Mahrem olan eylerinizi herkese sylemeyin. Sonunda piman olur, h edersiniz. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MAHER: Har olunacak, toplanlacak yer. Kymet gnnde btn mahlktn (btn canllarn) yeniden dirildikten sonra hesap iin toplanacaklar yer. Arasat Meydan, Mevkf. Allah tel Hacer-l-esved-i kymette maher meydnna getirecek, onun grecei iki gz konuaca bir dili olacak ve kendisine istilm yapanlara (el srp, penlere) hakkyla hitlik yapacaktr. (Hads-i erf-Feth-l-Br) Kymet gn btn canllar maher yerinde toplanacak, her insann amel defterleri uarak shibine gelecektir. Bunlar, yerleri, gkleri, zerreleri, yldzlar yaratan, sonsuz kudret shibi Allah tel yapacaktr. Bunlarn olacan, Allah telnn Resl sallallah tel aleyhi ve sellem haber vermitir. O'nun syledikleri muhakkak dorudur. Elbette hepsi olacaktr. (Mevln Hlid-i Badd) Maher gn boynu bkk kalmamak istersen, cenb- Hakka krden yz evirme. (S'd-i rz) Maherde mn olup, ameli ve ahlk gzel olanlara mkft ve ihsnlar olacaktr. Kt huylu, bozuk amellilere ise, ar cezlar verilecektir. (Mevln Hlid-i Badd) MAHYA: Ramazan- erf aynda, geceleri ift minre bulunan cmilerde iki minre arasna gerilen ve halata (kaln ipe) aslarak kandillerle (lambalarla) yazlan yaz ve ekiller. ifte minreli cmilere mahya konulmas, sultan nc Ahmed Han devrinde on iki sene kadar sadrzamlk yapm olan Dmd brhim Paa'nn 1719 (H.1132) senesinde ortaya kard dn bir hussiyeti olmayan kl bir yaz yazma usldr. Mahy konulmas bid'attir. (bn-i bidn) MAHZRT: Dinde yasak edilmi eyler, haramlar. Zarretler, mahzrt mbh klar yni yaplmas men ve yasak edilmi bz eyler vardr ki, bunlar yapmak, zarret hlinde mbh hkmnde olur; bundan dolay, yapan cezlandrlmaz. Mesel; alktan helk olmak (lmek) korkusundan dolay, bakasnn yiyeceini rzs (izni) olmakszn yemek byledir. (Ali Haydar) MDE SRES: Kur'n- kermin beinci sresi. Mide sresi Medne'de nzil oldu (indi). Yz yirmi yet-i kermedir. 112 ve 114. yet-i kermelerde s aleyhisselm zamnnda gkten indirilmesi istenen bir sofradan bahsedildii iin sre bu ismi almtr. Srede; s aleyhisselmn hac, abdest, gusl, teyemmm; iki ve kumar yasa, ictim (sosyal) ve ahlk mnsebetler, hell ve haram yiyecekler anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel Mide sresinde melen buyuruyor ki: Ey Reslm! Rabbinden sana indirileni, herkese ulatr. Bunlar doru bildirmezsen, peygamberlik vazfeni yapmam olursun! Allah tel seni, dmanlk etmek isteyenlerden korur. (yet: 67) Kim Mide sresini okursa, dnyda nefes alan yahd ve nasrn adedinin on kat sevb verilir, o kadar gnh yok edilir ve on derece ykseltilir. (Hads-i erf-Kd Beydv

Tefsri) MA'ET: Yaama, geinme, yaay. Geinmek, yaamak iin lzumlu eyler. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Sizi yeryznde yerletirdik ve sizin iin orada (zirat, ticret ve almak gibi) pekok ma'et vstalar hazrladk. Size verilen nmetlere az krediyorsunuz. (A'rf sresi: 10) Kim benim zikrimden yz evirirse onun iin bir ma'et darl vardr ve biz onu kymet gn m (kr) olarak harederiz (diriltiriz). (Th sresi: 124) Kadn da, erkek de, ma'et te'mini iin haram ilememelidir ve hibir namaz karmamaldr. Ezelde ayrlm olan rzk deimez. Ayn rzk, hellden isteyene hell yoldan gelir. Haram ileyerek isteyene de haram yoldan gelir. (Muhammed Rebhm) Ma'et te'mini alt yoldandr: 1) Zirat, 2) Ticret, 3) San'at, 4) Hizmet, 5) Mras, 6) Hibe. (S. Abdlhakm Arvs) MA'YYET: Berberlik. Her an Allah tel ile berber olma. Huzur, cem'iyyet, vilyet-i Hssa-i Muhammed de denir. Ma'iyyet yolu, cezbe (Allah telnn ekmesi) yollarndan biridir. Ma'iyyet yolundan Allah telya kavumak nasb olursa, arac, vsta olmakszn kavuulur. "Kii sevdii ile berberdir" hads-i erfi, bu szmz kuvvetlendirmektedir. (Muhammed Bk-billah) Nakibendiyye yolunda ma'iyyeti ilk koyan Beheddn Buhr hazretleri; onu herkese yayan ise, Aleddn-i Attr'dr. (Muhammed Ma'sm- Frk) Yksek hocamn, ltf ederek, acyarak mbrek gnln bu fakre evirmesi ile, tasavvufularn tevhd (bir bilmek), kurb (yaknlk), ma'iyyet, ihta (kuatmak), sereyn (her zerrede bulunmak) gibi szlerle anlatmak istedikleri m'rifetlerden, ince bilgilerden ele gemeyen hemen hemen hi kalmad. (mm- Rabbn) MAKM: 1. Yksek dereceli me'mriyet, me'mrluk yeri, mevk, mansb. Bir kimse u on eyi, kendine farz bilmedike, tam ver ehli (dnimizde pheli olan eylerden saknan) olamaz: Bakalarn ekitirmemeli. M'minlere s-i zan (kt zan) etmemeli, kt bilmemeli. Kimse ile alay etmemeli. Yabanc kadnlara, kzlara bakmamal. Doru sylemeli. Kendini beenmemek iin, Allah telnn kendisine yapt ihsnlar (iyilikleri), nmetleri dnmeli. Maln hell yerlere harcayp, haramlara vermemeli. Nefsi, keyfi iin, mevki makm istemeyip, bunlar insanlara hizmet yeri bilmeli. Be vakit namaz vaktinde klma birinci vazfe bilmeli. Ehl-i snnet (Reslullah efendimiz ve arkadalarnn bildirdii doru yolda giden slm) limlerinin bildirdii mn ve ileri iyi renip, kendini bunlara uydurmal. (Ahmed Frk) Emeli, arz ve istekleri ksa yapmak lzmdr. Makm, mevk kapmak iin yar etmek gibi hrs yoktur. (Ahmed bin sm Antk) Makam ne kadar mhim olsa da, ahsiyetinizi vermeyin. Kendinizi kltmeyin. (Ferdddn eker Gen) Mal iin makam iin hep uratm, Sonsuz nmetlerden oldum, h yazk! Yol bozuk ve karanlk, nde eytan,

Gnh ar, alarm hep, h yazk! (Mevln Hlid-i Badd) 2. Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin bu yolda ilerlerken kazand mnev derecelerden her biri. Makm kazanmakta kulun gayreti lzmdr. Bu bakmdan makm ile hl arasnda fark vardr. nk hl, kulun gayreti olmadan kalbde meydana gelir. (Ali bin Hseyin) Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kazand makmn hkmlerini, cblarn yerine getirmeden, tamamlamadan, baka makma gemekte acelecilik yapmamas, sabrszlk gstermemesi lzmdr. Zr, kanati olmayan hrsl kimsenin tevekkl, shhatli olmaz. Tevekkl tam olmayann teslimiyetinde shhat bulunmaz. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Makm- brhim: Kbe'de brhim aleyhisselmn, Kbe'yi in ederken veya insanlar hacca dvet ederken stne kt tan bulunduu yer. Haccn farzlarndan ncs, Kbe-i muazzamay tavaf etmektir. Tavaf, Mescid-i harm iinde, Kbe-i muazzama etrfnda dnmek demektir. Drd farz, vcib olmak zere yedi kerre dnlr. Zemzem kuyusunun ve makm- brhim'in dndan dolaarak da tavf etmek cizdir. (bn-i bidn) Yeryznde Cennet'e it varlklardan yalnz Hacer-l-esved (Cennet'ten getirilen, Kbe'nin duvarna konan kymetli siyah ta) ile Makm- brhim bulunmaktadr. Eer bunlara mriklerin (Allah'a ortak, e koanlarn) elleri dokunmam olsayd, onlara dokunan derd shiblerine mutlaka cenb- Allah if verirdi. (bn-i Abbs) Makm- lliyyn: Cennet. Bir ma'sm (gnhsz, susuz) ocuk hasta olup, lm deine girdiinde, makm- lliyyn, onun makm olur. Oradan yz altm melek gelip, saf saf olup o ocuun karsnda dururlar ve; "Y ma'sm ocuk! Mjdeler olsun sana, bugn yle bir gndr ki, gemi olan, analarn ve dedelerinin ve cmle komularnn gnhlarnn aff iin Hak teldan dile (iste)" derler. (mm- Gazl) Makm- Mahmd: Maher (kymet) gn byk bir sknt ve zdrab ierisinde bulunan mahlktn hesaplarnn bir an evvel grlmesi iin Allah tel tarafndan Muhammed aleyhisselma verilen efat izni. Buna efat-i Kbr da denir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) Sana mahsus fazla bir namaz (ibdet) olmak zere, gece uykudan kalk da, onunla (Kur'n- kerm ile), teheccd (gece namaz) kl. Umulur ki, Rabbin seni, bir makm- Mahmd'a gnderecektir. (sr sresi: 79) Bu (makm- Mahmd) o makamdr ki, onda mmetime efat edeceim. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Allah tel insanlar diriltecek. Bana da yeil bir hulle (elbise) giydirecek. Ondan sonra Allah tel, neler sylemekliimi dilerse syleyeceim; ite makm- Mahmd bu makamdr. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) MAKMT-I AERE: Fen (Allah teldan baka her eyi unutmak) makmnn balangcnda olan ve fen

makmna kavumak iin lzm olan on ey. Makmt- aere unlardr: Tvbe; haram iledikten sonra piman olup, Allah teldan korkmak ve bir daha yapmamaya azmedip, karar vermektir. Zhd; pheli olmak korkusu ile mbhlarn ounu terk etmektir. Tevekkl; mer sebeblere yaparak, btn ileri Hakk'a smarlamaktr. Kanat; nafakada yni yeme-ime, giyinme, barnacak yerde zarret miktrndan ok istememektir. Uzlet; dni, ahlk bozan kimselerden, kitablardan saknmak, uzak durmak. Zikr; kendini gafletten kurtarmak yni Allah tely anmak, hatrlamaktr. Tevecch; btn arz ve isteklerinden syrlarak Allah telya ynelmektir. Sabr; haramdan saknp nefsin kt arzularn yapmamaktr. Murkabe; kendini hesba ekmek ve rz ise, Allah teldan gelen her eyden honud olmak, boyun emektir. (Ahmed Frk) MAKMT-I SLK: Tasavvuf yolunda ilerlerken geilmesi gereken dereceler. slm- hakk (hakk slm); makmt- slkun geilmesinden ve nefsin itmnnndan (phe ve teredddlerden kurtulmasndan) sonra hsl olur (meydana gelir). (Muhammed Ma'sm) MAKSAD (Maksd): Niyet, kasd. Allah tel yersiz gleni, bir ideli, maksd olmadan yola kan sevmez. (K'b'l-Ahbr) Bid'atler (Peygamber efendimiz ve drt halfe devrinde olmayp, dinde sonradan karlan eyler) yaylp, snnetler terkedildii zulmetli, karanlk zamanda, slm ilimlerinin renilmesi ve yaylmas en mhim ilerdendir. Muhammed aleyhisselmn snnetini (slm dnini) yaymak ise en byk maksaddandr. (MuhammedMa'sm Frk) nsann yaratlmasndan maksad, kulluk vazfelerini yerine getirmektir. (Ubeydullah- Ahrr) Maksad hayr olann, kibeti (sonu) hayr olur. (Abdlhakm Arvs) Dnyy maksad edinmemeli. Dny, nefsin arzularna yardmcdr. Dny ve hiret bir arada olmaz. (Abdlhakm Arvs) Akll kimsenin ilimle uramasndan maksad, onunla amel etmektir. nk bundan baka bir gye iin ilim renen kii, hretini ve kibrini artrm olur. (bn-i Hibbn) MAKTL: Ktil tarafndan ldrlen. ki mslman, kllar ile karlatklar zaman, ktil de, maktl de, Cehennem'dedir. Zr maktl de karsndaki adam ldrmeyi murd etmiti. (Hads-i erf-Mslim) Maktln vellerinden biri affederse veya vel ile ktil belli bir mal, para ile uyuursa, ksas yaplmaz, uyuulan mal alnr. (bn-i bidn) MA'KL LMLER: His organlar ile duyularak, akl ile incelenerek, tecrbe (deney, gzlem) ile ve hesb edilerek elde edilen ilimler, fen bilgileri. Ma'kl ilimler, matematik, mantk, fizik ve kimy gibi tecrb ilimlerdir. slmiyet bunlar men etmez, emreder. Ma'kl ilimler din bilgilerinin anlalmasna ve onlarn tatbk edilmesine yardmcdrlar. Bu bakmdan lzmludurlar. Bunlar zamanla, artar, deiir, ilerler. Bunun iindir ki: "Tekml-i sn't telhuk- efkr iledir, yni san'atn, fennin, tekniin

ilerlemesi, fikirlerin, deneylerin, birbirine eklenmesi ile olur" denmektedir. slmiyet, her ilmi, her fenni ve her tecrbeyi emr eden bir dindir. Mslmanlar fenni sever ve fen adamnn tecrbelerine inanr. (Abdlhakm Arvs) ML: nsann arzulad, ihtiy, yni lzm olunca, kullanmak iin saklanabilen ayn, yni madde, cisim. Allah tel bir kuluna mal ve ilim verir, bu kul da; haramlardan kanr, akrabsn sevindirir, malndan hakk olanlar bilip verirse, Cennet'in yksek derecesine kavuur. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Mal ve hret hrsnn insana zarr, koyun srsne giren iki a kurdun zarrndan daha oktur. (Hads-i erf-Mrifetnme) hir zamanda dnin korunmas, mal ile olacaktr. (Hads-i erf-Tasvr-i Ahlk) Kur'n- kermde zemmedilen yni kt denilen dny; haramlar ve mekrhlardr. Mal, ktlenmemitir. nk cenb- Hak, mala hayr adn vermektedir. Maln, Allah yolunda harcanan gzeldir. Hazret-i brhim'in ok mal vard. Yalnz yarm milyonu sr olmak zere davarlar, ova ve vdileri dolduruyordu. (Ahmed Frk) Mal zarardan korumann ilc, zekt vermektir. (mm- Rabbn) Mal, mevk peinde koanlardan hibiri murdna (isteine) kavuamamtr. Mal, hayr iin isteyen ve hayrl ilerde kullanan, rhata, huzra kavumutur. Mal, bir deryya benzer, ok kimse bu denizde boulmutur. (Muhammed Hdim) nsann izzeti (erefi), mn ve mrifet (Allah tely bilme, tanma) iledir. Mal ve mevk ile deildir. (Muhammed Ma'sm) Mal, para peinde komak, Allah telnn emirlerini unutturursa, bundan byk felket olmaz. (Muhammed Hdim) Hanm, ocuklar, mal ve mlk; Allah telnn emnetleridir. Emnetlerini diledii (istedii) zaman alr. (Mevln Hlid-i Badd) Senden daha ok mal ve paras olan kimseyi kskanma!O, malna ve parasna hasretle lr. bdeti ve tati ok olan kimselere gpta et yni onlar gibi ibdet etmeyi iste. Yaayanlar da sonunda lecekleri iin, onlarn dnylklarna zenmeye demez. (mm- fi) Mal hellden kazanrsan suli; haramdan kazanrsan cezs vardr. (mm- Rabbn) Ml- Habs: Zor ile gasb edilen ve rvet olarak alnan, alnan mallar ve kendine emnet olan mallar, izinsiz ticrette kullanlarak elde edilen krlar ve dr-l-harbde yni kfir memleketlerine gidenin (tccrn, seyyhn), kafirlerden, rzs olmadan ald mallar. Ml- habsi kullanmak, haramdr. Shiplerine geri verilmeleri, shipleri bilinmiyorsa, fakirlere sadaka verilmeleri lzm olur. Bakasnn mlkn, ondan izinsiz kullanmak haramdr. (Abdlgan Nabls) Ml- Mtekavvim: Kymetli mal. slm'a gre yenilmesi, iilmesi, kullanlmas ve faydalanlmas mmkn olan mal. Mslmanlar iin; arab, domuz ve besmelesiz kesilen veya kesmeden ldrlen hayvan, ml- mtekavvim deildirler. Al-veriin sahh (doru) olmas iin maln da mtekavvim olmas lzmdr. (bn-i bidn)

MLYA'N: Dny ve hirete faydas olmayan i, bo sz, lzumsuz ey. Allah telnn, bir kulunu sevmemesinin almeti, onun mlya'n ile vakit geirmesidir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Bir kimsenin mslmanlnn gzellii, mlya'nden kamas ve lzmlu eyleri yapmas ile anlalr. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Ben bu mertebeye; doru sz sylemek, emnete riyet etmek ve mlya'nyi terk etmekle ulatm. (Lokman Hakm) Cbir bin Smre buyurdu ki: "Reslullah sallallah aleyhi ve sellem az konuurdu. Lzumlu olduu zaman veya bir ey sorulunca sylerdi." Bundan anlalyor ki, her mslmann mlya'n, faydasz ey sylememesi, susmas lzmdr. (Muhammed Rebhm) Bir kimse, ibdetlerini ihls ile (srf Allah iin) yaparsa, Allah tel da, ona mlya'nden kurtulmak nmetini ihsn eder. (Cneyd-i Badd) tikd (inanc) dzeltmeden nce ahkm- er'iyyeyi (helli, haram, farz, vcibi) renmenin hi faydas olmaz. Bu ikisi birlikte dzeltilmedike de, ibdetlerin faydas yoktur. Bu birlikte yaplmadka, kalbin tasfiyesi (temizlenmesi) ve nefsin tezkiyesi (sslenmesi) hi yaplamaz. Bu drt temel vazfe, yardmclar ve tamamlayclar ile birlikte yaplmaldr. Mesel, farzlar, snnetleri ile birlikte yaplmaldr. Farzlarn yardmcs ve tamamlaycs, snnetlerdir. Bunlardan biri yaplmadka, geriye kalan her ey lzumsuz ve faydaszdr. Byle lzumsuz eylere mlya'n denir. Bir farz yapmayp, bunun yerine, nfile ibdet yapmak, mlya'n ile vakit geirmek olur. (mm- Rabbn) MLK: 1. Shib olan, mlk edinen. smini duyduunuz kimselerden, yeryzne drt kii mlik oldu. kisi m'min ikisi de kfir idi. M'min olan iki kii, Zlkarneyn ile Sleymn (aleyhimesselm) idi. Kfir olan ikisi de Nemrd ile Buhtunnasar idi. Beinci olarak yeryzne benim evldmdan biri, yni Mehd de, mlik olacaktr. (Hads-i erf-Almet-l-Mehd) Her mslman, mlik olduu zekt malnn miktrn, her zaman dnmeli, nisb miktr olduu gn, bir yere yazmaldr. (Senullah Dehlev) Yzlerce dile mlik olsa da vcdum, Ltfunun krn nasl yapabilirim. (mm- Rabbn) 2. Cehennem meleklerinin en by, miri, bekisi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Muhakkak ki kfirler, Cehennem azbnda devaml kalacaklardr. Kendilerinden o azb hafifletilmez. Onlar bunun iin (kurtulmaktan) midi kesmilerdir. Biz onlara zulm etmedik, fakat kendileri zlim idiler. (Mlike yle) aryorlar: Ey Mlik! (ste de) Rabbin bizi ldrsn, (azbdan kurtulalm.) Mlik de; "Siz (azb iinde) kalacaksnz" der. (Zuhrf sresi: 74-77) Cehennem'e atlan kfirler, orada ayaklar boyunlarna bal, gnhtan yzleri kararm bir hlde; feryd ve fign ederler ve; "Ey Mlik cezmz bulduk. Bu ateten bukalar (ayak balar) bize ar geldi ve derilerimiz eriyip akt. Ne olur bizi buradan karn. Biz bir daha isyn etmeyiz" derler. Mlik de; "Kurtulu midleri geti. Siz buradan daha kamazsnz. Sesinizi kesin ve konumayn. nk siz, buradan karlsanz da yine eski hlinize, kfr ve

isynnza dneceksiniz" der. (mm- Gazl) Mlik-l-Mlk: Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Yaratlmlarn ve onlarda bulunan her eyin shibi olan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Habbim) de ki: "Ey Mlik-l-mlk olan Allah'm! Sen mlk kime dilersen ona verirsin, mlk kimden dilersen ondan alrsn. Kimi dilersen onun kadrini ykseltir, kimi dilersen onu alaltrsn. Hayr yalnz senin elindedir. phesiz ki sen, her eye hakkyla kdirsin. (l-i mrn sresi: 26) Kim Mlik-l Mlk ism-i erfine devm ederse, Allah tel ona ok mal ve mlk ihsn eder. Onu kimseye muhta etmez. (Ysuf Nebhn) MLK: Ehl-i snnetin ameldeki drt hak mezhebinden biri olan Mliki mezhebine tbi olan, bal olan kimse. (Bkz. mm- Mlik) Ehl-i snnetin (Peygamber efendimiz ve Eshbnn bildirdii tikd zere bulunanlarn) amelde ( yaplmas ve kanlmas gerekli ilerdeki) mezhebi drttr. Hanef, Mlik, fi, Hanbel. Bu drt mezhebden herhangi birine uymak cizdir. Drt mezheb de haktr. (Muhammed bin Kutbddn znik) bdetlerin en kymetlisi, farz- ayn olanlardr. Farzlardan sonra en kymetlisi, fi mezhebinde snnet namazlar, Hanbel mezhebinde cihd (Allah yolunda harb etmek)dr. Hanef ve Mlik mezheblerinde ise, ilim renmek ve retmek ve sonra cihddr. (M. Thir Snbl Mekk) Sivd- a'zam yni mslmanlarn ou, fkh limlerinin yolundadr. Bunlarn yolundan ayrlanlar Cehennem ateinde yanacaklardr. Ey m'minler! Cehennem'den kurtulmu olan tek frkaya tbi olunuz. Bu da Ehl-i snnet vel-cemat denilen frkadr. Allah telnn yardm, korumas ve muvaffak klmas bu frkada olanlaradr. Allah telnn gadab ve azb bu frkadan ayrlanlaradr. Bu frka-i nciye (Cehennem'den kurtulacak olan frka, topluluk) bugn drt mezhebde toplanmtr. Bu drt hak mezheb, Hanef, Mlik, fi veHanbel mezhebleridir. Bu zamanda bu drt mezhebden birine tbi olmayan kimse, bid'at (bozuk tikd) shibi olup Cehennem'e gidecektir. (Tahtv) Mlik Mezhebi: Ehl-i snnetin ameldeki drt hak mezhebinden biri. Kurucusu mm- Mlik bin Enes'tir. (Bkz. mm- Mlik) MLYYET (Mliyet): Al fiyat ile birlikte tama ile iilik cretleri, vergi gibi masraflarn hepsi. Semenin (bedelin) cinsi sylenmedi ise, sz kesilirken orada kullanlan semen anlalr. Burada, piyasadaki paralarn mliyeti ve revc, yni geer kymeti eit ise al veri sahh, geerli olur. (bn-i Nceym) MA'LM: Bilinen ey. Allah telnn bz kimselerin mna gelmeyeceini bildiini Kur'n- kermde bildirmektedir. Allah tel onlarn kendi arzlar ile kfr (mnszlk) zere kalmaya niyet edip, mn etmek istemeyeceklerini ezel (balangc olmayan) ilmi ile biliyordu. lim, mlma tbidir. Yoksa, bunlarn kfir olmas, Allah telnn onlar kfir bildii ve byle

haber verdii iin deildir. Byle olsayd, mlm ilme tbi olurdu. O hlde kfirler kendi istek ve ihtiyrlaryla (tercihleriyle) kfir olmulardr. (Seyyid erf Crcn) Belli olan eyi isbt etmeye lzm yoktur. nsana en mlm olan ey, kendi varldr. nsan bir an kendini unutmaz. Uykuda iken, serho iken de rh kendini unutmaz. nsann kendi kendini tanmas iin, bir ey isbt etmeye lzm yoktur. (Ali bin Emrullah) MA'N (Mn): Lafzdan (szden) anlalan, kastedilen ey. Mn asl olup, kelime ve lafz (sz) kalblar ierisinde ifde olunurlar. Kelimeler ve lafzlar, bu mnlarn ortaya kmasnda vstadrlar. Mnnn ok eitleri vardr. Mesel, lugat (szlk) mn bir dilde konuulan, herkes tarafndan bilinen, anlalan mehr, yaygn olan mndr. Istlh (terim) mn, bir lafzn szlk mnsndan karlarak belli bir ilim dalnda kullanld huss mndr. Mesel, Arabada "salt" kelimesinin lugat (szlk) mns du olduu hlde, fkh ilmindeki mns namaz demektir. Kelimeler, deiik ilimlerde baka baka mn ifde ederler. Bunun iindir ki, yalnz konuma Arabasn bilen, fkh, tefsr ve hads kitablarn okuyup anlayamaz. Ayrca, o ilmin stlahlarn da bilmesi ve pekok ilmi senelerce okuyup renmesi lzmdr. (M. Sddk bin Sad) Mslmanlar, Kur'n- kermi, Allah telnn indirdii gibi okumaldr. Mnsn bilmeden okumak da sevbdr. Mnsn anlyarak okumak elbette daha ok sevb ve daha iyidir. (mm- Gazl) Kur'n- kermin hakk mnsn anlamak, renmek isteyen bir kimse din limlerinden kelm, fkh ve ahlk kitablarn okumaldr. Bu kitaplarn hepsi Kur'n- kermden ve hads-i erflerden alnm ve yazlmtr. Kur'n tercmesi diye yazlan kitablar, doru mn veremez. Okuyanlar, bunlar yazanlarn fikirlerine, dncelerine ve maksadlarna esir eder ve dinden ayrlmalarna sebeb olur. (S. Abdlhakm Arvs) Mny- ltizm: Bir lafzn (szn) asl konulduu mnnn lzm olan (ondan ayrlmayan) mn. nsan sznn mns ve mhiyeti, hayvn- ntk (konuan, dnen canl)dr. Dnen canlnn lzm olan, pekok mnlar vardr. Mesel, ilim renme ve yaz yazma kbiliyeti insann mhiyetini meydana getiren bir mn deildir, fakat bu mhiyetin lzm, ondan ayrlmayan bir mndr. Bu mhiyeti tayan kimsede, ilim renme ve yaz yazmaya kbiliyeti olma hussiyetinin bulunmas da lzm gelir. Dolaysyle, ilim renme ve yaz yazma insan lafznn mny- iltizmsi olmaktadr. Mny- Murd: Bir szde anlatlmak, ifde edilmek istenilen, kastedilen mn. Mctehd olmak (Kur'n- kermden ve hads-i erften hkm karabilmek) iin, Arab yksek ilimleri tammen renip Kur'n- kermi ezbere bilmek, her yet-i kermenin mny- murdsini, yet-i kermelerin geldikleri zamanlar ve gelme sebeblerini ve ne hakknda geldiklerini, fkh ilminin usl ve kidelerini, yz binlerce hads-i erfi ezberden bilmek gibi daha pekok artlara shib olduktan baka, Kur'n- kermin ve hads-i erflerin ak ve kapal mnlarn kavramak, bu mnlar kalbinde yer etmi olmak, kuvvetli mna, sf, temiz bir kalbe shib olmak lzmdr. (Abdlhakm Arvs) Bir yetin mnsn anlamak demek, Allah telnn, bu yette, ne irde ettiini anlamak demektir. Bir yetin herhangi bir tercmesini okuyan kimse mny- murdyi renemez. Tercme edenin, bilgi derecesine gre yapt melini renir. Bu sebebden Kur'n- kermin mnsn anlamak iin tercmesini okumamaldr. (Abdlhakm-i Arvs ve Hasan Hsn

Erdem) Mny- Mutbk: Bir lafzn asl konulduu mnnn tamm, hepsi. Hayvn- ntk (dnen canl) sznn mns, insan lafznn mny- mutbksidir. nk hayvn- ntk, insan lafznn tam karldr. Mny- Zhir: Bir lafzn grlen, anlalan, mehr mns. l-i mrn sresinin banda bildirildii zere, Kur'n- kermin yetleri iki trldr. Biri muhkemt olup, mns ak, meydanda olan yetlerdir. kincisi, mtebihat denilen, mns kapal olan yetlerdir. Bunlara mny- zhirsini vermeyip, mehr olmayan mn verilir. Bunlarn mny- zhirsini vermek, akla ve erate (dne) uygun olmazsa, mehr olmayan mny vermek yni te'vl etmek cbeder. Mny- zhirsini vermek gnh olur. Mesel tefsr limleri, Allah tel hakknda "yed" kelimesine mny- zhirsi olan "el" mnsn vermeyip, mehr olmayan kudret ve gc yetmek mnsn vermilerdir. (Abdlhakm Arvs) Mny- Zmn: Bir lafzn konulduu mnnn tammnn ierisindeki cz', huss mnlardan herbiri. nsan lafznn tam mns, karl hayvn- ntk (konuan, dnen canl)dr. Bu mny meydana getiren ntk (dnen) ve hayvn (canl) mnlarndan her biri, insan lafznn mny- zmnsidir. (Molla Fenr, Teftezn) Kur'n- kermin mnsn anlayabilmek iin, ilm-i lugat, ilm-i metn-i lugat, ilm-i bed', ilm-i beyn, ilm-i me'n, ilm-i belgat, ilm-i usl-i tefsr gibi eitli ilimleri iyi renmek, sarf, nahv, mantk gibi let olan bilgilerde derinlemek, yet-i kermelerin mny- zhirsini, mny- zmnsini, mny- murdsini, mny- iltizmsini ve her yet-i kermenin ne zaman, ne sebeble ve kimler iin nzil olduunu (indiini), yet-i kermelerin hangi hads-i erfle ve nasl aklandn iyi bilmek lzmdr. Ancak byle bir slm limi, Kur'n- kermi tefsr edebilir, yet-i kermelerdeki murd- ilhyi, Allah telnn buyurmak istedii mny anlyabilir. (Abdlhakm Arvs) MANASTIR: Hristiyanlkta ibdet edilen ve din adamlarndan bir rhib veya rhibenin idre edip, barnd bin. Eskiden manastrlar, kendi mlkleri olan bir arz zerinde kurulur ve bu arziyi ileterek elde ettikleri mahsllerle kapal bir ekonomi iinde yaarlard. Manastrda barhibden baka eitli grevliler bulunurdu. Manastrlar bzan cezl din adamlar iin nezrethne, hapishne olarak kullanlrd. Orta ada manastrlarn zenginlii ve kudreti artarak nemli derebeylik merkezleri hline geldi. Balangta blge piskoposunun rhn yetkisine bal olan manastrlar, daha sonra papala balandlar. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; mslmanlarn, hristiyanlara ve yahdlere yapmakla mkellef olduklar mumele eklini bildirdii mektbunda buyurdu ki: "Onlarn dn reislerini, (bakanlarn) makamlarndan indirmeyin. Onlar ibdet ettikleri yerden kartmayn. Bunlardan seyhat edenlere mni olmayn. Bunlarn manastrlarnn hibir tarafn ykmayn. Bunlarn kiliselerinden mal alnp mslman mescidleri iin kullanlmasn..." (Hads-i erf-Mecmua-i Mnet-s-Saltin) MA'NEV: Mnya, rha ve gnle it olan, inanla ilgili. Madd olmayan.

Trih boyunca, mnllar ile mnszlar arpmakta, kuvvetli, alkan olan taraf, glib ve hkim olmakta, inanlarn, dncelerini yaymaktadr. Bu arpma, harb vstalar ile olduu gibi, ner (yayn) yolu ile de yaplmaktadr. mnszlar, mslman ekline girerek, din adam grnerek, slmiyet'i ierden ykmaya urayorlar. Bu mnev yknty durdurabilmek iin, Ehl-i snnet limlerinin (Reslullah efendimiz ve O'nun sohbetinde yetimi kymetli arkadalarnn gsterdii yolda yryenlerin), doru bilgilerini yaymaktan baka kurtulu yolu yoktur. (S. Abdlhakm Arvs) Ma'nev Ba: 1. Herhangi bir ekilde, iki ey arasnda zihinde kurulan irtibat, ilgi. Buna mnev rbta da denir. Her eyden, her mahlktan (yaratlandan) Allah telya giden bir yol vardr. nk her mahlkun kendisi ve sfatlar, O'nun kudretinin (kuvvetinin, gcnn) eseridir. Bu eserin shibini bulan uyank bir kimse, o gizli yolu ve o mnev ba grr, anlar. nsan, her eyin bir yapcs olduunu, hibir eyin kendiliinden meydana gelmediini dnerek, leme ve iindekilere bakt zaman, bunlarn da bir yaratcs vardr eklinde mnev bir ba kurarak, her eyin yaratcsnn Allah tel olduunu kolayca anlar. (Muhammed Ma'sm) 2. Byklere hrmet, kklere efkat, dnine ballk gibi mnev deerler. Trkleri maddeten ezmek ve ykmak imknszdr. nk Trkler, mslman olduklar iin ok sabrl ve mukvemetli (dayankl) insanlardr. mn shibidirler. Trkleri ykmak iin, evvel itat, sz dinleme duygusunu krmak ve mnev rbtalarn (balarn) paralamak, dn metnetlerini (salamlklarn) zayflatmak cb eder. (Patrik Gregoryus) Ma'nev Fide: Rha, kalbe ve gnle it fide. Oru, insanlara hem madd, hem de mnev faydalar salar. Btn bir sene eitli yemekleri eritmek iin, yorulan insan mdesi ve barsaklar, senede bir ay dinlenerek saln korumu olur. Bu, orucun madd faydasdr. Mnev faydas da udur: Oru tutan insan, a kalm bir insann ektii zdrb, bizzat hissederek, fakir insanlara yardm etmek ihtiycn duyar. Bu da insanlarn, birbirlerine yardm etmelerine sebeb olur. (Hayri Aytepe) Ma'nev Hastalk: Kalbe gelen yanl tikd (inan); insann doruyu, gerei grmesine mni olan perde; tikd bozukluk ve dnce. Dnyya ve haramlara dkn olma; kibir ve riy gibi kalb hastal. Allah telnn var ve bir olduu, Muhammed aleyhisselmn, O'nun resl olduu ve hatt O'nun getirdii her emrin ve haberlerin doru olduu, gne gibi meydandadr. Dnmee, isbt etmeye hi lzum yoktur. Fakat bunu grmek iin mdrike yni anlay hssas bozuk olmamak ve mnev hastal bulunmamak lzmdr. Mdrike (anlayc) kuvveti hasta ve bozuk olunca, dnmek, incelemek lzm olur. Fakat kalb hastalktan kurtulur, gzden mnev perdeler kalkarsa, bunlar ak olarak grr. Mesel, safras bozuk olan kimse, ekerin tadn duymuyor. ekerin tatl olduunu ona anlatmak, isbt etmek lzm olur. Fakat, hastalktan kurtulunca, isbt etmeye lzm kalmaz. (Ahmed Frk) Ma'nev Huzr: Allah tely anarak emirlerini yapp, yasaklarndan kanmak sretiyle kalbde meydana gelen rahatlk. Kalbler, Allah tely zikr ederek, mnev huzra kavuur. (mm- Gazl) Ma'nev Kuvvet:

Mdrike (anlayc) kuvvetlerinin ncs olup, insanlarn havssna, seilmilerine mahss anlayc kuvvet. Mdrike (anlayc) kuvvetlerin ncs mnev kuvvettir. Mnev kuvvetle anlalan eyler, akl ve his kuvvetleriyle anlalamaz. nsan akl kuvveti ile anlalan eyleri hayvanlarn en stn olan ata, senelerce urasa anlatamaz. Bunun gibi, mnev kuvvetle anlalanlar, mesel mrifetullah' (Allah tely tanmay, bilmeyi) seilmi limler, baka insanlara senelerce sylese, onlar anlayamaz. (Abdlhakm Arvs) Ma'nev Mrs: lem-i emrdeki (gzle grlmeyen lemdeki) eyler yni mn, mrifet (tanma, bilme), rd (doru yolda olmak) gibi nmetler (gzellikler, iyilikler). lem-i halktan (gzle grlen lemden) olup, grnen nmetlere kr etmek, mnev mrsa kavumakla olur. Mnev mrsa kavumak ise, o yce Peygamber efendimize tam uymakla olabilir. Bunun iin O'na tbi olmaa almaldr. Emirlerine yapp, yasaklarndan kanmaldr. (mm- Rabbn) Ma'nev Temizlik: nsann i temizlii, kalb temizlii; kalbini her trl bozuk inan ve dncelerden fen huylardan arndrmak. Mslmanlk, madd ve mnev temizliktir; vcd temizlii ve kalb temizlii emreder. Mslmanlk, dny ve hiret sedetini (mutluluunu) salayan tek yoldur. nsann kendisine gelen her hayr (iyilik) ve er (ktlk) Allah teldandr. Mslmanln emirlerini yapan bir insan, dnyda her trl ktlkten ve her trl zarardan kendisini korumu olur. (Hayri Aytepe) MN' (El-Mni'): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Din ve dnyya it zararlar gideren, men' eden. El-Mni' ism-i erfini syleyen kimse, kendisine gelecek beldan korunmu olur. (Ysuf Nebhn) MANTIK: 1. Konuma, dnce, sz. Bir adamn mant dzgn olursa, dier amelleri de dzgn olur. Fakat bir kimsenin mant bozuk olursa, dier amelleri de bozuk olur. (Yahy bin Eb Kesir) Mslman mantkl hareket eder. nk o kendi fikrine gre deil, byk slm limlerinin bildirdiklerine gre hareketlerini ayarlar. (M. Sddk Gm) 2. Doru muhkeme ve doru dnmeyi reten ilim. Mantk zerine yazlan kymetli kitaplardan biri sgc olup, yzyllar boyu medreselerde okutuldu ve zerine birok erhler, aklamalar yazld. (Takprzde) MARAZ: Hastalk. Tamn (yemein) evvelinde, Besmele-i erfeyi sylemeyen kimse iin zarar vardr: eytan, kendisiyle birlikte tam yer. Yedii tam, bedenine maraz olur. Tamda bereket olmaz. (Kudr) Maraz- Kalb: Kalb hastal, bozuk tikd; kibir, hased (kskanlk), kin ve riy (gsteri) gibi kalb

hastalklar. Kalbin Allah teldan baka eylere tutulmas. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Onlarn kalblerinde maraz vardr. Cenb- Hak (Kur'n- kerm yetlerini indirmekle onlarn phe, kin ve nifak) marazlarn artrmtr. Yalan sylemeleri sebebiyle onlar iin iddetli bir azb vardr. (Bekara sresi: 10) Maraz- kalbye tutulmu olanlarn hibir ibdet ve tati faydal olmaz. (mm- Rabbn) Maraz- Mevt: lm hastal, insan i grmekten men eden ve balad trihten tibren en az bir yl iinde lme gtren hastalk. mer bin Abdlazz, maraz- mevtinde; "Allah'm, ben o kimseyim ki, bana emirlik verdin. Ben kusr ettim. Yanl ileri yapmaktan beni nehyettin (sakndrdn). Ben ise isyn ettim" diye def syledi ve sonra da; "L ilhe illallah, ibdete lyk olan ancak Allah teldr" dedi ve ban gklere evirip; "Ben yle kimseleri gryorum ki, onlar ne insan ne de cindir" buyurdu ve bir mddet sonra rhunu teslm etti. (bn-l-Cevz) MA'RFET (Mrifet): Bilme, tanma, gnlle bilme. Allah telnn sfatlarn ve isimlerini hakkyla bilme, tanma. Ma'rifetullah. Mrifetin hakkati, Allah tely kalb ile sevmek, dil ile anmak, O'ndan baka her eyden midini kesmektir. (Ahmed bin Hadreveyh) Ma'rifet shibi dnyya deer vermez; nefse it dnceleri kesilir, yok olur. Ma'rifetin almetlerinden biri, ma'rifet shibinde Allah tel tarafndan bir heybetin meydana gelmesidir. Ma'rifeti artann heybeti de artar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Mrifet, her durumda kulun, Allah telnn verdii nmetlere kretmede, ciz kaldn, gen ve kuvvetli zamanlarnda zayf olduunu bilmesiyle ele geer. (Eb Hasan bin Sa) Ma'rifet ve Allah telya yakn olma hli, farzlar ed etmekle ve snnet-i seniyyeye tbi olmakla ele geer. (Eb'l-Ksm Nasrbd) nsann izzeti, mn ve ma'rifet iledir. Mal ve mevki ile deildir. (Muhammed Ma'sm) MA'RFETULLAH: Allah tely tanma, bilme. (Bkz. Ma'rifet) limlerden yleleri vardr ki, onlar ancak ma'rifetullaha ship olanlar bilirler. Onlar bu ilimlerden haber verdikleri zaman, ma'rifetullaha shib olmayanlardan bakas onlar inkr etmez. (Hads-i erf-Slk-l-Ulem) Ma'rifetullah, kefle, kalb gznn ak olmasyle, ilhm ve kalbe gelen mnev bilgilerle hsl olur. Hocadan renilmez. bdetlerin yaplmas ve btn erat (slm) bilgileri ise, stddan renmekle elde edilir. lhm ile elde edilemez. erat bilgileri, ilhm ile hsl olsayd, Allah telnn peygamberler ve kitblar gndermesine lzum olmazd. (Hdim) Bu dnyda en kymetli ey ma'rifetullaha kavumaktr. (Muhammed Ma'sm) Kalbinde hardal tnesi kadar dny sevgisi bulunan kimse ma'rifetullaha kavuamaz. (mm- Rabbn) MA'RF (Mrf): Dnin ve akln beendii ey. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki:

inizden, insanlar hayra aracak, ma'rfu emredecek, ktlkten alkoyacak bir topluluk bulunsun. te onlar, kurtulua erenlerdir. (l-i mrn sresi: 104) M'minler, ma'rf olan eyleri emr eder. (l-i mrn sresi: 114) Ma'rfu ve (o ma'rfu) yapan sevin. Nefsim yed-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, bereket ve fiyet onlarla berberdir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Zlim kimselere, sz ile ma'rfu emretmek, cihdn en kymetlisidir. (Muhammed Hdim) MSV: Allah teldan baka her ey. lem, tabat, mahluklar. Allah tely tanyan, msivdan yz evirir. (Ca'fer-i Sdk) Akla hayle gelen, dnlen, grlen her ey msivdr. (mm- Rabbn) Dervilik, yalnz bir yere ekilip oturmak, gkte umak, dada ve maarada bulunmak deildir. Dervilik; gnl, msivdan evirmektir. Kalb bir ayna gibidir. Karsna gelen her eyi gsterir. Kalbden msiv silinip atld zaman, kalbde Allah sevgisinden baka hibir ey kalmaz. (Kd Muhammed Semerkand) Bize ve size her eyden nce lzm olan ey, kalbi Allah teldan baka eylerin hepsinden kurtarmaktr. Kalbin bu selmete erebilmesi iin, Hak teldan baka hibir eyin kalbden gememesi lzmdr. Kalbden hibir eyin gememesi iin de msivy unutmak lzmdr. Bunlar unutmaa fen denir. (Bkz. Fen) (mm- Rabbn) MA'SYYET (Msiyet): tatsizlik, isyn. Gnh olan iler, Allah telnn beenmedii eyler; Allah telnn emrettii eyi yapmamak veya yasak ettiini yapmak, haramlar. Allah telnn yasak ettii eyler, gnahlar. Ma'siyet, insan kfre srkler. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) Nefse sknet ve kalbe ferahlk veren i, iyi itir. Nefsi azdran, kalbe heyecan veren i ma'siyettir. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) yiler de, ktler de, iyilik yapar. Fakat yalnz sddklar (iyiler), ma'siyetten saknr. (mm- Rabbn) Ma'siyet yapnca, hemen tvbe etmelidir. Gizli ilenen gnhn tvbesi gizli, ak ilenen gnhn tvbesi de ak olur. Tvbeyi geciktirmemelidir. (Ma'sm-i Frk) Ma'siyete tvbe etmemek, bu gnh yapmaktan daha ktdr. (Ca'fer bin Sinn) Her izzet ve her nmet, Allah telya itat ve ibdet etmekten; her ktlk ve sknt da, ma'siyetten hsl olur. Herkese dert ve bel, gnh yolundan gelir. Rhat ve huzr da, itat yolundan gelmektedir. (Ahmed bin Yahy Mnr) nsann gnhndan korkmas, tat; korkmamas ise, ma'siyettir. En byk gnh, bir ma'siyetin ma'siyet olduunu bilmemektir. Bundan daha kts, ma'siyet olan bir eyi, tat, Allah telnn beendii ey olarak bilmektir. Onun iin dn bilgileri lzm olduu kadar mutlaka renmelidir. (Ahmed bin sm Antk) MASLAHAT: Bir iin hayrl, iyi olmasna vesle olan ey. oulu, meslih'tir. Maslahatn zdd mefsedet yni bozukluktur. slm hukku, maslahatlar nazar- tibra alm, hkmleri bunlarn zerine koymutur. Bir maslahatn dnen makbl olabilmesi iin u artlarn bulunmas lzmdr: 1- Bir eyin

maslahat olduu kat' (kesin) olarak bilinmelidir. 2- Umm (genel) olmal, huss ve ahs menfaatler maslahat olamaz. 3- Maslahatta mefsedet (bozukluk) olan bir ey bulunmamal veya mefsedet bulunsa bile maslahat taraf arlkta olmas lzmdr. 4- Nasslara (yet-i kerme ve hads-i erflere) ve icma'a aykr olmamal. Nasslarda, umm veya huss srette de olsa, maslahat olduu anlalan eyle hkm edilebileceine dir bir dellet, iret olmaldr. (tb) arabn haram klnmasndaki maslahat; akln, maln, insann erefinin korunmasdr. Ayn maslahat dier mskirtn (sarho edici eylerin) haram klnmasnda da mevcuttur. (Serahs) MA'SM: Susuz, gnahsz. Gnh ilemekten korunmu kimse. (Bkz. smet) Peygamberler hakknda bilip inanmamz gereken sfatlardan birisi de smet'tir. Yni Peygamberler byk ve kk gnhlardan ma'smdurlar. Hi gnh ilemezler. nsanlardan ma'sm olan yalnz peygamberlerdir. (Kutbddn-i znik) nsanlar iinde ruhlar en yksek ve en olgun olanlar peygamberlerdir. Bunlar hat etmekten, armaktan, gafletten, hynet etmekten, taassup ve inattan, nefse uymaktan, garaz, kin balamaktan, ma'smdurlar. Peygamberler Allah telnn kendilerine bildirdii eyleri sylerler ve aklarlar. (Muhammed Baht-l-Mut) MALLAH: Beenilen eyler grldnde sylenilen; "Bu, Allah telnn diledii ve ihsn ettii eydir" mnsna mbrek bir sz. Nazar deen kimse, hatt herkes, beendii bir eyi grnce, mallah demeli, ondan sonra sylemelidir. nce mallah denirse nazar demez. Nazar demesi haktr. Yni gz demesi dorudur. Bz kimseler bir eye bakp, beendii zaman gzlerinden kan u zararl olup, canl ve cansz her eyin bozulmasna sebeb oluyor. Bunun mislleri oktur. Fen, belki bir gn bu ular ve tesirleri anlyabilecektir. (Mevln Muhammed Osman) MTEM: lnn arkasndan alama; yas tutma. Mtem tutan kimse, lmeden tvbe etmezse, kymet gn iddetli azb grecektir. (Hads-i erf-Mslim) nsan kfre srkleyen iki ey vardr. Birisi, bir kimsenin soyuna svmek, ikincisi, l iin mtem tutmaktr. (Hads-i erf-Mslim) slmiyet'te mtem tutmak yoktur. Peygamber efendimiz mtem tutmay yasak etti. Eer mtem tutmak olsayd, Reslullah efendimizin Tif'de mbrek ayaklarnn kana boyand ve Uhud'da mbrek diinin krlp, mbrek yznn kanad ve veft ettii gn mtem tutulurdu. Sonra hazret-i mer, hazret-i Ali ve hazret-i Hseyn ehd edildikleri iin mtem tutardk. Bunlarn hepsini ok seviyoruz. ehd edildikleri iin ok zlyoruz. Fakat mtem yapmyoruz. (Abdlhakm bin Mustaf) MATERYALZM: Allah tely inkr ve maddeyi her eyin ess kabl eden gr, dnce; toplum haytn ve fertler arasndaki mnsebetleri ve davranlar belirleyen tek faktrn madde olduunu savunan felsefe akm; maddecilik. Materyalizm, beer deer llerini yoketmek iin ne mmknse yapmaktadr. nsann deerini, sahib olduu madde ile tyin etmektedir. slm'n; "Yksek bir izzete, erefe shib olarak" yaratldn haber verdii insan, ykmak peindedir. Mnev ve ulv (yksek)

deerlerin hor grld ve gzden drld cemiyetler, madde karsnda daha hrsl duruma gelmekte, birer dnyperest kesilen insan ynlar, mnev ve mukaddes deerlerin yerine maddeyi, paray, lks, isrf, madd zevk ve elenceleri koymaktadrlar. Yni materyalizm, insann idealist karakterini kertmeye altka, ondaki rh boluu byltmektedir. Bylece madde karsnda derin bir mnev alk duygusuna itilen kii ve kitleler, mbedlerin yerine batakhnelere ilgi duymaktadr. (S. Ahmed Arvs) slm limleri, binlerce yazdklar kitaplarda tabiiyyecilerin, materyalizmi savunanlarn szlerini ve mslman olmyanlarn slmiyet'e sokmak istedikleri uydurmalar deliller ve tartmalar ile reddederek hepsini susturmular, din dmanlarnn fitne ve fesd atelerini sndrmlerdir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MATLB: Kavumak istenilen, aranlan ey, maksat. (Bkz. Maksad) Tlib (isteyen, arayan), matlba tam balannca, rehber aradan bsbtn kalkar. Bylece tlibi matlba arac olmadan kavuturur. (mm- Rabbn) "L ilhe illallah" kelimesinin iki makm vardr. Birinci bakmdan btl tanrlarn ibdete haklar yok edilmekte ve hak olan ma'bdun ibdete hakk var olduu bildirilmektedir. kinci bakmdan ise, maksd olmayan ve matlb olmayan maksadlara (gyelere) olan balantlar yok edilmekte ve hakk matlba olan balln varl bildirilmektedir. (Muhammed Bkibillah) Matlb- Hakk: Gerekte taleb olunacak, kavumak istenilecek ve gnl balanacak olan Allah tel. Hakk Matlb. Hakk matlbdan baka hibir eye gnl balamamal, faydas olmayan eylerle uramamaldr. (Muhammed Ma'sm Frk) MTRD: 1. Ehl-i snnetin (Peygamber efendimiz ve Eshbnn yolunda olanlarn) mnla ilgili bilgilerde tbi olduu iki immndan biri. Eb Mansur- Mtrd. mm- Mtrid'nin kendisinin ve babasnn ismi Muhammed'dir. Eb Mansr knyesiyle bilinir. Semerkand'n Mturd kasabasnda doduu iin Mtrd diye mehr oldu. Doum trihi kesin olarak bilinmemekte olup, 852 (H.238)'de doduu tahmin edilmektedir. 944 (H.333)te Semerkand'da veft etti. (Kefev Takprzde) mm- a'zam Eb Hanfe fkh bilgilerini toplayarak ksmlara kollara ayrd ve usller, metodlar koyduu gibi, Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem ve Eshb- kirmn (Peygamberimizin arkadalarnn) bildirdii tikd, mn bilgilerini de toplad ve yzlerce talebesine bildirdi. Bu talebelerinden mm- Muhammed eybn'nin yetitirdiklerinden Eb Sleymn Crcn ve bunun talebelerinden Eb Bekr-i Crcn mehr oldu. Bunun talebesinden de Eb Nasr- yd kelm ilminde (mn bilgilerini anlatan ilimde) Eb Mansr Mtrd'yi yetitirdi. Eb Mensr Mtrd, mm- a'zam'dan gelen mn bilgilerini kitaplara yazd. Yoldan sapm olanlarla mcdele ederek, Ehl-i snnet tikdn kuvvetlendirdi, her tarafa yayd (Ahmed Zhd Paa, Takprzde, Seyyid Abdlhakm) tikdda imm olan mm- E'ar ve mm- Mtrd; hocalarnn tikddaki mterek olan mezheblerinden dar kmam, mezheb kurmamtr. Bu ikisinin, hocalarnn ve drt mezheb mmnn tek bir tikd (mn) vardr. Bu da Ehl-i snnet vel cemat ismi ile mehr olan tikddr. (Takprzde, Seyyid Abdlhakm) Her mslmann, tikdda (mnla ilgili bilgilerde) Ehl-i snnetin iki immndan birine

yni Mtrd veya E'ar'ye tbi olmas lzmdr. Bu iki immdan birine tbi olmak insan bid'at (bozuk) tikddan (inantan) korur. (Muhammed Hdim) 2. mn bilgilerinde Eb Mansr Mtrd'nin bildirdii gibi inanan kimse. M'N SRES: Kur'n- kermin yz yedinci sresi. M'n sresi Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Yedi yet-i kermedir. Son yet-i kermesinde M'n kelimesi sreye isim olmutur. Srede, slm dnini tekzb eden (yalanlayan) ve Allah telnn emirlerine kar gelerek cimrilikte bulunan kimselerin, uygunsuz hareketlerinden bahsedilmektedir. (bn-i Abbs, Taber) Allah tel M'n sresinde melen buyuruyor ki: Dni (mslmanl) yalan sayan grdn m? te yetimi iddetle iten, yoksulu doyurmay tevik etmeyen odur. te (bu vasflarla berber) namaz klan (mnfk) larn vay hline ki, onlar namazlarndan gfildirler. Onlar riykrlarn (inanm grnenlerin) t kendileridir. Onlar, zekt da men'ederler. (yet: 1-7) Kim M'n sresini okursa, eer zektn vermi ise, Allah tel onu mafiret eder. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) MAZLM: Zulme, hakszla uram kimse. kimsenin dus muhakkak kabl olur. Mazlmun, misfirin ve ana babann. (Hads-i erf-Zevcir) Kafir bile olsa, mazlmun dus red olmaz. (Hads-i erf-Zevcir) Mazlmun beddusndan korkunuz. nk onunla Allah telnn arasnda bir perde yoktur. (Hads-i erf-Zevcir) yi bir mslman olarak lme hazr ol! Mazlmlarn beddusndan ok sakn ve hi kimseye zulmetme! (Muz bin Cebel) Aldatmasn seni, diktatrn saraylar, kuma, Saray bahesini, sular dim, mazlmlarn gz ya. (mm- Rabbn) Alma mazlmun hn, kar heste heste. (Atasz) MAZMAZA: Abdest ve gusl alrken az su ile ykamak. Hanef mezhebinde mazmaza gusln farzlarndan ve abdestin snnetlerindendir. (Haleb) Mazmaza ve istinakta (suyu burna ekmek) mblaa etmek (dolu dolu ykamak) gusln (boy abdestinin) snnetidir. (Kutbddn-i znik) MEL: Tefsr limlerinin yaptklar tefsirlerin (aklamalarn) altnda, yet-i kermelere verilen mn, aklama. Kur'n- kerm gibi ilh belgat ve 'cz (kimsenin benzerini syleyemeyecei bir vasf, zellii) hiz (shib) bir kitb yalnz Trke'ye deil, hibir dile hakkyle evrilemez. Kur'n- kermin nazm- cellini, aslndaki i'cz ve belgatn muhfaza ederek tercme etmek

mmkn deildir. Mteber tefsr kitablarnn altnda verilen mnlara da tercme deil, mel demek uygundur. (Hasan Hsn Erdem) ME'N LM: Szn yerinde kullanlmasndan, hle, duruma gre urayaca deiikliklerden bahseden ilim. (Bkz. lm-i Men) MERC SRES: Kur'n- kermin yetmiinci sresi. Meric sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Krk drt yet-i kermedir. nc yet-i kermede geen el-Meric kelimesinden dolay Sret-l-Meric denilmitir. Meric, ma'recin oulu olup ykselme dereceleri demektir. Srede, kymetin nasl olaca ve hlleri ile Cehennem azb bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Taber, Rz) Allah tel Meric sresinde melen buyuruyor ki: Melekler ve ruh oraya (ar- ilhye) bir gnde varrlar. Bu gnn uzunluu (dny senesi ile) elli bin senelik yoldur. (yet: 4) Kim Meric sresini okursa, Allah tel ona emnetlerini ve vdlerini gzetenlerin sevbn verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) MERF: Kalb bilgileri. okluk ekli ma'rifet'tir. (Bkz. Ma'rifet) MEBDE- TEAYYN: lh kemllerin, yksekliklerin ilm-i ilhde balangc ve ilk kayna. Allah teldan gelen feyzler, nmetler hep mebde-i teayynden gelir. (mm- Rabbn) Mebde-i teayyn k ile ma'k arasnda berzahtr (yni kprdr) (M. Ma'sm) MEBDE' VE MED: Balang ve sonu, dny ve hiret; mahlklarn (yaratlmlarn) nereden ve nasl vcda geldii, onlar kimin yaratt, yaratl hikmetleri, sonunda ne olacaklar ve lmden sonraki hlleri. Kelm; Allah telnn zt ve sfatlarndan, nbvvet (Peygamberlie it mes'elelerden) ve mebde' ve med bakmndan yaratlmlarn hllerinden bahseden ilimdir. Tecrb ilimler de mahlklarn hllerinden bahseder fakat mebde' ve med bakmndan deil. Sdece, onlarn hissedilebilen, tecrbe ve mhede olunabilen (deney ve gzleme) tabi durumlarn ele alr. Mesel ana karnndaki ocuun nasl teekkl edip, meydna geldiini ve douncaya kadar geirdii safhalar inceler. Fakat onu kimin yarattndan, yaratl hikmetinden, dnyya gelip mnla lrse Cennet'e, mnla lmezse Cehennem'e gireceinden bahsetmez. Mebde' ve med hlleri olan bu hususlardan kelm ilmi bahseder. Kelm ilmi gibi, felsefe de, mahlklardan mebde' ve med tibriyle bahseder. Ancak, kelm ilmi, bunda nakli yni Kur'n- kermi ve hads-i erfi esas ald hlde, felsefe akl esas alr. Sylediklerinin dne uygun olup olmadna bakmaz. Bu yzden, dne aykr pekok fikir ortaya atar. (Abdllatf Harpt) MEB': Satlan veya satn alnan mal. Meb', akd yni szleme yaplnca, mterinin mlk olur ise de, teslim alnmadan nce kullanlmas ciz deildir. Bunun iin teslim almadan nce tam mlk deildir. Teslim almadan zekt hesbna katlmaz. (bn-i Nceym)

Meb' tyin (belli) edilince teayyn eder yni belirtilen maln kendisinin verilmesi, teslim edilmesi lzm olur. Benzerini vermek olmaz. (Mevkft) MECZ: Bir mnsebet, ilgi sebebiyle konulduu asl mndan baka bir mnda kullanlan lafz (sz) veya mn. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: "stersen kye sor." (Ysuf sresi: 82) yet-i kermede mecz vardr. nk, bir yer olan "ky" zikredilmesine ramen, ierisinde yaayan insanlar kasdedilmitir. (eyhzde) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Medne-i mnevvereye hicret ettikleri zaman O'nu gren Medneliler; "zerimize bedr (dolunay) dodu" dediler. Burada bedr kelimesinde mecz vardr. nk, bedr gkteki yldzlardan birisi olduu hlde, onunla Peygamber efendimiz kastedilmitir. (Sekkk, Teftzn) Kelmda asl olan mny- hakkattr. Mny- hakki (ilk konulduu mn) kastedilmesi mmkn olmad zaman mecz mn ele alnr. Evld (ocuklar) lafz, sz asl mns tibriyle ahfd (torunlar) lafzn ierisine almaz. Fakat bir kimse maln evldna vakfetse, ancak evld bulunmasa, bu takdirde, evldndan ahfd kastedilir. (Ali Haydar Efendi) MECELLE: Tanzmt'n lnndan sonra, Ahmed Cevded Paa'nn bakanlnda bir komisyon tarafndan hazrlanan; slm hukkunun mumelta (alveri, irketler, hibe v.b.) it hkmlerinin Hanef mezhebine gre maddeler hlinde tertibinden meydana gelen knunlar veya bu knunlar ierisine alan mecma. Gnlk ilerde dnin emirlerine uygun davranabilmek iin her mslmann Mecelle kitabnn bandaki yz maddeyi iyi bilmesi ve anlamas lzmdr. Kitabda bir balang ile on alt ksm vardr. Hepsi bin sekiz yz elli bir (1851) maddedir. (M. Sddk Gm) Tannm hukukulardan Ali Haydar Bey, tf Bey ve Hc Red Paa (rahmetullahi tel aleyhim ecmin) Mecelle'yi ayr ayr erh etmilerdir. Her biri eitli cildler hlinde baslmtr. Bunlar okuyan garb bilginleri, slm hukkuna ve ondaki bilgilerin inceliine ve okluuna hayran kalmaktadr. (M. Sddk Gm) Mecelle'nin ierisindeki maddelerden bzlar yledir: 1) Kendi mal sanarak, bakasnn maln telef eden der. 2) Birinin aya kayp, bakasnn maln telef etse der. 3) Bakasnn elbisesini ekip de yrtan tamam kymetini der. Elbiseyi tutup, shibi ekmekle yrtlsa, yarsn der. 4) Mazlum olann, bakasna zulm etmee hakk yoktur. 5) Birinin malnn telef olmasna sebeb olan der. Ahrn kapsn ap, hayvan kaarak zyi olsa der. MECD (El-Mecd): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Bykl, ycelii ve ilerinin gzellii ile tannan, vlen. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel, nmetler vermesi sebebiyle vlendir, Mecd'dir. (Hd sresi: 73) Y Rabb! brhim aleyhisselm ve linin (akrabsnn) erefini ve nn ykselttiin gibi Muhammed aleyhisselmn, dnyda nmn li (yce) ve mehr, gzel dnini dim, mmetini ok, hirette sevablarn sonsuz, kendisini, herkese efati, Cennet'te yksek ve nrlu bir yer olan Vesle makmna kavuturmakla O'nun nn ve erefini, derecesini ykselt. O'nun linin (akrablarnn) ve eshbnn (mbrek arkadalarnn) derecelerini ykselt. (Y Rabb!) Sen Hamd'sin. Yni her insanda ve her kalbde vlensin, btn hamdler yani vgler sanadr. Sen Mecd'sin. (Hads-i erf-Kitb-s-Salt) Y Rabb! brhim aleyhisselmn ve linin feyz ve bereketini artrdn gibi,

Muhammed aleyhisselmn mbrek isminin anlmasn, O'na tbi olanlar (uyanlar), mmetini (inananlar) oalt, yolunu dim eyle. linin ve eshbnn feyz ve bereketini, iyiliklerini artr. (Y Rabb) Sen Hamd'sin, Mecd'sin. (Hads-i erf-Kitb-s-Salt) Baras hastas, Eyym- Biydde kamer ayn on , on drt ve on beinde oru tutup iftar vaktinde de, el-Mecd ism-i erfini sylerse, Allah tel ondan sebebli veya sebebsiz olarak bu hastal giderir. (Ysuf Nebhn) MECNN: Deli. (Bkz. Cnn ve Deli) mm- Ali Rz hazretleri Nipr'a gelince, Ehl-i snnetten yirmi binden ok lim ve talebe kendisini karlad. Dedelerinden gelen bir hads-i erf okumas iin yalvardlar. mm hazretleri, btn dedelerinin isimlerini sayarak, u kuds hadsi okudu: "L ilhe illallh kal'amdr. Bunu okuyan, kal'ama girmi olur. Kal'ama giren de, azbmdan kurtulur." mm- Ahmed ibni Hanbel hazretleri buyurdu ki: "Bu hads-i kuds, rvlerinin (bildirenlerin) isimleri ile berber, mecnna okunursa akl bana gelir. Hastaya okunursa if bulur." (bn-i Esr) Mecnn olanlar ibdet iin ehil deildirler. (Molla Hsrev) ME'CC: ok eski zamanlarda, bir duvar arkasnda braklm, kymete yakn, yeryzne yaylacak olan Nh aleyhisselmn olu Yfes'in soyundan gelecek olan kt bir millet. Yzleri yass, gzleri kk, kulaklar ok byk, boylar ksadr. (Bkz. Ye'cc ve Me'cc) MECS: Atee tapan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: O mn edenler, o yahdler, o yldzlara tapanlar, o hristiyanlar, o mecsler, o Allah'a ortak koanlar (var ya), muhakkak ki Allah, kymet gn aralarnda hkmn verecek, hak ve btl ayracaktr. nk Allah her eye hid bulunuyor. (Hac sresi: 17) Btn ocuklar mslmanla uygun ve elverili olarak dnyya gelir. Bunlar sonra analar, babalar, hristiyan, yahd ve mecs yapar. (Hads-i erf-hy-u ulmiddn) Mecsler, Kisr denilen Acem ahlarndan Ktseb zamnnda yaayp yaamad tam bilinmeyen Zerdt adl birinin uydurduu btl bir dne baldrlar. Mecsler llerini gmmezler. Kulelerde saklarlar ve akbabalara yedirirler. (Mevln Hlid-i Badd) MECZB: 1. Allah telnn sevgisi ile kendinden gemi olan. Evliydan bir ksm ldkten sonra Huzr-i ilhde her eyi unuturlar. Dnydan ve dnyda olanlardan haberleri olmaz. Dular duymazlar. Bir eye vsta, sebeb olmazlar. Dnydaki, diri olan evliy arasnda da byle meczblar bulunur. (Ahmed Sad-i Dehlev) 2. Cezbeye tutulmu, ekilmi tasavvuf yolcusu. Tasavvuf yolunda ilerlemek isteyenlerin, arada vsta olmadan maksada kavumalar ok gtr. Bunlara btn tasavvuf derecelerini gemi olan bir Ehl-i snnet liminin yardm lzmdr. Onun szleri, lm kalbleri diriltmek iin devdr. Baklar ifdr. Byle devletli bir rehber ele gemezse, meczb olan slik (tasavvuf yolcusu) de byle bir nmettir. Bu da tlibleri (tasavvuf yolunda ilerlemek isteyenleri) yetitirebilir. (mm- Rabbn) MED:

Uzatmak, ekmek, Kur'n kermde uzatan harflerden (elif, vav, y) biriyle kendilerinden nceki harfleri ekmek. Kur'n- kerm okurken yaplan hat drt ekilde olabilir. Birinci ekil, i'rbda hatdr. Yni harekelerde ve sknda(cezm, edde de) olabilir. Mesel eddeyi hafif okur veya medleri ksa okur veya bunlarn aksini yapar. kincisi, harflerde, ncs kelimelerde ve cmlelerde olur. Drdnc olarak vakf ve vaslda yni durulacak veya geilecek yerde olur. lk ekilde mn deiip, kfre sebeb olacak mn hsl olursa, namaz bozulur. Drdncde mn deise de namaz bozulmaz. (Alddn Haskef) MEDEN: 1. Topluluk hlinde yardmlaarak yaayan, kibr, nzik, terbiyeli, grgl kimse. nsan meden olarak yaratlmtr. Hayvanlar meden yaratlmad. ehirde birlikte yaamaa mecbr deildirler. nsan, nzik zayf yaratld iin, pimemi yemek yiyemez. Gd elbise ve binnn hazrlanmas lzmdr. Yni san'atlara ihtiyc vardr. Bunun iin de aratrmak, dnmek, tedkk etmek (incelemek), tecrbe yapmak (denemek) ve almak lzmdr. Fen ve san'at, insanla yaratl cb lzmdr. (Knalzde Ali Efendi) 2. Medne'de nzil olan yet-i kermeler ve sreler. Kur'n- kermdeki srelerin seksen yedisi Mekk (Mekke'de nzil oldu, indi), yirmi yedisi Meden'dir. (beyd bin Ka'b) Kur'n- kermdeki hudd (cezlar) ve mrs paylarn (ferizi) bildiren srelerle, kafirlerle cihda izin veren ve cihd (muhrebe) hkmlerini bildiren ve mnfklardan bahseden sreler Meden'dir. (Zerke) MEDENYYET: Memleketleri mr edip, insanlar rhat ve huzra kavuturmak. Medeniyyet; tmir-i bild ve terfih-i ibddr, yni beldeleri mr etmek, binlar, fabrikalar yaparak, memleketleri kalkndrmak ve fenni ve her eit gelirleri milletlerin hrriyetleri, rhat ve huzr iinde yaamalar iin kullanmak demektir. Btn insanlar rh, dnce ve beden bakmlarndan rhat yaatmaktr. Medeniyet, yalnz ilim ve fen demek deildir. lim ve fen, medeniyyet iin, ancak bir let bir vastadr. limde, fende ok ileri olan milletlere, fen vstalarn ne yolda kullandklarn incelemeden meden demek byk gaflettir. Pek yanltr. Fabrikalarn, motorlu vstalarn, gemi, tayyre, atom cihazlarnn ok olmas, gzleri kamatran yeni bulularn artmas, medeniyeti ve meden olduklarn gstermez. Bunlar medeniyet sanmak her silhly gzi, mchid sanmaya benzer. Mchid olmak iin en yeni harp vstalarna mlik olmak lzmdr, fakat, bunlara mlik olan, ekylk da yapabilir. Meden insan ve medeniyyet shibi toplum olmak iin slmiyet; mn, ibdet, i, ahlk ve cemiyet haytnda uyulmas gereken her eyi bildirmitir. Bunlar; Allah telnn bildirdikleri, Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn rettikleri, Eshb- kirmn naklettikleri ve slm limlerinin akladklardr. nsanln bunald her eyin, zm ve resi bunlarn iinde vardr. (mm- Rabbn) MEDH: vme, iyi taraflarn anlatma; bir kimse hakknda iyi eyler syleme. Medh olunma sevmek, insan kr ve sar eder. Kabhatlerini, kusurlarn grmez olur. Doru szleri, kendisine yaplan nashatlar iitmez olur. (Hads-i erf-Berka) yet biriniz dierini mutlaka medh edecek olursa; "yle sanrm ki, o yle iyidir, byle iyidir..." desin ve bu sz de medh ettii adamda, bu sfatlarn bulunduunu zannederek sylesin. (Hads-i erf-Riyz-s-Slihn)

Kalb hastalklarndan biri de medh ve sen olunma sevmektir. Medh olunma sevmenin sebebi, insann kendini beenmesi, yksek, iyi sanmasdr. Medh olunmak, byle kimseye tatl gelir. Bunun hakk stnlk, iyilik olmadn, olsa da geici olduunu dnmelidir. (Muhammed Hdim) Olum! Ka gz iretleri ile, hi kimseyi kk drecek hareketlerde bulunma! Bakasnn yannda kendini vey ileni medhetme! (Lokman Hakm) Sizde olmayan meziyetlerle sizi medheden kimsenin, bir gn, sizde olmayan ktlklerle ktleyeceini de unutmaynz. (mm- Ahmed bin Hanbel) MEDNE- MNEVVERE: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Mekke-i mkerremeden hicret ettikten sonra, yerletii, ilk slm devletini kurduu ve kabr-i erfinin bulunduu ehir. Hicretten nceki ad Yesrib olup, hicretten sonra Mednet-r-Resl (Peygamber ehri) veya Medne-i mnevvere (nurlu ehir) adyla anlmtr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Onlar (mnfklar); "Eer Medne'ye dnersek, andolsun en erefli ve kuvvetli olanmz oradan en hakir ve zaf olan muhakkak karacaktr" diyorlard. Hlbuki eref, kuvvet ve glibiyet Allah'ndr, Peygamberinindir, m'minlerindir. Fakat mnfklar bunu bilmezler. (Mnfikn sresi: 8) Sizden biriniz Medne-i mnevverede veft etmee gc yetiyorsa, orada veft etsin. nk ben Medne-i mnevverede veft edenlere efat ederim. (Hads-i erf-Mir't-l-Haremeyn) Medne-i mnevvereye Mesh Deccl'in (deil kendisi) kokusu bile giremeyecektir. O fitne gnlerinde Medne'nin yedi kaps olacak ve her kapda muhfz iki melek bulunacaktr. (Hads-i erf-Ahbru Mekke) Medne-i mnevvere, Mekke-i mkerremenin batsnda ve Kzldeniz'in dousunda yer alan kuzeye doru meyilli ln ve gneye doru uzanan az dalgal bir ovann bittii yerde kurulmutur. ok verimli ve tarma elverili topraklarnda her eit sebze, eitli meyveler ile muz ve hurmann en iyileri yetiir. Arabistan yarmadasnn dier blgelerine gre serin bir iklime shibdir. (Eyyb Sabri Paa) Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem Mekke-i mkerremede insanlar on sene mddetle slm dnine dvet ettikten sonra Allah telnn emri ile Medne-i mnevvereye 622 senesi Reb-ul-evvel'in sekizinci Pazartesi gn hicret etti. Burada slmiyet'i her tarafa yayd. On sene sonra yni 632 senesi Haziran'nda, Reb-ul-evvelin on ikinci Pazartesi gn Medne-i mnevverede veft etti. (Mevln Hlid-i Badd) Peygamber efendimizin yaptrd Mescid-i Neb ierisinde yer alan "Kabrim ile minberim aras Cennet bahelerinden bir bahedir" buyurarak medh ettii Ravza-i mtahhera (Cennet bahesi), Peygamber efendimizin kabr-i erfi, Uhd ehidlii, bata hazret-i Osman olmak zere pekok Sahbe-i kirmn (Peygamberimizin arkadalar) kabirlerinin bulunduu Cennet-l-Bak' kabristan gibi mbrek yerler Medne-i mnevverededir. (Eyyb Sabri Paa) MEDLL: Dellin (almet ve iretin) dellet ettii, gsterdii ey. Dell bulunmaynca, medlln de bulunmayaca sylenemez. nk, Allah telnn varlna dell olan lem (Allah teldan baka her ey) yaratlmadan nce, medll olan yaratann yok olduu sylenmi olur ki, bu btldr, hkmszdr. nk, Allah tel, lem

yaratlmadan nce de vard. O'nun balangc ve sonu yoktur. Ezeldir, ebeddir. O halde dell olmadan da medll olabilir. Duman olmad hlde atein bulunmas gibi. (Fahreddn Rz) MEDRESE: slm medeniyetinde niversite seviyesindeki eitim ve retim messeseleri. nsanln bugn shib olduu ilim ve teknik seviyedeki en byk pay, slm memleketlerinde kurulan medreselerde yetien mslman limlerindir. (slm Trihi Ansiklopedisi) Din ilimlerinden baka, hey'et (astronomi), hesab (matematik), hendese (geometri), hikmet, tb gibi ilim dallarna da mhim yer veren medreseler; din ve dny ilimlerini, birlikte yrtrd. nsan dnynn esiri yapmadan, dnynn ftihi ve shibi yapmak maksadyla, devletin temel ta olan din ve devlet adamlarn en mkemmel ekilde yetitirmeyi salard. (slm Trihi Ansiklopedisi) mm- Rabbn, zamnnn fen bilgilerinde en mtehasss idi. Bir mektbunda; "Olum Muhammed, bu gnlerde erh-i mevkf kitbn tamamlad. Yunan felsefecilerinin hatlarn anlad" buyuruyor. Bu kitab, slm medreselerinin yksek ksmnda son zamanlara kadar okutulan bir fen kitabdr. (M. Sddk Gm) MEDYN: Borlu, borlanm kimse. Dyine (alacaklya), medynun medynu hasm olmaz. Yni bir kimse lendeki alacan, lene borlu olandan isteyemez. (Mecelle) Medyna zekt verilir. (bn-i bidn) MEFHAR- MEVCDT: Mahlktn (yaratlmlarn) vnd Muhammed aleyhisselm. Mefhar-i mevcdt efendimizin, gzel huylarndan, edeblerinden bzlar unlardr: nsanlarn en rahat davranan, en kahraman, en adletlisi, en ok affedeni, en cmerdi idi. Kendisinden bir ey istendiinde, "yok" dedii grlmemitir. nsanlarn en doru konuan idi. Kendi evinde iken, tek bana kalkar, yiyeceini alr yerdi. stedii bir eyi yemek iin evdekileri zorlamazd. Suyu oturarak, yudumda ve szerek ierdi. Azn doldura doldura yutmazd. Bunun iin yle buyururdu: "Cier hastal azn doldurup yutmaktan gelir." (El-Hadik-ul-Verdiyye, Abdlmecd Hn) Mefhar-i mevcdt efendimiz, bir hads-i erflerinde yle buyurdular: "Peygamberlere minberler kurulacak zerine oturacaklar. Benim minberim olacak, ben zerine oturmayacam. Rabbimin huzrunda ayakta dikileceim. Bunun zerine Allah tel yle buyuracak; "mmetine ne yapmam istiyorsun?" "Y Rabb! Hesblarn hemen grver" diyeceim. Hemen arlp hesaplar grlecek; kimi O'nun rahmetiyle, kimi de benim efatimleCennet'e girecek. efat etmeye ylesine devm edeceim ki, elime isimleri Cehennemliktir diye yazl bir liste verilecek ve Cehennem hzini (bekisi) yle diyecek: "Ey Muhammed (sallallah aleyhi ve sellem)! mmetin hakknda Rabbimin gazab iin, hibir ey brakmadn." (if-i erf, Menhil) Mefhar-i mevcdt Muhammed-i Mustaf'ya salevt. (Sleymn elebi) MEFHM-I MUHLF:

Lafzda zikredilmeyen mnnn, bizzat zikredilen mnya, hkmde zt olan mn. Mefhm- muhlif; filere gre, hkm iin sahh, mteber bir dell olduu hlde, Haneflere gre byle deildir. Mefhm- muhlifi kabl edenlerin delllerinden birisi udur: Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem: "Simede (yln ekserisini ayrlarda otlayarak beslenen deve, koyun gibi hayvanlara) zekt vardr" buyurmutur. (Hads-i erfe gre Sime olmayanlarda zekt yoktur. Byle olduunu Hanefler dhil, btn limler kabl etmitir. Ancak, mm- Mlik (r.aleyh), sime olmayan hayvanlar iin de zekt lzm geldiini sylemitir. (Serahs) MEFHM-I MUVFIK: Lafzda (szde) zikredilmeyen mnnn bizzat zikredilen mnya hkmde uygunluu. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ana-babaya f bile deme. (sr sresi: 23) yet-i kermede zikredilen ana-babaya f demek yasakland gibi mefhm- muvfk ile onlar dvmek ve svmek de yasaklanmtr. (Molla Hsrev) MEGZ: Harp tarihi, gazlara (savalara) dir bilgiler, menkbeler, hikyeler. Megz kitablar, dnin temeline it kitablardan deildir. slm dninin salaml megz kitaplarnn doruluuna bal deildir. Bu kitaplarda mblaa (abartma) bulunur. Bunlar, trih kitab gibidir. (Abdlhakm-i Arvs) Megz shasnda ilk yazlan kitap Vkd'nin Megz'sidir. (Ktib elebi) MEHRC- HURF: Kur'n- kerm harflerinin herbirinin azdan ses olarak kt yer. Kur'n- kermi tecvd zere okumasn bilmek farz olup, tecvdi bilmeyen mehric-i hurfu gzetemez. Harflerin azndaki yerlerini gzetemeyen bir kimsenin okuduu Kur'n- kerm ve kld namaz sahh (doru) olmaz. (Ebss'd Efendi) MEHD: Kymete yakn gelecei, Peygamber efendimiz tarafndan haber verilen ve slmiyet'i ve adleti yeryzne hkim klacak olan mbrek zt. Yeryzn kfr kaplamadka ve her yerde kfr ve kfirlik yaylmadka hazret-i Mehd gelmez. (Hads-i erf-El-Kavl-l-Muhtasar) Mehd ile mjdelenmi olun. Mehd, Kurey kablesinden ve benim Ehl-i beytimden biridir. O, insanlarn ihtilf iinde olduklar ve ictim sarsntlar iinde bulunduklar bir zamanda kar. Mehd, daha nce zulm ve cevr ve eziyet ile dolu olan dnyy adlet ve insaf ile doldurur. (Hads-i erf-El-Kavl-l-Muhtasar f Almt-il Mehd) Mehd'nin ba hizsnda bir bulut olacaktr. Buluttan bir melek; "Bu Mehd'dir. Szn dinleyiniz" diyecektir. (Hads-i erf-El-Kavl-l-Muhtasar) Beklenilen Mehd, hazret-i Ftma'nn soyundan olacaktr. Mekke'de ortaya kacaktr. O zaman mslmanlar halfesiz olacaktr. O istemedii halde, zor ile halfe yaplacaktr. Ortaya kaca zaman, ya ve mr kesin olarak bildirilmi deildir. (Ahmed Zeyni Dahlan) Allah tel, slmiyet'i nasl Reslullah efendimizle sallallah aleyhi ve sellem balatmsa, hazret-i Mehd ile sona erdirecektir. Saylar Bedr gazasnda bulunan Eshb- kirm kadar olan bir grup insan hazret-i Mehd'ye b'at edecek (emrine girecek) ve her zlim onun karsnda malb olacaktr. Zamn son derece imrenilecek bir ekilde adletle

dolacaktr. (bn-i Hacer-i Mekk) MEHR (Mehir): Erkein evlenirken kadna verecei ve kadnn hakk olan altn, gm veya her hangi bir mal yhut menfaat. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Nikh ettiiniz kadnlarn mehirlerini seve seve verin. yet ondan bir ksmn gnl holuu ile kendileri size balarsa, onu fiyetle, rhata yiyin. (Nis sresi: 4) Mehr vermemek niyyeti ile nikh yapan kimse, kymet gn hrszlar arasnda har olunacaktr (bulunacaktr). (Hads-i erf-Riydnnsihn) En bereketli kadn, mehri az olandr. (Hads-i erf-hy) Mehrin en az on dirhem yni yedi miskal arlndaki gm deerinde olan bir miskal (be gram yni te iki lira) altndan az olmamaldr. Mehrin en ou ise tahdd edilmemitir (snr konmamtr). (B. Mergnn) Zevcesinin (hanmnn) mehrini vermemek ve insanlarn dinlerini renmelerine mni olmak kul haklarnn en bydr. (Hdim) slmiyet'te mehr paras evlenmek iin deildir. Evliliin dzenli, mes'd olarak devm etmesi, kadnn hak ve hrriyetlerinin korunmas, din chili huysuz erkein elinde oyuncak olmamas iindir. Mehr parasn vermek ve ocuklarn nafaka paralarn her ay demek korkusundan erkek zevcesini boayamaz. Mehr-i Misl: Mehir sylenmeden veya mehir vermemek art ile yaplan bir nikahtan sonra, kadnn, baba tarafndan akrabsnn kadnlarna baklarak bunlara verilen mehir kadar verilmesi kararlatrlan altn, gm, mal veya herhangi bir menfeat. Mehr-i Muaccel: Miktar tesbit edilen (belirlenen) ve nikh srasnda erkein evlenecei kadna pein olarak demesi gereken altn, gm, kt para veya herhangi bir mal yhut bir menfaat. Mehr-i muaccelin verilmesi, nikh yaplnca vcib olur. (Abdurrahmn Cezr) Zevci (kocas) len kadn mehr-i muaccelin bir ksmn almadn sylerse, bunu mrstan alr. (bn-i bidn) Mehr-i muaccel, ehiz masraf olarak dnden nce verilir. (Feyzullah Efendi) Nikh yaplrken, muaccel ve meccel mehrlerin miktarlar tesbit edilir. Bir kada yazlp dmd ve mevcd (bulunan) iki hid imzlayp zevceye (hanma) teslim edilir. (Abdullah Msul) Mehr-i Meccel: Miktar nikah yaplrken tesbit edilip, denmesi daha sonraya braklan yni erkein evlenecei kadna sonra deyecei altn, gm, kt para veya herhangi bir mal yhut bir menfeat. Mehr-i meccel, nikh yaplrken belli edilirse de, verilmesi eyden biri meydana gelince, yni vaty (hanma yakn olma hli) halvet (babaa bir odada yalnz kalmalar) ve ikisinden birinin veft ile demesi vcib olur. Zevce (hanm) lnce, zevc (koca) mehr-i mecceli vrislerine (yaknlarna) verir. Zevc (koca) lnce, mrsndan (geriye kalan malndan) zevcesine (hanmna) verilir. (Abdurrahmn Cezr) Zevc (koca) zevcesine (hanmna) olan mehr-i meccel borcunu ayrmal, ldkten sonra

zevcesine verilmesi iin vasiyet etmelidir. Vasiyet etmedi ise lnce mrs taksim edilmeden (paylalmadan) nce mehrin hepsinin mrstan zevcesine hemen denmesi lzmdr. Zevcesini boaynca, mehrini demeyen kimse, dnyda hapis, hirette azb olunur. (Muhammed Hdim) Mehr-i muaccel veya mehr-i meccel nikahta bildirilmedi ise, kadna mehr-i misl verilmesi vcib olur. (Abdurrahmn Cezr) MEJDEK: Mld drdnc asrda ran'da komnizmi ilk kuran ahs. Komnistlii mld drdnc asrda ilk karan Mejdek adnda bir ranldr. Mecs idi. Peygamber olduunu sylerdi. Ona gre; atee taplacaktr. Her ey herkesin maldr. Zevceleri (kadnlar) deitirmek helldir. Herkesin mallar ve yaaylar eittir. ahs tasarruf yoktur. Btn insanlar eit ve her eyde ortaktrlar. Biribirinin zevcesini (hanmn) isterse ona vermesi lzmdr. Zenginler mallarn fakirlere vermelidir. (Ahmed sm Efendi) Mejdek'in kurduu bozuk yol, tembellerin, serserilerin ve kadna dkn olan aa kimselerin iine geldiinden abuk yayld. Acem (ran) ah Kubd h da zevkine dkn biri idi. Bu da Mejdek'in fikirlerini kabl etti. Kubd h'n olu N'irevn idreyi ele alnca Mejdek'i seksen bin adam ile birlikte kltan geirterek komnizm belsn ortadan kaldrd. (Hseyin bin Halef) MEKL: Kile ve lek ile yni hacim ile llen mal. Buday, arpa, hurma ve tuz dim mekldir. Tart ile kullanlmalar mekl olmalarn deitirmez. Msv (eit) olmalar lzm olduu zaman hacimlerinin msv olmas lzm olur. (bn-i bidn) MEKKE- MKERREME: Mslmanlarn kblesi olan Kbe-i muazzamann bulunduu, Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem doduu mbrek ehir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O (Allah tel) sizi Mekke'nin batnnda (huddu iinde), onlara (kfirlere) kar muzaffer kldktan sonra onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi onlardan ekti. Allah teal ne yaparsanz hakkyla grendir. (Feth sresi: 24) phesiz lemler iin bereket ve hidyet kayna olarak insanlar iin kurulan ilk ev (mbed) Mekke'deki (Kbe)dir. (l-i mrn sresi: 96) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem hicret esnsnda Mekke-i mkerremeden ayrlrken Kusv adl devesini harem-i erfe doru dndrp mahzn bir halde "(Ey Mekke!) Vallahi sen Allah telnn yaratt yerlerin en hayrl, Rabbim katnda en sevgili olansn. Senden karlmam olsaydm, kmazdm. Bana senden daha gzel, daha sevgili yurt yoktur. Kavmim beni senden karmam olsayd kmaz, senden baka bir yerde yurt yuva kurmazdm" dedi. (Hads-i erf-Haleb, Abdlhak- Dehlev) Mekke-i mkerreme Arabistan Yarmadasnn batsnda, Kzldeniz'in dousunda 21-30 kuzey enlem, 20-40 dou boylamlar arasnda yer alr. Karatal sradalar arasnda uzun ve kavisli bir vdide yer almtr. ehrin uzunluu , genilii bir kilometredir. Etraf talk olup, zirate (tarma) elverili arzisi yoktur. ehrin ortasnda Mescid-l-Haram denilen byk cmi ve Kbe-i muazzama vardr. Mekke-i mkerremenin trihi, brhim ve olu smil (aleyhisselm) zamnna kadar uzanr. (slm Trihi Ansiklopedisi) Yeryznn en kymetli yeri kabr-i sedet (Peygamber efendimizin kabr-i erfi), bundan

sonra Kabe-i muazzama ve bunun etrfndaki Mescid-i Haram denilen cmidir. Bundan sonra Medne'deki Mescid-i Nebev (Peygamberimizin mescidi) iindeki Ravda-i mukaddese denilen meydandr. Daha sonra Mekke-i mkerreme ehridir. Grlyor ki; Ravda-i mtahhera (temiz Cennet bahesi) Mekke'den daha stndr demek dorudur. (mm- Rabbn) Yeryznde bir tne Kbe vardr. O da Mekke-i mkerreme ehrindedir. M'minler hac etmek iin Mekke-i mkerreme ehrine gider ve orada Allah telnn emr ettii eyleri yaparak hac olurlar. (Eyyb Sabri Paa) MEKK: Peygamber efendimizin Mekke-i mkerremeden, Medne-i mnevvereye hicretinden (g etmesinden) nce nzil olan (inen) yet-i kermeler. yet-i kermelerin Mekk olmalarnda limlerin arasnda mehr olan gr budur. Bu hususta baka grler de vardr. Mekk ve Meden (Medne-i mnevvereye nisbet edilen, yni hicretten sonra nzil olan) yet-i kermelerin kendilerine mahsus hussiyetleri vardr. Mekk yet-i kermeler, ummiyetle; Allah telya, meleklerine, kitablarna, peygamberlere (aleyhimsselm) hiret gnne (ldkten sonraki hayta) mn gibi slmiyet'in ess, temeli olan hususlar, ferdin ve milletin terbiyesi, irkin (Allah telya e, ortak komann) putlara tapmann bozukluu, yanll, delillerle aklanmas v.s. gibi hususlardan bahseder. Mekk yet-i kermeler ksadrlar. Meden yet-i kermelerde ise, mnla ilgili konularn yannda daha ok slmiyet'in yaanmas, ibdetler, insanlarn birbirleri ile mumeleleri, ile ve cemiyet iindeki durum ve vazfeleri gibi hususlar bildirilir. (Zerke) Mekk sreler: erisindeki yet-i kermelerin ounun Mekk (hicretten nce inmi) yhut, ba ksm Mekk yet-i kermeler olan sreler. Mushaflarn (Kur'n- kermlerin) bir ounda, srelere balk olarak yaplan dikdrtgen iinde u bilgiler grlr: Bu sre Mekk'dir. u yet-i kermeler mstesn. Onlar Medendir veya bu sre Medendir. u yet-i kermeler mstesn. Onlar, Mekkdir. (Zerke) MEKR: 1. Bir kimseye, hi beklemedii, ummad yerden hle yapmak, tuzak kurmak sretiyle zarar vermeye almak. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Habbim) onlarn (kfirlerin) seni tekzbine (yalanlamalarna) ve senden yz evirmelerine mahzn olma, zlme. Onlarn sana yaptklar mekrden dolay, gnln daralmasn. (nk, Allah seni, onlarn mekrinden muhfaza eder, korur, onlara kar sana yardm eder.) (Neml sresi: 70) 2. stidrc yni Allah telnn bir kimseye bir mddete kadar devaml olarak hakknda hayrl olmayan nmetler verip, onun da bunu Allah telnn bir ltfu ve ihsn, tuttuu yolun kendisi iin iyi olduunu zannederek aldand, gururland, gaflette bulunduu, taknlk yapt ve gnahlara daha da dald bir srada, Allah telnn onu niden azb ile yakalayvermesi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah telnn mekrinden emn mi oldular. Hsrna urayanlardan (kfr yni mnszlk ve gnhlar ile, ibret almamak ve tefekkr terk etmek sretiyle zararda olanlardan) bakas Allah telnn mekrinden emn olmaz. (A'rf sresi: 99) nsann, iine gre, mr ve rzk deiir. yiler kt, ktler iyi olarak deitirilebilir.

Bylece birine, lmne yakn iyi iler yaptrp, son nefeste mn ile gnderir. Bakasna kt amel iletip, mnsz gnderir. Bunun iin, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem her zaman; "Allahmme y mukallibelkulb, sebbit kalb al dnik" dusn okurdu (ki, Ey Byk Allah'm! Kalbleri iyiden ktye, ktden iyiye eviren, ancak sensin. Kalbimi, dninde sbit kl, yni dninden dndrme, ayrma! demektir). Eshb- kirm aleyhimrrdvn bunu iitince: "Y Reslallah! (sallallah aleyhi ve sellem) Sen de, dnmekten korkuyor musun?" dediklerinde: "Allah telnn mekrinden beni kim te'mn eder? (bana kim garanti, gven verebilir?)" buyurdu. nk, hads-i kudsde: "nsanlarn kalbi Rahmn'n kudretindedir. Kalbleri, diledii gibi evirir" buyrulmutur. Yni, Cell ve Ceml sfatlar ile ktye ve iyiye evirir. (bn-i Keml Paa) krn yerine getirmedii halde kendisine ok dnylk, mal, mlk v.s. verilen ve bunlarn kendisi iin Allah telnn mekri olduunu bilmeyen kimsenin aklnda bozukluk vardr. (Hazret-i Ali) Allah teldan yz eviren birok kimsenin dny nimetleri iinde yaad grlp, mahrm kalmadklar zan olunuyor ise de, bunlara dny iin almalarnn karln vermektedir. Yalnz dny iin alanlara verdii dnylklar, hakkatte azb ve felket tohumlardr. Allah telnn mekridir. Nitekim, M'minn sresi, elli be ve elli altnc yetinde melen; "Kafirler, mal ve ok evld gibi dnylklar verdiimiz iin, kendilerine iyilik mi ediyoruz, yardm m ediyoruz sanyor. Peygamberime (sallallah aleyhi ve sellem) inanmadklar ve dn-i slm beenmedikleri iin, onlara mkft m ediyoruz, diyorlar. Hayr yle deildir. Aldanyorlar. Bunlarn nmet olmayp, musbet olduunu anlamyorlar" buyruldu. Kalblerini Hak teldan yz evirenlere verilen dnyalklar, hep harblktr, felkettir. eker hastasna verilen tatllar, helvalar gibidir. (Senullah Dehlev) 3. Allah telnn, mekr yapanlarn mekrini kendilerine evirmesi, ktlklerini, kurduklar tuzaklar bozmas, mekrlerine karlk onlar cezlandrmas. Buna mekr-i ilh de denir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Y Muhammed aleyhisselm!) Hani bir zaman kfirler seni habsetmeleri yhut ldrmeleri, yhut seni Mekke'den karmalar iin mekr yapyorlard. Onlar mekr yaptlarsa da Allah tel onlarn mekrlerini kendi zerlerine evirdi (mekr-i ilhsi ile mumele etti. Onlar Bedr'e getirdi. Mslmanlar gzlerine az gsterdi. Onlar da mslmanlara hcm ettiler. Fakat malb oldular, yenildiler, hezmete urayp, ldrldler). (Enfl sresi: 30) Allah telnn mekri insanlarn mekrinden bakadr. nk onlarn mekrinde bakasna ktlk ve zarar vermek esastr. Mekr-i ilh byle deildir. Allah telnn mekri, mekr yapanlarn mekrini bozmak, mekrlerine kar onlar cezlandrmak sretiyle umma hayr ve iyilik olduu gibi, onlara hadlerini ve mekr yapmann fenln bildirmek ve bzlarnn tvbelerine sebeb olmak bakmndan da mekr yapanlarn bizzat kendileri iin de hayr ve hikmettir. Allah tel mekr yapanlarn mekrine, onlarn beklemedikleri, ummadklar bir ekilde mukbele ettii, karlk verdii, bozduu, gaflet hlinde iken onlar anszn yakalad iin, Allah telnn bu fiiline mekr denmitir. Yoksa Allah telya dorudan mekr isnd edilemez, mkir (mekir yapan) denilemez. nsanlarn mekri ile lafz (sz) bakmndan bir benzerlik vardr. Esasta insanlarnkinden bakadr. (Rz, Senullah Dehlev) Mekr-i lh: Allah telnn mekr (hle) yapanlarn mekrini kendilerine evirmesi, ktlklerini, kurduklar tuzaklarn bozmas, mekrlerine karlk onlar cezlandrmas. MEKRH:

Ho grlmeyen, beenilmeyen ey. Peygamber efendimizin beenmedii ve ibdetin sevbn gideren eyler. Yasak olduu haram gibi kesin olmamakla berber, Kur'n- kermde, pheli delil ile, yni ak olmayarak bildirilmi veya bir sahbnin (Peygamber efendimizin arkadalarnn) bildirmesi ile anlalm olan yasaklar. Mekrh olduu bildirilen yasak ileri zrsz yapmak gnahtr. (Seyyid Abdlhakm) Kk ve byk abdesti sktrrken ve yel zorlarken namaza durmak mekruhtur. Namaz arasnda zorlarsa, namaz bozmaldr. Bozmaz ise gnha girer. Cemati karsa bile, bozmas iyi olur. Kerhetle klmaktan ise, cemat snnetini karmak evldr. Namaz vaktini veya cenze namazn karmamak iin mekrh olmaz. (bn-i bidn) MEKTBT: Din byklerinin yaknlarna ve sevdiklerine gnderdii, nasihat mektublarndan meydana gelen kitap. Muhammed Ma'sm-i Frk hazretleri Mektbt kitbnda buyuruyor ki: "Bu ksa mrde, en mhim ileri yapnz. Geceleri ibdet yapma ve seher vakitlerinde alama byk nmet biliniz. Karanlk geceleri, Allah tely hatrlamak ile aydnlatnz. Ticrette doru ve gvenilir olunuz. Fizden, dne uygun olmayan al verilerden saknnz." Gel kardeim dinle benden ho sz Sylyorum sana, esrr z. Ahmed-i Serhend bunu erh eyledi Gr de Mektbt' bak neyledi. lm-i nfi cmle Mektbttadr Her ne varsa mahzende hepsi andadr. O kitabdr sedet haznesi, Onda tevhd madde mn bilgisi. (M. Sddk Gm) Mektbt- Rabbn: Byk lim ve vel mm- Rabbn Ahmed Frk hazretlerinin mn, tikd ve tasavvuf bilgilerini reten mektublarndan meydana gelen pek kymetli kitab. Allah telnn kitabndan ve Reslullah'n hadslerinden sonra slm kitablarnn en stn, en fidelisi, Mektbt(- Rabbn)dr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MELHME: Gemi ve gelecek devirlere it haberler, trih bilgiler ve bunlar anlatan kitablar. Harb trihi. Melhime kitablar dnin temeline it kitablardan deildir. Byle kitablarda mblaa bulunur. slm dninin salaml melhime kitablarnn doruluuna bal deildir. Bu kitablar trih gibidir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MELKE: Allah telnn nrdan yaratt latf, msum ve gnah ilemeyen kullar. Melekler. (Bkz. Melek) MELM: Allah telnn rzsn kazanmak iin alan, bu yolda farzlar yapp, haramlardan saknan, hretten kandklar iin nfile ve snnetleri gizli yapan kimse. Nefislerini knadklar iin melm ad ile anlmlardr.

Melmler sdk (doruluk) ve ihls (yaptklarn yalnz Allah telnn rzs iin yapma hlini) kazanmaa alr. bdetlerini, yapt iyilikleri gizler, snnetleri ve nfile ibdetleri ok yaparlar. Bu ibdetlerin grnmesinden korkarlar. (Molla Cm) Melmlerin doru yolda olanlarna kalender denir. Melmlerin yalanc taklidcileri, zndklardan, dinsizlerden bir ksmdr ki, her trl gnh ilerler. Kalblerimiz temizdir, her ii Allah rzs iin yapyoruz derler. Riydan, gsteriten kurtulup, hlis Allah adam olmak iin gnh iliyoruz, derler. Allah telnn ibdete ihtiyc yoktur. Kullarn gnh ilemesi O'na zarar vermez. Asl gnh mahlklar incitmek, can yakmaktr. bdet de insanlara iyilik, ihsn etmektir derler. Bunlar zndk, dinsizlerdir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) eitli kymetli isimler altnda saklanan dinsizler, az deildir. Mesel melm ismi byledir. Hi ibdet yapmayan, her eit gnh, ktl ileyen, slmiyet'e uymayan sapklar, kendilerine melm dediler. Hlbuki melmler, be vakit namaz gibi farzlar cmide klarlar, haramlardan kanp, nfile ve snnetleri evlerinde gizli klar ve hretten saknrlar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MELE- A'L: En yksek topluluk, meleklerden veya onlarn byklerinden meydana gelen cemat, topluluk. Melekler lemi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz size yakn olan g yldzlarn ziys ile ssledik. Onu itattan kan her eytandan koruduk. Ki onlar mele-i a'l-y dinleyemezler. (Sffat sresi: 6-9) Allah telnn rz olduu, beendii kimseler, slihler, dnyda iken iyi iler yapm olanlar, veft ettikten sonra ruhlar mele-i a'l arasna katlr. Mele-i a'lnn ii, Rablerine ynelmi olarak devaml O'nu anmaktr. (h Veliyyullah Dehlev) Mele-i a'l, Allah ile kullar arasnda elilik vazfelerini grrler, insanlarn kalblerine hayr, iyi eyleri ilhm ederler, onlar da herhangi bir sebeble hayr dncelerinin uyanmasna vesle olurlar. Allah telnn diledii yerlerde toplanrlar. (h Veliyyullah Dehlev) MELEK: Allah telnn nrdan yaratt gzle grlmeyen msum (ktlklerden korunmu) varlklar. okluk ekli, melike'dir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Melekler Allah'n sznn nne gemezler. Hep O'nun emri ile hareket ederler. (Enbiy sresi: 27) O'nun (Allah telnn) katndaki melekler, kendisine ibdet etmekten ne kibirlenirler ne de yorulurlar. Gece gndz hep Allah tely tesbh ederler, usanmazlar. (Enbiy sresi: 19,20) Bir kimse bir m'minin ihtiycn karlamak iin yrse, Allah tel yetmi bin melei ona syebn eder. Eer sabah vakti ise akama kadar, akam vakti ise sabaha kadar ona rahmet ile du ederler. Allah tel her bir ayan kaldrdkta onun bir gnhn affeder ve bir derece ykseltir. (Hads-i erf-bn-i Hibbn) Melekler, nrdan, cinler, duman olmayan hlis bir ateten yaratld. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Melekten gelen ilhm slmiyete uygun olur. eytandan gelen vesvese slmiyetten ayrlmaya sebeb olur. (Hads-i erf-Berka) Melekler, Allah telnn kymetli kullardr. Allah telnn emirlerine isyn etmezler.

Emr olunduklarn yaparlar. Evlenmezler, dourmazlar, oalmazlar. Allah telnn azameti, celli ve byklnden korkudadrlar. Kendilerine verilen emirleri yapmaktan baka ileri yoktur. (mm- Rabbn) Melekler nrn cisimlerdir. Muhtelif ekillere girebilirler. Melek ile cin yaratl bakmndan birbirine yakndr. Melekler, muhteremdir, kymetlidir. Cin hakirdir, kymetsizdir. Melekte nr (k) ksm, cinde ise alev maddesi fazladr. Elbette nr, zulmetten efdldir, daha kymetlidir. Meleklerin, cinnlere yaknl, insann hayvana yaknl gibidir. (Seyyid Abdlhakm Efendi) Says en ok mahlk, meleklerdir. Bunlarn saylarn Allah teldan baka kimse bilmez. Gklerde, meleklerin ibdet etmedikleri bo bir yer yoktur. Gklerin her yeri, rkda veya secdede olan meleklerle doludur. Gklerde, yerlerde, otlarda, yldzlarda, canllarda, canszlarda, yamur damlalarnda, aalarn yapraklarnda, her moleklde, her atomda, her reaksiyonda, her harekette, her eyde meleklerin vazfeleri vardr. Her yerde Allah telnn emirlerini yaparlar. (Mevln Hlid-i Badd) Melek-l-Mevt: lm melei, Azril aleyhisselm. (Bkz. Azril Aleyhisselm) Allah tel Kur'n-kermde melen buyurdu ki: (Ey Reslm onlara) de ki: Sizin cannz almaya vekil klnan Melek-l-mevt cannz alacak; sonra dndrlp Rabbinize gtrleceksiniz. (Secde sresi: 11) Melek-l-mevt, rhunu almaa geldii zaman, tvbe edinceye kadar izin iste! O melei kovamazsn. Kudretin var iken, o gelmeden nce tvbe et! O da, bu saattir. Zr, Melek-l-mevt, ni gelir. (brhim bin Edhem) Yavrucuum! Tvbeni tehir etme! Zr melek-l-mevt ni gelir. (Lokman Hakm) Melek-l-Mukarreb: Huzru ilhide bulunan melekler. ... Kymet, Cum gn kopar. Melek-l-mukarreb, yer ve gkler, o gnn dehetinden korkarak feryd ederler. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed ibni Hanbel) MELEKE: Yerlemi huy, alkanlk, tabiat. Din bilgisini reniniz. Geli-gidilerinizde, oturup kalkmalarnzda, ksaca her vakit kalbinizi Allah tely anmak ve hatrlamakla megul ediniz. Bylece dim Allah tely hatrlama melekesi hsl olur. (Eb'l-Hayr Frk) Dnyda ve hirette sedete kavumak, rahat etmek isteyen kimse btn uzuvlarnn gnh ilemesine mni olmaldr. Gnh ilememek kalbinde meleke hlini almaldr. Bunu baarabilen kimseye mttek veya slih denir. (Hdim) MELEKT LEM: Gzle grlmeyen lem, ruh ve mn lemi. Buna yalnz Melekt da denir. (Bkz. lem) Eer eytanlar, dem-olunun (insanolunun) kalblerinde dolamasayd; onlar melekt lemine bakarlard. (Hads-i erf-Ahmed bin Hanbel) Mdesini dolduran kimse, melekt lemine ykselemez. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Kadir gecesi, melekt leminin esrrndan (srlarndan) bz srlarn kef olduu gecedir. Allah telnn; "Muhakkak O'nu (Kur'n- kermi) kadr gecesinde indirdik" buyurmaktan murd da budur. (mm- Gazl)

lmin kayna ve hidyetin (doru yolun) olunuz. Evinizde oturun, gece ibdetle evinizi nrlandrn. Gnllerinizden msivy (Allah teldan baka her eyi) karn, fazla sslenmeyin, iki eski elbise yeter. Byle yapmakla, mlk (madde)leminden saklanr (gizlenir), melekt leminde bilinmi (tannm) olursunuz. (Abdullah ibni Mes'd) MELK (El-Melik): 1.Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Ztnda, sfatlarnda, hibir eye muhta olmayan, her ey varlnda ve varlkta kalmasnda O'na muhta olan, her eyin shibi, yaratcs. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O Allah tel hak ma'bd'dur. O'nun orta yoktur. O melik'tir, mlk hi yok olmaz... (Har sresi: 23) Her gn le vakti kim el-Melik ism-i erfini yz kere sylerse, kalbi temizlenir ve znts gider. (Ysuf Nebhn) 2. Pdih, hkmdar. Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) Habeistan meliki Neci'ye gnderdii dvet mektubunun bir ksm yledir: "Bismillhirrahmnirrahim! Allah telnn Eshame'ye!.. resl Muhammed (aleyhisselm)den Habe meliki Nec

Ey melik! Ben seni, ei orta olmayan Allah telya mna, O'na ibdet etmeye, ve bana tbi olmaya, Allah telnn bana gnderdiklerine inanmaya dvet ediyorum. nk ben; Allah telnn bunlar tebli etmeye me'mr reslym. imdi ben sana lzm olan tebligt yapm, dny ve hiret sedetini salayacak nasihat etmi bulunuyorum. Nasihatm kabl ediniz. Hidyete eren, doru yola kavuanlara selm olsun. (Kastaln, bn-i Him) Melik-i Add: Hkmeti, idreyi kuvvet zoru ile ele geiren kimse, sultan. Buna halfe-i cire de denir. Biz bu ie peygamberlikle ve Allah'n rahmeti ile baladk. Bundan sonra hilfet ve rahmet olur. Ondan sonra, melik-i add olur. Ondan sonra da, mmetimde zulm, ikence ve fesd olur. pekli giymek, iki imek ve zin hell yaplr ve yardmclar ok olur. Kymete kadar byle gider. (Hads-i erf-zlet-l-Haf) Hazret-i Muviye'nin melik (sultan, devlet bakan) olacana hads-i erfle de iret vardr. Bunun iin hazret-i Muviye, hazret-i Hasen hilfeti (halfelii) kendisine teslim ettikten ve Eshb- kirm oy verdikten sonra, halfe-i dil olmutur. Bu byk sahbiye melik-i add demek ve bu kelimeye zlim gibi ar mnlar vermek byk iftirdr. Hele melik-i addu azgn kral diye tercme etmek ise, byk bir hat ve yanltr. (h Veliyyullah Dehlev) MEL'N: Lnetlenmi, tard olunmu, kovulmu. (Bkz. La'net) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey mel'n! dem'e niin secde etmedin? (buyurunca) blis dedi ki: Ben ondan daha hayrlym. Beni ateten onu ise topraktan yarattn. (A'rf sresi: 12) Dny (Allah telnn rz olmad, hirete zarar veren eyler) mel'ndur. Dnyda, Allah tel iin olanlardan baka her ey mel'ndur. (Hads-i erf-Hadka)

Dnylk (haram ve mekrh) olan eyler mel'ndur. Allah iin olan eyler, Allah telnn rz olduu eyler, mel'n deildir. (Hads-i erf-Hadka) Ahlkn, hareketlerini, szlerini ve eklini kadnlara benzeten kimseye muhannes denir. Byle yapanlar mel'ndur. Bunlar iin hads-i erfte; "Kendilerini kadnlara benzeten erkeklere ve erkeklere benzeten kadnlara Allah tel la'net etsin." buyruldu. (Abdlhak- Dehlev) MEMLK: Hr olmayan insan. slm hukkunda harbde esir alnp, slm memleketine getirilen kimse, kle. (Bkz. Kle) MEMN': Yasak. Dnen yasak edilmi. Almak memn' olan eyi vermek dahi memn' olur. Mesel rvet almak, alan hakknda memn' olduu gibi, vermek dahi veren hakknda memn'dur. (Mecelle: 34) lenmesi memn' olan eyin istenmesi dahi memn' olur. Yni bir eyin ilenmesi yasak ise, o eyin yaplmasn bakasndan istemek ve yaplmasna vsta ve let olmak dahi memn'dur. Mesel, bir kimsenin bakasna eziyet ve mal veya canna zarar vermesi ve rvet almas ve yalan yere hitlik yapmas memn' ilerden olduu gibi, bunlar bakasna yaptrmas veya tevik etmesi ve zorlamas da memn'dur. (Mecelle: 35) Zarretler, memn' olan eyleri mubh klar. Mni zil, yok oldukta memn' avdet eder (geri gelir). Mesel bir kimsenin avret mahalline (yerine) bakmak memn' ise de, yara ve baka hastalk hlinde zarret hli sebebiyle hekim (doktor) ve cerrh ebe gibi kimselerin bakmas mubh olur. (Mecelle: 21) MEN VE SELV: Ms aleyhisselmn dus ile Allah telnn sriloullarna gkten yadrd kudret helvas (men) ve bldrcn eti (selv). Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz Th sahrsnda sizin zerinize bulutla glge yaptk. Size men ve selv gnderdik ve dedik ki:Size rzk olarak verdiimiz bu hell, gzel eylerden yiyin (fakat sonras iin biriktirmeyin dedik. Biriktirdikleri ise kurtland, yiyemediler. Byle yaparak itatsizlikte bulunmakla) onlar bize zarar vermediler, bize zulmetmediler. Bilkis kendi nefislerine zulmettiler. (Bekara sresi: 57) sriloullar Th sahrsna dtklerinde yiyecek istediler. Ms aleyhisselmn dus bereketiyle Allah tel onlara men indirdi. Men'in ne olduu hussunda deiik rivyetler vardr. Demilerdir ki: "Allah tel bu men'den her gece yapraklar zerine her kii iin yetecek miktrda yadrd. Bunu yiyen sriloullar; "Ey Ms! Tatl yemekten usandk. Allah telya du et de bize yiyecek et versin" dediler. Ms aleyhisselm du etti. Allah tel onlara selv indirdi. Her kii men ve selvdan bir gece ve bir gn yiyecei kadar alrd. sriloullar bu nmetin de kymetini bilmediler. Men ve selvdan bktk; bakla, soan, gibi eyler isteriz dediler. Nmete kretmediler. Men ve selvy da depo edip biriktirmeye baladlar. Fakat bunlar kurtlanp bozuldu, yiyemediler. (Sa'leb, Kis, Nianczde) MENKIB: Menkbeler. Vellerin, Allah telnn sevgili kullarnn gzel i, hareket, sz ve kermetlerini konu edinen hikye ve htralar, bu hususta yazlm kitaplar. Menkabenin okluk eklidir. (Bkz. Menkbe) Menkb, Allah telnn ordularndan bir ordudur. Allah tel onunla tasavvuf

yolcularnn (mridlerin) kalblerini kuvvetlendirir. Bu szmzn delli; "Biz sana peygamberlerin kssalarn anlatyoruz, bununla kalbini tesbit ve takviye ediyoruz" melindeki Hd sresi 20. yet-i kermesidir. (Cneyd-i Badd) Evliynn menkbn dinlemek, onlara olan muhabbeti, sevgiyi artrr; Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalarnn) menkbeleri mn kuvvetlendirir. (Seyyid Sbgatullah) MENSK: Nskler. Hacda belli yerlerde ve belli zamanlarda yaplan belli ibdetler, vazifeler. Nsk kelimesinin ouludur. (Bkz. Nsk) Haccn mensikini benim yaptm gibi yapn. (Hads-i erf-Mslim) Tavf (Kbe etrfnda yedi kere dnmek) ve sa'y (Saf ve Merve arasnda gelip gitmek) hac ve mrenin mensikindendir. (M.Zihni Efendi, A.Haskef) Mensik-i Hac: Haccn nskleri. dem aleyhisselm mensik-i hacc yaptnda, melekler gelerek kendisini tebrik etti ve haccn mebrr (kabl) olsun; biz buray senden iki bin sene evvel ziyret ettik dediler. (mm- Gazl) MENDB: Yaplmas hlinde sevb, yaplmazsa gnh olmayan eyler. Edeb ve mstehab da denir. Namaz vakti girmeden nce abdest almak mendbdur. (brhim Haleb) Abdest alp namaz kldktan sonra bu abdest bozulmadan tekrar abdest almak mendbdur. (Muhammed bin Kutbddn znik) Mendblar yapmak sevb olur, yapmamak, su deildir. Sevbndan mahrm kalnr. (Alddn Haskef) MENFEAT: Fayda, kar. Bir mal, bir evi kirya vermek; menfeatini belli bir karlkla satmak demektir. (Abdullah Msul) Her menfeat getiren bor rib (fiz)'dir. (bn-i bidn) Bir kimse ibdetlerini dny menfeati dnmeden yaparsa, ihlsla amel edenlerden olur. (Hdim) Bir kimse dny menfeati iin sana yaklarsa, ondan uzak dur. Menfeatini dnen kimseyi kendin iin tehlikeli kabl et. (Ebss'd el-Bzin) MENH: Nehyedilen, yasaklanan ey. Abdest alrken bz menhler vardr. Bunlar yapmak haram veya mekrhtur. Sa el ile smkrmek, kbleye ve mushafa kar ayak uzatmak mekrhtur. Mushaf yksekte ise, mekrh olmaz. Tahretlenmek iin birinin yannda avret (ayb) mahallini amak haramdr. (Haleb) Dn-i slm'n temeli, mn, farzlar ve haramlar renmek ve retmektir. Ayrca dnimizce bildirilen bz menhler vardr ki, btn mslmanlarn bunlar iyi renmesi lzmdr. (Ysuf Sinnddn) MEN:

Yerinden ehvetli (lezzetli) veya ehvetsiz olarak kopup, ayrlp, erkekten koyu beyaz, kadndan akc sar olarak gelen sv. Erkek olsun kadn olsun men ehvetle knca veya ihtilm ile yni ryda ehvetlenip uyand zaman men veya mezy akm olduunu gren kimse, cnp olur yni gusl (boy) abdesti almas lzm gelir. (bn-i bidn) Dayak yemek, ar bir ey kaldrmak veya bir yerden dmek gibi sebeplerle (ehvetsiz) men knca, Hanef ve Mlik mezheblerinde gusl abdesti almak lzm olmaz. fi mezhebinde ise, lzm olur. fi mezhebini taklid eden Hanef'nin, buna da dikkat etmesi lzmdr. (bn-i bidn) Hanef mezhebinde men, mezy ve idrrdan sonra kan ved ismindeki beyaz, bulank, koyu sv, kaba necsettir. (bn-i bidn) MENKIBE (Menkabe): Bir ztn gzel i, sz ve hallerini, haytn konu edinen hikye ve htralar. oulu menkbdr. (Bkz. Menkb) Eb Bekr'in radyallah anh bir menkbesinde yle anlatlr: Hazret-i Eb Bekr bir defsnda pheli bir ey yemiti. Bunu anlaynca, hemen zorla istifr edip (kusup), mdesini boaltt ve sonra yle du etti: "Allah'm! Bilmeden yaptm. karabildiim kadarn kardm. Beni bundan ve damarlarmda kalanlardan hesba, sorguya ekme" diye yalvard. (A. a'rn) Osman radyallah anh hakknda bir menkbe de yledir: Bir gn hazret-i Osman, klesinin kulan biraz iddetli ekmiti. Sonra bu yaptna pimn oldu. Klesine; "Ben senin kulan nasl ekmisem, sen de benim kulam yle ek" buyurdu. Klenin edebinden yapmak istemediini grnce srr etti. Aynsn yaptrp, onunla helllat. (Ysuf Nebhn) Hazret-i Eb Bekr'in menkbeleri, tevzuu ve cmertlii dillerde destan olmutur. 142 hads-i erf bildirmitir. Kur'n- kermi toplayarak slmiyete en byk hizmeti yapmtr. Ensb ilminde ok ileri olup ei yok idi. (M. Sddk Gm) MENKL: 1.Nakledilebilen, tanabilen. Menkl mallarn kabz edilmeden nce satlmas ciz deildir. (Mecelle) Vakf veya mr yer zerindeki aalar ve binlar menkl kabl edilir. (Mecelle) 2.Bakasndan bildirilen, ulaan haber, sz. (Bkz. Nakil) MENNN (El-Mennn): "ok ihsn eden" mnsna Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). MENSH: Hkm yrrlkten kaldrlm. Sonraki hkmle deitirilmi dn hkm. (Bkz. Nesh) Drt mezheb immnn ve bunlarn yetitirdii byk limlerin bir hads-i erfi grmemelerine imkn ve ihtiml yoktur. Onlardan hibirinin bir hads-i erfe uymamas bu hadsin mensh veya tevili, zh olduuna icm hsl olur. (Senullah Dehlev) Mezheb immnn bildirdii bir meseleye muhlif bir hads-i erf grlrse, bunu mezheb imm veya talebesi olan mctehidler grm olup, mesh olduu veya delli noksan olup, shhati (doruluu) sbit olmad bilinmeli. Bu meselenin baka sahh hadsten alnm olduu dnlmelidir. (Dvd bin Sleyman)

Ehl-i snnet limleri, Kur'n- kermdeki muhkem (hkm bildiren), mtebih (mns kapal), nsih (hkm kaldran) ve mensh yet-i kermeleri ayrmlardr. Mukallid olanlarn bu hususta mctehid immlara tbi olmalar lzmdr. (bn-i Hmm) MERDD: 1. Reddedilen, kabl edilmeyen. Bir kimse, dinde olmyan bir ey, bir yenilik meydana karrsa, bu ey merdddur. (Hads-i erf-Hadka) Allah telnn dmanlarn sevmek, insan Allah teldan uzaklatrr. Teberr etmedike, tevell olmaz; yni dmandan uzaklamadka, dosta dostluk olmaz. Dmanlk, dmanlara yaplmaldr. Dostlara dmanlk merdddur. (mm- Rabbn) "Peygamber efendimizi ryda grdm. Hazret-i Eb Bekr-i Sddk da yannda idi. Reslullah efendimiz buyurdu ki: "Y Eb Bekr! Ahmed'in (mm- Rabbn hazretlerinin) makbl (Kabl ettikleri, beendikleri) benim makblmdr ve Allah telnn makbldr. Ahmed'in merddn ben ve Allah tel sevmeyiz." (Ahmed Frk) nsanolu son nefeste rhunu teslim edecei zaman, susayarak ve yrei yanp tutuarak drt yanna bakar. nsan bu hldeyken, eytan frsat bulup, mnn almak iin, bann ucuna gelir. O merdd, elinde bir kadeh tutar. inde buzlu su, hastann bann ucunda o kadehi alkalar ve; "(H) lemlerin yaratcs yoktur dersen, bu suyu sana veririm" der. (mm- Gazl) 2. Allah telnn huzrundan kovulmu, reddedilmi mnsna, eytan. MERF' HADS: Sahbe-i kirmn (Reslullah efendimizin sohbetinde yetimi mbrek arkadalarnn); "Reslullah'tan iittim, byle buyurdu" diyerek haber verdikleri hads-i erf. Buna, hads-i mevsl de denir. (Bkz. Hads) MERHABA: 1."Ho geldiniz" mnsna iltift tbiri. Fakrler, bir adam Reslullah efendimize gnderdiler. Adam; "Ben, fakirlerin sana gnderdikleri bir eliyim (grevliyim)" deyince; Peygamber efendimiz; "Sana ve seni gnderenlere merhab, onlar benim sevdiim kimselerdir" buyurdu. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Buhr ve Mslim'in rivyet ettii (naklettii, bildirdii) mrc (Peygamberimizin gklere karld, bilinmeyen yerlere gtrld gece) ile ilgili hads-i erfte, Resl aleyhisselm, mrc yolculuunda yedi sem (gk) katnda da; "Merhab" diyerek karlanmtr. (Abdlhak- Dehlev) Kelime-i ehdet getirmenin (Ehed en l ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh demenin) yz otuz kadar faydas vardr. Bunlardan lrken olan faydasndan birisi de; Merhab ey m'min! Sen cennetliksin" denmesidir. (M. Ali Nsf) Merhab ey uka sk merhab Merhab ey li sultn merhab Merhab ey derde dermn merhab Merhab ey ef'-i rz-i cez Merhab sen rahmetenli'l-lemn. (Sleymn elebi) 2."Rhat oturun" mnsna bir iltifat tbiri.

MERHALE: Menzil, konak. ki konak aras. Bir kimsenin bir gnde yrd yol. Merhale otuz drt kilometre ve be yz altm be metredir. Bir kimsenin bir gnde yrd yoldur. Akama kadar hep yrmesi art deildir. Ksa gnde sabah namazndan, leye kadar yrmesi kfidir. (bn-i bidn) MERHAMET: efkat, acma, balama. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: ... Allah tel kullarna ok merhamet edicidir. (Bekara sresi: 207) ... Allah tel sonsuz mafiret ve nihyetsiz merhamet shibidir. (Zmer sresi: 53) Birbirlerine merhamet edenlere Allah tel merhamet eder. O, merhamet edicidir. Yeryzndekilere merhamet ediniz ki, gkte olanlar da size merhamet etsin. (Hads-i erf-Mikt) Allah tel merhameti yz paraya ayrd. Doksan dokuzunu kendi katnda alkoydu. Yeryzne birtek para indirdi. Bu bir para yznden mahlkt (yaratklar) birbirine merhamet ederler. (Hads-i erf-bn-i Mce) eytan; "Allah tel rahmdir, affeder" diyerek insan gnh ilemee srkler. Hlbuki kymet gn dmanlara merhamet olunmayacaktr. (mm- Rabbn) Ey olum! Merhamet eden merhamet bulur. Skt eden selmete erer. Hayr syleyen kr eder, kazanr. Kt konuan, gnhkr olur. Diline hkim olmayan piman olur. (Lokman Hakm) Genlikte Allah telnn kahrndan, azbndan korkmak, titremek lzmdr. htiyarlkta affna, merhametine snmaldr. (Ahmed Frk) MERTEBE: Derece, makam. Mukarreb olan bykler nefislerine kle olmaktan kurtulmulardr. Allah tel iin hlis kul olmulardr. Bu mertebe mukarreblerin en stn derecesidir. (mm- Rabbn) Vilyet yni evliylk mertebelerinin sonu, en yksei Abdiyyet makmdr. Vilyet derecelerinde, Abdiyyet makmnn stnde hibir derece yoktur. (mm- Rabbn) Mertebe-i Vehm: Var olmad halde, var grnen. Bir ipin ucuna bir ta balayp, teki ucundan tutup, ipi elimiz etrfnda evirirsek, dnen ta, kardan dire eklinde grnr. Dnen ta, nokta-i cevledir (dnen noktadr). Grnen dire de vehmdir, hayldir. Aslnda dire yoktur. Yalnz bir grntr. te Allah tel btn mahlklar mertebe-i vehmde yaratmtr. Fakat grnlerini devm ettirmektedir. lem mevhumdur sznn mns budur. (mm- Rabbn) Hrite mevcd olan yalnz Allah teldr. Mehlklarn hepsi mertebe-i vehmde olup, O'nun kudretinin grnleridir. (mm- Rabbn) Hak tel eyy his ve mertebe-i vehmde yaratmtr. Onlar varlkta durdurmaktadr. Ebed ileri ve sonsuz azb ve nmetleri bunlara bal klmtr. (mm- Rabbn) MERVE: Kbe-i muazzamann yaknnda bulunan ve hacda, aralarnda sa'y denilen ibdetin

yapld iki tepeden biri. (Bkz. Saf ve Merve) Son yaplan asfalt caddelere gre, Mina ile Mekke aras drt buuk, Mina ile Mzdelife aras 3.3 ve Mzdelife ile Arafat aras 5.4 kilometre, Saf ile Merve aras yz otuz metre, Saf tepesindeki kemer ile Kbe aras yetmi metre oldu. (M. Sddk Gm) MERYEM SRES: Kur'n- kermin on dokuzuncu sresi. Meryem sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Doksan sekiz yet-i kermedir. Hazret-i Meryem ve onun s aleyhisselm dnyya getirmesi anlatldndan, sre bu ismi almtr. Srede; s aleyhisselmn, hazret-i Meryem'den babasz olarak dnyya gelmesi kssas, Ms, smil, drs peygamberlerin aleyhimsselm medhi ve bunlardan sonra gelen bz kavimlerin ktlkleri, inkrclarn kymet gn urayacaklar azb bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Senullah Dehlev, Muhammed bin Hamza) Allah tel Meryem sresinde melen buyuruyor ki: (M'minler) orada (Cennet'te) bo sz iitmezler, ancak (meleklerden veya birbirlerinden) selm iitirler. Orada, sabah-akam rzklar da (ayaklarna) gelecektir. (yet: 62) MESND: Mehr ve ok kymetli hads kitablarndan; mm- Ahmed bin Hanbel'in "Msned'i", Eb Ya'l'nn "Msned'i", Abdullah Drim'nin "Msned'i" ve Ahmed Bezzr'n "Msned'i"nin hepsine birden verilen isim. (Bkz. Msned) MESBK: Cematle namaz klnrken imma birinci rek'atte yetiemeyen yni ilk rek'atin rkundan sonra imma uyan kimse. mm iki tarafa selm verdikten sonra, mesbk ayaa kalkarak yetiemedii rek'atleri kaz eder (klar) ve kratleri (okumay) birinci, sonra ikinci, sonra nc rek'at klyormu gibi okur. Oturma ise, drdnc, nc ve ikinci rek'at sras ile yni sondan balam olarak yapar. (Haleb) MESCD: Mslmanlarn ibdet yaptklar yer. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: De ki: "Rabbim adleti emr buyurdu. Her mescidde yznz kble tarafna evirin ve dinde sammi olarak O'na ibdet edin. lkin sizi nasl O yaratt ise, yine O'na dneceksiniz. (A'rf sresi: 29) Ey demoullar! Her mescid huzrunda namaz klacanz zaman znetinizi (avretinizi rten elbisenizi) giyiniz. Yiyin-iin, ama isrf etmeyin. nk Allah tel isrf edenleri sevmez. (A'rf sresi: 31) Mescidleri yol yapmaynz! Mescidlere zikr ve salt (namaz) iin giriniz. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Her kim Allah telnn rzsn umarak kk veya byk bir mescid yaparsa, Allah tel da ona Cennet'te kk yapar. (Hads-i erf-Tirmiz) Arz ktalarnn efdali (kymetlisi) mescidlerdir. Cmi ehlinin de en efdali, ilk girip son kandr. lk cemate gelen, ilk mslman olan gibidir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Mescidler yeryznde Allah telnn evleridir. Mescidde namaz klanlar, Allah telnn misfirleridir. (Hazret-i mer-l-Frk)

Mescide giren mnfklar, kafesteki sere kularna benzer. Kafesin kaps alr almaz uarlar, kaarlar. (mm- Mlik) Mescidde oturan kimse, Allah telnn huzrunda demektir. (Hazret-i mer-l-Frk) Ne mutlu evlerini mescid yapanlar. Mescidler, takv shiplerinin (haramlardan ve gnhlardan saknanlarn) evleridir. (Ka'b-l-Ahbr) Mescid-i Aks: Kuds'te Sleymn aleyhisselm tarafndan yaptrlan mescid. Beyt-i Mukaddes (Makdis). Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Her trl noksanlktan) mnezzeh bulunan (Allah), kulunu (Muhammed sallallah aleyhi ve sellemi) geceleyin (Mekke'deki) Mescid-i Harm'dan alp, kendisine yetlerimizi gsterelim diye; etrfn mbrek kldmz Mescid-i Aks'ya gtrd. Muhakkak O Sem'dir (iitendir) ve Basrdir (grendir). (sr sresi: 1) Reslullah efendimiz yatanda iken uyandrlp, mbrek bedeni ile Mekke ehrinden Kuds'teki Mescid-i Aks'ya ve oradan gklere ve yedinci gkten sonra Allah telnn diledii yerlere gtrld. Mrca byle inanmak lzmdr. (M. Hlid-i Badd) Reslullah efendimiz Mrc gecesi, Mescid-i Aks'da peygamberlere imam olup, yats yhut sabah namazn kldrd. (M. Hlid-i Badd) 1099 ylnda hal ordusu Kuds'e girdi.ehirdeki halkn hepsini klntan geirdi. Mescid-i Aks'ya snm olan yetmi binden ziyde mslman ldrd. Bunlar iinde limler, zhidler, eli silah tutmaz ihtiyarlar oktu. (Ahmed Cevdet Paa) Mescid-i Drr: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimiz zamnnda mnfklarn (inanmadklar hlde, mslman grnenlerin) fitne, fesd yuvas ve silah deposu olarak Kub'da yaptrdklar mescid. Allah tel yet-i kermede melen buyuruyor ki: Bir de unlar var ki, kfr iin, m'minlerin arasna tefrika (ayrlk) sokmak iin ve bundan evvel Allah ve Resl ile harb edeni (rhip Eb Amr'n gelmesini) beklemek ve gzetmek iin Mescid-i Drr yaptlar. Bununla berber, hsn-i niyetten baka bir murdmz yoktu diye yemn de ederler. Fakat Allah hid ki, bunlar eksiz phesiz yalancdrlar. (Tevbe sresi: 107) Mescid-i Harm: Ka'be-i muazzamann etrfnda st ak olan cmi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Namazda) yzn Mescid-i Harm tarafna evir. Bu emir Rabbinden gelen bir gerektir. Allah sizin yaptklarnzdan gfil deildir. (Bekara sresi: 149) Mescid-i Harm'da namaz klmann fazleti, benim bu mescidimde (Mescid-i Neb) yz namaz klmaktan daha fazletlidir. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Kbe ve etrfndaki Mescid-i Harm, mslmanlarn namazda kblesidir. Buraya dnmeleri farzdr. Yeryznde ilk mescid, Ka'be etrfndaki Mescid-i Harmdr. Her tavftan sonra Mescid-i Harm iinde iki rek'at namaz klmak snnettir. (Eyyb Sabri Azrak, bn-i bidn) Hazret-i mer zamnndan nce Mescid-i Harmn duvarlar ykkt. Ka'be'nin etrfnda bir meydanck ve sonra evler vard. Halfe mer, Ka'be etrfna bir metreye yakn ykseklikte

duvar evirerek Mescid-i Harm meydana geldi. Sonra da muhtelif zamanlarda yenilendi. Bugnk ekli on yedinci Osmanl Pdih Drdnc Sultan Murd Han tarafndan yaplmtr. (Eyyb Sabri) Mescid-i Harm, Arabistan'daki Mekke-i mkerreme ehrinde olup, etrfnda sra kubbe vardr. Kubbeleri be yz adettir. Kubbelerinin altnda 462 direk vardr. Mescid-i Harm dikdrtgen gibi olup, kuzey duvar 164, gneyi 146, dou duvar 106, bats 124 metre uzunluundadr. Mescid-i Harmn 19 kaps olup, dou duvarnda drt, batda , kuzeyde be, gneyde yedidir. Yedi minresi vardr. (M. Sddk Gm) Mescid-i Hf: Yetmi peygamberin namaz kld bildirilen Min'daki mescid. Mescid-i Hf'te yetmi peygamber namaz kld. Onlardan birisi Ms aleyhisselmdr, sanki ben onu katvani iki aba giymi gibi deve zerinde ihraml grr gibiyim. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Eer Mekkeli olsaydm, her Cumartesi Min'ya gidip, Mescid-i Hf'te namaz klardm. (Eb Hreyre) Mescid-i Kbleteyn: Peygamber efendimiz Medne-i mnevverede le veya ikindi namaznda iken kblenin Kuds'ten Kbe'ye dndrlmesi emrinin geldii mescid. Mescid-i Kub: Reslullah efendimizin Mekke'den Medne'ye hicret ederken Kub kynde yaptklar mescid. Cmilerin efdali (en stn)Kbe-i muazzama, sonra bunun etrfndaki Mescid-i Harm, sonra Medne-i mnevveredeki Mescid-i Neb, sonra Kuds'teki Mescid-i Aks ve sonra Medne-i mnevvere ehri yanndaki Mescid-i Kub'dr. (Allddn Haskef) Mescid-i Neb: Peygamber efendimizin, hicretten sonra Eshb- kirm (mbrek arkadalar) ile birlikte Medne-i mnevverede in ettii mescid, cmi. Mescid-i Resl, Mescid-i Sadet ve Mescid-i erf de denilmektedir. Yalnz mescide ziyret iin gidilir. Mescid-i Harm, Mescid-i Neb, Mescid-i Aks. (Hads-i erf-Minhat-l-Vehbiye, evhid-l-Hak) Sultan Abdlmecd Han, Mescid-i Neb'nin eski eklini, stanbul'da Hrka-i erf Cmiinde bulundurmak iin emir buyurmu, bunun iin, 1267 senesinde, mhendis mektebi hocalarndan binba ressam Hac zzet Efendi Medne'ye gnderilmitir. zzet Efendi, her yeri lerek elli def kltlm bir modelini yapp stanbul'a gnderdi. Sultan Abdlmecd Han'n yaptrd Hrka-i erf Cmiine kondu. (Eyyb Sabri Paa) Medne'de yaayanlarn, kuraklk olduu zaman yamur dus iin Mescid-i Neb'de toplanmalar daha iyi olur. nk orada Reslullah efendimizden baka bir ey vstasyla Allah teldan bir ey istenmez ve bir eye kavuulmaz. Reslullah efendimizin de, Mescid-i Neb iinde yamur dus yapm olduu Buhr'de ve Mslim'de yazldr. Du edilen yer, ne kadar erefli ise, rahmet yamas o kadar ok olur. (Hasen ernbll) Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem klarnn temiz kalblerinden kan szler, edebe, saygya uygunsuz grnrse, bunlara bir ey dememeli, susmaldr. Buradaki edeblerden, sayglardan biri de susmaktr. klardan biri, Kabr-i sedetin yannda her sabah ezn okur, namaz uykudan daha iyidir derdi. Mescid-i Neb hizmetilerinden birisi, Reslullah'n huzrunda terbiyesizlik yapyorsun diyerek, bunu dvd. Bu da; "Y

Reslallah! Yksek huzrunuzda adam dmek, smek, edebsizlik saylmaz m?" dedi. Biraz sonra den kimsenin fel olduu, eli aya tutmad grld. gn sonra da ld. (Hfz Eb'l-Ksm, Sbit bin Ahmed Badd) Mescid-i Sedet: Mescid-i Neb. Mescid-i Sedeti tmir ve tezyn iin Sultan Abdlmecd Han kadar ok para harcayan ve gayret eden hibir kimse olmamtr. Harameyni tmir iin yedi yz bin altn sarfetmitir. Tmir 1277 (m. 1861)de tamam olmutur. Her gn Reslullah'a bir hizmette bulunmutur. Bu yolda kef ve kermetleri de grlmtr. (Eyyb Sabri Paa) Ahmed bin Muhammed Sof (rahimehullah tel) diyor ki, Hicaz llerinde varlm kalmad. Medne'ye Mescid-i Sedete geldim. Hcre-i Sedet yannda Reslullah'a selm verdim. Bir yana oturup uyudum. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) grnp; "Ahmed geldin mi?Avucunu a!" buyurdu. Avucumu altnla doldurdu. Uyandm. Ellerim altn dolu idi. (Merrk) Mescid-i erf: Mescid-i Neb. Medne ehrindeki Mescid-i erf'i hicretin birinci senesinde Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem), Eshb- kirm ile birlikte yaptlar. Hicretin ikinci senesi, Receb aynda, kblenin Kuds'ten Kbe'ye dnmesi emrolununca, mescidin Mekke'ye kar olan kaps kapatlp kar tarafa, yni am tarafna yeni bir kap ald. imdi bu kapya Bb-t-tevessl denmektedir. Medne'de, Kuds'e kar on alt ay kadar namaz klnd. Mekke'de iken, nce Kbe'ye kar namaz klnrd. Hicretten az bir zaman nce, Kuds'e kar klnmas emrolundu. Mescid-i erf'in kblesi deitirilirken, Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Kbe'yi mbrek gzleri ile grerek, kblenin cihetini tyin eyledi. Reslullah'n (sallallah aleyhi ve sellem) namaz kld yer, minber ile Hcre-i Sedet arasnda olup, minbere daha yakndr. Haccc'n Medne-i mnevvereye gnderdii mshaf, byk bir sandk iinde olduundan, bu sandk, bu yerin nndeki direin sa tarafna konulmutu. Buraya ilk mihrb mer bin Abdlazz koymutur. (Eyyb Sabri Paa) Fkh limlerimiz (rahimehmullah tel) hac vazifesini yaptktan sonra, Medne-i mnevvereye gelerek Mescid-i erf'te namaz klarlard. Sonra Ravda-i Mutahhera ile minber-i mnri ve Ar- a'ldan efdal olan Kabr-i erfi, sonra oturduklar, yrdkleri, dayandklar yerleri, vahy geldii zaman dayandklar direi ve mescid yaplrken ve tmir edilirken alan ve para vermekle ereflenen Eshb- kirmn ve Tbinin (radyallah tel anhm ecmn) getikleri yerleri ziyret ederler, grmekle bereketlenirlerdi. Onlardan sonra gelen limler, slihler de, hacdan sonra Medne'ye gelirler, fkh limlerimiz gibi yaparlard. Bugne kadar haclar da, bunun iin Medne-i mnevverede ziyret yapmaktadrlar. (M. Sddk Gm) MES'ELEDE MCTEHD: Mezheb resinin bildirmedii mes'eleler iin, mezhebin usl ve kidelerine bal kalarak, dn delillerden hkm karan limler. Tahv, Hassf, Kerh, ems-l-eimme Halvn,ems-l-eimme Serahs, Fahr-l-islm Pezdev, Kdhn ve benzerleri mes'elede mctehid limlerdir. (bn-i Keml Paa) MESH: 1.Mest denilen ayakkaby abdestle giydikten sonra, abdest bozulup, yeniden alrken, ayaklar ykamayp elleri slatarak, sa elin ya be parman sa mest, sol elinkini de sol mest zerine boylu boyunca yaptrp ayak parmaklar ucundan bacaa doru ekme.

Reslullah efendimiz abdest almak istediklerinde ben su dktm. Abdest aldlar ve mestleri zerine meshettiler. (Mugre bin u'be) Mest zerine mesh mddeti mukm (yolcu olmayan) iin yirmi drt saat, misfir iin gn gece yni yetmi iki saattir. Bu mddet, mesti giydii zaman deil, mest giydikten sonra abdesti bozulduu zaman balar. (bn-i bidn) Mest zerine mesh etmeyi Eshb- kirmdan yetmiin zerinde sahb bildirmitir. Bunlardan biri de hazret-i Ali'dir. (Abdullah- Sveyd) Gusl (boy) abdesti alrken veya teyemmm ederken mest zerine mesh edilmez. (Haleb) 2.Bir uzva veya sargya slak eli srme. mme, yni sark ve kalensve, yni takke ve her balk ve brka' yni pee ve maske stne ve eldiven stne mesh etmek ciz deildir. (bn-i bidn) Cebre yni krk kemiin iki yanna balanan tahtalar zerine mesh cizdir. (Haleb) MESH: 1. s aleyhisselmn isimlerinden. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Meryem olu Mesh bir peygamberden baka bir ey deildir. Ondan evvel de peygamberler gelip gemitir. Anas ok sdka (doru) bir kadnd... (Mide sresi: 75) Meryem olu Mesh, Allah'n kendisidir diyenler, phesiz kfir olmulardr. Hlbuki (Bizzt) Mesh yle demiti: "Ey sriloullar! Benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allah'a kulluk edin. Zr kim Allah'a ortak (e) koarsa, (hi phesiz) Allah, ona Cennet'i haram klar. Onun varaca yer ate (Cehennem) dir. Zlimlerin hibir yardmcs yoktur. (Mide sresi: 72) Ve: "Biz, Allah'n peygamberi Meryem olu Mesh s'y ldrdk" demeleri sebebiyle (dir ki, kendilerini rahmetimizden) kovduk. Hlbuki onlar onu ldrmediler, onu asmadlar da. Fakat (ldrlen ve aslan adam) kendilerine (s) gibi gsterildi. Essen, s'nn katli (ldrlmesi) hussunda ihtilfa dtler. (Bu konuda) kesin bir ek (phe) iindedirler. Onlarn buna (onun ldrlmesine) it hibir bilgileri yoktur. Ancak kuru bir zan peindedirler. Onu gerekten ldrmemilerdir. (Nis sresi: 157) Azz ve cell olan Allah tel, dier peygamberlerden msklarn (szlemelerini) ald gibi, benden de msk ald. Meryem olu Mesh s, beni mjdeledi ve Peygamberinizin annesi, rysnda, iki ayann arasndan bir nr ktn ve o nr ile am'n kklerinin aydnlandn grd. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) s aleyhisselma niin Mesh dendii hussunda tefsr limlerinden eitli rivyetler (nakiller) gelmi olup, bzlar unlardr: a) Her trl pisliklerden uzak, gnhlardan temizlenmi olduu iin bu isim verilmitir. b) Hangi hastaya dokunsa, Allah telnn izni ile hasta iyi olurdu. Bunun iin mesh denilmitir. c)s aleyhisselmn yeryznde ok seyhat etmesi sebebiyle bu isim verilmitir. d)Mesh, brn dilinde mbrek mnsndadr. Hazret-i s'nn eref ve fazletinin stnln bildirmek iin bu mnya iretle Mesh denilmitir. (Fahreddn-i Rz) 2. Kymete yakn yeryznde kaca bildirilen, son derece kvrck sal, gz dar frlam kfir bir gen olan Deccl'e verilen isim. Dikkat ediniz! Deccl Mesh'in sa gz adr. Onun gz sanki salkmndaki emslinden dar km, iri bir zm tnesi gibidir. (Hads-i erf-Buhr)

Deccle de Mesh denir ki, onun h fazletlerle (gzelliklerle, iyiliklerle) hibir ilgisi yoktur. Ona Mesh denmesinin sebebi, gznn birinin silik olup, tek gzl olduu veya kendisinden hayr silindii, yhut ortaya ktnda, yeryzn ksa zamanda dolaaca iindir. (Ahmed Nim Efendi) MESKKT: Belli arlkta baslm olan altn ve gm paralar. Meskkttan altn paralara (dnr); gm paralara (dirhem) denir. (Eyyb Sabri Paa) MESNEV: 1.Mevln Celleddn-i Rm'nin (kuddise sirruh) yirmi alt bin beytten meydana gelen ve alt defter olan mehr eseri. Mesnev'deki hads-i erfte, Peygamber efendimiz yle buyurdu: "inizde gizli olan dman anlatsam, yiitlerin d patlar, aklllarn akl mahv olurdu. Ne gnlnzde du edip yalvarmaya, ne oru tutmaya ve ne de namaz klmaya kuvvet bulabilirdiniz." Bir tasavvuf liminin huzrunda, senelerce dirsek rtp, emek verip pimeden, olgunlamadan Mesnev okutmak, tasavvuf kitablarn yalnz kendi bilgisine gre aklamaya kalkmak zararl olur. (Abdlhakm Arvs) slm dnine inanmayanlar, vaktiyle Allah telnn Tevrt ve ncl kitaplarn deitirdikleri gibi, zaman zaman din byklerinin kitablarna da el uzattlar. Kitaplara bz eyler kartrdlarsa da az zamanda meydana karld. Celleddn-i Rm hazretleri bu sebepten dolay Mesnev'sini nazm eklinde yazarak, dmanlarnn deitirmesine imkn brakmamtr. (M. Sddk bin Sad) 2. Edebiytta bir nazm ekli olup, iki msrnn bir biri ile kfiyeli hli. Bu sebeple her beyti kfiyeli olan eserlere mesnev denir. MEST: Abdest alrken ayan ykanmas farz olan yerini yni topuklarla birlikte ayaklar rten deriden yaplm su geirmez ayakkab. Hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'i sevip stn tutmak, hazret-i Osman ve Ali'yi sevmek ve mest zerine mesh etmek; Ehl-i snnet (Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olanlarn) almetlerindendir. (Muhammed Rebhm) Mestin, bir saat yol yrynce, ayaktan kmayacak ekilde salam ve ayaa uygun olmas lzmdr. Aatan, camdan, mdenden mest olmaz. (bn-i bidn) Mestli kimsenin, abdesti bozulunca, bu abdestsizlik, abdest uzuvlarna yaylrken ayaklara deil, mestlere yaylr. Mestlerin hadesten (mnev kirlilikten) temizlenmesi de mesh etmekle olur. (Haleb) Hanef mezhebinde ayan parma sacak kadar yrt bulunan bir mest zerine mesh etmek ciz deildir. (bn-i bidn) MESTRE: rtnm, rtl. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem zamnnda, hr kadnlar mestre idiler. Bir kadnn, hizmeti olmayp, hr hanm olduu mestre olmasndan belli olurdu. (Abdlhakm Arvs) Kadnlar, cihda mestre olarak zevci veya mahremi (nikah dmeyen akrabs) ile gider. (bn-i bidn) Mestre hanmlar sokak balarnda birbirleriyle mecburiyet olmadka konumamal,

harama dmemeye ok dikkat etmelidir. (Senullah Dehlev) MEAKKAT: Zorluk, glk, zahmet. Babann evld zerinde hakk, baba kzd zaman ondan korktuunu gsterip ona boyun emek, alk ve meakkat esnsnda nce babasn dnp onu kurtarmaktr. nk iyilie kar iyilikle karlk veren, akrablk hakkn yerine getirmi deildir. Belki akrablar sla-i rahmi (ilgiyi) kestii zaman onlar arayp soran kimse akrablk hakkn f etmi (yerine getirmi) olur. (Hads-i erf-Edeb-d-Dny ve'd-Dn) Bir ite meakkat grlnce ruhsat (izin) ve vs'at (genilik kolaylk) gsterilir. Mesel meakkat sebebiyle borcunun tammn birden demek imkn bulunmayan borluya, borcunu taksitle demesi iin msade edilir. (Mecelle, Ali Haydar Efendi) ME'AR-L-HARM: Mekke-i mkerremede, Araft ile Min arasnda bulunan Mzdelife'nin sonunda Cebel-i kuzah yaknnda bir yer. Me'ar, ir (almet) yeri demektir. Me'ar denmesi; ibdet yeri olmas; haram diye vasflandrlmas ise, hrmeti ve kymeti sebebiyledir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Hac mevsiminde ticretle) Rabbinizden rzk istemenizde bir gnh yoktur. Araft'tan (orada vakfeden sonra seller gibi) boanp (hep birlikte) aktnz zaman Me'ar-l-harmn yannda Allah' zikr edin. O size nasl hidyet ettiyse siz de O'nu yle ann..." (Bekara sresi: 198) Haccn snnetlerinden biri; Mzdelife'de vakfeye fecr (tan yeri) aardktan sonra durmaktr. Gece Mzdelife'de yatp, fecr alrken sabah namazn hemen klp Me'ar-l-harm denilen yerde ortalk aydnlanncaya kadar vakfeye durulur. Gne domadan nce Min'ya hareket edilir. (Alddn Haskef) MEYIH: eyhler, veller, evliy. eyh kelimesinin ouludur. Bir kimse, meyhn ervh (ruhlar) hep hzrdr, bilirler dese, mn gider. Allah telnn izni ile hzr olurlar dese kfr olmaz. (Muhammed bin Kutbddn znik ve mm- Birgiv) Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem; "Hesba ekilmeden evvel, hesbnz grnz" emirleri sebebi ile bz meyh her gn ve her gece yaptklar ilerden kendilerini hesba ekerdi. (Muhyiddn-i Arab) Meyh- Kirm: Byk veller, byk ztlar. Meyh- kirmn byklerinden biri diyor ki: Diri iken tasarruf (himmet, yardm) yaptklar gibi, ldkten sonra da tasarruf, yardm yapan drt byk vel grdm. Bunlardan ikisi, Ma'rf-i Kerh ile Abdlkdir-i Geyln hazretleridir. (Ahmed Hamev) Meyh- Mstakm-l-Ahvl: Hlleri slmiyet'in emirlerine uygun olan ztlar. Evliyya hsl olan hller, kefler, eer Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem tbi olmakla berber ise, nr stne nr olur ve eratin (slmiyet'in) incelikleri onda hsl olmaa balar.Sahbe-i kirmn (Peygamber efendimizin arkadalar) hepsi ve Selef-i slihin (ilk asrn mslmanlar) ve Meyh- mstakm-l-ahvl byle idi. (mm- Rabbn)

MEHR HADS: slm'n ilk asrnda bir kii bildirmiken, ikinci asrda hret bulan, yni bir kimsenin Resl-i ekremden, o kimseden de, ok kimselerin ve bunlardan dah, baka kimselerin iittii hads-i erfler. (Bkz. Hads) Mehr hadse inanmayann mn kalmaz, mslmanlktan kar. (bn-i bidn) MEHAT-I SLMYYE: Bb- fetv (fetv kaps). eyhlislmn bulunduu yer. lmiye tekiltnn en yksek makm mehat- slmiyye idi. Mehat diresinin en byk vazifelisi eyhlislm idi. (Ahmed Cevdet Paa) Ulemdan Ahmed ibni Keml Paa, Knn Sultan Sleymn Han zamnnda 1526'dan, 1534 senesine kadar mehat- slmiyye makmnda idi. Cinnlere de fetv verirdi. Bunun iin Mft-ys sakaleyn (insan ve cinlere fetv veren mft) ad ile mehr oldu. (Mecd Efendi) MEYYET: rde, dileme, isteme. (Bkz. rde) MEREB: Yaratl, tabiat, huy. nsanlarn akllar deiik, anlama kbiliyetleri farkl olduundan, herkes yaratcy aradnda O'nu kendi tabatna, merebine, ilim ve idrkine (anlayna) uygun bir tarzda tasavvur etmitir. nk insan, aklnn aczi ve noksanl sebebi ile anlamadn, bilmediini bildikleri gibi sanmtr. Hakkati bulduk dedikleri ou zaman, mecslik, putperestlik gibi errin, btl (aslsz) eylerin tam iine dalm, bu sebeple irk (ortak koma) ve dallete dmlerdir. nsan kendi bana yaratcy lykiyle anlayamayacandan; merhmetlilerin en merhmetlisi olan Allah tel her asrda, her kavme peygamberler gndermitir. Bylece iin hakkatini, dorusunu insanlara retmitir. (Harputlu shk Efendi) Muhammed Ma'sm Frk hazretlerinin kefleri ok doru ve ok kuvvetli olup, uzak memleketlerdeki talebesinin evliyln hangi mertebesinde olduunu, merebinin nasl olduunu haber verirdi. (Bedreddn Serhend) MER': erate (slmiyet'e) uygun ey. Tevekkl, sebeblere yapmayp, tembel oturmak deildir. nk byle olmak Allah telya kar edepsizlik olur. Mslmann mer bir sebebe yapmas lzmdr. Sebebe yapp almaya baladktan sonra tevekkl edilir. (Muhammed Bk-Billah) Ana-babann mer emirlerine s olanlar mel'ndur. (Sleymn bin Cez) Bedendeki btn zlar birer emnettir. Bu nmetleri mer ekilde ve mer yerlerde kullanrsan, emin kimselerden olur, cenb- Hakk'a kar tam kretmi olursun. Bu emnetleri gayri mer yerlerde kullanan insan, Allah telya isyn ve hynet etmi olur. (Sleymn bin Cez) Humd huylu olan kimse, hell olan zevkleri, mer olan arzulara terk eder. Ya kendi helk olur, yhut nesli kesilir. (Ali bin Emrullah) MEVERET: Akl, fikri kuvvetli, ileriyi gren kimse ile bir konu zerinde fikir al-veriinde bulunma; danma. (Bkz. Mvere)

Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Onlar ki, Rableri iin dvete icbet etmekte namaz dosdoru klmaktadrlar. Ve ilerinde meveret eder, kendilerine verdiimiz rzktan (hak yolunda) sarfederler. (r sresi: 38) Eer ben bir kimseyi meveret etmeksizin mir tyin edecek olsa idim, elbette bn-i Mes'd'u tyin ederdim. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed) Meveret etmek, insan piman olmaktan koruyan bir kal'a gibidir. (Muhammed Hdim) Meveret olunan kimsenin, bilmediini veya bildiinin aksini sylemesi gnhtr. (Sd-i rz) Herhangi bir iini bahl yni hass kimselere danma. nk, seni sonra insanlar arasnda rezl ve rsv eyler. Slih kimseler ile meveret et. (Sleymn bin Cez) Meveret etmek snnettir. Zr danarak i yapan zarar etmez. Peygamber efendimiz eshb ile ok meveret ederdi. Bir i iin akl, takv (haramlardan saknma), hikmet (ilim ve fen) ve tecrbe shibi on kiiye danrd. (Muhammed bin Eb Bekr) MET': Faydalanlan ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Dny hayt ancak insanlar aldatc met'dr. (l-i mrn sresi: 185) Kadn erkek, hibir ekinme ve kanma olmakszn berber oturmak, konumak ve grmek sretiyle kadnlara hrmet ediyoruz ve haklarn yerine getiriyoruz diyenler; hakkatte kadnlar tahkr etmekte, aalamakta ve ticret met olarak kullanmaktadrlar. (Harputlu shak Efendi) METAFZK: Fizik ve akl tesi. Be duyu organyla ve tecrbeyle anlalamayan eyler. Fizik tesini aratran ilim, ilhiyyt. Metafizik bilgilerden rk bozuk olanlar dne uymaz. Bu ilimler renilince, din bilgilerinin akl ilimlere uyan ve akl bilgilerle zlmeyen yerleri ve sebebleri meydana kar. Akla uygun sanlmayan, akln eriemedii mes'elelerin inkr edilemeyecei anlalr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Btn nutuklarmda, atomdaki enerjiden nasl istifde edilebileceini anlattm. imdi aklmza hakl olarak u sul gelmektedir. Bu muzzam kudreti kck yere kim ve nasl koydu?Buna ancak metafizik cevap verecektir. Ben ve arkadam atom bilgini Hahn bu cevb slm dninin verdii fikrindeyiz. (W. Heisenberg) METNET: Salamlk, dayankl olma. Trklerde nce, itat (sz dinlenme, emre uyma) duygusunu krmak ve mnev rbtalarn (balarn) paralamak, dn metnetlerini zayflatmak cb eder. Bunun da en ksa yolu, an'ant- milliyye (mill geleneklerine) ve mneviyyelerine (mnev deerlerine) uymayan hric (d) fikirler (dnceler) ve hareketlere altrmaktr. (Patrik Gregoryus) Kadnlarn hays, erkeklerden daha ok sabrl ve metnetli olmalarn salar. Onlarn birok ar ilere atlmalarn da nler. (M. Sabri Efendi) METB':

Kendisine tb olunan, uyulan. Peygamber efendimize uymann en yksek derecesi; insan vcdunun her zerresinin tbi olmasdr. Tbi, metb'a o kadar benzer ki, tbi olmaklk aradan kalkar. Bunlar da, sanki Reslullah sallallah aleyhi ve sellem gibi, ayn kaynaktan her eyi alr. (mm- Rabbn) lim amelden (iten) u husslarda efdldir (stndr). Zr ilim metbdur, amel ise ona tbdir. lim lzmdr (gereklidir), amel ise, melzmdur (ilme bal olarak meydana gelir). lim yalnz olduu hlde nef' (menfeat, fayda) verebilir; amel ise, ilimsiz fayda veremez. (Kudbddn znik) METN (El-Metn): 1.Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kudretli, kmil (kusursuz, noksansz) olan, hibir srette za'fiyet, cizlik, gszlk meydana gelmeyen. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Mahlktna (yarattklarna) rzk verici yalnz Allah teldr. (O), kuvvet shibidir, metndir. (Zriyt sresi: 58) 2. Hads-i erfi rivyet eden (nakleden) rvlerin (ztlarn) sra ile isimleri demek olan sened ksmndan sonra gelen hads-i erfin bizzat kendisi, lafzlar, szleri. Hads-i erfin sdece metin ksm, hads limlerinin incelemesine pek ndir hllerde mevz (konu) olur. Hads-i erflerin sahh, zayf veya ikisi arasnda bir derece ile vasflandrlmas, senette yer alan rvlerinin, gerekli artlar tayp tamamalar, rvi saysnn okluu veya azl veya senedin muttasl (kesintisiz) ve munkat (kesintili) olmas v.s. gibi durumlardan dolay olmaktadr. te hads-i erf seneddeki bu durumlara gre; sahh, hasen, zayf, mtevtir, mehr ve had vb. eitlerine ayrlr. (Seyyid erf Crcn) METRKT: 1. zrsz, tembellikle klnmayan, terk edilen namazlar. Farz namazlar zr ile karmak gnah olmaz ise de, hemen kaz edilmesi lzmdr. zr ile karlan namaza fite denir. zrsz, bir namazn vaktini geirmek byk gnh olup, kaz etmekle ortadan kalkmaz; ayrca tvbe de etmelidir. Fkh kitaplarnda, mslmana hsn zn (iyi zan) edilerek kazya kalan namazlarn hepsine fite denmi, metrkt denmemitir. nk mslman, tembellik ederek namaz terk etmez. (Alddn Haskef-bn-i bidn) 2. Veft eden kimsenin geriye brakt eyler. Mrslar, terikeler. (Bkz. Terke ve Mrs) ME'V CENNET: Sekiz Cennet'ten ncs. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: mn edip de slih amel ileyenler iin, yapm olduklar iyi amellere karlk konak olmak zere Me'v Cennetleri vardr. (Secde sresi: 18) MEVCD: Kalbe gelen zevkler, vecdler (mnev cokunluk halleri). (Bkz. Vecd) Tasavvuf yolcularnn, bu yolculukta grdkleri ahvl (hller), mevcid, ulm (ilimler) ve mrifetler; imrenilecek, istenilecek eyler deildir. Hepsi evhm (vehimler) ve haylt (hayaller) gibi geici eylerdir. Bunlar o yolcular ilerletmek iin vstadan baka bir ey deillerdir. (mm- Rabbn) hls (hereyi Allah telnn rzs iin yapma) makmna ve (tasavvufun en yksek

derecelerinden) rz mertebesine kavumak iin ahvl ve mevcidden vaz gemek, ilim ve mrifetler edinmek lzmdr. Bunlar gyeye gtren yoldur. Maksadn balangcdr. (Muhammed Bk-billah) Ahvl (hller) ve mevcid; matlbun yni ele geirilmek istenilenlerin balanglardr. Maksad (gye) deildir. (mm- Rabbn) slmiyet'ten kl ucu kadar bile ayrlan bir kimsede ahvl (hller) ve mevcid hsl olursa, bunlara istidrc (fsklarda ortaya kan hrikulde haller) denir ki onu dnyda ve hirette rezil olmaya srkler. (mm- Rabbn) Btn ahvl (kalbde meydana gelen gzel deiiklikler) ve mevcidi bize verseler, fakat Ehl-i snnet vel-cemat tikdn iimize yerletirmeseler, kendimi mahvolmu bilirim. Eer Ehl-i snnet (Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olanlarn) tikdn verseler, ahvl ve mevcid hi vermeseler, hi zlmem. (Ubeydullah- Ahrr) MEVT ARZ: l arzi (Bkz. Arzi). Bir kimsenin mlknde bulunmayan, mer'a, baltalk ve harman yeri olarak kimseye verilmemi olan ve gr sesli bir kimsenin ky ve kasaba evlerinin son bulduu yerden barp sesi duyulmayacak derecede ky ve kasabadan uzak yni tahmnen yarm saatlik uzaklkta olan dalk, talk, kra, otlak ve bo yerler. Kim bir mevt arziyi ihy ederse (ekilebilir hle getirirse) o, onun (mlk) olur. (Hads-i erf-Kitb-l-Harc) MEVCDT: Var olan eyler, mahlklar, yaratklar. Btn mevcdt; canszlar, nebtt (bitkiler) ve hayvnt olmak zere cinse ayrlr. Btn bunlar yaratan Allah teldr. Hayvan cinsinin en kymetlisi, en ereflisi insandr. Her cinsin nev'ileri (trleri, eitleri) arasnda stnlk sras vardr. Mesel nebtttan hurma aac, hayvan gibi his ve hareket eder. Hurma aalarndan bir ksm erkek, bir ksm diidir. Erkek aa, dii tarafna eilmektedir. Erkek aatan, bir madde diiye gelmeyince, diide meyve hsl olmaz. Geri btn nebttlarda (bitkilerde) bu iki organ vardr. Fakat hurma aacnda, hayvanlar gibi grnmektedir. Hatt hurma aacnn banda beyaz bir ey vardr. Hayvanlarn yrei gibi i grr. Bu ey yaralanrsa veya suda kalrsa, aa kurur. (Ali bin Emrullah) MEVD HADS: Bir hads immnn ( yz binden daha ok hads-i erfi, rvleri ve senedleri ile birlikte ezbere bilen limin) artlarna uymayan hads-i erfler. (Bkz. Hads) Mevd hads, uydurma hads demek deildir. (Abdlhakm-i Arvs) bn-i Teymiyye ar giderek tasavvuf byklerine, Sadreddn Konev'ye Muhyiddn ibni Arab'ye bn-i Frd'a insafszca saldrmtr. mm- Gazl'nin kitablarnda mevd hads doludur derdi. Onun bu tr iftirlarna zamnndaki limler gerekli cevb vermilerdir. (Abdlhakm Arvs) slmiyet'in temel kitablarnda hibir mevd hads ve dmanlarn, chillerin dne soktuklar bozuk inanlar ve yanl iler yoktur. (M. Sddk bin Sad) Ehl-i snnet limleri hads-i erfleri incelerken kl krk yarmlar, mevd hadslerin hepsini elemilerdir. Farzlar hell ve harmlar yalnz sahh ve mehr hadslerden karmlardr. (Dvd-i Kars) MEVHBE:

hsn, ba, Allah telnn kuluna ihsn. lim iki eittir. Biri verset, biri de ledn ilmidir. Verset ilmi alarak elde edilir. lm-i ledn ise, Allah telnn ihsndr. almadan elde edilir. lh bir mevhibedir. Kullarndan dilediine verir. (Ubeydullah- Ahrr) MEVHM: Vehmolunmu, asl ess yokken zihinde kurulmu olan, kuruntuya dayanan. Hayl. (Bkz. Vehm) Darda bir eyi grmek tatl geldii gibi, onun aynadaki haylini grmek de tatl gelmekte, sevilmektedir. Hlbuki, o eyin kendisi darda vardr. Aynada grmek ise, hayl ve vehim olup, kendisi deildir. Fakat tesirleri ve ileri birbirlerine benzemektedir. Allah tel, lutf ve ihsn ederek, mevhm olan eylerin tesirlerini, mevcd (var olan) eylerin tesirlerine, ilerine benzettii iin, mevhm olanlarda, mevcda ihsn edilen (verilen) nmetlerden pay almak midi meydana geldi. (Ahmed Frk) MEVK': Yer, mahl, makam. Suyun bakliyt yetitirmesi gibi, mal ve mevk sevgisi de, kalbde nifk mnfkl yni iin da uymamasn) yetitirir. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) ki a kurdun saldrdklar zaman, koyun srsne verdikleri zarar, mal ve mevk sevgisinin, mslmann dnine verdii zarardan daha ok deildir. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) nsann izzeti (erefi), mn ve mrifet (Allah tely bilmesi) iledir. Mal ve mevk ile deildir. (Muhammed Ma'sm) Mevk ve hret shibi olmak arzsu, insanlarda eyden meydana gelir: Birinci sebeb; nefsin arzlarna kavumaktr. Nefis, arzlarnn haram yollardan elde edilmesini ister. kincisi; kendinin ve bakalarnn haklarn zlimlerden kurtarmak ve mstehb olan mesel, sadaka vermek iin ve hayrt (hayr, iyilikler) yapmak iin, yhut mbh olan iler yapmak iin, mesel, iyi yimek, iyi giyinmek, iyi evlerde oturmak ve oluk-ocuk shibi olup, rhat ve mes'd (huzurlu) yaamak iin veya zlimleri mazlmlardan kurtarmak iin veya slm dnine ve mslmanlara hizmet iin mevk shibi olmak istenir. Bu niyet ile mevkiye kavuurken, slmiyet'in yasak ettii eyleri yapmaz ve vcibleri, snnetleri terk etmezse, bunun mevk shibi olmas cizdir. nc sebeb; nefsini elendirmektir. Nefis, maldan olduu gibi, mevki'den de lezzet almaktadr... (Muhammed Hdim) MEVKIF: Durak, durulacak yer; kymette llerin diriltildikten sonra toplanacaklar yer; Arast meydan, maher yeri. (Bkz. Maher) hirette, peygamberlerin, kendilerine inen kitblarn okumalar tamm olduktan sonra, bir nid (ses) gelir ki: "Ey mcrimler (kfirler) ayrlnz!" (Ysn sresi: 59) denir. Bu nid zerine, mevkf yni Arast meydan harekete geer. O zaman, herkesi byk bir korku alr. Birbirine girift olurlar (karrlar). Melekler cinler ile ve cinler insanlar ile karr. (mm- Gazl) MEVKF SATI: Szleme, alc ve verici asndan slmiyet'e uygun olduu hlde; bakasnn hakk karm olan al-veri. Mevkf sat, byiden baka bir kimsenin hakk da bulunan bir maln satlmas, o kimsenin izin vermesine mevkftur. zin vermezse mteri o mala mlik, shib olamaz. (bn-i

bidn) MEVL: 1.Yardmc ve koruyucu olan Allah tel. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: ... Biliniz ki Allah sizin mevlnzdr. O, ne gzel mevl, ne gzel yardmcdr. (Enfl sresi: 40) De ki: Allah'n bizim iin yazdndan bakas bize asl erimez. O, bizim mevlmzdr. Onun iin m'minler yalnz Allah'a gvenip, dayanmaldr. (Tevbe sresi: 51) Dnyy anlayan onun skntsndan zlmez. Dnyy anlayan ondan saknr. Ondan saknan nefsini tanr. Nefsini tanyan Rabbini bulur. Mevlsna hizmet edene, dny hizmeti olur. (brhim Hakk Erzurum) Hak erleri hayr eyler Zannetme ki gayr eyler Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler (brhim Hakk Erzurum) 2. Sevgili, sevilen. Ben kimin mevls isem Ali de onun mevlsdr. (Hads-i erf-Kurret-l-Ayneyn) 3. zd edilmemi, serbest braklmam kle ve criyenin shibi, efendisi. 4. zd edilmi kle. 5. Klesini zd etmi olan kimse. Bir kle zd edildikten yni serbest brakldktan sonra shibi ile arasnda vel (yaknlk) ve yardmlama devm eder. Bu bakmdan her ikisine de mevl denmitir. (bn-i bidn) MEVLN: 1. "Efendimiz" mnsna bir bye kar sylenen hrmet ve sayg ifdesi. Tahrmen yni harama yakn mekrh olan eyi terk etmek vcibdir. Mevln Bahr-ul-ulm, Erkn-l-erbea kitabnda diyor ki: "Tahrmen mekrh olan eyi terk etmek vcibdir. Bu mekrhu yapmak, bu vcibi terk etmek olur. (Abdlhay Lknev) Sz baka tarafa evirelim. Dularm bildiren mektubumu size getiren Mevln Muhammed Hfz, ilim shibi olup, oluk ocuu fazladr. Geim darlndan askere geldi. Eer yardm elinizi uzatr, emr nakb Seyyid eyh Ciy'ya maa almas veya yardm etmesi iin sylerseniz kerem etmi olursunuz. (mm- Rabbn) 2. Evliynn byklerinden Celleddn Rm'nin ve Hlid-i Badd'nin ve bz byklerin lakab. MEVLEL-MUVLT: Bir zmmnin yni gayr-i mslim (mslman olmayan vatandan) veya harb yni vatanda olmayan pasaportlu bir kfirin bir mslmann yardm ile mna gelerek, bu mslman vel kabl edip ona; "Sen benim mevlmsn (velmsin), yet ben bir cinyet (su)ilersem diyetini (borcunu) sen ver, ben lnce de sen malma vris ol" diyerek bir mukvele (szleme) teklifinde bulunmas. Vel yni bakasnn yaknl ve vellii altnda bulunan kimse, hibir yakn bulunmakszn lse, mrsnn tamm mevlel-muvlta kalr. Vel altnda bulunan veft

ettiinde yalnz zevcesini (hanmn) veya len kadn olup da yalnz zevcini (kocasn) geride brakrsa, bunlar muayyen (belirli) hisselerini aldktan sonra geri kalan mal mevlel-muvlta id olur. Beyt-l-mle kalmaz. (Sirciyye) Meyyitin (lnn) brakt maldan feriz ilmindeki sra tkib edilerek Zevilerhmdan kimse yoksa mevlel-muvlt denilen kiiye verilir. (M. Mevkft) MEVLEVYYE: Evliynn byklerinden Mevln Celleddn-i Rm hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Mevleviyye yolunun by Mevln Celleddn-i Rm, ney ve baka hibir alg almad. Msik dinlemedi ve raks yni dans etmedi. Mevln Cm; Mesnev'nin birinci beytinde bahs edilen ney'in, slm dninde yetien kmil (olgun) yksek insan olduunu bildirmitir. Mevln Celleddn-i Rm'den sonra Mevlev eyhlikleri chillerin eline dtnden, ney'i alg sanarak; ney, dmbelek gibi eyler almaa, dans etmee balamlar, ibdete haram kartrmlardr. slmiyet'in ve Celleddn-i Rm'nin beenmedii bu oyun letleri, o tasavvuf stdnn trbesine konunca, trbeyi ziyret edenlerden bir ksm bunlar onun kullandn zannederek aldanmaktadr. Osmanllar zamnnda gelien ve yaylan, ok byk hizmetlere vesle olan Mevlevlik, chil ve ehliyetsiz kimselerin eline dt. bdete haramlar kartrld. Sultan kinci Mustafa Han'n hocas olan Vn Muhammed Efendi, Mevlevlerin simlarn (letsiz, algsz olan ses) ve Halvetlerin rakslarn (dans) yasak ettirdi. (M. Sddk Gm) Mevleviyye eyhleri de lim ve slih kimseler idi. Bunlardan Osman Efendi, Tezkiye-i Ehl-i Beyt kitabnda rfizlerin iftirlarna vesikalarla cevab vererek slmiyet'e byk hizmet etmitir. (Abdlhakm Arvs) MEVLD: Dnyya gelme; doum yeri ve zamn. Peygamber efendimizin dnyya geliini, mi'rcn ve mbrek haytn anlatan eser. Mevlid okumak, Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem dnyya geliini, mi'rcn ve haytn anlatmak; O'nu hatrlamak, O'nu vmektir. (bn-i Hacer-i Heytem) Reslullah efendimizin mevlidine dir yazlanlarn okunmas iin bir dirhem harcayan, Cennet'te bana arkada olur. (Hazret-i Eb Bekr) Reslullah efendimizin mevlidine kymet veren, slma kymet vermitir. (Hazret-i mer) Reslullah efendimizin mevlidine kymet verip mevlid-i erf okunmasna sebeb olan dnydan mnla gitmesi umulur. (Hazret-i Ali) Mevlid okunan yerden bellar skntlar gider. (Mevln Celleddn Rm) Hfzlar, Kur'n- kerm ve mevlid okumakla geinmemeli, bunlar para dnmeden Allah rzs iin okumaldr. (Muhammed Hdim) Sleymn elebi'nin Mevlid'inden bir beyt yledir: mine Htun Muhammed nesi, Ol sadeften dodu ol dr dnesi Mevlid Gecesi: Peygamberimiz Muhammed Mustaf sallallah aleyhi ve sellemin doduu Reb'ul-evvel aynn on birinci ve on ikinci gnleri arasndaki gece. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) mevld gecelerinde Eshbna ziyfet verir, dnyy terif ettii ve ocukluu zamnnda olan eyleri anlatrd. Mslmanlar bu geceye ok nem vermitir. Bu geceyi btn mahlklar, melekler, cinler, hayvanlar ve cansz

maddeler, birbirlerine mjdelemekte, Peygamber sevinmektedirler. (bn-i Hacer-i Heytem)

efendimiz

dnyya

geldi

diye

Mevld gn ve gecesinin erefi, kymeti oktur. Reslullah'n varl, veftndan sonra O'na tbi olanlar iin, kurtulu veslesidir. O'nun doumu iin sevinmek Cehennem azbnn azalmasna sebeb olur. Bu geceye hrmet etmek, sevinmek, btn senenin bereketli olmasna sebeb olur. Mevlid gnnn fazleti, Cum gn gibidir. Cum gn, Cehennem azbnn durdurulduu, hads-i erfte bildirildi. Bunun gibi, mevld gnnde de azb yaplmaz. Mevlid geceleri, sevindiini gstermeli, ok sadaka, hediye vermeli, dvet olunan ziyfetlere gitmelidir. (mm- Cellddn Abdurrahmn bin Abdil-Melk Kettn) Mevlid gecesinde sadaka vermek, mslmanlar toplayp ciz olan eyleri yedirmek ve ciz olan eyleri okutup dinlemek, slih kimseleri giydirmek bu geceye hrmet etmek olur. Bunlar Allah rzs iin yapmak cizdir ve ok sevb olur. Bunlar yalnz fakirler iin yapmak art deildir. Ancak muhta olanlar sevindirmek daha sevb olur. (bn-i Battl) Mevlid gecesi Kadr gecesinden sonra en kymetli gecedir. Bu gece Peygamber efendimiz doduu iin sevinenler affolur. (Muhammed Rebhm) Her sene mevlid gecesinde mslmanlar sadaka veriyorlar, seviniyorlar, hayr ve hasent yapyorlar. Toplanp Mevlid kasdesi okutup dinliyorlar. (emseddn Sehv) MEVT: lm; rhun bedenden ayrlmas. (Bkz. lm) MEVZN: ll, tartl, arlkla llen, tartlan mal. Birka kimse arasnda mterek (ortak) olan mekl (lek ile llen) veya mevzn olan bir mal lmeden paylamak fiz olur. (mer Nesef) MEYL- TAB': gd. nsann irdesi dnda, yaratltan olan meyl, bedenin istemesi. Allah teldan baka bir eyi sevmek iki trl olur: Birincisi; bir mahlku, varl kalb ile ve beden ile birlikte sevmek, ona kavumak istemektir. Chillerin sevmeleri byledir. Tasavvuf yolunda almak, kalbi bu sevgiden kurtarmak iindir. Byle kalbde yalnz Allah telnn sevgisi kalr, kalb O'ndan bakasna tutulmaktan, gnl balamaktan kurtulur. kincisi; meyl-i tabi olup, bedendeki maddelerin ve enerjinin zelliklerinden, ihtiylarndan ileri gelen bir istektir. Tasavvufun en son mertebesine kavuan ve Allah telnn sevdii kullar olan evliyda, mahlklara (yaratlmlara) kar bu sevgi bulunabilir. Hatt hepsinde vardr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem serin ve tatl imei severdi. Nefs itminna kavuup, artk ktlkleri istemez hle gelince, yalnz bedendeki maddelerin s ve hareket enerjisinin kt isteklerine kar cihd edilir, savalr. (Muhammed Ma'sm) Meyl-i tab' olan istekler, nefsin istekleri deildir.Nefsle ilgileri yoktur. Tabat knunlarndan hsl olan istekler yasak edilmemitir. Bunlar istemek nefse uymak olmaz. Bu istekleri yapmak mbhtr. Nefs ya mbhlarn fazlasn veya pheli ve haram eyleri ister. (mm- Rabbn) MEYTE: lm veya besmelesiz kesilen yhut kesilmeyip baka sretle ldrlen hayvan. (Bkz. Le, Murdar) MEYYT: Veft etmi, l.

Bir kimse m'min kardeinin kabrini ziyret eder ve kabir yannda oturursa ve selm verirse, meyyit onu tanr ve selmna cevab verir. (Hads-i erf-Kitb erh-us-Sdr) Meyyitin mezardaki hli, imdd diye baran denize dm kimseye benzer. Boulmak zere olan kimse kendisini kurtaracak birini bekledii gibi, meyyit de babasndan, anasndan, kardeinden, arkadandan gelecek bir duy gzler. Kendisine bir du gelince, dnynn hepsi kendisine verilmi gibi sevinmekten daha ok sevinir... (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Meyyit, ehlinin, erf-Minhet-l-Vehbiyye) evldnn alamalarndan azb duyar. (Hads-i

det olarak, riy, gsteri olarak deil de, Allah rzs iin, fakirlere yemek, sadaka verip, sevblarn meyyitin rhuna gndermek iyi olur ve byk ibdet olur. (Muhammed Ma'sm) Meyyit iin du, Ftiha, sadaka ve istifr ile imdad ve yardm lzmdr. (Abdlhakm-i Arvs) MEZR: Kabir, lnn gmld yer. Trbelere bez, iplik balamak, mezrlara mum yakmak dnimizde yoktur. Bunlar hristiyanlar yapar. Mezra mum yaklmaz. Trbeye hizmet eden, orada ibdet eden fakirlere mum gtrlrse, sadaka sevb olur. Bu sevab lye balanr. Mezrn yannda adak hayvan da kesilmez. (bn-i bidn) MEZHEB: Gitmek, tkib etmek, gidilen yol. Mutlak mctehd denilen dinde sz shibi limlerin, mslmanlarn yapmalar gereken hususlarla ilgili olarak dn delllerden (Kur'n- kerm, hads-i erfler ve cm'dan) hkm karma uslleri ve karp bildirdikleri hkmlerin hepsi. Ehl-i snnetin (Peygamber efendimiz ve Eshbnn yolu) yzlerce mezhebinden bugn drt tnesi kitblara gemi olup, dierleri ksmen unutulmutur. Bu drt mezheb; Hanef, fi, Mlik ve Hanbel mezhebleridir. Mctehd olmayanlarn btn hareketlerinde ve ibdetlerinde bir mctehde tbi olmas yni bu drt mezhebden birinde bulunmas lzmdr. (Tahtv, Hamdullah Decv, Muhammed Bv Viltor) Eshb- kirmn (Peygamberimizi gren mslmanlarn) hepsi derin lim, birer mctehd idiler. Din bilgilerinde, siysette, idrecilikte, zamanlarnn fen bilgilerinde ve tasavvufta (ahlk ilminde) birer dery idiler. Bu bilgilerinin hepsini, Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem mbrek yzn grmekle ve kalblere ileyen, rhlar eken szlerini iitmekle az zamanda edindiler. Mctehde kendi ictihd ile amel etmek lzm geleceinden her birinin mezhebi vard.Mezhebleri az veya ok farkl idi. Tbin (Eshb- kirm grenler) ve Tebe-i tbin (Tbin'i grenler) arasnda da mctehidler vard. Bu mctehidlerin mezheblerinden yalnz drd kitaplara geip dnynn her yerine yayld. Dierlerinin mezhebleri unutuldu. (Seyyid Abdlhakm, Hamdullah Decv) Her mslmann; bir ibdet, bir i yaparken drt mezhebden birine uymas lzmdr. Drt mezhebden baka bir mezhebe uymak ciz deildir. Drt mezhebden birine tbi olmak iin bu mezhebin fkh bilgilerini iyi renmek lzmdr. Bu da o mezhebde yazlm fkh ve ilmihl kitblarndan renilir. (Muhammed Abdurrahmn Silhet) Drt mezhebin tikdlar yni mnlar birdir, ayrlklar yoktur. Drd de Ehl-i snnet tikdnda (inannda)dr. Ehl-i snnet tikdnda olmayanlara bid'at ehli denir. (ehristn, Tahtv)

Drt mezhebden birine uymak Kur'n- kerme ve Reslullah sallallah aleyhi ve selleme uymaktr. nk, mezheb immlar Kur'n- kermde aka bildirilen hkmleri, Peygamber efendimizin Kur'n- kerm ile ilgili aklamalarn bildirdikleri gibi, Kur'n- kermde ve hads-i erflerinde aka bildirilmeyen hususlarn hkmlerini yine Kur'n- kerm ve hads-i erflerin altnda ortaya koymulardr. (Abdlgan Nabls) Mezheb mm: Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmi olan din bilgilerini, Eshb- kirmdan iiterek veya nakl ile toplayan, aka bildirilmemi olanlar da, kendi koyduklar usllere (metod) gre aka bildirilmi olanlara benzeterek karan derin lim, mutlak mctehd. (Bkz. Mctehid) Bilinen drt mezheb immndan baka mezheb immlar da vard. Fakat bunlarn mezheblerinde olanlar azala azala bugn hi kalmad. Eshb- kirmn hepsi derin lim ve mctehid idi. Her biri kendi mezhebinde idi. Hepsi de mezheb immlarmzdan daha stn idi. Fakat bunlarn kitablar olmad iin mezhebleri unutuldu. (a'rn) Mezheb Taklidi: 1. Amelde yaplacak ilerde bir mctehidin ictihdlarna, fetvlarna tbi olma. Mevct drt hak mezhebden birini renip, kabllenip, onunla amel etme. Her mslman vcud yapsna, yaad iklim artlarna, i haytna gre kendisine daha kolay gelen ve mehr olan drt mezhebden birini seer. Yni bu mezhebin ilmihl kitbn okuyup, renir, ibdetlerini ve btn ilerini bu mezhebi takld ederek yapar. Bylece bu mezhebe girmi olur. Drt mezhebden birini takld etmeyen kimse, Ehl-i snnetten (Peygamber efendimiz ve Eshb- kirmn yolunda olanlardan) ayrlm olur. (ernblli) Mezheb takldi demek; kitb (Kur'n- kerm) ve snnetten ayrlm olmak deildir. Bilakis mezheb immnn kitb ve snnetten bildirdiklerine uymak, yni kitb ve snnete uymak demektir. (Abdurrahmn Silhet, Nabls) Bugn din bilgilerini bu drt mezhebden birinin ilmihl kitablarndan renmekten baka re yoktur. Herkes kendine kolay gelen mezhebi seer. Onun kitablarn okur, renir. Her iini bu mezhebe uygun yapar. O mezhebi takld etmi olur. (Ysuf Nebhn) 2.Drt mezhebden birine uyan kimsenin bir ii yapmada ihtiy veya zarret (baka hibir re bulunmama) veya meakkat (glk) bulunduunda, dier mezheblerden birinin bu mes'eleyle ilgili artlarna uyarak faydalanma. Bir kimse bal olduu mezhebde, kendi anlayna gre deil, dinde bildirilen ller erevesinde bir hususta mecbur kalnca, dier mezhebden birini takld edebilir. Fakat o mezhebin o hususla ilgili bildirdii artlarn hepsini de yapmas lzmdr. Mesel Hanef mezhebinde olan bir kimsenin fi mezhebini takld ederek necset (pislik) bulam kulleteyn (kk havuz) miktr sudan abdest alrsa, yz ykarken niyet etmesi ve tertibe riyet etmesi ve imm arkasnda Ftih okumas ve namazda tdil-i erkn muhakkak yapmas lzmdr. Bunlar yapmazsa namazn bozulaca sz birlii ile bildirilmitir. (Abdurrahmn md, Abdlgan Nabls) Bir kimse bir mezhebe tbi olunca, ihtiyc olmadka baka mezhebi takld etmez. Fakat bir ii yapmakta kendi mezhebine uymak g olursa, o ii baka mezhebi takld ederek yapmas ciz olur. (Muhammed Hdim) MEZHEBDE MCTEHD: Mezheb immnn koyduu usl ve kidelere uyarak, dn delllerden (kaynaklardan) yeni hkmler karabilen slm limi. Buna mctehid-i mukayyed ve mctehid-i mntesib de

denir. (Bkz. Mctehid) mm- Muhammed eybn, fkh limlerinin ikinci tabakasndan olup, mezhebde mctehiddir. Hanef mezhebini, yzlerce kitab yazarak nakleden ve yayan odur. Gzel ahlk ve stn hlleri ile mehr idi. (bn-i bidn) MEZHEBSZ: Mctehid (dn delllerden hkm karabilen byk lim) olmad hlde, drt hak mezhebden birine tbi olmayan, mezhebleri kabl etmeyen ve dn delillerden kendi anlayna gre hkm karp, buna gre amel eden veya byle birine uyan kimse. bdetlerin doru olarak yaplmasn bildiren drt mezheb vardr. Bunlardan drd de haktr, dorudur. Bu drt mezheb; Hanef, fi, Mlik, Hanbel mezhebidir. Her mslmann bu drt mezhebden birinin fkh kitbn okuyup ibdetlerini bu kitba uygun yapmas lzmdr. Bylece bu mezhebe girmi olur. Mezhebsiz olan, Ehl-i snnet (Peygamber efendimizin ve Eshb- kirmn yolunda bulunanlardan) deildir. (Tahtv, Hamdullah Decv) Hak olan, doru olan drt mezhebin tikdlar yni mnlar ayndr. mnda ayrlklar yoktur. Drd de Ehl-i snnet tikdndadr. Ehl-i snnet tikdnda olmayan ve drt hak mezhebden birine uymayan, bid'at (sapklk) ehli veya mezhebsizdir.Bunlar kendilerine beinci mezheb diyorlar. Beinci mezheb diye bir ey yoktur. (ehristn ve Ysuf Nebhn) Mezhebsizler, mezheb imm olan byk limlerin stnlklerini kabl etmezler. Kendilerinin de Kur'n- kermden ve hads-i erflerden hkm karabileceklerini sylerler. Mezheblerden birisine tbi olan kimseleri chillikle ithm ederler. Bin seneden beri gelmi hlis mslmanlar ve mezheb immlarna uyan limleri kk grerek kendilerini gerek mslman ve asrn ihtiylarn kavram geni kltr shibi bir slm limi olarak tantrlar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Mezhebsizlik, dinsizlie giden bir kprdr. (Zhid-l-Kevser) Mezhebsiz; eer Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilen bir eye inanmam veya phe etmi ise, kfir (mnsz) olur. Ak olarak bildirilmemi pheli olan dellleri te'vl ederek (kendine gre yorum yaparak) yanl mn vermi ise, ehl-i bid'at (sapk) olur. (Hamdullah Decv) MEZMM: Yerilen, ktlenen, beenilmemi, irkin. Kfirlerin yaptklar ve kullandklar eyler iki ksmdr: Birisi det olarak yni her kavmin her memleketin det olarak yaptklar eylerdir. Bunlardan haram olmayp, insanlara faydal olanlar yapmak ve kfirlere benzemei dnmeyerek kullanmak gnh deildir. Pantolon, fes ve eitli ayakkab, atal, kak kullanmak, yemei masada yemek ve herkesin nne tabaklar iinde koymak ve ekmei baklarla dilimlere ayrmak ve eitli ey ve letleri kullanmak, hep dete bal eyler olup, mbhtr, serbesttir. Bunlar kullanmak, bid'at olmaz, gnah olmaz. Bunlardan faydal olmayanlar, mezmn olanlar kullanmak ve yapmak harm olur. Kfirlerin kullandklar eylerin ikinci ksm, onlarn ibdet olarak yaptklar, kfirlik almeti olan eylerdir ki, bunlar yapmak ve kullanmak kfr (mnszlk) olur, haramdr. (bn-i bidn, mm- Birgiv) MEZY (Mez): Dokunma, bakma ve dnme gibi sebeplerle erkekten gelen beyaz efff sv. Hanefde ve fi'de bir kimseden ved (idrardan sonra gelen beyaz bulank koyu sv) ve mez knca cnp olmaz yni boy abdesti almas gerekmez. Fakat abdest bozulur. (M. Mevkft)

Mez ve ved, Hanef ve Mlik mezhebinde kaba necsettirler. (bn-i bidn) Ved, mez knca drt mezhebde de abdest bozulur. Hanbel'de gusl (boy abdesti) de lzm olur. (Ekmelddn Bbert) MIRDAR: Le. (Bkz. Le) MISHAF: Kur'n- kermin tammnn yazl olduu mbrek kitab. (Bkz. Mushaf) MISKA: if yet-i kerme ve dularnn yazl olduu kt, muska. (Bkz. Rukye) Kur'n- kerm ile ve du ile olan mskalar yapmak ve kullanmak cizdir ve insan korurlar. Kur'n- kerm madd ve mnev her derde ifdr ve her harfi mbrektir, muhteremdir. (bn-i bidn) MHRB: Mescid, cmi vb. ibdet yerlerinin kble tarafnda immn namaz kld yer. mmn mihrb iinde durmas mekrhtur. Ayaklar, mihrbn dnda olunca, mihrb iine secde etmesi mekrh olmaz. (Haleb) Mihrb bulunmayan, hesab, yldz gibi eylerle de anlalmayan yerlerde, kbleyi bilen, slih mslmanlara sormak lzmdr. Kfire, fska (aka gnah ileyene) ve ocuklara sorulmaz. (Dmd, bn-i bidn) MHRCN GN: Eyll aynn yirmi nc gnne rastlayan mecs bayram. Nevruz (Mart'n yirmi birinci) ve mihricn gnlerinde, bunlarn isimlerini syleyerek hediye vermek haramdr. Bu gnleri bayram bilerek hediye vermek, mn gtrr. Bu gnlerde hrmet iin kfire yumurta bile verenin mn gider. (Alddn Haskef) MKL ALEYHSSELM: Drt byk melekten biri. Ucuzluk, pahallk, ktlk, bolluk yapmak, ferah ve huzr getirmek ve her maddeyi hareket ettirmekle grevli melek. Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Cebril'e; "Ey Cebril! Mkil'in gldn hi grmedim, bunun sebebi nedir?" diye sorduunda, Cebril (aleyhisselm; "Cehennem ateinin tututurulduu gnden bugne dek Mkil glmemitir" diye cevap verdi. (Munddn Hirev) Allah tel, Muhammed aleyhisselma gkte iki ve yerde iki yardmc yaratmtr. Bunlar gkte Cebril ve Mikil, yerde hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'dir. (Nianczde) MKT: Hac ve umre iin gelenlerin ihrma girdikleri mevki, yer. Mktlar unlardr: Zlhuleyfe, Zt-i irk, Cuhfe, Karn (Karen) ve Yelemlem. Medneliler, Zlhuleyfe'den; Badd-Basra ahlisi Zt- irk'ten, am ahlisi Cuhfe'den ve Necid halk Karen'den ve Yemen ahlisi, Yelemlem'de ihrma girerler. (M. Zihni Efendi) Bir kimse ihrmsz olarak mkt getikten sonra ihrma girerse, yasak olan eyi iledii iin bir kurban lzm olur. (M. Mevkft) Olunca vsl- hadd mkt

ki ihrmdan a; iki kanat. (Nb) (Mkt'a gelince iki kanadn aarak, uan bir ku misli iki paradan ibret olan ihrmn giy.) ML: Bin dokuz yz yirmi metre olan bir uzunluk ls. Abdest ve gusl (boy abdesti) almak iin su bulamayan ve sudan bir mil uzak olan kimse, niyyet etmek artyla teyemmm eder. (Molla Hsrev) MLD: Doum gn, s aleyhisselmn doum gn olduu iddi edilen noel gecesi. (Bkz. Noel Gecesi) Noel gecesi doru olarak Mld'n, Aralk'n 25'i veya Ocak'n altnc gn veya baka gn olduu sanld gibi, bugnk Mld senenin bir veya drt sene az olduu eitli dillerdeki kitablarda yazldr. (Hasib Bey) Sorbon niversitesi profesrlerinden Gungvebert, hazret-i s'nn mld trihinden on be sene nce veya sonra doduu isbat edilemez diyor. Doum senesi tahmin edilemeyince doduu gn elbette hesaplanamaz. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) MLD YIL: Hazret-i s'nn doduu iddi edilen yl balang kabl eden ve 365,242 gnlk gne yln esas alan takvim senesi. Hicr kamer ylba, hicr ems ve mld ylbalarndan on gn nce gelmektedir. Bundan dolay mslmanlarn mbrek gnleri veya geceleri, ems senelere nazaran her yl on gn nce gelmektedir. nk mslmanlarn mbrek gnleri, gne aylarna gre deil, hicr kamer aylara gre yaplr. Dnimiz byle emretmektedir. (M. Sddk Gm) Mld yl altnc yzyla kadar hi kullanlmad. lk olarak Dany adnda bir rhip altnc yzyln balarnda mld trih kulland. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Mld yl kat' olmayp, gn de, senesi de pheli ve yanltr. Byk lim, mm- Rabbn ve Burhn- Kt'n yazar mtercim sm Efendi'nin bildirdiklerine gre, s aleyhisselm ile Peygamberimiz arasndaki zaman, bin seneden az deildir. (M. Sddk Gm) MLHAFE: Kadnn sokaa karken giydii manto ve ferce gibi uzun geni rt. Senede, biri yazlk biri klk olmak zere iki milhafe almas, erkein zevcesine (hanmna) olan nafakasndandr. (bn-i Nceym) MLLET: 1. Din, dil ve trih berberlii bulunan insan cemati, topluluu, kavim. Bugn dnydaki kfirler iki trldr. Birincisi kitbl kfirler yni hristiyan ve yahdler olup, ldkten sonra dirilmee, hiretteki sonsuz hayta inanyorlar. Avrupa ve Amerika milletleri kitabldr. kincisi kitabsz kfirler yni mrikler olup, her eyi yapan bir Allah'n bulunduuna inanmazlar. (M. Sddk Gm) 2. Din; kullarnn dnyda ve hirette rhat ve huzra kavumalar iin Allah telnn peygamberleri vstasyla gsterdii yol.

Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Kendini bilmeyenden baka brhim'in (aleyhisselm) milletinden kim yz evirir. Gerekten biz onu dnyda setik. O, hirette dahi gerek slihlerdendir. (Bekara sresi: 130) (Ehl-i kitb); bir de "Yahd veya hristiyan olun ki, hidyet bulasnz" derler. Sen de, deki: "Hayr biz hak yol zere bulunan brhim (aleyhisselm) milletiyiz. O, hibir zaman mriklerden (puta tapanlardan) olmad. (Bekara sresi: 135) (Ysuf aleyhisselm dedi ki:) Atalarm brhim, shk ve Ykub'un milletine uydum. Bizim, Allah'a ortak komamz olacak ey deildir. Bu bize ve insanlara Allah'n bir ltfudur. Lkin insanlarn ou kretmezler. (Ysuf sresi: 38) Milletim, millet-i slm'dr. tikdda Ehl-i snnet ve cemat, amelde Hanef mezhebindenim. dem aleyhisselmn zrriyetindenim. (Muhammed bin Kudbddn znik) MLLYETLK (Milliyet): Ayn vatanda ayn toprakta doup yetienlerin din, rf-det ve menfeat birlii. slmiyet "posa rkln" ve rk ve kavim stnl iddilarn chiliyye devri detleri olarak reddetmekle birlikte, asl, mslmanlar, soyunu, kavmini ve rkn red ve inkr etmeye dvet etmemektedir. Aksine byle bir fiili harm saymaktadr. Kald ki; "Vatan sevgisi mndandr", "Kii kavmini sevmekle sulanamaz" ve "Kavminin efendisi, kavmine hizmet edendir" diye buyuran Reslullah efendimizin dnini; kavimlerin, milletlerin ve milliyetiliin aleyhine kullanmak mmkn deildir. slmiyet bunlar yok etmez, karde olmaya dvet eder. (S. Ahmed Arvs) MN: Mekke-i mkerremenin dousundaki dalarn eteinden Araft'a giden yol zerinde bulunan yer. Hac ibdeti esnsnda kurban kesmek ve cemre (eytan) talamak iin buraya gidilir. brhim aleyhisselm, kurban etmek iin, olu smil'i buraya gtrmt. Min Mekke'nin, Mzdelife Min'nn, Araft da Mzdelife'nin kuzeyindedir. Son yaplan asfalt caddelere gre Min ile Mekke aras 4,5, Min ile Mzdelife aras 3,3 ve Mzdelife ile Araft aras 5,4 kilometredir. (M. Sddk Gm) Haccn snnetleri on birdir. Bunlardan biri de immn yerde hutbe okumasdr. Birisi Zilhicce aynn yedinci gn Mekke'de, ikincisi, dokuzuncu gn le namaz, le ve ikindi namazlarndan nce Araft'ta, ncs, on birinci (kurban bayramnn ikinci) gn Min'da okunur. (bn-i Nceym) Kurban bayramnn birinci gn gne domadan nce Me'aril-haram denilen yerden Min'ya hareket edilir.Min'ya gelince, Mescid-i Hf'e en uzak olan Cemre-i akabe denilen yerde sa elin ba ve ehdet parmaklaryla iki buuk metreden veya daha uzaktan Cemre yerini gsteren duvarn dibine nohut kadar yedi ta atlr. Sonra hi durmadan buradan gidilip kurban kesilir. Bayramn birinci gn Min'da olanlar ve btn haclar bayram namaz klmaz. (bn-i bidn) Mekke-i mkerremede Min pazarnda, gen bir tcir aa yukar elli bin altn deerinde al veri yapyordu. O esnda, kalbi, Allah tely bir an unutmuyordu. (Hce Beheddn-i Buhr) MNRE: Cmilerde, mezzinlerin kp ezn okuduu yksek yer. Minre ilk def Msr vlisi Mesleme bin Mahled tarafndan hazret-i Muviye'nin emri ile

yaptrlmtr. (bn-i bidn) Minre yapmak, mstehbdr. nk mezzinin, ezn yksee kp okumas snnettir.Minre, bu snnete yardm etmektedir. (Abdlgan Nabls) Mezar zerine mum yakmak, minrede kandil yakmak ve cmilerde ark ve oyun havalar eklinde mevld okutmak gibi adaklar adak olmaz. (bn-i bidn) MNBER: Cmilerde hatiplerin hutbe okumalar iin yaplm merdivenli yksek yer. Kabrim ile minberim erf-Minhet-l-Vehbiyye) aras Cennet bahelerinden bir bahedir. (Hads-i

mm hutbe okumak iin minbere knca, cematin namaz klmas ve konumas haram olur. (Kn) Minber-i Nebev: Reslullah efendimizin hutbe okuduklar minber. MNNET: 1. Yaplan bir iyilii, verilen bir eyi baa kakma. Minnetin bu ksm slmiyet'te yasaklanmtr. Kur'n- kermde melen yle buyruldu: Sadakalarnzn sevbn minnet ve ez ile heder etmeyin, boa karmayn. (Bekara sresi: 264) Minnet edenin sadakasn Allah tel kabl etmez. (Hads-i erf-hy) Minnet akl ve iz'andan soyunmu z-vicdn rk kiilere yarar. Byleleri bir kimseye bir iyilik ettikleri zaman onu ya sz veya davranlarla aklamaya kalkarak zavally mahcub eder ve gnlne zdrap yklerler. (Ahmed Rfat) 2. Grlen iyilie kar teekkr etme. Gaflet ve aknla kaplarak, ana-babann kalbini krarsan derhal onlarn rzsn almaya al, yalvar, minnet eyle ve her ne sretle olursa olsun, onlarn gnln al. Ana-babann evld zerinde haklar ok byktr. (Sleymn bin Cez) Allah telya hamd senlar olsun ki, seneden beri mslmanm.Mes'd bir hayta kavutum. Bana slmiyet'i anlatp mslman olmama vesle olanlara minnet borcum oktur. (mer Mita-Japon) 3. Allah telya hamd ve sen etmek, kretmek. Allah telya hamd ve minnet ederiz ve O'nun Peygamberine sonsuz salt ve selm ederiz. Selmette ve fiyette olmanz ve doru yolda bulunmanz ve ilerlemeniz iin Allah telya du ederiz. Kymetli ve merhametli efendim! Kazan zamn geip gidiyor. Her geen an, mrmz azaltmakta, ecel zamn yaklamaktadr. Bugn aklmz bamza toplamazsak, yarn h etmekten ve pimanlktan baka elimize bir ey gemez. Bu birka gnlk salk zamnnda dnin emirlerine uygun yaamaya almalyz! Ancak bylece kurtulmamz umulur. (mm- Rabbn) Minnet Allah telya ki, O'na tatte bulunmak, beendii ileri yapmak, O'na yaknlatrr. O'na kretmekle nmet artar. Alnan her nefes, haytn devmn salar. Verilen nefes, insan rahatlatr. O halde, her nefeste iki nmet vardr. Her nmete bir kr lzmdr. (Sd-i rz) Hayat yolunda bizim tayabileceimiz ve teki dnyya da gtrebileceimiz biricik

servet; Allah telya hamd ve sen etmek (O'na minnet bildirmek) ve O yce kudret shibine sevgi ile balanmak, O'na ibdet etmektir. (William Pickhard-ngiliz) 4. Nmete kendi eliyle, kendi almasiyle kavumadn, Allah telnn ltfu ve ihsn olduunu dnmek. Ucbun (kendini ve ilerini beenme hlinin) zdd. MNNETDR: Birinden grd iyilee kar mahcup ve mteekkir kalan. Kur'n- kermi toplayan, eyhayn'dr (hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'dir). Bugn bilinen slm ilimlerinin hepsini, eyhayn ortaya koydu. Arab, Acemi hidyete getiren, eyhayn'dr. eyhayn'a btn insanlar minnetdrdr. Bunu anlayamamak, gnei grmemeye benzer. (Veliyyullah- Dehlev) Din bilgilerinde ve dny ilerinde kendisine minnetdr olduum bir kii vardr. O da mm- Muhammed'dir. (mm- fi) M'RC: 1. Merdiven. Reslullah efendimiz, Mekke ehrinden, Kuds'teki Mescid-i Aks'ya geldikleri zaman, peygamberlerin rhlar, insan ekillerinde orada hazr bulundu. Bir anda Kuds'ten yedinci gke kadar, bilinmeyen bir mrc ile karld. (Mevln Hlid-i Badd) 2.Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem elli iki yanda uyank iken, beden ile, hicretten alt ay nce Receb aynn yirmi yedinci gecesi, Mekke-i mkerremede Mescid-i Harm'dan Kuds'e ve oradan gklere ve bilinmeyen yerlere gtrlp, getirilmesi. Mi'rc gecesi bir cemate uradm. nlerine nefis yemekler koymular. Bir yanda da le duruyor. O nefis yemekleri brakm, le yiyorlard. "Bunlar kimlerdir?" dedim. Cebril aleyhisselm; "Bunlar, helli terk edip, harama meyl eden erkek ve kadnlardr. Hell mallar varken, haram yiyen kimselerdir" dedi. (Hads-i erf-Meric-n-Nbvve) Mi'rca gtrldm gece, Cennet'te bir seviyeden yksek yaplm kkler grdm. Dedim ki: "Y Cebril! Bunlar kimin iindir?" Buyurdu ki: "fkesini yutanlar ve insanlar affedenler iindir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Mi'rc gecesi, ok fec ve elm bir ekilde kendi kendilerine azb eden bir takm insanlar grdm. Cebril aleyhisselma sordum ki: "Y Cebril! Bunlarn gnh nedir? Niin byle kendi kendilerine azb ederler?" Cebril aleyhisselm dedi ki: "Bunlar, bakalarnn ayblarn (kusrlarn) aa karanlardr. (Hads-i erf-Meric-n-Nbvve) Allah telnn Muhammed aleyhisselma olan ihsnlarnn en ereflilerinden biri de, O'na mi'rc mcizesini vermesidir. Bu mcizeyi O'ndan baka hibir peygambere vermemitir. Reslullah'n Mekke'den Mescid-i Aks'ya gtrld, Kur'n- kermde sr sresinin birinci yet-i kermesinde aka bildiriliyor (mi'rcn bu ksmna isr' denir). Buna inanmyan kfir olur. Mescid-i Aks'dan ge karldn mehr hadsler haber veriyor. Buna inanmyan ise, bid'at ehli, sapk ve fsk (gnahkar) olur. Mrcn uyank iken ve cesed ile olduunu, Eshb- kirmn ve Tbinin ve hads limlerinin ve fkh limlerinin ve kelm limlerinin ounluu haber vermilerdir. Byle olduunu sahh hadsler bildirmektedir. Mi'rc ok def olmutu. Bunlardan biri uyank iken ve cesed ile idi. tekiler yalnz rh ile idi. ie (r.anh) ryda rh ile olan mi'rclardan birini haber vermektedir. Onun bu haberi, uyank iken cesed ile olan mi'rcn yok olduunu gstermez. (Abdlhak Dehlev, smil Hakk Bursev, Muhammed Behddn) Be vakit namaz mi'rc gecesi farz oldu. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, mi'rcda cennetleri ve cehennemleri ve Allah tely grd. Yalnz bu grmesi, dny

grmesi ile deil, hiret grmesi ile oldu. nk o gece zaman ve mekn evresinden dar kt. Bu grmee dnyda grd demek, mecz olarak denilmitir. Dnydan gidip grd ve yine bu dnyya geldii iin byle denilmitir. (mm- Rabbn) MRS: Veft eden kimsenin, geride kalan akrablarna brakt mal ve haklar. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ey Reslm!) babas ve ocuu olmyann mrs hakknda senden dnin hkmn istiyorlar. De ki, Allah, babas ve ocuu olmayan iin yle beyn eder: Eer bir kimse lr de ocuu bulunmazsa ve geride ana-baba bir veya baba bir olan tek bir kz kardei olursa, terikenin yars bunundur. Eer len bir kadnn geride ocuu kalmaz da erkek kardei bulunursa, o, terikenin tammna vris olur. lenin iki veya daha ok kz kardei varsa, bunlara terikenin te ikisi vardr. Eer kardeler erkek ve kadn olurlarsa erkek iin iki kadn pay vardr. arrsnz diye Allah size dninizin hkmlerini aklyor. Allah her eyi hakkyla bilendir. (Nis sresi: 176) Kk ocuklar olan veya mrsa muhta bli (ergen) ve slih ocuklar bulunan hastann, malndan nfile hayrt ve hasent (iyilik yaplmasn) vasiyyet etmeyip ocuklarna brakmas daha iyidir. (bn-i bidn) Maln, hayrta (iyi yerlere) sarf edip, fsk (haram ve gnah ileyen) ocuuna mrs brakmamaldr. nk gnha yardm etmek olur. (Kerder) MR TOPRAK: Beytlmle yni devlete it toprak. (Bkz. Arzi) MSK: Sz verme, szleme, andlama. 1. Allah telnn, dem aleyhisselma ve btn zrriyetine (ondan gelecek insanlara); "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye hitb buyurmas, onlarn da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevab vermeleri. (Bkz. Ahd) Hads-i erfte buyruldu ki: "Kur'n- kerm hzn ile inmitir. Onu okurken kusurlarnza ve ilerdeki tehlikelere kar zntnz gsteriniz." zntsn aklamann yolu, oradaki korkutucu, azb verici, msk ve muhede yetlerini dnmekle, sonra da nehy (yasaklarna) ve emirlerine kar kusurlarn hatrlamakla olur. phesiz bunlar gerei gibi dnen insan hem mahzn olur, hem de alar. yet alyamyorsa, alyamadna zlmelidir. nk Kur'n'n bu gibi yetlerinden znt duymamak byk musbettir. (mm- Gazl) 2.Yemn ile kuvvetlendirilen sz verme. Allah tel iin yemn ediyorum demek, yemn olur. Allah'a ahd ediyorum (sz veriyorum), Allah'a msk ediyorum demek, yemn olur... (Alddn-i Haskef, Haleb) MSKAL: Bir eit arlk l birimi. Bir miskal; Hanef mezhebinde 4,8 gram, fi mezhebinde ise 3,45 gramdr. (Sleymn bin Cez) zerine bulaan necset, bir miskalden az ise ykamak snnettir. Bir miskal bulam ise ykamak vcib, fazlasn ykamak farzdr. (Kutbddn znik) Altnn, zekt verilmesi farz olan miktr yirmi miskaldir. (Kn)

MSKN: 1. Bir gnlk nafakasndan (yiyeceinden, giyeceinden) fazla bir eyi olmayan mslman. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: ... Fazla ihtiyarlk ve devaml hastalk gibi sebeblerle oru tutmaya g yetiremeyenler zerine, bir miskn doyuracak kadar fidye vermek lzmdr... (Bekara sresi: 184) Akrabya, miskne ve yolda kalma hakkn ver. Bununla berber (maln) bsbtn sap savurma! (sr sresi: 26) Her eyin bir anahtar vardr. Cennet'in anahtar da, fakr ve misknleri sevmektir. Fakr ve mesknler, sabrlar sebebiyle kymet gn Allah telya yakn bulunacaklardr. (Hads-i erf-Dre Kutn) Bir kimse, kalbinde katlk bulunduundan ikyet edince, Reslullah efendimiz ona; "Yetimin ban oka ve miskni doyur!" buyurdular. (Hads-i erf-Dimyt) Zekt verilecek yedi snf kimseden birisi de miskndir. (bn-i bidn) 2. Derv. Miskn Ynus var yrna, Koma bugn yrna, Yrn Hakk'n dvnna, Varam Allah dey dey!.. (Ynus Emre) MSL: arda, pazarda ayn evsfta, zellikte benzeri bulunan, fiyatlar farkl olmayan mal. Arlkla, hacim ve uzunlukla llenlerden fabrikada, tezghta yaplan eyler ve say ile llenlerden, ayn byklkte olanlar ve ayn byklkteki yumurta ve karpuz misl maldr. (bn-i bidn) Misl mal telef eden, benzerini, misl olmyan mal telef eden, kymetini der. (bn-i bidn) MSVK: Bir kar byklnde kesilmi, dileri temizlemek iin kullanlan ve Erak denilen aatan veya zeytin dalndan yaplan aa fra. Misvk; az temizlemeye, cenb- Hakk'n rzsna kavumaya vesledir. (Hads-i erf-Beyhek) Misvk kullanarak klnan namaz, misvk kullanmadan klnan namazdan yetmi kat stndr. (Hads-i erf-Reddlmuhtr) Abdest alrken misvk kullanmak snnet-i mekkededir (kuvvetli snnettir). Misvk, dz ve ikinci kk parmak kalnlnda, bir kar boyunda olmaldr. Misvk, Arabistan'da yetien Erak aacnn daldr. (Dzgn ucundan iki santimetre kadar, kabuu soyulup, buras birka saat suda tutulur. Sonra ezilince, fra gibi alr). Erak aac bulunmazsa, zeytin dalndan yaplr. Nar aacndan yaplmamaldr. (bn-i bidn) Misvk kullanmann on be faydas vardr. Bunlar; sekert- mevtte (son nefeste) Kelime-i ehdeti sylemeye sebeb olur, dilerin etlerini pekitirir, safray keser, balgam ve az kokusunu giderir, Allah tel ondan rz olur, ba damarlarn kuvvetlendirir, gzleri nrlanr, hayr ve hasent (iyilikleri) ok olur, snnet ile amel etmi olur, az temiz olur,

fash-ul-lisn yni gzel konumaya vesle olur, eytan gamlanr, misvkl olarak klnan iki rek'at namazn sevb, misvksz olarak klnan yetmi rek'at namazn sevbndan daha ok olur. (Muhammed bin Kutbddn znik) Hazret-i mer zamnnda am civrnda bir kal'a muhsara edildi. leye kadar kal'a feth edilemedi. Hazret-i mer gadaba geldi. slm askerlerini huzruna ard. "Kal'a feth edilemedi. Kfirler slm askeri karsnda bu kadar dayanamazd. Aramzda birisi bir kusur ilemi olmasn" buyurdu. Askerler hayret edip, tvbe ve istifr etmeye baladlar. O srada bir kii alayarak hazret-i mer'in huzruna geldi. "Ey m'minlerin emri! Bu gece teheccde kalktm zaman karanlk olduu iin misvkm aradm, fakat bulamadm. Bu sebeble misvksz namaz kldm. Sizin aradnz kusuru ben iledim" dedi. Hazret-i mer ona; "Tvbe ve istifr etmeye devm et" buyurdu. O da tvbe ve istifar okumaya balad. Bir saat sonra kal'a fetholundu. (Evliylar Ansiklopedisi) MSYONERLK: Propaganda yaparak belirli bir fikir ve inanc yayma ii. Dar anlamda, henz hristiyanl kabl etmemi lkelerde veya hristiyan lkelerde eitli isimler altnda hristiyanl yayma ve hristiyanlk propagandas yapma faliyeti. Bu almalar yrten rhib, papaz ve din adamlarna misyoner, bu almalar yapan teklta da Misyonerlik teklt ad verilir. Avrupallar, hristiyanlk inancn yaymak ve milletleri hristiyanlatrmak iin misyoner tekltn kurdular. ktisd (ekonomik) bakmdan dnynn en kuvvetli teklt hline gelen kilise ve misyoner tekltlar akl almaz bir almann iine girdiler. Hristiyanl slm memleketlerinde yayabilmek iin korkun bir slm dmanl balattlar. slm memleketlerinin her yerine hristiyanl ven binlerce kitap, mecma ve bror gnderdiler. Bugn de gzel memleketimizde durmadan hristiyanl anlatan kitap, mecma (dergi) ve brorler, misyonerlik teklt tarafndan datlmakta, posta ile yurt dndan adreslere gnderilmektedir. (Muhammed Sddk bin Sad) Trih gstermitir ki, misyonerler gyelerine erimek iin her trl vstay mbh (sakncasz) gren bir zihniyete shib olmulardr. Asya ve Afrika milletlerini, asrlar boyu smren devletlerin en byk yardmclar misyonerler ve misyonerlik tekltlar olmutur. Misyonerler, girdikleri memlekette sdece kendi dinlerini yaymakla megl olmazlar. O memleketteki milleti meydana getiren madd ve mnev deerleri tahrib ederler. Tahrb ettikleri mill duygularn enkaz zerine kendi inanlarn bin etmeye alrlar. Ellerinde bulunan btn imknlarn bu yolda kullanrlar. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) MN: Yahdlerin Tevrt'tan sonra mukaddes kabl ettikleri Talmd kitbnn iki ksmndan biri. Min, brnice "tekrar" demektir. Szl emirlerin knun hline getirilmi ilk hlidir. Yahd tikdna gre, Allah tel Ms aleyhisselma, Tr danda Tevrat kitabn (Yazl emirleri) verdii gibi, bz ilimleri yni (szl emirleri) de syledi. Ms aleyhisselm bu ilimleri Hrn, Y ve Elazar'a aleyhimsselm bildirdi. Bunlar da kendilerinden sonra gelen peygamberlere bildirdiler. Elazar, uayb aleyhisselmn oludur. Bu bilgiler hahamlardan hahamlara rivyet edildi. Mlddan nce 538 ve mlddan sonra 70 senelerinde eidli Minlar yazld. Bunlara Yahdlerin detleri, knun messeseleri, hahamlarn bir mevzudaki tartmalar ve ahs grleri de kartrld. Bylece Minlar, hahamlarn ind gr ve mnkaalarn ifde eden kitablar hline geldi. Dier Minlar iinde toplayan en son ve en mehur Min, mldn ikinci asrnda yahd hahamlarndan Yehda tarafndan yazld. Yehda'dan sonra gelen hahamlar, Min'ya ilveler ve erhler yapmlardr. Min'nn lisan, kendisinde Yunanca ve Latincenin tesiri grlen Yeni brnicedir. Min'nn yazlmasndan maksat, yazl emr kabl edilen Tevrat' tamamlayc olan szl emirleri

tantmaktr. Minlar, Tevratlardan daha bast olup, kelime ve cmle ekilleri onlardan ok farkldr. Emirler, umm kideler eklinde bildirilmitir.Dikkat ekici misller verilmitir. Vki' olmu hdiselere bzan rastlanr. Emirler beyan edilirken kaynak olarak Tevratlarn yetleri verilir. Min alt ksmdan meydana gelir: 1)Zerim (tohumlar), 2)Moed (Mbrek gnler. Bayram ve oru gnleri gibi), 3) Nim (Kadnlar), 4)Nezikin (Zararlar), 5)Kedaim (Mukaddes eyler), 6)Tehera (Tahret, temizlik). Bunlar altm risleye, risleler de cmlelere ayrlmtr. (Harputlu shk Efendi) M'YR: 1-l leti. Akl; his kuvveti ile anlalabilen veya hissedilenlere benzeyen ve onlara ballklar bulunan eyleri birbirleri ile lerek, iyilerini ktlerinden ayrmaya yarayan bir mi'yrdr. O hlde, peygamberlerin bildirdikleri eylere, akla danmakszn inanmaktan baka re yoktur. Peygamberlere tbi olmak, akln gsterdii bir lzmdur ve akln istedii, beendii bir yoldur. (mm- Gazl) 2.Kendisinde yalnz bir vcibin (farzn) ed edildii, baka bir vcibin ed edilemedii vakit. Ramazan ay bu aydaki farz orucun mi'yrdr. Bu ayda Ramazn orucundan baka bir oru tutulamaz. Bunun iindir ki, Haneflere gre bir kimse Ramazn- erfte nfile oruca niyet etse, o yine Ramazan orucundan saylr. (Serahs) MZC: Huy, tabat, bir kimsenin yaratltan gelen zelliklerinin hepsi. (Bkz. Huy) Gadaba gelen (kzan, fkelenen) insan, akln kontrolnden km olduundan; bu kimsede basret (kalb gz, derin ve ince anlay), dnce, irde (kendine hkim olma) ve fikir diye bir ey kalmaz. Nice insanlar var ki, yaratl tibriyle abuk kzarlar. Hatt, yznden gadab (kzgnlk) akar. Kalbin harret mizc da buna yardmc olur. Zr gadab, atetendir. Nitekim, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurmutur: "Mizcn burdeti (soukluu); gadab (kzgnl) sndrr ve ehveti krar. (mm- Gazl) MZH: Latfe, aka. Ben mizh konuurum, fakat doru konuurum. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Alay, aka ve mizhtan kannz. Zr insann erefini krar, vekarn (arball) azaltr. (Hazret-i mer) Az olmak art ile arada bir mizh mbhtr (serbesttir). Ancak mizh det ve meslek hline getirmemeli ve doru sylemelidir. nk fazla aka, mizh vakti ldrr ve ok gldrr. ok glmek ise, kalbi karartr. Heybet ve vekar giderir. (mm- Gazl) Mizhn az kt deildir. nk mizh, gnl ac ve kalb temizleyicidir. Mizhta arla kamamal ve devaml olmamaldr.Mizhta arla kalrsa, ok glmee sebeb olur. ok glmek ise kalbi karartr. (Muhammed Hasan Can) MZN: 1.Terzi, l leti. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: ... (uayb aleyhisselm), Kavmine yle dedi: Rabbiniz tarafndan size ak mcize geldi. Artk kileyi, mzn tam tutun. nsanlarn haklarn yerine getirmekte noksanlk yapmayn. (Peygamberler ve onlara tbi olanlarn vstasyla) slh olan yeryzn (kfr ve

hlelerinizle) fesda vermeyin. Eer benim szm tasdk ederseniz, (bu sylediklerim) sizin iin hayrldr." (A'rf sresi: 85) uayb aleyhisselm Eyke halkn; ly ve mzn tam yapmaya, insanlarn hukkuna riyet etmeye, yeryznde fesd karmamaya, Allah teldan korkmaya ve takv zere olmaya dvet etti. (Fahrddn-i Rz) 2. Kymet gn insanlarn gnh ve sevbn tartan ve nasl olduu bilinmeyen terzi. Alah tel, Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Biz kymet gnne mahss adlet mznlar kurarz. Artk hi kimse hibir eyle hakszla uratlmayacaktr. (Yaplan amel) hardal tnesi kadar bile olsa, onu getiririz (mzna koyarz). Hesb gren olarak biz (herkese) yeteriz. (Enbiy sresi: 47) Artk kimin (sevb) mzn ar gelirse onlar korktuklarndan emn, umduklarna kavuanlarn t kendileridir. Kimin de mzn hafif gelirse, onlar kendilerine yazk edenlerdir. (Onlar) Cehennem'de ebed kalcdrlar. (M'minn sresi: 102, 103) Mznda gzel ahlktan erf-Edeb-l-Mfred) daha ar gelecek hibir ey yoktur. (Hads-i

Bir kimse kymette mzna getirilir. Sonra her birinin bykl, gzn grebilecei uzunlukta olan doksan dokuz amel defteri getirilir. Bu defterlerde o kimsenin iyilik ve ktlkleri yazldr. Gnh sevbndan ok gelip, Cehennem'e gnderilir. Cehennem'e giderken, Allah tel katndan bir ses duyulur; "Acele etmeyiniz. Onun tartlmayan bir eyi vardr" der. Ba parma ucu kadar bir ey getirilir. zerinde L ilhe illallah Muhammedn Reslullah yazl olur. Sevb kefesine konur. Bylece sevb, gnhndan ar gelir ve Cennet'e gitmesi emrolunur. (Hads-i erf-Ahlk-l-Ulem) yi ameller gzel sretlerle, kt ameller de irkin kyfetlerle gelecek, mzna konacaktr. (bn-i Abbs) mr tamam olup defter drlr Srat Kprs ve mzn kurulur Hakk'n derghnda elbet durulur Buyruu tutulur ferman elenmez. (Aziz Mahmd Hdy) MZMR: 1. Her trl alg leti, ney trnden, biri kam, dieri aatan olmak zere iki paradan meydana gelmi olan let, ddk, kaval, flt. Bir zaman gelir ki, mslmanlar birbirlerinden ayrlr, paralanrlar. slmiyet'i brakp kendi dncelerine, grlerine uyarlar. Kur'n- kermi mizmrlardan yni alglardan ark gibi okurlar. Allah iin deil, keyf iin okurlar. Byle okuyanlara ve dinleyenlere hi sevb verilmez. Allah tel bunlara lnet eder, azb verir. (Hads-i erf-Msmere) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem kymet almetlerini sayarken buyurdu ki: "Hkimler rvet alarak haksz karar verir. Adam ldrmek oalr. Genler ana-babalarn, hsm-akrabsn aramaz, saymaz olur. Kur'n- kerm mizmrdan, yni alg letlerinden okunur. Tecvd ile gzel okuyanlar, slmiyet'e uyan hfzlar dinlemeyip, msik ile ark gibi okuyanlar dinlerler." (Hads-i erf-Tergb-s-Salt) Keyf ve elence iin her mizmr almak ve dinlemek haramdr. alg, iki ienlerin detidir. ki ise, nefsin arzlarn yni ehveti harekete getirir. Yalnz muhrebede (savata) askerin moralini kuvvetlendirmek iin bando, mzka almak ve bunlara sulh zamnnda da

hazrlanmak ve dnlerde davul def almak, her mslmana cizdir. (mm- Gazl) 2. Gzel ses. Bir gn Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Eb Mse'l-E'ar'nin Kur'n- kerm okumasn dinledi ve buyurdu ki: "Eb Ms'ya l-i Dvd'un mizmrlarndan verilmitir. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Kur'n- kermi mizmr ve tecvd ile okumaldr. Tegann ile yni kelimeleri deitirip nameye uydurarak okumak haramdr. (Abdullah- Dehlev) MU'ACCEL: Pein olarak verilen. Acele denen ey. (Bkz. Mehr) Nikh akd edilirken (yaplrken) tek mehr sylenip, ne kadar mu'accel olduu bildirilmedi ise, dete ve zevcinin emsline (akranlarna) gre sylenilenin bir miktr mu'accel olur. Mehrin hepsi mu'accel denildi ise mu'accel olur. (Fetav-y Hindiyye) MUHEDE: Andlama. (Bkz. Ahd) slm halfeliinin bir an evvel kaldrlmas ngilizlerin birinci dnceleridir. Krm muhrebelerine sebeb olmalar ve burada Trklere yardm etmeleri hilfeti mahv etmek iin bir hle idi. Pris muhedesi bu hleyi aka ortaya koymaktadr. (Abdrred brhim Efendi) MUHEZE: Azarlama, darlma, paylama, cezlandrma. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Allah tel sizi yemn-i lav (gemi bir ey iin zan ile yanl yemin etmek) ile muheze etmez. Fakat (kasdla, bilerek) akd ettiiniz yeminlerde (gemite bir ey iin yalan syleyerek veya ilerde yapacam yhut yapmayacam diye yalan yere yemin etmekte) muheze eder. Onun keffreti, oluk-ocuunuza yedirdiinizin orta hli ile on fakiri doyurmaktr. Veya oluk-ocuunuza giydirdiinizin orta hliyle birer elbiseyi on fakire giydirmektir veya bir kle zd etmektir. Bu nden birini yapmaya gc yetmiyenin gn mtekiben (pepee) oru tutmasdr. te bunlar sizlerin yeminlerinize keffrettir. Lisnlarnz yemininizi bozmaktan hfz ediniz (koruyunuz). (Mide sresi: 89) Allah hi kimseye gc yetmeyecei bir eyi teklif etmez. Herkesin kazand kendi lehine, yklendii vebl de aleyhinedir. "Ey Rabbimiz! Eer unuttuk veya hat ettikse, bizi muheze etme. Ey Rabbimiz! Bize, bizden ncekilere yklediin gibi ar yk ykleme! Ey Rabbimiz! Bize gcmzn yetmiyecei eyleri de ykleme. Gnhlarmz affet. Bizi bala. Bize merhmet eyle. Sen bizim mevlmzsn. Artk kfirler grhu (topluluu) zerine bize yardm et (dediler)" (Bekara sresi: 286) Bir mmet ierisinde, her gn yirmi be kii; Allah telya yirmi be def istifr ederse (gnahlarnn balanmalarn dilerse) Allah tel o mmeti umm azbla muheze etmez. (Mekhl e-m) MUAHHR (El-Muahhir): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Peygamberlerini, evliysn, sevdiklerini kendine yaklatrp, kfirleri (inanmayanlar), fcirleri, dmanlarn, sevmediklerini kendisinden uzaklatran, hor ve hakr edip alaltan. El-Muahhir ism-i erfini syleyenin tvbe etmesi kolay olur. (Ysuf Nebhn) MU'MELT:

nsanlarn birbirleri arasnda olan iler. Al-veri, kir, irketler, fiz, mrs gibi insanlar arasnda meydana gelen iler. Fkh ilminin drt ksmndan biri. Mu'meltta bir fskn (aka gnh ileyenin) vey mslman olmyann sz de kabl edilir. Akll olan ocuk ve kadn da mu'meltta erkek gibidir. (Alddn-i Haskef) MU'AMM: 1.Gizli, rtl, anlalmaz veya anlalmas g ey. Allah tely m'minler Cennet'te grecektir. Fakat, nasl olduu bilinmeyen bir grmekle greceklerdir.Nasl olduu bilinmeyeni, anlalmayan grmek de, nasl olduu anlalmayan bir grmek olur. Belki gren de, nasl olduu bilinmeyen bir hl alr ve yle grr. Bu, bir muamm, bir bilmecedir ki, bu dnyda evliynn byklerinden seilmilere bildirilmitir. (mm- Gazl) 2. Edebiytta bir ad sorulacak ekilde dzenlenmi manzm bilmece. On altnc asrn byk muamm irlerinden biri de Emr'dir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) MU'NAKA: ki kiinin birbirinin boynuna sarlmas. dem aleyhisselmdan brhim aleyhisselma kadar, selmlama, birbirine secde etmekle olurdu. Sonra bunun yerine mu'naka ile oldu. Muhammed aleyhisselm zamnnda el ile msfeha snnet oldu. (Muhammed Rebhm) limler buyurdular ki: Mu'naka edenlerin zerinde bir gmlek veya cbbe gibi bir ey varsa, mu'naka cizdir. (Burhneddn Mergnn) Mu'nakann mekruh olan (dnen iyi grlmeyeni) ehvetli olandr. (eyh Eb Mansr) MU'ERET: nsanlarn birbirleriyle grmelerinde ve ilerinde karlkl uymalar gereken usller, kurallar. (Bkz. Edeb) MU'TEBE: tb etme, kzma, azarlama. (Bkz. tb) MU'ATTALA: Allah telnn sfatlarn inkr eden bozuk bir frka, topluluk. Nikh ile almas haram olan yirmi be kadndan birisi de veseniyye yni puta tapan kadnlardr. Gnee, yldzlara, resimlere ve heykellere tapnanlar ve Mu'attala ve Btniyye ve bhiyyeden olanlar ve zndklar yni koyu mslman grnp kfre sebeb olan eylere mnn art diyenler, hep puta tapanlardandr. (Mehmed Zihni Efendi) MU'VVZETEYN: Felak ve Ns srelerinin ikisine berber verilen isim. Cum namazndan sonra, yedi def ihls ve mu'vvizeteyn okuyan, Allah tel, bir hafta, kazdan, beldan ve kt ilerden korur. (Hads-i erf-Fevid-i Osmniyye) Dertlerden, bellardan kurtulmak; eytann, cinlerin errinden korunmak iin, Mu'vvizeteyn'i ok okumak faydaldr. (Seyyid Abdlhakm) MU'YEDE: Bayramlama. Birbirinin bayramn kutlama. Seluklular ve Osmanllarda muyede mersimleri pek muhteem olurdu. Sultanlar bayram namaz klmak iin byk bir alayla (toplulukla) seltin yni sultanlar tarafndan

yaptrlan cmilerden birine giderlerdi. Bayram namaz klndktan sonra sultan, sarayda devlet erknyla bayramlard. (slm Trihi Ansiklopedisi) Osmanllarda pdihn bayram tebrik mersimi, stanbul'un fethinden on dokuzuncu yzyl ortalarna kadar Topkap Saray'nda yapld. Daha sonraki devirlerde Dolmabahe Saray'nn orta ksmndaki byk muyede salonunda yaplmaya baland. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) Bayram gnlerinde herkes temiz ve iyi giyinir, ocuklara yeni elbiseler alnr, fakir, yetim ve kszler sevindirilirdi. Kabirler ziyret edilerek veft eden akrab, dier mslmanlar ve din byklerinin rhu iin Kur'n- kerm okunur, dular edilir ve daha sonra muyede iin ile bykleri, dost, akab ve tandklar ziyret edilirdi. (Hzr lys Aa) MUBH: Dnimizde yaplmas emr olunmayan ve yasak da edilmeyen eyler. Mubahlar, iyi niyetle yaplnca tat (Allah telnn beendii ey) olur. Kt niyetle yaplnca, gnh olur. nsan, mubh bir ie balarken niyyetine dikkat etmelidir. Niyyeti iyi ise, o ii yapmaldr. Niyyeti, yalnz Allah tel iin olmazsa, yapmamaldr. (Seyyid Abdlhakm Efendi) Allah telnn mubah ettii yni izin verdii eyler pek oktur.Haram ettii, yasaklad eyler ise, pek azdr.Mubahlarda bulunan lezzet, harmda bulunanlardan kat kat fazladr. Mubh ileyenleri Allah tel sever. Haram ileyenleri sevmez. Akl olan, doru dnebilen bir kimse, geici bir zevk iin, Allah telnn rz olmad, beenmedii bir eyi yapmaz. Zten Allah tel, zararl olan bir lezzeti haram edince, bu lezzette olan zararsz birok baka eyleri mubh eylemitir. (mm- Rabbn) Allah tel lutf ederek, kerem ederek, acyarak, kullarna ok eyleri mubh etmi, izin vermitir. Rhu hasta, kalbi bozuk olduu iin, mubhlarla doymayp, bitmez tkenmez mubahlar brakarak, slmiyet'in hududundan dar taanlar, pheli ve haramlara uzananlar ne kadar bedbaht ve zavalldr. (mm- Rabbn) Mubhlar, lzm olduu kadar kullanmaldr. Bir insan, mubh yni slmiyet'in izin verdii eylerden, her istediini yapar, taknca mubh ilerse, bheli eyleri yapmaya balar. pheliler ise, haram olanlara yakndr. (mm- Rabbn) MCD (El-Mcid): cd eden, yoktan vr eden, yaratan mnsna Allah telnn isimlerinden. "Ben civaya baknca, bunu yaratann byklne hayran oluyorum. Buna ne trl hassalar vermi! Bunlar dndke, aklm bamdan gidiyor.Benim bulularm essen dnyda bulunan, fakat o zamna kadar insanlarn gremedikleri byk hrikalarn ancak, ufack bir ksmn meydana karmaktan ibrettir... Ben mcidim ha...! Hayr, asl mcid, asl yaratc ite O'dur, Allah'tr..." (Edison) MU'CZT (Mcizt): Mcizeler. Allah telnn peygamberlerine, peygamberliklerini isbt etmeleri iin ihsn etmi olduu hrikulde yni det d (olaan st) hller. Mcize kelimesinin okluk eklidir. (Bkz. Mcize) MU'CZE (Mcize): Peygamberlerden aleyhimsselm peygamberliklerine delil olarak Allah telnn izniyle meydana gelen hrikulde (olaanst) haller. Bir eyin mcize olabilmesi iin u artlar lzmdr: Allah tel o eyi mtd (allm) sebepler dnda yaratm olmaldr. Hrikulde (olaanst) olmaldr. Peygamber olan ztn

istediine uygun olmaldr. steyip de hsl olan mcize kendisini yalanlamamaldr. Mcize, peygamber olduunu sylemeden nce hsl olmamaldr. Bir peygamberin mmetinden meydana gelen hrikulde hller, kermetler o peygamberin mcizesidir. (mm- Rabbn) Peygamberler eratin emirlerini ve yasaklarn bildirirlerdi. mmetleri mcize isteyince; "Mcizeleri Allah tel yaratr. Bizim vazifemiz O'nun emirlerini bildirmektir" buyururlard. Allah tel dilerse mmetlere merhamet ederek, inanmalar, sedete kavumalar iin o anda mcize yaratrd. (mm- Rabbn) Allah tel her peygambere zamanlarnda nemli kabl edilen hususlarla ilgili mcize ihsn etmitir. Ms aleyhisselm zamnnda sihirbzlk yaygn idi. Allah tel Ms aleyhisselma as mcizesini ihsn etti. Ms aleyhisselmn ass byk ylan olup sihirbzlarn sihir letlerini yuttu. Bylece sihirbzlar, bunun insan gcnn stnde olduunu anlayarak Ms aleyhisselma mn ettiler. s aleyhisselmn zamnnda tb ileri gitmiti. Tabipler baarlaryla nrlerdi. Allah tel s aleyhisselma lleri diriltme ve anadan kr doanlarn gzlerinin almas mcizesini ihsn etti. Tabipler ciz kaldlar. Muhammed aleyhisselm zamnnda ise, Arabistan yarmadasnda irlik ve belgat san'at en yksek dereceye ulamt. Yazdklar ve okuduklar iirlerle birbirlerine nrlerdi. Allah tel Peygamber efendimize en byk mcize olarak Kur'n- kermi gnderdi. Kur'n- kermin cz, esizlii karsnda irler ciz kaldlar. Bir ksm Allah kelm olduunu inkr edip kfir olarak ldler. Bir ksm ise, Allah kelm olduunu anlayarak mslman oldular. (Ahmed Frk) Allah telnn detinin ve knunlarnn dnda yaratt mcizelerin meydana gelmesi iin, peygamberlerin aleyhimsselm diri olmas art deildir. ldkten sonra da Allah tel onlara mcize ihsn eder. (Abdlgan Nabls) Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem mcizeleri binden fazla olup bzlar unlardr:Mrc mcizesi, akk- kamer mcizesi (ayn ikiye blnmesi), mbrek parmaklarndan su fkrma mcizesi, Kbe-i muazzama iindeki putlarn mbrek parmann ireti ile yz st dmesi mcizesi, llerin diriltilmesi mcizesi, yarallara ve hastalara if verme mcizesi. (Harputlu shk Efendi) MUDREBE RKET: Ortaklardan bir ksmnn sermye vermesi, bir ksmnn da i yapmay zerine almas zerine anlama yaplarak kurulan irket, ortaklk. Mudrebe irketinde sermyenin; altn, gm veya baka geer para olmas lzmdr. Kr nceden szleilen oranda paylalr. Sermye, i yapanlara emnettir.Telef olursa demezler. (bn-i bidn) MUDILL (El-Mudll): Dallete dren, doru yoldan karp, eri yola saptran mnsna, Allah telnn Esm-i hsnsndan, gzel isimlerinden. Allah telnn isimleri ayn zamanda sfatlardr. Allah telnn Hd (hidyete kavuturucu) Mudll sfatlar vardr. nsanlardan bzlarna Hd, bzlarna Mudll sfat ile tecell eder. Niye byle olduunu biz bilemeyiz. (mm- Rabbn) MUFVADA RKET: Sermyedeki hisseleri, kr ve kullanma hakk, ortaklar arasnda eit olan ve ortaklarn mslman olmas ve herbirinin sermyesinden baka paras bulunmamas artlaryla kurulan bir irket. Msvat irketi. Mufvada irketinde ortaklardan herbiri, dier ortaklarn kefli ve veklidir. Ortaklar, irketin borlarndan ve teahhdlerinden (szlemelerinden) zincirleme olarak ve btn

mallar ile sorumludurlar. (Mecelle) Mufvada irketinde maln herhangi bir paras satlnca, paras ve kr btn ortaklar arasnda mterek (ortak) olur. (Avrupallar Mfvada irketini mslmanlardan alp, Kollektif irket demilerdir.) (bn-i bidn) MUGLATA: Hatl ve yanl sz, karsndakini yanltmak iin sz sylemek veya bu sretle sylenen sz. Safsata ve muglataya dayanan sophisme'i (insan her eyin ls kabl eden felsef dnce sistemini) kelm limleri iddetle reddetmilerdir. (Seyyid erf Crcn) MUN (El-Mun): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hikmeti cb, her eyin ihtiycn giderici, tamamlayc ve ltfuyla doyurucu. MUHABBET: Sevgi. Ar dknlk. Allah tel buyurdu ki: Benim iin birbirini sevenlere, benim iin biraraya gelip oturanlara, benim iin birbirini ziyret edenlere, benim iin birbirine verenlere muhabbetim vcibdir. (Hads-i kuds-Senullah-i Pn Pt) Benim muhabbetim; benim yolumda birbirine muhabbet edenler, hlis sevgi gsterenler ve benim sevgim urunda harcyanlar iin hak oldu. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Benim muhabbetim bir kulun kalbine girerse, azz ve cell olan Allah tel, onun cesedini atee haram klar. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Muhabbete, muhabbet denmesi; kalbde Allah telnn rzsndan baka her eyi mahv (yok)etmesindendir. (Eb Sad Eec) Eshb- kirm (Peygamberimizin arkadalar), Reslullah efendimizin muhabbeti uruna mallarn ve canlarn sarf eylediler (harcadlar). Makm ve mevkilerini terk eylediler. (mm- Rabbn) Muhabbet rzya (Allah'tan gelen her eyi beenmeye), rz da muhabbete dhildir. Rzsz muhabbet, muhabbetsiz rz olmaz. nk insan, ancak sevdiine rz olur ve rz olduunu sever. (Amr bin Osman Mekk) Kul, muhabbet makmna; Allah telnn sevdiklerini sevmek ve Allah telya dman olanlara dmanlk etmekle kavuur. (Abdullah bin Muhammed Mrtei) u muhabbet ok mhimdir:Birincisi, Allah tely sevmektir. Bunun almeti, ibdeti gnaha tercih etmektir. kincisi, kuvvetli bir mn ile Reslullah efendimizi sevmektir. Bunun almeti, Reslullah'n snnetine yapmaktr. ncs ise Allah iin m'minleri sevmektir.Bunun almeti, m'minlere eziyet etmemek ve onlara faydal olmaktr. (Hris el-Muhsib) Btn kazanlarma, mridlerime (hocalarma) ok muhabbet etmekle kavutum. Sedetin (mutluluun, kurtuluun)anahtar, Allah telnn sevdiklerini sevmektir. (Mazhar- Cn- Cnn) Muhabbet edene muhabbet edilir. Seven sevilir, unutmayan unutulmaz. (Ali Hfz Efendi) Muhabbetten Muhammed oldu hsl, Muhammedsiz muhabbetten ne hsl

(Bezm-i lem Vlide Sultan) Muhabbet-i Reslillh: Peygamber efendimizin sevgisi. Hazret-i Ali, muhabbet-i Reslillah makmnn en son derecesine ulam; cnn ve maln, O'nun yoluna fed etmitir. (Ahmed Frk) Mslman kimse, Eshb- kirmn (Reslullah efendimizi grp, sohbetinde yetien mbrek insanlarn) hepsini sevmeli ve iyi bilmelidir. Onlar sevmenin, muhabbet-i Reslillah demek olduunu bilmelidir. nk, Peygamber efendimiz; "Onlar seven, beni sevdii iin sever" buyurdu. Bir mslman iin, kurtulu yolu ancak budur. (Abdullah Sveyd) Muhabbet-i Ztiyye: Allah telnn ztna olan sevgi. Muhabbet-i ztiyye denilen sevgi hsl olunca, sevgilinin nmetleri ve elemleri (iyilik ve zdrablar), sevenin yannda eit olur. Bu zaman, ihls (her eyi Allah iin yapma) hsl olur. Rabbine ancak, O'nun iin ibdet eder; kendi nefsi iin deil. bdeti, nmetlere kavumak iin olmaz. nk ona gre, nmetlerle azblar arasnda bakalk (ayrlk, fark) yoktur. (mm- Rabbn) MUHABBETULLAH: Allah telnn sevgisi. Kim muhabbetullah, kendi muhabbetine tercih eder, stn tutarsa, Allah tel, halktan gelen meakkat ve skntlar hussunda ona kfi gelir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) slm dninde, en mhim maksd, muhabbetullah olduundan, Allah tel, her gn be vakitte nice kerreler zikr edilerek (htrlanarak), kalb kuvvetlendirilmektedir. Kalbin ve rhun kuvvetlenmesi, sevgiliye (Allah telya) kavumaya sebeb olur.Namaz klarken okunan yetler, tesbihler ve dular, Allah telnn bykln bildirir. Allah tel, bunlar okuyanlar severim ve onlara ok sevb veririm buyuruyor. Muhabbetullaha kavumak iin ve sevb kazanmak iin okunan ve yaplan eyler g olsalar da, mnl kimselere kolay ve tatl gelir. (mm- Gazl) MUHCR: 1. slmiyet'in balangcnda, srf mslman olduklar iin Mekkeli mriklerin zulm ve ikencelerine mruz kalp, dinlerini, mnlarn korumak iin, evlerini, mallarn ve mlklerini brakarak Reslullah efendimizin izni ile nce Habeistan'a, sonra Medne-i mnevvereye hicret eden Mekkeli mslmanlar. Muhcirin oulu muhcirn'dir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: nce mslman olanlardan, Muhcirlerin ve Ensrn nde gelenlerinden ve bunlarn yolunda gidenlerden Allah tel rzdr ve bunlar da Allah teldan rzdrlar. Allah tel bunlar iin, Cennetler hazrlad. Bu Cennetlerin altndan nehirler akmaktadr. Bunlar Cennet'te sonsuz kalacaklardr. (Tevbe sresi: 100) Du ordusunun askerleri, gaz ordusu askerlerinin rhu gibidir. Gaz ordusunun askerleri, onlarn kalplar, bedenleridir. O hlde, gaz ordusunun askeri, du ordusu olmadka, i baaramaz. nk, rhsuz bedene hibir yardmn ve kuvvetin faydas olmaz. Bunun iindir ki, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem gazlarnda ve skntl zamanlarnda, muhcirlerin fakirleri hrmetine Allah teldan yardm dilerdi. Askeri, ordusu olduu hlde, muhcirlerin

fakrlerini vesle ederek du ederdi. (mm- Rabbn) 2. Vatanndan ayrlm, terk etmi kimse. G eden. MUHADDS: Hads limi. ok sayda hads toplayp, senet ve metinleriyle ezberleyen, rvilerin cerh ve ta'dl (gvenilir olup olmadklar) noktasndan durumlarn bilen, bu ilimde ihtisas kazanp kitaplar yazm olan lim. Muhaddisin oulu muhaddisn'dir. Byk muhaddislerden mm- Buhr hazretlerinin rivyet ettii (naklettii) hads-i erflerden birka yledir: Hay (utanma) mndandr. mn olan Cennet'tedir. Fuhu ktlktr. Ktler Cehennem'dedir. Benden sonra, mrik olmanzdan (Allah'a ortak, e komanzdan) korkmuyorum. Dnyya dkn olarak, birbirinizi ldrmenizden, bylece gemi kavimler gibi helk olmanzdan korkuyorum. Yine byk muhaddislerden mm- Mslim hazretlerinin rivyet ettii hads-i erflerden bzs yledir: Allah tel, birinizin tvbesine, birinizin kayp hayvann bulduu vakit sevinmesinden daha ok sevinir. Kymet gnnde mslmanlardan bir ksm, dalar gibi gnhlarla gelirler de, Allah tel, onlarn o kadar gnhn af ve mafiret eder. MUHL: mkansz, mmkn olmayan. Muhammed aleyhisselma tam ve kusrsuz tbi olabilmek iin, O'nu tam ve kusrsuz sevmek lzmdr.Tam ve olgun sevginin almeti de, O'nun dmanlarn dman bilmektir. O'nu beenmeyenleri sevmemektir. Muhabbete (sevgiye) mdhene yni geveklik smaz. klar, sevgililerinin dvnesi olup, onlara aykr bir ey yapamaz. Aykr gidenlerle uyuamaz. Cem-i zddeyn muhldir. ki zd eyin muhabbeti bir kalbde, bir arada bulunamaz. ki zddan birini sevmek, dierine dmanl cb ettirir. (mm- Rabbn) MUHLAA: Kadnn mal karl kocasna kendini boattrmas. (Bkz. Hul') MUHLEFET: Kar gelme itat etmeme, uymamak. rde; nefsin arzularna muhlefet edip, onu Allah telnn emirlerine yneltmek ve kendisi iin Allah telnn takdr ettiine rz olmaktr. (Abdullah bin Muhammed Mrtei) Her ayrln balangc muhlefettir. Hocasna muhlefet eden bir kimse, artk onun yolu zerinde devm edemez; aradaki ilgi ve berberlik kesilir. Kalbi ile hocasna tirz eden (kar gelen) kimse, sohbetinden ve ilminden istifde edemez (faydalanamaz). O kimseye tvbe etmesi lzm olur. (Eb Ali Dekkk) Bir kimsenin mnzara ve muhlefet yaptn, sdece kendi grn beendiini, srarl bir tutum ierisinde olduunu grrsen, onun hsrnnn tamam olduunu bil. (Bill bin Sa'd) MUHLEFETN-LL-HAVDS: Allah telnn, ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde (ilerinde) yarattklarna, hibir bakmdan benzememesi. kil ve bli (akll ve ergenlik ana gelmi) olan kadn ve erkek her mslmann,

Allah telnn zt ve subt sfatlarn doru bilmesi ve inanmas lzmdr. Herkese ilk farz olan ey budur. Bilmemek zr olmaz, byk gnahtr. Allah telnn zt sfatlar yni ztna it olan sfatlar altdr. Bunlar; 1)Vcd; var olmaktr. 2)Kdem; varlnn ncesi, balangc olmamaktr. 3)Bek; varl sonsuz olmaktr, hi yok olmamaktr. 4)Vahdniyyet; ztnda, sfatlarnda, ilerinde orta benzeri olmamaktr. 5) Muhlefetn- lil-havds. 6)Kyam bi-nefsih; varl kendinden olup, hep var olmas iin, hibir eye muht olmamaktr.Bu alt sfatn hibiri, mahlklarn (yaratlmlarn) hibirinde yoktur. (Mevln Hlid-i Badd) MUHAMMED ALEYHSSELM: Allah telnn insanlara gnderdii son peygamber. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Muhammed (sallallah aleyhi ve sellem), peygamberlerden baka (bir ey) deildir. O'ndan evvel daha nice peygamberler gelip gemitir. imdi O lr yhud ldrlrse, kelerinizin stnde (gerisin geri) mi dneceksiniz. Kim (byle) iki kesi zerinde (ardna) dnerse, elbette Allah'a hibir eyle zarar yapm olmaz. Allah, kr (ve sebt) edenlere mkft verecektir. (l-i mrn sresi: 144) Muhammed (aleyhisselm) Allah telnn insanlara gnderdii peygamberidir. O'nunla birlikte olanlar kfirlere kar iddetlidirler. Biribirlerine kar pek merhmetlidirler. (Feth sresi: 29) Ben Muhammed'im. Ben Mh'yim ki, Allah tel benimle kfr yok eder. Ben Hir'im ki, halk kymet gn benim izimce har olunacak (toplanacak)tr. Ben kb'm ki, benden sonra peygamber yoktur. (Hads-i erf-slm limleri Ansiklopedisi) Muhammed aleyhisselm Allah telnn Resl yni peygamberidir. Habbi (sevgilisi)dir. Peygamberlerin en stn ve sonuncusudur. Babas Abdlmuttalib'in olu Abdullah, annesi Vehb'in kz mine Htun'dur. Mldn 571 senesi Nisan aynn yirmisine rastlayan Reb-l-evvel aynn on ikinci Pazartesi gecesi sabaha kar Mekke'de dodu. Babas O domadan nce veft etti. Alt yandayken annesi, sekiz yandayken dedesi veft etti. Sonra amcas Eb Tlib'in yannda byd. Yirmi be yanda hazret-i Hadce ile evlendi. Bundan drt kz iki olu oldu. Krk yanda btn insanlara ve cinne peygamber olduu bildirildi. sene sonra herkesi mna armaya balad. Elli iki yandayken bir gece Mekke'den Kuds'e ve oradan gklere gtrlp, getirildi. Mrc ad verilen bu yolculuunda Cennetleri, Cehennemleri, Allah tely grd. Be vakit namaz bu gece farz oldu. Mld'n 622 ylnda Allah telnn emriyle Mekke'den Medne'ye hicret etti (g etti). Veftna kadar slmiyet'i yaymaya ve insanlar iki cihn sedetine (mutluluuna) kavuturmaa alt. Hicr on bir (M. 632) senesinde Reb-ul-evvel aynn on ikinci Pazartesi gn leden evvel veft etti. Sal'y aramba'ya balayan gece yars, veft ettii odaya defn edildi. (bn-l-Esr, mm- Syt, Haleb, Abdlhak- Dehlev, Zerkn) Muhammed aleyhisselm beyaz idi. nsanlarn en gzeli idi. O her zaman dnynn her yerinde olan ve gelecek btn insanlardan her bakmdan stndr. Akl, fikri, gzel huylar, btn organlarnn kuvveti her insandan fazla idi. mm idi yni hi mektebe gitmedi. Kimseden ders almad, fakat Allah telnn bildirmesi ile her eyi bilirdi. (mm- Kastaln) Allah tel Cebril aleyhisselm adndaki bir melek ile Muhammed aleyhisselma Kur'n- kermi gnderdi. nsanlara dnyda ve hirette lzmlu ve faydal olan eyleri emr etti. Zararl olanlar yasaklad. Bu emirlerin ve yasaklarn hepsine slm dni veya slmiyet denir. Muhammed aleyhisselmn her sz dorudur, kymetlidir, faydaldr. Muhammed aleyhisselmn szlerinden birine inanmayan, beenmeyen kimse kfir (mnsz) olur. Muhammed aleyhisselm sevmek; btn sedetlerin (mutluluklarn), rahatlklarn, iyiliklerin

badr. O'nun peygamber olduuna inanmamak ise btn skntlarn, ktlklerin badr. (Tirmiz, Beyhek, mm- Rabbn,Seyyid Abdlhakm Arvs) Muhammed Sresi: Kur'n- kermin krk yedinci sresi. Muhammed sresi, Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). Otuz sekiz yet-i kermedir. kinci yetinde Resl-i ekremin ism-i erfi getiinden sreye Sret-l-Muhammed denilmitir. Ayrca yirminci yet-i kermede ktale (adam ldrmeye) iret olduu iin Sret-l-Ktal da denilmektedir. Srede Resl-i ekreme inanan ve Hakk'a uyan m'minlerin balanaca, bunlarn kavuacaklar Cennet nmetleri, cihddan kaanlarn Allah telnn gazbna urad, dny haytnn geicilii ve cimrilik yapanlarn kendilerine yazk ettii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Taber, Kurtub, Rz) Allah tel Muhammed sresinde melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Allah telnn yoluna gider, O'nun dnine yardm ederseniz, O da size yardm eder ve ayaklarnz doru yoldan ayrmaz. (yet: 7) Kim Muhammed sresini okursa, Allah telnn ona Cennet nehirlerinden iirmesi hak olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) Muhammed-l-Emn: "Doru szl ve gvenilir" mnsna Peygamber efendimizin lakab. Muhammed aleyhisselmn peygamber olduu kendisine bildirilmeden nce ve sonra hi yalan sylemedii, bunun iin de dmanlar arasnda bile Muhammed-l-emn adyla mehr olduu gne gibi meydandadr. slm dmanlarnn taknlklar gzlerini kr etmi ve o kadar karartmtr ki, bu ak hakkati saklayacak kadar alalmlardr. (mm- Gazl) Mkemmel bir insan olduunu btn dnynn tasdk ettii Muhammed aleyhisselma son derece drstl ve sadkati (doruluu) sebebi ile en byk dmanlar dahi Muhammed-l-emn derlerdi. (Krschner) Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem otuz be yandayken yaan yamur ve seller Kbe'nin duvarlarn ypratmt. Mekkeliler, biny yeniden in etmeye baladlar. Hacer-l-esved tan yerine koyma sras gelince; her kable onu koyma erefine kendisi kavumak istediinden aralarnda tartmalar byd. Drt be gn sren bu anlamazlk sebebiyle neredeyse kan dklecekti. Sonunda orada bulunanlar, Ben eybe kaps tarafndan ilk gelen kimsenin hakemliini kabl etmeye karar verdiler. O kapdan girecek kimseyi beklemeye baladlar. O srada Muhammed-l-emn lakabyla bilinen ve hep kendisine gvenilir dedikleri Muhammed aleyhisselm kapdan girdi. te Muhammed-l-emn O'nun hkmne rzyz dediler. Peygamber efendimiz bir rt zerine Hacer-l-esvedi koyup her kableden bir kiiye tutturarak ta yerine yerletirdi. Bylece byk bir anlamazlk Muhammed-l-emnin hakemliiyle son buldu. (Molla Miskn, bn-i Him, Abdlhak Dehlev) MUHANNES: lerini, szlerini, hareketlerini ve eklini kadnlara benzeten erkek. Muhanneslik yapanlar mel'ndur. Bunlar iin, hads-i erfte; "Kendilerini kadnlara benzeten erkeklere ve erkeklere benzeten kadnlara, Allah lnet eylesin!" buyruldu. (Abdlhak- Dehlev) slm hukkuna gre bir erkee hakret etmek kastyla; "Ey Muhannes!" diyen, ta'zr olunur (cezlandrlr). (bn-i bidn)

MUHARREF: Tahrif edilmi, deitirilmi, bozulmu. Allah tel peygamberleri araclyla insanlara yz adedi suhuf (forma), drd byk kitb olmak zere yz drt kitb gnderdi. Bu kitablarn bir ksmnn mevcdu kalmad, bir ksm ise tahrf edildi. Mevcdu bulunan kitablardan Tevrt ve ncl muharreftirler. Papazlar tarafndan deitirilmitir. Muharref olmayan tek ilh kitab Kur'n- kermdir. (Mevln Hlid-i Badd) Ms ve Y aleyhimesselmdan sonra, Buhtunnasar Bbil'den gelip Kuds' ald. Sleymn aleyhisselmn yapm olduu Mescid-i Aks'y ykt. Tevrtlar yakt, iki yz bin kiiyi ldrd, yetmi bin din adamn esir alarak Bbil'e gtrd. Daha sonra serbest braklan sriloullar, zeyr aleyhisselmdan sonra bozuldular. Tevrt' deitirerek muharref hle getirdiler. ncl de ilk eklinde olduu gibi saklanamad; hristiyan din adamlar tarafndan deitirildi. (Harputlu shk Efendi) Allah tel tarafndan bildirilen ilh dinler, muharref dinler ve muharref olmayan dinler diye ksmlara ayrlr. Yahdlik ve hristiyanlk muharref dinlerdir. Muharref olmayan tek din ise slmiyet'tir. (Harputlu shk Efendi) MUHARREM AYI: Hicr kamer yln ilk ay. Ramazan'dan sonra orularn en fazletlisi, Muharrem aynda tutulan orutur. Farzlardan sonra en fazletli namaz da gece namazdr. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Kim arefe gn oru tutarsa, iki senelik gnhna keffret olur ve kim de, Muharrem aynda bir gn oru tutarsa, her bir gn iin otuz gn sevb yazlr. (Hads-i erf-Tabern) Muharrem ay, Kur'n- kermde kymet verilen drt aydan biridir. Are, bu ayn en kymetli gecesidir. Allah tel, birok dular Are gn kabl buyurmutur. (Bkz. Are Gn). (Muhammed Rebhm) slmiyet'in ilk zamanlarnda ve slmiyet'ten evvel, Receb, Zilka'de, Zilhicce ve Muharrem aylarnda harb etmek haram idi. slmiyet'ten evvel Arablar, Receb veya Muharrem aylarnda harb edebilmek iin, aylarn yerini deitirir, ileri veya geri alrlard. Reslullah efendimiz, hicretin onuncu senesinde, doksan bin mslman ile ved hacc yapt zaman; "Ey Eshbm! Hacc tam zamnnda yapyoruz. Aylarn sras, Allah telnn yaratt zamandaki gibidir" buyurdu. (Ali Crcn) MUHARREM GECES: Muharrem aynn birinci gecesi, mslmanlarn hicr-kamer ylba gecesi. Muharrem ay, hicr kamer senenin birinci aydr. Muharrem aynn birinci gn mslmanlarn kamer senesinin, birinci gndr. Mslmanlar, kendi sene ba gecelerinde ve gnlerinde msfeha ederek, mektuplaarak tebrikleir. Birbirlerini ziyret eder ve hediyeleirler. Sene ban mecma ve gazetelerde kutlarlar. Yeni senenin, birbirlerine ve btn mslmanlara hayrl ve bereketli olmas iin du ederler. Bykleri, akraby, limleri evinde ziyret edip, dularn alrlar. O gn, bayram gibi temiz giyinirler. Fakirlere sadaka verirler. (M. Sddk Gm) MUHARREMT: 1.Yaplmas dnen yasaklanm, haram olan iler, haramlar. Muharremttan bzlar unlardr:nanmamak (kfr), kalp krmak, byklenmek (kibir), yalan sylemek ve yalanc hidlik etmek, ayplanmaktan korkmak, insanlar ekitirmek

(gybet), kskanlk (haset), kouculuk (nemmmlk), sz tamak, gsteri, alay etmek, kzmak, mnkaa etmek, isrf etmek, mstehcenlik ve fuhu. (Hdim) 2.Nikhlanlmas (evlenilmesi) dnen haram kimseler. Nikh dmeyenler. Yirmi be kadn muharremttan olup, bunlardan on sekizi ebed mahremdir. Yni lnceye kadar kendileriyle evlenilmez. (Saidddn Fergn) Erkein ve kadnn nikhlanp hi evlenemeyecei muharremttan olan kimselerin yedisi nesepten (soydan), yedisi stten, drd de shriyyet (evlilik) ile olan akrablardr. (M. Mevkft, M. Zihn Efendi) MUHSEBE: Hesblama, insann nefsini hesba ekmesi. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem; "Hesba ekilmeden evvel hesbnz grnz" emirleri ile, bz insanlar, her gn ve her gece yaptklar ilerden kendilerini muhsebe ediyor. Ben, hesbda onlar getim ve ilediklerimle berber, dndklerimde de kendimi hesba ekiyorum. (Muhyiddn-i Arab) Amellerden sonra muhsebe yapmaldr. Her gn yatarken, o gn yapt iler iin nefsi hesba ekmeli, sermyeyi, krdan ve zarardan ayrmaldr. Sermye farzlardr. Kr da, snnetler ve nfilelerdir. Ziyn ise, gnhlardr. (mm- Gazl) Yetmi iki kadar gzel huydan biri de, insann kendini her zaman muhsebe etmesidir. (Kudbddn znik) Allah'a ve hiret gnne mn olan herkesin, nefis muhsebesinde bulunmas, nefsini bir an ihml etmemesi ve btn ilerinde onu sktrp gz altnda bulundurmas lzmdr. nk, mrden geen her nefes, bah biilmeyen bir cevherdir. (mm- Gazl) Ey insanolu! Aza kanat et; maln hayrl yerlere harca, yoksulluktan korkma, rzkna Allah tel kefildir. Doruluktan kalbini ayrma, nefsini Allah iin muhsebe et; nk nefis, kendi arzlarn, sana faydal ve iyi gsterir. Hlbuki onlar aslnda gnhtr. lerini Allah'n rzsna uydur. hiret gnnn skntlarndan kurtulmak iin, kalbini Allah telya bala. (mm- Gazl) MUHASSER VDS: Hicaz'da, Min ile Mzdelife'yi birbirinden ayran ve haclarn Min'ya giderken durmamalar gereken yer. Haclar, Muhasser vdisinin bana ulanca, bir ta atm yeri hzla geer. nk buras Kbe-i muazzamay ykmak iin gelen Ebrehe'nin ordusunun durak yeridir. Mehr trihi Ezrk, Muhasser vdisinin be yz krk be arn olduunu sylemitir. (bn-i bidn) MUHAYYERLK: Satan ve satn alann al-veriten vaz geebilme hakk. Mteri iki veya maldan birini semek iin gnden fazla muhayyer olabilir. maldan fazlasn semek iin ise gnden fazla muhayyer olamaz. (Dmd) Bir kimse satn ald bir malda kusur bulsa, tam fiyat ile almakta veya red etmekte muhayyerdir.Satan rz olursa fiyatn drerek satn alabilir. (Dmd) MUHAYYRE (Dlle): det zamnn unutan kadn. (Bkz. Dlle) MUHZT: Kadnn ayn imma uymu olan erkein nnde veya hizsnda bulunmas.

Muhzt hlinde erkein namaz bozulur. (Tahtv) MUHBR- SDIK: Hep doru syleyici, doru haber verici mnsna Muhammed aleyhisselm. Muhbir-i sdk aleyhi minessalevti etemmh buyurdu ki: "Kymet gn, ehdlerin kann, limlerin mrekkebi ile tartarlar. Mrekkeb ar gelir." (mm- Nevev) Muhbir-i sdk ne bildirdi ise ve Ehl-i snnet limleri rahmetullahi tel aleyhim ecm'n kitablarnda ne yazd ise onlar yapmaa canla-bala almaldr. (mm- Rabbn) Muhbir-i sdk Muhammed aleyhisselm; "Helekel msevvifn." buyurdu. Yni; "Sonra yaparm diyenler helk oldular." (mm- Rabbn) MUHDS: Namaz abdesti olmayan kimse. Muhdisin Kur'n- kermi tutmas haramdr. Ezberden okumas cizdir, olur. Yataa abdestli girmek snnettir. (bn-i bidn) Muhdisin Kur'n- kermi yatakta, yatarak ezberden okumas cizdir ve sevbdr. Fakat ban yorgandan dar karmal ve bacaklar bititirmelidir. (Seyyid Alizde) Cnb ve hayzlnn cmiye girmesi harmdr. Muhdisin girmesi mekrhtur. (Molla Hsrev) MUHT (El-Muht): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). hta eden, eviren, ilmi her eyi kuatan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ndr. Allah telnn ilmi ve kudreti her eyi muhttir. (Nis sresi: 126) Allah tel muhttir, her eyi ihta etmitir. Fakat bu ihta, evirmek, bizim anladmz gibi deildir. (mm- Rabbn) MUHKEM: Salam klnm, tahkm edilmi. inde hkm bulunan, mns ak olan yet. oulu muhkemttr. (Bkz. Muhkemt) MUHKEMT: Kur'n- kermdeki mns ak, meydanda olan, anlalabilen yet-i kermeler. Muhkemin oulu. (Bkz. yet) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Ey Habbim!) Sana Kur'n', Allah tel inzl etti (indirdi). Onun bir ksm muhkemt olup, bunlar Kur'n'n essdr. Bir ksm da mtebihtir (mns aka belli deildir). Fakat kalblerinde erilik bulunanlar (muhkem yetleri brakrlar da) fitne aramak (hakk kartrmak, halk pheye drp doru yoldan saptrmak kastyla) ve isteklerine gre te'vil etmek (asl mnsndan baka mn vermek) iin mtebih olan yetlerine tbi olurlar. Halbuki onun te'vilini Allah teldan baka kimse bilmez. limde rsh shibi (derin) limler: "Biz ona inandk, muhkemi, mtebihi her biri Rabbimiz Allah tel tarafndandr, hepsi haktr (dorudur)" derler. Bunlar kmil (olgun) akl shiplerinden bakas dnemez. Yhut bunlardan yalnz kmil akl shipleri t kabl eder. (l-i mrn sresi: 7)

Muhkemt; slm bilgilerinin ve ahkmnn (hkmlerinin) kaynadr. (Ahmed Frk) Kur'n- kermdeki, hell, haram, namaz, oru, zekt ve hac gibi hkmlere it ksmlar muhkemttandr (mm- Syt) Muhkemt renmeden ve muhkemtn emirlerini yapp yasaklarndan kamadan, mtebihta mn vermeye kalkan childir. Hem de kendi cehlini anlamayan kara childir. (Ahmed Frk) MUHLAS: Devaml ihls shibi olan. Her eyi Allah telnn rzsyla yapan. (Bkz. hls) yet-i kermede melen buyruldu ki: blis; "Senin mutlak kudretine and olsun ki, onlardan (Allah telnn kullarndan) muhlas olanlar hri, hepsini mutlaka azdracam" dedi. (Sd sresi: 82, 83) Uramadan, zorlamadan, klfetsiz ele giren ihls, devamldr ve Hakk-ul-yakn mertebesinde ele geer. Devaml ihls shibi muhlastr. Muhlas olana, ibdet yapmak, tatl ve kolay olur. nk bunlarda, nefislerinin arzusu ve eytann vesvesesi kalmamtr. Byle ihls, insann kalbine ancak bir velnin kalbinden gelir. Muhlaslar ile ihls alarak elde eden muhlisler arasnda ok fark vardr. Tasavvuf yolunda ilerleyenlerin, ilimde ve amelde renmekle, anlamakla, hsl olan bilgiler, bunlara kef yolu ile hsl olur. Ameller, ibdetler kolayca, seve seve yaplp, nefisten ve eytandan hsl olan tembellik ve geveklik kalmaz. Gnahlar, haram olan eyler irkin, iren grnr. (mm- Rabbn) MUHLS: hls shibi. Niyetini ve ihlsn dzeltmeye uraan kimse. (Bkz. hls) Btn m'minler, ibdet yaparken, Allah tel emrettii ve beendii iin yapmaa niyet ediyorlar. Bylece ihls ile yapyorlar. Fakat btn ilerin, iyiliklerin hep ihls ile yaplmas ve bu ihlsn kalbden gelmesi lzmdr. bdetlere balarken yaplan niyet, ihls; zahmet ekerek, kendini zorlayarak hsl oluyor ve ksa bir zaman devm ediyor.Sonra kalbe nefsin arzlar geliyor. Muhlis, niyetini ve ihlsn devaml dzeltmee alr. (mm- Rabbn) MUHSAN: Evli veya dul olan iffetli mslman erkek. Evli olan iffetli kadna muhsana denir. yet-i kermede melen buyruldu ki: Bugn size temiz ve iyi eyler hell klnmtr. Kendilerine kitap verilenin (yahd, hristiyan vb.) yiyecei size helldir, sizin yiyeceiniz de onlara helldir. M'min kadnlardan muhsan olanlar ile daha nce kendilerine kitap verilenlerden muhsan kadnlar da, nmuslu olmak, zin etmemek ve gizli dost tutmamak zere mehirlerini vermeniz artyla size helldir... (Mide sresi: 5) Zin haddi iki eittir. Birisi muhsan olan kii iindir. Haddi (cezs) bir meydanda lnceye kadar talanmaktr. kincisi muhsan olmayan kimse iindir. Haddi (cezs) yz sopadr. (Molla Hsrev, Alddn-i Haskef) Dnyda yaplan iin karlnn nasl olacan, Allah teldan baka kimse bilmez. nsan bilgisi bunu anlyamaz. Mesel muhsan olan bir kimseyi kazf edene (zin laf atana) seksen sopa vurulmasn emreylemitir. (Ahmed Frk) slmiyet'te muhsan olan erkek veya kadna zin laf atmak byk gnahtr. (Alddn-i Haskef) MUHS (El-Muhs): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Btn

mahlktn saysn, miktrn bilen ve kendisine hibir ey gizli olmayan. Muhs ism-i erfini syliyen kimse, Allah telnn izniyle bakalarn cezbeder, itati altna alr. (Ysuf Nebhn) MUHSN: yilik ve ihsn eden. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (O takv shipleri ki); bollukta ve darlkta harcayp yedirenler, fkelerini yenenler, insanlarn kusurlarn balayanlardr. Allah muhsinleri sever. (l-i mrn sresi: 134) Sana nashat udur ki, drt huy ile huylan bylece muhsinler zmresinden (ksmndan) olursun. 1) Genilikte (zenginlikte) zekt, darlkta sadaka ver. 2) Gazb (fke) zamnnda gazbn ve hrsn yen. 3) Bakasnn aybn grnce, onu amayp, kapatmaya al. 4) Hizmetiye, ehline (hanmna) evld ve akrabya ihsn ederek onlar ho tut. (mm- Gazl) MUHTC: htiyc shibi. Akam evinde yiyecek bulamayacak derecede fakr kimse. Her kim ihtiycndan fazla bir suyu, muhtac olanlardan esirgerse, kymet gnnde Allah telnn kerem ve ihsnna kavuamaz. (Hads-i erf-Nasb-r-Rye) Ey falan! Dnydaki nasbin ne ise ve nerede olursa gelip seni bulacaktr. Sen ise, dnydaki nasbinden daha ok hirettekine muhtcsn. hiret nasbini, dny nasbine tercih et! Dny nmetleri geicidir. hiret iin elde ettiklerin ise, nerede olursa olsun senindir. (Mu'z bin Cebel) MUHTR: Serbest. Sz ve fiillerinde serbest olup, istedii gibi davranan ve dilediini yapan. Kullar istekli hareketlerini yapp yapmamakta muhtardrlar. Kul bir ii nce ihtiyr eder (ister) diler, Allah tel o ii yaratr. (Mevln Hlid-i Badd) Allah tel adle yni adlet yapmaa mecbr deildir. Mecbr olsayd, ilerinde muhtr olmazd. rdesi istei bulunmazd. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Muhtr Kavl: Bir mes'elede, bir mezhebin limlerinin ou tarafndan mezhebin iinde mevcd ictihdlardan (byk limlerin kitb ve snnetten kardklar hkmlerden) seilen ve bu seime gre stn tutulan ve fetvya ess alnan kavl, sz. Kitaba ve snnete yni Kur'n- kerme ve hads-i erflere uygun tikd (mn etmek) lzm olduu gibi, mctehidlerin (byk din limlerinin) kitb ve snnetten kardklar hkmlere uygun ileri yapmak da lzmdr. Mukallidlerin (mctehid olmayann), bir mctehide uymas yni bir mezhebe bal olmas lzmdr. Bulunduu mezhebin muhtr olan kavline uymaldr. (mm- Rabbn) MUHTRYYE: ia frkasnn kollarndan biri. Bu frkaya Keysniyye ve Bediyye de denir. Kurucusu Muhtr bin Eb Ubeyd es-Sakaf'dir. (Bkz. ia, Keysniyye) Muhtriyye frkas, mm- Zeynelbidn'e inanmad. mmiyye frkas Zeyd-i ehd'e,

smiliyye frkas da Ms Kzm'a inanmad. (mm- Rabbn) MUHTEKR: nsan ve hayvan yiyecek maddelerini piyasadan toplayp pahalannca satan kimse. Karaborsaclk yapan. (Bkz. htikr) Muhtekir ne fen bir kuldur. Allah tel fiyatlar ucuzlatrsa adamn keyfi kaar, ykseltirse o zaman ferahlar. (Hads-i erf-Tabern) Muhtekir mel'ndur. (Hads-i erf-bn-i Mce) Hazret-i Ali radyallah anh, bir muhtekirin saklad mallarn hepsini yaktrd. (mm- Gazl) MUHTESB: Eskiden slm devletlerinde iyilii emredip, ktl yasaklayan, engel olan ve cemiyette gzel ahlk ve fazletlerin korunmasna ve dn hkmlerin uygulanmasna, ar ve pazarlarn dzenine bakmakla vazfeli, ilim, fazlet ve kuvvet shibi kimse. (Bkz. Hisbet) Hisbet; iyilikler yaplmaz olduunda iyiliklerin yaplmasn emretmek, ktlkler yaplr olduunda yaplmasn nlemek, nehyetmektir. yet-i kermede de melen; "Sizden, insanlar iyilie aran bir cemat olsun ki, ma'rfu (yni kitab ve snnete uymay) emreder ve mnkeri (ktlkleri) yasak eder hlde bulunsunlar" (l-i mrn sresi: 104) buyrulmutur. Bu farz olan ileri yaptrmak muhtesibin grevidir. (mm- Mverd) Hads-i erfte; "Gnh ileyeni gren, eli ile mni olsun. Buna gc yetmezse, dili ile mni olsun" buyruldu. Emr-i ma'rf ve nehy-i mnkeri el ile yapmak hkmet adamlarna yni muhtesib ve kdlara, dil ile yapmak, din adamlarna, kalb ile yapmak da her mslmana farzdr. (Abdlgan Nabls) MUHY (El-Muhy): Allah telnn ism-i erflerinden. Yaratc, hayat verici, diriltici. El-Muhy ismi erfini syleyen kimsenin korktuu kimselerle arasnda lfet meydana gelir. (Ysuf Nebhn) MU'D (El-Mud): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Mahlkt (yaratlmlar) dnydaki hayatlarndan sonra ldrp, lmden sonra onlar tekrar dirilten, hayt veren. MU'N (El-Mun): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Yardm eden, yardmc. ie'den (r.anh) yle dediini rivyet ettik: "Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir savata idi. Dnp eve girdii zaman onu karladm ve elinden tutarak: "Sana mun olan ve sana ikrm eden Allah telya hamd olsun" dedim." (bn-i Snn) Allah tel shhat ve fiyet versin. Nefsin esiri olmaktan muhfaza buyursun. Elinizden geldii kadar Allah telnn emir ve yasaklarna sarlnz. Haram ilemekten, kt arkadatan ok saknnz. Allah tel muniniz olsun. (mm- Rabbn) MU'ZZ (El-Muizz): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Kullarndan bzlarn, madd ve mnev mlk ve saltanat vermek sretiyle, azz (stn) klan. El-Muizz ismi erfini akam namazndan sonra veya cum gecesi krk def syliyen, bakalarna heybetli grnr. (Ysuf Nebhn) MUKBELE:

Ramazn- erf aynda cmide her gn Kur'n- kermden bir cz (yirmi sayfa) olacak ekilde cematin huzrunda Kur'n- kerm okumak. Ramazan aynda mukbele sretiyle Kur'n- kerm okumak, orucun snnetlerindendir. (mm- Gazl) MUKADDERT: Allah telnn olacak eyleri ezelde (sonsuz ncelerde) bilip takdr ettii eyler, kader, aln yazs (Bkz. Kaz ve Kader) Kul yetmi sene Cennetliin ameli gibi amel eder. Hatt herkes onun Cennetlik olduunu syler. yle ki aralarnda (yni Cennet ile o kimse arasnda) mnev ynden bir kar fark kalmaz. Sonra mukaddert galebe alar da Cehennem ehlinin iini yapar ve Cehennem'e gider. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Slihlerden birisi yere yklm bir sarhoun yanndan geerken kendi hlini dnerek bbrlendi. Sarhoa gz ucuyla bile bakmaa tenezzl etmedi. Sarho ban kaldrarak lime dedi ki: "Ey iyi zt! Kavutuun bu nmete kret. Sakn byklenme. Zr kibirden (byklenmeden) mahrmiyet hsl olur. Birini zincire vurulmu grrsen glme. Senin de bana gelebilir. Mukaddertn belli olmaz. Belki bir gn sen de sarho olup yerlerde srnebilirsin." (Sd-i rz) MUKADDES: Mbrek, kutsal. Ayb, irkin ve kt eylerden uzak; temiz. Ey ihlsla Allah telnn yolunda bulunmak arzsunda olan sdk talebe! Zhir ve btnn (dn ve iini) temizle. Bu temizlik olmadka mukaddes ve ulv yksekliklere ulalamaz. (Necmeddn-i Kbr) Mukaddes dnimizi, anl ve erefli ecddmzn mbrek elleri ile yazdklar hlis ve afif (temiz) kitaplarndan okuyup renmelidir. (M. Sddk Gm) Mukaddes lem: Grlemeyen ve hissedilemeyen mn lemi. Mslmann birinci vazifesi tikd dzeltmektir. Ehl-i snnet vel-cemat limlerinin bildirdiklerine uygun olarak inanmaktr. kinci olarak lzm olan ey fkh bilgilerini renmek ve her eyi bu bilgiye gre yapmaktr. ki kanat gibi olan bu tikd ve amel elde edildikten sonra mukaddes leme umaldr. (mm- Rabbn) Mukaddes Kitablar: Allah telnn Cebril aleyhisselm vstasyla peygamberlerine gnderdii kitblar (Bkz. Semv Kitablar). Allah tel tarafndan nesh edilmi (hkm kaldrlm) ve kullar tarafndan deitirilmi mukaddes kitablara hakret etmek, alay etmek ve bunlar okumak, dinlemek ciz deildir. (Muhammed Hdim) MUKADDEST: Ta'zm ve hrmet edilmesi lzm olan eyler, kymetler. mnma ve mukaddestma saldranlar grnce st yapra gibi titriyorum. (mm- Rabbn) MUKADDM (El-Mukaddim): Allah telnn ism-i erflerinden: Mahlklardan (yaratlmlardan) bzsn bzsndan nce var ve yok eden; dilediini kendine yaknlatran, dilediini uzaklatran, kendisine

yakn kld meleklerini, peygamberlerini aleyhimsselm ve limlerini stn klan. Muhrebe nnda bir kimse el-Mukaddim ism-i erfini sylediinde kuvvet ve zafer bulur. (Ysuf Nebhn) MUKALLD: 1.Amelde, yaplacak ilerle ilgili konularda mctehid denilen derin lime tbi olan, uyan kimse. Mukallid olanlarn, mctehidin (Kur'n- kermden ve hads-i erflerden hkm karan limlerin) szne gre hareket etmesi vcibdir, gereklidir. (bn-i bidn) Bir mukallid ne kadar lim olursa olsun, nce gelmi mctehidlerin bildirdiklerinin dnda ayr bir ictihadda bulunamaz, yni hkm veremez. (bn-i Melek) Mukallidler iin dell, sened; fkh limlerinin yni mctehidlerin szleridir. (Muhammed Hdim) 2. nanlacak eylerin delillerini aratrmadan, anlamadan, sdece anasndan babasndan duyarak mn eden. Mukallidin mn sahhtir (dorudur). Bunlar, farz, vcibi, snneti, mstehb bilmez. Anasndan, babasndan grd gibi inanr ve ibdet eder. Bu gibilerin mnndan korkulur. (Kutbddn-i znik) 3. Fkh limlerinin yedinci derecesinde bulunan lim. Mukallid olan fkh limleri, mezheb immlarn taklid eder. Bu demektir ki, kendiliinden sz sylemez. Onun sz mezheb immnn syledii szdr. (M. Sddk bin Sad, bn-i bidn) MUKARREB: Yaknlatrlm. 1. Cennette dereceleri en yksek olan. mnlar ileride olanlar, Allah telya yaklamakta ileride olanlardr. Bunlarn hepsi mukarreblerdir. (Vka sresi: 10) eit fakir vardr.Birincisi, istemezler verince de almazlar. Bunlar lliyynde meleklerledir. kincisi istemez, verilince alrlar. Bunlar Cennet'te mukarreblerledir. ncs de ihtiyc olunca isterler. Bunlar sdklar olup, Eshb- yemn iledirler. (Bir-i Hf) 2. Tasavvufta, nefslerinin sevgisinden kurtulmu, kalbinde Allah teldan baka hibir eyin sevgisi kalmayan, yalnz Allah tely isteyen. Ebrrn iyilik olarak yaptklar, mukarrebler yannda gnh olur. (Hads-i erf-El-Hmil fil-Flk) Mukarrebler, Allah tel iin olmayan her eyden, yemekten, imekten, yatmaktan, sylemekten saknrlar. Bunlar, din iin niyyet etmedike hareket etmezler. bdete kuvvet kazanmak niyyeti ile yerler. Her szleri Allah iindir. (mm- Gazl) Mukarreb Melek: Allah telnn huzrunda bulunan melekler. Allah tel ile yle vakitlerim oluyor ki, o zamanlarda, aramza hibir mukarreb melek ve peygamber giremez. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Muhammed aleyhisselma verilmi olan din, gemi dinlerin hepsinin szlm kayma gibidir. Hak olan, doru olan bu dnin bildirdii her i, gemi dinlerde bildirilen amellerden,

ilerden seilmi alnmtr. Ayrca meleklerin ilerinden de seilmi alnm bulunmaktadr. Mesel, meleklerden bir ksmna rk etmek emrolunmutur. Biroklarna secde etmek, baka meleklere de kym, yni ayakta ibdet etmeleri emredilmitir. Bunun gibi, gemi mmetlerden bzsna yalnz sabah namaz emredilmiti. Bakalarna baka vakitlerin namaz emredilmiti. Gemi mmetlerin ve mukarreb meleklerin ibdetlerinden, amellerinden szlenleri, seilenleri bu dinde emredildi. Bunun iin, bu dni tasdk etmek, inanmak ve bu dnin emirlerine uymak, gemi btn dinleri tasdk etmek ve hepsine uymak olur. (mm- Rabbn) MUKVELE: Szleme, yazl szleme. Kirc, kir ile tuttuu yerin cretini demezse, mal shibi mukveleyi fesh edebilir (bozabilir). (Fetv-i Hindiyye) Mal shibi daha fazla kir veren birini bulunca mukveleyi bozamaz. (Hayrullah Efendi) MUKYADA SATII: Altn ve gmten baka, ayn (belli) olan bir mal yine ayn olan mal karlnda satmak. ki kile buday, yz yumurta karlnda satmak mukyada satdr. Byle satta, birbirine karlkl satlan mallar sz kesilirken tyin etmek (belli etmek) art olup, kabz etmek (ele geirmek) art deildir. (bn-i bidn) Mukyada satnda, satn alnan mala bedel olarak verilecek belli mal aynen vermek lzmdr. Mesel bir gm ka gsterip, u kak ile bu horozu satn aldm dese ka vermesi lzm olup, ayn arlkta ve ekilde ve ayn kymette baka gm kak veremez. (Ali Haydar Efendi) MUKAYYED: Kaytlanm, balanm; mutlak olmayan, bir sfat, hl, gye veya arta bal olan lafz (sz). Nis sresinin doksan ikinci yet-i kermesinde bir m'mini hat ile ldrenin, keffret (cez) olarak m'min bir kle zd etmesi, buna gc yetmezse, iki ay aralksz oru tutmas lzm geldii bildirilmitir. yet-i kermede kle kelimesi mukayyeddir. nk, m'min sfatyla kaytlanmtr. (Serahs) Mide sresinin seksen dokuzuncu yet-i kermesinde yemin keffreti iin bir kle zd etmek, yhut on fakiri doyurmak, yhut onlar giydirmek olduu, bu nden birini yapamayann gn ardarda oru tutmas cbettii bildirilmi, bylece; " gn oru tutma" ii ondan nceki eyden birine gc yetmeme art ile mukayyeddir. (Serahs) Mukayyed Mctehid: Mezheb immnn koyduu usl ve kidelere uyarak, dn delillerden (kaynaklardan) yeni hkm karan slm limi. Mctehid fil mezheb de denir. (Bkz. Mctehid) Mukayyed Su: Cinsi ve sfat birlikte sylenen ve herhangi bir eyle kaytlanm sular. (Bkz. M-i Mukayyed) Mukayyed sular iki trl olup, biri kavun, karpuz sular gibidir. Bunlar hilkaten (yaratl cb) byledirler. Dieri ise; mutlak su iken, daha sonra bir eyle karma netcesi mukayyed olmulardr. Et suyu, sabun suyu, safranl sulardr. Mukayyed su ile abdest ve gusl abdesti alnmaz. (bn-i bidn) Suyun ismi deimedii zaman, su koyu olursa, akcl kalmazsa, mukayyed su olur.

Akcl kalrsa, zellii deise bile temiz kalr. Faslye, nohut, yaprak, meyve ve otlarn souk suda kalarak, rengi veya kokusu, tad deien su byledir. (Alddn Haskef) MUKM: Doduu veya evlendii veya hep kalmak niyyeti ile yerletii yerde oturan veya 104 km ve daha uzak bir yerde giri k gnlerinden baka on be gn veya daha fazla kalmaya niyet eden kimse. Mlik ve fi mezheblerinde drt gn kalmaya niyet eden ve kendi memleketine giren mukm olur. Sefer olan kimsenin drt rek'at olan farz namazlar iki rek'at klmas Hanef'de vcib, Mlik'de snnet-i mekkede, fi'de efdl (iyi)dir. Sefer olann mukm olan imma uymas, Hanef'de, vaktin farzn ed ederken ciz, fi'de hem ed hem kaz ederken ciz, Mlik'de ikisinde de mekrhtur. (Abdurrahmn Cezr) MUKT (El-Mukt): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Beden iin grnen kuvvet, rh iin mnev kuvvet yaratan, her eye kuvvet veren. MUKST (El-Muksit): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Adlet shibi, zlimden mazlmun hakkn alan. El-Muksit ismi erfine devm eden, ibdette vesveseden kurtulur. (Ysuf Nebhn) MUKTED: ktid eden, uyan; namazda, iftith (balama) tekbrine yetiemeyen. mma uyanlar drt eittir. Bunlar; mdrik (iftith tekbrini imm ile birlikte alan), mukted, mesbk (imm, rek'atlerin birini veya ikisini kldktan sonra uymu olan) ve lhk (iftith tekbrini imm ile berber alm, fakat sonra abdesti bozulduundan, abdest alp, tekrar imma uyan)dr. (Kutbddn znik) Namazda; imm olsun, mukted olsun ve yalnz olsun, sbhneke okumak, snnettir. (Kutbddn znik) MUKTEDR (El-Muktedir): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Kudret shibi, her eye gc yeten. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Allah tel, her eye muktedirdir. (Kehf sresi: 45) Allah tel kymeti imdi koparmaya, muktedirdir. sterse u anda btn mevcdt (varlklar) yok etmeye gc yettii gibi btn varlklarn nihyete ermeyen bir sayda benzerlerini yaratmaya da kdirdir, gc yeter. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MULTEKT: Bir ocuu atlm olduu yerden alp kaldran. (Bkz. Lakt) MURBAHA: Satn alnan bir mal, al fiyatn syleyerek ve zerine kr koyarak bakasna rzs ile satmak. Murbaha satnda eklenecek krn belli olmas arttr. (bn-i bidn) MURD: 1. stenilen; arz edilen ey.

Sizden biriniz sefere kmak murd ettiinde kardelerine (ved edip) selm versin. Zr Allah onlarn dular sebebi ile o kimsenin hayrn artrr. (Hads-i erf-bn-i Mce) Allah, bir kula zilleti murd ettiinde, ona maln, binda, suda ve amurda harcatr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) lim renmeli ve faydal iler yapmaldr. Ahlk bozan kitaplar okumamal, zararl yaynlardan uzak durmaldr. yi huylarn faydalar ve haramlarn zararlar ve Cehennem'deki azblar hep hatrlanmaldr. Ml, mevki arkasnda koanlardan hibiri murdna kavuamamtr. Mal, mevkiyi hayr iin arayan ve hayr ilerinde kullanan rahata huzra kavumutur. (Hdim) 2. Tasavvuf yolunda bulunanlardan almadan Allah telnn yardm ve dilemesi ile yksek makmlara kavuanlar. ctib (ekilenler, istenenler) yolunun slikleri, yolcular. Murd olunanlarn ba ve sevilenlerin nderi Muhammed aleyhisselmdr. (mm- Rabbn) Tasavvuf yolunda bulunanlar ya mrd olurlar, ya murd olurlar. Mrdler; Allah telya yaknlk derecelerine ulamak iin riyzetler ve mchedeler ekerler (nefsin isteklerinden kanp istemediklerini yapmaya alrlar). Murdlar ise, nazl nazl okyarak gtrrler ve sknt ektirmeden yaknlk derecelerine ulatrrlar. (ihbddn Shreverd) Murd olanlar sevilirler, dvetlidirler, ekilirler ve ykseltilirler. Onun iin murdlar ok kymetlidirler. Murd olanlarn ba ve sevilenlerin nderi Muhammed aleyhisselmdr. (Ali Sincr) Murd- lh: Allah telnn murd; irde buyurduu, emrettii. Btn insanlara nce lzm olan ey, Ehl-i snnet (Reslullah ve Eshbnn yolunda olan) limlerinin kitablarnda bildirdikleri gibi bir mn ve tikd edinmektir. Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn yolunu bildiren, Kur'n- kermden murd- ilhyi anlayan bu byk limlerdir. Kymette kurtulu yolu bunlarn gsterdii yoldur. (mm- Rabbn) MURKABE: 1. Kontrol etmek, inceleyip vaziyeti anlamak. lmek zere olan eyde murkabe edin: Aln terledii, gzleri yaard ve dudaklar kuruduu vakit. Bu kendisine inen Allah telnn bir rahmetidir. Boaz sklm gibi horlarlar, yz kzarr, dudaklar kurur ve yalanrsa, bu da Allah teldan kendisine inen bir azbtr. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) 2.Kulun, btn hllerinde Allah telnn kendini grdn bilmesi ve O'nu unutmamas. Murkabenin balangc, Allah telnn insanlara olan yaknln kalbin bilmesidir. (Hris-i Muhsib) bn-i Mbrek hazretleri adamn birisine "Allah' murkabe et!" dedi. Adam bu nasl olur deyince; bn-i Mbrek; "Dim Allah' grr gibi ol!" buyurdu. (mm- Gazl) 3.Nefsi kontrol etmek, ondan gfil olmamaktr. Nefsin her an gzetilmesi, kontrol edilmesi lzmdr. Ondan gfil olursan, nefs, ehvet ve tembellii istemekle eski hline dner. Murkabenin ess, her yaptmz, her dndmz Allah telnn bildiini unutmamamzdr. nsanlar birbirinin dn grr. Allah tel ise, hem dn, hem iini grr. Bunu bilen kimsenin ileri ve dnceleri edebli olur. (mm- Gazl)

MURDR: Kendiliinden lm veya kasten besmelesiz kesilmi olan hayvan, le ve domuz eti gibi kendileri kat' yni kesin ve ak dell ile haram olan ey (Bkz. Le). Haram olduu aka bildirilmi bir eye hell diyen kfir olur. erb imek, domuz eti yemek ve murdr olan eylere hell demek byledir. (bn-i bidn) Hanef mezhebinde, bile bile Besmelesiz kesilen hayvan murdr olur. Murdr olan hayvan yemek haramdr. (Kn) MRS: Mrs brakan. Versetin olabilmesi iin mrisin veft, mrisin veft zamnnda vrisin hayatta olmas, verset sebebinin bilinmesi arttr. (Abdrred Secvend) Mrisi ldren ona vris olamaz. (Molla Hsrev) MS ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. l'l-azm ad verilen alt byk peygamberden biridir. Ykb aleyhisselmn soyundan, mrn adnda bir ztn olu, Hrn aleyhisselmn kardeidir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Vakt ki Ms (aleyhisselm) onlara Rab olduumuza dellet eden almetler, ak mcizeler ile geldi. Onlar; "Bu mcize diye gsterilen ey ancak uydurulmu, sihirden baka bir ey deildir. Biz bu sihri veya peygamberlik iddisn evvelki atalarmzdan iitmedik" dediler Ms (aleyhisselm) dedi ki: "Allah tel tarafndan kimin hidyetle (peygamberlikle) geldiini ve hayrl kbetin (Cennet'in) kime nasb olacan Rabbim ok iyi bilir. Zlimler asl felh (kurtulu) bulmazlar. (Kasas sresi: 36,37) Bir gn Ms aleyhisselm yolda giderken Allah tel kendisine nid edip; "Ey Ms! Ben kendisinden baka ilh olmayan Rabbin Allah'm" buyurdu. Ms aleyhisselm; "Buyur y Rabb! Emrine hzrm" dedi ve secdeye vard. Allah tel; "Ban kaldr y Ms!" buyurdu. Ms aleyhisselm ban kaldrd. Allah tel; "Y Ms! Arn glgesinde glgelenmek istiyorsan, yetimlere merhmetli bir baba gibi, dul kadna da onu muhfaza eden ve gzeten zevci (kocas) gibi ol. Y Ms merhmetli ol. Byle olursan sana da merhmet edilir. Cez verirsen cez grrsn. (Sa'leb) Ms bin mrn (aleyhisselm); "Y Rabb! Kullarnn en kymetlisi kimdir?" dedikte; gc yettii zaman affeden (mslman kimse)dir buyruldu. (Hads-i erf-Beyhek) Ysuf aleyhisselmdan sonra Msr'da yerleen ve oalan sriloullar, Msr'n yerli halk olan Kbtlerden ve bunlarn hkmdrlar olan Fir'avnlardan zulm ve hakret grdler. sriloullarnn doan erkek ocuklarn ldrdler. Bu srada dnyya gelen Ms aleyhisselm, annesi, Allah telnn emriyle bir beie koyup Nil nehrine brakt. Beik, Fir'avn'n saray nnden geerken, Fir'avn'n hanm siye Htun bunu alp bytt. Ms aleyhisselm krk yana gelince, sriloullarnn yanna gitti. Bir gn Msrl bir kptnin sriloullarndan birine ikence ettiini grd. Kurtarrken kaz sonucu kpt ld. Ms aleyhisselm, Fir'avn ve kptlerden ekinip Medyen ehrine gitti. Orada uayb aleyhisselmn kzyla evlendi. uayb aleyhisselma on sene hizmet ettikten sonra, Msr'a dnerken Tr danda Allah tel ile konutu ve peygamber olarak vazfelendirildi. Msr'a gelip, Fir'avn' dne dvet etti. Mcizeler gsterdii hlde Fir'avn ve kptler ona inanmadlar. Ms aleyhisselm sriloullarna serbestlik verilmesini istedi. Fir'avn kabl etmedi. Kfirlerin sular kan oldu, kurbaa yad, cild hastalklar ve gn karanlk oldu. Fir'avn bu

mcizeleri grnce korktu ve sriloullarna izin verdi. Ms aleyhisselm sriloullaryla birlikte Msr'dan kp Kuds'e doru giderken, Fir'avn piman olup, askerleriyle arkalarna dt. Kzldeniz'den on iki yol alp Ms aleyhisselm ve berberindeki sriloullar karya geti. Fir'avn geerken deniz kapand; Fir'avn, askerleriyle birlikte bouldu. Kzldeniz'den geip Tih sahrasna geldikleri srada Ms aleyhisselm, kardei Hrn aleyhisselm vekl brakp Tr dana gitti. Orada krk gn ibdet etti. Allah telnn kelmn iitti ve kendisine Tevrt kitb indirildi. Ms aleyhisselm Tr danda iken sriloullar Smir isimli, inanmad hlde inanm grnen bir mnfn szlerine aldanarak ve Hrn aleyhisselm dinlemeyerek altn buza heykeline taptlar. Ms aleyhisselm Tr'dan gelip bu hli grnce zld; Smir'ye lnet etti. sriloullar yaptklarna piman oldular, Ms aleyhisselma yalvarp,Tevrt'a gre ibdet etmeye baladlar. Ms aleyhisselm mmeti ile birlikte Lt glnn gney tarafna geti. U bin Unk adnda bir melk ile harb etti. era nehrinin dousundaki yerleri ele geirdi. Eriha ehri karsndaki daa kt. Ken'an ilini uzaktan grd. Bu srada kardei Hrn aleyhisselm veft etti. Ms aleyhisselm yerine Y aleyhisselm halfe brakp yz yirmi yanda veft etti. (bn-l-Esr, Abdlhk- Dehlev, Ninczde, Kis, Sa'leb) MUSALL: Namaz klnan yer. Namazgh. Eer imm, insanlar ile berber bayram namazn musallda klsa, her ne kadar saflarn arasnda ak veya genie yer olsa da, hepsinin namazlar ciz olur denilmitir. nk musall, insanlar iin namazn eds (yerine getirilmesi) hakknda mescid (namaz klnacak yer, kk cmi) hkmndedir. (Kdihn) Pdih olsan da derler "er kii niyyetine". Var, musallda yatan mevtya bak da ibret al! (slm Ahlk) Musall Ta: Namaznn klnmas iin, cenzelerin zerine konduu ta. Cenze musall tana konduunda, imm efendi; sultan da olsa, bey de olsa, paa da olsa er kii niyetine diye namaz kldrr. (M. Sddk Gm) MUSALL: Namaz klan, be vakit namazna devm eden. Musallnin yukarsnda veya karsnda veya sa ve sol ve arka taraflar hizsnda hayvan, insan resmi bulunmas, stnde veya elbisesinde insan veya hayvan resmi bulundurmas mekruhtur. (bn-i bidn) Musallye bir kimse selm verdikte musallnin eliyle veya bayla selma cevap vermesi mekruhtur. (bn-i bidn) Musall m'min veftnda gleryzl, nrlu ve parlak yzl olur. (Abdlhakm-i Arvs) MUSAVVR (El-Musavvir): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). En gzel srette ekil veren. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O Allah tel hlktr (varlklar yaratandr), brdir (var edendir), musavvirdir. En gzel isimler O'nundur. Gklerde ve yerde olanlar O'nun nn yceltmektedirler. O, azzdir, hakmdir yni glib olan O'dur, her eyi hikmeti zere yapandr). (Har sresi: 24) MSEV: Ms aleyhisselmn bildirdii hak dne inanan ve bu dne tbi olan kimse.

(Bkz.Msevlik) Allah tel, Msevlik dnini sriloullarna ve Msr'n yerli halk olan kbtlere gnderdi. Kbtler, Msevlik dnini kabl etmedikleri gibi kabl eden sriloullarna da zulm ve ikence yaptlar. Ms aleyhisselm Msevleri alarak Msr'dan kard. Bylece Fir'avn'n ve kbtlerin zulmnden kurtard. Ms aleyhisselmdan ve dier sril peygamberlerinden sonra Msevlik dni deitirildi. Ksmen bozulmu olan Msevlik zamanla asl hviyetini tammen kaybetti. Hatt bugn dnyda yahd olarak kalm olan on be milyon kadar insandan hakki Msevlik dnine ve onun kitb olan hakki Tevrt'a inanan kimsenin kalmadn ilm kaynaklar bildirmektedir. (M. Sddk Gm) MSEVLK: Allah telnn Ms aleyhisselm vstasyla sriloullarna gnderdii din. Mukaddes (ilh) kitab Tevrttr. s aleyhisselma kadar olan peygamberler bu dni insanlara tebli ettiler. s aleyhisselmn gelmesiyle Msevlik dninin hkm kaldrld. Ms ve Hrn aleyhimesselmdan sonra gelen Dvd, Sleymn, Zekeriyy ve Yahy aleyhimsselm da yine sriloullarna peygamber olarak gnderildiler ve insanlar Msevlik dnine dvet ettiler. Dvd aleyhisselma gnderilen Zebr kitab Msevlik dninin hkmn kaldrmad. Hatt onu kuvvetlendirdi. Msevlik dni s aleyhisselm zamnna kadar devm etti. s aleyhisselmn dni, Msevlii nesh etti yni hkmn kaldrd. Bundan sonra Msevlik dnine uymak ciz olmayp, Muhammed aleyhisselmn dni olan slmiyet gelinceye kadar s aleyhisselmn dnine uymak lzm oldu. Fakat sriloullarnn ou, s aleyhisselma mn etmeyip, Msevliin bozulmu ekli olan yahdlie uymakta inat ve srr ettiler. Muhammed aleyhisselmn getirdii slm dni de, s aleyhisselma bildirilen sevlik dninin ve brhim aleyhisselma bildirilen Hanf dninin hkmlerini kaldrd. Bugn Allah telnn rzsna kavuabilmek iin btn insanlarn slm dnine uymalar gerekmektedir. slm dninin hkm kymete kadar srecektir. (M. Sddk bin Sad) Peygamberimiz Muhammed aleyhisselma kadar gelen byk din yni Msevlik, sevlik ve slm dinleri, hep Allah telnn bir olduunu ve Allah telnn peygamberlerinin bizim gibi bir insan olduunu bildirmitir. (Harputlu shk Efendi) MUSHAF: Kur'n- kermin tammnn yazl olduu kitap. Mshaf da denir. mmetimin yapt ibdetlerin en kymetlisi Kur'n- kermi mushafa bakarak okumaktr. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) ey var ki, onlar dnyda bir yabanc gibidir. Zlimin yannda Kur'n- kerm, kt insanlar arasnda iyi bir kimse, bir evde durup okunmayan mushaf. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) Muhammed aleyhisselm, hireti terf ettii sene, halfe hazret-i Eb Bekr ezber bilenleri toplayp ve yazl olanlar getirtip bir hey'ete btn Kur'n- kermi kd zerine yazdrd. Bylece mushaf meydana geldi. Otuz bin Sahb, bu mushafn her harfinin, tam yerinde olduuna sz birlii ile karar verdi. (bn-i Hacer) Mushaf hi okumayp, hayr ve bereket iin evde saklamak cizdir. (Fetv-y Hindiyye) Mushaf yazmak ve hediyye etmek ok sevbdr. (Seyyid Abdlhakm) MUSBET: fet, bel, sknt. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki:

Ey insan! Sana gelen her iyilik, Allah telnn ihsn olarak, nmeti olarak gelmektedir. Her dert ve musbet de ktlklerine karlk gelmektedir. Hepsini yaratan, gnderen Allah teldr. (Nis sresi: 79) Size gelen bellar, musbetler, kabahatlerinizin, gnhlarnzn cezsdr. Bununla berber, Allah tel bir ounu da affederek musbete mrz (kar) brakmaz. (r sresi: 30) Kullarmdan herhangi birine; bedeninde, malnda veya evldnda bir musbet verdiim zaman bu musbeti sabr- ceml (gzelce sabrederek) karlarsa, kymet gn onun iin mzn kurmak ve defter amaktan (hesaptan) hay ederim. (Hads-i kuds-hy) Bir kimseye musbet eriince; "nn lillh ve inn ileyhi rcin" desin. Allah tel o kulun dusn kabl eder. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) M'minin ahlk; zenginlikte iktisad, genilikte kr, bel ve musbet zamnnda sabrdr. Musbete sabreden, ecir (mkft) ve sevba kavuur. (Sehl bin Abdullah) Musbet birdir. Musbetin geldii kii feryd eder, alayp szlarsa, musbet iki olur.Biri musbet, dieri sevbn gitmesi. Bu musbet ncekinden daha byktr. (Abdullah bin Mbrek) Musbete feryd eden, Allah telya kar gelmi olur. Feryd etmek, alayp szlamak bel ve musbeti geri evirmez. (akk-i Belh) Grdnz her musbet ve felket, kzgnln, zulm ve hakszlk etmenin cezsdr. (Abdlhakm Arvs) MUSKA: if yet ve dularnn yazl olduu, drlp balanm rukye. (Bkz. Rukye ve Mska) MUSTAFA: Seilmi mnsna, Reslullah efendimizin mbrek isimlerinden biri. M'min olanlarn oktur cefs, hirette vardr zevk sefs, On sekiz bin lemin Mustafs, Ad gzel kendi gzel Muhammed. (Ynus Emre) mmetim dedi sana n Mustaf, Ver salevt sen de na bul saf. (Sleymn elebi) MUTAFFFN SRES: Kur'n- kermin seksen nc sresi. Mutaffifn sresi, Mekke'de nzil oldu (indi.) Otuz alt yet-i kermedir. l ve tartda hle yapanlar ktleyerek balad iin sreye, Sret-l-Mutaffifn denilmitir. Srede, Allah tely inkr edenlerin ve gnhkrlarn urayaca Cehennem azb ile mn eden m'minlerin kavuacaklar Cennet nmetleri bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Taber, Rz) Allah tel, Mutaffifn sresinde melen buyurdu ki: Verirken noksan, alrken fazla lenlere ac azblar yapacam. (yet: 1) Kim Mutaffifn sresini okursa, kymet gn, sonunda misk kokusu brakan mhrlenmi saf bir iecekten Allah tel ona iirir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri)

MUTAHHAR: Temiz, temizlenmi mnsna Muhammed aleyhisselmn ismi. Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm altnc kat semda Mutahhar ismi ile anlr. (Molla Miskn Muhammed Mun) MUTAHHR: Temizleyici, temizleyen. Abdestte ve guslde kullanlm (M-i msta'mel denilen) su; Hanef, fi ve Hanbel mezheblerinde yalnz thir (temiz)dir. Fakat mutahhir deildir. Mlik mezhebinde ise, hem thir hem de mutahhirdir. (Abdlvehhb a'rn) MU'TEKF: 'tikf eden. Bir yere ekilip ibdetle megl olan. (Bkz. tikf) Mu'tekif, kalbini dny dncesinden ayrp kendini Allah telya teslim ederek hak derghna snm ve eytann ve nefsin mekrinden (aldatmasndan) Allah telnn himyesine girmi ve lisn- hl (hl dili) ile "Rabbim beni mafiret etmedike bu kapdan ayrlmam" demi olur. (Zihni Efendi) Mu'tekif, ibdet yerinden ancak ihtiy iin kar. nk zarret, mecbr ihtiyc sebebiyle kmaya izin vardr. (Molla Hsrev) MU'TEMED: 1. Szne gvenilir kimse. Hudeybiye gn, Tebk ve Buvat gazlarnda ve daha pekok yerde, susuzluk ba gsterince, Peygamber efendimizin mbrek parmaklarndan fkran sudan Eshb- kirm iip susuzluklarn gidermilerdir. Bu mcizeler, ok salam rivyetlerde mu'temed (gvenilir) siyer limleri tarafndan ittifakla (szbirlii ile) bildirilmitir. (Zerkn) Mslman, mu'temed insandr. Emnete hynet etmez. Eliyle diliyle kimseye eziyet etmez. (Sedet-i Ebediyye) 2. Mctehd limlerin dn bir mevzdaki szlerinden esas alnan kavl (sz), ictihad. MU'TEMR: mre yapan. (Bkz. mre) Mu'temir, mkt denilen yerde ihrm giyerken; "Y Rabb! Ben mre yapmak istiyorum. Bunu bana kolay ve kabl eyle diye du eder ve telbiye (Lebbeyk Allahmme Lebbeyk...) okur. (M. Zihni Efendi) MU'TEZLE (Mtezile): Hicr ikinci asrda Vsl bin At tarafndan kurulan ve akl, nakilden yni dn delillerden nde tutan bozuk frka. "Byk gnh ileyen kimse ne kfirdir, ne de m'mindir, iki menzile (yer) arasnda bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vsl bin At, hocas Hasen-l-Basr'nin ders halkasndan ayrld iin ayrlanlar mnsna Mtezile ad verilmitir. Bu frkaya Kaderiyye de denir. Mtezile frkas, akln gzel veya irkin demesini esas tutuyor. Allah telnn yaratt eylerin gzel veya irkin olmasnn seimini akla brakyor. Gzel olduu akl ile anlalanlar Allah tel yaratmaa mecbrdur diyor. Allah telnn insan aklnn gzel dedii eyleri yaratmaa mecbr olduunu sylemek kadar irkin bozuk sz yoktur. (Abdullah- Sveyd) Cebriyye frkasnn ikinci ksm olan Cehmiyye ile Mtezile frkas mrc yoktur, mrc

rydr dedi. Zamnmzda Mtezile frkasn takld edenler oalmaktadr. (Muhammed Rebhm) Eski felsefecilerden bir ksm, m'tezile frkasnn ou ve zndklar; cin ve eytanlara inanmad. "Cin; zek, dhi insan demektir. eytanlar da kt kimselerdir demektir" dediler. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Mtezile frkasnda olanlar insan diledii ii kendi yaratr dediler. Kaz ve kaderi inkr ettiler. (Mevln Hlid-i Badd) MU'T (El-Mu't): Veren, ihsn eden mnsna Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). MUTLAK: Kaytsz, artsz. Teklik, okluk veya herhangi bir vasf ile kaytl olmayan, dellet ettii (gsterdii) fertlerden (eylerden) her hangi birini ifde eden lafz (sz). Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: "... Kle zd etmektir." (Beled sresi: 13) (yet-i kermedeki "kle" sz mutlaktr. nk mslim veya gayr-i mslim, teklik veya okluk gibi herhangi bir ey ile kaydlanmamtr. Yeminini bozan kimsenin keffrete gc yetiyorsa, herhangi bir kle veya criye zd eder, hrriyetine kavuturur. Yhut zekt almas ciz olan erkek veya kadn on fakiri bir gn sabahl akaml olmak zere iki def doyurur veya on fakire bu deerde kuma, havlu, mendil, orap, amar gibi bir ey verir. Bu nden birini yapmayan fakir, gn ardarda oru tutar. (bn-i bidn) Mutlak Adlet: Bir eyi yerli yerine koymak. Kendi mlknde olan kullanmak. (Bkz. Adlet) lemleri yaratan Allah tel hkimler hkimi, her eyin asl shibi ve tek hlk (yaratcs)dr. Allah tel mutlak adlet shibidir. Onun iin insanlara gnderdii en son ve en kmil (stn ve eksiksiz) dinde mutlak adlet vardr. (Harputlu shk Efendi) Mutlak Fen: Allah teldan baka her eyin kalbden kp, isimlerinin bile unutulmas. (Bkz. Fen) Mutlak fen hsl olmadka, Hakk'n hd (yni Allah telnn kalbe tecellsi) mmkn deildir. (Ahmed Frk) Sonsuz kavumak ve devaml huzur ancak mutlak fendan sonra Bek-billah ile ereflenen kimseye nasb olur. (mm- Rabbn) Allah teldan baka eylere kle olmaktan bsbtn kurtulabilmek iin, mutlak fenya kavumak lzmdr. (mm- Rabbn) Mutlak Mctehd: Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi olan hkmleri ve mes'eleleri, ak olarak bildirilenlere benzeterek meydana karabilen derin lim. Ehl-i snnetin ameldeki mezheb immlarndan her biri. (Bkz. Mctehd) Fkh limleri yedi tabaka, yedi derecedir. En yksek derecesi dinde mctehid olanlardr. Bunlara mutlak mctehd denir. Drt mezheb immlar mutlak mctehdlerdir. (Kemlpaazde Ahmed bin Sleymn Efendi) Mutlak Nezr: arta bal olmayan adak. (Bkz. Nezr) Allah tel iin bir sene oru tutacam demek mutlak nezr olup, bunu sylerken kasd (niyyet) etmese de, sz arasnda dilinden ksa bile, yapmas vcibtir. nk, talkta

(boamada) ve adakta niyetsiz, dnmeden sylemek, cidd istiyerek sylemek gibidir. Hatt; "Allah tel iin bir gn oru tutmak zerime bor olsun" diyecei yerde; "Bir ay oru tutmak" diye azndan ksa, bir ay tutmas lzm olur. (Alddn Haskef) Mutlak Su: Yaratldklar hl (durum) zere bulunan sular. (Bkz. M-i Mutlak) Yamur, kar, deniz, gl, kuyu ve rmak sular mutlak sular olup, hem temiz hem de temizleyicidir. ilir, abdest ve gusl alnr. (bn-i bidn) Mutlak Vilyet: Evliylk. Vilyet, huss veya umm olur. Umm vilyet, mutlak vilyettir. Vilyet-i hssa (huss vilyet) de vilyet-i Muhammeddir ki, tam fen ve ekmel (en olgun)bekdr. Bunda nefs, rd ve marddir. (mm- Rabbn) Mutlak Zuhr: Bir kayda bal olmayan zuhr, akis. Bir eyin bir baka eyde grnmesi mesel insann aynada, Hakk'n, velnin kalb aynasnda tecell etmesi byledir. MUTMANNE: 1. tmnn bulan, rahatlayan, huzur ve skna kavuan. yet-i kermede melen buyruldu ki: Biliniz ki kalbler ancak Allah'n zikri ile mutmainne olur. (Ra'd sresi: 28) 2. slmiyet'in emirlerini yapp, yasaklarndan kanarak ve Allah tely zikrederek itminana huzur ve skna kavuan, phe ve tereddtlerden kurtulan nefis. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mutmainne nefs (Allah telnn nmetine kr ve ibdet mihnetine sabr eylemen sebebiyle) sen Rabbinin verdii nmetten rz ve Rabbin de senden rz olarak Rabbine dn. Haydi benim (slih) kullarmn arasna dhil ol (ve onlarla birlikte) Cennet'ime gir. (Fecr sresi: 27-30) Bir insan, ilerini yaparken, slm dnine uyarsa, nefsi, emmrelikten (nefsinin ktl emretmesinden) kurtulup mutmainne olur. Bu zaman ehveti ve gadab faydal olarak altrr. (mm- Rabbn) Kalbin temiz ve nefsin mutmainne olduunun almeti, bedenin slmiyet'e seve seve uymasdr. (Muhammed bin Kutbddn znik) Evliylk derecelerinin sonu, kulluk makmdr. Kulluk makmnn stnde hibir makam yoktur. Veller Hakk'a dorudurlar. Peygamberlik de hem Hakk'a hem de halka doru olup, birbirine engel olmaz. Evliynn nefisleri mutmainne olmu ise de bedendeki maddelerin ihtiya ve istekleri vardr. (mm- Rabbn) Nefs mutmainne olunca serkelii brakr ve azgnl kalmaz. (mm- Rabbn) MUVCEHE- SEDET: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem mbrek kabrinin bulunduu Hcre-i Sedetin (odann) kble tarafnda ziyret srasnda nnde durulan duvar. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem kabrini ziyret etmek isteyen kimse, Bb- Selm (Selm kaps) veya Bb- Cibrl'den (Cibrl kaps) Peygamber efendimizin mescidine girip minber-i erf yannda iki rek'at tehyyet-l-mescd (cmiye girince klnmas snnet olan) namaz, sonra iki rek'at da kr namaz klar ve du eder. Dudan sonra kalkp

edeble Hcre-i sedete gelir. Yzn Muvcehe-i sedet duvarna kar, arkasn kbleye dnerek, Reslullah'n mbrek yzne kar iki metre kadar uzakta edeble durur. Reslullah'n kendisini grdn, selmn, dularn iittiini ve cevap verdiini, min dediini dnr. "Esselm aleyke y Seyyid, Y Reslallah" diyerek ziyret esnsnda okunacak duy okur. Emnet olan selmlar syler. Sonra salevt okuyup, diledii duy okur. (Abdullah Msul, ernbll) MUVAHHD: 1.Allah telnn birliine inanan. Bir kimse, bakalar grmek iin ibdet eder veya Allah tel iin eder amm bakasnn grmesi de houna giderse veya ibdetinde bakasndan bir karlk, mesel bir ferin sz beklerse, o kimse irkten kurtulmu ve hlis muvahhid olmaz. (mm- Rabbn) 2.Tasavvufta, Allah teldan baka bir ey grmeyen, kendini ve bakalarn unutan. (Bkz. Tevhd) Muvahhidlerin gnlne Allah'tan baka bir ey gelmez. Kulaklar, Allah'tan baka bir ey duymaz. Gzleri, Allah'tan baka bir ey grmez. Her ne duyar ne grrse, ondan ibret alr ve Allah telnn bykln dnerek, O'na olan ballklar artar. (mm- Gazl) MUVAKKAT: Geici belli bir vakte bal. Yedi kadn vardr ki, bunlarla muvakkat olarak evlenilemez. Aradaki sebeb kalknca, evlenmek hell olur. Bunlardan bei, nikh sebebi ile haramdr. Bir adam, nikhlad (evlendii) kadnn kz kardei ile evlenemez. Nikhlad kadn lrse veya boarsa, bunun kzkardei ile evlenebilir. Bir kadn nikhnda iken, bu kadnn halas veya teyzesini veya kardelerinin kzn da nikhlamak haramdr. Evlenmesi muvakkat haram olan yedi kadndan altncs mrik yni kitapsz kfir olan kadndr. Mrik mslman olursa, evlenmek ciz olur. Yedincisi ise, hr kadn ile evli iken, criye (harpte alnan esir kadn) ile de nikhlanmaktr. (Mehmed Zihn) Muvakkat Nikh: Geici nikh. Bir adamn, yz sene de olsa, belli bir zaman sonra hanmn boama syleyerek, btn artlarna uygun yaplan ve harm olan nikh. (Bkz. Mt'a Nikh) Hacca gtrecek erkei olmayan bir kadnn, hacca gidebilmek iin, hacca gitmekte olan bir erkek ile evlenmesi ve hacdan gelince boanmas, muvakkat nikh olduu iin haramdr. (Abdlgan Nabls) Muvakkat nikh, drt mezhebde de haramdr. (Abdlvehhb- a'rn) MUVATT: mm- Mlik bin Enes hazretlerinin, derledii (toplad) hads kitb. Ktb-i sitte denilen, doru olduklar, btn slm limleri tarafndan tasdk edilmi olan alt hads kitbndan biri de Muvatt'dr. Bu kitb, ilk yazlan hads kitbdr. (Muhammed Thir, Abdlhak- Dehlev) MUZTAR: Skk, zor durumda olan, resiz. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Allah tel, size ly (Murdar hayvan), kan, domuz etini, bir de Allah'tan bakas iin kesileni, kesin olarak haram kld. Fakat kim bunlardan yemeye muztar kalrsa, (kimseye) saldrmamak ve haddi (lmeyecek miktr) gememek artyla, onun zerine

gnh yoktur. phesiz ki, Allah ok balayc ve ok merhmet edicidir. (Bekara sresi: 173) Muztar olana, piyasadaki en yksek deerinden gaben-i fhi ile yksek fiyata satmak fsiddir. (bn-i bidn) MBDELE: Bir eyi dier bir eyle deimek, deitirmek, sat. Sat, mal mala rz ile mbdele etmektir. (brhim Haleb) MBHELE: Lnetleme. Dar anlamda hazret-i s'nn ilh ve Allah telnn olu olduunu sylemekte srr eden ve bu inanlarnn yanl olduunu kabl etmeyen hristiyanlara, Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem); "... Gelin oullarmz, oullarnz, kadnlarmz, kadnlarnz, bizleri ve sizleri aralm, sonra hepimiz du edip, yalvaralm. (s aleyhisselmn durumu hakknda hangimiz) yalanc ise, Allah tel ona lnet etsin, diyelim" demesi emredilen l-i mrn sresinin altm birinci yet-i kermesi. Peygamber efendimize Necrn'dan bir hristiyan hey'eti gelmiti. lerinden ileri gelen kii Peygamber efendimiz ile konumaya balad. Sz arasnda s aleyhisselm iin bzan "Allah", bzan "Allah'n olu" bzan da; " tanrdan biridir" diyorlard. Peygamber efendimiz bunlar slm dnine dvet etti. Birka yet-i kerme okudu; mna gelmediler. "Biz senden nce mn ettik" dediler. Reslullah efendimiz; "Yalan sylyorsunuz! Allah'n olu var diyenin mn olmaz" buyurdu. Bir mddet daha konutular ise de, mslman olmayp ind ettiler. Bunun zerine Allah tel Peygamber efendimize onlar mbheleye armasn emretti. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem de onlara; "Bana inanmyorsanz, gelin sizinle mbhele edelim" buyurdu. Necrn'dan gelen hristiyan hey'eti ierisinde erhabl adnda biri; "Bunun peygamber olduu her eyden anlalyor. Bununla mbhele edersek, ne biz kurtulur, ne de bizden sonra gelenlerimiz kurtulur. Muhakkak bir belya urarz" dedi. Mbhele etmekten kandlar ve; "Y Muhammed (sallallah aleyhi ve sellem)! Biz senden rzyz. Ne istersen sana verelim. Eshbndan bir emn kimseyi bizimle berber gnder, vergimizi ona verelim" dediler ve gittiler. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Eer onlar mbhele etselerdi, maymuna ve hnzra dnerlerdi. Vdileri ate iinde kalrd. Allah tel Necrn', ahlisini, hatt aalar zerindeki kularn da helk ederdi" (Muhammed bin Hamz, Senullah Dehlev) MBREK: Bereketli, feyizli, hayrl, fidesi bol. Yanmdan ayrlma y Eb Bekr! Bedenime ve kalbime gelen her sknt, senin mbrek yzn grmekle hafifliyor. Seninle, kalbim kuvvetleniyor. (Hads-i erf-Meric-n-Nbvve) brhim aleyhisselm Mekke'ye geldi de; "smil nerededir?" diye sordu. smil'in hanm; "Ava gitti; buyursanz da, yemek yiyip su iseniz" dedi. brhim aleyhisselm; "Yiyeceiniz ve ieceiniz nedir?" dedi. smil'in hanm; "Tammz av eti, merbatmz (ieceimiz) de Zemzem suyudur" dedi. brhim aleyhisselm da; "lh! Bunlarn yiyip ieceklerini mbrek kl" diye du etti. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Kalbin huzur ve sknuna yardm eden her ey mbrektir. (mm- Rabbn) Kur'n- kermin her harfi mbrektir. (bn-i Hacer) Mbrek beldelere gittiinde kalbin uyank olsun. Orada Reslullah efendimizin ve arkadalarnn gezdiini, oturduunu unutma. O mbrek topraklarn kymetini bil... (Dvd

bin Sleymn Badd) Mbrek Geceler: slm dninin kymet verdii geceler. Kadir, Arefe, Ftr ve Kurban bayram ile Mevlid, Bert, Mi'rc, Regib, Muharrem, Are geceleri. (Bkz. lgili Maddeler) Mbrek gecelere sayg gstermelidir. Sayg gstermek, gnh ilememekle, ibdet yapmakla olur. Allah tel kullarna ok acd iin, bz gecelere kymet vermi, bu gecelerdeki, du ve tvbeleri kabl edeceini bildirmitir. Kullarnn ok ibdet yapmas, du ve tvbe etmeleri iin bu geceleri sebeb klmtr. (Muhammed Rebhm) Mbrek geceleri ihy etmeli, yni kaz namazlar klmal, Kur'n- kerm okumal; du, tvbe etmeli, sadaka vermeli, mslmanlar sevindirmeli, bunlarn sevblarn llere de gndermelidir. (Muhammed Rebhm) MBERET- FHE: Kadn ile erkein, plak olarak irkin yerlerini birbiriyle srtnmesi. Mberet-i fhie, erkein de kadnn da abdestini bozar. (brhim Haleb) MBD (El-Mbd): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Benzeri, nmnesi olmayan, varlklar yoktan var eden. MBECCEL: Yceltilmi, muhterem, azz, byk sayg gsterilen. (Bkz. Tebcl) Mevlid gecesi ve gn mbecceldir, mukaddestir, mkerremdir. erefi kymeti oktur. (Celleddn Abdurrahmn Kettn) MBELL: 1. Tebli eden, bildiren, duyuran. Dinleri, emirleri ve yasaklar koyan Allah teldr.Mbellii ise, Allah'n peygamberidir. (Seyyid Abdlhakm) 2. Ayn namaz imma tbi olarak klarken onun ald namaz tekbirlerini arka saflardaki cemate duyuran kimse. Mbelli olan kimsenin, ayn namaz klmas lzmdr. Ayn namaz klmayan, dardan birinin sesine uyan cematin namazlar olmaz. (bn-i bidn) Cematin yalnz immn sesine deil, ayn namaz klan mbelliin sesine uymas da cizdir. Byle olmayan seslere uyanlarn namaz olmaz. (Haleb, Dmd, bn-i bidn) MBER: 1. Kabirde, m'minlere sul soran melek. (Bkz. Mnker ve Nekr) 2. Mjdeleyici mnsna Peygamber efendimizin isimlerinden. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: phesiz biz seni hid, mbeir ve nezr (azb ile korkutucu) olarak gnderdik. (Feth sresi: 8) MBTED': Bid'at shibi. Dinde deiiklik meydana getiren, dinde olmayan bir eyi varm gibi gsteren, dinde eksiklik ve fazlalk olduunu syleyerek deiiklik yapan. Ehl-i bid'at. Mbtedi' ve ehl-i hev (isteklerinin esri), slmiyet'e deil, nefslerine uyarlar. Yetmi iki

sapk frka byledir.Bunlardan bzsnn tikd, kfre (dinden kmaya) sebeb olmaktadr. (bn-i Nceym) Mi'rcda Reslullah'n Mekke'den Kuds'teki Mescid-i Aks'ya gtrldne inanmayan mnsz olur. Gklere ve bilinmeyen yerlere gtrldne inanmayan ise, mbtedi' olur. (smil Hakk) Mbtedi'nin cenzesinde bulunan kimse, dnnceye kadar hep Allah telnn gadabndadr. (mm- Rabbn) Her mbtedi' ve sapk, kendi tikdn Kitab ve snnete uygun bilir ve kendi ksa ve eksik anlay miktrnca Kitab ve snnetten, uygunsuz mnlar karr. (mm- Rabbn) MBTED: Tasavvufta ve dier dn ilimlerde henz balangta olan. Byklerden biri buyurdu ki: Hce Ubeydullah- Ahrr hazretlerinin sevdiklerinden birkana yazm olduu mektblardan ve rislelerden meydana gelen Fkart kitab, balangta olan mrifetleri mbtedlere anlatmak iin yazlmtr. "nsanlara akllar erdii kadar syleyiniz!" gzetilerek yazlmtr. (mm- Rabbn) MCDELE: Karsndakinin chilliini veya hakszln ortaya koymak ve kendisinin akl, fazlet ve eref bakmndan stn olduunu isbt etmek iin iki kiinin bir ey zerinde tartmas. Haksz olduu hlde mcdeleden vazgeen kimseye Allah tel Cennet'in kenr yerinde bir ev in ettirir. Hakl olduu hlde mcdeleden kanan kimseye ise, Cennet'in ortasnda bir kk in ettirir. (Hads-i erf-Tirmiz, bn-i Mce) Mcdeleyi terkedin; zr onun kr azdr. Mcdeleyi terk edin, faydas az olduu gibi dostlar arasna hsmetin (dmanln) girmesine sebeb olur. (Hads-i erf-Tabern) Kardeinle mcdele etme, onunla alay etme, ona verdiin szden dnme! (Hads-i erf-Tirmiz) d (aa) kimselerle mcdele etme; seni zerler. Halm (yumuak) kimselerle mcdele etme sana kserler. (bn-i Abbs) Dostlar arasnda kin ateini en kuvvetli tututuran; mnkaa ve mcdeledir. (mm- Gazl) Mcdele Sresi: Kur'n- kermin elli sekizinci sresi. Mcdele sresi Medne'de nzil oldu (indi). Yirmi iki yet-i kermedir. Birinci yetinde geen Mcdele kelimesinden dolay sreye, Sret-l-Mcdele denilmitir. Srede; cemiyet ve mueret db (insanlarn birbirleri ile olan mnsebetlerinde tutacaklar yol) ve Resl-i ekremin aleyhinde gizli teebbslerde bulunan yahdler ile bunlarn destekileri olan mnfklarn (iki yzllerin) ktlendii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel, Mcdele sresinde melen buyuruyor ki: Allah telya ve kymet gnne mn edenler, Allah telnn dmanlarn sevmezler. O kfirler ve mnfklar, m'minlerin analar, babalar, oullar, kardeleri ve baka yaknlar olsa da, bunlar sevmezler. Byle olan m'minleri Cennet'e koyacam. (yet: 22) Kim Mcdele sresini okursa, kymet gn Allah telnn rz olduu kimselerden yazlr. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri)

MCHEDE: 1. alma, mcdele etme, urama, cihd etme. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Bizim urumuzda mchede edenlere gelince, elbette biz onlara yollarmz gsteririz. phesiz ki Allah, her hlde muhsinlerle (iyilik edenlerle) berberdir. (Ankebt sresi: 69) Gerek m'minler; Allah telya ve Reslne mn edip, sonra phe etmeyerek, Allah urunda mal ve canlaryla mchede edenlerdir. te sdk olanlar bunlardr. (Hucurt sresi: 15) oluk-ocuunun geimini hellinden te'mine alan, Allah telnn yolunda mchede eden gibidir. (Hads-i erf-hy, Msned-i Firdevs) Resl-i ekreme insanlarn en efdli kimdir diye sorulunca; "Can ve mal ile Allah yolunda mchede eden m'mindir" buyurdular. (Buhr ve Mslim) 2. Nefse zor gelen, nefsin istemedii eyleri yapma. Bir kimse bin sene ibdet etse ve skntl riyzetler ekse (nefsin istediklerini yapmama) ve sk mchede yapsa, eer bir peygambere (aleyhisselm) uymam ise, btn bu almalarnn bir arpa kadar kymeti olmaz. lde grlen serb gibi hibir eye yaramaz. Hibir i olmayan yni bir eye yaramayan uyku bile, mesel, gn ortasnda bir para uyumak (kaylle yapmak), o byklerin emrine uyarak yaplnca, onlara uymadan yaplan, bin sene ibdetten, mchededen kat kat daha kymetli olur. (mm- Rabbn) Alk ve nefisle mchede, hrika ve kermeti (olaanst eyleri) arttrr. Evliynn sohbeti ise, kalbe zikri yerletirir. Snnete (dnimizin emir ve yasaklarna)tbi olmay (uymay) kolaylatrr. (Seyfeddn Frk) bdet yapmaktan maksad; hem mchede yaparak, nefsi terbiye etmek, hem de kalbe ferahlk getirmek, kalbi Allah telaya balamak iindir. (Ali bin Emrullah) Hev (nefsin arzu ve istekleri) ancak mchede ile azalp yok olur. (Muhammed Hdim) MCHD: Allah yolunda din dmanlar ile arpan, cihd eden. Benim yolumda mchid kimse, benim uhdemdedir (zimmetimdedir). Rhunu kabzedersem onu Cennet'e vris ederim. Memleketine dndrrsem sevb veya ganimle (harpte alnan mallarla) dndrrm. (Hads-i kuds-Rmz-l-Ehds) Fseblillah (Allah yolunda) mchid olanlar en ufak bir zorlama ile bir senelik oru bedeli ve bir senelik gece ibdeti hak ederler. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Allah yolundaki bir mchidin hli, gndz oru tutup gece ibdet eden bir kimseye benzer. T ki dnnceye kadar. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Mchidlere ez vermekten Allah'tan korkun. Muhakkak ki Allah, peygamberlerine ilienlere gadab ettii gibi, onlar iin de gadab eder. Peygamberlerin dusn kabl buyurduu gibi, onlarn dusn da kabl buyurur. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) nsanlarn peygamberlik derecesine en yakn olan lim ve mchidlerdir. limler, peygamberlerin emirleri ile insanlar ird ederler. Mchidler ise, peygamberlerin emri zere silhlaryla harbederler. (mm- Gazl) Hi kimseyi gybet etmemeli, ekitirmemeli, gybet yapana mni olmaldr. Emr-i mrfu ve nehy-i mnkeri, yni nashati elden karmamaldr. Fakirlere, mchidlere, mal ile yardm etmelidir. Hayr, hasent yapmaldr. Gnh ilemekten saknmaldr. (Muhammed Ma'sm)

MCVR: Komu. Memleketini ve yurdunu terk ederek, zamnn Haremeyn-i erfeynde yni Mekke-i mkerremedeki Mescid-i Harm'da ve Medne-i mnevverede ise Mescid-i Neb'de (Peygamber efendimizin mescidinde) ibdetle geiren kimse. MCEDDD: Yenileyici, kuvvetlendirici. slm dnini kuvvetlendiren, bid'atleri yni slm dnine sokulmak istenen reformlar, hurfeleri skp atan ve snnetleri ortaya karan lim. Her yz senede bir mceddd zhir olur (ortaya kar). mmetimin ilerini yeniler. (Hads-i erf-Eb Dvd) Bu mmet, mmetlerin en iyisi olduu ve bu mmetin Peygamberi, peygamberlerin sonuncusu olduu iin, bunlarn limlerine, sriloullarnn peygamberlerinin mertebesi verilmitir. Peygamberlerin vazfeleri, bu limlere yaptrlmaktadr. Bunun iin her yz sene banda, bu mmetin limleri arasndan bir mceddd seerler. Hele bin sene geince, gemi mmetlerde bir l'l-azm peygamber gnderdikleri ve onun iini bir nebye (her yz senede bir gnderilen peygambere) brakmadklar gibi, bu mmette de, tam bilgili bir lim seilir. Bu zt, gemi mmetlerdeki l'l-azm peygamberlerin iini yapar. (Ahmed Frk) Ryda Reslullah efendimizi grdm. Bir minber (cmilerde hutbe okunan yer) zerinde, mm- Rabbn hazretlerini medh ederek (verek) yle buyurdu: "mmetim iinde onunla iftihr ediyorum (vnyorum). Allah tel onu, mmetim arasnda mceddd kld." (Mr Hsmeddn) Mceddd-i Elf-i Sn: Hicr ikinci bin ylnn yenileyicisi mnsna mm- Rabbn hazretlerinin lakab. mm- Rabbn hazretlerine ilk def, Mceddd-i elf-i sn ismini veren, zamnnn en byk limlerinden Abdlhakm-i Siyalkt'dir. (Muhammed Him-i Kem) Sultanlar iinde mer bin Abdlazz, din bilgilerinde mm- fi, tasavvufta (bir mslmann slm ahlk ile ahlklanmas iin lzm olan bilgileri ve yollar reten ilimde) Ma'rf-i Kerh, esrr (srlar, gizli) bilgilerinde mm- Muhammed Gazl, feyz vermekte ve kermetler gstermekte Abdlkdir-i Geyln, hads ilminde Cellddn-i Syt, tarkat, hakkat ve akid yni mnla ilgili bilgilerin inceliklerini aklamakta ve kalblere aktmakta mm- Ahmed Rabbn mceddd-i elf-i sn, mceddd idiler. Hepsi, slmiyet'in yaylmasna, kuvvetlenmesine hizmet ettiler. (Abdullah- Dehlev) mm- Rabbn mceddd-i elf-i sn, derin lim, byk vel idi. Mctehd yni Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm karan lim idi. slm limlerinin gz bebeidir. limlerin nderi, vellerin ba tc idi. Reslullah efendimizin gzel ahlkn aklayan bir derydr. mm- Rabbn'yi sevenler, m'min ve mttek olanlar yni Allah teldan korkup, haramlardan kaanlardr. Sevmeyenler mnfklar yni ii d baka, iki yzl olanlardr. slm memleketleri, hazret-i Mceddd'in feyz ve nrlar ile doldu. nsanda bulunacak her stnl, Allah tel mm- Rabbn mceddd-i elf-i sn hazretlerine vermitir. Vermedii yalnz peygamberlik makm kalmtr. (h- Dehlev) mm- Rabbn mceddd-i elf-i sn hazretlerinin buyurduu kymetli szlerden bzlar unlardr: bdetlerin hepsini kendinde toplayan ve insan Allah telya en ok yaklatran ey namazdr. lmek, felket deildir. ldkten sonra, bana gelecekleri bilmemek felkettir. Dnyy ele geirmek iin hireti vermek ve insanlara yaranmak iin Allah tely

brakmak, ahmaklktr. Kur'ndan, hadslerden sonra gelir eserin Rhlara if olan, o mbrek szlerin Bakumandansn sen vellerin, erlerin Ve Mceddd-i elf-i sn adn alan (M. Sddk Gm) MCEDDDYYE: Evliynn byklerinden mslmanlarn gzbebei mm- Rabbn hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Mceddidiyye bykleri buyurdular ki: "Allah telnn ahlk ile huylanmaa, Hakk-ul-yakn denir. Bu hl, insann urunu kaplaynca kalb nrlanr." (Abdullah- Dehlev) MCESSME: Kur'n- kermdeki mtebih (mns kapal) yetleri, zhir (grnen)mnsna gre aklayp, Allah telnn el ve yz gibi organlarnn bulunduunu, dolaysyla madde ve cisim olduunu iddi ederek doru yoldan ayrlan bozuk frka. Bu frkaya mebbihe de denir. (Bkz. Mebbihe) Allah telya madde diyen mcessime adndaki kfirler burada ok yanldlar. Allah tely insan eklinde, sretinde sandlar. Ahmak olduklar iin insanlarda olduu gibi, Allah telnn organlar, duygu letleri var dediler. Bylece doru yoldan saptlar. ok kimseleri de saptrdlar. (mm- Rabbn) Mcessime ve mebbihe frkalar; Allah tel cisim gibidir; Ar zerinde oturur, iner yrr eklinde inandklar iin mnsz olmaktadrlar. (ehristn) MCB (El-Mcb): Kullarnn dularn kabl eden mnsna Allah telnn Esm-i hsnsndan. Dert ve bellar gelince, Allah telya snmal, fiyet vermesi, kurtarmas iin du etmeli, O'na yalvarmaldr. Allah tel du edenleri, shhat ve selmet isteyenleri sever. O mcbdir. (mm- Rabbn) MCMEL: Bir aklayc tarafndan, aklanmadka mns anlalmayan kapal lafz (sz). Kur'n- kermde melen buyruldu ki: nsan, hrsl ve sabr az yaratld. (Meric sresi: 19) yet-i kermede hrsl ve sabr az mnsna olan "hel" lafz mcmel olup, ondan sonra gelen; "Ona bir sknt dokunursa, feryd eder. Ona hayr (mal) isbet ederse cimrilik eder" (Meric sresi: 20,21) yet-i kermeleri ile aklanmtr. (Serahs) Ahkm (hkmlerle ilgili) yetlerinin ekserisi, mcmeldir. Bunlarn ounu Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem aklamtr. Mesel, mcmel olan salt lafzn; "Ben nasl salt (namaz) klyorsam, siz de yle kln" buyurarak zh etmilerdir. (Serahs) Reslullah'tan (sallallah aleyhi ve sellem) ve Eshb- kirmdan (radyallah anhm) gelen haberlere ve limlerin tefsrlerine ve tefsr ilminin uslne bakmadan ve Kurey lgatn bilmeden ve hakkat (szn hakki, asl mns) ile mecz (hakki olmayan mnsn) dnmeden, mcmel, mufassal (geni mnsn), umm ve huss olanlar birbirinden ayrmadan ve yet-i kermelerin indirilme sebebleri gibi daha pekok eyi aratrmadan verilen mny, Allah telnn murd, kasdettii mn diye sylemek doru deildir. (Abdlhakm Arvs) MCRM:

Kfir. Gnhkr. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: (Ey nmetleri inkr eden kfirler!) Az bir zaman (lnceye kadar) dnyda, hayvanlar gibi yiyin, iin, zevk edinin. phesiz ki siz mcrimlersiniz. (Mrselt sresi: 46) Kymet gn, yni insanlar dirilip bir araya geldikleri gn, Allah telnn emriyle, Reslullah efendimiz, Kur'n- kermi gyet gzel ve tatl bir ekilde okur, m'minlerin (Allah'a ve Reslullah efendimize inanp mn edenlerin) yzleri gler ve sevinirler. Kur'n kerme inanmayanlarn yzleri gyet irkin olur. Bu anda bir nid (ses) gelir ki: "Ey mcrimler! imdi sizler ayrlnz!" denir. O zaman, herkesi byk bir korku alr... (mm- Gazl-Kymet ve hiret) Srt yni Cehennem'in zerine kurulacak kprden geemeyip den mcrimler, Cehennem hazenesine yni azb meleklerine teslim olunurlar. Alayp inlemee balarlar. (mm- Gazl) MCTEB: Seilmi mnsna, Reslullah efendimizin mbrek sfatlarndan. Eer mmet isen, ol mctebya, Uymalsn snnet-i Mustaf-y safya. (M. Sddk Gm) MCTEHD: ctihd makmna yni Kur'n- kermden, hads-i erf ve dier dn delillerden hkm karma derecesine ykselmi byk din limi. Btn slm ilimleri ve zamnn fen bilgilerinde sz shibi lim. (Bkz. ctihd) Yanlan mctehide bir sevb, doruyu bulana iki veya on sevb vardr. ki sevbdan birincisi, ictihd etmek (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm karma) sevbdr. kincisi, doruyu bulmak sevbdr. (Hads-i erf-Hadka) ctihd makmna varan limlerin kendi ictihdlarna (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden kardklar hkmlere) gre hareket etmeleri lzmdr.Baka mctehide uymalar ciz (uygun) deildir. ctihd, ibdet yni Allah telnn emri olduundan, hibir mctehid, dier mctehidin ictihdna yanl dememitir. (bn-i Nceym) Mctehid Fil-Mes'ele: Mezheb resinin (immnn) bildirmedii mes'eleler iin mezhebin usl ve kidelerine gre hkm karan slm limi. Mctehid fil-mes'elenin, kan mes'elelere it kard hkmlerin, mezheb reisinin koyduu esaslara uygun olmas arttr. Hassf, Tahv, Kerh, ems-l-eimme Hulvn, ems-l-eimme Serahs, Pezdev ve benzerleri olan derin limler, bu nc tabakadan olan mctehidlerdir. (Keml Paazde, Ahmed bin Sleymn) Mctehid Fil-Mezheb: Mezhebde mctehid; mezheb reisinin (immnn) koyduu usl ve kidelere uyarak, drt dellden (Kitb, yni Kur'n- kerm, snnet, icm', kys, (Bkz. lgili maddeler) hkm karan slm limi. Buna, mctehid-i mukayyed ve mctehid-i mntesib de denir. Eb Ysuf, mm- Muhammed eybn ve mm- a'zm'n bunlarn derecesindeki dier talebeleri, mctehid fil-mezhebdir.Bunlarn kardklar hkmlerden bzlar, mm- a'zam'n karm olduu hkmlere uymayabilir. ctihd derecesine ykseldikleri iin, kendi kardklar hkmlere uymalar arttr. (Keml Paazde Ahmed bin Sleymn)

Mctehid fil-mezheb olan mm- Muhammed eybn, din bilgilerinde bin kadar kitb yazmtr.Talebesinden olan mm- fi'nin annesini nikh ettii iin, veft edince, kitblar mm- fi'ye kalarak, onun bilgisinin artmasna vesle olmutur. Bunun iin mm- fi; "Yemin ederim ki, fkh (dn hkmler konusundaki) bilgim, mm- Muhammed'in kitablarn okumakla artt. Fkh bilgisini derinletirmek isteyen, Eb Hanfe'nin talebesi ile berber bulunsun" buyurdu. (Ahmed Zhd) Mctehd fil-mezheb olan lim, kendi mezheb immna uymaz. Kendi re'yi ile fetv (dn sullere cevb) verir. Fakat dellleri, mezheb immnn usl ve kidelerine gre arar. Bu kidelerin dna kmaz. (mm- Syt) Mft, mutlak mctehid deilse (Bkz. Mft), mctehid fil-mezheb olmas lzmdr. Byle olmayana mft denilmez, nkil dn hkmleri, fetvlar nakleden denir. (bn-i bidn) Mctehid-i Fi-er': Dn hkmleri, Kur'n- kerm ve hads-i erflerden karrken, kendine mahss kide ve usl koyan mezheb shibi mctehid. Buna mctehid-i mutlak da denir. (Bkz. Mctehid-i Mutlak) Drt mezhebdeki fukah (dn hkmleri bildiren fkh limleri), yedi derecedir.Birincisi, mctehid-i fi-er' olan tabakadr. Drt mezhebin immlar byledir. (Ahmed Cevdet Paa) Mctehid-i Mukayyed: Mezheb immnn koyduu usl ve kidelere uyarak, delllerden yeni hkmler karan slm limi. Mukayyed mctehid. (Bkz. Mctehid fil-Mezheb) Mslmanlar, ya mctehid (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden mn, hkm karan slm limi) olur, yhut ictihd derecesine ykselmemitir. Mctehid de, ya mutlak mctehid (Bkz. Mctehid-i Mutlak) olur, yhut mctehid-i mukayyed olur. Mutlak mctehidin, baka bir mctehidi takld etmesi ciz deildir. Kendi ictihdna uymas lzmdr. Mukayyed mctehidin ise, bir mutlak mctehidin mezhebinin usllerine uymas vcibdir (gereklidir). Bu usllere uyarak yapaca kendi ictihdna (hkmne) uyar. (Abdlgan Nabls) Mctehid-i Mutlak: Dn hkmleri, Kur'n- kermden ve hads-i erflerden ve dier dn delillerden (kaynaklardan) istinbt ederken, karrken kendine mahss kide ve usl koyan mctehid. Buna, mctehid fi-er' ve mctehid-i mstekl de denir. Drt mezhebin immlar, mctehid-i mutlaktr. Bu drt immdan sonra mctehid-i mutlak yetimedi. Hibir lim mctehid-i mutlak olduunu iddi etmedi. Yalnz,Muhammed Cerr-i Taber bu iddida bulundu ise de, hibir lim bu szn kabl etmedi. (mm- a'rn) Hicretin drt yz senesi getikten sonra mctehid-i mutlak yetimedii iin, bu trihten sonra gelen limleri takld etmek ciz deildir.Bu trihten evvel yetimi olan bir mctehidin mezhebini renmek iin, limlerin szbirlii ile kabl ettikleri slm hkmleri bildiren fkh kitablarn okumak lzmdr. (mm- Menv) Nis sresinin, elli sekizinci yetinde melen; "Uyuamadnz din ilerinde, Kitba (Kur'n- kerme) ve Snnete (Hads-i erflere) mrcaat edin" buyrulmaktadr. Bu emir, mctehid-i mutlak olan lime uymak iin emirdir. (Mahmd bin Abdlgayyr Pivr) Mctehid-i Mntesib: Mezheb resinin (immnn) koyduu usl ve kidelere uyarak, edille-i er'iyyeden (drt ana dellden) hkm karan slm limi. Buna, mctehid fil-mezheb (mezhebde mctehid) de denir. (Bkz. Mctehid fil-Mezheb) Mctehid-i mntesib, dell aramakta ve hkm karmakta, mezhebinin immn takld

etmez. Fakat dellleri, mezheb immnn kidelerine gre arar. mmnn yolunda, mezhebinde olduu iin, onun mezhebinde olduu sylenir. (Bedreddn Zerke) Mctehid-i Mstekl: Kur'n- kermden ve hads-i erflerden dorudan hkm karabilen ve kendine mahss kide ve usl koyan mezheb shibi mctehid. Buna, mutlak mctehid de denir. MD: Sekiz yz yetmi be gram arlnda bir arlk birimi. mmetimden herhangi biri Uhud da kadar altn sadaka verse, Eshbmn bir md arpa sadakasna verilen sevba kavuamaz. (Hads-i erf-Savik-l-Muhrika) Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselm, bir md su ile abdest alr, bir sa' (4.2 litre) su ile gusl ederdi. (bn-i bidn) MDHENE: Aldatmak, iki yzllk etmek, hle ve yaclk etmek. Kudreti olduu, gc yettii hlde dindeki geveklii sebebiyle haram ileyene mni olmamak. Sklmadan aka harm ileyen kimseyi gbet etmek ciz olduu gibi, erlerinden korunmak iin bunlara mdr etmek de cizdir. Fakat mdr, mdhene eklini almamaldr. (Hads-i erf-Berka) Haram ileyene veya yannda bulunanlara olan saygs, yhut dne olan ballnn geveklii, mdheneye sebeb olur. Dnine veya dnysna veya bakalarna zarar olmad zaman, haram ve mekrh ileyene mni olmak lzmdr.Mni olmamak, susmak harm olur. Mdhene etmek, haram ilemee rz olma gsterir. (Muhammed Hdim) Muhabbete mdhene smaz. (mm- Rabbn) Mdhene edenlerin kabirden maymun ve hnzr eklinde kalkacaklar hads-i erfte bildirildi. (Seyyid Alizde) MDR: Dni ve dnyy zarardan kurtarmak iin, dny menfaatinden vermek veya bely dny menfaati ile savmak. Allah tel bana, farzlar yerine getirmeyi emrettii gibi, insanlara mdr etmeyi de emretti. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Mdr ederken tatl dilli ve gler yzl olmak lzmdr.Talebeye ders verirken de mdr yaplr. (Muhammed Hdim) Dmandan ciz duruma dersen, mdr ederek latfe yolunu tut. nk latfe kalb kazanr. (mm- Mverd) nsanlar ksmdr: Bir ksm gd gibidir. Herkese, her zaman lzmdr. kinci ksm, ila gibidirler. htiya zamnnda lzm olur. nc ksm, hastalk gibidir. Bunlara ihtiy olmaz. Fakat kendileri insanlara musallat olurlar, bularlar. Bunlardan kurtulmak iin, mdr etmek lzmdr. (mm- Gazl) Dostlara mrvvet (mertlik), Dmanlara mdr etmeli. (S'd-i rz) MDDESSR SRES: Kur'n- kermin yetmi drdnc sresi.

Mddessir sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Elli iki yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen Mddessir kelimesinden dolay sreye, Sret-l-Mddessir denilmitir.Mddessir; rtsne brnen, demektir. Srede, Peygamber efendimize; inkr yolunda olanlar uyarmas, Allah tely tekbir etmesi, yceltmesi, sabrl olmas vs. emredilip, inkrclarn urayacaklar cezlar bildirilmi, iyilerle ktlerin mukyesesi yaplmtr. (bn-i Abbs, Katde, Rz, Kurtub) Allah tel Mddessir sresinde melen buyuruyor ki: Ey rtye brnen (Muhammed)! Kalk da bildir! Rabbini tekbr et! Giydiklerini temiz tut! Kt eylerden sakn. Yaptn iyilii ok grerek baa kakma! Rabbin iin sabret. (yet: 1-7) Kim Mddessir sresini okursa, Allah tel, Muhammed'i (aleyhisselm) tasdk (inanan) ve tekzb edenlerin (inanmayanlarn) adedinin on kat sevb verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) MDEBBER: zd olmas yni serbest braklp, hrriyetine kavumas, efendisinin veftna (lmne) bal klnan kle. Byle olan kadna mdebbere denir. unlara zekt verilmesi ciz deildir: 1)Deliye, 2)Kfire, 3)Zenginlere, 4)Usl (Baba-dede) ve furuna (ocuuna, ocuunun ocuklarna), 5)Zevcesine (hanmna), 6)Klesine, 7)Muktebesine, yni efendisine belirli bir miktr para vermekle zd olacak klesine, 8)Mdebberine, 9) Kadnn kocasna zekt vermesi ihtilfl olup, esahh olan (en dorusu) vermemektir. 10)Bir kimseyi yabanc sanarak, evld ksa ve mslman sanarak kfir ksa, bunlara zekt verilmez ise de, bilinmeyerek verilmi ise, esahh olan ide edilmez. Meyyitin (lnn) kefeni iin de zekt verilmez.Bir kimse zektn fakirden alacana da sayamaz. (Kudbddn znik) MDELLES HADS: Reslullah efendimizin hads-i erflerini toplama iinde, batan yalnz birinci rvisi (rivyet edeni, nakledeni) bildirilmeyen hads. (Bkz. Hads) MDERRS: Medreselerde ders veren retim yesi, profesr. Osmanllarda mderris tyininde, vcd, zihin ve karakter zelliklerine baklr, sempatik, akll, kltrl, anlayl, adletli, iffetli, cmerd ve gz-gnl tok olmasna dikkat edilirdi. Hl ve hareketlerinin, huyunun gzel olmas her hli ile talebelerine rnek olmas arzu edilirdi. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) Selhaddn Eyyb Ftm sapklarn Msr'dan temizleyince, mm- fi'nin trbesinin yanna bir medrese yaptrp, Mecmeddn Hubun'yi mderris tyin eyledi. (bn-i Hallikn) Kara elebi diye tannan Muhammed bin Hsmeddn Abdullah, mderrislii mddetince Muhammed aleyhisselmn yolunu, dn-i slm'n yksek hkmlerini talebelere en gzel bir ekilde anlatt ve retti. (Mecd Efendi) MDRK: Cematle namaz klarken iftitah (balama) tekbirini immla birlikte alan, namaza immla birlikte balayan ve namazn bandan sonuna kadar imma uyan, birlikte klan. MDRKE: drak edici, anlayc, bilici kuvvet. nsan rhu, yalnz insanlarda bulunur. Bu rhun da iki kuvveti vardr. nsan, bu iki kuvvet

ile hayvanlardan ayrlmaktadr. Bu iki kuvvetten birisi idrk edici olan Kuvve-i lime ve mdrike denilen bilici kuvvettir. kincisi, hareket kuvvetidir. (Ali bin Emrullah) Mdrike kuvvetleri tr. Biri, grnen his organlarndaki kuvvetler olup, bunlar insanda bulunduu gibi, hayvanlarda da vardr. kincisi, akl kuvvetleri olup, hiss-i mterek, hfza, vhime, mtesarrfa ve haznet-l-hayl denilen grnmeyen be his organndaki kuvvetlerdir. Bu kuvvetler insanlara mahsstur. Hayvanlarda yoktur. ncs mnev kuvvet olup, insanlarn havssna, yksek olan seilmi kimselere mahsstur. Mnev kuvvetle anlalan eyler, akl ve his kuvvetleriyle anlalamaz. Akl kuvvetleriyle anlalan eyleri, insan, hayvanlarn en stn olan ata, senelerce urasa anlatamaz. Bunun gibi, mnev kuvvetle anlalanlar, mesel mrifetullah, Allah tely tanmay, bu seilmiler, baka insanlara senelerce sylese, onlar anlyamaz. Bunlardan daha yksek seilmilerin seilmileri vardr. Bunlardan da daha stn nebler, neblerden daha stn resller, bunlardan da stn l'l-azm dereceleri vardr.Bunlarn stnde de kelmiyyet, rhiyyet, hullet ve nihyet mahbbiyyet mertebeleri vardr ki, bu en stn Muhammed Mustaf sallallah aleyhi ve sellem efendimize mahsustur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MECCEL: Te'cil edilen yni sonraya braklm, ertelenmi. dn alma karl olan borlar ve zekt vermek farz olduu gnden nce deme zamn gelmi olan meccel kul borlar nisb hesbna (dnen zekt vermek iin lzm olan miktra) katlmaz. (bn-i bidn) Bey', pein semen (para) ile ciz olduu gibi meccel semen ile de cizdir. Te'cil ancak semen ile mebi' (mal) ayn cinsten olmadklar ve ikisi hacm ile veya tartarak llmedikleri ve semen, ayn (belli) olmayp, deyn (belirsiz) olduu zaman ve muayyen (belli) bir vakte kadar olmak art ile ciz olur. (Bkz. Semen) (Ali Haydar Efendi) Nikhta mehrin hepsi muaccel olabildii gibi hepsi meccel de olabilir. (M. Zihn) MEKKED SNNET: Kuvvetli snnet. Peygamber efendimizin devaml yaptklar, pek az terkettikleri snnet. Sabah namaznn snneti, lenin drt rek'atlik ilk snneti ve iki rek'at son snneti akam namaznn snneti, yats namaznn son iki rek'at snneti ile ezn okumak, kmet getirmek, cemate devm etmek, abdest alrken misvak kullanmak mekked snnetlerdendir. (bn-i bidn) Mekked snnetlerin en kuvvetlisi sabah namaznn snnetidir. (M. Zihni Efendi) Mekked snnetler slm dninin irdr, yni bu dne mahsustur. Baka dinlerde yokturlar. (Tahtv) Mekked snnetleri inkr eden mnsz olur. Bir zrle terk eden sevbndan mahrm olur. zrsz terk eden azarlanr. (Enver ah Kemr) MELLEFE- KULB: Kalbleri slm'a sndrlmak istenenler. Kalblerine mn yerletirilmesi istenilen veya yeni mn etmi mslmanlar ve ktlkleri nlemek istenilen bz kfirler olup, zekt verilen sekiz snftan biri iken hazret-i Eb Bekr zamnnda kendilerine zekt verilmesinin nesh yni hkmnn kaldrld hussunda Eshb- kirmn icm (szbirlii) bulunan kimseler. Hazret-i Eb Bekr zamnnda, beytlml (devlet haznesi) emni (vazfelisi) olan hazret-i mer, yet-i kerme ve hads-i erf okuyarak mellefe-i kulb olanlara zekt verilmesini Reslullah nesh eylemitir, kaldrmtr, dedi. Halfe ve Eshb- kirmn hepsi bunu kabl ettiler; artk bunlara zekt verilmemesi iin icm, sz birlii hsl oldu. Nesh, Reslullah

sallallah aleyhi ve sellem zamnnda olur. cm ise, Peygamber efendimizin veftndan sonra olur. slmiyet'e yardm iin, dmann zararn nlemek iin onlara mal, para her zaman denir. Fakat beytlmlin zekt blmnden deil, baka blmnden denir. Grlyor ki, mellefe-i kulb denilen kimselere deme yaplmas yasak edilmemi, onlara zekt verilmesi yasak edilmitir. (bn-i bidn) MEZZN: Ezn okuyan kimse. Her kim ezn- Muhammedyi iittii zaman mezzin ile berber hafife okursa, her harfine bin sevb verilir, bin gnh affolur. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Ezn- Muhammedye ta'zm ve hrmet edenler ve onun harflerini, kelimelerini deitirmeden, bozmadan ve tegann etmeden minreye kp snnete uygun okuyan mezzinler, yksek derecelere vsl olacaklardr. (Sleymn bin Cez) MFESSER: Aklanan. Usl-i fkhta, nass denilen lafzdan daha ak olan lafzdr. Nass, sevkedildii mnya aka dellet eden lafzdr. Kur'n- kermde bulunan salt, zekt gibi kapal kelimeler, Peygamber efendimiz tarafndan aklanmtr. Bylece bu kapal kelimeler, mfesser hline gelmitir. Mfesserlerle amel etmek vcibdir. (Serahs) MFESSR: Kur'n- kermi tefsr eden; Allah telnn kelmnda, murd edilen, kasdedilen mny anlayan lim. Mfessirler, uyumayarak, dinlenmeyerek, istirhatlarn fed ederek, hads-i erfleri toplayp tefsr kitaplarn yazmlardr. Bu tefsr kitaplarn anlyabilmek iin otuz sene durmadan alp, slm'n yirmi ana ilmini, iyi renmek lzmdr. (Seyyid Abdlhakm) Mfessirlerin ba tc Kd Beydv'dir. Tefsr ilminde, en byk dereceye ykselmitir. Her meslekte senettir. Her mezhebde nderdir. Her dncede rehberdir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MFLS: 1.fls eden. Bir vas (bir yetimin veya aklca zayf ve hasta olan bir kimsenin maln idre eden kimse), yetmin (babas veya anas-babas lm ocuun) ekim arzisini bir mflise satsa; sat gzden geirilir. Eer bu uygun sat ise, kd (hkim), mteriye gn mhlet tanr. mkn olursa, bu mddet iinde maln bedelini der, deilse, sat bozulur. (Eb'l-Leys Semerkand) 2. Dnyda iken insanlarn haklarn yemi, onlar dvm, sknt ve eziyet vermi; bu sebeblerle hirette hesblar grlrken, hakk olanlara btn gnahlar verilip, hi sevb kalmayan ve hak shiplerinin gnhlarn yklenerek, Cehennemlik olan kimse. Reslullah efendimiz bir hads-i erflerinde; "Mflis kimdir, biliyor musunuz?" buyurdu. Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalar); "Bizim bildiimiz mflis; paras, mal olmayan kimsedir" dediler. Bunun zerine; "mmetimden mflis u kimsedir ki, kymet gn namazlar ile orular ile ve zektlar ile gelir. Fakat; kimisine svmtr, kiminin maln almtr, kiminin kann aktmtr, kimini dvmtr. Hepsine bunun sevblarndan verilir. Haklarn demeden nce sevblar biterse, hak shiblerinin gnhlar alnarak buna yklenir. Sonra Cehennem'e atlr" buyurdu. (Hads-i

erf-Mektbt- Rabbn) hirette mflis olmaktan ok korkmaldr. Onun iin kimsenin hakkn yememeli, herkese gler yzle mumele etmelidir. (Seyyid Abdlhakm) Huzruna mflis olarak geldim, Yznn gzelliinden bir ey isterim. u bo zembilime elini uzat, O mbrek eline gvenirim. (h- Nakibend) MFRD HACI: hrma girerken mreye niyet etmeyip yalnz hac yapmaa niyet eden kimse. (Bkz. Hac) Mekke'de oturanlar yalnz mfrid hac olur. (M. Mevkft) MFSD: 1. Balanlan ibdeti bozan eyler. Dny kelm konumak, kendisi iitecek kadar glmek, sakz inemek, farzn birini zrsz terk etmek, namazn mfsidlerindendir. (Muhammed bin Kutbddn znik) 2.Karklk karan ve bozgunculuk yapan. Yalnz hads-i erf okuyup, fkh renmeyen kimse dinde mfsiddir. (Eb'l-Leys Semerkand) MFTBH: Mctehid limlerin ictihadlarnn (kavillerinden, szlerinden) kendisiyle fetv verilen. Her mslmann ibdet yaparken ve haramdan saknrken kendi mezhebi limlerinin "Mftbih olan budur", "En iyisi budur", "En doru sz budur" gibi bildirdiklerine uymas lzmdr. (bn-i bidn) MFTER HADS: Peygamberlik iddisnda bulunan Mseylemet-l-Kezzb'n ve ondan sonra gelen mnfklarn (kalbi ile inanmayp, szleriyle inandk diyenlerin), zndklarn (kfirlerin), mslman grnen dinsizlerin uydurma szleri. (Bkz. Hads) MFT (Mft): Fetv veren. 1. Vilyet ve kazlarda din ilerine bakan, slm limlerinin dn bir konuda vermi olduklar hkmleri yni fetvy, insanlara bildiren kimse; nakleden me'mur. Birok ilerde det, nass (Kur'n- kerm ve hads-i erflerin hkmleri) gibidir. Bir iin nasl yaplaca nass ile bildirilmemi ise, mctehidlerin ictihdlar ile yni dn konuda verdikleri hkmle yaplr. Bir i zerinde eitli ictihdlar varsa, mft, bunlar arasnda, zamna ve dete uygun ve elverili olann seer. Zamna, dete uymak bu demektir. Yoksa, dnin emirlerini deitirmek, ibdetleri brakarak, haramlar ilemek demek deildir. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) Mft, ictihd etmee ehliyetli deilse, slm limlerinin kitablarnda akladklar bilgileri, nakledip halka bildirmekten baka yetkiye shib deildir. (Mft Mahmd Efendi) Mctehd olmayan mftlerin, yet ve hadslerden herhangi bir hkm karmaa yetkileri yoktur. nk yet ve hadslerden hkm karabilmek iin mctehd olmak arttr. (bn-i bidn)

Fskn (aktan gnh ileyenin), mft olmas uygun deildir. Bunun verdii fetvlara gvenilmez. nk fetv vermek, din ilerindendir. Din ilerinde fskn sz kabl edilmez. Drt mezhebde de byledir. Byle mftlere bir ey sormak ciz deildir. Mftnin mslman ve akll olmas da, sz birlii ile arttr. (bn-i bidn) 2.Fetv veren, yni herhangi bir eyin, slm dnine uygun olup olmadn bildiren, Kur'n- kerm ve hads-i erflerden dorudan hkm karan kimse, Allah telnn emir ve yasaklarn yni slmiyet'i bildiren lim. Mftnin, mctehd (dn bir hkm verebilecek makma ykselmi lim) olmas vcibdir (gerekir). Mutlak mctehd (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm, mn karabilen dinde mctehd lim)olmayan mftnin, fetv (dn bir hkm, karar) vermesi haramdr. Byle mftlerin, mctehdlerin fetvlarn nakletmesi cizdir.Mctehd olmayan mftden yeni bir fetv istemek ciz deildir. (Mahmd bin Abdlgayyr Pivr) Gerekte mft mctehiddir. Eer mctehid deil de mctehidlerin szlerini naklediyorsa, bu ahs mft deildir. (Fetev-i Hindiyye) Btn slm limleri ittifakla bildiriyorlar ki: Mftler, muhakkak ictihd ehli, yni Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm, mn karmaya ehliyetli, yetkili olmaldrlar. (Kd Zhireddn Buhr) Mft-yi Mcin: Din bilgilerini fkh kitablarndan renmeyip, kendi dncelerini din bilgisi olarak syleyen, mslmanlar mezhebsiz yapan chil din adam. Mft-ys-Sekaleyn: nsanlara ve cinnlere fetv veren byk lim. Ahmed ibni Keml, Osmanllarn dokuzuncu eyhlislm idi. Cinnlere de fetv verirdi. Bunun iin, mft-ys-sekaleyn ad ile mehr oldu. Tefsr, fkh ve hadste derin lim idi. ok kitb yazd. (bn-i md) Mft-ys-sekaleyn Ahmed ibni Keml hazretleri buyurdu ki: "Mslmanlara mndan sonra farz olan ilk ey, be vakit namazdr. nk namaz, dnin direi ve hiret amellerinin badr. Bunun iin Peygamber efendimiz; "Her eyin bir direi vardr. Dnin direi de namazdr" buyurdu. Mft-ys-sekaleyn Ebss'd Efendi, Knn Sultan Sleymn ve kinci Selm'in saltanatlar zamnnda otuz sene eyhlislmlk yapt. (At) MHYEE: Mterek (ortak) bir mal, bki (sbit) kalmak zere bu maln menfeatini taksim etmek. Misl eyda yni arda ayn evsfta (zellikte) benzeri bulunan eyda mhyee olmaz. Ev, tarla; zaman veya mekn ile mhyee olur. (Mecelle) MHEYMN (El-Mheymin): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden); her mahlkun (yaratlmn) mrn, amelini, rzkn, ecelini, nefeslerini, szlerini bilen, gren, onlarn btn hallerinden haberdr olan. Mheymin yalnz Allah telya mahss isimlerdendir. Bunu insanlara isim yapmak haramdr. (Abdlgan Nabls) Her kim gusl abdesti aldktan veya namazdan sonra el-Mheymin ism-i erfini sylerse, kalbi aydnlanr, himmet ve erefe kavuur. Hfzas kuvvetlenir, unutkanl gider. (Ysuf Nebhn)

MHR- NBVVET: Peygamberlik mhr; Peygamber efendimizin mbrek srt ortasnda, sol kreine yakn kalbi hizsnda bulunan nbvvet mhr. Gm teninde, letfet vard, rice Mhr-i nbvvet vard. Srtnda idi, Mhr-i nbvvet, Sa tarafna yaknd elbet. Bildirdi bize edenler ta'rf, Bir byk ben idi, mhr-i erf. Rengi, sarya yakn, karayd, Gvercin yumurtas kadard. Etrfn evirmi, sanki hatlar, Birbirine bitiik, klcazlar. (M. Sddk Gm) MKBERE: Hakk, doruyu iitince, kabl etmemek, ind etmek, kendini byk grmek. (Bkz. Kibir) MKFT: yi karlk. Oru yalnz benim iindir, onun mkftn ben veririm. (Hads-i kuds-ir'at-l-slm) Gnhlar unutulmaz, mutlaka cezs verilir. bdetler rmez, sevb ve mkft verilir. (Mverd) Cmertlikten doan gzel huylar vardr. Bunlardan biri de mkfttr yni iyilie kar iyiliktir. (Ali bin Emrullah) Y Rabb! Artk sana rc etmek (dnmek) zamnm ok yakn. Bundan sonraki, dny ve hiret haytmn safhalar u olacak: Dny elemleri, sekert-l-mevt (lm hli), kabir hayt, har (dirilip toplanma) lemi, mkft ve mczt (cez) ihtimlleri... (Hayri Aytepe) MKEFE: Kalb gz ile grmek. Tasavvuf yolunda olanlarn kalbine gelen mjdeler ksmdr. Bunlar; ry, vka (uyku ile uyanklk arasnda) ve mkefeler hlindedir. Mkefelerle gelen mjdelerin yzde doksan hak ve hakkate uygundur. Mkefe derecesine ulaanlarn, dell bulmaya ve sebeb aramaya ihtiylar yoktur. Gayb nmetlerine kavumu, zan ve phe hcumlarna uramaktan kurtulmulardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Allah tel bilinmez ve anlalamaz. Grlebilen, anlalabilen hd ve mhede yoluyla belli olan her ey, O deildir. Allah tel telerin tesidir. (mm- Rabbn) MKTEB: Efendisi ile anlap belli bir cret deyince hr olacak kle. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: ... Hayr ve tat; Allah telya, hiret ve meleklere ve Allah telnn indirdii kitablara ve peygamberlere mn etmektir. Ve Allah telnn rzs iin muhabbet ile maln; fakir akrabsna, fakir yetimlere ve muhtalara, yolda kalmlara (garib yolculara,

misfirlere), isteyen fakirlere ve mkteb klelere ve esirlere vermektir... (Bekara sresi: 177) MKELLEF: Bir eyi yapmaya ve yerine getirmeye mecbr olan; Allah telnn emir ve yasaklarndan mes'l (sorumlu) olan; mn olan, kil (akll) ve bli (evlenme yana, ergenlik ana ulam) olan kimse. (Bkz. Ef'l-i Mkellefn) Mkellef olan erkek ve kadnn birinci vazfesi; Ehl-i snnet limlerinin yazdklar akid (mn ve tikd) bilgilerini renmek ve bunlara uygun olarak inanmaktr. (mm- Rabbn) Mkellef olan kadn, erkek her mslmann Allah telnn sfat- ztiyyesini (ztna it sfatlarn ki, bunlar; Vcd, Kdem, Bek, Vahdniyyet, Muhlefet-n-lil-havds ve Kym bi-nefsih'dir) ve sft- sbtiyyesini (Hayt, lim, Sem', Basar, rde, Kudret Kelm, Tekvin) doru bilmesi ve inanmas lzmdr. Herkese ilk farz olan ey budur. Bilmemek zr olmaz. Bilmemek gnhtr. (Mevln Hlid-i Badd) Hanef mezhebinin limleri dediler ki: Mkellef olan her mslmann, her gn be vakit namaz klmas farzdr. Farz olduu, Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmitir. (bn-i bidn) Mkellef olanlarn, lm ok hatrlamas snnettir. nk, lm ok hatrlamak, emirlere sarlmaya ve gnahlardan saknmaa sebeb olur. Haram ilemee cesreti azaltr. Peygamber efendimiz buyurdu ki: "Lezzetleri ykan, elencelere son veren lm ok hatrlaynz!" (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) MKEMML: Olgunlatran, yetitiren. Kmil (yetimi) ve mkemmil bir rehbere tbi kimse, Allah telnn rzsna kavuur. (Abdullah- Dehlev) MKERREM: Muhterem, azz, sayg deer. Peygamber efendimizin analar ve babalar arasnda bulunmakla ereflenen bahtiyarlarn hepsi, zamanlarnn ve memleketlerinin en asl, en erefli, en temiz ztlar idi. Hepsi azz ve mkerrem ve muhterem idiler. (Celleddn Syt) MKRH: Bir kimseyi istemedii bir eyi yapmas iin zorlayan, tehdd eden. (Bkz. krh) Zorla bakasnn mal telef edilince, mkrih, mal der. (Ali Haydar Efendi) MLANE: Zevcesini (eini) zin ile sulayan erkein drt hit getirememesi hlinde, zevcenin istei zerine elerin hkim huzruna karak uslne uygun (yet-i kermelerde bildirilen ifdelerle) karlkl yemin etmeleri ve lnetlemeleri. (Bkz. Lin) MLC KRH: lmle veya bir uzvunu yok etmek, iddetli vurma ve hapsetme gibi tehdidlerle bir kimseyi istemedii eyi yapmaya zorlama. (Bkz. krah) Mlc ikrh ile olan szlemeler sahh (geerli) olmaz. (Ali Haydar Efendi) MLEFFIK: Telfik yapan. Belli bir mezhebin hkmlerine uymayp, drt mezhebin hkmlerinden kolayna geleni yapp kartran. (Bkz. Telfk)

Bir iin, bir ibdetin sahh (doru, geerli) olmas iin, drt mezhebden herhangi birine uygun olmas lzmdr. Yni o iin sahh olmas iin, bir mezhebde uyulmas lzm olan artlarn hepsine uygun olmas lzmdr. Bir ibdeti yaparken artlarndan biri bir mezhebe, dier art da baka mezhebe uygun olursa, bu ibdet sahh olmaz. Mleffk, mezhebleri birbirine kartrd iin, ibdeti sahh, mteber olmaz. (bn-i bidn, A. Nabls, ernbll) MLHD: yet-i kerme ve hads-i erflere yanl mn vererek dinden kan, yni mn bozuk olan, Eshb- kirma (Peygamber efendimizin arkadalarna) sen. Mlhid, Allah telya ve peygamberine inanr ve inandn syler. Fakat, kfre kaymtr, slmiyet'ten ayrlmtr. tikd (inanc) bozuktur. Kendini tam mslman sanr. Kendisi gibi olmayanlara kfir der. (mm- Rabbn) MLK: 1. Shib olunan; insann bakasnn rzsn ve iznini almadan kullanmaa hakk olan ey. Mlk maldr veya maln kendi deil, yalnz menfaatidir. Bir kimsenin her mal mesel at, onun mlkdr. Fakat her mlk, mesel kircnn evi, mal deildir. (Ali Haydar Efendi) Ganmet (savata dmandan ele geen mal), dr- slm'a (slm memleketine) nakledildikten sonra askerin hakk olursa da, taksim edilmeden nce, mlk olmaz ve askerin bu hakkn mlk olmadan nce satmas ciz olmaz. (bn-i bidn) Hizmet karl alnacak creti, maa ekini, bonosunu teslim almadan nce satmak ciz deildir. cret, hak edilmi ise de, kabz edilmemi (ele alnmam, ele gememi), mlk olmamtr. (bn-i bidn) Sleymn aleyhisselm bir seyhatinde, sanda-solunda insanlar ve cinler, ardnda ordular olduu ve kular da ba zerinde glge ettikleri hlde giderken, sriloullarndan bir bide (ibdet edene) urad. bid; "Ey Dvd'un olu! Allah tel sana muazzam bir mlk vermitir" dedi. Sleymn aleyhisselm bidi dinledikten sonra; "Kymet gn m'minin defterinde, bir tesbhin (zikr, Allah tely ve bykln anmann) yazl olmas, Dvd'un olu Sleymn'a verilen bu mlkten daha kymetlidir. Zr Sleymn'n bu mlk kaybolur gider, fakat o tesbhin mkft kaybolmaz" buyurdu. (mm- Gazl) Mal shibi, mlk shibi, Hani bunun ilk shibi? Mal da yalan, mlk de yalan, Var biraz da sen oyalan. (Ynus Emre) 2. Tasarruf, saltanat, kudret. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Btn mlk elinde bulunan Allah telnn n ne ycedir! O, her eye hakkiyle kdirdir (gc yetendir). (Mlk sresi: 1) O, geceyi gndzn iine sokuyor, gndz gecenin iine sokuyor. Gnei ve Ay' (insanolunun istifdesine) tbi ve bal klmtr. Bunlardan herbiri muayyen bir vakte (kymete) kadar akp gidiyor (dolap duruyor). te bunlar yapan Allah'tr, sizin Rabbinizdir. Mlk O'nundur. O'nu brakp taptklarnz (putlar)ise, bir hurma ekirdeinin zarna bile mlik olamazlar. (Ftr sresi: 13) O gn onlar (kabirlerinden dar) karlar. Onlarn hl ve amellerinden hibir ey Allah'a gizli kalmaz, (Allah tel yle buyurur): "Bugn mlk kimindir?" (Hi kimse

buna cevb veremez. Yine Allah tel kendi kendine buyurur); "Vhid (bir olan) ve Kahhr olan (her eye glib gelen) cenb- Allah'ndr. (M'min sresi: 16) Sleymn aleyhisselm; "Y Rabb! Benden sonra kimseye nasb etmeyecein bir mlk bana ihsn eyle!" diyerek, melik ve emir olmak istemitir. (Muhammed Hdim) Ms aleyhisselm, Fir'avn'a; "mn et, mlk ve saltanatn sende kalsn" dedi. Fir'avn da; "Hmn ile greyim" dedi. Hmn; "Nasl olur! Aramzda taplan bir rab iken, imdi ibdet eden bir kul mu olacaksn?" dedi. Bylece, Allah'a kul ve Ms aleyhisselma mmet olmaktan istinkf etti (yz evirdi, vazgeti). (mm- Gazl) Mlk Sresi: Kur'n- kermin altm yedinci sresi. Mlk sresi Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Otuz yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen el-Mlk kelimesinden dolay, sreye, Sret-l-Mlk denilmitir. Ayrca Tebreke, Mnciye, Mni'a, Vk'a adlar ile de anlr. Srede; haytn ve lmn yaratl sebebi, lemdeki kusursuz nizam, mriklerin (Cenb- Hakk'a ortak koanlarn) hiretteki ackl durumu, Allah telnn gizli-ak her eye vkf olduu anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Taber, Rz) Allah tel Mlk sresinde melen buyuruyor ki: Srt- mstekm (slmiyet'in gsterdii doru yol) zere gidenle, gzleri m olup yzstne gittii yolu bilmiyen ayn mdr? (yet: 22) Mlk sresi ktlklerden engelleyici ve kurtarcdr. Kabir azbndan koruyucudur. (Hads-i erf-Tirmiz) Her gece Mlk sresini okuyan Allah tel kabir azbndan korur. (Hads-i erf-Nes) Mlk irketi: ki veya daha ok kimsenin, mrs veya hediye sreti ile veya parasn belirli oranda verip satn alarak, bir mala berber shib olmalar; yhut mallarn ayrlmayacak ekilde kartrp ortak olmalar. Mlk irketi ile mterek (ortak) olan mallarn geliri, shibleri arasnda hisselerine gre taksim olunur. (Mecelle) Mlk-i Habs: Hell yolla kazanlan mal ile, haram yolla kazanlan maln karmasndan meydana gelen ve birbirinden kolayca ayrlamayan mlk. Bir kimsenin elindeki maln, gasb edilmi, alnm, zulm, hynet ile alnm haram mal olduu veya mlk-i habs olduu bilinmedike, mallarn bu yollardan edinmekte olduu bilinse dahi, elindeki bu mal hell mlk bilmek lzmdr. (Abdlgan Nabls) Verilenin haram mal veya mlk-i habs olduu bilinirse, bunu verenden almak hibir srette ciz (uygun) olmaz. (bn-i bidn) Mlk-i Yemn: Bir kimsenin emrindeki kleler ve criyeler. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Allah'a ibdet edin, O'na hibir eyi ortak komayn. Ananza, babanza (gzel sz ve fiil ile), akrabnza (ziyret etmekle), yetimlere (gnllerini almakla), fakirlere (sadaka vermekle), akrabnz olan komularnza (efkat ve merhmetle), uzak komunuza (onlar

iin hayr istemek ve zarar gidermekle), dost ve arkadalarnza (haklarna riyet etmek ve sevgi ile), yolcuya (ikrm etmek ve doyurmakla), mlk-i yemnlerinizde bulunanlara (yumuak mumele etmekle) iyilik ediniz. Muhakkak ki, Allah tel (bunlara byle iyilik etmeyip) kibirlenerek insanlara haksz yere vnenleri sevmez. (Nis sresi: 36) Avret yerini rt! Zevcenden ve mlk-i yemninden bakasna gsterme! Yalnz iken de, Allah teldan hay ediniz! (Hads-i erf-mm- Tirmiz, Eb Dvd, bn-i Mce) MLKYET: nsann bir eyi bakasnn rzsn, iznini almadan kullanabilme yetkisi gc. slm hukkunda devlete, cemiyetlere ve ferdlere mlkiyet hakk tannmtr. Fakat mlk edinirken, haram yollara ba vurmak, bakalarnn haklarna tecvz etmek, zayflar ezmek, kesin olarak yasaktr. slmiyet, mlkiyet hakkn tanmakla berber, insanlarn bu konuda hrsl olmalarn da istemez. nk Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve selem; "Dny sevgisi btn ktlklerin anasdr" buyurmutur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MLTEZEM: Kbe-i muazzamann kaps ile Hacer-l-esved denilen mbrek siyah ta arasnda kalan Kbe duvar. Hac esnsnda Min'da eytan talandktan sonra,Mescid-i Haram'a gelinir.Tavf- sadr veya ved tavf yapldktan sonra, Zemzem suyu iilir.Kbe'nin kap eii plr. Gs ve sa yanak, Mltezem denilen yere srlr.Sonra Kbe perdesine yapp du edilir. Alyarak mescid kapsndan dar klr. (Mevkft) Bir kimse karnn Kbe duvarna dedirip, Mltezemi vesle (vsta) ederek Allah telya yalvarrsa, Allah tel onu zarardan kusurdan korur. Byle olduu ok tecrbe edilmitir. Allah tel, Mltezem denilen yerdeki birka taa; hayra, faydaya vesle olma zellii vermitir. Aspirine ar kesmek, alkole akl gidermek zelliklerini verdii gibi, Mltezem denilen yerdeki talara baka talardan farkl olarak dularn kabl olmasna sebeb olma zelliini vermitir. (M. Sddk Gm) MMEYYZ: Akll; faydal ve zararly birbirinden ayrabilen. Mmeyyiz olmayan ocuklarn btn szlemeleri btldr (geersizdir). Mmeyyiz ocuun zararl ilerdeki szlemeleri, velsi izin verse de, sahh (geerli) deildir. (Mecelle) M'MN (El-M'min): 1. Allah telnn Esm-l-hsnsndan (ism-i erflerinden). Her trl emn ve emniyet (gven) veren. yet-i kermede melen buyruldu ki: O, yle bir Allah'tr ki, kendisinden baka hibir ilh yoktur. O, mlik ve shiptir, mnezzehtir, selmet verendir, m'mindir, gzetip koruyandr, stndr, istediini zorla yaptran, byklkte ei olmayandr. Allah tel puta tapanlarn ortak kotuklar eylerden mnezzehtir, uzaktr. (Har sresi: 23) 2.mn eden, Resl-i ekremin bildirdiklerinin hepsini kalbi ile kabl edip, dili ile syleyen. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey m'minler! Hepiniz, Allah telya tvbe ediniz ki, dny ve hiret sadetine kavuasnz. (Nr sresi: 31) M'minin firsetinden korkunuz. Zr o, Allah telnn nru ile bakar. (Hads-i

erf-Menzil-s-Sirn) M'min o kimsedir ki, kendi iin sevdiini din kardei iin de sever. (Hads-i erf-Risle-i Mnre) M'minler birbirini sevmekte, birbirine acmakta, birbirini korumakta bir vcd gibidir. Vcdun herhangi bir uzvu rahatsz olursa, dier zlar da bu yzden humma ve uykusuzlua tutulurlar. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) M'min olmak iin, yalnz Kelime-i ehdeti (Ehed en l...) sylemek yetimez. Mnfklar (inanmad hlde mslman grnenler) de bunu sylyor.Kalbde mn bulunduuna almet, eratin (slmiyet'in) emirlerini seve seve yapmaktr. (mm- Rabbn) Kmil (olgun) m'minin drt almeti vardr:Dili zikreder (Allah tely anar), sessizliinde tefekkr eder (Allah telnn bykln dnr), ibret nazaryla bakar, hayrl iler yapar. (Eb Bekr Verrk) M'minin istirahati hirettedir. ki gn bu fn dnyda zahmet eker. Bu, gnahlarna keffret olur. (Abdlhakm-i Arvs) M'min Sresi: Kur'n- kermin krknc sresi. Gfir sresi de denir. Mekke-i mkkerremede nzil oldu (indi). Sre 85 yet olup, 56 ve 57. yetleri Medne-i mnevverede nzil oldu. 28-45. yet-i kermelerinde, Fir'avn'n ilesinden m'min bir kiinin vasflar anlatld iin, Sret-l-m'min denilmitir. Srede; mn etmenin nemi, gnahlar balayan, tvbeleri kabl eden, bununla berber cezs iddetli olan Allah telnn inkrclara verecei cezlar, Allah telya itat etmek ve nmetlerine kr etmek gerektii bildirilmektedir. (Senullah Dehlev, bn-i Abbs, Rz,Taber) M'min sresinde Allah tel melen buyuruyor ki: Size mcizelerini gsteren, size gkten rzk indiren O'dur. Allah'a ynelenlerden bakas ibret almaz. (yet: 13) Kim M'min sresini okursa, ona salt (du) etmeyen ve onun iin istifrda bulunmayan hibir neb, sddk, ehd ve m'min rhu kalmaz. (Hads-i erf-Envr-t-Tenzl ve Esrr-t-Te'vl) M'MNN SRES: Kur'n- kermin yirmi nc sresi. M'minn sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yz on sekiz yet-i kermedir.Srenin ilk yetlerinde kurtulua eren m'minlerin ibdetlerinden, yaaylarndan ve kavuacaklar hiret nmetlerinden bahsedildii iin Sret-l-m'minn denilmitir. Srede ayrca, Allah telnn insanlar yaratt, onlara neler balad, Nh, Ms, Hrn ve s aleyhimsselmn karlatklar glkler, inkrclarn urayacaklar felketler, Allah telnn bykl ve kudreti, kymet gn ve o gnde olacak eyler bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Taber,Rz, Kurtub, Eb Hayyn) Allah tel M'minn sresinde melen buyuruyor ki: Ey Peygamberim! Hell ve temiz yiyiniz ve bana lyk ibdetler yapnz! (yet: 52) Kfirler, mal ve ok evlad gibi dnylklar verdiimiz iin, kendilerine yardm m ediyoruz sanyor! Peygamberime (sallallah aleyhi ve sellem) inanmadklar ve dn-i slm' beenmedikleri iin onlara mkft m ediyoruz, diyorlar?Hayr yle deildir.

Aldanyorlar, bunlarn nmet olmayp, musbet olduunu anlamyorlar. (yet: 55,56) MMT (El-Mmt): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). lm yaratan, ruh bulunan cisimden rhu alan, ldren. Allah telnn Kur'n- kermde bildirdii doksan dokuz isminden birou, yaratc olduunu gsterir.Mesel Mukt, Hlk, Br, Musavvir, Razzk, Mubd, Mud, Muhy, Mmt,Kayym, Vl, Bed' isimleri byledir. (mm- Rabbn) El-Mmt ism-i erfini syleyenin nefsi itate gelir. (Ysuf Nebhn) MMKN-L-VCD: Var da olabilen, yok da olabilen. Allah teldan baka her ey, btn lem. Mevcd yni var olan ey ikidir. Biri mmkin-l-vcd, ikincisi, kendi kendine hep var olan, bakas tarafndan yaratlmayan demek olan Vcib-l-vcddur. Eer mevcd, yalnz mmkin-l-vcd olsayd ve vcib-l-vcd bulunmasayd, hibir ey var olmazd. nk yok iken var olmak bir deiikliktir, bir olaydr.Her cisimde bir olay olmas iin, bu cisme dardan bir kuvvetin te'sir etmesi, bu kuvvet kaynann bu cisimden nce mevcd olmas lzmdr. Bunun iin mmkin-l-vcd olan mevcd, kendi kendine var olamaz ve varlkta duramaz. Ona bir kuvvet te'sir etmeseydi, hep yoklukta kalrd. Var olamazd. Kendi kendine vr edemeyen, baka varlklar elbette var edemez, yaratamaz. O hlde, mmkin-l-vcdu yaratann, Vcib-l-vcd olmas lzmdr.Btn mmkin-l-vcdlarn tek yaratcs Vcib-l-vcd olan Allah teldr. (Mevln Hlid-i Badd) MMTEHNE SRES: Kur'n- kermin altmnc sresi. Mmtehine sresi Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). On yet-i kermedir.M'mine olduklarn iddi eden kadnlarn imtihna tbi tutulmalarn emrettii iin sreye, Sret-l-Mmtehine denilmitir. Ayrca mtihn sresi de denilmektedir. Srede; mriklerle dostlukta bulunmann yasak olduu ve m'mine olduklarn iddi edip hicrette bulunan kadnlarn imtihna tbi tutulmalarnn gerektii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Kurtub, Taber) Allah tel Mmtehine sresinde melen buyuruyor ki: "Ey m'minler! brhim aleyhisselmn gsterdii gzel yolda yrynz! Yni siz de, onun gibi ve onunla berber bulunan m'minler gibi olunuz! Onlar, kfirlere dedi ki, bizden sevgi beklemeyiniz. nk siz, Allah tely dinlemeyip, bakalarna tapyorsunuz. O taptklarnz da sevmiyoruz. Sizin uydurma dninize inanmyoruz. Bu ayrlk aramzda dmanla sebeb oldu. Siz, Allah telnn, bir olduuna inanmadka ve emirlerini kabl etmedike, bu dmanlk, kalbimizden silinmeyecek, her ekilde kendini gsterecektir. (yet:4) Kim Mmtehine sresini okursa, kadn-erkek btn m'minler ona kymet gn efat eder. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) MMTEN'-UL-VCD: Var olmas mmkn olmayan, hep yok olmas lzm olan. Allah telya ortak (e, benzer) bulunmas Mmteni'-l-vcddur. Allah tel gibi ikinci bir ilh var olamaz. Bu imknszdr. (Mevln Hlid-i Badd) MNCT: Allah telya du etmek, yalvarmak.

Kul, ehvetlerini (nefsinin isteklerini) benim tatim zerine terch ettii vakit, ona vereceim ceznn en hafifi, bana mnct zevkinden onu mahrm etmektir. (Hads-i kuds-hy) Akl banda olan, gn drde blmelidir. Birinde Rabbine mnct etmeli, dierinde nefsini hesba ekmeli, brnde Allah telnn sun' bed' (yarattklarnn gzelliini) ve azametini tefekkr etmeli (dnmeli), dierinde de yemesi ve imesi ile uramaldr. (Hads-i erf-hy) Namaz klmak, mnct ve gizli yalvartr. Gaflet ile mnct olmaz. (mm- Gazl) "lh! Herkesi skntdan kurtaran yalnz sensin. Bizi dnyda ve hirette skntda brakma! Muhtclara, her eyi gnderen yalnz sensin! Dnyda ve hirette bize, hayrl ve faydal eyleri gnder! Dny ve hirette, bizi kimseye muhtc brakma!" diye Allah telya mnctta bulunmaldr. (Muhammed Rebhm) MNFIK: nanmad hlde, mslmanlar aldatmak iin, inanm grnen kimse. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey mnfklar! Allah tel sizi kendi hlinize brakmaz. Hlis m'minleri mnfklardan ayrr. (l-i mrn sresi: 179) Drt ey mnfklk almetidir: Emnet olunana hynet etmek, yalan sylemek, vdini bozmak ve ahdine vef gstermemek (verdii szde durmamak) ve mahkemede doruyu sylememek. (Hads-i erf-Buhr) Mnfk, iki sr arasnda bulunan bir koyun gibidir ki, o, bir def bu srye, dier def br srye katlr. (Hads-i erf-Slk-l-Ulem) Ey Allah'm! Ben, mnfklktan, ikktan (tefrikadan) ve kt ahlktan sana snrm. (Hads-i erf-Slk-l-Ulem) Mnfkn almeti tr. Yalnz olduu zaman tembeldir. Yannda birisi olduu zaman alkandr. Btn ilerinde vlmeyi ok sever. (Vehb bin Mnebbih) Mescide giren mnfklar, kafesteki sere kularna benzer. Kafesin kaps alr almaz uarlar, kaarlar. (mm- Mlik) Mnfk, slmiyet'ten (Huzeyfet-l-Yemn) bahseder, fakat onunla amel etmez ve ona uymaz.

MNFKN SRES: Kur'n- kermin altm nc sresi. Mnfikn sresi Medne'de nzil oldu (indi). On bir yet-i kermedir. Srede mnfklarn (mslman olmadklar hlde mslman grnenlerin) davranlar anlatldndan, Sret-l-Mnfikn denilmitir. (Muhammed bin Hamz, bn-i Abbs, Rz) Mnfikn sresinde Allah tel melen buyuruyor ki: Mallarnz ve ocuklarnz, Allah tely htrlamanza mni olmasn. (yet: 9) Kim Mnfikn sresini okursa, nifktan kurtulur. (Hads-i erf-Tefsr-i Beydv) MNKAA: ekime, tartma. Kimse ile mnkaa etmeyen, hakl olsa bile, dili ile kimseyi incitmeyen mslmann, Cennet'e gireceini size sz veriyorum. aka yapmak, yanndakileri gldrmek iin olsa

bile, yalan sylemeyenin Cennet'e gireceini size sz veriyorum. yi huylu olann, Cennet'in yksek derecelerine kavuacan size sz veriyorum. (Hads-i erf-Eb Dvd, bn-i Mce, Tirmiz) S-i zan etmeyiniz. S-i zan (kt zan) yanl karar vermeye sebeb olur. nsanlarn gizli eylerini aratrmaynz, kusrlarn grmeyiniz, mnkaa etmeyiniz, hased etmeyiniz, birbirinize dmanlk etmeyiniz, birbirinizi ekitirmeyiniz, karde gibi seviiniz. Mslman, mslmann kardeidir. Ona zulmetmez, yardm eder. Onu kendinden aa grmez. (Hads-i erf-Berka) Ey olum! Elinden geldii kadar kavgadan, mnkaadan sakn! Dny ileri iin kendini fazla zme! Kzdn zaman szlerine dikkat et, ll olmaya al! Byklerin nnden yrme! Bir kimse konuurken araya laf kartrma! Ey olum! Diline shib olmayan sonunda pimn olur. ok mnkaa ve mnzara yapan ktlenir. (Lokman Hakm) Mnkaa, dostun dostluunu azaltr. Dmann dmanln artrr. (Muhammed Ma'sm) Emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yaparken (iyilii emredip ktlkten sakndrrken); niyetin hlis olmas ve iin iyi anlalp, Allah telnn buradaki emrinin iyi bilinmesi ve sabrl olup, mnkaa ve kavga edilmemesi, yumuak ve tatl dil ve yaz ile yaplmas lzmdr. (mm- Birgiv) Halktan veya emrin altnda alanlardan biriyle mnkaa etme. nk byleleri ile mnkaa tibrn giderir. (Eb Ysuf) MNKEHT: Fkh ilminin drt byk ksmndan biri. Evlenme, boanma, nafaka gibi hususlar. Fkh ilmi; ibdt (ibdetler), mnkeht, mumelt (al-veri, kir, fiz, mrs v.b.) ve ukbt (cezlar) olmak zere drt ksma ayrlr. Fkhn ibdt ksmn ksaca renmek, her mslmana farzdr.Mnkeht ve mumelt ksmlarn renmek, farz- kifyedir. Yni bana gelenlerin renmesi farz olur. Tefsr, hads ve kelm ilimlerinden sonra, en erefli ilim, fkh ilmidir. (Ahmed Zhd Paa) Yeni mslman olan kimsenin veya kil ve bli olan mslman evldnn, evvel Kelime-i ehdet sylemesi ve bunun mnsn renip, inanmas lzmdr. Sonra, Ehl-i snnet limlerinin kitaplarnda yazl olan tikd, yni mn edilmesi lzm olan bilgileri renip, bunlara inanmas lzmdr. Sonra drt hak mezhepten birinin kitaplarnda yazl olan fkh bilgilerini, yni slm'n be artn ve hell, haram olan eyleri renmesi ve bunlara inanmas ve uygun yaamas lzmdr.Mnkeht bilgileri lzm olduka, bana geldike renilir. (bn-i bidn, Ysuf Sinnddn) MN'AKD: ki taraf arasnda karara balanp, kabul olunan, meydana gelen. (Bkz. Akd) Al-veriin ve nikhn mn'akid olmas iin uyulmas gereken artlar vardr. (bn-i Nceym) Bey' yni sat ve nikh akdi, szlemesi cb ve kabl ile mn'akid olur. (bn-i bidn) Mn'akide Yemni: leride yapacam veya yapmyacam diyerek yalan yere yemn. (Bkz. Yemn) Mn'akide yemni trl olur: Birincisinde zaman bildirilmez. kincisinde zaman bildirilir. ncs ise arta balanan yemindir. nde de yemini bozunca keffret vermek lzmdr. Yemn bozulmadan nce, keffret verilmez. (bn-i bidn)

MNZARA: Doruyu ortaya karmak maksd ile karlkl olarak yaplan ilm konuma. Bir mes'eleyi belli kideler dhilinde karlkl inceleme, bir mes'ele hakknda yaplan karlkl konuma. Mnzara edecek kii, gerei aramakta kaybn arayan kimse gibi olmaldr. (Takprzde) Mnzaray kendisinden istifde edilmesi umulan limlerle yapmaldr. (mm- Gazl) MNZEA: ekime, anlamazlk. M'min be glk arasndadr. Karsndaki m'min olur, kendisine hased eder (ekemez); mnfk (inanmad hlde mslman grnen) olur, buz eder; kfir olursa kendisi ile savar; eytan ise onu saptrmaya urar; nefs de kendisi ile mnzea eder durur. (Hads-i erf-hy) Mnzeaya gtren her cehlet (bilgisizlik), bey'i (al-veri) ve icreyi (kirlamay) fsid klar (bozar). (bn-i bidn) MNCYYT: Felketlerden kurtarc bilgiler; ibdetler, iyi ameller. Fkh limleri yni slm hkmleri bilen limler, ibdetlerin nasl yaplacaklarn bildirdiler. nceliklerini anlatmadlar. nk, onlarn maksad, ibdetlerin doru yaplmasnn artlarn ve ekillerini bildirmekti. nsanlarn ilerine, kalblerine bakmadlar. Bunlar bildirmek, tasavvufu yni kalb ile yaplmas ve saknlmas lzm olan eyleri ve kalbin, rhun temizlenmesi yollarn reten limlerin vazfesi idi. mm- Gazl, bedenlerin ve grnen ilerin iyilemesini salayan fkh bilgileri ile, kalbin, i lemin temizliine kavuturan tasavvuf bilgilerini birletirdi. Kitbnda bu ikisine de yer verdi. hy-ul-ulm kitbn drde ayrd. kincisine "Mnciyyt" ismini verdi ise de, ibdetlerin de mnc (kurtarc) olduklarn bildirdi. bdetlerin kurtarc olmalarn salamak, slm hkmleri bildiren fkh kitablarndan renilir. Kurtarc olan kalb bilgileri, tasavvuf limlerinin kitablarndan renilir. (Ahmed Frk) MNECCM: 1.Yldzlarn hareketlerini gzetleyerek gelecee dir haber verdiini iddi eden, yldz falna bakan kimse. Astrolog. Mneccimlere, khinlere, falclara inanmamal, bilinmiyen eyleri bunlara sormamaldr. Bunlar gaybleri (gelecei) bilir sanmamaldr. Uursuzlua inanmamal, te'sir eder sanmamaldr. (smil Hakk Bursev) Gaybden (gelecekten) verdii haber konusunda khini tasdk etmek kfrdr, mn giderir.Khin; gelecek zamanda ortaya kacak hdiseleri haber veren, srlar bildiini ve gayb lemine it bilgilere vkf olduunu iddi eden kiidir. Arablarda, olacak ileri bildiklerini iddi eden khinler vard. Benim grdm cinler var, onlar bana tbi olur, hizmetimde bulunur, bana haber getirirler diye iddi ederlerdi. Dier bzlar ise, bana verilen bir anlay syesinde hdiseleri ve ileri bilir ve kavrarm diye iddi ederlerdi. Yldzlarn hareketlerine bakarak ileride meydana gelecek hdiseler hakknda bilgi shibi olduunu iddi eden mneccim de khin hkmnde olur, yni gaybden verdii haber konusunda mneccimi tasdk etmek kfr olur. (Teftzn) 2. lm-i ncm yni astronomi ilmiyle uraan kimse. Astronom. Yer kresinin mrn, yaratld gnden kymete kadar olan zamn; eski mneccimler, seyyre (gezegen) yldzlarnn adedince bin sene yni yedi bin sene demilerdir. Zr onlar

gezegen adedini yedi biliyordu. Trihlerin ounda yazl bulunan ve bz din kitablarna da gemi olan yedi bin sene buradan gelmektedir. Byle sylemek zan ve faraziyye (teori)den ibrettir. (Abdlhakm Arvs) Ramazan hillinin tesbitinde mneccimlerin szne tibr edilmez. (bn-i bidn, bn-i Vehbn) MNEVVER: Kalbi aydnlanm, mnev kirlerden ve paslardan temizlenmi. Allah tel bir kimseye nr vermezse, o kimse mnevver olamaz. (mm- Rabbn) Namaz kalbi temizler ktlkten men eder Mnevver olamazsn, namaz klmadka. (M. Sddk Gm) MNEZZEH: Kusur, eksiklik ve muhtlktan uzak. Allah telnn noksan sfatlardan uzak olduunu bildirmek iin kullanlan bir tbir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah telnn ilhlkta erki, orta yoktur. Mlk hi yok olmayan bir meliktir. Noksanlk olan her eyden mnezzehtir. Ayblardan ve kudretsizlikten uzaktr. M'minleri sonsuz azabdan emn klmtr. Her ey zerine hkim ve hfzdr. Hkmnde glibdir. [nsanlar bir ey yapmak isteyince, O da irde ederse, isterse o eyi yaratr. Hlk (yaratc) yalnz O'dur. O'ndan baka kimse hibir ey yaratamaz. O'ndan baka kimseye hlk (yaratc) denilemez. nsanlarn dnyda ve hirette rhat ve huzr iinde yaamalarn, sonsuz sadete kavumalarn salayan kurtulu yolunu gstermi ve bu yolda yaamalarn emretmitir. Azamet (byklk) ve kibriy (ycelik) ancak O'na mahsustur.] Allah tel mriklerin (puta tapanlarn) irklerinden (ortak komalarndan) ve iftirlarndan mnezzehtir. (Har sresi: 23) Allah tel vardr ve birdir. Orta ve benzeri yoktur. Mekndan mnezzehtir. Keml (noksanlk bulunmayan) sfatlar vardr. (Kutbddn znik) MN'M (El-Mn'im): Nmet veren. Allah telnn ism-i erflerinden. Asl mn'im Allah teldr. Bu sebeble Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, yemei nne getirilip konulduu zaman; "Allah'm! Bize verdiin rzka bereket ver ve bizi ate azbndan koru. Bismillah" derlerdi. (bn-i Snn) MNKATI': Kendilerine zekt verilen snflardan biri; cihd ve hac yolunda muhtc kalanlar. Zekt, sekiz snf kimseden yedisine verilir: 1) Nafakasndan fazla, fakat nisb miktrndan az mal olan fakre, 2) Bir gnlk nafakasndan fazla bir eyi olmayan miskine, 3) mile (zekt me'muruna), 4) Efendisinden kendisini satn alp, borcunu deyince zd olacak olan mukteb kleye, 5) Munkat'a, 6) Medyn'a (borlu olup, deyemeyen mslmanlara), 7) bn-s-sebl'e, memleketinde zengin ise de bulunduu yerde yannda mal kalmam olan kimseye, 8) Mellefe-i kulba (erlerinden, ktlklerinden saknlmak istenilen kfirler veya mnlar zayf kalbleri slm'a sndrlmak istenenler). Hazret-i Eb Bekr zamnnda Mellefe-i kulb'a zekt vermeye lzm kalmad. (Bkz.Mellefe-i Kulb) (bn-i bidn) MNKER:

Yaplmas uygun olmayan, yet-i kerme ve hads-i erflerle ve mctehidlerin (dinde sz shibi limlerin) sz birlii ile yasak edilen ey; gnah. (Bkz. Haram) phesiz insanlar mnkeri grp de men etmedikleri zaman, onlarn hepsine Allah telnn cez vermesi abuklar. (Hads-i erf-Snen-i bn-i Mce) Mnker iki ksmdr. Birinci ksm mnkerler meydanda olup, lim olan ve olmayan bunlar bilir. Zin, alkoll ikilerin iilmesi, hrszlk, yankesicilik, fiz alp vermek, bakasnn maln gasb etmek gibi eylerin haram olduu birinci ksm mnkerdir. kinci ksm yalnz limler bilir. Bunlar daha ziyde mnda, tiktta olan bozukluklardr. (Abdlkdir Geyln) Mnkeri (haram) ileyeni grp de gc yettii hlde tatl dil ile nehy (yasak) etmemek mnn gitmesine sebeb olur. (Muhammed bin Kutbddn znik) Mnker ve Nekir: Kabirde sul soran melekler. Mnker ve nekir melekleri, sul ve cevbdan sonra meyyite (lye) "Cehennem'deki yerine bak, Allah tel deitirerek, sana Cennet'teki yeri ihsn eyledi" derler. Bakar ikisini birlikte grr. (Hads-i erf-Buhr) Mnker ve Nekir ismindeki iki melek kabirde sul soracaktr.Bu sule cevap vermek bir derttir. (mm- Rabbn) Kabirde Mnker ve Nekir meleklerine cevb olarak unlar hazrlamaldr:Rabbim Allah tel, peygamberim Muhammed aleyhisselm, dnim dn-i slm, kitabm Kur'n- kerm, kblem Kbe-i erf, tikdda mezhebim Ehl-i snnet ve cemat, amelde mezhebim mm- a'zam Eb Hanfe'nin mezhebidir. (Muhammed Demir Hfz) Mnker ve nekir kabre geleler, Namaz doru kldn m diyeler, Hemen kurtuldun mu sandn lnce, Senin iin azab hazr diyeler. (Sedet-i Ebediyye) MNKR: nanmayan, kabl etmeyen, inkr eden kimse. (Bkz. nkr) MNTEKM: ntikam alc. Zlim ve mtekebbir (kibirli) cnleri bakalarna ders olacak ekilde cezlandran, sleri ve taknlk yapanlar iddetli azb ile azablandran. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah telnn yetleri htrlatldktan sonra, onlardan yz eviren kimseden daha zlim kimdir?Biz mcrimlerden (mriklerden) mntekimiz. (Secde sresi: 22) MNTEH: Sona eren, nihyete kavuan. Tasavvuf yolunda klabilecek derecelerin sonuna varan vel. Mntehlerin vazfesi, halk arasnda Hak ile olmaktr. (Cneyd-i Badd) Mntehnin terakksi (ilerlemesi) namaz ibdetine baldr. (Muhammed Ma'sm-i Frk) MNZEV: slmiyet'in emirlerini yapmak, yasaklarndan saknmak, ktlklerden korunmak ve kalb

huzru ile ibdet yapabilmek iin bir keye ekilmi olan kimse. MRHIK: kl ve blig yni ergenlik ana ulamad hlde ulam gibi gsteren erkek ocuk. Mekke'den gn gecelik uzak yerlerde bulunan hr kadnn hacca gidebilmesi iin, mezhebde, zevcenin veya nikh dmeyen ebed mahrem akrabsndan fsk ve mrted olmayan kl ve blig veya mrhk bir erkein berber gitmesi lzmdr. Bunun yol parasn verecek kadar kadnn zengin olmas da lzmdr. (bn-i bidn) MRHIKA: Dokuz yana girdii hlde henz blia olmam yni ergenlik ana gelmemi kz ocuu. Mrhka, erkeklerle ayn safta namaza dursa, onun yannda bulunann namaz bozulur. (bn-i bidn) MR: ki yzl, olduunun aksine kendisini iyi gsteren, gsteri yapan, riykr. (Bkz. Riy) Mrnin almeti, ireti vardr:1)yalnz iken tenbel olur. 2)nsanlar arasnda alkan ve hareketli olur. 3)vld zaman ok, ktlendii zaman az alr. (Hazret-i Ali) MRCE: "Gnh ilemek insana zarar vermez. s (isyn eden), fsk (aktan gnh ileyen) azb grmeyecektir" diyerek, Ehl-i snnetten (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolunda olanlardan) ayrlan bozuk frka. Cebriyye mezhebi; insan asl bir i yapmaz. Canszlar gibi hareket eder. nsann kudreti, kasd ve ihtiyr (dilemesi) yoktur diyor. nsanlar iyi i yapnca, sevb kazanmaz, kt ilerine azb yaplmaz sanyor. Kfirler, gnh ileyenler mzurdur, mes'l olmazlar. nk insann her iini Allah yapyor, insan istese de istemese de Allah gnh yaratyor, insan gnh yapmaya mecbrdur diyorlar. Bu szleri kfrdr, mnszlktr. Bunlara Mrcie de denir ki, mel'ndurlar (lnetlenmilerdir). Gnh insana zarar vermez; s, fsk, azb grmeyecektir, dediler. Mrcienin inan tammen yanltr, bozuktur. nk ihtiyr istekli hareketimiz ile titreme, refleks hareketlerinin baka olduu meydandadr. Elimizle bir ey tutmamz elbette ihtiyrmz (isteimiz) iledir. Gz seirmesi, kalbin almas ise byle deildir. Kur'n- kerm ve hads-i erfler bu frkann bozuk olduunu bildirmektedir. (mm- Rabbn) Mrcieden, Allah diledii kfirleri affedecektir ve diledii m'minlere ebed (sonsuz) azb yapacaktr diyenler ve ibdetlerimiz elbet kabl olacak, gnhlarmz da elbet affolacak diyenler ve btn farzlar nfile ibdettir, bunlar yapmamak gnah olmaz diyenler kfir oluyorlar. (Muhammed Ma'sm-i Frk) MREKKEB: Birleik olan, paralanabilen. Basitin zdd. Ruh basttir. Mrekkeb deildir. Byle olsayd, bast olan bir ey bunda yerlemezdi. nk ruh paralanrsa, bunda yerleen bast eyin de paralanmas lzm gelir. Bast olan ey ise paralanamaz. (Ali bin Emrullah) MREVVC--ERA: nsanlar dnin emirlerine uymaya tevk eden mnsnda Muhammed Ma'sm-i Frk hazretlerinin nc olu Muhammed Ubeydullah Serhend'nin lakab. Mrevvic--era Muhammed Ubeydullah Serhend kaddesallah sirreh, Haznet-l-merif kitabnda yz krk beinci mektubda diyor ki: "Eb Dvd, Mu'z bin

Cebel'den ve Enes bin Mlik'ten gelen u hads-i erfi haber veriyor: "Bir kimse, yemek yedikten sonra; "Elhamdlillahillez etamen hzetta'm ve rezakan-hi min gayri havlin minn ve l-kuvveh" derse, gemi ve gelecek gnhlarndan ou affolunur. Yeni bir elbise giydii zaman; "Elhamdlillahillez kesn hzessevb ve razekan min gayri havlin minn ve l kuvveh" derse gemi ve gelecek gnhlarndan ou affolur." MRD: Tasavvufta Allah telnn rzsna kavumak iin evliy bir ztn terbiyesi altna giren talebe. Mrd, mridinin (hocasnn) yannda cenze ykaycsnn elindeki l gibi olmaldr. (mm- Rabbn) Allah telnn sevgisi ile ve O'nun sevgisine kavumak arzusu ile yanan mrd, bilmedii, anlyamad bir ak ile akn hldedir. Uykusu kaar, gzyalar dinmez. Her iinde Allah'tan korkar, titrer. Allah telnn sevgisine kavuturacak ileri yapmak iin rpnr. Her iinde sabr ve affeder. Her geimsizlikte, skntda kusru kendisinde grr. Her nefeste Allah'n dnr. Gaflet ile (Allah tely unutmu olarak) yaamaz. Kimseyle mnkaa etmez. Bir kalbi incitmekten korkar. Kalbleri, Allah telnn evi bilir. Eshb- kirmn hepsini; "radyallah tel anhm ecman" diyerek anar. Hepsinin iyi olduunu syler. (Abdlhk- Dehlev) Mrd olanlar, severler, kalblerine kendilerine it olan bir istei, arzuyu getirmezler. Gayretleriyle tasavvuf derecelerine ykselmeye alrlar. (Ali Sincr) MRSEL: eratle (yeni bir din ile) gnderilen peygamber. (Bkz. Mrseln) Mrsel Hads: Sahbe-i kirmn (Reslullah efendimizin sohbetinde yetien mbrek insanlarn) ismi sylenmeyip, Tbin'den (Sahbe-i kirm grp, sohbetinde yetien kimselerden) birinin, doruca, Resl-i ekrem buyurdu ki, diyerek bildirdii hads-i erfler. (Bkz. Hads) mm- a'zam Eb Hanfe hazretleri, ictihdnda (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden kard hkmde) snnete tbi olmakta herkesten ileri gitmi, mrsel hadsleri bile, msned hadsler (Peygamber efendimizden rivyet eden sahbnin ismi de bildirilen hads-i erfler) gibi, sened (dell) olarak alm ve Eshb- kirmn szlerini, kendi ictihdnn (re'yinin, hkmnn) stnde tutmutur. Onlarn, Peygamber efendimizin yannda, sohbetinde bulunmak erefi ile kazandklar derecelerin bykln, herkesten daha iyi anlamtr. (Mfti Mahmd Efendi, Tahtv) MRSELT SRES: Kur'n- kermin yetmi yedinci sresi. Mrselt sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Elli yet-i kermedir. Gnderilenler anlamna gelen Mrselt kelimesi ile balad iin sreye, Sret-l-Mrselt denilmitir. Srede; kymetin vuk bulaca, hiretin bir hkm gn olduu, inananlarla inanmayanlarn o gndeki durumlar anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Rz,Taber,Kurtub) Allah tel Mrselt sresinde melen buyuruyor ki: O (kymet gn), bir zamandr ki, onlar (kfirler) sylemezler ve sylemee izin de verilmez. (yet: 35, 36) Kim Mrselt sresini okursa, onun iin mriklerden (Allah telya ortak koanlardan) olmadna dir bir sened yazlr. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri)

MRSELN: Gnderilenler, eratle (yeni bir dinle) gnderilen peygamberler. Resller. (Bkz. Resl) Ali radyallah anhtan rivyet edildiine (nakledildiine) gre, Resl-i ekrem sallallah aleyhi ve sellem, ona yle buyurmutur: "Eb Bekr ve mer, nebiyyn (nebler) ve mrselnden baka, nce gelen ve sonra gelen btn Cennetliklerin, salar aarmaya balayanlarn seyyidleridir (efendileridir). Y Ali! Hayatta olduklar mddete onlara bunu haber verme!" (Snen-i bn-i Mce) MRD: rd eden, doru yolu gsteren rehber zt. yi bir mslman olmalar iin, insanlar terbiye eden, lim ve vel. Tasavvuf yolunda nihyete varan bykler (yolun sonuna kavuanlar) iki trldr:Birincisi Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem izinde giderek kemle erdikten sonra insanlar ird iin (doru yola ekmek iin) halkn derecesine indirilmi olan mridlerdir. kincisi, ykseldikleri derecelerde braklp, insanlarn yetimesi ile vazfeli olmayan evliydr. (mm- Rabbn) Btn kazanlarma, mridlerimi ok sevmekle kavutum. Sedetlerin anahtar, Allah telnn sevdiklerini sevmektir. (Mazhr- Cn- Cnn) Talebe, mridini ne kadar ok severse, onun kalbinden feyz almas da o kadar ok olur. Mrid vesledir, vstadr. Maksad, Allah teldr. (mm- Rabbn) Mridi olmayann mridi eytandr. (Muhyiddn ibni Arab) Bir kimsenin kendisini ird edecek (doru yolu gsterecek) bir mrdi yoksa, byk ztlarn (Ehl-i snnet limlerinin) kitaplarn okusun ve onlara uysun. (Ferdddn eker Genc) Mrd-i Kmil: Tasavvufta kemle gelmi, olgunlam, evliylk mertebelerinin sonuna ulam, kbiliyeti olanlar bu yolda yetitiren rehber zt. Mrd-i kmilin baklar, kalb hastalarna (kalbi Allah teldan baka eylere tutulmu olanlara) if verir. Onun tevecch yni kalbini bir kimseye evirmesi; kt, irkin huylar insanlarn kalbinden siler, sprr. (mm- Rabbn) Mrd-i kmillerin en stnleri, drt mezheb immlardr. Bunlar; mm- a'zm Eb Hanfe, mm- fi, mm- Mlik ve mm- Ahmed bin Hanbel'dir.Bu drt imm, slm dninin drt temel direkleridir. (Abdlhak- Dehlev) Mrid-i kmil, mrdi evvel ehl-i hal ider Sonra, Fahr-i kintn bezmine idhl ider Nice yllar sa'y ile eremedii menzile Bir nefeste mrid-i kmil onu sl ider (Abdlehad Nr) MRTEC: slmiyet'in pk ve temiz yolunu brakarak, chiliyet devri yoluna ve yaayna dnen; gerici, irtic eden. (Bkz. rtic) MRTED: Mslman iken dinden kan, kfir olan kimse. (Bkz. rtidd) Allah telya Cebril aleyhisselm gibi ibdet etseniz, m'minleri, Allah iin

sevmedike, kfirlere ve mrtedlere, Allah iin dmanlk etmedike, hibiri kabl olmaz. (Hads-i erf, Berka) Mrtedin mslman iken yapm olduu ibdetlerin, iyiliklerin hepsi yok olur. hirette ona fidesi olmaz. lmeden nce mslman olursa, affolur. Tertemiz m'min olur. Yeniden hac etmesi lzm olur. Namazlarn ve orularn kaz etmez. nceden kazya brakm olduklarn kaz etmesi lzmdr. nk mrted olunca, nceki gnahlar yok olmaz. (Muhammed Hdim) Helli, harm ayrd etmeyen, farz yapmaa, haramdan kanmaa ehemmiyet vermeyen mrted olur. Kelime-i ehdet getirse, namaz klsa, ben mslmanm dese de mslman olmaz. Bu szlerine ve ibdetlerine inanlmaz. Dinden kmasna sebeb olan eye piman olmas, tvbe etmesi lzmdr. (Seyyid Abdlhakm Efendi) MRTEZ: Beenilmi, rz olunmu mnsna hazret-i Ali'nin lakab. dem'in (aleyhisselm) hilm sfatn ve Ysuf'un (aleyhisselm) gzel ahlkn grmek isteyen, Ali Mrtez'ya baksn. (Hads-i erf-Menkb- hr- Yr- Gzn) Eshb- kirmdan herbiri bir peygambere benzemektedir. Eb Bekr-i Sddk Muhammed aleyhisselma, mer-l-Frk Ms aleyhisselma, Osmn- Zinnreyn Nh aleyhisselma, Aliyyl-Mrtez s aleyhisselma, Mu'viye hazretleri de Dvd aleyhisselma benzer. (mm- Rabbn) MRR-I ZEMN: Zaman am, zaman gemesi. dn vermekten veya sattan ve kirdan, veda, riyet gibi emnetler, vergi, mlk, akar ve mrstan olan ahs alacaklar iin on be hicr sene zrsz terk edilmi dvlar, borlu inkr ederse, dinlenmez. Yni mrr- zemna urarlar. Fakat alacakllarn hakk zy olmaz. Yni borlu borcunu ikrr ve tirf ederse, borcunu demesi her zaman lzm olur. (Mecelle) MRVVET: nsanlk, yiitlik. Muhtc olanlara, lzm olan eyleri vermek, bakalarna faydal olmak, iyilik yapmak arzusu, insanlk. Adleti yerine getirme ve hi kimseden intikam almay istememe. Her kim insanlarla mumele ederken onlara zulm etmezse, onlarla konuurken yalan sylemezse, onlara verdii vaadi yerine getirirse, mrvveti tam, adleti ak, dostluu vcib olur. (Hads-i erf-Edeb-d-Dny ved-Dn) Haram ilememek, gnhlardan saknmak, insaf ile hkm vermek, zulm etmemek, hakk olmayana gz dikmemek, klesi olmayan kimseyi karlksz altrmamak, zayfa kar kuvvetliye yardm etmemek, alak olan erefliye tercih etmemek, vebl ve gnh olan eylere sevinmemek, kt isim yapacak olan hareketlerde bulunmamak mrvvetin artlarndandr. (mm- Mverd) Mrvveti bulunmayann ibdeti kmil (olgun) deildir. (Dvd-i T) Kimim var hazretinden gayri arz eyleyeyim hlim, Yce ztna iddir mrvvet, y Reslallah! (Adl) Mal, eratin ve mrvvetin uygun grmedii yerlere datmaya, isrf veya tebzr denir. (Birgiv) MSFEHA:

ki mslmann, sa elin avu ilerini birbirine yaptrp, iki ba parman yanlarn birbirine dedirerek el skmas. ki erkek veya iki kadn mslman karlatklar zaman, msfeha ederlerse, ayrlmadan nce, gnhlar mafiret olunur. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Her kim bir m'min kardeini ziyret eyleyip, msfeha ederek kerre elini sallasa, ellerini ayrmadan her ikisinden Hak tel rz olur. Aatan yapraklar dkld gibi, o ahslardan gnhlar ylece dklr. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) bir kimse ile msfeha edince o kimse elini ekmedike, mbrek elini ondan ayrmazd. O kimse yzn evirmedike, mbrek yzn ondan evirmezdi. Bir kimsenin yanna otururken iki diz zerine oturur, ona sayg olmak iin mbrek bacan dikip oturmazd. (Eb Sad Hudr) Mslmanlarn, birbiri ile karlat zaman, msfeha etmeleri snnettir. imdi moda olan parmaklar tutarak avucuna koyarak yaplan tokalama, mslman deti deildir. Snnet olan ise, karlanca selm syleirken, sa el drt parmak ileri, plak olarak eldivensiz, rtsz, karsndakinin sa eli dna ba parma tarafna yaptrmaktr. Ba parmakta bulunan damardan muhabbet (sevgi) yaylr.Msfeha ederken birbirine muhabbet geer. (Tahtv, Seyyid Abdlhakm) Her karlatkta msfeha snnettir. Muayyen vakit tyin etmek bid'attir. (Abdlhakm-i Arvs) MSFR (Misfir): Yolcu. Senenin ksa gnlerinde, insan veya deve yry ile gnde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduu yerin kenar evlerinin dna kan kimse. (Bkz. Sefer, Seferlik) Allah'a ve hiret erf-Merik-ul-Envr) gnne mn eden msfire ikrm etsin. (Hads-i

kimsenin dus muhakkak kabl olur. Mazlmun, msfirin ve ana-babann. (Hads-i erf-Et-Tergb vet- Terhb) Bir kimse gnlk yere gitmeyi niyet etmeden yola ksa, btn dnyy dolasa bile msfir olamaz. (bn-i bidn) Msfir drt rek'atl farz namazlar iki rek'at klar. Mukm olan (msfir olmayan) imma uyarsa, drt rek'at klar. Msfir imm olursa, drt rekatli farzlarn ikinci rekatnn sonunda selm verir. Cemat ise, namazlarn tamamlamak iin ikier rekat daha klar. (brhim Haleb) Msfir, mest zerine, gn gece (72 saat) mest edebilir. Kurban kesmesi vcib deildir. (Tahtv) Evine, gelip geici slih bir misfir gelirse, onun hizmetini iyice yap! Hemen yemeini ver, belki ackmtr. Yannda fazla oturma belki yorgundur. Yatmadan nce, kbleyi, hely, seccdeyi ona gster. (Sleymn bin Cez) Misfiri ok severim. nk rzkn Allah tel veriyor. Ben hibir ey yapmyorum. Bununla berber, Allah tel bana sevb veriyor. (akk-i Belh) Dny malna, makmna ve dny haytna gvenme! Biz bu dnyda msfiriz, yolcuyuz. Sonunda ayrlp gideceiz. (Azz Nesef) MSHB: Arkada.

Reslullah'n eshbnn (arkadalarnn) hepsi, szbirlii ile dildirler, hak zeredirler. Allah tel onlar seip yaratlmlarn en stn ve var olanlarn en ereflisi, Resl-i kint olan habbi Muhammed'e sallallah aleyhi ve sellem eshb ve mshib etmitir. (mm- Birgiv) MSKT RKET: Bada zm, bahelerde meyve ve bostanlarda sebze yetitirmek iin, toprak shibi ile alacak kimse arasnda yaplan irket, ortaklk. alan kimse hastalannca veya taraflardan biri lnce, mskt irketi bozulur. (bn-i bidn) MSLEMET: Uyumak; fikirler ayrld, szler oald zaman mnkaa etmemek; sertlii, blcl, ayrcl istemeyip, barmak istemek. Mslemet, iffetten (insn rhun yapc kuvvetinin iyi olmasndan) doan iyi bir huydur. (Ali bin Emrullah) MSMAHA: 1. Ho gr, bakasnn kabahatini grmeme. Reslullah efendimiz; "Allah tel Cennet'te, ierisinde keskin misk kokular esen bir ehir yaratt. Suyu selsebil kaynandan gelir. Aalar nrdandr. ehirde kusursuz gzellikte hrler dolar ki, her biri yetmi peremlidir. Hrlerden bir tnesi yeryznde grnseydi, dou ile batnn arasn aydnlatr ve yer ile gk arasn gzel kokusuyla doldururdu" buyurunca, dinleyenler; "Ey Allah'n Resl! "Bu yer kimin iindir?" diye sordular. Peygamber efendimiz; "Alacan, msmaha ho grrllk ile isteyen iindir" buyurdular. (Msned-i mm- A'zm) 2. Terk edilmesi gerekmeyen eyleri bakasna faydal olmak iin terk etmek. Msmaha, cmertlikten doan gzel bir huydur. (Ali bin Emrullah) MSREAT: bdetleri ve hayrl ileri yapmakta acele etmek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Rabbinizden mafiret istemeye ve Cennet'e girmeye msreat ediniz. (l-i mrn sresi: 133) MSVT: Eitlik, denklik; ayn halde ve derecede olma. slm dnindeki hrriyet ve msvt, gayr-i mslimlerin ounu dim kendine ekmitir.Pekou bu sebepten dinlerini deitirmi, mslman olmakla ereflenmilerdir. (Herkese Lzm Olan mn) Her ticr szlemede, iki tarafn zarar ve krda msvt, adlet bulunmas esastr. (Eb Zhre) MSV: Eit, denk. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Mekke ehri alnmadan nce din dmanlar ile harb edenler ve mallarn, Allah yolunda harc edenler ile, Mekke alndktan sonra bunlar yapanlar, msv deildir. Birinciler elbette daha yksektir. Allah tel hepsine Hsny, yni Cennet'i sz verdi.

(Hadd sresi: 10) Arbal kimse, medh olunmay sevmez, yerilmekten de zlmez. Fakirle zenginleri msv tutar. Tatly acy ayrmaz. (Ali bin Emrullah) Resl-i ekrem Mekke'den Medne'ye hicretleri srasnda Eyll aynn yirminci ve Reb'ul-evvel'in sekizinci Pazartesi gn Kub kyne geldiler. Gece ve gndzn msv olduu Eyll'n yirmi nc gnn burada geirip, Reb'ul-evvelin on ikinci Cum gn Medne'ye ulatlar. (Kd Beydv) MSEBBB- HAKK: Btn sebepleri yaratan Allah tel. Her varln hlk (yaratcs), hkimi (hkm edicisi), msebbb-i hakksi Allah teldr. Allah telnn her eyi sebepsiz vstasz yaratmaa gc yeter. Fakat deti onlar bir sebeple yaratmaktr. Mesel bir eye ate dokunmadka yakma yaratmaz. Yakan, yanma iini yapan ate deildir. Oksijen de deildir. Is da deildir. Elektron al-verii de deildir. Yakan yalnz Msebbib-i hakk olan Allah teldr. Bunlarn hepsini yanmak iin sebeb olarak yaratmtr. Msebbib-i hakk olan Allah tel dileseydi, her eyi sebepsiz yaratrd. Atesiz yakard, yemeden doyururdu. Uak olmadan uururdu. Fakat ltf ederek, kullarna iyilik ederek, her eyi yaratmasn bir sebebe balad. Belirli eyleri belli sebeplerle yaratma diledi. lerini sebeplerin altnda gizledi. Kudretini sebepler altnda saklad. (Mevln Hlid-i Badd) MSELLES: Tze iken yni gaz kabarcklar kmadan, kprmeden nce stlp, te ikisi uup te biri kalan zm suyu. Ksrak, inek, deve stleri mayalanp, tad keskin olunca, mselles gibi olurlar.Birincisine kumis, ikincisine kefir denir. Bira gibi haramdrlar. (skilipli tf Efendi) MSENNEM: Balk srt gibi yuvarlak. Kabrin zerini msennem yapmak snnettir. Peygamber efendimiz kabirleri bu ekilde yaptrrlard. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MSEVVF: Hayrl ileri sonraya brakan, sonra yaparm diyen, iyi ileri geciktiren, bugnn iini yarna brakan kimse. Uygunsuz ilerin hepsinden Allah telya tvbe etmeli, O'na yalvarmaldr. Belki tvbe etmek iin baka zaman ele gemez. Hads-i erfte; "Msevvifler helk oldu" buyruldu. Bo zamn kymetlendirmelidir. Bu zamanlarda Allah telnn beendii eyleri yapmaldr. Tvbe yapabilmek Hak telnn byk nmetlerinden biridir. Allah teldan her an bu nmeti istemelidir. Genlik zamn kazan zamndr. Merd olan bu vaktin kymetini bilip, elden karmaz. htiyrlk herkese nasb olmaz, nasb olsa da rahat, elverili vakit ele gemez. Vakit de bulunsa, kuvvetsizlik, hlsizlik zamnnda yarar i yaplamaz. (mm- Rabbn) Vakit, keskin bir kln gibidir. Yarna kacamz belli deildir.Mhim ileri bugn yapmal, mhim olmyanlar yarna brakmaldr. nk msevviflerin helk olaca, ziynda olduklar bildirilmitir. (mm- Rabbn) MSKR: Sarholuk veren, uuru kaybettiren, akl gideren ve keyf veren madde. Her mskir haramdr. Her kim dnyda iki ier ve imekte devm eder ve tvbe

edemeden lrse, o kimse hirette Cennet erbetlerinden iemeyecektir. (Hads-i erf-Mslim) Esrr otu mskirdir. nk esrr almak iin evinin eysn satyorlar. Keyf vermeseydi byle yapmazlard. (Abdullah Menf) MSLM: 1. Mteber ve gvenilir olduu btn slm limleri tarafndan kabul edilen, Ktb-i sitte denilen alt hads kitbnn ikincisi. Mslim-i erfteki hads-i erflerden bzlar: kii bir arada bulunduu zaman ikisi, dierini brakp da kendi aralarnda konumasnlar. Cehennemlikleri size haber vereyim mi?Onlar kat yrekli, maln hayrdan esirgeyen, kibirli kimselerdir. Kalbinde zerre kadar kibir (yni kfr) bulunan kimse Cennet'e giremez. 2. Allah telnn, peygamberi Muhammed aleyhisselm vstasyla gnderdiklerine mn edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarndan kaan kimse. (Bkz. Msliman) MSLMAN (Mslman): Allah telnn, peygamberleri vstasyla gnderdiklerine ve Muhammed aleyhisselma mn edip, Allah telnn emirlerini yerine getiren, yasaklarndan kaan kimse. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Mallarn, canlarn fed ederek din dmanlar ile, Allah telnn rzs iin cihd, muhrebe eden mslmanlar, oturup, kapanp ibdet edenlerden daha stndr. Hepsine Cennet'i sz veriyorum. (Nis sresi: 95) Mslman demek, mslmanlara eli ile, dili ile zarar vermeyen kimse demektir. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Mslman, mslmann kardeidir. Ona zulm etmez, onun yardmna koar, onu kk ve kendinden aa grmez. Onun kanna, malna, rzna, nmusuna zarar vermesi haramdr. (Hads-i erf-Ei'at-l-Lemet) Bir kimsenin mslmanlnn gzellii, mlynden (faydasz eylerden) kamas ve lzmlu eyleri yapmas ile anlalr. (Hads-i erf-Mektbt) Bir mslman, Allah telnn emir ve yasaklarna ne kadar dikkat edip tatbik ediyorsa, Allah tel da onu, o miktr azz eder. Dier mslmanlarn kalbine de onun sevgisini verir. (brhim Havvs) Mslman, iyi insan, akl banda kimse demektir. Hakk mslman, Allah telnn emirlerine itat eder. Allah telnn emirlerine uymamak gnh olur. Kul borlarn der. Mslman, gnh yapmaz ve su ilemez. Vatann, milletini ve bayran sever. Herkese iyilik eder. Ktlk yapanlara nashat verir. Byle olan mslman Allah da sever, kullar da sever. Rhat ve huzr iinde yaar. (Abdlhakm Arvs) MSNED HADS: Peygamber efendimize isnd eden sahbnin ismi bildirilen hads-i erfler. (Bkz. Hads) MSTAFR: stifr eden, Allah teldan gnhlarnn balanmasn isteyen. (Bkz. stifr) Kur'n- kermde melen buyruldu ki:

(O takvya erenler); "Ey Rabbimiz, biz mn ettik. Artk bizim gnhlarmz bala ve bizi o atein azbndan koru" diyenler, sabredenler (mnlarnda) gerek olanlar, Allah telya itatle boyun eenler, infk edenler, seherlerde mstafr olanlardr. (l-i mrn sresi: 16, 17) MSTAN: 1. Bakasna muht olmayan. Allah tel btn varlklardan mstandir. Btn canllar mn etse, itat etse, O'na hibir faydas olmaz. Btn lem kfir (inansz) olsa, azgn takn olsa, kar gelse O'na hibir zarar vermez. (Mevln Hlid-i Badd) 2.Shib olduu eyle kanat edip, insanlardan bir ey beklemiyen. htiycn bakalarna sylemiyen. Eb Hzim'e; "Maln nedir?" diye sordular. O da; "ki eydir; biri Allah teldan rz olmak, dieri de insanlardan mstan olmaktr" buyurdu. "yle ise fakirsin" denilince; "Yerler, gk ve bunlarn arasndaki eyler Allah telnn iken ve ben de O'nun muhlis (ihlsl) kulu iken nasl fakir olurum" buyurdu. (Mverd) MSTA'MEL SU: Abdestte veya guslde veya kurbet iin (yemekten nce ve sonra, snnet olduu iin el ykamak gibi) kullanlan su. (Bkz. M-i Msta'mel) Msta'mel su, mm- a'zam'a gre kaba necsettir. Msta'mel suyu imek ise mekrhtur. (Haleb) MSTECB: Makbl, kabl olunan, geri evrilmeyen. Kiinin din kardei iin gybnda (arkasndan) yaplan du mstecbdr. Baucunda min diyen bir melek bulunur. O kii m'min kardeine hayr du ettike, melek; min, hayrn misli senin iin de olsun der. (Hads-i erf-Snen-i bn-i Mce) Dunn mstecb olduu zamanlar; Receb aynn birinci Cum gecesi olan Regib gecesi, ban aynn on beinci gecesi olan Bert gecesi ve gn, mbrek geceler, Cum gn, hatb minberde iki hutbe arasnda oturduu vakitten namaz klncaya kadar, her gecenin son te birinde (seher vaktinde), ezn ve ikmet okunurken, bilhassa hayyealelfelh dedikten sonra, Allah yolunda cihd ederken, her namazdan sonra, Kur'n- kermi okuduktan sonra, her secdeden sonra, cemat arasnda, yamur yaarken, Kbe-i muazzamay grnce, zemzem suyu iince yaplan du mstecbdr. Musbete urayann o andaki dus da mstecabdr. (Kdzde Ahmed bin Muhammed Emn Efendi ve bn-i Cezer) MSTE'CR: cret deyen. 1. Kirc. cir yni mal shibi, mste'cirden gnlk kiry her akam isteyebilir. Kirya verilen mal, mste'cire teslim edilince, emnet olup, mste'cirin elinde kasdsz telef olunca, demez. (Fetv-y Hindiyye) Hayvan, binmek ve yk tamak iin; elbise, giymek iin kirlanr. arta uymayp, hayvan, ev ve elbise zarar grrse, mste'cir tazmn eder, der. Zarar vermeyen eyleri art ederse, yapmak lzm olmaz. Mesel evde iki kii oturacak denirse, , be de oturabilir. Hayvana, kamyona konacak eynn cinsi deil, arlk art edilir. Fakat zararl ey yklenmez. Hayvan, ekerek veya derek sakat ederse der. (Fetv-y Hindiyye)

2. veren. San'at shibleri iilik cretini mste'cirden alncaya kadar, eyy vermeyebilir. Ey telef olup, teslim edemezse cret alamaz. (Fetv-y Hindiyye) MSTEHAB: Sevilen, beenilen. Peygamber efendimizin bzan det olarak yaptklar; yaplnca sevb verilen yaplmaynca gnh olmayan eyler. Mstehablar yapmakta gevek davranan, snnetleri yapamaz. Snnetleri yapmakta geveklik, farzlarn yaplmasn zorlatrr. Farzlarda gevek davranan, Allah telnn rzsna kavuamaz. (Muhammed Ma'sm Frk) Mstehablar hafif grmemelidir. Bunlar Allah telnn sevdii eylerdir ve beendikleridir. Eer btn dnyy vermekle beendii bir iin yaplabilecei bilinmi olsa ve dnyy verip o i yaplabilse ok kr elde edilmi olur ve birka saks paras verip kymetli bir elmas ele geirmek gibi olur.Yhut birka akl paras verip, lm bir sevgilinin rhunu geriye getirmek, hayat kazandrmak gibidir. (mm- Rabbn) Mstehab, Hak telya dost eder ve Allah telnn rzsn kazanmaya vesledir. (Abdlhakm-i Arvs) mmn, son snneti, farz kld yerde klmas mekruhtur (ibdetin sevbn giderir). Cematin klmas mekrh deil ise de, baka yerlerde klmalar mstehabdr. Mstehb yapmayann namaz noksan olmaz; sevbndan mahrm kalr. (ernbll) Be vakit namaz vakitleri girer girmez klmaldr. Yalnz yats namazn k aylarnda gecenin ilk te birine kadar geciktirmek mstehabdr. (mm- Rabbn) MSTEHLK EVLY: Nihyete erdikten, maksada kavutuktan sonra sebepler lemine indirilmeyen, geri dndrlmeyen evliy. Kalbi hep Allah telya dnk olup, O'ndan bakas ile megul olmayan ztlar. Mstehlik olan evliynn peygamberlik makmnn kemltndan (stnlklerinden) haberi yoktur. Bakalarn kemle getiremez (yetitirip olgunlatramaz). (mm- Rabbn) MSTEKAR: 1. Karar klnacak, yerleilecek yer. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: O (cehennem) ne kt bir mstekar ve kalnacak yerdir. (Furkn sresi: 66) 2. Sbit, hi deimeyen, yerlemi, deimez. slmiyet, insanlarn mukaddertn (ilerini) belli mstekar bir adlet temeline balam, diktatrlerin, zlimlerin, chillerin, ahslar ve zmreleri kayran veya ezen, birbirine uymayan ahkm (hkmler) yapmalarna hcet brakmamtr. Halkn mukaddertn tesdfe, ansa deil, beyza-siyaha ve douya-batya yaylan eit haklara, dil hkmlere balamtr. Fkh kitablar, her ilerlemedeki zorluklar zen, her ada huzr ve sedeti salayan ilh hkmleri bildirmektedir. (Abdlhakm Arvs) MSTEKM: Doruluk zere olan, doru yolda yryen. Dorulukla sfatlanm kimse. (Bkz. Srt- Mstekm ve stikmet) Mstekm ol, hazret-i Allah utandrmaz seni. (Diyr- Bekrli Sad Paa) MSTE'MN:

Eman dileyen, snan. Kendi memleketinden baka bir devletin topraklarna izinle giren kimse. Mste'min Kfir: Mslman bir memlekete onlarn izni ile giren mslman olmayan kimse. Dr-l-slm'a (slm lkesine) mste'min olarak gelen bir kfir, burada yaamakta olan bir zmm gibi, yni gayr-i mslim vatanda gibi korkusuz yaar. Onun haklarna mlik olur. Mste'mine veya zmmye olan borcunu demeyen mslman hapsolunur. (bn-i bidn) Dr-l-slm'da bulunan mste'min kfirin yalnz mumelttaki (slm hukkunun al-veri, kir, irketler, fiz, mrs gibi hususlardaki) hkmlere uymas lzmdr. slm memleketinde, mste'min ile de, mslmanlar ile yaplmas ciz olan szlemeler yaplr. Alnmas dnimizde lzm olmayan mallar alnamaz. det olsa da, alnmas yine ciz olmaz. Mesel Meryem anay ziyret iin Kuds'e gelenlerden ve turistlerden ayakbast paras veya baka isimlerle bir ey almak ciz olmaz. (bn-i bidn) Mste'min Mslman: Dr-l-harbe (mslman olmayanlarn lkesine) onlarn izni ile giren mslman. Dr-l-harbde bulunan bir mste'min mslmann, kfirlerin mallarn, onlarn rzs ile almas cizdir. Fakat, gadr, yni sznde durmamak, hynet etmek, her yerde haramdr. Gnl rzs ile maln almak, gadr deildir. Malna, canna, kadnna, kzna saldrmak gadr olur. Haram olur. Fakat, mslman memleketinde bulunan mste'min kfirin maln, gnl rzs ile olsa bile, ciz olmayacak yol ile almak gadr olur. nk, slm memleketinde, eratin emirlerine uygun hareket edilir. (bn-i bidn) MSTERK: Dou memleketlerini, din, dil ve trihleri bata olmak zere her ynden aratrp tesbite alan batl ilim adam. Garpl bilgin, oryantalist, arkiyt. Mehr ngiliz msteriki George Sale, Kur'n- kermi ngilizce'ye tercme ettii eserinin nsznde diyor ki: "Hicretten evvel, Medne-i mnevverede mslman olmayan hibir ev kalmamt. Yni Medne'de her eve slmiyet girmiti. Eer bir kimse; "slmiyet dier memleketlere ancak kl kuvveti ile yayld diye bir iddida bulunursa; bu kuru bir sulama ve cehlettir. nk slmiyet'i kabl eden ve klcn ismini bile iitmeyen pekok memleket vardr. Bunlar kalblere te'sir eden Kur'n- kermi iitmekle mslman olmulardr. (Harputlu shk Efendi) MHEDT: Kalb gzyle grmeler veya bu yolla grlen eyler. Mhede kelimesinin ouludur. Ahvl ve mevcid (hller ve kendinden geme) ve mhedt ve tecelliyt (hakkatlerin kalbe yerlemesi) tasavvuf yolunun balangcnda ve arada meydana gelir. (mm- Rabbn) Dnyda vki olan mhedt tammen zllere, glgelere baldr ve hayl kaydndan, bandan kurtulmu deildir. (Muhammed Ma'sm) MHEDE: Grme, anlama. Kalb gz ile grme. Kalbde tevhdin yni tek olan Allah'a inanmann bulunduunun almeti; O'nunla berber bir ikincisinin olmadn her an mhede etmektir. (Ebss'd Eb'l-Air) MHN: Mslmanlarn cematini terk eden, bid'at shibi, mezhebsiz kimse.

Allah tel, a'bn'n (a'bn aynn) on beinci gecesi (Bert gecesi) btn kullarna merhamet eder. Yalnz mrik (Allah telya ortak koan) ve mhini affetmez. (Hads-i erf-Tabern) MRATA: artlama, szleme. Nefs muhsebesinin (nefsi hesba ekmenin) ilk basama olup, Allah telnn beendii ileri yapma, beenmediklerinden saknma ve hirete hazrlanma hussunda nefsle szleme. Din bykleri, dnynn bir pazar yeri gibi olduunu ve burada, nefs ile al-verite olduklarn anlamlardr. Bu ticretin kazanc Cennet'tir. Ziyn (zarr) da Cehennem'dir. Yni kr, ebed sedet (kurtulu), ziyn da sonsuz felkettir. Din bykleri, nefslerini, ticretteki ortak yerine koymulardr. Ortak ile nce mrata yaplr. Sonra, ilerine, sznde durup durmadna dikkat edilir. Nihyet hesblalp, hynet yapmsa (sznde durmamsa) mahkemeye verilir. Din bykleri de, nefsleri ile mrata edip irket kurmular, onu murkabe edip gzetmiler, hesba ekmiler, cezlandrmlar, onunla uramlar ve onu azarlamlardr. (mm- Gazl) MVERE: Akl, fikri kuvvetli, ileriyi gren kimseler ile bir konu zerinde konuma, grme, danma, meveret etme, grne ba vurma. (Bkz. Meveret) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: ... (Ey Reslm!) Eshbn ile mvere et. Onlara dan. (l-i mrn sresi: 159) slm halfelerinin hepsinin mvirleri (her ite danacaklar kimseler), meclisleri, ilim adamlar vard. Mvere etmeden bir ey yapmazlard. (Muhammed Hdim) Mvere yaplacak kiide u be art bulunmaldr: 1) Akll ve tecrbeli olmaldr. 2) Dindar ve takv shibi (Allah teldan korkarak haramlardan kaan olmaldr. 3) Nashat eden bir dost olmaldr. 4) Zihnini megul eden bir sknts olmamaldr. 5) Kendisine danlacak ite onu ilgilendiren bir maksd ve onu etkileyecek bir arzu ve menfeat olmamaldr. (Mverd) Mslmanln ok mantk oluu ve sdelii, cmilerin insan kendine eken czibesi, bu dne mensb olanlarn dinlerine byk bir ciddiyet ve muhabbet ile balanmalar, ilerde mvere edip, insanlara dim merhamet ve efkat ile mumelede bulunmalar, yoksullara yardm etmeleri ilk def olarak kadnlara da mal shibi olma hakkn vermeleri gibi pekok eyler, o zamna gre yaplan en muazzam meden inklablar benim zerimde ok byk te'sirler yapt. (Donald Rockwell) MEBBHE: Allah tely cisim ve varlklara benzeten, Kur'n- kermdeki mtebih (mns kapal) yetleri grnen lugat mnsna gre aklayp, Allah telnn el ve yz gibi organlarnn olduunu iddi eden bozuk frka. Mebbihe bozuk yolunu ilk def ortaya karan aslen bir yahd olan Abdullah bin Sebe'dir.Hicr birinci asrn balarnda yaayan Him bin Slim el-Cevlik ve Him bin Hakem gibi kimseler de mebbihedendirler. Mebbiheye gre; "Mbdlar (ibdet ettikleri tanr) cisimdir, sonu ve snr vardr. Uzunluk genilik ve derinlik shibidir. O, parlak bir ktr. Her tarafna k saan yuvarlak bir inci misli parlayan saf altn gibidir. Rengi, tad, kokusu vardr. Mbd bzan hareket eder, bzan hareketsiz durur. O, kendi karyla yedi kartr." (Abdlkhir Badd) Mebbihe esasta ikiye ayrlr. Birincisi Allah telnn ztn insana benzetenlerdir.

kincisi ise, Allah telnn sfatlarn insanlarn ve dier yaratlmlarn sfatlarna benzetenlerdir. (ehristn) Kendilerine selefiyye adn veren ve bulunduklar memleketlerdeki Ehl-i snnet (Peygamberimizin ve Eshbnn yolunda olan) din adamlarn her frsatta ktleyen kimseler, bugn mebbihe ve mcessimeye it fikirleri benimsemekte ve yaymaya almaktadr. Kendilerine haev ad verilen, Allah tely, yarattklarna benzeten, madde ve cisim diyen kfirlerin byk bir ksm mebbihe ve mcessimedirler. (Eb Zhre, bn-i Cevz) MEKKK: Bir cins iindeki ferdlerin hepsinde eit miktrda bulunmayan sfat, zellik. lim, limlerin bzsnda az, bzsnda ok olan bir sfattr.Bu sebeple din bilgilerinde, ilmi en ok olan lime gvenilir. Akl da ilim gibi mekkik olup, insanlarda eit olarak bulunmaz. Hi yanlmayan, hat etmeyen selm akl, peygamberlerde aleyhimsselm bulunur. Peygamberlerin akllarna yakn olan akllar, Eshb- kirmn (Peygamberimizin arkadalarnn), Tbin'in (Eshb- kirm grenlerin), Tebe-i tbin (Tbin'i grenlerin) ve dier din byklerinin akllardr. (Abdlhakm Arvs) MFK: efkatli, merhametli, acyan. Merhametli ve mfik bir rehber olmadka, ocuk, ilim ve ahlk edinemez, ykselemez. yi rehber, yni ilim ve ahlk sunan zt, ocuu felketten kurtarp, sedete kavuturur. (mm- Gazl) Hoca mfik ve mhir; talebe zek ve alkan olursa renilmeyecek bir mes'ele yoktur. (Abdlhakm Arvs) Mfik ve efkatli rehber yni mrid, talebesini alak dny iin kzp azarlamaz. Onlarn azarlamalar dny iin deildir. Zr dnynn, onlarn yannda sivrisinek kadar kymeti yoktur. (Abdlmecd irvn) MRK: Allah telya irk (ortak) koan. Allah tely mbd bildii hlde put veya benzeri eyleri de ilh, tanr edinen. (Bkz. irk) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Mekke kfirleri, Muhammed lecek, O'ndan kurtulacaz diyorlard. Allah tel da evet sen leceksin. Fakat, o mrikler de, elbette lecekler. Kendileri elbet lecek olan kimselerin, bakasnn lmn beklemeleri, ak bir chilliktir. (Zmer sresi: 30) Mriklerin kendileri deil, tikdlar ve kalbleri pistir. tikdlar dzelirse, kendileri de temiz olur. (mm- Rabbn) Mrik, Hak teldan bakasnn ibdetine tutulmutur. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) MTEBEH: bheli olan ey. Hell meydandadr. Haram meydandadr. Mtebeh olanlar ikisi arasndadr.Kymete kadar byledir. (Hads-i erf-Buhr) Herkese nce lzm olan ey, Ehl-i snnet vel-cemat limlerinin anladklarna ve bildirdiklerine uygun olarak tikd dzeltmektir. mn dzelttikten sonra farzlar, vcibleri, snnetleri, mstehblar, haram, helli, mekrhu ve mtebehi renmek ve fkh (ilmihl) bilgilerine gre amel etmek lzmdr. (mm- Rabbn)

MTER: Satn alan. Bir mal satan ile mteri arasnda anlalan deere maln bedeli, fiyat denir. (Ali Haydar Efendi) Sat szlemesi tamam olunca, meb (satlan mal) mterinin mlk olur. (Alddn Haskef) Mteri, satn ald bir eyin kusrunu dzeltse, geri vermek hakk kalmaz. Satn alnan bir hayvana binmek, kabl etmek demektir. (bn-i bidn) MTBE'AT: Tbi olmak, uymak. ki cihn sedetine kavumak, ancak ve yalnz, dny ve hiretin efendisi olan Muhammed aleyhisselma mtbeat iledir. O'na mtbeat iin, mn etmek ve ahkm- slmiyyeyi (slmiyet'in emir ve yasaklarn) renmek ve yapmak lzmdr. (mm- Rabbn) Reslullah'a mtbeat; dnimizin emir ve yasaklarna uymak ve kfirlik detlerini terketmekle olur. (mm- Rabbn) Reslullah'a mtbeat niyyetiyle gn ortasndaki uyku (kaylle); mtbeatla olmayan etin riyzet ve iddetli mchedelerden stndr. (mm- Rabbn) Reslullah'a mtbeat olmadka kurtulu muhldir (imknszdr). (Sa'd-i rz) MT'A NKHI: hidsiz olarak bir kadna belli miktarda para verip, belli bir zaman iin berber yaama szlemek. Ey mslmanlar! Kadnlar ile mt'a nikh yapmanza izin vermitim. Fakat imdi bunu, Allah tel harm etti. Kimin yannda byle kadn varsa, onu salversin ve ona verdii mal geri almasn! (Hads-i erf-Mslim, bn-i Mce) Mt'a nikh, drt mezhebde (Hanef, fi, Mlik, Hanbel) de harmdr. (Abdlvehhb- a'rn) MTASARRIFA: nsandaki grnmeyen his organlarnn beincisi; his organlar vstas ile elde edilen duyular ve mnlar karlatrp, yeni mnlar elde etmeye yarayan kuvvet. nsandaki grnmeyen his organlar betir:Birincisi hiss-i mterek; his organlarndan beyindeki duygu merkezlerine gelen hric te'sirlerin hepsi, burada toplanr. kincisi, hayldir. Hiss-i mterekte toplanp anlalan, his edilen eyler burada saklanr. ncs vhimedir. Mesel dmanlk, korku gibi, hissedilenler burada saklanr. Drdnc kuvvet hfzadr. Vhimenin anlad mnlar saklar. Beincisi mtasarrfadr. (Ali bin Emrullah) MTEAHHRN: Sonra gelenler. Kelm ilminde mm- Gazl ile, dier slm ilimlerde ems-l-Eimme Hulvn ile balayp onlardan sonra gelen limler. Hanef ve Hanbel mezheblerinde, cret ile ezn okutmak, imm tutmak, Kur'n- kerm retmek, din dersi retmek ciz deildir. Mteahhirn din limleri, Kur'n- kerm ve din dersi retmek ve ezn, immlk iin para ile adam tutmak ciz olur dedi. Bunlara szleilen cretin verilmesi lzm olur. Aslnda cret ile ibdet yaptrmak ciz deildir. Ancak son zamanlarda, dinde geveklik olduundan, Kur'n- kerm ve din bilgilerinin unutulmamas,

immln ve mezzinliin yaplabilmesi iin cretle yaptrlmas zarret hline gelmitir. (bn-i bidn) MTE'L (El-Mte'l): Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). Dnlebilen, akla gelen, hayl edilebilen her eyden baka bunlardan pk, temiz ve yce olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Allah tel) grnmeyeni de grneni de bilir. Byktr, Mte'l'dir. (Ra'd sresi: 9) El-Mte'l ism-i erfini syliyenin hli dzelir, derecesi ykselir. (Ysuf Nebhn) MTEASSIB: Taassub eden; yanl bir eyi mdfaada kr krne int ve srr eden, haksz yere dmanlk eden. Mteassb papazlar olmasayd, hristiyanlarn hepsi mslman olurdu. (mm- Birgiv) Mektebde okurken, bize mslmanlarn vah, hele Trklerin bsbtn mteassb ve gaddar olduu retilmiti. Hlbuki haytmn en gzel gnleri stanbul'da geti. Kendileri ile temas ettiimiz mslmanlar, son derece nzik, kibar ve meden insanlard. Ancak bizi asl artan; Trklerin s aleyhisselmdan nefret etmemeleri ve ona da bir peygamber olarak inanmalar oldu. Bizim yinlerimize mdhale etmiyor, ibdetlerimizle alay etmiyorlard. Bize bir insan olarak hrmet ediyorlar, bizim mslmanlar eytana uymu Allah'szlar olarak grmemize mukbil, onlar dnimize kar en ufak bir fen kelime bile kullanmyorlard. Evet mteassb olan bizdik. (Georgina Max Mller) MTEAYYN: Teayyn eden. Belli, ikr ve meydanda olan. (Bkz. Teayyn) MTEHASSIS: htisas shibi, uzman. Bir iin hakkatini, i yzn ok iyi bilen, bir ilim dalnda veya meslekte mhir olan. Evliy, kalb, rh mtehassslar olup, herkesin bnyesine ve hastalna ve zamnnn zulmetine ve fesdna (bozukluuna) uygun olarak rhun ilclarn hads-i erflerden seerek sylemiler ve yazmlardr. (Sar Abdullah Efendi) slm bilgilerinin ve tasavvuf bilgilerinin mtehasss Seyyid Abdlhakm Efendi; "Kur'n- kermden ve hads kitblarndan sonra slm kitblarnn en stn mm- Rabbn'nin, Mektbtdr" ve "slm leminde mm- Rabbn'nin Mektbt kadar kymetli bir kitab daha yazlmamtr" buyurdu. (M. Sddk Gm) MTEKADDMN: nce gelenler; kelm ilminde, mm- Gazl'ye, fkh ilminde ems-l-Eimme Hulvn'ye kadar gelen slm limleri. Mtekaddimn limlerine gre, Kur'n- kerm ve din dersi retmek ve ezn, immlk iin para ile adam tutmak ciz deildir. Dnen uygun deildir. Fakat mteahhirn (sonradan gelen din limleri) ise ciz olur, dedi. nk, son zamanlarda, dinde geveklik olduundan, Kur'n- kermin ve din bilgilerinin unutulmamas ve immln yaplabilmesi iin bunlarn cret ile yaptrlmas zarret hline gelmitir. Fakat bu fetv btn ibdetlerin cretle yaplabileceini gstermez. Yalnz saydklarmz zarret olup, mezhebin aslndan darda braklmaktadr. Hfzlara cretle Kur'n- kerm okutmak, zarret olmad iin, ciz deildir. Byk lim Tc--era, Hidye erhinde (aklamasnda) diyor ki: "cret ile okunan Kur'n- kermden, ne lye, ne de okuyana sevb hsl olmaz." Ayn, Hidye

erhinde diyor ki: "Hfzlar, para iin, mal iin okumamaldr. Hfz da, paray veren de gnha girer." Ciz olmayan; cretle Kur'n- kerm retmek deil, cretle Kur'n- kerm okumak veya okutmaktr. Bu iki husus birbirine kartrlmamaldr. (bn-i bidn) MTEKML: Kemle erimi, olgun, stn. slm dni dnynn en mtekmil, en mantk ve en son dni olduundan, onun hakknda bir kitap yazabilmek iin, yazann yksek tahsilli yni ilim shibi olmas, Arab, Fris ve bir ecneb lisn bilmesi, en yeni tabi ve fenn bilgiler yannda slm ilimleri ile de mcehhez (donanm) olmas lzmdr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) MTEKAVVM MAL: Kymetli, kullanlmas mubh ve mmkn olan mal. Bir satn sahh (dne uygun) olmas iin maln mtekavvim olmas lzmdr.Mslmnlar iin arap, domuz ve besmelesiz kesilen veya kesmeden ldrlen hayvan, mtekavvim mal deildir. Denizdeki henz tutulmam balk mtekavvim mal deildir. nk tutulmad iin kullanlmas veya satlmas mmkn deildir. (bn-i Nceym, Ali Haydar) MTEKEBBR (El-Mtekebbir): 1.Allah telnn ism-i erflerinden. Yaratlanlarn sfatlarndan uzak, vehim ve akln anlamasndan yksek, azamet ve kibriy (byklk) sfatyla her eyden ayrlm olup, her eyden yce ve yksek olan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah telnn ilhlkta erki, orta yoktur. Mlk hi yok olmayan bir meliktir. Noksanlk olan her eyden mnezzehtir. Ayblardan ve kudretsizlikten uzaktr. M'minleri sonsuz azbdan emn klmtr. Her ey zerine hkim ve hfzdr. Hkmnde glibdir.Mtekebbirdir. Allah tel mriklerin irklerinden ve iftirlarndan mnezzehtir (uzaktr). (Har sresi: 23) El-Mtekebbir ism-i erfini sylemeye devm eden kimse, hayrl rzk ve bereketlere kavuur. Allah tel bu ism-i erfi okuyanlara hayrl evld nasb eder. (Ysuf Nebhn) 2. Kibirlenen, kendisini bakalarndan stn gren, kendini beenen. (Bkz. Tekebbr) Mal ile, evld ile, mevk ile ve rtbe ile mtekebbir olmak insana hi yakmaz. nk bunlar, kendinde bulunan stnlkler deildir. Gelip geer, kendinde kalmayan, insandan abuk ayrlan eylerdir. (Hdim) MTEKELLM (El-Mtekellim): 1. Syleyici mnsna Allah telnn isimlerinden. Allah tel hayy (diri), lim (bilici), kdir (kudret shibi) ve mtekellim olarak ve sonsuz zamanlarda hep hzr ve nzrdr (grcdr). Hayt, ilim, kudret ve kelm sfatlar zamansz ve meknsz olduu gibi, hzr ve nzr olmas da zaman ve mekna bal deildir. Allah telnn sfatlarnn hepsi byledir. (mm- Rabbn) lemlerin alacak bir nizm iinde olduklarn gryoruz. Fen her sene bunlarn yenilerini bulmaktadr. Bu nizm yaratann hayy (diri), lim (bilici), kdir (gc yetici), mrd (dileyici), sem' (iitici), basr (grc), mtekellim ve hlk (yaratc) olmas lzmdr. nk, lmek ve chil olmak ve gc yetmemek ve zorla yapmak, sarlk, krlk ve syleyememek birer kusurdur, utanlacak eylerdir. Bu kint, bu lemi bu nizm zere yaratanda ve yok olmaktan koruyanda byle kusurlu sfatlarn bulunmas olacak ey deildir.

(Mevln Hlid-i Badd) 2.Kelm limi. (Bkz. Mtekellimn) MTEKELLMN: Kelm limleri. slm dninin mn bilgilerini, nakl (dn) ve akl delillerle zh eden, aklayp isbatlayan byk limler. Reslullah efendimizden sallallah aleyhi ve sellem ve Sahbe-i kirmdan (Peygamberimizin arkadalar) sonra, fitneler (karklklar) ve bid'atler (sapklklar) oald. mn bilgilerini ve fkh (amel) bilgilerini bildirmek vazfesi din immlarna yni mctehidlere verildi. Bu mctehdlerden (yksek din limlerinden) mn bildirenlere mtekellimn, fkh bildirenlere fukah denildi. (Seyyid Abdlhakm) Mtekellimn; dn akdelerin (mn esaslarnn) isbt iin gerekli olan nakl (dn) ve akl dellleri bildirirler ve phelerin giderilmesine alrlar. (Takprzde) mm- a'zm Eb Hanfe, Eb'l-Hasen el-E'ar, Eb Mansr Mtrd, mm- Gazl, Fahreddn-i Rz gibi limler mtekellimnden olup, Ehl-i snnet ve cemat tikdn (inancn), sapk ve bid'at ehli kimselere ve kendilerine slm filozofu ad veren kimselere kar mdfaa etmilerdir. (Sedet-i Ebediyye) MTEMETT' HAC: Hac aylarnda mre yapmak iin ihrma girip, mre iin tavf ve sa'y yapp, tra olup ihrmdan kp sonra memleketine gitmeyerek, o sene terviye gnnde veya daha nce, ihrma girerek mfrid hac gibi hac yapma. (Bkz. Hac) Krin ve mtemetti' haclarn kr kurban kesmesi vcibdir. Kesmeyeceklerse, Zilhicce'nin yedi, sekiz ve dokuzuncu gnlerinde ve bayramdan sonra yedi gn daha oru tutmalar lzm olur. Hepsi on gn olur. (M.Mevkft) MTESAVVIF: Gafletten uzak yni her an Hakk' zikreden, kalbini mnev kirlerden temizleyen ve Allah teldan baka her eyi gnlnden karan, rhunu cenb- Hakk'n zikri ile (anmakla) ssleyen tasavvuf ehli, vel, mrid, ahlk- hasene shibi. oulu mtesavvifn, mtesavvifn ve mtesavvife'dir. MTEBH YET: Mns ak olmayan yet-i kerme. oulu, mtebihttr. (Bkz. Mtebiht) MTEBHT: Mns kapal yet-i kermeler ve hads-i erfler (Bkz. yet). Mtebihta mn etmeli, mnsn Allah telya brakmaldr. Bunlar, Allah telnn sevdiklerine bildirdii srlarn sembolleri, iretleridir. Bunlar anlyanlar aklamamlardr. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Sana Kur'n' indiren O'dur (Allah'tr). Bunun bir ksm yetleri ak ve kesindir. Bunlar Kur'n'n essdr. Dier bir ksm yetler de vardr ki mtebihttr. te kalblerinde phe bulunanlar, fitne aramak ve te'viline gitmek iin Kur'n'n mtebih yetlerine uyarlar. Hlbuki, o mtebihin te'vilini yalnz Allah bilir. limde derinlemi olan kimseler ise; "Biz ona (mtebihe) inandk. Ak ve kapal btn yetler Rabbimiz tarafndandr" derler. Bunlar ancak akllar tam olanlar iyice dnr. (l-i mrn sresi: 7) Muhkem olan (mns ak olan yetlere) uyunuz. Mtebihta inannz. Bunlara inandk hepsini Rabbimiz bildirmitir deyiniz. (Hads-i erf-Akdet-s-Selef)

Mtebih iki ksmdr. 1)Lafz (sz) mtebih olan yetler olup yirmi dokuz srenin evvellerindeki Sd, Th, Elf lm mm, Ysn gibi harflerdir. 2) Mns mtebih olan yetlerdir ki, grnen mnsn vermek gnh olur. Mesel sr sresinde; "Allah'n eli onlarn ellerinin stndedir." melindeki yet-i kerme gibi. Allah tel bununla neyi murd ediyor ise ylece inandm demelidir. Bunun mnsn ben anlayamam, ancak Allah tel bilir demek en iyi yoldur. Mtebih yetlerin mnsn ancak Allah tel ve Allah telnn kendilerine lm-i ledn (kendisi tarafndan verilen ilim) ihsn ettii derin limler, bildirdildii kadar anlayabilir. Mesel tefsr limleri mtebihttan olan "el" kelimesine "kudret, gc yetmek" mnsn vermilerdir. (Kdzde Ahmed Efendi, Mevln Hlid-i Badd, Rz, Syt) MTEVT: Bir cins iinde bulunan ferdlerin hepsinde msv, eit miktarda bulunan sfat, hussiyet, zellik. nsanlk yni insan olma, insann btn ferdlerinde en yksek derecedeki insan ile en aa bir insan da eittir. Mesel, insan olma bakmndan bir peygamber ile peygamber olmayan ayndr. Yine yksek makam shibi birisi ile bir ky obanndaki insanlk eittir. Birinde daha ok, dierinde daha az olmaz. nk insanlk, mtevtdir. (Abdlhakm Arvs) Tbi olmak, uymak kelimesi (sz) mtevt szlerdendir. nk uymak demek, tbi olann, uyduu kimsenin arkasnda gitmesi demektir. Bir kimse bir bye uyarsa o kimseye tbi; uyulan byk zta metb' yni kendisine uyulan denir. Tbiin, metba uymasnn az ve ok olmas ve uyduu zamnn az ve ok olmas, ksa ve uzun olmas, uyma deitiriyor ise de, bu deiiklik, farkllk, uymak iinin zn deitirmez. Bunun mtevt olmasn bozmaz. (Abdlhakm Arvs) MTEVTR HADS: Birok sahbnin Resl-i ekremden ve baka birok kimsenin de bunlardan iittii ve kitaba yazlncaya kadar, byle hep, ok kimselerin haber verdii hads-i erfler. (Bkz. Hads) MTEVEFF: Veft etmi. lm kimse. (Bkz. lm) Mteveffnn brakt maldan, nce borlar denmelidir. Borlar denmedike, rhu iyiler derecesine kavuamaz. Zevcesine vaktiyle demedii mehr yni nikh paras da borcudur.Daha sonra gnh olmayan vasiyetleri yerine getirilir. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) MTEVELL: Bir vakfn ilerini er' (dn) hkmler ve vakf artlar diresinde idre etmek zere, vakfeden veya hkim tarafndan tyin edilen kimse. Mahalle cmisinin gelirini toplamas, tmirini, masraflarn idre etmesi iin mahalle halknn bir mtevell tyin etmesi ciz ve lzmdr. (bn-i bidn) Vakf eden kimse bir mtevell tyin edip, mal buna teslim eder. Bir vakfn bir nzr ve bir mtevellsi olsa, mtevell, nzrn haberi olmadan bir ey yapamaz. (bn-i bidn) MTTEK: Takv shibi. Allah teldan korkup, haramlardan, dinde yasak edilen eylerden saknan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Azbma dilediim kimseyi uratrm. Merhmetim, her eyi kaplamtr. Bu rahmetim (hirette), mtteklere, zektlarn verenlere ve bizim yetlerimize mn edenleredir. (A'rf sresi: 166)

Bir kimse, tehlikeli olan eyin korkusundan dolay, tehlikesiz eyden saknmadka mttek olamaz! (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Mttek lim ile namaz klan, bir peygamber ile klm gibidir. (Hads-i erf-bn-i bidn) Mtekklerin ver'; harm ve pheli olmayan fakat, hell olup, pheli veya harma sebeb olmak korkusu olan eylerden saknmaktr. (mm- Gazl) Bir kimsenin cimrilik huyu ile fke duygusu krelmedike, mttek snfna geemez. (Bekr bin Abdullah Mzen) MVAKKT: Eskiden slm devletlerinde namaz vakitlerini ve bunlarla ilgili letleri kullanan, tmirini ve ayarn yapan vazfeli kimse. slm devletlerinde cmi ve mescidler, slmiyet'in ilk zamanlarndan beri ilim merkeziydiler. Mvakkit ad verilen me'murlar, cminin hemen yanndaki mvakkithne denilen yerlerde kalrlard. Mvakkithneler, zamanlarnda tatbki (uygulamal) olarak astronomi eitimi yapan birer okuldular. Mvakkit inceleme, tatbik ve hesaplamada kulland, usturlap, gne saati, rubu' tahtas, kble nm (pusula) ve saat gibi letleri kullanr, ayar ve tmirlerini ok iyi bilirdi. Bugn radyo ve televizyonla belli zamanlarda saat ayar verilerek btn saatlerde berberlik salanmaktadr. Zamandaki berberlii eskiden muvakkitler hesaplayp ln ederek salyorlard. Byk ehirlerde herkesin grebilecei ekilde meydanlara konan saat kuleleri bu sebebden yaplmt. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) MVLT: 1. Abdest alrken her uzvu ara vermeden birbiri ardnca ykamak. Mvlt, Hanef mezhebinde snnet, Mlik mezhebinde farzdr. (A. a'rn) 2. Dostluk, karlkl sevgi. (Bkz. Vel) Tebrik ile terdif ederim arz- hulsu, Kalbimdeki sdk u mvlt senindir. (Ahmed Mekk) MVST: Tandklarn ve arkadalarn, kendisinde bulunan nmetlere ortak etmek, onlarla iyi geinmek. Cmertlikten, birok iyi huylar doar, bunlarn sekizi mehurdur. 1)Kerem; herkese faydal olmay, yardm yapmay sevmek. 2) sr; ihtiyc olan mal, muhtc olan bakasna verip, yokluuna kendisi sabretmek. 3) Afv etmek, 4)Mrvvet; bakalarna iyilik etmeyi sevmek. 5) Vef; arkadalarna geimlerinde yardmc olmak. 6) Mvst. 7) Semht; vermesi lzm olmayan eyleri de seve seve vermek. 8) Msmaha etmek; bakasnn kabahatini, kusurunu grmezlikten gelmek. (Ali bin Emrullah) MVEKKEL: Birinin yerine vekil tyin edilmi kimse. Her kim sabah namaznn farzn cemat ile klarsa, kymet gnnde yz ayn on drd gibi parlar. le ve ikindi namazlarnn farzlarn cemat ile klsa, Hak tel o kula bir saf melek mvekkel klp, kymet gnne kadar onun iin tesbh ederler. Her kim akam namazn cemat ile klsa, Hak tel hazretleri o kiiyi peygamberlerle har eder. Her kim yats namazn cemat ile klsa, o kimse ile Hak tel arasnda hicb (perde) kalmaz. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli)

MVEKKL: Vekil eden, bir kimseyi kendi yerine geiren. (Bkz. Vekl) Vekil, mvekkilden ayrca izin almadka veya, "istediini yap" diyerek umm vekl edilmedike, bakasn kendine vekl yapamaz. Yalnz, zekt vermek iin olan vekil, izinsiz olarak bakasn, o da bakasn vekl yapabilirler. (M. Mevkft, bn-i bidn) MZREA RKET: Zirat ortakl. Harman yaplan rnleri yetitirmek iin, tarla yni toprak birinden, alma, iilik dierinden olmak ve mahsl szleilen nisbette (miktrda) aralarnda paylamak zere, kurulan irket. Mzreaya verilmi bir topra, toprak shibi bakasna satarsa, alan kimse toprak kurtuluncaya yni mahsl kaldrlncaya kadar bekler. Yhut mahkeme yolu ile sat bozdurur. (bn-i bidn) MZDELFE: Mekke-i mkerremede Min ile Araft arasnda bulunan, dem aleyhisselmla hazret-i Havv'nn yeryznde ilk bulutuklar yer. Hac esnsnda Araft'tan dnte Mzdelife'de bir mddet durmak vcibdir. (bn-i Nceym) Arefe (Kurban bayramndan nceki gn) gecesi Mzdelife'de yatmak snnettir. Araft'tan Mzdelife'ye gelip burada yats vakti olunca, akam ve yatsnn farzlar birletirilerek cemat ile klnr. Akam namazn Araft'ta veya yolda klanlarn Mzdelife'de tekrar cemat ile veya yalnz olarak yats ile birlikte klmas lzmdr. Mzdelife'de fecr (tanyeri) aardktan sonra vakfeye durmak da haccn snnetlerindendir. Gece Mzdelife'de yatp fecr alrken sabah namazn hemen klp sonra Me'ar-il-haram denilen yerde ortalk aydnlanncaya kadar vakfeye durulur. Gne domadan nce Min'ya hareket edilir. (Mevkft) Hac ve mre iin ihrma girerken, Mekke'ye, Medne'ye girerken, Mzdelife'de vakfeye dururken, cenze ykayaca zaman, hacmat (kan aldrma) olduktan sonra, Kadr, Arefe, Bert geceleri ve deli iyi olunca, ocuk bli ve kfir mslman olunca gusl etmeleri (boy abdesti almalar) mstehbdr. (Eb Bekr Ali) MZLL (El-Mzill): Bz kullarn aa ve zell eden mnsna Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). El-Mzill ism-i erfini yetmi be kere syliyen ve sonra du eden kimse, hased edenin hasedinden ve zlimin zulmnden emin olur. (Ysuf Nebhn) MZZEMML SRES: Kur'n- kermin yetmi nc sresi. Mzzemmil sresi, Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Yirmi yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen el-Mzzemmil kelimesinden dolay Sret-l-Mzzemmil denilmitir. Mzzemmil, rtnp brnen demektir. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel Mzzemmil sresinde melen buyuruyor ki: Ey rtye brnen (Muhammed!) Gecenin yarsnda, istersen biraz sonra, istersen biraz nce bir mddet iin kalk ve ar ar Kur'n oku! Dorusu biz sana tamas g bir grev vereceiz. (yet: 1-5) Kim Mzzemmil sresini okursa, Allah tel ondan dnyda ve hirette zorluu

kaldrr. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsr)

N
N-MAHREM: Yabanc, kendisiyle evlenilmesi haram olmayan kimse. Nikh ciz olmayan yirmi be kadn dnda kalan kadnlar n-mahremdir. N-mahrem kadnlarla nikhlanmak cizdir. (Sadddn Fergn) Kadnlar n-mahrem erkek ile hacca gidemez. Giderse, hacc kabl olur ise de haramdr. Hacca giden bir erkek ile muvakkat (geici) nikhlanmalar da ciz deildir. (Nabls, Kn) NDN: Chil. Ey, insan adn tayan varlk, Kendine gel, uyan gafletten artk! Sedet yolun, gremezsen ndn, Niye vermi sana, bu akl Yezdn? (M. Sddk bin Sad) Devr-i zamne cnbi ndnlk zredir. Ndn komaz ki merdm-i dn huzr ede. (Bk) (Zamnn ilerinin yaplmas ndnlkladr. lim kimsenin huzrlu olmasna ndn frsat vermez.) NAFAKA: nsann yaayabilmesi iin, yiyecek, giyecek ve ev gibi lzm olan eyler. Herhangi bir mslman kendi ehline (ilesine), Allah telnn rzsn umarak infk (zarr ihtiylarn te'mn) ederse, bu nafaka onun iin sadaka olur. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Gaz iin sarf edilen, kle zd etmek iin, fakire sadaka vermek iin ve evindekilerin nafakas iin, sarf edilen altnlarn en stn ve sevb ok olan, evin nafakasna verilen altnn sevbdr. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Farzlar yapamyacak kadar az yimek, ciz deildir. Kendinin ve oluk-ocuunun nafakasn kazanacak ve borlarn deyecek kadar, alp kazanmak farzdr. (Abdullah- Msul) Allah tel, kullarna ylim demi yni ok merhametli olduu iin, herkesin rzkn nafakasn kendi zerine almtr. Allah tel bu ylinden birkann rzklar, nafakalar ve bunlarn yetimeleri, rahat yaamalar iin, bir kulunu grevlendirirse, bu kuluna byk ihsn etmi olur. (mm- Rabbn) Zevcenin nafakasn skmamal, isrf da etmemelidir. ilenin nafakas iin verilen parann sevb, sadaka sevbndan daha oktur. (mm- Gazl) NF' VE DRR (En-Nfi' ve'd-Dr): "Fayda ve zarar, iyilik ve ktlk kendisinden olan" mnsna Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden).

NFLE: Farz ve vcib olmayan ibdetler. Kulum farzlar yapmakla bana yaklat gibi baka eyle yaklaamaz. Kulum nfile ibdetleri yapnca, onu ok severim. yle olur ki, benimle iitir, benimle grr, benimle her eyi tutar, benimle yrr. Benden her ne isterse veririm. Bana snnca, onu korurum. (Hads-i kuds-Buhr) Farz namaz klmam olann nfile namazlar klmas, vakti tamam olmu hmile kadna benzer. ocuu olaca gnlerde, ocuu drr, aldrr. ocuu yok olduu iin, bu kadna, hmile denemez. Ana da denemez. Bu kimse de byledir. Farz namazlarn demedike, Allah tel, nfile kabl etmez. (Hads-i erf-Fth-l-Gayb) Be vakit namazn snnetleri ve dier vcib olmayan namazlar hep nfiledir. Mekked olan ve olmayan btn snnetler nfiledir. (bn-i bidn) Eer sizden biriniz, iki rek'at nfile namazn sevbn bilse idi, onu dalardan daha byk grrd. Farz namazlarna gelince, artk onun sevbn anlatmak mmkn deildir. (K'b-l-Ahbr) Farz ibdet yannda, nfile ibdetlerin hi kymeti yoktur. Deniz yannda damla bile deildir. Mel'n eytan, m'minleri aldatarak, farzlar kk gsteriyor. Nfile ibdetlere yol gsteriyor. Zekt verdirmeyip, nfile sadakalar gzel gsteriyor. Hlbuki zekt niyetiyle fakire bir altn vermek, yz bin altn sadaka vermekten daha sevbdr. (mm- Rabbn) NFZ: Sahh, geerli. Bakasnn hakk bulunmayan. Bakasnn hakkn tealluk etmeyen. Bli olan (ergenlik ana, evlenecek yaa gelen) akll insann bey'i (al-verii) her zaman nfizdir. Bli olmayan akll, ocuun bey'i, velsinin izin vermesi ile sahh olur. Vel babadr; anne, babann tyin etmesiyle vel olur. (bn-i bidn) NAME: Sesi msik perdelerine uydurmak. Tegann. Hads-i erfte buyruldu ki: "Kur'n- kermi Arab vesi ile onlarn sesi ile okuyunuz. Fsklar arkclar gibi okumaynz." ark okur gibi okuyan kimsenin imm olmas haramdr. Onun arkasnda klnan namaz sahh olmaz. nk name yapmak harf eklemektir ki, bunlar insan sz olur. Kur'n- kerm olmaz. (Muhammed bin Ahmed Zhid) Kur'n- kermi gzel ses ile okumaldr. Tegann ile name ile okumak haramdr. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem iir dinlemitir. Fakat bu, ark, name dinlemeye izin deildir. (Alddn Haskef) Name bulunmayan gzel sesi dinlemek mbhtr. Sknt gidermek iin name ile kendi kendine okumak ciz diyenler vardr. Fakat bakalarn elendirmek veya para kazanmak iin okumak haramdr. Name tr. Birincisi insan sesi; ikincisi hayvan sesi, kularn tmesi gibi. Bunlar dinlemek helldir. ncs, canszlardan (btn alglardan) vurmak, flemek, srtmekle karlan seslerdir. Bu sesleri dinlemek haramdr. Suyun akmas, dalgalarn arpmas, rzgr, yaprak seslerini dinlemek gnh deildir. (Mazhar- Cn- Cnn) NAHL SRES: Kur'n- kermin on altnc sresi. Nahl sresinin son yeti Medne'de, dier yetleri Mekke'de nzil oldu (indi). Yz yirmi sekiz yet-i kermedir. Altm sekizinci yette bal arsndan sz edildii iin, Sret-n-Nahl denilmitir. Srede; Allah telnn kudretini gsteren yaratklardan bahsetmek sretiyle insanlar gafletten uyanmaya dvet edilmekte, bu lemdeki nice

varlklarn insanlara hizmeti ve fayda verici olduu bildirilmekte, insanlarn sekin bir varla shib olduklar ve insanolunun doru yola ve hidyete kavuabilmeleri iin, kendilerine vahy gnderilen peygamberlere muhtc olduklar bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber, Eb Hayyn) Allah tel Nahl sresinde melen buyuruyor ki: Allah tel kullarna zulm etmez, hakszlk etmez. Onlar kendilerini azba, aclara srkleyen bozuk dnceleri, irkin ileri ile kendilerine zulm ve ikence ediyorlar. (yet: 30) Kim Nahl sresini okursa, Allah tel onu dnyda verdii nmetleri iin hesba ekmez. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NAHLE: Hurma aac. Bu aacn yaratlnda topluluk ve adlet vardr. nsann yaratl da byledir. Bunun iindir ki, Peygamber efendimiz nahle aacna demoullarnn halasdr, derdi: "Halanz olan nahleye sayg gsteriniz. nk bu aa, dem aleyhisselmn amurundan kalan artktan yaratlmtr." buyurdu. Grlyor ki nahle, dem aleyhisselmn amurundan yaratlmtr. Nahleye bereket buyurmas, bunda her eyin bulunduu iin olsa gerektir. Bunun iin, nahlenin meyvesi olan hurma yiyince, insann paras, dokusu olur. Bylece hurmada bulunan her ey, insana da aktarlm olur. (mm- Rabbn) NAHR: Kurbanlk deveyi gs stnden (evdcn yni iki byk damarn) kesmek. (Bkz. Kurban) Deveyi kesmekte snnet olan nahrdr. Sr nev'i (eidi), koyun gibi kesilir. Deveyi zebh (boazlamak, kesmek) ve sr ve koyunu nahr etmek mekruh olur. (M. Zihni Efendi) NHR: brhim aleyhisselmn amcas ve vey babas olan zer'in asl ismi. Nhr, dedelerinin hak dninde idi. Nemrd'un vezri olunca, dnini dnyya deierek kfir oldu. Fahreddn Rz ve selef-i slihnden (ilk asrda gelen byk limlerden) ou, onun, brhim aleyhisselmn babas deil amcas olduunu bildirdiler. (Senullah Pn Pt) brhim aleyhisselmn z babas Trh lnce, Nhr, brhim aleyhisselmn annesini ald. Bylece vey babas oldu. (Senullah Pn Pt) NAHV LM: Cmle bilgisi. Kelimelerin cmle iinde fiil, fil (zne), mef'l (nesne, tmle) olma gibi durumlarndan ve buna gre sonlarnn aldklar i'rbdan (harekelerden) bahseden ilim. (Bkz. lm-i Nahv) NB: 1. Hac ibdetinde birine veklet eden. Vekil. Allah tel bir hac ibdeti ile kiiyi Cennet'e koyar: 1) Hacc vasiyet edeni, 2)Vasiyeti infz edeni (yerine getireni), 3)Nib olarak hacca gideni. (Hads-i erf-Beyhek Nib olarak hacca giden masraftan fazla bir ey alamaz. Niblik ticr maksatla olmaz. Nib olarak hacca gideceklere yakan esas maksat; Beyt-i muazzamay (Kbe'yi) ziyret ve dolaysyla teki kiiyi bortan kurtarmak iin ona yardmc olmaktr. (bn-i Hmm) Hacda nibliin artlarndan biri de, nibin, hacca gidip gelmekten ciz olann parasyla

haccetmesidir. (M. Zihni Efendi) Nib, hacda isrf ve cimrilik etmemek artyla yerine hac yapt kimsenin parasn sarf eder ve hac dn de artan paray kendisine veya vrisine ide eder (verir). (M. Zihni Efendi) 2. Kd vekli. Osmanl Devleti'nde Mevl ad verilen byk kdlar (hkimler), bzan hizmetlerinin btnn, bzan da bir ksmn, yerine getirmek iin yerlerine kd evsafn (artlarn) tayan ehliyet (bilgi ve tecrbe) shibi birini tyin ederlerdi. Bu sebeble bulunduklar beldelerin kazlarna nibler gnderirlerdi. Nibler vazfelerine gre; Arpalk nibi, Ayak nibi, Bb nibi, Kaz nibi, Mevl nibi gibi ksmlara ayrlmlardr. (slm Trihi Ansiklopedisi) NAM CENNET: Sekiz Cennet'ten beincisi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: mn edip de slih ameller ileyen kimseleri, onlarn Rabbi, mnlar sebebiyle kendilerine aalar altndan rmaklar akan Nam Cennetlerine kavuturan yolu gsterir. (Ynus sresi: 9) NAKDEYN: Baslm para hlindeki altn ve gm. Fls denilen bakr, bronz paralar (ve kt liralar) ayn sayda (yni tibr kymetleri ayn olarak) kendi cinsleri veya altn, gm karlnda satlnca dim semen olurlar. Nakdeyn karlnda satlnca fizin iki art da yok ise de iki karlktan birisinin, ayrlmadan nce kabz edilmesi lzmdr. (bn-i bidn) NKIL: Nakleden, birinden duyduunu veya okuduu eyi bildiren. ctihd derecesine varamayp, sdece mctehid (Kur'n- kermden ve hads-i erflerden hkm karabilecek dereceye ulam olan) limlerin verdikleri fetvlar (dn sullere verdikleri cevblar) nakleden lim. Fkh usl limlerine gre, mftnin (fetv verenin) mctehid olmas lzmdr. Mctehid olmayp, mukallid (bir mctehide tbi olan, uyan) bir lime mft denilmesi meczdir, hakk olarak deildir. Bunlar nkldr. Nkller, fetvlar, mehr fkh kitaplarndan alr. Bu kitaplar, mehr olan mtevtir haberler gibi kymetlidir. (Bkz. Mft) (bn-i bidn) NKIS: Eksik, noksan, kusurlu. Allah telnn ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde (ilerinde) orta ve benzeri yoktur. O'nda keml (kusursuz) sfatlar olmasayd, eksik ve ciz olurdu. ciz (gsz) ve nks olmak, Allah tel hakknda muhldir, imknszdr. (Kutbddn-i znik) Bu yolda (tasavvuf yolunda) almak isteyenin nce tikdn, inancn, Ehl-i snnet vel-cemat limlerinin bildirdiklerine gre dzeltmesi lzmdr. Sonra herkese lzm olan fkh bilgilerini renmelidir. Bundan sonra bu rendiklerini yapmaldr. Ondan sonra her zamn Allah tely zikretmeli, anmaldr. Fakat zikir yapmasn kmil (yetimi) ve mkemmil (yetitirebilen) bir zttan renmesi arttr. Nks olandan renirse, kemle eremez, maksada ulaamaz. (mm- Rabbn) Nks Temizlik: Kadnn detinin kesilmesinden sonra on be gn devm etmeyen veya det mddeti iinde kan grmedii gnler. (Bkz. Fsid Temizlik)

NAK': Hurma veya kuru zm souk suda braklp ekeri suya ktktan sonra szlerek elde edilen sv. Kuru zmden yaplan nak'nin tad keskin olursa, damlas dahi haram olur. Gazlanmaz ve tad keskin olmazsa, iilmesi szbirlii ile hell olur. (bn-i bidn) Hurmann nak'i, su iinde stmadan braklnca, kpklenir ve tad keskin olursa buna "seker" denir, bir damlas dahi haramdr. (bn-i bidn) NAKL LMLER: Tefsr, hads, fkh gibi nakil yoluyla elde edilen ve deimeyen dn ilimler. Nakl ilimler, akln, insan dim gcnn dnda ve stndedir. Bunlar hibir zaman kimse tarafndan deitirilemez. Dinde reform olmaz sznn mns budur. Nakl ilimler, edille-i er'iyye (drt ana kaynak) denilen, Kitb (Kur'n- kerm), snnet, icm (mctehidlerin yni Kur'n- kerm ve hads-i erflerden hkm karabilen limlerin bir hkmdeki szbirlii) ve kystan (mctehidlerin kitb ve snnet gibi kaynaklara dayanarak kard hkmlerden) karlmtr. Din bilgileri nakl ile renilir. Din bilgilerini nce gelen limler sonra gelenlere bildirmilerdir. (Abdlhakm Arvs) Nakl ilimler, fen ilimleri ile anlalmaz. Fen adamlar, cisimleri ve cisimlerdeki olaylar aratrr, inceler. Bunlar zerinde deneyler yapar. Madde ve olaylar anlar ve anladklarn bildirir. Grdklerinden, hissettiklerinden darya kamazlar. Bundan darya kan, vazfesinin dna km olur. His olunamayan, incelenemeyen, deney yaplamayan konular, fen bilgisinin dnda kalr. Byle konularda fen adamnn sz kymetsiz ve ehemmiyetsiz olur. Bir fen adam, "melek, cin yoktur" deyince, melein varl fen ile incelenemez, deney ile anlalamaz demek isterse, bu sz fenne uyar. Fakat, deney ile isbt edilemedii iin melein varlna inanlmaz demek istiyorsa, hi kymeti olmaz. nk bu sz ile kendisi fennin dna kmakta, fenne uymamaktadr. Rh, melek, cin, Cennet, Cehennem gibi fen konusu dndaki varlklar madde ve olay snrlar iinde aramak ve deneyle anlamaya kalkmak fen adamna yakmaz. (Abdllatf Harpt) NAK- KADEM- NEB: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem mbrek ayaklarnn ta zerindeki izi. Osmanl pdihlarndan Sultan Birinci Abdlhamd Han'n kabri stanbul Sirkeci'de, Drdnc Vakf Han karsnda kedeki trbededir. Olu drdnc Mustafa Han da bu trbededir. Trbede, Yeni Cmi tarafndaki duvarda bulunan dolaba yerletirilmi tata Reslullah efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) Nak- kadem-i erfleri mevcttur. (Ayvansary) Hlid bin Zeyd Eb Eyyb el-Ensr'nin yni Eyyb Sultan hazretlerinin trbesinin son tmirini Sultan kinci Mahmd Han yaptrd. Nak- kadem-i Neb, birinci Mahmd Han'n emri ile saraydan trbeye getirildi. Trbenin cmi tarafndaki duvarna yerletirildi. (Ayvansary) Sultan Birinci Ahmed, bir tahta zerine resmedilen (izilen) "Kadem-i erfin" kenarna kendi hattyla unlar yazd: N'ola tcm gibi bamda gtrsem dim Kadem-i resmini dim Hazret-i h- Rusln Gl-i glzr- nbvvet o kadem shibidir Ahmed durma yzn sr kade mine o gln NAKBENDYYE:

Evliynn byklerinden Beheddn-i Buhr hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Allah telnn sevgisini kalblere nekettii iin Beheddn-i Buhr hazretlerine Nakibend lakab verilmitir. Bu yolda olanlara Nakibend denilirdi. Nakibendiyye yolunun kurucusu olan h- Nakibend Muhammed Beheddn-i Buhr hazretleri 1318 (H.718)'de Buhr yaknndaki Kasr- rifn kasabasnda dodu. 1389 (H.791)da ayn yerde veft etti. Kabri oradadr. (Selhddn ibni Mbrek el-Buhr) Sessiz zikr (zikr-i haf) yapan tarkatlar, hazret-i Eb Bekr'den gelmi olup, yol gsterici rehberlerinin adna gre; Tayfriyye, Yeseviyye, Medriyye, hakk olan Bektiyye, Nakibendiyye, Ahrriyye, Ahmediyye-i Mceddidiyye ve Hlidiyye gibi isimler almlardr. (Abdullah- Dehlev) Nakibendiyye yolunun kurucusu olan h- Nakibend Muhammed Beheddn-i Buhr hazretleri buyurdu ki: Bizim yolumuz, Allah telnn gsterdii kurtulu yoludur. nk bu yol, snnete uymak ve Eshb- kirma tbi olmaktr. Bu sebeble bizim yolumuzda az zamanda ok kazan elde edilir. Fakat snnete uymak ve riyet etmek sabr ve tahamml ister. Biz bizim yolumuza girenleri istersek cezbe (ekme) ile, dilersek bir baka uslle terbiye ederiz. nk rehber olan lim, bir tabbe (doktora) benzer. Hastann hastaln, derdini tesbit eder ve ona gre il verir. Bizim yolumuzda yalnz kalmak deil, sohbet esastr. Biz sonda ele geecek eyleri baa yerletirdik. (Beheddn-i Buhr) Nakibendiyye yolunun bykleri ile berber olanda, huzr ve cem'iyyet (topluluk) ve dnyya uursuzluk (ilgisizlik) ve Allah telnn cezbeleri hsl olur. Kalbine, rhuna birok eyler ihsn edilir. (mm- Rabbn) NA'LN (Na'leyn): Alt deri, st ak ve tasmal ayakkab. Namaz, na'ln veya mest ile klmak, plak ayakla klmaktan efdldir. Bylece yahdlere uyulmam olur. Hads-i erfte; "Yahdlere benzememek iin namazlar na'ln ile klnz!" buyruldu. Reslullah ve Eshb- kirm sokakta giydikleri na'ln ile klarlard. Na'lnlar temiz idi ve Mescid-i neb kum deli idi. Kirli na'lnla girilmezdi. (Hdim ve Muhammed bin Ahmed) NME- SEDET: Peygamber efendimizin mektubu erfi. Peygamber efendimizin Msr (Kpt) hkmdr Mukavks' slmiyet'e dvet iin yazd Nme-i sedet, deriden olup on iki satr yazs ve altnda mhr-i erfi vardr. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) NMUS: Irz, edeb, ar, hay. Kadn, be vakit namazn kld, nmusunu koruduu ve kocasna itat ettii zaman, Cennet'e istedii kapdan girer. (Hads-i erf-Kitb-l-Metcer-r-Rbih) Mdesini, nmusunu ve iffetini korumak kadar fazletli ibdet yoktur. (Muhammed Bkr) Ramazan ay, slm dninin nmusudur. ikre oru yiyen, bu aya hrmet etmemi olur. Bu aya hrmet etmiyen, slmiyet'in nmus perdesini yrtm olur. (Seyyid Abdlhakm) Nmus- Ekber: Peygamber efendimize vahy getiren ve drt byk melekten biri olan Cebril aleyhisselm, Cibril. (Bkz. Cebril) Nmus- lh:

slm dni. (Bkz. slmiyet) Nmus- Rabbn: slm dni. (Bkz. slmiyet) NR: Ate; Cehennem. (Bkz. Cehennem) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ameli ve iyilii ile kim dny haytn ve znetini isterse, onlara dnyda gzel amellerinin karln bol bol veririz. Ecirlerinden hibir ey eksik braklmaz. (Fakat) onlar iin hirette, karlk olarak, sdece nr vardr. (Hd sresi: 15) Kalbinde hardal tnesi kadar mn olan hibir kimse nra girmez; kalbinde hardal tnesi kadar kibr (yni kfr) bulunan hibir kimse de Cennet'e girmez. (Hads-i erf-Mslim) Allah korkusundan gzya dken kimseyi nr yakmaz. (Ka'b-l-Ahbr) NARH: arda pazarda satlan her trl mal iin hkmet tarafndan konulan fiyat. Medne-i mnevverede pahallk oldu. Y Reslallah fiyatlar ykseliyor. Bize si'r yni kr haddi koyunuz denildi. Reslullah efendimiz; "Narh koyan Allah teldr. Rzk genileten, daraltan, gnderen yalnz O'dur. Ben Allah teldan bereket isterim" buyurdu. (Hads-i erf-bn-i bidn) Esnafn hepsi fiyatlar, fhi olarak yni mal olu fiyatnn iki misline arttrd, millete zarar ve zulm hline geldii zaman, hkmetin, tccarlara danarak uygun bir narh koymas ciz (uygun) olur. (bn-i Nceym) NS SRES: Kur'n- kermin yz on drdnc ve son sresi. Ns sresi Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). Alt yet-i kermedir. nsanlarn Allah telya snmalarn emrettii iin Sret-n-Ns denilmitir. (bn-i Abbs) Allah tel Ns sresinde melen buyuruyor ki: (Y Muhammed) nsanlarn gslerine dim vesvese veren, gerek cinden, gerek insandan (olsun), o sinsi eytann errinden insanlarn Rabbine, insanlarn melkine, insanlarn mbduna snrm, de! (yet: 1-6) Kim Felak ve Ns srelerini okursa, sanki Allah telnn indirdii kitaplarn hepsini okumu gibi olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) Ns sresini devaml okumay alkanlk hline getiren kimse, dim shhat ve fiyette olur. Nazara kar okunursa, if bulur. (Muhammed Osman Shib) Son nefesini vermekte olan kimse iin Ns sresi okunursa, rhu bedenden rahata ayrlr. Yataa girerken okuyan kimse, cin ve eytan errinden kurtulur. Vesvesesiz, korkusuz rhat uyku uyur. (Muhammed Osman Shib) NASR: s aleyhisselma inananlar. (Bkz. Nasrn) NASB: 1. Ele geen, kavuulan. nsanlarn en aklls, lm ok hatrlayandr. lm ok hatrlayan insana, dnyda

eref, hirette yksek dereceler nasb olur. (Hads-i erf-Berka) Ey Allah'm! Seni sevmeyi ve seni seveni sevmeyi ve senin sevgine beni yaklatracak eyi sevmeyi bana nasb et ve senin sevgini (scak ve harretli gnde) souk suyu sevmekten bana daha sevimli kl. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) Allah'm bana senin yolunda ehd olmay nasb et. Peygamberin ehrinde lmeyi ksmet et! (Hazret-i mer) Y Rabb! Bizlere nihyetsiz rahmet haznenden nasb eyle! Hepimizi doru yoldan ayrma! (mm- Rabbn) 2. Allah telnn ezelde takdir ettii madd ve mnev rzk, ksmet. Nasbindir gezdiren yer yer seni, Gfil olma kbet yer, yer seni. Bana kahve sunulmad deme sen, Nasbin varsa gelir Yemen'den. (Nbi) NSH: Daha nce bildirilen bir hkm kaldran, yet-i kerme veya hads-i erf. Kaldrlan hkme mensh denir. Mctehid olmak iin arab yksek ilimleri tammen bilip, Kur'n- kermi ezber bilmek, yet-i kermelerin geldikleri zamanlar ve gelme sebeblerini, ne hakknda geldiklerini, nsih veya mensh olduklarn bilmek, yzbinlerce hads-i erfi ezberden bilmek, fkh ilminin usl ve kidelerini tanmak, Kur'n- kermin ve hads-i erflerin ak ve kapal mnlarn kavramak, bu mnlar kalbinde yer etmi olmak, kuvvetli mn shibi olmak, saf ve temiz bir kalbe shib olmak gibi artlar vardr. (Abdlhakm Arvs) NASHAT: Dnin ve akln beendii eyleri tavsiye, t. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Muhakkak ki, Allah teldan korkan nashat alacaktr. (A'l sresi: 10) Din nashattir. (Hads-i erf-Mifth-l-Cenne) Nashat vermek dnimizin birinci vazfesidir. (mm- Gazl) Nashat vermek kolaydr. Nashati kabl etmek gtr. nk, nefislerine uyanlara, dny zevklerinin peinde koanlara, nashat ac; haramlar ise tatl gelir. (mm- Gazl) Ey olum! Sana nashatim udur ki: Takvya, Allah korkusu ile haramlardan kama ipine iyi sarl. Eer bu gnn dnden, yarnn da bugnden daha hayrl olmasn temin edebilirsen bunu yap. Namaz klarken ved edip ayrlacak olan kimsenin namaz kl gibi kl. ok ihtiya peinde komaktan, zr beyan etmek zorunda kalacan ii yapmaktan sakn. (Avn bin Abdullah) Alay edenlere, zarar yapacaklara nashat verilmez. Nashat, birinin yzne kar olmamal, umm olarak ortadan sylenmelidir. Hi kimse ile mnkaa etmemelidir. (Muhammed Badd) NASR SRES: Kur'n- kermin yz onuncu sresi. Nasr sresi Mekke'de nzil oldu (indi). yet-i kermedir. Peygamber efendimiz,

nusret-i ilh ile, Allah telnn yardm ile mjdelendii iin sreye, Sret-n-Nasr denilmitir. Allah tel Nasr sresinde melen buyuruyor ki: Allah'n nusreti ve fetih gelince, sen de insanlarn fevc fevc (blk blk) Allah'n dnine (mslmanla) gireceklerini grnce, hemen Rabbini hamd ile tesbih et. O'nun affetmesini iste. phesiz ki O, tvbeleri ok kabl edendir. (yet: 1-3) Ey Cbeyr, yolculua ktnda, arkadalarnn iinde en iyi durumda olmak, sknt ekmemek ve rzk bakmndan rahat olmak istersen, Kfirn, Nasr, hls, Felak ve Ns srelerini oku... (Hads-i erf-Metlib) Nasr sresi, Kur'n- kermin drtte birine eittir. (Hads-i erf-Tirmiz) Kim Nasr sresini okursa, ona, Mekke'nin fethinde Muhammed (aleyhisselm) ile berber olan kimsenin sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NASRN: s aleyhisselma inanan. oulu, nasrdr. Hazret-i s'nn bildirdii dne nasrniyyet (nasrnlik) ad verilir. (Bkz. sevlik) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: phe yok ki, daha nce peygamberlere mn edenler yahdler ve nasrnler ve Sbiler olsun bunlardan her kim Allah'a ve hiret gnne mn eder ve hazret-i Muhammed'in dni zerine slih bir amel ilerse, elbette bunlarn Rableri katnda mkftlar vardr. Onlara bir korku yoktur ve onlar mahzn da olacak deillerdir. (Bekara sresi: 62) sriloullar yetmi bir frkaya ayrlmt. Bunlardan yetmii Cehennem'e gidip ancak bir frkas kurtulmutur. Nasr (Nasrnler) da yetmi iki frkaya ayrlmt. Yetmi biri Cehennem'e gitmitir... (Hads-i erf-Milel ve Nihl ve Tirmiz) s aleyhisselmn bildirdii nasrnlik ile ge ykseltilmesinden sonra te'sis edilen ve hristiyanlk ad verilen nasrnlik birbirinden ok farkldr. (lfet Aziz es-Samed) Hazret-i s'nn tebli ettii sevlik veya nasrnlik az zaman sonra yahdler tarafndan sinsice deitirildi. Bols adndaki bir yahd, hazret-i s'ya inandn syleyerek, nasrn dnini yaymaya alyor grnerek hakki ncil'i yok etti ve s, Allah'n oludur dedi. Daha baka eyler de uydurdu. tanr olduu fikrini ortaya att. Bu durumda nasrnler ikiye ayrld. Hakk nasrnler, hazret-i s insandr. lah deildir. Allah'n olu da deildir. Ona taplmaz dediler. Bols'n fikirlerine aldanan ve daha sonra hristiyan adn alan nasrnler ise, uydurma ncller ortaya attlar. Bylece hakk olmayan bir hristiyanlk ortaya kt. (Harputlu shk Efendi) NASS: 1.yet-i kermeler ve hads-i erfler. oulu nss'tur. Ehl-i snnet limleri nasslar zhirleri zere almlardr. Yni ak olan mnlarn vermilerdir. Zarret olmadka nasslar te'vil etmemiler (yorumlamamlar), bu mnlar deitirmemilerdir. Kendi bilgileri ve grleri ile bir deiiklik yapmamlardr. (Teftzn, Kemleddn Beydv) Nass ile bildirilmi olan ahkm (hkmler) hibir zaman deimez. rf ve detlerden hkm karlabilmesi iin, bunlarn nasslara muhlif olmamas ve slih mslmanlar arasnda selef-i slihnden (ilk devir mslmanlarndan) gelmi olmas lzmdr. (Ali Haydar Efendi)

Kfirleri sevmemek, onlara kalb ile dmanlk etmek, nass ile emredilmitir. (Abdlgan Nabls) 2. Fkh usl ilminde mns ak ve meydanda olan yet-i kerme ve hads-i erfler. NA': Kefenlenip tabuta konmu l. (Bkz. Cenze) Edr Eslem dedi ki: "Medne-i mnevverede daha nce Kur'n- kerm okuduunu grdm birisi veft etti. Techiz ii bittikten sonra na'n tayp gtrdler. Peygamber efendimiz oradakilere; "Onu yava gtrnz. Allah tel onu sevdi. phesiz o, Allah ve Resln seviyordu" buyurdu. (Hads-i erf-bn-i Mce) Na' kabr bana koyunca i yapmayanlar oturmal veya melmelidir. Yahdler ve hristiyanlar gibi ayakta durmamaldr. (Seyyid Alizde) Cenze namaz klndktan sonra na'n banda du etmek ciz (uygun) deildir, mekrhtur. (Kerder) NZE: Kocasnn izni olmakszn evinden kaan ve kendisini beyinden haksz yere men eden kadn. Nizeye nafaka verilmez. Geri gelince nafaka da balar. (bn-i Nceym) Kadn kendisi ile birlikte oturan kocasn yanna girmekten men etmesi hlinde hkmen nize saylr. (bn-i bidn) NA'T-I ERF: Peygamberleri ve din byklerini ven iirler. Daha ok Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselm iin sylenir. Ynus Emre'nin yazd bir na't- erf: Canm kurbn olsun senin yoluna, Ad gzel, kendi gzel Muhammed. Gel efat eyle kemter kuluna, Ad gzel, kendi gzel Muhammed. M'min olanlarn oktur cefs, hirette olur zevk sefs, On sekiz bin lemin Mustaf's, Ad gzel, kendi gzel Muhammed. Yedi kat gkleri seyrn eyleyen, Krs'nin stnde cevln eyleyen, Mi'rc'da, mmetin Hakk'dan dileyen, Ad gzel, kendi gzel Muhammed. Ynus ne'yler iki cihn sensz Sen hak peygambersin eksz phesiz, Sana uymayanlar gider mnsz, Ad gzel kendi gzel Muhammed. NAZAR: 1. Bakmak. Gz atmak. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, misvkn ve taran yanndan ayrmazd.

Mbrek san ve sakaln tararken aynaya nazar eylerdi. Geceleri mbrek gzlerine srme ekerdi. (mm- Ahmed Kastaln) "Allah tel m'min bir kulunun gnlne bir gecede yz altm def nazar eder" sznn mns; "Kalbin vcda alan yz altm penceresi vardr. Gnl, Allah telnn zikriyle kaynayp counca, Allah tel o kalbe nazar eder. Bu nazar ile kalbe doan feyzler ve nurlar bu yz altm koldan btn vcda yaylr. Byle nurlarn ve feyzlerin yayld bir uzuv kendi hline gre zevkle ibdet eder. Yaplan tat ve ibdetlerden lezzet alr. (Ali Rmiten) Kalb hastalklarnn giderilmesi, Allah adamlarnn tedvisi ile olur. Bunlarn szleri ilcdr. Nazarlar ifdr. Onlarla berber bulunanlar kt olmaz. (mm- Rabbn) limin bir nazar, bulunmaz haznedir. Bir sohbeti, yllarca, bitmez ktbhnedir. (M. Sddk bin Sad) 2. Dnme, inceleme. Akln nazar ile elde edilen ilim (bilgi) iki eittir. Birincisi bedh yni dnmeye ihtiya olmadan ilk bakta elde edilen bilgi. Mesel; btnn, parasndan byk olduunu bilmek byledir. kincisi, istidll yni, akln dnmesiyle elde edilen bilgi. Mesel; kinta ve ondaki inceliklere bakarak, onun bir yaratcsnn bulunduunu anlamak byledir. (Sa'dddn Teftzn) Nazar Ber Kadem: Nakibendiyye yolunun temel bilgilerinden birisi olup, tasavvuf yolculuunda admdan ileriye bakmak ve admn bakt yere atmak. Nazar ber kadem, gnl perianlktan kurtarr ve kendi i lemine bal klar. (Mevln Sf) Gz kalbe tbidir. Kalbi maksattan ayrmamak iin gz ile saa sola bakmayp nne bakmaldr. Nazar ber kadem kalbi toparlamak iin iyi bir yoldur. (Hseyin Viz-i Kif) Nazar ber kademe riyet edilmezse tasavvuf yolunda bulunan kimsenin evki ve istdd bozulabilir. (mm- Rabbn) Nazar Demesi: Gz demesi, bz kimselerin gzlerinden kan zararl ularn, canl ve cansz bir eye bakp beendikleri zaman bozulmalarna sebeb olmas. Nazar demesi haktr. Nazar deen kimse, hatt herkes, beendii bir eyi grnce "Mallah" demeli, ondan sonra o eyden bahsetmelidir. nce mallah deyince nazar demez. (Abdlhak- Dehlev) Ns sresini devaml okumay alkanlk hline getiren kimse, dim shhat ve fiyette olur. Nazar demesine kar okunursa, if bulur. (Muhammed Osman Shib) NAZARGH- LH: Allah telnn nazar ettii (bakt) yer. Allah adamlarnn kalbleri, Hakk'n nazarghdr. O kalblere girmi olanlara da, o nazardan nasb eriir. (Ali Rmiten) Sakn terk-i edebden ky-i mahbb-i Hd'dr bu, Nazargh- lhdir Makm- Mustaf'dr bu. (Nbi)

NAZARYYE: Bir veya birka hipotez (faraziye) ile, birok hdiseleri zh ederek ve bunlardan yeni hdiselere vararak ve bu hdiseleri tecrbe ile inceleyerek grlen hipotez. Hipotez, ayn sebeblerle zh edilen eitli hdiselerin hepsini birden zh edebilecek umm bir fikirdir. Mslmanlk nazariyyeler dni deil, amel bir dindir. slmiyet, insann rahm ve gafr (merhametli ve affedici) olan, doru yolu gsteren Allah telya kendini teslim etmesi demektir. (Muhammed Emn) NZIR: 1. Gren, grc. Allah tel hayy (diri), alm (bilici), kdir (gc yetici) ve mtekellim (konuucu) olarak sonsuz zamanlarda hep hzrdr ve nzrdr. Hayat, ilim, kudret ve kelm sfatlar zamansz ve mekansz olduu gibi, hzr ve nzr olmas da zaman ve mekna bal deildir. Allah telnn sfatlarnn hepsi byledir. Allah telnn hzr olmas gibi hi kimse hzr deildir. Peygamberlerin aleyhimsselm, evliynn ve slih m'minlerin rhlarnn yardm iin arldklarnda ve baka zamanlarda hzr olmalar, zamna ve mekna bal olarak meydana gelir. Evliynn rhlar hzrdr, bilirler demek, mn giderir. Burada mn gideren husus, evliynn rhlarnn hzr olacana inanmak deil, onlarn rhlarnn hzr olduklarn bilmedii hlde gaybden haber vermektir. nk gayb Allah tel ve O'nun bildirdikleri bilir. (Seyyid Abdlhakm) 2. Vakfn ilerini, dnin emirlerine uygun olarak idre etmek zere vkf (vakf yapan) veya hkim tarafndan tyin edilen mtevellnin vakf ilerindeki tasarruflarn murkabe (kontrol) etmesi ve gerektiinde ona re'yleri (grleri) ile yardmc olmas iin vazfelendirilen kimse. Bzan mtevellye de nzr denmitir. Vakfn nzr veya herhangi vazfelisi, su ilemedike azl olunamazlar (bu vazfelerinden alnamazlar). Vakf kirya vermek, mtevellnin vazfesidir. Hkim, vli karamaz. Bir vakfn bir nzr ve bir mtevellsi olsa, mtevell, nzrn haberi olmadan bir ey yapamaz. Kayym (vakfn hizmetisi), mtevell ve nzr ayn hakka shibdirler. (Fetvy- Hayriyye) NZT SRES: Kur'n- kermin yetmi dokuzuncu sresi. Nzit sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Krk alt yet-i kermedir. Srenin ilk kelimesi olan ve skp koparan ve ekip alan mnsna gelen Nzit kelimesi sreye isim olmutur. Srede; kymetin iddeti ve onu inkr edenlerin dirilii, yeri g yaratan Allah telnn insanlar yeniden diriltmeye kdir olduu bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Eb Hayyn, Begav) Allah tel Nzit sresinde melen buyuruyor ki: Kim ki Rabbinin azametinden (byklnden) korkarak kendisini gnhlardan men ederse, ite Cennet, onun varaca yerin t kendisidir. (yet: 40,41) NZL OLMAK: Yukardan aaya inmek; mukaddes kitablarn vahiy yoluyla peygamberlere gnderilmesi. Kur'n- kerm Kadir gecesinde nzil olmaya balad ve tammnn inmesi yirmi sene srd. Tevrat, ncl ve btn kitablar ve suhuflar (sahfeler) ise, hepsi birden bir defda nzil olmutu. Kur'n- kerm dnda hepsi insan szne benziyordu. Ve lafzlar mcize deildi. Onun iin abuk bozuldular, deitirildiler. (Syt, Zerke) NAZM:

Kelimeleri inci gibi yanyana dizmek. Kur'n- kermin kelimeleri Arabdir. Fakat bu kelimeleri yanyana nazmeden Allah teldr. Bu kelimeler insan nazm deildir. Muhammed aleyhisselm Allah tel tarafndan mbrek kalbine bildirilen eyleri, Araba olarak da anlatm deildir. Bu Arab kelimeler, Allah tel tarafndan nazmedilmi olarak yetler hlinde gelmitir. Cebril aleyhisselm ismindeki bir melek bu yetleri, bu kelimelerle ve bu harflerle okumu, Muhammed aleyhisselm da mbrek kulaklar ile iiterek ezberlemi ve hemen Eshbna (arkadalarna) okumutur. (Zerkn) iirler birer nazmdr. Her irin nazm yapma kbiliyeti bakadr. Kur'n- kermin nazm, hibir insan szne benzemiyor. Kur'n- kermin insan sz olmad tecrbe ile de isbt edilmitir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Nazm- lh: Allah tal tarafndan yanyana dizilen mbrek szler, Kur'n- kerm. Kur'n- kerm nazm- ilhdir, Arabadr. Bu arab kelimeler, Allah tel tarafndan nazmedilmi olarak yetler hlinde gelmitir. (Zerkn) NEBT RUH: Her canlda mevcud olan ve doma, byme, beslenme, zararl maddeleri dar atma, reme ve lme gibi canllk hallerini yapan rh. Nebt rha shib olan canllarda byme btn hayat boyunca olmaz. Muayyen bir miktra vardktan sonra, bu i durur. Beslenme lnceye kadar devm eder. nk gd olmadan yaanamaz. (Ali bin Emrullah) NEBE' SRES: Kur'n- kermin yetmi sekizinci sresi. Nebe' sresi Mekke-i mkerremede nzil oldu (indi). Krk yet-i kermedir. Kymet haberlerini ihtiv ettii iin sreye bu mnya gelen Sret-n-Nebe' denilmitir. Amme kelimesi ile balad iin Amme sresi de denir. Srede; Allah telnn insanlara olan esiz ltuflar, kymet gn ve o gn meydana gelecek hdiseler, Cehennem'in iddeti ve Cehennemlikler, Allah telya hesap verdikten sonra kfirlerin pimanlklar bildirilmektedir. (Senullah Dehlev, Abdlazz Dehlev, bn-i Abbs) Allah tel Nebe' sresinde melen buyuruyor ki: Muhakkak ki, Cehennem (melekler tarafndan kfirleri) bir gzetleme yeridir. Kfir iin bir dn yeridir. Nice devirler boyunca iinde kalacaklar. Orada ne bir serinlik tadacaklar, ne de iilecek bir ey! Bir kaynar su ve irin iecekler. (yet: 21-26) Nebe' sresini okuyan, mnsz gitmekten emin olur. Allah tel onun rzkn geniletir, kendisine bol mkft verir. O kimse lmeden Cennet'teki yerini grr. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NEB: Yeni bir din getirmeyen, daha nce gnderilmi olan bir Resln dnine dvet eden, aran peygamber. Resllere (yeni bir dinle gnderilen peygamberlere) tbi olan peygamberler. (Bkz. Peygamber) Allah telnn dnine armakta, Resl ile Neb arasnda bir ayrlk yoktur. Peygamberlere mn etmek; aralarnda hibir fark grmeyerek, hepsinin doru szl olduuna inanmak demektir. Onlardan birine inanmayan kimse, hibirine inanmam olur. (Seyyid Abdlhakm)

NEBZ: Hurma veya kuru zm souk suda brakp, ekeri suya geince, kaynayncaya kadar stldktan sonra souyunca szlerek elde edilen sv. Nebizin tad keskin olsa da, sarho yapmadka, imesi hell olur. Istlmazsa, kprnce ve tad keskin olunca haram olur. (bn-i bidn) NECSET: Asl tibriyle veya sonradan meydana gelen bir sebeble pis olan eyler. Namaza mni olup olmama ynnden; hafif necset ve kaba necset, grlp grlmeme ynnden; mer' (grlen) ve gayr-i mer' (grlmeyen) ve akc olup olmama ynnden; m (akc) ve cmid (kat) olmak zere ksmlara ayrlr. Namazn artlarndan birisi de necsetten tahret olup, bedende, elbisede ve namaz klnacak yerde necset bulunmamaktr. (bn-i bidn) Kat ekil alm necset, insan derisinde, elbisesinde ise veya bevl, kan gibi akc necset, mest zerinde olsa da, ancak ykamakla temizlenir. Kan, arap, ispirto, bevl (idrar) gibi sv necsetten biri bulam toprak, kat necset demektir.Kat necset, kemer, anta, mest, ayakkab zerinde olunca, omakla, silmekle temizlenir. (bn-i bidn) Sarho eden btn ikiler, arap gibi kaba necsettir. (Haleb) ne ucu kadar elbiseye srayan bevl (idrar) ve kan damlalar ile sokakta srayan amurlar ve necset buharlarnn, necsete dokunarak gelen gazlarn, rzgrn ve ahrda ve hamamda meydana gelen buharlardan, duvarlarda hsl olan damlalarn elbiseye, ya deriye demesi affedilmitir. (bn-i bidn) Necset bulam ayakkab ile cenze namaz klnmaz. (Alddn Haskef) NEC: Habe hkmdr. Habe krallarna verilen isim. Peygamber efendimiz zamnndaki Nec'nin ad Eshame idi. Nasrn (hristiyan) iken mslman oldu. Cenze namazn Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Medne'de kldrd. (bn-i Him-Haleb) Eshb- kirm, Nec'nin memleketi Habeistan'a hicret ettiklerinde, Nec onlara bir takm suller sorduktan ve Peygamber efendimiz hakknda bilgi aldktan sonra yle dedi:"Sizi ve yanndan geldiiniz zt tebrik ederim. Ben una inandm ki, O, Allah'n resldr. Zten biz O'nun ismini, geleceini ncl'de grmtk. O resl (peygamberi), Meryem olu s aleyhisselm da haber verdi. Vallahi eer Muhammed aleyhisselm buralarda, Habeistan'da olsayd gidip O'nun eylarn tar, mbrek ayaklarn ykardm. imdi siz lkemde istediiniz gibi emniyet ve huzr iinde yaaynz. Bana da kadar altn verseler, sizlerden birini zntye sokmaya rz olmam!" Nec'nin mslman olmas ve alkas, Eshb- kirm ziydesiyle sevindirip, memnun etti. (Haleb, Abdlhak- Dehlev) NECT: Kurtulma, kurtulu. Bir kimse, namaz ed ederse, bu namaz kymet gn nr ve brhn olur ve Cehennem'den kurtulmasna sebebdir. Namaz muhfaza etmezse, nr ve brhn olmaz ve nect bulmaz. Krn ile Fir'avn ile Hman ile ve bey bin Halef ile birlikte bulunur. (Hads-i erf-Cennet Yolu lmihli) Bir gn terzi kurulur, dny ileri sorulur, Hell lokma yimeyip de, cevap vermek ne mkldr.

Hasta olup yklnca, gzler gke dikilince, Can alan melek gelince, nect bulmak ne mkldr. (M. Sddk Gm) NECCRYYE: Hicretin nc asrnda Hseyin bin Muhammed en-Neccr tarafndan kurulan bozuk frka. Neccriyye frkasnn inanlarnn bzlar Cebriyyeye, bzlar Mtezileye uygundur. Neccriyyeye gre Allah tel kalbdeki bilgi kuvvetini gze verir. Bu bilgi kuvvetiyle Allah' bilir. mn; Allah', peygamberleri, farzlar bilmek ve bunu dil ile ikrr etmek (sylemek)tir. Bunlardan birini bilmeyen ve ikrr etmeyen kfirdir. mn artar fakat eksilmez. Neccriyye frkas Allah telnn ilim, kudret, hayat ve dier ezel sfatlarn kabl etmez. Allah telnn Cennet'te grlmeyeceini kabl eder. (Abdlkhir Badd) Neccriyye frkas, birbirlerini kfrle (mnszlkla) sulayan birok kollara ayrld. Bunlar arasnda mehr olanlar; Burgsiyye, Za'ferniyye, Mustadrikedir. (Zhid-l-Kevser) NECDET: Yiitlik, kahramanlk. Necdet shibi, korkulu hllerde, skntl ilerde sabr ve sebt eder (kararllk gsterir), barp armaz, uygunsuz i yapmaz. (Ali bin Emrullah) Necdet shibi olmak insan ykseltir. Korkaklk ise zell eder (alaltr). (Celleddn Devn) NECE: Mteri kztrmak, bir mal satn almaya niyeti olmad hlde alacakm gibi maln fiyatn ykseltmek. Abdullah bin mer yle rivyet etmitir: "phesiz ki, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem neceten men etmitir. (Mslim) ki kii bir maln fiyatnda uyumu iken, nece yapmak mekrhtur. (bn-i bidn) NECYYULLAH: Allah tel tarafndan tfandan kurtarlan mnsna Nh aleyhisselmn lakab. Tufndan nce, Allah telnn emri ile btn ehl, vah ve yrtc hayvanlar hazret-i Nh'un huzrunda topland. Bunlarn toplanmasyla ok byk izdihm, kalabalk meydana geldi. Hayvanlarn herbiri: "Bizi al y neciyyallah!" diye yalvarr, gemiye binebilmek iin yar ederdi. Nh aleyhisselm sa elini uzatnca ayn cins hayvann erkeini, sol elini uzatnca da diisini alrd. (Sa'leb, Kis) NECM SRES: Kur'n- kermin elli nc sresi. Necm sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Altm iki yet-i kermedir. lk yetinde geen ve yldz mnsna gelen Necm kelimesi sreye isim olmutur. Srede; mrc mcizesi, putlarn uydurma ilhlar olduu, Allah teldan yz evirip, dnyya kul olanlara tibr etmemek gerektii, byk gnhlardan ve ahlkszlklardan kaanlar Allah telnn mafiret edecei, gnahlarn balayaca bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber, Kurtub) Allah tel Necm sresinde melen buyuruyor ki: nsan iin (hirette), ancak dnyda) ihlsla (Allah rzs iin) iledii slih amelleri ve niyeti fayda verir. (yet: 39)

Kim Necm sresini okursa, Mekke'de Muhammed'i (aleyhisselm) tasdk ve inkr edenlerin adedidin on kat sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NECS (Necis, Neces): Dnen temiz olmayan, pis, murdar. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Mrikler (kfirler) ancak bir necestir. Onun iin bu yllardan sonra onlar Mescid-i Harm'a (Kbe-i muazzama ve evresine) yaklamasnlar. (Tevbe sresi: 28) Mriklerin kendileri (bedenleri) necs olsayd, mn edince temiz olmamalar lzm gelirdi. O hlde onlara neces denilmesi, kalblerinin neces olduunu bildirmek iindir. mn edince bu neceslik gider, temiz olurlar. tikdlarnn (inanlarnn) kalblerinin pis olmas, bedenlerinin pis olmas demek deildir. (Ahmed Frk) Hnzrdan baka her hayvan diri iken temizdir. lnce necs olurlar. Hnzrn derisi ve her paras necstir. (M. Zihni Efendi) Kapal ie iinde idrr tayann namaz ciz olmaz. nk ie bevlin meydana geldii yer deildir. Bundan anlalyor ki, cebindeki iede dirhemden (4 gram 80 santigram) fazla kan, ispirto veya kapal kutuda kanl mendil, necs bez varken namaz klmak ciz deildir. (bn-i bidn) Necsetin imbiklenmesi ile elde edilen sv necstir. Bunun iin rak ve ispirto kaba necs olup, iilmeleri arap gibi haramdr. (Tahtv) Elbisenin bir yerine necset bulasa, bulaan yeri unutsa, zan ettii yeri ykasa temizlendi kabl edilir. Ya aya ile necs yerde yrse, yer kuru ise ayaklar necs olmaz. Yer ya olup ayaklar kuru ise, ayaklar slanrsa necs olurlar. (Abdlgan Nabls) ra yni zm suyu temizdir. arab hline dnnce necs olur. (Abdlgan Nabls) Namaz bozanlardan birisi de necs yerde durmak ve secde etmektir. Necs yere temiz ey sererse bozmaz. (Alddn-i Haskef) NEFHA: fleme, frme. srfil aleyhisselmn, kymetin kopup insanlarn lecei ve tekrar diriltilecekleri zaman, nasl olduu bizce bilinmeyen sra flemesi. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Sr'a nefha edilecei o gn (mezarlardan kalkp, maher denilen alana) blk blk gelirsiniz. (Nebe' sresi: 18) Onlarn bekledii sdece bir sayhadr (sr'a ilk frltr) ki, onlar (ticrette ve) birbirleriyle ekiip (itiip) dururlarken, kendilerini yakalayverir. (te o zaman) bunlar bir vasiyyette bile bulunamazlar. (Hatt o vakit, onlar arda ticrette iken) ilelerine dahi dnecek (halde) deildirler (hemen can verirler). (Bir de krk yl sonra ikinci def) sr'a nefholunmutur. Artk bakarsn ki onlar, kabirlerinden (kalkp) Rablerine doru sr'atle giderler. (Ysn sresi: 49-51) ki nefha aras krk senedir. Ondan sonra Allah tel bir yamur yadrr ki, dereden nebtn (bitkinin) bitmesi gibi insanlar hayat bulur (dirilir). Hlbuki, kuyruk sokumundaki tek bir kemik hri olmak zere, insanda hibir ey kalmamtr. te kymet gnnde insanlar, tekrar ondan halk olunacaktr (yaratlacaktr). (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Kymet gn elbette vardr. O gn, gkler, yldzlar ve u zerinde yaadmz erd (yeryz), dalar, denizler ve hayvanlar, nebtlar (bitkiler) ve mdenler, hsl her ey yok

olacaktr. Gkler paralanacak, yldzlar dalacak, yeryz, dalar toz olup savrulacak. Bu yok olu, sr'un ilk ireti ile olacaktr. kinci nefhasnda; her ey tekrar yaratlp, insanlar mezardan kalkacak, maher denilen bir yerde toplanacaktr. (Ahmed Frk) Nefhat-l-Ba's: srfil aleyhisselmn, nasl olduu bizce bilinmeyen ve sr denilen bir lete ikinci def flemesiyle btn canllarn dirilmesi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Kymetin yok edici sr'undan sonra, ikinci bir sr flenir. Bu sese, btn beeriyyet (insanlar) tbi olur (uyar). Bu emir ile kalkp hzr olurlar. (Zmer sresi: 62) Bu nefhat-l-ba's ile btn mahlkt (yaratlmlar) kabirlerinden kalktklar vakit, grrler ki, dalar pamuk gibi atlm, denizlerin suyu ekilmi, yer ise kendisinde erilik ve ykseklik olmayan, dmdz olmu bir kt sayfas gibi grnr. (mm- Gazl) Nefhat-l-ba's ile, btn canllarn hepsi bir anda dirilir. Meleklerden en nce diriltilecek olanlar, Allah telya yakn olan drt mukarreb melektir ki; Cebril, Mkil, srfil ve Azril'dir. nsanlardan en nce dirilecek olan, Muhammed Mustaf sallallah aleyhi ve sellemdir. (Seyyid Alizde) Nefhat-l-Fer': srfil aleyhisselmn, kymetin kopacana yakn, nasl olduu bizce bilinmeyen sr'a birinci def flemesi. Zamnn sonuna ulat ve yeryznde ktlk yaplarak, her yerin, herkesin kt olduu vakit, Allah tel, srfil aleyhisselma; "Ey srfil! Sr'a fle!" buyurur. srfil aleyhisselm, sr'a fler. Bu nefhat-l-fer'de yeryzne zelzele, sarsnt der. Anneler, ocuklarna st veremez olur. nsanlar, sarho gibi olurlar. Kymetin heybetinden ve Allah telnn azbnn iddetinden byle olurlar. Nitekim Allah tel bu hlden haber veriyor: "Ey insanlar! Rabbinizden korkun! phe yok ki, o kymet sarsnts ok byk bir eydir. Onu greceiniz gn her emzikli kadn emzirdiinden geer ve her ykl kadn ocuunu dourur. nsanlar da hep sarho grrsn. Hlbuki sarho deildirler. Fakat Allah'n azb ok iddetlidir." (Hac sresi: 1,2) (Muhammed Rebhm) NEFRET: Tiksinmek, rkp kamak. Doru yola kavuan, hidyete eren kimsenin nefsi gafletten kurtulup, namazn tadn duymaya, ibdetlerden zevk almaya balar. Gnhlardan, haram olan eylerden, kt huylardan nefret duyar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Halktan nefret etmek, insanlarn kabahatlerini saymakla balar. Giderek btn insanl kmsemeye kadar varr. Daha sonra normalin dna mblaaya varan davranlaryla eriyi-doruyu seemez olur. (Ahmed Rfat) Byk slm limlerini tanyp onlar sevenler, haramlardan nefret ederler. (Seyyid Abdlhakm Arvs) NEFS (Nefis): 1. Can. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Her nefs, lm tadcdr. (l-i mrn sresi: 185) 2. nsann kendisi, kii, beden.

nsan ben deyince, nefsini gstermektedir. (mm- Rabbn) 3. Hakkat, cevher, asl, z. nsanda ve cinde er, ktlk kuvveti. erate yni dne uymayan isteklerin kayna. Buna nefs-i emmre de denir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Cenb- Hakk'n huzrundan korkup, nefsini (gayr-i mer) nefsn arzularndan (hev ve isteklerden) men eden kimsenin varacaklar yer muhakkak Cennet'tir. (Nzit sresi: 40) Nefsine dmanlk et! nk o, benim dmanmdr. (Hads-i kuds-Mektbt- Rabbn) Akllln almeti; nefse glib ve hkim olmak ve ldkten sonra lzm olanlar hazrlamaktr. Ahmaklk almeti; nefse uyup, Allah'tan af, merhmet beklemektir. (Hads-i erf-Berka) Nefsini azz eden dnini ykar. Nefsini zell eden kimse dnini azz eder. (Mchid bin Cebr) Nefsin yaratlmas, insanlarn yaamas, remesi ve dny iin almalar iindir. Allah tel nefsi byle nice faydalar iin yaratt. Fakat btn insanlara merhamet ederek, acyarak, nefse uyma frenlemeleri, ona hkim olup, zararlarn nlemeleri iin insanlarda akl da yaratt. (erefeddn Yahy Mnr) Nefse uymaktan kurtulmak, dny nmetlerinin en bydr. nk nefs, Allah tel ile kul arasndaki perdelerin en bydr. (Eb Bekr Tmistn) Nefse, gnhlardan kamak, ibdet yapmaktan daha g gelir. Onun iin gnahtan kaman daha sevbdr. (mm- Rabbn) "Y Rabb! Nefsimi bana musallat klma! Ona kar beni yardmsz, yalnz brakma! Nefsim bana acmyor. Bana sen merhamet eyle! Ey nefsim! steklerini hi unutmuyorsun. Fakat kulluk vazifelerini yapmaya hi istekli deilsin. Ey nefsim! Hesba ekilecein kymet gnnde hlinin ne olacandan hi korkmuyorsun. Geici olan, ebed ve sonsuz nmetlere tercih ediyorsun. Ey nefsim! Hi amelin olmadan, almadan hirette rahata kavumak istersin. Uzun uzun arzu ve isteklerin peine dp, tvbeyi devaml sonraya atp geciktiriyorsun." (Avn bin Abdullah) Allah yolunda nefsi ile yrmek isteyen daha ilk admnda hat etmi demektir. Nefsini terkedip de ihls ile her eyde Allah telnn rzsn dnerek yola karsa, Allah tel ona kendisine kavuturacak rehberi tantr. (Ali Mzeyyen) Nefis dmandr. Dman szyle hareket etmek akl ii deildir. (Ali Hfz) Mahlktn en ahma nefstir. nk dim kendi aleyhine olan eyleri ister. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Nefs Muhsebesi: nsann, dim ktlk ve gnh ilemek istiyen nefsini hesba ekip, kontrol etmesi ve gerektiinde onu cezlandrmas (Bkz. Muhsebe) Nefs-i Emmre: Ktl emr eden nefs. Nefs-i emmre, hi kimsenin emri altna girmeyip, herkese emretmek ister. Nefs-i emmreyi ypratmak, azgnln nlemek iin dne uymaktan baka re yoktur. (Ahmed

Frk Serhend) nsann btn ktlkleri nefs-i emmrede toplanmtr. Nefs-i emmre hi iyilik yapmak istemez. Hep ktlk yapmak ister. Kendisine ve bakalarna zararl olan eyleri sever. nsann dny ve hirette sadete kavumas iin nefsine uymamas, onu zayflatp, zarar yapmayacak hle getirmesi lzmdr. (Ahmed Frk Serhend) Varlklar iinde en chil olan insann nefsidir. nk, Nefs-i emmre kendine dmanlk yapmaktadr. Hep kendini yok edici eyleri istemektedir. Her istei, Allah telnn yasak ettii eylerdir. Her ii, shibi olan ve btn iyiliklerin shibi bulunan Allah telya kar gelmektir. Hep kendi can dman olan eytana uymaktadr. (Ahmed Frk) Nefs-i emmre, ehveti ve gadb ar altrd iin, buna uymak insana tatl gelir. slmiyet'e uymak ise, bu arzular frenledii, tahdid ettii iin, insana ac, zor gelmektedir. Bunun iin insan, slmiyet'e uymak istemez. Nefse uymak ister. (Abdlazz Dehlev) nsanlarn nefs-i emmresi; mevki shibi olmak, baa gemek sevdsndadr. Onun btn arzusu, ef olmak, herkesin kendisine boyun bkmesidir. Nefsin bu arzular ilh olmak, mbud olmak, herkesin kendisine tapnmasn istemektir. (mm- Rabbn) Peygamberlerin gnderilmesi ve kitaplarn indirilmesi hep nefs-i emmrenin isteklerini yok etmek iindir. nk nefs-i emmre, Allah telya dmanlk etmektedir. Nefsin isteklerini yok etmek ancak erate uymakla olur. (Ahmed Frk) Nefs-i Levvme: Kt ilerden dolay dim kendini knayan ve ayplayan nefs. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Kymet gnne ve nefs-i levvmeye yemn ederim ki, insan, kendisinin kemiklerini bir araya toplayamayacamz m sanyor? (Kyme sresi: 1-3) Bilmi ol ki; en byk dmann, seni kuatan nefsindir. Hep ktl emreder ekilde yaratlmtr. i, iyilikten uzaklap fenla meyletmektir. Onu tezkiye edip dorultmak, Rabbine ve Hlkna ibdet iin zincire vurmak, arzularndan alkoyup zevklerinden uzaklatrmakla me'mursun. yet biraz ihml edersen azar ve bir daha nne geilmez hl alr. Durmadan onu uyarr, knar ve levmedersen, o zaman nefs-i emmrelikten kar da Allah telnn kendisine yemin ettii Nefs-i levvme hline dner. (mm- Gazl) Nefs-i Mardiyye: Kusurlarn bilen, kendisinden rz olunan nefs. Rabbinin indinde, makbl olan nefs. Nefs-i mardiyyeye kavuan kimse, verdii her sz yerine getirir. Adletten ayrlmaz, kerem shibidir (cmerttir). Herkese lzm olan bilgileri anlayaca derecede syler. (Erzurumlu brhim Hakk) Nefs-i Mutmainne: mn etmi nefs. Allah tely anmakla huzra eren, slmiyet'in emirlerini yapmak kendisine zor, ar gelmeyen nefs. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey mutmainne olan nefs! Rz olmu ve rz olunmu olarak Rabbine dn. Seilmi kullarm arasna kar ve Cennet'ime gir. (Fecr sresi: 27-30) Allah'm! Sana kavumaya mn eden, kazna rz olan ve verdiine kanat getiren nefs-i mutmainne isterim. (Hads-i erf-Nesih-l-bd) Nefs-i mutmainneye kavumu olan insan sabrldr. Yumuak ve gleryzldr. Ayblar

rter ve kusurlar affeder. Allah telya tam teslim olmutur. ok ibdet yapar. Cmerttir. slm dninin emirlerinden bir kar ayrlmaz. (Erzurumlu brhim Hakk) Bir insan vilyete kavuup vel olunca nefs-i emmresi nefs-i mutmainne olmu, kfrden, inkrdan kurtulup, Rabbinden rz olmutur. Rabbi de ondan rzdr. Yaratlnda bulunan ktlk, azgnlk yok olmutur. (mm- Rabbn) Nefs-i Mlhime: Gerektii zaman Allah tel tarafndan kendisine hakkatler ilhm edilen, ktlklerden arnm nefs. Nefs-i mlhimeye kavumu bir kimse, ilim, kanat, tevzu (alak gnll olma), hsn-i zn (iyi dnce) shibidir, sabrldr, tahammlldr. zr kabl eder. Her trl eziyetlere katlanr. (Erzurumlu brhim Hakk) Nefs-i Ntka: nsan hep ktlk ve aalk iler yapmaya srkleyen nefs. Nefs-i emmre. nsann btn ktlkleri nefs-i ntkada toplanmtr. Nefs-i ntka hi iyilik yapmak istemez. Hep ktlk yapmak ister. Kendisine ve bakalarna zararl olan eyleri ister. (Eb'l-Hseyin) Nefs-i ntkay zaifletecek birinci il, slmiyet'in emir ve yasaklarna uymaktr. Haramlarn hepsi; dny malna, mevkiine, zevklerine dkn olmak, nefsin gdsdr. Onu besler, kuvvetlendirirler. (mm- Rabbn) Nefs-i Rdiye: Rabbinden rz ve hond olan nefs. Nefs-i Rdiyeye kavuan kimsenin dusn Allah tel reddetmez. Fakat edeb ve haysndan bir ey isteyemeyen, Allah tel katnda azz ve kymetlidir. (Erzurumlu brhim Hakk) Nefs-l-Emr: Hayl, dnce olmayan, zihnin hricinde kendisi var olan, hakkat. NEFY VE SBT ZKR: "L ilhe illallah" mbrek szn diyerek yaplan zikr (L ilhe) yni Allah teldan baka ilh yoktur, nefy; (illallah) yni Allah tel vardr demek de isbt ifdeleriyle belirtilmitir. Nefy ve isbt zikrini ok yapnz. Bu gzel kelimeyi tekrar ederken btn dilek ve dncelerinizi gnlden karnz! Maksdnz, dileiniz ve sevdiiniz birden fazla (Allah teldan baka) olmasn. (mm- Rabbn) NEHR-I ER': msktan, akam namaznn vaktinin girmesine kadar olan zaman. Orucun farz tr: 1)Niyyet etmek, 2)Niyyeti ilk ve son vakti arasnda yapmak. 3) Fecr-i sdk yni tan yeri aarmasndan, gnein batmasna kadar olan zaman iinde yni nehr- er' mddetince, orucu bozan eylerden saknmak. (Sedet-i Ebediyye) NEHY: 1. Yasak, yasak edilen ey. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Reslmn getirdii emirleri alnz, itat ediniz! Nehy ettii eylerden saknnz! (Har

sresi: 7) Dnyda felketlerden, hirette Cehennem azbndan kurtulmak iin iki ey lzmdr: Dnin emrettii eylere sarlmak, nehiylerinden saknmak! Nehyedilen eylerden saknmak, daha kymetlidir. (mm- Rabbn) 2. Kur'n- kermde yaplmas istenmeyen eyleri bildiren kelm- ilh (Allah telnn mbrek sz). Nehy-i Anil Mnker: Gnahlardan ve ktlklerden sakndrmak, alkoymak. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Erkek ve kadn btn m'minler, birbirlerinin yardmclardr: Emr-i mruf nehy-i anil mnker yaparlar, namaz gerei zre klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Reslne itat ederler. te bunlar muhakkak srette Allah rahmetiyle balayacaktr...(Tevbe sresi: 71) A kimseleri doyur, susuz olana su ver, emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yap; buna gcn yetmezse hayrl, gzel olmayan szlerden dilini koru!" (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) M'min kardeine nehy-i anil mnker yapan kimse; yumuak, tatl ve gzel bir ifde ile anlatarak sylemeli, sert, ar szlerde bulunmamaldr. (Abdlkdir-i Geyln) Nehy-i Gayr-i ktiz: Mekruhlar. (Bkz. Mekruh) Nehy-i ktiz: Haramlar. (Bkz. Haram) NEKBET: Yaplan sat szlemesinden dnmek, vazgemek. Bir byi' (satc), al-veri ettii kimsenin, bundan vazgemesi hlinde nekbet etmesi, ticrette ihsn olur. nk Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Bir kimse, karsndaki pimn olunca, bey'i fesheder, geri alrsa, Allah tel onun gnhlarn affeder." Nekbet, vcib deildir. Fakat ok sevbdr ve ihsn etmektir. (bn-i bidn) NEKR: Kabirde sul soran meleklerden biri. (Bkz. Mnker ve Nekir) Kabre konan meyyit (l), Mnker ve Nekir meleklerinin sorularna doru cevb verince, onlar (melekler); "Doru syledi, bizim elimizden kurtuldu" derler. Bu kimsenin kabri nr ile dolar. Cennet kokular gelir. Kymete kadar ne'eli ve sevinli olur. (mm- Gazl) NEM: Maln artmas, oalmas. Ziydeleen mala nm denir. Zekt verilecek malda aranan artlardan birisi de nem bulmasdr. (Kn, Serahs) NEMAZ (Namaz): slm dninin be artndan biri. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Belli zamanlarda namaz klmak, m'minlere farz oldu. (Nis sresi: 102) Namaz dnin direidir. Namaz klan kimse, dnini kuvvetlendirir. Namaz klmayan,

elbette dnini ykar. (Hads-i erf-hy) Allah tel, her gn be def namaz klma emr etti. Gzel abdest alp, bu be namaz vakitlerinde klan ve rk' ve secdelerini iyi yapanlar, Allah tel af ve mafiret eder. (Hads-i erf-hy) Allah tel, kullarna her gn be kerre namaz klma farz etti. Bir kimse, gzel abdest alp, namazn doru klarsa, kymet gn yz, on drdnc ay gibi parlar ve Srt kprsn imek gibi geer. (Hads-i erf-hy) Allah tel kullar zerine be vakit namaz farz klmtr. Namaz iin gzel abdest alp namazn rk' ve secdelerini tamam edenler, namazda hu'a ehemmiyet verenler ve her bulunduklar yerde namaz brakmayp klanlarn yzleri yarn kymet gnnde ayn on drdnc gecesi gibi parlar. Srat kprsnden imek gibi geerler. (Hads-i erf-hy) Her namaz vakti geldikte melekler nid ederler ki: "Ey dem oullar kalknz ve nefsiniz iin yaklm olan atei namaz ile sndrnz! (Hads-i erf-hy) yi biliniz ki, namaz dnin direidir. Namaz klan bir insan, dnini dorultmu olur. Namaz klmayann dni yklr. Namazlar, mstehb zamanlarnda ve artlarna ve edeblerine uygun olarak klmaldr. (Muhammed Ma'sm Frk) Namaza mni olan, glk karan vazfede bereket olmaz. Namaza elverili olan vazfelerde bereket vardr. (mm- Gazl) kl ve bli olan her mslmann her gn be vakitte namaz klmas farzdr. Kimse, kimsenin yerine namaz klamaz. Bir kimse, kld namazn ve baka ibdetlerin sevbn bakalarna hediye edebilir. (Muhammed Zihni) Ey olum! Namaz dosdoru kl. artlarna, rknlerine, edeblerine riyet ederek kl. nk namaz, dnin direidir ve Allah telya mncttr (yakartr). Namaz insan gnahtan alkoyup, kemle (olgunlua) kavuturur. (Lokman Hakm) lim, mrifet dolu szlerimin hi faydas olmad. Bir gece yars kldm iki rekat namaz imddma yetiti. (Cneyd-i Badd) Namaz, aman namaz, nerede ve ne art altnda olursa olsun mutlaka namaz kln! (Abdlhakm Arvs) Bir vakit namazm kaybetmektense dnylar kaybetmeyi tercih ederim. (Abdlhakm-i Arvs) NEMME: Kouculuk, mslmanlar arasnda fitne karmak, ara bozmak iin sz tama. (Bkz. Nemmm) Hased, nemme ve kehnet shibleri benden deildir. (Hads-i erf-Berka) Yalan sylemek, iftir etmek ve nemme her dinde haram idi. Cezlar ok ardr. (mm- Rabbn) Yalan, gybet, nemme ve yalan yere yemin gibi eyler orucu bozmazlar. Ancak sevbn giderirler. (Kutbddn znik) NEML SRES: Kur'n- kermin yirmi yedinci sresi. Neml sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Doksan yet-i kermedir. On sekizinci yetinde Sleymn aleyhisselmn ordusuna yol veren karncalardan bahs (sz) edildii iin

sreye, Neml denilmitir. Neml karnca demektir. Srede; hazret-i Ms, Dvd, Sleymn, Slih ve Lt aleyhimsselmn kssalar, kymet almetleri bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Kurtub) Allah tel Neml sresinde melen buyuruyor ki: (Ey Reslm!) de ki: Gklerde ve yerde olan kimse gayb bilmez. Ancak Allah bilir. (yet: 65) Kim Neml sresini okursa, Sleymn aleyhisselm tasdk eden ve yalanlayanlarn adedinin on kat sevb kazanr. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NEMMM: Sz tayan, kouculuk yapan. Duyulmas istenmeyen bir sz bakalarna gtrp syleyen. Nemmm Cennet'e giremez. (Hads-i erf-Tebyn-l-Mehrim) Size en fennz haber vereyim. Nemmmlk edenler, aranz bozanlar ve insanlar birbirine drenlerdir. (Hads-i erf-hy) unu iyi bil ki; sana birisi hakknda nemmmlk eden, senin hakknda da bakasna nemmmlk eder. (Hasan- Basr) Nemmm, sihir yapan bycden daha ktdr. nk bycnn bir ayda yapamadn nemmm bir anda yapar. (Yahy bin Eksem) Kabir azb en ok dnyda stne idrr sratanlara ve mslmanlar arasnda nemmmlk yapanlara olacaktr. (mm- Rabbn) Nemmm dinleyen kimse, onu tasdik etmemelidir. Zr nemmmn slm'da ehdeti kabl edilmez. kinci olarak Nemmm nemmmlk yapmaktan men etmelidir. Zr mnkiri nehy vcibdir. nc olarak nemmmlk edilen ahsa nemme sebebiyle sizan etmemelidir. Zr mslmana sizan haramdr. Drdnc olarak nemmmn haber verdii eyi tecesss etmemeli aratrmamaldr. Zr tecesss haramdr. Beinci olarak nemmmn haber verdiini nemmm gibi baka bir kimseye ihbr etmemelidir. (M. Ma'sm Frk) Nemmmn szn dinlemek, nemmmlktan daha ktdr. Zr gybete yol amaktr. (Mus'ab bin Zheyr) NESK: Kesilen kurbanlar. Neske kelimesinin ouludur. Kurbanlarnz byk yapnz. Yhut yal yapnz. Muhakkak ki nesik, srt zerinde sizin binekleriniz olacaktr. (Hads-i erf-Riydnnsihn) NESEB: Soy, ecere. ocuu ana ve babaya balayan kan ba. Ekseriya baba ynnden olan yaknlk iin kullanlr. Babalar ve yukarya doru byk babalar ile oullar ve aaya doru oullar arasndaki alkaya amd yaknlk; erkek kardeler ile bunlarn oullar ve amca oullar arasndaki alkaya ufk yaknlk denir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Hem o Allah'tr ki, o (hakir) sudan bir insan yaratp onu neseb ve shriyyet (evlilikle olan hsmlk) akrablklarna ayrd. Rabbinin her eye gc yeter. (Furkn sresi: 54) Peygamber efendimizin nesebi hazret-i brhim'in olu hazret-i smil'e mntehdir (ular). (bn-i Him) Kibrin balca yedi sebebi vardr. lim, ibdet, neseb, ceml (gzellik), kuvvet, mal ve

mevki. Bu sfatlar chillerde bulununca kibre sebeb olur. (M. Hdim) nsann erefi (kymeti, stnl) ilim ve edeb iledir; mal ve neseb ile deildir. (Muhammed Ma'sm) NESH: Emir ve yasaklarla ilgili er' (dn) bir hkmn, ondan sonra gelen er' bir dell (hkm) ile kaldrlmas, yrrllk zamnnn sona erdiinin haber verilmesi, aklanmas. Hkm kaldrlan delle, nsih; kaldrlan hkme mensh denir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Medne-i mnevvereye hicret ettikten sonra bir mddet Kuds'teki Mescid-i Aks'ya ynelerek namaz klmlard. Bu, Reslullah'n fiil (ile ilgili) bir snneti idi. Sonra bu snnet, "(Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem!) Senin, yzn ge doru evirdiini gryoruz. Bunun iin seni honud olduun kbleye evireceiz. imdi, yzn (Mekke-i mkerremedeki) Mescid-i haram (Kbe) tarafna evir. Nerede bulunursanz bulunun yznz o mescid tarafna evirin." melindeki Bekara sresinin yz krk drdnc yet-i kermesi ile nesh edilmitir. (Fahreddn Rz) Muhammed aleyhisselm peygamberlerin aleyhimsselm sonuncusudur. O'nun dni btn dinleri nesh etmitir. O'nun kitb, gemi kitablarn en iyisidir. nceki eratlerin (hak dinlerin) hepsini kendinde toplamtr. O'nun erat kymete kadar bkidir (devm edecektir). Kimse tarafndan deitirilmiyecektir. s aleyhisselm gkten inecek, O'nun erati (dni) ile amel edecek, yni O'nun mmeti olacaktr. (mm- Rabbn) Nesh, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem hayatta iken olur. Nesh, kssalarda ve haberlerde olmaz. Fen bilgilerinde ve hesab ile bulunan bilgilerde de olmaz. Yalnz emir ve yasaklarda olur. Neshin art, nsihin (hkm kaldrann) ya kitab (Kur'n- kerm) veya snnet olmas lzmdr. cm ile kys, nsih ve mensh olamaz. Haneflere gre kitab kitab ile, snnet snnet ile, snnet, kitab ile, kitab da mtevtir veya mehr snnet ile nesh edilmi olabilir. (bn-i bidn) Bir hkmn nsih veya mensh olduu ya Peygamber efendimizin bildirmesi ile veya Eshb- kirmn aka bildirmesi ile veya iki mteriz (birbirine aykr) dellin (yet-i kermenin) nzl (inmesi) veya hads-i erflerde vrd (gelme, buyrulma) trihleri ile veya hakknda icm vuk bulmas ile bilinir. ctihd ile bilinmez. (Molla Hsrev, Hdim) Allah tel kullar hakknda diledii gibi tasarruf edebilir; kullarn bir zaman bir hkme, baka bir zaman da baka bir hkme tbi tutabilir. Buna kimse tirz edemez. Allah tel, hikmet shibi ve kullarna ok merhmetli olduu iin, kullarnn fideleri iin bz hkmleri nesh edebilir. Zamnn deimesi ile insanlarn maslahatlar, faydalarna olan eyler deiebilecei iin, bz hkmlerde neshin meydana gelmesi aklen cizdir, mmkndr. Bu durum naklen de mmkndr ve olmutur da. Nitekim, dem aleyhisselm zamnnda kz kardele evlenmek ciz iken, ondan sonra gelen eratlerde (hak dinlerde) bu husus nesh edilmitir. Yine Ykb aleyhisselm zamnnda iki kz kardei bir erkein almas ciz iken, slmiyet bunu nesh etmitir. (Fahreddn Rz, mm- Syt) NES: Yer deitirmek, geri brakmak; Ehur-l-hurum (haram aylar) denilen aylar deitirmek, geri almak. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Nes, kfrde ziyde olmaktr. Kfirler bununla aldatlr. Bir ay hell sayarlar. Baka sene ise, bu ay haram sayarlar. (Tevbe sresi: 38) slmiyet'in ilk zamanlarnda ve slmiyet'ten evvel, kamer sene aylarndan Recep,

Zilk'de, Zilhicce ve Muharrem aylarnda harp etmek haram idi. slmiyet'ten evvel, Arablar Receb veya Muharrem aylarnda harp edebilmek iin, aylarn yerini deitirir, ileri veya geri alrlard. Peygamber efendimiz Ved hutbesinde nesnin kalmad hussunda; "Ey Eshbm! Hacc tam zamnnda yapyoruz. Aylarn sras, Allah telnn yaratt zamandaki gibidir" buyurdu. (Ali Crcn, Haleb) NESTRYYE: Hristiyanlktaki frkalardan biri. Nestorius, hristiyanln Nestriyye frkasn kurdu. Mldn 428. ylnda Kostantiniyye (stanbul) patrii oldu. stanbul'da yaplan toplantda bunun kitab incelendi, kabl edildi. Nestriyyeye gre Allah birdir. Allah telnn vcd, hayt ve ilim sfatlarndan ilm uknumu (kelimesi) hazret-i s'ya hull etmi (girmi), ilh olmutur. Hazret-i Meryem ilh anas deil, insan anasdr. Hazret-i s Allah'n oludur. (Peygamberler Trihi Ansiklopedisi) Nestriyye frkasnn fikirleri ark (dou) memleketlerinde yayld. Mld 431 ylnda Efesus (Efes)'ta kurulan drdnc papas meclisi, Nestriyye frkasnn kurucusu olan Nestorius'un fikirlerini red etti ve Nestorius'u tekfir etti (mnsz olduunu kabl etti). Msr'a giden Nestorius, M. 439'da orada ld. (brhim Fash) NER: 1.hirette, llerin diriltilip, hesblar grldkten sonra, cennetliklerin Cennet'e ve cehennemliklerin Cehennem'e dalmalar. (Bkz. Har) Reslullah efendimizin; kabir ve kymet hllerinden, hardan (llerin kabirlerinden kalktktan sonra, Arast meydannda toplanmasndan) ve nerden, Cennet'ten ve Cehennem'den haber verdii eylerin hepsi dorudur. hirete (ldkten sonraki leme) inanmak, Allah telya inanmak gibi, mnn artdr. hireti inkr edenin, Allah tely inkr etmi gibi mn gider. (Ahmed Frk) Btn peygamberlerin dinlerinin asl, temeli birdir. Baka baka deildir. Hep ayn eyi sylemilerdir. Allah telnn zt ve sfatlar, har (mezardan kalknca, Arast meydannda toplanmak) ve ner, peygamberler ve melek gnderilmesi ve melekle kitb gnderilmesi, Cennet'in sonsuz nmetleri ve Cehennem'in sonsuz azblar ile ilgili syledikleri hep ayndr. Szleri birbirine uygundur. (Ahmed Frk) 2.Yayma, datma. Bir kimseden iyilik gren, onu neretsin. Byle yaparsa krnda bulunmu olur. Aksine gizlemee alrsa, nankrlk etmi olur. (Hads-i erf-Edeb-d-Dny ved-Dn) Bid'atler (dinde sonradan kan yenilikler) yaylp, snnetler terk edildii zamanda, slm ilimlerinin tahsli (renilmesi) ve neri, en mhim ilerdendir ve Muhammed aleyhisselmn snnetini (dnini) yaymak en nemli maksaddandr. (Muhammed Ma'sm) Ortaada Endls'te ortaya kan parlak medeniyyet, Endls'n dna taarak, Avrupa'ya yayld. Endls'teki medeniyyeti gren kbiliyetli bz Avrupallar ortaya kt. slm limlerinin kitblarn, Avrupa lisanlarna tercme ettiler. Bunlarn tercme ederek ner ettikleri kitablar syesinde, Avrupa halk cehlet (bilgisizlik) uykusundan uyanmaa balad. (Harputlu shk Efendi) NEZ BLLAH: "Allah telya snrz" mnsna, tehlikeli hllerden ve mn gideren eylerden saknma ve korkma mnsn ifde eden bir sz. Bir kimse, slm'n be artndan birini inkr ederse, yni inanmaz, kabl etmezse, yhut alay eder, sayg gstermezse nez billah mn gider. (M. Hlid-i Badd)

NEVDR HABERLER: Hanef mezhebi immlarndan mm- Muhammed'in (El-Keysniyyt), (El-Hrniyyt), (El-Crcniyyt), (Er-Rukyyt) adndaki kitablaryla bildirilen din bilgileri, haberler. Nevdir haberler aka ve salam gelmi olmadndan, bu haberlere zhir olmayan haberler de denir. Hanef mezhebinin bilgileri yoldan gelmitir. 1)Usl zhir (ak) haberler, 2)Nevdir haberler, 3) Vk't haberleri (mm- a'zm, mm- Muhammed ve mm- Eb Ysuf'un talebelerinden ve talebelerinin talebelerinden gelen bilgiler. (bn-i bidn) NEVRZ GN: Mecslerin (atee tapanlarn) Martn yirmi birinde kutladklar mecs bayram. Nevrz gn, mecslerin bayramdr. O gn mecslerin yanna gidip, onlarn yaptklarn yapmak kfrdr (dinden kmaktr). O gn bayram yapan mslmanlarn mn gider de haberi olmaz. (Dmd, bn-i Nceym) Nevrz gnn bayram ln eden, Cemid adnda eski bir ran pdihdr. Cemid ran'da ilk hkmet kuran Pidd oullarnn drdnc hkmdr olup, ehnme'ye gre yedi yz sene saltanat srmt. Be yz yl ran'da kimse hasta olmam, bunun iin milleti kendine taptrmtr. Mart'n yirmi birinci gn tahta kt iin, bu gn, nevrz diyerek, ylba ve dn bayram yapmtr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Nevrz veya mihrican (Eyll'n yirmi nc) gnlerinde bunlarn isimlerini syleyerek hediyye vermek haramdr. Bu gnleri bayram bilerek bir eyi vermek kfr (dinden kmak) olur. (Alddn Haskef) NEY: 1. Kamtan yaplan ii bo bir alg leti. Allah telnn ak ile dolmu. Evliynn byklerinden olan Celleddn-i Rm (kuddise sirruh) ney ve baka hibir alg almad. Msik dinlemedi ve raks, dans etmedi. (bidn Paa) Abdullah bin mer (radyallah anhm) ile berber gidiyorduk. Ney sesi iittik. Abdullah, kulaklarn parmaklar ile kapatt. Oradan hzla uzaklatk. "Ney sesi iitiliyor mu?" dedi. "Hayr iitilmiyor" dedim.Parmaklarn kulaklarndan ekti ve "Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) de byle yapmt" dedi. (Nfi) 2. nsan- kmil, slm dninde yetien kmil yksek insan. Mesnevde geen ney kelimesi, insan- kmil mnsndadr. Bu benzetmede bz hikmetler mevcuttur. Mesel neyin sesi kendiliinden kmad gibi, kmil insann hareketleri ve szleri de hep Allah telnn ilhm iledir. nsan- kmilin hikmet dolu szlerini iitip, dinleyenler kalblerini dnyya balamaktan kurtarrlar ve ilh aklar artar. Ney'in grn dosdorudur. Kmil insan olan Allah adamlarnn da her hli dosdoru, ve gzel huylar shibidir ve Allah telnn ihsnlarna kavumutur. hsnlarla donatlmtr. (bidn Paa) Dinle neyden nasl anlatyor Ayrlklardan ikyet ediyor. (Mevln Celleddn Rm) NEZR: Adak yni bir istein yerine gelmesi ve bir korkunun giderilmesi iin, farz veya vcib olan bir ibdete benzeyen ve bal bana ibdet olan bir ii yapacana dir Allah telya sz

verme. Mutlak ve muayyen olmak zere iki ksmdr. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Nezirlerini yerine getirsinler. (Hac sresi: 29) Kim tat (ibdet) olan bir eyi nezr ederse, onu yapsn. Gnh olan bir eyi nezrederse onu yapmasn. (Hads-i erf-Buhr) Namaz, oru, hacca gitmek ve baka ibdetler nezr olunur. Nezr, ibdettir. Nezrin yerine getirilmesini slmiyet emretmektedir. Getirilmezse gnh olur. (bn-i bidn) Talakta (boanmakta), nikhta ve nezrde niyetsiz, dnmeden sylemek cidd istiyerek sylemek gibidir. Nezrin yerine getirilmesi vcibtir. (bn-i bidn) Fakir olsun, zengin olsun, nezr eden, nezr edilerek kesilen hayvann etinden yiyemez. Zekt vermesi ciz olmayanlara yediremez. Yedirirse, yenilen etin kymetini fakirlere sadaka olarak verir. (Alddn-i Haskef) Hayvan kesmei nezr ederken, kurban denirse, Kurban bayramnda kesmesi lzm olur. (bn-i bidn) Nezr Kurban: Allah rzs iin, bir koyun veya u koyunu kurban etmek adam olsun diyen zengin veya fakir kimsenin Kurban bayramnda kesmesi gereken kurban. Nezr kurbannn belli gnde yni Kurban bayramnn birinci, ikinci ve nc gnlerinde kesilmesi lzmdr (vcibtir). Bu gnler gelmeden nce kesilirse, Kurban deildir ve nezr yerine getirilmi olmaz. Nezir kurban belli gnde kesilmedi ise, altn ve gm olarak deeri veya diri olarak kendisi fakirlere verilir. (bn-i bidn) Nezr-i Muayyen: Hastam iyi olursa, Allah iin u kadar sadaka vermek ve sevbn falan velye balamak adam olsun diye bir arta balanarak yaplan adak. stenilen art meydana gelince, nezri yerine getirmek lzm olur. Nezr-i muayyen, art edilen eye karlk olarak yaplmamal Allah telya kr olarak yaplmaldr. (Alddn-i Haskef) Nezr-i muayyende adak niyet ederken; Y Rabb! Hastam iyi edersen, falan velnin trbesi yanndaki fakirlere u paray senin iin adak ettim. Sadaka sevbn da bu velnin rhuna baladm, demelidir. Fakirlere sadaka edilmeyen mal, adak deildir. (Alddn-i Haskef) Nezr-i Mutlak: arta bal olmadan yaplan adak. Allah tel iin bir sene oru tutacam demek Nezr-i mutlak olup bunu sylerken kasd (niyet) etmese sz arasnda dilinden km olsa bile yapmas vcibdir. (Alddn-i Haskef) NISF: Yarm, yar. slm mrs hukkunda eshb- feriz ad verilen yni Kur'n- kermde paylar bildirilenlerden bz kimselere verilen yarm hisse. Meyyitin (len kiinin) olu yok ise, kz mrsn nsfn alr. (M. Mevkft) Nsf-l-Leyl: Gece yars yni Akam namaznn girii ile, sabah namaznn girii arasndaki vaktin ortas.

Yats namazn nsf-l-leylden sonra klmak ve bylece gece namaz sevbn da dnmek ok yanltr. nk drt hak mezhebden biri olan Hanef mezhebindeki immlara (derin limlere) gre yats namazn nsf-l-leylden sonra klmak mekrhtur. (Ahmed Frk) Nsf-n-Nehr: Gn ortas. Glge nsf-n-nehr hattndan ayrlnca, le namaznn vakti balar. (bn-i bidn) Gne doarken, batarken ve nsf-n-nehrda klnmaya balanan namazlar sahh olmaz. le vaktinden nceki yirmi dakika, kerhet yni namaz klmann haram olduu vakittir. (bn-i bidn) NFK: 1. Mnfklk; kalbiyle, mn etmedii hlde inanm grnmek; iin da uymamas, kfir. (Bkz. Mnfklk) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Bedevler, kfr ve nifak bakmndan hem daha beter, hem de Allah telnn Reslne indirdii snrlar tanmamaya daha lyktr (onlar buna daha msittirler). Allah tel, almdir, hakmdir. (Tevbe sresi: 97) Kalbinde kfr olan kimsenin m'min olduunu sylemesi, dinde nifk olur. Kalbinde dmanlk olup, dostluk gstermek dny nifk olur. Kfrn en kts, dinde nifk yapmaktr. (Muhammed Hdim) 2. D iine uymayan, iki yzl. Suyun buzu eritmesi gibi nifk da kalbi eritir. (Hads-i erf-Tebyn-l-Mehrm) Nifk shiblerinde bulunan gnhlar bildirilmi olsa idi, yeryznde basacak yer kalmazd. (Hasen-i Basr) NFS: Lohusalk hli. Kadnlarn doumdan sonraki zr hlleri. Elleri, ayaklar, ba belli olan dkte gelen kan da nifstr. Nifs zamnnn az yoktur. Kan kesildii zaman, gusl edip namaza balar. En ok zamn Hanef mezhebine gre krk gndr. Krk gn tamam olunca, kan kesilmese de gusl edip namaza balar. (bn-i bidn) Nifs gnlerinde namaz, oru, cmi iine girmek, Kur'n- kerm okumak ve tutmak, Kbe'yi tavf, cim' haram olur. Orular kaz eder, namazlar kaz etmez. (bn-i bidn) NGHDT: Kalbde yalnz Allah tely anp, O'ndan baka her eyi unutma hlinin devmn muhfaza. Nighdt, bir slike (tasavvuf yolundaki kimseye) bir saat veya iki saat veya daha ok myesser (nasb) olduu taktirde artk msiv (Allah teldan baka eyleri) onun hatrna, dncesine yol bulamaz. (Seyyid Abdlhakm) NKH: Evlilik iin yaplan akit, szleme. Evlenecek mslman bir erkek ile kadnn hidler huzrunda ben seni zevcelie (hanmla) aldm, dierinin de kabl ettim demesi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: (Size) hell olan kadnlardan nikh ediniz. (Nis sresi: 3) Nikh yapmak benim snnetimdir. Snnetimden yz eviren benden deildir. (Hads-i

erf-Menhic-l-bd) Nikhlann, oaln! Kymet gn, mmetlere kar sizinle vneceim. (Hads-i erf-hy) Nikhtan nce kz grmek snnettir ve iyi geinmeyi salar. (Sadeddn Fergn) dem aleyhisselmdan beri btn mmetlerdeki evlenmelerde nikh yaplmas devm etmi, kaldrlmamtr. Her ibdet gibi nikhn da sahh olmas iin, nikh yaplrken niyet etmek lzmdr. Yni nikhlanacaklarn, Allah telnn emri ile Peygamberimizin snnetine uyarak nikh yapyorum diyerek kalblerinden geirmelidirler. (Sleymn bin Cez ve Sadeddn Fergn) Nikhsz evlenmek haramdr. Nikh lzm olduuna ehemmiyet (nem) vermiyenin mn gider. (Abdullah- Msul) kl ve bli (ergenlik ana gelmi) bir kz ile olan nikh ettiklerinde, kendilerine mnn artlar sorulduunda bilemeseler, bunlarn nikh geerli olmaz. nk bunlar mn bilmediklerinden mslman olmazlar. (bn-i bidn) Nikh- Mt'a: hidsiz olarak, bir kadnla belli para verip, belli zaman iin berber yaama szlemek. (Bkz. Mt'a Nikh) Nikh- mt'a, Hanef, fi, Mlik ve Hanbel mezheblerinde haramdr. (Abdlvehhb- a'rn) NKR: Tasavvuf yolunda ilerliyenlerin birbirlerine emr-i ma'rf nehy-i anil-mnker yapmalar yni Allah telnn emir ve yasaklarn bildirmeleri. Tasavvuf ehli arasnda nikr kalknca bunlarda hayr kalmaz. (Eb'l-Hasen Ali bin Muhammed Mzeyyen) N'MET (Nmet): yilik, rzk, sadet. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Her nmetin krnden muhakkak sorulacaksnz. (Teksr sresi: 8) Allah tel bir kulunu nmetlendirirse, o nmetinin eserini kulunun zerinde grmek ister. (Hads-i erf-Kenz-l-Umml) Bir mslman eyde bulunursa, Allah tel onu muhfaza ve himye eder, onu sever, merhamet eder. Nmete kr etmek, zlimi affetmek, gadaba gelince gadabn yenmek. (Hads-i erf-Berka) ounlukla bolluk ve nmetler iinde bulunanlar, bu nmet gitmedike, bunun kymetini ve deerini anlayamazlar. (Ali Havvs Berls) Nmetlerin ba nmettir. Birincisi btn iyilikleri iine alan slm nmetidir. kincisi hayta tad veren shhat ve fiyet nmetidir. ncs insana faydal olan (azdrmayan) zenginliktir. (Eb Ysuf) Bir kimsenin sann sakalnn siyahln mn ile ve ibdetler ile aartmas ne byk nmettir. Nmet ne kadar ok ise kr etmek lzumu da ok olur. Zenginlerin zenginlik derecesine gre fakirlerden daha ok kr etmesi lzmdr. (mm- Rabbn)

Skntlara sabretmeyen kimsede rz yoktur. Nmetlere kretmeyen kimsede keml (olgunluk, ykseklik) yoktur. Allah telya yemn ederim ki, rifler (Allah adamlar, Allah telnn sevdikleri) Allah telya muhabbet, takdrine rz (Allah'tan gelenleri ho karlayarak) ve O'nun nmetlerine kr ederek maksada kavumulardr. (Eb Ali Sakaf) Nmetlerin en iyisi alarak kazanlandr. (Eb'l-Hasen-i Harkn) Her nmet bir klfet (zorluk) karldr. (Atasz) NS SRES: Kur'n- kermin drdnc sresi. Nis sresi, Medne'de nzil oldu (indi). Yz yetmi alt yet-i kermedir. Nis, kadnlar demektir. Srede; toplum iinde kadnlarn hukk ve ictim yer ve deerlerinden bahsedildii iin, Sret-n-Nis denilmitir. Srede; slmiyet'te ile, kadn ve kadn haklar, mrikler ve ehl-i kitbn sapk inanlar, sava yznden babalarn kaybeden yetimlerle dullarn hukku ve mrs hkmleri bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Kurtub) Allah tel Nis sresinde melen buyuruyor ki: Ey insan! Sana gelen her iyilik, Allah telnn ihsn ve nmeti olarak gelmektedir. Her dert ve bel da ktlklerine karlk olarak gelmektedir. Hepsini yaratan ve gnderen Allah teldr. (yet: 78) Ey mn edenler! Kadnlara zorla vris olmanz size hell deildir. Apak bir edepsizlik yapmadka, onlara verdiiniz mehrin bir ksmn ele geirmeniz iin de kadnlar sktrmayn. Onlarla iyi geinin. Eer onlardan holanmazsanz (biliniz ki) Allah'n, hakknzda ok hayrl klaca bir eyden de holanmam olabilirsiniz. (yet: 19) NSB: Dinde zenginlik ls. slm dninde, zenginlik ile fakirlik arasndaki madd snr. Altnn nisb (Hanef mezhebinde)yirmi miskal (96 gram)dr. (Kn) Zekt vermenin farz olmas iin, zekt malnn nisb miktr olduktan tibren bir hicr sene sonra da mlknde bulunmas lzmdr. (Kn) dn alma karl olan borlar ve zekt vermek farz olduu gnden nce deme zamn gelmi olan meccel (taksitli) kul borlar nisb hesbna katlmaz. (bn-i bidn) Yiyecek, iecek, giyecek ve barnacak ev gibi lzumlu nafakay satn almak iin saklanan altn, gm ve kt parann hepsi nisb hesbna katlr. (bn-i bidn) Ticret eysnn altn ve gm zerinden kymetleri, nisb miktrn bulmaz ise ve yannda altn veya gm de varsa, eynn kymeti altn veya gm kymetine eklenerek nisb tamamlanr. (bn-i bidn) Ticret eysnn zekt, altn nisbna gre verilir. htiya eysndan ve kul borlar karldktan sonra kalann krkta biri (yzde iki buuu) zekt olarak verilir. (bn-i bidn) NSBET: 1.Soy bakmndan ballk, mensub olma. Kendisini babasndan bakasna nisbet eden, Cehennem'e hazrlansn. (Hads-i erf-Savik-i Muhrika) 2. Tasavvufta vel bir ztla mnev irtibat, feyz alma, huzr. Bir velnin kabrinden feyz almak iin, o zta kar diri imi gibi, edeb ve sayg gstermek, kabri zerine basmamak lzmdr. O zt mrd-i kmil (yetimi ve yetitirebilen bir rehber)

ise kalbdeki nisbet, ge hsl olup, uzun zaman kalr. Mrd-i kmil deil ise hsl olan feyz ve nisbet, keskin olup abuk gelip geicidir. (Abdlhakm bin Mustaf) Btndaki yni kalbdeki nisbetin artmasna alnz. Allah ismini bzan da kelime-i tehlli (yni l ilhe illallah szn) ok zikr ederek, bzan salevt getirerek, Kur'n- kerm okuyarak Allah telya yaklamaa alnz. (Abdullah- Dehlev) Reslullah'a uymak, Ehl-i snnet vel-cemat tikdnda bulunmak ve bu byklerin nisbetini kalbinde saklamak, dnynn her nmetinden iyidir. (Muhammed Him-i Kem) Byklerimizin yolu, Allah telya kavuturan yollarn en ksasdr. Baka yollarn sonunda ele geenler, bu yolun banda olanlara tattrlmaktadr. Bunlarn nisbeti, bakalarnn nisbetinin stndedir. Btn bu stnlkler, bu yolda snnete yapmak ve bid'atten (dinde sonradan karlan eylerden) saknmak bulunduu iindir. (mm- Rabbn) NYBET: 1.Vekillik. Allah tel bir hac ile kiiyi Cenet'e koyar. 1) Vasiyet edeni, 2)Vasiyeti yerine getireni, 3) Niybeten hacca gideni. (Hads-i erf-hy) Hac gibi, hem ml ve hem beden olan ibdette, bir kimsenin mal olur fakat hac etmeye gc yetmemesi (cizlik) ve devaml zrl olmas hlinde niybet ciz, gc ve kuvveti varken niybet ciz deildir. (M. Zihni Efendi) 2. Kd vekillii, kdlk. Kymet gn hesba ekileceklerin ilki kdlardr. Niybet makmnda olanlarn bz hasletleri olmas lzmdr. Yapt ii sevmesi, salam grl ve azimli olmas, gfil bulunmamas, doruluktan ayrlmayp cidd olmas, cizlik, yumuak olmas, israf etmeden cmert olmas, siyset ve idresi ilme dayanmas, adletli ve aff ok olmas lzmdr. (Seyyid Alizde) NYZ: Yalvarma, yakarma, dilekte bulunma, isteme. Btn hamd ve senlar Allah telya mahsustur. O'na hamdeder, O'ndan yardm dilerim. O'ndan af niyz eder, O'na inanrm, O'na gvenirim. Hidyeti Allah teldan bekler; sapklk, dklk, phe ve basretsizlikten O'na snrm. Allah telnn istikmet (doruluk) nasb ettii kimse, dosdoru yol alr. O'nun saptrd kimse ise, ne bir dost ne de bir rehber bulabilir... (Hazret-i Eb Bekr) NYYET (Niyet): Kasd etme, kalbin bir eye ynelmesi. bdetleri, emre itat ve Allah telnn rzsna kavumak iin yaptn kalbinden geirmek. Ameller (i, ibdet), niyete gre iyi veya kt olur. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Kul, birok iyi ameller iler. Bu ameller mhrl bir zarf ile melekler tarafndan Allah'a ykseltilir ve bu zarf Allah'n huzruna konur. Allah tel; "Bu zarf atnz, zr bunun iindeki amel, benim rzm iin yaplmamtr" buyurur. Sonra Allah tel melekleri arr ve; "u u amelleri ona yaznz" buyurur. Melekler; "Y Rabb! O bunlarn hibirini yapmad" derler. Allah tel; "Yapmad ama, yapmaya niyet etti" buyurur. (Hads-i erf-Dre Kutn) Niyet her eyin badr. Hayrl iler, iyi niyetlerle, gzel maksadlarla yaplrsa, sevb ok olur. Byle kimseye, Allah tel doruluk, shhat ve baka birok nmetler ihsn eder. Kimin niyetinde zayflk bulunursa, bildirilen faydalara kavuamaz. (Eb Ali bin Ktib)

Niyet kalb ile olur. Az ile niyet etmek bid'attir. Bu bid'ate hasene demiler. Halbuki bu bid'at yalnz snneti yok etmekle kalmyor, farz da yok ediyor. nk, ok kimseler, yalnz az ile niyet ederek, kalb ile niyet etmiyorlar. Bylece, namazn farzlarndan biri olan kalb ile niyet yaplmyor. Namaz kabl olmuyor. Bu fakir, hibir bid'ati, hasene (gzel) olarak bilmiyorum. Hibir bid'atte gzellik grmyorum. (mm- Rabbn) Kymetli olum! Mbahlarn fazlasndan saknmalsn. Mbahlar lzumu kadar kullanmalsn. Bunlar da Allah telya kulluk etmek niyyeti ile yapmalsn. Mesel, bir ey yirken dnin emirlerini yerine getirmek iin kuvvetlenmee, giyinirken rtnmee ve souktan, scaktan korunmaa niyyet etmeli ve her mbah iin ve ders alrken byle gerekli niyyetler yapmaldr. (mm- Rabbn) NZM: Dzen, uygunluk. nsan, etrfn mesel yerleri, gkleri ve yldzlarn bolukta dndklerini, asrlar boyunca, arpmadklarn, yeryznde, scaklk, basn, hava, su miktrlarnn; yaplarnn, hareketlerinin tam, hayata uygun olarak ayarlanm olduunu, insanlarn hayvanlarn, nebtlarn (bitkilerin), cansz maddelerin, atomlarn, hcrelerin ksaca lise ve niversitelerde okunan, tedkk edilen, incelenen saysz varlklarn yaplarndaki ve hareketlerindeki nizm grerek bunlar yapan, yaratan, kudretli, bilgili bir shibin bulunduunu, ister istemez kabl etmek, O'na inanmak zorunda kalr. Akl olan kimse, kinattaki bu azameti (bykl), nizm grerek hemen Allah telnn varlna inanr, mslman olur. (M. Sddk Gm) NOEL GECES: Hristiyanlarn 25 Aralk veya buna yakn bir trihte s aleyhisselmn doduunu kabl ettikleri gece. Noel gecesi hazret-i s'nn doumu kabl edilen gn olarak bilinmekte ise de s aleyhisselmn doum gn kesin belli deildir. Kuds civrnda dnyya gelen hazret-i s'nn doumu hakknda, o zamna it eserlerde, hibir bilgiye rastlanmamaktadr. En kk hdiseleri bile yazan Roma trihileri bu hususta derin bir skt iindedirler. Yunanca, brnice eserler yazanlar da ayn ekilde bu konuya ilgisizdirler. Putperestlikten hristiyanla dnen Byk Kostantin'in ylba olarak kabl ettii noel, ilm ve trih bir hakkate dayanmamaktadr. Bu sebeble noel, efsneden teye bir mn tamamaktadr. Noel gecesinin ve gnnn slmiyet'te yeri hi yoktur. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Bizans imparatoru Byk Kostantin putperest iken mldn 313. ylnda nasrniyeti kabl etmi, btn ncl'lerin birletirilerek yeni bir ncl'in yazlmasn emretmiti. Yeni yazlan ncl'e eski dni olan putperestlikten birok ey sokturdu. Noel gecesinin de ylba olmasn kabl etti. Bylece yeni bir hristiyanlk dni kuruldu. (M. Sddk bin Sad) NOKTA- CEVVLE: Dim hareket hlindeki nokta. Dire eklinde hzl dnen bir nokta. Vehm (zan) ve hayl, nokta-i cevvleyi hricde dire eklinde grr. Hlbuki hakkatte dire yoktur. Nokta vardr. Fakat vehm ve hayl bakmndan, hricde direnin bulunmas hakkdir. Bunun gibi vahdet-i vcd (Mahlkt tek bir varlk olarak grme) her bakmdan hakkdir. Birden ziyde varlk ise vehm ve hayl bakmndan hakkdir. (mm- Rabbn) NH ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ad geen peygamberlerden. Peygamberlerin bykleri olan ve kendilerine l'l-azm denilen alt peygamberin ikincisi. drs aleyhisselmdan sonra peygamber olarak gnderildi.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Muhakkak biz Nh'u (aleyhisselm) kavmine resl (peygamber) olarak gnderdik. (A'rf sresi: 59) Biz Nh'u (aleyhisselm) kavmine peygamber olarak gnderdik. O, onlara dedi ki:Ben sizi Allah telnn azbyla korkutuyorum ve azbdan kurtuluun resini aklyor beyn ediyorum. Allah teldan bakasna ibdet etmeyin. Bana muhlefet etmeniz hlinde bir gn zerinize elem verici ok iddetli bir azbn gelmesinden korkuyorum. (Hd sresi: 25,26) Nh (aleyhisselm) "Bismillah" ve "Elhamdlillah" demeden byk olsun, kk olsun herhangi bir i yapmazd. Bu sebeple Allah tel onu "ok kredici bir kul" olarak isimlendirdi. (Hads-i erf-Tabern, bn-i Cerr) drs aleyhisselm gke karldktan sonra, insanlar azd. Doru yoldan ayrld. Putlara yni heykellere tapmaya baladlar. Cenb- Hak bunlara Nh aleyhisselm peygamber olarak gnderdi. O zaman elli yanda idi. Onlar yllarca dne dvet etti, putlara tapmaktan sakndrd ve Allah telya ibdet etmelerini syledi. Nh aleyhisselma kendi olu Ym yni Ken'n bile mn etmedi. Nh aleyhisselm alaya alp ikence ettiler. Nh aleyhisselm onlara beddu etti. Allah tel ona gemi yapmasn emretti. Gemi bitince tfn oldu. Nh aleyhisselm m'minler (inananlar) ile gemiye bindi. katl olan gemiye binenlerin says seksen kii kadard. Nh aleyhisselm gemisine her hayvandan da birer ift ald. Olu Ken'n' da gemiye almak iin ard fakat o, ben bir daa kar kurtulurum diyerek gemiye binmedi. Bir dalga gelip olunu ald ve bodu. Sular dalar at. nsanlar ve hayvanlar telef oldu. Alt ay sonra yamurlar durdu, sular ekildi. Gemi Irak'taki Cudi dana oturdu. Nh aleyhisselma inanp gemiye binenler kurtuldu. Daha sonra insanlar Nh aleyhisselmn; Sm, Hm ve Yfes adl olundan tredi (oald). Bunun iin Nh aleyhisselma ikinci dem aleyhisselm denildi. Nh aleyhisselm bin yanda veft etti. (Sa'leb, Taber, Ninczde) NH SRES: Kur'n- kermin yetmi birinci sresi. Nh sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yirmi sekiz yet-i kermedir. Nh aleyhisselmn, peygamber olarak gnderilii ve mcdeleleri anlatldndan sreye, Sret-n-Nh denilmitir. Srede; Nh aleyhisselmn peygamber gnderilmesi, kavmini mna dveti, onlarn inkrlarnda devm etmeleri ve Nh tfn anlatlmaktadr. (bn-i Abbs, Vehb bin Mnebbih, Taber, Sa'leb) Allah tel Nh sresinde melen buyurdu ki: Gerekten biz, Nh'u kavmine gnderdik. "Kavmine ackl bir azb gelmezden nce onlar korkut" diye... (Nh onlara) dedi ki: "Ey kavmim! Muhakkak ki ben, size (azb ile korkutan) ak bir peygamberim; Allah'a ibdet edin, O'ndan korkun ve bana da itat edin." (yet: 1-3) Nh yle demiti: "Ey Rabbim! Kfirlerden hi kimseyi yeryznde brakma. nk sen onlar brakrsan, kullarn saptrlar ve ancak bir nankr fcir doururlar. Rabbim! Beni, ana-babam, m'min olarak evime gireni, btn m'min erkekleri ve m'min kadnlar bala. Zlimlerin ise, ancak helkini artr... (yet: 26-28) Kim Nh sresini okursa, sanki Nh'un (aleyhisselm) dvetini idrk eden (kabl eden) m'minler gibi olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) NUKD:

Baslm altn ve gm paralar. Mfredi (tekili) Nakddr. NR: 1.Aydnlk, k, feyz, bereket ihsn. Kur'n- kerm okunan evden, ara kadar nr ykselir. (Hads-i erf-Snen) Mslmanlkta beyazlayan kllar, kymet gn nr olacaklardr. (Hads-i erf-Berka) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Eb Zer-i Gfr hazretlerine; "Sana Kur'n- kermi okumay tavsiye ederim. O, senin iin yeryznde nr, gkte meleklerin vgsdr" buyurdu. (Hads-i erf-Kitbu Metcer-ur-Rbih) klarn kalbleri, Allah telnn ihsn ettii nr ile aydnlanr. Konuurlarsa dudaklarndan nr salr. (smil Fakrullah) Evlerinizi Allah tely anmak sretiyle nrlandrnz. Evlerinizi onda namaz klarak nasplendiriniz. Allah telya yemn ederim ki, byle yapanlar gk ehli arasnda tannrlar. Gk ehli; "Falan olu falan, evini, Allah tely anarak sslyor" derler. (K'b'l-Ahbr) Vek'e (Vek bin Cerrah'a) unutkanlmdan ikyette bulundum. Ma'siyeti (gnh) terk eyle diye nashat etti. "lim, envr- ilhiyyeden (ilh nurlardan) bir nurdur. Allah tel, s (gnah ileyen) kuluna, bu nru vermedi. (mm- fi) 2. Kur'n- kerm. O hlde Allah'a, O'nun peygamberlerine ve indirdiimiz o nr'a mn edin. Allah ne yaparsanz hakkyla haberdrdr. (Tegbn sresi: 8) 3. mn. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah telnn nr vermedii kimsenin nru olmaz. (Nr sresi: 40) Allah telnn nr vermedii kimse mnevver (nrlu) olmaz. (Abdlhakm Arvs) 4.Allah telnn Esm-i hsnsndan. Tam ve kusursuz olarak zhir olup her eyi ortaya karc, yaratc veya gktekileri ve yerdekileri nru ile hidyet edici, doru yolu gsterici, gkleri; gne, ay ve yldzlarla yeri; peygamberler aleyhimsselm, limler, m'minler (inananlar) ile yhut bitkilerle ve aalarla tezyn eden, ssleyen. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel gklerin ve yerin nrudur. (Nr sresi: 35) En-Nr ism-i erfini syleyenin kalbi nurlanr. (Ysuf Nebhn) Nr Sresi: Kur'n- kermin yirmi drdnc sresi. Nr sresi Medne'de nzil oldu (indi). Altm drt yet-i kermedir. Otuz beinci yetinde Allah telnn, gklerin ve yerin nru olduu bildirildii iin, Sret-n-Nr denilmitir. Srede, zin suu ileyen kadn ve erkekler ile zin iftirsnda bulunanlarn cezlar, evlere girerken izin istemek, selm vermek gibi mueret kurallar, harama bakmann ktl, kadnlarn rtnmeleri ile mslmanlarn Peygamber efendimize sayg gstermeleri gerektii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, mm- Gazl, Rz, Taber) Allah tel Nr sresinde melen buyuruyor ki: Ey Reslm! M'minlere syle, harama bakmasnlar ve avret yerlerini haramdan korusunlar! mn olan kadnlara da, syle, harama bakmasnlar ve avret yerlerini haram

ilemekten korusunlar. (yet: 30) Nr- lh: lh nr. Allah telnn ihsn ettii mnev aydnlk, mnev ilim. Kur'n- kermi anlyabilmeleri iin, Allah tel, mctehd denilen limlere akl ve nakl ilimleri anlama kuvveti ile keskin zek ve ok akl ve daha nice stnlkler ihsn eylemitir. Bu stnlklerin banda takv (Allah teldan korkup haramlardan saknma) gelmektedir. Bundan sonra kalblerindeki nr- ilh gelmektedir. (Mevln Hlid-i Badd) Nr- Nbvvet: Peygamberlik nru. Sahbe-i kirm, Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem sohbetiyle ereflenip, ef'lini ve ahvlini (ilerini ve hllerini) grdler. Her hussta O'na uyup, yardmc oldular ve Nr- nbvvetten dorudan faydalanarak, herbiri yksek derecelere kavutular. (Abdullah- Dehlev) Nr- Pki Muhammed: Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) temiz, mbrek nru. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem her nereye gitmek murd eylese, O'nun nr- pki, kendinden evvel varrd. Her kimin yannda dursa mbrek boyu, drt parmak kadar yksek grnrd. (Kutbddn znik) NRN: Nrlu, kl, parlak, mnevver. Alev iki ksmdr. Biri zulmn (karanlk) ikincisi nrn. Zulmn olandan cin, nrn olandan ise melekler yaratlmtr. nsanlar toprak maddelerinden yaratld hlde, Allah tel bu maddeleri, organik ve organize hle, et ve kemie evirdii gibi, melekler ve cinde alev ekli deierek, onlara mahss latf, her ekle dnebilen bir hle gelmitir. (Abdlhakm bin Mustaf) mm- Kastaln, zamnndaki insanlarn en nrn yzls olup, uzun boylu idi. Kur'n- kermi, on drt rivyet zere ok gzel okurdu. Okumasndan en kat kalbli kiilerin kalbi yumuar, dayanamayp gzya dkerlerdi. (Abdlvehhb- a'rn) NUSAYR: Eshb- kirma (Peygamber efendimizin arkadalarna) iftir eden ann kollarndan. On birinci imm olan Hasen bin Ali Asker'nin adamlarndan olduunu syleyen bn-i Nusayr adndaki bozuk inanl kimseye uyanlar. Eshb- kirma iftir eden ia, grupta toplanmaktadr:Birincisi, Tafdiliyye; hazret-i Ali, Eshbn en stndr, diyorlar. kincisi, Seb'iyye; Eshb- kirmdan birkandan bakas zlim, kfir oldu diyorlar. Bunlar, sebbediyor (syor), ktlyorlar. ncs Gult; hazret-i Ali tanrdr diyorlar. Sebeiyye ve Nusayriyye frkalar da byledir. bdet etmezler. (Abdlazz Dehlev) NUSH: Nashat, t. (Bkz. Nashat) Nush ile uslanmayan etmeli tekdr, Tekdr ile uslanmayann hakk ktektir. (Ziy Paa) NUSRET- LH:

Allah telnn yardm, imdd- ilh, ilh yardm. Eshb- kirmdan bzlar Huneyn gazsnda, askerin okluunu grerek, artk biz hi malb olmayz dedi. Bu szler Reslullah'n mbrek kulana gelince zld. Bunun iin harbin balangcnda nusret-i ilh yetimeyip, malbiyet balad. Sonra, cenb- Hak merhamet ederek, zafer nasb eyledi. (Hdim) Ben demek yni nefsine gvenmek kendini stn grmek felkettir. Nusret-i ilhnin gelmesine mni olur. (mm- Rabbn) NBVVET: Peygamberlik; insanlar Allah telnn beendii yola kavuturmak, onlara doru yolu gstermek iin Allah tel tarafndan seilmi kimselere verilen peygamberlik vazfesi. (Bkz. Neb) Nbvvet Yolu: Tasavvufta insanlar Allah telnn sevgisine, rzsna kavuturan iki yoldan birincisi ve en stn. Vel bir ztn sohbetinde yetitikten sonra arada sebeb ve vsta olmadan feyzin, kalb bilgilerinin asl'dan yni Reslullah efendimizden alnd yol. Allah telnn rzsna kavuturan ikinci yol, vilyet yolu (slk yolu)dur. (Bkz. Vilyet Yolu) Nbvvet yolu asln aslna kavuturur. Eshb- kirm bu yoldan kavutular. Sonra gelenlerden pek az kimse de bu yoldan maksada ermitir. mm- Rabbn hazretleri (nbvvet yoluyla vsl olmu, kavumutur. (Abdullah- Dehlev) NCEB: Allah telnn tannp bilinmeyen vel kullarndan bir topluluk. Nceb, insanlarn imddna yetiip, ilerinde dara dtkleri zaman yardmc olurlar. Onlarn bellardan korunmasna sebeb olurlar. (Molla Cm) NKTE: 1. Gzel mnl sz. Nkte: "Mal seviyorsan yerine sarf et de, sana sonsuz arkada olsun. Eer sevmiyorsan ye de yok olsun." (Abdullah- Ensr) Nkte yaparken dikkat etmeli, dinleyicilerin yanl anlyaca nktelerden saknmaldr. (Seyyid Alizde) 2. Derin dnerek ve zihni yorarak ilm, edeb veya baka bir sz ve yazdan karlan ince mn. Mesel bu szde bir nkte vardr, bu iirin nktelerini anlamak kolay deildir, denir. NKL: Dnme, cayma, vazgeme; bir mal satn aldktan sonra vazgeerek satcya geri verme. Aypl (zrl) mal satcya ide edilir, geri verilirse, bu satc da, kendine satana geri eviremez. kisinden birinin ikrr (kabl) etmesi veya nkl etmesi lzmdr veya hidlerin dinlenmesiyle hkim karar verir. (Ali Haydar Efendi, Mecelle) NSK: bdet. Hac ve umrede yerine getirilmesi lzm olan ilerin herbiri. (Bkz. Mensik) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: De ki: "phesiz benim namazm, nskm, haytm ve lmm lemlerin Rabbi olan Allah iindir. (En'm sresi: 162)

NZL: nmek. Tasavvuf yolunda ilerleyerek, sebebler lemini grmeyip yalnz sebeblerin shibini yni Allah tely bilme hline ulaan bir velnin insanlar ird ve terbiye iin, tekrar sebebler lemine inmesi. nsanlar Allah telnn rzsna kavuturan rehber ne kadar ok nzl ederse, rehberlii, ird (doru yolu gstermesi de) o kadar kuvvetli olur. rd edebilmek iin tlib (tasavvufta yetien talebe) ile rehberin yakn olmas lzmdr. Bu da rehberin aa dereceye yni tliblerin derecesine nzl etmi olmas ile olur. (mm- Rabbn)

O
ON K MM: Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) Ehl-i beytinden (akrabsndan) olup, tasavvufun vilyet yolunda en yksek derecelere ulam olan on iki byk zt. Bunlarn hepsine birden Eimme-i sn aere de denir. On iki imm; Ali bin Eb Tlib, Hasen, Hseyn, Zeyne'l-bidn, Muhammed Bkr, Cfer-i Sdk, Ms Kzm, Ali Rz, Muhammed Cevd Tak, Ali Nak, Hasen Asker Zek ve Muhammed Mehd'dir. (Abdlazz Dehlev) Reslullah'tan sallallah aleyhi ve selem gelen feyzler (mnev yardmlar) ve mrifetler (mnev ilimler) hep hazret-i Ali'nin vstasyla gelir. Ftmat-z-Zehr ve hazret-i Hasen ve hazret-i Hseyn (radyallah tel anhm) bu makamda hazret-i Ali ile ortaktrlar. yle sanyorum ki, hazret-i Ali dnyya gelmeden nce de bu makamda idi. Veft ettikten sonra da bu yolda her velye gelen feyzler, hidyetler (mnev ilimler) yine onun vstas ile gelmektedir. nk kendisi bu yolun en yksek noktasnda bulunuyor. Bu makmn shibi odur. Hazret-i Ali veft edince ondan yaylan feyzler hazret-i Hasen ve sonra hazret-i Hseyn vstas ile geldi. Daha sonra on iki immdan sa olanlar da vsta oldular. Bunlardan sonra gelen evliyya feyzler bu on iki imm vstasyla geldi. Abdlkdir-i Geyln vel oluncaya kadar hep byle idi. (mm- Rabbn) Ehl-i beyti seven ve on iki immn yolunda olanlar Ehl-i snnettir (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolundadr). Doru yoldan ayrlanlar, on iki imm sevme ad altnda on iki imma iftir edip haklarnda kt szler sarf etmektedirler. Doru yoldaki slm limleri hibir zaman on iki imm hakknda iftirda bulunmamlar, bilhassa on iki immn sevgisinin, son nefeste mn ile gitmeye vesle olacan bildirmilerdir. On iki immda Reslullah efendimizin zerreleri vardr. Bunlara kymet vermek, sayg gstermek her mslmann vazfesidir. (Abdlazz Dehlev) ORTA YOL: mn ve ibdetlerde yni dinde Ehl-i snnet (Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olan) limlerin gsterdii ve bildirdii doru yol. (Bkz. Ehl-i Snnet) Orta yolun sanda ve solunda olmak iyilikten ayrlmak olur. Orta yoldan uzakl kadar iyilii azalr. Hak yol orta yoldur. (Hdim) ORTODOKS: Hristiyanlk mezheblerinden. Ortodoks mezhebinin rhn (dn) lideri patrik olup, merkezi stanbul Fener'deki patrikhnedir. Roma mparatoru Konstantin yz on senesinde hristiyanla izin verdi. Kendi de hristiyan oldu. stanbul ehrini yapt. Roma'dan stanbul'a tand. Fakat bu dnin esaslar bozulmu, unutulmu olduundan, papazlarn elinde oyuncak oldu. Mldn 395. senesinde Roma Devleti ikiye ayrld. 1054 (H.446)'da stanbul patrii olan Mihael Kirolarius, Roma'daki papadan ayrlarak Ortodoks kilisesini (mezhebini) kurdu.

Roma'daki papaya tbi olanlara katolik, stanbul'daki patrie tbi olanlara ortodoks denildi. Kiliselere resimler, heykeller kondu. (M. Sddk Gm) ark kiliseleri olarak da bilinen ortodoks dnysnda stanbul'dan baka skenderiye, Antalya ve Kuds'te de patriklik vardr. ok sayda mill kiliseler bu drt patriklie baldr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Ortodoks mezhebini dier hristiyan mezheplerinden ayran noktalardan bzlar unlardr: Rhn bakanlar patriktir. Papann stnln, hazret-i s'nn vekli olduunu, yanlmazln kabl etmezler. Rh-ul-kuds'n (kutsal rhun) oul yoluyla babadan ktn ileri srerler. bdetlerini her lkenin diliyle yaparlar. Papazlar evlenebilir, keiler, piskoposlar ve patrikler evlenemez. Boanma bz artlara bal olarak vardr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) ORU: slm'n be artndan biri. Fecrin (tan yerinin) aarmasndan yni imsaktan gne batncaya kadar yimei, imei ve cim' terk etmek. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ey m'minler! Oru, sizden ncekilere farz klnd gibi, sizin zerinize de farz klnd. Umulur ki oru syesinde fenlklardan saknrsnz. (Bekara sresi: 183) Oru bana mahsustur. Onun karln ben veririm. (Hads-i kuds-Buhr) Bir kimse, Ramazn aynda oru tutmay farz bilir, vazfe bilir ve orucun sevbn, Allah teldan beklerse, gemi gnhlar affolur. (Hads-i erf-Buhr) Oru tutan ok kimse vardr ki, onlarn orucu yalnz alk ve susuzluk ekmek olur. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Allah tel, benim mmetime, Ramazn- erfte be ey ihsan eder ki, bunlar hibir peygambere vermemitir. 1) Ramazann birinci gecesi, Allah tel m'minlere rahmet eder. Rahmet ile bakt kuluna hi azb etmez. 2) ftar zamannda, orulunun aznn kokusu, Allah telya, her kokudan daha gzel gelir. 3) Melekler, Ramazann her gece ve gndznde, oru tutanlarn affolmas iin du eder. 4) Allah tel, oru tutanlara, hirette vermek iin Ramazn- erfte Cennette yer tyin eder. 5) Ramazn- erfin son gn, oru tutan m'minlerin hepsini affeder. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) ok namaz klan, oru tutan, sadaka veren, fakat dili ile komularn incitenin gidecei yer Cehennemdir. (Hads-i erf-Zevcir) Kimin evlenmeye gc yeterse evlensin. Zra evlenmek gz haramdan daha ok meneder. ffeti de ylece korur. Kim evlenmeye muktedir olamazsa oruca sarlsn. nk oru onun iin bir enemidir. (ehveti kesen, nefsi kran hafif bir ameliyye gibidir) (Hads-i erf-Buhr) Ay grnce oru erf-Ei'at-l-Lemet) tutunuz! Tekrr grnce, orucu braknz. (Hads-i

Vazfe olduuna inanmayarak, ehemmiyet vermeyerek, haff grerek namaz klmamak,

oru tutmamak, zekt vermemek kfr olur. (Hdim) Oru tutmak, Allah telnn sfatlaryla sfatlanmaktr. Zr Allah tel yemekten ve imekten mnezzehtir. (Muhammed Bkibillah) Oru tutmann on bir faydas vardr: Cehennem'e kalkan olur. Dier ibdetlerin kablne sebeb olur. Bedenin zikri olur. Kibri krar. Ucbu (yapt ibdetleri ve hayrlar beenmeyi) krar. Hu'u (Allah korkusunu) arttrr. Sevb mznda (kymet gn terzide) ar gelir. Allah tel o kulundan rz olur. mn ile veft ederse, Cennet'e erken girmee sebeb olur. Kalbi ve akl nrlanr. (Muhammed bin Kutbddn znik) Ramazn- erf orucunu ta'zm (hrmet ve kymet vererek) ve vakar ile tut. Her kim Ramazan orucunu gzelce tutsa, haramlardan saknsa, kaz namazlarn klsa, Hak tel hazretleri her gn iin, bin gn nfile oru tutmu gibi sevb ihsn eyler ve o kimse ile Cehennem arasna birok perdeler konur. (Sleymn bin Cez) Oru Kazs: Oru tutmamay mubah klan (dinde bildirilen) bir zr sebebiyle vaktinde tutulamayan veya kasd (bilerek) olmadan orucunu bozan bir kimsenin, Ramazn bayramnn birinci, Kurban bayramnn ilk gn hricindeki zamanlarda gnne gn oru tutmas. Oru Keffreti: Ramazn- erfte bilerek orucu bozmann cezs. Oru keffreti cezs, mbrek Ramazn aynn hrmet ve nmus perdesini yrtmann karldr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Oru keffreti olan, bir kle zd eder. Kle zd edemeyen ard arda altm gn oru tutar. Keffret orucu, hastalk, yolculuk gibi bir zrle veya bayram gnlerine rastlamak sebebiyle bozulursa veya Ramazna rastlarsa yeniden altm gn tutmak lzm olur. Kadn hayz ve nifas sebebiyle bozunca yeniden balamaz. Temizlenince geri kalan gnleri tutarak altma tamamlar. (bn-i bidn, Tahtv, Mehmed Zihn) Devaml hasta veya ok yal olup, oru keffretini tutamayan kimse altm fakiri, bir gn sabah-akam olmak zere iki def, yhut bir fakiri, sabah-akam olmak zere altm gn doyurur. (Tahtv, Mehmed Zihn) OTUZ FARZ: Her mslmann ncelikle bilmesi ve yapmas lzm olan mn ve ibdet bilgileri. Otuz farz mehr olup unlardr: mnn art alt. slm'n art be. Namazn farz on iki. Abdestin farz drt. Gusln (boy abdestinin) farz . Teyemmmn farz . (Teyemmmn farzna iki diyenler de vardr. Bylece hepsi otuz iki farz olur). (Kutbddn znik) slm nikhn yaptracak olan dmt ve gelin, otuz farz bilmeli ve bunlara inanmaldrlar. Eer bilmiyorlarsa nikh kyacak kimse, Besmele, hamd ve salevt (Peygamber efendimize du) okuduktan sonra, bu otuz farzdan; mnn ve slmn artlarn mnsib bir yolla dmt ve geline retmelidir. (S. Abdlhakm Arvs)

DN VERMEK: arda misli yni benzeri bulunan her eyi, belirsiz bir zaman sonra, misli geri verilmek zere verme. (Bkz. Karz- Hasen)

Bir mslmana Allah rzs iin dn veren kimseye, her gn iin sadaka sevb verilir. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) dn vermek, tasadduk etmekten (sadaka vermekten) on sekiz derece daha fazletlidir. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet, Ey Oul lmihli) dn alan kimse, hakkyla demei niyet ederse, borcunu demesi iin melekler ona du eder. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) dn vermek ok sevbdr. cb ve kabl ile (aldm, verdim gibi szleme ile) sahh (geerli) olur. Bir altn dn alan bir altn der. Deeri deiti diyerek nceki veya sonraki deerde gm veya kt lira veremez. Ev, dkkan, elbise gibi kyem olan yni misli (benzeri) bulunmayan eyleri dn vermek fsittir. Kullanlmas harm olur. (Muhammed Mevkft) dn verirken, zaman tyin etmemeli. nk, zaman tyin ederse, mal, misli (benzeri) ile veresiye satm olur. Bu ise fiz olur. Senede deme trihi koymamakla, dn veren verdiini geri almak hakkna her zaman shib olmakta, belli bir zamn beklemek zorunda kalmamaktadr. Zaman tyin etmeksizin dn vermeli ve arz ettii zaman isteyip geri almaldr. (Hamz Efendi) ok mal olmayan veya oluk, ocuu skntya sabredemedii hlde bunlarn ihtiylarn karlayacak maldan fazlas bulunmayan veya kendisi muhtc olan kimsenin dn vermesi isrf olur. (bn-i bidn) dn verirken bir menfaat art komak fiz olur. (Sleymn bin Cez) FKE: Kzma, sinirlenme, hiddet. (Bkz. Gadab) ... Cennet, Allah teldan korkanlar iin hazrland. Bunlar az bulunsa da, mallarn Allah yolunda verirler. fkelerini belli etmezler. Herkesi affederler. Allah tel ihsn edenleri sever. (l-i mrn sresi: 133) Kzd zaman fkesini yenerek yumuak davranan kimseyi Allah tel sever. (Hads-i erf-sfehn) Hi kzmamak deil, fkesini yenmek fazlettir. (Hads-i erf-Berka) fkesini yenen, kendisine yaplan ktl affeden kimseyi Allah korur ve dmann ona boyun edirir. (Hads-i erf-Buhr) Dostunu gnhlarndan dolay mzur gr. Kusurlarn rt. Sefhlerin verdikleri sknty, zamnn cefl ilerini sabr ve metnetle karla. Zlimlere kar mukbelede bulunma. Onlar Allah telya havle et. Bil ki, halmlik, yni yumuaklk fkeli olmaktan hayrldr. (mm- Mverd) LM: Rhun bedene olan ballnn sona ermesi, rhun bedenden ayrlmas, mevt. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Her nefs (canl) lm tadacaktr. (l-i mrn sresi: 185) nsanlar uykudadr, lnce uyanrlar. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) nsanlara viz olarak (t ve ibret verici, nashat edici olarak) lm yetiir. Zenginlik isteyene, kaz ve kadere mn etmek yetiir. (Hads-i erf-Beyhek ve Tabern) lm ok hatrlaynz. Onu hatrlamak, insan gnh ilemekten korur ve hirete

zararl olan eylerden saknmaa sebeb olur. (Hads-i erf-Berka) lmden sonra olacak eyleri bildiiniz gibi, hayvanlar da bilselerdi, yemek iin semiz hayvan bulamazdnz. (Hads-i erf-Berka) Gece ve gndz lm hatrlayan kimse, kymet gn ehidler yannda olacaktr. (Hads-i erf-Berka) Be eyden evvel be eyin kymetini bil: htiyrlk gelmeden nce genliin, hasta olmadan nce shhatin, fakirlik gelmeden nce zenginliin, megliyetten nce bo vaktin ve lmeden nce haytn. (Hads-i erf-Buhr ve Mslim) lmden korkuyor ve hazrlmz yok diyorsak ne duruyoruz? Ne yapacaksak bir an nce yapalm. Yarn vakit el verir mi, bunu bilmiyoruz. Giden gnler sermye-i mrden gidiyor. Sonra bu sermye niden tkenir de haberimiz bile olmaz. (Ali Hfz) sterse bu dny hep senin olsun, n hret erfetinle dolsun, Halk- zaman hep emrinde bulunsun hiri lmdr ne hayaldesin. (Alvarl Muhammed Ltfi) MR (mr): Hayat, yaama, yaay. nsann doumundan lmne kadar geen zaman. Kur'n- kermde Allah tel melen buyuruyor ki: Herkesin mr ve mrlerin ksalmas hep yazldr. (Ftr sresi: 11) Allah tel ezelde insanlar yaratrken; ecellerini, mrlerini ve rzklarn takdir etmitir. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Kaz- muallak hibir ey deitirmez. Yalnz du deitirir ve mr yalnz ihsn, iyilik artrr. (Hads-i erf-Mektbt) nsanlarn en iyisi, mr uzun, ameli gzel olan kimsedir. nsanlarn en kts, mr uzun, ameli kt olandr. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Kymetli mr lzumsuz mbhlara (dinde izin verilen eylere) bile harcamamaldr. Haramla geirmemek ise elbette lzmdr. (mm- Rabbn) Bir kimse binlerce sene ibdet etse, mrn nefsini temizlemekle geirse ve gzel huylar ile yanndakilere ve kefettii letler ile btn insanlara faydal olsa, Muhammed aleyhisselma tbi olmadka, uymadka sedete, mutlulua kavuamaz. (mm- Rabbn) Kymet gn makbl olanlardan, kurtulanlardan olmak istiyorsanz, Allah telnn rz olduu, beendii iyi ileri yapnz! Snnet-i seniyyeye, yni Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem yoluna sarlnz. Bu yola uymayan hibir ey yapmaynz! mrnz lehv ve la'b ile yni oyun ve elence ile ziyn etmeyiniz; ocuklar gibi top oynamakla vaktinizi elden karmaynz! (mm- Rabbn) nsan mr, lde bir kerecik esen rzgr gibidir. ok abuk geer. (eyh S'd-i rz) Yavrularm mr ok ksadr. Oyun ve elence zamn deildir. Yaknda yaptklarnza piman olursunuz. (Ali bin ihb) Bir kimsenin mrnden bir saati, Allah telnn beenmedii bir eyde geerse, ne kadar ok piman olsa, zlse yeridir. Bir kimse krk yan getii halde, onun hayrl ileri, yni sevaplar, kt ilerinden yni gnahlarndan ziyde olmad ise Cehennem'e hazrlansn. (mm- Gazl)

mr tamam olup defter drlr, Srat kprs ve mzn kurulur, Hakk'n derghnda elbet durulur, Buyruu tutulur ferman elenmez. (Azz Mahmd Hdy) MRE (Umre): Hac zamn olan be gnden yni Arefe ve Kurban bayramnn drt gnnden baka, senenin her gn ihrma girip Kbe'yi tavf etmek, Saf ile Merve arasnda sa'y yapmak ve sa kazmak veya kesmek. (Bkz. Umre) MR HBE: Bir kimseye; "mrn boyunca evim senin olsun" diyerek yaplan hibe. mr hibe cizdir. Hibe yaplan kimse veft edince ev shibine, lmse mrslarna verilir. (Abdullah Msul) RF: slm hukkunun kaynaklarndan; dnin ve akln gzel grd, beendii ey. (Bkz. det) slm hukkunun kaynaklar iki ksmda mtlaa edilir. Kitab (Kur'n- kerm), Snnet (Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) szleri, ileri ve grp de mni olmadklar hususlar), icm' (bir asrda bulunan mctehid denilen limlerin bir ite szbirlii etmeleri) ve kyas (ictihd). Bu drt ana kaynaktan baka, ikinci derecede (tl) kaynaklar da vardr ki, bunlardan birisi de rf ve detlerdir. (bn-i Nceym) Zamnn deimesiyle, rf ve dete dayanan ahkm (hkmler) deiebilir. Nassa (yet-i kerme ve hads-i erfe) dayanan ahkm zamanla deimez. bdetlerde nass ile bildirilmi olmayan bir hkm anlamak ve bildirmek iin umm detler delil olur. detin umm olmas iin Eshb- kirm zamnndan kalma ve mctehidlerin kullanm olmalar lzmdr. Yni Eshb- kirm (r.anhm ecman) ve mctehid denilen limler zamnnda balayan ve devm eden detler, helle delil olurlar. Sonradan det olan eyler, er' delil olmaz. Mumelattaki (al-veri, ticret gibi mes'elelerde) hkmler iin bir beldenin, memleketin nassa muhlif (aykr) olmayan detleri dell olur. Ancak bunlar fkh limleri anlar. (bn-i bidn, Ali Haydar Efendi) R (r, Uur): Onda bir. Topraktan alnan mahsln zekt. r vermek dn delllerle sbittir. Nitekim "Ekinin hakkn biildii gn verin" (En'm sresi: 141) melindeki yet-i kerme ile farz klnmtr. (bn-i bidn) Semnn (yamurun) sulad mahslde r, kova veya dolapla sulanan mahslden rn yars vardr. (Hads-i erf-Nasb-ur-Rye) Hanef mezhebinde yamur veya nehir suyu ile sulanan rl toprak mahsl miktar az olsa da ve abuk ryen, bozulan sebze, meyve olsa da, onda biri r olarak verilir. Hayvan ile veya dolab ile, makina motor ile sulanann yirmide biri verilir. Hibir masraf kmadan nce vermek lzmdr. (bn-i bidn) ift srmekle olsun, badan hsl olsun, mahsln rn fakir mslmana vermeden nce yemek haramdr. Eer l ile karp l ile yedikten sonra, yediinin de rn hesaplayp verirse, yedii hell olur. On kile buday olan, bir kilesini mslman fakire vermezse, yalnz o bir kilesi deil, on kilenin hepsi haram olur. (Abdurrahmn md)

ZR (zr): 1.Abdesti bozan bir eyin bir namaz vakti durdurulamayp, devm etmesi. drrn tutamama, i srmesi, yel karmak, burun kanamas, yaradan kan, sar su akmas, ar ile gz ya akmas birer zr olup, zrl erkee mzr, kadna ma'zre denir. Bir illa veya balamakla veya namaz oturarak m ile klmakla, zr durdurmak vcibdir. (bn-i bidn) zrsz salam iken klmad namazlar hasta ve zrl iken kaz etmek cizdir (olur). (Haleb) 2. Mzeret. Af talebi, engel. Mslman kardeinin zrn kabl etmemek, gnh olur. (Hads-i erf-Hadka) zr kabl etmek ve kusurlar affetmek Allah telnn sfatlarndandr. Byle olmayan kimseye Allah tel azb eder. (Hdim) M'min affetmesi iin zr dilenmesini bekler. Mnfk (iki yzl) ayblarn ortaya kmasn ister. (Hdim) Canna-malna saldracak dman korkusu, hasta, ktrm olmak, ok ihtiyrlk, iddetli souk ve scak; cemate ve Cum namazna gitmemek iin zrdr. (Hdim) Keffret orucu; hastalk, yolculuk gibi bir zr ile veya bayram gnlerine rastlamak sebebi ile bozulursa veya Ramazana rastlarsa yeniden altm gn tutmak lzm olur. (bn-i bidn) Bugn mn ve kfr tanmamak ve ibdetleri doru yapamamakta chillik (bilmemek) zr olmaz. renmek lzmdr. (Molla Hsrev) zr Shibi: Bir namaz vakti iinde yni namaz vaktinin bandan sonuna kadar, abdest alp yalnz farz klacak kadar bir zaman, abdestli kalamayan yni idrr ve baka akntlar gibi abdesti bozan eylerden biri kendisinde devaml mevcd olup durduramayan kimse. stihzal olan. zr shibinin zr, sonraki her namaz vaktinde bir kere biraz knca zr devm ediyor saylr. Bir farz namazn vaktinde hi gelmezse yni bir namaz vakti bandan sonuna kadar zrsz geerse, o kimse zr shibi olmaktan kurtulur. (Haleb) zr shibi her namaz vakti iin ayr abdest alr. Abdestini bozan baka bir ey olmadka bu abdest ile o vakit iinde diledii kadar namaz klar. (bn-i bidn) mm olabilmenin artlarndan biri de zr shibi olmamaktr. zrl olan zrl olmayanlara imm olamaz. zrleri birbirine benzeyenler birbirlerine ve bir zrl olan iki zrl olana imm olabilir. Mlik ve fi mezhebinde zrl olan, zrsz olana imm olabilir. (ernbll)

P
PAPA: Katolik mezhebine mensb hristiyanlarn en yksek rhn (dn) lideri. Atalar atas mnsna gelen papa, Roma'da bulunur. s aleyhisselmn dnini yaymak iin setii on iki havrden mrted olan (dinden kan) Yehda (Judas) ilk papa olarak kabl edilir. Ayn zamanda Roma piskoposu olan papann ald kararlarda yanlmaz olduuna inanlr. Papa, kardinaller meclisi tarafndan seilir. Bugn papa, Vatikan saraynda bir hkmdr gibi hareket etmektedir. Papaya bu hakkn tannmas, 1870'de talya birliinin kurulup Roma'nn ele geirilmesinden sonra olmutur.

Papalarn hristiyan devletleri zerindeki siys otoriteleri kalkmakla berber, halka te'sir etmede ve kilise adna vergi toplamadaki te'sirleri devm etmektedir. Lks bir hayat yaayan papann ve papaln masraflar hristiyan halkndan toplanan kilise vergisi ile karlanmaktadr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Orta ada hristiyanlk dni, papalarn oyunca hline geldi. Papalar istemedii her kiiyi dinden aforoz ediyor, istediini affediyor, para karl Cennet'ten arsa satyorlard. Engizisyon mahkemelerinde binlerce insan aforoz ettikten sonra ikenceyle ldrtyorlard. Papalar, makamlarn kuvvetlendirmek ve servetlerini artrmak iin akl almaz yollara ba vurdular. Galile, Kopernik, Newton dnynn dndn slm limlerinin yazd kitablardan renip syleyince, bu szleri su sayld. Galile, papa tarafndan aforoz edildi. (Harputlu shk Efendi) Hristiyanlar sevlik (Nasrniyyet) dninin essn deitirdiler. Papay gnhsz kabl ettiler. Papazlara gnh karmak gibi yetki verdiler. nsanlarn gnahkr olarak doduklarn iddi ettiler. Teslis yni l tanr sistemini kabl ettiler. l tanr inanna kar kan papalar oldu. Mesel Papa Honorius hibir zaman l tanr sistemi olan teslisi kabl etmedii iin, ldkten krk sekiz sene sonra stanbul'da toplanan Sinod (rhn meclis) tarafndan resmen lnetlenmitir. (El-Hc Abdullah bin Destan Mustafa) Papalarn arasndan ok korkun cniler kt. Bunlardan biri olan papa Borjiya (Borgia), dmanlarn ve bunlarn arasnda bulunan din adamlarn trl trl zehirlerle ldrd, mallarn gasb etti. Her trl rezleti iledi. Kz kardei ile kar koca hayt yaad. Btn bunlara ramen, mukaddes ve gnahsz sayld. (emseddn Smi, Yeni Rehber Ansiklopedisi) PAPAZ (Papas): Hristiyan din adamlarna verilen ad. Akldan ve ilimden mahrm olan papazlar, slm dnine ve onun yce peygamberine kar korkun iftir yapp yalanlar uydurdular. slm limleri, papazlarla yaptklar eitli mnzaralarda onlar cevap veremez hle getirdiler. Hristiyanlar iinde de papazlarn zulmlerine, akl ve mantktan uzak inanlarna isyn edenler kt. Luther ismindeki papaz, papaya isyn etti. ncl'i Almanca'ya tercme etti. ncl'de bulunmayan; papazlarn evlenmesi, evlenenlerin bir daha ayrlmamas, gnh karmak ve haa tapmak gibi hususlar hristiyanlk dninden kard. Bylece protestan denilen baka bir hristiyan mezhebi ortaya kt. (Rahmetullah Efendi) Roma kilisesi dier din mensublarn ve vahi kavimleri hristiyanlatrarak nfzunu artrmak iin dnynn her tarafnda huss katolik mektebleri kurdu. Hristiyanl duyurmak ve yaymak iin misyoner ismini verdikleri ok mteassb (yanl inanlarnda srr eden) papazlar yetitirdi. Bu papazlar gittikleri yerlerde chilleri aldattlar. Anay kznn, oulu babasnn aleyhine kkrtarak birbirlerine dman ettiler. (Harputlu shk Efendi) PARA: Al-veri arac olarak kullanlan, biriktirme ve tasarruf etmeye yarayan, eitli mdenlerden veya kattan ml edilmi deer ls. Belli arlkta baslm olan altn ve gm paralara sikke veya meskkt, altn paralara dnr, gm paralara dirhem denir. Geen mmetlerin herbirine fitneler verildi. Benim mmetimin fitnesi mal ve para toplamak olacaktr. (Hads-i erf-Berka) Bir kimse hell para ile bin yaparsa, insanlar bundan faydaland mddete kendisine sevb verilir. (Hads-i erf-Berka) Bir zaman gelecek ki, insanlar yalnz maln, parann gelmesini dnp hellini haramn dnmeyecekler. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet)

Mal, paray slm dninin izin vermedii yerlere sarf etmemeli, izin verilen yere de israf etmemelidir. Paray oyunlara, haramlara, alglara, sslenmeye, gsteri yapmaya, nmeye, mal toplamaya kullanmamaldr. Bunlara dikkat edince mal, para zarardan kurtulur ve dnylklar hiretlik hlini alr. Belki de bunlara dny denmez. (Muhammed Ma'sm-i Frk) Haram olarak ele geen bir kuru paray shibine geri vermek, yz kuru sadaka vermekten daha sevbdr. (Abdullah bin Mbrek) Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalar) ve Tbin-i zm (Sahbe-i kirm gren bykler) zamanlarnda paralar zerine mbrek kelimeler yazlmad. nk para al-veri vstas olduundan muhterem (saygya deer) deildir. Ehl-i snnet (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolunda) olmayan hkmetler mesel Ftmler, Resller gibi mslman ismini tayan ve slmiyet'e uymayan devletler, para zerine yet-i kerme ve hads-i erf yazmlar, milleti kandrmlardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) PASKALYA: Hristiyanlarn inanlarna gre, s aleyhisselmn haa gerildikten sonra dirilerek ge ykselmesi ile ilgili olarak her yl Mart aynn on drdnc gnnden sonra gelen ilk Pazar gn yaptklar enlik, yin. Hindlarn bayram gnlerine ve atee tapnanlarn Nevrz gnlerine ve hristiyanlarn Noel gecelerine ve dier paskalyalarna hrmet etmek (sayg gstermek) ve o zamanlarda onlarn detlerini onlar gibi yapmak kfre (mnszla) sebeb olur. Kfirlerin bayramlarnda, paskalya ve yortularnda, mslmanlarn chilleri, mslman olmayanlarn yaptklarn yapyor ve bu gnleri mslman bayram zannediyor ve kfirler gibi birbirlerine hediye gnderiyorlar. Eylarn sofralarn kfirlerin yapt gibi sslyorlar. O geceleri baka gecelerden ayrd ediyorlar. Bunlar hep irktir, mnszlktr. (Ahmed Frk) PATRK: Ortodoks mezhebine mensb hristiyanlarn, en byk rhn (dn) lideri. 1054 (H. 446) ylna kadar Roma'daki papaya bal kalan stanbul patrii Mihel Kirolarius, papadan ayrlarak ark (dou) kilisesini kurdu. Ortodoks kilisesi adn alan bu kilisenin idresini eline ald. Bundan sonra ortodoks kiliselerinin merkezi stanbul Fener'deki patrikhne oldu. Ortodokslarn en byk dn lideri olan patrik, stanbul'da bulunmaktadr. (Harputlu shk Efendi) slm dninin herkesi kendi dn yaaynda serbest brakmasndan ve mslmanlarn hogrsnden istifde eden patrikler, zamanla kendilerine verilen hak ve hrriyetleri ktye kullandlar. Himyesinde yaadklar slm devletlerini ykmak ve hristiyan tebeay devlete kar ayaklanmaya tevik etmek iin altlar. Osmanl Devleti'nin duraklama ve gerileme devirlerinde dn faliyetleri brakp siys faliyetlerde bulundular. Sultan kinci Mahmd Han, Bodan-Eflk ve Mora isynlarn plnlayan ve Osmanl Devleti'ni paralayarak ykmaya alan Rum patrii Gregorius'u patrikhnenin kapsnda dm ettirdi. Tanzimattan sonra batl hristiyan devletlerin destek ve tevikiyle daha da rahat hareket eden patrikler, Osmanl Devleti'nin paralanmasnda ve yklmasnda nemli rol oynadlar. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Osmanl Devletinde Rus sefiri (byk elisi) olarak uzun seneler alan gnatiyef, htrlarnda Sultan kinci Mahmd Han zamnnda Fener patrikhnesinin kapsnda aslan, 1821 (H.1237) Rum isynnn ba plnlaycs olan patrik Gregorius'un, Rus ar Aleksandr'a yazd mektubu aklamaktadr. Mektb ibret vericidir: "Trkleri maddeten ezmek ve ykmak mmkn deildir. nk Trkler, mslman

olduklar iin ok sabrl ve mukvemetli (dayankl) insanlardr. Trkler zekdirler ve kendilerini msbet yolda sevk ve idre edecek reislere shib olduklar mddete de alkandrlar. Gyet kanatkr ve an'anelerine (geleneklerine) baldrlar. Trklerde evvel itat (ballk) duygusunu krmak, mnev balarn paralamak, dn salamlklarn zayflatmak lzmdr. Bunun da en ksa yolu mill geleneklerine ve mnev deerlerine uymayan hric (yabanc) fikirler ve hareketlere altrmaktr. (M. Sddk Gm) PAZARLIK ETMEK: Al-verite satan ile alan arasnda maln fiyt veya bir iin creti hussunda yaplan anlama. Birbirinizi kskanmaynz. Al-verite birbirinizi aldatmaynz. Birbirinize dargn durmaynz. Birbirinizden yz evirmeyiniz. Birinizin bitmek zere olan pazarln bozmaynz. Mslman mslmann kardeidir. Ona zulmetmez. Onu yardmsz brakmaz. Onu hor ve aa grmez. (Hads-i erf-Mslim) Peygamber efendimizin mbrek torunlar mm- Hasen ve Hseyn her aldklarnda pazarlk eder, ucuz almaa urarlard. Kendilerine; bir gnde binlerle dirhem sadaka veriyorsunuz da, bir ey satn alrken niin uzun pazarlk ederek yoruluyorsunuz? dediklerinde; "Verdiklerimizi Allah rzs iin veriyoruz. Ne kadar ok versek yine azdr. Fakat al-verite aldanmak, akln ve maln noksan olmasdr" buyururlard. (mm- Gazl) PER: Cin. (Bkz. Cin) PEYGAMBER: Allah telnn, emirlerini ve yasaklarn kullarna bildirmeleri iin insanlar arasndan setii ve kendilerine mcizeler verdii stn ztlar. (Bkz. Resl ve Neb) Allah telnn emirlerini tebli etmekte, duyurmakta ve insanlar Allah telnn dnine armakta peygamberler arasnda bir ayrlk yoktur. Peygamberlere mn etmek, aralarnda hibir fark grmeyerek, hepsinin doru szl olduuna inanmak demektir. Onlardan birine inanmayan kimse, hibirine inanmam olur. (Seyyid Abdlhakm) Her peygamber, kendi zamnnda, kendi meknnda, her insandan her bakmdan stndr. Muhammed aleyhisselm ise her zamanda ve her meknda her insandan her bakmdan stndr. (Seyyid Abdlhakm) Peygamberlik; almakla, alk, sknt ekmekle ve ok ibdet yapmakla ele gemez. Yalnz Allah telnn ihsn ile olur. nsanlarn dnydaki ve hiretteki ilerinin dzgn ve faydal olmas iin ve yanl, zararl ilerden koruyup, selmete, hidyete, rhata ve sedete kavuturmak iin peygamberler gnderilmitir. (mm- Rabbn) Peygamberler mezarlarnda bizim bilmediimiz bir hayat ile diridir. Mbrek vcudlarn toprak rtmez. Bunun iindir ki, hads-i erfte; "Peygamberler, mezarlarnda namaz klarlar ve hac ederler" buyruldu. (Dvd bin Sleymn) hiret bilgileri ve Allah telnn beenip beenmedii eyler ve O'na ibdet ekilleri eer akln erevesi iinde olsalard ve akl ile doru olarak bilinebilselerdi, binlerce peygamberin gnderilmesine lzum kalmazd. nsanlar, dny ve hiret sedetini kendileri grebilir, bulabilirdi ve Allah tel, h peygamberleri bo yere lzumsuz gndermi olurdu. (Seyyid Abdlhakm Arvs) PR: 1.Yal, ihtiyr. Kimisi bezirgn, kimisi hoca,

Ecel erbetini imek de g a Kimi ak sakall kimi pr koca Ne sylerler ne bir haber verirler. (Ynus Emre) 2. Mrd-i kmil, tasavvuf yolunda rehber zt. Pr, Allah telnn rzsna kavuturur. (Hce Behddn Buhr) Pr, kmil ve mkemmil ise (yetimi ve yetitiren ise), sohbeti byk nmettir. Ve onun bak dev (il) ve szleri (sohbeti) ifdr. Ve sohbetsiz vsul (kavumak) mmkn deildir. (Abdlhakm Arvs) Pre ballkta bozukluk olursa, ykselmek dnlemez. (Hce Muhammed Bk-billah) Her ite prlerin mbrek rhlarn vsta yaparak Allah telya yalvarmal ve du etmelidir. (Sleymn bin Cez) Bal olunan pre, zhiren (aka) ve btnen (gizli) tirz etmek feyz kapsn kapatr. (Hayderzde brhim Fash Efendi) Prini incitenden sen de incinmezsen, kpek senden daha iyidir. (mm- Rabbn) Prlik ve mridlik yalnz klh giydirmekle ve babadan oula kalmakla olmaz. Ehl-i snnet ve cemat yolunu bilmek, retmek ve gstermekle olur. (mm- Rabbn) Pr-i Fn: lnceye kadar Ramazn orucunu veya kazya kalm orularn tutamyacak kadar ok yal olan. PSKOPOS: Hristiyanln katolik ve dou kiliselerinde en yksek rhn nvna ship ve ummiyetle bir blgenin dn lideri olan hristiyan din adamlarna verilen ad. ncl okuyan hristiyan din adamlarna Ksss, bir st derecesine de skuf denir. skuflarn yksek derecesindekilere piskopos denir. (Harputlu shk Efendi) PMANLIK: Kiinin iledii bir i veya gnh sebebiyle vicdnen znt duymas; tvbeye gelme; nedmet. Pimanlk tvbedir. (Hads-i erf-Mifth-un-Nect) Piman olmakszn dil ile yaplan tvbe yalanclarn tvbesidir. (Hads-i erf-Risle-i Mnire) Her geen an, mrmz azalmakta, ecel (lm) zamnn yaklatrmaktadr. Bugn aklmz bamza toplamazsak, yarn h etmekten ve pimanlktan baka elimize birey gemez. (mm- Rabbn) PYANGO: Bir kumar eidi. Mlk shiblerinin haklarnn miktarlarn deitirmek veya ortaklardan birinin hakkn yok etmek, yhut hakk olmayana pay vermek iin yaplan kur'a. Satclarn yaptklar piyangolar, ziyan ve felket sigortalar, kumarhneler ve bankerler, birok kimsenin maln elinden alarak, bunu kumar ve fiz ile bakalarna vermekte, bakalarndan aldklar haram parann arslan pay da piyangocunun, bu ii organize edenlerin ceblerine girmektedir. (M. Sddk Gm) ki veya daha ok kimse, aralarnda para topladktan sonra kendi aralarnda piyango ekip

kazananlarn, vermi olduklar paradan fazla almalar kumar olur. Geri kalan ksm hayr kurulularna balamalar, bu piyangoyu kumarlktan kurtarmaz. (M. Sddk Gm) POLGAM: ok evlilik. (Bkz. Teaddd-i Zevct) slmiyet'te poligami, drde kadardr. Birden fazla evlenmek emir deil, artlara bal bir izindir. (Mustafa Sabri Efendi) PUL: Altn ve gm dndaki mden paralar. (Bkz. Flus) PUT: Allah telya inanmayanlarn taptklar resim veya heykel. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Kurey kfirleri, putlarn kendilerine efat edeceklerini sylyorlar. Onlara syle ki, Allah telnn izni olmadan hi kimse efat edemez. (Zmer sresi: 44) Putlar, tapnlan heykelleri krmak iin ve akrabya iyilik etmek iin gnderildim. (Hads-i erf-Berka) brhim aleyhisselm; "Beni ve oullarm putlara tapmaktan uzak kl" diye du edince, Allah tel dusn kabl eyledi. Bu sebeble brhim aleyhisselmn evldndan hi kimse hibir puta tapmad. (mm- Mchid) PUTPEREST: Puta tapan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Allah tel) O'nu (Muhammed aleyhisselm) hak ve hakkat olan dni tebli vazfesiyle gndermitir ki, Hak din dier dinlere glib gelsin. Putperestler beenmese de bu byledir. (Tevbe sresi: 33) drs (aleyhisselm) diri olarak Cennet'e karlnca, onu ok sevenler, ayrlk acsna dayanamad. Resmini yapp seyr eyledi. Daha sonra gelenler bu resimleri tanr sand. eitli heykeller de yapld. Bylece putperestlik ortaya kt. (Ninczde ve Kis) Slih aleyhisselm Semd kavmine gnderilen peygamberdi. Bu kavim putperest idi. Slih aleyhisselma inanmadlar. Sonunda onlara gkten azb gelip helk oldular. (Ninczde)

R
RAB: Allah telnn ism-i erflerinden. Shib, mlik, terbiye eden. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: De ki; Allah her eyin rabbi iken, hi ben Allah'tan baka rab m isterim? Herkesin kazanaca ancak kendine ittir. Hibir gnahkr, bakasnn gnhn ekmez. Sonunda dnnz Rabbinizedir. O vakit Allah, dnyda ayrla dtnz eyleri size haber verecektir. (En'm sresi: 164) Allah btn gklerin ve yerin ve aralarndakilerin rabbidir. O hlde O'na ibdet et ve O'na ibdet etmekte sabret... (Meryem sresi: 65) Kaz ve kaderime rz olmayan, beenmeyen ve gnderdiim bellara sabretmeyen

benden baka Rab arasn. kuds-Mektbt- Rabbn)

Yeryznde

kulum

olarak

bulunmasn.

(Hads-i

Levh-i mahfza ilk olarak; "Benden baka Allah yoktur. Muhammed aleyhisselm benim Reslmdr ve Habbimdir ve her ey benim mahlkumdur. Her eyin Rabbiyim, Hlkym (yaratcsym)." yazld. (Hads-i kuds-Msned-i Ahmed bn-i Hanbel) Rab kelimesini "Rb" diye uzatarak sylemek, mnsn deitirir. nk Rb diye uzatarak sylenince, Arapa'da vey baba mnsna gelir. Mesel "Elhamdlillhi rbbil" diye uzatmak mny bozuyor. Bunun gibi mezzinlerin (Rbbenlekel hamd) demeleri de mny bozuyor. nk Rab kelimesini Rb eklinde uzatarak sylemek, Allah'mza hamd ederiz yerine, vey babamza hamd ederiz oluyor. Bu ekilde okuma tegann ile okumak olur. Tegann ile okumak mny bozarsa, namaz da bozar. Syleniine dikkat etmek lzmdr. (Alddn Haskef) Besmeleyle balyalm her ie! Allah ad, en iyi bir snaktr. Nmetleri smaz l hisba, ok acyan, aff seven bir Rab'dr. (M. Sddk Gm) Rabb-l'lemn: lemlerin rabbi, shibi olan Allah tel. (Bkz. Rab) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Hamd, Rabb-l'lemn olan Allah'a mahsstur. O, Rahmn (dnyda nmetini herkese veren) ve Rahm (hirette nmetlerini sdece m'minlere veren)dir. (Ftiha sresi: 1,2) RABBN: 1.Allah teldan gelen. Evliynn sznde rabbn te'sir vardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 2. Kendisine ilim ve hikmet verilmi, ilmi ile amel eden derin lim. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: ... Velkin Rabbnler olunuz. (l-i mrn sresi: 79) Abdullah bin Abbs (radyallah anh) veft ettii vakit bn-i Hanefiyye yle dedi: "Bu mmetin Rabbnsi veft etti." Rabbn lim Ysuf-i Hemedn hazretleri buyurdu ki: "Bir kimse, kmil bir mrid (doru yolu gsteren bir rehber) bulamazsa, bozuk eyhlere talebe olmasn. Daha nce yaam din byklerinin, Ehl-i snnet limlerinin kitaplarn okuyup onlarla amel etsin (orada yazlanlar, haytnda uygulasn). (Ahmed Frk) RABBEN LEKEL HAMD: "Ey Rabbimiz sana hamd olsun" mnsna namazda rkdan dorulunca okunmas snnet olan sz. Peygamber efendimiz cematle namaz klarken; "Semiallah limen hamideh" yni Allah tel kendisine hamd edenin hamdini iitir, kabl eder" deyince, ilk safta bulunan hazret-i Muviye "Rabben lekel hamd" derdi. Byle sylemesi takdr ve tahsin (iyi) buyrularak, byle sylemek kymete kadar snnet olarak kald. (bn-i bidn, Hindiyye) Cematle namazda, imm; "Semiallah limen hamideh" deyince, cemat ok yavaca "Rabben lekel hamd" der. mm bunu sylemez. (Haleb)

RBITA: Bir velnin eklini, sretini hayline getirerek onun kalbindeki feyz (bereket) ve mrifetlere (ilimlere) kavuma yolu. Kalbini byklerin kalbine balayarak onlardan feyz alma. Her eyi unutarak, dny ilerini dnmeyerek, sevgi ve sayg ile bir velnin mbrek yzn haylinde veya gnlnde bulundurma. "Ey mn edenler. Allah'a balannz ve sdklarla berber olunuz" melindeki yet-i kermede rbtaya iret vardr. (Mevln Hlid-i Badd) Rbta, feyz veren kmil ztn tevecchyle birleecek olursa, nr stne nr meydana gelir. (Tceddn Sbk) Bir insann hi grmedii kimsenin eklini, sretini yalnz iitmekle, okumakla renerek, hayline getirmesi ok zordur. Onun kendisi deil, bakas grnr. Bunun iin, Reslullah'a rbta yaplmaz. nk bakasnn Reslullah olduuna inanmak kfr olur. Evliyya rbta yapmakta bu mahzr yoktur. (brhim Fash) Rbtasz yaplan zikr (Allah tely anma) insan ilerletmez. Zikirsiz rbta ilerletir. Rbta her ite yardmcdr. Zikirde yardm ise pekoktur. Allah telnn evi olan kalbi, nefsin pisliklerinden ve eytann aldatmasndan temizler. (Muhammed Hn) Rbta, kalbin Allah teldan baka eyleri sevmekten, onlar dnmekten kurtulmasna vesle olur. (mm- Rabbn) Rbta-i Telebbsiyye: Rbta yaparken kendisini, velnin eklinde, kyfetinde grmek ve dnmek. Kur'n- kerm okurken ve dinlerken, ders, vz dinlerken, namaz klarken ve her ibdeti ilerken rbta- telebbsiyye yapmak ibdetlerden lezzet almaya sebeb olur. (Abdlhakm Arvs) RACM: "Allah telnn rahmetinden kovulmu uzaklatrlm" mnsna eytann Kur'n- kermde bildirilen sfat. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (bls yni eytan) dedi ki: "Ben ondan (hazret-i dem'den) hayrlym. Beni ateten, onu ise amurdan yarattn." (Allah tel) buyurdu: "Hemen buradan (Cennet'ten veya gklerden) k. nk sen artk racmsin." (Sad sresi: 76, 77) Kur'n- kermi okumak istediin zaman derhl, racm olan eytandan Allah telya sn (yni Ez billhimineeytnirracm, de). (Nahl sresi: 98) Allah tel racm olan eytan ile ilgili olarak, iki mhim eyi m'minlere emr buyurmaktadr. Bunlardan birincisi, eytan azl dman olarak bilmek, ikincisi ona dman olmaktr. Bunun iin de dim slmiyet'e uymaldr. (mm- Yfi) RA'D SRES: Kur'n- kermin on nc sresi. Ra'd sresi, krk yet-i kermedir. Srenin on nc yetinde gk grlts mnsna gelen er-Ra'd kelimesi sreye isim olmutur. Srede; Allah telnn varl, birlii, ilminin sonsuzluu, mn etmekle mes'd olanlarn ve inkr eden kt tlihlilerin vasflar ve kbetleri ve Allah telnn, Peygamber efendimizin peygamberliine hidlii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Mchid bin Cebr, Rz, Taber, Kurtub) Allah tel Ra'd sresinde melen buyuruyor ki:

nsanlar gidilerini bozmazlarsa, Allah tel da bunlara verdii nmetleri deitirmez. Allah tel bir millete cez vermek isteyince, bunu kimse durduramaz. Onlarn Allah teldan baka hkimi yoktur. (yet: 12) Kim Ra'd sresini okursa, gemi ve kymete kadar gelecek bulutlarn hepsinin arlnn on kat sevb verilir. Kymet gn Allah telnn ahdini (szn, va'dini) yerine getirenlerden olarak diriltilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) RADIYALLAH ANH: Daha ok Eshb- kirmdan birinin ismi anld veya yazld zaman sylenen ve yazlan "Allah tel ondan rz olsun" mnsna du, hrmet ve sayg ifdesi. ki kii iin Radyallah anhm, ikiden fazlas iin Radyallah anhm denir. Eb Bekr radyallah anh birine nashat ederken yle buyurdu: "Ey kardeim! Sana yaptm nashat aklnda tut, kaybolmamasna dikkat et. lm zne sevdir. Nasl olsa gelecek" dedi. ok kere, dilini parma ile tutar ve; "Bama gelen her ey bunun yzndendir" derdi. Binekte iken devesinin yular dse, verin, demez; deveyi ktrr, alrd. Sebebini sordular: "Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bana: "nsanlardan bir ey isteme" diye emretti" buyurdu. (emseddn Sivs) Eb Bekr ile mer radyallah anhm bu mmetin stnleridir. (Hazret-i Ali) Eshb- kirmn radyallah anhm ecman hepsini byk bilip, hrmet etmekle berber, Ehl-i beyti (Peygamber efendimizin akrablarn) de sevmek Ehl-i snnetin almetidir. (Thir-i Buhr) RADIYALLAH TEL ANH: Hanm sahblerden birinin ismi anlnca veya yazlnca sylenen "Allah tel ondan rz olsun" mnsna du, hrmet ve sayg ifdesi. ki hanm sahb iin (Radyallah tel anhm" ve ikiden ok iin "Radyallah anhnne" denir. Kadnlar Cennet'te, dnydaki bayram gnleri gibi senede birka kere Allah tely greceklerdir. M'minlerin kmil (olgun, stn) olanlar her sabah akam, dierleri ise Cum gnleri Allah tely anlalamayan bir ekilde greceklerdir. M'min kadnlar ve melekler ve cin de bu mjdeye dhildirler. Ftmt-z Zehr ve Hadcet-l Kbr ve ie-i Sddka ve dier ezvc- thirt (Peygamber efendimizin mbrek hanmlar) ve hazret-i Meryem ve hazret-i siye radyallah tel anhnne ecman gibi kmil (stn) ve rif htunlarn dier kadnlardan mstesn (ayr) tutulmalar uygun olur. (Abdlhak- Dehlev) RAD': St emen iki buuk yandan kk ocuk. Rad', st ana-baba ve akrabsnn hepsiyle evlenemedii gibi, st ana-baba da Rad'nin evld, zevc (koca) veya zevcesi (hanm) ile evlenemez. (bn-i bidn) RFIZLER: ann kollarndan. mm- Zeynel'bidn'in veftndan sonra olu Zeyd'den ayrlarak, Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalar) dmanlnda taknlk gsteren, hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'in halfeliklerini kabl etmeyen kimselerin mensb olduu bozuk frka. Terk edenler, ayrlanlar mnsna rfz denilmitir. mmetim arasnda rfz denilen kimseler meydana gelecektir. Bunlar slm dninden ayrlacaklardr. (Hads-i erf-Mir't- Kint) Rfzler, Zeyd bin Zeynel'bidn Ali, "mmdr" dediler. Bunlar Zeyd'e, Eb Bekr ile mer'e dman ol dediler. O da byk dedem olan Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem sevdii iyi kimselere dmanlk edemem dedi. Bunun zerine Zeyd'in yanndan ayrldlar.

Rfzler hazret-i Ali'yi seviyoruz; onu sevmek iin, Eshb- kirmn hepsine veya birkana dman olmak lzmdr diyorlar. Bu bozuk dnceleri onlar doru yoldan ayrd. (Frzbd, ehristn) RF' (Er-Rfi'): Esm-i hsndan. Allah telnn gzel isimlerinden. M'minlerin ve evliynn derecelerini ykselten ve huzrunda balarn kaldrarak pak cemline bakmak ile mertebelerini ykselten. Er-Rfi' ism-i erfini syleyen, zlimlerin zulmnden emin olur. Be yz kerre syliyenin madd mnev ihtiyc giderilir. (Ysuf Nebhn) RAGBET: hsn ve ikrm. oulu regibdir. Receb-i erfin ilk Cum gecesine Regib gecesi denir. nk Allah tel bu gecede, m'min kullarna raibetler yapar. O gece yaplan du, namaz, oru, sadaka gibi, ibdetlere kat kat sevb verilir. O geceye hrmet edenleri affeyler. (Seyyid Abdlhakm Arvs) RH-I CTB: Tasavvufta Allah telya kavuturan yollardan biri. Seilmilerin yolu. (Bkz. ctib Yolu) Rh- ictib, Peygamberlerin ilerledikleri yoldur. Ancak mmetlerinden onlara tbi olanlara da, onlara mahss olan kemllerden ihsn olunduu gibi, buna da nasb ederler. (ihbddn Shreverd) RH-I MRDN: Tasavvufta mridlerin, talebelerin yolu. Allah telya kavuturan yollardan. Slikler (tasavvuf yolunda ilerleyen talebeler) yolu. (Bkz. nbet) Allah telya kavuturan yollar ikidir: Rh- mrdn ve rh- murdn. Rh- mrdn, mridlerin yolu olup, slk ile (tasavvuf yolunda ilerlemekle) alkaldr, zahmetlidir. Rh- murdn seilmilerin yolu olup, cezbe (Allah telnn yolunda ekilme) ile alkaldr. Buna ictib yolu da denir. (Bkz. Rh- ctib) (mm- Rabbn) RHB: Hi evlenmeyen, bekr ve yalnz yaayan, yalnz ibdetle megl olan ve kilisede vazfeli olan hristiyan din adam. Papazlar herkese rhib olmay, yalnz yaamay emrediyordu. Allah yolunda bulunabilmek ve Allah telya yaklaabilmek ancak ruhbanlkla yni evlenmemekle olur sanyorlard. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem bunu nlemek iin Eshbnn (arkadalarnn) bekr yaamasn yasaklad. "Nikh yapmak (evlenmek) benim snnetimdir. Snnetimi yapmayan kimse benden deildir" buyurdu. (Saideddn Fergn) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem on iki yalarnda iken amcas Eb Tlib ile birlikte am tarafna giden ticret kervanna katld. Ticret kervan uzun bir yolculuktan sonra Busra denilen yerde hristiyanlara mahss bir manastrn yaknnda konaklad. Bu manastrda Bahra adnda bir rhib kalyordu. nceden yahd limlerinden iken sonradan hristiyan olan bu bilgili rhib, kervanda bulunanlarn hepsini yemee dvet etti. Rhib Bahra srarla yemee getirttii sevgili Peygamber efendimizin mbrek srtndaki mhr-i nbvveti atrd. Bunu grnce, henz ya kk olan Muhammed aleyhisselmn gelecei bildirilen son peygamber olduuna ehdet etti. (Munddn Hirev) RHBE: Kadn rhib. Hi evlenmeyen, yalnz ve bekr olarak yaayan, kilisede ibdetle megl olan grevli kadn.

ehvet nazar ile kadnlara bakmann aynen zin olduunu s aleyhisselm bildirmi iken, hristiyanlar kadnlarn rtmemilerdir. Bugn ellerde dolaan ncller hristiyan kadnlarn rtnmelerini emretmektedir. Bunun iindir ki, btn kiliselerde, manastrlarda vazfeli olan kzlar, rhibeler, mslman kadnlar gibi rtnmektedirler. (Harputlu shk Efendi) RAHM (Er-Rahm): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (ism-i erflerinden). hirette yalnz mslmanlara acyan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: ... phesiz ki, Allah tel Gafrdur, Rahmdir. (Zmer sresi: 53) ... Ben ziydesi ile tvbe kabl edici ve Rahmim. (Bekara sresi: 53) eytan; "Allah tel Rahm'dir, affeder" diyerek insan gnh ilemee srkler. (mm- Rabbn) Allah tel, hirette dostlarn yni m'minleri Rahm sfatyla, keremiyle, ihsnyla, Cennet'e ve cemline kavuturur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Her kim her gn yz kerre Rahm ism-i erfini sylerse, kalbinde rikkat ve mahlkta kar merhamet peyd olur. (Ysuf Nebhn) 2. Gnahkr mslmanlara hirette ok acyc mnsna Reslullah efendimizin sfatlarndan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Andolsun ki, size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skntya uramanz O'na ok ar gelir. nk O, size ok dkn, m'minlere kar raf (efkatli) ve rahmdir. (Tevbe sresi: 128) Biz delikanl, yaa birbirimize yakn bir takm genler, Reslullah'a (sallallah aleyhi ve sellem) geldik de O'nun yannda yirmi gece kaldk. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) rahm ve refk (yumuak, kibar, nzik) idi. ile efrdn zlediimizi anlaynca, bize ilelerimizden kimleri braktmz sordu. Biz de kendisine haber verdik. Bunun zerine: "ilelerinizin yanna dnn de onlarn arasnda kaln! Hem onlara retin! Kendilerine emir verin! Namaz vakti gelince iinizden biriniz size ezn okusun; sonra en bynz size imm olsun" buyurdu. (Mlik bin Huveyris-Mslim) RAHMEHULLAH: Daha ok Eshb- kirmdan baka slm byklerinden birisinin ismi anld veya yazldnda, sylenen ve yazlan, Allah tel ona rahmet eylesin mnsna, du, hrmet ve sayg ifdesi. ki kii iin rahimehumallah daha ok kimse iin, rahimehumullah denir. RAHMN (Er-Rahmn): "Dnyda dost olsun dman olsun, lyk olsun olmasn, m'min olsun kfir olsun btn yaratklara rzk ve saysz nmetler veren" mnsnda Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Rahmnn kullar, yer yznde gnl alakl ve vakar ile yrrler. Chiller kendilerine satat zaman onlara "salk, esenlik size" gibi gzel szler syleyerek doruluk ve tatllkla gnahtan saknrlar. (Furkan sresi: 63) Her kim namazdan sonra yz def Rahmn ism-i erfini sylerse, Allah tel onun

kalbinden nisyan ve gafleti karr. (Ysuf Nebhn) Zikr et zikr, bedende iken Cnn! Kalbin temizlii zikri iledir Rahmnn! (mm- Rabbn) Rahmn Sresi: Kur'n- kermin elli beinci sresi. Rahmn sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yetmi sekiz yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen Rahmn kelimesinden dolay Sret-r-Rahmn denilmitir. Srede; gklerin dzeninden, Allah telnn insanlara olan ltfu ve ikrmndan, insann yaratlndan, Allah telnn kudretinden, kymet gnnden ve o gnde isynkrlarn cezlandrlmasndan ve inananlarn kavuaca nmetlerden bahsedilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel Rahmn sresinde melen buyuruyor ki: Allah tel, yeri mahlkt iin yaratmtr. Orada meyvalar ve salkml hurma aalar vardr. Yaprakl tneler ve ho kokulu bitkiler vardr. (yet: 10-12) Kim Rahmn sresini okursa, Allah telnn verdii nmete kr etmi olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) RAHMET: 1. Acma, merhamet. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: (Ey Reslm!) De ki: "Ey (gnh ilemekle) nefslerine kar haddi am kullarm! Allah'n rahmetinden midi kesmeyiniz. nk Allah tel (irk ve kfrden baka diledii kimselerden) btn gnhlar magfiret buyurur, balar. phesiz ki O, Gafr'dur, Rahm'dir. (Zmer sresi: 53) Y Rabb! Bize rahmetini ihsn eyle. hsn shibi ancak sensin. (l-i mrn sresi: 8) Allah tel rahmeti yz paraya ayrm, doksan dokuzunu kendisinde brakm, yeryzne bir para indirmitir. te btn mahlklar bu para sebebiyle birbirlerine acrlar... (Hads-i erf-Mslim) ... Ramazn'n birinci gecesi Allah tel m'minlere rahmet eder. Rahmetle bakt kuluna hi azb etmez. (Hads-i erf-Snen-i Beyhek) Bir kimse bir m'minin ihtiycn karlamak iin yrse, Allah tel yetmi bin melei ona syehn eder, glgelendirir. Eer sabah vakti ise akama kadar, akam vakti ise sabaha kadar ona rahmet ile du ederler. Her bir ayan kaldrdkta bir gnh affolur ve bir derece verilir. (Hads-i erf-bn-i Hibbn) Allah telnn bir kuluna rahmet etmiyeceine, ona gazab ve azab edeceine almet, dnyya ve hirete faydas dokunmayan eylerle megul olmas, zamanlarn lzumsuz eylerle ldrmesidir. (mm- Gazl) Allah teldan korkmal, fakat O'nun rahmetinden midi kesmemelidir. mid, korkudan ok olmaldr. Byle olann ibdetleri zevkli olur. (Muhammed Hdim) 2. Sevgili Peygamberimiz hazret-i Muhammed'in isimlerinden. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Biz seni ancak lemlere rahmet olarak gnderdik. (Enbiy sresi: 107) 3. Kur'n- kerm.

4. Yamur. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Allah tel rzgr, rahmetinden nce mjdeci olarak gnderir. Rzgrlar, ar olan bulutlar srkler. Bulutlardan l olan topraa su yadrrz. O yamurla yerden meyveler karrz. llerini de mezrlarndan byle karacaz. Umulur ki, dnp ibret alrsnz. (A'rf sresi: 57) Rahmet-i lhiyye: Allah telnn merhameti, acmas. Kalbinde zerre kadar mn olan bir kimse, Cehennem'de sonsuz kalmayacak, rahmet-i ilhiyyeye kavuarak Cennet'e girecektir. (mm- Rabbn) Cenb- Hak bir kulunun hidyet ve mnda sebtn dilerse, o kimseye rahmet-i ilhiyye gelir. Rahmet-i ilhiyye, eytan uzaklatrp, hastann yznden yorgunluu giderir. (mm- Gazl) Rahmet Kaps: Dularn kabl edildii, ihsn ve bereket kaps. Dularn geri evrilmedii ltuf kaps. Rahmet kaplar drt gece alr. O gecelerde yaplan du, tvbe red olmaz. Ftr (Ramazan) bayramnn ve Kurban bayramnn birinci geceleri, ban'n on beinci gecesi ve Arefe gecesi. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn Evliynn byklerinden Rbia-i Adviyye adamn birini du ederken; "Y Rabb! Bana rahmet kapn a!" dediini iitince; "Ey chil! Allah telnn rahmet kaps imdiye kadar kapal m idi de, imdi almasn istiyorsun?" Rahmetin k kaps her zaman ak ise de, giri kaps olan kalbler, herkeste ak deildir. Bunun almas iin du etmeliyiz" dedi. (Muhammed Rebhm) Rahmet Melekleri: Yeryznde dolaan ve m'minlerin lm nnda hzr olan melekler. Bunlara Rhniyn da denir. Resim, kpek ve cnp kimse bulunan eve rahmet melekleri girmez. (Hads-i erf-Zevcir) Sizden ncekiler arasnda doksan dokuz kiiyi ldrm biri vard. Bu adam yeryzndekilerin en limini sordu. Bir rhibi tavsiye ettiler. Ona geldi ve; "Doksan dokuz kiiyi ldren bir kimse iin tvbe (affolma imkn) var m?" diye sordu. O rhib de; "Hayr" dedi. Bunun zerine onu da ldrd ve onunla yz kiiyi tamamlad. Sonra yeryzndeki insanlarn en limini sordu. Ona baka lim birini tavsiye ettiler. Ona geldi. "Yz kiiyi ldrm bir kimse iin tvbe var m?" diye sordu. O da; "Evet tvbeyi kim engelleyebilir. Sen u yere git. nk orada Allah telya ibdet (kulluk) eden insanlar vardr. Sen de onlarla berber Allah'a kulluk yap. Sakn kendi memleketine dnme. nk oras kt bir yerdir" dedi. Adam oraya gitti. Fakat yolu yarladnda veft etti. O zaman Rahmet melekleri ile azap melekleri (onun rhunu alma) konusunda konutular. Rahmet melekleri: "Bu adam tvbe ederek ve kalbi ile Allah telya ynelerek geldi" dediler. Azap melekleri ise; "O henz bir hayr ilememitir" dediler. Onlarn yanna insan sretinde bir melek geldi. Onu aralarnda hkim yaptlar. O melek; "ki yer arasn (kendi memleketiyle gidecei iyi memleketin arasn) lnz. Bunlardan hangisine daha yaknsa o oradan saylr." dedi. ltler ve onu gitmek istedii yere daha yakn buldular. Bunun zerine onu Rahmet melekleri aldlar. (Hads-i erf-Buhr)

Hangi evde Kur'n- kerm okunursa, orada bereket, bolluk olur, eytanlar uzaklar, melekler oraya hcm eder. Hangi evde Kur'n- kerm okunmazsa, o evde darlk, sknt, huzursuzluk bagsterir. Rahmet melekleri oradan uzaklar ve eytanlar oray istil eder. (Eb Hureyre-hy) Can vermek acs, dny aclarnn hepsinden daha iddetlidir. Fakat, hiret azblarnn hepsinden daha hafiftir. M'min, rhunu teslim edecei vakit, rahmet meleklerini, Cennet hrlerini grp, onlarn zevki ile, can verme acsn duymaz. Rhu tereyandan kl eker gibi kar. Nmetlere kavuur. (Seyyid Abdlhakm bin Mustaf) RAHMETEN LL LEMN: "lemlere rahmet" mnsna Peygamber efendimizin mbrek isimlerinden. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz seni ancak rahmeten lil lemn gnderdik. (Enbiy sresi: 107) Geldi n ol rahmeten lil lemn Vard nr anda karr kld hemn (Sleymn elebi) RAHMETULLAH ALEYH: Daha ok Eshb- kirmdan (Peygamber efendimizin arkadalarndan) baka din byklerinden birinin ismi anld veya yazldnda, sylenen veya yazlan "Allah tel ona rahmet eylesin" mnsna du, hrmet ve sayg ifdesi. ki kii iin rahmetullahi aleyhim, daha ok kimse iin rahmetullahi aleyhim denir. Cneyd-i Badd rahmetullahi aleyhin kymetli szlerinden bzlar yledir: Bir kimsenin havada bada kurup oturduunu grrseniz, slmiyet'e uymaktaki hasssiyetine, titizliine baknz. Eer bu yn tam ise ona uyabilirsiniz. Emir ve yasaklara uymakta az da olsa bir geveklii varsa, hemen ondan uzaklanz, nk size zarar dokunur. Allah teldan gfil olmak, O'nu unutmak, atete olmaktan daha beterdir, ktdr. Sabr; yz ekitmeden baa gelen dert ve musbeti yudum yudum iine sindirmektir. Eb'l-Hseyin bin Sem'n rahmetullahi aleyh buyurdu ki: "Allah telnn ad bulunmayan sz kymetsizdir. Allah tely hatrlamadan susmak, bouna vakit geirmektir. bret almadan bakmak faydaszdr." RAKB (Er-Rakb): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her eyi hakkyla gren, gzeten, koruyan, bir an onlardan habersiz olmayan, murkabesi (gzetmesi) devaml olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel her eyi, rakbdir. (Ahzb sresi: 52) RAKS: Oynamak, dans. Tasavvuf yollar oktur. Bunlarn iinde en lzumlusu ve en uygunu snnete yapan ve bid'atlerden (dinde reformlardan) kaan byklerin yoludur. Bu bykler, her szlerinde ve her hareketlerinde, snnete uyup da, kendilerinde hibir kef, kermet, hl, gr ve ma'rifetler hsl olmaz ise, hi zlmezler. Fakat bunlarn hepsi hsl olup da, snnete uymakta gevek davranrlarsa, bunlar hi beenmezler. te bunun iindir ki, bu byklerin yolunda sima' ve raks yasaktr. Byle eylerden hsl olacak lezzet ve hllere kymet vermemiler, bundan hsl olan eylere dnp bakmamlardr. (mm- Rabbn)

Allah telnn ak ile dolmu, evliynn byklerinden olan, Mevln Celleddn-i Rm, ney ve baka hibir alg almad. Msik dinlemedi ve raks etmedi. (Abdlhakm Arvs) RAMAZAN: Hicr aylarn dokuzuncusu, aylarn sonuncusu ve farz olan orucun tutulduu ay. Ramazan yanmak demektir, nk bu ayda oru tutan ve tvbe edenlerin gnahlar yanar, yok olur. Ramazan ay gelince, Cennet kaplar alr. Cehennem kaplar kapanr ve eytanlar balanr. (Hads-i erf-Buhr) Kim Ramazn- erf ve Kurban bayram gecelerini ihy ederse; kalblerin ld gn, onun kalbi lmez. (Hads-i erf-Kitb- Metcer-r-Rbih) Kim Ramazn- erfin bandan sonuna kadar cematle namaz klarsa, Kadir gecesinden nasbini alm olur. (Hads-i erf-Mifth-ul-Cenne) Ramazan ok hayrl ve mbrek bir aydr. Gndz tutulan oruca, gece klnan namaza, bu ayda verilen sadakaya, Allah tel kat kat sevb verir. (Hazret-i mer) Ramazan aynn ilk gecesinden son gecesine kadar gklerin kaplar alr. Yni bereket ve dularn kabl kaplar ak kalr.Ramazan gecelerinde namaz klanlara Allah tel her bir secdesine bin be yz hasent, lutf ve ihsn buyurur. Krmz ykuttan yaplm bir cennet verilir. Birok kaps olup, kaplar altndan, krmz ykutlar ile ssldr. Allah tel insann her orucuna baka baka lutuflar ihsn eder. Orulu olduu gnn gneinin douundan batna kadar yetmi bin melek o oruluya istifr eder. Gecesinde ve gndzndeki secdelerine, Cennet balarnda dnyda tasavvur edemedii aalar dikilir ve glgeliklerinde binlerce insan glgelenir. (Muhyiddn-i Arab) Ramazn- erfte yaplan nfile namaz, zikir, sadaka ve btn nfile ibdetlere verilen sevb, baka aylarda yaplan yetmi farz gibidir. Bu ayda, bir oruluya iftr verenin gnhlar affolur. Cehennem'den zd olur. O orulunun sevb kadar, ayrca buna da sevb verilir. Bu ayda ibdet ve iyi i yapabilenlere btn sene bu ileri yapmak nasb olur. Bu aya saygszlk edenin btn senesi, gnh ilemekle geer. Bu ay frsat bilmelidir. Elden geldii kadar ibdet etmelidir. Allah telnn rz olduu ileri yapmaldr. (mm- Rabbn) Ramazan Hilli (Bkz. R'yet) RSH LM: Kur'n- kermin ve hads-i erflerin derin ve ince mnlarn, iretlerini anlayan byk din limi. (Bkz. Ulem-i Rsihn) Rsih limlerin drt hasleti vardr: 1)Allah teldan korkmak, 2)nsanlara kar mtevz (alak gnll) olmak, 3)Dnyya dkn olmamak, 4)Nefsi ile mcdele etmek. (mm- Mlik) Rsih limler, peygamberlerin vrisleri olduklar mjdelenmi olan, Reslullah'a (sallallah aleyhi ve sellem) tam uyan, kendilerine nice gizli ve ince bilgiler ihsn olunan ve gizli ve ak ilimlere kavuan limlerdir. sr sresinin seksen beinci yetinde melen; "Sizlere, ilimden pek az verildi" buyruldu. Burada bildirilen ilim ile ereflenen rsih limler perde arkasn seyretmektedirler. (mm- Rabbn) Rsih ilimli limlere Allah telnn vstasz olarak ihsn ettii ilme (vehb) veya (kalb ilmi)denir. Hads-i erfte; "lmi ile amel edene, Allah tel bilmediklerini bildirir" buyruldu. (Muhammed Hdim) RAF (Er-Raf):

1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarna kar merhmeti ok olan ve yaptklar iyilikleri zy etmeyen. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Muhcirlerden (Mekke'den g eden) ve Ensrdan (Medneli mslmanlardan) sonra, kymete kadar gelen m'minler; "Y Rabb! Bizi affet ve bizden nce gelen din kardelerimizi affet. Kalblerimizde, mn edenlere kar hibir kin brakma! Rabbimiz! phesiz ki sen Raf'sun, Rahm'sin" derler. (Har sresi: 10) Kzgnlk nnda kim on def er-Raf ism-i erfini syler ve Peygamber efendimize salevt- erfe okursa fkesi geer, skinleir. (Ysuf Nebhn) 2. "mmetine kar ok merhmet eden, acyan" mnsna Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin isimlerinden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skntya uramanz, O'na ok ar ve g gelir. Size (mnnza ve hlinizin salhna, iyi olmasna) ok dkndr. M'minlere kar raf ve rahmdir. (Tevbe sresi: 128) RAVDA- MUKADDESE: Mukaddes bahe. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Medne-i mnevveredeki mescidinin iinde kabr-i erfi ile mescidin o zamanki minberinin arasnda kalan mbrek mekn, yer. (Bkz. Ravda-i Mutahhera) RAVDA- MUTAHHERA: Temiz bahe. Medne-i mnevveredeki Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) mescidinin iinde bulunan ve Peygamber efendimizin kabr-i erfi ile mescidin o zamanki minberi arasnda kalan 26 m. uzunluundaki mbrek yer. Ravda-i mukaddese, Ravda-i mbreke de denir. Bu fakire gre yeryznn en kymetli yeri, Kbe-i muazzama ve bunun etrfndaki Mescid-i Harm denilen cmidir. Bundan sonra Medne'deki Ravda-i mutahheradr. nc olarak Mekke-i mkerreme ehridir. Grlyor ki, Ravda-i mutahhera Mekke'den daha stndr demek dorudur. (mm- Rabbn) Hacca giden mslmanlar Mekke'de hac vazfesini yerine getirdikten sonra Medne'ye gelirler. Mescide girmeden nce gusl abdesti alnr. Peygamber efendimizin kabr-i erfini ziyrete niyet edilir. Salevt- erfe ve du okuyarak Mescid-i nebye gelinir ve minber yanndaki Ravda-i mutahherada iki rek'at tahiyyet-l-mescd namaz, iki rek'at da kr namaz klnr. Dudan sonra Kabr-i erf ziyret edilir. (Abdullah Msul) RAVDA- MBREKE: Mbrek, bereketli bahe. Medne-i mnevverede, Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem kabr-i erfi ile mescidin o zamanki minberi arasnda kalan mbrek mekan, yer. (Bkz. Ravda-i Mutahhera) RV: Rivyet eden, nakleden; duyduu veya grd bir sz, bir ii, bir olay bakasna haber veren; Reslullah efendimizin hads-i erflerini, metin (hads-i erfin kendisini) ve senedi (nakledenleri) ile birlikte nakleden hads limi. Hads rvlerinden Eb Hreyre radyallah anhn bildirdii bir hads-i erfte yle buyruldu: "Kadn drt ey iin nikh edilir:Mal, soyu, gzellii ve dni. Sen, dindr kadn se; mes'd olursun." Bir baka hads-i erfte; "Abdestli olan vcd zsna Cehennem

atei dokunmaz" buyruldu. Rvlerin nde gelenlerinden hazret-i ie vlidemize, Reslullah efendimiz yle buyurdu: "Ey ie, yumuak ol! Zr Allah tel, bir ev halkna iyilik murd ederse, onlara rfk (yumuaklk) kapsn gsterir." Mksirn denilen binden fazla hads nakletmi olan rvlerden Enes bin Mlik, u hads-i erfi bildiriyor: "Kendisinde u sfat bulunan, mnn tadn duyar: Allah tel ve Resln bakalarndan daha ok sevmek. Sevdiini Allah iin sevmek. Kfrden (mnsz olmaktan) kurtulup hidyete (doru yola) kavutuktan sonra, atee atlmay ne kadar istemezse, kfre dnmeyi de o derece kerih (irkin) ve kt grmek." RYE: Bayrak, sancak. (Bkz. Liv) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, yirmi yedi kerre muhrebe yapt. Bunlardan dokuzunda er olarak hcm etti. Dierlerinde bakumandanlk mevkiinde bulundu. Ryesi siyh idi. Livs (sanca) daha kk olup, beyaz idi. (mm- Kastaln) RZI: Memnn, hond olan. (Bkz. Rz) Kendisinden kocas rz olduu hlde len her mslman kadn Cennet'e girer. (Hads-i erf-Zevcir) Namazlarn vakitleri gelince hemen klanlardan Allah tel rz olur. Vakitlerinin sonlarnda klanlar da affeder. (Hads-i erf-Ei'at-l-Leme't) veys-i Karn'nin yksek mertebelere kavumas, annesini rz etmesi bereketiyle idi. Reslullah efendimiz yle buyurdu: "veys-i Karn'nin btn o kermet ve ihsna kavumas; annesine iyilik etmesiyledir" (Merik-ul-Envr) RZIK: Rzk veren. Yiyecek, iecek gibi kendisi ile faydalanlan eyi veren. Hakkatte hlk (yaratc) ve rzk Allah teldr. nsana, hlk veya rzk demek ilhddr (zndklk, dinsizliktir). nsann asl sfat, cizlik ve ihtiytr. Allah telnn sfat- ztiyyesi (ztna it olan sfat), kudret (her eye gcnn yetmesi) ve gndr (bakasna muht olmamasdr). nsanlara, yaratt ve yaratc dememeli; Allah telya mahss olan Hlk ismini, kimse iin kullanmamal ve ad takmamaldr. (smil Hakk Bursev) Allah tel yle bir Rzktr ki, kullarnn gnhlarndan dolay onlarn rzklarn kesmiyor. (S. Abdlhakm Arvs) REB'UL-EVVEL: Hicr-Kamer senenin nc ay, Peygamberimizin doduu ay. Resl-i ekrem sallallah aleyhi ve sellem, mldn be yz yetmi birinci yl Nisan aynn yirmisine rastlayan, Reb'ul-evvel aynn on ikinci Pazartesi gecesi, sabaha kar Mekke-i mkerreme ehrinde dnyya gelmitir. Dnynn her tarafndaki mslmanlar, her sene, bu geceyi, mevlid kandili olarak kutlamaktadr. Her yerde mevlid kasdeleri okunarak Reslullah efendimiz hatrlanmaktadr. Peygamberimiz, nbvvetten sonra, her yl, bu geceye ehemmiyet verirdi. Her peygamberin mmeti, kendi peygamberinin doum gnn bayram yapmt. Bugn de, mslmanlarn bayramdr. Ne'e ve sevin gndr. (mm- Kastaln) REC: mid etmek, Allah telnn rahmetini ummak. (Bkz. Havf ve Rec)

Peygamber efendimiz, lm deinde yatan bir hastann ziyretine giderek, ona, kendisini nasl hissettiini sorar. Adam; "Gnhmdan korkuyor, fakat Allah telnn rahmetinden de mdimi kesmiyorum" deyince; Reslullah efendimiz; "M'minin kalbinde havf (korku) ile rec topland mddete, Allah tel o kuluna mit verir ve onu korktuundan emn klar" buyurmutur. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn-Tenbh-l-Gfiln) RECEB AYI: Hicr aylarn yedincisi ve mbrek aylarn birincisi. Receb, Allah telnn aydr. Receb ayna ikrm edene, sayg gsterene, Allah tel dnyda ve hirette ikrm eder. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) Receb'in ilk Cum gecesini ihy edene (sayg gsterene), Allah tel kabir azb yapmaz. Dularn kabl eder. Yalnz, yedi kimseyi affetmez ve dularn kabl etmez. Fiz alan veya veren, mslmanlar aa gren, anasna-babasna eziyet eden, kar gelen ocuk; mslman olan ve erate dne uyan kocasn dinlemeyen kadn, ark ve algcl san'at edinenler, livta ve zin edenler, be vakit namaz klmayanlar. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) Receb-i erfin bir gn evvelinden, bir gn ortasndan ve bir gn de sonundan oru tutana Receb-i erfin hepsini tutmu gibi, Hak tel hazretleri ltf ve ihsnda bulunur. (Hads-i erf-Mifth-ul-Cenne) Receb aynn her gecesi kymetlidir. Receb ay dem aleyhisselmdan beri kymetli idi. Her mmet, bu aya sayg gsterirdi. (Kutbddn znik) RECM: Talama; muhsan (evli) olup, zin eden kadn ve erkei talayarak ldrme. Recm olunacak mslman erkek ve kadnn, zin suunun, drt hid ile isbt edilmi olmas veya kendileri tarafndan drt kerre tirf (kabl) edilmesi lzmdr. (bn-i bidn) Osmanllarda, alt yz sene iinde, bir kerre zin hidlii yaplmam, bu sebeb ile hi kimse, recm edilerek ldrlmemitir. (S. Abdlhakm Arvs) REDDYE: Feriz yni slm mrs hukkunda, Eshb- feriz ad verilen Kur'n- kermde hisseleri bildirilen mrslar hisselerini aldktan sonra terike (lenin brakt mal) artm ise ve kalan alacak kimse yoksa, artan terikenin yine ayn miraslar arasnda paylar orannda taksim edilmesi. Bu sretle hisse alanlara Eshb- red denilir. Zevc (koca) ve zevce (hanm) dndaki Eshb- feriz (belli pay shipleri) reddiye yoluyla mrs olur. Zevc ve zevceye red olunmayanlar denir. (M. Mevkft) REF': Yukar kaldrma, ykseltme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Kitabda drs'i de (aleyhisselm) an. nk o, ok sdk bir peygamberdi. Biz onu yksek bir mekna (gklere veya Cennet'e) ref' ettik. (Meryem sresi: 56, 57) Dorusu Allah onu (s aleyhisselm) ref' edip himyesine almtr. Allah Azz'dir. Hkmnde hikmet shibidir. (Nis sresi: 158) Biz, dilediimizi derecelerle ref' ederiz ve her ilim shibinin stnde bir lim vardr. (Ysuf sresi:76) (Ey Reslm! Biz) Senin nn (ismini ezn ve ikmetlerde okunmakla) ref' etmedik

(ykseltmedik) mi? (nirh sresi: 4) RE'FET: Acma, merhamet. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Sonra (Nh ve brhim aleyhimesselmn) arkalarndan peygamberlerimizi ardarda gnderdik. Arkalarndan da Meryem olu s'y (aleyhisselm) gnderdik ve ona ncl'i verdik. Kendisine tbi olanlarn (bal kalanlarn) kalblerine de re'fet ihsn ettik. (Hadd sresi: 27) Acmak ve efkat duygusunu kalbine yerletirmi olan re'fet shibleri, himmetlerini zayf ve ciz bir hayvana varncaya kadar uzatrlar. Re'fet shibi olmak, Allah telnn ltuf ve merhmetinin eseridir. (Ahmed Rfat Efendi) REFK: 1. Dost ve arkada. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kim Allah telya ve Resl'e itat ederse, ite onlar Allah'n kendilerine ltuflarda, ihsnlarda bulunduu peygamberler, sddkler, ehdler ve slih kiilerle berberdir. Bunlar ne gzel refiktirler. (Nis sresi: 69) Her peygamberin bir refki vardr. Benim Cennet'teki refkim Osman'dr. (Hads-i erf-Savik-ul-Muhrika) nce refk sonra yol. (h- Nakibend) Y Rab! Kabrimi Ravda-i Cennet et, Yalnz brakma, refkim rahmet et. (M. Sddk Gm) 2. Yumuak huylu, rfk shibi. (Bkz. Rfk) Allah tel refktir, yumuakl sever. Sertlik edenlere vermedii eyleri ve baka hibir eye vermediini yumuak davranana ihsn eder. (Hads-i erf-Mslim) Refk-i A'l: 1. Allah tel. lm hastalnda Resl-i ekrem, dnyda kalmakla, hirete kavumak husslarnda serbest brakld vakit; "Allah'm, senden Refk-i a'l'y isterim" buyurmutur. (Sahh-i Buhr, Sahh-i Mslim) 2. Peygamberlerin, evliynn, ehidlerin ve slih (iyi) kimselerin rhlarnn bulunduu yer. Rhun, bedendeki hlinden baka hlleri vardr. M'min ldkten sonra, rhu, Refk-i a'lda bulunur. Bedene ilgisi de vardr. Bir kimse, mezrdaki bedene selm verse, Refk-i a'lda bulunan rhu bu kimseye selm verir. (Dvd bin Sleymn Badd) mm- Rabbn hazretleri, dilediklerine kavuup, Allah telnn ihsn ettii derecelere varp, cenb- Hakk'n takdri yerini bulunca, Azril aleyhisselmn dvetini kabl edip, hicr bin otuz drt senesi, Safer aynn yirmi dokuzuncu Sal gn Refk-i a'l'ya kavutu. Sihrind (Serhend) kabristanna defn edildi. (Bedreddn Serhend) Allah'tan korkan takv shipleri iin, bakalarnn ortak olmyaca stn makamlar vardr. Onlar, Refk-i a'l'da yer alrlar. nk onlar limlerdir. limler ise, Peygamberlerin vrisleri olmalar bakmndan peygamberlerle berberdir. Refk-i a'l'da bulunmak,

peygamberler ve onlara katlanlara mahsstur. (mm- Gazl) REFREF: nce, yumuak kuma, bir eit dek; Peygamber efendimizin mrc esnsnda (bilinmeyen yerlere gtrld, Cennet'i ve Cehennem'i grd gece) bindikleri Cennet yaygs. Reslullah efendimiz, mrc gecesinde, Cebril aleyhisselm ile Burak adndaki beyaz hayvana bindi. Altnc gkteki Sidret-l-mnteh aacnn yanna geldiler. Cebril aleyhisselm Sidre'de kald ve; "Kl kadar ilerlersem, yanar yok olurum" dedi. Reslullah efendimiz, Cennet'i, Cehennem'i ve saysz eyleri grd. Sonra Refref zerine oturdu. Bir anda ok ykseklere kt. Hicb denilen yetmi bin perdeden geti. Her hicb aras ok uzak idi. Her perdede vazfeli melekler vard. Refref, Peygamber efendimizi birer birer o perdelerden geirdi. (Haleb) Syleirken Cebril ile kelm Geldi Refref nne verdi selm. (Sleymn elebi) REGB GECES: Mbrek gecelerden. Receb aynn ilk Cum gecesi. Regib, ragbetin ouludur. Ragbet; ihsn, ikrm demektir. Allah tel, Regib gecesinde m'min kullarna, ragbetler yapar. Regib gecesinde yaplan du red olmaz ve namaz, oru, sadaka gibi ibdetlere kat kat sevb verilir. O geceye hrmet edenleri affeyler. (Seyyid Abdlhakm) Trkiye'de ve birok slm memleketlerinde bir asrdan beri Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem mbrek babas Abdullah'n evlendii geceye, Regib kandili ismi veriyorlar. Regib gecesine byle mn vermek doru deildir. Byle mn vermek, Reslullah'n (sallallah aleyhi ve sellem) dokuz aydan nce dnyy terif etmi olduunu yni doduunu bildirmek olur ki, bu da noksanlk ve kusurdur. Her bakmdan her insann stnde ve her bakmdan kusursuz olduu gibi, mine vlidemizi nrlandrd zaman da noksan ve kusurlu deildi. Bu zamnn noksan olmas tp ilminde ayb ve kusur saylmaktadr. (Seyyid Abdlhakm) REGB NEMAZI: Receb aynn ilk Cum gecesi olan Regib gecesinde klnan nfile namaz. Regib, Bert ve Kadir gecesi namazn cematle (toplu olarak) klmak mekrhtur. Peygamber efendimiz byle yapmamtr ve yapn diye emir buyurmamtr. (mm- Rabbn) REHBER: Yol gsteren, klavuz; bir kimseye veya bir toplulua iyi ile kty grmesinde ve doru yolu bulmasnda yardmc olan, insan Allah telnn rzsna kavuturmaya alan, ilim ve ahlk sunan zt. (Bkz. Mrd) Allah telnn sevgili Peygamberi Muhammed aleyhisselm; insanlarn rehberi, her bakmdan en gzeli, en iyisi ve en stndr. (mm- Rabbn) Allah tely tanmaya almak, bunun iin, slm ahlkn bilen ve cenb- Hakk'a kavuturma yolunu gsteren bir rehber aramak ve ona uymak, slmiyet'in emirlerindendir. (mm- Gazl) nsanlara rehberlik eden kimsede u hasletler bulunmazsa, o rehberlik yapamaz. Kusurlar

rtc ve balayc olmas, efkatli ve yumuak olmas, doru szl ve iyilik yapc olmas, iyilii emredip ktlkten men edici olmas, misfirperver ve geceleri insanlar uyurken ibdet edici olmas, lim ve cesr olmas. (Abdlkdir-i Geyln) Trihi inceleyecek olursak, insanlarn, nlerinde Allah telnn gnderdii bir rehber olmadan kendi balarna gittiklerinde, hep yanl yollara saptklarn grrz. nsan, kendisini yaratan byk kudret shibinin var olduunu, akl syesinde anlad. Fakat, ona giden yolu bulamad. Peygamberleri iitmiyenler, hlk (yaratan) evvel etraflarnda arad. Kendilerine en byk fidesi olan gnei, yaratc sandlar ve ona tapmaa baladlar. Ksacas, insan bir, ezel ve ebed olan Allah tely kendi bana bir trl tanyamad. nk rehbersiz, karanlkta doru yol bulunamaz. Peygamberler en byk rehberlerdir. slm dnini tebli eden, en son ve en stn peygamber, Muhammed aleyhisselmdr. O'na verilen kitb, Kur'n- kermdir. O'nun doru yolu gsterici mbrek szlerine, hads-i erf denir. Bir insan, bir rehber olmadan Kur'n- kermin ve hads-i erflerin mnsn anlayamaz. Bunun iin, yetimi ve yetitirebilen Mrid-i kmil denilen byk din limlerine ihtiya vardr. Bunlarn en stnleri de drt mezheb immlardr. Bunlar; mm- a'zam Eb Hanfe, mm- fi, mm- Mlik ve mm- Ahmed bin Hanbel'dir "rahmetullahi aleyhim ecman". Bu drt imm, slm dninin drt temel direkleridir. Kur'n- kermin ve hads-i erflerin mnlarn doru olarak renmek iin, bunlardan birinin kitblarn okumak lzmdr. Bunlarn herbirinin kitblarn aklayan binlerce lim gelmitir. Bu aklamalar okuyan, slm dnini doru olarak renir. Bu kitblarn hepsindeki mn bilgileri ayndr. Bu doru mna "Ehl-i Snnet" tikd (inanc) denir. (M. Sddk Gm) REHN (Rehin): Bir sebebden dolay bir eyi habsetmek, alkoymak; denecek mal karlnda bir mal, alacaklda veya baka emin bir kimse elinde emnet brakmak. potek etmek. Rehn ancak mal borcu iin verilir ve zor ile alnmaz. Rehn akd ile yni cb ve kabl (szleme) ile yaplr. (bn-i bidn) Rehin braklan maln, satlmaya elverili olmas arttr. Arlkla ve hacim ile llen her ey; altn, gm ey, para rehn olarak verilebilir. (bn-i bidn) Rehin edilen eyin sat, rehn shibinin izni olmadan btldr, geersizdir. Teslmi ciz deildir. (mm- Gazl) Rehn, bor deninceye kadar habs olunur. nce bor denir; sonra rehn geri verilir. (bn-i bidn) Alacakl; rehnin, borlunun mlknden kmasna sebeb olamaz, satamaz, kiraya veremez. Rehni, ancak borlunun izni ile kullanabilir. (Ali Haydar Efendi) Borlu, rehndeki maln, alacaklnn izni olmadan satamaz. Satmak iin isteyemez. (bn-i bidn) REK'AT: Namazn blmlerinden her biri; bir namazda kym, rk ve iki secdenin toplam. Bir kimse krk gn (cematle klnan) namazn birinci rek'atini karmazsa, ona iki bert (kurtulu veskas, senedi) yazlr: Cehennem'den kurtulma bert ve nifktan (mnfklktan) kurtulma bert. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Az misvklanm olarak klnan iki rek'at namaz, misvaklanmadan klnan yetmi rek'at namazdan daha stndr. (Hads-i erf-Tabern, Beyhek) kil (akll) ve bli (ergenlik ana gelmi) olan her mslmann her gn be vakit namaz klmas farzdr. Bu be vakit namaz krk rek'at eder. Bunlardan on yedi rek'ati farzdr.

 rek'ati vcibdir. Yirmi rek'ati snnettir. (bn-i bidn) Birinci rek'at, namaza durunca; dier rek'atler ayaa kalknca balar ve tekrar ayaa kalkncaya kadar devm eder. Son rek'at ise, selm verinceye kadar devm eder. (bn-i bidn) ki rek'atten az namaz olmaz. Akamn farz ile vitirden baka, her namaz ift rek'atlidir. (Tahtv) Her bir rek'atte namazn farzlar, vcibleri, snnetleri, mfsidleri ve mekrhlar vardr. (Bkz. lgili maddeler) (Abdullah- Msul) Namazda rka yetiemeyen, o rek'ati immla klm olmaz. mm rkda iken gelen, niyyet eder ve ayakta tekbr getirip namaza girer. (Haleb brhim) REML (Remel): Hac ibdeti yerine getirilirken, tavfn (Kbe'nin etrfnda dnmenin) ilk nde, erkeklerin ksa admlarla, omuzlar silkerek, alml yrmeleri. Reml, haccn snnetlerindendir. Reslullah efendimiz, Mekke'yi feth edip Kbe'yi tavf esnsnda, Eshb (arkadalar) ile birlikte reml yaparak tavf ettiler. Bu ekilde yapmalarnn sebebi; kardan onlar seyreden ve mslmanlarn zayf dtkleri kanatinde olan Mekkeli mriklere, m'minlerin gl ve azimli olduklarn gstermek iindi. te bu snnet, o hdisenin htrsdr. (bn-i Hmm) Kbe'nin etrfnda yedi def tavf eden (dnen) bir kimse, ilk nde reml yapar. Dier drt tnesini de normal yryle yapar. Reml yapmaktan maksad; mriklerin gzn yldrmak ve ecat (kahramanlk) gstermektir. Reml'de efdl olan, Kbe'nin yaknnda olmasdr. Kalabalk sebebiyle bu mmkn olmuyorsa, uzaktan yapmaldr. D taraftan kere reml yapar, sonra da yaklaarak mmkn olduu kadar kimseye eziyet etmeden drt kere daha dner. Her dnte, hacer-l-esved'i istilm (selmlama) daha iyidir. (bn-i Hmm) REMY- CMR: Hac ibdeti esnsnda Kurban bayramnn birinci, ikinci, nc ve drdnc gnlerinde Min'da bulunan ve Cemre ad verilen ta ynlarna nohut byklndeki talar atmak. Buna eytan talama da denilmektedir. Remy-i cimr haccn vciblerindendir. Kurban Bayram gnlerinde Min'da birbirlerinden birer ok atm uzakta bulunan Cemre-i l (birinci cemre), Cemre-i vust (orta cemre) ve Cemre-i Akabe (Akabe cemresi) ad verilen ta ynlarna, gn her birine yedier ta atlr. Bu talar atlrken Allah ekber denir. (Mehmed Zihni Efendi) Remy-i cimr, Kurban bayramnn drt gnnde de yaplr. Birinci gn sabah, Cemre-i Akabe denilen yerde sa elin ba ve ehdet parmaklaryla cemre yerini gsteren duvarn dibine nohut kadar yedi ta atlr. Bayramn ikinci gn le namaznda Min'da okunan hutbeden sonra cemreye yedier ta atlr. Remy-i cimra mescid-i Hf'e yakn olandan balanr. nc gn de byle yedier ta atlr ki, hepsi krk dokuz ta olur. Drdnc gn de Min'da kalp fecrden (tan yerinin aarmasndan) gnein batna kadar diledii zamanda yirmi bir ta daha atmak mstehbdr. Remy-i cimr esnsnda, birinci ve ikinci cemrelere (ta atma yerlerine) ta attktan sonra kollar omuz hizsnda kaldrlarak ve el ayalar semya veya kbleye evrilerek du edilir. Atlacak yetmi ta Mzdelife'de toplanr. Remy-i cimr hayvan stnde yapmak da cizdir. (Mevkft) RESL: 1. Yaratl, huyu, ilmi, akl ve her bakmdan zamnnda bulunan btn insanlardan stn olan ve yeni bir din ile gnderilen peygamber.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Resl size ne verdiyse onu aln, size ne yasakladysa ondan da saknn. Allah teldan korkun. nk Allah'n azb etindir. (Har sresi: 7) Allah tel dem aleyhisselmdan beri her bin senede bir resl vstasyla insanlara bir din gndermitir. Son resl Muhammed aleyhisselmdr. O'ndan baka peygamber gelmeyecektir. O btn insanlara peygamber olarak gnderilmitir. (Abdlhakm bin Mustaf) Allah telnn, reslleri vstasyla bildirdii emirlerin, bilgilerin herhangi birine inanmamak ve phe etmek kfrdr. nk resle inanmamak veya timd etmemek, resle yalanc demek olur. Yalanclk kusurdur. Kusurlu olan peygamber olamaz. (Seyyid Abdlhakm Efendi) Cenb- Hak, btn insanlara, saylamayacak kadar ok nmet, iyilik vermitir. Bunlarn en by ve en kymetlisi olarak da, resller ve nebler (aleyhissalevt vetteslmt) gndererek ebed sedetin yolunu gstermitir. (Hdim) 2. Eli, haberci. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Onlara o ehir (Antakya) halkn misl getir. Hani oraya (s aleyhisselmn) resller gelmiti. Biz o zaman kendilerine iki eli gndermitik de onlar tekzb etmilerdi, yalanlamlard. Biz de bir nc ile bunlar takviye etmitik de "Hakkat, biz size gnderilmi elileriz" demilerdi. (Ysn sresi: 13,14) Resl-i Ekrem: Peygamberlerin en stn, en kymetlisi olan Muhammed aleyhisselm. Resl-i ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) btn lemlere rahmet, canl ve cansz her mahlka peygamber olarak gnderilmitir. (Abdlhak- Dehlev) Resl-i ekremin mbrek gzleri uyur, kalb-i erfi uyumazd. A yatp tok kalkard. Asl esnemezdi. Mbrek vcdu nrn olup, glgesi yere dmezdi. Elbisesine sinek konmaz, sivri sinek ve dier bcek mbrek kann imezdi. (mm- Ahmed Kastaln) Resl-i ekremin gzel huylar pekoktur. Her mslmann bunlar renmesi ve bunlar gibi ahlklanmas lzmdr. Bylece, dnyda ve hirette felketlerden, skntlardan kurtulmak ve O iki cihn efendisinin sallallah aleyhi ve sellem efatine kavumak nasb olur. (mm- Kastaln) Resl-i ekrem nzik idi. Cmerd idi. Fakat isrf etmez, faydasz yere bir ey vermezdi. Herkese acrd. Mbrek ba hep ne eik idi. Kimseden bir ey beklemezdi. Sedet, huzur isteyen O'nun gibi olmaldr. (mm- Kastaln) Resl-i ekrem, kahkaha ile glmedii gibi, yksek sesle de alamazd; amma mbrek gzlerinden ya akar, mbrek gsnn sesi iitilirdi. mmetinin gnahlarn dnp alard ve Allah telnn korkusundan ve Kur'n- kermi iitince ve bzan da namaz klarken alard. (Abdlhak- Dehlev, Kastaln) Resl-s-Sakaleyn: nsanlara ve cinne peygamber olarak gnderilen Muhammed aleyhisselm. Rivyet olunur ki, Mekke'de bir aa, Resl-s-sakaleyn'in nne gelip; "Y Reslallah! Cinnlerden bir cemat sizinle grmeye gelmiler. Hsn denilen yerde bekliyorlar" dedi. Peygamber efendimiz buyurdu ki: "Ben bu gece cinnler ile mlkt etmee ve onlara dn-i slm' ve Kur'n- kermi retmeye emr olundum. Benimle gelecek kim vardr?" Eshb- kirm sustular. bn-i Mes'd (r.anh); "Y Reslallah! zin buyurursanz ben gelebilirim" dedi.

Kalkp o yere gittiler. Reslullah efendimiz mbrek parmayla bir dire izdi ve bn-i Mes'd'a; "Bu dire iine otur, sakn dar kma. Yoksa beni gremezsin" buyurdu. Sonra namaza durdu. Th sresini okumaya balad. Daha sonra cinnler gelip Reslullah'a uydular. Hepsi on iki bin cinn idi. Namazdan sonra onlar slm'a dvet eyledi. Hepsi kabl ettiler. (Molla Miskn) Resl-s-sakaleyn Muhammed aleyhisselma tbi olmak demek; O'nun gittii yolda yrmektir. O'nun yolu, Kur'n- kermin gsterdii yoldur. Bu yola, dn-i slm denir. O'na uymak iin, nce mn etmek, sonra mslmanl iyice renmek, farzlar yapmak, haramlardan kanmak, daha sonra snnetleri yapp mekruhlardan kanmak lzmdr. Bunlardan sonra, mbahlarda (yaplmas emir olunmayan ve yasak da edilmeyen eylerde) da O'na uymaya almaldr. (Ahmed Frk) RESLLER: Yemen'de 1231 (H. 629)-1454 (H. 858) yllar arasnda hkm srm olan bozuk inanl bir hnedn, ile. Abbs halfeleri, Muhammed bin Hrn isminde bir kimseye elilik grevi verdiler. Muhammed bin Hrn, Msr ve am taraflarna eli olarak gidip geldii iin ona Resl, onun neslinden gelenlere de Resller ad verildi. Resl ad verilen Muhammed bin Hrn Badd'da kan bir isyn zerine ilesiyle birlikte Msr'a gitti. Msr'a hkim olan Selhaddn-i Eyyb bu kimseye iyiliklerde bulundu. Daha sonra Resl'n olu Ali bin Resl' olu ile birlikte Yemen'e gnderdi ve vli tyin etti. Babalarnn lakab sebebiyle Resller denilen bu ile zamanla Yemen'de iktidr tammen ele geirdiler. Yemen'i Abbs halfesinin vekli olarak idre ettiklerini iddi ettiler. Memlekette kan karklk ve isynlar sebebiyle 1454 (H. 858) senesinde Resller devleti ykld. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Eshb- kirm (Peygamberimizin arkadalar) ve Tbin-i zm (Eshb gren bykler) zamanlarnda paralar zerine mbrek kelimeler yazlmad. nk para, al-veri vstas olduundan muhterem (saygya deer) deildir, hakrdir. zerlerine resim koymak ciz olur. Ehl-i snnet olmayan hkmetler mesel Ftmler, Resller gibi mtezile mezhebinde olup mslman ismini tayan fakat slmiyet'e uymayan hkmdrlar para zerine yet-i kerme ve hads-i erf yazmlardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) RESLULLAH: Allah telnn peygamberi Muhammed aleyhisselm. Reslullah efendimiz buyurdu ki: mmetimin iki kt huya yakalanmalarndan ok korkuyorum. Bunlar; nefse uymak ve lm unutup, dny arkasnda komaktr. (Hads-i erf-Berka) Namaz, insan kt ve irkin iler yapmaktan korur. (Hads-i erf-Berka) lm ok hatrlaynz. Onu hatrlamak, insan gnh ilemekten korur ve hirette zararl olan eylerden saknmaya sebeb olur. (Hads-i erf-Berka) Ceddinin torunusun o kan damarndadr, stersen neler olur, ruhlar yanndadr, Reslullah'n ak kalbinde kanndadr, O senden yz evirmez, ara hakk yr. (M. Sddk bin Gm) RED (Er-Red): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Mahlkta (yarattklarna)

doru yolu gsterip, dilediini bu yolda bulunduran. Er-Red ism-i erfini syleyenin yapt ameller kabl olur. (Ysuf Nebhn) 2.Rd shibi yni, dn vazfelerini yerine getiren ve maln tasarruf edebilen, kl bli olan, akln ve maln yerinde kullanan. ocuk bli olunca, maln kullanmaya hak kazanr. Fakat red olduu grlmezse, yirmi be yana kadar mal kendine verilmez. (bn-i bidn) REVFID: Rfizler. Hazret-i Ali'yi sevmekte taknlk ederek dier Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalarn) ktleyenler. Doru yoldan sapanlar. (Bkz. Rfzler) REVTB SNNETLER: Peygamber efendimizin be vakit namazn farzndan nce veya sonra devaml kld mekked snnetler. Revtib snnetler, snnet-i hd olup, bunlar slm dninin irdr (almetidir). Bu mmete mahsusturlar. (Abdlgan Nabls) Revtib snnetler nfile niyeti ile veya yalnz namaza niyet etmekle sahh olur. Yni o vaktin snneti olur. Ayrca snnet diye niyet etmeye lzum yoktur. (bn-i Nceym) Revtib snneti zr ile terk edenler af olur. zrsz terk edenler azarlanr, inkr edenler mnsz olur. (bn-i bidn) RE'Y: Mctehid slm limlerinin, aka bildirilmeyen bir mes'ele hakknda dn delillerden yni Kur'n- kerm, hads-i erf ve icm-i mmetten kardklar hkm, kys. Eshb- kirm (Reslullah efendimizin yakn arkadalar), nlerine kan bir iin nasl yaplacan snnet-i seniyyede bulamazlarsa, re'y ve kys ederek o ii yaparlard. (Mevlev Osman Efendi) Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem, uzak memleketlere gnderdii Eshb- kirma, karlaacaklar mes'elelerde, Kur'n- kermin hkm ile hareket etmelerini, aradklarn Kur'n- kermde aka bulamazlarsa, hads-i erflerde aramalarn, burada da aka bulamazlar ise, kendi re'y ve ictihdlar ile amel etmelerini emir buyurdu. (Veliyyullah Dehlev) Hazret-i mer, Bedir savanda alnan esirlerin katline (ldrlmesine) hkmetmiti. Vahy (indirilen yet), hazret-i mer'in re'yine muvfk (uygun) geldi. (Ahmed Frk) Re'y Yolu: Kyas yolu. Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi bir iin hkmn buna benziyen ve aka bildirilen baka bir iin hkmne benzeterek bulma yolu. (Bkz. Ehl-i Re'y) Eshb- kirmdan (radyallah tel anhm) sonra re'y yolunda olan mctehidlerin reisi, imm, mm- a'zam Eb Hanfedir. (Serahs) REZLET: Rezillik, kt ahlk, fazletin zdd. Huy, iyi veya kt i yapmaa sebeb olur. Yhut da, iyi ve kt olmayan eye sebeb olur. Birincisine fazlet veya iyi ahlk denir. Cmertlik, ecat yni yiitlik, yumuaklk byledir. kincisine rezlet denir. Hasslik (cimrilik) ve erkekler iin korkaklk byledir. ncsne fazlet de, rezlet de denmez. San'at deniliyor. Terzilik, iftilik byledir. (Ali bin Emrullah)

Dnydaki pekok rezletler, cinyetler, kavgalar, kskanlklar, hlsa btn fenlklar, iffetsizlik yznden meydana gelmektedir. (Hayri Aytepe) REZL: Alak, tibrsz. Allah iin tevz edeni, Allah tel ykseltir. Kim de kibirlenirse, Allah tel rezl eder. (Hads-i erf-Berka) Cehennem'den kurtulmak isteyen, hell ve haramlar iyi renmeli, haramdan kanmaldr. Allah telnn yasak ettii eylerden saknmaldr. slmiyet'in huddunu amamaldr. Gaflet uykusu ne zamana kadar srecek, kulaklardan pamuk ne vakit atlacak?Ecel gelince, insan uyandracaklar, gzleri kulaklar aacaklar. Fakat, o zaman pimanlk ie yaramyacak. Rezl olmaktan baka, ele bir ey gemiyecektir. Hepimize lm yaklayor. hiretin eit eit azblar, insanlar bekliyor. nsan ld zaman, kymeti kopmu demektir. lm, uyandrmadan ve i iten gemeden nce uyanalm. slmiyet'in emirlerini ve yasaklarn renip, u birka gnlk mrmz, bunlara uygun geirelim. Kendimizi hiretin eitli azblarndan kurtaralm. (Abdlhakm Arvs) REZZK (Er-Rezzk): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her yaratt ve rzk verecei mahlkunun rzkn yaratc ve ulatrc ve o rzk ile faydalanma sebeblerini hazrlayan ve rzk gnderen Allah tel. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: phesiz rezzk olan, g ve kuvvet shibi ancak Allah teldr. (Zriyt sresi: 58) Rezzk olan Hak tel, rzklara kefil olmu, kullarn bu skntdan kurtarmtr. (mm- Rabbn) Hak tel rezzk iken bir kulunu Mukassim-i rzk (Rzklar taksim edici) tyin etmitir. Kullarnn rzkn onun sebebi ile verir. O kulun halka rzk taksim etmesiyle rezzk olmas lzm gelmez. (S. Abdlhakm Arvs) Allah tel yle bir Rezzktr ki, kullarnn rzklarn gnhlar sebebiyle kesmiyor. (mm- Rabbn) Sabah namazndan sonra er-Rezzk ism-i erfini syleyenin rzk geniler. Cum namazndan sonra yz def er-Rezzk ism-i erfi sylendiinde hastann sknts geer. (Ysuf Nebhn) RID' (Rad'): St emme anda yni iki buuk yandan kk bir ocuun bir kadnn memesinden st emmesi veya bir kadnn st bir vsta ile ocuun mdesine gitmesi. Evlenmede nesebden (soydan) haram olanlar, rd'dan da haram olur. (Hads-i erf-Nmet-i slm) Rd' sebebiyle ocuun, st anas ve st babas ile ve bunlarn analar, babalar ve kardeleri ve ocuklar ve her kuaktan torunlar ile evlenmesi ebed haramdr. (Alddn-i Haskef) Rd'n hkm, stn az ile de ou ile de meydana gelir. Bu hkm, st emme a olan otuz ay yni iki buuk yl ierisinde st emildii zaman sbit olur (gerekleir). (Abdullah-i Msul) RIDVN:

1. Allah telnn rz olmas, beenmesi. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Muhammed (aleyhisselm) Allah telnn peygamberidir ve O'nunla birlikte bulunanlarn (yni Eshb- kirmn) hepsi kfirlere kar iddetlidirler. Fakat birbirlerine kar merhmetli, yumuaktrlar. Bunlar ok zaman rk'da ve secdede grrsnz. Herkese dnyda ve hirette her iyilii, stnl, Allah teldan isterler. Rdvn da isterler. ok secde ettikleri yzlerinden belli olur... (Fetih sresi: 29) Allah tel Cennet'tekilere; "Ey ehl-i Cennet!" diye hitb eder. Onlar da; "Lebbeyk (buyur) ey Rabbimiz!" derler. Allah tel da; "Kavutuunuz bu nmetlerden rz msnz?" buyurur. Cennet'tekiler; "Nasl rz olmayalm ki, sen bize mahlklarnn iinden hibirine vermediin nmetleri verdin" derler. Cenb- Hak; "Size bundan daha iyisini vereyim mi?" buyurur. Onlar da; "Ey Rabbimiz! Bundan daha iyisi ne olabilir?" diye memnniyetlerini arzederler. Bunun zerine Allah tel; "Size Rdvnm vereceim ve bundan sonra da ebed olarak size gazab etmeyeceim." buyurur. (Hads-i erf-Riyz-s-Slihn) 2. Cennet meleklerinin by, ba, reisi. Cennet her sene Ramazan aynn gelmesi ile sslenir. Ramazann ilk gecesi olunca, Ar'n altnda mesre adnda bir rzgr esip, Cennet aalarnn dallarn, budaklarn, kaplarnn halkalarn sallar. Dinleyenlerin hi duymadklar gzel sesler onlardan duyulur. Bu hlde hrler (Cennet kzlar) sslenip Cennet'in yksek yerinde durup, bizi Allah teldan istiyecek kimseler nerededir, bizi alsn" diye seslenirler. Sonra Rdvn'a; "Bu gece hangi gecedir?" derler. Rdvn; "Bu gece, Ramazan aynn ilk gecesidir. Muhammed aleyhisselmn mmetinden oru tutanlara Cennet kaplar alr" diye cevap verince, Allah tel; "Ey Rdvn! Cennet kaplarn a" buyurur. (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) RIDVNULLAH TEL ALEYHM ECMAN: Daha ok Eshb- kirmn isimleri anlnca sylenen; "Allah telnn rzs onlar zerine olsun" mnsna, du, hrmet ve sayg ifdesi. Bir kii iin rdvnullahi tel aleyh, iki kii iin rdvnullahi tel aleyhim denir. Btn dular, iyilikler, Allah telnn peygamberi ve en sevdii kulu, insanlarn her bakmdan en gzeli, en stn olan Muhammed aleyhisselma ve Ehl-i beytine (akrabsna) ve Eshbna (arkadalarna) rdvnullahi tel aleyhim ecman ve bunlar sevenlere ve izlerinde gidenlere olsun. (mm- Rabbn) RIFYYE: Evliynn byklerinden Seyyid Ahmed Rf hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Zikr-i Cehr (Allah telnn ism-i erfini sesli olarak sylemek) hazret-i Ali'den, on iki imm vstasyla gelmitir. Bunlarn sekizincisi olan mm- Ali Rz'dan Ma'rf-i Kerh alm ve Cneyd-i Badd'nin eitli halfelerinin (talebelerinin) silsilelerinde bulunan mehr mrdlerin (byk evliylarn) ad verilerek kollara ayrlmtr. Bylece Eb Bekr-i ibl yolundan Kdiriyye, ziliyye, Sa'diyye ve Rfiyye tarkati meydana gelmitir. (Abdlhak- Dehlev) Rfiyye yolunun kurucusu olan Seyyid Ahmed Rf hac dn Medne-i mnevverede Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem trbesini ziyreti esnsnda;"Uzaktk, topran pmek iin efendim. Kendim gelemez, vekil olarak rhumu gnderirdim. imdi seni ziyret nmeti oldu nasb. Ver mbrek elini dudam psn Habb" mnsna gelen bir iiri okuyunca, Peygamber efendimizin kabrinden mbrek elleri grnd. Seyyid Ahmed

Rf de saygyla elini pt. Orada bulunanlar hdiseyi grp hayretle seyrettiler. Bu kermet pek mehr olup, dilden dile gnmze kadar gelmitir. (Ysuf Nebhn) Seyyid Ahmed Rf hazretleri, Rfiyye yolunun esaslaryla ilgili olarak buyurdu ki: "Yolumuz ey zerine bin edilmitir. Bunlar; istememek, geri evirmemek ve ymamak (elde mal biriktirmemek)tr." (Hseyin Vassf) Seyyid Ahmed Rf hazretlerinin kurduu Rfiyye yolu da zamanla dier tarkatler gibi bozuldu. Dnyya dkn olanlar, dni, dnylk elde etmek iin let edenler, Rfiyye yolunda olduklarn syleyerek eyh, tarkat gibi adlar altnda ortaya ktlar. Azlarna ate koymak, azlarndan alevler karmak, bir yanana bak, i sokup teki yanandan karmak, sokak ortasnda yatarak zerinden kamyon geirtmek gibi iler yaparak kermet shibi olduunu iddi edenler grld. Yaklak son yz seneden beri Rfiyye tarkat ad altnda birok eyler uyduruldu. Seyyid Ahmed Rf'nin yolu olan hakk Rflik unutuldu. eyh ve tarkat ad altnda ortaya kan kimseler slmiyet'in emirlerine uymayan, dnimizin yasak ettii eyleri zikir ve ibdet ad altnda ileyip, birok bid'atler (sapklklar) kardlar. Bunlarn slmiyet'le ve hakk Rfiyye yoluyla ilgileri yoktur. (slm limleri Ansiklopedisi) RIFK: Yumuak huyluluk. Rfk shibi olmayan kimseden hayr gelmez! (Hads-i erf-Et-Tergb ve't-Terhb) Allah telya kavuturan yola dvet edenler, fsk (aka gnah ileyen) kimselere dahi kaba ve krc olmamaldr. Onlara rfk ile mumele edip, ihsn ve kerem gstererek gnllerini ho tutmallar ki, kendilerine ynelsinler. Ancak bu meyil gerekletikten sonra nashatte bulunsunlar. (Ali Havs Berls) RIKK: Klelik. Mrsa hak kazanmaya mni olan hller unlardr: 1)Rkk, 2) Amden katl yni ldrlmesi mer olmayan, dnen izin verilmeyen bir kimseyi bilerek ldrmek, 3)Din ayrl, 4) htilf- dr (baka devletin tebeas olmak), 5)Mrted olmak yni mslman iken dinden kmak veya dinden kmay gerektiren bir i yapmak. (Secvend) RITL: 130 dirhem-i er'lik (436.8 gram) bir arlk ls birimi. Abdestte ve guslde, lzmundan fazla su kullanmak isrf olup, haramdr. Sekiz rtl su ile snnete uygun gusledilebilir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, bir md (875 gr) su ile abdest alr, bir sa' (4200 gram) su ile guslederdi. (bn-i bidn) RIZ: Rz olma, honutluk, memnunluk. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Dny malndan, sarldnz, sakladnz her ey yannzda kalmayacaktr. Ancak Allah rzs iin yaptnz iyilikler ve ibdetler sizinle berber kalacaktr. (Nahl sresi: 96) Kim benim kazma rz gstermez, verdiim belya sabretmez ve nmetlerime kretmezse, benim yerimden ve gmden ksn. Kendine benden baka Rab arasn. (Hads-i kuds-Mektbt- Ma'smiyye) Rz shiblerine bellar, musbet deildir. Onlar bellar beenmemezlik etmezler. nk bellar veren yine Allah teldr. (Muhammed Bk-billh) Allah telnn takdrine rz gstermeyen kimse ahmaktr ve tedvisi yoktur. (Meymn

bin Mihrn) Allah telnn rzsn kazanmak iin dny nmetlerinden aza kanat eden kullarnn, amelleri az olsa da, cenb- Hak byle kullarndan hond olur. (Ali Havs Berls) Bu kadar zahmet ve meakkatlere, skntlara katlanarak aradm, annemin rzsn almakta buldum. ok basit gibi gelen anne rzsn almann btn ilerin evvelinde lzm olduunu anladm. (Byezd-i Bistm) RIZK (Rzk): Allah telnn takdir ettii madd ve mnev nmet, ksmet. Yiyecek, iecek, giyecek ve barnacak yer. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Dnydaki madd ve mnev btn rzklarn aralarnda taksim ettik. (Zhrf sresi: 32) Allah tel tarafndan rzk gnderilmeyen yeryznde bir canl yoktur. (Hd sresi: 6) Rzk hussunda endieye dmeyiniz. nsan son rzkn da yemeden lmez. Allah'tan korkunuz, iyi ameller yapnz. Hell alp, harm terk ediniz. (Hads-i erf-hy) Rzk hussunda Allah telya tevekkl eden kimsenin gzel huylar fazlalar; cmert olur ve ibdetlerinde vesvese bulunmaz. (akk-i Belh) Allah tel bir kimsenin sretini ve rzkn gzel yapar, o da, Allah iin tevz gsterirse, o, Allah telnn yakn ve hlis kullarndan olur. (Avn bin Abdullah) Rzk mukadderdir, ezelde takdir edilmi, ayrlmtr. Fazla ve noksan ihtimli yoktur. Rzkn noksan veya ziyde olmas, Hak telnn huss fadl (ihsn) iledir. Hi kimsenin bunda bir katks yoktur. (Muhammed Ma'sm Frk) Allah tel, her insann ve her hayvann rzkn ezelde takdr edip, ayrmtr. nsanlarn ve hayvanlarn ecelleri ve nefeslerinin says belli olduu gibi, her insann bedeninin ve rhunun rzklar da bellidir. Rzk hi deimez. Azalmaz ve oalmaz. Kimse kimsenin rzkn yiyemez. Kimse kendi rzkn yiyip bitirmeden lmez. Bir kimse, Allah tel emrettii iin alr, rzkn hell yoldan ararsa, ezelde belli olan rzkna kavuur. Bu rzk ona bereketli olur. Bu almalar iin sevb kazanr. Eer, rzkn Allah telnn yasak ettii yerlerde ararsa, yine ezelde ayrlm olan o belli rzka kavuur. Fakat, bu rzk ona hayrsz, bereketsiz olur. Rzkna kavumak iin kazand gnhlar da, onu felkete srkler. (Seyyid Abdlhakm) RB: Fiz; dn vermekte, rehnde (ipotekte) ve al-verite, alcdan veya vericiden (satcdan) birinin tekine karlk olarak vermesi art edilen fazla mal. (Bkz. Fiz) Allah tel yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Allah tel bey'i (al-verii) hell ve riby ise haram klmtr. (Bekara sresi: 275) Allah tel rib karan mal yok eder ve sadakalar verilen mal artrr (ona bereket verir). (Bekara sresi: 276) Aralarnda, zin ve rib yaylan bir memlekette bulunanlara, Allah telnn azb hell oldu. (Hads-i erf-Zevcir) Fiz (rib) almak ve vermek, insann son nefesinde mnsz gitmesine sebeb olabilir. (Kutbddn znik)

Al-veri yaparken ve dn verirken, ribdan ok saknmaldr. dn verilen kimseden, bir menfaat beklenmemelidir. Zr, azck alnan veya verilen ribnn (fizin) gnh, Allah tel indinde, annesiyle zin etmi gibidir. Fizin az da, ou da, almas da vermesi de haramdr. ok saknmak lzmdr. (Sleymn bin Cez) Zekt ve ftralar, dnin emrettii kimselere seve seve vermelidir. Fakirlere ve bor istiyenlere merhamet etmelidir. Mal, paray, slmiyet'in izin vermedii yerlere harcamamal, isrf da etmemelidir. Ribdan, kumarl ve kumarsz oyunlardan saknmaldr. (Muhammed Ma'sm) Rib'l-Fadl: l veya tartyla alnp satlan eyleri, kendi cinsleriyle pein olarak, karl olmayan bir fazlalkla deimek. Bir dirhem gm, bir buuk dirhem gm ile, pein olarak deimek, rib'l-fadl olur. (bn-i bidn) Ribe'n-Nese: Gecikme ribs. Bir cinsten olan iki eyin birini, dieri karlnda veresiye olarak satmak veya baka baka cinslerden olup; arlk, hacim veya uzunluk lsyle yhut belirli llerde olup, sayyla alnp satlan iki eyi veresiye deimek. Miktarlar eit olsa bile rib saylr. Kn bir kile buday yazn vermek zere bir buuk kile ile satn almak ribe'n-nesedir. Ribe'n-nese'nin haram klnnda mslmanlarn immlar (drt mezheb) arasnda ihtilf yoktur. O byk gnahlardandr. Ribe'n nesenin haraml; Kur'n- kerm ile, Reslullah efendimizin snnetiyle ve mslmanlarn icmiyle (szbirliiyle) sbittir. (Abdurrahmn el-Cezr) RBT: Snr karakolu; slm dnini stn klmak, mslmanlardan kfirlerin errini, zararn def etmek iin dman snrnda nbet beklemek. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Din urundaki eziyetlere sabredin ve dmanlarnzla olan savalarda stn gelmek iin sabr yar yapn. Ribtta bulunun ve Allah'tan korkun ki, felh bulasnz. (l-i mrn sresi: 200) Bir kimse, Allah iin bir gece ribt bekler, mslmanlar muhfaza ederse, onlarn oru ve namaz sevbna kavuur. (Hads-i erf-Tabern) Benim mescidimdeki namaz, on bin namaza, mescid-i harm'daki bir namaz yz bin namaza, ribt blgesindeki namaz ise bir milyon namaza denktir. (Hads-i erf-Eb'-eyh) RCL- GAYB: Her devirde bulunan fakat herkese tannp bilinmeyen ve grlmeyen, dnynn nizm ile vazfeli mbrek, byk ztlar. Nr Muhammed Pnti, ricl-i gaybdendir. (mm- Rabbn) RC' TALK: Geri dnlebilen talk (boanma). Zevceye yaklatktan sonra sarh (ak) veya iretle, adedine veya bir ivza (bedele, karla) bal olmakszn ve beynnete yni ayrla dellet eden (gsteren) bir sfatla sfatlanmam ve bir eye tebh edilmemi (benzetilmemi), gerek sarh (ak) lafzlardan (szlerden) ve gerek talk- ric'yi gerektiren kinev (ak olmayan)

lafzlarla yaplan talk (Bkz. Talk). Ric' talkta zevc (koca), iddet zamn iinde (talktan sonra ilk temizlik mddetinin bandan, nc hayzn sonuna kadar olan mddette) sz ile veya fiilen eski nikhna rc' edebilir (dnebilir). Evlilii devm eder. hid lzm olmaz ise de iki dil hide haber vermesi mstehb (iyi) olur. (bn-i bidn) RCS: Pis, murdar. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! ki, kumar, (tapmaya mahsus) dikili talar, fal oklar, ancak eytann amelinden birer rics'tir. Onun iin bunlardan kann ki kurtulasnz. (Mide sresi: 90) (Ey Reslm!) Deki: Bana vahy olunanlar (bildirilenler) iinde, yiyen bir kimsenin yiyecei arasnda dediiniz gibi haram edilmi bir ey bulmuyorum. Yalnz haram olarak unlar var: Le, yhut akc kan, yhut domuz eti ki o phesiz ricstir... (En'm sresi: 145) RDDET: rtidd etme. slm dninden kma. (Bkz. rtidd ve Mrted) Riddet, niyyetle yni kalbinden dinden kmaya karar vermekle yhut kfr olan sz veya fiil ile slm'dan ilgiyi, alkay kesmek ile olur. (mm- a'rn) Ahkm- slmiyye (slm hkmler) drt byk ksma ayrlr. Bunlardan biri ukbt yni had denilen cezlar olup, balca alt ksma ayrlmaktadr: Ksas, sarholuk, sirkat (hrszlk), zin, kazf (iftir) (Bkz. lgili maddeler) ve riddettir. (Ahmed Zhd) RKKAT: Kalb incelii ve yumuakl. slm limleri, dni, mn kuvvetlendiren ve ahlk gzelletiren, iirleri, kasdeleri, ilhleri ve mevlidleri dinlemek; kalbdeki Allah sevgisini ve rikkati arttrr buyurmulardr. (Abdullah- Dehlev) Rikkat, her din ve kitabda, her selm akll kiiler yannda makbl grlmtr. nk ihsnlar, balamalar, hep bu rikkat ve merhametten doar. Rikkatin ar derecede olan yni i ve fikirlere zarar getirecek derecede olan makbl deildir. (Ahmed Rfat) Kalbin rikkat zamanlarnda du etmelidir. nsann byle zamanlarda yapt dular red olunmaz. (bn-i Cezer) ecatten (yiitlikten, kahramanlktan) hsl olan iyi huylardan birisi de; insanlarla olan mnsebetlerinde rikkatli olmaktr. Bundan dolay ilerinde ve hareketlerinde deiiklik, dargnlk ve krgnlk olmamaldr. yilik yapmasn durdurmamaldr. (Ali bin Emrullah) RSLE: Mektb; bir mes'eleye, bir ilme ve fenne dir yazlan mstakil kk kitb. Mevln Hlid-i Badd hazretleri Edeb rislesi adl eserine balarken buyuruyor ki: "Edebi, kendine yaklamaya ve evliyla anahtar klan Allah telya hamd olsun." RSLET: Peygamberlik, resllk. (Bkz. Peygamberlik) Fahr-i lem girdi n krk yana Kondu pes, rislet tc bana. (Sleyman elebi)

Rislet, almakla elde edilemez. Bu, Allah telnn dilei ile kullarna verdii bir ltuftur. (Necmeddn-i Kbr) RVYET: 1. Bir eyi haber vermek veya haber verilen ey. Hazret-i Ali radyallah anhtan gelen rivyetlerde yle buyruldu: "Kalbler, kablara benzer. Hayrl olan, hayrla dolu olandr." "Her fenlktan uzak kalmann yolu dili tutmaktr." 2. Nakletmek, bildirmek. Ahmed bin Hanbel'in rivyet ettii hads-i erflerden bzs yledir: Kiinin gnhlar oald zaman, gnhlarna keffret iin, Allah tel onu geim skntsna drr. mnn en salam kulpu; Allah iin sevmek ve Alah iin buzetmektir (dmanlk etmektir). Dnyy seven, hiretine zarar eder. hiretini seven, dnysn zararlandrr. Bu byle olunca siz bkyi (hireti) fn (dny) zerine tercih ediniz. Him-i Sugd hazretleri, hocas Eb Bekr-i Verrk rahmetullahi aleyhten rivyet ederek buyurdu ki: "ok uyumak, ok yemek ve ok konumak, gnl katlatrr." Rivyet Tefsiri: Kur'n- kermdeki bz yet-i kermelerin baka yetlerle veya Peygamber efendimizin snneti veya Eshb- kirmn mbrek szleriyle aklanmas. Buna me'sur veya nakl tefsir de denir. Rivyet Yolu: ctihdda Medne-i mnevvere halknn detlerini kyastan stn tutan. Hicz limlerinin yolu. Rivyet yolundaki mctehidlerin by mm- Mlik rahmetullahi aleyhtir. (Bkz. Ehl-i Rivyet) RY: Gsteri, iki yzllk. Kendini olduundan baka gsterme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Veyl (iddetli azb) namaz klanlara ki, namazlarndan gfildirler. Namaz ehemmiyetsiz sayarlar. Riykarlk ederler. Namazlarn insanlarn yannda riy ile klarlar. (Tenhda yalnz klnca terk ederler.) Zekt ve riyet (dn) vermeyi de men ederler. (M'min sresi: 4-7) Dnyda riy ile ibdet edene, kymet gn, ey kt insan! Bugn sana sevb yoktur. Dnyda kimler iin ibdet ettin ise, sevblarn onlardan iste denir. (Hads-i erf-Tebyn-l-Mehrim) Riy shibinin almeti vardr. Yalnz iken tembeldir. nsanlar arasnda iken alkan ve hareketli grnr. vld zaman ok alr. Zemmedildii, ktlendii zaman almasn azaltr. (Hazret-i Ali) bdetin feti; riy ile bakalarnn iitmesi iin ve Allah teldan bakas iin yapmaktr. (Abdullah- sfehn) RYZET: Nefsin isteklerini yapmamak.

Riyzet, ver ve takv ile olur. Takv, haramlardan saknmaktr. Ver, haramlarla birlikte, mbhlar ihtiyatan fazla kullanmaktan saknmaktr. (Muhammed Hdim) Peygamberlik iin, insanda riyzet ve mchede gibi bz artlarn bulunmas veya buna elverili olarak domak lzm deildir. Allah tel, dilediini seerek, bunu ihsn eder. O, her eyi bilir ve en iyisini yapar. (Seyyid erf Crcn) nsanlar, riyzet deyince, alk ekmei ve oru tutma anladlar. Hlbuki dnimizin emrettii kadar yemek iin dikkat etmek, binlerce sene nfile oru tutmaktan daha g ve daha faydaldr. Bir kimsenin nne lezetli tatl yemekler konsa, itihs olduu hlde ve hepsini yemek istedii hlde, dnimizin emrettii kadar yiyip, fazlasn brakmas, iddetli bir riyzettir ve dier riyzetlerden ok stndr. Bir kimse, bin sene ibdet etse ve skntl riyzetler ekse ve sk mchede (nefse zor gelen eyler) yapsa, eer bir Peygamber-i z-na uymam ise, btn bu almalarnn bir arpa kadar kymeti olmaz. lde grlen serb gibi, hibir eye yaramaz. (mm- Rabbn) Bizim yolumuz riyzet ve mchede ekme yolu deildir. Bizim yolumuz sohbet (berber olma) yoludur. (mm- Rabbn) ok alk ve ok uykusuzluk dima yorar. Hakkatleri ve ince bilgileri anlama nler. Bunun iin riyzet ekenlerin keifleri hatl olur. (Ubeydullah- Ahrr) Riyzet ve nefsle mchede, hrika ve kermeti arttrr. Evliynn sohbeti ise, kalbe zikri (Allah tely hatrlamay) yerletirir. Peygamber efendimizin snnet-i seniyyesine uymay kolaylatrr. (Seyfeddn-i Frk) RUB'-I DRE: Namaz vakitlerinin hesaplanmasnda, ykseklik llmesinde ve bz trigonometrik hesaplarn yaplmasnda kullanlan el leti. Bz geometrik ekillerden ibret olup, drtte bir dire eklinde tahta zerine ekiller ilendii iin buna Rub'- dire tahtas da denilmitir. Rub'- dire tahtasnn bir yzne Rub'- mukantara, dier yzne de Rub'- mceyyeb denir. Rub'- dire tahtas slm leminde drdnc hicr asrdan beri kullanla gelmitir. (Ahmed Ziy Bey) RUBU': Feriz ilminde yni slm mrs hukkunda drtte bir hisse (pay). Allah telnn Kur'n- kermde hisselerini bildirdiklerinden Rubu' hisse alacak iki kimsedir. Bunlar; zevc ile zevcedir. Zevc (koca); lenin ocuu veya olunun ocuu ile berber vris olduundan rubu' hisse alr. Zevce (hanm); lenin ocuu veya olunun ocuu ile birlikte mrs olmad takdirde rubu' hisse alr. (M. Mevkft) RUBBYYET: lhlk, ma'bdluk. Ey demoullar! Bir kimse benim kazma rz olmaz ve benim tarafmdan gelen bellara sabretmez, verdiim nmetlerime kr etmez, ihsn ettiim dny nmetlerine kanat etmezse, baka bir Rab arasn. Ey demolu! Bir kimse benim belma sabrederse, benden rz olmu olur, yni rubbiyyetimi tasdk etmi olur. (Hads-i kuds-Dy-l-klb) O (hazret-i Muhammed) olmasayd, Allah tel mahlklar elbette yaratmazd ve rubbiyyetini belli etmezdi. (Hads-i kuds-Mektbt- Rabbn) RH: 1. Can; bedene haytiyet (canllk) veren kuvvet. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki:

Y Muhammed! Sana rhtan soruyorlar. De ki: Rh, Rabbimin emrindendir (O'nun yaratt varlklardan biridir. Bu hussta) size, az bir ilimden bakas verilmemitir. (sr sresi: 85) ehdlerin rhlar, ar- ilhdedir. stedikleri zaman Cennet'in diledikleri yerlerine gidip, tekrar kendi makamlarna dnerler. (Hads-i erf-Drret-l-Fhire) Dnimiz, rhun ne olduunu anlatma men (yasak) etmektedir. Bunun iin slm limlerinden ou, rhun ne olduunu konumaktan kanmlardr. Kur'n- kermden anlalyor ki: Rhun yalnz hakkatini, ne olduunu konumak yasaktr. Yoksa hassalarn, zelliklerini anlatmak yasak deildir. (Ali bin Emrullah) Rhun nasl olduunu dnimiz aka bildirmedi. Rh madde deildir. Sfat da deildir. nsan ldkten sonra rhu yok olmaz. drk etmesi ve anlamas vardr. ak olanlarn yni kfirlerin ve fsklarn (aktan byk gnh ileyenlerin) rhlar azbdadr. Sadlerin, yni m'minlerin, slihlerin (iyi kimselerin) rhlar, nmetler ve lezzetler iindedir. (mm- Gazl) nsan lnce, cesed rynce, rh yok olmaz. lmek, rhun bedenden ayrlmas demektir. Rh, bedenden ayrlnca, madd olmayan leme karr. (Ali bin Emrullah) Peygamberler, ldkten sonra da peygamberdirler. nk, peygamber olan ve mn shibi olan rhtur. nsan lnce, rhunda bir deiiklik olmaz. nsan, beden demek deildir. nsan, rh demektir. Beden, rhun konak yeridir. (mm- Abdullah Nesef) Peygamberlerin rhlar, gklerde ve diledikleri yerlerde ve kabirlerinde grnr. Kabirlerinde her n bulunmadklar gibi, bsbtn ayr da kalmazlar. Kabirleri ile ilikileri ve o topraa ayr bir ballklar vardr. Bunun nasl olduu bilinemez. Her mslmann rhu ile kabri arasnda, devml bir ballk vardr. Kendilerini ziyret edenleri anlarlar, selmlarna cevb verirler. (Ali bin smil) Reslullah efendimize, veftndan sonra da, mbrek rhuna balanmak, elbet daha faydal, hatt lzm ve vcibdir. Fakat O'nun mbrek rhuna balanmak, yni inanmak ve sevmek, bylece mbrek kalbinden fkran feyzlere, (bereketlere) kavumak iin; O'nu tanmak, tikd (inanc) doru olmak, bid'atlerden (dinde olmayp, sonradan ortaya kan eylerden) saknmak ve slm dnine uymak lzmdr. (S. Abdlhakm-i Arvs) Rhun lezzetlerinin en tatls, en yksei; hirette, Allah tely grmek olacaktr. (Ali bin Emrullah) slm limleri, kalb, rh mtehassslar olup, herkesin istiddna (kbiliyetine) uygun rh ilclarn, hads-i erflerden seerek sylemiler ve yazmlardr. Peygamber efendimiz, dny eczhnesine yz binlerce ilc hazrlayan ba tabib olup, evliy ve limler de, bu hazr illar, hastalarn derdlerine gre datan, emrindeki yardmc tabbler gibidir. (Abdlhakm-i Arvs) Allah adamlar, kalb hastalklarnn tabbleridir. Btn (i, gizli, mnev) hastalklarnn giderilmesi, bu byklerin tedvsi ile olur. Bunlarn szleri, rh illardr. Baklar ifdr. Onlarla berber bulunanlar kt olmaz. (Ahmed Frk) 2. Bir eyin z, cevheri, hakkati. 3. Emr leminin be latfesinden biri. Bizim setiimiz yolda (mceddidiyye yolunda) ilerlemeye kalbden balanr. Kalb madde deildir. Maddesiz, lsz olan lem-i emrdendir. Bu yolda kalbi getikten sonra, kalbin stnde olan rh mertebesinde, sonra srasyla sr, haf ve ahf latfelerinde ilerlenir ve herbirine mahsus mnev ilimlere kavuulur. (Ahmed Frk)

Rh-ul-Emn: Drt byk melekten Cebril aleyhisselm. (Bkz. Cebril Aleyhisselm) Rh-ul-emn'in vazfesi, peygamberlere vahiy getirmektir. O deiik ekillere girebilmekte idi. Nitekim, Peygamber efendimize deiik ekillerde grnmtr. Ekseriy, Eshb- kirmdan (Reslullah efendimizin arkadalarndan) Dhye-i Kelb'nin sretinde gelirdi. Asl ekliyle grnmesi ise, biri ilk vahiy getirdii Hira danda ve dieri M'rc esnsnda olmutur. Her sene bir kere gelip, o na kadar inmi olan Kur'n- kermi, Levh-i mahfz'daki (Allah telnn, ezelde takdr ettii eylerin yazld yerdeki) srasna gre okur, Peygamber efendimiz de dinler ve tekrar ederdi. (Mevln Hlid-i Badd) Rh-ul-Kuds: 1. Cebril aleyhisselm. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Meryem olu s'ya da beyyineler (ok ak deliller ve mcizeler) verdik ve onu Rh-l-kuds ile takviye ettik, kuvvetlendirdik. (Bekara sresi: 87, 253) De ki; onu (Kur'n- kermi) mn edenlere tam bir sebat vermek, mslmanlara bir hidyet ve bir mjde olmak iin Rabbinden hak olarak Rh-l-kuds indirmitir. (Nahl sresi: 102) Rh-l-kuds kalbime yle ilk etti (bildirdi ki): "Allah'tan baka kimi seversen sev, mutlaka ondan ayrlacaksn. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) 2. Allah telnn s aleyhisselma ihsn ettii kudret, kuvvet. s aleyhisselmdan sonra sevler bozuldular. Doru yoldan uzaklatlar. s aleyhisselmn uydurma resim ve heykellerini yaptlar. Ha iretlerini kabl ettiler ve bunu bir sembol edindiler. s aleyhisselm Allah'n olu kabl ettiler. Hlbuki s aleyhisselm onlara kat'iyyen byle bir ey sylememi, onlara ancak Rh-ul-kuds'ten bahs etmitir. (Herkese Lzm Olan mn) 3. Hristiyanlktaki teslis (l tanr) inancnda, baba-oul unsurlarndan treyen nc unsur. Hristiyanlar hem Allah'a hem de O'nun olu kabl ettikleri s'ya (aleyhisselm) bir de Rh-ul-kudse inanmak zorunda kalnca, btn hak dinlerin ess olan Allah tel birdir ve deimez yaratcdr inancndan uzaklaarak tanrya birden tapmak durumuna dtler. Bu inana teslis ad verilir. (Harputlu shk Efendi) s aleyhisselmn hak dni kendisinden sonra dmanlar tarafndan sinsice deitirildi. Bols (Pavlos) adndaki bir yahd, s aleyhisselma inandn syleyerek ve sevlii yaymaya alyor grnerek Allah telnn indirdii ncl'i yok etti. Daha sonra sevlie teslis (l tanr) fikri sokuldu. Baba-Oul-Rh-l-kuds diye akl ve mantn kabl edemeyecei bir inan sistemi kuruldu. (Harputlu shk Efendi) 4. sm-i zam. Bz limler Rh-ul-kudsten maksad, sm-i zam dusdr. "s aleyhisselm lleri bu duy okuyarak diriltir, birok mcizeleri, bunu syleyerek gsterirdi" demilerdir. (Fahreddn-i Rz) 5. ncl. Bz limler de Rh-ul-kudsten maksad ncl'dir demilerdir. r sresi 52. yet-i kermesinde; "Sana nezdimizden bir rh vahy ettik" buyrulmutur. (Fahreddn-i Rz)

6. Allah telnn hayat verici, koruyucu mnsna gelen sfatlar. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem slm irlerinden birkana kfirleri ktlemelerini emir buyurdu. O irlerden biri Reslullah'n nnde minbere kt. Herkese kar kfirleri ktleyen iirleri okudu. O server aleyhissalt vesselm; "Bu, kfirlerin ktln aa vurduka, Rh-ul-kuds bununla berberdir" buyurdu. (mm- Rabbn) Rhlar lemi: Madd olmayan lem. (Bkz. lem) Hzr aleyhisselm, rhn olarak dedi ki: "Biz, rhlar lemindeniz. Allah tel, bizim rhlarmza yle kuvvet vermitir ki, insan eklini alrz. nsanlarn yapt ileri, bizim rhlarmz da yapar. nsanlarn yapt gibi, yrr, durur ve ibdet ederiz. (mm- Rabbn) RHNYN: Rahmet meleklerine verilen isim. Mukarrebn (huzr-i ilhde bulunan melekler), Kerbiyn (azb meleklerinin bykleri) ve Rhniyn meleklerinin hepsi, dier meleklerin havss yni stnleridir. Bunlar, peygamberlerden baka, btn insanlardan daha stndr. (Mevln Hlid-i Badd) RHNYYET: Rhla ilgili haller. Hads-i erfte; "Kavmi arasnda bir lim, mmeti arasnda peygamber gibidir" buyruldu. Kalbin, feyz ve mrifetlere (mnev ilimlere) kavumasnda; Allah adamnn (Allah telnn beendii, sevdii ve setii kullarn) diri ve l olmas arasnda hi fark yoktur. Onun kemlt (stnlkleri), rhniyyetinden hi ayrlmaz. Rhniyyet de, zamna ve mekna, lle ve dirilie bal deildir. (mm- Gazl) Evliy kabrini ziyret eden, onun rhniyetinden istifde eder. (Ahmed Hamev) RUHBN: Evlenmeden bekr yaamay tercih eden, dnydan yz evirip, insanlardan uzak yaayan kimseler, rhibler. Hristiyanlkta sdece ibdetle megl olan din adamlar snfna verilen ad. Hristiyan din adamlar evlenmedikleri ve insanlardan uzak yaadklar iin bu ad verilmitir. nsanlarn mn edenlere dmanlk bakmndan en iddetlisi, andolsun ki, yahdlerle Allah'a e koanlar bulacaksn. Onlarn mn edenlere sevgisi bakmndan daha yaknn da andolsun "Biz nasrnleriz" diyenleri bulacaksn. Bunun sebebi udur: nk onlarn iinde keiler (ilim ve ibdetle megl olanlar) ve ruhbanlar vardr. phe yok ki onlar (hakk tirf hussunda o derece) byklenmek istemezler. (Mide sresi: 82) slmiyet'te ruhbanlk yoktur. (Hads-i erf-Menhic-l-bd) Papaslar herkese ruhbanl emrettiinden, bunu nlemek iin Muhammed sallallah aleyhi ve sellem Eshbnn (Peygamber efendimizin arkadalar) bekr yaamasn yasak etti. Bir hads-i erfte; (Nikh yapmak benim snnetimdir. Snnetimi yapmyan kimse benden deildir" buyurdu. Allah telnn yolunda yalnz ruhbanlkla yrnebilir dncesini gnllerden kard. (Sadeddn Fergn) RUHSAT: slmiyet'in, meakkat ve zarret gibi sebeblere bal olarak, ibdetlerde ve dier ilerde tand izin ve kolaylk; azmetin ztt. Allah tel, azmetle i yapmay sevdii gibi, ruhsatla yapmay da sever. (Hads-i erf-Mektbt) slmiyet'te bir iin yaplmas iin iki yol vardr. Bunlardan biri ruhsat, dieri azmet

yoludur. Kuvvetli, hli elverili olann, azmet ile amel etmesi efdaldir, daha iyidir. G olan ii yapmak nefse ar gelir. Nefsi daha ok ezer, zayflatr. bdetler nefsi zayflatmak iin, krmak iin emrolundu. nk nefs, insann ve Allah telnn dmandr. Onu zayflatarak azmasn nlemek lzmdr. Fakat bsbtn ldrlmez. nk bedenin hizmetisidir. Ahmak ve chil hizmetidir. Zayf, hasta, skk halde olan kimsenin, ibdetlerini ilerini terk etmemesi, ruhsat yolu ile yapmas lzmdr. (Abdlhakm Arvs) Ruhsatn sebebleri oktur. Normal artlar altnda murdar eti (le) yemek harmdr. Fakat alktan lm ile kar karya gelen kimsenin, lmeyecek kadar murdar eti yemesi mubhtr, buna izin verilmitir. Bu bir ruhsattr. Bzan zarret ve meakkat zamnnda bile olsa, ruhsat deil, g ve zor olan yapmak olan azmeti yapmak daha iyidir. Mesel, lm ile korkutulan kimsenin, mnn gizlemesi ruhsat olduu hlde, gizlememesi azmettir. Bzan da ruhsat yapmak daha iyi olur. Yolcunun oru tutmamas byledir. Yolcu, orucu tutarak hastalanr lrse, gnha girer. (Serahs, Abdlhakm Arvs) RHULLAH: s aleyhisselmn lakablarndan (isimlerinden). Muhammed aleyhisselm Habbullah (Allah telnn sevgilisi)dir; brhim aleyhisselm Hallullah (Allah telnn dostu)dr. Ms aleyhisselm kelmullah (Allah tel ile konuan)dr, s aleyhisselm ise Rhullahtr. (Ahmed Cevdet Paa) Kymet (yeniden dirili) gnnde hibir eyin tkt getiremiyecei, Allah telnn azbndan balar eilir. Btn halk (mahlkt, yaratlmlar) sknt ve dehet iinde akn kalp efkat ararlar. nsanlar dem aleyhisselma, Nh aleyhisselma, brhim aleyhisselma gelip efat dilerler. Daha sonra da s aleyhisselma gelerek; "Sen Rhullah ve Allah telnn kelmesisin. Bize Rabbinin nezdinde efat eyle" derler. s aleyhisselm onlara peygamberlerin en stn ve sonuncusu Muhammed aleyhisselma gidiniz der. (mm- Gazl) RUKB: ki kiinin karlkl olarak, ldkten sonra shib olmalar artyla birinin maln dierine balamas yni sen lrsen evin benim olsun, ben lrsem evim senin olsun eklindeki hibe. Rukb hibe, tarafeynin (mm- a'zam ve mm- Muhammed'in (r.aleyhim)) ictihdna gre btldr (hkmszdr). Her biri tekinin lmn beklemektedir. Mlk edinmeyi tehlike ve zarara ta'lik etmek (balamak) sahh (doru) deildir. (Abdullah- Msul) RUKYE: if yetleri ve dularn yazmak, okuyup hasta zerine flemek. Mska. art bulununca, rukye ciz olur. yet-i kerme ile veya Allah telnn isimleri ile olmaldr. Arab dili ile veya mns anlalan lisan ile olmaldr. Rukyenin Allah tel dilerse te'sir edeceine, te'sirini, il gibi, Allah telnn verdiine inanmaktr. (mm- Kastaln) Kur'n- kerm ve du ile rukye yapmak ve kullanmak ciz olup insan korurlar. Kur'n- kerm, madd ve mnev her derde ifdr ve her harfi mbrektir ve muhteremdir. (bn-i bidn) RM SRES: Kur'n- kermin otuzuncu sresi. Rm sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Altm yet-i kermedir. ranllarla yaplan savata malub olan Rumlarn, sonra glip gelecekleri anlatldndan, Sret-r-Rm denilmitir. Srede; Allah telnn sfatlarnn bir ksm, mslmanlarn slm dnine sarlmalar ve

kavuacaklar madd mnev feyzler (nmetler, yardmlar, mnev ilimler) bildirilmektedir. Allah tel Rm sresinde melen buyuruyor ki: Akam ve sabah vakitlerinde Allah' tesbih edin. Gklerde ve yeryznde olanlarn yaptklar ve ikindi ve le vakitlerinde yaplan hamdler (vg ve senlar) Allah tel iindir. (yet: 17,18) Kim Rm sresini okursa, semda ve yerde Allah tely tesbih eden meleklerin adedinin on kat sevb kazanr, gece ve gndznde kaybettiine kavuur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) RMN: l, kabre konduu zaman, kendisine gelen melek. bn-i Mes'd'dan (r.anh) rivyet olundu ki: Y Reslallah! l kabre konduu vakit ilk karlaaca ey nedir diye soruldu. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Ey bn-i Mes'd! Bunu bana senden baka kimse sormad. Ancak sen sordun. l kabre konulduu vakit, nce bir melek seslenir. O melein ismi Rmn'dr. Kabirlerin arasna girer. Der ki: "Y Abdellh (Ey Allah'n kulu)! Amelini yaz! O kimse der ki: "Benim burada ne kdm, ne kalemim var. Ne yazaym?" O melek der ki: "Bu szn kabl edilmez. Senin kefenin kdndr. Tkrn mrekkebindir. Parmaklarn kalemindir." Melek, kefeninden bir para kesip verir. O kul, dnyda her ne kadar yaz yazmak bilmese de, orada sevbn ve gnhn det o bir gnde ilemi gibi yazar. Bundan sonra, melek o yazd kefen parasn drer. O lnn boynuna asar." Bunlar buyurduktan sonra Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimiz; "Her insann yapt ileri gsteren sahfelerini boynunda kldk" melindeki sr sresinin on nc yet-i kermesini okudular. RZ- CEZ: nsanlarn diriltilip, hesba ekilerek amellerinin karlnn verilecei gn; maher gn, kymet gn. (Bkz. Maher) RZ- MAHER: Maher gn, kymet koptuktan sonra insanlarn diriltilip hesb iin toplandklar gn, kymet gn. (Bkz. Maher) Rz- maherde insanlar maher yerinde toplannca, hesaplarnn bir an nce grlmesi iin, btn peygamberlerden kendilerine efat (yardm) etmelerini isterler. Her peygamber bir zr, bahne ileri srerek dierine havle eder. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselma gelinceye kadar byle devm eder. Peygamber efendimiz; "Ben herkesten nce efat ederim ve herkesten nce benim efatim kabl olur" buyurur. (mm- Gazl) nsanlar rz-i maherde, dnydaki ilerine gre har olunurlar. Bu zamanda mahlkt, birbirine karmakark olur. zdihmn (kalabaln) okluundan birbirlerinin ayaklarna basarlar. Herkes gnhna gre ter ierisinde kalr. Bzs kulaklarna, bzs boazna, bzs gsne, bzs omuzlarna ve bzs dizlerine kadar hamamdaki gibi bir ter iinde bulunur. (mm- Gazl) RC': 1. Dnme, ynelme. Tvbe ederek, Allah telya rc etmek, O'nun rzsn kazanma yolunun balangcdr. Hibir insan, tvbenin dnda kalmaz. (mm- Gazl) 2. Tasavvufta en yksek mertebeye ulam olan bir velnin tekrar geri insanlar arasna dnmesi.

Rc' shibi kendi istei ile inmez. Hak celle ve alnn murdyla (dilemesi ile) inmitir. (Abdlhakm bin Mustaf) RKN: 1.Bir eyin bir parasn veya btnn meydana getiren ey. nanlacak eyleri kalb ile tasdk (kabl) mnn asl (temel) rkndr. Kalb ile tasdk olmazsa mn olmaz. Tehdd altnda bulunann dil ile mnn sylememesi onun mnna zarar vermez. nk dil ile ikrr (syleme) mnn asl rkn deildir. (Teftzn, Mtrd) 2. Namazn iindeki farz. Namazn be rknnden birincisi kym (ayakta durmak)dr. kincisi kret (Ftiha ve namaz srelerini okumak)tir. ncs, rk (sreden sonra, Allah ekber diyerek eilmek)dur. Drdncs secde (aln ve ayak parmaklarn yere koymak)dir. Beincisi, ka'de-i hire (son rek'atte, ettehiyyty okuyacak kadar oturmak)dir. Her kim bu be rknden birini terk ederse, namaz bozulur. Namazn dndaki farzlardan olan iftitah tekbrini (balama tekbrini) namazn iindeki farzlardan yni rknlerinden sayan limler de vardr. Buna gre namazn rknleri alt olmaktadr. (bn-i bidn) Birini vekil yapmann rkn; cb ve kabldr yni, taraflardan birinin "Seni vekil yaptm" dierinin ise "Kabl ettim" demesidir. (Mecelle) 3.Kbe'nin drt kesinden her birine verilen isim. Kbe'nin, am'a kar olan kesine Rkn-i m, Badd'a kar olana Rkn-i Irk, Yemen tarafnda olana Rkn-i Yemn, drdnc keye de Rkn-i Hacer-l-esved ad verilir. (Eyyb Sabri Paa) Rkn-i Hacer-l-Esved: Kbe'de Hacer-l-esved'in bulunduu ke. Tavfa (Kbe'nin etrfnda dnmeye), Rkn-i Hacer-l-esved'den balamak ve burada bitirmek, haccn snnetlerindendir. (bn-i bidn) Reslullah efendimiz, Rkn-i Hacer-l-esved ile Rkn-i Yemn'nin karsna geldii vakit, her tavfta (her dnte), istilm yapmay (bu keleri selmlamay) terk etmez; onlardan baka rknlerde de istilm yapmazd. (Abdullah bin mer) Rkn-i Irk: Kbe'nin Badd'a kar olan kesi. Rkn-i m: Kbe'nin am'a kar olan kesi. Rkn-i Yemn: Kbe'nin Yemen tarafnda olan kesi. Rkn-i Yemn'den geerken, mutlaka Cebril'in, onun zerinde durduunu ve istilmda (selmda) bulunanlar iin af dilediini grrm. (Hads-i erf-Ahbru Mekke) Peygamber efendimiz, Rkn-i Yemn'de istilm yapar (bu rkn selmlar) ve yzn de onun zerine srerdi. (Mchid) Abdullah bin mer'e; "Rkn-i Hacer-l-esved ile Rkn-i Yemn karsnda istilm yapmasnda (bu rknleri selmlamasnda) bu kadar gayret gstermesinin sebebi soruldukta; "Ben, Reslullah efendimizin; "Bu iki rkn karsnda istilm yapmak, hatlar siler" buyurduunu duydum" dedi. (Ahbru Mekke-Azrak) Sad bin Mseyyeb'den rivyet edildiine gre, Peygamber efendimiz, Rkn-i Yemn'nin

nnden geerken, u duy yapard: "Ey Allah'm! Kfrden, zilletten, fakirlikten, dny ve hirette tibr kaybettirecek yerlerde durmaktan sana snrm. Ey bizim Rabbimiz! Sen bize dnyda da, hirette de nmet ver ve bizi Cehennem azbndan koru!" (Ahbru Mekke-Azrk) RK': Namazn iindeki farzlarndan biri. Namazda kyamdan (ayakta durduktan sonra) elleri dizlere koyup eilme. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Namazlar klnz ve zekt veriniz ve rk' edenlerle birlikte rk' ediniz. (Bekara sresi: 43) Sizlerden biriniz, namaz klarken, rk'dan sonra tamam kalkp, dik durmadka ve ayakta her z yerine yerleip durmadka namaz tamam olmaz. (Hads-i erf-El-Mukaddimet-l-Gazneviyye) Allah teldan bakas iin rk' ve secde yapmak haramdr. (Muhammed Hdim) Rk'da erkekler parmaklarn ap, dizlerinin stne koyar. Srt ve ba dz tutulur. Rk'da en az kere "Sbhne rabbiyel azm" der. Kollar ve bacaklar dik tutulur. Kadnlar parmaklarn amaz, srtn ve ban, bacaklarn, kollarn dik tutmaz. (Haleb) RSM: Resmler, detler. Bir cematin veya bir milletin mterek dncesinden doan detler, allagelen, yaplagelen eyler. Kfirlerin rsmlarn yapan bir kimsede zerre kadar mn varsa, Cehennem azbna girecek ise de burada sonsuz kalmayacaktr. (bn-i bidn) RD: 1.Hak, doru yol. Allah telnn birlii (tevhid) inanc. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Cinlerden bir topluluk) dediler ki:Biz, rde ulatran benzeri grlmemi bir Kur'n dinledik. Biz de O'na mn ettik. Bundan sonra Rabbimize asl hibir eyi ortak komayacaz." (Cin sresi: 1,2) 2. Akln kuvvetli ve tamam olmas. Maln dnin ve akln beendii yere sarf etmek, bo yere harcamamak, telef etmemek. ocuk kl-bli olunca yni iyiyi ktden ayrabilme ve evlenecek, erginlik ana gelince, maln kullanmaya hak kazanr. Rd grlmezse, mal yirmi be yana kadar kendisine teslim edilmez. ki imma (mm- Eb Ysuf ve mm- Muhammed'e) ve dier mezhebe (fi, Mlik ve Hanbel) gre, rd grlmedike ihtiyarlasa dahi mal kendisine verilmez. Onun malndan hkimin izin verdii kimse tasarruf eder, kullanr. (bn-i bidn) RVET: Haksz yere para, mal v.s. almak veya vermek. Rvet alana, verene ve bunlar arasnda rvete vsta olana da Allah tel lnet etsin. (Hads-i erf-Zevcir) Reslullah efendimiz kymet almetlerini sayarken buyurdu ki: Hkimler rvet alarak haksz karar verir. Adam ldrmek oalr. Genler, ana babalarn, hsm akrabsn aramaz, saymaz olur. Kur'n- kerm mizmrdan, yni alg letlerinden okunur. Tecvd

ile, gzel okuyanlar, erate uyan hfzlar dinlemeyip msik ile ark gibi okuyanlar dinlerler. (Hads-i erf-Tergb-s-Salt) Rvet alan da, rvet veren de Cehennemdedir. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) irk, zulm, fiz ve rvet habistir. nsann irendii, pis dedii her ey habistir. (Hdim) Hi kimsenin dnine, malna, canna, erefine, nmusuna saldrmamal, herkese borcunu demelidir. Rvet almak ve vermek harmdr. Yalnz zlimin zulmnden kurtulmak iin ve ikrh edilince vermek rvet olmaz. Fakat bunu da almak harm olur. (M.Sddk bin Sad) Gasb edilen, yni zulm ile, zor ile alnan ve sirkat edilen, yni alnan ve fiz, rvet, kumar ile alnan ve alg almak, ark sylemek creti ve alkoll iki sat bedeli olarak alnan ve fsid akidle, szleme ile alnan mallara mal-i habs denir. (Abdlgan Nabls) RY: D. nsann kalbinin ve duyu organlarnn dny ileriyle olan megliyetinin ksmen kesildii, uyku, baylma ve istirak (mnev cokunlukla kendinden geme) gibi hallerde grd eyler. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey brhim! Gerekten ryna sadkat gsterdin. (Sfft sresi: 105) En doru ry, seher vakti grlendir. (Hads-i erf-Beyhek) Slih ry Allah'tan, kark olan da eytandandr. (Hads-i erf-Buhr) Bir kimse, ryda beni grmse, muhakkak beni grmtr. nk eytan benim eklime giremez. Kim, Eb Bekr-i Sddk' grrse, muhakkak onu grmtr. nk eytan onun sretine de giremez. (Hads-i erf-Deylem) Ry eittir: 1) nsann gnlk ilerinin bilhassa arzu edip de kavuamad bz isteklerinin uykuda ortaya kmas ile grd rylar. Psikoloji ilminde konu edilen rylar bu eittir. 2) eytann insan korkutmak, zmek veya onunla oynamak iin hayline getirdii eyler, gsterdii rylar. Bu eit rylar kt ve kark olup, gusl cb ettiren ihtilm hli, eytann insanla oynamas ve aldatmas neticesinde meydana gelir. 3) Allah telnn, ihsn olarak, sevdii kullarna gibden (gizli olan eylerden) gsterdii mnev zevk veren rylardr. Bu eit rylara ry- sliha (iyi ry) veya ry-i sdka (doru ry) denir. Peygamberlerin ve Peygamber efendimizin ve evliynn, slihlerin rylar byledir. (mm- Gazl) R'YET: Grmek. Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin yolunda, tam izinde giden byklere r'yet devletinden bu dnyda byk pay namazda olmaktadr. Bu dnyda Allah tely grmek mmkn deildir. Dny buna elverili deildir. Fakat O'na tbi olan byklere namaz klarken r'yetten bir eyler nasb olmaktadr. (Abdlhakm bin Mustaf) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem mi'rc gecesi (Receb-i erfin yirmi yedinci kandil gecesi) dnydan kp hirete gitti. Cennet'e girdi ve Allah tely r'yet devleti ile ereflendi. (mm- Gazl) R'yet, Cennet ehlinin cmlesi iindir, bzsnn grmesi, bzsnn grmemesi hakknda bir sz bildirilmemitir. (mm- Rabbn)

R'yet-i Hill: Hill (yeni ayn) grlmesi. Kamer aylarn banda ve sonunda hillin grlerek ayn bann ve sonunun anlalmas. Ramazn- erfin birinci gnn anlamakta takvimlere gvenilmemelidir. nk oru, gkte yeni ay grmekle farz olur. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Hilli grnce oruca balaynz!" buyurdu. Hlbuki hillin domas, grmekle deil hesbladr ve hesb sahh (doru) olup, hill, hesbn bildirdii gecede doar. Fakat o gece r'yet-i hill gereklemeyip bir gece sonra grlebilir ve oruca, takvimle, hesapla deil, hilli grmekle balamaldr. (bn-i bidn) Hillin doduu geceden nceki gecelerde, hibir yerde r'yet-i hill gerekleemeyecei iin, Ramazn- erf, hesbla bulunan gnden nce balayamaz. O gn veya bir gn sonra balar. O halde oruca takvimle, hesabla deil r'yet-i hillle balamaldr. (bn-i bidn) R'yet-i Taksr: Kendini gnhkr ve kabahatli, kusurlu grmek, kendini sulamak. Namaz iinde uyulmas gereken artlar; ihls (amelinde sammi olmak), tefekkr, havf (Allah azm--ndan korkmak), rec (Allah azm--nn rahmetini ummak), r'yet-i taksr ve mchede (nefs ve eytanla mcdele)dir. (Muhammed bin Kutbddn znik)

S
S': Hanef mezhebinde 3500 gr'lk veya 4.2 litrelik l birimi. Bu miktar dier mezheblerde farkldr. Abdestte ve guslde, lzmundan fazla su kullanmak isrf olup, haramdr. Sekiz rtl su ile snnete uygun gusledilebilir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, bir md su ile abdest alr, bir s' hacminde su ile guslederdi. (Haleb brhim) SAT: 1. Zaman birimi, altm dakikalk zaman, bir gnn yirmi drtte biri. Gecenin on iki ksmndan bir ksmn (bir saat kadar) ihy etmek (ibdetle geirmek), btn geceyi ihy etmek olur. Yaz ve k geceleri iin hep byledir. (mm- Nevev) Fkh kitablarnda saat demek, bir miktr zaman demektir. (Mahmd bin Muhammed Buhr) kindi namazndan sonra yle bir saat vardr ki, o vakitte, amellerin en iyisine yapmak gerektir. O saatte amellerin en iyisi muhsebedir. Muhsebe; gece ve gndzn btn saatleri iinde, insann yaptklarn gzden geirmesi, ibdet ve gnhtan payna denleri ayklamas, iyiliklerine kr, ktlklerine tvbe, istifr etmesidir. (Ali bin Hseyin) 2. Kymet. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Bilakis sat onlara asl vd edilendir ve o sat cidden ok zor ve acdr. (Kamer sresi: 46) Sana satten onun ne zaman gelip atacandan soruyorlar. De ki: Onun ilmi ancak Rabbimin katndadr. Onun vaktini O'ndan bakas aklayamaz. O gklere de yere de ar gelmitir. O size anszn gelecektir. (A'rf sresi: 187) SABAH VAKT:

Fecr-i sdk denilen beyazln douda grnen ufkun bir noktas zerinde domas ile balayan vakit. msk vakti. SAB: Bl (ergenlik) ana gelmemi olan ocuu. Kza sabiyye denir. Btn insanlara kabir suli vardr. Sab iken lene de cenb- Hak cevab vermesini ilhm edecektir (syletecektir). (Eb Bekr Sirc) SBLER: Aya ve yldzlara tapan kimseler. El-Cezre (Cizre) ve Harran civrnda yaayan bu kimseler, yahdlik, hristiyanlk ve mecslik gibi eitli dinlerden bz inanlar alarak bir din meydana getirmilerdir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O mn edenler, o yahdler, o sbiler, o nasrnler, o mecsler, o (Allah'a) e koanlar (yok mu?) Allah kymet gn (btn) bunlarn aralarn mutlaka ayracak (ilh hkmn verecek)tr. nk Allah her eyi hakkyla grp bilendir. (Hac sresi: 17) phe yok ki mn edenlerle, yahd olanlardan, sbilerden, masrnlerden kim Allah'a ve hiret gnne mn edip de slih amelde bulunursa, artk onlarn zerinde hibir korku yoktur. Onlar mahzn da olacak deillerdir. (Mide sresi: 69) Sbiler, yldzlarn byk rhlarnn olduunu kabl ederler. Hakm, mukaddes, cell ve azmetine (byklne) ulalmas imknsz, fakat rhlar vstas ile kendisine yaklalabilen bir yaratcya inanrlar. Rhlar, cevher olarak cismn (cisim olan) maddelerden ve cismn melekelerden mnezzehtirler. Fiilde bunlar eyy meydana getirir, yeniletirir ve bir hlden dier hle deitirirler. Yedi seyyrenin (gezegenin) idrecileri bunlardan olup seyyreler onlarn mbedleri gibidir. Seyyreleri rhlar hareket ettirirler. Dny hdiselerini, rzgrlar, frtnalar, zelzeleleri onlar idre eder ve her varla kuvvet ve knunlarn onlar datrlar. Domuzun, kpein, peneli yrtc kularn ve gvercinin etini yemezler, snnet yaptrmazlar. Dn mersim dilleri Sryncedir. (ehristn) SBKN: Asl tibriyle peygamberler aleyhimsselm, onlara tbi olmak bakmndan Eshb- kirm, Tbin ve Tebe-i Tbin, peygamberlere vris olmak bakmndan mctehidler, mfessirler (tefsir limleri), muhaddisler (hads limleri) ve tasavvuf bykleri. Sbikn, her hallerinde Peygamber efendimize uymalar vstasyle, zhirde ve btnda en yksek mertebeye ulamlar, gzel ahlk shibi olmular, kavutuklar yksek mertebeden dnp, aa inmeye ve bylece insanlar Allah telnn beendii yola girmeye dvet etmekle (armakla) vazfelendirilmilerdir. (Abdlhakm Arvs) M'minler sbiknun srlarn anlayamaz. Kur'n- kermde ayr harflerle gsterilen iretler, bunlara mahss srlardr. Rhat ve rahmet, bunlar iindir. Kymet gnnn korkusundan emn olanlar bunlardr. Kymetin dehetinden, bakalar gibi rkmezler. Kymette bunlara huss mumele yaplr. Kendilerine ayrca ikrm olunur. (Ahmed Frk) Sbikn- Evveln: Dinlerini muhfaza iin yurtlarndan ayrlan, Reslullah sallallah aleyhi ve selleme son derece ballk gsteren muhcirlerden, iki kbleye kar namaz klm olanlar veya Bedr gazvesinde (harbinde) bulunanlar veya Hudeybiye'de Bat-r-Rdvn'da bulunanlar veya hicretten evvel mslman olanlar yhut, Reslullah' ilk tasdk edenlerden olup, kendilerinden sonra insanlarn peipeine slm'a girdii hazret-i Eb Bekr, hazret-i Ali, hazret-i Zeyd bin Hrise, Osman bin Affn, Zbeyr bin Avvm, Abdurrahmn bin Avf, Sa'd

bin Eb Vakks, Talh bin Ubeydullah (radyallah anhm) ile Ensrdan (Medneli mslmanlardan) birinci, ikinci ve nc Akabe batlarnda bulunanlar. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Muhcirler ve Ensr'dan olan Sbikn- evveln ve mnda ve ihsnda bunlarn izinde gidenlerden Allah tel rzdr. Onlar da Allah teldan rzdrlar. Allah tel onlar iin altndan rmaklar akan cennetler hazrlad. Orada ebed (sonsuz) olarak kalacaklardr. (Tevbe sresi: 100) SABR (Sabr): Emirleri yapmakta, yasaklardan saknmakta, baa gelen bel ve musbetlere tahamml etme, katlanma. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Peygamberlerden l'l-azm olanlarn sabr ettikleri gibi sen de sabr et! Onlara azab verilmesi iin du etmekte acele eyleme. (Ahkf sresi: 35) Rablerine sabah akam du eden ve O'na kavumak istiyenlerle birlikte bulun ve sabr eyle. Onlardan baka bir yere bakma. (Kehf sresi: 28) Sabr eden zafere kavuur. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Her kim sabr ederse, Allah tel o kimseye sabrn hakkatini ihsn eder. Hibir kimseye sabrdan daha geni ve daha hayrl bir ihsn verilmemitir. (Hads-i erf-Msannef fil-Hads) Sabrn ba ac, sonu bal gibi tatldr. (Fakrullah) Sabr dnin yarsdr. (mm- Gazl) Sabrn almeti, ikyeti terk, musbet ve skntlar gizlemektir. (Abdullah Harrz) Sabr- Ceml: Baa gelen bel ve musbetten dolay feryad etmeden, insanlara ikyette bulunmadan yaplan sabr, gsterilen tahamml. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Ya'kb aleyhisselm, oullarna) dedi ki:Hayr, nefisleriniz sizi aldatp byle (byk) bir ie srklemi. Artk bana den sabr- cemldir. Sizin bu yaptklarnz zerine sabrmla Allah teldan yardm isterim. (Ysuf sresi: 18) Sabr, kazya rz gstermekten dolay deil de baka maksadlarla olursa, buna sabr- ceml denmez. (smil Hakk Bursev) SABR (Es-Sabr): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her eyi vakti gelince ve belli miktar ile yaratan, bu hususta acele etmeyen, kendisine irk (ortak) koan ve baka gnhlar ileyerek isyn edenleri cezlandrmaya kdir (gc yetici) iken, cez vermekte acele etmeyen. Gne doduktan sonra yz kere es-Sabr ism-i erfini syleyen kimse, bellardan kurtulur. (Ysuf Nebhn) SCD: Secde eden. Namazda alnn ve burnunu yere koyarak secde eden. (Bkz. Secde) Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: blsten baka btn melekler secde ettiler, o (iblis) scidlerden olmad. (A'rf sresi:

11) SAD SRES: Kur'n- kermin otuz sekizinci sresi. Sad sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Seksen sekiz yet-i kermedir. Sad harfi ile balad iin sreye Sret-s-Sad denilmitir. Srede; mriklerin (puta tapanlarn) bozuk yolda olduklar, Nh, Slih, Hd, uayb, Dvd, Sleymn, Eyyb, brhim, shak, Ya'kb, smil, lys, Zlkifl ve dem aleyhimsselmn kssalar, hak yolda peygamberlerin ektikleri eziyetler ve sonunda nusret-i ilhiyyeye (Allah telnn yardmna) kavutuklar bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Kurtub) Allah tel, Sad sresinde melen buyuruyor ki: (Habbim) Kuvvet shibi Dvd'u an! O, her zaman Allah'a tvbe ederdi. (yet: 17) Kim Sad sresini okursa, Allah telnn, Dvd aleyhisselmn emrine verdii dalarn arlnn on kat sevb verilir. Ve byk kk btn gnahlara srardan muhfaza edilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) SADAKA: 1. Allah telnn rzsna niyet ederek ve karlk beklemeden muhtc olanlara, fakirlere, hibe edilen mal, para ve her trl iyilikte, ihsnda bulunma. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Sadakalarnz; insanlara gsteri iin maln harcayan, Allah'a ve hiret gnne inanmayan kimse gibi baa kakmak ve eziyet etmek sretiyle boa karmayn... (Bekara sresi: 264) Akrabya sadaka erf-Kenzl-Umml) vermek, ecr (sevb) bakmndan iki kattr. (Hads-i

Yediin ey sadakadr. Zevcene yedirdiin ey, senin iin sadakadr. Hizmetine yedirdiin ey, senin iin sadakadr. Her iyilik sadakadr. (Hads-i erf-Dimyt) Ho (gzel) sz, bir sadakadr. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) M'min kardeinin yzne tebessm etmek sadakadr. (Hads-i erf-Edeb-l-Mfred) Sadaka; bellar nler, mr uzatr, bedene shhat verir, mal arttrr. (S. Abdlhakm Arvs) ller iin du ve istifr ederek ve onlar iin sadaka vererek, imddlarna yetimek lzmdr. (Ahmed Frk) Zekt borcu veya baka borcu olann sadaka vermesi sevb olmaz, gnh olur. (S. Abdlhakm Arvs) 2. Zekt. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Sadakalar; Allah'tan bir farz olarak ancak fakirlere, miskinlere, (zekt toplayan) me'murlara, gnlleri (slm'a) sndrlacak olanlara, (esirlik ve klelikten kurtulmak isteyen esir ve) klelere, (borcuna karlk mal olmayan) borlulara, Allah yolunda alp cihd edenlere, (parasz kalm) yolcuya mahsstur. (Tevbe sresi: 60) Onlarn mallarndan sadaka al ki, bununla onlar (gnahlarndan) temizleyesin, onlarn (sevblarn) artrp yceltesin. Ve onlara du et; nk senin dun, onlar iin bir rahatlk ve huzrdur (onlarn zdrablarn yattrr). Allah onlarn tirflarn (senin de dun)

iitici, kalblerindeki pimanl bilicidir. (Tevbe sresi: 103) Sadaka vermekle mal azalmaz. Allah tel, affedenleri azz eder. Allah rzs iin affedeni, Allah tel ykseltir. (Hads-i erf-Berka) 3. Ganmet. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: (Ey Reslm!) Onlardan, sadakalarn taksimi hussunda seni ayplyanlar da vardr. Sadakalardan onlara da bir pay verilirse rz olurlar, yet onlara sadakalardan verilmezse hemen kzarlar. (Tevbe sresi: 58) Sadaka-i Criye: Yapldktan sonra sevb devm eden hayrl, iyi iler. Devaml hayra sebeb olan sadaka. Bir m'min veft edince, btn amelleri biter. Yalnz ameli bitmeyip, bunlarn sevb amel defterine yazlmaya devm eder. Bu amel; sadaka-i criye, faydal ilim (kitablar) ve kendisine hayrl du eden slih evlddr. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim ve Sahh-i Buhr) Sadaka-i Ftr: htiyc olan eydan ve borlarndan fazla olarak, nisb yni dinde zenginlik ls miktarnda mal, paras bulunan her hr mslmann, Ramazn bayramnn birinci gn sabh, fakirlere vermekle ykml olduklar belli miktarlardaki buday, arpa, hurma veya kuru zm yahut kymetleri kadar altn veya gm. Ftra da denir. (Bkz. Ftra) Allah tel, sadaka-i ftr veren zenginlerinizi gnhlardan temizler (mallarna, ilerine bolluk ve bereket verir). Sadaka-i ftr veren fakirlerinize de, daha fazlasn verir. (Hads-i erf-Eb Dvd) Sadaka-i ftr olarak 1750 gr. buday veya buday unu veya 3500 gr. arpa veya bu miktr hurma veya kuru zm verilir.Bunlarn kendisi verilebildii gibi, kymeti kadar altn ve gm de verilebilir. (Kn, bn-i bidn) slmiyet'in vcibleri yedidir. Sadaka-i ftr, yakn akrabnn nafakas, vitr namaz, kurban kesmek, umre yapmak, anaya babaya hizmette bulunmak ve hanmnn kocasna hizmeti. (Alddn Haskef) SADKAT: Dostluk; bir kimseye Allah tel iin kalbden ballk; doruluk. nsana sadkat yarar grse de ikrh, Dorularn yardmcsdr hazret-i Allah. (Ziy Paa) SDT: 1. Seyyidler. Hazret-i Hseyin'in soyundan gelenler. (Bkz. Seyyid) Sdt'n kymetini bilmelidir. nk onlar Reslullah'n torunlar olup O'nun mbrek zerrelerini tarlar. (mm- Rabbn) 2. Evliynn byklerinden olan ztlar. SDIK: 1. Vel, Allah telnn sevgili kullar. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey m'minler! Allah teldan korkun ve dim her zaman sdklar ile birlikte

bulunun. (Tevbe sresi: 120) 2. Doru, yalan ve uydurma olmayan. Doru szl, sznde duran. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: "Bu (Allah telnn Cennet'te cemlini gsterecei) zaman sdka sdknn fayda verecei zamandr. (Mide sresi: 119) Sdk dost ve hlis kimy, Az bulunur, hi arama. (mm- fi) Sdk dost, arkadann hzn ve sevinte orta olandr. (mm- fi) Sdk yle kimsedir ki, dili hak sz konuur ve sevb kazandracak laf syler. Sdk, Allah telnn klcdr. Klca kar kim durabilir. Klca kar duran iki para olur. (Znnn-i Msr) Sdk kul, amel etmeden, hlis kul amel edince, amelin tadn alr. (Eb Trb Naheb) SADST: Bakasna eziyet ve sknt vermekten, sapk ileri yapmaktan zevk alan ruh hastas kimse. Tp ve fen fakltelerinde okuyup da, mahlklardaki san'at inceliklerini, aralarndaki hesapl balantlar gren ve anlayabilen akl banda bir kimsenin, Allah telnn varlna, birliine, byklne, ilmine, kudretine inanmamas mmkn deildir. nanmayann, anormal, geri kafal, chil olmas, yhut indc, ehvetlerine dkn bir budala olmas veya nefsinin esiri, ikence yapmaktan zevk alan, zlim bir sadist olmas lzm gelir. Kfirlerin hayat hikyeleri incelenirse, bu ksmdan biri olduu hemen ortaya kar. (Seyyid Abdlhakm bin Mustafa) SADR-I EVVEL: Peygamber efendimiz ve arkadalarnn (sahbe-i kirmn) ve onlar gren mslmanlarn (Tbinin) yaad asr. Sadr- evvelden sonra, minre, mekteb, kitab gibi sonradan yaplm eyler bid'at yni dinde reform deildir. Bunlar dne yardmc eylerdir. slmiyyet bunlara izin vermi hatt emretmitir. (Abdlgan Nabls) SAF: Dizi, sra. Namazda cematin sras. Saflarnz dzeltiniz. Dosdoru yapnz. (Hads-i erf-Snen-i Eb Dvd) Saflar dzeltmek namaz klmann bir parasdr. (Hads-i erf-Tabern) Saflarnz ileri geri olmasn. Byle olursa kalbleriniz de byle kark olur. (Hads-i erf-Gnyet-t-Tlibn) Cematle namaz klarken ndeki safta bo yer var iken, arka safta durmak ve safta yer yok iken, saf arkasnda yalnz durmak mekrhtur. Safta yer olmaynca, yalnz bana durmayp, rk'a kadar birini bekler. Kimse gelmezse, ndeki safa skr. ndeki safa smazsa, gvendii birini arkaya eker. Gvendii kimse yoksa, yalnz durur. (bn-i bidn) Saf Sresi: Kur'n- kermin altm birinci sresi. Saf sresi Medne'de nzil oldu (indi). On drt yet-i kermedir. Drdnc yet-i kermede m'minlerin saf saf olup Allah yolunda savatklar anlatld iin Sret-s-Saf denilmitir.

Srede; insanlarn yapamayacaklar eyler hakknda sz vermelerinin ktl, dman karsnda azimle cihd edenlere kar Allah telnn muhabbeti, slmiyet'i kabl etmeyenlerin ktlenmesi, Allah telnn dnini koruyaca, en hayrl iin mn ve Allah yolunda cihd etmek olduu, bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber, Kurtub) Allah tel Saf sresinde melen buyuruyor ki: Ey m'minler! Allah telnn (dnini yaymakta O'nun Reslne) yardmc olunuz. Nitekim Meryem olu s aleyhisselm, havrlere; "Allah telnn dnini yaymakta kimler bana yardmcdr?" demiti. Havrler de; "Biziz, Allah telnn dninin yardmclar" demilerdi... (yet: 14) Mrikler istemese de, slm dnini dier btn dinlerden stn klmak iin resl Muhammed'e (aleyhisselm sebebi hidyet olan) Kur'n ve slm dni ile birlikte gnderen Allah teldr. (yet: 9) Kim Saf sresini okursa, s aleyhisselm ona du eder. Dnyda kald mddete onun iin istigfr (tvbe) eder, kymet gn onun arkada olur. (Hads-i erf-Envr-t-Tenzil ve Esrr-t-Te'vl) SAF VE MERVE: Kbe-i muazzamann yaknndaki iki tepenin ad. Hac ve umre esnsnda sa'y denilen hac vazfesini yaparken Saf tepesinden sonra Merve tepesine gidilir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: phe yok ki, Saf ile Merve Allah'n eirinden (Allah telya ibdet etmeye vesle olan nineler, almetlerden)dir. te kim o Beyti (Kbe'yi) hac veya umre niyetiyle ziyret ederse, bunlar (Saf ile Merve'yi) gzelce tavf etmesinde bir gnh yoktur. (Bekara sresi: 158) ... brhim aleyhisselm, smil aleyhisselmla annesi Hcer'i Mekke'ye braktnda erzaklar ve sular bitti. ocuuna su aramak iin nce Kbe yaknndaki Saf tepesine kt. Sonra vdiye kar durup, bakt. Kimseyi gremeyince, Saf tepesinden vdiye indi. Vdiye varnca ayan elmesin diye entrisinin eteini toplad. Sonra ok mkil bir ile karlaan bir insan azmiyle kotu. Nihyet vdiyi geip Merve tepesine geldi. Orada da biraz durdu ve bir kimse grebilir miyim diye bakt fakat hibir kimseyi gremedi. Hcer, bu sretle Saf ile Merve arasnda yedi def gidip geldi. te bunun iin haclar Saf ile Merve arasnda sa'y ederler. Hcer son def Merve zerine ktnda bir ses iitti ve iyice dinledikten sonra imdiki zemzem kuyusunun bulunduu yerde bir melek (Cebril aleyhisselm) grp oraya gitti... (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Haccn vciblerinden birisi, Saf ile Merve tepesi arasnda sa'y ederken Saf'dan balamaktr. Saf tepesine knca, Kbe'ye dner. Tekbir, tehll ve salevt getirir. Sonra iki kolunu omuz hizsnda ileri uzatp ve avularn semya doru ap du eder. Sonra Merve'ye doru yrr. Saf'dan Merve'ye drt, Merve'den Saf'ya kere gidilir. (Molla Hsrev) SFFT SRES: Kur'n- kermin otuz yedinci sresi. Sfft sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Yz seksen iki yet-i kermedir. lk yet-i kermede geen saf tutmu melekler mnsna gelen Sfft kelimesi sreye isim olmutur. Srede; Allah telnn birlii, kfirlerin hirette urayacaklar azablar, mn edenlere hirette verilecek mkftlar, Nh, brhim, shak, Ms, Hrn, lys, Lt ve Ynus aleyhimsselmdan, slih kullardan, Allah yolunda olanlarn mutlaka glib gelecei bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber, Kurtub)

Allah tel Sfft sresinde melen buyuruyor ki: Allah tel, gklerin ve yerin ve bunlar arasnda ne varsa hepsinin Rabbidir. O, marklarn (doularn) da Rabbidir. Hakkat biz (size) en yakn g bir znetle, yldzlarla (donatp) ssledik. (Onu itatten kan) her mtemerrid eytandan koruduk. Bylece onlar, mele-i a'lya kulak verip dinleyemezler, her yandan koularak atlrlar. Onlar iin (hirette de) ard aras kesilmez bir azb vardr. (yet: 5-9) Kim Ysn ve Sfft sresini Cum gn okur, sonra da Allah teldan dilekte bulunursa, Allah tel ona dilediini verir. (Hads-i erf-bn-i Neccr) Kim kymet gn tam ve kmil anlamda sevb almay arzu ederse, oturmakta olduu meclisten kalkaca srada, Sfft sresinin son yet-i kermesini okusun. (Hads-i erf-Tefsr-i bn-i Kesr) SAFYY: Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem ganmet taksminden nce kl, zrh ve at gibi seip ald bz eyler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Bedr muhrebesinde zlfikr isimli klc safiyy olarak almlard. (Eb Ubeyd Ksm bin Sellm) SAFYYULLAH: "Allah telnn temiz kld, setii" mnsna, dem aleyhisselmn lakab. dem aleyhisselm Safiyyullahtr. Allah tel onu kendi kudreti ile halketti (yaratt). Kendi rhundan fledi. Aksrnca ona hamdetmeyi, her eyin ismini ve faydasn bildirdi. Melekleri ona secde ettirdi. Btn insanlarn babas oldu. Onu yeryznde kendi halfesi kld. eytan onun sebebiyle ebed kovdu. Kendisi Safiyyullah olduundan, temiz ve habs rhlar, cennetlik veya cehennemlikleri ayrr, fark ederdi. (Bkz. dem Aleyhisselm) (Molla Miskin Muhammed Mun) SAFZM: Kadnn kadna ehvetle bakmas ve dokunmas. Kadnlar arasndaki homoseksellik. Safizm, yabanc erkeklerin bakmas ve dokunmas gibi haramdr. Allah'tan korkan kadnlarn, kocasndan bakasna, erkek ve kadn, kim olursa olsun yabancya sslenmeleri ciz deildir. (mm- Rabbn) SAFVET: Temizlik, hlislik, paklk. Safvet ancak gzel ahlk ile mmkndr. (Celleddn Muhammed Devn) Safvet niyete baldr. Niyeti hayr olann kbeti (sonu) de hayr olur. Niyeti bozuk olann kbeti de bozuktur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) SAGR: Kk gnhlar. Kk saylan gnahlar. (Bkz. Gnh- Sare) Sagiri tekrr ilemekte srr etmek, byk gnhtr. (Muhammed znik) Sagirden birini yapmamak btn cihnn nfile ibdetlerinden daha sevbtr. (Abdlhakm Arvs) Farz namazlar vakti girmeden nce klmak ve vakti ktktan sonra klmak kebirdir, byk gnhtr. Byk gnh, ancak tvbe etmekle affolur. Sagiri affettirecek eyler oktur. Tvbe ederken klmad namazlar kaz etmesi lzmdr. (bn-i Nceym)

SAHBE: Peygamber efendimizi sallallah aleyhi ve sellem salnda bir an gren, eer m ise (gz grmyorsa), bir an konuan, mn etmi byk-kk m'minlerin birka tnesine veya daha fazlasna verilen isim. Shib kelimesinin okluk eklidir. Hrmet ve sayg iin, "Reslullah'n kymetli ve mbrek arkadalar" mnsna Sahbe-i kirm denir. Ayrca onlarn ismi anldnda; "Allah tel onlardan rz olsun" mnsna radyallah anhm ecman sylenir. (Bkz. Eshb) Btn din bykleri buyuruyor ki: "Sahbe-i kirm aleyhimrrdvn, peygamberlerden aleyhimssalevt vetteslmt sonra insanlarn en efdali, en stndr." Reslullah' sallallah aleyhi ve sellem bir kerre gren bir mslman, grmiyenlerin hepsinden, hatt Veysel Karn'den kat kat daha yksektir. Eshb- kirm aleyhimrrdvn, am'a girince, bunlar gren hristiyanlar, hllerine hayran kalp; "Bunlar, s aleyhisselmn havrlerinden daha yksektir" dediler. Bu dnin en byk limlerinden olan Abdullah ibni Mbrek (r.aleyh), buyuruyor ki: "Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem yannda giderken hazret-i Muviye'nin (r.anh) bindii atn burnuna giren toz, mer bin Abdlazz'den bin def daha stndr." (mm- Rabbn) Sahbe-i kirmn aleyhimrrdvn stnlklerini bildiren yet-i kerme ve hads-i erfler pekoktur. (mm- Rabbn) SAHB: Peygamber efendimizi salnda ve peygamber iken bir n gren, eer m (gz grmyor) ise bir n konuan byk ve kk mslmanlardan bir tnesine verilen isim. Sahbleri aleyhimrrdvn sevmek, onlara bal olmak, insanlar iinden seilmi, beenilmi, szlp ayrlm olan bu ok kymetli tabakann hayat tarzlarna imrenip onlar gibi olmaya zenmek, Allah telnn en byk nmetidir. Hads-i erfte; "Kii sevdii ile berberdir" buyrulduundan onlar sevenler, onlar iledir. Cennet'te onlarn yaknlarnda olanlar ile berberdirler. (mm- Rabbn) SHB- HAYRT: Hayrlar shibi. "nsanlarn en hayrls, insanlara faydal olandr" hads-i erfini kendilerine dstr edinen Osmanl sultanlar, shib-i hayrt olarak yaptklar saysz vakflaryla slm lemini ihy etmilerdir. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) SHB- TERTB: Tertb shibi. zerinde kazya kalm namaz borcu bulunmayan veya kazya kalm namazlarn toplam be vakti gememi bulunan ve namazda sray gzetmesi gereken kimse. Shib-i tertbin bir gnlk be vakit farz ve vitir namazn klarken ve kaz ederken tertibi (namaz srasn) gzetmesi farzdr. (Haleb) Shib-i tertb olan, bir farz namazn zrsz yere vaktinde klmazsa, bu namaz gelen ilk vaktin namazndan nce kaz etmesi lzmdr. (Alddn Haskef) Karlan namazlar alt veya daha ok vakte ularsa, karlan namaz ile vakit namaznn her ikisini de klamayacak ekilde vakit dar olursa; bu durumda nce vakit namaz klnr, sonra karlm namaz kaz edilir. Kazya kalm olan namaz unutularak bir sonraki vakit namaznn klnmasyla shib-i tertblik vasf (zellii) kalkar. (M. Zihni Efendi) Shib-i tertb nce klmad namaz namaz iinde hatrlarsa, namaz bozulur. Klmad namaz nce kaz eder sonra vaktin namazn ed eder. (bn-i bidn) Beten fazla kazlar olan bunlar kaz ede ede azalarak altdan aaya inince, shib-i

tertiblik vasf tekrar geri gelmez. Bunlar, srasz da klnabilir. (M. Zihn Efendi) SAHFE: Peygamberimizden sallallah aleyhi ve sellem nce gelen peygamberlere gnderilen kk kitablardan herbiri. oulu suhuftur. Kur'n- kerme ve sahfelere inanmak mnn artlarndandr. Kur'n- kermde bildirilen yz drt kitab vardr. Yz suhftur. Bunlarn, on suhufu dem aleyhisselma, elli suhufu it aleyhisselma, otuz suhufu dris aleyhisselma, on suhufu brhim aleyhisselma inmitir. Yz kitabdan drd byk kitabdr. Tevrt Ms aleyhisselma, Zebr Dvd aleyhisselma, ncl s aleyhisselma, Kur'n- kerm bizim peygamberimiz Muhammed aleyhisselma nzil olmutur (inmitir). Bunlarn hepsi Cebril aleyhisselm denilen vahy melei vstasyla nzil olmutur, inmitir. (Ahmed Cevdet Paa) SAHH: artlarna uygun olan i veya ibdet. Bir amelin, ibdetin sahh olmas bakadr, kabl olmas bakadr. bdetlerin sahh olmalar iin, kendilerine mahss artlar, farzlar vardr. Bunlardan biri noksan olursa, o ibdet sahh yaplm, yerine getirilmi olmaz. Cezsndan, azbndan kurtulunamaz. Sahh olup da kabl olmayan ibdet iin, azb yaplmaz ise de, o ibdetin sevbna kavuulamaz. bdetin kabl olmas iin nce sahh olmas, sonra u drt artn bulunmas da lzmdr: lim, niyet, huls yni ihls ve kul hakkna riyet. mm- Rabbn rahmetullahi aleyh yle buyurmaktadr: "Bir kimse, peygamberin ameli gibi amel yapsa fakat zerinde yarm dank (yni ok az) kul borcu olsa, bunu demedike, Cennet'e giremez." (Abdlhakm Arvs) Sahh Bey': Asl ve sfat dne uygun olan sat. Mteber olmas iin btn artlarn tayan al-veri. (Bkz. Bey') Sahh bey'in meydana gelmesi iin alc ve satcnn ayn kimse olmamas yni bir kimsenin hem satcya, hem alcya vekl olarak kendi kendisine sat yapmamas, akd yaplmas yni birinin cb yni teklif edip, karsndakinin onu ayrlmadan nce kabl etmesi yni sz kesilmesi, mebin (maln) ve semenin (bedelin) mal olmalar, mtekavvim (kullanlmasna dnen izin verilen ve kullanlmas mmkn) mal olmalar lzmdr. (bn-i bidn) Mal, szleme srasnda satann mlknde deilse, sonra satarak teslim etse, bu sahh bey olmaz. Mlknde olmayp da sonra teslim edecei mal satmak iin selem sat yapmal, yhut szleme yapmayp semeni (bedeli) emnet almal, sataca mal eline geince, pazarlk ve szleme yapmaldr. (bn-i Nceym) Sahh Ced: lenin babasnn babas veya babasnn babasnn babas gibi derecesi yakn olsun uzak olsun aralarnda kadn bulunmayan dede. Yni araya kadn girmeyen byk baba. (Bkz. Feriz) Sahh ced, ya lenin babas ile bulunur veya bulunmaz. Bulunmas hlinde babann varl cedd-i sahhi mrstan drr. Meyyitin (lnn) babas bulunmazsa, sahh ced baba gibi olur ve babann hakk olan hisselerden alr. (M. Mevkft) Sahh Hads: dil yni yalanclktan uzak, byk gnah ilemeyen ve hads ilmini bilen kimselerden iitilen, Reslullah efendimize kadar, rivyet edenlerden hibiri noksan olmayan ve mtevtir yni birok Sahbnin Resl-i ekremden ve baka birok kimselerin onlardan naklettikleri

hadsler ve mehr, yni ilk zamanlar bir kii bildirmiken, ikinci asrda hret bulan hadsler. (Bkz. Hads) Drt mezheb immnn (mm- a'zam Eb Hanfe, mm- fi, mm- Mlik ve mm- Hanbel'nin) her biri, kendi re'yi (gr) ile konumadn bildirmi ve talebelerine; "Sahh hadse rastlarsanz, benim szm brakn. Reslullah'n hadsine uyun!" demitir. Mezheb immlarmz bu sz, kendileri gibi mctehd olan derin limlere sylemilerdir. nk byle bir ii ancak onlar anlar ve yapabilir... (Mevln Hlid-i Badd) Sahh Kan: Sekiz yan bitirip, dokuz yana bastktan birka gn veya ay, yhut seneler sonra, shhatli bir kzn veya det zamn son dakikasndan tibren tam temizlik (on be gn) gemi olan kadnn nnden kan ve Hanef mezhebine gre, en az gn (yetmi iki saat) devm eden kan; hayz ve ayba kan. (Bkz. Hayz) Bir kz, sahh kan ve sahh temizlik grdkten sonra istimrar ederse (kan devm ederse), bu kz deti belli olan kadn olur. Mesel be gn kan grse, sonra krk gn temiz olsa, istimrr bandan be gn hayz, sonra krk gn temiz kabl dilir. Kan kesilinceye kadar byle devm eder. (bn-i bidn) Sahh Kavl: Fkh limlerinin bir i hakknda mctehid limlerin kavillerinden (re'y ve ictihdlarndan) hakknda dorudur veya doru olan budur dedikleri kavl, hkm, sz. Bir mctehidin veya iki ayr mctehidin bir i hakknda iki ayr kavli bulunsa, birine sahh, dierine esahh kavil dense, esahh kavl ile fetv verilir. (Bkz. Esahh) (bn-i bidn) Sahh Temizlik: Ergenlik ana erimi bir kzda veya kadnda, det zamnndan sonra balayan ve iinde hi kan grlmeyen, ncesi ve sonras hayz gnleri olan on be veya daha fazla saydaki temiz gn. deti be gn olan bir kadn, sahh temizlikten sonra alt gn kan grrse, bu alt gn yeni hayz olur ve yeni deti olur. (bn-i bidn) Sahh-i Buhr: Kur'n- kermden sonra, doru olduklar, btn slm limleri tarafndan tasdk edilmi olan mehur alt hads kitbndan birincisi. Sahh-i Buhr'de yedi bin iki yz yetmi be hads-i erf vardr. Bunlar alt yz bin hads arasndan seilmitir. mm- Buhr hazretleri her hads-i erfi yazaca zaman gusl abdesti alp, iki rek'at namaz klar, istihre ederdi. Sahh-i Buhr'yi on alt senede yazmtr. (Ahmed Nim) Sahh-i Buhr, en kymetli hads-i erf kitbdr. slm limleri szbirlii ile Kur'n- kermden sonra en kymetli kitb, Sahh-i Buhr'dir, buyurmulardr. (Seyyid Abdlhakm) Sahh-i Buhr'deki hads-i erflerde buyruldu ki: inizde en sevdiim kimse, huyu en gzel olannzdr. Hay mndandr. mn olan Cennet'tedir. Fuhu ktlktr. Ktler Cehennem'dedir. Kzd zaman istediini yapabilecek bir kimse, kzmazsa, Allah tel kymet gn onu herkesin arasndan arr. Cennet'te istediin Hrinin yanna git der. SAHHAYN: Kur'n- kermden sonra, doru olduklar, btn slm limleri tarafndan tasdk edilmi

olan alt hads kitbndan Sahh-i Buhr ile Sahh-i Mslim'in ikisine birden verilen isim. Sahhayn'daki hads-i erfte yle buyrulmaktadr: Mslman mslmann kardeidir. Birbirlerini incitmezler, zmezler. Bir kimse, din kardeinin bir iine yardm etse, Allah tel da onun iini kolaylatrr. Bir kimse, bir mslmann skntsn giderir, onu sevindirirse, kymet gnnn en skntl zamanlarnda, Allah tel onu skntdan kurtarr. Bir kimse bir mslmann aybn rterse, Allah tel kymet gn onun ayblarn, kabahatlerini rter. SHR: By ve sihir yapan. (Bkz. By) Sihir yapmak byk gnhlardandr. Shir tvbe etmezse muhakkak Cehennem'dedir. (Muhammed Rebhm) Shir, sihir ile istediini elbette yapar, sihir muhakkak te'sir eder diyenin ve inanann mn gider. Sihir, Allah tel takdir etmi ise, te'sir edebilir, demelidir. (mm- Rabbn) SAHR: Gnein batmasndan imsak vaktine kadar olan zamnn son altda biri, seher vakti; oru tutmak iin yemee kalklan vakit. Sahur yemeini yeyiniz. nk onda bereket vardr. (Hads-i erf-Mslim) Bir yudum su ile de olsun sahur yapnz. (Hads-i erf-bn-i Hibbn) Sahur yemeinden gndzn orucu, kaylleden de gecenin namaz iin istifde edin. (Hads-i erf-bn-i Mce) ey vardr ki, bunlar zerine kul hesba ekilmez: Sahur yemei, iftr yemei ve din kardeleriyle birlikte yenilen yemek. (Hads-i erf-Mslim erhi) M'minin sahrunun hurma ile olmas ne gzeldir. (Hads-i erf-Mektbt) Ramazn- erfte, iftar erken yapmak, sahuru geciktirmek snnettir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, bu iki snneti yapmaa ok nem verirdi. ftrda acele etmek ve sahuru geciktirmek, belki insann aczini, yiyip imee ve dolaysyla her eye muhtc olduunu gstermektedir. bdet etmek de zten bu demektir. (mm- Rabbn) SAHV: Uyanklk, akl banda, uuru yerinde olma hli, sekr hlinin zdd. Tasavvufta kendini kaybetme hlinden kurtulup, aylma hli. Fendan sonraki bek hli. Sahv hlinde olan, emirlere uygunsuz davranabilir. Ancak bu davran, Allah telnn ltf etmesi ve korumas ile yalnz mstehablar yapmamak olup, bundan ileriye gitmez. (Abdullah- Dehlev) Sahv hlinde olanlarda sekr (kendinden geme hli) hi bulunmaz sanmamaldr. Sahv hlinde biraz sekr bulunmas, yemee lezzet vermek iin tuz kartrmaa benzer. Tuzsuz taam (yemek) tadsz olur. (mm- Rabbn) S: Emvl-i zhirenin zektn toplayan me'mr; sime (senenin ekserisini ayrda otlayan) hayvanlarn ve toprak mahsllerinin zektlarn toplamakla vazfeli kimse, zekt me'muru. Drt eit zekt malndan ikisine yni zekt hayvanlar ile topraktan elde edilen mallara (Emvl-i zhire) denir. Bunlarn zektlarn s toplar. Hkmet, bu toplanan mallar (ve ir) denilen me'murlarn yolcu tccarlardan aldklar zekt beyt-l-ml denilen devlet haznesinde

saklayp, yedi snftan herbirine sarf eder. (bn-i bidn) SA'D: Allah telnn, kendisinden rz olduu kimse. Cennetlik. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Sa'd olanlara gelince, onlar Cennet'tedirler. (Hd sresi: 108) akler dnyya sarlr, sa'dler, bk olana (ebed, sonsuz olan hirete) sarlr. (Abdlhakm Arvs) Bir kimsenin sa'd olmasnn nin (almeti) udur ki, Hak tel hazretlerinin kaz ve kaderine rz olur. ak olmasnn nin da udur ki, kaz ve kadere rz olmayp, barr, arr, ok alar, szlar. (Sleymn bin Cez) SL: steyen, yoksul, dilenci. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Sile gelince (onu) azarlayp koma. (Duh sresi: 10) SME: Senenin yarsndan fazla, meralarda, krlarda srf stleri alnmak veya reme ve beslenmeleri iin otlatlan (koyun, kei, sr, manda, at ve deve cinsinden olan), ehl hayvanlar. Sime hayvan says nisb miktr olduktan (zekt snrna ulatktan) bir yl sonra zekt verilir. Yk tamak ve binmek iin olursa, sime denilmez ve zekt lzm olmaz. (bn-i Hmm) Deve, sr gibi baka cinsten sime hayvanlar birbirlerine ve dier ticret eysna eklenmezler. (M. Mevkft) Sime hayvanlarda; koyunlardan krk koyunda bir koyun, sr ve mandalardan otuz srdan krk sra kadar, iki yana girmi erkek veya dii bir buza, develerde nisb (zenginlik ls) be olup, birer yalarn bitirmi be deve iin bir koyun zekt verilir. (Burhneddn-i Mergnn) SAKAL-I ERF: Peygamber efendimizin mbrek sakal- erfi. (Bkz. Lihye-i erf) Peygamber efendimizin mbrek salar ve sakal- erfinin kl ok kvrck ve ok dz deil, yaratlta ondle idi. Mbrek salar uzundu. nceleri kkl brakrd, sonradan ikiye ayrr oldu. Mbrek salarn bzan uzatr, bzan da keser, ksaltrd. Sa ve sakal- erfini boyamazd. Veft ettii zamanda, sa ve sakalnda ak kl, yirmiden az idi. Mbrek byn krkard. Byklarnn uzunluu ve ekli mbrek kalar kadar idi. Emrinde huss berberleri vard. (mm- Kastaln) SAKALN (Sakaleyn): 1. nsanlar ve cinler. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Ey sakaln! Yaknda (kymet gn) sizi hesba ekeceiz. (Rahmn sresi: 31) Sakaln, yeryznde bulunan dier mahlkta nazaran yklendikleri emir ve yasaklar tibriyle daha byk bir varla shib olduklar iin bu ad almlardr. Yhut bunlar, yeryznde lleri ve dirileriyle bir arlk vermekte olduklar iin kendilerine sakaln

denilmitir. (Ahmed Sv-Senullah Dehlev) 2. Kymetlerini bildirmek iin, Kur'n- kerm ve Ehl-i beyte (yni Peygamber efendimizin akrablarna) verilen isim. Ben size sakaln brakyorum: Kitbullah (Kur'n- kerm) ve Ehl-i beytim (akrablarm). (Hads-i erf-Tefsr-i Mazhar) SAKM AKIL: Hasta, ileriyi gremeyen akl. (Bkz. Akl) Sakm aklllar yaptklarndan hep pimn olurlar. Niye yaptm diye dvnrler. Byle bir akla nasl gvenilir. Bunlarn akl dinde senet olmaz. (Seyyid Abdlhakm) SAL: Minrelerde Cum ve cenze namaz iin okunan salt u selm. Sal okunmas asr- sedette olmayp, sonradan dne sokulan bir bid'attr. Okunmas mteber kaynak kitablarda yazl deildir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) SALBET-DNYYE: Din salaml, din gayreti, din kuvveti. Salbet-i dniyyesi olanlarn, mallar ile, canlar ve szleri ile ve kalemleri ile, Allah rzs iin cihd etmeleri (slm dni urunda dmanla savamalar) lzm olduu, "Allah yolunda cihd edenler, ktlenmekten korkmazlar" (Mide sresi: 54) yet-i kermesinde bildirilmektedir. (Muhammed Hdim-Berka) Mdhenenin, yni kudreti olduu, gc yettii hlde, haram ileyene mn olmamann zdd, karl; gayret ve salbet-i dniyyedir. (Muhammed Hdim) Trkler zekdirler ve kendilerini msbet (olumlu) yolda sevk ve idre edecek devlet adamlarna shib olduklar mddete de alkandrlar. Gyet kanatkrdrlar (elde olana rz olurlar). Onlarn btn meziyyetleri (stnlkleri), hatt kahramanlk duygular da, an'anelerine (rf-det ve kltrlerine) olan ballklarndan, salbet-i dniyyelerinden ileri gelmektedir... (Patrik Gregoryus'un, Rus ar Aleksandr'a yazd mektubdan bir para) SALH: Slih olmak, iyilik, drstlk; iyi huylarla sslenme, dnine bal olma. lim, din ve salh shibi bir kz, fskn yni gnah ileyenin nikh etmesi ciz (uygun) olmaz. nk, zevc ile zevcenin kfv (denk) olmalar lzmdr. (Sleymn bin Cez) Babann maln oullar arasnda pay ederken, red (maln isrf etmiyen) ve slih iyi veya ilim tahslinde olan ocuklarna daha ok vermesi cizdir. Salhlar msv (eit) ise, msv datmaldr. (Fetv-i Hindiyye) SALT: 1. Allah teldan rahmet, meleklerden istifr, m'minlerden du. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel ve melekleri Peygambere (Muhammed aleyhisselma) salt ederler. Ey m'minler! Siz de O'na salt ediniz. (Allah telnn Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellemi saltnn O'nu melekler arasnda sen etmesi, vmesi demek olduu da rivyet edilmitir.) (Ahzb sresi: 56) 2. slm'n be essndan (temelinden) birisi olan namaz. Kur'n- kermde melen buyruldu ki:

(Reslm) sana vahyolunan Kur'n- kermi oku. Salt, artlarn yerine getirerek kl. nk salt, insan dnin ve akln kt grd eylerden men eder, alkor. (Ankebt sresi: 45) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem; "Birinin evi nnde nehir olsa, hergn be kerre bu nehirde ykansa, zerinde kir kalr m?" diye sordu. Yannda bulunanlar; hayr, y Reslallah! dediler. "te, be vakit salt klanlarn da, byle kk gnhlar afv olunur" buyurdu. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Salt klmayanlar, kymet gn, Allah tely kzgn olarak bulacaklardr. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Salt, dnin direidir. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) slm limleri buyuruyor ki: Be eyi yapmyan, be eyden mahrm olur: Malnn zektn vermeyen, malnn hayrn grmez. Urunu vermeyenin, tarlasnda, kazancnda bereket kalmaz. Sadaka vermeyenin, vcdunda shhat kalmaz. Du etmeyen, arzsuna kavuamaz. Salt vakti gelince, klmak istemeyen, son nefeste Kelime-i ehdet getiremez. (Gaznev) 3. Peygamber efendimizin ism-i erfleri anldnda, iitildiinde veya yazldnda sylenen ve yazlan "sallallah aleyhi ve sellem". sz ve benzerleri. oulu salevttr. Cum gnleri bana ok salt okuyunuz! Bunlar bana bildirilir. (Hads-i erf-Eb Dvd) Allah teldan bir ey isteyen kimse, nce Allah telya hamd ve sen ettikten sonra,Reslullah efendimize salt okumaldr. Byle bir du, kable lyktr. (Dunn banda ve sonunda olmak zere) iki salt ile yaplan du geri evrilmez." (bn-i Cezer) Reslullah'a salevt getirmemiz, h ki, O'nun iin Hak tel katnda efat deildir. Zr bizim gibiler nerede, o azz Habbullah nerede. Lkin Allah tel bize ihsn, iyilik edene, mkftta bulunmay ve mkftnda ciz olduumuza ise iyi du etmemizi emretmitir. O hlde, zerimizde hadsiz, hesabsz hakk olan Resl ve Habbine, baka bir eyle mkfattan aczimizi bildiinden, saltla karlk vermeyi bildirip emr etti. (bn-i Abdsselm) Bz limler diyor ki: Saltla emr olunmann bir faydas da, salevtn fazleti hakkndaki hads-i erfler iinde bildirilen dny ve hiret iyiliklerinin salt okuyanda da hsl olmasdr. (Ninczde) Salt u Selm: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem ism-i erfleri anlnca, iitilince veya yazlnca sylenen veya yazlan hayr dulardan ibret olan szler yni sallallah aleyhi ve sellem, Allahmme salli ve sellim al seyyidin Muhammedin ve al li seyyidin Muhammed, Essalt ves-selm aleyke y Reslallah mbrek szleri ve benzerleri. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey m'minler! O'na (peygambere) salt ve selm edin. (Ahzb sresi: 56) Kim bir kitabda bana salt u selm getirirse (yazarsa) benim ismim o kitabda bulunduu mddete, melekler, onun iin istifr ederler (Allah telya onun gnhn balamas iin yalvarrlar). (Hads-i erf-Mir't- Kint) Cimrilik sdece mal tutmak, onu hayr yerlere sarfetmemek deildir. bdetlerini yapmayan kimse, nefsine cimrilik ettii gibi, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimizin ism-i erflerini duyduu hlde salt u selm okumayan, mslman kardeine rastlayp selm vermeyen kimse de cimrilik etmi olur. (Ysuf Sinnddn)

SALB: Hristiyanlk dninin sembol kabl edilen birbirini dik kesen iki dorunun meydana getirdii ekil, ha, istavroz. (Bkz. Ha) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bu bir de inkrlarndan, Meryem'e byk iftirda bulunmalarndan, Allah'n Resl Meryem olu s'y ldrmelerinden trdr. Yoksa onu ldrmediler, salbe germediler. Fakat onlara yle grnd. Bu husustaki bilgileri ancak zandan ibrettir. Onu asmadlar, onu ldrmediler. Bilakis Allah onu katna ykseltti. Allah azzdir, hakmdir (hikmet shibidir). (Nis sresi: 156-158) Canl resmi; namaz klann banda, nnde, sa ve sol hizsnda duvara izilmi veya beze kada yaplarak aslm veya konmu ise namaz klmak mekrhtur. Canl eklinde olmasa dahi salb resmi de canl gibidir. nk hristiyanlara benzemek oluyor. Onlara benzemek niyeti olmasa dahi, onlarn yapt kt eyleri ve kt olmayanlar da onlara benzemek niyeti ile yapmak mekrhtur. (bn-i bidn) SLH: yi insan. Dnyya kymet vermeyen, tikd doru olup, Allah telnn rzsn, sevgisini kazanmak iin alan mslman. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Sizden biriniz lm (almetleri) gelip de: "Ey Rabbim! Beni yakn bir zamna kadar geciktirsen de, sadaka versem ve slihlerden olsam" demeden nce, size rzk olarak verdiimiz eylerden (Allah yolunda) harcayn. (Mnafikn sresi: 10) Slih kullarm iin, Cennet'te, hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii, hibir insann gnlnden geirmedii bir takm nmetler hazrladm. (Hads-i kuds-Et-Tergb vet-Terhb) mmetimin slihlerinin Cennet'e girmeleri, namaz ve orular sebebiyle deil, cmertlik, mslmanlara kar kalblerinde ktlk beslememeleri ve mslmanlara nashatleri syesindedir. (Hads-i erf-Dre Kutn) Slihlerle sohbette berber olunuz. Onlar, dny hazneleridir. Onlarla berber olmak, ebed sedetin anahtardr. (Cfer-i Huld) Kim cennetliklerden olmay isterse, slih kimselerle berber olsun. (Hris el-Muhsib) Slihlerin hizmetinde bulunan kimse ykselir. Allah telnn kendisini slihlere hrmet etmekten mahrum ettii kimse, insanlardan gelen skntlara mbtel olur. (Eb Midyen Marib) Allah'm! Arzularmzn dklnden, ktlnden, amellerimizin noksanlndan, ecelimizin yaklamasndan, slih kullarnn aramzdan ayrlmasndan sana snrz. (Abdullah bin Glib) Slih Amel: Allah telnn beendii i. (Bkz. Amel-i Slih) nsanolunun, yapt slih amelleri gznde byterek bir hayli ibdet yaptn, ibdet ve tat hussunda durumunun iyi olduunu dnerek, gnahlarn unutmaktan saknmas gerekir. nk bunda, amellerin onu martmas ve iledii gnahlarn azbndan emin olmas vardr. Byle bir durum ise tehlikelidir. (Ahmed bin sm Antk) SLH ALEYHSSELM: Semd kavmine gnderilen peygamber. Nh aleyhisselmn oullarndan Sm'n

neslindendir. Hazret-i dem'in on dokuzuncu kuaktan torunudur. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz Semd kavmine kardeleri Slih'i peygamber olarak gnderdik... (Hd sresi: 61) Semd kavmi, gnderilmi olan peygamberlerini (Slih aleyhisselm) yalanladlar. Onlarn (nesebde soyda) kardeleri olan Slih aleyhisselm onlara dedi ki: "Allah teldan korkmaz msnz ki, O'na irk (ortak) koarsnz. Ben, Allah teldan size gnderilen emin bir peygamberim. imdi Allah teldan korkun. Size bildirdiim, O'nun emir ve yasaklarnda bana itat edin. Bunun iin sizden cret istemem. Bilin ki, benim cretim ancak lemlerin Rabbi Allah telnn zerinedir." (uar sresi: 141-145) Slih (aleyhisselm) ve onunla olan m'minlere nect (kurtulu) verdik. Onlar kfr ve gnhtan saknrlard. (Neml sresi: 53) Hd aleyhisselmn peygamber olarak gnderildii d kavmi helk olduktan sonra, felketten kurtulanlardan olan Semd, berberindekilerle birlikte am ile Hicz arasndaki Hicr denilen yere giderek yerletiler. Semd'un torunlar tekrar d kavminin helk edildii yerlere gittiler. Dalardaki kayalar oyup evler yaptlar. Allah tel onlara ok mal verdi. Zamanla daha da oalarak balar, baheler ve kkler yaptlar. Her trl nmetler iinde bulunup azgnla, taknla saptlar. Talardan yaptklar putlara taptlar. Allah tel, kfr ve azgnlk iinde bulunan Semd kavmine Slih aleyhisselm peygamber olarak gnderdi. Slih aleyhisselm onlar putlara tapmaktan ve azgnlklardan sakndrd. Allah telya mn ve ibdete dvet etti. Nh aleyhisselmn dnini tebli etti. Slih aleyhisselma az sayda kimse tbi olup, dierleri yalanlayp kar ktlar. Semd kavmi, Slih aleyhisselm, bylenmi yalanc ve byklenen diye ithm etmelerine ramen Slih aleyhisselm ylmadan, tatl bir dille kavmini mna dvete devm etti. nanmadklar takdirde, iddetli azbla korkuttu. Fakat Semdlular onun dvetini kabl etmediler. Allah tel, Semd kavminin kfr ve taknl sebebiyle kadnlarn ksr brakt. Aalar kuruyup meyve vermedi. Hayvanlar yavrulamaz oldu. Bu durum karsnda Semd kavmi Slih aleyhisselma kar hakret etmeye baladlar. lmle tehdd ettiler. Eer hakkaten peygamber isen mcize gster dediler. Mcize gsterdii takdirde inanacaklarn sylediler. Kayadan bir deve meydana gelmesini istediler. Deve olmasn istedikleri kaya byyp gebe bir deve ekline dnd. Deve yavrulad. Bu mcize zerine bz Semdlular mn ettiler. Devenin memesinden akan stten Semdlular btn kaplarn doldurdular. Daha sonra Semdlular deveyi ldrdler. Slih aleyhisselma kar dmanca tavr takndlar. Eer hakkaten peygamber isen bize vd ettiin azb getir dediler. Bir takm acib hller grmeye baladlar. Devenin bast yerden kan fkrdn, aalarn yapraklarnn kzardn, kuyularndaki suyun kan krmzs, yzlerinin de sapsar olduunu grp birbirine haber verdiler. Allah tel Slih aleyhisselma vahy edip, kendisine inananlarla o beldeyi terk etmelerini ve ksa zamanda iddetli azbn geleceini bildirdi. Slih aleyhisselm kendisine inanan 4000 kii ile birlikte o beldeyi terk ettiler. Semdlularn yzleri kana boyanm gibi krmz oldu. Daha sonra simsiyah oldu. Allah tel Cebril aleyhisselma Semdlular bir sayha (korkun grlt) ile helk etmesini emir buyurdu. Bir sabah vakti azb sayhas Semd kavmini yakalayverdi. Cebril aleyhisselmn sayhas onlar muhkem (salam) binlarda helk etti. Sayhann iddetinden hepsinin dleri patlayarak helk oldular. Slih aleyhisselm, kavminin helk olmasndan sonra kendisine mn edenlerle birlikte Mekke veya am taraflarna gitti. Remle'de yerleti. Mekke-i mkerremede veft edip Kbe-i muazzama yannda defnedildi. (bn-l-Esr, Rz, Taber, Ninczde)

SLK: Tasavvuf yolcusu. unu iyi bilmelidir ki, maksada kavumak iin alan slikin hep erate, slmiyete uymas arttr. Tasavvuf yolunda en nemli vazfe olan zikr-i ilh (Allah tely anmak) eratin emirlerinden biridir. slmiyet'in yasaklarndan saknmak da bu yolda lzmdr. Farzlar yapmak, slikin ilerlemesini kolaylatrr. Tasavvuf yolunu iyi bilen ve slike yol gsteren lim arama da dnimiz emretmektedir. (mm- Rabbn) Tasavvuf byklerinin rhlarna Ftiha ve salevt sevb gndererek onlar, Allah telya kavumak iin vesle yapmaldr. Zhir (sret) ve btn (kalb, ruh) sadetlerine ancak onlarn gzel ahlkna sarlmak ile kavuulur. Balangta olan sliklerin kalbleri tasfiye bulmadan (temizlenmeden) nce evliynn kabirlerinden feyz almalar gtr. Bunun iin Beheddn-i Buhr hazretleri; "slm'n gzel ahlkna shib bir kimse ile olmak, evliynn kabirleri ile olmaktan daha iyidir" buyurdu. (Mazhar- Cn- Cnn) Slik-i Meczb: Tasavvufta cezbesi yni hak yola ekilmesi slknden sonra olan slik. Tasavvuf yolunun slikleri (yolcular), ikiye ayrlr: Ya mrd olurlar yhut murd olurlar. Murd olanlara mjdeler olsun! Cezbe ve muhabbet yolundan, bunlar durmadan ekerler. Aradklarna ulatrrlar. Lzm olan her edebi, pir yardm ile veya arada pir olmadan, bunlara retirler. Yanldklar zaman, haber verirler. Ondan dolay bir ey yapmazlar. Rehbere ihtiyac olursa; aramadan, uramadan ona kavutururlar. Ksaca, Allah telnn sonsuz olan ihsn, onun her zaman imddna yetiir. Sebeb yaratarak veya sebebsiz olarak, iini grr. r sresinin on nc yetinde melen; "Allah tel, dilediini seerek kendine kavuturur" buyuruldu. Tliblerin, arada vsta olmadan kavumalar ok gtr. Cezbe ve slk nmetlerine kavumu, fen ve bek ile ereflenmi olan bir vstann yardm lzmdr. Bu vstann szleri, lm kalbleri diriltmek iin devdr. Baklar ifdr. Ta kesilmi kalbler, onun muhabbetine kavumakla yumuak olur. Byle devletli bir rehber ele gemezse, slik-i meczb da, byk bir nmettir. Bu da tlibleri yetitirebilir. Onun yardm ile fen ve bek nmetine kavuurlar. (mm- Rabbn) SALLALLAH ALEYH VE SELLEM: Peygamber efendimizin ism-i erfi anld, iitildii ve yazldnda sylenen ve yazlan, Allah teldan, O'nun dnyda ve hirette her trl iyilie ve stnle kavumasn istemekten ibret olan hayr du, hrmet, sayg ve ballk ifdesi. Buna salt u selm da denir. (Bkz. Salt) Kim bana bir kere salt ederse (mesel sallallah aleyhi ve sellem derse) Allah tel ona on kere salt (rahmet) eder. Onun on gnhn balar ve derecesini on kat ykseltir. (Hads-i erf-Mevhib-i Lednniye) SALSL: Pimemi kuru amur... Pimi gibi kurumu amur. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Andolsun ki, biz insan hame-i mesnndan (balk amurundan), salslden yarattk (Hicr sresi: 26) dem aleyhisselm yeryznde yaratlan ilk insan ve ilk peygamberdir. Btn insanlarn babasdr. eitli memleketlerden getirilen topraklar melekler su ile amur yapp, insan ekline koydu. Mekke ile Tif arasnda krk yl yatp salsl oldu. nce Muhammed aleyhisselmn nru alnna kondu. Sonra Muharremin onuncu Cum gn rh verildi.

(Altparmak Muhammed Efendi) dem aleyhisselm salsl hlinde iken, melekler bedenini grp, ondaki uygunlua, henge ve ilh san'ata hayran kaldlar. Acab, "Allah tel bundan gzel bir ey halk etti mi?" dediler. (Muhammed Hirev) SALVELE: Allahmme salli al Muhammed ve benzeri salt u selm denilen ve Peygamber efendimize okunan hayr du. Allah teldan bir ey isteyen kimse, nce Allah telya hamdele (hamd) ve salvele ile balamal, yine bunlarla bitirmeli. Byle bir du kable lyktr. ki salvele arasnda yaplan du geri evrilmez. (mm- Birgiv, Kdzde) SM: Nh aleyhisselmn olundan by. drs aleyhisselm ge karldktan sonra, insanlar azd. Doru yoldan ayrld. Putlara yni heykellere tapmaya baladlar. Cenb- Hak, bunlara Nh aleyhisselm gnderdi. Nh aleyhisselm o zaman elli yanda idi. Nice yl onlar dne dvet etti, ard. Yalnz oullar Sm, Hm, Yfes ile az kimse mn etti. ou kulak asmad. Kendi olu Ym yni Ken'an bile mn etmedi. Nh aleyhisselm ile alay ettiler, ona ikence yaptlar. Nihyet tfn oldu. ok yamur yad. Sular her taraf kaplad. Alt ay sonra yamurlar durdu, sular ekildi. Nh aleyhisselmn gemisi Irak'taki Cudi dana oturdu. nsanlar onun olundan tredi. Nh aleyhisselma bu yzden ikinci dem de denildi. Sm'dan, Arab, Fars ve Rum; Hm'dan Hindistan, Habe ve Afrika halk; Yfes'ten de Asyallar ve Trkler meydana geldi. Bering boazndan Amerika'ya da geip yerleenler oldu. (Ahmed Nipr, Nianczde, Kis) Nh aleyhisselmdan sonra Arabistan yarmadasnda yerleenlere Arab- bide denir. d, Semd ve Amlika kavimleri (topluluklar) bunlardandr. Hd aleyhisselm d, Slih aleyhisselm da Semd kavmine peygamber olarak gnderilmilerdir. Hepsi Sm'n soyundandr. Keldnler, surler, Srynler, Finikeliler, brniler de ayn soydandr. (Kis, Ninczde) SAMED (Es-Samed): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Hibir kimseye, hibir eye ihtiyc olmayan, btn mahlktn (yaratlmlarn) kendisine muhta olduu yce Allah. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Ey Reslm!) De ki: O Allah tektir (ei orta yoktur). Allah Samed'dir. (hls sresi: 1, 2) SAN'AT: Ustalkla, hnerle yaplan i. En iyi ticret bezzzlktr, yni kuma satmaktr. En iyi san'at, terziliktir. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Allah tel, fende ilerleyen, san'at shibi olan kulunu elbette sever. (Hads-i erf-bn-i Ad ve Mnv) En stn hell kazanma yolu, silhla ve kalemle cihddr. kinci derecede ticret, ncs zirat, drdncs san'attr. (Muhammed Rebhm) Btn san'atlar, farz- kifyedir. Bunu dnerek, bir san'ata yapmak ibdet etmek olur. Kim olursa olsun her san'at renmek ve hele harb vstalarn en modern, en ileri ekilde yapmaa almak farzdr. (mm- Gazl)

nsanolunun bir san'at renmee ihtiyc vardr. Bunun iin de, aratrmak, dnmek, tedkk etmek, almak lzmdr. Fen ve san'at, insanla, yaratl cb lzmdr. (Ali bin Emrullah) Bir insann, her san'at renmesi mmkn deildir. Her bir san'at muayyen (belirli) kimseler renir, yapar. Herkes, kendine lzm olan eyi, bu san'at shibinden alr. Bu san'at shibi de, kendine lzm olan baka bir eyi, onu yapan dier san'at shibinden alr. Bylece insanlar, birbirlerinin ihtiylarn te'min eder. Bunun iin, insan yalnz yaayamaz. Bir arada yaamaya mecbrdurlar. (S. Abdlhakm Arvs) SANY' RKET: ki veya daha fazla san'at shibinin bakasndan i kabl ederek cretini paylamak zere veya fabrika kurup mlt krn paylamak zere kurduklar irket, ortaklk. irket-i A'ml. Sanyi' irketinde i, iilik eit, kr farkl olabilir. Bir irketin alaca siparii, her ortak yapar, her ortak i kabl eder ve sat yapar. Her birinin kazancna ve zararna, her ortak, szlemedeki oranda ortaktr. (Ali Haydar Efendi) SANEM: Put, odundan, altndan ve gmten yaplan insan heykeli. (Bkz. Put) Saneme tapnmak ve onun fayda ve zarar vereceine inanmak irktir (Allah telya ortak komaktr.) (Tahtv) SAPIK: Doru yoldan ayrlan, tikdnda (mn bilgilerinde) ve ibdetleri yapmasnda veya yaaynda Ehl-i snnet vel-cemat mezhebinden (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolundan) ayrlan, yanl yollara sapan kimse. lmin azalmas, limlerin azalmasyla olur. Chil din adamlar, kendi grleri ile fetv vererek fitne karrlar. Hem kendileri doru yoldan saparlar, hem de insanlar saptrrlar. (Hads-i erf-Mikt) Mslman olduunu syleyen veya cemat ile namaz klarken grlen bir kimsenin mslman olduu anlalr. Sonra bunun bir sznde, yazsnda veya bir hareketinde Ehl-i snnet limlerinin bildirdikleri mn bilgilerine uymayan bir ey grlrse, bunun kfr veya sapklk olduu kendisine anlatlr. Bundan vazgemesi, tvbe etmesi sylenir. Ksa akl, bozuk dncesi ile cevap verir vazgemezse, bunun sapk veya mrted (dinden kan) olduu anlalr. (Enver ah Kemr) Mnlar ak olmayan nasslar (yeti kerme ve hads-i erfleri) yanl te'vl ederek (yorumlayarak) yanl inanan kimseler, sapk veya bid'at ehli olur. Bu kimseler, Ehl-i snnetin doru yolundan ayrld iin, Cehennem'e gidecektir. Bu kimse mns ak olan nasslara inand iin azabda sonsuz kalmayacak, Cehennem'den karlacak, Cennet'e sokulacaktr. (Mevln Hlid-i Badd) Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem ve Eshbnn (arkadalarnn) yolunda gidenler Cehennem'den kurtulaca mjdelenen kimselerdir. Kur'n- kermden ve hads-i erflerden karlan bilgiler iinde kymetli, doru olan, yalnz byk islm limlerinin, Kitbdan (Kur'n- kermden) ve snnetten anlayp bildirdikleri bilgilerdir. nk her bid'at shibi, yni her reformcu ve her sapk kimse, bozuk dncelerini ksa akl ile Kitbdan kardn sylyor. Ehl-i snnet limlerini glgelemee kalkyor. Demek ki, Kitbdan ve snnetten karld bildirilen her sz, her yazy doru sanmamal, yaldzl propagandalarna aldanmamaldr. (mm- Rabbn) SARF SATII:

Nakd hlindeki veya ilenmi altn ve gm birbirleri karlnda satmaktr. Sarf satnda satann ve alann szlemeden sonra, ayrlmadan kabz etmeleri yni eline veya cebine almalar lzmdr. (Ali Haydar Efendi) SARF VE NAHV LM: Arab dilbilgisi. Sarf; kelime bilgisi; kelimelerde meydana gelen deiikliklerden ve birbirlerinden tremelerinden bahseden ilim. Nahv; cmle bilgisi; kelimelerin cmle iinde fiil, fil (zne), mef'l (nesne, tmle) olma gibi durumlarndan ve buna gre sonlarnn aldklar i'rbdan (harekelerden) bahseden ilim. SARIK: Kavuk, fes, takke gibi balklarn zerine sarlan tlbent veya al. (Bkz. mme) Baa beyaz sark sarmak mstehbdr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bzan siyh sark da sarar, ucunu iki krei arasna iki kar uzatrd. (bn-i bidn, brhim Hakk) SARH: Belli, ak, meydanda olan. Kendisinden kasd edilen mnnn aka anlald lafz (sz). Yalnz boamakta kullanlan seni boadm, sen bana haramsn gibi sarh bir lafz (sz) aka olarak veya ararak da syledii anda, yannda deil ise, mektup veya vekli ile bildirince, bir talk (boama) olur. (bn-i bidn) Kur'n- kermde ve hads-i erflerde sarh bildirilmemi bulunan ahkm (hkmleri) ve mes'eleleri, sarh ve geni anlatlm mes'elelere benzeterek meydana karmaya uramaya ictihd denir. (S. Abdlhakm-i Arvs) Bir ey anlatld zaman sarh olarak zh edilmelidir. fde, karsndakini sul sordurmayacak ekilde sarh olmaldr. (Takprzde) SAVM: Oru. Fecrin (tan yerinin) aarmasnn evvelki vaktinden (imsaktan) akam namaz vakti girinceye kadar, yemei, imei ve cim' terk etmek. (Bkz. Oru) SAVMEA: Hristiyanlarn ibdet yeri. Kilise, ba. (Bkz. Kilise) SA'Y: 1. Hac ve mre ibdeti iin Mekke-i mkerremeye gelen kimsenin Mescid-i Haram (Kbe ve avlusu) yaknndaki Saf ve Merve tepeleri arasnda uslne gre Saf'dan balayarak Merve'ye ve Merve'den Saf'ya yedi kere gidip gelmesi. Sa'y, drt gidi ve geliten ibrettir. Krin hac yni hac ile mreye birlikte niyet eden, nce mre iin tavf ve sa'y eder, sonra ihrmn karmadan ve tra olmadan hac gnlerinde hac iin, tekrar tavf ve sa'y yapar. (bn-i bidn) Sa'y, hac ve mrenin vaciplerindendir. (M. Zihn Efendi) Sa'y ederken her bir tepede (Saf ve Merve'de) Kbe grnnceye kadar tepeye klr. (M. Zihn Efendi) Tavf ve sa'y ederken ezn okunursa, bunlar braklp namazdan sonra tamamlanr. (bn-i bidn) 2. almak, i grmek, gayret etmek.

Cenb- Hak sa'yinizi mekr eylesin (karln versin). (Ahmed Frk) SAYD: Av hayvan yni eti yenen hayvanlarn etleri iin, eti yenmeyenlerin ise (domuz hri) deri ve di gibi yerlerinden faydalanmak veya zararlarndan emin olmak iin avlanan hayvan. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Deniz sayd yapmak ve onu yemek size hell klnd ki hem size, hem de yolcu olanlarnza faydal olsun. Kara sayd ise ihramda bulunduunuz mddet ierisinde size haram edildi. (Mide sresi: 96) SAYHA: iddetli ses; korkun grlt. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Azb emrimiz gelince, uayb aleyhisselm ve berberinde mn edenleri tarafmzdan bir rahmetle kurtardk. O zulmedenleri ise, bir sayha yakalad da yurtlarnda kp helk oldular. (Hd sresi: 94) SEDET: Mutluluk, bahtiyarlk. Dnyda ve hirette mutluluk. Eshbm iin, fakir olmak sedettir. hir zamanda gelecek olan mmetim iin, zengin olmak sedettir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Slihlerle berber olmak sonsuz sedetin anahtardr (Ca'fer-i Huld) Sedet, mr uzun ve ibdeti ok olanndr. (mm- Rabbn) ki cihn sedetine kavumak, ancak ve yalnz dny ve hiretin efendisi olan, Muhammed aleyhisselma tbi olmaa baldr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Btn stnlkler, faydal eyler slmiyet'in iindedir. Eski dinlerin, grnr, grnmez btn iyiliklerini slmiyet kendinde toplamtr. Btn sedetler, muvaffakiyetler (baarlarn srr) ondadr. slmiyet, yanlmayan, armayan akllarn kabl edecei esaslardan ve ahlktan ibrettir. (Abdlhakm Arvs) Din bilgileri, dnyda ve hirette huzru, sedeti kazandran bilgilerdir. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) Bir kulun, Allah telnn beendii ileri kolayca yapabilmesi, snnete gre hareket etmesi, slih kimseleri sevmesi, e dost ile gzel geinmesi, Allah rzs iin insanlara iyilik yapmas, mslmanlarn iini grmesi ve vakitlerini Allah telnn dnine hizmetle geirmesi, sedet almetlerindendir. (Eb Ali Crcn) Sedet-i Ebediyye: Sonsuz, ebed mutluluk, bahtiyrlk. Sedet-i ebediyyeye kavumak iin mslmn olmak lzmdr. (mm- Mverd) Cehennem'den kurtulmak ve sedet-i ebediyyeye aleyhimsselm tb olmaya baldr. (mm- Rabbn) SEB' ETMEK: Ktlemek, dil uzatmak. Eshbmdan birini seb' edenlere, Allah tel, melekler ve btn insanlar lnet etsin. (Hads-i erf-Savik-l-Muhrika) kavumak, Peygamberlere

Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Bir kimsenin ana-babasna seb' etmesi byk gnhlardandr." Eshb- kirm; "Y Reslallah! Bir kimse ana-babasna sebb eder mi?" dediler. Reslullah efendimiz de; "Evet bir kimse bakasnn babasna seb' ederse, o da onun babasna seb' eder. Bakasnn anasna seb' ederse, o da onun anasna seb' eder" buyurdu. Ehl-i snnetten (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolundan) ayrlm olan yetmi iki bozuk frkann hepsi, Ehl-i kble olduklar, her ibdeti yaptklar hlde dil deildirler. nk ya mlhid olarak mnlar gitmitir, yhut bid'at shibi olmulardr. Bunlar, Ehl-i snneti seb' ederler ki, bu da byk gnhtr. (Abdlgan Nabls) Mslmanlar seb' etmek, gnahtr. Byle olann hidlii kabl olmaz. (Alddn Haskef) SEBBYYE: Hazret-i Ali'yi seviyoruz deyip Eshb- kirmn ounu ktleyen bozuk frka. Eshb- kirma iftir edenler grupta toplanmaktadr:Birincisi; Tafdliyye; hazret-i Ali Eshbn en stndr diyorlar. kincisi; Sebbiyye; Eshb- kirmdan birkandan bakas zlim, kfir oldu, diyorlar. ncs; Gult (azgnlar); hazret-i Ali tanrdr, diyorlar. (Abdlazz Dehlev) SEBE' SRES: Kur'n- kermin otuz drdnc sresi. Sebe' sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Elli drt yet-i kermedir. On beinci yet-i kermede geen Yemen'de yaayan kablenin ad olan Sebe' kelimesinden dolay, Sret-s-Sebe' denilmitir. Srede; Allah telnn ilminin genilii, Allah telnn Sebe halkna ltuflar ve onlarn nankrlk gstermeleri yznden uradklar felketler, gzel ve faydal ilerden baka hibir eyin insan Allah telya yaklatrmayaca, hirette izin verilenler hri kimsenin kimseye faydas dokunmayaca bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Kurtub) Allah tel Sebe' sresinde melen buyuruyor ki: (Ey sevgili Peygamberim!) Seni, dnydaki, btn insanlara ebed sedeti mjdelemek ve bu sedet yolunu gstermek iin gnderiyorum... (yet: 28) Kim Sebe' sresini okursa, hibir resl ve neb kalmaz ki, kymet gn ona arkada olmasn ve msfeha etmesin. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) SEBEB: Vsta. Bir ite te'siri olmayan fakat o iin yaplmasn, vcdunu, var olmasn cb ettiren ey. Allah tel, her eyin yaratlmas iin belli eyleri sebeb yapmtr. Belli maddeleri, belli eylere sebeb yapt gibi, insann madd ve mnev gc, eitli enerjiler de, birok eylerin yaratlmasna sebebdirler. Allah tel, bir kuluna bir ey ihsn etmek, iyilik vermek isterse, o kimseyi o eyin sebebine kavuturur ve o ey var olur. O dilemezse hibir ey var olmaz. Hikmetini, yaratmasn sebeblerle rtm, gizlemitir. ok kimse, yalnz sebebleri grmekte, sebebler arkasndaki hikmeti, O'nun yaratmasn anlayamamaktadr. Bu anlayszl da, onun felketine sebeb olmaktadr. (Abdlhakm Arvs) Allah tel, herkese lyk olan, umduunu verir.Sebebleri grenin ilerini, arzlarn sebeb ile yaratr. Sebebleri deil de, bunlarn shibini grene sebebsiz verir. Nitekim hads-i kudsde; "Kullarm beni zannettikleri gibi bulur." buyurmaktadr. Evliy (Allah telnn sevdii kullar) yalnz sebeblerin shibini, sebeblere kuvvet ve te'sir edeni grp, sebebleri

grmez. (mm- Rabbn) Bakalarnn gnh ilemelerine sebeb olmak, yalnz gnah ilemekten daha ok gnhtr. Bakalarnn bu gnh ilemelerinin gnhlar da, kymete kadar bunlara sebeb olana yazlr. (M. Hdim) Vakt, namazn sebebidir. Vakit girince namaz farz olur. Vakt, namazn meydana gelmesinde dorudan te'sirli olmayp, sdece namazn klnmas, onun var olmasn cbettirir. (Serahs) Sebeb-i Nzl: Kur'n- kermin nzl (inme) sebebi. (Bkz. Esbb- Nzl) Sebeb-i Vrd: Hads-i erflerin buyurulma, sylenme sebebi. yet-i kermeleri tefsr etmek iin nzl sebeblerini bilmek lzm olduu gibi, hads-i erflerin de aklanmas, zh iin sebeb-i vrdlarn bilmek lzmdr. (mm- Syt) SEBEYYE: Hazret-i Ali'ye tanr diyen bozuk frka. Bunlara Hurfler de denir. Sebeiyye frkasnn kurucusu, Abdullah ibni Sebe'dir. Sebeiyye frkasnda olanlar, Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalarnn) hepsine fsk (gnahkr), hatt kfirdir (imnsz) dediler. bn-i Mlcem, hazret-i Ali'yi ldrmedi. eytan, hazret-i Ali'nin ekline girmiti. eytan ldrd. Hazret-i Ali bulutlar iindedir. Gk grlemesi onun sesidir. imek, kamsdr dediler. ran'n Esterbd ehrinde ortaya kan Fadlullah Hurf isminde birisi, Sebeiyye yoluna daha birok hurfe ve yalan da katarak hurflik ismini verdi. (Abdlkhir Badd, Abdlazz Dehlev) SEBL: Yol; su datlan yer ve datlan eyler. Eskiden ilek yollar zerinde, gelip-geenlerin su ihtiylarn Allah rzs iin cretsiz olarak karlamak zere in edilen eme. nsanlara insanca mumeleyi ir edinen, onlara her an Allah rzs iin hizmet vermeyi kendine vazfe bilen mslmanlar, asrlar boyunca, in ettikleri sebiller ve emeler vstasyla, dnimizce ok sevb olan su datmn gerekletirdiler. Genellikle cmi, trbe, mescid gibi umma ak binlarn bir paras olarak; pdih, harem mensuplar, devlet bykleri veya ml durumu elverili olanlar tarafndan in edilen sebillerde, bayram ve kandil gnleri, buzlu erbet datlrd. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Osmanllar zamnnda, btn memleket arzisi boyunca, hanlar ve kervansaraylar bulunur; buralarda ve hac yolunda, Kbe-i muazzamada ve Medne-i mnevverede sebl datlrd. (slm Trihi Ansiklopedisi) SEB'YYE: Bozuk frkalardan biri olan smiliyye frkasnn dier bir ad. Bu frka, erat (din) shibi peygamberlerin sdece yedi tne ve yedincisinin Mehd olduunu, ayrca her asrda yedi immn bulunduunu iddi ettikleri iin bu isimle anlmlardr. Seb'iyye'nin kurucusu, Kaddah diye bilinen Meymun bin Deysan'dr. Kaddah, ran'n Ahvz ehri civrnda mecslikteki btl inanlar slm dnindenmi gibi gstererek anlatt. nce kendisinin Ali bin Eb Tlib'in (radyallah anh) kardei Ukayl'n neslinden (soyundan) olduunu syledi. Ona tbi olanlar yediciler mnsna Seb'iyye ismini aldlar. (Abdlkhir Badd, Abdlazz Dehlev)

SEC': Nesirde cmle sonlarnn kfiye eklinde birbirine uygunluu. slm limleri, Kur'n- kermin 'czn (esizliini, mcize olduunu) baka baka bildirdiler. ok kimse, Kur'n- kermin nazm garb, slbu acbdir yni bilinenlerden bakadr. Arab irlerinin nazmlarna, slblarna benzemedii iin mcizedir dediler. Srelerin bandaki ve sonundaki ve kssalarndaki nesr ksmlar da byledir. Sec'lerin Kur'n- kermde mevcd olmalar, insan szlerindeki sec' gibi deildir. nsanlar, bunlar Kur'n- kermdeki gibi yapamadlar. Araba'y iyi bilen bir kimse, Kur'n- kermin czn aka anlar. Kur'n- kermdeki cz, hem belgatnn yksek olmasndan, hem de nazmnn garb olmasndandr. Yni hi grlmemi bir nazm (dizilme) olmasndandr. (mm- Rabbn) SECVEND: Kur'n- kermin, mnsna uygun ve doru okunabilmesi iin durak ve gei yerlerini gsteren iretler. Kur'n- kermin secvendleri unlardr: Cim: Ciz gemek ondan, hem rev Durmak fakat evldr sana. Ze: Ciz onda dahi durdular, Gemeyi daha iyi grdler. T: Mutlaka durmak nindr, Nerde grsen, orda hemen dur. Sad: Durmakta ruhsat var dediler, Nefes almaa izin verdiler. Mim: Lzm durmak burada elbet, Gemede kfrden korkulur pek. L: Durulmaz! demektir her yerde, Durma hi! alma hem nefes de. Bu tertible oku, itmm et Sevbn cmleye ihsn et. (Ahmed bni Keml Paa) Secvendlerden ayn harfi rk demektir. Hazret-i mer'in namaz kldrrken ayakta okumay bitirip, rka eildiini gsterir. Ayn ireti hep yetlerin sonunda bulunmaktadr. L bulunan yerde durulursa evvelki kelime ile birlikte tekrar okunur. (M. Sddk Gm) SECCDE: Yere serilip zerinde namaz klnan kk hal, kilim, hasr, bez gibi temiz sergi, namazlk. zerinde dn yaz, hatt bir harf bulunan kd, rty, seccdeyi yere koymak, yere sermek tahrmen mekruhtur (Harama yakn gnhtr). Bunlar her ne iin olursa olsun kullanmak ve yere sermek, o dn yazya hakret etmek ve kymet vermemek olur. Bunlar, hakret etmek iin sermek veya kullanmak kfr olur. (Abdlgan Nabls) zerinde Kbe resmi, cmi resmi veya mbrek yazlar bulunan hallar, seccdeleri yere sermek ciz deildir. Bunlar znet (ss) iin duvara asmak ciz olur. (Abdlhakm-i Arvs) SECDE:

Namazn iindeki farzlarndan; namazda aln, burnu, el ayalarn, dizleri ve ayak parmaklarn yere koyma. Kul u yedi z zerine secde eder; yz, iki avucu, iki dizi, iki aya. (Hads-i erf-Haleb) Secde ettiin zaman, yrtc kular gibi, iki kolunu yere deme, avucuna dayan. Pazun ile koltuk arasn vcduna yaptrma. Byle yaparsan, her uzvun secde etmi olur. (Hads-i erf-Mifth-l-Cenne) Y Ftma! Allah tel, bir kimsenin bir kimseye secde etmesini emir buyursa idi, ben de kadnn kocasna secde etmesini emr ederdim. (Hads-i erf-Mifth-l-Cenne) Cenb- Hak kulunu yoktan var etti. Eline cmertlik, bana da secde kbiliyeti verdi. Aksi takdirde ne el cmertlik, ne ba secde edebilirdi. (Sd rz) Secde yalnz, Kbe'ye kar Allah tel iin yaplr. Kbe iin yaplmaz. (bn-i bidn) Secde yetleri: Okunduklarnda veya iitildiinde secde yaplan, Kur'n- kermdeki on drt secde yet-i kermesi. Bunlar: A'rf: 206, Ra'd: 15, Nahl: 50, sr: 109, Meryem: 58, Hac: 18, Furkn: 60, Neml: 25, Secde: 15, Sa'd: 24, Fussilet: 37, Necm: 62, nikk: 21, Alak: 19. yet-i kermeleridir. Secde yetlerinden birini okuyann veya iitenin, mnsn anlamasa da, bir secde yapmas vcibdir. Bakasnn okuduu yerde bulunan, fakat iitmiyen kimse, secde etmez. Secde yetini yazan, heceleyen, secde yapmaz. Secde yet-i kermesinin tercmesini okuyan veya iiten bunun secde yeti olduunu anlarsa, secde yapar. Namaz klmas farz olan kimselerin secde yetini iitince secde yapmalar vcib olduundan secde yetini iiten cnbn, sarhoun da abdest aldklar zaman secde etmeleri lzmdr. (bn-i bidn) Secde-i Sehv: Yanlma secdesi; namazda bir farzn veya vcibin, vaktinden nce veya sonra yaplmas yhut vcibin terkinde yaplmas lzm gelen secde. Birka kere secde-i sehv cb etse, bir kere yapmak yetiir. (Haleb) Secde-i kr: Bir nmete kavuan veya bir dertten kurtulan kimsenin Allah tel iin yapt secde. Secde-i kr, tilvet secdesi gibidir. Yni abdestli olarak kbleye kar ayakta durup, elleri kulaklara kaldrmadan Allah ekber deyip secdeye gidilir. nce niyet etmek lzmdr. Secdede nce Elhamdlillah, sonra secde tesbihi (sbhne rabbiyel a'l) okunur. Secde-i tilvette ise "Elhamdlillah" okunmaz. Vakit namazlarndan sonra secde-i kr yapmak mekruhtur, yni Peygamber efendimiz byle yapmamtr. Bid'at olur. (Tahtv, M.Ma'sum-i Frk) Secde-i Tilvet: Kur'n- kermin on drt yerindeki secde yetinden birini okuyan veya duyann yapmas vcib olan secde. Bir kimse hznden, skntdan kurtulmak iin, Allah telya kalbinden yalvararak, on drt secde yetini ezberden ayakta okuyup, herbirinden sonra hemen secde-i tilvet yaparsa, Allah tel o kimseyi o derd ve beldan korur. (mm- Nesef) Secde Sresi: Kur'n- kermin otuz ikinci sresi.

Secde sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Otuz yet-i kermedir. On beinci yetinde geen Secde kelimesinden dolay Sret-s-Secde denilmitir. Srede; Allah telnn her eyi gzel yaratt, ldkten sonra tekrar dirilmeyi inkr edenlerin hirette pimn olacaklar, hazret-i Ms'nn sriloullarna yol gsterici olarak gnderildii bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Mchid, Rz, Taber) Allah tel Secde sresinde melen buyuruyor ki: sriloullarndan da (dinlerinde) sabrettikleri iin, emrimizle (insanlar doru yola gtrecek) immlar klmtk. Onlar (Tevrt'taki) yetlerimizi yaknen biliyorlard (yet: 24) Kim Secde ve Mlk srelerini yats namazndan sonra okursa, sanki Kadir gecesini ihy etmi (ibdetle geirmi) gibi sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) SECYYE: Ahlk, tabiat, huy. Bir insan slm limlerini grp, doru yolu rendikten sonra yolunu arrsa, bu onun seciyyesinin bozukluundandr. (mm- Rabbn) SEDD- ZLKARNEYN: Kur'n- kermde Zlkarneyn adyla bildirilen peygamber veya evliy olan mbrek bir ztn, Ye'cc ve Me'cc iin yaptrd sed. Allah tel yet-i kermede Sedd-i Zlkarneyn ile ilgili melen yle buyurdu: (Zlkarneyn) Sonra yine bir yol buldu (doudan kuzeye gitti). Nihyet iki da arasna ulat zaman onlarn nnde hemen hi sz anlamayan bir kavim buldu. Onlar (tercmanlar vstasyla); "Ey Zlkarneyn! Ye'cc ve Me'cc tifesi (topluluu) bu yerde fesat (ktil, tahrip, zirat telef) edicilerdir. Acab biz sana masrafn tyin etsek de bizimle onlarn arasnda sed yapsan" dediler. (Zlkarneyn); "Rabbimin bu ite bana verdii kudret, sizin vereceiniz har ve masraftan hayrldr. Haydi siz bana (beden) kuvvetle (ve lzm olan letlerle) yardm edin de, sizinle onlarn arasna salam bir set yapaym. Bana demir ktleleri getirin" dedi. T ki, iki yan (iki dan aras) eit oldu. Sonra (alanlara) fleyin (krklerle atei tututurun) dedi. Nihyet o (demir) ate gibi olunca; "Getirin bana stne erimi bakr dkeyim" dedi. Artk (Ye'cc ve Me'cc kavmi) onu amaya g yetiremedikleri gibi, onu (duvar) delip gemeye de kdir olamadlar. (Zlkarneyn) "te bu (Sedd-i Zlkarneyn) Rabbimin va'di geldii vakit (kymet yaklat zaman) ise, o bunu dmdz yapar. Rabbimin va'di bir haktr. (Kehf sresi: 92-98) Eer maksd eserse msra- berceste kfidir Aceb hayretteyim ben Sedd-i skender hussunda (Koca Rgb Paa) SEFHET: Akln az ve haff olmas. Maln dnin ve akln beenmedii yerlere sarfetme. Lzumsuz harcama. Sse, elenceye ve her trl ktle, harama dknlk. Akl azl. Sefhet kalb hastalklarndandr. Sefhet akln az ve haff olmasndandr. nsan israfa altrr. (mm- Birgiv) Akl olmayan delidir. Akln kullanmyan sefihtir. Akla uygun i yapmamak sefhettir. (mm-Rabbn) SEFER: 1. Senenin ksa gnlerinde, insan veya deve yr ile gnde gidilecek yere gitmeyi

niyet ederek, bulunduu yerin kenar evlerinden dar kmak. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: ... Sizden biriniz hasta yhut seferde olursa, bu hldeki orularn sonra tutsun. (Bekara sresi: 185) Sizden birisi sefere ktnda kardelerine ved etsin. Zr Allah tel onlarn dular sebebiyle o kimse iin bereket ihsn eder. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Seferde kavmin seyyidi (efendisi) onlara hizmet edendir. Hizmette nde olann fazletini, ehdlik mstesn, kimse hibir eyde bulamaz. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) 2. Harbe gitme, sava. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Eer (dvet olunduklar ey) yakn (ve dnyev) bir menfaat, orta bir sefer olsayd elbette senin arkana derlerdi. Lkin o meakkatli mesfe (Tebk seferi) onlara uzak geldi. Bununla berber "Eer gcmz yetseydi sizinle berber sefere kardk" diye Allah'a yemin edeceklerdir. Bunlar (bu sretle) kendilerini helke srklerler. Allah biliyor ki, onlar hi phesiz ve muhakkak yalancdrlar. (Tevbe sresi: 42) Sefer Der Vatan: Nakibendiyye yolunun on bir temel essndan biri. Slikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kt ahlk, beer (insan) tabiatnn sfatlarndan kurtulmas, beer sfatlardan meleklere it sfatlara, kt, irkin vasflardan, iyi, gzel ahlka gemesi. ahs kt bir kimse, nereye sefer ederse etsin, kt irkin vasflar ondan gitmez. Bu sfatlarn ondan gitmesi, ancak sefer der vatan ile mmkndr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Sefer der vatan nasb olunca, bakalar arasnda dncenin dalmas da vatan gibi olan yalnzla sefer eder gider. Dardaki zihin dankl, kalbe szamaz. (mm- Rabbn) SEFER: Seferde olan, misfir, yolcu. Bulunduu ehirden veya kyden gidecei yolun iki veya bir kenrndaki evlerin dna karken, senenin ksa gnlerinde, insan veya deve yry ile, son evden tibren gnde gidilecek yere (Hanef mezhebinde 104 kilometre) gitmeye niyyet eden kimse. (Bkz. Vatan) Sefer olan kimsenin drt rek'at olan farz namazlarn iki rek'at klmas Hanef mezhebinde vcibdir. Mest zerine gn gece mesh edebilir. Oru tutmayabilir. Kurbn kesmesi vcib olmaz. Misfir rahat ise orucunu bozmamaldr. Sefer kimse, gittii yerde giri ve k gnlerinden baka on be gn kalmaya niyet ederse veya kendi memleketine girerse mukm olur. (bn-i bidn) Hanef mezhebinde sefer olan, farz drt rek'at klarsa, son iki rek'at nfile olur. Emri dinlemedii ve nfilenin iftith (balang) tekbirini ve farzn selmn terk ettii ve nfileyi farz ile kartrd iin, gnahkr olur. (Alddn Haskef) Hr kadnn, zevci (beyi) veya ebed mahrem (evlenmesi haram olan) akrabsndan biri yannda bulunmadan, yalnz veya baka kadnlarla yhut kil, bli ve slih olmayan mahremi ile gnlk yola gitmesi ( mezhebde de) haramdr. fi mezhebinde kadnlar mahremsiz olarak, farz olan hacca gidebilir. (Hdim, Abdlgan Nablus) SEFERLK: Senenin ksa gnlerinde insan veya deve yry ile gnde gidilecek yere gitmeye niyet ederek bulunduu yerin kenar evlerinin dna kmak. (Bkz. Msfir, Sefer)

SEFH: Maln dnin ve akln uygun grmedii yere harc eden, akl az olan. (Bkz. Sefhet) Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Mallarnz sefihlere vermeyiniz. (Nis sresi: 5) Bir kimsede eyden biri bulunmazsa ameli (ibdeti) kymet ifde etmez ve hesba demez. Haramdan alkoyacak takv, Allah korkusu, sefihe uymaktan men edecek hilm (yumuaklk), halk arasnda hsn-i mumele ile yayaca bir ahlk. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Kalbine ilh bir nr penceresinin almasn isteyen, sefh kimselerle dp kalkmay braksn. (mm- fi) Sefh ve chil bir kimse, konuunca; ona cevap verme! Skt, ona cevap vermekten daha hayrldr. (Muhammed bin dris) SEFNE- NH: Nh'un (aleyhisselm) tfn srasnda bindii gemisi. Sefne-i Nh'un yapm bitince, tfn oldu. Nh aleyhisselma inanan m'minler bu gemiye bindi. Gemiye binenlerin seksen kii olduu ve geminin kat olduu eitli kitaplarda yazldr. (Ninczde, Kis, Taber) SEHVET: Cmert olmak. Paray, mal hayrl, iyi yerlere datmaktan, lezzet almak. (Bkz. Cmerdlik) Sehvet, Cennet'te bir aatr.Cmerd olan onun bir daln yakalamtr. O dal onu, Cennet'e gtrmeden brakmaz... (Hads-i erf-Edeb-l-Mfret) Sehvet, iyi huylarn en ykseklerindendir. (Muhammed Hdim) SEHER VAKT: Dularn kabl olduunun bildirildii, gecenin (gnein batmasndan imsk vaktine kadar olan zamnn) son altda biri. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Onlar, geceleri pek az (bir zaman) uyurlar, seher vakitlerinde hep istifr (tvbe) ederlerdi. (Zriyt sresi: 17,18) ses vardr ki, onlar, Allah tel sever. Zikredenin sesi, Kur'n- kerm okuyann sesi ve seher vaktinde istifr edenlerin sesi. (Hads-i erf-Slk-ul-Ulem) Gece seher vaktinde ve namazlardan sonra yaplan du kabl olunur. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Seher vaktinde uyank olmay mmkn olduu kadar elden brakmamal. Seher vakitlerinde alamay ve istifr etmeyi ganmet bilip, en byk i saymaldr. (Muhammed Ma'sm Frk) Seher vaktinde ibdet eyle ki, yarn Srat'tan geerken her tarafn aydnlk olsun. (Sleymn bin Cez) Binlerce top ve tfek, yapamaz asl, Gz yann seher vakti yaptn, Dman karan sngleri ok def, Toz gibi yapar, bir m'minin dus.

(Muhammed Rebhm) SEHV: Yanlma. Ey dny ile marr olan zavall, gndzn sehv ve gafletle, gecen de uyku ve istirhatle gemektedir. kbetin ise znt, elem ve keder olacaktr. (mer bin Abdlazz) Sehv Secdesi: Yanlma secdesi; namazda bir farzn veya vcibin, vaktinden nce veya sonra yaplmas yhut vcibin terkinde yaplmas lzm gelen secde. (Bkz. Secde) SE'R: Cehennem'i meydana getiren tabakalarn ikincisi. Burada Tevrt' deitirenler yanacaktr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: ... Yahdlerden kimi Muhammed aleyhisselma mn etti, kimi de ondan yz evirdi. O mn etmeyenlere se'r alevi kfidir. (Nis sresi: 55) SEKAR: Cehennem'i meydana getiren tabakalardan ncs. Burada ncl'i deitirenler azb grecektir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Ben, onu (Veld bin Mugre'yi) Sekar'a atacam. Sekar'n ne olduunu bilir misin? Hem o Cehennem, bedeninden hibir eser brakmaz (hepsini helk eder) hem yine eski hline getirip (ayn azb yapmaya) devm eder. (Mddessir sresi: 26,27) SEKER: Hurmadan elde edilen iki, bir nevi arap. Hurma su iinde stmadan braklnca, kpklenir ve tad keskin olursa buna seker denir. Damlas haramdr. Eer gazlanmaz ve tad keskin olmazsa, iilmesi szbirlii ile hell olur. (bn-i bidn) SEKERT-L-MEVT: lm sarholuu, can ekimesi hli. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Bir de (bakarsn ki) sekert-l-mevt, hak (gerek) olarak gelmitir. (Ey insanolu!) te bu, senin kap durduun eydir. (Kf sresi: 19) Misvk kullanmann on be kadar faydas vardr. Bunlardan biri de; sekert-l-mevtte, ehdet kelimesini (Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh) sylemeye sebeb olur. (Hazret-i Eb Bekr) nsan, sekert-l-mevt hlinde iken; cesedi terler, gzleri sr'atle iki tarafa gider, burnunun iki taraf ekilir, gs kemikleri kalkar, soluu kabarr ve benzi sararr. (mm- Gazl) SEKNE: Rahatlk. Kalb huzru. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O (Allah tel), mnlar stne mn artrsnlar diye m'minlerin kalblerine, sekne indirdi. Btn gklerin ve yerlerin ordular Allah telnndr. Allah tel, Almdir (her

eyi bilir), Hakmdir (hikmet shibidir). (Feth sresi: 4) Eer siz O'na (Reslme) yardm etmezseniz, bilin ki Allah vaktiyle O'na yardm ettii gibi yine eder. Hani Mekke kfirleri O'nu Mekke'den kardklarnda bizzat Allah O'na yardm etmiti. (Hicret esnsndaReslullah ancak) ikinin ikincisinden ibretti. O zaman onlar (Sevr dann tepesindeki) maaradaydlar. O zaman Peygamber arkadana (Eb Bekr-is-Sddk'a); "Mahzn olma, zr Allah'n yardm bizimle berberdir" diyordu. Allah onun (arkadann) zerine (kalbine) seknetini indirmi, O'nu (Habbini) grmediiniz (mnev) ordularla kuvvetlendirmi, kfirlerin kelimesini (kfrlerini) alaltmt... (Tevbe sresi: 40) lim ve sekne shibi olunuz. renirken ve retirken yumuak syleyiniz. lim ile tekebbr etmeyiniz (kibirlenmeyiniz). (Hads-i erf-Berka) Allah tely anmak iin oturan kimseleri melekler kuatrlar. Onlar Allah telnn rahmeti kaplar. Onlara sekne iner. Allah tel onlar kendi katnda olanlar arasnda anar. (Hads-i erf-Dimyt) SEKR: uursuzluk, kendinde olmama hli. Tasavvufta mnev sarholuk. Tasavvuf yolunda ilerlerken, slmiyet'te bulunmayan eylerle karlalmakta ve sekr hli bulunmakta ise de, yolun sonuna varnca bu bilgilerin ve hllerin hepsi yok olur. Yalnz slmiyet'in bildirdii eyler, ak ve geni olarak bilinir. (mm- Rabbn) Sekr hlinde olan eyler, vilyet (evliylk) makmlarnda bulunmaktadr. Sahv (uurlu olma) hlinde olan eyler ise nbvvet yni peygamberlik makamndadr. Peygamberlerin yolunda gidenlerin bykleri, onlara tam uyduklar iin, onlarn makmnn sahvndan (uyanklndan) pay alrlar. (Muhammed Bki-billh) Sekri ok olann, szlerindeki uygunsuzluk da ok olur. (ihbddn Shreverd) Hlinde doru ve istikmet zere olan slik (tasavvuf yolcusu), sekr nnda sevinli ve hlini gizleyici olur. (Abdlhakm Arvs) erat bilgilerinin hepsi nbvvet mertebesinden km olduklar iin batan baa sahvdrlar. Bunlara uymayan bilgiler nasl olursa olsunlar sekrden hsl olmulardr. Sekr shipleri mzrdurlar yni sorguya ekilmez, azb edilmezler. Hallc- Mansr "Enelhak" szn sekr hlinde sylemi olup, mzrdur. Yalnz sahv shipleri taklid olunur.Sahv bilgilerine uyanlar kurtulur. Sekr bilgilerine uyulmaz. Bunlara uyanlar mzr olmaz, sorguya ekilirler, cezlandrlrlar. (mm- Rabbn) SELM (Es-Selm): 1. Esm-i hsndan (Allah telnn gzel isimlerinden). Zt ayplardan (kusurlardan), sfatlar noksanlklardan ve ileri ktlklerden uzak, temiz olan. Eceli gelmeyen bir hastaya elem ve hastalklar iin yz yirmi bir def Selm (es-Selm) ism-i erfi okunursa, Allah telnn izniyle o kimse if bulur veya hastal hafifler. (Ysuf Nebhn) 2. ki mslman karlanca veya ayrlrken birinin dierine; "Es-selm aleykm" veya "Selmn aleykm" yni dnyda ve hirette selmette ol, shhat ve fiyet sizin zerinize olsun" demesi, dierinin de; "Ve Aleykm selm" yni "Bana ettiin bu gzel du senin de zerine olsun" diye sylemesi. Birbirinize selm veriniz. (Hads-i erf-Tirmiz, Mslim) mn etmedike Cennet'e giremezsiniz. Birbirinizle sevimedike tam mna

kavuamazsnz. Size bir ey gstereyim mi? onu yaparsanz, seviirsiniz. Aranzda selm ok yaynz. (Hads-i erf-Mslim) Mslmann mslman zerinde be hakk vardr. Selmna cevap vermek, hastasn yoklamak, cenzesinde bulunmak, da'vetine gitmek ve aksrp; "Elhamdlillah" deyince; "Yerhamkallah" diyerek cevap vermek. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) Selmda snnet yledir ki; nce byk ke, ehirli kylye, devedeki ata binmi olana, attaki merkebde olana, merkeb stndeki yaya yryene, ayakta olan oturana, az olan ok olana, efendi hizmetisine, baba oluna, ana kzna verir. Rtbe ve ni'meti ok olan nce verir. ki mslman, birbirine ayn anda selm verirse, her ikisinin de birbirine cevb vermesi farz olur. Birbirinden sonra selm verirlerse, ikincisinin verdii selm cevb yerine geer. ok kimseye selm verildii zaman, bir kii, hatt bir ocuk cevb verince, tekiler vermese de olur. (MuhammedRebhm) ki mslman karlanca, birinin "Selmn aleykm" demesi snnet, dierinin cevap olarak "Ve aleykm selm" demesi farz- kifyedir. (Muhammed Rebhm) 3. Sevginin ve muhabbetin ifdesi olarak hayr du. Allah telya hamd olsun. Reslullah'a salt ve selm olsun. Biz bu dnydan gider olduk, Kalanlara selm olsun. Bizim iin hayr du, Klanlara selm olsun. (Ynus Emre) SELMET: Her trl korku ve tehlikeden uzak olma, kurtulma. Kimi, selmette olmak sevindirirse, onun san'at susmak olsun. (Hads-i erf-Usl- Aere) Birbirinize selm veriniz! Birbirinize yiyecek ikrm ediniz! Akrabnzn haklarn gzetiniz! Gece herkes uyurken namaz klnz. Bunlar yaparak selmetle Cennet'e giriniz. (Hads-i erf-Kitb-l-Metcer-ur-Rbih) Slih ameller, slm'n be artdr. Slih amelleri yapmadan kalb selmette olmaz. (mm- Rabbn) Nefsin arzlarn terk eden temiz olur, fetlerden selmet bulur. (Ahmed Frk) SELMN ALEYKM: ki mslman karlanca veya ayrlrken birinin dierine; "Ben mslmanm. Benden sana zarar gelmez, selmettesin. Dnyda ve hirette selmette ol, shhat ve fiyet zerinize olsun." mnsna sylenen sz. "Selmn aleykm" diyerek selm vermek snnet "Ve aleykm selm" diyerek cevap vermek farz- kifyedir. (Muhammed Rebhm) SELEF: nce gelenler. Eshb- kirm, Tbin (Eshb- kirm gren bykler) ve Tebe-i tbine (Tbin'i gren byklere) verilen isim. Selef-i Slihn: Hicr ilk asrn mslmanlar. Eshb- kirm, Tbin ve Tebe-i tbinin bykleri. Zamnmz tarkatileri, cmilerde mevlid cemiyetleri, ilhler, mersiyeler okutuyorlar.

Tekkelerde alg, tanbur dinliyorlar. Bunlar gibi nice bid'atleri, dinde olmayp, sonradan dne sokulan eyleri tarkatin cb olarak yapyorlar, dnyya dkn olanlarla, fsklarla (aktan gnh ileyenlerle) birlikte bulunuyorlar. Namazda kavmeye, celseye ve cemate hatt Cum namazna ehemmiyet vermiyorlar. Selef-i slihnin zamanlarnda byle eyler hi yoktu. Bunlarn hibiri slmiyet'te yoktu. (mm- Rabbn) Selef-i slihnin halefleri (sonra gelenleri) olan Ehl-i snnet limleri zamnmza kadar, hatt bugn bile yazdklar kitablarnda Selef-i slihnin mezhebi olan Ehl-i snnet tikd (mn) bilgilerini savunmulardr. (eyhzde) Eshb- kirmdan sonra insanlarn en stnleri, Eshb- kirm gren ve onlarn sohbetinde yetien mslmanlardr. Bunlara Tbin denir. Bunlar btn bilgilerini Eshb- kirmdan almlardr. Tbin'den sonra insanlarn en stnleri Tbin'i gren ve onlarn sohbetinde yetien mslmanlardr. Bunlara Tebe-i tbin denir. Selef-i slihnden sonra gelen din adamlarnn arasnda szleri, ileri Reslullah'n ve Selef-i slihnin bildirdiklerine uygun olup, tikdda (mnla ilgili bilgilerde) ve amelde bunlarn yolundan hi ayrlmayan zek, akll ve slmiyet'in hududlarn amayan bir kimse, bakalarnn ktlemesinden korkmaz. (Muhammed Baht) SELEFYYE: Selef-i slihnin (Eshb- kirm, Tbin, Tebe-i tbinin) yolunda olduklarn iddi ettikleri hlde, onlarn yolundan ayrlan bozuk tikdl kimseler. lk devir mslmanlar olan Selef-i slihn, Ehl-i snnet vel-cemat tikdnda idiler. Ancak onlar, mn ve tikd bilgilerini, icml (ksaca), Halef denilen ve sonra gelen Ehl-i snnet limleri ise, tikd bilgilerini tafsl yni ak ve geni olarak bildirdiler. Bu iki tavr, mnlar kapal olan mtebih yetlerde daha ak grlr. Mesel Kur'n- kermde mtebih lafzlardan olan "yed" kelimesinin grnen mns el; "vech" kelimesinin mns yz demektir. Fakat Allah tel hakknda bu iki mn mahzurlu olduundan yed lafzn kudret, vech lafzn ise zt diye te'vil etmilerdir (yorumlamlardr). Hicr drdnc asrda Hanbel mezhebinden dolaysyle Ehl-i snnetten ayrlp, kendilerine selefiyye veya selef denilen bz kimseler, mtebih nasslarn (yet-i kerme ve hads-i erflerin) srf zhirine (grnen), konuma dilindeki mnlarna yaparak kendi akllarna gre yanl mnlar verdiler. Bu sebeble tebih ve tecsm (Allah tely mahlkuna benzetme) gibi bozuk bir inann ierisine dtler. Szlerine inandrabilmek iin de Selef-i slihnin yolunda olduklarn syleyerek, kendilerine Selefiyyeciler adn verdiler. Hanbel mezhebinde olan Eb'l-Ferec bn'l-Cevz ve baka limler; bu selefiyyecilerin, Selef-i slihnin yolunda olmadklarn, bid'at ehli mcessime (Allah telnn cisim olduunu syleyenlerin) frkasndan olduklarn bildirerek, bu fitnenin yaylmasn nlediler. Yedinci asrda bn-i Teymiyye (v. 1328/728), bu fitneyi tekrr alevlendirdi. bn-i Teymiyye'nin talebesi olan bn-i Kayym el-Cevziyye (v.1350/751), hocasnn bozuk yolunu devm ettirdi. Hicr on ikinci asrda seleflik fitnesi, Muhammed bin Abdlvehhb tarafndan tekrar ortaya karld. Onun ve bn-i Teymiyye'nin yolundakiler tarafndan devm ettirildi. Grlyor ki, slmiyet'te selefiyye mezhebi diye bir ey yoktur. Tek doru tikd ve selef-i slihnin yolu olan Ehl-i snnet vel-cemat yolu vardr. Ehl-i snnetin ise Mturdiyye ve E'ariyye diye iki kolu vardr. Asrlardan beri mslmanlar Ehl-i snnet tikdn bu iki koldan renerek gelmilerdir. (Bkz. Mturd, E'ar) (bn-i Halfe Alv, Zhid-l-Kevser, Seyyid Abdlhakm Arvs) SELEM: leride teslim edilecek bir maln pein para ile satlmas. Yni belli miktrda pein para ile belli zaman sonra bilinen yerde bilinen bir mal satn almak iin yaplan szleme. Pein paray verene shib-s-selem veya rabb-s-selem; veresiye mal verme borcu altna giren

satcya mslemn ileyh, bu yolla satn alnan mala mslemn fh denir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey mn edenler! (Yaptnz al-veri sonunda) muayyen (belirlenmi) bir vde ile birbirinize borlandnz zaman, onu yazn. (Bekara sresi: 282) (Buradaki bor mns umm olup, selem borcunu da bildirir. bn-i Abbas (r.anh) onu (borcu) selem borcu diye tefsir etmitir.) Sizden selem sat (selem akdi) yapan kimse, belirli bir vdeye kadar lei bilinen ve tarts bilinen bir mal ile selem yapsn. (Hads-i erf-htiyr) Selem, sz kesilirken ve mal teslim edinceye kadar geen zaman iinde, arda benzeri hep bulunan ve sfat, iyilik ve aalk derecesi ve miktr belli edilebilen, yni hacm (lek), vezn (tart), metre ve say ile llen ve tayin edilince teayyn eden (belli olan) malda sahh (geerli) olur. (bn-i bidn) Selem yaplan mal, belli zamanlarda taksit ile verilebilir. Semen (para) pazarlk yerinde hepsi pein teslim edilmelidir. Hepsi pein verilmezse, selem sahh olmaz. Selem mddeti en az bir aydr. (bn-i bidn) Selemden iki taraf uyuarak vaz geebilir ve byi' (mal satan), semeni (paray) veya mislini (benzerini) veya kymetini geri verir. (bn-i bidn) SELM AKIL: Yanlmayan, piman olacak bir ii yapmayan ve peygamberlere, lim ve evliylara mahsus, ileriyi gren akl. (Bkz. Akl) Selm akl shibi, nefsine uymaz. slm dnine uyar. Akl dinlemeyen kimse ise nefsine uyar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) SELV: Ms aleyhisselma mn eden sriloullarna Allah telnn ihsn ettii bldrcn eti. (Bkz. Men ve Selv) SEM': itme, iitici olma. Allah telnn subt sfatlarndan. SEM': Bir veya birka kiinin algsz, letsiz okuduklar, dni, mn kuvvetlendiren ve ahlk gzelletiren ilh, mevlid, kasde ve iirleri dinlemek. (Bkz. Sim') Ho henk ve gzel namelerden doan sem' ve ayn ekilde okunan iir ve gazelleri dinlemek; nefsine hkim olan, onun isteklerine glib gelen ve her trl gayr-i mer yni dne uygun olmayan ilerden saknp uzak duran kiiler iin mbhtr. (Mazhar- Cn Cnn) SEMHAT: Cmertlik ve el akl; vermesi lzm ve vcib olmayan eyleri seve seve vermek. Resl-i ekreme, "Hangi amelin daha faziletli" olduu soruldukta; "Sabr ve semhattr" buyurmutur. (bn-i Hibbn) SEMV: Allah teldan gelen. Maln iki orta vardr. Biri semv fetler, dieri de vrisler. Eer malndan en az nasibi olan kimse olmak istemiyorsan ve buna gcn yetiyorsa, Allah yolunda sarfet. (Eb Zer Gfr)

Semv Din: nsanlar dny ve hirette sedete, mutlulua kavuturmak iin, Allah tel tarafndan gsterilen yol. Allah tel, dem aleyhisselmdan beri, her bin senede, bir peygamber vstas ile insanlara bir semv din gndermitir. Bu peygamberlere resl denir. Her asrda, en temiz bir insan peygamber yaparak, bunlar ile dinleri kuvvetlendirmitir. Resllere tbi olan bu peygamberlere neb denir. Btn peygamberler hep ayn mn sylemiler, hepsi mmetlerinden ayn eylere mn etmeyi istemilerdir. Fakat eratleri yni kalb ve beden ile yaplmas ve saknlmas lzm olan eyleri baka baka olduundan, slmlklar, mslmanlklar da ayrdr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Semv Kitab: Hak dinlerin kitaplar. Semv kitaplarn bize bildirileni yz drttr. Bunlardan on suhuf ist (it) aleyhisselma otuz suhuf dris aleyhisselma, on suhuf brhim aleyhisselma indirildi. Mushaflar; Tevrt Ms aleyhisselma, Zebur kitab Dvd aleyhisselma, ncl kitab s aleyhisselma ve Kur'n- kerm Muhammed aleyhisselma nzil olmu, inmitir. (Ahmed Cevdet Paa) SEMEN: Meb'ye yni satn alnan eye karlk verilen mal veya para. Altn ile gm semen olarak yaratlmtr. Her ne hlde olurlarsa olsunlar dim semendirler. (bn-i bidn, Kn) Kt liralar flstur. Bunlarn zektn vermek lzmdr. Fakat bunlarn kymetleri altn ile gmn kymetleri gibi hakk kymet deildir. tibr kymettir. Hkmetlerin verdikleri kymettir. Verdikleri gibi geri de alrlar. tibr kymetleri gidince semen olmazlar. (bn-i bidn) Bir satta semen gsterilmeden akd (szleme) yapp da sonra semen olarak haram olduu bilinen ey verilirse, bu ey karl alnan meb' (mal) hell ve tb (gzel) olur. Fakat haram olduu bilinen veya kendinde ved'a (emnet) bulunan ey semen olarak gsterilerek sz kesilir ve bu semen verilirse, satn alnan meb (mal) haram olur. Haram semene iret edip, baka eyi verirse veya baka semene iret edip, haram semeni verirse, meb (mal) haram ve habs (pis) olmaz. (mm- Kerh) Semen-i Misl: Satlan maln piyasadaki fiyat. Semen-i Msemm: Byi' (satc) ile mterinin karlkl rz ile meb (mal) iin hakk kymetine uygun olsun veya olmasn, tyin ettikleri yni uyutuklar bedel. Semen-i msemm, mebin (maln) hakk kymeti olaca gibi, az ok ondan ziyde veya noksan da olabilir. Mesel bir kimse hakk deeri elli altn olan bir at elli altna satsa, semen-i msemm, atn hakk deerine uygun olur. Altm altna satsa, semen-i msemm atn hakk deerinden ziyde (fazla) olmu olur. Krk altna satsa bu def da hakk deerinden noksan olmu olur. (Ali Haydar Efendi) Semen-i Ryic: Bir maln o gnk deeri. SEM': itilecek eyleri ne kadar gizli olsa da iiten, hamd ve senda bulunanlarn, hamdini iitip mkfat veren, kullarnn dularn iiten ve icbet eden, mnfk ve yalanclarn kalbden

syledikleri szleri iiten mnsnda Allah telnn Esma-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: ...O'nun (Rabbinin) szlerini deitirecek kimse yoktur. Semi'de, Alim de O'dur. (En'm sresi: 115) Allah tel Sem'dir. O, ne kadar gizli olursa olsun her eyi iitir. O'nun iitmesi bizim iitmemiz gibi kulakla ve hava titreimi ile deildir. itmesi, kulak zarna ses dalgalarnn vurmasyla olmaz. Bundan mnezzeh (uzak)dir. (mm- Gazl) Duh namazndan sonra be yz kere Sem' ism-i erfini okuyan kimsenin dus kabl olur ve Allah telnn izniyle murdna kavuur. (Ysuf Nebhn) SEM'ALLAH LMEN HAMDEH: "Allah tel, hamd ve sen eden kimsenin hamd, kr ve sensn (vgsn) iitir" mnsna rkdan kalkarken (dorulurken) sylenen sz (tesbih). Rkdan kalkarken "Semi'allah limen hamideh" demek, imma ve yalnz klana snnettir. Cemat bunu sylemez. (brhim Haleb) SEMD KAVM: Slih aleyhisselmn peygamber olarak gnderildii ve mn etmedikleri iin byk bir sayha (korkun grlt) ile helk olan kavim. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Biz Semd'a (nesebde) kardeleri Slih'i resl (peygamber) olarak gnderdik. (Hd sresi: 61) Hd aleyhisselmn peygamber olarak gnderildii d kavmi, s olup, iddetli rzgrla helk edilince, mn ettikleri iin bu azbdan kurtulan m'minler kendilerine yeni yurtlar bulmak iin eitli blgelere daldlar. Bu byk felketten kurtulanlardan birisi de Nh'un aleyhisselm olu Sm'n neslinden gelen Semd idi. Semd ve berberindekiler, am ile Hicz arasnda bulunan Hicr mevkiinde yerletiler. Daha sonra Semd'un torunlar bu beldeden ayrlp, d kavminin helk edildii yerlere g ettiler. Buralar mr ettiler. Burada oalanSemd'un torunlar nce bir kable, sonra da byk bir kavim (topluluk) oldular. Dedeleri Semd'a nisbetle Semd kavmi denildii rivyet edilmektedir. Kur'n- kermde "Eshb-l-Hicr" diye zikredilen bu kavim, d kavminin devm olmas ve onun yerini almas sebebiyle d- sn (ikinci d) diye de anlr. (Sa'leb, Kis) Semd kavmi, d kavmi gibi talar yontup, dalar oyarak kayalara, tepelere saraylar yapp, ovalara kkler kurup, balar, baheler meydana getirdiler. Allah tel d kavmi gibi bunlara da bol nmetler ve ok uzun mr verdi. Meskenlerinde her trl nmetler iinde yzp, yz sene ile bin sene arasnda mr srdler. nceleri bu nmetlere krederlerken, sonralar unutup terkederek, zevk ve sefya dtler. stelik kable reisleri bata olmak zere zulm ve hakszla dayal eteler kurup, karklklar kardlar. nsanlar ifst ettiler, bozdular ve putlara tapmaya baladlar. Peygamberleri olan Slih aleyhisselma inanmadlar. Slih aleyhisselm, kendisine inanan 4000 kii ile birlikte o beldeyi terk etti. Semdlularn yzleri kana boyanm gibi krmz oldu.Daha sonra simsiyah oldu. Allah tel, Cebril aleyhisselma, Semdlular bir sayha (korkun grlt) ile helk etmesini emir buyurdu. Bir sabah vakti azb sayhas Semd kavmini yakalayverdi. Sayhann iddetinden hepsinin dleri patlyarak helk oldular. Helk edilileri, dillere destn oldu. (Ninczde, Kis, Sa'leb) SEN: Hamd, medh, vg.

Grnen, grnmeyen, bilinen, bilinmeyen btn nmetleri gnderen, bizlere kurtulu yolunu gsteren ve ok sevdii Muhammed aleyhisselmn mmeti yapmakla ereflendiren Allah telya hamd- senlar olsun. (mm- Rabbn) Hamd, sen etmenin, vmenin en stn eklidir. Sevin hlinde de sknt hlinde de hamd edilmektedir. kr ise nmet zamanlarnda olup, devaml deildir. (mm- Rabbn) SENED: 1. Dell, dayanak. Hoca ocua, Besmele okur, ocuk da syleyince, Allah tel, ocuun anasnn, babasnn ve hocasnn Cehennem'e girmemesi iin sened yazdrr. (Hads-i erf-Tefsr-i Ya'kb- erh) Din limi olmak, sz dinde sened olmak iin, sekiz yksek din bilgisini btn incelikleri ile renmek, fen bilgilerinde lzumu kadar ilim shibi olmak lzmdr. Ancak bunlara slm limi denir. Bunlarn her sz her aklamas, Kur'n- kermin ve hads-i erflerin aklamasdr. Her szleri sbit ve msellem (kable lyk) ve muhakkak dorudur. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 2. Hads-i erfleri rivyet edenlerin silsilesine verilen ad. Kur'n- kerm okumak snnettir ve sevb oktur. Fakat namaz iinde okunan Kur'n- kermin sevb daha ok olduu hads-i erfte bildirilmitir. Bu hads-i erf senedleriyle birlikte Haznet-l-Esrr'da 22. sahfede yazldr. (M. Sddk Gm) 3. Bir hakk tesbit eden yazl veska. dn verdiinin senedine deme trihi koymak haramdr, fiz olur. (Hamza Efendi) SEREYN: Yaylma, dalma, siryet etme. Allah tel iin sylenen kurb (yakn olmak), maiyyet (berberlik), ittisl (kavuma), ihta (evirme) ve sereyn gibi szlere inanmal, nasl olduklarn dnmemeli ve aratrmamaldr. Allah tel bilir demelidir. (mm- Rabbn) SERMYE: Ana para. Ortaklardan bir ksm sermye vermek, bir ksm da i yapmak zere kurulan irketlere mdrebe irket denir. Kr, nceden szleilen oranda paylalr. Sermye, i yapanlarda emnettir. (Ali Haydar Efendi) mrn en kymetli sermyesi vakitlerdir. (Ahmed Gazl) SERVER- LEM: lemin efendisi, en stn Muhammed aleyhisselm. Server-i lem (sallallah aleyhi ve sellem) bizim bilmediimiz bir hayat ile imdi hayattadr. Cesed-i erfi (mbrek bedeni) asl rmez. Kabrinde bir melek durup mmetinin okuduklar salevt- erfeleri (Allahmme salli al Muhammedin ve al li Muhammed sz ve benzerleri) kendisine haber verir. Minberi ile kabr-i erfi aras Cennet bahelerindendir. (mm- Kastaln) Server-i lemin (sallallah aleyhi ve sellem) mbrek gzleri uyur, kalb-i erfi uyumazd. A yatp tok kalkard. Asl esnemezdi. Mbrek vcdu nrn olup, glgesi yere dmezdi. Elbisesine sinek konmaz, sivrisinek ve dier bcekler mbrek kann imezdi. Allah tel tarafndan Reslullah (peygamber) olduu bildirildikten sonra eytanlar gklere karak haber

alamaz ve khinler (gelecee it eylerden bahsedenler) syleyemez oldu. (mm- Kastaln) Server-i lemin (sallallah aleyhi ve sellem) isimleri, hlleri, Tevrt'ta ve ncl'de yazl idi. Yahd ve hristiyanlar, terif etmesini bekliyordu. Fakat kendi cinslerinden gelmeyip, Arabdan geldii iin bzlar kskand, inkr etti. Halbuki birok limleri ve aklllar, insaf edip mslman oldu. (Abdlhakm Arvs) Server-i lem! Sana hayran olup yanarm. Grmyor birey gzm, her an hulynla aklm. (Mevln Hlid-i Badd) SERVER- KNT: Kintn efendisi, en kymetlisi Muhammed aleyhisselm. Server-i kint, habb-i Rabbil'lemn (Alemlerin Rabbi olan Allah telnn sevgilisi) aleyhisselm buyurdu ki: "Dny ile hiret birbirinin zdddr, birbirine uymaz. Birini rz edersen teki gcenir. (Mektbt- Rabbn) Server-i kint sallallah aleyhi ve sellem gzel huylu idi. yilik etmesini severdi. Herkesle iyi geinirdi. Gler yzl, tatl szl idi. Sylerken glmezdi. zntl grnrd. Fakat atk kal deildi. Cmerd idi. Fakat israf etmez, fidesiz yere bir ey vermezdi. Herkese acrd. Mbrek ba hep nne eik idi. Kimseden birey beklemezdi. Se'det huzr isteyen onun gibi olmaldr. (Muhammed Rebhm) SETR- AVRET: Mkellef olan yni akll ve bli (ergenlik, evlenme yana erimi) bir kimsenin namazda veya her zaman bakasna gstermesi haram olan yerlerini rtmek. (Bkz. Avret) Setr-i avret namazda da, namaz dnda da farzdr. (Haleb) Setr-i avret eyle tamam olur: 1) Erkekler gbei altndan dizi altna varncaya kadar olan yerlerini rtmekle, 2) Kadnlar yz, el ve bir rivyete gre ayaktan baka btn bedenlerini rtmek ve gstermemekle, 3) Criyeler (harpte esir edilen kadn) srtn ve gbekten diz altna kadar rtmekle. (Kutbddn znik) SETTR (Es-Settr): "Kullarn gnhn rten" mnsnda Allah telnn sfatlarndan. Ey mslman! Sen de Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem gzel huylar ile ahlklanmalsn! Hatt Allah telnn ahlk ile ahlklanmak, her mslmana lzmdr. nk Resl aleyhisselm; "Allah telnn ahlk ile ahlklannz!" buyurdu. Mesel Allah telnn sfatlarndan birisi Settr'dr. Mslmann da din kardeinin aybn, kusurunu rtmesi lzmdr. (mm- Ahmed Kastaln) SEVB: yilik ve ibdet yapana hirette Allah tel tarafndan verilecek mkft, iyi karlk. Ecir. (Bkz. Ecr) Benim erkim (ortam) yoktur. Bakasn bana erik eden, sevaplarn ondan istesin... (Hads-i kuds-Mektbt- Ma'smiyye) mmetimin arasnda fitne (ve) fesd yayld zaman, snnetime sarlana yz ehd sevb vardr. (Hads-i erf-Tabern)

Allah tel, dnyda iyilik ve ibdet yapanlara sevb vereceini vd etmitir. yilik ve ibdet yapana hirette sevb verilmesi, vcib ve lzm deildir. Allah tel lutf ederek, merhamet ederek, bunlara hirette sevb vereceini vd etmitir. Allah tel vdinden dnmez. Muhakkak yapar. (Muhammed Hdim) Slih amellerin sevbn btn m'minlerin rhuna hediye etmek iyi ve makbldr. Herbirine ayr sevab ular. Hakknda hediye etmek iin niyet edilip okunan ve hediye edilen meyyitin, sevb hi eksilmez. (Muhammed Ma'sm Frk) SEVD-I A'ZAM: Mslmanlarn ounluu. mmetim dallet (sapklk) zere birlemez. Bunun iin, ayrlk grdnz zaman sevd- a'zama tbi olunuz. (Hads-i erf-bn-i Mce) Allah tel bu mmeti asl dallet (sapklk) zerine birletirmez. Allah telnn ihsn, yardm cematledir. Sevd- a'zama tbi olunuz. nk topluluktan ayrlan atee der. (Hads-i erf-Hkim) Drt mezhebden ayrlmak, Sevd- a'zamdan ayrlmaktr. (ah Veliyyullah Dehlev) Fkh limleri doru yoldadrlar. Muhammed aleyhisselmn snnetine yapan ve Hulef-i ridnin yni drt halfenin yoluna sarlan bunlardr. Sevd- a'zam, fkh limlerinin yolundadr. Bunlarn yolundan ayrlanlar Cehennem ateinde yanacaklardr. (Seyyid Ahmed Tahtv) SEV'ETEYN: Kadn ve erkein galiz yni kaba avret mahalli, n ve arka uzuvlar; iki abdest bozma uzvu. (Bkz. Avret) Mberet-i fhie yni plak olarak sev'eteyni srtnmek erkein de kadnn da abdestini bozar. (Haleb) Konumaya balamam olan kk ocuklarn avret mahalli yalnz sev'eteynidir. (Abdurrahmn Cezr) Bakasnn sev'eteynine bakmak haramdr. (Haleb) Sev'eteyn drt hak mezhebde de kaba avrettir. Yni namazda ve namaz dnda bakalarna gstermek haramdr. Bunlar rtmek szbirlii ile farzdr. rtmeye, ehemmiyet vermeyen mnsz olur. (bn-i bidn) SEVK- TAB: stek d hareket. gd. Canllarn haytiyetini ve nesillerini devm ettirmek iin, Hak tel tarafndan kendilerine verilen kuvvet. Akl olan kimse, sevk-i tabileri, slmiyet'in emrettii, izin verdii gibi kullanr ve gnah olmaz. Akl dinlemeyenler ise, nefse uyarak mubahlardan (izin verilenlerden) dar taar ve gnaha girer. nk sevk-i tabileri mbahlarn dna kmaya zorlar, mbahlardan baka eyler de ister. Hayvanlarda kalb, rh, nefs olmadndan, sevk-i tabi ile hareket ederler. Mesel acknca, doyuncaya kadar bulduklarn yerler. nsanlar ise, kalb ile hareket eder. Kalb nefse uyarsa, bulduu ile doymaz. Haram olan eyleri arar. Doyduktan sonra da yer. (mm- Rabbn) SEVM- NAZAR: Bir mal grmek yhut gstermek zere shibinin izniyle almak. Sevm-i nazar yoluyla alnan mal, fiyat belli olsun veya olmasn kabz eden (alan) kimsenin elinde emnet bulunduundan, bu mal istemeyerek telef ve zyi (yok) olsa, bunu

alan kimsenin tazmin etmesi (demesi) lzm gelmez. (Ali Haydar Efendi) SEVM- RA': Byi'in (satcnn) ve mterinin, meb'e (mala) fiyat koymalar, bir fiyatta anlamalar. Sevm-i ira' yoluyla uyuup mal gtr, beenirsen al deyip mteri de beenirsem alrm diyerek alp gtrrken mebi' (mal) telef ve zyi olsa (zarar grse veya yok olsa) mteri kymetini veya mislini der. (Dmd) SEYF- NEBEV: Peygamber efendimizin klc. Seyf-i Nebevnin iki tnesi Topkap Saraynda bulunmaktadr. Yer yer altn, birisi de kymetli talarla ssldr. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) SEYR: Tasavvuf yolunda ilerleme. Baka tarkatlerde seyre nefsin tezkiyesinden yni temizlenmesinden balanr. Cesedi temizlerler. Bundan sonra lem-i emre sra gelir. Bizim yolumuzda ise, seyr kalbden balar. Kalb de lem-i emrdendir. Bunun iindir ki, bakalarnn yolunun sonu bizim byklerimizin yolunun banda yerletirilmitir. (mm- Rabbn) Seyr-i fk: Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin; ilminin, bilgisinin ve kendi ihtiyr (dilemesi, istemesi) olmakszn d lemde ilerlemesi. Seyr-i fkde ktlklerden temizlenmek ve seyr-i enfsde iyi ahlk ile ahlklanmak vardr. (mm- Rabbn) Seyr-i Anillah-i Billh: Yksek bilgilerden, aa bilgilere inme. Tasavvufta nihyete (maksada) ulaan velnin geri dnmesi ve mahlklar bilmee kadar inmesi. Seyr-i anillah-i billah ve seyr-i fil-ey (velnin geri dndkten yni yol gsterip sonra eynn bilgilerine tekrar vkf olmas) bakalarn ird edip kemle getirmek iindir. (Muhammed Bki-billah) Seyr-i Enfs: Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kendinde ilerlemesi, kt huylardan temizlenen nefsin, iyi huylarla bezenmesi, sslenmesi. Seyr-i fk (kendinin dnda ilerleme) insan matlbdan (aranlandan) uzaklatrr; seyr-i enfs ise insan, matlba kavuturur. (Eb Sad-i Harrz) nsan her eyi, kendini sevdii iin sever. ocuunu, maln sevmek onlardan istifde edecei iindir. Seyr-i enfsde, insan, Allah telnn sevgisi kaplyarak, insan, kendini sevmekten kurtulduu iin evld ve mal sevgisi de bununla berber yok olur. O hlde seyr-i enfs muhakkak lzmdr. (Abdlkdir-i Geyln) Seyr-i Fil-Ey: Tasavvufta nihyete kavuan bir velnin geri dndkten sonra daha nce unutmu olduu eynn btn bilgilerine yeniden shib olmas. Seyr-i fil-ey, dvet makmn elde etmek iindir. Dvet makm, Peygamberlere mahsustur. (Muhammed Bki-billh) Seyr-i Fillah:

Allah telnn isimlerinde ve sfatlarnda ilerleme. Allah telnn beendii ve rz olduu eylerde fn olma (yni O'nun sevdiklerini sevmek ve O'nun sevdikleri kendine sevgili olmak). Allah telya kavumakta zulmet perdelerinin kalkmas iin mahlklarn hepsini amak, yni seyr-i fkyi ve seyr-i enfsyi tamamlamak lzmdr. Nrdan perdelerin aradan kalkmas iin de seyr-i fillah gerekir. (Hce Ubeydullah- Ahrr) Seyr-i lallah: Allah telya doru olan yolda ilerlemek, mnev ilimde durmadan ykselmek. Seyr-i fk (kt hllerden kurtulma) ve seyr-i enfs (iyi hllerle sslenme) yi iine alan tasavvuf yolculuu. Seyr-i ilallah ve seyr-i fillah yni Allah telnn beendii eylerde fn olma hsl olmadka, tam ihls (her iini yalnz Allah telnn rzs iin yapma) elde edilemez. Muhlislerin (ihls shiplerinin) olgunluuna kavuulamaz. (Abdlhakm bin Mustaf) Seyr-i Murd: Murdlarn, seilmilerin Allah telnn lutf ve ihsn ile ekilerek kavutuklar yol. Tasavvuf yoluna girip ilerlemek, yol gsteren rehberi sevmee baldr. Seyr-i murd ile ve kuvvetle ekilerek vilyetin (evliyln) yksek derecelerine kavuturulan bu rehberin baklar, kalb hastalklarna (kalbin Allah teldan baka eylere tutulmasna) ifdr. Onun tevecch yni sevgisine kavumak, mnev hastalklar giderir. (Muhammed Beheddn-i Buhr) Seyr ve Slk: Tasavvuf yolculuu, tasavvuf yolunda ilerlemek. Seyr ve slktan maksad, nefsi kt huylardan ve irkin sfatlardan temizlemektir. Bu irkin sfatlarn ba nefse dkn olmak ve onun arzularna, isteklerine tutulmaktr. (mm- Rabbn) SEYYD: 1. Efendi. Gen olarak Cennet'e erf-sd-l-Gbe) girenlerin Seyyidi Hasen ve Hseyin'dir." (Hads-i

2. Hazret-i Hseyin'in neslinden (soyundan) gelenler. Seyyidlerin bulunduu bir memlekette ben oturamam. Zr Reslullah'a sallallah aleyhi ve sellem bal bir nesebden (soydan) gelmenin erefini tayanlara lyk olduklar tzimi (hrmeti) gsterememekten korkuyorum. (Ubeydullah- Ahrr) Seyyidler, mm- Hasen'in torunlar olan erflerden daha stndr. Osmanl Devleti zamnnda Haleb'de seyyidlere ve erflere mahss bir mahkeme vard. Btn evldlar orada kaytl olup, yalanclar seyyidlik iddi edemezdi. Seyyidlerin kymeti bilinmeli, hrmette ve hizmette kusr edilmemelidir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Seyyid-l-Enm: Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn lakablarndan biri. Beerin yni insanlarn efendisi, en yksei. Seyyid-l-enm Muhammed aleyhisselm, her zamanda, her memlekette, yni dny yaratld gnden, kymet kopuncaya kadar, gelmi ve gelecek btn varlklarn, her bakmdan en stndr. Hi kimse, hibir bakmdan O'nun stnde deildir. Bu, g birey deildir. Dilediini yapan, her istediini yaratan, O'nu byle yaratmtr. Hibir insann O'nu

medh edecek gc yoktur. Hibir insann, O'nu tenkd edecek iktidr yoktur. Allah tel hads-i kudsde; "Sen olmasaydn gkleri yaratmazdm!" buyuruyor. (S. Abdlhakm Arvs) Seyyid-l-stifr: Du ve istifrlarn ba. stifr dularnn by. Allah teldan gnhn balanmasn istemek iin yaplacak dularn en stn, en kymetlisi. "Allah'm! Sen benim Rabbimsin. bdete lyk hibir ilh yoktur. Ancak sen varsn. Beni sen yarattn; phesiz ben senin kulunum. Gcm yettii kadar, ezelde sana verdiim ahd msk (Allah tel, rhlar yarattnda; "Elest bi Rabbikm - Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sorduunda, rhlarn; "Kl bel - Evet Rabbimizsin" dedii gnk verdiim sz) ve v'dim zerinde duruyorum. Y Rabb! lediim gnhlarn errinden sana snyorum. Bana ltuf ve ihsn buyurduun nmetleri ikrr ve tirf ederim (kabl ederim). Gnhm da tirf eylerim. Beni affet Allah'm! Zr senden baka gnhlar kimse affedemez." te her kim bu seyyid-l-istifr dusn (ihls ile, sevb ve fazletine inanarak) gndz okuyup, o gn akam olmadan lrse, o kimse Cennetlik olur. Her kim de sevb ve fazletine inanarak gece okur da, sabah olmadan lrse, o kimse de Cennet ehlindendir." (Hads-i erf-Sahh-i Buhr) Seyyid-l-Mrseln: Muhammed aleyhisselmn lakablarndan. Gnderilmi olan peygamberlerin nderi, efendisi. Seyyid-l-mrseln sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Bir kimse, bir gnh yapmak istese ve sonra Allah'tan korkup, onu terk eylese, Hak tel hazretleri, o kula iki Cennet ihsn eder. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Allah telnn rzsna; Ehl-i snnet vel-cemat tikdyla yni Reslullah efendimizin ve O'nun sohbetinde yetien Eshb- kirmn yolunda olmakla, onlarn bildirdiklerine tam inanmakla kavuulur. Bu doru tikd (inan) her eyden kymetli ve kazanlan eylerin en stndr. Kim bu doru tikda shib olursa, btn erefleri ve stnlkleri toplam olur. Cennet kaplar, bu tikda shib olmakla alr. Dny ve hirette stnlk onunladr. Peygamberler bunun iin gnderilmi olup, onlarn sonuncusu Seyyid-l-mrseln Muhammed sallallah aleyhi ve sellemdir. (Serahs) Seyyid-s-Sakaleyn: Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn lakablarndan. nsanlarn ve cinlerin efendisi, iki cihnn seyyidi Muhammed aleyhisselm. Hak tel kullarn Cennet'e dvet edip cemlini (gzelliini) mhede etmelerini (grmelerini) vd eyledi. Bu devletin ele gemesine Seyyid-s-Sakaleyn efendimiz hazretlerini vsta kld. O'nu (sallallah aleyhi ve sellem) mrca gtrmesi sebeplerinden ve hikmetlerinden bir sebep ve hikmet de bu olsa gerektir. (Harit) SEYYE: Ktlk, gnah. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Her gzel, her iyi ey, sana Allah teldan geliyor. Her seyyieye de nefsin sebeb oluyor. (Nis sresi: 79) Hibir kimse yoktur ki, tertemiz abdestini alsn, sonra (u) mescidlerden birine gitsin de Allah, ona att her adm karlnda bir sevb yazmasn; her adm karlnda onun bir seyyiesini affetmesin! (Hads-i erf-Mslim)

M'minin bana sbit bir sz veya bir meakkat, bir hastalk, bir hzn, hatt kendini zen bir keder gelirse, onunla seyyielerinden bzs rtbas edilir. (Hads-i erf-Mslim) Kalbe gelen dnce seyyie olup, terk edilirse sevb yazlr. Azm edilir, yapmamaya karar verilirse, bir gnh yazlr. lemezse bu da affolur. Hads-i erfte; "Kalbe gelen kt ey sylenmedike ve buna uygun hareket edilmedike affolur" buyruldu. (Muhammed Hdim) SIBTEYN- MKERREMEYN: Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn iki mbrek torunu; hazret-i Hasan ve hazret-i Hseyn (radyallah tel anhm). SIDDK: 1. Pek doru, hibir zaman yalan sylemeyen, iinde ve sznde doru olan. Doru szl olmak iyilie gtrr. yilik Cennet'e gtrr. Kii doru syleye syleye Allah telnn katnda sddk olarak yazlr. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Doru olan tccar kymette sddklarla ve ehdlerle berber olacaktr. (Hads-i erf-Ryd-n-Nsihn) Aralarnda u drt kimseden biri bulunan topluluk helk olmaz: mm, vel, sddk ve std. (Eb'l-Hasan) Sddklar, harama sebeb olmak korkusu bulunmayan hallerden de saknr. Bunlar meydana getiren sebeblerden birine haram karm olmasndan ekinirler. (mm- Gazl) 2. Hazret-i Eb Bekr'in lakab. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, mrcdan dndkten sonra, sabahleyin Kbe'nin yanna gidip mrcn anlatmt. Bunu iiten kfirler alay ettiler. Mslman olmaya niyeti olanlar da vazgeti. Mrc duyan Eb Bekr-i Sddk radyallah anh, Reslullah'n yanna geldi. Byk kalabalk arasnda, yksek sesle; "Y Reslallah! Mrcnz mbrek olsun! Allah telya sonsuz krler ederim ki, bizleri, senin gibi byk Peygambere, hizmeti yapmakla ereflendirdi. Parlayan yzn grmekle, kalbleri alan, rhlar eken tatl szlerini iitmekle nmetlendirdi. Y Reslallah sallallah tel aleyhi ve sellem! Senin her szn dorudur. nandm. Canm sana fed olsun!" dedi. Eb Bekr'in szleri, kfirleri artt. Diyecek ey bulamayp daldlar. bheye den, mn zaf birka kiinin de kalbine kuvvet verdi. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem o gn Eb Bekr'e; "Sddk" dedi. Bu ad almakla, bir kat daha ykseldi. (Ahmed Cevdet Paa, M. Sddk Gm) SIDK: 1. Doruluk. Sdk, szn ssdr. (Hazret-i Ali) nsanlar, sdktan daha gzel birey ssleyemez. (Fudayl bin Iyd) Sabr btn hayrlarn; sdk ise kurtuluun ve nmetlere kretmek, bereketin anahtarlardr. Kimde bu hasletler bulunursa, o en yksek mnev mertebelere kavuur. (Bhil) Aratrldnda sdkn ecatle, yalann da korkaklkla berber olduu grlr. (bn-l-Mugter) 2. Peygamberlerin sfatlarndan. Btn peygamberler sdk shibidirler. Her szleri dorudur. Asl yalan sylemezler. (Muhammed bin Kutbddn znik) SIFAT:

zellik, hl, keyfiyyet. Varlkta kendi kendine duramayp baka bir eye muhta olan ey. Varlklar birbirlerinden sfatlaryla ayrt edilmektedir. (Teftzn) Allah telnn insanlar iinden semi olduu peygamberler (aleyhimsselm) da insanlk sfatlarnda dier insanlarla ayndr. Yni onlar da yerler, ierler, soukta rler. Ancak Allah tel, onlara huss (zel) nmetler ve eitli mcizeler ihsn etmitir. (Harputlu shk Efendi) Noksan sfatlar Allah telda yoktur. O, maddelerin, cisimlerin, rzlarn yni hallerin sfatlarndan ve bunlara lzm olan eylerden mnezzehtir (uzaktr). (Ahmed Frk) Sfat- lhiyye: Allah telnn zt ve subt sfatlarnn hepsi. Perdeler tammen kalkp, hakkat btn aklyla bildirilince anladm ki, lemler, mahlklar (yaratlmlar) sfat- ilhiyyenin aynalar ve esm-i ilhiyyenin (Allah telnn isimlerinin) grnleri ise de, grnenler gsterenin kendi deildir. Bir eyin grnts o eyin kendisi deildir. (mm- Rabbn) Sfat- Ma'neviyye: Allah telnn subt sfatlar. Allah azm--n hakknda bize bilinmesi vcib (lzm) olan sfat- ma'neviyye sekizdir. Bunlar; Hayy, Allah tel diridir. Semi', Allah tel sem-i kadmi (ezel iitme sfat) ile iiticidir. Basr; Allah tel grcdr. Mrd; Allah tel irde-i kadm ile (ezeli olan dileme sfatyla) dileyicidir. Alm; Allah tel ilm-i kadmi ile (ezel ilim sfatyla) bilicidir. Kadr, Allah tel kudret-i kadmesiyle (ezel kudreti ile) gc yeticidir. Mtekellim; Allah tel kelm- kadmi (ezel, balangc olmayan kelm) ile syleyicidir. Mkevvin; Allah tel her eyi yaratandr. (Kutbddn znik) Sfat- Nefsiyye: Allah telnn Vcd yni var olma sfat. Allah tel hakknda bizlere bilmesi vcib olan sfat- nefsiyye birdir. Yni var olmaktr. Kur'n- kermdeki hls sresi ve bu lemdeki btn yaratlmlar Allah telnn sfat- nefsiyyesi olan vcd sfatnn delilleridir. (Kutbddn znik) Sfat- Selbiyye: Allah telda bulunmas ciz olmayan sfatlar. Allah telnn sfat- ztiyye ve sfat- subtiyyeden baka sfatlar ya tibr (var kabl edilen) veya selbdir. Mesel Allah tel cisim deildir. Cisimden deildir. Madde deildir. Arz yni hal deildir. Mekn yoktur. Zamanl deildir. Bir eye girmi, bir yere yerlemi deildir. Huddlu, bir eyle evrilmi deildir. Bir tarafta, bir cihette deildir. Bir eye mensb deildir. Bir eye benzemez. Misli, orta ve zdd yoktur. Anas, babas, zevcesi (hanm), ocuklar yoktur. Bunlarn hepsi mahlklarda (sonradan yaratlanlarda) bulunur. Hepsi noksanlk ve kusr almetleridir. Btn bunlar sfat- selbiyyedir. Btn keml sfatlar Allah telda vardr. Btn noksan sfatlar yoktur. (mm- Rabbn) Sfat- Sbtiyye: Allah telnn ztnda (kendisinde) bulunmakla birlikte baka varlklarda da snrl olarak bulunan sfatlar. Bu sfatlara sfat- hakkiyye de denir. Mkellef yni kl ve bli olan, kadn-erkek her mslmann Allah telnn sfat- ztiyyesini ve sfat- sbtiyyesini, doru bilmesi ve inanmas lzmdr. Herkese ilk farz olan ey budur. Bilmemek zr olmaz. Bilmemek gnh olur. (Mevln Hlid-i Badd)

Allah telnn sfatlar sfat- ztiyye (ztnda bulunan sfatlar) ve sfat- sbtiyye olmak zere ikiye ayrlr. Allah telnn sfat- subtiyyesi sekiz tnedir. Bunlar; Hayat (diri olmak), lim (bilmek), Sem'(iitmek), Basar (grmek), Kudret (gc yetmek), Kelm (konumak), rde (dilemek) ve Tekvn (yaratmak)dr. Allah telnn sfat- sbtiyyesi de zt gibi ezel (balangc olmayan) ve ebed (sonu olmayan) dirler. Mahlklarn (yaratlmlarn) sfatlar gibi deildirler. Akl ile zan ile dnydakilere benzetilerek anlalamazlar. Allah tel bu sfatlarndan birer rnek insanlara snrl olarak ihsn etmitir. (Mevln Hlid-i Badd) Sfat- Ztiyye: Allah telnn ztnda (kendisinde) bulunup dier varlklarda bulunmayan, yalnz Allah telya mahss sfatlar. Bu sfatlarn sonradan yaratlan varlklarla hibir srette balantlar yoktur. Bu sfatlara sfat- Vcdiyye ve sfat- Ulhiyyet de denir. Allah telnn sfatlar, zt (kendisine it olan) ve sbt (baka varlklarda snrl olarak bulunan) sfatlar olmak zere ikiye ayrlr. Allah telnn sfat- ztiyyesi, alt tnedir. Bunlar; Vcd (var olmak), Kdem (varlnn ncesi, balangc olmamak), Bek (varlnn sonu olmamak), Vahdniyyet (ztnda, sfatlarnda ve ilerinde tek olmak; orta ve benzeri olmamak), Muhlefetn lil-havdis (hibir mahlka, yaratlma hibir bakmdan benzememek), Kym binefsih (varlnn kendinden olmas, var olmak iin hibir eye muhtc olmamas). Bu alt sfatn hibiri mahlklarn (yaratlmlarn) hibirinde yoktur. Allah telnn sfat- ztiyyesi zt gibi ezel (balangc olmayan) ve ebed (sonu olmayan)dir. Yni sonsuz olarak vardrlar. (Mevln Hlid-i Badd) SILA: Fkh ve tasavvufu (kalb bilgilerini) meczeden, birletiren mnsna mm- Rabbn hazretlerinin lakab. mmetimden sla isminde bir zt gelecek, onun efati ile grup grup insanlar Cennet'e gireceklerdir. (Hads-i erf-Cem-l-Cevmi') Beni iki dny arasnda sla klan Rabbime hamd olsun. (mm- Rabbn) Sla-i Rahm: Akraby, yni ana, baba, dede, ocuklar ve torunlar; st ve evlilik yoluyla olan yaknlar ziyret etmek, gzetmek ve onlara yardm etmek. Allah teldan korkun ve akrabnz ziyret edin. Onlara yardm edin! nk sla-i rahm sizin iin dnyda bereket, hirette ise gnahlara mafirettir. (Hads-i erf-Riyd-n-Nashin) Sla-i rahm, ilede muhabbetin, malda servetin artmasna ve mrn uzamasna sebeptir. (Hads-i erf-Evsat) snf kimseye, yarn kymet gnnde arn altnda yer verilir. Birincisi sla-i rahmi brakmayan; ikincisi kocas mal brakmadan veft edip de kk ocuklar olan ve bunlar kimseye muhta etmemek iin koruyan kadn; ncs yetimleri doyurmak iin yemek veren kimsedir. (Enes bin Mlik) "Mslman olan ve sla-i rahmde bulunan bir kimseye, yetmi nfile hac sevb verilir." (Sleymn bin Cez) SIR: 1. Gizli, gizlenilen ey. Kader, Allah telnn mahlku hakknda bir srrdr. Allah tel, kader ile ilgili bilgiyi mahluklarndan, yarattklarndan gizlemi, onu aratrmaktan kullarn menetmitir.

(Mengbers Mstensr) Kimseye srrn syleme. Sen birisine sylersen, o da bakasna syler. Mcevhert haznedra teslim et, ama srrn kendine sakla. (Sa'd rz) Kimse senin srrn senden daha iyi saklayamaz. (Sa'd rz) ok konumak, kendisinde sr olarak bulunanlar aklamak ve herkesin szn kabl etmek insan kk drr. (Muhammed bin Ka'b el-Kura) Srrn senin esirindir. Onu if edersen (aklarsan) sen onun esiri olursun. (Hazret-i Ali) ki kiinin bildii ey sr olmaz. (Abdlazz Dehlev) 2. lem-i emrin (maddesiz, zamansz ve lye girmeyen lemin) be mertebesinden biri. Tasavvuf yolculuunda rhun stndeki derece. lem-i emrin birinci basama kalbdir. Bu yolda (tasavvuf yolunda) kalbi getikten sonra srasyla ruh, sr, haf ve ahf mertebelerinde ilerlenir. lem-i emrin bu be latfesini anlamak ve bunlar zerinde bilgi edinmek, ancak Muhammed aleyhisselmn izinde gidenlerin byklerine nasb olmutur. (mm- Rabbn) SIRT KPRS: Cennet'e geilmek zere, Cehennem zerine kurulmu, mhiyeti kesin bilinmeyen kpr. Buna, yalnz srt da denir. Herkesten nce ben ve benim mmetim Srat kprsnden geeriz. Srat zerinden geerken peygamberlerden bakas birey syliyemez. Onlar da; "Y Rabb! mmetlerimize (bize mn edenlere) selmet (kurtulu) ihsn eyle (ver)" derler. (Hads-i erf-Tezkire) Byk kurban alnz ve kesiniz! nk kurbanlarnz, srt zerinde sizin bineklerinizdir. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Srt kprs, Allah telnn emri ile, Cehennem'in stnde kurulacaktr. Herkese, bu kprden gemesi emr olunacaktr. O gn btn peygamberler; "Y Rabb! Selmet (kurtulu) ver!" diye yalvaracaklardr. Cennetlik olanlar, kprden kolayca geerek, Cennet'e gideceklerdir. Bunlardan bzs imek gibi, bzs rzgr gibi, bzs koan at gibi geecektir. Srt kprs, kldan ince, kltan keskindir. Dnyda iken slmiyet'e uyanlar, nefislerine hkim olanlar, Srt' kolay ve rahat geecektir. Nefislerine dkn olanlar, Cehennemlik olanlar, Srt'tan geemeyip, Cehennem'e deceklerdir. (Mevln Hlid-i Badd) Ehl-i snnet limleri (Reslullah efendimizin ve O'nun sohbetinde yetimi Sahbe'nin yolunda olan mbrek insanlar), slm bilgilerden hibirine, akl ermedii iin, kar gelmediler. Bylece, kabir azbna, kabirde Mnker ve Nekir denilen iki melein sul soracaklarna, srt kprsne, kymetteki terziye hemen inandlar. Akl ermedii iin olmaz demediler. nk bu bykler, Kur'n- kerme ve hads-i erflere uydular. Akl bu iki temel kaynaa baladlar. Anlyabildiklerini anlattlar. Anlyamadklarna ylece inandlar. Anlayamadklarna, aklmz ermedii iin anlyamadk dediler. (Ahmed Frk) SIRT-I MSTEKM: slmiyet'in gsterdii doru yol. Allah tel yet-i kerimelerde melen buyuruyor ki: Ey demoullar! eytana itat etmeyin; o size apak bir dmandr, diye size d vermedim mi? Bir de bana ibdet edin; srt- mstekm budur (diye emretmedim mi?). (Ysn sresi: 60,61) (Ey Reslm!) Sen, hemen sana vahy edilen (indirilen) Kur'n'a yap (Onunla amel et!)

phesiz ki sen, srt- mstekm zerindesin. (Zuhrf sresi: 43) Hazret-i ie, Resl-i ekrem efendimiz teheccde (gece namazna) kalkt zaman yle du ederdi diyor: "Ey Mikil, Cebril ve srfil'in Rabbi olan, gkleri ve yeri yaratan, gizli ve ikre her eyi bilen Allah'm! Kullarnn arasndaki ayrlklar dzeltecek olan Hkim (hkm shibi) sensin. Beni, hakka, hidyet eyle. nk sen, dilediini srt- mstekme hidyet edersin." (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Sdklar (doru syliyenler) ve hakkate erenler (gerei bulanlar, kurtulua erenler) szbirlii ile diyoruz ki: "Srt- mstekm; Ehl-i snnet vel-cematin, yni Reslullah efendimizin ve O'nun sohbetinde yetien Sahbe-i kirmn yoludur. (Muhammed Bk-billah) SIYM: Oru tutmak. Fecrin aarmasndan (imsaktan) gne batncaya kadar, yemeyi, imeyi ve cim' terk etmek. (Bkz. Oru) SCCN: 1. eytanlarn, kafirlerin (Allah telya ve Reslullah efendimize inanmayanlarn) ve gnahkr m'minlerin amellerini toplayan bir kitap; insanlarn ve cinlerin ktlerine mahss amel defterleri. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Sakn (hleye sapmayn, hiret hesbn unutmayn). nk ktlerin kitb muhakkak ki Siccn'dedir. Siccn'in ne olduunu sana hangi ey bildirdi? (O) yazlm (mhrlenmi) bir kitabdr. (Mutaffifn sresi: 7-9) Hafaza (koruyucu melekler) yni Kirmen Ktibn, bir kiinin amel defteri ile ge kp, Allah telya arz makmna vardklarnda; "Siz kullarmn zerine hafazasnz. Kalbini bilen benim. Amelinde ihls olmadndan yni Allah rzs iin yapmadndan, defterini Siccn'e koyun" diye Allah tel vahy eder (bildirir). (Ebss'd Efendi) 2. aklerin, ktlerin ve azb olunan rhlarn bulunduu yer. M'min ldkten sonra, kendisini ryda gsterebilir. nk m'minlerin rhu serbest kalr. Kfirlerin rhlar ise, serbest kalmaz. Siccn'de haps olunur. (Selmn- Fris) Bir insan eer mnsz gittiyse, yz altm Siccn melekleri, Cehennem'den, katrandan daha kara zakkum yapra getirip, o mnsz kan cn (rhu), ona sarp, derhal Cehennem'e iletip yerini gsterirler. (mm- Gazl) Rhlar, Siccn'de iken, cesed olunmakszn da azb ekerler. (mm- Yfi) 3. Yerin altnda veya Cehennem'in dibinde bulunan byk bir ta. SDRET-L-MNTEH: Yedinci kat semda (gkte) Ar'n sanda bulunan aa. Bu hususta deiik rivyetler vardr. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Muhammed aleyhisselm, Cebril aleyhisselm hakk sreti ile) dier bir iniinde Sidret-l-mnteh'nn yannda grd. (Necm sresi: 13,14) bn-i Mes'd radyallah anh anlatyor: "Resl-i ekremin ayrl yaklat srada vlidemiz hazret-i ie'nin evinde ziyretine gittik. Resl-i ekrem bize bakarak gzleri yaardktan sonra yle buyurdu: "Ho geldiniz. Allah sizi mbrek etsin, korusun ve size nusret (kurtulu) versin. Takvy (Allah'tan korkmay) size tavsiye ederim ve sizi Allah'a emnet ederim. Ben sizi O'ndan aka korkuturum. O'nun memleketinde ve kullar

arasnda O'na kar gelmeyin. lm yaklat. Cennet-i me'vya, Sidre-i mntehya ve cenb- Allah'a ynelme vakti geldi. Size ve benden sonra dnimize girenlere Allah'n selm ve rahmetini benden okuyun!" (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Sehvet (cmertlik), Allah'n cmerdliinden gelir. Cmerd olun ki, Allah tel da size cmerdlik etsin. yi biliniz ki, cenb- Hak cmerdlii bir insan sretinde yaratt. Ban, Tb aacnn gvdesine yerletirdi. Dallarn da, Sidret-l-mntehnn dallarna balad. Sonra bir ksm dallarn da dnyya sarktt. Bu dallardan birine yapan, o dal eker Cennet'e gtrr. Dikkat edin, cmerdlik mndandr. mn ise Cennet'tedir... (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Reslullah efendimiz, mrc yni gklere karld ve bilinmeyen lemleri gezdii ve grd gece, Mekke-i mkerremeden Sidret-l-mntehya kadar, Cebril aleyhisselm ile birlikte gitti. Sidrede, Cebril aleyhisselm alt yz kanad ile kendi eklinde grd. Cebril aleyhisselm Sidre'de kald. (Mevln Hlid-i Badd) Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem, Cennet'te bulunduu makmn ismi Vesle'dir. Buras, Cennet'in en yksek derecesidir. Cennet'teki herkese birer dal yetiecek olan Sidret-l-mnteh aacnn kk oradadr. Cennettekilere her nmet, bu dallardan gelecektir. (Ninczde) Sad, Cennetlik kimsenin rhu, bal ars kadar insan eklindedir. Melekler, bu rhu Cennet ipeklerinden bir ipee sararlar. Birok kat semy getikten sonra, Sidret-l-mntehya kadar giderler. Orada bu kimdir diye sorarlar, Cebril aleyhisselm, yanmdaki bu kimse filandr diyerek, o kimsenin gzel ve sevdii isimleri ile haber verir. Burada bulunan melekler; "Ho ve saf geldi. Her iyiliini Allah telnn rzs iin yapan zta merhab" der. (mm- Gazl) SHR (Sihir): Tabiat kuvvetleri, fizik, kimy ve biyoloji knunlar dnda gizli sebebler kullanarak, garip eyleri yapmay salayan i, by. (Bkz. By) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Ms aleyhisselma inanan sihirbzlar Fir'avn'a) "Bize zorla yaptrdn sihrin veblini mafiret buyurmas iin Rabbimize mn ettik" dediler. (uar sresi: 50) Tetayyur eden ve tetayyur olunan; khinlik yapan ve khine giden; sihir yapan ve yaptran ve bunlara inanan bizden deildir. Kur'n- kerme inanmamtr. (Hads-i erf-Hadka) Sihir yaparken kfre sebeb olan kelime veya i olursa, kfrdr. Byle kelime veya i bulunmazsa, byk gnhtr. (mm- Nevev) Sihir insanlar hasta eder, sevgi veya muhabbetsizlik yapar. Yni cesede ve rha te'sir eder. Sihir, kadnlara ve ocuklara daha ok te'sir eder. Sihrin te'siri kat' deildir. lcn te'siri gibi olup, Allah tel isterse te'sirini yaratr. stemezse, hi te'sir ettirmez. (mm- Rabbn) Bir shir (byc) sihir ile istediini elbette yapar, sihr muhakkak te'sir eder demek ve byle inanmak kfrdr, mn giderir. (S. Abdlhakm-i Arvs) SLS-L-BEVL: Devaml idrar karmak. drrn tutamamak. (Bkz. zr) Silis-l-bevl shibinin zr tam bir namaz vaktini kaplarsa yni bir namaz vaktinin bandan sonuna kadar zaman iinde abdest alp farz namaz klacak kadar bir vakit zr durmayp akarsa, o kimse zr shibidir. Her namaz vaktinde yeniden abdest alp, namaz klar ve dier ibdetlerini yapar. Silis-l-bevl shibi, zrn tutma imkn bulursa, zr shibi

olmaktan kar. (bn-i bidn) Silis-l-bevlin ilc, bir kaba bir fincan nohut ve iki fincan sirke konur. gn sonra, her gn kere er nohut yenir ve birer ay ka sirke iilir. Yhut bir kak zerlik tohumu ve zencefil ve tarn ve karabiber, ince toz edilip kartrlr. Sabah a karna ve yatarken bir ay ka toz, su ile yutulur. (mm- Syt) SLSLE- ALYYE: Yksek silsile. Peygamber efendimizden hazret-i Eb Bekr yoluyla ilim ve feyz alarak gelen byk limler silsilesi. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Eb Bekr-i Sddk, Selmn- Fris, Ksm bin Muhammed, Ca'fer-i Sdk, Byezd-i Bistm, Ebl-Hasen Harkn, Eb Ali Farmed, Ysuf-i Hemedn, Abdlhlk Goncdvn, rif-i Riveger, Mahmd-i ncirfagnev, Ali Rmiten, Muhammed Bb Semms, Seyyid Emr Kll, Beheddn-i Buhr, Alddn-i Attr, Y'kb-i erh, Ubeydullah- Ahrr, Kd Muhammed Zhd, Dervi Muhammed, Hceg mkeneg, Muhammed Bk-Billh, mm- Ahmed Rabbn, M'sm-i Frk, Seyfeddn-i Frk, Seyyid Nr Muhammed Bedevn, Mazhar- Cn- Cnn, Abdullah- Dehlev, Mevln Hlid-i Badd, Abdullah- emdn, Seyyid Thy- Hakkr, Seyyid Muhammed Slih, Seyyid Fehim, Seyyid Abdlhakm. Hcetlere (dilek ve isteklere) kavumak iin, Ftiha, ihls ve salevt ve sonra silsile-i aliyyeyi okuyup, sevbn bu mbrek ztlarn rhlarna hediye etmeli, bunlar vesle yaparak du etmelidir. (Abdullah- Dehlev) Du edecein zaman Silsile-i aliyyeyi oku hemen Slihleri syleyince yaar rahmet-i ilh Selm olsun, du olsun, bu garbden dim Silsile-i aliyyenin ervhna y Rabb! (M. Sddk Gm) SLSLET-Z-ZEHEB: Altn silsile. Reslullah efendimizden, hazret-i Eb Bekr yoluyla feyz ve ilim alarak gelen byk limler silsilesi. (Bkz. Silsile-i Aliyye) Silsilet-z-zehebe dhil olan byk limlerden Hce Ubeydullah- Ahrr buyurdu ki: "nsann yaratlndan murd, kulluk yapmasdr. Kulluun z ise; her hlkrda Allah tely unutmamaktr." SM' (Sem'): Bir kiinin veya birka kiinin algsz, letsiz ve mzik perdelerine uydurmadan okuduklar dni, mn kuvvetlendiren ve ahlk gzelletiren iirleri, kasdeleri, ilhileri ve mevlidleri dinlemek. Sim' kalbe rikkat (incelik) verir, yumuatr. Yumuak kalbli mslmana Allah tel merhamet eder. Sim' iin limler arasnda ihtilf vardr. Ciz deil diyenler de oldu. (Mazhar- Cn- Cnn) Sim', evliynn kalbindeki kabz (sknt) hlini bast (rahatlk) hline evirmek iindir. Gfillerin (Allah tely unutmu olanlarn) sim' dinlemeleri fska (gnaha) yol aar. (Abdullah- Dehlev) Yksek sesle zikr yapabilmek iin kalbinde yalan ve gybet bulunmamak, boazndan harm ve pheli ey gememi olmak, gnl riydan (gsteriten), sm'adan (hretten) pk (temiz, uzak) olmak lzmdr. te sim' byle kimselere faydal olur. (Mahmd ncirfagnev) Ey olum! lim, edeb ve takv zere ol. slm limlerinin kitaplarn oku. Fkh ve hads ren. Chil tarkatlardan sakn. hret yapma. hrette fet vardr. ok sim' eyleme.

Sim' inkr etme ki, byklerin ou sim' yapmlardr. (Abdlhlk Goncdvn) Kur'n- kermi, kasdeleri ve mevlidi gzel sesle okumak cizdir. Harm olan, name yapmak yni sesi msik perdelerine uydurmaktr ki; harfler deimekte, mn bozulmaktadr. Bunlar name yapmadan ve Allah rzs iin okumak art ile gzel sesle okumak cizdir. Fakat dinlerini kayrmayanlar bu artlar gzetmiyeceklerinden sim'a msade etmemek bu fakre daha uygun geliyor. (Ahmed Frk) SNN- BL: Blu ya, ergenlik (evlilik) a. Sinn-i blun balangc, erkekte on iki ve kzda dokuz yalar doldurmaktr. Mntehs (sonu), ikisinin de on be yatr. On be yan tamamlaynca bli saylrlar. On iki ve dokuz yalarn doldurup da, bli olmam ocua mrhk denir. (brhim Haleb) Mslman ana-babann ocuu sinn-i bla erip, kl ve bli olduu zaman, yalnz "L ilhe illallah Muhammedn reslullah" demekle mslman olmaz. mn bilmesi, anlatmas da lzmdr. mn anlatmak demek, inanlacak alt eyi anlamak ve sorunca sylemek demektir. Yni ment'y okumak, mnsn da bilmek ve anlamak lzmdr. (bn-i bidn) Yedi ve on yanda olan gsterili kzlar ve on be yan dolduran veya sinn-i bla varan btn kzlar, kadn hkmndedir. Byle kzlarn; balar, salar, kollar, bacaklar ak olarak yabanc erkeklere grnmeleri ve erkeklere ark sylemeleri, yumuak ve cilveli konumalar haram olur. (Hdim) S'R: Fiyat, mala biilen deer. (Bkz. Narh ve Kr Haddi) SRET: Ahlk, gidit, hal, hareket, tavr, yaay. ki haslet var ki, bunlar mnfkta (ii d baka olanda) bulunmaz; gzel sret ve ahlk ile din ilmi. (Hads-i erf-Tirmiz) nsan sretle insandr, sretle (grnle) deil. (Cneyd-i Badd) Sret-i Nebev: Sevgili Peygamberimizin rnek hayt, gzel ahlk. Sret-i Nebev'yi btn mslmanlarn renmesi ve o ekilde yaamas lzmdr. Bylece, dnyda ve hirette felketlerden, skntlardan kurtulmak ve o iki cihn efendisinin efatine kavumak nasb olur. (Hdim) SRKAT: Hrszlk. Herkesin elindeki mal kendi mlkdr. Sirkat, gasb, zulm, rvet, fiz, hara ve hynet yollarndan biriyle ele getii aka bilinen mal, mlk olmaz. Bu mal satn almak, yemek, imek ciz deildir. (mm- Gazl, A. Nabls) Bakasnn az veya ok malna sirkat haramdr. (Alddn Haskef) SYER: Gidit. Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin haytn, gzel ahlkn, stn vasflarn anlatan ilim dal; bu hususta yazlm kitab. slm trihinde ilk yazlan siyer kitab Muhammed bin shk Yesr'n yazddr. Trk edebiytnda ilk yazlan siyer ise Erzurumlu Mustafa Darr'in eseridir ve Msr'da yazlmtr.

(Yeni Rehber Ansiklopedisi) SF (Sf): Tasavvuf ehli. Kalbini gafletten (Allah tely unutmaktan) ve msivya (Allah teldan baka eylere) balamaktan koruyan, nefsini Allah telya itate kavuturan, pk ve temiz bir kalbe ship olan kimse, vel dervi. Sfnin kalbinde hibir kir ve ktlk olmaz. (Ferdddn eker Gen) Sflerin kula, Allah telnn zikrinden baka bir ey duymamaldr. (ems-i Tebrz) Sf, saf zere saf elbise giyendir. Reslullah yolunda, izinde yryendir. Arzularn yenen, cefy zevk edinen Dny lezzetlerini gerilere itendir. (Eb Ali Rodbr) Sfiyye-i Aliyye: Tasavvuf bykleri. Sfiyye-i aliyyenin tasavvufa it szleri, mbrek kalblerine ve temiz ruhlarna akp gelmekle anladklar mrifetler (bilgiler)dir. (mm- Rabbn) Ahkm- er'iyye (slmiyet'in hkmleri) ile tam bezenmek, ibdetleri yapmakta ve yasaklardan kamakta kolaylk, nefsin fn olmasna baldr. Bu da sfiyye-i aliyyenin hizmetine ve onlarn muhabbetine baldr. (mm- Rabbn) SFSTYYE: Mlddan nce beinci asrda Yunanistan'da ortaya kan felsef bozuk bir frka, topluluk. Sofistiyyeden bir ksm, eynn hakkatini inkr edip, eynn bo vehm ve hayl olduunu iddi ederler. Bunlara indiyye denir. Bir ksm eynn subtunu (varln) inkr eder. Eynn hakkatinin tikda (inanma ekline) bal olduunu sylerler. Mesel; cevher olduu tikd edilirse, cevher; a'raz olduu tikd edilirse, a'raz; kadm (balangc olmayan) veya hdis (sonradan var olan) olduuna tikd edilirse, hdis veya kadmdir derler. Bunlara ndiyye denir. Bir eyin varln ve yokluunu ikisini de inkr edip, pheci olanlara l edriyye denir. (Teftzn) SOHBET: Berberlik. nsann derece bakmndan kendinin stnde veya altnda yahut akran ile bir araya gelip, Allah telnn ve Peygamber efendimizin beendii, honud olduu eyleri konumas. Kiinin kendinden stn olanla berber olmasnn hakkati, o zta hizmettir. Aasnda olanla sohbetin gerei, onun hallerinden bir noksan grdnde onu kz edip, kusurundan haberdr etmektir. Ayn seviyede olan sohbet arkadalarnn sohbetlerinin hakkati, bakalarnn, yabanclarn yannda birbirlerinin kusurlarn grmezlikten gelmektir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Kalbinde bir katlama grdnde, slihlerle sohbet et, onlarla bulun, yemei azalt, nefsinin isteklerini yapma ve onu skntlara altr. (Ahmed bin Eb'l-Havr) Sohbet, dny ballklarn keser ve hakk mn kazandrr. (Sbgatullah Arvs) Eshb- kirm, Reslullah'n daha ilk sohbetinde yle eyler kazanmlardr ki, mmet arasndaki vellerin, bunlara en sonda kavutuklar bilinmektedir. Bunun iindir ki, Tbin'in (Eshb- kirm grenlerin) en stn olan Veysel Karn, hazret-i Hamz'nn ktili olan Vah'nin, Reslullah'n bir kerecik sohbetinde bulunmakla ykseldii mertebeye

yetiememitir. nk sohbetin fazleti btn fazletlerin ve kemllerin stndedir. (mm- Rabbn) Sohbeti ganmet bilmelidir. Sohbetin stnl btn stnlklerin ve kemllerin stndedir. (mm- Rabbn) Bir kimse limlerin sohbetinde bulunur, fakat onlara hrmet etmezse, onlardaki feyz ve bereketlerden mahrm kalr. Onlardaki nrlar kendisinde asl zuhr etmez, grnmez. (Eb Ali Sakaf) nsanlarn en kt ahlkls, dostunu, dmann ayrmayan ve sohbet ehlinden uzak yaayandr. (Muhammed bin Glib) Nks olanlarn yni tasavvufta yetimemi olanlarn sohbeti ldrc zehirdir. (mm- Rabbn) Erenlerin sohbeti, ele giresi deil Sohbete kavuanlar, mahrum kalas deil Sohbet, kalbi eder pk ona imrenir eflk demi rif eden tc u hrkas deil. (M. Sddk Gm) SON PEYGAMBER: Kendisinden sonra baka peygamber gelmeyecek olan Muhammed aleyhisselm. (Bkz. Htem-l-Enbiy) SOSYAL ADLET: Herkesin, bilgi ve kbiliyeti ve grd i nisbetinde altnn karln almas, bakalar tarafndan smrlmemesi. (Bkz. Adlet) Sosyal adlet, mill gelirin en uygun ekilde taksmini salar. stismr, smrcl ortadan kaldrr. Sermyenin ok kk ve belirli bir zmre elinde toplanmasn nler. Herkese kendi lsnde hayt hakk verir. Snf ve zmreleri arasnda dmanlk bulunmayan bir topluluk meydana getirir. Byle bir toplulukta vatandalar, hl ve istikbl (imdiki durumu ve gelecei) bakmndan kendilerini emniyette hissederler. (Abdlhakm Arvs) S'- EDEB: Edebsizlik, edeb d hareket, insanlara iyi mumele etmemek, haddini bilmemek. Namaz ta'dl-i erknna uymadan yni rk ve secdeleri tam yapmadan klnrsa, Allah telya mnctta (yalvarmada) s'-i edeb edilmi olur. (Muhammed bin Kutbddn znik) S'- EF'L: Kt davranlar, tavr ve iler. Ma'sn et (koru) s'-i ef'lden ilh, Nasb et rz olduun rh (yolu). (Beykozlu Muhammed bin Recep Efendi) S'- FEHM: Kt anlay. Her zarar, insana, kendi nefsinden gelir, Yz karas, deme (insana) s'-i fehminden gelir. (Diyarbakrl Sad Paa)

S'- HL: Kt hal. Birini tezll iin zahmetle etme itigl, Arkada kazanmaya, mni s'i hl. (Diyarbakrl Sid Paa) (Bir kimseyi aalamak iin zahmet ekerek megl olma. nk, arkada kazanmaya kt hl mni olur.) S'- HTME: mnsz lmek, kt son. S'-i htimenin birok sebebleri vardr. Bunun ilmi rtldr. Bu sebeblerden ikisi yledir: Birincisi; btl bir bid'ate (Rslullah ve Eshb- kirm zamnnda olmayp, dinde sonradan ortaya kp, ibdet olarak yaplan eylere) tikd etmek (inanmak) ve mrn bu tikd zre geirmek. kincisi; mnn zayf olmas, dny sevgisinin ok, Allah telnn sevgisinin az olmas. Dny sevgisi glib olunca tehlike balam demektir. (mm- Gazl) limlerden bzs buyurdu ki: Drt ey vardr ki, s'-i htime ile gitmeye sebeb olur: Namaz terk etmek, arab imek, Allah telnn emirlerine itat etmemek ve mslmanlara eziyet etmek, sknt vermek. (Senullah- Pn Pt) S'-i htimenin sebeblerinden ikisi de udur: 1) mn kuvvetli olsa bile, ok gnh ilemek. 2) Gnhlar az olsa bile mn zayfl. (Ysuf Sinnddn) Mslman olmak nmetine kr terk etmek, mnnn gitmesinden korkmamak, m'minlere zulmetmek, hakszlk etmek; s'-i htime ile gitmeye sebeb olur. (Eb'l-Ksm Hkim) S'- NYYET: Kt niyet. S'- ZAN: Kt zan. S'-i zan etmeyiniz. S'-i zan, yanl karar vermee sebeb olur. nsanlarn gizli eylerini aratrmaynz, kusurlarn grmeyiniz, mnkaa etmeyiniz, haset etmeyiniz, birbirinize dmanlk etmeyiniz, birbirinizi ekitirmeyiniz, karde gibi seviiniz. Mslman mslmann kardeidir. (Hads-i erf-Berka) Mslmanlara s'-i zan etmemeli, kt bilmemeli, kimse ile alay etmemeli, doru sylemelidir. (mm- Rabbn) Ey oul! Mslmanlar hakknda kt dnme. S'-i zann terk eyle. Zr s'-i zan, seni hi kimse ile dost yapmaz. (Lokman Hakm) Bir kimse gzmn nnde bir hat iledikten sonra kaybolup gitse, onun tvbe ettiine inanr, hakknda s'-i zanda bulunmam. (Ahmed bin Yahy el-Cel) SUHUF: 1.Drt byk ilh kitab dnda gnderilen kitapklar, formalar. Peygamberlere (aleyhimsselm) Allah tel tarafndan gelen yz drt kitaptan ilk yz tnesi. Yz suhftan, on suhfu hazret-i dem'e, elli suhfu it aleyhisselma, otuz suhufu drs aleyhisselma, on suhfu brhim aleyhisselma inmitir. Bunlarn hepsini Cebril aleyhisselm indirmitir. (Muhammed bin Kutbddn) 2. Amel defteri. nsanlarn dnyda iken yaptklar iyilik ve ktlklerinin yazld ve

kymet gn herkesin eline verilecek olan defter. (Bkz. Amel Defteri) Suhuflar getirilip aldnda, gkyz yerinden koparldnda her kii (hayr ve erden) neler yapp getirdiini anlar. (Et-Tekvr sresi: 10-14) SULBYYE: Feriz ilminde yni slm mrs hukkunda bir kimsenin z kz evld. Sa'd bin Reb'in hanm, iki kzn yanna alarak Peygamber efendimizin huzruna geldi: "Y Reslallah! Bunlar Sa'd'n sulbiyyesidir. Sa'd seninle katld Uhud muhrebesinde ehd dt. Bu kzlarn amcas, Sa'd'n brakt maln hepsini ald" dedi. Reslullah efendimiz sustular. Nihyet mrsa it yet-i kerme indirildi. Bunun zerine Reslullah efendimiz Sa'd bin Reb'in erkek kardeini artt ve; "Sa'd'n malnn te ikisini onun sulbiyyesine ver. Zevcesine de sekizde birini ver. Sen de kalann al" buyurdu. (Hads-i erf-Snen-i bn-i Mce) SULEH: Slihler, gnh ilememeye gayret edenler. (Bkz. Slih) ...Benim velm ancak Allah teldr ve suleh olan m'minlerdir. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) yi huylu olmak, iyi huyunu korumak iin suleh ile, gzel huylularla arkadalk etmelidir. nsann huyu, arkadann huyu gibi olur. Ahlk hastalk gibi srdir (bulacdr). Kt huylu ile arkadalk etmemelidir. Hads-i erfte; "nsann dni, arkadann dni gibi olur" buyruldu. (Muhammed Hdim) Kymet gnnde Ar-r-rahmn altnda, enbiy (peygamberler), evliy ve suleh ile birlikte glgelenmek, m'min iin bir bayramdr. (Muhammed bin Kutbddn znik) lm hastasnn yanna kimseyi sokmamak doru deildir. Hasta istemese de yanna suleh girip Ysn-i erf okumaldr. (Seyyid Abdlhakm Efendi) SULH: Bar. Harb zamnnda, askerin kymeti artar ve muhrebede ufak bir hizmeti, sulh zamnndaki byk gayretlerinden daha kymetli olur. (mm- Rabbn) Dman ordusu kuvvetli ise, mal vererek bile sulh yapmak ciz olur. (bn-i bidn) SULTN-L-ULEM: zzeddn bin Abdsselm ve Mevln Celleddn-i Rm'nin babas gibi birok slm limine, derin ve geni ilimleri ve slm'a hizmetleri sebebiyle verilen lakab (isim). Bir kimse, bir gnh ileyip, tvbe etmeden Sultn-l-ulem Beheddn-i Veled'in huzruna ksa, Allah telnn izni ile gelenin bu durumu ona mlm olur; "Allah telnn vel kullarnn huzruna temiz olmayan kalb ile gelmeyiniz. Bu kt hlleri brakn, gzelce tvbe ederek gz yalar aktn ki, gnh kirleri temizlensin. Evliynn huzruna, gnahlarnza tvbe ve istifr etmi olarak girip, onlarn yzlerine Allah telnn rzs iin muhabbetle ve sevgi ile bakn ki, onlarn feyz ve bereketlerinden istifde edesiniz." buyururdu. (Molla Cmi, Ahmed Eflk) SR: Kymet kopaca zaman, drt byk melekten biri olan srfil aleyhisselmn fleyecei, nasl olduu bilinmiyen boru. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyuruyor ki:

Sra bir kerre frlnce, yeryz ve dalar, yerlerinden kaldrlp silkilecektir. O gn kymet kopacak, gk yarlacak ve dalacaktr. (Hkka sresi: 13-16) Kymetin yok edici srundan sonra, ikinci bir sr flenir. Bu sese btn beeriyyet (yaratlmlar) tbi olur. Bu emir ile kalkp, hzr olurlar. (Zmer sresi: 62) Meleklerin en stnlerinden ikincisi, sr denilen boruyu frecek olan srfil aleyhisselmdr. Birincisinde, Allah teldan baka her diri lecektir. kincisinde hepsi tekrar dirilecektir. (Mevln Hlid-i Badd) Allah tel, Sr frldkten sonra, kymetin kopmasn murd buyurduu (diledii) vakit; dalar uar, bulutlar gibi yrmeye balar. Denizlerin bzs bzsna taar. Gnein nru giderek simsiyah olur. Dalar, toz hline gelir. lemler birbirine girer. Yldzlar, dizili incinin kopup dald gibi olur. Gkler glya gibi erir ve deirmen dner gibi devernla iddetli bir ekilde hareket eder. Yerde ve gkte diri kimse kalmaz. Btn canllar lr. Yerde ta ta stnde kalmaz. Btn bunlardan sonra, aradan krk sene gibi bir zaman geer. Allah tel, srfil aleyhisselm diriltir. O da sru frr. Bu ikinci sr ile, her bir rh kendi cesetlerine girerler. Dalarda lm olan, vah hayvanlarn ve kularn yemi olduu insanlarn rhlar kendi cesetlerini bulur. nsanlar, kabirlerinden kalktklar vakit, yerleri dmdz olmu bir kt sahifesi gibi grr... (mm- Gazl) SRE: Kur'n- kermin en az yetten meydana gelen blmlerinden her biri. okluk ekli sverdir. Kur'n- kermde 114 sre olup, bz srelerin birka ismi vardr. Bekara sresinden Bere sresine kadar olan yedi sreye es-Seb'ut-tvl (uzun sreler), Ftiha'ya ve yetleri yzden az olan srelere mesn (orta), ksa srelere de mufassal (yni fasllara ayrlm) denilmitir. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Kulumuza gnderdiimiz Kur'n'dan phe ediyorsanz, siz de ona benzer bir sre syleyiniz. Bunu yapabilmek iin gvendiklerinizden yardm isteyiniz. Buna benzer bir sre syleyemezsiniz. (Bekara sresi: 23) Kim yataca zaman Kur'n- kermden herhangi bir sre okursa, Allah tel ona; uyanncaya kadar her eyden kendisini koruyacak bir melek gnderir. (Hads-i erf-Tirmiz) Snnetlerin ve vitrin her rek'atinde ve yalnz klarken farzlarn ilk iki rek'atinde, ayakta,Kur'n- kermden bir yet okumak, farzdr. Ksa sre okumak daha sevaptr. (bn-i bidn) SRET: 1. Tasvir, resim. (Byk olan ve hrmet mevkiinde bulunan) canl sreti ile kpek ve cnp kimsenin bulunduu eve rahmet melekleri girmez. (Hads-i erf-Zevcir) zerinde sret bulunan elbise ile namaz klmak tahrmen mekrh olup, harama yakn gnahtr. Cansz sreti bulunursa mekrh olmaz. (bn-i bidn) zerinde sret bulunan mendil, para gibi eyleri kullanmak cizdir. Zr byle eyler mhndrlar (aa, hordurlar), muhakkardrlar (hakir, kymetsizdirler), muhterem deildirler. (S. Abdlhakm-i Arvs) slm dni, insanlarla alay edilmesine ve canllara taplmasna ve genlerin fuha srklenmesine, evlilerin batan karlmasna let olan sretleri, heykelleri haram etmi, canllarn anatomik paralarnn ve bitkilerin ve her eit fizik, kimy, astronomi, inaat

sretlerini hell etmi, serbest brakmtr. limde teknikte lzm olan sretlerin yaplmasn, bunlardan faydalanmay emretmitir. slm dni her eyde olduu gibi, sretleri de faydal ve zararl olmak zere ikiye ayrm, faydal olanlarn emir, zararl olanlarn yasak etmitir. O hlde inanmyanlarn, mslmanlar srete gnh der, bu ise gericiliktir demesi kr krne bir iddi ve iftirdr. (Mustafa Sabri Efendi) lm hastasnda lm almetleri grlnce, yannda ocuk, cnp, zrl kadn bulundurulmamal, odada ve evde (asl) canl sret bulunmamasna ok dikkat etmelidir. (S. Abdlhakm-i Arvs) 2. Kopya, nsha. lem-i misl, btn lemlerin en geniidir. lemlerin hepsinde bulunan hereyin lem-i mislde bir sreti vardr. (Ahmed Frk) 3. Dtan grnen ekil, d grn. Allah tel sizin amellerinize, sretlerinize bakmaz. Ancak niyetlerinize bakar. (Hads-i erf-Rh-ul-Beyn) Zhid! Sret gzetme, ieri gelen cn bak. (Ahmed Kudds) SURRE: Para kesesi, czdan. Osmanl pdihlarnn her yl hac mevsiminde Haremeyn-i erfeyn (Mekke ve Medne) halkna ve buralarda geici olarak bulunan mslmanlara, mukaddes yerlerin ve hac yollarnn emniyetini salayan Mekke eriflerine ve Hicaz blgesindeki dier idrecilere gnderdikleri para ve deerli eylara verilen ad. Bu hediyeleri gtren toplulua da surre alay denirdi. Mekke-i mkerreme ve Medne-i mnevvereye surre gnderme detini ilk olarak beinci Osmanl pdih Sultan Birinci Mehmed Han karmtr. (M. Sddk Gm) Her sene surre alay ile gnderilen paralar, Haremeyn'in idresinde sarf edilirdi. Mekke emri bu paradan aret reislerine de hediye ederdi. Aretler, Osmanl Devleti'nin bu yardmndan memnun olur, devlete kar minnettar kalrlard. Surrede paralar dnda gnderilen ve pek ndir bulunan kymetli hallar, seccdeler, murassa vizeler, amdnlar ve paha biilmez el yazmas mushaf- erf (Kur'n- kerm)ler, levhalar, rtler, gm perde halkalar, elbiseler, Mekke emrine mahss srmal kaftan, mcevherli kl ve daha pekok kymetli hediyeler ise, Mekke ve Medne'deki mbrek makamlara, seyyidlere, eriflere ve fakirlere hediye edilirdi. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) SL: Soru. Kymet gn, kulun amelinden ilk sl namazdandr. Namaz slinden kurtulursa, kurtulmutur. Kurtulmazsa; zarar ve ziynda, byk tehlikededir... (Hads-i erf-Risle-i Mnre) Kabirde sl meleklerine yle cevap verilir. Rabbim Allah tel, Peygamberim hazret-i Muhammed, dnim dn-i slm, kitbm Kur'n- kerm, kblem Kbe-i erf, tikdda mezhebim Ehl-i snnet vel-cemat, amelde mezhebim mm- a'zam Eb Hanfe mezhebidir. (Seyyid Abdlhakm) SBHA NAMAZI: Abdest aldktan sonra Allah rzs iin klnan iki rek'at namaz. Eer bir kulum abdestsiz olursa bana cef etmi olur. Abdest alnca iki rek'at namaz (sbha namaz) klmazsa bana cef etmi olur. Namaz klp du etmezse bana cef etmi

olur. Dusn kabl etmezsem ona cef etmi olurum. Ben cef etmem, ben cef etmem, ben cef etmem. (Hads-i kuds-Riyz-s-Slihn) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, sbha namaz ile ilgili olarak yle buyurdu: Bir mslman, gzelce abdest alr, kalkar kalbi ve bedeni ile ynelerek iki rek'at namaz klarsa, Cennet ona vcib olur. (Haleb) Abdestin edeblerinden birisi, abdest aldktan sonra iki rek'at sbha namaz klmaktr. (brhim Haleb) "SBHNE RABBKE" YET- KERMES: Kur'n- kerm okuduktan, du ettikten, ders ve va'zlardan sonra okunmasnn ok sevb olduu bildirilen "Btn insanlarn stnde, akllarn ermedii, kemllerin, stnlklerin shibi olan senin gibi bir peygamberi yaratan, yetitiren Rabbin her aybdan mnezzehtir, temizdir" mnsna Sfft sresinin yz sekseninci yet-i kermesi. Kymet gn byk leklerle, bol sevb kazanmak isteyen kimse, bir meclisten kalknca, Sbhne Rabbike yet-i kermesini okusun. (Hads-i erf-bn-i Hibban) Kymet gn bol sevba kavumak istiyen, her toplant sonunda, Sbhne Rabbike yetini sonuna kadar okusun. (Hazret-i Ali) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu yet-i kermeyi okurken ve mmetine tavsiye buyururken, Kur'n- kermdeki eklini deitirmemi, hep Sbhne Rabbike demitir. Sbhne Rabbin dedii hi iitilmemitir. (Abdlhakm Arvs) SBHNE RABBYEL A'L: "Yce olan Rabbimi tesbih ve tenzih ederim" mnsna secdede sylenen tesbih. Secdede en az kerre sbhne rabbiyel a'l denir. (brhim Haleb) SBHNE RABBYEL-AZM: "Byk olan Rabbimi tesbih ve tenzih ederim" mnsna rk'da sylenen tesbih. Rk'da erkekler parmaklarn ap, dizlerinin stne kor, srtn ve ban dz tutar. Rk'da en az kerre sbhne rabbiyel-azm der. (brhim Haleb) Rk' tesbihi olan Sbhne rabbiyel-azm'de Z ile Azm denir ki, "Rabbim byktr" demektir. Eer ince ze ile (azim) denilirse, "Rabbim benim dmanmdr" demek olur ve namaz bozulur. (bn-i bidn) SBHNEKE: Her namazn ilk rek'atinde, ayrca ikindi ve yats namazlarnn snnetlerinin nc rek'atinde, besmele ekmeden nce okunan du. Sbhneke dusnn mns yledir: "Ey Allah'm! Seni noksanlklardan tenzh eder; btn keml sfatlaryla tavsf ederim. Sana hamd ederim. Senin ismin ycedir. (Ve senin nn her eyin stndedir.) Senden baka ilh yoktur. Cematle namaz klan kimse, imm Allah ekber diye tekbir aldktan sonra, tekbir alr, sa elini sol eli zerine kor, sa elin kk ve ba parmaklarn, sol bilek etrfna halka yapar, sbhnekeyi okur, baka bir ey okumaz. Yalnz klarken sbhnekeyi okuduktan sonra Ez (Ez billhimineeytnirracm) ve Besmele (Bismillhirrahmnirrahm) okumak snnettir. Cemate ge gelen, imm yava okuyorsa, sbhneke okur ve imm selm verdikten sonra kalknca, tekrar okur. (brhim Haleb) SBHNELLAH: Allah tely noksanlk ve kusur olan eylerden tenzh ederim, uzak tutarm mnsna,

mbrek, kymetli bir sz. Her namazn akabinde, peinden otuz def Sbhnellah, otuz def elhamdlillah, otuz def Allah ekber demek sretiyle "L ilhe illallah vahdeh l erkeleh lehlmlk ve lehlhamd yuhy ve ymt ve hve al klli ey'in kadr" demek sretiyle yz tamamlayan kimsenin gnhlar deniz kp kadar olsa da affolunacaktr. (Hads-i erf-Haleb) ki kelime vardr: Sylemesi ok kolaydr. Terzide ok ar gelirler. Allah tel bu iki kelimeyi ok sever. Sbhnellahi ve bihamdih sbhnellahil azm. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Sbhnellah demek, tvbenin anahtardr hatt zdr. Bunun iin sbhnellah demek gnahlarn yok olmasna ve ktlklerin affolmasna sebeb olur. Bundan dolay terzide ok ar gelir, hasent, iyilik kefesini doldurur. Allah telya sevgili olur. Sbhnellah diyen ve hamd eden mslman, Hak tely O'na yakmayan eylerden uzaklatrnca ve keml ve ceml sfatlarnn ancak O'nda olduunu bildirince, kerm ve ihsn shibi olan Allah telnn da, o kulu uygunsuz eylerden uzaklatrmas ve ona keml sfatlarn ihsn etmesi umulur. (mm- Rabbn) SCD: Secde; namazn iindeki farzlardan biri. Namazda aln ve burnu yere koyma. (Bkz. Secde) SDS: Altda bir. Feriz ilminde yni slm mras hukkunda bildirilen altda bir hisse (pay). Sds hisseyi yedi kimse alr. lenin babas, anas, sahh dede ve nineler, olunun kzlar, babadan kz karde, anadan karde. (M. Mevkft) SFTECE: Tahrmen mekrh olan bir havle ekli. Yolcuya bor verip, gittiin yerde, falancaya deyeceksin demek. Sftece yoluyla borc vermek tahrmen mekrhtur. nk emnet olarak vermeyip sftece yolunu tercih etmenin sebebi, parann yolda kaybolmas, alnmas veya elinden alnmas gibi tehlikelere kar, alann mes'liyetini salamak ve parasn emniyete almaktr. nk emnet olarak verseydi, onun adna zyi olacakt. Bor olarak vermesiyle bunu alan nmna olmasn salam ve bylece verdii bortan menfaat te'min etme cihetine gitmi olmaktadr. Bu ise mekrhtur. dn veren mektub yazp, dn verdii yolcunun gidecei yerdeki arkadan o yolcuya havle etmektedir. te, dn verme esnsnda sftece denilen bor ekli art koularak bor verilirse, bu haramdr. artla alnan bor fsiddir. Sftece art tamadan, yolcuya dn vermek cizdir. (Mergnn, bn-i bidn) SHREVERDYYE: Evliynn byklerinden Eb Hafs mer bin Muhammed ihbddn Shreverd hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Zikr-i cehri (Allah telnn adn sesli anmak) hazret-i Ali'den on iki imm vstasyla gelmitir. Bunlarn sekizincisi olan mm- Ali Rz'dan Ma'rf-i Kerh alm ve Cneyd-i Badd'nin eitli halfelerinin (talebelerinin) silsilelerinde bulunan mehr mrdlerin ad verilerek kollara ayrlmtr. Eb Ali Rodbr yolundan Kbreviyye, Edhemiyye, etiyye, Bedeviyye ve Shreverdiyye hsl olmutur. (Abdullah-i Dehlev) Shreverdiyye yolunun kurucusu ihbddn-i Shreverd, oluna yle buyurdu: "Ey oul! Bu fn dnynn znetine, ssne, aldanp gurrlanma. Bir kimse dnyya meyl ederse, helk olur. hiret yolculuuna hazr ol. Frsat elinde iken Allah teldan bakasna gnl

balama. Bir gn gelir pimanln fayda vermez." (Hseyin Vassf Halvet) SKN: Oturulacak yer, ev. Nafaka, slmiyet'te, tam (yiyecek, iecek eyler), kisve (elbise, yni giyecek eyler) ve skn demektir. Zevcin (kocann) zevcesine (hanmna) yapaca bu masraflar ehrin detine, piyasaya ve akrab ve arkadalara gre ayarlanr. Zamna ve hle gre deiir. Her memlekette bakadr. (bn-i bidn) SKT: Susmak. Sktun en kk faydas, sknt ve beldan kurtarmasdr. yilik olarak insana bu yeter. Fazla ve lzumsuz konumann en kk zarar hrettir. Bel olarak, hret insana yeterlidir. (Eb Bekr bin Iy) Konumak houna giderse skt et. Skt houna gidince konu. (Bir-i Hf) SLEYMN ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ismi geen peygamberlerden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz Dvd'a Sleymn' (aleyhisselm) verdik. O (Sleymn aleyhisselm) ne gzel kuldur. Hakkaten o, (btn vakitlerini zikr, tesbh ve tvbe ile) Allah telya dnen bir kuldur. (Sd sresi: 30) Biz, Dvd ve Sleymn'a (aleyhimesselm hkm ve kazya dir) ilim verdik. Onlar da; "Allah telya hamd olsun ki, (nbvvet, kitap ve sir ilimler ve hikmetle) bizi (kendilerine bu hasletler verilmeyen) m'minlerin ou zerine stn kld" dediler. (Neml sresi: 15) smini duyduunuz kimselerden yeryzne drt kii mlik oldu. kisi m'min, ikisi de kfir idi. M'min olan iki kii Zlkarneyn ile Sleymn aleyhisselm idi. Kfir olan ikisi de Nemrd ile Buhtunnasar idi. Beinci olarak yeryzne benim evldmdan biri yni Mehd de mlik olacaktr. (Hads-i erf-El-Kavl-l-Muhtasar f Almet-il-Mehd) Sleymn'a (aleyhisselm) verilen (o kadar) geni mlk, onda hudan (Allah korkusu) baka bir eyi arttrmad. Rabbine olan huundan dolay gzn semya bile kaldramyordu. (Hads-i erf-Aris-l-Meclis) Sleymn aleyhisselm, Dvd aleyhisselmn oludur. Gazze'de dodu. Babas veft edince 12 veya 13 yanda sultn, daha sonra peygamber oldu. nsanlara Ms aleyhisselmn dnini tebli etti, bildirdi. Babasnn temelini att Kuds'teki Mescid-i Aks'y yedi ylda pek san'atl ve gsterili olarak in ettirdi. Saraylar in ettirip kaleler yaptrd. ehirler kurdu. Zamnn meden dnys olan Akabe krfezinden Frat'a kadar olan blgeye hkim oldu. Ticret gemileri yapt. Kzldeniz ile Umman denizinde ticret yaptrd. Dier hkmdrlar da kendisine ballklarn bildirdiler. Yemen'deki Sebe' sultan (melikesi) Belks ile evlendi. nsanlara, cinnlere, yerdeki ve havadaki hayvanlara hkm eder, onlarla konuurdu. Rzgr emrine verilmiti. Kudret ve ihtim shibi bir peygamberdi. Krk sene adletle hkm srd ve Kuds'te veft etti. (bn'l-Esr, Molla Miskn, Nianczde) SLK: Tasavvuf yoluna girmek. Evliylk kemltna kavumak slk, kalbin zikretmesi ve murkabe (nefsi kontrol) ve rbta (bir bye kalben balanma) ile olur. Ne kadar ilerlerse ilerlesin, slmiyet'ten dar

kamaz. slmiyet'e uymakta sarsnt olursa, btn vilyet (evliylk) dereceleri yklr. (mm- Rabbn) Takv shiblerinin ihls ile yapt farzlar, kurb yni Allah telya yaknlk hsl eder. Hsl olan bu kurb, nfilelerle hsl olandan elbette daha oktur. Takv ve ihls elde etmek iin de, tasavvuf ehlinin bildirdikleri vazfeleri yapmak lzmdr. Farzlarn kurb hsl etmesi iin nfile vazfeleri yapmak arttr. Slk vstasyla, insanda fen hsl olur, yni Allah teldan baka her eyin sevgisi kalbinden silinir. Sonra bek denilen hl hsl olarak, Allah telnn sevgisi kalbine yerleir. Her eyi Allah iin sever. Her ii, Allah iin yapar. Byle insana vel denir. (mm- Rabbn) Cezbe yolunda, Allah tel ektii ve tlibe ok ihsnda bulunduu iin, vesleye, vstaya lzum yoktur. Slk yolunda ise, tlib ilerlemeye altndan, vsta lzmdr. Cezbe yolunda vsta lzm deil ise de, cezbenin tamam olmas iin slk lzmdr. Slk; tvbe ve zhd (mubahlarn ounu terk etme, dnyya rabet etmeme) ve baka belli eyleri yapmaya almaktr. Yni erate (slmiyet'e) uymaktr. Slksz olan cezbe, tamam olmaz, noksan kalr. (mm- Rabbn) Slk Yolu: nsan Allah telnn sevgisine kavuturan yollardan biri. (Bkz. Vilyet Yolu) nsan Allah telnn sevgisine kavuturan yol ikidir. Biri nbvvet yolu olup, asln aslna kavuturur. Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin mbrek arkadalarnn) hepsi, bu yoldan vsl oldular. Sonra gelenlerden pek az zt da, bu yoldan ermitir. Bu yolda sebebe, vstaya lzm yoktur. Slik (tasavvuf yoluna giren), kmil (yetimi) bir ztn sohbetinde kemle geldikten sonra, feyzi asldan alp ilerler. kinci yol, vilyet yoludur. Kutblar, Evtd, Nceb, Bdel ve dier btn evliy bu yoldan kavumutur. Bu yola slk yolu da denir. Bu yolda, vsta, arac lzmdr. Her iki yolun reisi ve rehberi Reslullah'tr. Vilyet yolunun imm, feyz kayna, hazret-i Ali'dir. Bu yolda, Reslullah onu vekl etmitir. Hazret-i Ftma ve Hasen ile Hseyn onunla ortaktrlar. Bu yolda gidenlerin hepsine feyz ve hidyet, hazret-i Ali'nin aracl ile gelir. Ondan sonra hazret-i Hasen ve Hseyn bu vazfeyi teslim ald. Bunlardan sonra, sra ile On iki imma verildi. On iki immn sonuncusu olan Muhammed Mehd'den sonra bakasna verilmedi. Btn evliyya feyz ve hidyet bunlardan gelmeye devm etti. Abdlkdir-i Geyln kemle gelince, bu makam ona verildi. Veftndan sonra da kymete kadar, herkese, feyz, rd ve hidyet, onun rhniyetinden gelmektedir. (mm- Rabbn) SLS: te bir. Feriz ilminde yni slm mras hukkunda te bir hisse (pay). Kur'n- kermde eshb- ferizden yni hisseleri takdr edilenlerden (bildirilenlerden) sls hisseyi iki kimse alr. 1) Ana; meyyitin (lenin) ocuu, olunun ocuu veya her trl (ana-baba bir, baba bir veya ana bir) kardeten birden fazla yok ise, ana sls hisse (pay) alr. 2) Anadan kardeler birden fazla olduklar zaman sls alp aralarnda paylarlar, erkei ve kadn hep ayn miktrda alr. (M.Mevkft) SLSN: te iki. Feriz ilminde yni slm mras hukkunda te iki hisse (pay). Hissesi nsf (yarm) olanlardan zevcden (kocadan) baka olan birden fazla olunca, slsn alp, aralarnda eit olarak pay ederler. (M. Mevkft) SMN: Sekizde bir. Feriz ilminde yni slm mras hukkunda sekizde bir hisse (pay). lden kalan mrasn smn hissesini alacak olan yalnz bir kimsedir. O da Zevce

(hanm) olup, ocuu veya olunun ocuu bulunduu zaman smn hisse alr. (M. Mevkft) SNEN: 1. Snnetler. (Bkz. Snnet) 2. Hkm bildiren hads-i erfleri toplayan hads kitablarna verilen isim. Snen kelimesi yalnz olarak sylenince, drt limin kitablarndan biri anlalr. Bunlar; Eb Dvd, Tirmiz, Nes ve bn-i Mce'dir. Bunlardan bakasnn "Snen" kitab sylenirken, yazarnn da ad birlikte sylenir; Snen-i Dre Kutn, Snen-i Kebr-i Beyhek gibi. (Takprzde) SNNET: Yol, knun, det. 1. Peygamber efendimizin mbrek szleri, ileri ve grp de mni olmad eyler. Unutulmu bir snnetimi meydana karana yz ehd sevb vardr. (Hads-i erf-Hadka) On ey snnettir: By ksaltmak, sakal uzatmak, misvk kullanmak, nazmaza (aza su alma), itinak (buruna su ekme), trnak kesmek, ayak parmaklarn ykamak, koltuk altn temizlemek, kasklar temizlemek, su ile istinc (nden ve arkadan necset, pislik kan yerleri temizlemek). (Hads-i erf-Tebyn-l-Hakyk) 2. Din bilgilerinde senet, kaynak olan drt temel dellden biri. Hads-i erfler. Edille-i er'iyye, din bilgilerinin elde edildii kaynaklar drttr: Kitab (Kur'n- kerm), snnet, icm- mmet (bir asrda bulunan, Kur'n- kerm ve hads-i erflerden mn karabilen mctehid denilen derin limlerin, dn bir iin hkmnde birlemeleri, ayn sz sylemeleri veya ayn ii yapmalar), ve kys- fukah (hkm, mns nasstan yni Kur'n- kerm ve hads-i erften aka anlalamayan bir eyin hkmn, hkm bilinen ve bu eye benzeyen baka bir eyin hkmnden anlamak)dr. (bn-i bidn) Snnet, Kur'n- kermi tefsir etmekte, aklamaktadr. Mezheb immlar (Hanef, fi, Mlik, Hanbel), snneti aklamlardr. Din limleri de, mezheb immlarnn szlerini aklamlardr. Kymete kadar da byle olacaktr. Snnet olmasayd; sular ve tahret (temizlik) bahislerini, namazlarn ka rek'at olduklarn, rk ve secdede okunacak tesbihleri, bayram ve cenze namazlarnn nasl klnacan, orucun, haccn farzlarn ve nikh, hukuk bilgilerini, hibir lim, Kur'n- kermde bulamaz ve renemezdi. (mm- a'rn) 3. erat yni slm dni. Snnetimi terk edene, efatim harm oldu. (Hads-i erf-erh-i Hads-i Erban) slm dni garb olarak balad. Son zamanlarda da garb olacaktr. Bu garb insanlara mjdeler olsun! Bunlar insanlarn bozduu snnetimi dzeltirler. (Hads-i erf-Mektbt) Snneti en iyi bilen, imm olur. (Kudr) Peygamber efendimizin gsterdii slmiyet yolunda bulunabilmek ve O'nun snneti zere yaayabilmek iin; nce doru mn etmek, sonra harmlardan saknmak, sonra farzlar yapmak, sonra mekrhlardan saknmak, daha sonra mstehblar yapmak lzmdr. (mm- Rabbn) Allah telya gtren en emn yol; btn i, hareket ve ibdetlerde Peygamber efendimizin snnetine tbi olmaktr. (Eb Ali Crcn) Snnet-i Gayri Mekkede:

(Kuvvetli olmayan snnet) Peygamber efendimizin, ibdet maksad ile arasra yapp, arasra terk ettikleri iler ve ibdetler. Buna, mstehb da denir. kindi ve yats namazlarnn ilk drt rek'atlik snnetleri, snnet-i gayr-i mekkededir. (bn-i bidn) Snnet-i Hasene: lk asrda (Reslullah efendimiz ve O'nun arkadalar olan Eshb- kirm zamnnda) asllar tibriyle bulunan, sonralar daha da gelitirilen, minre, mektep yapmak ve kitb yazmak gibi, slm'n izin verdii, hatt emrettii gzel ve faydal iler. Bir kimse, slm'da bir snnet-i hasene yaparsa, bunun sevbna ve bunu yapanlarn sevblarna kavuur. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Minre, mstehab olan snnet-i hasenedir. nk, mezzinin, ezn yksee kp okumas snnettir. Minre, bu snnete yardm etmektedir. (Abdlgan Nabls) slm limlerinin ou, amelde bid'atleri (dinde ortaya kan, yaplan yenilikleri) iki ksma ayrdlar. Snnete muhlif olmayan yeniliklere, yni birinci asrda Eshb- kirm zamnnda asl bulunanlara, bid'at- hasene (gzel, beenilen bid'at) dediler. Asl bulunmayanlara (dinden olmayan ve ibdet olarak yaplan eylere), bid'at-i seyyie (kt, irkin bid'at) dediler. mm- Rabbn hazretleri ise, asl bulunanlara bid'at ismini bulatrmad. Bunlara, snnet-i hasene dedi. Mevlid okumak, minre, trbe yapmak byledir. Bid'at ismini, yalnz asl bulunmayanlara verdi. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Snnet-i Hd: Snnet-i Mekkede. (Bkz. Snnet-i Mekkede) Snnet-i Kifye: Bakalarnn mesel be-on kiiden birinin ilemesiyle, dierlerinden skt olan (den) snnet. Selm vermek, 'tikfa girmek (ibdet niyyetiyle mescidde bir miktr durmak) ve dnin izin verdii ilerin evvelinde Besmele-i erfeyi sylemek, tervih namazn cmide cematle klmak snnet-i kifyedir. (Kutbddn znik) Snnet-i Mekkede: Peygamber efendimizin devaml yaptklar, pek az terk ettikleri iler ve ibdetler. Buna, Snnet-i hd da denir. Sabah, le ve akam namaznn snnetleri, yats namaznn son iki rek'at snneti, snnet-i mekkededir. Ayrca ezn okumak, kmet getirmek, cemate devm etmek, abdest alrken misvk kullanmak, mekked snnetlerdendir. (Abdlgan Nabls) Namazda mekked snneti terk, tahrmen (harama yakn) mekrh olur. (bn-i bidn) Snnet-i Seniyye: vlen, medh edilen snnet; slm dni. Reslullah'n yolu. Sedete (kurtulua) ermek iin; snnet-i seniyyeye yapmak ve bid'atlerden (dinde sonradan kan yeniliklerden, reformlardan) kanmak lzmdr. (mm- Rabbn) Mest zerine mesh etmenin ciz olduu, snnet-i seniyye ile sbittir. (Abdullah Sveyd) Kalbin, Allah teldan baka eyleri sevmesi, onu karartr, paslandrr. Bu pas temizlemek lzmdr. Temizleyicilerin en iyisi, Reslullah efendimizin snnet-i seniyyesine tbi olmaktr, uymaktr. Snnet-i seniyyeye uymak, nefsin, kalbi karartan isteklerini yok eder. (Ahmed Frk)

Snnet-i Seyyie: slmiyet'in yasak ettii, sonradan ortaya kan, kt, beenilmeyen eyler. Peygamber efendimiz ve drt halfesinin zamnnda bulunmayp da, onlardan sonra, dinde meydana karlan ibdet olarak yaplan eyler. Bid'at. (Bkz. Bid'at) ...Bir kimse, slm'da bir snnet-i seyyie r aarsa, bunun gnh ve bunu yapanlarn gnahlar kendisine verilir. (Hads-i erf-Sahh-i Mslim) Bid'atler, yni dinde reformlar, sonradan ortaya karlan yenilikler, snnet-i seyyiedir. Namazdan sonra hemen yet-el-krs'yi okumak yerine salten tncn'y ve baka dular okumak snnet-i seyyiedir. slm dni, din bilgilerinde ve ibdetlerinde deiiklik yaplmasn iddetle yasak etmitir. (Ali Mahfuz) Snnet-i Zevid: Peygamber efendimizin, ibdet olarak deil de, det olarak devml yapt iler. Bunlara edeb de denir. Reslullah efendimizin elbiseleri, oturmas, kalkmas, iyi eyleri yapmaa sadan balamas snnet-i zeviddendir. (bn-i bidn) Snnet-i zevidi yapmak mecbr deildir. Fakat yapanlara ok sevb verilir. Zevid snnetleri terk etmek mekrh olmaz. Bununla berber, dete bal eylerde de Reslullah'a tbi olmak, dnyda ve hirette insana ok ey kazandrr ve eitli sedetlere (kurtulua, huzra) yol aar. (bn-i bidn) Snnet Olmak: ocuun snnet derisinin epeevre kesilmesi. Hitn. ocuu snnet ettirmek Peygamber efendimizin mhim snnetlerindendir. slmiyet'in ir, almeti ve niandr. ocuun snnet olma ya kesin bildirilmemitir. Yedi ile on iki ya aras en iyisidir. Snnet ederken, topluca yksek sesle bayram tekbri sylenir. Snnet olmayanlarda eitli hastalklar olur. (Alddn-i Haskef) Reslullah efendimiz doduu zaman, gbei kesilmi ve snnet olmu grld. (mm- Kastaln) mna gelen yal adamn snnet olmas art deildir. Hi olmasa da olur. (Abdlgan Nabls) SNNETULLAH: Allah telnn koyduu knunu, nizm, deti. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Fakat azbmz grdkleri zaman mnlar kendilerine bir fayda vermeyecektir. Kullar hakkndaki cr olagelen snnetullah budur. te kfirler, burada hsrna uramlardr. (M'min sresi: 85) SNN: Peygamber efendimizin ve Eshbnn inand gibi inanan ve Ehl-i snnet limlerine tbi olan mslman. Ehl-i snnet vel-cemat tikdnda olan kimse. (Bkz. Ehl-i Snnet vel-Cemat) Snn olanlar, amelde drt mezhebe ayrlmlardr. Bu drt mezhebde bulunanlar, birbirlerinin Ehl-i snnet olduklarn bilirler ve seviirler. Drt mezhebden birinde bulunmayan kimse, Ehl-i snnet olmaz. (Ahmed Frk) Mslmanlar hep snndir; cmlenin resi Nu'mn (mm- a'zam)

Cennet ile mjdelendi; mnda bunlara uyan (Kemahl Feyzullah) SRME: Kirpik diplerine srlen bir eit siyah madde, khl. ey, gz kuvvetlendirir: Srme ekmek, yeillie ve (bakmas hell olan) gzel yze bakmak. (Hads-i erf-Berka) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, misvkn ve taran yanndan ayrmazd. Mbrek san ve sakaln tararken aynaya nazar eyler, bakard. Geceleri mbrek gzlerine srme ekerdi. (mm- Ahmed Kastaln) SRYNLER: Hristiyanlktaki katolik mezhebine bal olan ve sryn dili ile konuan bir hristiyan topluluu. Srynler, katolik ksmndan Ykbiye frkasndandrlar. Monafisiyye (Hazret-i s'da ilh ve insn zelliklerin birleerek tek tabat olduunu savunanlarn) inancnda olup, s aleyhisselma tanrdr derler. Urfa patrii olan Ykb-i Berde tarafndan kuruldu. Antakya patrii Mihil-i Sryn tarafndan yayld. Sriye'deki hristiyanlarn bir ksm sryn bir ksm da Marundir. (M. Sddk Gm) ST ANNE: ki buuk yandan kk olan ocuu emziren kadn. St ocuu; st annesi ve babas ve bunlarn nesep ve rd'dan (stten) olan mahremleri ile ebed evlenemez. (M. Zihni Efendi) ST KARDE: Ayn kadndan st emmi ocuk. (Bkz. Rda') ki buuk yandan kk iki ocuk ayn kadndan st emince, st kardei olurlar. Birbirleri ile evlenemezler. (M. Zihni Efendi) Hanef ve Mlik mezheblerinde, bir kadndan bir damla bile st emen erkek ve kz, st kardei olur. Kadn bunlarn st anneleri olur. fi ve Hanbel'de ise ayr ayr be def imedike st kardei olmazlar. Hanbel'de her yata ien st karde olur. Dier mezheb imm iki buuk yandan yukar iken iince, st karde olmazlar dedi. (Abdurrahmn Cezr) z kardeinin st kz ile evlenmek haram olduu gibi, st kardeinin z kz ile ve st kardeinin st kz ile evlenmek de haramdr. (Molla Hsrev) St annenin bu emmeden evvel veya sonra baka erkekten de, nesepten (soydan) veya rd'dan (st emmeden) olan ocuklar ve st babann baka kadnlardan hsl olmu ve olacak, nesepten ve rd'dan ocuklarnn hepsi, bu ocuun st kardeleri olurlar. (bn-i Hmm) STRE: Namaz klarken immn veya yalnz klann sol ka hizsnda, nne diktii yarm metreden uzun ubuk. ubuu dikmeyip, secde yerinden kbleye doru uzatmak veya izgi izmekle de olur. Bir okla da olsa stre kullann. (Hads-i erf-Ni'met-i slm) Stre koymak mstehbdr. (M. Zihni Efendi) Cematle klnan namazda, immn stresi, arkasnda bulunanlar iin dahi stredir. nk Peygamber efendimiz Ebtah denilen yerde namaz kldrrlarken, dikmi olduklar anzeye (iki

ucu demirli bir asya) doru namaz kldlar. Hlbuki cematin streleri yoktu. (M.Zihni Efendi) mm- Eb Ysuf hazretleri hac yolunda namaza durduka, nnde stre olarak kamsn koyard. (M.Zihni Efendi)

A'BN AYI: Arab aylarn sekizincisi, aylardan ikincisi. Her kim a'bn- erfte gn oru tutarsa, Hak tel, Cennet-i a'lda ona bir yer hazrlar. (Hads-i erf-Mifth-l-Cenne) a'bn- erf, bana mahss bir aydr. Hak tel hazretleri, Ar- a'lnn meleklerine, azamet-i niyle buyurur ki: "Ey benim meleklerim! Grdnz m, benim kullarm, Habbimin (sevgilimin) ayna nasl tzim ve hrmet ediyorlar. zzetim ve cellim hakk iin ben de kullarm af ve mafiretime nil eyledim." (Hads-i erf-Gunyet-t-Tlibn) F: 1. mm- fi'nin mehur ad, fi mezhebinin kurucusu. (Bkz. mm- fi) 2. Ehl-i snnetin amelde drt hak mezhebinden biri olan fi mezhebinde olan kimse. fi Mezhebi: Ehl-i snnetin ameldeki drt hak mezhebinden biri. mm- fi hazretlerinin mezhebi, yolu. (Bkz. mm- fi) Hanef mezhebinden sonra en ok mensbu bulunan fi mezhebi, mm- fi hayatta iken Mekke, Medne ve Filistin'de yaayan mslmanlar arasnda yayld. imdi Msr, Sriye, ran, Mvernnehr, Kafkasya, zerbaycan, Hindistan, Filipinler, Malezya, Endonezya adalar gibi lkelerde yaylmtr. Yurdumuzun dou ve gneydou blgelerinde daha yaygndr. (slam Trihi Ansiklopedisi) bdetlerin en kymetlisi, farz- ayn olanlardr. Farzlardan sonra en kymetlisi, fi mezhebinde snnet namazlar, Hanbel mezhebinde ise cihd (Allah yolunda harb etmek)dr. (M. Thir Snbl Mekk) fi ve Mlik mezheblerinde, zekt farz olunca, hemen ayrp vermek farzdr. (mm- rn) Byezd-i Bistm, Cneyd-i Badd, Celleddn-i Rm ve Muhyiddn-i Arab gibi veller, herkes gibi bir mezhebe tbi olarak ykselmilerdir. Bunlardan Byezd-i Bistm, fi mezhebinde idi. (Abdlhak Dehlev) HD: hidlik eden, grp bilen. Birinin bakasnda hakknn bulunduunu isbat iin ehdet (hidlik) ederim demek sretiyle hkimin huzrunda ve hasmn karsnda haber veren. (Bkz. ehdet) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey mn edenler! Dim adletle hareket ediniz. Adleti yerine getirmee alnz. Allah iin hidler olunuz. (Nis sresi: 135) Yalanc hid, daha ehdet ettii yerden ayan kaldrmadan kendisine gklerde ve yerde bulunan melekler lnet ederler. (Hads-i erf-Zevcir) hidin dil olmas, yni byk gnh ilememesi ve kk gnha devm etmemesi

lzmdr. (Sadrera) HK-UL-CEBEL: Dada, lde veya bask ve zulm rejimleri altnda yaayp da peygamberleri ve onlarn getirdikleri dinleri iitmemi kimseler. hik-ul-cebel olanlarn peygamberlie ve peygamberlerin gnderilmi olmasna inanmalar mmkn deildir. Bunlara peygamber gelmemi gibidir. Bunlar mzur grld. Peygambere inanmalar emr olunmad. hik-ul-cebel olanlar iin Kur'n- kermde sr sresinin on beinci yetinde; "Peygamber gndermeden nce azb yapmayacaz" buyruldu. Bunlar hayvanlar gibi hesbdan sonra lecekler, Cehennem azb ve Cennet nmeti grmeden ebed olarak yok edileceklerdir. Kfirlerin bli olmayan (ergenlik ana ulamam) ocuklar iin de durum byledir. (mm- Rabbn) AK: Cehennemlik. Bedbaht; irk (Allah telya e, ortak komas) veya isyn etmesi sebebiyle kfir veya fsk olan kii. Zdd sad'dir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: ak olanlara gelince: Onlar Cehennem ateindedirler ki, orada onlarn (ok ac) bir nefes alp vermeleri vardr. (Hd sresi: 106) Evliynn sevmesi, sedetin sermyesidir. Zr onlar dim Allah tel iledirler. Onlarla berber bulunanlar, ak olmazlar. (Abdlhakm-i Arvs) Allah telnn indinde sadlerden mi yoksa aklerden miyim? diye dnmek, bylece ilmine ve ameline gvenmemek lzmdr. (Eb'l-Abbs- Mrs) AKK: Feriz ilminde yni mrs hukkunda ana-baba bir erkek kardeler (Benl-a'yn). Ana-baba bir kz kardee akka denir. akikler ve Ben'l-allt yni yalnz baba bir kardeler; oul, oul olu, baba ve dededen biri bulunduu zaman vris olamazlar yni lden kalan maldan alamazlar. (Muhammed Mevkft) AKK-I KAMER: Ayn yarlmas, Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselmn ay ikiye ayrmas mcizesi. Muhammed aleyhisselmn mcizelerinin en byklerinden birisi de, akk- kamer mcizesidir. Bu mcize baka hibir peygambere nasb olmamtr. Muhammed aleyhisselm elli iki yanda iken, Mekke'de Kurey kfirlerinin elebalar yanna gelip; "Peygamber isen ay ikiye ayr" dediler. Muhammed aleyhisselm, herkesin ve hele tandklarnn, akrabsnn mn etmesini ok istiyordu. Ellerini kaldrp du etti. Allah tel, kabl edip, ay ikiye bld. Yars bir dan, dier yars baka dan zerinde grnd. Kfirler, Muhammed bize sihr yapt dediler. mn etmediler. (Ninczde) Apollo-10, ayn her tarafn fotoraflarla tesbit ettikten sonra, Apollo-11 ile gelecek olan ay ftihlerinin ini yerlerini belirledi. Apollo-11'in ektii fotoraflarda, ayn etrfn evreleyen derin ve geni bir kanaln bulunduu grld. Fransz gazeteleri bunu; "Bu kanal, akk- kameri iret etmi olamaz m? eklinde, resim alt haber olarak verdiler. Papaln kz zerine, bu haberden bir daha sz edilmemitir. (M. Sddk Gm) AKK-I SADR: Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselmn mbrek gsnn yarlmas hdisesi.

akk- sadr hdisesi iki def vuk bulmutur. Birincisi, Peygamber efendimiz kk yata ve st annesi Halme Htun'un yannda iken, ikincisi Mrca karken. Kur'n- kermde melen; "(Habbim) gsn (kalbini) senin iin (ap da) geniletmedik mi?" buyruldu. (nirh sresi: 1) Muhammed aleyhisselm, st annesinin yannda bulunduu srada ocuklarla birlikte iken, Cebril aleyhisselm gelip, onu arkas st yatrd. Gsn ap kalbini yard. Kalbinden bir para et karp att ve; "Senin vcdunda eytnn nasbi bu idi. karp attk. Ey Allah telnn habbi (sevgilisi), seni vesveseden ve eytnn hlesinden emn ettik" dedi. Sonra bir leen ierisinde zemzem suyu ile kalbini ykad ve gsn kapatp ayaa kaldrd. Bu hli gren ocuklar koup durumu Halme Htun'a haber verdiler. Yanna geldiklerinde ayaa kalkm ve benzi sararm vaziyette idi. Eshb- kirmdan Enes bin Mlik (r.anh) "Ben Reslullah'n gsnde bu yarlmann izini grdm" demitir. kinci akk- Sadr ise, Mrc gecesi vuk bulmutur. Bu gece, Cebril aleyhisselm gelip Reslullah'n mbrek gsn yard.Zemzem suyu ile ykadktan sonra, ii hikmet ve mn dolu altn bir leen getirdi. Reslullah'n mbrek kalbine boaltt ve gsn kapatt. Peygamber efendimiz hads-i erfte yle buyurdu: "Cebril gelip gsm yard. Zemzem suyu ile ykadktan sonra, ii hikmet ve mn dolu altn bir tas getirip gsm boaltt, sonra kapatt." Bu hads-i erf, Sahh-i Buhr ve Mslim'de zikredilmitir. Yine bu iki kitabda Enes bin Mlik'ten yle rivyet edilmitir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "te uradan urama kadar yni boazn altndaki ukurdan gste kl biten yere kadar yard. Kalbimi kard, ii mn dolu altn bir tas getirdi. Kalbimi ykad sonra da i organlarm ykad. Sonra kapatt." (Senullah- Pn Pt, Abdlhk- Dehlev) MNLER: yi ve kt ruhlarn btn lemi te'siri altnda tuttuu inancna dayanan sapk bir yolun mensuplar. mnler, gnete bulunuyor dedikleri bir tanrya ve cinne ve meleklere tapnr. En byne eytan derler. Bugn Sibirya'daki ve Okyanus adalarndaki vahler arasnda yaygndr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) N: 1. Hl, durum. Eshbmn ismini iitince, susunuz. nlarna yakmayan szleri sylemeyiniz. (Hads-i erf-Savik-l-Muhrika) Allah teldan rz olandan, Allah tel da rzdr. Kazya rz, evliynn nndandr. (Fakrullah) Haramlardan saknmak; aklllarn n, ereflilerin tabatndandr. (Hazret-i Ali) 2. zzet, tibr, eref. Gaddrlk (Zulm, vefszlk), herkes iin kt bir eydir. n, eref shibi ve byk ztlar iin daha irkindir. (Muhammed el-mid) R': Kullarnn dny ve hiret sedetine (mutluluuna) kavumalar iin Peygamberleri aleyhimsselm vstasyla emir ve yasaklarn bildiren Allah tel. ri-i mbn de denir. Allah telnn emir ve yasaklarn insanlara tebli etmesi (ulatrmas) gerektiinde, kapal hususlar aklamas bakmndan Peygamber efendimize de ri' denilir. Allah tel ri-i Mbndir. Dinleri gnderen ve deitiren O'dur. nsanlarn din ismi altnda uydurduu eri yollara din denmez. Dinlere it knunlar da koyan Allah teldr. Dinleri yayanlar ise, peygamberlerdir. (Abdlhakm-i Arvs)

ART: Bir iin veya hkmn yaplmasn cbettirmeyen, fakat yaplmamas ile de o i vey hkmn meydana geldii ey. hitlerin bulunmas; nikhn shhati, mteber olmas iin arttr. hid bulunmadka, nikh meydana gelmez. Fakat hidlerin bulunmas, nikhn bulunmasn icbettirmez. hidler bulunduu hlde, nikh yaplmayabilir. Yine namazn sahh olmas iin, abdest arttr. Fakat abdest, namazn vcib olmasn, mutlaka klnmasn cbettirmez. (Serahs) AVT: Hac esnsnda sa'y denen vazfeyi yaparken, Saf'dan Merve'ye ve Merve'den Saf'ya her bir geli ve tavaf yaparken Kbe'nin Hacer-l esved kesinden balayan ve balanlan yere gelince sona eren her bir dn. avt sona erip Hacer-l esved tana gelince u du okunur: Allah'm! Rahmetinle beni mafiret eyle. Bortan, yoksulluktan, skntdan ve kabir azbndan bu tan Rabbine snrm. (mm- Gazl) Tavf yedi avttan ibrettir. Sa'y dahi yedi avttr. Saf'dan Merve'ye her gidi bir avt olduu gibi, Merve'den Saf'ya her geli dahi bir avttr. Bylece drt gidi ve geli olur. (M. Zihni Efendi) A'Y ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Ms aleyhisselmn dnini yayp, Tevrt- erfin hkmlerini bildirdi. Ms aleyhisselmdan sonra hak yoldan ayrlp, bozuk yollara sapan sriloullar kendilerine gnderilen peygamberlere ya ksa dnemler hlinde tbi oldular veya hi tbi olmayp isyn ettiler. a'y aleyhisselm, Ms aleyhisselmn dnini tebli etmek zere peygamber olarak gnderildi. a'y aleyhisselmn peygamberlii Zekeriyy, Yahy ve s aleyhimsselmdan nce idi. a'y aleyhisselm, sriloullarna Allah telnn emirlerini bildirip nashat etti. Muhammed aleyhisselmn geleceini bildirdi. a'y aleyhisselm zamnnda, sriloullarnn banda Sudika adl bir melik vard. Melik Sudika'nn veftndan sonra saltanat kavgalar yznden birbirine giren sriloullarna, a'y aleyhisselm nashatte bulundu. Fakat onu dinleyen olmad. sriloullar iyice dman oldular. Nihyet a'y aleyhisselm ehd ettiler. Bylece Allah tel tarafndan kendilerine gnderilen peygamberi dinlemeyip, byk felkete dtler. Daha sonraki yllarda Bbil hkmdr Buhtunnasar tarafndan yurtlar istil edildi. (Taber-bn'l-Esr-Sa'leb) ZLYYE: Evliynn byklerinden Eb'l-Hasen zil hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Eb'l-Hasen-i zil 1196 (H. 592)'de Tunus'ta zile kasabasnda dodu. Silsilesi, bal olduu tasavvuf kolu Srr-i Sekat'den gelmekte ve bu yoldan Seyyid Ahmed Rf hazretlerine balanmaktadr. skenderiyye'de ziliyye yolunu kurdu. ziliyye yolunun kurucusu olan Eb'l-Hasen-i zil hazretleri; "Her istediim zaman Reslullah' sallallah aleyhi ve sellem ba gzmle gremezsem kendimi onun mmeti saymam" buyurdu. (Hseyn Vassf) Zikr-i cehr (aktan zikr) hazret-i Ali'den on iki imm vstasyla gelmitir. Bunlarn sekizincisi olan mm- Ali Rz'danMa'rf-i Kerh alm ve Cneyd-i Badd'nin eitli halfelerinin silsilelerinde bulunan mehr mridlerin ad verilerek kollara ayrlmtr. Bylece Eb Bekr-i ibl yolundan Kdiriyye ile ziliyye, Sdiyye ve Rfiyye meydana geldi. (Abdullah- Dehlev) ziliyye yolunun ess be eydir: Birincisi; gizli ve ikr her hlkrda Allah teldan

korku hlinde olmak. kincisi; her hl ve iinde ve ibdetindePeygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem ve Eshb'nn (Peygamberimizin arkadalarnn) gsterdii doru yola uyup, bid'atlerden, sapklklardan saknmak. ncs; bollukta ve darlkta insanlardan bir ey beklememek. Drdncs; aza ve oa rz olmak. Beincisi; sevinli ve kederli gnlerde cenb- Hakk'a snmak. (Seyyid Ahmed-i Zerrk) E'RULLAH: Grlnce, Allah tely hatrlatan eyler. Allah tel, Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bir kimse, e'irullah ta'zim ederse, bu i kalblerin takvsndandr. (Hac sresi: 32) Saf ve Merve, Allah telnn, e'irindendir. (Bekara sresi: 158) e'irullah yalnz Saf ve Merve tepeleri deildir. Bunlardan baka e'ir de vardr. Allah telnn e'irinin en bykleri drttr: Kur'n- kerm, Ka'be-i muazzama, Peygamber (aleyhissalt vesselm) ve namaz. (Senullah Dehlev) e'irullah sevmek demek, Kur'n- kermi ve Peygamberi sallallah tel aleyhi ve sellem ve Ka'be'yi sevmek demektir. Hatt Allah tely hatrlatan her eyi sevmektir. Allah telnn evliysn sevmek de byledir. (ah Veliyullah- Dehlev) EBEKE- SEDET: Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem mbrek kabrinin bulunduu Hcre-i sedet denilen yerin d duvar etrfnda yerden Mescid-i Neb'nin tavanna kadar ykselen demir parmaklk. ebeke-i sedetin kble tarafna muvcehe-i sedet, dou tarafna kadem-i sedet, bat tarafna Ravda-i mtahhera ve kuzey tarafna da Hucre-i Ftm denir. (Eyyb Sabri Paa) EC'AT: Yiitlik, bahadrlk, cesret, kahramanlk. ec'atin temeli, Allah telnn takdrine rz olmak, O'na tevekkl etmek, O'na gvenmektir. ecat shibi olan, dertlere, bellara gs gerer, dayanr, sabr eder. (Muhammed Hdim) Ey olum! ey, ey ile bilinir: Hilm (yumuaklk) gadab nnda, ec'at harb meydannda, kardelik ise ihtiy nnda. (Lokman Hakm) ECERE- PK- MUHAMMED: Muhammed aleyhisselmn mbrek, temiz soy kt, soy aac. Allah tel ecere-i Pk-i Muhammed ile ilgili olarak melen buyurdu ki: Sen, yni senin nrun hep secde edenlerden dolatrlp, sana ulamtr. (uar sresi: 219) (Senullah Dehlev) ecere-i pk-i Muhammed'nin ilk ferdi dem aleyhisselmdr. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem nru, babadan oula geerek m'min olan Trh'a, (brhim aleyhisselmn babas) ondan da brhim aleyhisselma, sonra olu smil aleyhisselma geti. Ondan da evldlarndan Adnan'a intikl etti. ecere-i pk-i Muhammed'de bulunan ve babas Abdullah'a kadar olan dedeleri unlardr: Adnan, Mead, Nizr, Mudar, lyas, Mdrike, Huzeyme, Kinne, Nadr, Mlik, Fihr, Glib, Lveyy, Ka'b, Mrre, Kilb, Kuseyy, Abd-i Menf (Mugre), Him (Amr), Abdlmuttalb (eybe), Abdullah bin Abdlmuttalb. (Altparmak Muhammed Efendi) ECERE- RIDVN:

628 (H.6) senesinde yaplan Hudeybiye andlamasndan nce Medneli mslmanlarn, altnda Peygamber efendimize ve slm dnine bal kalacaklar hussunda ballk yemni ettikleri aa. Hudeybiye andlamas imzlanmadan nce Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem anlama artlarn grmek ve konumak zere hazret-i Osman' Mekkeli mrikler tarafna gnderdi. Mrikler, hazret-i Osman'n anlamayla ilgili tekliflerini kabl etmedikleri gibi, onu alkoydular. Bu haber, Eshb- kirma Osman ehd edildi diye ulat. Durumu iiten Peygamber efendimiz de, ok zld ve buyurdu ki: "Bu haber doru ise, bu kavimle arpmadka buradan ayrlmayacaz" Sonra orada bulunan Semre aacnn altna oturup; "Allah tel bana bat etmenizi emr etti" buyurarak Eshbn bate dvet etti. Eshb- kirm da, Peygamber efendimizin eli zerine ellerini koyarak; "Allah tel sana zafer ihsn edinceye kadar nnde arpa arpa fethi gerekletirmek veya bu uurda ehd olmak zere bat ettik" diye sz verdiler. Peygamber efendimiz ecere-i rdvn ad da verilen Semre aacnn altndaki battan ok memnun oldu. (Abdlhak- Dehlev, Senullah Pni Pt) ECERE- TAYYBE: Temiz aa. Btn iyiliklerin ve gzelliklerin kayna olan slmiyet'e verilen ad. Zhir (beden) her zaman slmiyet'in emirlerini yapmaya mecbrdur. Btn (kalb) da hakkatin ileriyle megl olur. Bu dnyda amel, ibdet lzmdr. Bu amellerin btna ok faydalar vardr. Yni btnn (kalb ve rhun) ilerlemesi, zhirin slmiyet'e uymasna baldr. Zhirin (bedenin) ii slmiyet'e uymak, btnn ii de slmiyet'in meyvelerini, faydalarn toplamaktr. slmiyet, btn kemltn (olgunluklarn) kayna, btn stnlklerin ve iyiliklerin temelidir. slmiyet'in fayda ve meyve vermesi sdece bu dnyya mahss deildir. hiretin kemlt (olgunluklar, stnlkleri) ve sonsuz nmetleri de slmiyet'e uymann netceleri ve meyveleridir. Grlyor ki, slmiyet yle bir ecere-i tayyibedir ki, onun meyveleri ile btn lem dnyda da, hirette de faydalanmaktadr. Btn faydalar ondan kmaktadr. (mm- Rabbn) EF'AT: Kymet gn, Allah telnn izni ile, bata Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem olmak zere, dier peygamberler, limler, ehdler, slihler (iyi kimseler) ve kk yata len mslman ocuklar ve Allah telnn izin verdiklerinin; gnahkr olan m'minlerin gnahlarnn affedilip Cehennem'den kurtulmalarn, cennetlik olanlarn da Cennet'teki derecelerinin artmasn Allah teldan istemeleri, bu hususta vsta olmalar. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: O gn, Allah telnn kendisine efat etmeye izin verdii ve sznden hond olduu kimselerden bakasnn efati fayda vermez. (Th sresi: 109) mmetimden, byk gnh olanlara efat edeceim. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) efatime inanmayan, ona kavuamaz. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Kymet gn peygamberler, sonra limler, sonra ehidler efat edecektir. (Hads-i erf-hy) efat haktr. Tvbesiz len m'minlerin kk ve byk gnhlarnn affedilmesi iin, peygamberler, veller, slihler, melekler ve Allah telnn izin verdii kimseler, efat edecek ve kabl edilecektir. (Mevln Hlid-i Badd) Kk ocuklar, anasna ve babasna efat ederler. Hatt dk olanlar bile, anasna ve

babasna efat ederler. (mm- Birgiv) Maherde (kymette btn insanlarn toplanp, hesba ekilecei yerde), efat be trldr: Birincisi; kymet gn, maher yerinde kalabalktan ve ok uzun beklemekten usanan gnhkrlar, feryd ederek, hesbn bir an nce yaplmasn isteyeceklerdir. Bunun iin efat olunacaktr. kincisi; sulin ve hesbn kolay ve abuk olmas iin efat edilecektir. ncs; gnh olan m'minlerin, Srat'tan Cehennem'e dmemeleri, Cehennem azbndan korunmalar iin efat olunacaktr. Drdncs; gnh ok olan m'minleri Cehennem'den karmak iin efat olunacaktr. Beincisi; Cennet'te saysz nmetler olacak ve sonsuz kalnacak ise de, sekiz derecesi vardr. Herkesin derecesi, makam, mnnn ve amellerinin miktrnca olacaktr. Cennet'tekilerin derecelerinin ykselmeleri iin de efat olunacaktr. (Mevln Hlid-i Badd) Peygamberlerin sonuncusu, Reslullah efendimiz gibi bir efat olmasayd, bu mmetin gnhlar kendilerini helk ederdi. efate en ok ihtiyc olan bu mmettir. nk bu mmetin gnhlar oktur. Fakat, Allah telnn af ve mafireti de sonsuzdur. Allah tel, bu mmete af ve mafiretini o kadar aacak ki, gemi mmetlerden hibirine byle merhamet ettii hi bilinmiyor. Doksan dokuz rahmetini, sanki bu gnhkr mmet iin ayrmtr... (mm- Rabbn) ef'at- Kbr: Kymette, o gnn dayanlmaz deheti ve iddetli skntlar sebebiyle, insanlarn mrcaatlar zerine Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem), onlarn muhkeme ve hesblarnn bir an evvel grlmesi iin Allah telya yalvarmas ve bu dileinin kabl olmas. O gn herkes kendi bann resini aramakla megl olur. O gn yalnz Reslullah efendimiz; "mmetime selmet ve nect (kurtulu) ver y Rabb!" der ve mmetini ister. EF': efat eden, bir suun, gnhn balanmas iin vsta, arac olan. (Bkz. efat) ef-i Rz-i Cez: "Cez gnnn yni kymet gnnn efat edicisi" mnsna Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselm. (Bkz. efat) ef-i rz-i cez Reslullah efendimizin eit eit efat edecei bildirilmitir. Hads-i erflerde; "Kymet gn mezardan nce kalkan ben olacam ve nce efat eden ben olacam" ve; "efatime inanmayan, ona kavuamaz" buyruldu. Peygamberimiz en byk efatdr; btn inananlara efat edecektir. Gnh olmyanlara da, Cennet'te derecelerinin artmas iin efat edecektir. (mm- Rabbn) EFKAT: Acmak, merhamet etmek. Byklerine hrmet, kklerine efkat etmeyen bizden deildir. (Hads-i erf-Mikt) Allah telnn emirlerini byk bilmek, yarattklarna efkat lzmdr. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Herkese efkat ve merhamet et. Kimseyi hakr (aa, hor) grme, kimse ile mnkaa, mcdele etme! Kimseden bir ey isteme! Tasavvuf byklerine (evliyya) dil uzatma! Onlar inkr eden felkete der! Mayan fkh ve evin mescid olsun. (Abdlhlk- Goncdvn) EHDET: 1. Birinin bakasnda hakk bulunduunu bildirmek iin, hkim karsnda ve iki hasmn yannda, ehdet ederim diyerek haber vermek.

Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Onlar yalan yere ehdet etmezler. (Furkn sresi: 72) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "En byk gnhlar size haber vereyim mi?" "Evet, y Reslallah" dedik. "Allah telya irk komak, anaya-babaya s olmaktr" buyurdu. Sonra dorulup oturdu ve: "Dikkat ediniz! Yalan szden ve yalan yere ehdetten saknnz" buyurdu ve bu sz tekrr eyledi. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) ehdet, zan ve ek (phe) ifde eden szlerle olmaz. Bir hdise hakknda "zannma" veya "bildiime gre yledir" eklindeki haberler ehdet saylmaz. (bn-i bidn) Namaz klmayann ehdeti kabl olmaz. nk, fsktr, aka gnah ilemektedir. (bn-i bidn) 2. ehdlik, ehd olmak. (Bkz. ehd) Cemel ve Sffn vak'alarn hazrlayan karklklarn ortaya kmas, hazret-i Osman'n ehdeti ile balamtr. (mm- Rabbn) ehdet Kelimesi: Kelime-i ehdet, slm'n be artndan birincisi. "Ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh" mbrek sz. (Bkz. Kelime-i ehdet) ehdet kelimesini okumann yz otuz kadar fidesi vardr. Bunlardan birisi de srat kprsn yldrm gibi gemektir. (Kutbddn znik) EHMET: yi iler yapmak, yksek mertebeler ele geirmek; zek ve aklllkla berber olan cesret, yiitlik. ecatten yni yiitlik, kahramanlktan hsl olan iyi huylardan biri de ehmettir. (Ali bin Emrullah) EHD (E-ehd): 1. Allah yolunda harb ederken, Allah telnn ism-i erfini yceltmeye (slm yaymaya) alrken veya dman saldrdnda vatan, din ve milletini, rz ve nmsunu mdf ederken len mslman. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Allah yolunda ehd olanlara l demeyiniz. Onlar diridirler. Kendilerine her zaman rzk verilir. Onlarda azb olunmak korkusu yoktur. Nmetlerden mahrm kalmak znts de yoktur. (l-i mrn sresi: 170) Allah yolunda ldrlp ehd olanlar, kymet gnnde, yaralarnn kan akarak gelirler. Rengi kan ve kokusu misk kokusu gibi olur. Huzr-i Mevl'da har oluncaya kadar, bu hl zere bulunurlar. (Hads-i erf-Drre-tl-Fhire) Cennet'te alayan bir adam bulunur. Ona niin alyorsun denir. O yle cevap verir: "Ben Allah tel yolunda ldrldm. ehdlik o kadar gzel ki, tekrar dnyya dndrlp, def daha ehd olmay arz ediyorum. Fakat daha fazla ehd olamadm iin alyorum." (Ka'b-l Ahbr) ehdin, kul haklarndan baka btn gnhlar affolur. Kul haklarn da, Allah tel kymette helllatracaktr. Cihdda ve hac yolunda ve snr boylarnda nbette lenlere, kymete kadar bu ibdetlerin sevb devaml verilir. Bedenleri rmez. Her biri kymette yetmi kiiye efat eder (bn-i bidn, Seyfeddn Frk) Btn mslmanlar, kalben ve severek ehidlii arzu etmeye memurdur. ehd olmay

istememek mnfklktr. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) 2. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Btn mahlktn (yaratlmlarn) ak ve gizli eylerini bilen, kymet gnnde leh ve aleyhlerinde olan amellere hidlik eden. Evden kaan ocuk zerine e-ehd ism-i erfi sylenirse, hli dzelir, hak yola dner. Ana-baba, isyankr evldnn alnndan tutar ve Allah telnn e-ehd ism-i erfini okursa, o ocuk Allah telnn izniyle itatkr olur. (Ysuf Nebhn) ehd-i hiret: Bir kimsenin Allah iin olan cihdn hazrl esnsnda tlimlerde veya zulm ile ldrlmesi veya cihdda ve eky, s, yol kesici, gece hrszla vurumada yaralanarak hemen lmeyip bir namaz vakti kncaya kadar yaayan veya baka yere gtrlp, orada len. hiret ehdi. ehd-i hiret, dnyda ykanr ve kefenlenirler. Boularak, yanarak, garb, kimsesiz olarak, duvar, enkaz altnda kalarak lenler, ishalden, tndan, sr (bulac) hastalklardan, lohusalkta, sar'a hastalnda, Cum gecesinde ve gnnde, din bilgilerini renmekte, retmekte ve yaymakta iken lenler ve k olup, akn, iffetini, nmusunu saklarken lenler, zulm ve hapis olunup lenler, Allah rzs iin mezzinlik yaparken, dne uygun ticret yaparken, hell kazanp oluk ocuuna din bilgisi retmek ve ibdet yapmalar iin alanlar, lnce ehd-i hiret olurlar. (bn-i bidn) ehd-i hiret olan kimselerin cesedi dalmaz ve rmez. Cesedlerin rmesinde iki mil vardr. Birincisi, topran kendisiyle olan cisimleri temasla kendisine benzetmesi, topraa evirmesi. kincisi, vcudda meydana gelen mikroplarn cesedi yiyerek yok etmesi. ehd-i hiret olan kimsenin vcduna, cesedine toprak nfz edip, rtemedii gibi, cesedin yok olmasna sebeb olan mikroplar da cesede musallat olup yiyemezler. Bu sretle ceset de asl hlini muhfaza eder. Peygamberler kabirlerinde diridirler. Hayatlarnda olduu gibi, bedenleri her trl deiiklikten korunmutur. (S. Abdlhakm-i Arvs) ehd-i Dny: Allah rzs iin cihd etmeye, savamaya niyet etmeyip, dny kazanc iin harb eden kii. Dny ehdi. ehd-i dnyya da ehd mumelesi yaplr. Kanl elbiseleri ile gmlr, ykanmazlar. Fakat hirette hakk ehdlere va'd edilen mkfatlara kavuamazlar. nk niyetleri bozuktur. (bn-i bidn) ehd-i Tm: Allah yolunda savarken ldrlen. Dny ve hiret ehdi de denir. Tam ehd. Cnp, hayz olmayan, kl ve bli bir mslman, zulm ile haksz olarak, vurucu veya kesici vstalarla ldrlnce ve harpte din ve vatan dmanlar ile Allah iin cihd ederken dman tarafndan; sulh zamnnda sler, yol kesiciler, ehir ekylar, gece hrsz tarafndan herhangi bir vsta ile ldrlnce, hemen lrlerse, bunlar ehd-i tm olurlar. (bn-i bidn) ehd-i tm dnyda ykanmaz. Kefene sarlmaz. Kefen miktrndan fazla olan elbisesi soyulup amar ile defnedilir. Cenze namaz Hanef'de klnr. fi mezhebinde klnmaz. hirette de ehd sevbna kavuurlar. (bn-i bidn) EHR (ehir): Cemati, en byk cmiye smayan yer vey slmiyet'in emrini yapabilecek gte

mslman vli ve hkimi bulunan yer. Bir limin lmesi, bir ehir halknn lmnden daha byk ziyndr. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Cum namaznn birinci art, namaz ehirde klmaktr. Bugn hkmetin tasdik ve kabl ettii muhtr bulunan kyler, byk ehirlerde bulunan nhiyelerin herbiri, Cum namaz iin ayr birer ehir saylmaktadr. (bn-i bidn) Kfirlerin eline geen slm ehirlerinde, vli ve hkimler smiyet'e uygun i iliyorlarsa, bu ehirler, Dr-l-harb olmaz; Dr-l-slm saylr. Byle ehirlerde, mslmanlarn setii vli, hkim veya bunlarn veya cematin seecei imm, Cum namazn kldrr. (bn-i bidn) EHVET: Nefsin arzu ve istekleri. Cehennem ehvet perdesiyle kuatlmtr. Oraya ehvetler yaplmakla girilir. Cennet de nefsin holanmad ibdetlerle kuatlmtr; buraya da ibdet meakkatleriyle girilir. (Hads-i erf-Buhr) ehvet eittir: Yeme arzusu, konuma arzusu, bakma ve grme arzusu. Yemek yeme hlini, yce Allah'a timd ve tevekkl ile, dilini doru sz sylemekle ve gzn ibretle bakmak sretiyle muhfaza et. (Htem-i Esam) ehvet, eytann yulardr. Bu yular eytana kaptran ona kul olur. (Eb Bekr Kettn) slmiyet, ehvetin ve gadabn, kzmann yok edilmesini deil, her ikisine hkim olup, dne uygun kullanlmalarn emretmektedir. (erefddn Ahmed Mnr) Genlik a, nefsin kaynad, ehvetlerin oynad, insan ve cin eytanlarnn saldrd bir zamandr. Byle bir ada yaplan az bir amele pekok sevap verilir. (Ahmed Frk) EK: phe, zan. tikdda ek, yakni bozar, mn yok eder. (smil Hakk Bursev) Cmle lem bir yere gelse ve bir mslmana Rabbini inkr et deseler, o kimse inkr etmez ve kalbine asl ek getirmezse ite onun mn, mn- hakkdir. (Kutbddn-i znik) EKVET: Kfir veya fsk olma, cehennemlik olma. Sedetin zdd. ekvetin almeti drttr: Gemi gnhlar unutmak; hlbuki onlar Allah telnn yannda muhfaza edilmektedir. Gemi iyilikleri zikretmek (sylemek); hlbuki kabl edilip edilmediini bilmiyor. Dnyda kendinden stne bakmak. Dinde kendinden aasna bakmak. Hlbuki Allah tel "Ben onu istedim, o ise beni terk etti. Ben de terk ederim" buyurdu. (Hads-i erf-Mnebbiht) Sedet ve ekvet, Allah telnn iki haznesi gibidir. Birinci haznenin anahtar, tat (Allah telnn beendii eyler) ve ibdettir. kinci haznenin anahtar, ma'siyet, yni gnhlardr. (erefddn Ahmed Mnr) EKR (E-ekr): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kendisi iin yaplan az tate yksek dereceler ihsn eden, sayl gnlerde yaplan ibdete, saysz mkft veren. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki:

mn ehli, Adn adl Cennetlere girerler. Orada altn bilezikler ve inci ile sslenecekler. Elbiseleri de ipektir. Ehl-i Cennet, bu nmetleri grnce derler ki: "Geim ve kbet derdini bizden gideren Allah'a hamd olsun. Gerekten Rabbimiz Gafr'dur, ekr'dur." (Ftr sresi: 33,34) "L ilhe illallah" diyenler iin, mezrlarnda vahet (yalnzlk), maher meydannda dehet (korku) yoktur. Sr'un flenmesi nnda balarndan topraklar nasl silkerek kalktklarn sanki grr gibiyim. Hzn bizden gideren Allah'a hamdederiz. Muhakkak ki bizim Rabbimiz gafr (pekok mafiret edici, balayc) ve ekrdur. (Hads-i erf, Tabern) E-ekr ism-i erfini syleyenin vcduna fiyet gelir, shhat ve selmete kavuur. Geimi bollar. (Ysuf Nebhn) 2. ok kreden, kendisine ihsn edilen nmetlerin kymetini bilip, Allah telnn emir ve yasaklarna riyetle O'nun rzsn kazanmak iin ok gayret gsteren. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: phesiz ki bunda (Sebe' halknn hikyesinde; gnahlar, nefislerinin arz ve isteklerini yapmamaya, ehvetlerine uymamaya, ibdet ve tatlar yapmann meakkatine, bel ve musbetlere) ok sabreden (btn hllerde ve vakitlerde Allah telnn lutfettii nmetlere), ekr olan herkes iin, elbette ibretler vardr. (Sebe' sresi: 19) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem ayaklar iinceye kadar namaz klard. Eshb- kirm, "Y Reslallah! Allah tel senin gelmi gemi btn gnhlarn affetmitir" dediklerinde; "ekr bir kul olmayaym m?" buyurdu. (Mslim) EML- ERFE: Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin mbrek ahlk ve detleri. Reslullah sallallah aleyhi ve sellemin emil-i erfelerini Eshb- kirmdan Eb Sad-i Hudr yle anlatmtr: "Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, hayvana ot verirdi. Deveyi balard. Evini sprrd. Koyunun stn saard. Ayakkabsnn skn dikerdi. amarn yamard. Hizmetisi ile birlikte yerdi. Hizmetisi el deirmeni ekerken yorulunca, ona yardm ederdi. Pazardan satn ald eyleri torba iinde eve getirirdi. Fakirle, zenginle, bykle, kkle karlanca, nce selm verirdi. Bunlarla msfeha etmek iin, mbrek elini nce uzatrd. Kleyi, efendiyi, beyi, siyah ve beyaz bir tutard. Her kim olursa olsun, arlan yere giderdi. nne konulan eyi; az olsa da, hafif, aa grmezdi. Akamdan sabaha ve sabahtan akama yemek brakmazd. Gzel huylu idi. yilik etmesini severdi. Herkesle iyi geinirdi. Gler yzl, tatl szl idi. Sylerken glmezdi. zntl grnrd. Fakat, atk kal deildi. Aa gnll idi. Fakat, alak tabatli deildi. Heybetli idi. Yni sayg ve korku hsl ederdi. Fakat kaba deildi. Nzik idi. Cmerd idi. Fakat isrf etmez, faydasz yere bir ey vermezdi. Herkese acrd. Mbrek ba hep nne eikti. Kimseden bir ey beklemezdi. Sadet, huzr isteyen O'nun gibi olmaldr." (mm- Gazl) EMTET: Bakasna gelen belya, zarra sevinmek. Din kardeinize emtet etmeyiniz. emtet ederseniz, Allah tel bely ondan alr, size verir. (Hads-i erif-Berka) Zlimin zulmnden, errinden kurtulmak iin, onun lmne sevinmek emtet olmaz. (Muhammed Hdim) Dmann bana gelen lmden baka bellara sevinmek emtet olur. Hele bellarn gelmesine kendisinin sebeb olduunu dnerek sevinmek, mesel dusnn kabl olduuna

sevinmek daha fendr. (Mekhl e-m) EMS SRES: Kur'n- kermin doksan birinci sresi. ems sresi Mekke'de nzil oldu (indi). On be yet-i kermedir. Birinci yette geen ve gne mnsna gelen ems kelimesi sreye isim olmutur. Srede; Allah telnn insan nefsine iyilik ve ktlk ileme kbiliyeti verdii, bu yzden de ktlklerden arnan nefsin kurtulua erecei, ktlklerle kirlenen nefsin ise, zarra, ziyna urayaca ve Slih aleyhisselmn kssas bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Taber) Allah tel ems sresinde melen buyuruyor ki: Nefsini tezkiye eden (ktlklerden arndran) kurtuldu. Nefsini gnhta, cehlette, dallette brakan ziyn etti. (yet: 9) Kim ems sresini okursa, gnein ve ayn zerine doduu her eyi sadaka vermi gibi sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) EMS SENE: Gne senesi. Yer kresinin gne etrfnda bir devir yapt (bir kere dnd) sene. 365.242 vasat gne gn. Balang zamnna gre Mld ve Hicr olmak zere, iki trl sene kullanlmaktadr. Mld sene, s aleyhisselmn doum gn zannedilen zamandan balar ise de, Fransa kral dokuzuncu arl, 1563 senesinde, ylbann Ocak'tan balamasn emretmitir. Hicr sene, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellemin Medne'ye hicret ettii seneden balamaktadr. Hicr ems senenin balangc ise Reslullah efendimizin Medne'ye girdii Eyll aynn yirminci Pazartesi gndr. (M. Sddk Gm) Muharrem aynn birinci gecesi, mslmanlarn kamer ylba gecesidir. Mslmanlarn ems ylba gecesi ise, efrenc Eyll aynn yirminci gecesidir. (M. Sddk Gm) EM'N ALEYHSSELM: sriloullar'na gnderilen peygamberlerden. sminin emsn olduu da bildirilmitir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Gemi zamanda em'n (emsn aleyhisselm) adl bir peygamber vard. Allah telnn rzs iin bin ay devaml cihd edip, silhn omuzundan karmad" buyurdu. Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalar); "Keke bizim mrmz de uzun olsayd da biz de din urunda Allah iin cihd etseydik" dediler. Bunun zerine Kadr sresi nzil olup; "Size verilen Kadir gecesi bin aydan daha hayrldr (bu gecenin sevb bin ay cihd etmenin sevbndan oktur)" buyruldu. (Hads-i erf-Zeyn-l-Meclis) s aleyhisselm ile Muhammed aleyhisselm arasnda yaam olan em'n aleyhisselm, ncl ehlindendi. s aleyhisselma indirilen henz bozulmam ncl-i erfe gre amel ederdi.Kavmi ise putlara tapard. em'n aleyhisselm, Allah tely inkr eden ve putlara tapan sapk kavimle cihd (sava) edip, onlar mna ard. ok gl ve cesr bir kimse olan em'n aleyhisselm, tek bana yapt gazlarda ok ganmet elde etti. Cihd ederken susad zaman, Allah tel onun iin bir tatan gyet lezzetli bir su aktrd. Kendisine byk bir g ve kuvvet verilmiti. Dmanlar onu eitli hlelerle ehd etmek iin altlarsa da baarl olamadlar. (Sa'leb, Mirhaund) ER: Dnin ve akln zararl grd ey. Kur'n- kermde melen buyruldu ki; Zerre kadar hayr (iyilik) yapan onun mkftn;

Zerre kadar er yapan da onun karln, cezsn grecektir. (Zilzl sresi: 7,8) Kalbe iki ynden bask gelir. Birisi melektendir; hayr vdeder, hakk tasdk eder. Kalbinde bunu bulan, bilsin ki bu, Allah teldandr ve Allah telya hamd etsin. Dieri eytandandr; o da vesvese verir. Ve erri tevik eder, hakk tekzb (inkr) eder ve hayrdan men eder. Kalbinde bunu bulan, eytann errinden Allah'a snsn. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Ramazn- erfin ilk gecesi olunca eytanlar zincire vurulur. Cehennem kaplar kapanr. Ondan hibir kap ak braklmaz. Cennet kaplarnn hepsi alr. Kapal hibir kap kalmaz. Bir mnd yle seslenir: Ey hayr arayan! Hayra ynel. Ey erri arayan! Ondan uzakla. Allah tel bu gece birok kimseyi Cehennem'den zd eder. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) nanlmas lzm olan alt eyden (mentden) altncs; "Kadere, hayr ve errin Allah teldan olduuna inanmaktr." nsanlara gelen hayr ve er, fayda ve zarar, kazan ve ziynlarn hepsi Allah teldandr. (Mevln Hlid-i Badd) Kalbe gelen htra (dnce), nefse ac gelirse, hayr olduu anlalr. Tatl gelir, hemen yapmak isterse, er olduu anlalr. (Hdim) Hak erleri hayr eyler, Zannetme ki gayr eyler, Mevl grelim neyler, Neylerse gzel eyler. (brhim Hakk) erri rendim kt olmak iin deil, erri bilmeyen iine der iyi bil. (mm- fi) ERB (arb): Alkoll ikilerden. Pimemi zm suyunun havasz flarda durmasyla gaz habbeleri (kabarcklar) ve kpk kararak kokuup mayalanmas netcesinde meydana gelen ve iilince sarho eden iki. Hamr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! arab, kumar, ibdet iin dikilen putlar, chiliyye devrinde kullanlan fal oklar, hep eytnn ilerinden birer pisliktir. Onun iin, bunlardan saknnz ki kurtulasnz. Muhakkak ki eytan, ikide ve kumarda aranza dmanlk ve kin drmek, sizi Allah tely hatrlamaktan, namaz klmaktan alkoymak ister. Artk byle olunca siz bunlardan saknmaz msnz? (Mide sresi: 90,91) arab imek byk gnahlarn en by ve btn fenlklarn ve gnahlarn anasdr. (Hads-i erf-Ens-l-Vizn) Btn fenlklar (ktlkler), bir yere toplanmtr. Bu yerin kilidi zin, anahtar arbdr. (Hads-i erf-Ens-l-Vizn) Sarholuk veren her iki arabdr ve hepsi haramdr. (Hads-i erf-bn-i bidn) arab ien ile arkadalk etmeyiniz. Cenzesine gitmeyiniz. Buna kz vermeyiniz ve onun kz ile evlenmeyiniz! Muhakkak biliniz ki, arab ien kymet gn mezardan yz kara, gzleri mvi olarak kalkar. Dili sarkm pis kokulu olur. Herkes bunun pis kokusundan kaar. (Hads-i erf-Riyd-n-Nsihn) arabda, dev, ilc hssas (zellii) yoktur. Hastalk yapar. (Hads-i erf-Sedet-i

Ebediyye) erab imenin eitli hastalklara yol at meydandadr. Akl azaltmakta ve karacieri bozmakta, beyin ile sinirleri harb etmektedir. (Muhammed Sddk bin Sad) EREF: Ykseklik, byklk, yksek mertebe. nsanlar arasnda geerli ve makbl olma. Cenb- Hakk'a itat ve yksek hizmeti ile ok ihsna mazhr olma, iftihr. nsanlarn en aklls lm ok hatrlayandr. lm ok hatrlayan insana, dnyda eref, hirette yksek dereceler nasb olur. (Hads-i erf-Berka) Allah tel mslman yapmakla bizleri ereflendirdi. Allah telnn verdii bu izzetten bu ereften baka eref ararsak, Allah tel bizi yine zell eder, her eyden aa eder. (Hazret-i mer) nsann erefi ilim ve edeb iledir, mal ve neseb ile deildir. (Hazret-i Ali) erefli bir insan olabilmek iin; edeb shibi olmak, farzlar ed etmek, slihlerle sohbet etmek ve fsklardan (aka gnah ileyenlerden) uzak durmak lzmdr. (Eb'l Hayr el-Akta) Kaybetti peygamberin ilesi olma erefini, Ktlerle arkadalk ettii iin hazret-i Lt'un ei, Eshb- Kehf'in kpei onlarla olunca berber, Kavutu har olma erefine m'minlerle berber. (Sa'd rz) EREH: nsann muhtc olduu eylerin lzmundan fazlasn istemesi, iddetli hrs, tamahkrlk, a gzllk. ereh shibi, hell ve haram gzetmeksizin her istediini elde etmeye alr. Bakalarnn zarrna da olsa beendii eyleri toplar. (M. Hdim) ERH: Yarmak, amak, aklamak; bir kitbn metnini kelime kelime aklayp zh etmek. Mnyet-l-musalldeki; "(Halda ve her yerde) abdest bozarken kbleye dnlmesi" ibresi, Haleb kitbnda yle erh edilmektedir: "nk ihtiy giderme srasnda n ve arkay kbleye evirmemek edeptendir. n ve arkay kbleye dnmek tahrmen yni harama yakn mekruhtur. (Unutulursa, stn kirletmek tehlikesi veya baka tehlike varsa mekruh olmaz). Bu ynelmenin evde veya tenhada olmas arasnda fark yoktur. Nitekim Peygamber efendimiz; "Abdest bozarken n ve arkanz kbleye evirmeyiniz" buyurdu. Kk ocuklar bu cihetlere (yere) kar tutarak abdest bozdurmak da mekrhtur (byklere haram olan eyi kklere yaptrmak, yaptrana haram olur. Mesel erkek ocuuna ipek giydiren, znet eys takan ve ocuklarna iki iiren kimse, haram ilemi olur). Yine din limleri buyurdu ki: Uykuda ve baka durumlarda ayaklar kbleye, mushafa veya din kitablarna doru uzatmak mekruhtur. Yksekte iseler mekruh olmaz. Gnee ve aya kar abdest bozmak da (tenzhen) mekruhtur. nk bunlar Allah telnn bykln gsteren iki almettir (delldir). (M. Sddk bin Sad) erh-i Sadr: 1. Peygamber efendimizin ocukluunda ve peygamberlii srasnda (mrc gecesinde) mbrek gsnn alarak kalbinin karlmas ve ykanp ilim, hikmet ve mrifet ile doldurulduktan sonra yerine konmas hdisesi. (Bkz. akk- Sadr)

Yeil elbiseli iki kimse grdm. Birinin elinde gmten bir ibrik dierinde zmrtten bir leen vard. Beni alp bir da bana gtrdler. Biri srtm zerine yatrd. Gsm gbeime kadar yard. Hi ac ve elem duymadm. Elini sokup ne varsa kardlar. O beyaz ey ile ykayp yerine koydular. Biri dierine; "Kalk ben de hizmetimi yerine getireyim" dedi ve elini sokup yreimi kard. ki para etti ve iinden bir ey karp att ve; "Senin vcdunda eytann nasbi bu idi. karp attk. Ey Allah telnn sevgilisi! Seni vesveseden ve eytann hlesinden emn ettik" dedi. Sonra yreimi kendi yanlarnda olan latf (ho) ve yumuak bir ey ile doldurdular. Nrdan bir mhr ile mhrlediler. (Hads-i erf-Meric-n-Nbvve) Ben Kbe'nin yannda uyur uyank bir hlde iken, iki kii; iinde zemzem suyu bulunan bir tasla bana geldiler. Sadrm erh edildi. Zemzem suyu ile ykand. Sonra yerine kondu. lim, hikmet ve mrifet ile dolduruldu. Sonra burak getirildi. Onun zerine binerek, Cebrille berber (mi'rca) gittim. (Hads-i erf-Buhr) 2. Gsn yni kalbin ilh nr, ilim, hikmet ve mrifet ve sekne (ferahlk, rahatlk ve huzr) ile doldurulup genilemesi. erh-i sadrn sebeblerinden bzlar unlardr: lim sebebiyle kalb o kadar geniler alr ki, onun her kesi gklerden ve yerden daha geni olur. Hepsini iine alr. Bir kimsenin ilmi ne kadar oalrsa, erh-i sadr da o kadar artar. Bu ilimden murd (maksad) her ilim deil, peygamberden mrs kalan ilimdir. Peygamberlere ilimden baka eyle vris olunmaz. (Abdlhak- Dehlev) erh-i sadrn sebeblerinden biri de, Allah telnn kullarna mal, para, makam ve benzeri eylerde ihsnda bulunmaktr. Kimin eli daha ak ise, kalbi de o kadar geniler. Kimin eli ksa ve kapal ise snesi de o nisbette dardr. erh-i sadrn sebeplerinden biri de,Allah yolunda kahramanlk, insf shipleri yannda doruyu sylemektir. Bu da gnl aklna yol aar. (Abdlhak- Dehlev) erh-i sadr sebeblerinden biri de, kalbi, sft- zemme yni kt sfatlar denilen, hased, ucb, kibir, riy, buz, kin ve Allah iin olmayan mal ve makm, yni dny sevgisi gibi kt huylardan temizlemektir. nk bunlar, ehvet ve nefs toprandan ykselen zulmn buhr ve dumanlardr. Kalbi bulandrr ve karartrlar ve erh-i sadra sebeb olan mn nrundan, tevhidden, ilimden, muhabbetten (sevgiden) ve zikirden, Allah tely anmaktan insan alkoyarlar, mahrm brakrlar. Kalb shasn karartr ve daraltrlar. (Abdlhak- Dehlev) ER': erate it, slmiyetle ilgili, slmiyet'e uygun. (Bkz. erat) Bir iten, o ii ileyen kimsenin maksad, niyeti her ne ise, o i hakkndaki er' hkm de, o maksada gredir. Yni bir kimsenin iledii bir i zerine decek er' hkm, o iten, o kimsenin niyeti, maksad ve murd her ne ise ona gre olur. Mesel bir kimse, avlanmak niyetiyle ava bir kurun att srada, bu kurun bir adama isbet etse ve o adam lse, diyet lzm gelir. Fakat, o adamn ava kurun atmaktan maksad o adam ldrmek olsayd, ksas lzm gelirdi. (Ali Haydar Efendi) ERAT: Peygamberlere gelen ilh hkmler (emirler ve yasaklar), din. slmiyet. slm dni, insanlarn hem rh, hem de madd refhn te'min edecek bir erat getirmitir. Bu erat sdece fertle Allah arasnda vsta kurmakla kalmayp, ferdin bir topluma, hatt insanlk cmiasna kar haklarn ve vazfelerini geni ekilde tanzim eder, hep ileriyi gsterir, ileriyi ister ve ilericidir. lericiliin ve dinamizmin mmessilidir. Bu erat insan rhunu ve btn insanl sevk ve idre edecek esslardan, hkmlerden ibrettir. Sosyal adlet zerine kurulmutur. Bu eratte snflama yoktur. Herkes eit haklara, ayn tibra

shiptir. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) mn edip de kendini erate uyduran mslmndr. erati kendi arzlarna, keyflerine uydurmak isteyen mnszdr. Bunlar bilmezler ki, Allah tel; eratleri, nefsin arzlarn, keyflerini krmak ve taknlklarn nlemek iin gndermitir. Her erat, kendisinden nce gelen erati nesh etmi, deitirmitir. En son gelen, her erat deitirmi, daha dorusu eratlerin hepsini kendinde toplam olup, kymete kadar hi deimeyecek olan erat, Muhammed aleyhisselmn eratdr. (S. Abdlhakm-i Arvs) ERF: erefli. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem kz hazret-i Ftm'nn oullarndan hazret-i Hasen'in neslinden (soyundan) gelenler. Hazret-i Ftm ile kymete kadar olan ocuklar Ehl-i beyttirler. Bunlar sevmek kalb, beden ve mal ile yardm, hrmet etmek; mn ile lmeye sebeb olur. Sriye'nin Hama ehrinde hazret-i Hseyn'in soyundan gelen seyyidler iin mahkeme vard. Msr'daki Abbs halfesi zamnnda hazret-i Hasen'in evldna erf ismi verilerek beyaz sark sarmalar, hazret-i Hseyn'in evldna seyyid ismi verilerek yeil sark sarmalar uygun grld. Bu mbrek slleden doan ocuklar iki hid ile hkim huzrunda kayd ve tescl edilirdi. Bu mahkemeleri, Tanzmt Fermnn yaynlayarak, Osmanl Devleti'nin kn hazrlayan, ngilizlerin sdk dostu Mustafa Red Paa kaldrd. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Beyt-l-mlden (devlet haznesinden) hakk olan fakirler, zekt me'murlar, limler, muallimler, vizler, din dersi renen talebeler, borlular, Ehl-i beyt-i nebev yni seyyidler ve erfler, askerler, beyt-l-ml paras ellerine geerse, haklar kadar almalar cizdir. (bn-i bidn) erf-i Cfer: Hazret-i Ali'nin, hazret-i Ftma'dan dnyya gelen Zeyneb adl kznnAbdullah bin Cfer-i Tayyr ile evlenmelerinden meydana gelen evldna verilen ad. ERK: 1. E, ortak. Benim erkim yoktur. Bakasn bana erk eden sevblarn ondan istesin... (Hads-i kuds-Mektbt- Rabbn) (Y Ebdderd!) Para para paralansan, atete yaklsan bile Allah telya hibir eyi erk yapma!Farz namazlar terk etme! Farz namazlar bile bile terk eden, mslmanlktan kar. arab ime! arab, btn ktlklerin anahtardr. (Hads-i erf-Ei'at-l-Leme't) Btn varlmla inanrm ki, Allah'tan baka ilh yoktur. O tektir ve erki yoktur. Mlk ve saltanat onundur... (Hazret-i Eb Bekr) 2. Herhangi bir irkette ortak olan yelerden herbiri. Mudrebe irketi, eriklerden bir ksm sermye vermek, bir ksm da i yapmak zere kurulur. Kr, nceden szleilen oranda paylalr. Sermye, i yapanlara emnettir; telef olursa demezler. (bn-i bidn) ETM: Bir kimseye dil uzatmak, svmek, ktlemek. Eshb- kirma yni Peygamber efendimizin mbrek arkadalarna etm, Allah telnn Peygamberine etm olur. Eshb- kirma sayg gstermeyen, Allah telnn Reslne (peygamberine) itat etmemi, (uymam) olur. (Ahmed Frk)

EVVL AYI: Arab aylarn onuncusu, Ramazn- erften sonraki ay. Ramazn- erf aynda oru tutup, ardndan evvl ayndan da alt gn daha oru tutan, bir yl oru tutmu gibi olur. (Hads-i erf-Mslim) Ramazn- erf aynda orucunu tutup, ardndan evvl aynda alt gn daha oru tutan, gnhlardan, anadan doduu gn gibi syrlr, kurtulur. (Hads-i erf-Tabern) evvl aynn birinci gn, ftr (Ramazn) bayramnn; Zilhicce'nin onuncu gn ise, Kurban bayramnn birinci gnleridir. Bu iki gnde, gne doduktan ve kerhat vakti (namaz klmak haram olan vakit) ktktan sonra, yni irk vaktinde, iki rek'at bayram namaz klmak, erkeklere vcibdir. Bayram namazlarnn artlar, Cum namaznn artlar gibidir. Fakat burada hutbe snnettir ve namazdan sonra okunur. Ftr bayramnda, namazdan nce tatl (hurma veya eker) yemek, gusletmek, misvk kullanmak, en iyi elbise giymek, ftray namazdan nce vermek, yolda yavaa tekbr okumak mstehbdr. (Enver ah Kemr) EYH: 1. htiyr. eyhlere hrmet ediniz. (Hads-i erf-Lemet) 2. Bir ilim dalnda ihtisas etmi olan. 3. Mrd-i kmil; insanlara Allah telnn emir ve yasaklarn anlatan, dni, slm' yayan ve onlarn mnen olgunlamalarn salayan rehber zt. oul ekli meyh ve yhtur. (Bkz. Meyh) Ehl-i snnet yolunda (Peygamber efendimiz ve O'nun Eshbnn yolunda) bulunan ve onu yayan eyhinizin sohbetini byk nmet biliniz. Nashatlarna kymet veriniz. Gsterdii yolda bulununuz. (mm- Rabbn) eyhlerin lim olmas ve mes'eleleri herkesin anlyabilecei ekilde zmesi lzmdr. Son zamanlarda tekkeler, chillerin eline dt. Dinden, mndan haberi olmayanlara da eyh denildi. Bu gibi eyhlerin szlerini, ilerini din sanmak, bunlar tasavvuf bykleri ile kartrmak ok yanltr. Dni bilmemek, anlamamaktr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) eyh-i Ekber: Byk lim, vel, rehber. Evliynn byklerinden Muhyiddn-i Arab hazretlerinin v. 638 (m.1240) lakab. eyh-i ekber "Ftht-l mekkiyye" kitbnda; "Bellardan, tehlikelerden gcnz yettii kadar saknnz. nk tkat getirilemeyen, dayanlamayan eylerden uzaklamak, Peygamberlerin detidir" buyurmaktadr. (slm limleri Ansiklopedisi) eyh-i ekber bir eserinde "Sin, n'a gelince Muhyiddn'in kabri meydana kar" buyurdu. Osmanl sultn Yavuz Sultan Selm Han, m'a geldiinde bu szn ne demek olduunu anlad. Kabrini aratrp buldurdu. pleri temizleterek, kabrin zerine gzel bir trbe, yanna da bir cmi ve imret yaptrd. (Ysuf Nebhn) EYHAYN: 1. Drt byk halfeden ilk ikisi. Hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer iin kullanlan lakab. eyhayn bu mmetin en stndr. Beni onlardan stn sanan, iftir etmektedir. ftir edeni dvdkleri gibi, onu sopa ile dverim. (Hazret-i Ali) eyhaynn, dier btn mmetten stn olduu muhakkaktr. Buna inanmayan ya childir

veya indcdr. (Eb'l-Hasen-i E'ar) 2. Fkh ilminde, mm- a'zam ile mm- Eb Ysuf'a verilen lakab. Mdeden ve cierden gelen kan sv, eyhayne gre az olsa dahi abdesti bozar. (Haleb brhim) 3. Hads ilminde mm- Buhr ile mm- Mslim'e verilen lakab EYHLSLM: slm devletinde en yksek dn yetkili. Dn ilerde zamnn en yetkili ve sz shibi limi. Osmanl trihinde sadrzam olmak iin tahsl aranmazd. Fakat eyhlislm olmak, hatt bunun ilk basama olan kdlk, mftlik ve mderrislik iin bile, medreselerin en ykseini bitirmi olmak gerekirdi. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) Ebss'd Efendi, Knn Sultan Sleymn Han ve kinci Sultan Selm'in saltanatlar zamnnda 30 sene eyhlislmlk yapt. Osmanl eyhlislmlar arasnda en ok bu makamda kalp hizmeti geen Ebss'd Efendi'dir. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) bn-i Hacer-i Mekk, yaad asrda Ehl-i snnet mslmanlarnn gzbebei oldu. Asrnn eyhlislm idi. Byk lim Seyyid Abdlhakm-i Arvs onun iin; "bn-i Hacer-i Mekk'nin szleri, yazlar, drt mezhebde de hccettir, seneddir" buyurdu. (M. Sddk Gm) EYTAN: Kovulmu, uzaklatrlm. Kibir ve gurru sebebiyle Allah telnn "dem'e secde ediniz" emrine isyn edip, kar geldii iin, O'nun rahmetinden uzaklatrlan varlk, blis. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: eytan insana ok eyi sz verir ve birok eyi hatrlatr. eytann sz verdii eylerin hepsi yalandr. (Nis sresi: 121) eytan sizi fakir olacaksnz diye korkutur. Size cimrilii emr eder. Allah ise kendisinden mafiret ve fadl v'd ediyor. (Bekara sresi: 268) Gadab (kzmak) eytandandr. eytan ise, atetendir. Su atei sndrr. Sizden birisi kzd zaman abdest alsn. (Hads-i erf-Ahmed bin Hanbel) inizden her kim, Cennet safsn isterse, cemate devm etsin. nk eytan tek kii ile bulunur. ki kii olursa uzak olur. (Hads-i erf-Ahmed bin Hanbel) Sa el ile yiyiniz, sa el ile iiniz. nk eytan sol eli ile yer ve sol eli ile ier. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Kalbini, eytann oyunca yapma. (Ferdddn Genc-i eker) Byklerden biri eytana dedi ki: "Senin gibi mel'n (lnetlenmi) olmak istiyorum, ne yapaym?" eytan sevinip benim gibi olmak istersen, namaza ehemmiyet verme ve doru-yalan her eye yemin et, yni ok yemin et" dedi. O kimse de hibir namaz brakmayacam ve artk yemin etmiyeceim" dedi. (bn-i Cevz) Birok istekler insanda bulunmaz, dardan gelirler. Bunlardan faydal olanlarn Allah tel merhamet ederek gnderir. Bir hads-i erfte; "Her m'minin kalbinde Allah telnn bir vizi (nashat edicisi) vardr" buyruldu. Zararl olanlarn eytan gnderir. eytan insanlara hep ktlk ve dmanlk yapmalarn vesvese eder. (mm- Rabbn) eytanlarn hepsi kfirdir. nsanlar aldatmaa urarlar. bdetleri unutturup, gnhlar iyi gsterirler. Nefsin arzularn kztrrlar. eytanlar, ate ile havadan yaratlmtr. Cinde

hava, eytanda ate fazladr. Cin ve eytanlar en ufak yerden geerler, insann iine, damarlarna bile girerler. (Seyyid Abdlhakm Arvs) A: Taraftar, yardmclar. Hazret-i Ali'yi sevdiklerini syleyip, dier Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalarnn) kymetini bilmeyen ve onlar ktleyen kimselerin mensb olduu bozuk frka. "Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem veftndan sonra, halfelik hazret-i Ali'ye itti. Her asrda da imamlk (halfelik) onun ocuklarnn hakkdr. Baka kimse hibir zaman mslmanlara imm (halfe) olamaz. Bakalar ancak zulm ile, bunlarn hakkna saldrmakla baa geer" inanc etrfnda birleen ay kuran ve ilk olarak ortaya karan Abdullah ibni Sebe adl Yemenli bir yahddir. (Abdlazz Dehlev) Eshb- kirma dman olan a frkas grupta toplanmaktadr: 1) Tafdliyye; hazret-i Ali, Eshbn en stndr, diyorlar. 2) Sebbiyye; Eshb- kirmdan birkandan bakas, zlim, kafir oldular, diyorlar. Bunlar sebbediyorlar yni ktlyorlar. 3) Gult; hazret-i Ali tanrdr, diyorlar. Bunlar ibdet etmezler. (Abdlazz Dehlev) a yirmi frkadr. On sekizinci frkas smiliyye frkasdr. Bu frkaya Btniyye de denir. ann imdi ran'da ve Hindistan'da en ok bulunan frkalar mmiyye frkasdr. Bunlar kendilerine Cfer diyorlar. (mm- Rabbn) a'ya gre immlar yni devlet bakanlar msm yni gnh ilemezler. Peygamberlerden tek fark immlara vahy gelmemesidir. Yine ann Cfer koluna gre herkes kazandnn bete birini din adamlarna vermeye mecburdurlar. (ehristn, Kif-l-Gt) F: Hastalktan kurtulma, iyileme, iyi olma. Allah tel harm olan eylerde size if yaratmamtr. (Hads-i erf-Buhr) Du ile il, mr uzatmaz. Eceli geleni lmden kurtarmaz. mr, ecel bilinmedii iin, du etmek, il kullanmak lzmdr. Eceli gelmemi olan shhate, kuvvete kavuur. ify iltan deil, Allah teldan beklemelidir. (mm- Kastaln) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem trl il kullanrd. Kur'n- kerm veya du okurdu. Fen ile bulunan ilalar kullanrd. Her ikisini kark da kullanrd. "Kur'n- kermden if beklemeyene if nasb olmaz" buyururdu. Ftiha sresini okumann if olduu eitli hads-i erflerde bildirilmitir. (mm- Kastaln) mm- Ali Rz hazretleri Nibur'a gelince, Ehl-i snnetten yirmi binden ok lim ve talebe, kendisini karlad. Dedelerinden (yni Peygamber efendimizden sallallah aleyhi ve sellem) gelen bir hads-i erf okumas iin yalvardlar. mm hazretleri btn dedelerinin isimlerini sayarak u kuds hadsi okudu; "L ilhe illallah kal'amdr. Bunu okuyan kal'ama girmi olur. Kal'ama giren de azbmdan kurtulur!" mm- Ahmed bin Hanbel hazretleri buyurdu ki: "Bu hads-i erf, rvlerin (bildirenlerin) isimleri ile berber deliye okunursa, akl bana gelir. Hastaya okunursa, if bulur. (Eb Nuaym sfehn) Balda if vardr. Yetmi peygamber bala bereket ile du etmitir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) if iin okunacak du yazmam istiyorsunuz. if iin, istifr (Allah'm! Senden gnahlarm, kusurlarm affetmeni, balaman istiyorum, mnsna Estefirullah ve

benzerlerini) ok okuyunuz. Btn derdlere, skntlara kar fidelidir. Hd sresinin elli ikinci yetinde melen; "stifr okuyunuz! mddnza yetiirim." buyruldu. stifr insan her murda, dilee, fiyete (shhate, iyi hle) kavuturur. (M. Osman Shib) if yet-i Kermeleri: Kur'n- kermdeki alt if yeti. Tevbe sresi on drdnc yetinin sonu, Ynus sresi elli yedinci yetinin ortas, Nahl sresi altm dokuzuncu yetinin orta ksm, sr sresi seksen ikinci yetinin ba taraf, uar sresinin sekseninci yeti, Fussilet sresi krk drdnc yetinin ortas. Kur'n- kermdeki if yetleri bir tabaa yazlp, su koyarak eritilir. if yetlerini abdestli olarak bir kda yazp, bu kd, bir kaptaki suya koymak da olur. Hasta bu suyu ierse, Allah tel if ihsn eder. yet-i kerme ve du elbette if verir. Fakat artlarn gzetilmesi de lzmdr. Okuyann veya yazann ve hastann buna inanmas arttr. Hastann, zararl gdlardan, pheli illar almaktan, souktan, haram ve zulmden saknmas, lzmlu eyleri yapmas lzmdr. (Abdlhakm Arvs, mm- Kueyr) : a frkasna mensub kimse. Eshb- kirm ktleyen, dmanlk eden. (Bkz. a) Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem Eshbnn kymetlerini, stnlklerini anlyarak hepsini sevenlere, hepsine sayg gsterenlere ve onlarn yolunda gidenlere Ehl-i snnet denir. Birkan severiz, bakalarn sevmeyiz diyerek ounu ktleyenlere, bylece hibirinin yolunda bulunmayanlara i denir. iler ran'da, Hindistan'da ve Irak'ta oktur. (mm- Rabbn, Mahmd ls) iler, kendilerine Cfer diyorlar. Hlbuki byk lim ve vel olan Cfer-i Sdk, Ehl-i snnet idi. Ehl-i snnet limlerinin ve evliynn std idi. Kendilerine Cfer diyen ilerin, Cfer-i Sdk'la bir ilgileri yoktur, onun yolundan ok uzaktrlar. (ls, mm- Rabbn) ilerin, yaptklar mt'a nikh ve para ile muvakkat (geici) nikh yapmak yni metres tutmak haramdr. (Abdullah-i Msul) R: Satn almak. (Bkz. Bey' ve ir) RK: Allah telya e, ortak koma. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Muhakkak ki, Allah tel kendisine irk koan mafiret etmez. irkten baka her gnh diledii kulundan affeder. (Nis sresi 48 ve 166) irkten saknnz, irk, karncann ayak sesinden daha gizlidir. (Hads-i erf-Berka) Ey olum! Allah'a irk koma! Zr irk byk gnhtr. (Lokman Hakm) Kymet gn muhakkak affolunmayacak gnh, irktir. (Muhammed Hdim) irk-i Asgar: Riy; iki yzllk, gsteri. Sizde bulunmasndan en ok korktuum ey, irk-i asgara yakalanmanzdr. irk-i asgar, riy demektir. (Hads-i erf-Berka) irk-i Ekber: Putlara tapnmak. Allah telya ortak komak.

irk-i Haf: Gizli irk; riy. (Bkz. Riy, irk-i Asgr) RKET: Ortaklk, ortak olmak, iki veya daha ok kimsenin bir mala berber shib olmalar. Bir eyin birden ok kimseye it olmas, bakasna it olmamas veya ortaklarn yaz ile yaptklar akd, szleme. slmiyet'te irketler iki ksmdr. 1) Mlk irketi: ki veya daha ok kimsenin mrs ve hediye sretiyle veya parasn belirli oranda verip, satn alarak bir mala berber shib olmalar. 2) Akd ile yni szleerek kurulan irket: Bir yazl mukvele yaparak ortaklarn kabl etmesi ile kurulur. (brhim Haleb) irket-i A'ml: ki veya daha fazla san'at shiblerinin, bakasndan i kabl ederek cretini veya bir fabrika kurup mlt krn paylamak zere kurduklar irket, ortaklk. (Bkz. Sanyi' irketi) T (S) ALEYHSSELM: dem aleyhisselmdan sonra gnderilen peygamber. dem aleyhisselmn oludur. Babas veft edince peygamber oldu. Kendisine elli suhuf kitb verildi. it ismi brnice olup Arapa'da Allah'n hibesi (hediyesi) mnsndadr. it yerine s de denilmitir. Eb Zer Gfr radyallah anh yle rivyet etti. Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem; "Y Reslallah! Allah tel ka kitap gnderdi?" diye sordum. "Yz drt kitap gnderdi. it'e elli sahfe indirdi..." buyurdu. (Hads-i erf-Hilyet-l-Evliy) dem aleyhisselmn oullarndan Kbil'in Hbil'i ehd etmesinden be veya otuz sene sonra dnyya gelen it aleyhisselmn alnna son peygamber Muhammed aleyhisselmn nru intikl etti ve onun alnnda parlad. dem aleyhisselm, t aleyhisselm dier evldlarndan ok severdi. Btn evld zerine onu res yapt gibi, veft edecei srada btn yeryznn halfeliine onu tyin etti. Ayrca ilh srlar bildirip, btn ilimleri retti. it aleyhisselm babas dem aleyhisselm ile veya kardeleriyle Kbe'yi balk amuru kullanarak tatan yapt. dem aleyhisselmn veftndan sonra, it aleyhisselma peygamber olduu bildirilip, vahiy geldi. Allah tel it aleyhisselma elli suhuf (forma) gnderdi. it aleyhisselma nzil olan elli suhufta; hikmet ve riyziye (matematik) ilimleri, kimy, simy ilmi ve eitli san'atlar ve daha pekok ey bildirildi. it aleyhisselmn dninin esaslar, dem aleyhisselmn bildirdii dnin esaslarna uygun idi. it aleyhisselm bin ehir kurup snrlarn tesbit etti. Her ehrin kapsnda "L ilhe llallah, dem Safvetullah, (Safiyyullah), Muhammed Habbullah" yazl idi. it aleyhisselmn ocuklar ve torunlar kurduklar ehirlerde huzrlu ve mes'd yaadlar. am'dan Yemen'e de giden it aleyhisselm, Hbil'i ehd ettikten sonra Yemen'e gidip azgnlaan Kbil'in ocuklarna ve torunlarna Allah telnn emir ve yasaklarn anlatt. Bu kavim it aleyhisselmn dvetini kabl etmeyip, azgnlk gsterdiler. it aleyhisselm onlar ile cihd (harb) etti. Bu savata kl kulland. it aleyhisselm veft etmeden nce yerine olu En'u halfe tyin etti. it aleyhisselm veft ettikten sonra kuvvetli rivyete gre Min'daki mescidin minresi dibinde medfn olan dem aleyhisselmn yanna defn edildi. (bn-l-Esr-Taber, Kis, Muhammed Msm) dem aleyhisselm veft edecei zaman olu it aleyhisselma; "Yavrum! Bu alnnda parlyan nr, son peygamber olan Muhammed aleyhisselmn nrudur. Bu nru m'min, temiz ve iffetli hanmlara teslim et ve oluna da byle vasiyyette bulun" buyurdu. (Altparmak Muhammed Efendi) HRET: Mehr olma, n, n, ad duyulup yaylma.

Mal ve hret hrsnn insana yapaca zarar, iki a kurdun, bir koyun srsne girdii zaman yaptklar zarardan daha oktur. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Bir kimse, dnyda hret elbisesi giyerse, Allah tel ona kymet gn ayn elbiseyi giydirerek kt hretle tehir eder ve nihyet onu ate alr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Din ve dny ilerinde iyi tannarak parmakla gsterilmek, bir kimseye zarar olarak yetiir. Bu zarardan ancak Allah telnn koruduu kurtulabilir" buyurdu. Bunun iin hret shibi olmaktan ok korkmal, titremeliyiz. (mm- Rabbn) Tevzu'un ba, bir mslman ile yolda karlarsan ilk nce selm senin vermen, bir mecliste en geride oturmaya rz olman ve hretten uzak durmandr. (Hazret-i mer-l-Frk) Ey oul! Her hlinde ilim, edeb ve takv zere ol. slm limlerinin kitaplarn oku. Fkh ve hads ren. Chil tarkatlardan sakn. hret yapma. hrette fet vardr. (Abdlhlk Goncdvn) hret iin vz vermek, nashat etmek, kitap yazmak riy (gsteri) olur. (Ali bin Emrullah) hreti seven kimse, Allah'tan korkmaz. (Bir-i Hf) UAR SRES: Kur'n- kermin yirmi altnc sresi. uar sresi Mekke'de nzil oldu (indi). ki yz yirmi yedi yet-i kermedir. inde irlerden bahsedildii iin, Sret--uar denilmitir. Srede; hazret-i Ms ile Fir'avn arasnda geen olaylar, brhim, Nh, Hd, Slih, Lt ve uayb peygamberlerin kavimlerindeki inkrclara kar verdikleri mcdelelerden bahsedilmektedir. (bn-i Abbs, Rz, Senullah Dehlev) Allah tel uar sresinde melen buyuruyor ki: O zamanda ki u'ayb (aleyhisselm) onlara; "(Allah'tan) korkmaz msnz, phesiz ben size gnderilmi emn bir peygamberim. Artk Allah'tan korkun ve bana itat edin. Ben buna kar sizden hibir cret istemiyorum. Benim mkftm lemlerin Rabbinden bakasna it deil. lei tam ln. Eksiltenlerden olmayn. Doru terzi ile tartn. nsanlarn hakkndan bir eyi ksmayn. Yeryznde fesdclar olarak bozgunculuk etmeyin" demiti. (yet: 177-183) Kim uar sresini okursa, Nh'u tasdk edenlerin, Hd, Slih, uayb ve brhim'i yalanlayanlarn ve s'y yalanlayanlarn ve Muhammed'i (aleyhisselm) tasdk edenlerin adedinin on kat sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) UAYB ALEYHSSELM: Medyen ve Eyke ahlisine gnderilen peygamber. brhim aleyhisselmn, dnini insanlara tebli etti. brhim aleyhisselmn veya Slih aleyhisselmn neslinden olduu rivyet edilir. sminin Araba uayb, Srynicede Yesrb olduu bildirilmitir. Ms aleyhisselmn kaynpederidir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz evld- Medyen'e (neseben) kardeleri uayb' (aleyhisselm) gnderdik. O, onlara, "Ey kavmim! Allah tely tevhd edip (bir olduuna inanp) O'na ibdet edin. O'ndan baka ilhnz yoktur. Alveriinizde l ve tarty noksan etmeyin. Ben zenginlik ve refh iinde olduunuzu (bu zenginlik ve bollua kretmediiniz takdrde elinizden

kacan veya bu bolluk ierisinde, l ve tartda noksanlk yapmanzn size uygun olmadn) gryorum. Bu hynetiniz sebebiyle kymette Cehennem azbnn (veya dnyda iken iddetli bir azbn) sizi kuatarak hibirinizin kurtulamayacandan korkarm" dedi. (Hd sresi: 84) Azb emrimiz gelince, uayb'a ve onunla olan m'minlere (rahmetimizle) nect (kurtulu) verdik ve kfrle nefislerine zulm edenleri (Cebril aleyhisselmn) sayhas (korkun, heybetli sesi) yakalayp, evlerinde helk oldular. (Hd sresi: 94) uayb aleyhisselm, Medyenlilerin neseben (soy yoluyla) kardeleridir. Onlara ve Eshb- Eyke'ye peygamber gnderilmitir. (Hads-i erf-El-Bidye ven-Nihye) Arabistan'da Akabe krfezinden Humus vdisine kadar uzanan Medyen blgesinde doup byyen uayb aleyhisselm, aztp saptan Medyen halkna peygamber gnderildi. brhim aleyhisselmn dnini tebli etti. Putlara tapan Medyen halk, alverite hle yapmakta da ileri gitmilerdi. uayb aleyhisselm, Medyen halkn Allah telya mn ve ibdet etmeye, putlara tapmaktan, al-veriteki hlekrlktan ve dier azgnlklarndan vazgeirmeye dvet etti. Medyenliler, uayb aleyhisselmn dvetini kabl etmedikleri gibi, kar ktlar. uayb aleyhisselm onlar gelecek iddetli bir azbla korkuttu. uayb aleyhisselmn peygamberlii am'a kadar duyuldu. Birok kimse gelerek ona mn ettiler. Fakat inanmayanlar, mn etmek iin gelenlere mni olmaya alp uayb aleyhisselma eitli iftirlarda bulundular. uayb aleyhisselm ve ona inananlar kendi sapk dinlerine dnmedikleri takdirde yurtlarndan karacaklarn syleyip tehdt ettiler. uayb aleyhisselm bu azgn kavmi Allah telya havle etti. Allah tel, uayb aleyhisselma inanmayan ve azgnlklarna devm eden Medyen halk zerine azbn gnderdi. Cebril aleyhisselmn bir sayhas (korkun, heybetli sesi) ve bir zelzele onlar hakr ve zell kld. Hepsi helk olup, yok oldular. Sanki o beldede yaamamlard. uayb aleyhisselm ve ona inananlar bu korkun azbdan kurtuldular. uayb aleyhisselm kavminin helk olmasndan sonra, Medyen'e yakn, yeillik, aalk ve bolluk iinde bir ehir olan Eyke ahlisine, doru yolu gstermekle vazifelendirildi. Medyen ahlisinin btn zelliklerini tayan Eyke ahlisi de onun bu dvetine kar kp, mcize istediler. Gsterdii mcizeler karsnda birok kimse mna geldi. Ancak pekok kimse de inanmad. Allah tel ktlk ve kuraklk verdi, yine inanmadlar. Allah tel, kfirlerin zerine azb olarak gnderdii buluttan, ate ve kvlcmlar yadrd. Btn kfirler ve onlara it olan eyler yanarak helk oldular. uayb aleyhisselm, Eyke halknn helk olmasndan sonra Medyen'e yerleti. nananlardan birinin kz ile evlendi. ki kz oldu. Kendisi iyice yaland, kzlar byd. Gzleri zayflad, vcdu kuvvetten dt. Bu sralarda Ms aleyhisselm Msr'dan kp, Medyen'e geldi. uayb aleyhisselmn hizmetinde bulundu ve kzlarndan birisiyle evlendi. Sonra Msr'a gitti. Msr'da Ms aleyhisselm ziyret eden uayb aleyhisselm, bir mddet sonra Mekke-i mkerremeye gelip yerleti. Daha sonra orada veft edip Zemzem kuyusu ile Makm- brhim arasnda Kbe'nin altnoluk tarafnda defnedildi. (bn-l-Esr, Taber, Ninczde) UHH: Mala dkn olup, fakirlere vermeyi sevmemek, cimrilik etmek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: uhhtan korunan kimse, dnyda ve hirette kurtulua ericidir. (Har sresi: 9) uhhtan kann. nk sizden evvel geenleri o helk etti. Onlar kanlarn dkmeye ve kendilerine haram olan eyleri hell grmeye srkledi. (Hads-i erf-Mslim) R SRES: Kur'n- kermin krk ikinci sresi.

r sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Elli yet-i kermedir. Otuz sekizinci yetinde geen r kelimesinden dolay, Sret--r denilmitir. Srede; Allah telnn kudret ve azameti, mriklerin hiretteki cezlar, Allah telnn ltfu ve affnn okluu bildirilmektedir. (Kurtub, Eb Hayyan, bn-i Abbs, Rz) Allah tel r sresinde melen buyuruyor ki: hireti kazanmak iin alanlarn kazanlarn arttrrz. Dny menfaati iin alanlara da, ondan veririz. Fakat hirette bunlarn eline bir ey gemeyecektir. (yet: 20) Kim r sresini okursa, meleklerin istifr ve merhamet istedikleri kimselerden olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) UR: 1. Anlay, idrk. Allah telya kar sorumluluunun uruna varan nice akll kiiler var ki, halk katnda tibr, kymetleri yoktur; fakat hirette kurtulacak olanlar, onlardr. Halk nazarnda nice tatl dilli, giyimli-kuaml da vardr ki, yarn kymet gnnde kurtulamayacaklardr. (Abdullah bin mer) 2. Tasavvufta kendi varlndan haberi olma; sekrin zdd, uyanklk. Sekr (ursuzluk) hlinde bulunan evliynn uygunsuz szleri sylemeleri su saylmayabilir. Fakat hep urlu olanlarn byle szler sylememeleri lzmdr. (mm- Rabbn) F'A: Bakasna satlm olan bir mlk, sat deeri ile satn almak hakk. Bu hakka mlik olan kimseye ef' denir. f'a hakk bulunan kimsenin, sat yapldn iitince, hemen hakkn istemesi, iki hit yannda tekrr sylemesi ve bir ay iinde mahkemeye bavurmas lzmdr. (Mecelle) Mterinin teslim etmesi ile vey hkimin karar vermesi ile f'a shibi, satlan binya mlik olur. (Mecelle) Nakl edilebilen eylerin ve vakf ve mr (devlete it) toprak zerindeki mlklerin satlmasnda f'a hakk yoktur. (Mecelle) HED: ehdler, vatan, din ve milletine hizmette lenler. (Bkz. ehd) HD: Grme. Tasavvuf yolunda ilerleyenin kalb ve rh ile eitli mertebeleri grmesi. Kef (gizli bilgilerin almas) ve hd shibi milyonlarca k, Fahr-i lemi (sallallah aleyhi ve sellem) ziyret ederek, Allah telnn sonsuz nmetlerine kavumulardr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Cezbe (ekilmek) ancak bir st makma olur. Daha st makmlara ekilmez. hd da byledir. Bir makam grlebilir. O hlde kalb makmnda bulunup slk yapmadan (tasavvuf yolunda ilerlemeden) cezb edilenler ancak, kalbin stndeki rh makmna ekilirler. Rhun hdn hd-i hak bilirler. (mm- Rabbn) hd-i Ehadiyet: Tasavvuf yolunda alan kimselerin, mahlklardaAllah telnn sfatlarn grmeleri hli. hd-i Vahdet.

hd-i Enfs: Kendi hakkatini grme. Tasavvuf yolunda Allah telya yakn olma hli. Tasavvuf makamlarn kalb gzyle grme. hd-i enfsye kavumak iin nce seyr-i fk lzmdr. (mm- Rabbn) hd-i lh: Bu lem (mahlklar lemi) ile hibir mnsebeti olmadan Allah tely mhede, grme. Slkun (tasavvuf yolunun) sonuna varmadka ve orada fen-i mutlak (her bakmdan Allah tel ile olma, onda yok olma) hsl olmadka hd-i ilh mmkn deildir. Ancak, bu grmek olmayp baka kelime bulunamad iin hd denmitir. (Muhammed Bki-billah) hd-i Tecell (hd-i Sr): Tasavvuf yolunda ilerleyen kimsenin tecellinin sretlerini mhedesi. hd-i tecell nasl olursa olsun hep seyr-i fkde hsl olmaktadr. Seyr-i fkde ele geen eyler ise asln yannda hitir. (mm- Rabbn) KR (kr): Verilen nmetleri yerli yerinde kullanma. Allah telya, verdii nmetlerle isyn etmeme. Nmetleri kullanrken shibini unutmama. Grlen iyilie kar teekkr. Allah telnn emir ve yasaklarna uyma. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: mn eder ve kr ederseniz azb yapmam. (Nis sresi: 46) Nmetlerime kr ederseniz elbette arttrrm. (brhim sresi: 7) nsanlara teekkr erf-Kef-l-Haf) etmeyen, Allah telya kr etmi olmaz. (Hads-i

krden maksad; aczini tirf edip, kulluunu bilmektir. Nmetlere kreden, onun elden kacandan korkmasn. Nmete kredenlere, onu arttracan Allah tel bildirdi. Nmetin kymetini bilmeyip, nankrlk edenlerin elinden o nmet alnr. Nmetin kymetini bilmemek onun elden kmasna sebebdir. kr ise, onu devaml klar ve arttrr. (Hazret-i Ali) Cenb- Hakk'a krden yz evirme ki, yarn maher gn boynu bkk kalmayasn (Sa'd irz) Herhangi bir kimse, herhangi bir zamanda, herhangi bir yerde, herhangi bir kimseye, herhangi bir eyden dolay, herhangi bir sretle hamd ve kr ederse, bu medh senlarn ve teekkrlerin hepsi, Allah telya mahsstur. nk, her nmeti yaratan, gnderen hep O'dur. O hatrlatmazsa ve kuvvet ve kolaylk vermezse, kimse kimseye iyilik ve ktlk yapamaz. (M. Sddk Gm) Hak tel hazretleri buyurdu ki: Y Ms! Bir kimse kendine verdiim nmeti benden bilip kendinden bilmezse nmetlerimin krn ed etmi olur. Bir kulum rzkn kendi almas ile bilip, benden bilmez ise nmetin krn ed etmemi olur. (Ka'b-l-Ahbr) Ne zaman Hak tel, size salk gibi, mal gibi, evlt gibi nmet verse, sevinip Elhamd lillah, bizim Rabbimiz bize ikrm eyledi dersiniz. Ne vakit Allah tel size musbet verse, yni size bir bel verse, gam ekersiniz, sabr etmezsiniz, kr etmeyi unutursunuz. (Kutbddn znik)

yilik edene, mal ile hizmet ile karl yaplr. Bunu yapamayan, hamd ve sen, teekkr ve du eder. Karlk yapmayann bana kaklr. Ktlenir, incitilir. nk, iyilie kar iyilik yapmak insanlk vazfesidir. Byle olunca, her iyilii yapan, en byk iyilik olarak, yok iken var eden, en gzel ekli veren, lzmlu uzuvlar, kuvvetleri ihsn eden, her birini bir henk ile ileterek shhat veren, akl ve zek baheden, oluk ocuk, ev, ihtiya eys, gd, iecek, elbiselerimizi yaratan yce bir shibe, bu nmetleri sebebsiz, karlksz ihsn eden ve her an yok olmaktan, dmandan, hastalktan muhfaza eden ve bize hi ihtiyc olmayan, sonsuz kuvvet, kudret shibi olan Allah telya kr etmemek, kulluk hakkn dememek ne byk kabaht, ne ok zulm ve ne alak bir vaziyyet olur. Hele O'na ve nmetlerin O'ndan geldiine inanmamak ve bunlar bakasndan bilmek en byk zulm, en irkin yzkaras olur. (Ali bin Emrullah) Vcdumun her kl, dile gelse de kr etmi olamam, nmetlerine! (mm- Rabbn) kr Secdesi: Kendisine nmet gelen veya bir dertten ve skntdan kurtulan kimsenin, Allah tel iin yapt secde. (Bkz. Secde) kr secdesi, tilvet secdesi gibidir. Allah tel iin kr secdesi yapmak mstehbdr. Secdede nce "Elhamdlillah", sonra kere"Sbhne rabbiyel-a'l" denir. Namazdan sonra kr secdesi yapmak mekrhtur. (mm- Nesef) PHEL EYLER: Hell ve haram olduu aka bildirilmeyen eyler; pheliler. Hell olan eyler bellidir, haram olan eyler de bellidir. kisi arasnda rtl bulunan pheli eyleri tanmak gtr. pheli eylerin etrfnda dolaan harama der. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) phelilerden saknmaya vera', haramlardan saknmaya takv denir. pheli olmak korkusu ile mbahlarn (yaplp yaplmamasnda serbest braklanlarn) ounu terk etmee de zhd denir. Eb Bekr radyallah anh buyurdu ki: "Biz, harama dme korkusundan yetmi helli terk ederdik." (bn-i bidn) Allah tel lutf ederek, kerem ederek, acyarak kullarna ok eyleri mubh (serbest) etmi, izin vermitir. Rhu hasta, kalbi bozuk olduu iin, mbahlarla doymayp, bitmez tkenmez mbahlar brakarak slmiyet'in huddundan dar taanlar, pheli ve haramlara uzananlar ne kadar bedbaht (kt tali'li) ve zavalldr. det zere, alkanlk ile namaz klan ve oru tutan oktur. Fakat slmiyet'in huddunu gzeten, haram ve phelilere dmemeye dikkat eden pek azdr. Doru ve hlis ibdet edenleri, det (alkanlk) zere bozuk ibdet edenlerden ayran fark; Allah telnn emirlerini gzetmektir. nk namaz ve orucun hlisi de, bozuu da grnte berberdir. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Dininizin direi, temeli ver'dr." Baka bir hads-i erfte de; "Hibir ey ver' gibi olamaz" buyurdu. (mm- Rabbn) bdetlerden lezzet alamamann sebeblerinden biri de haram ve pheli yemeklerdir. Eer yenilen lokma pheli ise, ondan, hrs, ehvet, hased, advet, dmanlk ve riy doar. limler buyurdu ki: "Kim pheli bir ey yerse, Allah telya giden yolu doru olarak bulamaz. Kim haram yerse, kendisine o yol kapanr. (Abdullah sfehn) pheli olan bir dirhemi shibine geri vermeyi, bin dirhem sadaka vermekten daha ok severim. (Abdullah bin Mbrek)

Krk gn pheli lokma yiyenin kalbi kararr ve lekelenir. (mm- Gazl) nsan mubh olan, dny ilerine ok dalarsa, pheli eyleri yapmaya balar. Belki hellden ok yiyen, mtteklerin (takv shiplerinin) derecesine eremez. nk mde hell ile dolunca, ehvet harekete gelir. Bylece, ciz olmayan eyler yaplabilir. (mm- Gazl) NT: anlar, haller, keyfiyetler, hdiseler, vak'alar. simlerin zt- ilhye nisbetleri ve mertebeleri.

T
TA'AMMDEN: Bilerek, isteyerek, nceden hazrlayarak yapma. Taammden adam ldrmek, byk gnhtr. M'mini taammden ldren kimse, kfir olmaz. M'min olduu iin ldrrse veya ldrmek helldir diyerek ldrrse kfir olur. mn gider. (bn-i bidn) T'AT: bdet. Allah telnn beendii, rz olduu eyler. Hasene. Allah telnn rz olduu; tat etmenin tatl, gnh ilemenin ac gelmesinden anlalr. (Muhammed bin Alyn) ey, eye sebebdir. Tat, Allah telnn rzsna, gnh ilemek, Allah telnn gadabna, mn etmek de erefli ve kymetli olmaya sebebdir. (erefeddn Yahy Mnr) TABAKT-I MUHADDSN: 1.Reslullah efendimizin ileri, szleri ve hllerini reten hads ilmi ile uraan slm limlerinin dereceleri. 2. Hads limlerini derecelerine gre sralayp, hayatlarn ve eserlerini anlatan kitaplar. TABAKT-I MFESSRN: 1. Kur'n- kermdeki murd- ilhyi, yni kastedilen mny aklayan tefsr ilmi ile megl olan slm limlerinin dereceleri. Tabakt-l-mfessirnin birinci derecesinden olan Hlef-i ridn (drt halfe; hazret-i Eb Bekr, hazret-i mer, hazret-i Osman ve hazret-i Ali), bn-i Abbs, Cbir bin Abdullah, Enes bin Mlik, Abdullah bin Mes'd, Eb Hreyre, hazret-i ie ve dier Eshb- kirmdan olan tefsr bilgilerini Tbin alm ve onlar da talebeleri olan Tebe-i tbine reterek kitaplara geirmilerdir. (Takprzde) 2. Tefsr limlerini derecelerine gre sralayp, hayatlarn ve eserlerini anlatan kitaplar. TABAKT-L-FUKAH: 1. Fkh limlerinin tabakas. Hell ve haram, emir ve yasaklar bildiren fkh ilmi ile uraan limlerin dereceleri. Tabakt-l-fukah, yedi derece olup, birinci derece, mctehid fi-er' (mutlak mctehid); ikinci derece, mctehid fil-mezheb; nc derece, mctehid fil-mes'ele; drdnc derece, eshb- tahric; beinci derece, eshb- tercih; altnc derece eshb- temyz; yedinci derece, yukarda bildirilen derecelerdeki hizmetleri yapamayan, ancak nceki derecelerde bulunan limlerin kitablarndan doru olarak nakil yapabilen, onlar bildiren mukallidler, mutlak mctehidlerden birine bal olan limler. (Bkz. lgili maddeler) (bn-i Keml Paa) 2. Fkh limlerini derecelerine gre tertb edip (sralayp), hayatlarn ve eserlerini anlatan

kitablar. TABASBUS: Yaltaklanma, kendini klterek beendirmeye alma. Bir menfaate kavumak veya bir zarardan korunmak iin tabasbus byk gnahtr. (Muhammed Hdim) nsanlarn eline geenler, Allah telnn ltfu ve ihsn iledir. Kendi elinde bir ey yoktur. O hlde dilenciler gibi tabasbus gstermek mslmana yakmaz. (Seyyid Abdlhakm Arvs) TB: Uyan. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Ey sevgili peygamberim! Onlara de ki: Eer Allah tely seviyorsanz ve Allah telnn da, sizi sevmesini istiyorsanz, bana tbi olunuz! Allah tel bana tbi olanlar sever. (l-i mrn sresi: 31) Reslullah efendimize tbi olan bir kimsenin, gn ortasnda bir para uyumas, O'na tbi olmakszn, birok geceleri ibdetle geirmekten, kat kat daha kymetlidir. nk, kaylle yapmak yni leden nce biraz yatmak, Peygamber efendimizin det-i erfesi idi. slmiyet'e uymayan eylerin hibirisini, Hak tel sevmez, beenmez. (Ahmed Frk) ki cihan sedetine kavumak, ancak ve yalnz, dny ve hiretin efendisi olan Muhammed aleyhisselma tbi olmaa baldr. O'na tbi olmak iin, mn etmek ve dnimizin emir ve yasaklarn renmek ve yapmak lzmdr. (Ahmed Frk) Bir mezhebe tbi olmayanlar ya zndk (kfir) veya mezhepsiz olurlar. (Hamdullah Decv) Ehl-i snnet, yni Peygamber efendimiz ve arkadalarnn yolunda olan kimsenin, ibdetlerini drt hak mezhebden birine tbi olarak yapmas lzmdr. Drt mezhebden birine tbi olmayan kimse bid'at shibidir. (Tahtv, Ahmed Berlev) TABB- MSLM- HZIK: Mtehasss (uzman) ve aka gnh ilemeyen mslman doktor. Hasta, hastalnn artmasndan veya iyi olmasnn gecikmesinden yhut iddetli ar gelmesinden veya hasta bakc hastalanarak, onlara bakamayp helk olmalarndan korkar ise, oru tutmayp sonra kaz eder. Salam kimse, hasta olacan ok zan ederse ve nehir temizlemek gibi i yaparken veya devletin emri ile alrken, ok scak veya souk te'siri ile helk olacan ve kimsesiz olup hibir yerden yardm grmeyen kadn nafakasn kazanmak iin amar ykamak ve yemek piirmek ile helk olacan ok zannederek anlarsa, oru tutmamas ve niyetli, orulu kimsenin orucunu bozmas ciz olur, baka zaman kaz eder. ok zannetmek, lm almetlerini grmekle veya kendi tecrbesi ile yhut tabb-i mslim-i hzkn haber vermesi ile anlalr. Kfir ve fsk, yni byk gnh iledii bilinen tabbe muyene ve tedv cizdir, tedv olunabilir. Fakat bunlarn szleri ile ibdet bozulmaz. Orucunu bozarsa, keffret lzm olur. (bn-i bidn) TAB LMLER: Fen ilimleri, akl ilimler. Din ile tabi ilimleri karlatracak olursak, hibir yerinde bunlarn birbirinden aykr bir bilgi vermediini grrz. Gerek din, gerek tabi ilimler, bir muazzam yaratc olmadan bu dnynn kurulamayacan kabl ederler. Tabi ilimlerin bulduu btn yenilikler, bu muazzam yaratcnn varl ve bykl hakknda birer veskadr. Bzlarnn sand gibi,

tabi ilimlerin tuttuu yol ayr deildir. Tabi ilimler, bilkis dn inan ve dnceleri takviye ederler. (Max Planck) TBN: Hads-i erflerle medhedilen, Eshb- kirmdan sonra gelen erefli nesil. Eshb- kirm grp, onlarn sohbetinde bulunanlar. (Bkz. Eshb- Kirm) Eshb- kirm ile Tbinin mnlar hep ayn idi. nanlar arasnda hi fark yoktu. imdi yeryznde bulunan mslmanlarn ou Ehl-i snnet mezhebindedirler, yni Reslullah efendimiz ve Eshbnn yolundadrlar. Ehl-i snnet tikdn ortaya koyan, Reslullah efendimizdir. mn bilgilerini Eshb- kirm bu kaynaktan aldlar. Tbin-i zm da, bu bilgileri Eshb- kirmdan rendiler. Daha sonra gelenler, bunlardan rendiler. Bylece, Ehl-i snnet bilgileri bizlere slm limlerinin kitaplarndan nakil yoluyla geldi. (bn-i Halfe Alv) TAB'YYECLER (Tab'iyyn): Canllarda ve canszlardaki, akllara hayret veren intizm (dzeni) ve incelikleri grerek, bir yaratann varln sylemekle berber; ldkten sonra tekrar dirilmei, hireti, Cennet'i ve Cehennem'i inkr edenler (red edip, kabl etmeyen, inanmayanlar). Kendilerini akll, ilim adam ve hi yanlmaz sanan dinsizlerden biri de tab'iyyecilerdir. (mm- Gazl) slm limleri, kitaplarnda, tab'iyyecilerin ve maddcilerin, Allah telnn varlna inanmayp; "lem byle kendiliinden gelmi ve byle gidecektir" diyen dinsizlerin szlerini ve mslman olmayanlarn, slmiyet'e sokmak istedikleri uydurmalar, delller ve tartmalar ile reddederek hepsini susturmular, din dmanlarnn hazrladklar fitne ve fesd atelerini sndrmlerdir. mn edilmesi lzm gelen eyleri birer birer ve aka yazmlar, bir taraftan da, btn dnyda olmu ve kymete kadar olacak her hdise ve hareketin er' (dn) hkmlerini pek doru olarak, insanln nne koymulardr. (S.Abdlhakm Arvs) TBT- SEKNE: sriloullarnn, iinde mukaddes emnetleri sakladklar ve Ms aleyhisselmdan beri nakledilerek gelen altn kaplamal sandk. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Nebleri (moil aleyhisselm) onlara; hkmdrlnn ak almeti size o tbtu (Tbt- sekneyi) getirmesidir ki, iinde Rabiniz tarafndan size seknet (gnl rahatl) ve l-i Ms ve Hrn'un (aleyhimesselm)geriye braktklarndan bir bakiyye (Tevrt levhlar ve kymetli eylar) vardr. Melekler onu ykleyip getirecektir. Elbette bunda (Tbt-i seknenin size getirilmesinde) size kat' bir almet (ve ibret, size sylediimin doruluuna kat' bir dell) vardr. Eer mn etmi kimselerseniz." dedi. (Bekara sresi: 248) erisinde Tevrt- erf, Tevrt'n nzil olduu levhalar, Ms aleyhisselmn ass, elbisesi, Tih sahrasnda sriloullarna gkten inen men'den (kudret helvas) bir miktr, Hrn aleyhisselmn sar gibi mukaddes emnetlerin bulunduu Tbt-i sekne sriloullar iin birlik, berberlik ve rhat yaama veslesi idi. Hkmdrn muhfazas altnda bulunurdu. sriloullar Tbt-i seknenin ellerinden gitmesine ok zlrlerdi. moil aleyhisselm sriloullarna peygamber gnderilmeden nce Amlika kavmi onlara musallat olmu, sriloullarn malb etmi, Tbt-i sekneyi almlard. moil aleyhisselm peygamber gnderildikten sonra, Allah telya sriloullarnn zerine bir hkmdr gndermesi iin du etti. Allah tel onun dusn kabl buyurup, sriloullarna hkmdar olarak Tlt'un tyin edildiini vahiyle bildirdi. Tlt zamnnda Tbt-u sekne,

Amlikallardan sriloullarnn eline geti. (bn-l-Esr, Taber) TA'DL- ERKN: Namazda rkda, secdelerde, kavmede (rkdan kalktktan sonra ayakta durmada) ve celsede (iki secde arasnda oturmada) her z hareketsiz olduktan sonra bir miktar durmak. (Bkz. Tumnnet) Ta'dl-i erkn, mm- a'zam ile mm- Muhammed'e gre vcibdir. Fakat mm- Eb Ysuf'a gre farz olduundan buna riyet edilmeyince, namaz fsid olur. (bn-i bidn) Bir kimse, terk edilmi, unutulmu bir snneti meydana karrsa, yz ehd sevb kazanr. Ya bir farz veya vcibi meydana karmann sevb ne kadar ok olur. O hlde namazda tdil-i erkna dikkat etmelidir. (mm- Rabbn) Vaktin kymetini bil! Gece-gndz ilim renmeye al! Her zaman abdestli bulun! Be vakit namaz, snnetleri ile ta'dil-i erkn ile, huzr ile eratin shibinin bildirdii gibi klmaya al! Bunlar yapnca, dny ve hirette saysz nmetlere kavuursun. (Abdlkudds) Ta'dl-i erknn terkinden meydana gelen zarardan bzlar unlardr: 1) Fakirlie sebeb olur. 2) Namaz kld yer, kymet gnnde aleyhine ehdet eder. 3) O namazn tekrar klnmas vcib olur. 4) Namazn hrsz olur. 5) eytan sevindirmi olur. 6) Sanda ve solunda olan meleklere eziyyet etmi olur. 7) Peygamber efendimizi zm olur. (Kutbddn-i znik) TAFDLYYE: ann kollarndan biri. Hazret-i Ali'yi sevdiklerini syleyip, dier Eshb- kirm ktleyen bozuk frka. Eshb- kirma iftir edenler, grupta toplanmaktadr. Birincisi, Tafdliyye. kincisi Seb'iyye olup; Eshb- kirmdan birkandan bakas zlim, kfir oldular diyerek bunlar sebbediyorlar. Yni ktlyorlar. ncs Gult, hazret-i Ali tanrdr diyorlar. Bunlar ibdet etmezler. (Abdlazz Dehlev) ilerin hlelerinden biri de udur: Eshb- kirm ktleyen kitaplar, Ehl-i snnet limlerinin kitaplar gibi gstererek, chilleri aldattlar. Mesel Kef tefsrinin shibi Zemaher, Tafdliyye mezhebine mensuptur. Ahtab Hrezm azgn bir Zeyddir. Nehclbela kitabn erh eden bn-i Eb'l-Hadd Mu'tezildir. (Mahmd ls) TAFSL MN: mn edilecek hususlara genie, dellerini bilerek ve ayr ayr inanmak. (Bkz. mn) Tafsl mnn dereceleri vardr.Rabbim Allah teldr, peygamberim Muhammed aleyhisselmdr, dnim slm dnidir, kitbm Kur'n- kermdir, kblem Kbe-i erftir, tikdda mezhebim Ehl-i snnet vel-cemattir diyerek, her hussa ayr ayr ve delllerini bilerek mn etmek, dil ile syleyip kalb ile tasdk etmek tafsl mndr. (Kutbddn-i znik) TARR: Yalan syleyerek aldatma. Tarr olunan kimse, bey'i (sat) feshedebilir, bozabilir. Sarraflkta piyasadaki fiyatlarn

en ykseinden, yzde iki buuk ve daha fazlas kadar yksek fiyatla satn alarak aldanmaa "Gaben-i fhi" (ok aldanmak) denir. Bu miktr urz iin, yni hayvandan baka menkl (tanabilir) mallar iin yzde be, hayvan iin yzde on, bin iin yzde yirmidir. Bu miktrlardan az olan aldanmaa, "Gaben-i yesr" (az aldanmak) denir. Mesel byi', bu mala, u kadar lira veren oldu deyip satsa, piyasadaki en yksek deerinden fhi aldanma kadar fazla olduu ve bakasnn o kadar lira vermedii anlalsa, mteri bey'i (al-verii) fesh edebilir, bozabilir. (Mecelle) TT: Allah telnn emir ve yasaklarna kar gelen ve ibdetten alkoyan eytn varlk ve gler. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: mn edenler Allah yolunda cihd ederler, kfredenler ise tt yolunda savarlar. (Nis sresi: 76) Dinde zorlama yoktur. Hakkat, mn ile kfr apak meydana kmtr. Artk kim ttu tanmayp da Allah'a mn ederse o, muhakkak ki kopmas (mmkn) olmayan en salam kulpa yapmtr. Allah hakkyla iitici, (her eyi) kemliyle bilicidir. (Bekara sresi: 256) Allah telnn indirdii hkmlere mukbil olmak ve onlarn yerine gemek zere hkmler koyan her varlk tttur. (Muhammed ibni Cerr) TAHRET: Necset denilen yni maddeten pis olan eylerden ve hades denilen hkm ve mnev pisliklerden (abdestsizlik, cnplk, kadnlar iin hayz ve nifas hllerinden) su ile abdest alarak, su yoksa, toprak ve toprak cinsinden eylerle teyemmn ederek yaplan temizlik (Bkz. Necset, Hades). Temiz olana thir, temizleyiciye de mutahhir, tahr denilir. Tahret mnn yarsdr. (Hads-i erf-Mslim) Necsetten tahret, bedende, elbisede ve namaz klacak yerde pislik bulunmamaktr. (Haleb) zr olmadka sa el ile tahretlenmemelidir. (Haleb) Su olmad zaman, gd maddesi ile, gbre ile, kemik ile, hayvan gds ile, kmr ile ve bakasnn mal ile, saks, kiremit paras ile, kam ile ve yaprak ile ve bez ile, kt ile tahretlenmek mekruhtur. (Haleb) Ta ve benzeri eyler ile tahretlenmek su yerine geer. (Haleb) ki eli olak olan tahretlenemez. Kollar topraa, yzn duvara srerek teyemmm eder (Namaz terk etmez). (Haleb) Tahret-i Kmile: Tam temizlik. Abdest veya boy abdesti alnarak yaplan temizlik. zr shibi, zre sebeb olan eyi durduu zaman, abdest alp, o ey tekrar balamadan nce, mestlerini giyse tahret-i kmile ile giymi olup, yirmi drt saat mesh eder. (eyhlislm Yahy Efendi) THR: Temiz. M'min tayyib (gzel, ho) ve thirdir. (Hads-i erf-hy) TAHKR ETMEK:

Hor grmek, ktlemek, aalamak, birine veya bir eye sz ve hareketle hakret etmek, sayg ve hrmet gsterilmesi, stn tutulmas lzm olan eyleri aa tutmak, saygszlk etmek. nsann mnnn gitmesine, dinden kmasna sebeb olan eylerden biri de dnen tzim edilmesi (hrmet gsterilmesi) lzm olan eyleri tahkr etmek ve tahkr edilmesi lzm olan eyleri tzim etmektir. (bn-i bidn) Allah telnn peygamberini, slm limlerini, evliyy, fkh kitablarn ve fetvlar (limlerin dn sllere verdikleri cevablar) tzim edecek iken tahkr etmek, dinden kmaya sebeb olur. Kfirlerin dn yinlerini beenmek, zarret yok iken znnr kuanmak ve kfr almetlerini kullanmak da byledir. (Kutbddn-i znik) TAHLF: Yemin vermek. Mahkemede iki hasmdan birine yemn ettirmek. (Bkz. Half, Yemn) TAHLL ETMEK: Abdest alrken el ve ayak parmaklar arasna sol, sakaln sarkan ksmnn iine ise sa elin ya parmaklarn tarak gibi sokarak kartrmak. (Bkz. Hilllemek) Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) abdest aldklarnda, bir avu su ile eneleri altndan sakallarn tahll eder ve yle buyururlard: "Rabbim bana bylece emretti" (Hazret-i Enes bin Mlik) TAHLYE: 1. Sslemek. Tasavvuf ehlinin yolu, ilim ve amel ile tamam olur. limlerinin z nefsin ortaya koyduu mnileri yenmek, kt huylardan uzaklamak, bylece, kalbden msivy (Allah teldan baka her eyi) kararak onu Allah telnn zikri ile tahliye etmektir. (mm- Gazl) 2. Boaltmak. TAHMD: "Elhamdlillah" demek. "Hamd, "Elhamdlillah" sz ve benzerleri. kr Allah telya mahsstur" mnsna

Farz namazdan sonra otuz tesbh (sbhnallah) otuz tahmd, otuz tekbr (Allah ekber) ve bir de tehll (L ilhe illallah vahdeh l erke leh, lehl mlk ve lehl-hamd yuhy ve ymt ve hve al klli ey'in kadr) syleyiniz. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn, Sahh-i Mslim) Onlar ki, Allah telnn cellini (bykln) zikr eder, O'nu tesbh, tekbr ve tahmd eder. (Yni sbhnallah, Elhamdlillah ve Allah ekber derler). Bunlarn tesbh ve tahmdleri, Ar- a'zamn etrfn dolar, ar vzlts gibi ses kararak shiblerini ararlar. Allah katnda dim zikredilmeyi ve zikre vesle olan eyin kaybolmamasn sevmez misiniz? (Hads-i erf-bn-i Mce) Namazlarn sonunda, tesbih, tahmd ve tekbirleri okumak, sonra du etmek ve du ederken iki eli kaldrmak mstehbdr. Peygamber efendimiz, farz klnca! "Allahmme entesselm ve minkesselm tebrekte y zel celli velikrm" diyecek kadar oturup, fazla oturmaz, hemen snnet klard. yet-el-krs ile tesbht yni tesbh, tahmd ve tekbri, farz ile snnet arasnda okumazd. Bunlar, snnetten sonra okumak, farzdan sonra okumak sevbn hsl eder. (ernbll, Tahtv) Tesbh, tahmd, tekbr, Kur'n- kerm, hads-i erf ve Allah telnn emir ve yasaklarn, dn hkmlerini bildiren fkh kitablarn okumak ok sevbdr. (Abdullah-i Msul)

TAHRC: karma, meydana koyma; hads-i erflerin kaynan, nasl geldiklerini, kimlerin naklettiklerini, sahih ve zayflk gibi derecelerini bulup gsterme, bildirme ii. Hads limlerinden Irk, mm- Gazl hazretlerinin hyu ulmiddn isimli kymetli eserindeki hadslerin tahrcini yapmtr. (Ktib elebi) TAHRF: Bozma, deitirme. Kur'n- kermi gzel sesle ve tecvd kidelerine uyarak okumaldr. Harfleri kelimeleri tahrf ederek, tegann etmek (msik perdelerine uydurmak) harmdr. Harfler bozulmazsa mekrh olur. (brhim Haleb) u anda dnyda semv kitb olan din vardr. Msevlik, hristiyanlk ve slmiyet. Ms aleyhisselma Tevrt, s aleyhisselma ncl indirilmi idi. Msevler Ms aleyhisselmn, hristiyanlar da s aleyhisselmn getirdikleri dinlere tbi olduklarn sylerler. Fakat msevler Tevrt', hristiyanlar ise ncl'i tahrif etmiler, kendi gr ve dncelerine gre deitirmilerdir. Halbuki slm dni tahrf edilmemi, kymete kadar da tahrf edilemeyecektir. (Harputlu shk Efendi) slm dni btn peygamberleri aleyhimsselm tanr ve hepsine mn etmeyi emr eder. Essen eski din kitablarnda ve hakk ncl'de son peygamber olan Muhammed aleyhisselmn gelecei bildirilmiti. Fakat yahdler ve hristiyanlar kitablarn tahrf ederek, Muhammed aleyhisselmn geleceini bildiren haberleri deitirmilerdir. (Rahmetullah Efendi) TAHRM SRES: Kur'n- kermin altm altnc sresi. Tahrm sresi on iki yet-i kermedir. Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). Bu srede; btn m'minlerin, emri altnda olanlar Cehennem'e gtrecek davranlardan korumalar, hirette kfirlerin zr bahne ileri srmelerinin fayda salamayaca, m'minlerin tvbe-i nash (bir daha gnha dnmemek zere kesin tvbe) etmeleri gibi konular bildirilmektedir. (Ayntabl Muhammed Efendi, Senullah Dehlev, Rz) Tahrm sresinde melen buyruldu ki: Ey mn edenler! Kendinizi ve ilenizi yakt insanlar ve talar olan ateten koruyun. (yet: 6) Ey kfirler! Bugn zr bahne ileri srmeyin. Siz ancak ilediklerinizin cezsn ekeceksiniz denilir. (yet: 7) Kim Tahrm sresini okursa, Allah tel ona Tevbe-i nash ihsn eder. (Hads-i erf-Kd Beydv) TAHRME TEKBR: Namaza Allah ekber diyerek balama; iftith tekbri. (Bkz. ftith Tekbri) Tahrime tekbri farzdr. Namazn artlarndandr. Baka kelime sylemekle olmaz. (bn-i bidn) Tahrime tekbri eyle tamam olur: 1-Erkekler ellerini kulana kaldrmakla (kadnlar, iki ellerini omuz hizsna kaldrr, sa el sol el stnde olarak gse kor). 2-Tekbri ta'zim (hrmet) zere almakla. 3-Kalben uyank ve hzr olmakla. (Kutbddn-i znik) Tahrime tekbri, AAAllah ekbaar gibi uzun sylenirse, namaz sahh (mteber, geerli)

olmaz. mmdan nce, ekber denirse, namaza balanm olmaz. (Molla Hsrev) TAHRMEN MEKRH: Kur'n- kermdeki ve hads-i erfteki dellinden zan ile anlalan yasak. Harama yakn olan fiil, i. (Bkz. Mekrh) Dinde vcib ve snnet-i mekkede olan emirleri kasden, bilerek ve zrsz terk etmek tahrmen mekruhtur. Gnh, harama yakndr. Tahrmen mekrhu bilerek ileyen s ve gnahkr olur. Tvbe etmezse, Cehennem'e gitmesine sebeb olur. Tahrmen mekrh ilenerek klnan namazn idesi vcibdir, mutlaka lzmdr. Eer unutarak ilerse, sehv (unutma) secdesi yapar. (bn-i bidn) Tahrmen mekrhu ilemek, kk gnh olur. (Tahtv) Abdest bozarken kbleye nn ve arkasn dnmek mekruhtur. (Haleb) TAHSL- RFAN: 1.Tasavvuf bilgilerini elde etme, renme. Edeler dim tahsl-i irfn Olalar her biri, bir kmil insan. (Muallim Receb Efendi) 2. lim ve tecrbe netcesinde bilgi edinme. TB: Tvbe eden, gnahlarna pimn olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel tibleri ve (fevhiten yni pislik ve gnhlardan) temizlenenleri sever. (Bekara sresi: 222) Cenb- Hakk'a, tib genten daha sevgilisi yoktur." (Hads-i erf-Mifth-un-Nect) Gnahtan tib, sanki hi gnh ilememi gibidir. (Hads-i erf-Kef-l-Haf) Tiblerin makm, btn makamlarn en fazletlisi ve stndr. Hakki tib, cenb- Hak katnda (indinde) btn halkn en azzi, en kymetlisi ve en sevgilisidir. (Ahmed-i Nmk Cm) eytan, nfile ibdetleri tevk ederken, tibe farzlar yapmay unutturur. Ey insanlar kendi hllerinizi gzetiniz. eytan birok kimseyi yoldan karmaya almaktadr. Tib, her vakit iin yeni abdest almaldr ki, eytan ondan kasn ve onun ibdete meyli artsn. (Ahmed-i Nmk Cm) Tibin, hibir nefesini zyi etmemesi gerekir. Kendi gnl kblesini, kt ilerine bakmaya yneltip, "Ne yaptm?Niye syledim?" gibi dncelerle ve insaf gzyle hareket etmelidir. (Ahmed-i Nmk Cm) TAKDM VE TE'HR: kindi namazn le namaz ile veya leyi ikindi ile ve yats namazn akam namaz ile veya akam yats ile birletirerek klmak. Takdm ve te'hir, Hanef mezhebinde hac srasnda Araft'ta ve Mzdelife'de; Mlik'de ve fi mezhebinde seferde (yolculukta); Hanbel mezhebinde ise, zr sebebiyle yaplabilir. (Abdurrahmn Cezr) Hanef mezhebinde olan bir kimse yolculuk esnsnda, dier mezhebi taklid ederek (vsta durduu zaman) takdim ve te'hir ile namazlarn klabilir. (bn-i bidn, ernbll)

TAKDR: lme, deer bime, deer verme, tyin etme. Allah telnn, olacak hdiseleri ezelde (balangc olmayan ncelerde) ilm-i ezelsi (balangc olmayan ilmi) ile bilip tyin etmesi. (Bkz. Kaz ve Kader) Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: O, gece karanlndan sabah yarp karandr. Geceyi de istirhat iin, gnei ve ay da vakitler iin bir hesb olarak yaratt. te btn bunlar mutlak glib olan (her eyi) kemliyle bilen Allah telnn takdridir. (En'm sresi: 96) O Allah ki, gklerin ve yerin tasarrufu hep O'nundur. Hibir ocuk edinmemitir. Mlknde de O'nun hibir orta yoktur. Her eyi yaratt ona bir nizm verdi. Onun mukaddertn takdr buyurdu. (Furkn sresi: 2) Dnyda olacak herey, dny yaratlmadan nce ezelde Levh-i mahfza yazlm, takdr edilmitir. Bunu size bildiriyoruz ki, hayatta kardnz frsatlar iin zlmeyesiniz ve kavutuunuz kazanlardan, Allah'n gnderdii nmetlerden marur olmayasnz, Allah tel kibirli olanlar ve bencilleri sevmez. (Hadd sresi: 22) bdet yapnz. Herkese ezelde takdr edilmi olan eyi yapmak kolay olur. (Hads-i erf-Mslim) Allah tel ezelde her varln kaderini takdir buyurmutur. Fakat bir kimseye kendisi iin ezelde takdr edilmi olan eyi yapmak kolay olur. Mesel alktan, hastalktan lmesi ezelde takdr edilmi olana gd ve ilc almak nasb olmaz. Zengin olmas ezelde takdr edilmi olana kazan yollar alr. Douda lmesi takdr edilmi olana batya giden yollar kapanr. (erefddn Ahmed bin Yahy Mnr) nsan tedbir alr, sebeblere yapr, takdri bilmez. Allah'n takdri, kulun tedbri ile deimez. (mm- Rabbn) Takdr-i lh: Allah telnn, olacak hdiseleri ezelde ilm-i ezelsi ile bilip tyin etmesi. (Bkz. Takdr) TAKIYYE: dre, korunmak, saknmak; iki yzllk; sevmedii kimse ile dost geinmek. Bir kimsenin hakkatte shib olduu gr ve inancn saklamas. Bozuk frkalarn, zellikle ilerin bozuk inanlarn gizleyerek, kendilerinin Ehl-i snnet (Peygamber efendimizin ve Eshbnn) yolunda olduklarn sylemeleri. evkn'nin birka kitab mesel rd-l-fuhl kitab uzun incelenirse, onun takyye yapt grlr. Yni ann kollarndan olan Zeyd frkasndan olduunu saklamakta, kendisini Ehl-i snnet olarak tantmaktadr. nk ilerin, Ehl-i snnet arasnda bulununca, takyye yapmalar farz imi. (M. Sddk Gm) Ehl-i snnet tikdndan ayrlm olan bozuk frkalar, korkudan saklanm veya takyye yapmlardr. Bu halleri de onlarn bid'at shibi olduklarn gstermektedir. (ah Veliyyullah-i Dehlev) iler, Peygamber efendimizin veftndan sonra hazret-i Ali'nin Fedek bahesini almamasnn takyye iin olduunu sylediler. ilerin takyye yapmas lzmdr dediler. ilerin bu szleri bozuktur. nk ilere gre imm meydana kp harb etmeye balaynca, takyye yapmas haram olurmu. Bunun iindir ki, hazret-i Hseyin takyye yapmad. Hazret-i Ali halfe iken takyye yapt demeleri, haram iledi demek sretiyle iftir etmek olur. (Abdlazz Dehlev) ann isn aeriyye (on ikiciler) veya immiyye adlaryla bilinen kolunun mn

esaslarndan birisi de takyye yapmaktr. Mslmanlara kar takyye yapmak gerektiine inanmak, Ehl-i snnet tikdna uymamaktadr. (ehristn) TAKLD: 1. nanlacak eylerde dnmeden, anlamadan, yalnz bakasndan iiterek, grerek inanma, mn etme. Ehl-i snnet limlerinin ouna gre takld ile inanann mn sahhtir, dorudur. Yni o kimse, m'mindir, mslmandr. Ancak istidll yni dnerek, anlayarak inanmay terk ettii iin gnhkrdr. 2. Amelde yni yaplacak ilerde dellini aratrmadan bir mctehidin ictihdlarna (mezhebine) uyma, balanma. Kur'n- kermde; "Bilenlerden sorun" buyruldu. Bunun iin mctehide sormak, bir mezhebi takld etmek, balanmak vcib oldu. Bir mezhebi takld etmek, o mezhebde olduunu sylemekle olur. Sylemeksizin kalb ile niyyet ederek de olur. Mezhebe uymak, mezheb immnn szlerini okuyup renip, yapmak demektir. renmeden, bilmeden ben Hanefyim, fiyim demekle o mezhebe girilmi olmaz. Byle olanlar, hocalara sorarak, ilmihl kitablarndan renerek ibdet yapmaldr. (bn-i bidn) Mctehd olmayanlarn drt mezhebden birini takld etmeleri lzmdr. Drt mezhebden birine uymayan i btldr. Drt mezhebden bakasn takld etmek ciz deildir. Bugn Muhammed aleyhisselmn dnine uymak bu drt mezhebden birini takld etmekle olur. Mes'elelerin, delllerini bilmek lzm deildir. Dellini anlamak mctehidin vazfesidir. Bir mezhebi takld eden, balanan iin dell, mezheb immnn szleridir. (Abdlgan Nabls) Herkes drt hak mezhebden kendine kolay gelen mezhebi seer. Onun kitablarn okur, renir. Her iini bu mezhebe uygun yapar. O mezhebi takld etmi olur. O mezhebden olur. Herkese anasndan, babasndan iittiini, grdn renmek kolay gelecei iin, mslmanlar, analarnn-babalarnn mezhebinde olmaktadr. Bir mezhebden kp dierine girmek ciz ise de, yenisini renmek iin senelerce almak lzm olur ve nceki mezhebini renmek iin yapt almalar bouna gitmi olur. Hem de eskileri ile yeni bilgileri kartrarak arabilir. Bunun iin fkh limleri, chillerin (fkh bilgisi olmayanlarn) baka mezhebi takld etmelerini men etmiler, harc, meakkat olmadka mezheb taklid etmelerine izin vermemilerdir. Bir mezhebi beenmiyerek ondan kmak hi ciz olmaz. nk Selef-i slihni techl etmek (chil bilmek), beenmemek kfr olur. (Muhammed Hasen Frk, Abdurrahmn Silhet) 3. Kendi mezhebine gre yapmasnda harc (meakkat) veya zarret bulunan bir eyi yapabilmek iin bu ii baka mezhebin artlarna uyarak yapmak. Kendi mezhebinde yapamad bir ii baka mezhebi takld ederek yaptnda o mezhebde bu i iin olan farzlar, vcibleri de yapmas, mfsidlerinden (o eyi bozan eylerden), haramlarndan saknmas lzmdr. Bunun iin o mezhebdeki lzm olan eyleri de renmesi gerekir. (Abdlgan Nabls, Abdurrahmn Silhet) Takld mn: nanlacak eylerde dnmeden anlamadan, yalnz bakasndan iiterek inanma, mn etme. (Bkz. mn) TAKRR: Anlatma, anlatm, bir limin kitbdan okuyarak zh ve aklamalarda bulunmas. Pdihn huzrunda yaplan huzur dersleri; Ramazan aynn ilk gnnden balamak ve sekiz derste sona ermek zere, "mukarrir" ad verilen zamnn tannm limleri tarafndan

takrr olunurdu. (Abdurrahmn eref) TAKRR SNNET: Peygamber efendimizin, grp de mni olmad eyler. (Bkz. Snnet) TAKSRT: Gnhlar, kabahatlar, kusrlar. Bz kimseler Allah telnn emrettii ibdetleri f ediyorsa (yerine getiriyorsa) da, dier taraftan nehy (yasak) ettii eylerden kendilerini alamayarak, gnh ilemekten vazgemezler. Bu gibilerin, tatleri f ettikleri iin, kulluk yapmakta taksirtlar yok ise de, gnh bataklna atldklarndan dolay da Allah telnn emirlerine kar gelmekle cezlandrlmaktan kurtulamazlar. (mm- Mverd) TAKST: Bir borcun belli zamanlarda denmesi. Taksitle satn ciz olmas iin, taksit deme trihlerinin ve her taksitte denecek miktarlarn belli olmalar lzmdr. Eline getike verirsin, ne zaman verirsen ver ekliyle taksitle sat sahh (mteber, geerli) olmaz. (Ali Haydar Efendi) Parann bir miktrn pein ve geri kalann msv (eit) miktrlarda taksitle demek iin yhut peinsiz hepsini belli zamanlarda msv taksitlerle demek iin szleerek bir eyi satn almak cizdir. (bn-i bidn) Mevcd paras olan kimsenin taksitle mal almasnda mahzr yoktur. Borcunu taksit zamanlarnda demesi lzmdr. dn alnan borcu ise, paras olunca hepsini derhl demesi lzmdr. (Fetvy- Hindiyye) TAKTR: Nafakada (yeme-ime, giyme ve meskende) ihtiyalarndan ksp, ok mal ve para biriktirmek. Nafakada yni yeme-ime, giyinme ve barnacak yerde, zarret (lmemek, bir uzvu telef olmamak iin lzm olan ey) miktrna rz olup, daha ok istememek kanattir. Gzel huydur. Yoksa mal ve para biriktirmek iin bir ey almamak demek deildir. Fakat taktr ise, kt bir huy olup, akln ve slmiyet'in beenmedii bir eydir. (Muhammed Hdim) TAKV: Allah teldan korkarak, haramlardan (yasaklardan, gnhlardan) saknmak. Harama dmemek iin, phelilerden (haram veya hell olduu belli olmayan eylerden) saknmaya ise ver denir. Bu bakmdan, haramlardan daha ok saknma derecesi olan ver da takvnn mns altna girer. (Bkz. Ver) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel o takv shiplerini sever. (l-i mrn sresi: 76) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Y Rabb! Bana ilim, hilm, takv ve fiyet ihsn eyle" dusn ok sylerdi. Duda geen ilimden maksad fideli ilim, yni mn, ibdet, amel ve ahlk bilgileridir. Hilm ise, yumuaklk demektir. fiyetten murd; dnin ve tikdn, bozuk inanlardan, ilerden, nefsin isteklerinden, kalbin vesvese ve phelerinden, bedenin hastalklarndan kurtulmasdr. (Berka-Muhammed Hdim) Btn iyiliklerin temeli takvdr. (Hdim) Dnyda felketlerden, hirette Cehennem'den, atete yanmaktan kurtulmak iin iki ey lzmdr: Emirlere sarlmak, yasaklardan saknmak! Bu ikisinden en by, daha lzumlusu,

yasaklardan saknmak yni ver ve takvdr. (mm- Rabbn) Ver ve takvy tam yapabilmek iin, mbahlar lzm olduu kadar kullanmal, zarret miktrn amamaldr. Bu kadarn kullanrken de, kulluk vazfelerini yapabilmek iin kullanmaya niyyet etmelidir. Bir insan, mbah, yni dnin izin verdii eylerden, her istediini yapar, mbahlar ar derecede ilerse, pheli eyleri yapmaa balar. pheliler ise, haram olanlara yakndr. nsan, bir gn harama debilir. (mm- Rabbn) Takv Ehli: Takv shibi. Allah teldan korkarak haramlardan saknanlar. Hli ile sana fayda vermeyen kimseyle arkada olma. Takv ehlinin, haramlardan kaann klesi, hizmetisi ol. Onu sev. Belki Allah tel bu vesle ile seni onlarn arasna katar. (Alvn Hamev) TAKVM: Zamn; sene, ay, hafta, gn ve saat gibi sbit blmlere ayran, dn-mill gn ve bayramlar gsteren cetveller. Ramazn- erfin birinci gnn anlamakta takvimlere gvenilmemelidir. nk oru, gkte yeni ay grmekle olur. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem; "Hilli grnce oruca balaynz!" buyurdu. Hlbuki hillin domas, grmekle deil, hesabladr ve hesap sahh (doru) olup, hill hesbn bildirdii gece doar. Fakat, o gece grlmeyip, bir gece sonra grlebilir ve oruca, hillin doduu gece deil, grld gece balamak lzmdr. nk dnimiz byle emir buyurmutur. (bn-i bidn) Gkte, Ramazn- erf hillini aramak, bir ibdettir. Ramazn- erfin balangcn nceden haber vermek, slmiyet'i bilmemek almetidir. Kurban bayramnn birinci gn de, Zilhicce aynn hillini grmekle anlalr. Zilhicce aynn dokuzuncu Arefe gn, hesbla, takvmle anlalan gn veya bundan bir gn sonra olur. Bundan bir gn nce olamaz. (M. Sddk Gm) Namazn sahh olmas iin, vakti girdikten sonra klnmas ve vaktinde klndn bilmek arttr. Vaktin girdiinde pheli olarak klp, sonra vaktinde klm olduunu anlarsa, bu namaz sahh olmaz. Vaktin bilinmesi vakitleri bilen dil bir mslmann okuduu ezn iitmekle olur. Ezn okuyan dil deil ise (veya dil mslmann hazrlad takvm yoksa) kendisi vaktin girdiini aratrp, kuvvetli zan edince klmaldr. (bn-i bidn) TALK: Nikh ban zmek; nikh akdini (szlemesini), belli szlerle derhal veya gelecee bal olarak sona erdirmek. er' (dn) nikhta, boama hakk olann, nikhl olduu kiiyi boamas. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Ey Peygamber (ve O'na mmet olanlar)! Kadnlara talk vermek istediinizde, onlara (det hllerinden) temizlendiklerinde talk verin ve iddeti ( hayzdan temizlenme mddetini) sayn. Rabbiniz olan Allah'tan korkun. (Talk sresi: 1) Eer size itat ediyorlarsa, artk talk iin yol aramayn. (Nis sresi: 34) Allah telnn izin verip de yaplmasndan hond olmad, beenmedii ey talktr. (Hads-i erf-Eb Dvd) Evleniniz, dn bir zr bulunmadka, talk vermeyiniz. (Hads-i erf-Tabern) Allah tel talk kelimesini sylemee izin verdii hlde sylenmesini hi beenmez. Sonu pimanlk olan bu sz aka ile sylemek, keskin kl ile oynamaya benzer. Evlilik

sedetini ykan bu zararl sz insanlarn dillerine almamalar iin Allah tel bz cezlar koymutur. (Saideddn-i Fergn) Talk olmas iin nce, dnen geerli olan nikhn bulunmas lzmdr. slm nikh bulunmayan iki e arasnda talk olmaz. Talk veren erkein akll, bli (ergenlik ana, evlenme yana ulam) ve uyank olmas lzmdr. Delinin, ocuun, bunan, baygnn, uyuyann ve medhun yni hastalk veya kzgnlk sebebi ile akl yerinde bulunmayann sylemesi ile talk vki olmaz. (Alddn Haskef) Erkein zevcesine (hanmna) kar vazfelerinden biri de zevcesini boamamaktr. Allah tel, mubahlar yni izin verdii eyler iinde yalnz talk vermei sevmez. Zarret olmadka, birini incitmek ciz deildir. (mm- Gazl) Talk- Bin: Boanmada kullanlan szleri syler sylemez evlilii sona erdiren boama. Zevceye yaklamadan nce veya yaklatktan sonra beynneti yni ayrl ifde eden kiny yni ak olmayan bir sz ile yaplan veya sarh yni ak bir sz ile yaplp da aka vey iretle adedine bal bulunan veya zevcenin (hanmn) deyecei bir bedel karlnda (kadnn isteiyle bir bedel zerinde anlaarak) veya talk ile veya "benden binsin" gibi okluk ve iddet bildiren kelime ile vey ric' talk ile boad zevcesine iddet ( det mddeti) iinde yeniden dnmedii takdirde meydana gelen boama. Vaty etmedii (cins mnsebette bulunmad) zevcesine "Seni boadm" derse veya vatydan sonra "Sen bin olarak bosun" veya "Sen elbette bosun" veya "iddetli talk" gibi okluk bildiren kelime ile boarsa, bir talk- bin ile boam olur. Bunlar sylerken iki veya kere " kere bosun" deyince, kere bin boam olur. Nikh derhl bozulur. (Ahmed Zhd) Talk- binde verilen talk bir veya iki ise, ayrla, beynnet-i sur denir. Derhl veya ileride iki tarafn rzs ile iki hid ile tecdd-i nikh (nikhn yenilenmesi) ciz olur. Bunda evlilik son bulmakla birlikte iki tarafn rzs ile iki hid ile nikh akdi yenilenir.) Bin talk, talk hakknn kullanlmasyla olmu ise, buna beynnet-i kbr (byk ayrlk) denir. Bunda taraflarn rzs olsa da nikh yenilenemez. (M. Zihni Efendi) Talk- Ric': Geri dnlebilen talk. Zevceye yaklatktan sonra, sarh (ak) veya iretle, adedine veya bir ivaza (bedele, karla) bal olmakszn ve beynnete yni ayrla dellet eden (gsteren) bir sfatla sfatlanmam ve bir eye tebh edilmemi (benzetilmemi), gerek sarh (ak), gerekse talk- ric'yi gerektiren kiny (aka boamaya dellet etmeyen) lafzlarla verilen talk. Talk- ric'de zevc (koca), kadnn iddet ( det mddeti) zamn iinde, sz ile veya fiilen eski nikhna rc edebilir (dnebilir). Evlilii devm eder. hid lzm olmaz ise de, iki dil hide haber vermesi mstehb (iyi) olur. (bn-i bidn) Ric' talkta, eer erkek hanmna dnmezse, nikh; iddet ( hayz yni det) mddeti bitince bozulur. (Ahmed Zhd) Talk- Selse: Bir sz kere veya daha fazla say syleyerek, erkein zevcesini (hanmn) boamas. Bu durum bir anda olduu gibi, ayr ayr zamanda da olabilir. Talk- selse ile boanan kadn, bir bakas ile evlenip boanmadka, eski kocas bununla evlenemez. (bn-i bidn) Talk Sresi:

Kur'n- kermin altm beinci sresi. Talk sresi on iki yet-i kerme olup, Medne-i mnevverede nzil oldu (indi). Boanma konularndan bahsettii iin bu ad ald. Srenin banda slm ile hukkunun boanma konusundaki hkmleri, sonunda da, Allah telnn bildirdii hak yoldan ayrlan eski kavimlerin uradklar cezlar ve Muhammed aleyhisselma inanp hayrl iler yapanlara verilecek hiret nmetleri bildirilmektedir. (Fahreddn-i Rz, Kurtub, bn-i Abbs) Talk sresinde Allah tel melen buyurdu ki: (Boanan) o kadnlar, gcnzn yettii kadar ikmet ettiiniz yerin bir ksmnda oturtun. Onlar sktrp gitmelerini salamak iin zarar vermeye kalkmayn. Eer hmile iseler, doum yapncaya kadar nafakalarn verin. Sizin iin ocuu emzirirlerse, onlara cretlerini verin, bu hususta aranzda uygun bir ekilde mvere edin (anlan). Eer gle urarsanz (ya baba cretten korunmak, yhut ana emzirmemek gibi sretlerle) o hlde (ocuu) onun (babasnn) hesbna bir baka kadn emzirecektir. (yet: 6) TALEB: stemek, aramak. lim in'de de olsa, taleb ediniz. (Hads-i erf-bn-i Mce) Her mslman kadn ve erkee ilim taleb etmek (ilmihlini renmek) farzdr. (Hads-i erf-bn-i Mce) Taleb (aramak), kavumann mjdecisidir. Yanp yaklmak da, kavumann balangc demektir. Byklerden biri buyuruyor ki: "Vermek istemeseydi, taleb vermezdi." Taleb ni'metinin kymetini bilip, elden kamasna sebeb olacak eylerden saknmaldr. stein gevememesine ve atein soumamasna dikkat etmelidir. Bu ni'metin elden kmamasna en ok yarayan ey buna kr etmektir. (mm- Rabbn) lim meclislerinde aradm kldm taleb, lim geride kald, ille edeb, ille edeb (Ynus Emre) TLB: Taleb eden, isteyen. Yetimi ve yetitirebilen bir rehberden ders alan talebe, renci. Tlib sdk olunca, zikr ve tevecch olmasa dahi yalnz ihls ve muhabbeti ile ilerler. (Muhammed Ma'sm) Tlib, niyyeti ve ileri, ne kadar hlis ve iyi olsa da, kendini kusurlu ve kabahatli bilmelidir. Tasavvuf yolunda ele geen nmetlere, hllere, zevklere gvenmemeli, ne kadar doru ve erate uygun olsalar da, bunlara zenmemelidir. (Muhammed Bki-billh) Tlib, kmil ve mkemmil olan (yni yetimi ve yetitirebilen) bir rehberi ele geirebilirse, btn arzlar, istekleri, onun eline brakmal, l ykaycnn elinde teneirdeki meyyit (l) gibi olmaldr. (mm- Rabbn) Tlib, sdk olmaldr. Sznn eri olan tlibin sol omuzundaki melek, yirmi sene iinde yazacak bir ey bulamaz. (Hce Ubeydullah- Ahrr) Tliblerin hussa dikkat etmeleri lzmdr: 1) Her ne kadar kendisinden evliynn yannda makbul bir amel dahi meydana gelse yine kendisine enniyyet (benlik) varlk gelmeyip, kendisini kusurlu grmeli, hizmet etmeye almal. 2) Her ne kadar kendinden red olunacak bir amel meydana gelse, mitsiz olmayp gnln muhfaza etmeli. 3) Her ne buyurulursa, hizmeti yerine getirmeye candan gayretle almal, maksada kavumaya

bakmaldr. (Mevln Abdlazz Buhr) TALLH: Allah telnn ism-i erfinin bana "te" harfi getirilerek yaplan yemin sz. (Bkz. Yemn) Yemn ya harf ile veya kelime ile olur. Allah telnn isminin banda (be, te, ve) harflerinden biri sylenip, ismin sonu esre okunursa yni billhi, tallhi, vallahi denirse yemin olur. Yemin, yalnz Allah telnn isimleri ile olur. Baka eylerle mslman yemini olmaz. (Alddn-i Haskef, brhim Haleb) TALMD: Yahdlerin Tevrt'tan sonra mukaddes kabl ettikleri, szl emirlerin topland Min ve Gamra olmak zere iki ksmdan meydana gelen kitap. Yahdlerin Tevrt'tan sonra mukaddes kitablar Talmd'dur. Yahdlere gre; Ms aleyhisselm Tr-i Sn'da (Tr danda) Allah teldan iittiklerini Hrn'a, Ya ve El-Ye'zr'a aleyhimsselm bildirmi. Bunlar da sonra gelen peygamberlere ve nihayet mukaddes Yehda'ya bildirmiler, bu da mldn ikinci asrnda bunlar krk senede bir kitb hline getirmi, bu kitba Min denilmitir.Mldn nc asrnda Kuds'te ve altnc asrnda Bbil'de Min'ya birer erh yazlm, bu erhlere Gamra denilmitir. ki Gamra'dan birini Min ile bir kitab hline getirip bu kitaba Talmd demilerdir. Kuds Gamra'sndan gelene Kuds Talmdu, Bbil Gamra'sndan gelene Bbil Talmdu demilerdir. (Necef Ali Tebrz) sriloullar kendi yazdklar din kitabna uydular. Ms aleyhisselmn Tevrt'n terk ettiler" hads-i erfi, imdi yahdlerin elinde bulunan Talmd, Min ve Gamra'nn Ms aleyhisselmn kitab olmadn haber vermektedir. (Tabern ve Rahmetullah Efendi) Bbil Talmdu, Kuds Talmdu'nun misli daha uzundur. Yahdler, Bbil Talmdu'nu Kuds Talmdu'ndan daha stn tutarlar. Her yahd, din eitiminin te birini Tevrt, te birini Min ve te birini de Talmd'a ayrmak mecbriyetindedir. Hahamlar, Talmd'da, bir kimse kt bir eye niyet etse onu yapmasa bile gnahkr olacan bildirmilerdir. Onlara gre hahamlarn nehy (yasak) ettii bir eyi yapmaya niyet eden kii necs, pis olur. Bu inanlarn kayna olan Talmd'a mslmanlar Eb'l-Encs (Necsetlerin babas) demitir. Yahdler, Talmd'a inanmayan ve onu kabl etmeyeni yahd saymazlar. (M. Sddk Gm) Talmd, mneccimliin (yldzlara bakarak gelecee it hkm vermenin) insan haytna hkmeden bir ilim olduunu bildirmektedir. Talmd, sihr ve kehnetlerle doludur. (Ali bin Hasen) TLT: sriloullarnn hkmdrlarndan. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Vakta ki Tlt askeriyle (Kuds-i erften cihd iin) ayrld. (Nebnin haber vermesiyle yhut ilhmla askerlerine) dedi ki: "bhesiz, Allah sizi bir rmakla imtihn edicidir. Kim ki ondan (Kana kana) ierse, benden (teb'amdan) deildir. Kim ki ondan imezse, o bendendir. Eliyle bir avu ienler mstesn. (Bekara sresi: 249) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Bedr gn Eshb- kirmna; "Bugn siz Tlt'un (sz dinleyen) eshb (arkadalar) adedincesiniz. Onlar m'min idiler" buyurdu. (Hads-i erf-Buhr) moil aleyhisselm, Allah telnn emriyle Tlt'u hkmdr tyin etmiti. Tlt, Filistinliler ve Amlika kavmi ile harb edip, glib geldi. Tlt'un askeri arasnda bulunan

Dvd aleyhisselm on sekiz yanda idi. Filistin ordusundaki cesr ve ok kuvvetli olan Clt'u ldrd. moil aleyhisselm, Tlt'un yerine Dvd aleyhisselm hkmdr yapt. O srada Tlt harbde ld. Krk sene hkmet srd. Yerine Dvd aleyhisselm melik oldu. (Taber-bn-l-Esir) TAM FEN: Allah teldan baka her eyi unutma, mutlak fen. (Bkz. Fen) Kul kendi nefsini dnmekten bsbtn kesilmedike Rabbini dnemez. Allah telnn sevgisi onun kalbine yerleemez. Bu byk nmet ancak tam fen hsl olduktan sonra elde edilebilir. (mm- Rabbn) TAM EHD: Allah yolunda cann fed eden; dnini, vatann, bayran, nmusunu mdfaa ederken len, haksz yere ldrlen mslman. (Bkz. ehd) Tam ehd, dnyda ykanmaz, kefene sarlmaz. Kefen miktrndan fazla olan elbisesi soyulup, amar ile defnolunur. Cenze namaz Hanef mezhebinde klnr. fi mezhebinde klnmaz. hirette de ehd sevbna kavuurlar. (bn-i bidn) TAM TEMZLK: Shhatli bir kadnn det zamnndan sonra balayan, on be gn veya daha fazla devm eden temizlik. (Bkz. Sahih ve Hkm Temizlik) ki hayz (det) arasnda tam temizlik bulunmas lzmdr. (bn-i bidn) TAMA': A gzllk, dny malna ar dknlk. Tama'n en kts insanlardan beklemektir. Kibre, ucba (kendini beenmeye) sebeb olan, nfile ibdetleri ve hireti unutturan mubhlar (dinde izin verilen eyleri) yapmak da tama' olur. Tama'n zddna, aksine tevfz denir. Tevfz ise, hell ve fideli eyleri kazanmaya alp da, bunlara kavuma Allah teldan beklemektir. (M. Hdim) eytan, riyy ihls olarak ve tama' da tersi olarak gstererek insan aldatmaa alr. eytan kpek gibidir. Kpek kovalaynca kaar ise de, baka taraftan yine gelir. Nefs kaplan gibidir. Saldrmas, ancak ldrmekle biter. (mm- Rabbn) TA'N ETMEK: Ktlemek, dil uzatmak. M'min ta'n etmez, kimseye dokunmaz, lnet etmez. Fhi sz sylemez ve kimseyi yermez. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Belli bir m'minin aybn, ta'n etmek iin arkasndan sylemek gybet olur. Gybet harmdr. Kapal sylemek, iret ile, hareket ile bildirmek, yaz ile bildirmek de hep sylemek gibi gybettir. Gybet olunan m'min bunu iitirse zlr. (Hdim, Ysuf Sinnddn) TANRI: Ma'bd, taplan ey, ilh. Allah telnn isimleri tevkfdir, yni slmiyet'te bildirilen isimleri sylemek ciz olup, bunlardan bakasn sylemek ciz deildir.Mesel Allah telya alm denir. Fakat, lim demek olan fakh denmez. nk, slmiyet, Allah telya fakh denileceini bildirmemitir. Bunun gibi, Allah ad yerine, tanr demek ciz deildir. nk tanr; ilh, ma'bd demektir. Mesel "Hindlarn tanrlar kzdr" denilmektedir. "Birdir Allah ondan artuk (baka) tanr yok" denebilir. Baka dillerdeki Dieu, Gott ve God kelimeleri de, ilh, ma'bd mnsna

kullanlabilir. Allah ad yerine kullanlamaz. Kur'n- kermde; "Benim ismim Allah'tr. Beni Allah diye arnz. Allah diye ibdet ediniz. Allah diye yalvarnz" melinde birok yet-i kerme vardr. O'na, kendi istedii ismi sylemeyip de, kfirlerin, O'nun en sevmedii, mbdlarna koyduklar tanr ismi ile O'nu armak, ne kadar yanl ve ne byk ind olduu meydandadr. (M. Sddk bin Sad) TARAFEYN: ki taraf; mm- a'zam ile talebelerinden mm- Muhammed'in bir mes'elede reylerinin (ictihdlarnn) ayn olmas sebebiyle ikisine birden verilen isim. Bir vakf, mescid harb olup tmir eden bulunmaz ise veya etrfnda ev, insan kalmayp kullanlmaz ise de, Tarafeyne gre yine vakf olarak kalr. mm- Eb Ysuf'a (r.aleyh) gre hkimin izni ile satlp, paras ayn cinsten olan baka bir vakfa sarfedilir. (bn-i bidn) Tarafeyne gre, nass (yet-i kerme ve hads-i erf) olan yerde rf ve det mteber deildir. (Abdlgan Nabls) TRIK SRES: Kur'n- kermin seksen altnc sresi. Trk sresi Mekke'de nzil oldu (indi). On yedi yet-i kermedir. smini ilk yet-i kermede geen ve parlak bir yldz mnsna gelen Trk'tan alr. Srede; insann yaratl, kymet gnnn zorluu, Kur'n- kermin hak ile btl ayran kelm- ilh olduu bildirilmektedir. (Rz, Kurtub) Trk sresinde melen buyruldu ki: Gizlenen ilerin ortaya dkld hesb gnnde insan iin Allah teldan baka ne bir kuvvet vardr, ne de bir yardmc. (yet: 10) Kim Trk sresini okursa, Allah tel ona gkteki yldzlarn adedinin on kat sevb verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) TARKAT: Tasavvuf yolu; insanlar mnen olgunlatrmak, terbiye etmek, yetitirmek iin, tasavvuf byklerinin tkib ettikleri yol. Hicr beinci asrdan tibren sistemlemeye balayan tarkatlarn fert ve cemiyet haytnda byk te'sirleri olmutur. nsanlara; her eyin Allah rzs iin yaplmas gerektiini anlattlar.Riy ve gsteriten uzak, yksek karakterli insanlar olmalarna yardmc oldular. Benlik dvsndan ve kendini beenmilikten kurtardlar. Birlik ve berberlie kavumu cemiyetler meydana getirdiler. slmiyet'in yaylmasnda bilfiil hizmet gren tarkat mensbu ztlar, dnynn birok yerlerine dalp, insanlarn slmiyet'le tanmalarna sebeb oldular (slm Trihi Ansiklopedisi) Tarkatlarn eitli isimler almas, baka baka olmalarndan deildir. Ayn mridin (yol gsteren, rehberlik eden limin) talebeleri, birbirlerini tanmak ve mridleriyle tannmak iin bulunduklar yola mridlerinin (hocalarnn) ismini vermilerdir. (Abdullah- Dehlev) Son zamanlarda tarkat diyerek birok eyler uyduruldu. Hakk slm limlerinin ve Peygamber efendimizi grp, O'nun sohbetinde yetien Eshb- kirmn bildirdikleri doru yol unutuldu. Dinde chil olanlar, hatt slmiyet'in emirlerine aka uymayanlar, eyh ve tarkat nvn alarak, zikir ve ibdet ad altnda, dnimizin yasak ettii birok gnhlar ilediler. (Abdlhakm Arvs) TA'RZ: st kapal ve dokunakl sz; kapal tirz etmek; bir taraf gsterip dier taraf kasd

etmek. Gybet, aka sylemek sretiyle olduu gibi fiille, ta'rzle, yazyla, hareketle ve iretle de olur. Gz krpmakla, elle iret etmekle de olur. Hazret-i ie buyurdu ki: "Bizim yanmza bir kadn geldi. Kadn kp giderken ona elimle ksa boyludur diye iret ettim. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem: "Sen onun gybetini yaptn" buyurdu. (Eb'l-Leys Semerkand) Bir kimse, dier bir ahsn sz geince, onu kastederek; "Bizi u u ayplardan kurtaran Allah telya hamdolsun" derse, ta'rz yoluyla onu gybet etmi olur. (bn-i bidn) htiya ve zarret yokken ta'rz ciz olmaz. nk ifdede yalan bulunmasa da yalan akla getirebilir. Byle olunca da mekruh olur. (Seyyid Alizde) TRH: brhim aleyhisselmn asl, z babas. yet-i kerme ve hads-i erflerden anlald ve binlerce slm liminin kitbnda yazld zere Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem analar ve babalar arasnda bulunmakla ereflenen bahtiyrlarn hepsi; zamanlarnn ve memleketlerinin en asl, en erefli, en ceml, en temiz ztlar idi. Hepsi azz, mkerrem ve muhterem idi. brhim aleyhisselmn babas Trh da m'min olup, fen ahlktan ve d, irkin sfatlardan uzak idi. Kfir olan zer, babas deil, amcas idi. (Seyyid Abdlhakm Arvs) En'm sresinin mel-i erfi; "brhim (aleyhisselm) babas zere dedii zaman" olan yetmi drdnc yet-i kermesine ak mn verilmez. nk zer kelimesi baba kelimesinin atf- beyndr. Yni aklayc bir lafzdr. brhim aleyhisselm iki kimseye baba demektedir. Birisi kendi babas olan Trh, dieri baba dedii amcas veya vey babas zer idi. (Beydv ve Seyyid Abdlhakm) zer'in amca olduunu Ehl-i kitb ve trihiler sz birlii ile bildirmilerdir. zer'in baba olmadn, brhim aleyhisselmn babasnn Trh olduunu bn-i Abbs da radyallah anhm bildirdi. (mm- Syt) zer, brhim aleyhisselmn vey babasdr. Kendisi ocuk iken len asl babas Trh'tur. zer put yapan bir san'atkr idi. brhim aleyhisselm daha ocuk iken putlara ibdet edilmeyeceini anlam, vey babasnn yapt putlar paralam ve bulunduklar memleketin yni Bbil'in hkmdr olan Nemrd'u mna dvet etmitir. (Senullah Dehlev, Syt) TASADDUK: Sadaka vermek. Yni Allah telnn rzs iin fakirlere ve ihtiyc olanlara para, mal vermek. (Bkz. Sadaka) nsanlar tasadduk ettii eyi, Allah rzs iin verirse, Hak tel hazretlerine verilmi gibi saylr ki, mukbilinde (karlnda) bin sevb (pekok sevab) alr. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) dn vermek, tasadduk etmekten on sekiz derece daha fazletlidir. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Tasadduk etmek nfile ibdettir. Zekt vermek, bor demek ve birinin hakkn ide etmek ise, farzdr. (Sleymn bin Cez) TASARRUF: 1. dreli kullanma, sarfetme. Tutumlu olma; harcamada isrftan ve cimrilikten saknp orta yolu seme.

Sadaka vererek rzknz oaltnz.Zekt vererek mallarnz koruyunuz. ktisd eden, tasarrufa riyet eden aldanmaz. Tedbirli dzenli yaamak, geimin yarsdr. nsanlarla iyi geinmek, akln yarsdr. (Cfer-i Sdk) 2. dre etme, hkmetme. Allah tel mlknde tasarruf ediyor.Mlknde tasarruf etmesinde zulm dnlemez. nk zulm, izni olmadan bakasnn mlknde tasarruftur. (mm- Gazl) 3. Bir velnin Allah telnn izniyle sevdiklerini mnen yetitirmesi, dmanlarn ise cezlandrmas. Yaratl, kalb ve rh mertebesine kadar olan kimseyi tasarrufu kuvvetli olan pri, daha yksek mertebelere ulatrabilir. (mm- Rabbn) Sddkiyye yolunda ilerlemek stdn tasarrufu, kuvveti ile olur. O sevk ve idre etmedike, hi ilerleyemez. nk nihyetin (sonun) balangcnda yerletirilmesi, onun erefli tevecch, merhameti ile olur. Anlalmayan, bilinmeyen hllere hep onun stn, baarl idresi ile kavuulur. (mm- Rabbn) tikd ve ameli dorulttuktan, bu iki kanad ele geirdikten sonra, Allah telya yaklatran yolda ilerlemek sras gelir. Zulmn ve nrn konaklar amaya balanabilir. Ancak unu iyi bilmelidir ki, byle konaklar aarak ykselebilmek ancak yolu bilen, yolu gren, yol gsteren, yetimi ve yetitirebilen bir rehberin tevecch ve tasarrufu ile olabilir. Bunun baklar kalb hastalklarna if verir. Onun tevecch yni kalbini bir kimseye evirmesi, kt, irkin huylar insandan siler sprr. (mm- Rabbn) TASAVVUF: Ahlk ve kalb ilmi. Kalbi kt huylardan temizleyip, iyi huylarla doldurmak. Kalbde mnn vicdnilemesi, yni Ehl-i snnet tikdnn kalbde salamlamas ve phe getirici te'sirlerle sarslmamas, nefs-i emmreden doan tenbelliklerin ve skntlarn giderilip, ibdetlerde kolaylk ve lezzet hsl olmas. Allah tel ile olmak, iyi ahlk edinmek ve dnin emirlerine uymak. Tasavvuf byklerinin hepsi, Ehl-i snnet tikdnda idi. Bid'at shiplerinin hibiri, Allah telnn ma'rifetine yaklaamamtr. Evliylk nrlar bunlarn kalblerine girmemitir. (Abdullah- Dehlev) Tasavvuf ehlinin vasf vardr. Toprak gibidir, iyiye de, kt kimseye de verir. Bulut gibidir, her eyi glgeler. Yamur gibidir, sevilen kimseyi de, sevilmeyen kimseyi de sular. (Hark Abdlmelk bin Muhammed) Tasavvuf hldir, sz deildir, sz ile ele gemez. (Seyyid Abdlkdir-i Geyln) Tasavvuf, Reslullah efendimizin snnet-i seniyyesine uymak, fazla konumay, fazla yemei ve fazla uykuyu terk etmektir. (Alddevle Semnn) Tasavvuf, insan Allah teldan uzaklatran eylerin hepsini terketmektir. (Ali bin Sehl) nsana lzm olan nce Ehl-i snnete uygun inanmak, sonra erate (dnin emir ve yasaklarna) uymak, daha sonra tasavvuf yolunda ykselmektir. (Muhammed Bk-billah) imdiye kadar yedi yz vel, tasavvufun trifinde trl szler sylemilerdir. Bu szlerin z, u noktada toplanabilir: Tasavvuf, vakti, en deerli olan eye harcamaktr. (Eb Sad Eb'l-Hayr) TASDK: Kabl etmek, inanmak, dorulamak. mn; Peygamber efendimizin Allah teldan getirdiklerinin hepsini kalb ile tasdk, dil

ile ikrr etmek, sylemektir. (mm- a'zam) Haram ilememek ve btn ahkm- slmiyyeyi (slmiyet'in hkmlerini) yerine getirmek, ok kolaydr. Kalbi bozuk olana g gelir. Evet, birok iler vardr ki, salam insanlara kolaydr. Hastalara ise gtr. Kalbin bozuk olmas, erate (slmiyet'e) tamam inanmamas demektir. Bu gibi insanlar inandm dese de, hakk tasdk deildir. Laf ile tasdktir. Kalbde hakk tasdkin, doru mnn bulunmasna bir almet, slmiyet'e uymak, emirleri yaparken kolaylk duymaktr. (mm- Rabbn) Bu dny nmetleri geici ve aldatcdr. Bugn senin ise, yarn bakasnndr. hirette ele girecekler ise sonsuzdur ve dnyda iken kazanlr. Bu birka gnlk hayat, eer dny ve hiretin en kymetli insan olan, Muhammed aleyhisselma tbi olarak geirilirse, ebed sedet, kurtulu umulur. Yoksa O'nu tasdk edip, tbi olmadka, her ey bounadr. O'na uymadka her yaplan hayr, iyilik, burada kalr, hirette ele birey gemez. (S. Abdlhakm Arvs) TASFYE: Temizleme, parlatma. Kalbi iyi hasletlerle ssleme. Nefs tezkiye edilince, yni nefs kt isteklerinden kurtarlnca kalb tasfiye bulur. (smil Ferrh) Seyr ve slktan (yni tasavvuf yolunda ilerlemekten) ve nefsi tezkiye ve kalbi tasfiye etmekten maksad; mnev fetleri gidermek, kalbi hastalklardan kurtarmaktr. (mm- Rabbn) Kalbin tasfiyesi, dnimizin emir ve yasaklarna uymakla ve snnetlere yapmakla ve bid'atlerden (Peygamber efendimiz zamnnda olmayp, dinde sonradan ortaya karlp, ibdet olarak yaplan eylerden) kamakla ve nefse tatl gelen eylerden saknmakla olur. (mm- Rabbn) TASHH: Dzeltme. kl ve bli (ergenlik, evlenecek yaa gelen erkein ve kadnn birinci vazfesi, tikdn (mnn) Ehl-i snnet limlerinin bildirdii ekilde tashh etmesi ve bunlara uygun olarak yaamasdr. (Ahmed Frk) Hoca, talebesinin hatlarn yerinde ve zamnnda tashh etmeli, onun yanl eyleri renmesine frsat vermemelidir. (mm- Gazl) TASNF: 1. Bir limin, te'lif etmeden, kendi uslnce daha nce benzeri olmayan bir kitb yazmas. Kalb ve rh ilimlerinin mtehassslar ya kitab tasnif ederler veya te'lif ederler. Tasnif ok zamandan beri dnydan kalkt. Yalnz te'lif kald. Fakat mm- Rabbn'nin yazlar dorusu tasniftir. Te'lif deildir. (Muhammed Him-i Kem) mm- a'zam, mm- Gazl, mm- Rabbn gibi byk slm limlerinin eserleri tasniftir. (Abdullah- Dehlev) 2. Hads ilminde tedvn edilen yni toplanp bir araya getirilen hads-i erflerin konularna ayrlmas, kitablara gemesi. Hads-i erflerin tedvn ve tasnifi, Emev halfesi mer ibni Abdlazz'in Medne vlisine yazd emirle balad. (bn-i Salh, Hatb-i Badd) TASVR: Kda, kumaa, duvara ve baka yerlere canl ve cansz resimleri yapmak veya bu ekilde

yaplan resimler. Hazret-i ie rivyet ediyor (naklediyor): Odama, zerinde tasvirler bulunan ince bir perde takmtm. Reslullah sallallah aleyhi ve selem, seferden dnnce, perdeyi grd ve birden rengi deiti. Daha sonra eliyle ekip kard ve; "Kymet gn en ok azb grenler, Allah telnn yarattna benzeterek tasvr yapanlardr" buyurdu. (Hads-i erf-Sahh-i Buhr, Sahh-i Mslim) Tasvre tapnmak, onlarn fide ve zarar yapacaklarna inanmak, irk (Allah telya ortak, e komak) eitlerinden biri olur. (Tahtv) TATLK: Boama, talak verme. (Bkz. Talak) TN: Veb. Tn olan yere girmeyiniz ve Tn olan bir yerden baka bir yere gitmeyiniz, oradan kamaynz. (Hads-i erf-hy) Tn hastal bulunan yerden kamak, muhrebede kfir karsndan kamak gibi byk gnhtr. (Hads-i erf-hy) Tn eski mmetlere azb olarak gnderildi. Bu mmet iin ehd olmaya sebebdir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Tn bulunan yerden dar kmann yasak edilmesine sebeb, salam olanlar knca, hastalara bakacak kimse kalmaz, helk olurlar. Tn olan yerde kirli hava (mikroplu hava, tn basilleri) herkesin iine yerleince kaanlar hastalktan kurtulmaz ve hastal baka yerlere gtrm, bulatrm olurlar. (mm- Gazl) Daha nce, sriloullar zin etmeye balad. Cenb- Hak tn hastaln musallat eyledi. Tndan yirmi drt bin kii ld. (Harputlu shk Efendi) Tn gelince kzmamal, zlmemelidir. Allah telya snmal, fiyet vermesi, kurtarmas iin du etmeli, O'na yalvarmaldr. Allah tel du edenleri, shhat ve selmet isteyenleri sever. (Ahmed Frk) TAVF: Kbe-i muazzamann etrfnda Hacer-i esvedin bulunduu keden balamak sretiyle Kbe sola alnarak yedi def dolamak. Tavf edene tif; Kbe etrfnda tavfa mahss mahalle (yere) metf denir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: phe yok ki Saf ile Merve Allah telnn eirinden (Allah telya ibdet etmeye vesle olan nineler, almetler)dir. te kim o Beyti (Kbe'yi) hac veya umre niyetiyle ziyret ederse, bunlar gzelce tavf etmesinde zerine bir beis yoktur. (Bekara sresi: 58) Tavfta telbiye edilmeyip (Lebbeyk okunmayp) tekbr ve tehll edilir ve salevt- erfe okunur. Tavfn belli bir vakti yoktur. (M. Zihni Efendi) Haccn farzlarndan ncs; drd farz, vcib olmak zere yedi kere tavf etmektir. Tavfa niyet etmek de farzdr. (bn-i bidn) Kbe'den baka bir cmi etrfnda ibdet iin tavf edenin kfir (mnsz) olmasndan korkulur. (Tahtv) Her tavftan sonra Mescid-i Harm iinde (Kbe avlusunda) iki rek'at namaz klmak haccn vciblerindendir. (bn-i bidn)

Erkeksiz kadn hacca gidemez. Giderse, hacc kabl olur ise de, harmdr. Erkei ile gidince de, otelde, tavfta, sa'y'da ve ta atarken erkeklerin arasna karmas harmdr ve haccn sevbn giderdii gibi, byk gnha girer. (Hdim) Tavf yaparken abdestsiz ve cnb olmamak, elbise temiz olmak, Hatm denilen yerin dndan dolamak, Kbe-i muazzama hep sol tarafta kalmak haccn vciblerindendir. (bn-i bidn) Tavf yedi nevidir. Birincisi ziyret tavf; ikincisi mre tavf (bu ikisi farzdr); ncs snnet olan tavf- kudmdr. Drdncs ved tavf; beincisi vcib olan nezr (adak) tavfdr. Altncs tavf- nfile; yedincisi mstehab olan tatavv' tavfdr. (Kudbddn znik) Tavf- fda: Haclarn Araft'tan indikten sonra yaptklar farz tavf. Tavf- Ziyret. Tavf- Kudm: Mekke-i mkerremeye varnca, yaplan ilk tavf. Buna tahiyye, lik (kavuma) tavf da denir. Tavf- Kudm, fkler iin yni dardan gelenler iin snnettir. (M. Zihni Efendi) Tavf- Nfile: Mekke-i mkerremede bulunanlarn frsat bulduka yaptklar tavf. Tavf- Sadr (Sader): Hac esnsnda cemrelerin talanmas bittikten sonra Mina'dan Mekke'ye inildiinde yaplan tavf. Buna Tavf- ved da denilir. Hac vazfeleri bununla sona erer. fk olan yni Mkt denilen yerden daha uzak memleketlerin haclarnn Mekke'den ayrlaca gn, Tavf- sadr yapmalar haccn vciblerindendir. det gren kadna bu tavf vcib deildir. (bn-i bidn, M. Zihni Efendi) Tavf- sadrdan sonra Zemzem suyu iilir. Kbe'nin kap eii plr. Gs ve sa yanak Mltezem denilen yere srlr. Sonra Kbe perdesine yapp bildiklerini okur ve du eder. Alayarak mescid kapsndan dar kar. (bn-i bidn) Tavf- Umre: Umreye niyet edenin yedi def yapt tavf. Umre tavfnn drt avt (dolam) umrenin rknndendir. Tavf- Ziyret: Haclarn Araft'tan indikten sonra, Kurban bayram gnlerinde yaplan tavf. Buna ifda tavf da denir. Her hac edene, Tavf- ziyreti Araft'tan sonra yapmak farzdr. Onun iin dier bir ismi de Tavf- rkndr. Haccn farzlarndandr. (M. Zihni Efendi) TAVASSUT: Araya girme, araclk etme; bir peygamberi veya bir evliyy vsta klarak, araya koyarak, bir istein yerine gelmesi iin Allah telya yalvarma. (Bkz. Tevessl, Vesle) TA'VZ: Kur'n- kermde bildirilen ve Peygamberimizden naklen gelen dular okumak veya bunlar yazp zerinde tamak. Ta'vz cizdir. nanan, gvenen kimseye fayda verir. Ta'vz, yazl muska olarak tanr.

(bn-i bidn ve Mevln Osman Shib) TAYERE: Uursuzlua inanmak. nsan eyden kurtulamaz: S'-i zan, tayere, hased. S'-i zan edince, buna uygun harekette bulunmaynz. Uursuz zan ettiiniz eyi, Allah'a tevekkl ederek yapnz. Hased ettiiniz kimseyi hi incitmeyiniz! (Hads-i erf-Berka) TAYFRYYE: Evliynn byklerinden Byezd-i Bistm hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Byezd-i Bistm hazretlerinin ismi Tayfur olduu iin yolu bu adla anlmtr. Tarkatlerin eitli isimler almas, baka baka olduklarn gstermez. Ayn mridin (hocann) talebeleri, birbirlerini tanmak iin bulunduklar yola hocalarnn ismini vermilerdir.Tarkatler balca ikidir: Zikr-i cehr yni yksek sesle zikr yapan tarkatler ve zikr-i haf, yni sessiz zikr yapan tarkatler. Zikr-i haf hazret-i Eb Bekr'den gelmi olup, mridlerinin adna gre; Tayfriyye, Yeseviyye, Medriyye, (hakk olan) Bektiyye, Ahrriyye, Ahmediyye-i mceddidiyyedir. (Seyyid Abdlhakm) Tayfriyye yolunun kurucusu olan Byezd-i Bistm hazretleri; "Dilini Allah telnn ismini anmaktan baka ilerle uramaktan ve baka eyler konumaktan koru. Nefsini hesba ek. lme yap ve edebi muhfaza et. Hak ve hukka riyet et. bdetten ayrlma. Gzel ahlkl, merhmet shibi ve yumuak ol, Allah tely unutturacak her eyden uzak dur ve onlara kaplma!" buyurmutur. (Ferdddn Attr) TA'YN (Tyin): 1.Bir maln cinsini, miktrn, yerini belli etmek. Al-verite bir mal ta'yin edilirse, teayyn eder yni ta'yin edilen maln kendisini vermek, teslim etmek lzmdr. Benzerini, hatt iyisini almas iin mteri zorlanamaz. (Ali Haydar Efendi) 2. Me'mur etmek, vazfelendirmek. Hazret-i mer halfelii zamnnda devleti idr bakmdan blgelere ayrd.Bu blgelerin herbirinin bana bir vli tyin etti. Tyin ettii vlilere; "Sizi insanlara tahakkm etmek, saltanat srmek, zorbalk yapmak iin tyin etmedim. Siz hidyet, doru yola gtren rehber olacaksnz. Mslmanlar size uyacaktr.Bunun iin mslmanlarn hukkunu gzetiniz. Mslmanlar dvmeyiniz ki, zillete dcr olmasnlar. Onlar haksz yere medhetmeyiniz ki marmasnlar, kaplarnz yzlerine kapatmaynz ki, kuvvetliler zayflar ezmesinler. Kendinizi mslmanlardan stn grmeyiniz ki, zulme uramasnlar" diye nashat ederdi. (bn-i Sa'd-bn-i Cevz) TAYY- MEKN: Mekn, mesfeyi katetme, geme, mesfelerin drlmesi. Allah telnn izniyle az zamanda ok uzak yerlere gitme. eytann bir anda arktan garba ulamas gibi Allah telnn vel kullar da tayy-i mekn ile uzak mesfeleri bir anda geip yer deitirebilirler. (Muhammed ftde) TAYY- ZEMN: Zamnn drlmesi. Allah telnn izniyle uzun zamanda yaplacak bir ii ok az zamanda yapma. Tayy-i zemn, evliyda grlen hrikulde (olaanst) hllerdendir. (Abdlazz ed-Debba')

TAYYB: 1. Hell. Allah tel yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Size rzk olarak verdiimiz eylerin tayyib olanlarndan yiyin! (Bekara sresi: 172) Ey mn edenler! Kazandklarnzn ve sizin iin yerden kardklarmzn en tayyib olanndan, Allah yolunda harcayn (zekt ve sadaka verin). (Bekara sresi: 267) Yetimlere (rdne gelince, kl bli olunca)mallarn verin. Tayyib olan habis olana deimeyin. Onlarn mallarn kendi mallarnza katarak yemeyin. nk bu, muhakkak byk bir gnahtr. (Nis sresi: 2) 2. Temiz. Tarlay abdestsiz srmek, tohumunu abdestsiz ekmek; rzkn bereketini, tayyib olmasn giderir. (Ahmed Frk) Yemekte drt farz vardr:Yemei, rzk Allah'tan bilmek. Yenen yemein helal ve tayyib olmas. Yemek hazm oluncaya kadar, Allah telnn emrinden kmamak. Yemek hazm oluncaya kadar ondan hsl olan kuvvetle, Allah telnn nehyini (yasaklarn, haram olan eyleri) ilememek. (Sleymn bin Cez) TAZARRU': 1. Kendini alaltarak, aa grerek, Allah telya yalvarma. Allah tel yet-i kermede melen buyuruyor ki: Rabbinize tazarru' ederek ve gizlice du edin. (A'rf sresi: 55) Sabah ve akam, iinden tazarru' ederek ve (Allah telnn azbndan) korkarak, yksek olmayan bir sesle Rabbini (Kur'n- kerm okuyarak, du ederek ve zikrederek) an! (A'rf sresi: 205) Her gnh yaptktan sonra, pimanlk duyarak, gnhnn balanmas iin, Allah telya tazarru' etmelidir. nk Allah telnn gazb gnahlar iinde sakldr. Allah tel pek kuvvetli, herkese glib ve intikm alcdr. (mm- Gazl) 2. Tvbe etmek. (Y Muhammed!) Andolsun ki biz, senden nceki mmetlere peygamberler gnderdik. (Onlar, peygamberlerini tekzb ettiler, yalanladlar, dinlemediler de) biz onlar, bel, iddet, fakirlik ve hastalklarla yakaladk (cezlandrdk). Umulur ki, (onlar) tazarru' ederler. (En'm sresi: 42) Eer benim bildiimi bilseydiniz, az gler, ok alardnz ve dalara kar, gslerinizi dver ve Rabbinize tazarru' ederdiniz. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) TA'ZM: Hrmet ve sayg gsterme, stn tutma. Allah tel, beni size peygamber gnderdi. nanmadnz. Eb Bekr inand. Bana mal ile, can ile yardm etti. Onu hi incitmeyin ve ona hrmet ve ta'zm edin. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Allah telnn emirlerini ta'zm etmek ve O'nun yarattklarna acmak lzmdr. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Allah azm--nn evliysn ve enbiysn ve ulemsn, bunlarn szlerini ve fkh

kitablarn ve fetvlar ta'zm etmeyip tahkr etmek (aalamak), kfrdr yni mnn gitmesine sebeb olur. Kfirlerin dn yinlerini beenmek ve zarret yok iken znnr kuanmak ve kfr almetlerini kullanmak ve bunlar sevmek kfrdr. (Muhammed znik, Ysuf Sinnddn) TA'ZR: Sua ve ahsa gre deien tenbh (uyarma), ihtr, tekdr ve dvmek gibi cezlarla cezlandrma. Mslmanlar dili ve eli ile haksz inciten ta'zr olunur. (Molla Hsrev) Ramazan aynda zrsz aka oru yiyen bir mslman, fskn (gnhn) ln ettiinden hkmet tarafndan ta'zr edilir. Gizli yerse bunun cezs ve keffreti Kur'n- kermde bildirildii gibidir. (Haleb) Harm ileyeni grnce gadaba gelmek (fkelenmek) iyidir. Din gayretinden ileri gelir. Fakat kznca, akln ve slmiyet'in dna tamamak lzmdr. Ona kfir, mnfk, deyyus ve dier fuhu gibi irkin eyler sylemek harm olur. Syleyenin ta'zr edilmesi lzm olur. Haram ileyeni grenin buna chil veya ahmak demesine izin verilmi ise de, yumuak tatl syleyerek nashat vermek iyi olur. Haram ileyeni hkmet me'mrunun, polisin g kullanarak men etmesi lzmdr. Devlet me'muru yoksa, gc yetenin de men etmesi, ta'zr etmesi lzm olur. lm, evini ykmak cezlar ancak hkmet ve hkim tarafndan verilir. (M. Hdim) TA'ZYE: len kimsenin yaknlarna sabr, lene rahmet dileme. Reslullah sallallah aleyhi ve selem Eshb- kirmdan (arkadalarndan) Mu'z bin Cebel'e yazdrd ta'ziye mektbunda buyurdu ki: Allah tel sana selmet versin! O'na hamd ederim. Herkese iyilik ve zarar, yalnz O'ndan gelir. O dilemedike kimse kimseye iyilik ve ktlk yapamaz. Allah tel, sana ok sevb versin. Sabretmeni nasb eylesin! Nmetlerine kr etmeni ihsn eylesin! Muhakkak bilmeliyiz ki, kendi varlmz, mallarmz, Allah telnn saysz nmetlerinden, tatl ve faydal ihsnlarndandr. Bu nmetleri, bizde sonsuz kalmak iin deil, emnet kullanmak, sonra geri almak iin vermitir. Bunlardan belli bir zamanda faydalanrz. Vakti gelince, hepsini geri alacaktr. Allah tel nmetlerini bize vererek sevindirdii zaman, kretmemizi, vakti gelip geri alarak zldmz zaman da, sabretmemizi emreyledi. Senin bu olun, Allah telnn tatl, faydal nmetlerinden idi. Geri almak iin emnet brakmt. Seni, olun ile faydalandrd. Herkesi imrendirecek ekilde sevindirdi, neelendirdi. imdi, geri alrken de, sana ok sevb, iyilik verecek, acyarak, doru yolda ilerlemeni, ykselmeni ihsn edecektir. Bu merhmete, ihsna kavuabilmek iin sabretmeli, O'nun yaptn ho grmelisin! Kzar, barr, arrsan, sevba, merhmete kavuamazsn ve sonunda pimn olursun. yi bil ki, alamak, szlamak, derdi bely geri evirmez. znty datmaz! Kaderde olanlar baa gelecektir. Sabretmek, olmu bitmi eye kzmamak lzmdr. Allah tel hepinize selmet versin! mn (Hilyet-l-Evliy) Meyyit (cenze) shiblerinden byk, kk erkeklere ve yal kadnlara rast gelince, ta'ziye etmek, sabr tavsiye etmek mstehabdr. Ta'ziye iin; "A'zamallah ecrek ve ahsene ezek ve gafere li meyyitik" denir ki; "Allah tel, sevbn, dereceni arttrsn ve gzel sabr etmeni nasb eylesin ve meyyitin gnhlarn affeylesin." demektir. (Seyyid Abdlhakm)

 gnden sonra ta'ziye yapmak mekruhtur. Ancak uzakta olanlar ve yakn olup da, ge haber alanlar iin mekrh olmaz. ki kerre ta'ziye etmek de mekruhtur. Kabir banda ve meyyit shiplerinin kaplarnda da ta'ziye mekrhtur. Ta'ziye, mektub ile de olur. (Seyyid Abdlhakm) TAZMN: Sebeb olunan zarar ve ziyn deme. eitli kimselerden ald haram mallar birbirleri ile veya kendi hell mal ile yhut kendinde emnet bulunan mallar ile kartrrsa ve bunlar birbirlerinden kolayca ayramazsa, bu karmlar kendi mlk olur. Bu karmlara mlk-i habs (temiz olmayan) denir. Haram mallar ayrabilirse kendilerini, shiplerine veya bunlarn vrislerine (mrslarna) vermesi, ayramaz ise tazmn etmesi lzm olur. Tazmnden sonra habs (pis) karm kullanmas mubh olur (ve zektn vermesi lzm olur). Shibini bildii hlde, tazmn etmeden evvel kullanamaz ve sadaka ve hediye veremez ve zekt nisbna katmas lzm olmaz. Shiplerini vrislerini bilmiyorsa, haram maln ve habis karmn hepsini sadaka vermesi vcib olur. Shibi sonra ortaya karsa, kendisine tazmn etmesi de lzm olur. (bn-i bidn) TEADDD- ZEVCT: Birden fazla kadnla evlenmek; poligami. unu iyi bilmelidir ki, slm dni teaddd-i zevct' emretmemi, ancak izin vermitir. Yni teaddd-i zevct farz deil, snnet de deil ancak mbahtr, dinde izin verilen bir husustur. Kadn boamak ve teaddd-i zevct slm dninde vcib deildir. Mendb da deildir. htiy olduu zaman izin verilmitir. Erkekler teaddd-i zevct yapmaya emrolunmadklar gibi, kadnlar da bunu kabl etmeye mecbr deildirler. (M. Sddk Gm) slm dmanlarnn ve Avrupallarn mslmanla ve mslmanlara saldrmalarnn sebeplerinden biri de teaddd-i zevcttr. Halbuki mslmanlar drde kadar kadnla evlenirken, Avrupallar saysz kadn ve metreslerle dp kalkyorlar. Ayrca slmiyet teaddd-i zevct iin artlar koymutur. Bu artlar herkes yerine getiremez. Bunun iindir ki, mslman erkeklerin birden fazla evlenmesi snrldr. Zten teaddd-i zevct bir emir deil, artlara bal bir izindir. Teaddd-i zevctn yasak olduu yerlerde, fuhun, zinnn oald grlmektedir. (M. Sddk Gm) slmiyet'i incelerken, teaddd-i zevct bahsini buldum. Yaptm incelemeler netcesinde anladm ki, slmiyet'ten nce Arabistan'da her erkek istedii kadar kadnla birlikte yayor ve onlara kar hibir mes'liyeti bulunmuyordu. slm dni, kadnn sosyal mevkiini slh etmek ve dzeltmek iin bir erkein alabilecei kadn miktrn ok azaltm ve ona bu kadnlara bakma, aralarnda adleti te'min etmei, onlardan ayrlrsa, kendilerine tazmnt vermeyi emretmitir. Kimsesiz kalan kadnlar da teaddd-i zevct syesinde bir ileye, o ilenin bir ferdi gibi katlabiliyor, bir esir mumelesi grmyorlard. Ayrca artlarn yerine getiremeyecek erkekler iin teaddd-i zevct haramdr. kinci Cihn Harbi bittii zaman ngiliz radyosunda Dear Sir adl proramda bir zavall ngiliz kadnnn "Gen bir kadnm. Kocam harbde kaybettim. imdi kimsesiz kaldm. Korunmaya ihtiycm var. yi huylu bir adamn ikinci kars olmaya ve birinci karsn bamda tamaya rzym. Yeter ki bu yalnzlktan kurtulaym" diye yalvard ve feryd ettii hatrma geldi. Bu da gsteriyor ki, slm'da teaddd-i zevct bir ihtiyc karlamak iindir. Bu bir emir deil, ancak bir izindir. (Bayan Mavi B. Jolly) TEAKKUL: Akl kullanarak, lzumlu eyleri renirken, her eyin haddini, snrn amamak, yni lzumlu olan terk etmemek, lzmsuz olanla megl olmamak, bunlarla vakit ldrmemek. Hikmetten (ilimden) yedi ey meydana gelir: 1)Zek, 2)Sr't- selim, yni ihtiyc olunca,

lzm olan eyi hemen anlama, 3)Zihin akl, istedii eyleri abuk anlamak, elde etmek, 4)Dikkat, 5)Teakkul, 6)Tehaffuz yni unutmamak, rhun anlad eyleri unutmamas, 7)Tezekkr, hfzadaki bilgileri istenilen zamanda hatrlamaktr. (Ali bin Emrullah) TEL VE TEKADDES: Allah telnn ism-i erfi anldnda, iitildiinde veya yazldnda: "Yce ve noksan sfatlardan mnezzeh (uzak, temiz)" mnsna hrmet, sayg ifdesi. Allah tel ve tekaddes hazretlerine hamdolsun. O'nun setii kullarna selm olsun. Sevgili olum! Frsat ganmettir. Yni, zaman ok kymetlidir. Bu kymetli zamanlar faydasz eylere sarfetmemelidir. Allah tel ve tekaddesin rz olduu, beendii eyleri yapmakla geirmelidir. Be vakit namaz, dny ilerini dnmeyerek ve cematle klmaldr. Ta'dil-i erkna (artlarna) uygun olarak klmaya dikkat etmelidir. Teheccd (gece) namazn karmamaldr. Seher vakitleri istifr (tvbe) etmelidir. Gafletten, nefse uymaktan lezzet almamaldr. Dnynn geici lezzetlerine aldanmamaldr. lm hatrlamal, hiretin dehet ve iddetini gz nne getirmelidir. (mm- Rabbn) TEML: 'tiyd, alkanlk olarak yaplagelen ey. (Bkz. rf ve det) TEASSUB (Taassub): Haksz yere dmanlk etmek, inadclk etmek; kendi yanl fikrine kr krne balanp bakalarnn doru fikrini kabl etmeme. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Eshb- kirm (arkadalar) Reslullah'n huzrunda oturmakla, O'nun mbrek szlerini iitmekle; teassub, mevki arzsu ve dnyya dkn olmak, hepsinin kalblerinden syrlm gitmiti. Hrs, kin ve kt huydan kurtulmu, tertemiz olmulard. (Mevln Hlid-i Badd) Mezhebsizler bir mezhebi takld eden mslmanlar ktlemek iin ilm kelimelere yanl mn vererek iftir ediyorlar. Mesel mezheb bilgilerini aklamaya ve bunlar isbt etmeye teassub diyorlar.Teassub, mezheb kavgalarna sebeb oldu diyorlar. Hlbuki slm limlerine gre bir mezhebe balanmak, Peygamber efendimizin snnetine ve drt halfenin snnetlerine uygun olduunu savunmak, teassub deildir. Bunun aksini yapmak teassub olur. Drt mezhebi takld edenler hibir zaman byle teassub yapmad. Hibir asrda mezheb teassubu olmad. (M. Sddk Gm) TE'T: Yalnz bir taraftan veya her iki taraftan teslim etmekle yaplan al-veri. Satc, bu mal bin liraya sana sattm dese, mteri dahi bir ey sylemeden alsa, bu te't yoluyla ciz olur. Satc mal verse, mteri de parasn verse, ikisi de hibir ey sylemese, alveri yine ciz olur. (brhim Haleb) TEAYYN: Al-verite sz kesilirken tyin (belli) edilen maln, belli olarak kalmas. Teayyn eden maln kendisini vermek lzmdr.Benzerini hatt daha iyisini almas iin mteri zorlanamaz. (Hamza Efendi) Teayyn-i Evvel: lm-i ilhde ilk teayyn, zuhr, ortaya k. Peygamberlerin ve meleklerin btn vilyetleri, teayyn-i evveldedir. (Muhammed Bk-billah) Teayyn-i mkn:

nsann hakkati olan teayyn-i vcbsinin zlli yni grnts. Ehlullah (evliy) kendi yaratllarna, glerine gre tasavvuf mertebelerine kavumakta birbirlerinden ok ayrdrlar. Evliy arasnda Allah telnn ismine kavuanlar pek azdr. ou bu ismin teayyn-i imknsine kavumutur. (mm- Gazl) Teayyn-i Vcb: Bir eyin, insann hakkati. s aleyhisselm gkten inerek, hir zaman Peygamberinin dnine uyunca, onun teayyn-i vcbisi kendi makmndan ykselerek, ona uyduu iin, hakkat-i Muhammed'nin makmna gelir. O'nun dnini kuvvetlendirir. (mm- Gazl) Teayyn-i Vcd: Varlkta meydana gelme, hsl olma. Teayyn-i ilm, teayyn-i vcdden evveldir ve onun hussiyetlerinden bir hussiyettir. (mm- Rabbn) TEBREKE SRES: Kur'n- kermin altm yedinci sresi. (Bkz. Mlk Sresi) Ey oul! Yatacan zaman, Tebreke sresini oku. Peygamberimiz aleyhisselm buyurdu ki: Yatarken Tebreke sresini okumadan yatma. Zr lrsen kabirde sana yolda olur. Her gece Tebreke sresini okuyan kimse, Kadr gecesini ihy etmi gibi sevbna nil olur, kavuur. (Sleymn bin Cez) M'minlerden dokuz kimseye de kabir sli olmaz:ehd, dman karsnda nbette iken len, veb, kolera gibi bulac hastalktan len, byle hastalklar yayld zaman kamayp sabrederek baka sebeble len, sddklar, bli olmayan ocuklar, Cum gn ve gecesi lenler. Her gece Tebreke ve Secde sresini okuyanlar ve lm hastalnda hls sresini okuyanlara kabir sli olmaz. (Muhammed bin Alkam) TEBREKE VE TEL: Allah telnn ism-i erfi anldnda ve yazldnda, sylenen ve yazlan, "Yce ve noksan sfatlardan mnezzeh (uzak, temiz)" mnsna ta'zm ve hrmet ifdesi. Allah tebreke ve tel lutf ederek, acyarak kullarna ok eyleri mubh etmi, izin vermitir. Rhu hasta, kalbi bozuk olduu iin, mubhlarla doymayp bitmez tkenmez mubhlar brakp, slmiyet'in huddundan dar taarak pheli ve harmlara uzananlar, ne kadar bedbaht ve zavalldr. det zere alkanlk ile namaz klan ve oru tutan oktur. Fakat slmiyet'in huddunu gzeten haram ve phelilere dmemeye dikkat eden pek azdr. Doru ve hlis ibdet edenleri det zere bozuk ibdet edenlerden ayran fark, Allah telnn emirlerini gzetmektir. (mm- Rabbn) TEBASBUS: Bir menfaate kavumak veya bir zarardan korunmak iin tevzu gstermek, yaltaklanmak. Dny rtbelerinde kendinden aa olanlara byklk gstermemek tevddur. nk eline geenler, Allah telnn ltfu ve ihsndr. Kendi elinde bir ey yoktur. Mevki ve servet shiblerinin tevd' gstermeleri iyi olur. Sevb olur.Tebasbus gnhtr. Dilencilerin tevdlar byledir. (Ali bin Emrullah) TEBBET SRES: Kur'n- kermin yz on birinci sresi. Tebbet sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Be yettir.Tebbet, kurusun mnsnda beddudr.Sre, Eb Leheb hakknda inmitir. (bn-i Him, bn-i Abbs)

Tebbet sresinde melen buyruldu ki: Eb Leheb'in iki eli kurusun. (zten) kurudu (helk oldu ya). Ona, ne (babasndan mras kalan) mal, ne kazand fayda vermedi. O yaknda alevli bir atee girecek, kars da odun hammal olarak, boynunda bklm bir ip de olduu hlde. (yet: 1-5) Kim Tebbet sresini okursa, umarm ki, Allah tel onunla Eb Leheb'i bir yerde birletirmez. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) Siysete karm olan din adamlarndan Hsmeddn Peeli, tefsirinde bilhassa Tebbet sresinin ittihdclar methettiini yazmaktadr. (M. Sddk Gm) Reslullah efendimizin mbrek kermeleri Rukayye ok gzel idi. Eb Leheb'in olu Utbe'ye nikh edildi. Tebbet sresi gelince, Utbe dnden nce boad. Vahy gelerek hazret-i Osman'a nikh edildi. (Ninczde) TEBCL ETMEK: Ta'zm, hrmet etmek ve sayg gstermek. Kfirlere (mslman olmayanlara) ancak i dt zaman selm verilebilir. Kfiri tebcl etmek iin selm verenin ve kfiri ta'zim edenin, kymet verenin, mesel stdm gibi szlerle sayg gsterenin mn gider. (bn-i bidn) TEBE- TBN: Peygamber efendimizin Eshbn gren ve sohbetinde bulunmakla Tbin denen bykleri grmekle ereflenenler. (Bkz. Tbin) Eshb- kirm, Tbin ve Tebe-i tbinin toplam zamn yaklak iki yz yldr. Bu devir, Reslullah efendimiz tarafndan vlmtr. (Mevln Hlid-i Badd) Namazn, huss hareketleri yapmak ve huss eyler okumak olduu, Peygamber efendimiz tarafndan bildirilmi, kendisi de byle klmtr. Eshb- kirmn Tbin'e, onlarn da Tebe-i tbine bildirdikleri bu husslar her asrda bulunan slm limleri tarafndan bizlere kadar gelmitir. (mm- Rabbn) Tebe-i tbinden olan ve zamnnda, Kfe'nin en ok ibdet edeni diye tannan Muhammed bin Nadr el-Hris buyurdu ki: "lmin evveli skttur. Sonra onunla uramaktr. Sonra ezberlemek, sonra onunla amel etmek, sonra da bakalarna retmektir." Tebe-i tbinin byklerinden Sfyn bin Uyeyne hazretleri buyurdu ki: "Allah tely seven, Allah telnn sevdiklerini de sever. Allah telnn sevdiklerini seven, cenb- Hakk'n rzs iin sever." TEBERR: Uzaklamak, uzak durmak. Allah telnn dmanlarn sevmek, insan Allah teldan uzaklatrr. Teberr etmedike, tevell (dostluk, yaklama) olmaz. Kalbde mn bulunduuna almet, kfrden teberr etmek, kanmaktr ve kfirlikten, kfirlere mahsus eylerden, mesel beline znnr balamak ve bunun gibi kfirlik almeti olan eyleri kullanmaktan saknmaktr. Kfrden teberr etmek, Allah telnn dmanlarn sevmemektir. (mm- Rabbn) Her akam yatarken tecdd-i mnda bulunmal ve "slm dnine muhlif (aykr, uymayan) hereyden teberr ettim" demelidir. (Seyyid Abdlhakm) TEBERRU': Bir kimsenin, mecbur ve mkellef (ykml) olmadan, herhangi bir eyi kendi rzs ile karlksz olarak birisine onun mlk olacak ekilde vermesi.

Teberru' ancak kabz (teslim almak) ile tammlanr yni mlkolur. yle ki: Akll ve bli (ergenlik, evlenecek yata) olan bir kimse, birisine bir ey hibe, hediye veya sadaka olarak verse, o kimse de onlar ele geirip, teslim alsa, kendi mlk ve onun mal olur. Fakat kabzetmedike mlk olmaz. (Mecelle ve Ali Haydar Efendi) Kadnn ev ilerini yapmas zevcine (kocasna) teberru' ve ihsndr. ok sevbdr. Yapmazsa gnha girmez. Zevc bunlar zorla yaptramaz. (Abdlgan Nabls) TEBERRK: Bereketlenme, mnen istifde etme, faydalanma. Eb Hanfe ile teberrk ediyorum. Her gn mezrn ziyret ediyorum. Zor bir durumda kalnca, onun kabrine gidip iki rek'at namaz klarm. Allah telya yalvarrm. Dileimi verir. (mm- fi) mm- Rabbn hazretlerinin Mektbtn teberrk niyeti ile her gn okumaldr. nk insan farkna varmadan kalbden dny sevgisini karr. (Abdullah- Dehlev ve Abdlhakm Arvs) TEBESSM: Glmseme, kendinin iitmeyecei ekilde sessiz glme. Peygamber efendimiz gler yzl idi. Tebessm ederek glerdi. Glerken mbrek n dileri grnrd. Gld zaman nru duvarlar zerinde ziy (k) verirdi. Alamas da glmesi gibi hafif idi. Kahkaha ile glmedii gibi yksek sesle de alamazd. (Abdullah- Dehlev) Eshb- kirm mescid-i erfte saf balayp Eb Bekr-i Sddk'n arkasnda sabah namazn klarken, Peygamber efendimiz mescide girdi. mmetinin saf saf olup ibdet ettiklerini grd. Sevinerek tebessm buyurdu. Kendisi de hazret-i Eb Bekr'e uyup arkasnda namaz kld. Rk ve secdeleri olan namazda kahkaha ile glmek, namaz da abdesti de bozar. Namazda tebessm, namaz da abdesti de bozmaz. (Haleb) TEBL: Peygamberlerin, Allah telnn emir ve yasaklarn, insanlara eksiksiz ve noksansz olarak bildirmeleri. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Onlar (Peygamberler) Allah telnn insanlara gnderdiklerini tebli ederler. O'ndan korkarlar. Allah'tan baka kimseden korkmazlar. (Ahzb sresi: 39) Peygamberler aleyhimsselm hakknda bilmemiz vcib olan sfatlar yedidir: 1) Emnet (gvenilir olmak), 2)Sdk (doruluk), 3) Tebl, 4) Adlet (dil olmak), 5) smet (hi gnah ilememek), 6)Fetnet (dier insanlardan daha akll olmak, 7)Emn-l-azl (peygamberlikten azl olunmamak, atlmamak). (Mevln Hlid-i Badd) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem 632 (H.10) ylnda ved hacc denilen son hacc yaptlar. Bu srada ved hutbesini rd buyurdular. Hutbenin sonunda "Ey insanlar! Yarn beni sizden soracaklar, ne diyeceksiniz?!." Eshb- kirm; "Allah telnn dnini tebli ettin. Vazfeni yerine getirdin. Bize vasiyyet ve nashatte bulundun, diye ehdet ederiz" dediler. Bunun zerine Resl-i ekrem sallallah aleyhi ve sellem efendimiz, mbrek ehdet parman kaldrarak cemat zerine evirip indirdiler ve; hid ol y Rab! hid ol y Rab! hid ol y Rab!" buyurdular. (bn-i Him) TEBR:

Mjdeleme, sevindirici bir haber ulatrma. Eer ly az ak, sanki glyor, yz glmsyor, gz dahi krpk gibi grr isen; bilmi ol ki, o kimse, hirette kavuaca srr (sevin, ne'e) ile tebr olunmutur. (mm- Gazl) len kimse sa'd yni Cennetlik ise, bir takm melekler balarnda Cebril aleyhisselm olduu hlde, o kimsenin rhunu alp, altnc kat semy getikten sonra, surdikat-i cell denilen, cell perdelerinin bulunduu bir makma varrlar. Kimsin diye sorulduunda; Cebril aleyhisselm, yanmdaki filndr diyerek o kimseyi onun houna gidecek ekilde tantr. O anda; "Ho ve saf geldi. ok istifr edip, oluk ocuuna ve sz geenlere emr-i ma'rf yapan (iyilii emreden), Allah telnn dnini O'nun kullarna reten, miskinlere ve darda kalanlara yardm eden slih kula ve gzel rha merhablar olsun" denir. Sonra meleklerden bir cemate urarlar ki, hepsi onu Cennet ile tebr edip, onunla msfeha ederler. (mm- Gazl) TEBZR: Mal, slmiyet'in ve akln uygun grmedii yerlere datma, isrf. Allah tel yet-i kermede buyurdu ki: Akrabya, yoksula ve yolda kalma hakkn ver. Maln tebzr etme. nk tebzr edenler, eytanlarn kardeleridir. eytan ise Rabbine (kar) ok nankrdr. (sr sresi: 26,27) Tebzr'in haram olduu muhakkaktr. Kalbin hastaldr. Kt bir huydur. Dnimizin; hasislii (cimrilii), isrftan daha ok ktlemesi, isrfn cimrilik kadar kt olmadn gstermez. Hasisliin daha ok ktlenmesi, insanlarn ou, yaratltan, mal biriktirmei sevdii iindir. (mm- Birgiv) TECDD- MN: Bilerek veya bilmeyerek kfr gerektiren (mn gideren) bir sz sylemek veya bir ii yapmak yhut byle bir eyi yapm olma ihtimli zerine, L ilhe illallah Muhammedn Reslullah szn; mnsn bilerek ve inanarak syleyip, mnn yenileme, tzeleme. L ilhe illallah diyerek tecdd-i mn yapnz. (Hads-i erf-Hadka) tikdnda (inancnda) veya sznde veya iinde kfre (mnn gitmesine) sebeb olacak bir ey bulunan kimsenin tecdd-i mn etmesi lzmdr. (Abdlgan Nabls) Kadn ve erkek her mslmann, her gn sabah ve akam tecdd-i mn dusn okumas lzmdr. Zevc ile zevcenin (hanmn) birlikte okumalar iyi olur. (Birgiv) Nikh yapmadan nce, mnnda phe olunan erkee ve kza, mnn alt artn ve slm'n be artn sormal, bilmiyorlarsa retmeli, ezberden okutmal ve Kelime-i ehdet okumaldrlar. Tecdd-i mn ettirmeli ondan sonra nikh yapmaldr. hitlerin de byle mnl olmalar lzmdr. (bn-i bidn) Kfre sebeb olan sz, hat ederek yanlarak syleyenin mn ve nikh bozulmaz. Yalnz tvbe ve istifr yni tecdd-i mn etmesi iyi olur. Tecdd-i nikh (nikh yenilemek) lzm olmaz. (Hdim) Her gn tecdd-i mn mstehabtr. "Y Rabb! Eer benden unutarak veya yanllkla ve bilerek kfr ve irk ve gnah ve her ne meydana gelmi ise ben onlarn hepsinden dnp vazgetim, piman oldum. Bir dahi yapmamaya sz verdim. slm dnini kabl ettim. Peygamber efendimiz senin tarafndan her ne getirdi ise inandm, kabul ettim. Dilim ile syledim kalbim ile tasdik ettim. Hepsi haktr, dorudur ve gerektir. Eer sz ve ilerim dne aykr ise, ondan da piman oldum, vazgetim" demeli ve ment dusn okumaldr.

(Ahmed Hilmi Efendi) TECDD- NKH: Nikh yenileme, tzeleme. Erkek veya kadn bir mslman, limlerin szbirlii ile kfre sebeb olacan bildirdikleri bir szn veya iin kfre sebeb olduunu bilerek, amden (tehdd edilmeden, istekle) cidd olarak veya hezl (aka ve gldrmek) iin syler, yaparsa, mnsn dnmese dahi mn gider, mrted olur (dinden kar). Buna kfr-i ind denir. Bu ekilde mrted olann evvelki ibdetlerinin sevblar yok olur. Tvbe ederse, geri gelmezler. Zengin ise tekrar hacca gitmesi lzm olur. Mrted iken kld namazlar, orular zektlar kaz etmez. Daha ncekileri kaz eder. Kfr-i ind ile mrted olanlarn nikhlar bozulur, iki hit yannda tecdd-i nikh yapmalar lzm olur. (Abdlgan Nabls) Tecdd-i mn ve tecdd-i nikh dus yledir: "Allahmme inn rd en ceddidel-mne ven-nikha tecdden bikavli l ilhe illallah Muhammedn Reslullah." Cmide cematin ok olduu bir namazn dusndan sonra imm efendi bunu cemat ile birlikte okursa, cemat birbirlerine hit olmu, nikahlar da tzelenmi olur. (bn-i bidn, Ysuf Sinnddn) TECELL: Grnme. Kalbde Allah telnn ztnn ve isimlerinin zuhru. Evliy herkes gibi, bir mezhebe tbi olarak ykselmilerdir. Ahkm- slmiyye'ye yapmak, bir aa dikmek gibidir. Evliyya hsl olan ilimler, mrifetler, tecelller kefler, ve muhabbet-i ztiyye bu aacn meyveleri gibidir. (Rkneddn-i et) Zt- ilhnin (Allah telnn) tecellsi bu dnyda yalnz Muhammed aleyhisselma nasb oldu. Bakalarna ise hirette nasb olaca bildirildi. (mm- Rabbn) Allah tel insann kalbine tecell eder. Fakat bu tecell Allah telnn sfatlarnn tecellsidir. (Seyyid Abdlkdir-i Geyln) Tasavvufta keder ve midsizlik yoktur. Yalnz sevgi ve tecelller vardr. (Mevln Celleddn-i Rm) Tecell-i Ceml: Allah telnn cemlinin zuhru. Cennet'te m'minlerin makbl olanlar, her sabah ve akam, derecesi aa olanlar ise, her Cum gn ve kadnlar, dny bayram gibi ylda birka kere tecell-i ceml ile erefleneceklerdir. (Mevln Hlid-i Badd) Tecell-i Ef'l: Slikin, yni tasavvuf yolcusunun, kullarn fiillerini Allah telnn fiilinin zlleri (grntleri) olarak grmesi ve bu fiillerin varlnn O'nun fiili ile olduunu bilmesi. lem-i Emrin ilk admnda olan tecelller. Tecell-i ef'l shibi, her ite arada olan vstalarn var olmasnn bahne olduunu, asl yapann Allah tel olduunu bilir. (Abdlhakm bin Mustafa) Tecell-i Sfat: Allah telnn sfatlarnn tecellsi. Seyyid Nr'un bir tevecch (bakmas) ile tliblerin (kendisine talebe olanlarn) kalbleri zikre balard. Tecell-i sfat hsl olurdu. (Mazhar- Cn- Cnn) Tecell-i Sr:

Zt- ilhnin veya isimlerinin kendilerinin deil, sretlerinin, grntlerinin tecellsi. Bakalarnn yolun sonunda kavutuklar ve Hakk-ul yakn dedikleri, bize yolun banda Tecell-i sr olarak hsl olmaktadr. (mm- Rabbn) Tecell-i sr, sliki yni tasavvuf yolcusunu fn yapmaz. Birok ballklarn yok eder ise de fenya kadar gtrmez. (mm- Rabbn) Tecell-i Zt: sim ve sfatlar araya girmeden sdece zt- ilhnin tecell etmesi. Tecell-i zt,Peygamberlerin sonuncusuna (Muhammed aleyhisselma) mahsstur. O'nun yansra baka peygamberlere ve O'na ok uyan bu mmetin evliysnda da hsl olur. Baka peygamberlerin mmetlerine nasb olmaz. Bunun iin bu mmet, mmetlerin hayrls olmutur. (mm- Rabbn) Ahrriyye bykleri, vecdlerin slmiyet'e uygun olmasna dikkat ederler. Zevkleri, mrifetleri slmiyet terzisi ile lerler, ocuklar gibi ceviz, kozalak saylan vecdlere, hllere aldanp da slmiyet'in gzel cevherlerini elden karmazlar. Tasavvufularn slmiyet'e uymayan szlerine aldanp balanmazlar. Hlleri devamldr. Zamanlarnda deiiklik olmaz.Bakalarnn imek gibi akp geen tecell-i zt bunlara devamldr. abuk geer, gayb olan huzra kymet vermezler. "O yksek insanlara, ticret, al-veri Allah tely unutturmaz." (Nr sresi: 24) melindeki yet-i kerme bunlarn hlini bildirmektedir. (mm- Rabbn) TECEMML: irkinlii gidermek, vakar shibi olmak, kr etmek ve nmeti gstermek iin znetlenmek, sslenmek. Tecemml etmek, mstehbdr.Hell eylerle znetlenmek mubhtr. mm- a'zam Eb Hanfe drt yz altn kymetinde cbbe giyerdi. (bn-i bidn) TECESSS: nsanlarn gizli hallerini, ayb ve kusrunu merk edip, i yzn aratrp renmeye almak. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Zannn bir oundan kann. nk bz zan (vardr ki) gnhtr. Tecesss etmeyiniz. Biriniz dierinizi gybet etmesin. (Hucurt sresi: 12) S-i zan etmeyiniz (kt zanda bulunmaynz). S-i zan, yanl karar vermeye sebeb olur. Tecesss etmeyiniz. Mnkaa etmeyiniz, birbirinizi ekitirmeyiniz, karde gibi seviiniz. Mslman mslmann kardeidir. Ona zulm etmez, yardm eder. Onu kendinden aa grmez. (Hads-i erf-Berka) Tecesss etmek harmdr. (Muhammed Hdim) Bir kimsenin muhtc olduu mal kazandktan sonra, fazla almayp, ibdet etmesi cizdir. Bunun iin, almayp ibdet edene s-i zan (kt zan) ve tecesss etmemelidir. kisi de harmdr. Fakat almayp cmide oturarak, Allah telya tevekkl ediyorum diyene de inanmamaldr. Bu kimse, almay terk ettii iin gnh ilemektedir. (Abdlgan Nabls) TECHZ: Veft edenin (lenin) ykanmasndan kabre defnedilmesine kadar yaplmas lzm gelen eyler. Meyyitin (l kimsenin) techzi, tekfini ve cenze namaz farz- kifyedir. Mslmanlarn bzs bu vazfeleri yerine getirirse, dierlerinin zerinden bu vazfeleri yapmak der.

(Hdim) Meyyitin brakt maldan ilk nce onun techz ve tekfnine harcanr. Bu harcama iinde isrftan ve cimrilikten kanlr. (Muhammed Mevkft) TECRBE (Tecrbe): Deneme, snama, bilgi edinmeyi salayan yoldan biri. Eshb- kirm (Peygamber efendimizin mbrek arkadalar) bir gn Peygamber efendimize sallallah aleyhi ve sellem gelerek; "Yemen'e gidenlerimiz orada hurma aalarn baka trl aladklarn ve daha iyi hurma aldklarn grdk. Biz Medne'deki aalarmz babalarmzdan grdmz gibi mi, yoksa Yemen'de grdmz gibi mi alayalm?" diye sordular.Peygamber efendimiz; "Tecrbe edin. Bir ksm aalar babalarnzn usl ile, baka aalar da Yemen'de rendiiniz usl ile alayn. Hangisi daha iyi hurma verirse her zaman o usl ile yapn" buyurdu. (mm- Gazl) Kim tecrbelerden ders alr ve tecrbeler kendini olgunlatrrsa, ona akll; kim tecrbelerden bir ey anlamazsa, ona ahmak ve chil denir. (mm- Gazl) Ahlk deitirmek, ktsn yok edip, yerine iyisini getirmek mmkndr. Hads-i erfte; Ahlknz iyiletiriniz" buyruldu. slmiyet mmkn olmayan eyi emretmez. Tecrbeler de byle olduunu gsteriyor. (Muhammed Hdim) slmiyet, her ilmi, her fenni ve her tecrbeyi emreden bir dindir. Mslmanlar fenni sever, fen adamlarnn tecrbelerine inanr. Fakat fen adamym diyen fen taklidcilerinin ve din dmanlarnn iftirlarna, yalanlarna aldanmaz. (Seyyid Abdlhakm) Tecrib limler: Tecribe ve mhede (gzlem) ile elde edilen bilgiler, ulm-i akliyye (akl ilimler). Bzlarnn slmiyet'ten ayr ve uzak grdkleri tecrib ilimler, fenler, veskalar ve senetler hep slm dninin birer besi, dallardr. Yni dnimiz tecrib ilimleri, fen bilgilerini emretmektedir. Kur'n- kermin ok yerinde tabat yni canl-cansz varlklar grmek, incelemek emredilmektedir. (M. Sddk Gm) slm bilgileri balca iki ksma ayrlr. Birincisi ulm-i nakliyyedir. Bunlara din bilgileri de denir. kinci ksm ise ulm-i akliyyedir.Bunlar matematik, mantk gibi tecrb ilimlerdir. Bunlar his organlaryla duyularak, akl ile incelenerek, tecrbe ve hesb edilerek elde edilir.Bu bilgiler din bilgilerinin anlalmasna ve onlarn tatbik edilmesine yardmcdrlar. Bu bakmdan lzmludurlar. (Seyyid Abdlhakm Arvs) slm ilimlerinden ikinci ksm olan akl bilgilerinin yni tecrb ilimlerin iyi renilmesi; ince ve derin din bilgilerinin kolay ve ak anlalmasna yardm eder. (Seyyid Abdlhakm Arvs) TECVD: Gzel yapmak, Kur'n- kermi harflerin mahreclerine (k yerlerine) ve sfatlarna uygun olarak okumak ve bunu anlatan ilim. Kur'n- kermi tecvde erf-Knz-d-Dekik) uygun okuyana ehd sevb verilir. (Hads-i

Kur'n- kermi tecvd bilgisine uyarak okuyunca, her harfine yirmi sevb verilir. Tecvdsiz on sevb alr. (Hads-i erf-ir'at-l-slm) Krati gzel olan imm olur.Yni Kur'n- kermin harflerini tanyan, tecvd ile okumasn bilen olur. Sesi gzel ve tegann eden (harfleri deitirerek okuyan) deil. (bn-i bidn)

Kur'n- kermi okurken riyet edilecek on edepten altncs; Kur'n- kermi gzel sesle ve tecvd zere okumaktr. Harfleri kelimeleri bozarak tegann etmek, haramdr.Harfler bozulmazsa, mekrh olur. (Haleb, mm- Gazl) Din adamlarnn insanlara yapamayacaklar fetvlar bildirmeleri de fitneye sebeb olur. Kylye ve ihtiyra, tecvidsiz namaz klnmaz demek de byledir.nk bunlar artk renemez ve namaz bsbtn brakrlar. Hlbuki, tecvidsiz namazn ciz olduuna fetv verenler vardr. Bu fetv zayf ise de namazn terkedilmesinden iyidir. (Abdlgan Nabls) TECVZ: zin verme, yaplmasna rz gsterme. Ciz grme. (Bkz. Ciz) TEDBR: Bir eyi elde edecek veya nliyecek yol, re; bir iin sonunu dnerek hareket etmek. Tedbr gibi akl, gzel huy gibi aslet olamaz. (Hads-i erf-bn-i Mce) nsan bu lemde; sebeblere yapmakla vazfelidir. Allah telnn kendisi iin takdr buyurduu eylerin bana geleceine ve saknmann, tedbrin, kaderde olacak (ezelde yazlan) eylere mni olamayacana inanmas da insann vazfesidir. (Fahreddn-i Rz) Kul tedbr alr, takdri bilmez; kiinin tedbri ile Allah telnn takdri deimez. (S. Abdlhakm Arvs) Tez olma teemml kl, Her hle tahamml kl, Allah'a tevekkl kl, Tedbri bozar takdr. (bn-i Keml) Tedbr-i Menzil: nsann oluk-ocuuna kar hareketlerinin nasl olaca ve ev idresi ile ilgili husslardan bahseden ilim. slm ahlk e ayrlr: Birincisi; insan yalnz iken, bakasn dnmeden, ilerinin iyi veya kt olduunu anlatan ilm-i ahlk. kincisi, tedbr-i menzl. ncs; insann cemiyetteki vazfelerini, hareketlerini, herkese faydal olmasn reten siyset-i medne yni sosyal terbiye. (Ali bin Emrullah) TEDEBBR: Bir eyin zerinde dnmek, tefekkr etmek. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Onlar, Kur'n- kermi tedebbr etmezler mi? Yoksa (mnfklarn) kalbleri zerinde (kat kat) kilidler mi var? (Muhammed (aleyhisselm) sresi: 24) Kur'n- kermi tedebbr, onun emirleri ve yasaklarn dnmek demektir. Bu ise, kalb huzru ve Kur'n- kermi okurken zihni toplamakla olur. Kur'n- kermi tedebbr iin, helalden az yimek ve hlis niyet arttr. (mm- Gazl) Tedebbr, huzr- kalbden yni, kalbin dny meglelerinden kurtulmasndan sonra gelir.Kur'n- kerm okumaktan maksad, O'nun yetleri zerine tedebbr etmektir. Bunun iin, Kur'n- kermi ar okumak snnettir. (mm- Gazl) TE'DB: 1.Terbiye etme, edeblendirme. (Bkz. Edeb) Kiinin ocuunu te'db etmesi, sadaka vermesinden daha hayrldr. (Hads-i

erf-Tirmiz) Rabbim beni en gzel bir edeb ile te'db etti. (Hads-i erf-Mektbt- mm- Rabbn) 2. Suluyu cezlandrma. TEDVN: Biraraya getirip toplama, dzenleme; kitab hline getirme. Birinci asrn sonuna doru ilk def hads tedvn eden zt, bn-i ihb- Zhr'dir. Daha sonra hads tedvn edenler unlardr: Mekke'de Abdullah bin Creyc, Medne'de Muhammed bin shk yhut mm- Mlik, Basra'da Reb bin Sbih, Kfe'de Sfyn- Sevr, am'da Abdurrahmn Evz, Vst'ta Heym bin Ber's-Selm, Yemen'de Ma'mer bin Rit, Horasan'da Abdullah bin Mbrek. Bunlardan baka daha biroklar vardr. (Zerkn) Eshb- kirm, szbirlii ile bildirdiler ki, hazret-i Eb Bekr'den ve hazret-i mer'den fetv alp da, bunlar takld eden bir kimse, baka ilerini baka sahblere de sorar ve rendii ile amel ederdi. Huccet, dell soran olmazd. Yni, Tbinden yeni mn etmi olanlarn, Eshb- kirmdan yalnz birinin mezhebini takld etmesi mmkn deildi. nk Eshb- kirmn mezhebleri (ictihdlar ve dn cevaplar, fetvlar) tedvn edilmi, byk mezheb olarak kitablara gemi deildi. (mm- Kurf, Menv) TEENN: lerisini dnerek acele etmeden yava ve ihtiyatl hareket etme. lerde acele etmemeli ve hemen karar vermemelidir. Acele ile verilen kararlara eytan karr. Hads-i erfte; "Acele eytandandr. Teenn Rahmn'dandr" buyruldu. Nefsin istedii bir ey htrna gelince, eytan; "Frsat karma, hemen yap!" der. O da, yapar. Allah teldan kalbe gelen ilhma uyan kimse ise; "O eyi yapmaktan Allah rz olur mu?" der. Sevap m, gnh m olacan dnr. Gnh deil ise, yapar. Bylece teenn etmi olur. Yalnz be eyde acele etmek lzmdr: 1) Misfir gelince nne yemek getirmelidir. 2) nsanlk cb bir gnh ileyince, hemen tvbe ve istifr etmelidir. 3) Be vakit namaz vakti kmadan, erken klmaldr. 4) Kz ve olan ocuklarna, din bilgilerini ve namaz klmasn retmeli, bla eriince, geciktirmeden evlendirmelidir. 5) len ahsn defnedilmesinde acele etmelidir. (Sleymn bin Cez) TEFHR: nme. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Biliniz ki, dny hayt; elbette la'b (oyun) ve lehv (elence) ve znet (sslenmek) ve tefhr ve mal, paray ve evld oaltmaktr. (Hadd sresi: 20) ey iin ilim renme ve ey iin de ilmi terk etme: Mcdele, tefhr ve riy (gsteri) iin ilim renme! renmekten utanarak veya lzmu yok veya bilmesem de olur demek sretiyle de ilmi terk etme! (Hazret-i mer) Znet eysn, bakalarna gsteri, stnlk salamak iin kullanmak tefhr olur. Tefhr haramdr. (Ali bin Emrullah) Bu dnyda tefhr; mal, evld ve mevki gibi eylerle olur. Halbuki bunlarn hepsinin bir emnet olduu ve bir gn yok olaca bellidir. O hlde bunlara gnl balamak niye? (Ahmed

Rif'at) Tefhrden zevk duyarak byklenen kii, malndan soyunmu olsayd, hakkatte kendisinin tefhr edecek ve byklenecek hibir eye shib olmadn, yalnz bir vcdu olup onun da ge dne (lme) hazr vaziyette beklediini grr ve deerini anlard. (Ahmed Rif'at) TEFEKKR: bret alacak ve faydalanacak ekilde derin dnme. Allah telnn sfatlarn ve nmetlerini dnme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Onlar (o selm akl shipleri yle insanlardr ki) ayakta iken, otururken, yanlar stnde (yatar) iken (hep) Allah' hatrlayp anarlar ve gklerin, yerin yaratl hakknda tefekkr ederler. (Bu tefekkr edenler yle derler;) "Ey Rabbimiz! Sen bunlar bouna yaratmadn. Sen (bundan) pk ve mnezzehsin. Bizi atein azbndan koru." (l-i mrn sresi: 191) te biz tefekkr eden bir kavim (topluluk) iin yetleri (delilleri) byle aklarz. (A'rf sresi: 24) Varlklardaki nizm tefekkr ederek Allah telya mn ediniz. (Hads-i erf-Berka) nsann gnahlarn tefekkr etmesi ve bunlara tvbe etmesi, tatlarn, ibdetlerini dnp bunlara da kr etmesi lzmdr. Mahlklardaki (yaratlmlardaki) ve kendi bedenindeki ince san'atlar, dzenleri, birbirlerine olan ballklarn tefekkr ederek de Allah telnn bykln anlamas lzmdr. Akl banda olan kimsenin tefekkr vazifesini hi ihml etmemesi lzmdr. Allah tel hibir eyi btl yni bo, faydasz yaratmamtr. nsanlarn anlayamadklar, gremedikleri faydalar, anlayabildiklerinden kat kat daha oktur. Tefekkr drt trl olur demilerdir. Allah telnn mahlklarndaki gzel san'atlar, faydalar tefekkr etmek, O'na inanmaa ve sevmeye sebeb olur. O'nun vd ettii sevblar tefekkr etmek, ibdet yapmaya sebeb olur. O'nun haber verdii azblar tefekkr etmek, O'ndan korkmaya, kimseye ktlk yapmamaya sebeb olur. O'nun nmetlerine, ihsnlarna karlk nefsine uyarak gnh ilediini, gaflet (Allah tely unutma hli) iinde yaadn tefekkr etmek, Allah'tan hay etmeye, utanmaya sebeb olur. Allah tel yerlerde ve gklerde bulunan mahlklar dnerek ibret alanlar sever. (Muhammed Hdim) TEFE'L: 1. Bir eyi uur saymak, hayra yormak, bir hdiseyi hayra almet, iret olarak grmek. Tefe'ln mukbili (zdd) tee'm yni uursuz saymaktr. (Bkz. Tee'm) slm'da tee'm (uursuzluk) yoktur. En hayrls tefe'ldr. (Hads-i erf-Buhr) Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem tefe'l sever, fakat uursuz saymay sevmezdi. (bn-i Hanbel) 2. Falclk. Zamnmzdaki bz falclar, tefe'l ederek hayr ve erri rendiklerini, sanki gayb bildiklerini iddi ediyorlar. Buna Kur'n fal, Danyl fal diyorlar. Bu yaptklar fal oklaryla ksmet aramak ciz deildir. (Abdlgan Nabls) TEFSR: rtl, kapal olan eyi ortaya karmak, amak, beyn etmek, beer kudret dhilinde, Kur'n- kerm yetlerindeki murd- ilhyi (Allah telnn murdn) anlamak. Bu ii yapabilen lime mfessir denir. (Bkz. Mfessir) Kur'n- kermi kendi grne, anlayna gre tefsr eden kfir olur. (Hads-i

erf-Mektbt- Rabbn) Bize tefsr kitaplarna gre amel etmek emredilmedi. Fkh kitaplarna tbi olmamz emredildi. (Hdim) Tefsr ve fkh kitaplarna hakret eden; bunlar beenmeyen, ktleyen kimse kfir olur. (Hdim, Ysuf Sinnddn) Kur'n- kermi tam olarak yalnz Reslullah sallallah aleyhi ve sellem anlam, kapal ve anlalmas zor yet-i kermeleri, Eshb- kirma aklamlardr. Bu sebeble Kur'n- kermin hakk tefsri, Peygamber efendimizin bu aklamalardr. Tefsr limlerinin Kur'n- kermin tefsrine dir, Peygamber efendimizden sallallah aleyhi ve sellem ve Eshb- kirmdan gelen rivyetlerle yaptklar tefsrlere, rivyet, me'sr ve nakl tefsr denildi. Ayrca bu tefsrler esas alnarak Kur'n- kermin lisan ve daha baka bilgilere gre de aklamalar yapld.Bu aklamalara te'vl denildi. Bunlara ma'kl, re'y ve diryet tefsri denir. Te'vllerin doruluu, nakl tefsire uygunluu ile anlalr.Tefsr limleri, nakle uygun te'vlleri de tefsr olarak kabl etmilerdir.Te'vl, nakle ve din bilgilerine uymazsa, tefsr deil, yazann kendi dncesi olur. Nitekim hads-i erfte; "Kur'n- kermi kendi gr ile aklayan, doru olsa bile hat etmitir" buyrulmutur. Bunun iindir ki, Kur'n- kermde mns ak olmayan yerlerden yalnz akla gvenip, yanl te'vl yaplarak yanl mnlar karlmas netcesinde yetmi iki bid'at ve dallet frkas ortaya kt. (Abdlhakm Arvs) TEFVZ: Ismarlama, havle etme. 1. Bir ii sebeblere yaptktan sonra Allah telya havle etmek, hell ve faydal eyleri kazanmaya alp da, bunlara kavumay Allah teldan beklemek. Hak, erleri hayr eyler, Zannetme ki, gayr eyler, rif n seyr eyler, Mevl grelim n'eyler, N'eylerse gzel eyler Sen Hakk'a tevekkl kl, Tefvz et ve rhat bul, Sabreyle ve rz ol, Mevl grelim n'eyler, N'eylerse gzel eyler. (brhim Hakk Erzurm) 2. Kadna kendini boama hakk vermek. Yni kendini sen boa demek. Buna Temlk de denir. Tevfz, zevcenin arzusuna braklarak; "Ne zaman istersen" diye ilve edilirse, zevce istedii zaman kendini boayabilir. (Mehmed Zihn) TEGBN SRES: Kur'n- kermin altm drdnc sresi. Tegbn sresi Medne'de nzil oldu (indi). On sekiz yet-i kermedir. Dokuzuncu yette geen ve aldanma mnsna gelen Tegbn kelimesi sreye isim olmutur. Srede; insanlarn m'min ve kfir olarak iki ksma ayrld, mal ve oluk-ocuun bir imtihan olduu bildirilmektedir. (bn-i Atyye, Rz) Tegbn sresinde melen buyruldu ki:

Biliniz ki, mallarnz ve ocuklarnz sizi imtihan etmek iin verildi. Allah tel iyiliklerinize karlk, size ok byk ecir verecektir. (yet: 15) Kim Tegbn sresini okursa, anszn lm ondan uzak olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) TEGANN: Sesi msik perdelerine uydurmak iin, hareke, harf ve med (uzatma) ilve etme ve karma yapmak sretiyle, kelimelerin asllarn dolaysyle mny bozarak okuma. lk tegann eden eytandr. (Hads-i erf-hyu Ulmiddn) Tegann ile sesini ykselten kimseye Allah tel iki eytan musallat eder. Bu eytanlar o kimsenin omuzlar arasnda dururlar ve bitirinceye kadar gsn tekmelerler. (Hads-i erf-bn-i Ebiddny, Tabern) Lokman sresindeki Levh-el-hads yet-i kermesi tegann ile okuma yasak etmek iin indi. Abdullah bin Abbs'n (radyallah anhm) talebesinden olan mm- Mchid, Tbin'in (Eshb- kirm grenlerin) byklerindendir.Bu yet-i kermenin tegannyi yasak ettiini bildirdi. Abdullah ibni Abbs ve Abdullah ibni Mes'd (r.anhm) bu yet-i kermenin tegann iin olduuna yemin etmilerdir. mm- Mchid, Furkn sresi yetmi ikinci yet-i kermesinde; "Gnahlar af ve mafiret edilecek olanlardan biri; tegann, ark okunan yerlerde bulunmayanlardr." buyruluyor dedi. (mm- Rabbn) Kur'n- kermi, ezn, mevlidi msik ile tegann ederek okumak, mny bozuyor ve zararl oluyor. Mesel (Allah ekber), Allah tel byktr, demektir. Sesi uzatarak (Aaaallah ekber) eklinde okunursa, Allah acab byk mdr? demek olur ki, byle sylemek kfrdr, mn giderir. (bn-i bidn) Bakalarn hicveden (ktleyen) ve fuh, iki anlatan ve ehveti harekete getiren iirleri tegann ile okumak her dinde haramdr. Harama sebeb olan eyler de harm olur. (lim bin A'l) Vz, hikmet, nashat, gzel ahlk bildiren iirleri tegann ile okumak cizdir. Devaml byle vakit geirmek mekrh olur. Kur'n- kermi, zikri, duy, ezn tegann ile okumak ise szbirliiyle harmdr. Tegann; harfleri, kelimeleri deitirmekte, mny bozmaktadr. Bunlar kasd ile bile bile deitirmek harm olur. Kur'n- kermi, zikri ve ilhleri, mny bozmayacak gzel sesle okumak mstehbdr. (Muhammed Badd) Kur'n- kermi gzel ses ile tecvide gre okumaldr. Tegann ile kelimeleri deitirip nameye uydurarak okumak harmdr. (Abdullah- Dehlev) TEHADD: Meydan okumak. limlerin ouna gre peygamberlerin mcize gsterirken aka tehadd etmeleri art deil ise de mcizenin mnsnda tehadd vardr. Evliy, peygamberlik iddi etmedikleri ve onlarn kermetlerinde tehadd bulunmad iin mcize olmazlar. (mm- Rabbn) TEHARR: Bir eyi anlamak iin aratrmak. Sofradakiler, ieri gelen kimseyi yemee arsalar, dil bir mslman da, yedikleri eti mrted kesti veya itiklerinde arb kark dese, aranlar dil ise, oturur. dil deilseler oturmaz. kisi dil ise, yine oturur. Biri dil ise, teharr eder. Karar veremezse, oturup yer, ier ve sular ile abdest alr. (bn-i bidn) TEHVN:

Geveklik. db- Nebeviyyede tehvn edeni ve Peygamber efendimizin snnetini terk edeni rif, vel zan etme. (Cneyd-i Badd) TEHAVVL: Deime. Bir hlden baka bir hle geme. Scak havada tazyik azalr, barometre der. Soukta ise ykselir. Bu tazyik tehavvl shhat iin ok mhimdir. Bu tehavvl olmasayd bildiimiz hastalklarn drtte biri mevcd olmazd. (Sedet-i Ebediyye) TEHECCD NAMAZI: Gecenin te ikisi getikten sonra ve imsak vaktinden nce iki ile on iki rek'at arasnda klnan namaz. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Ey Reslm!) Sana mahss fazla bir namaz olarak, gece uykudan kalk da, Kur'n- kerm ile teheccd (namaz) kl. (sr sresi: 79) Teheccd namazna devm ediniz. Zr sizden nceki slihlerin kld bir namazdr ve Rabbinize sizi yaklatrcdr ve gnhlarn keffretine ve nefsi gnahtan alkoymaya sebeb olur. (Hads-i erf-Nmet-l-slm) Teheccd namazn zarret olmadka elden karmamaldr. Peygamber efendimiz muhrebelerde bile teheccd klard. Kaz namazlar olan, teheccd yerine kaz namaz klmaldr. Hem kaz borcu denir, hem de teheccd sevbna kavuur. (Hdim, bn-i Nceym) TEHEVVR: ok kzmak, ok fkelenmek, sertlik; hilmin (yumuakln) zdd. Gadabn, kzmann ars. Atlganlk. Tehevvr shibi hiddetli, sert olur. Bunun aksine hilm (yumuaklk) denir. Halm (yumuak) kimse, gadaba sebeb olan eyler karsnda kzmaz, heyecana gelmez. Korkak olan, kendisine zarar verir. Gadabl kimse ise hem kendine, hem de bakalarna zarar verir. Tehevvr, insan kfre kadar gtrr. Hads-i erfte; "Gadab, mn bozar" buyruldu. Burada bildirilen gadabdan maksat tehevvrdr. Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem dny iin gadaba geldii grlmedi. Allah iin gadaba gelirdi. (M. Hdim) TE'HR: Geciktirmek, geri brakmak. (Bkz. Takdm ve Te'hr) Her sabah ve akam tvbe etmeyen kimse, kendine zulm eder. Tvbeyi te'hr etmemelidir. (mm- Mchid) yi, hayrl iler akla gelince bunu te'hr etmeden hemen yerine getirmelidir. Zr insann nefsi ve eytan bu hayrl ii yaptrmamak iin araya binbir sebeb koyar. (M. Hdim) Yavrucuum tvbeni te'hr etme! Zr lm ni gelir. (Lokman Hakm) TEHYYT (Tahiyyt): Namazn ka'delerinde yni birinci ve ikinci oturularnda okunan Ettehiyyt dus. Son rek'atte otururken, tahiyyt okumak namazn vciblerindendir. ve drt rek'atli namazlarn ikinci rek'atinde otururken, tahiyyt okumak ise snnettir. (Haleb) Son rek'atte tahiyyt okuyacak kadar oturmak farzdr. (bn-i bidn)

Tahyytn mns; yaplan btn tzimler, hrmetler ve ibdetler Allah telya mahsustur ve ey Muhammed aleyhisselm! Selmet ve Allah'n rahmeti ve bereketi senin zerine olsun. Selmet bizim zerimize ve btn slih kullarn zerine olsun. Ben ehdet ederim ki Allah teldan baka, kendisine ibdet edilip, tapnlacak ilh yoktur ve Muhammed aleyhisselm Allah telnn kulu ve peygamberidir. (Harputlu shk Efendi) TEHYYET-L-MESCD: Mescide girince, oturmadan nce, mescidin shibine yni Allah telya ta'zm ve hrmet iin klnan iki rek'at nfile namaz. Cmiye girenin tahiyyet-l-mescid olarak iki rek'at namaz klmas, sz birlii ile snnettir. Sesli Kur'n- kerm okunuyorsa tehiyyet-l-mescid namaz klnmaz. (Hamev) Mescide girdii esnda klnan farz veya snnet ile tehiyyet-l-mescid sevb dahi hsl olduu gibi, abdesti mtekib (sonra) klnan farz veya snnet ile de bu fazletler meydana gelir. (M.Zihni Efendi, bn-i bidn) TEHLL: "L ilhe illallah (Allah teldan baka ilh yoktur)" szn sylemek. Tesbh (sbhnallah), tehll ve takdse (Allah telnn bykln, yceliini, noksan sfatlardan uzak olduunu sylemeye) devm edin. Bunlardan gaflet etmeyin. armamak iin parmak ular ile hesb edin.Zr onlar, kymet gnnde sorguya ekilir ve ehdet ederler. (Hads-i erf-Eb Dvd ve Tirmiz) nsan iin bo szlerden kap, tesbh (sbhnallah) ve tehlle devm etmek, daha hayrldr. yle olur ki, Allah tel, onun karlnda Cennet'te bir kk verir. (mm- Gazl) Hacca giden kimse, Saf tepesine knca, Kbe'ye dner; tekbir (Allah ekber), tehll ve salevt getirir. Sonra, iki kolunu omuz hizsnda ileri uzatp ve avularn semya doru ap du eder. (Eb Bekr Ali) Fsk meclislerinde (gnah ilenen yerlerde), alay edenler arasnda tesbh (sbhnallah), tehll, zikr (Allah tely anma), tekbr (Allah ekber), hads ve benzerlerini okumak gnhtr. (Haleb) TEKSR SRES: Kur'n- kermin yz ikinci sresi. Mekke'de nzil oldu (indi). Sekiz yettir. Teksr, okluk ve oklukla vnmek demektir. Srede, insanlarn hiret gn Cehennem'i grecekleri ve sule tbi olacaklar bildirilmektedir. (Rz, Kurtub) Teksr sresinde melen buyruldu ki: O gn dnyda kazanp harcadnz nmetlerden hesba ekileceksiniz. (yet: 8) Teksr sresini okuyan kimse, bin yet okumu gibi olur. (Hads-i erf-Feth-l-Kadr) TEKY: Tekkeler. Tekkenin oulu. (Bkz. Tekke) TEKBR: 1. Allah tely yceltmek, noksan sfatlardan, irkten (orta bulunmaktan), yarattklarna benzemekten tenzh etmek, uzak tutmak. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey rtye brnen Muhammed! Kalk da (kfirleri, Allah telnn azb ile) korkut!

Rabbini tekbr et! Giydiklerini temiz tut! Haram edeceim eylerden sakn! Yaptn iyilii ok grerek baa kakma! Rabbin iin sabret! Sr'a frld zaman, kfirlere ok skntl bir gndr. Onlara kolaylk yoktur... (Mddessir sresi: 10) 2. "Allah tel byktr. Kullarnn ibdetlerine muht deildir. bdetlerin O'na faydas yoktur" mnsna "Allah ekber" sz. Farz namazdan sonra otuz tesbh (sbhnellah), otuz tahmd (Elhamdlillah), otuz tekbr ve bir de tehll (L ilhe illallah) syleyiniz! (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Her namazdan sora otuz kere sbhnellah, otuz kere el-hamdlillah, otuz kere (tekbr) Allah ekber deyip, l ilhe illallah vahdeh l erke lehu lehlmlk velehl hamd ve hve al klli ey'in kadr, demek sretiyle yz tamamlayan kimsenin gnhlar deniz kp kadar olsa da af olunacaktr. (Hads-i erf-El-Envr li-A'ml-il-Ebrr) Tekbr kelimesi, Allah telnn, kullarna yapt krlerden ok yksek olduunu, O'na yakan kr yaplamyacan ifde etmektedir. (Ahmed Frk) 3. Ramazan ve Kurban bayramlarnda okunan; "Allah ekber, Allah ekber. L ilhe illallah vallah ekber, Allah ekber ve lillhil-hamd" sz. Buna Terk tekbri de denir. (Bkz. Terk Tekbri) Tekbr-i Tahrme: Tahrime Tekbri. Namaza dururken "Allah ekber" demek. Buna, iftitah (namaza balama) tekbri de denir. Tahrme tekbri, namazn artlarndan yni dndaki farzlarndandr. Kadnlar iki ellerini omuz hizsna kaldrr, sonra tekbr-i tahrmeyi syler. Sonra sa eli sol elin stnde olarak, gse kor. Bilek kavramazlar. AAAllah veya ekbaaar gibi uzun sylenirse, namaz olmaz. mmdan nce ekber denirse, namaza balanm olunmaz. (bn-i bidn) Tekbr-i Zevid: Bayram namazlarnda birinci rek'atte Sbhneke'den sonra , ikinci rek'atte zamm- sreyi okuyup rka gitmeden nce de kerre olmak zere alnan alt vcib tekbir. Zevid tekbiri. Tekbr-i zevid bayram namazlarnda yle alnr. Birinci rek'atte Sbhneke'den sonra sylenir. Bu srada eller def kulaklara kaldrlp, birinci ve ikincide, iki yana uzatlr, ncde gbek altna balanr. kinci rek'atte ise, Ftiha ve zamm- sre okunduktan sonra, rka gitmeden, ayakta iken yine tekbir alnr. ki el yine kulaklara kaldrlr, eller nde de yanlara braklr. Namaza it olan drdnc tekbirde elleri kulaklara kaldrmayp, rka gidilir. (Haleb-i Kebr) TEKEBBR: Kibir shibi olma, byklenme, kibirlenme, kendini byk gsterme. Allah tel tevdu' zere olma bana emr eyledi. Hibiriniz, hibir kimseye tekebbr etmeyiniz. (Hads-i erf-Berka) Tevdu' (alak gnlllk) gsteren azz olur, ykselir. Tekebbr eden zell olur. (Hazret-i mer) Allah tel; "Tekebbr edenleri sevmem, tevdu' edenleri severim" buyuruyor. ciz, elinden bir ey gelmeyen zavall insana bunlardan hangisini yapmak yakr?Akl banda olan, kendini ve Rabbini tanyan kimse, hi tekebbr edebilir mi? nsan aaln, cizliini, Rabbine kar her an izhr etmek (gstermek) mecbriyetindedir. Bunun iin her an, her yerde aczini gstermesi, tevdu' zere bulunmas lzmdr. Tekebbr etmek

harmdr.Tekebbr, Allah telnn bir sfatdr. Kibir ve kibriy sfat, O'na mahsustur. nsan nefsini ne kadar aalarsa, Allah indinde kymeti o kadar artar. Kendine kymet verenin, Allah tel indinde kymeti olmaz. (Muhammed Hdim) Mal, evld, mevki ve rtbe ile tekebbr etmek insana hi yakmaz. nk bunlar, kendinde bulunan stnlkler deildir. Gelip geen, kendinde kalmayan, insandan abuk ayrlan eylerdir. (M. Hdim) Tekebbr edene tekebbr sadakadr. (mm- Rabbn) TEKFN: Kefenleme. Ensrdan (Medneli mslmanlardan) bir genci Cehennem korkusu yakalad. Hatt bu korkudan sokaa bile kamaz oldu. Peygamber efendimiz bu gencin ziyretine gitti ve genci kucaklad. Daha sonra bu gen veft etti. Peygamber efendimiz buyurdu ki: "Bunun techz ve tekfnine bakn. Zr Cehennem korkusundan d atlamtr." (Hads-i erf-hy) TEKFR: Bir kimseye kfr, mnszlk nisbet etmek, kfir demek. Kfre sebeb olan szler ve hareketler oktur. Bir kimsede kfre sebeb olan i veya sz grlnce, hemen tekfr etmemelidir. Kfr irde ettii, istedii aka anlalmadka s-i zan (kt zan) etmemelidir. Bir kimsenin bir iinde veya sznde doksan dokuz kfr ihtimli olsa, bir tne de mn ihtimli olsa, bu kimse tekfr edilmez. Mslmana hsn-i zan edilir, hakknda iyi zan beslenir. (Kutbddn znik) TEKKE: Tasavvufun yni slm ahlk ilminin ve dier dn ilimlerin retildii ve tatbik edildii yer. Dergh ve zviye de denir. Tekke ilk def, Kfeli Eb Him adna hicr ikinci asr sonlarna doru, am yaknlarndaki Remle'de kuruldu. (Eb Nuaym) Tekkelerde yetienlerden Znnn-i Msr, Ahmed Yesev, Hallc- Mensr, Mevln Celleddn-i Rm, Ynus Emre, Erzurumlu brhim Hakk gibi saysz byk veller, yaadklar asrlara, eserleri ve yaaylaryla mhrlerini vurmulardr. Bu bykler, insanlk trihinin eref levhalardr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) TEKML MAKMI: Olgunlatrmak, tamamlamak, kemle erdirmek makm. Tasavvufta bakalarn yetitirebilmek derecesine ulama. Tasavvuf yolunda nihyete kavutuktan sonra geriye dnenler, ird (retme, yetitirme) ve tekml makmna kavuur. Allah telnn kullarn dvet iin, onlara faydal olmak iin Hak'tan halka dnerler. (mm- Rabbn) TEKVN: "Yaratmak" mnsna Allah telnn subt sfatlarndan. Allah telnn sbt (ztnda bulunmakla birlikte baka varlklarda da snrl olarak bulunan) sfatlar sekiz tnedir. Bunlar; hayt (diri olmak), ilim (bilmek), semi' (iitmek), basar (grmek), kudret (gc yetmek), irde (istemek), kelm (sylemek) ve tekvndir. Bu sekiz sfata sft- hakkiyye denir. (mm- Rabbn) Allah tel hakknda bizlere bilmesi vcib olan sft- sbtiyyeden bir tnesi de tekvndir. Allah azm--n hlktr, yaratcdr. Her eyi yoktan var eden, yaratan O'dur. O'ndan baka yaratc yoktur. O'ndan bakas iin yaratt demek kfr olur. nsan bir ey

yaratamaz. (Kutbddn znik) Ehl-i snnet limleri (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolunda bulunan limler) buyuruyorlar ki: "Allah tel, ilim gibi, kudret gibi btn sfatlarndan kullarna biraz ihsn buyurmutur. Fakat yalnz sfat kendine mahsstur. Bu sfat Kibriy (byklk), Gan olmak (bakalarna muht olmamak, her ey O'na muht olmak) ve Tekvn sfatlardr." (mm- Rabbn) TEKVR SRES: Kur'n- kermin seksen birinci sresi. Tekvr sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yirmi dokuz yet-i kermedir. Birinci yet-i kermede geen ve gnein drlp, ziysnn (nn) gitmesi mnsna olan Tekvr kelimesi, sreye isim olmutur. Srede, kymetin kopmasna dir on iki nemli hdise bildirilmektedir. (Rz, Senullah Dehlev) Tekvr sresinde melen buyruldu ki: Gnein karard, yldzlar yerlerinden ayrlp dkldkleri ve dalarn dalp saldklar zaman... Her nefis, hayr ve erden ne hazrlamsa artk hepsini grp bilecektir. (yet: 1-3, 14) Kim kymet gnne, sanki gzleriyle gryormu gibi bakmak isterse, Tekvr, nfitr ve nikk srelerini okusun. (Hads-i erf-Nes) TELBYE: "Lebbeyk, Allhmme lebbeyk, lebbeyk l erke leke lebbeyk. nnel hamde ven-ni'mete vel-mlke l erke leke" szlerini sylemek. (Bkz. Lebbeyk) Erkekler hac ve umre iin ihrmda bulunduu mddete, arkadalar ile karlat vakitte, toplant yerlerinde, tepelere ykselip, vdilere indikte, vstaya bini ve inilerde yksek sesle telbiye okur. Kadnlar telbiyeyi hafif sesle syler. (Sadddn Fergn) TELFK: Hell ve harm, emir ve yasak, ibdet ve tatte, belli bir mezhebin hkmlerine uymayp, mezheblerin hkmlerinden kolay olan yapma ve kartrma. Bir ibdeti veya bir ii yaparken, birka mezhebi telfik etmek, drt mezhebden kmak ve beinci bir mezheb meydana getirmek olur. Bu i, kartrm olduu mezheblerin hibirine gre sahh (doru) olmaz, btl (geersiz) olur. Dni oyuncak yapm olur. (Abdlgan Nabls) lerini, mezhebleri telfik ederek yapmak ciz deildir. nk byle yapmak slmiyet'in dna kmak olur. (mm- Eb'l-Hasen Subk) TE'LF: Bakalarnn szlerini kendine mahsus bir sra ile toplayp kitb hline getirme. Kalp ve rh ilimlerinin mtehassslar ya kitab tasnf ederler veya te'lif ederler. Tasnif demek, bir rifin kendine bildirilen ilimleri, esrr, dereceleri yazmasdr. Byle olan tasnif ok zamandan beri dnydan kalkt. Yalnz te'lif kald. Fakat mm- Rabbn'nin (k.sirruh) yazlar dorusu tasniftir. Te'lif deildir. (Muhammed Him Kim) TEL'N: Lnetleme, lnet etme. Bir kimsenin Allah telnn rahmetinden uzak olmasn dileme. (Bkz. Lnet) TELKN:

Definden sonra meyyitin (veft edenin) yzne kar ayakta durarak okunan, kabir sullerini ve cevaplarn bildiren szler. Mevtnza (llerinize) telkn ediniz. (Hads-i erf-N'met-i slm) Definden sonra telkn vermek snnettir. (bn-i bidn) Telkn zetle yledir: "Ey falan kii! Bil ki bu kabir senin dnyya it son, hirete it ilk konandr. Artk bu fn dnydan ayrlp sonsuz leme gtn. imdi sana Mnker ve Nekir adnda iki melek gelecek. Korkma, mahzn olma. Onlar Allah tel tarafndan gnderilmitir. Mnker ve Nekir sana; "Rabbin kim? Peygamberin kim? Dnin nedir? Kitbn nedir? Kblen neresidir? tikdda mezhebin nedir?" diye sorarlar. Onlara; "Rabbim Allah tel. Peygamberim Muhammed aleyhisselm. Dnim slm. Kitbm Kur'n- kerm. Kblem, Ka'be-i erftir. tikdda mezhebim, Ehl-i snnet ve'l-cemattir." diye cevap ver. Bil ki, lm haktr, kabir haktr, Mnker ve Nekirin slleri haktr, har, ner, hesap, mzn (terz), srt haktr. M'minler iin hazrlanm olan Cennet ve inanmayanlar iin hazrlanan Cehennem haktr, gerektir. Y Rabb! Bu kiiyi doru cevap vermeye kdir eyle. Eer slih, iyi bir kimse ise, ona ihsnn ziyde eyle, arttr. Eer gnahkr ise, onu mafiret eyle, affet. mn." (Kutbddn znik) TELVN: Tasavvuf yolundaki talebenin kalbinde meydana gelen deiik haller. Kymetli kardeim Hfz Mahmd'un erefli mektbu geldi. Hllerinin telvnlerinden bir eyler yazmsnz. Bu yolun banda da sonunda da slikler (tasavvuf yolcular) hllerin telvninden kurtulamazlar. (mm- Rabbn) TEMELLUK: frt (ar) derecede tevz. Temelluk, mslman ahlkndan deildir. (Hads-i erf-bn-i Adiy) Temelluk ancak stda ve tabibe kar cizdir. Bakalarna kar ciz deildir. (M. Hdim) Muallim ile tabbe, Temelluk etmek lzmdr. Tabbin tedvisine, Ve te'allme (renmeye) hdimdir. (M. Hdim) TEMENN: Sebebe yapmadan, gerekli almay yapmadan, Allah teldan bir eyin olmasn dileme. Temenn insan tembellie gtrr. Rec (sebebine yaptktan sonra o iin olmasn beklemek) ise, almaya sebeb olur. (Muhammed Hdim) Mslman temenn shibi deildir. alr, sebeplere yapr, ondan sonra Allah telya tevekkl eder (her eyi O'ndan bekler). (Mustafa Sabr) TEMETTU' HAC: Hac gnlerinden nce umre iin ihrma girip ve bu umre yapldktan sonra memleketine dnmeden, tekrar ihrma girerek yaplan hac. Hacc- Temett'. (Bkz. Hac) Temett' hac sevb, ifrd haccndan oktur. (bn-i bidn)

TEMME: Bir sebeb, vesle olarak grlmeyip, dorudan te'sir edeceine ve bir zarar def edeceine inanlarak yapld iin, dnen irk (Allah telya ortak komak) saylan, mns bilinmeyen ve kfre (mnn gitmesine) sebeb olan eyleri okumak. Temme ve tivele (muhabbet hsl etmek iin okumak veya zerinde bir ey tamak) irktir. (Hads-i erf-En-Nihye) TE'MNT: Gven ve garanti vermek. (Bkz. Emn) TEMKN: Tasavvufta deimekten, hlden hle gemekten kurtulup, huzur ve skna kavuma. Kalb, telvinden (deiik hallerden), hllere kul olmaktan kurtulmu ve temkn makmna yetimi ise, hller artk nefse gelir. (mm- Rabbn) Temkne eren kimse stnlerin stn olur. (Mevln Hce Emkeneg) Temkn Zamn: Gnein dou, bat vakti ve namaz vakti hesaplar yaplrken, vakitlere eklenen veya karlan zaman miktr. Bu vakitler hesb edilirken deniz ve ova gibi dz yerlerde gne merkezinin hakk ufkun altna inmesi esas alnr. Hlbuki o yerin en yksek tepesinde bulunan bir kimsenin grd ufuktan (zhir ufuk) gnein st kenarnn batmas veya domas mteberdir. Bu ikisi arasnda gnein yar ap, bulunan yerin inhitt- ufku (ufuk alalmas), gne klarnn krlmas ve gnein paralaks kadar fark vardr ki bu farka temkin denir. Temkin zamn, enlem derecesine, mevsimlere ve ykseklie gre deiirse de Trkiye iin ortalama 10 dakikadr. Gne tepede iken yni le namaznn vaktinden temkin zamn kadar evvel olan zaman iinde her namaz klmak haramdr. (Ahmed Ziy Bey) Temkn zamn deitirilemez. Temkn zamn azaltlrsa, le ve daha sonraki namazlar vakitlerinden evvel klnm olur. (M. Sddk Gm) TEMLK: 1. Mlk olarak vermek. Zekt vermek, mal mslman fakire temlik etmekle olur. (bn-i bidn) Devaml hasta veya ok yal olup altm gn keffret orucunu tutamaz ise, altm fakiri bir gn sabah akam doyurur. Altm gnl bir fakire, bir gnde toplu verirse, bir gnlk vermi olur. Altm fakiri sabah, altm baka fakiri de akam doyurursa, sabah doyurduklarn akam veya akam doyurduklarn sabah bir daha doyurmaldr. Yhut bunlardan altmnn her birine Sadaka-i ftr miktr mal temlk eder. (Kn, bn-i bidn) 2. Erkein, talak (boama) hakkn zevcesine (hanmna) vermesi. Temlik haberini bakas ile veya mektubla zevceye ulatrma hlinde zevce, haberi ald mecliste kendini boayabilir. (Ahmed Zhd) TEMYZ: yiyi ktden ayrt etme. Bir kimsenin (mesel ocuun), satn alnan maln mlk olacan ve satnca mlkten kacan anlamas. yiyi ktden ayrt edebilene mmeyyiz denir. Temyiz shibi olmayan ocuklarn btn szlemeleri btldr (geersizdir). Temyiz shibi olan ocuun zararl olan ilerdeki szlemeleri, velsi izin verse bile sahih (geerli) deildir.

Talk vermesi, kle zd etmesi, birine borlu olduunu sylemesi, dn, sadaka hediye vermesi byledir. (Ali Haydar Efendi) Bunam ihtiyarlar da temyiz shibi ocuk gibidir. Al-verilerini velleri isterse kabl, isterse red eder. Bir mal veya can telef ederlerse derler. (Ali Haydar Efendi) TENSH: len kimsenin rhunun baka bir bedene getiine dir, btl, aslsz bir inan. Bilhassa, Hindlar ve gemi milletler arasnda yaygn idi. Tensh, mn giderir, Tensh vardr diyen, slm dnine inanmam olur. Yni mslmanlktan kar. Rhlarn, cisim ekil alarak i grmelerini, bz kimseler tensh sanmtr. H ve kell (asl), hi tensh deildir. Yni ruhlar, baka bir bedene girmemitir. Bu hl, birok chillerin ayaklarnn kaymasna sebeb olmutur. (mm- Rabbn) Derezlerin (Ftm hkmdr Hkim biemrillah'n ilh olduuna ve onun vezri Hamza'nn immlna yni peygamberliine inananlarn) mnlar bozuktur. Tenshe inanrlar. araba ve zinya hell derler. ldkten sonra dirilmeye, namaza, oruca ve hacca inanmazlar. (bn-i bidn) eytanlar, diri insann iine de girer. nsann his ve hareket sinirlerine de te'sir eder, hareket ve ses hsl ederler. nsann bundan haberi olmaz. Vaktiyle Roma'da ve Pete'de, son zamanlarda Adana'da konuan ocuk ve hastalar grlmtr. Bunlar konuturan cin, uzak memleketlerdeki veya eski zamanlardaki eyleri sylediklerinden, bz kimseler bu ocuklarn iki rhlu olduunu veya baka insann rhunu tadn yni tensh sanmtr. Byle zannetmenin yanl olduunu dnimiz aka bildirmektedir. Cinler putun yni heykelin iine girip de konuurlard. Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem dnyy terf ettii, slmiyet'in balad, birok putlardan iitilmiti. Bu szleri duyup, ok kimsenin mslman olduu Mir't- Mekke trih kitbnda yazldr. Abdlhakm Arvs) TENER: Serr; lnn ykand masa eklindeki drt ayakl uzun tahta zemin. Teneir (serr) etrfnda nce buhur yaklp def dolatrlr. Be def da olur. Buhur bir ottur. Buna d aac talalar ve gnnk denilen aacn zamk da kartrlp bir kap iindeki ate zerine konur, bu kap, teneir etrfnda dolatrlr. (Haleb, Tahtv) Cenze, rtl olarak, ttslenmi teneir zerine, srt st veya kolay gelen ekilde yatrlr. Gbek ile diz aras rtl olarak ykanr. Teneir zerinde kbleye kar yatrmak snnettir. (bn-i bidn) TENZH: Allah tely, nna lyk olmayan eylerden, her trl eksik ve noksanlklardan uzak tutmak. Kim her gece yatarken; "Sbhnallahi velhamdlillahi vel ilhe illallah vallah ekber" diye yz def okursa, tenzh, tesbih, hamd ve tekbir sylemi olur. Bunu ok okumakla, kusurlarnn, gnhlarnn affedilmesini istemi olur. (Ahmed Frk) TENZHEN MEKRH: Yasak olmasna kuvvetli, ak bir delil, senet bulunmayp, yaplmas iyi olmayan eyler. Dinde mekked, kuvvetli olmayan snnetleri ve mstehablar yapmamak tenzhen mekrhtur. Tenzhen mekrhu ileyene azb olmaz. Fakat srarla yapmaya devm ederse, azb olunmaya ve ibdetlerin sevbndan mahrm kalmaya sebeb olur. (Muhammed bin

Kutbddn znik) Dny nmetleri iin gbta etmek tenzhen mekrhtur. (M. Hdim) Namazda gzleri yummak tenzhen mekrhtur. Zihin dalmasn diye yumulursa mekrh olmaz. (bn-i bidn) TENZL: ndirmek, indirilmek; Allah tel tarafndan indirilen kitab, Kur'n- kerm. nzl kelimesinde bir defada indirmek mns bulunduu halde, tenzlde azar azar indirme mns vardr. Kur'n- kerm Levh-i mahfzdan Beyt-l-izze (Kur'n- kermin bir btn hlinde indirildii ve dny semsnda bulunduu rivyet edilen yer) denilen makma topluca indirilmitir ki, buna inzl, buradan Peygamber efendimize vahy yoluyla para para indirilmitir ki, buna da tenzl denir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kur'n- kerm, Allah telnn tenzlidir. (Ysn sresi: 5) TERAKK: 1. lim, fen ve san'atta ykselme, ilerleme. Allah tel, slm dnini, haytn yrmesini, ihtiylarn deimesini karlayacak, terakkleri salayacak esaslar zerine kurmutur. (M. Sddk Gm) Mslmanlar slmiyet'e yapp baland mddete terakk etmiler, slmiyet'ten uzaklatka da, zell ve hakr olmulard. (Nur Muhammed Bedevn) 2. Mnev ilerleme, rhen ykselme. Kur'n- kerm okuyarak, Allah telya yaklamaya uranz. Evliylarn kabirlerini ziyret ediniz. Onlara tevecch edince (kalb ile ynelince) ok terakk edilir. (Abdullah- Dehlev) Rh da, melekler de terakk etmez. Yaratld mertebede kalr. Rh bu beden ile birleince, terakk etmek hssasn (zelliini, yeteneini) kazanr. (Ali bin Emrullah) Terakk; ver ve takv yni haramlardan ve phelilerden saknmakla olur. (mm- Rabbn) TERVH NAMAZI: Ramazn aynda yats namazndan sonra klnan yirmi rek'atlik nfile namaz. Ey mslmanlar! zerinize yle byk bir ay glge vermek zeredir ki, bu aydaki bir gece (Kadir gecesi) bin aydan daha hayrldr. Allah tel bu ayda, her gn oru tutulmasn emretti. Bu ayda geceleri tervih namaz klmak da snnettir. (Hads-i erf-Riyd-n-Nsihn) Erkeklerin ve kadnlarn tervih namaz klmas snnet-i mekkededir. Cematle birlikte klnmas da snnet-i kifyedir. Yni cmide cemat ile klndkta, bakalar evde yalnz klabilir, gnh olmaz. (M. Zihni Efendi) Eshb- kirmn hepsi tervih namazn cemat ile yirmi rek'at kldlar. Drt halfeye ve Eshb- kirmn icm'na (sz birliine) uymamz hads-i erf ile emredilmitir. (Tahtv) Kur'n- kerm, Ramazan'da indi. Kadir gecesi bu aydadr. Ramazn- erfte hurma ile iftr etmek snnettir. Bu ayda tervih namaz klmak ve hatim okumak mhim snnettir. (Ahmed Frk) TERB':

1. Drtleme, yni cenzenin omuz zerinde tabutun tahta kolundan el ile tutarak drt kiinin tamas. Cenzeyi terbi' eklinde tamak snnettir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) 2. Mezr dz yapmak. Kabrin zerine terbi' yapmak Hanef'de snnet deildir. Msennem yni balk srt gibi yuvarlak yapmak snnettir. (Haleb) TERBYE: 1. Kiiyi yava yava rhen ve bedenen yetitirmek, olgunlatrmak. Oyunun faydas olmaz. Yalnz ok atmay renmek, atn terbiye etmek ve ilesi ile oynamak haktr. (Hads-i erf-Hadka) Peygamber efendimiz; "Btn ocuklar mslmanla uygun ve elverili olarak dnyya gelir. Bunlar, sonra analar, babalar hristiyan, yahd ve mecs yapar" buyurarak, mslmanln yerletirilmesinde en mhim iin ocuklarn ve genlerin iyi terbiye edilmesi olduunu bildiriyor. O hlde her mslmann birinci vazfesi, evldna dnini ve Kur'n- kermi retmektir. Evlt byk nmettir. Nmetin kymeti bilinmezse, elden gider. Bunun iin pedegoji yni ocuk terbiyesi slm dninde ok kymetli bir ilimdir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) ocuun terbiyesine ok dikkat etmelidir. Onun kt arkadalarla dp kalkmasna mni olmaldr. Kt arkada, ocuun edeb ve terbiyesini bozar. (mm- Gazl) Zarar veren kediyi, kuduz kpei ve yrtc hayvanlar keskin bakla kesmek ve vurmak, zehirlemek cizdir. Dmek ciz deildir. Dmek terbiye iin olur. Hayvann akl olmad iin terbiye edilmez. (M. Hdim) Erkek, ocuklar terbiyede hanmna yardm etmelidir. nk bebek, anasna, gece gndz alayp hi rahat vermez. Onu insafszca zen bir alacakldr. O hlde ona imdd edene Allah tel yardm eder. (brhim Hakk Erzurm) Allah tel bir kulunu severse, hirete yarar iler, iyi, gzel ameller yaptrr. Allah teldan hidyet olmazsa, yzlerce kitab okusa, nashat dinlese yola gelmez. Yni terbiye kabl etmeyen kimseye nashat vermek, kze tecvd okutmaya benzer. (mm- Gazl) 2. Edeblendirme, cezlarn verme. Msr'daki Ftm hkmdrlar, Ehl-i snnetten ayrld. Bozuk yollara sapt. Bunlardan Hkim bi-Emrillah, Mslmanlktan da kmt. Drr isminde bir dnme, Hkim'i aldatt. slmiyet'i ykmaya urat. Drr'n talebesinden Hamza bin Ahmed sapk inanlar uydurmu, Hkim'i ve Msr'daki Derezleri, bu bozuk yola sokmutu. Bu inanlar alan Derezler, Sriye ve Lbnan'dakileri de alad. ri, indc, yamac ve merhametsiz kimselerdir. Sultan nc Murd devrinde isyn ettiler ise de Bosnal Dmd brhim Paa terbiyelerini verdi. (M. Sddk Gm) TERCEME (Tercme): Bir sz bir dilden baka bir dile evirmek. Kur'n- kerm, hibir dile, hatt Arabcaya da terceme edilemez. Herhangi bir iirin, kendi diline bile, tam tercemesine imkn yoktur. Ancak meli ve zh, tefsri olur. Bir yetin herhangi bir tercemesini okuyan kimse, murd- ilhyi (Allah telnn o yetten kasteddii mny) renemez. Terceme edenin, bilgi derecesine gre yapt melini renir. Bir chilin, bir dinsizin yapt tercemeyi okuyan da, Allah telnn murdn deil, terceme edenin, anladm sanarak, kendi kafasndan anlatmak istediini renir. (Abdlhakm Arvs)

TERC': Geri evirme, dndrme. Sesi ykseltip alaltarak ve tekrarlayarak okuma. Kur'n- kermi ve ezn terc' ile okumak hads-i erf ile men edildi. Byle okunan Kur'n- kermi dinlemek haramdr. (bn-i bidn) TERCH EHL: Hanef mezhebinde, dn hkmleri bildiren fkh limlerinin beinci tabakasnda bulunan ve ictihd (Kur'n- kerm ve hads-i erflerden dn hkm karma) gcne shib olmayan, sdece bal olduklar mezhebin kavillerinden (szlerinden) ve hkmlerinden sahh ve evl (en iyi) olan seen mukallid (bir mctehide, yni Kur'n- kerm ve hads-i erflerden mn, hkm karana tbi olan) limler. (Bkz. Eshb) TERCHUN BL MRECCH: Tercih sebebi olmad hlde bir eyi dierine terch etmek yni stn tutmak. Terchun bil mreccih btldr, geersizdir. (Fahreddn Rz) TERKE (Tereke): lenin geriye brakt mal, mlk, ey vs. Veft eden kimsenin terekesinden srasyla unlar yaplr: 1) Techz ve tekfni (ykama, kefenleme ve defn masraflar) 2) Borlarnn denmesi (kul borlarnn denmesi). 3) Vasiyetlerinin tenfzi (kalan malnn te biriyle dne uygun vasiyetlerinin yerine getirilmesi). 4) Geriye kalan maln kendileri veya satlp paralar mrslar arasnda Allah telnn bildirdii ekilde datlmasdr. (Abdrred Secvend, Muhammed Mevkft) TERK- DNY: Dnyy terk etmek. (Bkz. Dny) 1. Mbah (dinde izin verilen) eylerin hepsini terk edip, yalnz, yaamak iin ve dnini korumak iin zarr, lzm olan mbahlar kullanmak, yni mbahlarn zarret miktrndan fazlasn terk etmek. Byle terk-i dny ok kymetli ve faydal ise de ok gtr. 2. Haram olan ve pheli olan (haram ve hell olduu belli olmayan) eylerden saknmak ve yalnz mbahlar kullanmak. Bu ekilde terk-i dny, hele bu zamanda ok kymetlidir. slmiyet'in haram dedii, yasak ettii eylerden saknmaldr. Mesel erkekler altn ve gm ey kullanmamal ve hlis ipek kumatan elbise ve amar giymemelidir. Byle yapmak terk-i dny olur. Altn ve gm ey ss iin muhfaza olunursa cizdir (dnen bir mahzru yoktur). Fakat bunlar kullanmak haramdr. Mesel bunlarla bir ey imek, bunlar iinden bir ey yemek, koku ve srme kutular yapmak sretiyle kullanmak haramdr. (mm- Rabbn) TERK- HKM: Dnyy hkmen terk etmek, (terk etmi saylmak) yni her ite slmiyet'e uymak. Mesel zekt slmiyet'in gsterdii yere seve seve vermek, komu, akrab, fakir ve dn istiyenin hakkn gzetmek ve bakalarnn hakkna tecvz etmemek (saldrmamak) ve mal zevk ve sefya, elenceye vermemek. (Bkz. Dny) Din ile dnyy birlikte kazanmak imknszdr. hireti kazanmak istiyenin dnydan vazgemesi lzmdr. Bu zamanda dnyy tammen terk etmek, kolay deildir. Reslullah'a uymak erefine kavumak iin dnyda olan her eyden yz evirmek lzm olmaz. Hi

olmazsa terk-i hkm ile terk etmek lzmdr. Yiyecekte, giyecekte ve ev kurmakta slmiyet'e uymak lzmdr. O'nun emirlerini amamak lzmdr. Altn ve gmn ve ticret eysnn ve krda, ayrda otlayan drt ayakl hayvanlarn zektn vermek farzdr. Eer farz olan zekt verilirse, dny mallarnn hepsi terk edilmi demek olur. Bylece insan dynn zararndan kurtulmu olur. nk bir maln zekt verilince, o mal zarardan kurtulur. Demek ki dny maln zarardan korumak iin il; maln zektn vermektir. (mm- Rabbn) TERTB: Sray gzetmek. (Bkz. Shib-i Tertb) Namazdaki tertb vcibtir. Abdestteki tertb Hanef mezhebinde snnet, fi ve Hanbel'de farzdr. (Haleb) Tertb Shibi: zerinde kazya kalm namaz borcu bulunmayan veya kazya kalm namazlarn toplam be vakti gememi bulunan ve namazda sray gzetmesi gereken kimse. Kaz namaz klarken cemate balanrsa, tertb shibi olan namazn bozup cemate uymaz. Mlik mezhebinde de byledir. (bn-i bidn) TERTL: Kur'n- kermi tecvdle yni usl ve kidelerine uyarak, ak ak, tne tne, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayrarak okuma. Kur'n' (gzel sesle tegann yapmadan) tertl zere oku. (Mzzemmil sresi: 4) Kur'n- kermi tertl zere okumaldr. (bn-i Abbs) TERVYE GN: Zilhicce aynn sekizinci gn. Arefe'den nceki gn. Haclarn sabah namazn kldktan sonra, topluca Mekke'den Min'ya doru hareket ettikleri gn. Bir mslman, Terviye gn oru tutarsa ve gnh sylemezse, Allah tel onu elbette Cennet'e kor. (Hads-i erf-Rydnnsihn) Terviye denmesinin sebebi, hacca gidenler ummiyetle bu gnde susuz bir shay katetmeye (gelmeye) hazrlk olmak zere hayvanlarn bol bol suladklar ve zemzem suyundan ok iip kandklar ve yanlarna gerektii kadar su aldklar ve bylece Min'ya hareket ettikleri iindir. (S. Abdlkdir Geyln) Terviye gn sabah namzndan sonra Arafat'a gitmek iin Mekke'den kmak haccn snnetlerindendir. (bn-i bidn) TESBH: 1. Allah tely, O'na yakmayan her eyden ve mahlklarn (yaratlmlarn) almetlerinden ve yok olmaktan tenzh ve takds etmek, yni uzak tutmak mnsna "Sbhnallah" sz ve benzerleri. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Yedi gkle yer ve bunlarn iinde bulunan (melekler, cinler ve insan)lar Allah tely tesbh ederler. Her ey, Allah tely hamd etmekle tesbh eder. Fakat siz, onlarn tesbhini anlayamazsnz. (sr sresi: 44) Deccl'in zamnnda bulunan m'minlerin gds, meleklerin gds gibi, tesbh ve takds etmek olur. Allah tel o zaman tesbh ve takds edenlerin aln giderir. (Hads-i erf-Drret-l-Fhire) Allah tel, ibdetler iinde, Zilhicce'nin ilk on gnnde yaplanlar daha ok sever...

Bu gnlerde ok tesbh ediniz!.. (Hads-i erf-Ryd-un-Nsihn) Tesbh etmek, tvbenin anahtar, hatt zdr. Tesbih atmek, gnahlarn yok olmasna ve ktlklerin affolmasna sebeb olur. Namazdaki kusrlar, tesbh ile rtlr. (Ahmed Frk) 2. Namaz klmak. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Akam ve sabah vakitlerinde Allah' tesbh edin. Gklerde ve yeryznde onlarn yaptklar ve ikindi ve le vakitlerinde yaplan hamdler, Allah tel iindir. (Rm sresi: 17, 18) 3. Namazdan sonra, Sbhnallah, Elhamdlillah ve Allah ekber cmleleri sylenirken bunlarn saysnn anlalmas iin kullanlan, ipe dizilmi tnelerin btn. Reslullah efendimiz, bir kadnn tesbhleri, ekirdeklerle saydn grerek men etme-mitir. Riy ve gsteri iin tesbih kullanmak mekrhtur. (bn-i bidn) TESBH NAMAZI: Hads-i erfte, af ve mafiret olunmak iin klnmas tavsiye buyrulan namazlardan biri. Reslullah efendimiz, tesbh namazn, amcas hazret-i Abbs'a retmi ve yle buyurmutur: "Ben, sana bir ey reteyim ki, onu ilediin zaman, Allah tel, senin gnhnn evvelini ve hirini, yenisini ve eskisini, kastlsn ve kastszn, kn ve byn, gizlisini ve an balasn. Drt rek'at namaz klarsn. Her rek'atta Ftiha'dan sonra bir sre okuyup ayakta iken on be def (Sbhnallahi velhamdlillahi vel ilhe illallah vallah ekber) dersin. Rkya eilince bunu on def sylersin. Rkdan ayaa kalktnda, ayakta olduun hlde, bunu on def sylersin sonra secdeye varr, orada on def sylersin. Secdeden kalkp oturduunda on def sylersin. Tekrar secdeye vardnda on def sylersin. Sonra secdeden ban kaldrp oturduun hlde on def daha sylersin. Sonra ikinci rek'ate kalkarsn. Birinci rek'atteki gibi drt rek'at da klarsn. Bu, her rek'atta yetmi be, drt rek'atte yz eder. Artk senin gnahlarnn Alic'in (yrmekle drt gecede katedilen kumluk bir yer) kumlarnn says kadar da olsa, Allah tel seni balar. Bunu her gn bir def klmaya gcn yeterse kl." Hazret-i Abbs; "Y Reslallah, bunu her gn yapmaya kimin gc yeter?" deyince Peygamber efendimiz de; "Her gn klmaya gcn yetmezse, her Cum bir def kl. Her Cum klamazsan, ayda bir def kl. Ayda bir def klamazsan senede bir def kl. Senede bir def klamazsan mrnde bir def olsun kl." buyurdu. (Hads-i erf-Eb Dvd, ir'at-l-slm) Tesbh namaznda efdl (makbl, kymetli) olan odur ki, msebbihttan yni; Ben sril, Hadd, Har, Sf, Cum, Tegbn ve A'l srelerinden drt sre okumaktr. (Senullah Dehlev) TESELSL: Burhn- tatbk delli ve benzerlerinde, Allah telnn varlnn lzm olduunu isbat etmekte kullanlan delillerden biri. Hdislerin (sonradan var olan eylerin) birbirinin varlna sebeb olarak geriye doru sonsuza kadar zincirleme birbiri ardsra gitmesi. (Bkz. Burhn- Tatbk) Teselsln muhl (imknsz) olduu, Burhn- tatbk ile isbt olunur.Mesel bir eyin sonsuz yaratclarn birinciden balyarak, sonsuz olarak, yan yana dizelim. kinci yaratcdan balayarak, ikinci bir sra daha dnelim. Sonsuza giden ikinci sra, birinci sradan bir noksan olduu iin, ksadr.Ksa olana sonsuz denilemez. kinci sra, sonsuz olamad iin, bundan bir fazla olan birinci sra da, sonsuz olamaz. Yni, bir ucu sonsuza giden yarm doru dnlebilir. Fakat byle bir ey mevcud olamaz. Dolaysyla teselsl olamaz.Bu sebeble

sonsuz sayda yaratclar olamaz. Sonsuz var olan bir yaratc olur. Bu tek yaratc, ezeldir (balangc yoktur), ebeddir (sonu yoktur), sonsuz olarak vardr. Varl kendindendir, bakasndan deildir. kl ve bli (akll ve ergenlik yana gelen) kimse, Allah telnn sonsuz var olduunu ve baka her eyin yoktan var edildiklerini iittikten sonra, akln kullanmayp, dnmeyip, buna inanmazsa veya akln kullanp, dnp de, bunu akl kabl etmez, fenne uygun deildir diyerek inanmazsa mnsz olur. Cehennem'de sonsuz azb grr, yanar. (sm Efendi) TESETTR: rtnme. Dnin bildirdii ekilde rtnme. (Bkz. Setr-i Avret) Tesettr, slmiyet'te pek mhim bir konudur. Avret yerini rtmek, namazda da, namaz dnda da farzdr, mutlaka lzmdr. Mkellef olan yni kil (akll) ve bli (ergen ve evlenecek yaa gelmi olan) insann namaz klarken amas veya her zaman bakasna gstermesi ve bakasnn bakmas haram olan yerlerine avret mahalli denir. Hanef ve fi mezhebinde erkeklerin namaz iin avret mahalli, gbekten diz altna kadardr.Hanef mezhebinde, hr olan kadnlarn ellerinden ve yzlerinden baka her yerleri, bilekleri, sarkan salar ve ayaklarnn alt namaz iin avrettir. (bn-i bidn) TESLM: Kendini, bakasnn irdesine terketme (brakma), onun emrine uyma, boyun eme, itat etme. slm, Allah telnn emirlerine teslim olup kurtulmaktr. (mm- Birgiv) Hocam ems-i Tebrz'ye tam teslim oldum. Aklm ile hareket etmeyi braktm ve kurtuldum. (Celleddn-i Rm) lim edinmenin ilk art, lim bulmaktr, Hibir ey dnmeden, ona teslm olmaktr. (Ysuf Sinnddn) TESLS: leme; Hristiyanlarn tanr tr veya tanr unsurdan (Baba-Oul-Rh-ul-kudsten) meydana gelmitir eklinde kabl ettikleri bozuk inan. Trinite. sevliin zuhrunda (ortaya knda) tesls inanc yoktu. Tesls fikrini ilk def, felsefeci Efltun dnd. Pavlos ismindeki yahd hristiyanla kartrd. Bir rivyete gre milddan 200 sene sonra, Sibelius adl bir papaz teklif etmitir. O zamna kadar yalnz tek Allah'a ve peygamber olarak s aleyhisselma inanlyordu. Sibelius'un tesls inanyla ilgili teklifi pekok hristiyan tarafndan iddetle reddedilmi, kiliseler arasnda kanl kavgalar ba gstermi ve ok kan dklmtr. 200 senesinde yalnz baba ve oul fikri ne srlmt. Bunlara Rh-l-kuds ilvesi ise ondan 181 sene sonra yni; 381 ylnda Bizans mparatoru Theodasius zamnnda stanbul'da kurulan bir konsl (rhn meclis) de kararlatrlmtr. Bu karra kar gelen pekok papa vard.Bunlardan Papa Honorius hibir zaman teslisi kabl etmemitir. Honorius ldkten seneler sonra afaroz edilmise de, teslsi kabl etmeyen yeni mezhebler kurmulardr. (Elhc Abdullah bin Destn Mustafa) s aleyhisselmdan sonra yahdler ve hristiyanlar hakki ncl'i yok ettiler. ncl'e birok yeni paralar ilve ederek, Allah telnn emirlerini deitirdiler. brnice nshay Yunancaya evirirken birok yanl bilgiler ilve edildi. Putperest Yunanllarn tek Allah inancna kar kmalarndan ve ncl'i, Efltun felsefesine uydurmak istemelerinden dolay akl- selmin (bozukluk bulunmayan akln) kabl etmeyecei teslis inan ortaya kt.

Hristiyanlar, s aleyhisselm; "Ben ancak sizin gibi bir insanm" dedii hlde onu Allah'n olu olarak kabl etmiler, buna bir de Rh-ul-kuds ekliyerek baba, oul, rh-ul-kuds ad altnda teslis inancn ortaya koymulardr. (Harputlu shk Efendi) TESVF: Hayrl ileri yapmay sonraya brakma. Uygunsuz ilerin hepsinden Allah telya tvbe etmeli, O'na yalvarmaldr. Belki, tvbe etmek iin baka zaman ele gemez. Hads-i erfte; "Tesvf edenler helk oldu" buyruldu. Bo zamn kymetlendirmelidir.Bu zamanlarda Allah telnn beendii eyleri yapmaldr. Tvbe yapabilmek Hak telnn byk nmetlerindendir. Hak teldan her an bu nmeti istemelidir. (mm- Rabbn) TEEFF': Bir istein, dilein yerine gelmesi iin, peygamberleri veya evliyy vesle ederek (araya koyarak), onlarn hatr iin diyerek Allah telya yalvarma, du etme, isteme. (Bkz. stigse ve Tevessl) TEEHHD: Namazn her ka'desinde (ilk ve son oturularda) ettehiyyt dusn okumak veya bunu okuyacak kadar oturmak. (Bkz. Ka'de ve Tahiyyt) Namazda ikinci rek'atten sonraki oturuta teehhd miktr oturmak ve ka'de-i ahrede (son rek'atteki oturuta) teehhd okumak vcibdir. (M. Zihni Efendi) TEE'M: Bir eyi uursuz saymak, ktye yormak. slmiyet'te tee'm yoktur. Reslullah sallallah aleyhi ve selem terf edince (peygamber olarak gnderilince), gnlerin m'minlere (inananlara) uursuz olmalar kalmad. (smil Hakk Bursev) Uursuzlua inanmamal, te'sir eder sanmamaldr. Fakirlikten korkmak ve tee'me inanmak eytandandr. (mm- Rabbn) TEMT: Aksrd zaman Elhamdlillah diyen kimseye "Yerhamkellah: Allah tel sana merhmet etsin" demek. Mslmann, mslman zerinde be hakk vardr:Selmna cevb vermek, hastalnda ziyret etmek, cenzesinde bulunmak, dvetine gitmek ve temt etmek. (Hads-i erf-Buhr, Mslim) TER: Knun koyma. Allah telnn ve peygamberlerinin, insan haytnn madd ve mnev btn ynlerine dir emir ve yasaklar koymas. Ter', Allah ve Reslne (peygamberine) ittir. Peygamber efendimiz devrinde ter', ilh bir veche (durum) arzediyordu. Kur'n- kerm tedrc olarak (hdiselere gre) inzl oluyor (iniyor), dn ve dnyev her trl mes'elelerin zm ekli belirtiliyordu. Peygamber efendimiz bizzt ter' faliyette bulunuyordu. nk Kur'n- kerm, O'na ter' salhiyeti tanmt. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Peygamber size ne verdi ise onu aln (ve emirlerini tutun). Size neyi yasak etti ise, onu da almayn (yapma dediini yapmayn). (Har sresi: 7) (Serahs, Pezdev, a'rn) Peygamber efendimizin ter' vazfeleri fiil (bizzt yaparak) ve kavl (syleyerek) olduu gibi, dne aykr olmayan bir ey grdklerinde de susarlar, o ie mni olmazlard. Buna

Peygamber efendimizin takrr snneti denir.Bu da Reslullah'n ter' vazfelerindendi. (bn-i Hatb, Serahs) TERK GNLER: Kurban bayramnn ikinci, nc ve drdnc gnleri. Bayramn birinci gnne yevm-i nahr (nahr gn), ikinci ve nc gnleri de kurban gn olduundan hepsine birden "eyym- nahr" denir. Ondan evvelki gne Arefe gn denir. Ramazn- erf bayramnda arefe yoktur. Arefe, kurban bayramna mahsustur. (Bkz. Eyym- Terk) TERK TEKBR: Arefe gn yni Kurban bayramndan nceki gn, sabah namazndan, bayramn drdnc gn ikindi namazna kadar yirmi vakit her farz namazdan sonra getirilen tekbr; "Allah ekber, Allah ekber, l ilhe illallah vallah ekber. Allah ekber ve lillahil-hamd" szleri. Haclarn ve hacca gitmeyenlerin, erkek kadn herkesin, cemat ile klsn, yalnz klsn, yirmi vakit farz namazda veya bu bayramdaki farzlardan birini, yine bu bayram gnlerinden birinde kaz edince, selm verir vermez Allahmme entesselm... demeden evvel bir kere tekbir-i terik okumas vcibdir. Cenze namazndan sonra okunmaz. Cmiden ktktan veya konutuktan sonra okumak lzm deildir. mm tekbiri unutursa, cemat terk etmez. Erkekler yksek sesle okuyabilir. Kadnlar yava syler. (Haleb, M. Zihni Efendi) Terik tekbri, Hanef'de tehlil (L ilhe illallah)'dan evvel iki ve tehlilden sonra yine iki tekbir ile bir hamdele (lillahil-hamd)den ibrettir. fi'de tehlilden evvel tekbir okunur. (M. Zihni Efendi) TEY': Bir yerden ayrlp gideni uurlama, hrmet iin biraz onunla birlikte gitme. Veft eden kul kabrine konduu ve onu teyi' edenler geri dndnde, daha onlarn ayak sesleri kaybolmadan kabirdeki mevtnn (lnn) yanna iki melek gelip onu oturturlar ve derhl; Muhammed aleyhisselm hakknda tikdn (mnn) ne idi. O'na ne demekte idin? diye sorarlar. Eer m'min ise; "ehdet ederim ki (kesin olarak bilir ve inanrm ki) O, Allah'n kulu ve Resldr (peygamberidir)" diye cevap verir. Kfir ve mnfk ise ayn soruya; "Bilmiyorum. Herkesin sylediini sylyorum" der. (Hads-i erf-Buhr) Misfirliin edeplerinden birisi de; misfir gidecei zaman, ev shibinin onu kapya kadar teyi' etmesidir. (Muhammed Rebhm) TETAVVU' (Tetavv): Farz ve vcib olmayp, srf Allah rzs iin yaplan nfile ibdet. Tetavvu' namazlarnn kendilerine mahsus sevblar ve fazletleri vardr. Tetavvu' namazlarndan bzlar unlardr:Tahyyet-l-Mescd:Mescide girildiinde klnan namaz. Duh namaz:Kuluk vakti klnan namaz. Teheccd namaz:Gecenin te ikisi getikten sonra, imsk vaktinden nce klnan namaz. Teheccd ve duh (kuluk) namazlarnn en ou on iki rek'attir. Nfile namazlarda gece iki, gndz drt rek'atte bir selm verilir. (bn-i bidn) Farz olan zekt aka vermek riy olmaz, daha sevb olur. nk bakalar farz olan ibdetin yaplmasna tevik edilmi olur. Tetavvu' olan sadakay gizlice vermek efdldir (daha iyidir). Gizli verilen sadaka aktan verilen sadakadan yetmi kat daha sevbdr. (Harputlu shk Efendi) TETAYYUR: Uursuzluk, uursuzlua inanma.

Tetayyur eden ve tetayyur olunan ve khinlik yapan ve khine giden ve sihir, by yapan ve yaptran ve bunlara inanan bizden deildir. Kur'n- kerme inanmamtr. (Hads-i erf-Hadkat-n-Nediyye) TEV: Havlenin bozulma sebebi. Havleyi kabl edendeki alacan telef yni yok olmas. (Bkz. Havle) Havlede tev iki trl olup; birincisi, kabl eden sznden dner. nkr eder ve yemin eder. Havleyi veren ve alan da isbt edemez. Fakat ikisinden birisi sened veya hid ile isbt ederse, tev olmaz. kincisi; havle kabl eden, mflis (ifls etmi) olarak veft edince de tev hsl olur (meydana gelir.) (Ali Haydar Efendi) TEVCD: Vecd ve muhabbette kemle ermeyenin (olgunlamayann) isteiyle vecde kavumaya tlib olmas, istemesi. (Bkz. Vecd) Bu yksek yolun yni Ahrriyye yolunun bykleri, yksek sesle zikr etmekten bile sakndrmlardr. Kalb ile sessiz zikretmei (Allah tely anmay) emir buyurmulardr.ark, raks, dans etmek gibi oyunlar ve Reslullah efendimizin ve drt halfesi zamanlarnda olmayan vecd ve tevcd, ursuz hareket ve szleri yasak etmilerdir. (Ahmed Frk) TEVTR: Yalan zere birlemeleri mmkn olmayan, her asrda gvenilen kimselerin hepsinin bir eyi, bir haberi bildirmeleri. Ms'nn, s'nn ve dier peygamberlerin (aleyhimsselm) hrikalar, mcizeler gsterdii haber verildii gibi, Muhammed aleyhisselmn da mcizeler gsterdii haber verilmitir. Bu haberler tevtr hlindedir. Muhammed aleyhisselm, mcizeler gstermi ve bu mcizeler bizlere tevtr yoluyla bildirilmitir. (Fahrddn-i Rz) halfeyi yni hazret-i Eb Bekr, hazret-i mer ve hazret-i Osman' metheden hads-i erflerin birkan bir sahab bildirmi ise de bunlar ok kimseler eitli yollardan haber vermi, bu yzden tevtr derecesini bulmutur. Bunlara inanmamak elbette kfr olur. (Abdullah- Sveyd) TEVZU' (Tevdu'): Alak gnlllk; kendisini bakalar ile bir grmek, bakalarndan daha stn ve daha aa grmemek. Allah tel, tevz zere olma bana emreyledi. Hibiriniz, hibir kimseye tekebbr etmeyiniz (byklenmeyiniz). (Hads-i erf-Eb Dvd) Allah iin tevz edeni, Allah tel ykseltir. (Hads-i erf-Tabern) Nmete kavumu olanlardan, tevz gsterenlere ve kendilerini kusurlu bilenlere ve hellden kazanp, hayrl yerde sarf edenlere ve fkh bilgileri ile hikmeti (yni tasavvufu) birletirenlere ve helle harama dikkat edenlere ve fakirlere merhamet edenlere ve ilerini Allah rzs iin yapanlara ve huyu gzel olanlara ve kimseye ktlk yapmayanlara ve ilmi ile amel edenlere ve malnn fazlasn datp, lafnn fazlasn saklayanlara mjdeler olsun. (Hads-i erf-Tabern) Tevz, insan iin ok iyi bir huydur. Hads-i erfte; "Tevz edene mjdeler olsun" buyruldu. Tevz shibi, kendini bakalarndan aa grmez. Zell ve miskn olmaz. Maln hellden kazanp ok hediyye verir. limlerle ve fen adamlar ile tanr. Fakirlere merhamet eder. (Muhammed Hdim)

Tevz, dny rtbelerinde kendinden aa olanlara byklk gstermemektir. nk eline geenler, Allah telnn ltfu ve ihsndr. Kendi elinde bir ey yoktur. (Ali bin Emrullah) TEVBE (Tvbe): Haram, gnah iledikten sonra, piman olup, Allah teldan korkmak, bir daha yapmamaya karar vermek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey m'minler! Hepiniz Allah'a tvbe ediniz ki felh (kurtulu) bulasnz. (Nr sresi: 31) Allah tel tvbe edenleri sever. (Bekara sresi: 222) En iyiniz, gnhtan sonra hemen tvbe edeninizdir. (Hads-i erf-Berka) Tvbe eden, gnah ilememi gibi olur. (Hads-i erf-Berka) Rh gargaraya gelmedike, Allah tel kulun tvbesini kabl eder. (Hads-i erf-hy) Gnhlarnz ok olup gklere kadar ulasa, tvbe edince Allah tel tvbenizi kabl eder. (Hads-i erf-Berka) Gnahtan sonra hemen tvbe etmek, farzdr. Tvbeyi geciktirmek byk gnhtr. Bunun iin de, ayrca tvbe etmek lzmdr. Farz yapmamann gnh ancak kaz etmekle affolur. Her gnhn aff iin, kalb ile tvbe etmek ve dil ile istifr etmek (balanmasn istemek) ve beden ile kaz etmek lzmdr. (M. Hdim) Ey olum! Bir hat ilediin zaman hemen tvbe et ve sadaka ver. Tvbeyi yarna brakma. nk lm, anszn gelir. (Lokman Hakm) nsanlar iki ey helk eder: Biri tvbe ederim diyerek gnh ilemeleri, dieri de sonra yaparm diyerek tvbeyi geciktirmeleridir. (akk-i Belh) Her uzvun tvbesi vardr. Kalbin tvbesi, harm ileri yapmaya niyeti terk etmesi; gzn tvbesi, harma bakmamas; ayaklarn tvbesi, harma gitmemesi; kulaklarn tvbesi, haram eyleri dinlememesi; karnn tvbesi harm yememesidir. (Znnn-i Msr) artlarna uygun yaplan tvbe muhakkak kabl olur. Tvbenin kabl edileceinde deil, tvbenin artlarna uygun olup olmadnda phe etmelidir. (mm- Gazl) Tevbe y Rabb hat rhna git tiklerime Bilip ettiklerime bilmeyip ettikle rime (Abdurrahm Rm) Tevbe Bi'at: Mrid-i kmil denilen vel bir ztn, huzrunda tvbe edip gnh ilememek zere sz vermek. Tevbe Sresi: Kur'n- kermin dokuzuncu sresi. Bere sresi de denir. Tevbe sresi Medne'de nzil oldu (indi). 128 ve 129. yet-i kermeleri Mekke'de indi. Yz yirmi dokuz yettir. Evvelinde Besmele nzil olmamtr. Sre, mriklerin Allah tel ile alkalarnn kesildiini, bundan sonra onlarn Kbe'ye yaklatrlmayacan, mslman olmadklar takdirde ldrleceklerini bildiren bir ltimatom mhiyetindedir. Sre, Peygamber efendimizin efkat ve merhmetini bildiren yet-i kermelerle sona erer.

(Muhammed bin Hamza-Hseyn Viz-i Kif) Tevbe sresinde buyruldu ki: Allah telya ve kymet gnne inanmayan ve Allah telnn ve Reslnn haram ettiklerine haram demiyen ve hak olan slm dnini kabl etmeyen kfirlerle, cizyeyi kabl ettiklerini veya mslman olduklarn bildirinceye kadar harb ediniz! Onlar ldrnz. (yet: 28) Kur'n- kerm bana yet yet, harf harf nzil oldu. Ancak Tevbe ve hls sreleri hri. Bunlar bana yetmi bin saf melekle berber nzil oldu. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) Tevbe-i stigfr: Kendini kusurlu grerek, gnhlara tvbe etmek, Allah teldan af dilemek. Tevbe-i istigfr devml olmaldr. Haramlar ve pheli eyleri, ldrc zehir bilmelidir. (mm- Rabbn) Tevbe-i Nash: Sdk tvbe, iledii gnh bir daha yapmamak zere tvbe etmek ve bu tvbesinde tam kararl olmak. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey mn edenler! Gnhlarnzdan Allah telya tevbe-i nash ile tvbe ediniz. (Tahrm sresi: 8) Tevbe-i nash drt ey ile tamam olur. 1) Dil ile istifr etmek (balanmay dilemek). 2) Gnh ileyen z ile gnh terk etmek. 3) Bu gnh bir daha ilemiyeceine kalb ile kesin karar vermek. 4) Gnh ilemeye sevk eden her trl vsta ve arkadatan uzaklamak. (Ahmed-i Nmk- Cm) Bir kimse bir gnh yapp, sonra onu gznn nne getirip, lnceye kadar, ben Rabbimin emrine niin kar geldim, niin bu gnh iledim?diye piman olup, bir daha yle bir gnha dnmemesidir. te bu tevbe-i nash yni bir daha gnha dnmemek zere yaplan tvbedir. (Ahmed bin sm Antk) TEVECCH: Ynelme. 1.Peygamberleri aleyhimsselm veya evliyy vesle (vsta) yaparak, onlarn htr iin istenilen bir eye kavuturmas iin Allah telya yalvarmak. Buna, istigse, tevessl ve teeff' de denir. Reslullah'n yanna bir m (gzleri grmeyen) birisi geldi. Gzlerinin almas iin du etmesini diledi (istedi). Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, ona; (stersen du edeyim, istersen sabret. Sabr etmek, senin iin daha iyi olur" buyurdu. O kimse; "Du etmeni istiyorum. Benim bakacak kimsem yoktur. ok sklyorum" deyince; "yi bir abdest al! Sonra; "Allahmme inn es'elke ve etevecch ileyke bi-Nebiyyike Muhammedin Nebiyyirrahme, y Muhammed inn etevecceh bike il Rabb f hcet-hzih, li takdiye-l Allahmme effi'h fiyye" dusn oku!" buyurdu. Dunn mns udur: "Y Rabbi! nsanlara rahmet olarak gnderdiin sevgili Peygamberin ile sana tevecch ediyorum. Senden istiyorum. Y Muhammed aleyhisselm! Dileimin hsl olmas (yerine gelmesi) iin

Rabbime senin ile tevecch ediyorum. Allah'm! O'nu bana efati eyle!" (Merkl-Felh, Nes, Tirmiz, mm- Beyhek) 2. Tasavvuf yolunda ilerleme, ykselme sebeblerinden en nemli olan. Bir velnin, Allah telnn izni ile nazar etmek (bakmak) yhut baka yollarla talebesinin veya sevdiinin yhut baka birinin kalbindeki msiv (Allah teldan baka her ey) ve dny sevgisini, gnh lekelerini temizleyip, yerini feyz, mrifet, ilim ve hikmetle yni mnev ilimler, iyilikler, bereketler ve fidelerle doldurmas, yksek derecelere kavuturmas. Prin (tasavvuf bynn) tevecch, her ne sretle ortaya karsa ksnlar, sdk talebeden, zulmet ve keder dalarn kaldrp, uzaklatrr. (Muhammed Ma'sm) Tasarruf shibleri nev'idir (ksmdr). Bir ksm Allah telnn izni ile, her istedikleri zamanda, diledikleri kimsenin kalbine tasarruf ederek, onu tasavvufta en yksek derece olan fen makmna eritirirler. Bzs, Allah telnn emri olmadan tasarruf etmez. Emir olunan kimseye tevecch ederler. Bir ksm ise kendilerine bir sfat (hl) geldii zaman kalblere tasarruf ederler. (Ubeydullah- Ahrr'n olu Hce Muhammed Yahy) Tasavvuf yolunda ok yksekleri aramal, ele geenlere balanp kalmamaldr. Verlarn versn yni teler tesini aramaldr. Byle bir istek, byle ok almak ancak vazfe alnan byn tevecch ile elde edilebilir. Onun tevecch de mrdin (telebenin)ona olan sevgisi, ball kadar olur. (mm- Rabbn) 3. Bir kimsenin, hayatta ve veft etmi, bir velden feyz alabilmek, ondan mnev olarak istifde etmek, faydalanmak iin, kalbini ona balamas, htrna hibir ey getirmeyip, yalnz onu dnmesi. Rhu olgun bir velnin kabri yanna gidip, bir zaman durulur ve o tapraktaki velye tevecch edilirse, rhu o topraa balanr. Meyyitin rhu da bu topraa bal olduu iin, gelen insann rhu ile velnin rhu bulumu olurlar. Bu iki rh karlkl iki ayna olur. Herbirinde olan merif (ilimler) ve kemlt (olgunluklar) tekine aks eder, yansr. (Fahreddn-i Rz) Btndaki yni kalbindeki nisbetin (balln) artmasna al. Allah ism-i erfini, bzan da kelime-i tehlli (L ilhe illallah') ok zikrederek (syleyerek), bzan salevt okuyarak, Kur'n- kerm okuyarak Allah telya yaklamaya al. Bu almalarda geveklik olursa, bu fakrin rhniyetine tevecch ediniz. Yhut, Mirz Mazhr- Cnn'n kabrine gidiniz, ona tevecch ediniz, ok terakk edilir, ilerleme ve ykselme olur. Ondan hsl olan fayda, bir dirinin faydasndan daha oktur. (Abdullah- Dehlev) TEVEKKL: Allah telya teslim olma. Bir ie balarken sebeplere yaptktan sonra O'na gvenme; kalbin, her ite Allah telya timd etmesi, gvenmesi. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Kim ki, Allah teldan korkarsa, Allah tel ona (darlktan genilie) bir k yolu ihsn eder ve ona ummad yerden rzk verir. Her kim, Allah telya tevekkl ederse, Allah tel ona kfidir. (Talk sresi: 2,3) Eer mnnz varsa, Allah telya tevekkl ediniz. (Mide sresi: 23) Allah tel, tevekkl edenleri sever. (l-i mrn sresi: 259) Allah telya tam tevekkl etseydiniz, kularn rzkn verdii gibi, size de gnderirdi. Kular, sabah mdeleri bo, a gider. Akam mdeleri dolmu, doymu olarak dner. (Hads-i erf-hy) Y Eb Hreyre! Allah'tan baka hibir eye mid balama! Allah'a tevekkl eyle! Bir

arzun varsa, Allah tel hazretlerinden iste! Allah telnn det-i ilhiyyesi (ii, knunu) yledir ki; her eyi bir sebeb altnda yaratr. Bir i iin sebebine yapmak ve sonra Allah telnn yaratmasn beklemek lzmdr. Tevekkl de bundan ibrettir. (Hads-i erf-Ey Oul lmihli) Sebeblere yapmak, tevekkle mni deildir. Bilkis sebeblere yapmak, sebebleri araya koymak, tevekkln en yksek derecesidir. (Ahmed Frk) Tevekkl, i yapmayp tembel olmak iin deildir. Bir ie balamak ve balanan ii baarmak iin tevekkl olunur. G bir ii baaramamak korkusunu gidermek iin tevekkl olunur. (S. Abdlhakm Arvs) Tevekkln almeti tr:Kimseden bir ey istememek (dilenmemek), verileni reddetmemek, ele geeni biriktirmemek. (Sehl bin Abdullah) Allah telya tevekkl ettim diyen kimsenin; cenb- hakk'n, kendisi hakkndaki mumelesine, yni takdr ettii eylere, bana gelen sknt ve musbetlere de rz olmas lzmdr. Aksi takdirde, yalan sylemi olur. (Bir-i Haf) TEVELL: Dostluk, birisini Allah rzs iin sevme, dost edinme. Allah telnn dmanlarn sevmek, insan Allah teldan uzaklatrr. Allah telnn dmanlarndan teberr etmedike (uzaklamadka) tevell olmaz. (mm- Rabbn) TEVERRK: Kadnlarn namazda oturma ekli; kaba etlerini yere koyup, uyluklarn birbirine yaklatrarak, ayaklarn sa taraftan dar karp, sol uyluklar zerine oturmalar. Kadnlar, namazda teverrk ederek otururlar. (Alddn-i Haskef) Namazda dizleri dikip, ban dizlerine koyarak, diz kerek, bada kurarak, teverrk ederek uyursa, abdesti bozulmaz. (M. Zihni Efendi) TEVESSL: Bir istein, bir maksadn hsl olmas iin bir eyi vesle, sebeb yapmak. Allah telnn sevdiklerini araya koyarak; "Onlarn htr, hrmeti iin" diyerek du etmek veya bu sretle yaplan du. stise ve teeff' da denir (Bkz. stigse ve Teeff' ve Vesle) Peygamber efendimiz; "Allahmme inn es'elke bihakks silne aleyke" yni "Y Rabb! Senden isteyip de verdiin kimselerin hatr iin, senden istiyorum" diye tevessl eder ve byle du ediniz buyururdu. (bn-i Mce) mer bin Hattb radyallah anh ktlk olduu zaman Peygamber efendimizin amcas hazret-i Abbs ile tevessl etti. Yni onu vesle ederek Allah teldan yamur istedi: "Y Rabb! Ktlk olduu zaman,Reslullah efendimizle sana tevessl ederdik. Sen bize yamur verirdin.imdi sana, Reslullah efendimizin amcas ile tevessl ediyoruz. Bize yamur ihsn et." diye du edince, Allah tel onlara yamur verdi. (Buhr) Yzyllardr, doru yolda olan mslmanlar, Allah telnn sevgili kullarn vesle ederek du etmiler, bylece arzu ve isteklerine kavumular, skntlardan kurtulmulardr. Dunn kabul olmas haram lokma yememee baldr. Bu ise, ancak cenb- Hakk'n sevdiklerinde mmkndr. l olsun, diri olsun Allah telnn sevdiklerini araya koyarak yaplan du, onlarn bereketiyle ve hatrlar iin kabl olmaktadr.Daha nce yaplm olan slih (iyi) ameller ile de tevessl yaplr. (M. Sddk Gm) TEVFK: Allah telnn kullarnn iini, rzsna muvfk (uygun) klmas, er (ktlk) yolunu

kapayp, hayr (iyilik) yolunu kolaylatrmas. (uayb aleyhisselm), kavmine yle dedi: "Benim tevfkim, Allah telnn hidyeti ve yardm iledir. (Hd sresi: 88) TEVHD: 1. Allah telnn bir olduuna inanmak, O'na kimseyi ortak etmemek. Yni L ilhe illallah (Allah teldan baka ibdete lyk bir ilh yoktur. O'nun orta benzeri yoktur) szn, mnsna inanarak sylemek. (Bkz. Kelime-i Tevhd) nsanlarn ilk dni tevhd dnidir. lk insan ve ilk peygamber dem aleyhisselmdr. nsanlar, peygamberlere aleyhimsselm uyduklar mddete tevhd inanc zere devm ettiler. Fakat kendi balarna gittiklerinde hep yanl yollara saptlar, tevhd inancndan ayrldlar. Allah teldan baka eylere, putlara taptlar. slmiyet geldii srada Kbe-i muazzamada 360 put vard. slmiyet, putperestlii ve putlar ortadan kaldrd. Tekrar tevhd inancn yerletirdi. (Herkese Lzm Olan mn) 2. Tasavvufta kalbi Allah teldan baka eylere ballktan kurtarmak. Tevhd-i uhd: Msivy (Allah teldan baka her eyi) grmemek ve dnmemek. Tasavvuf yolunda yrmekten, nefsin istemedii zor gelen eyleri yapmaktan ve sknt ekmekten maksad, Allah teldan baka, her eyin sevgisinden kurtulmaktr. Bu da tevhd-i uhd ile hsl olmaktadr. Btn bu uramalar, kulluun, aczin, zavallln meydana kmas ve hi olduumuzun anlalmas iindir. (mm- Rabbn) Tevhd-i Vcd: Msivy (Allah teldan baka her eyi) yok bilmektir. Tevhd-i vcdyi ilk aklayan Muhyiddn-i Arab'dir. (mm- Rabbn) Byk pederim Abdlehad, tevhd-i vcdda ok ileride idi. Bu yolda yksek kitaplar yazmt. Bununla berber, dnin edeplerinden hibirini brakmazd. (mm- Rabbn) TE'VL: 1. Yorumlamak, aklamak. Bir mslmann bir sz veya bir ii birok bakmdan kfir (mnsz) olacan gsterse, bir bakmdan ise, kfir olmyacan gsterse, bu bir bakma gre te'vl edilmeli ona kfir dememelidir. (bn-i bidn) 2. Ehl-i snnet limlerinin, Reslullah sallallah aleyhi ve sellemden ve Eshb- kirmdan bildirdikleri tefsirlere (aklamalara) bal kalarak yet-i kermeleri aklamak veya bu ekilde yaplan aklamalar ve zhlar. Tefsr limleri, tefsre uygun olan te'villeri de tefsr olarak kabl etmilerdir. Bunlara re'y tefsri denir. Te'vl, nakle ve din bilgilerine uygun olmazsa, tefsr deil, yazann kendi dncesi olur. Nitekim hads-i erfte; "Kur'n- kermi kendi gr ile aklayan hat etmitir" buyrulmutur. Bunun iindir ki, Kur'n- kermde mns ak olmayan yerlerden, yalnz akla gvenip, yanl te'vl yaplarak yanl mnlar karlmas netcesinde yetmi iki bid'at ve dallet frkas ortaya kt (Seyyid Abdlhakm Arvs) Te'vllerin doruluu tefsr ile lerek anlalr. Te'vl tefsre uymazsa atlr. Uyarsa alnabilir denildi. (S. Abdlhakm Arvs) Ehl-i snnet limleri, nasslar, zhirleri zere almlardr. Yni yet-i kermelere ve hads-i erflere ak olan mnlar vermiler, zarret olmadka, nasslar te'vl etmemiler, bu mnlar deitirmemilerdir. Kendi bilgileri ve grleri ile hibir deiiklik

yapmamlardr.Sapk frkalardan olanlar ve mezhebsizler ise, mn bilgilerinde ve ibdetlerde deiiklik yapmaktan ekinmemilerdir. (Seyyid Abdlhakm) TEVKF: slmiyet'in bildirmesine bal olan ve deitirilmesi ciz olmayan. Allah telnn ism-i erfleri tevkfdir. eratin bildirdii isimler sylenir. Bunlardan baka isimler ile zikretmeye, anmaya erat (slmiyet) izin vermemitir. (Seyyid erf) TEVKL: 1. Vekl tyin etme. Kadna, kendini boamak iin seni vekil ettim demek. (Bkz. Vekl) slmiyet'te erkein talak (boama) hakkn bakasna brakmas trl olur: 1) Tefvd: Erkein zevcesine (hanmna); "Kendini sen boa" diyerek tala (boamay) zevcesinin arzsuna brakmas. Buna temlk de denir. 2) Tevkl etmek. 3) Temlk haberini bakas ile veya mektupla zevceye (kadna) ulatrmaktr. Zevce, haberi ald mecliste (yerde) kendini boayabilir. (Ahmed Zhd, M. Zihni Efendi) 2. Bir ibdetin, bir iin yaplmas hussunda birini kendine vekl tyin etme. Zenginin kesmesi vcib olan kurban, fakrlere veya hayr, yardm cemiyetlerine diri olarak sadaka vermek kurbn olmaz. Kesmek vcibdir. Kurbana verilen para sevb, yz misli sadaka sevbndan kat kat daha fazladr. Kurban satn almas, kesmesi ve etini datmas ve bunlar dilediine de yaptrmas iin birini tevkl etmek, parasn veya diri hayvan vekle vermek cizdir. Fakat vekl klnan kiinin, keserken banda bulunmas mstehbdr (iyidir). (Eb Bekr Ali, M. Zihni Efendi) TEVLYE SATII: Bir maln al fiyatn syleyerek ayn fiyatla, satmak. Bir kimse ald bir mal kendisine kaa mal olmu ise onu syleyerek tam al fiytna satarsa, mesel on bin liraya ald bir mal on bin liraya aldn syleyip, on bin liraya satarsa, bu sat tevliye sat olur. (Fetv-i Hindiyye) TEVRT: Drt byk kitabdan biri. Allah tel tarafndan Ms aleyhisselma gnderilen ilh kitab. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz, Ms iin Tevrt'n levhalarnda, mev'izaya (nashatlere) ve din hkmlerinin aklamasna it her eyi yazdk. (A'rf sresi: 145) Tevrt krk cz idi. Her czde bin sre, her srede bin yet vard. imdi elde bulunan Tevrt'larda bu kadar yet yok. nk Tevrt'n ve ncl'in sonradan tahrf edildiklerini (deitirildiklerini) Kur'n- kerm haber vermektedir. Cebril aleyhisselmn Ms aleyhisselma getirdii Tevrt' yalnz Ms, Hrn, Y ve Uzeyr ve s aleyhimsselm ezberlemitir. (Nianczde, Sa'leb) sr hkmdr Buhtunnasar, Kuds' alp Mescid-i Aks'y ykt zaman, Tevrt nshalarn yakt. Tevrt' ezberlemi olan yahdler de zamanla unuttular, azdlar. Nashat iin gnderilen peygamberlere inanmayp, ounu ehd ettiler. (emseddn Sm) Bugn elimizde bulunan Tevrt'n iine birok yabanc yazlar ilve edilmitir. Bunlarn Ms aleyhisselma nzil olan, inen hakk Tevrt ile bir alkas yoktur. Hakk Tevrt'ta, Allah telnn Muhammed aleyhisselm isminde bir son peygamber gnderecei yazldr.

(Ninczde) Bugnk Tevrt, Ms aleyhisselmdan birka asr sonra yaayan be haham tarafndan kaleme alnm ve Azr adndaki haham bunlar tek tek toplayarak Ahd-i atk'in asl nshas olduu iddias ile oalttrmtr. Gnmzde Tevrt'n nshas mevcuttur. Yahdler ve protestanlarn kabl ettikleri brnice nsha, katolik ve ortodokslarca kabl edilen Yunanca nsha; Samirlerce kabl edilen Smir dilinde yazlan nsha. Bunlar Tevratn en eski ve en gvenilir nshalar olarak bilinmelerine ramen aralarnda birok tezatlar, tutarszlklar vardr. Hibir ilh dinde bulunmayan insanlara zulm telkinleri, peygamberlerden bzlarna kar ok irkin ve makamlarna yakmayan isnadlar, yaktrmalar vardr.Hakki Tevrat'ta tezatlarn ve byle eylerin bulunacandan sz edilemez. (Prof. Elliot Friedman) TEVVB (Et-Tevvb): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Kullarna tvbe etme sebeblerini kolaylatran, artlarna uygun tvbe edenlerin tvbesini kabl eden. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ve o zaman brhim ve smil (aleyhimesselm) Kbe'nin temellerini ykselttiler ve yle du ettiler: "Ey Rabbimiz! Bizden bu hayrl ii kabl buyur. Hakkaten sen dumz iitici ve niyetimizi bilicisin. Ey Rabbimiz! Bizi sana teslm ve ihls shibi olmakta sbit kl. Soyumuzdan bir topluluu da sana boyun een bir mmet yap. Bize ibdet yollarmz ve hac vazfelerimizi gster, kusurlarmz affedip, tvbemizi kabl buyur. Muhakkak ki sen, tevvbsn ve rahmsin (hirette m'minlere merhamet buyuransn). (Bekara sresi: 127,128) Onlar bilmediler mi ki, phesiz Allah tel kullarndan tvbeyi kabl edecek, sadakalar alacak olan ancak kendisidir. Ve hakkatte tevvb ve rahm yalnz O'dur. (Tevbe sresi: 104) Bir kimse duh namazndan sonra yz altm def et-Tevvb ism-i erfini sylerse tvbesi kabl olur. On def bir zlim zerine sylendiinde zlimin zulmnden kurtulur. (Ysuf Nebhn) TEYEMMM: Su bulunmad veya bulunup da zr sebebiyle kullanmak mmkn olmad takdirde; temiz toprak veya ta, kum, kerpi gibi toprak cinsinden bir ey ile hadesi yni mnev kirlilii, abdestsizlii gidermek iin, elleri topraa srp yz ve kollar mesh etmek. Hicretin beinci senesinde Ben Mstalak Gazvesi srasnda mchidler yni Eshb- kirm su bulamadklar iin bir sabah namazn klamama tehlikesi ile kar karya kalmlard. Bunun zerine teyemm ile ilgili yet-i kerme nzil oldu (indi). Melen; "Su bulamadnz zaman temiz topraa teyemmm ediniz" buyruldu. (Mide sresi: 6) (Senullah Dehlev) Teyemmm, suyu bulamad zaman mslmann temizliidir. (Hads-i erf-Nmet-i slm) Gusl (boy) abdesti alnca, souktan lmek veya hasta olmak tehlikesi varsa, ehirde dah olsa, hamam paras yoksa ve baka re bulamazsa, gusl abdesti iin teyemmm eder. (Tahtv, M. Zihni Efendi) Hastann, abdest veya gusl ile veya hareket etmekle, hastalnn artaca veya iyi olmas uzayaca, kendi tecrbesi ile veya mtehasss ve aka gnh ilemeyen mslman bir doktorun sylemesi ile anlalrsa, teyemmm eder. (bn-i bidn, Tahtv) Teyemmm ile namaz klmak ancak Muhammed aleyhisselmn dnine mahsustur.

(Kutbddn-i znik) TEZEKKR: Hfzadaki bilgileri, istenildii zaman hatrlamak. nsann btnnda (iinde) hiss-i mterek, hayl, tefekkr, tezekkr ve hfz kuvvetleri vardr. Allah tel bu kuvvetleri yaratmasa, el, ayak ve kuvvetlerden hli (mahrm) kaldklar gibi beyin de bo kalr (mm- Gazl) Tezekkr-i Mevt: lm hatrlamak. nsann kendini lm, teneir tahtas zerinde ykanm, kefene sarlm ve tabuta konulmu ve mezra gmlm olarak dnmesi. Tezekkr-i mevt, lezzetleri ykar, elencelere son verir. (Hads-i erf-Tebyn) Muhammed Behddn-i Buhr (kuddise sirruh) her gn yirmi kere tezekkr-i mevt ederdi. (Abdlhakm bin Mustaf) Tezekkr-i mevt edenler, Allah telnn emir ve yasaklarna sarlp, gnhlardan saknrlar. Haram ilemeye cesretleri azalr. (bn-i Receb) TEZELLL: Bayalk, kendini aa tutmak. Tevznun ar derecesi. Tezelll kt huylardan biridir. Bir limin yanna chil bir kimse geldii zaman, limin ayaa kalkp, yerine bunu oturtmas ve gidecei zaman kapya kadar yannda yrmesi ve kunduralarn nne koymas tezellle bir misldir. Yalnz ayaa kalkp otursayd, ona yer gsterseydi ve iini, hlini ve niin geldiini sorsayd, sullerine gler yzle cevap verseydi, dvetini kabl etseydi ve skntsn giderecek ey yapsayd, tevz gstermi olurdu. Hads-i erfte; "Din kardeini skntdan kurtarana hac ve umre sevb verilir" buyruldu. Bir gnlk yiyecei, iecei olan kimsenin dilenmesi, tezelll olup, haramdr. Bunun, bir gnlk nafakas olmayan iin veya borlu iin yardm toplamas tezelll olmaz. Fazla hediye almak iin az bir eyi hediye vermek de tezelll olur. yet-i kerme, byle hediye vermeyi men etmektedir. (Muhammed Hdim) TEZKYE: Pk ve temiz etmek, kalbi temizlemek. Bir slik (tasavvuf yolcusu), niyetini dzelttikten ve kendini dny arzularndan kurtardktan sonra, Allah telnn ismini zikr etmee balar. G riyzetler (nefsin arzularn yapmamak) eker. iddetli, ar mchedeler (nefsin istemedii eyleri yapmak) yapar. Bylece tezkiye hsl olur ve kt huylar iyi huylara dner. (mm- Rabbn) Tezkiye-i Nefs: 1. Nefsi, slmiyet'in haram ettii, beenmedii eylerden, kt isteklerinden temizlemek. Tezkiye-i nefs yapnca, kalb tasfiye bulur yni kalbin Allah teldan bakasna, mahlklara ball kalmaz. Haramlara, gnahlara meyletmez. Haramlar istemekten kesilme dike nefs, Kalb ilh nrlara, ayna olamaz hi. (mm- Rabbn, Mevkb Tefsri) 2. Nefsini beenme, insann kendindeki nmetleri, iyilikleri, kendinden bilip, Allah telnn verdiini dnmemesi. Bu nmetlerin Allah teldan geldiini bilip, kendinin kusurlu olduunu dnmek ise, kr olur.

TEZVC: Evlendirme, kocaya verme. Kadn, kendisi veya vekli yhut velsi (babas, dedesi, sonra erkek kardei, amcas ...) tezvc eder. (Sadeddn Fergn, M. Zihni Efendi) Erkek velleri bulunmayan yetimleri, Hanef mezhebinde analar tezvc edebilir. (bn-i bidn) Hanef mezhebindeki bir kimse, kolaylk olmak bakmndan nikhn tzelemek, yenilemek iin, zevcesinden (hanmndan) veklet almal, iki hit yannda "teden beri nikhm altnda bulunan zevcemi onun tarafndan vekl olarak ve tarafmdan asl olarak kendime tezvc ettim" demelidir. (Kdzde Ahmed Efendi) TEZYN: Sslemek. Dny hayt, geilecek bir kpr gibidir. Bu kpry tezyn etmekle uramayn. Hemen geip gidin! (Hads-i erf-Mrifetnme) Y Ali! nsanlar grrsn ki dnyy tezyn etmeye alyorlar. Sen dnini tezyn etmeye al. (Hads-i erf, Mifth-un-Nect) Mslmann her eyden evvel kalbini temizlemesi lzmdr. nk kalb btn bedenin reisidir. Peygamber efendimiz; "nsann kalbinde bir et paras vardr. Bu iyi olursa, btn uzuvlar iyi; kt olursa, btn uzuvlar bozuk olur. Bu kalbdir" buyurdu. Yni bu, yrek denilen et parasndaki gnldr. Bunun iyi olmas, kt ahlktan temizlenmesi ve iyi ahlk ile tezyn edilmesidir. (mm- Rabbn) Herkes da kymet verip, dn sslerken siz iinizi tezyn edin. slm'n emir ve yasaklarna uyarak kalbinizi tezyn edin. (Ahmed-i Cm) TILA': Tze zm rasnn, atete veya gnete stlarak te birinden fazlasnn umasyla elde edilen iki. Tla', gaz kararak kabarp, tad keskin olunca, sarho eder. arap gibi, damlas haram ve kaba necs olur. (bn-i bidn) TCNYYE: Evliynn byklerinden Eb'l-Abbs Ticn hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Ticniyye yolunun kurucusu olan Eb'l-Abbs Ticn evliynn byklerinden olup, Ahmed bin drs hazretlerinin halfesi (talebesi)dir. Cezyir'in gneyinde Ayn- md denilen yerde 1737 (H.1150)'de dodu. 1815 (H.1230)'da Fas'ta veft etti. Halvetiyye yolunun bir kolu olan Ticniyye yolunu kurdu. (Harrizde, Hseyin Vassf) Eb'l-Abbs Ahmed Ticn ve yetitirmi olduu talebeleri Ticniyye yolunu Afrika ilerine ve Kuzey Afrika lkelerine yaydlar.Mslmanlarn Peygamber efendimizin snnet-i erfine uygun bir ekilde yaamalarna altlar. Eb'l-Abbs Ahmed Ticn hazretlerinin talebelerinden Ali Arab Marib Fs, hocasnn yksek hllerini ve kermetlerini anlatan Cevhir-l-Men isimli bir eser yazd. (Ysuf Nebhn) TCRET EYSI: Ticret niyetiyle alnp, ticret iin saklanlan ey. Eynn ticret eys saylmas iin ticret niyetiyle satn alnmas lzmdr. Uur vermesi lzm gelen topraklardan hsl olan ve mrs olarak ele geen veya hediye, vasiyet gibi kabl

edince mlk olan eylerde ticrete niyet edilse de bunlar ticret eys olmaz. nk ticret niyeti al-verite olur. Bunlar satnca veya kirya verince eline geen mal ticret eys olur. (bn-i bidn) Canl cansz her mal, mesel yerden, denizden karlm tuzlar, oksidler, naft, yni petrol ve benzerleri, ticret yapmak iin, yni satmak iin satn alndklar zaman ticret eys olurlar. Altn ve gm gibi zekta tbidirler. Altn ile gm her ne niyet ile olursa olsun, hep ticret eysdr. (bn-i bidn) TLVET: Kur'n- kerm okumak. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Onlar geceleri secdeye kapanarak Allah'n yetlerini tilvet ederler. (l-i mrn sresi: 113) Onlara Allah'n yetleri tilvet olunduu zaman alayarak secdeye kapanrlard. (Meryem sresi: 58) Bu Kur'n- kermi reniniz. phesiz ki onu tilvet etmekle her harfine bedel on sevapla mkftlandrlrsnz. (Hads-i erf-Drim) Maher gn (insanlar ve btn canllar diriltilip bir yerde toplandklar zaman); "Muhammed aleyhisselm nerededir?" diye bir nid iitilir. Peygamber efendimiz gelir. Cenb- Hak; "Y Muhammed! Cibrl sana Kur'n- kermi tebl ettim diyor" O da; "Evet y Rabb!" der. Cenb- Hak; "Y Muhammed! Minbere k ve Kur'n- kermi tilvet et" buyurur. Peygamber efendimiz, Kur'n- kermi tilvet edip, gyet gzel ve tatl bir ekilde okur. M'minleri mjdeler. Onlarn yzleri gler ve sevinirler. Kur'n- kerme inanmayanlarn, bu mbrek kitba (h) l knnu diyenlerin ise, yzleri gyet irkin olur. (mm- Gazl) Tilvet Secdesi: Kur'n- kermdeki on drt secde yetinden herhangi birini okuyan veya iiten bir mkellefin yni akll ve ergenlik ana erimi bir mslmann yapmas vcib (lzm gelen) secde. Secde yetleri, Kur'n- kermin; A'rf, Ra'd, Nahl, sr, Meryem, Hac, Furkn, Neml, Secde, Sd, Necm, nikk ve Alak srelerinde bulunmaktadr. (Bkz. Secde) Namazda aranan artlar tilvet secdesinde de aranr. Hadesten (abdestsizlik ve cnplkten) ve necsetten (gzle grlen pislikten)temizlenmek, setr-i avret (avret yerlerini rtmek) ve istikbl-i kble (kbleye dnmek) gibi artlar tamyan kimse, secde yetini duyduu zaman bu artlar yerine getirdikten sonra secdesini yapar. (mm- Gazl) Tilvet secdesi yle yaplr: Niyet edilerek eller kaldrlmadan Allah ekber diyerek secdeye varlr. Secdede kere; "Sbhne rabbiyel a'l" denir. Sonra Allah ekber denilerek ayaa kalklr. (M. Zihni Efendi) Tilvet secdesinin hkm, dnyda bir vcibi yerine getirip borcundan kurtulmak ve hirette de sevba kavumaktr. (M. Zihni Efendi) Fonografta (gromafonda, teybde, radyoda ve televizyonda) okunan secde yetini iitenin tilvet secdesi yapmas vcib olmaz. (Muhammed Baht el-Mut') Bir kimse hznden, skntdan kurtulmak iin, Allah telya kalbinden yalvararak on drt secde yetini (ezberden ayakta) okuyup her birinden sonra, hemen tilvet secdesi yaparsa, Allah tel o kimseyi o derd ve beldan korur. (mm- Nesef) TMR:

Osmanl Devleti'nin geimlerine ve hizmetlerine it masraflar karlamak zere bir ksm asker ve memurlara, muayyen blgelerde kendi nm ve hesaplarna tahsl selhiyeti ile birlikte tahss etmi olduu vergi kaynaklarna verilen isim. Dirlik. Arzi, timar verilen kimsenin mlk deildir. Timar shibi arziyi, reyya (vergi vermekle mkellef olan vatandaa) iletmek zere verir, mahslden ve reynn ahsndan devletin alaca vergileri toplar. (Osmanl Trihi Ansiklopedisi) TMSL: Kumaa, kda, duvara ve baka yerlere yaplm canl resimler. Saneme (odundan, altndan, gmten yaplan insan heykeline), vesene (tatan yaplan insan heykeline), srete ve timsle tapnmak, onlarn fayda ve zarar yapacaklarna inanmak, irk (Allah telya ortak koma) eitlerinden biri olup, byle tapnanlara putperest ve mrik denir. (Tahtv) zerinde timsl bulunan elbise ile namaz klmak tahrmen mekruhtur. Cansz resimleri bulunursa, mekrh olmaz. (bn-i bidn) Namazda giymese de zerinde timsl bulunan elbise giymek her zaman mekrhtur. (Abdlgan Nabls, Tahtv) TN SRES: Kur'n- kermin doksan beinci sresi. Tn sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Sekiz yettir.Tn, da ad veya incir demektir.Srede drt eye yemn edildikten sonra, insanolunun yaratl, kintn en gzel yarat olduu, buna ramen gnh ve isyn yznden aalarn aas hline geldii bildirilmektedir. (Rz, Kurtb) Tn sresinde melen buyruldu ki: Biz insann rhunu, gzel bir srette yaratp, sonra en aa dereceye indirdik. (yet: 4,5) Kim Tn sresini okursa, sa olduu mddete Allah tel ona (dnyda) yakn ve fiyet verir. Veft ettii zaman da bu sreyi okuyanlarn adedince sevb verir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) TVELE: Bir kadna kocas buzedip (gizli dmanlk edip) kendisinden souduktan sonra, kadnn, kocasnn sevgisini tekrar celbetmek (ekmek) iin mutlak te'sir edeceine inanarak sihir yapmas. Tivele irktir (Allah telya e, ortak komadr). (Hads-i erf-Eb Dvd) Hads-i erfte tivelenin irk saylmas, tivelenin Allah telnn takdrinin ve dilediinin aksini yapabileceine inanldndan dolaydr. (bn-l-Esr) Kadnn tivele yapmas bir eit sihirbazlktr. Sihir ise haramdr. (bn-i Vehbn) Kadnn yapm olduu rukye, yetlerin ve Reslullah'tan gelen dularn yazlmas deil de; bunlardan baka eyler de orada yazlr veya okunursa, o tivele sihir hkmnde olur. (bn-i bidn) TRNTE: Hristiyanlarn tesls ( tanr) inanc. (Bkz. Tesls) TB:

Kkleri yukarda, dal ve budaklar aaya doru sarkan cennet aac. Tb bir aatr. Allah onu kudret eliyle dikmitir. Cennet ehlinin elbiseleri ondan dikilir ve dallar Cennet surlarndan taar. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Salnr Tb dallar, Kur'n okur hem dilleri, Cennet bann glleri, Kokar, Allah dey dey. (Ynus Emre) TL- EMEL: Uzun emel; zevk ve saf srmek iin ok yaama arzusu. bdet yapmak iin ok yaama istemek tl-i emel olmaz. Cennet'e gitmek isteyen, tl-i emel shibi olmasn. Dny ileri ile uramas lm unutturmasn. Haram ilemekte Allah'tan hay etsin (Hads-i erf-bn-i Ebid-Dny) Tl-i emel shipleri, ibdetleri vaktinde yapmazlar. Tvbe etmei terk ederler. Kalbleri kat olur. lm hatrlamazlar. Vz ve nashattan ibret almazlar. Tl-i emelin sebepleri; dny zevklerine dkn olmak, lm unutmak ve shhatine, genliine aldanmaktr. Tl-i emel hastalndan kurulmak iin, bu sebepleri yok etmek lzmdr. lmn her an geleceini dnmelidir. Shhatin, genliin lme mni olmadklarn unutmamaldr. ocuklardaki ve genlerdeki lm saysnn, yallardaki lm saysndan ok olduunu istatistikler gstermektedir. ok hastalarn iyi olup yaadklar, ok salam kiilerin abuk ldkleri her zaman grlmektedir. Tl-i emel shibi olmann zararlarn ve lm hatrlamann faydalarn renmelidir. (Muhammed Hdim) TUMNNET: Namaz klarken rk' ve secdelerde ve kavmede (rk'dan kalktktan sonra ayakta durmakta) ve celsede (iki secde arasnda oturmada) btn znn (uzuvlarn) hareketsiz kalmas. Sbhnallah diyecek kadar bir miktar durmas ise, ta'dl-i erkndr. Sizlerden biriniz namaz klarken rk'dan sonra ve iki secde arasnda tumnnet yapmadka namaz tamm olmaz. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Bir gn Peygamber efendimiz birinin namaz klarken namazn artlarna dikkat etmediini ve kavmede ve celsede tumnnet yapmadn grp buyurdu ki: "Eer namazlarn byle klarak lrsen, kymet gn sana benim mmetimden demezler." Baka bir yerde de buyurdu ki: "Bu hl zere lrsen Muhammed'in (aleyhisselm) dninde olarak lmemi olursun." (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Bir kimse, terk edilmi, unutulmu bir snneti meydana karrsa, yz ehd sevb kazanr. Ya bir farz veya vcibi meydana karmann sevb ne kadar ok olur. O hlde, namazda, ta'dl-i erkna dikat etmelidir. Yni rkda ve secdelerde ve kavmede ve celsede tumnnet bulduktan sonra biraz durmaldr ki, Hanef mezhebi limlerinin ou buna vcib demitir. mm- Eb Ysuf ve mm- fi ve Mlik ise, farz demitir. Bz Hanef limleri de snnet demilerdir. Mslmanlarn ou bunu yapmyor. Bu bir ameli (ii) meydana karana Allah yolunda harb edip cann veren yz ehd sevbndan ok sevap verilir. (Ahmed Frk) TR SRES: Kur'n- kermin elli ikinci sresi. Tr sresi Mekke'de nzil oldu (indi). smini birinci yette geen Tr kelimesinden alr. Krk dokuz yet-i kermedir. Srede; kymetin kopmas srasnda olacak bz olaan st

hdiseler, inkarclarn Cehennem'e atlaca, takv shibi (Allah teldan korkup, haramlardan, dinde yasaklanan eylerden saknan) m'minlerin hirette kavuacaklar mkftlar, Kur'n- kermin Allah telnn kelm olduu, cenb- Hakk'n varl, birlii ve kudretinin sonsuzluu bildirilmektedir. (Rz, Kurtub) Tr sresinde melen buyruldu ki: Allah telnn azb yapaca gn elbette gelecektir. Onu kimse nleyemez. (yet: 7) phesiz ki takv shipleri cennetler (ve) nmetler iindedirler. Rablerinin kendilerine verdii eylerle zevk duyarak... Rableri, onlar Cehennem azbndan korumutur. (yle denilir: yi) amel (ve hareket) etmi olduunuz iin fiyetle yiyip iin. Sra sra dizilmi koltuklara yaslananlar olarak... Biz onlara hin gzl hrleri e yaptk. mn edip de zrriyetleri de mn ile kendilerine tbi olanlar yok mu? Biz onlarn nesillerini de kendilerine kattk. (Birlikte Cennet'e koyduk). Kendilerinin amelinden bir ey de eksiltmedik. Herkes kazanc mukbilinde bir rehindir. Onlara canlarnn istiyecei, meyveleri, etleri de bol bol verdik. (yet: 17-22) Kim Tr sresini okursa, Allah telnn onu azbndan emn klmas ve Cennet'te nmetlendirmesi hak olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) TR- SN: Tr da. Allah telnn Ms aleyhisselm peygamberlikle mjdeledii ve sonra Tevrt' indirdii, Kzldeniz'in kuzeyinde, Asya ve Afrika ktalarnn arasndaki Sin yarmadasnn gney ksmnda yer alan da. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Biz Ms'ya Tr-i Sn yannda, sa tarafndan nid ettik ve mnct ettii (yalvard) hlde kendisine yksek mertebe verdik. (Meryem sresi: 52) Vakt ki, Ms (aleyhisselm, kararlatrlan) vakti tam olarak yerine getirdikten sonra (Hazret-i uayb'dan izin alp) hanmyla birlikte (Msr'a gitmek zere) yola kt. Yolda Tr-i Sn tarafnda bir ate grd. Hanmna; "Siz burada bekleyin ben bir ate grdm, mid ederim ki o atein bulunduu yerden size bir haber veya o ateten bir para getiririm. Umulur ki, onunla snrsnz. Vaktki Ms (aleyhisselm) o atee vardnda sa tarafndaki vdiden, bereketli yerdeki aa tarafndan nid olundu ki: "Y Ms! Muhakkak ki ben lemlerin Rabbi olan Allah telym. Asn yere brak..." (Kasas sresi: 29-31) Ms aleyhisselma Allah tel tarafndan Medyen dnnde Tr-i Sn'ya gidiinde peygamber olduu, kardei Hrn aleyhissselmn da peygamber olarak vazfelendirildii bildirildi. Ms aleyhisselma daha sonraki Tr-i Sn'ya gidiinde Tevrt- erf ve on emrin yazl olduu levhalar verildi. (Kis, Sa'leb, Ninczde) Allah tel Tr-i Sn'da Ms aleyhisselma buyurdu ki: "Bir kimseye, Hak teldan kork deseler, o kimse de Allah'tan korma bana m retiyorsun, sen Allah'tan kork derse en fen insan odur." (Sleymn bin Cez)

U
UBDYYET: Allah telnn emirlerine teslmiyet ve boyun emek. Allah telnn iinden rz olmak. Her an Allah tely hatrlamak, anmak. Ubdiyyetin almeti, Allah telnn emirlerini yapmak, yasak ettiklerinden saknmaktr.

(mm- Rabbn) UCB (Ucub): Kendini bakasndan stn bilmek, ayplarn grmeyip kendini beenmek, yapt ibdetleri, iyilikleri beenerek, bunlarla vnmek. ey insan felkete srkler: Buhl (cimrilik), hev (nefsin arzular) ve ucb. (Hads-i erf-Beyhek slmiyet'in emirlerini bildiriniz ve yasak ettiklerini anlatnz! Bir kimse ucb eder, sizi dinlemezse, kendi hlinizi slh ediniz. (Hads-i erf-Berka) Btn ktlklerin ba, kayna tr: Hased (kskanlk), riy (gsteri), ucb. Kalbini bunlardan temizlemeye al! (mm- Gazl) Ucb shibi, Allah telnn mekrini ve azbn unutur. Bakalarndan istifde etmekten mahrm kalr. Kimse ile meveret etmez, danmaz. Gnh ileyenin boynu bkk olur. Tvbe edebilir. Ucb shibi, ilmi ve ameli ile marr olur. Egoist olur. Tvbe etmesi g olur. Gnh ileyenlerin iniltileri, Allah telya, tesbh ekenlerin vnmesinden iyi gelir. Ucbun en kts, hatlarn, nefsinin hevsn beenmektir. Hep nefsine uyar, nashat kabl etmez. Bakalarn chil sanr. Hlbuki, kendisi ok childir. Bid'at shibleri byledirler.Bozuk, sapk tikdlarn ve amellerini, doru ve iyi bilip, bunlara sarlmlardr. Byle ucbun ilc ok gtr. (Muhammed Hdim) Ucbun zararlar, fetleri oktur: Kibre sebeb olur. Gnahlar unutmaya sebeb olur. Gnh kalbi karartr. Gnhlarn dnen kimse, ibdetlerini byk grmez. bdet yapmann da, Allah telnn ltfu, ihsn olduunu dnr. s aleyhisselm buyurdu ki: "Ey havrler! Rzgr ok klar sndrmtr. Ucb da ok ibdetleri sndrm, sevblar yok etmitir." (M. Hdim) Yapt ibdetlerin, iyiliklerin kymetini bilerek, bunlarn elden gitmesini dnerek korkmak, zlmek ucb olmaz. Yhut bunlarn Allah teldan gelen nmetler olduunu dnerek, sevinmek de, ucb olmaz. Bunlarn Allah teldan gelen nmetler olduunu dnmeyerek kendi yaptn, kazandn sanarak sevinmek, kendini beenmek, ucb olur. Ucbun zddna minnet denir. Minnet, nmete kendi eliyle, kendi almasyla kavumadn, Allah telnn ltfu olduunu dnmektir. Byle dnmek, ucb tehlikesi olduu zaman farz olur. (M. Hdim) UURSUZLUK: Bir eyi veya bir hdiseyi erre, ktle yorumlamak. (Bkz. Tayere) Uursuzlua inanmamal, te'sir eder sanmamaldr. Bir hastaln salam adama elbette geeceini kabl etmemelidir. Allah tel dilerse geer, dilemezse gemez. Bununla berber, tehlikeli eylerden, pheli yerlerden kanmak vcibdir, lzmdr. Hastala yakalanmamak iin tedbir almaldr. Khinlere (gizli eyleri bildiklerini iddi edenlere), falclara inanmamaldr. Bilinmeyen eyleri bunlara sormamaldr. Bunlar gayb (gizli eyleri) bilir sanmamaldr. (mm- Gazl) UHREV: hiretle ilgili. UKB: Cez; hiret lemi. UKNM: Hristiyanlarn kabl ettii teslis ( tanr) inancndaki asl veya esas varlktan her

birine verilen ad. ne birden uknum mnsna eknim-i selse denir. Tevhd, yni Allah telnn birlii akdesi (inanc) btn semv dinlerde baka baka olmayp, hepsi ayndr. s aleyhisselm ge karldktan iki yz sene geinceye kadar Allah telnn varl ile birlii akdesinde asl bir ihtilf ve ekime olmamtr. lk yazlan ncl'in (Matta, Markos, Luka) hibirinde tesls yni baba, oul, rh-l-kuds l inancna dir tek bir harf dahi yoktu. Sonra ortaya kan Yuhanna ncili'nde Yunan felsefecilerinden Efltun'un fikri olan uknumu ihtiv eden ifdeler grld. s aleyhisselmn bildirdii ekilde inananlarla Yuhanna nclindeki teslis inancn savunanlar arasnda pekok mnzara ve muhrebeler oldu. Mldn 325. senesinde Roma mparatoru Birinci Konstantin zamnnda znik'te toplanan ruhban (papazlar) cemiyeti, s aleyhisselmn dninin ess olan tevhdi (Allah telnn birlii inancn) brakp, Efltun taraftr olan Byk Konstantin'in basks ile uknum fikrini, akdesini (inancn) kabl ettiler. (Harputlu shk Efendi) Hristiyanln balangcnda uknum inan yoktu. Efltun'un ortaya koyduu uknumu, l tanr inanc eklinde mlddan 200 sene sonra Sibelius adl bir papaz teklif etmitir.Sibelius'un teklifi pekok hristiyan tarafndan iddetle reddedilerek kiliseler arasnda kanl kavgalar ba gsterdi ve ok kan dkld. 200 senesinde yalnz baba, oul uknumlar ne srlmt. Daha sonra bunlara rh-l-kuds uknumu ilve edildi. (El-Hac Destan Mustafa) UKBT: Cezlar. (Bkz. Had, Ta'zir,Ksas) Fkh ilmi drt byk ksmdr: 1) bdt, 2) Mnkeht (evlenme, boanma, nafaka v.s.) 3) Mumelt (al-veri bilgileri, kir, irketler), 4) Ukbt. Ukbatta had, ta'zir ve ksas olmak zere ksmdr. (Ahmed Zhd, Alddn-i Haskef) Fkh ilminin ibdt ksmn ksaca renmek her mslmana farzdr. Mnkeht ve mumelt ksmlarn renmek farz- kifyedir. Yni bana gelenlerin renmesi farz olur. Mumelt ve ukbt ksmlarn zmmlerin yni gayr-i mslim vatandalarn da renmeleri lzmdr. nk zmmlerin de mumelt ve ukbta uymasn slmiyet emretmektedir. (Ahmed Zhd) Ukbtta keflet sahh deildir.Bu sebeple birinin yerine kefli dm edilemez. (Ali Haydar Efendi) ULEM: limler, ilim shibleri; zamnn fen ve edebiyt bilgilerinde yetimi, Kur'n- kermin ve binlerce hads-i erfin mnsn ezberden bilen, slm'n yirmi ana ilim ve kollar olan seksen ilimde mtehasss (uzman), tasavvufun (evliyln) en yksek derecesine ulam, yetimi ve yetitirebilen, insanlarn ilminden faydaland ztlar. lim kelimesinin okluk eklidir. (Bkz. lim) Ulem-i miln: lmi ile amel eden limler. (Bkz. lim) Ulem-i milnin bulunduu mecliste olmann sevb halka grnseydi, onun iin dvrler, hatt onun iin hkmdrlar, hkimiyetlerini, tccrlar da ticretlerini brakrlard. (Ka'bl Ahbr) Ulem-i Rsihn: Kur'n- kermin ve hads-i erflerin derin ve ince mnlarn, iretlerini anlayan yksek din limlerine verilen isim. Bunlar; Eshb- kirm, Tbin, Tebe-i tbin ve her bakmdan

onlara tbi olan mctehidler, tefsr ve hads limleri ve tasavvuf bykleridir. Ulem-i rsihn, Peygamber efendimize tam uyduklar ve O'na vris olduklar iin, sevgili Peygamberimize ihsn olunan nmetlerden bunlara da pay dmektedir. O byklerin gizli bilgileri, bunlara da duyurulmaktadr. Bunun iin; "mmetimin limleri, sriloullarnn peygamberleri gibidir." mjdesi ile ereflenmilerdir. (mm- Rabbn) Ulem-i S: Kt limler; insanlar doru yoldan saptran, ilmini dny kazancna, mala ve mevkye kavumaya vsta eden din adamlar. Din adamlar iinde, mevki, maa arzsunda olmayan, yalnz eratin (slmiyet'in) yaylmas ve yalnz onun kuvvetlenmesi iin uraan hemen hemen yok gibi olmutur. Mevki almak, sandalye kapmak arzsu araya karnca, din adamlarndan her biri, ayr yol tutup, kendi stnln gstermek isterler. Birbirinin szlerini beenmez olurlar. Bu sretle devlet reisinin gzne girmeye alrlar.Mlesef din ii ikinci derecede kalr. Allah tel mslmanlar byle ulem-i s'in fitnesinden korusun. (mm- Rabbn) ULHYYET: lhlk, ibdet olunmaya hakk olmak. Ulhiyyete, ma'bdiyyete hakk olan yalnz Allah teldr.erki, orta, benzeri yoktur. Vcib-l vcddur. Varl elbette lzmdr. Noksanlk ve yaratlmak sfatlar, almetleri O'nda yoktur. (Mevln Hlid) Ulhiyyet sfatlar bulunana ibdet edilir. Bu sfatlar bulunmayann ibdet olunmaya hakk yoktur. bdete hakk olann, yalnz bir olmas lzmdr. O da bir olan Allah teldr. (mm- Rabbn) ULM- AKLYYE: Tecrib (deneye bal) ilimler. His organlar ile duyularak, akl ile incelenerek tecrbe ve hesab edilerek elde edilen ilimler. Ulm-i akliyye mantk, fizik, tabat, kimy, matematik, geometri ve astronomi gibi tecrbeye dayanan bilgilerdir. Bunlar his organlar ile duyularak, akl ile incelenerek, tecrbe ve hesb edilerek elde edilir.Bu bilgiler, din bilgilerinin anlalmasna ve onlarn uygulanmasna yardmcdrlar. Bu bakmdan lzumludurlar. Ulm-i akliyye zamanla artar, deiir, ilerler. (M. Sddk Gm) Ulm-i akliyyeyi slmiyet yasaklamam, snrlamam ancak bunlarn dnin nakl bilgileri ile birlikte renilmesini ve sonularnn dne uygun, insanlara faydal olarak kullanlmasn, zulm, ikence, felket vstas yaplmamasn emretmitir. Ulm-i akliyye, slm bilgilerinin bir ksmdr. slmiyet'e lzmdrlar. slmiyet bunlar men etmez, emr eder. Mslmanlar, birok fen vstas yapmlar ve kullanmlardr. (M. Sddk Gm) ULM- LYYE: Yksek din bilgileri. Ulm-i liyye bilgileri sekizdir. 1) Tefsr ilmi, 2) Usl-i kelm ilmi, 3) Kelm ilmi, 4) Usl-i hads ilmi, 5) lm-i hads, 6) Usl-i fkh, 7) Fkh ilmi, 8) Tasavvuf ilmi. Bu sekiz ilimden kelm, fkh ve ahlk bilgilerini lzmu kadar renmek ve oluk ocuuna retmek, her mslmana farz- ayndr, mutlaka lzmdr. renmeyenler ve oluk-ocuuna retmeyenler, byk gnh ilemi olur. Cehennem'e gider, yanarlar. renmeye lzum grmeyen, ehemmiyet vermeyen ise, dinden kar. (Seyyid Abdlhakm Arvs, bn-i bidn) ULM- DNYYE:

slm bilgileri, din bilgileri. Ulm-i dniyye, dny ve hirette huzru, sedeti kazandran bilgilerdir.Bunlar da iki ksma ayrlr. Bunlar ulm-i liyye ve ulm-i ibtidiyyedir. Ulm-i dniyyenin kayna, edille-i er'iyye (drt dell; Kur'n- kerm, hads-i erfler, kys ve icm') dir. Bu bilgilere ulm-i nakliyye denir. (S. Abdlhakm Arvs) ULM- BTDYYE: let ilimleri; ana ilimleri renmek iin yardmc olan sarf, nahiv, belgat, mantk vs. gibi ilimler. ULM- SLMYYE: slm bilgileri, din bilgileri, mslmanlarn renmesi lzm olan bilgiler. Ulm-i slmiyye'nin bir ksmn renmek farz, bir ksmn renmek snnet, bir ksn renmek de mubhtr. (Bkz. Ulm-i Nakliyye) (Ysuf Sinndd) ULM- NAKLYYE: Din bilgileri; edille-i er'iyye denilen dnin drt temel kaynandan yni Kur'n- kermden, hads-i erflerden, icm- mmet, kys- fukahdan elde edilen bilgiler, ilimler. Ulm-i nakliyye, yksek din bilgileri olup, akln, insan dima gcnn dnda ve stndedir. Bunlar hibir zaman, kimse tarafndan deitirilemez. Dinde reform olmaz sznn mns budur. Ulm-i nakliyye Ehl-i snnet limlerinin (Peygamber efendimizin ve Eshb- kirmn yolunda olan ve onlarn bildirdiklerine uyan limlerin) yazdklar kymetli kitaplardan renilir. (Fideli Bilgiler) UMRE: Ziyret etmek. Hac zamn olan be gn yni Arefe ve Kurban bayramnn drt gn dnda, istenildii zaman ihrma girip Kbe-i muazzamay tavf etmek ve Saf ile Merve arasnda sa'y etmek (yrmek), sa kazmak veya kesmekten ibret olan ibdet. Umreye Hacc- asgar (kk hac) da denir. Umre, kendisiyle br umre arasnda ilenilen (kk) gnhlara keffrettir (onlarn af edilmesine, balanmasna vesle olur). (Hads-i erf-Buhr) Hacc- ekber, farz olan hacdr. Hacc- asgar ise, umredir. (Kuhistn) Umre, Hanef ve Mliklere gre snnet-i mekkede (kuvvetli snnet)dir. filere gre mrnde bir def farzdr. (Alddn Haskef, brhim Haleb) UMM VEKL: Yerine geirilen kimseye mutlak halde istediini yap diyerek verilen veklet. Vekil shibinden izin almadka veya umm vekil olmadka, bakasn kendine vekil yapamaz. Yalnz, zekt vermek iin olan vekl, izinsiz olarak bakasn, o da bakasn vekil yapabilirler. (bn-i bidn) UMR- ZEVKYYE: Tasavvufta kalb ile tadarak, yaayarak kavuulan haller. Umr-i zevkiyye, kalbin temizlenmesi ile hsl olur. Hads-i erflerde buyruldu ki: "ok zikr edenin kalbinde nifk (mnfklk) kalmaz.", "Her derdin ifs vardr. Kalbin ifs, Allah tely zikretmektir." (Seyyid Abdlhakm Arvs) URZ: Altn ve gmten baka canl ve cansz her eit mal. Hayvandan baka menkl olan, tanabilen ve kymetli olan yni arda benzeri

bulunmayan veya bulunsa da fiyatlar farkl olan mallar urzdur. Bakr tencere ve baka cins ile kark misl, benzeri bulunan mal urzdur. (Ali Haydar Efendi) URVET-L-VSK: Tutunulacak en salam kulp. 1. slmiyet veya Kur'n- kerm. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Kim kendini Allah telya O'nu grr gibi teslim eder (tammen O'na ynelir, btn ilerinde Allah telnn rzsn gzetir ise) muhakkak ki, urvet-l-vskya yapm olur. (Lokmn sresi: 22) Abdullah (bin Selm) urvet-l-vskya tutunmu olarak lecek. (Hads-i erf-Mslim) Bizim tasavvuftaki yolumuz urvet-l-vskya yapmaktr. Reslullah'n ve O'nun Eshbnn izinde gitmektir. Bunun iindir ki, bu yolda az bir i, byk kazan hsl eder. (Beheddn-i Buhr) 2. Dinde gvenilir, kendisine uyulacak byk lim mnsna, mm- Rabbn hazretlerinin nc olu olan Muhammed Ma'sm-i Frk'nin lakab Urvet-l-Vsk Muhammed Ma'sm-i Frk'nin rahmetullahi aleyh nashatlarndan bzs yledir: Kur'n- kerm okumak, Allah tel ile tekellm (konumak) gibidir. Son nefes korkusu bir nmettir ki, Hakk'n dostlar bu derde griftrdr (tutulmulardr). USL: Asllar, kkler, temeller. Asl kelimesinin okluk eklidir. Usl Bilgileri: mm- a'zam Eb Hanfe ile mm- Eb Ysuf ve mm- Muhammed'in kavillerini (ictihdlarn, re'ylerini, szlerini) ierisinde bulunduran El-Mebst, Ez-Ziydt, El-Cmi-us-Sagr, Es-Siyer-us-Sagr, El-Cmi-l-Kebr, Es-Siyer-l-Kebr kitablarndaki fkh (din) bilgileri. Bu alt kitab mm- Muhammed yazmtr.Bu kitablar mm- Muhammed'den gvenilir kimseler bildirdii iin, bunlara zhir haberler denmitir. Usl bilgilerini (haberlerini) ilk toplayan Hakm ehd'dir. Bunun Kf kitab mehurdur. (bn-i bidn) Hanef mezhebindeki bilgiler ana ksmda toplanr:Birincisi, Usl bilgileri, ikincisi, Nevdir haberler:Bunlar da mm- a'zam Eb Hanfe, mm- Eb Ysuf ve mm- Muhammed'den gelen haberlerdir. Fakat bu haberler, o alt kitabda bulunmayp, ya mm- Muhammed'in El-Kisniyyt, El-Hrniyyt, El-Crcniyyt, Er-Rkiyyt adndaki baka kitablar ile bildirilmitir. Bu drt kitab, yukardaki alt kitab gibi aka ve salam gelmediinden, bu haberlere zhir olmayan haberler de denir. Yhut bakalarnn kitablar ile bildirilmilerdir.Mesel mm- a'zm'n talebesinden Hasan bin Ziyd'n Muharrer adndaki kitb ve mm- Eb Ysuf'un Eml adndaki kitb ile bildirilmitir. ncs, Vkt haberleri: immdan bildirilmi olmayp, bunlarn talebelerinin ve talebesi talebelerinin ictihd ettikleri mes'eleler (bilgiler)dir. Byle haberleri ilk toplayan Eb'l-Leys Semerkand olup, bu hususta Nevzl kitabn yazmtr. (bn-i bidn) Usl ve Fr': 1. Fkh ilminde usl; baba ve dedeler, ana ve nineler; fr', ocuklar ve torunlar. Usl ve fur'a ve zevceye (hanma) zekt verilmez. (Mehmed Zihni)

2. Usl, mn bilgileri; fr; fkh bilgileri. Usl-i Din: Kalb ile inanlmas lzm olan bilgiler, mn ve tikd bilgileri. Allah telnn gsterdii emirlere ve kulluk vazfelerine slmiyet denir. slmiyet, iki ksmdr:Birincisi, usl-i dn, ikincisi, Fur'-i dn yni beden ve kalb ile yaplacak ibdetler ve ilerdir. Halk iin, yni tahsli olmayanlar iin yazlm olan ve herkesin bilmesi ve yapmas gereken mn, fkh (ibdet, i) ve ahlk bilgilerini ksaca ve aka anlatan kitablara ilm-i hl kitablar denir. Dnini bilen ve seven ve kayran kymetli ztlarn ilm-i hl kitablarn alp, oluk-ocuuna retmek her mslmann birinci vazfesidir. (Seyyid Abdlhakm) Usl-i Fkh: Fkh (ibdet ve amel) bilgilerinin yet-i kermelerden ve hads-i erflerden nasl karldn reten ilim. Usl-i Kelm: mn bilgilerinin yet-i kermelerden ve hads-i erflerden nasl karldn reten ilim. UR (Uur): Topraktan alnan mahsln zekt. (Bkz. r) UKYYE: Evliynn byklerinden Hasan Hsmeddn Uk'nin tasavvuftaki yolu. Ukiyye tarkatnn kurucusu olan Hasan Hsmeddn Efendi, Buhr'da Seyyid Ahmed-i Semerkand'den feyz ald. Daha sonra Anadolu'ya gelerek Uak'ta yerleti. Bunun iin kendisine Uk denildi. 1594 (H.1003)'de Konya'da veft etti. Vasiyyeti zerine stanbul'a getirilerek defnedildi. (Hseyin Vassf) Sultan nc Murd Han zamnnda stanbul'a gelen Hasan Hsmeddn Uk, evliynn byklerinden mm Sinan hazretleriyle grt, onun sohbetlerinde bulundu.mm Sinan ona Halvetiyye yolundan hilfet verdi. Hocas eyh Ahmed-i Semerkand ise ona Kbreviyye ve Nrbahiyye yolunun hilfetini vermiti. HasanHsmeddn Uk, bu yollar birletirerek Ukiyye yolunu kurdu. Pdih Sultan nc Murd Han'n emriyle Kthne civrnda Hasan Hsmeddn Uk Efendi iin bir dergh in edildi. Burada uzun zaman kalarak ok talebe yetitirdi. Sohbetlerinde ok kimseler kemle (olgunlua) ulat. Hilfet verdii talebelerini Anadolu'nun eitli yerlerine halka, slmiyet'in emir ve yasaklarn anlatmalar iin gnderdi. (Hseyin Vassf Halvet) UTANMA: r, hay. (Bkz. Hay) UZEYR ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamber veya vel. Ms aleyhisselmn dninin hkmlerini sriloullarna tebli etti. Peygamber olup olmad Kur'n- kermde aka bildirilmedi. Babas ureyha, Hrn aleyhisselmn neslindendir. Kur'n- kermde, Allah tel tarafndan ldrlp yz sene sonra tekrar diriltildii haber verilmitir.Bu sebepten sriloullar ona "Allah'n olu" diye iftirda bulunmulardr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Yhut o kimse gibisini grmedin mi? O kimse (Uzeyr aleyhisselm) bir karyeye (beldeye, kendi eski vatan olan Kuds'e) uramt. O karyenin ise tavanlar km, onlarn zerine duvarlar yklmt. (Uzeyr aleyhisselm bu hli grnce pek mteessir olup

zld.) Allah tel bu lmden sonra nasl diriltecek diyordu.Bunun zerine Allah tel o kimseyi (Uzeyr aleyhisselm) yz sene l brakt. (Hayattan mahrm etti. Onun bedenini, yiyecek ve ieceini insanlarn ve hayvanlarn gzlerinden gizledi. Yz sene sonra) onu (Uzeyr aleyhisselm) yeniden diriltti. Allah tel (veya vazfeli melek) ona dedi ki:"Ne kadar kaldn? (ne kadar zaman geti). O da (Uzeyr aleyhisselm da kendisini uykuda imi gibi zannederek) "Bir gn veya bir gnden daha az kaldm." dedi. Allah tel (vahy ederek veya melek vstasyla) buyurdu ki: "Hayr yz sene kaldn. Yiyecein ve ieceine bak ki onlardan hibiri bozulmam. Merkebine de bak (o ne hle gelmi, para para olan kemikleri vcdundan nasl ayrlm)ve seni insanlara bir yet (delil) klmak iin byle ldrp dirilttik ve (merkebin) kemiklerine bak. Onlar nasl birbirine birletiriyoruz. Sonra da onlara et giydiriyoruz. Vakt ki o lm, etleri rm, kemikleri para para olup kaybolmu olan merkeb, Allah telnn kudretiyle tekrar dirilip yrd. (Bu hakkat, llerin diriltilmesi hussu ve Allah telnn kudretinin stnl Uzeyr aleyhisselma) tebeyyn etti (gzleriyle grp mhede etti) ve dedi ki: "Ben bilirim ki phesiz Allah tel her eye kdirdir." (Bekara sresi: 259) Uzeyr aleyhisselm, Hrn aleyhisselmn neslinden olan ureyha'nn oludur. Kk yandan tibren Tevrt' renmi olan Uzeyr aleyhisselm, Bbil hkmdr Buhtunnasar'n Kuds' igl ettii srada esr alnp Bbil'e gtrld. Bir mddet esrette kaldktan sonra, kurtularak Kuds'e dnmek zere yola kt. Kuds yaknna gelince bir bahede dinlenmek iin konaklad. Kuds ehrinin harb hlini grp bu ehir yeniden nasl mr edilecek diye dnd. Allah tel onu ldrp, yz sene sonra tekrar diriltti. Uzeyr aleyhisselm yeniden mr edilmi Kuds ehrine gelip kendisinin Uzeyr olduunu syledi. sriloullar onun Uzeyr olduuna inanmadlar. Uzeyr aleyhisselm Tevrt' ezberden okuyunca; "Bu kadar uzun zamandan sonra Uzeyr'in Tevrt' ezbere okumas mmkn deildir" dncesiyle "Uzeyr Allah'n oludur" dediler. Uzeyr aleyhisselm insanlar Tevrt'n emirlerine uymaya ard. Onlarn isyn ve gnhlarndan dolay tvbe etmelerini istedi. Allah telnn iddetli azbyla korkuttu. Uzeyr aleyhisselm veft edinceye kadar sriloullarnn arasnda bulundu. Onlarn ilerini yrtt ve hak yola dvet etmeye devm etti. Uzeyr aleyhisselmn veftndan sonra sriloullarnn isyanlar ve sapklklar iyice artt. (Rz, Kurtub, Taber) UZLET: Yalnz bana yaama, insanlardan ayrlarak bir keye ekilme. slm limleri zaman ve artlara gre uzlet etmenin bzan faydal ve bzan da zararl olduunu bildirmilerdir. Mevki shibi olmak arzsunu gideren en kuvvetli ila, uzlet etmektir. (Muhammed Hdim) Uzlet eden, insanlarn errinden kurtulur ve rhat olur. nk insanlarn arasnda bulunduu mddete, gybet skntsndan ve onlarn s-i zannndan (kt dncelerinden) uzak olmaz. (mm- Gazl) Kanat eden, kimseye muhtc olmaz, uzlet eden selmete erer, hasedi brakan mrvvete kavuur. (Hasan- Basr) nsanlara karmakta ve haklarn yerine getirmekte bir eit tevzu bulunur. Uzlette ise bir eit tekebbr (kibirlenme) vardr. Hatt uzletten sebep, mevki sevgisi ve tekebbr olabilir. (mm- Gazl) Bizim yolumuzun temeli sohbettir. Uzlette hret vardr. hret de fettir. (Hce Behddn Buhr)


CRET: Bir i, hizmet, bir eyden faydalanma veya satlan bir ey karlnda verilen para veya mal, karlk. yet-i kermede melen buyruldu ki: Ey kavmim! Peygamberlii tebli iinden dolay sizden bir cret istemiyorum. Benim cretim ancak Allah'a ittir. (Hd sresi: 29) Allah iin gaz edip buna cret alan, Ms aleyhisselmn annesine benzer. O hem kendi ocuunu emzirdi hem de cret ald. (Hads-i erf-Buhr) inin cretini teri kurumadan deyiniz. (Hads-i erf-Et-Tergb vet-Terhb) Her san'at ve ticreti yapmak, maa, cret karlnda mubh olan ileri yapmak, mesel obanlk, bahvanlk yapmak, inatta ve hafriytta almak ve srtnda yk tamak tezelll (aalk) deildir. Peygamberler ve veller bunlar yapmlardr. Peygamber efendimiz cret ile alm ve altrmtr. (Hdim) Velsinin izni olmadan, ocua i yaptran, cret vermeye mecbrdur. (Alddn-i Haskef) cret ile okunan Kur'n- kermden lye ve okuyana sevb hsl olmaz. (Ayn, Hayreddn-i Reml) LFET: Bir topluluun din ve dny dncelerinde inanlarnda birbirlerine uygun olmalar. Dostluk, yaknlk kurmak, kaynamak. Allah telya en sevimli olannz, lfet edip, kendisiyle lfet olunandr. Allah telya en sevimsiziniz de kouculukla gezip, dostlar birbirinden ayrannzdr. (Hads-i erf-Tabern) M'min, geim ehli olup, herkes ile iyi geinendir. lfet etmeyen ve lfet olunmayan kimsede hayr yoktur. (Hads-i erf-Tabern) L'L-AZM: erat shibi, yeni din getiren peygamberlerden alt tnesine ve en byklerine verilen ad. Bunlar; dem, Nh, brhim, Ms, s ve Muhammed aleyhimsselmdr. Allah telnn emir ve yasaklarn insanlara anlatrken ok sknt ektikleri ve bu skntlara sabr ettikleri iin kendilerine bu isim verilmitir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Peygamberlerden l'l-azm olanlarn sabrettikleri gibi sen de sabr et. Onlara azb verilmesi iin du etmekte acele etme. (Ahkf sresi: 35) Peygamberlerin aleyhimsselm says belli deildir. Yz yirmi drt binden ok olduklar mehrdur. Bunlardan yz on veya yz on be adedi resldr. lerinden alts daha yksek, l'l-azm peygamberlerdir. (Mevln Hlid-i Badd) Peygamberlik makm drt derecedir. Birincisi nebler (kendilerine din gnderilmeyen peygamberler), ikincisi resller (din gnderilen peygamberler), ncs l'l-azm peygamberlerdir. Drdnc derece htem-l-enbiy olmak yni son olarak gelmek derecesidir. Bu en yksek derece Muhammed aleyhisselma mahsstur. (Ali bin Emrullah) Allah tel her bin senede bir l'l-azm peygamber gndermi ve o insanlarn buna

uymalarn emr buyurmutur. Allah tel her yz sene banda bu mmetin limleri arasnda bir mceddid, yenileyici, kuvvetlendirici seerek, bununla slmiyet'i tzeler. Hele bin sene geince, gemi mmetlerde l'l-azm bir peygamber gnderdii ve onun iini bir nebiye brakmad gibi, bu mmete de tam bilgili bir lim, rif seer. Bu zt gemi mmetlerdeki, l'l-azm peygamberlerin iini yapar. (mm- Rabbn) L'L-EMR: Emir shibleri. Devlet bakan ve onun vazfe verdii kimseler veya slmiyet'in emir ve yasaklarn insanlara reten ve anlatan limler. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey mn edenler! Allah'a itat edin. Peygambere ve sizden olan l'l-emre itat edin... (Nis sresi: 59) Btn mezheb immlar; "l'l-emr'in, sultnn, mirin Allah'a isyn ve gnh olmayan emirlerine uymak vcibdir" demilerdir.Hatt bir gnn orulu geirilmesi hakknda emir verse bu emre uymak gerekir denmektedir. (bn-i bidn ve Hdim) Sultnn kendi akl, dncesi ile verdii emre itat da elbette vcib olmaz. Ancak emri veren zulm, ikence yaparsa, milleti sktrrsa, onun errinden, ldrmesinden korkan kimsenin hele kan dkc bakann mubahlar yasaklamasna itat etmek vcib olur. nk bir mslmann kendini tehlikeye sokmas ciz deildir. Fakat bu yasaa, harm veya mekrh olduu iin deil, kann, rzn, kurtarmak iin uymaya niyet etmek lzmdr. l'l-emre itat demek, mslman olan mirlerin hak zere olan emir ve yasaklarna uymak demektir. (Abdlgan Nabls) MMET: Topluluk, cemat. Bir peygambere inanan tbi olan insanlar. Bir dne bal topluluun tamm. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (brhim aleyhisselm dnyda hayrl, hirette slihlerden) kldmz gibi, ey mslmanlar sizi (de) sekin ve hayrl bir mmet kldk ki, kymet gnnde peygamberlerin mmetlerine vahyi tebli ettiklerine hidler olasnz, Peygamber de sizin adletiniz zerine hid ola. (Bekara sresi: 143) Siz mmetlerin en iyisi oldunuz. nsanlarn iyilii iin yaratldnz. yilik yaplmasn emreder, ktlkten nehyedersiniz. (l-i mrn sresi: 110) mmetimin limleri sriloullarnn peygamberi gibidir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) mmetimden byk gnh ileyenlere efat edeceim. (Hads-i erf-Msned-i ibni Hanbel mmetimden Ehl-i beytimi sevenlere efat edeceim. (Hads-i erf-Hatb-i Badd) Peygamberler (aleyhimsselm) mmetlerini Allah telya armak, azgn, yanl yoldan, doru sedet yoluna ekmek iin gnderilmilerdir. (Seyyid Abdhakm Arvs) hirette azblardan kurtulmak, ancak Muhammed aleyhisselma tbi olmaya baldr. O'nun mmeti olan mslmanlar, O'na tbi olduklar iin btn insanlarn hayrls ve en iyileri oldu. Cennet'e gireceklerin ou bunlar oldu ve Cennet'e herkesten nce gireceklerdir. (mm- Rabbn) Olum! imdi o zamandayz ki, gemi mmetlerde byle ok karanlk zaman gelince, byk bir peygamber gnderilerek yeni bir din kurulurdu. Bu mmet, mmetlerin en iyisi

olduu iin ve bu mmetin Peygamberi, peygamberlerin sonuncusu olduu iin bunlarn limlerine, sriloullarnn peygamberlerinin mertebesi verilmitir. Peygamberlerin vazfeleri bu limlere yaptrlmaktadr. (mm- Rabbn) Niin klmazsn farz u snneti, Deil misin Muhammed'in mmeti Anmaz msn, Cehennem'i, Cennet'i mn shibi kul byle mi olur? (M. Sddk Gm) mmet-i Dvet: Kendilerine gnderilen peygambere inanmaya dvet edilip de mn etmeyen kimseler. imdi yeryznde mslmanlardan baka btn insanlar mmet-i dvettirler. (Kdzde Ahmed Efendi) mmet-i cbet: Kendilerine gnderilen peygamberin dvetini kabl edip, ona inanan ve tbi olan kimseler. Muhammed aleyhisselmn mmeti, son snf talebesi gibi olduundan, insanlar dnyda ve hirette kurtulua gtren srlarn topland Kur'n- kerm ile muhtab oldular. Kur'n- kermin indirilmesinden sonra yeryzndeki insanlarn hepsinin Muhammed aleyhisselma tbi olmalar emredildi. O'nun dvetini kabl edenler mmet-i icbet, kabl etmeyenler mmet-i dvettirler. (Muhyiddn-i Arab) MM- VELED: Efendisinden (shibinden) ocuu olan criye, kle kadn. mm-i veled satlamaz ve hibe olunamaz. Efendisi veft edince zd (hr) olur ise de, zevce gibi vris olamaz. Olu ise, mrs ve hr olur. (M. Zihni Efendi) MM-L-KTB: 1. Muhkem yetler. (Bkz. Muhkem yet) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Habbim!) Sana kitb indiren O'dur. O'ndan bir ksm yetler muhkemdir ki bunlar mm-l-Kitbdr. (l-i mrn sresi: 7) 2. Levh-l-Mahfz. (Bkz. Levh-l-Mahfz) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel ne dilerse (onu yapar. Bzsn) mahfeder (vcda getirmez, bzsn da) vcda getirir. mm-l-kitb O'nun katndadr. (Ra'd sresi: 39) Bir kimse Cehennem'e gtrc kt ileri yapar Cehennem'e yaklar. mm-l-kitbda sad ise son gnlerinde Cennet'e gtrc bir i yaparak Cennet'e gider. (Hads-i erf-Minhat-l-Vehbiyye) 3. Ftiha sresi. (Bkz. Ftiha Sresi) MM-L-M'MNN: "M'minlerin anas" mnsna Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem mbrek zevcelerinden her birine verilen lakab (isim). mm-l-m'minn ie vlidemiz yle buyurdu: Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem karn hibir zaman yemekle doymamtr. Bu hususta kimseye yaknmamtr. htiyc,

ona zenginlikten daha iyi idi. (slm limleri Ansiklopedisi) MM: Kitab okumam, yaz yazmam, kimseden ders grmemi kimse. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Onlar ki, yanlarnda bulunan Tevrt ve ncl'de ismini yazl bulduklar O mm resle tbi olurlar. O (Resl) kendilerine iyilii emrediyor, ktlkten sakndryor... (Reslm) de ki: "Ey insanlar! Gerekten ben sizin hepinize gelen, Allah'n peygamberiyim. O Allah ki, yer ve gklerin tasarrufu (idresi) O'nundur. O'ndan baka hibir ilh yoktur, ldrr ve diriltir. Onun iin hem Allah'a hem de btn kelimelerine mn eden o mm peygambere, reslne mn edin ve O peygambere uyun ki, doru yolu bulasnz. (A'rf sresi: 157,158) Reslullah efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, mm idi. Mekke'de doup, byyp belli kimseler arasnda yetiip seyhat etmemi iken, Tevrt'ta, ncl'de ve Yunan ve Roma devirlerinde yazlm kitablarda bulunan bilgilerden, hdiselerden haber verdi. Hicretin altnc senesinde,Rum, ran ve Habe hkmdrlarna ve dier Arap pdihlarna mektuplar gnderdi. (mm- Kastaln) Muhammed aleyhisselm mm olduu hlde, trih, fen, ahlk, siyset ve sosyal bilgilerle dolu bir kitb ortaya koydu. Yalnz o kitaba uyarak dnyya adlet yaym olan hkmdrlarn yetimesine sebeb oldu. Kur'n- kerm, Muhammed aleyhisselmn mcizelerinin en bydr. (M. Sddk Gm) MMD (md): Ummak, arzu, istek. Sebeblere yaptktan sonra iyi netice beklemek. (Bkz. Havf ve Rec) Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey gnh ok olan kullarm! Allah telnn rahmetinden mdinizi kesmeyiniz. Allah gnhlarn hepsini affeder. O, sonsuz mafiret ve nihyetsiz merhmet sahibidir. (Zmer sresi: 53) Akll kendini murkabe (kontrol) edip lm sonras iin alan kimsedir. Ahmak da nefsinin arzlar peinden koup, Allah telya mid balayan kimsedir. (Hads-i erf-Tirmiz, bn-i Mce) Allah teldan korkmal, O'nun rahmetinden midi kesmemelidir. mid, korkudan ok olmaldr. Byle olann ibdetleri zevkli olur. Genlerde korkunun, ihtiyarlarda ve hastalarda mdin fazla olmas lzmdr denildi. Korkusuz mid, midsiz korku ciz deildir. (Hdim) mmd ve Korku: Allah telnn rahmetini ummak ve azbndan korkmak. (Bkz. Havf ve Rec) STD: Muallim, retici, rehber. nsan, yaratlta iki tarafldr. Ona hidyet, stnlk tarafn tantabilmek ve bunu kuvvetlendirmeye almasn salamak iin muallim, bir std lzmdr. Bz ocuklar, nashatla, yumuak szle ve mkft vererek yola gelir. Bzs, sert ve ac szle ve cez vererek terbiye kabl eder. std mhir olup, ocuun yaratlnn nasl olduunu anlamal, ona efkat ile tatl veya ac te'sir ederek terbiye etmeli, yni yetitirmelidir. Byle mhir ve mfik bir rehber olmadka, ocuk ilim ve ahlk edinemez, ykselemez. Rehber yni ilim ve ahlk sunan zt, ocuu felketten kurtarp, sedete kavuturur. (slm Ahlk) std mhir ve mfik, talebe de zek ve alkan olursa, renilmeyecek mes'ele yoktur.

(Seyyid Abdlhakm Arvs) VEYS: std, hocas olsun olmasn, hayatta veya veft etmi bir byn rhniyetinden istifde ederek, terbiye grerek yetien, olgunlaan kimse. Bu ekilde yetime yoluna veyslik denir. veys olmak yle yksek bir mertebedir ki, o dereceye ulamak pek ender (az) olur. Veysel Karn, Abdlhlk Goncdvn, Behddn-i Buhr ve mm- Rabbn hazretleri bu mertebeye erenlerdendir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Peygamberler aleyhimsselm ve evliy veft ettikten sonra, bunlardan yardm istemee limler cizdir, olur dedi. Tasavvuf bykleri bunun doru olduunu bildirdi. Byklerden ou veyslik yoluyla ykseldiler. (Abdlhak- Dehlev) Behddn-i Buhr'nin std (hocas),Seyyid Emr Kll hazretleri idi. Fakat ayrca Hce Abdlhlk Goncdvn'nin rhniyetinden istifde ettii iin ayn zamanda veys idi. (mm- Rabbn)

V
VCB: Kur'n- kermde ak olmayarak bildirilmi veya bir sahbnin aka bildirmesi ile anlalm olan emirler. filere gre vcib denince farz anlalr. Vcibin terk edilmesi, tahrmen mekrhtur. Yni harama yakn mekrhtur. Vcibi yapmayan, tvbe etmezse, Cehennem'de azb eker. (bn-i bidn) Namazn vciblerinden birini bilerek yapmamak namaz bozmaz. Fakat gnh olur. Unutarak yapmayan secde-i sehv (unutma secdesi) yapar. Farzn ilk iki rek'atinde zamm- sreyi (Ftiha'dan sonra okunan sreyi) unutan, nc ve drdnc rek'atlerde okuyup, sonra secde-i sehv yapar. Son rek'atte oturmayp, ayaa kalkan secde etmeden hatrlarsa, hemen oturur, oturmay geciktirdii iin secde-i sehv yapar. (Tahtv) Vcib-l-Vcd: Varl mutlaka lzm olan Allah tel. Vcd var olmak demektir, yalnz Allah tel vcib-l-vcddur. Hep vardr. nceleri ve sonsuz sonralar hi yok olamaz. (Mevln Hlid-i Badd) mnn alt artndan birincisi, Allah telnn vcib-l-vcd ve hakki ma'bd ve btn varlklarn yaratcs olduuna inanmaktr. Dny ve hiret leminde bulunan her eyi, maddesiz, zamansz yoktan var eden ancak Allah teldr diye kesin inanmaktr. (Mevln Hlid-i Badd) Allah tel vcib-l-vcddur.Her eyi var eden ve kendi varlnn sonu, snr bulunmayan ve nasl olduu akl ile anlalamayan, yalnz ulhiyyet (ilahlk) ve hlikiyyet (yaratclk) iin lzumlu sfatlar bilinen bir varlktr.Kendi kendine vardr ve bir tnedir. O'ndan baka hibir ey kendi kendine var olamaz. Her eyi var eden ve varlkta durduran yalnz O'dur. Kendi kendine var olmak demek, varl hibir eye muhta olmamak demektir. Btn varlklarn var olmas iin, O'nun var olmas lzmdr.Her eyi var etmesi ve byle dzgn hlde durdurmas iin lzm olan keml sfatlar vardr. Noksanlk, ayb ve kusur O'nda olamaz. (mm- Gazl) VCD (El-Vcid): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Ma'bd, Rab, ilh olan, ztnda bulunmas lzm ve lyk olan btn sfatlar kendisinde bulunan, hibir eye muhta

olmayan, kendisinden hibir ey gizli kalmayan. El-Vcid ism-i erfini okuyann kalbi kuvvet bulur. (Ysuf Nebhn) VA'D: Sz verme, sz verilen ey. 1. Allah telnn; emirlerini yerine getirenleri eitli nmetlerle mkftlandracan, kar gelenleri ise, azb ile cezlandracan bildirmesi, sz vermesi. Buna va'd- ilh de denir. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah m'min (inanan) erkeklere ve m'min kadnlara kendileri iinde ebed kalc olmak zere aalar altndan rmaklar akan cennetler ve Adn cennetinde gzel meskenler (kalacak yerler) v'detti. Allah telnn onlardan rz olmas (ise), hepsinden daha byktr. (nk bu her sedetin badr). (Tevbe sresi: 72) 2. Bir kimsenin, baka birisine bir hussta sz vermesi. Mnfklk almeti tr. Yalan sylemek, va'dini if etmemek (yerine getirmemek), emnete hynet etmek. (Hads-i erf-Edeb-l-Mfred) Nifak yni mnfklk; zhirin (dn) btna (ie) uymamas demektir. Mnfn sz zne uymaz. nanlacak eylerde mnfklk yapmak kfrdr, inanszlktr. Cehennem'de sonsuz kalmay gerektirir. lerinde ve szlerinde mnfklk yapmak haramdr, gnhtr. mn gidermez. nanlacak eylerde mnfklk, dier kfrden (inanszlklardan) daha ktdr. f etmek, yerine getirmek niyetiyle va'd yapmak cizdir, hatt sevbdr. Byle va'di f etmek vcib deildir, mstehbdr. Va'di yerine getirmemek tenzihen mekrhtur. Va'dinde durmaya gc yetmezse mnfklk olmaz. Kendine mal veya sz yahut sr emnet edilen kimsenin bunlara hynet etmesi, mnfklk olur. (bn-i Hacer) VA'DE: 1. Bir i iin nceden tyin edilen zaman, trih. Taksitle mal alrken, parann bir miktrn pein ve geri kalann eit miktarlarda vde ile demek iin, yhut peinsiz hepsini belli vdelerde eit taksitlerle demek iin szleerek satn almak cizdir. (bn-i bidn) dn verirken zaman tyin etmemelidir. nk zaman tyin ederse, mal misli ile veresiye satm olur.Bu ise fiz olur. Bir vde ile dn vermek ciz olmad gibi, bu vakti beklemeden alacan istemek cizdir. (Hamz Efendi, Uk, bn-i bidn) 2. Ecel. Va'desi gelen lr. Her len hirette mutlaka diriltilecektir. Diriltildikten sonra mzn ve hesab vardr. Hesblar grlenler Cennet'e veya Cehennem'e sevk olunacaktr. (mm- Gazl) VAD'I HAML: Doum yapmak. Zindan hmile kadn, vad' haml etmeden evvel nikh etmek sahhtir. Fakat vad' haml edinceye kadar vaty etmek (yaklamak) ciz olmaz ve nafakas vcib olmaz. (bn-i bidn) VD-Y URENE: Araft ovasnda bulunan bir vdi. Arefe gn Araft'n Vdi-yi Urene denilen yerinden baka herhangi bir yerinde le ile

ikindi namazlarndan sonra vakfeye durmak, haccn farzlarndandr. (Mevkft) VAHDNYYET: Allah telnn zt sfatlarndan. Allah telnn ztnda, sfatlarnda ve ilerinde tek olup, orta olmamas. (Bkz. Sfat) Vahdniyyet sfat ve dier zt sfatlarn hibiri varlklarn hibirinde yoktur. Yalnz Allah telya mahssturlar. Bunlarn sonradan yaratlan varlklara hibir srette balantlar yoktur. (Hlid-i Badd) VAHDET- VCD: Slikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) muhabbetle zikir yapmas esnsnda, Allah teldan baka her eyi unutup, yalnz O'nu bilmesi hli. "Vahdet-i vcd vardr. Her eyde Allah tely gryoruz ve her ey O'dur" diyen tasavvuf bykleri; her ey Allah tel ile birlemi, O, her eyden ayr deil, her eye benzer, bu lem ile berber ve birlikte var oldu, ite O grnyor gibi eyleri demek istemiyorlar. Byle sylemek mn giderir. Allah tel mahlklar (yarattklar) ile birleik deildir. Onlarn ayn deildir. Onlara benzer deildir. O, hep var idi, hep yledir. O, hibir bakmdan mahlklarna, yarattklarna benzemez, O'nun varl lzmdr. O'ndan bakas olsa da olur, olmasa da. O byklerin her ey O'dur demeleri, hibir ey yoktur. Yalnz O vardr. Her ey Allah telnn yaratmas ile meydana gelmitir demektir. Tasavvuf bykleri hricde, eynn varln vehm, hayl olarak biliyor. Byle vcd devamldr.Yni bizim vehmimizin yok olmas ile yok olmaz. hiretin sonsuz haytn bu vcda (varla) bal bilirler. limler eyy hricde mevcud bilir, hiretin sonsuz hayt, bu eyya gre olacaktr der. Bununla berber eynn hricde varln Hak telnn varl yannda zaif, kuvvetsiz, hatt yok bilir. Grlyor ki, her iki taraf da, eyya hricde var diyor. Dny ve hiret ilerini, bu varlk zerine kuruyor. Vehmin, haylin yok olmas ile yok olmaz, diyor. Yalnz, sofiyye, bu varla vehm diyor. nk, bunlar, tasavvuf yolunda ykselirken, hibir ey grmyor. Hak telnn varlndan baka, bir ey gzlerine grnmyor. limler ise, bunlarn varlna vehm demekten kanyor, chillerin, yanl anlayp, haylin yok olmas ile, yok olur sanacaklarndan ve ebed sonsuz azb ve sevb inkr etmelerinden korkuyorlar. (mm- Rabbn) Vahdet-i vcd, tasavvufun ince mes'elelerindendir. Felsefecilerin akllarna gre bahsettikleri vahdet-i vcddan tammen bakadr. nk, tasavvuftaki vahdet-i vcd tatmakla anlalan bir hldir.Bunu o yksek makma ykselenler bilir. Felsefecilerin bahsettiklerine gelince, o akl ile anlalan bir eydir. (Abdlhakm Arvs) VHD (El-Vhid): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Ztnda benzeri olmamakta tek olan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Habbim!) De ki: Allah her eyin yaratcsdr. (O'nun orta yoktur.) O, Vhid'dir. Kahhr (her eye glib)dir. (Ra'd sresi: 16) VHME KUVVET: His organlar ile anlalamayan, fakat duyulanlardan karlabilen mnlar anlayan i kuvvet. Dmanlk, doruluk bir organla hissedilmez. Fakat dost, dman olan kimse grlp, hissedilince, bunlardan dostluu ve dmanl vhime kuvveti anlar. Vhime kuvveti olmasayd, koyun kurdun dman olduunu anlamaz, ondan kamaz, yavrusunu da

korumazd. Vhime kuvvetiyle anlalan mnlar hfza ile saklanr. (Ali bin Emrullah) VAHY (Vahiy): Allah telnn emirlerini ve yasaklarn, peygamberlerine melek vstasyla veya vstasz olarak bildirmesi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: O (Muhammed aleyhisselm) bo ey sylemez. Yalnz vahyedileni syler. (Necm sresi: 3) Allah telnn emirlerini ve yasaklarn, mn ve ibdet esaslarn, gzel ahlk iine alan ilh kitablara inanmak, dnimizin nc temel artdr.Yce Rabbimiz peygamberleri vstas ile hepsini ilh kitablarda bildirmitir. Allah tel bu kutsal kitablar, bz peygamberlere melek vstasyla okutarak, bzlarna ise yazl olarak, bzlarna da meleksiz iittirerek vahyetti. Allah tel tarafndan vahyedilen bu ilh kitablarn hepsi O'nun kelm (szleri) dr. (M. Sddk Gm) Vahy Ktibi: Peygamber efendimize gelen vahyi, O'nun emri ile yazan sahblere verilen isim. Eshb- kirm arasnda krk kadar vahiy ktibi vard.Mehr vahiy ktibleri u Sahbler idi: Hazret-i Eb Bekr, hazret-i mer, hazret-i Osman, hazret-i Ali, hazret-i Muviye, Hlid bin Veld, Abdullah bin Zeyd, Zeyd bin Sbit ve dierleri. (bn-i Hacer Askaln) Vahy-i Gayri Metlv: Allah tel tarafndan peygamberlerin kalblerine bildirilen vahyi, peygamberlerin kendilerine it kelimelerle yanndakilere bildirmesi. Hads-i kuds. (Bkz. Hads) Vahy-i Metlv: Cebril aleyhisselmn, Allah teldan ald haberleri getirerek peygamberlere okumas. Vahy-i metlvun kelimeleri de, mnlar da Allah teldan gelmitir. Kur'n- kerm vahy-i metlvdur. (mm- Syt) VA'D: Allah telnn azb yapacana sz vermesi. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: imdi, benim dnyda ve hirette va'dimden korkanlara va'z-u nashat et! (Kf sresi: 45) Mekke mriklerinden nceki kavimler, Peygamberlerini tekzb ettiler (yalanladlar). Onlara va'dim hak (vcib) oldu. (Kehf sresi: 14) ... Allah'm, ey salam ipin ve dosdoru iin shibi! Senden va'd gnnde, emniyet ve sonsuzluk gnnde Cennet'ini dilerim. (Hads-i erf-Snen-i Tirmiz) VAKF (Vakf): 1. Mkellef (akll, mslman ve ergenlik ana erimi)kimsenin kendi mlk olan mtekavvim (belli, kymetli ve dayankl)malnn menfaatini (faydasn) hibir arta balamadan, mslman veya zmm (gayr-i mslim vatanda), btn veya belli fakirlere brakmas. Vakfn oulu evkftr. Vakfedene vkf, vakfedilen eye mevkf, vakfn menfaati kendisine braklana mevkfun aleyh, yaplan szlemeye de vakfiye denir. Vakf dnyda insanlara ihsn (iyilik) ve ikrm etmek, hirette de sevb kazanmak gyesiyle kurulur. Vakf, ibdet deil, kurbettir. Yni sevb kazanmak niyeti ile yaplan

mubh bir itir. (bn-i bidn) Abdullah ibni mer buyurdu ki: Babam mer (r.anh) Hayber topraklarndaki mlk olan bahesini, tasadduk etmek yni sadaka olarak vermek istiyordu. Peygamber efendimize ne yapmasn sormutu. Peygamber efendimiz: Mlkn vakf yoluyla sadaka et ki satlmasn, hbe edilmesin, mraslara kalmasn ancak gelirleri veya mahsl hayr ilerine harcansn" buyurdu. Babam da byle yapt. O bahenin mahsl Allah yolunda harbedenlere, kle zd etmeye, misfirlere ve yolculara, yolda kalmlara, baheyi ileyenlere ve idre edicilerine harcand. (bn-i bidn) 2. Kratte yni Kur'n- kerm okurken duracak yerde durmak, kelimeyi kendisinden sonra gelenden ayrmak. Zellet-l krinin (yanl okumann) biri de, vakf ve geilecek yerde olur. Bu ekilde hatda, mn deise de namaz bozulmaz. (Alddn-i Haskef) VAKFE: Durma; haccn farzlarndan olup, Arefe gn Arafat'ta le ve ikindi namazndan sonra bir miktar durmak. Vakfe, Arafat'n Vdi-yi Urene denilen yerinden baka herhangi bir yerinde yaplr. (bn-i bidn) VKIA SRES: Kur'n- kermin elli altnc sresi. Vka sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Doksan alt yet-i kermedir. smini ilk yette geen Vka kelimesinden alr. Srede, kymet ve hiret hllerinden, Cennet ve Cehennemden vb. konulardan bahs edilmektedir. (Senullah Dehlev, Rz) Vka sresinde melen buyruldu ki: mnlar ileri olanlar, Allah telya yaklamakta olanlardr. Bunlarn hepsi mukarreblerdir. (yet: 10) Kim her gece Vka sresini okursa, ona fakirlik asl isbet etmez. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) VKI'T HABERLER: Hanef mezhebinde, immdan (mm- a'zam, mm- Ysuf ve mm- Muhammed'den) bildirilmi olmayp, bunlarn talebelerinin ve talebesi talebelerinin ictihd ettikleri, bildirdikleri hkmler. Hanef mezhebinde vk't haberlerini ilk toplayan Eb'l-Leys Semerkand olup, Nevzil kitabn yazmtr. (bn-i bidn) Hanef mezhebinde namazda hareketsiz olmak lzm olduundan, otururken parmakla iret edilmez. Vk't haberlerinde byle bildirilmektedir. (bn-i bidn) VKIF: 1. Mlk olan belli ve kymetli malnn menfaatini bir arta balamadan mslman veya zmm (gayr-i mslim vatanda) btn veya belli fakrlere Allah rzs iin terkeden kimse. (Bkz. Vakf) Vkfn mslman, hr, akll ve bli yni ergenlik ana ulam olmas lzmdr. (bn-i bidn) art- Vkf (Vkfn koyduu art), nass- r (din shibinin koyduu knun) gibidir. (bn-i bidn)

2. Bir iten haberi olan. Meveret olunan kimsenin vkf olmad eyi veya vkf olduunun aksini sylemesi gnhtr. Hat ile sylemesi gnh olmaz. (M. Hdim) 3. Araft'ta vakfeye duran. VAKT (Vakit): 1. Namazn dndaki farzlardan birisi. Namazn dndaki yedi farzdan birisi olan vakt eyle tamam olur. 1) Her namazn vaktinin evvelini bilmekle, 2) Her namazn hir (son) vaktini bilmekle, 3) Namaz mekrh olan vakte vardrmamakla. (Muhammed bin Kutbddn znik) Farzlar vaktinde snnetlerle birlikte kl. (Fakrullah) Be vakt namaz, vakitleri girer girmez klmaldr. Yalnz yats namazn k aylarnda gecenin ilk te birine kadar geciktirmek mstehabdr. (mm- Rabbn) 2. Zaman Kim vaktini cmide geirmeyi det ederse, Allah tel da ona lfet eder (onu himyesine alr). (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Vakitleri ok kymetli ganmet bilmelidir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem "Yrn yaparm diyen helk oldu" buyurdu. (mm- Rabbn) Vakt insan havanda gibi der, ezer. (std Eb'l-Ksm) Vakt keskin bir kl gibidir.Kymetli ve erefli eylere sarfetmek gerektir. (Muhammed Ma'sm Frk) VL (El-Vl): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Her eyin mliki (shibi), yaratcs, btn iler tasarrufunda olan, her ey O'nun irdesi, hkm ile olan. El-Vl ism-i erfini syleyen, yldrm ve baka fetlerden kurtulmu olur. (Ysuf Nebhn) VALLH: Allah telya yemin ederim mnsna, bir szn, niyyetin, bir ii yapmak veya yapmamak arzsunun kuvvetli olduunu gsteren, sylendii eye aykr hareket edildiinde, yemin keffreti lzm gelen szlerden birisi. Yemin yalnz Allah telnn isimleri ile olur. Baka eylerle, mslman yemni olmaz. Allah telnn isimleri ile yemn ya harf ile veya kelime ile olur. smin banda be, te, ve harflerinden biri sylenip, ismin sonu esre okunursa, yemin olur. Mesel billah, tallah, vallh demek gibi. Birisi hakknda "Vallh dvmeyeceim" diye yemn eden kimse, bir kerre derse yemni bozulur, keffret denen cezy verir ve yemin biter. kinci def derse bir daha keffret vermez. (Alddn Haskef) VRDT-I LHYYE: Allah teldan gelen feyzler ve ilhamlar. Vridt- ilhiyyenin hepsi det-i ilhiyye iinde yni bir sebeb altnda meydana gelmektedir. (Abdlhakm bin Mustafa) Abdullah- Dehlev hazretlerinin ok kermetleri grld. En byk kermeti, gelen sdk

kimselerin kalblerine tevecch (nazar) ederek feyz ve bereketle doldurmasyd. Binlerce k bir bakta vridt- ilhiyyeye kavutururdu. (Raf Ahmed Mceddid) VRS: 1. Mras, akrablk veya baka yolla, veft eden kimsenin brakt mrs denen maldan almaya hak kazanan. Bir kimse maraz- mevtte (lm hastalnda), vrislere veya bakasna hediye verse, lnce, alacakllar geri alp paylarlar. (Hac Red Paa) 2. lim ve ma'rifette mras. limler peygamberlerin vrisleridir. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) VAS: Bir kimsenin, mallarnda veya ocuklarnn ilerinde tasarruf etmek zere tyin ettii kimse. lm hastas, kk ocuuna brakaca maln, bu ocuun ihtiylarna sarf etmesi iin birini vas tyin edince, ocuk kl (akll), bli (ergenlik, evlenme yana gelmi) olduunda, red olduu (maln, dnin ve akln beendii yerlerde kulland) grlmedike vasden mallar alamaz. (bn-i bidn) Emn (gvenilir) olmayan, fsk (aka haram ileyen) veya zmm (gayr-i mslim vatanda) vas yaplrsa, kd (hkim) bunlar deitirir. (Kdhan) Vas muhtc olunca, yetimin malndan yiyebilir. Kimseye hibe edemez. Helk (telef)ederse, azl olunur (vaslikten alnr). (Kdhan) VS' (El-Vsi'): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Rahmeti, ilmi, kudreti, ihsn ve nmetleri her eyi kuatan ve her eye kfi olan, kudretinin ve ilminin nihyeti olmayan. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel mlkn shibidir. Mlkn dilediine verir. Allah Vsi'dir, her eyi bilir. (Bekara sresi: 247) El-Vsi' ism-i erfini syliyen, fakirlik skntsna dmez. Hrs, gayz ve hasedden kurtulur. (Ysuf Nebhn) VASYETNME: Vasiyet yazlan kt. Her mslman, lm hastalnda bir vasiyetnme yazmaldr. Vasiyetnmeyi maraz- mevtte (lm hastalnda) yazmak vcib, shhatte iken yazp yannda tamak mstehaptr (iyidir). (Senullah- Dehlev) Hazrlanan vasiyetnmede evldna, ahbbna, son nashatini yapmaldr. Kendinde hakk bulunanlardan, helallamalarn, alacaklarn, vereceklerini, borlarnn denmesini, iskat yaplmasn, hac borcu varsa vekil gnderilmesini, cenze hizmetindeki ve defnden sonraki isteklerini bildirmelidir. Zevcesine olan (mehr-i meccel) borcunun denmesi iin vasiyet etmeyi unutmamaldr. (Senullah- Dehlev, Abdlhakm-i Arvs) Seyyid Abdlkdir Geyln'nin, olu Abdurrezzak'a vasiyetnmesi yledir: Ey olum! Allah tel bize ve sana ve btn mslmanlara muvaffkiyet ihsn eylesin. Sana Allah'tan korkman ve O'na itat etmeni, dnimizin emir ve yasaklarna riyet etmeni ve huddunu gzetmeni vasiyet ederim. Ey olum! yilerle berber ol. limlere, evliyya hrmeti gzet. Din kardelerinle iyi gein. Kk ve byklere nashat et. hls zere ol.

hls; insanlarn grmesini htra getirmeyip, yaradann dim grdn unutmamaktr. VASYYET (Vasiyet): Bir kimsenin veftndan sonra yaplmasn istedii ey veya sonraya bal olmak zere bir mal veya menfeatini (fayday) bir ahsa veya bir hayr iine teberr' (ba) yoluyla temlik etmek (shib ve mlik klmak). Vasiyet edene ms, vasiyet edilen eye msbih, kendisine vasiyet yaplan ahsa msleh denir. Bir mslmann zerinden iki gece geer ve bu gecelerde vasiyet edecei bir ey olup da vasiyetini yazmamas ona lyk deildir. (Hads-i erf-El-Fkhu Alel Mezhib-i Erbea) (Hads-i erfte sdece iki gecenin bildirilmesi vasiyet yazmakta acele etmei tevik iindir.) Her mslman, lm hastalnda bir vasiyet yazmaldr. Bir kimse vasiyetini iptal edebilir. Vasiyetini inkr etmesi iptal olmaz. Vasiyeti kabl eden, ldkten sonra reddedemez. (Abdlhakm-i Arvs) m ile dah klmas mmkn iken, klmadan lm hline gelen kimsenin, namazlarnn keffreti yaplmas iin vasiyet etmesi lzmdr. (Haleb) VASL: 1. Kavuma. Allah telya kavuma; vel olma. Vasl olanlar reisidir, o hocasnn pridir. Mektbt ki eseridir, cna can katar efendim. (Muhammed Sddk bin Sad) 2.Birletirme. lm ile, irfn ile, shib olan Sla'ya ki temel bilgiyi vasl eden bir araya Dalp usuz bucaksz, o muazzam deryya Ve bu zikr derysndan en byk pay alan. (Muhammed Sddk bin Sad) (Sla:mm- Rabbn hazretlerinin, erat ile tarkati birletiren mnsna gelen, hads-i erfle bildirilmi ismidir.) Vasl- Uryn: Tasavvuf yolculuunun sonunda Allah telya kavuma hli. Nihyete erme. Vasl- urynde slik (tasavvuf yolcusu), vcdunun her zerresi ile Allah tely zikr eder. (mm- Rabbn) Vasl- uryn, nrn perdelerin tammen yanmasndan sonradr. (mm- Rabbn) Ben tenden kurtulurum, o haylden kurtulur, Gideyim, vasl- uryn ancak byle bulunur. (Mevln) VATAN: nsann yerletii, oturduu yer, memleket. Vatan sevgisi mndandr. (Hads-i erf-Mektbt) Hanef mezhebinde trl vatan vardr: Vatan- asl, vatan- ikmet, vatan- skn. (bn-i bidn) Vatan- Asl:

nsann doduu veya evlendii veya ayrlmamak niyeti ile yerletii yer. Vatan- asl birden fazla olabilir. Bir kimse, vatan- aslye girince mukm olur. Namazlarn drt klar. (bn-i bidn) Sefere kmak, vatan- aslyi bozmaz. Vatan- ikmette veya vatan- sknda bulunmak, vatan- aslnin bozulmasna sebeb olmaz. Vatan- asl ancak vatan- asl ile bozulur. Bli (ergenlie ulam) ocuun, ana-babasnn bulunduu yer, doduu yer bile olsa, buradan ayrlp baka yerde kmamak zere yerlese veya evlense oras vatan- aslsi olur. Zevcesini bir yerde yerletirip, sonra kendisi baka yere devaml kalmak zere yerlese ikisi de vatan- aslsi olur. (bn-i bidn) Vatan- kmet: Geici olarak ikmet edilen yer. Hanef mezhebinde on be gn veya daha ok kalp sonra kmaya niyet edilen yer. Bir kimse, okumak veya vazfe yapmak iin bir yerde senelerce kalmaya ve sonra buradan kmaya niyet ederse, vatan- ikmet olur. (bn-i bidn) Vatan- Skn: Hanef mezhebinde on be gnden az kalmak iin niyet edilen yhut yarn karm diyerek senelerce oturulan yer. Misfir, vatan- sknda farzlar hep iki klar. Burada iken mukim saylmaz. (bn-i bidn) VATY ETMEK: Erkein hanmna yaklamas; cim etmek. Zindan hmile kadn, vad' haml etmeden (doum yapmadan) evvel nikh etmek sahhtir, olur. Fakat doum yapncaya kadar vaty etmek ciz olmaz ve nafakas vcib olmaz. (bn-i bidn) VA'Z (Vaaz): t, nashat; emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yni iyilii emr, ktlkten menetme. nsanlara va'z edici olarak lm yetiir. Zenginlik isteyene, kaz ve kadere mn etmek yetiir. (Hads-i erf-Berka) Va'z edenlerin, din adamlarnn, cematin anlayamayacaklar eyleri sylemeleri ve yazmalar fitne olur. Herkese anlayabilecei kadar sylemelidir. (M. Hdim) VECD: Tasavvuf yolunda bulunan bir kimsenin ok zikretmesi (Allah tely anmas) veya bir baka sebeb netcesinde hsl olan mnev lezzetleri tadarak rhunun comas, kalbinin gayr-i ihtiyr (elinde olmadan) kendinden gemesi, tamas hli. Slikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) zhirini (dn, bedenini), dnin emir ve yasaklarna uydurmas, ibdet ve tatlerden tad almasna sebeb olduu gibi, btn (kalb) ilerine, Allah telnn rzsndan baka dnceleri kalbinden karmaya, kibir, hased (kskanlk), kin gibi mnev hastalklardan temizlemeye almas da, kalbde ve rhta vecd hlinin meydana gelmesine vesle olur. (mm- Rabbn) Hller ve vecdler, matlbun (aranlann) balangcdr, maksad deildir. (mm- Rabbn) VED HACCI: Hicretin onuncu senesinde Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem yz bin kiiden fazla sahbinin katlmasyla yapt son hacc. Peygamber efendimiz Ved haccnda Araft vdisinin ortasnda leden sonra, Kusv

adndaki devesinin stnde Ved hutbesini okuyup Eshb- kirm ile vedlat. Mekke'de on gn kalp ved haccn tamamlad ve ved tavf yaparak Medne'ye dnd. Ved haccndan sonra Eshb- kirm geldikleri yerlere gidip Reslullah'n bildirdii ve emrettii eyleri oralarda anlattlar. (bn-i Him) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem Ved haccnda, Ved hutbesini okuduu gn, Mide sresinin "Bugn dninizi sizin iin ikml eyledim. zerinize olan nmetimi tamamladm ve size din olarak slmiyet'i vermekle rz oldum" melindeki nc yet-i kermesi nzil oldu. Peygamber efendimiz bu yeti, Eshb- kirma okuyunca, hazret-i Eb Bekr alamaya balad. Eshb- kirm alamasnn sebebini sorunca; "Bu yet-i kerme, Reslullah'n veftnn yakn olduuna dellet ediyor. Onun iin alyorum" buyurdu. (Altparmak, Haleb, bn-i Him) VED HUTBES: Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem hicretin onuncu senesinde yapt Ved hacc srasnda rd buyurduu (okuduu) hutbe. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem hicretin onuncu senesi Zilhicce aynn dokuzuncu (Arefe) gn Arafat vdisinin ortasnda leden sonra Kusv adndaki devesinin stnde 124 bini akn sahbye hitben Ved hutbesini okuyup, Eshb- kirm ile vedlat. Peygamber efendimiz Ved hutbesinde buyurdu ki: ... Ey insanlar! Kadnlarn haklarn gzetmenizi ve bu hususta Allah teldan korkmanz tavsiye ederim. Siz kadnlar, Allah telnn emneti olarak aldnz, onlarn nmslarn ve iffetlerini Allah tel adna sz vererek hell edindiniz. Sizin, kadnlar zerinde hakknz; onlarn da sizin zerinizde haklar vardr. ... Ey insanlar! Rabbiniz birdir. Babanz da birdir, hepiniz dem'in ocuklarsnz. dem ise topraktandr. Allah katnda en kymetliniz, takvs (haramlardan, yasaklardan saknmas) ok olannzdr. Arabn Arab olmayana bir stnl yoktur. stnlk ancak takv iledir. (bn-i Him) VED: drrdan sonra kan, yapkan, beyaz ve bulank koyu sv. Ved knca drt mezhebde de abdest bozulur. Hanbel mezhebinde gusl (boy) abdesti de lzm olur. (Haleb) Hanef, Mlik ve fi mezhebinde ved, gusl (boy abdestini) gerektirmez. (a'rn) Ved, Hanef mezhebinde kaba necsettir. (bn-i bidn) VEDA: Gvenilen kimseye saklamak iin verilen mal. Emnet. Veda sz veya hl ile yaplan cb ve kabl netcesinde olur. Veren ve alan, diledikleri zaman fesh edebilir (vazgeebilir). (Mecelle) Veda, shibinden izinsiz kullanlamaz; riyet, kir ve rehin ve dn verilemez ve shibinin borcu, onun izni olmadan denemez. Bunlar izin ile yapabilir. (Ali Haydar Efendi) VEDD (El-Vedd): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Btn yarattklarna ihsn eden, onlara iyilik ve ihsn etmeyi seven, beenen Allah tel. El-Vedd ism-i erfini syliyen kar-kocann birbirine kar sevgi ve muhabbeti oalr. (Ysuf Nebhn)

VEF: Sznde durmak. (Bkz. Ahd) Muz bin Cebel yle rivyet etmitir:Resl-i ekrem bana; "Y Muz! Allah'tan kork! Doru konumak, szne vef, emneti ed, hyneti terk, komuyu himye, ksze acmak, yumuak konumak, herkese selm vermek, kanatlar alaltma (tevzu'u) sana tavsiye ederim." dedi. (Hads-i erf-Mektbt- Ma'smiyye) VEHHB (El-Vehhb): Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden), mahlktna (yarattklarna) ihsn haznelerinden karlksz veren Allah tel. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Y Rabb! Bizi doru yola hidyet ettikten (ilettikten) sonra kalblerimizi ek ve pheye saptrma, meylettirme. Bize, kendi tarafndan rahmet (tevfk, mn, hidyet ve doru yolda devm etmek) ver. phesiz sen, Vehhb'sn. (l-i mrn sresi: 8) El-Vehhb ism-i erfini kim duh (kuluk) namazndan sonra sylerse, bakasna muhta olmaz. Kalblerde heybet hsl eder. (Ysuf Nebhn) VEHHBLK: Sapk bir frka. On sekizinci yzyl ortalarnda Arabistan yarmadasnda Necd blgesinde ortaya kan, Muhammed bin Abdlvehhb tarafndan kurulan dn ve siys bir yol. Bu yolda olana Vehhb denir. Vehhbliin kk hicr drdnc asrlara uzanr. Bu srada, Hanbel mezhebinden, dolaysyla Ehl-i snnetten ayrlan bz kimseler, mtebih (mns kapal) yet-i kerme ve hads-i erflere zhir (grnen) mnlarna yaparak, kendi akllarna gre yanl mn verdiler. Tebih ve tecsim (Allah tely mahlkuna benzetme)gibi bozuk bir inann iine dtler. Szlerine inandrabilmek iin selef-i slihnin (Eshb- kirm ve Tbinin) yolunda olduklarn syliyerek, kendilerine selefler adn verdiler. Hanbel mezhebinde olan Ebl-Ferec bn-l-Cevz ve dier Ehl-i snnet limleri onlarn selef-i slihn yolunda olmadklarn, bozuk mcessime frkasndan olduklarn bildirerek bu fitnenin yaylmasn nlediler. Hicr yedinci asrda bn-i Teymiyye ayn fitneyi tekrar alevlendirdi. Bu bozuk yol, bn-i Teymiyye'nin talebesi bn-i Kayym el-Cevziyye ve bakalar ile devm etti. Nihyet hicr on ikinci asrda (mld on sekizinci yzyl ortalarnda) bn-i Teymiyye'nin kitablarn okuyarak te'sirinde kalan ve ngilizlere aldanan Muhammed bin Abdlvehhb ile tekrar ortaya karld. Muhammed bin Abdlvehhb, Vehhblik denilen fikirlerini 1744 senesinde Necd blgesinde yaymaya balad. Bu blgenin ileri gelenlerinden Muhammed bin Sud ona yardmc oldu. Bu srada Ehl-i snnet limleri vehhbliin bozukluuna dir eserler yazdlar. Buna ramen vehhbler, Hicz ve Irak taraflarn da hkimiyetleri altna alnca, Sultan kinci Mahmd Han zamnndaki Osmanl Devleti'nin Msr vlisi olan Kavalal Mehmed Ali Paa ve olu Ahmed Tosun Paa tarafndan malb edilerek, Mekke ve Medne'den karldlar ve byk bir darbe yediler. Daha sonra Osmanl Devleti'nin zayflamas zerine yirminci yzyln balarnda tekrar ortaya kan vehhbler, 1932'de Sudi kralln kurdular. Vehhb inann yaymak iin almaktadrlar. (M. Sddk Gm) Vehhbliin belli bal hussiyetleri unlardr: Amel, ibdet, mnn parasdr. Farz yapmyan mesel farz olduuna inand hlde bir namaz klmayan dinden kar. Allah telnn Kur'n- kermde bildirilen sfatlar ile el, yz v.b. ifdeleri te'vl etmezler, zhir (grnen) mnlariyle anlarlar. Bunun iin tebih ve tecsme (Allah tely yarattklarna benzetme inancna) derler. Onlara gre Allah teldan bakasndan efat (yardm) istemek irktir (Allah telya ortak komaktr). Peygamberlerin aleyhimsselm ve evliynn rhlarndan efat istiyen onlarn mezarlarn ziyret edip, onlarn hrmetine diye vesle

ederek du eden slmiyet'ten kar. Tasavvuf yoluna girmek bid'attir, sapklktr. Kur'n- kerm ve snnet-i seniyyeden baka kaynak kabl etmezler. cm ve kys ve drt hak mezhebden birine balanmay red ederler. Peygamber efendimizin hrka ve sakal- erflerinin ziyret edilmesini irk sayarlar. Amelde Hanbel, tikdda selef olduklarn sylerler. (Ahmed Zeyn Dahln, Eb Hmid bin Merzk, Hamdullah Decv) VEHM: nsann kalbinde bir ey hakknda iki ihtimlden az, zayf olan. M'minleri haram ileyici yni fsk zannetmek, s-i zan olur. S-i zan haramdr. Haram ilediini renerek, bilerek sevmemek, s-i zan olmaz. Bud-i fillh olur, sevb olur. Din kardeinin aybn grnce ona hsn-i zan etmeli, te'vline, iyi eyle yorumuna almaldr. Onu slh etmelidir. Kalbe gelen dnce, s-i zan olmaz. Zan etmek, yni kalbin o tarafa kaymas, s-i zan olur. Slih veya fsk olduu bilinmeyen m'mine hsn-i zan etmelidir. Fsk (kt) ve slih (iyi) olmasnn ihtimli msv (eit) ise, ek, bhe olur. Msv deilse, vehm olur. Bunlardan kanmak lzmdr. (Hdim) Vehm Mertebesi: Var olmayp, var grnen. Nokta-i cevvleden (dnen nokta) meydana gelen direnin varl, vehm mertebesindedir. Yni, bir ipin ucuna bir ta balayp, teki ucundan tutup, elimiz etrfnda evirirsek, dnen ta, kardan dire eklinde grnr. Dnen ta nokta-i cevvledir. Grnen dire vehmde vardr. Aslnda dire yoktur, yalnz bir grntr. Allah tel btn mahlklar bu mertebede yaratt. Fakat grnlerini devm ettirmektedir. Bylece var olmalar grn deil, dorudur. Mertebe-i vehm'den kurtulup, nefs-i emr olmulardr. Yni yalnz geici bir grn olmayp, kalc bir varlk olmulardr. Vehm mertebesi alacak bir varlktr. Nefs-i emr (hakkat, gerek) mertebesindeki varla benzemez. Onunla ilgisi iliii yoktur. Nokta-i cevvle nefs-i emr mertebesinde yni gerekten vardr. Bundan hsl olan dire ise mertebe-i vehmdedir, gerek olarak yoktur. (mm- Rabbn) VEKHET: Hayszlk, utanmazlk, edebsizlik, yzszlk. Vekhet kalb fetlerinden (hastalklarndan)dir. (Muhammed Hdim) Vekhet ile mnn bir arada durmayacan, bir gn belki nnda mn yok edeceini dnmedin ise, nefs-i emmreye ho gelen eylerin Allah tel tarafndan gadab edilen eyler olduunu hl anlayamadnsa ve "Din, edebden ibrettir" mbrek szn tutmadn ise, slm ipine, yni batan baa edeb olan slm dnine sarlmadn ise yazklar olsun sana! (Hdim) VEKLET: Bir kimsenin, bir veya birok ii yapmak iin, bakasn kendi yerine koymas yni bakasna i havlesi. Vekil edene shib veya mvekkil, veklet verilip yerine geirilene vekl denir. (Bkz. Vekl) Veklet, cb ve kabl ile olur. Yni mvekkilin seni vekil yaptm ve vekilin de kabul ettim szleri ve yazlar ile olur. (Ali Haydar Efendi) VEKAR (Vakar): Ar bal olup yerine gre uygun davranmak, ahsiyetli olmak. M'min vakar shibi olur, yumuak olur. (Hads-i erf-Berka) limlerin vakr shibi olmalar, ereflerine uygun giyinmeleri lzmdr. (Hdim)

Vakar shibi dny ilerinde kolaylk gsterir. Din ilerinde sarp kaya gibi olur. (Hdim) Her mubah iyi niyetle yaplnca tat olur. Kt niyetle yaplnca, gnh olur. Bir kimse, snnet olduu iin koku srnr, k giyinirse, cmiye sayg iin, cmide yannda oturan mslmanlar incitmemek iin, temiz olmak iin, shhatli olmak iin, slm'n vekarn, erefini korumak iin niyet edince her niyeti iin ayr sevaplar kazanr. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) lmin ss ve kymeti, vakardr. lim kii, kibirli, sert ve kaba olmaz. (mm- a'b) ok glmek heybeti, ok aka vakar ve ahsiyeti giderir. nsan neyi ok yaparsa onunla bilinir. Mesel ok gler ve aka yaparsa hafif olarak bilinir. (Ahnef bin Kays) Temiz ve yeni elbise giyiniz. Gittiiniz yerlerde ahlknzla, szlerinizle, giyiniinizle, slm'n vekarn, kymetini gsteriniz. (Seyyid Abdlhakm-i Arvs) VEKL (El-Vekl): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Mahlktn dnyda ve hirette ilerini hakkyla yerine getiren, rzklar veren, tevekkl etmeye (kendisine gvenilmeye) lyk olan. Bir ksm kimseler m'minlere; "Dmanlarnz size kar toplandlar, aman onlardan saknn" dediklerinde, bu, onlarn mnlarn bir kat daha artrm ve "Allah bize yeter. O ne gzel vekldir" demilerdir. (l-i mrn sresi: 173) Allah her eyin yaratandr. O, her eye vekldir. (Zmer sresi: 62) Bir eyden korkan el-Vekl ism-i erfini sylerse, emniyet bulur.Kendisine hayr ve rzk kaplar alr. (Ysuf Nebhn) 2. Bir kimsenin, bir ii yapmak iin kendi yerine koyduu, iini havle ettii kimse. Vekil asl gibidir. (Atasz) Yemee arlan kimseye, malmdan istediin kadar ye ve al ve dilediine ver, hepsi hell olsun denilse yedikleri hell olur. Aldklar, bakasna verdikleri hell olmaz. nk, miktr bilinmeyen ta'mn yemesini hell etmek cizdir. Fakat miktr bilinmeyen mal almak iin vekl etmek ve mehl, belli olmayan ve ayr olarak teslimi mmkn olan mal ayrmadan hediyye etmek sahh (muteber) deildir. (Muhammed Berds-zde) Vekil edenin, ii yapabilecek kimse olmas, veklin de kl (akll) olmas arttr. Bli (ergenlik ana ulam) olmas art deildir. (Ali Haydar Efendi) Al-verie, bor vermeye veya demeye vekl olan kimsenin teslim ald mallar kendinde emnet olur. (Ali Haydar Efendi) Vekl, shibinden ayrca izin almadka veya istediini yap diyerek umm vekil edilmedike bakasn kendine vekl, yapamaz. Yalnz zekt vermek iin olan vekl, izinsiz olarak bakasn vekil yapabilirler. (Ali Haydar Efendi) Her eye veklimsin denilen umm vekil, talak, hediye, sadaka ve vakftan baka her eyi, shibi adna yapabilir. (Ali Haydar Efendi) Veklin vekil olmay kabl etmesi art deildir. Red etmezse, kabl ettii anlalr. (Fetv-y Hindiyye) Kurbann hayr cemiyetine hediye etmek isteyen bir kimse, kurbann veya parasn gtrp bu ile vazfeli me'mura teslim ederken; "Allah rzs iin bayram veya nezir (adak) kurbanm kesmeye ve dilediine kestirmeye ve etini ve derisini dilediine vermeye seni vekl ettim" demelidir. Vekil de kurban kesilirken shiblerinin ismini syleyerek kasaplar vekil

eder. (Fetvy- Hindiyye) VELED- ZN: Nikhsz evlenmeden meydana gelen ocuk. ocuun dni, yannda bulunan ana-babasndan dni daha iyi olan gibidir. Veled-i zin iin de byledir. Yalnz veled-i zinya babas nafaka vermez ve baba tarafndan mrs almaz. (bn-i bidn) Akll ocuun, mnn, veled-i zinnn, vakitleri ve ezn okumasn bilen chil kylnn ezn okumas kerhetsiz (mekruh olmayp) cizdir. (bn-i bidn) Veled-i zinnn imm olmas mekruhtur. (Alddn-i Haskef) VEL (El-Veliyy): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). M'minleri seven, onlara yardm eden, ilerini bitiren, sevdiklerini sevmediklerine glib, stn klan, kfirleri sevmeyen. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Allah tel m'minlerin velsidir. (l-i mrn sresi: 68) Her Cum gecesi el-Veliyy ism-i erfini syliyenin ileri kolay olur. (Ysuf Nebhn) 2. Bir ocuun veya kadnn babas yoksa baba tarafndan dedesi, yoksa kd veya bunlarn vas tyin ettikleri kimse. Eskiden mslmanlar dn nikhn drt mezhebe uygun yaplmasna ok dikkat ederlerdi. fi ve Hanbel ve Mlik mezheblerinde nikhn doru olmas iin, birinci art, blia olan kza da velnin izin vermesi lzmdr. Vel bu mezhebde babadr. Baba yoksa, babann babas ve onun babasdr. Bunlardan sonra erkek kardeidir. Bundan sonra, erkek karde olu, sonra onun oludur. Sonra amca, sonra amca olu ve onun oludur. (Sadddn Fergn) 3. Vas. Meyyitin (lnn) hayatta iken, ldkten sonra namaz keffreti ve daha baka ilerini yapmas iin vasiyyet ettii kimse veya vrislerden (mrslarndan) biri. Bir kimse, ar hasta olursa, ldkten sonra namaz keffreti yaplmas iin vasiyyet etmesi, velsinin de bu vasiyyeti yerine getirmesi lzmdr. (Tahtv) 4.Allah telnn rzsn kazanm sevgili kulu; her eyi Allah tel iin seven ve her ii O'nun rzs iin yapan, her an Allah tel ile bulunan, gafletten uzak kimse, eren. (Bkz. Evliy) Bir vel kuluma dmanlk eden, benimle harb etmi gibi olur. (Hads-i kuds-Mektbt) Allah'n velleri yle kimselerdir ki, grldklerinde Allah htrlanr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Farzlarn birincisi Ehl-i snnet limlerinin bildirdikleri gibi mn etmektir. Bundan sonra haramlardan saknmak ve farz olan ibdetleri yapmak ve evliyy sevmektir. Sevdii velden feyz gelerek kalbi temizlenir ve Allah telnn sevgisine kavuur. (Mazhar- Cn- Cnn) Vellerin kalbleri, Hakk'n nazarghdr. O kalblere girmi olanlara da o nazardan nasb eriir. (mm- Rabbn) Eer insanlar vel ztlarn kadrini, kymetini bilip, iyice anlayacak derecede olsalard, herkes karlat btn insanlara kar edebli olurdu. nk grn tibriyle vel de bizim gibi bir insandr ve karlatmz bir kimse de Allah telnn bir vel kulu olabilir. (Dvd-i skender)

Allah telnn rzsna, sevgisine kavumak iin en ksa ve kolay yol; bir velyi tanyp, onun szlerinden Ehl-i snnet tikdn, ibdetlerini ve tasavvufun edeblerini kolayca renmek ve bunlara uymak ve onu sevmektir. (Muhammed Ma'sm Frk) Vel hayatta iken knndaki kl gibidir. Veft ettikten sonra knndan kar, tasarrufu daha kuvvetli olur. (Echr) nian olur vellerde demi erbb- dil, Biri ol ki, grenin gnl ona mil olur. Onun ikinci nin, oldur ki, iyi bil, Her ne dese, dinleyenler, szne kil olur. ncsne gelince, cmle a'zs onun, er' ile db ile her zaman mil olur. (Erbb- dil: Gnl ehli. Mil: Meyleden, akan Nian: Almet Kil olmak: Kabl etmek, er'i din: slmiyet. db: Edebler. mil olur: Yapar) (M. Sddk Gm) VELME: Dn yemei. Peygamber efendimiz Abdurrahmn bin Avf'a (r.anh) "Bir koyun da olsa velme yap" buyurdu. (Hads-i erf-El-Fkh alel Mezhib-il-Erbea) Velme snnettir. (M. Zihni Efendi) Velme dvetine gitmek iin artlar vardr. arann yemei pheli ise veya slmiyet'in yasak ettii ey, mesel ipek sofra rts, gm kap ve tavanda, duvarda canl resmi varsa veya alg alnyorsa, oyun kumar gibi eyler varsa arlan yere gidilmez. Bu yasaklarn bulunduu yemee gitmek harm veya mekrh olur. aran zlim ise veya Ehl-i snnet deil ise, fsk (aka gnh ileyen) ise, ktlk yapan ise veya vnmek iin, gsteri iin aryorsa gitmek ciz (uygun) olmaz. (mm- Gazl, mm- Rabbn, Muhammed Rebhm) VER': Haramlardan ve hell ve haram olduu bilinmeyen pheli eylerden saknmak. Hibir ey ver gibi olamaz. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Dninizin direi verdr. (Hads-i erf-Knz-l-Hakyk) Kymet gn Allah telnn huzrunda kymetli olanlar ver ve zhd shibleri (dnyya dkn olmayanlar)dir. (Eb Hreyre) Bir kimse, u on eyi kendine farz bilmedike, tam ver shibi olamaz: Gybet etmemek, m'mine s-i zn etmemek, kt bilmemek, kimse ile alay etmemek, yabanc kadnlara, kzlara bakmamak, doru sylemek, kendini beenmemek iin, Allah telnn, kendisine yapt ihsnlar nmetlerini dnmek, maln hell yere harc edip, harmlara vermemek, nefsi keyfi iin, mevk-makam istemeyip, bunlar insanlara hizmet yeri bilmek, be vakit namaz vaktinde klma birinci vazfe bilmek, Ehl-i snnet limlerinin bildirdii mn ve ileri iyi renip, kendini bunlara uydurmak. (mm- Rabbn) Zerre kadar ver shibi olmak, bin nfile oru ve namazdan daha hayrldr. (Hasan- Basr) Ver-l-Ver: telerin tesi. Nasl ve ne ekilde olduu bilinmeyen. Allah telnn nasl olduunun bilinemeyeceini ve akl ile anlalamayacan, idrk olunamayacan ifde eden dn bir terim.

Allah tel ver-l-verdr. Hibir eye benzemez. Nasl olduu anlalamaz. Akl neyi dnr ve neyi hayl ederse etsin, O deildir. Bu hussu en iyi anlatan, r sresi on birinci yet-i kermesindeki "O'nun benzeri gibi hibir ey yoktur..." kelmdr. (mm- Rabbn) VERSET: Madd ve mnev olarak vris olmak. (Bkz. Vris) VERESYE SATI: Bedelini, parasn sonra demek zere yaplan al-veri. Veresiye satta satlan maln bedelinin denecei zamn belirtmek lzmdr. "Ne zaman istersen ver, paran olduu zaman ver." eklinde ifde ile veresiye sat yaplmaz. (bn-i bidn) Eskiden ticrette ihsn shipleri, fakirlere veresiye verip, paras olmayandan istememeyi niyet ederlerdi. En iyi olanlar ise fakirler iin, hi defter tutmazlard. Bunlar, fakir bir ey getirirse alr, getirmeyenlerden bir ey istemezlerdi. (M. Sddk Gm) Fiz illeti bulunan yni, llen ve tartlan mallar ayn cinsten olduklar takdirde veresiye satlar fiz olup, ciz deildir. (Muhammed Rebhm) VESENYYE: Putperestlik, puta tapma inanc. Tatan yaplm heykellere tapnma. Tatan yaplm heykele vesen, bu heykele tapana vesen denir. Be snf kfir vardr: Dehriyye (dinsizler), seneviyye (iki ilh olduuna inanan mecsler), felsife (felsefeciler), veseniyye ve ehl-i kitb (hristiyanlar, yahdler). lk drd kitbsz kfirdir. Yni semv kitablar yoktur. Bugn Hindistan'da yaylm olan Brehmen ve bunun, mlddan 542 sene evvel lm olan Budda Guatama tarafndan deitirilmesi ile hsl olan Buda dinlerinde olanlar Veseniyye inanna shibdirler. (bn-i bidn) Mecsler yni atee tapanlar ve veseniyye inancnda olanlar ve btn mrikler kitabl kfirlerden fen (kt)dr. (Alddn Haskef) dris aleyhisselm diri olarak Cennet'e karlnca, onu ok sevenler, ayrlk acsna dayanamadlar. Resmini yapp seyr eylediler. Daha sonra gelenler bu resimleri tanr sand. eitli heykeller de yaplp tapld. Bylece veseniyye meydana kt. Veseniyye inan slmiyet'in zuhruna kadar devm etti. slmiyet gelince veseniyyenin kkn kazd. slmiyet ztnda ve sftlarnda asl Allah telya erk, ortak kabl etmez. (Mirhaund, Ninczde) VESLE: Kiiyi Allah telya yaklatran, Allah telnn nezdinde (katnda) yaknla ve hcetlerin yni ihtiylarn giderilmesine sebeb olan her ey. Allah tel, yet-i kermelerde melen buyuruyor ki: Ey mn edenler! Allah teldan korkunuz! O'na yaklamak iin vesle araynz! (Mide sresi: 35) Hazret-i mer, kuraklk sebebiyle ktlk olduu zaman, Reslullah efendimizin amcas hazret-i Abbs' vesle ederek; "Allah'm! Biz ktla dtmz zaman, Reslullah' vesle ettiimizde, sen bize yamur verirdin. imdi Reslullah'n amcasn vesle ediyoruz, bize yamur ver" der, Allah tel da onlarn bu dileklerini kabl edip, yamur verirdi. (Enes bin Mlik) Dunn kabl olmas iin; Peygamberleri ve slih (makbl, kymetli) kullar vesle etmelidir. (bn-l-Cezer)

bdetler, dular, mbrek ztlar, Allah telnn rzsna kavumak iin hep vesledirler. (Senullah Dehlev) VESK: Bir deve yk miktrnda bir hacim lei. mm- a'zam'a gre, her sebzenin ve meyvenin, az olsun ok olsun mahsul topraktan alnd zaman rn vermek farz olur. mm- Eb Ysuf ile mm- Muhammed'e gre ur (topraktan alnan mahsln zektn) vermek iin, topraktan kan mahsln, bir sene dayankl olmas ve miktrnn be veskten ok olmas lzmdr. Fetv, mm- a'zam'a gre verilmitir. (Abdurrahmn md) VESVESE: Zararl olan phe, kuruntu. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Cinden olsun insanlardan olsun insanlarn gslerine (kalblerine) vesvese veren hannsn (eytnn) errinden (ktlnden) insanlarn Rabbine... snrm. (Ns sresi) eytan kalbe vesvese verir. Allah'n ismi zikredilince, sylenince kaar. Sylenmezse vesveselerine devam eder. (Hads-i erf-Berka) Melekten gelen ilhm, slmiyet'e uygundur. eytandan gelen vesvese slmiyet'ten ayrlmaya sebeb olur. (Hads-i erf-Berka) Vesvese eytandandr. Abdest alrken, gusl (boy) abdesti alrken ve necset (pislik) temizlerken, eytann vesvesesinden saknnz. (Hads-i erf-Berka) amar ykarken, su kullanrken, acaba temiz mi diye vesvese etmek ver deildir. Sddklar byle vesvese yapmazd. Her bulduklar su ile abdest alrd. Elbisenin, suyun temizliinde vesvese etmek gsteri yapmaa yol aar ve nefsin houna gider. (mm- Gazl) Hell yiyen kimse, ilhm ile vesveseyi birbirinden ayrr. Vesvese; du ederek, zikr ederek azalr ve yok olur. Vesvese ve ilhm devaml olmaz. (Muhammed Hdim) VEYL: Vay hline, yazklar olsun. 1. Bir kimse veya topluluun iledikleri ktlkler sebebiyle karlaacaklar azb, kt hlleri ve acnacak bir hlde bulunduklarn ifde eden bir sz. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: lde ve tartda hle yapanlara veyl olsun. (Mutaffifn sresi: 1) (Ey Habbim!) De ki: "Ben ancak sizin gibi bir insanm. (Yalnz) bana u vahy olunuyor; sizin ilhnz ancak tek ilhtr. Onun iin hepiniz O'na (mn ve tatle) ynelin. O'ndan mafiret isteyin. O Allah'a ortak koanlara veyl olsun. (Fussilet sresi: 6) 2. Cehennem'de bir vdinin ad. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Hayr biz hakk btln tepesine atarz da onu paralar. Bir de bakarsn o anda (btl) mahv olmutur. (Allah ocuk edinmitir, melekler Allah'n kzlardr gibi) Allah'a isnd ettiiniz (noksan) vasflardan dolay sizin iin veyl vardr. (Enbiy sresi: 18) ok mslman evld, babalar yznden veyl ismindeki Cehennem'e gideceklerdir. nk bunlarn babalar, yalnz para kazanmak ve keyf srmek hrsna dp ve yalnz

dny ileri arkasnda koup, evldlarna mslmanl ve Kur'n- kermi retmediler. Ben byle babalardan uzam. Onlar da benden uzaktr. ocuklarna dinlerini retmeyenler Cehennem'e gideceklerdir. (Hads-i erf-hy) VLYET (Velyet): Evliylk, vellik makm, Allah telya yakn olma, gafletten uzak bulunma. Vilyetin hsl olmas iin, hrikalarn, kermetlerin meydana gelmesi lzm deildir. Din limlerinin hrikalar gstermesi lzm olmad gibi, evliynn da hrikalar gstermesi art deildir. (Muhammed Bki-billah) Vilyete kavumak iin msivy (Allah teldan baka eyleri) kalbden karmak lzmdr.Tasavvuf byklerinin hepsi Ehl-i snnet idi. Bid'at shiplerinden (bozuk, sapk kimselerden) hibiri, Allah telnn mrifetine (O'nu tanma erefine) yaklaamamtr. Vilyet nrlar bunlarn kalblerine girmemitir. (Abdlhak- Dehlev) Evliy, vilyetten, muhabbetten, mrifetten ve kurb-i ilhden (Allah telya yakn olmaktan) kazandklar her eyi, peygamberlere tbi olmak syesinde elde ederler. Bu yolun d dallet (sapklk) yoludur. (Muhammed Ma'sm) Vilyet Yolu: Bir vstann yni yetimi bir velnin yol gstermesi lzm olan, insan Allah telya kavuturan evliylk yolu. Vilyet yolundan vsl olanlarn (kavuanlarn) nderi ve en stnleri ve tekilere vsta olan hazret-i Ali Murtezdr. Bu yoldan gelen feyzlerin kayna odur. (mm- Rabbn) Btn peygamberlerin eshblarnn hepsinin nefsleri mutmainne olmu yni mn etmitir. Byle nefsin mn etmesi ya tasavvuf ve vilyet yolundan ilerleyenlere veya btn snnetlere yaparak btn bid'atlerden kaanlara nasb olur. (Fudayl ibn Dkkn) Vilyet-i mme: slmiyet'in yalnz sretine uyanlarn kavutuu evliylk makm. Vilyet-i mmeye kavuanlar tasavvuf yolunda ilerleyerek vilyet-i hssaya (seilmi olanlarn evliylna) kavuabilirler. (mm- Rabbn) Vilyet-i Hssa: Tasavvufta, nefsin mn ve itate geldii ve btn ibdetlerin hakk ve kusursuz olduu makam. Kulun dilei ve istei sdece shibi ve shibinin dilei olmaldr. Baka hibir dilei bulunmamaldr. Byle olmazsa, kulluk ban koparm, klelikten kam olur. Allah telya kul olmak nmetine kavumak, ancak vilyet-i hssa hsl olunca ele geer. (mm- Rabbn) Vilyet-i Kbr: Vehimden ve haylden kurtulma makm. Bu vilyete, Vilyet-i enbiy da denir. Vilyet-i Muhammediyye: Peygamber efendimizin kendine mahss vilyetle birlikte btn peygamberlerin vilyetlerini (evliylk derecelerini) kendisinde toplam olmas. Vilyet-i Mustafaviyye de denilir. Peygamberlerden birinin vilyetine kavumak, Vilyet-i Muhammediyye'nin bir parasna kavumaktr. (Hce Beheddn Buhr) Vilyet-i Sugra:

Vehimden ve haylden kurtulamadan ilerlenen evliylk yolu. Buna Vilyet-i evliy da denir. Vilyet-i sugrada, vehmden ve haylden kurtulu yoktur. Vilyet-i kbrda vehmden ve haylden kurtulu vardr. (mm- Rabbn) VLDN: Allah telnn cennettekilere hizmet iin nrdan yaratt gler yzl ve tatl dilli hizmetiler. Sen o vildnlar grnce, onlar Cennet'e salm inci zannedersin." (nsan sresi: 21) Ehl-i Cennet'in itikleri araptan, balar armaz ve akllarna halel gelmez. Onlara hizmet eden vildn, istedikleri ve arzu ettikleri ku etlerini getirirler. Onlar da istedikleri kadar yerler. (Vka sresi: 19-21) VRD: Nfile olarak devaml yaplan ibdet, tesbih ve dular. oulu evrddr. Kulun du, zikr, Kur'n- kerm okuma ve tefekkr (mahlklardaki ve kendi bedenindeki ince san'atlar, dzenleri birbirine ballklarn dnerek, Allah telnn bykln anlamas, insann gnahlarn hatrlayp, bunlara tvbe etmesi lzm geldiini, ibdetlerini ve tatlerini dnerek bunlara kretmesi gerektiini htrna getirmesi), sabah namazndan sonra hiret yolcusunun virdi olmaldr. (mm- Gazl) Okunmalarnda fazlet olduu bildirilen bz yet-i kermeleri vird edinip, okumak da mstehabdr. Ftiha, yet-el-krs ve menerresl bunlardandr. Kaylle, leye doru bir miktr uyumak da, gndz virdlerindendir. (mm- Gazl) Hazret-i mer, gece virdinden bir yet-i kerme okuyamad zaman, gndzleri baylrd. Hatt bu yzden bir hasta ziyreti gibi gnlerce ziyret edildii rivyet edilmitir. (mm- Gazl) Bir gece uyuya kaldm ve virdlerimi yerine getiremedim.Rymda birisi karma kt ve okur-yazarln var m dedi. Var dedim. u yazy okur musun dedi ve elime bir kt paras verdi. Ktta: "Dnynn geici ve aldatc nmetleri, lmsz olarak yaayacan Cennet'in zevk ve safsndan seni alkoymutur. Yni geici olarak zevk aldn bu uyku, ebed sedetine yarayacak ibdetine mni olmutur. Uyan, namaz kl ve Kur'n- kerm oku. Zr bunlar, uykudan hayrldr" yazlyd. (Mlik bin Dnr) VTR NAMAZI: Yats namazndan sonra klnan rek'atlik vcib namaz. Vitr namaznn vcib olduu u hads-i erf ile bildirildi: "Rabbim bana farz kld namazlara bir namaz daha ekledi; bu vitr namazdr. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed) mm- a'zam vitr namaz vcibdir, buyurdu. (Mlik ve fi mezheblerinde snnettir). Bunda ezn ve ikmet okunmaz. Vaktinde klamayann kaz etmesi lzmdr. (Muhammed Mevkft) Vitr namaznda nc rek'atte rka eilmeden nce Kunut dusn okumak vcibdir. Bunlar bilmeyen kerre (Allahmmefir l) istifr okur. (Muhammed Mevkft) Vitr namaz tek bana klnr. Ancak Ramazanda, cematle klnan tervihten sonra o da cematle klnr. (M.Zihni Efendi) VUKF- ADED: Nakibendiyye yolunun on temel essndan biri. Tasavvuf yolunda ilerlemek ve ykselip olgunlamak iin yaplan zikri, bildirilen adede (sayya) gre yapmak. Mesel bir nefeste 1, 3,

5, 7, 11 kerre Allah demek gibi teke riyet ederek zikretmek. VUSLAT: Erimek, kavumak, gnln devml olarak ve kl kadar istikmet deitirmeyerek Allah telya bal kalmas. Tasavvuf yolunun klar, yaknlk grnen uzaklkla sevinmezler. Onlar uzak grnen bir yaknlk ve ayrlk grlen bir vuslat ararlar. in geciktirilmesine, sonraya braklmasna rz olmazlar. Tembellii, gericilii irkin bilirler. Kymetli dakikalar, yaldzl pislikler iin elden karmazlar. (mm- Rabbn) Emrine ba eenlerin Vuslatna erenlerin Blbl gibi tenlerin Kimse dilin bilmez imi. (M. Sddk Gm) VCB ARTLARI: Bir ibdetin bir kimseye farz olmasnn artlar. Haccn vcb artlar, mm- a'zam'a gre sekizdir: 1) Mslman olmak, 2) Kfir memleketinde olann, haccn farz olduunu iitmesi, 3) Akll olmak, 4) Bli (ergenlik, yni evlenecek aa gelmi) olmak. 5) Hr olup, kle olmamak, 6) Geim ihtiycndan fazla olarak hacca gtrp, getirecek ve geride kalanlara yetecek kadar hell paras olmak, 7) Hac vakti gelmi olmak. Hac vakti Arefe ve bayram gnleri olmak zere be gndr. 8) Hacca gidemeyecek kadar; kr, hasta, ok ihtiyar ve sakat olmamak. Haccn vcb ve ed (hacc yapabilmek iin lzm olan) artlar kendisinde bulunan kimsenin, o sene hacca gitmesi farz olur. Vcb artlarndan birisi bulunmayan kimsenin hacca gitmesi farz olmaz. Vcb artlarn temin etmek lzm deildir. (bn-i bidn) VCD: Var olmak. Allah telnn zt hakknda, bilmemiz vcib olan sfatlar betir: 1) Kdem: Allah telnn varlnn evveli olmamak, 2) Bek: Varlnn sonu olmamak. 3) Kym bi-Nefsih: Ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde kimseye muht olmamak. 4) Muhlefetn lil-havdis: Ztnda, sfatlarnda kimseye benzememek. 5) Vahdniyet: Ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde orta ve benzeri olmamak. (limlerin ouna gre, vcd, ayrca Allah telnn bir sfatdr. Bylece Allah telnn ztna it (zt) sfatlar alt olmaktadr.) (Kutbddn-i znik) Vcd-i Adem: Tasavvufta cezbe denilen makmda kendini yok bildikten sonra, hsl olan bir hl, makam. Vcd-i adem, fen makmndan ncedir. Bu hl yok olabilir. Yok olduu grlmtr de. Zaman olur ki, bu hl ondan alnr. Sonra geri verilir.Tam fendan sonra hsl olan bek hi yok olmaz. Hi sarslmaz. (mm- Rabbn) Vcd-i Vehm: Tasavvuf ehlinin, eynn grdmz varlna verdikleri isim. VCH LM: Kur'n- kermin eitli okunu ekillerini bildiren ilim. VCH RKET:

Sermyesiz olup, halk arasnda emniyet ve tibrlar ile veresiye alp-satmak zere kurulan irket. Vch irketinde kr, maln helki veya ziyandaki tazmin nisbeti artna gre taksim edilir. Kr nisbeti, tazmin nisbetinden baka olamaz. (Mecelle) Vch irketlerinde, ortaklardan herbirinin satn alnan malda hissesi ne kadarsa krdaki hissesi dahi o kadar olur. Eer birine satn alnan maldaki hissesinden fazla art edilse art lav olur. Ve kr, aralarnda satn alnan maldaki hisselerine gre taksim olunur. (Mecelle) Vch irketi ile ortak olan iki kimse, alp vermelerinde mutazarrr olduklar (zarar grdkleri) srette, eer satn alnan mal aralarnda yar yarya olmak art ile szleilmi ise, zarar ve ziyan dahi msvat (eitlik) zere taksm olunur. Eer satn alnan malda sls (te bir) ve slsn (te iki) ekliyle hissedar olmak artyla szlemilerse zarar ve ziyan dahi ikili birli olarak taksim olunur. Zarar ettikleri mal gerek birlikte satn alsnlar ve gerek yalnz birisi irket iin alm olsun. (Mecelle)

Y
YD ETMEK: Hatrlamak, anmak. Zikir. Dnydaki btn insanlara peygamber olarak gnderilen, peygamberlerin sonuncusu ve en stn Muhammed aleyhisselmn doduu Reb'ul-evvel aynn on birinci ve on ikinci gnleri arasndaki geceye Mevlid gecesi denir. Bu gece, Kadr gecesinden sonra, en kymetli gecedir.Bu gece, O doduu iin sevinenler affolur. Bu gece Peygamber efendimizin doumlar zamanlarnda grlen hlleri yd etmek, renmek ok sevbdr. Kendileri de anlatrd. (Ahmed Sad Mceddd) Allah'n adn yd et, rh ve kalbin d et, Blbl gibi feryd et, yalvar gzel Allah'a. (Tceddn Halvet) YD-I DAT: Nakibendiyye yolundaki on temel esastan biri. Zikrin, Allah tely anmann ve hatrlamann kalbe yerlemesi, meleke hline gelmesi. Yd- dat en yksek mertebedir. Ondan sonra mertebe yoktur. (mm- Rabbn) YD-I GRD: Hatrlamak; Nakibendiyye yolundaki on temel esastan biri. Her an Allah tely anp hatrlamaya almak. YAMUR DUSI: Yamur yadrmas iin Allah telya yaplan du. (Bkz. stisk) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimiz ve Eshb- kirm ve slm limleri yamur dus yaptlar. Yamur dus iin klan yerde imm, evvel yalnzca veya cematle iki rek'at namaz klar ve kalkmayp, yerde asya dayanp bir hutbe okur. Sonra kbleye dnp, avular semya kar ak olarak omuzlar hizsna kaldrp, ayakta du eder. Hazr olanlar, arkasnda oturarak dinleyip min der. Yalnz yamur dusnda kollar omuzdan yukar kaldrlr. Bir ey istemek iin yaplan dularda avular semya kar amak snnettir. Hads-i erfte; "Kul ellerini kaldrp, du edince, Allah tel onun dusn kabl etmemekten hay eder" buyruldu. Hastalk, kaht (ktlk) ve dmandan kurtulmak iin yaplan dularda avu ileri yere evrilir. Kollarn kaldramayan, sa elinin ehdet

parman uzatarak iret eder. Yamur dusna ara vermeden, gn kmak, eski ve yamal elbise giymek, kmadan sadaka vermek, gn oru tutmak, ok tvbe ve istifr etmek, kul haklarn demek, hayvanlar da karp, yavrularndan ayr bulundurmak, ihtiyarlar ve ocuklar da karmak snnettir. Elbiseler ters evrilmez. Kfirler getirilmez. Onlarn mslman cematine karmalar mekrhtur. Kadnlar erkeklerden uzak, sabler (kk ocuklar) analarndan ayr bulunur. (Sleymn bin Cez) Yamur dus kabl olduunda nnda yamur yaar. Peygamber efendimiz yamur dus yaptnda du biter bitmez derhal yamur yam, Medne sokaklarndan seller akm ve Peygamber efendimiz; "Y Rabb! Rahmetini baka beldelere de gnder" diye du buyurmutur. (S. Abdlhakm Arvs) YAHDLER: Ehl-i kitabdan birisi olan kavim, topluluk. Ykb aleyhisselmn on iki olundan gelenler. Bunlara daha nce Ben sril yni sriloullar denildi. Ykb aleyhisselm, brhim aleyhisselmn olu olan shk aleyhisselmn olu idi. Asl ad sril idi. Bunun soyundan olanlara Ben sril denildi. Ykb aleyhisselm zamnnda Ken'an diyrna (bugnk Sayda, Sur, Beyrut ve Sriye'nin bir ksmnda) yerleen sriloullar Ysuf aleyhisselm zamnnda Msr'a yerletiler. Ysuf aleyhisselmdan sonra o zamanki putperest Msr halkndan zulm grdler. Ms aleyhisselm ile Ken'an diyrna gitmek zere Msr'dan ayrldlar. Ms aleyhisselma Tevrt verilince, bir mddet ona uydular. Ms aleyhisselmdan sonra bozulup yetmi bir frkaya ayrldlar. Y aleyhisselm zamnnda Ken'an diyrna gelebildiler. Dvd ve Sleymn aleyhimesselm zamnnda en parlak devirlerini yaadlar. Sonra, doru yoldan ayrldlar. Gazb- ilhye uradlar. surlular ve Bbilliler tarafndan katledildiler. Kuds harbe oldu. Bu karklkta hakki Tevrt yaklp, yok oldu. Tevrt unutuldu. Muhtelif kimseler htralarnda kalanlar yazdlar. Mlddan yaklak 400 sene nce Azra isminde bir haham, Ahd-i atk denilen Tevrt' yazd. Yahdler, Tevrt' unutup doru yoldan ayrlnca, kendilerine nashat iin gnderilen peygamberlere inanmadlar. ounu ehd ettiler. Daha sonra Kuds, Romallarn eline geince, ok yahd ldrdler. Kaan yahdler, gittikleri yerde hristiyanlardan ok zulm grdler. slmiyet gelince, rahata ve huzra kavutular. Son peygamber geleceini bildikleri hlde Peygamber efendimize hasedlerinden inanmadlar. Yahdler, yahd olmayanlar putperest (puta tapan) sayarlar. Onlara gre kanl kansz kurban kesilir. Her hayvan hatt gvercinden kurban olur. Domuz haramdr. Cumartesi mukaddes gndr. Bugn i grlmez ve ate yaklmaz. (Ninczde, Kis, Sa'leb) YAHY ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Zekeriyy aleyhisselmn oludur. Annesinin ismi Elsa olup, hazret-i Meryem'in kzkardei ve mrn'n kz idi. Dvd aleyhisselmn neslinden olan Yahy aleyhisselm, hazret-i Meryem'in teyzesinin oludur. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ey Zekeriyy! Biz seni Yahy isminde bir oulla mjdeleriz. Ondan nce bu isimle kimseyi isimlendirmedik (bu ad vermedik). (Meryem sresi: 7) (Biz Zekeriyy'ya Yahy'y ihsn ettik ve yle dedik:); "Ey Yahy! Kitb (Tevrt') kuvvetle tut" ve biz ona (Yahy aleyhisselma) daha ocuk iken (rivyete gre henz yandayken) hikmet verdik (Tevrt' ve fkh hkmlerini anlama kbiliyeti verdik). (Meryem sresi: 12) Allah tel rahmet etsin kardeim Yahy'ya ki o, kk iken ocuklar kendisini oyun iin ardklarnda; "Ben oyun iin mi yaratldm?" derdi. O kk iken oyun iin byle sylerse, yetikin kimsenin gnh ilemesindeki hli nasl olur? (Hads-i

erf-Rmz-l-Ehds) Babas Zekeriyy aleyhisselmn dus zerine dnyya gelen ve isminin Yahy olduu Allah tel tarafndan bildirilen Yahy aleyhisselm, kk yandan tibren Tevrt' rendi. Rd (olgunluk) ana ulat zaman kendisine peygamberlik emri bildirildi. sriloullarn Tevrt'n hkmlerine uymaya ard. lk nce Ms aleyhisselmn eratine (dnine) gre amel ediyordu. s aleyhisselma ncl indirildikten sonra, Tevrt'n hkmnn kaldrlmas zerine, s aleyhisselmn bildirdii emir ve yasaklarla amel etti. Kavmini de ncl'in hkmlerine uymaya dvet etti. Zlim yahd hkmdr byk Herod'un torunu, Birinci Herod tarafndan ehd edildi. Yahy aleyhisselm ehd edildii zaman otuz drt yanda idi. s aleyhisselmla akran olan Yahy aleyhisselmn mbrek bedeninin paralar baka baka ehirlerdedir. Ba, am'daki meyye Cmii'ndedir. Yahy aleyhisselm kldan elbise giyerek haytn devm ettirir, gece-gndz Rabbine ibdet eder, Allah korkusundan ok alard. (Nibr, Ninczde, Kurtub) YAKN: 1. ek ve pheden uzak olan; kesin. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: Biraz bekledi, ok gemeden Hdhd gelip, unlar syledi:"Ben senin bilmediin bir ey rendim. Sana Sebe'den yakn bir haber getirdim." (Neml sresi: 22) mn aa gibi olup; kk yakn, dal takv, nru hay, meyvesi cmertliktir. (Ali (r.anh)) 2. Salam, sarslmayan, phe ve tereddt bulunmayan tikd, mn. gh olunuz ki; insana dnyda yakn ve fiyetten (gnahlardan uzak olmaktan) daha hayrl bir ey verilmemitir. yle ise Allah'tan o ikisini isteyin. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Yakn ihsn edilen birinin kermetlere, hrikalara, ihtiyc olmaz. Btn bu kermetler, Zt- ilhnin zikrinden ve kalbin bu zikr ile znetlenmesinden aada kalr. (mm- Rabbn) Kalb, bid'at pisliklerinden temizlenmedike ve Ehl-i snnet tikd ile sslenmedike, hakkat gneinin klar oraya giremez. O kalb yakn nru ile aydnlanamaz. (Ahmed Raf) Her eyi akl ile isbt ederek inandrmak kolay deildir. Yakn elde edebilmek iin, isbt yoluna gitmektense, kalbi hastalktan kurtarmak lzmdr. (mm- Rabbn) 3. lm. Allah tel yet-i kermelerde melen buyurdu ki: Sana yakn gelinceye kadar da Rabbine ibdet et. (Hicr sresi: 99) Mcrimlere, sizi Cehennem'e sokan nedir? derler. (Onlar da cevap verirler): Biz namaz klanlardan deildik. Yoksulu doyurmazdk. (Btla) dalanlarla berber dalardk. Hesb gnn de yalan sayardk. Nihyet bize yakn gelip att. (Mddessir sresi: 41-47) YKB ALEYHSSELM: Ken'an diyrndaki (Fenike denilen Sayda, Sur ve Beyrut ile Filistin ve Sriye'nin bir ksmndan ibret olan eski bir memleket) insanlara gnderilmi olan peygamber. shk aleyhisselmn olu, Ysuf aleyhisselmn babasdr. Ykb, brnice bir isim olup, "Allah telnn saf ve temiz kld kul" mnsna gelmektedir. kiz kardei Iys ondan nce doduu iin Araba "tkib etmek" mnsna Ykb denildii de rivyet edilir. Bir ad da sril olup, onun on iki olunun neslinden gelenlere sriloullar ad verilmitir.

Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Kullarmz, brhim, shk ve Ykb'u da htrla ki, onlar tat ve ibdette, kuvvet, kudret ve dinde basret shibidir. (Sd sresi: 45) Biz brhim'e, istei zerine shk' ve isteinden ziyde olarak torunu Ykb'u ihsn ettik. Biz onlarn hepsini slihlerden kldk. (Enbiy sresi: 72) am'da veya Medyen'de dnyya gelen Ykb aleyhisselmn ocukluu, babasnn; genlii ise, Harran'da bulunan daylarnn yannda geti. Krk sene kadar daylarnn yannda kalan Ykb aleyhisselmn on iki olu dnyya geldi. Harran'da iken vahiy gelerek Ken'an diyr ahlisine peygamber gnderildii bildirildi. Ken'an diyrna gidip insanlar Allah telnn emirlerine uymaya, yasaklarndan kanmaya dvet etti. En ok sevdii olu Ysuf aleyhisselm kskanan kardeleri, onu kuyuya attlar. Kuyunun yanndan geen bir kervanc onu kuyudan kararak Msr'a gtrd ve kle diye satt. Dier oullar Ykb aleyhisselma gelerek kardeimiz Ysuf'u kurt yedi dediler.Ykb aleyhisselm olu Ysuf'a olan hasretlii sebebiyle zntsnden alayarak gzleri grmez oldu. Ysuf aleyhisselm Msr'a mliye nzr (bakan) olduktan sonra, babas Ykb aleyhisselm ve kardelerini Msr'a getirterek birlikte yaadlar. Msr'da oullaryla birlikte on seneden fazla yaayan Ykb aleyhisselm burada veft etti. Oullar cenze namazn kldlar. Vasiyyeti zerine Kuds yaknlarndaki Hall-r-rahmn'da bulunan babas shk aleyhisselmn yanna defn edildi. (bn-l-Esr, Ninczde, Taber) YSN SRES: Kur'n- kermin otuz altnc sresi. Ysn sresi, Mekke-i mkerremede nzil olmutur (inmitir). Seksen yet-i kermedir. Ysn diye balad iin,sre bu ismi almtr. Bz limler, Ysn ile murdn; ey insan veya ey insanlarn efendisi mnsna Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellemin olduunu bildirmilerdir. hls ile (Allah rzs iin) okuyanlarn dny ve hiret nmetlerine kavumalarna vesle olaca ve okunduunda veft etmi olan mslmanlarn ruhlarna hediyye edildii iin bu sreye Muammime; mnn esaslar (temelleri) ile ilgili hususlar ierisinde bulundurduu, okuyanlarn kalblerini tenvr ettii, aydnlatt iin, Kalb-ul-Kur'n gibi isimler de verilmitir. Bu srede, belli bal konular olarak; Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem peygamberlii tasdk edilmekte (dorulanmakta), inkr edenle kabl etmeyenler tehdd edilmekte, eski kavimlerin (milletlerin) inkarc hllerinden dolay balarna gelen azb ve felketler anlatlarak, insanlar gafletten uyanmaya dvet edilmekte (arlmakta), bu arada Peygamberimiz de sallallah aleyhi ve sellem tesell edilmektedir. Yine bu srede Allah telnn kudretinin ve byklnn eserlerine dikkatler ekilmekte, hirete inanmayanlarn ne kadar piman olacaklar, m'minlerin, inananlarn ise, pek byk mkftlara nil olacaklar (kavuacaklar) bildirilmektedir. (Kurtub, Rz, Abdlhakm Arvs) Ysn, Kur'n- kermin kalbidir. Muhakkak o, btn dertlere ifdr. (Hads-i erf-Hakm, Tirmiz) Her kim Cum gn annesinin, babasnn veya bunlardan birinin kabrini ziyret eder de ba ucunda Ysn sresini okursa, okuduu her harfi adedince onlar mafiret edilir (balanr). (Hads-i erf-Sa'leb) lmek zere bulunan bir hastann yannda Ysn sresi okunursa, okunan her harfi iin, onar melek iner. Ysn sresi bin harftir. nen melekler, lmek zere olan kimsenin nnde sra sra dizilip onun iin istifr ederler (balanmasn isterler). Sekerattaki (lm nndaki) bir m'minin yannda Ysn sresi okunursa, Cennet Rdvan' ona Cennet erb iirmedike Azril (aleyhisselm) onun rhunu almaz. (Hads-i

erf-Sefer-i hiret Rislesi) Ysn sre-i erfesini okumann on faydas vardr. 1) A olan, tok olur yni ummad yerden rzk gelir. 2) Susuz olan, kanncaya dek su bulur. 3) Elbisesi olmayan elbise bulur. 4) Eceli gelmeyen hasta if bulur. 5) Eceli gelen hasta lm acs duymaz. 6) lrken, Cennet melekleri gelip grnr. 7) nsan korktuundan emn olur. 8) Misfir ve garb yardmc bulur. 9) Bekrlarn evlenmesi kolay olur. 10) Gayb olan ey bulunur. Fakat bunlar niyyet ederek ve inanarak okumak lzmdr. (Seyyid Abdlhakm Arvs) Ysn, Peygamber efendimizin ism-i erflerinden olup, "Ey benim bahr-i yaknimin sabbh (yakn derymn dalgc) olan habbim!" demektir. (Seyyid Abdlhakm Arvs) YE'CC VE ME'CC: Kur'n- kermde ad geen ve kymete yakn, yeryzne yaylacak olan zararl ve bozguncu iki kt kavim. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Nihyet Ye'cc ve Me'cc'n seddi alp da her tepeden saldrdklar ve hak olan va'd (kymet) yaklat vakit, ite o zaman kfir olanlarn gzleri hemen dikilecek: "Vah bizlere! Biz bundan gaflet ettik, dorusu kendimize zulmetmi olduk" diyecekler." (Enbiy sresi: 96, 97) Cenb- Hak (kymete yakn) Ye'cc ve Me'cc' gnderir. Bunlar, yksek yerlerden akn edecekler, ilk kfile Taberiyye glne urayp oradan geecektir. (Hads-i erf-Riyz-s-Slihn) Reslullah efendimiz, Zlkarneyn'in in ettii sed hakknda buyurdular ki: "Ye'cc ve Me'cc, onu her gn oyuyorlar. Tam delecekleri srada, balarnda bulunan reis; "Brakn artk delme iini, yarna yaparsnz" der..." (Hads-i erf-Mslim) Reslullah efendimiz, kymet almetlerinden her ne haber verdi ise hepsi dorudur. Yanllk olamaz. O zaman gne, det d olarak garbdan (batdan) doacaktr. Hazret-i Mehd kacak, s aleyhisselm gkten inecek. Deccl kacak. Ye'cc ve me'cc denilen insanlar yeryzne yaylacaktr. (Ahmed Frk) Ye'cc ve Me'cc denilen kimseler, Nh aleyhisselmn olu Yfes'in soyundandr. Yzleri yass, gzleri kk, kulaklar ok byk, boylar ksadr. Herbirinin bin ocuu olur. Arkasnda kaldklar seddi her gn oyarlar; sed, gece eskisi gibi olur. Hepsi kfirdirler. Sed arkasndan knca insanlara saldrrlar. (Ysuf Nebhn) Zlkarneyn, Avrupa ve Asya kt'alarna mlik oldu. Asya'nn kuzey dousundaki m'min Trkler'in rics zerine, Ye'cc ve Me'cc kavminden korunmak iin byk duvar yaptrd. Bu, imdiki in seddi deildir. (Ninczde) YED:

Kelime mns "el" demek olup, Allah tel hakknda kudret, gc yetmek mns verilen lafz, sz. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: (Habbim) de ki: Ey mlkn shibi (olan) Allah'm! Sen mlk dilediine verirsin. Dilediinden mlk alrsn. Dilediini azz, dilediini zell edersin (alaltrsn). Hayr (ve er) senin yed'indedir. phesiz sen, her eye kdirsin (gc yetensin). (l-i mrn sresi: 26) Yed-i Beyd: Parlak el. Ms aleyhisselmn mcize olarak gsterdii ve koynundan kardnda gzleri kamatran ve gne ziys saan eli. Yed-i Emn: Knnen gvenilir kimse olarak seilen ahs.Mahkemece kendisine bir ey emnet olunan kimse; gvenilir, emin el. Yed-i Kudret: Allah telnn kudreti. Nefsim yed-i kudretinde olan Allah'a yemn ederim ki; m'min olmadka Cennet'e giremezsiniz ve birbirinizi sevmedike m'min olamazsnz. Size; birbirinizi seveceiniz bir eyi bildireyim mi?Selm aranzda yayn. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Nefsim yed-i kudretinde olana yemn ederim ki, sizlerden biriniz beni evld ve babasndan fazla sevmedike lyk ile m'min olamaz. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) YEHOVA HDLER: Amerika Birleik Devletleri'nde Ch. arl Russel tarafndan 1872'de kurulan, 1931 senesinden sonra kendilerini bu adla tantmaya alan mezheb ve misyoner tekltna verilen ad. Yehova hidleri, Tevrt'n, Yehova adn verdikleri tanrnn kelm olduunu, kendilerinin hazret-i dem'in olu olan Hbil'den, hazret-i s'ya kadar sregelen uzun devredeki hidlerin son temsilcileri olduklarn, s krallnn 144.000 uyruklu yeni bir dny olacan ileri srerler. Propagandalarn eitli yazlar, brorler ve sloganlarla yaparlar. Asker olmay ve bayra selmlamay reddederler. Bunlarn hahamlar yoktur. Gezici vizleri vardr. Toplanma yerleri New York'tadr. statistiklere gre zellikle anglosakson olmak zere saylar 900.000'e varmaktadr. Mezheb 1945'ten beri Bat Avrupa'da yaylmtr. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Yehova hidleri tatl, okayc dillerle mslman yavrularn aldatmaya alyorlar. Telefon rehberlerinden aldklar adreslere, brorler, risleler gnderiyorlar. k, ssl giyinmi gzel kzlar kap kap dolaarak evlere bu rislelerden brakyorlar. ok kr ki mslmanlar bu yaldzl, hleli yalanlara aldanmyorlar. nk mslmanlar onlarn zannettikleri gibi chil insanlar deildir. (M. Sddk Gm) YEMN: Kuvvet. Bir haberi yhut bir ii yapma veya yapmama hussundaki azmi, iddiy (sz); vallahi, tallahi eklinde, Allah telnn ism-i erfini anarak veya dnin izin verdii szlerle kuvvetlendirmek. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Yeminlerinizi koruyun. (Mide sresi: 89) Al-verite vallahi byledir, vallahi yle deildir diye yemn edenlere ve san'at

shiplerinden, yarn gel, br gn gel diye sznde durmayanlara yazklar olsun. (Hads-i erf-Kimyy- Sedet) Doru olsa bile ok yemn etmek, son nefeste mnsz gitmee sebeb olur. Doru olarak ok yemn etmek Allah telnn ism-i erfine ve yemne kymet vermemek olur. Bunlara kymet vermeyerek yemn etmek ok irkin olur. arklarda, temsillerde, elencelerde yemn etmek byledir. (A.Haskef, bn-i bidn) Yemn Keffreti: Yaplan yemne riyet etmeyip, yemni bozan bir mslmana lzm gelen keffret, cez. Yemni bozmadan keffret verilmez. Yemni bozduktan sonra keffreti geciktirmek gnhtr.Yemn keffreti iin bir kle zd edilir. Yhut zekt almas ciz olan erkek veya kadn on fakre btn bedenini rtecek kadar bir kat amar verilir. Veya a olan on fakr bir gn iki def (sabah-akam) doyurulur. Bu nden birini yapamayan fakir, gn ard arda oru tutar. Bu orulara geceden niyet edilir.Kadn gn tamamlamadan hayz balarsa, hayz bittikten sonra yeniden gn tutar. (bn-i bidn) Yemn-i Gms: Gnha ve Cehennem'e sokan yemin. Gemiteki bir ey iin, bile bile yalan syleyerek, yemin etmek. Yemn-i gms eden kimse iin peygamber efendimiz yle buyurmutur: Kim yalan yere yemn ederse, Allah tel onu Cehennem'e koyar. (Merginn) Yemn-i Gms byk gnhtr. Piman olunca tvbe edilir. Keffret verilmez. (bn-i bidn) Yemn-i Lav: Bo yere yemn. Gemi bir ey iin zan ile yanl yemn etmek. Bunda gnah ve keffret yoktur. Yemn-i Mn'akde: Gelecee it bir i hakknda mesel ilerde yapacam veya yapmayacam diyerek yaplan yemn. Mn'akde yemin trldr: Birincisi zaman bildirmeden yaplr.Mesel deceim diye yemn edince, ikisi de sa kaldka, dmezse yemn bozulmaz.Biri lnce bozulur. Dmeyeceim diye yemn edince, lnceye kadar dmezse, sonsuz olarak bozulmaz. Bir kerre derse bozulur. Keffret denilen cezsn yerine getirir ve yemin biter. kinci def derse, keffret vermez. kincisi, zaman bildirilerek yaplan yemindir. Zamn gelmeden bozarsa, keffret lzm olur. Zamn gelmeden nce lrse yemin bozulmaz. ncs, arta bal yemindir. Yemin ettii eyin yaplp, yaplmamasn, kendinin veya bakasnn bir eyi yapp yapmamasna balamaktr. Zaman sylenmedi ise, hemen yapmak, zaman sylendi ise, zamnn sonuna kadar yapmak lzmdr. Kalkp gelmezsen vallahi seni derim demek bu eit bir yemindir. (Merginn, bn-i bidn) YERHAMKALLAH: Aksrp, Elhamdlillah diyene, yannda bulunan kimsenin; "Allah tel sana merhamet etsin" mnsna syledii mbrek bir sz, temit. (Bkz. Temt) Mslmann mslman zerinde be hakk vardr. Selmna cevb vermek, hastasn yoklamak, cenzesinde bulunmak, dvetine gitmek ve aksrp Elhamdlillah diyene yerhamkallah demek. (Hads-i erf-Buhr-Mslim) Aksrp, Elhamdlillah diyene, namazda iken yerhamkallah demek namaz bozar.

Namazn dnda hemen cevb vermek kerreye kadar farz- kifye, fazla aksrmalarda ise mstehabdr. (Riyd-n-Nsihn) YE'S: mitsizlik, md kesmek. Allah tel, yet-i kermede melen buyurdu ki: Allah'n rahmetinden (af ve ltfundan) ye'se dmeyiniz. Dorusu, kfirlerden bakas Allah'n rahmetinden ye'se dmez. (Ysuf sresi: 87) Ye's hlinde tvbe makbldr. Fakat ye's hlindeki mn makbl deildir. (Mtrd) Ey insan!.. Etrfn, arz ve emellerine uyduu zaman, her eyi, aklnla, ilminle, fenninle, gcnle, kuvvetinle yaptna, btn baarlar cdettiine inanyorsun. Hakk'n sana verdii vazfeyi unutuyor ve o yksek me'mrluktan istif ediyor ve emnete shib kmaya kalkyorsun. Kendini mlik ve hkim tanmak ve tantmak istiyorsun. te taraftan, etrfn arzlarna uymaz, d kuvvetler seni malb etmeye balarsa, o zaman da kendinde hasret, hsran, acz ve ye'sten baka bir ey grmyorsun. (Seyyid Abdlhakm Arvs) YESEVYYE: Evliynn byklerinden Ahmed Yesev hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Tarkatler balca ikidir. Zikr-i haf yni sessiz zikir yapan ve zikr-i cehr yni yksek sesle zikir yapan tarkatler. Birincisi, hazret-i Eb Bekr'den gelmi olup, mridlerinin (kurucu hocalarnn) adna gre Tayfriyye, Yeseviyye, Medriyye, hakki olan Bektiyye, Ahrriyye, Ahmediyye-i mceddidiyye ve Hlidiyye gibi isimler almlardr. (Abdullah- Dehlev) Yeseviyye yolunun kurucusu olan Ahmed Yesev hazretleri, Buhr'da yetien evliydan Ysuf-i Hemedn hazretlerinden tasavvuf ilmini tahsl etti. Zhir ve btn (mnev) ilimlerde ksa mddet iinde yksek derecelere ulat. Pek ok talebe yetitirdi. Onun kurduu Yeseviyye kolu ksa zamanda Trkistan, Mvernnehr, Horasan ve Harezm'de yayld. Yeseviyye yolunun kurucusu olan Ahmed Yesev hazretleri, vakitlerinin ounu Allah telya ibdet etmekle ve talebelerine zhir ve btn ilimleri retmekle geirirdi. Devaml olarak Hzr aleyhisselmla grr, sohbet ederdi. ocukluundan tibren Reslullah efendimizin sallallah aleyhi ve sellem snnetine tam tbi olmakta hi geveklik gstermemiti. 63 yana geldii zaman Reslullah efendimiz o sene hirete terf ettiklerinden, 63 yandan sonra yeryznde durma uygun grmemi, kendisine yer altnda bir hcre yaptrm ve veft edinceye kadar orada kalmt. (Molla Cm) YETM: Ergenlie ulamadan babas lm ocuk. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Yetimlere bli olduklar zaman mallarn verin. Helli harma deimeyin. Kendi mallarnza katarak yemeyin. nk bu byk bir gnahtr. (Nis sresi: 2) Yetimlerin mallarn zulmen (haksz olarak) yiyenler, karnlarna ancak bir ate yerler ve yaknda alevli atee girecekler. (Nis sresi: 10) Yetimin malna da yaklamayn. Ancak blu (ergenlik) ana ulap rd (maln dnin ve akln uygun grd yerlerde kulland) grlnceye kadar en gzel ekilde (maln koruyup oaltmak iin) yaklaabilirsiniz. Bir de ahdi (yaplan szlemeyi) yerine getirin. nk verdii szden cayan (kymet gn) sorumludur. (sr sresi: 34) Kim efkat ve merhametle bir yetimin ban okarsa, elinin dokunduu tyler

saysnca sevb alr. (Hads-i erf-Ahmed bin Hanbel ve Tabern) Mslman evlerinin en hayrls iinde kendisine iyi mumele yaplan yetimin bulunduu evdir. Mslman evlerinin en kts de kendisine hakszlk yaplan yetimin bulunduu evdir. (Hads-i erf-bn-i Mce) lh! Ben iki zayfn, yetim ile kadnn haklarna tecvz etmeyi yasaklyorum. (Hads-i erf-Nes)) Dul ve yetimlerin ihtiycna koan, Allah yolunda cihd edenlerle, gndzn oru tutup geceyi ibdetle geiren gibidir. (Hads-i erf-Buhr) Yetmi kendine yakn tut. Ban elinle oka ve onu sofrana oturt. Byle yaparsan kalbin yumuar ve hcetin (ihtiycn) grlr. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Her kim kymetli gnlere hrmeten bir yetimin ban okarsa, Hak tel hazretleri, o yetimin bandaki kl saysnca o kimseye nmet lutfeder. (Sleymn bin Cez) Haksz yere yetm mal yemek, byk gnhlardandr. (Kutbddn-i znik) slm dninde yetmlik, blua (ergenlik, evlenecek yaa gelmekle) sona erer. (bn-i bidn) YETM K FIRKA: Ehl-i snnet yolundan (Peygamber efendimizin ve Eshb- kirmn bildirdii doru yoldan) ayrlan ve Cehennem'e gidecekleri hads-i erfte bildirilen bozuk frkalar. Bunlara bid'at ehli veya dallet frkalar da denir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Ben sril (sriloullar) yetmi bir frkaya ayrlmt. Bunlardan yetmii Cehennem'e gidip, ancak bir frkas kurtulmutur. Nasr (hristiyanlar) da yetmi iki frkaya ayrlmt. Yetmi biri Cehennem'e gitmitir. Bir zaman sonra benim mmetim de yetmi ksma ayrlr. Bunlardan yetmi ikisi Cehennem'e gidip, yalnz bir frkas kurtulur." Eshb- kirm (Peygamber efendimizin arkadalar) bu bir frkann kimler olduunu sorunca; "Cehennem'den kurtulan frka, benim ve Eshbmn gittii yolda gidenlerdir" buyurdu. (Hads-i erf-Milel ve Nihal, Eb Dvd, Tirmiz, Nes, bn-i Mce) Yetmi iki sapk frkaya mensub olanlar, Ehl-i snnet limlerinin anladklar gibi inanmyanlar, mns ak olmayan nasslar (yet-i kerme ve hads-i erfleri) yanl te'vil ettikleri (yorumladklar) iin kfir olmuyorlar ise de, sapk inanlar yznden Cehennem'e gideceklerdir. Fakat mslman olduklar iin, azbda sonsuz kalmayacak, tikdlarnn (inan) bozukluu kadar yandktan sonra tekrar karlacak, Cennet'e sokulacaklardr. Yetmi iki sapk frka vardr. Bunlarn yaptklar ibdetlerin hibiri kabl edilmez. (mm- Rabbn) Muhammed aleyhisselmn mmeti yetmi frkaya ayrld. Kur'n- kermde ve hads-i erflerde aka bildirilmemi olan ve ak olanlarn da mnlar icm ile zarr olarak anlalmam olan inanlacak ve yaplacak bilgilerde ictihd ederken yanlmak kfr (mnszlk) olmaz ise de byk gnh olur. Mslmanlarn yetmi frkasndan yetmi iki frkas byle yanlm, doru yoldan ayrlm, bid'at shibi olmulardr.Bunlar sapk inanlarnn cezs olarak Cehennem'e gireceklerdir. Fakat mslman olduklar iin Cehennem'de sonsuz kalmayacaklar, azb grdkten sonra karlacaklardr. (Abdlgan Nabls) Yetmi iki bid'at (sapklk) yolunun ess dokuz frkadr ki bunlar; hric, i, mtezile, mrcie, mebbihe, cehmiyye, drriyye, neccriyye ve kilbiyyedir. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem ve drt halfesinin zamnnda bunlarn hibiri yoktu. Bunlarn meydana kmas ayr ayr yollara ayrlmas, Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin

arkadalar), Tbin-i izmn (Eshb gren bykler) ve Fukah-i Seb'ann (yedi byk fkh liminin) lmlerinden senelerce sonra idi. (Abdlkdir-i Geyln) Eshb- kirmn hepsinin hakknda mmkn olduu kadar iyi syleyiniz. Onlarn hibirine sakn dil uzatmaynz. Yetmi iki sapk frkadan kimi ifrta (arla) vararak taknlk yapt, kimi tefrte (arla) derek haklarn vermedi. Kimi akla gvendi, kimi felsefeye ve eski Yunan felsefecilerine aldand. Bylece slmiyet'te olmayan, hatt yasak olan eyleri yaptlar. Bid'atlere yni sapkla sarldlar. Snneti yni slmiyet'i braktlar. (Seyyid Alizde) YEVM- HR: hiret gn. mn edilmesi lzm olan alt eyden beincisi. Arkasndan gece gelmeyen gn. Bu zamnn balangc insann ld gndr. (Bkz. hiret, Kymet) YEVM- NAHR: Kurban kesme gn. Zilhicce aynn onuncu yni kurban bayramnn birinci gn. On birinci ve on ikinci gnleri de kurban kesme gn olduundan hepsine birden eyym- nahr denildi. YEVM- EK: pheli gn. Havann bulutlu olup, Ramazan ay hillinin grlmemesi sebebiyle bn aynn otuzuncu gn m, yoksa Ramazn- erfin ilk gn m olduu bilinmeyen, bn'n yirmi dokuzundan sonra gelen gn. Yevm-i ekte Ramazn- erf orucuna veya vcib bir oruca niyet edilerek oru tutulmas tahrmen (harama yakn) mekrhtur. (M. Mevkft) Yevm-i ek'te le namaz zamnna kadar oru tutup, o gn Ramazan olduu ln edilmezse, orucu bozmak lzm olur. Bozmayp, oruca devm etmek tahrmen mekrhtur. (bn-i bidn) YEZDLER: Hazret-i Ali'ye dman olan ve eytana tapan kimselerin mensb olduu bozuk frka. bdiyye frkasnn kurucusu Abdullah bin bd'n adamlarndan Yezd bin Ense'ye uyduklar iin bu ad almlardr. Emev halfelerinden Yezd'in bunlarla hibir ilgisi yoktur. Hricler yedi frkadr. Bunlardan bdiyye frkas, Abdullah bin bd adndaki kimsenin adamlardr. bdiyye frkas drde ayrld. Bunlardan Yezd bin Ense'nin adamlarna Yezd denildi. Yezdlere gre; Acemden bir peygamber gelecek, kendisine gkte yazlm bir kitb inecek, Muhammed aleyhisselmn dninden kacak, Sbiiyye olacak yni yldzlara tapnacaktr. Kk ve byk her gnh ileyen kimse kfir olmaktadr. (Seyid erf Crcn) leri srdkleri bozuk fikirlerden dolay tkibe urayan Yezdler, on ikinci asrda Kuzey Irak'taki Lde vdisine sndlar. d adl birinin etrfnda toplanp inanlarn blgedeki halk arasnda yaydlar. d'nin lmnden sonra yerine kardeinin olu ikinci d geti ve daha sonra da olu eyh Hasan reis oldu. Gn getike saylar artan Yezdler zerine Musul emiri mdddn Zeng kuvvet gndererek onlar datt. d ve Yezd bin Ense'nin insan st varlklar olduunu kabl eden ve mslmanlkla hristiyanlk karm bir inanca shib olan Yezdler, Osmanllar zamnnda da tkibta uradlar. Osmanl eyhlislmlar, kendilerine mslman ad verdikleri hlde, helle haram diyen, gnee tapnan, iblise (eytana) tzim gsteren l'l-emre yni devlet bakanna kar isyn eden Yezdlerin bulunduklar yerin dr-l-harb olduuna ve slm askerinin bunlarla harb edeceine dir fetv verdiler. Irak, Sriye, Yemen, zerbaycan, Trkiye ve Hindistan gibi yerlere dalm olan Yezdler bugn de mevcddurlar. (M. Sddk Gm, Abbs Azzv)

Yezdler, Arab ve krte yazlm olan Kitb-l-Celve adl kitba ok nem verirler. Bu kitap, Maksimilyan Btner tarafndan Almanca'ya tercme edilmitir. Yezdler, iblise melek ve tvs derler. eytana seni ldrrler. Derdleri, bellar iblis yaratr derler. Lde vdisindeki Baadr kynde bulunan llerini gidip dolamaya hac derler. Her gn gne doarken ona kar dururlar. Sabah ilk k gelen topra perler. Gne batarken de ona yalvarrlar. Bu yaptklarna namaz klmak, ibdet etmek derler. Ocak aynda gn oru tutan Yezdlerin okuma-yazma renmesi ve sakal brakmas byk gnahtr. (M. Sddk Gm) YILBAI: Sene ba. Yeni bir senenin balamas. Balang zamnna gre iki eit sene vardr. Mld ve hicr sene. Mld sene s aleyhisselmn doum gn zannedilen trih ile balad kabl edilir. Ancak s aleyhisselmn doum zamn kesin olarak bilinmedii iin, bu senenin balangc tahmne dayanmakta, ilm ve trih bir gerek tamamaktadr. Bir Ocak'n (Knn-i sn) ylba olarak kabl edilmesi, Fransa kral Dokuzuncu arl'n 1563'de verdii emirle benimsenmitir. (Bkz. Noel) (Yeni Rehber Ansiklopedisi) Hicr sene, Peygamber efendimizin Mekke'den, Medne'ye hicret ettii seneden balar. Hicr senenin ba Muharrem aynn birinci Cum gndr. Muharrem aynn birinci gecesi mslmanlarn kamer ylba gecesidir. (Yeni Rehber Ansiklopedisi) YOLCU: Yola kan, konuk, sefer kimse. (Bkz. Msfir) Dnyda sanki bir garb gibi veya yola kacak bir yolcu gibi ol ve kendini kabir ehlinden bil. (Hads-i erf-Et-Tc) YUHANNA: 1. s aleyhisselma mn eden on iki havrden biri. brn dilinde Yahy demektir.Rumca'da Yohannes, ngilizce'de Can, Franszca'da Jan denir. Drt ncl'i yazanlardan biridir. s aleyhisselmn teyzesinin olu idi. Yz senesinde Efes'te ld. Hristiyanlar, on ikinci ayn yirmi yedisinde yortusunu yaparlar. 2. Drt ncl'den biri. Hristiyanlarn dinlerinin ess olan ve ncl dedikleri drt kitb, Allah telnn Cebril aleyhisselm ile gnderdii asl ncl-i erf deildir. Bu drt kitab, s aleyhisselm semya karldktan sonra drt kimse tarafndan yazlm birer trih kitabdrlar. Bunlardan birincisi Matta olup, ahbablarnn arz ve srarlar zerine grdklerini ve iittiklerini bildirmek iin s aleyhisselm semya karldktan on iki sene sonra yazmtr. kincisi Markos olup havrlerden iittiklerini yirmi sekiz sene sonra yazmtr. ncs Luka olup, otuz iki sene sonra iittiklerini bildirmek iin skenderiyye'de bir trih yazmtr. Drdncs Yuhanna olup, s aleyhisselm semya karldktan krk be sene sonra yazmtr. Bu drt ncl birbirine uymayan ihtilaflarla doludur.Halbuki asl ncl, s aleyhisselma indirilmi olup, tek bir kitab idi. inde birbirlerine uymayan, hdiselere ters den bir ey olmad muhakkak idi. Kur'n- kermin bildirdii Allah kelm olan bu ncl'in bu drt trih kitabndan baka olduu anlalmaktadr. (Abdullah Abdi bin Destn Mustafa) YNUS ALEYHSSELM: Musul yaknndaki Nineve (Ninova) ahlisine gnderilen peygamber. Babasnn ismi Met'dr. Ynus aleyhisselm sr Devleti'nin baehri ve nemli bir ticret merkezi olan Nineve ehrinde dodu. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki:

Muhakkak Ynus (bin Met aleyhisselm) da peygamberlerdendir. (Sfft sresi: 139) Biz Ynus'un (aleyhisselm) dusna icbet edip, onu gamdan (gecenin, denizin ve baln karnndaki karanlktan) hals eyledik (kurtardk). Bunun gibi biz m'minleri hals ederiz. (Enbiy sresi: 88) Baln karnndayken Ynus'un (aleyhisselm) yapt du "L ilhe ill ente sbhneke inn knt minez-zlimn" idi. Mslman kii bu duy her ne ey iin okursa, Allah tel elbette kabl eder. (Hads-i erf-Rh-ul-Beyn) Ynus aleyhisselmn babas olan Met slih bir kimseydi. Allah teldan slih bir evld ihsn etmesi iin du etti. Allah tel ona Ynus'u (aleyhisselm) ihsn etti. Kavmi iinde emn, yalan sylemeyen, yardmsever bir kii olarak mehr oldu. Otuz yana gelince, Nineve ahlisine peygamber olduu bildirildi. Ynus aleyhisselm senelerce kavmini mna dvet etti. Putlara, heykellere tapan Nineve ehli onu dinlemediler. Heykellere tapmaktan vazgemediler. Ynus aleyhisselm zld. Dicle nehri kenarna geldi. Gemiye bindi. Hlbuki Allah tel byle emir vermemiti. Gemi yrmedi. Kur'a ektiler. Ynus aleyhisselma isbet etti. Sulu benim buyurdu. Denize attlar. Balk yuttu. Tvbe etti. Balk bunu bir kenra kard. lm hlinde idi. Tekrar kuvvet buldu. Yeniden Nineve'ye gitmesi emrolundu. Ynus aleyhisselm gelmeden nce hava kararm, her yeri kara duman kaplamt. Kavmi korkup, tvbe etmi, tvbeleri kabl olup azb geri alnmt. Ynus aleyhisselm gelince, onun szlerini dinlediler. Kavmi mes'd ve iyilik zere yllarca yaad. arkta Midyallar, Bbil'de Keldnler meydana geldi. Ynus aleyhisselm seksen yanda iken, Nineve'de veft etti. (Nibr, Nianczde, Taber) YNUS SRES: Kur'n- kermin onuncu sresi. Ynus sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Sdece 40, 94, 95 ve 96. yetler Medne'de nzil oldu. Yz dokuz yet-i kermedir. Doksan sekizinci yet-i kermede Ynus aleyhisselmn kavminden bahsedildii iin, sreye bu isim verilmitir. Srede; Nh ve Ms aleyhimesselma dir kssalar, rahmet-i ilhiyyenin, azb- ilhden daha ok olduu bildirilmektedir. (Rz, bn-i Abbs, Kurtub) Ynus sresinde melen buyruldu ki: Biliniz ki; Allah telnn evliys iin azb korkusu, nmetlere kavumamak znts yoktur. (yet: 62) Kim Ynus sresini okursa, Ynus aleyhisselm tasdk (mn) ve tekzb edenlerin (yalanlayanlarn) ve Fir'avn ile boulanlarn adedinin on kat sevb verilir. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) YSUF ALEYHSSELM: Kur'n- kermde ad geen peygamberlerden. Msr ahlisine gnderilen peygamber. Ykb aleyhisselmn oludur. Ykb aleyhisselmn neslinden gelen ilk peygamberdir. Allah tel ona ry tbiri ilmini retti. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Ysuf (aleyhisselm) ve kardelerinin kssasnda, ondan sul edenler (ve bakalar) iin, Allah telnn kudret ve hikmetine (veya Muhammed aleyhisselmn peygamberliine) deliller vardr. (Ysuf sresi: 7) Ysuf (aleyhisselm) onlarn (kardelerinin) zahre yklerini hazrlad. Uaklarna da "(Zahre iin verdikleri) sermyelerini yklerinin iine koyuverin. Olur ki, ilelerine dndkleri zaman bunun farkna varrlar da belki yine (kardeleri Bnymin ile berber

buraya) dnerler" dedi. (Ysuf sresi: 62) Abdurrahm Dehlev yle anlatt: "Kardeim Ysuf benden sabh (gzel) ben ise ondan daha melihim (sevimliyim)" hads-i erfinin mnsn kavrayamamtm. Bir gn rymda Reslullah efendimizi sallallah aleyhi ve sellem grdm. Bu mes'eleyi arz ettim. Reslullah efendimiz yle buyurdular: "Allah tel benim cemlimi (gzelliimi) insanlardan gizledi. yet insanlar benim cemlimi grselerdi, Ysuf'u grdkleri zaman yaptklarndan daha fazlasn yaparlard. Ellerini deil, yreklerini keserlerdi de haberleri olmazd." Yznn ve ahlknn gzellii ile mehr olan Ysuf aleyhisselm, babas Ykb aleyhisselm dier kardelerinden ok severdi. Babasnn sevmesi, kardelerinin onu kskanmalarna sebeb oldu. Onu gtrp kuyuya attlar. Babalarna dnp kardeimiz Ysuf'u kurt yedi dediler. Allah tel Ysuf aleyhisselm korudu. Kuyunun yanndan geen bir kervanda bulunan kimseler onu kuyudan karp Msr'a gtrdler ve kle diye sattlar. Msr azzi (mliye nzr, bakan) onu satn ald. Azzin hanm Zleyh (Zelha)nn iftirs netcesinde zindana atld. Uzun zaman zindanda kaldktan sonra, susuzluu anlalp zindandan kt. len Msr mliye nzrnn yerine mliye nzr oldu. Azzin hanm Zleyh ile evlendi. Babasn ve kardelerini Msr'a getirdi. Orada yllarca berber yaadlar. Babas Msr'da veft etti. Kardeleri de orada yerletiler. Kur'n- kermde kssas ve bana gelen hdiseler geni olarak bildirilmi olan Ysuf aleyhisselm, Msr ahlisine peygamber gnderildi. nsanlar Allah telnn dnine uymaya dvet etti. Ykb aleyhisselmn veftndan bir mddet sonra Ysuf aleyhisselm da veft etti. Msr'da herkes Ysuf aleyhisselm kendi mahallesine defn etmek istiyordu. kavgaya kadar yaklat. Sonunda mermer bir sandukaya koyup Nil nehri kysna (veya Nil nehrinin ortasna) defn ettiler. Bir rivyete gre ondan drt yz sene sonra gelen Ms aleyhisselm kabrini bulup, mbrek cesedini oradan alarak, Ykb aleyhisselmn da medfn bulunduu Hall-ur-rahmn'daki yere defn etti. (Kurtub, Ahmed Nibr, Ninczde) YSUF SRES: Kur'n- kermin on ikinci sresi. Ysuf sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Sdece, 1, 2 ve 3. yetleri Medne'de nzil oldu. Yz on bir yettir. Ysuf aleyhisselmn kssasndan bahsedildii iin bu ismi almtr. (Muhammed bin Hamz, Kurtub) Ysuf sresinde melen buyruldu ki: Onlarn ou Allah telya mn ediyoruz diyorlar. Fakat mnszdrlar. Baka eylere ibdet ederek mrik olmulardr. (yet: 106) Y ALEYHSSELM: sriloullarna, Ms aleyhisselmn veftndan sonra gnderilen peygamber. Ms aleyhisselmn yeeni ve vekli idi. smi Ye olup hristiyanlar Ye diyorlar. Annesi Ms aleyhisselmn kz kardeidir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah telya mn edip, O'ndan korkanlardan (Y bin Nn ve Klib bin Yukn adndaki) iki kimse, sriloullarna dediler ki: "Ey sriloullar! Cebbrlarn (zlimlerin) ehrinin kapsndan hemen girin. (Onlarn vcdlarnn byklnden korkmayn. Onlarn bedenleri byk ve kuvvetli fakat kalbleri zayftr. Sizinle harb etmeye rh metnetleri yoktur.) Bir def kapdan girdiniz mi; Allah telnn vdettii yardmn size gelmesiyle elbette siz gliblerden olursunuz. Siz gerekten inanan, Allah telnn vdini tasdk eden kimseler iseniz, Allah telya tevekkl ediniz. (Mide sresi: 23) Gne, hibir kimse iin batmaktan alkonmaz. Ancak Beyt-i Makds'i feth etmek iin

gittii gecelerden birinde Y aleyhisselm iin batmaktan alkondu. (Hads-i erf-Msned-i Ahmed bin Hanbel) Y aleyhisselm Msr'da dodu. Ms aleyhisselmn huss talebesi, hlis yardmcs olarak yannda bulundu. Ms aleyhisselm Fir'avn'n zulm sebebiyle, Allah telnn emriyle kendine tbi olanlarla birlikte Msr'dan hicret edince, o da birlikte hicret etti. Ms aleyhisselmn Hzr aleyhisselmla bulumak zere gittii yolculuunda, onun yannda bulundu. Allah telnn emriyle, Ms aleyhisselmn sriloullarn Arz- mev'd'a (Filistin ve am blgesine) gtrmek zere yola ktnda Y aleyhisselm ona yardmc oldu. Cebbr (zlim)Amlika kavmiyle ilgili olarak bilgi toplamak zere gnderilen temsilciler arasnda Y aleyhisselm da bulundu. Dier temsilciler dnp sriloullarn korkuttuklar hlde, Y bin Nn aleyhisselm ile Klib bin Yukn aleyhisselm onlar harbe gitmek hussunda tevik ettiler. Ms aleyhisselm veft ederken yerine Y aleyhisselm halfe brakt. Allah tel Y aleyhisselm da sriloullarna peygamber olarak vazfelendirdi. Y aleyhisselm sriloullarn toplayp Eriha ehrini kuatt. Kuatma alt ay srd. Nihyet bir Cum gn akam zeri mcizeler gstererek ehri fethetti. Daha sonra ly (Kuds) ehrini, bilhere Belka ehrini kuatp fethetti. Y aleyhisselmn emrindeki sriloullar, Belka ehri hkmdr Belk' ve ism-i a'zam dusn bildii hlde doru yoldan ayrlan Bel'am bin Bara'y ldrdler. Arz- mev'd diye bilinen Filistin ve am diyr peyderpey sriloullarnn eline geti. Fetihler yedi sene devm edip Kuds ehri de Y aleyhisselm ve ona inananlar tarafndan feth edildi. sriloullarn Arz- mev'd'a yerletiren Y aleyhisselm, yirmi yl daha sriloullarna Tevrt' okudu ve hkmlerini aklad. Y aleyhisselm yerine Klib bin Yukn'y halfe tyin ettikten sonra 127 yanda veft etti. Kabrinin Nabls veya Haleb yaknndaki Mearre ehrinde olduu rivyet edilir. Y aleyhisselm stanbul'a hi gelmedi. Beykoz tepelerinde ziyret edilmekte olan kabrin Y peygambere it olduu syleniyorsa da trih bilgilere uygun deildir. (Taber, Ninczde, bn-l-Esr)

Z
ZHD: 1. Dnyya dkn olmayan kimse. Allah tel bir kulunu severse, onu dnyda zhid, hirete rgb (isteyen) yapar. Ayblarn ona bildirir. (Hads-i erf-Berka) Dnyda zhid olan, Allah sever. nsanlarda bulunanlarda zhid olan insanlar sever. (Hads-i erf-Berka) Dnyy sevmek, btn hatlarn balang noktasdr. Dnydan kendini saknan kimseler, zhid olanlardr. (Hads-i erf-Berka) limler buyuruyor ki: "Bir kimse lrken, malnn, zamnn en akllsna verilmesini vasiyyet etse, zhide vermek lzmdr." nk zhid, dnyya rabet etmez, zenmez, zerine dmez.Dnyya dkn olmamas aklnn ok olduunu gsterir. (mm- Rabbn) Zhid, dnyya gnl balamad iin insanlarn en akllsdr. (mm- Rabbn) 2. pheli olur korkusu ile mbhlarn (dnen izin verilenlerin) ounu terk eden. Zhid limin iki rek'at namaz, zhid olmayann mr boyunca kld namazdan hayrldr. (Muhammed Hdim) Ey olum! Yakn ve sabr san'at edin. Allah telnn haram kld eylerden uzak olursan, dnyda zhid ve mchid olursun. (Lokman Hakm)

ZHR (Ez-Zhir): 1. Allah telnn Esm-i hsnsndan (gzel isimlerinden). Varlnda ek ve bhe olmayan, her eserinde varlna deliller, iretler bulunan yce Allah. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Her eyin balangc ve sonu, Zhir ve Btn O'dur. (Hadd sresi: 3) Allah tel Zhirdir. O'nun varl her eyden ikrdr. Gzmzn grd her manzara, kulamzn iittii her ses, elimizin tuttuu, dilimizin tatt her ey; gerek iimizde, gerek dmzda imdiye kadar anlayp sezebildiimiz her ey, O'nun varlna, birliine delildir ve Zhir ismini iret etmektedir. (mm- Gazl) rak vaktinde ez-Zhir ism-i erfi sylendiinde kalbde evliylk nru meydana gelir. (Ysuf Nebhn) 2. Ak, grnen, d grn, insann d grn. Bz kimseler, gzellikleriyle tekebbr ederler. Hlbuki gzellik insanda kalc deildir. abuk gider. riyet, dn olan eyle kibirlenmek ve nmek ahmaklktr. Zhirin gzellii, kalbin gzellii ile yni iyi huyla birlikte olunca, kymetlidir. Kalbin temizlii de Reslullah'n snnetine uymakla belli olur. (Muhammed Hdim) 3. Fkh usl ilminde; sevk edilmedii, kendisi iin buyrulmad mn, aka ve kolayca anlalan lafz (sz). Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Reslmn size verdiini alnz. Nehy, men' ettii eyden saknnz. (Har sresi: 7) Bu yet-i kerme harbsiz ele geen mallarn (fey'in) taksiminde (bltrlmesinde) Reslullah'a sallallah aleyhi ve sellem itat edilmesi hakknda nzil olmutur. Ayrca, bu yet-i kerme, her emrettii ve her yasak ettii eyde Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem itat etmenin vcib olduuna dellet etmesi bakmndan da zhirdir. Byle sevk edildii, buyrulduu mnya aka dellet eden lafza nass denir. Zhir Haberler: Hanef mezhebinin, mm- a'zam Eb Hanfe ve talebelerinden gelen kuvvetli, gvenilir haberlerine verilen ad. Bu haberlere usl haberleri de denir. Hanef mezhebinin bilgileri sonraki limlere yoldan gelmitir. Bunlar; zhir haberleri, nevdir haberleri ve vkt haberleridir. Zhir haberler, mm- Muhammed'in alt kitb ile bildirilmektedir. Bu alt kitab; El-Mebst, Ez-Ziydt, El-Cmi-us-sagr, Es-Siyer-s-sagr, El-Cmi-ul-kebr, Es-Siyer-l-kebr kitblardr. Bu kitablar mm- Muhammed'den gvenilir kimseler getirdii iin zhir haberler denilmitir. Zhir haberlerini ilk toplayan, Hkim ehd Muhammed'dir. Bunun Kfi kitb mehrdur. (bn-i bidn) Zhir Mn: Lafzdan (szden) anlalan, ak, grnen mn. Ehl-i snnet limleri, nasslara (yet-i kerme ve hads-i erflere) zhir mnlarn vermilerdir. Zarret olmadka, nasslar te'vl etmemiler, bu mnlar deitirmemilerdir. Kendi bilgileri ve grleri ile bir deiiklik yapmamlardr. Sapk frkalardan olanlar ve mezhebsizler, Yunan felsefecilerinden ve din dmanlarndan iittiklerine uyarak nasslara yanl mn vermilerdir. (Sedet-i Ebediyye) Zhir limler:

Okuyarak, alarak ve aratrarak elde edilen, renilen ilimler. Kelm, tefsr, fkh gibi din bilgileriyle; mantk, matematik, fizik, kimy, biyoloji, geometri gibi fen bilgileri. Zhir ilimlerde mtehasss, tasavvuf derecelerinde ok yksek olan derin lim, byk vel Abdullah- Dehlev buyurdu ki: "Hazn ses ve Allah sevgisini anlatan iirler ve evliyy- kirmn haytn bildiren kasdeler, kalbdeki ball harekete getirir. Hafif sesle zikr etmek (Allah telnn adn anmak) ve slmiyet'in yasak etmedii iirleri dinlemek etiyye yolunda olanlarn kalblerini inceltir." Zhir ilimlerden olan tefsr ilmini renmek ve Kur'n- kermin tefsrini yapabilmek iin u on be ilmi bilmek lzmdr:Lgat, sarf, nahv, itikak, men, beyn, bed, krat, usl-i din, fkh, esbb- nzl, nsih ve mensh, usl-i fkh, hads, ilm-i kulb. Bu ilimleri bilmeyen kimsenin tefsr yapmas ciz deildir. (Muhammed Hdim) ZHRYYE: Kur'n- kerm ve hads-i erflerin zhir, grnen mnlarndan baka hibir dell ve kys kabl etmeyen Dvd-i Zhir'nin kurduu mezheb. Zhiriyye mezhebine mensb kimseler, hkm ak omayan yet-i kermeleri ve hads-i erfleri te'vil ettiler, yni yanl mnlar vererek Ehl-i snnetten (Peygamber efendimizin ve Eshbnn yolundan) ayrldlar. Hayrl ilerin namaz yerine gececei sapkln krklediler. (brhim Muhammed Net) Zhiriyye mezhebini 1184-1198 yllarnda iktidrda olan Muvahhid hkmdr Ykub bin Ysuf bin Abdlm'min, Kuzey Afrika ve Endls'te yaymaya almtr. Bu hkmdr halkn zhiriyye mezhebine uymasn ve Mlik mezhebini brakmasn istemi, hatt Mlik mezhebine gre yazlan fkh kitablarn toplatp yaktrmtr. Ad geen hkmdrn lmnden sonra, zhiriyye mezhebi, yava yava snmtr. (Muhammed Eb Zhre) ZLM: 1. Zulm eden, mslmanlara ve slmiyet'e; eli ile, dili ile ve kalemi ile zarar veren, bakalarnn hakkna tecvz eden. Zlimin ok yaamasna du etmek, Allah telya isyn olunmasn istemektir. (Hads-i erf-Berka) Zlime yardm eden, ondan zarar grr. (Hads-i erf-Ahmed bin Abdlehad) Bir zlime yardm edene Allah tel o zlimi musallat eder. (Hads-i erf-Berka) Anann-babann ocuuna olan ve mazlmun, zlime olan beddular red olunmaz. (Hads-i erf-Berka) Sabah ve akam tevbe etmeyen kimse zlimlerdendir. (mm- Mchid) si ve fsklarla arkadalk etmemeli, fsk ok olanlardan ok kanlmaldr. Zlimlerden, mslmanlara eziyyet edenlerden daha ok kamaldr. (Abdlhakm Arvs) 2. Allah telya inanmayan kfir. Allah tel, yet-i kermede melen buyuruyor ki: Allah tel zlimleri sevmez. (l-i mrn sresi: 57 ve 140) ZMN: Kefil, birisinden belli bir veya birka kimsenin istedikleri bir eyi, kendisinin de deyeceine sz veren kimse. Dmin. (Bkz. Kefil) Mbir (kii, bizzat kendisi) mteammid (kasten) olmasa da zarar verdii eyi zmin olur. Mbir, kasten yaparsa, hem zmin hem gnahkr olur. (bn-i bidn)

Birinin hayvan bir kimseden rkp de kaarken koybolsa, rkmesine sebeb olan zmin olmaz. (Mecelle) ZAMM-I SRE: Farz namazn ilk iki rek'atinde, snnet namazlarn ve vitrin her rek'atinde ayakta Ftiha'dan sonra okunan sre veya en az ksa yet. Farzn ilk iki rek'atinde zamm- sreyi unutan, nc ve drdnc rek'atlerde okuyup, sonra secde-i sehv yapar. Zamm- srenin bir parasn rkda okuyana, Ettehiyytden sonra az bir ey okuyarak, nc rek'ati geciktirene secde-i sehv lzm gelir. (Haleb) ZAN: Sanma ve dnme. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Zanlarn oundan kann, zr bz zanlar gnhtr. (Mslmanlarn ayb ve kusurlarn) aratrmayn; bir ksmnz bir ksmnz (arkasndan holanmayaca szle) ekitirmesin... (Hucurt sresi: 12) Kulum beni nasl zannederse, ona zannettii gibi mumele ederim. (Hads-i kuds-Kef-l-Haf) u kimselere aarm; zanla konuurlar ve onunla amel ederler. (mm- a'zam Eb Hanfe) Yolda rastlanan bir suyun temiz olduu, iyi bilinir veya temiz olduu ok zannedilirse, bununla abdest alnr. (Haleb) Zann- Glib: ok kuvvetli zan. Abdest aldm m, almadm m diye pheye dp, zann- glibi abdestsiz olduu ynde olursa, abdesti bozulur. (Muhammed bin Kutbddn znik) Zann Delil: Mns ak anlalmayan yet-i kerme ve hads-i erfler ile bir sahb tarafndan bildirilen mns ak hads-i erf. Zann deliller, vcibler ile tahrmen (harama yakn) mekrhlar bildirir. Mesel, kurban kesmek, vitir namaz klmak zann delil ile bildirilmitir. Bunlar yapmamak tahrmen (harama yakn) mekrhtur. (bn-i bidn, Molla Hsrev) ZRYT SRES: Kur'n- kermin elli birinci sresi. Zriyt sresi, Mekke'de nzil oldu (indi). Altm yettir. Zriyt kelimesi ile baladndan, bu isim verilmitir. Srenin bandaki yet-i kermeler, ldkten sonra dirilmenin, hiret haytnn ve hirette mkft ve ceznn vuk bulacan, pek muazzam kudret eserlerinin bir ksmna yeminle beyn edilmitir. (bn-i Abbs, Rz, Kurtub) Zriyt sresinde melen buyruldu ki: phesiz ki muttakler (takv shipleri), Cennetlerde pnar balarndadr. Rablerinin kendilerine verdiinden rz olduklar hlde. Dorusu onlar bundan nce gzel amel ileyenlerdi. (yet: 15,16) Kim Zriyt sresini okursa, Allah tel ona, dnyda cereyn eden ve esen her bir rzgrn adedi iin on hasent (sevb) verir. (Hads-i erf-Envr-ut-Tenzl)

ZARRET: Haram olan, yasaklanan bir iin yaplmasn mbh (dnen serbest) klan sebeb, zr. Zarretler, dnen haram, yasak olan eyleri mbh klar. Yni mbh (dnen yaplmas serbest olan bir ii) yapan nasl muheze olunmazsa (cezlandrlmazsa), zarret olan bir ii yapan da muheze olunmaz. Bir kimse, mteber bir ikrah (zorlama, cebr) ile bakasnn maln telef etse, ikrah zarreti bu iin haramln, yasakln gidermez. O i yine haramdr. Sdece bu ii ikrah, zorlama, korkutma gibi zarret sebebiyle yapt iin, sorumlu olmaz. Zarretlerin, yasaklar mbh klmasna ruhsat denir. (Mecelle, Ali Haydar Efendi) Zarretler, kendi miktarlarnca takdr olunurlar. Alktan helk olacak, lecek bir kimse, bakasnn malndan izni olmadan ancak lmeyecek kadar alp yiyebilir. Alk bahnesiyle fazlasn yiyemez. Daha sonra lmeyecei miktarda yediinin bedelini shibine verir, yhut helllar. (Mecelle, Ali Haydar Efendi) ZARRYYT-I DN: nanlacak ve yaplacak ilerle ilgili, lim ve chil herkesin bilmesi lzm olan din bilgileri. Her eyden nce zarriyyt- dni renmek lzmdr. Bunlar brakp, baka eylerle uramak, kymetli mr faydasz eylere harcamak olur. Hads-i erfte; "Allah telnn bir kulunu sevmemesinin almeti, onun mlyn (kendisini ilgilendirmeyen, faydasz eyler) ile vakit geirmesidir." Zarriyyt- dinden olan bilgiler o kadar oktur ki, insan mlyn ile uramaya vakit bulamaz. (mm- Rabbn) ZT: 1. Kendi. Allah tel zt ile vardr. Varl kendi kendiyledir. imdi var olduu gibi, hep var idi ve hep var olacaktr. Varlnn nnde ve sonunda yokluk olamaz. nk, O'nun varl lzmdr. (Mevln Hlid-i Badd) 2. Kii, ahs. ZVYE: 1. Eskiden byk kervanlarn getii ssz yollarda veya ky ve kasabalarda; dn ilimlerin, slm ahlknn ve fen ilimlerinin retilmesi, yolcularn barnmas maksadyla kurulan yer; kk tekke. (Bkz. Hnekh, Tekke) Trkiye Seluklu Devleti'nden sonra kurulan Osmanl Devleti zamnnda Anadolu'nun eitli yerlerinde zviyeler kuruldu. Osman Bey, sk sk hocas eyh Edebl'nin zviyesine gider, sohbetlerini dinlerdi. (kpaazde) Zviyeye devm eden gen, orta yal, ihtiyar her zmreden insan, gerekli dn ilimleri okuyarak ve yaayarak renir, gzel ahlk shibi ve herkes tarafndan sevilen, topluma faydal bir kii olarak cemiyete katlrd. (slm Trihi Ansiklopedisi) ... Zviyeye bir yolcu geldii zaman, ey ve hayvanlar yerletirildikten sonra hamama sokuluyor, gzelce ykanyor,sonra bir odaya alnp, yiyecek ve iecek ikrm ediliyordu. Akam namazndan sonra zviyede Kur'n- kerm okunuyor ve gece teheccd namazna kalklyordu... (bn-i Battta) 2. Tasavvufta bulunan kimselerin, ibdet iin ekildii tenh yer. ZEMET: Osmanllar zamnnda subaylara verilen ve geliri en az yirmi bin ve en ok 99.999 ake olan toprak.

ZEBN: Cehennem melei, azb yapc melek. Cehennem zebnleri, gnh ileyen hfzlara, puta tapanlardan daha nce azb yapacaklardr. nk bilerek yaplan gnh, bilmeyerek yaplandan daha ktdr. (Hads-i erf-hy-ul-Ulm) Zebnlere Cehennem'deki vazfeleri esnsnda, Cehennem atei zarar vermez. Denizin, bala zararl olmamas gibidir. (Mevln Hlid-i Badd) ZEBYIH: Kesilecek kurbanlk hayvanlar. Kurban edilmi, kurban olarak kesilmi hayvanlar. (Bkz. Zebh) ZEBH: Boazlama, kesme. Hayvann boazndaki yemek borusu, hava borusu, iki yandaki kan damarndan n bir anda kesmek. "Bismillhi Allah ekber" diyerek deveden baka hayvann boaznn herhangi bir yerinden zebh edilir. Bismillhi derken (h)yi belli etmek lzmdr. Belli edince Allah telnn ismi olduunu dnmek lzm olmaz. (h)yi aka belli etmezse, Allah telnn ismini sylediini dnmek lzmdr. Bunu da dnmezse, hayvan le olur. Yemesi hell olmaz. (bn-i bidn) Deve kesmekte snnet olan nahrdr (damarlar boynun alt tarafndan, gsn bitim yerinden kesmek). Sr cinsi, ganem (koyun) ve tavuk gibi zebh olunur. Deveyi zebh ve sr ve koyunu nahr etmek mekrhtur. (Fetvy-i Hindiyye) Hayvann boaznda mer denilen yemek borusu, hulkm denilen hava borusu ve evdc denilen iki yanda birer kan damar vardr. Zebh ve nahrda bu drt borudan bir anda kesilmelidir. Zbihin (kesenin) kbleye dnmesi snnettir. (M. Zihni Efendi, bn-i bidn) Eti helal olan hayvanlardan boynu uzun olanlarn hepsi nahr, boynu ksa olanlarn hepsi zebh edilir. (bn-i bidn) Zebh edilmeksizin len hayvan, meyte (le) olduu gibi dnin bildirdii ekilde zebh edilmeyip de boulmak ve ba koparlmak yhut beyni zerinde tokmak vurulmak veya kulak tozuna i saplanmak eklinde ldrlen hayvan dahi meyte (le) demektir. (M. Zihni Efendi) ZEBR: Drt byk kitabdan biri. Dvd aleyhisselma indirilen mukaddes kitb. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Dvd'a (aleyhisselm) Zebr'u verdiimiz gibi, (Habbim) phesiz sana da vahy ettik. (Nis sresi: 163) Tevrt'tan sonra Zebr'da da yazmzdr ki, arza (Cennet'e ancak) slih kullarm mrs olur. (Enbiy sresi: 105) Allah telnn peygamberleri vstasyla kullarna gnderdii drt byk kitabdan biri olan Zebr, manzm (iir hlinde) olup, brn dili zere idi. Tevrt'tan sonra indirilmitir. Vz ve nashat eklinde olup, Tevrt' kuvvetlendirir ve aklar. Zebr, Tevrt'n hkmn nesh etmemi (kaldrmam)tr. inde haram ve helle dir hkmler yoktur. (Ahmed Nipr) Allah tel Dvd aleyhisselma gzel ve gr bir ses ihsn etmiti. O, Zebr'u okurken btn vah hayvanlar boyunlarn eerek etrfnda toplanrlard. Pek yank ve tatl sesiyle

Zebr'u okurken; insanlar, cinler, vah hayvanlar etrfnda halka olur, dinlerlerdi. Zebr'u Dvd aleyhisselmdan dinleyenler hayrn, akn kalp pekok kimse kendinden geip derdi. (Kd Beydv) Allah telnn kitblar vardr. Kur'n- kermde bildirilen, yz drt kitabdr. Yz kk kitabdr. Bunlara suhuf denir. Drd byk kitabdr. Tevrt Ms aleyhisselma, Zebr Dvd aleyhisselma, ncl s aleyhisselma, Kur'n- kerm bizim peygamberimiz Muhammed aleyhisselma nzil olmutur. (Kutbddn znik) ZEK: Sebeb ile netce arasndaki ballklar bulmak, benzeyi ve ayrllar anlamak, yeni cab ve vaziyetlere zihnin en iyi ekilde uymas. Akl baka, zek bakadr. Her akll zek, her zek de akll olmayabilir. (Abdlhakm Arvs) Akl, iyiyi ve kty, fideliyi ve zararly anlar, ayrr. Akl az olann zeks ok olabilir. Zeks ok olan kfirleri, din dmanlarn akll sanmak doru deildir. (Abdlhakm Arvs) lk insanlarn ve her asrn, geri kalm ksmlar, tabate uymak, hayvanlar ve kendileri arasnda mnsebet kurmak iin letler yapmlardr. Bu letler, zek ile yaplmtr. (Bergson) Bir arslann zeks, insan zeks kadar kuvvetli olsayd, bu arslan teki arslanlardan, on bin kat daha ok korkun olurdu. Aklsz, dinsiz kimse de, kuvvetinin ve zeksnn okluu kadar, cemiyetlere byk tehlike olur. (Abdlhakm Arvs) ZEKT: slm'n be artndan biri. Dnen zengin saylan mslmann nisab miktrndaki zekat malnn belli zamanda belli miktrn zekat niyeti ile ayrp emr edilen mslmanlara vermesi. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: Allah telnn ihsn ettii maln zektn vermeyenler, iyi ettiklerini, zengin kalacaklarn sanyorlar. Hlbuki, kendilerine ktlk yapm oluyorlar. O mallar, Cehennem'de azb leti olacak, ylan eklinde boyunlarna sarlp, batan ayaa kadar, onlar sokacaktr. (l-i mrn sresi: 108) Mal, paray biriktirip, zektn, mslman fakirlerine vermeyenlere ok ac azb mjdele! Zekt verilmeyen mallar, paralar, Cehennem ateinde kzdrlp, shiplerinin alnlarna, brlerine, srtlarna mhr basar gibi bastrlacaktr. (Tvbe sresi: 134, 135) Akll olan ve blu ana giren ve hr olan mslman erkek ve kadnn, zengin olup artlar bulununca, zekat vermeleri farzdr. (Haleb) Zektn farz birdir. Bu da niyet etmektir. Niyet kalb ile olur. Maln zektn ayrrken veya mslman fakire verirken (Allah rzs iin, zekat vereceim) diye niyet etmek, kalbden geirmektir. (Tahtv) Drt eit maln zekat vardr. Bu mallar altn ve gm, ticret eys, hayvanlar ve toprak mahsulleridir. (bn-i bidn) Zekat u yedi snfa verilir: Fakir, miskn (bir gnlk nafakasndan fazla bir eyi olmayan mslman), mil (zekt toplayan memur), mktep (efendisinden kendisini satn alp, borcunu deyince zd olacak kle), mnkat' (hac ve cihd yolunda olup muhta kalanlar), medyn (borcu olan ve deyemeyen mslman), ibn-s-sebl (kendi memleketinde zengin ise de, bulunduu yerde yannda mal kalmam olan ve ok alaca varsa da alamayp muhta

kalan). (bn-i Hmm) Mal zarardan korumann ilc, zekt vermektir. (mm- Rabbn) Zekt niyeti ile az bir miktar vermek, dalar kadar altn sadaka vermekten kat kat daha sevbdr. (Ahmed Frk Serhend) ZEKERYY ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Yahy aleyhisselmn babasdr. Soyu Sleymn aleyhisselma ular. Ms aleyhisselmn dninin emir ve yasaklarn insanlara tebli etti. Yahdler tarafndan ehd edildi. Kabri Haleb'dedir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Bunun zerine Rabbi onu (Meryem'i) gzel bir kabl ile kabl etti. Onu gzel bir nebt (bitki) gibi bytt. Zekeriyy'y da ona (bakmaya) kefl kld. Zekeriyy ne zaman mihrba (odaya) girse, onun yannda bol rzk (yiyecek) bulurdu. "Y Meryem! Bu (rzk) sana nerden geliyor?" dedi. O da; "Bu, Allah tel tarafndandr. phe yoktur ki, Allah tel diledii kimseyi hesbsz olarak rzklandrr" derdi. (l-i mrn sresi: 37) Zekeriyy aleyhisselm mihrbnda (odasnda) namaz klarken, melekler (Cebril aleyhisselm) ona yle nid etti (seslendi: "Muhakkak Allah tel sana kendinden gelen kelimeyi (yni s aleyhisselm) tasdk edici ve kavminin seyyidi (efendisi) ve nefsine hkim ve slihlerden bir peygamber olduu hlde Yahy'y mjdeler. (l-i mrn sresi: 39) Kuds'teki Mescid-i Aks'da Tevrt yazan ve kurban kesme ibdetini idre eden Zekeriyy aleyhisselm, sriloullarna peygamber gnderildi. Tevrt'n emir ve yasaklarn insanlara anlatt. Dus bereketiyle Allah tel ona Yahy aleyhisselm ihsn etti. Zekeriyy aleyhisselm, Hunne'nin kz hazret-i Meryem'i alp, evine gtrd. Onu Zekeriyy aleyhisselmn hanm ve hazret-i Meryem'in teyzesi Elis Htun bytt. Hazret-i Meryem be yana girince, Zekeriyy aleyhisselm ona Tevrt- erfi okuttu. sriloullar Zekeriyy aleyhisselma iftirda bulundular. Zekeriyy aleyhisselm ehd etmek zere aramaya baladlar. Yahdler onu yakalamak iin peine dtler.Zekeriyy aleyhisselm, Beyt-l-makds yaknlarnda aal bir baheye girdi. Mcize olarak yarlan bir aacn iine girdi. Aa kapand ve onu gizledi. Yahdler o aac bk ile bitiler ve Zekeriyy aleyhisselm ehd ettiler. Zekeriyy aleyhisselm ehd olduu srada yz yanda idi. (bn-l-Esr, Nibr, Ninczde) ZELL: Aa, alak, hor, hakr. Kymet gn, dnydaki kibir shibleri, kk karnca gibi zell ve hakr olarak kabirden karlacaktr. Karnca gibi fakat insan eklinde olacaklardr. Herkes bunlar hakr grecektir. (Hads-i erf-Berka) Nefsini azz eden dnini ykar. Nefsini zell eden kimse, dnini azz eder. (Mchid bin Cebr) lmi azz ederseniz, azz olursunuz, zell ederseniz zell olursunuz. lim, bir kimsenin yanna gitmez, ilmin ayana gidilir. (mm- Mlik) Biz zell bir kavim idik. Allah tel bizi slm ile azz eyledi. (Hazret-i mer) ZELLET-L KR: Krat hats. Namazn iindeki farzlardan krati yerine getirirken (Ftiha ve zamm- sreyi okurken) meydana gelen hat, yanl okuma.

Zellet-l kr drt ekilde olabilir:Birincisi i'rbda hatdr. Yni harekelerde ve sknda olabilir. Mesel eddeyi hafif okur veya medleri (uzunlar) ksa okur veya bunlarn aksini yapar. kinci ekil hat, harflerde olur. Harfin yerini deitirir veya harf ilve eder, yahut azaltr veya harfi ileri geri alr. nc ekil hat, kelimelerde ve cmlelerde olur. Drdncs ise, vakf ve vaslde hat olur. Yni duracak yerde durmaz geer. Geecek yerde durur. Bu drdnc ekil hatda mn deise de bozulmaz. lk ekilde zellet-l kr mny deitirip, kfre sebeb olacak mn hsl olursa veya yet-i kermede kastedilen mn tammen deiirse, namaz bozar. (brhim Haleb) ZEMHERR: Cehennem'deki souk yer, souk cehennem. Zemheririn soukluu pek iddetlidir. Bir an dayanlmaz. Kfirlere, bir souk, bir scak, sonra souk sonra scak Cehennem'e atlarak azb yaplacaktr. Cinler ateten etkilenmezler. Cehennemlik olanlar zemherirde azab greceklerdir. (Kdzde Ahmed) ZEMM: Ktleme, yerme, knama. nsana yakan; bakalarn zemmetmekten utanp kendi kusurlarn dzeltmekle megl olmasdr. Bilmi ol ki! nsanlarn ou medhedilmeyi sevdii ve zemmedilmekten korktuklar iin, helk olmulardr. nk medhedilmeyi sevmeleri ve zemden korkmalar sebebiyle btn tavr ve davranlarnda insanlarn rzlarn almay ve gnllerini ho etmeyi istemektedirler. (mm- Gazl) ZEMZEM: Kbe-i muazzamann Hacer-l-esved kesi karsndaki kuyudan kan mbrek su. brhim aleyhisselmn zevcesi (hanm), smil aleyhisselmn annesi olan Hcer, su aramak zere Saf ve Merve tepeleri arasnda gidip gelirken, Zemzem kuyusunun bulunduu yerde, Cibrl (Cebril) aleyhisselm grnd. Topuu ile (veya kanadyla) topra kazp suyu (Zemzem'i) meydana kard. Hcer (bu durumu grnce) zyi olmasn diye hemen suyun etrfn evirip, havuz hline getirdi. Bir taraftan da testisini doldurmaya alyordu. Su ise avu avu alndka tekrar fkryordu. Allah tel smil'in anasna rahmet etsin! O, Zemzem'i kendi hline brakm olsayd, yhut suyu avulamasa idi, muhakkak Zemzem akar bir rmak olurdu. (Hads-i erf-Buhr) Zemzem suyu ne iin iilirse, ona ifdr. (Hads-i erf-Mir't-l-Haremeyn) Kim hac niyeti ile Beyt-i erfe (Kbe'ye) gelip, Kbe-i erfin etrfnda yedi kere tavf etse, dolasa sonra Makm- brhim'e gelip iki rek'at tavf namaz klsa, ondan sonra Zemzem kuyusuna gelip, suyundan ise, cenb- Hak onu anasndan doduu gn gibi gnahndan tertemiz yapar. (Hads-i erf-Ahbru Mekke) Zemzem ierken, Kbleye kar ynelmeli, ayakta ve yudumda imelidir. Zemzem imeden nce, u duy okumaldr: "Allahmme inn es'elke ilmen nfian ve rzkan vsian ve ifen min klli din ve sekamin birahmetike y Erhamerrhimn (Allah'm senden faydal ilim, bol rzk, her trl hastalktan if istiyorum. Ey merhametlilerin en merhametlisi! Bunlar senin rahmetine gvenerek istiyorum)" (Eyyb Sabri Paa) Zemzem Kuyusu: Kbe-i muazzamann Hacer-i esved kesi karsnda bulunan, mbrek suyun kt kuyu. Yeryznde bulunan kuyularn en hayrls, Zemzem suyunun mbrek kuyusudur. (Hads-i erf-Ahbru Mekke)

Allah telnn smil aleyhisselma bir ihsn olan Zemzem'in etrfn ilk nce hazret-i Hcer kum ile evirdi. Sonradan hazret-i brhim tarafndan kazlarak kuyu hline getirildi. hmaller netcesinde zamanla zemzem kuyusu kapanp belirsiz hle geldi. Reslullah efendimizin sallallah aleyhi ve sellem dedesi Abdlmuttalib rysndaki trife gre zemzem kuyusunu kazp tekrar ortaya kard. Kendisi ve oullar haclara zemzem suyu dattlar. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem zamnnda Abdlmuttalib'in olu Abbs radyallah anh haclara su datmakla vazfeli idi. (Eyyb Sabri Paa) Zemzem kuyusu Mescid-i harm iinde Hacer-i esved kesi karsnda ve keden on drt buuk metre uzakta bir odada olup, 1,9 metre ysek olan ta bilezii vardr. ki buuk metre apnda ve otuz metre derinliindedir. Bu oday stanbul'daki Beylerbeyi Cmii'ni yaptrm olan Birinci Sultn Abdlhamd Han yaptrm olup, zemni mermer deli ve duvarlara doru meyillidir. Kuyu az bu hizdan bir buuk metre kadar yksektir. Trihin kymetli ydigr olan bu gzel san'at eseri 1963 (H.1383)'de yktrld. Zemzem kuyusu azn ve birka metre evresini, yeryznden birka metre aa indirdiler. (Eyyb Sabri Paa, M. Sddk Gm) ZENGN: htiya eysnn ve borlarnn dnda nisb miktr mal, paras olan kimse. (Bkz. Nisb) Eshbm iin fakirlik sedettir. hir zamandaki mmetim iin zengin olmak sedettir. (Hads-i erf-Rmz-l-Ehds) Be ey gelmeden evvel be eyin kymetini biliniz. lmeden nce haytn, hastalktan nce shhatin, dnyda hireti kazanmann, ihtiyarlamadan genliin, fakirlikten evvel zenginliin kymetini bil. (Hads-i erf-Buhr) Ey malna, mlkne gvenen zengin! Dnynn abuk geip gidici mal, paras, seni aldatmasn! Bunlar, senden nce bakalarnn idi. Senden sonra da, bakasnn olacak; Cehennem'in iddetli azbn dn!.. (Muhammed Rebhm) ZERDT: Mecsliin kurucusu. Mecsliin kurucusu olan Zerdt mlddan 600 sene nce, Hindistan'da dodu. Hindistan ve ran taraflarnda yaad. Brehmen din adamlar tarafndan kovuldu. Belh'te mecslik dnini yayd. yilik tanrs zed veya Ormzd (Hrmz) ile ktlk tanrs Ehrimen olmak zere iki tanr vardr dedi. Zend kitb ve Avest denilen erhi (aklamas) Avrupa'da basld. Hazret-i mer, ran' alnca, Acemler mslman oldu. Zerdt'n kurduu mecslik Hindistan'da kald. Bugn ranllar eski mill detler diye mecs yinlerini ve sayl gnlerini ortaya karyor ve yaylmasna alyorlar. (M. Sddk Gm) ZEVD: Fazla, ziyde olan eyler. Zevid Snnet: 1. Farzla birlikte klnmas bildirilmeyen nfile namazlar. 2. Peygamber efendimizin ibdet olarak deil de, det olarak, devml yapt eyler. Peygamber efendimizin elbiseleri, oturmas, kalkmas, iyi eyleri yapmaya sadan balamas, snnet-i zeviddir. Bunlara sevb verilmesi iin niyet etmek lzm deildir. Niyet edilirse ibdet olurlar. Sevblar oalr. Zevid snnetleri ve nfile ibdetleri terk etmek mekrh olmaz. (bn-i bidn) ZEVL:

Yok olma, sona erme. lmez imi k cn, Hi rmez imi teni, Ak her kimi kld fn, Ona zevl ermez imi. (Ynus Emre) Zevl Vakti: Gnein tam tepeden ayrld an. Zuhr yni le namaznn evvel vakti, gnein zevlden ayrld vakit balar. (Keds) Zevid Tekbirleri: kier rek'at olan Ramazn ve Kurban bayram namazlarnn her rek'atinde alnan er tekbir. Zevid tekbirleri vcibdir. (M. Zihni Efendi) ZEVCT-I THRT: Peygamber efendimizin iffetli, pk, muhterem zevceleri. M'minlerin anneleri. (Bkz. Ezvc- Thirt) Peygamber efendimiz ikinci def olarak elli be yanda iken hazret-i Eb Bekr'in kz, hazret-i ie ile evlendi. Dier Zevct- Thirt bundan sonra dn, siys sebeplerle ve merhmet ve ihsn ederek nikh etti. (mm- Ahmed Kastaln) ZEVL ERHM: slm mrs hukkunda, Eshb- feriz (farz hisse shibi) ve asabe denilen kimseler dndaki yakn akrab. Eshb- ferizden ve asabeden kimse yoksa veya bunlardan yalnz zevc (koca) ve zevce (hanm) varsa, mrs zevil erham denilen en yakna verilir. (Muhammed Mevkft) ZEYDYYE FIRKASI: Hazret-i Ali'yi sevdiini syleyip, dier Eshb- kirma dmanlk besleyen, onlar hakknda kt szler syleyen ann kollarndan. On iki immn drdncs olan Zeynelbidn'in olu Zeyd'e tbi olan ve hazret-i Ali, Eshbn en efdalidir (stndr); bununla berber Eb Bekr, mer, Osman'n (r.anhm) hilfetleri (halfelikleri) de cizdir diyen frka. mmetin (halfeliin), Zeynelbidn'den sonra olu Zeyd'e ve onun soyundan gelen kimselere it olduunu sylemelerinden dolay Zeydiyye ad verilmitir. Hazret-i Hseyn'in olu mm- Zeynelbidn'in veftndan sonra, hazret-i Ali taraftr olduklarn syleyip, dier Eshb- kirma kar kt szler syleyenler, lim ve fakh bir zt olan olu Zeyd'in etrfnda toplandlar. Mslmanlarn paralanmasn isteyen mnfklar, Zeyd bin Zeynelbidn'in ilim iin eitli memleketlere yapt seyhatleri bahne ederek onun hilfete gemek iin etrfna adam topladn syleyerek halfeyi aleyhine kkrttlar. Zeyd bin Zeynelbidn Kfe'ye gelince, Ehl-i beyt taraftr gzken ve Eshb- kirmn bzlarna kt szler sarf eden kimseler onu halfeye kar kkrtarak halfe tarafndan yakalattrlacan sylediler. Zeyd bin Zeynelbidn bu endieyle hazrlanmaya balad. Kendisine taraftr gzken on be bin kadar kimse bat etti. Halfe Hiam bin Abdlmelik de, Zeyd bin Zeynelbidn ve taraftrlar zerine kuvvet gnderdi. Halfenin askerleri Kfe'ye yaklatklar srada, kendisine taraftr gzken Eshb- kirm dmanlar ona; "Eb Bekr ve mer'e (r.anhm) dman ol!" dediler. Zeyd bin Zeynelbidn; "Byk dedem olan Reslullah'n sallallah aleyhi ve sellem sevdii iyi kimselere dmanlk edemem" cevbn verdi. Onlar bu tr szler sarf etmekten men etti. Bunun zerine drt yz kii hri dierleri

sava alann terk ettiler. Bu kimselere ayrlanlar, terk edenler mnsnda Rfzler denildi. Hazret-i Zeyd'in yannda kalanlara ve sonradan onlarn yolunda olduklarn syleyip Ehl-i snnetten (Peygamber efendimizin ve Eshb- kirmn yolundan) ayrlanlara Zeyd, bu frkaya da Zeydiyye ad verildi. Zeyd (r.aleyh) bu savata ehd edildi. (Abdlazz Dehlev-ehristn) Zeydiyye frkas mensublar 864 (H.250)'de Taberistan blgesinde isyn ettiler. Bamszlklarn ln edip, Zeydiyye Devleti'ni kurdular. Daha sonraki asrlarda da frka olarak devm eden Zeydiyye frkas mensblar zamanla Yemen'de hkimiyet kurdular. (Abdlazz Dehlev) Zeydiyye frkasnn temel grleri unlardr: Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem isim ve ahsn belirtmek sretiyle yerine bir imm (halfe) vasiyet etmi deildir. Onun iin imm, ancak vasflar ile tannabilir. Tad vasflar tibriyle imm, hazret-i Ali'dir. Hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mer'in halfeliklerini kabl ederler. Byk gnh ileyen kimse tam mns ile tvbe etmedike temelli olarak Cehennem'de kalacaktr. (Abdlaziz Dehlev, Abdlkdir Badd) ZIHR: Erkein, hanmn veya onun yz, ba, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikh ebed haram olan bir kadna veya onun baklmas harm yerine; "Sen anam gibisin" veya "Senin srtn anamn srt gibidir" gibi szlerle benzetmesi. Hanmna "Senin ban anamn srt gibidir" diyen bir erkein, keffret vermedike hanmna sarlmas, pmesi ve cim etmesi harm olur. Zhr keffreti, oru keffreti gibidir. (bn-i Nceym) ZILL: Glge, grn, Kmil bir mslman, namaza durunca, sanki dnydan kp hirete girer. nk dnyda Allah telya yaklamak ok az nasb olur. Eer nasb olursa, o da zlle, srete yaknlktr. hiret ise, asla yaknlk yeridir. (mm- Muhammed Ma'sm) Ulem-i rsihn (yksek ilim shibi limler), vilyetin yni evliyln stn derecelerinin hepsini geip, peygamberlere mahss olan dvet makmna kavumulardr. Bunlar nihyete (sona) kavutuktan sonra anlarlar ki, mhede edilen ve tecell olunan yni grlen her ey, hakk varlk deildir. Ancak hakk varlk zllerinden bir zldir. Zll Makm: Tasavvuf yolunda bir makm, derece. Tasavvufta asla kavumadan nce, asln grntlerinin ele getii makam. Zll makmnn stnde abdiyyet, kulluk makm vardr. Abdiyyet makm (hakk kulluk) ise vilyet (evliylk) kemllerinin en stndr. (mm- Rabbn) ZIMM: slm devletindeki gayr-i mslim vatanda. Zmmlerden cizye alnmasndan maksat, kfirliin aaln, mslmanln ise, izzet ve erefini gstermektir. Bu hakret o derece te'sirlidir ki, cizye vermek korkusundan kymetli elbise giyemezler, sslenemezler, hakr, sefl yaarlar. Dier taraftan cizye ile zmmlerin mslmanlar arasnda bulunarak zamanla slm'n gzelliini, hak din olduunu grerek mslman olmalar midi ile onlara mhlet tanmaktr. Bu bakmdan cizye, gzel bir slm'a dvet yoludur. (Rz) Zmmler, cizye vermekle onlar iin iki hak ortaya kar. Onlara dokunulmaz. Himye edilirler. Dokunulmazlklar ile emniyet ve gven iinde yaarlar, himye edilmeleri ile

tehlike ve zarardan korunmu olurlar. (bn-i Hmm) ZINDIK: Hibir dinde olmad ve Allah telya inanmad hlde, mslman grnp mslmanl deitirmeye, mn bozmaya, dinsizlii mslmanlk olarak yaymaya alan ve slmiyet'i ierden ykmaya uraan sinsi slm dman, azl kfir, mnfk. Kdynler ve Behler byledir. Zndk, Allah telya ve Muhammed aleyhisselmn peygamber olduuna inandn, Kur'n'a ve hadslere uyduunu syler. Fakat, Kur'n- kermi ve hads-i erfleri kendi chil kafasna ve ksa grne gre mnlandrr. Bu bozuk anladklarn, sapk dncelerini, mslmanlk olarak yazmaya urar. Ehl-i snnet limlerinin doru szlerini beenmez. slm limlerine chil der. Kendilerini mctehd, aydn din adam olarak tantrlar. (bn-i bidn, Abdlhakm Arvs) Fkh renmeyip tasavvufla uraan dinden kar, zndk olur. Fkh renip tasavvuftan haberi olmayan ise, bid'at shibi yni sapk olur. Her ikisini edinen hakkate varr. (mm- Mlik) Z RAHM- MAHREM: Bir erkein ve kadnn nikhlanp hi evlenmeyecei, kan ile olan nesebten (soydan) akrabs. Z rahm-i mahrem unlardr: Erkekler: 1) Baba, 2) Baba ve annesinin babas, 3) Olu, olunun olu, 4) Erkek kardei, 5) Erkek kardeinin olu, 6) Kz kardeinin olu, 7) Amca, day. Kadnlar: 1) Anne, 2) Anne ve babasnn annesi, 3) Kz, kznn kz, 4) Kz kardei, 5) Kzkardeinin kz, 6) Erkek kardeinin kz, 7) Hala, teyze. (bn-i bidn) Amca, day, hala ve teyze kz ve yenge yni karde zevcesi (hanm) z rahm-i mahrem deildir. Yni bu be kadn yabanc demek olup, bunlarn ak yerlerine bakmak, ba, kolu ak iken konumak, halvet etmek (yalnz bir arada kalmak) harmdr. (M.Zihni Efendi) kl ve bli olmayan (akll ve ergenlik ana gelmemi) olan ve her yataki evlenmemi veya dul kz ve hasta veya kr adam fakr olup, babalar yok ise, nafakalarn vermek zengin olan z rahm-i mahremleri zerine mrs miktr ile farz olur. (Ubeydullah bin Mes'd) ZKR: Anmak; gafleti gidermek iin her ite Allah tely hatrlamak. Yd etmek. Allah tel Kur'n- kermde melen buyuruyor ki: yi biliniz ki, kalbler, Allah telnn zikri ile itmnna, rhata kavuur. (Ra'd sresi: 30) (Kullarm!) Siz beni (tat ile beendiim ileri yapmak sretiyle) zikr ederseniz, ben de sizi (rahmet, mafiret, ihsn ve tvbe kaplarn amak sretiyle) anarm. (Bekara sresi: 152) Derecesi en yksek olanlar, Allah' zikr edenlerdir. (Hads-i erf-Beyhek) Allah' sevmenin almeti, O'nu zikr etmei sevmektir. (Hads-i erf-Beyhek) Cennettekiler en ok dnyda Allah tely zikr etmeden geirdikleri zamanlar iin zlrler. (Hads-i erf-Drret-l-Fhire) Zikr, yalnz, Kelime-i tevhdi sylemek ve tekrar tekrar "Allah" demek deildir. Her ne

ekilde olursa olsun, kendini gafletten kurtarmak zikr olur. Buna gre, dnin emirlerini yapmak, yasaklarndan saknmak hep zikrdir. Dnin emrettii ekilde al-veri yapmak zikrdir.Dne uygun olarak yaplan her i zikrdir. nk bunlar yaparken, bu emir ve yasaklarn shibi hep hatrlanmakta ve gaflete yer verilmemektedir. Ancak Allah telnn ism-i erfleri ve sfatlar ile yaplan zikr abuk te'sirini gsterir ve Allah telnn sevgisini hsl eder. Bu sebeble tasavvuf bykleri, Kelime-i tevhd ile zikrin pek kymetli olduunu bildirmilerdir. Hads-i erfte; "Bir eyi ok anan, onu ok sever" buyruldu. Dolaysyle seven sevdiini ok anar. Allah tely ok anan, O'nu sever; Allah tely sevince kalbe mn yerleip siner, bylece emir ve yasaklara uymak kolaylar. Allah tely ve Resln tam sevmedike, emirlerine uymak ok g olur. (mm- Rabbn) Her vakit Allah tely zikr etmek lzmdr. Kalbde baka hibir eye yer vermemelidir. Yerken, ierken, uyurken, gelirken, giderken hep zikr yapmaldr. (mm- Rabbn) Zikr bir kazma gibidir ki, onunla gnlden yabanc duygu dikenleri temizlenir. (Ubeydullah- Ahrr) Her an dilleriyle Allah tely zikr edip, O'nu bir an unutmayanlardan her biri, gler bir hlde Cennet'e gireceklerdir. (Cbeyr bin Nufeyr) Vaktini Allah tely zikirle geiren kimse, bel ve skntlara dmez. (Eb Abdullah Rodbr) Zikr et zikr bedende iken cnn, Kalb temizlii zikr iledir Rahmnn. (mm- Rabbn) Zikr-i Cehr: Allah tely yksek sesle anma. Zikr-i Haf: Allah tely gizli (sessiz) olarak ve kalb ile hatrlama. Zikr-i haf, zikr-i cehrden yetmi kat stndr. (Hads-i erf-Mektbt- Seyfiyye) Zikr-i haf, zikr-i cehrden daha efdldir, stndr. (mm- Rabbn) ZLHCCE: Kamer senenin aylar olan Arab aylarn sonuncusu. Zilhicce aynn onuncu gn Kurban bayram gndr. Her kim o gn bayram namazndan gelip kurbann boazlayncaya kadar bir ey yemeyip kurbannn bbrekleri ile iftr edip, iki rek'at namaz klsa, o kimsenin kurbannn kan yere dmeden, kendi gnh ve ana-babasnn gnhlar, ehl- evld ve akrablarnn gnahlar sevba evrilir. (Hads-i erf-Riyd-un-Nsihn) Her kim Zilhicce-i erfin son on gn ve Muharrem aynn birinci gn oru tutarsa, o senenin tammn oru tutmu gibi fazlete mazhr olur. Her kim, Zilhicce'nin on gn iinde fukarya yardm etse, peygamberlere (aleyhimsselm) ta'zim etmi olur. Bu on gn iinde, her kim bir hasta ziyret eylerse, Hak tel hazretlerinin dostlar olan kullarnn htrn sormu ve ziyret etmi gibi olur. Bu on gn iinde yaplan her ibdet, sir gnlerde ed edilen ibdetlerden ok daha stn ve pek fazla sevba vesle olur. (Sleymn bin Cez) ZLLET: Aalk, horluk, hakrlik. Zillete dmeyecek ekilde tevzu gsteren, mer kazancn mer yolda sarfeden, dknlere acyan, fakr ve hakmler ile oturup kalkan kimseye mjdeler olsun. (Hads-i

erf-Beydv Tefsri) Zillet on ksmdr. Dokuzu yahdlerdedir. (Fahrddn-i Rz) ZLZL SRES: Kur'n- kermin doksan dokuzuncu sresi. Zilzl sresi Medne'de nzil oldu (indi). Sekiz yet-i kermedir. smini ilk yet-i kermede geen ve zelzele demek olan Zilzl kelimesinden almtr. Srede; kymetin kopmas, insanlarn yeniden dirilip hesb vermesi, herkesin ettiini bulaca bildirilmektedir. (bn-i Abbs, Kurtub) Zilzl sresinde melen buyruldu ki: Zerre kadar iyilik yapan, onun mkftna, zerre kadar ktlk yapan da, onun karlna kavuur. (yet: 7, 8) Kim Zilzl sresini drt def okursa, sanki Kur'n- kermin tammn okumu olur. (Hads-i erf-Kd Beydv Tefsri) ZN: 1. kl ve bli olan (akll, ergenlik ana ulam) kadn ve erkein aralarnda nikh olmadan gayr-i mer mnsebette bulunmalar. Allah tel yet-i kermede melen buyurdu ki: De ki: Geliniz size Rabbiniz neleri harm etmitir, okuyaym. "O'na hibir eyi ortak komayn, anaya babaya iyilik edin, fakrlik yznden ocuklarnz ldrmeyin. Sizin de onlarn da rzkn biz veririz. Zin gibi ktlklerin ana da, gizlisine de yanamaynz. Allah'n muhterem kld can haksz yere ldrmeyin." te bu yasaklara riyet etmeyi (uymay) Allah tel size tavsiye etti. Olur ki, dnr ve akl erdirirsiniz. (En'm sresi: 151) M'minlere syle, yabanc kadnlara bakmasnlar ve zin etmesinler. M'min kadnlara da syle, onlar da yabanc erkeklere bakmasnlar ve zin etmesinler. (Nr sresi: 30, 31) Zinnn dnyda fenl vardr: Biri, gzellii ve parlakl giderir. kincisi fakrlie sebeb olur. ncs, mrn ksalmasna sebeb olur. Zinnn hiretteki zararna gelince; Allah telnn gadabna sebeb olur. kincisi sulin, hesbn fen gemesine sebeb olur. ncs, Cehennem ateinde azb ekmeye sebeb olur. (Hads-i erf-Mektbt- Rabbn) Kadnlardan istenen nc art zin etmemektir. Bu art, yalnz kadnlardan istemek, bu gnhn hsl olmas, ok def onlarn rz olmalarna bal olduu iindir ve kendilerini gsterdikleri iindir. O hlde bu gnhn ilk sebebi onlardr. Bu ite, onlarn rzlar mteberdir. Bunun iin, bu amelden (iten), kadnlarn daha kuvvetli men edilmeleri cb etti. Bundan dolay Allah tel Kur'n- kermde bu gnhta kadn erkekten evvel syledi ve "kadna ve erkee yz sopa vurunuz" buyurdu. Bu gnh insana, dnyda ve hirette zarar verir ve btn dinlerde yasak ve irkin olmutur. (Ahmed Frk) Zin, fiz, yalan gibi her dinde harm olan bir ey iin, hell olsayd da ben dahi ileseydim diye temenn eder ise, bu dahi kfrdr, mn giderir. (Kutbddn-i znik) 2. Harma bakmak. Gzler de zin yapar. (Hads-i erf-Eb Dvd) ZNET:

Fidesi, menfaati olmayp, yalnz gsteri iin kullanlan ey, ss. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Dny hayt elbette la'b, yni oyun ve lehv yni elence ve znet (sslenmek) ve tefhr yni nme ve mal, paray, evld oaltmaktr. (Hadd sresi: 20) Erkein tedv iin srme ekmesi cizdir, olabilir. Znet iin ekmesi ciz deildir. (bn-i Nceym) ZNNREYN: ki nr shibi. Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem iki kzyla evlendii iin hazret-i Osman'a verilen lakab. Eshb- kirmn (Peygamber efendimizin arkadalarnn) en stn Eb Bekr-is-Sddk, ondan sonra mer-l-Frk'dur (radyallah anhm). Ondan sonra en yksek kimse Osmn- Zinnreyn'dir (radyallah anh). Ondan sonra Aliyyl Mrtez'dr. Hepsinin halfelii haktr, dorudur. mmetin icm (szbirlii) ile sbittir.Reslullah sallallah aleyhi ve sellem ona birbiri ardnca iki kzn vermitir. ki kz da veft edince; "Bir kzm daha olsayd verirdim" buyurmutur. (Mir't- Kint-Taftzn) ZR' (Zir): Krk sekiz santimetrelik bir l birimi. Misfirin; bir milden yni 1920 metreden az uzakta su bulacan almetlerle veya kl bli ve dil bir mslmann haber vermesi ile ok zannettii zaman her tarafa doru, drt bin zir'a (bir mil) giderek veya birini gndererek ve mmkn ise yalnz bakarak, suyu aramas farz olur. (bn-i bidn) ZUHRUF SRES: Kur'n- kermin krk nc sresi. Zuhrf sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Seksen dokuz yet-i kermedir. Otuz beinci yet-i kermede geen altn ve mcevher mnsna gelen Zuhruf kelimesi sreye isim olmutur. Srede insanlarn rzklarnn farkl takdir edilmesinin ve milletlere ayrlmasnn hikmetleri, inkarclarn cezya arptrlaca, m'minlere eitli nmetler verilecei bildirilmektedir. (Rz, Kurtub) Zuhrf sresinde melen buyruldu ki: "Nefsine uyarak Allah telnn dninden yz evirenlere, dnyda bir eytan musallat ederiz. (yet: 36) ZULM (Zulm): Adletsizlik, adletin snrn amak, bakasnn hakkna tecvz etmek. Bir eyi kendi yerinden baka bir yere koymak, hakszlk. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Allah tel kullarna zulm etmez, hakszlk etmez. Onlar kendilerini azba, aclara srkleyen bozuk dnceleri, irkin ileri ile kendilerine zulm ve ikence ediyorlar. (Nahl sresi: 33) Zulme mni olarak erf-E'at-l-Lemet) zlime de, mazlma da yardm ediniz. (Hads-i

Allah tel buyurdu ki: "Ey kullarm! Ben kendi nefsime zulm harm ettim. Onu sizin aranzda da harm kldm, birbirinize zulm yapmaynz..." (Hads-i kuds-Nesih-ul-bd)

Benden sonra mmetim iin eyden korkarm. mmlarn (devlet adamlarnn) zulmnden, ncma (yldz falna) inanmaktan, kaderi yalanlamaktan. (Hads-i erf-hyu-Ulmiddn) Ey oul! aklerin (kt kimselerin) almeti sende bulunmasn. Bu almetlerin evveli zulm etmektir. Zulm ksmdr. Birincisi Allah telya s olmak, ikincisi zulmeden kimselere yardm etmek; ncs kendi emri altnda bulunanlara ez-cef etmek, onlarn ibdet yapmalarna mni olmak. Bu eit zulm ileyenlerin varacaklar yer Cehennem'dir. (Sleymn bin Cez) Her mslman hem mnn korumaya, kaptrmamaya almal, hem de Allah telya ve O'nun Peygamberine inanmayan kfirleri sevmemelidir. Fakat sevmediklerine de ktlk ve zulm yapmamal, kfirlere ve bid'at shiplerine tatl dil ve gler yz ile nashat etmelidir. Onlarn felketten kurtulmalarna, sedete kavumalarna almaldr. (Hdim) Sana zulmedeni affet. Amelinle marur olmaktan sakndn gibi, ilimle gururlanmaktan sakn. Yaknnn, fakirin ve komunun hakkn gzet. Konumadan holanmayann yannda konuma. Mazlum kardeine yardm et. Zamnn iyi deerlendir. (Harputlu Hac mer Efendi) Zmmye yni gayr-i mslim vatandaa zulm etmek, mslmana zulm etmekten daha fendr. Hayvana zulm, ikence etmek, zmmye etmekten daha fendr. (Alddn Haskef) H zulm etmez kuluna Hds, Herkesin ektii kendi cezs (M. Sddk Gm) ZULMET: Karanlk, kalbin kararmas. Drt haslet kalbin zulmetindendir. Karn tka basa doyurmak, zlimlerle sohbet etmek, geen gnhlar unutmak, uzun emel. (Abdullah bin Mes'd) Hak tel nr ile zulmeti, aydnlk ile karanl zikrettii yerde, aydnlktan ilmi, karanlktan chillii murd etti. Nitekim Allah tel; "Onlar karanlktan aydnla karrz" buyurdu. (mm- Gazl) Gnh ileyen kimsenin kalbini zulmet kaplar. Kalbi karanlklarla dolar. Gittike bid'at ve dallete (sapkla) der. Zulmeti iddetlendike, yznde de belli olur. Herkes bunu grmeye balar. Onun iindir ki, bid'at ehlinin ve bozuk frkalara mensb kiilerin, zndklarn, kfirlerin yznde asl nr yoktur. (mm- Kastaln) ZHD: 1. pheli olmak korkusu ile mbh eylerin oundan saknmak. Zhd, insann kalbini dny skntlarndan uzak tutar. Allah telnn yceliini ve bykln tanmay, tvbe etmei, te'min eder. (Hris el-Muhsib) 2. Dnydan ve dnylk olan eylerden uzak durmak. Zhd, kalbe ve bedene rahatlk verir; dnyya rabet ise, dnce ve hzn verir. (Hads-i erf-Cmi-s-Sagr) ZL-CELL VE'L-KRM: Esm-i hsndan (Allah telnn gzel isimlerinden). Keml mertebesinde (noksansz, kusursuz) eref, kerem (ikrm, ihsn, iyilik) cell (byklk ve eref) shibi olan, kereminden yarattklarna ihsn eden.

Zlcelli ve'l-ikrm ism-i erfini syliyenin kymet ve erefi artar. (Ysuf Nebhn) ZLCENHAYN: "ki kanatl" mnsna hem ilim hem de mrifette (tasavvufta) yksek dereceye ulam olan limlere verilen lakab (isim). Mrid-i kmiller, ictihd derecesinde yksek lim olduklar iin, hem zhir ilimlerde ve hem de tasavvufta derin ilim shibidirler, yni zlcenhayndrlar. (mm- Rabbn) ZLKARNEYN ALEYHSSELM: Peygamber veya vel. Kur'n- kermde kssas, douya ve batya dzenledii seferleri zikr edilmitir. Asl ismi, skender olup, douya ve batya gittii iin skender-i Zlkarneyn nmyla anlmtr. Yemen'de yaayan Mnzir skender ile, Aristo'nun talebesi olan Makedonyal skender'den daha nce yaamtr. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: Senden Zlkarneyn'i sorarlar. Sen; "Ben size onun hlinden haber vereyim" de. Biz onu yeryznde bir kudrete erdirdik ve ona her (istedii) eyden bir sebeb verdik. O da (batya doru) bir yol tuttu. Nihyet gnein batt yere ulat. Onu (gnei) sanki kzgn, siyh amurlu bir pnar iinde batarken buldu. Ve onun yannda bir kavim buldu. Ey Zlkarneyn (o insanlar mna gelmezlerse dilersen ldrmek sretiyle bu kavme) azb et. Yhut onlarn hakknda hsn-i mumele edersin dedik. ... Sonra o (Zlkarneyn aleyhisselm) bir yol tuttu (douya gitti). Nihyet stne gnein (ilk nce) doduu yere ulat zaman onu bir kavmin zerine douyor buldu ki, biz onlar iin buna kar (korunacak) hibir siper yapmamtk. te (Zlkarneyn'in ii) byle idi... (Kehf sresi: 83...) smini duyduunuz kimselerden, yeryzne drt kii mlik oldu. kisi m'min, ikisi de kfir idi. M'min olan ikisi, Zlkarneyn ile Sleymn (aleyhisselm) idi. Kfir olan ikisi de Nemrd ile Buhtunnasar idi. Beinci olarak yeryzne benim evldmdan biri yni Mehd mlik olacaktr. (Hads-i erf-Almet-l-Mehd) brhim aleyhisselm zamnnda yaayan Zlkarneyn aleyhisselm, onunla birlikte haccetti ve elini pp dusn ald. Teyzesinin olu olan Hzr' aleyhisselm ordusuna kumandan tyin etti. Ye'cc ve Me'cc kavminin insanlara zarar vermelerine mni olmak iin ta ve demirden bir set yapt. Bu imdiki in seddi deildir. Asya ve Avrupa ktalarna hkim oldu. Her tarafa Allah telnn emir ve yasaklarn yayd. Kfirlerle savap, m'minlere gzel mumelede bulundu. Vazfesini bitirip, mrn tamamlaynca, Medne ile am arasnda, am'a be gnlk mesfedeki Dmet-l Cendel denilen yerde veft etti. Mekke'de veya yine o civrda Tehame dalarnda defn edildi. (Kurtub-Taber-bn-l-Esr) ZLKFL ALEYHSSELM: sriloullarna gnderilen peygamberlerden. Asl ismi Bir'dir. Elyes aleyhisselmdan sonra; kzmadan, sabr gstererek Allah telnn emir ve yasaklarn bildirmeyi zerine ald, kefil olduu iin keflet shibi mnsna Zlkifl denilmitir. Allah tel Kur'n- kermde melen buyurdu ki: (Y Muhammed!) smil'i, drs ve Zlkifl'i de yd et (onlarn yksek ve pek mkemmel hllerini htrla). Hepsi de sabr edenlerden idiler. Ve onlar da rahmetimiz iine (peygamberlik vermek, yhut hiret nmetlerine kavuturmak sretiyle) aldk. phe yok ki, onlar slihlerden idiler. (Enbiy sresi: 85, 86) (Y Muhammed sallallah aleyhi ve sellem!) smil'i, Elyes' ve Zlkifl'i yd et. (Onlarn pek mkemmel hllerini kavmine anlat.) Ve (onlarn) hepsi de hayrllardand. (Sd

sresi: 48) Elyes aleyhisselmn amcasnn olu olan Zlkifl aleyhisselm, sriloullarna Ms aleyhisselmn dninin emir ve yasaklarn tebl etti. Tevrt- erfi okuyup insanlara onun hkmlerini bildirdi. Tebli vazfesini hakkyla yerine getirdi.am beldelerinden bir beldede veft ettii rivyet edilmitir. (Rz, Nibr, Kurtub, Ninczde) ZMER SRES: Kur'n- kermin otuz dokuzuncu sresi. Zmer sresi Mekke'de nzil oldu (indi). Yetmi be yettir. smini yetmi bir ve yetmi nc yetlerde geen Zmre kelimesinin oulu olan zmer kelimesinden almtr. Srede Kur'n- kermin Allah tel tarafndan indirildii, zlimlerin hirette cezlarnn sonsuz olduu, kymet ve hiret hlleri bildirilmektedir. (Kurtub, Rz, Senullah Dehlev) Zmer sresinde melen buyruldu ki: Bilen ile bilmeyen hi bir olur mu? Bilen elbette kymetlidir. (yet: 9) Resl-i ekrem, Zmer ve sr srelerini okumadan uyumazd. (Hazret-i ie-Tirmiz) ZNNR: Papazlarn bellerine baladklar ipten veya kldan rme kaba sert ve ular ne sarkk kuak. Allah telnn evliysn, enbiysn (peygamberlerini) ve ulemsn (slm limlerini), bunlarn szlerini ve fkh kitablarn ve fetvlar tzim edecek (sayg gsterecek, hrmet edecek) yerde tahkr etmek yni aalamak kfrdr. Dinden kmaya sebebdir. Kfirlerin yinlerini beenmek, zarret yok iken znnr kuanmak ve kfr (kfirlik) almetlerini kullanmak kfrdr, mn giderir. (Kutbddn-i znk) Sen dereyi gemeden ummn arzlarsn, Znnrn kesmeden mn arzlarsn. (Niyzi Msr) ZRRYYET: Soy, nesil. Kur'n- kermde melen buyruldu ki: Ey Rabbimiz! Bizi sana teslmde, boyun emekte ve ihlsta sbit kl. Zrriyyetimizden bir topluluu da sana itatkr ve boyun eici kl. (Bekara sresi: 128) Hud Rabbim, Nebm hakka, Muhammeddir Reslullah, Hem slm dnidir, dnim, kita bmdr kelmullah. Akidde, Ehl-i snnet oldu mezhebim hamdolsun, Amelde Eb Hanfe mezhebi, mezhebim vallah. Dah zrriyyetiyim dem aley hisselmn hem, Hall'in milletiyim, dah, kblem Kbe, Beytullah. (M. Sddk Gm) ZYF: Altn ve gm oran yardan az olan paralar. Zyf ile dn verdikten sonra, o zyfun kymeti kalmasa, mmeyne yni mm- Eb Ysuf ve Muhammed'e gre teslim ettii zamandaki kymetinde altn veya bu kadar altn

karl geer ake ile denir. Kymeti deiirse, Eb Ysuf'a gre yine byledir. (bn-i bidn) (bb. A.Hakim)