MADRABAZLIK

1 Murat, yemek dn kravat zp masann stne atm, kah veyi bitirince de, kendisini almaya zorlamak iin, gmlein kolla rn svayp, ktlar nne ekmiti. Ktlar: Bata birinci sayfann plan... Sekiz tane bo stun... Bunlarn urasna, burasna konulacak fotoraflarn yerlerini gste ren, kkl bykl birka drtgen... haberleri gibi d haberleri de incir ekirdei doldurmaz; Anadolu Ajans bltenleri... ou te lefonla alnp, kahve kelerinde dei-toku edildikten sonra, birbi rine benzemesin diye zorla kartrld iin anlamsz hale gelen zel(!) havadisler... Anlalan, yarnki 9 Austos 1930 Cumartesi gn Vakit Gaze tesi gene balksz kacakt. Evet, habersizlikten krlyordu btn gazeteler... Oysa isyan vard memlekette... ki aydr Ar danda vuruuluyordu. Aslna baklrsa, umurunda deildi Murat'n, gazeteler balkl veya balksz km... Haftada bir gece, izinli sekreterin yerine ba kyordu. Hi de sevmiyordu sekreterlik ilerini... Rportaj yazarl na geti geceli, kurtulmutu, ok kr, punto, katrat, "Yaz eksik, yaz fazla" hesaplarndan... Pencerenin esintisi, yzn alev gibi yalayp geince, yaz gecesi nin ar scan, arkasndan grltsz sokulmu birinin varl gibi duydu. Serinlik balayacana, demek ki, gece ilerledike scak art9

yordu. "Kzgn frna dnm buras yahu!"... Frn duygusu veren, herhalde, sekreterlik odasnn, demesi gibi, tavann da kesme ta tan rlm olmasyd. Saate bakt, dokuzbuuk... Neredeyse, ajansn son bltenleri gelmeye balar. Bir-birbuuk saat sonra birinci sayfa da girer maki neye... Bu gece de bu i, hayrlsyla, biter burada... "Telefon etmeli gazetelerdeki arkadalara... Uzanmal Boaza... Bu gece yatlmaz, sabah serinlii balamadan..." Duvardaki saat, askdaki ceket, apka... Masann stndeki te lefon... Caml dolaptaki ciltli kitaplar, btn eya, sanki katlklarn yitirip cvklamlar, bulunduklar yerlerde, pelte gibi yaylmlar... Ktlar kartrd. Dnk gazete, maliyenin derlenip toplan mas iin Mller adnda bir yabanc uzmana hazrlatlan byk rapo run tam olarak yaynlanacan bildirmiti. Ka kiiyi ilgilendirir, Msy Mller'in raporu?.. Ka kii okur bunu, okuyanlardan ka ne anlar? syanclar, ran topraklarndan yararlandklar iin Ar isyan hemen bastrlmaynca, rportajlar yapmak zere gnderilmesini patronlara teklif etmiti. ok uygun buldular, sevindiler, gereken iz ni mutlaka alacaklarn da sandlar. Halk Frkasnn en nfuzlularn dan iki mebus... Ayrca smet Paa'nn yaknlar... ou akam ye meklerini Gazi Paa'nn sofrasnda yiyenlerden Hakk Tark-sm Bey kardeler... Bavekil smet Paa, belki de bizzat Gazi, byle bir rportajdan hibir saknca grmedikleri halde, Mareal Fevzi kmak'n "01maz" bir trl alamad. Nedeni de gizli deil! Ordunun geri hizmetlerindeki karklk... syann aylardr bastrlamamas gstermiyor mu, aksayan ynler olduunu?.. Nasl saklanr bu kadar ak bir gerek? Niin?.. Dalgnlkla ayak seslerini duymamt. Kapda apansz peydah lanan hademe Hdr Onba'y grnce umursamadan sordu: Nedir o? Ajans kd m? Yok Murat Beyim... Telgraf kd... Ver bakalm! Nereden? Yalova'dandr telgrafmz. sim Bey'imizdendir ve de gayet nemlidir ki, bana kalrsa... Daha syleniyor! Ver unu... Ald. Almt. Kalarn atarak okudu: "Birinci sayfa baslmayacak stop... Mrettiphane tam kadro beklesin stop... Geliyorum-oruh Mebusu sim..." Murat sevindi. Sudan haberlerle birinci sayfa tertiplemekten 10

kurtulmu, ok ar bir yk srtndan atm gibi hafiflemiti. Yz ne merakla bakan hademe Hdr Onba'ya taklmak iin suratn as t: Ak m geldi bu byle? Ak m? Telgraf kdmz m sordun? . Hademe Hdr Onba birden pirelenmi, her eit sorumluluu nleyecek en uygun karl bulmak iin telala yutkunmaya bala mt. Biz atk ki Murat Bey'im... stnde Vakit Gazetesi yazl olduundan atk. Yanl olmasn ki, bakasna gitmesin! Yannda kimse var myd aarken? Telgrafnn getirdii s ray sordum. Kim, kimse mi? Kim olur bu saatta? Bilmem! Yabancnn biri... teki gazetelerden?.. Yok hayr! Yoktu yabancmz... Narasn gecenin bi vakti... Ferah ol! Biri bulunmalyd ki... Ah nolayd, olayd... Ben sana sor malydm ferah olmay... Murat, orum'lu olan Hdr Onba'ya taklmak istedii zaman byle orum azyla konuuyordu. Hdr Onba bunu bildiinden hemen rahatlamt. Gazeteye, saray ofr orumlu Dadal Efendi tarafndan yerletirilmi, ie girdiinin haftasnda -Askeriyenin b lk eminliinden kalma yatknlkla- patronlarn ispiyonu kesilmiti. Btn ispiyonlar gibi kendini, teki alanlarn stnde gryor, Murat'a kar gsterdii alakgnlllk, Dadal Efendi'nin ahbab olmasndan, bir de yaman yumrukuluunu gzleriyle grdndendi. akaya koularak rkm gibi boynunu bkp ylt: Aman beyim... Vay bamaaa... Demek bu telgraf kd... Ne demeye gelmekte oh Murat Bey'im?.. "Birinci sayfa baslmasn" demi sim Bey'imiz... Sakn bu laf, askeriyenin gece nbeti parola s gibi... Ne demeye gelmekte peki? Gizlisi nedir bunun?.. Gizlisi... Gazete ksmnn gidiat askeriyeden hi farksz deil midir? uncack eyi belletmedi mi Yaz leri Mdrmz? Gazetenin gizlisi korunmazsa nolur bakalm? Nedir bunun gizlisi aman beyim? Az biraz tlatmah ki kim den korunaca bilinmeli... Kimden he mi? Vay ki yazk senin takndn onba nianla r rna. Ya bura nere sefil Hdr? Bura stanbul deil mi? Ya stan bul'dan baka stanbul var mdr aklsz? stanbul'a kurban olmal! Bakaca buras eskinin Babli'si olup ad, Gazi Paa'mzca geenler11

de Ankara caddesine evrilmedi mi? Burda kimler eleir bakalm, fetvazlar elemez mi? Grmeden sezinleyen ve de sezinlemesiyle gizlimizi tuzsuz yadan kl eker gibi ekip alan nice nice kpolu kpek buraya birikmi deil midir? Fetvaz olmakla... Bizim bilemediimiz gizlimizi... Yabann fetvaz... Hayr, sezinleyemez koca Tanrya kr... undan sezinler ki aklsz Hdr... telgrafn gelmesinden bile sezinler. Bir gazeteye telgraf kolayna m gelir! Hayr, gayet zoruna gelir ve de zorlu durumlarda gelir. Hele ki, Vakit gazetesine telgraf bsbtn nemli olduundan gelir! Sa olsunlar, var olsunlar ve de koca Tanr bizim kazancmzdan alsn, onlarn kazancna katsn! Pat ronlarmz, kendin bilmez deilsin ya, cimri-pinti deillerse de, eli s k ve de kolayna para harcamaz bilinir ve de bunun yalan ve de a kas hi yoktur. "Asm Bey Yalova'dan telgraf ekti" ne demek? Pa raya kyd ve de sanki cann ortaya att demek... nk bizim, dn ya durduka duras patronlarmzda mal cann yongas deil, belki de can maln yongasdr. Bu sebeple temeline tkrdm bu Babli yokuunda ve de Ankara caddesinde btn gazetecilerin gz, orta lk karardktan bu yana, Vakit gazetesinin kapsndadr. Bunlar bu raya telgrafnn girmesini grmeleriyle ossat bir bokluk olduunu kestirirler ve de benim aklma geleni ilerler. Aman Murat Beyim nedir senin aklna gelen? Benim aklma gelen Hdr aa, eski gazeteleri nme ekip yumulmak, hangi olayn azp, azgnlap, kabarp, tap birinci sahifeye hopladn arayp bulmaktr, ite bu sebeple... Sen... Allalem... Cmle kapmz kilitlemeden ve de ardna kol demirlerimizi dayama dan ktn geldin! Th yzne derbeder Hdr... Dur, elen... Szn gerisini dinlemeden nereye? Seirt Bamrettip Haydar Baba'ya... Hemen gelsin... Bu dakkadan sonra, ierdeki ierde, dardaki dardadr. Sinek girip kt m bittin bil! Yallah... Hdr Onba kapy ak brakm olmal ki, topa gibi dnp pervazlara arparaktan kmt. Murat cgara yakt. Telgraftan nemli bir haber olduu anlalyordu. "Millet Meclisi yaz tatilin de... Gazi oktandr Yalova'da dinleniyor. smet Paa da geldi ge ende... Nolabilir peki?".. Gzlerini ksarak son gnlerin haberlerini hatrlamaya alt. Hayrola Murat Bey... "Birinci sayfa baslmayacak" dedi H dr ays... "Mrettiphane beklesin" diye telgraf ekmi patron... Doru mu? Evet...

Ne dersin? Ermedi aklm... Patronu Saray'dan m ardlard, kendi mi gittiydi Yalo va'ya? Bilmem. Ar ii bitti, desem... Ya da herifleri kovalamak iin ran topraklarna girdik de... arpma filan m? Haklsn. Nolabilir? Anlarz birazdan... Nerdeyse gelir sim Bey... Musahhih Selim Beye syleyin ltfen... Bizim gazetenin Austos saylarn getiriversinbana... Uzakta, yukarda bir yerde, haldr haldr alan bask makinesi, medrese hcrelerine benzeyen ta odalar, kalelerin gizli su yollarn hatrlatan darack ta merdivenleriyle Vakit gazetesi idarehanesinin garip yapsn temellerinden atsna kadar belli belirsiz sarsyordu. Murat kapdan kmak zere olan Bamrettip Haydar Baba'ya seslendi: Bakn napalm Haydar Baba... Fazla basalm gazetenin ikinci yzn... Bana epey nemli geliyor bu i... Telgraf ekmezdi yoksa bizim patron paraya kyp... Hele Yalova'y brakp hi gel mezdi , gece vakti... Basmak kolay ama... yi dn... Benim bildiim sim Bey, hi bakmaz kt parasn keser aylndan... Elektrik paras n... Mrekkep parasn bile hesaplayp keser... Kessin! Sorumluluk benim. Bak bakalm senin tezghta yeti en Murat olunun gazetecilik sezisi... koku almak gc naslm? Durdurma basky... Haydar Baba kt. Murat eli enesinde ak kapya dald. Kz gn havada petrol, kt mrekkep, makine ya kokusu vard. Ayaklarnn ucuna bast iin ses karmadan yryen hademe Hdr omuzu stnden arkasna bakarak gizli bir ie gelmi gibi boy nunu uzatp fsldad: Kahve gelsin mi Murat Bey'im?.. Gelsin mi az ekerli?.. Hay ok yaa Hdr Aa... Dedim ki... Kahvenin srasdr, dedim... -Hep yle ayakla rnn ucuna basp omuzu stnden arkasn kollayarak masaya yak lat: -Bak ne geldi benim aklma... Dadal Efendi hemerimizin ge enlerde dedii kt m sakn? Neymi Dadal Efendi'nin dedii? Dedii... Vay ki vay... Evet, imdi iman ettim, "Saray ofo13

12

ru" dedin mi on dakka dneceksin! Ne demektir Saray oforu? Pi re zplasa haberli demektir. nk, Gazi Paa'mzm yanndadr. Bakaca, dem denilse demiri bilir kurnazlardandr. Ne fayda ki, vak ti gelmediinden aklamad bsbtn... Laf dolandrd biraz... An layana, sivrisinek saz, demeye getirdiydi. "Sen bu Ar iinin uzama sn salt Ar ii belleme Hdr Onba" dediydi. Ya? "Benim sezinlediim, dnyalar durduka duras Gazi Paa mz uygun kertesini gzlemekte ve de saatini, dakkasm avullamakta" dediydi. Demek... Evet, Gazi babamz, yldzlar yldzcsna gzletip, bakcsna bakm baktrd ve de de yarclar dlere yatrp hddam sahiplerine hddamlar yoklataraktan hayrl zaman aratp buldurdu. Buldurmasyla "Ar dann kuyruklu krdn krmak tan biey hasl olmaz. Fesadn ban ben bilirim" dedi. Kimmi fesadn ba? uncack eyi bilirsin ya, gazeteci olduundan bilmezden ge lirsin! Fesadn ba... Acem... Evet, dinim gibi bilmekteyim... Telg rafmzn gizlisi: Gazi Paa'nn Acem'e dald haberidir. Koca Tan rya kr, derbeder Acem ah'ndan, Tebriz'imizi ve de iraz'mz ve de evresi cennet bana benzer Urumiye glmz ekip alsa ge rektir. Seferberlikte Enver Paamzn kardei Nuri Paamzla ve de emmisi Halil Paamzla gezdik, grdk biz oralar... Mslman yata yerlerdir ki, kzlba Acem'in aklsz bana dnyay dar eden ai ret mslman yata bir yerlerdir. Hahahay ki ne kadar gzel! Evet, bunun sonunda, Gazi Paamz, ah'n Sarayn bana ykp, hazine sini askerine yamalatp tacn, tahtn belki de top kkll avradn omuzlayp getirse gerek! Bunlar bylecene olmal ki, ben kas kas gtmeliyim. nk, Seferberlik srasnda, dini gevek, iman bozuk takm "Olmaz yle ey" dediydi. Ya bizim alay mftmz ne buyurduydu buna kar? "Enver Paamzn bu yolda ferman vardr , hemi de geri alnmaz tural fermandr" buyurduydu. "Bu kez olmasa da hi deeri yok, yz yl sonra Osmanly toplanp birikti bil, bir uur dan yumulup fermann buyruunu yerine getirdi bil" dediydi. Bug n grdm ya, Murat Bey'im, bundan byle kt Hdr lse de gam deil... Hdr Onba'nn biraz nce Bamrettip Haydar Baha'nn sy ledii birka kelimeyi kulland, bylece Murat'n azn da yokla mak istedii anlalyordu. Azndan cevahir ta samaktasn va, olur mu dersin Onba? 14

Olur mu ne demek? Oldu bile... nk, benim sezinledi im... Arslan st iede durduu gibi durmayp... Gazi Paamz, i eyi ikileyip, leyince kprp tap... bildiin keyfe binip... Enver Paa kardamn ferman aklna gelmesiyle... hi bakmamtr ve de smet Paamzn "Aman olmaz" demesine hi kulak asmamtr. Evet bu kez, Gazi Paamz, "Acem'i senden isterim" fermann K lah Eri Salih Paa'ya ulatrd. Eri Klah Salih Paamzsa bu ka dar arkayvbulmasyla ne demitir bana sorarsan? "Ben Acem'i biti reyim de dilerse smet Paa beni ipe eksin" demitir. Evet, emri al masyla kez pp bana gtrp "Vaktine hazr ol ey Acem a h! Vardm"demesiyle... Askeri ekmediyse de ekmesine ok biey kalmamtr. Yumulup yetiecektir, dinim gibi bilmekteyim ki, hi aman zaman vermeyip... Peki... Klah Eri Salih Paa dald tuttu, vurup Acem'i kertti diyelim, ya buna kar, ngiliz napar? ngiliz mi? Byle hayrl bir ie ngiliz napacak? Akllysa, "Olmu iin kts olmaz. Olmasa iyiydi ya... Olmu bikez" diye cek!.. Biz yle biliriz. Olmu iin kts olmaz, olsa olsa az biraz ce remesi olur. Onu da krar sarar, bulur toplar, "Paran bil ve de ede bini bil" diyerekten nne atverdin mi... Ya tependeki Moskof? Moskof mu? Moskof'a bover! Hayr, ngiliz'in hay hay de diine Rus azn bile aabilemez. Acem'i bitirmi Trk'n urunu keseyim derdemez, bana gklerin keceini kestirir ki, kt Mos kof, ossaat kestirir. ' Demek senin hesapa, Klah Eri Salih Paa, salt Acem'i bitirmemekte, ngiliz'le Moskof'u da birden bitirmekte... Ne demek tir bu? Dnyay dmdz ettik demektir. Haunu hileydin! Trk kalkmaynca, azp kudurup "Ya Al lah! Yaa Pr" diyerekten klca sarlmaynca bu kpolu dnyann kaam ivisi yerini bula m bilir gerisin geri? Vay ki, Gazi Paa... Vay ki, dnyalar durduka duras Gazi babamz... Sonunda bu oyu nu da m ettin adal ngiliz gvuruyla Bolevik Moskof'a... Oh ne gzel! Hahahaay! Hdr'n katr grd hayrl dler geldi kt desene... Bu gece gecelerden nasl bi gece?.. Ayn bir leyleyi kadir gecesi... Evet, kahve benden... Dilersen taze ay gelsin! Hayr dedin mi hi olmaz. Kahve gelecektir ve de Hdr Onba'dan gelecektir. Eli keseye attn m canm sklr ki, gr nasl sklr. Kahve kolay Onba... Selim Efendi hemerin gelecekti. Nerde kald. Sesle gelsin! 15

 Aman iyi... Mjdeyi versem olur mu Murat Bey'im?.. Bu nun mjdesini Selim Efendi'ye biz veriversek... yi... Hem ver, hem de mjdelii alaraktan ver. Gel arka da, biz bu kahveleri senin Selim Efendi hemerine ykleyip savua lm!.. Olmad. Kahveleri hi katma! Kahve bizden ki, Gazi Paa bile gelse bizden... Hdr Onba, "Yaadk" diye parmaklarn krdatp seirterek kt ki, iftlik balasalar bu kadar candan sevinmez.

Musahhih Selim Efendi gazete koleksiyonuyla girdii zaman Murat hl, dalgn glmsyordu. Nedir Murat? Ne diyor bizim avanak Hdr? Gerek mi? Vuruma balam m ran'la? Yok yahu! Ya ne diyor, Hdr Onba olacak... Ne yazm telgrafta pat ron, birinci sayfay basmayndan baka? Bekleyin geliyorum! Kt biey olmasn... Ne gibi? Ar'da... Birliklerimizin biri pusuya der. oka l veri lir. Sanmam! Byle bir eyi birinci sayfann bana m geirece iz? Benim anladm, Saraydan km, hi beklenmez bir haber bu... Bakaca, teki gazeteleri sanrm, atlatacaz. -st ste yapt rlm Vakit gazetelerini nne ekti:- Bakalm. nemli bir olay ge ti de fark etmedik mi son gnlerde... Ya da birden hi beklenmez bir i, byyp ne mi atlad?.. Musahhih Selim, kapya bakarak sesini alakt: ster misin aklma gelen olsun. Nedir? Bizim fkara patronu... Gazi Paa... Bieye can sklp... deflesin sofradan... Amma yaptn haa... Bizim patron Gazi'nin cann skacak bir ey yapar m hi? Kendisine kalsa yapmaz ya, herkes birbirinin ayan kayd rp gze girmeye abalyor. Gazetede aykr bir yaz... bir haber k mtr. Aradan aylar bile gese, birinin yeni arpar gzne... Koar gtrr. "u anlama alnmtr, u meseleyi kurcalamaktadr" der16

ken... teden bir bakas... "Ben dememi miydim vaktiyle" der, "Koynumuzda ylan beslemekteyiz. Bunlar, n sonu ttihatla bulam adamlar... Bence bunlar kl korkusu Kemalistleridir Pa am" der. Hele bunu fkeli sraya denk drdler mi... Evet, olur byle eyler ama... O zaman da bizim patron ga zeteye telgraf ekmez, doru eve gider, "Hastalandm" diyerek yata a girer. Hastalk nedeniyle mebusluu bile brakp ortadan kaybo lur. Ya gazetede kan bir yazyla ilgiliyse... "Hemen dzeltme li, yoksa gze grnmemeli" diye azarlandysa... O zaman da gelip bize neden aklama yapmak zorunda kal sn? Biey yazar, "Bunu yarn birinci sayfada mutlaka vereceksiniz" der, gene grnmez. Hele bakalm bunlardan biey karabilecek mi yiz? nce Ar syan haberlerini geirelim gzden... 1 Austos 1930 Cuma gnk saydan balad. Yalnz balklar okuyordu: "RAN BZE DOST MU, DMAN MI?" "ARI OLAYLARINA KARI RAN'IN DAVRANII: ACEM KILICI GB" "ARI SYANINDAN ABDLHAMT SORUMLUDUR." Neye gldn Murat? Epeydir aranyordu Ar isyannn sorumlusu... Sonunda bulunmu ok kr... Haa... u Abdlhamit meselesi... Parlak ki, o kadar olur. Kahveci kahveleri getirip, "Bunlar Hdr Aa'dan" deyince Se lim buna ok at:- Hayrola! Piyango mu kt bizim Hdr Onba'ya?.. Murat ban sallad: ok daha nemli... Acem'e sava atmza sevindi senin hemeri... Anlamadm. Ben de... Balklara dnd Murat... "TRK-RAN DOSTLUU TEHLKEDE", "BZE NOTA VERDLER", "YZELLLKLER ARI OLAYLARINA BURUNLARINI SOKMAK STYORLAR." Bu baln yanna Refik Halid'in vesikalk fotoraf da konul mutu. "Yzelliliklerin iinde burnu en byk bu olmal ki, fotora fn koymay uygun grm bizim sekreter.." 17

Balklar, geliigzel, heyecansz sryordu: " BUUK KRD'E STKLL - RAN SORUMLU DUR - HARCYE VEKLMZ: "NOTA VERMEDK. RAN'LA KONUUYORUZ." "ARI DAI ASLERNN TEPELENMES KESN OLA RAK SRYOR - ENTELLCENS SERVS ARI OLAYLA RIYLA LGL." 7 Austos 1930 Perembe: "DOU'DA DURUM: BU OLAY BR GERC YOBAZ LIK DEL, BR C ALMA VE BAIMSIZLIK AYAKLANMASIDIR." Ve de gelelim, bugnk 8 Austos Cuma saymza... Bak ne yazmz! L. Drumond Hay adl birinin makalesinden karlm bir balk... "KRT SYANI MUTAASSIP KRT'N GARPLILAAN TRK'E AYAKLANMASIDIR..." "HOYBON CEMYET 1927'DE KRT STKLLN KARARLATIRMI VE GEC MERKEZ OLARAK ARFDAK AVA'Yi SEMTR..." "KRT RESLERNDEN EMR SREYYA DEM K: TRK'LERLE KRTLER ARASINDAK HARP, KRTLER AMALARINA VARINCAYA KADAR SRECEKTR..." Murat, birden elini kaldrd: Tamam arkada... Birinci sayfamz deitiren havadis Ar isyan iidir. Nerdeifanladn? Mareal Fevzi Paa Dou'ya gidiyormu... Sen bugnk gazeteyi okumadn m? Baktm yle... Ne var? Geri brakld bu gezi... Tamam... doru, geri braklm... Demek ki, patronun geti recei haber isyanla ilgili deil... Baksana, Millet Meclisi Reisi Kzm Paa da stanbul'da... ehirde bir gezinti yapmlar, sonra Tokatlyan otelinde bir mddet dinlenmiler... Bylece de gazetemi ze birinci sayfalk havadis vermiler. Daha nemli haberimiz... G zellik Kraliesi Mbeccel Hanm, Amerika'ya gidemiyormu para szlktan... Belediyeyi ayplyoruz para bulamad iin... Kadastro yz ylda bitecek... Ankara telefonu Yalova'ya balanacak... Vay vay vay... Ankara kedilerinin soyu dzeltilecekmi de dourganlk lar artrlacakm... hracat iin herhalde... Arkada kuru kuru ksrnce ilgilendi: Nedir o? Hasta msn? 18

Selim miyop gzlerini glmser gibi krptrd: Yok hayr... Yok da, bu ksrk ne? Souklattn m? Bilmem!.. Tekrar tekrar ksrp yutkundu: Terliyoruz... Esintide kalyoruz! Evet, souklattk herhal... Selim'in birka gn iinde, boynu fark edilecek kadar uzam, omuzlar sivrilip, gs km gibi geldi Murat'a... Yanaklarnda stmallarn nbet srasndaki kzarkl vard. Dudaklar kuru... "Bir bkknlk gelmi bunun stne... ok mu yoruluyor? Birine mi tutuldu fakltede?. Byle biey olsa sylemez mi?.. Sylemez. Ken disi iin ak deildir dostlarna... Herkes na kolay dert yanar da, Selim, hi yanp yaklmaz!" orum'un iinden olduu halde, ilk gn den beri, ku umaz, kervan gemez bir da kyls gibi gelmiti Murat'a... Gvde salamlndan deil, ruh gcnden... ok alyordu Selim... imdiye kadar rastlad en alkan in sandan kat kat fazla alyordu. "Bununkine almak denmez... Di diniyor bu... Hem de, yedi yandan beri... On yldr dur, otur bil meden..." Babas medreseliydi. orum'da rtiye mektebi alnca unun bunun ne diyeceine aldrmadan sar atp retmenlie gemiti. Balkan savana gnll gittii zaman Selim yandayd. Seferberlik'te Nuri retmeni yedek subay aldlar. 1918'de, atekes anlama snn imzaland gnn sabah nerden geldii anlalmayan bir ser seri kurunla vurulup ehit dt. 1913 ylndan beri zaten ksz gibi yaayan Selim Nuri, 1918'de gerekten ksz kald zaman yedisini bitirmek zereydi. Zenaata vermek isteyen vey babasna kar oku mak iin direndiinden ilkokulu yar a, yar plak tamamlam, lise yi var gcyle abalayarak parasz yatl okuyup bitirmiti. Orta iki den beri iirle urayordu. Byk air cevherini belirleyecek bir ey daha meydana koyamamt ama, duyguda dengeli, fikirde ak oldu unu ispatlamt. Murat'a gre ileride iiri brakp dzyazya alsa, belki edebi yat tarihiliinde baarl olacakt. Eline geen btn kitaplar, konu ayrmadan hzla tketiyor, grmesi art olanlar kitaplklara gidip notlar alarak okuyordu. Faklteyi bitirip retmen olunca, ilk ayl ndan balayp kazancnn tam yarsn evinde kuraca kitaplk iin harcamaya yemin etmiti: "Aylk yirmi be liray gemese... de ocuum olsa..'. On iki buuk liras kitaba verilecek... On iki lira krk dokuz kurua inmez." 19

Bunu sylerken, yar kyl inadna gveniyor, bu inatla eni ko nu gleniyordu. Gene bu inatla btn eski inanlar kafasndan sil mi, yerlerine ne olduunu hi kimsenin henz bilemedii halkl yerletirmiti. Gazi Paa'dan bile daha Kemalist, daha sk Kuvay Milliyetiydi. Hibir eyden ikyet etmedii, hi kimseden hibir ey beklemedii iin de inanlarn savunurken komik olmuyor, en iflah olmaz muhaliflerin bile betine gitmiyordu. Memleket batmaktan kurtulmutu. "Kurtulu kime yaram, haksz bask, ak soygun, s rnen halk ynlar... Fasafiso bunlar arkada" diyordu, "Kurtulu olduu iin oluyor bunlar... Kurtulu olmasayd, namussuzluk bile var olamazd." Bunlar derken ince uzun vcuduyla yle dikilirdi ki, topla yklmaz. Murat yan gzle arkadana bakt. Evet, Selim Nuri yorgun deil, dpedz bitkindi. Az daha "Dinlensen birka gn" di yecekti, dilerini skt. Selim Nuri buraya akamn yedisinde geliyor, ou zaman saba hn drdne, hatta beine kadar tashih yapyordu. Sekiz koca sahifeyi yukardan aa tek bana okuyor... i bitince hibir vasta bula madndan, ya Vefa'ya kadar yrmekte, ya da mrettiphanenin bir kesine serdii eski gazete ktlarnn zerinde yatmaktayd. Son ra gndz lene kadar faklte... leden sonra, hali vakti yerinde arkadalar iin ders notlarn kopya etmek... Sahifesi on kurutan... Musahhihliin gndelii yetmi be kuru... Ama eline yetmi gei yor... Gnde be kuru kesiyorlar vergi diye... Oysa, vergi vermek urada kalsn, resmi ilanlar yoluyla yardm gryorlar gazeteler dev letten... eitli vergi balamalarndan yararlanyorlar. Yeni harfler kt kal, okur kaybettikleri iin, hepsinin gizli denekten para al dklar bile syleniyor. Bir de kl asl fazladan bu yetmi be kuruun banda, Demokles'in mi, ne karn arsnn klc gibi... "Dizgi yanl kar da reklamlar yeniden baslmak gerekirse... Gndeliinden keseriz" derler adama, gzda verirler ie alnrken... Murat suratn buru turarak bugnk Vakit gazetesinin nemli haberlerine bakt: "Dn k Hkimiyeti Milliye Bayram ok iyi geti", "Gazi Hazretleri dn Yalova plajlarn ve Millet iftliini terif ettiler..." "Yalova'da Deniz Yollar tarafndan dzenlenen balo ok gzel oldu" "enaat: zmir'de bir talyan, iki kzmz berbat etti..." "Bir gen kz Polonez ky yo lunda saldrya urad..." "Osman Cemal Bey'in Cumhuriyet gazete sinde kan 'Kelepir her zaman ele der mi?' hikyesi mstehcen g rlerek ar cezaya verilmitir..." Selim Nuri, bu kadar ar alma artlar arasnda bir de aylk 20

edebiyat dergisiyle urayordu. Fakltede be arkada beer lira koymu, Selim Nuri de veremedii be liraya karlk derginin btn ilerini yklenmiti. Ayrca, sorumlu mdrlk de omuzlarndayd. Kt diye kouyor, yazlar toplamak iin didiniyor, her eyi laka bir basmevinde kmay geciktirmemek iin rpnyordu. Ar kadalarnn ikisi zengin ocuklaryd, marktlar, yazlar hibir za man vaktinde getirmiyorlar, bu yzden de Selim Nuri'yi ayrca zp koturuyorlard. Selim Nuri, Murat'n aklndan geenleri bilmi de sululuun dan utanyormu gibi, glmseyerek kalkt: Ben gideyim... Tashihler birikmitir. Kalsaydn, ay ierdik. Eyvallah! , , Selim Nuri kt. Murat ellerini yzne kapatarak bir zaman matbaann grltlerini dinledi. Aman Murat Bey'im, benim aklm kart. Bana sorarsan bi rinci sahifamzn basmn durdurmak kt... Ktln bilmez gibi, bize demedin... Nerden bileceim? Bilirsin! Ne gzel bilirsin de, ne fayda ki demezsin! Bir koca Murat Bey olup gnde u kadar yaznn belini bkp sen bilmeyin ce... Yahu Yalova'da olmu ii ben buradan nasl bilebilir misim gece vakti? Bilirsin! Olacaklar bilmeyince kaa alrm ben senin bunca yazcln?.. Aman Murat Bey'im aklma gelen, yaman ki, ne ka dar... Neymi canm sylesene! Sakn Asm Beyimize bir mazarrat erimesin dman karalamasyla? Nerden karttn yahu? Ne denilmitir? "Olmaz olmaz bu dnyada" denilmitir. "Su uyur, dman uyumaz" denilmitir. Bizim Asm Bey'imizi ve de Hakk Tark Bey'imizi, seven oksa da sevmeyen de kyamet gibidir. stemezin biri bir yalan dzer. "Saray yerinde iftiradan keskin silah yoktur" der Dadal Efendi... ster misin ar keyif srasna gelip kur ban olduum Gazi Baba'mz istemezlerin doldurmasyla "Ykl g zm grmesin" deyip deflesin... abalasn ki derbeder sim Bey'imiz iin gereini anlatabilsin! Vah ki yaman! Vah ki bamza gelenler! Yanarm ki Murat Bey'im, Mebusanhmza bir sakatlk 21

gelirse kyamete kadar yanarm! Nereden kardn imdi mebus sakatlm bre onba! Surdan ki, sim Bey'imiz ve de Tark Bey'imiz bugn res men Saray mebusandr ve de ayrcana gazeteci mebusandr. Mebusanlk bir devlettir! Saray mebusanl, ayrcana iki katl bir devlet tir, gazete sahiplii dedin mi, deme babayiitin eline girmez yce devlettir. devlet bir araya geldikte dmanlarf gzleri hi gtr mez ve de hasetleri artar ki, karl dalarn sel afat gibi kprr ta ar! Aman Murat Bey'im, sen inanmazsn ya, bu batas dnyada gzegelmek diye bir bela vardr ki gayet yaman bir beladr ve de bela larn birinciye deil de, ikinciye gelenidir ve de gndz gzne ada m yardan uurur beladr. Gazi Babamzn ve de bugne bugn Allahtan aa ahabmzn gznden dmeler olur, katndan kovul malar, mebusanlklar yitirmeler olur ki gazeteciliin bile elde kal mamas olur. Szn ksas: "Dnyay parmamda dndrrm, bana ngiliz bile g yetiremez" diyen Ahmet Emin Bey'imizin ba na gelenler neden? Ben bunlar bylecene ve de birer birer sim Beyime, hem de Hakk Tark Bey'ime anlattm ki yanaraktan, yaklaraktan anlattm! Bakaca her ka kurusa masarfna hi kulak as madan hocalara by bozdurma ve de gzegelmeleri nleme dualar okuttum ve de nice nice keskin muskalar yazdrp uramza buram za tresince soktum. Padiah katna ska gidenlerin irinlik muska lar peydahlayp taknmalar kanundur ve de gzegelmeye kar tetik durmalar kanundur. Padiah katma yaklamakla kap dar deflen mek ayniyle keyfe benzer, "Keyif ksm dem dem gelir, zrtadak gi der." nk... padiah kat yaknl ne kadar zor ele girse o kadar kolay elden kar. Sapn bileime doladm, sandn sra bakarsn ki slak sabun gibi kayp savumu... Gayet korkuludur vesselam! im dilerde evet, tatl candan olmak hartada yazl deilse de, unca kese ler dolusu krdan olmak daha ktdr. Dost, dman karsnda re zil dp yerlere bakmak vardr ki unca utanmas olana lmden etindir. mn beyim, bu kez frsatn dnp de soramadmd sim Bey'mize... Kendi can ekti de mi kalkt gitti, yoksam Saray 'dan m istendi! Senin var m bundan bir haberin? Yok! Ha kendi aa gnl istemi gitmi, ha arlp seirt mi... Fark ne?.. u ki Murat Bey'im, bir yaramaz i olur, Gazi Paamza sim Bey'imizi yle yle etmi diye karalar bir besmelesiz gvur tohumu... O zaman, ister ki, yzne tkre hastir diyerekten srp kara gerisin geri... Vay bama! Olur mu olur ve de byle bulak22

lklar Hakk Tark Bey'imizin bulunmad sralarda olur! Yahu de sem, sen ki koca bir Hakk Tark Bey olup ve de gazeteci mebusanlardan olup... Bulgarya ilerinde senin ne iin var! Bulunsana devi nin banda... Peki nolacak imdi? Heyvah ki ne kadar... Nolacak aman Murat Bey'im?.. ' Yoktur biey, bouna telalanmaktasn Hdr Aa... Telgra fnda ne demekte sim Bey? "Gazi Paa bizi kovdu" demekte mi? "Gazeteyi basmayn. Yoldaym, vardm, yettim!" demekte... Bana sorarsan, haberler zorlu olmasa paraya kyp telgraf ekmezdi, hele kovulsa, kovulduk telgrafna iki metelik vermezdi, senin sim Bey, ferah ol! ' Gerek! Aman yle de... Oh oh azndan ballar akttn, y reime sular serpeledin! Yoksa bu gece bize uyku haramd. Hele domuuuz! Sen bu gece, zaten nbeti deil misin? Ge ce nbetinde uyumak var mdr? Nbeti olmakla... Vesveselere dp oflamak bakadr, keyfinden trk araraktan nbet tutmak, bakadr . Meraklanma! Trky ar sesin ktnca keyifle... Kor kulu bir durum vaziyetimiz yoktur, bana sorarsan Hdr a! Oh ki ne gzelmi! Birden irkilip kapya dnd, elini kulann arkasna koyup din ledi: Aman Murat Bey'im nedir bu patrd? Dur bakalm! Mura.t da ayak seslerini dinledi: Patrd dedin ya! Belli bir ey! Patron geliyor! Ayak- sesleriyle konumalar basamaklarda ykselip yaklaarak i ie duyuluyor, fakat ta duvarlarla ta tavanda hamam kubbeleri gibi yanklandndan sylenenler pek anlalamyordu. Sekreter beyi soruyorum, sekreter beyi!.. Anlamadm. Yok mudur? Bildim bama gelecei... Aransalar bulunmazlar, bulunsalar bir ie yaramazlar! Meyhanede olmal... Ko Hdr' bul... Alsn gelsin! zinli mi? Allah mstahaklarn versin! Nolacak imdi?.. Son sz, patron, "Gel beraber" diye ardna takp yukar kar d kahveciye sylemiti. Murat, patron ieri girince ayaa kalkm olmamak iin, her zaman yapt gibi, asl ceketinde bir ey aryor du. oruh Mebusu sim Bey Murat' grnce sevindi:

23

 Sen misin nbeti?. Hay Allah raz olsun!.. yi... ok iyi... Birden duraklayp kulak verdi: -Nedir o? Makine mi? alyor mu? Almadnz m telgrafm? Birinci sayfa baslmayacak demedim mi size? Birinci sayfa deil efendim! kinci yz fazla bastryorum. kinci yz... Fazla... Hay sen ok yaa Murat Bey!.. Yaz may unutmuum. Kvrandm yol boyu... ok yaa!. Tam gazeteci sezgisidir bu... Drt yz dirhem gazeteci... Hay ok yaa! Nedir nemli haberimiz? Sava falan m? Haber yaman!.. Atlatyoruz btn gazeteleri yann... Cebinden bir tomar kt karp havada sallad. Masay dolap Murat'n yerine geti. Oturaca srada hademe Hdr' grd: Burda msn herif? Hay Allah mstahakn versin! Ko hadi! Atla bieye... Yeti Tatar'n evine!.. Beline tekmeyi vur, kaldr. nne kat getir. Gerekirse srkleyerek al gel! Aman beyim hangi Tatar? Allah belan versin ay! Ka Tatar'mz var, bizim? Badatcmz Tatar Emirze'yi de benden mi reneceksin! Namazda gibi elleri gbeinde bakan hademe Hdr birden hop layp dnd, lap lap srayarak kt ya, haberi renemediinden di' risi deil, sanki ls kt. oruh Mebusu Asm Bey ayak sesleri duyulmaz oluncaya ka dar beklemi, sonra derin bir soluk alarak masaya kurulmutu. Kahveciye iki kahve syledi, "defol" anlamna elini sallayp ar kasndan kukuyla bakt. Birazdan baslacak bieyi uzun boylu saklayamayacan kestirip kasntyla Murat'a dnd: Haberin olsun arkada!.. Parti alyor. Bir muhalefet parti si. Muhalefet partisi mi? Allah Allah! Ne mnasebet! Aan kim? Paris elimiz Fethi Bey..'-. Bir bayaz yazaym dedim motor da... Son vapuru kardm nk... Saray motoruyla getim Pendie... Hava sakindi ok kr... Yazaym dedim. kmad. Haber var m Bulgaristan'dan? Birader bieyler yollad m? Hayr... Birader burada olayd iyiydi. Birimiz gazetede, birimiz sa rayda bulunurduk. Bir bakma da btn mebus gazetecilerin Bulga ristan'da olmalar yarad iimize... Fethi Bey kendiliinden mi ayor partiyi? Neden gerekli grm, bugn? 24

Ne demek kendiliinden?.. Kendiliinden mmkn m hi? Neye muhalefet edecek yleyse?.. Nasl edecek?.. -Murat biraz sustu:- Demek doruymu. Geenlerde Gazi'nin motorla Bykdere'ye gelip Necmettin Molla'nm evinde Fethi Bey'le konutu u... smet Paa ne diyor bu ie? Halk Partisi ne diyor? smet Paa... Ne desin, hi!.. Ben motorda bir eyler hazr ladm. Ktlarn kartrd: unlar hemen dizsinler! Provalarn hemen yollasnlar! Biz de birinci sayfadan atlacaklara bakalm... Mmkn olduu kadar abuk ki, mmkn olduu kadar ok gazete baslsn! Murat zile bast. Patron birinci sayfa haberlerini acele kartrd: Neymi... Komnistler yakalanm... Sama... Maliyeci Mller'in raporu... Sama... Hay Allah mstahakn versin. Unutu yorduk az daha... unlar hemen yollayalm klieye... -iki fotoraf uzatt- Hemen hazrlasnlar. Ka stun olacaklarn yazverin! Fotoraflardan birinde smet Paa, Fethi Bey, sim Bey vard. Masada yz grnmeyen biri yaz yazyor, smet Paa, elini panto lonunun cebine sokmu, yazlana bakyordu. sim Bey not almakta, Fethi Bey objektife glmsemekteydi. teki resimde, Fethi Bey'le Gazi... Ellerinde hasr apkalar... Nerde ekilmi bu? , Bakaym! Haa. Bu yryen kkn nnde. Yryen kk ne demek? Kkn yeri uygun grlmedi. Be alt metre geri alnyor. Gnderiver klieye... Bir de, arivden Aaolu Ahmet Bey'in resmi ni bulsunlar... Pek byk deil... Vesikalk olsa elverir! Murat dnd zaman, sim Bey ilk sayfaya girecek haberler den atlacaklar atmt: Ben ne gn gittim Yalova'ya?.. Ayn altsnda... aramba gn... ardlar myd? Evet... Balo varm evvelki gece... Kaplca idaresi dzenli yor. Gazi Hazretlerinin onuruna... Gittiim vakit stanbul gazeteci lerinden hi kimse yoktu. Baktm Fethi Bey... Bavekilimiz smet Paa... Mebus arkadalar... Her zamanki hava... Bir aralk Bozyk Mebusu Salih Bey yanma geldi. "Sana nemli bir haberim var, sim Bey" dedi. Baktm glmsyor bi garip... "Serbest Frka ady la bir frka kuruluyor" demesin mi? akacdr Salih Bey... Ciddiye almadm nce... steleyince umursamadan sordum: "Peki, Serbest 25

Frkay kim kuracak?" "Ben daha fazlasn syleyemem. Sana bir ipucu veriyorum. Aratr, sorutur, ren..." Haber doruysa ger ekten nemli... Gazeteyi dndm. Gazi Hazretlerinin yaknlarn dan birka arkadaa bavurdum. Kimse biey bilmiyor. Bu srada Gazi Hazretlerinin ardn sylediler. Hemen emirlerini almak iin kotum. Yzme kalarn biraz atarak baktlar. "Siz Serbest Frka kuruluyor diye bir havadis karmsnz" demezler mi? Daha beteri, aklama ister gibi bekliyorlar. "Paam, dedim, Serbest Frka kuruluyor diye bir havadis karmadm ben, dedim. Bana yle bir haberi Salih Bey arkadamz verdi. Asl olup olmadn renmek iin sordum birka arkadaa" dedim. Bu karlm zerine Gazi Hazretlerinin yzlerindeki ciddiyet deiti, tatl bir glmseme hali ald: "yleyse ben bu ite seni inisiye edeyim" buyurdular, "Git s met Paa'y bul, ondan sor" dediler. nisiye edeyim mi dedi tpatp?.. Tpatp... Franszcadr, "Bu ite sana yol gstericilik ede yim" demek suretiyle ltfetmi oluyorlar. Artk nemli havadisin yo lu almt. Vakit kaybetmeden smet Paa'y aradm, buldum, Gazi Hazretlerinin "smet Paa'ya sor" dediklerini anlattm. Bavekil Pa a biraz dnd, "yleyse Fethi Bey'i bulalm da yle konualm" dedi. "Gazi Hazretleri devlet ilerinde sr tutmaya ok nem verir ler. Fakat gerekli grdkleri eyleri de vaktinde aklamay bilirler." Anladm ki, eski yaverleri Salih Bey, en yakn adam, bana gelip " 'Serbest Frka' adyla bir frka kuruluyor" lafn kendiliinden sy lememi... Gazi Hazretlerinin direktifleri var. Ayr bir frka kurma ya karar vermiler. Liderlie de Paris Elisi Fethi Bey'i semiler. Neden ama... Yarar? Yarar... Evet... Gnn artlar iinde Fethi Bey'in Serbest Frka adnda bir muhalefet frkas kurabilmesi akln kolayca kabul edebilecei bir ey deil... nk, iktidarda olan Cumhuriyet Halk Frkasnn byk lideri bizzat Gazi Hazretleri... Bavekil smet Paa da, onun genel bakan vekili... Evet, Fethi Bey, Serbest Frkay, Ga zi Hazretlerinin Genel Bakan, smet Paa'nn da ona vekil olduu Cumhuriyet Halk Frkasna kar kuracak... Fethi Bey'in, kendi kii sel teebbsyle byle bir ie girmesi elbet imknsz... Nolur bunun sonu? Bilmem! Greceiz nolur! smet Paa'yla grtnz m? Parti kurmaya Fethi Bey'i raz edince, Gazi Hazretleri me seleyi smet Paa'ya amlar. "Hayhay" demi. "Memnuniyetle..." 26

Yeni partinin tz? Daha ortada yok... imdilik halka partinin alaca duyuru lacak. smet Paa bu duyurmay Fethi Bey'le beraber yapmak istedi. Fethi Bey'i bulup getirdim. Salon, taraa ok kalabalkt. Byle bir iin konuulmas imknszd. Baheye indik. Burada smet Paa, Ga zi Hazretlerinin aklama istediini Fethi Bey'e anlatt. "Serbest Fr kann kurulmas hakknda bir aklama yapacaz, bunu birlikte ha zrlayalm" dedi. Onlar konumaya baladlar. Ben dinliyorum. Me er bu sra, Gazi Hazretleri, gz ucuyla bizi izliyorlarm... Taraann parmaklna dayanp seslenerek beni gsterdi: "Dikkat ediniz! Btn sylediklerinizi yazar" buyurdular. smet Paa karlk verdi: "Paam, merak etmeyiniz. Hazrlayacamz forml zat devletleri nize gsteririz!" dedi. Yarnki Vakit'e girecek deil mi btn bunlar? Yok... imdilik yalnz yeni bir frkann alaca duyurula cak... Bildiri Gazi Hazretlerine gsterildi. Geenlerde, "Gazi, stanbul'u ereflendirmedi" diye yazm z... Neden gizli tutuldu, Gazi'nin Bykdere'ye gelip Necmettin Molla'nn evinde yedi sekiz saat kald?.. Daha dorusu Fethi Bey'le grt. Aras biraz ak Fethi Bey'le smet Paa'nn da ondan... Neden? Sebep? Osmanl borlarnn altnla denmesi... Kim diyor altnla deyelim?.. Dnyada altn para diye bir ey mi kald? smet Paa da byle sylyor. Fethi Bey de, "lle altnla deyelim" diye direnmekte mi sa kn? Delirmi mi? Dnyann iktisat buhranyla yanp kavrulduu s ra! En zengin devletler dnya savandaki borlarn demezken... Bana kalrsa yeni frka ama iinin en nemli nedeni bu me sele... Borlar altnla demek... Cumhuriyet hkmetinin payna den Osmanl borlarnn nasl denecei Lozan'da, en etin mese lelerden biriydi. Uyuulamad. Anlamadan ayrld. Bartan sonra alacakllarla konumann srdrlmesi kararlatrld. nk smet Paa, altnla demeye yanamyordu. "Kt para veririm" diyordu. Konumalar, Paris Bykelisi Fethi Bey'e brakld. 1928'de bir an lama yaptlar. Buna kar, biz de, altnla demeyi kabul ettik. An lama imzaland zaman, hizmeti beenilerek, alacakllarca Fethi Bey'e on bin lira mkfat verildi. Yok canm... nanlr ey deil!.. 27

 Sen i yzn bilesin diye anlatyorum. Syleme surda burda... Elbet efendim. Demek biz.. 1928den beri... Altn m d yoruz heriflere? Bir taksit dedik. Fakat ikinci taksitin deme vakti yaklar ken iktisadi buhran patlad. Taksiti altnla desek, paramzn deeri decekti. Altn sekiz banknottan on bir banknota kt. Bunun st ne smet Paa hkmeti borlarn altnla denmesinin imknszl na karar verdi. "Borlarmz ancak kt parayla deriz" dedi. Bunun stne mi ald Paris Elisiyle aralar? Bunun stne... Fethi Bey, alacakllara verdii szn tutulmamasn onur meselesi yapm olacak ki, bu yaz izinli gelince hk met kararn eletirdi, durumdan Gazi Hazretlerine ikyette bulun du. Gazi Paa Hazretleri buna epey skldlar. Bir akam sofralannda bulunuyordum. Gazi Hazretleri smet Paa'yla Fethi Bey arasndaki ekimeye deinmeden, 1928 anlamasnn uygulanmamasndan s kldn sofralarnda bulunan arkadalarna aka sylediler. smet Paa'dan sz etmeksizin, "Hi yoktan bir mesele kardlar. Cenup taki demiryolu meselesinde kan meselede Franszlar'a kar ben kendim ortaya kmaya mecbur oldum. Bu ite beni ngiliz ve Fran szlara kar kmaya mecbur edecekler" buyurdular. Demek imdi Fethi Bey yeni Serbest Frkas aacak... smet Paa'nn yakasna sarlp, "lle Osmanl borlarn altnla deyelim" mi diyecek? Byle diyerek mi halktan oy isteyecek?.. Parlak olur dorusu... Dnyada hi rnei grlmemi bir muhalefet maskaral olur. Yok canm! Amayacak altn iini... Dedim ya, birini sana brn soluna ald, Gazi Hazretleri, dn gece... nceleri hep ikisi ne bakarak konuuyorlard. Sonunda Fethi Bey'e dndler, biraz dndler, "Fethi Bey, dediler, sen programndaki o dyunu umu miye meselesini kar. Osmanl borlarn altnla demek fikrinde s rar etmek seni zayf duruma drr" buyurdular. Murat, patronun yzne bakakalmt. sim Bey, iini ekip gzlerini kararak ktlara dnd. Biz Halk Partisini mi tutacaz? Evet! atma kzrsa da yazlmayacak m, ilerin iyz? O zaman bakarz. Durum bilir. Bi laf kmt geenlerde.. "Hazineyi soydurmayacam! Hazineyi soydurmayacam" diye barm, Meclis koridorlarnda, 28

smet Paa, doru mu? Evet... Sinirlendi, tutamad kendini... Ya da ne dnd duyulsun istedi. sim Bey, suratn asarak sustu. Herhangi bir konuda konu mak istemedii zamanlar somurturdu byle... Birinci sayfa iin ayrl m haberleri kartryordu. Belli ki sinirliydi. Holanmamt frka almas iinden... "Borlar altnla demek fikrinden vazge" denil miyor, "bunu halktan sakla" deniliyor. Ne demek? En zengin devlet lerin borlarn demeyeceklerini syledikleri bir dnemde... ktisat buhran dnyay altst ederken... Her gn yzlerce banka, yzlerce irket iflas ediyor. Fabrikalar, madenler, iilerini dar atarak kap larn kapattlar. Dnya i evrelerinde rezaletler, dolandrclklar, kendini ldrmeler gndelik olaylar haline geldi. Borsalar panik iinde... En gl paralar, en gvenilir hisse senetleri paavralara dnd. Dnyaya hkmeder grnen en yaman para glerinin g szl, en salam kurulularn temel rkl meydana km... Ne zamandr, memur aylklarn ay balarnda zor dyoruz. oktanberi gazetelerin en nemli haberi aylklar stne... "Aylk cetvel leri hazrland", "Aylklar verilecek", "Aylklar veriliyor", "Yarn mutlaka aylk var..." Belediyelerde aylklarn haftalarca gecikmesi olaan... retmenlere birok vilayetlerde, drt aydan beri para verilemiyor. Salt yirmi yan bitirmi erkeklerden alnan ylda lira yol parasn deyemedikleri iin yz binlerce vatanda her yl otuz . gn mahpus yatmakta... "Demek buna karlk, her yl yedi yz bin altn bor dyormuuz, deyeceiz. Hem de Cumhuriyetin borcu deil. Osmanl mparatorluunun borcu... u, her eyiyle reddettii miz Osmanl mparatorluunun... Sanki Anadolu savanda biz ye nilmiiz gibi... Daha rezillii: Bir Bykelinin ald on bin lira bah i yznden... 'Altnla detirim, merak etmeyin' diye sz vermi ol mal da szn tutamad iin onurunu krlm saymal... Parti aa cak... Hkmetin grtlana sarlacak... Nasl itir bu peki? Neyin nesidir? Olur mu hi? Nereye gider bunun sonu? Daha dorusu, ne reden gelir bu namussuzluk?" Garip bir tedirginlik, Murat'n akln kartrmaya balam, bir den evresini bulank bir umutsuzluk kaplamt. "Demek, patron s met Paa'y tutacak sonuna kadar... Ne demektir, smet Paa'y tut mak? Gerekirse... Gazi'yi... brakmak anlamna bile gelir mi bu?.. Allah gstermesin!.." Murat, bir eye tutunmak ihtiyacyla, cgara paketine davrand.

29

Vakit gazetesinin ba satcs Tatar Emirze ok ksa boylu, ok iman bir adamd. Dik merdivenleri hzl kt iin hrl hrl solu yor, durmadan terini siliyordu. Geldin mi Emirze Efendi? Tamam! Bulamayz diye kork mutum! Gayet nemli haberlerimiz var! Btn gazeteleri atlatyo ruz. Ne gibi efendim? Sava mava... Hayr! Muhalefet partisi kuruluyor! Kim kuruyor? Hseyin Cahit Bey mi? Deil! Fethi Bey... Haber nerden? teki gazetelerin atlad yzde yz m? Yzde yz! nk haber Saray'dan... Yaadk! -Durup kulak verdi- Ne basyoruz sim Bey'im? Bilmem! Yirmi bin diyorum... Yirmi be bin... Olur mu yahu!.. Ne demek yirmi bin... Byle haber... Atla tyoruz dnyay... Hayr! Seksen binden aa katiyen idare etmez! Seksen bin mi? Akln m oynattn? Seksen bin... Bir eksik olsa kabul deil... Yahu!., -hademe Hdr'a dnd- Uyuyor muydu bu bizim Emirze Efendi, yoksa iiyor muydu? Yatakta bastrdk, beyim, biz bu Tatar Aasn... Kan uyku sunda bastrdk! yleyse? Seksen bin de az ya... imdilik seksen bin. Akln bana devir efendi... kimizi de mahkemeye verir, Bulgaristan'dan gelir gelmez, birader! Hakk Tark Bey mi? Versin! Sorumluluk benim boynuma! Saptma! Otuz bin basalm... stanbul'a yetmezse... Ayr ca... Otuz bini Anadolu'ya salacam, ne diyorsun sim Bey... Haydi senin gzel hatrn iin... Yetmi be bin... Otuz be... Ben diyorum yetmi be, sen diyorsun otuz be... Otuz bei, krk stanbul'da satacaz Allah'n izniyle... Peki krk olsun! Kald m diyecein... Yetmi bin basmaya basarz ya... Gerisini bilmem naparz! Kudurdun mu? Tatar yamas m bu? Vallah billah detir sana birader! detsin! Bak sim Bey... Buna bldrcn curnatas derler! Tavnda davranmadk m, yanarz kyamete kadar!.. Torbamzn a30

zn ap tutacaz! Parayla dolduracaz. Uyumayalm, furyadr bu furyadr. Furyay sezinleyip gereini yapmazsan, parsay toplayamazsam, sim Bey, badatc defterinden beni sil, avanak defterine yaz!.. Biz bu furyay bikez, Nizamettin Nazif Bey'in Karadut roma nnda grdk, aklnda m? Ne fayda ki, ad stnde, Deli Nizam Bey, cotu azd, kendini tutamad, Karadut zibidisine, Fatih Sultan Mehmet Efendimizi tokatlatt. Tokatlatt da noldu? Araba ykleriyle satmaya yetitiremediimiz gazete... Ertesi gn baktm ki, araba ykleriyle olduu gibi geri gelmi... Kapnn nne ylm... eri tamaya yeterince hamal bulamadydk da akamlara kadar Ba bli'ye maskara olduyduktu, aklnda m? Hi unutulur mu? te ondan korkmaktaym ya, ben... Bu kez hi korkma sim Bey'im... Bu kez mesele baka... Ah nolayd olayd, u yeni harf belas kmayayd. Bak bakalm, yz bin baskdan aa hi iner miydim!.. Yahu, nerden kt bu yeni harf ki, okuma bilenleri cahil etti, bilmeyenler hi renemedi... ne akl dr ki, fukara Trk' bo brnden vurmutur. Bu srada mrettiphaneden yeni frka haberinin ilk yazlaryla bal getirdiler. Gazetenin eni, balkta ancak "YEN MUHALEFET FIRKA SI" kelimelerini alabilmiti. Daha kk balklar yleydi: "Fethi Bey sefirlikten ekilip, Muhalefet Frkasnn lideri ola cak. " "Bu hadise gen Trk Cumhuriyetinin siyasi semasnda yeni ve uurlu bir ufuk ayor." "Reisicumhur Hazretleri bu kuruluu Cumhuriyetin salamlk belirtisi saymaktadrlar." "lk ye: Aaolu Ahmet Bey." Bunlar patron motorda hesapla hazrlamt. Yksek sesle oku maya balaynca, ba datc Tatar Emirze her balkta bir kez hop layp, "Vallah aa olmaz, billah aa olmaz!" diye kafasn yum ruklamaktayd. Sonunda ten dokuza art ederek kestirip att: Altm binden eksik olsa, sim Bey, gazete burda kalr! Ben giderim, yarndan tezi yok, at pazarnda cambazla balarm! Yahu Emirze Efendi... Burda olsa, birader... Yahu! Birader de neymi... Ben canmdan usandm! Bana bak sim Bey! Gazete mi satacaz, yoksa kzma birader mi oynaya caz! Altm bin baslacaktr. adesiz alyorum, var m buna bir s zn? Altm binden birini geri getirmek yok! Para pein! Burada ol sa, birader buna ne diyebilir? Altm bin... 31

 Iadesizse belki... Vayy... Buna da belki dedin mi? Yahu sim Bey, sen ada m, kan tutmasndan ldrrsn! Sonunda oyun bozanhk istemem!.. Bak bu kadar tank... Tam bu srada, bamakinist ieri girip sim Bey'i etekledi: Bal renkli yapaym m beyim! oruh Mebusu sim Bey iadesiz altm bini dnd, iyice de bunald iin bir ey anlamamt. rkilerek sordu: Ne renklisi! Hangi balk? Gazetemizin yarnki bal... Denemedik imdiye kadar renkli balk basmay... Frsatn dremedik! Olur mu renkli! Nasl olur? Basbaya... Paa gnln dilerse, renkli yaparz ki, ba harf leri krmz... gerisini mavi yaparz! Dilersen ba harfler mavi, gerisi krmz... Dilersen bir harf krmz... bir harf mavi... yi olur mu? Berbat etmeyelim! Berbat neymi!.. Denemesi bedava! Bana kalrsa kyak olur ki, gayetle enlikli olur! sim Bey'in "Evet" demesine frsat kalmad. Tatar Emirze ap kasn yere alp zp zp zplamaya balad: enlikli olsun! enlikli isterim! enlikli oldu mu altm bin hi idare etmez sim Bey... Yetmi bin baslacak bu gazete... Tbe, hayr! Seksen bin baslacak... nk bu seksen bin ilk aklma gelen dir. Tanrnn dediidir. Aman... Aman Emirze Efendi rica ederim! Asl ricay ben sana ederim ki... Hele u akl kutusu bamakiniste bahiini vereyim, gr nasl teekkr ederim! Cebinden bir deste banknot kard. ki belik ayrp makiniste uzatt. Adam arp almazlannca, tepinerek bard: Al herif... Daha bu yars... Yarn seksen bini say... On lira daha al! Saymaz da almazsan bak hele neler olur! Hele bir tek nok san kmal ki, ben sana Tatar amarnn tadn tattrmalym! Murat, renkli bal nlemek istemiti, ama grltden kimse ye lakrd anlatamamt. Bylece, 9 Austos 1930 Cumartesi gnnn Vakit gazetesi enlikli balyla tam seksen bin basld ve Tatar Emirze Efendi'nin kestirimine uygun olarak bire kadar da kapld.

2
Avukat Mahmut Cellettin Bey'in yazhanesinde drt kiiydi ler, daha dorusu drt eski ttihat... Birisi yazhane sahibi Mahmut Cellettin Bey ki, Adalet Bakan l, yarg organlar, barolarda Deli Celdet diye nldr. kincisi, Profesr Aaolu Ahmet Bey ki, Saray mebuslarndandr ve de doum yeri Azerbaycan'n ua adl da kasabas olduu iin mecburi Saray mebusudur. ncleri, Doktor Mnir Bey, ufak tefektir ama tbbiyenin ilk snfndan beri gem almaz doktorlardan bilinir, ille de stne elzem olmayan meseleleri dnp, hi gerekli olmayan sorular soran bir akl kartrc bilinir. Bu yzden ad "Farmason Doktor"a kmtr. Drdncleri, burada bulunanlarn hepsinden daha gerek, da ha canl ittihat, duvarda rahata yerletii yaldzl ereveden ko nuanlara biraz kskn bakan Sadrazam Talt Paa merhumdur. Bunlar drt eski ittihatdr, ama imdi de ittihat olduklar halde, sanki drt yol aznda, birbirlerinden bir daha kavumamak zere ayrlm saylrlar. Talt Paa ittihat olarak, ittihatlk yolun da tatl can, Ermeni kurunlarna vermi, dnya meakkatinden kur tulup rahata ermitir. Avukat Mahmut Cellettin Bey -ksacas, Deli Celdet Bey-

32

33

1926 ittihat temizliinde, temizlik d kalarak yaamasn srdr mektedir, ama arkadalarnn kann arayamad iin, o gn bugn dr, hi olmazsa kendisine kar, eski komitac kabadayln yitir menin bunalmn ekmektedir. Arada srada ar fkelere kaplarak Deli adn haklya karmas bundandr. Saray mebusu olup, aynca Darlfnun'da mderrislik eden Aaolu Ahmet Bey ise, arkadalarn temizleyenlerin arasna rahat a karabilmi, herhalde, "cenk halidir, byle olur" diyerek zorunluu kavrayp bunca yldr arad liberal hrriyete kavumutur. Farmason Doktor'a geldi mi, en byk ittihatlarla cancier ar kada olduu, ttihat Terakki frkasnn ilk yelerinden bulunduu halde, 1908'de ayrlp 31 Mart maskaralnda muhaliflerle beraber , Sinop'a srlmse de, imdiye kadar baka hibir gruba katlmad iin, kendisi kabul etmese de, bal gibi; kodaman ittihatdr. Daha dorusu, Osmanl'dr. zellii: Btn konumalarn tadn karma s, en geni, en derin dnp yzde yz hakl grnen fikirlerin, ki bunlar ou zaman kaytarmaclklar rtbas etmek iin, byle drtba mamur hazrlanm olurlar, foyalar meydana karan sorular, insan artacak bir kolaylkla bulup soruvermesidir. imdi cgarasn gnlsz gnlsz ierken bu drt ittihatnn yirmi yl iinde ba larna gelenleri aklndan geiriyor, Osmanl mparatorjuu'nu ykan depremin ne mthi bir savruntu olduuna bir kez daha ayordu. Saray mebusu ve de Cumhuriyet Darlfnunu mderrisi Aa olu Ahmet Bey ieri girip Doktor Mnir'i oturur grnce, her rast lantda nleyemedii duraklamayla, belli belirsiz irkilmi, keyifli g l birden zoraki glmsemeye dnmt. Kendisini toplamaya alarak elini uzatt: Vay Doktor Mnir! Sen de buradasn! Allah'tan baka bir ey istemenin srasym. Burada ama... Sen telefon edince hemen kalkt. Baktm sa vuacak, zorla oturttum. Tabanca gcyle... Lveri karnna dayaya rak... Ge yle Aa Hoca! Nasld senin kahve? Siz nasl ierseniz! Fark etmez! Demek ki ounlua uymann yarar en sonunda anlald Ahmet Bey!.. Epey ge de olsa meseledir. Aaolu Ahmet Bey, bunu syleyen Doktor Mnir'e bir zaman bakt, ban sallad: Yalaya yalaya loca eiklerini andranlar, farmason deil, bize geldi mi, farmason! Avukat Deli Celdet Bey araya girdi: 34

Brakn imdi farmasonu! Nedir bu yeni frka meselesi? Ne reden kt? Anlatrm! Celdet Bey zile bast. eri giren avukat stajyeri Kadir'e kahve syledi. Gelenlerin bekletilmesini tembihledi. Nereden kt apansz bu yeni frka ii? Sakn Aa Hoca, siz mi kandrdnz fkara Fethi Bey'i? Siz mi raz ettiniz byle bir ie? Siz kim? nce bunu anlayalm. Siz... Yani, Halk Frkas'ndaki ittihatlar... Halk Frkas'nda ittihat yoktur, bunu byle bil, Farmasop! Bakaca, Fethi Bey kandrlacak arkadalardan deildir! Kandrlacak arkadalardan deil mi? Meseledir! Akll de meye mi getirmektesin, kurnaz demeye mi? Korkak demeye mi ge tirmektesin, gemiten ibret alamayacak kadar unutkan demeye mi? Hayr! Biz adam kandrmayz! Siz! Ya sizi kim kandrr? Kendi kendiniz mi? Celdet! Vaktiyle unu Damat Salih Paa'mn yanma koup Beyazt meydannda sallandrmadk da... Halt ettiniz! Brakn ekimeyi, parti iini anlayalm! Ne zaman kararla t, kimlerin arasnda? Burada m, Paris'te mi, Gazi'ye nasl atnz? smet ne diyor? Syleyeceim, aracaksnz! Meclis tatile girdi. Ben ge geldim stanbul'a... Duydum ki, Paris Bykelimiz Fethi Bey de stanbul'daym, bizim Molla'nn Bykdere'deki yalsnda oturuyormu... Severim Fethi Bey'i... yi arkadatr. Dostluumuz Malta'da bsbtn sklamt. Gidip greyim, dedim! Gittim. Bulamadm. Molla Bey Yalova'da olduunu, bir eyler yapmaya altn syle di. Duydunuz elbet... Otuz bir Temmuz'da Gazi Hazretleri apansz Molla Bey'e gidiyorlar, Erturul yatyla saat gecenin dokuz buu unda... Fethi Bey'le tam be saat kapanp grmler. Molla Bey'e sorarsanz, Fethi Bey gidiatn yanlln anlatm... Gazi Hazretleri de Fethi Bey'in dncelerini kendi dncelerine uygun bulmular... Birka gn sonra da Fethi Bey'i, Yalova'ya armlar. Ayn yedisinde de ben arldm, baloya... Ne balosu bu? Artk Deniz Yollar vapur iletmiyor, balolar dzenliyor! Balo iin sebep de aranmaz oldu oktandr. aln dn olsun hesab desene... Evet Farmason, onun gibi bir ey... Balo vermek det oldu. 35

Byklere yanap kar salamak iin en kestirme yol balo ver mek Gittik ki, her taraf tka basa dolu... Biz yersiz kaldk! Hanm da m beraber? Hayr., Sitare'yi gtrmedim, kzm Tezer'i gtrmtm. Gaz Hazretlerinin zel,misafirleri iin her zaman birka odann bo tutulduunu bildiim iin Bayaver Rusuhi Beye bavurdum! Gitti, birka dakka sonra dnd, "Oda kolay!" dedi, "Gazi Hazretleri ba loya gelmenizi emrediyorlar Aaolu Ahmet Beyefendi!.." Bende simokn, frak yoktu. Yanma almamtm. Bylece gitmek zorunda kaldm. Dans salonuna girdim. Vakit gazetesi sahiplerinden Ahmet sim Bey'in masasna oturdum, evremi seyre baladm. Salonun or tasnda Gazi Hazretleri, smet Paa, Meclis Reisi Kzm Paa, bir de Fethi Bey gryorlard. Gazi Hazretleri baknrlarken gzleri ba na iliti, yanlarna gelmemi eliyle emir buyurdular. Gazi Hazretleri her zaman yapt gibi, burnunu ekerek ve glmseyerek, "Serbest Parti Reisi Fethi Bey" diye, beni Fethi Bey'e takdim etti ve bana hi taben, "Tabii, Fethi Bey'le beraber alacaksnz!" dedi. Byle apansz damdan der gibi mi? Evet! Ne cevap verdin? "Paam, dedim, smet Paa'yla Fethi Bey arasnda tereddt olunmaz m?" dedim. "Artk uzatma" dediler, "Fethi Bey'le bera bersin!" Dans balad, ben yerime dndm. Gazi Hazretleri bir ha nmla dans ediyorlard. Benim yanmda durdular, bir kolunu boynu ma attlar, yzm ptler: "Seni tebrik ediyorum," dediler, "Fethi Bey'le anlamsn!.." "Fethi Bey'i grmedim daha" dedim, "Canm, siz ta teden beri anlamsnz. Hemen gidip Fethi Bey'i de, seni al m olduu iin tebrik edeceim!" demezler mi? Nasl itir bu, ben olsam rkerim. Haklsn Celdet! Ben de atm. Ne Fethi Bey'le grm tm, ne de frkadan haberim vard. Bu nasl ey! Kalk savu derbeder, savu da tatl cann kurtar. Hemen kalktm. Fethi Bey'in yanna gittim. Gazi Hazretleri onu da tebrik etmemiler mi? "Fethi Bey btn bunlar nedir? Ben hibir ey anlamyorum" dedim. "imdi yeri deil! Yarn .otelde uzun boylu grrz!" dedi. Gece, her zaman olduu gibi, iildi, oynand. Bayaver Rusuhi Bey de sarhotu. Alakgnll, ok terbiyeli bir adamdr. tedenberi bana sempatik gelir. Bu gece yanma yaklat ve huyu olduu ze re, "Hocacm" diye okad. Sonra alarak anlatt: Frsat dtke. 36

Gazi Hazretlerine gerekleri sylermi. ilerin iyi gitmediini, alp rpmalar olduunu, halkn memnun bulunmadn bildirmekte ku sur etmezmi. Bak sen! "Padiah Hazretleri Saray'da oturduu iin, ktji vezirler olup bitenleri kendisinden saklyor" hesab desene Profesr Aa! Demek buralara kadar geldik mi, nihayet yedi ylda?.. Farmason! Tamam! Yaver Bey anlatmakta kusur etmezmi de nolurmu? "Ne fayda ki, etrafn kt adamlar almtr" diye yaknd Yaver Bey! Ertesi gn saat on ikide Fethi Bey'le bulutuk. "Bu ne itir Fethi Bey?" dedim. "Buraya izinli geldim. Bana 'ille ikinci bir frkann bana geeceksin' diye srar ediyor. Nihayet ben de kabul ettim" dedi. "Bir yldan beri bu fikre yatkn grndn ben de bi liyorum. Birka kere frkalar hakknda benden de sualler sormutu lar, beni de snava ekmilerdi" dedim, "Fakat bir karar verdiini bilmiyordum. Bir ara ileri Bakan kr Kaya'dan ikinci bir frka nn kurulacan iitmitim. Kendisinden frkann mahiyetini sor dum," "Daha belli deil, dediydi kr Kaya" dedim, "O, yani, Gazi Hazretleri, daha tutucu bir frka kurulmasn istiyormu" dedim, "kr Kaya ise, bunu tehlikeli grdn, nk memlekette tutu cularn okluk olduunu bildiini sylemi" dedim, "Binaenaleyh, memlekette hi de kk olmayan ve kendisiyle kolaylkla baa klabilecek bir sosyalist frkasnn..." Deme! Laf buralara kadar gelebilmi mi, Aa Hoca? Evet, kr Kaya'nn bana dedii byle... Ben de bunlar Fethi Bey'e birer birer anlattm, "Bir sosyalist frkasnn kurulmasn ileri srm kr Kaya" dedim, "Bunlar konutuumuz zaman he nz alnm bir karar yoktu" dedim, "Demek imdi anlalyor ki, Gazi Hazretleri fikirlerini uygulamaya karar verdiler, yeni frkann bana da, en yakn dostu ve gvendii insan olarak seni semiler" dedim. "Fakat, frkann program hakknda grmediniz mi?" diye sordum. "Grtk, dedi. Fethi Bey, Cumhuriyet Halk Frkasyla te melde bir ayrnts olmayacaktr" dedi. Hele bak! Neresi baka frka oluyor yleyse? Muhalefeti doktor! Fethi Bey dedi ki: "Zaten iki frkann da yksek idaresi ve deneti kendi ellerinde olacaktr" dedi Fethi Bey. Ah ne kadar iyi! Desene Aa Hoca, atladk kopyacl, n giltere'ye ulatk, hatta zorlatp hrpadak getik bile... Hangi bakmdan? 37

 Onlarn partileri de majestelerinin partileridir, ama hi deil fikirde ayrntlar vardr. u halde Gazi ayrlacak m Halk Frkasn dan? Fethi Bey dedi ki: "Halk Frkasndan ayrlmamakla bera ber" dedi, "benim frkamn da tarafls olacaklar, seimlerde her iki frkann adaylarn kendileri tayin edecekler" dedi. Bak, buras bsbtn parlak! Evet, bu tamamiyle orijinal bir icattr, dnya yznde rnei hi yoktur. Aslna bakarsan, bize de bylesi yarar. Bylece de, bizim ittihatlar, tarih karsnda hap yutmulardr! Ne ilintisi var? Buncack eyi Talt'larn, Enver'lerin akl edememesi aptal lklarndan deil mi? Akl edeydiler, ayrca uygulamay da becereydiler, ne adam ldrmek gerekirdi, ne de milleti katliam etmek. Kes yahu! Kes de sonunu anlayalm! "Anlalyor ki, dedi Fethi Bey, tek frkann dourmu ol duu denetsizlikten, idaresizlikten bkm Gazi Hazretleri" dedi, "bir yandan Meclis'te, birbirini denetleyecek iki frkann varln, te yandan da memlekette biraz hrriyet havasnn esmesini arzu ediyorlar" dedi. Hrriyet havas esmesini mi demek! Hey ok yaasnlar! yle az biraz esecek de fakir fukara soluklanacak! Vicdan diye ben buna derim! Yahu Celdet! Kalkp gidecekmi, eteine yapp neden u nu tutarsn? Haltettik! Sen bakma kusuruna! Sonra peki? Sonra, Fethi Bey dedi ki: "Fakat, dedi, nceleri olduu gibi, dedi, anariye ve kargaala meydan vermemek iin, dedi, frkalar, arasnda temelde ayrlk olmamasn, ikisinin de yksek bir elden idare olunmasn temin etmek istiyorlar Gazi Hazretleri" dedi. imdi ben... Patlama doktor! "Ksacas, dedi Fethi Bey, benim frkam, Cumhuriyet Halk Frkasnn bir kanad olacaktr, dedi, sa m, sol mu onu da artk olaylar gsterecek" demesin mi? Meraklanma Aa Hoca buna petir. Bende gayri laf yoktur. Farmason kulunuzun dili, dii kitlenip resmen nutku tutulmutur. Si ze at da yarar, meydan da... Bu akllar elbette, bir akllardr ama insanolunun imdiye kadar hibir zaman rneini grmedii bir ya man akllardr! nk, madrabazlkta tarihlere nam salm, btn 38

madrabazlarn parman aznda brakr, kplukpekliktir. Hay da, koca Tanr iinizi rastgetire! Avukat Celdet Bey, Doktor Mnr Bey'in yzne akn a kn bakt: Rast m getire?.. Kim getire?.. Yahu, buna hayr dua edilir mi? Senin gibi dost olduktan sonra dman napaym! "Davran Aa Hoca, durmann sras deil" diyeceine... "Sorup soruturmann s ras hele hi deil" desene... Srasn kalksn bu bizim Aa Hoca, k z kapp can stanbul'a atmaya baksn. Ayrca, bu i baslana kadar rapor mapor uydurup gze grnmemeye abalasn... Belli biey... Bildiimiz, Kanl Kavak oyunudur bu ve de Trkesi, San Paa'nn birka kez oynad bilinir oyundur. Tetik durmadn m, tantuna git tiin gndr Hoca Aa... Bilmi ol, burda profesrlk katiyen para etmez. "Dur bakalm neyin nesi?" dediin dakka yandn bil! Yandn yok... nk sen de berabersin! Ben mi? Beraber?.. Nerde berabermiim, civanm, kiminle berabermiim? Tbe ek Aaolu Ahmet! Ben daha kudurmadm Allaha kr, aklm sratmadm. Berabersin Celdet! nk kurtulu yoktur. nk ben bu raya emirle geldim. Aslna bakarsan resmen geldim. Resmen... Emirle... Vayy... Evet, beraberiz. Hem de Frkamzn stanbul Vilayet Teki latn kurmak, bakaca, bana gemek devinde berabersin! Dur Hoca! Kimden bu emir? Sakn, Gazi Paa'dan m? "Ge en aslmalarda bu Deli Celdet unutulduydu. Bu kez listenin bana yazlsn" m buyurdular? yi ya, neden tekilat mekilat kurduruyor? Binalar tutup, hademe dzp masraf ettirmeden gtrp asverse, Hergele Meydan'nda, bu kez, idare etmiyor mu? Yeni icat mdr, ip parasn aslan derbederden ste almak?.. Haydi baka kapya... Eski komitac deil misin? Akln fikrin asp kesmede... Yok bu kez yle ey... Meraklanma, emir Gazi Hazretlerinden deil... Fethi Bey kardandan... "stanbul'u ancak Celdet Bey ekip evi rir. Bakasna hi gvenemem" dedi. Fethi Bey kardeimiz, yle mi? Vay beyim vay! Hayr, ya ma yok! Gein bi kalem beni... Ge efendim. - mdat ister gibi Doktor Mnir'e dnd - ki laf da sen etsene, domuz Farrnason, dosta destek gn, bugn deil midir? Doktor Mnir savurduu cgara dumanlarnn tesinde yzne bakan arkadalarn gzden geirdi. Aaolu Ahmet, ilerin istedii gibi olacan yzde yz bilir gibi gvenle bekliyor, Deli Celdet ci39

gara paketiyle bouuyordu. lkin gerekten rkmt ama, giderek nedense gevemi, dahas, biraz da iinmiti. Doktor Mnir glmsedi: Benim aklm ermez sizin ilerinize, bilmez misin, eskiden beri Celdet! Ermez mi? Th yzne... Ermez evet... Neden ermez, dok tor olduundan ermez. Ermeyiversin bakalm! Benimki erer. Hamdolsun, ben aklm yele vermedim. Biz, Aa Hoca, unumuzu oktaaan eledik, elei oktaaaan duvara astk. Aslna bakarsan, biz avukat l bile boladk oktan... Bilmi ol, biz oktan yeminliyiz, kanun ki tabn ele almaya... Bunu ne zaman yapacaktk, uncack akl olsay d? Herif, "Kanun diye, kanun diye kanun tepelendi" dediim za man yapacaktk. Yapmadk da halt ettik. Evet, glersin! Bouna g lersin. Bizim yeni zenaat, Allah sayesinde ve de asri Cumhuriyet devri sayesinde resmen zamparalktr. Ne sandn! Bildiin zampara lk... Dur bouna davranma! Bu kapdaki avukat yaftasn, biz, ne zamandr zamparalmza perde etmiiz. Var m bana bundan byle kar... Hadi ordan edepsiz! Hi utanr m? Nolmu Allahma kr, ne var bunda utanacak? Akas budur Aa Hoca, bizim zenaatmz oktan beri zamparalktr. Hem de kartolo karlar stne deil, on drtten... Yallah yallah on yedi ye kadar krpe yavru stne... Hadi senin gzel hatrn iin, on yedi buuk olsun! uras da bilinmeli ki, bu hesap kafa kd hesab de ildir. Ya dzeltmeleri grm kafa ktlar Deli Celdet'e skmeeeez! Ebesi birlikte gelecek de, nah u dolapta grdn, Hafz Os man hatt Kur'an stne el basp, yemin edecek! On sekiz oldu mu... Ne demek on sekiz?.. On gn geciktirdiler de, on yedi buu u hafta geti mi bana yaramaz. Getiren dmbn kucanda kalr. Hayrn grsn kart kahpesinin efendim! Laf da hi uzatmasn ki, biz aksaatmza bakalm! Geride gerek krpe getirmileri bekletme yelim! Biz byle bir ince zenaatn petemalna sarlmz. Bamz kayacak zaman yitirmiiz. Aman pabu dama atlmasn, esnaf ara snda yere bakmayalm, stesinden gelelim de, prava diyerek aln mzdan ptrelim diye debelenmekteyiz. Bize frkaclk ne kadar uzak, Aa Hoca ne kadar uzak... Bouna abalamaktasn utanmaz Deli. Maskarala vurup yakan Fethi Bey'in penesinden kurtaramazsn. Fethi Bey'in karar kesin... "stanbul'un yarar adamlarn bilir" dedi, "bilmekle kalmaz, evresine toplar ossaat" dedi. "Zora derse Molla Bey'e gitsin. Ge40

reken akl alsn. Gereini ilesin" dedi. Evet, karar budur. Kesindir. Ge efendim! Kts gelse Celdet'in yerine Fethi'yi as mazlar. Bak ne diyeceksin! "Deli, senin eski bildiin Deli deil" di yeceksin, "Yok yle ey dedi" diyeceksin, "Adamn yararn deil, hibir boka yaramazn bile oktan yitirmi senin aklsz Celdet, ad stnde Deli pezevenk" diyeceksin... Bize zmir suikast sras, kimi arkadalar ne dedilerdi? "Yld bu dmbk" demediler miydi? Ta mam! Yldk yahu, var mdr bunun tesi? "Belinde tad silahn adam deilmi" demediler miydi? Tamam! stne vurdurdulard kodolar... Biz resmen yldk arkada, bizim tekrardan svanaca mz hi kalmad. Ylacak biey yok. Bu kez i gayet ciddi... Ben de ho, bu "gayet ciddi"den yldm ya... Aslmak sana aka geldiyse, bi de karalm mezardan, soralm bakalm fkara Caviz Bey'e... Uzattn! Tadn kardn. undan gayet ciddi ki... Fethi Bey'le Gazi Hazretleri arasndaki yaknl bilirsin... Yahu, sen akln m kardn Aaolu? Byle madrabazlk lar, yakn arkadalar araya almaynca hi yrr m? Hayr, yanlyorsun Celdet. Ben de nceleri tpk senin gibi dndm. Sonra? Dndm de Fethi Bey'e aka syledim. "Grlyor ki, neticede arzu, memlekette ihtiyatl bir hrriyet havas estirmek" dedim, "Memleketi yava yava hrriyete altrmak" dedim, "ok necip, ok asil bir ama!" dedim, "Fakat samimi olduuna inanyor musunuz?" diye soruverdim! Akolsun Aa Hoca, meseledir. Karl hemen geldi mi, yoksa, Fethi Bey az biraz kvrand m? "nandm!" dedi. "Teminat?" dedim. "Teminat" dedi, "Aramzda mektuplaacaz, bunlar yaynlayacaz!" dedi, "Bu mektuplarla Gazi Hazretleri ikinci bir fkrann kurulmasn arzu etti ini bildireceklerdir. Frkann kurulmas, gelimesi, yerlemesi iin elinden geleni yapacaklarn aka syleyecekler" dedi. Bunun ze rine ben, Fethi'ye dedim ki, "Evet, yeter teminattr" dedim, "n dnyay kaplam olan bir devlet bakan, daha dn, Paris gibi bir merkezde sefiri olan birine" dedim, "nce de kendisine Babakan lk, Meclis Bakanl gibi makamlar vermi olduu eskiden beri ya kn bir dostu bulunan" dedim, "Sizin gibi bir zata kar dnya ve mil let nnde yaplan bir anlamann, verilen bir szn stnde bir ba41

ka teminat hayale bile smaz" dedim! "Evet, yeter" dedim, "Bun dan fazlasn istemek en ilkel ahlak ve nezaket bakmndan ayp bile olur" dedim: Fethi Bey ne dedi buna kar, iini ekmedi mi, Aa Hoca, bizim Fethi, "Ah nolayd olayd sendeki inan bende de olayd" diye inlemedi mi? Hele u Farmasonun yrek bozukluuna bak Celdet! Ben dndm: "Her eyi bozmak mevkiinde bulunan kudret ve kuvvet sahiplerinin verdikleri sz ve anlama iin biricik gven ki, kendi vic danlar ve efkr umumiyedir. Bunun ikisinin de hi saylabileceini tasavvur edebilmek iin ahlaktan aa bir insan olmak lazm gelir" diye dndm. Yani ben de teminat yeterli grdm. "Pekl" de dim, "Frka kurmak iin para lazmdr, paranz var m?" diye sor dum. Hani, mderris beyler iin "lerin can alacak yerlerini bil mezler" derdin, deli avukat? Buyur bakalm. Ayp ettin imdicik kt farmason! Bizim Aaolu Hoca y lelerden midir? ktisat, diye bir ey olduunu duymulardandr, ba kaca idare meclislerinde yelikleri bile vardr. Ne dedi buna kar bi zim Fethi? "Gazi Hazretleri para da veriyor" dedi. "l, dedim, bu da fikrinin ciddiyetini ispat edecek bir alamettir!" dedim. te burada haklsn. Benim de iin ciddiyetine aklm yatt, nk insan, durduu yerde, kr etmeyeceine yzde yz gvenme dike yatrm yapmaz. Ka liray gzden karm? Tam saysn bil dirdi mi Fethi Bey? Yeterince... Hadi siz yabanc deilsiniz... Elli-altm bin li ra... "Dahas var" dedi Fethi Bey, "Gazi bize imdiden yetmiseksen mebus bile ayracaktr. Bunun iin benden bir liste bekliyor lar!" dedi. Aman haa!.. Geri kalanlarmz da bu yoldan kracaklar de mek... Halk Partisine snp kefeni yrtan ittihat dkntlerini... Kimleri yazm listeye... Kel Ali'yi yazmsa, Gazi Paa da karp veriyorsa, hi deil, Aliler mahkemesinin errinden emin olursunuz! Yahu! Sen hi bu kadar yrei fesat doktor grdn m, bu dnyada? Kimler varm listede? Liste gelsin! Daha liste hazrlanmad! Ben "l" dedim. Fethi Bey "Be raberiz deil mi?" diye sordu, "Biraz dneyim" dedim. "Dn nz! Fakat size ok gveniyorum!" dedi. Ayrldk!.. 42

Oldu mu ya! Bu kadar faydal bir ie hemen koulmamak... Ba ap seyirtmemek nasl bir hamiyetsizlik!.. Patlama Doktor Mnir!.. Sabaha kadar uyuyamamtm, leden sonra yattm. Garson uyandrp Saray'dan istediklerini syledi. Saat ona doru, kzm Tezer'le gittik. Aa salonda birok hanmlar, beyler bekleiyorlard. Aralarnda Abdlhak Hamit Bey'le Kontes Lsyen ve Gazi Hazretlerinin hemiresi Makbule Hanm da vard. Kontes bile var, yle mi? Tamam, bir bu eksikti! Hadi ordan mnasebetsiz! Yukarda Gazi Hazretleri, Fethi Bey, smet Paa durumu gryorlarm. Saat tam on iki otuza ka dar bekledik! Aana? Elbette... Cumhurbakan gelmeden sofraya oturulabilir mi? Sana deil, Tezer kza acdm! Size meheldir. Nihayet Gazi Hazretleriyle Fethi Bey indiler. Sofraya otur dular. Fakat, smet Paa ortada yok! Artk bir ie yaramaz diye zindana atmasnlar. Gazi Hazretleri, smet Paa'y sordular, "Hava alyor" dedi grevliler... Geti bir zaman, Gazi Hazretleri, "smet'i arn" diye emir buyurdular. Birisi gitti geldi, "Aalar arasnda dolayor, hava alyor" dedi. Gazi Hazretleri etraflarna bir gz krptlar, dudaklarn alayla bktler. Sonunda smet Paa geldi. Rengi kzarm, yznn izgileri bsbtn karmt. ok kederli grnyordu. Gazi Haz retleri gene kendilerine mahsus bir edayla etrafa gz kprdatmalar salverdi ve "Sinirlidir" dedi. tekiler glmsediler. Fakat, Gazi Hazretlerinin yanlarnda sinirlerine hkim olmay bilen, btn ma hareti, Gazi Hazretlerinin en ufak heveslerine, keyiflerine bile sessiz sedasz itaat etmek olan smet Paa da kendisine mahsus glmse meyle oturdu. Gazi Hazretleri, smet Paa'ya, "Yazdklarmz oku yunuz!" buyurdular. Babakan hemen ceketinin cebinden bir kt kard. Bu, Fethi Bey tarafndan, Gazi'ye yazlan, frka ama habe rini bildiren, izin isteyen mektuptu. Bundan sonra Gazi Hazretleri, "imdi de benim cevabm oku!" dediler. smet Paa cebinden ikinci bir kt kard. Bu cevapta, Gazi "Olur" diyorlard. Dikkat ettim, iki kt da smet Paa'nn eliyle yazlmt. Vay canna! Sakn bu fikri smet Paa ileri srm de, teki leri zorla raz etmi olmasn! Hayr! Bunlar babaa verip bu mektuplar tertiplemi ler. Ktlar okunduktan sonra, Gazi Hazretleri, orada hazr olanla43

ra, "Ne dersiniz?" diye sordular. Her zaman olduu gibi, balar aa indi. Kimseden ses kmad. Biraz byle sessizlik srdkten sonra Gazi Hazretleri yzlerini bana evirerek: "Profesr Bey! Sen ne der sin?" buyurdular. Ben bilirsiniz, teden beri hi olmazsa, iki frkann var olmasn isterdim. Hatta 1926'larda vermi olduum bir raporda, tek frkann zararlarndan, denetsizliin douraca ar durumlar dan sz etmitim. Fakat frkalarn byle dankl yaratlmasna misal grmemitim, onun iin tereddtler iindeydim. Gazi Hazretlerine kar taknlmas daima bir namus ve eref borcu, bir vatan ve Trk lk icab olarak kabul etmi olduum doruluk ve aklktan bu kere de ayrlmadm. "Bu biraz fazla sunidir" dedim. Yaa Aa Hoca. Yrek diye ite ben buna derim. Tarihe al tn harflerle yazlacak bir celdettir bu! Hem de yeni harflerimizle... Buradan alay etmek kolay! Gazi Hazretleri kalarn att lar, "Ne demek istiyorsun?" diye sordular. "Arzetmek istiyorum ki," dedim, "Zat devletinizin durumu ak deildir" dedim, "Eski frka olduu gibi kalyor, bunun banda yine smet Paa, devletin btn kuvvetlerine, cihazlarna, vastalarna hkim olarak kalyor. Btn bunlar yetimiyormu gibi, zat devletleri de dnyaya yaylm hret ve prestijinizle yine o frkann banda kalyorsunuz! Buna karlk, her trl vastadan mahrum Fethi Bey kyor. Kim gider onun yan na?" dedim. "Sen gidersin" buyurdular. "Sizden ayrlmam" dedim. "Neden ayrlmazsn? Bana bitiik misin?" buyurdular. "Etinize, ke miinize bitiik deilim. Fakat ifade ettiiniz manaya bitiiim" de dim. Yaa, varol Hoca! Oturtmusun ki! Buna karlk bulama mlardr; apmlardr. Gazi Hazretleri artk kzdlar ve bu gibi hallerde yaptklar gibi, mendillerini yn ceplerinden kardlar, burunlarn sildiler ve balarn yksee kaldrarak: "Bana senin kartrc adam olduunu sylerlerdi, ben inanmazdm. Hakikaten sen kartrcsn" buyurdu lar. Fethi Bey sze kart ve "Paam, Aaolu Ahmet Bey'in fikirle ri dorudur" dedi. Paa Hazretleri bsbtn kzdlar: "Ahmet Bey'i ben iyi tanrm" buyurdular, "Onun btn endiesi, her tarafn em niyete alnm grmektir. imdiye kadar tede beride, Meclis kori dorlarnda, gazete stunlarnda didinip duruyordu, ilerin iyi gitme diinden ikyet ediyordu. imdi kendisine aktan sylemek, kusur lar grmek, hatalar dorulamak imkn veriliyor. Neden tereddt ediyor" dediler ve kzm Tezer'e dnerek, "Tezer Hanm, siz iyi ye timi ocuklarsnz, fakat sakn babanza bakmayn! Onun kafas 44

Acem felsefesiyle dolmutur. Korkarm sizi de boar" diye hitap et tiler. Kzm hrmetkar bir tavrla, fakat metin bir edayla, "Babamz bizim iin daima iyi yol gsteren bir mrit olmutur!" dedi. Hazr bulunanlar kzmn bu cevabndan haz aldklarm tavrlaryla anlatt lar. Gazi, kendisi de, iinden memnun olmulard. Fakat gstermek istemeyerek yzlerini Fethi Bey'e evirdiler: "Bu nasl eydir? En ok gvendiiniz ve inandnz arkadalarnz vatan ve millet iine davet ediyorsunuz, tereddt ve pheyle karlanyorsunuz. Artk hangi heves ve mit ile allr?" dediler. Bu szler titrek ve messir bir sedayla sylendi ve hazr bulunanlar zerinde istenilen tesiri yap t. Fethi Bey derhal, "Tereddt, phe falan yoktur, sz szdr" de di. Bu aralk ben Gazi'nin ac szlerinden mteessir olarak sandalye mi geriye ekmi ve yanmda oturan hanmn arkasna saklanmtm! Hele arslan Aa Hoca! Gazi Hazretleri, bu kere, hanma geri oturmasn ve bana da ileri gelmemi emrettiler, "Daha ne dnyorsun?" diye sordular. "Paam" dedim, "Bana hitap ederek beni ereflendiriyorsunuz. Be nim de prensibim, size kar dndklerimi olduu gibi sylemek tir. Fakat, bu da sizi sinirlendiriyor. imdi ben ne yapaym" dedim. "Sinirlenmeyeceim! Dndklerini syle" buyurdular. "Pekl!.. Frka kurmann gayet tabii ve hazr bir yolu var dr" dedim. "Zat devletlerince de malumdur ki, bizim frkamzda bugn bile, birbirleriyle anlaamam ve ilk frsatta arpmaya hazr iki unsur vardr: Terakkiperver ilericiler, muhafazakrlar ve gerici ler... Bunlar bugn ayn frkann bayra altnda toplanmlar, yan yana oturuyorlar. Frka ve Meclis'te bunlara serbest dnmek ve serbest hareket imkn verilirse frka kendi kendine iki cepheye ayr lr ve bu cepheler gittike iki frka halini alr" dedim. Gazi Hazretleri kahkaha ile gldler: "Bu fikir profesr beyin bana gelmi de kim senin aklna gelmemi. Hayr, ilk dncemiz bu oldu. Fakat o brak mad" diyerek smet Paa'y iaret ettiler. smet Paa benim karm da oturuyordu. Ben, smet Paa'ya sordum: "Paa neden brakmad nz?" Paa, o dudaklarnda eksik olmayan glmsemeyle, "Ben iste rim ki, benim taraftarlarm belli olsun" dedi, "On kii olsun arkam dan tabur gibi gelsin! Yoksa bu gn burada, o gn orada. Ben bunu istemem!" Bana hitaben: "Frkada ve Meclis'te serbestsizlikten bah settiniz. Siz ne zaman sz istediniz de verilmedi, yahut sylemekten menedildiniz?" diye sordu, "Resmen cevap isterseniz hibir zaman, fakat hakikati isterseniz daima! nk," dedim, "serbesti yle bir eydir ki sizi kuatan havadr. O hava kurutulursa, elbette ki kimse45

de ne sz istemek, ne sz sylemek hevesi kalr. Barem Kanunu m nasebetiyle sz aldm, syledim, bama gelenleri biliyorsunuz. Hal buki bu kanun bu memleketin maliyesini ve ekonomisini altst etti ve edecektir. On dakikann iinde memleketin zerine, durup durur ken, on iki milyonluk, altndan klmaz bir yk yklendi. Biz me buslar, drt yz alyorduk ve gayet memnunduk. Neden be yz lira ya karmak lzumu hasl oldu? Neden on dakika vekillikte bulun mu olan birisi, velev arkasnda on dakika devlet hizmeti bulunsa bi le, ayda yz elli lira kadar hibir memleketin tahamml edemeyecei bir emekli maa alsn? Neden mebuslarn mebusluk mddetlerinin memuriyet gibi telkki edilmesi - ki Tekilt Esasiye Kanununa (Anayasaya) tamamiyle muhaliftir - yetmiyormu gibi, bir de onlara mebusluk tahsisat zerinden tekadiye verilmesi esas kabul edildi?" Bavekil dudaklar gene glmseme iinde, fakat gzleri derin bir hakaret ifade ediyor: "Ahmet Bey" dedi, "Siz hayalperver bir idea listsiniz. Hayattan haberiniz yoktur. nsanlar para istiyorlar, para!.. Ve siyasi adamlar, insanlarn bu isteklerini nazara almak zorundadr lar. Siz bunu anlayamazsnz!" dedi. "Hakikaten Paa Hazretleri, an layamyorum," dedim. "Para kimin? Onu isteyen, veren kim? Trk kylsnn etinden, trnandan kesip vekillere, mebuslara, byk memurlara, kumandanlara vermek kimsenin hakk deildir. te bu hak mefhumu teneffs ettiimiz havadan kovulmu ve onun iin de herkes sz almak ve sz sylemek hakkn haiz ise de, onlar kullan mak creti kimsede kalmamtr," dedim. Hele hele yahu! Kelleyi koltua alm bu bizim Aa Hoca! Ne grnd bunun gzne dersin, Celdet? Hem de bunca ykl soygunu brakp aylk muhalefetine girimesi nasl bir kahramanlk? Sen alay et bakalm! Biz neler ekiyoruz! Evet, Gazi Hazret leri muhitindeki adamlar arasnda bu gibi mnakaalarn yaplmasn dan memnun olurlar ve zevk duyarlard. nk, evvela bunlar bir birlerine kar korlar, sonra kimin ne olduunu anlarlard. Vay ki yaman! Hele kurnazla! imdiye kadar kimin ne ol duunu anlayamadysa, napsm! Peki, sonra? Bu kere de smet Paa'yla aramzdaki mnakaay zevkle dinlediler. Nihayet, yine bana hitaben: "Sizin murakabe ve kontrol dediiniz, hrriyeti, Meclis'te temin etmek iin ka kii kifayet eder?" diye sordular. "Bir dzine, doru drst, malumatl ve cesur adam yetiir" dedim. "Ben yeni frkaya, elli altm ve daha ok me bus temin edeceim" buyurdular, "imdiden bile ite size Ktahya Mebusu Nuri'yi Umum Ktip olmak zere veriyorum! Nuri, kabul 46

ediyorsun ya!" demeleriyle, Nuri Bey: "Emredersiniz" dedi. "imdi Genel Sekreterimiz Saffetle kar karya geliniz, arpnz baka lm! Hemirem de imdiden yeni frkaya girmitir!" demesinler mi?.. Aklnz banzdan gitmitir sevinten.. Gitti, nk btn bunlar hakikaten mit verecek, teebb sn ciddiyetini teyit edecek alametlerdi. Gazi yine bana hitaben: "Daha da syleyecek bir eyin var m?" diye sordular. Gazi Hazret lerinin soukkanll bana cesaret vermiti: "Fethi Bey bu Meclise nasl girecek? Yeni frkann Meclis dahilinde liderliini nasl icra edecektir?" diye sordum. "Mebus olacak" buyurdular. "Paam, nasl mebus olacak? Orasn aklm almyor" dedim, "Canm, nasl akln al myor? Nasl bakalan mebus oluyorlar, o da yle olacak" buyurdu lar. Eh artk akln ermitir Aa Hoca, bu karla akarsular du rur! "Paam, af buyurunuz," dedim, "bakalarn siz tavsiye edi yorsunuz," dedim, "nk onlar, sizin frkanzdandr ve yine frkan za mensup mntehibi saniler de onlar seiyorlar. imdi Cumhuriyet Halk Frkasndan olmayan Fethi Bey'i siz nasl tavsiye edeceksiniz?. Halk Frkasnn mntehibi sanileri baka bir frka kurmak iin birisi ni nasl seecekler?" dedim. Gazi'nin kaslarndaki malum tyler ka barmaya balad. Kzyorlard. "Canm, ne kartryorsun? Seile cektir diyorum!" buyurdular. Ben hakikaten kartrdm anladm, sustum ve herkes de ban aa edi. Artk saat ilerlemiti. Abdlhak Hmit Bey'in yazp getirdii bir kaside okunacak... Hmit Bey gzln takarak okumaya balad, fakat nc beytinde Gazi Hazretleri, kendisini durdurdular, iire derhal nazire syleyecekler di... Kim? Gazi Hazretleri mi? Elbette! Bu nazire gayreti taa saat yediye kadar devam etti. Sabahn yedisine. Evet. Fakat mahsul pek kt oldu, daha dorusu hi olmad. Buna ramen sofradan kalkld zaman Nuri Bey, kendine mahsus esprisiyle: "Efendiler, devam edelim! Nazireleri bekleyelim" dedi. Tuhaflk olmal! Anladn m sen bir ey Celdet? Yarn, br gn, gazeteler Gazi Hazretleriyle Fethi Bey ara sndaki karlkl gnderilen mektuplar yaynlayacaklardr, sanrm! Memleket byk alaka gsterecektir. Brak imdi aktn ktn... Bu ie ne dedi senin akll ha tun?.. Sitare Hanm'n fikrini sordum! 47

Aaolu Ahmet Bey, Farmason Doktor Mnir Bey'e skntyla bakt: Sitare mi? Kadn akl... Bilmez misin? Vesveselidir bizim Sitare saolsun... Duyar duymaz... "Ahmet, dedi, ben bu iin sonunu iyi grmyorum" dedi. Akllya ne zamandr vesveseli diye iftira atlr oldu, Profe sr? Hadi ordan... "Neden Sitare?" dedim. Gl bakalm! "Gazi sizleri denemek istiyor, belki de bu bir oyundur!" dedi. Kzdm: "Sen ne sylyorsun kadn?" diye grledim, "Gazi sz verdi. Onun gibi bir adam, sz verdikten sonra kim bu ii bozabilir?" diye sordum. "Byle bir ikinci frka biroklarnn iine gelmez. Onlar bozarlar" dedi. Gldm: "Sen delisin!" diye szn kestim! "nk ben emi nim, Gazi, esas itibariyle yeni bir frkann kurulmasn muvafk bulu yor, hatta tevik de ediyor." Ama, Halk Frkasna balln muhafaza ettii de meydan da... Evet, hakiki vaziyet ne olacak?. Bu, umumi merak herkese sirayet etmi, ille de mebuslara... Gazi Hazretleri, aralarnda yine Ali Fethi Bey'in de hazr bulunduu bir masada, etrafndakilerin bu tereddtl merakn sezdiler. Glmseyerek yle buyurdular: "Hemeriler... Bir tuhaf glyorsunuz. Nedir? Bir teredddnz m var?" diye, hissettikleri endieleri giderecek ekilde olup bitenleri ve olacaklar terih ettiler. Bu aklamalar sessizce dinleyenlerden biri, Ankara Mebusu Talt Bey, hl tatmin edilmemi olduunu belirte rek sordu: "Paam, btn bunlara ne lzum var? Meclis'te mutlaka murakabe tesis etmek istiyorsanz, bunun baka areleri yok muy du? Mesela yeni intihab da siz yapardnz. Ondan sonra Meclis'te ayr bir hizip tekil etseydik daha iyi olmaz myd?".. Gazi Hazretleri adeta sinirlendiler: "Hayr, daha iyi deil! Hi iyi olmazd!" buyur dular. "Bu drst bir ey deildir, lazmdr ki, insanlar evvela siyasi rengini, reyini ve azmini sarih ve millete anlalr tarzda ifade etsin ler. Merdane ve namuskrane hareket budur. Ali Fethi Beyefendi ancak bu ekilde hareket edebilir arkadalardandr. Nitekim, byle hareket etmitir. Talt Bey, sizin teklif ettiiniz tarz eski teekkller de tecrbe edilmitir. Bunun verdii neticeler milleti elemlere, ke derlere, skntlara maruz brakmtr. Artk biz, btn bu hadiseleri ve neticelerini safsata mahiyetine gemi gibi grm, tecrbeli in sanlar olarak bu gibi eyleri tekrar etmek istemeyiz... Bugn Trk itimai heyeti, gemiin en derin medeniyetlerinde banilik iddia 48

eden bu Trk kavminin bugnk ocuklar ak ve salim yolu bul mulardr. Ak ve salim dnmek ve salim hareket etmek ve bu suclle Trk'n yksek siyasi messesesini, cumhuriyeti ykseltmekle beraber, bu noktai nazarlar mtalaa edenler asla birbirlerine muarz deildirler. Mhim olan, bu noktai nazarlarn tatbikatnda muvaffak olunmasdr... Cumhuriyet Halk Frkas ve onun reisleri bu sahada muvaffakiyetle yrdklerini iddia ederler. Fethi Beyefendi, mincinlin, yani esas noktada, esas temelde Cumhuriyet Halk Frkasyla tereddtsz bir fikir ve fiil birliini btn vicdanyla kabul ve izhar ellikten sonra tatbikat sahasnda muvaffakiyetsizlik addettii eylen sebeplerini, bu sebeplerin tebdil, tadil arelerini dnm tecrbeli bir devlet adam olarak fikrini beyan ediyor ve vaadediyor ki, menfi grd baz neticeleri msbet yapabilecektir..." Burada Ga z Hazretleri Ali Fethi Bey'e dndler: "Cumhuriyet Halk Frkas Hisleriyle ok mcadele edeceinizi tahmin ediyorum" buyurdular, Takat ben cumhuriyet esaslarnn kuvvetlenmesini temin edecek olan bu mcadeleleri memnuniyetle mahede edeceim ve imdi den sylyorum ki, en ok kavgal olduunuz geceler sizi soframda yiletireceim ve o zaman tekrar ayr ayr her birinize soracam: Sen ne dedin ve ne iin dedin?.. Senin cevabn ne idi, neye istinad etliyordu? Bugn itiraf ederim ki, bu benim iin yksek bir zevk olacaktr" buyurdular. Tereddtler bylece silindi. Bence de mesele lallolunmutu. Aaolu Ahmet Bey, gzlerini Doktor Mnir Bey'den karaak avukat Deli Celdet'e bakyordu. Ne diyeceini merakla bekledii belliydi. Deli heriften enikonu imdat ister gibi bir ackl hali var ili Doktor Mnir: "Vatanndan koparlp savrulmak zor mesele" di ye dnd. Bunlar, - Krm'dan, Kazan'dan, Trkistan'dan, hatta Azerbaycan'dan gelenler - dtan kucak alm, kolaylk gsterilmi gibi davranlmasna ramen, srekli yabanclk ekiyorlard. Sley man Nazif'in, bu Aaolu iin yapt kyc akay hatrlad. Bir g znn cam olduunu bilmiyormu da yeni duymu gibi am... "Haklarnda biraz efkat sezinlemitim, demi, demek o cam gzlcymi..." Avukat Deli Celdet, yeni partinin programn sormutu. Aa olu, biraz tutuk anlatyor. Aslnda buna henz program bile denilemezmi... Bir eit... Prensipler... Kabaca... zet... Aceleye geldi. Birbirini pek tutmuyor. Topu topu on bir madde, Cumhuriyetilik, milliyetilik, laiklik esaslarna bal olduu muz... Bu esaslar millet bnyesinde ebediletirilecek... kinci mad49

de: Vergiler hafiflettirilecek... Toplama yolsuzluklar kaldrlacak... ncs: Devlet gelirleri verimli harcanacak... Byk yatrmlar yalnz bir nesle yklenmeyecek. Devlet harcamalar arur edilme yecek... Drdncs: Para deeri salamlatrlacak... Beinci mad de... Neydi bakaym: ahsi teebbsler devlet mdahalelerinden kurtarlacak. Liman tekeli kaldrlacak... Altncs: Kyl murabaha clardan kurtarlacak, ucuz faizle, kolay yoldan borlanmas salana cak... Yedinci madde: sanatlar canlandrlacak... Sanayi tevik edilecek, desteklenecek... Mallarmzn yabanc piyasalarda srm iin tedbir alnacak. Sekizinci, galiba, halkn hkmet dairelerindeki ilerinin kolaylatnlmasyd. Rvet, alp rpma acmadan cezalan drlacak... Dokuzuncu: Mahkemeler hzl alacak... Onuncu: D siyaset... Bildiiniz ey... Komularla iyi geinmek, Milletler Cemiyetiyle daha sk ilinti... On birinci son madde: Seimler tek derece li... Kadnlar da oy kullanacak... Aaolu Ahmet Bey sustu. Avukat Deli Celdet, tek gzn ksm, baka eyler dnyor gibi dalmt. Ortadan az ksa, tknaz, ok esmer adamd. Sol gz ocukken geirdii bir kaza yznden yar kapal duruyor, bu duru her zaman somurtkan suratnn sertli ini artryordu. Aslnda elbet, deli deil, biraz dobra, tez fkelenir, biraz da irretti. "Dobral da, sallapati deildir ha, hangi szn sa kncal olmaktan ktn bilir, bu kerteyi kollar bizim Deli..." Telefon ald. Deli Celdet sverek gitti. nce "Cann ksn" der gibi, allooo'yu ok sert ektii halde, birden yumuam, hatta yhmt: Evvvet hamfendiciim... emmmir buyurunuz. Dnya gze lim. Hele haspaaa... Abdlhamit ann okullu subaylarndand bu Celdet Bey... Kavgacl yznden kurmay olamam, stanbul'dan Makedon ya'ya srlmt. Komitac kovalamakta, attn vurmakta, gzpekliinde byk n vard. Bir ara, ittihatlarn rktc tekilat mahsusasnda alm, birtakm bulak ilere girip kmt. Sley man Asker Bey'in dyle, harp divanlarnda dev almak zere Hukuk Mektebine giren subay arkadaa katld. Bir zaman sorgu yargl, harp divan yelii, savcl yapm, sonunda kurnazlk edip askerlii brakarak avukatla balamt. Byk cezaclardan saylyor, bu yzden stanbul'un btn serserilerini, paral kopuklar n, lks kerhanecilerini, yksek kokotlarn, kumarhane, esrar tekke leri iletenleri tanyordu. Polis efleriyle kinci ube'nin bakomiserlerinden odaclarna kadar btn kadrosuyla ili dlyd. Hepsine 50

biraz iyilii dokunmu, en umutsuz davalarnda ucuz kurtulmalarn salamt. Para skntsna denlere yardm eder, ocuklarnn okul laryla, karlarnn doumlaryla urard. Memlekette - Beyolu'nda - ok saylyor, nereye gitse, kral gibi arlanyordu. En paha l yerlerde, on misafirle otursa, hesap grlecei zaman, "Tamamdr Celdet Abi... Grlmtr" denilmesi deimez kanundu. Bu yz den can ok ekse de, Deli Celdet, gazinolara, barlara sk sk gide miyordu. Yazhanesinde, her zaman piyasasnn en gzel kadnlarn dan birkana rastlamak mmknd. Can ba stne sultanm... Unutmak ne haddinedir, Celdet kulunuzun... Tamam! Saat drtte... Al gznden... Be dakka ge se, suratma tkr... "Ykl dmbk" diye kapy burnuma arp... Okkkadaarrrr... Telefonu kapatt, keyifsiz dnd. Bir tutukluk gelmiti Avukat Deli Celdet'in stne.. Doktor Mnir Bey bunu sezdi. Anlalan, kendisi varken bunlar rahat konuamayacaklard. Doru dnp dnmediini anlamak iin hemen kalkt: Bana msaade arkadalar... Bekledi. Aaolu duymazdan gelmiti. Celdet, biraz kvrand, tslad: Nereye?.. Saat ka? Kalsaydn... Yemei beraber yerdik... Bir iim var. Grrz. Doktor Mnir Bey knca, Deli Celdet, Aaolu Ahmet Bey'e nedense gz krpt, "Birer kahve daha ieriz. yle ya!" diye rek kapya doru yrd.

51

3
Dadal Efendi ki, Allann izniyle orumlu'dur ve de orum'un pl mahallesinden Erkek Raziye'nin Dadal Olan adyla yedi vi layet toprana, bir vakitler, "kopuk-ipsiz"likte n salmtr, halen Saray ofr olup ve de Saray ofrlerinin gayet gzdelerinden olup, Mustafa Kemal Paa'mzn ve de Gazi Baha'mzn ve de Ebedi efimizin, ulu kurtarcmz, Halk Frkas Genel Bakanmz ve de Allah'tan aa Cumhurreisimiz efendimizin gzbebei bir Dadal ofrdr. Bugn ki, 1930 yl Austos aynn 19. mbarek Sal gn, izinli kmtr. kmasyla, Yalova'nn irket vapuruna can atp "Pa so" diyerekten geip k gverteye yanlamtr. Banda, Gaziantep mebusanlarmzdan, bakaca sofra mebuslarmzdan, dahas stiklal Mahkemesi'nin adam asan mebusanlarmzdan Necip Ali Bey'in ar maan, kat hasr apka vardr. Bunu, sol kann stne emitir. Dncelidir. nk, hemerilerinden darlfnun rencisi Selim Nuri Efendi'ye vakit geirmeden yetimek abalamasndadr. Bu se lim Nuri Efendi'yi Saray mebusanndan Hakk Tark ve sim Beyler'in Vakit gazetesine yerletirdii iin az biraz kukudadr. Selim Efendi'nin yeniyetme olmakla, bu Selbes Frka iinde artp bir halt etmesinden rkmektedir. "Yarar var sanr, getim, Selbese melbese hoplar. Bi uval inciri berbat eder ki, cscvk... Hemerilik yle deil!.. Yetimeli, yakasna sarlp nlemeli. 'Aman haaa... Durum 52

ve vaziyetler senin bildiin gibi deildir' demeli... 'Bu iin ucunda gayet korkun dnemeler ve de gayet yaman vartalar vardr' deme li... 'Aman haaa... Biz haberlerin harmanndayz ve de havadislerin kaynadayz. Bildiimi, duyduumu hep diyemem, bamdan korka rm. u kadann bilesin ki, bu i gayet bulaktr. inde oyunlar var dr ki, gayet zarafetli ve de hnerli oyunlardr. nk, kardama di yeyim, atalarmzdan kalma nl ttr: Katrlar tepiir, arada eekler tatl candan olur. Faklte okulunda okumaktaym, dersin... eytann yatt yeri bilirim, sanrsn... Olmaaaz! Bu Selbes korkuluuuu... Nice nice Saray mebusanlarnn, derin retmenlerin ve de profosorlarn akl kart ki, dzelesi kalmad gerisin geri... nk, okumulua, bilgilie, sezgiye, keramete gvenilecek geit deildir buuu... Hzr Peygamberin klah kaptrd dnemetir. "Gazi Ba ba, mektup yazd, ben de bu iin iindeyim dedi" derler, "Selbesin Halk'tan hi ayrnts yok, diyerekten yemin iti" derler... "Byle denilince, araya madrabazlk, kakariko, oyun-dzen hi giremez, keyfine bak!" derler. Aman haaa... Gveni grnce Trk napacak? Yiitlenecek... Peki, yiitliin zagonu? Dokuzu kamak, biri hi g rnmemek deil midir? Tamam... Aman Selim hemerim, bu kez, yiitliin gereini yerine getireceiz. Savumay bilir misin, savuma y?.. Yolu ele alp tozutaraktan srra kadem basmay?. Develer an garyaya toplanrken tilki ne dedi? "Biz tilkiliimizi anlatana kadar, post elden gider" demedi mi? Kuyruu omuzlayp savumaya aba lamad m? Aman kardam, orumluyuz, orumlu adna sakatlk eritirip, kurnaz tilkilerden daha avanak olmayalm!' demeli... Bu sra, vapur biletisi, "Bilet" demesiyle Dadal Efendi dalgn lktan aylp "Paso" dedi. "Grelim" demeyen biletinin terbiyesini beenip, "Knyesini alsam da, ayln arttrsam m?" diye dndyse de, endi. Dncesinin krlan ucunu yakalad: "Beklene cek... Alan alsn, satan satsn... Sultan pazar hele akam bulup du rulsun! Baktk, kar var. Kysndan, kesinden biz de sreriz bir pey.." demeli, deyip Saray ofr Dadal Efendi cgaray yakt, st s te ekti ki, zorlatmasn gren, gkyznde hava brakmamaya aba lamakta sanr. Dadal Efendi, Galata Kprs'ne knca, Fatih-Harbiye tram vaynn krmz arabasn bekledi. nk pasolu olduundan birinci den aaya binmez. Birinciden aaya binmemek ayrca Saray zagonudur. Evet, Dadal Efendi, hemi birinciye bindi, hemi de nden bindi, "Merhaba" deyip vatmann yannda durdu. Baka zaman olsa, Dadal Efendi, "Ulan kulana drttm!

53

Sana merhaba denildi. Sakn Ermeni dl msn?" diyerekten vat mann yakasna sarlrd ya, ne fayda! "imdilerde Selbes Frka kar gaaldr, byle olur" diyerekten herifin kusuruna bakmad. n k, Saray'dan karken Bayaver Bey sk tenbihlemiti ki, 'Selbes kargaaldr, Saray adamnn bileti-vatman dvmesi, beki-polis tartaklamas yasaktr, ksas, her eit dalamak gayet yasaktr' diye tenbihlemiti., Vatmann yan, tramvay zagonunca, sivil-resmi polis takmna, belki meradan emekli takmna, bir de pasolulara mahsus olmakla, aklsz vatman marhabay almamakla kalmayp, Dadal Efendi'yi kat hasr apkal babozuk sanp bakaca tramvay zagonunu da yrt rm umup birka kez, "eri girelim" dediyse de, Dadal Efendi "Sel bes rezilliidir bu, byle olur" diyerek umursamad. Derbeder vatman bu kez, iyice kzp, kat hasr apkalya haddi ni belletmek gayretiyle zil ipini ekti, biletiyi yanna istedi. Bileti, yaknda bulunmakla hemen gelmeli olup, "Buyur" diyerekten dikil di. Vatmandr, daha, belann irisine kak tuttuunu ve de krlas parman eekars deliine soktuunu kestiremeyip, gz maryla Dadal Efendi'yi gstermekle, bileti ii kavrayp, "Bilet" dedi. Buna kar, Dadal Efendi, "Eh, Selbest dnemidir, byle olur" diyerekten, sesini gayetle yumuatp, "Paso" karln verdi. Bu kez bileti, "Napalm?" anlamna vatmana bakp, vatman tramvayc maryla, "Grlsn" buyurdu. Bileti ki, tramvay arabasnda vatmann astdr ve de askeriye tresince emir kuludur, "Grelim" dedi. Dadal Efen di, "Ah Selbes ah... Aslan tilkiye boduran Selbes! Yr!" diye srtaraktan pasoyu kulandan tutup ekti, "Buyur yavrum" diye gs terdi. Bileti pasoya bakp stndeki resmin aynen Dadal Efendi'nin resmi olduunu grp, rkntyle patay akt, frt diye dnp ieri girdi, gzden kayboldu. Vatmandr, yaptndan utanp kuyruu ap arasna alp iine bakacana, dudak yalamalarna ve tkrk yutkun malarna durup, aya altndaki zili an an topuklayp, elindeki fren frldan giril giril evirerekten virajlara dokuzla girmeklie balad ki, nerdeyse Dadal Efendi'yi dar dke ve de fkara tramvay araba sn duvarlara, fener direklerine arpa!.. Bir zaman byle sarslaraktan, alkalanaraktan gidildi. Asmaalt, Sirkeci, Glhane geildi. Alemdar yokuundan yukar Sultanahmet'e kld. Alaman emesi dnemecinde tramvayn raydan frlamasna, benzinciye girmesine ok biey kalmaynca vatman, arabay devirip bunca mslmana ky mann faydaszln anlam olmal ki, Dadal Efendi'ye dnp, "Sen bu pasoyu nerde buldun?" diye sordu. 54

Dadal Efendi, bu sorunun "kimden ardn?" anlamna geldii ni, az yoklayaraktan bir ek yerini bulup polise vermek niyetine balandn anlamakla lahavle ekti. "Selbestir, byle olur" deyip kalarn atp az biraz kaslarak, "Pasonun bizce hibir nemi yok tur, koca Tanrya kr, nk bize her yer selbestir" diyiverdi. Vat man, canalc Ezrail Peygamber gibi bakp, "Pasonun nemi olma mak ne demektir? Mebusanlar pasosuz binemezken" demekle, "undan gayet nemsizdir ki, karda... Biz, Allahma kr Saray ofryz. Bu yzden her bir yerler bize bedavadr" diyerek byk al tndan gld. Sefil vatman bo bulunup, "Hangi Saray?" demez mi, Dadal Efendi, bunu beklemekle, birden dikilip elini frldak gibi e virerekten, "Hangi saray ne demek?" diye barmaya balad, "Yur dumuzda, Cumhuriyetimizden bu yana ka saray vardr ki, sen bunu byle sormaktasn? Seni kumpanyaya vatman dikerlerken snava e kip sormadlar m? Saray nedir? Ka tanedir? Nerdedir ve de iinde kim oturmaktadr?.." Avanak vatmann rengi gidip, surat limon k fne kesip, soluu daralp, aya zile, eli frene g yetiremez olup, yekinerekten kendini bulmaya ve de toplamaya abalayp, "Aman yiit, ben ettim, sen etme!" diyerekten yalvamaya balayp, "Ava naklmza ve de kyllmze bala... Biz Sivasl olup... Zara kasabasnn Akpnar kylnden bulunup... Bu vatmanl ele ge irene kadar, nice el etek pp, nice nice bahlar, rvetler verip... Aman bilir misin, kkten kusur, bykten ba" demesiyle Da dal Efendi gayet keyiflenip, "Hay anan le kt Zaral! Olum, Zara'dan fetvaz yetiir ki, vatmanlkta stanbul'a an veren kpolukpek yetiir! Benden yana afsn namussuz, it gibi inileme!.. nk hemeri saylrsn. Bakaca, bu a Selbesin ald nuhusetli adr. Var git kahpe anana dua et ki, seni tam kertesinde dourup bugne ulatrmtr. Yoksa, gr neler olurdu!" diyerekten ensesine bir ap lak indirmesiyle vatman, sevin akn olup, gldr gldr giden tramvayn frenini bolayp Dadal Efendi'nin eline sarld, "Aamsn! Aalkta aman diyene kl yoktur" dedi. Dadal Efendi, edebini bil diini, rkntsnn kendine yeterliini anlayp Zara'l vatmann suunu balad. Bu sra tramvay Beyazt'n havuzlu meydanna ulamakla Da dal Efendi, vatmana, "Eyvallah" deyip hoplad indi. lk i, elini beli ne atp namlusu ceketten drt parmak darda duran hareketli Nagant tabancasn okkalayp kaldrd, biraz nne ekti. Kllk kah vesine doru yrmeye balad ki, "Dnyann yznde gezindiim ademoluna ve de vatana, millete ne devlet" anlamna gayet kasla55

raktan yrd. Gnein ikindi burcundan akam burcuna devrildii kerte ol makla, Beyazt'n havuzlu meydan dem denizine dnmt. Yal s, krpesi, hacs, hocas, kz, avrad birikmi... Parma parmaa kitleyen memetikler asker gurbetinin aknlyla gezinmekte... Darlfnun okulunun renci talebeleri, kz avna km, knal keklik avclar ki, gez gz, arpack demez ve de hi boa atmaz bir yaman avclar... Cami duvar dibindeki Kllk kahvesi ykn tutmu... Kahve, ay ien hangisi, gazoz, ayran ien hangisi... Surda tavlaya kapanm tavlaclar, cahar atp e oynamak abalamasnda... Beride pastraya, cimdallya, altmaltya, bakaca pikete, prafaya ve de drt bal dominoya yumulmu kumarc takm... Kahveci yanamalar frldak gibi dnerekten, yel gibi seirterekten, tepsileri havada uurup oynak avratlar gibi alkalanaraktan hizmete svanmlar ki, "Hizmet Allah iin" kavline iman ederekten svanmlar. Dadal Efendi, uraya buraya bakp, Selim Efendi hemerisini ve de Gazeteci Murat Efendi'yi grememekle, glgeye oturup zmir ii nargileyi ve de tavan kan ay syleyim, derken, Murat Efendi'nin sesini duydu. Dadal Efendi! Hey Dadal Efendi... Nerdesin Mslman?.. Dadal Efendi, Gazeteci Murat Efendi'yi grp, hemerisi Selim Efendi'yi grememekle meraklanp hzland: Bizimki hani? Grememekteyim! Brak imdi... Hele gel! Gel ki, grelim nedir? Dadal Efendi oturdu. Neymi koca Tanrya kr... Post delinmemi, boyun aln mam... Nolmak ihtimali var? Daha nolsun! Saray ofrln maskara ettin ki, arkada, yayl srclnden beter etmecesine... Kim demi? Vay ki, dman karalamas... Vay ne demek! Bize... Ve de bizim gibi yiide... Hayr kabul etmeni! Kabul etmem ka para... Dnyay kartrr akl almaz iler olup... Biz, stanbul gibi bir tara kentinde ve de oturduumuz yer de duyup bilip, girdisini ktsn renip gazetelere bile yazp... Sen bir koca Saray oforu olasn... Duyup bilmeyesin! Uyuyasm ki, hrl hrl... Aman bu nasl bir i ola ki, bizim ilmimiz haberimiz olmayaraktan ve de uyuduumuz sraya denk derekten... Yahu biz Saray 56

oforlannn uyur'takmndan myz ki, sen bu laf bylece syleyip... Yalan mdr? Pazarlmz nasld? Hkmatta ve de Sa ray'da olup bitenleri, yasa kalkar kalkmaz, uan kuun kanadyla ya da telgrafn inileyen telleriyle bize ulatracak deil miydin? o rumlu hemerilii ve de hsml byle midir? te belli biey! Duya madn ki bilemedin, bilemedin ki yetitiremedin! Kim duymam? Dadal Efendi aan m? Saray oforu Da dal. .. Hay anan le aklsz gazatecii! Vay ki gazeteci akl ve de Gaze teci Murat Bey'in aklsz bir akllar... Dur aman! Dur aman! Sen bi zi... u, Selbes Frka meselesinden sulamaktasn he mi? Haunu bileydin! Saray oforu Dadal Efendi, Murat'a Saray cgaras tuttu, "Em rin Dadal abi" diye srtan garsona, "aydr ve de gayet demli ay dr. Bakaca zmir ii nargiledir. Ah nolmal olmal ayn uncack tav gemi olmal ve de nargile ekmemeli ki, ne fayda!" diye aka dan tersleyip dnd. Kasld: Demek... Selbes ii... Ya siz bunu ne zaman duydunuz ba kalm, hey stanbul gazetecileri? Biz bunu, Koca Tanrya kr, btn gazetelerden ve de en yaman, Yunus Nadi Bey'imizin Cumhuriyet gazetesinden nce duy duk ve de tamam tamamna bu mbarek Austos aynn sekizinci gnn dokuzuncu gnne balayan Cumartesi gecesi duyduk ve de btn girdisini ktsn gazeteye yazdk! Bir yandan yazarken, bir yandan, "Heyvah ki Saray oforu sefil Dadal, nerdesin?" diyerekten dvndk! Ben... pl'nn yz ak Dadal? Ben neredeyim, yle mi? Dnya durduka duras Gazi Paamzla, biz ya, ne zaman ktk, bakentimiz Ankara'mzdan? Ayn dokuzunda Selbes iini gazeteye yazmal deil, ite bunu bilmeli... Bunu?.. Vay vay... Vaydr elbette... uras akldan karlmasn ki, bizim habe rimiz olmaynca, Saraymzda sazl sinek vzlyabilemez, sen yle mi belledin gazeteci! Ne fayda ki sras gelip yasaklarmz kalkp syle me ferman kmaynca, biz bildiimizi aklayamazz! Buras da bylecene biline de, sulamalar ona gre dzle hey yavrum! Gereek... Ya siz Ankara'dan ne zaman uradnz bakalm? Selbesle ilintisini sormaktaym, Dadal ofr! Selbeees... Selbes belas u gstermeyince ya biz Trk'n kbesi Ankara'mz, boynu bkk ksz-yetim koyup... Yahu Trk'n bana, apanszdan, "Vardm sk dur" demeden Selbes be57

las kmelenmedi mi? Sk durmasayd, ya bu Dadal Kardasn elden geti gitti deil miydi ve de yitti gitti deil miydi? Essah m kardam Dadal?.. Aman iin gerei gelsin! Saray oforu orumlu Dadal Efendi, dnyay velveleye veren bir iin gerei kendinden sorulunca, gayet haz edip, hazzmdan iinip sz ele alaca sra, bir yandan nargile koturuldu, te yandan Selim Nuri soluyaraktan geldi. Dadal Efendi, hemerisinin suratna bakmasyla irkildi: Aman Selim Efendi... Ktlemisin herif, biz grmeyeli ne dir bu hal keyfiyet?. Selim Nuri glmeye alt: Yok biey... Souklatmz. Geti. Nerenin gemesi? Doktora bakndn m doktora?.. la ver di mi? Verdii ilalar yapld m? Tamam... Hepsi tamam... -Selim Nuri, Murat'a dnd:Var m yeni bi haber? Ne diyor Dadal Efendi? Tam gereini anlatmaya balyordu ki, sen geldin... Selim Nuri oturdu. Komu gibi soluyor, dudaklarn yalyordu. ay syledi. Dadal Efendi'nin ikram ettii Saray cgarasndan alma d. Evet, neymi gerei? Bunun gerei, Selim olum, ak... Ak dedimse... Selbes ne demek arkada? Selbes resmen selbes demek... Selbes alacak ki, az biraz selbeslik gele... 'Gelip nolacak, Dadal Efendi hemerim?' dersen, selbeslik gibi maln olsun! Elbet bir ie yarar yeri var dr. Aslnda, biz bu iin kendine deil, verene bakacaz! Veren kim? Gazi Paa... e yararn bilmese verir mi? Hayr hi vermez. Verdiyse bir yararl olacak... Gelelim ki, kime nolacak bunun ya rarl? Kime verdiyse ona... Peki, ya kime vermekte, kurban oldu um? Sana, bana m vermekte bu selbeslii? Hayr... Kaldrp Fethi Bey'lere, Nuri Bey'lere, Aaolu Ahmet Beylere vermekte... u halde, onlara yarar bir selbesliktir bu... Sana bana gelmez. Ne denil mitir? "Almadn a, ya di artr, ya ba" denilmitir. Dnya durduka duras Gazi Paa'mz selbeslii karp Fethi Bey'e verdiy se, aman haaa, biz beriden ap, kudurup zorlatmayacaz. Ben tele fonun kulan neden bktm Yalova gibi yerden? Neden? "Bekle yin, vardm" diyerekten seirttim? 'Aman tetik duralm' diye seirt tim! Ne gibi? Gibisi... Bi kutuya sinip kargaaln sonunu bekleyeceiz, 58

arkadalar. 'Ayak altnda kalalm' demezsek, 'kuru kafalara bir sa katlk erisin' demezsek, bu byle... Evet bu kargaann sonu bekle necek ve de insana yarar bir akl alnrsa koca Tanrya kredip, "Ha bereket" denilecek... Bana sorarsanz, buralar bylece bilinmeli, 'Aklmz ermedi, bilemedik, bir halttr ettik' diyerekten ileride kafa lar duvarlara almamal... Aslna bakarsan benim szm sana deil dir Murat Efendi, benim szm orumlumuzadr. nk, orumlu kendini Osmanl'nn yiit defterinde yazl bildiinden, kargaa sra snda kuru kafasn gezdiremez, gvdesini kavrayp sk tutamaz. 'Aman haa' demeye kalmadan bakmsn, meydana hoplam ki, el den gitmecesine hoplam... "Nereye salmaktasn, derbeder" dese biri, "Halay meydanna m, sinsin atasna m? Hayr, Osmanl'nn resmen ba ald siyaset meydanna salmaktasn!" Bunca ya yaa dm, Osmanl'nn yiit defterine akl erdiremedim. Erdirmii de hi grmedim. nk defteri bulmua, bana oturup evirmie rastla madm. Aman haaa... Kardalarma deyeyim, aynen srat kprs geilmektedir. orumlunun elden gittii gayet yaman boazlar geil mektedir. Kendin bilmez deilsin ya, Selim Efendi kardam, dnya nn avana srar syrlr tatl cann kurtarr, belki birka kuru do yum bile toplar da, fkara orumlu, yiitleneyim derken tekerlenir, tatl can ste verir savuur. Kargaalkta orumlunun orumluyu sk zaptetmesi art... Birbirimizi sk tutsak gerektir ve de hi salmasak gerektir. Ya bunun adn sen ilkin ne zaman duydun? Selbesi sormak taym? Bunun ad arkada, ad batsn! Kolayna akl ermez bir k tr. nk smet Paa bile bu selbes frtnasnn, durduu yerde, ne den kopup estiini, niin estiini imdilerde bilir deildir. Aman Dadal Efendi, etme... Nicolur? Aklm buna hi er medi. Peki, nasl kt yleyse apansz bu selbes, smet Paa'dan u run?.. yle ki, Murat Efendi kardam! Biz bu yl, Ankara'mzdan Temmuz aynn ilk gnlerinde ayrlacaktk ya, Saray tresince, ne fayda ki, evin hesab pazara hi uymad. nk scaklar kt bastr d. Bastrmasnn deeri yok, esintiyi tm kesti. "Krk yldr byle i grmedik" dediler Ankara'nn hocalar... Bent Deresi'nin enginleri, bozkrn dzleri neyse ne... ankaya'nn bulantsn napalm! Bunca yldr Saraydaym, havuz banda esintinin kesildiini hi grmedim. Hava kular gibi azlarmz aralamaktayz da, taz itleri gibi dilleri dar brakmaktayz. Gazi Paa, akam vakti, serinlik umup havuz 59

bana inmi... Bilmezden stne uradm. Beni grmesiyle elini sal layp, "Gel" imar verdi. Toplanp seirttim. Bel krp etekledim. "Gel hele Dadal olum! Bu scak neyin nesi?" diye sordu. Bilmedi inden mi sormakta? Hayr! Bizimle gnl elemekte... Bilmedii var mdr ki, soru sorsun? Yuvarlak yllarn densizliini bizden mi renecek? Denenmitir, yl ksm, 10-20-30 dedi mi, bi rezillik ka rr salam... Kiminde dnyay yer depremi kavrar. Kiminde rahmet yaar ki, Nuh Tufan'ndan nian vermecesine... Kiminde bakarsn, deniz donmu... Oysa, deniz suyu tuzlu olduundan beri benzer so ukta donmaz bilinir. Kiminde de scak erken bastrr byle... "Neye daldn Dadal Aa? Yok mu sende bu sorumuzun karl sakn?" dedi, dnya durduka duras Gazi Paamz... "Vardr sayende efen dim. Yuvarlak yllarda ok yaramaz iler olur" dedim, "1930'dayz. Kurak yldr ve de scak yldr" dedim. "yi bildin kpolusu... Bunu bilmek hner deil, kurtuluu bulmal" dedi. "Kurtuluu, yaylaya can atmaktr. Eskinin Trk' yazn scaklarnda keyfinden mi, hopla yp yaylaya kard, kasaba yerini brakp?" dedim. "Hay ok yaa... Yahu bunlar nasl bir akllar, smet Paa'dan baskn bir akllar" diye gld. Gld ya, szmz burda kalsn, kapdan yana da kaamak bakt bir... Bakmas, smet Paa gelir melir, duyar muyar... Aklna bir ey gelmesin, ekindiinden mekindiinden deil! Canalc Ezrail Peygambere metelik vermeyen Gazi Paa, lafn saknr m smet Pa a'dan? Bakmas, bizim smet Paa'mz da iyidir hotur, kumandan lkta yaman, siyasette gayet kurnazdr ya, az biraz nobrandr ve de taklmaktan anlamazdr. Bu nedenle, Gazi Paa'mz, her laf bunun yzne demez. Bu da bir siyaset ki, gayet ince bir siyaset... ok ya asn Gazi Paamz, kapya bakmasnn ne demeye geldiini sezinle diimizi bilip, laf evirdi: "Ayn kadr Dadal Aa?" diye sordu. Apansz sorgularn bildiimden, ayn kan, gnlerin hangi gn ol duunu, souun, scan ka dereceye vardn, yeni diktii vekille rin adn, evleri adreslerini her sabah aklmza yazarz. Patay aktm, hi duraklamadan, su gibi syledim: "Ylmz: 1930... Aymz Hazi ran... Gnmz onbirinci Perembe'dir sayende Paa Babamz!" de dim. "Ulan aferin Dadal olum, gn bilmekte bir seni grdm, bir de Saatli Maarif takvimini grdm kpolusu" diye gld. "Demek aymz Haziran... he mi de onbirinci gn ve de Perembe... Ne ka dar iyi... Koca Tanrnn iine bakmal ki, Dadal olum, Byk Millet Meclisi'miz resmen paydostadr. Bavekilimiz smet Paamz, ak gibi ilerin bandadr ve de ardmdadr. Allaha kr savamz yok, uramz yok... Ar danda az biraz tatszlk varsa da hakkndan 60

gelinecektir. Umutluyum! Bu scan altnda debelenmek, bana so- rarsan, akll ii deil!.. Kop seirt, bak bakalm, kara Mersedesin lastikleri salam m, depomuzda yeterince benzinimiz var m? Bozyk stnden yaylalara can atsak gerektir. Arabay buraya ekme den kimseye harf syledin mi, gerisini kendin dn... Arabay ek tin mi, arkadalara haber salnsn, ardmzdan yetimeye baksnlar. Hkmata bildirilsin. Hst! Dur bakalm, daha bitmedi. Bilecik Me busu brahim Bey'in yayla kk deniz yznden ka metre yk sek?.." Hazrola gelip, gzlerimi yumup karl yaptrdm: "bra him Beyimizin yayla kk, deniz yznden bin yedi yz krk be metre yksektir paam!" "Ulan aferin Dadal olum! Ah nolayd olayd, elinde bir ortaokul kdn bulunayd, seni orum'dan bamebus diktim gittiydi, kpolusu!" diye hayfland. Bunu bylece ilk demesi deildir. Vay ki kubazlk... Bize nettiyse kubazlk etti, ar kada... uncacktan kubazla vurup okulu bolamasaydk, nice baltalara sap olduktu, adam srasna bile girdik gittiydi. Diyeceksin ki, "Hey aklsz Dadal! Kubazla vurmayp okusaydn, bu kez de, eline Saray ofrl nerden geecekti de Gazi Paa seni bilip me bus dikecekti?.." Dorusun karda!.. Her biey Allahtandr ve de Al lah n'ilerse gzel iler. Murat, Saray oforu orumlu Dadal Efendi'nin iini ekerek hayflanmasndan yararlanp sordu: Meer parti kurmak iine mi svandndan apansz geziye kt Gazi Paa? Yok! Yalan mundar! Daha o sralar Frka meselesi hi yok ortada... Varsa da bilen, bir Gazi Paamz, bir de Koca Tanr... Nerde duydunuz, peki, ne zaman duydunuz, ilk kez? Duymamz daha geride... Kolayna duyulur mu byle bula k bir i! Hele dinle ki bir... Evet, Gazi Paamzdan "Yolculuk var" fermann almamla, patay akp garaja seirttim. Geerken yaverler dairesine urayp meseleyi fsladm. Aslnda, Gazi Paa, "Hi kimse duymayacak... Gerisini kendin dn" dediydi ya, bayaverden gizli savumak hi olmaz. Bakaca, kapyoldaldr. Gerektiinde o da seni uyarr, deirsiniz. Bizim fslamamzla koca Saray "Aman" diye rek hoplad kalkt. Boru deil, Gazi Paa "Yolculuktur" demi dav ranm. Salt Saray m hoplad, hayr, Ankara temelden hoplad. By le srada, hava kuu olup Bakanlklar birem birem szmeli de karga al grmeli... lle de kr Kaya Beyimizin ilerini seyretmeli... Her yer be hopladysa, ileri on hoplar. nk Gazi Paa'mzn yol gvenlii kr Kaya Beyimizin ilerine braklmtr. Padiah 61

postuna oturann dostu kadar dman da olur. Gazi Paamza geldi mi, sradan bir cumhurbakan mdr? Hayr, bunca gvur krm, or dular bozmu, nice beyden, paadan adam asm, bir Gazi Paa'dr. Sen ben gibi keyfi diledike daarc srtlayp yolu eline alamaz. nnde ardnda bindirilmi savunucular olmal... Yol boylarna if te nbetiler dikilmeli! Gidecei yerleri, sivilden, askerden gizli gz cler evirmeli... Evet, Gazi Paa gibilerin, fedaileri her yan tutma dka, Saray kapsndan burunlarn karmalar kanun deildir. Asl na bakarsan, smet Paa, byle apansz sefere kmalar hi sevmez ve de beenmez. smet Paa'ya kalsa, cumhurbakan ksm sarayn da oturmak gerektir ve de scak, souk demeyip oturmalara almak gerektir. Gel gr ki, bunu Gazi Paamza kim anlatacak? Kara Mersedesi kapya yanatrp saata baktm. Tamam! "Yolculuktur" fer manndan be dakka gemi... Eksii var, art yok... nk, Sara yn ofr zagonunda yukardan "hayda" barts ulat m, araba ka pya ipak dayanacak... zr skmez. nk, derbeder taksi of rnn klstr gibi urasn, burasn kurcalamak gerekmez. Benzi ni, ya noksan olmaz. Ben kapya dayandm, kurban olduum Gazi Paa merdivenleri hoplayarak inmekte... Banda kyl kasketi... Srtnda avc biimi urbas... oraplar ekip getirleri bindirmi... Bir elinde baston, tekinde birka cgara paketi... Bakaca bavul mavul yok... "Ardmzca salarlar gelir" demi besbelli... Arkaya ge ip sa keye kurulmasyla, emri bast: "Sr ulan DadalL Srsene be herif, th yzne, neden aptn teres, sr ki, grelim nolur." Ben, "Hay hay" diyerekten mara basmaktaym, motoru hrlatmaktaym ya, gaza geldi mi, yoklayp ekmekteyim. nk, hkmatn ok sk tenbihi vardr. Ne kadar "Sr" dese, srmeyeceksin, yaver arabas nn ne gemesini bekleyeceksin. Yaver arabasnn ne gemesini ve de bayaverin gelip ofr yerine oturmasn... Dikizden baktm, ba yaver bir yandan apkay, bir yandan lveri dzelterekten seirtmek te... Arkadan Gazi Paa barr, "Srsene... Eline ayana dedirt me... Hadindi teres..." Ben debelenmekteyim, motoru fayraplamaya abalar gibisine... Arkamzda Gazi Paamz tepinmekte... "Hani kvrak ofrlk... Srsene herif... Th Allah belan vere... Yazk... Yedirdiim ekmek gzne dizine dursun..." Bayaver soluyaraktan yetiip yanma kmesiyle, Gazi Paa kzmla vurdu: "Noldu imdicik... Buyur bakalm... Bu bizim bayaver nereye gitmekteymi ki, zplayp nmze oturdu, hey boboaz Dadal?" diye sordu. "Bayaverimizdir, sizden ayrlamaz, gideceiniz yere gidecektir mecburiii" dedim. "Ya biz tebdile soyunup bu milleti hi mi tefti edemeyece62

iz? Noksann bilip dileklerini nasl reneceiz?" dedi. Yaver ara bas syrlp yola kapannca srdm. ankaya'dan bayr aa koyu vermemle, keyfe geldi Gazi Paamz... "Ulan aferin Dadal Aa... Bozyk'e kadar bizi, kr Kaya tutamazsa, dile dileini, al mura dn," dedi. Dedi ya, kulak asma, eli skcadr saolsun, az biraz... Verimkrl ksadr. Olmaya ki, yannda kyaca biri bulunmal da, bahileri onun keseden vermeli... Bu ii oka yapt Cumhuriyet Gazetesi sahibi Yunus Nadi Bey'dir. "Kesemizi evde unutmuuz, sen surdan elli panganot ver de eve gidince al" dediinde Yunus Nadi Bey'in suratn grmeli... "Yokluu mu var ki bunun, eli bunca s k?" diyeceksin. Ktahya mebusanlarmzdan Nuri Bey'e bakarsan, vaktiyle ok paraszlk ekmi bu bizim Gazi Paamz... Elinin skl o gnlerden kalmadr. Oluversin. Bu kadarck kusur kad kznda bile grnr. Bu sebepten, "Dile dileini, al muradn" lafna kanp kr Kaya Beyimize oyun etmek olmaz. Gerek Saray oforu, "Ga zi Paa ferman etti," diyerekten gaza basp savumayacak! smet Paa'nn sk emridir, bunalmadka bize yetmi-seksen kilometreyi a mak yoktur. nk yol halidir, makinadr, nolsa olur. Bana kalsa, evel Allah, cehennemin Meyil deresinden hoplatr geiririm, klna zarar eritirmem ya, avanak kylmz napalm, u bizim avanak kyl milletimizi?.. Yahu kann, eeini yolun sandan srsene? Papur yolu senin dadaki oban izin midir? Viraj bklrsn ki, on adm ilerde tepe gibi odun kans, deve katar, eek kervan... Ben bunca yln ofrym, klm depremez, ezer datr geerim ama, yolsuzdur Cumhurbakan ksmna adam madam, eek meek ez mek... Hele Gazi Paamz millet kurtarcs olduundan arabasnn canl ezmesi hi gerekmez. Bakanlklar' hizaladmzda yan gzle baktm, kr Kaya Beyimizin ilerinin keyi kara arabalar bklmekte ki hm gibi... Tamam... Buras fino... imdi Ankara'y kmadan mebus beylerin arabalar da kavutu mu, yaadk bil... Ne den mi? Zamannda fsladk. Telefonlar ilettik, takm yetiti. Tak m bilemedin mi? Bozyk Salih Beyimiz, Ali Kl Beyimiz, Zht Recep Beyimiz... Bakaca Abbas Cevat Beyimiz... Bunlar demir balarmz... Eer brahim Bey'i bulup, "Davran! Gazi Paa'nn yay la kkn can ekmi... Yola kt bile" mjdesini ulatramadlarsa rezillii grmeli. Dikizden kolladm, Gazi Paamz gzlerini ks m cgara imekte ki, dalaraktan imekte. "kr, arabalar daha se zinlemedi" demeye kalmadan kaamak baktmz grd. "Vay ki kocadn koca Dadal... e yaramaktan ktn. kr Kaya'y atlata madktan baka, arkadalar da yetiip bizi tuttular. Hele brahim 63

Bey'e de tutulmalyz ki ben sana sormalym" diyerekten parman sallamaz m? Evinde adam basmay ve de basp bunaltmay ok se ver. Byle basknlarda baslacak herif yabanc deilse, saray mebusanlar beylerimiz napar yapar nceden telefonu bkerler ya da ulak salarlar. Ev sahibi gc yettiince toparlanr. Vay ki saray mebusanlarmzn istemediindense yand. Kolay m? Mahalle bekisi mi gel mekte? Hayr, Gazi Paa'y arlayacaksn ki, evde bulunanla arla yacaksn. Var olur, yok olur. Cannn neyi ektiini o sra, kendi bil mez ki, kurban olduum, sen sezinleyip syrlasn yz akyla... Ba karsn hi ummadn bir fukara yemei istemi de seni resmen ap trm... Bunalr kvranrsn ya, kaptn n, saltanat napalm! For sun o zamana kadar bir yrmekteyse, Gazi Paa konuk dmesiyle be yrr, belki de on yrr. Rtben artar ki, temenlikten paala hoplam gibisine... Ne mi olacak? Vay yavrum. sahipleri kapna birikir ki, birbirini ezmecesine... Faydas m? Hey hey! Her bir ii kurtardka sana bahlar yaar ki, panganotu koyacak yer bula mazsn. Oralarn biz de biliyoruz Dadal Efendi, yeni Frka kurmay brahim Bey'in yaylasnda m kararlatrd Gazi Paa? Sanmam... Aklndaysa da ben sezinleyemedim. Bana karan lk! Uzatmayalm, srdk, ankaya'dan indik, Ankara'y geip papur yolunu ele aldk. Ha babam ha! kr Kaya Beyimiz, salt kendi nin kervana yetimesiyle yetinmemi, ilerini de temize karma abalamasyla, yol boyuna telefon ettirmi... Candarma karakollar hep silah ba... Biz frlayp gemekteyiz ama, fukara zaptiyeler hep hazrolda... Kasabalarn polislerini grmeli! Kara Mersedesin savruntusuyla alc kuu uram tavuk cckleri gibi bir dalp, bir toplanmaktalar. Selama durmaktalar ama, kulak asma, diz titreme sinden iki bklm... Uzatmayalm, Gazi Paa "Kahve mahve iste mez" dediinden, Bilecik Mebusu brahim Bey'in yayla kkn er kence tuttuk. Bi de ne grelim, brahim Bey kap nnde srtaraktan beklemekte deil mi? Srtmakta dedimse, leylek kuu gibi aya nn birini kaldrp birini indirerekten beklemekte... Belli ki yrei vesveseli... Vesvese undan: imdicik vardk kke dayandk. Niye timiz de gecelemek... Derken aklna bi ey geldi de Gazi Paa, "Hayda... Yolcu yolunda gerek" diye kalkp apansz yrd m, yand, fukara brahim Bey... undan ki haberi Ankara'ya bizden n ce gider. "Duydunuz mu uak, Gazi Paa, brahim Bey'e uram da kahve imeden geip gitmi... Herifi resmen it hesabna almam" derler dmanlar... "Nedir it hesabna almamak... t hesabna al64

mamaya kurban olaym. Herifi boyam ki, anasndan doduuna-piman etmecesine", "Yok canm! Suu neymi", "mardyd son gnlerde... Gzdeyim, diyerek iinmelere bindiydi, bindiydi ki, be lasn aramaya giritiydi!" "Tamam buldu yleyse aradn... Pislik temizlendi." derler. "Olmam ki bir ey, varsn desinler" diyemez sin. lerin bozulur, iki ylda dzelesi kalmaz. Avluya girince baktm, brahim Bey'in klstr Ford'u toza gbre bulanm, le gibi yat makta... Demek, duymasyla atlayp srm, keseden ne geip k k tutaym diyerekten ham yollara dalm... Yz kilometrede fukara arabay tam on yl kocatm, hra karm... Gazi Paa'dr buna ga yet sevindi. Yayla havasnn serinliini beendi. Vardmz gn ikin diye kavutu kavuacak... brahim Bey bir sofra dkm ki, Sultan Sleyman dkemez. Fazladan, kuzu kebab ukuruna bildiin cehen nem ateini yaktrp tokluyu uzatm... Tere batm eviriciler ka zanda erittikleri tuzsuz ya dnen toklunun stne kakla deil, bil diin pilav kepesiyle atmaktalar, alafn minare boyuna salmaktalar. Gazi Paamz boazl saylmaz. Bundan alaca bir cimcik et, bi lemedin iki cimcik... brahim Bey bilmez mi? Bilir. Toklu boazlatp kebap evirmesi handanl belas... Bir de aa yemezse, ardnn ka p takm tknr. Aa ksmnn gznden dmeyeyim dersen, kap takmn aadan ok kollayacaksn! Tresi budur bunun... Uzatma yalm, sofraya oturdu Gazi Paa... Ardan demlenmeye giriti. Tok lu kebab dnmekte... Kadehler dolanmakta... Borulu fonografta, Gazi Paamzn holand trkler ki, arada bir elini dizine vuraraktan dmtek diyerek katld trkler... Sen kulak asma, trklerin radyoda yasaklanmasna... Saray'da alnr, sylenir ki, yaheyin bini bir paradr. Ne diyorduk, evet, brahim Bey yayla kkne hava frl da kurup, elektrik motoru karmtr ve de daldan dala ip uzatp stne her bir renkten ampuller sallandrmtr. Yand m, 'cennet bandaym' diyerek akln srar. Gn batnca bunlar yakt. Sofraya bir baka halavet geldi. Yatsya doru Gazi Paamz Saray mebusanlarmz iki telliye, Aydn'n zeybek horonuna kaldrd. Kasap havas vurdurunca kendisi de kalkp az biraz salnd. Ardndan, bunlar e leyip gree sald. Yenene "Aferin" deyip, yenileni "Th yzne! Kalbnn adam deilmisin, yazk!" diyerek akadan azarlad... Frkadan haber, Dadal Efendi? Selbes laf daha ortaya d medi mi hi? Biz sznt?.. Kulaktan kulaa bi fslt? Hayr, hi biey sezinleyemedim. Aslna bakarsan, ortalk iyice serholamadan biz sofraya sokulamayz. Uzatmayalm, sofra mayna oldu, herkes yataklara ekildi. Sabahleyin uyandm ki, adam65

lar hep kalkm... Yaver beyler, uraya buraya seirtmekte... Nedir, demeye kalmad, mesele anlald. Hedefimiz, Ankara deilmi, do ru Yalova lcalarym... Bunu duymamla, "Aman bize yeterince benzin" diye dnelemeye baladm. nk Saray oforluunda "Benzimin bitti" katiyen yoktur. "Benzin bitti" diyeceine, Saray o fr lmeli daha iyi... ok yaasn Bilecik saylav brahim Beyimiz, kap yoldal hatr sayp depomuzu doldurduktan baka, yedek kaplarmz patlayasya doldurup bizi hibir benzinciye muhta et medi. Uzatmayalm, yol boyu karakollarn ve de hkmatlarn al kalayarak ve de nice nice memur fukarasnn akln bandan alarak, Yalova'y tuttuk ki arkada, vay babam vay. Yalova geen yldan bu yana bir Yalova iken, gelimi on Yalova olmu... Ne denilmitir, "Bakarsan ba, bakmazsan da" denilmi... Hey gidi bakm gcyle olanlar gelip bu Yalova'da grmeli!.. Koca Tanr gnah yazmasn, cennetba ka para!.. Koca bir havuz doldurmular ve de suyunu balamlar. Bildiin ar hamamnn scak suyudur. Deme babayi it scaklna dayanamaz. Ilca'nn kkrtl, demirli ve de her bir eitten ifal suyu ki, yetmiinde tirit girsen zplar delikanl karsn, damlayan azn yzn bklse ve dilin tutulsa, ayan sokmanla hoplayaraktan trk armaya balarsn! Yol yorgunluunu savu turalm, diyerekten kendimi kaldrp koca havuza yallah ettim. Dalp kmamla anladm ki, can suyundaym, bakaca, Abhayat suyundaym. "Oh, oh" diyerekten kardann abalamalarn grmeli, kyn kyn kulalayaraktan oyun karmalarn grmeli... Bir yandan da Gazi Paamza dualar etmekteyim ki, "Hay mrn uzun ola!" diye rek dualardaym. imdilerde fukara Ankara yanmaktadr ki kav gibi harlamasna ok bi ey kalmamaktadr. Uzatmayalm, geti birka gn... Durum vaziyetler iyi... Gazi Paamz gayet keyifli... Gazi Pa a keyifli oldu mu, Saray takm da keyiflenecek ister istemez! Keyif liyiz, bu sebeple srtaraktan gezinmekteyiz ki, olursa o kadar olur. Derken arkada, gecelerden bir gece. Dur hele, ne gn oldu bu i! Temmuz'un son gn... Otuzbir Temmuz, stanbul'a geldi gizliden Molla Bey'in evine, Gazi Paamz... Ge dnd, sabaha kar... De niz ii, motorla yrdnden biz erken yatmz... Uyandm ki, gn d yacak... Tam bu saat beni kk su dkme bunalts, napar napar uyandnr. Sradm kalktm ki, ukura davranp seirtmesek, Koca Tanr beterinden saklasn, dei sele verdik gitti. Seirtip ye titim, boaltp ferahladm. Dnte hi gereksiz, perdeyi aralayp, dar baktm. Neden baktm? Szm burdan dar eekliimden... Bakmamla onu grdm ki, bahede biri... Nbetidir, dedim deme66

dim, baktm ki hayr... Bu herif, her kimse cgara imekte ki, ekim lerin arasn kesmek yok... Hayr, nbeti olsa, nbette cgara yakabilemez, yaksa da, byle dumann feraha savurabilemez. 'Nedir, kimdir' demeye kalmadan tandm ki Gazi Paamz... Naryor sabaha kar? Yeni mi gelmi? Bilir miyim yahu?.. Allah belam versin... "Olum Dadal" dese biri, "Gazi Paa'y grp tandn, merak savuturdun, tumba yatak yatsana!..." eytan drtledi arkada, "Aman giyinip yeti meye bakalm" dedim, "Yetimeye bakalm ki ne olur" dedim. Nolur? Belli mi? Byle srada, "Beni de uyku tutmad" dersen, g zne girersin Gazi Paamzn... Yanar, "Kahve gelsin mi?" dersen okkal bahie konmak bile yazldr hartada... Uzatmayalm. Giyi nip seirttim. Alaca karanlktr, rker mrker, eker vurur, deyip ksrerekten sokuldum. Vurur vurur! Vurdu mu tantuna gittin say... "Kimdir o? Nbeti sen misin?" dedi. "Nbeti deilim, Dadal ofr kulunum" dedim. "Hayrola Dadal olum... Nedir? Seni de uy ku tutmad m, bencileyin?" dedi. "Tutmad efendim. Kahve gelsin mi?" dedim. "Brak kahveyi... Beni neden uyku tutmad bil bakalm Dadal Aa?" dedi. "Tutamaz. nk sen uyumayacaksn ki millet rahata uyuya..." "Vay kpolular... Hepiniz siyasi kesildiniz ba ma... Tetik dur, sorum var ve de maskaralk istemem. Bu gn ba ka gne benzetme..." Demesin mi? Vay bama... "Ulan alak Da dal!" desem... Kk su dkmeye uyanp memianeye gidip gelip s cak yatana girip zbaracana... Perde aralamak, baheler gzle mek... Hele Gazi Paa gibi adam cgara ierekten bahede dolanr grmken dar uramak senin devin mi? Oldu mu olanlar imdicik?.. Bahi umarken, seni hastir etsin de ben sana soraym teres" diyerekten kvranmaktaym. Meerse bizden "Hayhay" beklermi, kurban olduum... Aras uzaynca kan edi: "Nedir? Hani hay hay?" diye sordu. "Nolmak ihtimali vardr. Hayhay... Kkken ku sur, bykken ba" diyerek hazrola geldim. "Frka nedir ve de ne ie yarar?" demesin mi? Tanrya kr... Sorunun kolayna d tk... "Frka efendim... bildiin askeriye blmdr. Bizim ordu muzda alay bir frka saylp... Her alay..." demeye brakmad, eli ni sallayp tersledi: "Hele una... biz askeriye frkasn m sorduk? Halk Partisi frkasn sorduk?" demesin mi? Vay bama... Buyur bakalm... Hadindi k iin iinden ve de altndan kalkabil... "Halk Partimiz, Allahma kr, resmen Halk Partimiz olup... Vatan kur tarp ve de milletin yzn gldrp..." "Hst! Maskaralk iste67

mem! Ne demektir frka..." "Frka... Halk Frkas demektir efen dim... Gayetle..." "Th yzne. Size her gn Hkimiyeti Milliye Gazetesi gelmekte deil mi, Saray'daki kouunuza?", "Gelmekte... Ne demek olsun... Gelmekte ki, dakka geirmeden..." "yleyse... Hem Hkimiyeti Milliye her gn gelip... Desene ki okuyan kim?", "Hayr Paa Efendim, hep okumaktayz ve de ezberimize alaraktan okumaktayz." "Okumaktasnz da... Hani sorunun karl? Frka ne demektir ve de ne ie yarar?" "Bu frka efendim, gayet ie yara yl olup... Olmaynca hi olmaz. Ve de olmad m, dnyann ivisi kaar ki, dzeni bozulup ve de her bi eyler karmankar olup...", "Attn ki, maskara, bsbtn savurdun. Frkadan haberin yok... S fr..." "Hayr efendim, katiyen kabul etmem. Frka deyince... Frka gayetle...", "Brak! De bakalm, Byk Millet Meclisi nedir?" Sa olsun Gazi Paamz, cgaray tttrerekten yrmekte, biz kvrana rak, "Allah belan vere, sefil Dadal... Sabah sabah gn madan kudurup kuduzlanp dar urayp Gazi Paamzn gezindii baheye dalacak ne vard? Al bakalm belay..." diyerekten bir adm sol geri sinde debelenmekteyiz. "Byk Millet Meclisimiz... Milletin meclisi olup... Gayet byk olmakla..." Apansz aklm kart. Bizim orala rn akl erenleri her grmede, "Bre Dadal Efendi, topramzn bir nemli kiisi olup, Saray ofrln ele geirip... u Osmanl lke sine bi hayrn dokunsun! Gazi Paamzn bir keyifli srasn avullayp, ' yz, drt yz mebusan neyin nesidir? unu yze indiriver' demeli deil misin?" demekteler. "Aman, hey Allah sras mdr?" diye kvranrken... Baktm Gazi Paa, sa olsun, soru melei kesil mi, bir baka mesele kurcalamakta... "Beri bak Dadal olum... Uy ku sersemliine tutulmusun, akln karm... Vazgetim, Halk Fr kamza kaytl msn, hele unu syle?" demesin mi? Bu kez durakla madan karl yaptrdm. "Ne demek olsun... Halk Partimize... Biz nasl bir alak olmalyz ki... Senin araban srp... Bunca ek meini yiyip... Kaytlyz ki, AUahma kr, defterin banda birin ciye deilsek de ikinciye kaytlyz ve de kurulal beri kaytlyz!.." "Kaytlsn demek... Peki, imdi nolacak bakalm?.." "Nolmak ihti mali var... Biz bandan bu yana Halk Frkamzn dostuna dost, d manna dman olup... Yan bakann..." "Tamam... Bugne kadar iyiydi, ya bugnden sonra?.." "Bugnden sonra nolabilirmi... AUa hma kr, bugnden sonramz da bugne kadarki yolumuzda...", "Hey aklsz Dadal, ya bugne kadar yolumuzda olacaz da, ben uy kuyu neden yitirdim?" "Uykuyu? Aman efendim, Ar damzn densiz Krt'nden kt bir haber mi var? Salih Paamz... uncack 68

Krt ekyasnn stesinden gelemedi mi sakn?", "Korkma... Krt ii deil... Salih Paa'dan tatl haberler ulamakta ki, yz gldrc haberler yamakta... Benim dediim baka... Senin smet Paa'na bir oyun oynayacaz ki, gr bakalm tedbiri aacak m, amayacak m?" "Aman Paam... yidir bizim fukara smet Paamz... Az biraz nobransa da... Kulaklar da az biraz," "Hst! Duymasyle napar ada m? Hs... Hs dedim. Bu laf azndan karmahsn ki, gr bakalm, ben senin derini yzdrp iine saman depip, millete ibret dikmez miyim?" dedi kesti. Benim aklm karm karda, karmak ka pa ra... Sanki srayp kafadan bir balta sap yukarya uram... yle ya, hangi laf azndan karnca bizim derimize saman depilecek? atm Allah, saolas smet Paamzn kulann ar iitirlii de mi gizli? Hasl biz, bu Selbes Frka iini bu Austos aynn ilk gn ki, uursuz Sal gndr, Yalova'nn tan yerleri rken duyduk ve de o gn bugndr duru dura ve de gnl ferahln yitirdik! Neden, bir Saray oforuna, yeni frka almakla nolmak ihti mali var, Dadal Efendi? Ne demek? Yahu bizim bamzda ate yanmakta deil mi? Sk durmasa, Dadal kardasn elden gitti ki temelli gitti de gitti. Se nin haberin yok, Gazi Paamz, mebusanlardan birazn Selbese ver medi mi? Vermekle... Sen mebusandan olmaynca... Vay ki gazeteci... Gazi Paamz bizi gayet yaman bildiin den ve de tuttuunu koparr bildiinden, meerse aklna koymu ki, bizi de Selbese geire... Fethi Bey'e ba ofr vere... Belki de niyeti, Selbestte kulak peydahlamak ki, bildiin ispiyonluk olup... Ateten gmlek... Yok canm! te bu kt Dadal Efendi! Aman sk dur! Aman ya! Kt ki karda, tetik durmadn m ktden de k t... Ne sandn! nce birka kez, "Senin niyet ne sularda Dadal Efendi? Selbes Partiye girme iini sordum," dedi. "Bizim aklmz hi ermez ve de bizim gibilere hi gerekmez" diyerekten savutururum sandm. "Ya Fethi Bey'in dediini napalm?" demez mi, kurban oldu um Gazi Paa, "Fethi Bey'in Dadal Efendi olmaynca hi olmaz de diini, napalm!" demez mi! "Sen de girersen hay hay... Anca bera ber, kanca beraber" dedim. "Haltettin ki imdicik... Ben duydum, sa kn smet Paa duymasn," dedi. Geti birka gn, bahede tuttu ge ne ok yaasn, "Hit, beri bak! Benden sr kmaz. Duyduum doru mu?" diye sordu. Sordu dedimse, mbarek, iki yanna bakaraktan, sesini alaltaraktan sormakta... Sanki birinden rknts var. "Ney69

mi? Yoktur yaramaz bir iimiz, koca Tanrya kr?" dedim. "Yarar m, yaramaz m smet Paa vurup gertip, dizini iman tahtana basp klc grtlana yanatrd m anlarsn, Selbese girdiin duyulmutur ve de smet Paa'mn kulana oktan ulamtr" dedi. "H! Kabul etmem. Dman szdr. Biz Halk Frkamzdan kabilemeziz. Ve de Selbescilie katiyen soyunabilemeziz!" diyerekten yeminler ime e giritim ki, gvur olan imana gelir. Onu bunu bilmem Murat Efen di karda, ne denilmitir, "Beterin beteri" denilmitir. Beterin beteri de bu Frka rezilliidir. Vay ki Frka!.. Babay ouldan, kardei bac dan ayran domuz Frka! Laf aramzda hemerim, "aka m, oyun mu" derken nolsa iyi! Gazi Paamz bacs hanm Selbese geirmez mi, Fethi Bey'e arka verdii bilinsin iin... Bakaca, ruh gibi ahbab, Saraymzn Bamebusan Cong Bayn'ndan silah arkada Nuri Bey'i, Saray Profosoru ve de az laf yapan Saray Mebusanlarnn Babuu saylan Aaolu Ahmet Bey'i Selbese balamaz m! Sofra da bunu aklamasyla say ki ortaya Alaman bombas dt. Duyan larn akl bandan gidip, kimilerinin dudaklar uuklayp, Conker Nuri Bey her ne kadar, "Gecenin bir vaktidir. Gerekmez ve de hi icabetmez. Hele yarn olsun lp biilsin" derim sandysa da, Gazi Paamz elini sallayp, "Hayr, bu byledir! Byle olacaktr! nk, sarholukla denilmi laf deildir. Derin dnlmtr!" diye haykrmasyla fukara Nuri Bey'in d yarla yazp, "Hay hay!" diyerek beli ni bkverdi. Evet, onu bunu bilmem arkada, bu Selbes Frka belas gibi bela olmaz. Beterin beteridir. Bamza kmtr, nasl savutu rulacam bilen de hi yoktur. Bu, benim bildiim Gazi Paa, bunca kurmay aklyla ve de Kurtarc Mareal Paa aklyla ve de nice nice planc aklyla bu ii yapmayacakt ya, bilmem neden yapt? Vay byle mi denmekte Dadal Efendi? Saray'da byle mi konuulmakta? Saray'da laf ok arkada ve de gayet korkulu... Kimi der, "smet Paa'y drmeye yapt, nk baka yolu kalmad idi." Ki mi der, "Dostu dmandan ayrmak iin yapt ki, Selbese soyunan avanaklar ittihat farmasonlar hesab bir gece toplayp stiklal Mahkemesi'ne doldurup asakoyacak ki, pislii temizleyecek kurban olduum dipten dorua!" demekte... Aman bu laf aramzda kalmal gazeteci... Bu laf gizli, bu laf Saray adamlarndan baka bilen yok tur. nk, bu Fethi Bey her ne kadar Gazi Paamzn z adam bili nirse de, vaktiyle ttihatnn domuzu olduu da bilinir. Laf aramz da, bu Selbes iinin imdilerde mebusanlarmzdan bile derinini bilen yoktur. Ben buraya yetimeden naptm bakalm? Baktm, i iten 70

geti geecek. orum mebusanlanmz bi kuytuya topladm. "Aman hemerilerim, sk dursak gerek ve de ayaklar salama basp dirensek gerek" dedim. "Gazeteler her sabah Selbese u kadar mebusan verildiini yazmakta ki gazeteler, adl adnca yazmakta" dedim. Bun lar nasl demekteyim, dizdize oturup el elde demekteyim ve de iki yanlarma bakaraktan, esintilerden hiyleler sezerekten fsl fsl de mekteyim. Doktor Mustafa Bey ki, orum Mebusanlarmzn deste badr, dedim ki, "Beri bak Doktor Bey," dedim, "Ezrail Peygam ber elinden can kurtaracak kertedir, kuru kafalar kurtaracak kerte dir" dedim. "Hani ya, Selbese verilen bunca mebusann iinde stik lal Mahkemesi Mebusanlarmzndan Kel Ali Bey, Kl Ali Bey, bakaca Saip Ali Bey ve de Necip Ali Bey, hasl Ali adnda hibir bey, neden yoktur?" dedim. "Darlfnun hocalarndan Aaolu Ah met Bey vardr da, bunca emberden gemi, emsettin Hoca neden yoktur?" dedim. Doktor Mustafa Bey'in akl srayp, "Essaaaah! Ulan Dadal... Bunlar nasl akllar? Olum bunlar, kr eytana kla h ters giydirir bir akllar!" diye at. Onu brakp Apsarl smail Bey'e dndm, "Hele sana geldi mi, hey Apsarl, tetik durmal ki, Osmanl'nn yal kemendinden boynu kurtarmal," dedim, smet Beyimizi ayrcana skladm. "Kurban olduum smet Bey, sen fazla dan reber bir adamsn, reper ksmna Selbeslik melbeslik hele hi yaramaz" dedim, "arkl kurmayl ele alacak, karda yryp iz bildirmeden yakay, ad batas Selbeste hi kaptrmayacak sradr" dedim. skilip'imizden Mnr Bey'in gem atmazl bilinmekle etei ne sarldm, "Bu ite dava vekillii ve de skilip oyunbazl sker belledin mi, yanlrsn ki, tatl candan olasya ve de bunca kurnaz akgz nn yele veresiye yanlrsn, gerisini kendin dn" de dim, "Aman orum adamn ve de skilip adamn yere baktrma" dedim. Nabi Rza Beyimiz ki, zbez orumludur ve de orum'umuzun soylusudur. Bakaca, ifti mebusanlarmzdan olmak la, Millet Meclisimizde ve de Halk Partimizde saygl yeri vardr, "Aman haaa... Bu selbes..." demeye brakmad. "Ulan kt Dadal! Sen ofr aklnla teres... Bilirsin de... Biz bunca yl..." demesiyle dersini salam yerden aldn bilip ferahladm, hukukumuz eski ol makla, "Ykl, Allah belan vere!" diyerekten ^yakasn salverdim. Bugn de, Yalova'y tuttum, papura hoplayp buraya yetitim ki... Ad batas Selbes belasn baka zamann belasna benzetip menzetip... Aman haaa... Dadal Efendi kardanzdan, bilirseniz, bunlar size ata tleridir ki, her biri yz panganot... Belki de yz panganot deerinde bir tlerdir. Tutana akolsun! 71

4 Kad Nurullah Molla tarafndan 1715'te yaptrlan Canbaz Kad Medresesi Vefa yangn yerinin snrnda, drtte yklm bir k k medresedir. n Kad Nurullah soka, sa vaktiyle sprnt lk gibi kullanlan arsalar, solu merdivenli Molla yokuu, arkas, kendi gnn meydana getirdii on be arn derinliinde, gayya kuyusu gibi dem rkten ukurdur. Kad Nurullah Molla, zamannn -1700 yllarnn- nl bilginle rinden olduu halde, tarihlere ve de ekaiki Numaniye zeyillerine krlmaz inad yznden "Katr Kad", binek deitirmek tutkusu y znden de "Canbaz Kad" lakabyla gemitir. nad her ne kadar Edirne Vakasnda padiah indirmeye kadar varmsa da, canbazl daha baskndr. Binek alp satmak, ste verip ste alarak trampa et mek tutkusu hastalk haline kal beri, hemen hibir gn evine sa bahki binekle gelmemi, atla gittiyse eekle, eekle gittiyse katrla, katrla gittiyse ksrakla, ksrakla gittiyse aygrla dnmtr. Kimi za man altndakini deeri pahasyla satp uygununu bulamadndan kapya yaya dayanm, kimi zaman beendii hayvan alp kendisininkini satamadndan yedeindekiyle ift binek gelmitir. Kad Nurullah Molla'nn, inad uursuzluunu Canbaz Kad Medresesine bulatrmas yle oldu: 1715 yl Nisan aynn ilk Cuma's gn sabah, Katr Molla, teki adyla Canbaz Kad, attan yk72

sek, attan yrk Kbrs eeine bindi, talara can vermesiyle ve de tavla zar kadar temel stne minare kurmasyla nl Ermeni mille tinden Avadis kalfay ardna alp medrese ile vakf akarlarnn kuru laca arsaya geldi. Hoplad indi. Elindeki gm denekle temelle rin, emenin yerini izdi. "te bu kadar" deyip ayan zengiye at t. Avadis kalfa herifin hoplayp sreceini anlamasyla akln srata yazp, "Bre hay!" diyerekten dizgine sarld. nceleri adam gibi yal varp, daha sonra sesi kt kadar bararak iin olmazln anlat maya abalad. Bartsna, semtin yallar koaraktan biriktiler, me seleyi anlaynca Avadis gvura hak verdiler. Evet, buras Sleymaniye camii ve de klliyesinin yapm srasnda kalm, temel tutmaz, ta yap tamaz dolma toprakt. Yirmi be hcreli medreseyi, on basa makla klr mderris odasn, altndaki aevini kaldrmak surda kal sn, uldan rme ingen erkesini tayaca pheliydi. "Gel inattan vazge Kad Efendi, yanlmaktasn! Gevek toprakla oyun olmaz!" dedilerse de sz anlatamadlar. Canbaz Kad, "Ya bizim demir kazk kuvvetinde, horasan harc sklnda dua gcmz, siz hi mi hesa ba almamaktasnz teresler!" diyerekten bard, bineini tepikledi. Az kald ki, Ermeni milletinden fukara Avadis kalfay Kbrs eeine inete. Keyi bklmeden durup gm deynei sallayaraktan ne dese iyi? "Temelleri iaretlediim yerde isterim! Parmak oynasa, tu tar seni, medresemin arsasndaki incirin dalna asarm" deyip savu tu. Kat Molla demiler, yapar m yapar! Yap 1717'de tamamland. Kesme tatan, gnl ferahlatc, oku yanlara zihin akl veren gayet irin bir bilgi yuvas oldu ki, gren ler Avadis Kalfa'ya, "Ulan aferin Ermeni olu! Cennetliksin!" dedi ler. Ne fayda ki, Canbaz Kad Medresesinin temeline kazma vurul duu saat, Fatih Camiinin temeli atld uursuz saata rastlamt. ki yl sonra, 1719'da, Fatih Camiinin direk balklarn atlatan, mi narelerinden birini ykan depremde, medresenin mderris odasyla mutfa, drt de hcresi arkadaki dayanak duvaryla birlikte gt, daha dorusu, sanki yer yarld yere geti. Olay, Canbaz Kad'nn ar hastalna rastlam, hrsz Naip de masraf azalr, diye sevinmiti. Alan yarmay destek duvaryla r meye kalmadan, Katr Molla, doktorun yasana aldrmayp, kalp yetersizliine kar gvdesinin urasna burasna ille de ah damarla rna elli tane slk yaptrdndan ld gitti. 1754 yl Eyll aynn bir uursuz Sal gecesi balayp, stanbul'u tam alt gn alt gece rgalayan deprem, yarmay bsbtn yarp on 73

be arn derinliinde bir uurum haline getirdii gibi, hcrelerden beini daha koparp alm, te yandan, Fatih Camiinin de duvarlarn adam girecek genilikte atlatmt. On iki yl sonra, 1766 yl Mays'nda sabaha kar, deprem s tanbul'u gene sallad, btn depremlerde olduu gibi, ilk hzda Fatih Camiiyle Canbaz Kad Medresesine yapt, bu kez camiin kubbesini bsbtn gertip, Canbaz'dan iki hcre daha alp gitti. Bylece, Canbaz Kad Medresesi epeyce klm, mtevellisi ne hi masraf ettirmez mbarek bir makam haline gelmiti. Ne fayda ki, 1775'de akar olarak yaptrlm ahap evler, yorganc dkknnda pamuklarn tutumasyla yand, ne mtevelli kald, ne hesap, ne ki tap... Bu sebeple, 1891 ylnn 10 Temmuz Sal gn, stanbul'u deh ete veren ve de tarihlere ad "Byk Hareketi Arz" diye geen dep remde, Canbaz Kad Medresesinin geri kalan 14 hcresinden sekizi nin yerle bir olmas hi kimseyi ilgilendirmedi. Arkadalarndan biri knt altnda kalp ldnden, kaan mollalar bir daha bu ha rabeye dnp gelmediler. Alt hcreyle cmle kapsnn ta kemeri, kaln mee tahtasndan kap kanatlar yzst kaldlar. Zamanla hcrelerin damlarn ot brd. Vefa yangn, arkasndaki btn ev leri silip sprp, medrese harabesini de yangn yerinin ta ynlar na katt, enikonu ortadan kaldrd. Evi yananlardan bazlar, ilk a knlkla salam hcrelere snmay denedilerse de, ayak yolu olma dn, arkadaki uurumun ocuklar iin tehlikesini grerek hemen vazgetiler. Bir ara, bekr amar ykayanlar peydahland. Bunlar, ana-oul, gelin bir de gelinin krpe kz kardeiydi. Herifin sol gz prprlyor, sa baca az biraz aksyordu. Sabahlan kocaman bir k feyi srtlayp ktna gre, ya kfeciydi, ya paavra toplayc... Bir ka aya varmadan, kocakarnn gzne geceleri "yi saatta olsunlar" grnmeye balad. Giderek bu grntler sklat. Yllar, belal Se ferberlik yllar olduundan, mahallede erkek kalmamt. Bu yz den "yi saatta olsunlar" yangn yerleri surda kalsn, mahalle arala rnda kol geziyorlard. Gen karlarn hibir ikyeti yoktu ama, bir gece iyi saatta olsunlardan asker elbiselisi, kocakarya tutulmayaym derken kblesini arp yardan utu, uarken de, "Vay anasn, avra dn yle ettiimin cads" diye bard. Bunu kfeci, ya da paavrac duydu. Ertesi gn eyann birazn kfeye doldurup iki dengi de karlara sarp o gidi gitti, srra kadem bast. Mahalleliler "Ooo! Pislik temizlendi" diye sevindiler. Cumhuriyet olup, kurtarc devrimler furyasyla medreseleri ka74

payan devrim de gelip yetiti. stanbul'da 178 medrese, bunlarn 2300 odas, 63 dershanesi, 17 kitapl vard. Canbaz Kad Medresesi de bu sayya saylm olduuna gre, devrimin bu medreselerden kata kan barnlr halde bulduu merak edilecek nokta ise de, "Says batsn! Cehenneme kadar yolu var!" denildi. tekilere yap lan ilem Canbaz Kad Medresesi harabesine de uyguland. Kap ka natlar birbirlerine kaln tellerle balanp, krmz balmumuyla m hrlendi. Devrimciler, devrimin bu kadar kolay baarldn grn ce kibirlenip kasldlar, orackta tutana tutup, "Yaasn medrese kapatmak devrimi... Olursa bu kadar olurl'' diye mhrle krmz mum kalemini antaya atarak savutular. ' Medrese kapatmak devriminden sonra, nice nice devrimler ard ardna skn etmekle, nk devrimdir, bir kez sustasndan boand m, koca Tanr beterinden saklasn, zaptolmaktan kar, gnlerden bir gn, sra Harf Devrimine geldi. Arap harfinin gerici, buna kar lk, Latin harfinin ilerici olduu anlalmakla, ossaat gerici tepelenip, ilerici kucaa ekildi. Halkn yeni harfleri renmesine ferman kp her yerde halk dershaneleri ald. Devrimler toptan yksek okullar rencilerine emanet edildiinden, Selim Nuri'yle faklte arkadala rnn payna da epey gayret dmt. 1929 yl Ekim aynn balarnda, Selim Nuri'yle faklte arkada , Nevehir'in aa oullarndan Krkbirin Rstemah, Canbaz Kad Medresesi yaknnda, bir ilkokulda alan halk dershanesinde halka yeni devrimin Latin harflerini retiyorlard. Nevehirli Krkbirin Rstemah, hesabn bilir delikanlyd, hemi de bildii hesap, ucuza yaamak deil, dpedz bedava yaamak t. "Krkbirin ne demektir Selim Aa? Resmen yenierinin krkbirinci ortasndan gelmek demektir. Ya peki, yenieri ne demektir? Ha rala geinir, demektir. Bir herif hem yenieri ortasndan inme, hemi de Nevehirli olursa nolur bakalm? nk uras iyicene bilinmeli dir ki, fukara Kayserili'nin ad kmtr. Aslnda, Nevehirli, Kayserili'yi on kez suya gtrr de, on kez susuz getirir. Demek ki, bu dnyann harac bize verilmitir," diyerekten kaslmasn grmeyin ce, ne denilse bo... te bu Nevehir'li Krkbirin Rstemah, stan bul'a geldi geleli, oda kirasndan usanm, devrimin kapad medre selerden birinde bedava ba sokacak yer aramaya girimiti. Derse ilk balad gece sordu soruturdu. Birka sokak aada Canbaz Kad Medresesinin bulunduunu haber almasyla, gndz gz, ev resinde gezip kap aralndan bakp kardaki tahta evleri kollayp, uygun bulunca, Cuma paydosunun tenhalna denk drp Se75

lim'le birlikte daha hemerisini yanna katp geldi. Arkadalar kr mz muma baslm mhr grnce rkp geri basacak oldularsa da, Rstemah papu brakmad. "Biz yenieri soyundanz, devlet orta yz, mhr tanmazz," diyerek knnapa yapt, "Ya Hazreti Ali" demesiyle ekip kopard. Telleri bkp, burun krp, kanad ardna dayad, "Bismillah" deyip girdi. Ellerini beline koyup evreyi dikkat le gzden geirdi. Grdklerine ok sevinmi gibi, bir uzun beeni sl salverdi. Ortadaki koca incir aacn, bunun koyu glgesini be enmiti. Yan yana duran be hcrenin oymal kaplarn hele daha ok beenmiti. Pencere camlarnn krk olmasna biraz can skldysa da, "Olacak artk o kadar" diyerekten filozoflua vurdu. Nerdeyse bulmu, iki kazma, iki krek, bir de kaln manivela demiri ge tirmiti. Bunlar arkadalarna datp, "Haydaaa! Grelim bakalm, devrim genlii naslm" diye hafiften naraland. "almak isterim, hemi de dev gibi abalamak isterim" diyerek avucuna tkrp kaz maya sarld. lk gn mahalleliden kimileri geerken az biraz durup baktysa da, akllarna devrimin kapatt medreseyi birilerinin aaca hi gelmediinden, "Kim bilir neyin nesidir?" deyip ilgilenmediler. kin ci yn yarmann nne korkuluk olarak koca koca talar sralanm, avlu adamakll temizlenmiti. nc gn, dam km helay meydana kardlar. Ylan, yan, akrep, krkayak, rmcek, karabcek yata olmu hcreleri ilk gn temizlemiler, gazya gcyle haarat srp karmlard. Bunlar olurken Krkbirin Rstemah durmadan konuuyordu: "Devrim ne belaym kardalar! Hele unaaa. Demek bunu yapmak kolay, gerisin geri eski haline getirmek gayet g! Baknd kara akrebe... Yobazl karanlndan belli deil mi unun? Ulan namussuz, tevekkeli mi, stne mhr vurup seni kapadlard? ok yaasnlar!.." "Evet arkada, devrim diye ben ite bu medrese kapatma devrimine derim... undan ki... Devrimin zor lusu tutar olacak... Tutmad m, metelik etmez. Evet, aklm yatt be nim bu medrese kapatma devriminin tutarlna... undan ki, biz bu ralar kapannca naptk? Ooooh diyerek bayram etmedik mi? Ksas: Sevindik. Az kald ki, avularmz patlayacakt byklerimize alk tutarken... imdiyse gr nasl sevinmekteyiz. Nedir bu? Kaparken sevinmek, aarken sevinmek... Kkl devrim nesinden bilinir? Ge lirken milleti sevindirmesinden, giderken bir kez daha sevindirme sinden! Ha babam haaa... Devrim devrim ok yaa!... diyerekten se sim ktnca barsam gerek ya, aklma geleni napalm! Ne midir aklma gelen Selim Efendi? Bu bizim medreselerin kapatlp, Laik 76

Franszlar'n papaz mektepleri neden ak brakld? Bakaca, Laik bile deil, dpedz alk Amerikan protestan misyonerlerin okullar neden iler harl hani? Diyelim bunlar Batldr, boynumuz kldan ince... Ya Rumlar'n Heybeliada'daki papaz mektebi... Diyeceksin ki Selim Efendi, Devrimdir bu, Trk'n akl ermez! Dorusun arka da! Hemi de haklsn!" nc gn incirin glgesinde le yemei olarak zeytinekmek yerlerken kapda bir kocakar grnd. Gzl gaga burnu nun ucuna dm bir kocakar ki, beli bklmse de kp uuran kocakar olduu belli... Bastonunu yere vurup hrnlat: Bakn bakaym bana... Nerden geldiniz? Evkaftan m? yi bildin anacm, biz evkaftan gelme evkaflyz... Hemi de evkafhnn bamdrl takmndanz! Neden sordun? Bir ey mi iktiza? Geende kapand dedilerdi. Dn ald dediler. Aklm erme di. Ermeyecek elbette Hkmet iidir. Ererse ka para... Doru, doru... Alla hkmetimize zeval vermesin! Kocakar dualar ederek geip gitti. kindiye doru, gznn biri kr olduundan, tavuk gibi yan bakan bir herif dayand kapya... Ar iitiyor olmal ki, elini kula nn ardna koyup sordu: Hangi yangnda yandnz siz? Biz mi babacm... Bizi yakan yangn... Geenin Koska yangn... ok olmad m Koska yangn? Nerdeydiniz o zaman bu za mandr? Baka medresedeydik. Burasn gsterdiler. Hani oluk ocuk. Ev klfeti grememekteyim. Biraz daha gelmedi, biraz ka-g olduundan saklda... Bakn bana... Burasn uygunsuz yerlere benzetmeyin! Na musunuzla oturmadnz m barnamazsnz. Grlt istemez bizim mahalle... Tamam babacm! Biz de grltden katk ya... Ertesi sabah nce beki, arkasndan devriye polisi geldi. Laf epey dolatrd. Korkutmadan balad, uyumaya dokundurup geim skntsna balayarak yalvarmada karar kld. Bu Canbaz Kad Med resesine gelenler hep az ok grrlermi bekiyle polisi... Rahat edelim derlerse, bakaca, sevap ileyelim derlerse... Eski zagonu bozmamak ise gayet iyiymi, biline! 77

imdiye kadar gelenlerle elenen Krkbirin Rstemah'n ilk kez keyfi kat. Kem km ettiyse de polis kesin bir ey anlayamam olmal ki, ertesi gn, "Komiser Bey istiyor" diye geldi. Komiser de nce devrim mevrim diyesi olmu... Sonra, "dare diye bir ey vardr ama, bekiyle devriye polisini arada bir grmek art" demi... "A zna baklrsa, bunun niyeti bizi resmen haraca balamak!" Nevehir'li Krkbirin Rstemah, gelirken enine boyuna dn m, areyi bile bulmutu. Selim hemen Yalova'ya hoplayacak, hemerisi Saray ofr Arslan Dadal Efendi'yi nne katp getirecek... Komiserin karsna dikecek... Artk bunun gerisi nolur bilmem Selim karda! Sarho ko miser, korkudan yrek inmesine urar geberirse vebali boynuna!.. Saray ofr orumlu Dadal Efendi'nin karakola girip komise rin karsna dikilmesi gerekten seyir oldu, btn fakltelere yayl d. Fukara komiser hangi belaya uradn bilmeyip, Dadal Efen di'nin taral grntsne aldanarak her zamanki irretliiyle kmt: Kimsin? Derdin nedir? Dadal Efendi, Saray ofr olal beri, hemeri arkalamak sebe biyle nasl davranacan iyi biliyordu. Nah bu ofr ehliyeti... Nah bu da nfus tezkeremiz... Nah bu bildiin paso... Bunu tanrsn... Emniyet'in gizli vesikas... Bu, si lah tama ruhsat... Nah bu da Gazi Babamzn kendi eliyle belimi ze balad hareketli nagant... Aman efendi kardam... Komiser byle diyerek masasnn stne zehirli ylan koyulmu gibi srayp tabancaya bakakalmt. Dadal Efendi keyifle gz krpt: Beni sorarsan komiser bey kardam... Saray ofr Dadal Efendi derler. nanmazsan, telefonun kulan bker, Yalova'y bu lur, Saray istersin. stafurullah kardeim... Emret... Emriniz... Buyur ge... Vallah billah olmaz. Kahvemizi imeyince hi olmaz... Selim Nuri'yle faklte arkadalar, Canbaz Kad Medresesi ha rabesine ite byle yerletiler. Polisin aznda bakla slanmadn dan, olanlarn Saray'la ilintisi mahalleye hemen yayld. "Bekr ta km, mahalle iinde hi olur mu? Krpe kz var, krpe gelin var" de meye hazrlananlarn dili dii kitlendi. Giderek iki taraf birbirini ta nyp sevdi. Evlerde deerli yemekler pitii, nian, dn, snnet 78

iin toplanld zaman medresedekilerin paylar ayrlp koturulur oldu.

Serbest Partinin kurulmasndan yirmi gn gemi, ilk rnt, Yarn Gazetesinde Arif Oru'un hemen gemi azya almasnn da et kisiyle az biraz savuturulmutu. ekingenlik yava yava azalyor, Galata'da Nazl handa alan Serbest Parti stanbul l Merkezine u rayanlar gittike artyordu. Yarn gazetesinin sat hzla ykselmi, inanlmaz rakamlara ulamt. niversite kaynyor, gzle grlecek aklkta ikiye blnyordu. Bu blnmede, el altndan ocuk kkr tr profesrlerin etkisi oktu. Selim Nuri'yle dergi kartan arkadalar Cuma tatilinden ya rarlanarak Canbaz Kad Medresesinin avlusundaki incir aacnn glgesinde toplanmlard. Toplanty isteyen, "Paaolu" dedikleri Tarkan adl arkadat. Hem de eski paalardan birinin olu deil, Kurtulu Zaferi sonunda paa olanlardan birinin olu... Ali Tarkan, kardklar dergiye, yeni durumdan -Serbest Partinin kurulmasnn getirdii yeni durumdan- sonra, yeni bir yn vermek taraflsyd. Bu nu Avukat Celdet Bey'in yazhanesinde staj yapan Kadir'le karar latrm, arkadalarn toplantya bunun iin armt. Kendisi bi raz kekeme olduundan yerine Kadir konuacak, Murat da, hisse darlarn geri kalanlarn temsil edecekti. Medresede oturan arkadalardan nn, Edebiyat Fakltesine gittikleri halde yazyla, iziyle, iirle, hikyeyle, hatta okuma yaz mayla pek ilintileri yoktu. Bunlar diplomalar alp lise retmeni ola caklar, edebiyat okutacaklard. Biri aptes alp Cuma namazna, te kiler de her Cuma yaptklar gibi, zengin hemerilerinin evine mant yemeye gitmilerdi. Bir n yemek parasn bedavaya getirmek iin gidip gelme yirmi kilometre yol tepiyorlar, kurtardklar yarm lirala r her ayda bir toptan kundura penesine veriyorlard. Krkbirin Rstemah'sa dergiye mergiye karyd. "Bu dnyada iblm diye bir ey vardr arkadam, diyordu, biri yazar, biri okur. Yazarsan ki tap yazacaksn ki, ne dediin anlala... iir de neymi?" Derslerine ne zaman alt, hangi kitaplar okuduu belli deildi. nk, sa bahtan akama, akamdan da kahveler kapanana kadar kt oynu yordu. Bir iki alaturka oyunu, cimdally, pastray iyi bildii halde, hi bilmedii pikete, prafaya meraklyd. Geimini kt oyunlarn dan saladyla vnyorsa da, ay sonlar tuttuu deftere gre za rarl kyordu. 79

Arkadalar toplannca Selim Nuri derginin imdiye kadar ya ynlanm alt saysyla hesap defterini, fatura, makbuz zarfn alp geldi. Derginin ad Kurtulu'tu. Bu adn altnda "Her ayn on beinde kar - Edebiyat Sanat Fikir Dergisi" yazlyd. Para ok kt olduun dan kapanda, iinde hi klie bulunmuyor, yaz sonlarna, basmevinde atlmak iin braklm, ou kullanla kullanla ezilip silinmi vinyetler koyuluyordu. Bu ackllkta fukaralk kadar, yeni harflerin basmevlerine getirdii acemiliin de etkisi vard. Krk yllk diziciler raklarn altna dmler, kimin nerden bulup alelacele getirdii bilinmeyen yeni harflerin ou, hurda saylacak kadar kullanlmt. Yaz eitleri, puntolar karkt. Kimi harfler posta paketlerinde ge reinden ok kt halde, kimileri yok denecek kadar azd. Hibiri kasalardaki yerlerine daha snamamlard. Dizicilere zorluk kar yorlar, bir saatte bitecek ii, on saat uzatyorlard. Eskiden de n alnamayan dizgi yanllar, yeni harflerle bsbtn korkulu bir hale gelmiti. Kurtulu dergisinin, kapa da ii gibi nc hamura, en kt mrekkeple basldndan, grnts gerekten umut krcyd. Bin baslyor, zrlleri hibir zaman yz elliden aa dmedii iin ele alnacak ancak sekiz yz elli, sekiz yz otuz say geebiliyor du. Datma iini, Murat'n hatr iin Vakit gazetesinin badatcs Tatar Emirze pek gnlsz stne almt. yz tanesini elden Anadolu'daki retmen arkadalara yolladklarndan, stanbul'a be yz kalyor, bunun ancak seksen be - doksan be tanesi satlyordu. (ten anlayanlarn dediklerine baklrsa bunlar da koleksiyoncularm... zleyip bulabildikleri btn yaynlar alrlarm)... Reklam ya plamam, kt duyurulamam olduu iin Kurtulu'un varln dan hl hi kimsenin haberi yoktu. Bir ara, kalabalk yerlerdeki bir ka ttncden bakasna verilmediinden phelenilmi, Murat gi dip tezghn altndan hi bozulmam paketleri eliyle karp Tatar Emirze Efendi'nin Tatar tezghtarna her grenin beendii, ahane bir ktek atmt. (Vakit gazetesindeki Hdr hademenin Murat'a sayg duymasna sebep olan ktek ite bu ktektir.) Arkadalar, Selim Nuri'nin sayp dkmeye balad hesaplar dinlemek istemediler. Bylece, yeni durum karsnda dergiye verile cek yeni yn meselesine geildi. Daha ilk szlerinden Kadir'in ok hazrlkl geldii, bu konu madan yararlanarak avukat stajndaki gelimeyi denemeye de karar l olduu meydana kt. Gzel, dzgn, tutarl konuuyordu. Mah kemelerde kullanlan biraz resmice hava bile vard. Bir aksayan y80

n, kurnazlk edip neyi tuttuunu saklamas, bir cmlede bir yne hak verirken, ikinci cmlede kar fikrin doru taraflarn belirlemesiydi. Bylece, doruluk kandrmacaya benziyor, gveni sarsyordu. Kendisinin de Tarkan gibi bir Kuvay Milliye'ci ocuu olduuyla s ze girimi, yanl anlalmamasn arkadalarndan rica etmiti. Hep si ayn eyleri dnyorlar, ayn amaca ynelmi bulunuyorlard. Buna karlk, tek parti dzeninin deitii, Serbest Partiyle yeni bir durum meydana kt da bir gerekti. Bu gerein en nemli nok tas, yeni durumun da kurtarclardan gelmesi, Fethi Bey'in bu kurta rclardan biri, hem de en nemlilerinden biri, olmasyd. ki parti arasnda temelde hibir fark bulunmad gizli deildi. Daha ilk gn aklanm, yaynlanan mektuplarda bu meseleye dikkatle baslmt. u halde, neydi yeni olan? Bu yeni, Kurtulu dergisinde neyi deiti recekti? Bence yeni olan, hrriyettir arkadalar... Hem de bu hrri yet, Takriri Skn Kanunundan, stiklal Mahkemeleri terrnden drt yl sonra getirilmek isteniyor. Bi dakka... Sze balarken babadan Kuvay Milliye'ci oldu unu syledin! Devrimler dnemi yayoruz. Byle dnemlerde, devrimciler, dnyann hibir tarih dneminde, hibir gerek hrriyet ortamnda hi kimsenin olamayaca kadar hrdrler. yleyse, ki min iin getirilmek isteniyor bu Serbest Parti hrriyeti?.. Sakn dev rim dmanlar iin mi? Valla Murat, orasn bilmem!.. Bildiim, bu hrriyetin, en byk kurtarc, en byk devrimci Gazi tarafndan getirilmek isten diidir. Demek, kapal dzenin zararl olduu anlald. Bask, dev rimleri halka mal etmek iin yararl saylabilirdi. Baarlamad. Ter sinden dalavericilere, madrabazlara, vurgunculara, hatta hrszlara yarad. Geen gn Tarkan'lardaydm, Hkimiyeti Milliye'nin baya zar geldi. Sz vurgunculuktan ald. Adamn anlattklarn duyma lydnz. Aferizm nasl balad? Hangi kaplar yoklayarak, zorlaya rak yol arand? Korkun eyler... Bakn neler olmu? Falih Rfk Bey'in anlattklarndan aklmda kalanlar aktarmaya alacam: "Milletvekilliimin ilk ylnda bir le st, Yakup Kadri ile beraber Meclis'e gelmitik!" diyerek sze balad Falih Rfk... "D bahe kaps ile i kap merdiveni arasnda, birka milletvekili bize bir ka nun teklifi imzalatmak istediler. Okuduk. Teklif aa yukar u idi: 'Hidemat vataniyesine mkfaten Gazi Mustafa Kemal Paa Haz retlerine 1 milyon lira ihda edilmitir.' mzalayanlardan bazlar belki de pek iyi niyetliydiler. Muzaffer 81

kumandanlarn parayla mkfatlandrmak ngilizler'in de deti de il miydi? Sonra Mustafa Kemal, inklaplar yapacak ve inklaplar ni zamn memlekette kkletirmek ve korumak iin byk bir partiyi tekilatlandracakt. Bunun iin para lazmd. Beynimizden vurulmua dndk. Sanki zafer ve onun btn anlar ve erefleri satla karlmt. Kuvay Milliye devrinde ngi liz entelijans adna -hareketin bandan ayrlmak artyla- Mustafa Kemal'e byk bir para ve talya'da bir villa vaat edilmiti. Bu da yle bir eydi. Gazi Mustafa Kemal'i inklap tarihinin ilk gnlerinde suikastlarn en alakas ile ldrmek demekti. Gazi'nin haberi olup olmadn dnmeden reislik odasnda kendisini bulduk. Hamdullah Suphi heyecanl szleri ile hepimizin strabn anlatmaya alt. Gazi: Hi haberim yok... Kstahlk etmiler. Teklifi bana buldu runuz, dedi. Getirtti ve yrtt. Derin bir gnl rahat duyduk. Fakat, ttihat ve Terakki devrindeki nfuz kazanlarna hasret eken veya Kuvayi Milliye'nin etecilik gnlerinde vurgun ve yama zevki tatm olanlar, Gazi'nin yannda ve Meclis'te idi. Biroklarnn inklap umurlarnda bile olmadn biliyordu. Milletvekillii de bo az tokluu geime yeter yetmez maal bir vazife idi. leri yalnz idealist tarafndan grenler yeni bir Bat Trkiye'sinin ve bu Trkiye iinde yeni bir topluluun kurulu savalarna katlmann evki ya nnda her eyi unutuyorlard. Bu heyecan duymayanlarn hatrladk lar tek ey, nfuzlarn satmaktan ibaretti. Para kazanmak iin tek sermayeleri de nfuzlar idi. Gazi, varlksz her aile ocuu gibi, hayli skntl bir renci ve subay hayat geirmiti. Ayl hibir zaman masrafna kfi gelmezdi. Biraz rahat bir hayata byk kumanda rtbelerinde kavuabilmiti. Bununla beraber, fikirlerini ve politikasn ne satm, ne de kirala mt. Acaba etrafndakilerin kendi itibarn sarsacana phe olma yan nfuz ticaretlerini nleyebilecek miydi? Yeni devrin ilk skandallarndan biri, Ermeni karma hadisesi dir. stanbul gazeteleri, mallarn yeniden ele geirmek iin, iki Er meni zengininin gizlice stanbul'a sokulduunu yazmlar ve bu ka akl yapan " Komitesi"nde Gazi'nin arkadalarndan birkan ortak gstermilerdi. Bu iki Ermeni'nin stanbul'a gelmi olduu, fa kat mesele ortaya knca tekrar savuturulduklar doru idi. Kimle rin sulu olduu ise anlalmamt. Bir aralk, vaktiyle orduda politi kaclk eden ve Gazi'nin hi sevmedii bir eski subay Ankara sokak82

larmda grnmt. Gazi: "Ne ii var bu adamn Ankara'da?" diye pheye dmt. Komisyonculuk iin dolat sylenmesi zerine, bazdan: Davann btn zahmetini biz ekeceiz, parasn onlar m kazanacaklar? diye sylenmilerdi. Eer devlette bir i grlecekse ve bu iten bir komisyon alnacaksa, Gazi'nin yaknlar ve tandklar dururken bu kazan neden kendisinin de, rejiminin de dman olanlara kaptrlmal idi? lk aferizm fesad Ankara'da i takip etmeye gelenleri haraca kesmekle balamtr. Adam, ya zayf bakanlara sz geirenlerle or tak olacakt, yahut kazancndan olacakt. Trk olmayanlar bir Ankara'l maske edinmek zorunda idiler. Birka misal, sratle u fikrin yaylmasna sebep olmutu: Ankara'da ancak nfuzlu milletvekilleri vastasyla i karlabilir. Bir gn Hkimiyeti Milliye gazetesinde oturuyordum. ankaya'daki evimi kiralayan ek Sefiri beni grmeye geldi. Biraz ho beten sonra dedi ki: Bizim Skoda firmasn biliyorsunuz. Bu firmann Trki ye'deki mmessili Sabur Sami Bey'dir. Bize sylediklerine gre, kendisinin siyasi nfuzu olmad iin firmann ilerini yrtemeyecektir. Onun yerine siyasi nfuz sahibi bir kimsenin bulunmasn ba na yazdlar. Aklma siz geldiniz. Gazi Hazretlerinin gazetesinin ba sndasnz. Ltfen bu mmessillii kabul etmez misiniz? Hepsinin aslsz olduunu ve Trkiye'de bu firmann ilerini da ha iyi grecek bir temsilci bulunamayacan anlatmaya almtm. Bir gn Milli Savunmann bir eksiltmesine katlan iki rakip fir madan ikisinin de temsilcisinin ayn milletvekili olduu grlmt. Bankas'nn bir nevi politikaclar bankas olarak kurulmu ol mas, Cumhuriyet tarihi iin pek ackl bir aferizm salgnnn balan gc olmutur. Bankas'n kuranlar ve bilhassa onun umum mdr, drst kimselerdi. Fakat, bankay yrtebilmek ve iletebilmek, uzun md det devlet otoritesini kullanmaya bal kalmtr. Kolay kazan elde etmeye alanlar, yerli, yabanc, Ankara'da nfuz tccarlarn bul makta ve onlar vastasyla bankay kendi teebbsleri iine srkle mekte idi. Birka defa bankay pek ar ziyandan kurtarmak iin, onu kmaz ilere sokmu olanlar kazandrarak kurtarmak lazm gelmitir. Bu kurtarlanlardan biri, ki on parasz bir subay emeklisi olarak ilk Meclis'e katlmt, bir demiryolu mukavelesinden tam bir milyon 83

yirmi sekiz bin lira komisyon almt. Bu komisyonun ehemmiyetli bir ksm Bankas'ndaki hesaplarn kapatmaya ancak yetebilmiti. Devlet bu uzun mhletli mukavele yznden milyonlarca lira ziyana gireceini anlam ve onu sonradan feshedebilmek iin binbir skntya uramt. Ortaya bir teebbs atarak Bankas'nm sermayesini tehlikeye koyabilmek, para kazanmann en kestirme yollarndan biri saylyor du. Rejimden hava paras vurmak hrs, nfuz satclarn o kadar b rmt ki, bir gn Gazi'nin kzp yanna sokmad bir ahsla n fuzlu dostlarndan biri arasnda yle bir pazarlk yaplmt: Dostu bir kolayn bulup o ahs sofraya davet ettirecek ve sofrada bir kola yna getirip Gazi'nin elini ptrerek affettirecekti. Bu el pmenin creti on bin lirayd. Meseleyi duyan bir arkadamn tarizli mdaha lesiyle bu krl i son dakikasnda akim kalmt. yle bir sistem kurulmak isteniyordu: Devletin yapacan banka yapmalyd. phesiz, arada bankann yapaca i ve yerli n fuz komisyoncular asl hisseyi paylaacaklard. Galiba dnyann hibir yerinde reasrans ii imtiyaz altnda de ildir. Bu fikri stanbul sigorta kumpanyalarndan birinin levanten mdr icat etti. Gazi'nin kalp rahatszlndan phe edilerek per hize girdii zamanlar idi. Arkadalar iki cepheye blnmlerdi. Byle bir inhisarcla mani olmak isteyenler btn delillerini kul lanmakta idiler. Hkmette de banka nfuzculuuna kar mukave met belirmiti. mtiyaz davas btn bir mevsim geri kald. Fakat, ni hayet teebbse n ayak olanlar muvaffak oldular. Hi unutmam, Hkimiyeti Milliye gazetesindeki odamda oturuyordum. Bayazar lardan ve banka idare meclisi reisi Siirt Milletvekili Mahmut yanm daki odada alyordu. Arada kap yoktu. Beraber konuurken, s tanbullu sigorta mdrnn geldiini haber verdiler. Pek neeli m dr, Mahmut'un masas stne zarf brakt: Bu zatlinizin... Bu (filan) beyefendinin, bu da (falan) be yefendinin... dedi. Bu zarflar hisse senedi doluydu. Bahsettiim sigorta mdr el de ettii baardan sonra servet ve samann toplayarak Fransa'ya gitti. "Cote d'Azur"e yerleti. Geen gn bir stanbullu tccardan duydum, Reasrans imti yaz yznden yalnz bu tccar imdiye kadar elli bin lira fazla sigor ta paras demitir. Bavekil (smet Paa) ve arkadalar aferizme kar mcadele ediyorlard. Bavekil: 84

Bir i ki, kimse yapmaz, devlet yapar, bunu anlyorum. Bu i ki, hususi bir teebbs yapar bunu da anlyorum. Fakat, devletin n fuzunu kullanarak ahslar veya bankalar yapar, bunu anlamyorum. Ben devletilik denen eyi anlarm, fakat, dolapl anlamam, di yordu. Bavekil, Milli Savunma'ya bir tezkere yazarak ve tezkerede Gazi'nin pek yakn bir arkadann ismini zikrederek bu zatn kart eksiltme ve artrmalarn bozulmasn emretmiti. Bir gn Meclis koridorlarnda yksek sesle: Hazineyi soydurmayacam, hazineyi soydurmayacam... diye haykrdn grm, sinirlerini iyice oynattndan phe etmi tik. Hava paraclar hkmetin bu dayatna, iktisat politikasnn nazari sakatl mahiyetini vermek iin ankaya'y telkin altnda bu lundurmaya urayordu. Bir akam, biraz nce bir milyon lira ko misyon aldndan bahsettiim milletvekili tenkitler yrtmeye ko yulmutu. Gazi ii alaya alarak: Franszca sylersen dinlerim! demiti. Hatibin d seyahatlerinde kulaktan kapma birka kelimesinden baka Franszcas yoktu. Biraz imi olduundan, cesaretle ayaa kalkt ve:. Mon economie autre economie smet Paa... diye tutturdu idi. Bir gn, daha sonra Yavuz-havuz skandalnda hkm giyenler den bir milletvekili ile trende konuuyordum. O da 1923 fukarasndand: Seni bir ak otomobilde grdm. Kapalsn sattn m? diye sordum. Hayr... dedi, bir de ak aldm. Biliyor musun iki otomobil daha ekonomik. Bu szle ne demek istediini hl anlamammdr. Bir gn de, mtarekede kk bir alaca iin bir tandn de nize atmakla tehdit eden bir kk maalnn Florya'daki evi nn de otomobili, denizde de kotras duruyordu. Arkadamla: Bunun torunu da olmu... diye elenmitik. Millet Meclisi, Cumhurbakanl iin ankaya'daki yeni evi yaptrmakta idi. Ben kestrdm. Yazlan Ankara'da arkada n bet tutardk. haleler de kestrlkten yaplrd. Sra bendeydi. K kn en devaml adamlarndan biri geldi: Shhi tesisleri 'e ihale et, bizim ortamzdr. 85

 Nasl yapabilirim bunu? haleye katlanlarn zarflar kapa l... Hangisinde ucuz teklif karsa ona vermeye mecburuz. Sana yolunu gsterirler, dedi. retecek olan da daire mdrym. hale en ucuz teklife ya plmtr. Fakat, ayn zatn bu eve dair Gazi'ye telkinleri yznden kestrler hayli strap ekmilerdi. Kazanarn bir tepkisi de, hkmeti her ite bir nfuz ticareti grmek vehmine srklemek olmutur." te Falih Rfk'nn anlat tklar bunlar! Demek ki, hrriyetsiz dzen nleyememi rezillikle ri... Selim uzun bir ksrk nbetiyle sarslyordu. Belli ki duyduk laryla dehete kaplmt. Murat kederle glmsyordu. Kederi, Kadir'in babas, eski bir Kuvay Milliye'ci olan Ramiz Efendi'yi hatrlamasndand. "Amca" dedii retmen Ramiz Efendi'yi... Anas l dkten sonra kendisini bu Kadir'in anas Fatma Hanm, biricik o luyla beraber bytmt, zerre kadar ayrmadan. Kadir dolgun sesinin inandrclyla anlatyordu: Aslnda hrriyetin hi ktl olmaz. Hrriyetin ktl, kullanmay beceremeyenler iindir. Bence, devrimlerin en keskin ol duklar dnemler, asl hrriyet isteyen dnemler saylmal... Yoksa, nasl izlenir devrimler? Atlmlarn sonular nasl deerlendirilir? Hi kimse hibir ey syleyemiyorsa devrimlerin doru yolda olup olmadn nasl anlayacaz? Murat silkinip dalgnlktan kurtuldu: Serbest Frkann getirmeyi vaat ettii hrriyet byle bir hr riyet mi? Sanmam!.. Olsun! Sen iyiye kullan! Alalm harf devrimini... Neye yara d? Btn byk gazeteleri devlet eline bakar, kap kullar haline ge tirmeye... nk eski okurlarn yitirdiler, yeni okurlar daha yetiti rilemedi. Yaamak iin, rtl denekten ayla balananlar olduu bile syleniyor. Bir sr kanun deiti. Basnda hl ittihatlarn 1909'da karp 1918'e kadar her yl sklatrarak kullandklar basn kanunu yrrlkte... Gazeteci olarak seni hi rahatsz etmiyor mu bu durum Murat? Yazmak isteyip yazamadn hibir ey yok mu? Neden gidemedin Ar dana? Bavekil bile peki dedii halde? nk, Mareal Fevzi Paa nledi. Neye dayanarak? Bask rejimi ne... Neyi kimden saklamaya alyor tonton Mareal? " buuk Krt" denilen isyanclarn dzenli orduya aylardr dayanmalar ne demek? Aksaklklar rt-bas edilemez hale geldi, demek... Geri hiz metler karmakarkm. Ttn istenen yere ekmek, ekmek bekle86

nen yere ttn gidiyormu... Ekmek uvallarndan ekmekler un gibi ufalanm karken cgara uvallarnn ttnleri rutubetten beton katlndaym... Artrma-eksiltme artnamelerinde alt ay dayanr grnen postallar bir haftada parampara olup dklyormu da, yerlerine ham ark bile ulatrlamyormu... Uydurma, iirme se merlerden srt salam mekkre kalmam... Gidi-geli karmakar k olduu iin, mitralyzlere top mermisi, toplara piyade cephanesi koturmaktaymlar. Hibir ey gidecei yeri bulamyormu, rapor lar gibi, kurmay subaylar bile... Daha da alacak yn: Bu iler si vil politikaclarn idaresinde bu hale gelmi deil... Cumhurbaka nyla Bavekil, meydan savalar kazanm en usta kumandanlar ken... Bunlar kulaktan kulaa syleniyor. Herkes de gzleriyle g ryor. Sonucu gryor... Baarszl... Seni gene de rportaj yap maya gndermiyor Mareal Hazretleri... Sen de devrimci bir gazete ci olarak, gelen hrriyeti enikonu istemiyor gibisin. Nerdeyse kars na dikileceksin! Nerden karyorsun bunu? Geende dediinden... "Gazeteci olduum halde, bir trl sevinemiyorum bu gelen hrriyete" demedin mi? Evet, dndm sonra bunun stnde... Ben Kuvay Milliye devrimcisiyim. nsan bir eye baland m, artlanyor. Anlamadm. Baz haklarndan vazgeiyor, kendi iradesiyle... Bunun iki sakncas var. Biri: Baskya korkudan boyun emisin gibi grn mek... kincisi daha kt... Nedir? Bask rejiminden kar salayan rezillerle, namussuzlarla, ayn safta grnmek... Dndm, hayr... Bana lazm olan hrri yet, Fethi Bey'in getireceini syledii hrriyet deil... Bu hrriyet, "Brak yapsn, brak gesin" hrriyeti... Trkesi: Sopalar, talar balayp kuduz itleri serbest brakmak hrriyeti... Halk Partisi iin de hrriyeti istiyorum ben... Gleri madrabazlktan, kiisel karc lktan ekip Kuvay Milliye devrimciliine getirecek hrriyet... Hr szlar, madrabazlar yok edecek hrriyet... Devrimleri halka mal edecek hrriyet... Falih Rfk, hibir ey sylemedi mi Serbest Parti stne?.. -Biraz bekledi. Kadir telala Tarkan'a dnmt. Murat gld:- Hayr, Tarkan'la bu konuda hi konumadm. Konumadnsa... Hayr... Demedi biey... Demesin olmaz! Demeyecektiyse bu konuyu hi amazd bugnlerde... Demitir. Hem de ne dediini syleyeyim mi? "Ser-

87-

best Frka hareketinin uyannda aferistler takmnn byk rol ol mutur" dese gerek... Bence bu hrriyet, madrabazlarn devleti ele geirmek atlm hrriyetidir. Ekya hrriyeti... -- Byle bile olsa, yararlanmak mmkn deil mi? imdiye ka dar tek parti vard. karclar, nfuz satclar bu partinin iindeydi ler. Hl da iindedirler. Gazetelerin st ste yazmasna ramen, Ser best Partiye geen mebuslarn says bir dzineye ulaamad. Halk Partisini temizlemek iin de hrriyet lazm deil mi? Hrriyet mey dann bir Arif Oru'a brakmak, sizin devrimciliinize yarar m? Gerek... Bir de Arif Oru meselesi var. Hrriyet meydan n Arif Oru gibilere brakmak da olmaz, onlarn yanna, onlarn bu lunduklar pislik ukuruna dmek hele hi olmaz. Bu tepeden inme hrriyetin beni tedirgin eden ynlerinden biri de bu Arif Oru'tur. Tanr msn sen bu herifi? ^ Hayr... Yazyor. Okuyorum. Cesur yazyor. Sistemli deil bakarsan... Ama gerekten cesur... Tehlikeli kargaalklarda ok cesur davrananlarn hepsini bir kaba koymak olmaz. Bunlarn en yamanlar hainler, ispiyonlar, insan eti satclar kar sonunda... Dostlarn ele vererek geinmeyi zenaat edinmi herifler kar. Bunlardan m Arif Oru? yle diyorlar. Urfa Mebusu Ali Saip Bey Meclis'te syle mi... Mcadele yllarnda stanbul'dan Ankara'ya geen bir kafile Kefken'de iken, Arif Oru, psiz Recep'e mracaat ederek, "Bunla rn zerinde otuz bin altn var. Gel unlar boalm da paralarn ala lm" demi... nanlr ey deil... Byle dedii duyulmu da neden cezas verilmemi? Orasn bilmem. stiklal Mahkemelerinin on bin be yz kiiyi ast syleniyor. Bunlarn kimlikleri, niin asldklar bilinme dike Arif Oru gibilerinin de niin almadklar bilinmez. Her hal de, byle kark dnemlerde ie yarar, denilmi olmal... Aklm almyor. Haklsn. Ama tank da gsteriyor Ali Saip Bey... Bu Ali Sa ip Bey'i bildin mi? En ok adam asan stiklal Mahkemesinin en kyc savclarmdandr. Gsterdii tank, Yeni Sinema sahiplerinden Hse yin Bey'mi... Bunu anlatan gitmi grm. Hseyin Bey de olay yle dorulam: "Biz Anadolu'ya gemeye karar vermitik. Merdivenky'nde Bektai tekkesinin yannda bulutuk. Birinci kafilede Tanin gazetesi bayazar Muhittin, Sadri Ethem, Kemal Ragp, Ah88

met Ensari Bey'ler vard. kinci kafile, ttihad- Terakki ktibi mesul lerinden Vehbi, Selhattin ve Ali hsan Bey'lerle bendenizden m rekkepti." Bildin mi Ali hsan Bey'i?.. Topu hsan derler. Bahriye Vekili'yken Yavuz-havuz meselesinde Divan li'ye ekilip mahkm edildi. Bu da stiklal Mahkemelerinin acmasz bakanlarndand. Hseyin Bey devam ediyor: "nc kafileyi ise yzba Rza Bey'le maiyeti tekil ediyordu. O gece yola kmtk. kinci gn bu lutuumuz vakit Arif Oru'la Nizamettin (Nazif) Bey'i de orada grdk. Yaya yryerek Kandra'ya vardmzda Bolu isyan, Anzavur'un tremesi hasebiyle zmit krfezinden Karadeniz'e kadar olan yolu kapal bulduk. Bunun iin Kandra'da on be gn beklemeye mecbur olduk. O srada Kandra'ya mer Kaptan'la Kk Arslan etesi de iltihak etmiti. Kandra'nn da tehlikede olduunu grnce, Kefken adasna gittik. Bu sahilleri psiz Recep etesi muhafaza edi yordu. mer Kaptan bize gelerek, Arif Oru'un psiz Recep'e, "Bun larda otuz bin altn var, bunlar keselim, pahalar alalm" dediini an latt. Orada bulunanlarn hepsi de duydu. Bundan sonra Arif Oru'u yanmzdan defettik. Ve Ankara'da artk ona selam bile vermedik" demi... imdi hrriyet geliyor. Ba ampiyonu bu Arif Oru... Nasl olur peki? Bunu Fethi Bey bilmez mi? Orasn kendisine sormal... Bakaca... Osmanl borlarn altnla demek zere neden anlama yaptn da sormal Fethi Bey'e... Fazladan bu anlamay balama baars olarak alacakllar mzdan on bin lira bahii nasl aldn da sormal... Amma yaptn haa. Olur mu byle biey? Paaolu Tarkan ilk defa kekeleyerek sze kart: Olur olmaz. Bize ne? Herifin nasl adam olduunu biliyorlar madem ki... Kozlarn blsnler. Ben teklif ediyorum. Bu hrri yetten yararlanp bildiklerimizi, duyduklarmz aka yazalm. Ele tirelim. yi ya, bizim dergi, siyasi dergi deil... Politika yazlar yaza maz. Orasn konutuk biz Kadir'le... Kanunun boluklarndan yararlanp ok eyler yapmak mmknm... Sylesene Kadir! Evet... Fikir dergisi sznden yararlanabiliriz. Ekonomik, sosyal eletiriler yaplabilir. Szgelimi neler? Kadir, Ali Tarkan'n yzne bakt. Tarkan kekeledi: Szgelimi... Baksana, Selim Nuri arkadamz, nerede otu ruyor. Bir medrese harabesinde. Suyu yok... Ayak yolu bile yok... 89

imdi yaz neyse nedir. Ben Selim'in shhatini salam grmyorum. K burda nasl geirecek?.. Napalm? Fethi Bey'den apartman m isteyelim? Selim Nuri bunu iki ksrk arasnda biraz dargn sormutu. Tarkan hecelerin arasn bsbtn aarak karlk verdi: Bu kadar saray var, sultanlardan kalma... Hepsi bombo... Ka kere syledim. Grlt koparalm. Saraylarn renci yurtlar yaplmasn isteyelim. Selim Nuri kalarn att. Yere bakarak alt dudan biraz kemirdi. Herkes susmu, ne diyeceini merakla bekliyordu. Ne dedikti biz bu dergiyi karrken, unuttun mu? Hani ken dimiz iin hibir ey istemeyecektik. Buna sz vermitik. Namus s z... Buras bana yeter de artar bile... Sen saraylarn renci yurtlar yaplmas iini sabit fikir haline getirdin. Hibir saray, dipten dorua deitirilmedike renci yurdu olmaz. Ben bunu ok dndm. Nasl barnacak renciler kn, yedi sekiz metre yksek tavanl odalarda kalorifersiz?,. Temizlik nasl salanacak o berhanelerde?.. Ben burda ekmece kadar hcreyi temiz tutamyorum. renci yurt lar yurt olarak yaplr. Baka trl yaanp allmaz ilerinde... -Glmsedi, utanlacak bir ey sylyor gibi gzlerini yere eerek yumuack konutu- Saraylar da teki devlet yaplar gibi, bamsz devletin ayrlmaz paralardr. Bizi tarihimize balayan halkalardr. Milli onurun gzle grnr eserleridir. Dn padiahma, yarn hal kn mal olur. Bence bugn Edirne ehri, snrlarmzn iindeyse, biz bunu, Enver Paa'ya deil, hatta Lozan Sulhu'na deil, Sinan'n Seli miye'sine borluyuz. Selimiye orada durduka, Edirne de bizim s nrlarmzn iinde durur, hepimiz toptan lmedike... nk hi kimse, Selimiye'yi hibir yerine sokamaz. Onu artk hibir barbar da ykamaz. Saraylar kardeim, ancak ii sanat eserlerimizle dolu mze lerimiz olabilir. tesi demagojidir. Bize hi yaramaz. Selim Nuri kuru kuru ksrd. Kimse konumaynca, toplanty ustaca kapatt: Biz kk bir edebiyat dergisi karyoruz. -skemlede du ran dergilere kederle bakt:- Baksanza... Ne kadar gsz, ne kadar ackl, bu Kurtulu... Buna hibir irretlik ykletemeyiz, eer kendi mizi aldatmazsak... Kendi iirlerimizin bile gelemiyoruz hakkn dan... Arif Oru gibi reziller takmna katlmak bize ne kadar uzak... Murat, "Aferin Selim Nuri... Arslan orumlu, aferin!" dedi, yrei sevinle biraz da gururla arparak... 90

5 Avukat Celdet Bey, ieri girene okuma gzln burnunun ucuna ekerek somurtkan bakt. Profesr Aaolu Ahmet Bey'i ta nynca, sevindi: Buyur Hoca!.. -Kalkp elini uzatarak yrynce bavulu gr d:- Nerden bu geli Aa! Sakn zmir'den mi? zmir'den avukat! imdi vapurdan ktm! Yahu siz oralarda naptnz? Bu nasl i! Doru mu gazetele rin yazdklar?.. Gazetelerin yazdklar... Binde biri deil! Sen daha uyu ba kalm! Ge yle... Kahve nasld? stemem! tane kahve itim sabahtanberi vapurda... Demek ciddileti mi bu kadar sizin dankl dv? Dankl dvse, neden ekindin? Kst Fethi Bey... "Ya zklar olsun, dedi adna layk deilmi bizim Deli" dedi. Deliyiz dedikse zr deliyiz demedik!.. Gazete idarehaneleri talanm... Bavekil Paa'nn resimleri yrtlm... Yrtlma ne demek- Kurunladlar resimleri... Ka para eder. Orada olup gznle grmeliydin ki... atm! Bu zmir... kurtuluundan yedi yl sonra... Kurtar clarna kar ksn! Nasl olur bu i, aklm hi ermedi. 91

 Yeni parti alaca ilan edildiinden bu yana, zmir, Fethi Bey'e telgraflar ekiyordu, heyetler gnderiyordu. zmir'e davet edi yordu. Tekilat istiyordu. Fethi Bey bir zaman direndi. zmir srar et ti. Nihayet, Gazi Hazretlerinin fikri soruldu. Fethi Bey'in dediine gre, yalnz zmir'e deil, her tarafa gidilmesini, her tarafta belediye seimlerine itirak olunmasn, tekilat yaplmasn tavsiye etmiler. Bunun zerine zmir gezisine karar verildi. Fethi Bey, zmir'de bir nutuk syleyip, smet Paa'nn Sivas nutkuna karlk verecekti. nk, smet Paa, ahsi teebbs meselesini ele alarak, bizim frka nn yarm yamalak programna hcum etmiti. Molla Bey'in Bykdere'deki evinde iki gece alp nutku hazrladk!.. Yola klaca gn, Fethi Bey benim de katlmam istedi. anakkale'yi henz ge mitik ki, Fethi Bey yanma geldi, bana dedi ki: "Dn Gazi'ye veda etmeye gitmitim. karken beni tuttu ve gizli olarak dedi ki: 'Adliye Vekili Mahmut Esat Bey zmir'den bir telgraf ekmi... Telgrafta deniliyor ki: Fethi Bey'in zmir'e gelecei syleniyor. Halbuki halk Fethi Bey'in aleyhinde ok heyecanldr. Gelirse belki hakarete u rar. Gelmemesi muvafktr. Anlyorum ki, senin oraya gitmene engel olmak istiyorlar. Fakat sen gideceksin. Lakin ihtiyatl davranman tavsiye ederim. Vapur ehre yaklarken dmanlk belirtisi grd n takdirde, vapurdan inme ve bana telsizle bilgi ver! imdi bunu senin bilmeni lzumlu grdm!' dedi." Vapur yoluna devam ediyor du. Uzaktan zmir grnd. Drbnle baktk. Btn sahil halkla dolmutu. Acaba Mahmut Esat Bey'in haberi doru olmasn! Do rusu, ikimiz de, sylemeksizin iimizden endieye dtk. Vapur yaklayor, ehir tarafndan yzlerce kayk ayrlarak vapura doru geliyor. Hayr m, er mi? Biz, kafalarmzda bu sual ile megulken bize doru gelen kayk kafilesinden muazzam bir "Hurra!", bir "Ya asn Gazi! Yaasn Fethi Bey!" barlar ykseldi. Rahatladk. imdi gvenle ehri seyrediyorduk! Diyebilirim ki, o gn evlerde ka dn, erkek, yal, gen, kimse kalmamt. Btn rhtm kalabalk kaplam. Meer btn bu halk sabahtan beri vapuru bekliyormu. Kaptan, kalabaln sabr tkensin diye, ald emirle gemiyi tam saat geciktirmi. Fakat halk kmldamam... Nedenini sorarsan, bence, Halk Partisinin, "sopa atmak-yani yldrmak, para kazandrmak-yani satn almak siyasetinden" bkm!.. Aman Hoca, gerek mi? nanaym m? Bizim ahalimizde bu anlay... bu yrek! Sen inanaym m derken at alan skdar'a geecektir, Celdet! 92

Canm! Anlattm ya... u para meselesi... Yere batsn, ay lardr kovaladk! Yzdk yzdk kuyruuna getirdik! Artk bilmem, para meselesi mi, avukat kurnazl m? Kurnazlk murnazlk yok!.. Yahu benim bamda ate yan yor! ki yz elli bin liradr! Cebe girecek yzde yirmisidir! Yksek ri yaziye gc isterim profesr, aritmetik isterim!.. ste bakalm! iten geerse grrsn! Geemez! Biz kan kurrasyz... Herkes yerini alnca nolursan ol! Byle ilerde, erken davra nan kazanr! Hele zmir olaylarndan bu yana frkaya hcum balad ki, en yaman halklardan bile isteklileri kt. nk zmir'de bek lenmez iler oldu. Olaylarn bu hale gelmesinden bana sorarsan, bi raz da zmir Halklar sorumludur. Dorusu ben sanyordum ki, z mir Halk Frkas idarecileri gelecek, bizi karlayp il merkezine g trecek... Bylece, birlik gsterip halkn heyecann yattracak. Oysa, bsbtn ters yol tuttular. Daha biz gelmeden nce ehirde, arpmalar, atmalar olmu. Yok canm! Kimle kim? Karlayclarn tuttuu bir motoru polis ilettirmemi. Bir kalabaln elinden bayra almaya kalkmlar. time srasnda bir polis denize atlm. Doru demek gazetelerin yazdklar?.. Kudurmu zmirli yleyse... Efelenmi ki... Evet! Biz daha vapurdayz! Bunlardan haberimiz yok! Kar lamaya gelenler vapura doldu. O kadar sktrdlar ki, Fethi Bey az kalsn baylacakt. Bereket, birka iri yar arkada Fethi Bey'i ortala rna ald. Dirsek gcyle halk yarp vapurdan karabildi. Rhtmla cadde arasndaki otuz krk metrelik mesafeyi gemek yarm saat sr d. Halk hcum ediyor, Fethi Bey'i kucaklyor, alnndan, elbisesin den pyor, "Yaa" diye haykryordu. Otomobile bindik. Fakat yryemiyoruz: Halkn yklenmesinden camlar krld. Tavan kt. Ben sinirlendim. Fethi Bey brakmad. Napacaksm? Bilmem! Bu kalabalk denilen eyin ne korkun bir varlk olduunu ben ilk kere burada grdm! Nihayet imdada kotular. Otomobil kurtarld. Otele geldik. Otelin n, merdivenler, odalar binlerce insanla dolmu... Fethi Bey bir odann bakonundan halka, dalmalarn, yarn verecei nutku dinlemeye gelmelerini rica etti. Halk dalnca, zmir ileri gelenleriyle tekilat meselesi zerinde ko numaya baladlar. imdiye kadar hibir frkaya girmemi yksek 93

retimli, mevki sahibi aydnlar bizim frkaya girmeyi vatan borcu sayyorlarm... Fethi Bey valiyi ziyarete gitti. Yerinde bulamad. Bir mddet sonra Vali Bey'den bir tezkere geldi. Yarnki nutku syle mekten vazgeilmesini tavsiye ediyor, sylerse sorumluluk yklenemeyeceini bildiriyordu. Fethi Bey kzd. Gazi'ye derhal telgraf ek mek istedi, fakat telgrafhane bir bahane bularak telgraf kabul etme di. Yok canm! Gazi'ye ekilen telgraf, yle mi? Evet! Valiye yazld. Yazma srd, epey... Sonunda "Ba ka yerden ektiririz" denildi de, telgraf kabul ettirilebildi. Karlk? Gece yarsndan sonra geldi. Ne diyor? "zmir'de Serbest Frka Reisi Fethi Beyefendi Hazretlerine, sureti Bavekile, Dahiliye Vekiline ve zmir Valisi'ne: Anlyorum ki sana nutkunu sylettirmek istemiyorlar. Fakat, sen mutlaka nutkunu syleyeceksin ve tesadf edecein herhangi bir engeli derhal bildire ceksin. Asayiin temini iin Bavekil, Dahiliye Vekili ve zmir Valisi lazm olan tedbirleri almakla mkelleftir. Gazi." Vay vay! Demek, iler bakalam Hoca... Telgraf alnca Vali napt, Vali Kzm Paa? Kumandan paadan araclk etmesini istemi. Fethi Bey'den yarn nutkunu sylemesini rica ediyor!.. Kyak ki parl parl!.. Pekiy, sonra neden kart ortalk? Fet hi Bey nutkunu sylerken mi? Daha ncesi var! Baktk, otomobiller, sabahn erken saatin de oturduumuz otelin arkasna toplanyor. Meer, Halk Frkas da, kar gsteri tertiplemi. Mahmut Esat Bey ve bakalar konferans lar vereceklermi. Halk, frka ve polis gcyle meydana getirmek is temiler. Her zamanki gibi bunun iin kayklar, otomobilleri kullanacaklarm. Bakmlar ki ortada ne otomobil var, ne kayk... ofr ler, kayklar byle bir ie vasta olmak istememiler. Hele bak! Aferin zeybeklere! Nihayet leden sonra saat ikiye doru halk arasnda, "Fet hi Bey konferans veriyor" diye bir ayia karyorlar. Bir kafile halk, bu suretle aldatlarak konferans meydanna kadar srkleniyor. Fa kat, Fethi Bey'in yerine bir bakasnn krsye ktn grr gr mez, dalyor. Dnerken yol stndeki Halk Frkas nnde baz gsteriler yapyor. "Kahrolsun mutemetler!" diye baryor. erden karlk vermek isteyenleri de taa tutuyorlar. Sonra, Halk Frkas 94

Mebusu Ali Haydar (Rt) Bey'in Anadolu gazetesine doru yr yor. Neden? nk, o gnk saysnda, bu gazete, zmir halkn tahkir et meye yeltenmiti. Halk, binann nne gelince, ieriye saklanm po lisler kalabal datmak iin silah atmaya balamlar. Yok yahu! Deli mi bunlar? renci burada m ld? Evet! Atlan kurunlardan biri on drt yandaki bir ren ciye rastlyor! Otelin salonunda zmir ileri gelenleriyle gryoruz! Birden otele byk bir kalabalk hcum etti. Gayet heyecanl, gayet kzgn! Kimi alyor, kimi lanet ediyor, kimi tehditler savuruyor! Ka labaln ortasnda yal bir adamcaz, kucanda tad ocuun lsn birdenbire Fethi Bey'in ayaklarna atarak... Ne diyorsun! "Gazeteler uyduruyor" demilerdi! Hay Allah kahretsin! "te size bir kurban!" dedi, "Bakalarn da veririz! Yalnz sen bizi kurtar!" Vay canna! Sonra, kendisi de, Fethi Bey'in ellerine sarld. Manzara mthiti. ekspir piyesleri gibi tyler rperticiydi. Kanlara boyan m, krpe bir renci, Fethi Bey'in ayaklar altnda son nefesini ve riyor. Babas da, Fethi Bey'in ellerine sarlarak, yakc bir dille daha baka evladn da kurban vermeye hazr olduunu sylyor. "Yalnz, bizi kurtar! Kurtar bu zalim mutemetlerin ellerinden!" diye yalvar yor. "Kahrolsun Gazi!" demiler diye laf kt? Yalan! Tamamiyle yalandr. Aksine bartlar oldu. Yalnz bir defa, Fethi Bey nutuk sylerken, smet Paa'nn ad saygszca anld. Fethi Bey hemen kkreyerek karlad. Hizmetlerini hatrlat t. Demek Hoca... Halk... Yediden yetmie... "Bizi kurtar" di yerek... Evet, sadece halk deil... Btn ileri gelenler... Aydnlar bi zimle... Daha imdiden zmir'in be byk gazetesinden drd Ser best Parti'den yanadr. Bana sorarsan, Celdet, btn Ege, daha dorusu, btn memleket bizden yana... kisi birden ayn zamanda, bir sese dnmler gibi Talt Pa a'nn kaln ereveli yaldzl resmine baktlar: zmir'de, on drt yandaki ocuu, polis kurunuyla ldrlen bahtsz babann, "Osmanl borlarn fukara Anadolu halkna altnla 95

detmek" iin muhalefete kaldrlm eski Paris Elisi Fethi Bey'den bekledii kurtulu'a ttihat Sadrzam Talt Paa da sanki aakalmt. Avukat Deli Celdet Bey ise, ok byk bir frsat karmak zere olduunu sanarak telala gzlerini krptryordu. Evet, Aa Hoca haklyd. in artk bekleyesi kalmamt. "Naplacaksa, hi va kit kaybetmeden yaplmal... Serbest Parti'ye girip namusu temizle meli!"

Tbbiye'de arkadalarnn "Farmason" dedikleri Doktor Mnir Bey, Avukat Deli Celdet'in yazhanesine gitmek iin Galata'nn bu darack sokana ne zaman sapsa, bin yl ncenin Bizans'nda her hangi bir gn yayormu gibi, garip bir tedirginlik duyuyor, yazha nenin bulunduu eski yapnn grnts de bu duyguyu artryordu. Duvarlarn iri talar zamanla delik deik olmu, btn keskinlikler anp yuvarlaklamt. Kapnn kaln demir kanatlar o kadar pas lyd ki, ok eskiden bir akam, artk kapatlamam da, o gn bugn dr byle ak kalm gibiydi. Mermer basamaklarn ortalan anp oluk haline gelmiti. Girite, yazn bile iliklere ileyen rutubet, alaca karanla m bu garip cvkl veriyor, yoksa, vaktiyle neft mealele rinin, sonralar havagaz lambalarnn, imdilerdeyse kk ampulle rin aralayamad alacakaranlk m rutubeti bu kadar younlatr yor, anlalmaz. Doktor Mnir Bey, Avukat Celdet Bey'in yazhanesine kapy vurmadan girdi. Merhaba Kadir olum! Ramiz Efendi'nin olu Kadir bir ey yazyordu. Kalkt: Buyurun Doktor... Bey!.. Buyurun efendim! Eskiden "doktor amca" derdi. Hukuku bitirip avukat stajyeri oldu olal artk "bey" diyor, buna da henz alamadndan, doktor la bey arasnda byle biraz duraklyordu. Doktor Mnir glmsedi: Nasl baban? yidir. Bildiiniz gibi... iyor? Evet! Kederli?.. Unutamad. Savuturamad lm acsn? Evet! Buyurun! Burada m bizim deli? 96

Daha gelmedi efendim? Gelir nerdeyse. Gein ltfen ieri... Ge mi gelir byle her sabah?.. Erkenci deil miydi? Mah kemeye gittiyse gecikir! Hayr! -Kadir bir an duraklad:- Bir yere urayacaklard. Gelir imdi! Nasl olsun kahveniz? elim evet! inin banda bulunmayan patrona cezadr!.. Avukat Celdet Bey'in yazhanesi, bir arada eskiyip, birbirleriy le her hususta uyumu renklerin, izgilerin, kabarklklarn, hatta klarla glgelerin meydana getirdii grnle gerekten ok zevkli bir yerdi. Sahibinin bartl heyecanna, savrukluuna hi yarama yacak kadar da sakinletiriciydi. Nasl olsun kahveniz efendim? ekeri az... yi mi aranz Celdet Bey'le... Uyuabildiniz mi? Evet!.. Sanrm ki... Bir ikyeti yok... Dediim gibi... Hakl haksz kzsa da... Barsa arsa da aldrmayacaksn! ok akacdr. "Aman deli lakabn elden karma yalm" diye abalar! Doktor Mnir Bey, oturdu. Cgara kard. lk bakta ok ufak tefek gibi geliyordu ama, dikkat edilince vcudunun ok biimli olduu anlalyordu. Giyimi de buna greydi. lk bakta sanki yalnz doktor grnr, ancak, yava yava her eyinin ince bir zevkle seilip yaktrlm olduu meydana kard. Kiiliinin zellii de birdenbire belirmiyor, ilek kaslarnn kaplan eviklii, yreinin akll korkmazl, karsndakini, kim olursa ol sun, kolayca saygl davranmak zorunda brakan onurlu terbiyesi, ya va yava, azar azar fark ediliyordu. Belki de bunun iin her yerde rahatt. Bu rahatlkta, gerekirse skntya katlanmay bilmesinin pay vard. Doktorluunun deeri de kiiliinin zellikleri gibi zamanla grlyor, zamanla gven sal yordu. Doktorluu "Hastalk yok hasta var, hasta da her memlekete gre bakadr" prensibine balyd. Bizim memleketin hastalarn, bizim hastalklarmzn artlaryla saaltmak iin zel tedavi usulleri, zel ilalar kullanrd ki, bunlarn en banda gelen, ilalarn dar dan alr, fukara bir memleket doktoru olarak en ucuz tedavi yolunu bulmakt. Kadir kahveciyle beraber girdi, cgara tuttu. Emin Bey'i grdn var m Kadir? Arada srada rastlyorum! - Nasl? Gene barmak geliyor mu imi iinden?.. "Arkada, 97

arkada! Emin'i arayan arkada! Burdaym ben, burdaym!" diye rek... Gece yarlar... "u mahalleyi ayaa kaldraym" diyor mu imi? Sanmam! Sorumluluun yreine sald aknlk gemi yleyse... Vaktiyle bir gece, Canbaziye mahallesini byle bararak velve leye veren. eski maliyecilerden Emin Bey'i "sinirleri bozuk" diye Caddebostan'daki kkne gtrm, bir zaman brakmamt. Ya va yava dzeldiydi sinirleri Emin Bey'in... Uzaklatka hi hazr deilken kart, ttihatlarn nl ae Nazr Kara Kemal Bey'in ldrlmesiyle sonulanan kanl olay... D kap alnca Kadir kt. Avukat Deli Celdet Bey'in camlar zangrdatan gr sesi duyul du: Doktor mu? Hangi doktor? u bizim Farmason! Neye gel mi peki?.. Geenlerde gelmedi miydi? Boanma davas atrmak iin olmasn! Evli mi, deil! Evli olmaynca boanma davas almaz m? Olum, sen bu gidile avukatlktan ekmek yiyemeyeceksin! Ya zk benim emeklerime... Merhaba doktor! Hayr ola! -Cevap bekle meden Kadir'e dnd:- Bize iki kahve... Bu Farmason az ekerli ier! imdi mi iti? Tamam! Daha iyi ya... Geldi doktoru kucaklayp pt: Memnunsun gryorum bizim Kadir olumuzdan! Eh!.. -Celdet Bey, sesini alaltt:- Ne dedi sana? Nerde ol duumu syledi? Nerde olduunu mu? "Bir yere urayacak" dedi galiba... yi... yidir. Az sk... Avukatlkta, akll makll, alkan malkan, hatta namuslu mamuslu olmak nemli deildir, Farmason, bizde az sklk hepsinden nde gelir! Orasn anladk! Avukatl nasl? Yatknln sordum! Eh! Yatknl var, yeterince... Demek yanlmamm! -Doktor Mnir de sesini alaltt: "Bu olan madrabazlkta bizim deliyi geer, yaya bile brakr" dedimdi. Nasl, artrd m maa alt ayda? Malum ya, "yrk at yemini artrr" derler. Hem madrabaz diyorsun, hem maa artrmaktan dem vuru yorsun! Aslnda, gerek madrabaz hi maa istemeyecek... nk, benim vereceim ayln on katn, bana sezdirmeden, hem de beni zarara hi sokmadan karacak! Bu kadarck hneri olmadka, ben madrabaza madrabaz m derim? -Oturdu. Yumruklarn masasna 98

dayayarak kasntyla sordu:- Bil bakalm Farmason, bu senin deli kardein, u anda nereden gelmekte ve de koca Tanrya kr, hangi ie svanmaktan gelmekte?. Bunu bilmeyecek ne var! Bu iinme, Serbest Parti'ye kay dolma iinmesidir. Hem de u mehur paray arslanlann ikembele rinden skp aldktan sonra particilie svanma iinmesi... Vah vah! stne hi vurduramadn! Biz bugn... 1930 yl, Eyll aynn 10. mbarek aramba gn... Biz neye svanmaktan gelmekteyiz, Farmason!.. Koca Tanr yeni zenaatta ihvanlara kar utantrp yere baktrmasn, biz bugn resmen dmbkle svandk ve de bismillah dedik giritik! Hay Allah belan versin! "Bu deli ne diyecek" diye... Vay! Dmbk nedir bilemedin yleyse... Yazklar olsun se nin doktorluuna, hemi de Farmason doktorluuna... Olum Dok tor Farmason, dmbk demek, resmen pezevenk demektir. Ama, kr Allaha, pezevengin baldr plak soyu deil! Yazhane sahibi, yksek okullardan diplomal, toplumda byk saygl yeri olan pezevenklere "Dmbk" denir. Bulmusun layn... Demedim mi ben sana, bu krpe kz illeti gayet tehlikelidir senin yalarda, nk sonu budur. Hi a mam! Hayr, derman filan da var sanma!.. Bittin bil! Demek, eve gi dince seni ben, ittihatlarn komitac defterinden, stanbul Barosu'nun avukat ktnden silip... Evet! Dmbk defterinin bana yazacaksn ve de hi kork ma, uncack gnahm almayacaksn! Dmbk defterine hoplama mzn nedenine geldi mi? Hayr, yanlmaktasn kardeim Farmason, krpe kzlara g yetiremeyip alta dmek yznden deildir. Sen bu zamana kadar bouna bekr yaadn, krpe kz iinden rkp... unu bilesin ki, krpe kzdan, ille de senin benim gibi kart heriflere dnya kurulal beri hibir zarar erimemitir, belki krpe kzlar, kart zamparalardan zarar grmse grmtr. At bakalm! Avanak m var senin karnda? ster inan, ister inanma! Bizim dmbklk birinciye, geim durumu zorlamas dmbklk olmadndan, keyif dmbkldr, kk pislikte olma dmbkldr, akas, yatknlk dmbkl dr! Yahu, bizde, byle yaman bir yatknlk varm da biz imdiye dek... Vah bama! "Kara kapl kitaplarla neden boutun bunca za man bre kodo?"desene... Evet geim durumu zorlamas olsa canm yanmaz! "Ulan teres!" demeli! Sen bankadaki parann hesabn bilir misin? Hayr bilmezsin! Arsalarn saysn bilir misin? Hayr bilmez99

sin! lserli bir drz olup, sabahtan akama kadar iki kuruluk yavan gevrek kemirirsin! Onurlu insana mahsus btn yemeklere perhizsin! Gbekli olduundan bir urbay be yl giysen kimse fark etmez! Yar na kacana elinde senedin de yok! Peki, nedir yleyse? Bir herif dmbkle svand m, evet, birinciye cibilliyeti boklu olduundan svanmtr. kinciye, dede srmesi zanaat olduundan svanmtr. Halt ettin imdi... Babay, dedeyi kartrma edepsiz... Konuacaksan kendini konu! Kendimi! Bastne! Evet, bu dmbklk ncye: Dev rim amzn i alemi zorlamasdr ki, meslektalar arasnda rezil ol mayaym dersen, yapacan en salam halkadr!.. Anlamadm... Anlamazsn elbette... Para yok muydu, hani u para!.. Frenk irketinin sktremediimiz paras... Hay Allah mstahakn versin! Sana demedim miydi, "de unun ceremesi her neyse. Kurtul! Sen deli bir herifsin, damar atla masndan gebereceksin!" demedim mi? Cereme... Yolu olsa verip kurtulmaz mym yahu! Dn dm ki... Sen dndn! Akln var da, yle mi? Dndm ki, paray vereceiz! stedikleri para, elli bin panganot... Dndm, bunlar kibar kahpe vizitesinin kaa olduu nu bilmezler. nk hibir zaman ceplerinden demezler. "Kar gndermek daha kestirme" dedim! nk, paray versem nolacak! "u dmbn, bunaltp aldmz parasyla bir papaz uuralm!" di yecek teres... Paray verirken, "Oh, deli pezevengin canna desin" diyecei de cabas... dedim! Biraz daha diini sksan hani sktrecektin! Sikas kalmad. Bunaldm! Gvurlarn yzne bakamaz ol dum. "Kanunla koparmann yolu yok!" lafn, gel de, elin dil bilmez Hollandalsna anlat! te byle arkada! Bu sabah biz Allahn izniy le... Kary, irket direktr olacak terese koup trene bindirdik! Ka r, elindeki veklete gre irketin bilmem ne efi grnyor! Evet, trene bindirdim de geldim! "Greyim seni glm matmazel Tamara, herifin erkekliini burmal, cann burnuna getirip htrp, verile em rini skp almal!" dedim de geldim. "Aman u gvura pek bir ey sezdirmeyelim" diye yalvardm da geldim!.. Bir yandan da, ek yeri mizi belki belli etmeyiz abalamasyla gvura: "Tre biyen ms... ok biyen ms" diye ylmaktaym. Sonunda, nc an alnca, "Tanam! Se fini ms... Le Livr Trk dan la po!" dedim atladm! 100

Birka kez derin derin of ekti:- Laf aramzda Farmason! Svp sa yarak, tepinerek yrdm ve de vaporda bilet diyen herifi tepele mekten kendimi zor g zaptederek kpry tuttum! Demek biz, ye ni dmbk olduumuzdan daha utanmay bsbtn skp atamam z ki... Neden uzatmal? Serbest Parti'ye de gittim, kaydm yaptr dm da yle geldim! Benim bildiim, bu para ii epeydir srnyordu. Anlatt na gre, yzp yzp kuyruuna da getirmitin! imdi birdenbire dmbkle karar verip, hemen svanmak, neyin nesi? Ayrca, bu gn ne grnd gzne de hopladn, izgiyi getin! Getim, nk, frsat karmamza ok bi ey kalmadyd, Farmason, senin haberin yok! Ne frsat?.. Paray hazineye mi katacaklard sakn? "Msa deredir bu... Ve de Osmanl tresidir" diyerekten? Yok canm! Selbesin frsatn arkada! zmir olaylarn sen duymadn m? Dn Aaolu burdayd. Anlatt ki... Dilin diin kitlenir! Dndm! Hi phem olmad.. Selbese u gnlerde soyundun ne l! Kertesini milim atlattn m, hi deeri yok! Yanarsn ki, kya mete kadar... Selbese soyunmann... u gnlerde... Demek kertesini, mi lim atlattn m? Hi deeri yok mu? Yok evet! iten geti bil ve frsat prradak uurdun bil... Bakaca... Deliiii... Vay ki, deli dmbk! Sen bunlar, bugnk Cum huriyet gazetesini okuduktan sonra m sylemektesin?.. Yok... Gazete mazete grmedim ben... Ne varm Cumhu riyet gazetesinde?.. Yalandr!.. Vay bama! Hem bir yaman zanaata soyunup, dmbklk gibi bir sayg deer meslee katlp, hem de sabahleyin btn gazete leri ve de en bata, Yunus Nadi Bey'in Cumhuriyet gazetesini sonu na kadar okumaynca, ya sen bu ince zenaatten ekmek paran nasl karacaksn, derbeder? Nolmu Allahma kr!.. Geti Cumhuriyet gazetesinin nemli sayld bask alar... Bundan byle, bunlarn "Allah bir" dediine inanmayacaz Farmason! Yunus Nadi'nin fasa fisolarna inandnsa adam olamadn gitti demektir! Vah ki bunca deney... Bunca grg... Vay ki feraset yoksulluudur. Yazklar olsun! Bana, yle mi, vah vah... Gene bana... Edebini takn! Sesini kes! Hazrola gel! Dinle! Bugn... Bugn yavrum, batlamamz sa yesinde, ve de muasrlamamz, bakaca, uygarlamamz sayesinde, 101

daha nice nice ad duyulmam ...lamalarmz sayesinde dmbklk de yksek eitim istemektedir. Fazladan buna bizim niversiteler g yetiremediinden, "akranlarm arasnda uzman olaym" dersen Avrupa Sorbunlarndan, Haydelberglerinden ve de Amerika Harvardlarndan, Kolumbiyalarndan, girebilenlere ngiltere Oksfortlarndan, Kembrilerinden, pek iyi derecede diplomalar gerektir ve de ayrca, zanaatn derindeki inceliklerini retecek kurslara, seminer lere, zorlu stajlara girip kmak gerektir. Heyvahla grmekteyim ki, sen bu canm zanaat, daha ilk admda maskara edip, yzne gzne bulatracaksn! Halt etmisin! Grmeyince ne desem bo! Ah, nolayd olay d, sen beni bu sabah Ankara treninin aralnda matmazel Tamara denilen levanten kahpeye yollar, izler gsterirken, oyunlar belletip, tler verirken grmeliydin! Nerden yanap, nerden tutacan, herifin nnde nasl yatp yuvarlanacan, damara erbeti nasl geti receini, ifte sarmay sarp ne oyunlarla pes ettireceini sayp d kerken grmeliydin ki, boyunla beraber gnahm aldn bilmeliy din! Gr bak, "Aferin pelvan" diyerekten srtmz svazlamaz miy din? Alnmz pmez miydin? yle de, Yunus Nadi'nin Cumhuriyetindeki mektubunu napalm? Nesini? Mektup mu? Ne mektubu imi? Bu herif Selbes ka z acsyla sersemleyip, artk mektuplarn postaya vermeyerek, ga zetesine mi basar oldu? Oldu ki Celdet Bey... Gayet yaman! Kulak asma! Yaman da olsa... Ge! Hap yuttu bu halk lar... Bak bakalm yle mi, dmbk turfandas... Doktor Mnir, byle syleyerek cebinden Cumhuriyet gazetesi ni karp Avukat Celdet Bey'in nne serdi, parmayla- ereveli yazy gsterdi. Deli Celdet, bir zaman, okuma gzlne alndysa da, yaz kendisini kavrayp srklediinden ceplerini aramaktan vazgeerek yumuldu. Biraz okuduktan sonra, yz karmakark, Doktor M nir'e bakt: Allahu ekber! Nedir bu aman Farmason! Bu nasl i! Ya bu herif canna m susad? Hele bitir ki... Konuuruz! Avukat Deli Celdet Bey, mektubu her kelimede duraklayarak yksek sesle okudu. 102

"AIK MEKTUP, Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretlerine, zmir'de bir matbaamza taarruz edildii ve Cumhuriyet Halk Frkas binamz taa tutulduu gnden beri memlekette bize den ye ni vazifelerin vcut ve ehemmiyetini takdir ediyoruz. Bu arada, ezeli ve ebedi efimiz olarak bildiimiz zat devletlerini baka ve yeni frka larn kendilerine mal etmeye altklarn grerek yle dahi olsa biz kendimizi, bize emanet edilen Cumhuriyeti her ne pahasna olursa ol sun savunma grevini eksiksiz ifaya muktedir biliyoruz. (Allahu ekber!) Vazifemizin kolaylamas hesabna deil, belki vaziyetin tavzihi namna hal ne ise ltfen ifadesini istirham etmeye mecbur kaldk. (Vay vay vaaay!). Her hal ve ihtimalde Cumhuriyetin iyice korunacandan daima emin bulunarak sonsuz hrmetlerimizi ltfen kabul buyurunuz aziz efimiz! Yunus Nadi." Aman Farmason, nedir bu? Yahu, Farmason, ya bu herif bu cesareti... Napar pekiy, Sar Paa? Vay vay! Yahu ne demektir? "Sen olmasan da biz bamzn aresine bakacaz!" de mekte deil mi, Yunus Nadi? Yahu bu Yunus bu kadar yiit olama yacakt... Gzne grnen nedir? Senin akln ne kesmekte Farma son? Yazd m, yazdrld m? Yazsa da yaman... Hele yazdrlsa daha yaman... Nolacak? Nolacak Allah lillah akna! Benim aklm kart Farmason, nolacak, demekteyim! Akl gelsin! Surdan Vakit gazetesine telefon et! Bakalm Murat orda m? Sabahleyin bu mektubu okuyunca gazeteye komutur sanrm! Sor bakalm, neyin nesi? Baka bir havadis var m? Hay ok yaa! yi dndn! Yahu neydi bu herifin numara s?.. Kadir! Bre "Kadir" demekteyim herif, geberdin mi? Kadirkotu, numaray syledi. Deli Celdet, denize denin us turaya sarlmas gibi telefona yapt. Hrltlara kendi hrltlarn ka tarak, "Alo! Alo! dedim matmazel... Kulandan balatma!" diye brerek numaray syledi. "Allahu ekber! Ya bu da m gelecekti baa Farmason!" diye kvranarak bekledi. Murat karsna knca sevindi. Mektubu... Okudun! Nedir? Yaman m haberler... Ne ha berleri... Diyemez misin? Diyemezsen srayp gelmekte mi yok! Bir arabaya hoplayp yetimek... Araba paras benden... Benden de mekteyim yahu! Tuu Allah kahretsin, kapatt teres! Dinleyici elinde ylece bir an durdu. Sonra teslim oluyor gibi, yenik bir sesle sordu: 103

 Neyin nesidir bu, Doktor? Bu nasl bela? Birden ylm, panie kaplmt. Bunu saklamaya bile uraamyordu. Yllarn biriktirdii kesin yenilgilerin stne ty diken bir sefil ylgnlkt bu... En ok gven duyulduu ann hemen yan ban da apansz peydahlanp her eyi tepetaklak eden, btn direnme glerini silip spren ylgnlk... Avukat Deli Celdet'te byle bir ylgnln imdi, birdenbire yze kmas, yanl bir hesapla, Serbest Parti'ye katlmasndan de il, bu katlmay salamak iin aylardr kar durmaya alt bir ie, kendisinin bile "dmbklk" dedii bir rezillie son dakikada girimesindendi. Doktor Mnir eski arkadana acmak zere olduunu sezince, dilerini skt. Elini krl byklarna atarak kalarn att. Demin doru sylemiti bu deli pezevenk... Evet, zor altnda olmadan giri miti dmbkle... Hibir zr olmadan... "Saptyor muyum? Dmbkln zr m olurmu?" Kendisine, kendisiyle beraber Celdet'e kzd. Demek dmbklkle oyun olmuyor... Uzaktan bir bakasnda seyrederken bile tehlikeli... zr mzr aramaya bal yorsun! Rezillie doru kayyorsun yavaa... Hay Allah belasn versin!" Celdet'in son bir gayretle kendisini toparlamaya altn fark etti. "Demek, kodoluktan geri ekilmeye hi niyeti yok bu he rifin. .. Kodolua soyunmadan bugnk ortamda i gremeyeceini mi anlad? Buna iyice inand m? Th yzne!" Hayr yahu!.. Yunus Nadi'nin mektubu da neymi? Ka pa ralk adam Yunus 'Nadi? Gllnden mi yazd, bunu, hayr! G szln can havliyle yazd! Yiitliinden mi yazd, katiyen hayr... Kalbm basarm! d koptuundan yazd. Topu hsan sorutur masnda Soruturma Kurulu Bakanyd. "Bir baka Yunus Nadi, be ni sorguya ekerse naparm!" demitir. Akl sramtr. Yahu biz hi mi adam olmayacaz Farmason? Biz eskiden de kaltaban mydk bu kadar? Ha unu hileydin! Halt ettin imdicik... Ne zaman haksz yere yakalansanz bunu sylemitirsiniz. undan halt ettik ki, izmir olaylarn hesaba katmadk! Nolmu zmir'de?.. Btn millet ayakland. Btn milleti asacak halleri yok ya bunlarn? Hibir zaman btn milleti asmazlar, senin gibi birka akl104

sz asarlar. Hayr! Asma yok bu kez Farmason! "Deliyiz" dedikse bs btn zrdeli deiliz! Nerden belli! Hayr! Yok bu kez ayaklarn yerden kesilmesi... Bu kez ba ka... undan baka... Bu kez senin Sar Paa muhalefete gerekten muhta oldu. Anlad, muhalefetsiz yrmez! Eskiden muhalefetsiz rahat ederim sandyd. Ayrca, bizim ittihat kodamanlardan da kor kuyordu. Temizledi, kurtuldu. imdi muhalefet karacak ki, milleti biraz oyalayacak... yleyse, iine yarayacaksnz! Durduu yerde, adam, d mannn iine yarar m? Olur mu byle ey? ine yaramak bizim de iimize geliyorsa bal gibi olur! Demek punduna getirdiniz! Tam! spat da, milletin daha imdiden Serbest Parti'yi tut mas... Bu tutmak nasl tutmak, durdun mu stnde hi? Nasl ne demek? Tutmak tutmaktr. Bizim milletin tutmas eitli olur da... Birincisi... Eli sopal rezil iktidarlara kar, kim karsa ksn, onu mutlaka tutar... nu bu yoldan yere almak ister. sterse bu i, eteler aras bouma ol sun! Bahtn mutlaka dener bizim milletimiz... Byle sralarda eli so pallara kar kann kiilii hi umurunda deildir. Bask biraz azalsn da nolursa olsun! nk bizim millet, d grnndeki aldatc la ramen, hrriyetsizlikten irenir. nk, tarihinde, Bat'dakine benzer klelik dnemi yaamamtr. Yani, ne kle olmutur, ne de kle altrmtr. Bunun iin her eit hrriyetsizlii insanlk onuru na hakaret sayar. Aslnda halklarna bask yapan idareler, isteseler bile halk olamam pis idarelerdir. Halk olamamak, soygunculuk tan, bir de yeteneksizlikten gelir. Ya da soyguncularla, yeteneksizler le baa kamayacak kadar hayvan olmaktan... Bunlar, bir de, hadle rini bilmeden, bask yapmaya yeltenirlerse bizim millet onlar kati yen balamaz. Ayaklanp tepelememesine aldanmamah... Baskc lar er-ge bitireceine gvendiindendir. Tarihimizde bunlarn iflah olmuu hi yoktur. Rezillikle gitmilerdir. Hepsi de mutlaka kendi pisliklerinin iinde boulmulardr. kincisi? kincisi, Deli Avukat, herif yenidir. nceden hi denenme mitir. Gayet bunaltl bir geitte apansz karsna karlmtr. Bi zim millet, ondan iyilik umar. Bu umut katiyen herifin syledii pa105

lavralarla ilgili deildir. Eski pislie kar, yeni kan tutar bizim mil let, iktidara gelene kadar... Fakat iktidara geldiinin haftasnda, ta rihsel deneylerinin verdii sezgi gcyle ne mal olduunu hemen an lar herifin... Umduunu bulamadysa, hemen kabuuna ekilir. Or tal madrabazlara brakr. Yani, herifi ackl kaderiyle, yani rezillikleriyle babaa brakr. Biz aydnlar gibi, kendi kendini kandrp tek rar tekrar aldanmaz. Bo yere tekrar tekrar umuda kaplmaz. Ya imdiki tutuu? imdiki tutuunu, gel, zmir olaylarndan karmaya ala lm: Ne demi, ocuu vurulan adam? "Bizi kurtar" demi, "Bizi bu mutemetlerden kurtar" demi... Anladn m kurnazl? ocuunun lsn tarken bavurulmu gerekten ekspiriyen bir kurnazlktr bu... Nerden karyorsun? Bak nerden! Bunlar kimden kurtaracak Fethi Bey? Parti Mutemetlerinden... Kimdir bu mutemetler? Halk Partisinin grevli leri... Yaptklarndan kim sorumludur bunlarn? Halk Partisi... Mu temetler ya halkn yararna alyorlardr. O zaman ocuu vurulan adam halkn srtndan geinen rezil soygunculardan biridir. Mute metleri, namussuzluuna yol vermedikleri iin istemiyordur. O za man bu adamn sz makbul deil... Ya adam hayrn errini bilme yecek kadar aptaldr. Sz gene makbul deil. Bunun tersi, mute metler halkn zararna alyorlar. O zaman bu kadar uyank, bu ka dar cesur, hele lm gze alm halk, bu ktl, eitli yollardan merkeze bildirmemi olmaz. Bu durumda, Halk Partisi ktlkleri ya gszlnden nleyemiyor, ya da kar ktlkte olduundan nlemek istemiyor. Gerek buysa, Fethi Bey'e, "Bizi mutemetlerden kurtar" demek kurnazlktr. Bunun anlam, "Bizi Halk Partisi'nin en tepesindeki kodamanlardan kurtar" demek olur. Elbette... Haunu bileydin! O zaman da, byle bir kkl kurtar Fethi Bey gibi, kimlii belli birinden beklemek enayiliktir. Biey yapabilir mi Fethi Bey, bu gnk durumda? Hayr, hibir ey yapamaz. te buras, szme ku lak ver, Deli Avukat, zmir halknn, hatta btn Trkiye halklarnn umurunda deil... Halkmz, nemli bir ounluuyla, nne kar lan bir frsat kullanmaya bakyor. Basky biraz aralayabilirse... He le, beklenmez bir alkla getirip srtndan bsbtn silkip atabilirce ne mutlu! Benim asl atm, siz ittihatlarn durumu. Ne var bizim durumda?.. Siz neyi alp verememektesiniz Halk Partisi kodamanlanyla 106

1923'tenbuyana?.. Neyi mi? Bunca aslp kesilmeler... Hakszlklar... Vatan dan srlp atlmalar... Aslnda bunlarn ou da ittihat deil miy di vaktiyle?.. Su salt bize nasl yklenir? c almak niyetindesiniz demek!.. Dmbkl bile gze alp girimek isteyiin, demek nce bundan, sonra da elbet iktidara da geleceksiniz denk drrseniz! Yanlmaktasnz Deli Celdet! Siz asl ittihatlar, artk bir daha iktidara gelemezsiniz. Nedenmi bakalm! Ketenperesine getirirsek grrsn gele bilir mi imiiz, gelemez mi imiiz! Gelemezsiniz, nk bizim Osmanl zagonunda yoktur bu nun yeri... mparatorluk sizin elinizde ykld m, yklmad m? Suu hep mi bizim... Yz yldr sren kntnn? Oras baka... Sizin elinizde ykld. Bu yle bir sutur ki, rastlant bile olsa, cezas tarihten kesinlikle silinmektir. Aslna ba karsan, sizin halklarla grlecek hesabnz, zerinde ekieceiniz herhangi bir meseleniz de yok olmak gerek! Siz koca bir imparator luu on ylda yktnz! Halklar bunun ykntlarn, ykanlara, ste vererek balad. Yani, siz bir tek iin iki parasn iblm yasalan iinde tamamladnz! Elhak da yaman tamamladnz! Yahu sapttn m? Halklarn becerdiini biz neden beceremezmiiz iktidar bir kez ele geiriversek? Aslnda, bana sorarsan onlar da beceremiyor iktidar srme yi... Becerebseler, bunca temizlikten sonra, "Muhalefetsiz olmu yormu" diye bu kadar kan dkerek elde ettikleri muhalefetsiz dze ni, gene kendileri, grnrde hibir halk basks da yokken geri ge tirmeye abalar mydlar? Nolacak peki! Biz iktidara geemiyoruz! Berikiler yrtemi yor. Osmanoullar m gelecek gerisin geri?.. Hayr, Osmanoullar hi gelemez artk! nk, Osmano ullar Ankara'ya yenildi. Tarihte yenilgilerin nemi yoktur. Direnseydiler, direnebilseydiler, belki elebi Mehmet gibi yeniden gelebi lirlerdi. Tarih yalan yazmyorsa, krka yakn kl yaras varm ele bi Mehmet'in gvdesinde... Byle srekli bir boumadan gelmi, oturmu tahta... Oturabilmek iin de btn kardelerini temizlemek zorunda kalm... Demek ki, yapt kavgann akas yok! Osmanl kanunu. Devlette tkezlendin mi, hele, var gcnle, lm gze alp abalamadn m, gitti gidersin! Siz bouna debelenmektesiniz iki ta raf da... Peki yahu! Osmanl da gelemeyecekse kim gelecek? 107

 Halk gelecek... Glersin! Her eit aydnlarmzn yanna ltfen inmek istedikleri uydurma halk deil... Bizim gerek halk mz... Bizden baka bir insan tr olmay srdren halkmz... Hi su katlmam yerli. Yerli ne demek? Biz yerli deil miyiz? Su katlmam dedim... Biz aydnlara ok su katlmtr, hem de cscvk yabanc suyu... Su katlmam yerli olmaynca hibir ey olunmaz. nsan bile olunmaz. nk gerekten namuslu oluna maz. Bilirsin, batlamaya yneldiimizden bu yana, biz aydnlar halktan ayrlmz. nk, bu batlama bize halktan deil, Sa ray'dan gelmitir. Halktan kopmu, halka dnebilmek umudunu ke sinlikle yitirmi Saray'dan... Saray'la en yakn evresi, vezir vzera... Bu dnemde bizim halkmz, batya kar, batlamaya abala yan Osmanoullarna ramen, Osmanly savunmulardr. Daha son ra, batlamaya abalayan Trklere ramen Trkl, hatta bi lir bilmez batlamaya abalayan, szgelimi, bizim air Mehmet Akif gibi mslman douculara ramen douculuu, bugnn bsbtn rplak batlamac halklarna ramen de halkl, yani kendi varlklarn savunduklar gibi... te bu halkn iinden, bizim sefil et kimizi yere alacak yeni bir yerli insan tr kacaktr. Ben umutlu yum, erge kacaktr. Bunlar, burdan baka bir yere snamayacak, kendi halklarndan baka topluluklara katlamayacaklarn kesinlikle idrak etmi, namuslu adamlar olduklar iin er-ge kendi ilerini ken dileri grmek iin kacaklardr ortaya... te... Kap tklatld. Vakit gazetesinin rportaj yazar Murat grn d: Yabanc yok mu? Oh ne gzel! Deli Celdet Bey, gazeteci Murat gerekten kurtulu getirmi gibi, sevinle yerinden frlad: Nerde kaldn cerideci? Yahu, ld m bu herif dedim! Ne haber? Yunus Nadi mi yazm mektubu, yoksa Saray'dan m syle yip yazdrmlar? Hi yazabilir mi? Hem Selbese kar olacak, hem Saray'a kar? Nerde yle alk valye dola Mane? Hey vah!.. Ne cevap verecek dersin Gazi buna... Saym suyum yok be nim diyebilir mi? Neden? Baka trl olabilir miydi, zmir olaylarndan sonra Celdet Bey?.. Vallah, hukuku olduunuzdan siz daha iyisini anlarsnz. 108

Benden size cevab getirmek! Buyurun!.. -Cebinden bir kt karp Avukat Celdet Bey'e uzatt:- Yarnki gazetelerin birinci sayfalar nn incisi... Deli Celdet, gene bir zaman okuma gzln arad, bulama ynca svp sayd. Kd gzlerinden epey uzakta tutarak tane tane okudu: "GAZ HAZRETLERNN MEKTUPLARI, Cumhuriyet Gazetesi Bamuharriri Yunus Nadi Beyefendiye" Bana kalsa yeter. Gerisinin nolduu anlalyor. Nerden? "Beyefendi" sznden... Bitirmeye karar verseydi, Bey bile demezdi. Ama gene de oku, bakalm! "Cumhuriyet gazetesinde bana hitaben yazlan ak mektubu okudum. Bu mektupta, son gnlerde zmir'de vukua gelen hadiseler iaret olunarak beni, Cumhuriyet Halk Frkasndan baka frkalarn kendine mal etmeye altklarn grdnden bahis ve vaziyet ak lanmas namna, hal ne ise ifadesi talep olunuyor. Bu nokta zerine dier baz gazetelerdeki yazlar da okudum. Her yerde halk arasnda da bu hususta ayialar ve tereddtler olduu nu iitiyorum. Hakikati, Fethi Beyefendi'ye yazdm mektupta aka ifade et tiimi zannediyorum. Kendilerince hakiki vaziyetin tamamen bilin mekte olduuna phe yoktur. Ancak, umumiyetle yanl zan ve d nmeler ve grler olduu anlalyor. Hakikati hali bir daha ifade ve tasrih edeyim. Ben, Cumhuriyet Halk Frkas'nn Umumi Reisi yim. Cumhuriyet Halk Frkas Anadolu'ya ilk ayak bastm andan itibaren teekkl edip, benimle alan Anadolu ve Rumeli Mdafay Hukuk Cemiyeti'nden domutur. Bu teekkle tarihen balym. Bu ba zmem iin hibir sebep ve lzum yoktur ve olamaz. Resmi vazifemin hitamnda Cumhuriyet Halk Frkas'nn ban da fiilen alacam. Bu noktada tereddde mahal yoktur. Benim bu esas vaziyetim, bir sene nihayetinde sona erecek olan bugnk mu vakkat resmi vazifemin bana ykledii bitarafl bozamaz. aret olunan hadiseler arasnda, zmir'de bir gazete idarehanesi ne ve Cumhuriyet Halk Frkas merkezine her ne sebep ve suretle olursa olsun yaplm tecavzlerden ve hkmet ricaline ve otoritesine kar baz idraksizler tarafndan yaplan irkin tecavzlerden ok m'eessir olduumu tahmin etmek g deildir. Bu zntm akan kan ar ve zayolan hayat iddetlendirmitir. Bu gibi saldrclar ve teviki109

ler Cumhuriyet kanunlarnn takiplerinden tabii kurtulamaz. Bu sz lerim "Cumhuriyet" gazetesine cevaben ve umumi efkr aydnlatmak zere neredilmitir." Avukat Deli Celdet Bey, okumasn bitirince, hibir ey anla mam da aklama bekliyormu gibi bir zaman karsndakilerin y zne bakt. Doktor Mnir Bey rahata glmsyor, gazeteci Murat, duy duklarn ok beenmi de, beenmeyenlere kar gsteri yapmak is tiyormu gibi ciddiyetle byklarn kurcalyordu. Vay ki Sar Paaa! Sonunda Fethi'ye de mi oynadn bu oyu nu?.. Fethi kim? una "Fethi Beyefendi" desene... Paris elisi... Hani, u komisyoncu eli, daha nce, II. Abdlhamit'e ait para ve tahvil antasnn, gz gre gre srra kadem bast Selanik yolculu unun arslan muhafz!.. Fethi Bey'e de oyun oynanmayacak da ya kime oynanacak? imdi inandm! Birbirini yiyecek bunlar. Tamam! Bunlar, birbirlerini, durduklar yerde, yiyememezlik edemiyorlar! Demek ki hap yuttular! Oh! Ne gzel, "Alma mazlumun ahm kar aheste aheste..." Doktor Mnir, Talt Paa'nn resmine dalmt. lmnden bu yana Talt'n resimlerine dalmak frsatn ne zaman bulsa, Kanuni Sultan Sleyman'n cenaze treni iin yazlm olduu sylenen bir beyiti hatrlyordu. Gene aklndan geirdi: "Yannda bunca kuldan bir demin bile yok - Bu nasl seferdir ki beyim ihtiyar ettin." Murat dnp sordu: Bir ey mi sylediniz doktor amca'? Ben mi? Yok... Yok hayr!.. Sokakta bir gezgin satc yank, yayvan bir sesle barmaya ba lamt: Eskilere sprgeler!.. Eskilere sprgeler! Farmason Doktor Mnir Bey glerek pencereyi gsterdi: Duydun mu, Deli Celdet, Yahudi bize laf atyor!

110

KUVAYI MLLYECLER

Murat, "Amca" dedii retmen Ramiz Efendi'yi, Samatya'nn Havuzlu meyhanesinde bulacana o kadar emindi ki, her zaman oturduu yeri bo grnce, "Hastaland muhakkak!" diye telala irkildi. Ramiz Amca, kars Fatma Hanm'n kanser olduunu kesinlik le rendii gn imeye balam, hastalk uzayp, borlar retmen aylyla karlanamayacak kadar kabarnca akamcla, lmnden sonra da, -iki yldr- bsbtn ayyala vurmutu. Sabahleyin bala myordu ama, geceleri szana kadar itiinden, gndzleri de yar dalgn, daha dorusu yar sarho geiriyordu. oktan beri stne ba na bakmaz olmu, tralarn arasn gitgide seyrekletirerek derbe derlie vurmutu. apkas yal, kunduralar boyasz, hatta delik de ikti. Giderek giyimi o kadar hrpanilemiti ki, bu yaz eski yamur luu srtndan karamamt. Kitap urada kalsn, galiba artk gazete de okumuyor, derslere bile artk hazrlanmadan gidiyordu. Olu Kadir, liseler almadan klk kyafet perianlna bir are bulmas iin babasyla mutlaka grmesini Murat'tan rica etmi, bu gn de, "Vallah billah canmdan usandm. Belki de bsbtn ayrla caz!" diye gzda vermeye kalkmt. Meyhaneciye gre Ramiz Hoca, evet, biraz hastayd ama, bu hastalk Murat'n korktuu cinsten deildi. Partizanlk hastalyd. Belediye seimlerinin ilk gn akam akayla balayan konumalar, 113

kadehler arttka ekimeye, sonra da svmeye dnm, Ramiz Hoca, hi deti olmad halde, Serbestilere ar hakaret edip bir daha buraya gelmemek yeminiyle kp gitmiti. Gidi o gidi... akamdr ortada yok! Murat glmsedi. Bir an napmas gerektiini tasarlad. Bu ii, bu gece bitirmeye karar vererek Kocamustafapaa'nn yolunu tuttu. Be gndr sabah dokuzda oy sandklarn dolamaya kyor, beten sonra da, grdklerini yazmak iin gazeteye gidip alyordu. Yorgundu. Tatsz bir yorgunluktu bu... Sevmedii bir ii zor al tnda yapmaktan gelen pis bir yorgunluk!.. 8 Austos gecesi masann stne bir telgrafla apansz den bu Serbest Parti olaynn tedirgin liini, o gn bugn, -iki ay getii halde- atamamt iinden... Ba ndan beri gazetesiyle beraber Halk Partisi'ni tutuyor, bylece memleket iin en faydal ii yaptna seksiz phesiz inanyordu. yleyken yaz yazmak nedense ok yorucu olmakta, sanki inanma d eyleri savunuyormu gibi, kalemi her kelimeye inatla taklmak tayd. Bugnk yazsnn sonunu -sekreterin kard paray- zor g balamt: "ki tarafn eli sopal, beli bakl serseri partizanlar da olmasa, bugn de sandk balar ehrin en ssz yerleri saylabilir. Seyrek seyrek oy verenlerin yars su iliyorlarm gibi rkek, yars meydan okuyorlarm gibi kkrtcyd. rkeklik de, kkrtclk da belli ki, u ya da bu partiyi tutmaktan gelmiyor. ki tarafta da rkek ler, kkrtclar var. nk, hrriyeti ne yapacaklarn iki taraf da bilmedii iin neden ekitikjerini de bilmiyorlar!" nce biraz can sklmt, bu parann karlmasna... imdi, Ramiz amcasyla me gul olmaya balayal hi umursamyordu. Eski Kuvay Milliyecilerdendi Ramiz amca... M.M.'de alr ken yakalanp Harp Divan'ndan naslsa kurtulmu, Anadolu'ya ge ip Sakarya'da, Dumlupnar'da yedeksubay olarak dvmt. Btn eski Kuvay Milliyeciler gibi, Serbest Parti'nin kurulma sna Ramiz amca da, nceleri hi nem vermedi. Fethi Bey de ya banc deildi. Byklerimiz bizden iyisini bilmez mi? Bir gerei ol masa elbet kurulmaz Serbest Parti... Demek vardr yarar! Fakat gnler, haftalar geip zmir'deki kanl olaylarla iin dan kl dve smayaca anlalnca, Ramiz Efendi de teki Kuvay Milliyeciler gibi kendisini toplamak iin, "noluyoruz" diye davran maya abalad. Orta halli esnaflarn, fukara takmnn Halk Partisi'ne bu kadar dman olmalar, Ramiz Efendi iin akl alr bir ey deildi. Btn gerek Kuvay Milliyeciler gibi, bir tek soruya sarl mt, Ramiz Efendi de smsk... "Millet" ne istiyordu kurtarclarn

dan, hem de kurtulutan yedi yl sonra?.. Hele u yedi yl nce kurta rlan gvur zmirliler neyi alp veremiyordu? Anadolu'da particilik yznden yaralananlar, hatta lenler vard. Millet ikiye blnm, Cumhuriyet'ten sonra glkle kurulan devlet dzeni, i gven, ksa s, birlik, silinip sprlmt. Her eit kaldrm kabadayl, frsat dknl, en ykc muhalefet, en aza alnmaz eletiri meydanlar da, gazetelerde kol geziyordu. Yalnz bana Yarn gazetesinin sat irkef, btn memleketi zehirlemeye yeterdi. Arif Oru denilen maskara, nereden alnd bilinmez bir korkmazlkla ortaya atlm, hrriyet kahraman kesilmiti. Akllar veriyor, iyiyi ktden kesin likle ayrp, kimin Cumhurbakan olmas gerektiine kadar haddini bilmezlii uzatyordu. Delirmek iten deildi. Bin yl yaasalar bir araya gelemeyecek heriflerin kudurmu kalabal, gnden gne ar tp kabarmakta, gem almaktan kmaktayd. Kuyruk acs olan eski dmanlar, karlarn yitirenler, iyilii, ktl ayrt edemez ava naklar neyse neydi ya, Cumhuriyet sayesinde iler tutmu birtakm kodamanlarn, yeni partiden gelecek hrriyetle piyasadaki tkankl n alacan, memlekete yabanc sermayenin akacan dnme leri nasl bir hesapszlk... Belediye seimlerine karar verilince, Kuvay Milliyecilerin bir ou gibi, Ramiz Efendi de durmak zamannn getiini, svanp bir ucundan ie yapmak gerektiini anlayp partiye komutu. Yeni parti alal iki ay olduu halde, Halk Partisi'nde toparlan ma belirtisi gremeyen Ramiz Efendi ok ard. Sorumlular yalan dolanla, palavrayla ileri idareye abalyorlar, gerei grmemek iin adeta gzlerini smsk yumuyorlard. Meydan gene madrabazla rn, hilebazlarn, ne id, ne istedii belirsiz haytalarn elinde kal mt. Ramiz Efendi, seim sand banda dev alp durumu daha yakndan grnce enikonu dehete kaplarak, "Ne halt ettik yahu! Rahat m batt?" diyor, gzlerini akn akn ap, "Kurtarmakla gnaha m girdik yahu! Yunan'dan kurtarmak canlarn m skt?" diye soruyordu. Sandk balarndaki dalamalar gitgide azgnlam, birbirinin canna susamla dnmt. Grenlerin anlattna gre, rezalet akl alr ey deildi. Serbestiler Mevlanakap'da bir camiin minberinden yeil bayra ekip sandk bana tekbir getirerek yr mler, dattklar oy ktlarn almak istemeyenleri, "gvur, far mason" diye tartaklamalard. Serbestilerin yayd yalanlara gre, milliciler bu seimi kazanrlarsa, camiler kapanacak, Kur'an ortadan kalkacak, Yahudiler'in mallar yama edilecek, Rumlar rlplak Yunanistan'a srleceki, Ermeniler yeniden bire kadar kesilecekti. 115

l14

Murat glmseyerek bir cgara yakt. Buna kar Halk partizanlar da Serbest Parti'nin masasndan oy pusulas alanlar yuhalyorlar, sa ati gelip baka seim yerine gtrlmek istenen sand oy alabilmek iin zorla tutuyorlard. Bunlarn ortala sald fslt yleydi: "Halk Partisi'ne oy vermeyenlerden yirmi be lira ceza alnacak... Serbest Parti rejim dmanlarn mimlemek iin almtr. Mimlenenlerin bana binbir bela gelecektir. En k, iinden gcnden atlmak, a kalmaktr!.." Serbestilere gre, seime katlma orannn az olmas bu kor kutma yzndendi. Koca stanbul ehrinde drdnc gnn akam na kadar ancak sekiz bin kii oy atmay gze alabildii iin, oylama sresinin daha bir hafta uzatlaca haberi kmt. Murat, Kocamustafapaa caddesinden Canbaziye mahallesine sapmadan duraklad. Buralarda meyhane bulunmad iin Ramiz amcas evde iiyor olmalyd. Rak maki, mezelik bir eyler almal m, yoksa Ramiz amcay bulduktan sonra mahalle bakkalna m git meli? Bu da meseleydi. "Ramiz amca, brakmaz! Kendi gitmeye kal kar! Atarz bakalm bir gazeteci yalan!" Keyifsiz keyifsiz glerek ardakl Hamam sokana sapt. Burada domu bymt. Her tan, her duvarn, her pencerenin kafesini, ahap evlerin sobalar n, tahtabolarn kar kar, tek tek biliyordu. "Emin daym, Neriman teyzem dndler mi acaba, yazlktan. Dndlerse, kapdan olsun uramak art." lerde, Bykl Hsrev kmaznn kesindeki fenerin altnda iki kii duruyordu. Biraz yaklanca Ramiz amcasyla semtin kopuk larndan Tango mer'i tand. Partizanlk yapyor olmalyd Ramiz amca. Demek bu Tango mer -krpeliinde parlaklyla nl edepsiz- Halk Partisi'nin rtkanlarndan... "Vay ki dmz kimlere!" Ramiz amcas hi sevmezdi oysa, bu mer gibileri... Ko numak deil, yanndan gese irenmi gibi sarslrd. Eskiden ok konuur, tatl konuur, iyi taklit yapar adamd Ramiz Amca... Kar snn lmnden sonra yaama gcn sanki birden yitirmiti. ok tandr insanlardan kayordu. Konumak zorunda kalrsa ac eki yormu gibi kendisini skmakta, ok kez, szn yarsnda susup ba n nne eerek sulu sulu glmsemekteydi. Kadir'e baklrsa par ti dalamalar balad balayal biraz deimi, konumaya balam t. "Avunuyor mu acaba biraz olsun! Avunuyorsa, faydasn grdk sayarm Serbest Partinin..." Ramiz amca tanmazsa, grmezden gelip gemeyi, evin kapsn da beklemeyi uygun buldu. Kadir'in anas Fatmanm ld leli, Ra116

miz amcayla mmkn mertebe az bulumaya alyor, bulutuklar zaman da, mmkn mertebe ksa kesip savumaya bakyordu. Fatmanm'n yediden yetmie, btn mahalleli stnde hakk vard. Hepsinin her derdine komu, en umutsuz sralarda, ancak Fatmanm'n becerecei kolaylkla herkesi glendirmiti: "Hele anam ldkten sonra beni Neriman teyzeme hi brakmad. Kadir'le beraber bytt. Fatma anam olmasayd, ben kim bilir nolurdum!" Fener direinin dibinde konuanlar birka adm geti gemedi, dalgnlktan kurtulmaya alarak duraklad: Tango mer'in sesini beenmemiti. "Ne dedi bu it yahu!" Yanl duymadysa... "uuusst! Kes dedim" gibi biey... Hem de ka badayca... Edepsiz... amur. ekil yolumdan mer!.. Ramiz amca bunu Murat'a duyurmamak iin fsldar gibi syle miti. Enikonu yalvarrcasna... "Ne demektir bu? Noluyor?" Hemen dnd. Yetiti: Merhaba Ramiz amca! Parti ileri mi sakn! Evet, parti ileri Murat! Hayrola! Nereye? Emin dayna m? Daha dnmediler yazlktan... Hayr, size geldim! -Tango mer'i tepeden trnaa hakaret le szd. "Bu da bizden mi?" diyecekti. Szn istemeden deitirdi: -Bu da sizden mi? Ramiz Efendi atld: Deil hayr! Hadi sen git eve... Ben geliyorum! Dur, anahta r al ki,.. Deilse, ne istiyor sizden? Hi! Yok biey... Konuuyorduk! Bir mesele... "ekil yolumdan" dediniz. Hayr, sana yle gelmi. Ne konuuyordunuz? -Murat, kendisinden drt parmak da ha boylu, ok daha tkz olan Tango mer'e dnmt:- "ekil yo lumdan" dedi Ramiz amcam... Sen yol kesmeye mi baladn yok sa?.. Tango mer gzlerini kard: Yok be Murat abi... Nah yz... Konuuyoruz adam gibi... Ulan, Ramiz amcamla ne konuabilirmisin gece vakti sen? Parti dalgas... Kendi iyiliine... Hele bak! Sen iyilii, ktl ne zamandan beri ayrt etme ye baladn zibidi? Nedir diyorum? Ramiz Efendi araya girdi: 117

 Yok biey... -Zorla gld:- Peki mer... Anladm... Hadi sen git... Teekkr ederim! Tango mer, nce gidecek oldu, sonra ne dndyse dnp durdu: Dediim gibi... "Olur" dedi diyeceim ben oraya... yi ama, ben olur demedim. mer, akr gzlerini Murat'tan gene kard. Ellerini rahatsz rahatsz kuandan geirip yumurta keli kunduralarnn stnde ayak deitirdi: Desen iyiydi Ramiz Baba. Desen iyiydi de, demesen gayetle kt babacm... Bu dalgalar Murat abi bizden iyi bilir. Bana so rarsan bitirim iler bunlar. "Olur" desen iyiydi. Peki! Ben yarn gelir grrm... Haydi gidelim Murat! Durun bi dakika... Ramiz amcam neye olur diyecek, mer? Paytoncu Osman abinin dediine... Ne dedi Paytoncu Osman? Hi... Aralarndaki bir mesele... "Yannda kimse yokken syle, bakas duymasn" dedi Osman abi... yle mi... -Murat sol eliyle Tango mer'in sa pazsna ya pt:- Demek, Paytoncu Osman abin... Vay anam! Kolum gitti... "Kimse duymasn" m dedi?.. Gizli demek!.. Valla koptu kolum... Oynama Murat abi... Neymi o dedii bakalm!.. Neymi dedim. Orospu gibi al kalan demedim. Brak kolumu be... Krld artolsun... Murat, Tango mer'in gzlerine bakarak, mengene gibi par maklarn biraz daha skt: Paytoncu Osman pezevengi, benim Ramiz amcama ne zamandanberi t verir oldu? Sen ne zamandan beri kaplandn Os man abinin kerhanesine? Tango mer, can havliyle, kolunu skan elin bileine yapt. Bir an kafa atp atmamay tasarlad. Murat bunu anlayarak kt k t gld. nl kabadaylardan birkann baklarn ellerinden al dktan sonra, suratlarn dattndanberi gznn peklii de, yumrukuluu da, stanbul kopuklarnn arasnda nam salmt. Aman kolum... Brak ayaklarn peyim Murat abi... Neye "Olur" diyecek Ramiz amcam?.. -Tango'yu fener di reine iki kere vurdu:- Bitiyorsun itolu it... Osman abi, dedi ki... "Hoca, bundan byle sandk balarn118

da gzme grnmesin" dedi. "Tutar kolundan atarm, bir semtliyiz, ayp olur" dedi. "Saylrken sayldn bilsin" dedi. Paytoncu Osman m kanyor buradaki sandklara? yi bildin... Paytoncu karyor. Allah Allah... Bunlar orospu sand m? Benim bildiim paytoncu, kerhanecilerimizin iyicelerindendir? Nerden bulmular semtin Serbestileri Osman abini? Hanmlar m salk vermi? Biz oralarn bilmeyiz. Bizimkisi, unu una syle... Bunu gtr, onu getir... -Murat parmaklarn gevettiinden mer kvran may brakm, adam gibi konumaya balamt:- Biz emir kuluyuz abi, bizimkisi karn tokluuna seirtmek... Gerisi fasa fiso... Benim grdm, bu parti dalgas aynal dalga! Paytoncunun ii i... Bu se imi kazandk m, stanbul'un haracn biz yiyecekmiiz... Kahveye, beyden, paadan adamlar geliyor ki, daynn kalantoru, kalantorun finosu... Her biri ipten adam alr kodamanlar... Grsen Murat abi, "Yukarda Allah, aada sen..." diyerek, Paytoncuyu biri brakp bi ri pmekte... apr upur ki... Naaah... Paytoncu Ramiz amcam neden istemiyor? Olura olmaza karyormu... Bugn sandk banda bizim kileri kalaylam ki, batan ayaa... yle mi Ramiz amca? Hayr svmedim! "Ayp" dedim. Kadnlar korkutuyorlar. Korkutamadklarna svyor, daha ileri gidip elle sarkntlk ediyor lar. Murat, Tango mer'in kolunu brakt. Avucuna pislik bulam gibi elini iki kere fener direine sildi: Beni iyi dinle Tango mer, "Murat bu meseleyi naslsa duy mu" dersin Paytoncu'ya... "Can skld biraz" dersin... Diyor ki, "Paytoncu gibi olan eskisine, kyamet kopsa, stanbul'un haracn yedirmezler!" diyor dersin! "Yemekte olduu hara bile, oktur, ba na kalrsa..." dedi diyeceksin... Anadolu'da, "t kursa ya gtr mez" diye bir laf ederler, bu meseleyi duyunca, "Doru" diyesi gel mi, dersin... "Serbest Parti gibi maskaralklarla Paytoncu gibilere gn domazm" dedi, diyeceksin... "Kendisini, bir vakitler, az kal sn, pisliine gmecek kerteye getiren o bildii mee sopalar, kzl ck denekleri kinci ube'nin, o bildii odasnda durup duruyor" dedi, de... "Canm skld myd, telefon parasna hi bakmam, dedi Murat" dersin. "Ayaklarn yerden kesilirmi, kerhane iletmeyi, ku mar oynatmay lnceye kadar ryanda gremezmisin" deyiver. Anlar o... karn bilir hergelelerdendir. "Yakasn penemden ne 119

beyler, ne paalar alamaz!" diyeceksin!.. Dur bitmedi! Sen bir da ha... Ramiz amcama "Merhaba" dedin mi nolur, bilir misin? Tvbe Murat abi... Neme lazm... Biz dedik ki, Ramiz Ba ha'ya bir ktlk gelmesin, dedik. Sen beni nah u kadardan bilirsin. Bizi amaz byle dalgalar... Daha syleniyor! Bas ulan! Defol! Tango mer irkildi, aznn kysndan bir tkrk att. "Eyval lah" deyip yrd. Sanki olup bitenler, efeliine hi dokunmamt. Sol omzu gene yukarda, kollar gene yle iki yana akt. keli to puklarnn stnde, tkz gvdesinin alt yan orospu yryyle al kalanyordu. Murat, retmen Ramiz Efendi'ye dnp, utanga utanga g lmsedi: Ne pis herifler bunlar... Terbiyesizlik etmedi ya? Yok... Saftr bilmez misin? Bsbtn kt deildir. Kt deil midir? -Birden kzmt:- Bu mu kt deil?.. Si ze ayorum Ramiz amca... Ramiz Efendi'nin yz drt be gnlk trayla bsbtn zayf grnyordu. Dudaklarnda hep o sulu glmseme, yorgun gzle rinde hep o dalgn baklar vard. Kunduralar ok eskimi, yamur luunun sa cebi sklp sarkmt. Ftr apkas, apkadan baka her eye benziyor, yana kaym kravat, dmeleri kopuk gmleinin kirliliiyle eskiliini bsbtn meydana vuruyordu. Sol eliyle her za man yapt gibi, yakasn tutmutu. Sanki bu tutula ayakta durabili yordu. Murat'n yrei paraland. Glmsemeye alarak yutkundu. Neye ayorsun? Neden? ayorum deil! Diyecektim ki... ardm, diyecektim, ilk gn sizi oy ktlarnn durduu masann banda grnce... "Yoru lacak Ramiz amcam" demitim. imdi yanldm anladm, Ramiz amca... Biraz nce anladm. Seim alanlar Paytoncu Osmanlara braklamazm meer! Ramiz Efendi'nin gzlerinde yaama gvencine benzer bir pa rlt yanp snd. Murat bir daha, bir daha yutkundu: Evde rak var m Ramiz amca? Hangi evde?.. Bizde mi? Yok... Neden sordun? -Birden te lalanm, bu tela grnndeki ypranmla pek aykr dm t:- Dn gece hepsini imiim, "Gidip alaym bir ie" dedimdi. yi... Ben de, size geliyordum. Hayrola! Sakn Kadir... Kadir hasta mata olmasn! 120

Yok canm! "Ramiz amcama bi gideyim" dedim, geldim. Kadir ge geliyor, son gnlerde ok yoruluyor. Hastalana cak diye korkuyorum. Bir eycik olmaz. elik gibidir o... Biliyorum ama, gene de korkuyorum. Hastalanrsa kim ba kar? Aldrmayn! Hi biey olmaz! Hayrlsyla bitse u avukatlk staj... yi bir yerde kendi ya zhanesini asa... imdi, leye kadar ktiplik... Akama kadar, u mahkemeden bu mahkemeye... Bir de parti ileri kt. Parti ileri... Dorusunu syleyim mi, bunu hi ummuyor dum Kadir'den... Ben de... "Avukatln sonu nasl olsa mebusluk" dedi galiba... Halk Partisinin mebusluu daha yarard bana kalsa... Kuvay Milliyeti Ramiz Hoca'nn oluna, baba miras saylrd. Oras yle ama, napsn! Patronu Serbesti olunca... Yazha ne parti merkezi gibi iliyormu... "Gece yarlarna kadar, gidip ge len kyamet" diyor Kadir... Gazetelere yalanlamalar yazyorlarm... Bildiriler... Bana belli etmek istemiyor ama, yorulduunu ben anlyorum. Gelir gelmez yataa l gibi dyor. Neyse... Sen al u anahtan eve git... Ben surdan... te bu olmaz... Siz sofray hazrlayn, ben bir kou gidip ge lirim. Baka biey... Rakdan baka... Baka biey... stemez. Uydururuz. Karnn a m ok? Hayr... Cgaramz var m? Var var... Sen rak al yalnz...

Murat bakkaldan kp sokaa sapnca, ilerde gideni Ramiz Efendi'ye benzeterek at. Hzland. Yanlmamt. Ramiz Efendi soluk solua koar adm gidiyor du. Arkasndan gelen ayak seslerini duymayacak kadar dalgnd. Murat telan sebebini sezinleyerek yetimekten vazgeti. Ramiz Efendi bir garip yryordu. Her admda ayaklarn ada l bir amurdan zorla karyormu gibi... Hem ayaklarm kullan makta zorluk ekiyor, hem eski yamurluunu tamakta... Sanki es ki yamurluk, kaln demir ubuklardan rlm... O kadar ar... Omuzlarn bastryor kertecek gibi... "Sevdiklerimizden haberimiz yok... nsanlar, tek balarna ac121

lar iinde kvranyor. Haberimiz yok..." yice yavalayp Ramiz Efendi'nin eve girmesine zaman brakt. Tahta ev iki katlyd ama, kckt. ki yannda iki byk bahe olduundan yapayalnzd. st kat kntsn tutan direkler den biriyle, saaktaki soba borusu sarkt iin arpk grnyor, ilk frtnada yklacakm rknts veriyordu. "Bu da km Fatma teyzemden sonra... Sanki bunun iini de kanser yemi..." Bu evin her yerini kendi evi kadar tanyordu. Alt kattaki klk oday... Mutfa... Ayakyolunun, gcr gcr temizliini... Kmrl ... Tulumbal kuyusuyla ince uzun baheyi... Bahedeki incir aa cn... Mrdm... Bunlarn btn dallarn... Hatta verdikleri ye milerin tadn... Yukardaki sedirli sofa... ine gvercinlerin yuva yaptklar soba delii... Byk odann yklkleri, gusulhanesi... imdi Kadir'in yatt kk oda... Bunlarn hepsinin stnde, rah metli Fatma teyzenin apak, ivitli, kolal, mis gibi sabun kokulu titiz lii... Bu, tedirgin etmez temizlik, Fatma teyze yataa dnceye ka dar aralksz srmt. Sonra yava yava silindi, nce tozlarn altna sindi, sonra, her ey Fatma teyzenin mal olmaktan kt. Daha ya arken oldu bu... Ramiz Efendi'ye neler olduysa... Annesinin ld n haber vermeye geldii sabah, Kadir'e: "Ramiz amcam ne de di?" diye sormutu. ki kere, "Bize yazk oldu" demi... Yamurlu bir gnd. Hayr yamurlu bile deil... Gkyz amur gibi ar, her eyi bulank, pis bir gnd. Fatma teyzeyi gmdkten sonra, Hali vapuruyla dnyorlard. Birini ldrm olmann dehetini duymu tu birden... Birini ldrm olmann dehetinden daha beter biey... "Fatma teyzeyi nereye braktk? Nasl dnyoruz? Bceklerden tiksinirdi Fatma teyze... imdi mezarln alk bcekleri... Hibir ey den ekinmeksizin... nsanolunun anlayamayaca durgun, kvrandrmaz, alklaryla... Kefenin kvrmlarn telasz yokluyorlar. De riye ulatklar zaman, Fatma teyze "Ay!" diye irkilemeyecek... Y znde gezen pislii eliyle defedemez. Evet, lm ite bu... Karnnda kanser hl obur obur alrken... Trnaklar, salar, lmden ha bersiz, hl uzarken... Nuh Bey, "Alyorsun Murat olum" demiti, "Deminden beri sana bakyorum. Alyorsun da aladnn hi far knda deilsin! Bana da olur arada bir... Bakarm alamm. yidir. Ferahlar insan!" Ayak sesleriyle kendine geldi. Kapnn nnde dalm gitmi... Marangoz smail usta selam verdi: Vay sen misin Murat Efendi? Hangi rzgr att? Epeydir uradn yoktu! Kafa m ekeceksiniz Hoca'yla?

Evet... Kim var baka? Hi kimse... Buyurun isterseniz! Sen benim itiimi ne zaman grdn? zmir kurtarld zaman. Gene kurtarn da, kurtardnz akam gelin!.. Hem de rak paralar benden... Neye aptn! Turp skaym senin gazeteciliine... Yunan'dan demedim bu kez, Serbestilerden kurtaracaksnz... Dur hele sakn baltay taa m vurduk? Deil! Ben de sizdenim! Ne kadar gzel! Haydi elenceniz bol olsun!.. Murat kapnn tokman iki kere vurdu, rahmetli Fatma teyze: "Senin vuruunu biliyorum" derdi, "Sen 'karnm a' diye vuru yorsun!" Geldin mi? Nerde kaldn bu zamana kadar?.. Kalabalk my d gvurun ba? Nedir bunlar? "Rakdan baka bir ey istemez" de medim miydi sana? Ekmek de alm... Hibir eyimiz olmasa ekmek bulunur. Ondan deil amca... Taze geldi, scak scak... Peynire bak tm. Tereya halt etmi... Eh, bizim Karamanly bilmez deilsin ya, "Rak" lafn duymasyla pastrma ban bilemeye balar. Hazr m soframz? Hazr... Yumurta piirecektim. Pastrmal ister misin? Yu murta salatas dersen, zeytinya bitmi... Sersem gibiyim ka za mandr . Kadir byle eylere bakmaz saolsun... Hakk var. Yorulu yor ok! Boazna dkncedir ama... Elinden yemek gelmez! Girsene... Ayakkablar... Terlie baktm! Gir canm!.. Onlar eskidendi. Gir gir... "Eskiden bu talkta kirele aklatlm branda seriliydi gcr g cr... Eskiden dedimse iki yl nce... Brandann stne uzatlm tahtalar sabunla ykanmaktan fildiine dnmlerdi." Murat, birisine inat bir yeri kirletmek istiyormu gibi, gm gm basarak yrd. Mutfak karmakarkt. Dolaplardan karlan, raflardan indiri len kaplar bir daha yerlerine konulmamt. Hepsi kirliydi. Musluun teknesi bulak suyuyla doluydu azna kadar... nsann soluunu t kayan eki bir koku vard. Ramiz amca, misafiri gelmeden nce bir eyler yapmak iin acele etmi, bir yandan pompal gaz ocan tu tuturmaya urarken, te yandan bol gaz dkerek kmr yakmaya 123

122

kalkmt. meldii yerden zr diledi: Koy bir yere elindekileri... Bizi ayplama! Son gnlerde ak lm bamda yok... Kadir'in hi elinden gelmez. apaulluuna bak madan girimeye kalkmyor deil ama... Ben brakmyorum. Hem beceriksiz, hem yorgun ok... Sen brak artk... Ge odaya... Ben imdi... Sen de yorgunsun, yazlarn okuyorum. Sinirlisin. Kzyor sun, setiin kelimelerden belli... Haklsn... Anlalr ey deil... Neden yaptlar bunu? Sizin gazeteden biri "Rahat batt" demi, kim o? Bizim idare mdr... Yal bir adamdr. Vaktiyle Hrriyet tilaf Partisine girmi. Sinop'a srlm... Sinop'a srlmse, Bizim Doktor Mnir Bey'i tanr mutla ka! Tanyor evet... Doktor ok az kaldndan ahbaplk edeme miler. Edememilerdir. Nah yand ocak... Kmrleri bouna tutu turduk. yidir bizim Doktor Mnir Bey... Syledikleri pek akl yatrc eyler deildir ama, drt yz dirhem adamdr. ok iyilii dokun du bize. Gn ar kalk gel ta Caddebostan'dan, tren, vapur, tram vay, u kadar bilet paras... Yaya yrdklerini ne yapalm? Kk ten Erenky istasyonu iki kilometre eker bol bol... Aksaray'dan buras da az deil... Demir gibi maallah... Nasl alad, cenazede, dnyaya metelik vermez, lme kanksam doktorken?.. Evet, bir de, "Doktorlar lme kanksam" deriz. Her doktora uygun deil bu sz... Evet, ne diyordun? Eski Hrriyet-tilafnn, gz yldndan, 9 Austos sabah "Yeni parti alacak" baln grnce yreine iniyormu... Hangi tepsiyi alacaz? Sen brak... Sini var... Biraz scak su ister. Sen git odaya... apkaszken ba daha kk, yz daha etsiz grnyordu. Te pesi iyice seyreklemi krl salaryla birka ylda be-on yl yalan m gibiydi. Ellerinde belli belirsiz titreme vard. Arada ceketinin ya kasn tutarak dalyor, sonra uykuda drtklenmi gibi, titreyerek kendine gelip, gren oldu mu, rkekliiyle evresine bakyordu. Su snnca bulaa geti. Dura dura, daha dorusu unuta hatrlaya olu Kadir'i anlatyordu. Hem Hukuku bitirip, hem de ktip gi bi almasn yadrgad, buna bir trl alamad belliydi. st s te, "Yoruluyor ok" diyor, arkasndan, "Hastalanacak diye korkuyo rum" diye iini ekiyordu. Murat tulumbadan ald bir kova suyla tabaklar durularken, 124

Ramiz Efendi'nin eskiden de oluna bu kadar dkn olup olmad n hatrlamaya alt. Oldu bu... Kadir'in anas rahmetli, pastrmalar suda kayna trd biraz... Bol soan dorard, unutmuum soan almay... Soan sz oluversin... Bu gece, krlemeden erken gelse de undan yese... oktandr beraber yemiyoruz. Bilmem itah nasl?.. Sen son zaman larda beraber bulundun mu? Elbette! Hi meraklanmayn, itah yerinde... Etleri atyor ki gvdeye, nah, yumruum gibi... Pilav, tatly gryor. Ramiz Efendi, yumurtay titreyen elleriyle yle tutarak, darda birisi varm da iittirmek istemiyormu gibi yavaa sordu: iyor mu? er. sin!.. ok iiyor mu, diyorum? Hayr, kararnda... Bilmez misiniz, cann sever. Eskiden be ri korkar hastalanmaktan... Bilirim. Sarho grdmden sormadm bunu... Kararnda iildi mi zarar vermez ikiler... Bizde karar marar kalmad. Bak, bi raz geciksem, byle ellerim titriyor. Bir kadeh atsam, bir eyim kal maz. Hi umar miydin benden, doru syle? -Ellerinin titremesi bsbtn artmt:- Her zaman bu kadar olmazd. Sinirlendim mi ar tyor. Tango mer'e mi sinirlendiniz? iniz mi yok? Sakn yarn Paytoncu reziliyle konumaya falan kalkmayn. Ben nasl olsa gr eceim... Hayr hayr istemez... Grmeye kalkarsan gcenirim. Ye ter bu kadar... Senin stne gelemezler. Ne iyi oldu da rastladn. Ba na kalsa ne kimseye syleyebilirdim, ne de dediklerini yapardm. Kadir duyarsa zlr. Kadir, kavgadan, grltden holanmyor. itse, beni sulard. Hakl... Bizim neyimize particilik?.. Al kd, bir kyda zarfla, kimseye gstermeden at oyunu o kadar... "Meyda n Paytoncu gibilere brakmak olur mu" dersen, onu da bizden son rakiler dnsn! "Bizden sonrakiler" dediim sizler deilsiniz. Se nin, Kadir'in iiniz baka... Sizin sranz daha sonra gelecek... -Bir eyler arad- Surda bir bez olacakt... Nah ite... Ver onu sen ba na... Ver dedim... Senin elin yanar. Haydi soutmayalm... Gelse de soumadan birka lokma yese... Brak tepsiyi... Brak diyorum. Da ha o kadar gcmz var. Sen suyu al... ieyi unutma! I sndr. Kap ak kalsn. Zarar etmez! -Eikte durdu. Alak sesle basbaya yalvard:- mer'in yolumu kestiini Kadir'e sylemeyelim olur mu? zlr ok... Bugnlerde sinirli... Paytoncu'yla konumaya kalkar. Onu senin gibi saymazlar. Hi sylemeyelim! 125

Ramiz Efendi, rakdan sonra biraz su iiyor, yalnz peynir yiyor du. Ekmeksiz mekmeksiz biraz peynir... Yumurtadan, turudan, pastrmadan hi almamt. Raky imesinde, yree dokunan bir acemilik vard. Kk bir ocuuna korku altnda ac bir ilac imesi gibi...

Murat, raky byle imekle geceleri uyuyamamak korkusu ara snda, bir ilinti buldu. Bu ilintiyi nerden kardn bir zaman dn d. Ramiz Efendi kadehine koyduu raky bir dikite ekmiyor, ara sn kesmeden yudum yudum iiyordu. Gene yleyken, bu iite bir yrtclk, bir kendi canna kasdetme vard. Ne iyi ettin de geldin bu gece! -Bunu drdnc defa syl yordu:- Arada bir bunalyor adam, yalnzlktan... Son zamanlarda "Kendi kendime konuuyor muyum acaba?" diyorum. Kadir'le ko nuamyoruz gnlerce... Geldii zaman ben yatm oluyorum. -Ksa ksa gld:- "Yatm oluyorum" sz gelii... Dorusu uraya dp szyorum. -Sedire bir zaman bakt:- Sabahlar le gibi rak kokuyormuum... yle diyor. Rahmetli de ilk gnlerde, "Nedir bu koku?" derdi. "Hi" derdim. O zamankiler bu zamankine bakarak sahiden hiti. Okulda arkadalar, nce yadrgadlar biraz... Giderek altlar. Altlar dedimse... Kusuruma bakmaz oldular. tiime aldrmyor lar ama... Murat parmaklarnda yourduu ekmek iine bakarak bekledi: Ama dediniz... u seimi hayrlsyla atlatalm da... Nolacak? Bir palto uyduracaz, bu k! Hazrcdan bir de elbise bel ki... Evet, nmz k! Pabular bizi oktan brakt: -Elini sallad:Aldrma... Dzelir. Hepsi dzelir. Deil mi Murat olum? Ge!.. Bo ver! Dzelir. Yumurtay souttun. Sen bana bakma... Istp geti reyim mi? Rica ederim. Souk daha iyi... Gelse de bir lokma yese... -Darya kulak verdi. Ayak sesi kayboluncaya kadar bekledi:- Gelse de yemez. Sabahlar barda kendi eliyle ykamadan ay imiyor. Sanki ben ykamyormuum! Yanan cgarasm tablada unutup yenisini yakt. Derin derin ekti:ok yoruluyor. Sinirlilii bundan... Yoksa iyi yreklidir. Olum diye sylemiyorum. Sen gazetecisin. Adam sarraf olur gazeteci... Fazla126

dan iirle urarsn! Haksz mym! Sana gre deil ama, bakalar na kar biraz nobrandr. -lk defa keyifli, akac glmsedi:- Hepi mize oyun etti kpolusu, bilir misin? Bana, Kmil amcasna, Arif Bey amcasna, Doktor Mnir Beye... Doktor Mnir Bey syler. He le Kmil Bey... "Nerden kardk biz bu olann tccar olacan" der durur. Nerden kardk sahi?.. Biz neden, ev-ocak, bu olan dkkn tezgh sahibi olacak diye dndk? Biraz apauldu evet, okumaya yazmaya yatkn deil gibiydi. Nobrand hep byle... Eline geeni biriktirirdi, ie yarasn yaramasn... Okulda, teberi alr satar, hi akla gelmedik eyleri yan yana getirerek trampalar yapard. Bun dan yanldk galiba. Ama nasl deiiverdi kpolusu, ortay bitirin ce? Parlak renci olmad hibir zaman ama, hibir snavdan da korkmad. Bana pek az ey sormutur. devlerinde destek aramad hi... Bilirsin ya, ne zaman altn sen de anlayamazdn. almaz gibi dururdu da, her zaman yeteri kadar alm olurdu. Bence en iyi renci budur. Biraz dald. Szn gerisini arad belliydi: Grdn m bugnlerde Kadir'i? Neden soruyorsunuz? Gelmiyor mu eve her gece? Birka zamandr gelmiyor. Bir Yahudi kz varm Saka'nn Naci'ye bakarsan... stemiyorum Yahudi kzyla evlensin! Yahudi olduundan deil, Alaman da olsa istemiyorum!.. nemi yok asln da... Ama ne bileyim. Torunlar bir tuhaf olur gibime geliyor. * Nasl bir tuhaf! Bilmem! Bi tuhaf... Beni anlayamazlar, gibime geliyor. Trkeyi tastamam anlayamazlar sanr adam! Zordur, bereket fakir kzm... Fakir olunca... Bilmez deilsin ya! Bizimki ylgndr fukaralktan... Zengin ister... Her eyin zenginini ister... Kadnn bile... Grp grmedii ni sylemedin? Bulumuyor musunuz artk eskisi gibi, sk sk? Buluuyoruz! Buluuyoruz dedimse, u parti ileri beni yor du epey... Onu da yordu sanrm. Dediniz ya, Celdet Bey'in yazha nesi Serbest Parti'nin gerek il merkezi gibi alyor. yleymi... Kadir de katlyor mu bu ilere?.. abalyor mu?.. Sanmam. Patronu memnun edecek kadardr ilgisi... -Murat duraklayarak ekledi:- Telefon etti bugn... Ben nasl olsa gelecek tim ya... Kadir, ayrca diretti. Ramiz Efendi rkntyle gvdesini geri ekmi, kendisini tetik 127

tutmak iin gzlerini krptrmaya balamt: Neden? Ne var? Demin de sylediniz ya... u teberi almak meselesi... stba... Pabu-mabu... Gerekten zlyor Kadir... Aslna bakarsa nz, bunlar kendisinin salayamadna zlyor! Bo bulunmu, el biseler, gmlekler falan smarlam... Kunduralar falan... "Borla nalm" demi size, "Nasl olsa deriz" demi... Yanamamsnz! Bir yatak takm varm!.. Ramiz Efendi ylan grm gibi irkildi: Yok yle ey!.. Yatak takm olmaz! Katiyen olmaz! Neden anlamyor Kadir?.. Olmayacan anlamal... Anasnn vasiyetini sen de bilirsin! Her eyi sattkhastayken. Yatak takmna geldi mi, diret ti rahmetli. Ben biliyorum! Akln takmt buna. Gerdek gecesi Ka dir bu yatak takmnda yatacak... Olabilse... Mmkn olabilse inat eder miyim! Anlatamadm ne zamandr. Geende, yine at. Syle dikleri hakl... Mantkl... Ha o yatak takm olmu, ha bakas... Yaamakta deil ki Fatmanm, zlsn! Hayr! "Kemikleri szlar, ru hu ac eker" demiyorum! nanmam byle eylere... yleyken ola maz bir ey bu... Hani vardr ya olamaz eyler... Bu yatak takm, bi ricik tutkusuydu Fatma hanm teyzenin... Hi farknda deilim, ol duu gibi bana da gemi... Geer mi tutkular? Mmkn m? Olur mu byle ey?.. Oluyormu demek... Bu kez biraz sert konutu be nimle Kadir... Ben de, galiba biraz fazla karmtm! Enikonu tar ttk! Bardm! O da bard sanrm! Bard dedimse, hayr, terbi yesizlik etmedi, etmez. Bilirsin ya!.. Olmaz! diye kestim attm. Drt gecedir gelmiyor!.. Demek, seni mi yollad? Ne diyor? Diyor ki... Lise retmenine yaramaz, diyor, klna bak mamak... Aslnda kendisi utanyor klmdan... Biliyorum, sevmez fukaral... Yoksulluu, hrpanilii... Alacaz! Bulacaz bir yolunu... Borlar azalttk epeyce... Biraz daha diimizi sksak tamam dr! ocuklar da, arkadalar da altlar bizim klkszlmza... Ya drgamyorlar ilk zamanlardaki gibi... Skalm diimizi... Bunca sk tk! Ben bu yzden Kmil Bey'in evine gitmiyorum aa yukar bir yldr. Peki diyor Kadir, "Kmil Bey amcam ya kz Aye'yi alr gelir se, yine mi gitmeyeceksin? Gidersen bu klkta m gideceksin?" Hak l evet... Gidilmez bu klkta... Buluruz aresini o zaman... Yatak ta kmn satarak deil... Olmaz! Nasl satlr yatak takmlar... Nasl vasiyetini ineriz? Ben nasl inerim? Ben inesem... -Bir elinde ki kadehe, bir ak duran oda kapsna bakt- Kadir raz olmamal... 128

Kadir'i brak, sen raz olmamalsn!.. ti. Srtna yumrukla vurmular gibi inledi. Krl byklarn s vazlad. Konudan.yorulmu, sz deitirirse tehlikeyi atlatacakm gibi gzlerini glmsercesini kst: Kadir, bakma sen, gstermez ama, yreklidir! Sever bizi... Anasn hele ne kadar sevdiini sen herkesten iyi bilirsin! Kimi iler de umursamaz grnr ama, kimi ilerde de tez canldr. Aklna ge len hemen yaplsn ister!.. Asl atm nedir bilir misin? nceleri tccar olsun deyip dururken hepimiz "Doktor olsun" dedikti sonra lar, aklnda m, hele rahmetli pek istiyordu, doktor anas olmay... Bak imdi aklma geldi: Acaba doktor anas olmak istediini hasta landktan sonra m kardyd? Belki de... Ne dersin? Bunda bir e it imdat arama yok mu? Evet, belki Kadir'den imdat aramtr. ok severdi Kadir'i... Analar yetimi oullarn hep severler ama, rahmetlininki baka trl bir eydi. Bilirsin, yz vermezdi aktan a a... -Kars mutfaktaym da, iaret ediyormu gibi enesiyle dar y gsterdi.- Aslnda bana da pek yz vermezdi. Sevmesi yleydi. Baka trl severdi derken, herkesten daha ok severdi demek isti yorum. Seni de severdi, deil mi? Anan ld zaman u kadarcktn. Kzamk karmtn. Battaniyeye sarp yrm... Kendisini toplaynca arkasndan komu baban... "Sapttn m sen Fatmanm? Kadir'e geer" demi... Akl sra korkutacak da, yk olmayacak... "Daha iyi, demi rahmetli, nasl olsa geirecek... Beraber savutu rurlar..." Herkesi severdi bu mahallede... Saka'nn Naci serserisini bugnk durumuna getiren odur. edindi kendine... Neymi? "Mahpushanelerin iyzn anlatm da, gzn am..." Nasl aladyd cenazede Saka'nn Naci?.. Kmil Bey'i o kadar sayd halde, ne demi bil bakalm? "Elini cebine attn m, burda bozulurum Millici abi" demi. "Hakkn demeye abalyorum bellemeyin... Her ak am gidip elini pmeyiimin karldr bu" demi... Zor kaldrdkt kt servinin dibinden, aklnda m?.. -Sanki ok elenceli eyler anlatyor gibi, sesinin przleri dzeliyor, tra uzam, esmer kuru yzne shhatli bir sevimlilik geliyordu- Cann sklmyor ya... Sk lnca syle, ekinme... Hep bunlar anlatyormuum, itiim zaman lar! Kadir usand. Hakl! Baz eyleri hep sylemek istiyoruz, kar mzdaki bakalm dinlemek istiyor mu, diye hi dnmyoruz! Yan l tuttum bandan beri... stne ok dtm Kadir'in. stedim ki hep yanmda olsun! lk gnler... Yalnzlktan bunalyordum. Bou lacak gibi tkanyordum. u bizim Krt'n kahvesi evimiz gibidir, de il mi? Herkes birbirini tanr, anlar, derdiyle dertlenir, sevinciyle se129

vinir. Ama ilk gnler bir trl gidemiyordum. imdi de o ekingen lik durur ya... Sanki suluymuum... Rahmetliyi kazayla ldrm m, tabancam temizlerken gibi... Akamlar erken gelsin, deyiim bundan... Birbirimize destek olurduk. Ben de anam kaybetmi gi biydim. Anlardk. Belki o zaman bu kadar imezdim. -Gzleri ya larla dolu gld:- "Acaba hep lmden konuuyorum da, acsn m artryorum?" dedim, bir aralk... Kendimi zorladm. Gldrc fk ralar anlatmaya abaladm. Taklit maklit yapmaya... Kmil Bey'le harp divanna ktmz zaman klhanbeyi taklidi yapp kurtulmu tum ya... Aslna bakarsan, yarglarn ou bizdenmi de ondan kur tulmuuz... -Bir yudum iti. Peynir ald. inemiyor, damanda emiyordu.- Ne diyordum! Yak bi cgara... Yak efendim!.. Sahi sen bundan imezsin. Bana iyi geliyor. Ucuz diye deil... Ucuz diye de tabii... Ne diyordum? -ksrd bir zaman, ceketinin yakasna tutu narak ne dediini bulmaya alt:- Gldrc fkralara vurdum. imdi dnyorum da... Yanl... Eskiden de sevmezdi gldrc fkralar Kadir... Ben herkesi gldrnce somurturdu. Rahmetliye ka kere yanp yaklm... "Herkesin maskaras m benim babam?" demi... Coup da taklide vurursam, Kadir de ordaysa, Fatma Ha nm gzlerini belertirdi. Kendisi ok severdi oysa... Gleti. Yrei sevinli kadnd. Sevinci srekliydi, iyimserliinden geldii iin... Kancklk etti lm bize Murat, yaamalyd biraz daha... Hi deil, Kadir niversiteyi bitirene kadar... Yakaland hastaln amansz olduunu sezmedi sanrm. nk, kanser hakknda fikri yoktu. Onun yok ama, senin var... Bakyorsun canl, konuuyor, bir ey isti yor. Daha korkuncu glyor... Gelecekten laf ediyor. Sen eziliyor sun. Elden bir ey gelmemek olur ama, bu kadar m olur? Son gn lerde sanclar hi soluk aldrmyordu. nceleri tula stp koyardk karnna... Biraz iyi gelir gibi olurdu. Aldanrdk. Sonra hibir ey fayda vermemeye balad. ne yapyorduk. Ya l gibi uyuyordu, ya da, aralksz ac ekiyordu. "Bir ey kesseler karnmdan iyi gele cek sanyorum" dediydi bir gn... Bir ineden sonra uyuyordu. Elle ri yorgann stnde... Salar terden alnna yapm... Soluklar y reimi para para etti. Bouuyordu lmle... Her zamanki gibi ti tiz, sinirli, hamarat... p gibi bileklerine dalm gitmiim. ld gibi geldi bir aralk... rkilip dikildim. Savata... Gece vakitleri... n si perlerde olur, ya da dman topraklarnda haber almaya karsn... Baktm hayr!.. lmemi... Ka kere byle ld sanmmdr. Ka kere ld sandmsa, o kadar taze lm acs ektim. Ama, sevdiimiz insann ac ekmesini seyretmek, lm acsndan ok daha zor gel130

mistir bana... Kvranrken karnndan vurulmu adamlara benziyor du. Savata karnndan vurulmular ben ok grdm. Hep bundan korkmuumdur. Atee tutulunca, kendimi yzkoyun yere attm m, topraa bir daha minnet duyardm. Bugn bile topraa yalnz toprak olduu iin saygm vardr. Sanclar balad m, bizi bandan savmak isterdi. Glmeye abalard, dudaklarn ineyerek... Hele Kadir odadaysa, neler ektiini ben bilirim. Gl kadnd, senin Fatma teyzen... Yrekliydi. Mtarekede "Kuvayi Milliye Bl" adn takmtk. Mapusaneye bir zafer mjdesi getirii vardr. Ka kere an lattm biliyorsun. Kar frtnasnn iinden bir baka frtna gibi geldiydi, kara arafn savura savura... Kadir'i elinden tutmu... nn zaferinin mjdesini getirdi bize... ok sevmiimdir Fatma teyzeni... Yeniden yeniye... Kat kat sevdim. imdi de seviyorum, inanr msn, hi lmemi gibi... Anlarn filan deil, kendisini... Sanc nbetleri nin balayacan sezdi mi, "Haydi biraz kahveye git efendi, bunaldn sen!" diye zorlard. O kadar stelerdi ki, zlmesin diye kalkar dm. Ka kere, kapy ap kapadktan sonra mutfaa saklanmmdr. Kulak verirdim, inlerdi derinden derine... Sesini duyurmamak iin azn yasta bastrrd. -Yanan trmalar gibi kad.- Neden bilir misin? Sk sk ineciye komayalm, masraf edilmesin diye... Kendisi olmaynca, biz kendimizi kollayamayz sanrd. Kunduramz giyip karamayz... Yaz gnleri, cebi sklm yamurlukla gezdii mizi grse... -Bir an irkildi.- Hayr, yatak takmn satamayz! Vasi yeti var! Satamayz, deil mi? Okul mdr geenlerde, "Bir eyler uydursanz Ramiz Bey" dedi, "Biliyor musunuz, taksitle veren yerler var. Kefil lazm olursa bir ey yaparz" dedi. yidir bizim mdr bey... Yrei temizdir. Alnr, evet taksitle de alnr, alnmaz deil... Ama biraz daha diimizi skacaz... Kmil Bey, Binba Arif Bey, Allah ikisinden de raz olsun, durmadan steliyorlar. ok yardm et tiler bize, pek ok yardm ettiler. Hasta iin aldk. "Nasl deriz" de medik. imdi sra demeye geldi. Borlar, blk prk olduundan herkese azar azar verebiliyorum. Bu yzden pek de makbule gemi yor ama, napalm!.. Yol yrmekle, bor demekle... Kadir ay dr, benden harlk almyor, elime geen, ayda krk iki lira, u kadar kuru... Bakarsan az deil. Raky kessem, cgaray braksam... Bi trl karar veremiyorum. Karar versem, keserim lm olsa... Karar verdikten sonra, bozamayacam bildiim iin kestirip atamyorum. Aslna bakarsan, buna dpedz kaltabanlk derler. Geldik gidiyoruz, u kaltabanl stmzden syrp atamadk. Cierimiz be para et mez bizim... Kadir hakl, evet... Geen gn enikonu ekitik... Sana 131

at m? Hayr... Amaz, kendi kendine kurar, zlr. Dertlese alacak oy sa... "K geliyor, napacaz?" diye balad. Geenlerde, iki gece gelmediydi st ste... Yazhaneye gittim. Yukar kmadm. Aadan kapcyla arttm. Herif uursuz bir laf m etti nedir? Ertesi sabah elbise meselesini at. "Hazr mazr, bir eyler uydurmal" dedi. Dikedik, "Olmaz" demedim ama, "Sras deil, biraz daha skalm dii mizi" dedim. -Dald epey. Kadehi ald, biraz iti.- Taksitle almak is temediimi biliyor. Demek gece dnm. "u yatak takmlarn satsak" dedi. Anasnn gelinlikleri... Vasiyeti var, olu evlendii za man sereceiz... "Olmaz" dedim. "Neden?" dedi. "Olmaz" dedim o kadar... Anlattna bakarsan, anlattklar doru... Manta vurur san hakl... Doru, hakl ama doruyla hakl, her zaman hakl olabi liyor mu? Her eyini sattk, rahmetli seslenmedi hi... Anasndan bir tek hrka kalmt. Boy hrkas... Krmz kadifeden de st srma i lemeli... Giymek surda dursun, sk sk karp bakmaya kyamazd. Onu bile sattk. Sra yatak takmna gelince, "Olmaz" diye diretti. Nerde, gsterie olmaz der, nerde, gerekten direnir ben bilmez mi yim? -ok bilmi, ok bilmi enesini tuttu:- Sonunda gene, "Ol maz" dedim. Kadir ard nce biraz, kzd sonra... Hi yle grme mitim Kadir'i... Yz deiti. Anladm ki, gerekten erkek olmu... Ancak, erkekler yle kzar. Bir ey diyecekti. Kendisini tuttu. Oyun oynarken kzar m arada bir?.. Sver mi? Pek kzmaz. Svdn de hi iitmedim. yle ya, hi iit medim sahi... Evet... Bir ey diyecekti dedimse... "Svecekti" demedim. En ar, "Sama" diyecekti belki... Onu bile demedi. Akam erken geldi. Hibir ey olmam gibi, "Naslsn baba?" deyip yukar kt. Bir ey yemek istemedi. Bu, iin zntl yan, Kmil Bey gceni yor, Arif Bey gceniyor, Nuh Bey bana oktan darld. Hep kstler. Sakann Naci maskarasnn derdi hepsinden baskn... kide bir oto mobille kapya dayanp tutturur. Beni gezmeye gtrecekmi... Kar mda dnya gzeli kzlar oynatacakm... Okullar kapand, Naci yakama sarld. Gidecekmiim de, Mecidiyeky'ndeki gazinoda bir ka zaman kalacakmm... Aklkm pfr pfr... Biraz alrmm! stakoz buldururmu da, stne mayonez arptrrm... "Bor luyuz" diyemezsin, demeye kalkar bunlarn hepsi sa olsunlar... "st ba" diyemezsin, terziye gtrmek iin yakama yaprlar... Usandm bunlarn ikide bir ellerini ceplere atma huyundan... Ger132

ek dost kazandn m, aileyi, gemii geleceiyle birka kat byt yorsun. Dostlar da olmasa ekilmez bu cenabet dnya... Ramiz Efendi'nin sesindeki srekli szlan geip gidiyor, yerini yumuak bir iyimserlik alyordu. Murat birini rktmemek ister gibi soluklarn tuttu. Bu iyimserlik her gece szana kadar ienlerin yreklerine rek lenmi bunalty, ar sarholuktan nce, biraz uyuturan ackl bir dnemdi. Ama... Direndik direndik geldik yol ayrmna... Murat, bu sz daha ncekilere balamaya alarak sordu: Hangi meselede Ramiz amca? Galiba her meselede... Bu yeni parti meselesi kt kal hep bu laf geliyor dilimin ucuna... Neden bilmem! Geldik evet... Bir srarsn ekirge... ki srarsn ekirge, hesab... Vurup krp bir eyler uyduracaz... Savsaklanaca kalmad. Aye kzn hatr iin giyinip kuanacaz, ister istemez! Kimin? Murat dalgnlkla, "Kadir'i mi evlendiriyorsunuz?" diye sora cakt. Hatrlad: Kmil Bey'in kz m? Evet! Anatrd arada bir Fatma teyze... Ka yanda imdi? Eh, on yedisini bitirdi bitirecek... Dur bakalm, biz, Eskiehir-Ktahya savalarn yaparken yedisindeydi. Yl 1921... Temmuz ortalan... Kz on yedisini bitirmediyse de eli kulandadr. Nasl ge iyor yllar?.. Su gibi akyor. Tam on yl olmu... Kmil Bey, on yldr kzn hi mi grmedi? Hi... nanlr ey mi? -ki parmayla enesini iki yanndan kad:- nat adamm bizim Paaolu... Hi gstermez oysa... Ko lay deil ocuunu bunca zaman grmemek... Grmek elindeyken... Bsbtn grmediini sanr msnz Ramiz amca? Kendisini bildirmeden uzaktan uzaa filan?.. Hayr... Grmediine eminim. ki yl nce, laf aras, "Gide yim hocalaryla greyim, bakalm nasl yetiiyor?" dedimdi de, ye min ettirmeden salvermediydi. Millici inad bu... Cezaevinde de bu nun dedii dedikti. Ttn brakt. Fotoraflardan kara kalem b ytmeler yaparaktan geimini salad. Aye'nin anasn boadktan sonra, bir yl dokuz ay yatt. knca, Arif Bey'in Amasya'daki iftli ine gittiler. Buradaki davalarn kazanp, snr dnda kalan iftlik133

leri, petrol hisselerini alncaya kadar stanbul'a hi gelmedi, bir kez bile... Kzn snamak doru mu? Galiba ld sanyormu babas n... Evet ld sanyor. Yedi yla mahkm olmutu deil mi Kmil Bey? Yedi yla... Abdlhamit'in en gvendii adamlarndan Se lim Paa'nn oluna kzd Damat Ferit, millicileri ele vermediin den... Yarglanmay izledi aralksz. Bakaca, petrol yataklarnda topraklan vard. ngilizler sktrp almak istemilerdi. yi de para verdiler. "Satmam" diye diretince, onlar da galiba bask yapt Harp Divan'na... Kmil Bey, Nedime Hanm' kurtarmak iin suu st ne almt dpedz... Beni kurtaran Harp Divan, Kmil Bey'i kurta ramad. 15 yl krek cezasn ancak yedi yla indirebildi. Dardaki insanlara yedi yl ceza dehet verir. "Bitirip kamaz" dedi kars ga liba, "Cezaevinde lr" dedi. Bir yandan da Doktor Ltf Bey'in zenginlii ar basmtr. Kmil Bey, o kadar steledii halde, Ay e'yi bir kere bile cezaevine getirmediydi kadn... Demek daha ba ndan, niyeti ktym... Ne imansz kadnlar var bu dnyada... lmemi adama nasl ld diyebilmiler? ldne inanmlar nk... Zaferden sonra, el altnclan aramlar epeyce... Tandklarnn azn aratmlar. Bakmlar ki drt yl, be yl getii halde, ses soluk yok... imdi apansz kzn karsna kmak... Doru mu? Nasl olacak? Hem de klksz kyafetsiz kacak... Fakir bir adam gibi... Zenginlikle fakirlik arasnda seme yapmak zorunda brakacak k z... Tam niversiteye gidecei sra... Neden bekledi imdiye kadar?.. Tatili keyifli geirsin diye mi? Bana kalsa, Kmil Bey, kzyla grme zaman yaklatka tereddde kapld. Burda Doktor Mnir Bey'in de etkisi olmutur. Ne gibi? Uygun grmedi byle snamay Mnir Bey, bandan beri... u kadar yldr tasarlanan grme zaman gelip atnca, Kmil Bey de duraklad biraz... Napacam dnrken, kzn anas, Avrupa gezisine kt. Murat bir cgara yakt. Kadehi elinde bir zaman dnd. G lmsedi: Arif Bey ne diyor bu ie? Nedime Hanm, hsan Bey? 134

Ne diyecekler? Hi... Sinemann sonunu merakla bekliyo ruz hep... ocuk gibisiniz, yal bal adamlar. "nsana acmyorsunuz" diyeceim, acyorsunuz da, gzleriniz yaaryor her eit insan yok sulluu karsnda... "Yufka yrekli romantiklersiniz" diyeceim, k ycsnz bakarsan. Fatma teyzem ne diyordu bu ie? imizde bir o beenmedi bu ii, bir de Doktor Mnir Bey! Hi beenmediydi, evet! -Biraz dnd:- nsanlar snamay sev mezdi rahmetli. Kzard Kmil Bey'e aklna geldike... Hibir ocu u snfta brakmammdr, yemin ettirdii iin... Hi kimsenin az n aramamtr mrnde... Yreindekini renmek istememitir. Baz baz kurard bu meseleyi... Kzn yan hesaplard. Kmil Bey'in inadndan rkerdi. "Bu iin Aye'yle bir ilintisi yok gibime geliyor" derdi, "Hakszla uram babasn, zenginlikle deiecek kadar bencilse, kz brakacak kadna... Bir eit c almadr bu... Fu kara bir adam sand babasn sevindirmek iin yoksullua katlan may gze alrsa, bu da kadndan c almadr. Kmil Bey, Aye'nin urayaca aknl hi dnmyor" derdi. "Kz baskna urata caksnz. En iyisi gidip nceden kulan bkmeli... Arada zenginlik fakirlik fark olmadn sylemeli hi deilse" derdi. nsanlarn ne garip tutkular var. Btn tutkular aslnda gszlktr. Bir ocuk luk arkadann bandan gemi byle bir i... Kmil Bey duyunca dehete kaplm. Bence o dehetin etkisidir bu... Dn, etkinin de rinliini... Gzel mi Aye sahi, hibiriniz grmediniz mi bydkten sonra?.. Grmedik! Babasna ektiyse, iyi yrekli olduu iin cana yakndr. Anasna ektiyse, gzel olmas lazm... Anas ok gzel ka dnd. Kmil Bey, ok zld karsnn gsterdii geveklie... Hi bir kadnla ilgilenmedi o gn bu gndr. Kadnlar brak, kadn ko nularyla ilgilenmedi. Aye'den de hayal krklna urarsa, bilmem ki napar?.. Ramiz Efendi'nin yzndeki rahatlk, geldii abuklukla kay bolmu, gzlerine gene her zamanki tedirginlik dolmutu. Kendisine ac vermek istiyormu gibi raky kk yudumlarla dura dura iti. Cgarasn yakarken iki kibrit p krd, dilerinin arasnda beddua etti: Yazyorsun! Okuyorum! Ne yazyorsun? Grdn yaz yorsun. Neyi grrz? Grdmz nasl anlarz? Herif ne demi? "Aklnla bulamazsan, grdnden de hibir ey anlamazsn" de135

mi... Doru sylemi... Grnrdeki olaylar, birbirini tutmaz, par a para maskaralklar... Bunlar birbirine balamak iin akl ister... Yourup yeni anlamlar karacaksn! yle anlamlar ki, gemilerin karanlklarn aydnlatacak... Gnn en dolak dmlerini ze cek... Gelecee de yol gsterecek... Fatma Hanm haklyd. Bu me sele baba-kz meselesi deil... Braklm erkekle brakm kadn me selesi. .. Bir zaman sustu. ok kark eyler dnd, etrefil bir ola y hatrlamaya alt gzlerini ksmasndan anlalyordu. Nazmi Efendi geldi aklma... alacak ey... Nerden geldi? Kim bu? Nazmi Cihangir. Bir yedeksubay arkada... Yedeksubay okulunda beraber bulunduk. Sarkam'ta, Irak'ta beraberdik. Sa m? Hayr... Nerden geldi aklnza? Bir kz vard onun da. Evet... Her frsatta kzndan konuurdu, karsndan konumak ayp diye... Birinci Dnya Sava patlad zaman drt aylk evliymiler. ki yl sevimiler, uzaktan uzaa, elleri ellerine demeden... Kz doduu zaman biz nc Ordu'daydk. Ha bitti, ha bitiyor derken uzadka uzad cenabet... Uzad dedimse, adam gibi uzamyor. Bir yl bize be yl gibi gediyor. Oturup hesaplyoruz, topu topu yl... stanbul'dan gelen haberler kt,.. "Irz-namus ayak altnda kald" diyorlar, "Bir asker taynna bir kz-olan kz" diyorlar. Nazmi Ci hangir, dededen zengin ama, olsun. Gen kadn... Tecrbesiz... na dna da gzel... Bir gn benim rahatlma bakt da, "nsann olu olmalym Ramiz Efendi, olu... Kz on para etmez" dedi. "Neden, ne fark var?" dedim. "Erkektir, anasna bask olur" dedi. Yreindeki vesveseyi bilirdim ve zlrdm. Halime kredip utandm da olurdu. Pes dedik. Bozgun... Dnyoruz. stasyonun birinde ngi liz subaylar grdk. Sanki pes etmenin sonu bu deilmi gibi, neye uradmz ardk. "Olmaz ya... Bir yel esse de yeniden svansak... Var msn?" diye sordum. Dnd, karln aras uzaynca, "Gene byle drt yllna ha... Aylk hesab deil" dedim. "Yok ar kada" dedi. "Ben sram savdm. Sarkam'ta donarak ldm* Irak'ta yanarak... Benden paso!" dedi. Ankara'ya gittiim zaman, "Tandklardan kim var?" diye sordum. "Senin Nazmi Cihangir has tanede yatyor" dediler. kinci nn'de yaralanm... "24. tmenle 136

ie giriti, ta Birinci nn'den beri" dediler. Baca tavana asl... Sa omuzu kat kat sarglar iinde... "Hayrola, bu ne biim paso de mek byle?" dedim. "Ya sen nerde kaldn bunca zaman? Harp Di vanlarnda maskaralk edecek sramz m bizim?" diye kt: Ne za man geldiimi sordu. "Bir hafta oluyor" dedim. "Nereye verdiler?" dedi. "Daha belli deil" dedim. "yi yleyse, komutana haber gnde relim de seni bizim 15. tmene alsn" dedi. "Nerede 15. tmen?" de dim. "Merkez ordusuna bal" dedi. "Duyduuma gre, merkez or dusu cephede deilmi" dedim. "Meraklanma, tmen yaknda cep heye kyor!" dedi. "Tmen komutan kim?" dedim. "Albay kr Nail Bey..." dedi. Paso demi de neden gelmi, sordunuz mu? Sordum. Elini sallad hi anlamsz! Galiba karsn boamak zorunda kalmt, biz savatayken dile dt iin... -Kadehini ald. Acyla glmseyerek biraz iti:- Ne diyordum? Evet! Tmenle bera ber cepheye ktmz zaman, daha belli belirsiz topallyordu. kimi zi de 45. alayn 3. taburuna verdiler. Tmenlerin mevcudu 30003500'den artk deil... Bu mevcut, nn savalarna bakarak ok dolgun saylyor. Bu hesapa alaylar 1000, taburlar 300-350 kiilik... Adam says neyse ne ama, silah, giyim-kuam, kt... Cephane kt... Tmen Eskiehir'in sa ilersinde, Sofa-Sabunelipmar-ncesu genine yerletii zaman, dman saldrs bekleniyordu. Biz, ken dimizi biraz daha toparlayabilmek iin zaman kazanmaya alyor duk. Cephe komutan, dman atlatacak hilelere bavuruyor, saldr yna yapyormu gibi gndz birlikleri yrtyor, gece bastrr ken eski yerlerine getiriyordu. Surda burda kalabalk ordugh ate leri yakyorduk. Dman iine yolladmza casuslar, saldrmak ze re olduumuz haberini yayyorlard. Bylece, dman 10 Temmuz'a kadar oyalayabildik. 10 Temmuz 1921 sabah Eskiehir-Ktahya sa valar balad. Bizim 15. tmen hemen ilerleyip KocagneyAzren izgisini tutacakt. 11 Temmuz akam, Serveren'e vardk, 12 Temmuz'da istenen izgiyi tuttuk. 14. tmen, gerimizden gelip sa yanmzdan bizi gemi, 13 Temmuz'da Tavanl'ya kadar kmt. Bizim 45. alay, tmenin sa kanad, Kocagney-Arslanl evresindeydi. Saldrnn 5. gn dman, 14. tmeni birden skp bizim s tmze att, Eskiehir'e inmek iin yklendi. Akama kadar diren dik. Gece bastrnca geri ekilme emri geldi. Art savalar vererek ekiliyorduk. ok bunalrsak kk kar saldrlarla tehlikeli du rumlar nlemeye alyorduk. Dman hem silah, cephane bak mndan stnd, hem de say bakmndan... 16-17 Temmuz gecesi 137

Sobran-Demirli evresine ekilen 5. grup burada dayanmay tasarla mt. 18. gn sabahtan akama kadar vurutuk. Tepeler elden ele geiyor, krlan hatlar, kar saldrlarla yle byle dzeltiliyordu. Asl tehlike cepheden yaplan saldrlardan deildi. Dman, ileri atld atlal iki tmenlik bir kuvvetle btn cephenin soldan ardna dmeye alyordu. Hemen meydana getirilen tmenlik bir atl grubu, evrilme tehlikesinin nn bir trl alamamt. 19 Temmuz'da dman bizi tutunduumuz mevzilerden skt. Bir haftadr yzmz sabunla ykamam, stmzdekileri karmamtk. Bit liydik, le gibi kokuyorduk. Dmana g yetirememek, vuruarak da olsa ekilmek neye benzer bilir misin? Ellerini balamlar da se ni krbalaya krbalaya yrtyorlar. Dtn yerde tekmeliyor lar. Biz dnya savanda, drt yl, her cephede dmanlardan daha gsz dvmeye alm olduumuz halde, kuduruyorduk. Arada bir kar saldrya da kalkmasak, fkemizden gebereceiz. Eskiehir nnde, 3. grupla birletik, Kzlinler-Gkeksk-ilhane nnde bir daha direnmeyi denedik. Geldi att. Sa kanadmz ezip Eskie hir'e doru sarkt. Eskiehir'i braktk. 21 Temmuz'da son bir saldr yaparak bahtmz denemeyi kararlatrdk. ekilme srasnda bizim 5. grup dalm, tmen 3. gruba katlmt. Kar saldry 4. grup ya pacak, bizim grubun sol kanad, destekleyecekti. Cephe emri ge gel dii iin sabah 9.30'da girieceimiz kar saldr, ll'de ancak bala yabildi. yleyken, on bir gndr bizi geri sren dman gene de a rd. Bir ara, geri ekilecek gibi oldu. Ama 3.30'da ihtiyatlarn ileri srerek durumu dzeltti. Bizim sol kanat ilerlemeye balad za man, kar saldrnn asl ykn tayan 4. grup geri ekiliyordu. O gece Porsuk Suyu'nu douya getik. Demiryolu boyunca Sarky du rana ekildik. Sonra rendik ki, biz kar saldryla urarken, dmann bir tmeni Krkz dan dolaarak arkamza dmek zereymi... 22 Temmuz'da dman basks azalmaynca btn grupla ra, dmanla vurumay kesip, Sakarya'nn dousuna gemek emri verildi. Bilir misin ne demektir dman nnde gerilemek? Kestire mezsin! inde bulunmadan kestirilemez bu rezillik... Bizim tmen, Beylik Kpr'den geti Sakarya'y... Beylik Kpr'de, hem imendi fer kprs vardr, hem de ta kpr... 26 Temmuz gecesi, suyun ba tsnda bizden kimse kalmad. stihkmclar kpry attlar. Murat, Ramiz amcasyla beraber "Kprleri attlar" diye tek rarlad, iinden... Bu Eskiehir-Ktahya savalarn, belki yirmi ke re dinlemi, enikonu ezberlemiti. Kadehini eline alrken, "imdi karkl anlatacak, ama ni138

in?" diye dnyordu. Suyu karmakark getik gece yars... Art savalar veren birliklerimizi, dman hafif toplarla dvmeye balamt. Top sesleri gittike yaklayor, telamz artyordu. Kprden gemekte olanlar, sanki inatlarna yava yryorlar, kprye girecek olanlar, sanki bizi hi dnmediklerinden, yry kollarn acele dzenlemiyorlard. Kprden geerken dman toplar bsbtn yanam, bizi dvme ye hazrlanyor gibiydi. abaladmz halde, bu cenabet kpr bit mek bilmiyordu. Suyu getik, ayamz topraa bast. Btn blk adna, Karagz Selami, "Oh be!" diye bard. "Ne bitmez uymu bu Sakarya!.." Oysa ertesi sabah, nceciler'e doru bir tepeyi aar ken baktm, koca Sakarya, bana suyu ekilmi gibi grnd. "Eyvah Yunan bunu yryerek geer" dedim iimden... Bereket versin m barek Sakarya, dmana da, gece bize grnd gibi grnm... Bundan baka, on be gndr, de kalka gerilerken meerse biz de domuzu epeyce hrpalamz. Murat, "Dman dmann durumunu bilmez derler ya doru dur" diye glmsedi. Dman dmann durumunu bilmez derler ya, dorudur. Bakarsan, hibir yerde paniklemedik ama, karkl da pek nleye medik. Birlikler birbirine gemi... At vurulan atllar, yaya aske're karm, eline sahipsiz at geiren yayalar atlya... "Karkln bun dan beteri olmaz" diyorduk ama, gerek karklk daha gerideymi... Yirmi, yirmi be gn solukladk karlkl... "Gten dm pelvanlar gibi ufaktan elletik!" derdi benim blkteki Pomak a vu, sonralar Sakarya boyunda bekleyiimizi anlatrken... 23 Aus tos 1921'de Sakarya savalar balad. Yunan'n nnde tutunamamak, tmen erinden bakomutana kadar hepimize ok ar gelmi olmal ki, bu kez gerilemeyi hartadan sildik. Yandan evirme oyunu na kar da atl birlikler hazrlanmt. Boumaya baladk kyas ya... Birlikler asl bu kez birbirine girdi. Bakomutann sonraki sz n bilirsin!.. "Savunma izgisi yok, savunma yz var." Hibir birlik iki yanna bakmayacak, dvecek aralksz... Geri atlan atlsn... Yol veren versin... Sen dne dne vuruacaksn! Teslim olmak, esir gitmek yok... Pazarlk lene kadar... Gazi, Byk Nutku'nda, "22 gn 22 gece" der. Bu 22 gn 22 gece, 22 haftadan daha uzun srd, bana sorarsan... Yn mn kaybettik. Sakarya nerde kald, Anka ra ne yanda bilmiyoruz, geriliyor muyuz, onun da farknda deiliz. Bir ara al dan dmana kaptrdk. Dere ilerinde direniyoruz. Doruklardan devrildik mi, kar saldrya geiyoruz. Sktremezsek, 139

bir baka dere iinde kayalara, topraa, aa ktklerine yapyo ruz. Bir ara kendimizi ordu ihtiyatnda bulduk. Adamlktan kmz. 8 Eyll, gn batarken, tmen komutan, subaylar toplad. "Sonuna geldik arkadalar" dedi. "Ordu emri aldm, dmann parman oy natacak gc kalmamtr, soluu kesilmitir. u dakikadan sonra, mrettep kolordu emrindeyiz. Yarn Karapnar' tutacaz!" dedi. Tuttuk. Akama kadar vurutuk. Tepeyi biz aldk, gvur ald, biz al dk, gvur ald. Sonunda, gn batarken baktk ki, tepe bizde kal m... 13 Eyll, bizim tmen sa, sol kanadyla nceciler'e saldrd. Ancak gece yarsna doru dman skp ovaya dkebildik. Gn d. Bizim tabur, plak bir tepenin dibinde topland. evremizde hi silah sesi yok... Toplar uzaklarda grlyor. Nazmi Cihangir, tak m ardna alp tepeyi sard. Ben otuz yedi kiiyle sol gerisinde trma nyorum. Tepeyi yarlamtk ki, doruktan ate yedik. Nazmi hemen, erleri avcya at. Srayarak dorua yaklayor. Biz ate yemedii mizden, iki bklm kyoruz. "Sng tak!" diye bard, Nazmi, Parabellom tabancas elinde, en ilerdeki erin adm nndeydi. 10 Temmuz'dan bu yana, alay komutanlarn, saldrya kaldrdklar er leri nnde grmeye-almamtk. Buna hi amadm. Dnden beri dii aryordu. "fkelenmitir iyice" dedim kendi kendime... Ara mzda yetmi seksen metre var yoktu. Ben melerek gittiim iin, Nazmi Cihangir'i birden dorukta grdm. Doruun tam, g kesen izgisinde durdu, kollarn aarak bard. nce vuruldu sandm. Hep yle kollar yukarda, iki yana ak, dnd. Grtlan paralaya rak anlalmaz bir eyler baryordu: "Saa" diye bir ey... "Kaaarrr" diye... Erleri de armlard. Kimi yatt yerden bakyordu, kimi iki bklm durduu yerden... Bir yandan, nedense iler bitmi gibi, tabancasn klfna koymaya alyor, bir yandan da elini hava da, "Gelin! Koun!" anlamna sallyordu. imdi ne zaman telal bir trafik memurunu "ge" iareti verirken grsem, Nazmi'yi hatrlarm, yreim paralanr. Birden sol elini gsne gtrd. nce dizleri stne kt, sonra yzkoyun yere kapand. Ana avrat sverek kotum. Yanna yetitiim zaman, erlerden birinin kucanda yat yordu. Ban dizime aldm. Tabancasnn ancak yarsn klfna so kabilmiti. Azndan kan szyordu. "Vuruldun mu? Nerenden?" di ye sordum aptal gibi... "Yok" dedi. ki defa... Baparmayla ardn gsterdi. "Yaran arkanda m?" dedim, glmsedi. Parmaklarn ge irmek istiyor gibi gsn trmalad, dilerini gcrdatt. "Biraz su, ltfen" dedi. "Baksana uraya... Dikkat... ban kolla da yle bak... Sakarya urackta... Gelmiiz yanna kadar... Surda! Kan geliyor a140

zmdan deil mi? Saklama!., tadn duyuyorum..." diye mrldand, ba yana dt. Gmerken parmaklarn zor atk parabellomunu alabilmek iin... -Parman iki kere akana vurdu.- Dnrdm de bir trl bulamazdm... Neden sava bitmedii halde, silahn kl fna koymak istediydi acaba? Bu kadar pikin bir sava olduu hal de, neden srtn ate boyunda dmana dnd? Asl tehlike arkadaym gibi... Neden kzn, karsn anmadan gitti? ok sonra bizim Doktor Mnir Bey aklad kendisine gre: "Dman salt nde mi? Arkadaki domuzlan napalm, kendi rezillerimizi?" dedi bir gn, ho murdanarak... Demin sen bakkala gidince hatrladm apansz... Ne den mi? undan... Yolumu kesti Tango mer... ki kere gsm den itti. Yumruunu bile kaldrd vuracak gibi... -Elini kadehinin stne kapatt:- Biliyorum vuramazd ama, kaldrd ya vurmak iin, sen ona bak!..

141

2 retmen Ramiz Efendi'nin olu Kadir, tara musluun altn dan geirerek salarn tarad. Parman slatp nce kalarn, sonra ince byklarn svazlad. Ayakyolunun rutubetten yer yer bozulmu aynasna yzn yaklatrarak gzlerini ksp at. "Evet, akrms bir ey varm sahi" diye gld. Gln yle tuttu. Gzlerinin a krms olmas esmer yzne yarayordu. Glmesinin mi, yoksa cid di durmasnn m, daha yaktn arayarak biraz kasntl durdu. ki si de iyi gidiyordu. "Evet ikisi de, kt deil! Elverir!" Boyu bir sek sene yaknd. "Kundura topuklarmza fazladan lastik aktrrsak tam bir seksen..." diye yaland. Omuzlar geni, beli ince, kalalar dard. Ayaklarnn byklnden sklyordu. Taraktaki salar s yrd. Biraz daha tarand. On dakikadan beri bu nc taranyd. Merdivene kulak verdi. "Geliyor galiba..." diye telalanp hemen kt. Kapy grltsz ekti. Trabzana yaklap aaya bakt. Eski ta basamaklar, bir kuyuya iniyormu gibi, birinci katn sahanln dan sonra, karanla gmlyordu. Gelen giden yok. Kara cam stne yaldzla yazlm "Mahmut Celdettin-Avukat" tabelal kapdan girdi. Buras tek pencereli bir odayd. Kede bir kk masa, karsnda, yaylar yer yer km bir maroken kanape, iki koltuk, drt be eski sandalye vard. Kadir, masaya oturdu. Daktiloyu iki yanndan tutup baparmaklaryla her zamanki yerine getirdi. Hokkann kapan ap ka142

pad. Yaz kalemlerini dzeltti. Telefonu nne ekip srd. Salar n nden arkaya doru svazlad. "Tuh Allah kahretsin... Hi rahat durmaz m senin elin ayan?" diye kendisini azarlad. Merdivene kulak verdi. Kalkmak istediini meydana vuran bir hareketle ellerini masaya koydu. Salarnn bozulup bozulmadna bakmak iin, ay naya gitmemezlik edemeyeceini, bouna direndiini biliyordu. Di renmesinin sebebi, kran Hanma ayakyolundan karken grn mek istememesiydi. Ortaokuldan beri ayakyolundan karken g rnmenin kt etki yapacana, insann deerini klttne inan mt. Koridora kt. Merdiveni dinledi. Aynaya koup salarna bakt. Hi bozulmad halde, bir kere daha tarad. Kravatn dzelt ti. Lacivert ceketinin omuzunu fiskeledi. Bu sefer masaya oturmad, ellerini cebine koyarak pencerenin nnde durdu. Uzanp karya dokunulacak kadar dard sokak... Bulutlar iyice alalm, ikindi loluunu akam alacasna evirmiti. "Byle havalarda kadnlarn can sklrm... Can sknts da, raz olmalarn kolaylatrrm..." m gibi soluklanarak gld. i iine smyordu. Cgara yakmadan nce bir an duraklad, "Byle ol gun kadnlar, erkekte cgara kokusunu severlermi" diye dnerek srtt. kran hanm tam yirmi dokuz yandayd. Bunu noterde n fus kdnn suretini karrken renmiti. Aa yukar yedi ya... "Halt ettin! Alt ya!" Kendisinden byk... Etli canl... Gle, sar sal, mavi gzl... Ka yldr dul... Kocas ok zenginmi. Buna apartmanlar kalm, hanlar, hamamlar... Can skldka alp ban Avrupa'ya gidiyor. Birka dil bilirmi... Elinde her zaman Franszca roman bulundurur. lk defa Celdettin Bey'in hanm olan ablasyla beraber gelmi, anlayp anlamayacan umursamadan ablasna Franszca, "Enikonu yakkl bu olan" demiti. "Bize kalsa anlaya camz yoktu ya, bereket versin aklmzda tuttuk da Andonyadis'ten sorduk!" Andonyadis, bitiikteki ngiliz tccarn ktibiydi. Uan zampara olduuyla vnyor, "Biz bu iin pratisyeni deiliz, diplomal bilginiz" diye kaslyordu. Kadn ilerinde zel fikirleri vard: "lk grnzde, seni seviyorum derseniz, akll kadn mant a vurmaz, raz olur, alk kadn gerek sanp naza eker, 'Olmaz' der, kadnn 'Olmaz' demesi, teklifin srasz yaplmasndandr!" di yordu. "Yoksa, olmaz diyen kadn yokmu dnyada..." kran Hammefendi'den bir eyler ummay Andonyadis aklna sokmutu. "e refim stne sylyorum ki, dnyann en kolay kadn... Dene de bak!" diye yeminler ediyordu. Daha baka eyler, uygunsuz, inanl maz eyler de sylemiti. Celdettin Bey, bu sabah, bunca zamandr 143

sktrmeye alt gven akasn nihayet almak iin Ankara'ya gitmiti. kran Hanm'a demincek telefonda, "Nerdeyse gelecek! Buyurum efendim" diyebilmesi, asl bu Andonyadis'in, srekli kkrtmalarndand. Herif ayrca alay ediyor, "Siz Trkler haremlikselamlk yaadnzdan zamparalkta karlardan ylarsnz! Bereket Gazi Paa kadnlara hrriyet verdi de, az biraz adama alr oldunuz be alt yldr" diye taklyordu. Cgarasn tablaya bastrd. Boyal potinlerini eski bir alkanlk la, pantolon paalarnn arkasna srerek parlatt. Ne yaptn fark edince, eilip sprd. Tabladaki tek izmariti kt sepetine silkele di. Yamur tek tk attrmaya balamt. "Ya uzaktaysa... Ya mur diye gelmezse..." Kalarn att. Alt dudan dilemeye bala d. Heyecan kadn alndan deil, bu eit kadnlara sayg duyma sndan geliyordu. nce patronun baldz olduu iin sayg duyuyor du kran Hanm'a, sonra kendisinden tecrbeli olduu iin... Gali ba hepsinin stnde, ok zengin bir kadn olduu iin... Ksk ksk ksrd. Ceketinin nn ilikleyip zd. kran Hanm'n sesini telefonda tanr tanmaz neden olduunu kendisi de pek bilmeden, "Celdet Bey birazdan gelecekler efendim. Grmek isterseniz bu yurun hemen!" deyivermiti. Gzlerini ksarak yamur damlalarna bakt. Gelirse nerden aacakt peki? Nasl giriecekti? "Ablasna ilk gn sylediklerini bahane ederim!" Merdivende ayak sesleri duyunca kapya doru yrd. Sonra vazgeerek hemen masaya oturdu. Daktiloyu amadna piman ol mutu. Kt koyup bir eyler yazyor grnmek belki de en doru suydu. "Ya bakasysa!" Elini aresizlikle yanana gtrd, kap alrken kalkt: Buyurun efendim. Neden karanlkta oturuyorsunuz? Merhaba!.. Enitem geldi mi? Hayr... Daha gelmediler... Buyurun ieri... -Ara kapya gi dip kanad itti:- Buyurun byle... Gecikir mi ok? Sanmam... Gecikirlerse telefon ederler yzde yz... Ederler demek... Peki... Geti. Hafif bir koku srnmt. Banyo sabunu kokusu gibi bir ey. Daha dorusu, banyodan km bir gzel kadnn nemli ko kusu... Kadir belli belirsiz bir ba dnmesi duydu. Yutkundu st ste... 144

Dizlerine bir kesiklik gelmiti. D kapy srmelemeyi aklndan ge irdi bir an!.. kran Hanm, enitesinin masas karsndaki koltua otur mu, antasn cgara iskemlesine brakp ayak ayak stne atmt. Kara tayyrn iinde tkz vcudu gerekten kalemle izilmi kadar biimliydi. Kadir, "Korsa morsa yoksa, yaman!" diyerek cgara pa ketini karp yaklat: Yakmaz msnz? Nedir? Tiryaki! Olur! Kibritin gergin yzn aydnlatt. Yakaym m klar? Kalsn. kran Hanm burasn yeni gryormu gibi etrafna bakt. Caml dolaplar meedendi. Pencerenin yannda sedefli takmlardan gzel bir ke vard. Yerdeki hal, duvardaki resimler, biblolar, ayr ayr pahal paralar... Hepsinin meydana getirdii sevimli karklk, burasn, para gcyle dzlm zentiden kurtaryordu. kran Ha nm, fesrengi kadife perdeye bakarak glmsedi: Ablam geliyor mu buraya sk sk?.. Daha dorusu baskn ve riyor mu? Hayr... Sk sk gelmiyorlar. Baskn dediniz de... Sizinle ko numay ok istiyordum. Neymi? lk geldiiniz gn. Ablanzn dedikleri aklnzda m? Ne demiti- Hi aklmda tutamam! O kadar bo konuur ki... Bo evet. Buraya, kadn olarak, kimlerin gelip gittiini sor dular. pheli grdm eyleri kendilerine haber vermemi syledilerdi. Hatrladnz m? Aldrmayn. Burda alanlarn hepsinden ilk gn, byle yar dm ister. Sizin ktip deil, avukat stajyeri olduunuzu bir trl anla tamadm. Buraya gelen kadnlarn kimliklerini rense ne yapa cak?.. nsan bunlar, kesin karar verirse aramal. Ablam biraz salakadr. Hep sylerim, "Enitemin tutumunda tehlike yok artk" de rim. yle deil mi? Anlayamadm efendim... Niin?.. Enitem oktan beri krpe kzlardan holanyor. Belki ya meselesi, belki de tembellik... Cann ok sever enitem... 145

Yorgunlua pek gelemez. Akll kadnlar yorucu olur. Bu yoruculua katlanmak iin, erkein, enitemden be on kat akll olmas la zm. .. Geliyor mu, o Bonak kars hep? Hangi Bonak kars? Gzlerinizi krptrmayn yle... Yeldirmeyle gezen iman kar... Hani cebinde krpe kzlarn fotoraflarn tar. Belli mteri leri varm... Kzlklarna dokunmamak artyla kiralyormu, szm ona, kzolan kzlar... Bilmiyorum efendim... Hayr yle birileri gelmiyor. u halde kzlar yirmi yalarn oktan at demek... Ne yap yor, ka aydr, benim arslan enitem yleyse?.. Sklmayn, ben bun lar ablam gibi sormuyorum. u halde... Evet, ellerinde ahbap kart laryla i aramaya gelenlerle yetiniyordur. Enite Beyim'in Mason olduunu biliyor musunuz? Hayr... Masondur. Hem de ileri gelenlerinden... Eskiden Masonlar ne yaparlarm bilmem... imdilerde bazlar... Hi deilse enite beyimin yakn arkadalar, Mason biraderliini zamparalkta kullan yorlar. Krpe kzlar, referans kartlaryla birbirlerine gnderiyorlar. Belli iaretleri bile varm. Fiyatnn ka lira olduunu bu iaretlerle bildiriyorlarm, ki birader kazklanmasn! Vallaha... Hi haberim yok. nanrm. Daha pek yenisiniz. Ka ay oldu buraya geleli siz? . Be ay... Pardon alt... Epey de olmu bakarsanz... Demek merakl deilsiniz. Enitem, burada yapacanz ileri size tenbihlerken kzlar iin bir ey sylemedi mi? Ne gibi efendim? "Yirmi yana kadar olanlar benim... Dokunmaya kalkarsan bozuuruz! Gerisiyle ne yaparsan yap!" demedi mi? Hayr! akalayorsunuz! Celdettin Bey... Bilirim, ciddi adamdr. Ciddi olduu iin bunu byle syl yor ya... yidir benim enitem! -Dolgun gslerini titreterek gl d:- Tatldr. Safln, grm geirmilii biraz kapatr. Arada sra da tutan kabal doutan deildir. Zengin olmak iin setii yolun zelliindendir. Paray alnteriyle yapmad, ayak teriyle yapt. Arada bir kokusu karsa kabahat enitemin mi? Eskiden yatt kadnlarn fotoraflarn biriktirirdi. imdi de kz ocuklarn resimlerini sakl yor mu? Bilmiyorum efendim... 146

Usandm sizin bu bilmiyorumunuzdan... ekmeceleri kar trmaz msnz, bo zamanlarnzda?.. Savruktur, dalgndr. Anahtar lar hep kaybettii iin, ekmeceleri ak durur. Kazaktr da... Ab lamdan korkmaz. Hi bakmadm efendim... Yalnz... Kadir szn burada kesti. kran Hanm'n pervaszl btn hesaplarn altst etmiti. Aklnca kadnn ekingenlii gittike arta cak, kendisi, bu ekingenlie gre bir eyler yapacakt. Evet, yalnz?.. Albm gibi bir ey grmtm, u alt gzde... Bir dosya ararken... Albm m? -kran Hanm gzlerini ksarak Kadir'in y zne bir zaman bakt:- te varm ya... Verin unu bakalm!.. Kadir, kran Hanm'a nasl saldracan tasarlarken bir ara bu albm de aklndan geirmiti ama, ii bsbtn berbat etmek korkusuyla stnde durmamt. Oysa byle albmlerin baz kadn lar zerinde, yzde yz baskn etkisi yaptn, en akllsn, kendine en gvenirini ilk azda arttn mterilerden Sabriye Hanm denemesiyle biliyordu. Bu akl da Andonyadis'ten alm, Sabriye Ha nm'a baaryla uygulamt. Kadir, yazhanenin alt ekmecesini ekti. Bu ekmecenin tam yars bir tahtayla blnmt. Blme biraz yksek olduundan yu karya taklyor, arkadakileri almak iin ekmeceyi biraz aaya eip yeniden ekmek lazm geliyordu. Arkadaki gizli blmede al bmle beraber, baz el yazma defterler, ta basma kitaplar da vard, her eyi adl adnca yazan edepsiz kitaplar... Kadir, albm elleri titreyerek kard, koltuun ardna dolat. kran Hanm masadaki krmz abajurlu lambay yakp hazr lamt. Ik yalnz kucan aydnlatyordu. Kadir bu kzl aydnln iinde, yuvarlaklklar bsbtn mey dana kan kucaa, sar albm koydu. Deminki hafif koku birden soluklarn zorlatracak kadar sert lemiti. Koltuun arkaln -kadnn omuzlarn tutar gibi- tuttu. Meinin ete benzeyen yumuaklna parmaklarn geirerek soluu nu kesti. Aaaa... Yanl albm vermisiniz bana... Kadir biraz eildi. Biraz daha eilse, kran Hanm'n sar sa lar yzne deecekti. yle mi? Peki, bu ne albm? -Sesi przlenmiti, hi iste meden ksrd:- Baka yok... 147

kran Hanm albmn yapraklarn telasz eviriyordu. Fotoraflar herhangi bir kadn deil, en utanmaz erkekleri bile rahatsz edecek kadar, edepsizdi. Kadir, yapraklar eviren elin titremediini, kabark gste so luklarn hemen hemen hi deimediini aarak fark etti. kran Hanm, rahata bakyor, evirecekken vazgeip, kim bi lir neye biraz daha dikkat ediyordu. Ortalaynca biraz durdu. Elini resimlerin stne koyduundan, bir ey dnyor olmalyd. Beer onar atlayarak son resme bir gz att. Gld: Yeni bir ey bulamam enite beyim... Hep eski bunlar... Albm gergin karnna bastrarak omuzlarn gerinir gibi oynatt. Ban arkaya bkerek Kadir'e bakt:- Deil mi? -Bekledi:- Aznz bir kar alm... Sabriye sylemiti de inanmamtm! Kadir tokat yemi gibi, "H!" diyerek geriledi: Sabriye mi? Evet, brahim Bey'in kz Sabriye Hanmefendi! arm szde... pmsnz! "Hi usta deil... Usta ne demek... Dpedz acemi" dedi Sabriye... Nedir?.. Nedir efendim? Ne dediler? pmesini bilmiyormusunuz daha... Krk frn ekmek yeme niz gerekmi ama, sezdirmemi... "Sizi ilk grdm gnden beri uyku girmiyor gzme... Kendimi ldrmeyi dndm ka kere" demisiniz!.. kran Hanmefendi, erefsizim ki... Yanl hesap btn bunlar... Enite beyimin dn akam An kara'ya gittiini biliyorum. Hani u mehur paray almak iin... Ha ni, bir hanm yollamak zorunda kalmtnz! Efendim... Dn gece evet, trene gtrdk. Ben ablamlarda kaldm. "Enite beyim orada m?" dediniz telefonda... Niin peki? Hayr! Bana kalsa diyecektim. Siz daha atik davrandnz! "Celdet Bey'i mi aradnz? Nerdeyse gelecekler!" dediniz. kran Hanm... Beni affedin... Tutamadm kendimi... Ne kadar... Gzel miyim? Yoksa, siz ne kadar ac m ekiyorsunuz? Ac ekiyorum. Yok hayr, siz dnyann en gzel kadns nz. En gzel... Dehet... yi bir retmen bulun kendinize... Si ze abla d: Bu albm numaras, kaplar itilip girilecek yerde sk mez. Kuytuca bir garsoniyer ister. Hanm da, yaradlndan biraz

utanga olmal... Bu pis resimleri, bacaklarnn arasna atmadan n ce, birka kadeh bir ey de iirmelisiniz ki, drebilesiniz. Brakn omuzumu... ekilin! Hayle... Aklnz banza ge topluyorsunuz, ama gene de meseledir, topluyorsunuz! Yandan yukar bakarak glmsyordu. Yzne abajurun kzl l vurmutu. ok gzeldi gerekten... Hele u anda, gerekten ha rikayd. Kadir, birden, kmsendiini anlad. Ortaokuldan beri, kimden gelirse gelsin, kmsenmeye dayanamyor, kendisini he men fkeye kaptryordu. Bir an, paz gcyle zorlamann m, yoksa kmsemeyi kmsemeyle karlamann m daha uygun olacan tasarlad. Cannz istemiyordu da niin geldiniz? Biliyormusunuz ma dem ki enitenizin Ankara'da olduunu? Merakhymdr eskiden beri... Orijinal bir ey bulabilir mi yim diye hep gelirim! Hibir zaman da bulamam! Gene bulamadm. Albm numaras eskidir ok... Pompei'den falan eski... Albm siz istediniz! O zaman hi deilse utanma numarasn siz yapmalydnz! Belki yeni bir ey karabilirdik!.. Kadir'in fkesi hemen dalm, yreini korku kaplamt. "Sylerse Celdettin Bey'e... Syleyip beni kovdurursa... Reza let..." kran Hanm'n pervaszl korkusunu her saniye artryordu. Kekeledi: kran Hanm beni af... M edeyim! Yok aflk bir ey... Bir cgara verin baralm! Mersi! Elleriniz titriyor. Verin bana kibriti... Aaa verdi. Sen bsb tn toymusun ekerim... -Kadir'in yzndeki alamaya yakn peri anla acd:- Gerekten bebekmisin... Haydi topla kendini... kran Hanm... Peki peki... Yok biey... Biraz dnsen bulursun... Enite min burada olmadn bilerek geldiime gre, senin niyetini sezdim. Daha anlayamadn m, sen bana baskn yapacana, ben seni pusuya drdm. armak sana kald. -Cgaray bastrp kalkt:- Bugnlk bu kadar... Bir daha geldiimde bana arkamdan neler dndn z anlatrsnz! p hadi ablann elini... Kadir, koltuu dolat. kran Hanm antasn koluna takm, elini uzatmt. Glyordu. Glmesinde, alaltc bir ey yoktu. Bu s yataki acemi erkeklerin abucak yaralanan onurlarn, sezdirmeden okamann bir eit tecrbe sadakas olduunu biliyordu. Elini p149

148

trd. Buraya niin geldim, enitemin olmadn bilerek? -Biraz karlk bekledi:- Bizden bir ey ica edecektim. . Buyurun, emredersiniz... Enite beyimle dn grtk. Benim birka para mlkm var. Kiraclardan aylklar toplamak lazm... Ben didimeyi beceremiyorum. Galiba yzm biraz yumuak... imdiye kadar, kapclar dan biri topluyordu. Son gnlerde hesaplar biraz kart gibi... Eni te beyim dedi ki... "Bizim ileri aksatmamas artyla, Kadir Bey bel ki uraabilir" dedi. Topladnzn tutar stnden yzde be ala caksnz... Rica ederim... Evet, yzde be alacaksnz. Yzde beler, ayda aa yukar krk elli liray bulur. Hi olur mu? Size hizmet etmek benim iin... Samalyorsunuz! Yaknda avukatla balayacaksnz... Bylece ilk mteriniz ben oluyorum. Bakalm, gelecein nl avu katlarndan birine uur getirecek miyim? Ne var yzmde?.. yice daldnz. Sylediklerim bir kulanzdan girip tekinden kyor! Hayr efendim... Dinliyorum. yi..., Sizden nceki ktip efendi, kontratlar bir dosyaya koymutu. Bir gn urar evden alrsnz. Hay hay... Bastne... Ya da ben geerken buraya brakrm. Kolay bir i sanma yn! yle kiraclarm var ki, para almak iin, enikonu vurumanz ge rekecek... Kolay... Kolay m, zor mu grrsnz! Yalnz paz gc skmez, ba ka dayankllklar da ister. Szgelimi... Gzel hanmlarn cilvelerine, cilvelerinden daha da tedeki balarna dayanacaksnz da, aydan aya paralarm toplayacaksnz... Bunlar bana sevgili enitemin aziz likleri... Nerden bulup toplad, bilmem! Durun anladm, "Siz," diye ceksiniz, "varken" diyeceksiniz... Bu durumda, byle eyler syle mek arttr. Siz sylediniz, ben de inandm. Uyutuk! Nerde oturu yorsunuz? Kadir gzlerini krptrd: Biz mi? -Bir an yalan syleyip sylememeyi dnd. Kocamustafapaa'da oturduu iin utan duyuyordu:- stanbul yakasn da... -Celdettin Bey'in bildii aklna geldi:- Kocamustafapaa'da... Bilir misiniz oralarn? 150

Bilmem! Sabriye'nin deneyiine baklrsa, Kocamustafapaa hanmlar delikanllarna kar devlerini yerine getiremiyorlarm... Ne gibi? Nasl pleceini bile retemiyorlarm... -Yalancktan iini ekti:- Evet ilk devleri budur. Herkes, kendi mahallesinin yeni yetienlerine bildiklerini vaktiyle retse, bu iler ne kadar kolayla r. Allahasmarladk! -Ara kapy at. Elini kaldrp selam verdi:Hoa kaln... Albm yerine koymay unutmayn, eer birazdan gene kullanacak deilseniz... Bir dakika... Ayaklarnz peyim, bir dakika... Tam bu srada d kap grltyle ald: Kadir Bey yok mu efendim? Buradalar... Kadir tandk sesi karmaya alrken kran Hanm sevimli sevimli glmsyor, Gazeteci Murat, biraz akn, gzlerini krpt ryordu: Merhaba Kadir... -Tantrmay bekleyerek kran Hanm'a bakt:- Rahatsz etmedim ya? kran Hanm Murat' yle bir szm, sonra hatrlamak ister gibi gzlerini krptrmt. Kadir kendisini toplamaya alyordu. kran Hanm, Murat'n sorusunu rahata karlad: Hayr! Neden rahatsz edecekmisiniz! -Kadir'e dnd:- Al lahasmarladk Kadir Bey! Ben sizi yarn ararm telefonla... Hep burda msnz? Hep... Hep buradaym efendim, akama kadar... yi yleyse... Orvuar efendim! -Bir iki adm atp Murat'a dnd:-Tantk myd sizinle hi bir yerde?.. Hayr! ok kesin sylediniz! Bir yerden sryor gzm! Ne i ya parsnz? Avukatlk?.. Hayr! Gazeteciyim! Tamam! Vakit gazetesi, deil mi? Anketlerde Celdet Bey'i sk kullanrsnz! Gzmn srmas, gazetede kan resimleriniz den... Yalandan yaknr Celdet Bey... Yerli yersiz adn kullanyor sunuz, resmini basyorsunuz, diye... Evet! Oysa, reklam olduundan sevinirlermi, kullandnz avu katlar, doktorlar, mhendisler! Her adn, resmini bastnz nl ki i ziyafet ekermi size... Yok canm! Celdet Bey sylediyse akalam... 151

 Hi sorup danmadan uydururmusunuz szlerini, doru mu? Yok efendim! Olur mu hi! yleymi! Hnerinizi de biliyorum! Telefon etmeye bile va kit bulamadnz sralarda, cevaplar yle tertiplermisiniz ki, hem evet, hem hayr anlam karm... Bylece, elimelere dmek de nlenmi olurmu... Byk hner! Ben de diyordum ki... Bu kadar nl adamlar, ou kendi mesleklerinde, nasl olu yor da bu kadar samalyorlar, deil mi? Hayr, ounu tanrm! ki laf bir araya getiremiyorlar. Ga zete anketine gelince, nasl oluyor da byle rabtal konuuyorlar! Tantmza sevindim! Hoa kaln efendim! kran Hanm kp kapy ekince Murat nce, gz krpt, son ra yavaa daman aklatt: Kim bu dii ezrail, Allasen? Ben bittim! Bu mu? -Kadir yumruunun style azn sildi:- yi bul dun, dii ezrail... Kimin nesi? Mterilerinizden mi? Hayr... "Hayr" dedimse, mteri de saylr. Patronun akra balarndan... Daha dorusu, karsnn akrabas... Sakn baldz... Tamam! kran Hanmefendi bu... Grn ce bilmeliydim! Tamam, kran Hanmefendi... Ne istiyor? Kocasndan m boanacak? Kocas yok... Dul bu... Vay canna!..yle ya... Dul evet! Neye gelmi? imdilik gnl elendirmeye... Elendirebildi mi hi deil? Senin stndeki salakla bak yorum da hi umamyorum, bunalmsn iyice... Eekten dme dnmsn! Yok yle ey... yidir kran Hanm... Yufka yrekli paa kzlarndandr. Zenginliini anla ki, yalnz bunun payna den em lak, bu krizde bin be yz lira getiriyor. Ayda m sakn? Ayda elbet! G yetmez yleyse... Alklamakta haklsn! Bizdeki paa ocuklar ounlukla, bir ayr insan cinsi saylr. "Bir ayr takm" de mek istemiyorum. Sar insan, kara insan, krmz derili insan gibi bir ayr cins... Abdlhamit'ten sonra bunlar bir sosyal dev yklenmi lerdir. ktidar ellerine geiren komitaclarmz adamlatrmak de152

vi..,Bizim ittihatlarn ouna atalla yemek yemesini bunlar ret mi! Atyorsun! Benim deil bu laf! in i yzn iyi bilen biri yazyor. Dur efendim! Senin patron da ittihat! Tamam! "atal tutmasn nerden rendi bu Celdet Bey, bu kadar hnerli?" diyordum. Anlald. Bunlarn byle bir sosyal devleri var! Yedi yldan beri, baz Kuvay Milliyecileri adama altran da bunlar... Ankara bakent olmasayd, bu ii oktan baarmlard ama, ne are ki, orann havasyla pek uyuamadlar. Patronu mu grecekti? Hayr... Siz demek... Ne konutunuz? Hi! Hi de, yarn neden telefon ediyor? Patronun gelip gelmediini renmek iin. Patronun burada deil mi? Deil... Nerde? Ankara'da!.. Allah Allah... Hanmefendi seni gerekten sersemletmi o lu... Azndan laf dirhemle kyor. Yok canm!.. Patron Ankara'ya gitti kendi deyimiyle "Dmbk Bahayi" almaya... Adam Ankara gibi yerde, "unun bunun hakkn hak edece im" diye kanun maddeleriyle bouurken... Siz burda... nl bir avukat yazhanesini garsoniyere evirip... Gel keyfim gel... ek eli ni azndan... Yalanp durma! Vallah su benim deil!.. stne mi saldrd yoksa? Aa yukar... Ge otur yleyse... Biraz soluk al, anlat! Sende haber ok gibi... Demek, sen kendi halinde uslu uslu dururken... Evet... Bu azgn paa kz... apansz stne saldrp... Tamam... pt... Ben bu kadnda eline geirdii acemi pilici bir ple bra kacak gz grmyorum. Yoksa, daha ileri gitti mi, utanmaz rz d man, "Afte?"... Sana o ii de iledi mi, vicdan szlamadan?.. Bu ylk srtmay ben iyi grmyorum! Hele anlat! 153

- Sorma birader... Bir saat nce, telefon etti. Adn syleme di. Kadn sesi mi? Kadn, evet. Patronun Ankara'da olduunu syledim... "Mersi" dedi, kapatt. Mterilerin ou patronun Ankara'ya gittii ni bildiklerinden gelmezler. Particiler de yle... Derken kap ald. Baktm, kran Hanmefendi... "Buyurun" dedim. Patronun akra bas olduu iin, doruca ieri geti. Ben de ister istemez gittim arka sndan... Havann yamurlu oluu sinirlerine mi dokunurmu? Yoksa yalnzlk aclarndan, hayatn ekilmez olduundan m, tutturdu, civk cvk? Bunun tresi budur. Bilemedin! Ayak ayak stne att da, bacaklarn m gsterdi? Deil!.. Patrona gelen kadnlar sordu. "Haberim yok" deseydin. "Haberim yok" dedim. "Nasl haberiniz yok... Burada ev rilen oyunlarn bir albm olacak" dedi. ekmecenin birinden bir al bm kard, eliyle koymu gibi... "Gelin yle" diyerek yannda yer gsterdi. Gittim oturdum. Ne albm olsa beenirsin? Ne? Hani, ayp resimler var ya... Ayp resimler mi? iftleme fotoraflar olmasn? Evet... Gudubet karlarla palabyk herifler?.. Tamam... Tuh Allah kahretsin!.. Edepsizlik dpedz... Edepsizlik bile deil... Bir eit ruh hastal... Peki, nerden biliyormu bu kadn, sizde byle bir albm olduunu?.. Bilmem! Hay Allah, hay Allah!.. Ne yaptn, sen bu durumda?.. Sorduun eye bak!.. Bsbtn avanak deiliz ya... Albm ekip aldm elinden... Demek biraz daha nce geleymiim, namusunu kurtaracakmm? "i berbat edecektim" demiyor da... Kudurdunuz mu siz?.. nsan hi deil kapy srmeler. Srmeyi, kilidi dnecek sra m yahu? Ne dedi sonunda? Nasl ne dedi? 154

Ben hep merak ederim kadnlarn bu gzel spordan sonra ilk syledikleri sz... Haaaa... Nerde oturduumu sordu... "Kocamustafapaa" dedim, "Kocamustafapaa hanmlarna aferin! Kolarn usta yetiti riyorlar" dedi. Vay canna!.. Bizim defterde ite bu yoktu. -Sol kan kald rarak Kadir'in yzne pheyle bakt:- Atmyorsun ya? Ne atmas? nk, ben ieri girdiim zaman, ne sende pes ettirmi pelvan hali vard, ne de kadnda, kou beenmi marya geveklii... Sa kn, Kocamustafapaallar'n namusunu iki paralk etmeyesin elin ayan kesilip?.. Eli aya kesilene, "Yarn ben seni ararm" derler mi? Bilmem... Belki acmtr. "Byle bir yiit, bir snamayla kaldrp atlmaz! Hele bir daha deneyelim kuytu yerde unu" demi tir. Olum, Allaha kr biz... Gl bakalm! Olanlar busen... Neymi? Ben, bugne bugn kran Hanmefendinin genel vekili yim arkada, maln mlkn ben ekip evireceim. Aylklar topla yacam. Topladklarmn yzde bei benim!.. Bak bu iyi!.. Hanmn peincilii de iyi... Yalnz, creti, mal olarak dediine gre, nasl hesaplaacaksnz? ster misin mzklk etsin, "Deftere baktm. Geen aydan dnya kadar yzde be birik mi... Ben borlu gezmeyi sevmem. lle deeceiz" diye seni bu naltsn! Ramiz amcam, "Kadir yoruluyor ok" dediydi de dn gece inanmadydm! Meerse zor zanaatm avukatlk... Ar iilikten betermi... Kadir suratn ast: "Ramiz amca" dedin de... yice saptt senin Ramiz amcan! Ne gibi? ok mu iiyor, diyeceksin! mesi umurumda deil?.. Herkese saldnyormu... Osman abiyi grdn m sen bu yaknlarda? Hangi Osman abi? Paytoncu... Ne zamandan beri senin abin oldu Osman serserisi? Herkes "Abi" diyor. Azm alm! Avukat yamaklarna az altrmak hayr getirmez. Neden grecekmiim Osman zibidisini ben? - Bir de soruyor, bilmez gibi... Tango mer'i dn akam ner155

deyse, tepeleyecekmisin. Babam sandk banda, nne gelene svyormu ana avrat... nne gelen ne demek? Kime svyormu? Serbest particilere... Paytoncu Osman'la Tango mer'in ne ilikileri var serbest particilerle? Osman parti yesi... Sand kolluyor. Kt adam deildir Osman abi... Saygldr. Bir ey dedii yok... "Ramiz Efendi oku mu adam, svmek yarar m el iinde?" dedi. Hakl... Yaramaz. "Tango'yu ktlk olsun diye gndermedim" dedi. "Murat Efendi yanl anlamasn..." Nolurmu yanl anlarsam? Hemen kzma... Kahvenin nnden geiyordum da... a rd. Ben de getim, neden armad dn gece... Kart kzn boyundurua bakmas gibi bakt da? Bir daha arrsa, "Ben kar mam" dersin... "Syleyeyim de Murat gelsin seninle konusun mu?" deyiver bakalm! Osman dedi ki... Brak artk u itin lafn... Ramiz amca yatak takmn sat maya hi yanamyor! Bana kalrsa, bunu hi amayalm bir daha! Baka are bulalm! Nerden bulacaz senin Ramiz amcann istedii areyi? Ya tak takmn satmaya yanamyor! Taksitle de almak tarafls deil... Bir tutturmu, "Hele daha diimizi skalm". Kmil Bey amcam kz n yanna alrsa dilenci gibi mi gidecek Ramiz Efendi? Gelmi mi kz Avrupa'dan? Bilmem! Gelmemise de gelmek zere olmal. "deriz ya va yava" dedim. Dinletemedim. O klkta gezmekten ekinmiyor da borlanmaktan ekiniyor. ayorum. ocuk gibi adamlar bunla rn hepsi... Kendimi bildim bileli, "Kmil Bey'in kz" lafn duya rm. Bir insan kzn, hem byle aklndan karamaz da, hem dokuz yl, uzaktan olsun grmemeye nasl katlanr? Bunu aklm almaz. Akln almyor mu? Almyor elbette... Kz grsen, senin de akln almaz. Sen grdn m? Grdm! Ne zaman? Niin bana sylemedin? Sylemedim. O sralar, sen Ankara'daydn galiba... Nerde grdn? 156

Bu yln diploma treninde. Kim gsterdi? retmen yardmcs bir arkada... Nasl kz? Yaman... Grsen, akln karrsn!.. Boy, bos... Biim... Her ey yerinde, her ey ll... Bir gzler var... Bir kalalar... Ba caklar... Rezillenme... yi okuyor muymu? Huyu... Ahlak? Sormadm. Gzlerim kamat. Bakakalmm... Yanmdan geti birka kere. "Kedi mi, kpek mi" diye nolur, dnp baksn! Bakmad. yle pek gle, sokulgan deil. Kibirli... Eer Kmil am cam, budalalk eder de, fakirlik numarasndan vazgemezse, o benim grdm kz, zengin yeri brakp babasna gelmez. Eer arr da gelirse... Evet, arr da gelirse? Alt dudan dileyerek darya dald. arr da gelirse, ben bahtm deneyeceim. Anas da zen gin, babas da... Tam evlenilecek kz... Ya budalann biriyse? Yok, bir de akll m olacakt? Olum, zengin yerin kzlar ayrca akll olmak zorunda deillerdir. Bana kalrsa, zenginin aklls sakat bile saylr. Biraz safms olacak ki, ekip evireceksin kolay ca... Ben, Aye Hanm'n, kolay ekilip evrilecek kzlardan olduu na eminim. Nerden geliyor bu gven? Babasndan... Kmil amcann safl bir orduya yeter. -ok bilmi gld:- in var m bu akam? Yok... yi... Gidelim de, birka kadeh ielim. Babann giyim ii nolacak? Kolay... Birka kadeh ier, dansa karz. Sen oktandr gel iniyorsun! Yeni paralar dt ki... Dengine getirirsek, ikisini omuz lar atarz otele... Vay sen otellerin yollarn da m rendin? Neden renmeyecek misim? Baslmahsn... Karakoldan, "Aman yeti!" diye imdat iste melisin de ben sana sormalym!.. Baslacak yerler deil benim gittiim oteller... Tepeba'nn en lks otelleri... Sahipleri mterilerimiz... Birka kere gittim. Be ni Prens Dgal gibi arladlar! 157

 Allah Allah... Ne yapsam yahu? Gazetecilii braksam da avukatn birine mi kaplansam? Ne o? Neye kasldn? Beceremez miyim yoksa?. Eh, beceremezsin gibi... Aklm m yetmez? Yetmez, evet... Nerden belli? Halk olduundan... Demek aklm yetse... Serbesti olurdun. Otel sahipleri Serbesti mi? Hep Serbesti... Btn ie yarayanlar Serbesti. Bir de ba bamla arkadalarna bak! En bata Kmil Bey... Sonra Doktor M nir Bey denilen geveze... Sonra binba emeklisi Arif Bey... Sonra cehennem topu Cemil Bey... Bir Kuvay Milliye'dir tutturmular. Kimi hapis yatm yllarca, kimi srnm. Hele babamn durumu hepsinden ackl. Bilmem sana anlatt m? Bir gemi dolusu mavzer satacaklarm Anadolu'ya,-az kalsn! "Krk bin tfek" diyor. Tfek bana, be lira komisyon almak iten deilmi. ki yz bin lira tutar aa yukar. Bizi on parasz brakp gitmi. Sakarya savana... ki yerinden yaralanm. Srnyor imdi, retmen aylyla, stte yok, bata yok... Kendisini yoksulluktan kurtaramam... Vatan kurtar makla vnyor. Bir memlekete dman girdi mi, millet yediden yetmie ayaklanr, bu bakmdan vatan kurtarmak kolay! Zor olan! Milleti hr yaatmak... Bolluk iinde... Takriri Skn Ka nunu kar, stiklal Mahkemeleri kur! Bugn unu as, yarn bunu... Millette on para kalmam... Kyl inim inim inliyor... Vay canna! Biz grmeyeli, olum, sen epeyce bilgilenmi sin! Eskiden byle bo eylere kafa yormazdm. Yoksa bunlar Mason krmas Deli Celdettin Bey'in akllar m? Partiyi atran Mustafa Kemal'in akllan deil de, neden Avukat Celdettin Bey'in akllar?.. Murat, byklarn ekitirerek Kadir'in yzne bakt. Bu soru yu, kendisi de ka zamandr kendi kendine soruyordu da, hibir uy gun karlk bulamyordu.

3
" Affedersiniz, 'akl bana gelince' lsn nasl hesapla mtnz? " Sama! Bir zamanlar 'on iki ya' demitim, sonra gze ala madm, bir baka hayal krkln... Liseyi bitirmesini beklemeye karar verdim, gittim liseyi bitirince. Kendimce en iyi davran tasar lamtm. Kzda benden hibir ey yoksa... Ters yz dnp gelece im!" Fuat Mahir, burada elini yznden geirmiti. Kmil Bey, umutsuzluu bunun kadar mthi anlatan bir baka hareket hatrla myordu o gndr bugndr. " Kadnla nasl karlatk, neler konutuk? nemi yok! Ta sarladm grme biimini anlattm. ld biliyordu babasn k zm... Ben bu lm babann bir arkada olacaktm. Sevinle kabul etti kar... ine geldi bu yalan! Babalk, tarihin, derin etkilerini ta yan bir ilintidir. Baktm ki benden bir eyler var, aklayacaktm ba bas olduumu... Baktm, beni yzst brakp giden anasna ek mi... Hibir ey demeden ayrlacaktm." Okul arkadalarndan Fuat Mahir bunlar anlatrken, Kmil Bey gene o zamana kadar hi duymad byk bir dehete kaplm t. On iki yl oluyordu. Aye alt yandayd. Beraberdiler. Bana byle bir i gelmesi en uzak bir ihtimalle, sz konusu deildi. Kmil Bey, bunlar dnerek iseleyen yamurun altnda, tek 159

158

bana yryordu. Mahpustayken boad kars Nermin'in evini nc defa ge mi, nc defadr ki kapy alamamt. Fuat Mahir, sanki, yan banda yryor, zihninden geirdii so rularn karlklarn sanki fsldyordu: " Kapy aldnz, girdiniz! Tand m sizi kadn?.. Grr gr mez, hi duraklamadan, tand m?" " Tand elbet!.. Hi duraklamadan... Ben de tandm. Hem de yzn grmeden... Sesini tandm." " Ka yl sonrayd?" " On iki yl..." " Napt grnce?.." " 'Aman Allahm!' diye ellerini yanaklarna kapatt. Gerek ten ldm sanyordu nk... yle yazdrmtm bir arkadama..." Kmil Bey de yle yazdrmt bir arkadana... Demek Nermin de elleri yanaklarna kapatacak... "Aman Allahm!" diyerek... Ko lay deil! Hortlak geliyor, mezarn yrtp... Gvenle glmseyen y zn tanmak iin kendisini zorlad. Kmil Bey, gene o bombo dkknn cam nnde durduunu fark etti. Burada da nc defadr duruyor, ne olduunu bilmedii motora benzeyen bir makineye dalyordu. Camda grnen adamn kln gene yadrgad. Ava gider gibi giyinmiti. Banda kasket... Srtnda avc biimi ceket... Bacaklarnda kilot pantolon... Uzun konlu yn oraplar... Bota benzer, alt kaln kunduralar... Bu klyla, bir alm, Macaris tan'da tarm okumu bir iftlik sahibini andryordu. Gzlerini tedir gin tedirgin krptrd. Kendisini mahpushanede yzst brakan ka rs Nermin'e yllardr hazrlad bu oyun, giderek btn acln kaybediyor, komik bir hale geliyordu. Eer bir daha nnden geer de kapy alp ieri giremezse, bu karlamay komik olmaktan hi bir ey kurtaramayacakt. Kmil Bey, kapnn nne drdnc defa gelince geip gitmedi. Basamaklar kt. Zili alacakken, bir an duraklad. Pirin tabelada kara yazyla: "OPERATR DOKTOR AHMET LTF - KA DIN HASTALIKLARI UZMANI" yazlyd. Kmil Bey suratn asarak zile bast. Kapnn almas gecikiyordu. Kmil Bey, "Evde yoklarsa..." diye dnerek kasketini hemen eline ald, "Nermin aarsa..." daha beteri "Aye aarsa..." Aye'yi de, Nermin'i de grr grmez tanyacana emindi, ama, tasarlad 160

durumda, kapy bunlarn amas yoktu. "Fuat Mahir'e, Viyana'da kara giyimli uak amt. ster misin bana da yle olsun?.." Kasketi ni sa elinden sol eline ald. eyhislamolu Muhtar Bey'in smokinli Fransz ua aklna gelmiti. Kapnn almas gecikiyordu. Yamur attrmaya balamt yeniden... yordu. Yalnkat giyindii iin... Yrei yordu. Bir eyi nceden tasarlamak baka, tepesi st iine atlamak baka... Tasarlamann yaz yazmak gibi, yeniden evirip evirerek dzeltilme si var. Yaamak gibi ham, abullabut, karmakark deil... Biri ksa da, "Evde yoklar, bir hafta sonra gelecekler" dese, her ey altst olur. "Tasarlamada bunu araya hi sokmayabilirsin!" Ayak sesleri duydu. Yumruunu azndan geirerek hazrland. Kapy smokinli bir yabanc uak deil, ablak krmz suratl, ko yun bakl bir olan amt. Olan ne srtkand, ne somurtkan... Elleri amardan yeni km gibi pembe pembe buruuktu. Aya na byk gelen eski kunduralarn stne inmi ak nlyle, devlet hastanelerinin hademe yamaklarna benziyordu. Nermin Hanm evde mi? Buyur!.. Kmil Bey istemeyerek girdi. Buras kk bir aralkt. Sada paltolar, apkalar aslyd. basamakl mermer merdivenin sahanl nda byk bir saks duruyordu. Olan merdiveni km, caml ka pnn nnde durmutu. Hanma syle... "Biri sizinle grmek istiyor" dersin. Biz orasna karmayz. Matmazel bilir. Nerde matmazel? Nerde olur? Doktor Bey'in yannda... -Caml kapy at:Ge ieri... Burann ileri srayla... -enesiyle bir kap gsterdi:Dir otur. Gelir seni bulurlar! Kmil Bey, kapy ap ierinin kalabaln grnce duralad: Hanma haber verseniz... Biz veremeyiz. Burada her iin adam bakadr. Bu arada zil alnd, olan kap amaya kotu. erdekilerden pelvan yapl adam, iri taneli tebihini havada akrdatarak seslendi: Gel, buyur!.. Gir efendi!.. Otur yle... Kmil Bey, bayla selam verip oturdu. Be kiiden hasta olmalydlar ki, yzne dalgn dalgn bak tlar o kadar... Bunlarn gzlerinde ameliyata raz olmu insanlarn umutsuz kararll vard. Yzlerinin derileri ekilmi, kemiklerini 161

gsterecek kadar incelmiti. Pelvanm yannda oturan sakall, krmz yanaklar krmz du daklaryla, belli ki hasta deildi. Srtndaki kara palto, hoca sakosuna, ayandaki tsz pantolon alvara benziyordu. Mest lastik giy mi, ak salarn numaral makine ile kestirmiti. Cgaradan sarar m byklaryla seyrek sakal yaptrma gibiydi. Kmil Bey, "Ben bunu nerde grdm" diye dnrken, pelvan yapl da kendisini tepeden trnaa szm, insan sarraf geinenlerin rahatlyla hakknda aklnca bir karara varmt. Ban iki yana sal layarak sordu: Sen nerelisin hemeri? Ben mi?.. -Kmil Bey "stanbulluyum" diyecekken kln hatrlayp sz evirdi:- Amasyalym! inden mi? Hayr... Kimlerdensin? Rdvan Bey vardr, Erkek Su iftliinin sahibi... Bilmez miyim? Bizim Rdvan Bey... Geenlerde ld... di ye duydumdu... Doru mu? Evet! Vah vah... Allah rahmet etsin!.. yi adamd. Yiitliine yi itti, verimkrlna verimkr... Mallarn hep ben satardm burda mtareke sralar... Allah bin bereket versin, ok parasn aldm. "Parasn aldm" dedimse, havadan deil haaa!.. Alnteriyle... Vay gidi kahpe dnya!.. yicene aklm kesti Halim Efendi kardeim, bu dnyada iyiler yaamyor... Kmil Bey, "Halim Efendi" szne dalmt. "Tamam... Bu Halim Efendi, Sahray Cedit'te oturan Antikac Halim Efendi... Doktor Mnir Bey'in Halim Efendi'si..." Rdvan Bey'in khyas miydin sen? Kmil Bey ard: Bana m dediniz efendim? Evet... Eh, khyas da saylrz... Kim bakyor imdi ilerine? Olu var m yetimi? Yok... Yeeni Arif Bey bakyor. Binba emeklisi Arif Bey... Bildim. u Arif Bey... Demek askerlii brakt, iftliin ba na geti. Akllym... Ne var asker ocanda?.. Paa olsan, sonu emeklilik... Derdin ne senin? 162

Derdim mi? Haaa... Evet... uramda bir ar... -Karnnn sa yann gsterdi:- Hazr stanbul'a gelmiken, bir baktraym de dim. yi ettin. Akll adam, derdini eskitmeyecek... urada m? Kendi karnm gsteriyordu:-Tam urada?.. Evet... Ya apandisittir, ya da karacier... Belki de senin bbrein de ta vardr. Mideden, safra kesesinden, kaln barsaktan da olur. Hi ameliyat geirdin mi? Hayr... yleyse Doktor Ltf Bey'e seni Allah gnderdi. Baa almam adam, acemi operatre gitti mi, nceden mezarn kazdra cak, sonra kefenini mefenini hazr edecek... Kim salk verdi sana Doktor Ltf Bey'in kliniini? Vaktiyle duymutum. Kendiliimden geldim. Olmad! te bu olmad. -Kapya bakarak sesini alaltt:"Beni Keramet Pelvan getirdi" diyeceksin... imdi Yahudi kars ge lip adn yazacak! Dediim gibi... "Keramet getirdi beni" deyiver, gerisine karma... Hem ucuz kurtulursun, hem de Ltf Bey, sana mderris cerrahlardan adam getirir. Yoksa, oluk ocuk elinde kal dn bil, ksas, resmen yandn bil! Hangi otele indin? Sirkeci'de mi? Hayr... Bir arkadan evindeyim! Verilmi sadakan varm... Otele'inseydin, doktor simsarla rnn eline dtn gnd. Yandnd ki, berbat! Keramet Pelvan szn tamamlayamadan zorla yryen bir hasta kadn ieriye sokuldu. Bir koluna hademe olan, tekine kara melon apkal bir adam girmiti. Kadn durmadan dudaklarn yal yor, her yalamadan sonra iki kere, "Allah Allah!" diye inliyordu. Su ratnn rengi yeile dnm, kocaman kara gzleri ukura batmt. Pelvan Keramet Efendi, srayp kotu: yle... uraya... Olmaz oras efendim!.. yle getirin. Ulan zeyir misin ne karnarssn... uraya demekteyim! Otur hemi re... Otur... Dayan arkana... Nesi var bunun? Nerelisiniz? Kim sa lk verdi Doktor Bey'i size? zeyir olan arsz arsz srtt: Bunlardan sana i yok Keramet emmi... Bunlar Adviye ab lann hastas... Adviye mi? Yahu nedir? Adviye dn cin olmadan, bugn adam arpmakla balad. Hastaneden mi geliyorsunuz siz? Melon apkal adam, ban sallad: 163

 Hastaneden... Ameliyatl m bu? Daha olmad. Olacak... Hastanede korktu. ki kere gn ver diler, iki keresinde de, ameliyathanenin kapsnda bayld. Adviye Hanm, "Ameliyatlk hastann ylgnn zorlamak olmaz! Beni dinler seniz, burdan karn da, doktor beyin zel kliniine gtrn!" dedi. Allah raz olsun! Doru sylemi. Adviye kary sevmem ama, hakkm da yiyemem. Verilmi sadakanz varm hemeri... Beylik hastanede ameliyat olacana, gtr kendini denize at... Adviye cannz kur tarm sizin, neme lazm... Zoru neresinde bunun? Bilemem. Kimi " U r " dedi. Kimi, "Doumdan sonra sonu iyi almamlar" dedi. Bazsna bakarsanz rahim dnm... ocuk m drd? ocuk drme de var, souklamak da... Evde ocuk drenin hali budur ite... Bamza gelenler hep bilgisizlikten... ocuk mu dreceksin, yat kliniin birine... Yoluyla alsnlar! yi mi oldu imdicik? Neyse, anas bunu Kadir Ge cesi dourmu ki, Ltf Bey'i buldunuz. Biraz paranz gidecek ama, haftasna kalmadan zplayp kalkacak, hanm hemiremiz... Yook, inleme yok artk!.. Kurtuldun saylr. Senin imdi, oflayacak deil, kr kr oynayacak sran! Ar ok mu gerekten? Ne diyorsun birader!.. Hi aralksz... Yorganlar, araflar paralamacasna... Operatr eli demediindendir. Yatrn klinie .V. Ltf Bey, p diye keser! Bir eycii kalmaz. -teki hastalara dnd:Sizde ar sz yok... Bunlar girsin nce... Yasas budur bunun... zeyir'e kt:- Matmazele haber versene ay... "Arl hasta gel di" desene... Olan, Keramet Efendi'nin lafn pek umursamad. Hasta sahi bine sordu: Bekleyeceksin hemeri! Bekleriz! Uzun srer mi? Uzun srme ne demek? Doktor iyice bakacak ki derdini bi lecek... Sonra araba bulabilir miyiz? oook... Sen paradan haber ver! Savalm yleyse kapdakini... -Czdan kard:- Ne verece iz hastaneden buraya? Keramet Efendi atld: 164

ki lira. -Olana parman sallad:- ki liradan fazla verme haa! nce matmazele syle gelsin! "Keramet Efendi'nin hastalan s ralarn veriyorlar" de... -Kmil Bey'e gz krpt:- Sen de bizim has talardan oldun khya... Doktor ii aceleye gelmez. Nerde senin ar kadann evi? Aksaray'dan biraz ilerde... Kocamustafapaa'yadoru... yi... Ayan karadaym... Ya bu Halim Efendi ne halt et sin!.. Karya geecek skdar vaporuyla, oradan arabaya binecek. -Halim Efendi'ye sordu:- Erenky'de mi oturuyordun sen? Hayr, Sahray Cedit'te... Kmil Bey, Antikac Halim Efendi'ye dikkatle bakarak, "Ta mam! Mnir Bey'in nl kodo Halim Efendi'si" diye glmsedi. Antikac Halim Efendi. Bu "Kodo" lakabn Abdlhamit despotlu unun srp gitmesine yardm edeyim derken kazanmt. Olay M nir Bey ne zaman anlatsa, dinleyenler gzlerinden ya gelinceye ka dar glyorlard. Keramet Efendi'nin "ft kars" dedii hastabakc bir elinde defter, brnde kalemle grnd. Otuz yalarnda kadard. Yz nn iek bozuu ilk bakta fark ediliyor ama, gzelliini hi boz muyor, tersine itahl kadnln sanki artryordu. Gslerinin u lar ak nln iki yana germiti. Biimli bacaklar uzun, kalalar geni, beli inceydi. Gs cebinde tane derece vard. Sar salarn toplam, hastabakc baln apknca arkaya itmiti. Yznn cid diliini bozmadan yeil gzlerinin iiyle glmsyordu. Keramet Efendi ylt: Canm gzm Matmazel Berta! Sra bizim drdnc hasta mzda ama, hepsinden nce, u kadncaz alacaksn! Sancdan du racak hali yok... Adviye yollam hastaneden... Hemen yatacak kli nie... Nesi varm? Bana sorarsan ur... "Doktor" derken baytarlarn eline d rlm, kimi "Doumdan" demi, kimi, "Rahim dnmesi" demi... Bana kalsa urun kendisi. Doktor Bey'imiz daha iyisini bilir ya... Kmil Bey'i gsterdi:- Bu beriki, bizim hemeri olur, buna dikkat is terim. Taa Amasya'dan geliyor, yabancm deil... Ameliyat m? Ameliyat elbette... "Bo yatak yok" lafn dinlemem. artolsun, senin yata eker alrm, altndan... Yatracaksn! Tepeden tr naa baklacak! Sen kendin gzleyeceksin... Tepeden trnaa, rnt gen montgen de isterim!.. Biz parasnda deiliz. 165

- Ad ne? Ad m? Biz eskiden beri "Khya" deriz... Rdvan Bey'in iftlik khyas... "Khya" dedimse, bunun ferman mal sahibinden ok yrr iftlikte... Adn neydi senin Khya? Adm... Kemal!.. Ama, ben doktor beyden nce hanmefen diyi greceim... Nermin Hanmefendi'yi... Hanmefendi'yi mi? -Keramet Efendi'yle hastabakc bak tlar:- Hanmefendi'yi grmek de neyin nesi Khya?.. Arkada dedi ki... "nce hanmefendiyi gr" dedi. Hanmefendi'nin haberi var benim geleceimden... Keramet Efendi suratn ast: Hanmefendi'yi grp de napacaksn? Sana bu yolu reten, "Ucuz olur" diye retmi ama, yanl t vermi... Mal cann yongasdr, Khya... Srasnda yongay verip tatl can kurtaracaksn bu bir, ikincisi, bizim doktorumuzu sen soyguncu doktorlardan bilmeye ceksin. Parann ka para olduunu bilmez bizim doktorumuz... Evli ya gibi adam olduundan elini paraya srmez bile hi... Hanm' gr sen, belki be eksik verirsin ama, doktorun cann skarsn. Hanme fendi'yi bu ilere kartrdn m, kzar bizim doktor... Ama gene sen bilirsin! Bizden doruyu sylemek... Hanmefendi'yi grmeliyim! Mesele para deil. Sen bilirsin! Gnlnn khyas yok! Hastabakc, teki hastann adn, yan, adresini yazp kt. Bi raz sonra gelip hastay ard. Kadn gene dehete kaplm, dudaklarn yalayarak, "Allah Al lah" diye inlemeye balamt. Bir koluna kocas, teki koluna hasta bakc girdi. Kap rtlnce Keramet Efendi iini ekti: Allah kimseye dert verip derman aratmasn! Allah kimseyi doktora, hocaya drmesin... Ama bir de dtn m paray esirge mek hi olmaz! Paray dar gibi samaynca, tatl can uurdun bil!.. Operatr bana, hoca muskasna pazarlk etmeyeceksin! Eskiden bunu byle sylemiler. imdi bilen hani? -Bir cgara yakt:- Paray sakndn m, sonunda sakat kalmak vardr. Napalm? Kendi den alamaz. -ok zlm gibi derin derin iini ekti:- Nerede kaldkt, Halim Efendi? Ne diyorduk? Tamam, "ler kesat" diyorduk. Bizim iler, Allah bin bereket versin, kt saylmaz. Ne demiler? "in iyiyken yanp yaklmayacaksn, Allann gnlne g varr" demiler. Bin bereket... Geinip gidiyoruz. nk bizim iimiz, hastalk st ne... nsanolu, salnda, cannn istediini yemez ama, lm kor166

kuuna dt m, kesenin azn aar. Antikac Halim Efendi de iini ekti: Bizim iler de sizinkine benzer Keramet Efendi... Kesatlk balarsa millet maln bedestana dker. Satmakta deilse de almakta kazan vardr. Bu sra bedestana gn grmemi antikalar geliyor. Geliyor, ne demek, yayor Allaha kr... Hazrda paras olanlar toplamal. Bizim iimiz, "Sakla saman gelir zaman" hesabdr. Bi riktirirsin, bir gezginci takm der Amerika'dan, ngiltere'den, ne var ne yok toplar gider. "Paras olan" dedim ama, bizim antikaclkta para her zaman i evirmez, maldan anlayacaksn! Bizim orada, eski esnaftan, bir biz kaldk. Mal gelmiyor mu, "Aman Halim Efendi! Aman ocana ddm" diyenin hesab belirsiz. Sahi be... Sizin ite maldan anlamadn m, yanarsn Kerem'in arpa tarlas gibi... Kerem'in arpa tarlas ka para eder, ben be liralk mala, "Aman esnaf duymadan kapataym" diyerek yirmi lira sayp, sonun da, kendini yerlere alaraktan alayanlar, "Yandm Allah" diye sa larn yolanlar ok grdm. Bozuldu Keramet Efendi, bizim arnn dzenleri de bozuldu. Byk sylemiiz meerse. Ne derdim, "Dn yann dzeni bozulur, bizim orann dzeni bozulmaz" derdim. Gelip de grmeli... Dzenin ad bile kalmad. ar ksmnn, kazancndan nce, dzeni kayor Keramet Efendi... Vaktiyle bizim orada, rt l ar'nn Bedestan'nda Osmanlnn ar hazinesi saklanrm... Bizim altmz nice yz demir kapl mahzenlerdir. Bizim duvarlarm zn kalnl alt metreden kaln... Kherileyle kaynatmlar ki, de me balyemez topu yongasn koparamaz. Drt kaps var. Bilmem grdn m? Her biri kale kaps... Som demirden, kalnl bir ka r... Kuzeyde Sahaflar kaps, batda Takyeciler kaps, gneyde Bezzazlar kaps... Bu kapnn stnde bir ku resmi vardr. Kanatla rn am kartal kuu ki, canl sanrsn. Eskiden derlerdi ki, bu ku "Kazanca gvenme, uar gider haaa ddr" derlerdi. Evliya e lebi zamannda bedestan alt yz dolapm... "Dolap", yani dkkn... O zamann ucuzluunda, beher dolabn hava paras be bin kurumu da, can ilac gibi, alcs hemen hazrm... O zamanlar, bedestan esnafndan ikier bin gemiye sahip hcegiler bulunurmu... Hcegi, yani bedestan esnaf... Ben, Hac Rstem Efendi'nin yanna rak girdiim zaman, dzenler byle bozulmamt. Hi kimse, hi kimsenin kazancna gz dikmez, uurunu kesmezdi. Keramet Efendi nce darya kulak verdi, sonra pencereden bakt: 167

- Uzeyir aysn bir yere koturdular. Kupa arabas gelirse, ka ry klinie dehleyecekler. Dehlediler mi, Adviye kalta yirmi be li raya kondu demektir. u Allann iine bak!.. Biz gnde be kayme nin peisra, it gibi hrldayarak koarken... Kar, durduu yerde, u kadar liray cebe indiriyor. Ulan, anam olacak kahpe, beni neden ka r dourmadn? Hah tamam!.. Olan kupay getirdi. Yirmi be kay me cierine yapsn emi Adviye... Emi orospu... Kar milletini sen hastahaneye doldur. K sallayarak dolarken hasta ayartsn... Pa pelleri cebe indirsin... Biz beride hasta bulacaz diye otel kaplarn andralm, istasyonlarda uyuz itler gibi titreyelim... Hepsi Allann ii ama, bu da m Allann ii?.. Th kahpe dnya... Ykl... Pencereye iyice yapt:- Tamam... Kary attlar arabaya... Kara apkal herif neyin nesiydi acaba? Bana kalsa mebus falan olmal... Kemal Paa, "Sarkl, sakall mebus istemem" deyince bu herifler, sakal kaztp ortaya cascavlak ktlar. Oturak apkal grdn m, bil ki, yobaz eskisi... Ne diyordun? Benim raklmda dzenimiz, yerli yerindeydi. Esnaf birbi rini kollard. Sen daha siftah etmedin mi, ben mteriyi sana yollar dm ki... Hastabakc kafasn ieri uzatp, "Celal Efendi" diye seslendi. Hastalardan gbeklisi hemen kalkt. Elini ap arasna koyup, sa bacan bkerek ftn toplad. kt. Keramet Efendi ayplam gibi gzlerini belertti: Tamam vaktinde yetimeseydim, bu herif yolda yrrken dp geberecekti. Ft frlam ki, bunun, yerlerde srnecek nerdeyse... Baktan huylanrm... Babam da huylanr ama, ft napalm? Tuttum kolundan, zorla aldm geldim. Bizim millete ne oldu ya hu? Yiitlendik de lmden mi korkmazlandk, yoksa, paray can mzdan ok sevmeye baladk da, mal cann yongasyken dnp can m maln yongas kesildi. Evet, "Siftah eden etmeyene yollard m teriyi..." diyordun! Yollard, hem de cbl mteri deil... O zamanlar, vezir vzera gelir dolaplara otururdu da, akama kadar antika hediyelik alr d. Bir gnde alt aylk nafakan karrdn. "Komuya yollayacak sn" dediim byle mteri... Kyakm Efendi, gayet ky akm... Kyakt evet... Benim raklmda, dolap sahibi esnaf da ol san, sabahlan Bedestan'a elini kolunu sallayarak giremezdin. st ba m aranyor? Yok... nciciler kaps nne birikeceksin. Saati gelince giri168

lecek... Girdin mi, hemen dolabna gidip oturamazsn. Orta yerdeki koruyucular dolabnn nnde sabah duas var. Duac elini aar, pa diahn, askerin salna, gelmi gemi esnafn ruhuna dua eder. Ardndan, "Seltentncina" okunur. Daha arkadan esnaf tlenir! Ne d bu? Kim veriyor? Bekiba veriyor! "Tavclk yok haaa... Kefilsiz mal sat mak yok haaa... Mal kapatmak yok haaa" diye tembihlemeden kim se mala el sremezdi. O zamanlar dolaplar gedikti. Esnaf adna tapu ya balanmas Merutiyet'ten sonradr. Benim raklmda, banka manka bilinmezdi. stanbul'un zenginleri hazinelerini Bedestan'da saklarlard. Tand esnafa m brakyor her biri? Hayr... Dolaplarn altnda yerler var. Sandklarn, kasalarn az, sahiplerinin mhrleriyle mhrl... Sandn brakan, bir makbuz alr o kadar... Aacan zaman bekibay bulacaksn... Bekilik de gediktir. On iki kii... Bunlardan biri, sandk sahibiyle mahzene girerdi ama, sandn yanna ldm Allah sokulmazd. Neden? indekini grmek yasak... Alyor mu, koyuyor mu, kimse bilmeyecek... Sen gider sandn aar, iini grr kaparsn. Yeniden azn mhrlersin. Bekiba gelir mh re bakar, "Tamam!" dedi mi, u kadar bin liray teslim ettin demektir. Var git, gnl rahatl yla uyu... Her akam Kapahar'nn btn kuyumcular, her biri Msr hazineleri deerinde antalarn, ekmecelerini de buraya bra krlard. Byle olduu halde, Fatih Sultan Mehmet zamanndan beri, Bedestan'da inenin kaybolduu grlmemitir. Esnaf gitti de kap lar ekildi mi, o gecenin bekisi eline lverini alr, yama da mee sopasn omuzlar, "Davranma yanyorsun. Kprdama gittiin gn dr" diye bararak btn dolaplar dolar. Kuytulara iyice bakar. Sonra orta yerdeki beki dolabna yerleip sabaha kadar gzlerini krpmadan Bedestan' bekler. Bekilerden de hrsz kmam m hi? Hi... nk bunlar birbirlerine kefil... Ayrca, gedik sahibi herifler... ekmeceni dalgnlkla ak braksan, iinde be bin altn olsa, bir meteliine zarar gelmez. Benim raklmda dolap sahiple rine hcegi derlerdi. Balarnda abani sark, srtlarnda samur krk... Tahta sakal adamlar ki, Bedestan esnaf olduklarn bilmesen, her bi rini eyhlislam sanrsn. Bunlarn en dkn, kuandaki kesesin de birka bin altn gezdirirdi. Daha eskiden, Bedestan'da ate yakl mak, ubuk iilmek de yasakm... Ben yetimedim... Benim zama169

nmda, mangal yaklr, aralksz ubuk ekitirilirdi. Bizim dzeni miz, hrriyetten sonra bozuldu. imize madrabazlar, gzden srme yi eken karmanyolaclar girdi. Mal kapatmak, mteri aldatmak gndelik i haline geldi. Ben, z kz kardeini yere vurup elli liralk maln on liraya kapatanlar bilirim. Doktor Ltf Bey gibi merakl lar, bu yzden ayaklarn kestiler. Doktor Bey bir benimle alveri eder. Bakas bin liralk paray yz liraya verse, "Vardr bir oyun" diye eline alp bakmaz bile... Bir ey mi getirdin Doktor Bey'e, yoksa kendine baktrmak iin mi geldin? Allah kr, benim baklacak derdim yok... Turp gibiyimdir, eytan kulana kurun... ehname getirdim. Doktor Ltf Bey ciltlere de merakldr. "Merakldr" dedimse, Doktor Ltf Bey'inki merak deil, ciltten de anlar, tezhipten de... Sahtecilik buna hi sk mez. Baz baz biz arrz da, Doktor Bey armaz. Geenlerde Amerika'dan bir antikac geldi. Grtrdm. Ltf Bey'in topla dklarn grd. "Bizim devlet mozahanemizden daha zengin" dedi. Dnyada ei bulunmaz paralar vardr Doktor Bey'de... Cilt deyip de gemeyeceksin. Bakarsan, asl hayvan derisi ama, insanolu deri yi cevahir ta gibi ileyince, i deiiyor. Cilt demek, Arapada bildi imiz "deri" demek... Cilt sanatn, biz Acem'den almz ama, Acem'i oktan gemiiz. Kur'an'a geldi mi, en makbul, altn izgili, ii hurda ssl Yakutumstesami Kur'an'lardr. Yeri cennet olsun Abdlhamit Efendimize byle bir Yakutumstesami Kur'an vermi tim, hediyesi, o zamann parasyla on be bin altnd. Aman Halim Efendi!.. Bin be yz olmasn? On be bin altn... O da padiahl hatrna... Boru deil, Alman mparatoruna armaan ediyor! mparator grmesiyle neye uradn arm, az kalsn ki, imana gelip mslman ola!.. Abdl hamit Efendimiz ok sevindilerdi de: "mparatorun karsnda bizi yere baktrmadnz" diyerek, gayret madalyas, liyakat madalyas taktlard. Evde durur! ehnameler, ejderha, ylan, ku, arslan, geyik resimleriyle ssl olur. Ciltleri ufak ufak yakutlar, elmaslar, zmrt ler, renk renk baka talar, firuzelerle donatlmtr. Byle ehname lere paha yetimez. Tutturabildiinedir. nk dnyada bir benzeri daha yok... Ne getirdin Doktor Beye bugn? ehname getirdim. Yksek emseli... Trk hattyla yazlm, Herat ii. Ka zamandr, "Bir tane uydursak" diyordu. Ele geirdik. Kaadr? 170

Bakasna bin liradan aa vermem ama, Doktor Bey ya bancmz olmadndan, neyi uygun grrse, "Eyvallah... Hak, bere ket..." deyip alrm. Bir insan, gerekten kazklanmak istemezse, bakasn da kazklamaya yanamaz... Doktor Ltf Bey yledir. Paray sevmez mi? Sever... ok sever. nk, kazanmasn bilir. Akll adam, parann kendisini sevmeyecek, kazanmasn, bir de ka zandn tutmasn... Ltf Bey iyi adamdr. Nereden mi bilirim? "Birinin ne mal olduunu anlamak iin onunla ya birlikte geziye kacaksn, ya da aksata edeceksin." demiler. Bir geziye karsn ada m iyi grrsn. Bir baka gezide bakarsn huysuzun biri... Aksata da yle... On yl borcunun klesi olan herif, bakarsn ki, dolandrc la vurmu. Ltf Beyin hem aksatas kesindir, hem de bilgi derin... Ciltten nasl anlarsa, yazdan da yle anlar. En yaman esnafn ar d yerde, Ltf Bey, hi duraklamadan yaznn yalancsn aslndan ayrr. Oysa, Ankara Vilayet Encmen Baktibi Macit Bey'in, eski stadlardan aka olsun diye, kopya ettii yazlar, aslndan ayrmak, hibir babayiidin harc deildir. Macit Bey, eski stadlar yle ya man taklit eder ki, rahmetli Abdullah Amas, Ahmet Karahisar ya da Kayszzade mezarlarndan kalkp gelseler Macit Bey'in kopyala rn kendi yazdklar yazlardan ayrt edemezler. Yamandr, yaman... Kmil Bey, gzel hastabakcnn arkasndan muayene odasna girdii zaman, Operatr Doktor Ahmet Ltf Bey, masann banda oturuyordu. Dirseini iskemlenin koltuuna dayam, eliyle gzlerini kapatmt. Perdeler yar ekilmi olduu iin oda lotu. Masann s tndeki lamba, reete defteriyle yanndaki dolmakalemi aydnlat yordu. Doktor, neden sonra, elini gzlerinden indirdi. Bylece Kmil Bey, kars Nermin'in kendisinden ayrlnca evlendii adamn yz n ilk defa grm oldu. Ltf Bey'in gzleri yeildi, ince burnuyla ksa kesilmi krl byklar kaln dudaklarn glgeliyor, aznn cinsel itahlln biraz saklyordu. Yorgun gzlerle Kmil Bey'e ilgisiz bakt. skemleyi gsterdi. Oturun! Neniz var? Sesi de yorgundu. Hastabakc kadn, Kmil Bey'in karlk vermesine meydan b rakmadan Almanca konutu: Hanm' grmek iin epey direndi. Zorla getirdim. Keramet Efendi'ye baklrsa, iftlik khyasym... Uzatmayn o kadar... ok yoruldunuz bugn... 171

Doktor Ltf Bey, hastabakcnn yzne nce anlamadan bak t. Sonra gzleri canland. Yoruldum evet... Sen de yoruldun cicim... Sen beni dnme... Ben yorulmam... -Bir garip gld:Bu gece gelmeyin klinie... Ben sizin yerinizde olsam bu gece dinle nirim. Samalama!.. Benim nerde gerekten dinlendiimi biliyor sun. Neyle dinlendiimi... Eer kendin iin sylyorsan o baka... Meydan okur gibi gzlerini kst:- Daha ka hasta var? Antikac Halim Efendi bekliyor. yi yleyse... Sen artk git klinie... Banyoyu yaktrmay unutma geenki gibi... -Kalalarn sallayarak kan kadna kap rtlnceye kadar istekle bakt. Sonra kendini toplamaya alt:- Par don! Beklettim mi sizi... nemlice bir meseleyi haber verdi de hem ire. Klinik iin... Buyurun! Neniz var? Hangi doktora baktrdnz imdiye kadar?.. Ne dediler? Kmil Bey, tanmad bir adamn karsn ille grmek istemi olmann tedirginliiyle gzlerini kard: Adm Kmil... Selim Paa'nn oluyum... Selim Paa'nn olu mu? Hangi Selim Paa?.. Aye'nin babasym... Aye'nin... "Hangi Aye'nin?" diyecekti, birden anlad: Siz misiniz? Affedersiniz... -Kalkacak gibi yapt- zr dile rim! Birden kavrayamadm. Gerek mi? Demek, avukatlarnzn ver dii cevap doru deildi. Nerdeydiniz bu zamana kadar?.. stan bul'da bulunmuyordunuz, deil mi? Biz sizin... Duymutuk ki... Bi liyorsunuz... ldm duydunuz! Evet... ok zld Nermin... Kahve nasl olsun? stemez. Teekkr ederim. miyorum! Neden? Doktorlar yasak m etti? Hayr... Oradan knca, gelirsiniz diye bekledik. Gelmediniz. Ner min soruturdu. Anadolu'ya gitmisiniz. Ben dedim ki... "Ankara'ya gitmitir elbet" dedim. Adnz gazetelerde grrz sanmtk. Aras uzaynca, "Dilerinde bir memuriyet almtr" dedik. Kmil Bey, kendisine doktorun deil, Nermin'in byle bir sz syleyeceini dnm, buna karlk, "Yaptm kahramanln be deli olarak m?" demeyi yllardan nce tasarlamt. imdi, byle bir 172

karl budalaca buluyor, sklyordu. Memuriyet filan almadm. Bir arkadan iftliine gitmitim. Hastalandm orda... -Sanki bunlar kendisi sylemiyor, Fuat Mahir sylyordu. aknln yenmeye alt:- lm haberi bundan k m olmal... aknlnn asl nedenini anlayarak sustu. armas, Doktor Ltf Bey'in, mezardan gelen bir adam, dn ayrlmlar gibi olaan karlamasndand. "rkp telalanmak surda dursun, kl titremedi adamn... Alman kzyla yatyor. Nermin'i oktan silmi atm..." Yutkundu. Yllardan beri hi byle gerekten sevinmemiti. Bakalar da duymular... Karlatm arkadalar, "Hortladn m?" diye ayor. -Sesindeki keyiflilii yadrgad:- Nermin'i... Pardon!.. Hanmefendi'yi grmek isteyiim... Kim bilir ne kadar aracak!.. -Doktor Ltf Bey birine a ka yapm gibi ks ks gld:- Kimliinizi isbat etmeniz iin, vesika sorarsa hi amam! -Biraz dnd:- Aye'yi altrmalsnz. Sa lam kzdr ama.... Deil mi? -Kap vuruldu.- Gel. Ciddi yzl bir gen kz ban kapdan uzatt: Annem gelmedi mi daha efendim? Gelmedi Aye... Gelir nerdeyse... Bir ey mi vard? Hayr... Balklarn yemini getirdi mi, diye soracaktm... Tenbihledinse hi unutmaz. Bilmez misin? Aye, babasna bata savma bir bakm, sonra bir daha gzlerini Ltf Bey'den ayrmamt. Kmil Bey sinirlerini koparacak gibi zorlad halde, dizlerinde duran ellerinin titremesini nleyemiyordu. Soluklarn kesmiti. "Ta nyamad beni... Daha korkuncu, sezemedi. Sezgi dediimiz ey bu kadar gsz m?.. Bu kadar m hibir ie yaramaz?.." Kap alnm, Aye, "Geldi galiba" diye ekilmiti. Kmil Bey boazna bir mendil tkanm da bunu zorla karm gibi cierlerini boaltt. Operatr Doktor Ltf Bey, hastalarn huysuzluklarna alm serinkanl doktorlarn hogrsyle ellerine bakyordu. Kmil Bey, anasna svlm gibi apansz fkelenerek yumruk larn skt. Sonra bundan utanarak ellerini nereye koyacan bile meden kalalarnda gezdirdi. Mahpusanede bir gn Nermin'in bo kdn imzalarken ellerinin titremediiyle vnm. "Aferin Kmil! Adam oldun" diye sevinmiti. Bunu hatrlad iin bsbtn bunald. Neredeyse Nermin ieri girecekti. "Kolay m adam olmak Hafz Aa!.. Bu kadar ucuz mu?" ..173

 Sizi, "Babann bir arkada..." diye mi tantacam? Evet... Nermin, bir kan kaldrarak biraz dnd. Fuat Mahir'in ba na gelenleri hatrlam olmalyd. Yznden belli belirsiz bir g lmseme geti: Bu yoldan nereye varmak istiyorsunuz? Hi... Bylesini daha uygun buluyorum. Bir an baktlar. Nermin yan gstermeyen gzel kadnlardand. Gstermeyen deil, yalandka gzelleen, gzelliine "ahane" denilen mutlu kadnlardan... Kmil Bey, eski karsnn kyc olduuna oktan inanmt. Ar gzelliin her zaman biraz kyc olduunu da bili yordu. Oysa, Nermin'in baknda, kycln umursamazl yerine, yufka yrekli bir annenin hogrs var gibiydi. Olmaz bu... nk ciddi deil... Hem, hibir eye de yara maz. Bence yaramaz. Hibir eye yaramadn bile bile bu kadar aprak bir ie giremem. Sizin yerinize bunu becerecek hibir tand nz yok mu? Hem akll bir adam olmal, hem de byle oyunlara gi recek kadar... akac... -Kap vuruldu. Nermin kahveyi ald. Cgara istedi. Kmil Bey'in uzatt ucuz cgaray grmezden gelerek bekle di:- Hani, tanmadmz bir yerde, dil bilmez grneceimiz tutar da, hi iitmek istemediimiz szleri dinlemek zorunda kalrz... Hem de yabanc dilden... Daha beteri, savunma hakkmzdan kendi kendimize, pein pein vazgemi olarak... Tasarladklarmz, her za man, olaylara uymuyor. -Hizmetinin koturduu paketten bir cga ra ald. Kmil Bey'in uzatt atele yakt:- Saolun! Burdan almaz msnz? Ne diyordum? Evet, uygun bir arkada bulmal... Uygunu budur. Daha da merakl olur. sterseniz dnn bu gece... Yarn bana telefon edin!.. Ben de gelsem, bir arkadam da yollasam, Aye'nin duy masn istemiyorum. Benim yaamakta olduumu, imdilik bilmesini istemiyorum. Nermin, "Neden?" diye soracakm gibi gene kan kaldrd/ Sonra glmseyerek ban sallad: Olur, sylemem. Snayacaksnz, baskn vererek... Bir eit pusu kuruyorsunuz! Bir eit su orta oluyoruz sizinle... -Finca!} tutan eline bakarak biraz dald:- Grdnz m, uzaktan olsun, Ay e'yi, bydkten sonra? Hayr... Pardon, biraz nce, burda grdm! yi! Yarn telefon edin! 176

Telefon istemez. Bir dostumu gndereceim! Doktor Mnir Bey. Tanr msnz? Sanmam!.. Ksa boylu. Zayf. Yal grnr. Eski ttihatlardan... B tn savalara girip km... Az kalsn, "Namusuna kefilim" diyecekti. Kalkt: Yarn... Saat kata gelsin? Siz bilirsiniz ama... Bence uygunu... le yemeinden n ce... Saat on, nasl? Onda, peki! Hibir ey sezdirmeyeceksiniz. Bunu byle isti yorum. Nermin, bu szleri duymazdan geldi, ama, gven vermeyi alaltc bulduunu da kalarn hafife atarak anlatt.

Murat'la Kadir, Kmil Bey'in Soanaa'daki konann salonu na girdikleri zaman, Nuh Bey, pencerenin nndeki geni divanda oturuyordu. Gene ayann birini altna alm, tekini dikip dirseine destek yapmt. Kara takkesi banda, kiraz ubuu elindeydi. Yenikap'ya inen yangn yerindeki ykk dkk duvarlarn, tek balarna dikili kalm bacalarn, tahtalar kararm ev kalabalnn stnden denize bakyordu. Doktor Mnir Bey'in "Osmanl Donkiotu" dedii Nuh Bey 1888 Jntrkleri'ndendi. Abdlhamit zamannda on be yl srgnde kalm, hrriyetin ilanndan sonra ttihat Terakki Cemiyetinde, hi bir karlk beklemeksizin, en kk ilerde boaz tokluuna al mt. Kmil Bey'in mahpusane arkadayd. Mtarekede, "Kuvay Milliyeye eteci yazacaz" diye bir dolandrclk dolab kuran bir ittifak arkadann oyununa gelerek mahkm edilmiti. Dnya y znde hi kimsesi, dikili aac yoktu. Klar burada, yazlar Doktor Mnir Bey'in Caddebostan'daki kknde geiriyordu. Altm drt yandayd. Uzun boylu, bir deri bir kemik denecek kadar sska gv desi, kk avurtlar, iki yana ekerek burduu uzun krl byklaryla gerekten Donkiot'a benziyor, gzlerindeki kederli dalgnlk, se sine vermeye alt kabadaylk bu benzerlii bsbtn artryordu. Ayak seslerine omuzu zerinden bakm, delikanllar grnce kalarn atarak kmt: Nerde kaldnz kopuklar?-Elini ptrd:-Gein yle... Kadir ekinerek sordu. Gitti mi Kmil amca? Gideli ok oldu mu? 177

 Gitti zor-g... Gelir nerdeyse... Neden zor-g? Bilmem! stne bir psrklk geldi bu sabah... Vaz m geecekti sakn? yle sezinledim. "Olmaz" diye yakasna sarldm. Yarna m brakacakt? Aka "yarn" demedi ama... "Krklm var! Hele doktor gelsin!" filan... "Ylgnlk istemem!" diye grledim, "i uzattn ki, tadn kardn!" dedim, "Bu i oktan bitecekti, Aye kz diploma sn ald gn getirecektin!" dedim. "Bouna ekindin! Srnceme de braktn aylarca" dedim, "Kz bu Avrupa gezisine... Ben eminim, seninle kacakt!" dedim. "Haydi, gideceksin, kz srtlayp gelecek sin!" dedim! Emin misin Nuh amca? Ne demek emin misin? Eminden de eminim! "Kan konumaz"m, af etmiler onu... Halt etmiler... Kan konuur, bal gibi... Hem de, "Asln inkr eden ingenedir" diye konuur! Bilmez miyim ben? Kan kurasym? Fakirlik numaras kartrmasn ileri?.. Kolay deildir Nuh amca, fakirlii gze almak... Hele byk zenginlii teperek gze al mak! Kolay deildir ama,-cibilliyetsiz takmna kolay deildir. Onurlu insana geldi mi, dakka duraklamaz. Ne demek fakirlik, ne demek zenginlik? Hakl ile haksz seme zorunda olana bir tek yol vardr: Hakly semek... Burada para ilemez, milyon olsa ilemez! Doru muyum, Gazeteci Murat? Adamna gre Nuh amca! Kadir ban sallad. Fakirlik zordur, zor... Fakirlii semek ok zordur. Yahu, sen "fakirlik" diyorsun, ben "kan" diyorum! Neden uzatmal! Var msn? Ben on koyarm, sen bir lira koy! Aye kz, bu gn burada olmazsa, benden on lira gider ki, bu sralar yz lira de mektir! Yok Nuh amca! Biz, sizin sezgi gcnzle ak atamayz! Hale... Haddini bilmeli! -Birden arm gibi gzlerini at:- Nerde baban? Ramiz Efendi'yi sordum. Aada m? Yok! Ne demek? Gelmedi mi? Gelmeyecek mi sakn? Bir bu ek sikti. Kzarm ki, ok kzarm! "nne kat, al gel" demedim miydi sana ben? "uraya buraya taklr. Unutur gider" demedim miydi? 178

Gelmemeli ki, ben sana sormalym! -Cgara tazeledi. Delikanllara da verdi. Birden kederlenmiti:- iyor deil mi hep yle?.. iyor ama, gelmemesi ikiden deil... ocuk gibi oldu. Bir trl sz geiremedik. Murat' hi krmaz. yleyken... Murat bile yola yatramad Elbise meselesinde mi? Evet! imdi tutturmu... "Hele Aye kz gelsin, kolay!.. Ay e kz gelirse yaparz biey" diyor. Asl ocuk sizsiniz! Ne demek klk-kyafet? Grcye mi kacak herif? Aye kz, buraya gelip de bizi olduumuz gibi sevmezse ka para eder. Klmz grecek de, yadrgayacak m? Hayr! Nuh amcas basmadan gecelik entarisi mi, pembe incili kaftan m giyiyor, farkna bile varmayacak! Hem de varmaz, grrsnz! Farkna varmasa da babam o klkta... Lise hocas... ren cilerinin saygsn yitirecek, diye korkuyorum! Bir insan borlanmak tan niin rker? "deyemem" diye... Elbise, ayakkab, palto, apka, birka gmlek bilemediniz krk elli lirann... Haydi diyelim altm yetmi lirann iinde... Doru! Nasl olsa denir! Evet, bu senin baban tadn kar d ki, bsbtn kard! Bor edip neden giyinmiyor diye sylemiyo rum, stm bam kt diye, bugn gelmemeye kalkarsa... Nuh Bey'le Kadir, Ramiz Efendi'yi bsbtn ayr ynlerden e kitirmeye balamlard. Aslnda, birbirlerine gizliden gizliye takl yorlard. Murat kalkt, Kmil Bey'in av kpei Cino'nun yanna gitti. Cino epeyce yalyd. Avda eski hz kalmamt. Belki de bu yzden baklar gittike daha kederleniyor, daha dalgnlayordu. Murat, ban okaynca kocaman dilini gsterip inler gibi esnedi. Kuyruu nu Acem halsna vurarak ilintiye sanki teekkr etti. Murat, yllardr lm bildii babasyla apansz karlaan, on yedi yandaki bir kzn -belki u anda- duymakta bulunduu akn ln ne biim bir ey olduunu kestirmeye alarak resimlere dald. Picasso'nun mavi anda iki cambaz... Sarho Utrillo'nun gzyle sarho Paris... Modigliani'nin llerine gre olaanst uzun ka dnlardan birinin dalgn plakl... Bunlarn hibiri kopya deildi. Kmil Bey 1905-1910 aras Paris'te bu ressamlar tanm, onlarla ar kadalk etmiti. Bugn kznn karsna fakir bir adamcaz kln da kyordu. "Aye gelirse bunlar, ucuz kopyalar sanr! Sahici ol duklarna belki de kolayca inanmaz. Bir de bakalm, resimle falan il gili mi? Ne zor durumdur bu! Baba ile kz birbirlerini tanmak iin 179

yllardan sonra aylarca uraacaklar!" Nuh Bey'le Kadir'in konumalarna kulak verdi. Brakmak zor da, her akam szana kadar imek kolay m, Kadir olum! Hayr! Bu da en az teki kadar zor! Nerden biliyo rum? tiimden deil! kiyi hi sevmedim! Genliimde de ekme di beni... Fakat, srgn arkadalarda ok grdm! Bizim genlii mizde, konyak modas vard. Belki de, rahmetli Beinci Sultan Mu rat hazretleri konyak tutkunu olduu iin... Duyduuma gre he men hemen btn Tanzimat ileri gelenleri konyak ierlermi... o u bu yzden gen saylacak yata lp gitmi... Abdlhamit an da, konyak gene vard. gveysi girmi, alafranga damatlarn iki si... Kaynbabadan ayp olmasn diye sofrada iilemediinden, eve gelince, yatak odasna girip st ste atarlarm. Hele hanm koltukta ilk defa grp beenmediyse, herif, bu konyak iini ylesine aztrm ki... Sonunda mesele mantanotaya kadar varrm! -ini ekti:Bizim Ramiz Efendi'ninki, saolsun, baka... Kurtaramad adam kendini lm acsndan... Geende Doktor Mnir Beye sordum. "yle" dedi, "Aslnda bu bizim Kuvayi Milliyeciler bir baka insan soyu" dedi. Ne demek "Bir baka insan soyu? Anlayana akolsun!" yidir, hotur bizim doktor, gel gelelim, szleri pek anlalmaz! n k kark syler. "Bunlar iyi yetitirilmi sava atlarna benzer" de di, doktora kalrsa bu senin baban gibi herifler savasz yapamazlarm... Sava atlar saldr borusunu duyunca, nasl kafay dikerlerseymi... Bunlar da yleymi... flah olmak yokmu bunlara... Savasz kaldlar m, bir ey tuttururlar, kendilerine dert edinirlermi... Has l, senin doktor amcan, "bunlar," dedi, "yirmi drt saatte bir kere va tan kurtaramazlarsa saptrlar" dedi. Sana kzyor mu, Ramiz Efen di, Serbest Partiyi tutuyorsun diye? Kzyor! , "Belediye seimlerini alnmzn akyla kazandk" diye elleri ni uuturuyor mu? Uuturuyor, ocuk gibi... Sandk banda bulunmasa o ka dar amayacam! Evet, ocuk gibi benim babam! Hem biliyor, Halk Partisi oy almad, hem alnmzn akyla kazandk, diye aldatabi liyor kendini... "Ne faydas var, akll adam kendini aldatmaya abalar m?" demiyor musun? Demez miyim? "Gerek halk, milletten yana olacak! Bu nasl i?" demeli. Dedim geende... Hi oral olmad! Bir laf renmi ner180

dense... "Milletin ounluu her zaman hakl olmaz" dedi. "1910'da serbest seim yaplsayd Abdlhamit kazanrd, hem de ezici oun lukla..." diye glverdi. Murat gelip Nuh Bey'in karsndaki koltua oturdu: Haksz m Ramiz amcam? Nuh Bey her zamanki gibi, bir an akn bakt, suratn buru turdu: Haksz elbette. 1910 baka... 1930 baka... En az arada yir mi yl fark var!.. Uzatma, biliriz halklarn biz ne kuma olduunu... -Gzlerini krptrd. Laf deitirecek konu arad belliydi:- Sor duuma karlk gelsin! Nerdeydin geen hafta?.. ok nemli iin kt, deil mi? Tam geliyordun... Tam... apkan giyerken... Tam... Telefon ald, lanet! Tamam! Yakalanmayaym diye amak istemedin! Bo bulunup atn ki... Telin br ucunda ngiliz Kral... "Allo kardeim Murat Bey... Allo iki gzm! u Manurya iini napalm dersin!" diye rpnyor. Aman nasl duydunuz? Gayet gizliydi. Vay bama gelen ler... Olum Gazeteci! Maskarala vurmak niyetindesin ama, bi zim hepsinden haberimiz var! Sar salym senin yeni ngiliz Kra l... Etine dolgunmu... Bizim genliimizde, bylesine "Hour" der lerdi. Kadir'e bakma bo yere... Ondan duymadk! Doktor Mnir Bey anlatt. Celdet denilen delinin ziyafetinde, "nedir" demesine meydan brakmadan, salla srt edip savumusun, yangndan mal ka rrcasna... Yok canm! Kadir, merakla Murat'a dnd: kran Hanm'la beraber mi ktnz? Neden bana syleme din imdiye kadar? Beraber kmak yok da ondan... Ben kyordum, rastladk. "Sizi eve brakalm" dedi. Sonra?.. Sonras neymi? Raz olmadm. Beyolu'nda indim. -Nuh Bey'e sordu:- Nerde kald doktor amca?.. Arif Bey, Albay Cemil Bey?.. - Gelirler nerdeyse!.. Doktor bir hastaya uraycakm... Ba181

na sorarsan can skkn bugnlerde, bizim farmason doktorumu zun... Neden? Hi istemiyor. Aye kz byle baskna uratr gibi deneye lim! Doktor akl... nsan ksm, snava ekilmeden olur mu yahu! Can skntsyla bir zaman denize bakt:- Kahve sylemediniz mi siz Madam Eleni'ye, yukar karken... Yok! Olur mu hi... Frla, Kadir olum, ben de ierim. Benimki sade... -Saatini kard:- Ooo... Epey olmu... Nerde kaldlar bun lar? A, nolmal, nolmah, Kmil Bey, Aye kzmz alp gelmeli de, kapy bu tembellere Aye kzmz amal... Nasl apr Arif Bey... Cemil de apr! "Cehennem topu olmakla bir adam adamlktan kmaz!", kimin szdr bildin mi Gazeteci? Cehennem topunun sivil perde avuu Kr aban'in szdr. Yamandr bu Kr aban! Aslnda benim, gaipten haber verme gcm nerden gelmekte? Bu Kr aban kpolusundan gelmekte... Bir meselede kestirip atama dm da, az biraz durakladm m... Hemen apkay basar yallah Be ikta' tutarm!.. "Gel bakalm Kr aa, yle bir mesele var, senin akln neyi kesmekte?" derim. Krdr tek gz, su ien tavuk gibi gkyzne diker, ok deil, bir dakka, yallah yallah iki dakka bakar. Ulan alak desem, senin kas gzne Cebrail melaike mi grn mekte ki, p diye kestirip atmaktasn bunca akldaneyi aptran, en aprak iin dnp dolap uraya varacan... -Ayak seslerini du yunca, birden iki dizi stne gelip kapya dnd:- Nedir o- Tamam! Aye kz ald geldi Kmil Bey... Nasl? Ben demedim mi Gazeteci Murat?.. nde Farmason Doktor, arkada binba emeklisi Arif Beyle topu albay Cemil Bey ieri girdikleri halde, Nuh Bey hl bekliyor du. Doktor, Murat'a gz krpt: Noldu buna? Murat'n cevap vermesine meydan brakmadan Arif Bey sordu: Hani, gelmedi mi Kmil Bey? Ne kadar oldu gideli? Gideli epeydir... Saat te kt. imdi saat? Drt buuu geiyor. Evde bulamad desem... Telefon etmediniz mi? Yok telefon... Telefon edilir mi? yle ya, baskn basann... 182

Murat gelenlerin elini pm, cgara dolatrmt. Kahve sordu. Bu srada Madam Eleni iki kahve getirdi. ayn hazr olduunu ha ber verdi. Nuh Bey'in sorusu zerine de, Kadir'in yalnz bana bilar do oynadn syledi. Arif Bey'le cehennem topu Cemil skntl, doktor Mnir ak a fkeliydi. Bunlarn buraya gelmekte byle gecikmeleri, herhalde, bugnk beklemenin bunaltcln kestirmelerindendi... Kmil Bey yalnz dnerse, kz Aye annesini semi olacakt. Kmil Bey iin hayatnn ikinci, daha mthi ykm... imdiye kadar kzn dne rek direndi, imdiden sonra napar, umutsuz yalnzlyla?.. Buradakilerin hepsi, bunu dndkleri iin olmal, sz bir tr l yrmyor. Nuh Bey'in palavrac iyimserlii bunaltl havay da tamadktan baka, bsbtn arlatnyordu. Aslnda, Nuh Bey'in iyimserlii de, bugn tamamiyle zorlamayd. Murat, eitli soydan ayr ayr gl olan bu dv insanlarn, bir yerde, ne kadar gsz dtklerini birdenbire gzleriyle gr yormu gibi aknla dmt. Evet bunlar, Kmil Bey'in urayabilecei hayal krklndan, son dakikada dehete kaplm gibiydiler. Byle bir hayal krkl kendi balarna gelse duyacaklar derin ac u anda duyduklar are sizlikten daha korkun olamazd. Binba emeklisi Arif Bey'le, topu albay Cemil Bey de Ramiz amca gibi, Serbest Partinin neden ald na bir trl akl erdirememiler, milletin Serbest Partiyi tutmas, belediye seimlerinde Halk Partisinin aka sopa kullanmak, hile yapmak zorunda kalmas karsnda akna dnmlerdi. En aman sz artlar iinde silah gcyle kurtarlan memlekette, henz yedi yl gemeden nankrle uramay bir trl balayamyorlar, haksz yere hakarete uramlar gibi, olanlar onurlanna yediremiyorlard. Yzlerindeki anlama, seslerindeki donuklua, el, kol sallaylarndaki sinirlilie baktka Murat'n aknl artmaktayd. Bu adamlar, sanki btn mrlerinde hibir zaman gerekten sevinmemilerdi. Ramiz amcas, Kmil Bey, tand teki Kuvay Milliyeciler de, az ok farklarla, yerine gre byleydiler. Oysa yaaylarnda, herhangi bir insan, lene kadar mutlu klacak zafer sevinleri ol mutu. "Bir derin kuyuya atlan ta gibi dm bunlarn ruhuna bu sevin... Grlt koparm, durgunluu alkam ama, sonunda bir daha yze kmamak zere batm gitmi! O zaman bunlarn kazan dklar zafer de, giderek yenilgiye benzedi, ilerinde... Doktor M nir Bey garip eyler sylyordu bu eit Kuvay Milliyeciler iin... Gsz deiller ama, gleri niformal dman karsnda bulunma183

dka yrtc atlganlktan, sonuna kadar aralksz kovalamak hrsn dan gelmez! Bunlar kendileri de farknda deillerdir, ama son hesap lamada, durgun adamlardr. Hayalperver adamlar... Gerein yeri ne kolayca uydurmay koyup kendilerini aldatarak rahatlamay, ya drgamazlar. Oturup sabrla beklemeyi, sabrla ac ekmeyi, yoksul luun her eidine katlanmay bilirler. Trkesi, Anadolu milletinin yetitirdii ileke dvlerimiz... Soylu korkmazlklaryla, hesap lara smaz direnileriyle tarih yapan, ama yaptklar tarihe sahip kmasn pek de bilmeyen bizim insanlarmz..." Murat, aklndan geirdiklerini sezinlemelerinden korkmu gibi, hemen cgara paketi ni kard. Dolatrd. Bunu yaparken* "Biz de gszz ama, iyimse riz! Bunlar fazladan karamsar da galiba... Peki neden karamsar olur, zaferde alnteri olanlar?" Topu albay cehennem Cemil Bey, cgaray yakmt. Kalar atkt. Arif Bey bir arkadaa rastlamt vapur da... Tanyacakt mutlaka Cehennem... Krdolu derlermi Harbiye'de... Ahmet... Hangi Ahmet... Hani Ahmed-i Sabri demiti de, ilk gn, ad byle kalmt. Tamam! Doktor Mnir, Murat'n yzne rkntyle bakt. Bu bakta, "Eyvah, gene sava anlarndan aacaklar!" anlam vard. Bunu nle mek istediini meydana vuran bir telala sordu: Nereye savutun o gece sen apansz? Hangi? Deli Celdet'in ziyafetinde... Hayr! Savumadm! Ne demek savumadm? -Doktorun sesi uyarc idi. Konuya koulmasn Murat'tan istiyordu:- Hanm aldn savutun... Sar sal gzel hanm! Sar sal... Ha u mesele... -Murat keyiflenmi gibi glm, dikkati ekmek iin sesini ykseltmiti:- Eve gitmek istedi. Oysa, o frn gelmesine epey varm. ofr kendisinin mi? Evet! Desene bu kez aristokratlarla alveri! Baktn kap nnde debeleniyor! Evet, bir taksi buldum. Sonra?.. Hi... Braktm evine... Murat, kadn ilerini kalabalkta deil, teke tek bir arkadana 184

bile anlatmay sevmiyordu. Bunu, Doktor Mnir de hi sevmezdi. yleyken steledi: Neler konutunuz? En cmbl srada toplanty neden b rakp savutuunu syledi mi? Syledi. Nedenmi? Celdet Bey'in hazrlad edepsizlii biliyormu. Nerden biliyormu? Kimsenin haberi yoktu. Yabancs deil! Baldzdr kran Hanm, Celdet Bey'in... Bak sen! Arif Bey ilgilendi: Nedir Celdet maskarasnn yeni edepsizlii? Sormayn!.. Gerekten deli... Doktor Mnir Bey araya girdi: Brakn deliyi imdi... Eve gittiniz! Kapda durdu taksi... Hanm, bir ey ikram etmeye kalkmad m? "kn biraz" denir. det byledir! Byledir ama... "Olmaz" m dedin sakn! "Ge oldu, evden merak ederler" dedinse... Erkeklik noldu arkada? Hayr, Doktor amca... kran Hanm dedi ki: "Byle yar dmlarn sonunda dettir... Hanmlar yorduklar erkek arkadalar na 'Bir dakika buyurun! Bir ey iersiniz' derler" dedi. Eee? "Ben bunu demiyorum" dedi. Neden? Tipi mi deilmisin? Tipini bilmem, "nk hi detim deildir" dedi. Sen ne dedin? "detleri bozmak kimseye hayr getirmez" dedim. "Bu dn yada insan rahat edeyim, sonunda zararl kmayaym derse, detleri katiyen bozmayacak" dedim. " Bunlar nasl numaralar karlkl?.. Ertesi gn, hafta sonu iin bir buluma teklifi?.. Hayr, yok yle ey... Senden de mi yok? Hayr! nk, Kadir'in sylediine baklrsa, byle numara lara hi hacet yokmu, kendisi kalkar gelirmi, ya da arar bulurmu, can ektii zaman. Hi duraklamazm, bu sebepten de zorlamak gerekli deilmi! Bak sen! "Kz adn ne?" diye sormu herif, kzdr krtm: 185

"Bal kz!" demi. "Daha tatlsn ya!" diyerek sarlvermi elin cana var... Evet, bu da byle daha tatl... Daha neler konutunuz yolda?.. Sondaki namuslu ayrla uygun mu? Dnyann bozulduundan... Ahlak mahlak kalmadn dan. .. Filan falan m? Eh... Celdet Bey'den at. Biraz acnd. Nesine acyor? "Varl kendisine yeter enitemin" dedi. "nsan varl ne den ister? Cannn ektiini yapsn... ekmediini hi yapmasn iin... Demek enitem irketin parasn, Ankara'dan sktrmek iin kadn kullanmay istemeden yapm... Buna nce inanamadm. Son ra inannca da ok atm!" dedi. "Zanaat meselesi" diyemedin mi? "Zanaattr kr olsun, b rakmaz" diyeydin! kran Hanm da byle dedi ama, sizin szn ettiiniz za naat dnmeden. Ya? Avukatl dnd. "Paray kanun gcyle alamad iin ok kzmtr, enitem" dedi. "Sezdirmemeye alt ama, ben onu bi lirim" dedi. "Hele gvurlara kar, avukat olarak kanunlar yrtemeyiini hazmedemedi hi!" dedi. "Bu sebeple, rezillik salt benim stmde kalmasn, uzak yakn ilgililere de pay olsun, diye verdi bu ziyafeti..." dedi. Cehennem topu Cemil dayanamad: Yahu neler sylyorsunuz byle siz?.. Bir ey anlayamyo rum! Doktor Mnir gld: Sabrl ol! u hanmn fikrini renelim, gerisini anlatrz!.. Evet... Demek, bu ziyafeti... Rezillii paylamak iin vermi... l gin! Nereden kyormu bunun bylelii... Sordun mu? Celdet mi sylemi? Kendisi byle dnyor! "Kadn irket direktryle yolla masndan belli!" dedi. "Yoksa ok kolayd, byle bir vasta kulland n gvur direktrden saklamak" dedi. Bilmez miymi gvur bizdeki rezillikleri? Bilirmi ama, grn kurtarmak diye de bir ey varm... Hem de yalnz bizde deil, btn dnyada varm... Bu sefer, Arif Bey'le Nuh Bey de "konuulanlar ifreye dnd" diyerek ikyete balamlard. 186

Hibir ey anlamyorlard. Doktor Mnir, arkadalarna, Celdet Bey'in kadn kullanarak, taklm bir paray Ankara'dan na sl sktrdn zetledi. Hay Allah kahretsin! Vay Celdet vay! Layn bulmu Deli sonunda, desene, Farmason, ite bunu beendim! Yahu nedir? Bunlar nasl rezillikler!.. Durun bakalm! Asl rezilliimiz geride... Olum Murat, ben bu kran Hanm'a "Akll" diyeceim ama... Amas? imdi beni syletme! Akll hatun denilen yaratk bu dnya da var olsa, hi bekr erkek kalr myd? Cehennem topu Cemil Bey elini kaldrd: imdi inandm, gerekten yalandna Farmason! Kendini vmeye baladn. yi belirti deildir. Neyi gsterir efendim? Bana sorarsan arkada, bunca yl bekr kalmann pimanl n... Btn pimanlklar da bilirsin, gszlkten gelir. Gszlk lerin en berbat da, yalanmak! Arif Bey araya girdi: Kim bekr! Bu domuz mu? imdi bile bunun krk tarakta bezi vardr! "Yalan ama, syle, houma gidiyor!" demi herif... Yalan maya geldi mi, bizim gibi felein btn emberlerinden gemi adamlar, isteseler de yalanamyorlar Cehennem, nk vakit bula myorlar. Arif Bey sordu: Bu kran Hanm geende, Yerlimallar Sergisi'nde grd m hanm m? ncecik esmer... Sar sal diyoruz arkada! Boya sars deil! Anadan doma san... Sarnn da harikas... Ne bileyim! imdi insan z kzn tanyamyor! Gzlerde bir ey balamasn Arif, katarakt matarakt... Hani bizim millet, tavuk karas der! Halt etmisin! Ne bileyim? Biz daha inenin deliinden Hindistan'... Seyretmektesiniz!.. -Doktor Mnir Bey Murat'a dnd:Daha ne konutunuz kran Hanm'la?.. Daha!.. Durun bakalm! Evet, "Dmbk baha m, dmbk 187

bahas m?" diye sordu. "Asl galiba 'bahas' olmal ya, Osmanl pra tikte 'baha' demi gemi ksadan" dedim. Kelimenin kkn sordu. Hangi kelimenin? Sakn dmbk kelimesinin mi? Evet! Neymi? Bilir misin? Hayr! Ne dedin? "Kk yoktur, kk batsn" dedim. imdiye kadar hi mi iine yaramad ki, iin szlamadan bed dua ettin canm zanaata? Canm zanaat... Ne fayda! Fukara Deli Celdet Bey'i kvra nrken grmediniz mi?.. Nerde kvranyor? Niin? Mterinin titizine mi atm? Yok canm! Bankada kvranyor. Oras da m paray vermezlendi. Eh, buna glerim ite... Yok canm! Para hazr... Gelin grn ki, Celdet Bey bozuk para istiyor! Versinler, banka deil mi? Ktl m var?.. Ktl... ki yz elli bin liray bozuk istiyor. Nasl bozuk? Hepsini bir liralk... Ya da iki buuk liralk... Artk, bulmak imknsz hale gelirse, az buuk da be liralk... Bunu da ltfen kabul ediyor, be, on bin liray gememek artyla... Deliiii! Napacakm bu kadar bozukluu?.. Kudurmu mu- Derdi ne? Deli deil mi yahu, tutturur! Ne dedi veznedarlar!.. "Hastir ordan" demediler mi? iki yz elli bin liralk mteriye Roild bile hibir ey diye mez, bu dnya buhrannda... Veznedarlarn kvranmalarn grme liydiniz! nce aka bellemiler! Sonunda iin akas olmadn anla ynca apmlar! Yalandr yahu! Benim bildiim Celdet, deli meli deildir aslnda, bal gibi edepsizdir! Kimden duydun? Duyma yok!.. Gzle grlmtr. Gazetede oturuyordum. Saat, e doru... Telefon, dediler, Baktm, Celdet... "Ankara'dan ne zaman dndnz?" demeye brakmad. lk sz nolsa iyi? Bozukluk var m yannda demesin? Hayr! "Tabancan stnde mi?" diye soruyor. Anladm! Dnm tanm, dmbkl onuruna yedirememi... Delidir, edepsizdir ya, bu gidiatn bsbtn de erbab de188

ildir. iten gemise de temizlik temizliktir! dedi fukara Deli... Kendisini vurup pislii temizleyecek... Sakn koturmadn m buyur diyerekten, hay Allah mstahakn versin! Dinleyin Arif amca... "Nolacak" dedim. "stnde mi de mekteyim!" diye grledi. "stmdedir" dedim! "Ah ne kadar g zel!" diye sevindi bu kez... "Yazm mazn varsa brak olduu yerde... Hemen k! Beni Bankas'nn kapsnda bekle" dedi. Anladm! Parasz kald bizim deli... Bankay bastnz! De mek dmbklkten sonra da, ekyalk! Bozuk paray da imdi anla dm! Banka soygunlarnda esas, bozuk paray ele geirmektir. n k, byk banknotlarn ounlukla numaralar bankalarca kaydolu nur! Bizim memleket ok zengin olduu iin, on liralk kaymeler bile bankalarca kaydedildiinden... Bizim aklh-deli, tek lira istiyor, har canmas kolay ola!.. Yaman ki, ok yaman! Peki, "Masken yannda m?" diye sorduunu sylemedin! Maskeyi naptn sen! Malum ya, byle iler gndz gz ile maskesiz olmaz!.. Yahu, sen bizim deli Celdet'e oyun mu oynamaktasn?.. Herif nl ceza avukat olup... Ayrca, banka soymaya karar verip... Beyolu'nda bu kadar rezil takmndan tayfas bulunmakla... Eski zamanlarn apukarya maskaralar maskelerinden bir eek ykn getirip bankann kapsna oktan tepe gibi ym deil midir? Doru mu bu szm, Gazeteci Murat?.. J3izim yeni dmbk, maskara mas kelerini oralara ym deil mi? Peki, bu ii neden yazmadlar bizim gazetelerimiz? Nasl yazlacak bre Arif Bey...' Bankas'nn gndz gzy le resmen baslp soyulduu nasl yazlabilir? Sen Bankas'nn ba hissedar kimdir bilmez misin? Gazi Paamzdr.,.. Olmakla... Bankacla svandn m, soyulmak yazldr har tada... Ne denilmitir? "Hrsza beyler borlu" edilmitir. Gndz ortas banka basan dmbk avukat ekyasna geldi mi, buna beyler deil, paalar da borludur... Ya, sonunda, parasn arptran Sar Paa napar adam? Vah ki bu kez asarlar fukara Celdet'i... Bu kez vallah billah kurtulu yoktur dmbk deliye... Ne denilmitir? "Canm al, paracklarma dokunma!" denilmitir. Murat da, topluluun keyfine kendini yavaa kaptrm, ba langtaki tutukluktan kurtulmutu. Bir baka evkle anlatmay sr drd: Allah bilir ya, benim aklma bankay soymak hi gelmedi Cemil amca... "Ka kii temizleyeceiz Celdet Bey? Sekiz mermi 189

idare etmezse, yedek arjr de alaym m?" diye sordum. "Allah belan versin! Daha frlamadn m, yere batasca yokuu yarlamadn m?" dedi, kt kapatt. Siz olsanz naparsnz? Bilmem! Nasl bilmezsin Cehennem! Durum ak! Polise telefon et memek olur mu? Ne polisi? Polislik i grmemekteyim! Doruca Mazhar Os man'n uzmanl alanna girer bu! Mazhar Osman bulunacak, sala mndan bir deli gmlei ile paz gcne gvenilir birka gllbici is tenecek... Aklma gelmedi. Gelmediyse belan buldun demektir aklsz gazeteci... Evet, gelse iyi idi. Bankaya yetitim. Keyi dnerken ta bancay yokladm. Klfn kopasn atm ki, asldkta silah ele gel sin! O komaya, dp mmemi mi? Yok! Namluya fienk?.. Gven tetii?.. Sylemedim mi? Onlar gazetede yaptk! Namluya fienk srld. Kurulu ki bizim makine, saat! Tetie dokun, taray tarayversin! Keyi dner dnmez, "Hayda bismillah! Tanr rast getire" deyip duvara srnerekten yaylandm, merdivenlere yanatm. ki yanma bakaraktan, omuzum stnden arkam kollayaraktan ktm. "Nereye?" diye baknrken birden duydum ki, ierde kyamet kopu yor! Deli seni beklemeden kasaya sarlm da, tekiler grtlana m atlmlar? Domuz topu olmular da, alt alta st ste yuvarlan yorlar m? Hey olum Murat, ektin mi "Kprdamayn yakarm!" di ye dikildin mi? Deli'yi kurtardn da stanbul'a gazeteci akrcals diye nam m saldn? Aferin! Hayr, Doktor amca! Bizimkisi bar bar barmakta... Ne diye? Sokuldum! Evet, "Bozuk" diye baryor Celdet Bey... "Bozuk" diyor da baka bir ey demiyor! "Ulan senden iyi bozuk mu olur dmbk!" diyen kmyor mu? Herifler! Herifler bir yere birikmiler, eski zamann Kadirli dervileri gibi... "Aman ya Allah" diyerekten sallanmaktalar... Muhasebe efi arkadatr. Beni grnce, lm babas mezardan km gibi sevin190

di... "Gel yahu! Nerdesin? Bak biz neye attk bugn!" diye koluma sarld. Celdet Bey beni grmesiyle irretlii bir kat, belki be kat artrd. "Geldin mi? yi geldin." dedi. "Silahn stnde?.. yi... ge u kapnn ardna namluya fiek sr!" dedi. "Srl" dedim. "yi" dedi. "Gven tetiini aver yleyse" dedi, "Ak" dedim! "yi yleyse... ek, u heriflerden birini ikisini devir!" de medi mi? Hayr doktor amca! Bunlar adam gibi sylemiyor nk... Bana bir kelime syleyince heriflere dnp, "Bozuk!" diye bar yor! Bana bir kelime, veznedarlara tepinerekten, "Bozuuk!" Bana, "Namluya fiek!", veznedarlara "Bozuuuk!" Koyverdii her bozuk tan sonra koca banka n n, tyor, belki de, depreme gitmekte gi bi zngrdyor!.. "Nedir? Buna noldu?" dedim. ef arkada... "Yahu biz atk, dedi, iki yz elli bin liray hep bozuk istiyor, dedi, her dil den anlatmaya abaladk ki, versen de tayamaz. nk, bir adam tayamaz! Kamyon ister dedik!" "Ben tarm! Ulan, kazanmasn bilen, tamasn bilmez mi teresler!" diyerekten ite byle bryor!" Ben, bu kez Celdet Beye dnp sordum: "Bu kadar bozuk paray napacaksnz?" dedim. "Hst! Bir de sen eksiktin, geri dur" diye tepindi. Baktm elinde ili baston var ki, bir vursa cihan pehli vanlarn ikiye bier!.. Baktm, kravat uraya gitmi, ceket omuzdan dp bele inmi... Koca parabellom gbeinin altnda sallanyor ki, da topu kuansa yle olmaz! Veznedarlar bir zaman az aza, ku lak kulaa fsldatlar. "Bir dakka!" dedi Arnavut veznedar... Bu Arnavuz veznedarn inad bankalarda, tapularda, maliye ubelerin de, belki Maliye Vekletinde mehurdur. nat inatnn derdini bi lir olduundan, bizimkinin yola gelmeyeceini anlam, "Buna bu durumda ila yoktur. Diledii yaplmazsa bu belay defleyemeyiz!" demi... Veznedarlar bu fsltdan sonra il yavrusu gibi daldlar. Meer telefonlara komular ki, teki bankalardan bozukluk imdad istemeye komular. Ben frsattan yararlanp srtaraktan bizimkine sokuldum. "Nedir?" demeye brakmad. Gld, "Ulan Gazeteci Mu rat! Anan seni Kadir Gecesi dourmu... Sevin de kimseye syleme! Dnyada, gazete denilen cenabet icat edileli beri byle bir rezillik yazlmamtr. Gazeteci denilen teresler gazeteci olal byle bir ko nuya atmamlardr. nk, benzerinin ne grlm vardr, ne de grlecei... Oh, nolayd olayd, ferasetin azck adam feraseti olay d da, yann sra bir iki fotoraf getireydin!" dedi. Uzatmayalm! O gn stanbul'da ka banka varsa, btn bozukluklar silahl kavasla rn muhafazasnda koturdular. Ayrca, maliye ubelerine de haber191

ler salnp bozukluk istendi. Pekiy, geldi diyelim! Bu kadar bozukluk kolayna saylr m? Zaman kim dnr! Deli zaptoluyor mu? Adamlar bizi bir odaya aldlar. ay, kahve, erbet merbet... Birine el srmyor. "im aceledir! abukluk isterim! Gayet hzllk isterim! Sabahtan akama kadar iki eyrei sayp baveznedar olmal deil, bunu baar mal Arnavutolu!" diye haykryor. Herifler para saymaya vurmu lar ki, doktor amca, ben bylesini hi grmedim! Desteler frt frt ge iyor. Parmaklar grene akolsun! Saydklarn yzer yzer toplayp zamkl ktla balyorlar. Yuvarlak hesab tuttu mu, getirip oturdu umuz odann ortasna, "Al hayrn gr Celdet Bey! Bu bylece be bin... Drt bin... Bu bylece alt bindir" diyerek dklyorlar. Deli'ye kalsa deste kabul etmeyecekti ya, artk herifler kzdlar, "Olmaz yle ey, ne saylr, ne sayldktan sonra zaptedilir! Sen hakkndan vazgesen banka geemez! nk bu akam kasa ile defter birbirini tutmad, sen bize psteki saydrrsn. ine gelirse byle... Gelmez se... te iki yz elli bin liralk ek... Al git, hangi ta katysa ban ona al!" deyip resti ektiler! Desteler gelip ylmakta. Yldka bizimkinin kvranmas artmakta... Neden? Bu kez de ngiliz liras m? Yok. Diyor ki, "Vay namussuz, iki yz elli bin... Yahu k m bu Murat Can! Yahu da gibi yld. Ne halt edeceiz?" diyor. Bir yandan byle diyerek dolanyor ya, bsbtn tozutmad sur dan belli ki, herifler getirip desteleri boca ettike, kendisi de frt sa yyor, kk defterine geiriveriyor. Rakamlar?.. Evet! Ktek istemi ya... Ne fayda ki, iki yz elli bin liras olana bankalarda ktek atlmaz!.. Ben arada bir, "Nolacak bu bylece Celdet Bey" diye soru yorum! "Hele sabret! Anann karnnda nasl durdun dokuz ay on gn... Sabretmeli de, Deli Celdet'in oyunlarn grmeli!" diye Il lyor. Sonunda baveznedar ki, eski ittihatlardan Arnavutolu'dur, Celdet Bey'in Makedonya eteliinden kankardeidir, kucan dol durmu ki, surat murat grnmez olmu, "Nah, bu bylece on bin dir! te attm! Topu iki yz elli bini buldu. Biz saydk kurtulduk! Al lah senin belan versin, Deli!" diyerekten parmayla alnnn terini sildi, ellerini birbirine vurup tozunu datp ayrca, dilerinin arasn dan, "Sana bu paray kazandrann da... Bizim bankaya havale ede nin de..." filan diyerekten kt gitti. Celdet Bey buna nedense se192

vindi. "Arnavut'u bitirdik ok kr! Bu oyun bu namussuza yeter lene kadar!" diye bana gz krpt. "imiz burada tamamdr Muratcan, dedi, sra bakalm! Herifler gelmi mi?", "Hangi herifler?" de dim ama, dorusu korktum! Neden korkuyorsun? undan ki... Bunun delirdii meydanda... Demek bunlar bozukluk yaptrmas alp gitmek iin deil, dmbk bahay, Yenicami meydannda Bankas'nn kapsnda... Milleti toplayp sa mak... Her hal, kaptklarn seyrederek keyiflenecek... Boazlatklarn desene una... Tamam! Bakyorum, bsbtn zrdeli hali yok! Fakat deli dir, hi belli olmaz. Dardan gstermez de, ite alp verir! Yahu napmal! Bankaclardan hi hayr yok! Deil paralar, elbiseleri datsa da allak mallak yola dse 'can cehenneme' diyecekleri bile pheli... Bana rknt geldi, kendimi sipere atp, yavaa sordum, "Hangi herifler?.. Nerde? Nolacak?", "Kapdaki herifler... Kapda nolur akll Gazeteci! Nolacak bilemedin mi? Kim gtrecek bu re zillii?", "Ben tanr mym herifleri?" dedim. "Sen herifleri tanmaz sn, komiser yardmcs Bayram' tanrsn!" dedi. Bayram, komiser yardmcsdr! portaclar ile serseriler zerinde grevlidir. Celdet Bey, "Hadisene yahu!..." diyerekten bastonunu yere vurunca ko tum. Baktm, evet, Bayram Efendi, kapda... Her zamanki gibi kam burunu karm, kara emsiyesine dayanm, sanki katlm. Hey kel!.. nk boyu iki metre olduundan kollad serserilerce uzak tan grnmemek iin iki bklm gezmeyi det etmi, sonunda beli bklerek dik yryemez olmutur. Kara emsiye de, bu duruun vazgeilmez avadanldr. Beni grnce: "Tamam m Murat Bey" dedi. "Nedir tamam? Niyeti nedir bu Deli'nin?" dedim. "Vallaha bil mem! Bana tenbihi... 'u saatte Bankas'nn kapsnda olacaksn. Beraberinde pelvan kesimli iki iportac ile bir byk iporta getire ceksin' dedi. Ben de aldm geldim! Bak bakalm iine elverir mi bun lar?" dedi. Baktm ki, vay canna! Evet, pelvan kesimli olursa bu ka dar olur... Gzler kmr karas, byklar kmr karas olursa bu ka dar olur. Suratlar gneten yanm... Demek bunlar vaktiyle srk hamal imiler! ki dem ejderhas diyeyim de anlayn! Bildiiniz Malatya airet alevisinden iki zbandut!.. nlerinde bir iporta var. Aslnda, kambur Bayram "porta" dedii iin ben de iporta diyo rum! Celdet Bey'in ktip odasndan byk deilse de, ufak hi de il... portay grnce ii anladm! "Eyvah!" deyip elimi dizime vu rup katldm. Bizim deli, bu paray, bu iportaya doldurup Emin193

n'nden Karaky'e kadar akta gtrecek, akl sra... Tu Allah belasn versin! Canna m susad? Oh, yama edip savumaklar ki... Arada, sizi de inemdi ler ki... Evet, ben de bunlar dnrken telal iki kii merdivenleri zplad kt. Klklarna bakarsanz beyden, efendiden adamlar... Bi ri melon apkal, sivri sakall, biri sakall deil, by bile kaztm... Bunlar benim gzm sryor. Polis mi, gazeteci mi? Hayr! Meer, durumu korkulu grp bankaclar Baro'dan imdat istemiler, Baro, "Biz Deli'ye sz geiririz" diyen iki avukat arkada salm. "Nerdedir? Biz Celdet Bey'ye baktk! Hani?" diye arandlar. "erdedir, buyurun!" dedim. "Nedir, noluyor?" dedi me lon apkal, ksadan anlattm, iportay da gsterdim! "Sphanalla... Deliii!" dedi, bir zaman okudu fledi, "Hele gelin arkamdan... Sra snda yetitik! Yoksa felaketti mirim!" diyerek bankaya girdi. Odaya gtrdm. Beni grnce, "Gelmitir mi?" demeye kalmad, sivri sa kall, para ynna bir bakt, "merhaba" demeden bizimkinin yakas na sarld. Evet, bunlar orada yaka yakaya geldiler! Kei sakal... "Olmaz! Katiyen msaade etmem! Hem rfe, dete kardr, hem resmen yrrlkte olan kanunlara kardr! Bakaca, Baro tzkleri ne kardr. Meslek elden gider. Sen deli isen, hamdolsun biz deli de iliz!" diye barmaya balad. Bizimki, "Geri dur! Yakam koyver. Kudurdun mu olum Ayetullah!.. Bu, senin engl hamamnda o lan kovalamana benzemez! El ek!" diye kurtulmaya abalyor. te ki araya girdi: "Beni dinleyin! Mmkn deil Celdet birader!.. Bak ki, beni dinle!" diyerek yalvaryor! "Para byle tanmaz! Akln er mediinden... artmsn!" diyor! Celdet? Celdet! "Para byle tanmaz, ben de bilirim! Lakin bu pa ra m yahu? Bu Dmbk Baha deil mi?" diye baryor. Adam a t: "Ne Baha? Anlayamadm!" "Dmbk Bahadr bu, Dmbk Ba ha!.. Dmbk Baha byle tanr!" "Dmbk Baha! Ne demek?", "Bilemedin mi Allah belam vere! Dmbk Baha... Trkesi peze venklik akesi...", "Tbe! Kimin pezevenkliidir Celdet birader?", "Kimin olacak? Bu temeline tkrdm stanbul ehrinde Avukat Celdet'ten daha yaman pezevenk var m ki Sedat Bey birader?", "Estafurullah!.. Durunuz, aklm kart! Pezevenk akesi de olsa bu byle gidemez Celdet Bey birader!.. Bu yoksullukta... ktisat buh194

ram dnyay kasp kavururken... Millet fark eder etmez... Nolur bi rader? evrenizi sararlar... Biri, "Hayda bre durmak sras m?" de mesiyle... Kapann elinde kalr!", "Hangi kapann? Ya bunu, analar olacak kahpeler mi balad bizim belimize?" diyerek Celdet Bey, ap arasnda sallanan parabelluma pat pat vurdu. Avukatlar neye gvendiini grmek iin gzlklerini tutarak eildiler. Sonra ellerini dizlerine vurarak bir zaman gldler: "Hay Allah layn versin Celdet Bey... Birader!" dediler, "Bir ie yarasa bile... Btn halk kurunlayacak halin yok ya... Paray akta ta, dnyay velveleye ver! Yetmiyormu gibi adam ldr! Aferin mi derler?" Celdet Bey hi dnmeden karlk verdi. Belli ki, her eyi tasarlam? "Yok yle ey! dedi, bir bok olmaz, dedi, keke olsa da... 'Meer millet daha lmemi, damarnda iki damla kan varm' gveni gelse yrei me... Hay babam! Nerede beni yamalayacak yiitler? Paray grmeleriyle azp kuduracak kabaday nerde? Dizlerinin ba kesilir korkudan hepsinin... 'Elimizi zaptedemeyiz de bamz derde sala rz!' diye"... Sivri sakall, bir baka yol tutturmak istedi: "Hepsi se nin mi bunlarn?" diye sordu. "Hayr," dedi Celdet Bey. "Bunlarn yzde yirmisi benim... Belki de, masarifle yzde yirmi bei!" "Gr dn m, diye sevindi kei sakall, st yan mterinindir. Bir kazaya urarsa naparsn? Herif dinler mi Dmbk Baha?", Celdet'te laf hazr!.. "Ben ki dmbkle soyundum! Bu yola rz, namus koyan, mal mlk koymaz m? Koydum! Ya sapasalam kpry geer ya zhaneyi tutarm! Ya bunca varl sele veririm! Siz yle mi belledi niz! Savuun yolumdan!" diye kasld. Berikiler, "Deli utanmaz, sa hibi utanr" hesab abalamaktalar... "Bari birka resmi polis iste sek!" dedi biri... "Hayr, dedi Celdet Bey, Dmbk Baha srtaraktan czdana sokulmaz. Dmbk demek, yeni an babayiiti de mektir, polis tayamaz yan sra... Zanaata leke srm olur! Deli Celdet'in dmbkle soyunduu nereden bilinecek?.. kiiyle gndz gz Bahekap'dan ve de Eminn'nden ve de yeni kpr den geip Galata'ya iporta dolusu banknot tadmz duyulmayn ca... Biz bu mbarek dmbk namn, dnyaya nasl yayabileceiz aziz meslekdalarm!.." demesiyle, adamlar, "Hay Allah belan ver sin, Celdet gibi... Olum sen deli deilsin, resmen edepsizsin!" de yip, grdklerini grdkleri gibi anlatmak zere Baro'nun yolunu tuttular. Beni bir korku ald. Evet bu iin sonunda deli aklyla sokak ta kendimizi paralatmak var! Bu ciheti yoluyla aaym dedim. Gzle rini belertti, "Hani o yiit demekte deil miyim, dedi. Nerde, demek te deil miyim? ar bana surdan Komiser yardmcs Bayram 195

an'..." dedi. Arnavutolu gelip patay akt. "Bak ne demekte bu gazeteci! Biz bu paray, iportayla Galata'ya ulatramazmz! Yol da paralanrmz! Senin akim ne kesmekte bre Bayram?" dedi. Ko miser yardmcs Bayram para ynna gbre yn imi gibi umursa madan ve de katiyen mhimsemeden bakp kesti att: "Yoktur efen dim Allahma kr hibir tehlike... Eriemez Allah sayesinde hi bir mazarrat! Uurtturmayz Allah sayesinde sere kuunu iporta mzn stnden!"... Celdet Bey bu karla ok sevindi: "Grdn m? Yrek diye ite ben buna derim! Benim bildiim Arnavut'ta bu kadar Osmanl yrei olmayacakt ya, bu herif bunu bilmem ki nerden peydahlam!" dedi, artk bilmem korkmazlndan, bilmem aklszlndan diye gld, Bayram Efendi'yi kfeci armaya yolla d. Kfeyi de byk istedi. Bu sra, bankaclar bahtlarn bir daha de nemeyi dnmler. Arnavut veznedarn arkasna toplanp geldiler. Bunlar, laf daha korkulu yerden at. "Yahu, sen memleketi ihtilale mi vereceksin? Bunun sonu, bildiin Patrona isyan, Kabak ayak lanmasna varr!" dediler. "Sz istemem! Bunca tarihi bilginiz var da, burada neden besiye yatrlm kazlar gibi kafeslere tklmsnz! Darlfnuna gidip profesrle kurulsanza!" diye tersledi. Birisi ar kadan: "Zaten olmaz! Tzklere gre yasaktr. Polis evirir! Baka ca, Trk Parasn Koruma Kanununa aykrdr! Avukat olmusun ama, bir eyden haberin yok!" derim sand. Hey vah ki bu kez Celdet Bey kudurdu: "Vay! Ne demek olsun!" diyor, "Dmbklk yasak deil de, bahasn tamak m yasak? Vay ki pezevengin hr ol mad memleket mi olur!" diye bar bar baryor. Veznedarlar, "Bu herif canna susamtr. Bunun gzne lm grnmtr! Bizden buraya kadar" deyip savutular. Bu sra smarladmz kfeci geldi yetiti. Ismarladmz yle mi? Savuup tatl cann kurtaraca na... Gazeteci olun da, doktor amca, iin burasnda savuabilin bakalm!.. Biz beriden kfeyi yklyoruz. Ben alp gidiyorum, Bay ram Efendi'ye teslim ediyorum. Bayram Efendi, "Ha bereket!" diye iportaya deviriyor, Aleviler'in gzleri yuvalarndan uram, "Ya Ali, ya Haydar! Ya Hasan, ya Hseyin!" diyerekten inliyorlar ki, Yenicami'nin kubbesini gmletmecesine... Uzatmayalm, iporta y kn ald. Kalan kfeye doldurduk, tepeleme... Aleviler, "Yallah Bismillah!" diye iporta iplerini kafalarndan arp omuzladlar. Ko ca iportann ayaklar yerden kesildi. Kfeci, ndeki iportacnn ya nma geti, Celdet Bey'in emriyle... Celdet Bey'in bir elinde ili 196

baston, teki eli parabellumun kabzasnda... Sa yan tuttu. apkay sakat gznn stne drp suratn asm ki, can almaya hazr... Sivil komiser yardmcs Bayram Efendi, bir elinde kara emsiye, teki eli beylik silahn stnde, sol cenahta... Bu dzenle sana da artlk dyor! Evet Cemil amca!.. Biz de arkadaki iportac Alevi'nin bir adm sa gerisindeyiz! Bylece?.. Bylece yolu ele aldk! "uradan kemerin altna vuralm da, kpry tutalm!" dedimse de sz geiremedim! Tramvay caddesine ktk! Oradan dorulduk Eminn meydanna!.. Vay ki Eminn meydan... Her gn m o kadar kalabalk olur? Yoksa, bana m yle geldi? ne atsan yere dmez! Gznzn nne geliyor mu rezil lik? Hem de nasl? imdi, grmeleriyle koup yama etmeliler ki ben Deli'ye edepsizlenmeyi sormalym! Ama, Deli hakl... Nerde, o arslan millet? Sonra peki? Sonras... Bunlar bu rezillikle kprden gemeliler, yazha neye dayanmallar, kimse farkna bile varmamah da, ben glmeliyim! Vallah Arif amca... Kprye yaklarken benim de aklma gelmedi deil! nk, kprye vardk evet, hi kimse farknda olma d! Gerek mi? Deli amtr!.. Barmaya balamal m? "Bu raya, buraya! Dmbk Bahaya gel baba! Dmbk Bahalarma gel!" diyerek... Dur anladm! Bizim fukara milletimiz, oktan unuttu tek li ray... Be kurutan fazlas eline gemediinden... Dmbkle gi rimi Deli'nin bozukluuyla milletin bozukluu birbirini nasl tut sun! Artk bilmem! Kprde yryoruz! Celdet Bey'in surat asldka aslmakta... Nihayet biri bakt galiba... Bakt dedimse al drmadan, yle topraa bakar gibi... Napsa iyi bizimki... Bulat he rife... "Hst, azn kapa, dilerin dklecek!" demez mi? Fukara adam utanla glmseyip szlanarak savutu. Derken... Onu grdm ki... Vatandan biri yle bir duralad. Banknot ynn grd ama, her halde, "Olmaz yle ey, hayaldir" dedi, geecekken elme yemi gibi sendeledi. Toparlanp elini azna gtrerek, "Amaniiin!" diye inledi. Frldak gibi dnd. Birka kiiye arpt. Parmayla iportay gsterince, kpr st dalgaland bir... Her kafadan bir ses kmaya 197

balad. "Amaaaan!" "Vay bamaaa!" "Git iine. Gemez ar manat!" "Hey anan le! Bizim paramz!", "Aman Sefil kke para m bunun hepsi?" Artk gren taklyordu: "Heyvah! Herif Osmanlnn hazinesini srtlam yrm!", "Yahu bunlar millette para komam kardalarm!", "Nedir Allah, can m alacaklar bunlar!", "Gndz g zne bu nasl i?", "Yahu bilemediniz mi? Birine fazla gelmi. Deni ze dkecek!" Bir ak sakall ndeki iportacya sokulup sordu: "Nedir olum! Hangi hkmet paras bu? Nereye gidiyor!" Celdet atld: "Sokulma babalk! Dmbk Bahadr bu... Dmbk Baha byle gi der!" Ak sakal dnp tepeden trnaa szd: "Dmbk m demek? dedi, Dmbk Baha!" daman aklatt, "Yaman dmbkm her kimse... Bu kadar bahi kolayna hak edilmez!" dedi ve yere tkrp geti. Sen daha savumuyor musun? Elvermedi mi rezillik? Gazetecilikse bu kadar olur. Bana bir hal gelmi Arif amca... Utanacama ben, bir de baktm kaslmaktaym! Ne kasnts? Zenginlie svamaktan gelen kasnt olmal... Paray biz g tryoruz ya, kaptrmm kendimi... Say ki benim param! Biri elini srecek olsa, ekip vuracam! Byledir bu i Murat olum! Para kavrar insan birden... Zenginin fakiri bedava altrmas bundandr. sterse dmbk zen gini olsun! Daha ne diyorlar? Daha, Doktor amca... "Yazktr millete yazktr, diye al yor biri, yreine indirecekler milletin!" diyor! Biri kulamn dibin de hrl hrl soluyarak dert yanmaya giriti: "Nedir olum, diyor, bu stanbul nasl bir yer? unu evirip ekip alp savuacak iki zeybek yok mu?" Baktm papu pahaya binmekte... Aklma bama devirdim. "Oyundayz arkada! dedim, filim ekiyoruz! Bunlar essah para deil, sahte para... Geende kalpazanlar yakaland, diyerek yazdyd ya gazeteler... te onlarn bast paralar bunlar..." dedim. Herif bi raz rahatlad: "yle de zira, dedi, kudurmu mu bunlar dedim n k... niyetleri kendilerini paralatmaksa o baka dedim" dedi. Biraz daha gittik. Bu kez herifin arkada ald laf: "Filimse hani bunun makinesi? Nerde hour kz? Nerde hafiye?" Meer, Celdet Bey ku lak verirmi! "Dmbk Baha dedim ay" diye kt, "Dmb bi lemedin mi Dmb? Sizin oralarda ne derler? Gidi mi derler, ko do mu derler? Pezevenk diyeyim de anla!" diye bard. Herif ar d: "Bildim Dmbk... Dmbe nolmu?" diye sordu, "Dmbe 198

nolur teres! Dmbk dmbktr. Hibir ey olabilemez koca Tanr ya kr!" dedi bizim Celdet Bey... Herif dorulad: "Evet, imdi lerde, dmbklere, Allaha kr, hibir zarar gelmez ya... Bu para lar... Bunlar hep dmbe mi gitmekteler uurularaktan?" "Haunu hileydin!", "Vay ki, dmbk olmak varm bu stanbul ehrinde babaaa... Cumhuriyet ann stanbul'unda dmbk olmak var m!" diye herif dizlerine vurarak ap ap dvnmeye balad. Bak tm etrafmz millet sarm... Yal, gen, kadn, erkek, oluk ocuk, asker, sivil... Gvur, mslman... Salam, sakat... Uzatmayalm! Korktuuma uramadk, Celdet Bey Galata'ya yaklatka "dm bk" sznn notasn ykselterek, sonunda sesi kt kadarna vard. Hana geldik. portay ieri soktuk. Kalabala dnd Celdet Bey, bastonunu kaldrp grltsn susturdu: "Savumayn teres ler! Dmbk oyunu daha bitmedi! Sonunu bekleyin!" deyip girdi. Yukarya knca, liralk destelerden nn ktlarn hnla ko pard, banknotlar aralad, pencereyi ap, "Aln ulan teresler! Bu da dmbklk bahii!" deyip havaya savurdu. Aada bir vaveyla koptu ki, kyamet kopsa o kadar olur!.. Hayr, Galata Galata olal Bizans'n Latinler'i yediden yetmie kltan geirdii gn bile byle bir grlt grmemitir" diyecekti-ki, kap hzla ald. Kadir telala girdi. Dehete kaplm bir sesle fsldad: Geldi Kmil Bey amca. Geldi mi? Hani? Aye kz? Aye Hanm yok. Yalnz geldi Kmil Bey amca... Salonu korkun bir sessizlik kaplad. Kmil Bey'in arkadalar ta kesilmiler, ieriye akl almaz bir felaket girecekmi gibi, kapya dnp bakakalmlard. Ayak sesleri merdivenleri kyor, yakla yordu. Kadir, srtndan saldrya urayacakm gibi yana ekilerek kap nn boaltt. Kpek inleyerek kalkm, gerinip silkinerek yrmt. Kmil Bey girdi: Glmsedi: Oooo merhaba!.. -Arkadalarnn yzndeki umutsuzluu fark edince telaland:- Yok canm! Yok biey!.. Nuh Bey atld: Evde mi bulamadn? Demedim mi ana, en iyisi sabahle yin... Hayr efendim! Nerden karyorsunuz! Buldum, grtm! 199

-Karlk bekler gibi susmutu. Sessizlik uzad:- Grtm dedim se... Annesini grdm!.. Giderken kararlatrmtm! -Duraklad, s kntl bir hali vard:- Fikrimi deitirmitim! Ne gibi! Tela etmeyin Nuh Bey!.. Yarn, saat onda... -Gzlerini doktordan kararak glmsemeye alt:- Bizim Doktor Bey gidip grecek Aye'yle... Babasnn arkada olarak... Ben mi? Yahu, beni kartrmayn demedim mi? Hibir ey demedin! nk, byle bir eyi konumadk! Ben son dakikada dedim ki... Madem ki babasnn arkada olarak greceim!.. ki yalan olmasn! st ste iki yalan... Bir arkadam gitsin grsn! ok iyi dnmsnz Kmil Bey... Bylesi evet, yar yar ya doru olur! Ama ben gitmem! Arkadalardan bir bakas... Olmaz, nk sizi syledim. Sizden bakasnn gitmesi artk imknsz! Dndnz de mi karar verdiniz, yoksa birdenbire mi akl nza geldim? rJ Ne fark eder? Eder. Bence eder!.. Doktor Mnir nce skldn saklayamayan bir anlamda glmsemiti. Sonra nedense bu anlam yava yava deiti, ou za man yzn gerekten gzelletirir akaclnn parlakl geldi gz lerine... Kmil Bey'in telalandn sezince hemen aklad: Fark etmesi azizim! Bilirsiniz ya... Ka kere anlattm! ok eskiden bir gn... 1890'larda... Tam krk sene nce... Bir arkada... Bir nemsiz oyun teklif etmiti de... Nuh Bey, Arif Bey, Albay Cemil Bey, Murat glmeye balad lar. Bu genel nee Kmil Bey'in telan giderdi. Doktor Mnir'in, "u nemsiz oyun" dedii teklif, btn hayatn altst etmi, hi ak lnda yokken kendisini, eref Kurbanlaryla beraber TrablusgarpFizan srgnne yollamt. Bu sebepten sordum, dnerek mi, hi dnmeden mi be ni setiniz? Dndm biraz ama... Dnmesem de senden bakas ak lma gelmezdi. nk, gizli rgtlerde alanlar, ou zaman ileri, kar kan arkadalara ykletirler. Kanundur. Anlyorum. Kmil Bey oturdu. Eski kars ile nasl karlap, neler grt n anlatmaya balad. 200

4 Doktor Mnir Bey'le Kmil Bey'in kz Aye, evden ktklar zaman saat onu eyrek geiyordu. Dn geceden beri aralksz yaan yamur dinmi, gne amt. Hava enikonu lkt. Doktor Mnir Bey, yan gzle Aye'ye bakp sordu: Nereye gidelim? Siz bilirsiniz. Sever misiniz yrmeyi? ok... yleyse... Yryelim Mecidiyeky'ne doru... Yorulursak bir eye bineriz. Yemei Boaz'da yiyelim, diyorum. Olur. Aye, heyecann saklamaya alyordu. Sesini dzeltmek iin iki kere ksrm, dilini dudaklarndan geirmiti. Yznn boyasz tazeliindeki heyecan uukluu, biraz vahi gzelliine yarayor, kalarnn dnceli atkl, elleri trenkotunun ceplerinde, ll yry delikanlms haline uygun dyordu. Dn akam m sylediler size bugn beraber kacamz? Hayr... Bu sabah... Demek baskna uradnz... Daha nceleri, byle bir eyi dndnz myd hi? Bilmem! 201

 Geceden syleseydiler, baz sorular hazrlardnz, deil mi? Hazrlardm. Annem bunu dnmtr de geceden syle memitir. "Babann bir arkada seninle konuacak" dedikleri zaman, neler geti iinizden? -Doktor Mnir Bey cgara yakt. Kzn yzne bakmyor, vakit vermek istiyordu:- Neler duydunuz? Yllardr byle bir ey bekliyormuum gibi geldi bana... imdi nedenini bulmaya alyorum. Ad hi gemezdi evde... Sz ok az edilirdi... Hi akrabas da yoktu... Resimleri? Hayr... Evde hi grmedim. Sabriye teyzemde bir tane var. Palabykl bir fotoraf... Bir alm Tevfik Fikret'e benziyor. Hani bir fotorafnda biraz yan oturmutur... Benzerlii meydana getiren, belki de bu oturu... O zamann erkekleri bana hep birbirine benzi yor gibi gelir eskiden beri... Byklarndan olmal. Sabriye teyzeme bakarsanz, boks yaparm... yi avcym... "Uzun boyluydu, kalp lyd" diyor. Sabriye teyzem insanlar roman kahramanlarna benze tir hep... Hem avc, hem boksr... Hem de yalboyayla hanmlarn portrelerini yapyor... nanlr ey mi? akacdr Sabriye teyzem... Sinirli sinirli gld:- Siz grdnz m o resmi? Fikret'e benzeyen resmi mi? Grdm evet... Benzer miydi? Eh... iir de yazar myd yoksa? Durun bakaym... Sanmam hayr... Hanm portreleri zerinde mi alrd hep? -Sesindi kyc bir alay vard:- Peyzaj, natrmort filan yapmam mdr? Doktor Mnir Bey gldn saklad: Portrelerden baka ey yaptn grmedim. ok tuhaf bir adamm... i deiik... Ne gibi? Annemin resimlerini hep Meryem gibi yapm... Buna kar lk, Sabriye teyzemin portrelerinde baka bir hava var... Nasl anla taym!.. Gzel sanatlara giden bir arkadam: "i kadnlk koymu ok... Cinsel bir arszlk... Sabriye teyzene, hi deilse, bir kere ol sun satatna eminim!" dedi. Sormadnz m, Sabriye teyzenize? Emin olduktan sonra, neden sormal? Doktor Mnir, liseyi yeni bitirenlerde rastlanan bu ocuka g veni sevdi.

Bir zaman konumadlar. ili meydanndan Mecidiyeky'ne giden tramvay yoluna gi rince Aye yavaa sordu: lrken yannda mydnz, efendim? lrken mi?.. Neden sordunuz? Nasl ldn ok merak ediyorum. Kolay m ld? lm den korktu mu? ok mu abalad lmemek iin... Yoksa kolayca brak m verdi? Sizce o tipler nasl davranrlar bu sralarda? rpmrlar gibime geliyor. Yaarken kendilerinden bakas n dnmeyenler, zor lrler. ansa bakn ki, byleleri gen lyor ounlukla... Neden ld? Size sylemediler mi? Pek anlayamadm. "spanyol nezlesinden" denildi bir ara... "Bir av kazasnda" denildi... Daha dorusu, bunlar hep ben sordum aklma geldike... Annem yarm az, "Evet" dedi. Gerei Sabriye teyzem bilir ama sylemiyor. Neden? Annem yemin ettirmi... Bakarsnz hi deeri de yok... in gln yan... Ben bir ara, "Delloda lmtr" diye tutturdum!.. Kzlar on drt yalarnda ne kadar alk olurlar, bilirsiniz... Yalnz on drt yandaki kzlar m? Koskocaman, sal sa kall adamlar da alklk ederler bol bol... Alklk etmek, hepimizin birleik hneri... Hayr, lrken debelenecek adamlardan deildir. Deildi. ok iyi tanyorum. Hibir eyi hrsla istedii ileri srle mez! Amma yaptnz... Evli barkl bir adam... Bir yabanc kad nn arkasna taklp... Karsn, ocuunu yzst brakarak, gidiyor! Daha nasl olacak hrsla istemek? Anneniz mi syledi bunlar?.. nceleri sylemek istemedi. Ben byyordum. Hibir haber gelmiyordu. Sama sapan eyler soruyordum aralksz... Kimine "Evet" diyordu, kimine "Yok yle ey" diyordu. Bunlar para para rendim de, sonra birbirine ekledim. lrken siz yannda deil miydiniz? Deildim. Nerden biliyorsunuz abalamadn?.. Doktor Mnir Bey soruyu duymazdan geldi: Evet, biraz eksik syledim demin... stediini hrsla istemez di ama, kendiliinden gelenleri hrsla tutard.

202

203

 Kendiliinden mi geldi o kadn? stne mi dt? Bilmiyorum. Bunu hi konumadk. Konumadnz demek... -Aye'nin yz birden kederlendi:Konumak istememitir her halde... Gze alamamtr. -Sinirli sinir li gld:- Bu da bir eydir gene... Dediiniz gibi, hepimizin birleik hnerlerinden biridir biraz olsun utanma... ok zldnz m bu ie siz? Aye ilk defa Doktor Mnir Bey'in yzne dikedik bakt. Ger ekten armt. Gzlerini kst: ok zldm. Bir baka kadn iin annemi brakmas belki de o kadar nemli deildir. Ama, beni brakmas korkun... Nasl bir yrekti bu... Ne biim bir duygusuzluk... nsan, gece gndz krktk sarho yaasa, gene bir aralk bir ocua gz iliir. Kzyla yat bir kz ocuu grnce... Sonralar iyice anladm, bu kadar zlmeseydim, bana ldn hi sylemeyeceklerdi. Yzst bra klm bir kadn da elbet ac duyar ama, braklm bir ocuun duy duu acnn yannda bu ac hibir ey deildir. Kadnlk onuru ne ka dar zedelenirse, gene de yeniden mutlu olmak iin yklmam bir g kalyor braklan bir kadnda... Braklm bir kz ocuu, nasl kurtulsun, kendisini balayan badan?.. Bir mektup yazsayd... Bir tek kartpostal yollasayd... -Hzlandn anlayarak admlarn ya valatt:- Dalmm da komaya balamm. Sizi yoracam bu gidi le... Unutmadan soraym: lrken yannda deildiniz de... benimle grmeyi neden istediniz? Her zaman sylerdi. Her mektubunda yazard... Demek size mektup yazm... Ben de diyordum ki... Gidi inden sonra, ok yaamamtr, diyordum. Bana da ok yazmad. Bir iki mektup... leri iin... Neden geciktiniz bu kadar... leli on yl oldu aa yukar... Burda deildim. Sonra... Kendisi byle istemiti. Nasl? Sizi ancak, bu yalarda gelip grmemi... Acayip... Neden bu yalarda?.. Durun... "Byr akl erer, beni anlar" diye mi dnm sakn?.. Evet... Galiba... Nesini anlayacakmm? Bir gen kadnla yedi yandaki bir kz ocuunu on parasz brakp savumasndaki soyluluu mu? An nem, "Onurlu adamd" demiti bir defa laf arasnda... "Kendine g venirdi, en beklenmedik olaylar karsnda soukkanlln bozmad hi..." dedi. Soukkanlln anlyorum ama, onurlu saylmasna hi 204

akl erdiremiyorum. Binde bir hakl olduunu bana anlatmak niye tinde misiniz? Bunu aklnz kesiyor mu? Anneniz doru sylemi... Onurluydu, serinkanlyd. ok da iyi yrekli? Evet... ok da iyi yrekli... Daha dorusu, yufka yrekli... Bu kadar yufka yrekli olduunun kendisi de farknda deil, san rm. Kibre benzer bir durgunlukla bunu saklamaya altnn da pek farknda olmamtr. O kadn grdnz m? Hangi kadn?.. Haaa... Evet... Gzel miydi ok? Eh... Biliyorsunuz, gzellik insana gre deiiyor! Annemden daha m gzeldi? Karlatrmak olmaz. Anneniz baka bir tip... nili yokulu yaamay sevmez. Hesapl kitapl... Doktor Mnir Bey, Aye'nin dinlemediini fark ederek sustu. Yz, byle dalgnken kz, bir an babasna benzemiti. Okuldan m arkadatnz? Evet... Avrupa'da beraber bulundunuz mu? zr dilerim, pek sa ma sapan eyler mi soruyorum? Yok! Sorun aklnza geleni... apknlk yapar myd, oralarda renciyken? Hayr... Bouna saklyorsunuz... Sabriye teyzem, anlatt. ok yakklym... apknm... Pek belli etmek istemezmi ama, Sabriye teyzem bilirmi... Yapt hanm portrelerinden de belli... Bakmayn siz o portrelere... ok nem de vermeyin! Uslu adamd. Derslerine mi alrd hep? Gece gndz de 1... Dediim gibi, zorlamazd hibir eyi... Ama, snflar da e erdi kolayca... apknlk otmezmi... Derslerine de ok almazm... y leyse. .. lgilendi mi az ok, Jntrklkle... Jntrklkle mi? Evet... O zamanlar, herkes Avrupa'ya kaarm birok teh likeleri gze alp... Hazr oradayken, bu ie katlmay aklna hi ge tirmedi mi, diyorum. Getirmedi. Sanmam. Biz o zamanlar, bu ileri pek ciddiye almyorduk. 205

 Neden efendim? Paa oullarydk bir kere... Abdlhamit'e bal saylyor duk. Bu yzden, istesek bile, Jntrkler bize gvenemezlerdi. Son ra... htilalcilere katlmak herkesin gze alaca bir i deildir. Biz daha ok "Okullar bitirelim, birer meslek sahibi olalm da memle kete o yoldan faydamz dokunsun" diye dnmtk. Sizi anlyorum... Doktor olmusunuz... Elbette faydanz do kunmutur. Arkadanz, tuttuu hibir ii sonuna gtrememi... Biraz hukuk okumu Paris'te... Londra'da ekonomiye alm bi raz... Roma'da gzel sanatlarla uram... Dnya Sava sonunda on parasz kalnca, bizi brakp kamasndan anlalyor ki, abuk ylyor. Jntrkler'e katlmamas da, herhalde... Korkaklndan m, demek istiyorsunuz? Sanmam... Kor kak deildi. Korkak derseniz, hakszlk edersiniz. Aye bir ey sylemek iin durdu. Doktorun yzne bir garip bakt. nce glmsedi: Benim bymemi beklediniz! Geldiniz! Ne demenizi iste miti? Mmkn mertebe tpksn syleyin... Kelime kelime... Durun bakaym... "Dayankl olsun benim kzn..." dedi, "Zoru grnce onursuz kolaya kamasn" dedi. ok garip... Emin misiniz byle dediine?.. Neden demeyecekmi? yle ya... Kendisinden biliyor, bunun ktln... Baka? Baka... "Namuslu olsun" dedi. "Kendi kendine kar hi oyun etmeden namuslu olsun... Yukarda gk yklsa... Aada top rak kse..." dedi. nanlr ey deil... Uydurmuyorsunuz ya? Neden uyduraym? Yemin ister misiniz? Aye, ufak tefek doktoru tepeden trnaa szd. Yznde, du rumun keyfini karan alayc bir gl var gibiydi. Buna birden kzd: Namuslu olmak dnden hibir ey anlayamadm. Tersi meydana kmadka herkesi namuslu saymayacak myz? Edebiyat retmenimiz ok fkeli kadnd. "Bir memlekette insanlar namuslu olduklaryla ayrca vnyorlarsa, o memleketin hali dumandr" derdi. Yaman kadnd. ahende retmenimiz bizim . "Ortada fol yok, yumurta yokken mertlik gsterisi, namus gsteri., sulu sepken acma gsterisi ayptr" diye barrd. Kzndan yalnzca namuslu ol masn istemek, hemen de hibir ey istememek olmuyor mu? Bu adan bakarsanz, doru... Ama biz, yklmakta olan bir imparatorluun adamlaryz. Bizim iin, bir insann yalnzca namuslu 206

olabilmesi de ok nemliydi. Baka bir ey demediler mi efendim? Sylediler, "Paray ok sevmemeye alsn" dedi. "Hesabn bilsin ama, yaamasnn btn gvenini yalnz paraya balamasn." Doktor Mnir Bey, cgara yakt. Aye, bir zaman yanm konak kalntsnn stnden Boaz'a bakarak yrd: Baka?.. Bakas... Anladnz sizden daha baka neler bekleyebilece ini... Neden gldnz? Hi... Gldm yle... Evden knca, "Aklnza ne geldi bu grmeyi duyunca" diye sormutunuz da... Evet... Neydi? Bir... Kk, fukara umut... Ne gibi? Bizi neden brakp gittiini aklayacak bir ey... zr m? * Evet... Baka trl yapamadnn nedeni... Ne kadar sa -ma olursa olsun... Hatta alak yn yzde doksan ar bassa bile... nsan, hani kstrlm sanr kendini... Dt bataktan kolayca sy rlacak be on tane ak kap varken, birini bile grmemitir gerek ten... Sonra, farkna varnca... ok sonra... "Ne kadar budalaymm" der. Byle bir budalalktan bile bir zr kartmaya abalar. Altnda kald bask bize bugn ok sama da gelse, deil mi efen dim? Diyelim ki beraber gittii kadnn parasn alm... Bize ek mek alabilmek iin... Diyelim ki, bir namus pususuna drld. Szgelimi antaj... Byle bir ey sylemeden... Byle bir yalan uy durmaya bile lzum grmeden... Sizi gndermesi anlalr ey de il... Hele, byle mezarlara saklanp. lmn arkasna sinerek... Btn kanma, kandrma imknlar yok olmuken... Deil mi? Doktor Mnir Bey gzlerini kard. Kmil Bey'in apansz yk ledii bu garip ii, mizacna uymayacan ileri srerek kabullenmek istemeyii, konumann bir yerde byle aclaacan kestirmesindendi. Ama, babasnn, salt babasnn deil, iinde doup yaad ku aklarn budalalklarn kzn bu kadar kolay grebileceini hi akl na getirmemiti. Toparlanmaya alt: Pek sama da olsa, bir zr ileri srmemek bal bana b yk bir zr saylmaz m? Bir insan krk yana kadar direk gibi do ru yaayp... Krkna basaca sra birdenbire, ok karmakark ile207

re atlrsa... "Onurluydu" demi anneniz ki, dorudur. "Serinkanl" demi, daha nemlisi. Biz buna ruh hekimliinde... "O zamana ka dar bask altnda tutulan ikinci kiiliin... Bir yeri patlatarak boan mas" diyoruz. Yalnz bulunduu yerden deil, kendi kiiliinden de kamak saplants... Baz insanlar yakalarn kurtaramyorlar bu sap lantdan. evresiyle deil, kendi kendisiyle bark olmadn anl yor apansz... Gogen... Vangog... Verlen... Durun, hayr!.. Babanz bunlarla bir tutmuyorum. Bunlar bilinen kiiler olduu iin, balar na gelenlerden herkesin haberi var. Tannmam insanlarda bu ka n yzdesi elbette daha oktur. Demek istiyorum ki, o zamana ka dar, serven denilen eyi romanlarda okumaya, sinemalarda grme ye bile katlanamayan bir insan, apansz, kendisini bir servene... Bu "Serven" lafn neden hep kadn-erkek hikyelerinde kullanyorlar? Arkadanz bizi, 1921 ylnda brakm... O zaman, iine atlacak bir baka serven yok muydu? Nasl serven? Szgelimi: Kuvay Milliye serveni... Babanz Kuvay Milliye'ye katlsayd... Sevinir miydiniz? Si zi bu yzden braksayd?.. Bu nasl soru?.. Aye'nin yz ilk defa gerekten allak bullak olmu, yreine bir sanc saplanm gibi eneleri sklmt. Evet, bu yzden gitseydi... Sizi yoksulluk iinde brakp?.. Ne demek yoksulluk?.. Burda aza alnabilir mi yle ey!.. Sizin haberiniz yok galiba... Ben tantm herkese, "Sizden kimler katld kurtulu savana" diye soruyorum! Bizim kuan onurlular, insanlara kar duyacaklar saygy Kuvay Milliye'ye katlm, katl mam olmalarna gre ayarlyor. Ben kendimi bildim bileli Ltf Bey'e neden bir kere bile, "Baba" demedim, bilir misiniz? Kuvay Milliye'ye katlmad iin mi? Elbette... Bana gerekten babalk etti oysa... Beni z kz gibi sever. "Bana gerekten babalk etti" derken, arkadanz akl ma getirmiyorum! Gerek babalarla lyorum! Akas, ben, beni brakp gittii iin kzmyorum, arkadanza, babalar, amcalar, aa beyleri, daylar, erkek akrabalarndan herhangi bir Kuvay Milli ye'ye katlanlarn karsnda beni utanla yere baktrdna kzyo rum. Balayamayacam bu... Hi... Hi balayamayacam. y le arkadalarm var ki, babalar onlar yzst brakp bir kadnla gitmedii halde, benim ektiim acy ekiyorlar. Bir onursuzlua drlmler, Halide Edip Hanm' nasl kskanyoruz gizliden gizr 208

liye, siz anlayamazsnz. Cehle adnda bir arkadam var... Birlikte Tbbiye'ye gideceiz bu yl... Bunald da bir gn... Ne dedi? "Gene dman, yurdu bassn istiyorum" dedi, "Bir sabah uyanmalyz ki... Dmanlar yeniden stmze saldrmlar... zmir'e asker kartm lar..." Nolacakm? Gidip dveceiz... Bir kk iir, hi dilimden dmez... "Teslim olmak baka ey / Esir dmek baka / Seni sevmek baka bir ey hrriyet / Urunda dvmek baka" Hi duydunuz muydu bunu? Hayr... Biz bunu biraz deitirdik! "Hrriyef'in yerine "Gzel yurt" diyoruz... Bir yandan kskanyoruz Halide Edip Hanm', cebi mizden harlklarmz arm gibi irenerek... Bir yandan gidip eli ni pmek istiyoruz minnetle... -Doktor Mnir Bey'in glmsediini grnce sustu. Gzleri birden umutsuzlanmt:- nanmyorsunuz deil mi? Palavra sanyorsunuz... Yok canm! Palavray da nerden kardnz. Gzlerinizden anladm!.. Glmsemenizden... "Sava o cuk oyunca sanyor bu kk hanm" dediniz. ocuk oyunca san myoruz. Ne kadar zor olduunu, en eski savalardan daha iyi bili yoruz. Nereden mi? Gitmeyenlerden... Gzlerine kestiremeyip kaytaranlardan... Bizim kurtulu savamzn bir nemli yn de balan gta, gerek yiitlerin gnll gitmeleri... Bir yedeksubay, Birinci nn'den sonra karsna yollad mektuba bir beyit yazm... Oku yaym m size? ok sevinirim... "Vurutuk mermisiz, kasaturasz / Ne aman istedik, ne aman verdik" diyor. Anladnz m? Aye gzlerinin yaardn gstermemek iin ban evirdi. Doktor Mnir Bey, yutkundu. Glmsedi: "Evet" dese, sesi titreyecekti, budala gibi... oktandr, byle vatanseverlik laflaryla yrei arpmaz olmutu. Bu laflar, Aye'den baka, kim sylerse sylesin, irenmi gibi suratn burutururdu. imdi kz kucaklamak, ban omuzuna bastrmak... "Vay Aye kz, vay... ok yaa emi!" diye salarn okamak geliyordu iinden... Hem, Kmil Bey'i dnerek sevinmi, hem de stne ald iin kolaylatn grerek rahatlam t. Artk bundan sonra nemli olan, kza, babasnn lmediini, u anda, sa yumruunu sol avucuna vura vura bulumann sonucunu beklediini yoluyla amak kalyordu. Aye'nin anlattklarna dalgn 209

dalgn hak verdi. m elimsiz bir kzd. lk bakta, hain, dedikoducu, geimsiz sanrdnz. Btn snf da yle sand. Kimse ilgilenmedi, 146 Celile'yle. Aramza pek katlmyordu zati... ou, tek bana kalyordu. st ba fakir deildi. Ders aralar da noksansz... Ama, gene de bize benzemeyen bir yn vard ki, hemen sezmitik. Dinliyor musu nuz? Dinliyorum. Lise kata? Birde... oumuz bizim lisenin orta ksmndan gemitik. Celile bir baka ortaokuldan gelmiti. Bir gn, Celile'yi derse kaldr d ahende retmen... Dedim ya, sert kadnd. Psrkln hibir e idini sevmezdi. Bilmiyorsanz, "Bilmiyorum" diyeceksiniz uzatma dan... almadnzsa, "almadm" diyeceksiniz. "Gen kz dedi in ba dik olur" derdi. "Soylu taylar gibi" derdi. "stemem kambu ru km mymnt renci" diye barrd. Bu yzde, Celile'yi gz tutmamt, ilk grd gndenberi... Lise birde Yeni Trk Edebi yat okuyorduk... Bir iir ezberlenecekti. Mustafa Kemal iin yazl m bir iir... ahende retmen, "Oku bakalm" dedi. Sesinde, "Be ceremeyeceini biliyorum" anlam vard. retmenimizi ne kadar seviyorsak, bu gsterisiz kz da o kadar sevmiyorduk. Gszl betimize gidiyordu. Canndan usanm haliyle, iiri, ahende ret menin istedii gibi okumayacakt, retmenimiz de azarlayacakt, cmz alacakt. Btn snf, kulak kesildik. Celile gnlsz bala d iire... kinci drtlkte takld. ahende retmen gzlerini iren mi gibi kst, almamsnz..." " altm biraz efen dim..." " Biraz m? Biraz ne demek? Benimle eleniyor musun sen?" " Hayr efendim..." " Otur yerine... Sfr veriyorum!"... Arkasndan seslendi: " Tembelsiniz... Alksnz stelik... Yalnz aklnzla deil, etinizle, kemiinizle alksnz..." Celile de yanmdan geerken keyifle gldm grd. Dmanlk duyduumu anlad. Bahede yanma geldi. "st ste gecedir ancak ikier saat uyuya bildim" dedi. "Bunun pek nemi yok... Belki gene de ezberlerdim. Ama, ben bu iiri yazan adam sevmiyorum!" dedi. "Siz iyi bir kzs nz. Ondan syledim bunlar..." dedi. Yrd gitti. "Yazan adam sevmiyorum" sz dikkatimi ekmemi olsayd, belki okulu bitirin ceye kadar hibir ey renemeyecektim. Arkasndan gittim. Herifi niin sevmediini sordum. "Kurtulu Sava srasnda bu adam Ana dolu'ya sokmadklarn bilmez misiniz?" dedi. "nebolu'dan 'Seciye siz' diye geri evrildiini?.. Sonra da tutmu Mustafa Kemal'i ven iirler yazm... Haydi o yazm diyelim, bunlar kitaba kim koyar? 210

Haydi koyan koydu diyelim, bunu bize ahende Hanm niin ezber letir? yi kadndr ahende Hanm oysa... Yiittir" dedi. O zamana kadar hi karlamadm yeni bir eyle kar karya bulunduumu sezerek yanna oturdum. st ste gece niin ikier saat uyuduu nu sordum. Annesine yardm etmi. Annesi diki dikermi... n mz bayram olduu iin ileri okmu... "Baban yok mu?" dedim. "Yok" dedi. "ld m?" dedim. Bunu, "Babam yok" diyen herkese sormamazlk edemiyordum. Babas, Kurtulu Savanda lm... z mir'e ilk giren birliklerin iindeymi... Demin okuduum beyti mek tubuna yazan yedeksubay... Temen Hakk Efendi... Bakn bakaym bana Aye... Samalyorsunuz... Hayr... Geer imdi... Ne zaman anlatmak zorunda kal sam, gzlerim yaarr byle... Celile gler, "Sulu gz seni" diye par man sallar. Demek istediim... Yaknlarmzn yaptklar iler, bizi glendiriyor, ya da byle gz sulu psrk... Mymnt yapyor! Sylediniz mi retmeninize bunu?.. Hemen o gn... Ne yapt? Bitti kadncaz... Neye uradn ard. Hemen snf top lad. Alk dedii iin zr diledi Celile'den... "Alklk bendeymi k zm" dedi, "Ben stelik terbiyesizmiim de..." dedi. yi etmi ama... Amas ne? Siz bu ii, biraz aprazndan almsnz. Mustafa Kemal'in bir sz var. Hi duydunuz mu? Ne stne? Kuvay Milliye'ye inanmayanlar stne... lk yllarda kendi sine zorluk karanlar sonra neden baladn sormu da bir arka da... "Hak veriyorum" demi. "Ben Erzurum'dan zmir'e bir elim de tabanca, bir elimde idam direklerimle geldim!" demi... "Herke sin harc deil bu" demek istiyor. Ona yle sylemek der. O balayacak ama, biz bala mayacaz, hi balamayacaz. Bilenlerle bilmeyenler nasl bir olamazsa, savaanlarla savamayanlar da bir olamaz. Celile'den son ra gzm ald. nsanlara bir baka trl bakmaya baladm. O za mandan beri benim iin iki eit insan var: Vurumu olanlarla vu rumay gze alamam olanlar... imdiye kadar, hibir gerek Ku vay Milliyeci'yi yakndan grmedim. Ama, Kurtulu Sava srasn da para kazanmaktan baka bir ey dnmeyenlerle i ie yayo rum. Bizim evde Kuvay Milliye'nin laf hi edilmez. Annem, her za211

man durgundur, telasz, sakin kadndr. Yalnz, Kuvay Milliye'nin laf alrsa hrnlar. Belli etmek istemez ama, ben anlarm. Btn evremiz byledir. Bu Serbest Parti ii, hepsinin, Kuvay Milliye d man olduunu meydana vurdu. Halk Partisinin zora dmesine se vindiler, nce gizliydi bu sevin... Drt yanlarna rkek rkek bakp ellerini outuruyorlard. Ltf Bey, bize harcadnn dnda, eni^ konu cimridir, yleyken, o kadar cimri bir adam iin gerekten b yk saylacak paralar verdi Serbest Partiye... Hem de makbuz filan almadan... Bizim evremizde Kuvay Milliyecilik avanaklk saylr. Bu yzden ben belli etmemeye alrm iimdekileri... Zorlarm kendimi hep... Tabanszn biriyim, deil mi? Yoruldun Aye... Duralm da bir eye binelim mi? Hayr, hi yorulmadm. Sktm sizi... Her zaman byle geve zeliim tutmaz! -ini ekti:- Belki de haklsnz... Deimez bir d nceye saplanmak bu benimkisi... Ama nasl saplanmazsnz... Ba kn, Celile'nin rahmetli babas son mektubunda ne yazm... -Derin soludu:- "Atk yrdk gsmz zmir'e doru / Ezraili kattk Yunan'a, ezdik, aldk"... Aslnda bu beyit o kadar nemli deil, nemi, son saldr balamadan nce yazlm olmas... Ufak tefek bir adamm Celile'nin babas... Sivilmi de stelik... Gerekten bir yaknnz bu ilere karm olsun istiyorsanz, gayet kolay bu... Aye yorgun gzlerle bakt, glmsedi: Kolay m? Evet, o kadar zor gelmiyor bana... ok kolay geliyor tersi ne... Demin dediiniz gibi, ocuk oyunca... Naslm bakalm! Beni... Apansz... Karanlklardan km bir amca sayn! Amca m? -Aye gzlerini krptrd.- Affedersiniz... Hep kendimden konutum... Siz katldnz m Kurtulu Savana!.. Pek gnlmle deil... Durumlar zorlad, istemeden srk lendim. Eer bylesi sizin kabadaylk llerinize biraz uyarsa... Ne zaman katldnz siz? Ka tarihinde? Durun bakaym... Gemi gn... Evet... Biz gittiimiz za man, Mustafa Kemal Paa yeni gelmiti Ankara'ya... Daha, erke Etem baa greiyordu. u halde, ordu kurulmamt, henz... Aye gzlerini hep yle krptrarak sordu: Arkadanz neden gitmedi sizinle?.. Bunun suu biraz da benim... "Sen kal" m dediniz? 212

Aa yukar... Hemen dinledi mi? Direndi biraz... Akln yatrdm. Neyi ileri srdnz? Sizi... "Kznz var" dediniz. "Ya yle..." dedi, bileti yrtt, deil mi? Akolsun!.. Sonra nasl brakabildi beni?.. Tutmad bu sz efen dim, zati tarihler de tutmad. Nasl tarihler? Siz Anadolu'ya, daha ordu kurulmadan, Mustafa Kemal Pa a Ankara'ya yeni gelmiken gitmitiniz. Biz spanya'dan memlekete 16 Mart'tan pek az zaman nce gelmiiz, ya da hemen sonra... Bu hesapa siz stanbul'da bulunuyormusunuz ki, arkadanz kalmak iin kandrabilesiniz... Yazdm ona... Sk sk yazardm. Anlyorum, elbette doru sylyorsunuz... Teekkr ede rim. Ne kadar aptalm gerekten... Ne biim ekiiyorum? Beni affe din... Ne yaptnz ki? Amcalk teklifinizi hemen, minnetle kabul etmedim, ister misiniz, daym olmay... Uygunu budur! Siz bilirsiniz? Bence ikisi de bir... Asl nemlisi... Bu iler bir baka adan da dnlebilir. Kuvay Milliye'ye en nce bala yanlardan biri erke Etem'dir. Kurtulu tarihimizde ad "Vatan ha ini" diye geiyor. O kadar kskandnz Halide Edip, nceleri Ame rikan Mandasn savunmutu. imdi de snr dnda yayor muhalif olarak... teki insanlarn kaderi de pek baka trl deil... Byle karklklarda, kahraman ls her zaman doru kullaahmyor7 Bir saat sonra, ate boyundan silahyla kamaya-k-araf vermi bir adam, baskna urad iin, yiite dvp ehit defterine yazlm olabi lir. Doru bir iin srkledii insanlarn hepsi, yrekli, kararl, ger ekten yiit olmazlar elbet... Bakarsanz, bylesi, o byk ilerin b yk saylmas iin lazm da biraz... Bence Kurtulu Savamzn bir tek gerek kahraman var: Kurtulu Savann kendisi... Mustafa Ke mal Paa bile bu kahraman kiiliinde canlandrd kadar byk... Surda oturalm m biraz... Birer ay ielim... le yemeine daha vakit var. Sonra otomobil arr Boaz'a ineriz. Ne bahede, ne de ierde mteri yoktu. Dars daha iyi... r msnz? Hayr... 213

Boaz' gren bir masaya oturdular. Doktor, "Bir dakika" deyip gazinoya gitti. Biraz sonra dnd: Baktm nasl temizlii... Kt saylmaz pek... Cgara yakarken ayak seslerine dnd. Glmseyerek yaklaan garsona sordu: Yeni mi ald buras?.. Birka kere getim ama, gzme ili medi. Kimdir sahibi? Sahibi mi? Naci abi... "Sakann Naci" derler... Hatrlayamadm. ay bulunur mu, sizde bu saat. Bulunur. Demleriz dok... Demleriz beyim... Taze demle riz... yi... Bize ay demleyin,.. Sakann Naci niin tanmazdan gelmelerini istediine akl erdirememi olmal ki, kapya kmt. Elleri belinde bakyordu. Doktor Mnir, "Krpe kz batan karmaya altm zannederse yan dk!" diye glmsedi. Aye hibir eyin farknda deildi. Boaz'a dalmt. Kederli bir eyler dnyordu. Neden sonra zr diledi. Affedersiniz... Daldm... Biraz anlatr msnz hangi sava larda bulunduunuzu?.. Hangi savalarda m? Bana sorarsanz, ayr ayr birka sava yok... Bir tek sava srp gidiyor 1923'e kadar... Bin yedi yz bil mem katan beri, bizim bir tek savamz var: Osmanl mparatorluu'nun paralanmaktan kurtulma sava... Biz de, daha nceki ku aklar gibi, bu srekli savan iinde doduk. Hibirimiz de bunun dnda kalmadk. -Gld:- "Arkadanz" diyeceksiniz... O da zorlasa bile dnda kalamazd. Yeni kuaklar bizi lp bierken, koca man bir imparatorluun tepemizde aralksz atrdadn hi aklla rndan karmasnlar! Gerekten ok zor bir yaamayd bu... Arada bir gvdemizden bir paray koparp alyorlar... Bundan sonra biraz rahat braklsanz ya... Hayr! Tartalyorlar sizi hi acmyorlar. s tnz, banz, yznz gznz kan iinde... Gten dmsnz. Hem bilek gcnden, hem de akl gcnden... Tam "Bu kez aklm erdi. Derdin dermann buldum" diyorsunuz. Bakyorsunuz, ila yan l... Nbetler hem iddetleniyor, hem sklayor. Tepesinde hep o kme atrtlar... Uyanmas olmayan bir korkulu d. Gsnz den karabasanlarn biri kalkp stnze birka birden kyor. Bi raz soluk alamyorsunuz ki, evrenizde olup bitenlere bakabilesiniz. "Bakabilesiniz" diyorum. Akl erdirmek baka bir ey... Bu lm bunalts iinde, bir tek umuda varabilmiiz "Hrriyet gelecek, Ab214

dlhamit'i despotluuyla beraber srp atacak! Sonra her ey, bir den dzelecek!.." "Nasl?" diye sormay hi kimse aklna getirmiyor! mparatorluun gerekleri nedir? Hibir fikrimiz yok!.. Hrriyetin ilanndan sonra bile bu byleydi. Bizim hrriyet, Avrupa'y bugnk hale getirmi cankurtaran... l diriltme ilac... ylesine binbir der de derman ki, bunca yln despotu Abdlhamit'i bile pnii, Meru tiyet Padiah haline getiriverdi. Nerdeyse, herif bizim karmza hr riyet fedaisi kesilip dikilecek... Derken 31 Mart koptu. Derken ben kendimi, Trablus llerinde buldum. Bir elimde filinta... Nedir o? Ksa tfek... teki elimde, tentrdiyot iesi, sarg bezleri... Biz orda bouurken, bir de baktk, Balkanlar tututu. Trablus'u talyanlar'a brakp seittik. Biz yetiene kadar, dmanlar atalca'ya dayandlar. atalca'da kan gvdeyi gtredursun, bizim Hrri yetiler Babli'yi bast. Hkmet drld. Harbiye Nazr ld. Yerine yenisi kt. Derken o Harbiye Nazr da ld. "Bu gidile bi ze ne vatan topra dayanacak, ne de Harbiye Nazr... Bu hrriyet, hani bizi, birka saat iinde Avrupa'nn medeniyet izgisine eritire cekti. Sakn bir yanllk olmasn!" demeye kalmad, Dnya Sava patlad. Galiya'dan ran ilerine, Svey kanal nnden, Hazer de nizi kylarna kotuk. Sonunda kendimizi nerde bulsak iyi? Uuru mun dibinde... Oysa, bizim kuaklar, ne yaptlarsa, mparatorluk bu uuruma yuvarlanmasn diye yapmlard. -Biraz solukland:- Baba nz Jntrkler'e katlmad iin suluyorsunuz. Katlsayd da en ile ri gelenlerinden olsayd... Sonu neye varrd, bilir misiniz? Kurtar mak istedii imparatorluu batranlardan biri saylacakt. Bu batr ma marifetinin cezasn bir yabanc memlekette, kurunlanarak e kecekti. Byle bir cezadan kurtulsayd, "zmir'deki Mustafa Kemal'i ldrme iinden haberli" sulamasyla tekiler gibi aslacakt. Hani siz aslmamsnz? Ben, hrriyet trksyle gelip, hrriyet adna gazeteci ld renlerden kolay ayrldm. Babanz ayrlmad. Neden? yiyi ktden ayracak gc m yoktu? yiyi ktden ayrma ii deildir bu... Kendisini kendi s zyle balamaktr. Dtan deil, iten gelen bir bask... Aklla, he sapla iliii yok... Aka haksz olan baz gidilere, uzun zaman, ide al grn verenler, babanz gibi adamlardr. Aptallar m demek istiyorsunuz? Aptallk evet!.. Ama, insanl ycelten bir aptallk... Neler yapt diye deil, yle bir zle, doru yola girseydiler, neler yapabilir215

lerdi? diye dnmeli... Aklsz olduklarndan deil, kurnaz olma dklarndan aptal sayyoruz bunlar biz... Hakszlk ediyoruz. Garson aylar getirdi. Aye yine dalmt. Doktor Mnir Bey sordu: Ka eker? Affedersiniz... Ben alrm. eyi dndm... Esir dmedi niz, deil mi? Hayr... Teslim oldunuz ama... Olduk, evet... Merak ederim oktanberi... Uzak ate boylarnda, sava na sl biter? Bir gn... Vurumann en kzgn srasnda... Belki de, d man nnze kattnz kovalyorsunuz... Birden, yenildiinizi, silah lar dmana teslim edeceinizi bildiren haber geliyor. Neler duyar insan bu an?.. Yenilgiden sorumluymu gibi bir sululuk utanc m? Ben, bir gezici hastahanede vizitedeydim. Eczacmz koa rak adra girdi. "Atekes anlamas imzalanm, Doktor" dedi. ok tanberi her dakika byle bir ey bekliyor olmalym ki, "yi... Belki ila gelir artk..." demiim. Silah tamadm iin, bana, teslim ol mak pek ac gelmedi. Bu i, atafatl trenlerle kllarn teslim et mek zorunda kalan komutanlar iin ackl olsa gerek... Ho, onlarn iinde bile, vatan uruna, byle bir utanc yklendiklerinde, gizlice kibirlenenler bile belki vardr. Gelirken bir iir sylemitiniz. Teslim olmakla esir dmek arasndaki ayrnt stne... Sonu da galiba, hrriyeti sevmekle, hrriyet uruna dvmek arasndaki bakal anlatyordu. Evet... "Seni sevmek baka bir ey hrriyet / Uruna dv mek baka..." Sizce hangisi daha nemli bunlarn? Sevmek mi, dvmek mi? Bu sorudan hibir ey anlamadm. Elbette dvmek... Yazan da bu anlamda yazm deil mi? Baka anlamda olacan sanmam. Olur. Galiba dorusu da, o baka anlam... nk, insanlar hrriyet iin, hrriyeti hi sevmeden de dvebilirler, daha beteri, neyin nesi olduunu hi bilmeden... Sevdii halde dvmeyen, bilmedii halde dvenden da ha m iyi demek istiyorsunuz? Gerekten sevince, dvmemek olmaz. Sevmeden de d vmemek olduuna gre, iiri yazan tepeden trnaa yanlyor! Te216

talanmayn, ok doru gibi grnd iin, ok sevdiimiz byle yanllar pek oktur. Yalnz sizin banza gelen bir i deil bu... n sanolu, hep gerei aradyla vnr. Gerekten yana olduunu ileri srp bbrlenir. yleyken, hepimiz hi ara vermeden yanl lklar yaparz. Hem de geree ok benzeyen yanllklar... ou muz bunu, karmzdakileri aldatmak iin deil, gereklerimizin yz de yz gerek olduklarndan bir an bile phelenmediimizden by le yapyoruz. Biraz kukulansak, ok eyler dzelecek... Bizim, de imez gereklerimizin yannda, karsnda, nnde, arkasnda, ba ka gereklerin olabileceini biraz dnsek... Sakn bunu arkadanzn gerei iin de sylemi olmayn... yi bildiniz. zellikle babanz iin syledim. Demek, arkadanzn gereine bir baka adan baklabi lir... Elbette... Bu adan da baklnca... Babanzn gerei, sizin gereinize gre daha hakl kabi lir. Pardon, babanz bsbtn susuz demek istemiyorum. Ama, ona gene de hak vermek mmkndr! Niin gldnz? Nasrettin Hoca'y hatrladnz, deil mi? Davacya hak vermi, davalya hak ver mi, sonunda, "Bu nasl yarg?" diyen karsna da hak vermi... ster misiniz, babanzn gereiyle;szgelimi, sizin gereinizi karlatra lm? Aye, parmayla masada bir eyler izerek biraz dnd. Bouna uraacaksnz... Ama, benimle grmek istemeni zin bundan baka bir amac da olmamak gerekti... Karay ak gster meye hazrlandnz anlalyor. Kendinize gvenmeseniz sz bura ya getirmezdiniz. Sonucu deil, konumay nasl yrteceinizi me rak ettim. Sonu sizce, imdiden belli, deil mi? Aye gvenle glmsedi. O kadar emindi ki, "Evet" demeyi bi le fazla bulmutu. Doktor Mnir Bey, cgarasn tabakasna vururken sordu: Hazr msnz? Evet... Sk durun, yllardr, "Baka yn olmaz" dediiniz gerek ten ayrlmaya altrn kendinizi biraz... Aye'nin baklar bir an kukuland. Sonra kendisini hemen toplayarak ban sallad: artmacayla hibir ey elde edemezsiniz, Doktor. Ben 217

doktorlarn hastalara yaptklar inandrma oyunlarn bilirim. Bilseniz de sk durun!.. -Saatine bakt:- Oooo... Vakit ge mi epeyce... Yemei burda yesek nasl olur? Siz bilirsiniz... Pek kt bir yere benzemiyor. Gzm tuttu. Bakalm bizi doyuracak bir eyler yapabilirler mi? -Garsonu eliyle ard, yakla masn bekledi:- Geldin mi? Ho geldin!.. -Bunu laz gibi sylemiti:Nerde senin patronun? Burda efendim... Burda da, neden hi grnmyor? nsan, bir kere gelip, "Geldin mi? Ho geldin" demez mi? Garson akn akn kekeledi: Gelecekti ama... Dedi ki... "Doktor Bey..." dedi. Halt etmi... ar gelsin! Gelsin abuk... Garson yrynce Aye sordu: Hani siz buray yeni grmtnz? Garson, doktor olduu nuzu nerden bildi? Bu dnyada keramet denilen ey hi mi yok? Hadi, kerame te, Cumhuriyet kua olduunuzdan inanmyorsunuz... Bo atp do lu tutmay ne yapalm? mrnde hi evlenmemi bir doktoru, bu ehrin btn garsonlar elbet tanr! "Geldin mi? Ho geldin" szn neden laz gibi sylyorsu nuz hep? Laz szdr de ondan... Nasl Laz sz? Bizim Laz arkadalardan biri, geenlerde vekil oldu. Bir in san hem Laz olur, hem de vekillii eline geirirse ne yapar? Bilmem... Bunda bilmeyecek ne var? Hemen vekil olduu veklete e ki dzen verir. Bizimki de yle yapm... Emri altndakilere yollad ilk bildiri, Vekil Bey'in gidip gelileri srasnda memurlarn nasl dav ranacaklar stne... Yani, uurlamakla karlamak ii... Anlayamadm. Vekil Bey bir yere giderken vekletin btn umum mdr leriyle mdrleri iki elleri kanda olsa, istasyona toplanacaklar, "G le gle" diyecekler. Gelirken de karlayp, "Ho gediniz" denecek... Evet... Bir gn Ankara'dan stanbul'a dnyordum. Baktm Vekil Bey de istasyonda... Beni grnce el edip ard, vagonuna ald. Pencerenin nnde yan yana durduk. Bizim Vekil Bey, bir yandan 218

benimle konuur gibi yaparken, bir yandan peronu gz ucuyla tar yor, yava sesle, "Geldin mi? Ho geldin" diye mrldanyordu. Yok canm... Eleniyorsunuz... Vallaha uydurmuyorum. Geirmeye ka kii gelmise, bizim vekil o kadar, "Geldin mi? Ho geldin" dedi. -Koarak gelen patro na elini rahata ptrd:- Geldun mu? Ho geldun! Nerdesin bunca saat? ki liray bir arada grnce mteri horlamak gazinocu milleti ne iyilik getirmez. Valla Doktor abi... Sen tanlk verme deyince... Tanlk da neymi... Boynuna m sarlacaktk? Tan m teri olmaynca, patron, "Geldin mi? Ho geldin" demeyecek mi? Ki birlenmeye baladn galiba... Ben senin sonunu iyi grmyorum. Rumlar ne diyormu "Bu Sakaolu icat m karacak? Trk'ten gazi nocu nerde grlm? Grlse bile, yrteni hani?" diyorlarm... Aye'ye dnd:- Bu bizim patron, su katlmam Kocamustafapaa kopuklarndandr. Babas sakayd bunun... Fatma Hanm da teyzesiydi. Aye'yle Sakann Naci bakp glmsediler. Naci'nin srtnda ipekli gmlek, ngiliz kumandan kara ceket vard. Kara salarn yandan ayrp, parlatc yala taramt. Geni paal pantolonu, sivri burunlu pabularyla uaryd ama, gbeine balad elleri, utanga glmsemesiyle de sayglyd. D grn, yiitlii tutunca dostu Safinaz' -iki yldan beri randevuevinde alp gnde en az on kiiyle yatan on yedi yanda, krk yedi kilo ty gibi kz- yumrukla dvdn, gazinosunu erken kapatmamak iin jan darma avuuna, sar sal, etli butlu karlar gtrdn hi gster miyordu. Naci biraz ne eilip boynunu bkt: Emret Doktor Bey abi... Emrim... Bak bakalm u kk hanma... Kime benziyor bizlerden? Bizlerden mi? -Kalarn kabaday kabaday att:- Grm lmz var m hi?.. Yabanc gelmedi pek... Gzm sryor. Arif ahilerden mi? Eh... stne vurduramadnsa da, yanatn epi... Nuh Bey'in desem... Deil. Senin kabileden mi? Yanatn... Yanatksa, buluruz Allahma kr... Senin kabileden... Senin kabilede... Cemil abiye benziyor desem... Cehennem Topu abimize?. 219

 "Halt ettin" derim... Bir de akgz geinirsiniz, Kocamustafapaallar... Hakas... Benim aklm kart Doktor abi... mana gel kfir!.. "Aklm kart" dediine bakan, akln var umacak... Kmil Bey'e hi mi benzemiyor bu kk hanm, imdi? Kmil Bey'e mi?.. Bizim Kmil abiye?.. -Birden telaland:Th... Ne desen haklsn Doktor abi... Tamam!.. Tpatp... Hk demi burnundan dm... Ayanm deil miydi bunun ad?.. Ya hu, bir bakta bilmeli deil miydik? Biz bu da banda, artmz ki, kblemizi kaybetmiiz... Tamam... Yuh benim Sakann Naci'liime... Yahu biz Beybaba, bu da balarnda... Sakann Naci, aynaya baksa kendini tanmayacak kadar avanaklatn anlasa, ancak bu kadar yanp yaklr, elini dizine vurarak ancak bu kadar rpnrd. Aye kendisini toplamaya alt. mrnde Kocamustafapaa'dan gememi, gazinocunun sayd adlar duymamt. "yley ken, Benim Kmil Bey'in kz olduumu ilk grte neden bilmesi lazm geliyor bu adamn?" Yuf olsun, yuf... Bakar bakmaz bilmeyince ka para eder. Tpatp yahu!.. Baktka aklm eriyor. Yazklar olsun inediim bunca kaldrma... Nerden tanyorsunuz Kmil Bey'i efendim? Nerden mi tanyoruz? -Sakann Naci bu soruya bsbtn armt:- Nerden ne demek? stanbul Tevkifhanesinde beraber yatmadk m, biz senin babanla?.. Dur, sahi!.. Seni hi getirmediydi oraya anan olacak... Tbe!.. Getirmediinden bilmezsin... Kmil Bey, niin hapse girmiti? Niin girdiini sana sylemedi mi bunca yldr anan ola cak... Yreksiz! Adam vurmaktan girecek deil ya, Kimi abi... Akln bana toplam olmal ki, ayplam gibi bakt:- Hadi syle mek anasnn iine gelmedi diyelim, sen neden sylemedin sabahtan beri, Doktor abi? Neden, sylemedin, Kmil abinin millicilikten yat tn?.. Aye bir elini gsne, tekini azna gtrerek bouk bouk sordu: Millicilikten ne demek? Bildiin millicilik... Kuvay Milliyeti olduundan attlar Kmil abiyi ieri... "Millici Abi" dedin mi, koca tevkifhanede bilme yen yoktu. Paytoncu Osman'a bir ktek attyd senin Kmil baban... Hl syler Paytoncu... Babana Millici Abi adn biz taktkt Allah-

ma kr... Bu yzden epey sopa yedik ama, helal olsun!.. Ceza verdiler mi gerekten... Ne kadar?.. Oldu mu ya imdicik Doktor abi... Sabahtan beri adam bu ralarn olsun anlatmaz m? Yedi yl verdiler imanszlar, boru deil!.. Yedi yln altnda, bunca zamann, pamuklara sarl bym paaolu, uncack bozulsa ya... Kardan baksan, bamfetti sanrsn. Bizi teftie gelmise de, birazdan kp gidecek... Nah ite Doktor abinin yz... Bunca savaa girmi km, yle yrekli bir yiit grm m? Biz de, gcmzce mahpushaneci delikanlyz... Benzerine rast ladm, diyenin alnn karlarm... Ne kadar yatt? Senin anan olacak... yreksiz, "Yedi yl doldurup kamaz, lr gider" dedi ama, yama yok... Ne kadar yattyd, gn gnne Doktor? ki yl tamamlad myd? Evet. ki yl... Art var, eksii yoktur. Kuvay Milliye affnda hoplad kt. ktn duyunca utan mad m yaptndan, anan olacak? yle da gibi babayiit hapse girmeyle... unun bunun malna, rzna dolanp m giriyor? Millet yoluna giriyor. Millici Abinin, kary boadn duyunca feritahmz kaybettik. Btn mahpushane, "Vay, ulan kahpe dnya..." diye rek dvnd. "Mslmanlar dvnecek ister istemez" diyelim. Ya gvurlarn, "Vay HristosL Vay Meryem!.." diye kafalarn yumruk lamasna ne demeli?.. Senin anan ok kfr yedi o gnlerde abla, is ter darl, ister gcen, anan olacak... Yreksizi millet kalaylad ki... Orsaboca... Neden boad babam... karsn?.. Neden mi?.. -Az kalsn "Kahpeliinden..." diyecekti. Dok tora bakarak bir an sustu:- Neden olduunu sylemedi mi anan sa na? Doktor Mnir burada lafa katld: Bir yanl anlama olmu kzm... Mahpustaki adam, gsz dt iin, doru dnemez her zaman... Bunaldka kk olay lar bytr. Gitmesini uygun grmedii bir yere gitmi anneniz... Nereye? Hi nemi yok... Yalnz gitmiyor. Halas, halasnn kz, enitesi... Aye byle bir eyi duyup duymadn hatrlamaya alarak dald. Sakann Naci, durumu daha iyi kavrayamamt. Bir kza, bir Doktora bakyordu. Doktor Mnir Bey tabakasndan cgarann yumuan seiyor 221

220

gibi yaparak bekledi. Evde Kuvay Milliyenin lafn neden etmediklerini imdi an ladm. Hapisten kar kmaz m gitti Avrupa'ya babam, o kadnla? Do*ktor Mnir Bey, yavaa karlk verdi: Kadn madn yok... Babanz Avrupa'ya da gitmedi! Gitmedi mi? Gitmedi. Arif amcanzla Amasya'daki iftlie gittiler, Arif amcanz, babanzn mahpusluk arkadalarndan bir binba emeklisi dir. Orada m ld? Doktor Mnir Bey, cgara yakmak bahanesiyle yzn elleriyle rterek bu soruya verecei karlk iin vakit kazanmak istedi. Ay e'yle babasnn anlaacaklarn anladndan beri hep bu etin dne meci nasl aacan dnm, kza, lm sand babasnn lmedi ini anlatmak iine, Sakann Naci'yi havay aclktan mmkn merte be kurtarmak iin kartrmt. Amasya'da m ld Doktor amca? Sakann Naci, "Orada m ld?" sorusunun verdii aknlktan kurtulup atld: len kim yahu? Babam... Kmil babam... Baban m? Ne lmesi! -Sakann Naci bir kza, bir Doktora bakt: -Bunu da anan olacak kar m uydurdu?.. Ne zaman lm se nin baban bu hesapa? On yl oluyor... Ya drt gn nce... Av dn, oturduun masada kahve ien Millici Abi neyin nesi? Drt gn nce mi? Ne diyorsunuz? Ne diyor Doktor am ca?.. Sa m, benim babam?.. Sa, deil mi? Bana yalan sylediler, deil mi? Yalan sylediniz... Sa benim babam... Hadi gtrn beni ona... Gtrn beni... Gtrn... Doktor Mnir Bey, kzn frlayp kalkacan umarak dorulmutu. Hi beklemedii bir ey yapt Aye, kollarn aprazlayp masa ya kapand, hkra hkra alamaya balad.

5 Murat'la Selim, Kapalar'ya rcler kapsndan girmilerdi. Murat'n koltuunda, rahmetli Fatma Hanm'n bu kadar grltle re, ekimelere sebep olan yatak takm vard. Kadir, babasn "Bir daha eve gelmem, yzm gremezsin" diyerek bu sat iine, eniko nu antajla raz etmiti. Murat bu psikolojik basky hi yadrgamad. lterin anlar dnda, dirilere hkmetmesinden hi holanmyor du. (lmsz yiitler, lmsz yazarlar, sanatlar baka)... ki kere sordu, farknda msn, Ramiz Efendi, ayn soruyu? Selim Nuri, ksrd: Hangi soru? - "Aye kz gerekten Kuvay Milliyeti mi?" sorusunu... Evet? Sanrm, bugn yatak takmn satmaya raz olmas, Kadir'in "ayrlrz" korkutmasndan deil... Aye'yi grmeden duramayaca n anlad. Mmkndr! Bu Kuvay Milliyecilerin neye, nerede "evethayr" diyecekleri belli olmaz!.. Bizans zamannda hipodromun yar atlarna ahr olarak kulla nld sylenen stanbul'un nl Kapalar's mteriden yana ay lardan beri tamtakrd. Bu sebeple, gevrek kahkahalarla, dkkndan dkkna yutturmacal taklmalar duyulmuyor, esnaf yumruklanna bakarak dalgn, somutkan dnyordu. 223

222

Kselecilere saptlar, Bedesten'e Bezzazlar kapsndan girdi ler. Daha ilk admda, abdes almak iin kollarn emirlemi bir kse herif, nlerine dikildi. ncecik sesiyle, "Satlk m azizim?" diye sor du. Murat syrlmaya alnca bohaya yapt: Dur efendi, nereye? Satcysan alcym! Sorucuysan cevap vericiyim! Gemek olmaz?.. Halim Efendi'nin dkknn aryorum!.. Hangi Halim Efendi? Sakn... Hac Halim Efendi olmasn? Evet, Hac Halim Efendi... Hay hay! "Belam buldum" desene... Sen iflah olmazsn azi zim! Var yr! Ne taraftadr? Syleyip gnahn alamam! ekildi, arkalarndan sylendi: Nereden kopup gelir bunca akll bu Halim kodouna... a tm azizim, atm!.. Bir dkknc tersledi: Sen ii uzattn ki, sefil kse... Bsbtn izgiden ktn! Neden Hac Murtaza Babacm! Hilafm var m u szde?.. Doru deil miyim? Uur kesmek Bedesten zagonunda yoktur. Zanaatn srrn aklamak, hele, hi yoktur! Herkes kendi ksmetini yer!.. Hac Halim Efendi'nin dkkn, bykt de mi bu kadar tebe ri doldurabilmiti, kkt de mi, karmakark mallarla bsbtn klmt, birden kestirilemiyordu. Hac Halim Efendi'nin oturdu u sedir yerden bir metre kadar yksekti. Renkleri umu, izgileri birbirine karm ok eski halyla rtlyd. Hac Halim Efendi, k e minderinde diz km oturuyor, ileri geri sallanmasndan belli ki, Kur'an okuyordu. Dkkn komusu, "Baksana Hac Halim Efendi, beyler seni so ruyor!" deyince ban kaldrd, ince gm ereveli, yuvarlak caml gzlklerinin stnden nce delikanllara, sonra koltuktaki bohaya bakt. P.ahatsz edildiine can sklm gibi somurtarak, "Buyurun!" dedi. Hac Ham Efendi siz misiniz? Buyurun! Efendim, beni kran Hanmefendi yolladlar... Bildiniz mi? Avukat Celdet Bey'in baldz hanmefendi... Haydar Paa Efendimizin kerimeleri kran Hanm m?

224

Evet! Buyurun! Nedir emirleri?.. Bir yatak takm satacaz da... "Gidiniz, Hac Halim Efendi'yi bulunuz, benden selam syleyiniz! Gereken kolayl size gste rir!" dediler! Hay hay! Bakalm grelim nedir? Murat bohay sedire koydu. Halim Efendi, bakar bakmaz, kendisini yeni toplam gibi he men kalkt, arka taraftan iki kk hasr iskemle ekip ortaya koy du: Buyurun! kn, efendim kn... Sat ileri kolay deil im dilerde... Murat'la Selim kp oturdular. Hac Halim Efendi, kitab kesesine koydu, duvardaki iviye as t. Yatak takmn kard. Al ipek kuma zerine, ibriimle renk renk laleler ilenmi byk bir yorgan yz, karyola eteklii, ift ift yastk balar, bohas, gvey seccadesiyle hi eksiksiz, hem de hi kullanlmam gibi yepyeni bir takmd, bu... Murat da ilk defa gryordu. Grr grmez hayran olmu, rah metli Fatma Hanm'n neden bunu bir trl feda edemediini anla mt. Byle bir gzellik, insanlar sevmekte snr tanmaz Fatma Ha nm iin ancak tek oluna layk grlebilirdi. "Kadir nasl vazgeti, anasnn vasiyetini de ineyerek, byle bir hediyeden, bu kadar ko lay?" Hac Halim Efendi'nin sesiyle toparland: Lekesi falan yok... ou lekeli olur... Ypranm da olur! Murat, sesi beenmemiti. Biraz ararak gzlerini takmdan Hac'ya kaldrd. Adamn ilemeli ipek kumaa bakmas umursamaz, yoklamas hoyratt. Beenip beenmedii anlalamyorsa da, hi de er vermedii aka grnyordu. Murat, Bedesten'de bir tand olup olmadn sorduu za man, kran Hanm satlacak maln ne olduunu bilmek istemi, "Yatak takm, ilemeli ipek galiba" demesi zerine, "Ne kadar ok ilemeli ipek vardr. Hi de birbirine benzemez" diye glmt. "Durun bakalm! Kime gitmelisiniz... Hac Halim Efendi... Eh olur! Hac Halim Efendi. Aldanmamaya da alacaksnz elbette... Mut laka satmak zorunda msnz, hemen bugn?" Murat neden bu soru yu gerekli grdn anlamak isteyince, "u sralar, biliyorsunuz, iktisadi buhran var. Herkes bir eyler satyor. Esnaf gnlsz... Bi raz bekleyebilseydiniz! Daha uygun bir srada, belki daha uygun fi225

yat bulurdunuz!" Murat acelesi olduunu syleyerek rahatsz ettii iin zr diledi, teekkr ederek telefonu kapatmt. Ka kurua vermeyi dndnz? "Kuru" lafyla iki arkada baktlar. Murat gzlerini ksarak Hac'y szd: Sizce ne eder? Bizcesi... Zamanlar ok kt... Esnaf gnlsz... Kullan mak iin alc bulunsa... Beenisine gre epey eder. Szgelimi ne kadar?.. Bilinmez! Hi bilinmez! steklisine bal... Aa yukar... Aa yukarsn anlamak iin tellala vereceiz! kt en yksek fiyata satmazsanz tellaliyeyi tellal alr! yi... Verelim bakalm! Hac Halim Efendi, arand. Biraz nce gelip arkas dnk ola rak iki dolap aada duran ksa boylu tknazca herife seslendi: Bakar msn Ali avu! Ali avu dnd. Kalarn atp iinerek, gnlsz yaklat: Buyur Hac Efendi? unu bir dolatr bakalm! Soran olursa, "Hac Halim Efendi'nin yabancs deildir, ona gre" dersin! Greyim seni... Gl dr tellaliyemiz... Saol varol!.. Nedir bunun evvel mezat? Evvel mezat... -Hac Halim Efendi, Murat'a can skntsy la bakp ban sallad:- Ne dersiniz beyolum! On kaymeden bala sn m? On kayme mi? Ne on kaymesi?.. Olur mu hi! Meraklanmayn! Deerini bulur. Deeri yz lira ise... Dok san dokuza gitmez! Burada mal kapatmak yok... Olsa da, bize sk mez! Balamaya bakalm, buluruna bakalm! Bence... Hi deil, biraz daha yksek... Haydi be olsun!.. Zamanlar gayet kt... arya baksan za... Esnafn azn bak amyor! Duydun ya avu! On be... Ali avu, takm biraz kartrd. Seccadeyi alp yryecekken, Halim Efendi, yalandan kt: Ne denildi sana? Yabancmz deil denildi! Kapatmak yok... enmek hi yok!.. Ekmei horladn m nolur? Uursuzluk olur. Yklen bakalm hepsini... Dkp sama... Yitip mitmesin! Le keledin mi, detirim ki yz liradan detirim!.. Aybettin Hac... Biz ne zamann tellalyz? 226

Greyim seni... Kk beyler, bizimdir. Bakaca tellaliye de, eli aktrlar ki... O kadar... Herif takmlar toplad. Alk hareketlerle kimini omuzlarna, kimini kollarna asp, bararak yrd: Aman bedestan! Saray iidir bu takm! Sultan saraylar ii dir! Aman; aman bizi duyunuz bedestan! Altnda sultan yatm, eh zade dourmu bir takmlardr! Gn grmemi Grc odalklarn, erke cariyelerin ve de halisinden Moskof cariyelerinin ve de Al man earndan yesir gelmi sar sal Engrs cariyelerinin el emei vererekten ve de gz nurlar dkerekten iledikleri yatak takmdr! . Vay ki bedestan, bugn sana ne mutludur ki, sihirli ve de okunmu ve de uurlu yatak takmn getirmitir Ali avu! Ksr karlar ikiz dourur bu yatak takmnda yatnca... Ksr herifler, iki dourtur, komulara aman imdat demeden... Th Allah belan versin Ali'lerin yz karas!.. Olum, seni biri imdi kurunlasa bo brnden... Ben, koca Tanr iin tanm kardalar, cennetliktir. Ya bunu, bu saat, arlnn bana saran besmelesiz kim? Besmelesiz deyince... Adn syledin ya azizim! ' Aman stne mi vuruverdim Kse Day... Haunu hileydin! * Demek... Tamam! Demek efendimiz... Bu avu Ali'yi bylecene... lemeli ipek takmlarla tepeden trnaa donatp... Batan ayaa bezeyerekten... Evet! stne bana yaparaktan arya musallat ettin ki, koca Tanrnn, iti hnzra musallat etmesi de yle deil... Hst, Allah belan versin, namussuz Kse, bu laf nereye var d? Yerine vard. nk, yerine vard, ses getirdiinden bilin di. Antikac Dehri Bey efendim! Yahu, imdicik, u dmk klcn ekip ben bu rezil Kse'yi ikiye, belki de drde blsem hak deil midir komularm? Bunca komu, hnzr lafn stne mal etmeyip... Neden go cundun, kt antikac? Hani arap sana hibir zarar vermezdi? Yahu, gene mi arap sulu da, bu besmelesiz sulu deil! Bi ze sven, kurban olduum arap mdr, bu namussuz Kse midir? Kse'yi syleten kim? Kim demekteyim? Ne denilmitir, syleyene deil, syletene bak! denilmitir. 227

- Peki, ya kimdir bu Kse'yi syleten?.. Sen "Koca Tanr" de meye getirmektesin ya, boyunca gnaha batmaktasn! Bunu syle ten, u khne yatak takm deil midir? Ve de bu yatak takmn, te meline tkrdm bu Osmanl Bedesteni'ne u Ali avu namerdi nin boynuna, boazna sararaktan salan herif, bizim haclar yzkara s Halim Efendi aamz deil midir? Hac Halim Efendi, delikanllara utanga utanga glmsedi. Sonra araln sa yanna dnerek sesi kt kadar haykrd: Hot! Kpek Dehrili... t rmekle deniz murdar olmaz. Aksatamza bakalm! Bir it rmesi duydum. arya kuduz mu dald, aman dav rann komular! Bedestaaan! Saray takm getirdim Bedestaaan... Bunu sa tan, m avanak, almayan m avanak bre aklsz Bedestaaaan!.. Sk durun yreiniz yarlmasn. Evvel mezat bunun on be kaymedir. Yanl deil! On be kayme... Var m taliplisi?.. Var m pey sren? Var m on para artran?. Bak, babacm! Bunun alm parayladr da, kurban olduum, bakm bedavadr, bedava... Tellal Ali avu, akla gelir ne kadar ift anlaml rezil laf biliyor sa ard ardna uluyarak geti gitti. Barts duyuluyorsa da, dedii anlalmyordu. Murat uzaktan uzaa garip bir skntyla evresine dalmt. stanbul Bedestan'nda, ok uzun zamandan beri, ele geen her y, geliigzel iine atlm bir mahzenin karkl, lo grnts, kfl rutubeti vard. Tepe camlarndan vuran k izgileri hibir eyi aydnlatmyor, tersine, eyalar birbirine kartrarak ayrt edilmez hale getiriyordu. Dkknlarn zellii gibi, dkknclarn tipleri, k lklar, oturular, hatta, konutuklar dil bile sanki ok eski zaman lardan kalmt. Dkknlarn nlerine geliigzel karlm teberi birbirine kararak, aralklar bsbtn daraltyor, burasna, eskici torbalarndan hibir ayrm yapmadan st ste boaltlm Bitpazar derbederlii veriyordu. Dikkat edilirse, birka belli bal kalemden baka hibir mal, hallar, eski gm takmlar, birka antika para, baz byk hattatlarn eserleri saylmazsa burada, hibir ey, artk gerekten deerli, daha dorusu pahal deildi. Cumhuriyetle bera ber toplumun hayatndan tekmeyle kovulmu Osmanlln ufak tefei, ss, ie yararllklaryla beraber, btn dei-toku deerini, btn tarihsel deerlerini, btn sanat deerlerini kesinlikle yitirmi, hepsi burada, hi acmadan rmeye braklmt. Bunlarn en ack ls,' nianlar, silahlar, ille de bytlm fotoraflard. Nianlar, eski 228

tahta kutularda, rgleri zlm sepetlerde, karmakark duru yordu. Kordelalar rm, madenleri kflenip paslanmt. Silahlar artk atlamaz, ekilemez olduklarndan yamr yumru, arpk urpuk demir paralar halindeydiler. Evlerde, aslacak ivileri bile kalma m olduklar iin, btn sava onurlarn bir daha ele geirmemek zere yitirerek buraya srklenmilerdi. lmden sonra "bir glge" olarak bile gelecee kalmak umutlar nasl biter, kesinlikle unutul mak, "Bu da kim? Ne ii var bizde?" sorularyla sprntye atlvermek ne korkun bir kaderdir, bunu Bedestan'a den fotoraflarda grmek mmknd. Hepsi de olduklarndan daha gzel, daha gl, daha anlaml grnmek iin zenilerek ektirilmi, ou canih ere velere konulmutu. Kllarna dayanm, gsleri silme nian dolu Osmanl paalar, sakolar yukardan aa srma ilemeli sivil rtbe liler, eitli okul niformalaryla ocuklar, delikanllar... Yamakl, arafl hanmefendiler... lle de, ou mslmandan daha salam Osmanl olduklar halde, oluk ocuklaryla beraber gaddarca ld rlm, gslerindeki sadakat, efkat, liyakat madalyalaryla gurur lu Ermeni memurlar, esnaflar, sanatlar, bunlarn kzlar, karlar... Palabyk Rum beyzadeleri, tombul kokanalar, apkn kokonialar... Hibir yere gnderilmeden dkkn raflarnda moda olmaktan ka rak eskimi kartpostallar... Kimlikleri yaamamasna geip gitmi, her eitten vizita kartlar, antetli mektup ktlar, zarflar... Fener bahe'yi, Kthane'yi, Bostanc kadnlar deniz hamamn, Gksu sandallarn, zeybekleri gsterir yalboya tablolar... Atl arslan av nn, Arap'n intikamnn, Romeo-Jlyet'in, Karada Kraliesi Draga'nn, Dmee Meydan Savanda ehit Abdlkerim Paa'nn ta basmalar... ou, sar yaldzl kaln ereveleri bahasna mteri bekliyorlar, alc olmayan, meraklar bir an uyanp hemen snerek ellerini kirlettikleri iin kendilerine kzan aylaklarca tartaklanp du ruyorlard. ou talarn drm tun, bakr, hatta gm yzk halkalar, halkalarndan ayrlm her renkten, her eitten yzk ta lar... Talara, madenlere kazlm mhrler... Tekke klklar ava danlklarndan kemer tokalar, kancalar, marpularndan, ubukla rndan ayr dm, kehribar azlklar, yn yn, renk renk tebih taneleri... Muhafazalar hurdaya verilip eritilmi saatlerle ii bo sa at muhafazalar... Ne olduklar ilk bakta anlalamayan, diki ma kinelerinin antika saylabilecek ilk modelleri, ilk dkrne tler, sa kvrma, mangal kartrma maalar... Hi zrsz olduklar halde, mutlaka bir sakatlklar varm gibi insana gvensizlik veren Sakson ya biblolar, bakara takmlar, kristal vazolar... On dokuzuncu yzy229

m Paris, Viyana, Berlin zevkine gre dklm eitli heykelcik ler... Daha beteri, eski Yunan mitolojisinden tanra kopyalar... Renk renk, biim biim, kimi iyi ilenmi mcevher kadar cici, kimi akl almaz derecede zevksiz gaz lambalar, drt ke kutular, yuvar lak kaplar, cgaralklar, ekerlikler... Tanzimat'tan bu yana stan bul'un birka semtinde, zmir'in birka mahallesinde, Beyrut'ta, Se lanik'te batlamay bunlar kabul etmek, batlamasz da yaanmaz sanlarak alk Osmanhlar'n bonmarelerden, pazardlevanlardan, binbir eitlerden kaparak kendi ya da birbirlerinin evlerine ko turduklar maskaralklar... Tamamyla baka bir toplum iinde ya plm olduklarndan, Osmanhlar'da ancak kpeklemeyi, ruh rezilli ini ispatlayan hediyelikler, yadigrlar, gerek Osmanl hanmlarna, el srmekle deil, gz dedirmekle irenme veren yzde yz pislik ler... Sanata hi uralamam olmann irkinliini yklenmi ey ler... Bat uygarlnn, alk batllar da dnlerek piyasaya srl m kk dolandrclk avadanlklar... "Bir deli kar, eker alr! ardr bu, hi belli mi olur?" gereine dayanarak pe atlmas her gn bir kere daha geciktirilen sprntler... stanbul'un srekli yangnlarndan, Osmanhlar'n milyonlarca kilometre kare geniliin deki yurtlarnda aralksz srkledikleri glerden, salgnlarn kaln tlarndan, batllamann benlik ldren uygulamasyla yatak odala rna kadar girip ufak tefei pencerelerden sokaa savrulan krntlar la bizpazarlarna, bedestenlere, arlara, panayrlara savrulmu d kntler. .. Bir dnya imparatorluu bakentini yz yllar boyu tkabasa dolduran baha biilmez anlarn, namuslu sevgilerin, onurlu dostluklarn kck anlar... Yreklere, gzlere, parmaklara, du daklara dokunmu hediyelerin arta kalanlar. Verene gre deer balayan incik boncuk... Krnt... nsanolunun beenisini, tutkusu nu, aklayamamazlk edememesinin belirtileri... Btn bu ynla rn stnde, sanda solunda, atlmln acln yenerek soyluluk larn alakgnlllkle,koruyan kilimler, hallar, heybeler... Os manl kadnlnn gz nurunu, el emeini, stn zevkini yzyllar dan beri yiite tam, ilemeli yalklar, dantelalar, oyalar... eit li gergef ileri... Maden dknts gibi, horlanarak uraya buraya atlvermi olduklar halde, nefis izgileriyle heykellere meydan oku yan bakr kap kaak... Ermeni, Rum, Trk, Laz ustalarn Osmanl bakrclna vurduklar aheser damgalar... Daha burda msnz? Bitiremediniz mi? Neden? Murat, kran Hanm' karsnda grmesiyle nce cankurtara na tutunmu gibi sevindi, sonra, iine dt amaz dolaysyla a-

230

resizlikte grnmeyi istemediinden somurttu: Yok biey efendim! Oluyor! -Kalkp sedirden indi:- Buyu run! Nerden byle?. Yolum dt de... Hatrladm. Soraym Halim Efendi'ye noldu, dedim! Nasl bitti mi bu i Halim Efendi? Siz emredince, lm olsa aresini buluruz! Noldu? Efendim, zamanlar biliyorsunuz... ar skk!.. Geenler de arzetmitim ya, frsat dkn birka besmelesiz, bedavaya alt! Bey oullarmn getirdikleri ok gzel bir para ama... Az biraz mo das... gemi saylr. Ne verdiler? Murat Bey ne istiyordu? Bakmayn verdiklerine... Biz, mal kaptrr Hac Halim dei liz. Gerekirse zararna mararna bakmayz! Hele arada sizin byk hatrnz olduktan sonra... Grebilir miyim? imdi efendimiz... "Bir daha dolatr!" dedim, tellala, "Bu kez sondur haa... diyeceksin o rezillere!" dedim, "Alacaklarsa, adam gibi fiyatlasnlar. Yoksa, Hac Halim Efendi'de kalr", diye ceksin... -Birden hoplad, bir kk iskemle uzatt:- Buyurun! Mu rat'a bakp boynunu bkt:- Bilirim, "kn" desem kmazlar... ok mal sattm kran Hanm kzma... Hak bereket, ok paralarn aldm! Paralarn aldm ama, ite yz, verdiimin deerini aldm!.. kran Hanm, Murat'n ok skldn fark ederek, konuyu de itirmek iin Selim Nuri'ye bakt. Murat tantrd. Selim Bey'i hemen tandm! Grr grmez! Nasl? Geenlerde yle gzel anlattnz ki... Tanmamak ey olur du. Dalgn dinlemek... v Evet, Selim Nuri... airdir. Selim, parmaklarn birbirine geirerek gzlerini yere indirdi. Yz pembelemi, soluklar hzlanmt: Gzeldi okuduunuz iirleri Selim Bey'in... ok gzeldi, gerekten... mesela: Pencere adl olan... ok duyguluydu. Daha dorusu, biraz da kederli... "nmde kalbin ak bir penceredir k zm"... diyordu, deil mi? Kzm dediine bakan ellisine varm deli kanllardan sanr!.. Kk hanmlar yadrgamyorlar m bu "kzm" szn yatlarnda?.. Bilmem! . Siz yadrgyor musunuz?.. 231

 Ben... Nereden geldi girdi dilimize diye aratryorum da ha. .. Bulup nedenine akl erdirirsem... Sylemiyor mu Selim Bey? Sr m? Hi sylemiyor! Bilirsiniz, bizde, mana airlerin yreinde kalr. Onun iin de yazdklar? Hep bilmecedir. Herkes iin olmasa gerek... Elbet bir zen bulunuyor ki... Oras yle... Ali avu, her taraf zavall Fatma Hanm'n zavall yatak tak myla rtl olarak geldi. Maskaralk olsun diye, yastk balarndan birini de kayklarndan kum tayan hamallarn balarna rttkleri uval gibi kasketinin stne geirmiti. kran Hanm' grnce du raklad, sonra birden yrtklat: Dnyay dolandm Hac Halim babacm!.. Dkmediim diller kalmad. Nah yukarda, koca Tanr, aada tellal bamz Krt Cemo tank. Gbeim atlad, senin antikalar, on be lira be kuruu atlamad. Nedir bu be kuru? Nereden kt bugn bama? Hangi namussuz vurdu bu peyi? Esnaftan biri "Peki on be olsun," dedi... Senin rezil Kse be kuru artrmakla... Murat, suratna tkrlm gibi irkilmiti. Selim'e, imdat ister gibi bakt. "On be lira... Ne demek? Olmaz byle ey... Olmaz n k, hibir ie yaramaz!" On be lirann tad sefil deer, yreinde azgn bir di ars gibi zonklamaya balamt. "Evet, ok tepinildi bu yatak takmlar stnde... Tutup iki tarafndan insafszca bunlar ekitirdi baba-oul... Aslnda, rahmetli Fatma Hanm'n... Zavall Fatma teyzemin son isteini paraladlar bunlar... Biri tutmak, br atmak isteyerek... Bir kapya kt, sonunda bu pis ekime, bu ka dar uzatld iin... Rahmetli Fatma Hanm'n vasiyetini hafife al mak yanlt. On be lira be kuru, bu yatak takm. Fatma Ha nm'n btn mutluluunu balad gelinlikleri... Nasl olur pekiy?.. Oldu ite... Hem de kran Hanm'n nnde... Sabahleyin telefon edip Bedestan'da antikac arar msn, u on be liralk eski pskye?.. Nolacak imdi? Nasl vereceksin? Nasl verirsin? Bir ie yara maz ki... Ya vermezsen, neden vermeyeceksin? Ne diyeceksin gidip Ramiz Efendi'ye?.. 'Metelik etmedi bunlar' nasl diyeceksin?" are sizlikle ellerine bakyordu. Bu ii, sanki mezarndan Fatma Teyze idare ediyormu gibi rknt dolmutu iine... Birden kran Ha-

nm'n kagelmesine kzd. Sonra hemen hakszlk ettiini anlad. Ancak kran Hanm bu amaz aabilirdi. Bedestanl madrabazla rn ucuza kapatp kapatmadklarn baka trl nasl anlayacaklar? kran Hanm bir eyler sylyordu. Murat telala dnd. ok gzel!.. Harika! -kran Hanm, ok sevgili bir ey okar gibi elini iki kere yorgan yznden geirdi:- Bu kadar incesini... Zevklisini hi grmemitim! Murat yumruunu azna gtrd. kran Hanm'n, Fatma Hanm'a acyp para etmez yatak takmn demeye kalkacandan d kopmutu. Byle bir merhameti hi tanmad biri gsterseydi de kendisi bunun acmadan geldiini sezseydi, imdi iinde bulundu u aresizlikle belki anlamazdan gelebilirdi. Fakat telefon etmek zo runda kaldktan sonra, kran Hanmefendi'nin neyin nasl olduu nu merak edip hi dnmeden buraya kadar yorulmasn beenme miti. kran Hanm a kaldrd, renkli ipeklinin stnden Mu rat'a bir garip bakyor, Hac Halim Efendi'yi dinliyordu. Modas gemeseydi, kran Hanm kzm... Ah nolayd olayd, bu buraya ok deil, be, on yl nce geleydi... Bak gr nasl kerdi bu esnaf bunun stne kartal kuu gibi... Elinden zor kurta rrdk. Belki de, paralanmadan kurtaramazdk. Ne fayda ki... demolunun bencileyin eskidii bu dnyada... Prt ksm elbette gzden der! Ne denilmitir: "Eskiye rabet olsa bitpazarna nur yaar" denilmitir. Birka gn sabredemez misiniz Murat Bey? Bir ngiliz han m var, ok merakl byle ilere. Bursa'ya gittiler. Dnlerine kadar bekleeniz! Birgstersem!.. Halim Efendi atld: Tamam, en iyisi bu... Elden dayanrsn gider. Bakaca, Frenkler bizim modamz ne bilecekler ki, gemi olduunu bilsin ler... Bunu sokarsak, kran Hanm kzm, evet, Avrupal bir avana a sokarz! Hem de tutturabildiimize... nk, ngiliz lirasyla on lara ucuz gelir, bize pahal... Murat kvranyordu. Ramiz amcay hamama gtrp paklamak, tepeden trnaa giydirip kuatmak artt. Bu akam, Kmil Bey, kz na kavuma toplants tertipliyordu. Ramiz amcann, daha dorusu avukat stajyeri Kadir Bey'in onurunu kurtarmak iin, krk elli lira, belki de elli altm lira, mutlaka bulunmalyd. Patronlar Ankara'da olduklar iin, bunu, gazeteden bir defada almasna imkn yoktu. (Patronlar olsa da, pheliydi ya)... On be lira gryor mu diyorum iinizi Murat Bey?

232

233

 On be lira m? Ne on be liras? imdilik burada bundan yukar kacaklarn hanmefendi ummuyor! Mutlaka gerekli deilse... Bakn napahm! Brakn siz bu nu bana... Birka gn de mhlet verin... Selim Nuri dnm tanmt. Kestirip att: Dorusu budur Murat!.. Gerekirse oraya gidilmez! lm yok ya, bunun ucunda... Gidilmez mi? Doru... Hay sen ok yaa! Murat glm, bunaltdan syrlmt: nsan, artt m kran Hanm, kendisini balyor! Selim hakl... Mmkndr, evet... Zahmet olmazsa... Zahmet neymi? Ka liraya kadar dnmtnz siz? Hibir fikrim yok! Krk lira. Olmazsa otuz be lira... eder ummutum! Eder! Muhakkak eder! Hatta fazla bile eder!.. Aman kran Hanm kzm! Eder deyip... Ne mmkn!.. Bu zaman ne zaman! Dnyann teker meker olduu bir zaman... n giliz, Fransz bizden ferah yerde mi? Madem ki Murat Bey olumu zun ii acele... Madem ki alm buraya kadar gelmi... Madem ki arada siz de varsnz? Biz necilikiz! Hi olmaz! Hayr, olmaz ki, bs btn!.. Ben imdicik buna yirmi lira vereyim. Murat Bey olumuz, hacetinin yirmi liraln grsn! Gerisine Allah kerim!.. Yirmi lira haceti grmyor ki, Halim Efendi... Bize bir iyi lik edecekseniz, en az otuz be liray gzden karmalsnz! Ah kran Hanmefendi kzm, ah mmkn olsa... uncack mmkn olsa... Durur muydu Halim kulun? Kimse bilmezse beni sen bilirsin! Bildiim iin sylyorum Halim Efendi... Otuz be liray siz verin, ben ngiliz ahbabm alr getiririm... Korkmayn zarar etmez siniz! Senin uruna zarar etsek ne kymeti var! Ne are ki mm kn deil! nk, bugnlerde benim elim de gayet dar... Gz kr olsun bu dnya buhrannn... Haydi gzel hatrn iin yirmi iki! Yir mi derseniz, bizden pasodur! Vallah ve de billah yreim u deli kanllara acd. Vara onlar da sevine... Kiminin paras, kiminin duas denilmitir. Bakaca bu iyilik, Hzr Peygamber iyiliidir, bilene by le bir amansz gnde... Murat'n ok bunald, aresizlik iinde debelendii yznden belliydi. kran Hanm merakn yenemeyip buraya gelmekle hi iyi etmediini, ortal bsbtn kartrdn anlyordu. "Ben alyo-

rum, buyurun size otuz be lira" demek, bir eit sadakaya benzeye cei iin gerekten artk yakksz olacak, bu ok irkin decekti. Murat belli ki, adamakll bunalmt bu kadarck bir para iin... Onun yerinde kim olsa, hi deil, bir yabanc kadnn nnde gr n kurtarmaya alr, bataa sapland grlen bu pis ii burada kesip, aresini sonra tekrar aramaya kalkard. Bunu bir trl gze alamadna gre, belli ki ok zordayd. kran Hanm, zorda olan, k yolu da bulamayan insanlarn bu durum anlaldktan sonra me seleyi aklamamak iin aptalca direnmelerine eskiden beri kzyor du. Tellaln oraya yp brakt, bahtsz yatak takmn kendi ma lym gibi toplamaya balad: yisi ben bunu alaym Murat Bey... Birka gn sonra size te lefon ederim! Uraacaksnz, yorulacaksnz bizim yzmzden... Hi deeri yok! Telefon edeceim o kadar... Hac Halim Efendi, ayplad: Olmad imdicik... Bedestan'a gelen mal deeri bahasn bu lunca geri gitmez! Hem bize uursuzluk, hem size... Bakn kran Hanmefendi kzm! Ne dedikti? Yirmi m?.. Haydi yirmi be ol sun, yuvarlak hesap... Siz de bouna yorulmayn! Murat Bey olum da, bouna beklemesin!.. Delikanl ksmnn paraya neden bunald belli olmaz! Murat birden kzd: Verin bohasn ltfen, unlarn... Uzatmayn! Dur yavrum! ki dinle... Mal satan sabrl gerek... Bohay diyorum!.. Boha kolay... Vallah billah fazla etmez!.. Etse vermez mi yim! Bizi ylelerden bellemeyeceksin. Benim gnlm sizi sevdi. Ba kaca, kran Hanm kzmz arada bulunup... Mmkn olsa... Ah mmkn olsa... Teekkr ederim Halim Efendi, ltfen bohay... Sesi rktcyd. Hac Halim Efendi, iri koyun gzleriyle bir Murat'a, bir kran Hanm'a bakt. Yalanyor, galiba, "Birka lira kaym m?" diye dnyordu. Sonra bir baka eye karar vermi gibi, yznn anlam birden deiti. Btn izgileri aa doru sar kp, az yar alm, ablak suratna, insan artacak bir alklk geli vermiti. ini ekti: Efendi, keyfin bilir! Bizden bir iyilik! -Hemen srad, raf tan drl bir kt tomar indirdi:- kran Hanmefendimiz alp gi decekse, boha hi yaramaz! Temiz kda saralm da alsn gtr235

234

sn! -Ktlar yrtacak kadar telal ayordu:- Yok, ille boha der sen... Efe keyfin bilir!.. Nereye koyduktu pisi?. -alnd. Arand:Ulan kr eytan! imin arasnda... Noldu yahu! Yer yarld da yere mi geti? Hzla emeklemi, minderin arkasna dertop soktuu eski boh ayla delikanllarn arasna girmiti. Nedeni anlalmaz bir debelen meyle dneliyor, bir yandan kd yar ak brakp, "Knnap! Hay Allah belan vere, knnap gibi" diyerek uraya buraya almyordu. Selim yavaa konutu: Boha m? Hangi boha... Yoktur orada boha moha... Selim'in gsterdii yere kaamak bakp, yalvaran bir glmsemeyle suratn buruturdu:- Deil o! Vay ki vay! Akl m kodu bizde bu pa ra sknts... Bu aksata durgunluu?.. Boha surda diyorum! Boha... -kran Hanm'a enikonu yalvard:- Boha bildi in aput! Senin gibi bir hanmefendiye verilmez! Hizmeti olsa neyseme... Temiz kda saralm ki, yaksn!.. Bohay geerken alrs nz! Bulurum ben size... Nereye sokulduysa namussuz boha, mut lak bulurum! Selim de inada bindirmiti. Uzanp ekti. Bohann ipek astar ok eski olduundan yer yer akmt. Selim, yatak takmn koymak iin anca kran Hanm elini uzatt: Durun bakaym! Nedir o!.. An unu ltfen! Hayr, yzn diyorum! Boha turuncu kadifedendi. Yz de yer yer yzlm, yer yer akmt. Kelerinden balayarak her taraf srma ilemeliydi. Orta snda srmayla kabartma yazlar yazl... Murat, kran Hanm'n baklarndaki aknln yava yava irenmeye, sonra da kzgnla dndn grnce Halim Efendi'ye bakt. Herif, ar bir suun stnde yakalanm gibi, elleri gbein de, gzleri yerde, arpk urpuk kalakalmt. Telala at ktlarn ortasnda, olduundan daha ksa grnyor, alam gzleriyle hrl hrl soluyordu. , Nedir bu Halim Efendi? Baktnz m buna siz? Buna m? Gvur dininde can vereyim ki bakmadm kran Hanmefendi kzm, nah sana yemin... Bakmadm art olsun! Nah sana taze aptesimle yemin... Murat, noluyor anlamnda dnnce, kran, "Hay Allah kah retsin" der gibi ban sallad: Bakmadnz demek!.. Eee... Bakn bakalm, inidi... Nedir 236

bu sizce?.. Bu mu? Aklna gelen... Yok yle ey... Fabrika iidir bu... Frenk uydurmasdr! Frenk uydurmas?.. Bu kadife?.. Mzehhep kadifeye ne ka dar benziyor! Benzer! Gvur dedin mi, on dakka dneceksin... Bunlar dinsiz imansz olup... imdilerin Bedestan'mda bunun yerlisini, gvur malndan ayranmz hi kalmad. Mir damgas var m bakalm, Selim Bey, evirin ltfen... Gzlnz yannzda m Hac Halim Efendi?.. Gzlk m? Yanmzdadr Allahma kr... Nolmu? Bir takn da... stanbul mu, Bursa m anlayalm!.. Bu Frenk mal kadife, kadifei turuncu mzehhep gibi geliyor bana azizim!.. Hac Halim Efendi, "Azizim" szyle can dman Kse herifi hatrlam olacak ki, hoplayp iki yanna korkuyla bakt. Sonra, kadi fe bohay saklamak istediinin farknda deilmi gibi, iki ucunu top layp avucuna ald. Kadifei turuncu mzehhep... Ne mmkn! Kadifei turuncu mzehhep olmaya mzehhep ya... Fazla dan yazl boha... Bunun srmas Flori altn deilse ben hibir ey bilmiyorum! Yedi bin tel kadifedir bu... Geenlerde, bundan ok da ha eski bir kabartma parasnn bir metresini Moiz Efendi drt yz liraya almt. tesi berisi de yankt. Bu yepyeni saylr... -Murat'a dnd:- Satabilir miyiz bunu? Bir saknca var m? Yok hayr, neden olsun! yi yleyse... Alr msnz Hac Efendi siz bunu, yoksa Moiz Efendiye mi gtreyim!.. Aman kran Hanmefendi kzm... Bakmaynca... . Birden davranp dneleyerekten arand: Gzlk... Allah belan vere gzlk... Selim parmayla gsterdi: Surda duruyor! Nah surda! Hac Halim Efendi, nce Selim'e dmanca bakt. Sonra gzl alp cbbesinin eteiyle silmeye giriti. Bakmaynca sultanm... Ah biz neler grdk... Bu gvurlar bizi yaktlar ki, bildiin Nemrut ateine verip yaktlar. Geenlerde, bir komumuz, "ahibenek mzehhep basim" diye yapt, bahasna bakmayp u kadar da lira sayp ald. Sonunda ne ksa beenirsin, Liyon rgs deil miymi... Hemen de makine rgs... Gzl takp bohay batan savma inceledi, belli ki, grr

237

grmez tanmt. Hrl hrl solumas, kran Hanm'a yutturmann imknszlndand: Evet... Turuncu mzehhep gibi gibime... Kadifei turuncu... stanbul ii mi, Bursa m desem... Bursa, Bursa... Bu taravet en eski Bursalarda ancak gr nr! kran Hanm bir garip glmsedi: Bunu mu benim koluma vermek istememitiniz! Bu harika y m?.. Daha deerli nasl bir ss dnlebilir? Yanlmanza hak veririm! Artk kalmad byle paralar... Grmeye grmeye insan unutuyor!.. Napalm? Tellal dolatrsn m? Beni hi zmeden siz alr msnz? Emret Sultanm! Bunca yldr Hac Halim Efendi'yi tandnsa tandn! Kocadk yavrum biz. Kocadk ki, oktandr gz grmez olduk ktk! Bakmamm! nk, ummamm!.. Kimin aklna gelir ki... Bohas iindekinden deerli... Takma dilerini akrdatarak Murat'a gld... Vakit kazanmak istedii belliydi. Kaa alp, kime ka lira farkla satabileceini hzla dnyordu. Bakma sen yavrum bizim kuru kalabalmza... Bedestan'da eskinin hcegisi mi kald? Hayr kalmad. Akl erenler geti gitti, rahmet olsun canlarna, dnya meakkatinden kurtuldu. Bedestan' da say ki, beraberinde ekti gtrd. imdi eskinin deerli par alarndan anlayanmz hani? Seraser ah ki, altn urulurdu, ikinci boyu vezir seraseri ki, gm tel ile dokunurdu, daha enginlerine, "iekli", "Yazl" derlerdi. Ayrt eden mi kald? Sultani krmznn boyas halis lk m, yoksa ktsnden kzl boya m, bilene akol sun! Dolap sahibi hcegiler bilmeyince, yeninin Cumhuriyet mteri si nerden bilecek? Alyor musunuz! Almyor musunuz? kran Hanm, yatak takmn toplam, bohann stne koy mutu. Murat'la Selim sarmaya balaynca, Hac Halim Efendi bir den ellerini ap nlerine dikildi: Durunuz! Kerem ediniz! Alp gittiniz mi, ne hacet! Bizi iman tahtamzdan kurunlaymz daha iyi... Din kardelii hi mi kal mad? Bizim bunca yllk Bedestan Hac Halim admza gnah deil midir? Aman ayaklarn peyim kran Hanm kzm! Kadifei tu runcu mzehhep boha... Fazladan st srma yaz ilemeli olup... "Ulan Hac Halim!" derler! "Ulan teres, gzlerine tavuk karas m gerildi?" derler! -Birden melip kuluka tavuun civcivleri stne

kanat germesi gibi kollarn bkerek bohaya aband- Burdan bir yere gidemez bu... Elli kayme deseniz gidemez... Belki yetmi kay me deseniz bile gidemez! Siz ne sylyorsunuz Hac Halim Efendi!.. Aklnz m kar dnz? Yetmi ne demek? Geenlerde Moiz Efendi, srma yazlsnn metresine drt yz elli verdi, diyorum! Bizi ocuk mu sandnz! Vay ki, Moiz ft! Yahu nedir? Rahmetli Enver Paamz bunca muteber esnaftan Ermeni'yi keseceine, u ftlar neden bitirmedi bire kadar! Hey mslman kardelerim! -kran Hanm'la bohay enikonu ekitirmeye balamlard:- Durunuz sultanm! Hayr, ne haddime! Elbette yalan yok! Bildiin Yahudi ft oyunu dur. Be yze, belki alt yze mterisi hazrdr! Yal mteri hazr olsa ben vermez miyim? Ya biz gtrp ona satmaz myz? Hayr, satmazsnz! nk vicdanl kran Hanmefendi ol duunuzdan satmazsnz!.. Ya biz dolaplar neden beklemekteyiz, bunca yl?.. Ya bizim ekmek paramz?.. Hayr! Yz lira verince bir sznz kalmaz ya... Sapttnz bugn siz Hac Halim Efendi... Hac Halim Efendi, gerekten saptmt. Saptmas, haksz de ildi. Bandan beri enayilik etmi, yatak takmna otuz krk lira, bi lemedin elli lira vererek, u kahpe yetimeden kapataca bir mal imdi gz gre altnla tartlr bahaya karmt. "Allah belan vere sakal boklu, ettin mi kendine edeceini? Buyur bakalm!" diye hrl dyordu. kran Hanm, bohay ekip alm, katlamaya balamt. Hac Halim Efendi, hrsza uram gibi, iki kez hoplad, kollar n kanat gibi ap sakosunun eteklerini havalandrarak, hemen sedir den yere indi: Dur yavrum! Dur, oh arslanm! Kan pahas para saylacak! Bakmam hi olur mu? Kys, kesi, ilemesi, kadifesi grlmeyin ce... Yz lira demiim! Belki yz elli lira demiim! Murat, iine gmld umutsuzluu, bundan daha beter olan, Fatma Hanm'n hakarete uram anlarndan duyduu derin utan c, ancak atabilmiti yreinden... Glmsediini fark ederek topar land. Durumun keyfini karmak iin araya girdi: En iyisi kran Hanmefendi, bohay lmek... yle ya... Bundan daha ucuz olmas gereken bir metre kadife drt yz elli lira etmise, bunun metresi be yz olmal!.. leriz! Santime vururuz! Nasl olsa Moiz Efendi de, lecek deil mi? Ne biz zarar edelim, ne 239

238

de, satn alacaksa, Hac Halim Efendi zarar etsin! Ne gerek bre Murat Bey olum! Yabanc myz? Hep mslmanz hamdolsun! Ya ben, bunca lm vartalarn gsleyip, Mek ke'ye, Medine'ye nasl gidip geldim! Ya bu Mekke haclnn bize hi mi yarar dokunmaz! Bizde, adam aldatmak arama! Nah yz, erkeke sylesin, kran Hanmefendi kzm! Sylesin! Dur efendi olum! Pazarlksz mal alnr m alnrm Bedestan arsnda... Sa na dedim uzun olum! Dur elen! Dur demekteyim oh yavrum! Yz elli deyince... Yz altm... Yz yetmi... -arp onar onar artrd n fark etmesiyle iki kere azna vurdu:- Yz yetmi be... Aman yz yetmi be mi dedim, kran Hanm kzm! Aman yavrum! Rah metli paa babann emeklisi deil miyim ben? Vay ki benim gibi ka pnz itine... ki yz deyince nolur? Getir uzun olum! Getir kran Hanm kzm, "Hayrn gr" deyiver gitsin! Hac Efendi artk alamaya balamt. Uzayan ekimeyi merak ederek birka adm tede toplanan dkkn komularna dnp, "Ne var? Bok mu var? Yahu, sizin y znzden Bedestanl soluk alamayacak m?" diye tepinerek bard. ki yz elli liray verip bohay yrei titreyerek at. Murat, birden bire herifin ellerindeki uzun parmaklar, bu uzun parmaklarn ala cak gzelliini, kmldanlarndaki hamaratl, ince ilere, ince ey ler tutmaya yatknln fark ederek at. Hac Halim Efendi, yatak takmn sedire saarak bohay iki ucundan tutup a evirmiti. Komular, "Aman bu nedir Hac Halim Efendi? Suphanallah" diyerek sokuldular. Hac Halim farknda bile deildi. Takma dileri takrdyor, grt la hrltlarla inip kyordu. Selim, yatak takmn paketleyip koltuuna ald, "Kal salcak la" deyip kran Hanm'la Murat'a yetimek iin hzla yrd... Kadir'in babas Ramiz Efendi'yi kahvede, braktklar masada, tpatp braktklar gibi buldular. Hep yle souktan korunmaya al yor gibi eski yamurluuna sarlp bzlmt. Murat'la Selim'i grnce hi kprdamad... Kederle glmsedi: Yoruldunuz ocuklar! Saolun!.. Yoruldunuz! nndeki fincan, yarsna kadar iilmi, oktan beri durduun dan ay berrakln yitirerek iyice bulanmt. Buna karlk, cgara tablas azna kadar izmarit doluydu. Ramiz Efendi, Selim'in masaya brakt paketten gzlerini ka rarak cgarasndan derin derin ekti. Murat ban sallad: 240

Yoruldun deil mi? Yorulur insan!.. Yahu, siz gittiniz gideli... Evet! Ne dersiniz? Bir tek sz geti aklmdan aralksz... Art ar da... Sanki dnmedolap gibi... Bazen gayet yava, bazen frl frl dnerek... "Yol ayrm" sz... Var m byle bir deyim sizin oralar da orumlu? Olmaz m Ramiz amca! Mehurdur: "u dan oylumuna / doyulmaz yaylmna / Hakknz hell edin/geldik yol ayrmna." Ne demek yaylm? Genilik demek... Bizim orum'da "gz yaylm" derler! Gz alabildiine anlamnadr. "Gz yaylmn ald m, yrek ferah lar" der bizim orumlumuz! yle mi? Demek yol ayrm var bizde... Olmasa nerden ta klacak benim dilime?.. Nerden takld dersiniz? Bilmem! Takld birden... Sana hi olmaz m? Apansz bir ark, bir trk taklr. Apansz bir beyit... Bir msra... Bir atasz... Olmaz olur mu? de Beyazt meydannn tenhalna bir zaman daldlar. Nolduunu sormadnz Ramiz amca? Nolan nedir? Aksatamz!.. Ramiz Efendi, bu kez masadaki pakete, yzne srayacak bir yrtc hayvana bakar gibi bakt. Mjdemizi isteriz Ramiz amca... Yatak takmn satmadan ii yoluna koyduk! yle mi? Ramiz Efendi anlamadan bakyor, anlamaya da hi almyor du. Karsnn vasiyetini inemeye olunun antajyla boyun edik ten sonra, daha dorusu, yatak takmn sandktan kartp koltuu na ald alal tamamyla bir baka adamd. Bir an delikanllarn: "Ol maz yle ey!" diyerek nne getireceklerini ummu, bohay alp, "Bizi burada bekleyin" diye yrdkleri andan nceki btn hayat n sanki kesinlikle unutmutu. Artk ne Fatma Hanm, ne M.M.'de beraber alt arkadalar, hatta Kurtulu Sava bile sanki hi ol mamt. "Kadir yorulur! Kadir bu yemei sevmez. Kadir'in can ok sklr!" zntleri de hi ekilmemiti sanki... Yatak takmn kurtardk, Ramiz amca... kran Hanm H zr gibi imdada yetiti. Yatak takmndan meerse... Boha... 241

 Ne bohas? Yatak takmn sarmsnz! Hatrladnz m? Hayr... Hatrladm, bir yol ayrm... Bir de... Hatrlamak iin kendini zorlad:- Yatak takm, deyince... Yazk et tik Murat, ok yazk ettik!.. Yazk ettiimiz nedir? Satmadk ki, yatak takmn... kran Hanm yetiti... Meer boha... Sizin haberiniz yok... Yazk ettik! Satmadnz! Olabilir. Satla kardk ya... Ne demektir satla kardk? Gzden kardk! Siz bilirsiniz arslanlarm! Mutlaka savunulmas gereken eyler vardr. Ancak, lmden sonra braklr eyler... Eliniz ayanz tutarken, hangi nedenle olur sa olsun, onlar yere aldnz m, gerisinin hibir deeri kalmaz. y le olmu, byle olmu... Krlm, ya da krlmam... Birisi alp git mi... Ya da, hi kimse alp gtrmeye layk grmediinden gene si ze kalm... Hi kimse... inemeye tenezzl etmediinden... Nasl eilip yeniden alrsnz? Alsanz nolur? Neye yarar? Nereye koyars nz? Nasl bakarsnz yzne... Nasl bakabilirsiniz... -Gzlerini pa ketten kard:- Yoruldunuz bo yere... Saolun... Anlayamadm Ramiz amca... Yok ortada krlp dklm biey... Unutulacak... zlecek biey yok! Gerekten, krlm, dklm bir ey yok, yle mi? Aslna bakarsanz, gerekten ac ekmeyenler bilmezler bunu. Gerekten ac ekmeyenler... Ne bilecek?.. Gsz dp bunaltld yerde, gerekten ac ekenler bile savunamyorlar insanlklarn... Yuf ol sun! -Derin derin iini ekti, kederle glmsedi. Gzlerini ksarak birisini tehdit ederek gibi sylendi:- Evet! Ne derler buna Murat o lum! Geldik yol ayrmna... -Birden fkeyle ellerini kaldrd:- Halt etmisin*! Yok yle ey! Biz yol ayrmna bile gelemedik! Yol ayrm na, yolu olan gelir! Hani bizim yolumuz? Hani diyorum!.. Hani?.. Bir tramvay, cama teneke srlr gibi, insann iini kazyarak geti. Beyazt meydan, l havuzu, yapraksz aalar, birka boyac ocuuyla, evet, hibir yere kar olmayan bir mezbelelik gibi duru yordu karda... "Ramiz amca, 'Ayrmna gelecek yolumuz bile yok!' sznde hakl ise... 1930 yllarnda, rezalettir bu... Resmen na mussuzluktur!"

Bunlar beenilirken, Ramiz Efendi, hep yle durgun glmsemi, sanki iirilmi lastik mankenmi gibi hibir tepki gstermeden her istenileni yapmt. Hamamda ykandktan.sonra, kardklar ya klmak zere klhana gnderilip tepeden trnaa yeniler giyinince, "Bir kere aynaya baksanz" diyen Selim'e, "Adam sen de" anlamn da elini sallad. Geriye kalan iki yz on bir buuk liray pantolon ce bine karmakark soktu. Yatak takmnn paketini koltuunun alt na kstrd. Aslna baklrsa yeni giyimleri Ramiz Efendi'nin eskimi, km kiiliini zerre kadar deitirememi, srtna alr almaz, hepsi sanki yllarca kullanlmaktaymlar gibi geveyip sarkvermilerdi. Tramvaya binmeden nce delikanllara minnetle bakt. Kim bi lir kanca defa, "Yoruldunuz, saolun" dedi. Tam ayrlacaklar sra da, Murat'n kolunu tuttu. Gizli bir ey sylyormu gibi fsldad: nanlr m hi! Kadir Bey'in onuru, otuz sekiz buuk liray m... Byle bir eye ihtimal verir miydin? Bu kadar ucuz olabilece ine?.. Elini sallayp tramvaya bindi. Murat'a, Aksaray'da inmeyi bile beceremeyecek kadar yaamaktan acemi dm gibi gelmiti ne dense, bu an Ramiz amcas... Yirmi iki gn, yirmi iki gece srd, sylenen Sakarya Sava'nda yenmeyi becermi dvlerden biriy ken...

Ramiz Efendi'ye bir palto, bir hazr elbise, bir ift ayakkab, bir apka, drt gmlek, iki kravat, alt kat i amar, bir dzine orap, mendil alnd. Hepsi otuz be buuk lira tuttu.

242

243

NC BLM

YOL AYRIMI

1 Cambaz Kad Medresesinin hcreleri, kk pencerelerini ka ranlk kaplaynca, iinde ral am ktkleri yaklm ocaklara ben ziyor, be numaral gaz lambasnn , orta byklkte bir kitabn ancak bir buuk sayfalk yerini aydnlatabiliyordu. Selim Nuri, kalemi defterin stne koyup, yorulan gzlerini bir zaman uuturdu. Ekim sonu souklarnn rpermeleri balamt. Gene pslak, upuzun bir k gelecek... Sabaha kar gazeteden d n... Atesiz oda... Tek bana alamamak, dnememek... a mar ykama zorluklar... daha berbat, kurutma zorluklar... Panto lon, pantolon paalarnn, kunduralarn iliklere ileyen rutubeti... Havayla, suyla, rzgrla, uzun gecelerin karanhyla boumak bine cek yaamaya... Canyoldasz direnmeye abalayacaksn! ksrd. Kesip hazrlad gazete kdna tkrd. (Bunlar her gn yakyor du ocakta)... Garip ey! Kadn istei bindirdike bindiriyor! Eski den... ok deil, urada, bir yl ncesine kadar, elbette yoklard sk sk bu alk... Mevsime gre kimi zaman azgnlrd da... imdiki baka bir ey... Baka bir ey olmasa yadrgar m byle? Geceler boyu, takattan dene kadar, sokaklarda dolamazsa, uyumak mmkn olmayacak! Emine geldi gznn nne... Alt so kakta, imamn dul gelini... ki yldr geceleri buluuyorlard. Kuru emenin haznesinde... Yaz-k... Bir trl ahamadyd zavall, ba slma korkusuyla lp lp dirilirdi. ki yldr bir kez bile soyunup 247

yatmak frsat bulamamlard. Son zamanlarda, bir ekingenlik pey dahlad, ksrk nbetleri bu kadar sklanca... Birka kere "Ne den gemiyor bu soukalgnl?" diye sormutu. pmekten kan dn sezdi sezeli, iki aydan beri gitmez olmutu Selim... Kadn da aramamt. Gld yksek sesle, gl hemen ksre dnd. Bunca yldr iirle urat halde, hi gerekten sevmemiti. ocukluunda, krpelikte, bir iki komu kzn, bir de zmirli Leman retmeni, gecelerce dnmemi deildi ama, dndnden bile bunlarn haberi olmamt. Ortaokuldan bu yana, "Bir koltua iki karpuz smaz" diyerek, ls imdi bile belli olmayan gelecekte bir zamana brakmt evle necek arkada seme meselesini... stanbul'un faklte rencilii de bozmad bu karar... Bunda, kzlarn akln bandan alacak derece de yakkl olmad kadar, paraszln, bol harlkl k delikanllar la boy lememenin daha dorusu, i ie olan lmle aktan l mn ar basmas da belki bundand. lk iirlerinde ok krpe ocuk larn yakn bir lmden sz etmelerini hi sevmiyor, byle bir duygu vermekten korktuu iin iirlerinde lm konusunu ok ekinerek kullanyordu. Bir gn Murat, "Hi zlme, demiti, sende, lme en ok teslim olunduu anda, gene de, gl bir kar koyma var." Bu nu hatrlayarak gnlszce glmsedi. Can almak istemiyordu. alt da, dergi iin inasi'den ataszleri semek... Bunlarla "Halk felsefesinden rnekler" diye bir kk ke yapmay dnmt, "Kurtulu"un gelecek saysna... "Adam yanlmakla adam olur", "lenin mal da beraber lr", "lk vuran okudur", "Trk'n mirac aslmak", "Davasn bilmeyene ta nk olma", "Dtnse topraa sarl", "Dar yerde yemek yemekten bol yerde dayak yemek hayrldr", "Osmanly at ykar, Trk' inat", "Kavgada silah dn verilmez", "Konumak okumaktan iyi", "Tamahkr varken dolandrc a kalmaz", "Grnrden grnmez oktur..." Usand birden... ki yoklua ahamyordu bir trl: Elektriksiz lie, akar su olmayna... Tenekenin musluundan akan suyu, kendi eliyle de doldurmu olsa temiz saymyordu. Lamba iesini ok temiz tuttuu, fitile dikkat ettii halde, bu sar k, ona her an gszl hatrlatmakta, okuduundan nemli bir eyleri gstermiyor gibi te dirginlik vermekteydi. stanbul Belediye seimleri biteli on gn oluyordu (18 Ekim 1930)... Seimler byk bir karklk iinde srm, byk bir kar248

klkla da bitmiti. (Bu arada, bir yldrm seim sonunda Fethi Bey Gmhane mebusluuna atanp mazbatas 25 Eyl'de Ankara'ya telgrafla ulatrld.) Seimlerde, olup bitenler gerekten alacak eydi. Bykada'da defterler alnm, atalca'da, oy uvallar orta dan kaybolduu iin sandk alp saym yaplamamt. Kasmpa a'da, kalabal datmak zere getirilen itfaiye hortumlarn halk kesti, polis saldrya urad, yaralananlar oldu. (4 Ekim'de Gazi b tn mallarn Halk Partisine balad.) 12 Ekim'de stanbul seimi bir hafta uzatld. Yurdun her yerinde Halk Partisi ezici ounlukla seimi kazanyor haberleri bu partiyi tutan gazeteler tarafndan ya zld halde, jandarma basks gitgide artm, son gnlerde, terre dnmt. stanbul seiminin resmi sonular yleydi: Halk Partisi 35.934 oy, Serbest Parti 12.813 oy... (Buna karlk, stanbul'da oy hakkna sahip 250.746 vatanda oy vermemi, daha dorusu, sandk bana gelmeyi gze alamamt.) orum'dan ald son mektupta, herkes Selbesci olduu halde, sandktan silme Halk Partisi km... orumlu ilk gnler, buna biraz kzmsa da sonra glmeye balamt ki, nerdeyse karn yrtla... Selim'in can sklyordu ok... stanbul Halk Partisi grevlileri, seim snavndan rezil olup kmlard. Bu yle bir rezillikti ki, sfr bile verilmez! Aklnn ermedii: Hibir hazrlk yoksa bu maskaral a neden giriildi? Hazrlk var da, bunu grevliler yzlerine gzleri ne bulatrdysa asl sopa bunlara alnmak gerekken jandarmay, polisi halkn stne kim, ne cesaretle srebiliyor? Bu dpedz devrim dmanl deil de, ya nedir? Devrim d manl, aslnda, cami minberlerinde yeil bayraklar omuzlayp, tek bir getirerek sokaa urayan birka yobazdan gelmez, devrimci g rnp devrimi halkn gznden drecek aptallklar, hainlikler ya panlardan gelir! stanbul gibi bir ehri bu kadar yeteneksiz, alk he riflere kim teslim etti? Bir sr yabancnn, dmann gz nn de... Byle bir yenilgiyi nleyememek... her eit basky, madra bazl, sandk, defter, uval, oy armalar gze alnd halde, grtla a kadar irkefe batmak... Uyumular yleyse... Bunca yl, bu herifler, horul horul uyumu... Ne memleketten haberleri var, ne milletten... Kurtarclar da, belli bir ey, aldatmlar aralksz... Pekiy, bu kadar ar bir suun cezasn ekmeyecekler mi? Ne zaman ekecekler? Arif Oru maskaras neler yazmt, neler yazyordu, bu gidile daha neler de yazacakt? "Mustafa Kemal Cumhurbakanl ndan ekilsin, yerini Mareal Fevzi'ye braksn, partisinin bana gesin, bousun" mu demedi bu herif... "Yok, lene kadar Cum249

hurbakan olsun! Seim d, partiler st tutulsun" mu demedi? pe sapa gelmez, yalnz akl kartrr ne kadar deli samas laf varsa yaz d. Yazyor, evet, bu gidile daha da yazacak... Yok mu, bunu sustu racak hibir kuvvet? Bunu susturacak kuvvet yok da, btn milleti sopadan geirmeyi kimler, hangi gle gze alabiliyorlar. Bu ayn Kurtulu dergisine "Seimlerin sosyal anlam" balkl bir yaz yaz m, yaynlayp yaynlamamak stnde epey duraklamt. Anadolu ocuu olduu iin, millet ounluunun katiyen yobaz olmadn biliyordu. u halde, yobazlarn halk aldatp yanl yola srdkleri sz konusu olamazd. (Oysa, Halk Partisi gazeteleri toptan bunu ile ri sryorlard. Bu da, apak asl sulular saklamak, onlar millet zararna savunmak demekti.) Trk milleti, kurtarclarna kar da olamazd. Ama, iktidara kar olduunu seimler sonucu gstermiti. Yani, birine karyd. Bu da yzde yz... u halde, asl kar oldukla rn hzla kurtarclardan ayrmak, gerek sulular, milletin gerek ten sevmediklerini hemen i bandan uzaklatrmak gerekti. Bu yazda yadrgad, byk kurtarclar memlekette olup bi tenlerden habersiz gstermek zorunda kalm olmasyd. Ne demek haberleri yok? Nerede yayorlar ki, haberleri yok? Nasl yayorlar ki?.. Gndelik gazete, radyo anda zr olur mu, haberimiz yok? Diyelim, Elziz'de olandan, Kemah'ta, Hakkri'de olandan haberle ri olmad bir zaman... stanbul'da, hele Ankara'da olanlardan da m habersiz kaldlar? Hadi, bykler byk ilerde... Ya bunca mebus? Bir Fethi Bey gelsin yllarca kald Paris'ten... Aslnda, Halklar dan herhangi biri deil mi bu Fethi Bey? Derme atma bir rgt, sama sapan be on lafla... Vatan kurtaranlar katsn nne... Amansza drsn!.. Sonra da bunun zr: Haberleri olmad!.. Mu rat, "Mmkn" diyor buna... Hayr, haberleri oldu da, yanl oldu. Verilen raporlar gerekleri saklyordu. 1930 ylnda, Trkiye Cum huriyeti gibi yedi yz yetmi bin kilometre karelik bir memlekette... Gazete, telefon, telgraf... Bunca polis, bunca Milli Emniyet... Ayr ca Parti, napyor?.. Nerde, gerekleri saklayan vatan hainlerinin s tne yryecek, yakasna yapacak devrim? Hem devrim, hem memleketten, milletten habersizlik... Evet, habersizlik... Brak ba kasn, sen haber verdin mi rastladn ktlklerden... Duydukla rndan? Murat haber verdi mi? Ramiz Efendi, Kmil Bey, Arif Bey, Cemil Bey... Btn bu gerek Kuvay Milliyeciler haber verdiler mi? Daha bakalar... Binlercesi, on binlercesi... Belki yz binlerce si... "Hayr, hibirisi devini yerine getirmedi! Buna eminim yzde yz!" Emindi, nk byk kurtarclarn uncack haberleri olsayd, 250

Halk Partisiyle milletin aras katiyen bu kadar almazd. Bu tehlike oktan nlenirdi. Aslnda, asl kendisine kar duyduu bu fkeyle, saraylarn renci yurdu yaplmas teklifini bu sayya koymutu. Baka ufak tefek eletirilerle beraber, Tarkan'n yazs da giriyordu bu ayn "Kurtulu"una... Glmsedi. O zamana kadar, Kadir'le omuz omuza atp tutan, muhalefette yiitlii kimseye brakmayan, bu yazy ille de yaynlat mak iin kendisini korkaklkla sulayarak sktran, kkrtan paa olu, son dakika ne dnmse dnm, imzasn koymay uygun bulmamt. Bunun iin ileri srd saknca da, babasnn paa ol masndan baka bir ey deil... Selim, "Babas paa olmak, doru bildiini yazmakta ekingen lii mi gerektirir, yoksa paa olmayanlardan daha cesur davranmay m?" sorusunu soracakken vazgemi, yaznn altndaki Tarkan keli mesini izip, yerine kendi takma adlarndan birini yazvermiti. r kekliin bu eidini hi anlamyor, nerede rastlasa hakaret grm gibi ac duyuyordu. Bu ayn "Kurtulu" dergisi, gerekten dikkati ekecek zellik teydi. yi bir rastlantyla bamrettip Behram usta, makine dairesin de yllardan beri unutulup kalm bir klie bulmutu. Amerika'daki hrriyet heykelinin resmi... Para da istememiti Behram usta, "Ba salm gitsin" demiti, dn sabah... yi adamd Behram usta, biraz gevekti iinde... Alt saydr dergiyi bir kez bile tam gnnde ka ramamlard. Her defasnda mutlaka bir ey aksyordu. , drt gn, hatta be alt gn geciktii oluyordu. Olancyd herif galiba bi raz... Kulana byle bir ey de alnmt. ok iiyordu. leri s rncemede brakmas da ok imesinden. En ucuz basmevi buras olduundan ekiyordu bu ileyi Selim... Burada dergiyi be lira da ha ucuz bastryordu. "Neme lazm ikiciymi, olancym, bize kli eyi verdi ya bedavadan..." Serbest Parti patrtsndan, daha bir an lam da olacakt bu hrriyet heykelinin... kmaya baladndan be ri "Kurtulu"a "Tatavla" diye taklan Krkbirin Rstemah' hatrla yarak keyifle glmsedi. (Tatavla, Rumlar'n oturduu bir semtti. Batakhanelerle doluydu. Geenlerde tamamyla yanm, ad Kurtu lu olarak deitirilmiti.) Kalkt, aslnda hibir ey dnmeden, -daha garibi, ok da endii halde- paltosunu srlna atp lambay fledi. Arkadalarn hepsi kahvede olmalyd. Medresenin kapsndan kt, kahveye git mek iin sola sapmak lazmd. Saa sapt. Ancak ehzade camiinin, 251

da gibi ge dayanm karaltsn grnce matbaaya gitmekte oldu unu anlad. Akam uram, dergiyi yarm sabah datma muhakkak hazr lamas iin bamrettip Behram Efendi'ye bir ie rak gtrmt. Sekiz sayfa basldndan, gerisinin balanp makineye atlmas ok tan bitmi olmalyd. Bin saynn baslmas da birka saatlik i... Ge ce yars biter! Sabaha kadar da kurur!.. Mrekkep ok kt olduu iin biraz kurumadan dergi ele alnamyor, amura dnyordu. "Da ha iyi mrekkep ne fark eder? Belki elli kuru... Belki daha da az..." Felek sinemasnn yanndan Laleli yangn yerine sapt. Aksa ray tramvay caddesini karya atlayp Soanaa mahallesine yneldi. Basmevi, bir yank konan geni bahesindeydi. Arabalklarla ahrlarn yanan atlar oluklu sala rlm, mrettiphane ile bask makineleri buraya konulmutu. Konan, on iki basamakla inilen blmelerle ayrlm kocaman mahzeni de, kt toplar, mrekkep kutular, kullanlmayan mrettip kasalar, eski harflerle baslm cenk kitaplar iin depo olarak kullanlyordu. Mrettiphane, maki ne dairesi her zaman karmakark, her zaman pislik iindeydi. Latin harflerinden nce burada, gece gndz, aralksz masal kitaplar, k kl bykl cenk kitaplar, stnl esreli amme czleri, ilmhaller, karnca dualar, duvarlara aslmak iin dualar, "Ah minel'ak", "Gariki bahri isyanm-dahilek ya Resulullah" levhalar, Bektai, Mevlevi, Kadiri klahlarndan, Hazreti Ali'nin devesiyle dnya g zeli Zeliha anann resimleri baslyordu. Bunlarn hepsi, kasaba pa zarlarnda, panayrlarda, btn Anadolu kylerinde Darendeli sat clar tarafndan her biri birka yz bin olarak satlmaktayd. Toplam ylda iki milyonu bulan bu eserler, satclara yzde altm gibi b yk iskontolarla veriliyor, hemen hemen hepsi Anadolu'da parayla deil, mal trampasyla, tutturabildiine satlyordu. Latin harfleri k madan nce enikonu, banknot basar gibi kazan getiren bu ad bilin mez basmevi, harf devriminden bu yana kendisini toparlayp, yeni duruma bir trl uyamam, sahibi tarafndan, imdilik adeta yzs t braklmt. Her an hkmetin bu masal, cenk, dua kitaplarn ya saklayaca sz kyor, patronla Darendeliler'i umutsuzluktan kvrandrp fkeden kudurtuyordu. Gece sakindi ama, skntlyd. "Yamur sknts" diye geirdi iinden Selim Nuri, rperdi. Zrl zrl slaklk, amur. Srekli korun ma abalamas... Uzaktan uzaa bask makinesinin sesini duydu. Hseyin Rahmi'den bir cmle hatrlad: "Bir sinirli kpek vardr. Hep havlar. Sese git!" Gld. Hakk var Hseyin Rahmi'nin! "Biz 252

de hey olum, deniz kz Eftalya'nm sesine gidecek deiliz ya!" Sermrettip Behram Efendi, ieyi bitirmediyse, "lle bir yudum ek!" diye diretir! "yi gelir mi bu namussuz bronite... Susuz rak?" Sura tn buruturdu. Son gnlerde, Doktor Mnir Bey'e gitmeyi dn meye balamt kara kara... "Kara kara, nk, dinleneceksin! der . Daha beteri, birka zaman hastahaneye yatralm! der. Olmaz! u s ra hi olmaz!" Ufak tefek borlar vard. Souklar bastrmadan, bir yamurluk uydurmay dnyordu. Kaln paltoyla terliyor, sonra da yor. Bronitin srmesi bundan... "yidir iyi! Bo ver!" Saat onu geti galiba... Tketmitir bizim Behram Efendi ieyi oktan... Belki de araba dndrmtr. Ne garip insanlarmz oldu. alr ken de iiyor. iyor ama, adaml yitirmiyor bsbtn... Durduu yerde, u hrriyet heykelinin kliesini karr verir mi, iyi niyetli ol masa?.. Gzne iliti diyelim! Aldrmaz... "Adaam sen de"ye vurur. Dnm... "Delikanllara verivereyim unu" demi... Bir iki lira koparabilirdi de... Az para m? u kadar binlik arap alr! Yrein den sevgiye benzer bir acma geti. "Biliyorum, sayfalar balayamamtr daha. Cgarasn surda burda unutarak... Hibir eyi dn medii halde, derinden derine dalgn... Maay kaybedip bularak... Evet, gariptir bizim insanlarmz! Son hesaplamada, Behram Efendi gibi, sapklklar, kt tutkular olanlar bile... bir hotur!" Kupa arabalarnn girip kmas iin yaplm kocaman kap her zamanki gibi aralkt. Yan verip girdi. Avluda ta ynlar, duvar ka lntlar, hi benzemedii halde Selim Nuri'ye nedense daraacn ha, trlatan kmre dnm bir de aa gvdesi vard. Burda her ey o kadar eskiydi ki, penceresinde sar k yanan arabalkta, sanki elekt rikle iler bir bask makinesi deil, brahim Mteferrika'nn kurduu ilk basmevini grecekti. Vankuli szlnn, ya da Naimaa tarihi' ninbasldn... Selim Nuri, "Merhaba" deyip girdi, karlk beklemeden yr yp ara kapdan mrettiphane blmne bakt. Kimseyi gremeyin ce dnd. Makineye kt veren rak ayakta uyur gibiydi. Gece makinis ti, kr Numan usta baslm formalardan birini aradan ekmi, tek gzne denk getirmek iin, biraz uzak, biraz yukar tutarak harflerin ezilip ezilmediini aratryordu. Merhabay da gerekten duymam t, ya da gene domuzluu stnde olduundan duymazla vurmutu. Yok mu Behram Efendi? Behram Efendi... eride yoksa, yoktur! Yemee mi kt?

253

ald:

Bilir miyim?.. Elindeki formay baslanlarn stne brakt. Bir yenisini ekip Ne bileyim? Basld m acaba bizim derginin ikinci yz? Ne zaman atlacakt? Gndzse baslmtr. Benim haberim

yok!

Gndz deil! Akam st uradm. Birka sayfa kalmt. Balayp atacakt Behram Efendi... Bu mudur? Baslan, apur elebi hikayesiydi. Gsterdii sayfada apur'u ince uzun boynundan asyorlard. Selim kalarn att: "Kurtulu" dergisini soruyorum Numan usta! Kapanda Hrriyet Heykeli bulunan dergi... Hrriyetten mrriyetten haberim yok birader! Hrriyet de neyin nesi? Trk'n bilmedii a, ya di artr, ya ba!.. Oras yle... Bereket bu Hrriyet Heykeli, bizim hrriyet heykeli deil... Amerika'nn Hrriyet Heykeli!.. Ne aryor yleyse bizim dergilerin kapanda yabann hrri yeti? Sen bizde akn m ararsn Numan usta... Kr Numan, Selim'in yzne alay m ediyor, diye ters ters bak t. Lahavle der gibi ban sallad: Heykelli dergiden haberim yok! Bak bakalm, balanm sayfalar ierde mi?.. Ben bu gece biraz ge kaldm!.. Belki sabah arkada atvermitir. Selim umutlanarak mrettiphaneyi aratrd. Hayr, sayfa mayfa yoktu. rak nerde? Behram ustann ra? Can cehenneme namussuzun... Selim, rakla ustann sapk ilintisini bildii iin sorduuna pi man olmu, Behram Efendi'ye de kzmaya balamt. Srtn avularn ter bast, akaklarn bir scaklk yoklad, ksrerek kt. Rak bahii, bu durumda, bahilikten kyor, bir eit aldatmaca, bir eit hara haline geliyordu. Ne yapacan dnmek iin duraklaynca mahzene inen merdivenin aznda k grd. He men yneldi. Gece makinisti gelmeden nce derginin baslm olma s ihtimalini dnmt. "Basp depoya tadlarsa... Helal olsun Behram edepsizine bizim rak!" Yer yer krlp ufalanm ta basa254

maklar ihtiyatla indi. Birinci blmede kimse yoktu. kinci blmenin kanatsz kapsn geince irkildi. Behram Efendi, kucandaki ra itip hzla dnmt. Basl ma telayla Selim Nuri'yi tanmam olacak ki, yar rkek, yar bula k sordu: Kimsin! N'ararsn? Selim Nuri, sanki bu kadar rezil bir durumda, sust yakala nan kendisiymi gibi, utanca batmt. Kekeledi: Dergiye baktm! Baland m sayfalar? Behram Efendi, toparlanmaya alyordu. Sululua dkmeyi uygun grm olmal ki, ylt. Adamakll sarhotu: Vallahi Selim Bey! Balamak kolay... Dakkasnda... pnii... -ieyi gsterdi:- Senin rak bereketliymi Selim Bey... Sen bu nu mderris beylere okutmusun! Buna hzr uram... yledir!.. Selim ne gidebiliyor, ne de kalmay istiyordu: Hadi bitir de... Kolay... O, benim iim!.. raa kt: Ulan kerata... Surdan bir sandk versene Selim Bey'in alt na... stemez! oktan karar vermiti Selim Nuri... Sekizinci sayy, gelecek ay, be lira deil, gerekirse on lira fark verip baka basmevine gtre cekti. Bu kararla, pislikten kurtulmu gibi rahatlamt. stemez ne demek! Otur iki laflayalm! Aslna bakarsan laf lamamz senin iyiliine... Brakn imdi bunlar... in unu... Daha iyisi... Haydi aln gidelim. Hem balar, hem iersin!.. Benim iin hava ho! Ha buras, ha oras... Konuacaklar mz Kr Numan duymasn! Nedir konuacamz? Duyarsa nolur? Gizli mi? Eh gizli... Aslna bakarsan, benimkisi, bir vatandaa, bir iyi lik!... Benim senden istediim iyilik, Behram Efendi, u sahifeleri hemen balayp makineye atmak... -Herifin bakn birden hi be enmedi:- Hadi uzatma! Bitirelim u ii... Kolay dedim ya... Aslna bakarsan, bu dergi iini, sen bu s ra, kurcalamasan iyi... - Kurcalamasam m? Ne demek kurcalamasam? 255

- u demek ki... Benden sana aabey d. Sen okumusun ama, biz de grmz. Hem de, samzn teli kadar bulak mesele ler grmz!.. Brak imdi bunlar Behram Efendi, dediklerinden bir ey anlayamadm ama, benim bulak iim yok!.. Niyetin akaysa, sra sz Bulak iin var m, yok mu, bunu sen bilemezsin! Bilemez miyim? Bilemezsin! Bilsen uramazsn dergiyle mergiyle... Okulu nu bitirip diploman cebine atp bir baltaya sap olmann ardna d ersin... -ieyi ald, elektrie tutup bir zaman alkalad. Bir yudum iti. Geirdi, daman aklatarak kasld:- Aslna bakarsan, Anado lu ocuusun! Bakaca, fukara ocuusun! Anadolu'dan fukara o cuunun eline darlfnun okulunda okuma frsat kolay gemez! Fu kara ksm haddini bilecek... Selim parlayacakken, sarho herifin laf nereye getireceini renmek iin kendisini tuttu. Behram Efendi, arkasna kayklmt. Kalar atk, aznda k mseyen sarho arplmas, iftlik balar gibi tepeden konuuyor du: Haddini bilmedi mi fukara... Olmaz! Snmsn bir medre se odasna... Parasz! Bir yiyeceksin, bin dua edeceksin devlete ve de millete... Sana m kald dergi karmak? Bunca varlkl arkadala rn neden stlerine almadlar dergi sahipliini, sorumlu mdrl?.. Adam kkrtan ok olur ya, ban belaya girince bir lokma ekmek veren bulunmaz!.. Herif dpedz, "Sen avanaksn, kkrtmaya gitmektesin" di yordu. Selim buna ok kzd. Sen burada, btn dergi karanlara byle tler veriyor san, senin patron yaknda batar! spor dergisi karana kimin ne dedii vardr? Benim s zm... "Saraylar darlfnun rencilerine yurt yapmal" diyenle re... Kt m? Salt kt deil, gayet korkulu!.. Neden? undan ki... "Saraylar bana verin" demeye gelir bu... "Ben oturacam" demeye gelir. Ne demektir saraya geip oturmak? "Su yun bana geip oturmak" demektir. Sarayda kim oturur nk... Dahi kurtarcmz Gazi Paamz oturur! Demek ki, "Sen kalk ben 256

oturacam" demektesin Mustafa Kemal Paa Efendimize... Nerden kardn Behram Efendi, yedi yandaki bebeklerin aklna gelmez! Gelmez mi? Vay yavrum vay! Gelmez de, ya biz bunlar kendimizden mi sylemekteyiz? -Duraklad, raknn kalann dikti: Yumruuyla azn svazlayp arkasna kayklarak iindi:- Bizi bura larda bamrettip grp kmseyen yanlr! imdi istesem, nice ni ce memurluklara geerim, belki mfettiliklere bile geerim! Ne a re ki, kumanda altna girmek bizim kitapta yazl deil!.. Evet, Selim Bey kardeim! Biz bu dergiyi tadnda brakacaz! Nasl brakacaz? Vazgeeceiz, srasyken... nk, sen bizim yabancmz de ilsin! Ayrca, benim yreim seni sevdi! Aslna bakarsan, bunlar benim lafm deil haaa! Nerenin dersen? Orasn ben bilirim! Byk tleri bunlar... Nice nice beyleri, paalar tahtakurusu gibi ezen yerlerin tleri... "Bana ezrailin gc yetmez" diyenleri bir rapor da tebih tanesi gibi asverenlerin laflar... Kimlermi onlar? Mebuslar m? Mebus ka para! Bunlara Gazi Paa bile seslenemez, dengi ne derse... Yanlmaktasn Behram Efendi! Trkiye'de, sansr yoktur. Hibir yayn, yaplmadan nce sansr edilmez! Ben basarm, su g rrlerse mahkemeye verirler. Mahkemeye verirler, ne kolay! Sen vatana ktlk et! Son ra ben seni mahkemeye vereyim! Yama mdr bu? Selim Nuri, herifin sarholukla samalamaya baladn grn ce laf uzatmaktan vazgeti, elini sallad: Brakalm bo laflar Behram Efendi! Hadi kalk, iimize ba kalm! Yahu! Biz bunca laf bouna m savurduk! "Anlatandan din leyen sezgili gerek" denilmitir! Buras gvur matbaas m ki, vatanmillet dman dergiyi basalm! Kapana gvurun Hrriyet Heyke lini koyan dergiyi... Selim, o anda, herifin Hrriyet Heykeli kliesini bulup neden kendisine bedava baladn anlamt. Bir saniye adam ldrme fkesinin iine girip kt. Korkun bir gle kendini tuttu, sarho he rifi bile artan yumuack bir sesle fsldar gibi konutu: Vatan-millet yararn dnmek sana m kald, olanc drz?.. Kalk, yr... Kalk dedim, sana zararm dokunur! 257 Bize olanc drz m? Vay vay!.. Ulan senin kemiklerini

krnca... Ulan biz... Bugne bugn hkmatmzn... Birden bo ieyi kapp kalkmaya davrand. Bereket ok sar hotu. Selim Nuri duvarda dayal denekleri oktan grm, kararn vermiti. Srayp birini yakalad. ocukluunda skilip'in Krt o banlarndan sopayla nasl dvlr iyi renmiti. Yoksa, kudur mu ite dnen Behram namussuzuyla baa kmas pek kolay olma yacakt. Herif atikti, kanckt, denekten rkm gibi gerileyip ieyi apansz frlatmt. Eer Selim Nuri nasl olduunu kendisi de pek bi lemeden denekle elip artmasaydjtafas patlad gittiydi. Behram, ortadaki sand kapmaya kalknca, denek Krt obanlarnn usu lnce, hi telasz vnlayarak kalkp inmeye balad. Daha ilk vuru ta, sarho Behram'n boynundaki ah damar bulmu, herifin soluu nu kesip, gzlerini yuvalarndan yumruk gibi dar uratmt. Selim kafaya vuracak gibi gsterip, dizkapaklara alyor, dize gsterip, dir sekleri yokluyordu. Sopa her vnlayta tn tn kuru kemik sesi kar maktayd. Behram sarholuktan daha aylamamt. Ana avrat kf rettii iin Selim'i kudurttuunun farknda deildi. Sol elinin sere parma krlnca ayld, kfr brakp kendini yere att, kn dikip, yzn talara srerek, "Ayaklarn peyim Selim abi... Brak. l dm! Tvbe" diye yalvarmaya balad. Kula syrlm, boynuna doru kan szmt. Selim Nuri, bu pislik tulumunu nne katp sopalayarak yukar karmay, banda durup sayfalar balatmay tasarlad bir an, sonra vazgeti. Yorulmutu. Nerdeyse soluklan kesilecekti. Mahzenin merdivenlerini karken dizleri titriyordu. Sanki dvmemi, daya kendisi yemiti. Sokakta duvara dayanp derin sarsntlarla uzun uzun ksrd.

Noldu arkada, senin Tatavla dergisi? Gene mi kamad za mannda?.. Selim, medresenin avlusunda amar ykyordu. Alttan yukar bakt: kamad Krkbirin Rstemah! kar yava yava! Bizde iin iyisi krk ylda kar, bilmez misin? ok nemli bir ey sylemi gibi kabararak, salnarak kt. Selim glmsedi. Dayak gecesinden iki gn gemiti. Yenilgi duygusunu bir trl stnden atamyordu. Olay Murat'a bile aa mamt. Dergi iin, tekrar oraya gitmesi, patronla grp ii dzelt258

mesi lazmd. Aptal gibi yedinci saysnn btn parasn pein verdi i iin ya orada bastrmas, ya da kendi cebinden demesi gerekiyor du. Dnk Perembe gnn de rezil herifin polise bavurmu olma s ihtimaliyle tedirgin geirmiti. amar ykamay hem sevmiyor, hem seviyordu. "Daldryor adam, byle ileri grrken: Balk tutar gibi dinleniyor!" Bir orum trksn tutturarak dald. Bakar msnz? Buyurun! Selim, ellerindeki kpkleri leene szdrd. Adam, kk kda, sezdirmemeye alarak bakt: Mehmet olu Selim Efendi'yi aryorum! Selim Nuri Efendi'yi... Benim! Nedir? Polis Mdriyetinden geliyorum. Mdr bey sizinle bir me seleyi konumak istiyor. Ne zaman? Nasl mesele?.. imdi gideceiz. Haberim yok benim meseleden... Biraz bekleeniz, unlar assam!.. Adam bir an duraklad, evresine bakt, belki de baka are g remediinden, "Olur" dedi yarm azla... Koyu esmer yz kederlenmiti. Selim, ellerinin titrediini, soluklarnn sklatn fark ederek telaland. Belli bir ey, Behram edepsizi ikyet etmi olmalyd. Hem de mahalle karakoluna falan deil, Mdriyet'e... Demek do kundurmak istedii bsbtn yalan deilmi... Bu rezili, ispiyon ola rak kullanyorlar! yi ya, olur mu byle ahlakszdan ispiyon! Gld kendine... "spiyon diyorsun ya... Namusludan m olacakt?" amarlar sudan geirdi. Skt. Ast. Adam melip srtn incir aacna dayam, cgara yakmt. "Kalasndaki silah kabarkl olmasa, bunu elektrik memuru, Ev kaf ktibi filan sanr insan! Sanacak elbet, ayrnts ne?" Vesika sor mak gerekli mi, diye dnd Selim Nuri... Vazgeti. ki defa tuttu u soruyu, ncde sormamazlk edemedi: ok kalr myz acaba? teberi almal m? Yok canm!.. Ben aslnda, mteferrika polisiyim! Pek aklm ermez ya, "Bir ey soracak mdr bey" dediler. Evrak da yok! yi... -Selim biraz ferahlamt. Ceketini alp kapy ekti:Buyurun! Kilitlemediniz? 259

- Gerekmez. Yoktur alnacak bir ey, Allaha kr!.. Belli mi olur, kilitlemek iyi... Biz neler gryoruz! Sarahaneba'ndan tramvaya binip, Glhane Parknn nnde indiler. Selim'in yolda aklna gelmi, gazetede Murat' aramadna, hi deil, kahveye urayp Krkbirin Rstemah'a bir haber brak madna can sklmt. "rkek kan gibi... dmz yarld! Th yzmze!" Dar sokaktan, Vilayet'in avlusu karsndaki Mdriyet binasna girdiler. Cafer Efendi (polisin adn sormutu) stnde Birinci ube ya zl kap nbetisine Selim'i gstererek bir eyler syledi. Nbeti girdi, kt. Selim'i tepeden trnaa szdkten sonra, bayla iaret etti: Ge bakalm!.. Solda bir kk oda... Kk bir masayla birka iskemleden baka eya yok... Masada oturan yal memur, Selim'e adn sordu. nndeki kda bakt. Oturmasn syledi. "imdi istesem kp gi demem artk..." Bunu tramvayda da hatrlamt: "imdi istesem u rada inip, bir kahveye giremem! Yarm saat iinde ne korkun dei iklik... Hr adamken, apansz, birka kelimeyle tutuklu oluyorsun! Direnmek bile aklna gelmiyor!" Telefonu sordu. Mmkn m? Gazeteye bir telefon etsem?.. Hangi gazete? Vakit gazetesi... Soluunu keserek bekliyordu. Bunu, gazeteci olduunun bilin mesine snmak isteiyle teklif etmiti: Mdr beye sylersin! Birisi gelip, Selim'i tepeden trnaa gzden geirdi. Masada otu rana "kimdir" anlamna gz krpt. Masada oturan, can skntsyla ban sallad. "Yok biey... demeye geliyor bu ba sallama... de mek, yok biey!" rkildi, "Ne demek yok biey! Var m olacakt?" Behram'm polise ikyet edebileceini dnrken rak meselesin den ekineceini hesaplamt. rak, yakn akrabasndan birinin o luydu. Byle pis bir dedikodunun kmasndan korkmas gerekti. "Korkmad, diyelim, nolur? Ben de davacym! Mahkemeye gideriz! Uzar, sonunda bir are bulunur!" ksrd. ksrk uzaynca, yal memur ban kaldrd. Hi ksren adam grmemi gibi armt. ki madama Rumca konuup glerek ube kapsndan kt lar. Yahcas, nbetinin eline bir ey sktrd. Nbeti irkmi ol mal ki, "Al vire! Delisin!" diye omuzuna vurdu. Saat var m efendim?.. 260

Yal memur yelek cebinden karp bakt: Drde geliyor!.. Haber verseniz mdr beye... Altda gazetede bulunmak zorundaym!.. Gbeinden umulmaz bir eviklikle kalkt. Ceketinin stnden silahn dzeltti. liklendi. Eskiden tulumbalarda takm tuttuu kol larn iki yana ap ellerini bilekten kesikmiler gibi sallamasndan belliydi. Gitmesiyle gelmesi bir oldu: Bekleyeceksin biraz... Neymi getirilmemizin sebebi?.. Bir ey anlayabildiniz mi? Yal memur ilk defa Selim Nuri'yle ilgilendi. Bir zaman szp ayplam gibi suratn ast: Olmad bu imdicik arslanm!.. Getirilmenin sebebini bana sordun mu, ayp edersin!.. Selim, bilmezden geliyor, kurnazla vuruyor phesine dl dn anlaynca telaland. Az kalsn, yemin etmeye kalkacakt. Diini skt. Birden susamt ama, su istemek de bir eit merhamet istemek anlamna gelebilirdi. Boazndaki kuruluu zorlanarak yut kundu. Ne kadar aptallk ettik de yanmza bir kitap almadk! Bu yokluu ka kez duymu, her defasnda "Okusun okumasn, adam bir kitap gezdirmeli yannda mutlaka" demiti. "Bo oturmaktansa, u bizim ka zamandr direnen iiri kurcalayalm hele biraz!" Glmsediinin farknda olmadan gzlerini kapatt. "Geer gnler ge er gnler / geer lmler dnler" Drt be gndr burada abal yordu. "Geer gnler geer gnler / geer lmler dnler / hepsi bir ey alr bizden..." "Oldu mu dersin olum III. Selim!" Bu "nc Selim" lakabn Krkbirin Rstemah yaktrmt. lk gn, "Ne den" dediimizde... Hi duraklamadan, "yledir o..." dediydi, "Se nin gibi airmi biraz nc Selim fukaras... Belki de air oldu undan, tahtn tacn kaptrd Kabak Mustafa'ya, tatl can bile kurtulamad. airlik gibi bela yoktur, yok!" ' "Geer gnler geer gnler / geer lmler dnler / hepsi bir ey alr bizden..." Hep gzleri kapal dnyordu. "Bizden... Sev gimizden... kimizden... Denizden..." Ne ilgisi var denizin yahu! Sen sana gel! "Ak m, kin mi, bo vermek mi?" yi dt tam... Evet, "Ak m, kin mi, bo vermek mi?"... Bo vermek... Murada er mek... "Ak m, kin mi, bo vermek mi? / Hasret mi, murada ermek mi?" Aman haa. Dikkat isterim Selim III, iiri keseye atmadnsa da, atmana ok biey kalmad. Hele gayret! Greyim seni! "Murada er mek mi?". Neydi ayak? Bizden... kimizden... Tamam! "Ne kalacak 261

ikimizden"... Vallah billah oldu bu... Hemi de, olursa bu kadar olur! Byle durumda daha iyisi can sal... Hele greyim arkada, hele batan alalm ki bir... "Geer gnler geer gnler / geer lmler dnler /hepsi bir ey alr bizden. /Ak m, kin mi, bo vermek mi? /Hasret mi, Murada ermek mi?/Ne kalacak ikimizden?" rkntyle gzlerini ap baknd. Neredense, kran Hanm' hatrlamt. Yatak takm satmak iin Bedesten'e gittikleri gn belir miti ilk iki msra kafasnda... Murat'la Ramiz Efendi konuurken... kran Hanm'la ilintiliydi bu sebeple... ok beenmiti kran Ha nm'... "llerimiz ne garip! Gzyle grmedike inanmamal hi bir eye..." Kadir, kran Hanm' adeta orta yal olgun bir dul ka dn gibi anlatmt. Tersine, kran Hanm, biraz etine dolgun oldu u halde, yirmi sekiz yan katiyen gstermiyordu. "Baka trl giyinse, yirmi, yallah yallah, yirmi iki dersiniz!" Neden yle grnm Kadir'e?.. Kendine gvenir olmasndan... Dpedz gl olmasn dan. "Sayg duyuyorsunuz. Sayg duyduunuz iin de, stn gryor sunuz. Kadn, ulalmas zor duygusu verdi mi, krpelikten kurtulu yor ister istemez.., Orta yan salamln alyor." Murat'a bakar ken yakalamt. Bedestan'n loluunda iki kere... Murat' beeni yordu yzde yz... "Kalbm basarm!" oktandr birisini ilk defa kskanyordu pek de farkna varmadan... Murat'n mutluluunu... "Gel gr ki, herif hi oral deil! Yemin etti, yok bir ey diye... Sz n hi etmez ya kadn ilintilerinin... Varsa, yok diyerek yemin de et mez!" Bu iiri, birka gn getikten sonra da gzel bulursa... Mu rat'a sorup... "Sapttn ki arkada! iir mi adanrm elin avradna?.. Biz hele unun adn bulalm!" Ad... Siz misiniz Selim Nuri Efendi? Kvrk bykl, orta yal biri soruyordu. Selim toparlanmaya a lt: Benim evet!.. Buyurun!.. "Oh! Bitti bu i!" Mdrle grmek iin koridorun sonuna doru yrmek la zmken, adam, ubenin k kapsna ynelmi, kapy atrp yol vermiti. Mdriyetten ktlar. Kvrk bykl be alt adm tede duran bir kara otomobile do ru yrd: "Sivil ama, kt kt gitmesi, ben askerim diyor bunun... Haydi hayrls!.." ofr de sivildi ama, parlayp dolanp kapy a mas, atktan sonra topuklar patlatp hazrola gelmesinden belli ki 262

bu da askeriyeden... Kvrk bykl, arka kapy at: Salih Efendi, siz knz da, bey aranza otursun! Ses, emir sesi... Hem de, ufak tefek deil, hi phesiz yzba, ya da yzbadan bile stn!.. Salih Efendi, srad kt. Selim girdi. erdeki de toplanmt. Ortaya oturdu. Ancak yola ktktan sonra yeni durumu dnmeye balayabilmiti Selim Nu ri... "Askeriye bunlar, askeriye olmaya... Pekiy ilintisi? Vay ki, vay! ster misin? 'u kuradan u kuraya kadar darlfnun rencileri as ker' dediler... Bizim, dnyadan haberimiz yok!" Araba Sultanahmet yokuuna sarmt. "yi ya... Merkez Ko mutanl, Kolordu Karargh Fndkl'da deil mi? Nereye gidiyo ruz?" ki yanna bakt. Salih Efendi, krpe bir "subay"... Ta atlasa temen... Eer yazc erlerden, ya da inzibatlardan deilse... Solun daki de krpe... Sar yaz... Sar yazn da nursuzu... inasi Efendi'nin kitabndan bir atalar sz hatrlad: "San sakall, mavi gzl den hayr gelmez!" Ban sallad. "Bo ver! Genellemedir! Her za man stne vurduramaz. Biraz kasntl bu yiit her kimse... 'Gre lim Tanr niler - nilerse gzel iler.'" Otomobil ok grlt ediyor, ok rgalanyor, bakaca, ya ya kp, kt kt benzin kokusu salyordu. ksr tuttu. Bir zaman ksrd. ksre dilerinin arasndan svd. "ofr askeriye ofryse de neme lazm, direksiyonu aynen zehir... Say ki, kocaman beylik arabaya binmemi, bildiimiz ahmeran ylanna binmi... Kalabal yarmalarn, tkankl amalarn, ezecekken ezmeyip, syrlmalarn grmeli... yidir bu gidi! Bildiimiz Osmanlnn kelle gtr gidiidir." Bir zaman iki yana bakp, devrilir gibi geride kalan grntlerle avunmak istedi, bir aralk yeni tamamlad iirini hatrlamaya al t. Hayr! Mmkn deil! Geerli meerli bir eydi ya... Toparlanas kalmamtr. nk, merak stn gelmitir. Beyazt'n havuzlu meydan yldrm gibi geildi. Vezneciler'den ehzadeba tutuldu. "Eskinin Direkleraras'dr buras!.. Sinemala rn, tiyatrolarn, muhallebicilerin, ayhanelerin merkezi... Ramazan da iftar sonras piyasalar olur ki, burada avrat baldr, avrat kalas, avrat gs, avrat dirsei burmak selbestir. Bildiin Selbes frka selbeslii... Belki de ondan baskn bir selbeslik... Orutan kurtulmann kudurgan salmas ki, avrat etlerini, sokak ortasnda iy iy yemeklik 263

alyla salmas..." Oksrd. "Bu cier bize bir oyun oynamak niye tinde ama... Dur bakalm!" Doktor Mnir Bey'e olgrp gidemiyor du. Her gece yatarken niyet ediyor, sk skya... yatan ilk scayla uzayan ksrkler, srtn szlatmaya balad zaman... Sabah oldu mu, ayaklar bir trl gitmiyor. "Bir de ayaklarn gnahn almaya lm! Akl da gitmek tarafls deil, yrek de... Ayaklar ne yapsn ya hu, fukaralar?.." Fatih parkyla ortasndaki uak ehitleri antn sada brakp, kara otomobil Edirnekap'ya dorulmutu. "Fatih camiini getik ha yrlsyla... Tamam, ukurbostan' da gemekteyiz!.. Sanki Yedim camiidir u ileride grnen... Herif can ektike 'Sanki yedim' diye rek paralar cebine ata ata yaptrm bu camii... Hem kpek nefsi terbiyesine alm, hem de cenneti cebine indirmi!" Gittike keyiflenmiti. Bunu fark edince at. "Tamam!" Ataszlerimizden birisini daha doruladk. Yaasn! Trk'n mirac asl mak! Bizim de keyiflenmemiz tutuklanmak... Hey gidi Trk akl... Bizim Krkbirin Rstemah, ne der: 'Bu bizim III. Selim, tam ver, diyen Trkler'dendir, korkuludur' der. Hakl! "Tam ver demek, hem ta herife atyorsun, hem de ta davasna dikiliyorsun!" Sanki kara otomobil Edirnekap'dan kmad, gndz kalenin berisinde brakp, gecenin iine dald. Evet, stanbul'un alnma g nnden kalm Edirnekap mezarl, ge ba ekmi sk selvilerle biraz loa olacak mecburi ama, imdiden, bildiimiz akam alacasn da... Bu gz gz grmez karanlk nasl bela!.. Kara araba saa sapt, Ayvansaray'a ynelip Halic'e dikildi. Bir ara, ndeki kvrk byklya, ofrn "Yzbam" dediini duyduu iin, Selim Nuri'nin askeriye eline getiine hi phesi kalmamt. Btn vatandalar gibi, hakl haksz, sulu olsun, susuz olsun polis ten rkyordu. "Askeriyeye geldi mi, askeriye baka!.." Artk bir baka trl ferahlam, keyfi birka kat artmt. "Evet, nereyedir bu gidi? Doruca Fndkl'yadr. Merkez Komutanlnadr, Belki de Kolordu Kararghndr! Peki, neden kpry geip kestirmeden gi dilmemitir? nk, askeriyede, madem ki, bir yumurtay sekiz kii nin tamas kanundur, kulak da ister istemez enseden gsterilecek, Vilayet'ten Fndkl'ya Galata Kprs-Mumhane caddesi geilerekten deil, belki Ayvansaray stnden Unkapan geilerek, belki de, Eyp zerinden dolaarak varlacak. Bylesi kestirme! Dorusu bu! Biz mi bileceiz, yzbam m bilecek?" Kara araba hrldayaraktan, hykrerekten, eitli yanm ya, benzin, lastik, yn, mika kokular salaraktan ve de depreme uram 264

gibi sarslaraktan, hoplayp, zplayp eitli trl cilveler gstererekten, zngadak aklp kalp, ldm Allah yrmezlenmek cilvesine binerekten ve de frlayp iki kilometreyi bir kilometrede, belki de kilometreyi bir kilometrede alverecek hza binerekten gitmekte ki, zaptolmas kalmayaraktan gitmekte... Evet, nde Boaz olmasa, bu bylece Avrupa'dan kar kyy hoplayp Asya ktasn tutacak, An kara'y bulacak! Orada da ne olacaksa olacak!.. Mbarek Eyp Sul tan Hazretleri makamna ayak basmakla kara arabaya bir baka ce ladet gelip, sarsnts yumuayp, kokular azalp, belki de, tatllap minderinin urasnda burasnda sivrilmi yay ularnn mazarrat az biraz eksilip... Evet, kara araba, benzin sarfiyatna katiyen acmayp, arkasn da, mahalleler boan toz bulutlar kaldraraktan Zlftaraa'y Trkesi resmen Sadabat enliklerinin er meydann ve de beher so an be yz altna satlan nice nice lale bahelerinin mekn Kthane'yi hedef alp hm gibi saldrd ki, geleni geeni can kor kusuyla iki yana pskrtp savuraraktan saldrd. Selim, "Nedir?" demeye kalmadan, kara araba, tahta kpr den, dereyi hm gibi atlayp ayrn yanndaki berbat yolda, alkalanaraktan, makas krmacasna ukurlara girip karaktan, bakaca, saa sola kayklaraktan yokuun ayan tuttu. Buradan sonras ha rltya, grltye, ksre, aksra karp, motor grlmemi oyunlar, rastlanmam hnerler gstererekten dze kt. Dknevlerini sada brakp, tos vuracak gibi Hrriyetiebediye tepesine y neldi. Bereket, tepeyi ve de Ebedi Hrriyet'i, bunun antn mantn yerle bir etmeden salayp ili'ye gider gsterip, apansz yan vererekten Mecidiyeky'ne bkld. Buradan ilerisi, dut baheleri ve de insann kt, Allann bol yerleri olmakla ve de insanlarn kt yerin de Allahn bolluu demoluna hibir yarar salamad bilinmekle, Selim Nuri'nin yola kal beri ilk kez yrei bozuldu. "Nereye git mekteyiz yzbam, benim gazetede iim vardr ve de boktan gazete deil, mebuslarmzdan Hakk Tark Bey'in ve de mebuslarmzdan sim Bey'in gazetesi Vakit gazetesinde iim vardr" demeye davran d srada... Yzba, "Hayda kertesidir!" demesiyle, Selim'in iki yannda oturanlar, "Arkada ceplerini boalt bakalm!" dediler. "Vay, anlald bunlarn maksad cana deil, mala imi! Keseyi vere ne akolsun!" demesiyle Selim Nuri, nce pantolon cebindeki serve tine el atp yz on iki buuk kuruu karp, "Buyurun yiitler! Varl mz budur. Ve de ananzn ak st gibi size helaldir!" diye akala maya dkeyim derken, nursuz herif, "Uzatma, boalt!" diye kkredi. 265

"Baka para yoktur. Zorlayan taa zorlar gibisine boa zorlar" de diyse de, kulak asmayp ceplere el atp svazlayaraktan, mncklayaraktan, sertlik grdkte, eli cebe daldrp yoklayaraktan stndekini, ineden iplie aldlar. ndeki yzba, "Nedir?" demesiyle, arkadakilerden nursuz herif, "Metelik nanaydr yzbam, stnde silah milah, bakaca da bomba bulunmamtr, trnak aks bile yoktur. Em rin?" demez mi? Selim Nuri, bir yandan mflislii meydana ktndan yar beli ne kadar utan kzlna batp, dili dii kitlenip, bir yandan, "Hele tet resler, biz, milyon olsa bir liradan artn stmzde dolatracak avanaklardan myz?" diye gizliden iinip dururken, kvrk byk yzba ikinci "Hayda!"yi ekmesiyle, nursuz herif, yakasna sarlp, elinde sallad her neyse onu kaldrp "Noldun bire Salih Efendi, anan le!" diyerekten tayfay imdadna isteyip kafasna bir ey geirivermesin mi? Yalan mundar, Selim Nuri nce kendisini uvala so kuyorlar belleyerek tatl can savunmak igdsyle biraz debelene yim dediyse de, iki yandan elik gibi parmaklar pazlarna yapp s kp, zplayan arabann eski minderine yaptrdlar. Fakat, Selim Nu ri, abalamann faydaszln, bakaca, gcnn de yetmeyeceini anlayp bana gelenin nasl bir pislik olduunu burun yordamyla anlamak iin derin derin solukland. Uzaktan uzaa bir sidik kokusu olmakla rty g ile zaptedip, "Hay Allah belanz versin teres ler" dedi ya, sesi kmadndan tereslere duyuramad. Kara otomobil, kara gecede, kahpe kar gibi alkalanaraktan, gbek hoplataraktan, sarholam gibi iki yanlara yalpalayaraktan seirtmekteydi ki, hilafsz kelle gtrse ancak olur!.. Selim bu kelle gtrme szyle lm hatrlayp, lm korku suna dt. Srtn buz gibi ecel teri brm, yrei rkntden yarlayazmt. "Yahu nedir? Nedir hey Allah! Bu herifler bizden neyi alp verememekteler?" diyerekten az biraz abalamak istedi. Debelendike kafasna geirilen namussuzluun soluunu keseceini anla yp duralad, "Neyin nesidir peki! Biz bu rezillerin top kkll avrat larn mi srdk?" diye geirdi aklndan... Can korkusu, ortaokul okumuluunu ve de lise okumuluunu, fazladan darlfnun oku muluunu ekip alm, arada bir iyi kullandyla kendi kendine vnd stanbul dilinin yerine, orum'un Dadal Efendi Trkesini getirmiti. lm korkusu, sr-git dayanlr bela olmadndan, ka ra otomobilin alkants sersemliinden de yararlanarak, "Dur o lum, bu pislik daarcn bunlar bizim kafamza neden geirdiler? nk, ldrmek niyetinde deiller de ondan geirdiler. Bunlarn 266

niyeti: Gittiimiz yeri bize gstermemek... Sonunda, sa-esen sal vermek... Ne denilmitir, 'lm yoksa, gerisi kolay' denilmitir!" Si dik kokusuna ramen, bu dnceyle soluu genilemiti. "yi ya, ne dir alp veremedikleri bizden bunlarn? Neyi yitirdiler de, bizden arar oldular?" Bir zaman bu sorunun karln arad, bulamaynca zorlamay brakt. "Kafa gevezeliini brakalm arkada! Sezgi g cyle bil bakalm nerelerden geip, nerelere gitmekteyiz?" Kara otomobil dzgn yolu bulmu olmal ki, eskisi kadar k atmyordu. Saa sola savurmalardan ne yana bkldklerini bulma ya alt. Araba ksmnda kanundur, saa savruldun mu, sola sapt n bileceksin! Nah ite sola saptk! kinci kezdir bu... Peki, nerde geirdiler, bizim kafamza, bu daarc? Hrriyetiebediye tepesini getiimiz yerde..." Glmesi tuttu. "Vay canna! Ad da, Hrr.yetiebediye buralarnn... Hrriyetiebediye'miz byle olursa, var gel is tibdad ebediyemiz nasl olur!" Bu kez ukurlu yollara girilmiti. Ka ra araba, ylesine batp kyor ki, koca Tanr destek olmasa makas lar, dingilleri oktan kracak... Beylik mal olduundan, askeriye o frnn de katiyen insaf, acmas yok... Srmekte ki, Tanr yaratt dememekte... Yklenmek olur ya, bu kadar m olur! Bu kez soldan cayp, saa saa zorlatmaya balad bu kara otomobil... Skalm ba kalm diimizi... Hay aman, nah, bildiimiz toprak yoldur bu... Tan rnn asfaltdr kurban olduum... Zank durduk! Ac fren!.. Demek ukura attk!.. Yok yahu! Bu gcrt, yzbann di gcrtmas deil se, bildiimiz demir kap inlemesi... Girdik klaya... Hay anan le sefil Selim! Askeriye nereye alr gider adam, kladan baka?.. Ta mam! Kla avlusu... Askere saa dn, sola dn talimi gsterdikle rinden klalarn avlusu geni olacak ister istemez!.. Geldik kr... Araba durdu. Sandaki sar yaz herif kolunu tuttu: Geldik! -Sonra fsldad:- Arkada korkma! Bir bok olaca yoktur!.. Selim'in yreine hem ferahlk, hem de minnet duygusu doluverdi. Bir an iinde anlad ki, yolda maskarala vurmas, korkmazlktan deil, korkudanm... yle de cenabet korkuymu ki, kafasna geirilen namussuzluun sidik kokusunu bile duyulmaz eden gerek lm korkusuymu!.. ksrmemek iin kendisini skt. ksrrse kusmay nleyemeyecekti yzde yz... Bir de kusmak eksikti bu re zillikte... Yedekleyen herife kendisini kr gibi brakp, sarsak sarsak yrd. "Dikkat! Merdiven!" dedi sar yaz... Selim basamaklar saymay akl edemediinden, ne kadar ktn bilememiti ama, ok deildi yle... Be, alt, yallah yallah, yedi, sekiz ayak!.. 267

 Yarbay yukarda m? Evet temenim!.. Girdikleri yerde, yol keesi var!.. Yahu bura nasl kla? Kla gidi geliine dayanan bu nasl bir yol keesi... Dikkat! Merdiven! Bu kez klmad ba yukar, tersine, inildi. Selim sayd basa maklar... "Yedi... sekiz... dokuz... on iki... on ... On drt! Vay canna, ktmzn iki katdr ki, bildiin yer altnn derinidir!" Sngler angr angr ekilip, alp, kapnn kanad kt diye arkaya vurdu. Girdii yerin demesi tatand. erisi tkabasa rutu bet dolu... Sar yaz temen kafasndakini ekip alnca, Selim Nuri ampu ln yla kamaan gzlerini krptrarak kf kokulu havay derin derin iine ekti. Kafasna geirilen "namussuzluk" bir eski asker pantolonuydu. Eskilii yamallndan belli... Yoksa, yrtk mrtk arama! Sar yaz temen, sanki bu pantolonu Selim onun kafasna ge irmi gibi dargn, suratn asp km, srgleri sert sert srmt. Oda penceresizdi. Kedeki ranzada iki ot yatak vard. Battani ye, yastk arama... Su kab da yok! Yerler iki parmak toz... Tavanda paralanm tller gibi sarkan rmcek alar... Selim, genzine yerleen pis kokuyu defleyebilmek iin burnunu hzla ekerek tkrd. Yerde cgara izmariti falan grmyordu. "Bu rann zagonu, bildiimiz Drdnc Murat Efendimizin ttn yasa zagonu mu, heyvah!" Ellerini ceplerine sokup voltaya balad. Bir zaman gidip gel dikten sonra, admlarn gittike hzlandrp daralttn, kendini dal gnla biraz daha braksa, durduu yerde, frt frt dneleyeceini an lad. Byle voltay, kz bozmaktan tutuklanm bir okul arkadan yoklamaya gittii sra orum cezaevinde grmt. Herifler, ikier, er, ok nemli bir i grr gibi, ksack bir mesafede gidip geliyor lard. Nedenini sorduunda, "Bunlar ar cezaldr, az ceza voltas byle olur" karln almt. "Biz daha, ar cezal deiliz olum! Adam gibi voltala!" Biraz sonra yoruluverdi. ksrd. Ranzann alt katna oturdu. Yalnz bana kapatlal, surda, daha on dakikay bul madan aylaklk stne ullanm, cann skmaya balamt. Cepleri ni yoklad. Hi... "Vay ki, yankesici ka para! Saniyesinde nasl e kip aldlar bunlar, u kadar cepteki, u kadar ufak tefei? Akol sun!" "Demek bu kulampara Behram rezili buralarn m ispiyonu? 268

Heyvah ki buralara... Buralarn anl anl adamlarna!.." "Neye te peledin bizim adammz?", "Siz adamnzn nasl bir adam olduunu bilir misiniz? Bilseniz neye sormaktasnz? Bilmezseniz bu nasl g rev grmektir? Kime yararl?", "Sen oralarn kurcalama... Sopala msn ki, koca Tanr yaratt dememisin!" "Sormadnz m, durduu muz yerde mi sopalamz? Sormadnz m bu sopalama suunda ge miimiz mi varm bizim? ki saat nce rak bahii getiren herif, iki saat gemeden niin krm namussuzun boynuzlarn? Kendisi de medi mi nedenmi?" Birden sessizlii fark edip doruldu. Soluklarn tutup kulak verdi. Hayr! Hibir yerde, hi kprt yok... "Yahu nasl bir askeriye klas bunun buras? Hani bart art... izme, postal gcrts... Komuta haykrlar... Belki de, yat borusu, kalk borusu... Emirerlerini, perde avularn hi mi istemez, burann komutanlar?" Solu unu boaltt. ksrd. Yzde yz hakszla uramln fkesi uzaktan uzaa kmldyordu. "Sopalamak, evet sutur! Peki, mahke me yok mu bu memlekette? Hakim yok mu? Ne ilgisi olur, iki ba bozuk arasndaki dalamann askeriye takmyla?" Kapy yumruklamak, birisini arp, "Bu nasl itir" sormak geti aklndan... "Yok biey dediniz ama, temenim! Neyin nesi bu rezillik?" rktc bir ses duymu gibi, irkilip dikildi. "Biraz ekmek olsa... Tahanhelvas... Kaarpeyniri... Ekmek ama... yeni km f rndan... Kabuu nar gibi kzarm... Gevrek..." Az suland. Saat dokuz... Belki de ona yakn... leyin de az yemiti. Epeydir itah yok... "Acmzdan m ldrecekler bunlar bizi? Var m askeriye oca nda byle ey! Yenieri rtbelerini bouna m mutfaktan alm Os manl?.. Alkla terbiye iini koca Tanr kendine ayrm ki, uygula may sral srasz yapmasn kullan..." Midesi kaznyor, fkesi yaklayordu. Gvdesini alk rpertisi yoklad. "Ulan kt Behram! u yemin, u and olsun, burdan kar kmaz... Bak bakalm sana bu stanbul'u dar etmez miyim? Akln varsa, kendine bir baka stanbul ara!" fke bastrmakta ki, bu gi dile orumluluu ele alp, lm eri olmasna ok biey kalmaya cak... Ayak sesleri duyarak hemen kalkt. "Karavana geliyorsa yaa sn! Suyu da ektik mi stne... Gerisi kolay!" Srgler ekildi. Sidikli asker pantolonunu bana geiren he rif. .. Karavana maravana yok! Gel bakalm! "Kulampara Behram'm bacana deilse, bu ie bunun cam s269

klm bugn... Yoksa, bu domuz surat nereden bulur adam gibi adam!" Merdiveni dizleri kesilerek kt. Bir yan kapdan gayet geni sofaya geince ard. Allah Allah! Nasl kla buras yahu? Buras bildiimiz padiah saray... Hele u derbedeye, atafata hele... Dur olum, bunlar sakn Behram rezilini tepeledin, aferin diyerek, bizi zi yafete miyafete mi istediler! Olur m'olur!" Buras, dpedz, eski paa konaklarndand. Hem de yle mflsleyip, deerli eyalar okutmu da, eskici Yahudi'nin metelik ver medii eski pskye, ula aputa kalm paa kona deil... Esas l... Yol kilimlerinin kalnl bir parmak... Koltuklar, iskemleler, boy aynalar altn yaldza kesmi... Pencerelerde kadife perdeler, kat kat tller... Duvarda, adam boyu tablolar ki, her biri u suratsz herifin kan pahas tablolar... kinci kata kan merdivenin trabzan babalarna yumruk kadar billur toplar kondurulmu... kinci kat so fas bsbtn zentili... "Hallar, Acem... belki Buhara... Ah, insa nolu haldan anlamal da neye bastn, ka bin lirann stnde ge zindiini bilip keyiflenmeli. Bir de alktan geberecek kertede olma yacaksn elbette bizim gibi!" Koridorun aznda oturan yar asker, yar babozuk olan, su ratsz herifi grmesiyle hoplayp hazrola gelmiti. "Hayle, edebi ni bil! Bura nere?" Koridordan epey gittiler. Nbetili kapya yanatlar. nnden getikleri kaplardan birinde adam var!.. Adam ne demek? Adam lar... Biri gld kas kas... Biri, "Olum..." diye bir ey dedi ya, geri sini kapamad Selim Nuri... Nbeti girip haber verdi. Gelsin emri alm olmal ki, kapy aralad. Nursuz herif girdi. Topuklarn vurdu, kafa bkt. Peki! Siz brakn!.. Vay ki, buras nasl bir makam! Vay ki, buray deyenin ya ak l hi yok, ya da variyetinin tkenii yok! Keye iki koltukla bir al ak masa koymular. Her biri yz lira deilse de, seksen liradan da aa deil! "Bizim gibi bir sefilin iki yllk bir geimi... pein parl tsn grmesiyle Osmanl padiahnn akl srar ve de oturmaya k yamaz, dneler durur!" Adamn oturduu yazhane... Sol yannda yanan abajur. Duvar da, Gazi Paa resminin yaldzl erevesi ki, tastamam, boy resminin erevesi... Oturun!..

Selim Nuri gsterilen iskemleye oturdu. Adamn ilk gze arpan zellii, alabros kestirdii krl sala r... Bunlann en nce gze arpmas, kalarnn bir parmak yukar sndan balamas... Hayr, buna, koca Tanr aln denen eyi hi ver memi kurban olduum... Bunu alnndan yoksun edip savumu... Say ki, ocukluunda tepesi stne dm de, kafas yasslakomutur. Gzleri de hem ufak bunun, ayrca, birbirine yakn... Esmer su rat ablak oysa... Yanaklar da iki yandan sarkm... Bu sarkma, bir cins av kpeklerinin yanaklarnda olur! Sesi gevrek... Azdan gevrek deil ha, grtlaktan gevrek... Az biraz da pepe mi ne? Dediini anlamak belki de bu yzden biraz zor ca... Adn sordu, kendi karlad: Selim Nuri... Yan sordu, kda bakarak kendi karlad: Yirmi iki... Babas adn sordu, memleketi ni sordu. Hep kendi karlad. yi... Can tezlik belirtisidir. Selim Nuri, masann stndeki ktlarn arasnda Kurtulu dergisini grnce ok ard. armas, dergi baslmt. Kapanda Hrriyet Heykeli... Vay canna! Demek, herif daya yemesiyle... Yahu bilmez mi nur iinde yatas dedelerimiz... Boyuna m demi lerdir, dayak cennetten kma... Doru syle... Alevi misin? Anlamadm! Ne alevisi? orum'da alevi oktur. Alevi misin? Hayr!.. Baban kart m apanolu ayaklanmasna... Alaca bask- nna falan?.. Selim, gzlerini krptrd. in, Kurtulu dergisiyle... Daha dorusu, Behram' sopalamak meselesiyle ilgisi olduunu anlayp ra hatlamt. Herifin bu sorularla neyi aramakta olduunu bile merak etmedi. Yalnz, kr sal adam biraz daha sevimsiz, biraz daha kendi sinden uzak bulduu iin, "Babam seferberlikte ehit oldu, sayen de!" demek, rahmetlinin ansna burada hakaret olacakm gibi gel di. "Yok!" diye kesip att. Herif, aklama bekleyerek yzne bak yordu. Selim'in baka bir ey eklemek niyetinde olmadn anlayn ca surat birden kart. enesi sklp az iki yana ekilerek dileri grnd. Grnen diler, altl stl kpek dileriydi. Bu da yrtc bir hayvann paralama hrsn vermiti suratna... Belki de bu sebepten, yani, karsndakinin zttna basmann yo lunu bulduunu sezdiinden Selim, bundan sonraki sorular da, hep 271

270

yle mmkn mertebe ksa, inadna dik cevaplad. Sen mi karyorsun bunu? Evet! Neden Kurtulu koydun adn? Koydum! Neden kurtulu... Neden kurtulacak? Kurtulu kurtulu! Nedeni yok! Nedir bu resim? Bir heykel... Ne heykeli? Hrriyet! , Nerenin Hrriyet Heykeli imi? New York'un! Yabanc bir memleketteki heykelin resmi ne aryor senin derginde? Hi!.. Hi de, neden bastn? Kapaktr!.. Kapaa hrriyet heykeli basyorsun! Bunun anlam? Yok! Maksad ne? Hi!.. Darlfnunda okuyorsun! Liseyi bitirmisin! Aptalla vu rup kurtulamazsan! Aptal deilim ben!.. Bu sorguya Behram namussuzunun yznden ekildii gittike etkisini artrarak Selim Nuri'yi, soukkanl fkelerin en yamanna yava yava itiyordu. Araya giren aptal sz duygularna hakim ol ma izgilerinden bellibal birkan birden atlayp gemesine sebep olmutu. Adam derginin kapan evirdi. lk sayfay szd, geti. kinci, nc sayfalarda, krmz kalemle bir yerler izilmiti. Zabit glerken srr, ne demek? Zabit mi?.. Ataszdr. Orduya hakaret! Atasz orduya hakaret etmez. Kimi yandan yemez, kimi yavandan, ne demek? Atasz... Zenginle fakir arasnda fark var demeye getiriyorsun! Yok mu? 272

Sana m der belirlemek... Atalarmza dm ki, sylemiler. Ya unu napalm: "Yokluk tatan katdr" ne demek bu? Vicdan yokluu demektir, akl yokluu... Herif "deli mi?" diye dndn saklamaya almadan tepe den trnaa bakt Selim'e... nat ettiini anlam olmal ki, kzgnl birka parmak artt. Alt dudan srd. Ban, "Gsteririm sana ben" anlamna sal layp, sayfay evirdi: Sinemalarn adlarn yazmsn alt alta... Nedir maksadn? Yazl ya... On iki sinemadan sekiz tanesinin ad gvurca... Alkazar... Ekler... Etual... Majik... Opera... Ne olur? Arapa m olacakt? Arapay brakp gvurcaya ynelmenin fark nedir? Bizim kendi dilimizde... Birden savunmaya getiini anlayarak susup dilerini hrsla sk t Evet! Kendi dilimizde dedin? Yok biey! "Kelime kalmad m?" diyecektim. Herif, kck, yusyuvarlak yrtc ku gzleriyle paralamak iin atlacak gibi bakt. Ya bu nedir? Bu radyo program? Radyo program dedin ya! Neden bastn? Yazldr. Alt para var. Alts gvur musikisinden... Kelen'den uvertr, Berliyoz'dan Sit Trayena kartaj... Hele, Grig deni len herif her kimse ondan Andante sonat maskaral... ayptr. Yasaklandn bilmiyor musun Trk radyosunda, yerli mu sikinin? Biz Anadoluluyuz. Aklm ermedi buna benim. Kolay da er mez... Senin aklnla m idare edilecek vatan? Sen ka paralk adamsn? Ne sanyorsunuz kendinizi siz? Selim nereden bulduunu, kendisinin de anlayamad byk bir gle alayl alayl glmseyerek -daha dorusu, bu herife anlaya ca dilde meydan okuyarak- yere bakp sustu. Sana kimler akl verdiyse yanl vermi... Biz, kurtardmz memleketi sizin gibi, ne id belirsiz zpktlara kaptracak adam lar deiliz!.. Eer Serbest Partiye gveniyorsanz... Milletin zehirlen mesi, vatann tehlikeye atlmas iin almad o parti... Gzn oya273

rz adamn biz, gzn... Kanun... Mahkeme noluyor? Yama yok! Kanunmu... Mahkemeymi... Akln bana topla! Bak, buraya kanun manun girmez! Burada mahkeme falan yok... Bir de bakarsn ayaklarn yerden kesilmi... Anandan dodu una piman olursun! -Kaleminin tersini sert sert vurdu:- Ne de mektir, saraylarn renci yurdu yaplmasn istemek?.. Ak!.. renci yurdu yaplmasn istemektir. Ne demektir? Byklerimiz kacak da, siz mi yerleeceksi niz! Devletimizi ykacaksnz... Bana geeceksiniz! Bana geme den saraya girilir mi? Biz avanak myz bunu bilmeyecek... Selim az kalsn, "Hay hay" diyecekti, rkek rkek yutkunarak vazgeti. Napabilirlerdi peki? Bu sulamalarla mahkemeye verirler de, Allah gstermesin, drt sene hapis yatrrlar m?.. Korkuya kaplmak zere olduunu dehetle fark ederek toparlanmaya alt. Durumu bandan anlatsa m, anlatmasa m? Halk Partisini tutmak tadr! Kuvay Milliyetidir! Tanklar vardr dalar gibi... Saray of r Dadal Efendi hemerisi olup... Birden kendisine kar dayanl maz bir acma duydu. Demek insan, kendi dncesiyle kendi iinde, saniyede buralara kadar debilir! Dadal Efendi denilen maskaraya snacak irkef ukurlarna kadar... Zorlatp kafasn yiite dikti: "Ko yiit kurban iindir... Ulan kpolu atalarmz... Hay siz ok yaayn! Neler sylyor bu pis herif yahu?.. Akl ermemimi... A yormu bir Anadolu ocuu olduu iin... Vatan evlad... Yoksa... unu da aklna yazmalym ki, burnu dikine gitti mi, adam... Kendi ne edermi... Nice nice gem almazlar, bakmsn otomobil kazasna uramlar gndz gz... Ana caddelerde... Cavla ekmiler... Bakmn, bir gece, havagaz musluu ak kalm..." "Deli mi bu? Narasn bizim Cambaz Kad Medresesinde hava gaz?.." Aratrmlar, pek kt adam olmadn renmiler... "yle grnyorsun!" imdi sorduuna doru karlk verirse, hibir eyi saklamazsa, vatansever, milliyeti bir Trk ocuu olduunu anlayacakm... lerde bunun ok krn grecei de phesizmi... Hem makamlara frt frt gemekte, hem de para pul, han hamam sahibi ol makta... Syle bakalm, Selim, bu dergiyi karmak iin seni kim te vik etti? Paray kim verdi? Ka para verdi? Selim, konumann burasnda para lafn beklemedii iin bir an duraklad ama, hi armad. Bir dergi kyordu. Kendisi yoksuldu. 274

Elbette parann nereden geldii aratrlacakt. Bunu basp getiren rezil, sylemedi mi parasnn nereden geldiini? Brak imdi bu masallar'... Bizi yormazsan hakknda hayrl olur. Kimden bunun paras? Byle iler bedava olmaz! Selim, birden Behram namussuzunun iftira etmi olmas ihtima lini hatrlayarak kalarn att. "Hastir" dese mi? iy yememi ki karn bozulsun: Arkadalar... Beer lira verdiler. Sorabilirsiniz... Kurtulu Savamzn generallerinden birinin olu da vardr ilerinde... Ssst! Onu sormuyorum! Filann olu... Falann olu... Bunlar eski numaralar... Parann gerek kaynan aklamadan kur tulu yoktur, bilesin! "Vay bama! Bunlar beni Selbest partiden mi para alyor san d? Demek byle mi karalamaya kalkt bizi namussuz Behram? Pe ki, bu herifler hi mi soruturmaz? Bir bakasna gidip, neyin nesi demeden, al yaka... Yuf olsun!" Size, bizi anlatan yanl anlatm... Biz Halkyz! Hem de para Halks deil, yrekten, inantan Halkyz... Trkesi, yaa- . yanlarn Halks bellemeyin bizi... Biz, ate boylarnda lenlerin Halksyz! Karnmz tok bizim bu laflara... Ka para aldn boleviklerden? Selim'in tepesine gk yklm, dili tutulmutu. Saklamak bouna... Hepsinden haberimiz var bizim... Bunu karmak iin ka para verdiler sana moskoflar? Hepsinden haberiniz var! Moskoflardan para... Vay, demek sizin defterde, moskof paras almak da yazl... Ne denilmitir. Kiiyi nasl tanrsn, kendin gibi... Sorup izlemeden... Gerei bulmadan, "Ahi m alr" dedin, "nk, ben benden bilmekteyim! Bana verse- ler alrm!" Sus hergele! Gzn patlatrm! Hergele senin boynuzlu babandr pezevenk... Sana geldi mi almazsn da ben, orum'un Sarkam ehidi Mehmet'in olu Selim alrm ha... -Herifin aknlndan yararlanp birden dikildi:- Syle bakalm kart drz, ya sen kimlerdensin! ' Ulan it... -Herif bir yere tutunmak, ya da dayanp kalktnak istiyor gibi alnp zile bast:- Ulan ben adam... Senden gelecek bela!.. -Ayaa kalkm avaz kt kadar barmaya balamt:- Buras olan kerhanesi mi ki, kart geyik... 275

Sen beni... Sen beni olanc Behram karalamasyla... Edepsiz!.. Hastir! Edepsiz senin kahpe anana, avradna derler drz.. Son kelimeyi tamamlayamad, ensesine vurulan bir yumrukla yzkoyun yere kapand. Ellerine dayanarak bir kez yekindi. Bakan lar da, kendisi de kalkmayacak, sand. Fakat, insanst bir gayretle srayp dnd. Vuran herif, h, insan deildi. Enine boyuna iki adam iriliinde bir goril azmanyd. Gzleri kan ana... Yaban do muzu gibi dilek... Evet, svanm kll kollaryla aynen goril maymu nu... Selim Nuri'yi, belki herifin, adama benzemezlii de ayrca kudurtmutu. Oturan da, vuran da artan bir eviklikle atlp adam azmannn grtlana sarld: Vay arkadan vurucu kahpe dl... Ya seni ldrnce...

Selim Nuri kendisine geldii zaman talarn stnde srtst ya tyordu. Kollarn, bacaklarn koparp almlar, ak yaralarna sanki biber basmlard. Nerede bulunduunu, yzne su alann kimliini karmaya alarak elini yzne gtrd. Yz kan iindeydi. Yut kunup yalanmak istedi. Dudaklar yumruk gibi imiti. Suratna su vuran adam acyan bir sesle fsldad: Hay Allah mstehakn versin! Kudurdun mu sen! Buras neresi? Canna m susadn? Svlr m adamn yzne beraber?.. Adam m? Yok yle ey!.. Behram rezilinin ipinde oynayan dmbk, adam deil... t bile deil!.. Ne olmusa olmu, iinin sanki, nesi var nesi yok hepsi, sklp alnmt. Bu szleri her kelimede duraklayarak, insanst bir gay retle sylyordu. Eski bir saat hrltl sesiyle on ikiyi vurmaya bala ynca, dinlenmek iin susmu gibi gzlerini kapatt. Yeniden bayld.

Ayn geceyi, saray profesr ve saray mebusu Aaolu Ahmet Bey anlatyor: "Benim Ankara'ya geldiimi Gazi iitiyor ve derhal anka ya'ya gelmekliimi emrediyor, gidiyorum. Akamdr. Gazi, Tevfik Rt ile bilardo oynuyor. Oyun esnasnda Gazi, ehemmiyet vermi yor gibi bir tavr alarak benden smail Hakk'nm makalesini okuyup okumadm sordu. "Okudum!" "Nasl buldunuz?" 276

"Beenmedim!" "Niin? lmi yazlmtr. Hakkmda da ok hrmetkardr." "Mukayeseyi beenmedim. Yan yana getirilmesi imknsz olan insanlar arasnda mukayese yapmakta mana grmedim." Gazi devam etti. smail Hakk Bey (stanbul Darlfnun eski emini, profesr. Bakaca, Serbest Parti stanbul Vilayeti Bakan) Yarn gazetesinde bir makale yazm, Mikelanj ve Dlakurva ile mukayese ederek, y le diyor: "BZM TAPTIIMIZ MUSTAFA KEMAL. "Fidyas antikitenin en byk sanatkrlarndan biridir, fakat tari he gmlmtr. "Mikelanj, Rnesans'n onun kadar byk bir sanatkrdr. Fa kat on altnc asrda kalmtr. Dlakurva romantizmin en byk kayasdr, fakat unutulmutur. "Fidyas"dan balayp, "Dlakurva"ya varan yzmzn her halkas "naturalizm" madeninden yaplmtr. Hal "anti-naturalist"tir, istikbal srrealist olacaktr. Fidyaslar, Mikelanjlar, Dlakurvalar maziyi ileyerek hret kazandlar, fakat istik bale musallat olmak felaketine uramadlar. "Ingres" gibi intikal dev relerinde gelen simalar da vardr. Bunlar gemiin mirasn tarlar ve istikbalin imknn hazrlarlar. "Bizim taptmz Mustafa Kemal, Halk Frkasnn Umumi Reisi olan Mustafa Kemal deildir, dhi Ingres gibi, mazinin mirasn, yani Trk milletinin manevi kuvvetlerini tayan ve Trk kavminin istikba lini yaratan ve Trk istikbalinde Trk milletine ebed rehber olmak is tidadn ve kuvvetini muhafaza eden "mutlak Mustafa Kemal"dir. "Bu takdirimiz tamamiyle hrdr. nk, benliimizin mutlak ifadesidir. -Mderris- smail Hakk." Meer Gazi bu makaleden holanmam. < Sofraya getik, sofrada bana seimleri sordu. Ben, "Hem yenil mek, hem alay edilmek ok ac eydir Paam!" dedim. "Ama, baknz Samsun'da kazandnz!" Ben artk kendimi tutamam: "Paam, eer btn memlekette Samsun valisi gibi bir kanun tanyan idare memuru da bulunmazsa artk bizlere alamak derdi. Eer her tarafta idare memurlan bu kabil insanlar olsaydlar, phe yoktur, seimlerin drtte n biz kazanrdk. Bizim bu dostumuzu gryorsunuz! (Sofrada hazr olan kr Kaya'y gsterdim) o da pek mahirane hareket etmedi. Her tarafta polisi, jandarmay yalnz bize kar kard. Hi olmazsa grn kurtarmak iin birka yer-

277

de Halk Frkasna kar karmalyd." kra Kaya Bey gld: "Gryor musunuz Paam, benim dost larm! Neler sylerler!" dedi. Gazi sinirlenmeye balamt. Biraz yksek sesle: Efendi! Her tarafta anari beliriyor. Antalya'da kumanda nn kafasn iskemle ile krmlardr. Bu kumandan, ok byk ve sa brl adamm! Ben olsaydm bir blk mitralyoz getirip oradakileri bierdim! Baka yerlerde de bunun emsali olmutur." "Paam, kumandann seim yerinde ne ii vardr?" "Anariye mani olmak iin gelmi!" "Hayr, anari, tam onun oraya gelmesinden kar. Gazi Musta fa Kemal Paa bir Cumhuriyet kurmu. Bu Cumhuriyetin dayand kanunlar halka intihaba itirak etmek hakkn vermitir. Halk bu selahiyeti kullanmak iin sandk bana geliyor ve karsnda silahl kuvvetler gryor. arpma tabiidir." Gazi btn btn hiddetlendi: "Efendi, anari var, anari! Sizin haberiniz yok! Gafilsiniz! Ve bununla beraber de benden tarafsz kalmaklm istiyorsunuz!" "O halde Paam, aramzda, gayet vahim bir yanl anlalma var. Beni Serbest Frkaya sokan zat devletinizdir. O vakit yle bu yurdunuz: 'Yeni kurduumuz Cumhuriyet bir eye benzemiyor. Ben fani insanm. lmeden evvel bu milleti hakiki hrriyete alm gr mek isterim. Bunun iin de, bir muhalif frkann varl lazmdr. Bu frkay da emin olduum adamlarn ellerine veriyorum. Ne are ki, onlar da tereddt ediyorlar.' Bunun zerine biz de frkaya girdik. imdi gryorum ki, ben iyi anlamamm... Altm iki yam vardr. Bunun en az krk senesini Trk milletine, kudretim dairesinde hiz met etmekle geirdim. imdi mezarla aramda birka adm kalmken ben ayn milleti anariye sevk eden sebeplerden biri olmak zereymiim. Bundan baka, zat devletinizi ben kendim iin de kurtarc kabul ederim. Beni Malta esaretinden kurtardnz. Buraya geldim. Sayenizde memleketin sayl adamlarndan biri oldum. oluk ocu um yeniden vatan buldular. stikbal temin ettiler. imdi ben Trk milletine ihanet ettiim gibi, bu kurtarcya da kar kmakta imiim. Bu vaziyet benim iin pek ardr. Msaade ediniz kendimi kur taraym!" "Napacaksn?" "Emirlerinizle girdiim yeni frkadan kmam. Bunu nefsim iin bir alaklk sayarm. Fakat, siyasi hayattan ekilirim, mebusluktan is tifa ederim, srf muallimlikle megul olurum!"

"ite tam o zaman beni karnda bulursun!" Gazi kzgnd. Fakat, benim szlerimin tesiri de aikrd. Gazi, sesinin tonunu deitirerek, "Anlalyor ki, sen benim verdiim szlerden phe ediyorsun! te bu oturanlar yeniden ahit olsunlar! Fethi Bey'e, Nuri Bey'e, sana ve btn arkadalarnza kar bir namus borcum vardr. Dinliyor musunuz? ahit olunuz, namus borcum vardr. Sonra, siz ne yaptnz ki, vatani vazifeleri ifa ediyor sunuz! Bu cihetten de tamamyla emin olabilirsiniz. ntihap esnasn da olan hadiselere gelince, bu hadiseler nerede olmaz! Avrupa inti haplarnda daha beterleri oluyor!" Paa'nn bu ani deimesine hayret etmedim. nk, bu gibi eylere alktm. Fakat, Paa'nn bu szleri beni memnun etti. Hadi selerin dimamda uyandrm olduu tereddtler ve pheler yeni den yok oldu. Fakat, biraz sonra Paa, smail Hakk Bey meselesini tazeledi. Meer ki bundan evvel de ayn mecliste ayn mesele ile megul olun mu ve Dr. Reit Galip Bey tarafndan smail Hakk'ya cevap olmak zere yazlm makale de bu mecliste kaleme alnm! smail Hakk Bey'in makaleye cevap vermemesi mcadeleden holanan Gazi'yi bir kat daha kzdrm, ikinci bir makale yazlmt. Gazi'nin emriyle bu ikinci makale getirilerek okundu. Batanbaa kfr ve tahkir ile doluydu. Gazi benden, "Beni mdafaa iin bu makaleyi imzalar m sn?" diye sordu. Etrafma bakndm. Her taraftan, balar bana "evet" cevabn vermeyi tavsiye ediyor. Hakikaten de o anda baka are yoktu. ok iilmi, btn muvazeneler bozulmutu. "Evet, im zalarm" dedim. Gazi derhal kalem ve mrekkep gelmesini emretti ve makaleyi imzalatt. Sonra Gazi'nin diktesi (bir bakasnn yazdr mas) altnda bana iki yaz yazdrd. Birisi, Fethi Bey'e bir telgraft. Bu telgrafta ben smail Hakk Bey'in derhal frkay brakp darlf nuna geri dnmesini tavsiye ediyordum. kincisinde de yine Fethi Bey'e, smail Hakk Bey'i tenkit ediyordum. Gazi ne sylediyse ay nen yazdm. Bazen kelimeleri iddetli buluyor, kalemim duruyordu. Her iki tarafmda oturanlar, yanlarm imdikleyerek yazmam isti yorlar. Ben de yazyordum. Gazi, her iki kdn derhal daktilo edi lip gnderilmesini emretti. Artk sabah alyordu. Eve dndm. Bir dakika uyuyamadm. Duyduum manevi azap beni ykyordu. smail Hakk Bey'i ben temiz, hrmete layk bir zat diye tanrdm. Serbest Frkaya kendiliinden gelmiti. Bu hareketi srf vatan akyla, hrri yet muhabbetiyle yaptna kani idim. Ona kar vaziyet almay, ken dim iin manevi bir lm telakki ediyordum: Hemen o gn olum 279

278

Samet'i stanbul'a gndererek vakay Fethi Bey'e olduu gibi bildir dim. Fakat, yine de rahatlamadm. Reit Galip Bey'in evine gittim. "Doktor, dedim, bana hayati bir yardmda bulunmanz rica ediyo rum. Fethi Bey iki gne kadar Ankara'ya gelecektir. Onun gelmesi ne kadar, bu gece yazdm telgrafla mektubumun gnderilmesini geri brakmak iin tavassut etmenizi rica ediyorum!" Doktor, benim ektiim azab derhal sezdi ve kahkaha ile gl d. "Msterih olunuz, dedi, telgraf ve mektup ne gitti, ne de gidecei vardr. Saat ten sonra yazlan bu gibi yazlara sarayda 'gece edebi yat' denir ve hibir yere gnderilmez. Yaverle ktipler bunu bilir ler." Hakikaten o gnn akam, olumdan da stanbul'dan telgrafla aldm haberde Fethi Bey'in mektup ve telgraf almad haberini rendim ve bylece rahatladm!"

2 Saray ofr Dadal Efendi, Murat'n uzatt posta makbuzunu ald, ban hafife bkerek, deerli bir mcevher inceliyor gibi, bir zaman evirip evirdi: Yazdnz dediim mektubu demek! "Sanatoryum hastane sinde, aman bir yatak," dediniz mi? Dn!.. Makbuzu da budur! Ta mam!.. Kartrmadnz ya medrese falan. Medreseyi grmeleriyle, "Ulan, bu namussuz gerici, eksik olsun" der ktip efendiler, yallah atarlar kt sepetine, bekle ki, ilem grecek... Gazetenin adresini yazdm. Gazete! Aman, gazete gayet iyi... Gazete evet, evden bile iyi... Gazetecidir, u halde, yardm yerindedir!.. Nasl imzalattn ka tr inatl hemerime?.. Yola nasl getirdin unca zamandr "Olmaz" diye direten rezili? Laf aramzda, Dadal Efendi, imzalamad, ne dersin! nce diller dktm, "yahu, sadaka istemiyoruz, hakkmz aryoruz" de dim! Diretti ki, katr ka para? Ya? Bastm altna bir "Selim Nuri..." "Cumhurbakan Sarayn da bunun imza sirkleri yok ya" dedim. Vay bama! Ulan essah! Peki biz bunu neden dnmedik Murat can? Vay ki, benim avanak akllarm... Hemi de, hibir boka yaramaz akllarm!.. -Beyazt meydannn kalabalna, ok keder281

280

lenmi gibi suratn buruturarak bir zaman dald:- Olayn gerein den bir ey alabildin mi azndan? Neyin nesiymi bu kavga? Ki minle boumu?.. Ne zaman? Nerde? Yok! Biraz kurcaladm! Faydasz! Biz imdi, brakalm nolmu, neden olmuu... Doktor Mnir Bey ok telal... Aslnda, hi bir hastalk karsnda fazla telalanmaz bizim doktor... Laboratuvar raporunu grmesiyle, can bana srad. ksrk, souklanma ks r deil! Aman! Aman ya... ok skld canm... Kendisine bir ey demedik. Senin anlayacan, bildiimiz ince hastalkm bu namussuz dert... Hem de galopan cinsi... Nedir o? Hzl gideni... Raporu grmesiyle bizim doktor, "Gel baka lm," diye frlad, shhat mdrne kotu. Hastane iin mi? Her hastane olmaz. Sanatoryum... Shhat Mdrlnden belediyeye gnderdiler. Belediyenin topu topu, on drt yata var m btn sanatoryumlarda... Dn, stanbul'un nfusu yedi yz bin... Dn, bu yedi yz bin kiiye on drt yatak... Yz bine iki... Yalnz bir ay iinde yatak isteyen hasta says ka olsa iyi? Bin has ta... Bunlarn ou da mikrop sayormu... Evlerde, otellerde, hat ta sokaklarda srnyorlar... Bu sebeple aman iyi kovala bizim mektubu Dadal Efendi. Umut sizdedir!.. Meraklanma karda! Ya biz lm myz? Mektup ulasn, gerisini bana brak! Dakkasmda tamamdr, bitmitir! "Vay ulan dmbk! Tuh yzne Dadal gibi!" diye homurdana rak dudaklarn fkeyle diledi: Hayr, su bende... Sende mi? Neden? undan ki, arkada! Bir delikanl, durduu yerde, zebunla maya balad m, fazladan souklama ksrn gnde savuturamad m, iin iinde bir bokluk olduunu, anlamal deil miydim ben? Ne gibi? Belli bir ey! Olan alta dmtr. "Geri dur" diyerek n ne gerilmenin srasdr! Burnuna vurmann... Anlamadm! Neden geri duracak? Bizim orum'da bir delikanl ktledi de, savuturamaz ol du mu, alta dt, biliriz!

Neyin altna? Doymaz kahpeye, kudurgan avrada urad, g yetiremez oldu. Hadi canm! Selim'in yoktur o tarakta bezi. Sen yok belle. Kan kurasym ben? Hemi de karnn adam eti yiyen czusuna dmtr, hemi de bulak kahpeye dmtr. Bunu, amansz yerde bastrdlar Murat Efendi... Aznn yarkl, urasnn burasnn eziklii, gznn morarkh... Herif gayet fke ye binmi... Allah yaratt dememi. Bizimki stanbul'un yabancs ol makla... Buna neden bu kadar kinlensin de, namussuz, ldresiye yklensin!.. Kadn ii olsa muhakkak bir ey sezinlerdik Dadal Efendi! Neyi sezinlerdin? Sen, orum'un hovardala soyunmu krpesiyle oyun mu oynamaktasn yahu! "Karda yryp iz belli et memek" laf kimin stne kmtr, hay yavrum, bizim orum ho vardamzn stne kmtr. Hele ki, ben bu laf akldan sylemekte deilim... Ya? Salam yerden aldm haberini... Yok canm! Krkbirin Rstemah, dediyse, yalandr!.. Rstemah! Biz Kayserili lafyla hemeri karalar myz? Ayp ettin! Demek senin, imamn dul gelininden hi haberin yok? Ne gelini? mam gelini ki... Bir Selim deil, belki be Selim olsa bana msn demeyen bir imam gelini... Sanmam! Ya klc knda grm, grg tanklarm varsa... Yalanl bundan belli... Hani, orumlu karda yrr de iz brakmazd? Nasl gzlemiler kl knda? Gzlemiler... Gzlemiler... nk, babozuk takmndan tank deil... Osmanl polis memurlar ki... Bekiyi ardna alp gezi nen grevli tank... stanbul surda kalsn, Badat'ta, Msr'da, byle bir i olsa, zanaat gcyle sezinleyen, ine deliinden bakar gibi, gir disini ktsn bilen emniyeti... Aklm almyor! Selim... mam gelini... Hay hay! Her gece... Ya da, bir iki gece arayla... Polis arka da dedi ki... "Dv bilmem" dedi, "Her hal, bizim buralarda ol mamtr" dedi, "olsa bilirdim yzde yz" dedi. Eve mi alyormu kar bizimkini?.. Ev yok! nce beki sezinlemi... zlemiler. Bunlar, art ar-

282

283

da toplam girmiler, sizin yangn yerindeki emenin kuru haznesi ne, gecenin bir yars... Bakmlar ki. Tamam! o biim! nanlr ey deil!.. mam gelininin eski dostuyla attlar bu hesapa? Hayr! mam gelini ksmnda az biraz acma olur ve de vic dan olur!.. ki aydan beri gelin hanm bolam senin Selim karda sn, demek, daha yamann bulmu... -Derin derin iini ekerek saa tine bakt:- Nerde kald doktor beyimiz? Ka? eyrek... Yok tbe... Tam on alt gemekte... " buuk, drt" demiti. Demek, bu senin Selim hemerin?.. Evet! Cuma gn prt ykam... Sermi. Kimseye grn meden, kuyruunu omuzlamasyla, yallah! Gidi o gidi... Tam gn gece... Bana sorarsan kar bunu havadan kapp yataa vurdu, bastrd, aman demesine brakmad. artt ki, aynen topa tutulmu maymuna evirdi. Saata maata, gne mne bakacak, sa solu kolla yacak g komad. Bana sorarsan, bunu uykuda bastrdlar arkada! Bastrdlar, demekteyim, nk bu ktek bir kiinin ataca ktek deil... Gz kurdu krma ktei hi deil... Herifler buna, candan, yrekten ekmiler sopay... Demek kahpe, gayet yakc gzel ki, yrekten tutkunlar gezdiren bir yakc gzel... Bizim olann souklatmay ince ksre evirmesinden belli ki, adam eti yiyen bir kah pedir ve de dur durak bilmeyen, soluk vermeyen kudurgan soy un dandr! Byle kahpelerin tutkunlar da, tutkunluk kudurgan olur! Karnn oynana hi acmaz!.. Aslna bakarsan aslna... -Garsona seslendi. Duyuramaynca svd:- Aslna bakarsan, gizlisi kalmam tr bu iin Murat Efendi... Tepesine dikildim nceki gn... "Kpranma, deli retmenin Selim" dedim, "Gizlilerin bilindi, bak bakalm imdi utanmaz msn?" dedim. Sana dediklerimi birer birer saydm dktm. "Nasl bunlar bylece?" dedim. Kafa sallad bir zaman... Srtmaya abalayaraktan kafa sallad, sonra gzlerini yumdu ki, akas, "Tam stne vurdurdun, akolsun Dadal Efendi!" anlamnadr. -Kaslarak bir zaman meydann karklna bakt:- Lakin, arkada ktek almak olur ama, bu kadar m olur? Baktm da... Evet, adamlktan karmlar namussuzlar bizimkini resmen... Nerdeyse, fukarann, can gitmi de bir kalb kalm... Kalb da... Ku lak verme, hr edip brakmlar! -Birden ok fkelenmi gibi dizle rini dverek rpnd:- Vay ki, ulan kahpe avratllar!.. Vay ki, orospu dlleri!.. Benim hemerimi... Souklatma gszlnde ve de ku284

durgan avrat yorgunluunda bastrp... Ulan biz kimiz? Biz orumlu deil miyiz? Ya orumlu, cn yerde koyan mdr, dmbkler! Ya bunun hesab katbekat sorulmaz m? Vay ki, aklsz stanbul kopuk lar... Vay ki, balarna kecek frtnay dnmeyen namertler, Se lim hemerimi, gurbet yerde, yek at-yek mzrak tutup... Kuytuda kavrayp ala ala elden ayaktan drp... Gvura koyulur gibi koyularaktan... Vay ki, ulan siz adam eti yiyen misiniz ve de can alp soluk vermeyen misiniz? Vay ki, yeterdi uncack sezinleyeydim karda... Ardna dp izine basaraktan sokulmaz mydm? Baskn ba sann deyip bastklar sra, karaku gibi tepelerine kp, "Yahey! Vardm" diye naralanp, hamlemize hamle isteyerekten dalp, devi rip... -Yanndan geen garsonun eteine yapt:- Ulan rezil, beri bak! mar etmekten elim koptu, nerdedir, taze aylar? Hanidir? Ulan "Ahmet" demekten sesim ksld, sar Ahmet, haniya demli ler! Ykl! -ini ekti:- Hayr arkada! u benim Selim hemerimde uncack akl yokmu, ne kadar yazk!.. Kalbnn adam deilmi, ne kadar yazk... Rahmetli babasnn deli retmen adna layk oul ol mayna bakaca, ne kadar yazk! stanbul gibi korkulu yerde, sen kudurdun mu ki, souklaman, ksrklerini savuturmadn sra... Dadal hemerinden urun ve de Murat kardandan urun... Sen tatl can pazardan, m buldun ki, dem eti yiyen czulanndan kar sevmeye kalktn kendi bana? Ben seni tenbihlemedim mi ki, stan bul oyunlar, ille de stanbul'un zamparalk dzenleri yamandr! "Yolunu vururlar senin" demedim mi? "Bana gelir ki, yiitlik el den gider" demedim mi? Peki, nolacak imdicik?.. cmz alma ynca, bize dur otur kalm mdr? Davran hadi, zpla kalk!" dedim! Kim kalkyor? Selim mi? Neden? Bir de sorarsn be Murat Efendi! Ya bu c biz nasl alaca z dmanmz bilmeyince... nmze dp bize gsterecek deil mi? -Garsonun koturduu aylara nce beenmemi gibi bakt. Sonra, yava yava keyiflendi:- Ulan kpolu garson Ahmet! Dk trdn ki rezil, patronun olacak dmb batrmacasna... Aferin! Oyuna kalkm da, zil vuruyor gibi omuzlarn cilveyle oynatarak, a y kr kr kartryordu:- Evet!.. Olursa bu kadar olur!.. -Murat'a bakt. Birden umutsuzlanp ban sallad:- Hayr arkada! Suluyu ararsak, yalan mundar! Sulu senin Dadal Efendi kardandr! Onu bilmem, burann stanbul gurbeti olduu akldan karlmayacakt. Dorusu, Selim hemerim, evet, aklldr, akl gvdesini gezdirmeye elverir ya, bu laf, delikanl ksm, kar errine uramad zaman ge erli... stanbul'un yakc orospusu araya girince... Buyur bakalm! 285

Op babann elini! Th yzne Dadal gibi desene... Ulan teres, bun ca emberden atlayp nice nice kahpe avrat pusularn yrtp kp... Sana benzer mi fukara Selim hemerin?.. unun kulan bkmek yok muydu vaktiyken? "stanbul kahpelerini, sahipsiz belleyen yan lr" demeli deil miydin? "Bunlarn sevdals ayr olur, parals ayr olur ve de belals ayr olur" demek yok muydu? "Bu kahpe senin anan m, bacn m ki, grmenle gvendin alak" desem! Sa solu, n arkay gzelce kollamadan, geecein kapy, ille de, kts ge lirse, hoplayp kacan delii grp yoklayp aklna yazmadan zrpadak yataa girile mi bilir? Yann sra, yrei syler, bilei tutar bir canyolda alp gitmeden, hi olur mu? Senin dnyay unuttuun amansz geitte, ahpabn eli tetikte beklemeli olmayacak m? Evet! Karlarn yerini yurdunu anlayalm! Yahu, imdi kar yeri yurdu arayacak sra m? Vay, aranmayacak da, ya nolacak yahu? Hemerimizi kuy tuda bastrp ezenlerin yanna m kalacak ettikleri?.. Ya bizim saray ofrlmz? Naparm ben adam?.. stanbul valisinin kaynas ol sa naparm? Ar'y, Hakkri'yi boylatmaz mym? Boylatrm vallah! Sker atarm! nk, bizim iimiz salt direksiyon sallamak m! Hayr! Gazi Babamz, bakaca, tatl cann gvenmitir bize... Onu bunu bilmem, saray ofrln ele geirmekten, cenneti ele geir mek kolay! Nice nice gizli, ak sinavlar savuturacaksn! Her bir ya nn llp biilmi, iyice denenmitir. Aznn skl, gznn ka ral, bileinin tutarl, yreinin yiitlii, ille de, kpolu kpek kurnazln, bakaca, lverle attn vururluun kantardan geiril medike, altn tartar terazilere vurulup dirhem oynamad grlme dike saray oforluuna geile mi bilir? Dahas... Dahas m kald yahu? Dahas, olum Gazeteci, saray oforu demek, Trkesi, nice mihenk talarna srtlerekten deeri hkmatmzn defterine gei rilmi herif demektir. nk, ankaya'mzn Cumhurbakanl Sa raynda barnaym dersen, "Biz ofrz, salt araba srmeyi biliriz" diyerek garajda uyuklamak yooook! Her bir ie seirteceksin ve de her bir hizmetin stesinden geleceksin. Saraya sokmadan nce, i leri, Dileri, Sivil Emniyet ve de askeriyeden Milli Emniyet seni elekten geirir, cierinde ka damar olduunu fiine yazar, daha eti ni, Gazi Paamz snava eker. Snavlar yzakyla atlatamadn m, "Bana yaramaz" der defler. Bizi de snad kurban olduum, birazn aktan, birazn gizliden snad. Bakt, direksiyon: Demir kazk... Bakt, laf anlamak: ipak... Lep demenle leblebi... Ayak abuklu286

u dersen, bildiin frtna... Hele silahorluk... Attn vurmak... Yirmi admdan hedefe arka verip, "bir iki " denmesiyle imek gi bi dnp koca nagant ekip, mermisini gtrp el kadar hedefin on ikisine mhlamak, tamam!.. Baka hnerlerimizi birer kez denedi de, atcla geldi mi tam kez denedi. Dediim gibi, arka dnk silah belde ekip frlanaraktan vurmamz, denedi. Silah belde olup, "Aport" demesiyle koaraktan vurmamz, denedi. Sonra da tetik e kip on ikiden zmbalamamz denedi. "Ulan aferim orumlu! Bu na sl bi keskin vuruculuk?.. Gidip ekile mi mhlamaktasn kpolusu?" diyerekten srtmz svazlad, nah bu belimdeki nagant bala d. "Benden ok sana yarar" demesi de caba... Nice nice paalara, beylere, vekillere, mebusanlara "ocuk" der de, kyamete kadar var olas Gazi Babamz, bize geldi mi, neden, en ar sarholuunda, "Dadal olum", "Arslanm Dadal" der? nk, cann gvenmitir. Saray oforu Dadal Efendi aydan bir yudum ald. Beenip da man aklatt. Biraz dald. Saray cgarasndan yakp iki ksrd: Bu kez Ankara'dan Yalova'ya gelirken, brahim Bey'in yay la kknde noldu bakalm? Gecenin bir vakti, Gazi Paamz, bizi sesledi. Saray mebusanlarmzla atclk yarna srd. Huyumuzu bildiinden, "Atclkta mebusan, ofr ayrnts yoktur. Hatr matr sayar, vurmazlanrsan gerisini kendin dn" diyerekten parman sallayp, "Haydindi, rast getire" deyip kumanday bast. nceleri yir mi admdan ielere mielere attk. Sonunda, ok yaasn Gazi Paa mz, "Greyim seni Dadal olum... u ampullerin mavilerini sndr, nk Yunan bayra maviidir. stemem" dedi. "Hay hay efendim, can ba stne" diyerekten svandm. brahim Bey daldan dala tel ekip renk renk ampul sallandrm. Btn kt Yunan bayrann kt mavi ampullerini, koca Tanrnn desteiyle, birini sektirmeden sndrdk! Dnya durduka duras Gazi Paamz, "Nasl bu benim Trk olu Trk Dadal'mn damarlarndaki temiz kan gc?" diye rekten mebusan beylerimize kar bir zaman kasld. Ardndan, "Ha di gsterin kendinizi, mebusan beyler, u aklsz brahim Bey'in do nanmasna katt yobaz yeili ampullerini de siz karartn bakalm" dedi. Bunlar silahlarna sarlp bir uurdan atee baladlar. Kimi vurduysa da, kimi keyif haliyle attn vurdurup, gerekmez yobaz yeillerini bitiremedi. Bu kez, Gazi Paa yeniden bize dnp, "Gre yim seni, Dadal olum, yzm kara etme" demesiyle beni bir gay ret kapt kardam, nerde olduumu unutup ve de "Ya Allah!, Ya Gazii!" diye naralayp ard ardna yle skmaya ve de vurmaya bala dm ki, fukara brahim Bey durum vaziyetin gayet yaman olduunu 287

bilip hemen Gazi Paa'nn ayaklarna dp, "Aman efendim, vakit gecedir, yerimiz yayladr. Bu senin Dadal olan btn klar karart mak niyetinde olup... Bizi karanlkta koymasn!" diye yalvarmaya kt. Gazi Paa'dr, "Naslm bu benim Trk olu Trk'mdeki keskin atclk beyler?" diyerekten bir zaman gld. Saray mebusanlarmzn silahlar hep kendi armaan olduundan, "Th yzn ze... Tadnz silahlarn ve de size bunlar armaan edenin ehli de ilmisiniz, ykln" demesiyle... Saray mebusanlarmzn her biri bir yana dalp... Gazi Paa'dr, eli cebe salp bir zaman aranp, arad n bulamayp, "Vah ki, bahtna tkreyim Dadal olum, yreimden kopan bulamadm. Be yz kayme gelecekti. Elli kayme bile kma d. Bana surdan bi kalem bul" dedi. Kalemi ossaat uzattlar. Bir be liralk panganotun stne "Gazi Mim. Kemal" diye imzay basp ver di. "Bu bylece bankada be yz on kurua gemez ya Dadal olum, bilene be bin liradan deerlidir" deyip verdi. Biz saray oforu oldu umuzdan byle durumda naplacan biliriz. Diz ktm, be kay meyi alp yzme gzme srp, pp baa gtrp "Hak bereket!" diye cebe attm. Millet dald, Gazi Paa uykuya ekildi. Bize geldi mi, hadi yiitsen uyku tutabilsin bakalm! nk, be yz kayme yi tirmiim. Czdan aceleyle evde brakmasayd, ya da, zengin mebusanlardan biri yannda bulunsayd, be yz liraya konmu gitmitik. Hemi be yz panganottan olmaktasn, hemi de u kadar mermi pa ras cereme vermektesin... -Gene derin derin i ekti:- Bizim uyku yu yitirmemiz ka para... Uykuya metelik vermemeyi Gazi Paamz da grmeli... Paa ksmnn, bakaca, vekil-bakan ksmnn, yk ar olduundan uykusu kakn olur ya, bu kadar m olur?.. Evet, uy kuyu bolam paa ok grlmtr ama, Gazi Paamza benzeri vardr diyen yalan syler. yldr saraydaym, sabah madan Gazi Paamzn k sndrdn grmedim. Uykuyu yitirmitir ki, Gazi Babamz, "Kyl bizim efendimiz" diyerekten yitirmitir. Lafa dik kat isterim. Ne demektir "Kyl bizim efendimiz?" Kyl kim, bir Koca Gazi Paa kim? Laf gelimi bir laftr bu... "Vatan millet yoluna zorlatmaktaym" anlamnadr. "Kyl takmna efendi dedikse, geri sini anlamal" demektir. Bunca padiah gelip gemitir. Osmanoullarndan... Bunca tarih kitaplar yazlmtr ki, eek ykyle yazl mtr. Bak bakalm birinde byle okkal bi laf var m? Evet, ii gc hep milletledir Gazi Paamzn, Allah gcn artra... Milletin der dini dnmekten ve de yarar dermann aramaktan gzne uyku mu girmektedir ki, ban yasta koyabilsin! Gecenin bir vakti, seni sidik sktrr, memianeye giderken bakarsn ki, odasnn yan288

makta, bildiin oban yldz gibi... Nbetiler, yaverler deie dei e beklemekteyken candan usanr, Gazi Paamz usanmaz. "Yahu senin banda, stn mstn, mfettiin mi var ki, abalarsn?" de sem... "unun biraz da yarna kalsn" desem... Biz yatmaktan usa nrz da, sen abalamaktan bezmez misin? Arada bir yaverler kahve koturur. Sorarm: "Napmakta gecenin bi vakti hey Allah? Buna can olup nasl dayanr?" derim. Saraya ilk girdiimizde, yalan mundar, gnahn aldk Gazi Paamzn az biraz... "Avrat mavrat m att yu karya, gizliden cmblenmekte mi hey koca Tanr?" dedik. Atar atar. Erkektir. Bakaca, Paadr. Hemi de sradan askeriye paas, babozuk paas deil, vatan kurtarm bir paadr, sram Cum hurbakanl tahtna kurulmutur ki, emrine yok yoktur!" dedik. Meerseme, okurmu Gazi Babamz ki, adam kaldramaz irilikte ki taplar devirerekten okurmu... Niyeti, her bir kitaptan bir akl alp vatan milleti kurtarmak... "Yahu, desem, vatan-millet kurtarmaksa ancak olur. Bilmeyen mi kald? izmeleri ektin, klc kuandn. Kt Yunan' teptin, bozdun, srp gtrp gvur zmir'inden deni ze dktn. devse yzakyla baarlmtr. Srayla desem, sran sen savuturdun. Az biraz da bakalar abalasn. Beyden, paadan, da has, mr takmndan senin bunca adamn var. Bunlara bunca ay lk vermektesin her ayba trrnk! Biraz da onlar kurtarsn!.. "Peki, hi mi yorulmaz bu mbarek?" diyeceksin. Haaaaa... Hi yorulmaz Allah... Gazi Paamz da bildiin demoludur. Etten, kemiktendir, demir eliinden dklm deildir. Yorulur yorulmaya, arada bir ama, senin benim gibi yorulmaz. Yorulduu, gzlerinin az biraz ka yp alamasndan bilinir, bakaca, fkesinin kabarmasndan anla lr. O sra nne babas ksa, halar. "Ykl!" diye kkredi mi, anla ki, tamamdr, yanna varlas gemitir. te yoruldu. uraya uzansa da uyua ya gzelce... Yok... Ban eline alp gzlerini yumar. Be dakka, ok ok on dakka... Biz beriden soluklar keser bekleriz. Ya verler sinek vzlatmamak nbetine girer. On dakkay geirdiini gr dm diyen halt etmitir. Saat tutmacasna tam on dakka oldu olma d, "Geeel" barts patlar ierden. "Geeel" barts "Sade kahvem yetisin" anlamnadr. Dakka sekmez yetiir, nk cezveler sra sra kzgn kle srl bekler. Kyamet kopsa kahve oca snmez. Kahvecibanm dediine bakarsan, sava alannda da bu byleymi... Evet, "Gel" barts baslmadan sade kahvesi kapdan ieri gemi tir. Fincan dedimse, bildiin az yayvan Mekke fincan... Kahveciba huyunu aldndan kahvelerin ardn kesmez. kadarn hi emir beklemeden salar. ten gerisini aralar az biraz... "Gel" bar289

ts bekler. Anladn ya Murat Efendi! "Gel" barts, bildiin kah ve... -Biraz dnd. Aklna geleni syleyip sylememek zerinde salland hrl hrl solumasndan belliydi:- Byledir mr uzun ola s Gazi Efendimizin ileri ve de gayet yamandr... Aslna bakarsan... -Birden toplanp dikildi. Elini gzlerine siperleyerek ileriye doru bakt:- Nedir yahu! Kt Kayserili Rstemah rezili deil mi u, it gibi seirten herif? Murat telala davrand: Rstem elbette... Hey gzm! Taz nne dm tavan ka para... Oh! Bunu bir bunaltan olmu!.. Krkbirin Rstem, yumruklar gste jimnastik adm komu yorsa da, komaya yakn abalyor, bir admda iki admlk, belki de admlk hoplayaraktan geliyordu. Zararna bir i olmasa yerinden kalkmaz bu herif... Aman Dadal Efendi... Selim'e bir hal olmasn! Yoktur bir ey Allahma kr... Bu Kayseriliye... Hey akl... Biri, "Beyazt'ta hkmat para datmakta" demitir. nan masa da seirtir Kayserili, ister istemez! Feral ol! Yneldi bu yana... Hey vah! Kendini yallah etti tramvayn altna... Dur ulan! Syrld! Ulan, pire misin rezil!.. Krbirin Rstemah soluk solua yaklat. Dadal Efendi'yi g rnce, lm dedesini grm gibi sevinerek ellerini kaldrd: Hay Allah senden raz olsun Dadal abi!.. Hzr Peygamber misin yahu!.. Nedir? Nedir telan, bi kt haber mi? Demek buradasn! Oh! lsem de gam deil... Ya imdi nolacak dmbkler, ya imdi!.. Murat sertleti: Ne var? Selim nasl? Selim iyi... Vay ki, Dadal abi... Aman durmayalm kardalar, davranmann yeridir. mansz komiser bizi bitirdi. Sebep? Bitirdi ve de dinim gibi bilmekteyim rvet umaraktan bitir di. Bakaca, sanrm, medreseyi elimizden alp... Bunun niyeti, Da dal abi, ierisini kahpeyle doldurup resmen iletmek... bizden ge mitir. Saray ofrln gsterecek kertedir! Murat bir daha knca, Dadal Efendi'yi orada bulmaktan ileri gelen sevincin maskaraln zaptedip olay zetledi: Bunlar medre sede oturmakta iken... ki polis, bir komiser muavini... ki beki gel mi... Medreseyi boaltmaya girimi... 290

Emir nerden, emir? Emir... Savclktan... Aslnda, kd Evkaf Mdr yazm, Dadal abi... Hastamz.vardr, diyemediniz mi yreksizler! "Olmaz" diyerekten dikilemediniz mi, tuh yznze! Denmez mi? Dendi ne gzel, dikilindi de az biraz... " gn" soluk verilsin!" diye bardm, "Yer bulunsun!" diye bardm, "Yahu biz moskof yesiri miyiz?" diye bardm ki, komular birikti. Bakaca, bizim rezil Talal srasdr ve de yarar olur sanp, kendini zorlayaraktan alamaya durdu, gznden ip gibi yalar dkmeye durdu, gvur grse hamiyetinden mslman olur! Ey! Esi!.. mansz komiser muavini! "Ulan sulu gz! Bize bu nu mara sker mi? ekil inerim!" diyerekten sopay kaldrmasyla... Sopa... Bildiin, bir komiser muavini... -Dadal Efendi hi bir ey anlamam gibi Murat'n yzne bir an bakm, sonra "Hay!'' diye hoplamt:- Vay ki, ya ben... Yahu, neyin nesidir Gazeteci, se nin akln ne kesmekte?.. Bu esinti nerden karda? Hey vah! Bu be nim hemerim... Sakn, mebusan karsna m urad bilmezden?.. Hemi de yledir. Belki de, arkada, daha korkulusu, bildiimiz polis karsna uramtr! Krkbirin Rstemah, "Polisler medreseye kar doldurup ilete cekler" karalamasn yolda uydurduu iin, "kar" lafyla akna dnm, "Dadal Efendi, keramete mi bindi" diyerek rkntyle irkilmiti: Ne kars, aman Dadal abi, kar errine mi uradk sakn? Hey vah ki yamandr, nk, bu derdin derman hi yoktur. Haunu hileydin kt Kayserili! Kar erridir ve de kar serlerinin bitirimidir. Vay ki, vay! Vay ki, rakc komiser! Ya biz sa ray oforu olup... Ulan sen bizi ld m belledin temelli? Benim hemerime... Hemi de hasta yatanda yatan bir hemerime... Kah pe kar hovardas lafna kaplaraktan... Ulan, kanck it kuyruk oynatmayca erkek it zorlatarak bir halt m edebilir! Yuf olsun senin komiserliine rakc deyyuz, buncack eyi bilmeyince!.. -Birden te pindi:- Ben bunlar... Yahu Murat Efendi, durmann sras m, Allah lillah akna! "Varp yetielim, tahta biti gibi ezip savualm" demek yok mudur? -Hoplad kalkt "Vay!" diyerek lveri arayp buldu palaskasnda ileri geri gezdirdi. Biraz dneledi. fkeden bouklam bir sesle bard:- Ulan nerdesin, kulana drttm Ahmet gar son! Ulan kahveci gibi sakalna tkrdm Hac Abdlrahman... 291

Hep mi ldnz? Garson seirtince, yirmi be kuruluk banknotu buruturup yzne ald:- Tuh! Adamlk size ne kadar uzak! Mte ri kullanmak byle midir? Hakas bu paralar vermeli deildim ya... Dua edin bamda yanan atee... Yrsene bre Murat Efendi! -ofr kasketini kafasnda evirip sa kana ykt, Krkbirin Rstemah'a dnd:- Yatandan karmasaydnz Selim hemerimi... Giyinmeye falan durduysa, kt komiser lafyla, kzarm ki, fkemin baslas hi kalmaz! Durdurdular m namussuzlar bre Dadal abi?.. Kalkmaya b raktlar m namussuzlar! Ya? Yas... Ben gelirken yata bekilere srtmekteydi tfl ko miser yardmcs ve de "Hadindi" diyerekten Rumeli diliyle, tepinerekten srtmekteydi. "Dadal vardr, ardmzda" demedin mi kansz Rstemah... "Saray oforu Dadal Efendi aamz" diyemedin mi? Yalan mundar! Sen aklma gelmedin ya, bir iki mebus ad sayaym derken... Mebus ad! Yahu, mebuslarn uval kaa? Yuh olsun! Adam, saray oforu Dadal Efendi, adn ortaya atp... Murat, Rstemah'a sordu: Ne dediler mebuslara? "Bu ie mebus karmaz" dedi komiser yardmcs, "Emir gayet skdr ve de byk yerdendir gayet" dedi. Dadal sevinle gsn yumruklad: Vay ki, tamam! Vay imdi bitirdim! Kendileri ettiler kendi lerine... Ulan bu memlekette ka byk yer varm bakalm? Evet, bundan byle ferah olacaksn ve de keyfine bakacaksn Rstemah! Cambaz medresesinin tapusunu bundan byle cebine attn bil! Gre lim bakalm Gazi Paamzdan bakaca byk yer neresiymi? Evet, nah u ant, u yemin! Vefa'nn sarho komiseri imdiden umu git mitir. Douyu boylamttr. Aklmn kestii: Bu stanbul'un polis mdr de arkasndan cavla ekmitir ya, valisini bilmem... Hay nurol Dadal abi!.. Aman, kd yazp evimizi bamza ykan Evkaf Mdrn unutmayalm! Olum, sen bana gel! Polis mdrnn, valinin toza gbre kart yerde, evkafn ad m okunur? Evkaflar gittiler ki, yediden yetmie... Hadi, gelin bakalm izime basarak... Dur arkada! Ya, Doktor Mnir Bey?.. Essah!.. -Dadal Efendi, bir aya ilerde, ahadet parma 292

havada, kalakalmt:- Yahu grdn m, bu Doktor Bey'in bize etti i ii? Ne olacak imdicik peki? Garson Ahmet'e haber brakalm! Tanr Doktor Mnir Bey'i... "Medreseye gittiler. Aceleymi, dediler" desin! Ayana a buktur, bakarsn bizden nce yetimi! Vay! Bu da m yazl haritada! Ne hacet, lmeli daha iyi! Yrdler. "Yrdler" dile kolay! Belli ki, yetiip arpma, d rp ineme yrydr, belki de, tpatp evvel zamann Enver Paa kudurganlnn Babli baskn yrydr. Bunlar bylece, her admda fkeleri artt iin, biraz daha hz lanarak Cambaz Kad medresesine yetitikleri zaman, tfl komiser yardmcs da, bekileri, imamn toplad birka serseriyi, "Hayda!" diyerek zorlayp hcreleri hemen hemen tamamyla boalttrm, be darlfnun rencisinin yaama sefaletini meydana dkmekten ba ka hibir ie yaramaz teberilerini, kitaplaryla beraber kapnn iki yanna ydrmt. Dadal Efendi'yle Murat, Selim'i gremeyince, hastay odasn dan darya srkleyeceklerine inanmam olacaklar ki biraz sakinletiler. Kayserili renci, kasaba pazarlarnda gndelie gtrecek i sahibi bekleyen iiler gibi duvar dibine melmilerdi. Polislerden biri -tfl komiser yardmcs- altna ektii bir arka lksz iskemlede, bir eyler yazyordu. (Herhalde tutanak olmal). "Emrin byk yerden geldii", bir yanllk yapmamak iin, her keli mede dilini aznn sa yanndan darya sarktarak knmasndan belliydi. Dadal Efendi'yi tanyan mahalle polisi, ayaklarnn arasna kur un sklm gibi, ellerini oyluklarna koyarak bir kez "Hay" diye hoplam, ilk aklna gelen savumak olmal ki, birka kez topa gibi dnmt. Komiser yardmcs, gelenleri merakl yolcular sand, bakt, adam hesabna almad, rencilere dnp kt: Neydi hastann ad? Kayserililer Dadal Efendi'yi grnce ayaa kalkmlard. "im di nolacak" diye dndklerinden soruyu birden karlayamadlar. Hastann ad m? Hangi hastann? Avanaklk istemez! Ka hasta var! erdeki hastann?

293

Dadal Efendi, iin keyfini karmak iin, sesini gc yettiince yumuatp enikonu yalvarrcasna sze kart: Napacaksn bakalm memur bey, hastann adn? Komiser yardmcs, it mi, eek mi bakmadan kmay srdr d: Lazm ki soruluyor! Oras yle ya... Gereini bilsek! Gereini biz biliriz! Basn bakalm! Hadi iinize... Yallah! Baslabilse, ah ne kadar... Ah ki, ne kadar... Komiser yardmcs bu kez sesi beenmemiti. Kalarn atarak ban kaldrd. Dadal Efendi'yi dipten dorua szd. Hibir ey sezinleyemediinden, az kalsn elinin tersiyle defleyecekti. Arkadan, mahalle polisinin iaretle bir eyler anlatmaya abaladn grerek tek gzn kapatp ban sallad: Nedir, ak syle! Mahalle polisi, gkyzn gsterip, iki eliyle direksiyon krma imarna geerek rpnyor, arada bir "VVVV... Dank dank!" diye otomobil sesleri karmaya abalyordu. Sylesen be! Muavin Bey... Dadal Efendi aabeyimiz... Allah uzun mrler versin! Gazi Paa Hazretlerinin baofr olup... Gazi Paa m? Ne Gazi Paa? Delirdin mi herif? Evet, bildiimiz Gazi Paa Hazretlerinin baofr Dadal Bey aabeyimizdir ve de... Komiser yardmcs,, nolur nolmaz diye dnerek gnlsz kalkt, selam verdi. Dadal, istemedii bir srada tebdile soyunduu meydana km Osmanlnn cihan padiah gibi kasntyla sorusunu tekrarlad: Hastann ad dedindi! N olacak hastann ad? Efendim! Boaltma karar var. Uyguladk. Tutana imzala tacaz!.. Ah ne kadar iyi... Demek boaltma karar... Uyguladnz... mzalatp yallah! Peki, nerde bakalm bu ad belirsiz hasta, ben gre memekteyim! Komiser muavini, polislie merakl, bu zenaatte ilerlemeyi ka fasna koymu bir genti. Btn erlok Holmesleri, Msy Lkoklar, Nat-Pinkertonlar, Nik Karterleri, andelkandelleri hatmetmi, hafiye filimlerinden hibirini karmamt. Kendisini okur yazar, grm geirmi, her durumun stesinden gelir kurnazlardan say yordu. Biraz daha kibarlap glmsemesine dostluk katmaya ala294

rak sordu: Neniz olur efendim? Yaknnz m? Kim? Ad belirsiz hasta m? Nerede imdi bizim ad belirsiz hasta? Kayserili rencilerden biri komiser yardmcsnn duraklama sndan yararlanarak, alar bir sesle atld: Dadal abi... Bu imanszlar, Selim hemerini, sryp avluya atakodular, it lei gibi... Neee! Benim hemerimi? Hemeri ne demek? Kardatan ileri. Kardam hemi? Bunlar... Sryp... Devletimizin, milletimi zin bir darlfnun rencisi olaraktan... Ve de, milletimizin, devleti mizin mal bir Cambaz Kad medresesinden. Vay ki, Cumhurbaka nmz Gazi Mustafa Kemal Efendimizin kurduu Cumhuriyet dne minde, kurtard bir vatanda... Ya ben adam naparm Kayserili? unlara bir diyeniniz olmad m yahu? Dadal Efendi vardr ve de sa ray ofrdr, resmen arkamzdr, diyeniniz? Murat, bu can alc sylevin sonunu beklemeden srayp avluya girdi. Selim Nuri'nin yata gerekten dar srklenmi, incir aac nn glgesine braklmt. Hasta, yz mumdan dklm gibi renk siz, gs soluklanma gcn yitirmi gibi hareketsiz yatyordu. Olup bitenlerin farknda deilmi, ya da farknda olmak istemiyor mu gibi gzleri kapalyd. Yzndeki dayak izleri biraz gemi, salt dudandaki patlak kalmt. Yorgann zerine brakt elleri l el lerine benziyordu. Murat yaklap yanna meldi: Naslsn Selim? Atein nasl? Sen misin Murat? Yok biey! yidir. -Dardaki bartya kulak verip sesleri tanmaya alt:- Dadal m? Nereden duymu? Bilmezden mi urad? Susup dinledi. Saray ofr Dadal Efendi bar bar baryordu: Ya biz kimiz, muavin polis? Ya biz, koca Tanrya kr, sa ray oforu Dadal Efendi deil miyiz? Ne demektir, vatanmzn z yavrular darlfnun okulu rencilerimizi hkmatmzn mal, Cambaz medresesinden srp karmak ve de sahipsiz it hesab so kaa dkmeklik ve de bakaca, hastamz deiyle... Ya biz ipten adam alr deil miyiz ve de fkeye bindik mi, Gazi Paa sayesinde ip lere adam iteleten deil miyiz? Selim Nuri kederle glmsedi: Syle una barmasn! Komulardan ayp! yisi uzatmaya295

lm bu rezillii... Bir araba ar, imdilik ucuz bir otele yerleelim! Deli misin! Dzeltir hemen bu ii Dadal zpn... Dzeltemez! Dediimi sen yap hadi! Kolay! -Dalgnlktan kurtuldu:- Dzeltemez mi? Neden? Dzeltemez! Barma bouna... Dersin ki, "Zaten kacak t" dersin. "Doktor burada olmaz dediydi" deyiver! Noldu yahu!.. Bir ey saklyorsun sen!.. Yok, hayr!.. Dadal artk sesini her kelimede biraz daha ykseltiyordu: Emir kulu musun? Kimin emri, kimin kulu? Vay ki, akl! Gazi Paa anda "Emir kuluyum" diyerekten kurtulmak var m? Hi yoktur! Kimdir gelen!.. Gelmekle... Ulan vali gelse ka para... Ulan komiser! Ulan ikici dmbk! Nolacak imdi! Ulan rak sarholuuyla bizi fikrinden karp... Kavlimiz byle miydi? Ya ben den gnah gitmedi mi imdicik? Gittiii! Ne gzel gitti! Laf dinle mem!.. Doulardan yer been! Adam barnmaz yerlerden yer be en! Ve de bir kez daha stanbul'u grmek olmadn bilerekten be en! Geti bil, teres! Hayr ulan, "Dur dinle" ne demek? Durabilir miyim, dinleyebilir miyim ki, sen bu laf byle... Hele una!.. Deli miii! Ulan "Byjc yer" ne demek? Olum sen bugn sabahtan m baladn? Kudurdun mu, canna m susadn? Biz nerede elemekte yiz peki? Gazi Paamzn yannda elemekte deil miyiz? Ya peki, bu memlekette Gazi Paa'dan by... Birden nolduysa oldu, Dadal Efendi'nin sesi hrkadak kesildi. Biraz beklediler, ilk sznden aptesinin bozulduu anlalnca, Murat at, Selim Nuri, "Ben demedim mi?" anlamna glmsedi. Murat o kadar merakland ki, kmamazlk edemedi. Sarho komiser, Dadal'n koluna girmi bir eyler anlatyor, sa ray ofr Dadal Efendi, arada bir yutkunarak hrl hrl karlk ve riyordu: Hay Allah! Dur herif, kavrayamadm! Kim yemi bu halt yahu? "Yoktur yle ey! Biz tanz!" diyemedin mi? Allah Allah! Kim yemi bu halt demekteyim! Sezinleyemedin mi? Ka paraya alrm ben senin bakomiserligini... Aman essah m kardam? Dur, elen aklm kart! Tbe! Allahu ekber kebiraa! Deme yahu... Vay ki... Tbe ilmim haberim yok! Hss! Aman kardam ayaklarn peyim, hangi emniyet bu?.. Ankara? Deil mi? Vay bama! te ki... Aman essah m aslan komiserim! Hay vahtr yleyse... Hakl sn! Haklsn elbet yerden ge... -Kendini toparlayp sesini alaltt iin Murat sokulmak zorunda kalmt. Saray ofr Dadal, yor296

gun it gibi hrldyordu:- Aman komiserim, ayaklarn peyim, hi olur mu? uncack sezinlesem... Vay ki, bitirmez miyim? Sndr mez miyim o saat? Aman kt... Vay ki, yaman... Hayr komise rim, karmak ne haddimize... Karmak, bizim gibi kpekten ne ka dar uzak... Biz nasl bir it olalm ki... Hkmatmzn ve de emniyet lerimizin yle yle dediine... Tamam! yledir o... Vay ki, bana ahbaplk eden ve de kap yoldal olursa ancak olur! Sordular sana bizi, "Yoktur iliii" dedin! Yahu, ben adamsam, bu iyiliin altnda kalmam! Neme lazm yahu! Saray ofrln kendin bilmez deil sin! Stte leke olacak, saray oforunda olmayacak! Elbette aramz da... Ne sen bana dedin, ne de ben duydum! Tamam! Evet, post el den ki, posta kurban olaym, ekmek gider. Bizi saraya sokmaklktan getim, kapsna uratmazlar. Byledir bu... Ayp ettin! Yarbann amansznda beni tutup... Duyulsayd, bittiydi! Saol varol! Dahiliye Vekletine bir iin der de "Dadal haydindi" demezsen namertsin! kr Kaya Bey'imiz beni krmaz hi... Arslann aznda olsa eker alrm! Tamam! Dediim gibi, ne sen beni grdn, ne de ben seni... Aman, ben buralara hi gelmedim! Saray oforu ad hi anlmaya cak! Greyim seni... Bunun sonunda neler olur! Vefa'nn yangn ye rinden hoplayp Galatasaray merkezine yanlamak bile var ki, birka ayda dnyal yklenip adam srasna girmeler bile var! Bunu da byle bilesin! Bana izin komiserim! Kal salkla... Murat, saray ofr Dadal'n koca gvdesine ibretle, biraz da utanla bakyordu. Herif bunlar sylerken aralksz kvranm, sanki birka kez kiilik deitirerek, kamburdan ala, alktan topala, to paldan inmeliye gemiti. Sesi de sylediklerine gre cilveler gsteri yordu ki, deme oyuncu stesinden gelemez! Srtndan vurulma korkusuna dm gibi, omuzu stnden r kerek bakt. Murat' ummad kadar yaknnda grnce ablak surat karp tannmaz hale geldi. Bir ey sylemek iin kendisini zorlad belliydi. st ste yutkunuyor, sanki oktandr yitirdii sesini bulma ya alyorydu. Bana msaade Murat Efendi... Durum vaziyetler... Senin bildiin gibi deil... Komiserime sor da bak!.. Akln varsa... Benden sana karda d, sen de savu! -Elini azna kapatt:- nk, bu meselede, komnistlik varm ki, Murat kardam... Aman savu! Kolay! Beyazt'tan bize bir otomobil yollar msnz? Otomobil... Olmaz! Aman beni katma bu ie Murat Bey'im... Aman ayaklarn peyim beni katma!.. Kk su sktrm gibi elleri aparasnda, burkularak, kuyru297

unu altna alm ylgn sokak iti gibi duvarlara srnerek yan yan yrd. Murat, herifin arkasndan biraz akn, biraz irenmi dald. nce hibir ey dnmyorum sanmt. Sonra yava yava dnce paralar bir aydnlanp bir karararak toplanmaya baladlar. Bu der lenip toparlanma, geliigzel kesilip dalm harita paralarna ben ziyor, bazen daha arkadaki bir para ne geip fikri kartryordu. Heyecanlanmt. oktandr stnde durduu, inandrc bir anlama yaklatrmad bir meseleyi uuralt biriktirip zaman zaman kurcala m gibiydi. Evliya elebi'yi okudu okuyal anlamad eydi bu. Enikonu bir dnya grne benzeyen, onun kadar sistemlemi bir bak zellii... nsanlar, olaylar, fikirleri abartmak... Kendini de elbette- abartt iin her eye abartarak bakmak... O kadar ki, bu abart, Osmanl insannda doal hale geldiinden ancak, baka l lere sahip olanlarca farkna varlr. "Neden peki? Nereden gelmi?" uradan ki... uradan olabilir! nk, daha nceleri yoktu bu zel lik galiba... On yedinci yzylda... Balam, sonlarna doru ok ge limi... Belki de Kanuni'de balam... nk, imparatorlukta ge limenin, doaya kar bymeye dn Sleyman dneminde ba lar. Doaya kar bymeye, yani, kansere dn... Evet, imparator luun bu en gl grnd sra ki, hazine tamtakrdr. Padiah krk be yl tahtnda kald halde, bu tahtn evresinde aralksz kan l iktidar boumalar srmtr. Medreselilerin ayaklanp eteler halinde ekyala soyunmalar... Sipahi toprak dzeni, bym im paratorluu srtnda tayamaz hale geldiinden iltizam sistemine ge i. Daha balangta yrtlmemesi de beraber kararlatrldn dan, kurtarc diye bavurulan bu iltizam sistemi, devlet dolandrcl haline gelmi... Kanuni lakab aslnda, Sleyman'a, kanunsuzluk dnemi at iin alay olsun, hakaret olsun diye taklmtr. Kanuni, btn saltanat dnemini, kanunsuzluklardan kanunsuzluklara yuvar lanarak, hi faydasz olduundan, istememesi gerektii halde evlatla rnn etini yiyerek, yalanp gten dt ada ise, en fakir reaya sna bile kolayca nasip olan bir rahat dei bulamayarak, bir eya gibi, yklenip zorla srklendii bir seferde, yaral bir hayvan gvde si gibi oradan oraya atlarak, sonunda ise, devletin selameti adna lm bile diri gsterilmek iin insafszca tartaklanmtr. Byle ba layan k dnemi uzun sre, iten ryp, dtan dnyaya mey dan okuduu iin Osmanl insann bir bakma gereki, bir bakma gerek dna drm olarak dnyaya baka trl bakan abartc 298

bir yaratk haline getirmitir. Bugn imparatorluk kp dald halde, Dadal Efendiler, dnyaya abartmal bakmay, Osmanl insan olarak, frsat bulduka srdrmektedirler. Bu adan, Dadal Efendi'nin buraya gelirken s tanbul Valisini Hakkri'ye srmesi ne kadar gerek hesaplara daya nyorsa, komiserle konutuktan sonra, btn gvenini yitirerek deh ete kaplmas da o kadar gerek hesaplara dayanyordu. Osmanl in san, artlar deimedike, en aptal iyimserlikten, yani umuttan, en aptal umutsuzlua yuvarlanarak akn, ayn zamanda hem gl, hem de gsz debelenecekti. Napacaz Selim'i yahu Murat?.. Akam oluyor, hava serin ledi. Selim'i? Tamam! Ko bir otomobil getir! Nolacak? Hastane almaz. Bouna... Otomobil getir diyorum! Ko hadi!.. Sarho komiser yanamt. Konuulanlara kulak verirken elin den bir ey gelmedii iin can ok sklm gibi i ekerek ban sal lyor, "Grevdir gz kr olsun!" diye sanki hayflanyordu. Mu rat'n kolunu tutup, az aradn belli etmemeye alarak lafa ka rt: Murat Bey, nereye gtreceksin Selim Bey'i?.. Yorulmasn Rstem Bey... Otomobili beki alsn gelsin!.. Murat kolunu hzla ekip, "Hadi ordan be!" diyerek sarho he rifi tersledi. Murat gazete adna Meclis oturumlarn izlemek zere Anka ra'ya gidiyordu. Medreseden karlal beri odasnda yatrd Selim Nuri iin pansiyoncu Madam Agavni'ye gereken paray vermi, ilalarnn za mann, yiyeceklerinin eitlerini bir kda yazp brakmt. Tam kacakt ki, Madam Agavni, bir ey konumak zere oda sna ard. Murat bunu oktandr bekliyordu. nk, her zaman, gleryzl olan Madam Agavni gndr dalgnd, dahas, enikonu rkekti. Kapnn her almnda irkiliyor, sokakta bir grlt olsa, kt bir ey bekliyormu gibi telalanyordu. Murat Bey'im... Diyeceim udur ki... Geende buraya iki efendi gelmitir. Murat, kvranarak kelimeleri semeye alan kadna cesaret 299

vermek iin glmsedi: Evet! Sormulardr ki, Selim Bey'le Murat Bey ka yldr ahbaplk ediyorlar? Baka cancier ahbaplar vardr? Kimler gelip gidiyor? Ne stne konuuyorlar? Siz ne dediniz? Ne diyeceim! Dorusunu demiim! Dorusu?.. Buraya kimseyi getirmez Murat Bey'im... Murat Bey yle lerden deil, demiim! Sar yaz herif ki, Arnavut'tur, gibime geli yor, "Ya bu Selim Bey'i nasl getirdi, kimseyi getirmeyen he... bey..." dediyse, "Getirmitir, nk birka gnle getirmitir. Has tanede yatak boalmasn beklemektedir" dediysem... -Kadn kap ya rkek bakp, sesini alakt:- Bunlar bilmem azm aradlar, bil mem benimle maytap ettiler... Dediler ki... "Bu Selim Bey salam kundura deildir" dediler, "Sakn bu lafmz Murat Bey'e duyurmayasn, bana iler gelir ki, gayet bulak iler gelir" dediler. Baka bir ey sormadlar m? Sordular!.. Dediler ki... "Selim Bey'e, ayrca gelen giden vardr? lle de klliyetli para getiren vardr?" dediler. "Yoktur, gr memiim! Bildiim... Selim Bey niversite rencisi olup... kimse sizdir, paraszdr. Murat Bey, sevabna bakmaktadr!" dediysem, bu sefer, karayaz herif "Madam Agavni!" demitir. "Biz, polisten gel mekteyiz!" demitir. Ben, "Ho gelmisiniz, safalar getirmisiniz efendilerim!" dedimse, saryaz, "iin akas yoktur. Sen bir dul ka rsn! Fazladan Ermeni'sin! Bana bela gelirse arayann sorann bu lunmaz" demitir, istavrozlar karp hkmetimizin emrinden darda i grmeyeceimi sylemekle, "Oras yle olmasa, baka trl olurdu. Bundan byle, konuulanlar duyacaksn, aklna yazacaksn, gelenlerin adn, mmknse adreslerini, ne hizmette olduklarn, sa na urayacak memurumuza vereceksin!" dediler. "Buraya geldiimi zi, sana bunlar sylediimizi Murat Bey'e duyurursan bak neler olur!" dediler. Aman Murat Bey'im... Ben hkmetten korkarm!.. Sylediimi sezerlerse, ben dul kar bamla... Meraklanmayn Madam Agavni... Teekkr ederim! Kor kulacak bir ey yok! Bu memurlar, vazifelerini bilememiler. Asln da biz, Cumhurbakanlna Selim Bey'i sanatoryuma yatrmak iin mektup yazdk. Mektuba da ben burann adresini koymutum. De mek, "Gidilsin baklsn, gerekten hasta m, yardma muhta m?" dediler. Kt polise geldi. Sen bizim polisi bilmez deilsin ya... "Sor

sorutur" denince... imdi anladm. Bamdan dumanlar kalkmtr! Gelen olur sa ne demeli? Hi... Ne olursa, hibir ey saklamadan, dorusunu deme li... Bizim sakl gizli iimiz yok!.. Duyarsnz da... Gcenirsiniz diye korkmuum!.. Hayr efendim! Bize ktl yok bu iin... Tersine, iyilii var! Hadi Allahasmarladk Madam Agavni... Teekkr ederim! Se lim size emanet! Canm, bam stne... Yreini ferah tutasn Murat Bey'im... Ben senden honut isem, Allahm da honut olsun! Madam Agavni byk bir ykten kurtulmu gibi sevinmiti. Ermeniceyle Trke kark dualarla Murat' uurlad. Murat'n can sklmt. Demek buraya gnderilen grevliler, Selim'le kendisine gvenmiyorlard da, Madam Agavni'ye gveni yorlard. "Ancak Ermenistan'da byle bir ey mmkn olur! Ancak Ermeni memurlar, kendi adamlarna gvenir, yabanc uyruklulara, baka kandan olanlara kar... Hadi, gelenler kk memur diyelim, gnderen namussuzlar hi mi dnmezler, Agavni ad ile SelimMurat ad stnde bir dakka... Neyi ararlar bu reziller? Neyi, kime kar savunmaya abalar bu edepsiz srs?.." Ankara'ya gidiin tad kamt. Yolda hatrladka, kime oldu unu pek aratrmadan svd sayd ana avrat... Selim Nuri'yi, bana gelenleri renmek iin biraz sktrmt. Artk bunu bile merak etmiyordu. "nsann bana bu memlekette her ey gelir, bunlarn en nn de akl almaz alaklk, en sefil kiisel kar, en korkun aptallk var dr. Sonunda, en yksek makama kmlar iin bunun zr: 'Haberi miz yoktu'... Ne demek, 'Haberimiz yoktu'? Sutur bu, sutur... Hem de en balanmaz, en sefil su..."

300

301

3
Kmil Bey'in kz Aye, Eypsultan vapur iskelesinin bekleme yerini rkntyle gzden geiriyordu. Pencerelerin ince demirlerin den baka, burda her ey ahapt. Dnyada hibir ahap da bu kadar garip olamazd. sten, kirden tahtalar vck vck yal karayd. Sanki binlerce yl deniz dibinde kalp abanoza dnmt. Kelerde sprnt ynlar, demelerde iren lekeler... Ku ruldu kurulal hi yanmama benzeyen bir sa soba... Eri boru lar... Nasl buldunuz Eypsultan' Aye Hanm? Aye, Ramiz Efendi'nin olu Kadir'e dnd, biraz dalgn, kar lk verdi: ok tuhaf yer... lmle bu kadar i ie girmilik hi olmaz. Daha da alacak yn... Burada, lm de, yaamak da birbirlerine kararak birbirlerini karlkl deitirmiler. lm, mezarlklarda canl, mahalleler kafesleri arkasnda l... Birinden birine gemek sanki hi nemli deil... Size de yle gelmedi mi? Hele Cuma gnleri grseniz... Semt pazarlarnn, kasaba pa nayrlarnn, etkisini oktan yitirmi milli bayramlarn karm bir kargaalktr. u farkla: Buradaki pazar, panayr, biraz inan alveri i, pek ok da, umutsuz, hatta ayp dilekler iin manevi lotaryaclk stne kurulmu bir curcunadr. Neden yasaklanmyor? 302

Yasaktan bir ey kmyor da ondan... Adamn koltuu al tnda bir horozu var. Buna polis ne diyebilir? Nolacak horoz? Kurban!.. Yok canm! Kutan kurban olur mu? Caiz mi? Herhalde... Bana kalrsa, bunlarn asln bilen de pek yok artk... Tutturabildiklerine... Daha dorusu, yutturabildiklerine... Geen gn parti toplantsnda mutemet Cevdet Kerim Bey'e atm! Halk Partimizin gericilikle kkten boumaya girmesini istedim. "Bir rapor yaznz, genel sekreterlie ulatralm" dedi. Baladnz m? Belgeler topluyorum. Olaylar gazetelerden kesiyorum. Ha zrlyorum! Serbest Parti, bu adan faydal oldu bence... Sinmi irti ca yze kt. imdiden elde ettiklerimi grseniz aarsnz! Raporun byk plan meydana knca fikrinizi alacam! Aklm erer mi? Elbette. Hem aklnz erer!.. Hem de sezgilerinizin amazl, bana yol gsterir! -ini ekti:- Aslnda bu grev, benim babamla sizin babanza der! Ne are ki... Evet! Bizim Kuvay Milliyecilerimiz, bandan beri her eyi yukar dan beklemiler! Yukardakiler napsnlar? Ka para olsunlar? Eski nin rmln kesip atacaklar, yeninin acemiliini hzla gidere cekler! Bir memleket dnn, A'dan Z'ye kadar btn kanunlar deiecek... Salt kanunlar deil, kafalarmzn ii, yreklerimizdeki inanlar deiecek... Kt alkanlklarmz... Szgelimi, tembellik lerimiz... Adamsendeciliklerimiz... Her eyi devletten bekleme al kanlmz... Devrimlerden hemencecik umut kesmelerimiz... u Serbest Parti denemesini bile nceleri hi anlayamadk. Anlamak da istemedik! Babam, saolsun, hl, "Ne gerei vard? Durduumuz yerde rahat m batt?" der. Vard elbette... Gazi Hazretleri bilmez ler mi, var you? te kck bir kmlt, bakn neleri meydana kard. Neleri hortlatt? nsan, babam gibilerin, gerek Kuvay Milli yeti olduklarn bilmese... "Kastediyorlar" diyesi gelir. Daha m iyi olurdu alttan alta ileyen ldrc banlarn toplumu zehirlemesi?.. Ben bandan beri, "Gazi Paamz, ne yapmsa doru yapmtr, za mannda yapmtr, sonunda yzde yz faydal yapmtr" diye d nrm. Hi de aknla dmem! Murat abi de byle mi dnyor? Murat m? Murat nasl dnr, hi anlayamadm bunca

303

yl... Bazen bakarsnz doru yoldadr, bazen bakarsnz saptm... Neden? Bence, yeteri kadar inanamad. Hayr, "Bsbtn kar d ncelere sahip" demiyorum. Bence... Yaayndaki derbederlik, dncelerini, inanlarn etkiliyor da kendisi bile pek farknda ola myor!.. Yaayndaki derbederlik? Gstermez ama, derbederdir ok... Bence gazetecilikten ge liyor bu... Gazetecileri ben ofrlere benzetirim. Mteriyi indiren ofr, o andan sonra nereye gideceini artk kendisi de bilemez! "Eve gideyim, yemek yiyeyim!" derken bir mteri kar, "ek ba kalm, Bykdere'ye!" der. Oysa, adamn evi Fatih'tedir! Ne demek tir, aklndan geirdiine srtn dnmek?.. Benzer mi gazetecilie sahiden? Elbette... Alalm Murat'... Neyi kararlatrmtk geen hafta? stanbul'u gezecektik beraber... Hatta nereleri nasl, ne za man gezeceimizi de kendisi dzenlediydi. Hani nerde imdi? Gazete Ankara'ya gnderdi, napsn? Grdnz m? Ben de bunu sylemek istemitim! Dnsn gelsin! ki gn sonra zmir'e... Hatta, Yunanistan'a gnderilmeyece i nereden belli?.. skeleye vapur yanat iin kalktlar. Hali vapurlar da, Eyp iskelesinden baka trl deildi. Hep o, kat kat, vck vck pislik... Yal kara... Cinsi oktan tkenmi ilk buharl vapur modeli... Halic'in akntszlnda. bile, neden bilin mez, bir yanpiri gidi... leri doru uzanan duman ancak demirlemi teknelerde grlr! Ktaki bayrak, ayyldzn oktan yitirip kara muambaya dnm... Hibir rzgrla kmldanaca kalmam... "Bu tekne mil yapyor mu? Sanmam! ki buuk mildir bu gidi! Deniz burda o kadar bulank ki, cvk amur bile bundan daha gev ektir!" Dna boydan boya katran srlm bir pazar kay, ar kreklerle enikonu yerinde sayyordu. Biimi de, srekli onarmlarla o kadar bozulmu ki, deniz aralndan kp rmaklarda makaralar la gidip gelen ba k belirsiz sallara ; benzemi... Hafif bir sallant olsa, tuzla buz olacak, dahas, demir krklarndan yaplm gibi, bir anda batp gidecek... Nedir kars? Tepe mi? Evet! O talar?.. Meatlk... Yahudi mezarl... Daha yukardaki plak arazi

Okmeydan... Geldik Hasky'e... Burada Yahudiler'in fakirleri otu rur. Kars Balat... Oras da yle... -Birden sesi deiti:- Allah Al lah! alacak ey! Nedir? Surdaki amandra!.. Bakn bir eski yelkenli bal... "Pelengi derya" diyesim geliyor! -Biraz ilgi bekledi:- Neydi Pelengi derya, bi lir misiniz? Anadolu'ya silah karan yelkenlinin ad... Hi unut mam!.. -Aye dalgn bakyordu. Baka eyler dnd belliydi: Beni yollamlard haberci olarak... Ka yandaydnz? On... Hayr, on bir... on iki... 1920 olduuna gre, on e yeni girmitim. ngilizler'in basacaklarndan phelenmiler. Kimse yi de bulamam sorumlusu... Annemle beraber Balat'a geldik. An nem iskelede kald. Ben bir sandala bindim... Gndz ortas m ykleniyor cephaneler? Hayr! Yars yklenmi... Yarsn yklemek iin ortaln kararmasn bekliyorlar. Sandal yaklat. Bastnden biri, "Kimdir o?" diye bard. e bakn ki, parolay bir trl hatrlayamyorum. Parola marola da m var? Desenize bu kadar ciddi? "ivi getirdim" diye seslendim. dil amca, "Sen misin Ke mal?" diye karlk verdi. Kimdir Kemal? Benim takma adm. Yakalanrsak yeeniyim... ivi torbas n verdim. "Gel biraz yukar" dedi. Hemen yola klmas gerektiini fsldadm! Kimdi dil amca? Bir marangoz ustas... Murat abi karmad m byle ilere hi? Murat... Hayr!.. Saklardm ondan... yle tenbihlemilerdi. Niin? Bilmem! Gvenmiyorlard herhalde... -Biraz dald:- Neden mi bu gvensizlik? Bilir misiniz Murat'n ad neydi mahallede? Las tik top... Hali vapuru tersanenin nnden yava yava gemi, Camialt'na doru ilerlemiti. Ky burda, gemi leleriyle doluydu. lk bu harl sava gemilerinin hemen hemen btn modelleri... Burunlar mahmuzlu yar ahap tekneler... Sar bacalar hl parlayan kamarasz istimbotlar... imdi baz yatlarda, kotralarda kalm bastonlu fir kateynler. .. Artk bacalarndan sklene kadar duman kmayacak, toplar artk bir kez bile atlmayacak zrhllar... Bayraksz, borazan-

304

305

sz, vardabandrasz bir zamann savunma aralar ki, insana... ok mu severdi lastik topu Murat abi? Murat... Hayr! Bir i gelmiti de bana... ocukluk... K kt pek... Ne kadar? Dokuzunda yoktu sanrm!.. Noldu? Nasl anlatmal... Bu bizim Murat... Belli etmemeye abalar ama, oldum olas, biraz para canlsdr. Hi fark edemedim! nk belli etmemeye alr. Hele gzne girmek istedikle rinin yannda... Bu lastik top olaynn almasn hi istemez! Hakl dr. Nitekim, siz de hak vereceksiniz! Bu sebeple rica ederim, ara mzda kalsn! Evet, lastik top olayna gelelim!.. Sava yznden lastik top bulunamyordu. Mahallede biz, ii ktk dolu mein toplarla, ya da annelerimize diktirdiimiz bez toplarla oynuyorduk. Gnlerden bir gn, albayn olu Cahit, cami avlusuna biraz ge geldi. Halinde bir acayiplik vard!.. Her zaman hepimiz, gelir gelmez, "Ben neredenim" diye rpnrz! Cahit de y le yapar! O gn duvara dayanp durdu. Elleri arkasnda... Bir kasn t, bir iinti ki, hi sormayn! Yenilen tarafn oyuncusu noksand. "Hadisene" jiediler! Cahit oral deildi! "Olum hadi!.. Ge kale ye..." dedik. "Ben santrfor oynarm! Hem de bez topla oynamam, lastik top isterim" demez mi? Oyun durdu. Hepimiz ellerimizi beli mize koyup deliye baktk! Evet, kasnt, iinti, bakaca, kabart... Eh olur, seferberliktir, grlmeyen kalmamtr. Babasnn ehit ha beri geldi de saptt desek... Hayr! Albay Mithat Bey cepheden ya ral dnd, Almanya'ya gitti. Arkadalardan biri yaklat: "Nedir las tik top dediin, diye sordu, canl m, cansz m, yenir mi, yenmez mi?" "Bak bakalm neymi?" demesiyle arkasna saklad yepyeni lastik topu havaya atp tutmaya balamaz m? Hemen evresine top landk. Yalvaryoruz: "Gster unu! Yahu, brak grelim! Sahi lastik mi? Boya m?" "Ne boyas?" diye alnd, bu kez yere vurup zplat maya giriti. Evet, bildiimiz lastik top... Seferberlik ncesinde ak tar dkknlarnn cameknlarn dolduran lastik toplardan... Kimse nin dnp yzne bakmad... Orta karpuz iriliinde... stnde sa r, krmz iekler... Top oynayan ocuk resimleri. "Nerde buldun? Bakkala m gelmi? Kaa?" diye soruldu. Anlald ki babas Alman ya'dan getirmi... Sonunda, Cahit'in santrfor oynamasna, btn pe306

naltlar da ekmesine raz olduk. Topu ortaya koydu. lk pas verdi. Meer biz, mein toplarla oynaya oynaya btn lleri yitirmiiz! Ne pas verebiliyoruz, ne pas alabiliyoruz. alm yapmak, kafa vur mak unutulmu... Cahit aralksz, "Aman stne basmayn! Patlar!" diye baryor! Hakl buluyoruz. Bsbtn ardk! Bir yandan da korkuyoruz, "Yeter bu kadar" der de, alr gider!.. Bu korkuyla ki min ayana gelse Cahit'e atyor. te bu yzden, lastik top olayna Cahit'in vuruu sebep oldu. Eer Cahit'ten bakas vursayd, bile mem ki bu iin sonu neye varrd. Evet, gene topu birimiz Cahit'in nne yuvarladk. O, var gcyle ut ekeyim dedi, lastik top hava land, utu, avludaki apteshanelerden birinin kaps stnden ieriye girdi. Birisi "Gol" diye bard. Cahit kzacak diye korkarak hep bir azdan, "Sus ulan!" diye tersledik. Oysa, imdilik Cahit'in kzmas nn hi nemi kalmam grnyordu. Kendimizi toplaynca, hep birden helalara doru seirttik. Cami avlusunda yanyana drt tane hela vard. Lastik top sadan ncye girmiti. Mal cann yongas olmakla, can yanan eek at geer hesab, kapya hepimizden nce Cahit yetiti. Amasyla, aknlktan az bir kar ak kalakalmas bir oldu. Sonra imek gibi btn helalara ap bakt. Neden? Lastik topun nc helaya girdiini hepimiz grmtk ama... Top orada olmaynca... ster istemez, "Demek bana yle gel mi... tekindedir" diye dnyor insan... lk aknl savutur duktan sonra baktk ki, canm lastik top, nc helann kuburunda durup duruyor!.. Cahit hepimizi yarp deliin bana geti. Durumu lp biti. Sonunda, kumanday bast: "Murat surdan bana bir sopa bul!" Niin Murat? nk, byle hizmetleri hepimiz, her nedense Murat'tan is terdik o yalarda. Murat biraz direnecek oldu, "Nerde bulaym sopa y... Nasl sopa?" dediyse de, Cahit kt, "Ne budalasn be... Sopa ite... Krver incirden...", "Krvermi... Kayyum amca, 'dal kopar mak yok' dedi ya! 'kulaklarnz koparrm' dedi ya!", "Gstermeden kracaksn hyaraa! Oynarken iyi miydi?" Kavgac deil miydi o yalarda Murat abi? Hayr! ok uysald tersine... Dvl rahmetli anne min zorlamasyladr. Koup denei getirdi mi? Hemen getirip verdi soluk solua... Cahit bir zaman urat. Bir trl olmuyor. Zorlad bir zaman... Duvara kstrarak bir kar

307

ykseltiyor ama, dryor gerisin geri... Aslnda rahat da alam yor. nk, oralar gayet pis... nceden bir de aknt var. Akntya kaplrsa geip gidecek lastik topu... Solumaya balad Cahit... Ne redeyse alayacak... Bir denek daha istedi. Murat getirdi. Bir tene ke paras istedi. Murat bulup ald geldi. Denein ucunu yard, bir eyler yapt. Bu kez biraz daha ykseliyor duvara srterek ama, s landndan... Bir de, lastik top olduundan, ele avuca smyor. "Ben yukar alaym, sen tut!" dedi Murat'a... Hayr! Samadlar. Ne kadar ok yukar alnrsa dmesi o kadar tehlikeli durumlara girmekte... Bir defasnda zor eldi akntdan... Az kalsn kaynayp gidecekti. Yoruldu sonunda Cahit, gten dt. Meer babas buna salt lastik top getirmemi, bir de gm eyrek vermi... Nedir o? O zamann be kuruu... Gm para... Bizim yamz iin paralarn en by... oumuz grmemiizdir!.. nk, en hali vakti yerinde olanmzn gndelii yirmi para... Cahit bakt ki topu denekle kurtaramayacak, "Topu kim alrsa bir gm eyrek var!" dedi, dikildi. Gerekten, eyrek elinde... Hepimiz denei almak iin davrandk, "Denek olmaz" dedi Cahit, "Denek olsa ben al rm! Kaar gider! Bunun kolay" dedi, "Biriniz salacaksnz kendini zi aaya, ayaklarnza kstracaksnz skca..." ocukluk bu ya... Hepimize en dorusu budur gibi geldi. nk, delik hem ke, hem de hangimiz olursa olsun hepimizi alacak kadar byk... Fakat o kadar pis ki talar... Hi kimse gze alamad kendini sallandrma y... Murat'tan baka m, sakn? Evet, Murat'tan baka... Murat da karar vermedi birden... Kvrand uzun boylu... Sonunda, "Nolursa olsun" deyip... Evet, sonunda, "Nolursa olsun" dedi. kard gmleini, kunduralarn... Paalarn da svad gzelce... Dirseklerini deliin iki yanna dayayp sallayacak, topu ayaklarnn arasna sktracak. Gerekirse biz de kmasna yardm edeceiz!.. -Kadir kederle g lmsedi:- Ama, bilirsiniz... Dirsekler, byle durumlarda, bir derece ye kadar tar gvdeyi... Belli bir dengeyi atnz m, hi direnemezsiniz! Yar belinden aasyla yetiemeyince... Biraz daha sald ken dini... Biraz daha... Kavrad kavrayacak... Biraz daha... Birden olanlar oldu. Dirsekler destei boaltt. Aman demeye kalmadan... akalayorsunuz Kadir Bey... akalayor muyum, bunu Murat'a sormal!.. Hepimiz r308

arak katk nce, sonra ben dnp baktm!.. Debeleniyor. "Mu rat!" dedim. Duymad. Koku, alm yrm... Durulur gibi deil... ktm. ocuklar, "Murat kenefe dt" diye baryorlar. Tekrar baktm. Omuzlarna kadar gmlm duruyor. Bereket, derin deil mi fazla... Deilmi ama... Nasl ekip almal?.. aresiz, annesine haber yolladlar. Rahmetli, bir amar ipiyle deli gibi geldi koa rak... "stemem! Bir eyrek iin kubura den olan, istemem" diye alyor. Kayyum da kotu yetiti. Sokaktan geenler topland. kar dlar zrl zrl... Korkmu da arm... Annesini grnce "Annecim!" diyerek stne komak istedi. "Tutun unu istemem!" diye ka dn kaar, Kayyum, beline bal ipten eker "tek dur ey bcei" di ye zaptetmeye alr. Ald m be kuruu? Bilmem! Galiba topu kurtaramad iin vermedi Cahit... Gerekten ihtiyac var myd ok... Olabilir ki... Yok efendim! Eline geeni kumbarasna atard Murat, be yandan beri... Hani "Para canls" derler ya... -Kadir, Halic'in bu lank sularna bakt, iini ekti:- nsan yedisinde neyse yetmiinde de odur. Aye, kalarn atp byk kara gzlerini ksmt. fke ok ya rayor, shhatli gzelliini bsbtn arpc hale getiriyordu. O kadnla... Zengin olduundan m ilgileniyor? Hangi kadnla? Yerli Mallar Sergisinde rastlamtk hani... Galatasaray Li sesinde... Hatrlamadnz m? Celile'yle beraberdik. Bize bakt uzun uzadya... Sar sal... "Gzel kadn!" dediydi Cehle... Tamam! kran Hanm... Evet... Ne demek, evet! Zengin olduu iin mi ilgileniyor? Eh... Ben imdiye kadar Murat' zengin olmayan hibir ka dnla ilgilenir grmedim! Aye de bir zaman dald. Yznn sertlii yava yava kederli bir glmsemeyle yumuamt. Neden saklad benden ilintisini? Byle ilerde baz erkekler ilintileri bilinsin istemez. O za man meselenin gizlisi kadnlara sorulmaldr! Doru... Yalan da m sylerdi ocukken, Murat? Yok! Herkes gibi... Hepimiz gibi... ok zorda kalmazsa ya lan sylemez Murat... Buradaki yalan, demitim ya, para canls ol duunu saklamak iindir. Nasl yapar? "Borlandm! Ksa zamanda derim!" diye 309

meye alt. Sz dinletemedi. "Ben kanapede yatyorum" diye gl yor. Mektup yazmlar bir yerlere... "Yaknda sanatoryuma gide cek" diyor. Olur mu? Hi olur mu? Doktor Mnir amca nasl nleyeme di byle bir aklszl? Dinlemez ki... Hi dinlemez! Aye gerekten korkuya kaplmt. Eli yananda, bir zaman ylece Kadir'e bakakald. Sonra tek tek konutu: Ne dedi buna o hanm? "Olmaz, istemem" demedi mi? Haberi olsa kyametleri koparr ama, ne bilsin, Gedikpaa yokuundaki Madam Agavni'nin pansiyonunda noluyor? Aye, Galata kprsne yakn, bir katran yn gibi duran mavuna kalabalna dikti gzlerini. Kadir, Murat'n Ankara'da bulunmasndan yararlanarak babaa yaptklar bu geziyi ok kurnazca deerlendirdiine yzde yz inand iin keyiflenmiti. Bu ite, madrabazlkla kartrd krpe avukatln da ok iyi kullandna emindi. Bu avanak kzn Murat'la ilgilendiini sezer sezmez, bunlar ta sarlam, Aye de, srasyla sayp dkmesini sanki bilerek kolaylatr mt. Aslna baklrsa, kran meselesinde yalan sylemi de sayl mazd. Kadn da, Murat da birbirleriyle ok ilgiliydiler ama, bir garip yol tutturduklarndan, kolayca yaknlaacaklarna, uzakl inatla srdryorlard. Var m sizde, o hanmn telefon numaras? Telefon numaras? Hangi Hanmn? kran Hanmn? Var evet... N'olacak? Telefon edeceim! Bakalm, o da saklayacak m? Hi gerekmez! Bana sorarsanz... Katr numara? Yanmda yok! Yazhanede... yi yleyse... imdi doru yazhaneye gideriz! Ne diyeceksiniz? Hi uygun deil... Kabadr kran Ha nm... Sinirlenirsiniz... Aye, sylenenleri duymam gibi glmsyordu. Dedii dedik zengin kz olduu belli... mark... Aklna eseni yapmaya alm. Kadir, hzla dnd. Byle bir konumann kendisine zarar doku nabilir mi? Hayr! Tersine, faydas bile vardr. ster misin, buna inat, kran Hanm... Olmadk eyleri olmu gibi gstersin! Mmkndr, 312

nk o da bunun kumandan... O da mark... Dedii dedik... nk, o da zengin... Hele bakalm, toslasnlar! Aye yazhaneye kadar hibir ey konumad. Admlarn da ne yavalatt, ne hzlandrd. Geitresimlerde tribn n yryyle yazhaneden ieri girdi. Murat be kuru kazanmak iin bana getir dii rezaletle gznden dmt ama, Kadir'in bunu anlatarak gs terdii kycl da hi beenmemiti. Alo! kran Hanmefendiyle mi gryorum efendim? Evet, kimsiniz? Tanmazsnz efendim? Gazeteci Murat Bey'i ilgilendiren bir mesele iin rahatsz ettim! Murat... Bey'e bir ey mi oldu? Kimsiniz? Kiminle konuu yorum? Tanmazsnz! Meraklanmayn, daha bir ey olmad Murat Bey'e... Ne demek, "daha bir ey olmad." Kimsiniz? u demek... Bir arkada var Murat Bey'in... Hasta... Ve rem. .. Dpedz mikrop karyor? Selim Bey mi? air? Aye dinleyiciyi kapatp Kadir'e ksk sesle sordu: Selim mi ad hastann? air mi? Evet! Aye elini kaldrd: Elbette tanyorum. Ne olmu Selim Bey ? e... Bir medresede oturuyormu bu Selim Bey! karmlar. Murat... -Az kalsn "Aabey" diyecekti, hemen deitirdi- Bey... Alm pansiyonuna gtrm, kendi odasnda, kendi yatanda yatryormu... Ne diyorsunuz! nanlr ey deil... Deli bu, deli... Doktor yok mu orada? "Olmaz" dememi mi? Dinlememi... Ben de imdi haber aldm! Dndm ki efendim... Sizi yakndan ilgilendirir, diye dndm... Shhatiniz ba kmndan... yle mi? Demek... Yakndan ilgilendireceini dndnz shhatim bakmndan... Elbette... ok doru dnmsnz! ok ok teekkr ederim! Bu iyiliinizi hi unutmayacam! Nerde imdi Murat Bey? Bilmiyor musunuz, Ankara'da olduunu? Sylemedi mi gi derken size... atm! Hi amayn! Bugn dnecekti de... yle demiti, dn ge313

ce telefonda... Demek gelmedi. Bitiremedi ilerini... Benim at m, neden bir hastahaneye yatrmam da, odasna gtrm? Btn hastahanelere bavurmular, yatak yokmu... Paral da yatrmak imknszm... Neden? -kran Hanm bir an sustu:- Biliyor musunuz pan siyonun adresini? Acayip! Ya siz, nasl olur da bilmezsiniz? undan ki... -kran Hanm gene bir an duraklad:- Bir ge ce gitmitik ay imeye... imdi karamam! Aye dinleyiciyi kapatt, Kadir'e dnd: Adres mi? Bilmem! Gedikpaa'da... Yesirci bir ey soka ama... Adresi... Pansiyon adresini abuk! Gitsek bulur musunuz? Elbette... Aye, telefona dnd: Ben de bilmiyorum tam adresi... Fakat gitmek isterseniz bu luruz! Hemen... Nereden telefon ediyorsunuz? Ben mi? -Bir an duraklad:- Yabanc yerde deilim hanme fendi, eniteniz Avukat Celdet Bey'in yazhanesinden... Ltfen bekleyin beni orada... Be dakikaya kadar geliyo rum! En ge on dakikaya kadar... Hay hay! Aye telefonu biraz piman kapad. Son anda, nne apansz kan frsat, kran Hanm' yakndan grmek frsatn karmak iste memiti. Bunun, dpedz budalalk olduunu bildii halde... akn akn bakan Kadir'e meydan okur gibi, yzne den salarn, bann keskin bir hareketiyle arkaya att: Artk bir cgara verebilirsiniz Kadir Bey! diye glmsedi. Bu sze, hi de gerekli deilken "ok yaydan kt" anlamn kat mt.

Yamura da, kara da benzemeyen sulu sepken, bir ey yayor, kaldrmlar gittike daha ok kayganlatryordu. lk dnemete arabann arkas savrulunca, ofr, "Hst, oyna ma!" diye direksiyonu sk sk tutarak ne eildi: - En kt hava bu... Dalga gemeye gelmez. Kendini diree sarlm bulursun. Biraz yasa da talar ykasa... Bereket, bu sabah 314

arka arklar deitirdim. yleyken bizi az kalsn duvara yaptra cakt. -Elini uzatp silgileri iletti:- Bir de souk... Buz! Demin n bette gazeteye dalmm. Ayaklarm dondu. Gazeteci misiniz siz? Murat'n can konumak istemiyordu. "Evet" deyip kesti ama, kranta ofr anlamazdan geldi: "Gazeteye telefon et" dediniz de binerken arkadanza... Sizi bilemedim! Yazc msnz? Evet... Hangi gazetede? Vakit. Adnz? Murat! Tamam! Serbest Partinin kapandn siz bildirdiniz, Anka ra'dan ilk nce, deil mi? Evet... Geen sabah kapld sizin gazete... tekiler ksa yazdlar. Ankara'da mydnz? Evet... Kapanacan bildiniz de mi gittinizdi? Yok... Rastgele demek! Bugn m dndnz Ankara'dan? Bugn... Haber sizde yleyse... Grdnz m Serbestileri? Fethi Bey'le konutunuz mu? Hayr. Sizin gazete Halk Partisini tuttuundan belki konumazd. Yarn gazetesine bakarsan, hastaym. Laf! Utandndan, "Hasta ym" diyerek yorgan kafasna ekivermitir. Kolay deil... Bunca insan brakt pi gibi ortada... -Keyifle gld:- Bizim arkadalardan yeni partiyi tutanlar grseniz. Svyorlar ki, ana avrat dmdz... Sesini alaltt:- Gazi Paa "Kapat istemem" demi de o yzden ka patm... Doru mu? Eh! yi ya... Kapattracakt da neden atrd? Fethi Bey'e ne dmanl var? Okul arkadaym bunlar... Paris'te oturan herifi, mektup yaz ar, aklnda yokken parti atr. Sonunda dnyaya mas kara et! Bizim bir Sleyman Bey var, Defterdar emeklisi. Bu parti dalgas knca, "Bover olum Hayri, bu ilere senin akln ermez!" dediydi. Sleyman Bey'e bakarsan Serbest Partiyi Gazi Paa atr m, dostunu dmann anlamak iin... Byle ey olur mu, beyim? 315

' Bilmem. Her kafadan bir ses kyor! Siz Serbest Partiden miydiniz? Yok! Ben rahmetli babamdan tlymdr. "Siyasete ka rmayacaksn, hakkm helal etmem" derdi... Bizim parti: Ekmek partisi... Bak, demin az kalsn duvara yapacaktk. Sana da yazk, bana da... Biz ekmek ardndan kouyoruz. Neyle? Nah gvur icady la... Aada drt teker, bir de bu, -direksiyonu sallad:- Be! Be tekerin arasnda debelenen herif, akln partiye takt m hali duman dr. Bende nfus yedi... Kaynana yatalak... Baldz evlendireceiz. ocuun by on, en k yanda... Bizim sofrada ka klarn nasl altn grsen, Sakarya savanda sng hcumuna girdim, sanrsn. Parti ii, zengin ii, bir de isiz gsz, serseri ii... Bizim semtte, particilie svananlarn ou aylak takmdr, sabahtan akama kadar kahvede kt oynayan dkkn kaknlar... Vay anam!.. nmzdeki Benz, amma patenledi haaa! Grdn m be yim, parti lafnn banda tosluyorduk az kalsn. Sizi bilmem, "parti grlts gazetelere yarad" diyorlar. Millet gazeteye dt. Evet, okuma yazma bilmeyenler de, "Ver surdan bir gazete" deyip alyor lard da ceplerine sokuyorlard. Birine sordum. Evde ilkokula giden olana okutup dinliyormu... Belki gazetecilerin iine yaramtr ama, milleti aylak etti, ouna top attrd. Bizim neyimize parti marti yahu! ok adam tartakland bu karklkta, beyim! Siz, bizden iyisi ni bilirsiniz ya: zmir'de kan gvdeyi gtrm... Gazeteler yazmad ama, biz duyduk! Nice adamlar iinden oldu, "partici" diye dil bil mez hamallar gediklerinden karmlar. Defterdar emeklisi Sley man Bey nasl bildi bize particiliin yaramayacan! "Skmez" dedi. "Nah uraya yazdm, grrsnz" dedi. "Keramet sahibi" desen, g naha girersin boyunca... nk, herif resmen olanc... Nerden bil di yleyse? ttihat grltsnde az kalm aslyormu. Nasrettin Hoca bir gn damdan dyor, bana birikenler, "Aman hekim" di ye barmaya balaynca, "Hekim istemem. Damdan deni getirin" diyor. O hesap... Beyazt'n neresine dediniz? Gedikpaa... Tamam... Bize gelmez particilik marticilik... nk, bizim millet vur deyince ldrr. Parti ald m, biz birbirimizin grtlana neden sarlrz? Partiye giriyorsun hemeri, anladk, ama dinden kp da m giriyorsun? Halk da senin din kardein... Neyi blemi yorsunuz, baba mirasn m? Halklar tutanlarn sevincini grmeli sin... Sanki, dmandan kale alm her biri... Ne olmu? "Saym su yum yok" deyip savumu... Savuur... Keyfinin khyas deilsin 316

ya... Kr umdu at, zarar grd kapatt. Bunca yln koca bir Fethi Bey'i... Cevahir ta yere dmekle deerinden ne kaybeder? Dur duu yerde nasl atysa, gene pundunu bekler, birini daha aar. l me are yok, bu dnyada... Yenicami'de yazdrp pullu dileke mi verdindi, "Aman bize parti a" diyerek... Kendi at, kendi kapad. Bunlar benim akl erdireceim iler deil. Dnk gazeteler mi yazdyd, partinin kapandn?.. Yok nceki gn... O sabah partici mil letini grmeliydiniz beyim... Babalarn gmmekten geliyorlar sanr dnz. Babli yokuunda, insanlarn hemen hepsi, yakalarn kaldrp kamburlarn karmlard. Iklarda bile bir keyifsizlik vard. Murat, Serbest Partinin kapanmasndan beri kimbilir kanc defa, "Aheste ek krekleri mehtap uyanmasn" szn tekrarlad. Sonra birden ofrn "babalarn gmmekten geliyorlar sanrsn" la fna takld. "Mcadele-i hayattan u srr anladm ki ben / lm bir didinmenin skna inklbdr"... Bu beyti Ankara'da nasl olup da hatrlamadna at, evet aylardr srp duran bir krdv apan sz dinmi, btn rpnmalar "skna inklp" etmiti. Yorgundu. Nedense can sklyordu. ki gecedir az uyumu, trende balad yazy bitirememiti. Selim'i ok merak ediyordu. Bu kapann biimini sevmemiti. Daha dorusu kapanta baz Halk mebuslarn tutumunu... Bir cgara yakmak istedi. Paketi n ce ofre uzatt. miyormu... Neden imediini anlatmaya giriti. Cgara azndaki acl bsbtn artrd. Midesinden ala benzer bir kaslma gemiti. Birka dakika sonra Selim'i nasl bulacak? Doktor Mnir Bey elinden geleni yapmtr. "Nedir doktorlarn elin den gelen, hastalk yenilmezse?"... "Aheste ek krekleri mehtap uyanmasn", "Mcadele-i hayattan u srr anladm ki ben / lm bir didinmenin skna inklbdr"... Glmsedi: Galiba air 'lm' ye rine 'memat' demiti. "Olsun... Aklna bsbtn baka bir ey gel miti: "Yasn nesi varsa kinatn / Lkin bu derin skt dinsin"... Bunu niin hatrladn bulmaya alt. "Krdvnn yorgunlu unu unutunca, mehtab uyandrmamann l sessizliinden usanp gene krdv istemeyelim sakn!"... Gedikpaa'nn neresi beyim? lerde, sada Yesirci Kemalettin soka... Ben size sylerim sapa... Yazy trende bitirebilseydi, geerken gazeteye brakp rahatlasayd... Araba, Madam Agavni'nin kapsnda durunca, bavulu ald. Pa317

rann stn beklemeden yrd. Agavni'ye glmsedi: te geldik Madam Agavni, nasl hastamz? Hastamz... Hastahaneye kaldrld Murat Bey'im! Ne zaman? -Murat bavulunu merdivenin ayana brakp dnd:- ok mu arlat? Arlamad. yleyse... Anlamadm! Mektubumuzun karl m geldi Ankara'dan?.. Aferin! abuk yolladlar! Hangi hastahanede imdi? Heybeliada'da m? Hayr! Ada demediler. Kalkt m ayaa? Kim gtrd? Ne zaman? Nasl? Bir hafta oluyor. Doktor Mnir Bey'e haber verdiniz mi? Beraber miydi? Yok! ki hanm geldi, leye doru... Kadir Bey'le bera ber. .. ki hanm... Kadir Bey'le... Kimlermi? rendiniz mi adla rn? Birisi krpedir, Aye Hanm... teki gzel kar... Trkn Hanm'dr, byle bir ey! Trkn?.. Yanl olmasn! Trkn... kran... kran Hanm... Allah Allah! Emin misiniz! Ne mnase bet? Hangi hastahaneye gtrdler? Bilmem! Aldlar gittiler otomobille... "Ne diyeyim, gelirse Murat Bey?" dedimse, "Beni grsn" dedi Kadir Bey... Aklm ermedi? Ne ilgisi var Aye'yle, kran Hanm'la... Daha nce urad myd Kadir Bey?.. Yok!.. ok arlamadna emin misiniz? Doktor Mnir Bey iste mesin hastahaneye kaldrlmasn? Sanmam! Doktor Mnir Bey, akam st urad. Haberi yoktu ki, at sizin gibi... Tuhaf... ok tuhaf! Peki... Anlarz! Murat yukar kmaktan vazgeti. Notlarla yazlarn ald. lk eczaneden Kadir'e telefon edip durumu rendi. Selim bir haftadr, bir zel klinikte yatyordu paral olarak... Klinik Ortaky'deydi. Pa ray da kran Hanm vermiti. Hemen bir otomobil evirdi, "Ortaky'e... Biraz abuk ltfen!" deyip bindi.

318

Murat, merdivenleri kp alma odasnn kapsna gelinceye kadar hi kimseye rastlamamt. Kapy, grlt etmemeye ala rak at, yavaa kapatt. yordu. Yamurluunu, apkasn kar madan masaya oturdu. Dirseklerine dayanp ellerini yanaklarna koydu. lm acs, buzlu bir su gibi, derisine arpp iini rpertiyor, arada bir, sivri bir sz halinde yreine dokunuyordu. "Geldiniz ama, ge kaldnz Murat Bey... Kurtaramadk yiit orumlumuzu!" kran Hanm'n gzleri kzarmt. Dudaklar titriyor, alama mak iin kendini zorluyordu. "Ne genlik... Ne doktorluk bilimi... Ne de ruh gc... Ne de para... Hatta iir bile hibir ie yaramad. Kaptrdk lme Selim NuriBey'i..." Sesi ne kadar umutsuzdu kran Hanm'n... Kim bilir ne hale gelmi olmal ki, diretti Selim'in yzn gstermemek iin... Eniko nu hrnlat. "Brakn artk! Grp de ne yapacaksnz! Hayr, istemiyo rum!" Demek artk Selim Nuri'ye benzemiyordu lm olan... Bir de ri, bir kemik. Balmumu gibi sapsar... Ne dudaklarda cana yakn g lmseme, ne gzlerde akll baklar... Canla, duyguyla, dnceyle ilintili ne var ne yoksa alr gider lm denen dman!.. "Rahat ld. Yanndaydm elbette... Eminim, hi zlmedi dnyay brakp gittiine... Hayr, teslim oldu deil... Direndi gerei kadar... Hayflanmad demek istiyorum!" Otomobilde birka kere sormay istemi, nedense vazgemiti: "Nasl rendiniz hastaln?.. Nereden aklnza geldi hastahaneye gtrmek? Aye neden telefon etmek zorunluluunu duymu, anlat t m?" Soluklarn kesip dary dinledi. Ne makine sesi, ne insan sesi, ne de baka bir patrt... Bir otomobil kyor Babli yokuunu slak iniltilerle... Hayr, arad ses bu deil!.. "lm gzlerimle grdm bu sefer... Anladm nedir. Her lm bizden bir ey alr gtrr derler ya... Sanmam! Her lm gali ba, gidenlerden bir eyler brakyor! Ar eyler... 'yidir Murat ga yet' dedi iki kere... Garip!.. Son sz bunlar... Bir anlamda Allaha smarladk diyor, bir anlamda teekkr ediyor gibi geldi bana... Ka 319 yldan beri tanyordunuz?"

Murat gzlerini yumdu. "Ne nemi var yllarn?" diyecekken vazgemiti. "Siz, iki saat bile grmemitiniz hastahaneye yatmadan nce..." "Merak etmeyin, defterleri bende... alrm diye yanna al mt. alrm diye..." "Ne olmu, syledi mi bir ey? Kiminle dvm, neden?" "Hayr, hibir ey sormadm! Anlattklarn dinledim o kadar. Neyi nasl anlatmak istediyse... Hep iyi eyler syledi. Gzel, tatl, duygulu eyler... Sormadm dedimse, sormadan hi konuulamyormu meerse... nk, biraz sonra, ilgilenmiyorsunuz sylediklerin den gibi geliyor karmzdakine... 'Yiit orumlu' diyordum sevini yordu. Byk bir dost kaybettim ben Murat Bey... Yrekli bir dost bulup, hemen kaybettim!" Murat cgara yakt. Derin derin soludu. "air yazdracam tana... Edebiyat Fakltesi rencilerinden orumlu air Selim Nuri. Doumu: 1910-lm 1930. Sadece yirmi yl... Yirmi ykk... Diyelim ki, bunun ancak alt yedi yln biraz bi lerek, ok ok da duyarak yaad. Yazklar olsun!" rperdi Murat, can scak ay istedi. Can deil, yen derisi... Kendini ayplad. "Daha nceden bir eyler yapsaydk nleyebilir miydik, diye sordum Doktor Mnir Bey'e... 'Mmknd bir eyler elbet' dedi. Ne dersiniz, kurtarabilir miydik?" Medresenin avlusu geldi gznn nne Murat'n... Duvarlar, tavan kapkara hcreden, dar srklenmi yatann iinde Selim Nuri... "Hay Allah belasn versin! Kim istiyor kurtarmay? Kim ki mi dnyor?" Masadaki ktlara bakt. Mektuplar birikmi... Bal grnce ilgilendi, "Cumhurbakanl Umum Ktiplii". stnde, Selim Nu ri... Vakit gazetesinde musahhih... Hi meraklanmadan, i olsun di ye, at. "ster misin, 'filan sanatoryumda falan numaral yatak ha zr... buyurun!' desinler!" "Mektubunuz alnm, ilgili bakanla havale edilmitir..." Murat, nce bir ey anlamad: "lgili bakanla havale?.. lgili bakanlk? lgili?"... Yava yava yrtt kd hnla... Tpk, yllarca kan davas gtm bir kyc insann dmann ldrmesi gibi... Ta dn kararak... "Neresi bu lgili bakanlk? Ezrail mi?" Kt paralarn sepete brakt, pislik svam gibi, ellerini ya murluuna sildi. 320

4 "Byle pusark bir havada gelmiler buraya, rahmetli Faruk Efendi ile cehennem topu Cemil amca... Temen Faruk Efendi de, benim duygulanmla m baktyd acaba yol boyu, bu harap Erenky semtine?.. Yal havann verdii kederle?.." Murat, Doktor Mnir Bey'in Caddebostan/iskelesine bakan harap kk nnde tek atl ekek arabasndan indi'. Aralk kapy itip-girdi. Bahe, hep byle bakmsz, karmakark, vahi... Kkn yznde tahtalar bsbtn kararm... "Ne kadar ok pencere var!.. Nasl barnr burda, Doktor Mnir amca kn? Meseledir!" Tala giren kap da akt. ngra ekip ekmemeyi d nrken Glnihal dad, elinde kocaman bir tasla mutfaktan kt. Ba rtsnden aba terliklerine kadar tepeden trnaa tertemiz... Derli toplu... Altm alt yanda ama, din... Mavi gzleri, krmz yanak lar, hemen glmeye hazr krpe azyla grnts hep yle tatl, o cuksu... nsana, dmdz, gll gsz yaamann rahatln derinden zletiyor. Siz misiniz efem! Buyurunuz! Ayaklarmza efem, scak su lar m efem, souk sular m? Merhaba Glnihal dad. Naslsnz? Arslan gibisiniz maal lah... Grmeyeli genlemisiniz... Ne mmkn efem... Buyurunuz! Nasl Doktor Bey? Yatakta m? 321

 Deildirler efem... ocuk gibi oldular, saolsunlar... Hi sz dinlemiyorlar... "Gitmeyiniz gece vakti" dedim... "Araba getir sinler" dedim!.. Srsklam dndler efem sabaha kar... Gece vakti, hastaya gtrmek iin gelenlere "Evde yok" diyelim diyorum efem... Yukardan, "Doktor Mnir'i arayan arkada! Burdaym ben, hurdaym" diye baryor, Murat Bey'im, bizi utandryor, unun bu nun nnde... Murat, Glnihal dadya her zaman getirdii badem ezmesi ku tusunu ortadaki masaya brakt: Kusura bakmayn Glnihal dad... Kestane ekeri bulama dm ! Gelecek sefer... Neden zahmet ettiniz Murat Bey'im... Mahcup ediyorsunuz efem! Sa olun! Murat ayaklarn dikkatle silip merdivenleri kt. Denize bakan odalardan sadakinin kaln perdesini kaldrp kapy tklatt. Kimdir o? Buyursun!.. Murat buraya ne zaman girse, gerek Osmanl yaayndan se ilip hi zentisiz korunmu bir parayla karlamann hem mze te dirginliini, hem yzyllar boyu yerli yerine oturmu ince bir kullan zevkinin rahatln duyuyordu. Doktor Mnir, gzlklerinin zerinden bakarak elini pmeye davranan Murat' nledi: El pmek yok! Nezleyiz arkada! Hem de resmen spanyol nezlesiyiz galiba... Gemi olsun! Deildir inallah, bildiimiz Trk nezlesidir. Bilmem ki... Artk nezlenin bile Batls olmadan idare et miyor! Ge yle... kar yamurluu... Scak deil mi buras? Ortadaki ok byk bakr mangal, tepeleme doluydu. Kenarn da bir demlik incecik dumanlarn tttrerek hafiften mrldanyor du. Scak evet!.. ok iyi... Souk aldnz! Glnihal dad ikyet ediyor. Bakmyormusunuz kendinize... Geceleri dolayormusunuz! Hovardalk m dokundurmaya abalyor bu aklsz erke sakn? Vallaha... Benim sezinlediim bu... "Hi doktor ksm has talanr m zorlatmasa" dedi. erke akl, ne olacak! Aslna bakarsan Murat olum, dok torlarn hemen hepsi hastadr ama, hastalk gvdelerinde deil, kafalarndadr. 322

Estafurullah!.. Dilediin kadar kibarlk gsterebilirsin! Byledir bu... Hele bizim memlekette... Dn bir... Bizim millet, doktoru denemek iin, karn arrken bam aryor" der. Bakaca, diyelim seni tanyor da, artk denemek istemiyor. Gelmesi nedeni de, diyelim soluk da ralmas... Bunun ad, yrek arsdr. Bizim hastalarn yzde doksan dokuz buuu grtlaklarndan oyluklarna kadar olan yerlerini "y rek" diye anlatrlar. Hele Anadolu'da... Hele orduda... Ne kadar yrekli millet olduumuzu anla! Neydi okuduunuz? Cevdet Paa Tarihi... Hangi konu? Ferruh Ali Paa olay... Hatrlayamadm! Bir fukara dervi vezirdir. erkezistan' zapta gider. lgin yn neresi? u bizim zavall Osmanl mparatorluuna szn bilmez ler, gvurdan alp, "Emperyalist" derler ya... Bakalm bizim emper yalizmimiz ne biim eymi, diye bir daha okuyorum! Niyet, erke zistan' mparatorlua katmak... Devletten alp gtrdkleriyle be raber btn kiisel mallarn da datm bizim emperyalist Ferruh Paa! Sonunda yrtk bir entari, bir yal klahla bir eski hasr stn de can vermi. O gn bu gndr mezarna bez-aput balarm erkesler, "Bu Osmanl gerek evliya" diyerek... Portekizlilerim, Hollandallar'n, ngilizler'in derilerine kadar soyduklar Hindistan'a da gitmi Osmanllar Kristof Kolomb anda... Ne olmu? Ferruh Ali Paa'ya m dnmler? Hayr! Ellier kiilik gruplar halinde gndermi bunlar em peryalist, yamac Osmanl mparatorluu... Bunlar Hintliler'e kale yapmasn, top dkmesini, tfeki ustal, yaya ve atl sava bilgileri retmiler. Bunlardan geri dnen, eydi Ali Reis ile bir avu arka da... Hem de yayan yapldak, yar plak... tekiler, "Gvurla sa vamak devdir" diye yerleip bire kadar krlmlar. Ferruh Ali Pa a, canlarn da ste caba veren bu "emperyalist talanclardan" bir yrtk entari, bir kee klah, bir yrtk hasr deerince zengin l m... nk, berikiler dpedz allak mallak lp gmlmler!' Nereden kyor, yleyse, bu emperyalist, ya da yamac hretimiz? Devekuuna evirmiler bizi yavrum! Aslnda biz de, yani biz aydnlar da, bu evirmeye bedava gnll katlmz! " U ! " de323

misler, "Deveyim" demi, "Yk ta" demiler, "Kuum" demi ya... Bizim Osmanlya bir dnp "emperyalist, talanc" diyoruz, bir dn yoruz "Yar smrge" diyoruz! Gerek... Hi aklma gelmemiti. Akim var da yle ya? Sigara yak... Sen buraya bu havada, Kmil Bey'in kararn renmeye geldin Murat olum!'Gazeteci ol duundan renmeye abalayacaksn mucburi... Sizin hesap: "Bir hakikat kalmasn Allhum lemde nihn" hesabdr, ayplanmaz. Evet, Kmil Bey amcanz kz Aye Hanm', Allahn emri, Peygam berin kavliyle Kadir arkadanza verecektir ve de verimkrhnn nedenini bize yle zetlemitir: "Kadir, madem ki Ramiz Efendi'nin oludur: Ramiz Efendi madem ki bizim Kuvay Milliyecilikte, mahpushane arkadamzdr, oluna kz vermemezlik edemeyiz!" Aye Hanm, ne demi? "Biraz dneyim" dememi mi? Ne dnmesi? Nerede yle tre tanr eski kzlar? "Bulun maz Hint kuman karrm" diye d kopmu. Ramiz amca m istemi Aye Hanm' babasndan? Ramiz amca, "Ben karmam" demi. Bunun zerine, beri kiler elele tutuup Kmil Bey'in karsna kmlar: "Biz hayatmz birletireceiz, siz de uygun grrseniz!" demiler. . Neden "Ben karmam" demi Ramiz amca? Nasl diyebil mi? Nasl ayk bulmular da dertlerini anlatmlar? Sabahlar da ii yor, deil mi artk? Evet, sabah balyor, gece szana kadar... Eskiden bor tut turmutu. Artk onu da umursamyor! "denir yava yava" deyip iiyor. Evet... ok deiti Ramiz amca... Biliyorum neden deiti. Neden? Yatak takmn sata kardmz gn olmutur bu dei me... lintisi? Direndi ok, Fatma teyzenin vasiyetini inememek iin. Sonunda Kadir'in antajna boyun edi. "Bir daha yzm gremez sin" antaj. -Murat, denizle gkyznn meydana getirdii erimi kurun bulanklna bir zaman dalarak cgara iti:- Hi unutmaya cam o gn Doktor amca... lgilendiimiz insanlarda bile, mthi bir dramn yaamakta olduunu nasl oluyor da, sezemiyoruz! Emi nim, kahveye oturttuumuz zaman baka bir adamd Ramiz amca... Dnp geldiimiz zaman tamamyla baka bir adam bulduk! Bir an phelendim, "Yok yle ey" deyip getim. 324

Nasl pheydi bu? Baktm! nnde biz giderken getirilen ay olduu gibi du ruyor. Rengi oktan deimi, bulank, iren bir ey olmu... Bizi grnce tanmaya alt. Glmsemeye zorlad... "Yoruldunuz! Saolun!" dedi. stnde, kaza ile tek ocuunu ldrm bir insann umutsuz aresizlii vard. Sz bulamadm. Aslnda sevinli haber getiriyorduk. Hem gerekli parann ok fazlas ele gemi, hem de yatak takmyla beraber rahmetli Fatma teyzenin vasiyeti kurtulmutu. Hi sevinmedi. Dnya ile ilgisini sanki kesmiti, dnyann btn ileriy le... Dnya deerleriyle... lm gibi bir ey... Gtrp giydirdik! stenilen hareketi zor anlyor, zor yapyor, sonra da kendisini, yle ce, o harekette unutuyordu. Paralar bir an almayacak gibi irkildi. Sanki bir cinayetten payna deni, derin bir pimanlkla geri evir mek istemekteydi. Son glmsemesini grmeliydiniz. "Saolun o cuklar... Yoruldunuz!" demesini duymaynca ne desem botur. O nasl sesti. Hi unutamyorum. Bir koma sylemiti bana bir gn bi zim Selim Nuri... "d gl d / Dalda blbl d / Bir gl dn aklm aldn / O nasl gld" diye bir ey... Herif bunu kadn iin sylemi... Kadn ka para... Canevinden lm yaras alm, yi it bir savada grmeli bu gl... Selim'e dedim ki... "Korkarm, bizi brakt Ramiz amca!" dedim, "Bugn bizimle btn ilgisini kesti kesinlikle" dedim. Hatrlar msnz, Aye iin yaplan toplantdaki halini?.. Yeni elbiseleriyle ne kadar rahatszd. Rahatsz ne demek? Sayn ki, aramzda oturduu halde, srekli ikence ediliyordu. Ken dini skyordu, barp armamak iin... Yzne baktmz zaman glmsemeye abalyordu, insanst zorlayarak... Sz syleyeceiz, bir ey soracaz diye, d kopuyordu. Btn toplant boyu, farkna vardnz m, konumak zorunda kaldka ne yapacan ard. Sy leneni anlamak iin de debelendi, karlna kelime bulmak iin a balad. Ramiz amcay yaamaya balayan son ba, meerse Kadir'mi... O sebepten stne o kadar dermi... Anladm ki, onunkisi baba-oul ilikisi deil, var olmak-yok olmak meselesi... Kendi kendiyle yapt ne korkun bir bouma sonunda yatak takmn satmaya karar verdi, kim bilir? Hayr, buna "karar verdi" denemez! Ba emek zorunda kald. Ama, kendisi de, eminim, bunun byle kesin bir kopu olacan kestirememitir. Byle bir eyi kknden koparacan... En korktuu eyin kendi tarafndan, kendi bana getirileceini... Evet, ne olduysa kahvede bizi beklerken oldu. Evir di evirdi, sanrm, boa koydu dolduramad, doluya koydu aldramad, sonunda kendisini yaamaya balayan son ban -olu Kadir 325

bann- koptuunu anlad. Oysa, oktan ayrlmlard bunlar, babaoul!.. Yllardr, dndke dehete kapld, yalnz kalml o gn orada ilk defa kabul etti. Kars leli beri tek bana kalmt bu kocaman dnyann bu kaynaan kalabalnda... Bunu "olmaz yle ey!" diye reddetmeye abalyordu o gne kadar, ikiden yardm umarak... O gn, Beyazt meydannda soumu ay bardann kar snda, srtna vuran ikindi gneinin altnda... -Murat bir zaman sulu gibi yere bakarak sustu:- Geceleri eve nasl geliyormu, bilir misiniz, imdi? Nasl? Anlalr ey deil! Gidip gidip duruyor; iki bklm oluyor mu, kafas ayaklarnn arasna girecek kadar... "Yok olum Ramiz, diyormu yksek sesle, sana yklmak yaramaz! nk sen Kuvay Milliyecisin!" Doruluyormu yava yava var gcn kullanarak... Gidiyormu bir zaman... Bu kez bakyormu, yana kayklyor. Dev rildi, devrilecek... Kollarn iki yana ap dengeliyormu ip cambaz lar gibi... "Aman olum Ramiz! Greyim seni, dmek yok!" diye syleniyormu. Gznzn nne geliyor mu? Karanlkta, kck bir adam... Kollarn iki yana am sendeliyor. Kanatlar krk bir byk kuun havalanmaya abalarken ayaklarn yerde srmesi gi bi... te buraya getirip braktk Ramiz amcay, biz hepimiz... Nasl oldu bu? Neden imdadna koamyoruz? Nedir bu byle... Ne yap tk da hak ettik biz bu rezillii? Glnihal dad badem ezmesi kutusuyla ieri girdi. Doktora, Murat'a tuttu: Baknz Doktor Bey'im! Murat Bey olumuz efem... Zah met ettiler yine... Hem "Badem ezmesi severim" dersin, dad, hem de getirdi ler mi, "Zahmet oldu" dersin! Kerameti yok ya bu senin Gazeteci Murat Bey olunun? Bizim szmz deildir, Allahmz ahit efem... Murat Bey olum, sz aras efem, azmz aradlar, ok yaasnlar!.. Dolaptan fincanlar karp hlamur koydu: Brakmaynz Murat Bey'i bu akam... Pilav yapacaz efem... Acem'in pirinciyle... Vay vay! Bunca zaman istedik, yaplmad. Artk kurtulu yok size Murat... Bu akam yemekte bizdesiniz!.. Ge kalmaz mym? Araba bulur muyuz istasyona? Buluruz, buluruz! Olmazsa kalr, yarm gidersin! Bir szn yoksa tabii... Gece iin... Esmerden, sarndan bir gzel arkadaa... 326

Trk'ten, Yahudi'den... Yahudi yok! Avrupa'ya gitti patronuyla... Bizim Deli Celdet'in gzel baldz hanm ne yapalm? Vallaha yok bir ilgim kran Hanmla... Doktor Mnir, bir hap yuttu. Ihlamurdan birka yudum iti. Yz biraz sararmt. Krkl hrkasyla tanzimat sonras Osmanll nn, yar alaturka-yar alafranga vezirlerine benziyordu. Gzlerini ksarak denize bir zaman bakt, iki kez hafiften ksrd: Neden istemiyormu bizim Kadir'i damatla Nermin Ha nm? Aklad m? Evet, Kadir'i tanyor bunlar... Aslnda, teyzesinin kz Sabriye Hanm tanyormu... Biraz... Nasl demeli, oynaka hanmlar mzdan bu teyze kz... Deli Celdet'in yazhanesine gelip giden hanmlardan m? yle... Nasl buldun Nermin Hanm' sen? Sahi! Siz grdnz Aye'yle grmeye gittiinizde... Glmsedi:- Siz nasl buldunuzsa... Syle bakaym, ben nasl buldum? Murat duraklad. Cgaraya uzand: ksrtyor mu, duman? Yok canm! Ben de iiyorum! Evet, nasl bulmuum acaba Nermin Hanm' ben? Sktryorsunuz Mnir amca... ok az grdm. Yarm sa at... Nerde? Evine mi ard? Hayr! kran Hanmlarda bulutuk. kran Hanm... Evet, evet... Bizim delinin gzel baldz... Baldz hanm da bulundu mu konumada?.. Bulundu. kacakt. Brakmad Nermin Hanm... Peki! Etkisi ne oldu, grr grmez, senin stnde? Bilmem ki nasl anlatmal... Gzel kadn... ok gzel... Ol gun denilen gzelliin en yksek anda... ahane... lk grte, gzlerim kamat enikonu... Sonra... Yava yava tedirgin oldum ga liba... Bir gariplik var gibi geldi bu yaman gzellikte... Nasl de meli? Gzellii ekici deil Nermin Hanm'n, sanki itici... Daha dorusu, stc deil, tersine tc... Bir kaln zrh bu gzel kadn smsk sarm, btn tehlikelere kar koruyor... lle de btn er 327 keklere kar... Yeil gzleri bile zrhl gibi... Derinlii hi yok...

Gstermek istemiyor ama, glmsemesi ok kibirli olduunu mey dana vuruyor. Doktor Mnir biraz bekledi, Murat, aklndan geirdikleriyle utanm gibi gzlerini karnca sordu: Baka?.. Bakas... Ben pek dikkat etmedim! yle mi?.. Az grtk. Ksa... Istc deil, tersine tc olduunu fark etmisin ya... Bu zellik, ar gzel kadnlarn ounda vardr. Gerek sevimenin ru hu dinlendiren yorgunluunu mrlerinde duymam bahtsz kadn lardan bu Nermin Hanm... -Biraz dnd:- Bana kalrsa, Kmil Bey de bu cins erkeklerden saylr. Nermin Hanm gibiler, "nsan gi bi sevinemez, ac duyamaz, mutluluu hi tanmadan yaar lr" duygusu verirler insana... Tamam!.. Haklsnz! Daha iyi akladnz duyduum tedir ginliin nedenini imdi, siz! Kadir olumuz iin ne dedi Nermin Hanm? Aa yukar yle... "Kadir Bey'in nasl bir ey... Bir yara tk olduunu biliyorum" dedi, "Bunu siz de biliyorsunuz" dedi. Siz... Yani, kran Hanm'la sen mi? Evet! Daha sonra dedi ki: "Aye'nin byle biriyle evlenme sini doru bulmuyorum" dedi. "Bunu sylemezlik edemeyiim, ha yatmn biricik gszlnden geliyor. Hayatmn biricik gszl , gvenlik arama budalaldr. Dnyada yzde yz gven olama yacan bilmez miyim! Bilirim. Gene de elimden gelmez, gven ara mamak... Bunun etkisiyle karyorum bu ie, hi karlmamas ge rektiini bilirken" dedi. Bizim Kadir'in nasl adam olduunu, kendi azndan para para almlar! ! Szgelimi? Szgelimi? lkokulda neyle uram. Ortada, lisede neler gemi bandan... niversitedeyken baz olaylar karsndaki davra nlar... Nermin Hanm, "Byle birine gvenilmez" diye kesti att. "Bylelerinin sonradan dzelmeleri de, yoktur" dedi. "Kzmda da bir baka trls vardr bu hrsn!" dedi. "Ben mrmde hep, beni kesin gvene ulatracak, orada yaatacak adam arammdr" dedi. "Aye de tersine, istedii gibi ekip evirecei, diledii biime soka ca adam aryor" dedi. "Kendimden biliyorum" dedi, "Bu iki tip, gerekten mutsuz bile olamazlar" dedi, "nk bilemezler mutluluk ile mutsuzluk arasndaki fark" dedi, "Daha korkuncu" dedi, "Bunu

bilmek de istemezler" dedi. ok garip... nsann bu Nermin Hanm'a "akll kadn" di yecei geliyor. Akll kadn... Yani, milyonda bir kadn... -Doktor Mnir elini kaldrd:- Dur efendi, bitireyim! Akll erkek ls de, bugn, esefle sylemeli, bu yzdeyi am deildir. Baka ne dedi akll Nermin Hanm? Dedi ki... "Aslnda ben bu ie biraz da meraktan karyo rum" dedi, "yi bir adamla evlense, Aye nasl bir kadn olur, diye merak ettiim iin" dedi. Birden ok yorulmu, ya da hi istemedii halde, azndan sylememeye karar verdii szler karm gibi du raklad. kran Hanm'dan zr diledi. Niin? Kendi zel ileriyle zamann alm... Bunu yapmamazlk edememi... Bana dnd: "Bunlar Aye'nin babasna ulatrmanz rica etsem" dedi, "Hepsini olmasa da, dilediiniz kadarn... Diledi iniz gibi" dedi. Glmsedi: "ok mu zor bir i yklyorum size?"... "Zorluu" dedim, Kmil Bey'le benim ilikim bu kadar kiisel mese lelere karacak yaknlkta deil!" dedim. ok ard. Yardm arar gibi baknd. "Balayn" dedi. "Bunu dnmeliydim! zr dile rim! Rahatsz ettim sizi, gereksiz yere" dedi. Szlerimi yanl anlad na zor inandrdm, "Yazmanz daha doru olmaz m?" diye sor dum. "Ben de dndm dedi, anlatamam gibi geldi. Yaz, acemi olursa hakl bir durumu kolayca haksz drebilir" dedi, "Size bun lar, bu kadar kolay anlatabiliim, kiileri tanyorsunuz da ondan" dedi. Kadir'i savunmaya altm. Ne gibi? "Siz bunu herkesten iyi anlarsnz" dedim. "Kadir de gven arayan insanlardandr. Bu hal fakirlik ekmilikten geliyor, ou za man" dedim. "Kimi insanlar, fakirlik ekince ona kar gleniyor, kimileri de, yenik dyor" dedim. "Ben yazaym, isterseniz sizin a znzdan... Bir bakn!" dedim. "Dileke gibi olursa" diye glmsedi, "Affedersiniz, yeteri kadar maskara bu i zaten" dedi. Sonunda bu aracl sizin yapmanz teklif ettim. ti ldrene srtrler hesab m? "Madem baba kartrd, varsn ana da bulatrsn" dedin! Yanldn Murat olum! Bo laftr, iti ldrene srtrler laf... Belki eskiden doruymutur. Sonra sonra bozulmu... imdi iti, budalalara srtyorlar! Aman Mnir amca... Neye gldn? Neye gldn diyorum! - Bir sz etti de Nermin Hanm! Sizi syleyince, duraklad, 329

328

"Gvenebilirsiniz! Fikrinizi hi deitirmeden gtrr" dedim. Ne dese beenirsiniz? "Nasl emin olmal! Ciddi bir adam, lmemi bir adamn adna, lm gibi davranp..." demesin mi? Vay canna! Bir bu eksikti. Kadn hakl... Sakn sen mi zorladn? Yok, yok! akalayordu. Sayglarn yollad size... "Doktor olduklarndan bizim gibi hastalarn halinden bilir" diye glmsedi. Bak sen! Deli doktoru yapt bizi, desene... Glnihal dad kapy aralayp ban uzatt: Gelsin mi ikileriniz efem? Sorduun kabahat, kadn, sorduun kabahat!.. Ktta pastrma, scak scak? Sorduun kabahat!.. Glnihal kalfa raky gm tepside, Beinci Murat'n konyak srahisi olduu sylenen pembe emiblblle getirmiti. Bu gm tepsiyle emiblbl, misafire nem verdiini, stn sevgisini gste riyor, son zamanlarda, Cehennem Topu Albay Cemil Bey'le Gaze teci Murat olunu byle arlyordu. Emekli Binba Arif Bey'in ittihatln neredense duymu, ona raky en adi karafakilerle karr olmutu. Arif Bey akadan yalvaryor, "Vallah billah ben ktm ittihatlktan Glnihal dad... Gel etme, eyleme... Usandm bu karafaki belasndan... Nerde padi ah eli demi anl anl emiblbl yahu?" diye diller dkyordu ama, Glnihal dad, duymazdan geliyordu. nancna gre, bikez itti hatla bulaann iflah olmas yoktu. nk, dnyada, tvbesi ka bul edilmeyen iki gnah varsa, bunun birincisi ittihatlkt. "Onlar ki, Selanik ingenesimiz olup efem... Cennetmekn Abdlhamit efendimizi tahtlarndan indirip, boyunlarmz devrilesiler... Hayr, kitapta yerimiz grlmtr efem, tvbelerimiz kabul deil!" diye kesip atyordu. Bir gn Arif Bey, "Yahu bu senin Cehennem Topu da ittihatnn domuzudur. Neden ona karafaki cezas verilmiyor? erkeslikte adalet byle midir?" dediyse de, Glnihal dad, ok bil mi ok bilmi ban sallayarak glverdi. "Bilmez mi efem Glni hal dad, kim kaerlim ittihatdr, kim deildir! Hibir ey bilmese, bunu kesinlikle bilir!" Cann skkn gazeteci senin... Azaltamadn Selim olann acsn bir trl? Azaltamadm Mnir amca... Tam, biraz bastrdm, diyorum, bir sz, bir davran geliyor aklma... Sevinci... Somurtkanl... Kzgnl... Kaybettikten sonra anladm asl deerini... Bize Anado-

lu adamnn tkenmez yaama gcn aktaryormu meerse... a rp bunaldm sralar, o kadar bulurdu ki kar yolu... Hani, salam akl, derler ya... te o akld rahmetlinin akl... -Biraz dnd:Kurtaramaz mydk daha nce davransak?.. Hi mi aresi kalmam t? Byle drtnala kalkan melunda, hastann btn direnme gleri kyor! Kalmyor yaplacak pek bir ey... kran Hanm ok rpnd! "svire'ye gndersek... Gnderelim!" bile dedi. ok tan beri mi tanyordunuz? Murat duraklad. Yalan sylemeyi uygun grmedi: Hayr! Bir kere grmt Selim'i, Bedestan'da, yatak takm satma srasnda... alacak ey! Sen Ankara'daydn, grmedin! Her gn geldi hastahaneye... Sabahtan akama kadar banda bekledi. Avutmaya alt. Glendirmeye... Kadnlarda byle beklenmez davranlar olur. Umar msn? O kadar zengin... mark bym paa kz... Demek bir eyler birikiyor iimizde... nsanlk gstermek ihtiyac... Kadnlarda... Hele ocuksuz olanlarnn bazlarnda nne geilmez efkat harcama itilimi... -Bir garip glmsedi...- Hele bu efkat gs terilecek insanlar yakkl delikanllar olursa... Amma yaptnz! Kimi zaman gerekten kyc oluyorsunuz Mnir amca! Kyc ben miyim, dnen iler mi? Murat laf deitirmek istedi: Sylemedi mi size, kiminle kavga ettiini?.. Niin dvt n Selim? Hayr! Bir kez sordum. Anladm ki sylemek istemiyor, s telemedim! kran Hanm'a da amam m? Yok!.. -Murat bir an duraklad:- Yalnz bir gn. Bizim pan siyondayken... Bir laf etti. Bir eye dokundurdu. Hep dnyorum! Balayamadm bir yere... Ne dedi bakalm? Taklrdk arkadalar... "Kanc Selimliin stnde bu gn?" diye sorardk. Ya "Birinci Selimliimiz" derdi, ya "kinci Selimliimiz..." Tandm tanyah bir kere bile, "nc Selim" dedii ni duymamtm. Ne demeye geliyor? Birinci Selim, "fkeliyim" demek, yani, Yavuz Selim... kinci Selim, "Bi kadeh atalm!" Yani, Sarho Sar Selim... Pansiyo na gtrdmzn galiba nc gnyd. Bir eyler konutuk. Bi331

330

raz iyilemi gibi geldi bana... "Bugn kanc Selimlik stmzde arkada" dedim. Birden keyfi kat. Yere bakarak yavaa, "nc Selim!" demesin mi? "Neden arkada?" diye sordum! "Yenildik, Kabak Mustafalara da ondan!" diye glmsemeye alt. O gn den sonra aklma geldike, ne demek istediini aratrdm. Bulama dm, inandrc bir ey... "Dergi yzst kald, ondan m? lme ye nileceini kesinlikle anlad da, bilmem onu mu, dokundurdu?" der ken. .. Geenlerde hi umulmaz yerden, gerei renmeyeyim mi? Neymi? Hani biz komnistlik karalamasn, kar meselesine bala dkt ya... Evet! Yanlmz! Meer dergi yznden bamrettip Behram na mussuzunu dvm bizimki... Herif, Milli Emniyetin ispiyonuymu... "Biraz tartaklayalm" demiler. Bizimki kudurmu resmen... Heriflerin grtlaklarna sarlm... Svm... Allah yaratt dememi ler. Kimden rendin? Hi akla gelir mi? Bizim gazetenin orumlu hademesi Hdr Onba'dan... O nerden renmi? Bir hemerisi varm... Er... Orda yazcym... -ini ek ti:- Bunu duydum duyal, bsbtn yerleti yreime lm acs... Birer yudum itiler. Susarak Marmara'ya inen bulank k aka mna baktlar. Bir yelkenli, arkasnda hantal patalyasn srkleye rek krfezden dnyor, alaca karanlkta Ortaalarn denizci masal larn dolduran hortlak gemilerine benziyordu. Aslnda, Mnir amca... Haftalar getii halde, Millet Mecli sinin izlediim son oturumunu da hi unutamyorum ben... Hangi oturumu? Fethi Bey'i partisini kapatmaya zorlayan oturum... Yazdn ya... Bana yle pek dramatik gelmedi. stediim gibi anlatamadm da ondan... Bizim gazetede ol muyor. Kbus gibi ulland stme benim bu oturum!.. ime kp yerleti. Nasld? Akl almaz bir ey... Korkun... Hi beklemiyordum byle bir durum... Bakn nasl oldu!.. -Elini azna kapatarak biraz dn d:- Daha nce duyduklarm anlataym da, kolay kavrayasnz! Bir blok teklifi ktyd ortaya, aklnza geliyor mu?

Evet, Milliyet gazetesinde Siirt Mebusu Mahmut'un bayaz s... Daha beteri var! Hatrlyorsunuz! Gazi Paa 1 Kasm'da Millet Meclisini ama konumasnda, belediye seimlerindeki olayla rn nemsiz olduunu, Avrupa'daki seimlerde de byle uygunsuz luklarn grldn sylemiti. nmzdeki yl yaplacak seimle rin selameti iin kanunlarda gerekli deiikliklerin yaplacan da mjdeledi. Bundan iki gn sonra Gazi Paa, Fethi Bey'in evine git mi, "Sylediklerimi nasl buldun?" demi, Fethi Bey, "ok gzel" deyince, "Fakat baz arkadalar beenmediler" demi... Kimmi bu baz arkadalar? Krklar m? Krklar deniyor. Gerek saylar pek belli deil... Halk Par tisinin bir eit idare kurulu... Ya da, yksek kontrol heyeti... nemli meseleleri nce bunlar konuur, karara balarm da, sonra parti meclisine getirip onaylatrlarm! Adlar? Biliniyor, uralsa listesi kartlr. Her ne pahasna olursa olsun, devrimleri savunmaya kararl Kuvay Milliyeciler... Gazi Paa birka gn sonra gene gitmi Fethi Bey'in evine... "Bak nasl forml buldum, nmzdeki seimler iin" demi... "Bir blok yapacam! Bylece her iki partinin bana gemi olacam. Her iki partinin adaylarn ben seeceim. Seim tek dereceli yaplacak. Partiler ka zandklar oy kadar milletvekili karacak" demi. Fethi Bey ok se vinmi. Gazi Paa, "Blok fikri imdilik gizli kalsn!" demi... Fakat, gizli kalmas gereken bu forml gn sonra, Siirt Mebusu Mah mut Bey, Milliyet Gazetesinde "Blok" balkl yaz ile aklamaz m? Evet, "Halk Partisi byle bir fikri kabul edemez" diyordu. Bunun zerine ayaklanm bizim partinin krklar... Asl, k yametleri koparan kim olsa beenirsiniz, meslekdalarnzdan Dok tor Tevfik Rt... Ne diyor? "Batllar devrimler tutmad sanrlarsa mahvoluruz" diye yrtnyormu ki, katiyen zaptolmuyormu... Demek Tevfik Rt'ye gre, bizim devrimler, bizim iirt deil, batllar iin mi yaplm? Herhalde... Krklar bakmlar ki, durum vaziyetler gayet; kt, hemen Mir Fevzi Paa'ya komular. Sakn Cumhurbakan m dikecekler adam, berikini indi rip? " . Yok canm! "Git syle vazgesin! Biz blok mlok istemeyiz!"

332

333

demiler. Gitmi mi derbeder? Hemen seirtmi seccadeyi toplayp... "Byle yaparsan, or dusunu yzst brakan bir bakomutan saylrsn!" demi. Gazi nc defa Fethi Bey'e gitmi, olay anlatm. "Durum budur, de mi, siz gene iinize bakacaksnz! Ben seimlerde Halk Partisinin banda bulunmak zorundaym!" demi... Blok dzeniyle iktidar antada keklik sayarak hop hop hoplayan Fethi buna ne demi? Can bana sram tabii... "Aman Paam bu nasl eydir? Ben sizinle nasl bouurum? Byle bir durum dnlemez bile..." demi, "Bizim maksadmz bu muydu?" demi. Neymi meerse bunlarn maksatlar? Kim bilir? Buna kar Gazi'nin cevab? "A canm, kar karya geer urarz. Kim bilir belki de siz kazanrsnz" lafn duymasyla birka gndr blok yoluyla kendi ni iktidarda sayan Fethi Bey'e dehet elvermi! "Peki! Arkadalarla bir greyim!" diyebilmi... Parasn da geri istemi mi Gazi Paa bu konumadan yarar lanp? Hangi parasn? Canm, parti aarken Fethi Bey'e para vermi ya... Bir sze gre altm bin lira, bir sze gre otuz bin... Evet, bu para meselesini biraz konutuk Aaolu Ahmet Bey'le... Parann lafn duymular partidekiler... "Yzn grme dik! Harcandn da bilmeyiz! Bu para Fethi Bey'le Tahsin Bey ara snda kald yleyse" dedi Aaolu... Bylesi daha kyak! Sonra... Fethi Bey, arkadalaryla g rm m? Evet, toplanmlar! Aaolu Ahmet Bey, "Bu toplanty grmeliydin olum, dedi, her kafadan bir ses kyordu. Birisi "hoh" dese, ounun yreine inecekti. Fethi Bey'in partiyi kapatma teklifi hemen kabul edildi oybirliiyle... Haberi ankaya'ya ulatrmak ii, partinin genel sekreteri Nuri Bey'e ykletildi. Biz beklemeye bala dk. Kimsenin azn bak amyor. Byle bir bekleyi l banda bile grlmemitir. Sanki hepimiz lm cezasna arptrlm da, asl ma sras bekliyoruz. Tam yedi saat sonra Nuri Bey dnd. Gazi Pa a ile enikonu ekimiler. Sonunda: "Hayr, partiyi datmayacaks nz. Karma kacaksnz. Gler denk deil, lafn dinlemem. Halk

sizi tutuyor!" demi kesip atm... Fethi Bey, herkesin yzne bakt ayr ayr... ounluun korkudan ylakaldn grnce ii uzatma d, "Bu durumda dalmaktan baka yol kalmamtr. Hepinizin ver diiniz szleri, verilmemi sayyorum. steyen ayrlr gider. Ben tek bama sonuna kadar dayanacam!" dedi. "Benimle birlikte birka arkada sonuna kadar dayanacamz syledik. tekiler, partiyi ka patmak zorunda kalrsak, hi deil, bunun hangi yzden olduunu Byk Millet Meclisinde aklamamz rica ettiler. Meclisin almas na birka gn kalmt. lk oturumda, belediye seimlerinde yaplan kanunsuzluklar zerine bir gensoru almasn istemeyi kararlatr dk!" dedi Aaolu... Desene, Fethi Bey son oturuma partisi daldktan sonra gelmi... Evet... Ben bunu bilmediim iin, nce Meclisteki garip ha vay bu iteki acemiliimize verdim. Oturum alnca Fethi Bey'in gensoru nergesi okundu. nerge, son belediye seimlerinin baskl yapld, vatandalarn oylarn istedikleri gibi vermedikleri, oy say mnda yolsuzluklar olduu ileri srlyor, ileri Bakannn akla ma yapmas, durumun enine boyuna tartlmas isteniyordu. stek onayland. lk sz Fethi Bey ald. Okudunuz mu bu tartmalar ga zetelerde? yle baktm bir... stnde durmadm. Bence nemli olan noktalar unlar... Bu seime kadar mrlerinde hi oy kullanmam yz binlerce vatanda, oy atabilmek iin gnlerce sralarn beklemiler. Bu semenlik iini gerekten se vinle, heyecanla yapyorlarm... Milletin seime kar gsterdii bu byk ilgi, btn gerek cumhuriyetileri sevindirmek lazmken, oy larn Serbest Partiye doru akmas baz hkmet memurlaryla baz Halklar kzdrm... Egemenlik hakkn kullanmaktan baka bir ey yapmayan halk, gericilikle, komnistlikle, anari karmakla sulamlar. "Eer, dedi, Fethi Bey, en ileri gelen ehirlerimizde, ka sabalarmzda, bu kadar geni lde gericilik hareketleri vardysa, o yerlerin idarecileri, bu seimlerden nce hkmeti neden uyarmadlar? Serbest Partinin kuruluundan nce btn memleket halknn hkmeti yzde yz tuttuu syleniyordu. Surda burda iitilen baz yanp yaklmalarn, karlar bozulmu birka eski idare artndan geldii syleniyordu. Ya da, yabanc kkrtclara kaplm bir iki aklszn ii saylyordu. O zamana kadar hkmetle birlik olan halk, belediye seimlerinde neden birdenbire gerici kesildi?"... Buraya kadar her ey yolunda gidiyordu. Konumann burasnda, n sra bir335

334

den barmaya balad. Ne diye? "Milleti aldattnz" diyorlar... "Gericileri iinize aldnz... Milleti zehirlediniz"... Kim byle baranlar? Bata Kel Ali... Recep Bey... Rasih Hoca... Vasf Bey... Daha bakalar... Saldrlarn ilerde ne hal alacan bilmediim gibi, Serbest Partinin durumundan da haberim olmad iin, Fethi Bey'in kuru grltye pabu brakmadan konumasndaki rahatl been mitim. ileri Bakan krsye kt, sulamalar, "Saygdeer arka dann" yanl haber almasna verdi, "Memurlarm hibir yerde ka nundan kl kadar ayrlmamlardr. Yksek Meclis, bununla ne ka dar vnse azdr" deyip kesti. Tam tamna bu kelimeleri kullanmad ama, dedikleri buna yakn eylerdi. Sonra bizimkiler srayla krsye geldiler. Sylediklerini yle zetleyeceim: "Olup bitenleri hepimiz biliyoruz. nk, gzmzn nnde geti. Fethi Bey, partisini "li beral olarak" daha sola gitmek iin amt. Cumhuriyetilikle laikli e de smsk bal kalacana sz verdiydi. Buna karlk, illerde, il elerde partisini kimlere kurdurduu meydandadr. Adam semekte "ustalk gstermedi" diyemeyiz. Her yerde, hepsi ezberlemiler gibi, hep ayn szleri sylediler. Bu szler, adamna gre deiiyordu. "Vergileri kaldracaz" dediler, "ekeri be kurua yedireceiz, t tn, krk paraya iireceiz" dediler. "Din elden gidiyor" denildi, "Tekkeler alacak" denildi. apkay defleyip fes giydireceklerine yemin ettiler. Kulaktan kulaa en namuslu insanlara kara srlmek istendi. "Filanca hrsz, filanca olanc, falanc rz dman, filanca kodo" diyerek en edepsizce yalanlar uyduruldu. Bu mudur yeni partiden beklediimiz? Bu mudur memleketseverlik? Milletseverlik?.. Bu mudur devrimcilik?" Fethi Bey, karlk vermek iin yeni den krsye geldi. Grlt gitgide artyordu. "Teker teker gelin ko nuun, cevap vereceim" dedi. Gericilii, insanlara kara srme sula malarn kabul etmedi. Konuturmak istemiyorlar, szn sk sk ke siyorlard. lk konumasndaki sakinliini yava yava kaybediyordu. Karlkl tartmalar balamt. Oturduu yerden "Bavekil mi ola caksn?" diye barana, szn yarda brakp, "Millet oy verirse ola cam elbet" diye karlk veriyor, "Ne kerametin var?" diye sorana dnp, kendisini dne kadar ok iyi tandn sylyordu. Bir ara, bsbtn bunald. Partisini Gazi Paa'nn emriyle atn anlatmaya giriti. O zamana kadar kendimi boumann hzna kaptrmtm. Bizimkilerin adam bunaltmalar meerse houma gitmiyor muy336

mu? Birdenbire, kendime geldim. nce utandm, sonra, yava ya va artan bir garip rahatszlk duydum. Bu rahatszlk, krsdeki tek adama, kalabaln haksz yere saldrmasndan gelmiyordu. Fethi Bey'in kendisini drd durumdu beni rahatsz eden... Anlayamadm. Murat, bir sigara yakt. nce ben de anlayamamtm pek... ki tarafn szlerinde de yalanlar, dorular vard. Buna karlk, gler denk deildi. o unluk, glyken tek adama sz syletmiyordu. Aslnda ben tek ki iye ullanan kalabalklar sevmem. Kalabalklar hakl da olsalar, bu hak, yle pek vnlecek cinsten saylmaz bence... Ama, stne ka labalklarn ulland kiilerin hepsi, her zaman insan rahatsz et mez ki... Adam haklysa, direnmesini kahramanlk sayarz. Beeni riz. Yiitliinin karsnda gzlerimiz yaarr. Burada hakllk, hak szlk denk olduu halde, beni Fethi Bey rahatsz etmiti. Kendine gvenini kaybetmeye balad zaman duydum bu rahatszl... lk aknln grseydiniz, ne demek istediimi anlardnz. Bartlar artnca susup yukarda bir yere bakmt. Ancak nc baknda, cumhurreisinin locasna baktn anladm. Gazi Paa locasnda tek bana oturuyor, eli enesinde, seyrediyordu dikkatle... Fethi Bey'in locadan yardm istediinden phelendim. Demek ki, karsndakilerin kendisine byle saldrabileceklerini hi aklna getirmemi, kendi sini bu ie sren kuvvetin, yeri gelince, kalabalk arasndaki denge sizliin bu kadar kyc bir hal almasn nleyeceine inanmt. Ben daha nce olanlar bilmediim iin, locann adam braktn sezin ce, dehete kapldm. Serbest Partinin btn milletvekilleri de, sanki tavann yklmasn bekliyorlarm gibi omuzlarn kamburlatrarak kafalarn ksmlard. Korkun durumu gzlerimle grdm halde, kalabaln paralamasna braklan adamla beraber olamyordum. nk, bu adamn, kahramanlkla hibir iliii olmadn sezmitim. Bu adam, Paris Eliliindeki rahatn, daha kolay, daha kazanl, da ha da ansl sand bir i iin brakp gelmiti. Ben burada bir kur naz hesabn yanl ktn seyrediyordum. Doru, ya da eri bir inanca saplanm bir insann kahramanln deil... Saldranlar da, bunu biliyorlard. Burada gerekten arplmyordu. Dankl dou un st almt. Ama, gene de eitli insan dramlar kaynayordu ortada vck vck. Tuhafsn... Bunun dankl d olduunu daha ilk gn sylemedi mi herkes?.. Krsdeki adam, dankl dn byle bozulabileceini 337

hi aklna getirmemie benziyordu. Nedense bir kere daha, partisini Gazi Paa'mn enikonu bask yaparak kurdurduunu sylemek zorunluunu duydu. Artk her kafadan bir ses kyordu. "Gazi bizim dir", "Bize kar kan, Gazi'ye kar km demektir", "Gerek bu dur, bu gerei hi kimse rtbas edemez!". Bu bartlarn arasnda Rasih Hoca'nn sesi duyuldu: "Hepinizi vatan haini olarak hemen mahkemeye vermeliyiz!" Bunun zerine Fethi Bey, bir kere Rasih Hoca'ya, sonra Cumhurreislii locasna bakt. Titreyen elleriyle ktlarn toplad. Sonra dnp Meclis krssnden mi bildirdi partiyi kapatt n?.. Hayr... Kapatma bildirisinin yazlmas saatlerce srm... Neyi ekitiler? "Kapanmasn" m dedi gene Gazi Paa? Hayr! Baz szlerini beenmemiler bildirinin... Kimler? Krklardan bir ksm... Neymi o szler?.. "Byk Reisimiz" yerine yalnz "Reis" yazdrmlar. "Ga-, zi'nin zorlamas, arkalamas, uygun grmesi" parasndan "zorlama s" kelimesi karttrlm... Ayrca, "Sen 'Mecliste bu artlarla ikinci bir parti yaamaz' dedin, bu sz, 'daremiz Cumhuriyet deildir' an lamna gelir, bunu geri alan bir cmle ekleyeceksin" diye ok sk trmlar ama, Fethi Bey yanamam. Partinin kapatma bildirisini gece yarsndan sonra, saat ikiye doru ele geirebildim. Postahaneye kotum* Bir buuk saattir benim rportajlar veriyorlard. Durdu rup, bildiriyi ektirdim. ktm zaman saat e geliyordu. Yr dm. Dalmm. Her yer karla rtlyd. Yerden kan, geceyi yuka r doru iten garip bir alaca aydnlk vard. Yorgundum ok ama, yatmak gelmiyordu iimden, yatsam uyuyamayacam iyi biliyor dum. Partinin kapanmas yaamay durdurmu gibiydi. Ankara, top rak altndan karlm bir ilka ehrine benziyordu. Burada insan larn nasl yaadklar zerinde sanki hibir fikrim yoktu. Yeniehir'e yaklarken apansz ay kt. I, kar alacasna o kadar uydu ki, dnyada artk kuruniden baka hibir renk kalmad duygusuna kapldm. te orada, nce "Aheste ek krekleri mehtap uyanmasn" msrana takldm. Bir zaman bunu syledim kendi kendime... Hem de, inanr msnz, "Mhitap uyanmasn"a evirerek... Yahya Ke mal'in bu msrada, yaama sevincine deil, lme kendini braktn sevdim. Ac geldi bana bu... Sonra, "lm bir didinmenin skna inklbdr" diye biten beyit aklma takld. 338

Kederlenmisin iyice... Kederlendim evet... Nedenini aradm. Bulamadm. "Ben boumalardan yana mym yoksa?" dedim kendi kendime... "Krdv de olsa, bouma, bu kuruni lm durgunluundan daha m iyi?" dedim. Fethi Bey, hak etmi de olsa, bizimkilerin, tek adama, yle saldrmalarn onuruma m yedirememitim? Yeni partiye, bilir bilmez koulmu insanlarn yarnki umutsuz aknlklar m ar ba syordu? Oysa, Serbest Partinin almasyla ne kadar ardm size anlatmtm. nklaplardan vazgeiyormuuz gibi geldiydi bana... Gerekten zldmd, haftalarca... Kimseye belli etmek istemedimdi ama, ok zldmd. "Sevindin elbet" derken, size vaktiyle anlat tklarm hatrladnz deil mi? Evet... Sevinmedim. Galiba biz, kmazdayz... Farkna varmadan gelip bir kmaza girdik. Yoksa, faydasz bir didinmenin durmas ba na neden lm hatrlatsn?.. Bunlar hep amaza dmek belirtile ri... -Kadehini doldurdu:- una kesinlikle artk eminim! Halk Parti si, o toplantda, iktidarda olduu halde, belki daha yllarca da ikti darda kalaca halde, oktan yenik dmtr. Hem de kesinlikle ye nik dmtr. te bunu anlayamyorum o gnden beri... Buna hi bir anlam veremiyorum. Anlayamazsn! Uzun zaman anlayamad hi kimse... D ndn m hi, bir dnya imparatorluu nasl tasfiye edilir? Nasl m? Basbaya... D glerce yklr gider. "Nasl yklr?" demiyorum. Nasl tasfiye edilir? Bunun tek nii nedir, hukuk bakmndan? Bilmem! Hi dnmedim... Bir dnya imparatorluu, yzyllar boyu, yzlerce nesillerin birleik gayretiyle, kanlar, canlar, mallar pahasna domu, kkle mi, gelimi, yaatlmitr. Tarihin bir dneminde, herhangi bir ne sil, tek bana bu tasfiyeye karar verebilir mi? "Veririm" derse bu kararn meruluu hangi vesikalarla ispatlanr? Yani, bir imparator luun tasfiyesinde taraflar nasl meydana gelir? Vekletnameleri hangi noter tasdik eder, veraset ilamlarn hangi mahkemeler ka rr? Buralar gzelce aratracaz Murat olum! Bunlar kurcalama nn srasdr. nk biz kurcalamazsak, biri kp kurcalayacak erge... Hem de, "Bunlar ne kansz heriflermi yahu, yediden yetmi e!" diye mezarmza tkrerek... Durumun gerei udur yavrum! 1908'in padiah ittihatlar imparatorluu yktlar, 1923 Kuvay Milliyecileri bir dnya imparatorluunun miras hesaplarn tasfiyeye 339

oturdular. Peki neydi tasfiye edilecek miras? Yedi yz yllk bir dn ya imparatorluu... Ne durumdayd son zamanlarda bu imparator luk acaba? O kadar uzaa gitmeyelim, 1908'de, ittihatlarn eline getii zamann durumunu soruyorum, yani, bundan tamyirmi iki yl ncesinin durumunu... Durumu... Belli, Badat-Basra... Ne gzel belli! Dinle, 1908de, ittihatlarn ele geirip on yl iinde ykt imparatorluk, tam drt milyon yz seksen bin ki lometrekare topraa sahipti. Yok canm! Var myd bu kadar? Hay hay! 1908'de Bosna-Hersek, Bulgaristan, Girit, Kbrs, Msr, Tunus, Cezayir, Trablusgarp, Sudan eitli anlamalarla impa ratorluk topraklan saylyordu. Sayld iin de nfusumuz krk milyonu aknd. Bu topraklar zerinde malmz olan, yedi bin kilo metre demiryolu deliydi. Dikkat et, drt yz yllk hilafetin btn dnya islamlar zerindeki manevi haklarn katmyorum. Tasfiye edilen miras Osmanlnn srf kl gcyle vuruarak ald, tarih bo yu vuruarak savunduu mirast. Evet oturuldu masaya... Karmz da yirmi iki devlet... Bilir misin, iki blmde tamamlanan Lozan an lamasnn btn oturumlar ne kadar srmtr? Hayr! . Be buuk ay... Mahzenler dolusu arivleri dn, buradaki eitli anlamalar, bunlardaki incelikleri getir gznn nne... De legelerimiz incelediler mi bunlar? Kl krka yardlar m? Hayr! nk, stanbul hkmeti delegeleri, yani asl uzmanlar, bizim iste imizle sokulmad bu konumalara... Bu iyiliimize kar ngiliz Ge nerali Harington'un teekkrn hatrlarm. Demek, Drt milyon yz seksen ksur kilometrekarelik bir imparatorluun yedi yz yllk hesaplar tasfiye edildi be ay iinde... Buna tasfiye denmez. Miras reddettik, hem de borlarndan bir ksmn kabul ederek reddettik. Deil bir dnya imparatorluunun miras, bir mahalle bakkalnn mi ras bile, bizim bugnk mahkeme usullerimiz gz nne getirilirse, bu kadar ksa zamanda tasfiye edilip karara balanamaz. Ne yapabilirdik peki? Savunulur muydu 1923'lerde, impara torluun btn tarihsel haklar silahla?.. Nasl g yetirirdik bu ka dar zorlu dmanlara? Haklar her zaman silahla savunulmaz. Hakkmz olanlara nce mutlaka sahip kardk. Frsat kollayarak beklerdik. Sras gel dike yeniden pazarlk teklif ederdik. Hesaplama isterdik. G yet meye geldi mi, elimizden zorla alnan zorla geri alamazdk belki

ama, bize zorla da "Baladk" dedirtemezlerdi. Diyelim ki, ban altna yatrdlar da dedirttiler, hatta ikenceyle bir eyler de imzalat tlar. Byle anlamalar kiiler arasnda da, toplumlar arasnda da, btn tarih boyu geerli saylmamtr. lk frsatta byle bir imza reddedilir. kencecilerin yakasna sarlnr. Yoksa, bu durumda, "Yurtta sulh, cihanda sulh" diye iinerek dolalmaz. Yunan, st s te yenildii halde, "Megalo dea"dan vazgeiyor mu? Bir milletin ta rihsel istekleri, tarih sresi lsnde elde edilir. Yunanllar, eitli zamanlarda, Oniki Adalar', Kbrs' istediler, baz frsatlardan yarar lanarak szler de aldlar. imdi, frsat elverdike bunlar kazanmaya alacaklar. Nitekim, Anadolu'da yenildikleri halde, Lozan'da Bat Trakya'y bizden almay bile baardlar, sanki biz yenilmiiz gibi... Byledir, milletlerin milli amalarna varmalar... Kurtulu iki trl olur: Ya btn haklarn en son zerresine kadar koruyarak kurtulur sun, ki gerek kurtulu budur. Ya da haklarndan biroklarn vere rek kurtulursun! Bu da bir kurtulutur ama, yle pek nlecek, kanlacak eitten saylmaz. Hele #ejim deimelerinin tarihsel hak lardan vazgemekle hibir ilintisi olamaz. Szgelimi, bolevikler, arlk mparatorluuna pekl sahip ktlar. Nitekim, Fransa Cum huriyetileri de kendilerinden nce, kendilerinden sonra eitli kral larnn kurmu olduklar imparatorluu rejim deitirdik bahanesiyle hi kimseye balamadlar. Aklm kart Mnir amca... Mmkn olur muydu bir eyler koparmak? Mmkn olsun olmasn isteyeceksin! nk, vazgemeye, balamaya hakkn yok!.. Babann mal deil! Her frsatta isterdik, dengine derse alrdk! Ama o zaman dnya iindeki yerimiz, gde ceimiz politika, baka trl olurdu: Tarihte birikmi haklar byle aranr. Dnyada ok az milletin eline gemitir bizimki kadar byk tarih birikimi... Eer her millet ilk zorlukta, yzyllar boyu biriktir dii haklarn kaldrp atarsa, dnyada tarih diye bir ey kalmaz. Biraz dnd:- Neden sana yenik dm gibi geldi, bir tek adam karsnda, koca bir iktidar?.. Hem de askeri bir zafer kazanarak gel mi bir iktidar? nk, Anadolu-Yunan sava belletilmek istendii gibi, bin yllk tarihimizden ayr bir Milli Kurtulu Sava deildir. Bin yldr sren Dou-Bat boumasnn yzlerce savalarndan biri, hem de kklerinden biridir. Byle bir sava kazanmak, bin yllk tarihin biriktirdii hesab kapatmaya yetmez ki, iktidar gerek ikti dar olsun, salamca srdrlebilsin! Bir dnsene... Osmanl mparatorluu'nu kurup yaatm Anadolu halklar iin, ne utandrc bir 341

340

szdr, Yunan savana Kurtulu Sava demek... Bu savaa, stiklal Sava da, h, denemez! nk biz, hibir zaman milli devletimizi yitirmedik. Hatta dorusu istenirse, 1920-23 arasnda bizim bir deil, iki devletimiz vard. Bir dnemde szler bu kadar kart m, dikkat ister! -Bir zaman kederle glmedi:- Siz cumhuriyet ocuklar, "G zmz zaferde atk" avuntusundasnz. imdi umulmaz yerlerde beklenmez yenilgilerle karlanca apmayn!.. Biz, Batyla er-ge, ister istemez hesaplamak zorundayz! Bunu gerekten yapmadka, Batya hizmet teklif etmekle belay bamzdan defleyemeyiz!.. Bunu byle bilesin, Gazeteci Murat! ini ona gre tutasn! Glnihal dad, ktta pastrmay getirdi. "Afiyetlerimiz olsun efem" diye brakp klar yakarken, "Kimdir o?.." diyerek kapya dnd. Merdiveni biri kyordu, kt kt asker admlaryla... Binba emeklisi Arif Bey girdi. Vay Murat! Denizi geersin de bize uramazsn! Murat kalkp Arif Bey'in elini pt: Aceleydi iim Arif amca... Dnecektim hemen... Nasl yen gemiz hanm? Nasldr Zeynep bacmz?.. Duymallar ki, bize uramadn, bak bakalm, nasllarm...

5 Belinden yukars plak zenci olan, az kulaklarnda, ba hizasnda tutuyor, grd hizmetle sanki yava yava terlediinden tun gvdesi parlyordu. kran Hanm, n nne oturmutu. Srtnda st dmesi zk bir ak bluz, altnda kalalarn iyice meydana karan dar bir kara etek vard. Uzun bacaklar ok biimliydi. Kalarn atp ciddi letii zaman, gerekten gl kadnlar gibi ulalmazlk duygusu ve riyor, yanaklarn ukurlatran glmsemesiyle dnyadan habersiz bir lise rencisi kadar savunuuz grnyordu. Biraz kaln, biraz ksk sesi bal gibi tatl, inandrc, belli belirsiz akacyd. Murat, iinin iinden, derin bir istee doru srklenerek dal gn dinliyordu. Ortada hi sebep bulunmad halde, aptalca mutluy du. "Aptalca, nk hibir hesaba, hibir hayale, umuda dayanmyor bu mutluluk... Byle bir kadnla, hatta tanmadan bile, ayn ehirde yaamakta oluunu bilmekten gelen fukara mutluluk bu... Bu kadarckla yetinen gerek mutluluk..." Baktm, sizinle ok yakn arkada olduumuza... Yzde yz emin Aye Hanm... Nereden karyorsunuz? Rahmetli Selim'i pansiyona gtrdnz haber verirken, "Sizin shhatinizi de ok ilgilendireceini dndm" dedi. 343

342

 Yok canm! Evet! Dndm. Arkadalarnz arasnda byle bir yaknl ... Nasl demeli... Yaktracak... Kim olabilir... Sizin bir szn z... Rica ederim! Korkmayn, akalayorum! Selim syledi. Hi sevmezmisiniz byle akalar... Bakalarnda bile... Baktm kk hanm eniko nu heyecanl... "Nedir?" diye merak ettim... Kadir Beyin yanndan telefon ettiini anlaynca, yalanlayacama, "Bekleyin, geliyorum!" dedim! Ne kadar iyi etmiim! Selim'i tandm! -Cgara ald, ate bek ledi, dumann meydan okur gibi savurdu:- Baktm Aye Hanm, sylediine yzde yz inanyor! Ben de kouldum artk... Gerek ten, shhatimi ok yakndan ilgilendiriyormu gibi telalanm grndm! Uygunsuz bulmadnz ya, byle davranmam? Belli etmemeye abalamadan beni tepeden trnaa bir zaman lp biti Aye Ha nm... Neye vard sezebildiniz mi? Beendi genellikle sanrm... Biraz yal buldu tabii... "Ya l" diyorum, "Kart" dememek iin. Sanmam! O kadar, ey deildir!.. Eh... Arada on ya var!.. On sekizindeki hanmlar yirmi sekizindekileri dpedz kart sayarlar. Evet, uzun uzadya lp biti, bana kalrsa, Murat aabeysinin beeni llerine at. Hangi ynden? Bula bula... Hayr! ey, dedikse... akalayorum! -Kadehlere konyak koydu:- Ho kz Aye Hanm! lk grdmde dikkat etmemitim!- ok gzel kz... Ama, az buz deil... Adamakll gzel... Hem de nesi var nesi yok, ilk ba kta grlen gzellik deil bununki... Baktka... Konuurken, k mldarken bsbtn kavryor insan... Liseyi bitirme a, kzlar iin ok nankr dnemdir. Bamdan getii iin ok iyi bilirim! Tam ukalalk, yani budalalk a... Hibir ey umursamaz olsanz yanz dan kk kalrsnz! Geri zekl izgisine debilirsiniz. Ciddi ilerle urasanz, ukalalk dediimiz belaya batarsnz! kinci, nc gr mde sevdim Aye Hanm'... Annesini grnce kz daha da se vimli! Neden? Durgun kadn Nermin Hanm, size de yle gelmedi mi? Da ha dorusu rtbas etmeye alyor ama, dpedz kibirli... Kzna 344

bulamam bu hastalk, bereket versin... Babas nasldr? Murat biraz dnd. Kmil Bey, hayr, kibirli deildi. Hibir durumda ar duygulandn da grmemiti. Her zaman ard. Bu arlk, Kmil Bey'e hakl olduuna yzde yz inanan insanlarn g venli grntsn veriyordu. Evet... Kmil Bey de yledir efendim... Nermin Hanm gi bi... Sakin. Hatta biraz durgun... Sz ald m hi annesinden? nemli bir ey dedi mi, Aye Hanm? Hangi konudayd hatrlayamyorum, evet, annesinden ko nutu. Dikkat ettim ok ll... Hibir zorlama gstermedii halde, arlyorsunuz, bu ll zorlamay... Anlyorsunuz, annesini sevmi yor! Hayr, kmsyor deil, sevmiyor, hi yok sayyor. yle gel medi mi size de? Numara da yapmyor, hayr! lintileri, karlkl byle srm sanki... Hi istememiler ana-kz olmay, buna sadece katlanmlar. Benzerlik, daha ok burdan sanrm. Yoksa, taban ta bana zt tipler... Evet; ana-kz arasndaki asl benzemezlik... Bence... Birinin kendisini eski kocasna kar sulu grd halde... Aye'nin byle bir... Kim? Nermin Hanm m kendisini sulu gryor? Az ok... , Sanmyorum. ok deil ya, az bile deil... Bana hi yle gel medi. Der misiniz? Eminim! -Bir an gzlerini ksarak dnd. Yumuack g lmsedi:- Demek, elele vermiler, adamn karsna kmlar. "Uy gun bulursanz hayatmz birletireceiz" demiler? Evet! Buna kar, dememi mi Kmil Bey, "Yavrum, ben uygun bulmam desem de, dinleyecee hi benzemiyorsunuz!" -Konyak ka dehini ald:- Yeni icatlar bunlar... Kimin akldr dersiniz? Aye Hanm'n m, Kadir Bey'in mi? Bilmem? Hani yaman Kuvay Milliyeciymi Aye Hanm? Kadir Bey, benim bildiim, ar serbestilerdendi. Nasl uymular? Sizin haberiniz yok! Aye, babasn seeliden beri, bizim Ka dir en yaman Kuvay Milliyeci kesildi. Hadi, madrabazdr, kesilir. Ya Aye Hanm, bu kadar kolay nasl aldanr? Hi mi yarar dokunmayacak bunca okumuluun by le sralarda, hanmlarmza?.. 345

 Kimse kimseyi aldatmyor, bana sorarsanz... Herkes kendi sini aldatyor, iine yle geliyor, sanp... Bizim Kadir, kimi durum larda, ok acelecidir. En kestirmeden amaca varmak ister! Planlarn derin dnmez, evirip evirmez uzun boylu... Byle hazrlklarla vakit kaybetmeyi, frsat karmak sayar! Bu yzden, basmakalp gi rimitir Kuvay Milliyecilik iine... Laflar birbirini tutmad yerde, alkanlkla hi ilgisi olmayan aykr palavralar da savurmutur. Sz gelimi, Serbest Partiyi tutarken ettii hrriyet, adalet, msavat lafla rn da kartrmtr. Bsbtn aklm almyor. Nasl bir kz bu sizin Aye Hanm? Aye Hanmlarn bir merak da, ilgilendikleri erkekleri uurlandrarak iyiye, doruya, gzele ekmektir. Byleleri, bu kadarck bir ii kendi balarna yapan erkeklerden pek holanmazlar. Yok canm, "Kadir Bey'i Kuvay Milliyeti yaptm" diye necek kadar... Hayal kurucu mudur Aye Hanm? Eh!.. Bunu bizim Kadir sezdiyse... Gerisi kolay. Demek, kendi eserleri sayarlar, byle hanmlar, evlenecek leri erkekleri... Bu yzden, apansz, kanlarnn kaynamasn nleye mezler?.. Kimi sanatlarn eserlerine kar duyduklar garip bal lk... Oysa, sanat da, eseri de yoksa ortada... Bu garip ba... Neyi, ne zamana kadar srkler? rktc gelmiyor mu size... -Kap a lnd. kran Hanm kalkt. Eikte durup cmlesini tamamlad:- bu durum? Cevap beklemeden kt. Biraz sonra, rahatsz ettii iin zr dileyen Nermin Hanm'a yol verdi. Aye'nin anas, Murat'n anlattklarn dikkatle dinlerken eski kocasnn gnderdii karla hi amam, bunu da saklamamt. Gvenle, biraz da kibirle glmsedi: Teekkr ederim! Zahmet oldu size Murat Bey... Biliyor dum byle karlk vereceklerini... Teekkr ederim! Doktor Beye de sayglarm ltfen ulatrn... Btn syleyeceklerini sylemi gibi sustu. Murat'la kran he men kalkacak sanp baktlar. kran Hanm, uygunsuz bir durumu nlemek ister gibi, telala teklif etti: Bir ey ier misiniz? Konyak... Votka? Hayr, teekkr ederim! Kahve? -Hemen kalkt:- Nasl olsun? Kalmanz rica etsem! Zahmet etmeseniz! -Sigara kard, Murat ate tuttu:- Kmil Bey'le hangi artlar altnda ayrldmz bi346

liyorsunuz deil mi, efendim? Soru ortaya sorulmutu. Karlk gelmeyince Nermin Hanm g lmsedi: Mahpustayd Kmil Bey, ar cezaya arptrlmt 1921'de... Yedi yla... Bir gn apansz bo kdn yollad. Bunu yapmasayd, iinde bulunduumuz artlarla yedi yl bekleyebilir miy dim? Bu soruyu, imdi, yle, ya da byle karlamak gereksiz... Mektuba ekledii gazete parasndan boanma sebebi anlalyordu. Kuvay Milliyeye alt iin yedi yl cezaya arplm bir insann kars, dmanlarn milli bayramlar onuruna verdikleri bir baloya katlmt. Suluydu. Hibir zr de olamazd. Sakarya Sava sr yordu. Kmil Bey iin, var olmak veya yok olmak gnleriydi. Fazla dan mahpustu. yice sktrlmt. Mektubunu aldm zaman bunla r byle dndm diyemem. Sonra sonra buldum. Hak verdim. Za fer kazanlp mahpustan kurtuluncaya kadar, daha dorusu, maln mlkn yeniden eline geirinceye kadar srd, bu hak veri... Murat, Nermin Hanm'n cgara imesinden yararlanarak me rakla sordu: Sonra? Sonra... Durum artk deimiti. Yllar duygular sakinle tirmen, yoksulluun bunalts da geip gittii iin, insan daha serin kanl, daha ok ynl dnmeli, yzde yz hakl olmann imknszl stnde durmal, deil midir? Yzde yz hakl olmak neden imknsz?.. Olaanst birka durumda belki mmkn ama... Byle durumlarda bile bu kadar hakl olmaktan rkmek gerekir bence... Gzlerini hayretle aan kran Hanm'a dnnce glmsedi:- Yz de yz hakl olmak bu kadar hakl olmann utancn da beraber duy mak artyla hakldr. Kald ki, Aye'nin babas, yzde yz hakl da saylmaz! -Biraz bekledi:- Evet... Halamn kocas i yapyordu igal ordularyla... Toplantlarna gitmek zorundayd. Bir gn nce hasta land. Ben zaten gitmeyecektim. Enite hastalannca, fikrimi deitir dim. Gitmeyi daha uygun buldum. kran gzlerini ksm, Murat kpkrmz kesilmiti. Nermin, bu kadar kolay anladklar iin karsndakilere min netle glmsedi. Yere bakarak fsldar gibi konutu: Sabriye'yi bilirsiniz... Huyunu bilirsiniz, kran Hanm, hoppaln, markln... spanya dn, gene halamn yannda oturuyorduk. Aye'nin babas apansz tedirgin oldu. Derme atma bir onarmdan sonra bizi alp Balarba'ndaki kkn selamlna

347

tad. Oysa, o zamanlar oralar daba saylrd. Enikonu tehlikeli yerlerdi. -Ban kaldrd. Kalar hafife atlm, kendisini, syle mek istemediklerine zorlamlar gibi fkelenmiti:- Bu olaydan yola karak Franszlar'n balosuna gitmemde kk, byk bir zr ola bileceini dnebilirdi. Hemen deil, ok sonralar, onur yaras ka pandktan sonra... Bunu bo yere bekledim. Bu beklemenin nere den geldiini dndm uzun boylu... Bana hep... Ne kadar gl bir adam gibi grnmt. Ruhuyla, aklyla gl. Meer ne kadar kolay yanlyormu insan, en yaknlarnda bile... Paz gcnden ba ka hibir gerek gc yokmu... Gc yok deil, glenme yetenei bile yok... Her eit zenginlik kimilerine ekleme de olsa, kullanmas n pek beceremese de bir garip g verir oysa... -Karlk bekler gibi gene bir an sustu. Yz belli belirsiz pembelemiti. Alt dudann ucunu dilemeye alyordu. Fark edince hemen topland:- nsann bu kadar zenginken bu kadar gsz olmas, bilirsiniz korkulu dere cede bencilliinden geliyor. Aye'nin babas, rnei ok az bulunur, bencillerdendi. Bunlar uyur-gezerlere benzer. Dnyay fantezileriyle deerlendirir. Bu uydurma dnyann kanunlaryla yaarlar, zengin likleri sayesinde... Bu avuntu geree arpp tkezleninceye kadar srer. Aye'nin babas o kadar bencildi ki, hakl bir davaya inanmak, bunda direnmek, kazanmak bile onu gl klamad. -Kederle g lmsedi:- Destan kahramanlarnn yerine koydu kendisini... Bir e it Allahlk zentisidir bu... nsanlar, insancl yasalarla yarglamak tan kmaktr. Kendilerini kutsal misyon yklenmi sayanlarn zulme varan, orada, rahata yerleen balamazl?.. En korkun alak lk... 1921'lerde ne yapt Aye'nin babas?.. Btn namuslu insanla rn yapmay dev bildiini... Kolayca yaptn... Aslnda, kimi in sanlar iin, tehlikeli boumalara atlmak, evinin gndelik geimini salamaktan daha kolay oluyor. Daha byk sorumluluk ykleniyor gibi davranp asl kk, gndelik sorumluluklardan kamak... Ay e'nin babasna, 1921'lerde, stanbul ehrinde, bize ekmek paras ka zanmak, hapse girmekten ok daha zor geldiine eminim!.. Der misiniz? Hi olur mu? Hayr! Byle bir kaytarmann varln dnp onu arad buldu, deil! Geim zorluuyla karlar karlamaz, sorumluluktan kamay seti. Geim zorluklar karsndaki benim byk korkumu biliyordu. Her zaman aptallk derecesinde gven aradm, yaama gveninin sarsld yerde, dehete kapldm iyi biliyordu. Bir ev nasl ekip evrilir, pazarn yolu nerededir, senet imzalamak, davalar kovalamak, borlanmak nedir, haberim olmadn... Yakaland 348

zaman evde stye verilmek zere brakt yirmi kuru vard. Ha lamn evine bu yirmi kurula gidebildik. Bouna m sylemi adam lar; "Yklas evde oluk ocuk var" szn? Aye'nin babasndan daha m korkar bu szn doruluuna inanan milyonlarca insann hepsi?.. Kahramanlk neden zor? Her isteyen, her diledii yerde, kahraman olmaya giriemez de ondan... ok nceden kendisini ba lad balar vardr nk... devini merte yerine getirmi insanla rn yrek rahatln mahpusanede Kmil Bey'in duymadna emi nim! Arada bir bizim sorumluluumuzdan katn sezip bunalm tr. "Vicdan acs duydu" demiyorum. Bu kadar bencil olanlar, vic dan acsn da, kaytarmaclklarn rtbas etmekte kullanrlar kolay ca... ektikleri btn aclarn suunu karlarndakine ykletirler. Bu kadar karmak bir yrekle iskambil oynanamazken vatan kurta rclna klr m? Bir cgara ald, kibriti birka kere srtt halde yakamad. Sanki o kadar gsz dmt. Murat zr dileyerek akman tut tu. Affedersiniz... Yoruyorum sizi... Cannz skyorum. Hayr, hayr! Bunlar, ilk ve son defa sylemek zorundaymm gibi geldi. Aslnda bu bir hesaplama bile deil... Galiba dertleip boalma, bo alp rahatlama... Tehlikeli bir ie girerken insan en yakn arkada na, karsna haber vermemezlik eder mi? nandrmak demiyorum, hadi bunu gze alamaz! Anlamay bozduunu, hi olmazsa, nemli bir maddesini deitirdiini sylemez mi? Bunu, zaman zaman d nmemi olamaz. Dnmse kendisini sulu da grmtr. Sulu luumuz, karmzdakilere sonuna kadar kyc davranmamz, biraz nlemeli deil mi? Neden Aye'nin babasnda byle olmad bu? nk kaytarclktan sululua, sululuktan da kin tutmaya geti yava yava... Kine snd sonunda... Murat istemeden konutu: Sanmam! Balayn... Kmil Bey'de, ben hibir zaman... Kine benzer bir ey grmedim. Hatta, byle bir eyden, phelenme dim bile... Bence kin tutmak, en korkulu duygumuzdur. Bu nedenle, kendimizden bile saklarz kolayca... Kin tutmasayd kaar'myd za ferden sonra?.. Hadi, zaferden sonra, demeyelim, zenginliini yeni den ele geirdikten sonra, yllarca kzn olsun gelip grmez miydi? Kznn belki, bir ey yapabilmesini nlemek iin izini kaybettirir miydi? Bunlar, tasarlayarak su ilemektir. Su tasarlamaksa, bilirsi349

niz, ancak kinden gelir. Hibir zr de yoktur. Su... Sanmam! Belki biraz ocukluk... Bir dervi arkada nn... Bana gelenlerin etkisinde mi kald, diyeceksiniz? Ben by le etkilere inanmam! Ancak, yatkn olduumuz eylerin etkisinde kalrz. Dervi arkada kin tutmad, demiyorum ki... Tersine, onun kin tutmaya hakk da vard. Aye'nin babas bize kar duyduu kin le etkilendi arkadann bana gelenlerden... Yllar boyu, onun gibi kyc davranmaktan baka bir yol aramad. Artk zengin olduu hal de, yoksul klna girip gelmesi... Kzyla, babasnn arkadaym gibi konumak istemesi, dpedz gaddarlktr. lm denildiinden, byle davranmak zorunda kalm ola maz m? Biz mi dedik, lm? Hayr! Avukat byle bir ey duyduu nu yazd. Sonraki mektuplarmza da artk hi karlk vermedi. -Bir ey sylemek istediini anlayarak kran'a kederle glmsedi:Evet, bandan beri, babasnda nasl yanldmsa, kznda da yle ya nlmm. Sonralar haber aldm yaadn ama, kzn aramadna bakarak gerei sylemek istemedim. Aye de gerei rendikten sonra bu'yalan neden srdrdm stnde hi durmad. Yalan meydana knca kendi rahatlm iin, ya da sululuk duygusuyla byle dediimi sand. imdi bunu duysa, "Neden anlatmad" der. Anlatsam anlayabilirmi gibi... -Belli belirsiz iini ekti:- Ayplam yorum. Bunlar gerekten romantik yaratklardr. Gerek romantik ler, ne kadar yumuak, hatta gz yal grnseler, gerekten zl mezler. nk, romantik olmak bencil olmaktan gelir bence... Ger ekten zlebilmek iin insann gereki olmas gerekir. Kmil Bey, kznn ne salyla ilgilendi, ne okumasyla... Sonra bir gn apan sz, pusudan atlar gibi, yoluna kmak istedi. Kinin korkunluuna bakn ki, bir kere bile uzaktan grmediine eminim! Nasl dayand buna! Hangi gle! Kin tutma gcdr bu... Yalnz bana kar deil di bu kin oysa... Bu kin yar yarya da kzma kar beslenmitir. Yok canm! Hi olur mu? Kendisini seecek Aye'ye kar deil!.. Babasnn yoksullu una katlanmay gze alamayp, sulu anasyla kalacak Aye'ye kar ... -Biraz dald:- iftlik khyas klnda kageldii zaman... Ay-. e'yle, babasnn eski bir dostu gibi konumay ileri srnce, nedeni ni sordum. Bu yolla neyi aradn? "Bylesini daha uygun gryo rum" dedi. Neydi bunun uygunu? Kaytarmak... Kz, gnlnn dile dii gibi kmazsa, sorumluluk yklenmeden savuup gidecek! in 350

iinden syrlacak! "Hi deimemisiniz" dedim. Salarnn rengini, yznn krkln sylyorum sand. "Adam olamamsnz" de mek istedimdi oy sa... Murat, yzne vurulmu gibi irkilip gzlerini kst. Nermin Hanm, tepkiyi grmezden gelerek bu kez bsbtn baka bir sesle buraya geliinin asl nedenine gemiti: Teekkr ederim! -Hemen kalkt:- Beni dosta karlad nz... Sabrla dinlediniz! Minnettarm! zdm sizi... Mutlu saatleri nizi kararttm. -kran'a elini uzatt:- ok yaayn! -Kapda durup sordu:- stemeden kartnz bu ie... Merak ettiiniz bir ey var m? Sorun ltfen, ekinmeyin! Var kardeim! O mektubu... Gazete parasyla beraber alnca... Neden gerei yazmadnz? Neden... Savunmaya almad nz?.. Pardon! Kendinizi, demek istemedim! Evlilik ilikisini?.. Belki de kznz? Dndm epey... Gereksiz grdm. nk, Aye'nin ba basn sevmediimi anladm. Sevip sonra sevmemek deil, hibir za man sevmediimi... Galiba o da beni, hibir zaman gerekten sevmemiti. Aslnda... Nasl demeli?.. Biz, yani ben, Aye, babas ok benziyoruz birbirimize... Aslnda bizimkisi gerekten yaama de il... Bizler yaama aknlaryz galiba... Olur mu byle ey? Olu yor ite... zin verirseniz bir gn bulualm... Greceksiniz her za man byle alamakl deilimdir! Nermin lo salona ar esans kokusu gibi, biraz mutsuzluk biraz da rknt brakarak kp gitmiti. kran Hanm, misafiri geirmekten dnp, Murat' gitmek zere kalkm grnce, "Ne oluyor" der gibi gzlerini krptrd. Gideyim ben de... Yoruldunuz! zdk sizi bakalarnn dertleriyle... Rica ederim, kaln biraz daha... Acele bir iiniz yoksa, ka im! Bu "rica ederim", herkesin yerli yersiz syleyiverdii, asl anla myla btn iliiini yitirmi bo lafa benzemiyordu. Murat hemen oturdu. kran Hanm, "Siz bilirsiniz! Gle g le!" deseydi, ok zlecekti. zlmekten daha beteri, gece zehir ola cakt. Ne dersiniz bu savunuya? -kran Hanm kadehlere kon yak koyarken yzne den bir tutam san arkasndan glmseye rek soruyordu bunu:- Hakl m Nermin Hanm? 351 Herkes kendine gre hakl grnyor. Bouna m sylemi

Osmanllar, "Anlata gre fetva verilir" szn? Ho kadm Nermin Hanm... ok da gzel... Kzndan kat kat gzel... Sevdim enikonu... Severim gl kadnlar... Gl m? Nereden karyorsunuz? Size, anlattlar m, Doktor Mnir Bey'le grp babasnn sa olduunu renince, nasl ayrlm evden Aye Hanm? Hayr! Doktor Bey'le beraber hemen bir arabaya atlamlar. Dok tor arabada kalm. Aye merdivenleri er drder atlayp km!.. Ufak tefeklerini hemen toplamaya balam... Nermin Hanm eikte durup sormu, "Ne oluyor?" Kz dnmeden karlk vermi: "Baba ma gidiyorum efendim! Haberiniz var m, meer lmemi benim ba bam! imdiye kadar bana yalan sylemiler gaddarca..." Nermin Hanm, Ltf Bey'e telefon etmi... Aye, adamn gelmesini bile beklememi... Anasna salonun kapsndan, "Hoa kaln!" demi, "Ltf Bey'e sayglarm ltfen syleyin! Bana imdiye kadar harca dklarn bir ie girer girmez demeye balayacam da syleyin lt fen!" demi. Babalna Allahasmarladk demez mi diye sormular. "Burda Allaha smarlanacak, bir bu krmz balklar var!" diye cam havuzu gsterip yrm... stnde ok dndm bu davrann! Neden byle olduunu anlamaya aklm ermedi pek... Birtakm ne denlere balamak mmkn ama, ben gene de kamadm iin iin den... l bildii babasnn sa olduunu renmesi... Ayrca, Kuvay Milliyecilie verdii nem... Hayr! Bunlarla ilgili deil... Alman hemireyle Ltf Bey meselesinde nasl davrandndan da haberiniz yok yleyse... Yok! Neymi? Bir gn... Daha lisenin onundayken... Aye, kapy apansz am... Bakm ki, hemireyle Doktor Ltf Bey... pyorlar m? Hayr! Daha beter... Sakn sylemi mi annesine... Sylemeyecek olduktan sonra neden giriyor kapy vurma dan... O yata kzlar, ierde ne greceklerini kestirdilerse kyclkla rndan vurmazlar kaplar... Hemen anlatm grdklerini grd gibi, Nermin Hanm'a... Ne yapm Nermin Hanm?.. "Bir daha kaplar vurmadan hibir yere girme" demi... Biliyor muymu oktandr? 352

Hi nemi yok! kinci kocasn da sevmiyordu bence... Hi bir zaman da sevmemi... Bunlardan m kardnz "gl kadn" olduunu? Elvermez mi? Sanmam!.. Gerekten gl kadn, kocasn haksz bile bul sa, yzst brakamaz yedi yl krek cezasnn altnda... lm ki, ya amaya kar haksz dmenin son boumudur, bizde, analarn ezici ounluu, krpe dulluklarnda ocuklarnn stne baka erkek ge tirmezler. Mahpusluk da bir eit lmdr. Mahpus adamla, "Ben haklym, sen hakszsn" davas grlmez. Bunlar hep, herifin dar kmasna braklr. Nermin Hanm, bana kalrsa, ok hakl olduu halde, bu adan gene de hakszdr. O zamanlarn bo kdn ne yapalm? Bo kd... Dikkat ettiniz mi, Kmil Bey, gazeteden kesti i parayla beraber yollam... Bundaki yalvarmay kadnlar daha kolay anlamal... Gerekten gl kadn, bu durumda, hem bo kdna kar savunma yolu bulurdu, hem de ev zamparas eniteye kar... Sevmediini syledi ya... Kmil Bey'i de hi sevmemi Ner min Hanm!.. Sevmeyince hibir eyi savunamaz insan... Pardon... Kadnlarn ou... enir. -Konyak kadehini kaldrd, yle durup bir zaman dald:- mrnde hi sevmemi... Hi mutlu olmamtr mrnde... Haklsnz, gl saylmaz! -Bir yudum iti. ini ekti:Evet, ok zor byle etrefil bir yrekle yaamak... Murat, abajuru tutan zenci heykelini yeni grm gibi dalmt. "Evet, tun gvde canldr da sanki terliyor! Kolunu havada tuttuu iin yorulmu olabileceini dnerek insan tedirgin ediyor!" Kadir mi? Evet, beraber bydk, neden sordunuz? Babas binba emeklisiymi, yle mi? Binba m? Haaa. Evet... Binba galiba... Askerlik basa maklarna ben pek akl erdiremem. Bykbabas da paaym... Ana soyundan... Paa? Hi nemi yok! Fatma teyzem yaman kadnd. "Os manl" derler ya... Demek beraber bydnz. Anlar mydnz ocukken?.. Eh... Anlardk saylr. ekimezdik, atlgan deildi pek. Uysal grnrd. Murat, kran Hanm'n yzne bakarak dald. Kadnn sar salarndan kaln bir tutam yanana dmt. Gzlerinin yeiliyle dudaklarnn kzlln, abajurun mavi , iyice yumuatyor, bu

353

yumuaklk, bakmaya doyulmaz gzelliini kat kat artryordu. Neye daldnz? Size baktm. Beendiniz mi? ok! lk grdnz zaman da ok beenmitiniz! Murat, nce at, sonra glmsedi: Nerde grdm ben sizi ilk defa? Enitemin yazhanesinde... Deil... Ya nerde? Taksim bahesinde... kran Hanm gzlerini ksarak hatrlamaya alt: Yalnz mydm? Yannzdakinin nemi yok. Ak mavi bir ipek entari giy mitiniz. Evet, doru... Baktm m size? Hayr... Saz ktyd. Cannz sklmt galiba... Somurtu yordunuz. Esnediniz iki kere... Bir bardak krdnz, yere drp... Sahi... Nasl grmedim sizi o gn peki?.. Gz hapsine alm snz da beni bu kadar... Nasl fark etmedim? Murat, bu soruya ok am gibi, ensesini kad. Parmaklarn koyu kumral salarndan geirdi, kalar grd. atkt. Biraz frlak "elmack kemikleri, gl enesi, yzne sertlik veriyordu. Yoksulluk ektiniz mi hi? Yoksulluk mu? ektim, evet... Hem de adamakll... Alk? Evet... Adamakll m o da? Adamakll... Neden sordunuz? Sordum yle... Ne zaman a kaldnz? Nerde, niin? Dnya Sava patlad zaman sekiz yandaydm. Yllarca et yiyemedik biz btn mahalleli, doyasya, eker yz grmedik. Ka dnlar, erkenden frnlarn kapsna ylrlard da, akama kadar itie kaka vesika ekmei beklerlerdi. Adam bana yz gram... S prge tohumuyla kark hamur... Biz, sokaklarda dolardk kpek yavrular gibi babo... A ana... Salon lotu. Rahatt. Uzayan sessizliin bir ucunda kran Hanm'n bal gibi tatl sesi, biraz kkrtc, biraz alayc soruyordu, ara lk aralk: "Beendiniz mi?"

354

Evet! "Babo... A ana" dediniz? Konu, Murat'a, birden, ok uzak, ok nemsiz geldi: ocuk ksm, uzun boylu a kald m, onurluluk taslayamaz. Levazm albaynn mutfak penceresine gider, yemek kokusu koklar dk, p tenekelerinin nnde dvrdk. "Albay" dediiniz, lastik topu, camiin kuburuna kaan ocu un evi mi? Murat bu soruya gerekten at: Siz nerden biliyorsunuz bunu? Biliyorum. "Topumu karana be kuru veririm" demi... Siz, karmaya kalkmsnz. Urarken, dmsnz kubura... Zor kurtarmlar. Anneniz komu. Sizi o halde grnce... arm kadncaz... Korkmu... Siz, "Anne!" diye stne gittike, anneniz, "Be kuru iin kubura giren olan istemem ben..." diye gerile mi... Doru mu bu? Murat, nceleri bir ey anlamam gibi bakyordu. Sonuna do ru glmsedi: Doru! Evet! Grtlanza kadar batmsnz. Evet... Kedi.kadar fareler atlyormu, banzn stnden... Evet... Be kuruu aldnz m, bari? Bilmem... Aldmd galiba... yi ama, anneniz o tarihte oktan lmt. Kime kotunuz "Anne" diye? lm myd? Sanmam!.. Gzlerinizi bouna krptryorsunuz! Hayr, vey anneni zin olmadn da biliyorum. Babanz bir daha evlenmemi... Kadir'in bandan geti bu, deil mi? "Be kuru iin kubura den o lan istemem ben..." diyen kadn, Fatma teyzenizdi?.. Dinlemiyorsu nuz!.. Dinliyorum. -Dalgnlktan kurtulmaya alt:- "Fatma tey ze..." diyordunuz... Salonun teki kesinde, radyo, valse benzer bir ey alyordu, ok ok uzaklardan... Gizli bir sz fsldar gibi... Niin "Yalan" demediniz de, "Evet" dediniz? Diyecektim. Vazgetim. Sizi niin alkoydum bu gece, burda? 355 Bilmem!..

 Merak etmediniz mi? Ettim. Soracaktm. Laf kart. "Kaln rica ederim" deyince ne dndnz? lk dnceni zi soruyorum. Ben de ilk dnceleri merak ederim. Murat, kpkrmz oldu: Nasl ilk dnce? Ne demek? Bazlar, baz durumlarda, ilk sz merak ederler... Ben de ilk dnceyi... Ne dndnz bakalm? Murat, sol kan kaldrarak toparland: Hayr, aklnza geleni deil... "Kadn nc drdnc g rte bana tutuldu" demedim. "Kadir'den dert yanacak... Beni brakp Aye'yle evlendii iin yanp yaklacak" diye de mi dnmediniz? Bouna steliyorsunuz. Hibir ey dnmedim, sevindim, Bir i buyuracaksnz da, faydal olacam, diye sevindim. kran Hanm, enesini, cgaray tutan elinin baparmana da yad: Kadir, benimle yattn, size, enitemin yazhanesinde kar latmz gn syledi, deil mi? Yattn m? Ne mnasebet!.. Syledi. Murat, kran Hanm'm, "Ben de ilk dnceleri merak ede rim" szn anlamam gibi sordu: Ne biliyorsunuz? kinci geliinizde, bir baknz yakaladm. Nasl bir bak? ok mu kskan? Deil... Beni deersiz buldunuz birden... Kmsediniz. Bu kmseme, srp gitti" mi, sonra? Hayr... Yatmadmz anladnz nk... Kadir'in yalan sylediini anlayp rahatladnz. Bunu nerden anladm sizce? Kadir'i boza almaya yolladmdan... Taksim'den Vefa'ya, gece vakti boza almak iin, birisinin gitmesi lazmd, bu i, size der di. Nitekim siz de,-"Ben gideyim" dediniz yarm az... Evet... "Yatsaydlar, bunu uak gibi kullanr myd, hi?" diye d ndnz. Sizce Kadir gibi erkekler, yattktan sonra, hi mi hi uak lk etmezler. -Biraz bekledi:- Kafa yormayn bouna... Ederler, yok sa durup dururken insann can boza ister mi? "Yatsaydk, benden usanmaya balasayd, gene o kadar kolay giderdi" demek istemiyo356

rum. Belki biraz direnirdi, "Bo ver bozaya imdi" diye somurturdu ama, kapdan ktktan sonra, hevesle gider gelirdi. Kendisine uak lk ettirdiklerinin stnde hi durmazd. Bence bu dnyada, anasn dan kle domu insanlar var... erkesler'in "kle soyu" dediklerin den deil... Ben kle ruhlu doanlar sylyorum. Bunlar ikiye ayr lr: Kle yaayp kle lenler... Kle olularndan faydalanarak, ilk frsatta, teki kle domular, kle gibi altranlar... Kadir hangilerinden? Kadir, insanlar kendi kar iin kle gibi altrmaya hazr lanyor. Eer bir yerde tkezlenmezse, kle iletenlerin en kycs olacak... Babas yedeksubaym... Yzbalktan emekli... "Binba " diyor. Bu kadarck olsun, yalan syleyecek. Anas bir kayyumun kzym... "Paa kz" dedi. Tuttuu yol, yalansz sktrlmez. "Atak deildi. Yumuak bal grnrd" dediniz. Yanl... Her eyi hrsla istiyor. Ama bu hrs, onurlu erkek hrs deil... Kle hrs... Can neyi isterse alacak, hak etsin, etmesin... Gc yeterse zorla... Yetmezse ayaklarnza kapanp alayarak... Yalanlarn tutsanz, yzleri kzarmaz bunlarn... biraz steleseniz, doruyu alrsnz az larndan... Direnme nedir bilmezler. Kendilerini alaltmaktan tat duyuyorlar sanrsnz! Niin atnz bunu imdi? Kadir'e neden kzdnz bu kadar? Size benimle yattn syledii iin... Hayr... Saklamad ki... Beni sizden kskanm szde... Kfr yapmayasnz diye uydurmu... "Yaa, demek beni ok seviyor, bu olan" diyeceim de, "Kskanan erkek diledii kadar namussuzluk edebilir" diye sevineceim. Glmeyin yle alk alk... Ben bu kadar budala m grnyorum kuzum? Ona glmedim. Gzmn nne geldi. Kim bilir nasl kvranmtr, yalanlarn yzne arptnz srada... Bunald m, surat kpkrmz kesilir, salarn svazlar st ste... Daha? Bu kadar... Baklarnda hi mi kurnazlk yoktur? Grmedim! Grmediniz demek. -Kadehi ald, ok nemsiz bir eyden aar gibi konutu:- Geenlerde bir yere gitmisiniz beraber... Nereye? Gene baladnz gzlerinizi krptrmaya... Tepeba'nda, Kel bo'nun randevuevine gittiniz!

357

 Gittik evet... nnden geiyorduk. Kira alnacakm... U radk. Bakn nce nasl anlatt: Kira vermiyordu herif alt aydr. Kel bo'yu tanyorsunuz. Kadir, iki aylk kira getirince atm. "Geri sini de bir hafta sonra verecek" deyince phelendim. Kel bo, kira borcunu dyor. Kyamet belirtisi! "Yalnz mydnz?" diye sordum. "Evet" dedi. "Gnl holuuyla m oldu bu i?" dedim. "Eh..." diye kasld. Buna kabadaylk skmezmi... Kapcy ardm. lk gidi inde, Kel bo, az kalm dvyormu arkadanz... eri bile alma m... Para iin geldiini anlaynca balam svmeye... Sonunda si laha davranr gibi yapm olacak ki... -Glerek ban sallad:- imdi gzmn nne geldi. Yel gibi inmi merdivenleri Kadir Bey, kap dan glle gibi km... Birlikte gittiiniz gn... "Tamam!" demi bi zim kapc, "Cmb var" diyerek merdivene yanap yukarya ku lak vermi... "Kapy aldlar. Kel at. 'Vay sen bunca zaman nerdesin?' diye ylt bir zaman... Ald bunlar ieri, rtt kapy" dedi. Tanrm yle biraz. Vaktiyle iyiliim dokunmutu. Daha dorusu, iyilii benden bildi Kel bo... Nerden buldunuz byle na muslu kiracy? Haydi, araya bakasn koydu diyelim. Celdet Bey eniteniz niin atamad bunca zaman? Hi atar m? Kendisi getirdi. Ben kzdka, "Kiminin paras, kimin duas, baldz" diye glyor. miyorsunuz? iyorum... Kadir, ieri girmeden nce, kavga kabileceini syledi .mi, size? Elbet syledi. Sylememi... Bunu da m azndan aldnz? Evet... Bu sefer de, Murat, ok nemsiz bir eyden sz ediyor gibi sor du: Hangi yoldan zorluyorsunuz da, bu kadar kolay syletiyor sunuz? Hangi yoldan m? -kran Hanm'n gzleri, birden hrnlamt:- Aklnza gelen yoldan deil, herhalde... -Sesi gittike sert leiyor, bu sertlik, atk kalarna ok yarayordu:- Baka bir yol, aklnza hi mi gelmez? Kadir gibileri, azlarndan laf alnamayacak kadar akll m sanyorsunuz? Kadir gibiler birine yaranmay karar latrdlar m, her eyi yaparlar! Size neden sylemedi kavga kabi leceini?.. Vuruurdunuz. Yaralanabilirdiniz... Sizi sevmez mi? El358

bette sever... Ama, bu sevgi onurlu insan sevgisi deildir. Kle sev gisi bu... Bakarsnz birden, dmanla dnvermi... ou zaman kendisi de farknda olmaz bunun... Fark ettii zaman da, stnde durmaz pek... -Bir garip gld:- Bilirsiniz bu sevgileri siz... Orospu sevgisidir nk... oktan beri mi tanyorsunuz o kadn? Hangi kadn? Kel bo'nun evinde, sizi grnce "Yasu Murat" diye boynu nuza sarlm... Kahvenizden imi... Sonra da, "Bir ey syleyece im" diye sizi baka bir odaya gtrm... Yarm saatten ok sr m syleyecekleri... Kadir mi anlatt bunlar da? Kadir... Sizi gzmden drmek istedi biraz galiba... Ya da kskandndan... -Sesinde kkrtclk deil, kedere benzer bir burukluk vard:- O kadna da bir iyiliiniz dokunmu olmal... Nedir bu pislik kuzum? Affedersiniz! Radyodaki alamakl ses iin syle dim. Dinliyor musunuz? Hayr... kran Hanm radyonun yanna gitti. Salonun yars lotu. Bu lolukta, vcudunu smsk saran kara etekliiyle boyu biraz daha uzun, beli daha ince, kalalar daha tkz grnyordu. Murat da kalkt. Yreinde fkeye benzeyen sert bir ey seir meye balamt. Hem konumak istiyor, hem de eniyordu: Klelii anlatnza baktm. Kzyorsunuz. Kendinize kzyormusunuz gibi geldi. -enmesi artyor, kelimeleri zorlukla bulu yordu:- Kadir'in byle oluunda, sava yllarndaki yoksulluklarn payn dndm. Srekli alk, insann iliklerini boaltrm... Bu boluun yerini de, yava yava korku dolduruyor galiba... Korku iliklerinize iledi de, sizi alt etti mi, kle olmaktan nasl kurtulacaks nz? Fukara evlerin keleri bucaklar sprntlerle doludur tklm tklm... rili ufakl ieler, pasl iviler, yamr yumru delik kaplar, her boyda, her renkte paavralar... Mein krpntlar. Bir sr krk dkk... Eski psk... Bizim ev byleydi. "Bir gn lazm olur" diye saklyorduk. Hibirinin lazm olduu zaman, bulunup kullanldn grmedim. Yoksulluun verdii korku, bize yllarca, sprnt beki lii yaptrd. Bu sprnt bekilii yalnz yoksullarn ii deil... Zen ginler de bir baka eit sprnt bekisi... Yalnz bekilik edilen sprntnn cinsi deiiyor. Hisse senetleri... Tahviller... Deerli talar, gm takmlar, hallar, krkler... Tablolar... Durmadan ar trlmak istenen para... Dnyay kavrayacak kadar geniletilmesine abalanan i... Bunlar da bir eit sprnt... 359

kran Hanm, eli radyonun araycsnda, omuzunun stnden bakt: Sprnt m? Amma yaptnz... Sesi alaycyd. Radyoyu kapatp divana oturdu. u bakmdan sprnt... Bir devlet mzesinin deerini kat kat artracak bir tabloyu satn alp duvarnza asmsnz da, yllardr bir kere bile bakmamsnz. Daha korkuncu, bakmsnz da hibir ey anlamamsnz. Koca bir salon dolusu kitaplarnz var, duvarlar kaplam batan baa... Hepsi maroken ciltli... ou tek kalm dn yada... Numaral... Lks basklar... Birini bile amamsn... Oku mak iin demiyorum, resimlerine bakmak iin olsun... Milyonlarnz var, sofrada dana eti posas geveliyorsunuz. Tonlarla ampanya, vis ki satn almaya gcnz yeterken, ancak bir bardak maden suyu i menize izin vermi doktorunuz... Gene de boyuna biriktiriyorsu nuz... "lerde lazm olur belki" demeniz bile artk sizi gln ede cekken... Topladklarnz sprnt deil de nedir? Bence ayp say mamal insanolunun bu kadar sama oluunu... Ackl bir ey bu! Rzgrlarla uluyan ormanlarn kysnda, eline geirdii bir sopaya dayanarak ayaklan zerinde ilk ea durmaya alan plak yarat dnyorum. Drt ayakllar dnyasndan kopmu... ki ayakllarn dnyasn aryor. Kendi yarataca dnyay... Ba, kim bilir nasl dnmt, boyunun yksekliinden... Elleri, karn, gzleri iki ayakhlnn dengesini kim bilir ne zorlukla bulmutur. nsanolunun yokluk iinde geirdii yz binlerce yl dnyorum da... "Kim bi lir ne yaman korkular kald o yllardan iimizde" diyorum! Evleri miz gibi, ruhlarmz da kim bilir ne eit sprntlerle dolu?.. Ayp ladnz Kadir'i, kavga kabileceini bana sylemedii iin... Syle medi evet... Sylemesi doruydu. Nerden kyor bu yarg! Btn yalnkat yarglar gibi, bir cvk genellemeden... Diyelim ki, o anda, Kadir iin, Kel bo'dan biraz para alp gznze girmekten daha nemli hibir ey kalmamt dnyada... Bunu yapamazsa, kyamet kopar, gibi gelmitir.belki de... "Sama" diyeceksiniz... Samalkla rn gleri, saplant sralarnda meydana kyor. nk, hepimiz, i kafamzla saplanyoruz. Siz de onun gibi mi davranrdnz, saplant zryle? Saplantda olduumuzu bilemiyoruz ki, zrn dnelim... Ben de kim bilir, nerde, neye taklrm. Btn saplantlarmz korku larmzdan geliyor. nsanolu, deli deilse, korkar mutlaka... Saplantlarmzdaki korkunun bize sama grnmemesi, yz binlerce yldan arta kaldklar iin... Bunlar, gerek sebeplerini yitirdiimiz korkula360

rn tortusu... Kadir'i savunmak iin konumuyorum. Bu adan bak lrsa, hepimiz, biraz kle deil miyiz? Hayr. Ben kle deilim... Olmaz olur musunuz? Kle kullanmaktan holanmyorsa nz, daha beter klesiniz. Hep kle kalacaksnz demek. Hepimizin birer klelik engeli var. Bunu kim bulursa bizi kle gibi kullanr. Beni kullanamaz! Murat yaklat. Eli bynda bir an dnd: Daha baka bir ey demedi mi Kadir, orda konuulanlar dan? Nerde? Kel bo'nun randevuevinde?.. Hayr... -kran'n glmseyen gzleri gene sertleivermiti:- Onlar da hadi, siz anlatn!.. Reat'tan laf atlar. Hangi Reat? Bir Reat vardr. Bileceksiniz. Kumarhanelerdeki lakab Paaolu'dur. Kalpl kyafetli... Kabadayms... Kadnlara gre, yak kl da saylrm... Bildiniz mi, kiralarnz toplarm bir ara... Bildim... Ne dediler? "Paaolu'ndan sonra, iyi tahsildar bulmu dorusu bizim ev sahibi hanm" dediler. Reat, kiralan toplamak bahanesiyle oturur mu da sizi anlatrm... Neyimi anlatrm? Aptallklarnz... Siz uyurken paralarnz nasl ardn... Cannz istemezken, yalvararak sizi tavlaya oturturmu da hileli zar la paranz yutarm... Pul alarak... "Cahar atp e oynayarak"... Pikette kt dzer, bir beyi kez oynarm da farknda olmazmsnz, nk tutkunmusunuz srlsklam, ocukluunuzdan beri siz bu herife... Sizi almadndan kahretmisiniz de, bir yal adama va rp yllarca ile ekmisiniz. Gece yars gelse, sokan ortasnda du rup bir slk alsaym, kocanzn koynundan frlar, koarmsnz rlplak! nandnz m? kramHanm'n sesi rahatt. Dinlerken bir ara, korkuyla kr pmaya balayan gzleri, yava yava her zamanki pervasz sertlie dnmt. Birine meydan okur gibi arkasna yasland. Ban yasta dayad. Dar elbisesini gsleriyle kalalar bsbtn gerdii iin, salonun loluundan, anadan doma plakm gibi grnyordu. nandnz m, dedim? 361

 Hayr... ocukluk arkada olduunuz doru... Bir gn apansz kagelmi... "Beni bataktan kurtar" diye yalvarm... O s ra, bir baka erkei sevmekte olsaydnz, kulak amazdnz. Bo bu lundunuz, yreiniz bo olduu iin... Kendisini kurtarmaya hi de niyetli olmayan birini, tek banza kurtarabileceinizi sandnz. Size snd zaman, ocuu yeni lmm. Onu ilasz brakm olma nn sululuu altndaym... Nerden rendiniz bunlar? Hibir eyi saklamazlar ki byle adamlar... Rezilliklerini ara sra, birine amazlarsa boulurlar. "Aptallnz" dedim, stnde durmadnz! Terbiyesizliinize verdim, aptal olmadm iin... "Bizim pikurusunun lmyle kimi yere vurabilirim, diye dndm, aklma ev sahibiniz geldi" demi randevuevindekilere... "Kary alr, Cuma gnleri mezarla gtrrdm, olann gmld yeri sanki biliyormuum gibi" diye glermi... Gittiniz mi, gerek ten mezarla, elinizde ieklerle?.. kran Hanm'n yz ilk defa deiti. Yreine bir sz saplan m gibi dudaklarn skt. Ellerini yanaklarna kapatarak yavaa sordu: ocuu iin byle konumamtr deil mi? -Mezara iek gtrdn hatrlam olmal ki, gzlerine gerekten ylgnlk dol mutu:- Yalan sylyorsunuz, deil mi? Uyduruyorsunuz... Konuup konumamasnn en nemi var? Bundan ok daha beterini syleyecek mayada olduunu biliyorsunuz. te kleliinizin engellerinden biri... Siz kendisini gl sanan klelerdensiniz... Daha dn tandnz bir erkei, imeye alkoyuyorsunuz, babaa, gece vakti... Ona, yatmaktan, adl adnca, laf etmeyi kabadaylk sa nyorsunuz. Budalalk bu... Somurtmayn yle. -Yanna oturdu, bi leklerinden tutup ellerini yanaklarndan ekti:- Dost olacaksak, bir birimize kabadaylk numaralar yapmayacaz. Kleliklerimizi rt bas etmeye abalamayacaz. Tersine, birbirimize yardmc olmaya abalayacaz gsz dtmz yerlerde... -Sa avucunun iini pt:- "Sizi ok seviyorum" desem, bana inanr msnz, u kadarck?.. Murat eildi, kran Hanm' yllardan beri seviiyorlarm gibi, rahatlkla pt.

A B A M / KEMAL TAHR KTAPLARI

Kelleci Memet Rahmet Yollar Kesti Yedinar Yaylas Kyn Kamburu Byk Mal Sardere Krduman Esir ehrin insanlar Esir ehrin Mahpusu
Yol Ayrm Gl nsanlar