BATI YAMACI

Elif UGURLU*
"Hellenizm" kelimesi bilimsel bir terim olarak ilk kez
J.G .Droysen "Geshichte des Hellenismus" isimli eserinde
'. Hellenistik
neriler genelolarak M..330 ile M..30
300 bir sreci kapsamakta ve Makedonya
taht'a
"Emelleri akla olmakla
zamanda o
o ve dahi ok gl bir
muhakemesi ve ki; onu ileriye bu srkler,
yolu bu gsterirdi,,2 (Montesquieu).
M..336 Makedonya geen ve en byk
ideali ok bir imparatorluk kurmak olan ve Montesquieu'nun
tm bu zelliklere sahip emeli, 13 gibi ok
bir sre iinde ve ilerine kadar tm
Akdeniz Makedonya Bu
topraklara tam sahip ancak, byk bir potada her
kavrnin zelliklerini eritrnek, ve hepsini bir araya getirmekle
* Anadolu niversitesi. Edebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi Blm.
A.M.Manscl, Ege ve Yunan larihi , TTK. Ankara 1974 (S.Baskl 1988),
s.507.
2
Raymond Burgard, Lcx pcdition dAlexandre et la Conqucte de lAsie.;
Plutarkhos, Byk ve ev: V,Gltckin, Radyo
1980, s.169.
145
mmkn beri olan Kynik
ortaya "Kormopolitirm" fikrini uygulayarak
erkeklerle yerli ve bir meydana
ile ve stratejik
konumlara sahip yeni ve gerek
gerekse kurularak ticaretin
kentler ise kltr ve sanat merkezleri haline ki en
nemlileri Tarsus ve Pergamon'dur. Bunun dil
iin de ok byk aba Dilde Yunanca
ortaya koyarken, dinde etkisi ok daha fazla
Bununla birlikte stn gelenle yenik bir arada
sonunda birincisi ikincisi de gitgide
'.
Hellenistik dnemi bir cmle ile zetleyecek olursak; Yunan
kltrnn Akdeniz ve n Asya'da kltrleriyle ve
sonucunda meydana gelen niversal bir kltrdr".
Hellenistik dnemde, itibaren srekli
Yunanistan zellikle de Attika blgesi ve olan
kaybederek bu byk bir haline
Arkaik son derece nemli bir kltr ve sanat
merkezi olan Atina bu konumunu yitirmeye ve
Pergamon, Ephesos ve Rhodos gibi yeni kltr
merkezleri meydana Bu yeni kentlerin
kenti, kurulan kentlerin iinde en mkemmel i ve
gzeli olarak bilinmektedir. Ancak kentin nnun
haline getirmesiyle ve bir ticaret merkezi,
liman kenti konumunun byk bir sanat ve kltr merkezi
haline Bankerlerin faaliyetleriyle de ilk kapitalizm denemeleri
Yunan-Roma kenti buradan Attaloslar slalesi
ynetilen Pergamon kenti ise,
4
5
Plutarkhos, a.g.e., s.164.
Manscl, a.g.e., s.507.
PIutarkhos, a.g.c., s.16
146
ile hale gelerek dnemin en nl odak

Hellenistik dnem seramik
Hellenistik dnem seramik genel bir atacak
olursak, bu dnemde metal son derece popler
grrz. mlekiler hem form hem de bezerne olarak bu
taklit edilmesine bir sz konusudur'l. Bunun
sonucunda rlyefli, dizaynlar ve
mlekiler metal hissini verebilmek iin yaprak ve
benzeri motifler zerinde Hellenistik dnemde, daha
erken dnemlerde ok daha olarak bezemenin
ve buna olarak de gzlemleriz.
Boya, kab tm yzeyinin siyah bir astar stne
srlyordu. Kilin rengine renkler de
Amphoralar, Kantharoslar, fincanlar, fincan
ve dz tabaklar en kap idi. zerine palmet,
rozet ve bunlara benzer naturalistik motifler Motifler ya
kabartma biiminde ya da meydana getiriliyor
veyahut da boyanarak Sslemede, figrl bezerneler
olduka nadirdi. Amphora, Pelike, Lekyhtos, gibi kaplar
ekseriyetle yapraklar, meyve ve iek elenkleriyle bezeniyordu.
Hellenistik seramik rlyefli ya da bezemesi ile
gruplara Bu en nemlileri: Megara,
Calene ve Pergamon olarak

Alman Arkeoloji Enstits'nn 19'l Atina
Akropolisi'nin bulunan bu kaplar
kez Alman bilim Cari
6 .F'Nicholson, Greek Etruscan and Roman Pottery and Small Terracottas,
London, 965, s.34.
147
Watzinger Watzinger Avrupa Mzelerine
toplayarak bu biimini, ve
bnyesini dikkatlice inceleyip, kronolojisini vermeye 1901
makalesinde, Asia Minr'deki
ve iin de bu tip orijinaline
inmek zorunda Watzinger'e bu konuda en byk
ise, bu tipteki ithal ve yresel
Rudolf Pagestecher
sonundan, kadar olan
zaman diliminde mleki ve ressamlar Figr
eserler Bu iki iinde tekniklerini ve
stillerini srekli kendi ve
M.A. temeller zerine yeni tohumlar
Hellenistik dnemde yeni tekniklerin en
nemlilerinden birisi de Bu yeni stil
Figr devam
etmekle birlikte iyice dejenerasyona ortaya
retim iki sresince devam ancak, M..

stilinin girmeden nce, seramikte yeni bir
srecin sebeplerini biraz daha amak gerekmektedir.
da gibi Byk fetihleri,
ile kltrlerinin bir sentezini ve bunu
de olsa uygulayabilmesi sonucunda Hellenistik dnem olarak
zengin hazine
kap retimin de
hammaddesi metalolan kaplar Bunun sonucunda ise,
topraktan kaplar reten mlekilerin ve profosyonel
zedeleyen negatif durumlar ortaya Ve her ne
kadar zengin materyalleri da, bu tm halk
7
9
C.Watzinger, "Vascnfunde aus AM 26,1901, s.7.
l-l.Thomson, "Two Centuries of Helienistic Pottery", Hesperia III, 1934, s.48.
a.g.e., s.31l.
148
zengin oldu ve hepsi metal kaplar alabiliyor
gelmemekteydi. mlekiler isteyerek ya da daha biraz da
mecbur kalarak bu metal kilde taklit edilmesine
oldular. metal etkisi
ve kaplar metal rneklerle
prototipierinin metal vazolar ok gibi bir sre
iinde son derece ilerleme kaydetmeleri ise, profesyonel
kaybeden mlekilerin bu konuda ne kadar tecrbe ve
gstermektedir.Metal kile adapte edilmesinde bir
etkin olay da Figr giderek
mlekilerin ve de bu teknikte
retimlerden Srekli olarak zerinde insan ve
hayvan motiflerinin retimi de, da
herhalde yzden insan
ve hayvan figrlerine yunuslar pek
Seramik bu biimde, bnyede
bezemede ve
Olduka uzun bir zaman dilminde Yunan ve
sahip olan Keremaikoslu mlekiler M..3. ve sresince
pazarlardaki giderek kaybetmeye birlikte, yine
de kendi lkelerindeki pazar yerlerini ellerinde
Ancak itibaren bu da derece derece
ve kendi pazar yerlerinde dahi ciddi rekabetler
ele ncelikle Atina
daha nk bu kaplar
Pergamon, ve Gney Rusya gibi yerlerden de
olmakla birlikte
Atina Agora blgesinde kuyu,
pithos ve ele Atina'da bulunan bu
kaplar M..3'lerden itibaren retilmeye ve M..8'lere
kadar devam
stilinin genel zellikleri:
Bnyesinde hafif kilini iermektedir. Genelde
10 2
a.g.e., s.3 .
149
rengi parlak kahverengi, parlak kahverengi ya da
pembedir. Kaplar siyah glazrle Bu vazolarda bezemeli
alanlar kalan tm yzey siyah renktedir. Bezeme geleri ya
koyu, donuk beyaz boya ile ya da insizasyon Kaplar
parlak siyah glazrle sonra metalik bir
grnm (Res. yani
bu karakteristik siyah
incelme olur ancak, yzeye yine
metalik M..
erken dek olan srete ise iyice
(Res.2). mlekiler ilk metal rekabet halinde
toprak kaplarda metal etkisini yaratabilmek
iin glazr bol miktarda ve son derece
Fakat glazr giderek Hellenistik dnemin tm mlekileri
tercih edilmeye ve eski popleritesini
Bununla paralelolarak metalik yerini, daha mat bir renge
ve glazr Ama yine de kab glazrnn
bakarak kesin bir tarihlendirme yapmak sz konusu
ekseriyetle siyah glazrle
renklerin da oyunu kaplar
daha zarif bir hale
Bezerne
bezemesinde ge, temel ihtiya olarak
kil, ince bir boru veya yzeye srlen
donuk ve mat beyaz boya ve insizasyon" .
Beyaz boya daha erken dnemlerden beri
bilinmekteydi ve en son Figr
ise zellikle naturalistik motiflerin bezemesinde tercih
ya da ince ulu bir aletle koyu ve olarak siyah
astar zerine Stilin erken rneklerinde ge

a.g.e., s.439.
150
rneklerinde daha biraz Beyaz boya
boyayla da boya
direkt olarak siyah astar zerine rengi vermeyip
iin, astar zerine nce beyaz boya ve sonra
boya
3
. yer yer
dklmesi sonucunda beyaz boya ortaya
ise, ok erken dnemlerden itibaren
bir pratiktir. ok sonra
bir azalma ve daha sonra stilinin dejenarasyon dneminde tekrar ortaya
hemen gvdenin kaide ile
yerde, kaidenin evresinde ve bazen de motiflerin
belirlenmesinde Glazrn zeri siyah
yzeyinde son derece bir kontrast yaratan yivler meydana
Bazen de zerine isimleri
miltos'un da olmamakla birlikte
gryoruz. Miltos solisyonudur. Miltos
renklerinde gzlemlenmektedir.
Daha erken dnem seramik sadece yan bezerne
olarak naturalistik motifler, nce de gibi
stilinde ge olarak n plana Bu motifleri
olursak;
I) asma ve defne girlandlar (Res. 3),
II) Meyve ve iek (Res. 4),
III) tomurcuklar,
IV) Dalga
V) isimleri,
VI) Zikzaklar ya da dz meydana boncuk
dizileri (Res. 5).
VII) Pendant dizilerinden (Res. 6),
2 R.M.Cook, Greek Painted Pottery. Roulledge, London 1960 (3.ed. 1992),
s. 196.
3 A. Pasinli, Arkeoloji Mzesindeki Gnathia Vazosu", Anadolu
(Anatolia) XI. Ankara, 197 s. 98 ve dipnot 38.
151
IX)
X)
VIII) Nadir de olsa insan ve hayvan figrleri en
ise
engel ve spiraller (Res. 7),
Geometrik bezerneler:
a) geen kareler (Res.8),
b) apraz taramalar (Bkz: Res. 8),
c) Dama (Bkz: Res.8),
d) Rozetler ve (Res. 9).
Bu bezerne gelerinin gre kabaca bir kronoloji
izelgesi

isiMLERi
isimler glazrn stline Harf M.A.yy.sonu ile
stiline gre tarihlendirme Genelde
e i' k en d n e m e s e i' i e i' i n de ve kaplarda
Kantharoslarda
BOYALI
PENDANT
DiZiLERi
MEYVE VE
iEK

Naturalistik motiflerin en popler ve erken
bczeme gelcrinden biridir. Uzunca bir
sre devarn etmekle birlikte
giderek Erken rneklerde
zarif kavislcri olan sicimlere ve
daha sivri Daha ge
rneklerde kaba zikzak sicimlere

Helienislik Dnemin popler naturalistik
motiflerindendir. Gnathia Stili kaplarda
daha Meyve ve iekler
kurdelelere
152
M.A. yy
M..Erken i .yy. 'a kadar


M..3. ve
'da fazla olmamakla
beraber devam
M.. I.yy. 'da iyice

GIRLANOLAR
(ASMA, DEFNE

VE


GIRLANOLAR)
DALGA
BANTLARI

KLf<::N
KARELER
DAMA

APRAZ
TARAMA
Naturalistik motiflerin en fazla
Erken rneklerde daha
zenli Ge rneklerle
fark ok

Figr de
kilden
sonra beyaz boya yzeye
srl e re k ve sonra
insizasyon
ok fazla tercih edilen bir bezerne
gesi
Geometrik bezernenin en popler
motifidir. Bazen tek bazen de
geometrik motif'lerle birlikte

Geometrik bezernenin en ge
motiflerindendir. Bazen tek bazen
geometrik rnotiflerle birarada
Bu motif'le birlikte
Stilinin

153

M..l.yy. 'a dek devam

M..Erken 4.yy.'da
ok
M..l.yy.'a kadar
devam etmektedir.
M..3. ve 2.yy.'dan

M..l.yy.'a kadar

M..3.yy.'
M.. i .yy.'a dek devam
etmi r.
M..2.yy.
sonundan M.. .yy.'a
kadar devam
tablodan da zere stilinde en
revata olan bezerne geleri naturalistik motiflerdir. Bu motifler
itibaren uygulanmaya ve giderek
ya da boyun
veyahut da boyun ve alana Bu bezerne
motifleri Hellenistik dnemin seramik da
karakteristikleridir. naturalistik motiflerin
ve pendantlardan diziler en erken serilerdirl".
isimlerinin ekseriyetle
M..4 sonu ile M..3 tarihlenirler. Siyah
glazr zerine sivri ulu bir aletin kap yzeyine
Atina'dan yerlerde de Gney Rusya'da
da byle rnekler ele
Dama motifi M..3.
Bazen tek, ancak alternatif
kareler biiminde Bu bezerne gesinin .Attik
bnyeli rozetler ve bir kompozisyon
yoluna Kaseler, tabaklar ve kaplarda da merkeze
bu tip rozetler ve apraz tarama motifi, geometrik
bezemenin en basit stilinin son evresinde
iin sonun gsteren motif olarak da
Geometrik bezemelerin serbest yani Pergamon, Delphi,
ve Gney Rusya 'ya Atina kentinde
daha ortaya Atina 'da
ile paralellik gsteren Gney bile bu saf
geometrik dizaynlar o kadar
Geometrik stilin en erken Atina'da sylemek ok
mmkn de, atelyelerin nispi kronolojisi gz nne
byle bir dikkat edilmesinin
neri l mi r l '. Geometrik motiflerin kkenleri yeterli derecede
ve hem erken hem de ge dnem
14
Thomson,a.g. ,s.440.
i S a.g.e,s.442.
154
mlekileri popler bilinmektedir, ancak M..3. ve 2.
Atina Keramaikos'unun bu blgelerden
dair bir Ge Latene ve Asia
Minr'deki Gal ile fakat
burada da gncel bulunmakla birlikte, bu etkiyi ve orijini
erken dnemlerinde aramak daha Yunan
Protogeometrik ve erken Geometrik ile benzerlikler
dama i ie geen kareler, arpraz tarama,
ve rozetler, dikdrtgen panel bu dnemlerin en karakteristik
bezerne geleridir. Ancak Protogeometrik dnemin ok popler iki
motifine; konsantrik daireler ve daire bezeklerine
nk mlekileri kil
insizasyon iin bu iki icra etmek olduka
zordur.
i 89'lardan itibaren Atina Areopagus'unun eteklerinde devam
ettirilen pek ok mezar ve ilerinden dnemlere
tarihlendirilen kaplar Bulunan bu mezarlar ve kaplardan
Keramaikos devam ortaya
Antik bilgilerden, mlekilerin
pazar yerinin blgede burada
srdrdkleri bilinmektedir. o mahalleden olan cedlerinin
grmezlikten gelernezlerdi ve erken dnem eserlerini
bunun grrz. Gzlerini
ve grdklerini kendi fazla
adapte
Kap
mlekileri byk en fazla
tercih Bu stilde
biraz ve kkenleri biraz Kulp
olarak Gnathia da uygulanan burgulu kulp
burkularak gvdeye (Res. 8).
dip kaideye Kaideleri genellikle am ya da halka
16 a.g.e,s.444.
155
kaide biimindedir. Amphoralan
oranlama son derece uyumludur. Gvdenin orta derecededir.
Boynun gvdeye, gvdenin kaideye ve zarifdir.
Metalik etki daha fazla hissedilmektedir. M..200'lerden,
M..I60/lS0'lere kadar olan dahage rneklerde bu oranlama genelde
kenar profillerine plastik masklar
M..I60/lS0'lerden, M.. erken kadar olan
dnemde ise, boyun iyice ve zellikle
fazla Kulplar ise gvdenin genel
uyumunu bozacak yerlere
stilinin bir popler Kantharos'dur.
Kulplan biiminde (Bkz: ResI) Bazen alt
Megara kaselerindeki gibi st
Boetya blgesi Kabeirik karakteristik ift mahmuzlu
stilinde grmekle birlikte, her iki grubun da
bezerne geleri ve oranlan birbirini da
yivler ark dzdr (Res. l O). Kabeirik kaplannda ise yivler
zm, asma gibi naturalistik bezerne motitleri her iki
grupta da Kabeirik byk bir blm
17 Megara kaseleri:Antik "Hemitomos" olarak
kre biiminde, kulpsuz ve tm
yzeyi kabartma desenler ve figrlerle bezeli iki kaseleridir. nce
olarak) bu isim
O. Benndorf M..3.yy.'dan,
kadar retimleri devam ve standart iki olarak
Megara kaseleri daha bilgi iin bkz: Thomson, a.g.e.,s.451-
459.;.U.Hausmann, Hellenistische Reliefbecher, 1959.; P. Hellstrmrn,
Labraunda Pottery of Classical and Later Date Terracotta Lamps and Glass,
Lund 1971, s.19-23.; i. Rotroff', Pottery. Athenian and Imported
Moldmade Bowls" The Athenian Agora 22. 1982.
18 Kabeirik Stili: Boetya'da Thebes Cabiria kutsal
3. ve M..3. dek
devam Bkz. Cook, a.g.e., s 97 ve 195.
156
retimleri Thebes'i
M..335 Kantharoslar zellikle
stilinin ok poplerdir. Bezerne da
Krater ve daha doyurucudurlar. Fakat
ok bir sre sonra Megara kaseleri ve
geerliliklerini
Bir kap formumuz mlekileri
bezerne stilinde alanlar sunabilecekleri bu
Ancak sofra byk
tabaklardan, stilin kolay bozulabilir nedeniyle ev
ve bu yzden fincan
tabaklar daha fazla
Bu ana kap formunun fincanlar, kraterler,
kaseler, Skyphoslar, Lekythoslar ve de
Yresel kap tercih
Atina retimi olanlarda Amphora ve Kantharoslar
iken, retim merkezlerinde bu formlara ok
Tarsus'da Skyphos daha fazla
Gney paralellerinde ise
ile
merkezler
Akdenizin merkezlerinde yresel atelyeler
Pergamon, Alexandria ve Tarsus bu merkezlerin en
nemlileri Tarsus'da orta ve ge Hellenistik dnem
sresince retimleri devam Yerel imitasyon olan bu kaplarda
biraz daha adi glazr ile kire tanecikleri ieren daha taneli kil
ve Tarsus kilinin gzle grlebilmektedir.
ithal yerli retim biim ve
bezerne ynnden bulunmakta, ok nadir olarak paralar
i 9 Thornson, a.g.e., s.444.
ZO Cook, a.g.e., s.444.
Zi Pasinli, a.g.e.,s.96.
157
ithal rneklerle paralellik gstermektedir. Hamurun rengi
devety, kahverengi ve seyrek olarak da gri
kahverengidir. Kaideleri Atina'da ok Kantharoslar'a
Tarsus'da nadiren Bezerne olarak motifi ok
fazla Yapraklar ve devety astar zerine
insizasyon ile dikkatlice Atina retiminde belki de en
sevilen kap formu olan Amphoralar'a Tarsus'da ok az
Amphoralar Orta Hellenistik dneme aittir. Form
olarak Atina serileri ile benzerlik gstermemektedirler; gvde adeta
gibi incedir, st ve alt plastik
ve dz biimindedirler. motifi Atina'da
omuz ve Tarsus'da ekseriyetle
omuz
Pergamon' da ise stilinin evresine ait
rnekler bulunmakla birlikte, itibaren
glazrl ve tamamen insizasyon bezemeli kaplar daha popler
olmaya Yine Anadolu 'da yerlerde fazla
bile, bu stilde kaplar daha kap
Priene, Labranda, Limyra, Kayseri
ve bu kentlerden 97
P.Hellstrm "Labraunda" isimli kitapta,
Labranda'da bu stilde sadece yedi para Bu
paralardan bir tanesi Attik retim, ise yerel ve
glazrleri ithal paraya ok daha az
Gerek Labranda gerekse Anadolu 'nun kentlerinde
ok az stilin bu blgede ok
22 F.F Jones, Tarsus I, 1950 s. 160 vd.
23 Cook, a.g.e., s.196.
24
Labranda.Helstrm, a.g.e., s.55.;Limyra: J. Borchardt -I Mader.: "Bericht Der
Grabungskampagne Limyra", XII ,KST. II.cilt Ankara 1990, s. 332,
ve : K. Ernre, 1973",Anatolia
XVILAnkara 1973, s. 65 ve dipnot 24.
158
etmektedir-l. Limyra' da ise sadece bir tabak
ve Korinth ve Gney
Rusya' da bol miktarda ele Korinth
kenti de Pergamon gibi, stilin erken dnemlerinde daha fazla retim
itibaren
stillerdeki kaplar popler Gney Rusya'daki merkezler
Kerch, Olbia, Chernose.'dir. Bu moda Gney Rusya'ya Asia Minr'den
gibi grnmektedir.(Pergamon ?) Kerch'de
bu killeri Anadolu ile benzerlik gstermektedir.
Pelike, Kylix, fincan ve Amphoralar daha fazla tercih
Sonu olarak Tarsus, Korinth ve Pergamon
gibi atelyelerde de retim hibiri Atina
ile stilinde Politik ve kltrel
gcn yitirmekle birlikte, en bu kaplar ile bir sre daha ve hi
bir konuda kimseye ve eski gzel
gnlerin grkeminin devam ile
25 Hellstrm, a.g.e., s. 17 ve dipnot 6.
26
Borchhardt-Mader, a.g.e., s.333 ve res. 14.b.
27
Cook, a.g.e., s.196.
159
Resim I .
Resim 3.
Resim 5.
160
Resim 2.
Resim 4.
Resim 6.
Resi m 7.


Il 'i
\. . ,/;
-
Resim 9.
161
Resim 8.
Resim
Resimler Listesi:
Res. 1: Hydria, Env. no.425. G. Bretschneider, Collezioni E Musei
Archeologici Del Veneto, Roma 1995, s 21'den
Res. 2: Kantharos.Env. no. 413. G.Bretscneider, Collezioni E
Muses Archeologici Del Veneto, Roma 1995, s.2'den
Res. 3: Pelike. Env. no.437. G. Bretschneder, Collezioni E Muset
Archeologici DelVeneto, Roma 1995, s.63den
Res. 4: inoche. Env. no: 446. G. E Muset
Del Veneto, Roma 1995, s.69'dan
Res. 5: Skyphos, Env. no: 454. G. E
Muset Del Veneto, Roma 1995,s. 78'den
Res. 6: Hydria. Env. no. 422 G. E Muses
Del Veneto, Roma 1995, s. 83'den
Res. 7: Skyphos. Env. no. 461. G. E Muset
Del Veneto, Roma 1995, s. 83'den
Res. 8: Amphora. R. M. Cook, Geek Painted Pottery. Routledge,
London 196 (3.ed. 1997) Res. 56 a'dan
Res. 9: Pelike. Env. no. 437. G. E Muses
Del Veneto, Roma 1995, s.55'den
Res. 10: Pelike. Env. no 437. G. E Muses
Del Veneto, Roma 1995, s.55'den
162