19.11.

2009

Organik Kimya
Hcre Bilimleri I
2008

Do. Dr. Mutlu AYTEMR

Eczaclk Fakltesi Farmastik Kimya ABD
mutlud@hacettepe.edu.tr http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mutlud

SMLENDRLMELER
Alkoller, bir tane hidroksil (-OH) grubu tayan R-OH genel yapsnda bileiklerdir. Alkollerin geleneksel sisteme gre isimlendirilmeleri, hidroksi grubunun bal bulunduu dik li ismine lk l kelimesi b l d radikalin i i alkol k li i eklenerek yaplr.
CH3CH2CH2CH2OH
n-butil alkol
CH3CHCH2OH CH3

ALKOLLER

zobutil alkol

Radikal isimlerinde bulunan sec-, tert- gibi balanma karbonunun dallanma durumunu gsteren nekler, alkoln isminde de yer alr.
CH3CH2CHOH CH3 CH3 CH3COH CH3

Geleneksel sistemde byk ve karmak molekll alkoller, metanoln (karbinol, CH3OH) sbstite trevleri olarak ele alnp, isimlendirilirler; molekln C-OH ksmna bal radikallerin isimlerine karbinol kelimesi eklenir.
CH2CH3 CH3CHCH2COH CH3 CH3

sek-butil alkol

ter-butil alkol

Metil etil izo-butil karbinol

19.11.2009

Geleneksel sistemde dioller, olutuklar divalan radikal ismine glikol kelimesi eklenerek isimlendirilirler, poliollerin bu sistemle isimlendirilmeleri yaplmaz.
CH3CHCH2OH OH

Ayn moleklde -farkl karbonlara balanm- birden fazla hidroksi grubu ieren bileikler diol (veya glikol), triol, poliol (veya polihidrik alkol) gibi isimler alr.

Propilen glikol

IUPAC sistemine gre isimlendirme, hidroksi grubunun baland ana yapya gre yaplr; alkan, alken, sikloalifatik vb. yapnn ismine, balanma konumu da belirtilerek ol eki, birden fazla hidroksi bulunmas halinde ise diol, triol vb. ekler getirilir. OH
CH2CH3 3 CH3CHCH2CH2COH
6

Moleklde isimlendirilme bakmndan ncelikli baka fonksiyonel gruplar bulunmas halinde, isimlendirme bu gruplara gre yaplr; alkol grubu, bu ismin banda sbstitent gibi konum belirtilerek hidroksi eklinde gsterilir.
CH3CHCH2CH2COOH OH
4 1

CH3

CH3

OH
Siklopentan-1,3-diol

3,6-Dimetilheptan-3-ol

4-Hidroksipentanoik asit

Etil bromr
Birincil (primer)

isopropilbromr tersiyerbutilbromr
kincil (sekonder) ncl (tersiyer)

Hidroksi grubunun bal olduu karbonda primer alkoller iki, sekonder alkoller bir tane hidrojen ierirler, tersiyer alkollerde ise bu karbon zerinde hidrojen bulunmaz, radikal baldr.

Fonksiyonel grubun bal olduu karbon atomuna dorudan bal bulunan karbon atomu saysna gre, alkil gruplar birincil (primer, pri-), ikincil (sekonder, sec-) ve ncl (tersiyer, tert-) olarak snflandrlr.

19.11.2009

Orbital hybridization model of bonding in methanol

Figure 4.1

Alkollere, ierdikleri dier fonksiyonel gruplara gre de haloalkol (halojen tayan alkoller), aminoalkol (amin grubu tayan alkoller) vb isimler verilebilir vb. verilebilir. Alkollerde balanmada kullanlan orbitaller, hidrojenin 1s orbitali, karbonun sp3 hibrit orbitali, oksijen atomunun sp3 hibrit orbitalleridir.
Francis A. Carey, Organic Chemistry, Fourth Edition. Copyright 2000 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

ALKOLLERN ENDSTRDE ELDE EDL 1. Odunun kuru distilasyonundan asetik asit, aseton vb. bileiklerin yan sra, metanol de elde edilebilir. Metanol ok zehirlidir, ok az bir miktarda iilmesi bile krle, hatta lme sebep olur. Gnmzde sanayide kullanlan metanoln ounluu, petrokimya tesislerinde doal gazdan elde edilir. 2. Etanol, propanol, 2-metilpropanol gibi baz alkoller karbonhidrat ieren bileiklerin veya endstri artklarnn fermantasyonu ile elde edilebilir. 3. zopropil alkol zayf antibakteriyel zelliklere sahiptir ve tibbi malzemelerin sterilize edilmesinde ve kk cerrahi mdahalelerden nce cildi temizlemek iin kullanlr. Metanol, etanol ve izopropil alkol, organik sentezlerde kolay temin edilebilen malzemelerdir.

ALKOLLERN ELDE EDL

1. Alkenlere su katm: Alkenlere slfrik asit katalizrlnde su katlarak deiik alkoller elde edilebilir.
R2C CR2
+ + H2O H R2CHCR2 OH

Alkenlere su katm hidrojen peroksit karsnda yapldnda ise, katm Markownikoff kuralnn aksi ynnde gerekleir.
R CH CH2
+

H OH

H 2O 2

R CH2 CH2 OH

(CH3)2C CHCH3

H 2O

H2SO4

CH3 CH3CCH2CH3 OH

CH3(CH2)7CH CH2

B2H6 H2O2 , HO-

CH3(CH2)7CH2CH2OH

2-Metil-2-btanol

19.11.2009

2. Alkil halojenrlerin hidrolizi: Alkil halojenrler su ile zayf bazlar karsnda kolaylkla hidroliz olarak alkollere dnrler.
CH3 H 3C CH2Cl CH3
H2O, Ca(OH)2
ISI

CH3 H 3C CH2OH CH3

RX

H 2O

ROH

HX

Hidrojen halojenrlerin etkinlik sras; iyot > brom > klor > flor Halojenn bal bulunduu karbonun yapsna gre ise reaksiyonun hz; tersiyer >sekonder >primer srasn izler.

2,4,6-Trimetilbenzilklorr

2,4,6-Trimetilbenzilalkol 2 4 6 T i ilb il lk l

CH2

benzil

3. Aldehit ve ketonlarn redksiyonu Aldehitlerin redksiyonu (indirgenmesi) ile primer alkoller, ketonlarn redksiyonu ile sekonder alkoller elde edilir.
O RCH O RCR'
red.

ndirgenme karbon-hidrojen balarnn saysndaki art ve/veya karbon-oksijen balardaki azala karlk gelir.

RCH2OH OH RCHR'

Primer alkol Sekonder alkol

O C

indirgenme

H C

OH

red.

Tersine, karbonun ykseltgenmesi karbonoksijen balarnn artmas ve/veya karbonhidrojen balarnn azalmasna karlk gelir.

Reaksiyon katalitik hidrojenasyonla platinyum oksit, nikel, bakr-krom oksit gibi katalizrler karsnda hidrojenle yaplabilir.
veya

H2, Pt

O
siklopentanon

H OH
siklopentanol

19.11.2009

Redksiyon, lityum aluminyum hidrr ve sodyum bor hidrr gibi ajanlarla da yaplabilir.
CH3 CH3CCH2CCH3 O CH3 CH3 CH3CHCH2CCH3 OH CH3
4,4-Dimetil-2-pentanol

Lityum aluminyum hidrr su ve alkollerle iddetli reaksiyon vermesinden dolay dietil eter gibi susuz zclerde kullanlmaldr.
O CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH
1. 1 LiAlH4, dietileter 2. H2O

NaBH4 etanol

Heptanal
CH3(CH2)5CH2OH

4,4-Dimetil-2-pentanon

1-Heptanol

4. Karbonil grubu ieren bileiklerin redksiyonu

O (C6H5)2CHCCH3
1,1-Difenil-2-propanon

1. LiAlH4, dietileter 2. H2O

OH (C6H5)2CHCHCH3
1,1-difenil-2-propanol

Alifatik veya arilalkil karboksilli asitler, esterler, asit klorrleri, asit anhidritleri ve amitler de redklendikleri zaman primer alkollere dnrler.
O RCOH O RCOR
LiAlH4
dietileter

RCH2OH

Karboksilli asitler, asit klorrleri, asit anhidritleri ve esterlerin redklenmelerinde en ok kullanlan ajan lityum aluminyum hidrrdr.

5. Esterlerin hidrolizi Esterlerin alkali ortamda hidrolizi sonucu karboksilli asitler ve alkoller elde edilir.
RCOOR' KOH RCOOK + R'OH

7. Aldehit ve ketonlarn Grignard reaktifi ile reaksiyonu Aldehitlere Grignard bileiklerinin eterli ortamda katm ve oluan ara rnn seyreltik asitlerle hidrolizi ile sekonder alkoller elde edilir.
O R- Mg++X-+ R' C H
O-Mg++XOH H3O+ R' C H R' C H R R

6. Eterlerin almas Eterlerin asit ortamda ve yksek scaklk, basn altnda reaksiyonu sonucu alkoller elde edilir.
C2H5 O C2H5 t, P 2 C2H5OH H2SO4

19.11.2009

Mekanizma;
Metilmagnezyumbromrn (Grignard bileii) asetaldehit ile reaksiyonu

veya

FZKSEL ZELLKLER
Ketonlara Grignard bileiklerinin katm ile ise tersiyer alkoller oluur. Burada oluan ara rnn hidrolizinde elde edilen tersiyer alkoller su eliminasyonu sonucu alkenlere dnmemesi iin asit kullanlmaz.
R
-

Mg++X-+

O R' C R''

O-Mg++XR' C R'' R

H3O+

OH R' C R'' R

Alkoller, su moleklndeki bir hidrojenin bir alkil grubu ile yer deitirmesi ile tremi bileiklerdir. Alkollerin kaynama ve erime dereceleri, y p , ayn molekl arlna sahip hidrokarbon, eter veya ketonlarnkinden ok daha yksektir. Bu durum, oksijen ve hidrojeninin oluturduu dipol nedeniyle, intermolekler hidrojen balar yapmalarndan kaynaklanmaktadr.

Hydrogen hidrojen ba. Etanoldebonding in ethanol Figure 4.4

+ + -

Dallanm bileiklerde sterik nedenlerle hidrojen ba oluumu zayf olduu iin, E.D. ve K.D. de dz zincirli analoglarndan daha dktr. y Fiziksel ve kimyasal zelliklerin birou suyunkine benzemektedir. Alkoller su moleklleri ile de hidrojen balar yaparlar ve kk molekll bileikler suda kolayca znrler.

Etanolde ekim kuvvetleri, bir molekln oksijeni ile dier molekln OH grubunun protonlarndan kaynaklanr.
Francis A. Carey, Organic Chemistry, Fourth Edition. Copyright 2000 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

19.11.2009

Alkollerin Tepkimeleri
Alkoller, polar yapdaki organik bileikleri zebilirler. Ancak inorganik tuzlar, alkollerde sudaki kadar kolay znmezler; bu da alkollerin dielektrik sabitinin daha kk olmasndandr (suda 81, metanolde 34). Bir alkoln oksijen atomu, hem C-O ban hem de O-H ban polarlatrr. O-H bann polarlanmas, karbon atomunu ksmen pozitif yapar ve alkollerin y neden zayf asitler olduunu aklar. C-O bannn polarlanmas ise karbon atomunu ksmen pozitif yapar.
+

..O..
-

1. Alkollerin Asit Olarak Davran Metanoln bir elektrostatik potansiyel haritas Oksijen atomunun elektronegativite zelliinden dolay zayf asidik bileiklerdir, pKa 16-18. HCl ve H2SO4n asitlii alkole gre 1020 kat daha fazladr. Alk ll hid k il hid j i i asidik oluu Alkoller hidroksil hidrojeninin idik l nedeniyle Na ve K gibi alkali metallerle ile su gibi reaksiyona girerek hidrojen k ile sonulanan ekzotermik bir reaksiyona girer ve reaksiyon sonucu alkoksitler (alkolatlar) oluur.

Krmz: Yksek elektron younluunu Mavi: Dk elektron younluunu Alkoln oksijen atomu yksek elektron younluu blgesindedir. Bylece oksijeni hem bazik ve hem de nkleofilik yapar. Zayf asidik bileiktir pKa~16

Alkoksitler bazlardr.

organik
o o

kimyada

nemli

C O H

Alkollerin alkoksitlere dntrlmelerinde bu ba krlr. Alkollerin alkil halojenrlere dntrlmelerinde veya asit katalizli dehidrasyonlarnda bu ba krlr.

Alkolat yapsndaki bileikler bir nkleofil olarak reaksiyona girebilir. Alkali zelliklerinden dolay birok reaksiyonda baz olarak kullanlr. Alkol dallam yapdaysa alkolatn bazik zellii daha fazladr (tersiyerde en fazla). Metalik Na su ile temasta patlar ve artklarnn yok edilmesi iin alkolat haline dntrlmesi gereklidir.

19.11.2009

Alkolerde asitlii artran baka bir faktr zincir zerinde elektronegatif bir grubun varldr. Hidroksil hidrojeninin ayrlabilmesi iin j zerindeki elektronlarn oksijen elektronegatif bir grup tarafndan indktif yolla ekilmesi gereklidir. Bylece alkol protonu H+ halinde dar brakr.
R CH2 CH CH2 OH Cl

2. Alkollerin kuvvetli asitler karsnda baz zellii: Alkoller kuvvetli asitlerle alkonyum tuzlar yaparlar; asitlerin anyonlarndan daha kuvvetli baz olan alkol oksijeni zerine bir proton transferi olur.
ROH
+

HCl

ROH2

Cl-

3. Alkollerin inorganik asitlerle reaksiyonu Alkoller, halojenli asitlerle bir molekl su k ile alkil halojenrleri olutururlar.
.. ROH ..
+

HBr

R-OH2
+

Br-

H3CO
RBr + H2O

CH2 OH
m-metoksibenzilalkol

HBr

H3CO CH2 Br

m-metoksibenzilbromr

Mekanizma;
hzl

yava

hzl

LUCAS TEST: Primer, sekonder ve tersiyer alkollerin birbirlerinden ayrm iin, hidrojen klorrle reaksiyon hzlarna dayanan kalitatif bir test gelitirilmitir (Lucas testi). k h l reaksiyon veren t i ok hzl ki tersiyer alkollerle lk ll l hemen bir bulanklk olur; sekonder alkollerle balangta berrak zelti oluur fakat 5 dakika iinde bulanklk ve faz ayrlmas grlr; g reaksiyon veren primer alkollerin ise zeltileri saatlerce berrak kalr.

19.11.2009

4. Alkollerin slfrik asit ile reaksiyonu Alkoller, oksijenli inorganik asitlerle (H2SO4) su k ile alkil esterleri olutururlar. Yksek scaklkta 2 mol alkol reaksiyona girerek eter oluturur. Scaklk daha da ykselirse bir eliminasyon reaksiyonu sonucu alkenler oluur.
C2H5OH
+

5. Alkollerin inorganik asit halojenrleri ile reaksiyonu Primer alkollerle fosfor tribromr 0 de alkil bromr oluturur. Piridin karsnda btn fosforlu halojen bileikleri ile btn alkoller alkil halojenr y p yaparlar.
+ + +

H2SO4

0 0C

C2H5OSO2H

140 0C
>170 C
0

C2H5OC2H5
CH2 CH2

RCH2OH

PBr3

RCH2Br

6. Alkollerin organik asitler ile reaksiyonu Kkrtl halojen bileiklerinden tiyonil klorr ile reaksiyona girerek alkil klorrleri verir.
+ + +

Alkoller, organik asitlerle esterleri olutururlar. Genellikle slfrik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve p-toluensulfonik asit gibi katalizrler karsnda, scakta allr.
RCH2OH
+

RCH2OH

SOCl2

Halojenleme amacyla tiyonil klorr (SOCl2), fosfor pentaklorr (PCl5), fosfor tribromr (PBr3) kullanlan dier reaktiflerdir.

RCH2Cl

SO2

HCl

R'COOH

O asitten RCH2OCR' + H2O

alkolden

7. Alkollerin oksidasyonu Primer alkollerden aldehitler -ve daha ileri oksidasyon (ykseltgenme) aamasnda karboksilli asitler-, sekonder alkollerden ise ketonlar oluur.
RCH2OH
ykseltgenme

Aldehit veya keton

RCHO Aldehit

ykseltgenme

RCOOH Karboksilik asit

Sekonder alkol

Primer alkol

FCH2CH2CH2OH
3-Floro-1-propanol

K2Cr2O7 H2SO4, H2O

FCH2CH2COOH
3-Floropropanoik asit

Tersiyer alkoller okside olmazlar. Zorlayc artlarda paralanrlar.

19.11.2009

Cr(VI) trlerinin susuz zeltilerde ykseltgen olarak kullanldklar koullarda, primer alkoller iyi verimle aldehitlere ykseltgenirler.
CH3(CH2)5CH2OH
PCC CH2Cl2

Sekonder alkoller primer ykseltgeyen reaktiflerle PDC, PCC) Na2Cr2O7, ykseltgenirler.

OH RCHR'
Sekonder alkol
ykseltgenme

alkolleri (KMnO4, ketonlara

CH3(CH2)5CHO

O RCR'
Keton

1-Heptanol

1-Heptanal

PCC: Piridinyumklorokromat PDC: Piridinyumdikromat

OH
Sikloheksanol

K2Cr2O7 H2SO4, H2O

O
Sikloheksanon

OH CH2 CHCH(CH2)4CH3

PDC CH2Cl2

O CH2 CHC(CH2)4CH3

Sarho srclerin belirlenmesinde kullanlan analizrlerin bir trnde kiinin nefesindeki alkol bir krom reaktifi ile tepkimeye sokularak, gzlenebilen bir deiime uratlr. Krom bileiindeki turuncudan yeile olan bir renk deiimi, alkol miktarnn belirlenmesi iin kullanlr.
CH3CH2OH
Etanol
ykseltgenme

1-Okten-3-ol

1-Okten-3-on

krom

CH3COOH
Asetik asit

8. Asit Katalizli Dehidrasyon Alkoller, dehidratan ajanlar karsnda intramolekler (molekl iinden) su eliminasyonu ile alkenlere;
CH3CH2OH
H2SO4 t0

Br CHCH2CH3 OH

KHSO4
ISI

Br CH CHCH3

CH2 CH2

H 2O

veya iki moleklden bir molekl su eliminasyonu ile eterlere dnebilirler.

2 CH3CH2OH C2H5OC2H5
+

1-(m-bromofenil)-1-propen ( ) p p

1-(m-bromofenil)-1-propanol

H2O

Dehidratasyonla alkenlere dnme, tersiyer alkollerde kolay olup, primer alkollerde ise zordur.

10

19.11.2009

SMLENDRLMELER
Fenoller, benzen halkasna dorudan hidroksil grubu bulunduran bileiklerdir. Ayn ekilde bir tane hidroksil ieren dier aromatik bileikler de, halkann ismine ol eklenerek isimlendirilebilir.

FENOLLER

OH

OH CH3

OH

Fenol

m-Krezol

-Naftol 2-Hidroksinaftalen

Ancak genellikle basit yapl fenollerin dnda, fenol grubuna gre isimlendirme yaplmaz; fenol grubu sbstitent olarak ana yapnn isminin nnde hidroksi neki ile belirtilir.
OH
4

Moleklde aldehit, asit vb. ncelikli gruplar olmas halinde ise, isimlendirme bu gruplara gre yaplr.
OH OH Cl OH

OH
4

NH2

Cl

COOH

N
1

N
1

p-Aminofenol 4-Aminofenol

2,4-Diklorofenol

p-Hidroksibenzoik asit 4-Hidroksibenzoik asit

4-Piridinol 4-Hidroksipiridin

4-Kinolinol 4-Hidroksikinolin

FENOLLERN ELDE EDL

Klorobenzen

Benzen slfonik asit

Aril eterlerin HI veya HBr varlnda paralanmas sonucu alkil halojenr ve fenol elde edilir.

Aril diazonyum tuzlar

11

19.11.2009

Mekanizmas;

FZKSEL ZELLKLER
Fenoln ve fenolatn elektrostatik potansiyel haritalar

Krmz: Yksek elektron younluunu Mavi: Dk elektron younluunu

Fenollerin Asit Olarak Davran

Fenoln iyonlamas fenoksit iyonunu verir.
.. OH .. H+
+

Fenoller alkollerden daha ok karboksilli asitlerden daha az asidiktirler.

.. O..

Negatif ykn delokalizasyonu fenoksit iyonunu kararl klar ve iyonlama dengesinin saa kaymasna, bylece fenoksit iyonu oluumunun artmasna sebep olur.

o-Nitrofenoksit delokalizasyonu

iyonundaki

elektron

Elektrofilik aromatik sbstitsyon;

Nitro grubu kuvvetli elektronegatif zelliinden dolay; negatif ykn bir ksmn kendi oksijenleri zerine alarak fenoksit iyonunu ok daha karal klar.

12

19.11.2009

Kolbe-Schmitt Reaksiyonu

C-ailasyonu: Elektrofilik aromatik sbstitsyon (Friedel-Craft Reaksiyonu-AlCl3) O-ailasyonu: Nkleofilik ail sbstitsyon (Esterletirme)

Fenollerin Oksidasyonu
Fenoln NaCO3 ile muamelesi ile fenoksit bileii hazrlanr ve alkil halojenrle reaksiyonu sonucuda aril eterler elde edilir. Sodyumkromat ve gmoksit ile oksidasyonu

Hidrokinon
OH
+

p-Benzokinon

CH3CH2CH2I

NaOC2H5 etanol

OC3H7
eter

Fenol

Fenil propil eter

Aadaki bileiklerin asitlik sralamas;

ETERLER
Fenol ve krezollerin antiseptik zellikleri vardr ve seyreltik sulu zeltileri evlerde dezenfektanlar olarak kullanlrlar. Fenol ayrca aspirinin hammaddesidir.

13

19.11.2009

simlendirilmeleri
Geleneksel sistemde eterlerin isimlendirilmeleri, moleklde bulunan radikallerin isimlerinin sonuna eter kelimesi getirilerek yaplr.
CH3 O CH2 CH2 Br

Simetrik eterlerde radikal ismi tekrarlanmaz, isminin bana di neki konabilir; fakat bu ekin kullanlmas zorunlu deildir.
CH3OCH2CH3
Metil etil eter

C2H5OC2H5
Dietil eter Etil eter

-bromo etil metil eter

Bu radikaller birbirinin ayn (simetrik eter) veya farkl (asimetrik eter) olabilir.

IUPAC sisteminde ise isimlendirmeye esas olarak radikallerden byk olan alnp, bu grup hidrokarbon gibi veya baka fonksiyonel grup tayorsa tad fonksiyonel gruba gre isimlendirilir; bu ismin bana, balanma konumu da belirtilerek kk grubun oksijenle oluturduu ksmn ismi (alkoksi veya fenoksi) ilave edilir.
2-metoksi-3-kloro btan
CH3 Cl CH3 O CH CH CH3

Basit yapdaki siklik eterler, oksijen kprs ile balanm divalan radikalin ismine oksit kelimesi eklenerek isimlendirilirler; karmak yapdaki siklik eterlerin ise heterosiklik halka sistemi olarak zel isimleri vardr.
H2C O CH2 H2C O CHCH3

Etilen oksit

Propilen oksit

Baz aromatik ve siklik eterler iin sistematik isimlendirme yaplmaz; kendi zel isimleri kullanlr.
O

Eterler, iki radikalin bir oksijen kprs ile balanarak meydana getirdii R-O-R yapsndaki bileiklerdir. p y Gruplardan bir tanesi veya her ikisi alifatik, sikloalifatik, aromatik veya heterosiklik yapda olabilecei, oksijen kprs bir halka iinde de bulunabilir (siklik eter); bu son grup, oksijenli heterosiklik halka sistemlerini oluturur.

Tetrahidrofuran Tetrahidropiran

14

19.11.2009

Elde Edilileri
Grubun ilk yesi dietil eter veya yaygn sylenile eter ve dier baz alifatik ve siklik eterler, ok kullanlan organik zclerdir. Eter ayrca 1846dan bu yana genel anestezik olarak d k ll l kt d l t ik l k da kullanlmaktadr. 1. Alkollerin sv fazda dehidratasyonu genellikle slfrik asit katalizrlnde yaplr.
2 CH3CH2OH
H2SO4

C2H5OC2H5

H2O

Genellikle primer alkoller kullanlr. nk sekonder ve tersiyer alkoller ayn reaksiyon artlar altnda alkenleri verir.

Mekanizmas;
2. Williamson eter sentezi: Eterlerin eldesinde ok uygulanan bir yntem, alkol ve fenollerin alkillenme veya arillenmeleridir. Bu amala ounlukla alkil veya aril halojenrler kullanlr.
CH3CH2OH
Na0

CH3CH2ONa

CH3Cl

CH3CH2OCH3

NaCl

Mekanizmas;

CH3CH2OH

Na0

CH3CH2ONa

CH3CH2Br

CH3CH2OCH2CH3 + NaBr
Dietil eter

15

19.11.2009

Fiziksel zellikleri
Eterlerin ou, zel ho kokuda maddelerdir. Alifatik eterlerin younluu genellikle suyunkinden azdr. Kaynama dereceleri molekln bykl ile orantl olarak artar. Hidrojen ba yapmakta kullanlabilecek hidrojen iermediklerinden, alifatik eterlerin k lif ik l i kaynama d dereceleri ayn sayda l i d karbon ieren alkanlarnki ile hemen hemen ayndr. Organik zclerde znrler; oksijen zerindeki ortaklamam elektronlar iftleri nedeni ile suyla da etkileip, znebilirler; sudaki znrlkleri ayn sayda karbon ieren alkollerinki kadardr. Dimetileterin bir elektrostatik potansiyel haritas

Krmz: Yksek elektron younluunu Mavi: Dk elektron younluunu Eterin oksijen atomu yksek elektron younluu blgesindedir. Eter oksijen atomlar Lewis bazlardr.

Kimyasal zellikleri
Eterlerin en nemli reaksiyonu HI ya da HBr gibi gl asitlerle blnmeleridir. Alkol -OH fonksiyonel grubu gibi, -OR fonksiyonel grubu da zayf bir ayrlan g p gruptur ve sbstitsyon meydana gelmeden y y g nce daha iyi ayrlabilecek gruba dntrmek gerekir. Moleklde bulunan grublar arasnda, oksijenin sp3 hibrit orbitalleri arasndaki a nedeniyle 110 civarnda a bulunur. Eterler -baz siklik eterler hari- kimyasal reaksiyonlara kar, alkanlardan sonra en dayankl bileiklerdir. Bu nedenle baz kimyasal ilemler esnasnda alkol ya da fenol gruplar, bu ilemlerden etkilenmemeleri iin eter oluturularak korunmaya alnr; sz konusu ilemler bitince eter ba alarak grup serbest hale getirilir.

Eter souk deriik HI ile etkiletirildiinde ise; 1. Dialkil eterlerin HI ve HBr ile verdikleri okzonyum tuzlar, scakta kolaylkla paralanr; halojenr iyonlar ile nkleofilik sbstitsyon olur, ve alkil halojenrler oluur.
Eter Blnmesi
C2H5OC2H5
+ t0

C2H5OC2H5

2 HI

soukta

CH3CH2OH

CH3CH2I

2 HBr

2 CH3CH2Br

H2O

16

19.11.2009

2. Eterler deriik slfrik asit, fosfor pentaklorr ve aluminyum klorrle stldklarnda da eter ba alr.
C2H5 O C2H5 t, P 2 C2H5OH H2SO4

3.Eterler, fosfor pentaoksit stldklarnda, alkol eliminasyonu yapsnda bileiklere dnrler.

C2H5OC2H5
P2O5

karsnda ile alken

4. Eterler redktrlerden etkilenmezler. Buna karlk oksidasyona olduka hassastrlar. Havada otooksidasyon sonucu radikalik bir mekanizma ile hidroperoksit ve p peroksit olutururlar. Bu bileikler patlayc zellikte olup ierisinde peroksit olumu eterler stldklarnda tehlikeli kazalar ortaya kar.

CH3CH2OH

CH2 CH2

Epoksitler
Epoksitler yeli halkal eterlerdir ve genellikle kararl olmayan bileiklerdir.

Etilen oksit
Siklik bir eter olan etilen oksidin (oksiran), baz temel kimyasal maddelerin elde edilmelerinde kullanlan nemli reaksiyonlar aada ematize edilmitir.
Gl nkleofiller; RMgX, RLi gibi

Zayf nkleofiller; H2O, ROH, RNH2

TYOLLER
Alkollerin kkrt benzeri SH fonksiyonel grubunu ierirler ve tiyoller olarak bilinirler. Bir tiyoln yaygn ad civa yakalayc anlamnda olan merkaptandr. SH IUPAC sistemine gre SH grubunun bal olduu alkann adnn sonuna tiyol szc eklenerek isimlendirme yaplr.
CH3SH CH3CH2SH CH3CH2CH2SH

simlendirme baka gruba gre yapldnda merkapto neki kullanlr.

HSCH2COOH

Merkaptoasetik asit

Tiyollerdeki R grubu yerine aromatik halka olmas durumda bileik tiyofenol olarak adlandrlr.
SH

Metantiyol (Metil merkaptan)

Etantiyol (Etil merkaptan)

1-propantiyol (Propil merkaptan)

17

19.11.2009

Tiyollerin Fiziksel zellikleri

Tiyoller kt kokulu ve zehirli bileiklerdir. Kokusuz olan doal gaza (metan) -gaz kaann uyarcs olmas iin- az y miktarlarda tiyoller ilave edilir. Civa zehirlenmelerinde dimerkaprol denen bir tiyol kullanlr.
Dimerkaprol

HSCH2CHCH2OH SH

Metantiyol (gaz) dndaki tiyoller renksiz, kt kokulu, ucucu svlardr. Tiyollerin su ile hidrojen ba oluturamamalar suda znrlnn karlk gelen alkollere gre daha az olmasna neden olmaktadr. Asitlikleri alkollerden daha fazladr. Bunun nedeni S-H bann O-H bandan daha zayf ve ba uzunluunun daha uzun olmasdr.

Kaynaklar
Tiyollerin kaynama noktalar karlk gelen alkollerden daha dktr. Bunun nedeni oksijenden daha az elektronegatif olan kkrtn hidrojen ba oluturmas daha zor olduundandr. Organik Kimya Robert C. Atkins, Francis A.Carey eviri Editr: Grol OKAY, Ylmaz YILDIRIR Organik Kimya Graham SOLOMONS, Craig y , Fryhle- eviri Editr: Grol OKAY, Ylmaz YILDIRIR Organic Chemistry John McMurry Organic Chemistry Structure and Function K.P.C. Vollhardt, N.E. Schore

18