ARKEOJEOFIZIK

DERS NOTLARI

jeofizik.comu.edu.tr 2007

Blm I
Bu blmde genel tanimlar verilecektir...

Arkeoloji
Arkeoloji arkeos logos kelimelerinden tretilmistir.arkeos:eski logos da: bilimdir.Yani arkeoloji kazi bilimi degil eskinin bilimidir. Arkeoloji eski kltr ve uygarliklarive onlardan kalan maddi kalintilari aisindan inceleyen yer ve zaman saptamakla ugrasan bir bilimdir.Bana gre arkeoloji toplumun gemisini tanimasina ve insanlarin benliklerine sahip ikmasini saglamak iin olusmus bilim dalidir.

Arkeolog
Insanin dnya zerinde grlmesinden Ortaaga kadar geen sre iinde insana iliskin her trl kalinti ve buluntuyu, dogal evre ile insan arasindaki iliskileri, yzey, sualti arastirmalari ve kazilarla ortaya ikaran, inceleyen, degerlendiren ve koruyan kisidir.

Arkeometri
Arkeolojide esitli fen ve doga bilim dallarinin matematiksel lm ve analiz yntemlerinin uygulanmasi ve kullanilmasi olarak tanimlanabilir. Bu bilim alaninda gnmzde yapilan arkeolojik arastirmalarin kltr tarihi aisindan, elden geldigince eksiksiz olarak degerlendirilebilmeleri iin, fen ve doga bilimlerinin esitli dallarindan birlikte yararlanilir. 2.Dnya Savasina kadar arkeolojik buluntularin degerlendirilmesi iin, gerek esitli kimyasal ve fiziksel yntemlerle yapilan malzeme analizleri, gerekse mutlak tarihlendirmeler iin daha birok yntemlerin gelistirildikleri grlr. Ancak arkeolojiye dnk bu arastirmalarin ARKEOMETRI adi altinda yeni bir boyut kazanmasi ve bugnk konumuna kavusmasi 1950-60 yillari arasina rastlar.

ARKEOMETRININ UYGULAMA ALANLARI VE YNTEMLERI

A. Arkeolojik toprak alti ve st kalintilarin, ren yerlerinin saptanmasinda: 1. Optik yntemler (Prospection-nceden grme- yntemleri) Hava fotografi arkeolojisi Fotogrametri 2. Jeofiziksel / fiziksel yntemlerden yararlanilmaktadir. B. Arkeolojide esitli kalintilarin yas tayinleri ile mutlak tarihlendirmelerde. 1. Radyoaktif yntemler 2. a. Radyoaktif paralanmadan kaynaklananlar. C-14 (radyokarbon) K40 Ar40 (potasyum-Argon) U-238 (Uranium 238)

U-235 (Uranium 235) Th-232 (Thorium 232) Fizyon izleri sayimi v.b gibi b. radyasyon etkisiyle enerji birikiminden kaynaklananlar. TL (Termoluminesans) ESR (Elektron Spin Rezonans) 3. Radyoaktif olmayan yntemler Jeofiziksel / manyetik alan degisimlerine dayananlar: paleo/arkeomanyetizma Rasemizasyon (kemiklerde amino-asid degisimi) Uranium / Florin (U ve F miktarinin lmne dayananlar) Obsidiyen Hidrasyonu (hidrasyon tabakasinin lm) Cam yzeyi tabakalari (cam yzeyin degisiminden olusan tabakalarin lm) Varv analizi (balik tabakalari sayimi / ritmik doga olaylarindan kaynaklananlar) Dendrokronoloji (aga halkalari sayimi / ritmik doga olaylarina bagladi; C-14 iin denetleyici ve dzeltici tarihlendirme yntemi) Polinoloji (pollen analizi, pollen spektrumlarinin belirleyici zelligi) Hayvan kemigi analizleri (hayvan kronolojisi) gibi yntemler ogunlukla uygulanmaktadir. C. Arkeolojik kalintilarda ham maddelerin saptanmasi / Kaynak analizleri. Hammaddelerin tesbiti ile teknolojik dzey, ticaret, kltrel iliskilerin aydinlatilmasinda yararlanildigi gibi, dolayli olarak da dogal evre ve iklim hakkinda da bazen bilgiler edinilebilir. Bu amalar iin genellikle tas, mermer, obsidiyen, kil anak mlek, toprak, metal, curuf vs rneklerin analizleri yapilir. Bugn ogunlukta islak kimyasal yntemler yerlerini daha ok asagidaki yntemlere birakmislardir: 1. Radyoaktif yntemler TL (termoluminesans) Neutron aktivasyonu Atomik sogurma spektrometresi 2. Diger fiziksel yntemler Optik mikroskobi Optik Emisyon spektrometresi (spektral analiz) X-isini- floresansi Elektron prob mikroanalizi X-isini sainimi Kiziltesi sogurma vb gibi. Kaynak analizlerinde bu ve benzeri yntemler, ogu kez birarada da kullanilir. TL analizlerinde optik mikroskobiden yararlanildigi gibi. D. Dogal evre ve biyolojik ortamin, ekolojinin aydinlatilmasi, besin ekonomisi, eski toprak kullanim alanlarinin belirlenmesinde, nfus saptamalarinda: Palco/arkeo-antropoloji Paleo/arkeo-botani Polinoloji Paleo/arkeo-zooloji Jeomorfolojik ve Jeokronolojik esitli yntemler Toprak analizleri v.s den yararlanilmaktadir.

Havadan ekilen fotograflarla yapilan alismalara rnekler

Kerkenes Kentinin 1.400.000 tekil GPS okumasindan 3D topografya haritasi. http://www.metu.edu.tr/home/wwwkerk/index.html

Nemrud dagi fotografi http://www.nemrud.nl/tr/index.htm

TARIH NCESI DEVIRLER ve TARIH DEVIRLERI

TARIH NCESI DEVIRLER
a) Paleolitik Dnem - KABA TAS DEVRI - (M.. 6006-10.000) Insanligin en ilkel ve en uzun dnemidir. Bu dnemde henz ara ve gere yapimi baslamamistir. Insanlar kendilerini korumak iin dogadaki sivri taslari oldugu gibi kullanmistir. Arastirma aisindan iz yoktur. Bu dnemi ait Anadolu'daki yerlesim yerleri: Antalya evresinde: Karain magaralari Beldibi magaralari Belbasi magaralaridir. b) Mezolitik Dnem - YONTMA TAS DEVRI - (M.. 10.000-8.000) Bu dnemde insanlar tasla ri yontarak ilk defa ara ve gere yapmislardir. Bu aletler savunma ve avlanma amaciyla yapilmistir. Insan doganin asalagi durumundadir. Tketici, avci ve toplayicidir. Ekonomik etkinliklerden tr gebe bir yasam srmslerdir Magara duvarlarina hayvan resimleri yapmislardir. Dnemin sonlarina dogru ates denetim altina alinmistir. (Ates nce insanlari soguktan ve yirtici hayvanlardan korumus, daha sonraki dnemlerde ise insanligin gelisimine nemli katkilarda bulunmustur. Toprak kaplarin yapiminda madenle rin islenmesinde oldugu gibi) Yontma Tas Devrinin sonlarina dogru buzullar zlms, iklim yumusamistir. Konaklama yerleri olarak kullanilmasi nedeniyle arastirma yerleri genelde magralardir. Buluntulari tanimlamak uzmanlik gerektirir. Insanlarin toplayicilik ve avciliktan vazgeip retim ekonomisine geis dnemidir. Tarimla birlikte yerlesik hayat baslamis, kyler kurulmustur. Bu dnemi aydinlatan merkezler: Antalya'da: Beldibi Gller Blgesinde: Baradiz Ankara'da: Macunay Samsun'da: Tekkeky'dr. c) Neolitik Dnem - Cilli Tas Devri : M. . (8.000-5.500) Tarimla birlikte yerlesik hayat baslamis, kyler tesekkl etmistir. Yeni Tas Devri: Trkiye'de genis bir alana yayilmistir. Bu dnemde alet yapimi gelismis sert ve dzgn aletler yapilmistir. Tasin yanisira ilk defa topraktan da ara gereler yapilmistir. (Toprakkaplar yapilmis, seramiksanati ilerlemistir.) Insanlik iin gzel bir dnemin baslangicidir. Insan doganin asalagi olmaktan kurtulmus ilk defa retim faaliyetlerini baslatmistir. Ilk defa tarim baslamis, hayat tarzi degiserek yerlesik yasama geilmistir. Bunun sonucunda ilk kyler kurulmus, hayvanlar evcillestirilmistir. Menhir ve Dolmen adi verilen anitlar dikilmistir. Bitki liflerinden elbiseler dikilmistir. Arastirma yerleri yerlesim ve tahil depolama yerleriyle tanimlanabilen buyuk evlerdir. Bu blgeler; Konya'da : atalhyk

Diyarbakir'da: ayn Gaziantep'te: Sakagz'dr. MADEN DEVIRLERI Bakir Devri Islemesi kolay oldugu iin ilk kullanilan madenler bakir, altin ve gmstr. Ancak dogada fazla bulundugu iin bakirdan daha fazla ara ve gere yapilmis ve dneme damgasini vurmustur. Tun Devri Bakir ve kalayin karisimindan tun elde edilmis ve bylece daha sert dayanikli ara gereler yapilmistir. Bu dnemde karasaban bulunmus ve tarimda gelisim saglanmistir. Tketim fazlasi retim elde edilmis bu da ticaretin gelismesini saglamistir. Ilk sehir ve devlet yapilari kurulmustur. Bu dnemin en nemli teknolojik bulusu kagni biimindeki drt tekerlekli arabadir. Bu evrede Anadolu'da yapilan arkeolojik kazilarda ortaya ikarilan en nemli yerlesim yerleri Truva I, Demircihyk, Semahyk, Beycesultan, Tarsus, Alisar, Alacahyk, Karaoglan, Ikiztepe, Kltepe ve Norsuntepe olarak sayilabilir. Demir Devri Demirin yksek isida islenebilmeye baslanmasi ile sanayide nemli gelismeler saglanmistir. Ticaret hizlanmis ve dnemin sonlarina dogru yazi icat edilmistir. anakkale'de Truva Denizli'de Beycesultan Burdur'da Hacilar Yozgat'da Alisar orum'da Alacahyk Van'da Tilkitepe'dir. Samsun da Akalan kalesi Mimari yapilar gelismeye basladigindan tasyapilar (sur duvarlari, saray kalintilari vb) arastirmalara konu olmaktadir. Ayrica mezarlara konan adak malzemeleri ile yerlesim yerlerindeki gndelik esyalarda arastirmalara konu olmaktadir.

TARIH DEVIRLERI
Tarih, yazinin icadi ile baslayan zaman dilimi ierisinde devirlere ayrilirken, insanlik tarihini etkileyen byk ve nemli olay ve buluslara gre drt blme ayrilir. ILK AG Yazinin bulunmasiyla baslayip (M.. 4000-3500) Bati Roma Imparatorlugunun yikilisina kadar srer. En uzun sren ag olarak bilinir. ORTA AG Bati Roma Imparatorlugunun yikilisindan (476), Istanbul'un Trkler tarafindan fethine kadar (1453) srer. YENI AG Istanbul'un fethinden, 1453 tarihinde baslayip, 1789 tarihli Fransiz Ihtilaline kadar srer.

YAKIN AG 1789 Fransiz Ihtilali ile baslayip, gnmze kadar srer. Arkeolojik arastirmalar aisindan sadece ilk ag devirleri inceleme konusu olur

ANADOLU MEDENIYETLERI:
Anadoluda kurulan uygarliklar sirasiyla sunlardir: 1) M 2000 M 600 yillari arasinda - Hititler, - Frigler, - Lidyalilar, - Iyonlar, - Urartular 2) Persler (M. 543-333) 3) Iskender Imparatorlugu 4) Roma Imparatorlugu 5) Bizanslilar (395-1071) 6) Trkler (1071-....)

1)-M.2000 M 600 YILLARI ARASINDA ANADOLU MEDENIYETLERI

HITITLER

Hititler'in Anadolu'ya g tarihleri kesin olarak bilinmemektedir. M 2000 yillarinda Hint-Avrupa kavimlerinin doguda Kafkasya zerinden Anadolu'ya girdikleri en kabul gren tezlerdendir. Tezlerden bir digeri anakkale Bogazi'ndan, bir baskasi ise, Karadeniz'den geldikleri varsayimidir. Yeni gelenler yerli Anadolu Hatti Beylikleri'ni egemenlikleri altina almislar, kismen politik ve askeri, bir dereceye kadar da ekonomik gc ellerinde tutmuslardir. Anadolu'da ilk kez organize devlet kuran Hititleri'in baskenti olan Bogazky (Hattusa), daglikengebeli bir arazi kurulmus olup orum,a uzakligi 82 km'dir. Bogazky'n gerek tarihi M.. 1900'den az sonra baslar. Ge Hitit ve Asur belgelerinden grendigimize gre Bogazky; Hattustu ve Pijusti adli krallarla son bulan bir hanedanligin merkezi idi. M.. 19. ve 18. yy.'da Hitit ncesideki dnemde Bogazky'de, Hattiler ve Asurlu tccarlar da konaklamaktaydilar. Sehirde Asurlu tccarlarin ticaret yaptiklari "karum" denilen bir pazar yeri bulunmaktaydi. Bogazky, M.. 1200 yillarina kadar Hititler'in baskenti olma zelligini korumustur. Ilk Hitit krali olarak Hattusa'li anlamina gelen Hattusili'yi gryoruz. Kentin asil merkezini byk kale teskil eder. Byk kalenin kuzeybati yamacinda Hitit Imparatorluk dnemine ait zel evler ile Byk Mabed'in yer aldigi "asagi sehir" bulunmaktadir. Sehrin gney kismini teskil eden "yukari sehir"; M.. 13. yy krallari tarafindan yapilmis sandik seklindeki surlarla evrilmistir. Bu surda Kral Kapisi, Potern, Sfenskli Kapi, Aslanli Kapi yer almaktadir. Yukari sehir iinde Yenice kale ve Sarikale tahkim edilmis olarak yapilmistir. Hitit Kralligi; M.. 1200'deki Deniz Kavmi Gleri sonunda Trak asilli kavimlerin baskilari sonucu

yikilmis olup, dolayisiyla Bogazky de baskent olma zelligini kaybetmistir. M.. 750 yilinda Friklerin yerlesimine sahne olmustur. Hellenistik agda ise Bogazky; byke bir yerlesim alani olmaktan te gidememistir. Bizans aginda da iskan edildikten sonra Bogazky'e 18. yy.'da bugnk sakinleri yerlesmistir. Antik Hattusa harabeleri ile Yazilikaya Aik Hava Mabedi birer aik hava mzesi olarak nem tasimakta olup, ayrica; Milli Park projesi kapsamina alinmis ve Dnya Kltr Mirasi listesine dahil edilmistir. - FRIGLER M.. 750 Yillarinda kuruldu. Baskenti Gordion, yani Yassihykt.Frigyalilar Kaya mimarisi, dokumacilik ve kilimcilikte ileri gittiler. En nemli sanat eseri Midas Mezari'dir. Frigyalilar Fenike harf yazisini kullandilar. Tarimi koruyucu yasalar yaptilar. M.. 676 yilinda Kimmerler ve Lidyalilarin saldirisi sonunda yikildi. Arastirma konusu aisindan kaya mezarlari, hykleri, ve mezarlari ve Yer alti sehirleri ne ikmaktadir. - LIDYALILAR (M.. 700-300) Bati Anadolu'da Gediz ve Kk Menderes yrelerinde oturan bu halkin nereden geldigi kesin olarak belirlenememistir. Bu krallik ne tam anlamiyla dogulu, ne de tam anlamiyla batili devletlere benzer; her iki blogun siyasal ve kltrel etkilerinden olusmus yeni bir Anadolu Kralligidir. Antik dnem yazarlari onlarin gneydeki Karyalilar ile kuzeydeki Mysialilar ve Frigler ile akraba olduklarini sylerler. Hint-Avrupa karakterli bir dilleri olan Lidyalilarin Bati Anadolu'da M.. 2. binyilin ikinci yarisindan itibaren varolduklari kabul edilmektedir. Lidya'nin parlamasinin nedeni blgede bulunan altin madenleriydi. Bu madenin M.. 7. yzyilin basindan beri Sardes'te isletilmeye baslamasi Lidya'lilari zenginlestirmis ve glendirmisti. Lidya'nin Anadolu'daki uygarliga katkisi daha ok ekonomi dalinda olmustur. Altin sikkeler basarak ticaretteki degis-tokus usuln deger ekonomisine evirmislerdir. Lidya soylulari llerini, Friglerdeki gibi tmlslere gmyorlardi. Bu tmlsler Sardes'in kuzeyinde Marmara Gl kiyisinda yer alirlar. Bunlardan 355 m. apinda ve 61 m. yksekligindeki tmls Anadolu'daki en yksek yigma mezar rnegidir. Sardes'te yapilan kazilar Son Tun agi'nda (M 1400-1200) Lidyalilar'in, Yunanistan'dan gelip Bati Anadolu'ya yerlesen Mikenlerle ticaret yaptiklarini ortaya ikarmistir. Ayrica Hitit arsivlerine gre Hitit Imparatoru Tudhaliya IV (M 1250-1220) "Assuwa Konfederasyonu" adiyla birleserek kendine karsi gelen bir takim devletlere sefer yapmis, bu lkeleri yikima ugratmistir. Nitekim arkeolojik kazilar 2.bin yilin sonlarinda bir dsman g tarafindan yakilip yikildigini gstermistir. M 6.yy'in ortalarinda beliren Pers tehlikesini gren ve nlemler alan Kroisos Sardes yakinlarina gelen Pers ordusuyla karsilasti ve yenildi. Sonuta Iranlilar tm Anadolu'ya hakim oldular ve Lidya devleti tarih sahnesinden silindi. Lidyalilar mimaride ileri gittiler. Kuyumculuk ve heykelcilikte ilerlediler. Parali askerlerden olusan bir ordu kurdular. Fenike harf yazisini kullandilar. Tarihte parayi ilk defa Lidyalilar kullandi. Dnyanin en eski serbest pazar sehri Sart'i kurdular. Sart'tan baslayan ve Ninova'da biten Kral Yolu'nu yaptilar. Kibele, Artemis, Zeus ve Apollo gibi Yunan tanrilarina taptilar. Biraktiklari sehirler ve tapinaklar genelde yer yzndedir ancak zaman iinde toprakla rtlen kisimlarinin aranmasi arastirma konusu olmaktadir.

- IYONYALILAR Iyonya Devleti, Bati Anadolu'da Akalar tarafindan kuruldu. Bati Anadolu'da polis (Sehir devletleri) kurdular. Bu polislerin en nemlileri Milet, Foa, Efes ve Izmir'dir. Iyonyalilar daha ok dini

mimaride ileri gittiler. En nemli sanat eserleri, Artemis Tapinagi ve Apollo Tapinagi'dir. Fenike harf yazisini kullandilar. zgr dsnce, demokrasi ve bilimde ileri gittiler. Denizcilikle ugrastilar, koloniler kurdular. M.. VII. Yzyilda Lidyalilar'in ve Persler'in saldirisi sonunda yikildi. Biraktiklari sehirler ve tapinaklar genelde yer yzndedir ancak zaman iinde toprakla rtlen kisimlarinin aranmasi arastirma konusu olmaktadir.

- URARTULAR Urartu Devleti M.. IX. Yzyilda Hurriler tarafindan kuruldu. Baskentleri Tuspa, yani bugnk Van'di. Mimaride olduka ilerleyen Urartular, bir ok kale, bend ve kanal yaptilar. Urartular'dan gnmze kadar gelen en nemli sanat eserleri, Van Kalesi, avustepe Kalesi ve Altintepe Kalesi'dir. Urartular ivi yazisini kullandilar. Urartu saraylari genellikle iki katliydi. Alt kat mutfak, banyo, tuvalet gibi hizmet birimlerine ayrilmisti. st katta ise byk bir kabul salonu ile yatak odalari bulunmaktaydi (avustepe ve Adilcevaz Urartu saraylari gibi). Urartu devletinde her trl alt yapi hizmeti devlet tarafindan planlanmisti. Bunlar arasinda sulamaya zel bir nem verilmisti. Kral Menuanin yaptirttigi 56 km. uzunlugundaki su kana li (samram Kanali) 2800 yil nce yapilmis olmasina ragmen bugn hala Vanda hizmet vermektedir. Ayni sekilde Toprakkale iin insa edilmis olan Kesisgl Baraji bazi onarimlarla gnmzde de kullanilmaktadir. Ayrica Urartu sehirleri arasindaki ulasimi saglayabilmek iin bir karayolu sebekesi kurmuslardi. Dnyanin en eski ulasim sistemlerinden olan Urartu karayollarinin en etkileyici kalintilari Bingl daglari zerindedir. Vandan Palu, Harput ve Malatyaya uzanan bu karayolu ortalama 5.40 m. genisliginde olup, her 25-30 km. de bir konaklama istasyonu bulunuyordu. Urartulardan kalma eserler; Van, Toprakkale, Kayalidere, avustepe ve Tilkitepe kalintilaridir. Medler tarafindan yikilmislardir. M.. 600 yilinda,Iskitler ve Medler'in saldirisi sonunda yikildi. Yapilarin yuzeyde izlenemeyen kesimleri arastirmalara konu olmaktadir.

Alinti yapilan Kaynaklar

http://www.uslanmam.com/tarih/11185-ilkcag-tarihi-ve-ilkcag-uygarliklari.html http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/ http://www.tarihsayfam.com/medeniyetler-tarihi/hititler.html http://arkeolog.atspace.com/urartu.htm http://www.tayproject.org/