Anti̇k Bithynia Bölgesi̇ni̇n Tari̇hsel İçeri̇kli̇ Yazitlar Katalogu Ve Tari̇hçesi̇

AKDENZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
Deniz GL
ANTK BITHYNIA BLGESNN

TARHSEL ERKL YAZITLAR
KATALOGU VE TARHES
Danman
Prof. Dr. Sencer AHN
Eskia Dilleri ve Kltrleri Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi
Antalya, 2007
Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,

Bu alma, jrimiz tarafndan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ OLARAK kabul edilmitir.
mza
Bakan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye (Danman): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Onay: Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.
.../.../....
mza
................ .............
..
Mdr
KISALTMALAR LSTES
Dn.
Dip not
Bak.
Baknz
nr.
Numara
s.
Sayfa
vd.
Ve devam
Frg.
Fragman
Epigrafik aretler
[ ]
Tamamlama
( )
Ksaltlm fadelerin Alm
[[ ]]
Antik ada silinmi ifadeler
{ }
Antik ta ustas tarafndan yanl yazlm ifadelerin, modern yazar tarafndan

metinden karld yerler
<>
Modern yazar tarafndan metne eklenen ksmlar
Belirsiz Okuma
vac./vacat
Yaztta var olan boluk
ii
ZET
Bu almann amac, gnmzde Kocaeli, Sakarya, Bolu, Bursa illeri ile stanbulun
Anadolu yakasn kapsayan corafyay iine alan Antik Bithynia blgesinin epigrafik buluntular
temel alnarak, tarihini incelemektir. Bithynia blgesinin tarihi, epigrafik kaynaklardan elde edilen
bulgular nda ortaya konulmaya allmtr. alma epigrafik kaynaklara ek olarak, antik ve
modern kaynaklarla da desteklenmitir.
Corafi konumu nedeniyle, Asya ile Avrupa arasndaki gei yollarnn kavanda yer alan
Bithynia blgesi tarihin her dneminde iskn grm, nemli kentleri barndrmtr. Tarihncesi
dnemlerden, Pers hkimiyetine, kolonizasyon dneminden Helenistik dneme ve daha sonra
Roma, Bizans, Osmanl dnemlerinde nemli tarihi olaylara ahitlik etmitir.
almada toplam 58 adet yazt incelenmitir. Blge kentleri ve evrelerinden bulunmu
olan yaztlarn byk ksm Roma dnemine tarihlendirilmektedir. Yazt bakmndan hayli zengin
buluntulara sahip olan Bithynia blgesinin, tarihi ierikli, tarihsel adan bilgi verici nitelikteki
yaztlar nispeten azdr. Antik kaynaklar nda incelenen yaztlar ile Bithynia blgesinin tarihi
spesifik bir adan ele alnmtr.
iii
SUMMARY
This paper an has focused on the history of Ancient Bithynia region composed an area
including cities of Kocaeli, Sakarya, Bolu, Bursa and Anatolian side of Istanbul based an
epigraphic findings. In this paper, the history of Bithynia region is tried to be expressed under the
light of findings extracted from epigraphic resources. The study is also supported by ancient and
modern sources as well as epigraphic ones.
Because of its geographical position, many important cities had been established in
Bithynia region throughout the history and the region had witnessed many historic events that
had occurred during different periods throughout the history ranging from prehistorical period to
Persian sovereignty, from colonization period to Hellenistic age and in various periods belonging
to Rome, Byzantine and Ottoman empires.
This study focuses on 58 tablets. A huge part of the tablets extracted from the cities and
arounds in the region belongs to the Roman Empire. Although the region is embodied with full
of tablets, the number of historical inscriptions including historical knowledge is relatively lesser.
NDEKLER
KISALTMALAR.LSTES...i
ZET...ii
SUMMARY.iii
1-BITHYNIA BLGESNN CORAFYASI.................................................................................................. 3

1.1. KENTLER ................................................................................................................................................... 4
1.2. NEHR VE GLLER................................................................................................................................... 4
1.3. DALAR..................................................................................................................................................... 5
2-BLGENN TARH .................................................................................................................................... 6
2.1. PALEOLTK (M.. 600008000) ............................................................................................................ 6
2.2. NEOLTK (M.. 80005500)................................................................................................................... 6
2.3. KALKOLTK(M..55003000) ................................................................................................................ 6
2.4. PERS AINDAN BITHYNIA KRALLIINA KADAR.......................................................................... 7
2.5. BITHYNIA KRALLII............................................................................................................................... 8
2.5.1. Kurulu................................................................................................................................................. 8
2.5.2. Nikomedes I (.. ca.280-ca.242) ........................................................................................................ 9
2.5.3. Zialas (. ca.250-ca.227) ............................................................................................................... 10
2.5.4. Prusias I (.. ca.230-ca.187) ........................................................................................................... 10
2.5.5. Prusias II (.. ca.182149) .............................................................................................................. 11
2.5.6. Nikomedes II (..149-ca.127)........................................................................................................... 14
2.5.7. Nikomedes III (.. ca.127-ca.94) ..................................................................................................... 14
2.5.8. Nikomedes IV. (.. ca.94-ca.74 )...................................................................................................... 15
2.6. ROMA DNEM....................................................................................................................................... 16
2.6.1. Roma Dnemi Tarihi.......................................................................................................................... 16
2.6.2. Roma Phylai Sistemi .......................................................................................................................... 23
2.7. BLGENN DN YAPISI ........................................................................................................................ 24
3- YAZITLAR....................................................................................................................................................26
3.1 BITHYNIA KRALII DNEM ............................................................................................................... 26
1 Kral Zialasn Koslulara Mektubu .. 246242 .................................................................................... 26
2 Phokaia ve Tenedos Kalkhedonun Dokunulmazlk Statsn Tanyor ..3.YY Sonu2.YY Ba........... 28
3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas .. 188171............................................................................ 31
4 Seleukial Eudemosun Onurlandrlmas .. ca.172............................................................................. 32
3.2. ROMA MPARATORLUU DNEM ................................................................................................... 34
5 Nero Dneminde Nikaia-Apameia Yolunun Onarm Yazt .S. 5758 ..................................................... 34
6 Proconsul Plancius Varus 6979.............................................................................................................. 35
7 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072 ................................................................... 35
8 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072 ................................................................... 35
9 Vespasianus Dnemi Mil Ta 7778........................................................................................................ 36
10 Vespasianusun Dneminde Onarlan Yol 78 ......................................................................................... 36
11 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)............................................................... 37
15 Gaius Iulius Bassusun Onurlandrlmas 97/9898/99.......................................................................... 39
16 Traianusun Heykeli 102116................................................................................................................. 40
17 Traianus in Atf 102116 ..................................................................................................................... 40
18 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116 ................................................................................................. 41
19 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116 ................................................................................................. 42
20 mparator Hadrianus 119138 ............................................................................................................... 43
21 Hadrianus Mektubu 119138.................................................................................................................. 43
22 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123.................................................................................................. 44
23 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123.................................................................................................. 44
2
24 Hadrianus Heykeli 123 ........................................................................................................................... 44
27 Hadrianus Heykeli 123131/2 ................................................................................................................ 47
28 Hadrianus in Atf Yazt 123 ................................................................................................................ 47
29 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123 ............................................................................................... 48
30 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123 ............................................................................................... 48
31 mparator Hadrianus in Adak 123....................................................................................................... 49
32 Hadrianus Dnemi Hamam Yazt 128129 ........................................................................................... 49
33 Hadrianusun Mektubu 128138 ............................................................................................................ 50
34 Commodusu Onurlandrma Yazt 185 .................................................................................................. 51
35 Septimius Severusun Onurlandrlmas 198 .......................................................................................... 51
36 Septimius Severus Dnemine Ait Mil Ta 198/9 .................................................................................... 53
37 Septimius Severus Dnemi Mil ta 199.................................................................................................. 54
38 mparatorie Fulvia Plautillann Onurlandrlmas 202205 ............................................................... 55
39 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 202212 ............................................................................ 56
40 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 211.................................................................................... 58
41 Iulia Augusta Sebastenin Onurlandrlmas 214.................................................................................... 59
42 Caracallann Seyahati 214217 ............................................................................................................ 60
43 Elagabal Dnemine Ait Bir Onurlandrma Yazt 218219.................................................................... 61
44 Elagabal Devrine Ait Mil Ta 218 ......................................................................................................... 63
45 Septimius Severus, Caracalla ve Elagabal Seyahatleri 219222 ........................................................... 63
46 Severus Dnemi Lollianusun Onurlandrlmas ca. 227230................................................................ 65
47 Maximinus Thrax Dnemine Ait Mil Ta 235238 ................................................................................ 66
48 Gordianus Dnemine Ait Mil Ta 238244 ........................................................................................... 66
49 Gordianus III Dnemine Ait Mil Ta 241 .............................................................................................. 67
50 Decius Dnemine Ait Mil Ta 249251 ................................................................................................. 67
51 Macrianusun Onurlandrlmas 260261 .............................................................................................. 68
52 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yapm 268269.......................................... 68
53 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yapm 268269.......................................... 69
54 Diokletian Dnemine Ait Onurlandrma Yazt 285286........................................................................ 70
55 Diocletianus ve Maximianus Devrinden Mil Ta 285-286..................................................................... 71
56 Constantius Chlorus Dnemi 298296 ................................................................................................... 71
57 Deprem Yazt IV. Y.Y. ............................................................................................................................ 72
58 Konstantin VI. Dnemine Ait Snr Yazt 780797................................................................................. 72
SONU..............................................................................................................................................................74
TABLOLAR..................................................................................................................................................... 75
BITHYNIA VALLER .................................................................................................................................. 75
DEPREMLER .............................................................................................................................................. 77
ANTK KAYNAKLAR ......................................................................................................................................78
BBLOGRAFYA ..............................................................................................................................................82
ZGEM.......................................................................................................................................................87
1-BITHYNIA BLGESNN CORAFYASI
Bithynia, kkende gnmz Kocaeli yarmadas yani stanbul Boaz, Karadeniz ve zmit
krfezi arasnda kalan yarmadaya verilen isimdir. Ancak Helenistik dnemde Bithynia Krallar
tarafndan yaplan fetihlerle Mysia Olymposu (Uluda), orta Sangarios (Sakarya) kvrm ve
Propontisin dousunuda iine alarak genilemitir. Bithynia blgesinin dou snr Filyos ay
olmutur.
Roma hkimiyeti ile Bithynia ve Pontus birletirilerek tek eyalet haline getirilir.
Strabona gre:
Bithynia Blgesi douda, Paphlagoniallar ve Mariandynler, Epiktetonlar kuzeyde, Sangarios Irmann
dkld yerden Byzantion ve Khalkhedon Denizinin azna kadar Pontos Denizi; batda, Propontis; gneye
doru Mysia ve Hellespontos Phrygias olarak da adlandrlan Phrygia Epiktetos ile snrlanmtr1. Strabon
Bithyniann gney snrlarn belirtmenin zor olduunu syler2.
. 5. yy. corafyacs Pseudo Skylaksa gre:
Bithyniallar. Mariandynallardan sonra Thrakial Bithyniallar gelir. Sonra Sangarios Nehri, sonra bir
baka nehir Artanes ve Thynias Adas (Onu Herakleiallar iskn etmitir.) ve Rhebas Nehri vardr. Daha
sonra direkt olarak geit ve daha nce belirtilmi olan Pontosun azndaki tapnak, bundan sonra Thrakia
kkenli Khalkedon, ondan sonra da Olbianos Krfezi. Mariandynadan Olbianos Krfezine kadar (buraya
kadar Bithyniallarn Thrakiasdr) olan deniz yolculuu 3 gn srer. Pontosun azndan Maiotis Glnn
azna kadar olan Avrupa ve Asya arasndaki deniz yolculuu da aa yukar ayndr.3
Bithynia, ismini skitlerden kaarak Trakyadan Anadoluya geen Thraklardan almtr.
Herodotos Bithyniallarn Asyaya gemeden nce Strymonia kylarnda oturduklar iin eskiden
Strymoniallar (Strymon, Makedoniann dousunda, gnmzde Bulgaristandan geerek
Yunanistandan Orfani krfezine dklen Struma/Strymon rma) adn tadklarn ve bu Asya
Thraklarnn banda Artabanos olu Bassakes olduunu belirtir4. Bithyniallar Anadoluya
Mysiallar ve Phrygiallardan sonra gelmilerdir5. Bithynia, ismini Balkanlardan gelen bir halktan
1
Strab. 12.4.1.
Strab. 12.4.4
Skylaks 92.
Herodotos 7.75.
Magie, RRAM I, 303
4
almasna ramen blgenin kurucu kral ailesi; Pontos, Kappadokia Krallar gibi Pers aristokrasi
snfndandr ve satrap ya da dynast olarak grev stlenmilerdir6. Bu satrap ve kral aileleri Byk
Pers mparatorluunun paralar olarak anlmaktadr7.
1.1. KENTLER
Bithyniadaki balca kentler: Khalkedon (Kadky), Khrysopolis (skdar), Lybissa
(Diliskelesi), Dakibyza (Gebze), Nikomedeia (zmit), Kalpe (Kerpe), Olbia (Baiskele), Astakos
(Glck), Prainetos (Karamrsel), Pylai- Strobilos (iftlikky/Karakilise), Drepanon (Hersek),
Kios-Prusias ad Mare (Gemlik), Apameia/Myrleia (Mudanya), Prusa ad Olympium (Bursa),
Helikore8-Nikaia (znik), Prusias ad Hypium (Konuralp), Bithynion-Klaudiupolis (Bolu), DiaDiospolis (Akakoca), Teion-Tieion-Tion (Filyos/Hisarn), Herakleia (Ereli), Otroia
(Yeniehir), Modrene (Mudurnu), Malagina (Mekece), Agrilion (Bilecik), Kabaia (Geyve).
Karadenizde Kalpe yaknlarnda yer alan Thynias-Apollonia (Kefken Adas).
Propontisde yer alan Prinkiponisia (Prens takmadalar) daha ok ge Roma ve Bizans
dnemlerinde iskn edilmitir. Takmadalar oluturan adalar: Ponti (Knalada), Antigoni
(Burgaz), Khalki (Heybeliada), Prinkipos (Bykada), Terebinthos (Sedef Adas), Niandros
(Tavan Adas), Pita (Kak Adas), Plati (Yass Ada), Okseia (Sivriada).
1.2. NEHR VE GLLER

Sangarios (Sakarya Nehri), Aisepos (Gnen ay), Hypios (Melen ay), Makestos
(Susurluk-Simav ay), Parthenios (Bartn ay), Siberis (Alada ay), Psillis (Ava), Kalpas
(Kefken yaknlarndaki akarsu Anadere?), Lykos-Rhyndakos (Orhaneli ay), Rhebas (Riva),
Kaleks (Gln ay), Billaios (Filyos ay), Artanos (Hiciz Deresi).
Askania (znik Gl), Sophon /Sunensis (Sapanca Gl), Apolyont (Ulubat Gl).
Syme, Anatolica 6.
Mommsen, Roman History III 204.
znikin en eski ismi: Georgii Cyprii descriptio orbis Romani 11; ayrca bak. S. ahin, I.v. Nikaia II,3 T.1
1.3. DALAR
Mysia Olymposu (Uluda), Astakos (Samanl Dalar), Sophon (Kartepe).
2-BLGENN TARH
2.1. PALEOLTK (M.. 600008000)

Blgenin paleolitik yerleimleri unlardr; Parganl-Kerpe, Kefken-Cebeci, bonun Rampas,
erenky, Gksu, Pendik-Hacet Deresi, Fikirtepe, Domal-Alaal. Bu dneme ait buluntular
genel olarak kuvarsit, akmakta el baltalar ve kesici aletlerdir.9
2.2. NEOLTK (M.. 80005500)

Blgenin neolitik yerlemeleri unlardr: Dudullu, erenky, Fikirtepe, Tuzla, PendikTemenye, Yalova/Gztepe, Ilpnar, Ycek-znik, Marmarck, Mentee, Yeniehir, Muslueme
Mevkii, Tepetarla, ycek/Ttncyolu. Buluntular minik dilgiler, orak-bak, anak-mlek
paralar. Mimari olarak Fikirtepede oval kulbeler.10
2.3. KALKOLTK(M..55003000)
Blgenin kalkolitik yerlemeleri unlardr: Ilpnar, Knk. Ilpnarda yaplan kazlarda
drtgen, tek odal yaplara rastlanlmtr, ayrca mezarlara konulmu kseler ve testiler
bulunmutur.11
TAY I
10
TAY II
11
TAY III
2.4. PERS AINDAN BITHYNIA KRALLIINA KADAR

Bu blge .. 1200700 yllar arasnda Thrakia12 kkenli halklarn yurdu olarak anlmtr.
Argo gemisi destannda bu halk Berykoslar13 olarak grmekteyiz. Bu halkn dilinin de Thrakia
kkenli bir Anadolu dili olduu dnlmektedir. Homeros lyadada Bithynia adndan
bahsetmez. Sadece Paphlogonia ve Mysiay anar14. Daha sonraki dnemlerde bile blge Bithynia
Thrakias olarak anlr15.
.. 6. yzylda Dareios dneminde bu blge Paphlagonia, Phrygia, Mariandynler, Suriye
ile birlikte nc satraplk blgesi haline getirilmitir16. Pers ordusunun saymnda Herodotos
Bithyniallar anar ve Asyaya getikten sonra bu ad aldklarn belirtir17.
Peloponnesos savalar srasnda Karadenizde bulunan Atinal komutan Lamakhos
Herakleia yaknlarnda Kaleks ay (Gln ay) aznda saanak yamur ve selin sonucu tm
gemilerini yitirmesi nedeni ile, askerleriyle yaya olarak Bithynia iinden yryerek Khalkedona
varr18.
.. 408 ylnda Alkibiades Byzantion ve Khalkedonu kuatr, Bithyniallar Alkibiades ile
bar yapar19. . 404 ylnda Sparta ordusunun eline dmemek iin nce Bithyniaya ekilir,
burada servetinin byk ksmn yitirdikten sonra da Artakserksesin sarayna gitmeye karar verir20.
.. 400de On binler dn yolculuunda evreyi talan etmek iin Kalpe (Kefken)
limanna karlar. Ancak Pers Satrab Pharnabazos ve Bithyniallar Yunanlara saldrr, sava on
binler kazanr. Ordu karadan 6 gn sonra Khyrsopolise (skdar) varr.21
. 399398 knda Spartal komutan Derkyllidas ordusuyla Bithynia Thrakiasnda
klam ve konaklama sresince yama aknlaryla, aslnda Pharnabazosa baml olmayan
Bithyniallarn varlklarn talan etmitir22.
Aleksandros, eski Pers ynetiminde olan satraplklarda herhangi bir deiiklik yapmam,
yerlerine kendi uygun bulduu kiileri satrap olarak atayarak gerekte yeni bir Makedon devlet
12
Herodotos 3.90, 1.28; Thuky. 4.75; Ksen. Hell. 1.3.1. , Hell. 3.2.2, Anab. 6.2.17, Anab. 6.4.1-3; Skylaks Peripl. 92;
Diodor.14.38
13
Apol. Rhod., Argo., II. I
14
Homer. liad. 2.850861
15
Arrian. Anab. 1.29.5
16
Herodotos 3.90
17
Herodotos 7.75
18
Thuky. 4.75; Diod. 12.72
19
Ksen. Hell. 1.3.2; Plut. Alk. 29
20
Plut. Alk. 37
21
Ksen., Anab.6.4.1.
22
Ksen. Hell. 3.2.2; Diod. 14.38
8
dzeni kurmak yerine, bir Pers kral olarak davranma yoluna gitmitir. Bu sebeple eski Daskyleion
satraplna Kalas atamtr23. Kendisi hibir zaman Bithynia zerine yrmemitir. Kalas,
Bithyniada yerel bir kral olarak glenmeye balayan Bias/Bas tarafndan yenilgiye uratmtr.
2.5. BITHYNIA KRALLII
2.5.1. Kurulu
5. yzyln ikinci yarsnda, Doidalsos adndaki bir ynetici Bithynia hanedanlnn
kurucusu olarak, Bithyniallar bir ynetim ats altnda birletirmeye balamtr24. .. 377327
yllar arasnda Bithyniada yerel bir kral olan Bias olduka glenmiti.
Biasn olu Ziboetes (Zipoetes/Zipoites), Astakosu ve Khalkedonu . 315te,
Antigonosun bir generali tarafndan durdurulana kadar kuatmtr25. Ziboetes Antigonosla
ittifak
kurmutur.
Ziboetes
Ziboetion
kentini
kurmutur26,
ancak
yeri
gnmzde
bilinmemektedir. Ipsos ve Kyroupedion savalar srasnda ( . 301281 ) Bithynia,

Lysimakhosun payna dmtr. Ancak Ziboetese kar iki ordu gnderen Lysimakhos iki kere
yenilmi ve . 297de Ziboetes kendisini kral ilan etmitir. Blgesini genileten Ziboetes
Antiokhos I e kar da baarl olur ve blgedeki gcn pekitirir27.
Kyroupedion savandan sonra, Bithyniann, Seleukoslarn topra olmas hedeflenmitir.
Fakat Seleukoslar daha ok Thrakiay hkim olmak istiyordu. Seleukosun suikasta kurban
gitmesinden sonra onun halefi Antiokhos I Herakleiaya, Bithyniallara kar bir g gnderir.
Fakat Bithyniallar bu gc geri pskrtrler28.
23
Arrian. Anab. 1.17.1, 2.4.2
24
Strab. 12.4.2
25
Diod. 19.60
26
Mem.20
27
Magie, RRAM I,311
28
Mem. 1016
2.5.2. Nikomedes I (.. ca.280-ca.242)

Ziboetesin lmnden sonra, onun en byk olu Nikomedes I kral oldu ve Ziboetes
adndaki kardei hari geri kalan kardelerini ldrttr. Ziboetes Herakleiann kontroln ele
alm, Nikomedes de kuzeybat Bithyniay kontrol etmitir. Nikomedes I, Seleukos kral
Antiokhos Iin destekledii kardei Ziboetesin kendisine bakaldrmas zerine Galat
Tetrarkhosu Leonnorios ile anlama yapar. Nikomedes kendisinin izni olmadka bakalaryla
anlama yaplmamas, kendisiyle dost ve dmanlarn paylalmas ve Byzantion, Tieion,
Herakleia, Khalkedon ve Kios ile mttefik olunmas hususunda anlar29 ve yars sava olmak
zere 20.000 Galat Bosphoros zerinden Anadoluya geirir ( . ca. 278). Bu Galatlar Luturios
nderliindeki Trokmiler kabilesi izler ve onlarnda Nikomedese tabi olmalaryla, Nikomedes
kardeini kolayca bertaraf ederek Bithynia zerinde tek hkim olur30.
Bastrlan isyandan sonra Nikomedes hem kendi blgesi hem de Karadeniz kentleri iin
tehlike arz eden Antiokhos Ii gsz brakmak amacyla Galatlar Bat Anadoludaki Seleukos
topraklarna yneltmitir31. Bir mddet bu blgede yamaclk yapan Galatlar, Nikomedes I ve
Mithridates I onlar kendi topraklar dnda uygun bir mesafede ve Seleukos krall ile aralarnda
tampon bir blge oluturacak ekilde, o sralarda Seleukos hkimiyetinde olan ancak otorite
boluu bulunan Phyrigia blgesine yerletirmeyi uygun buldular. Bylece hem uzakta topraklarn
yamalardan koruyacak, ayn zamanda olas bir yardm gerektii zaman yaknda olacaklard32.
Nikomedes I daha nce Lysimakhos tarafndan yerle bir edilmi olan ve daha nce Megara
ve Atinallarn bir koloni kenti olan Astakos kentinin kar kysna kendi adna izafeten
Nikomedeia kentini kurmutur33. Astakos ile karlatrldnda daha merkezi konumda olan
Nikomedeia kenti ile Nikomedes iyi bir liman ve ticari ilikilerden faydalanaca bir kent elde
eder34. Nikomedes Bithynion ve Nikaiay da fethederek lkesini geniletir35.
Nikomedes Iin ilk einden olan olu ile arasnda kan anlamazlk, Nikomedesin dier
olu Zipoitesi varis ilan etmesiyle daha da alevlenir. Zialasn Galatlarn Tolistobog boyu
efinden yardm istemesi zerine sorun daha da byr. Herakleia kentinin baba oul arasnda
29
Mitchell, Anatolia I 15 vd.; Magie RRAM I 5 dn.10
30
Strab. 12.5.12; Liv. 38.16.115; ayrca konuya ilikin Arslan, Galatlar 55, dn.175
31
Magie RRAM I 5 vd.
32
Arslan, Galatlar 60 vd. , dn.198,199
33
Strab. 12.4.2; Mem. 20
34
Magie, RRAM I 305
35
Magie RRAM I 312; Rostovtzeff, Hellenistic World, 568 vd.; Jones, Greek City 17
10
arabuluculuk etmesiyle sorun zlr. Anlamazln zlmesi ile elleri bo kalan Galatlar ise
Herakleia kentinin topraklarn yamalarlar36.
2.5.3. Zialas (. ca.250-ca.227)

Nikomedesin lmnden sonra olu Zialas kralln bana geti. Kzn Antiokhos
Hieraks ile evlendirerek kendine bir destek salad. Kral Zialas kendi dneminde barl bir
siyaset izleyip Helen kentleri ile iyi ilikiler kurmay tercih etmesine kar37, Pergamon kralln
kendisine rakip olarak grmeye balam ve bu sebeple Attalos Ie kar mcadele eden ayn
zamanda da damad olan Antiokhos Hieraksa destek vermekten geri durmamtr. Zialas
dneminde Bithynia krallnn topraklar geniledi, Mariandyn hinterlandndan, Phrygia ve
Paphlogonia snr kentlerine kadarki alan Bithynia hkimiyetine girdi. Zialas, Krateia
(Flavioupolis) kentini fethetti ve Kappadokiada bir kent () kurdu38.
Kral Zialas .. ca.227 ylnda bir Galat tarafndan ldrld39.
2.5.4. Prusias I (.. ca.230-ca.187)

Babasnn lmyle tahta geen Prusias I, ykselen Pergamon tehlikesine kar, Makedon
kral Philippos V ile ittifak kurdu. 216/217 ylnda Pergamonlu Attalos tarafndan Avrupadan
Anadoluya geirilen bir Galat kabilesi olan Aisosaglar Abydos civarnda bir terr havas
estirmeye balad. Prusias mdahale etti, ocuk ve kadnlar da ldrerek bu olaya son noktay
koydu40.
.. 202 ylnda Philippos Kios ve Myrleia kentlerini ele geirmi ve bu yerleri
kaynbiraderi Prusias Ie vermiti41. Prusias Phyrigia blgesini ele geirmitir, snrlarn Aizanoia
kadar geniletmiti.
Bithynia krallnn topraklarn geniletmesinden rahatsz olan Pergamonun Romadan
yardm istemesi zerine, Galba komutasnda42 bir ordu Anadoluya gelerek olaya mdahale etmi
36
Arslan, Galatlar, s.75.dn.268
37
bak. yazt nr.1, Kral Zialasn Koslulara Mektubu
38
RE, Bithynia
39
Phylarkh. Frg.50; Arslan, Galatlar, s.202, dn.789
40
Polyb. 5.78.56; ayrca bak. Arslan, Galatlar, dn. 317
41
Polyb. 15.22 vd.; Liv. 32.33.; Strab. 12.4.3; Magie, RRAM, dn.38
11
ve Mysia ve Phrygia43 Pergamona geri verilmiti. Bu olaydan sonra Bithynia-Pergamon ilikileri
gerildi, Prusias II Phrygia Epiktetosu Eumenes IIden almak iin, bu meseleyi savaa dntrd.
Bu sava srasnda Prusias IInin yannda Galatlar da yer almtr44. Prusias, Apameia barndan
ksa bir sre sonra, Makedon kral Philipposdan ald destek ile45 ve yanna snm olan
Hannibalin komutanlyla Mysiay ele geirmitir. Hannibalin Pergamona kar kazand bu
zafer son zaferi olacaktr. Bu sava srasnda Eumenes II son anda esir olmaktan kurtulmutur.
Ancak Pergamon ve Bithynia arasndaki bu sava .. 184 ylnda Pergamonun kesin zaferi ile
sona ermitir46. Bu sava sonunda Eumenes (kurtarc) unvann almtr47. Bu tarihten
sonra Hellespontos blgesi Pergamon egemenliine girmitir. Bu blgeyi Pergamon krall adna
komutan Korrakos ynetmitir48. Prusada bulunan yazttan anlaldna gre komutan Korrakos
bu blge halkna iyi davranm ve pek ok yararl hizmetlerde bulunmutur. Yaztn da Prusa
kentinde bulunmas ilgi ekicidir. Prusa kenti ekirdek Bithynia kentidir. Yazt buraya sonra
gelmi olmaldr. Uzak ihtimal ise Pergamon, hakimiyet alann bu blgeye kadar geniletmi
olmasdr. Ancak yaztn buraya gelme ihtimali daha makul grnmektedir.
.. 183 T. Quinctius Flaminius bakanlnda yaplan toplantda Apameia Antlamasnda
Eumenes IIye verilen yerler zerinde haklarnn geerli olduu belirtilmi ve bu karara Prusias I
ve Galat efi Ortiagonun da uymas zorunluluu konulmutur. Flaminius ayrca Romann
dman Hannibali hizmetine almasndan tr Prusiasdan generalin teslim edilmesini istemitir.
Hannibal ise teslim olmak yerine lmeyi tercih etmi ve intihar etmitir49.
Hannibalin intiharnn zerinden ksa bir sre sonra Prusias I de ld ve yerine olu
Prusias II geti.
2.5.5. Prusias II (.. ca.182149)

Prusias II, Perseusun kz kardei Apameia ile evliydi. .. 179 ylnda Pontos kral
Pharnakes I Bithynia topraklarna girdi. Bunun zerine Pharnakes, Prusias II, Kappadokia kral
42
Cic., De mp.Gn.Pomp. 65
43
Strab.12.4.1, Strabon bu Phrygia blgesini Phrygia Epiktetos, laveten kazanlan Phrygia olarak tanmlar. Bu
konu ile ilgili ayrca bak. ahin, Phrygia Epiktetos

44
Iust.32 ayrca bak. Arslan, Galatlar 116
45
Strab. 12.4.3
46
OGIS 298; Magie RRAM I dn.59
47
Robert, Tralles, 284 dn.1; Magie, RRAM I dn.59; Arslan, Galatlar 116
48
bak. yazt nr. 3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas
49
Liv. 34.5051; Magie RRAM I, 758, dn. 56
12
Ariarathes IV, Pergamon kral Eumenes IIye yapt savalar kaybetmi ve bar imzalamak
zorunda kalmtr50.
Seleukos IVn lmesiyle, kardei Antiokhos IV tahta geti (.. 175). Antiokhos hayran
olduu Roma ve Helen kltrn yaygnlatrmak iin izledii politika sonucu pek ok Helen
kenti ile dosta ilikiler kurmu, ve onlara kendi kentlerini gelitirmeleri iin para yardmnda
bulunmutur51.
Bu dnemde Makedoniadaki Roma kart politika zerine batdaki Helen
kentlerinin bu tr politik desteklere ihtiya vard. Rhodos, Kyzikos, Lampsakos52 gibi kentlerin
yannda bir Bithynia kenti olan Kalkhedon ile de bir ba kurduu aktr53. Kalkhedonda bulunan
bir yaztta Seleukos kralnn, saray mensuplarndan Eudemosun Kalkhedonlulara gsterdii ilgi
neticesinde, vatandalk hakk verilmi ve proksenos olarak onurlandrlmtr.
3. Makedonia Sava (. 171168) esnasnda, Bithynia ve Pergamon Romann yannda
savaa katldlar. Bu savatan ksa bir sre sonra Pergamon kral Eumenesin kardei Attalos
Romaya gitmi ve Senatusa Galatlar ikyet etmitir. Senatus isteklerinin yerine getirme sz
vermesine ramen hibir ey yapmamtr. Attalosun Roma ziyaretinin ardndan Kral Prusias II
de Roma Senatusuna giderek Eumenes IIi ikyet etmi ve Galatlarn topraklarnn
egemenliinin kendine verilmesini istemitir. Ancak bu teklif Senatus tarafndan geri evrilmitir54.
Ayrca Prusiasn baz Anadolu kentlerini de ikyet etmeleri konusunda ynlendirmi olmas
muhtemeldir. zelikle o sralarda, Pompeius Trogusun55 belirttiine gre, Pergamon kral
Eumenes Galatlar ve Pisidiadaki Selge (Zerk) ile savayordu ve Eumenesin lmnden sonra da
Kral Attalos Selgeliler ile savamaya devam etti. Ambladada (Gnmzde Beyehir ile Seydiehir
arasnda Yenice ky yaknlarnda) ele geen bir yazt56, Attalos IInin bir mektubunu
iermektedir. Yaztn ieriinden anlaldna gre, Eumenesin, Apameia barndan sonra ele
geirdii Pisidia blgesini Pergamon idaresine gemekte direnmesi zerine Selge ile savat
dnlmektedir. Olay bilinmekle beraber nedeni tam olarak ak deildir. Ancak Pergamon
kartlarnn tam bir kalesi durumunda olan Selge Strabonun da belirttii gibi daima Pamphylia ve
Toroslarn i ksmnda bulunan krallarla sava halindeydi57. Strabonun Torosun i ksmndaki
krallar tanm Pergamon krallarn dndrmektedir. Polybios58, Eumenes hakknda Romaya
ikyette bulunan tek kent olarak Selgeyi sayar. Magie, Kilikia Aspera blgesinin Seleukos
50
Polyb. 25.2.4; Magie RRAM I 765, dn.60
51
Liv. 41.20.
52
I.v. Lampsakos, nr.6
53
bak. yazt nr.4 Eudemosun Onurlandrlmas.
54
Polyb. 31.32.; Liv. 45.44.; Magie RRAM I 767,dn.65
55
Pomp. Trogus, Hist. Philipp., 34
56
Welles, Royal Corr., nr. 54
57
Strab. 12.7.3
58
Polyb. 30.1.3
13
ynetiminde olduu ve Seleukoslar ile Attaloslarn birleilmesinden korkmu olma olaslndan
bahseder. Bu sebeple Prusiasn, Romann Eumenesi kontrol altna almas umuduyla ikyette
bulunmu olduunu da ekler59. Amblada ise .. 188 ylndan beri Pergamona vergi vermekle
ykmlyd. 168166 yllarndaki Galat isyanndan faydalanarak Pergamon igal kuvvetlerinden
kurtulmak iin bir frsat yakalayarak isyana katldlar. Ancak isyankr Galatlarn yenilgisinden
sonra tekrar Pergamon ynetimi kente geldi. Amblada, zararn denmesi (9000 talentlik tazminat)
ve ek olarak yllk verginin 2 talentlik art ile cezalandrlmlardr. Selge grne gre bu olay ile
kart. Pisidiallar bu ekilde Pergamona kar kmaya baladlar. ..164 ylnda Prusias II
Romada Selge ile birlikte tekrar Pergamonu sulamaktayd60. Fakat Roma Senatusu bu ikyetleri
tekrar geri evirmitir. Eumenes ve Attalos byk bir kararllkla Pisidiaya bir sefer dzenlemitir.
Ambladada bulunan yazttan61 anlaldna gre, bu sefer srasnda Amblada da Pergamon
tarafnda yer alm olmas zerine daha nce verilen cezalar affedilmitir. Yaztta Attalos, kentin
pimanlna deinerek, krallk emirlerine seve seve uymu olduklarn belirterek 9000 talentlik
tazminatn iptaline, vergiden 3000 drahmi dlmesine ve esirlerin serbest braklmasna karar
vermitir. Wellese gre yazt Attalosun tahta getii tarih olan 159 ylna yakn bir tarihte yazlm
olmaldr.
.. 159 ylnda Pergamon kral Eumenes IIin lm zerine yerine kardei Attalos II
gemiti. Prusias II, Pergamonun Galatlar ile ilikilerinin kt olmasn frsat bilip Pergamona
saldrmtr. Bithynia ordusunun, Pergamon kentinin yer ald tepeye kadar ilerledii
bilinmektedir. Attalos hemen Roma Senatusuna bavurmutur62. nce bunu pek inandrc
bulmayan senatrler yaklak iki yl sonra olaya mdahale ederek Prusias silahlarn brakmaya,
Attalosa tazminat demeye mecbur etmilerdir.
Bu olaydan be yl sonra, ..149 ylnda Attalos II bir takm entrikalar ile Prusiasn olu
Nikomedesi destekleyerek, tahta gemesine n ayak olmutur. Prusiasn bu olay zerine
Romadan yardm ars karlksz kalmtr. Prusias II Nikomedeiada ldrlm63 ve yerine
olu Nikomedes II gemitir.
59
Magie, RRAM I dn. 65
60
Polyb. 30.30.23
61
Welles, Royal Corr., nr.54
62
Polyb. 33.12.1.; Magie, RRAM I dn.80
63
App. Mithr.18.
14
2.5.6. Nikomedes II (..149-ca.127)

Attalos IInin destei ile tahta geen Nikomedes II zamannda Pergamon ile Bithynia
arasndaki dmanlk son bulmutur. Bunu takip eden yllarda uzun sre sorunsuz ve bar dolu
gnler geiren Bithynia krall, Roma ile de ilikilerini iyi tuttu.
Ancak ynetimi srasnda, Nikomedes IInin tahta gemesine yardmda bulunmu olan ve
Prusias IInin kaynbiraderi olan Diegylis isimli bir kabile lideri Thrakia sahilinde bulunan baz
Helen kentlerini igal etmi ve dier kentleri de kym ile tehdit etmiti. Bunun zerine Attalosun
mdahalesi sonucu bu olay kapanmtr64.
.. 133 ylnda Pergamon kral Attalos III kralln Romaya brakarak ld. Tahtta hak
iddia eden Aristonikos isyann renen Roma, Anadoluda askeri birliinin olmamas sebebiyle
Nikomedes IIye, Pontos kral Mithridates Ve, Kappadokia kral Ariarathes Ve ve Paphlagonia
kral Pylaemenese yardm etmeleri iin haber gnderir. Bunun zerine istenen yardm gnderilir.
Ancak bu yardm pek etkili olmaz. Roma, deneyimli komutan Perperna komutasnda bir ordu
gnderir. Savan nc ylnda Aristonikosu Stratonikeiada malup eder ve esir alr.
Perpernann hastalanp lmesi zerine, yarm kalan grevini tamamlamak zere .. 129 yl
Consul M. Aquillius gelmi ve yapt dzenlemeler ile Pergamon krall topraklarn, Provincia
Asia ad ile Asya Minordaki ilk Roma eyaleti haline getirmitir65. Aquillius, baz blgeleri isyan
srasnda Romaya yardm eden krallklara vermitir. Buna gre Lykaoniay Kappadokia kralnn
oullarna, Phrygia Epiktetosun baz ksmlarn Paphlogonia prenslerine, Byk Phyrigia ve
Galatiay Pontos kral Mithridates Ve vermitir. Bu datmdan Nikomedes II pay alamamtr66.
2.5.7. Nikomedes III (.. ca.127-ca.94)

Nikomedesden sonra yerine geen olu Nikomedes III, Mithridates ile birleerek ..
104 ylnda Paphlagonia blgesini igal ederek, aralarnda paylatlar67. Romann derhal
Paphlagoniay terk etmesini istemesine ramen, Mithridates topraklarn geniletme politikasna
Galatia ve Kappadokiaya saldrarak devam etti68.
64
Strab.13.4.2.; App. Mithr.6
65
Strab.14.1.3842
66
App. Mithr. 1115; App. Mithr. 5657
67
Iust. 37.4., 38.7-10
68
Iust. 37.4., 38.7.
15
III. yzyln sonunda Suriye krallarnn Akdenizde gcnn azalmas ile ortaya kan
korsanlk faaliyetleri, daha sonralar etkilerini Propontise (Marmara denizi) kadar uzanmt. Bu
sebeble pek ok kent gibi Kalkhedon kenti de Tenedos ve Phokaia kentlerinden dokunulmazlk
haklarnn kabuln talep etmi ve almtr69. Deniz trafiini etkileyen bu korsanlar, daha sonra
Pompeiusun dzenledii bir sefer ile ay kadar bir srede ortadan kaldrlmtr (..67).
2.5.8. Nikomedes IV. (.. ca.94-ca.74 )

Nikomedes IIIn .. 94 ylnda lmesi zerine olu Nikomedes IV kral oldu. Ancak
kardei Sokrates ayaklanarak, Mithridates VIya bavurdu. Bunun zerine Mithridates bir saldr ile
tahta Sokratesi geirdi. .. 89 ylnda Roma, .. 101 yl Consul M. Aquilliusu Nikomedes IV
yeniden tahta geirmek iin gndermitir. Asya valisi Cassius ve Aquilliusun ordusuyla olaya
mdahalesi sonucu, Mithridates VI Bithyniay terk etmek zorunda kald.
Daha sonra krallnn bana dnen Nikomedes, Pontusa saldrd ve bu blgeyi
yamalad. Nikomedes, Mithridatesin ordusuyla, Amnias (Gk Irmak) nehri yannda kar karya
geldi ve yenildi. Nikomedes, Bithynia ve Pontus snrndaki Skoroba da eteinde kamp kurmu
olan Roma generali Maniusun yanna kat70. Nikomedes, Bithynia ve Galatia snrn kollayan
Cassiusa katlmak iin yanna gitti. Nikomedes, . 85 ylnda Sullann Mithridatesle yapt
bara kadar Bithyniaya dnemedi71.
Mithridates daha da glenerek .. 88 ylnda tm kentler tarafndan kurtarc olarak
karlanmtr. Bir gnde Kk Asyada 80.000150.000 Romaly ldrtmtr72. Hatta Roma
Consul M.Aquillisu ikence yaparak ldrtmtr73. Bu olay zerine Roma tarafndan
gnderilen Sulla .. 8785 yllarnda Mithridatesi yapt savalarda yenilgiye uratr. Nikomedes
tekrar Sulla tarafndan tahta karld ve lmne kadar Romaya tabi olarak kald.
69
bak. yazt nr. 2, Phokaia ve Tenedos Kentlerinin Kalkhedona Dokunulmazlk Hakk Tanmas
70
App. Mithr.71
71
Plut. Sull. 23
72
Mem.31.4; Cic. De mp. Cn. Pomp. 7; Plut. Sull. 2324; App. Mithr.22-23.; ayrca bak. Arslan, Galatlar 136,dn.512
73
Cic. De mp. Cn. Pomp. 11; App. Mithr. 2021; ayrca bak. Arslan, Galatlar 137, dn.514
16
2.6. ROMA DNEM
2.6.1. Roma Dnemi Tarihi

Nikomedes IV, Attalos IIIn yapt gibi Bithynia kralln .. 74te Romaya miras
brakr74. Nikomedesin olu, kralln Romaya braklmas zerine Pontos Kral Mithridates
VIden yardm istedi. Mithridates hazrlad bir ordu ile hibir glkle karlamadan Bithyniaya
girdi75. Halkn sevgisi kazanm olan Mithridates kurtarc olarak karlanmtr. Daha sonra da
Galatia, Kappadokia, Pisidia blgelerini ele geirmitir. Roma ordularn yenilgiye uratan
Mithridates iin Lucullus komutasnda bir ordu gnderilmiti. Lucullus, Galatlar ile gcn
birletirerek Kyzikos kentinin kuatmasn kaldrd ve Bithynia kentlerini geri ald76. Mithridatesin
Prusa ad Olypiumda bulunan askerleri, Nikomedeiada bulunan Mithridatesin yanna katlar77.
Lucullus .. 71-70 yllarnda Pontos krallnn Karadeniz kysndaki topraklarn Roma
hakimiyeti altna almay baarmtr. .. 67 ylnda Lucullus Romaya geri dnd78, yerine
Pompeius grevlendirildi. Pompeius, Mithridatesi Dasteira79 (Erzincan yaknlarnda bir kale)
kentinde yaplan savata mutlak zafer kazanmtr. Mithridates Kolkhise80 kamtr. Olunun
isyan etmesi ile gsz kalan Mithridates, komutan Bituitosdan kendini ldrmesini istemi ve o
da bu istei yerine getirmitir81.
Pompeius, .. 63 ylnda Pontos krallnn bat kesimlerini Bithynia eyaleti ile
birletirerek Provincia Pontus et Bithynia, Pontus-Bithynia Eyaletini kurmutur.
.. 47 ylnda Caesar Nikaia kentinde Asya Minor ile ilgili baz dzenlemeler yapmtr82.
.. 36 ylnda Pompeiusun olu Sextus Pompeius, Oktavianus kar Sicilia yaknlarndaki
deniz savan kaybetmesi zerine, Propontise kaarak Astakos Krfezine snmt. Nikomedeia
74
Liv. Perioch.93
75
Cic. De mp. Gn. Pomp. 5.
76
Cic. De mp. Gn. Pomp. 20.; App.Mithr. 333334
77
FGrH 434.28.511(Memnon)
78
Cic. De mp. Gn. Pomp. 5.
79
Strab. 12.3.28.
80
Strab. 11.1.6; Plut. Pomp. 3436
81
Plut. Pomp. 41.15; Liv. Perioch. 102; App. Mithr. 102, 107, 111
82
Caes. Bell. Alex. 78
17
ve Nikaia kentleri ile birlik olmutur83. M. Titus komutasndaki ordu karsnda baarsz olup,
Armeniaya kamaya almtr. Ancak yakalanarak ldrlmtr.
.. 29 ylnda Augustus, Bithyniallara, Nikomedeia ve Nikaia kentlerine, Tanra Roma
ve Iulius Caesar adna bir tapnak yaplmasna izin verir84.
mparator Augustus, Trakya Kralln ikiye bld. lkenin, zengin, bereketli topraklara
sahip ksm eski kral Rhoimetalkesin olu Kotyse, Yabani kuzey topraklar ise Kotysn amcas
Rheskouporise verildi. Rheskouporis yeeninin topraklarn ele geirmek iin ona saldrd ve
yeenini ldrd. Roma mdahale etti, Rheskouporis yakaland ve zindana atld. skenderiyede
tutuklu bulunan kral kamaya alt sulamasyla idam edildi (.S.19). Pandikapaion (Ker)
kentinde bulunan bir yaztta85 Trakya Kral Rheskouporis, Bithyniann Prusias ad Hypium kenti
tarafndan onurlandrlmtr ve hayrhah olarak tanmlanmtr. Yazttan anlaldna gre,
Prusias kenti ticari ilikilerini Karadenizin kuzeyine kadar geniletmitir. Kral muhtemelen bir
ktlk dneminde kente yardm etmitir ve kent de bu iyilie karlk kral onurlandrmtr.
mparator Nero 57 ylnda Dou seferi balatt. Armenia ve Parthiaya dzenlenen sefer
srasnda, pek ok yol onarm ve bakm grmtr. Bithyniada bulunan Nikaia-Apameia yolu da
bu srada onarlm olmaldr86.
Vespasianus, Rhodos, Samos ile birlikte Byzantionun da zerkliine son vererek
Byzantionu Bithynia-Pontos eyaletine balad. Vespasianusun yapt bu deiiklerin ana nedeni
mali skntdr. Neronun israf ve yaplan savalar sonucunda mali skntya giren Romann
vergilerini ykselterek, bamsz kentlerin bu ayrcalklarna son verildi. Bunun sonucunda elde
edilen paralar da Vespasianus, kamu binalarnn ve yollarnn onarlmasnda kulland87.
Vespasianus ve Titusun ortak ynetimde (70-72) bulunduklar srada Bithynia Proconsul olarak
karmza kan M. Plancius Varus88, hakknda ayrntl bilgi sahibi olduumuz ender Bithynia
eyalet yneticilerinden biridir89. Aslen Latiumlu olup, daha sonra negotiatores olarak Pamphyliann
Perge kentine gen nl ve zengin bir ailenin yesidir.
109111 yllar arasnda Bithynia eyalet valisi olarak karmza kan C. Plinius Caecilius
Secundus mparator Traianusa yazd mektuplarda Bithyniann sorunlarndan bahsetmektedir.
Pliniusun mektuplarnda Bithynia kentlerinin problemlerinden, genel olarak kt valiler
83
App. Bell. civ. 5.1.2.
84
Cas. Dio. 51.20.6
85
Boeck, Ges. Inscriften VI.460 f.nr.2; Latshv II nr.43; IGR I 888, Corpus Inscriptionum Regni Bosporani
(1965)nr.55 [Pantikapaion (Ker Kenti-Ukrayna)]

86
bak. yazt nr. 5, Nero Dneminde Nikaia-Apameia Yolunun Onarm Yazt; ayrca bak. Amastrisde bulunan yazt iin
Dessau, ILS 5883=IGR III 83

87
bak. yazt nr. 6 Vespasianus Dnemi Mil Ta; yazt nr. 7 Vespasianusun Dneminde Onarlan Yol
88
bak. yazt nr. 8-14 Bithynia Proconsul Plancius Varus
89
PIR P 443; Houston, M. Plancius Varus
18
tarafndan ynetimin bozulmas ve kamu paralarnn gerekli gereksiz projelerde harcanmasndan
bahseder. Pek ok kent ciddi sorunlarla boumakta ve acilen zm beklemektedir. Bu kentler
arasna Nikomedeia, Nikaia, Prusia yer almaktayd. Plinius Traianusa yazd mektuplardan
birinde srad bir projeden bahseder90. Bu Nikomedeia yaknndaki Sophon (Sapanca) gln
krfeze balanmas ile ilgilidir. Plinius mektupta bu projenin daha nce bir Bithynia kral
tarafndan uygulamaya balatldn da belirtir. Traianus projeye scak bakar, hatta bunun ile ilgili
olarak Romadan bir mhendis gndereceini belirtir. Ancak bu projenin uygulanmas aamas ile
ilgili bilgi edinebileceimiz bir kaynak yoktur. Daha sonra Bizans, Osmanl dnemlerinde de pek
ok kez proje uygulanmak istenmi ise de baarl olunamamtr91.
mparator Hadrianus 117 ylnn kasm aynda Antiokheiadan yola karak Ankyra
zerinden Bithyniaya gelerek, k Nikomedeiada geirdi. Hadrianus 122123 ylnda tekrar
Bithyniaya gelerek 120 ylnda meydana gelen depremle yklan Nikomedeia ve Nikaia kentlerine
yardmlarda bulundu92. Bu geziler ile ilgili bilgiler antik kaynaklarn yannda, Bithynia blgesinin
her yresinden mparator Hadrianus ile ilgili pek ok sayda bulunan yazt ile de
desteklemektedir93. zellikle Antinoosun memleketi Klaudiupolis kenti Hadrianus yaztlar
bakmndan zengindir. Kenti 123 ylnda ziyaret ettii de bilinmektedir.
Marcus Aurelius-Lucius Verus dneminde (.S.161180) Bithynia-Pontus eyaleti stats
deimitir. Daha nce Senato eyaleti iken, olaslkla Part sorunun kmas zerine imparatora
bal askeri bir eyalet haline getirilmitir. Daha nce ise imparatora bal olan Lykia-Pamphylia
eyaleti ise senato eyaleti statsne gemitir94.
194 ylnda Septimius Severus ve Pescennius Niger Roma mparatorluk taht iin
savamaya balamtr. Niger Byzantionu merkez s olarak kullanmaya balamt. Ancak Nigerin
komutan Severusun komutan Claudius Candidusa yenilmesi zerine baz Bithynia kentleri
Severusun tarafna geti. Bunun zerine Nikaia, ezeli rakibi Nikomedeiann Severus tarafna
gemesi zerine, Niger yannda yer alr. Askania (znik) gl yaknnda zorlu bir arpmadan
sonra Severusun komutan Candidus Nigerin ordusunu yener95. Niger nce Antiokheia, sonra
Frat kysna kat, ve burada yakalanp ldrld. Severus kendi yannda yer almayan kentleri
cezalandrmaya balam, Byzantionu Perinthosa balam, Antiokheiay harabe haline getirmiti.
90
Plin. Epi.10.41
91
Ayrca bak. S. ahin, Bekpr 1985
92
Eus. Hier. Chron.198.9
93
bak. yazt nr.2033 Hadrianus dnemi yaztlar; Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis
94
Stat deiikliinin tarihlendirilmesi tartmas iin bak. S. ahin, Statthalter der Provinzen Pamphylia-Lykia und Bithynia-
Pontus in der Zeit der Statusnderung beider Provinzen unter Mark Aurel und Lucius Verus; EA 20 (1992), 7790; C. Marek
Das Datum einer Statthalterschaft in PontusBithynia: L. Hedius Rufus Lollianus Avitus, EA 23 (1994), 83-86
95
Herod. 3.2.710; Cass. Dio. 74.6.46
19
Nikaiann da Niger tarafnda yer almasna kzan Severus kentin onursal unvanlarn yaztlardan
kazmtr96.
mparator Caracalla Aleksandrosa yknerek, Douya dzenledii sefer srasnda 214
215 yln Nikomedeia kentinde geirdi. Bu seyahatini yaztlardan da renmekteyiz97.
Onurlandrlma yaztlarnda, mparatora refakat etmek byk bir onur vesilesi olmas nedeniyle
nemle belirtilmitir. Caracallann Fulvia Plautilla ile evlenmesi zerine Nikaiallar,
mparatorieyi bir yazt ile onurlandrmlardr98.
Caracalladan sonra Macrinus imparator olmutur. Fakat ksa bir sre sonra Caracallann
teyzesi olan Iulia Maesann torunu olan 14 yandaki Varius Avitus imparator ilan edildi (218).
Tanr Elagabalusun insan sureti olarak tantlan yeni imparatoru ordu da desteklemiti. Macrinus
Nikomedeiaya kat, oradan da Kalkhedona geti ve yakalanp ldrld. mparator Elagabalus
annesi ve anneannesi ile birlikte Bithyniaya geldi ve 218219 kn Nikomedeiada geirdi99.
Maximinus Thraxn imparatorluu srasnda, Afrikada ayaklanma balam ve eski
valilerden Gordianus imparator olarak ilan edilmitir (238). Gordianus I, Kartacada olu
Gordianusu ortak imparator olarak ilan etti. Maximiusun komutan ile savaan Gordianus II,
savata ld. Gordianus I bu olay renince kendini ldrd. 20 kiilik bir ynetim kurulu
seildi. Bu kurulun bana Asya valisi Pupienus Maximus ve daha nce Bithynia, Galatia valilikleri
de yapm olan Balbinus getirildi. Bir grup Gordianus IInin torunu 13 yandaki ocua byk
babasndan tr M. Antoninus Gordianus ad verdi ve imparator olarak tand100. Ordu Balbinus,
Maximus ve Maximianus Thrax ldrmesi ile Gordianus III tek bana imparator oldu.
mparatorun en byk yardmcs Praetorio Praefectusu, Asya eyaletinde proconsul, Bithynia-Pontos
eyaletinde procurator olarak bulunmu Gaius Furius Sabinus Aquila Timesitheus idi. Gordianus,
Timesitheusun kzyla evlenmiti. Gordianus III, douda kan sorunlar nedeniyle sefer
dzenledi. Bu sefer srasnda ordunun getii yollar onarm grm olmal. Douya giderken
izledii gzergah konusunda eitli grler101 olmasna kar, Gordianusun sefere giderken her
zaman kullanlan Nikomedeiadan geen askeri yolu (Via Egnatia) kullanm olmaldr. Bithyniada
Nikomedeia ve Prusada bulunan mil talar bu seferi epigrafik olarak desteklemektedir102.
Balangta baarl olan mparator, bu savata kaynpederinin seferdeki baarsn vd103. Fakat
96
Cass. Dio. 74.8.4; bak. yazt nr. 11, 12, 15, 28, 29, 30
97
bak. yazt nr. 39, 40, 42, 45
98
bak. yazt nr. 38 mparatorie Fulvia Pautillann Onurlandrlmas
99
bak. yazt nr. 43 Elagabal Dnemine Ait Bir Onurlandrma Yazt
100
Herod. VIII.10.89
101
Bosch, Rmischen Kaiserzeit, s.55; Krzyzanowska, dAntioche de Pisidie, s.63, dn.24; Ayrca bak. Gordianusun
Pers seferi ile ilgili, Kaya, III. Gordianus

102
bak. yazt nr. 4849 Gordianus Dnemi Mil Talar
103
Amm. Mar. 23.5.17
20
daha sonraki atmalarda baarsz oldu, zira kaynpederi deneyimli komutan Timesitheus
yakaland hastalktan ld. Timesitheusun yerine M. Iulius Philippusu (Arabs Philippus) atad.
Daha sonra mparator orduda kan honutsuzluklar nedeni ile ldrld ve Arabs Philippus
imparator ilan edildi104. Eusebios, Arabs Philippusun Hristiyan olduunu belirtir105.
257258 yllarnda Gney Rusyadan gelen Gothlar Bithynia kentlerini yamalarlar106.
Bata Nikomedia olmak zere, Nikaia, Kios, Apameia, Prusia kentleri yamalanr.
260 ylnda Pers kral ile savarken mparator Valerianus tutsak edilmi ve Persler Roma
ordusunu yenerek, Antiokheia bata olmak zere, Kilikia, Kappadokia, Suriyedeki pek ok kent
talan edilmiti. Bu duruma mdahale etmek iin Komutan Callistus Kilikiann Korykos kenti
yaknlarnda Persleri yenilgiye uratt. Daha sonra komutan Macrianus ve Callistus imparatora
ballktan vazgeti ve Macrianus oullar T. Fulvius Iulius Macrianus ve T. Fulvius Iunius
Quietusu imparator ilan etti. Karklk iinde bulunan dou illeri her ikisini de imparator olarak
selamladlar. Ancak imparatorluklar ksa srd. Tuna blgesinde Gallienus ile yaplan savata ikisi
birden ld. Ksa srm olmasna ramen Macrianuslarn mparatorluklar, tam bir karklk
iinde olan dou blgelerinde bir umut ve sevin yaratm olmal. Apameiada bulunan bir yaztta
kent
mparatorlar
Macrianusu
yerin,
denizin
ve
tm
insanlarn
efendisi
olarak
onurlandrmlardr107. Dou snrna nispeten daha uzak olan Bithynia blgesinde bu ekilde
onurlandrlm olmalar, halkn gerekten bu kargaa dneminden ne denli yprandn
gstermektedir.
Claudius Gothicusun dneminde (268276) imparatorluk tam bir karklk iindeydi.
talya Alemanlar, Balkanlar Goth aknlarnn etkisi altndayd. Gothlar ile savandan faydalanmak
isteyen Palmyra mparatorluu Antiokheiay igal etti, daha byk bir sefer ile Kappadokiay ele
geiren Zenobia, Bithyniay ele geirmeyi planladysa da baarl olamad. Bu igal srasnda
Nikaiann surlar yeniden ina edildi108. Bu srada Gothlar Girit ve Kbrs istila ettiler, ancak
Romallar saldrlar pskrtmeyi baardlar.
Bithyniann
Nikomedeia
kenti
mparator
Diocletianus
dneminde
(284305)
imparatorluun doudaki bakenti oldu109. Diocletianus ynetimi Maximianus ile paylamt110.

Diocletianus yepyeni bir anlayla pek ok deiiklik yapt. mparatorluk bir imparatorun idare
104
Gordianusun askerleri tarafndan ldrlmesinde Arabs Philippusun bir dzeni olduuna ilikin rivayetler iin
bak. Kaya, III. Gordianus, s.164166; Gordianusun Persler tarafndan ldrlmesine ilikin Sapor Iin randa
bulunan dilli yazt iin bak. M.I. Rostovtzeff, Res Gestae Divi Saporis and Dura, Berytus 8, 19431944, 17-60
105
Eus. Hist. Ecc. 6.34
106
Zos. 1.35.12
107
bak. yazt nr. 51 Macrianusun Onurlandrlmas
108
bak. yazt nr.5253 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yaplmas
109
Zos. 1.73.2.
110
bak. yazt nr. 5455 Diocletianus Dnemi Yaztlar
21
edemeyecei kadar geniti, eyaletler dank ve kimi zaman yeteneksiz valiler tarafndan
ynetiliyordu. Sivil ve askeri tekilatn da ayrlmas gerekiyordu. 286 ylnda Diocletianus
Maximianusu Augustus ilan etti. mparatorluk blnmedi, bununla beraber Maximianus
Milanoda, Diocletianus, Nikomedeiada oturuyorlard. 293 ylnda Diocletianus iki Augustus ve
iki Caesardan oluan thetrarkhi dzenine gemeye karar verdi. Bunun zerine Diocletianus C.
Flavius Valerius Constantiusu batda Maximianusa Caesar olarak, Galerianus Valerius
Maximianusu kendisine Caesar olarak seti. Msr, Libya, Arabia ve Bithynia ile douyu
Diocletianus, Illyricum ve Asyann bat ksmlarn Galerius, Roma, talya, Sicilya, Afrika,
spanyay Maximianus, Gallia ve Britanyay Constantius idare etmeye balad. Diocletianus 1
Mays 305 ylnda Nikomediada tahttan ekildiini aklad111.
298 ylnda Constantius Chlorus, Rhen Nehri civarnda Alemanlara kar savamtr. Bu
tehlikeyi atlatan Bithynia kentlerinden Nikomedeia bir onurlandrma yazt dikmilerdir112.
Constantinus dneminde, Hristiyanlarn arasndaki anlamazlklar zmek amac ile, 325
ylnda Bithynia kenti Nikaiada, Hristiyan Consili toplanr113.
Uzun zamandr Romann askeri ve siyasi bir merkez olamayacann farkna varlmt.
Roma nehirlerden ok uzakt ve denizle ilikisi ok kolay kesile biliniyordu. Bu dezavantajlar gz
nnde tutulunca Constantinoupolis kurulana kadar pek ok ehir bakent olarak kullanlmtr.
III. yzylda mparatorlar Roma dna kmaya baladlar. Valerianus Perslerle savamaya douya
gidince, olu Gallienus kararghn Mediolanumda (Milano) kurmutu. Mediolanum kuzey
snrna ve Romaya eit uzaklkta bulunuyordu. Maximianus da ynetimini Mediolanumdan
yrtmt. Diocletianus nce Sirmiumu (Sremska Mitrovia) daha sonra da Nikomedeiay
bakent olarak semiti. Nikomedeiann bakentlii bir kuak boyunca srd. Nikomedeia
douya giden ana yolun zerindeydi, iyi bir liman ve verimli topraklar vard. Ancak srekli
kark olan kuzey snrlarna uzak kalyordu. Senato hala Romadayd fakat tamamen ilevini
yitirmiti. Tm kararlar imparator tarafndan alnyordu.
Constantinus nce Serdicay (Sofya) sonra Troya kalntlarn yeni bakent olarak
dnd, fakat en sonunda Byzantionu114 seti. Byzantionda inaat 324 ylnda balad ve 330
ylnda byk elencelerle al treni yapld. Yeni bir forum yaplm (Forum Constantini) ve
burada zerinde Constantinusun tuntan bir heykelinin bulunduu bir stun (emberlita)
dikilmitir. ehir imparatorluun eitli yerlerinden gelen pagan heykellerle sslenmiti.
111
Eus. Hier. Chron. 228.12; Zonar. 12.32 (3.163)
112
bak. yazt nr. 56 Constantius Chlorus
113
Eus. De Vita Cons.3.6.1
114
Byzantion Megaral kolonistler tarafndan .. 660659 yllarnda kurulmutu. Adn balarnda bulunan lider
Byzasn adndan ald sylenir.
22
Delphiden Apollonun heykeli ile Ylanl stun getirilmiti115. Byzantionun konumunun avantaj
ile yap malzemesi sorunu kolayca zlmt. Belgrad ormanlarndan kereste, Prokonnesosdan
(Marmara adas) mermer getirildi. Yeni bakent iin yle ok masraf yaplmt ki Constantinus
dan sonra bakent deitirilmek istense bile artk ok geti116. Romadan senatrler getirildi ve
ehrin yeni bir senatosu oldu. Resmi ad Roma Nova olmutu. Ancak 330dan sonra kente
kurucusuna izafeten Constantinoupolis denilmeye baland.
Constantinus yaarken Caesar unvann alan oullar, lmnden sonra Augustus ilan
edildiler. spanya, Britania ve Gallia Constantinusa; talya, Afrika, Illyricum ve Trakya Constansa;
Propontisin gneyinden Kk Asya ve Dou, Msr, Armenia ve mttefik kabileler
Constantiusa verildi.
Constantius 338 yl balarnda babasnn cenazesinin Constantinoupolise getirilmesinden
hemen sonra, askerlerini kkrtarak Constantinusun kardelerini ve yeenlerini ldrtt. Bu
katliamdan o srada hasta olan Gallus ve henz 6 yanda olan Iulianus sa olarak kurtulabildi.
Babasnn ldrlmesinden sonra kimsesiz kalan Iulianus, Constantius tarafndan Nikomedeiaya
gnderildi. Burada anneannesi ve piskopos Eusebius tarafndan yetitirildi. Bu srada bir ara
Constantinopolise gelmi ancak mparator Constantius tarafndan Nikomedeiaya geri
gnderilmitir117. Bu srada hatip Libaniusun derslerini gizlice takip etmeye balamtr. Bu srada
oktanrcln etkisine girmeye balad. Daha sonra Kappadokiada kardei Gallus ile birlikte
neredeyse bir hapis hayat yaad. Constantinoupolise dnmesi izin verildiinde kardei Gallusa
Caesarlk verildi, Iulianus da eitimine devam etmek zere Pergamona gitti. Oradan Ephesos ve
yine Nikomedeiaya geri dnd. Constantius tarafndan Caesar olarak Galiaya gnderildi.
Constantius Mopsukrenede (Mezaroluk-Gzeloluk) lmesi zerine Iulianus imparator oldu ( 3
Kasm 361). 362 ylnn haziran aynda Antiokheiaya gitmek iin Constantinoupolisten
ayrlmtr. mparator Kalkhedon, Libyssa zerinden Nikomedeiaya geldi. 358 ylnda byk bir
deprem geirmi olan Nikomedeia yklm durumdayd118. Uzun zaman geirdii bu kenti bu
halde grnce ok zld ve kentin onarm iin byk bir bata bulundu. Daha sonra Nikaia,
Iuliopolis, Pessinus (Sivrihisar-Ballhisar) kentlerine urayarak Ankyra ve Kappadokia zerinden
Antiokheiaya vard.
115
.. 479 ylnda Delphideki Apollon Tapna nnde duran stun, Yunanllarn Perslere kar kazandklar
Palataia zaferinin bir ans olarak ele geirilen silahlarn eritilmesi ile yaplmtr. Bu stun birbirine sarlm ylan
figrnn balar zerinde tadklar kazandan meydana geliyordu ve stun kvrmlarnda 31 Yunan kolonisinin adlar
yazmaktayd.
116
Grant, from Rome to Byzantion, s.20
117
Foss, Anadolu, s.8
118
Amm. Mar. 17.7.1; Eus. Hier. Chron. 241.3; Socrat. Hist. Ecc. 2.39.2,4.11.14; Sozom. 4.16.3; Chron. Min. 1.239;
Theoph. Chron. 45.25; Libanius Orat. 61
23
362 ylndaki deprem. Aralk aynda meydana gelen bir deprem, Nikomedeiada 358 ylnda
meydana gelen depremden salam kalan binalar ve Nikaiann byk blmn yerle bir etti119.
364 ylnda Nikaiada len mparator Iovianus yerine geecek olan imparator seimi
yaplmtr120. Seim sonunda ise Valentinianus imparator olmutur.
368 ylnda Nikaia tekrar iddetli bir deprem yaar ve byk hasar grr121.
Bizans mparatorluu zamannda Bithynia blgesi Optimaton, Opsikion, Bukellarion
olarak Themaya122 ayrlmtr.
Nikomedeia ve Nikaia 1326 ylnda Osmanllar tarafndan fethedildi.
2.6.2. Roma Phylai Sistemi

Klasik Atinada, bir atadan km, zamanla evlenmek suretiyle eitli ailelere ayrlm olan
genos (slale)ler ortak amalarn korumak iin zamanla birlemiler ve phratriai (karde birlikleri)
ve kan ba tayan phylai (kabile birlikleri) kurmulardr. Yetikin erkekler tarafndan oluturulan
phyleler belirli zamanlarda toplanarak kabile ii meseleleri grr, eitli kararlar alrlard. Klasik
Atinada phyle bakanlarna basileus ad verilirdi. Bu basileus Aka dnemi mstahkem saraylarda
oturan basileuslar ile kartrlmamaldr. Phyleyi temsil eden basileus kabile ii sorunlar zmek
ve sava zamannda kabileyi sevk ve idare etmek ile grevli bir memur gibi alglanmaldr123.
Klasik Atinada grlen Phylai sistemi, Romada da tribes olarak karmza kar ve Yunan
phylai sistemi ile benzer zelikler tar.
Roma mparatorluk dnemi eyaletlerinde grlen Phylai Sistemi, Klasik Atina rneinde
olduu gibi yerel birim zelliini koruyan bir organizasyondur. Ancak Atinada basileus adn
tayan bakan phylarkhos olarak anlr.
Boluda bir sre nce bulunan Roma dnemine ait olan bir yaztta Klaudioupolis kentinin
Phyle isimleri tam liste halinde verilmitir124. Yazt .S. 198 ylna tarihlenen bir onur yaztdr.
Yaztta mparator Septimius Severus o yln Phyle bakanlar tarafndan onurlandrmaktadrlar. Bu
tam liste eine az rastlanlr bir listedir.
Bu almada ad geen Phyle isimleri:
119
Amm. Mar. 22.13.5
120
Amm. Mar. 26.1.3
121
Soz. Hist. Ecc. 6.10.2., 4.11.14
122
Kons.Porph. De Them.,4-6; Roma dneminde ki eyaletlerin askeri birliklerin yerletirildii idari blgelere
dnmesiyle aldklar isim. Themalarn banda strategoslar ve proconsuller yeralrd.

123
Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, s. 198
124
Marek, Die Phylen von Klaudioupolis
24
Apollonis Phylesi125, Sebaste Phylesi126, Traiane Phylesi, Dionysias Phylesi, Antonine

Phylesi, Hermesias Phylesi, Dia Phylesi, Demetrias Phylesi, Asklepias Phylesi, Hadriane
Phylesi, Antonois Phylesi, Aureliane Phylesi127 Klaudioupolis
Hadriane Phylesi128 Prusa ad Olympum
Sebastene Phylesi, Thebai Phylesi, Phaustinia Phylesi, Sabeinia Phylesi, Dionysiados

Phylesi, Tiberiane Phylesi, Prousias Phylesi, Hadriane Phylesi, Iouliane Phylesi,
Antoniane Phylesi129, Megaris Phylesi, Germanike Phylesi, 130 Prusias ad Hypium
2.7. BLGENN DN YAPISI

Bithyniada Roma ncesi dini yaps Anadolunun geneli ile paralellik gsterir. Yerel klt
Kybele ve Men klt yannda Yunan tanrlarndan Zeus, Hermes, Athena, Dionysos, Asklepios,
Demeter, Thykhe ve deprem ile ilikilendirebileceimiz Poseidion tapnmlar grlmektedir.
.. 3 yyda Bithyniada Msr kkenli tanr tapnmlar dikkat ekmektedir131. sis, Sarapis,
Anubis ve bunun yannda yaztlarda132 ve dier tanrlara ibaresinden anlaldna gre Osiris ve
Ammon tapnmlar da yaygnd ve Msr tanrlar kltlerinin Roma mparatorluk dneminde de
devam ettii gzlenmitir.
Roma mparatorluk Dneminde en belirgin tapnm mparatorluk klt ve tanra Roma
tapnmdr. .. 29 ylnda Nikomedeia kenti, Pergamon ile birlikte bu kltn ilk uygulaycs
olma hakkn elde ederler133. Daha sonra Anadoluda olduka byk bir ilgi grr. Bunun ile
birlikte Tanra Roma ve Tanrlatrlan Caesar klt de Nikaia bata olmak zere zamanla dier
Bithynia kentlerinde de tapnm balamtr. Birinci yzyldan itibaren neokoros tapnak
muhafzl unvan yaygnlamaya balad. Bu kentin Augustus klt ile ilgili senatoya bavurma
125
yazt nr.25
126
yazt nr. 25, 38
127
yazt nr. 35
128
yazt nr. 28, 39
129
yazt nr. 39
130
yazt nr. 39, 45
131
I.v. Kios, nr.21, 22, 23
132
I.v. Kios, nr. 23
133
Price, Ritual and Power, s.58
25
srecinde baarl olduunu gsteren bir unvana dnt ve vn kayna olarak kullanlmaya
baland134. Bithynia kentlerinden Nikomedeia ve Nikaia bu unvan kullanmlardr135.
Roma dneminde devam eden Yunan tanrlar tapnmlar eitlilik gsterir. Zeus,
Hermes, Ares, Poseidon, Aphrodite, Dionysos, Artemis, Apollon, Eros, Nemesis, Eirene,
Hephaistos gibi Yunan tanrlar tapnmlar bilinmektedir. Roma dneminde Anadolu kkenli
tanr tapnmlar younluunu srdrr, Kybele (Magna Mater) ve Men tapnmlarnn yannda
Sabazios136 tapnm yaygndr. Sabazios, Dionysos gibi bereket, ba, bahe ile ilikilendiren bir
tanr olarak bilinmektedir. Bereket tanrs olarak dier bir tanr olan Zeus klt ise farkl
epithetonlar ile tapnm eitlenmitir. Zeus Bronton137 en ok tapnm gren klttr138. Bununla
birlikte Zeus Sarnendos139 nadiren Zeus Bennios140 gibi epithetonlar ile Zeus klt devam etmitir.
Hristiyanlk, Bithynia blgesine olduka erken bir dnemde girmi ve yaygnlamtr.
Eyalet valilii srasnda Pliniusun mparator Traianusa yazd mektuplarda Hristiyanlardan
bahsetmektedir141. Bu mektup, Anadoluda Hristiyanln yaylmasna ilikin ilk belgelerden
biridir. Plinius, Traianusa yazd mektubunda, Hristiyanlarn sorgulanmasnn nasl yapmas
gerektiini bilmediini belirterek, mparatora danmay uygun grdnden bahseder142. Plinius
yapt soruturma hakknda bilgi vererek, ilk Hristiyanlarn nasl ibadet ettiklerini da aktarr.
mparator ise cevap olarak143, Pliniusun doru bir yol izlediini belirtir.
134
Price, Ritual and Power, s.64
135
bak. yazt nr. 28, 29, 30, 41
136
TAM IV, nr.59, 60, 79
137
Zeus Bronton klt iin ayrca bak. N. Eda Akyrek ahin, Zeus Bronton. Die bildliche Reprsentation des groen
Bauerngottes Phrygiens, Mnster 1997, (baslmam) Y. Lisans Tezi; N. Eda Akyrek ahin, Phrygia'da ifti Tanrs: "Dii
Brontonti Eukhen" , Antalya 2002, (baslmam) Doktora Tezi
138
I.v. Nikaia, nr. 10801105, 1504, 15071511; I.v. Prusa ad Olympum, nr. 1014, 1015; TAM IV, nr. 58; I.v.
Klaudiupolis, nr. 60
139
I.v. Nikaia, nr.1128
140
I.v. Nikaia, nr. 1503
141
Plin. Epi. 10.9697
142
Plin. Epi. 10.96
143
Plin. Epi. 10.97
26
3- YAZITLAR
3.1 BITHYNIA KRALII DNEM
1 Kral Zialasn Koslulara Mektubu .. 246242

Ed: TAM IV, nr.1
{}
.
10
[]
15
27
20
<>
25
30
35
,
[]
[]
40
[]
[],
[]
.[]
28
45
[]
,[]
[]
[]
[]
50
Bithynia kral Zialas Kos danma ve halk meclislerini selamlar.

Sizin tarafnzdan gnderilen Diogitos, Aristolokhos ve Theudotos; Asklepiosa ina edilen tapnak iin size
dokunulmazlk verilmesini ve (dahas) bundan baka babamz Nikomedesin halknza dosta yapt gibi
kentinize dostluk gsterilmesini talep ettiler. Biz nne kar az olmayacak ekilde bu, bize gelen Helenlerin
tmne ihtimam gsteriyoruz. Sizin vatanmzla balayan tanklnz vesilesiyle halknza kar dost ve
mttefikimiz olan kral Ptolemaios araclyla size kar olan eylerin dosta dzenlenmesi iin bunun yannda
sizin tarafnzdan gnderilen kiiler de bize kar tadnz iyi niyeti byk bir onur severlikle tam olarak ifade
ettikleri iin babamzn birok dostlar iin pek ok eyi ok zen gstererek zellikle yerine getiriyoruz. Bundan
sonraki zamanda bizden talep ettiiniz zere mmkn mertebe elimizden geldii kadar tek tek her bir kimseye ve
mterek olarak herkese dostluk gstermeye ve sizlerden egemenliimiz altndaki blgelerin denizine, denizcilerden
her kim gelecek olursa onlara gvenlik salanmas iin zen gstermeye uraacaz. Ayrca bunlarn yan sra
bizim denize girmek zere ktklar yolculuk esnasnda bir kaza meydana geldii zaman onlara bir ey olursa
hibir kimse tarafndan zarar grmesinler diye her eyin hemen yaplmas iin uraacaz. Tapnanza da
olmasn istediiniz ekilde dokunulmazlk statsn tanyoruz ve Diogitos, Aristolokhos ve Theudotosa bunlar
ve dier eyler hakknda size bilgi vermesi iin emirler verdik. Esen kaln.
2 Phokaia ve Tenedos Kalkhedonun Dokunulmazlk Statsn Tanyor

..3.YY Sonu2.YY Ba
Ed: I.v. Kalchedon, nr. 5
[]
[]
29
[ ] [] [
]
[][]
5
[][,]
[ ]
[]
[] , [
]
[],,
[]
[ ]
[]
10
[ ]
[]
[],
[
[]
[,]
[][
[][]
[
15
[][
[][][]
[]
[],[]
30
20
[ ] [] [
]
[][]
[],[,]
[][]
[],[]
25
[][]
][]
[],[][]
[][]
[],[,]
30
[][][][
Phokaiallarn (karar)
Danma ve halk meclisleri tarafndan alnan karar. Mademki Kalkedonlular, atalarmzn zamannda bile
ehrimize dost ve iyi niyetli olmutur ve bize elileri Antikrates ve Demylos ile bir halk karar gndermilerdir
(ve) ve bizi kahin Apollonun verdii kehanetlerden haberdar ediyorlar, ve mademki, bu (kehanetlerde)
Kalkedonlularn Apollon ehrine sahip kyor ve tm insanlar iin kutsal ve dokunulmaz olduunu sylyor; ve
(onlar) bizi, Tanrnn erefini, bize yakr bir ekilde oaltmaya, Kalkedonlarn ehrini, tanrnn kehanetlerine
uygun, kutsal ve dokunulmaz olarak tanmaya aryor; ve mademki eliler de encmen ve halkn nne kp,
halk kararnda yazlanlara uygun konumulardr; o halde hayrl uurlu olmas dilei ile Phokaia halknn ve
Kalkedonlarn selameti iin danma ve halk meclisleri karar vermelidirler.
Kalkhedonlar bildirmelidir ki; Phokaia halk ehirlerini kutsal ve dokunulmaz olarak tanyor ve onu Tanrya
kar olan dindarlndan, ki bu bizde atalarmzn zamanndan beri sregelir, ve Kalkhedonlara kar olan iyi
niyet ve dostluktan, bizim, Tanrnn erefini arttrmak isteimizden dolay, Tanrnn kehanetlerine istinaden, bu
dereceye ykseltiyor.elilere, yasalarda ngrlen misafir hediyelerini versinler.
Tenedoslularn karar
Danma ve halk meclisleri karar verdi. Encmen meclisi yelerinin dilekesi zerine; Madem ki Kalkhedon
halk, eski zamanlardan beri Tenedos halknn dostlar, itimat edilen arkadalar ve mttefikleridir, ve bize bir
halk karar ve eli Demylosu gndererek bize bildirmilerdir ki, Apollonun kehanetlerinde sylendii gibi,
Kalkhedonlarn ehrini onlarn olduu ve tm insanlar iin kutsal ve dokunulmaz olduunu, Kalkhedonlarn
31
bizim halkmz, onlarla birlikte Tanrnn erefini oaltmaya ve Kalkehedonlarn ehrini, Tanrnn
kehanetlerine gre kutsal ve dokunulmaz olarak ilan etmeye aryorlar, onlardan bize gnderdikleri elinin
halkn nne kp, halk kararnda yazlanlara uygun olarak konumu ve bu srada hibir ekilde eref iin
gayret ve azimde eksiklik gstermemitir, danma ve halk meclisleri iyi ans ve hayr iin karar vermelidir
3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas .. 188171

Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, band II, nr. 1001
,
,
,
[]
,
[]
10
[]
,
[]
15
,[]
[]
,
[]
20
32
,
25
,[]
[]
,[]
[]
30
[...
Arkelaos olu Menemakhosun teklifi zerine danma ve halk meclisleri karar verdi. Mademki, Aristomakhos
olu Makedon Korrakos, Hellespontos blgesinde komutanl srasnda, tm iyi niyet ve tm gayretini halkn
desteklenmesine sunarak, hem birlikte, hemde tek bana halkn ondan yardm talebini karlam, kraln istei
zerine, kentin ynetimini zerine aldktan sonra, yasalar, atadan kalan kanunlar, kutsal alan ve kentin
parasnn, genler iin zeytinya ve daha baka eyleri verdii gibi, halka ait olanlar da geri verdi. Sava
srasnda halkn ihtiyac olan eyleri temin ederek, onun ltfu ile halka adak hayvanlar, kutsal hediyeler iin
zahmet ekmi ve tohumluk buday, gda ve her bir kimsenin geimini krala hatrlatmak sureti ile salam, her
bir yurttan sahip olduu mlkiyeti srdrmesi ve hibirey olmadan, kraliyet kasasndan verilmesini, kral
tarafndan yllna verilen vergi muafiyetinin iki yl daha uzatlmas iin aba gstermi, yurttalara olan iyi
niyet ve isteyerek gsterdii aba kral ile mutabakata varmak sreti ile gerekletirdii iin. Onun bu iyiliklerine
kranln gstermek iin halk karar verdi; komutan Korrakosun onurlandrlmasna ve altn ta ile
talandrlmasna . . .
4 Seleukial Eudemosun Onurlandrlmas .. ca.172

Ed: I.v. Kalchedon nr. 1
65
..[]
33
70
[]
[]
,
[]
75
[]
[]
[][]
,
80
Kalkhedon danma ve halk meclisi karar verdi; Madem ki, Seleukial Nikon olu Eudamos, kraln dostu ve
ona iyi niyetli ve kente faydal olmu, halk tarafndan karar verilmitir; halka kar olan iyi niyetinden dolay
vlmesine ve altn ta ile talandrlmasna, agonathetin bu talandrmay, tiyatroda Dionysios bayram srasnda
ilan etmesine, ve kendisine vatandalk hakknn verilmesine ve kesintilerde, danma ve halk meclislerindeki
toplantlarna, klt ile ilgili konularn tartlmasndan sonra, ayn muameleyi grmesine, proksenos olmas iin
ikinci yln nc dneminde makamnda bulunan generaller, yasalar gerei encmene dilee vermelidirler. Seilen
eliler onunla konuarak, halkn buna eritii zaman teekkr edeceini ve bunun yaplan iyilik nispetinde
olaca aklamaldr.
34
3.2. ROMA MPARATORLUU DNEM
5 Nero Dneminde Nikaia-Apameia Yolunun Onarm Yazt .S. 5758

Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.13
[Nero C]laudius Divi

2
[Claudi filius] Germanici Caesaris Nepos

[Ti. Caesaris Aug.] pronepos, Divi Aug. abnepos, Caesar
[Augustus Germanicus p]on[t. max.] trib. pot. IIII, [imp. V,] cos. III
[viam Apamea Nicae]a[m collapsa]m vetustate restituit, muniendam
curavit [per C. Iulium] Aquilam proc. suum
[],,
8
[],[],
[],,
10
,[][],,
[]
[]
[]
12
[][][][]
[]
Nero Claudius, Tanr Claudiusun olu, Germanicus Caesarn torunu, Tiberius Caesar Augustusun torununun
olu, tanr Augustusun soyundan, Caesar Augustus Germanicus, pontifex maximus, hkmdarlnn drdnc
ylnda, 3. kez consul, Apameiadan Nikaiaya giden ve eskilii nedeniyle bozulmu olan yolu yeniledi ve tekrar
yapm iin zel procuratoru Gaius Iulius Aquilay grevlendirdi.
35
6 Proconsul Plancius Varus 6979

Ed: TAM IV, nr.22
[][][]
[][][][]
[],[][]
[][][][],
mparator Vespasianus Caesar Augustus, tapnak ve armatr evini, armatrler, Proconsul Marcus
Plancius Varusun inaata onay vermesinden sonra ina ettiler,, proconsul (yaplar) vakfetti
7 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072

Ed: S. ahin, I.v. Nikaia, nr.51
.,
.
G(aius) Cassius Chrestus, dostu proconsul ve ehrin patronu M. Plancius Varusu (onurlandrd).
8 Proconsul M. Plancius Varusu Onurlandrma Yazt 7072

Ed: S. ahin, I.v. Nikaia, nr.52
.
.[]
36
Ti. Claudius Quintianus, dostu, proconsul ve ehrin patronu M.Plancius Varusu (onurlandrd).
9 Vespasianus Dnemi Mil Ta 7778

Ed: Corsten, I.v. Prusa ad Olympum, nr. 9
Imp (erator) Caesar Vespasianus Aug(usto) Pontife(x) Maximus) trib(unicia) pot(estate)

VIIII Imp (erator) XIIX p(ater) p(atriae) co(n)s(ul) IIX design(atus)
VIII
Imp(erator) T(itus) Caesar Aug(usti) f(ilius) co(n)s(ul) VI

des(ignatus) VII
Domitianus Caesar Aug(usti) f(ilius)
co(n)s(ul) V desig(natus) VI vias
10
vac.
a novo munierunt
vac.
per L. Antoninum Nasonem
vac.
proc(uratorem) eorum
mparator Caesar Vespasianus Augustus pontifex maximus, 9 yldr hkmdar, 18 kez imparator olarak
selamlanm, vatann babas, 9 kez consul, 9 kez designatus, mparator Titus Caesar Augustusun olu, 5 kez
consul, Domitianus Caesar, Augustusun olu, 5 kez consul, 6 kez designatus, yolu procuratorlar Lucius
Antoninus Naso vastasyla yenilettiler.
10 Vespasianusun Dneminde Onarlan Yol 78

Ed: Corsten, I.v. Kios, nr. 14
[]
[]
[]
37
[]
5
[][]
[]
[].
[]
[]
10
[]
[]
[]
[]
.[]
15
[]
[]
mparator Caesar Vespasianus Augustus Pontifex Maximus, 9 yldr hkmdar, 18 kez imparator olarak
(selamlanm) , vatann babas, 8 kez consul , 9 kez consul designatus, ve mparator Caesar Titus Augustusun
olu, 6 kez consul, 7 kez consul designatus, ve Domitianus Caesar Augustusun olu, 5 kez consul, 6 kez consul
designatus; zamannda yollar procuratorlar L. Antoninus Naso aracl ile tamir ettidiler.
11 mparator Evi ve Kent in Atf Yazt 78/79 (Plancius Varus)

[[ [
]]]
. [
].
38
C. Cassius Chrestusun ihtimam ile yaplan (bu yapy), proconsul M. Plancius Varus mparatorlarn yce evine
ve eyaletin baehri (birinci) Nikaiaya (adad).

Ed: S.ahin, I.v. Nikaia nr.26
T [] [[ [] []
[]]
[][
[][]
[][][].
C. Cassius Chrestusun abas ile yaplan (bu binay) Proconsul M.Plancius Varus mparatorlarn yce evine ve
eyaletin bakenti Nikaiaya adad.

[]
[][]
[[
[.
][]
[][]
[.]]]
C. Cassius Chrestusun abas ile yaplan (bu binay) Proconsul M.Plancius Varus mparatorlarn yce evine ve
eyaletin bakenti Nikaiaya adad.
39

[] [][]
[][][]
[[[.
.]]]
G(aius) Cassius Chrestusun abas ile yaplan (bu binay) Proconsul M.Plancius Varus mparatorlarn yce
evine ve eyaletin bakenti Nikaiaya adad.
15 Gaius Iulius Bassusun Onurlandrlmas 97/9898/99

[][]
2
[[]]
[[]]
[]
[][][]
[][]
[]|[][]
[]
[]
Uurlu olsun:
[Eyaletin baehri] Nikaia,[nl?] [Proconsul?] Gaius Iulius Bassusa teekkrlerini sunar.
40
16 Traianusun Heykeli 102116

[],
,[]
[]
()[]
()[]
[],
[](sic.)
vac.
Demos ve boule yazman Titus Flavius Phidiskosun olu, Gymnasiarkh Titus Flavius Silon kendi kesesinden
mparator Caesar tanr Nervann olu, Nerva Traianus Augustus Germanicus Dacicusun (heykelini) diktirdi.
17 Traianus in Atf 102116

mparator Nerva Traianus Caesar Augustus Germanicus Dacicusa ve kutsal Roma senatosuna ve halkna
41
18 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116

Ed: TAM IV, nr.11
[[Imp. Caesar Divi Nervae]]

[[fi. Nerva Traianus Optumus]],
[[Aug., Germanicus, Dacicus]],
[[Parthicus, pontifex maximus]],
5
[[trib. potest. XX, imp. XIII]],

[[con. VI]], p. p. viam vet<u>state
co[llap]sam restituit
a Nicomed[ia].
[]
10
[][,]
[][,],
[],[],[],
[],[]
[][][],[],
15
[[]].
mparator Caesar Tanr Nervann olu, Nerva Traianus Aristos, Augustus, Germanicus, Dacicus, Parthicus,
pontifex maximus, 20 yldr hkmdar, 13. kez imparator, 6. kez consul, vatann babas, yolu zamann neden
olduu eskimeden dolay yeniden yaptrd. Nikomedeiadan 4 (mil)
ligatr, ligatr, ligatr, []ligatr
42
19 Traianus Dneminden Bir Mil Ta 116

Ed: TAM IV, nr.12
Imp. Caesar Divi Nervae fi. Nerva Traianus Optumus, Aug., Germanicus, Dacicus, Parthicus, ponti<f>ex max5
imus, trib. potest. XX, imp. XI, con.

VI, p. p. via[m vetusta]t[e] col[lapsam r]e[stituit a Nicome[dia ----------------------].
10
[][,]
[,],
[,,],
[,]
[,],
15
[,]
[]
[]
[].
mparator Caesar, Tanr Nervann olu, Nerva Traianus Aristos Augustus, Germanicus, Dacicus, Parthicus,
Pontifex Maximus, 20 yldr hkmdar, 11. kez imparator, 6. kez consul, vatann babas, yolu zamann neden
olduu eskimeden dolay yeniden yaptrd. Nikomedeiadan
NervaeNe ligatr, Optumusmu ligatr, pontifexnt ligatr, ligatr
43
20 mparator Hadrianus 119138

[Imp. Caesar divi Traiani Part]hici fil. divi [Nervae nepos Traianus Hadrianus]
[Aug. pont. max. trib. pot. - c]os. III, aquam n[

----
[mp(arator) Caesar tanr Traianus Part]hicusun olu, [Nervann torunu Traianus Hadrianus]
[Aug(ustus), Pontifex Maximus, yldr hkmdar, ]3. kez Consul, suyu [ - - -
21 Hadrianus Mektubu 119138

[,],[]
[,],[,]
[...,] []
[,][]
[.][
[][]
[].vac.[
[
]n qua Terentii Eros et Meno[
mparator Caesar, Tanr Traianus Particusun olu, Tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus,
pontifex maximus, yldr hkmran, 3 kez consul, vatann babas Prusia ad Olympium yneticilerini,
danma ve halk meclislerini selamlar. Sizin bana gnderdiiniz ve scak sular (thermal) ihtilaf
44
22 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123

Ed: Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis, nr.1
[][
],[
mparator Caesar tanr Traianus Particusun olu, tanr Nervann torunun Traianus Hadrianus Augustusa
23 Tiyatronun Hadrianusa Adanmas 123

],[
s, tanr Traianus Particusun (olu)
24 Hadrianus Heykeli 123

,
,
,
45
,
10
Uurlu olsun
mparatorlar Caesar tanr Trianus Particusun olu, tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus,
Pontifex Maximus, 15 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasnn (heykelini) boule ve demos meclisleri
(dikti).

,
,
,
,
10
46
Uurlu olsun
Apollonis Phylesi
Pontifex Maximus, 18 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasnn (heykelini) dikti.

,,
10
[]
.[]
15
.
.
Uurlu olsun
47
Pontifex Maximus, 18 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasna (bu heykeli) Sebaste Phylesi kendi
keselerinden adadlar. Ti. Cludius Domitianus Euemeros ve oullar Claudius Domitianus Proklus, Claudius
Domitianus Ponticus, Gn. Claudius Domitianus Severus, Gn. Claudius Domitianus
27 Hadrianus Heykeli 123131/2

[]
.
,
Uurlu olsun
mparator Caesar Traianus Hadrianus Augustusa, Hadriane (phylesi) Gerusias hayrhahlar iin adad. Eski
Arkhonlardan Aurelius Hermes eski haznedarlardan Claudius Chrestus
28 Hadrianus in Atf Yazt 123

,[],
, []
[[[][][]]],[],[[
48
[][] [][] , [][] [
][][][]][]]]
mparator Caesar, Tanr Traianus Parthicusun olu, Tanr Nervann torunun, Traianus Hadrianus
Augustus,1 yldr hkmdar, Augustuslarn en dindar neokoru, Dionysos ve Herakles soyundan gelen, Bithynia
ve Pontusun birinci ehri, imparatorlarn ve kutsal senatosunun kararlar uyarnca metropolis (sundu).
29 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123

[ ][, ] [] [] [,
][ ][], [] []
[][ [[ ] ]],
[[,[]
[]]]
[]
mparator Caesar, Tanr Traianus Parthicusun olu, Tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus,
1 yldr hkmdar, Augustus (kltnn) en dindar neokoru, Dionysos ve Herakles soyundan gelen, Bithynia ve
Pontusun birinci ehri, imparatorlarn ve kutsal senatosunun kararlar uyarnca metropolis (sundu).
Hayrla
30 mparator Hadrianus in Atf Yazt 123

Ed: S. ahin, I.v. Nikaia nr.30a
[[ [ , ,
,
49
,
,
] ]] [[ [] [ ]
]]
mparator Caesar, Tanr Traianus Parthicusun olu, Tanr Nervann torunu, Traianus Hadrianus Augustus,
1 yldr hkmdar, Augustus (kltnn) en dindar neokoru, Dionysos ve Herakles soyundan gelen, Bithynia ve
Pontusun birinci ehri, imparatorlarn ve kutsal senatosunun kararlar uyarnca metropolis (sundu). Hayrla
31 mparator Hadrianus in Adak 123

Kurtarc Olymposlu Zeus mparator Hadrianusa
32 Hadrianus Dnemi Hamam Yazt 128129

Ed: Corsten, I.v. Apameia, nr.4
Numini Domus Augustor[um]

2
et
Imp(erotori) Caesari, Divi Traiani Parthic[i fil(io)]
divi Nervae nepoti, Traiano Hadriano Au[g(usto)]

pont(ifici) max(imo), trib(unicia) pot(estate) XIII, co(n)s(uli) III
p(atri) p(atriae), Sabinae Au[g(ustae)],
Senatui populoq(ue) Rom(anorum) Col(onia) Iul(ia) Conc(ordia) Apamea

balineum Hadrianum ex p(ecunia) publ(ica) dedicavit
50
mparatorluk ailesi ve imparator Caesar, tanr Traianus Particusun olu, tanr Nervenn torunun, Traianus
Hadrianus Augustus, pontifex maximus, 13 yldr hkmdar, 3. kez consul, vatann babasna, mparatorie
Sabinaya, Roma Senatosuna, Koloni Iulia Concordia Apameia kenti kendi kesesinden (yaptrd) bu
Hadrianus hamamn adad.
33 Hadrianusun Mektubu 128138

Ed: S. t Polat- S. ahin, EA 5, Katalog der Bithynishen Inschriften, 97127, nr.1
[][]
[,],[]
[,][,]
[,][],
5
[][]
[.][]
10
[]
[]
mparator Caesar, Particus Tanr Traianusun olu, Tanr Nervann torunun, Traianus Hadrianus Augustus,
Pontifex Maximus, kez hkmdar, 3. kez Consul, vatann babas, Nikomedeia yneticilerini, danma ve
halk meclislerini selamlar,
51
34 Commodusu Onurlandrma Yazt 185

Ed: Ameling, I.v. Prusias ad Hypium, nr.38
[]<>
10
- - - - Pius, Felix, Germanicus, Sarmaticus, byk Britanicus fatihi, (mparator Commodus)u, ynetiminin
on nc ylnda, arhonlar; iki kez birinci arhon ve Zeus Olympos rahibi T.Domitius Paulianus Phalkon,
Memmius Saturninus, Iulianus olu Tertullus, Aurelius Khrysippos, Menekrates olu Asklepiodotos
onurlandrdlar.
35 Septimius Severusun Onurlandrlmas 198

Ed: Marek, Die Phylen von Klaudioupolis
[]
[]
[]
52
4
12
16
[]
[]
[]
,.
[.]
[]
[]
[]
[]
[?]
[, .]
[]
[ ]
[].
20
[]
...[.]
[][]
,[].
vacat
[]
[]
28
[]
24
.[]
[].
[]
,[.]
[.]
[][]
[]
vacat
53
32
36
{},.
()
Uurlu olsun;
mparator Caesar Lucius Septimius Severus Pertinax Augustusu, ynetiminin 6. ylnda Phyle
Bakanlar tarafndan (onurlandrld):
Traiane Phylesi Phy. Domitius olu Domitius, Str.Marcellus olu Marcellus, Sebaste Phylesi Khrysos
olu Khrusos?, Str.Khrysianos olu Khrysianos, Dionysias Phylesi Flavius Gaius IO..P? Str.,
Rodonianos olu Hermogenes, Apollonis Phylesi Phy. Gnesioulanos olu Demos,, Str. Pauleinos olu
Rufinus, Antonine Phylesi Phy. Caecelianus olu Khyripos, Str. Perdikkas olu Khrispeinos, Hermesias
Phylesi Antipatros olu Basileides, Str. Barilleinos olu Domitius, Dia Phylesi Phy. Menandros olu
Khrysianos, Str. Khrysianos olu Khrysion, Demetrias Phylesi Phy. Akylaolu Akylas, Str.
Aristokratos olu Aristeides, Domitius olu Serapion, Asklepias Phylesi Phy. Sousos olu Sousos, Str.
Deiphilos olu Herakleides, Hadriane Phylesi Longus olu Longus, Str. Philippianos olu Philippianos,
Antonois Phylesi, Euskhemon olu Gn. Flavius; Str. Arkhelaos olo Arkhelaos, Aureliane Phylesi
Magnus olu Asklepiodotos, Str. Cl. Antoninus olu Ailius Marcianus, Str. Kent karar uyarnca
36 Septimius Severus Dnemine Ait Mil Ta 198/9

Ed: S. t Polat- S. ahin, EA 5, Katalog der Bithynishen Inschriften, 97127, nr.5
B.F.
Imp. Caesar L. Septimius Severus
Pius Pertinax Augg., Arabicus,
Adiabenicus, Parthicus, pontifex
5
maximus, tribuniciae potestatis

VI, imperator XI, cos. II, p. p., proconsul
et imp. Caesar M. Aurelius Antoninus
Aug. tribuniciae potestatis
[[et imp.]] P. Septimius [[Geta]]
54
10
restituerunt per Q. Tineium

Sacerdotem leg. Augg. propraetore.
Uurlu olsun!
mparator Caesar L. Septimius Severus Pius Pertinax Augustus, Arabicus, Adiabenicus, Parthicus, pontifex
maximus, 6 yldr hkmdar, 11 kez imparator, 2. kez consul, vatann babas, proconsul ve imparator Caesar
M.Aurelius Antoninus Augustus, 2 (yldr) hkmdar ve imparator P. Septimius Geta, askeri valileri Q.
Tineius Sacerdos aracl ile (yolu) onarttlar. 1 (mil)
37 Septimius Severus Dnemi Mil ta 199

Imperator Caesar
[L(ucius)] Septimius Sever[us Pi]us Pertinax Augus[tus]
Arabicus Adiabenicus
pontifex maximus [tri]buniciae potestatis

VI imp(erator) XI co(n)s(ul) II p(ater) p(atriae) proco(n)sule et imperator Caesar
M(arcus) Aurelius Antoninus
10
Aug(ustus) tribuniciae potestatis II et P(ublius) Septimius [[ G[eta] ]]

Caesar restituerunt per
Q(uintum) Tineium Sacerdotem
legatum pro praetore
15
vac.
IIII
vac.
vac.
vac.
mparator Caesar Lucius Septimius Severus Pius Pertinax Augustus Arabicus, Adiabenicus, pontifex maximus,
6 yldr hkmran, 11 kez imparator olarak selamlanm, 2 kez consul, vatann babas, proconsul ve imparator
Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus, 2 yldr hkmran ve Publius Septimius Geta Caesar, legatus
pro praetore Q.Tineius Sacerdos vastasyla yolu onartt. 4 mil
55
38 mparatorie Fulvia Plautillann Onurlandrlmas 202205

[[[][]]]
10
[]
[]
[..]
[]
[]
15
[][][
Uurlu olsun.
mparatorie
[[ [Ful] via Plautillay]]
Nikaiallarn nl ve yce, dost ve mttefik, Roma Ulusuna sadk ve mpratorlarn eviyle atadan kalma balar
olan, Aureliane Antoniniane, dindar ehri, Ti[b(erius) Cl(audius)]Callipianus I[talicus]un, nl [pat]ronunun
eyaleti ynettii srada (onurlandrd).
56
39 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 202212

,
,
,
5
,
,
,
10
,.[]
,
15
,[]
[]
20
[][]
[][]
57
25
30
[]
Uurlu Olsun
Vatann seven ve tm asaletiyle grkemli bir biimde Gymnasiarkhlk yapm, gsterili bir biimde
Agoronomosluk yapm, dikkate deer bir biimde yazmanlk grevi yapm, zeytin paralarnn
Argurotamiasln yapm, en st makamda nl bir ekilde grev yapm, efendimiz imparatorlarmza ve
onlarn kutsal ordularna sk sk refakat etmi ve vatanna dier grevler ile gnll ilerle (leiturgia) de hizmet
etmi olan Claudius Tineius Asklepiodotusu, ba Arkhonlua aday gsterilmi, Zeus Olymposun rahipliini ve
agonothetliini yapm, ynetime aday gsterilmi, birliin phyle bakanlar Claudius Tneius Asklepiodotusu
(onurlandrlmlardr).
Sebastene Phylesi; Eukrates Claudianus, Aristanetos olu Bassus; Thebai Phylesi; Sakerdos olu Sokrates,
Thryphon olu Thryphon, Germanike Phylesi; Epigon olu Sertorianos, Arkhedemos olu Ephigenes, Phaustinia
Phylesi; Herakles olu Torkuatos, Khrysion olu Menekrates, Sabeinia Phylesi; L. Straberius Manius, Domitius
Ailius Sophos, Dionysiados Phylesi; Khrysion olu Timokrates, Khyrision olu Khrysippos, Tiberiane Phylesi;
Themistogenos olu Themistos, Iason olu Epiktetos, Prousias Phylesi; Marcus olu Marcianus, Anutos olu
Teimokrates, Hadriane Phylesi; Khrysippos olu Antoninus, Timokrates olu Diomedes, Megaris Phylesi;
Krispos olu Philippos, Marcus olu Marcianus, Iouliane Phylesi; Timokrates olu Arkhedemos, Aristeidos olu
Domitianus, Antoniane Phylesi; Antoninus Proklos, Sanktos olu Asklepiodotos
58
40 Septimius Severus ve Caracalla Seyahatleri 211

[]
[][][]
[]<>,
[],[]
[][][]
[],[]
[],[]
[].[]
.
10
[]
[,]
.[]
,
15
[]
,[,]
[]
,,
20
.[]
59
25
[]
yi insan ve kent sever birinci arkhon ve Zeus Olympios rahibi ve agonotheti, en gerekli zamanlarda parlak ve
gsterili bir ekilde agoronomosluk yapm, zeytin paralarnn haznedarln yapm, Efendimiz, Marcus
Aurelius Antoninus ve Tanrsal L. Septimius Severusa refakat etmi ve kendilerinin kutsal ordusu, ynetimi
srasnda, douda iken Tanrsal L. Septimius Severusa elilik hizmetinde bulunmu, censorluk yapm ve
censorl srasnda Plateiann inat iin gm para balam, mr boyu birlik yesi, Bithyniada yaayan
Hellenlerin birlik bakanln yapm, vatannda geri kalan tm grevleri ve leiturgialar baaryla
tamamlayan, nl ve grkemli M. Aurelius Philippianus Iasonu Phyle bakanlar onurlandrmlardr.
41 Iulia Augusta Sebastenin Onurlandrlmas 214

Ed: TAM IV, nr. 25
[],
,[]
<>
,,
<>
10
,
..
60
<>,
<>,
15
Uurlu olsun
Byk, birinci, Bithynia ve Pontosun bakenti, Hadriana Severiana, iki kere neokor (unvan alm), kutsal ve
dokunulmaz Nikomedeia (kenti) ana lejyonu, balangtan itibaren Roma halknn denizar dostu, gvenilir ve
mttefii, grkemli consul Legatus Augustii Propraetore M. Cl. Demetrius, saygn sayman Caisernius Statianus
zamannda Iulia Augusta Sebasteyi (onurlandrd).
ligatr, ligatr, ligatr, ligatr,

ligatr,ligatr,ligatr
42 Caracallann Seyahati 214217

[]
[],
[]
[],
[]
[]
[.],
10
61
,
[],,
15
[],
[]
[]
20
[]
[]
Aurelia Augiane Khrysion, atalarndan beri n sever, vatansever, hesna ve mstesna insan, devlet hizmetlerinin
tm kademelerinde bulunmu, tanrsal efendimiz imparator Marcus Aurelius Antoninusa sk sk refakat etmi,
otuz gnlk vatanna ya temin etmi, drst bir ekilde agoranomosluk yapm, babas atl snfndan, her
zaman hem kendi hem de oullar memuriyetlerde bulunmu, birinci arhonluu yerine getirerek en byk makama
atanm, Zeus Olymposun hem rahipliini hem de agonothetliini yapm olan pek sevgili kocas M. Aurelius
Augianus Philetianusu (onurlandrd).
43 Elagabal Dnemine Ait Bir Onurlandrma Yazt 218219

.[]
..[]
[][]
[][]..
[[[]]][][]
62
[],
10
,
,
,
,
15
[[[]]]
20
[]
Uurlu olsun
P.Fl. Severianus Demetriusun olu Fl. Severianus Asklepidotusu, hakkaniyetli ve en tanrsal mparator M.
Aur(elius) [[ [Antoninus] ]] Pius Augustus tarafndan
tanra Romann rahiplii ve ? purpur ile
onurlandrlm, iki kez agoronomosluk yapm, hububat ilerini ve senato ilerinin mali memurluunu yapm,
vatanna sadakatle elilik yapm tanr Antoninusa hizmet etmi, teke-tek dv ve av oyunlarnda mkemmel
bir ekilde dzenlemi, efendimiz mparator [[ [Antoninus] ]] Augustusa hizmet etmi, en yksek memuriyeti,
en Tanrsal mparator Antoninusun ve onun kutsal ordularnn refakat ve eyaletteki konaklamalar srasnda,
vatann n ve onuruna yakr bir ekilde yapm olan dostu, Gerusia yneticisi Timetianus Polionu
(onurlandrd).
. ligatr; ligatr; ligatr; ligatr;

ligatr; ligatr; ligatr;
ligatr;ligatr;ligatr;ligatr;ligatr;
ligatr
63
44 Elagabal Devrine Ait Mil Ta 218

Ed: Becker-Bertau I.v. Klaudiupolis, nr.54
B(ona) F(ortuna)
Imp(erotori) Caes(ari) Divi Antonin[i] Pii
Ma[.] filio, Di(vi) Severi nepoti
[[ Marco Aurelio Antonino P]]io
[f]elici Augusto, pontif(ici) max(imo)

tribuniciae potest(atis) co(n)s(uli)
patri patriae proco(n)s(uli)
mil(ia) [ ] ad fines
Uurlu olsun
mparator Caesar tanr Antoninus Pius Magnusun olu, tanr Severusun torunu [[Marcus Aurelius Antoninus
P]]ius Felix Augustus, Pontifex Maximus, hkmdarlnn 1. yl, consul, vatann babas, proconsul,
Snra Mil
45 Septimius Severus, Caracalla ve Elagabal Seyahatleri 219222

[]
[]
[][]
[]
[]
[],
[],
[]
64
[]
10
[].
[][[]]
[].
[][.]
[]
15
20
vac.
25
vac.
.
vac.
vac.
vac.
30
[]
[]
35
65
][]
.
40
[][]
ki kez arkhonluk yapm ve birinci arkhonluk yapm, Zeus Olympiosun rahipliini ve agonothetliini
yapm ve kurtarc Asklepiosun agonothetliini yapm, grkemli bir ekilde agoronomosluk yapm,
imparatorlara elilik hizmetinde bulunmu ve efendimiz imparator en tanr seven M.Aurelius Antoninus ve onun
atas tanrsal L.Septimius Severusa ve M.Aurelius Antoninus ve onun kutsal ordusuna refakat etmi (phyle
bakanlar tarafndan onurlandrlmtr)
vacat.
Claudius Domitius Markellus, ,Germanika Phylesi, ,[]os Euphrosynos,, Aurelius

Karpophoros, , Eirenaios olu, Megaris Phylesi, , Aurelius Neikylianos Sostratos, ,
Plankidos, AREINOS, , Aurelius Satorneios, , Prousias olu, [
i]anos, , Aurelius
Karpophoros, ,[..]O[..]TOUPHILLY Elpidephoros olu
46 Severus Dnemi Lollianusun Onurlandrlmas ca. 227230

vac. []
vac.
()
O
5
66
Uurlu olsun
Vatann kurucusu Legatus Augusti propraetore Bithynia et Pontus, Lucius Egnatius Victor Lollianusu
(onurlandrld).
47 Maximinus Thrax Dnemine Ait Mil Ta 235238

--]e
2
[I]mp. Caesar
[C. Iu]lius Verus [Maximinus]
[Pius] Felix Aug. [

[ a] Nicaea mil. [p. VI
[][?]
mparator Caesar [C. Iu]lius Verus [Maximinus] [Pius] Felix Aug(ustus) Nikaiadan 6 mil
48 Gordianus Dnemine Ait Mil Ta 238244

B(onae) F(ortuna)
Imp(erator) Caes(ar)
M(arcus) Antonius
Gordianus
P(ius) F(elix) Augustus

A Prusae mil(ia)
vac.
vac.
vac.
vac.
Uurlu olsun
mparator Caesar Marcus Antoninus Gordianus Pius Felix Augustus
Prusaya 5 mil
67
49 Gordianus III Dnemine Ait Mil Ta 241

Ed: S. t Polat- S. ahin, EA 5, Katalog der Bithynishen Inschriften, 97127, nr. 4
B.F.
Imp. Ceasar
Divi Gordiani nepos
M. Antnius Gordianus
Pius Felix Aug.

Pontifex maximus
Tribuniciae potestatis
consul, p.p.
fortissimus feicissimus
10
restituit
a Nicomedia ad fines
XXXI
Uurlu olsun!
mparator Caesar, Tanr Gordianusun torunu, M. Antoninus Gordianus, dindar bahtl Augustus, Pontifex
Maximus, hkmdar, consul, vatann babas, en gl, en bahtl; (yolu) Nikomedeia snrna kadar onartt, 31
(mil)
50 Decius Dnemine Ait Mil Ta 249251

B(ona) F(ortuna)
Imp(eratore) Caes(are) C. Messio
Quinto Traiano
Decio Pio Felice Aug(usto)
a Bithynio Hadriana
68
ad
fines.
'
Uurlu olsun
mparator Caesar C. Messius Quintus Traianus Decius Pius Felix Augustus Bithynia Hadriana (kenti)144
snrna 7 mil
51 Macrianusun Onurlandrlmas 260261

[.][]
Uurlu olsun
Yerin ve denizlerin ve tm insanlarn efendisi mparator Caesar T. Flavius Iulius Macrianus Augustusu kent
(onurlandrd)
52 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yapm 268

269
144
.(),
Klaudiupolisin ad daha ge dnemde deimitir.
69
2
, , ,
,
,,()
()
, (o) (),
(o)
mparator Caesar Marcus Aur(elius) Claudius Pius Felix Augustus, Pontifex Maximus, ikinci yldr
hkmdar, consul, vatann babas, proconsul, muhteem Nikaia (kenti) iin, consul, legatus Augustii propraetore
ekselans Velleius Macreinus ve sayman ekselans Sallius Antoninusun (memuriyetleri) srasnda, bu surlar
(yaptrd).
53 Claudius Gothicus Dneminde Nikaia Surlarnn Yeniden Yapm 268

269
Ed: S.ahin, I.v. Nikaia nr.12
. . (),
,
()
,
()()
Nikaiallarn parlak, byk ve yce ehri, suru, consul ve legatus Augustii propraetore ekselans Velleius
Macreinus ve sayman ekselans Sallius Antoninusun (memuriyetleri) srasnda, mparator Caesar ikinci kez
hkmdar, proconsul, pater patridos, M. Aurelius Claudius Pius Felix Augustusa, Kutsal Roma senatosu ve
Roma halkna (adad).
70
54 Diokletian Dnemine Ait Onurlandrma Yazt 285286

Ed: Corsten, I.v. Kios, nr.7
[].
[]
[][]
[][]
[...]
[]
[
[]
[]
10
.[]
,[],
,[]
[]
[]
15
[]
[]
,[]
[]
[]
20
Uurlu olsun
Efendilerimiz Gaius Valerianus Diocletianus Pius Felix Augustus ve Marcus Aurelius Valerius Maximianus
Pius Felix Augustusun drtl ynetiminin 4. yl; avukat, boule yazman, onoposiarkh, Bithyniarkh ve halkn
71
hayrhah Aurelius Marcianus, ei Aurelia Stephane ve ocuklar ile birlikte onurlandrd. Yazman Khrestos ve
prothytos Aulosun ihtimam ile.
55 Diocletianus ve Maximianus Devrinden Mil Ta 285-286

BF
2
[D. n. im]p. C(aesar) G(aius) Aur. Val.

[D i o c]l e t i a n u s
[p.f.i]nv. Aug. et
[imp. C(aesar)] M. Aur. Val.
[M a x i m i]a n u s.
[Ab Nic]ae[a]
[ VIII ]
[]
Uurlu olsun!
[Efendimiz] mparator Ceasar G(aius) Aur(elius) Val(erius) [Dioc]letianus [Pius, Felix,] yenilmez Aug(ustus)
ve[ mparator Caesar] M. Aur(elius) Val(erius) [Maximi]anus. [Nikaiadan] [8] mil
56 Constantius Chlorus Dnemi 298296

Ed: TAM IV, nr.31
Optimo benignissimoque
principi Flavio Valerio
Constantio Nob. Caesari,
Germanico Max., con(sul) colonia
Nicomedensium d(evota) n(umini)m(aiestati)q(ue) eius.
En iyi en asil Princeps Flavius Valerius Constantinus Soylu Caesar, Germanicus Maximus, Consul,
Nikomedeia kolonisi yce efendisi iin adad.
72
57 Deprem Yazt IV. Y.Y.

Ed: TAM IV, nr. 134
,,
,
Diogenes olu Thrason bu steli bu steli, iki olu, 5 yandaki Deksiphanos, 4 yandaki Thrason, onlar byten
25 yandaki Hermes (iin dikti). Deprem ykntlarnn iinde buradaki gibi onlar sarmalamt.
ligatr, ligatr, ligatr, ligatr,

ligatr,ligatr
58 Konstantin VI. Dnemine Ait Snr Yazt 780797

()
73
10
()()
Ksenodokhion (konuk evi) ve Pylai arasndaki snr,

Efendimiz Constantinos ve onun, tanrnn talandrd anneleri Eirene Auguste tarafndan hediye edilmitir.
74
SONU
Bu almada Bithynia Blgesinin tarihi ierikli yaztlar incelenmitir. Toplam 58 adet olan
yaztlarn 53 adeti Roma, 4 adeti Helenistik ve 1 adeti Bizans dnemine aittir. Anadolunun genel
durumunda olduu gibi yaztlarn dili genel olarak Yunancadr. Latince yaztlarn da says
azmsanmayacak ldedir.
Bithynia Blgesi, ana yollarn zerinde olmas nedeniyle, sk sk barbar kavimlarin istilalar
ile karlamtr, savalarda fethedilmek istenen blge olmutur. Anadoluya ya da Avrupaya
gemek iin bu blge geit olmutur. Verimli topraklarnda yetien tarm rnleri, doal
kaynaklar (Mermer, Kereste, ifal sular v.b.), doal ve korunakl limanlar ile her dnemde
stratejik neme sahip olan blgenin en nemli dezavantaj gl deprem reten fay hatlarnn
zerinde yer almasdr. Ancak ilgi ekicidir ki sadece tek bir yaztta deprem () szc
karmza kmaktadr. Antik kaynaklar depremde ok fazla kayp olduu hususunda bilgi
vermelerine kar, epigrafik buluntular bunu gstermemektedir. Bu durumun birka gerekesi
olabilir. lmlerin ok sayda olmas ile hzl bir ekilde gmlme, yeterince hazrlk yaplamamas
olabilir ki, iddetli yaanan depremlerde l saysnn fazla olmas ile toplu mezarlara ller
gmlmektedir. Dier bir neden ise toplum hafzasnn zayf olmas ve bir sre sonra yaanan ac
olaylarn unutulmas olmaldr. Gnmzde de yaanan doal afetlerden hala ders alnmamas
bunun en ak rneidir.
Bithynia blgesinin dnemsel olarak tarihsel ierikli yazt younluu, blgeyi ziyaret eden
imparatorlar ile doru orantldr. mparator Hadrianus blgeyi iki defa ziyaret etmitir ve en fazla
yazt onun dneminde yazlmtr. Yine ayn ekilde, Septimius Severus, Caracalla, Elagabalus
Bithynia blgesini ziyaret etmi, burada konaklamlardr ve yine ayn ekilde yazt younluu
dikkat ekmektedir. Ancak ayn eyi Diocletianus dnemi iin sylemek gtr. mparatorluun
dou merkezi olmasna ramen Diocletianus dneminde fazla yazt bulunmamaktadr. Bu durum
zaman iinde istilalar ya da yaztlarn yeniden inaat malzemesi olarak kullanlmas ile aklanabilir.
75
TABLOLAR
BITHYNIA VALLER145
C.Marcius Censorinus
ca...14/13146
L.Licinius C[]
ca.11/12147
M.Plancius Varus
.S. 7072148
C. Dillius Vocula
.S. ca.63/64149
C. Caesius Aper
.S. ca.65150
T. Iunius Montanus
Vespasian dnemi151
A.Larcius Lepidus Sulpicianus
.S. ca.72/73152
C. Caristanius Fronto
.S.ca. 74/75-75/76153
C.Antius A. Iulius Quadratus
.S.ca.75-77154
Ti.Iulius Celsus Polemaeanus
.S.ca.83/84155
L.Iul. Marius Caecilius Simplex
.S. 88/84156
C. Iulius Bassus
.S. 98-117157
145
Bithynia, Pontus et Bithynia, Bithynia et Pontus eyalet valileri
146
D.M. Robinson, AJA, IX, 1905, s.209 nr. 36 (AE 1906, I); G.W. Bowersock, AJPh, 68, 1964, s.207, J. ve L.
Robert, BE, 1965, nr.119.

147
CIL. VI. 1442;
148
ahin, I.v. 9, nr.25; AE 1972,534 (=1971,463); AE 1996, 1512=SEG XLVI 1699=ahin, I.v. Perge 49; AE 1997,
1505; TAM IV nr.22; bak. yazt nr. 814

149
CIL VI 1402=ILS 983;
150
CIL XI 6009=ILS 981;
151
AE 1973, 500
152
CIL X 6659=ILS 987;
153
AE 1914, 262=ILS 9485;
154
IGR IV 384=ILS 8819;
155
I.v.Ephesos VII 51035103
156
CIL IX 4965=ILS 1026; AE 1980, 357(=1947.156); AE 1981, 830;
76
157
M. Calpurnius Rufus
1.yy sonu158
C.Plinius Caecilius Secundus
.S. 109111159
Q Voconius Saxa Fidus
.S. ca.140142 160
L.Hedius Rufus Lollianus Avitus
.S. 159161
L.Acilianus Lepidus Fulcinianus
.S. ca.193/194202/204162
C. Cl. Attalus Paterculianus
.S. ca.193214163
L. Egnatius Victor Lollianus
.S. 227230164
M.Aurelius Artemidorus
.S. 244249165
CIG 3745; C. Cichorius, AM 14 (1889) 243 nr.3; Schneider, Die Stadtmauer, nr.14; L.Robert, Hellenica X 60 u. La
titulure de Nice et de Nicomdie: La gloire et la haine, HarvSt. 81 (1977) s. 19; S. ahin, Bithynishe Studien, I nr. 6;
S. ahin, I.v. Nikaia nr.53; bak. yazt nr.15
158
CIL III 6072=I.v.Ephesos III,631
159
Plin. Epis.10.40;
160
Brard, BCH 1890 XIV 643 vd.; IGR III 763; Dessau II 8828; Bure-D.G. Hogart, JHSt.1908 XXVIII 187 vd. nr.
16; TAM II 1201; J.Blackman, The Inscriptions, J.Schfer, Phaselis, s.154 vd.; Pergede bulunan onurlandrma yazt
iin bak. .Kaygusuz, EA 2, s.3739;
161
CIG III, 4152; tarihlendirme ile ilgili bak. B.Rmy, Lactivit des fonctionnaires snatoriaux dans la province de
Pont-Bithynie, EA 6, 4353, 1985; S.Sahin, Statthalter der Provinzen Pamphylia-Lykia und Bithynia-Pontus, EA 20,
7790, 1992; C. Marek, Das Datum einer Statthalterschaft in Pontus-Bithynia, EA 23, 8386, 1994
162
CIL VI 1408=ILS 1141; AE 1926.79; CIL VI 1409=ILS 1142;
163
AE 1896.106=ILS 8836;
164
IGR III 33= I.v. Prusia ad Olympum nr.12; bak. yazt nr.46
165
S.ahin, Ein Bleigewicht aus Nikomedeia, EA 16,139146, 1990
77
DEPREMLER
.S. 161180 yllar arasnda meydana gelen deprem166

.S. 180192 yllar arasnda maydana gelen deprem167
.S. 358 yl168
.S. 362 ylnda meydana gelen deprem169
.S. 408450 yllar arasnda meydana gelen deprem171
166
Aur. Vict. Caes.16.12
167
Malal.12.289.8
168
Amm. Mar.17.7.1; Eus. Hier. chron.241.3; Socrat.2.39.2;4.11.4; Sozom.4.16.3; Chron. Min.1.239; Theoph.
chron.45.25
169
Amm. Mar.22.13.5
170
Eus. Hier. Chron. 286.4; Socrat. Hist. Ecc. 4.11.4; Sozom. Hist. Ecc.6.10.2
171
Chron. Min. 2.87.
172
Malal.18.487.5
78
ANTK KAYNAKLAR
Amm. Marc.
J.C. Rolfe, Loeb Classical Library, London 1935-1939
Apol. Rhod, Arg.
Apollonii Rhodii Argonautica. ed. H. Fraenkel Oxford: Clarendon

Press, 1961 (tpk bas. 1970 (1st edn. corr.))
App. Bell.civ.
Bellum civile, ed. P. Viereck, Appian's Roman history, vols. 3-4

(ed. H. White). Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1913
(tpk bas.3:1964; 4:1961)
App. Mithr.
A.G. Roos and E. Gabba, Appiani historia Romana, vol. 1. ed. P.

Viereck, Leipzig: Teubner, 1939 (tpk bas. 1962 (1st edn. corr.))
Arrian.Anab.
Alexandri anabasis, ed. A.G. Roos and G. Wirth, Flavii Arriani quae
exstant omnia, vol. 1. Leipzig: Teubner, 1967 (1st edn. corr.): 1
390.
(Cod: 80,714: Hist.)
Caes. Bell.Alex
Caesar, De Bello Alexandrino, The Civil Wars, with an English

Translation by A.G. Way, London, New York 1964, Loeb Classical
Library
Cassius Dio
Cassii Dionis Cocceiani historiarum Romanarum quae supersunt, 3

cilt ed. U.P. Boissevain, Berlin: Weidmann, 1:1895; 2:1898; 3:1901
(tpk bas. 1955)
Chron.Min.
Chronica Minora saec. iv, v, vi, vii. 3 vls. Ed. Mommsen. 1892-98.
Cic.De mp. Gn. Pomp.
Cicero, Oratio de mperio Gn. Pompei, with an English Translation

by H.G.Hodge, London, New York 1927, Loeb Classical Library
Diodor.
Diodori bibliotheca historica, 5 cilt, 3. edn. ed. F. Vogel and K.T.
79
Fischer (post I. Bekker L. Dindorf),Leipzig: Teubner, 1:1888;
2:1890; 3:1893; 4-5:1906 (tpk bas. Stuttgart: 1964)
Eus. De vita Cons.
Vita Constantini, ed. F. Winkelmann, Eusebius Werke, Band 1.1:

ber das Leben des Kaisers Konstantin [Die griechischen
christlichen Schriftsteller. Berlin: Akademie-Verlag, 1975]: 3-151.
(Cod: 39,170: Biogr., Encom.)
Eus. Hieron. Chron.
Hieronymus Hist. Fragmenta, ed. K. Mller, FHG 2. Paris: Didot,

18411870
Herodianus, Hist.
Herodiani ab excessu divi Marci libri octo. ed. K. Stavenhagen,

Leipzig: Teubner, 1922 (repr. Stuttgart: 1967).
Herodotos
ed. Ph.-E. Legrand, Hrodote. Histoires, 9 cilt. Paris: Les Belles

Lettres, 1:1932; 2;1930; 3:1939; 4 (3rd edn.): 1960; 5:1946; 6:1948;
7:1951; 8:1953; 9:1954 (tpk bas. 1:1970; 2:1963; 3:1967; 5:1968;
6:1963; 7:1963; 8:1964; 9:1968)
Homeros, liad
Homeri Ilias, vols. 2-3. ed. T.W. Allen, Oxford: Clarendon Press,
1931: 2:1-356; :1-370.
Iust.
Marcus Iulius Iustinus, Epitoma Historoarum Philippicarum

Pompei Trogi, with an English Tranlation by J.C.Yardley, with
introduction and explanatory notes by R.Develin. Atlanta GA,1994
Ksen. Anab.
Anabasis, ed. E.C. Marchant, Xenophontis opera omnia, vol. 3.

Oxford: Clarendon Press, 1904 (tpk bas. 1961).
Ksen. Hell.
Hellenica, ed. E.C. Marchant, Xenophontis opera omnia, vol. 1.

Oxford: Clarendon Press, 1900 (tpk bas. 1968).
Kons. Porph., De them.
Costantino Porfirogenito. De thematibus [Studi e Testi. Vatican

City: Biblioteca Apostolica ed. A. Pertusi, Vaticana, 1952]:
80
Liv.
Ab Urbe Condita, with an English tranlation by B.O. Foster,

London, New York 19191951, Loeb Classical Library
Liv. Perioch.
T. Livius. Periochae Librorum A. U. C. T. Livi Ab Urbe Condita.

Part 4, Bks. 4145, ed. O. Rossbach, 1910.
Mem.
Memnon, Fragment, with an English translation by C. Mler FGrH.

III 536, Paris 1853
Phylarkh.
Phylarchus Hist. Testimonia, FGrH 81: 2A:161162.

Fragmenta, FGrH 81: 2A:162189. fr. 84: Dup. 1609 003 (fr. 694a).
Fragmentum, ed. H. Lloyd-Jones and P. Parsons, Supplementum
Hellenisticum. Berlin: De Gruyter, 1983
Plin. epi.
Pliny The Younger,Volume II. Books 810. Panegyricus with an

English translation by Betty Radice, London, New York, 1969,
Loeb Classical Library
Plut., Sull.; Pomp.; Alk.;
Plutarch's lives, vol. 4. ed. B. Perrin, Cambridge, Mass.: Harvard

University Press, 1916 (tpk bas. 1968):
Polyb.
Polybios, The Histories; with an English traslation by W.R. Paton IVI. Cambridge, Mass.-London, 1922, Loeb Classical Library
Ptolemaios
Claudii Ptolemaei geographia, vols. 12. ed. C.F.A. Nobbe, Leipzig:

Teubner, 1:1843; 2:1845 (tpk bas. Hildesheim: Olms, 1966).
Skylaks
ed. K. Mller, Geographi Graeci minores, vol. 1. Paris: Didot, 1855

(tpk bas. Hildesheim: Olms, 1965)
Sokrates
Socrates' ecclesiastical history, ed. W. Bright, Oxford: Clarendon

Press, 1893.
Soz.
Salaminius
Hermias
Sozomenus
Scr.
Eccl.
Gazaeus,
Constantinopolitanus Historia ecclesiastica, ed. J. Bidez and G.C.

Hansen,
Sozomenus.
Kirchengeschichte
[Die
griechischen
81
christlichen Schriftsteller 50. Berlin: Akademie-Verlag, 1960]: 1
408.
(Cod: 110,642: Eccl., Hist.)
Strabon
ed. A. Meineke, Strabonis geographica, 3 vols. Leipzig: Teubner,

1877 (tpk bas. Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt,
1969)
Theoph. Chron.
Chronographia, ed. C. de Boor, Theophanis chronographia, vol. 1.

Leipzig: Teubner, 1883 (tpk bas. Hildesheim: Olms, 1963): 3-503.
(Cod: 135,313: Chronogr., Hist.) 4061
Thuky.
Thykydides, History, Volume I. Books 12;Volume II. Books 3-4;

Volume III. Books 5-6 ; Volume IV. Books 7-8. with an English
traslation by C. F. SMTH, London, New York, 1928-1930, Loeb
Classical Library
Zosimos
Zosime. Histoire nouvelle, vols. 13.2. ed. F. Paschoud, Paris: Les

Belles Lettres, 1:1971; 2.12.2:1979; 3.1:1986; 3.2:1989:
Zonar.
Zonaras Hist. et Gramm. Lexicon, ed. J.A.H. Tittmann, Iohannis

Zonarae lexicon ex tribus codicibus manuscriptis, 2 vols. Leipzig:
Crusius, 1808 (tpk bas. Amsterdam: Hakkert, 1967): 1:11070;
2:10771900.
82
BBLOGRAFYA
AM
Mitteilungen des Deutschen Archologischen Instituts,

Athenische Abteilung Annales instituti Rossici
Ameling, I.v. Prusias ad
Walter AMELING, Die Inschriften von Prusias ad Hypium,
Hypium
Inschriften Griechischer Stdte aus Kleinasien, Band 27,

Bonn, 1985
Arslan, Galatlar
Murat ARSLAN, Antika Anadolusunun Sava Kavmi

Galatlar, stanbul, 2000
BCH
Bulletin de correspondance hellnique
Becker-Bertau, I.v. Klaudiupolis
Frierich
Klaudiupolis,
BECKER-BERTAU,
Inschriften
Die
Griechischer
Inschriften
von
Stdte
aus
Kleinasien, Band 31, Bonn, 1986

Bosch, Rmischen Kaiserzeit
C. BOSCH, Die Kleinasiatischen Mnzen der Rmischen

Kaiserzeit II I, I, Stuttgart, 1935
Bull. pgr.
Bulletin pigraphique
CIG
Corpus Inscriptionum Graecarum
CIL
Corpus Inscriptionum Latinarum
Corsten, I.v. Kios
Thomas CORSTEN, Die Inschriften von Kios, Inschriften

Griechischer Stdte aus Kleinasien, Band 29, Bonn, 1985
Corsten, I.v. Apameia
Thomas CORSTEN, Die Inschriften von Apameia (Bithynien)
83
und Pylai, Inschriften Griechischer Stdte aus Kleinasien,
Band 32, Bonn, 1987
Corsten, I.v. Prusa ad Olympum
Thomas CORSTEN, Die Inschriften von Prusa ad Olympum,

Inschriften Griechischer Stdte aus Kleinasien, Band 39,
Teil I, Bonn, 1991; Band 40, Teil II, Bonn, 1993
Drner, Bithynien
F.K.
DRNER,
Inschriften
und
Denkmler
aus
Bithynien, Berlin 1941

EA
Epigraphica Anatolica
Foss, Anadolu
Clive FOSS, Anadoludaki Ortaa Kalelerinin ncelenmesi II,

zmit, 2002
GGA
Gttingishe Gelehrte Anzeigen
Grant, from Rome to Byzantium
M.GRANT, from Rome to Byzantium The fifth Century A.D.,

Publications Limited by Routledge Inc. 1998
HarvSt
Harvard Studies in Classical Philology

G.W. HOUSTON, M.Plancius Varus and the Events of A.D.
Houston, M.Plancius Varus
6970, Transactions and Proceedings of the Amrerican

Philological Association, Vol. 103 (1972), 167180
Kaya, III. Gordianus
Mehmet Ali KAYA, III. Gordianusun Pers (=Sasani)

Seferi: Gzergah, Savalar, ve mparatorun lm, Tarih
ncelemeleri Dergisi, XX.1 (2005), 157167
Krzyzanowska, dAntioche de
A. KRZYZANOWSKA, Monnaies colonies dAntioche de
Pisidie
Pisidie, Travaux du Centre darcheologie Mediterrranenne

de, lAcademie Polonaise des Sciences 7, Varsovie 1970
I.v. Kalchedon
Reinhold MERKELBACH-Friedrich Karl DRNER-
84
Sencer AHN. Die Inschriften von Kalchedon, Inschriften
Griechischer Stdte aus Kleinasien, Band 20,Bonn, 1980.
I.v. Lampsakos
P. FRISCH,
Die Inschriften von Lampsakos, Inschriften
Griechischer Stdte aus Kleinasien, Band 6, Bonn, 1978

IGR
CAGNAT, Inscriptiones Graecae ad Res Romanes

Pertinentes
ILS
H. DESSAU, Inscriptiones Latinae selectae ,1892-1916
Jones, Greek City
A.H.M. JONES, The Greek City from Alexander to Justinian,

Oxford, (1. bask 1940) 1998
Le Bas-Waddington
P. LE BAS et W. H. WADDINGTON, Inscriptions

grecques et latines (1870)
Magie, RRAM
David MAGIE, Roman Rule in Asia Minor to the end of the

third century after Christ I-II., Princeton 1950
Mansel, Ege ve Yunan Tarihi
A.M.MANSEL, Ege ve Yunan Tarihi, Trk Tarih

Kurumu, Ankara, (1. bask 1947), 1999
Marek,
Die
Phylen
Klaudioupolis
von Christian MAREK, Die Phylen von Klaudioupolis, die Geschichte

der Stadt und die Topographie Ostbithyniens, Museum
Helveticum 59, 2002, 3150
Mitchell, Anatolia
Stephen MITCHELL, Anatolia. Land, Men and Gods in Asia

Minor vol. I-II The Celts in Anatolia and the Impact of Roman
Rule, Oxford-New York, 1993
Mommsen, Roman History
Theodor MOMMSEN, The History of Rome I-IV, Intr.by

E.A. Freeman, Trans. By W.P. Dickson I-IV vol. LondonNew York 1930
OGIS
Theophor Wilhelm DITTENBERGER, Orientis Graeci
85
Inscriptiones Selectae, Leipzig, I (1903). II (1905)
Price, Ritual and Power
S.R.F. PRICE, Rituals and Power: The Roman Imperial Cult in

Asia Minor, Cambridge, 1984
PIR
Prosopographia Imperii Romani Saecula, Berlin, 189718981933
RE
Paulys
Real-Encyclopdie
der
classischen
Altertumswissenschaft, Neue Bearb. Unter Mitwirkung

zahlreicher Fachgenossen hrsg. Von G.WISSOWA, Reihe
1, Halbbd. I-XLVII. Reihe Halbbd. I-XIX. Suppl.-Bd.IXVI Stuttgart (Mnchen) 1893-1980 (Reihe 1: A-Q, Bde.
I-XXIV 1, 1893-963; Reihe 2: R-Z, Bde. I A1-XA, 19141972; Suppl.- Bde. I-XV, 1903-1978)
Robert, Tralles
L. ROBERT, Dcret de Tralles, RPh XL, 279291, 1934
Rostovtzeff, Hellenistic World
Michael Ivanovich ROSTOVTZEFF, Social and Economic

History of the Hellenistic World I-III, Oxford, 1953
Schneider, Stadtmauer
A.M. SCHNEIDER, - W. KARNAPP, , Die Stadtmauer von

Iznik (Nicaea), Istanbuler Forschungen 16, Berln 1938.
SEG
Supplementum Epigraphicum Graecum
Syll. 3
W.
DITTENBERGER,
Sylloge
Inscriptionum
Graecarum, 19151924
Syme, Anatolica
Ronald SYME, Anatolica Studies in Strabo, Ed. By Anthony

Birley, Oxford,1995
ahin, Bithynische Studien
Sencer AHN, Bithynische Studien = Bithynia ncelemeleri

Inschriften Griechischer Stadte aus Kleinasien, Band 7,
86
Bonn, 1978
ahin, I.v. Nikaia
Sencer AHN, Katalog der antiken Inschriften des Museums

Iznik (Nikaia), Inschriften Griechischer Stdte aus
Kleinasien, Band 910, Bonn, 19791987
ahin, Phyrigia Epiktetos
Sencer AHN, Phrygia Epiktetos, IV. Aratrma Sonular

Toplants, 1986
TAM IV
Tituli Asiae Minoris, vol. IV. Tituli Bithyniae linguis Graeca et

Latina conscripti,
Paeninsula Bithynica praeter Chalcedonem.
Nicomedia et ager Nicomedensis cum septentrionali meridianoque

litore sinus Astaceni et cum lacu Sumonensi, ed. Friedrich Karl
DRNER, (with the assistance of Maria-Barbara von
Stritzky), Vienna, 1978.
TAY I
S. HARMANKAYA O. TANINDI, TAY Trkiye

Arkeolojik
Yerlemeleri1:
Paleolitik/Epipaleolitik,
Ege
Yaynlar, stanbul, 1996.

TAY II
S.
HARMANKAYA
O.
TANINDI
M.
ZBAARAN, TAY Trkiye Arkeolojik Yerlemeleri2:

Neolitik,
TAY III
S.
Ege
HARMANKAYA
Yaynlar,
O.
stanbul,
TANINDI
1997.
M.
ZBAARAN, TAY Trkiye Arkeolojik Yerlemeleri3:

Kalkolitik, Ege Yaynlar, stanbul, 1998.
Welles, Royal Corr.
C.B. WELLES, Royal Correspondence in the Hellenistic Period,

A Study in Greek Epigraphy, New Haven, 1934
Zgusta, Kleinasiticshe
Personna.
L.ZGUSTA, Kleinasiatische Personennamen, Prag, 1964
87
ZGEM
Ad ve Soyad
: Deniz GL
Doum Tarihi ve Yeri
: zmit/Kocaeli- 18.04.1977
Medeni Durumu
: Bekr
Eitim Durumu
Mezun Olduu Lise
: zmit Lisesi
Lisans Diplomas
: Akdeniz niv., Fen-Ed. Fak, Eskia Dilleri ve Kl. Blm
Yksek lisans Diplomas
Tez Konusu
Yabanc Dil/Diller
Bilimsel Faaliyetler
: Antik Bithynia Blgesinin Tarihsel erikli Yaztlar ve Tarihesi

: Almanca
:
Deneyimi
Stajlar
: Prof.Dr. Nevzat evik bakanlnda Trebenna ve evresi yzey

aratrmas (2001)
Do.Dr. Aye alk Ross bakanlnda Nikomedeia yzey
aratrmas (2005)
Do.Dr. Aye alk Ross bakanlnda Nikomedeia yzey
aratrmas (2006)
Projeler
alt Kurumlar
Adres
: Kocaeli niversitesi Rektrl Umuttepe Kamps

zmit/ KOCAEL
Tel. nr.
: (262) 3031012

Anti̇k Bithynia Bölgesi̇ni̇n Tari̇hsel İçeri̇kli̇ Yazitlar Katalogu Ve Tari̇hçesi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anti̇k Bithynia Bölgesi̇ni̇n Tari̇hsel İçeri̇kli̇ Yazitlar Katalogu Ve Tari̇hçesi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKDENZ NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

ANTK BITHYNIA BLGESNN

Eskia Dilleri ve Kltrleri Anabilim Dal

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,

Onay: Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Ksaltlm fadelerin Alm

Antik ada silinmi ifadeler

Antik ta ustas tarafndan yanl yazlm ifadelerin, modern yazar tarafndan

Modern yazar tarafndan metne eklenen ksmlar

Yaztta var olan boluk

1-BITHYNIA BLGESNN CORAFYASI.................................................................................................. 3

1-BITHYNIA BLGESNN CORAFYASI

Magie, RRAM I, 303

1.2. NEHR VE GLLER

Mommsen, Roman History III 204.

2.1. PALEOLTK (M.. 600008000)

2.2. NEOLTK (M.. 80005500)

2.4. PERS AINDAN BITHYNIA KRALLIINA KADAR

Apol. Rhod., Argo., II. I

Homer. liad. 2.850861

Arrian. Anab. 1.29.5

Thuky. 4.75; Diod. 12.72

Ksen. Hell. 1.3.2; Plut. Alk. 29

Ksen. Hell. 3.2.2; Diod. 14.38

2.5. BITHYNIA KRALLII

bilinmemektedir. Ipsos ve Kyroupedion savalar srasnda ( . 301281 ) Bithynia,

Arrian. Anab. 1.17.1, 2.4.2

Magie, RRAM I,311

2.5.2. Nikomedes I (.. ca.280-ca.242)

Mitchell, Anatolia I 15 vd.; Magie RRAM I 5 dn.10

Magie RRAM I 5 vd.

Arslan, Galatlar 60 vd. , dn.198,199

Strab. 12.4.2; Mem. 20

Magie, RRAM I 305

2.5.3. Zialas (. ca.250-ca.227)

2.5.4. Prusias I (.. ca.230-ca.187)

Arslan, Galatlar, s.75.dn.268

bak. yazt nr.1, Kral Zialasn Koslulara Mektubu

Phylarkh. Frg.50; Arslan, Galatlar, s.202, dn.789

Polyb. 5.78.56; ayrca bak. Arslan, Galatlar, dn. 317

2.5.5. Prusias II (.. ca.182149)

konu ile ilgili ayrca bak. ahin, Phrygia Epiktetos

Iust.32 ayrca bak. Arslan, Galatlar 116

OGIS 298; Magie RRAM I dn.59

bak. yazt nr. 3 Komutan Korrakosun Onurlandrlmas

Liv. 34.5051; Magie RRAM I, 758, dn. 56

Bu dnemde Makedoniadaki Roma kart politika zerine batdaki Helen

Polyb. 25.2.4; Magie RRAM I 765, dn.60

I.v. Lampsakos, nr.6

bak. yazt nr.4 Eudemosun Onurlandrlmas.

Polyb. 31.32.; Liv. 45.44.; Magie RRAM I 767,dn.65

Pomp. Trogus, Hist. Philipp., 34

Welles, Royal Corr., nr. 54

Magie, RRAM I dn. 65

Welles, Royal Corr., nr.54

Polyb. 33.12.1.; Magie, RRAM I dn.80

2.5.6. Nikomedes II (..149-ca.127)

2.5.7. Nikomedes III (.. ca.127-ca.94)

Strab.13.4.2.; App. Mithr.6

App. Mithr. 1115; App. Mithr. 5657

Iust. 37.4., 38.7-10

Iust. 37.4., 38.7.