T.C.

MLL ETM BAKANLII Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl

LKRETM FEN VE TEKNOLOJ DERS (4 ve 5. SINIFLAR ) RETM PROGRAMI

ANKARA 2005

LKRETM FEN VE TEKNOLOJ DERS 4-5. SINIF RETM PROGRAMINDA GREV ALANLAR

lkretim 4-5. snflar Fen ve Teknoloji programnda danman olarak grev yapan alan eitimcileri Prof. Dr. Fitnat KSEOLU, Prof. Dr. Hamza YILMAZ, Prof. Dr. kr Ko, Do. Dr. Bilal GNE, Do. Dr. Mehmet BAHAR, Yard. Do. Dr. Ali ERYILMAZ, Yard. Do. Dr. Salih ATE, Yard. Do. Dr. Zekeriya MYESSEROLU, Yard. Do. Dr. M. Fatih TAAR; r. Gr. Dr. Nusret KAVAK, aratrma grevlileri Dr. Muhammet UAK, Halil TMAY, Eylem BUDAK, Burak Kaan TEMZ, Yasin UNSAL, Uygar KANLI, alar GLEK; program gelitirme uzman Toper AKBABA, lme ve deerlendirme uzman Seher ULUTA; retmenler Dr. Merih CERTOLU, Dr. Raziye AYDINLI, Dr. Aynur SARIKAYA, Dr. Fatma TEZCAN, Dr. lknur KARACA, Zeki TEKEL, F.Zerrin GRGN, Engin DELGZ, Selda YILDIRIM, Aydn ATK, zlem AKSU, Esin LGT, Nuray YRK, Glgn AKMAK, Orhan ERCAN, Orhan ZER, Tlay YTELLKARA, Kamile SEMERC, Kamile RENBEROLU ve komisyon sorumlusu Glseren ENYZ grev yapmlardr.

indekiler
1. BLM: FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ TEMELLER. 3
1.1. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMINA GR ................................................4 1.2. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ VZYONU .......................................5 1.3. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAKLAIMI ....................7 a. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn Gerekesi ...............................................................7 b. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn Amalar ................................................................8 1.4. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAPISI ........................... 10 1.5. RENME-RETME SREC ...................................................................................................12 a. Yaplandrc renme Yaklam ..................................................................................................12 b. retim Stratejileri .........................................................................................................................13 c. Fen ve Teknoloji Eitiminde Dil.....................................................................................................18 . Fen ve Teknoloji Eitiminde Ev devleri ......................................................................................18 d. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Gvenlik Eitimi..................................................19 e. Fen ve Teknoloji Eitiminde Kaynaklar .........................................................................................20 1.6. LME VE DEERLENDRME.................................................................................................. 22 1.7. TM RENCLERN HTYACINI DKKATE ALMA .............................................................25 a. renci Cinsiyeti ve Fen..................................................................................................................25 b. Fende zel Becerili renciler .......................................................................................................26 c. zel renme htiyac Olan renciler ve Fen ..............................................................................27 1.8. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ ORGANZASYON YAPISI .........28 a. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Bilgi ...................................................................29 b. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Fen-Teknoloji-Toplum-evre ...........................30 c. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Bilimsel Sre Becerileri...................................33 . Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Tutumlar ve Deerler.................34 1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA NERLER ...................................................................35 SELM KAYNAKLAR

2. BLM: FEN VE TEKNOLOJ DERS RENME ALANLARI VE NTELER..... 41

2.1. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMINDA RENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA LGL ESASLAR ............................................................................................42 a. Fen-Teknoloji-Toplum-evre (FTT) Kazanmlar........................................................................42 b. Bilimsel Sre Beceri (BSB) Kazanmlar ......................................................................................46 c. Tutum ve Deer (TD) Kazanmlar..................................................................................................48 2.2. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ NTE ORGANZASYONU LE LGL ESASLAR ......................................................................................................................50 2.3.DRDNC SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMINDA NTE ORGANZASYONU..................................................................................................................57 2.4 DRDNC SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMI KAZANIMLARI LE ELEEN ARA DSPLN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU..............147 2.5 DRDNC SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMI KAZANIMLARI LE ELEEN ATATRKLKLE LGL KONULAR TABLOSU.....151 2.6. BENC SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMINDA NTE ORGANZASYONU.152 2.7 BENC SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMI KAZANIMLARI LE ELEEN ARA DSPLN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU 246 2.8. BENC SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMI KAZANIMLARI LE ELEEN ATATRKLKLE LGL KONULAR TABLOSU..251 EKLER.....252

TRK MLL ETMNN AMALARI 1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanununa gre Trk Mill Eitiminin Genel Amalar: I. Genel Amalar Madde 2. Trk Mill Eitiminin genel amac, Trk milletinin btn fertlerini; 1. Atatrk inklp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatrk milliyetiliine bal; Trk milletinin mill, ahlk, insan, manev ve kltrel deerlerini benimseyen, koruyan ve gelitiren; ailesini, vatann, milletini seven ve daima yceltmeye alan; insan haklarna ve Anayasann balangcndaki temel ilkelere dayanan demokratik; laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davran hline getirmi yurttalar olarak yetitirmek; 2. Beden, zihin, ahlk, ruh ve duygu bakmlarndan dengeli ve salkl ekilde gelimi bir kiilie ve karaktere, hr ve bilimsel dnme gcne, geni bir dnya grne sahip, insan haklarna saygl, kiilik ve teebbse deer veren, topluma kar sorumluluk duyan; yapc, yaratc ve verimli kiiler olarak yetitirmek; 3. lgi, istidat ve kabiliyetlerini gelitirerek, gerekli bilgi, beceri, davranlar ve birlikte i grme alkanl kazandrmak suretiyle hayata hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu klacak ve toplumun mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamak; Bylece, bir yandan Trk vatandalarnn ve Trk toplumunun refah ve mutluluunu artrmak; te yandan mill birlik ve btnlk iinde iktisad, sosyal ve kltrel kalknmay desteklemek ve hzlandrmak ve nihayet Trk milletini ada uygarln yapc, yaratc, sekin bir orta yapmaktr.

FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMI lkretim 4 ve 5. Snf

1. BLM PROGRAMIN TEMELLER

1.1. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMINA GR

Fen ve Teknoloji Dersi retim Program, T.C. MEB. Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl 2004 yl retim program reformu erevesinde Fen Bilgisi Dersi zel htisas Komisyonu tarafndan lkretim 4 ve 5. Snf Fen ve Teknoloji Dersi retim Program olarak hazrlanm olup ieriin doru yorumlanmas ve etkin bir ekilde uygulanabilmesi iin programn tamamnn bir btn olarak ele alnmas esastr. Fen ve Teknoloji Dersi retim Program iki ana blmden olumutur. Programn Temelleri ad altndaki birinci blmde programn vizyonu, teknoloji boyutu, renme, retme ve deerlendirme ile ilgili temel felsefesi ve bunlarn retim programlarna en etkin ekilde yansmas iin retim programlarnn dzenlenmesindeki ilkeler ortaya konulmutur. renme Alanlar ve niteler balkl ikinci blmde ise Programn Temellerinde anlatlan ilkelere uygun olarak hazrlanan 4 ve 5. snf fen ve teknoloji kazanmlar, renmeretme- deerlendirme iin etkinlik nerileri ve aklamalar sunulmutur. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Program, reform kelimesinin iini dolduracak bir vizyonla,halen uygulanmakta olan Fen Bilgisi Program hakkndaki grler deerlendirilerek, gelimi lkelerde yrrlkte olan ok sayda fen dersi program incelenerek, uluslararas fen eitimi literatr izlenerek ve Trkiyede deiik yrelerdeki koul ve olanaklar dikkate alnarak hazrlanm bir programdr. Bu program hazrlanrken Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl tarafndan tm illerde ilkretim mfettileri bakanlnda kurulan komisyonlarca, 2000 yl Fen Bilgisi Dersi retim Programnn deerlendirilmesi istenmitir. 79 ilden gelen mfetti ve retmen raporlar ile eitli sivil toplum kurulularnn grleri incelenmitir. retim Program ile ilgili bu grler ve programn uygulanmasnda karlalan sorunlar hazrlanan yeni programn gelitirilmesinde dikkate alnmtr. rnein; illerden gelen raporlarn %92'si programn belirlenen srede

tamamlanamadn ifade etmektedir. Zorunlu ilkretimin 5 yl olduu dnemlerde, zamana skma pahasna programa alnm ok sayda konu ve kavramdan kaynakland dnlen bu ierik fazlal, kimi konu ve kavramlar ilkretim 6, 7, 8. snfa aktarlarak giderilmitir. Ayrca, fen konularnn gndelik hayata ve teknolojiye yansyan ynlerine daha ok arlk verilerek Fen Bilgisi dersinin ad, Fen ve Teknoloji olarak deitirilmi ve haftada 4 saat olarak okutulmas ngrlmtr.

1.2. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ VZYONU

Gnmzde yaanan hzl ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelimeler yaam eklimizi nemli lde deitirmitir. zellikle bilimsel ve teknolojik gelimelerin hayatmza etkisi, gnmzde belki de gemite hi olmad kadar ak bir biimde grlmektedir. Kreselleme, uluslararas ekonomik rekabet, hzl bilimsel ve teknolojik gelimeler gelecekte de hayatmz etkilemeye devam edecektir. Btn bunlar dikkate alndnda lkeler, gl bir gelecek oluturmak iin her vatandan fen ve teknoloji okuryazar olarak yetimesinin gerekliliinin ve bu srete fen derslerinin anahtar bir rol oynadnn bilincindedir. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn vizyonu; bireysel farkllklar ne olursa olsun btn rencilerin fen ve teknoloji okuryazar olarak yetimesidir. Fen ve teknoloji okuryazarl, genel bir tanm olarak; bireylerin aratrma-sorgulama, eletirel dnme, problem zme ve karar verme becerileri gelitirmeleri, yaam boyu renen bireyler olmalar, evreleri ve dnya hakkndaki merak duygusunu srdrmeleri iin gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, deer, anlay ve bilgilerin bir bileimidir. Fen ve teknoloji okuryazar olan bir kii, bilimin ve bilimsel bilginin doasn, temel fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarn anlayarak uygun ekillerde kullanr; problemleri zerken ve karar verirken bilimsel sre becerilerini kullanr; fen, teknoloji, toplum ve evre arasndaki etkileimleri anlar; bilimsel ve teknik psikomotor beceriler gelitirir; bilimsel tutum ve deerlere sahip olduunu gsterir. Fen ve teknoloji okuryazar bireyler, bilgiye ulamada ve kullanmada, problemleri zmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar hakknda olas riskleri, yararlar ve eldeki seenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi retmede daha etkin bireylerdir. Fen ve teknoloji okuryazarl iin 7 boyut dnlebilir: 1. Fen bilimleri ve teknolojinin doas 2. Anahtar fen kavramlar 3. Bilimsel Sre Becerileri (BSB) 4. Fen-Teknoloji-Toplum-evre (FTT) ilikileri 5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler 6. Bilimin zn oluturan deerler 7. Fene ilikin tutum ve deerler (TD) 5

rencilerin fen ve teknoloji okuryazar olarak yetitirilebilmeleri iin yukarda belirtilen fen ve teknoloji okuryazarlnn yedi boyutu dikkate alnmaldr. Dz anlatm, not tutturma ve dorulama tipi laboratuar etkinlikleri gibi retmen merkezli geleneksel retim yntemleri rencilerin fen ve teknoloji okuryazarln gelitirmede yeterli olamamaktadr. Eitim sreci rencilerin z gvenlerini ve motivasyonlarn artrc nitelikte olmaldr.renciler srekli alma ihtiyacn duymak yerine kendi kendilerine aratrabilen, sorgulayabilen bireyler olacak ekilde ynlendirilmelidir.

1.3. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAKLAIMI a. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn Gerekesi
Bilimsel bilginin katlanarak artt, teknolojik yeniliklerin byk bir hzla ilerledii, fen ve teknolojinin etkilerinin yaammzn her alannda belirgin bir ekilde grld gnmz bilgi ve teknoloji anda, toplumlarn gelecei asndan fen ve teknoloji eitiminin anahtar bir rol oynad aka grlmektedir. Bu nedenle, gelimi lkeler bata olmak zere btn toplumlar srekli olarak fen ve teknoloji eitiminin kalitesini artrma abas iindedir. Fen, fiziksel ve biyolojik dnyay tanmlamaya ve aklamaya alan bir bilimdir. Bilimsel almalar sonucunda organize, test edilebilir, objektif ve tutarl bir bilgi btn oluturulmu ve oluturulmaya devam edilmektedir. Bu bilgiler btn, radikal yaplandrmaclk (radical constructivism) yaklamnn, bilginin subjektiflik boyutu zerindeki srarl vurgusuna, nispeten az uyan, olduka zel bir alandr. Fen ve Teknoloji Programnn ierii ve stratejileri belirlenirken alann bu nitelii hesaba katlmtr. te yandan fen, sadece dnya hakkndaki gereklerin bir toplam deil, ayn zamanda deneysel ltleri, mantksal dnmeyi ve srekli sorgulamay temel alan bir aratrma ve dnme yoludur. Bilimsel metotlar; gzlem yapma, hipotez kurma, test etme, bilgi toplama, verileri yorumlama ve bulgular sunma srelerini ierir. Hayal gc, yaratclk, yeni dncelere ak olma, zihinsel tarafszlk ve sorgulama, bilimsel almalarda olduka nemlidir.Bu yzden, fen ve teknoloji retiminde, hedef bireylerin dorudan keif yoluyla doru bilgiye ulamay renmesi,rendike dnyaya bakn revize edip yeniden yaplandrmas ve giderek renme hevesini gelitirmesi ok nemlidir. renme retmedeerlendirme etkinlikleri seilirken bu husus gz nnde tutulmutur. Fen, zannedildiinin aksine, sabit ve kesin bir bilgiler btn de deildir. Bilimsel bilgiler, yeni deliller elde edildike fiziksel ve biyolojik dnyay daha iyi aklamak iin srekli gzden geirilerek dzeltilir ve gelitirilir. Buna gre fenin, doal dnyay sistematik bir ekilde aratrarak elde edilen organize bir bilgi btn olduu ve srekli deiim geirdii sylenebilir. Fenin deiime daha az urayan boyutu, ierii deil yntemleridir. Programda, bir yandan fen alanndaki bilgilerin, deimez gerekler deil, hlen bilinen en

iyi aklama olduu sezgisi kazandrlmaya allrken, bir yandan da, fen okuryazarl ekseni etrafnda bilimsel yntemlerin yerlemesi hedefi gzetilmitir. Bu adan baklnca Fen ve Teknoloji Programnn, eldeki imknlar lsnde yaplandrmac yaklam benimsedii sylenebilir. Fen-Teknoloji likisi Fen alannda edinilen bilgilerin, bir ihtiyac karlamak veya gndelik hayat kolaylatrc bir konfora dntrmek iin kullanld her yerde ilkel veya modern bir teknoloji uygulamas ortaya kar. Teknoloji, sadece bilgisayar gibi elektronik cihazlar ve bunlarn eitli uygulamalar deildir. Teknoloji hem dier disiplinlerden (fen, matematik, kltr vb.) elde edilen kavram ve becerileri kullanan bir bilgi trdr hem de materyalleri, enerjiyi ve aralar kullanarak belirlenen bir ihtiyac gidermek veya belirli bir problemi zmek iin bu bilginin insanlk hizmetine sunulmasdr. Teknoloji insanlarn istek ve ihtiyalarn gidermek iin aralar, yaplar veya sistemlerin gelitirildii ve deitirildii bir sretir. Fen ve teknolojinin birok ortak yn vardr. Hem bilimsel aratrmalarda hem de teknolojik tasarm srelerinde benzer beceriler ve zihinsel alkanlklar kullanlr. Fen ve teknolojiyi birbirinden ayran en nemli zellik, amalarnn farkl olmasdr. Fenin amac doal dnyay anlayarak aklamaya almak; teknolojinin amac ise insanlarn istek ve ihtiyalarn karlamak iin doal dnyada deiiklikler yapmaktr. Fen ve Teknoloji Programnda, edinilmi fen bilgilerinin teknolojiye yansd durumlara sk sk rnekler verilerek ve daha nemlisi, bu bilgilerin gndelik hayatta kullanmna ilikin problemler zerinde dnme altrmalar sunularak rencilere fen ve teknoloji okuryazarl iin gerekli bilgi, anlay, beceri, tutum ve deerleri kazandrma ve onlarn gelecekte etkin bir ekilde i gren, bilinli ve sorumlu vatandalar olmalarna katk salama yoluna gidilmitir..

b. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn Amalar

eitli lkelerdeki program reform hareketleri incelendiinde, toplumdaki tm bireylerin fen ve teknoloji okuryazar olarak yetitirilmesinin vurguland grlmektedir.

Tm vatandalarn fen ve teknoloji okuryazar olarak yetimesini amalayan Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn genel amalar aada sunulmutur: rencilerin;

Doal dnyay renmeleri ve anlamalar, bunun dnsel zenginlii ile heyecann yaamalarn salamak,

Her snf dzeyinde bilimsel ve teknolojik gelime ile olaylara merak duygusu gelitirmelerini tevik etmek,

Fen ve teknolojinin doasn; fen, teknoloji, toplum ve evre arasndaki karlkl etkileimleri anlamalarn salamak,

Aratrma, okuma ve tartma araclyla yeni bilgileri yaplandrma becerileri kazanmalarn salamak,

Eitim ile meslek seimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayal meslekler hakknda bilgi, deneyim, ilgi gelitirmelerini salayabilecek alt yapy oluturmak,

renmeyi renmelerini ve bu sayede mesleklerin deien mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi gelitirmelerini salamak,

Karlaabilecei allmadk durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem zmede fen ve teknolojiyi kullanmalarn salamak,

Kiisel kararlar verirken uygun bilimsel sre ve ilkeleri kullanmalarn salamak, Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik deerleri, kiisel salk ve evre sorunlarn fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk tamalarn ve bilinli kararlar vermelerini salamak,

Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, manta deer verme, eylemlerin sonularn dnme gibi bilimsel deerlere sahip olmalarn, toplum ve evre ilikilerinde bu deerlere uygun ekilde hareket etmelerini salamak,

Meslek

yaamlarnda

bilgi,

anlay

ve

becerilerini

kullanarak

ekonomik

verimliliklerini artrmalarn salamaktr.

1.4. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAPISI

Fen ve Teknoloji dersinde, yedi ayr renme alan ngrlmtr: Canllar ve Hayat Madde ve Deiim Fiziksel Olaylar Dnya ve Evren Fen-Teknoloji-Toplum-evre ilikileri (FTT) Bilimsel Sre Becerileri (BSB) Tutum ve Deerler (TD) Fen ve Teknoloji dersinin niteleri yedi renme alanndan ilk drd zerine yaplandrlm olup dier renme alan her bir nitenin iinde kazandrlmas ngrlen temel anlay, beceri, tutum ve deerleri ierdii iin FTT, BSB ve TD alanlarna dayal olarak nitelendirme yaplmamtr. Gerekten de; FTT, BSB ve TD alanlarndaki kazanmlar, ok uzun sreli, bazen hayat boyu sren deneyimler, edinimler gerektirdii ve Fen ve Teknolojinin ieriinin btn ile ilikili olduundan, anlay, beceri, tutum ve deerlerin ayr birer nite olarak ele alnmas mmkn deildir. Sonu olarak renme alanlar yedi iken sadece drt alandan nitelendirme yaplm olmas, o alanlarn ihmal edildii eklinde yorumlanmamaldr. Bu alanlar iin ngrlen kazanmlarn birka haftalk nitelerin konusu olamayaca; anlay, beceri, tutum ve deerlerin Fen ve Teknoloji dersinin btn iinde ve ilk drt renme alannn kazanmlar ile ilikilendirilerek kazandrlabilecei hesaba katlrsa, program organizasyonundaki bu tercih daha iyi anlalabilir. Bu konu ile ilgili daha ayrntl bilgi Blm 1.8de verilecektir. Fen ve Teknoloji Dersi 4, 5. Snf retim Programnda, niteler organize edilirken baz temel anlaylar ve hareket noktalar belirlenmi ve nitelerde bu ana ilkelere olabildiince uyum salanacak ekilde kazanm ve etkinlik seimine gidilmitir. Sz geen temel anlaylar ve hareket noktalar, yedi balk altnda toplanabilir : Az Bilgi zdr nitelerde ngrlen kazanmlar, pek ok sayda bilgi ve kavram, yzeysel ve birbirinden ayrk biimde, zmsenmesi imknsz bir hzla ilemek yerine, az sayda kavram ve bilginin gerek bir renmeye imkn verir tempoda sunumunu salayacak ekilde seilmitir. 10

Fen ve Teknoloji Okuryazarl

nitelerde kazanmlar ve etkinlikler seilirken fen ve teknoloji okuryazarlnn yedi boyutu gzetilmi, rencilerin fen ve teknoloji okuryazar bireyler olarak yetimeleri iin programn elverili bir ereve oluturmasna zen gsterilmitir. renme Srecine Yaklam Programda, yaplandrc (constructivist) renme yaklam ncelikli olup renmenin her bireyin zihninde, ou zaman o bireye zg bir sre sonunda gerekletii grne arlk verilmitir. Bu anlamda, retim programnda renciyi fiziksel ve zihinsel olarak etkin klan, yaplandrc yaklama uygun eitli retim stratejilerine yer verilmitir. Bu yaklam Blm 1.5te daha ayrntl ele alnacaktr. lme - Deerlendirme Programda, geleneksel lme-deerlendirme yntemleri ile birlikte alternatif lme-deerlendirme yaklamlar benimsenerek renciyi deerlendirmenin yannda, renme srecini deerlendirme anlayna arlk verilmitir. Bylece, deerlendirme srecini, renme srecine kaynatrma ve bu sreci slh iin bir ara olarak kullanma yoluna gidilmitir. Bu konuda daha ayrntl bilgi, Blm 1.6da verilecektir. Geliim Dzeyi ve Bireysel Farkllklar Kazanmlar ve etkinlikler seilirken rencilerin zihinsel ve fiziksel geliim dzeyleri gzetilmi, ayrca bireysel farkllklar hesaba katlarak farkl etkinliklerin seimi ve yeri geldike rencilerle birebir ilgilenme tevik edilmitir. Bu konuda daha ayrntl bilgi, Blm 1.7de bulunabilir. Bilgi ve Kavram Sunum Dzeni Programda sarmallk ilkesi esas alnm, pek ok konuya, gittike derinleen bir ierikle her snfta yer verilmi; bylece yeterli sklkla geriye gnderme salanarak renilenlerin pekitirilmesi iin alt yap oluturulmutur. Dier Derslerle ve Ara Disiplinlerle Uyum Programn ilgili dier derslerin programlaryla paralellii ve btnl gzetilmitir. Ayrca uygun olan yerlerde, ilenen konunun katkda bulunduu ara disiplin kazanmlara gnderme yaplmtr. Ayrca Atatrklk ile ilgili konularla da gerekli ilikilendirmeler yaplmtr. Ders kitaplarnn hazrlanmas ve eitim srecinde Atatrklk ile ilgili konular ilenecektir.

11

1.5. RENME-RETME SREC

Eitim alannda, zellikle de fen eitimi alannda yaplan almalar, rencilerin feni nasl rendii ve fen renmeyi destekleyen koullar hakknda nemli bulgular ortaya koymutur. Bu bulgular dikkate alndnda, program hedeflerine ulaabilmek iin renmeretme sreci, renme ortam ve retim stratejileri hakknda yeni anlaylarn gelitirilmesinin gerekli olduu grlmektedir. rencilerin programda belirlenen kazanmlar edinebilmesi iin kullanlacak retim stratejileri ve renme deneyimleri mmkn olan her durumda yaplandrc renme yaklamyla ynlendirilmeli, renme ortamlar ve retim stratejileri de yaplandrc yaklam, olabildiince yanstmaldr.

a. Yaplandrc renme Yaklam

Gemiten gnmze eitimdeki gelimelere bakldnda bilginin doasna ilikin temel kabullerin renme ve retme srecini etkiledii grlr. Farkl n kabullerden farkl yaklamlar ortaya kmtr. Tarihsel srasna gre davran, biliselci, sosyal biliselci ve son olarak da yaplandrc renme yaklam retimi etkilemitir. Son yllardaki fen eitimi aratrmalar, fen eitiminin amalarn gerekletirmede yaplandrc renme yaklamnn faydal ve ilevsel bir ereve saladn ve retime de yeni uygulamalar getirdiini vurgulamaktadr. Bu yzden, bu retim program dier renme kuramlarn reddetmemekle beraber, yaplandrc renme yaklamna arlk vermitir. Yaplandrc renme yaklam, bireyin bilgi edinmeye balarken bo bir zihinle yola kmadn, yeni rendii konu veya kavramla ilintili hazr zihin yaplarn harekete geirdiini, kendi bildikleri ile eklemlenebilen hususlar zellikle seip renmeye yatkn olduunu, rendii yeni bilgileri zihninde etkin olarak kendisinin yeniden yaplandrdn vurgular. Yaplandrclk, bilginin nasl elde edildiine ilikin bir teori olmasna karn, renme-retme deneyimlerini anlama ve yorumlamada da olduka baarldr. Yaplandrc renme yaklamnn ortaya koyduu ilkeler daha etkili retim yaklamlar gelitirmek iin neler yaplabilecei konusunda nemli ipular vermektedir. Bu yaklam, bilginin retmenden renciye dorudan ve olduu gibi aktarlamayacan, rencinin kendisi

12

tarafndan etkin bir ekilde yeniden yaplandrlp yeni bir formata dntrldn ileri srer. Bu yaklam ana hatlar ile benimsenerek hazrlanan Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn renme ile ilgili kabullenileri yle zetlenebilir : retme ve renme arasndaki iliki her zaman dorusal ve birebir deildir. Bilgi ve beceriler, retim uygulamalar ile retmenden renciye olduu gibi aktarlamaz. rencilerin, renme sreci ncesinde edinilmi kiisel bilgi, gr, inan, tutum ve amalar renmeyi etkiler. Snfta farkl ekilde renmeye ihtiyac olan renciler vardr. Bu renciler, farkl renme metotlar ile renebilir, bilgilerini arkadalar ile paylaarak iselletirebilirler. renme pasif bir sre deil, rencinin renme srecine katlmn gerektiren etkin, srekli ve geliimsel bir sretir. Bu yzden, retim srecinin ounlukla renci merkezli olmas gerektii genel kabul grm bir gerektir. Bilgi ve anlaylar her birey tarafndan kiisel ve sosyal olarak yaplandrlr. Ancak ortak fiziksel deneyimlerde, dil ve sosyal etkileimler nedeniyle bireylerin yaplandrd anlam kalplarnda ortak ynler vardr ve bu anlam kalplarnn olabildiince yaknsatlmas, okul ortamnda da salanabilir. Fen retimi, mevcut kavramlara eklemeler yaplmas veya geniletilmesi olmayp, bunlarn kkl bir ekilde yeniden dzenlenmesini gerektirebilir. nsanlar, dnyay anlamlandrmaya alrken yaplandrdklar yeni bilgileri deerlendirerek zmler, dzenler veya reddedebilirler.

b. retim Stratejileri
rencilerin bu retim programnda belirlenmi olan kazanmlar edinmesini salamak iin, yaplandrc renme yaklamna dayanan ve renciyi etkin klan eitli retim stratejileri arlkl olarak verilmitir. retim stratejileri, Tablo-1.1de grld gibi, bir ucunda retmen merkezli stratejilerin dier ucunda ise yaplandrc renme yaklamn esas alan renci merkezli stratejilerin olduu bir spektrumda dalm gsterir. renci merkezli stratejiler kritik ve yaratc dnme, analiz etme ve deerlendirme gibi st dzey dnme becerilerini ortaya karmak ve gelitirmek iin uygun renme frsatlar salar.

13

Tablo-1.1. retim Stratejileri

retmen merkezli stratejiler Klasik sunum Gsterim Hikye anlatm Tm snf tartmas Video gsterimi Simlasyon Altrma yapma Rol yapma Kk grup tartmas (akran retimi) Okul gezisi birliine bal renme Drama Oyun oynama renci merkezli stratejiler Proje Ktphane taramas Sorgulama Kefetme Problem temelli renme Bamsz alma renme merkezleri

Programlandrlm birebir retme

Programlandrlm renme Kiiletirilmi renme sistemleri

retmenler, rencilerin belirlenen kazanmlar edinmesini salamak iin bu blmde deinilen renme ve retme ile ilgili anlaylar dikkate alarak tabloda olan veya olmayan herhangi bir renme stratejisini kendileri belirleyeceklerdir. renme-retme srecinde uygun retim stratejileri seilirken nite kazanmlar, rencilerin kiilik zellikleri (n bilgi, beceri, geliim dzeyleri, tutum ve deerler ), renilecek konu, eriilebilir kaynaklar ve ayrlan sre dikkate alnmaldr. Bu konudaki deimez dorulardan bir tanesi de srekli ayn metotlarn kullanlmamasdr. Fen eitiminde rencilerin eitli renme deneyimleri edinmesi iin farkl renme ortamlarnn salanmas esastr. rencilerin bilgiyi kendilerinin yaplandrmalar ve deerlendirmelerini salayan bireysel veya grup etkinlikleri etkin ekilde kullanlmaldr. retim srecinde retmenin rol rencilere rehberlik ederek renmeyi kolaylatrmaktr. retmen, retim stratejileri ile ilgili olarak; Fen renmeye elverili ve destekleyici bir ortam oluturmal,

14

rencilerin motivasyon, ilgi, beceri ve renme stilleri gibi bireysel farkllklarn gz nnde bulundurmal, rencilerin ilenen konu ile ilgili n bilgi ve anlaylarn aa karmak ve rencilerin kendi dncelerinin farknda olmalarn salamak iin srekli bir aray iinde olmal,

rencilerin zayf ve gl yanlarn tespit ederek uygun snf ii ve d renme ortam, metot ve etkinliklerini salamal ve uygulamada nclk etmeli (eitim koluu),

rencilerin ileri srlen alternatif dnceler zerinde dnmelerini, tartmalarn ve deerlendirmelerini tevik etmeli, Tartmalar ve etkinlikleri, her frsatta rencilerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi ve anlaylar kendilerinin yaplandrmasna imkn verecek ekilde ynlendirmeli, rencilere yaplandrdklar yeni kavramlar farkl durumlarda kullanma frsatlar vermeli, rencilerin bir olguyu aklamak iin hipotez kurma ve alternatif yorumlar yapabilme yeteneklerini tevik etmeli, Fen ve teknoloji konularn almaya ve renmeye duyduu istei rencilere hissettirmeli ve onlar iin zenilen model insan olmaldr. Fen ve teknoloji okuryazarln gelitirmek iin program uygulanrken rencilerin

aratrma, sorgulama, problem zme ve karar verme srelerine katlmasn salayacak eitli etkinlikler kullanlabilir. Tablo-1.2de grld gibi aratrma-sorgulama srecinde neden, problem zme srecinde nasl, karar verme srecinde ise ne yaplmal sorularna cevap aranr. retmen, rencilerin bilmeleri gereken her eyi sylemek yerine soru sormalarn, meraklarn srdrmelerini salamal ve bu sorulara cevap ararken onlara rehber olmaldr. Tablo-1.2. Aratrma-Sorgulama, Problem zme ve Karar Verme Sreleri in rnek
aym neden bu kadar abuk Soru soudu? (Fen sorusu) Soruyu cevaplamada Bilimsel aratrmasorgulama kullanlan sre Cevap Problemin kayna aym scak Polistiren ve seramik ay imeli tutacak nasl bir bardaktan hangisini miyim? bardak yapabilirim? kullanmalym? (Teknoloji sorusu) (FTT sorusu) Teknolojik problem Karar verme Karar verme zme Bilimsel ve teknolojik Zamanna, Is enerjisi; iletim, Plstik kpk kaplar, bilgiler nda kiisel saysna ve konveksiyon ve ma svlar daha uzun salk, evre ve koyuluuna maliyet gibi faktrler dikkat ederek yoluyla yaylr. sre scak tutar. dnlmelidir. iilebilir. Doal dnyadaki Gnlk yaamda Farkl veya ayn Tercih edilen

15

Soru trleri zmlerin sonucu

olaylarla ilgili merak karlalan bilgiye dayanan farkl problemler, insanlarn grler ihtiyalar Alternatifler neler? Ne biliyoruz? Nasl yapabiliriz? u anda en iyi seim Nasl biliyoruz? e yarayacak m? ne? Bir ii baarmann Doal dnyadaki Belirli koullar iinde etkin ve verimli bir olaylar hakknda bilgi savunulabilir bir karar yolu

davran ve sonular Ne yapmalym? Savunulabilir bir davran

rencilerin fenle ilgili bilgi ve becerileri en iyi nasl edinecekleri sorusu olduka genel, nemli ve ne yazk ki duruma gre cevab deiebilir bir sorudur. Baz basit genellemeler ve kanunlar, rencilerin bizzat kefederek karm sonucu renebilecekleri niteliktedir. rnek olarak, n dorusal bir yol izlemesi, rencilerin basit deneylerle bizzat ulaabilecekleri bir karm olabilir. Ancak bu karm yapan rencilerin, dorusal yerine baka bir ifade kullanmalar veya, bu kelimeyi bilmedikleri iin karm yapamamalar da mmkndr. retmen, byle bir etkinlik srasnda hem karmn doru ifadesi iin yardmc hem de yeri gelmiken bir kelimenin kavranmasnda nc olmak durumundadr. Yaparak, yaayarak, dnerek renme ye rnek tekil eden yukardaki basit etkinlikte retmen, daha ok imkn salayc ve ifadede yardmc rolndedir. Kimi fen kazanmlar, rencinin yapt etkinliklerden hareketle genel olan ifadeye ulamas iin olduka zor bir zihinsel sre gerektirebilir. Byle bir durum, suda batan bir cisme suyun uygulad kaldrma kuvvetinin bulunmas etkinliinde sz konusudur. renciler, cismin suya batan ksmnn hacmine eit hacimli suyun arlna eit bir kuvvet ifadesini karmada zorlanabilirler. Byle bir etkinlikte, etkinlik ncesi bilgi hazrl ve bu bilginin etkinlik ile dorulanmas kanlmaz olabilir. Bu durumda, asl bilgi aktarlmakta, etkinlik ise bir dorulama grevi stlenmektedir. Byle etkinliklerden genelde kanlm, ancak zaruri hallerde bu tr etkinliklere de yer verilmitir.Byle etkinliklerde bile, dnme olmakszn etkinlikleri sadece bir tariften yemek yapar gibi yapma yoluyla anlaml bir renmenin gerekleecei dnlmemelidir. renciler, etkinliin her aamasnda, neyi sorguladklar ve yaptklar ilemin konu ile ilgisi hakknda retmenin yardmna muhtatr. Bu tr etkinlikler, retmen gerekli mdahaleyi yapmazsa, ou zaman ezbere renmeye yol aar. Daha kts, renci, etkinliin aamalarn ezberleme yoluna gidebilir ki istenen bu deildir. retim etkinlikleri, verilerin ne anlama geldiini, teorik kavramlarla nasl aklanabileceini ve deney sonularnn neyi gsterdiini rencilerin kendilerinin bulaca ekilde dzenlenmelidir. retmen rencilere etkinliklerdeki verileri kaydederken, 16

aklarken ve onlar hiyerarik olarak daha st dzeydeki dncelerle ilikilendirirken rehberlik etmelidir. Fen renmeye iki zt ve ar utan baklabilir: Birincisi, feni tamamen olgunlam ve duraan bir bilgi yn; rencileri de henz feni bilmeyen, bu nedenle mevcut bilgi birikiminin etkin ve verimli bir ekilde aktarlaca bir kitle olarak grmektir. Bu durumda retim yntemleri de olabildiince retmen merkezli ve bilenden bilmeyene bilginin aktarlmas ekline brnmektedir. kinci bak ise; feni, herkesin doay anlamak iin kullanaca, bunun iin de her eyi yeniden kefetmeyi gerektiren, bitmemi bir gayret gibi alglama eilimi tar. Bu baka gre fen, bir bilgi birikimi olduu kadar bunun nasl elde edildii ile ilgili tarihsel sreleri ve yntemleri de iine alan ve geniletilmesi gereken bir mirastr. Buna gre renmenin nitelii de deierek retmekten ok renme arlk kazanmaktadr. Dolays ile retmenin ne yaptndan ok rencinin zihinsel ve bedensel olarak ne yapt eitimciler iin daha nemli olmaktadr. rencinin pasif olarak renmesinden ok; tpk bir bilim adam gibi gereksinim duyulan bilgiyi ortaya karmaya ve deerlendirmeye ynelik etkinliklerde bulunmas, aktif olarak bilgi retmeye ve edinmeye abalamas ve bunu uygun ekillerde tartmaya sunmas anlaml renme olarak nitelendirilmektedir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Program, yukarda anlan, fenle ilgili iki zt grn arasnda ve bunlardan ikinciye daha yakn bir duru ve yaklamla hazrlanmtr. Birinci gr, renciyi pasif duruma sokma boyutu ile uzak durulmas gereken bir okuyu gibi alglanrken ikinci gr, fenin nitelii ve renciye tand konum ile benimsenmi, ancak her eyin yeniden kefi anlamna gelen, ok zaman alc renmeretme stratejilerinden zaman zaman kanlmtr. Seilen retim yntemleri; retmenin bir antrenr gibi rencileri motive eden, durumlara tan koyan, gerektiinde rehberlik eden, rencilerin yararna yeni ve zgn ortamlar hazrlayabilen, renmekten bkmayan ve srekli aratran zelliklere sahip olmasn gerektirir. renci de aratrma ve sorgulama yntemlerini kullanarak gnlk hayatta karlat sorunlara kendine gre cevaplar arayan, bilgi retebilen bir birey konumuna gelir. Bu srelerde renci hem bedenen hem de zihnen etkin olur. Fen ve Teknoloji dersinde renme ortam dzenlenirken zellikle laboratuvarlarda gruplarla almak etkin bir retim stratejisidir. Bu retim programnda, yaplandrc renme yaklamnn sosyal boyutuna uygun olduu iin ibirlikli renme stratejilerinin gerektii lde kullanlmas ngrlmektedir. birlikli renmede renciler gruplara

17

ayrlrken eitli ynlerden heterojen gruplarn oluturulmas ve zaman ierisinde gruplar arasnda rencilerin yer deitirilmesi uygun olur. nk bu durumun; baars dk renciler iin rehberlik, kendini gelitirme, dier renciler iinse; bilgilerini pekitirme olana salad grlmtr. Yaplandrc renme yaklamyla uyumlu retim stratejilerinden biri de sorgulayc aratrma tekniidir. Sorgulayc aratrma etkinlikleri, fen laboratuvarnda yaplan deneylerden okul dndaki gezilere kadar deien eitli etkinlikleri ierir. Btn bu etkinlikler; rencinin fiziksel, biyolojik ve teknolojik dnya hakkndaki sorulara cevap bulma giriimine aktif katlm ile gerekletirilir.

c. Fen ve Teknoloji Eitiminde Dil

Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Programnda, bir yandan fen ve teknoloji ile ilgili yeni kavramlar sunulurken bir yandan da gndelik dilde de kullanlan fen kavramlarnn bilimsel kullanmlarndaki anlam kaymalarnn kavranmasna arlk verilmi; bylece rencilerin ana dillerini doru kullanma becerilerine katk salanaca dnlmtr. rencilerin fen ve teknolojiye zg terminolojiyi kullanmas ve anlamn kavramas gereklidir. Fen ve teknoloji terminolojisini kazanmalar ve kullanmalarna yardmc olmak amacyla renciler, her frsatta rendiklerini ifade etmeye ve yeni kavramlar yerinde kullanmaya tevik edilmelidir. Ayrca, ev devleri ve projeler hazrlanrken bavurulan kaynaklardaki bilgileri zetleme, yeniden dzene sokma, kaynaklar incelerken amal not tutma; rencilerin rendiklerini daha iyi organize etmeleri, anlamalar ve ifade etmeleri bakmndan yardmc olur. Verileri ve sonular gstermek iin kavram haritas, izelge, tablo, grafik, izim ve diyagram gibi aralar rencilerin farkl yollarla iletiim kurmasn gelitirir. Fen ve Teknoloji dersindeki renme deneyimlerini; kendi bulgular ve anladklarn sunma frsatlar tanyarak rencilerin, renmeleri gereken kavramlar ifade etme ve yazma frsatlarn kullanp hem dil becerilerini gelitirmesi, hem de ilgili konuyu daha iyi anlamas bu programn temel hareket noktalarndan biridir.

. Fen ve Teknoloji Eitiminde Ev devleri

Ev devleri, derste aratrlan konular gzden geirme frsat verdii ve rencilere bilimsel dnme becerisi kazandrd iin Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn

18

temel bir esidir. Ev devlerinin anlaml ve olumlu bir ilevinin olabilmesi iin aadaki zellikleri tamas gerekmektedir. Ev devleri rencilerin: Kiisel geliim, z disiplin ve renme sorumluluuna katkda bulunmal, Okulda rendii veya gelitirdii dnceleri pekitirmeli, Bakalarnn yardm ile ve/veya byle bir yardm almadan alma becerilerini ve z gvenlerini gelitirmeli, Sosyal ve kltrel artlara uygun olmal, Neyi ne kadar rendikleri hakknda dnme frsat salamaldr. Ev devleri velilerle iletiim kurmak iin etkili bir yol olup ocuklarnn renmesine etkin bir ekilde katlma frsat salar ve velilerin program anlamasna ve ocuunun bu dersteki geliimini izlemesine yardmc olur.

d. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Gvenlik Eitimi

rencilerin snf, laboratuvar, etkinlik alan ve gnlk yaamda gvenlie ilikin hususlarn farknda olmalar, bilinli bir ekilde hareket etmeleri ve bu konuda zihinsel alkanlk kazanmalar nemlidir. retmenler, rencilere gvenlikle iin gerekli bilgi ve becerileri kazandrmaldr. retmenlerin gvenlikle ilgili sorumluluklar yerine getirirken:

Kullanlan materyaller ve eitli ilemlerle ilgili gvenlik kurallar, Gerektiinde snfa getirilen bitki ve hayvanlarn korunmas, Etkinlikleri amacna uygun ve gvenli bir ekilde yapmak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olmalar gerekir. retmenler, rencilerin fen ve teknoloji etkinliklerini snfta gvenli bir ekilde

yapabilmeleri, bilgi, beceri ve zihinsel alkanlklarn kazanmalar ve daha sonraki yaamlarnda gvenliklerine nem vermeleri iin zen gstermelidir. Bu amala, rencilerin;

19

alma alann dzenli bir ekilde kullanmas, Gvenlik ynergelerini izlemesi ve uygulamas, Olas gvenlik sorunlarnn farkna varmas, retmenlerin uyarlarn ve verdii rnekleri dikkatli bir ekilde izlemesi, Srekli olarak kendilerinin ve dierlerinin gvenliini gzetmesi salanmaldr.

e. Fen ve Teknoloji Eitiminde Kaynaklar

Fen ve Teknoloji Dersi retim Program uygulanrken etkileimli, ilgi eken ve eitli yazl/yazl olmayan kaynaklar kullanlmaldr. Geleneksel basl materyaller, laboratuvar ara ve gereleri, grsel/iitsel kaynaklar ve bilgisayar yazlmlar rencilerin renme deneyimlerini zenginletiren unsurlardr. Laboratuvar ara, gere ve materyalleri Yaparak, dnerek gerekletirilen renme etkinlikleri btn fen programlarnda temel bir renme retme stratejisidir. Belirli ara, gere ve materyaller kullanlarak gerekletirilen bu etkinlikler, basit gsteri deneylerinden karmak fen aratrmalar veya deneylerine kadar eitli dzeylerdedir. Bu etkinlikler gerekletirilirken snf dzeyine uygun, salt eitim amal ara, gere ve materyallerin yannda, gnlk yaamda kullanlan ara gerelerden de yararlanlabilir. Basl kaynaklar renme ve retme sreci iin birok yeni ortam gelitirilmi olsa da basl materyaller hlen en ok kullanlan kaynaklardr. Fen retimiyle ilgili renci ders ve retmen klavuz kitaplar, deney ve gsteri etkinliklerini ieren fen etkinlik kitaplar, fen ansiklopedileri, ders kitabn destekleyici yardmc fen kitaplar basl materyallerdir. Basl olmayan kaynaklar Grnt kaytlar, bilgisayar yazlm, CD-ROM gibi eitli kaynaklar piyasada mevcuttur ve bunlar giderek eitlenmektedir. Bilgisayar yazlm ve CD-ROMlar maliyet, gvenlik, eriilebilirlik gibi sebeplerle yaplamayan deneylerin veya incelenemeyen olaylarn benzetim (simlasyon) gsterilmesine ve modellenmesine imkn vermektedir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Program byle eitim aralarnn kullanmn tevik eder.

20

Bilgi ve letiim Teknolojileri Bilimsel dncenin gelitirilmesinde, uygulanmasnda ve bylece fen reniminin kolaylatrlmasnda bilgisayar ile dier bilgi ve iletiim teknolojileri olduka nemli frsatlar salar. Bu nedenle, renme ve retme srecinde mmkn olduu kadar bilgi ve iletiim teknolojilerinden faydalanlmaldr. Bilgi ve iletiim teknolojileri verilerin elde edilmesini, analizini, sunumunu ve iletilmesini kolaylatrarak rencilerin aratrma ve renmeye bizzat katlmasn destekleyebilir. Bu teknolojiler retmene sunumda daha fazla esneklik, retim tekniklerinin daha iyi ynetimi ve daha kolay kayt tutma imkn salar. Bilgi ve iletiim teknolojileri; simlasyonlar, grafikler, ses, veri kullanma ve model oluturma yoluyla rencilerin fen kavram ve srelerini renmesi iin nemli bir kaynaktr. Aada, bilgi ve iletiim teknolojilerinin fen renme ve retmede kullanlmasna ilikin nerilerde bulunulmutur: Bu program, rencilerle anlaml ve etkileimli bir diyalog kuran, onlarn bilgi, beceri ve anlaylar kazanmasn destekleyici grafik, ses ve simlasyonlar yaratc bir ekilde kullanan her trl bilgi iletiim teknolojisinin kullanmna aktr ve bunlar tevik eder. Herhangi bir konuda ok miktarda bilgiye annda ulama imkn salayan internet vb. imknlarn kullanm bu programn temel hareket noktalarndan biridir. Bilgi ve iletiim teknolojilerini fen eitiminde etkin bir ekilde kullanmak iin retmenlerin: Yazlm, donanm ve yukarda aklanan tekniklerin nasl etkin ve verimli bir ekilde kullanlacan bilmesi, Bilgisayar ve dier teknolojileri nasl kullanacan bilmesi, Bilgisayar uygulamalarn; derecelendirme, rapor, envanter vb. iin ynetim aralar olarak kullanmaya yatkn olmas, Btn rencilerin bilgi ve iletiim teknolojilerine eit lde eriimini salamaya almas arzulanr.

21

1.6. LME VE DEERLENDRME

Deerlendirme, retme ve renmenin etkililiini belirlemek amac ile yaplan, eitimle ilgili verilerin toplanmasn ve yorumlanmasn ieren ok adml, sistematik bir sretir. renme, retme ve planlamay dorudan etkileyen ve eitim sisteminin temel elerinden biri olan deerlendirme, fen ve teknoloji eitiminde farkl ekillerde kullanlabilir. Bu kullanmlara; a. rencilerin fen konularndaki renme durumlarn tehis ederek retim programnda belirtilen kazanmlarn edinim dzeyini belirleme, b. c. . d. renmeyi daha anlaml ve derin hle getirebilmek amac ile dnt salama, rencilerin gelecekteki renme ihtiyalarn belirleme, Velilere, ocuklarnn renmesi ile ilgili bilgi salama, retme stratejilerinin ve program ieriinin dengeli ve etkili olup olmadn izleme, rnek olarak verilebilir. Programda yaplandrc yaklama paralel olarak renme ve retme stratejilerinin

retmen merkezli bir yapdan renci merkezli alana doru kayd da dikkate alnrsa, deerlendirme ile ilgili anlayn da bu deiime uygun biimde yaplandrlmas gerekir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Programnn deerlendirmeye bak as ve vurgulad noktalar Tablo-1.3te gsterilmitir. renmede bireysel farkllklar dikkate alan, bireyin kendine zg zelliklerini n plna kararak herkesin sahip olduu bilgilerle yeni ald bilgileri kendine zg biimde yaplandrdn ne sren, bu nedenle de retim yntem ve tekniklerinin mmkn olduunca eitlendirilmesi gerektiini vurgulayan yaplandrc renme yaklam, lme ve deerlendirmede de rencilere bilgi, beceri ve tutumlarn sergileyebilecekleri oklu

22

deerlendirme frsatlar sunulmas gerektiini vurgular. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Program bu noktalardan hareketle geleneksel lme ve deerlendirme anlayndan daha ok alternatif lme ve deerlendirmeye vurgu yapmaktadr. Tablo-1.4te, geleneksel ve alternatif lme ve deerlendirme teknikleri zetlenmitir.

Tablo-1.3. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Deerlendirme Asndan Vurgular:

Daha az vurgu
Geleneksel lme ve deerlendirme yntemleri retme ve renmeden bamsz bir deerlendirme Ezbere, kolay renilen bilgileri deerlendirme Birbirinden bamsz paral bilgileri deerlendirme Bilimsel bilgiyi deerlendirme rencinin bilmediini renmek iin deerlendirme Dnem sonu deerlendirme etkinlikleri Sadece retmenin deerlendirmesi

Daha ok vurgu
Alternatif lme ve deerlendirme yntemleri retmenin ve renme bir paras olan deerlendirme Anlaml ve derin renilen bilgileri deerlendirme Birbirine bal, iyi yaplanm bir bilgi an deerlendirme Bilimsel anlamay ve bilimsel mant deerlendirme rencinin ne anladn renmek amac ile deerlendirme Dnem boyunca devam eden deerlendirme etkinlikleri retmenle beraber grup deerlendirmesi ve kendi kendini deerlendirme

Tablo-1.4. Geleneksel ve Alternatif lme ve Deerlendirme Teknikleri:

Geleneksel Teknikler
oktan semeli testler Doru-yanl sorular Eletirme sorular Tamamlama (boluk doldurma) sorular Ksa cevapl yazl yoklamalar Uzun cevapl yazl yoklamalar Soru -cevap

Alternatif Teknikler
Performans deerlendirme renci rn dosyas(portfolyo) Kavram haritalar Yaplandrlm grid Tanlayc dallanm aa Kelime ilikilendirme Proje Drama Grme

23

Yazl raporlar Gsteri Poster Grup ve/veya akran deerlendirmesi Kendi kendini deerlendirme

Alternatif lme ve deerlendirme teknikleri, tek bir doru cevab olan oktan semeli testlerin de iinde bulunduu geleneksel deerlendirmelerin dnda kalan tm deerlendirme trlerini kapsar. Alternatif lme ve deerlendirme teknikleri; sadece rn deil, renme srecini de deerlendirdii iin rencilerin renme konusunda sorumluluk sahibi olmasn ve rendikleriyle gurur duymasn salar. Performans deerlendirme ve renci rn dosyas bata olmak zere alternatif lme ve deerlendirme tekniklerinin ounda puanlama amac ile dereceli puanlama anahtar (rubrik) kullanlr. Puanlama yapmak amac ile kullanlan dereceli puanlama anahtarlar, rencinin bir kavram ile ilgili bilgisini ortaya koymas veya bir devi yapmas iin gerekli yeterlilik dzeyini belirlemeye ynelik bir sistemdir. rencilerin performanslarn tanmlayan, snrlar iyi izilmi, belli saydaki kategorileri tayan puanlama ynergelerinin btncl ve analitik olmak zere iki biimi vardr. Btncl puanlama, renmenin genel sreci veya rn bir btn olarak paralarn dikkate almadan puanlamasn, analitik puanlama ise nce performans veya rnn paralarn ayr ayr puanlamasn sonra da bu ksm puanlar toplayarak toplam puan hesaplamasn gerektirir. Alternatif lme ve deerlendirme tekniklerini uygularken dikkat edilecek hususlar yle sralayabiliriz: Alternatif teknikler daha zneldir. Yani deerlendiren kiinin, rencinin sunduu esere (yaz, proje, poster, vs.) bakarken ne arad ve ne lde grd nemlidir. Tpk bir sanat eserinin deerlendirilmesi gibi rencilerin rendiklerini gstermek amacyla ortaya koyduu eserler de farkl bak alarndan deerlendirilebilir. Anlama birlii salamak iin btncl yntem kullanlmayacaksa rencilere, eserlerinin hangi ltlere gre deerlendirilecei, bir puanlama lei ile bata bildirilmelidir. Bu dereceli puanlama anahtar hazrlanrken ama, her renciyi ayn eser retmeye zorlamak deil, tam aksine onlarn yaratclk ve zgn dnce retme yeteneklerini bastrmadan, renme ve retme amalarna uygun sreleri yaayarak ve uygulayarak kendilerini en iyi ekilde ifade etmeleri ile deerlendiren kiinin de esere daha nesnel yaklaabilmesine zemin hazrlamaktr. Bundan dolay programn uygulanmasnda baarya ulalmas iin her bir deerlendirme etkinliine

24

ait dereceli puanlama anahtarnn renci ve/veya velileri ile zaman geldiinde paylalacak tarzda oluturulmas arttr. Bu amala, hazrlanan program uygulama klavuzlarndan lkretim Matematik Dersi (1-5. snflar) retim Program kitabndaki lkretim Okullar retim Programlarnda lme ve Deerlendirme almalar le lgili Ortak Aklamalar bal altnda eitli deerlendirme ara ve yntemlerinin zelliklerine ve rneklerine yer verilmitir. Tablo-1.5te verilen alternatif lme ve deerlendirme tekniklerinden olan V (Vee) diyagram ve yaplandrlm grid ile ilgili bilgiler Ek-1 ve Ek-2 de verilmitir.

1.7. TM RENCLERN HTYACINI DKKATE ALMA

renciler arasnda bireysel zelliklere bal olarak farkllklar bulunabilir. Bu farkllklarn nedeni cinsiyet, sosyo-ekonomik durum, kltr, renme zorluklar, zel beceriler, dili kullanma becerisi ve baz yetersizlikler (zihinsel, duygusal, fiziksel vb.) olabilir. Tm rencilerde fen ve teknoloji okuryazarlnn gelitirilebilmesi iin rencilerin bireysel farkllklar, ihtiyalar, bak alar, yetkinlikleri ve yetersizlikleri fark edilmelidir. Program uygulanrken bu farkllklar gzetilerek renme ortamlar gelitirilmelidir. Bunu salamak iin retmenler ; rencilerin renme stilleri ve hzlarnn farkl olabileceini dikkate almal, rencilerin geliim dzeylerine ve renme stillerine uygun materyal ve yntemleri kullanmal, Btn rencilerin ihtiya ve becerilerine uygun renme ve retme stratejileri semeli, Cinsiyet ayrm yapmayan, rencilerin yeterlik dzeylerini, zel becerilere sahip olma, bedensel zrl olma veya renme zorluu bulunma gibi durumlarn gz nnde bulunduran materyalleri gelitirmeli ve kullanmaldr.

a. renci Cinsiyeti ve Fen

Trkiyede yaplan baz aratrmalarda, kz ve erkek rencilerin baz fen konularndaki baarlar gz nne alndnda, erkek renciler lehine bir fark bulunduu tespit edilmitir. Bu durumun nedeninin cinsiyet farkllndan ok, kz ve erkek rencilerin o konulardaki deneyim ve tutumlar ile ilgili olduu anlalmtr. Toplumumuzda genelde erkek ve kz ocuklarna fen baarlarn etkileyecek oranda farkl oyuncaklar ve farkl ilgi

25

alanlar sunulmaktadr. Bu da kz rencilerde erkek rencilere gre baz fen konularnda (elektrik, mekanik vb.) deneyim ve pozitif tutum eksikliine yol amaktadr. Birok kz renci, fen konularn kendi deneyimlerinin dnda grmekte ve fen alanndaki bilgi ve anlaylar gelecekte ok az kullanacaklarn dnmektedir. Bunlarn sonucunda, lkemizde fen ve teknolojiye dayal meslekleri seen kz renci oran, erkek rencilere gre daha dk olmaktadr. Fen eitimiyle ilgili eitli lkelerde yaplan bilimsel aratrmalar ise, okullarda fen derslerinde kullanlan eitli yazl ve grsel materyallerdeki kz ve erkek figrlerinin saysnn, bu kz ve erkek figrlerinin temsil ettii mesleklerin ve eitli rollerin daha ok erkekler lehine olduunu, yani kzlarn fen ve teknolojiye kar pozitif tutum gelitirmelerini desteklemediini gstermitir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Programnda, pek ok gelimi lkenin retim program reformlarnda gzetildii gibi, bu aratrma verilerine dayanarak kz rencilerde fen ve teknolojiye kar daha etkin pozitif tutumlar gelitirmeye nem verilmektedir. Bu program uygulanrken, eitli retim aralarmzda ve eitli renme ortamlarmzdaki uygulamalarda erkek ocuklarn lehine olan farkn giderilerek, kz ve erkek rencilere eit oranda fen deneyimi edinme imkn yaratlmas esas alnmal ve bu amala aadaki nerilere uyulmaldr. Kullanlan materyallerde fen ve teknoloji alannda alan ve gelitiren erkek figrleri ile ayn oranda kadn figrleri de olmaldr. Snf ortamnda ve kitaplarda, anlatmda ve tasvirlerde kadn ve erkeklere eit lde yer verilmelidir. retmenler snf ii ve d etkinliklerde kz ve erkek rencilere eit sz hakk tanmaldr. Kzlarn aleyhine olumu olan deneyim ve pozitif tutum eksikliinin, veli ve retmenlerin yardmyla evde ve okulda giderilmesi iin aba gsterilmeli ve eitli frsatlar oluturulmaldr.

b. Fende zel Becerili renciler

Baz renciler, sahip olduklar beceriler sonucunda bir veya daha fazla alanda stn performans gsterebilirler. Bu rencilerin yaratclklar, kavramsal anlamalar ile becerileri akranlarndan daha ileri dzeyde olup renme stilleri genellikle dier rencilerden farkldr.

26

Program, esnek bir ekilde uygulandnda zel becerili rencilerin hzlanmasn ve gelimesini salayabilir. zel becerili rencileri gzetmek iin: Akranlar, retmenleri ve aileleri tarafndan fendeki zel becerilerine deer verilmesine, Kendi snrlarn zorlayc ve gelitirici alternatif renme etkinliklerine katlarak bilgi ve becerilerini kendi hzlarnda gelitirmesine, Analiz, sentez, deerlendirme gibi st dzey dnme becerilerini tevik eden renme etkinliklerine katlmasna, Hayal gcn, yaratcl ve eletirel dnmeyi tevik eden ak ulu etkinliklerle renmesine nem verilmelidir.

c. zel renme htiyac Olan renciler ve Fen

Baz renciler zor renebilir ve renmede akranlarndan daha yava bir gelime gsterebilir. renme zorluklarnn nedeni, tr ve sresi genellikle bireye gre deiiklik gstermektedir. zel renme ihtiyac olan rencilerin kavramlar ve becerileri kazanmas iin daha ok zamana, altrma, uygulama yapmaya ve eitli renme deneyimlerine ihtiyac olabilir. Program uygulanrken zel renme ihtiyac olan rencileri gzetmek iin: retmenler, aileler ve akranlar renme ihtiyalarn karlayacak programlar planlama ve yrtmede birlikte almaldr. renme etkinliklerine daha ok katlmlar tevik edilir ve desteklenir. Uygun kaynak, ara, gere ve teknoloji kullanlr.

27

1.8.

FEN

VE

TEKNOLOJ

DERS

RETM

PROGRAMININ

ORGANZASYON YAPISI
Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Programnda, tm rencilerin fen ve teknoloji okuryazar olmas vizyonunun gerekletirilebilmesi iin:

Canllar ve Hayat, Madde ve Deiim, Fiziksel Olaylar, Dnya ve Evren

renme alanlarndan niteler seilmitir.Bu renme alanlar rencilere kazandrlacak temel fen kavram ve ilkelerini dzenlemektedir. Fen ve teknoloji okuryazarl iin gerekli

Fen-Teknoloji-Toplum-evre ilikileri (FTT), Bilimsel Sre Becerileri (BSB), Tutum ve Deerler (TD)

renme alanlarna ilikin kazanmlar, dier drt alandan seilen nitelerdeki kazanm ve etkinliklerle harman edilmi halde bulunduu iin, bu alanlar ile ilgili ayr nite sz konusu deildir. Son renme alan iin ngrlen becerilerin ok uzun sreler sonucunda edinilmesi, byle bir uygulamay gerekli klmaktadr. Programn nite Organizasyonu blmnde (Blm 2.3 ve 2.6) Canllar ve Hayat, Madde ve Deiim, Fiziksel Olaylar, Dnya ve Evren renme alan ile ilgili kazanmlar, konu ve kavram sralamasna gre dzenlenerek listeler hlinde verilmitir. nite kazanmlarnda yeri geldike, FTT, BSB ve TD renme alanlarna ait kazanmlara, numaralar kullanlarak atf yaplmtr. Bu ekilde nite kazanmlar ile FTT, BSB ve TD kazanmlar birbirine rlmtr ( ekil 1.1 ).

28

ekil-1.1. 2004 Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda nite kazanmlar ile FTT, BSB ve TD renme alanlarna ait kazanmlar birbirine rlmtr.

a. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Bilgi

Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn amalarndan birisi rencilerin, dnyay, hayat ve insan renme ve anlamalarn ve ayn zamanda aklamalarn salamak, bunun iin onlara, temel fen kavram ve dnceleriyle ilgili bilgi ve anlaylar kazandrmaktr. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda bu bilgi ve anlaylar, drt renme alanndan seilen nitelerle ve sarmal yaklam esas alnarak dzenlenmitir. Fen ve Teknoloji Dersi 2004 4 ve 5. Snf retim Programnda rencilerin; Canllar ve Hayat, Madde ve Deiim, Fiziksel Olaylar, Dnya ve Evren renme alanlarndaki kavramlarla, bir yandan anlan alanlar iin ngrlen bilgi ve anlaylar edinirken, bir yandan da, FTT, BSB ve TD renme alanlarna ilikin kazanmlar, giderek zmleyip derinletirmesi ngrlmtr. renciler Canllar ve Hayat renme alannda eitli canllarn kendilerine zg zelliklerini, canllar alemindeki eitlilii, reme, byme, gelime ve deiimi, canllarn evreleri ve dier canllarla nasl etkileimde bulunduklarn inceler ve renir. Madde ve Deiim renme alannda renciler madde, maddenin zellikleri ve maddede meydana gelen deiimleri kefeder ve renir. Fiziksel Olaylar renme alannda renciler, k, ses, elektrik gibi farkl enerji eitlerini, hareket ve kuvvet kavramlarn, bunlarn niteliklerini ve etkileimlerini inceler. Dnya ve Evren renme alannda ise renciler, Dnya ve evrenin zelliklerini, yapsn ve bunlarda meydana gelen deiimleri inceler ve renir. Bu drt renme alannda edinilecek bilgi ve anlaylarn, FTT, BSB, TD renme alanlar iin ngrlen kazanmlar da zamanla gelitirip derinletirecei, programn temel

29

varsaymlarndan biridir. FTT, BSB ve TD renme alanlarnn nitelii ve programda ele aln tarz hakknda aada aklamalar verilmitir.

b. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Fen-TeknolojiToplum-evre

rencilerin fen ve teknolojinin doasn, toplumla ve evreyle etkileimini anlamas ve edindikleri bilgi, anlay ve becerileri sorunlara zm yollar ararken gerekmektedir. Gnmzde fen ve teknolojinin hayatmza etkisi belirgin bir ekilde kullanmas

hissedilmektedir. rnein fen; dnya, uzay, insan vcudunun ileyii ve madde hakkndaki anlaylarmz radikal bir ekilde deitirmi ve geniletmitir. Teknoloji ise; iletiim kurma eklimizde devrim yaratm, yeni ilalarn ve malzemelerin kefi araclyla yaammzda byk deiiklikler yapmtr. rencilerin fen ve teknolojiyi bu geni balamda grmeleri ve bunun bir sonucu olarak fen ve teknoloji ile ilgili bilgilerini okulun dndaki dnya ile ilikilendirmeyi renmeleri nemlidir.

TEKNOLOJ

BREY

FEN

TOPLUM

EVRE

ekil-1.2. Fen-Teknoloji-Toplum-evre etkileimlerini gsteren elmas modeli.

30

Fen-Teknoloji-Toplum-evre kazanmlar temel boyuta odaklanmtr: fen ve teknolojinin doas, fen ve teknoloji arasndaki iliki, fen ve teknolojinin sosyal ve evresel balam. Bu boyut aada aklanmtr. Fen ve Teknolojinin Doas Fen; farkl kltrlerden birok kadn ve erkein katkda bulunduu, uzun bir tarihi ve kendine zg zellikleri olan bireysel ve sosyal bir faaliyettir. Fen; ayn zamanda merak, yaratclk, hayal gc, sezgi, inceleme, gzlem yapma, deney yapma, delilleri yorumlama ve deliller ile yorumlar zerinde tartmaya dayanan bir renme yoludur. Fen; fiziksel, biyolojik ve teknolojik dnyay yorumlamak, aklamak ve tahmin etmek iin kavramsal ve teorik bir temel salar. Fen teorileri srekli olarak gzden geirilir ve ayn konuda farkl deliller elde edildike eski ve yeni bilgilerin tmn aklayacak ekilde dzeltilir ve gelitirilir. nceden kabul edilen bilgilerle elien yeni gzlemler ve hipotezlerin kabul edilir hle gelmesi, bilim topluluunun en azndan nemli bir ksmnn onayn gerektirir. Bu ise ok tarafl, uzun ve karmak bir sretir. Katlanlarn konuyu derinlemesine irdeledikleri akademik tartmalarda karlkl diyalog ve ikna sreci yaanr. Tarih boyunca olagelen bu akademik tartmalarda teori nerilir; deneyler yaplr ve akademik tartma sosyal, kltrel, ekonomik ve dinsel etmenlerden ve kiisel ve/veya toplumsal n yarglardan etkilenir. Dnya hakkndaki anlaylarmzn bir ksm devrim niteliindeki bilimsel gelimelerin bir sonucudur. Ancak anlaylarmzn byk bir ksm dzenli ve yava bir birikim sonucunda oluan bir bilgi btnne dayanr. Bu organize bilgi btnnn oluturulmasnda dnyadaki her kltrden bilim adamnn katks olmutur. Teknoloji de fen gibi dnyadaki btn kltrlerde uzun bir tarih gemii olan yaratc bir beer faaliyettir. Fenin amac dnyay anlamaya ve aklamaya almaktr; teknolojinin amac ise insanlarn ihtiyalarn gidermek ve yaam koullarn iyiletirmek iin zmler bulmaktr. Her zaman birok olas zm ve kanlmaz olarak birok gereksinim, ama ve kstlama vardr. Bu nedenle teknolojideki temel kayg toplum, ekonomi ve evre asndan maliyet ve yarar dengesini gzeten en ideal zmleri gelitirmektir. Fen ve Teknoloji Arasndaki liki Fen ve teknoloji arasnda nemli benzerlikler olmasna karn ikisi arasnda nemli farkllklar da vardr. Fen ve teknoloji, ama ve sre asndan birbirinden farkldr. Teknolojiyi sadece bilimin uygulamas olarak grmek yeterli deildir; teknoloji problemleri zerken birok disiplinden faydalanr. Tarih boyunca, fendeki gelimeler teknolojinin

31

ilerlemesine, teknolojideki gelimeler de fenin ilerlemesine katkda bulunmutur. Fen ve teknoloji birbiriyle karmak bir ekilde balantldr. renciler fen ve teknoloji arasndaki ilikileri anladklarnda, fen ve teknolojinin birbirini nasl etkilediini, bunlarn sosyal balamda nasl gelitiini ve insanlarn yaam koullarn iyiletirmek iin nasl kullanldn kavrarlar. Fen ve Teknolojinin Sosyal ve evresel Balam Fen, beer bir faaliyettir ve sosyal bir balamda meydana gelir. Bu faaliyetin doasna k tutan bilim tarihi almalar fen alannda sorulan sorularn ve kullanlan yntemlerin kltrel ve zihinsel geleneklerden etkilendiini ve fenin de dnceleri etkilediini gstermitir. Gnmzde, bilim insanlarnn ou, aratrmalarn sosyal ve evresel ihtiyalarla ynlendirildii bir alan olan endstride almaktadr. Bilimsel ve teknolojik rnler ve sistemler insanlarn yaama ekillerini, toplumlar ve evreyi etkilemitir ve etkilemeye devam etmektedir. Birok teknolojik zm ayn zamanda karmak toplumsal ve evresel sorunlarn da kaynadr. Bu sorunlar politik gndemde gittike daha fazla yer almaktadr. Fenciler, toplumu bilinlendirme ve bylece fen ve teknoloji ile ilgili konular hakknda karar vermede destekleme potansiyeline sahiptir ve bu, demokratik bir toplumda fen ve teknoloji okuryazarlna ulamak iin ok nemli bir gerekedir. Fen, teknoloji, toplum ve evre arasndaki etkileimleri anlamak iin, bilimsel bilgi gereklidir; fakat tek bana yeterli deildir. Bu etkileimlerin anlalmas iin fene zg deerler yannda, sz konusu topluma ve evreye zg deerlerin de hesaba katlmas gereklidir. renme Alanlar ve niteler blmnde verilen FTT kazanmlar; rencilerin fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal geliim seviyelerine uygun olarak hazrlanm ve nitelerdeki konu ierikleri, renme alanlarna rlmek suretiyle rencilerin zet ifadeleri aada verilen kazanmlar edinmesi ngrlmtr. Bu programa gre renim gren renciler; Fen ve teknolojinin doasn, ikisi arasndaki ilikiyi, bunlarn toplum ve evreyle etkileimlerini anlar, Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde aralar, sreleri ve stratejileri uygular, Yeniliklere kar eletirel ve sorumlu tutumlar gelitirmek iin gerekli bilgi ve becerileri gelitirir,

32

 eitli bireysel ve sosyal balamlarda bilimsel kefin geliimini, teknolojik deiimi, gemiten gnmze insanlarn bilgi ve anlaylarnda meydana gelen deiimleri anlar, Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde eitli deerlerin, bak alarnn ve kararlarn farknda olur ve sorumlu bir ekilde hareket eder, Bilimsel sreleri ve teknolojik zmleri sorgulayarak aratrr, Fen ve teknolojiyi kullanarak sorumlu ve yaratc zmler gelitirir.

c. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda Bilimsel Sre Becerileri

nsanlarn bilim ve teknolojideki hzl gelimelere ayak uydurup teknolojik gelimeleri kendi yararna kullanmalar, toplumlarn gelecei iin nem tamaktadr. Bu durum, gnmzde fen retimine byk grevler yklemektedir. Bu nedenle Fen ve Teknoloji Dersi retim Program sadece gnmzn bilgi birikimini rencilere aktarmay deil; aratran, sorgulayan, inceleyen, gnlk hayatyla fen konular arasnda balant kurabilen, hayatn her alannda karlat problemleri zmede bilimsel metodu kullanabilen, dnyaya bir bilim adamnn bak asyla bakabilen bireyler yetitirmeyi amalamtr. Programda rencilere bilimsel aratrmann yol ve yntemlerini retmek amacyla bilimsel sre becerileri olarak adlandrlan becerileri kazandrmak esas alnmtr. Bilimsel sre becerileri bilgi oluturmada, problemler zerinde dnmede ve sonular formle etmede bilim adamlarnn da kullandklar dnme becerileridir. lkretim 4 ve 5. snf Fen ve Teknoloji dersinde rencilere kazandrlacak bilimsel sre becerilerinin genel tasnifi Tablo-1.5te, bilimsel sre becerilerini salayc kazanmlar ise 2. Blmde verilmitir. Tablo-1.5. lkretim 4 ve 5. snfta rencilere kazandrlacak bilimsel sre becerileri
PLANLAMA VE BALAMA Gzlem Karlatrma-snflama karm yapma Tahmin Kestirme

33

YAPMA

ANALZ VE SONU IKARMA

Deikenleri belirleme Deney tasarlama Deney malzemelerini ve ara-gerelerini tanma ve kullanma Bilgi ve veri toplama lme Verileri kaydetme Veri ileme ve model oluturma Yorumlama ve sonu karma Sunma

. Fen ve Teknoloji retim Programnda Tutum ve Deerler

rencilerimizin fen ve teknoloji okuryazar olarak yetiebilmeleri iin sadece bilgi, anlay ve beceri trnden kazanmlar yeterli deildir. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn vizyonunun gerekletirilebilmesi iin, rencilerde belirli bilimsel tutum ve deerler de gelitirilmelidir. retmen, ahsen rnek tekil ederek veya seici bir ekilde onaylayarak rencileri zendirip onlarda, tutum ad verilen davran modelleri oluturur. Tutumlar, becerilerin ve bilgilerin elde edildii ekilde kazanlmaz. Genel kabul gren olumlu tutumlar, rnek insanlara zenilerek edinilir. rnek insanlar da, uzun sreli hayat deneyimleri srasnda toplum genelinin onayna baklarak belirlenen bireylerdir.retmen ilk akla gelen rnek insan adaydr. Okul evresinde, baz bireylerin belli tutumlar iin retmenin verecei onay sinyalleri, bu bireyleri de rnek insan haline getirip onlardaki tutumlara zenmeyi ve bylece genelin olumlu tutumlara ynelmesini salayabilir. Pozitif tutumlarn gelimesi rencilerin zihinsel geliimiyle etkileerek ve rendiklerini sorumlu bir ekilde uygulamalar iin isteklilik yaratarak onlarn geliiminde nemli bir rol oynar. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Snf retim Programnda rencilere kazandrlmak istenen bilimsel tutum ve deerlerin dzenlenmesinde be kategoriden oluan bir snflandrma kullanlmtr. Bu snflandrma, kolaydan zora doru, rencilerin evrelerinde olup bitenleri kendi istei ile alglamas, duruma uygun olumlu tepkide bulunmas, olumlu deerler gelitirmesi, bu deerleri kendi z benliinde rgtlemesi ve

34

son olarak, olumlu tutum ve deerler ieren bir yaam tarz gelitirmesi aamalarndan oluur. renme Alanlar ve niteler blmnde, rencilere kazandrlmak istenen tutum ve deerlerin listesi verilmitir.

1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA NERLER

Bu programn baaryla uygulanabilmesi iin felsefesinin, temel ald anlaylarn ve ngrlen kazanmlarn / etkinliklerin uygulayclar tarafndan anlalmas ve gzetilmesi gerekmektedir. Bu programda retmenler, mfettiler, ders kitab yazarlar, kitap deerlendirme uzmanlar, kitap seimi yapacak yetkililer ve renci velileri topluca program uygulayclar olarak dnlmtr. retmenlere neriler retmenler retim programn uygulamadan nce Fen ve Teknoloji Dersi retim Program Temellerini inceleyerek felsefeyi, renme, retme ve deerlendirme ile ilgili anlay ve dnceleri, retim programnn ve nitelerin organizasyon ve yapsn zmsemelidir. Program uygulanrken esas ama rencilerin programdan azam bir ekilde yararlanmasn salamaktr. retmenler; renme ve retme srecini ynlendirirken, renme ortamn dzenlerken ve deerlendirme etkinliklerini planlarken program felsefesine uygun hareket etmelidir. Program uygulanrken kazanmlarda verilen kavramlarn en iyi ekilde renilebilecei renme ortamlarnn hazrlanmas nemlidir. Bu programn ngrd kazanmlarn en iyi ekilde ilenmesi iin, programda sz gememi kavramlarn kullanlmasn gerektiren durumlarla karlamak doaldr.Belli bir kazanm iin, sayl kavramlar yannda, bilimsel kanun, teori ve prensiplere girmek de gerekebilir. Byle kavram, kanun, teori ve prensipler, programn dolayl olarak ierdii geler gibi alglanmal, ancak bu dolayl ierikler, ayrntsna girmeden, asl kazanmn edinilmesi

35

iin yeterli derinlikte ele alnmaldr. Programdaki bir kazanmn edinilmesi iin gerekli olmayan kavramlar ve bilgiler program d olarak dnlmelidir. renme Alanlar ve niteler blmnde belirtildii gibi, nerilen konu balklar ksmnda verilen konu balklarnn ve konu sralamalarnn neri niteliinde olduu unutulmamaldr. retmenler, kazanmlarn tmn kapsamak kouluyla nite kazanmlarn farkl konu balklar ve farkl konu sralamalar altnda verebilirler. Bununla beraber retim programnda nitelerin verili dzeni amal bir sray yanstr. retim program uygulanrken bu sraya uyulmas ve nite isimlerinin deitirilmemesi nemlidir. Ayrca bir kazanmda FTT ve BSB kazanmlar olmasa dahi renme ve retme srecinde etkinlik, proje, okuma metni vb. ile FTT ve BSB kazanmlar da verilebilir. retmenler tm rencilerin ihtiyalarn gzetmeli ve yaplandrc renme yaklamna olabildiince uygun, eitli retim stratejileri kullanmaya zen gstermelidir. Sorgulayc aratrma ve tasarm becerilerinin somut materyallerle etkileim yoluyla renilmesi gerektiinden retmenler, rencilerin yaparak, dnerek renme etkinliklerine katlmn salamaldr. Yaplacak etkinlikler rencilerin aratrarak, inceleyerek, gzlem ve deney yaparak temel kavramlar kefetmesini, renmesini ve bu kavramlar ilgili olduklar sosyal, evresel ve ekonomik balamlarda grmesini salamaldr. rencilerin baars iin retmenlerin ilgili, sabrl ve tevik edici olmas son derece nemlidir. Bununla birlikte, artlar ne olursa olsun, kendi renmelerinin sorumluluunu almay renme, btn renciler iin eitimin nemli bir parasdr. Velilere neriler Yaplan almalar, velilerin ocuklarnn eitimlerinde yer aldnda rencilerin, okulda daha iyi performans gsterdiini ortaya koymutur. Bu nedenle, ocuklarn renmesini desteklemede velilerin nemli bir rol vardr. Veliler, program okuyarak ocuklarnn her snf dzeyinde ne reneceini ve niin reneceini grebilirler. Bylece, ocuklaryla almalar hakknda tartabilir, retmenlerle iletiim kurabilir ve ocuklarnn geliimiyle ilgili sorular sorabilirler. Veliler ayrca, veli toplantlarna ve okul aile birlii toplantlarna dzenli olarak katlmal ve ocuklarn ev devlerini zamannda ve gerektii gibi tamamlamaya tevik etmelidir. Ders Kitab Yazarlarna neriler renme, retme ve deerlendirme srecinde en ok bavurulan kaynak ders kitaplardr. Bu nedenle, programn baaryla uygulanabilmesi iin ders kitab yazarlarnn baz sorumluluklar yerine getirmesi gerekir. Ders kitab yazarlar, bu retim programnn Programn Temelleri ve renme Alanlar ve niteler eklindeki iki ana blmn de 36

her ynyle incelemeli, programn felsefesini, programda temel alnan renme, retme ve deerlendirme anlaylarn ve retim programnn organizasyonunu kavramaldr. Bu programa uygun olarak yazlacak ders kitaplarnn programn felsefesini ve temel ald anlaylar yanstmas nemlidir. retim programlar blmnde belirtildii gibi, nerilen konu balklar ksmnda verilen konu balklarnn ve konu sralamalarnn neri niteliinde olduu unutulmamaldr. Ders kitab yazarlar, kazanmlarn tmn kapsamak kouluyla nite kazanmlarn farkl konu balklar ve konu sralamalar altnda verebilirler. Bununla birlikte, nitelerin programdaki verili dzeni amal bir sray yanstr. Ders kitab yazlrken bu sraya uyulmas ve nite isimlerinin deitirilmemesi nemlidir. Ayrca bir kazanmda FTT ve BSB ile ilgili bir kazanma atf yaplmam olsa dahi ders kitabnda etkinlik, proje, okuma metni vb. ile programdaki FTT, BSB ve TD listesinde yer alan uygun FTT, BSB ve TD kazanmlar da verilebilir.

SELM KAYNAKLAR
American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1990). Science for All Americans: Project 2061. New York, NY: Oxford University Press. American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1993). Benchmarks for Science Literacy. New York, NY: Oxford University Press. Ausebel, D. P., Novak, J. D. ve Hanesian, H. (1978). Educational Psychology A Cognitive View. (2. Bask). New York, NY: Holt, Rinehart and Winston. Bloom, B. S. (Editr) (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook I, Cognitive Domain. David McKay Inc., New York. Bybee, R. W. (1997). Achieving Scientific Literacy: From Purposes to Practices. Potsmouth, NH: Heinemann. Eggen, P. ve Kauchak, D. (1999). Educational Psychology Windows on Classrooms (4. Bask). Upper Saddle River, NJ: Merril. Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books. Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed. Multiple Intelligences for the 21st Century. New York: Basic Books. Gardner, H. (1999). The Disciplined Mind: Beyond Facts And Standardized Tests, The K-12 Education That Every Child Deserves. New York: Simon and Schuster. Grber, W. ve Bolte, C. (Editrler) (1997). Scientific Literacy. Kiel, Deutscheland: Institut fr die Pdagogik der Naturwissenschaften an der Universitt Kiel (IPN). Harlen, W. (Editr) (1985). Primary Science Taking the Plunge. Oxford, UK: Heinemann.

37

International Technology Education Association. (1996). Technology for All Americans: A Rationale and Structure for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA. International Technology Education Association. (2000). Standards for Technological Literacy: Content for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA. International Technology Education Association. (2003). Advancing Excellence in Technological Literacy: Student Assessment, Professional Development, and Program Standards. Reston, Virginia: ITEA. Hurd, P. D. (1997). Inventing Science Education for the New Millennium. New York, NY: Teachers College Press. Krathwohl, D. R., Bloom, B. S., ve Masia, B. B. (1964). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook II: Affective Domain. New York, NY: David McKay. Matthews, M. R. (1998). Constructivism in Science Education A philosophical Examination. Dordrecht: Kluwer. McComas, W. ve Olson, J. (1999). The Nature of Science as Expressed in International Science Education Standards Documents: A Qualitative Consensus Analysis. Toward Scientific Literacy, HPSST Conference Proceedings. Faculty of Education, University of Calgary, s. 551-559. Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1997). Teaching Science for Understanding A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press. Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1999). Assessing Science Understanding A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press. National Research Council (NRC) (1996). National Science Education Standards. Washington D.C.: National Academy Press. Newmann, F. M., ve Wehlage, G. G. (1993). Five Standards of authentic instruction. Educational Leadership. 50(7), 97-101. Osborne, R. ve Freyberg, P. (1985). Learning in Science The Implications of Childrens Science. Auckland: Heinemann. Roberts, D. A. ve stman, L. (Editrler) (1998). Problems of Meaning in Science Curriculum. New York, NY: Teachers College Press. Tobin, K. (Editr). (1993). The Practice of Constructivism in Science Education. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Treagust, D. F., Duit, R. ve Fraser, B. J. (Editrler) (1996). Improving Teaching and Learning in Science and Mathematics. New York, NY: Teachers College Press. Walker, D. F. ve Soltis, J. F. (1997). Curriculum and Aims. New York, NY: Teachers College Press. ARA DSPLNLER KAYNAKASI Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesi Metni Tarih Vakf Yaynlar, nsan Haklarna Duyarl Ders Kitaplar in, stanbul 2003

38

Claude, Rchard Perre, Yaygn nsan Haklar Eitimi, (ev. Dr. Mehmet evik), stanbul 2003 Kepenek, Yasemn Karaman, nsan Haklar Eitimi, An Yaynclk 2000 Glmez, Mesut, nsan Haklar ve Demokrasi Eitimi, TODA Yaynlar, Ankara 1996 ayr, Kenan, nsan Haklar Eitimi Dersi Senaryolar, Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri, Kasm 2002 Ben nsanm Dizisi, British Council, EARGED, Ankara 2002 pbken, Y. , Cebeci E. , Birey Yurtta Eitimi, stanbul 2002 Grkaynak, . , Yurtta Olmak in, Umut Vakf Yaynlar, stanbul 1998 Akkk, Fsun, Prof.Dr., lkretimde Sosyal Becerilerin Gelitirilmesi, zgr Yaynlar, stanbul 1999 Ataman, Ayegl, Prof.Dr., zel Gereksinimli ocuklar ve zel Eitime Giri, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara 2003 MEB, zel Eitim Hizmetleri Ynetmelii, Ankara 2000 MEB, lkretim Okulu Orta Dzeyde renme Yetersizlii (Eitilebilir) Olan ocuklar Eitim Program, Mill Eitim Basmevi, Ankara 2001 MEB, Eitim-Uygulama Okulu Eitim Program, Mill Eitim Basmevi, Ankara 2002 zyrek, Mehmet, Prof.Dr., Tutumlar Deitirilmesi, Karatepe Yaynlar, Ankara 2000 2004 Sucuolu, Blbin, Prof. Dr.; ifti, lknur, Yard.Do.Dr., Sosyal Beceri retimi, Kk Yaynlar, Ankara 2004 Akkk, Fsun. 1999. lkretimde Sosyal Becerilerin Gelitirilmesi Ana-baba el kitab. zgr Yaynlar.stanbul Yeilyaprak, Binnur. 2000. Eitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yaynlar,Ankara Erkan, Serdar. rnek Grup Rehberlii Etkinlikleri, PegemA Yaynclk, Ankara 2002 Erkan, Serdar.2001. Okul psikolojik Danma Hazrlanmas. Ankara, Nobel Yaynlar ve Rehberlik Programlarnn ve Engellilere Ynelik Tutumlarn

zyrek, Mehmet, Prof.Dr., Snfta Davran Deitirme, Kk Yaynclk, Ankara

Seluk, Ziya;GNER Nedret. 2003. Snf i Rehberlik Uygulamalar. PegemA Yaynclk Acar Voltan, Nilfer. 2002. Grupla Psikolojik Danmada Altrmalar Deneyler. Nobel Yaynlar, Ankara Canfield, J. Ve Hansen, M. V., Chicken Soup for Soul: 101 Stories to Open the Heart and Rekindle the Spirit, Health Communications, New York 1993 Carrell, S., Group Exercises for Adolescents, Sage Publications, California 1993 Davies, M. E., Eshelman, R. ve Mckay, M., The Relaxation and Stress Reduction Workbook, Oakland, California 1988 Dossick, J. Ve Shea,E., Creative Therapy: 52 Exercises for Groups, Professional Resource Exchange, Florida 1988 39

Driver, H. I., Counseling and Learning Through Small-Group Discussion, Monona Publications, Madison 1970 Hindman, A., Handbook of Indoor Games and Stunds, Prentice Hall, NewYork 1955 Hobday, A. ve Ollier, K., Creative Therapy with Children and Adolescents, Impact Publishers, California 1999 Lahad, M., Shacham, Y., Ayalon, O., Niv, S., Lerner,R. (2000c). H.A.N.D.S: Helpers Assiting Natural Disaster Survivors. Surviving the Quake in Turkey 2000, Yaymlanmam Seminer Notlar, stanbul, 15- 17 Eyll, 2000 Lane, K., Feelings Are Real. Group Activities for Children. Leader manual, Accelerated Development Inc, Indiana 1991 Nikelly, A. G., Achieving Competence and Fulfillment, Brooks/Cole Publishing Company, Monterey, California 1977 The New Games Foundation, More New Games, Dolphin Books/Doubleday & Company, New York 1981 Orridge, M., (ev: Osman Aknhay), Eitimlerinizi Canlandrmann 75 Yolu, Sistem, Istanbul 1998 Pears, L., Theatre Sports. Down Under, Improcorp, Sydney, Australia 1995 Schilling, D., Emotional Intelligence. Level II: Elementary School, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1996 Schilling,D., 50 Activities for Teaching Emotional Intelligence, Innerchoice Publishing, Torrence, California 1999 Schilling, D., Emotional Intelligence. Level III: High School, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1999 Schwallie-Giddis, P., Cowan, D. ve Schilling, D., Counselor in the Classroom, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1993 Spence, S. H., Social Skills Training: Enchancing Social Competence with Children and Adolescents, The NFER-NELSON Publishing Company, Windsor, Berkshire 1995 Vernon, A., Thinking , Feeling, Behaving, Research Press, Champaign, Illinois 1989 Williams, J. A. (Ed.), Elementary Career Awareness Guide: A Resource for Elementary School Counselors and Teachers. Developed by N. C. Department of Public Instruction, NC Job Ready, N. C. State Occupational Information Coordinating Committee 1999 Vanzandt Z., Buchan B.A., Lessons for Life: Career Development Elementary Grades, N.Y. The Center for Applied Research in Education 1997 The National Career Development Guidelines, (NOICC), http://www.noicc.gov Komisyon, Spor Kltr ve Olimpik Eitim Klavuz Kitab, Trkiye Milli Olimpiyat Komitesi, stanbul 2003 Earthquake Safety- Activities For Children, National Science Teachers Association, FEMA, 1990 Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits ABCD Temel Afet Bilinci El Kitab, Afete Hazrlk Eitim Projesi, Beyaz Gemi Yaynlar, 2002

40

American Geophysical Union Seismic Sleuths, , FEMA, 1995 National Science Teachers Association Tremor Trop Earthquakes, FEMA, 1988 The American National Red Cross, Masters Of Disaster 3-5 Lesson Plans and Activities, 2000 The American National Red Cross, Masters Of Disaster 6-8 Lesson Plans and Activities, 2000 Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits,Yapsal Olmayan Tehlikelerin Azaltlmas El Kitab, Afete Hazrlk Eitim Projesi, Beyaz Gemi Yaynlar, 2003

41

FEN VE TEKNOLOJ DERS lkretim 4 ve 5. Snf

2. BLM RENME ALANLARI VE NTELER

42

2.1. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMINDA RENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA LGL ESASLAR
lkretim 4 ve 5.. snf Fen ve Teknoloji Dersi retim Program Blm 1.8de ayrntl akland gibi, programdaki Canllar ve Hayat, Madde ve Deiim, Fiziksel Olaylar, Dnya ve Evren renme alanlarndan niteler seilmi; bu alanlara ilikin kazanmlar nitelerdeki konularla birebir ilikilendirilmi, buna karlk, Bilimsel Sre Becerileri(BSB), Fen-Teknoloji-Toplumevre ilikileri(FTT), Tutum ve Deerler(TD)renme alanlarndaki kazanmlar, nite ii kazanmlara ve bu kazanmlar iin ngrlen etkinliklere yedirilmi, gerekli yerlerde de bu kazanmlara gndermeler yaplmtr. nitelerde, o nitenin seildii renme alan ile ilgili kazanmlar konu balklar ile ilikilendirilerek ak ifadesi ile verilmi, edilmitir. Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnda bulunan kazanmlar rencilerin bilmeleri ncelikli konu ve kavramlar, edinmeleri arzulanan beceri, anlay, tutum ve deerleri belirler. 4 ve 5. snfta rencilere kazandrlacak nite izelgelerindeki ifadesi aka yazl kazanmlara ve etkinliklere yedirilmi FTT, BSB ve TD kazanmlar ile ilgili aklama ve kazanm listeleri aada verilmitir. o kazanm veya ngrlen etkinliin katkda bulunaca dnlen FTT, BSB ve TD kazanmlar da numaralar belirtilerek iaret

a. Fen-Teknoloji-Toplum-evre (FTT) Kazanmlar

Blm 1.8.b de , 4 ve 5. snflarda rencilerin fen ve teknolojinin doas; fen ve teknoloji arasndaki ilikiler; fen, teknoloji, toplum ve evre arasndaki karlkl etkileimler ile ilgili bilgi ve anlaylar edinmelerinin gerei aklanmtr. renme Alanlar ve nitelerde yer alan nite kazanmlarnda, FTT kazanmlarna ayra iinde iaret edilmitir. Programda, ayra iinde iaret edilmemi olsa dahi, ders kitaplarnda, konunun ele aln tarz gerei uygun grlen etkinlik ve proje almalarnda Tablo 2.1deki FTT kazanmlarna yer verilmeli ve gerekli gnderme yaplmaldr.

43

Tablo-2.1. 4 ve 5. Snf in Fen-Teknoloji-Toplum-evre Kazanmlar

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Doal olaylarn betimlenmesinde saysal verilere ihtiya olduunu anlar. Ayn konuda farkl dnceler bulunduu bir durumda eldeki verilerin anlam, nem ve karma ynelik kullanmn deerlendirir. Baz rn ve sistemlerin doal, bazlarnn ise yapay (insanlar tarafndan yaplm) olduunu fark eder. nsanlarn daima sorunlarla karlatklarn, bunlar zmek veya yaam kalitesini artrmak iin dnceler, aralar ve teknikler icat ettiklerini ve gelitirdiklerini bilir. Teknoloji araclyla zlebilecek gnlk yaam sorunlarn belirler, bunlar hakknda bilgi toplayp zme ynelik dnceler retir. Teknolojik tasarmn bir sre olduunu ve eitli aamalardan olutuunu anlar (bkz. 1.deki Teknolojik Tasarm Dngs). ekil

Teknolojinin sorunlar zmede ve ihtiyalar karlamada nemli bir unsur olduunu fakat her sorun veya ihtiyaca mutlak zmler retemeyeceini anlar. Bilim ile uraanlarn tek tip insanlar olmadn anlar. Kadnlarn ve erkeklerin kuramsal ve uygulamal fen bilimlerini meslek olarak seip alanlarnda ykselebildiklerini anlar. srekli iletiim iinde bulunmak) anlar.

10. Bilimsel i grmenin unsurlarn (bazen yalnz ve bazen birlikte almak, meslektalarla 11. Farkl tarih ve kltrel gemileri olan insan topluluklarnn ayn doal olaylar hakknda ne tr

anlaylar oluturup bunlar ne ekilde kayda geirdiklerini rneklerle aklar.

12. Eski medeniyetlerin gkbilimde nasl veri topladklar, kaydettikleri ve bunlar ne amala ve

nasl kullandklar hakknda bilgi toplar ve bir gr oluturur.

13. Teknolojik icat ve uygulamalarn gzlem kapasitesini genilettiine, veri ve bilgi toplama

becerisini artran ara ve teknikler saladna, bylece bilime katkda bulunduuna rnekler verir.
14. Bilimdeki gelimelerin teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol atna rnekler verir. 15. Doal ve yapay evrelerin farkna varr. 16. Yakn evreden balayarak evrede yer alan canl ve cansz varlklar arasndaki ilikinin

farkna varr.
17. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarn ve bunlarn nemini bilir. 18. nsanlarn ve toplumun evreyi nasl etkilediini bilir. 19. Yerel, ulusal ve kresel evre sorunlarn bilir ve tartr. 20. evreyi ve yaban hayat koruma yntemlerini bilir ve tartr. 21. evreyi ve yaban hayat korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduunu bilir. 22. Doal kaynaklarn korunmas ve gelitirilmesi gerekliliini bilir.

44

23. Atklarn (evsel, sanayi, tbbi, kurumsal vb.) evreye verecei zarar nlemek iin uygun bir

ekilde geri dntrlmesi veya imha edilmesi gerektiini, teknolojik sistemlerin oluturduu atklarn (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) ynetiminin nemli bir toplumsal sorun olduunu anlar.
24. Teknolojinin evre zerine etkisini fark eder ve anlar. 25. Doal kaynaklar, canllar ve habitatlar korumak iin teknolojik rn ve sistemlerin nasl

kullanlabileceini betimler.
26. evre koruma ile ilgili faaliyetlere katlr. 27. Fen ve teknolojinin uygulamalarnn birey, toplum ve evre zerine olumlu veya olumsuz

etkiler yapabileceini anlar.

28. Fen ve teknoloji uygulamalarnn olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelimelerle

nlem alnabileceini, bu etkilerin azaltlabileceini veya giderilebileceini anlar.

29. nsann ve toplumun doal kaynaklardan etkin bir ekilde yararlanmasnda fen ve teknolojinin

olumlu rol olduunu anlar.

30. Doal kaynaklar korumak iin teknolojik rnlerin ve sistemlerin nasl kullanlabileceini

anlar ve betimler.
31. Evde, okulda ve toplumda bireysel ihtiyalar ve istekleri karlamak, problemleri zmek iin

fen ve teknolojinin nasl kullanldna rnekler verir.

32. Gemiten gnmze ihtiyalar karlamak ve yaam kalitesini artrmak iin gelitirilen

teknolojilerin insanlarn alma, yaama ve evreyle etkileme eklini ve toplumlarn nasl deitirdiine rnekler verir.
33. Fen ve teknolojiye dayal mesleklere ve bu mesleklerde alan kadn ve erkeklere rnekler

verir.
34. Fen ve teknolojiye farkl kltrlerden birok kadn ve erkein katkda bulunduunu ve katkda

bulunmaya devam ettiini gsterir.

35. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelimenin bireye, topluma ve evreye olumlu veya

olumsuz, ngrlen veya ngrlmeyen etkileri olabileceini rneklerle aklar.

36. Yeni tasarlanan teknolojik rn veya sistemlerin etkilerini nceden belirlemek gerektiini ve

bylece sonradan ortaya kabilecek baz problemlerin nne geilebileceini kavrar.

Programda, rencilerin FTT kazanmlarn edinmelerini desteklemek iin rencilerden belirli bir probleme ynelik teknolojik zm gelitirmelerinin istendii teknolojik tasarm etkinlikleri de yer almaktadr. Bu tasarm etkinlikleri retmenler ve ders kitab yazarlar iin rnek olarak verilmitir. Program uygulanrken retmenler snfta, ders kitab yazarlar ders kitaplarnda gerekli grdkleri yerde yaratclklarn kullanarak eitli tasarm etkinliklerine yer vermelidir. Bu etkinliklerde rencilerin teknolojik tasarm dngsn kullanmalar gerekmektedir. rnek bir teknolojik tasarm dngs ve bu dngde rencilerin neler yapaca ekil-2.1de verilmitir. Yaplacak tekil tasarm almasnn gerektirmesi halinde, verilen dngdeki baz basamaklar atlanabilecei gibi, bu basamaklara yenileri de eklenebilir.

45

1. Adm Durumu belirle: (Problem, gereksinim veya istek nedir?)

2. Adm birlii dzenle. 3. Adm n tasarm yap.

Konu hakknda aratrma yap. Olas zmler ret. Gerekli malzeme, ara ve gereleri belirle.

Gerekiyorsa yeni bir tasarm olutur.

Gvenlik ve evreyi rahatsz etmemek iin nlem al.

Seilen zm izerek somutlatr.

En uygun zm se ve bunun iin hangi yolun izleneceine karar ver

5. Adm n uygulamay sna, sonular deerlendir ve karar ver.

Bir model ve/veya simlasyon ile n uygulama yap.

4. Adm

6. Adm Rapor ve/veya sunu hazrla.

7. Adm Ulatn zm arkadalarnla payla.

ekil-2.1 Teknolojik tasarm dngs

Programda atf yaplan FTT kazanmlar ve renme etkinlii olarak dzenlenecek teknolojik tasarm almalar ile renciler, bir probleme ynelik teknolojik zm retme srecinin aadaki basamaklarn renirler: Teknoloji kullanlarak zlebilir bir problemi anlar ve kendi cmleleri ile ifade eder. Problemin ilgili olduu konu veya konular hakknda gerekli kapsamda ve dzeyde bilgi edinir. zme ynelik fikir veya fikirler retir ve gerektiinde izimler reterek bu izimler stnde dnr. Olas zmn gerektirdii malzeme, ara ve gereleri aratrr, belirler ve tanr . Tasarm gerekletirirken kendisinin ve evresindekilerin gvenliine ve rahatsz edilmemesine ynelik nlemler alr.

46

 Tasarlad zmn fiziksel ve/veya bilgisayar ortamnda gelitirdii modelini yapar. Gerekli ara ve gereleri kullanarak, eldeki malzemeye ekil verir. Elde ettii rn deneyerek amaca uygunluunu test eder. rn zerinde gerektiinde gelitirici deiiklikler yapar. rettii zmn ilevselliini snar, benzerleri ile karlatrr. Btn bu srete yaptklarn paylamak iin rapor hazrlayarak ve/veya sunu yaparak gelitirdii fikirleri ve rn tartr.

b. Bilimsel Sre Beceri (BSB) Kazanmlar

Blm 1.8.c de, rencilerin bilimsel aratrma-sorgulama, problem zme, bilimsel dnceleri ve sonular iletme, i birlii iinde alma ve bilinli kararlar verme becerilerini gelitirmeleri iin BSB kazanmlarnn nemi aklanmtr. Tablo-2.2de 24 BSB kazanm liste hlinde verilmitir. retim programlarndaki nite kazanmlarnn yannda ayra iinde atf yaplmam olsa bile, retmenler 4 ve 5.. snf Fen ve Teknoloji dersini snfta ilerken konuyla ilgili grdklerinde, Tablo-2.2de verilen BSB kazanmlarn rencilerin edinmesi iin eitli etkinlik ve proje almalar yaptrarak uygun renme ortamlar hazrlamaldr. Ders kitaplarnda da, konunun ileni tarz gerei uygun den yerlerde, nitedeki kazanmda iaret edilmemi olsa bile, ngrlen etkinlikler ve bilgi sunum tarz gerektiriyorsa, uygun den bir BSB kazanmna vurgu yaplmaldr.

47

Tablo-2.2 4 ve 5. Snf Dzeyi in Bilimsel Sre Beceri Kazanmlar

BECER GZLEM BECERYE YNELK KAZANIM 1. 2. 3. 4. 5. 6. IKARIM YAPMA TAHMN KESTRME 7. 8. 9. Nesneleri (cisim, varlk) veya olaylar eitli yollarla bir veya daha ok duyu organn kullanarak gzlemler. Bir cismin, ekil, renk, byklk ve yzey zellikleri gibi eitli zelliklerini belirler. Nesneleri snflandrmada kullanlacak nitel ve nicel zellikleri belirler. Nesneler veya olaylar arasndaki belirgin benzerlikleri ve farkllklar saptar. Gzlemlere dayanarak bir veya birden fazla zellie gre karlatrmalar yapar. Benzerlik ve farkllklara gre grup ve alt gruplara ayrma eklinde snflamalar yapar. Olmu olaylarn sebepleri hakknda gzlemlere dayanarak aklamalar nerir. Gzlem, karm veya deneylere dayanarak gelecee ynelik olas sonular hakknda fikir ne srer. Olay ve nesnelere ynelik ktle, uzunluk, zaman, scaklk ve adet gibi nicelikler iin uygun birimleri de belirterek yaklak deerler hakknda fikirler ne srer.

KARILATIRMASINIFLAMA

DEKENLER BELRLEME

10. Verilen bir olay veya ilikide en belirgin bir veya bir ka deikeni belirler (4. ve 5. snf). 11. Verilen bir olaydaki baml deikeni belirler (sadece 5. snf). 12. Verilen bir olaydaki bamsz deikeni belirler (sadece 5. snf). 13. Verilen bir olaydaki kontrol edilen deikenleri belirler (sadece 5. snf). 14. Bir tahminin doruluunun nasl test edilebileceine ynelik basit bir deney nerir. 15. retmen gzetiminde basit aratrmalarda gerekli malzeme ve ara gereleri seer; becerikli, emniyetli ve etkin bir eklide kullanr. 16. Cetvel, termometre, tart aleti ve zaman ler gibi basit lm aralarn tanr. 17. Byklkleri uygun lme aralar kullanarak belirler. 18. Byklkleri birimleri ile ifade eder. 19. Deiik kaynaklardan yararlanarak bilgi ve veri toplar (rnein evrede gzlem, snfta gzlem ve deney, fotoraf, kitaplar, haritalar veya bilgi ve iletiim teknolojileri). 20. Gzlem ve lm sonucunda elde edilen aratrmann amacna uygun verileri yazl ifade, resim, tablo ve izim gibi eitli yntemlerle kaydeder. 21. Deney ve gzlemlerden elde edilen verileri derleyip, ileyerek gzlem skl dalm, ubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farkl formlarda gsterir. 22. lenen verileri ve oluturulan modeli yorumlar. 23. Elde edilen bulgulardan desen ve ilikilere ular. 24. Basit gzlem ve aratrmalar ve elde ettikleri sonular szl, yazl ve/veya grsel malzeme kullanarak uygun ekillerde sunar ve paylar.

DENEY TASARLAMA DENEY MALZEMELERN VE ARA-GERELERN TANIMA VE KULLANMA LME

BLG VE VER TOPLAMA VERLER KAYDETME VER LEME VE MODEL OLUTURMA YORUMLAMA VE SONU IKARMA SUNMA

48

c. Tutum ve Deer (TD) Kazanmlar

Bu programda, renciler bilimsel ve teknolojik bilgiler edinmeye, bu bilgileri kendilerinin, toplumun ve evrenin karlkl faydas gzetilerek kullanlmasn destekleyen tutum ve deerler gelitirmeye tevik edilmitir. Tablo-2.3te verilen tutum ve deerler; renme Alanlar ve niteler blmnde verilen kazanmlar, renme-retme etkinlikleri ile retim ve deerlendirme etkinlikleri dzenlenirken dikkate alnmtr.

Tablo-2.3 DZEY TD-1. ALGILAMA

4 ve 5. Snf Dzeyi in Tutum ve Deer Kazanmlar TUTUM VE DEERLER

Kendini vererek dinler. evresinde olaylar/etkinlikleri takip eder. renmeye ve anlamaya isteklidir. Ak fikirlidir. n yarglar yoktur. Kendisine ve evresine kar ilgi ve merak duyar. Kendi bana fikir retir. Grevleri isteyerek gnll olarak yapar Bilim ile ilgili meslek ve hobi edinmeye ilgi duyar. Sorumluluklarn yerine getirmeye gayret eder. Denemeye srekli isteklidir ( motivasyonu vardr.). Demokratik srelere gven duyar. Manta, bilime ve teknolojiye gven duyar. nsanln refahna katk salayan gelimeleri ve kiileri takdir eder. Temiz ve salkl yaamaya gayret eder ve/veya byle yaayanlar takdir eder. Kendisine ve evresine saygl davranr (Grlt yapmaz, evresine zarar vermez, bakalarnn hakkn inemez, dil ve drsttr.). Olaylarn sonucunu gz nne alarak hareket eder (Dikkatlidir, titizdir, hareketlerinin dourduu sorumluluklar kabul eder.). Problemlerin zmnde, sistematik planlamann nemini kabul eder. Kendisini tanr ve kendisine gvenir (z gvenlidir, zayf ve gl ynlerini bilir.). birlii yapar. Sorumluluklarn yerine getirir. Kendisini ve evresini srekli sorgular. Salkl yaam alkanlklarn devam ettirir. Her eyin sevgi, bar ve mutlulua hizmet iin olduunu fark eder. z disiplinlidir (Otokontrolldr, her eyi zamannda yapar, kendini deerlendirir, samimidir, tutarldr.). Kendisi ve evresi iin gvenlik nlemleri alr.

(Dikkatini vermesi ve sabit tutmas)

TD-2. TEPKDE BULUNMA

(Karlk vermesi ve bundan tatmin olmas)

TD-3. DEER VERME

(Hareketlere, olaylara ve nesnelere nem ve deer vermesi)

TD-4. RGTLEME
(Tutarl bir deer sistemi oluturmas)

TD-5. YAAM TARZI GELTRME

(Deer sisteminin hareketleri uzun zaman kontrol etmesi sonucunda hayat stili gelitirmesi)

49

TD-1 ve TD-2deki

kazanmlar, rencilerin derste ve grup ii iletiimlerinde

dinlemeye, anlamaya , renmeye, uygun yer ve zamanda tepki verip kendilerini ifade etmeye istekli olular ile ilgilidir. renciler, snf ii ve snf d grup almalarna katlmaya ve uygun iletiim yollarn kullanmaya tevik edilerek bu gruplardaki kazanmlarn edinilmesi salanabilir. nite ii kazanmlarda TD-1 ve TD-2 grubu kazanmlara az gnderme yaplm olmasn bu erevede deerlendirmek gerekir. nite kazanmlar, isteyerek, kendini vererek, istekli olarak, gnll olarak vb ifadeler ieriyorsa, bu kazanmlarn TD-1 ve TD-2 grubu kazanmlara katkda bulunaca da unutulmamaldr. TD-3, 4 ve 5 kazanmlar ise nite kazanmlarnn yanna ayra ierisinde kodlanmtr. Bu programa dayanarak yaplan retimde ve ilgili ders kitaplarnda, nite kazanmlarnda ayra ierisinde tutum ve deer kazanmlarna atf yaplmam olsa dahi gerekli grldnde bunlarn dikkate alnmas ve Tablo-2.3te verilen tutum ve deerlerin rencilere kazandrlmas esastr.

50

2.2. FEN VE TEKNOLOJ DERS RETM PROGRAMININ NTE ORGANZASYONU LE LGL ESASLAR
Fen ve Teknoloji Dersi retim Programndaki her nite: A. Genel Bak, B. nitenin Amac, C. nitenin Oda, . nerilen Konu Balklar, D. nitenin Kavram Haritas, E. nite Kazanmlar ve Etkinlikler, F. nerilen retim ve Deerlendirme Etkinlikleri blmlerini ierir. Genel Bak blmnde, nitede kazandrlacak kazanmlarn dier snflardaki fen kavram ve becerileriyle nasl ilikili olduu belirtilmektedir. nitenin Amac blmnde, nitede kazandrlmak istenenler genel olarak ifade edilmekte ve ama ortaya konulmaktadr. nitenin Oda blmnde, nitede hangi konulara ve hangi bilimsel sre becerilerine odaklanlaca belirtilmektedir. nerilen Konu Balklar blmnde, nitedeki konu ve kavramlarn sralanma dzeni iin bir neri sunulmaktadr. nitenin Kavram Haritas blmnde, nitede yer alan kavramlar ve bunlarn birbiriyle ilikisi kavram haritas araclyla verilerek program uygulayacak retmenlere yol gsterilmektedir. nite Kazanmlar ve Etkinlikler balkl izelgelerde, drt stunlu bir tablo iinde nite ad, kazanmlar, etkinlik rnekleri ve aklamalar yer almaktadr. Kazanmlar stununda, o nitede rencilere kazandrlacak bilgi, anlay, beceri, tutum ve deerler verilmektedir. Kazanmlar sadece nite kazanm olabilecei gibi, FTT, BSB ve/veya TD kazanmlar ile ilgili bir anlay, beceri, tutum ve deeri de ieriyor olabilir. Byle durumlarda kazanmn Tablo 2.1 ve Tablo 2.2 verilen FTT ve BSB kazanmlarndan hangisini ierdii nite kazanmnn arkasndan ayra iinde verilmitir. Etkinlik rnekleri blmnde kazanmlar gerekletirebilmek iin kullanlabilecek neri niteliinde etkinlikler verilmektedir. retmenler ve kitap yazarlar belirlenen kazanmlar rencilere kazandrmak iin farkl renme etkinlikleri gelitirebilir ve kullanabilirler. retmenlerin, alternatif etkinlik seiminde ve gelitirmede, Programn

51

Temellerinde aklanan program felsefesi ve renme/retme ilkelerini gzetmeleri ve fiziksel alt yapy ve coraf artlar dikkate almalar esastr. Aklamalar blmnde nitenin ileniinde retmene yardmc olacak aklamalar ve dikkat etmesi gereken hususlar belirtilmektedir. Aklamalarda snrlamalar, ders ii ilikilendirme, dier derslerle ilikilendirme, kavram yanlgs, ara disiplinlerle ilikilendirme ve uyarlar verilmektedir. nerilen retim ve Deerlendirme Etkinlikleri blmnde, rencilerin belirlenen kazanmlar ne kadar kazandn belirlemek ve retimi ynlendirmek iin kullanlabilecek rnek retim ve deerlendirme etkinlikleri verilmitir. retmenler ve kitap yazarlar, rencilerin kazanmlar ne kadar baardn belirlemek iin farkl deerlendirme etkinlikleri gelitirebilir. Ancak kullanlacak deerlendirme etkinliklerinin seiminde ve gelitirilmesinde Programn Temellerinde aklanan program felsefesi ile lme ve deerlendirme ilkeleri gzetilmeli ve etkinlikler bu anlaylara uygun olmaldr. Bu programda ngrlen retim-deerlendirme etkinliklerinin bazlarnda

kullanlmas gerekebilecek formlar ve bunlarla ilgili aklamalar aada verilmitir: Deerlendirme Formlar retim deerlendirme etkinliklerinin uygun olanlarnda kullanlmak zere aada verilen renci gzlem formu ve akran deerlendirme formunun yararl olaca ngrlmtr. Her etkinlik, formlardaki deerlendirme ltlerinin hepsi ile ilgili bilgi vermeyebilir. Btn etkinlikler bu formlara ilenince gerekli verilerin toplanm olaca dnlmektedir.

52

renci Gzlem Formu retmen etkinlik ve deney tr almalarda aadaki ltlere gre rencileri gzlemler ve deerlendirir.
rencinin ad soyad: Kendi kendine dnme, soru sorma Arkadalar ile iletiim

Zamann kullanm

karmda bulunma

Kavramlar doru kullanma lme/Not tutma becerisi Matematik ilikiler kurma Deney becerisi Kavramlar arasnda iliki kurma ekilleri hatrlama

Katlmda isteklilik

Gzlem dikkati

Etkinliin Ad

Deerlendirme dereceleri: ok iyi / iyi / orta / zayf Not: Bu form doldurulurken Akran Deerlendirme Formlarndan edinilen bilgiler yardmc olarak kullanlabilir.

Snflandrma

53

Ritim duygusu

Akran Deerlendirme Formu Deerlendiren rencinin; Grup numaras Ad soyad : : 1. arkadann ad, soyad : 2. arkadann ad, soyad :

Her zaman

Projenin banda
1. arkadam 2. arkadam

Projenin sonunda
1. arkadam 2. arkadam

Hibir zaman
1. arkadam 2. arkadam

1. arkadam

Grubumuzdaki renciler

2. arkadam

Ben

Ben

Ben

Etkinlie katlmda gnlldr. Grevini zamannda yerine getirir. Farkl kaynaklardan bilgi toplayp sunar. Grup arkadalarnn grlerine saygldr. Arkadalarn uyarrken olumlu bir dil kullanr. Aletleri kullanrken dikkatli ve titizdir. Malzemeleri kullanrken israf etmez. Temiz ve dzenli alr (Kulland aletleri yerine koyar, kirlettiklerini temizler vb. ). Sonular tartrken anlalr konuur, konuulanlar anlar.

Not: rencilerin kendi gruplarndaki arkadalar ile ilgili bu deerlendirmeler, retmenin ilgili renme - retme etkinlii iin dzenledii renci Gzlem Formunu doldurmada yardmc olarak kullanlabilir.

54

Ben

Proje almalarn Deerlendirme Formu-1 Grup numaras Projenin Ad

KRTER PUAN

:
:

5 Motivasyon 5 10 10 Planlama 5 5 5 10 5 Yazl Rapor 10 5 10 5 Sunu 5 5

...................................... nitesinde grupla yaplacak olan almaya/ projeye ilgi duyuldu. alma iin anlatlanlardan notlar tutuldu. Anlalmayan durumlarda retmene sorular soruldu. alma konularn hazrlamak iin gruptaki renciler birlikte karar verdiler, i blm yapld. Bilgi toplamak iin aratrma yapld. Zaman uygun ekilde planland. Bilgi kaynaklarna ulald. Bilgiler ve destekleyici materyaller bir araya getirilerek gerekli bilgiler seildi. Teslim edilen dosyada yazm, noktalama hatalar kontrol edildi. Yazl ve grsel unsurlar birbiriyle balantlyd. Kaynaka hazrlanmt. Sunum iinde, konuyu anlatabilmek iin farkl etkinliklere yer verildi. Konular anlatmak iin zet hazrland. Sunum iinde, anlatmla birlikte destekleyici grsel materyaller vard. Zaman, anlatmda etkili kullanld.

Bilgi Toplama

55

Sunu Toplam 5 Puan Kriterler 1. grup 2. grup 3. grup 4. grup 5. grup 6. grup 7. grup 8. grup 9. grup 10. grup Snf ve ube 9 8 7 6 5 4 3 2 1 14 13 12 11 10 5 5 5 5 5 5 5 5 10 10 10 10 10

Yazl Rapor

Bilgi

Planlama

Motivasyon

15

Toplam puan

Proje almalarn Deerlendirme Formu-2

56

Grup numaras

renme - retme Etkinlii :

Neyi Aratrdn Bilme Baml Deikeni Belirleme Bamsz Deikeni Belirleme Kontrol Edilen Deikenleri Belirleme Gerekli Malzeme ve AraGereleri Seme Uygun lme Arac Kullanma Aratrmann Amacna Uygun Verileri Kaydetme Verileri leme Yorumlama ve Sonu karma Bulgularn Paylama

rencinin Ad ve Soyad

Deneyi Deerlendirmek in Kullanlabilecek Kontrol Formu

57