ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|1

ZGRLK ZERNE
Jiddu Krishnamurti
Bu dnyada ne kadar ok gelime gsterirsek gsterelim, gkyznde ne kadar uzaa gidersek gidelim, Ay'a, Vens'e ulaalm, pek oumuzun yaam yine de son derece s ve yzeysel; dtan grnd gibi. e doru gitmek ok daha zor; bunun belirli bir teknii yok, hibir profesr bunu retemez, ie doru yolculuk etmeyi renebileceiniz bir laboratuvar yok. Sizi ynlendirebilecek bir retmen yok veltfen buna inannzihin denen bu karmak varl aratrmanza yardm edebilecek hibir tr yetke de yok. Bunu btnyle kendiniz hibir eye baml olmadan gerekletirmelisiniz. ada uygarlk her geen gn daha da karmak, dsal bir duruma geldike, ilerledike, hepimizin ok daha yzeysel yaamas ynnde bir eilim oluuyor, yle deil mi? Konserleri daha sk izliyoruz, zekice yazlm kitaplar okuyoruz, hi durmadan sinemaya gidiyoruz, entelektel tartmalar yapmak iin bir araya geliyoruz, analistlerin yardmyla kendimizi psiik olarak sorguluyoruz. Ya da son derece yzeysel yaamlar srdmz iin, kiliseye yneliyoruz, zihinlerimizi akla uygun olsun olmasn o evrenin dogmalaryla, neredeyse sama inanlarla dolduruyoruz ya da gizemcilie kayoruz. Baka bir deyile, gnlk yaammzn s olduunu fark edince, ondan kamaya alyoruz. Zihinlerimizi kuramsal felsefelerle, meditasyon dediimiz eyle, dncelerle dolduruyoruz, oysa btn bunlar kendi kendini uyutmaktr. Ya da entelektel biriysek, kendimize iinde doyduumuz, honut yaadmz bir dnce dnyas yaratyoruz. Btn bu sreci grnce, bana yle geliyor ki, sorun ne yapmak, nasl yaamak, dnya zerinde srp giden savalarla ve kargaayla karlatmzda nasl davranmak gerektii deil, zgrl nasl sorgulayacamzdr. nk zgrlk olmadan yaratma olmaz. zgrlk derken istediinizi yapma, arabaya atlayp gaza sonuna kadar basma, istediinizi dnme ya da belirli bir etkinlikle urama zgrlnden sz etmiyorum. Bu gibi zgrlkler bana gerekte hi de zgrlk gibi gelmiyor. Zihnin zgr olmas olanakl m? oumuz bu yaratc hal iinde yaamadmza gre, bence dnceli, ciddi her insann bu soru zerinde derinlemesine ve ok ciddi bir biimde dnmesi zorunlu. Gzlemlerseniz, zgrln snrlarnn gnden gne daraldn greceksiniz; siyasi, dinsel, teknolojik adan zihinlerimiz biimlendiriliyor, gnlk yaammz o zgrlk niteliinden ok ey eksiltiyor. Uygarlk dzeyi arttka zgrlk azalyor. Uygarln bizi yalnzca birer teknisyene dntrdn fark ettiniz mi bilmiyorum, bir teknikle donanan zihin zgr bir zihin deildir. Kiliseyle, dogmalarla, kurumsal dinle biimlendirilen bir zihin de zgr bir zihin deildir. Bilgiyle krleen bir zihin zgr bir zihin deildir. Kendimizi gzlemlersek, ksa sre sonra zihinlerimizin bilgiyle ne kadar ykl olduunune kadar ok bildiimizianlarz. Zihnimiz yeryzndeki btn kurumsal dinlerin ykledii inanlara ve dogmalara bal. Aldmz eitim geimimizi daha rahat salamak iin daha ok teknik renmeye ynelik bir biriktirme sreci. Dolaysyla evremizdeki her ey zihinlerimizi biimlendiriyor, her trl etki bizi ynlendiriyor, denetliyor. Bylece zgrln snrlar gnden gne daralyor. Sorumluluun korkun arl, toplumun grn kabullenme, kendi korkularmz, kayglarmzbtn bunlar, kii farkndaysa, zgrln niteliinden kaybettiriyor. Belki de

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|2

tartp anlayabileceimiz bu: nsan nasl hem zihnini zgrletirip hem de bu dnyada btn tekniklerle, bilgilerle, deneyimlerle birlikte yaayabilir? Bence sorun bu, yalnzca bu lkede deil, Hindistan'da da, Avrupa'da da, dnyann her yerinde temel sorun bu. Yaratc deiliz, gn getike daha da mekanikleiyoruz. Yaratclkla yalnzca bir iir yazmaktan, bir resim izmekten, yeni bir ey bulmaktan sz etmiyorum. Bunlar yalnzca yetenekli bir zihnin yetileridir. Kendisi yaratma olan bir halden sz ediyorum. Ama btn bunlara merkezi sorunu, zihinlerimizin gnden gne koullandn, zgrln snrnn daraldn anladmzda gireceiz. Bizler bayran ardndaki btn cokulu, ulusal nitelikleriyle ya Amerikalyz, ya da Rusuz, Hintliyiz. Bizler snrlarla, dogmalarla, elikili dnme yollaryla, farkl dinsel ve kurumsal dnce biimleriyle birbirimizden ayrlmz; siyasi, dinsel, ekonomik, kltrel adan ayrlmz. evremizde olup biten bu btnsel sreci inceleyecek olursanz, birey olarak biz insanlarn ok az neminin olduunu, hemen hemen hibir ey olmadmz grrsnz. Birok sorunumuz var, hem bireysel hem de toplumsal anlamda. Bireysel olarak belki bunlarn bazlarn zebiliriz, toplu olarak da elimizden geleni yapmamz gerekir. Ama kukusuz btn bu sorunlar temel sorun deil. Bana gre temel sorun zihni zgrletirmek, ve kendisini anlamad srece insan kendisini zgrletiremez ya da zihin kendisini zgrletiremez. Bu nedenle kendinin bilgisi gerekir: kendini bilmek. Bu belirli bir farkndalk nitelii gerektirir; nk insan kendisini bilmezse uslamlamak, dnmek iin dayanabilecei bir temel olamaz. Ama bilmek ve bilgi iki farkl eydir. Bilmek srp giden bir sretir, oysa bilgi her zaman duraandr. Bu nokta yeterince ak m bilemiyorum; deilse, belki konutuka aklayabilirim. Ama imdi yapmak istediim belirli eylere dikkat ekmek; sonra bunlar aratrabiliriz. e tablonun btnn grerek balamalyzbelirli bir noktaya, belirli bir soruna ya da eyleme younlaarak deil, varoluumuzun btnne bakarak. Bizim bu olaanst tablomuzu bir kez grnce, kendi kitabmz elimize alp onu blm blm, sayfa sayfa inceleyebiliriz. Bana gre temel sorun zgrlktr. zgrlk bir eyden zgrlk deildir; yle olursa yalnzca bir tepkidir. zgrlk bundan btnyle farkl bir eydir. Korkudan zgrsem bu baka bir eydir. Korkudan zgrlk bir tepkidir ve yalnzca belirli bir yreklilik gstergesidir. Ben bir eyden zgrlk olmayan, bir tepki olmayan zgrlkten sz ediyorum ve bu olduka derin bir anlay gerektiriyor. Dinleyenlerin biraz zaman ayrp bu konutuumuz ey zerine dnmelerini neririm. Hibir eyi yadsmyoruz ya da onaylamyoruz, nk ben hibir biimde sizin iin yetke deilim; kendimi sizin karnza bir retmen olarak koymuyorum. Bana gre ne retmen var ne de renciltfen buna inann, ok ciddi sylyorum. Ben sizin retmeniniz deilim, sizler benim izleyicilerim deilsiniz. zlediiniz anda balanrsnz, zgr olamazsnz. Herhangi bir kuram kabul ettiiniz anda o kurama bal olursunuz; herhangi bir dizgeye girerseniz, ne kadar karmak, eski ya da modern olursa olsun, o dizgenin klesi haline gelirsiniz. Bizim yapmaya altmz aratrmak, birlikte bulmak. Siz yalnzca benim gsterdiimi dinlemiyorsunuz, ayn zamanda zgrlemek iin kendinizi kefetmeye alyorsunuz.

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|3

Konuan kiinin bir nemi yok, ama sylenenler, aa karlanlar, sizin kendi kendinize kefettikleriniz ok nemli. Bir kiiye dknlk, onu izlemek ya da yetke durumuna getirmek son derece zarar vericidir. nemli olan zihni nasl zgrletireceinizi aratrrken kefettikleriniz, bylece bir insan olarak yaratc olabilirsiniz. Sonu olarak gereklik ya da sze dklemeyen o ey, engellenen, yklenen bir zihin tarafndan bulunamaz. Bana gre yle bir hal var ki, ne ad verirseniz verin, o hal hibir azizin, bulmaya alan hibir kiinin deneyimi deil, nk btn deneyimler gerekte gemiin devamdr. Deneyim yalnzca gemii glendirir; dolaysyla deneyim zihni zgrletiremez. zgrletirici etken, deneyimleyen varlk olmadan deneyimleme yetisine sahip bir zihnin iinde bulunduu haldir. Yine bunun da aklanmas gerekli, bu nedenle imdi bu konuya gireceiz. Sylemek istediim yalnzca bireysel olarak deil, ayn zamanda btn dnyada byk lde rahatszlk, belirsizlik olduu; bu rahatszlk, bu belirsizlik nedeniyle her trl felsefe ortaya kt: aresizlik felsefesi, an' yaama felsefesi, varoluu olduu gibi kabul etme felsefesi. Gelenekleri ykma, kabul etmeme, bir tepki dnyas kurma sz konusu. Bir dini terk edip bir baka dine geiyorsunuz; bir Katolikseniz, Katoliklikten vazgeip Hindu oluyorsunuz ya da baka bir gruba katlyorsunuz. Kukusuz bu tepkilerin hibiri zihninizi zgrletirmenize hibir biimde yardm edemez. zgrln olmas iin kendinin bilgisinin olmas, dnme biiminizi bilmeniz ve bu srete zihnin btn yapsn kefetmeniz gerekir. Olgu bir eydir, simge baka bir ey; szck bir eydir, szcn temsil ettii baka bir ey. oumuz iin simgebayran, han simgesi son derece nemli bir duruma gelmi, bu nedenle simgelerle, szcklerle yaarz. Ama szck, simge kesinlikle nemli deildir. Szc simgeyi krp onun tesine gemekse artc lde zor bir itir. Zihni "Sen bir Amerikalsn, Katoliksin, demokratsn, Russun, Hindusun" gibi szlerden zgrletirmek ok zordur. Ama biz zgrln ne olduunu sorgulamak istiyorsak, simgeyi, szc ykmalyz. Zihnin snrlar eitimle, iinde yetitirildiimiz kltr kabul etmekle, kaltmzn bir paras olan teknolojiyle izilir ve dnmemizi koullandran btn bu katmanlarn iine szmak son derece dikkatli, duyarl bir zihin gerektirir. Sanrm en bata bu konumalarn hibir koulda sizin dnmenizi ynetmek, denetlemek ya da zihninizi biimlendirmek amac tamadn anlamak en nemlisi. Bizim sorunumuz belirli bir rgte ye olarak, bir konumacy dinleyerek, bir Dou felsefesini kabul ederek, Zen Budizmine kendinizi kaptrarak, yeni bir meditasyon yntemi bularak, meskalin ya da benzer bir uyuturucu alp yeni dlere dalmakla zlemeyecek kadar byk bir sorun. Bize gereken berrak bir zihinsorgulamaktan korkmayan, tek bana kalabilen, kendi yalnzlyla, boluuyla yzleebilen, bulmak iin kendisini yok edebilen bir zihin. Dikkatinizi ekmek istediim nokta gerekten ciddi olmann nemi: Buraya elenmek iin ya da meraktan gelmiyorsunuz. Btn bunlar zaman kayb olur. Bundan ok daha derin, ok daha geni, kendimiz iin kefetmemiz gereken bir ey var: kendi bilincimizin snrlarnn tesine nasl gideceimiz. nk btn bilin bir snrlamadr ve bilin alan iindeki hibir deiim gerekte deiim deildir. Bana gre zihnin koyduu snrlarn tesinegizemli bir

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|4

biimde deil, bir yanlsama haliyle deil, ama gerektengemek olanakl. Ama bunu ancak zihnin niteliini sorguladnz ve kendinize ilikin gerekten kapsaml bilgi sahibi olduunuz zaman gerekletirebilirsiniz. Kendinizi bilmeden uzaa gidemezsiniz, nk yanlsamaya kaplp kaybolursunuz, d rn sanlara, mezhepiliin yeni biimlerine kaarsnz. Konumacya gre, yaammzn ve temel sorunumuzun btn bu ynlerini ele almak zgrlk sorunudur. nk ancak zgrseniz kefedebilirsiniz; ancak zgrseniz yaratc bir zihin olabilir; ancak zihin zgr olduunda sonsuz enerji vardrve gerekliin devinimi bu enerjidir. Sonu olarak size zihninizin kle olduunu dnmenizi, gzlemlemenizi ve bunun farkna varmanz neririm. Bu ana kadar sylenenler yalnzca kitabn iindekilerin bir zeti; eer zetle, balklarla, birka grle yetiniyorsanz, korkarm pek uzaa gidemezsiniz. Bu bir onaylama ya da yadsma sorunu deil, daha ok kendinizi sorgulama sorunusorgulamak hibir yetke gerektirmez. Tersine, hi kimseyi izlememenizi; kendi zerinize k samanz gerektirir. Saygl, dindar olmak gibi belirli bir davran biimine, etkinlie balanrsanz kendi zerinize k saamazsnz. nsan ok uzaa gitmek iin ok yakndan balamal, ama insan kendini bilmezse ok uzaa gidemez. Kendini bilmek hibir analiste bal deildir. nsan her tr ilikide, her gn kendini gzlemleyebilir. Bu anlay olmadan zihin asla zgr olamaz.

Ojai, 21 Mays 1960 J. Krishnamurti, zgrlk zerine, Ayna Yaynevi