TAHTBATSIZ MUAYENE YNTEMLER 1.

BLM
1. 2. 3. 4. 5. GRSEL KONTROL YNTEM PENETRANT SIVI LE MUAYENE YNTEM MAGNETK PARTKL YNTEM GRDAP AKIMLARI YNTEM AKSTK EMSYON YNTEM

Grsel kontrol veya grsel muayene, bir nesnenin direkt veya indirekt olarak belirlenen kriterlere gre, bir insan tarafndan, hata olup olmadnn kontrol edilmesi ve nesne ile ilgili kabul/red/tamir gibi kararlarn verilmesidir. Grsel kontrol doru uygulandnda ok etkili bir kalite kontrol aracdr. En yaygn kullanlan tahribatsz muayene yntemidir.
3

Grsel muayene; plak gzle yaplan genel bir tahribatsz muayene yntemidir. Bir malzemenin yzeyinde bulunan sreksizlikler, yapsal bozukluklar ve yzey durumu hakknda genel kaliteyi etkileyen parametrelerin byte gibi optik bir yardmc kullanarak veya kullanmadan yaplan muayene yntemidir. Gzle muayene yntemi genel olarak dier tahribatsz muayene yntemleri uygulanmadan nce yaplmas gereken bir almadr.
4

AVANTAJLARI: Grsel kontrol hzl uygulanabilir Ekonomik bir kontrol yntemidir Hata tespitinde ok baarl bir yntemdir DEZAVANTAJLARI: Sadece grnr hatalar tespit edebilir. yap hakknda fikir veremez. Tecrbe ve bilgi ok nemlidir. Personelin dalgnl ve dikkatsizlii ok etkilidir. Gz yanlmalar olabilir. Aydnlatma dzeyi yeterli olmaldr.
5

Yzey hatalarnn tespiti iin kullanlan bir muayene metodudur. Tespit edilmek istenilen hatalarn muayene ilemi, penantrant uygulanan yzeyine ak olmas gerekir, bu nedenle yzey altnda kalan veya herhangi bir nedenle yzeyle balants kesilmi bulunan hatalar bu metotla tespit edilemez.
9

Metalik veya metalik olmayan btn malzemelerde ar gzenekli olmamalar koulu ile beklenen yzey hatalarnn tespiti iin kullanlabilir. Yntemin uygulanaca test malzemesinin yzeyi dzgn ve temiz olmaldr, aksi taktirde deerlendirmelerde yanlgya dlebilir. Muayene sonrasnda ilave olarak bir son temizlik ilemi gerekebilir. Kimyasal maddelerin kullanm zel bir zen 10 gerektirmektedir.

1. Muayene yzeyinde n temizlik yaplmas, 2. Penetrantn uygulanmas, 3. Penetrasyon iin bir mddet (5-30 dk.) beklenmesi 4. Ara-temizlik (evreye yaylan penetrantn temizlenmesi) 5. Gelitirici maddenin yzeye uygulanmas 6. nceleme 7. Deerlendirme ve rapor hazrlama 11 8. Son-temizlik

1. Renkli Penetrant Svlar Genellikle penetran svlar krmz renklidir. Penetran (girici) svnn zellii yzey atlaklar ve boluklarna girebilmesidir.

12

2. Floresan Penetrant Svlar Floresan penetrant (girici) svlar ultraviyole nlar altnda test yaplabilir zellie sahiptir.

13

Penetrant testinde kullanlan kimyasallar 1.Temizleyici sprey 2.Penetrant sprey. 3.Gelitirici sprey.

14

PENETRAN SIVI LE MUAYENE AAMALARI

15

Kimyasal yzey temizleyici spreyler, svlar ve bez kullanlarak temizleme ilemi yaplr. Resimde gsterilen temizleyici sprey, para yzeyindeki kalntlar, yabanc maddeleri, her trl ya, kiri ve pas mekanik yada kimyasal yolla arndrarak n temizleme ilemi yaplr.

16

Temizlenmi, muayene edilecek yzeye penetrant (girici ) sv, hi ak nokta kalmayacak ekilde uygulanr. Penetrant sv bir film halinde tatbik edilir.

17

Uyar: Penatran svnn uygulanmasnda para scaklnn 500C nin zerinde olmamas gerekir.

18

19

20

10

21

Penetrant svnn atlaklarn i yzeylerine kadar ulaabilmesi iin bir mddet beklenir. Bu bekleme sresi 5 ila 30 dakika arasndadr. Bu sre zarfnda penetrant sv atlaklarn en derin noktalarna kadar yerleir ve nfuz eder.

22

11

Penetran sv uygulanan yzey, temizleyici spreylerle veya svlarla temizlenir. Nemsiz bir bezle, malzeme kurutulur.

23

Penetrant nfuz ettirilmi ve kalntlar temizlenmi yzeye, gl emicilie ve penetrant ile yeterli kontrasta sahip gelitirici ince bir tabaka halinde uygulanr. Yzeye yaylan gelitirici hatalar ierisindeki penetrant emerek yzeye kmasn ve gelitirici sayesinde bytlm olarak grlmesini salar.

24

12

25

Gelitirici Uygulanmam

Gelitirici Uygulanm

26

13

30 Saniye

1 Dakika

15 Dakika

27

28

14

29

Hatalarn deerlendirilmesi yzeysel bir muayene yntemi olduu iin gzle yaplr. Deerlendirmeyi yapacak kii EN 1289 seviyesinde penetrant sv testi sertifikasna sahip uzman olmaldr.

30

15

31

32

16

Son temizleme ilemi, temizleyici sv ve bez kullanlarak yaplr.

33

Ultraviole Ik Karanlk Oda

Manyetik zellik Kazandrma

34

17

35

36

18

37

38

19

39

1.Tatbiki kolaydr, abuk sonu verir. Sonular deerlendirmek kolaydr, gerektirdii tehizat basittir. 2.Fiziksel zelliklere ne olursa olsun her cins malzemeye uygulanabilir. 3.Parann geometrisi glk arz etmez. 4.Dierleri gibi ynsel bir metot deildir, bu sebepten bir tek uygulama ile her dorultudaki yzey atlaklar ayn hassasiyette olunabilir. 5.Uygun artlar altnda mikron mertebesinde genilii olan atlaklar bile detekte olunabilir. 40

20

1.Sadece atlak delik ve benzeri aklklarn deteksiyonuna msaittir. 2.Sadece yzeysel aklklarn deteksiyonuna elverilidir. hatalar iin kullanlmaz. 3.Penetrentin tatbikinden nce yaplan n temizlemenin atlaklar kapatan etkenleri ortadan kaldracak ekilde uygun seilmesi ihtisas isteyen bir itir. Baz hallerde kimyasal temizleme (etching) gerekir. 4.Talama ve dvme ilemleri ile veya malzeme iindeki basn gerilmeleri ile azlar daralm veya kapanm atlaklarn deteksiyonu ve bulunan sonularn deerlendirilmesi glk arz 41 eder.

5. Fenolik reineler ve benzeri elastik kaplamalar altndaki ana malzeme atlad halde stteki kaplama atlamayabilir. Bu metodun tatbik olunabilmesi iin kaplama tabakasnn kaznmas gerekebilir. 6. Gzenekli yzeyler bu metodun tatbikine elverili deildir. Gzenekler arasnda tam ykanmayp kalan penetrent ince atlaklarn belirlenmesini engelleyen, kontrastl azaltan bir background medya getirir. 7. Eitim grm tecrbeli personel tarafnda uygulanabilir.
42

21

Askeri Otomotiv Paralar malat Havaclk Sektr Para malat ve Bakm Denizcilik sektr malat leri Dkmclk Kaynaklk Takm malat elik Miller Bakm Atlyeleri Boru Hatlar Tersaneler Tren Yollar Nkleer Enerji Santralleri&Elektrik ve Gaz Sistemleri

43

Uak Motor retimi Dkm&kanat kompozitlerinde Kaynakl yaplarda Dvme disklerde

44

22

Gvde ve gvde kaynaklar(Punta,MIG/MAG) Motor Aktarm ekipmanlar Emniyet paralar Yar-bitmi mamller Dier

45

46

23

47

48

24

Manyetik parack yntemi yzey ve yzeye yakn hatalarn tespitinde ve yerlerinin belirlenmesinde kullanlan olduka basit, hzl ve dk maliyetle uygulanabilen bir yntemdir. Bu yntemde yzey hatalarnn belirlenebilmesi, hatann boyutuna ve yzeye yaknlna bal olup sadece ferromanyetik yani mknatslanabilen malzemelere uygulanr.

49

Magnetik Partikl atlak Kontrol yntemi dkm, dvme ve kaynak dikii kontrollerinde youn olarak kullanlmaktadr. Otomotiv, elik konstrksiyon, g santralleri, petrokimya ve havaclk sektrlerinde uygulama alan bulmaktadr.

50

25

Yntem, incelenen malzemenin manyetikletirilmesi esasna dayanmaktadr. Manyetikletirme ilemi, paradan elektrik akm veya dorudan manyetik akm geilerek gerekletirilir. Ferromanyetik malzemeler bu manyetik akya hi bir diren gstermezler aksine bu manyetik aknn gemesine katkda bulunurlar. Numune zerinden manyetik ak geerken, oluan manyetik alan ierisinde hata varsa, hatadaki boluk ve atlaklar alan izgilerini engelleyecek ve saptracaktr. Bu durum hata zerinde youn bir kaak akm oluturur ve kaak akmn bykl hatann boyutu ile doru orantldr.
51

1. Muayene yzeyinde n temizlik 2. Mknatslanma zellii kazandrma 4. Ferromanyetik tozlarn pskrtlmesi 5. Mknatslama akmnn kesilmesi 6. nceleme 7. Deerlendirme ve rapor hazrlama 8. Mknatslk giderimi ve son temizlik
52

26

Metal olmayan malzemedeki manyetik akm Metal malzemedeki manyetik akm Kaak Akm

53

Bnyesinde hata bulunan bir malzeme yzeyine manyetik alan uygulanm durumunda, yzeye ferromanyetik tozlar serpilirse bu tozlar hatalarn bulunduu blgelerde oluan kaak aklar tarafnda ekilerek bu sreksizlikler zerinde toplanarak kaak aknn geii iin kpr olutururlar. Bylece, mevcut sreksizliklerin yerleri tespit edilmi olunur.

54

27

1. Malzemenin kendisi zerinden akm geirerek.

55

2. ndksiyon akm Teknii

56

28

3. Tabii mknats kullanlarak

57

4. El magneti yardmyla (Elektromknats)

58

29

erisinde manyetik paracklar bulunan ve florasan zellii olan bir sv, kontrol edilecek yzey zerine uygulanr. Bu uygulama esnasnda paraya manyetiklik zellii kazandrlr. Manyetik paracklar sv ile birlikte, atlak veya boluklar nedeniyle ortaya kan manyetik alan zerinde toplanr. Ultra-viole k altnda karanlk bir ortamda kontrol edilen paralar zerindeki atlaklar tespit edilebilir.
59

1) Metot sadece atlaklarn ve sresizliklerin deil segregasyonlarn ve gayrisafiyetlerin de deteksiyonuna msaittir. 2) Her ne kadar servisten alnan bir parann bu metotla muayenesinden nce yzeyinin temizlenmesi icap ederse de, atlaklardaki btn pisliklerin mutlak olarak temizlenmesi gerekmez. atlaklarda geriye kalan pislikler muayenenin hassasiyetini fazla drmez.

60

30

3) Bu metot esas itibariyle yzey atlaklarnn deteksiyonunda kullanlr. Fakat baz hallerde ve bir dereceye kadar hemen yzey alt kusurlarnn da deteksiyonuna msaittir. 4) Manyetik olmayan ince bir tabaka (mesela cadmium) ile kapl paralarn da muayenesi mmkndr. Yalnz hassasiyetten biraz kaybedilir. 5) Baz artlar altnda manyetik olmayan malzemeler iinde manyetik gayri safiyetleri de detekte etmek mmkndr.

61

1.Metot genellikle yzey hatalarnn deteksiyonuna elverilidir. Ancak baz hallerde ve kalifiye personel tarafndan yzeye yakn i hatalarn deteksiyonunda kullanlabilir. 2.Yukarda beinci maddede zikredilen kk istisnalar dnda manyetik olmayan malzemelere uygulanamaz. 3.Kark ekilli paralarda tatbik olunacak manyetik alan iddetini ve dorultusunu tayin etmede glkler vardr. Bunun neticesi para iinde yeterince manyetize edilmemi blgeler 62 kalabilir.

31

4. Mmkn btn dorultulardaki hatalarn detekte olunduundan emin olmak iin muhtelif dorultularda bir seri manyetikletirme yapmak gerekir. 5. Para zerinde nceden kalm manyetiklik muayeneyi olumsuz ynde etkiler. Bu sebepten ie balamadan nce artk manyetiklii gidermek gerekir. 6. Kullanlan toz andrc karakterdedir. Para zerindeki girintilere dolar. Dolaysyla bu metot muayeneden sonra emniyetli temizlemenin mmkn olabildii hallerde kullanlr. 7. Eitim grm ve yetimi personel tarafndan63 uygulanabilir.

64

32

VDEO

65

66

33

Girdap akmlar (Eddy-Current) yntemi yzey ve yzeye yakn sreksizliklerin (hatalar) belirlenebilmesi iin uygun bir yntem olup, elektrik iletkenliine sahip olan btn metal ve alamlarna uygulanabilir. Bu yntem kullanlarak atlak, korozyon, iletken bir malzeme zerindeki boya veya kaplama kalnlnn llmesi ve iletkenlik lm mmkndr.
67

68

34

Malzeme yzeyinden ierideki olusun eddy akmlar, yzeyde oluan akmlarn faz deiimleri ile ilikilidir. Eddy akmlar ayet atlak, boluk, yzey hasarlar veya hatal kaynak birletirmeleri gibi malzeme kusurlar ile karslarsa, aksn olmas gerektii dorultuda yaynamazlar. Bunun sonucunda manyetik alanda bir deiiklik oluur, ve buna bal olarak test bobini de reaksiyon verir.
69

70

35

Test probunda oluturulan manyetik alan, test malzemesi zerinde girdap akmlar diye tabir edilen ikincil bir manyetik alan iddeti yaratr. Bu akm dalm yzeydeki hataya denk gelmesi durumunda kesintiye urayarak ekranda hata sinyali verir.

71

Sarf malzemesi gerektirmez ve dier testlerde olduu gibi hz negatif bir tesir oluturmaz, tersine yksek hzda kontrol test hassasiyetini arttrr.
72

36

Havaclk ve boru imalat sanayi en yaygn kullanld sektrlerdir.

73

Yzeysel veya yzeye yakn i hatalarn deteksiyonu(alglamas) atlak derinliinin tayini. nce levha malzemelerin veya ince cidarlarn kalnlklarnn llmesi. Kaplama, film veya boya kalnlklarnn llmesi. Malzeme cinsinin tayini. Sertlik derecesinin ve derinliinin llmesi.

74

37

1.Metot esas itibariyle metalrjik yap farklar ve malzeme hatalar sebebiyle iletkenlik ve permeabilitenin deimesini ler. Bu da metoda ok geni uygulama imkanlar salar. 2.Yzeysel veya yzeye yakn i hatalarn deteksiyonu. atlak derinliinin tayini. 3.nce levha malzemelerin veya ince cidarlarn kalnlklarnn llmesi. 4.Kaplama, film veya boya kalnlklarnn llmesi. 5.Malzeme cinsinin tayini. Sertlik derecesinin ve derinliinin llmesi. 6.letkenlik, manyetiklik, permeabilite, curie noktas gibi fiziksel zelliklerin tayini. 7.Hafif alamlarda (uak paralarnda) yangn veya s hasarnn tespiti.
75

8. Manyetik alan iddeti ve dorultusunun llmesi. Malzemeler zerindeki artk manyetikliin tayini. 9. Metot iletkenlik ve permeabilite deki deimelere hassas olduundan yzeydeki veya atlaklardaki bulaklklar (pisliklere) hassas deildir. 10. Muayene sistemi elektromanyetik endksiyonla alr. Bunun iin deney paras ile temas ve balantya lzum yoktur. 11. Fevkalade yksek scaklklarda (1000C a kadar) muayene yaplabilir. 12. Sistemin uyarma frekans ykseltilerek muayene sresi 0,001 snye kadar ksaltlabilir. Dolaysyla muayene hz ok yksektir. 13. Muayene olunan para kuru kalr. Dolaysyla deney parasna ait muayeneler birlikte yaplabilir. 76

38

1.letken olmayan malzemelere uygulanamaz. Ancak bunun bir istisnas vardr; iletken bir malzeme zerinde iletken olmayan bir kaplamann kalnl girdap akmlar ile llebilmektedir. 2.Metalsel kaplama kalnlklar ancak, temel metal ile kaplamann iletkenlikleri arasnda yeterli fark olduu takdirde llebilir. 3.letkenlik ve permeabilitide lokal deimeler metodun hassasiyetini azaltr. Bu zararl etkiyi azaltmak iin minyatr problar yaparak muayene alannn mmkn olduu kadar kltlmesi cihetine gidilmitir.
77

4. Kuatan bobin sistemleri kullanmak suretiyle kark ekillerin muayeneleri hzlandrlabilir fakat bu takdirde detekte olunan hatann yerini tam olarak tayin etmek mmkn olamaz. 5. Metot zerinde geometrinin etkisi byktr.Basit ekilli paralarda uygulama basittir fakat kark ekilli paralarda kark tarama ilemlerine ihtiya vardr.

78

39

VDEO

79

80

40

Btn kat malzemeler belli bir elastiklie sahiptir; d kuvvetler altnda genleirler veya sktrlrlar. Etki eden kuvvetler ortadan kalktnda ise bir yay gibi geri hareket yaparak eski haline dnerler. Kuvvet arttka ve dolaysyla elastik deformasyon artacaktr. Bununla malzemenin elastik enerjisi de o kadar fazla olacaktr. Eer elastik limit alrsa krlma veya atlama olur. Bu, gevrek malzemelerde abuk, dier malzemelerde belli bir plastik deformasyon sonras meydana gelir. 81

Eer elastik olarak genlemi malzemede boluk, inkluzyon vb. bir hata varsa atlamalar yksek derecede streslenen bu noktalarda oluarak hzl bir dislokasyonla malzeme enerjisini atarak gever. te elastik enerjinin hzla serbest braklmasna Akustik Emisyon olay denir. AE bir elastik dalga retir, malzemede yaylan bu dalga uygun sensrlerle detekte edilebilir ve analiz edilebilir.
82

41

Yakn felaketlerin ilk habercisi olarak yzyllar boyunca seslerden yararlanlmtr . Kalay bklrse ikizlenme meydana gelir ve bu srada yaynlanan atlama sesi "kalay l (tin cry)" olarak bilinir. Bir para kdn yrtlmasnda, tahta veya cam krlmasnda ses aa kar. Btn bu rneklerde sesler, kulak tarafndan duyulabilecek genliktedir ve frekanslar da iitilebilir ses izgesi (spektrumu) iindedir.
83

Belirli bir yk altndaki malzemelerde; temel atlak balanglar, ikizleme, dislokasyon hareketi, kristal dzlemlerinin kaymas, martensitik faz dnmleri gibi yerel dinamik hareketler oluurken bir ultrasonik kulan iitemeyecei frekanslarda sesler meydana gelir. Bu sesler AE kaynaklardr.

84

42

Uygulanan gerilim sonucu malzemedeki ani hareket bir gerilim dalgas oluturur. Yapdaki yaylan dalgalar yzeye yerletirilen hassas bir piezoelektirik g eviriciyi uyartr. Malzemeye uygulanan gerilim artarsa bu yaymlardan ok fazla miktarlarda (emissions) retilecektir. Yzeye ulaan zayf titreimlerin bir veya daha fazla alglayc vastasyla alnp ykseltilerek AE Test arac kullanlarak deerlendirilir.
85

86

43

AE; malzeme, yap, proses asndan ok geni bir alan kapsayan bir doal olaydr. Laboratuar almas olarak; malzeme muayenesinde ve deformasyon ve krlma konularnn incelenmesinde, mikroyap ve deformasyon oluumlarnn kontrolnde, gevreklik ve heterojenlik seviyelerinin muayenesinde kullanlr. retim srecinde AE yntemiyle muayene; lehimli balantlarda, scaklk ve basn altnda yaplan yapmalarda (thermocompression bonding) ve aft dorultma (shaft straightening) gibi ekil verme ilemlerinde, denetim ve kalite gvence arac olarak rnein kaynak ilemi veya ahap kurutma srecinin izlenmesinde, ileri seramik para retiminin kontrolnde, anma testinde kullanlmaktadr. Yapsal kontrol amacyla AE; basnl kaplarda, depolama tanklarnda, boru hatlarnda, uak ve uzay aralarnda, kprlerde, demiryolu aralarnda hem kullanlmam hem de servis srecindeki donanmlarda, atlaklarn, kaaklarn tespitine, korozyon ve kaynak hatalarnn belirlenmesine ynelik olarak 87 kullanlmaktadr.

VDEO

88

44

NDT YNTEMLERNN GENEL KARILATIRMASI

YNTEM OPTK YNTEMLER RADYOGRAF ULTRASONK MAGNETK PARACIK SIVI PENETRANT GRDAP AKIMLARI

UYGULAMA ARTLARI

Karmak yaplarn i ksmlarn incelemede kullanlr. Malzemeye tek taraftan giri yeterli olabilir. B/D D

Malzemenin her iki tarafna da ulamak gerekir.

Malzemeye tek veya iki taraftan, baz durumlarda da ulardan ulamak gerekir. B B/C

Temiz ve olduka dzgn yzey gerektirir. Malzeme yzeyinin tamamna ulalabilmelidir. D C/D

Penetrantn ulaabildii yzeyler test edilebilir. Yzey temiz olmaldr. D C/D Btn malzemeler iin biraz beceri gerektirir. Sadece yzeye ak hatalar tespit edilebilir. Girii tkanm hatalar alglanmayabi lir.

Yzey (genellikle) gayet dzgn ve temiz olmaldr.

EKPMAN MASRAFI TEST MASRAFI

A B/C

B/C C/D Yzey ve yzeye yakn hatalar tespit edilebilir. Kalnlk, kaplama kalnl lm ve malzeme snflandrmas yaplabilir. Genellikle yksek yetenek ve akademik bilgi gerektirir.

DERLER

Pratik yetenek yeterli olup, fazla bilgi gerektirmez.

Yksek masrafna ramen, geni blgeler bir defada test edilebilir. Yorumlama iin bilgi ve yetenek gerektirir. Radyasyon tehlikesine kar nlem alnmas gerekir.

Nokta nokta taramak gerektirir, dolaysyla byk malzemelerde masrafldr. Yetenekli parsonel gerektirir

Sadece magnetik malzemelerde kullanlr; rnein, elik. Fazla yetenek gerektirmez. Yzey ve yzeye yakn hatalar tespit edilebilir.

Semboller :

A: En yksek masraf D: En dk masraf 89

45