Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

Buhar Kazan Otomasyon Sistemi iin Uzaktan Grntleme Sistemi Tasarm

Turgutlu Zbeyde Hanm Kz Teknik ve Meslek Lisesi, Turgutlu, Manisa b Afyon Kocatepe niversitesi Mhendislik Fakltesi, Biyomedikal Mhendislik, Gazlgl Yolu, Afyonkarahisar e-posta: tbakturk@hotmail.com, ufidan@aku.edu.tr
a

Tayfun Burak AKTRKa ve Uur FDANb

zet

Bu almada, buhar kazan otomasyon sistemindeki kazan basnc, kazan giri ve k scakl, kzgn buhar scakl, besi suyu scakl ve basnc bilgilerini otomasyon yazlmndan bamsz olarak istenilen zamanda veya tehlike annda 230.4Kbps hznda sorumlu kiinin PDAsna aktaran uzaktan grntleme sistemi tasarlanm ve gerekletirilmitir. Hazrlanan yazlm ile EGPRS hizmeti sunan GSM ebekesi zerinden PC ekranndaki otomasyon bilgileri sorumlu kiilere MMS mesaj ile 90 sn de ulatrlmtr. Bu sistem sayesinde iletme sahibi ya da sorumlu kiilerin buhar kazan otomasyonu bilgilerine ulamas kolaylamtr. Otomasyon sistemi nerede olursa olsun, GSM ebekesi mevcut olduu srece, sistemin otomasyon bilgisini iletmesinin mmkn olaca grlmtr. Gerekletirilen sistem PC zerinde alan dier programlardan ve donanmdan bamsz olduundan dolay, her eit fabrika otomasyon sistemlerine uyarlanabilir. Anahtar kelimeler: Buhar kazan, Otomasyon, MMS, EGPRS

The Design of Telemonitoring System for Steam Boiler Automation System

Abstract
In this study, a telemonitoring system which sends important information, such as boiler pressure, input and output temperature of boiler, hot steam temperature, feeding water temperature and pressure in a steam boiler automation system, to the responsible peoples PDAs at the speed of 230.4 K in a dangerous situation or in required time. It is free from the current automation software. The automation infos on the PC monitor arrive to the responsible people as MMS in 90 seconds via GSM network that provides EGPRS service. By this system, it becomes easier for the factory owner or responsible people to reach to the information of steam boiler automation. It is seen that the system can send the automation information wherever the automation system is set, as long as GSM network is available. This system can be used with every kind of factory automation systems because this system is free from other automation systems and hardware. Keywords: Steam boiler, Automation, MMS, EGPRS

1. Giri Buhar kazan, herhangi bir yaktn (kat, sv veya gaz) yaklmasyla veya elektrik enerjisi kullanmak suretiyle meydana getirilen s ile su veya dier bir svdan istenilen scaklk, basn ve miktarda buhar elde etmeye yarayan kapal bir kaptr. lk buhar kazan 1860da Fransz fiziki Denis Papin tarafndan yaplmtr. 2 ila 4 at basnl ilk kazanlara kar gnmzde zel alaml elikler kullanlarak 300 atye kadar buhar elde edilebilen kazanlar yaplmaktadr. Elde edilen buharn s enerjisi; endstride stma, kurutma

ve piirme ilerinde kullanlrken sahip olduu potansiyel enerji de buhar trbinlerinde mekanik enerjiye evrilerek elektrik retimi, lokomotiflerin ve gemilerin yrtlmesi iin kullanlmaktadr (Kkahin, 2008). Buhar kazanlarnn iletilmesinde en nemli nokta buhar kazan ierisindeki su seviyesinin belirli limit deerler arasnda tutulmasdr. Su seviyesinin maksimum limit deerinin zerinde olmas kazan verimini drrken minimum limit deerin altna dmesi de kazann susuz kalarak ar snmasna neden olmaktadr. Buna bal 71

Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

olarak kazan tesisatndaki borularn mukavemeti azalarak krlganlamaktadr. Ayrca kzgn olan kazana aniden souk besleme suyu verilmesi kazann patlayarak can ve mal kaybna neden olmaktadr. Bundan dolay kazan iindeki su seviyesi srekli kontrol edilmelidir (Grel vd., 1995). 14 Eyll 2009 tarihinde Manisann Turgutlu lesinde bulunan bir konserve fabrikasnda bulunan buhar kazanlarndan birinde gaz skmas sonucu meydana gelen patlama ile 9 ii yaralanm, 600 bin TLlik maddi hasar olumutur (nt. Kyn.1, nt. Kyn.2). Yine 2007 ylnda Konyann Cumra lesinde bir fabrikada bulunan buhar kazannn gaz skmas sonucu patlamasyla 2 ii yaralanmtr (nt. Kyn.3). Kontrol sistemi, istenen kty verecek ekilde sistemin llen deikenlere bal olarak balatlmas, durdurulmas ya da dzenlenmesini salar. Bu kontrol sistemi, PLC (programmable logic controller) ile verinin deerlendirilip depoland bilgisayar kullanacak kii arasnda ara yzey oluturarak veri toplama, veri depolama ve sisteme komut gnderme ilevlerini yerine getirecek bir yazlmdan oluur. Fabrikalarda dk maliyetli, daha kaliteli ve daha ok retmek iin gzetleyici denetim ve veri toplama ilemlerini yapan SCADA sistemleri kullanlmaktadr. SCADA, uzakta bulunan bir ya da birden fazla tesisten veri toplayan ve/veya kontrol komutlar gndermeyi salayan bir sistemdir (ener ve Gnerhan, 2001). SCADA, operatrn uzak mesafelerdeki tesisi ziyaret etmesi ya da tesiste istihdam edilmesi gerekliliini ortadan kaldran bir sistemdir (zkaya, vd. 2008). sletmedeki tesislerin en yksek verimde kullanlmas, yneticilerin isletmeye ve retim bilgilerine tam olarak hkim olmasyla salanabilmektedir. Gelien telekomnikasyon teknolojisi sayesinde lm ve izleme yntemlerinin eitlilii de artmtr. Genel olarak telemonitoring ad verilen teknikle, her hangi bir uzaklkta bulunan sistemlerin denetimi ve izlenmesi salanabilmektedir (nt. Kyn.4). Bu konuda aratrmaclar 2007 ylnda Mobil kablosuz teknoloji kullanarak web tabanl kablosuz scada sistem uygulamas gerekletirmiler72

dir. Gelitirilen sistemde kontrol edilecek donanma ait anlk deerler sabit ya da mobil kullanclar tarafndan izlenebilmekte ve gerekli mdahaleler en ksa srede yaplabilmektedir. Bylece oluan arzalarn ok ksa srede belirlenmesi ve giderilmesi salanarak sistemin hizmette kalma sresi artrlmtr (Sucuba, 2007). 2004 ylnda yaplan baka bir almada cep telefonu tabanl mobil scada otomasyon sistemi gerekletirilmitir (Karaor, 2004). 2003 ylnda fabrika otomasyonunda elektrik sistemlerinin SCADA ile kullanmna ait rnek eitim program ve uygulamas gerekletirilmitir (Cura, 2003). Ayrca bunlarn dnda fabrika otomasyon ve kontrol ile ilgili birok tez ve makale almas bulunmaktadr (Trk, 2006; zkan, 2006; Mirzaolu, 2008; ilek 2005). Bu almann amac, kazan basnc, kazan giri ve k scakl, kzgn buhar scakl, besi suyu scakl ve basnc gibi nemli buhar kazan otomasyonu bilgilerine kullanlan SCADA yazlmndan bamsz olarak istenilen zamanda veya tehlike annda iletme sahibi ve sorumlu kiiler tarafndan GSM ebekesinin mevcut olduu her noktadan ulalmasn salamaktr. Bu sayede i kazalarnn nlenmesi ve buhar kazan iletme tesislerinin daha verimli ynetilmesini salamaktr. 2. Malzeme ve yntem Buhar kazan otomasyon sistemi ile sistemdeki scaklk ve basn deerleri izlenir ve gerektiinde de kumanda edilen tm noktalar iin set deerleri girilir. Bu sayede sistemin girilen set deerleri ile otomatik almas salanr. ekil 1deki Buhar Kazan Otomasyon Sisteminden de grld gibi otomasyon sistemi tm bilgileri toplayarak vanalar kumanda eder ve sistem parametrelerinin istenilen dzeyde tutulmasn salar. Ayrca tesise dalan buhar ak gzlemlenirken buhar ve scaklk ak verileri toplanarak maliyetler hesaplanabilir. Sistemden yaplan lmler ve kayt altna alnan alarm deerleri ile ilgili detayl gnlk, aylk ve yllk raporlar alnabilir (nt. Kyn.5).

Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

ekil 1. Buhar kazan otomasyon sistemi

2.1 Global Gelime iin Gelitirilmi Data Hzlar (EGPRS) EGPRS veri transfer oranlarn ve frekans kullanm verimliliini ykselterek mobil cihazlarn yeteneklerinin artmasna olanak salayan bir teknolojidir. Yeni modlasyon teknii ve hata giderme metotlarnn yeni balant adaptasyon mekanizmalar ile birletirilmesi sayesinde GPRSteki 115kbps veri aktarm hz EGPRSde 384kbpse kadar ykselmitir. Ancak Class 10 ve Class 12 EGPRS uyumlu telefonlarn eriebilecei en yksek hz 236.8 kbps olup veri aktarm orann snrlamaktadr. Btn bu gelimeler; kullanlan radyo sinyallerinin daha verimli olmasn, bu nedenle daha gelimi uygulamalarn, kablosuz internet eriimi, e-posta ve dosya transferlerinin ok daha rahat yaplabilmesinin nn amtr (Hakaste vd., 2003). Bunlardan biri olan MMS (Multi Medya Mesajlama Servisi), yaz, ses, grnt, hareketli grnt gibi birok multimedya bnyesinde barndran mesajlarn gnderilmesine ve alnmasna ynelik bir hizmettir. MMS iin operatr desteinin yan sra cep telefonun da bu hizmeti destekliyor olmas gerekmektedir (Motorola, 2006).

3. Buhar Kazan Otomasyonu Uzaktan Grntleme Sistemi ekil 2de hazrlanan PC tabanl otomasyon kontrol ve iletim sisteminin blok diyagram grlmektedir. Tasarmlanan sistem, alglayc, sinyal ileme, veri toplama, EGPRS modem ve bilgisayar yazlmndan olumaktadr. Alglayclar scaklk, basn ve seviye gibi fiziksel olaylar voltaj, akm, frekans ve puls gibi elektriksel sinyale dntrr. Sinyal ilemede dntrlen iaret ykseltme, filtreleme ve lineerletirmeden geerek veri toplama blouna aktarlr. Veri toplama blounda ilenmi elektriksel iaret saysallatrlarak bilgisayara aktarlr. letme genelinde yneticilere ve sorumlu kiilere her zaman eriebilmek ve gerekli bilgileri iletmek iin EGPRS Modem ve PDA kullanlmtr. Gelitirilen yazlm sayesinde alarm durumunda ya da ayarlanan sklklarda EGPRS hizmeti sunan GSM ebekesi zerinden PC ekranndaki SCADA bilgileri sorumlu kiilere MMS mesaj ile ulatrlr. Sorumlu kiilerin rahat hareketliliini salamak ve irket yneticilerinin her an her yerde istedii bilgiye ulamasn salamak iin PDA kullanlmtr.

73

Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

ekil 2. Tasarmlanan Sistemin Blok Diyagram

3.1. Gerekletirilen yazlm Programn ak diyagramnda (ekil 3) grld gibi, SCADA bilgisini iletmek iin hazrlanan yazlmda, nce bilgilerin ulatrlaca sorumlu kiilerin Ad, Soyad, Telefon Numaras, E-mail vb. bilgileri kaydedilir. SCADA bilgisi gnderilmek istendii zaman, monitrdeki SCADA bilgisi n izleme yaplr ve JPEG formatnda kaydedilir. Daha sonra gnderilmek istenen kii kaytlardan seilir ve seime gre MMS, SMS veya E-Mail eklinde SCADA bilgisi yollanr.

ekil 3. Hazrlanan yazlmn ak diyagram

74

Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

MMS gnderiminde MMS sunucu ayarlarnn bir defalk yaplmas gerekir. Kullanlan GSM operatr deimedii srece bu ayarlar kullanlmaktadr. Kullanlan sunucu ayarlar; APN: mms

Kullanc ad: mms ifre: mms A geidi: 213.161.151.201 Sunucu ad:http://mms.avea.com.tr/servlets/mms olarak ekil 4deki gibi ayarlanr.

ekil 4. MMS gnderim penceresi

Ayrca kullanlan mobil modemin ve PDAnn da GPRS ve MMS balant ayarlarnn yaplmas gereklidir. Cep telefonunun GPRS ayarlar kullanlan operatr tarafndan otomatik olarak yklenirken kullanlan PDAnn GPRS ayarlar HP IPAQ Data Connect uygulamas altrlarak otomatik olarak yklenir. 4. Bulgular Buhar kazan otomasyon sistemindeki kazan basnc, kazan giri ve k scakl, kzgn buhar scakl, besi suyu scakl ve basnca ait bilgiler otomasyon yazlmndan bamsz olarak ayarlanan zaman aralklarnda veya tehlike annda gelitirilen sistem ile ekil 5de gsterildii gibi ekran n izlemesi alnarak bilgisayara jpeg

formatnda kaydedilmitir. Kullanlan EGPRS teknolojisi nedeniyle bir MMS mesaj ierisinde gnderilebilecek maksimum veri miktarnn 180KB olabilecei tespit edilmitir. Gerekletirilen sistemde elde edilen JPEG formatndaki grntnn ortalama boyutu 100KB olup gerekletirilen sistem iin yeterli olmaktadr. MMS gnderilecek iletme sahibi ve sorumlu kiilerin isim, telefon, e-mail gibi bilgilerini kaydeden ve MMS gnderilecei zaman bu bilgileri otomatik olarak kullanan bir kayt rehberi oluturulmutur. Ayarlanan zaman aralnda veya sistemde tehlike olduu durumlarda oluturulan kayt rehberi zerinden ilgili kii ve kiilere buhar kazan ile ilgili bilgiler MMS olarak PDAlarna gnderilmitir.

ekil 5. Buhar kazan otomasyon bilgilerinin iletilmesi

75

Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

ekil 6da PDAya aktarlan buhar kazan otomasyon bilgileri grlmektedir. Aktarm mobil modem olarak kullanlan ve bilgisayarn USB portundan balanabilme zelliine sahip Moto-

rola V360 cep telefonunun EGPRS zellii kullanlarak 230.4 Kbps hznda 90snde HP IPAQ 614C marka PDAya aktarlmtr.

ekil 6. PDA zerindeki SCADA grnts

Otomasyon bilgilerinin jpeg formatnda gnderilmesinden dolay veri zerinde kayp olmamtr. Verilerin jpeg formatnda iletilmesinden dolay PDAnn yaknlatrma zellii kullanlarak ilgili kiilerin sistemi daha ayrntl incelemesi

salanmtr. ekil 7de tehlike annda, gelitirilen sistem tarafndan gnderilen alarm bilgisi grlmektedir. Bu sayede ilgili kiilerin otomasyon sistemine en ksa srede mdahale etmesine olanak salanmtr.

ekil 7. Alarm durumunda iletilen SCADA grnts

5. Tartma ve Sonu Buhar kazanlarnda kullanlan otomasyon sistemleri sayesinde ncelikle insandan kaynaklanan hatalarn, kazalarn olumas nlenir ve kazan dairesinde bulunan personel ihtiyac azalr. Enerji, dolays ile para tasarrufu salanr. Bu alma sayesinde, kazan basnc, kazan giri ve k scakl, kzgn buhar scakl, besi suyu scakl ve basnc gibi nemli buhar kazan oto76

masyonu bilgilerine kullanlan SCADA yazlmndan bamsz olarak istenilen zamanda veya tehlike annda iletme sahibi ve sorumlu kiiler tarafndan GSM ebekesinin mevcut olduu her noktadan ulalmas salanmtr. Bu sayede i kazalarnn nlenmesi ve buhar kazan iletme tesislerinin daha verimli ynetilmesi gerekleecektir. Son yllarda giderek artan buhar kazan patlamalar sonucunda oluan felaketlerin, can ve mal kayplarnn nne geilmi olunacaktr.

Aktrk ve Fidan/ AK Fen Bilimleri Dergisi 2009-01 71-77

Ayrca sistemin PC zerinde alan dier programlardan ve donanmdan bamsz olmas her eit fabrika otomasyon sistemine uyarlanabilmesine de olanak salamaktadr. Kaynaklar
1. Cura U., 2003. Fabrika Otomasyonunda Elektrik Sistemlerinin SCADA ile Kullanmna Ait rnek Eitim Program ve Uygulamas, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 2. ilek A., 2005. Plc (Programlanabilir Lojik Kontrol Cihaz) Ve Scada (Ynetsel Denetim Ve Veri Toplama) le Endstriyel Otomasyon Uygulamas, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 3. Grel M.S., Topu H., imek F., Ertrk G., 1995. Buhar kazanlar otomasyonu, TESKON, Ulusal Tesisat Mhendislii ve Sergisi, ss: 487-499. 4. Hakaste M, Nikula E, Hamiti S., 2003. GSM/EDGE Standarts Evolution (up to Rel4), GSM/GPRS and EDGE Performance, 2nd Edition, Edited by: T. Halonen, J.Romero and J. Melero; John Wiley & Sons, Ltd. 5. Karaor M, 2004. Cep Telefonu Tabanl Mobil SCADA Otomasyon Sisteminin Gelitirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 6. Kkahin F, Haziran 2008. Buhar Kazanlar, Birsen Yaynevi, stanbul. 7. Mirzaolu ., 2008. Plc Ve Scada Kullanarak rmik retim Sisteminin Otomasyonu, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 8. Motorola, August 28, 2006. Introduction of MMS in J2ME, Technical Article.

9. zkan S., 2006. Enerji Sektrnde Scada Uygulamalar Ve Scada Otomasyonu rneklemesi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 10. 10.zkaya M.G.; Variyenli H..; Yonar G., 2008. Jeotermal Enerji le Istlan Ktahya li Simav lesindeki Istma Sisteminin evresel Etkilerinin Deerlendirilmesi ve Uygulanmas Gereken Yenilikler, Cumhuriyet niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Fen Bilimleri Dergisi, Cilt:29, Say: 2. 11. Sucuba A, 2007. Mobil Kablosuz Teknoloji Kullanarak Web Tabanl SCADA Sistem Uygulamas, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 12. ener, A.C., Gnerhan, G.G. 2001., Jeotermal Blgesel Istma Sistemlerinde Otomatik Kontrol, Teskon 2001 Jeotermal Enerji Dorudan Istma Sistemleri; Temelleri ve Tasarm Seminer Kitab, p. 213. 13. Trk A., 2006. Kat Yaktl Buhar Kazannn Bulank Denetleyici le Tam Mantk Otomasyonunun Gerekletirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Kahramanmara St mam niversitesi Fen Bilimleri Enstits. 14. http://www.milliyet.com.tr/Yasam/SonDakika. aspx?aType=SonDakika&ArticleID=1139123 (Eriim tarihi: 18.10.2009 ) 15. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/1247397.asp (Eriim tarihi: 18.10.2009) 16. http://www.kenthaber.com/Haber/guncel/Normal/ buhar-kazani-patladi--2-isci-yarali /haber_221600 (Eriim tarihi: 17.10.2009) 17. http://www.sc.com.tr/page.php?ID=31 (Eriim tarihi: 18.08.2009) 18. http://www.masotomasyon.com/proses.asp (Eriim tarihi: 10.08.2009)

77