T.C.

MLL ETM BAKANLII

GEM YAPIMI

GEM ISITMA SSTEMLER RESM

521MMI598

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. BUHAR BORU DEVRELERN ZME ........................................................................... 3 1.1.Istma.............................................................................................................................. 3 1.1.1. nemi .................................................................................................................... 3 1.1.2. eitleri .................................................................................................................. 3 1.2. Istma Tekniiyle lgili Temel Tanm ve Bilgiler ......................................................... 5 1.2.1. Is ve Birimleri ....................................................................................................... 5 1.2.2.Isnn lm ......................................................................................................... 6 1.2.3.Scaklk ve Birimleri ............................................................................................... 8 1.2.4.Scakln llmesi............................................................................................... 9 1.3. Is Transferi ve eitleri .............................................................................................. 10 1.3.1. Is letimi (Kondksiyon) .................................................................................... 10 1.3.2. Is Tanm (Konveksiyon) ................................................................................. 10 1.3.3. Inm (Radyasyon) .............................................................................................. 11 1.4. Is Kayb ...................................................................................................................... 11 1.5.Istmada Kullanlan Yaktlar ........................................................................................ 11 1.5.1. Kat Yaktlar ........................................................................................................ 12 1.5.2. Sv Yaktlar ......................................................................................................... 12 1.5.3. Gaz Yaktlar ......................................................................................................... 12 1.6. Istma Cihazlar ( Heating Unit )................................................................................. 12 1.6.1. Kazanlarn Snflandrlmas ................................................................................ 13 1.7.Is Yayma Elemanlar................................................................................................... 15 1.7.1. Dilimli Istclar Radyatrler (Radiators)............................................................. 15 1.7.2.Fanl Istc (Fan-Coil) .......................................................................................... 16 1.8. Konvektrler (Convectors) ......................................................................................... 16 1.8.1. Tanm .................................................................................................................. 17 1.8.2.eitleri ................................................................................................................. 17 1.9. Buhar Kazanlar .......................................................................................................... 19 1.9.1. Buhar Kazanlarnda Buharn Elde Edilmesi ........................................................ 20 1.10. Buhar Devresi Ekipmanlar ....................................................................................... 21 1.10.1. Pompalar (Pumps) ............................................................................................. 21 1.10.2. Eanjrler ........................................................................................................... 22 1.10.3. Valfler ( Valve ) ................................................................................................. 24 1.10.5. Genleme Depolar ( Expansion Tank )............................................................. 29 1.11. Istma Datm Sistemleri ......................................................................................... 31 1.11.1. Kolon Sistemi (Column System) ....................................................................... 31 1.11.2. Branman Sistemi (Line System) ...................................................................... 32 1.12. Buhar Devre izimi .................................................................................................. 33 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 35 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 38 2. THERMAL OIL BORU DEVRELERN ZME ............................................................ 38 2.1.Thermal Oil Devre Elemanlar ..................................................................................... 38 2.2.Ana Tank ve Dreyn Tanktan Yan Genleme Tankna Gnderilii ........................... 40

2.4. Deaeratorden Boilere Gnderilii ............................................................................... 42 2.8. Kollektrden Tatl Su Istma Devresine Gnderilii ve Deaerator Geri Dn .......... 46 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 50 CEVAP ANHTARLARI ........................................................................................................ 51 KAYNAKA ......................................................................................................................... 52

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI598 Gemi Yapm Gemi Ressaml Gemi Istma Sistemleri Resmi Istma sistemlerinin tanm, s, s transferi, stma cihazlar, yaktlar, yardmc devreleri, valf ve fittings, stma sistemleri devrelerinin izimi ile ilgili bilgi ve becerilerin verildii renme materyalidir. 40/16 Istma sistemleri boru devre resimlerini izmek Genel Ama Gerekli ortam ve ekipman salandnda teknie uygun olarak istenilen standartlarda stma sistemleri boru devre resimlerini izebileceksiniz. Amalar 1. Teknie uygun olarak buhar tesisat devresinin resmini izebileceksiniz. 2. Teknie uygun olarak termal-oil tesisat devresinin resmini izebileceksiniz. Ortam: Resim atlyesi, bilgisayar laboratuvar Donatm: izim takmlar, bilgisayar donanm, paket program Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Gemilerdeki stma sistemleri eski zaman diliminde buhar gc ile yaplmakta iken gnmzde ise s ileten akkanlar tarafndan gerekletirilmektedir. Bilindii gibi s insanlarn yaam iin gerekli bir enerjidir. Ayrca s, geminin kargo tanklarnda, yakt devresinde ve separasyon sistemlerinde kullanlmaktadr. Istma Sistemleri Resmi modl ile gemilerde eitli yerlerin stlmalarnn gerekliliini, kullanm yerlerini ve devrelerin iziminde hangi elemanlarn nasl kullanldn reneceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uluslararas denizcilik kurallarna uygun buhar boru devrelerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde aydanla suyu koyunuz, kapan kapatarak kaynatnz. aydanln azndan kan buharn karsna bir metal plaka koyarak plakada oluan s deiikliini inceleyiniz. evrenizdeki kapal devre kalorifer sistemini inceleyiniz. Dizayn ofislerde ve tersanelerde aratrma yapnz. nternetten buhar devreleri ile ilgili aratrma yapnz.

1. BUHAR BORU DEVRELERN ZME

1.1.Istma
Gemide stma sistemleri; scak su, buhar, kzgn ya ve iklimlendirme tesisat tasarm, hesaplama ve projelendirilmesini ieren boru devreleri ve ekipmanlardr.

1.1.1. nemi
Gemilerde stma sistemleri hem alanlar iin hem de gemide scaklk istenen ( kargo, akaryakt depolar, ya tanklar, seperatr devresi vb.) yerler iin vazgeilmez bir devredir. alanlar, stma sistemleri ile scak su ve snma ihtiyalarn karlarlar. Gemilerde stma sistemleri ile tanan ykn muhafaza edilmesi, eitli devrelerin stlmas ( ana makine, iklimlendirme vb.) gibi ihtiyalar karlar.

1.1.2. eitleri
Bir stma sisteminin uygun olabilmesi iin u artlarn yerine getirilmesi gereklidir: Istlan ortamn scaklk derecesi 1C'lik bir hassasiyette olmaldr. Hzl ve etkili bir ayar tertibatna sahip olmaldr.

Istma etkisi ile stlan ortamn atmosferi bozulmamaldr. Tesisat; tesis, iletme ve bakm giderleri ynnden verimli olmaldr.

Istma sistemlerini iki ana grup altnda toplamak mmkndr. Lokal stma ( Local heating )

Is, stlacak meknn bizzat iinde retilir. Bu sistemin uyguland yerlerde, stlmas gereken her meknda bir s reticisinin bulunmas gereklidir. Elektrikli stma cihazlar ile yaplan stma bu gruba girer. Merkezi stma (Central heating)

Bir stma merkezinde retilen snn, tayc bir ortam araclyla, stlmas istenen mekna yerletirilmi stclara gnderilmesi suretiyle gerekletirilen stmaya, merkezi stma denir. Merkezi stma, s tayan akkann cinsine gre eitli isimler alr. Scak su ile stma

Burada s taycs olarak kullanlan su azami 90C'ye kadar stlm sudur. Bu scaklk derecesinde buharlama tehlikesi olmadndan tesisat atmosfere aktr. Istlm olan su, ya scak su ile souyan suyun zgl arlklar arasndaki fark nedeniyle tabii olarak ya da devreye bir pompa ilvesi ile cebri olarak hava dolam yapar (evlerde kullanlan kombi sistemi). k suyu 110'C'ye kadar olan stma sistemleri de scak sulu stma sistemleri iinde deerlendirilir. Ancak sistem, kapal bir sistem olup 110C' ye kadar scakla karlk gelen basn altnda tutulur. Genleme tankna taklan bir emniyet valfi ile hem gerekli basn hem de sistemin gvenlii salanr. Kzgn sulu stma

Bu sistemde 110 il 190 0C'ye kadar stlm su kullanlr. Suyun buharlamasn nlemek iin kimyasal katk maddeleriyle suyun buharlamasn bu scaklklar arasnda nleyerek devaml bir kar basn meydana getirilir. Bundan tr tesisatn d atmosferle balants yoktur. Alak basnl buharla stma

Kalorifer kazanndan k basnc 0,5 at (kg/cm ) ve scakl da en ok 110 0C olan buharla yaplan stmadr. Yksek basnl buharla stma

Kalorifer kazanndan k basnc 0,5 atden ve scakl da 110 0C'den yksek buharla yaplan stmadr.

Vakumlu buharla stma

Basnc atmosfer basncndan az olup, 0,25 ile 0,95 at arasnda deien ve scakl da en az 65 C olan buharla yaplan stmadr. Scak hava ile stma

Burada s taycs havadr. Bir merkezde stlan hava, hava kanallar vastas ile stlmas gereken yerlere sevk edilir. Bu sistem ancak stma ile beraber hava deiiminin de salanmasnn gerekli olduu yerlerde uygulanr. Kzgn ya (thermal-oil) ile stma

Burada s taycs yadr. Bir merkezde stlan ya, borular aracl ile stlmas gereken yerlere sevk edilir.

1.2. Istma Tekniiyle lgili Temel Tanm ve Bilgiler

Istma teknii ile ilgili temel tanm ve bilgiler u ekilde aklanabilir:

1.2.1. Is ve Birimleri
Maddelerin molekllerinin devaml hareket hlinde olduu ve bu hareket serbestliinin en ok gaz hlindeki maddelerde, daha az sv hldekilerde ve en az kat hldeki maddelerde olduu bilinir. Bu molekler hareket snn artmasyla artar. Baka bir ifade ile belirtmek gerekirse s molekler bir harekettir. Kat bir maddeye s ilave edildii srece scakl artmaya devam eder, bu s art sv hle gelene kadar srer. Madde sv hle dnnce, s verilmeye devam edilirse scaklk yine artmaya devam eder ve buharlama scaklna ulalm olur. Buharlama balayncaya kadar scaklk art srer. Buharlamann balamasndan maddenin tamamen buhar hline dnmesine kadar scaklk artmas yine durur. Madde gaz hlde iken verilen s ile scakln ykselmeye devam etmesi termodinamik artlara baldr. Is, enerjinin bir trdr ve bugn mevcut l cihazlaryla direkt olarak llmesi mmkn deildir. Eski s birimi kaloridir (cal). Yeni s birimi ise Joule dr (J). Bir kalori 4,18 Joule e eittir (1 cal= 4,18 J). Scaklk ayn zamanda bir maddenin sy kazanmak veya almak eiliminde olup olmadn gsterir. rnein, buzlu su kabna bir termometre daldrlsn. Termometredeki cva ykseklii decektir. Kaynayan suya ayn termometre daldrlrsa bu kez cva stunu hzla ykselir. Termometre, kaynayan sudan s kazanmtr. Is yksek scaklk blgelerinden alak scaklk blgelerine doru akar.

Scaklk ve s ayn ey deildir. Is, maddenin toplam i enerjisidir. Bir maddedeki paracklarn toplam kinetik enerjisine o maddenin i enerjisi ve yahut ss denir. Bir maddenin i enerjisi, o maddenin ktlesine bal olduu kadar scaklna da baldr. Bir yzme havuzu ve bir bardak su ele alnsn. Her birindeki suyun scaklk derecesi ayn olsun. Hangisi daha ok s enerjisine sahiptir baklsn. Yzme havuzundaki suyun ktlesi daha fazladr. Ktlesi daha byk olan havuzda daha ok sayda su paracklar vardr. ok sayda parack ise daha ok toplam kinetik enerjiye sahiptir. zgl s ( Specific heat )

Scaklk ve s birbiriyle ilikilidir. Bir maddenin i enerjisi artnca onun paracklar daha hzl hareket eder. Paracklarn kinetik enerji art, scaklktaki artla anlalr ve madde s kazanr. Bir madde s kaybederken, onu oluturan paracklar daha yava hareket etmeye balar. Maddenin scakl da bu oranda azalr. zgl s (Cp), bir maddenin sy sourma (yutma) yeteneidir. zgl snn birimi J/gCdir. rnein, suyun zgl ss 4,18 J/g Cdir. Bu deer, bir gram suyun scakln bir derece arttrmak iin 4,18 joulelk s enerjisi gerektiini gsterir. Farkl maddeler farkl zgl slara sahiptir. Demir iin bu deer 0,45 J/g Cdir yani bir gram demirin scakln bir derece arttrmak iin 0,5 jul lk s enerjisi gerekmektedir. Baz maddelerin zgl slar ekil 1.4te gsterilmitir. Su ................... 4,18 Alminyum ..... 0,92 Karbon ............ 0,71 Demir................ 0,45 Bakr ................ 0,38 Civa ................. 0,14

Tablo 1.1: Baz yaygn maddelerin zgl slar ( J/g C )

1.2.2.Isnn lm
Bir maddenin s enerjisindeki deimeler llebilir. Is enerjisindeki deimeyi bulmak iin maddenin ktlesi ile scakln llr. Sonra, madde stlr veya soutulur. Bir sonraki ilem olarak ise son scaklk lm yaplr. Maddenin zgl ssn kullanarak madde tarafndan alnan veya verilen s enerjisi bulunabilir. Isdaki bu deiim, scaklk farknn, ktle ve zgl s ile arpmna eit olur.

H = t x m x Cp
H t M cp Is miktar (J) Scaklk deiimi (t2 t1). Ktle (g) zgl s (J/gC)

rnek: 10 gramlk su, 5C den 20C ye kadar stlmtr. Su tarafndan alnan sy hesaplaynz. H = (t2 t1) x m x cp H = (20C5C) x 10 g x 4,18 J/gC H = 15 C x 10 g x 4,18 J/gC H = 627 J Temel s lm yntemleri grupta deerlendirilebilir: Kalorimetre

Is deiiklikleri kalorimetre ile llr. Istlan bir metal ierisinde su bulunan bir kalorimetre kabna atlr. Scak cisimden, daha souk olan suya s ak olacaktr. Biraz beklendiinde termometrede ykselme durur ve denge scaklna kavuulur. Yukardaki s enerjisi denklemi kullanlarak metalin zgl ss deneysel olarak bulunur(ekil 1.1- Resim 1.1).

ekil 1.1: Kalorimetre

Resim 1.1: Kombine kalorimetre

Scaklk deiimleri yntemi

Bu yntemde sveren veya alan rnek madde, bir s lm maddesiyle formle edilir. Bu madde genellikle ktlesi m, zgl ss cp ve balang scakl t olan sudur. Is alverii sonunda suyun scakl t2 ye deiir. Suyun t2 scakl t1 den bykse rnek madde s vermi, t2 scakl t1 den kkse rnek madde s alm demektir. Verilen veya alnan s, yukarda verilen s eitlii yardmyla hesaplanabilir. Faz deiimleri yntemi bu yntemde, s lm maddesinin scaklk deiimi yerine, ktlesi bilinen bir saf maddenin sabit scaklktaki faz deiiminden yararlanr. (buzun erimesi, suyun buharlamas). Is miktar, faz deiimine urayan ktle miktar ile orantldr. Elektriksel s lm yntemi Is miktar belirli bir deiime sebep olur. Ayn deiim sadece elektrik enerjisi harcanarak gerekletirilir ve bu enerji belirlenecek olursa s miktar belirlenmi olur. Buradaki elektrik enerjisi, genellikle bir rezistanstan akm geirilerek elde edilir ve devreye paralel balanan bir voltmetre ve seri balanan bir ampermetre ile llr. Is deiiklikleri kalorimetre ile llr. Istlan bir metal, ierisinde su bulunan bir kalorimetre kabna atlr. Scak cisimden, daha souk olan suya s ak olacaktr. Biraz beklenirse termometrede ykselme durur ve denge scaklna kavuulur. Aada eitli elle s lebilen cihazlar gsterilmitir (Resim 1.2).

Uzaktan s ler

Dijital s lm ubuu Resim 1.2: Is lerler

Lazerli uzaktan s ler

1.2.3.Scaklk ve Birimleri
Scaklk bal bir deerdir ve maddenin s skln ifade eder. Genellikle bir referans noktasna gre, daha scak veya daha souk, eklinde tarif edilir. rnein suyun atmosfer basnc altndaki donma scakl 0C ve atmosfer basnc altnda kaynamaya balad scaklk 100C olarak alnr. Maddenin scakl yalnz bana bir s miktar belirtemez. rnein 1000C scaklktaki 1 kg Demir parasndaki s 100C deki 20 kg demir parasndan daha azdr, fakat birincisi daha scaktr, yani s skl daha fazladr.

 Bu

Celcius (Santigrat C):Suyun donma scakl 0 C, kaynama scakl ise 100 C olarak kabul edilmitir. Fahrenheit ( F ):Suyun donma scakl 32 F, kaynama scakl ise 212 F olarak kabul edilmitir. Kelvin ( K ) :Suyun donma scakl 273 K, kaynama scakl ise 373 K olarak kabul edilmitir. birim arasndaki bant aadaki gibidir:

C / 100 = ( F 32 ) / 180 = ( K 273 ) / 100

rnek: 90 C ka Fahrenheittr? C / 100 = ( F 32 ) / 180 90 / 100 = ( F 32 ) / 180 90*180=100*( F 32 ) 16200=100*( F 32 ) 162= F 32 162+32=F F= 194F SONU: 90Cnin Fahrenheit birimindeki karl 194Ftr.

1.2.4.Scakln llmesi
Scaklk derece (Celsius (C)) cinsinden llr. Scaklklar, deiik l aletleriyle de llr. Bunlara genellikle termometre ad verilir. Cval ve alkoll termometreler en ucuz ve basit scaklk l aletleridir.

Dijital termometre

Tpl Resim 1.3: Termometreler

Kadranl

1.3. Is Transferi ve eitleri

Isnn bir maddeden, kendisinden daha souk bir maddeye geiine s transferi denir. Bu gei, kondksiyon, konveksiyon ve radyasyon yoluyla olur.

1.3.1. Is letimi (Kondksiyon)

Daha ok kat maddelerde grlen s iletiminde s, cisim iinde bir moleklden dierine tanr. Is iletme elverililii, sabit bir deer olarak o cismin bir zelliini oluturur. Aslnda, s iletimi malzemelerdeki molekler aktifliliin bir sonucudur. Molekl hareketinin art malzemede snn ykseliine yol amaktadr. Fazla hareketli olan (enerjisi fazla olan) molekllerin az hareketli dier molekller ile arpmas sonucu enerjisi fazla olan molekllerden az olan molekllere doru bir takm enerji aktarm olacaktr. Bu ekilde gerekleen s iletimi maddeden maddeye deimektedir (ekil 1.4). Kelvin teorisine gre malzeme molekllerinin mutlak hareketsizlik noktasna ulat scaklk derecesi 273,16 Cdir. Issal enerjileri birbirinden farkl olan malzemeler birbirleriyle temas ettiinde enerji iletimi salanmakta ve her iki malzeme atomlarnn enerjileri eit olunca ssal denge kurulmu olmaktadr. Kondksiyon yolu ile d kabukta meydana gelen s iletimi, kabuun bnyesindeki malzemelerin kalnlnda (d) ve malzemelerin i yap zelliklerine bal ssal iletkenlik katsaysna baldr. Is iletkenlik katsays, homojen bir malzemenin denge artlar altnda, iki yzeyi arasndaki scaklk fark 1 K olduu zaman 1 saatte 1 m alandan ve bu alana dik ynde 1 m kalnlktan geen (Joule) s miktardr(1 W/K = 1.16 * Kcal/mh C).

ekil 1.2: Kondksiyon

1.3.2. Is Tanm (Konveksiyon)

Molekllerin arparak s transferi yapmasna ilave olarak s, havann akmas ile de bir yerden bir yere hareket eder. Doal akm ok basit bir ekilde gerekleir. Isnan hava genleir ve souk havaya nazaran daha hafifler. Hafifleyen scak hava ykselir ve souk hava onun yerine geer. Daha ok sv ve gaz maddelerde grlen s tanm ksaca, snan ktle paracklarnn pozisyonlarn deitirmeleri eklinde tanmlanabilir. Is akm engellendiinde hava ok iyi bir yaltm katman oluturur. Aslnda birok yaltm malzemesi de bu zellie sahiptir (ekil 1.3).

10

ekil 1.3: Konveksiyon

1.3.3. Inm (Radyasyon)

Is nm gazlar stmadan geer. Is nm sayesinde dnya yaam iin gerekli sy gneten salar. Gne nlar elektromanyetik titreimler olarak da kabul edilir. Belirli ve kendi aralarnda farkllklar gsterebilen dalga uzunluklar vardr ve maddeye bal deildir. ki farkl scaklktaki cisim, sadece nm geirme zellii olan bir arac ile (gazla) ayrlmsa scak cisimden souk cisme bir nlama balar. Souk cisme ulaan nlama enerjisinin bir blm cisme vardnda ksmen emilir, ksmen geri yanstlr. Bu olaylar yaplarda sk sk meydana gelen olaylardr (ekil 1.4).

ekil 1.4: Radyasyon

1.4. Is Kayb
Is kullanarak alan bir tesisisin ne derecede ekonomik iletildii, s sarfiyat deerine bakmakla en doru anlalabilinir. Farkl scaklktaki iki ortam arasndaki s geiini azaltmak iin yaplan ilemlere s yaltm denir. Bu ilem gemilerde, s kayb olan duvarlara (i duvarlar), boru devrelerine ve tabana s yaltm malzemeleri tatbik edilmesiyle yaplr (ekil 1.5).

EN UCUZ ENERJ, TASARRUF EDLEN ENERJDR.

ekil 1.5: Is kayb

1.5.Istmada Kullanlan Yaktlar

Istmada kullanlan yaktlar kat, sv ve gaz olmak zere grupta incelenir.

11

1.5.1. Kat Yaktlar

Bunlar, kmrler ve odun gibi iki snfta incelenir. Doada elde edilen fosil kmrlerden (antrasit, ta kmr, linyit ve turblar) ya dorudan doruya yahut da kok veya briket eklinde, ileme tabi tutularak yakt olarak yaralanlr. Odun kmrn tututurulmasnda ya da tek bana yakt olarak kullanlr. Kat yaktlar scak su, buhar vb. olanaklar bulunmayan kk gemilerde kamara ve salonlardaki sobalarda kullanlr.

1.5.2. Sv Yaktlar
Gemilerde genelde sv yaktlar kullanlmaktadr. zellikle fuel-oil en ok kullanlandr. Genel olarak sv yaktlar e ayrlr: Petrol esasl yaktlar fuel oil, motorin (mazot) Alkol Yalar

1.5.3. Gaz Yaktlar

Genel olarak gaz yaktlar bee ayrlr: LPG Doal gaz Biogaz Hava gaz Jeneratr gaz

1.6. Istma Cihazlar ( Heating Unit )

Dizel makineler kullanlmaya balamadan nce kazanda buharlatrlan suyun buharlama hzndan yararlanlarak pervaneye hareket verilirdi ancak dizel makinelerin gelimesi ile birlikte kazanlar gemilerde sadece stma amal olarak kullanlmaktadr. Ancak yaam mahalli diye adlandrlan binann stlmas iin kullanlmaz. Yaam mahalli stmas iin gelimi klima sistemleri kullanlmaktadr. Bir gemideki kazan says ve gc geminin tipine gre deiir. Sv yk tayan bir tankerde tanan ykn stlmas iin kullanlan kazan hliyle byktr. Ama bir kuru yk gemisinde kazann ilevi yakt ve sintine stmas ile snrl kalacandan tankere nazaran daha kk apldr. Kazanlar yk, yakt, sintine, su ve ya stmas amacyla kullanlmaktadr. Kazana enerji yakt ile verilir. Yanan yakt kazan iindeki suyu ya da thermal ya str. Isnan su kzgn buhar olur. Bu tip kazanlara buhar (steam) kazan denir. Thermal ya stan kazanlara ise thermal oil kazan denir. Yk, yakt gibi akkanlarn scakln artran svlar ite bu su buhar ya da thermal yalardr.

12

1.6.1. Kazanlarn Snflandrlmas

Kazanlar snflandrlmas birok kstasa gre yaplmaktadr. Aada baz ltlere gre kazanlarn snflandrlmas verilmitir. Kazan malzemesinin cinsine gre Dkme dilimli kazanlar elik kazanlar Kazan ocann tipi, tasarm biimimi ve gazn ocaktan darya atlmasna ve malzemesinin cinsine gre Tam yanl kazanlar Alttan yanl kazanlar Kullandklar yakt cinsine gre Gaz yaktl kazanlar Sv yaktl kazanlar Kat yaktl kazanlar (Resim 1.5).

Resim 1.4: Kat yaktl kazan

Yakt odasnn basncna gre Kar basnl kazanlar Kar basnsz kazanlar Istc akkann cinsine gre Scak sulu kazanlar (Resim 1.6) Kaynar sulu kazanlar Alak basn buharl kazanlar Yksek basn buharl kazanlar (Resim 1.7)

13

Resim 1.5: Scak sulu veya kzgn sulu kazan

Resim 1.6: Buhar kazan

Kazan malzemesinin cinsine gre Scak sulu kazanlar Kaynar sulu kazanlar Alak basn buharl kazanlar Yksek basn buharl kazanlar Kazann yapsal tasarm asndan Alev borulu kazanlar Alev duman borulu kazanlar Duman borulu kazanlar Su borulu kazanlar Radyasyon kazanlar Kazan biimi asndan Yar silindirik kazanlar Yatk konumlu silindirik kazanlar Dik konumlu silindirik kazanlar Prizmatik paket kazanlar

14

1.7.Is Yayma Elemanlar

Is yayma elemanlar dilimli stclar ( radyatrler ), fanl stclar, olmak zere iki grupta incelenmektedir.

1.7.1. Dilimli Istclar Radyatrler (Radiators)

Radyatrler ince yapldr ve yer kaplamaz. Przsz yzeyleri kolay kolay toz tutmaz. zel panjur kapak sistemi ile kolayca temizlenir. Hafiftir, kolay tanr. Konsol (duvar ask eleman), purjr tapa, kr tapa, dbel, vida, purjr anahtar gibi tm montaj elemanlarnn, ambalaj ierisinde yer almas zellii ile kolay monte edilir. Yksek verimli, dayankl ve uzun mrldr. Tm radyatrler, retimi srasnda 10 bar basn altnda szdrmazlk testine tabi tutulmaktadr. Radyatrlerde s, evreye nm ( radyasyon ) ve tanm ( konveksiyon ) olmak zere iki yolla yaylr. Radyatrler alminyum, elik, dkme demir gibi malzemelerden yaplmaktadr. indeki akkan buhar, su ve ya olabilmektedir. Merkezi sistemlere bal radyatrler olduu gibi portatif elektrikli radyatrler de mevcuttur. 90/70 C scaklkla alan radyatrler eitli tiplerde ve boyutlarda retilmektedir(ekil 1.6, Resim 1.7).

A B C D

400 mm'den 3000 mm'ye kadar 100 mm 400500600900 mm aralklarla 345445545845 mm 112,5 mm
ekil 1.6: Radyatr boyutlar

Panel radyatr

Elektrikli yal radyatr

Alminyum radyatr

Havlupan

Resim 1.7: Radyatr eitleri

15

1.7.2.Fanl Istc (Fan-Coil)

Yolcu gemilerinde kullanlan fan coiller, muhtelif kapasitelerde, iki borulu veya farkl blmlerde ayn anda stma ve soutmann birlikte altrld drt borulu olarak imal edilir. Montaj yerine uygun olarak ise; gemi iine monte edilecekse kasetli deme, kasetli tavan, asma tavan iine veya duvarda panel arkasna monte edilecekse; gizli deme ve gizli tavan modelleri retilmektedir. Bunlarn dnda ithal markalarda yksek basnl modeller ile drt yn flemeli kaset tipi modellerde retimler de vardr. Fan coil cihazlar ana olarak bakr boru alminyum kanat serpantin, devri kullanlan genelde alt devirli motor, fan ve kasetten oluur. Fan Coil cihazlarnda sessizlik son derece nemli konfor salayc bir zellik olup, cihaz mukayeselerinde zellikle dikkat edilmelidir. Fan coil kontrol ekli olarak iletme zelliklerine bal olarak Cihaz zerinde manuel olarak ama, kapama ve hz seme imkn veren pako alterli Oda termostat ile ama, kapama ve hz seimi Valf kontrol (on-off veya oransal) ile su devresi ve termostatla hava taraf kontrol yaplabilir.

Cihazn uzun sre sessiz ve verimli almasn temin edebilmek iin mutlaka periyodik bakm yaplmaldr.

ekil 1.7: Fan coil

1.8. Konvektrler (Convectors)

onvektrler sistemleridir. genel olarak stlan havann ortama iletiminde kullanlan stma

16

1.8.1. Tanm
z olarak kanatl borulardan oluur. Bu kanatl borular baca etkisi yaratmak zere bir kaset iine yerletirilmitir. Kasetin alt tarafndan giren souk hava kanatl stc borularda snr ve ykselen snm hava kasetin st tarafndan odaya verilir. Konvektrlerle radyatrler arasndaki farklar: Is gei ekilleri farkllk gsterir. Konvektrlerde odaya radyasyonla s yaym ok azdr. Baca etkisi dolaysyla artan hava hzlarna bal olarak s geii, % 9598 orannda konveksiyonla meydana gelir. Konveksiyonla s geiini artrmak iin konvektrlerde kanatl boru kullanlr. Istma yzeylerine dorudan temas etmek mmkn olmadndan 90 C den daha yksek scaklklarda akkanla stma yaplabilir. 90 C st scaklkta akkan kullanabilme zellii sayesinde zellikle endstriyel uygulamalarda, konvektrlerde yksek scaklkta kzgn su veya buhar kullanlabilir.

1.8.2.eitleri
Konvektrler doal ekili, flemeli, endstriyel tip olmak zere grupta incelenir. Doal ekili konvektrler

Hava hareketi tamamen kasetin yaratt baca etkisiyle gerekleir. Bu tiplerde kasetin ykseklii ve hava giri k aklklarnn dzeni sl verim asndan ok nemlidir. Konvektr stma gcn ayarlamak iin, hava akmn azaltp oaltmak zere hava klapeleri kullanlabilecei gibi konvektre giren su miktarn ayarlamak zere kontrol valflar da kullanlabilir. Duvar, deme veya sprgelik tipi konvektrler mevcuttur (Resim 1.8). Deme tip konvektrlerdeki perde, konvektre hava girii asndan ok nemli olup zerinin kapanmamasna dikkat edilmelidir. Deme tip konvektrlerin fleme tipleri de vardr. Yeni gelitirilen doal ve cebri konveksiyonlu tipler de bulunmaktadr.

Resim 1.8: Deme ve duvar tip

17

flemeli konvektrler

Hava hareketini salamak zere radyal fanlar kullanlr. Fan tarafndan bir filtreden geerek emilen hava, stc borulardan geerek odaya flenir. Fan tarafndan bir filtreden geerek emilen hava, stc borulardan geerek odaya flenir. Bu dzenlemede fan altta, stc borular ise sttedir. Baz tiplerde hava giriine d hava balants da yaplabilir. Bylece flemeli konvektr ayn zamanda havalandrma ilevini de yerine getirir. Kapasitelerine gre az yer kapladndan ve abuk stma yapabildiklerinden tercih edilir. Konvektrlerde temizlik ok nemlidir. zellikle flemeli tip konvektrlerin filtreleri ok abuk kirlenir ve tkanr. Isl g ayar iin genellikle devri kademeli olarak ayarlanabilen fanlar kullanlr. Fan tamamen durdurulduunda ise konvektrden yaylan s ok azalr. flemeli tip kasetli konvektrlerde, 90/70 C scak suda, sl gler 200015.000 Kcal/h aralnda olabilmektedir. Endstriyel tip konvektrler scak hava apareyleri

Daha ok fabrika, depo, hangar, atlye gibi byk hacimlerin stlmasnda kullanlr. deal olarak yerden 2 m ykseklie yerletirilir. Bu cihazlarda stc akkan olarak yksek scaklkta su veya buhar kullanlr. Endstriyel fanl apareyler yerden 2 mden yksee monte edildiinde hava emii bir kanal ile yerden 30 cm ykseklie kadar indirilmeli, hava buradan bir menfezle alnmaldr. Buhar kullanldnda bir nitede 100.000 Kcal/h gcne kadar ulamak mmkndr. Ancak cihaz seiminde btn sy tek bir cihazla salamak yerine homojen bir stma salayacak ekilde ok sayda cihaz semek (her cihaz 8000 Kcal/h 16.000 Kcal/h kapasiteleri arasnda) daha uygundur. Scak hava apareylerine taze hava balants da yaplabilir. Bunlarn fanlarna, oda termostat ve apareyin hava giriine monte edilecek bir kanal termostat ile kumanda edilerek ortam scakl kontrol edilmelidir (Resim 1.9).

18

Resim 1.9: Scak hava apareyi

1.9. Buhar Kazanlar

Buhar kazanlar, istenilen scaklk ve miktarda buhar reten cihazlardr. Buhar eitli amalarla ok yaygn olarak kullanlan bir akkandr. Buharn ana kullanm alanlar: Endstriyel Istma Termik santrallerde elektrik retimidir.

Kazan zerinde statik basncn ok yksek olmas nedeniyle bu durumlarda scak veya kzgn su kullanlamaz veya ekonomik olmaktan kar. Buhar tesisat aadaki sistemlere ayrlabilir: Buhar kazan sistemi Yakt devresi sistemi Su besleme sistemi Kazan dairesindeki buhar devresi Buhar kullanm devresi Kondens devresi Is ekonomisiyle ilgili cihaz ve devreler

Endstride buhar kullanmnda tercih nedenleri yle sralanabilir: Yksek akkan scaklklarna kmak mmkndr. Is gei yzeylerinde scaklk sabittir. Buhardan s ekii genellikle doymu buharn youmasyla gerekleir. Bu ilem sabit scaklkta gerekletiinden btn stma yzeyi boyunca buhar tarafnn scakl sabittir.

19

Scaklk kontroln ok hassas biimde gerekletirmek mmkndr. Sz konusu sabit youma scakl buharn basncna baldr. Basn kontrol yoluyla proses scakln ok hassas olarak kontrol etmek mmkndr. Byk miktarda s enerjisini kk bir ktle ile tamak mmkndr. Buhar sala uygun, tamamen saf bir maddedir.

Buharn dezavantajlar ise Buhar tesisatnda korozyon riski fazladr. Kondens hattnn oluturulmas ve iletmesi zor ve pahaldr. Buhar datm hatlar belirli bir eime sahip olmal ve iinde kondens birikmemelidir.

Bir buhar kazan genel olarak u elemanlardan meydana gelir: Ocak: Yakacaklarn yaklarak s enerjisinin elde edildii ksmdr. Asl stma yzeyleri: Scak duman gazlar ile buharlamakta olan suyun temasta olduu yzeyler Kzdrc: Doymu slak buharn, sabit basnta stlarak scaklnn arttrld yzeyler Su stclar: Besleme suyunun asl stma yzeyine girmeden nce bir miktar stld yzeyler Hava stclar: Yakma havasnn duman gazlar ile stld yzeyler Baca: Duman gazlarn kazandan uzaklatran ve ekmeyi salayan elemandr.

1.9.1. Buhar Kazanlarnda Buharn Elde Edilmesi

Atmosfere ak bir kapta bulunan su bir s kayna tarafndan stldnda scakl giderek artar ve belirti bir noktada buharlama balar. Bu noktaya "kaynama noktas" veya 'buharlama noktas" ad verilir. Atmosfere ak bir kapta ve deniz seviyesinde suyun kaynama ve buharlama noktas 100 C ya da 212 Ftr. Oluturulan buharn scakl suyun kaynama ya da buharlama scaklna eittir. Kaptaki suyun tm buhar ancaya dek su ve buharn scakl deimez. Bunun anlam buharlamann sabit basn ve scaklkta olduudur. Gemi buhar kazanlar ya da genel olarak buhar kazanlar atmosfere kapal kaplar olup basn altnda almaktadr. Bu kaplara dzenli bir ekilde su verilir. Bir baka deyile verilen su miktar buhar olarak kazan terk eden suyun arlna eit olduundan kazan iindeki suyun seviyesi sabit kalr. Kazan ocanda yine srekli ve dzenli bir ekilde yakt yaklmaktadr. Bylece istenilen atmosfer st basnta buhar elde edilir. Kazan i basncna bal olarak suyun kaynama scakl da 100 C'nin zerine kar, rnein 20 bar basnta suyun kaynama scakl ve buharn temperatr, buhar tablolar ve Molier'in h-s veya "entalpi entropi" diyagramlarndan da grlecei gibi 212 C'dir. Dier taraftan basn atmosfer alt deerlerde olduu zaman suyun kaynama ve buharlama scakl 100 C'nin altna decektir.

20

ekil 1.8' de su buharnn elde edilmesinde yararlanlan atmosfere kapal bir buhar kazan grlmektedir. Basit olarak izilen bu kazann su ve buhar dram ad da verilen silindirik blm yaklak olarak yarsna kadar su ite doldurulmutur. Bu kabn altndaki ocakta yaklan yaktn oluturduu kzgn gazlar nedeniyle dram iindeki su giderek snr ve bir an gelir ki kk krecikler eklinde buhar remeye balar. Buhar krecikleri stime ayrlm bulunan ve "buhar blgesi" ad verilen hacimde toplanmaya balar. Oluan bu buharn yapsnda su zerrecikleri bulunmaktadr. Byle buhara "ya buhar" veya "ya doymu buhar" adlar verilir. Pistonlu buhar makinelerinin byk bir blmnde ya buhardan yararlanlmaktadr.

ekil 1.8:Su buharnn oluumu

1.10. Buhar Devresi Ekipmanlar

Buhar devresi ekipmanlarn pompalar, eanjrler, valfler, fittingler, genleme depolar, olmak zere be grupta incelemek mmkndr.

1.10.1. Pompalar (Pumps)

Pompa basit anlamyla mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye eviren makine olarak tanmlanr. Akkann enerji seviyesinde bir art salayarak bir blmeden dier bir blmeye akkann baslmas ileminde kullanlr. Gemilerde stma sistemlerinde kullanlan pompalar seilirken akkan basma kapasitesi, pompann toplam basma ykseklii, net pozitif emme yk, baslacak akkann younluk ve akclk zellikleri, pompa i verimi ve pompann ekecei gce dikkat edilmelidir. Pompann kapasitesi denilince pompann birim zamanda basabilecei akkan miktar anlalr.

21

Gemide kullanlan pompalar kullanm yerleri ve amalarna gre eitli tiplerde kullanlrlar. Istma sistemlerinde genelde santrifj ( merkezka) ve pistonlu tip pompalar kullanlr. Genelde verimi yksek olan santrifj pompalar kullanlmaktadr. Pompalar 1- 200 bar arasnda alr. lgili standartlarda pompa seimi ltleri ve gemi kullanm alanlarna gre s tketimi deerleri tablolar hlinde gsterilmektedir. Pistonlu pompa, bir silindir iinde hareket eden bir piston ve uygun supaplardan oluur. Bir silindir eklindeki gvde iindeki piston sayesinde su emilir ve basnlandrlarak sisteme gnderilir. Pistonlu pompa, silindir, piston, krank mili, emme basma valfleri, gvde ve salmastra ksmlarndan oluur. Santrifj pompa gvdesi iinde, akkana momentum kazandran bir fan (pervane) bulunur. Bir salyangoz gvde iinde yer alan kanatl bir pervaneden oluan bu pompalarda sv, bir giriten arkn ortasna iletilir. Basn, svnn arkla dndrlmesiyle elde edilir. Santrifj pompalar ark, salyangoz, gvde, emme basma borusu, gvde, mil ve salmastra ksmlarndan oluur. Pervaneler 1000 400 dev/dk. hzla dner (Resim 1.10). Her kazan tesisat iin en az iki besleme suyu pompas bulunur. Besleme suyu pompalar, pompalar almazken suyun geri akamayaca bir ekilde dzenlenir veya donatlr. Besleme suyu pompalar yalnz buhar kazanlarn beslemek iin kullanlr.

Resim 1.10: Istma santrifj pompa niteleri (Centrifugal pump units)

1.10.2. Eanjrler
Herhangi bir fiziksel temas olmakszn aralarnda scaklk fark olan - sv veya gaz iki akkann (birbirine karmakszn) birinden dierine s transferini salayan devre elemandr. Borulu ve plakal eanjrlerin karlatrlmas: Borulu eanjrler Eski teknolojiye aittir. Verimsiz ve pahaldr. abuk kirlenir, zor temizlenir.

22

Resim 1.11: Borulu eanjr

ekil 1.9: Eanjr balants

Plakal eanjrler (Resim 1.12) Yeni teknoloji rndr. Az yer kaplar. Verimli ve ekonomiktir. Zor kirlenir, kolay temizlenir.

23

ekil 1.10: Plakal eanjr

Resim 1.12: Plakal eanjr

1.10.3. Valfler ( Valve )

Boru iindeki bir akkann akn durdurmaya veya serbest brakmaya yarayan alettir. Boru aplarna, sistemin ekline ve sistem basncna gre ekli ve ismi deiiklik gsterir. Gemilerde kullanlan valfler, boru aplarna, sistemin ekline ve sistem basncna gre ekli ve ismi deiiklik gsterir. Gemilerde stma yardmc balantlarnda, kolonlarda ve branman hatlarnda 3/8 ile 3 kadar kullanlr. Kullanlan balca valfler unlardr:

24

ekvalf (Check Valve): Akkann tek ynde geiine izin veren valftir. rnek olarak pompa emme tarafndan suyun geri akn nleyerek susuz almay nler (Resim 1.13).

Resim 1.13: Yayl ek valf ve kumandal ek valf

Separatr: Genelde yaktn ve yan temizlenmesinde kullanlr. Gemilerde buhar devresinde, suyun dolamasn engelleyerek borular ve cihazlarn korozif etkiden korunmasn salar(Resim 1.14).

Resim 1.14: Buhar separatr

Pislik tutucu: Tesisattaki her trl yabanc maddeyi (kum, akl, pislik vb.) temizler. Scak su ve souk su sistemleri, kzgn su sistemleri, buhar, kzgn buhar sistemleri, asit ve alkali zellii bulunmayan akkan devrelerinde kullanlr (Resim 1.15).

Resim 1.15: Pislik tutucu

Kondens pompas: Buhar sistemlerinde buhar ve suyu ayrtrmaya yarayan paradr. Buhar tutar kondensi (suyu) otomatik olarak tahliye eder (Resim 1.16).

25

Resim 1.16: Kondens pompas

Vakum krc: Sv tayan boru hatlarnda zamanla vakumlu blmler oluur. Vakumlu blmler, boru hatlarndaki svlarn dzenli dolamn engeller. Bu nedenle sistemin verimi ve gvenlii azalr. Buhar veya kondens hatlarnda genel amal uygulamalar iin dizayn edilmitir (Resim 1.17).

Resim 1.17: Vakum krc

ekil 1.11: Vakum krc balants

Basn drc: Giri basnc ve/veya debisinden etkilenmeden, yksek giri basncn daha dk, sabit bir basn deerine drr. Pilotlar tarafndan kumanda edilebilen bu tip valflar, ok hassas bir ekilde istenen k basncn belirtilen deerde tutabilir(Resim 1. 18).

26

Resim 1.18: Basn drc

Krkl valf (Globe valve): Ayarlanabilir valftir. Makine dairesinde, stma tesisat yardmc sistemlerinde ve kolonlarda kullanlr. 1/2-3 aplar arasnda seilir (Resim 1.19).

Resim 1.19:Krkl valf

Kresel valf (Spherical Valve): Paslanmaz elikten yaplan kresel valflar tam ama ve kapama istenilen yerlerde kullanlr. Makine dairesinde, stma tesisat yardmc sistemlerinde ve kolonlarda kullanlrlar. 1/4 - 3 aplar arasnda seilir(Resim 1.20).

Resim 1.20: Kresel valf

Kelebek valf (Butterfly valve): Makine dairesinde ve stma tesisat yardmc sistemlerinde kullanlr. % 100 sk kapama ve tam szdrmazlk salar. 3/8 - 4 aplar arasnda seilir(Resim 1.21).

27

Resim 1.21:Kelebek valf

Srgl valf (Gate valve): Makine dairesinde ve stma tesisat yardmc sistemlerinde kullanlr. Yksek debi geilerinde kullanlr. 3/8 - 4 aplar arasnda seilir(Resim 1.22).

Resim 1.22: Srgl valf

Resim 1.23: Emniyet Valfi

ekil

1.12: Emniyet valfi balants

Emniyet valf (Safety valve): Istma tesisat ve yardmc sistemlerinde ar basncn tahliye ilemi iin 1- 32 bar arasndaki basnlarda kullanlr (Resim 1.23).

1.10.4. Fittingler ( Fittings )

Borularn birbirleriyle birletirilmesinde veya boru hatlarnn kurulmasnda yardmc olan tesisat yardmc paralardr.

28

Gemilerde stma tesisatnda kullanlan fitingler, boru aplarna, sistemin ekline ve sistem datmna gre ekli ve ismi deiiklik gsterir. Gemilerde stma yardmc balantlarnda, kolonlarda ve branman hatlarnda 3/8 - 5 kadar kullanlr(Resim 1.24).

Dirsek

Te

Nipel

Kr Tapa

Rakor

stavroz
Resim 1.24: Fitingler

Manon

1.10.5. Genleme Depolar ( Expansion Tank )

Scak sulu stma sistemlerde, su 10 Cden 90 Cye stldnda, hacmi, ilk hacminin %3,55 orannda artar. Sudaki scakla bal bu genlemeyi aza indirebilmek zere genleme depolar kullanlr. Genleme depolar ayn zamanda sistemin gvenliini yani basncn ykselmemesini ve sisteme gerekli su destei grevlerini de yerine getirir. Genleme depolar ikiye ayrlr: 1.10.5.1. Ak Genleme Depolar Atmosfere ak kaplardr ve scak sulu stma sistemlerinde boru tesisatnn en st noktasna veya st noktadaki radyatr seviyesinin daha stnde bir seviyeye yerletirilir. Bylece tesisatn en yksek noktasn olutururlar ve sistemi atmosfere aarlar. 1.10.5.2. Kapal Genleme Depolar Kapal devre alan kalorifer tesisatlarnda, sistem ilk olarak 10 C scaklnda su ile tamamen doldurulmutur. Kalorifer kazan stma esnasnda suyun scakl 90 Cye kadar kmaktadr. 10 Cde iken tm tesisatta tamamen dolu olan su, scaklk 90 Cye ktnda

29

daha fazla hacme ihtiya duyar. Esas olarak genleme deposunu kullanma amac bu ihtiyac karlamaktr (Resim1.25). Kapal genleme depolar azot gaz ile basnlandrlmtr. erisinde oksijen ve su buhar ihtiva etmeyip youma ve korozyona sebebiyet vermediinden dolay hava yerine azot gaz kullanlmaktadr. antiye artlarnda ve kullanm esnasnda gaz basncn ykseltmek gerektiinde, genleme deposuna hava da baslabilir. Emniyet valfi ile birlikte kullanlr. Sistemdeki statik basnca ek olarak yaklak 2 at basn getirir. Deitirilebilir membranl kapal genleme tanklarnn zellikleri: Kirelenmeyi nler, yakt tasarrufu salar. Korozyonu nler, tesisatn mrn uzatr. Buharlamay nler, s tasarrufu gerekletirir. 1000 litre kapasiteye kadar SBR veya kauuk membranl Membran kolayca deitirilebilen Montaj kolay, problemsiz

Byk kapasiteli deitirilebilir membranl genleme tanklarnn zellikleri: 5000 litreye kadar Kauuk membranl Membran deitirilebilen Montaj kolay ve problemsiz

Resim 1.25: Kapal genleme depolar

30

ekil 1.13: Kapal genleme depo balants

1.11. Istma Datm Sistemleri

Gemilerde stma tesisat kolanlar, makine dairesindeki kazandan datclardan balayarak kullanm alanlarna dikey olarak kan borulardr.

1.11.1. Kolon Sistemi (Column System)

Kolon sistemleri, scak buhar, kondens, havalk kolonu gibi isimler alr(Resim 1.26).

Resim 1.26: Kolon sistemi

31

1.11.2. Branman Sistemi (Line System)

Gemilerde stma tesisat bramanlar, kolonlardan ayrlan ve kullanm alanlar balantlarna kadar olan yatay borulardr. Bramanlar, scak, souk, gidi, dn braman gibi isimler alr(Resim 1.27).

Resim 1.27: Branman sistemi

32

1.12. Buhar Devre izimi

ekil 1.14: Buhar kazan besleme suyu devresi

33

ekil 1.15: Buhar kazanndan buharn tanklara gnderili devresi

34

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak buhar boru devrelerini izmek ile ilgili uygulama faaliyetini yapnz. Not: Devrede kullanlacak yardmc ekipmanlarn sembolik gsterimlerini nceki modllerdeki hazrlam olduunuz bloklardan arnz. lem Basamaklar Eanjr balant sistemini ematik izimini yapnz. Vakum krc balant sistemlerinin ematik izimini yapnz. Genleme deposu balant sistemlerinin ematik izimini yapnz. Buhar kazan belseme suyu balant sistemlerinin ematik izimini yapnz. Buhar kazanndan buharn tanklara gnderili devresinin ematik izimini yapnz. neriler ekil 1.9dan faydalannz. ekil 1.11den faydalannz. ekil 1.13ten faydalannz. ekil 1.14ten faydalannz. ekil 1.15ten faydalannz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1. Eanjr balant sistemini ematik izimini yaptnz m? 2. Vakum krc balant sistemlerinin ematik izimini yaptnz m? 3. Genleme deposu balant sistemlerinin ematik izimini yaptnz m? 4. Buhar kazan belseme suyu balant sistemlerinin ematik izimini yaptnz m? 5. Buhar kazanndan buharn tanklara gnderili devresinin ematik izimini yaptnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Istma sistemleri resmi scakln len aletin ad aadakilerden hangisidir? A) Termometre B) Milimetre C) Barometre D) Manometre E) Paskal Buharlama olay sonunda bir sistemde ne yaplabilir? A) Ima B) Tanma C) Istma D) Soutma E) letim Ktlesi 400 g olan suyun scakln 20C den 30C ye karmak iin gereken s nedir? ( c 1cal g C) A) 1500 B) 2000 C) 4000 D) 5000 E) 5500 Isl sistemlerde s enerjisinin ak nedeni nedir? A) Scaklk fark B) Is fark C) Gerilim fark D) Moment E) Basn 150 C ka Kelvindir? A) 250K B) 300K C) 363K D) 400K E) 463K

2.

3.

4.

5.

36

6.

Aadakilerin hangisi merkezi stma eitlerinden biri deildir? A) Kzgn sulu stma B) Kent stmas C) Alak basnl buharla stma D) Vakumlu buharla stma E) Scak hava ile stma Aadakilerin hangisi gaz yakt eitlerinden biri deildir? A) LPG B) Doal gaz C) Biogaz D) Alkol E) Hava gaz Aadakilerin hangisi buhar tesisat sistemlerinden deildir? A) Yakt devresi sistemi B) Su besleme sistemi C) Kazan dairesindeki buhar devresi D) Buhar kullanm devresi E) Hidrofor Buhar sistemlerinde buhar ve suyu ayrtrmaya yarayan para hangisidir? A) Basn drc B) Kondens pompas C) Pislik tutucu D) ekvalf E) Emniyet valfs

7.

8.

9.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

37

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Uluslararas denizcilik kurallarna uygun thermal-oil (stlm ya) boru devrelerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Firma rn kataloglarndan faydalanabilirsiniz. nternetten aratrma yapnz.

2. THERMAL OIL BORU DEVRELERN ZME

2.1.Thermal Oil Devre Elemanlar

ekil 2.1: Thermal oil devresi

Drain tank: Sv toplama tank Circulation pumps: Sirklsyon (devir daim) pompalar Economzer: Buhar kazanlarna verilecek suyun scakln, baca gazlar yardmyla ykselten ve yakt ekonomisi salayan borulu eanjrlere denir. U

38

eklindeki borulardan oluur. inden besi suyu ve dndan kzgn baca gazlar geirilir. Yakt tasarrufu salanm olur. Expansion tank: Gemi buhar devrelerinde herhangi bir nedenle azalan suyu takviye eden genleme tank Minimum flow: En dk akkan miktar

ekil 2.1deki thermal oil devresinin alma prensibi: Dreyn tankndaki ya, sirklasyon pompas ile bacann iine yerletirilmi olan economizere gnderilir. Burada economizerin grevi egzoz gazlarnn oluturduu scaklk yardmyla ya n stmaya tabi tutarak, boylerdeki yakt sarfiyatn azaltmaktr. Economizerden n stmaya tabi tutulmu ya, 150 260 C arasnda stlmak zere thermal stc kazanna gnderilir. stenilen scakla ulatrlan ya, pompalar vastasyla kullanlacak olduu (kargo, yakt vb.) devrelere gnderilir. Devrede souyan ya pompalar yardmyla stlmak amal tekrar economizere gnderilir. Sistemdeki basnc ve eksilen ya tamamlamak iin genleme tankndan yararlanlr.

Resim 2.1: Thermal-oil boiler kazan

39

2.2.Ana Tank ve Dreyn Tanktan Yan Genleme Tankna Gnderilii

ekil 2.2: Thermal oil devresi

40

2.3. Genleme Tankndan Deaeratore Gnderilii

ekil 2.3: Thermal oil devresi

41

2.4. Deaeratorden Boilere Gnderilii

ekil 2.4: Thermal oil devresi

42

2.5. Boiler den Kollektre Gnderilii

Resim 2.2: Thermal oil kazan giri ve k devresi

ekil 2.5: Thermal oil

43

2.6. Kollektrden Steam Boilere Gnderilii

Resim 2.3: Kollektr sistemi

ekil 2.6: Thermal oil devresi

44

2.7. Kollektrden Atk Tanklara Gnderilii

ekil 2.7: Thermal oil devresi

45

2.8. Kollektrden Tatl Su Istma Devresine Gnderilii ve Deaerator Geri Dn

ekil 2.8: Thermal oil devresi

46

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak thermal oil boru devrelerini izmek ile ilgili uygulama faaliyetini yapnz. Not: Devrede kullanlacak yardmc ekipmanlarn sembolik gsterimlerini nceki modllerdeki hazrlam olduunuz bloklardan arnz. lem Basamaklar Ana tank ve dreyn tanktan yan genleme tankna gnderiliini iziniz. Genleme tankndan gnderiliini iziniz. Deaeratorden iziniz. Boiler den iziniz. boilere deaeratore neriler ekil 2.2den faydalannz.

ekil 2.3ten faydalannz.

gnderiliini

ekil 2.4ten faydalannz.

kollektre

gnderiliini

ekil 2.5ten faydalannz.

Kolektrden steam boilere gnderiliini ekil 2.6dan faydalannz. iziniz. Kolektrden atk tanklara gnderiliini ekil 2.7den faydalannz. iziniz. Kolektrden tatl su stma devresine gnderiliini ve deaerator geri dnn ekil 2.8den faydalannz. iziniz.

47

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Ana tank ve dreyn tanktan yan genleme tankna gnderiliini izdiniz mi? 2. Genleme tankndan deaeratore gnderiliini izdiniz mi? 3. Deaeratorden boilere gnderiliini izdiniz mi? 4. Boilerden kollektre gnderiliini izdiniz mi? 5. Kolektrden steam boilere gnderiliini izdiniz mi? 6. Kolektrden atk tanklara gnderiliini izdiniz mi? 7. Kolektrden tatl su stma devresine gnderiliini ve deaerator geri dnn izdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

48

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. 2. 3. 4.

( ) Verilen izimdeki simge manon birleme elemann ifade etmektedir. ( ) Verilen izimdeki 354 rakam tankn kapasitesini gstermektedir. ( ) Verilen izim yakt tankn gstermektedir. ( ) Verilen eanjr ifade etmektedir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

49

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Istmann tanmn ve nemini rendiniz mi? Istmann eitlerini rendiniz mi? Istma birimlerini rendiniz mi? Is transferi ve eitlerini rendiniz mi? Istmada kullanlan yaktlar rendiniz mi? Istma cihazlarn rendiniz mi? Is yayma elemanlarn rendiniz mi? Konvektrlerin tanmn ve eitlerini rendiniz mi? Buhar kazanlarn rendiniz mi? Buhar devresi ekipmanlarn rendiniz mi? Istma datm sistemlerini rendiniz mi? Buhar devresini izdiniz mi? Thermal oil devre elemanlarn izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

50

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANHTARLARI

RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. A C C A E B D E B

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. Yanl Doru Yanl Yanl

51

KAYNAKA KAYNAKA
TSE ve Trk Loydu Standartlar ERALP Fethi, Gemi Yardmc Makineleri1, Birsen Yaynevi, stanbul, 1987.

52