1. Grlt 2. Grltnn tanm, trleri ve kaynaklar: Grlt genel olarak, istenmeyen ve rahatsz eden ses olarak tanmlanr.

Endstrideki grlt ise, iyerlerinde alanlarn zerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler brakan ve i verimini olumsuz ynde etkileyen sesler olarak tanmlanabilir. Grlty meydana getiren sesi, fiziksel olarak tanmlamak gerekirse; Ses, maddeden oluan bir ortamda molekllerin skp genlemesinden meydana gelen ve madde iinde yaylabilen bir titreim olaydr. Diyapazonun oluturduu ses, saf ses olarak bilinir, yani skma ve gevemeler diyapazonda dzgn aralklarladr. Diyapazonda oluan ses dzgn bir sinzoidal eri oluturur. Diyapazona vurduumuzda, diyapazonun bozulan denge durumundan tekrar denge durumuna gelmesi bir titreim (tek gidi geli olarak), art arda gelen iki skma veya iki genleme arasndaki uzakla dalga boyu ( ) denir, birimi; santimetredir. Bir dalga boyu iin geen zamana periyot (T) denir, birimi saniyedir. Saniyedeki titreim saysna ise frekans (f) denir, birimi; 1/sn. veya Hertz (Hz.) dir, (fxT = 1 sabittir). Frekansla dalga boyunun arpm sesin hzn verir (V = fx) dir. Sesi tanmak iin frekansla dalga boyunun bilinmesi yeterli olmadndan, baka zelliklerinin de bilinmesi gereklidir. Bu defa, diyapazona bir kere kuvvetli, bir kere de yava vuralm. Diyapazonun hava molekllerinde meydana getirdii skma ve genlemeler farkl olduundan, duyduumuz sesler de farkldr. Atmosferin, basn ile skma ve genleme arasndaki basn farkna ses basnc denir. Basn birimi Bar dr. Bar, bir santimetrekareye 106 dyn'lik bir kuvvetin etkisiyle meydana gelen basntr. Ses basnc ok kk olduundan Bar'n milyonda biri olan mikrobar kullanlr. i sal ve i gvenlii konusunda, bir baka ifade ile grltden ileri gelen iitme kaybnda, sesi tanmak iin basncnn ve frekansn belirlenmesi yeterlidir. Fakat, ses basnc sesi duyan kiinin, ses kaynana olan yaknl ve uzaklna bal olduundan, sesin gcnn hesaba katlmas gereklidir. Ses kaynandan bir metre uzaklktaki ses basnc, sesin gc olarak bilinir. Birim alandaki ses gcne sesin younluu, bu younluk dzeylerine de sesin iddeti denir. Ayrca, kulamz ayni iddetteki iki sesi tiz ve bas sesler diye ayrt edebilir. Sesin bu zelliine sesin ykseklii denir. Frekans ykseldike ses tizleir, frekans dtke ses pesleir. Grlty meydana getiren sesleri trde tanmlamak mmkndr. Subsonik sesler, iitilebilen sesler ve Ultrasonik seslerdir. Subsonik sesler; frekans 20 Hz.'den dk olan seslerdir. itilebilen sesler; yaklak olarak, frekans 20 Hz. ile 20 kHz. arasnda olan seslerdir. Ultrasonik sesler; frekans 20 kHz.'den daha yksek olan seslerdir. Titreen her cisim bir ses kaynadr. Endstride grlt kaynaklar; vurucu tipten dvme, perinleme, akma makineleri ile kesici, ezici ve biim verici makineler; pompalarn, kompresrlerin, trbinlerin, vantilatrlerin, jet motorlarnn ve vanalarn sv ve gaz itici etkileri; frn ve motorlarn ateleme grltleri; transformatr ve dinamolarn yaratt manyetik sesler; evirici dili, motor ve makinelerden gelen titreim ve srtnme sesleri, vb. dir.

3. Grltnn insan zerindeki etkileri Grlt insanlar zerinde fizyolojik ve psikolojik olarak iki trde etki yapar. 3.1. Grltnn insan zerindeki fizyolojik (iitme kayb) etkileri birden ok etkene baldr. Bunlar sras ile: - Grlty meydana getiren sesin iddeti, - Grlty meydana getiren sesin frekans dalm, - Grltden etkilenme sresi, - Grltye kar kiisel duyarllk, - Grltye maruz kalann ya, - Grltye maruz kalann cinsiyeti. Bu faktrleri tek tek incelemeye alalm. 3.1.1. Grlty meydana getiren sesin iddeti nemli olmakla birlikte, hibir zaman tek bana esas l deildir. Sesin duyma ile olan ilikisinde, sesin iddetini gz nne alarak biraz daha inceleyelim. Salkl bir insan kula, 20 Pa ile 200 Pa arasnda bulunan ses iddetlerine duyarldr. Kulak bu geni aralkta rahata duyar. 20 Pa iddetindeki sese iitme eii, 200 Pa iddetindeki sese de ar eii denir. Duyma aral 107 basamakl saysal bir skala ierir. te bu ok geni saysal aralktaki ses basncn daha dar aralktaki saysal bir ifade ile tanmlamak iin desibel birimi kullanlr. Pratikte grlt (ses) l birimi desibeldir. Desibel bir kazan birimi (bir fizik terimi) olup, logaritmik bir ifadedir. Her desibellik art sesi ikiye katlar, her on desibellik art ise sesi on kat artrr. Ses iddeti uzakln karesi ile orantl olarak der. Uzaklk iki katna karsa ses iddeti 6 dB azalr. 20 Pa, 0 dB'e; 200 Pa, 140 dB'e kart gelir. Bu nedenle desibel cinsinden 0 dB'e iitme eii, 140 dB'e de ar eii denir.

Grlt Dzeyi

Yer ve Konum

0 20 30 40 50 60 70 80

dB. " " " " " " "

itme eii. Sessiz bir orman. Fslt ile konuma. Sessiz bir oda. ehirde bir bro. Karlkl konuma. Dikey matkap. Yksek sesle konuma.

90 100 110 120 130 140

" " " " " "

Kuvvetlice barma. Dokuma salonlar. Haval eki, aa ileri. Bilyeli deirmen. Uaklarn yan. Ar eii.

3.1.2. Gen ve salkl bir insan kula, frekans 16 Hz. ile 20000 Hz. arasndaki seslere duyarldr. Bu duyarllk, yarasada 60000 Hz., yunus balnda 140000 Hz. dir. insan sesleri normal artlarda 500 Hz. - 1500 Hz. civarndadr. 3.1.3. Grltden etkilenme sresi olduka nemli bir faktrdr. Uzun sre iddetli bir grltnn etkisinde kalan kiinin byk lde iitme kaybna uramas muhtemeldir. 3.1.4. Grltden etkilenme, kiiden kiiye ok farkl sonular gsterir. kulan fonksiyon bakmndan durumu, evvelce geirilen veya halen mevcut olan hastalklar, kiilerin duyarllnda nemli faktrdr. Ancak, iitme kaybnn tespitinde bu faktr dikkate alnmaz. 3.1.5. Grltden etkilenmede, ya da nemli bir faktrdr. zellikle iitme kaybnn tespiti iin yan dikkate alnmas arttr. 3.1.6. Grltden etkilenmede, cinsiyet de ayr bir faktrdr. Ancak, iitme kaybnn tespitinde bu faktr dikkate alnmaz. 3.2. Grltnn insanlar zerindeki psikolojik etkilerine de, ksaca zet olarak deinelim. 3.2.1. Grltl ortamlarda kalan veya yaayan insanlarda - Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapasitesi zayflar, - Yorgunluk, uyku bozukluklar, ge uyuma, - Merkezi sinir sistemi bozukluklar, ba arlar ve stresler, - Metabolik ve hormonal bozukluklar, 3.2.2. Birden bire iddetli bir grltnn etkisinde kalndnda - Kan basnc (tansiyon) ykselmesi, - Kardiyo vaskler (dolam) bozukluu, - Solunum hz deimesi ve - Terlemenin artmas grlebilir. 3.2.3. Grlt ayrca - Konuurken barma, - Sinirli olma hali, - Karlkl anlama zorluu, - Kiiler arasndaki ilikilerde olumsuzluklar ve - kazalarnn artmasnda etkin rol oynar. Grltnn en kayplardr. nemli etkisi phesiz, insanlarn iitme duyusu zerindeki iitme

4. itme Kayb Uzunca sre, iddetli grltye maruz kalan kiilerde grlen iitme kayplar iki tiptir. 4.1. letim tipi iitme kayb: D ve orta kulakta oluan iitme kayb tipidir. Ses iddeti, d ve orta kulaktan geerken bir kayba urar ve i kulaa aynen iletilmez. Bu iitme kayb tipi, ani yksek bir patlamann d kulak zarn zedelemesi sonucunda grlr. Ayni ses orta kulaktaki kemikiklerde de dzensizlikler oluturabilir. 4.2. Alg tipi iitme kayb: Bu iitme kayb tipi, i kulakta grlen bir iitme kaybdr. kulaktaki kokleada bulunan svnn veya liflerin bozulmas ile duyma sinirlerinin almamasdr. Bu iitme kayb tipi daha ok, yksek iddette ve yksek frekansl seslerin oluturduu iitme kaybdr. Endstride, yksek grltye ksa bir sre maruz kalan kiilerde geici alg tipi bir iitme kayb grlebilir. Bu etkilenme uzun sre olursa, iitme kayb devaml (kalc) olur ve kulak kaybettii yeteneini artk geri kazanamaz. 5. Grltnn deerlendirilmesi Endstride, yksek grltnn, iilerde meydana getirdii iitme kayplar bir meslek hastaldr. Meslek hastal 506 sayl Kanunun 11. maddesinde yle tanmlanr. Meslek hastal: sigortalnn altrld iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleridir." Hangi hastalklarn meslek hastal saylaca ve bu hastalklarn, iten fiilen ayrldktan en ge ne kadar zaman sonra meydana gelmesi halinde sigortalnn mesleinden ileri geldiinin kabul edilecei Sosyal Sigorta Salk lemleri Tz'ne ekli listede belirtilmitir. Meslek hastalklar listesinde bu hastalklar 5 grup altnda toplanmtr. A . Kimyasal maddelerle ortaya kan meslek hastalklar, B . Mesleki cilt hastalklar, C . Pnmokonyozlar ve dier solunum sistemi hastalklar, D . Mesleki bulac hastalklar, E . Fizik etkenlerle olan meslek hastalklar. Endstride, grltnn sebep olduu iitme kayplar da, fizik etkenlerle olan meslek hastalklar grubuna giren bir meslek hastaldr. Sosyal Sigorta Salk ilemleri Tz ekindeki meslek hastalklar listesinde; "Grlt zararlarnn meslek hastal saylabilmesi iin grltl ite en az iki yl, grlt iddeti srekli olarak 85 dB.'lin stnde olan ilerde en az 30 gn allm olmak gereklidir." denilmektedir. Grlt iin ykmlk sresi de 6 ay olarak belirtilmitir. Endstride grlt en iyi ekilde, llerek deerlendirilmelidir. Bir iyerinde, grlt dzeyi lmeleri, grlt lme cihazlar ile yaplr. Grlt lme cihazlar, ortam dozimetreleri ve kiisel dozimetreler eklinde dzenlenmitir. Bir iyerinde, sekiz saatlik alma sresince toplam grlt dzeyi llmeli ve iyi bir frekans analizi yaplmaldr. Ayrca, iyerinde alan iilere, kiisel dozimetreler taklarak, kiilerin maruz kald toplam grlt dzeyleri belirlenmelidir. itme kayplar gz nne alnarak, grlt lmeleri yaplacaksa, grlt lme cihazlar dB(A)'ya kalibre edilmelidir.
4

Grlt lme cihaznda dB(A) deeri, insan kulann duyma erisine en yakn deerlerini ifade eder. nsan kula sesleri zellikle dk frekanslarda ve yksek frekanslarda belli kayplarla duyar. Ses lme cihazlarnda A, B, C ve Lineer lme konumlar vardr. Bunlardan A skalas insan kulann duyma erisine gre kalibre edilmitir. Bir baka ifade ile A skalasndaki lme, insan kulann duyduu deerdir. B skalas, telefon irketleri tarafndan kullanlan, C skalas ise tm seslerin lmesinde kullanlan bir skaladr. Ayrca, cihazlarda bulunan lineer skalas da, frekans analizi yaplmak istendiinde kullanlan skaladr.

6. Bir iyerinde grltye kar alnacak korunma yntemlerini de yle sralayabiliriz. 6.1 Teknik Korunma 6.1.1.Grlt kaynanda alnmas gereken nlemler 6.1.1.1. Kullanlan makinelerin, grlt dzeyi dk makineler ile deitirilmesi, 6.1.1.2. Grltl deitirilmesi, yaplmas gereken ilemin, daha az grlt gerektiren ilemle

6.1.1.3. Grlt kaynann ayr bir blmeye alnmas. 6.2. Grltl ortamda alnmas gereken nlemler 6.2.1. Makinelerin yerletirildii zeminde, grltye ve titreime kar yeterli nlemleri almak, 6.2.2. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasna grlty nleyici engel koymak,
5

6.2.3. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasndaki uzakl artrmak, 6.2.4. Sesin geebilecei ve yansyabilecei duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak. 6.3. Grltnn etkisinde bulunan kiide alnmas gereken nlemler 6.3.1. Grltye maruz kalan kiinin, sese kar iyi izole edilmi bir blme iine alnmas, 6.3.2. Grltl ortamdaki alma sresinin ksaltlmas, 6.3.3. Grltye kar etkin kiisel koruyucular kullanmak. Kulak koruyucularnn grlt engelleme deerleri: Cinsi Pamuk Parafinli pamuk Cam pamuu Kulak tkac Kulaklk 6.2. Tbbi Korunma 6.2.1. Grltl ilerde alacaklarn, ie girilerinde odyogramlar alnmal ve salkl olanlar altrlmaldr. i kazalarna kar, kesin denilebilecek, yeteri kadar nlem alnabiliniyorsa, grltl ilerde doutan sar ve dilsizlerin altrlmas da dnlebilir. 6.2.2. Grltl ilerde alanlarda, her 6 ayda bir kulak odyogramlar alnmal ve iitme kayb grlenlerde gerekli tedbirler alnmaldr. 7. Grlt denetim yntemleri, yasal dzenlemeler Grlt denetimi ncelikle iyerindeki grlt iddetinin iyi bilinmesi ile balar. iverenler, iyerindeki grlt iddetinin ne olduunu, bu grlt dzeyinde iyerinde alan iisinde ne gibi sorunlar olacan ve sorunlardan kendisinin ne denli etkileneceini iyi bilmesi gerekir. Grltye kar yeterli nlemi almayan iveren, iisinde meydana gelecek meslek hastalna kar tazminat demek zorunda kalacaktr. Ayn ekilde, iyerindeki grltnn olumsuz etkilerinden, alan iilerin kendilerinin nasl etkileneceklerini, fizyolojik ve psikolojik neticeleri hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olmalar, iyerindeki grlt denetim yntemlerinin iyi almasn salayacaktr. Bilindii gibi, lkemizde iyerlerinin salk ve gvenlik artlar ynnden denetimi, bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere, Salk Bakanl ile yerel idareler (Belediyeler) dir. Bu kurululardan, phesiz en etkin ve en yaygn denetim, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan yaplmaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn, i Tefti Kurulu Bakanl'na bal i Mfettileri (Teknik) marifeti ile iyerlerinde yapm olduklar, ii sal ve i gvenlii ynnden, zellikle iyerlerinin fiziksel ve kimyasal artlar asndan denetimlerin salkl ve bilimsel olduu sylenemez. nk, i Mfettileri (Teknik) denetimlerini be duyular ile yaparlar. Oysa, iyerinin fiziksel ve kimyasal artlarnn bilinmesinin en iyi yntemi lme ve deerlendirmedir.
6

Azaltma derecesi 5 - 16 dB. 20 - 35 " 7,5 - 32 " 20 - 45 " 12 - 48 "

yerlerindeki grltnn denetimi ile ilgili olarak, ii Sal ve i Gvenlii Tz Madde: 22'de "Ar ve Tehlikeli ilerin yaplmad yerlerde, grlt derecesi 80 desibeli gemeyecektir. Daha ok grltl almay gerektiren ilerin yapld yerlerde, grlt derecesi en ok 95 desibel olabilir. Ancak, bu durumda iilere balk, kulaklk veya kulak tkalar gibi uygun koruyucu ara ve gereler verilecektir." denilmektedir. Ayn Tzn 78 inci maddesinde ise; " Grltnn zararl etkilerinden korunmak iin aadaki tedbirler alnacaktr; 7.1. yerinde grlt karan makinelerin monte edilmeleri srasnda, iyeri taban, titreimi ve sesi azaltacak malzeme ve sistemle yaplacaktr. 7.2. Grltl iyerlerinin duvarlar, sesin yansmasn nleyecek malzeme ile kaplanacak ve binalar, ift kapl, ift pencereli ina edilecektir. Duvarlar ses geirmeyen malzeme ile yaplacaktr. 7.3. Grltnn azaltlamad hallerde, bu Tzn 22 nci maddesi hkmleri uygulanacaktr. 7.4. Grltl ilerde alacak iilerin, ie alnrken genel salk muayeneleri yaplacak, zellikle duyma durumu ve derecesi llerek, kulak ve sinir sistemi hastal olanlar ile bu sistemde arzas bulunanlar ve hipertansiyonlular, bu ilere alnmayacaklardr. Ancak doutan sar ve dilsiz olanlar, bu ilere alnabileceklerdir. 7.5. Grltl ilerde alan iilerin, periyodik olarak, genel salk muayeneleri yaplacaktr. Duyma durumunda azalma ve herhangi bir bozukluk grlenler, kulak ve sinir hastal bulunanlar ve hipertansiyonlu olanlar, altklar iten ayrlacaklar kontrol ve tedavi altna alnacaklardr." denilmektedir. Ayrca, Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedi buuk Saat veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmeliin 2 nci maddesinin XX. kknda " Grlts 85 desibeli aan iler" de, gnde en fazla yedi buuk saat allabilecei belirtilmitir. 8. Grlt lmeleri Grlt lmeleri; Kaynanda, ortamda ve alann kulak seviyesinde olmak zere grlt lme ekipmanlar ile yaplr. Bir iyerinde, grlt lmeden nce ne iin grlt lmesi yaplaca sorusuna verilecek cevap dorultusunda bir plan ve program yaplr. Yaplan bu plan ve program dorultusunda da grlt lmeleri yaplan ve deerlendirilir. 8.1. Kaynanda yaplan grlt lmeleri; Yaplan plan ve programda hedef iyerinde alanlarn salk ve gvenlii olmaldr. Bu hedef dorultusunda, iyerindeki her bir grlt kaynann grlt dzeyi llmelidir. Bu lmeler grlt kaynann bir metre uzanda ve alanlarn kulak seviyelerine edeer noktalarda yaplmaldr. Bu lmeler, grlt kaynann kard grltnn srekli ve deiken oluuna gre; anlk lm yapabilen grlt lme aygt veya ortam dozimetreleri ile yaplabilir. Yine bu lmler, grlt kaynaklarnn tek tek kardklar grltler veya tmnn kard grltler eklinde lmeler yaplabilir. Ayrca, grltl ortamlarda grltnn zararl etkilerine kar alnacak nlemlerde kullanlmak zere, alma blgelerinin grlt haritalarnn kartlmasnda yarar vardr. Bilindii gibi, grlt dzeyi desibel olarak llmekte ve tm deerlendirmeler de bu birimle yaplmaktadr. Desibel logaritmik bir ifadedir. Bu nedenle her bir kaynakya llecek grlt dzeyi, kaynaklarn birlikte kardklar grltnn deeri iin basit aritmetik toplama ile belirlenmez. rnein: Tek tek kardklar grlt dzeyleri ayni olan, iki grlt
7

kaynann, ayni anda kardklar grlt; 100 dB + 100 dB = 200 dB deil, 100 dB + 100 dB = 103 dB eklindedir. BRDEN FAZLA GRLT KAYNAININ BULUNDUU ORTAMLARDA SES DZEYLER ARASINDAK FARK (dB) 0 2 3 4 5 6 7 8 10 12 14 16
dB

YKSEK DZEYDEK SESE EKLENECEK MKTAR (dB) 3.0 2.6 1.8 1.5 1.2 1.0 0.9 0.8 0.4 0.3 0.2 0.1

60
97 dB(A)

50 40 30 20 10 0 0 1 2 3 4 5 10 20
YIL
83 dB(A) 92 dB(A)

50

83 , 92 ve 97 dB(A)lk grlt dzeylerinde, grltye maruz kalan kiilerin 4000 Hz sabit frekansl grltdeki iitme kayplarnn yllara gre dalm.

10 0 -10 -20 -30 -40 -50

11~20 6~10 1. yl

1~5

-60 -70

21~30 30~

250
dB

500

1000

2000

4000

7000

8000

92 dB(A) sabit iddette ve deiken frekansl grltye maruz kalan kiilerde iitme kayplarnn yllara gre dalm

H BR NLEM ALINMAKSIZIN GRLT DZEYLERNE GRE GNDE EN FAZLA ALIILABLECEK SRELER GRLT DZEY 90 92 95 97 100 102 105 110 115 115 dB(A) dan az 8 dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dan ok 90 dB(A) GNLK ALIMA SRES Sresiz Saat 6 4 3 2 1,5 1 0.5

0.25 allamaz

Grlt Ynetmeliin uygulanmas bakmndan, gnlk grlt maruziyet dzeyleri; Gnlk grlt maruziyet dzeyi (LEX,8h)(dB(A) re.20 Pa): Sekiz saatlik i gn iin, anlk darbeli grltnn de dahil olduu btn grlt maruziyet dzeylerinin zaman arlkl ortalamas. Haftalk grlt maruziyet dzeyi Gnlk grlt maruziyet dzeylerinin sekiz saatlik be i gnnden oluan bir hafta iin zaman arlkl ortalamas. Maruziyet snr deeri ve Maruziyet etkin deerleri; en yksek ses basnc ynnden tanmlanmtr. Maruziyet snr deeri LEX,8h=87dB(A) ve Ppeak=200 Pai En yksek maruziyet etkin deeri LEX,8h=85dB(A) ve Ppeak= 140 Paii En dk maruziyet etkin deeri LEX,8h = 80dB(A) ve Ppeak= 112 Paiii LEX,8h=87dB(A) ve Ppeak=200 Pai 140 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa L (dB)=20 log P / Po (grlt iddeti) P=200 Pa ve Po=20 Pa ise L (dB(C)) = 140 dB(C) LEX,8h=85dB(A) ve Ppeak= 140 Paii 137 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa LEX,8h = 80dB(A) ve Ppeak= 112 Paiii 135 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa En yksek ses basnc (Ppeak) C - frekans arlkl anlk grlt basncnn maksimum deeri Ynetmelik Dip Not: (i) (ii) (iii) : 140 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa : 137 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa : 135 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa olarak alnr.

10