Hava

kolaylkla uygulanabilen ilir veya

TSE KALTE BELGEL

YAKACIK ARMATRLER
Sulama Hhtamt

Armatrlerimiz, Klinger - Avusturya lisansyla modern entegre tesislerimizde kaliteli olarak retilmektedir. Klinger Armatrleri 14 lkede iml edilmekte ve btn dnyada kullanlmaktadr. Armatrlerimiz,mkemmel ve uzun mrl szdrmazlk sistemi, kolay bakm ve szdrmazlk ringlerinin deitirilmesiyle yenilenme zelliinden dolay ekonomiktir, enerji tasarrufu salar, evreyi kirletmez. KLNGER - YAKACIK, mkemmel bir sat sonras servis ve vana seiminde danmanlk hizmeti de vermektedir. Katalog ve her trl ilave bilgi iin hizmetinizdeyiz.

Seviye Gstergesi

YAKACIK MAKNA FABRKASI Dkm Valf Sanayi ve Ticaret A..

irket Merkezi Ankara rtibat Brosu: Kemeralt Cad. Bankalar Han Strasburg Cad. No: 32/3 K. 5 Karaky - istanbul Sihhye - Ankara
Tel: 30 23 75-30 46 36

Manometre Musluu

Telex: 25304 Fabrika: Ankara Asfalt st Kartal - istanbul

Tel: 151 02 96 (4 hat)

Tel: 353 63 63 - 64

Maaza: No: 33/5 Tel: 125 13 Necatibey Cad. Karantina Sok No: 7 Karaky - istanbul
Tel: 144 33 71

zmir rtibat Brosu: Alsancak Atatrk Cad. 374/3 Tel: 21 72 08 Adana rtibat Brosu: stikll Mah. 219 Sokak

1969'dan bu yana gvenilir, verimli ve kaliteli 15000 tezgah retti.

lkemizin takm tezgahlar, retiminde nde gelen kuruluu TEZSAN, ayrca 2000'i akn tezgah ihra etmenin gururunu tamaktadr. retim Program:
- Orta tip niversal torna tezgahlar SN 50 C /1000 -1500 - 2000 - Ar tip niversal torna tezgahlar SN 71 B/1500-3000-4000 - Otomatik evrimli kopya torna tezgahlar Kopimat 500 / 1000 -15000 - Mekanisyen torna tezgahlar MAS 165 S MAS 165 F (Freze tehizatl) - niversal freze tezgah FG 32 U -Stunlu matkap tezgahlar SM35A M 35 ES M 20 MS - Kalp freze ve delme tezgah TF32 - zel amal tezgahlar - Takm tezgahlar tehizat

ACENTES:

TEZSAN PAZARLAMA A..

Necatibey Cad. No: 255 P.K. 403 Karaky - stanbul Telefon: 1491991 (3 hat) Telex : 25 648 cnc tr TEZSAN PAZARLAMA A.. ve TEZSAN TAKIM TEZGAHLARI SANAYi VE TCARET A.. TRKYE $ BANKASI KURULULARINDANDIR.

Mart/March Cilt/Vol: 28 Say/No: 326

Makina Mhendisleri Oda Adna Sahibi (Publiher): ismet Rza EBl Sorumlu Yaz leri Mdr (Managing Editr): Serdar TAN Yayn Kurulu (Publishing Board): Atilla ATASOY Serhat ALTEN Metin iMEK Siyam ESER Uur AKARSU Matln UYGUR Atilla INAR Barbaros TUNCER Reklam Ynetmeni (Advertiing Reprcsentative): Nermin ZBAKl Grafik (Graphists):
Ali YILDIZ

ISI POMPALARI: KURAMI, ETLER VE UYGULAMA ALANLARI

Mehmet PALA - Yusuf Onur DEVRES

KAYNAMADAK ISI GE N YEN BR E L SK K JE. GNGR 16

ALEV VE GAZ BORULU KAZ ANLARDA KLHAN KMES Ouz SOYLU

LKEMZDE KONDENS KAYIPLARI Macit TOKSOY - Fehmi AKDOAN - Halis TANYER MATEMATKSEL FORMLLER KULLANMADAN ORANSAL NTEGRAL VE TREVSEL KONTROLN ANLATIMI Koksal AKOLU KAZANLAR VE GVENL Grbz YILMAZ BLGSAYAR KLMASI NEDR? RehaZBEY SOGUKDEPO CHAZLARINDA YENLKLER merDEMREL BASINDAN

22
26

32

Dizgi (Type Setting): DENK AJANS, 29 84 30 Bask (Printed by): MAYA Matbaaclk Yaynclk Ltd. tl. Tel: 18 01 53, Ankara Ynetim Yeri (Head Office): Konur Sok. No. 4/4 - 06442 Kzlay

36

39

Tel: 18 23 74 -25 71 65

Basldfl Tarih: Ocak 1987, Bask Says: 20.500

41

43

ANKARA UBESi: Smer Sok. 36/1, 06442 Dem Irtep/An kara

STANBUL UBES: istikll Cad. 99 Ankara Ijtan Kat: 4 8 O060 Beyofllu/ltanbn

7MR UBESi: Ali Cet in kay a Bul. No: 12 Kat: l O. l 32220 Ondofidu, Altancak/lzmlr

ADANA UBESi: Atatrk Cad. Ekmekiler Apt. 171/3 Tel: 335 04-011 20

BURSA BLGE TEMSiLCiLii: Haclar Mah. Eceler Sok. Beyiel Apt. KM: 4
Tel: 21 48 34 - 2 1 64 71

DYARBAKIR BLGE TEMSiLCiLii: Inanofilu Cad-Ebru Apt. Kat: l D.l Tel: 11571

TRABZON BLGE TEMSiLCiLii: Uzun Sok. EBA Carsn Kat: 4 No: 33 Tel: 17769

lkini getiimiz yl iinde yaynladmz Is Teknii zel Saylarmzn ikincisi 326. saymzn konusunu oluturuyor. Bu say iin gelen makalelerin okluu nedeniyle yayn kurulumuza ulaan baz yazlar nmzdeki aylarda yaynlayabileceiz. Yine ayn nedenle bu saymzda yaynlanmas gereken Tasarm Dosyas ve Mekanizmalar dizilerim yaynlayamadk. Dergimiz TMMOB'ne ye odalarn yayn organlar iinde gerekten ayr bir yere yerleti, iki yl stste 12'er say yaynlanabilmesi, derginin ufak tefek gecikmeler dnda okurlarn eline zamannda ulamas, eitli d yayn organlarndan gelen ve derginin abone ve reklam koullarn renmeye ynelik yazmalar bu gelimenin eitli gstergeleri. Yine, makale akndaki duyumsanr art da, dergimizin belirli bir saygnla ulamasnn doal bir sonucu. Nisan saymzdan itibaren dergide karikatr, fotoraf vb. grsel elerin kullanmn da balatmak isteindeyiz. Ayrca lkemiz teknik elemanlarn ilgilendiren gncel toplumsal-ekonomik gelimeler konusunda eitli grlere de yer vermek istiyoruz nmzdeki saylarda. Bu yazlar her ay gndeme getirmeyi amalyoruz. Bu zel say da, birincisi gibi, istanbul ubesi Yayn Alt Komisyonunca hazrland. Bu srete emei geen arkadalarmz, Sn. Cahit AKIN Mustafa ARAL Hulusi SAKA Mustafa BLGE ve smet MURA 'ya dergimize katklarndan tr teekkr ederiz. Esenlikler dileiyle YAYIN KURULU

MHENDiS VE MAKlNA

CILT28

SAYI 326

MART 1987

s POMPASININ CElIM VE ALIMA KURAMI

Is pompalar: Kuram, eitleri ve uygulama alanlar

Do.Dr.Mh. Mehmet PALA Blm Bakan TBTAK-Marmara Arat. Enstits Souk Teknii Aratrma Blm Yusuf Onur DEVRES Makina Yksek Mhendisi TBTAK-Marmara Arat. Enstits Souk Teknii Aratrma Blm

Is pompasnn ilk basit ilkesi 1824 ylnda Nicholas Carnot tarafndan ortaya atlm ve bu kuram 1852 ylnda Lord Kelvin'in "soutma cihazlan kullanarak stma yaplmas" dncesi ile gelimitir. Lord Kelvin, "s ykseltici" adn verdii cihazn ilkesini ayn yllarda yaynlamtr [10,14,15].

BUHAR MAKNASI ISITILMAK STENEN ORTAMA

ekil 1. Is ykseltici.

Enerji fiyatlarnn giderek artt son yllarda, s pompalar enerjinin verimli kullanlmas asndan nem kazanmtr. Bu yazda s pompas eitleri tantlm ve deiik alanlardaki uygulama rnekleri verilmitir, zellikle atk snn bulunduu endstriyel tesislerde s pompas kullanlmasnn nemli ljide enerji tasarrufu salad ve iletme masraflarn drd vurgulanmtr. During the last few years, the increase in the cost of energy has made the use ofheatpumps advantageous systems for the production of efficient energy. in this paper varieties of heat pumps have been introduced and their facilities in different areas have been explained. Emphasizing that, the use of heat pumps in industrial plants vhere sources of vaste heat is preseni, saves energy and consequently decreases the operating costs. Gnmzde enerji fiyatlarnn artmas zellikle fosil kkenli kaynaklarn snrl olmas nedeniyle, yeni enerji kaynaklarnn aratrlmas ve bugn kullanlan sistemlerde enerji tasarrufuna ynelik almalar nem kazanmaktadr. Bu erevede yksek verimli trbinler, buhar kazanlar gibi enerji dntrclerin kullanm artm, gne ve rzgar enerjileri gibi bir ok enerji kaynaklarndan yararlanmak amacyla almalar younlatrlmtr. Aynca sanayi tesislerindeki dk scaklktaki byk miktarlardaki atk enerjinin kullanlabilir duruma getirilmesi de nem tamaktadr. Dk scaklktaki enerji kaynaklarndan enerjinin kullanlabilir hale getirilmesinde s pompalan byk bir kolaylk salamaktadrlar. Bu adan gelimi lkelerde geni lde kullanm alan bulan s pompalanma, Trkiye'de de kullanmnn yaygnlatrlarak nemli boyutlarda enerji tasarrufunun salanacana inanyoruz. Bu yaynla, s pompalarnn alma ilkesi ve kullanm alanlarndan rnekler vererek tantlmasna allmtr.

Lord Kelvin'in havay i gren akkan olarak kulland bu sistemde d ortam havas bir silindire ekilir ve burada genletirilerek, hem scaklnn hem de basncnn drlmesi salanr (ekil 1). Daha sonra hava, d ortama yerletirilen bir s deitiriciden geirilir. Bylece genletirilerek souyan havann d ortamdan s almas salanr. Isnan hava tekrar normal atmosfer basncna sktrlarak odaya verilir. Ancak sktrld iin scakl normal atmosfer scaklndan daha yksektir. Lord Kelvin'in "s ykseltici "sinin dorudan yanmaya gre verilen enerjinin % 3' ile s rettiini belirtmitir [10]. Bundan sonra birok aratrc konu ile ilgilenmi ancak ortam stmas iin pratik bir zm bulunana dein yaklak 80 yl gemitir. 1927 ylnda tskoya'da almalarna balayan ayn zamanda "Is Pompas"nn isim babas olan Haldane bu konudaki yaynn 1930 ylnda yapmtr [7,10 ]. Avrupa'da ilk byk s pompas, Zrih Belediye Saray' n stmak amac ile 1938 ylnda 175 kW gcnde yaplmtr [4,10]. Bundan sonraki alt yl iinde isvire'de dokuz ayr s pompas ile 13000 nv'iir bir stma kapasitesine eriilmitir [10]. Amerika'da ise, Carrier firmasnn 1932 ylnda ilk paket tipi s pompasn Japonya'da bir elektrikli cihazlar fabrikas ile ortak yapmasna karn [16], ikinci Dnya Sava nedeni ile almalar kesilmi ve ilk paket tipi s pompas 1952 ylnda piyasaya verilmitir [9 ] . Amerika'da ilk yl 1000, 1957'de 10000, 1970'de 100000 adet satan s pompalan, 1980'li yularda 1000000 cihaz/yl'lk bir kapasiteye erimitir [10,11 ]. alma Kuram Is pompas, dk scaklktaki s enerjisini, yardmc bir enerji kayna (ki ou zaman kompresr altrmak iin kullanlr) kullanarak daha yksek scakla karan bir sistemdir. Is pompas evrimi ekil 2 yardm ile yle aklanabilir:

MHENDiS VE MAKlNA

CiLT 28

SAYI 326

MART 1987

1. Soutucu akkan doymu buhar evresinde iken kompresr tarafndan emilir. 2. Emilen buhar kompresr tarafndan izentropik (S=Bbt) olarak sktrlr. 3. Soutkan gaz younlatncya girer. 4. Soutkan gaz, d ortama younlama ssn vererek sv evreye geer. 5. Sv evredeki soutkan genleme vanasnda basnc drldkten sonra buharlatncya girer. Dk basnta buharlaan soutucu akkan buharlama ssn ortamdan eker. Daha sonra tekrar kompresre gider ve evrim tekrarlanr. evrimin tekrarlanmas iin gerekli olan enerji (h2hj), kompresr altrmak iin kullanlr. Bunun karlnda ise, younlatncda (h2h4) kadar enerji aa kar.

h2-h4 : Elde edilen Faydal Enerji (kJ/kg)

h

2~nl

Kompresre Verilen Enerji (kJ/kg)

(2) ifadesinde verilen orana etkenlik katsays (Coeffcient of Performance) denir ve COP ile gsterilir:
h

COP =

2~h4 2~hl

(3)

TH : Yksek Scaklk (K) TL : Dk Scaklk (K) Ancak gerek durum ekil 2'de verilen evrimden farkldr. Termodinamik tersinmezlik sonucu oluan gerek evrim ekil 3'de gsterilmitir. Bu durum bir rnekte aklanacak olursa; Byk bir fabrikada ykama ilemi iin Tu = 65C de su kullanldktan sonra scakl TL = 35C ye dmektedir. Bu iki scaklk dzeyinde bir s pompas alrsa;

lo p (bar)

COPcarnot

65+273
T

H-TL

(65+273)-(35+273)

= 11.3(4)

olarak bulunur. Bylelikle kompresre verilen bir birim enerjiye karlk sistemden 11.3 birimlik s enerjisi ekilebilir. Gerek durumda s deiimi farkl scaklklar arasnda gerekleir. Bundan dolay 35C deki atk suyun 15C buharlama scaklndaki buharlatncda bulunan soutkan sv ile s deiiminde bulunduunu kabul edelim. Ayn e,lo p (har)

h(kJ/kg.
YOUNLA$TIR(CI

\GENLESME ' VANASI

KOMPRESR!

'ilinim
BUHARLASTIRICI

ekil 2. Kuramsal s pompas evrimi

Yani sisteme verilen (hghj) enerjisi ile (ho~h^) enerjisi kullanlabilir duruma getirilmektedir, (h2h4) enerjisi, bir elektrik direnciyle salanrsa, h2-h4 <1 (D Dirence Verilen Enerji Ancak s pompasnda bu oran l'den yksektir, h2-h4 >1 h2-h1

h(kJ/|.
1-2 Deiken politroplk st ile sktrma 2-3 Srtnmeden dolay basn kayb ile s kayb 3-4'Younlatncda basn kayb ile s atlmas 4'-4 Sabit basnta ar souma 4-5 Is kazanm ile kslma 5-6 Buharlatncda basn kayb ile s alnmas 6-1 Buharn kzdrlmas ekil 3. Gerek s pompas evrimi
MHENDS VE MAKNA CILT28 SAYI 326 MART 1987

(2)

kilde younlama scaklnn 75 C olduunu, bu scaklk ile 65 C'da suyun elde edildiini diinelim. Bu durumda s pompas etkenlik katsays,
1

Kompresr T} = 0.40 verimli bir dizel motoru ile altnlmaktaysa;

PER = rxCOP = 0.40 x 3.13 =1.25
O)

COP =

H
T

75+273

H- L

(75+273)-(15+273)

= 5.8

(5)

deerine der. Verilen rnekte kompresr emdii gaz, izentropik olarak sktrmas gerekir iken, ekil 4'de A-B durumu yerine A-C durumunda sktrr. Kompresrn izentropik veriminin (T?Z) 0.70 olmas kabul ile bulunan COP;

olarak bulunur. Bunun anlam, s pompasnn yaktn dorudan yanmasna % 25 daha fazla s verdiidir. Dizel motorun egzos gazlanndaki atk sdan yararlanarak PER 1.5 a karlrsa; % 70-80 verim ile alan bir kazana gre birim yakttan iki katna yakn s elde edilebilecei ortaya kmaktadr. ISI POMPALARININ ALIMA SSTEMLER Is pompalarnn alma sistemleri s kaynaklanna, iletme ve termodinamik evrimlerine gre ana balk altnda toplanabilir (izelge 1).
izelge l. s pompalarnn alma sistemlerine gre eitleri

312-177
COP =
h

-h,

312-271

= 3.3

(6)

olur. Buna kompresrn mekanik verimi ile eklenirse, COPtop =COP x Tj mek = 3.3 x 0.95 = 3.13 elde edilir. =0.95 kabul

(7)

ISI KAYNAKLARINA GRE 1. Hava 2. Toprak 3. Yerst sulan 4. Yeralt sulan 5. Gne enerjisi 6. Jeotermal enerji 7. Artk s kaynaklan

LETME EVRMLERNE GRE

1. Hava-hava 2. Hava-su 3. Su-su

TERMODNAMK EVRMLERNE GRE 1. Termoelektrik 2. Absorpsiyonlu 3. Buhar sk trmal

izelge l'de verilen s pompas eitlerinin nemli olanlar, uygulama alanlar ile aada verilmitir.
180
200 220 240 260 ENTALP ( kj/kg ) 280 300 320

ISI KAYNAKLARINA GRE ISI POMPALARININ ETLER Hava

ekil 4. P-h diyagramnda T L = 15C, TH =75C scaklk aralklarnda alan s pompas evrimi

COP, s pompasna verilen i ile elde edilen snn orann vermektedir. Ancak kompresre verilen i, birincil enerjiden (mazot, benzin, doal gaz, kmr v.b.) elde edildii iin bir kayp sz konusudur. Bundan dolay, hem COP'yi ve hem de birincil enerjinin ie dnme orann da kapsayan birincil enerji oran olan PER (Primary Energy Ratio) u ekilde tanmlanr:
PER =

Is Pompasnn Verdii Kullanlabilir Is Sarf Edilen Birincil Enerji

CiLT 28 SAYI 326

(8)

Dk scaklktaki s kayna olarak havay kullanan sistemler, havann herhangi bir yerde ve zamanda kolaylkla bulunmas nedeni ile olduka kullanldr. Ancak hava scaklnn kn dk olmas nedeni ile d ortam serpantinlerinin karlanmas sz konusu olmaktadr. Buharlama scakl ile d ortam havas arasndaki scaklk farknn AT = 5C ve d ortam hava scaklnn 3-4C olmas halinde, s pompas buharlatmcsnda herhangi bir karlanma olumaz. Karlanma, d ortam scaklnn 2 C nin altna dmesi ile oluur. Bu nedenle 2/7C scaklk aral s pompalan iin en tehlikeli aralktr. Karlanma zamanla buza dnr ve d serpantinin kanatklar arasnn tkanmasna neden olur. Bu durumda saatte 3-4 kez defrost gerekebilir. Scakln 7C'den aa dmesi durumunda, kuru-

MHENDS VE MAKlNA

MART 1987

souk k havasnda dk miktarda nem bulunduundan sistem bir ka gn defrost yapmadan alabilir. Havay s kayna olarak kullanan sistemlerde hava debisi yaklak 3 1200 m /h/kW dzeyinde olmaldr [l ]. Deniz kysnda ve endstriyel alanlarda korozyonu nlemek iin d ortam serpantinlerinin tamam bakrdan yaplmaldr. Havay s kayna olarak kullanan (ekil 5) s pompas sisteminin stma amacyla almas u ekilde aklanabilir: (1) Scak gaz kompresrden kar. (2)(3) ortam serpantinlerinde younlar ve ssn i ortama vererek, ortamn scakln ykseltir. (4)(5) Sv haldeki soutkann basnc genleme vanas ile drlr. (5)(6) Soutkan d ortam serpantinlerinde buharlarken, buharlama ssn d ortam havasndan alr. (7)(8) Drt yollu vanadan geen soutkan sv damlacklar ayrcda kalr, soutkan gaz kompresr tarafndan emilir. Bylece evrim tekrarlanr. Soutma durumunda ise drt yollu vanann ak yolu deitirilip, scak gazn d serpantinlere gitmesi salanr. Bylece ayn sistemde i ortam gerektii zaman stlmakta gerektiinde de soutulmaktadr.

Jg""1^ V>,"J0X*

ekil 6. Nehir suyu yardm ile havuz stan s pompas

ISITMA
DRT VO.LU NA

IC ORTAM

, 4i MHH^ D r ~ U ^ 6 (

Di? ORTAM

ekil 5. Drt yollu vanal s pompas

Yerst sularnn kullanmna rnek olarak ekil 6'daki 10 C daki nehir suyu ile havuz stan sistem verilebilir. 0C buharlama, 30C younlama scaklnda alan bir s pompasnn l GJ' l birime malederken, fuel-oil ile 3.43, doal gaz ile 3.57 birime naledilebildii belirtilmektedir [10]. Sistem incelenirse, (1) Kompresrde basnc ve dolaysyla scakl artan gaz evresindeki soutkan younlatncya gnderilir. (1)(2) Younlatncda scak soutkan gaz 30C de younlama ssn havuz suyuna verir bylelikle havuz suyu snr. (2)(3) Sv evreye geen soutkann basnc drlr. (3)(4) Sv soutkan buharlarken, buharlama ssn 10C deki nehirden alr. Souyan nehir suyu tekrar nehire verilir. Yeralt ve yerst sularnn s kayna olarak birlikte kullanmna rnek olarak ekil 7'deki sistem verilebilir. Bu sistemde buz pateni sahas soutulurken; havuz ve kullanm suyu stlmakta, aynca ortam stmas iin scak hava salanabilmektedir. Enerji gereksinimi younlatncdan alnan enerjiden fazla ise yardmc s kayna devreye girmektedir. ekil 7'de ematik olarak verilen bu sistem incelenirse; (1)(2) Kompresrden kan scak gaz younlatncya girer ve younlama ssn, dardan gelen kullanma suyuna verir. (1)(3) Kompresrden kan scak gazn bir blm younlama ssn kapal devrede dolaan suya verir. (4)(5) Basnc drlen soutkann bir ksm buharlama ssn yeralt suyundan alr. (6) (7) Sv soutkan buharlarken buz pateni sahasn soutur. Bu sistemde buz pateni sahasnda kullanlan buharlatncda (2) scaklk 7 C, yardmc buharlatrcda (3) 1C dir. 5 ve 6 no.lu younlatnclarda scaklk 47C olup, sistemin toplam soutma kapasitesi 1380 kW, stma kapasitesi 1815 kW tr. Drt ayn amala alan sistemde soutkan olarak NH3 kullanlmaktadr [5 ]. Gne Enerjisi Gne nmnn s pompas kayna olarak kullanlmasnn en byk stnl, sy daha yksek scaklklarda verebilmesi ve buna bal olarak daha yksek COP elde edileb ilmesidir.
MHENDiS VE MAKNA Cll_T28 SAYI 326 MART 1987

Yerst Sulan Yksek s kapasitesi ve s transferi nedeni ile su bilinen en iyi s kaynadr. Nehir, gl ve deniz s kayna olarak kullanlabilir. Korozyon, yosun, midye zamanla s transferini snrlamaktadr.
10

1. Kompresr 2. Beton zemin iine buharlatrc borularnn gmld buz pateni sahas 64 m x 37 m. 3. s kayna olarak yeralt suyunu kullanan yardmc buharlatrc 4. Yeralt suyu pompalan 5. Su ve hava stmas iin younlatrc 6. Kullanm iin scak su hazrlayan younlatrc 7. Ar s ihtiyacnda devreye giren yardmc s kayna 8. Ortam stmas iin petek 9. Kapal havuz 10. Ak havuz 11. Kullanm iin scak su deposu 12. Kullanm iin scak su musluklar 13. Hava soutucu 14. Hava stc 15. Souk su atm 16. Souk su beslemesi 17. Yeralt suyu atm 18. Scak su-havuz suyu s deitiricisi ekil 7. Yeralt suyu yardm ile s reten sistem

Gne enerjisi s kaynakl s pompalan paralel ve seri olmak zere iki tipte olabilir. ekil 8 ile verilen paralel sistemde s pompas havay strken, gne enerjisi ile stlan suda havann stlmasna yardmc olur. Is pompasnn younlatncs hava kanalna yerletirilerek, oda havasnn stlmas salanr. Bu arada gne enerjisi toplaycsndan gelen scak su, termostat kontrol ile kanala verilir. Bylelikle hava, gneli gnlerde daha dk enerji gideri ile stlm olur. Seri sistemde ise, ekil 9, gne enerjisi toplaycsndan gelen scak su iki amala kullanlr. Scak suyun bir blm, s pompas buharla tncs ile s deiiminde bulunurken, dier bir blm paralel sistemde olduu gibi havay str. Her iki sistemde de, gerekli koullan salamak bakmndan gerektiinde devreye giren yardmc s kaynaklan bulunmaktadr.
ekil 9. Seri gne enerjisi kaynakl s pompas sistemi

Hava-hava Is Pompalan Bu tip s pompalarnda younlatmc ve buharlatncda s hava ile tanr. Eer s pompas iklimlendirme iin kullanlacaksa stlan veya soutulan hava dorudan ortama gnderilir. Hava-hava s pompalan paket tipi s pompalan iin olduka uygundur. Hava-hava s pompalanna rnek olarak s pompas ile kurutma verilebilir (ekil 10). Bu sistem zellikle d ortam havasnn nemli olduu blgelerde kurutma ileminde kullanlmaya uygundur. Kapal bir dngde dolaan hava, kurutma kanalna yerletirilen 0C buharlama, 50 C younlama scakhklannda alan bir soutma sisteminden geer. Bylelikle havann rnden ald nemin buharlatncda younlap, kurutma havasnn neminin drlmesi salanr. ekil 10'da verilen rnek ema ve psikometrik diyagram zerinde ilem incelenirse; (1) 40C ; x = 6.6 g/kg nemde kurutulacak rne gelen havann, rn ile olan s ve ktle transferi nedeni ile scakl der, nemi artar. (2) 28.9C ; x = 9.4 g/kg nem ieren hava, 0C de tutulan buharlatrc ile temas ederek iindeki nem buhar11

ekil 8. Paralel gne enerjisi kaynakl s pompas sistemi

LETME EVRMLERNE GRE ISI POMPALARININ ETLER Is pompalan iletme evrimlerine gre bir baka ifade ile sy tayan akkanlara gre hava-hava, hava-su ve su-su olmak zere ana balk altnda toplanabilir.
MHENDS VE MAKNA Cll_T28 SAYI 326 MART 1987

SU SOUTMALI YARDIMCI YOUNLATI;

10

kuru termometre scakl

20

30

. 0}
C

ekil 10. Is pompas ile kurutma

latrcnn yzey scaklnn havann o koullardaki i noktasndan (13C) daha dk olmas nedeniyle younlar ve bylece kurumu olur. (3) Buharlatncdan 14.1C ; x = 6.6 g/kg koullarnda kan hava 50C yzey scaklndaki younlatnc ile temas eden sabit stma ile scakl artar ve tekrar (1) konumuna gelir. Devrede bulunan solenoid vana-termostat kontrol ile younlatncdan kan hava scakl artt zaman su soutmal yardmc younlatnc devreye girer [l ]. Hava-hava s pompalarna bir baka rnek souk hava deposu-Sera'nn birlikte almas verilebilir (ekil 11). Souk hava deposunda kullanlan soutma nitesinin younlatncs seraya yerletirilirse; sonbahar-k aylannda

zellikle meyve-sebze depolanmasyla depo tam ykte alacandan sera iin gerekli s yk elde edilebilir. Seradaki s gereksinimi souk hava deposu younlatncsndan verilenden az ise, su soutmal yardmc younlatnc devreye girerek sistemin dengede almas salanr. Hava-su Is Pompalan Bu sistemde iletme evriminde kullanlan s tayc akkan olarak hem hava hem de su kullanlr. Is kaynann hava olmas durumuna rnek olarak yine bir souk hava deposu verilebilir (ekil 12). Kompresrden kan scak gaz bir su tanknn iinde ssn suya vererek younlatnc devreye girerek sistemin dengeli almas salanr. Byle bir sistem kurulu olan souk hava depolarna ok az bir

SOUK HAVA DEPOSU

SOUK HAVA DEPOSU BUHARLASTIRICI 2

BUHARLATIRICIi

SSAL GENLEME VANASI

ISISAL GENLEME VANASI

ekil 11. Souk hava deposu-sera s pompas uygulamas

ekil 12. Souk hava deposu-scak su retimi s pompas

MHENDS VE MAKlNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

ek ile alr hale getirilebilir. Tanktan kan scak su ile; 1. Konserve fabrikalarnda buhar kazeini besleme suyu stlabilir. 2. Paketleme tesisinde meyveler mumlandktan sonra kurutma iin gerekli olan 55 C deki hava, fan-boru tipli s deitirici ile salanabilir. 3. Sarartma odalar iin gerekli olan 26-29C hava scakl, fan boru s deitirici ile salanabilir. 4. Tavuk kesim iletmelerinde, ykama iin gerekli olan scak su retimi yaplabilir. 5. Gda ileme ve muhafaza tesislerinde alan personelin scak su gereksinimi karlanabilir. 6. Odalarn ve geni alanlarn tabandan stlmas yaplabilir. Su-su Is Pompalan Hem s kayna hem de sy tayan akkan olarak suyu kullanan sistemlerdir, lk yatrm maliyetleri gvdeboru tip s deitiricilerden dolay yksektir. Suyun s transfer yeteneinin yksek olmas nedeni ile olduka kullanldr, rnek olarak ekil 6'da gsterilen ve 10 C deki nehir suyu ile havuz stan sistem verilebilir.
ISI POMPALARININ TERMODNAMK EVRMLERNE GRE ETLER

ma, ses ve bakm sorunlarn ortadan kaldrmtr. Sfr yerekiminde veya yerekiminin birka katnda herhangi bir dzlemde kolaylkla alabilmelerinden dolay uzay programlarnda tercih edilmektedirler [l ]. Absorbsiyonlu Is Pompalan Absorbsiyonlu sisteme en klasik rnek eskiden kullanlan "elektrolux buzdolaplarTdr. ekil 14'de bir absorbsiyonlu s pompas sistemi verilmitir. Klasik soutma devresinde kullanlan younlatnc, buharlatnc ve genleme vanas absorbsiyonlu sistemde de vardr. Kompresr yerine ise absorber, zelti pompas, rete ve basn drc vana bulunmaktadr. ekil 15'de verilen T-S diyagramndan da grlebilecei gibi buharlatmcdan gelen soutkan buhar, absorberde zelti tarafndan tutulur ve zelti soutkanca zenginleir ve darya Q A ss verilir. Zengin zelti, retece bir zelti pompas yardm ile tanr ve zelti retete Q ss kadar stlr. Bu srada scaklk ve basn soutkan buhar zeltiden ayrlp, younlatncya gidene kadar arttrlr. Zayf zelti, basn drcden getikten sonra, tekrar absorbere dner. Soutkan buhar ise, younlatncda sv evresine getikten sonra, (bu srada Q ssn verir) genleme aygtna gelir ve buharlatncda QQ ssn aldktan sonra, buhar evresine geer, evrim tekrarlanr.

Is pompalan termodinamik evrimlerine gre, termoelektrik, absorbsiyonlu (sourmal), buhar sktrmak olmak zere grupta incelenebilir. Termoelektrik Is Pompalan

YOUN.A5TRCI

-o1

GENERA

ENLSME /<5\ ClrlAZlVy l

^ ^ "
n 11 M

4-

ekil 14. Absorbsiyonlu s pompas

T c : DK SICAKLIK T. : YKSEK SICAKLIK h I : AKIM

Absorbsiyonlu sistemlerde NH3-su kanm teden beri olduka baanl olarak kullanlmaktadr. Ev tipi klima cihazlannda, s kayna scaklnn O C den yksek olmas durumunda lityumbromid/su kanm ska kullanlr (10]. Buhar Sktrmak Is Pompalan GnUmzde olduka yaygn olarak kullanlan, ana elemanlar kompresr-buharlatnc-younlatnc-genleme vanas olan sistemdir. Genel ilkesi soutkan olarak kullanlan akkann sv evreden buhar evresine geerken gerekli olan sy dk scaklktan alp buhar evresinden sv evresine geerken vermesi gereken sy yksek scaklkta atmasdr.
13

ekil 13. Termoelektrik s pompas

"Peltier Etkisi" ilkesini kullanarak alan s pompalandr. Isl elerin (thermo-couple) tam tersi bir sistemle alr (ekil 13). Temel ilkesi iki ayn iletkenin birleim noktalarnn, elektrik akmnn ynne gre scak veya souk olmasna dayanr. Hareketli parasnn olmamas, anMHENDiS VE MAKlNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

1
T

J4
\

10

SOtUlKAN

BJHM

DJMS

c
T

M 0

4
w

18

'%

*( '
6

ekil 16. Is pompal meyve suyu konsantre tesisi

lr. Soutucu devresinde bulunan yardmc s deitiricileri sistem koullarna gre soutucu akkan scaklklarn kontrol altnda tutar. Buhar sktrmal s pompalarnda kullanlan akkanlar ve zellikleri izelge 2'de verilmitir. SONU Yaklak 130 yl nce genel ilkesi ortaya atlan s pompalan, henz Trkiye'de yeterince tannmamaktadr. Bunun en byk nedeni, souk tekniinin tam olarak bilinmemesi ve uygulanamamasdr. lkemizde alr halde bulunan souk depolara ya da soutma sistemleri bulunan endstriyel tesislere kk ekler ile; u anda dar atlan s, ayn tesiste ek yatrmla, ek masrafla retilen s yerine kullanlabilir. Havaya atlan, topraa verilen snn geri kazanm iin yaplan ek yatnm, ksa zamanda iletme masraflanndaki d ile karlanr. Genel olarak sanayide enerji tasarrufuna ynelik almalardan en nemli kaynaklarndan birinin de s pompalan olduuna inanyoruz.

ekil 15. Absorbsiyonlu s pompas T-S diyagram

Buhar sktrmal s pompas dk scaklkta alan bir meyve suyu konsantre sisteminde kullanlabilir (ekil 16). Sistemin younlatncs, meyve suyunun iindeki suyun buharlatnld kolona yerletirilir. Bylelikle kompresrden kan scak gaz, gaz evresinden sv evresine geerken ssn meyve suyuna verir. Isnan meyve suyu iindeki su vakum altnda olduundan dolay buharlar. Meyve suyu daha sonra ayrcya gelir ve su buhar ile konsantre aynlr. Is pompasnn buharlatncs ayrcdan gelen su buharnn ssn alarak, buharn sv evresine gemesine neden olur. Younlaan su aroma tutucudan getikten sonra at-

izelge 2. Tipik s pompas artlarndakl soutkanlarn kurarnsal verimleri p 3 J alnmtr.

SOUTKAN Buharlatnc Basnc kN/m Kritik Scaklk C Sktrma oran zgl Hacim m /kg 50C Dolaan Soutkan kg/s Net Soutma Etkisi k J/kg Sktrma Enerjisi W/kg Kapasite kW
3 2 2

11 220 1000 198 4.45 0.0801 0.098 1 14.5 27.9 13.9

21 385 1610 178 4.2

0.0619

113 103 560 214 5.3

0.1298 0.060

114 425 1700 146 3.95

0.0320 0.245

12 1190
3950

31/114

12/31 1200 4140 118 3.4

0.0170 0.450

758
2920

Younlatrc Basnc kN/m

112 3.35
0.0146 0.530

142 3.86
0.0324 0.242

0.126 145.5 35.0 22.8 5.2

86.4 25.6 6.76 4.35

48.5 18.6 13.0 3.5

36.6 18.6 28.3 2.9

118.8 35.0 37.6 4.48

65.0 25.6 41.7 3.55

COP

5.1

Buharlatnc 50 C, Younlatrc 110 C scaklnda kabul edilmi, kompresr sUpUrme hacmi 28.22 m 3 /h.

14

MHENDiS VE MAKlNA

Cll_T28

SAYI 326

MART 1987

KAYNAKA 1. ANONYMOUS, Saving of Energy in Refrigeration, International Institute of Refrigeration, Paris, 1980. 2. ANONYMOUS, ASHRAE Applications Handbook, Chapter 34, pp. 34.1-34.8, 1982 3. BIEHL, R.A. "The Annual Cycle Energy System: A Hybrld Heat Pump Cycle" ASHRAE Journal, pp. 20-24, July, 1977. 4. ELE, M. "The Heating of Zrich Town Hail By the Heat Pump" SEV Bulletin, vol. 29, pp 261-173, 1938. 5. EICKE, K. "Heat Pump System Servin Both a Skating Rink and an Indoor Swimming Pool", Electrovvarme International, Vol. 32, pp. 151-154, May, 1974 6. GROVES, J.A. "At What Cost the Heat Pump?", Refrigeration and Air Conditioning, pp. 62-63, April, 1981. 7. HALDANE, T.G.N. "The Heat Pump-An Economical Method of Producing Low Grade Heat From Electricity", I.E.E.JNL, Vol 68, pp 66-675, 1930. 8. NICOLICH, M.J., "Residental Heat Pump Use: Saving Electrical Energy", ASH RAE Journal, pp. 22-23 December, 1977.

Progress", ASHRAE Journal pp. 15-18, July, 1977. 10. REAY, D.A., MACMICHAEL, D.B.A. Design and Application, Heat Purnps, Pergamon Press, l_ondon 1979. 11. SARKES, L.A., NICHOLLS, J.A., MENZER, M.S., "Gas Frled Heat Pumps-An Energlng Technology", ASHRAE JOURNAL, pp. 36-41, Marcl-l, 1977 12. STEIMLE, F. "Heat Pumps, Trends and Posslbillties", International Journal of Refrigeration, pp. 9-18, Volume, 3, January, 1980. 13. STURZENEGGER, E., "Heat Pumps in Sports Centres", Sulzer Technical Revievv No. 3, pp. 105-107, 1977. 14. THOMSON, W. (Daha sonra Lord Kelvin) "Heating and Refrigeration of air" Cambridge Mathematical Journal, 1852. 15. THOMSON, W. "On the Economy of Heating r Cooling of Buildings by Means of Currents of Air", Proc.Glasgow Phil. Soc., Vol. III, pp. 269-272, 1852. 16. VVEEKS, J.E., "Application, Installation and Service of Heat Pumps" Refrigeration and Air Conditioning, pp. 32-45, April, 1981.

0. DIETSCU. J A. Ths UnKary Mut Pumo lndutrV-25 yem of

yaynlarmz
Yayn No Yayn smi Yayn No Yayn smi

33 Mhendisler, Aratrmaclar iin Matematik statistik 38 Marka ve Tiplerine gre Aralarn Teknik zellikleri 51 Yaktlar ve Reflakter Malzemeler. 52 Frn Atmosferleri ve Karbon Kontrolu_ 53 Nato Malzeme Kodlandrma Sistemi. 59 Korozyona Kar Plastikler_ 63 Portland imentosu retim Tekniine Giri ________ 78 BA-KUR 80 Kamyon Ahap Kasalar Tip Projeleri 84 Kalorifer Tesisat Proje Hazrlama Teknik Esaslar 85 Endstri ve evre Sorunlar _ 86 Trkiye Test Laboratuvarlar 88 Soutucu Akkanlar 89 l Birimleri ve evirme Katsaylar 91 Dili arklarda Kalite Kontrol Esaslar 93 Trkiye'nin Genel izgileriyle D Kaynaklara Bamll 95 1974Sanayi Kongresi. 96 Metal lemede Kesme Yalar. 98 Bantl Konveyrler 99 Alminyum Metalrji 100 Makine Mhendislii El Kitab (4. cilt)

.750

-1050 . 600
600

_450 750

_ 600 _ 300
_4500 .40 20
_ 300 _ 600 _ 750
_ 450

101 1975 Sanayi Haftas ve Sergisi. 104 Tarm Arabalar 105 Gtrcler____ 106 Makina Konstrksiyonunda Gvenirliin Esaslar 110 Sanayi Kazanlar ve Ek Donatm letme El Kitab 112 R 12 Molekl ile Harika Bir Yolculuk. 113 Ulusal Tekstil Sempozyumu. 114 Dokuma Makinalar 115 Uygulamal Soutma Teknii_ 117 1. Otomotiv ve Yan Sanayi Sempozyumu (l. ve II. Cilt) 118 Endstriyel Grlt Kontrolu_ 119 Mhendisler in elik Seimi. 120 Szdrmazlk Elemanlar 121 malat Mhendislii 123 111. Ulusal Tekstil Sempozyumu
Sanayi Katalou-83 Trkiye Sanayiinde Tekelleme. T.Sanayiinin Yapsal Sorunu. Tarihsel Geliimi inde Trkiye Sanayi. - Sanayide Girdiler Sorunu - Trkiye'de Pamuklu Tekstil Sanayinin Tarihsel Geliimi izgilerle Sanayi-76 Kongresi Teblileri

_300 _6000 _2400

.1500

^600

_600 _375Q .3750 .3750

_7500 J500 _4500 J750 .3750 _6000

-1500

_600

.300

_300 _300 _ 600 _ 500 -1400

_6000

. 300 .300
.300 .300

* Fiyatlara KDV dahildir *yelere % 30 indirim yaplr *rencilere % 50 indirim yaplr

MHENDiS VE MAKNA CLT 28 S A Y I 326 MART 1987

15

Kaynamadaki s geii iin yeni bir eiliki

K.E.GNGR Geni bir veri bankas kullanlarak zorlanm tammh kaynama iin yeni bir eiliki gelitirildi. Veri bankas su, soutucu akkanlar, etilen-glikol, n-butanol ve etilalkolden oluan 9 farkl svy ve 30 yazarn sonularn kapsayan 5100'den fazla deney sonularndan olumaktadr. Yeni eiliki daha yaln olmasna karn s geii katsaysn daha kk hatalarla hesaplamaya olanak salamaktadr. Hesaplanan ve denelsey olarak llen kaynama s geii katsays arasndaki temel sapma doymu kaynama iin % 20.5 ve souk kaynama iin % 20.6'dir. A new correlation f r forced convection boiling has been developed with the aid of a large data bank. This data bank consists of ver 5100 datapoints for vater, refrigerants, ethylene glycol, n-butanol and ethanol, covering nine fluids and 30 authors. The new correlation is simpler to apply and overall gives a closer fit to the data than existing comlations. Tht mean deviation betueen the calculated and measured boiling heat transfer coefficient is 20.5% for saturated boiling and 20.6% for subcooled boiling. Kaynama olay byk miktarlardaki s enerjisini, grece olarak dk scaklk farklarnda transfer etmeye olanak salar, rnein baz kaynama olaylarnda s akta scaklk farknn drdnc kuvvetiyle doru orantldr. Bilindii gibi tek fazl sistemlerdeki s aks scaklk farkyla doru orantldr. Kaynamayla olan s geiine son yllarda gittike artan ilgi de bu nedenledir. Kaynama olay olduka geni bir uygulama alanna sahiptir. Nkleer santraller, roket motorlar, soutma sanayii, proses sanayii, kazanlar ve buharlatnclar bunlann en bata gelenleridir. Hemen hemen btn kuramsal almalar ve deneysel almalarn byk bir ksm durgun kaynama (pool boiling) zerinedir, zellikle son yllarda zorlanm tanml kaynama zerine nemli deneysel almalar yaplmtr. Zorlanm tanml kaynamadaki s geii iin pekok sayda eiliki nerilmi olmasna karn bunlann byk bir ksm birtek sv iindir, ve olduka snrl uygulama alanna sahiptir. Chen [l ], Shah [2 ], Bennett ve Chen [3 ], Kandlicar ve Thakur [4 ], Stephan ve Auracher [5 ] ve Gngr ve Winterton [6 ]doymu kaynama iin genel eilikiler, Jens ve Lottes [ 7 ], Papeli [ 8 ], Thom et al [ 9 ], Badiuzzaman 110 j ve Moles ve Shaw [l l J ise souk kaynama iin eilikiler nermilerdir. Bunca eilikiye karn doymu ve souk kaynamaya uygulanabilen bir eiliki veya hesaplama yntemi bulmak olduka gtr.

Mhendislik uygulamalar asndan yatay ve dey konumlu borulara, iki tp arasndaki aka uygulanabilen souk ve doymu kaynama rejimlerini kapsayan ve kk temel sapma veren yaln eilikilere gereksinim vardr. Bu yazda Gngr ve Winterton [6] tarafndan nerilen eiliki danada yalnlatnlarak yeniden dzenlenmitir. VERi BANKASI Veri bankas oluturulurken ok sayda kaynaktan olduka farkl deney artlarnda alnm deney sonularn toplamaya byk zen gsterilmitir. Her deney sonucu iin aadaki bilgiler veri bankasna kaydedilmitir. a. Boru eper scakl (C) b. Kaynama noktas scakl veya basnc (C veya Nm~2) c. Ktlesel debi (kgm~2 s'1) d. Is aks (Wm~2) e. Kuruluk derecesi f. Ortalama sv scakl (yalnz souk kaynama rejiminde) 2 g- Deneysel s gei katsays (Wm~ C * Btn bu parametrelerin deiim aral ve kaydedilen veri says izelge l'de verilmitir. Veriler kaydedilirken sadece birka rnek semek yerine olanakl olan btn deneysel veriler kaydedilmeye zen gsterilmitir. Bir kaynaktan verilen btn deney sonularn almak veri bankasnn birka kaynan etkisinde kalmas tehlikesini dourabilir ama kullanlan veri bankasndaki en byk veri kayna Mu mm ve Chawla'dr. Eer izelge l'e baklrsa yukarda saylan parametreler bu iki kaynak iin olduka geni bir alan kaplamaktadr. Veri bankasndaysa 4202 deneysel sonu bulunduu gz nnde bulundurulursa yukanda verilen en byk veri kaynann toplam veri bankas zerinde verileri belirleyici bir konumu olmad grlebilir. KURAM Doymu kaynama iin nerilen ve halen daha pekok kaynakta yer alan ilk genel eilikilerden biri Chen [l ] eilikisidir. Zorlanm tanml kaynamadaki s geiinin tamnla s geii ve durgun kaynamayla (pool boiling) s geiinin toplam olarak tanmlanabileceini ilk kez 1952'de Rohsenow [l 2] ne srd. Chen [1] bu hipotezi doymu kaynama iin aadaki ekilde tanmlayarak genel eilikiye dntrd.
h

tp=fhl+Shp

(1)

hj yalnz svnn tm boruyu doldurduu kabul edilerek Dittus-Boelter denklemiyle hesaplanan s gei katsaysdr, hD Forster ve Zuber |1 3] denklemiyle hesaplanan durgun kaynama s gei katsaysdr. f arpan (f > 1) Martinelli parametresinin fonksiyonu, S arpan (S <1) ise iki fazl Reynolds saysnn fonksiyonu olarak grafik halinde verilmitir. Bu eilikinin su ile yaplan deneylerde % 30 ve fazla temel sapma verdii soutucu ve dier organik akkanlarla yaplan deneylerdeyse temel sapmann %30'un ok zerlerine (%87) kt Bennett [16], Dhar et al |17], ve Gngr ve Winterton [6 Jtarafndan kaydedilmitir.
MHENDiS VE MAKlNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

16

izelge . Veri bankas

VER KAYNAI

Tubo A k k a n ap

Doyma Scakl
C

Ktlesel Debi 1 1 ( kgfl" s )

Max 1633. Min

Is A zk s kwrtf
Max 515. 2 788 6 157. 1 277 6 624. 6 Min 116. 3 157.7 42.9 4.7 8.2

Doyma Bas ne Bar

Max 41. 34 13.78 1.65 3.19 3. 20 64 . 23 .2. 39 70. 12 12.69 2.00 0. 80 0.61 7.95 3.18 10.30 29.10 Min 31. 41 3.10 1. 10 1.06 0.66 31 . 9 7 0 . 99 70. 12 2. 89 2.00 0. 39 0.59 6.72 3.02 7. 30 10.90 6. 90 6.30 7.00 9.70 0.08 0. 16 4.40 2.0 1.29 2.03

Kuruluk Oereces i
Max 34.. 2 56.3 14.3 19.3 43.5 69.9 57.0 52 .1 49.4 34. 2 98.0 82 .0 89.1 52.0 99. 3 20.9 33.0 82.1 67.6 62.9 43.0 70.2 88.8 26.9 28.8 27.5 Min

Scaktn
0

Hax Mo r o z ov Mu 32. 00 Su 1 1 . 8 1 Su 18. 30 Su U. 30 Su 25. 4 Su 5 . 0 0 Su 12. 20 Su 5 . 0 0 Su 271.2 194. 3

Min

Max 10.8 26.1 6.3 6.5 18. 6 17.5 29. 3 11 .9 49.4 24.6 23.0 15.6 5.7 12. 2 38.4 7.6 5.4 4.3 7.6 3.4 25.2 11.1 17.1 53.1 12.8 13.9

Min

237. 3 134 . 6 102. 3 101.2 88. 6

773 339 246

3 1 3

0.4 0.0 1.9 0.6 0. 1 9.8 0.5 17.4 2.7

0.4

5. 1 4. 4 1. 6 0. 4 0.7 4 .5

17 419
52

1383. 4 1031. 1

San Wrght Deng le r Per r o u d S tone Ser tolet t i

114.4 135.8 135.9 280 . 8 126. 1 266 . 0 190. 6 120 . 3 20.0 10 . 5 32.6
0.9

3535. 0
1390. 0 8179. 3 1070. 2 1528. 9

248 6 59 2
1249
67

103
6u 41 71 79

237.7
99. 4

0 0 9 1 0 4 3

2280 0
1995 1340 0
0

540.0
44.0 54. 2 306. 2 136.1 0. 4 1.0 3. 3 1.1 6.9 9. 5 14.8 7. 1 2.0 9.9 5.9 3.0 8.7 136. 3 88.3 26. 3

2.8 1. 3
0.0 3.9 0. 5 0.2 0.8 0.3 2.1 1.1 0.8 0.7 0.3 1.0 3.5 4. 7 2.5 8.1 2.9 4. 1

286.0
132. 2 120 . 3 0. 0 9.4 26.2 -0 . 7 29. 3 45.3 27. 5 24.0 11.5 22.2 49.8 52.1 35 .9

1528 1243 1K4

12

S h r o c n . 4 G r o s 2 . 95 Su Bennett
2 0 . 40 Su 14(25 Rll

2939. 3
1591. 0 173. 2 726. 3 3151. 8 736. 7 1917. 3

2085. 0
181 2 23 3 70 1 27 8 70 8 44. 8 111 3 200 0 38 5 21 .0 34 6 56 7 56 7 81 .6 576 4 208 4 248 6

203 255 593 165 41 167 166 99 47 18 23 9 143 107 123 101 61 127

Chawla
Bandel 1
La v i n

10.0
9.0 17.3 9.0 2.0 1.7 3.8 26.4 20.3 43.7 0.1 1.1 2.5 0.0 0. 3 0. 3

14.00 R l l 1 8 . 6 0 R12 1 4 . 0 0 R12 19. 05 R12

106

676 8
91 0

Bandell Rnee Kaufman Haffner Lavi n Chaddock Lavn

Pu jol

42.7 92 . 4
93.0 29,8 11 .5 23. 4 86.1 85. 2 94.2

242 5 658 0 510 0 1326 0

2 0 . 5 0 R12
15.00 12 18.60 12

4850. 0
928. 5

29.50
7.40 7.00 10.00 2.13 2.05 14.80 2.00 . 31 2.59

2863. 0
474 5 1699 0

11.68 22 18.60 R22 15.77 113 15.77 113 19. 94 114

113 .0 1166 0 205 4 205 4 157 .0 206 0 666 9 304 2

1234 7 1246. 5

Pujol Jallouk Bennett

4757. 0
1030. 0 2149 2

20.40 Etilen

Somerv i l l e 11. 86 B u t u l 155.0 Alkol To r a i 26.20 Ethanol 104 . 4

glikol

220.4

220.4

124.4
97.0

892 2

BCilU ARASINDAK KAYHAMA VUtUR

Bennett et al Tarasova Coliier Aaorni

16(22

Su

121.9

100. 2

295. 6

69 B 1360 0

500 0 1233 0 795 0 2616 0

100.0 494. 0 29. 6 98.0

2. 10 198.0 4. 20

1.00 127. 7 1. 00 69.14

58.9 12.7 65.9 13.4

0.2 0.3 0.2 1.1

29.4 5.7 62.3 78.1

3.2 2.0 1.0 7.4

70 49 367 136

8.5(15 Su 9 . 5 ( 2 2 Su

364.9
145.7 288. 2

329.5
100.8

5700. 0
1076. 0

134 0 935 0

5 . 2 2 Su

285.0

3828. 0

72.47

SOUK KAYNAMA V E R L E R

Kreith Tarasova Schaf er Papeli Hodgson

14.91

Su

194. 7 364.1 213.4 190.0

1U2.2 329. 3 150.0 128.9 170.0 75.0 27.6 96.3

3819. 0

1870 .0 1350 0

4579 .0 2303 0

119.4

13.90 2 0 2 . 60

1.10

145.0 107.9 173.7 1 4 6 .1 130. 2 18.4 11.6 13.4

1.0 0.5 1.0 1.0 1.0 0.1 0.8 0.2

33.3 56.2 106.7 40.6 39.4 13.5 9.2 43.4

6.1 2.7 8.7 1. 7 2.0 1.8 2.6 0.1

44 53 24 97 328 75

13(8.5 Su

3620. 0

529.0

131.70
4.80 2.60 6.90 5. 60 6.90 1.98

3.05 Su 7.90 Su 11.6

Su Rll R12

61518 0 21970 0 3314. 0 1200 0 1693 .0 1472 0 1440 0

91534 0 4 6 8 4 8 . 0
2616 2961 0 0 1333. 3 712.0 16. 3

20.40
12. 5 37.9 9. 10 7.10 2.67

248.7
105. 2 28.7

7830. 0 4792. 0
4361. 0 1595. 0

P u r c u p i i l e 19(6. E P u r c u p i l l e 18.85 Toral

92 8

52177 0 2 5 6 1 2 . 0 248.8
8.8

e
327

26.20 Ethanol 104.9

304 2

* Souk kayniiia veriler! i i n (T $

-v *

verir

MHENDiS VE MAKlNA

CiLT 28

SAYI 326

MART 1987

17

Daha sonralan Bennett ve Chen [3 ], Jallouk [18], Polley |9]ve Gngr ve Winterton [6 ] benzer eilikiler nermitir. Kaynak 6'da verilen eilikinin temel zellii Chen ve dier aratrmaclar tarafndan Martinelli parametresinin fonksiyonu olarak tanmlanan f parametresinin (deiik aratrmaclar deiik adlar vermektedir) artma (Enhancement) arpan adyla ilk kez kaynama says ve Martinelli parametresinin fonksiyonu olarak tanmlanmasdr. Sz edilen bu kaynakta E artma arpannn kuruluk derecesine, sv younluunun buhar younluuna oranna (Pj/pv) bal olmas gerektii fiziksel nedenleriyle belirtilmitir ve kaynamadaki s geii katsaysnn Martinelli parametresinin fonksiyonu olarak dzenlenmesinin ise genel bir uygulama olduuna deinilmitir. Bilindii gibi iki fazl akmlarda basn kayplarn hesaplamada temel parametre olan Martinelli parametresi, buhar yzdesi ve younluk orannn yan sra viskosite orannn da (Mv/M) bir fonksiyonudur. Uygulamada ise buhar viskositesin bulmak bazen olduka g olabilir. Kaynamada bu viskosite orannn nemli rol olduunu destekleyen aratrmaya raslanlmamtr. E artma arpannn viskosite oranlarnn da bir fonksiyonu olmas iin grnr fiziksel neden yoktur. E artma arpannn viskosite oranlarndan bamsz yalnzca kuruluk derecesinin, younluk oranlarnn ve kaynama saysnn fonksiyonu olarak E = (f (x, (P/pv), Bo) yazmak uygulamay daha da kolaylatracaktr.
YENi ARTMA ARPANININ ELDE EDiLMESi

hesapland. Her veri iin hesaplanan y deeri yine logaritmik bir eride (p, l p ) terimine kar noktaland ve en kk sapmay veren n deeri belirlendi. Hesaplanan bu n deeri kullanlarak y^ yeniden hesaplanp C ve m sabitleri yeniden belirlendi. Bu yeni C ve m kullanlarak n deeri yeniden bulundu. Bu ilem temel sapmadaki azalma durana kadar yinelenerek en kk temel sapmay veren sabitler belirlenerek kaynamadaki s geii katsaysn veren denklemler aadaki ekle dntrld.
h

tp=Eh 1 +Sh p =0.023 RcPj'8 PrA (kj/d)

(5) (6) (7)

h =55 PrJ2 (-Iog10 Pr)--55 M"0'5 q0'67

E = l + 24000 Bo1'16 +1.1 ( - f 74 ( - )

0.41

1-6 c-2 ia7 l+1.1510~6E2Re,J

D

O)

Eer tp yatay ve Froude says 0.05 den kk ise E terimi,

-2 FD

Martinelli parametresindeki viskozite oranlarnn kaynama says zerine dorudan etkisi olmadndan Kaynak 6' da ampirik olarak elde edilen E artma arpannda kaynama saysna ait sabitlerin (24000 ve 1.16) aynen deimeden kalarak E artma arpannn aadaki biimde olmas beklenmektedir. x m E = 1+ 24000 Bo +C ( ) ((2) l x C, m ve n sabitleri ampirik olarak belirlenecektir, lk aamada younluk oranlan (p, l p ) E zerine etkisinin deimeden kald varsaylarak (n = 0.43)
h

(10)

S terimi ise,

(11)
ile arplmaldr. Eo ve 2 terimlerinin gereklilii ve fiziksel nedenleri Kaynak 6 da aklanmtr.
SOUK KAYNAMA

exp~ p _

Sh

(1+2400B0 ' )
(3)

1 16

y =

Bu kaynama rejiminde tamnla olan s geii (Tw~T,) scaklk farklar arasnda yer alrken kaynamayla (pool boiling) olan s geii mekanizmas (T ~Tg) scaklk farknda olmaktadr. Doymu kaynamada bu scaklk farklar birbirine eittir. (Tv = TS) olduundan) Sz edilen bu fark scaklk farklar gz nnde bulundurularak doymu kaynama iin verilen 5 nolu denklem aadaki ekle dntrlerek souk kaynamaya uygulanabilir. q=h,(T w -T b )+Sh (TW-TS)
(12)

hesaplanm ve her veri iin hesaplanan bu y. deeri logaritterimine kar noktalanarak en kk lx sapmay veren C ve m sabitleri istatiksel olarak belirlenmitir. Daha sonra bu C ve m sabitleri kullanlarak
h

mik bir eride

Bu rejimde net buhar retimi olmadndan E artma arpan denkleme dorudan olarak girmemektedir, fakat S (suppression) arpan etkisini srdrmektedir.
Ki TP ARASINDAK KAYNAMA

exp-

Sh

-(1+24000B0 ' )
(4)

1 16

Kaynak 6 da nerilen eitlikler iki tp arasndaki kaynamaya Kaynak 2 de tanmlanan edeer ap kullanlarak yaplmtr. Shah [2 ] tarafndan tanmlanan bu edeer ap
MHENDS VE MAKlNA CiLT 28 SAYI 326 MART 1987

18

ise iki boru arasndaki genilie bal olarak iki farkl tanmn kullanlmasn gerektirir. Bu yazda farkl ap tanm kullanlarak, literatrde bulunan eilikilerle karlatrld. Bu karlatrmann sonulan izelge 2'de verilmitir. izelge 2'de grld gibi Shah tarafndan tanmlanan edeer ap en iyi sonucu vermemektedir. Aadaki eitlikle tanmlanan edeer ap Shah'n tanmna gre daha yaln olmasna karn daha kk temel sapma vermektedir.
izelge 2. iki boru arasndaki akmda e$ilik!lerin farkl ap tanmlar kuUanlarak verilerle karlatrlmas. TANIM

4 Akm alan es= Istlan evre Uzunluu

(13)

tki tUp arasndaki kaynamalarda apn yukardaki eitlikten hesaplanmas nerilir. VAROLAN ElLKlLERlN VER BANKASIYLA YENDEN SINANMASI Bu yazda yeniden dzenlenen eilikiye ek olarak Chen [l ], Shah [2 ], Polley |9] ve Kandlicar ve Thakur [4 ] eilikileri programlanarak veri bankasyla sulanmtr. izelge 3 bu eilikilerin veri bankasyla snanmasnn sonularn vermektedir. ekil l ise yeni eilikiyle hesaplanan s geii katsaysnn deneysel s geii katsaysyla karlatrlmasn gstermektedir. Erinin iziminde su iin her 20'nci,ethilalkol iin her 5'inci ve dier svlar iin ise her 10'uncu veri seilerek eri oluturuldu. Chen eilikisi en iyi sonucu suyla vermesine karn genel sapma gene de % 37'den byktr. Baz soutucu akkanlarla bu temel sapma % 79'a kadar ykselebilmektedir. Chen eilikisinin soutucu akkanlarla iyi sonu vermemesinin nedenleri arasnda Forster-Zuber eilikisinin bu svlara baaryla uygulanamamas ve s aks yerine scaklk farkn hesaplamalara temel almas nemli rol oynamak-

Eilikiler^ Chen Polley Kand. ve Thakur Shah nerilen

Hidrolik nerilen Shah' in ner. ap Edeer ap Edeer ap Temel rt. Temel rt. Temel rt. Sapma Sapma Sapma
36.7 19.3 24.9 -3.8 23.9 1.3 39.5 27.8 27.2 9.7 27.8 13.3 40.6 26.0 27.2 6.8 28.5 10.6 41.5 31.1 25.6 11.2 28.1 15.3 33.3 25.5 21.0 6.9 22.6 10.8

izelge 3. Eilikilerin deiik sv verileriyle karlatrlmas

ISlLtKlLER - ^ - ^ Temel VERLER ~~-^^^ SU (Tp iinde) SU (Annuli) SU (Btn veriler) SOUTUCU-11 (R-ll) SOUTUCU-12 (R-12) SOUTUCU-22 (R-22) SOUTUCU-113 (R-113) SOUTUCU-114 (R-114) BTN SOUTUCULAR ORGANKLER n-Butanol, Etilalkol DEY TP BTN DEY VERLER YATAY VERLER TM VERLER
1454 758 2212 751 526 32 250 123 1682
289 1832 2590 1593

MODIFIED KANDLICAR CHEN POLLEY ve TAHKUR SHAH rt. Temel rt. Temel rt. Temel rt. Sapma Sapma Sapma Sapma
25.8 22.5 24.7 79.2 36.9 25.8 28.2 22.0 53.2 -21.4 -3.5 -15.2 69.9 -13.3 17.4 -26.9 -18.1 22.1 24.9 8.7 27.5 14.9 25.8 10.8 37.2 15.7 30.6 -18.2 23.8 -13.1 44.0 -43.9 25.3 15.9 35.0 -4.3 22.2 27.3 23.9 19.3 32.5 14.7 30.3 35.7 26.2 -12.2 6.5 -5.8 -14.9 -17.0 -3.4 -27.2 -18.0 -17.4 17.8 -7.0 28.2 14.9 21.4 0.5 14.4 5.8 29.3 -14.3 14.4 -5.4 23.2 -21.3 25.6 -8.3 21.2 -5.7

NERLEN Temel rt. Sapma

18.2 23.5 20.0 15.6 26.7 26.8 17.2 18.7 19.8 -3.0 9.0 1.1 -5.3 -8.9 9.9 -13.4 5.6 -6.5 -4.8 -6.4 -1.9 -3.1 -2.4

39.2 -37.0 34.4 31.5 -25.0 30.5 28.9 -18.7 29.6 50.5 25.8 30.8 37.1 -1.8 30.1

-9.3 38.1 -27.8 28.1 -16.2 28.4 -3.5 29.0 -16.4 24.7 -12.2 23.7 1.9 28.5 -9.7 25.7 -4.2 23.7 5.8 21.4 -15.7 15.3 -1.4 15.4
3.4

4183

25.8

-12.0

21.8

-3.2

20.5

Trmrl ^Tinmn

T 1

*P

CXP

h exp

fl*tfllfltTMi ^Jnttnn

~~~

h exp

MHENDS VE MAKNA

CiLT 28

SAYI 326

MART 1987

19

LOG10 NERjLEN ELKl b TEMEL SAP = .285E Z RT. SAP = .235E l ETHYLENEGLYCOL SU R114 R113 R22 R12 Rll n-BUTANOL ETHANOL

3
h

LO l O

cal 'W/S<"T1-K'

ekil 1.Yeni ellikiyle hesaplanan s geii katsaysnn deneysel s geii katsaysyla karlatrlmas.

tadr. Chen eilikisi akkann tm boru eperlerini slatt artlar iin nerilmitir. R-ll verilerinin byk ounluu Chawla'dan alnmtr ve bu verilerdeki ktlesel debi olduka kktr. Deney tpnn yatay konumda olmas akkann tm eperleri slatmasna olanak vermemektedir. Pratik olarak kaynamann tpn sadece alt yansnda yer almasna neden olmaktadr. Bu olay ise gerek s geii katsaysnn hesaplanandan kk olmasna yol amaktadr. Chen eilikisinin yatay verilerle % 50 hata vermesi bu nedenledir. Polley eilikisi orijinal olarak yalnzca su iin nerilmiti. Bu denklemde kullanlan ve sadece su iin nerilen Cooper eilikisi yine Cooper tarafndan btn svlar iin nerilen'pool boiling'eilikisiyle deitirilerek Polley eilikisi genelletirildi. izelge 3'de grld gibi Polley eiizelge 4. Ellikllerin souk kaynama verileriyle karlatrlmas.

likisi Chen eilikisinden daha iyi sonu vermektedir. Buna Chen tarafndan nerilen f arpannn kuramsal temellere dayandrlmas ve Forster-Zuber denklemi yerine daha yeni ve hassas olan Cooper denkleminin kullanlmas neden gsterilebilir. Kandlicar-Thakur eilikisi genel olarak Chen ve Polley eilikisinden daha iyi sonu vermesine ramen tm verilerle yaplan karlatrmada temel sapma % 25'den byktr. Doymu kaynama verileriyle yaplan karlatrmada sadece Shah eilikisi ve bu yazda nerilen eiliki s geii katsaysn kabul edilebilir hatalarla hesaplamaya olanak vermektedir. Souk kaynama verileriyle yaplan karlatrmada yukarda szedilen denklemlere ek olarak, zellikle bu kaynama rejimi iin gelitirilen denklemler kullanlmtr. Bu karlatrmann sonulan izelge 4'de gsterilmitir. Doymu kaynama iin iyi sonu veren Shah eilikisi souk kaynama rejiminde % 30'dan daha byk hatalar vermektedir, nerilen yeni eiliki ise bu kaynama rejiminde de % 20.6 temel sapma gstermitir. Sadece souk kaynama iin nerilen ve doymu kaynama rejimine uygulanamayan eilikiler arasnda da nerilenden daha iyi sonu veren eiliki yoktur. Sadece Moles ve Shaw eilikisi nerilen kadar iyi sonu vermektedir. Chen eilikisi 116 veriyle yaknsamamakta ve ancak 830 veri iin sonu vermektedir. Byk hata veren 116 verinin karlatrmaya dahil edilememesi bu eilikinin olduka kk temel sapma gstermesine neden olmaktadr. SONU Karlatrlan denklemler arasnda sadece bu yazda nerilen eiliki (Denklem (5) den denklem (12)'e) souk ve doymu kaynama rejimlerindeki s geii katsaysnn kabul edilebilir hatalarla hesaplamaya olanak vermektedir. Doymu kaynama rejiminde Shah eilikisinden daha iyi sonu vermesine ramen ok daha yaln bur eilikidir. nerilen bu eiliki x = 0.95 kuruluk derecesine kadar baaryla uygulanabilmektedir. Kuruluk derecesinin 0.95 in

EtLtKlLER
^\^^ ^^--^^ VERLER ^\^

MOLES SHAH CHEN ve SHAW 1984 Temci rt. Temci rt. Temel rt. Temci rt. Temel rt. Sapna Sapma Sapma Sapma Sapma

PAPELL

BADIUZZAMAN

NERLEN Temel rt. Sapma

44 7.4 -7.0 KERITH 52 7.7 1.2 TARASOVA 97 17.7 17.6 PAPELL 328 72.9 72.9 HODGSON PURCUPILLE l-ll 68 176.3 165.0 6 119.1 119.1 PURCUPILLER-12 327 49.3 -10.4 TORAL
TM VERLER

14.3 14.2 31.2 31.2 49.2 49.2 11.4 -0.5 43.0 -31.2 24.1 19.2 56.4 -55.8 36.5 -17.4

25.1 -25.1 15.4 -15.4 5.2 -3.8 22.2 -21.9 36.5 10.7 27.4 5.9 17.9 -9.4 21.0 -11.8

26.6 -1.3 54.4 -4.2 64.0 62.3 23.9 -1.5 24.1 -18.6 26.4 4.8 30.8 -19.3 32.2 -2.1

8.1 -4.5 28.9 12.7 9.2 9.2 11.9 7.7 15.7 -13.0 14.7 7.0 10.4 -4.6 12.4 1.5

* 36 43 37 313 68 6 304
830

25.9 37.3 16.6 19.7 25.8 20.8 18.6 20.6

-18.5 -20.4 10.5 -8.5 -24.4 -4.5 -10.9 -9.1

946

66.2

43.7

* Clc eilikisie uygulanabilen veri says.

20

MHENDS VE MAK NA

CILT28

SAYI 326

MART 1987

zerine kt hallerde btn kaynama eilikileri byk hatalar vermektedir. Bu noktadan balayarak, akn tmn buhar kabul edip tek fazl akmda olduu gibi s geii katsaysn hesaplamak hatalar ok daha kk dzeye drecektir. Eer kaynama yatay borular iinde oluyorsa Froude saysnn 0.05 den kk deerlere dmemesine byk bir zen gsterilmelidir. Daha kk Froude says s geii katsaysnn nemli oranlarda dmesine neden olmaktadr. Karlatrlan btn eilikiler indirgenmi basncn 0.5 den kk deerlerinde daha hassas sonular vermektedir. Eer sistemin indirgenmi basnc 0.5 den bykse yksek basnlar iin nerilen zel eilikiler uygulanmas, eer bu zel eilikiler elde edilemezse varolan veya nerilen eilikilere nemli oranda (% 30 lara varan) toleranslar verilmesi nerilir. SMGELER

tp v w

Doyma

ki fazl (kaynama) Buhar Yzey (Boru)

KAYNAKA 1. J.c.Chen, "Correlatlon for boiling heat transfer to saturated fluids in convective flow", Industrial and Englneerlng Chemistry Process Design and Development 5, 322-329, (1966) 2. M.M.Shah, "Chart correlation for saturated boiling heat transfer: Eguations and further study", ASHRAE Transactions 88, 185196, (1982) 3. D.L.Bennett ve J.c.Chen, "Forced convective boiling in vertlcal Tubes for saturated pre components and blnary rnixtures", AChE Journal 3, 454-561, (1980) 4. S.G.Kandlicar ve B.K.Thakur, "A new correlation for heat transfer during flovv boiling", 16tn Southeastern Seminar on Thermal Sciences, Paper no 2B-SGK, Mlami, U.S.A (1982) 5. K.Stephan and H.Auracher, "Correlations for the nucleate boiling heat transfer in forced convection", Int. J. Heat Mass Transfer. 24, 99-107, (1981) 6. K.E.Gungor and R.H.S.VVinterton, "A general correlation for flovv boiling in tubes and annuli", Int.J. Heat Mass Transfer 29, 351-358, (1986) 7. VV.H.Jens and P.A.Lottes, "Analysis of heat transfer burnout pressure drop and density data for hlgh pressure vvater", ANL4627, (May 1951) 8. S.S.Papeli, "Subcooled boiling heat transfer under forced convection in a heated tube, NASA Tech. Note D-1583, (1962) 26. R.W. Bjorge et al, "Correlation of forced convection boiling heat transfer data", Int. J. Heat Mass Transfer 25, 753-757, (1982) 9. J.R.S. Thom et al, "Boiling in Subcooled v/ater during flovv heated tubes r annuli", Paper 6 Presented at the symposium an boiling heat transfer Insteam generalin units and heat exchangers held in Manchester, 15-16 Sept. 1965 10. M.Badiuzzaman, "Correlations of Subcooled boiling data", The Pakistan Engineer 7, 759-764, (1967) 11. F.D.Moles ve J.F.G.Shavv, "Boiling heat transfer to Subcooled liguids Under condition of forced convection", Trans. Ins. of Chem. Eng. 50, 76-84 (1972) 12. W.M.Rohsenow, "A method of correlating heat transfer data for surface boiling of Ilgulds", Trans.ASSME 74, 969-976, (1952) 13. K.H.Forster and N.Zube, "Dynamic of vapour bubbles and boiling heat transfer", AChE Journal l, 531-535, (1955) 14. M.M.Shah, "Generalized predictlon of heat transfer during the Subcooled boiling in annuli", Heat Transfer Englneerlng 4, 24-31, (1983) 15. M.M.Shah, "A correlation for heat transfer during Subcooled boiling on a single tube w!th forced crossflovv", Int. J. Heat Fluld Flovv 5, 13-20, (1984) 16. D.L.Bennett, "A study of Internal forced convective boiling heat transfer for binary mixtures", Ph.D. thesis, Lehlgh Universlty, (1976) 17. P.L.Dhar et al, "A new correlation of heat transfer data obtained vvith nucleate boiling of refrlgerants in a horizontai tube", Letters in Heat Mass Transfer 6, 171-177, (1979) 18. P.A.Jallouk, "Tvvo-phase flovv pressure drop and heat transfer characteristlcs of refrigerans in vertical tubes", Ph.D. thesis, University of Tennessee, (1974) 19. G.T.Polley, "Forced convective nucleattee boiling and evaporatlon of vvater", National Engineering Laboratory, East Kilbride, Glasgovv, Baslmam alma, (zel haberleme).

d E g G h k M P S T

q x

P
Bo

M X

Fr

Pr

Re

Isnma ss [J/kg . C] Boru ap [m] artma arpan Yer ekimi ivmesi [m/s2 ] Ktlesel debi [kg/m2 s] Is geii katsays [W/m2C] Is iletim katsays [W/mC] Molekl arlk [kg/kmol] Basn [N/m2] Sinme (Suppression) arpan Scaklk [C ] Is aks [W/m2 ] Kuruluk derecesi Younluk [kg/m3] Dinamik viskozite [kg/ms] veya [N.s/m2 ] Buharlama gizli ss [J/kg] Kaynama says (Bo =q/G . X ) Froude says (Fr = G 2 /p 2 g . d) Prandtl says (Pr=C r Reynolds says (Rej = G . (

NDSLER Ortalama (bulk) b exp deneysel sv l Durgun P indirgenmi r

MHENDS VE MAKNA

CLT 28

SAYI 326

MART 1987

21

Alev ve gaz borulu kazanlarda klhan kmesi

Yard.Do.Dr. Ouz SOYLU Yldz niversitesi Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii Blm Termodinamik Anabilim Dal retim yesi Alev ve gaz borulu bir kazanda klhan kmesi olay, 1. Su azlndan 2. Kazan tandan 3. Besleme suyundaki yadan ileri gelmektedir. Bu nedenler bilindikten sonra, klhan kmesini nlemek, su dzeyini kontrol etmekle ve kazan besleme suyuna verilecek nemle olanakldr. Bu almada kazan tann neden olaca klhan kmesi olay ve ayrca oluacak kazan tann iletmenin yakt harcamna nasl etki ettii gsterilmitir. in fire-tube boilers, collapse of furnace is occurred due to folloving reasons; 1. Scarcity of water, 2. Scale, 3. Oil in boilerfeed vater. in order to prevent collapse of furnace, it is possible to c on trol water level and to give importance to boiler feed vater. in this paper, it is shoun numerically how collapse of furnace is occurred and how to affect the fuel consumption ofplant, due to scale. Arzaya engel olmak, tamirden daha basit ve ucuzdur kural btn yaam ve tesisler iin geerli olmakla beraber, zellikle kazan iletmesi iin dikkate alnmas gereken genel bir kural olarak dnlmesi gerekir. Birok iletmelerde yeni bir kazan hi arza yapmayacakm gibi iletmeye alnr ve zensiz, bakmsz olarak iletmeye devam edilir. k zamanlar ancak d grn nemlidir. Onun iin zen, d temizlie, parlak ksmlara gsterilir ve gerek sahibi, gerekse kullananlar yeni bir kazann pnl pml d grnne sevinirler ve bununla nrler. Aslnda bu yeni tesisin arzasz ve ekonomik almas iin bilgili zen ve bakma gereksinim olduunu ne kadar az kii dnr? Yeni bir kazann salanmas, kk ve orta iletmeler iin skntl bir para harcamadr. Byk iletmeler iin de bu finansman her zaman basit deildir. Bu durum gznne alnmasa dahi, her iletme efi, sorumlu mhendis veya teknisyenler kalknmakta olan Trk sanayiinde ekonominin bata geldiini gz nnde bulundurarak, iletmesini en yksek verimle altrmay ve bilgisiz bakm ve tembellikten oluacak arzalar yznden yeni saylacak tesislerin ks-

men veya tamamen deitirilmesi zorunluluu nedeniyle ulusal sermayenin boyere harcanmasn nlemeyi ngrmelidir. Oluan arzay nlemekle hibir zaman yetinilmemelidir. Her arzann bir nedeni olduunu dnerek, bu neden bulunmadan arzann tekrar edecei bilinmelidir. Nedeni bulmak her zaman kolay olmaz. Bununla beraber zor durumlarda bulunan zmn verecei zevk o kadar byk olur. Buhar kazanlarnda en fazla arzalar genellikle su tarafndan gelir, zellikle byle arzalar yeni kazanlarda iletme basnlarnn artmas ve srekli ykseltilen stma yzeyi yk nedeniyle oalmaktadr. Fakat malzeme ve konstrksiyon hatasndan ve yorulmadan ileri gelmeyen arzalar nlemek, nedenlerini bulmak koulu ile hemen hemen tmyle olanakldr. Alev ve gaz borulu bir kazanda klhan kmesi arzas, 1. Su azlndan 2. Kazan tandan 3. Besleme suyundaki yadan ileri gelmektedir. Bu nedenler bilindikten sonra, klhan kmesini nlemek, su dzeyini kontrol etmekle ve kazan besleme suyuna verilecek nemle olanakldr. Burada aynca kazan tann neden olaca klhan kmesini ve iletmenin ekonomik almasna nasl engel olduunu saysal olarak da gsterelim. SAYISAL RNEK Kazan tr: Alev ve borulu gemi kazan (sko tipi) . tletmede llen ve bilinenler: D = 8 ton/h a) Kazan buhar kapasitesi =16 ata Buhar basnc 1j = 325C Buhar scakl d t = 90C Besleme suyu scakl o evre scakl tu = 25C

Baca gaz scakl Ortalama ocak scakl Yakt harcam b) Yakt analizinden bulunanlar Yakt alt s deeri Orsat cihaz ile llen C02 yzdesinden bulunan hava fazlas says Gerek hava miktar c) Klhanlarn toplam yzeyi (Inm yzeyi) Klhan et kalnl Klhan malzemesi s iletim katsays Su taraf cidar-su tanm katsays Temiz kazanda; 1. Klhan yzeyi s yk, q_: S

ta 0
*f
B

= 250C = 1150C = 645 kg/h

H,, = 9600 kca

X L = 1,25 =10,4Nm 3 /kg

Fs
S

18,84 m2
= 16 mm

^ = 40 Kcal/mhC <*2 = 4000 kcal/m2hC

100
22

100

-) ] kcal/m2h
SAYI 326 MART 1987

MHENDiS VE MAKlNA

Cl LT 28

Burada C = 3,5 kcal/m2 K4 h, nm says

TJ = tf + 273 = 1150 + 273 = 1423 K

8000(738-90) 645 . 9600 T?k = 83,75 % kazan verimini saptayan kayplar toplam, ocak, zarf ve baca kayplarnn toplamna eittir. Toplam kayp = 2 kayp = l - TJk = KQ + KZ + Kg eklinde ifade edilir. Buna gre kayplar toplam:

Gaz taraf

K Q + K Z + K B =16,25% Burada; KQ =Ocak kayb, % Kz =Zarf kayb, % Kg =Baca kayb, % Baca kaybn saptayan baca gaz scaklndan,

ekil 1. t2 Gaz taraf yzey scakl nce, tn 290C kabul ederek, yzey ykn bulalm, daha sonra bu kabuln doruluunu salayalm. T 2 = 290 +273 = 563 K
K

1140-90 9.600 = 10.95 %bulunur.

B=

H,,

Burada; It = ta scaklndaki gazlann s tutumu, kcal/kg . yakt

It t u scakhndaki gazlann s tutumu, kcal/kg. yakt

q =3,5

1423 4 4 563 4 4 ( - ) -( )4] 100 100

Bu s tutumu deerleri ekil 3'deki yanma gazlarnn (I t) diyagramndan ait olduklar scaklklara gre alnr. Ocak kaybn ocak veriminden hesaplayalm.

q s = 140300 kcal/m2h 2. Klhan yzey scaklklar: tjj = Su taraf yzey scakl 4 = t = Su scakl (Kaynama scakl) 16 ata iin tS = 200C'dr.
q

Burada; Tjj = Ocak verimi, % >L l kg yakt iin gerekli yanma havasnn ocaa getirdii s miktar, kcal/kg.

= 200+

140300 4000

=235 C

ItFo = Teorik ocak scaklndaki gazlann s tutumu, kcal/kg. yakt C L = Havann ortalama snma ss, kcal/Nm3C
0

q s'S t2=t3+

=235+

140300.0,016
40

tL 0L

= n stlm havann scakl, C = 10,4 . 0,312 (150-25) =407 kcal/kg yakt

= 291C

1. blmde kabul edilen t scakl hesapediline uymaktadr. 3. Kazan verimi ve kayplar:

ItFo, aadaki eitlikten bulunur.

B

Kazan verimi, TJ, = nur.

eitliinden buluB

h' u

Burada; i = Kazandan elde edilen buharn s tutumu, kcal/kg i = Besleme suyunun s tutumu, kcal/kg
MHENDiS VE MAKNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

Itp Ortalama ocak scaklndaki gazlann s tutumu olup, ekil 3'den, 5820 kcal/kg. yakt olarak bulunur.

4-

V s

5820 +

140.300.18,84

645
23

Itpo =9930 kcal/kg . yakt 9930-90-407

, qs S t, = to + Z
* X

=435 +

140300 . 0,016 '= 491C

40

H,,

9600
=C

K 0 = I - ? f = l - 0,98 = 2% Kayplar toplam ile baca ve ocak kayplar bilindiine gre, zarf kayb K z =Skay,p-K 0 -K B Kz = 16,25 - 10,95 - 2 = 3,3 % bulunur. Kirli Kazanda: Kazann stma yzeylerinin su tarafndan kazan buhar kapasitesine etki etmeyecek ekilde kazan ta ile kirlendiini dnerek, fakat temiz kazan kapasitesindeki stma yzey yklerinin ayn kald kabul ile, kirli kazanda, yine klhan cidar scaklklarn ortalama ocak scakln, kazan yakt harcamn, verimini ve baca gaz scakln aratralm. 1. Klhan cidar scaklklar ve ortalama ocak scakl: Klhann etrafnn l mm kalnlnda s iletimi katsays X KT = 0,7 kcal/mhC olan kazan ta ile kapl olduunu kabul edelim. (

t_l 4 = \* 100

/2 \ _ 100

491+273

140300

100

3,5

. 100
) 4 = 43290

Buradan, Tj =Tf = 1440 K veya tf = 1167C bulunur. 2. Yakt harcam ve kazan verimi:

V s

140300.18,84 9930 - 5900

CWV
D,. (^H )

= 660 kg/h

8000(738 - 90) 660.9600

= 81,75%

V u
3. Baca gaz ocakl:

t,= t,

1- KZ
eitliinden,

ta = I tFo ~ B (1h 8000 (738-90) 660 (1-0.033)

V'

1-K
407

I ta =9930ekil 2.

l - 0.033

I = 1385 kcal/kg yakt ta (It) diyagramndan da, t =300C bulunur.

a

t, =t, = 200 C O a
q

= t,- + 5

o
S

=200 +

140300 4000

=235 C

SONU Yukanda yaplan saysal hesaplamalardan grlecei gibi, kazann kirlenmesi sonucunda kazan verimi % 2 dmekte, yakt harcam saatte 645 kg.'dan 660 kg.'a artmakta ve klhan cidar scakl ortalama 263C den 463C'ye ykselmektedir.
MHENDiS VE MAKlNA Cll_T28 SAYI 326 MART 1987

i .
*A 4
'

x, :T

_ K T =235 + 140300 . 0,001 = 435 C

0.7

24

[kcd/k

ek 3.

800 8h [ k g / h J
16i q [kcnl/rrfh]

Olduka iyi karakterde varsaylan kazan laJSnlfi Kaanin ekonomik almas zerine etkisi ak olarak grlmektedir. Yaplan hesaplamalarda, klhanda yalnz nmla s geii dikkate alnm, iletimle ve tamnla s geii ihmal edilmitir. Eer bu durumu da gz nnde bulunduracak olursak, az dahi olsa, klhan yzeyi s yk dolaysyla cidar scaklklar biraz daha artacaktr. Bilhassa 300C'yi aan cidar scaklklarnda malzemenin scaklkla olan dayanm zelliklerini gznne almak gerekir. Malzemenin kopma ve akma snrlan deneyinin ksa sreli ve evre scaklnda yapldn ve bu deneylerde uzamas akma snr altnda belirli bir yksek scaklklarda uzamann ykleme zaman ile artt dolaysyla ykn kalkmas sonucunda kalan uzama orannn ykseldii gznne alnacak olursa, scak akma snrnn srekli yk altnda daha da decei aka grlr. Devaml yk ve ykselen scaklklarda malzeme srnmesinin ilerlemedii, malzemenin devaml yk dayanm (Creep Limit) ok dk olacandan yukardaki hesaplamada gsterdiimiz klhan scaklnda, tasanm ve retimde gznne alnacak gvenlik katsaysnn yok olabilecei ve dolaysyla klhan kmesi arzasnn oluabilecei aka grlr. Yukardaki rnekte kazan iki klhanl olarak dnlmtr. Eer bu kazan, daha doru olarak, klhanl alnrsa, durum biraz lehimize gerekleir. nk ocak yk ve nm yzeyi yk der ve dolaysyla ocak scakl tf yaklak olarak 1050C'ye ve klhan cidar scaklklar da gerek kirli gerekse temiz kazanda yaklak olarak 30-35 C dm olurki, yine de kirli kazanda klhan d cidar scakl 450C nin stndedir. Kazanlarda ya ile birlikte oluan kazan ta zellikle tehlikelidir. Yukardaki hesaplamalarda kazan ta s iletimi katsays 0,7 kcal/mhC olduka iyi karakterde kabul edilmitir. Halbuki byle bir kazan ta biraz ya ile kank olumu ise s iletimi ok fazla der ve sonu itiban ile yzey scaklktan yukandaki hesaplananlardan ok daha yksek olur ve ok ince kalnlktaki kazan ta tabakas da klhann kmesine neden olur. rnek olarak aldmz kazanda, temiz durumda, deiik yklerde (Bh 400800 kg/h) ocak ortalama ve alev taraf klhan cidar scaklktan hesaplanarak, ekil 4'de gsterilmilerdir. Bu ekilden grlecei zere ocak scakl 400-800 kg/h yakt harcam arasnda yaklak olarak 200C deimekle beraber, t2 cidar scakl 45C deimektedir. Kirli kazanda da bu deiim 45C olur. Bu da gsteriyorki, kazann dk kapasitede, fakat ayn basnla almas durumunda dahi klhan kmesi sz konusu olabilir.

= 40 kcal /mhC

Sekil 4.
MHENDiS VE MAKNA ||_T28 SAYI 326 MART 1987

KAYNAKA 1. Prof.akr, M. Buhar Kazanlar Termik Hesaplar, iDMMA, 1974

25

Ek 1. Kondens Tanknda Buharlama Yoluyla Enerji ve Kondens Kaybnn Hesaplanmas (No, 12)

A. Kazan alma Basnc B. Kazan Verimi C. Ortalama Buhar Yk D. Yllk alma Sresi E. Kullanlan Yakt Cinsi F. Yaktn Alt Isl Deeri G. Yaktn Birim Fiyat H. Besleme Suyu Birim Fiyat I. Minimum tlem Dn Basnc

16,5 %85 7000 7200 6 no 'lu 9600 112 38 8

at

kg/h saat Fuel-Oil KCal/kg TL 3 TL/m at Kapal Kondens Hatt

Atmosfere Ak Kondens Tank Uygulamas J. Atmosfere Buhar Kayb (% 14.5xC) K. Geri Kazanlan Kondens (C J)
1015 kg/h 5985 kg/h

0 7000
Geri Kazanlan Kondens

Geri Kazanlan Souk Besleme Kondens Suyu L. Kazan Besi Suyu Scakl (C) M. Besi Suyu Entalpisi (KCal/kg) N. Kazan alma Bamandaki Buharn Entalpisi (KCal/kg) P. Verilen Is Enerjisi (N M). R. Istma Gc (KCal/h) S. Toplam Istma Gc (Kcal/h) T. Yllk Yakt Kullanm
102 102 662 560 3.351.600 4.003.230

20 20 662 642 651630

175 175 662 487 3.409.000 3.409.000

( _ , ) > (kg) FxB

/ \ . f\~r1\

SxD

v \7

3.532.762 395.669.344

VI Wl

3.007.941 336.889.412

Yllk Yakt Maliyeti (TxG) ; (TL)

KAPALI KONDENS HATTI UYGULAMASINDA TAHMNt ENERJ TASARRUFU

.

v-v
.

... -v 1

fin

T 1 A Q V n l r f Torornf

C\T

V1 ^

524.821 58.779.932 277.704 59.057.636

kg/Yl TL/ Yl TL/Yl TL/Y

X. Yakt Maliyetinde Tasarruf (W-W1) Y. Besleme Suyu Hazrlamada Tasarruf (DxJxH) HESAPLANAN TOPLAM TASARRUF (X = Y)

30

MHENDiS VE MAKlNA

CiLT 28

SAYI 326

MART 1987

s o
m o
m 2 J> 2. z
o r
10 00

Ek 2. Gerek 12 iletmede Kondens Kayplar

o <

1
Kazan Basnc (At) Kazan Yk (ton/saat) Kazan Verimi (%) Yllk alma Sresi (Saat/sene) Besleme Suyu Fiyat (TL/ton) Kondens Dn Basnc (At) Yakt Tketimi (Milyon TL/sene) Yaplabilecek Tasarruf** (Milyon TL/sene) Tasarruf Yzdesi** Ortalama Tasam f (%) Yakt Fiyat (TL/kg) 6 7.8 90 6000 10 4 388 40.4 10.4 11.3

2
16 5.65 80 7500 20 4 354.8 35.4 10

6 7 9 87 8400 20 3 568.8

7 6 1.45 88 7200 70 2 78.3

10 24 4.25 80 7200 50 14 281.2 54.5 19.2

11 16.5 7 85 7200 38 8 395.6 59 14.8

12 10
30.65 80 2880 50 2 734.7

16 6.85 80 7500 20 12 435.4 78.2 18

Ul

J>

Ol

u to

14 7.2 80 8760 14 4 531 54.7 10.2

10 7.2 80 8760 14
3 527.5

8.5 17.178 79 6000 50

2 870.3

10 10 80 4250 60 8 361.4 59.1 16

46 8.7

48.9 8.6

5.14 6.5

60.5 6.9

47.3 6.4

(1)126.45 ; (2 -r 9) 112

** Besleme suyunda yaplan tasarruflar dahil edilmitir.

13
Kazan Basnc (At) Kazan Yk (ton/saat) Kazan Verimi (%) Yllk alma Sresi (saat/sene) Besleme Suyu Fiyat (TL/ton) Kondens Dn Basnc (At) Yakt Tketimi (Milyon TL/sene) Yaplabilecek Tasarruf** (Milyon TL/sene) Tasarruf Yzdesi**
* Kmr fiyat 18 TL/kg alnmtr. ** Besleme suyunda yaplan tasarruflar dahil edilmitir.

14
8 15 89 7200 6 842 106.5 12.6

15
6 2.2 85 7900

16 13 4 80
2340 20

17 18 4 85 8760 22 10 325 54.3 16.7

18
8 8 75 7200 250 5 184 13.6* 6.9

19 10.5 8 70 7200 100 6 791 68.2 8.5

20 12 12 85 5000 50 4 505 59.8 11.7

21 10 7 90 7200 50 2.5 423 33.4 7.9

15 100 85 2000
3 1801 159.1 8.8

15 4 145 15.1 10.4

8 83 12.4 14.9

iletmede kapal devre kondens hatt uygulamas yaplmas halinde elde edilecek ortalama enerji tasarrufu % 11 ve miktar ylda ortalama 53 milyon TL'dr. Herhangi bir istatistik olmad iin lkemizdeki benzeri iletmelerin says ve zellikleri tam olarak tesbit edilememitir. Ancak kaba bir tahminle 21 iletmenin ortalamasnn geerli olabilecei 400 iletmenin var olduu tahmin edilmitir. Bu tahmine dayal olarak kapal devre kondens hatt ile lkemizde senede toplam 19.6 milyar TL. tasarruf edilebilecei hesaplanmtr.
ENERJNN GER KAZANILMASI

Bu sistemlerde, buhar basn ve ktle dengeleri hassas ekilde korunarak, bir st basntan dnen kondensi bir alt basntaki genleme kabnda genletirerek elde edilen buharn kullanlmasyla kondens basnc ile atmosfer basnc arasndaki fark azaltlr. ekil 4'deki sistemin bu ilkeyle dzeltilmi bir hali ekil 5'de grlmektedir [ 2].
P

1'M1

Grld zere ak kondens tank uygulamas ile lkemiz ekonomisinin kayb gz ard edilemeyecek mertebededir. stelik bu kayp kk kayplarn toplam deil byk kayplarn byk toplamdr. Bir baka deyile, sz konusu yakt kayb her iletme iin byktr. tlemde youan buharn, atmosfer basncndan yksek olan basnc dolaysyla sahip olduu enerjinin geri kazanlmas yntemleri genel olarak iki grupta toplanabilir: Dolayl Geri Kazanm: Youan buharn enerjisi bir baka akkana aktarlarak, kondens suyu dk scaklk ve basnta atmosfere ak kondens tankna alnarak buharlama kayplar azaltlr. Dorudan Geri Kazanm: Youan buhar ayn enerji dzeyinde kazana geri baslr. Aada rneklenen bu yntemlerin birinin veya birkann birlikte kullanlmas iletme koullarna baldr.
DOLAYLI GER KAZANIM

A f
9.

Genleme tank

G (Atmosfere)

Kazana

ekil 5. Bir st basntan gelen kondensln bir alt basnta genletirllmesiyle elde edilen buhar kullanan sistem emas.

Besleme Suyunun Istlmas

Geri dnl buhar yannda flash-ak buharn kullanld sistemlerde kaynak scaklnda bulunan besleme suyu, geri dnen kondens suyu ile stlarak bu devredeki scaklk drlr ve enerji geri kazanlr.
DORUDAN GER KAZANIM Buhar Basnc fle alan Kapak Devre Kondens Sistemi

Yksek Basnl Kondens Suyu ile Alak Basnl Buhar Elde Edilmesi
ok farkl basnlarda buhar kullanan sistemlerde, kazanda retilen buharn basnc sistemdeki en yksek iletme basncnn zerindedir. Bu nedenle dk basnl ilemlerde buhar kslarak kullanlmak zorundadr. ekil 4'de byle bir sistemin emas grlmektedir.

ekil 6'da verilen sistemde kazan kndaki buhar basnc kullanlarak kondens suyu atmosfer basncna indirilmeden kazana tekrar geri baslr [ 3]. Kapal kondens tankna gelen youmu su kendi arl ile alttaki (B) tankna gelir. B tankndaki su dzeyi st elektrota ulanca 3 yollu vana ile B tankna buhar verilir. Buhar basnc ile B tankndaki su kazana baslr, su seviyesi alt elektrot dzeyine dnce yollu vana buhar giriini kapatr.

a*

Kozana

ekil 4.ok farkl basnlarda buhar kullanan bir sistem emas.

Bu ekilde basnc ksarak kullanma ile, sistemin deiik basnl ilemlerinden youarak gelen kondensin basnc orannda buharlaarak s ve ktle kaybna neden olmas ak kondens tank uygulamasnda nlenemez.

ekil 6.Kazan kndaki buhar basncyla, kondensin, atmosfer basncna indirilmeden kazana baslmasnn uygulamasna ilikin ema. MHENDiS VE MAKlNA Cll-T2B SAYI 326 MART 1987

28

Kapal Devre Kondens Pompas Bir jet pompas ile bunu hidrodinamik olarak tahrik eden bir radyal pompa ve ilgili otomatik kontrol sistemlerinde oluan [ l ] kapal devre kondens pompalan ile youan buhar kondenstoptan sonra atmosfer basncna drlmeden kazana geri baslr, tlkesel emas ekil 7'de verilen kapal devre kondens pompalan lkemizde ok yeni olarak uygulanmaya balamtr.

Su an t ma maliyeti der. Azalan oksijen deriikliinden tr korozyon azalr, sistemin mr uzar. Yakt kullanmnda tasarruf yoluyla hava kirliliinde azalma olur. Ak kondens tanki uygulamas ile lkemiz endstrisinin yllk enerji kayb iyimser bir yaklamla 21 milyar liradr. Bu kayp ihmal edilemeyecek bir byklktedir.

- Endstriyel ilerde kullanlan suda tasarruf yaplr.

BUHAR

Transfer pompas

BUHAR

ekil 7. Kapal devre kondens pompalar prensip emalar

SONU lkemizin buhar kullanan endstri tesislerinde, geri deme devreleri ok ksa olan yatnmlarla, ok ekonomik olarak, ak kondens tank uygulamas ile ortaya kan enerji kayplannn nlenmesi mmkndr. Ak kondens kayplannn nlenmesi ile, Yakt tasarrufu yaplr. Kazan verimi ykseltilir,
MHENDiS VE MAK NA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

KAYNAKA 1. TANYER, H.: ELELE, S., TOKSOY, M.. "Buhar Tesislerinde Kondens Kayplarnn Bulunmas ve nlenmesi". Mhendis ve Maklna Dergisi Say 318- Temmuz 1986 2. TAUBERT, E. Kleiner-Wegweiser, Gestra-KSB, Junl, 1981 3. VVOODRUFF, E.B., LAMMERS, H.B., Steam Plant Operatlon, McGravv Hlll Book Company.

29

18 17 16 15 14 13 12

~~ ~ r " ' f

i
r
f

lkemizde kondens kayplar

Do.Dr. Macit TOKSOY Yrd.Do.Dr. Fehmi AKDOAN Y.Miih. Halis TANYER Dokuz Eyll niversitesi, Mh.-Mim. Fakltesi, Makina Mh. Blm Bu almada, atmosfere ak kondens tank uygulamasna sahip, s kayna olarak doymu buhar kullanan sistemlerde oluan kanlmaz enerji kayplar tanmlanmtr. Bu enerji kayplarnn saysal deerlendirilmesi gerek bir tesisin parametreleri ile aklanm, y ine gerek 12 tesisteki benzeri s kayplar ortalamas esas alnarak, lkemiz iin bir genelleme yaplm ve bu yolla tasarruf yaplabilecek enerji miktar hesaplanmtr. Ak kondens tank uygulamas ile ortaya kan enerji kayplarnn nlenmesi iin mmkn olan zmler rneklenmi, bu zmlerin enerji tasarrufu yannda getirdii stnlkler aklanmtr. in this study, the heat losses associated vith conventional vented return systems are described. By using parameters of an actual system, the heat losses are numerically evaluated and, by the average heat losses based on 21 actual system, total energy saving is calculated f r Turkish steam user industry. The methods ofprevention of heat losses in vented return systems arepresented and the other advantages of this energy saving systems are described. lkemizde doymu buhar kullanan endstriyel tesislerin hemen hemen tmnde kapal devre stma sistemlerinde youan buhar kondenstoplar araclyla atmosfere ak kondens tanklarna alnmaktadr. Kazann su gereksinimine gre, dorudan kondens tankndan veya degazr yoluyla kazana su baslmaktadr. Kondenstoptan sonra basn kaybederek atmosfere ak kondens tankna gelen youmu suyun atmosfer basncnn belirledii yeni bir scakla kadar soumas ve belli bir oranda buharlamasyla, (ekil 1) enerji kayplar olumaktadr.

-.
10

o 9

i
v>
<

a
<D

7
6

z
r*

_^

3.2 0.3

0.5 1 2 3 4 5 6 7 KONOENS BASINCI (BAR)

10

20

ekil 1. Kondens basncna bal olarak buharlama oran.

Kondenstop-kondens tank-kazan hattnda; doymu svnn geirdii hal deiimi ile meydana gelen enerji kayplarnn kondens basnc, besi suyu scakl, kazan verimi ve yaktn alt sl deerine gre deiimi ve hesab Tanyeri, Elete ve Toksoy [1] tarafndan verilmitir (ekil 2). Bu yzden burada hal deiimi ve enerji kayplarnn mekanizmas zerinde ksaca durulduktan sonra gerek iletmelerin parametreleriyle bu enerji kayplarnn lkemizdeki genel deerlendirilmesi yaplacaktr. Hesaplamalarda gz nne alnan parametrelerin hepsi lkemizde retim yapan tesislere aittir. Ancak metin iinde bu iletmeler isimleriyle deil sadece sra numarasyla anlmlardr. Ak kondens tank uygulamas ile lkemiz genelinde oluan enerji kayplar hesaplanrken, bu sisteme sahip iletme says 400 olarak tahmin edilmitir. Herhangi bir istatistie dayanmamasna ramen, 400 saysnn an bur tahmin olmad grnde birleilmitir. KONDENS TANKINDA ENTALPl KAYBI Doymu buhar enerji kayna olarak kullanan bur kapal devreli ilemde K = l deerindeki doymu buhar (1), buharlama gizli ssn sisteme terkederek, doymu sv, x = 0, haline dnr (2), ve kondenstop araclyla buhar fazndan ayrlarak kondens tankna (3) ular (ekil 3). tlem basnc (pp hemen hemen her zaman atmosfer basncndan (pjj) byk olduu iin, kondenstop sonras ilem basncndan atmosfer basncna terkedilen doymu sv yeni
MHENDiS VE MAKlNA CLT28 SAYI 326 MART 1987

26

30

BUHARLAAN KONDENS (kg/t.buhar) 0 100 200 300

200

100

ekil 2. Kondenstop-kondens tank-kazan hattnda, doymu svnn geirdii hal deiimi ile meydana gelen enerji kayplarnn kondens basnc, besi suyu scakl, kazan verimi ve yaktn alt sl deerine gre deiimi

DOYMA MjHMM TOPLAM ttl TUTUMU '

bir faz dengesine ular ve x orannda (ekil 1) buhar faz oluur. Bu buhar kondens tankndan atmosfere atlr. \ orannda buhar ve tad entalpi kaybndan sonra geriye kalan (3) noktasndaki su kazana tekrar geri baslr. Kondenstop kndaki doymu svnn, herhangi bir yntemle buharlamaya neden olan basn dm yaratlmadan kazana baslmas halinde K orannda buharlama yoluyla oluan entalpi ve madde kayb nlenir. RNEK LETME VE GENELLEME Ek l'de gerek bir iletmenin buhar sistemine ait parametreler verilmi (A-I), bu deerler gz nne alnarak kapal kondens hatt ile elde edilebilecek enerji tasarrufu hesaplanmtr. Bu hesaplamada yakt tasarrufu yannda nlenen su kaybndan meydana gelen tasarruf da gz nne alnmtr. Kapal devre kondens sisteminin bu iki zellii yannda, taze besi suyu ile sisteme giren an oksijenin yaratt korozyon etkisinin ve buharlama dndaki s kayplarnn azalmas gibi stnlkleri de gz nne alnmaldr. Ek 2'de yine gerek 21 iletmeye ait yaplan hesaplarn genel deerleri gsterilmitir. Bu iletmelerin 7 adedi tekstil dierleri deiik dallarda retim yapmaktadrlar. 21
27

BUHAR 9CAKkMU(t IOCCM* B TUTIMU.

ekil 3. Doymu buhar enerji kayna olarak kullanan bir kapal evrim semas MHENDiS VE MAKlNA CLT 28 S A Y I 326 MART 1987

Matematiksel formlleri kullanmadan oransal integral ve trevsel kontroln anlatm

Dr.Mh. Koksal AKOLU Petek Teknik Malzeme Ticaret A.. Otomatik kontrolda kayma nasl oluur? Dzeltme hareketi bu kaymay nasl ortadan kaldrr? Bu yaynda bu iki sorunun yant, integral ve trev ilemlerini ieren herhangi bir matematik denklemi kullanmadan aklanmtr. Bunun iin ilknce en basit kontrol cihaz olan iki konumlu kontrol anlatlm, sonra oransal kontrol ve bu kontroln dezavantaj olan nl kayma olayna girilmitir. Kayma olay su tank analojisi ile belirgin hale getirildikten sonra kaymay ortadan kaldracak olan dzeltme veya integral etkinin zerinde durulmutur. Son olarak kontrol hatasnn zamanla deiimlerini de dikkate alan ve bylece kararl rejime geme zamann ksaltan trevsel etkiye yer verilmitir. Why does offset occur in automatic control? How does reset action counteract it? in thispaper, straight forward answers to these questions are given vithout using mathematical formulas involving integral and derivative signs. To achieve thispurpose, first, the simplest of ali controllers, thatis, on-off control is introduced. Then proportional control and unavoidable offset in the set point due to process disturbances is explained giving water tank anology. Later, automatic reset is introduced to solve the problem of offset. in the lastpart, derivative effect is brought into attention to increase ability to recover and thus to decrease settling time for fast changing control systems. Eer bir kontrol mhendisine, otomatik kontrol uygulamalarnda neden otomatik dzeltmeye ihtiya duyulduunu sorarsanz; kukusuz yant kontrol cihaznn o olmadan sistemi istenen deerde tutamayaca olacaktr. Hatta biraz daha ileri giderek, sadece oransal kontrol kullanlrsa, kontrol evrimindeki artlar deitiinde yani sisteme bozucu byklkler uygulandnda sistemde bir "kayma" meydana geleceini belirtecektir. "Kayma" terimi istenen deer ile kontrol edilen deikenin llen deeri arasndaki farka denilmekte ve oransal kontrol cihazlarnn en byk dezavantajn oluturmaktadr. Kukusuz bu durumda hemen sorulacak soru, oransal kontrol uygulamalarnda neden kaymann olutuudur.

Eer kontrol mhendisi size bunun nedenini anlatmakta glk ekiyorsa, hemen kaymay yok etmenin tek yolunun otomatik dzeltme yapma olduu gereine sarlacaktr. Daha iyi yant bekleyenler iin, otomatik kontrol kuramna girilmekte ve olaya matematiksel adan yaklalmaktadr. Fakat sz konusu "kayma"nn nedenini integral ve trev ilemlerini ieren eitliklere girmeden de pekala anlatmak mmkndr. Otomatik kontrol cihaznn yant evrimdeki hata sinyali ile ilgilidir. Hata sinyali ise istenen deer ile llen deer arasndaki farktr. Otomatik kontrol cihaznn grevi hatay en ksa zamanda sfra indirgemektir. Eer bir hata var ise, otomatik kontrol cihaz hatann baz niteliklerini alglar ve ona gre son kontrol elemann sren k sinyalini ayarlar. Bu durum can alc soruyu ortaya karr. Otomatik kontrol cihaznn ilevini tam olarak yapabilmesi iin kontrol cihaznn kontrol hatasnn hangi nitelikleri alglamas gerekmektedir? Bu sorunun cevab, otomatik kontrol cihaz kontrol hatasnn en azndan - hatann varl, ve - hatann yn gibi iki niteliini bilmesi gerekmektedir. Eer otomatik kontrol cihaz kontrol hatasnn varln alglamyorsa, dzeltme iin gerekli herhangi bir kontrol sinyali retemez. Eer hatann ynn alglamyorsa, sistemin yant (rnein kontrol vanasn srme yn) yanl olabilir ve bu da, durumu daha da ktye gtrr. K KONUMLU KONTROL Eer otomatik kontrol cihaznn alabilmesi iin kontrol hatasnn varl ve yn yeterli ise, en basit kontrol cihaz da kontrol hatasnn sadece bu iki niteliine gre hareket eden bir cihaz olacaktr. Byle bir kontrol cihaz, hatay alglad an, kontrol vanasn doru ynde sonuna kadar srecek ve hata ile orantl bu* kontrol sinyali retmeyecektir. Baka bir deyi ile, bu en basit kontrol cihaz, kontrol vanasn ya tam ak ya da tam kapal duruma getirecektir, ite bu neden ile en basit kontrol cihaz iki konumlu kontrol olarak adlandrlr. ki konumlu kontrol cihaz, ekil l'de gsterildii gibi sistem deikenini kontrol eder fakat sistemde devaml sahnmlara yol aar. Bu salnmlar bir ok ilemde kabul edilebilir seviyede olacaktr. Fakat baz ilem uygulamalarnda sistemin kararll da nemli bir arttr. Kontrol edilen deikeni istenen deer etrafnda kararl bir ekilde tutmak iin, kontrol vanas tarafndan salanacak madde ak ve enerjinin ilem tarafndan gereksinilen madde ak ve enerji ile ayn olmas gerekmektedir. Fakat iki konumlu kontrol, kontrol vanasn iki u konum arasnda altrd iin, ileme ya sfr ya da maksimum madde ak veya enerji verilir ve bu yzden kontrol edilen deiken istenen deer etrafnda salnm yapmaya balar. Bu neden ile ilemin gereksinimi ile salanan miktarlar arasndaki denge hibir zaman gerekletirilemez. ORANSAL KONTROL Kontrol edilen deikenin kararllda gerekli bir art olarak istenirse, kukusuz kontrol cihaznn rettii kontrol sinyalinin hatann bykl ile orantl olmas gerekmekteMHENDS VE MAKNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

32

KONTROL EDLEN DEKEN

ekil 1. iki konumlu kontroln devaml salnm zellii

dir. Baka bir deyi ile, kontrol cihaznn kontrol hatasnn varl ve ynnn yan sra bykln de alglamas gerekmektedir. Bu olanak salandnda, kontrol cihaz hatay alglad vakit doru ynde ve hatann byklne gre kontrol vanasnda kk veya byk ayarlamalar yapacaktr. Yani, kontrol cihaznn k sinyali kontrol hatasnn bykl ile orantl olacaktr. Zaten "oransal kontrol cihaz" diye isimlendirilmesinin nedeni de budur. Oransal kontrol cihaz sfr ile maksimum arasnda herhangi bir vana konumuna denk gelecek kontrol sinyali retebilir. Bylece, oransal kontrol cihaz kontrol vanasn ilemin gereksindii madde ak ve enerjiyi tam olarak dengeleyecek bir konumda tutabilir. Bylece iki konumlu kontroln sakncas olan salmmlann nne geilmi olunur. Uygulamada, oransal kontrol cihaz, zellikle balang devresinde, kendisinden beklenen denetimi basan ile yerine getirir. Kontrol hatas sfra indirgenir ve kontrol edilen deiken kararl olarak ayn deeri korur. Fakat, aradan bir mddet getikten sonra ilem herhangi bir bozucu byklkten etkilendiinde, kontrol sistemi de hemen etkilenir ve ekil 2'de grld gibi kontrol edilen deiken salnm yaparak istenen deerden farkl yeni bir kararl deere yerleir. Bunun sonucu olarak yaznn banda sz edilen nl "kayma" oluur.

matik kontrol evrimine girdiinde, alda SlralalM drl kontrol parametresi sabitletirilmi olunur. istenen deer kontrol hareketi (doru veya ters) kontrol kazanc (veya oransal band) denge pozisyonu (kontrol hatas sfr olduunda k sinyali deeri) ounlukla, retici firma bu deeri kn % 50'si olarak alr. rnein pnmatik kontrol cihazlarnda bu 9 psig, endstriyel kontrol cihazlarnda 12mA, elektronik kontrol cihazlannda 6 volt DC olur. Bu kontrol parametreleri belirlendikten sonra, kontrol cihaznn k ile (veya kontrol vanas konumu) lme elemanndan gelen lme sinyali arasnda sabit bir iliki olacaktr. ekil 3, bu olaslklardan sadece bir tanesini gstermektedir. "Sabit iliki" kelimesi oransal kontrol cihazlarnn snrlamasn anlalmasn salayan anahtardr. Kontrol cihaz yeni bir lm deeri olmadktan sonra k sinyalini dolays ile kontrol vanas pozisyonunu deitiremez.

_ 100 O

80

iti 60 o
N

'^ 40

20

LQ

60

80

100

YZDE LME DEER ekil 3. Oransal kontrolda tipik lme/k sinyali ilikisi

KONTROL EDLEN DEKEN

Konuyu daha iyi anlayabilmek iin ekil 4'de gsterilen dzey kontrol sistemine bakalm. Su besleme tank drt kullancnn su gereksinimini karlamaktadr. Her kullanc

ekil 2. Oransal kontrol kullanld.da ortaya kan "kayma"

Otomatik kontrol cihaznn grevi ortaya kan herhangi bir hatay en ksa zamanda sfra indirgemektir. Fakat ekilde grld gibi, kontrol edilen deikenin kararl fakat istenen deerde olmad ve belirgin bir kontrol hatasnn bulunmasn? ramen kontrol cihaznn herhangi bir dzeltme hareketi vapmad bir durumla kar karya kalabiliriz. Oranc<il kontrol cihaznn almasnda u ana kadar sz edilmemi bir snrlama vardr. Oransal kontrol cihaz otoMHENDS VE MAKNA CLT 28 S A Y I 326 MART 1987

KULLANICILAR

ekil 4. Su deposu dzey kontrol sistemi

33

ayn miktarda su kullanmaktadr. Tankdaki su dzeyi, besleme hattnda bulunan kontrol vanasna kumanda eden oransal dzey kontrol cihaz ile ayarlanmaktadr. Bir an iin sadece iki kullancnn sistemden su ektiklerini ve tankdaki su dzeyinin sfr kontrol hatasna denk gelen dzeyde olduunu varsayalm. Bu demektir ki, ilem tarafndan gereksinilen madde ak yani su kontrol vanasndan geen su miktan ile denge halindedir. Bir sre sonra, nc bir kullanc vanasn atnda, sistemden ekilen su kontrol vanasndan geen su miktarndan daha fazla olacaktr. Bunun sonucu olarak, sistemde bulunan madde dengesi bozulacak ve tankdaki su dzeyi dmeye balayacaktr. Kukusuz, dzey dmeye devam ederse bir sre sonra tank tamamen boalacaktr. Kontrol cihaznn yapmas gereken hareket kontrol vanasn, sistemden kan su miktarn karlayacak ekilde amak ve bylece sistemdeki dengeyi tekrar salamaktr. Fakat oransal kontrol cihaz, yeni bir lme sinyali alncaya kadar k sinyalini dolays ile kontrol vanas pozisyonunu deitiremeyecei iin, tankdaki su dzeyinin balangtaki tank dzeyinden aaya dmesini beklemek zorundadr. Tankdaki su seviyesi balangtaki denge deerinden aaya dtnde, kontrol vanas daha fazla alacak ve giren ve kan su arasndaki denge tekrar kurulacak ve tankdaki su dzeyi yeni bir deerde kararl bir duruma geecektir, te bu dzey ile balangtaki tank dzey arasndaki fark "kayma" dr. Dikkat edilmesi gereken noktalar aada verilmitir. Eer kullancdan herhangi biri vanasn kaparsa, kontrol noktas balangtaki tank dzeyine geri gidecektir. nk dzey kontrol cihaz vanay biraz kapamak dolays ile madde dengesini yeniden kurmak iin dzeyin ykselmesine izin vermek zorundadr. Ayn neden ile, kullancdan ikisi vanasn kapatrsa, yeni tank dzeyi balangtaki tank dzeyinden daha yksek bir deerde kararl bir duruma gelecektir. Bir ok ilem kontrol uygulamalarnda, istenen deeri aynen tutmak nemli deildir. % 10 hatta % 20 derecesinde kaymalar, kontrol edilen deikenin kararl ve kontrol altnda olduu srece kabul edilebilir. Dzey kontrol sistemleri genellikle bu kategoriye girer ve bu uygulamalarda oransal kontrol yeterlidir. Kaymann bykl kontrol cihaznn oransal band ile doru ilikilidir. nk oransal band kontrol vanasnn tam ak konumdan tam kapal konuma geebilmesi iin lme sinyalindeki gerekli deiimdir. Oransal band dar olursa, sistemdeki kayma da kk olacaktr. Bu neden ile oransal bandn dar seildii kontrol uygulamalarnda oransal kontrol yeterli olmaktadr. Yukanda verilen su tank analojisi stma ve iklimlendirme sistemlerinin otomatik kontrol zmlerinde kullanlan k ve yaz kompesasyonu ile ayndr. K ve yaz kompensasyonlannn amac, d hava scaklnn deimesi nedeni ile kontrol edilen deikenden oluan "kayma"y ortadan kaldrmaktadr. Bu durumda bozucu byklk d hava scakl olmaktadr, rnein kn binann s kayplarn karlamak iin stma vanasnn biraz daha alarak kontrol edilen deikende yeni denge durumu yaratlmasndan oluan "kayma", d hava scaklna bal olarak stma kontrol sisteminin istenen deerini yukarya doru kaydrmak sureti ile nlenmektedir.
34

NTEGRAL KONTROL (OTOMATK DZELTME) Yukanda anlatld gibi oransal kontrol cihaznn dezavantaj, lme elemanndan gelen lme sinyalinde herhangi bir deiiklik yoksa k sinyalini dolays ile rnein kontrol vanasnn pozisyonunu deitirmesidir. Bu durumda vanann pozisyonu, lme elemanndan deiik bir sinyal gelinceye kadar ayn kalmaktadr. Oysa kontrol cihaznda aradmz zellik, lme sinyalinde herhangi bir deiiklik olmasa bile istenilen deerden bir sapma szkonusu ise bu sapma ile orantl olarak kontrol sinyali retmesidir. Bu neden ile kontrol cihaz bu yeni zelliini yerine getirebilmesi iin hatann varl, yn ve byklnn yan sra hatann sresini de bilmek zorundadr. tstenen deer ile llen deer arasnda bir fark olduu srece, kontrol cihaz hatay sfra indirecek ynde son kontrol elemanna (rnein vanaya) bir kumanda sinyali yollayacaktr. Bylece d hava scaklnn deimesi gibi bozucu byklklere ramen kontrol cihaz kontrol edilen deikeni istenen deerde tutmak iin gerekli dzeltmeleri yapacaktr. ite yukarda anlatld gibi alan bir otomatik kontrol cihazna otomatik dzeltmeli veya integral kontrol cihaz denir. Kontrol cihaz kazanc ve "reset" zaman optimum deerlere ayarlanm byle bir kontrol cihaznn bur bozucu bykle kar davran ekil 5'te gsterilmitir. Dikkat edilirse istenen deer ile son deer arasnda herhangi bir "kayma" sz konusu deildir. Pnmatik ve elektronik kontrol uygulamalarnda otomatik dzeltme hi bir zaman tek bana kullanlmaz. Her zaman oransal kontrol ile birlikte kullanlr ve ksaca PI kontrol diye adlandrlr.

KONTROL EDiLEN DEKEN

ZAMAN

ekil 5. integral harekete haiz oransal kontrol sisteminin balang istenen deerinde kararl hale gemesi

Otomatik dzeltmenin art olduu koullar syle zetlenebilir. Kontrol edilen deikenin btn bozucu byklklere ramen ayn deerde kalmas gerekiyorsa (kaymann istenmedii durumlar), ilemde zamanla deien (yani sabit olmayan) madde ve enerji gereksinimlerine bal olarak otomatik kontrol cihaznn istenen deeri tutturmak iin deiik kontrol klar retmesi gerektii durumlar. Eer kontrol cihaz hatann varl, yn, byklnn yan sra hatann sresini de alglyorsa, kontrol cihaz yukarda verilen koullan aynen yerine getirir. Kukusuz ilem
MHENDiS VE MAKlNA C LT 28 SAYI 326 MART 1987

tarafndan istenilen madde veya enerji gereksinimi kontrol vanasnn kapasitesi iinde olmaldr. Dikkat edilecek nokta, otomatik dzeltmeli kontrol cihaznn kazancnn oransal kontrol cihaznn kazancna oranla daha kk seilmesidir. Aksi takdirde salnmlann snm sresi uzamakta ve hatta bu durumlarda sistem kararsz duruma gemektedir.
TREVSEL KONTROL

deerlerinin ok iyi seilmesi gerekmektedir. Oransal ve integral etkinin zerine nc bir etkinin eklenmesi ile kontrol cihaznn ayar deerlerinin seilmesi zorlar ve bunun sonucu olarak optimum ayar deerlerini bulmak gleir. tkinci nokta ise trevsel etkinin eklenmesi ile sistemde oluacak iyilemenin kontrol evrimi iindeki dinamik elemanlara bal olmasdr, ilem kontrolde, dinamik elemanlar genellikle zaman sabitleri ile l zamanlann bir karmndan ibarettir. Zaman sabitlerine gre l zamanlann daha fazla olmas trevsel etkiden salanacak faydalann azalmasna neden olur. nc nemli nokta, bir ok endstriyel ilemde kontrol cihazn trevsel etkisi de olduu halde, iletici personelin bu etkiyi devre d brakmasdr. Bunun nedeni, iletme mhendislerinin trevsel etkinin sebep olduu son kontrol elemanndaki (rnein kontrol vanasndaki) ani deiimlerden holanmamasdr. Kukusuz bir endstriyel tesiste son sz ilemi ok iyi bilen iletme mhendislerindedir. Bilindii gibi trevsel etki kontrol hatasnn zamana gre deiimi ile orantl olarak alr. Kontrol hatasn en ksa ve en hzl olarak elde etmenin bir yolu kontrol cihaznn ayar deerini deitirmektir. Bu durumda trevsel etki son kontrol elemann bir utan dier bir uca (rnein kontrol vanasn tam aktan tam kapal pozisyona) hareket ettirebilir. Bu tr hareketler ilemde ok uzun sren salnmlara hatta kararsz davranlara yol aar. Byle bir durum olutuunda yaplacak i ilemi elle kontrol etmektir. Son olarak, trevsel etki hep oransal ve integral etki ile beraber kullanld iin oransal kat trevsel kontrol seeneinin zerinde hi durulmamasdr. Trevsel etki sistemi kararl duruma doru ektii iin kaymay sfra indirgemese bile olduka azaltr. Eer hata kabul edilebilir dzeyde ise otomatik dzeltmeye gerek yoktur. Byle bir durumda oransal art trevsel etkiyi ieren kontrol cihazlan kullanlabilir. zetlenecek olursa, trevsel etki endstriyel ilem kontrol uygulamalarnda, sistemdeki ani deiimlere o anda cevap verilmek isteniyorsa kullanlr. Istma ve iklimlendirme sistemlerinin kontrolunda byle bir art aranmad iin ou zaman oransal veya oransal art integral kontrol yeterli olur.

Otomatik dzeltme ile, oransal kontroln yalnz tek bana kullanld zaman karlalan "kayma" giderilmi olmaktadr. Fakat otomatik dzeltmeli bir kontrol sistemi sadece oransal kontrol olan bir otomatik kontrol ssitemine gre ayn bozucu bykle kar snm daha uzun zaman olan bir davran vermektedir. Bu dezavantajn nne gemek olanakl mdr? Bu sorunun yant, otomatik kontrola yeni bir zellik katarak sistemin davrann ou zaman (fakat her zaman deil) daha iyiletirmek olasdr eklindedir. Bu yeni zellik sayesinde kontrol hatasnn zamanla deiimlerini de dikkate alan bir kontrol sinyali retilir. ekil 6'da gsterildii gibi trevsel etki kontrol hatasnn hzl deitii ilk ama annda etkisini en fazla gstermekte ve bunun sonucu olarak ilk amann genlii azalmakta ve sistem daha ksa srede istenen deere gelmektedir. Anlalaca gibi trevsel etki, kontrol edilen deikeni kararl yapmak iin kontrol hatasn deimekten vazgeirmeye almaktadr. Kontrol edilen deiken istenen deerde olsun olmasn, kontrol hatas deimiyorsa trevsel etkinin yapaca herhangi bir ey yoktur. Kontrol edilen deikeni istenen deere getirmek otomatik dzeltmenin yani integral etkinin grevidir.

KONTROL EDLEN DEKEN

ekil 6. Trevsel hareketin eklenmesi ile daha iyiletirilmi cevabn elde edilii (ekil 5 ile karlatr)

KAYNAKA 1. Connel J.R: Canadian Controls and Instruments Aprll-May 1982 2. Automatic Control Princlples, form 71-97152, Honeyvvell Inc, Minneapolis, MN, 1978

Trevsel kontroln uygulamas konusunda aadaki noktalara dikkat edilmesi gereklidir, tik sylenecek sz, tu-

MHENDS VE MAK NA

CiLT 28

SAYI 326

MART 1987

35

Kazanlar ve igvenlii
Grbz YILMAZ MMO Gvenlii Komisyon yesi

Genel olarak, bir yakttaki enerjiyi s eklinde aa kartarak, oluan s enerjisini bir arac akkana verecek ekilde imal edilrnJ!; ve basn altnda alan kapal bir kap olarak tanmlayabileceimiz kazanlar, lkemizde ilk kez 1874 ylnda deniz ulamnda, 1907 ylnda ise sanayiide kullanlmaya balanmtr, lkemiz sanayiinin geliimi ile orantl olarak zellikle buhar kazanlarnn kullanm giderek artmtr. Gnmzde elde edilen buhar enerjisi stmada, sanayiide piirme, kurutma gibi ilerde veya sahip olduu gizil enerji buhar makinalar veya buhar trbinlerinde mekanik enerjiye dntrlerek (elektrik retilmesi gibi) kullanlmaktadr. Hem s hem de enerji gereksinmesi olan sanayi kollar dikkate alndnda kazanlar; konutlarn dnda, tekstil sanayii, eker sanayii, yem sanayii, kat sanayii, gbre sanayii, gda sanayii gibi ana balklar altnda toplanabilecek sanayii dallarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Modern endstri kurulular, enerji santrallan ve stma tesislerinde s kullanma gereksinmesi her geen gn artmakta bu s da kazanlardan elde edilmektedir. alma yntemlerini ok genel olarak byle zetleyebileceimiz kazanlar; s enerjisini aldklar yakt cinsine, yakt yaktklar ocak cinsine, arac akkan cinsine, rettikleri akkan cinsine, alma basncna, yapm tarzna, imalat malzemesi cinsine gre ok deiik ekilde snflandrlabilirler. Kullanlma amacna uygun olarak ok deiik trlerde retilen kazanlar, ilk yatrm ve iletme giderleri bakmndan olduka pahal enerji reteleridir. Bu nedenle amaca uygun kazan seilmeli, iletilmesi ve bakmnda gerekli zen gsterilmelidir. Konutlarda ve sanayi tesislerinde ok deiik amalar iin ve olduka yaygn bir ekilde kullanlan kazanlarn, birok yararlar yannda, yaktn depolanmasndan yaklmasna, iletilmesinden bakm ve kontrollarma kadar ok deiik aamalarda i gvenlii nlemlerine uyulmamas ve yeterince zen gsterilmemesi durumunda eitli i kazalarna neden olduu bilinmektedir. Kazanlarn imalat, montaj, iletilmesi ile bakm ve onarmlar srasnda oluan i kazalarnda birok alan yaamn yitirmekte, iyeri ve lke ekonomisinde nemli boyutlara ulaan maddi kayplar olumaktadr, i gvenlii nlemlerinin alnmamas, iletme srasnda i gvenliinin gerektirdii zen ve dikkatin gsterilmemesi gibi durumlarda eitli i kazalar yannda, kazan patlamalar olumaktadr. gvenlii asndan bakldnda, kazanlann iinde tutacaklar basn, kazann iinde kald srece, kontrol altnda saylr. Kazann tr ne olursa olsun, bu kural her zaman geerlidir. Ancak, kazan iindeki s ve basn, duyarl bir denge oluturduundan, almas hasara yol aacaktr. Bu dengeyi srdrmek iin kazann l ve gvenlik cihazlarnn yakndan izlenmesi ve i gvenlii kurallarna titizlikle uyulmas gerekli36

dir, gvenlii ile yasa ve tzk hkmlerinin yerine getirilmesi ile kazanlar gvenlikle iletilebilirler. Kazanlann yaklmas, iletilmesi, bakm ve onarmlarnn yaplmas srasnda alnmas gerekl' i gvenlii nlemleri ksaca yle zetlenebilir:
YAKIT LE LGL GVENLK NLEMLER

Kazanlarda kat yakt kullanlmas halinde ta ve linyit kmrleri depolarnda kendiliinden yanmaya kar gvenlik nlemleri alnmaldr. Bunu nlemek iin kmrlerin istifte durma sresi fazla uzatlmamaldr. Kmrler 1,5-2 m1 yi gemeyecek ykseklikte pramitler biiminde depolanmaldr. Depolanan kmrler kuru olmal ve kmr depolan yeterince havalandrlmaldr. Sv yaktlarn depolanmasnda ise, ana yakt tanklan hibir zaman s retim merkezi (kazan dairesi) iinde bulunmamaldr. Gnlk yakt tanknn s retim merkezi iinde bulunmas durumunda yakt tank kazanlardan uzak bulunmal ve havalandrma borusu dar verilmelidir. Yakt borularnda kaaklarn olmamasna zen gsterilmeli bu gibi blmler hemen onarlmaldr. Fuel-oil 55C dolaylarnda yakt tank yzeylerinde buharlat iin tkanan borularn almasnda, yangn ve patlama tehlikesine kar alevli stclar kullanlmamal, scak su veya buhar kullanlmaldr. Herhangi bir nedenle oluabilecek akaryakt yangnlarnda, yangnn yaylmasna neden olduundan su kullanlmamal, kpkl ve CCh 'li yangn sndrme cihazlan kullanlmaldr. Bu cihazlar 6 ayda bir periyodik olarak kontrol ettirilerek gerektiinde kullanlabilecek durumda hazr bulundurulmaldr. Sv yaktlar byk akma hz ile veya yksek basnla doldurulmamal ve statik elektrie kar sv yakt depolan topraklanmahdr. Yakt tanklan korozyona kar boyanmal, su ve tortular onbe gnde bir boaltlmal atele yaklalmasn nleyecek uyan levhalan bulundurulmaldr.
ISI RETM MERKEZLERNDE GVENLK

Is retim merkezleri (kazan daireleri) genellikle ana retimin dnda ayn bir blmde olmaldr. Is retim merkezi ile retimin yapld iyerinin dier blmleri ayn at altnda bulunuyorsa; s retim merkezini, bu blme balayan kapdan baka da (sokaa-baheye) alan en az bir kap bulunmal ve kaplar yanmaz malzemeden yaplm olmal ve darya alacak ekilde monte edilmelidir. Is retim merkezi hibir zaman baka bir amala, bir i retimini, soyunma yeri, ykanma yeri, dinlenme yeri vb. kullanlmamaldr. Parlayc, patlayc ve kolay yanc maddelerle allan iyerlerindeki s retim merkezlerinin dier atelyelere alan pencere ve kaplar bulunmamaldr. Is retim merkezi zerindeki katta ii altrlmamaldr. Is retim merkeziMHENDiS VE MAKlNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

nin tavan, gerektiinde kazan zerinde almay kolaylatracak ykseklikte olmaldr. Is retim merkezleri srekli olarak havalandrlma!!, doal havalandrmann yeterli olmad durumlarda, uygun havalandrma tesisat yaplmaldr. Is retim merkezinin aydnlatma lambalar etan olmaldr. Is retim merkezleri bakml ve dzenli bulundurulmal, iyi aydnlatlm olmal, temizleme ve el aletleri salam, kullanl ve belirli yerlerde her an kullanlmaya hazr durumda olmaldr.
KAZANLARIN LETLMES LE LGL GVENLK NLEMLER

Kazanlarn iletilmesinde gvenlik ve ekonomi en nemli iki kavramdr. amzda yaplan ok gelimi kazanlar, otomatik olarak yakt ve su beslemesi yaptklar gibi, kazann gereksinmeye gre iletmeye girip kmasda otomatik olmaktadr. Ksaca hibir insan gc ve katks olmadan kendi balarna alabilecek nitelikte kazanlar olmasna ramen, yine de balannda bir iletmeci gereklidir. nk her otomatik sistem hata yapabilir, bunlarn olaan ilevlerini yerine getirip getirmediklerinin kontrol kazan iletmecisi tarafndan yaplmaldr. Kaldki, lkemizde bu tr kazanlar bulunduu gibi, ounlukla dorudan kazan iletmecisi tarafndan yaklan ve kontrol edilen kazanlar da kullanlmaktadr. Bir buhar kazanndan belirli basnlar arasnda buhar retmesi istenir, st snr basncnn almas ne kadar tehlikeli ise, alt snrn altn'da buhar retmek de, buharla alan makina ve aralarn durmasna, ksaca retimde verimin dmesine yol aar. Buhar kazanna "presostat", kalorifer ve kzgn su kazanlanna "termostad" konulmaldr. Kazanlann iletilmesinde yanma dahil tm ilemlerde gvenlik ve ekonomi ok nemlidir. Bol ve ucuz enerji dneminin koullarna gre tasarmlanm ve kurulmu tesislerde retimi olumsuz ynde etkilemeksizin kayplarn ve gereksiz tketimin azaltlmas yoluyla nemli oranda enerji tasarrufu salanmas olasdr. Bunlardan birisi de s enerjisi retiminde yanmann kontrol altna alnmas ile kayplarn azaltlmasdr. Gerekten sonulandrlan uygulamalar yanmann kontrol edildii modern aygt ve sistemlerin kullanlmasyla % 3 ile % 15 dolaynda yakt tasarrufu salanabildiini ortaya koymutur. Yanmann hangi koullarda olutuunu izleyip kayplar en azda, yanma verimini en st dzeyde tutabilmek iin yanmann kontrol edilmesi, yakt giderlerinin azaltlmas asndan byk nem tamaktadr. Kazanlarda yanmann kontrol edilmesi ile nemli bir enerji tasarrufu salanabilecektir. Bunun iin kazanlar, bu konuda eitimden geirilmi deneyimli iletmeciler tarafndan iletilmeli ve bakmlar salanmaldr, iletme kurallarna uygun olarak altrlmadklar zaman kazanlarda yaklan yaktn verebilecei s enerjisinin maliyeti ykselecei gibi, yanma tam olmadndan, evre kirlilii yaratlm olacaktr, zellikle Bakent Ankara ve byk kentlerimizde tehlikeli boyutlara ulaan hava kirliliinin en nemli etmenlerinden birisi stma ve sanayide kullanlan kazanlarn baca gazlandr. Hava kirliliinin azaltlmas iin bu gazlarn etkilerinin giderilmesi gerekir. Bu ise, ya zararl gaz kartmayan yaktlarn kullanlmas yada zaMHENDS VE MAKNA CiLT 28 SAYI 326 MART 1987

rarl gazlarn bacalardan atlmadan nce zararsz duruma getirilmesi ile olanakldr. Bu nlemler pahal ve zaman isteyen nlemlerdir. Ksa dnemde ise, kazanlarda tam yanmay salayacak nlemleri almak gereklidir. Bylece, yaktn yanma verimini ykselterek s enerjisinden daha yksek oranda yararlanlm ve yanma sonucunda kan zararl gazlarn miktar azaltlm olacaktr. Bir ok byk kentimizin en nemli sorunlarndan biri olan hava kirliliinin azaltlmas ve enerji tasarrufu salanmasnda, kazanlarn deneyimli ve ehliyetli kazanlar tarafndan iletilmesinin nemli katklar yannda, i gvenliinin salanmasnda ve kazan patlamalarnn nlenmesinde de byk yararlar olacaktr. Kazan patlamalarnn ok deiik nedenleri yannda, en nemlisi ve en ok grlen iletme hatalardr. Bu nedenle kazanlann iletilmesinde gvenlik en nemli kavramlardan biridir. Basn altnda alan kazanlann iletilmesinde yaplan hatalar byk tehlikelere neden olmaktadr. Kazan patlamalan ve dier eitli i kazalannn nlenmesi asndan olduu gibi, enerji tasarrufu ve hava kirlilii asndan da, kazanlarn bu konuda eitimden gemi deneyimli "ehliyetli kazanclar" tarafndan iletilmesi gvenlik ve yasal adan zorunludur. lk yatrm ve iletme giderleri olduka yksek olan kazanlann mrlerinin artrlmas, i gvenlii nlemlerinin alnarak alanlarn ve iyerlerinin gvenliklerinin salanmas gereklidir. Bunun iin kazanlarn iletilmesinde gereken zen gsterilmeli ve i gvenlii nlemleri alnmaldr. Kazanlann iletilmesinde alnacak i gvenlii nlemlerinin banda, kazanlann "ehliyetli kazanclar" tarafndan iletilmesi gelmektedir. Bunun dnda kazanlann iletilmesi srasnda dikkat edilmesi gereken ve i gvenlii asndan alnmas gereken bir ok gvenlik nlemi vardr. Uzun zamandr bekleyen, yeni imal edilen veya yaplan bakm ve onarmdan sonra, kazanlann iletmeye alnmasndan nce kazan konstrksiyon basncnn 1,5 kat basnta souk su ile hidrolik deney basnc uygulanmaldr. Yaplan deney sonucu bir sznt veya kaak olmad anlalrsa kazan iletmeye alnmal, sznt veya kaak olduu grlmesi halinde gerekli onanm yaplarak deney yinelenmelidir. Kazan kire, kalnt ve kurumdan temizlenmi olmaldr. Bu ilemden sonra kazann gvenlik ve l aygtlarnn alp almad gzden geirilmeli, zellikle arlkl veya yayl trde olan gvenlik vanalar kontrol edilerek istenen basnta aldklar grldkten sonra ayarlanarak bu durumda sabitlenmelidir. Su yumuatma sisteminden elde edilen suyun sertlii kontrol edilmeli, eer su sertlii saptanrsa hemen geri kazanma ilemi uygulanmaldr. Pompalarn dzgn alp almadklan kontrol edilmeli, besleme deposu veya degazrdeki buhar geli vanalan almal ve termostatik vana ayan kontrol edilmelidir. Kazan iletmeye sokulurken, su dzey gstergesi zerinde iaretli olan yere kadar kazan su ile doldurulduktan sonra ve ilk atelemede scakln birden bire ykselmesine engel olacak ekilde yava yava yaklmahdr. Su dzey gstergesi kazan iletmeye sokulmadan ve i sresince srekli kontrol edilmelidir. Kazamn ilk stlmas srasnda buhar k vanalan kapal tutulmal, kazan iinde hava kalmamas iin nefeslik ak olmaldr. Kazan suyu dzeyinin sabit tutulmas ve su dzey gstergesi zerinde iaretli olan en az dzeyin altna dmemesi salanmaldr. Su dzey gsterge cihazlannn
37

suyu boaltlp yeniden doldurulurken eer su dzeyi eski yerine ulamyorsa nedeni kesinlikle bulunmal ve bu durum giderilmelidir. Gsterge camlan kirlenmi veya kireten tkanm olmamasna dikkat edilmelidir. Kazan besleme suyu en az 60-80C olmaldr. Daha souk bir su ile beslenen scak bir kazanda sl gerilmeler oluur. Bunun ilk belirtisi kazan iinden gelen nlama sesleridir. Bu durumda hemen souk su beslemesi kesilmelidir. Su besleme sisteminin en nemli paralarndan biri de yksek basnl kademeli pompalardr. Her kazan iin 2 kout pompa evrime balanmal ve grevlerini yapar durumda olmaldr. Kazana alnan su ne kadar saf olursa olsun, srekli buhar retmek iin alnan suyun iindeki yabanc maddelerin birikmesinden dolay younluu zamanla artar. Bunlarn dipteki blf vanas ile uzaklatrlmas gerekir. Kazanlarda bir dier tehlike de youturucu suyu ile birlikte buharn da dn yapmasdr. Kondenstoplar eitli olabilir, ama hepsi de youan suyu geirir, buhar geirmez. Bu durumda ya kondenstop arzaldr, ya da by-pass vanas ak unutulmutur. Youturucu deposuna giren buhar burada vuruntularla kendini belli eder. Yakt olarak sv ve gaz maddeler kullanlan kazanlarn yaklmasndan nce, ocan iinde, beklerin aznda veya yaknnda ve kazann evresinde dklm yakt bulunmamal ve kazan ocann ii iyice havalandrlmaldr. Kmrl kazanlarda, sndrmek iin ate dar ekilmemeli btn delik ve kapaklar kapatlarak kazan kendi kendine snmeye terkedilmelidir. Kmrl kazanlarda ancak tehlike annda ate ekilmeli ve atein alnmasndan nce, gvenlik ventili alarak kazandaki s seviyesinin normal dzeyde kalmas iin gerektiinde ate snnceye kadar kazana besleme suyu verilmelidir. Sndrlen kazan, scaklk ve basn normale dnnceye kadar boaltlmamal ve kazan kontrole devam edilmelidir. Kazan suyu basn sfra indikten sonra 8 saat veya l gn beklendikten sonra boaltlmaldr. Kazanlarda bir arza nedeniyle tehlike belirlemesi halinde; basn hemen drlmeli, yakt evki kesilmeli ve hava verilmesi durdurulmalda-. Paralel alan kazanlarda balant kesilmeli ve kazan devreden karlmaldr. Scak su kazanlarnda kaynama ve kprme olduunda, ocaktaki ate bastrlman ve olas ise su yzeyinden blf yaplmal, su miktar normal ise ksmi blf yaplarak kazan tekrar beslenmelidir. Bu nlemlere ramen, kazanda kaynama ve kprme srerse, kazan devreden karlmaldr. Kazan suyunda ya belirtisi grlrse, yzey blf yaplmal, bu ilem yarar salamazsa, kazan devreden karlmal ve ya giderici maddelerle ykanarak temizlenmelidir. Kimi blf yaplrken su miktar hi bir zaman, en az su dzeyinin altna drlmemelidir. Su borulu kazanlarda blf ilemi kazan alrken yaplmamaldr. Kat yakacaklarnn ilk atelenmesinde parlayc maddeler kullanlmamal, kazan ocak kapaklan hibir zaman atei kontrol iin almamaldr. Klleri otomatik tesisatla veya suyla tanan kazanlarn zgaralarnda tkanma olduu hallerde, tkanan zgaray amak zere en az iki ii grevlendirilmeli, bir tanesi ierde alan iiyi dardan gzleyerek tehlike annda yardmc olmaldr. Kazan zgaralanndaki tkankl gidermeye alan iinin zerine scak kllerin dklmesini nleyecek bir siper konulmal ve ii uygun kiisel koruyucular kullanlmaldr. Kazan iletimi sresince, kazan ve bal donanmlar

srekli kontrol edilmeli ve temiz ve alr durumda bulunmaldr. Kazan basncn gsteren manometreler srekli kontrol edilerek, kazan basncnn saptanm olan iletme basncn amamas salanmaldr. iletme sresi iinde gzlenecek olaand alma durumlarnda (l, kontrol ve gvenlik aygtlarnn arzal almalar, buhar kazanlarnn borulanndaki ikinlikler vb.) annda ate sndrlmeli, gzlenen durum yetkiliye bildirilmeli ve vardiya defterine istenmelidir. Kazan eki blgeleri, klhan ve cehennemlik yzeyleri sk sk temizlenmelidir. Yeni boaltlm kzgn kazana hi bir nedenle souk su verilmemelidir. Kazan hi bir zaman zorla soutulmamak, hatta n ayna kapaklar bile almamaldr. Kazan kendi kendine yava yava soumaya terkedilmelidir. Ksa sreli durularda kazan suyu boaltlmamal, uzun sreli durularda ise, azna dek gaz alnm suyla doldurulmal veya suyu boaltlarak nem alc maddeler konulmaldr. KAZANLARIN BAKIM VE ONARIMINDA GVENLiK Kazanlarn bakm ve onarmlarnda gerekli i gvenlii nlemleri alnmal ve i kazalarnn olumas nlenmelidir. Kazanlarda yaplan bakm ve onarm srasnda alnacak gvenlik nlemlerini yle zetlemek olasdr. Buhar basnc altnda bulunan kazanlarn basnla ilgili ksmlarnda onarm yaplmamaldr. Sndrlen bir kazann iine basn ve s normale dnmedike bakm ve onarm iin hi kimse sokulmamaldr. Paralel alan kazanlarn birbiri ile olan balantlar kesildikten sonra bir tapa ile kapatlmal ve vanalarn zerine uyan levhalar konmaldr. Kazan iinde yaplacak temizlik, bakm ve onanm iin, iinin kazan iine girmesinden nce blf, besleme suyu, buhar ve scaksu k stop vanalar ile dier btn vanalar kapatlmal ve zerlerine uyan levhalar aslarak, ilgisi bulunmayanlarn bunlar amalar nlenmelidir. Bakm ve onanm iin kazana girmi olan bir iiyi gzleyecek ve gerektiinde ona yardm edecek dier bir ii kazan kapaklan banda beklemelidir. Ocak ierisine ii girmeden nce, tehlikeli gazlara kar havalandrlman ve onanm srasnda zellikle rutubetli gnlerde, vantilatr altrlarak baca gazlarnn ve dumann kazana dolmas nlenmelidir. Kazan ierisinde gerekli nlemler alnmadka oksijen kayna yaplmamal ve zorunlu hallerde temiz hava maskesi kullanlmaldr. Kazan temizlii ve onarmnda, mekanik aletlerle almann gerektii durumlarda, bu aletleri altran basnl hava kompresrleri veya dier tahrik makinalan, kazann dnda bulunmaldr. Kazanlar gibi dar ve kapal hacimlerle ayn zamanda nemli yerlerdeki kaynak almalarnda yalnz doru akm kullanlmal ve kullanma gerilimi 100 volt'u gememeli, art kutbu topraklanm olmaldr. Alternatif akmda ise, ancak kk gerilim (en ok 42 V) kullanlmaldr. Kazanlarn bakm ve onarmnda alanlar gerektiinde yaplan ie uygun kiisel koruma aralar kullanmaldr. lke, iyeri ve alan yararna olan yukarda zetlenen igvenlii nlemlerine uyularak, kazanlarn gvenlikle almalar salanarak, i kazalar nlenebilir. Gnmzde giderek oalan ve deiik nedenlere bal olarak oluan kazan patlamalannn nedenleri ve alnmas gerekli igvenlii nlemlerine gelecek sayda yer verilecektir.
MHENDiS VE MAKlNA CLT 28 SAYI 326 MART 1987

38

Bilgisayar klimas nedir?

Reha ZBEY ALARKO A.. Son yllarda bilgisayar sistemleri kullanm hzla artmaktadr. Bunun tabii bir sonucu olarak, sabit scaklk ve nem deerlerinde, hassas filtrelenmi havay en uygun dolamla bilgisayar mahalline salayan klima cihazlarna gereksinim domutur. Nowadays computer system employment is rapidly grouing in Turkey. As a result of this, a need is aroused for air conditioning units that can supply precisely filtrated air at constant temperature and humidity levels to the computer environment with a suitable circulation of air. Gnmzde bilgisayar teknolojisi daha az yer kaplayan, daha hzl dnebilen ve daha fazla bilgiyi depolayabilen nitelerin retimi dorultusunda gelimektedir. Bilgisayar sistemlerinin geliimine paralel olarak sistem anzalanndan dolay oluabilecek beklemelerin ve onarm maliyetlerinin bedeli de artmtr. Sistem arzalarnn % 85'i evre nitelerinin anzalanndan kaynaklanmaktadr. Bilgisayar sistem merkezlerinin kurulu ve iletme maliyetlerinin toplamn oluturan eleri gsteren tabloya bakldnda en kk mebla evre nitelerinin oluturduu gzlenmektedir. evre niteleri, klimatizasyon (iklimlendirme), g, iletiim, deme, bina ve yangndan koruma sistemleri kapsar. evre koullarndan kaynaklanan arzalarn nemli blm ise klimatizasyon ile ilgili sorunlardan kaynaklanmaktadr.
izelge 1 Bilgisayar sistem merkezleri k u r u l u ve iletme maliyet unsurlar

ounlukla dna kar. Bu nedenle klimatizasyon vazgeilmez bir unsurdur. Yaz aylan ierisinde baz illerimizde klimatizasyon seimi iin kstas olabilecek scaklk ve bal nem deerleri izelge 2'de grlmektedir.
izelge 2 Baz illerimizde y az -k s scaklk ve bal nem deerleri.

uygulama alanlar iin uygun scaklk ve nem erlerinin

Scaklk tstanbul Ankara izmir 33C 35C 37C

Bal Nem

43% 28% 37%

Bal Nem: Belirli bir termometrik scaklktaki havann gerek younluunun ayn kuru termometre scaklndaki doymu havann younluuna orandr. Sabit scaklkta havann mutlak neminin artna kout olarak ayn havann bal nem oramda artar.

istihdam edilecek personel maliyet Bilgisayar donanm Bina Bilgisayar yazlm iletme masraflar evre niteleri maliyeti

35% 30% 12% 10% 7% 6%

Klimatizasyon, genel anlamda, insan konforunun salanmas ve endstriyel uygulama alanlarnda retim ve cihazlarn gereksinim duyduu koullarn oluturulabilmesi amacyla havann scaklk, nem, dolam (debisi ve yolu) ve saflk gibi zelliklerinin denetimi olarak tanmlanabilir. Atmosferik d hava koullan, insanlann konforu ve endstriyel

Mahalin klimatizasyon sisteminin seiminde baz faktrleri gznne almak gereklidir. Klima sistemi; mahalde retilen sy (bilgisayarlarn, aydnlatma cihazlar vb. yaydklar s) ve nemi (insanlann solunum ve terleme yolu ile dan attklan nem) aynca szma, havalandrma ve konveksiyon yolu ile sisteme dardan yklenen s ve nemi sistemden uzaklatrmaldr. Beher insan bana gerekli 20-30 m3/saat taze hava gereksinimi karlanmaldr. Bunun dnda klima nitesi, sistem ierisindeki havay sirkle ederek enerji tasarrufu salamaldr. Klima nitesi havay toz ve zerreciklerden temizlemelidir. Aynca, havay fleme ynteminin bilgisayarlarn s yklerini performansl bir ekilde alabilecek ve insanlann konforunu etkilemeyecek ekilde olmas gereklidir. zetle, bilgisayarlarn salkl alabilmesi iin, retici firma tarafndan tavsiye edilen ve ok sk toleranslar dahilinde sabit tutulmas istenen scaklk ve bal nem oranlannda, toz ve zerreciklerden arndnlm hava ile sistem s ykn alabilecek klima cihazlarna ihtiya vardr. nsan konforunu salamaya ynelik klimalar o blgenin scaklk ve neminde oluabilecek ekstrem noktalar dolaysyla konfor snrlan darsn ksa sreler dahilinde kabilecek ekilde tasarlanr, oysa bilgisayar sistem odalan iin tasarlanacak klimalarda bu sz konusu deildir. Aynca, mevcut bilgisayar odasna ek bilgisayar nitelerinin yerletirilmesi veya mevcut bilgisayar sisteminin daha byk bir sistemle deitirilebilmesi her an gndeme gelebilir. Bu nedenle, seilebilecek klima sisteminin kapasitesinin mevcut s yknn bir miktar fazlasn karlayacak ekilde seilmesinde yarar olacaktr. Bilgisayarlar iin uygun alma koullan genelde 20-22C aras scaklk ve % 45-50 aras bal nem oranlandr. Bilgisayarlar iin hava scaklk deeri ok nemlidir. Ancak havann sabit scaklkta tutulmas ise daha da nemli bir faktrdr. nk scakla bal ani genleme ve bzlmeler bilgisayar devrelerine zarar verecektir. Bu sebeple +1C scaklkta toleranstan arasnda alan klima cihazlar gereklidir. Bilgisayarlar ile ayn ortamda bulundurulan bilgisayar diskleri iin scaklk deeri ok nemlidir. Bunun nedeni de scakln disk llerini deitirmesi ve

MHENDiS VE MAKNA

Cll_T28

SAYI 326

MART 1987

39

bilgisayarn adresledii ekilde disklerden bilgi okuma esnasnda istenilen bilginin istenilen yerde olmamas dolaysyla aramann uzamas ile bilgisayarn alma hznn dmesidir. Bilgisayar ve bilgisayar diskleri iin nem kontrol de olduka nemli faktrdr. Sabit scaklkta mutlak nemin artmas ile bal nem oran da artacak ve % 100 bal nemi temsil eden i noktasna ulaldnda bilgisayar devreleri zerinde youma olacak ve yaltkan olmas gereken baz niteler iletken duruma geerek bilgisayar anzalan iin ortam oluturacaktr. Bal nem orannn dmesi ise statik elektriklenmelere ve bunun bilgisayar zerine yklenmesiyle eer sistemi durdurmazsa parazit verilerin olumasna neden olacaktr. insanlarn konforu iin gerekli faktrler havann safl ve kendisini oluturan gazlarn oran yansra havann scaklk, bal nemi ve hava ak ile yakndan ilgilidir, insanlar bilgisayar scaklk ortamlarnda (20-22C aras scaklklar srekli almak durumunda iseler kn konfor artlann duyacaklar, yazn biraz rahatsz edici serinlik hissedeceklerdir. Bu sebeple zellikle yazn insanlarn da alt bilgisayar ortamlarnn 22C'de altrlmas bu rahatszl bir mitar azaltacaktr, tnsanlan miktar azaltacaktr, insanlarn srekli almad bilgisayar ortamlarnda ise bu husus gzard edilebilir. Bilgisayarlar iin uygun alma ortamnn salanmas iin sistemin s yknn dar atlmas arttr. Bu nedenle klima tarafndan odaya flenen hava odann havasndan daha dk scaklkta olmaldr. Daha az seviyede bir hava debisi ve flenen hava ile oda havas arasndaki daha yksek bir scaklk fark ile bilgisayar sistemi odasnn s yk alnabilir. Ancak, bu halde flenen hava sistem havas ile karmadan bilgisayar yzeyleri ile temasa geerse yukarda bahsi geen olumsuz koullar ortaya kacaktr. Bu sebeple liflenen hava ile sistem havas scaklklar birbirine yakn tutulmal ve limitler dna talmamak artyla bir hava debisi ile allmaldr.

Bilgisayar sistem odalarna hava tavandan veya tabandan flenebilir. Her iki sisteminde baz avantaj ve mahsurlan vardr. Yukardan havalandrlan sistemlerde klima nitesi bilgisayar sistem odas ierisinde daha az yer kaplar. Ancak toz zerreciklerini bol miktarda barndrmas ve temizlenme glkleri nedeni ile pek cazip deildir. Alttan flemeli sistemler havann doal olarak scaklk etkisi cazip deildir. Alttan flemeli sistemler havann doal olarak scaklk etkisi ile cihazlar zerinde ykseldii ynde hava fledii iin salad enerji tasarrufu, ykseltilmi deme ierisinde oluabilecek tozlann temizlenmesinin kolayl ve bilgisayar nitesinin bulunduu binada daha az yer kaplamas (sistem odasnn yerleme zemininde daha fazla yer kaplar. Ancak sistem odasnn ierisinde bulunduu binada daha az yer kaplar) dolays ile uygulamalarn % 90'mnda tercih sebebi olmaktadr. Bugn dnyada bilgisayar sistem odalan iin enok kullanlan klima sistemi havann sistem odas ierisine yerletirilecek klima nitesine havadan emii ve srasyla filtreden soutma nitesinden, nemlendiriciden ve tekrar stcdan geerek istenilen yerlerde menfezlerle sistem odas ierisine flenmesi prensibi zerine kurulmutur. Bilgisayar sistem odalan iin fleme havann tozdan arndrlmas olduka nemli bir faktrdr. Toz, elektronik devreler ve disklere yaparak disk okuyucu kafasn tahrip eder ve bylece diskte saklanan verilerin yok olmasna neden olur. Bu nedenlerle havann 4 mikron dzeyinde hassas filtrelendirilmesi ok nemlidir. Bilgisayar sistem odalar kurulurken en nemli husus elbetteki kullanlabilecek bilgisayar sisteminin seimidir. Ancak, maliyet ynnden oranlanrsa ok az bir pay olan klima problemleri zm, eer bilinli bir ekilde ele alnmazsa bir servet yatrdnz bilgisayarnz sizi yar yolda brakacaktr.
KAYNAKA 1. Refrigeration, Air Conditlonlng and Heat Recovery.March 1986

BEKLENEN ESER IKTI

Yazan: Uur KKTRK

5250

SIHH TESSAT EL KTABI

CirN/-'f Cs*4<~

VlNEZADE-EHT MEHMET SOK-30/3 BEKTA - STANBUL

Tel: 161 17 20

TL

Spar-Sat SATILIR

DEMELi

40

MHENDS VE MAKNA

CLT 28

SAYI 326

MART 1987

Souk depo cihazlarnda yenilikler

mer DEMREL Makina Mhendisi ALARKO Soutma konusu tarma nem verilen lkelerde zellikle nemlidir. Fakat soutma cihazlarnn dizayn, iletme, bakm ve onarm kadar montaj da bu alanda kalifiye eleman gerektirmektedir. Bu gereksinim bilgisayar kullanlmas ile minimize edilmitir. The subject ofrefrigeration is especially important in the agricultural contries. But the design, operation and are and maintenance of the refrigeration units as well as the assembly of the system necessitates the qualified personnel in this field. The minimization of this necessity has been achisved by the use of computers. Konuya girmeden nce Trkiye'deki uygulamaya bir gz atmak soutmachn nemini gzler nne serecektir. Trkiye'de her yl binlerce ton sebze, meyva ve balk, depolama artlarnn yetersiz olmasndan dolay telef olmakta, sokaklarda ve ak hacimlerde braklan bu ulusal deerler hayvanlara yem, tarlalara gbre olarak kullanlmaktadr. Buna rnek olarak sadece Antalya Elmal yresindeki 1986 yl ierisinde meydana gelen olay gsterilebilir. Bu yremizde her yl yaklak 100.000 ton dolaynda elma retilmektedir. Ancak souk depo kapasitesi 28 bin ton dolaynda olduundan her yl yaklak 70.000 ton elma sokaklarda rmektedir. Bunun lke ekonomisine zarar yaklak olarak sadece 1986 yl iin 10 milyar Trk Lirasdr. Aratrmalar gstermitir ki odalara korunmak zere konulacak sebze, meyva, et, st, yumurta vs. gibi ou gda maddelerinin tabii kaynaklarndan alndktan hemen sonra bir n soutmaya tabi tutulup sratle soutulmas ve daha sonra uzun sreli muhafaza odalanna konmas, bu maddelerin souk odada muhafaza sresini uzatmaktadr. Burada n soutmadan ama retim mahallerinde bu ie uygun, kk prefabrik souk odalarda yaplan soutmadr. Yabanc lkelerde geni lde uygulanan bu n soutma ilemi, yurdumuzda son yllarda sadece st alm merkezlerinde uygulanmaya balanm bulunmaktadr. Meyva ve sebze retimi yurdumuzda ok bol olmakla beraber, bir n soutma uygulanmamakta ve retim mahallerinde bu ie uygun, kk prefabrik souk odalann tesisi reticilerce bilinmemektedir. Bu yzden ok nemli miktarlarda meyva ve sebze, bir ksm sonradan souk muhafazaya alnmasna ramen, bozulup atlmaktadr. Bunun en bata gelen nedeni yurdumuzdaki souk muhafaza ka-

pasitelerinin dk dzeyde olmas ve yava gelimesidir1. Nitekim yurdumuzda 1980 yl toplam souk muhafaza kapasitesi, kurulu halindekilerle birlikte 640.000 ton olarak saptanm olup, bu rakam gelimi Avrupa lkelerine oranla birey bana 1/10 dzeyinde kalmaktadr. Konvansiyonel souk depo uygulamalarnda merkezi sistem olarak bir kompresr odas bulunmakta bu mahalde kompresrde basnlandrlan ve scakl ykselen soutucu akkan (refrijeran) yine ayn mahaldeki kondensere gitmekte ve burada ss alnarak sv hale getirilmektedir. Refrijeran buradan soutulacak hacimlere ekilmi izoleli borular yardmyla souk hacimlerdeki evaporatrlere gitmekte orada buharlamaktadr. Soutucu akkan buharlarken evreden s almakta bu da soutulacak hacmi soutmaktadr. Ancak soutma sistemini oluturan elemanlarn soutma kapasitesine gre birbiriyle uyumlu alacak ekilde tasarm ve seiminin yaplmas nasl zel bir almay gerektiriyorsa, bu elemanlarn montaj iin n hazrlk yaplmas, ana paralarn (kompresr ve motor, kondenser ve sv deposu, evaporatrlerle elektrik besleme ve kumanda tablosu) montaj, borularn tertip ekillerinin gzden geirilmesi, boru seimi, boru montaj da ok iyi eitilmi ve bu konuyu bilen teknik elemanlara gereksinim gstermektedir. Daha sonra, yaplacak olan deneylere hazrlk, n basn deneyi, refrijeran arjndan nce yaplmas gereken muayeneler ve refrijeran gaz arj edilmesi, ilk altrma, ayar aamalar ve sistemin iletmeye alnmas, hem zel bir altrma konusu gerektirmekte, hemde ok uzun sreler almaktadr. Btn bunlar srasnda yaplacak en kk bir hata sistemi ksa srede ilemez hale getirmektedir, iletmeciyi de byk zararlara uratmaktadr. Btn bu faktrler tm dnyada mhendisleri yeni araylara yneltmitir. Soutma sistemi elemanlarnn dizaynnn, elemanlarn seiminin, montajnn, tm testlerinin ve ilk iletmeye alnmasnn ayn yerde yaplmas dncesiyle paket tipi souk depo cihazlanna ilk adm 1970'lerde atlmtr. Avrupa ve Amerika'da 1970'li yllardan beri uygulanagelen paket tipi cihazlar amzn yeni teknolojileri ile btnleerek srekli gelime kaydetmektedir. Bir soutma sistemini oluturan elemanlarn seiminde bilgisayara bavurulmu ve bu sayede en az gte en verimli olarak alan ve birbirleri ile iyi uyum salayabilen soutma grubu elemanlarnn seimi ve dizayn mkemmel bir duruma getirilebilmitir. Paket tipi (packaged refrigeration systems) olarak adlandrlan bu cihazlar kondenser, kompresr ve evaporatr aras gaz boru hatlar ekilmi ve tek bir gvde haline getirilmi olarak imal edilmektedirler. Fabrikada gaz arj ve tm testleri yaplmakta, tek bir dmeye baslnca alacak hale getirilmektedir. Paket tipi cihazlar bir kumanda tablosuna da sahip olduundan iletmeleri son derece kolaylatrlm bulunmaktadr. Bu sebeple soutma sisteminin iletilmesi iin altrlmas gerekli personel says da minimuma drlmtr. Bu tip souk depo cihazlarnn konvansiyonel soutma sistemlerine gre birtakm stnlkleri vardr. Bunlar u ekilde zetlenebilir: Her paket tipi souk oda cihaznn tm soutma elemanlar (kompresr, kondenser, evaporatr, genleme valfleri tablosu vs.) kendi zerindedir. Bir tek cihaz sadece bir oday soutmaktadr. Bu nedenle sistemde birden fazla oda varsa merkezi sistemlerde
41

MHENDS VE MAKNA

Cll_T28

S A Y I 326

MART 1987

var olan kompresrn dengelenmesi problemi ortadan kaldrlmtr. Cihaz paket olduundan arza nedenini bulma, arzaya mdahale kolaylamtr. Cihaz oda duvar veya tavannda braklan bir bolua yerletirildiinden merkezi sistemlerde var olan kompresr odas vs. hacimleri kullanma zorunluluu ortadan kalkmtr. Cihazlar hem hava soutmal kondenserli, hemde su soutmak kondenserli olarak kullanlabilmektedir. Cihazlar hava soutmal kondenserli ise montaj srasnda yaplacak olan balant sadece elektrik kablo balants olmakta bu da byk bur zaman kazanc salamaktadr. Servis hacimlerine gerek duyulmadndan bunun so-

nucu olarak her odaya refrijeran gaz gidi/dn hatlar ekilmesine gerek kalmamtr. Bu da uygulaycya boru ve izole malzemesi tasarrufu salamakta, byk bir problem olan boruda gaz kaa da tamamen yokedilmi olmaktadr. Sadece soutulmas gereken hacim soutulabileceinden elektrikten tasarruf salamaktadr. Birden fazla souk depolu sistemlerde arzaya kar kompresrleri % 100 yedekleme gerekmemekte, odalarda kullanlan cihazlardan % 10'luk bur yedekleme problemi zmektedir. Bu da ilk yatrm masraflarn azaltmaktadr.
KAYNAKA:

1. Uygulamal Soutma Teknii, NURi ZKOL, Makina Mhendisleri Odas Yayn No: 115.

DUYURU

DUYURU

SEGEM, 13-17 Nisan 1987 tarihleri arasnda ANKARA' da "MAKNA MHENDiSLERi N ELEKTRlKELEKTRONK" konulu eitim programn dzenlemi-

MODERN YANGIN ALARM VE SNDRME SiSTEMLERi BURSA SEGEM, 22-24 Mart 1987 tarihleri arasnda BURSA Uluda niversitesi, Kirazhyayla Eitim ve Aratrma Tesislerinde "MODERN YANGIN ALARM VE SNDRME SiSTEMLERi" konulu SEMPOZYUM-PANELSERGl dzenlemitir. Sz konusu program esnasnda yangn konusu ile ilgili st dzey yneticileri, milletleraras uzmanlar ve firma temsilcileri uzun sre fikir alveriinde bulunabilecekler, TRT ve Basn Temsilcileri kanal ile problemlerin kamuoyuna duyurulmas mmkn olabilecektir.

tir.

MRACAAT ADRES: SINA ETM VE GELTRME MERKEZ GENEL MDRL (SEGEM) Merutiyet Cad. No. 7 ANKARA Tel: 17 11 00 (5 hat) Tlx: 46 988 SGEM TR

MRACAAT ADRES: SINA ETM VE GELTRME MERKEZ GENEL MDRL (SEGEM) Merutiyet Cad. No. 7 ANKARA Tel: 17 11 00 (5 hat) Tlx: 46 988 SGEM TR

42

MHENDiS VE MAKlNA

CILT28

SAYI 326

MART P

Mart aynn 'basndan' sayfasn, 1986 ylnn deiik konuda deerlendirilmesine ayrdk. Konularmzn ikisi Otomotiv Sanayii ve Demir-elik. nc konumuz ise hi olmamasn dilediimiz 'i kazalarnda hzl art' baln tayor. Sayglarmzla. Yayn Kurulu

21.6 artarak 5 milyon 921 bin tona ulat kaydedildi. Geen yln tamam iin de yzde 21.5'lik i talep bymesi kaydedilen raporda, bu rakamn bir nceki yl yzde 9.7 olduu vurguland. Raporda, sektrn ithalat ve ihracat verileri ise, tahmini rakamlardan olutu. Buna gre, 1985 ylnda gerekleen 551.4 milyar liralk ihracat, geen yl ancak yzde 0.3 artarak 553.5 milyar liraya ulaabildi. Sektrn 1987 ihracat hedefi ise 587 milyar lira olarak ngrld. 1985'de 732.3 milyar lira olarak gerekleen demir-elik ithalat ise, geen yl 675 milyar lira dzeyinde kald, ithalatta 1987 hedefi 756 milyar lira olarak belirlendi. Geen yl gerekletirilen 5.9 milyon tonluk demir-elik retiminin 2.3 milyon tonu zel sektr kurulularnca, kalan blm de, Trkiye Demirelik iletmeleri, Erdemir ve MKE gibi kamu kurulularnca gerekletirildi.

OTOMOTiVDE YAPRAK DKM

Otomotiv sektrnde 1986 ylnda yaprak dkm yaand. 1986 yln toplam retimde yzde 4 artla kapatan sektr, otomobil ile otobs tad. TOPLAM ARA RETiMi % 4 ARTTI Otomotiv Sanayicileri Dernei tarafndan yaymlanan verilere gre 1986' da toplam ara retimi bir nceki yla kyasla yzde 4 artarak 140 bin 757 adete kt. Sektrn iki canl kolunu oluturan otomobilde retim art yzde 36'ya varrken bu oran otobste yzde 31'e ulat. En yksek kapasite kullanm da yzde 87 ile yine otomobilde ve yzde 70 ile de minibslerde gerekleti. Otomobil kolunda gze arpan dier ilgin bir gelime ise, program gereklemesinin yzde 125 olarak sonulanmasyla retimin yneticilerin dahi ngrmedii lde patlamas oldu. 6 DALDA RETiM GERiLEDi Sektrn dier kollarnda ise l bir yl yaand. 1986'da retim ekicide yzde 51, midibste yzde 31, traktrde yzde 26, kamyonda yzde 24, kamyonette yzde 19, minibste yzde l orannda geriledi. ekici retiminde mevcut kapasitelerin yzde 90' kullanlmazken, traktr kolunda da atl kapasite oran yzde 79'a ulat. Sektrn d ticaret performans ise yle gerekleti: 1986'da toplam ihracat 141 milyon 866 bin dolar oldu. Bu miktarn 117 milyon dolar komple ara ihracatndan 24 milyon dolan da yedek para ihracatndan olutu. Otomotivde retim (adet)

DEMR-ELK TALEPTE COTU

Trkiye'de demir-elik retimi geen yd 5.9 milyon tona ulat. Bir nceki yla gre yzde 21.6 olarak gerekleen retim artnn hemen tamam, yzde 21.5 byyen i talepten kaynakland. zel Sektr Demir-elik reticileri Dernei tarafndan hazrlanan " yllk rapor"un ikincisi yaymland. 1986 ylnn son ayn kapsayan raporda, geen yl demir-elik retiminin yzde

DEMlR-ELtKTE DURUM

1985
retim 4.867.000 ton zel sektr 1.666.000 ton Kamu 3.201.000 ton ithalat 732.3 milyar TL ihracat 551.4 milyar TL

1986
5.921.000 ton 2.349.000 ton 3.572.000 ton 675.0 milyar TL 553.5 milyar TL

Fark(%)

21.6 41.0 11.5 -8.5 0.3

1986 yl ithalat ve ihracat rakamlan tahmini

KAZALARINDA HIZLI ARTI

Trkiye'de meydana gelen i kazalar her geen gn artarken, i kazalarnn neden olduu lm ve sakatlklar da byk boyutlara ulayor. ANKA muhabirinin SSK verilerine dayanarak yapt hesaplamalara gre, Trkiye'de ortalama her 6 iiden biri i kazasna uruyor, her 10 bin iiden 5'i de bu kazalar sonucu yaamm yitiriyor. SSK verilerine gre, 1985 ylnda 148.027 i kazas oldu, bu kazalar sonucu 1.075 kii yaamn yitirdi. 1986 ylnda ise kaza says 155 bine karken, bu kazalar sonucu 1.250 kii lMHENDiS VE MAKlNA CLT 28

d. Bu arada, illere gre en fazla i kazalarnn srasyla 35.783 i kazasyla istanbul'da, 17.656 ile izmir'de, 11.271 ile Zonguldak'ta meydana geldii dikkati ekiyor. Ikollan dikkate alndnda, lmle sonulanan en fazla i kazasnn srasyla inaat, kmr madencilii, nakliyat, gda sanayii ve makine imal ve tamiratnda olduu grlyor. 1985 ylnda bu sektrlerde, kazalarn neden olduu lmler srasyla 348, 241,141, 28. Bu arada kazalarn neden olduu ign kayb ise rekorlara gidiyor. Yalnz geen yl, kazalar nedeniyle 2 milyon 293 bin ign kayboldu. Bu rakamn, 12 Eyll ncesi grevlerinin yaygn olduu dnemde meydana gelen ign kaybnn ok zerinde olduu belirtiliyor.
MART 1987

Tip
ekici Kamyon Kamyonet Otomobil Otobs Minibs Midibs Traktr

1985

1986 Deime %

814
17.348 7.888 60.353 1.637 7.397 2.191 37.380

416
13.213 6.404 83.032 1.813 7.319 1.508 28.052

-49 -24 -49 +36 +11 -1 -31 -26

43

SAYI 326

ubat 1987 Aynda Maklna Mhendislii Hizmetleri Ynnden Odamzca Tescilleri Yaplan ve Yenilenen Kurulular
Belge No. 29
KURULUUN ADI, ADRES VE TELEFON NUMARASI

Belgenin Son Geerlilik Tarihi

Belge No. 1816

KURULUUN ADI, ADRES! VE TELEFON NUMARASI Ofe Mhendislik Mavirlik Taah. Tic. 847. Sok. Bykbeyler ihan No. 8/205 Konak-IZMlR Tel. 12 19 00 Bro zm Mhendislik Brosu ener Karabrk Beyolu istiklal Cad. ipek Han 358/18 Tnel-ISTANBUL

Belgenin Son Geerlilik Tarihi 17.12.1988

TEMA Mhendislik 18.10.1988 Akasyan Sok. No. 13/14 Levent/lSTANBUL Tel. 169 80 81 Kaya Tesisat Mhendislik BUrosu Hanmeli Sok. No. 20/2 Shhlye-ANKARA Tel: 30 6649 -30 25 72 Artes Mhendislik Maklna inaat Taahht San. ve Tic. A.. Emniyet Evleri Gvercin Sok. No. 17 4. Levent-iSTANBUL Tel. 168 19 75 - 160 24 24 Oktay zdil Hanmeli Sok. 26/9 Shhiye-ANKARA Tel. 29 89 30 Erme Mhendislik 3. Ksm 49/5 Ataky-STANBUL 583 34 02 Tempo Mhendislik Hizmetleri Taahht ve Tic. A.. Zeytinlik Man. Ray Sok. Bakrky ihan 1/35 Bakrky-iSTANBUL Tel. 572 73 73 Tok Mhendislik Sakarya Cad. 17/44 Kzlay-ANKARA Tel. 33 56 20 Osto Mhendislik ve Tic.Koli.ti. 865. Sok. 15/A iZMiR Tel. 13 39 01 12.8.1988

37

1820 10.1.1988 1821 28.10.1987 1822

4.1.1989

450

Tel. 149 51 19

Ama Mhendislik BUrosu 1699. Sok. 14/7 iZMiR Uan Mhendislik Mavirlik Tesisat Bur. Halkal Cad. TUrker Pasaj 116/83 ST.

16.1.1989 16.1.1989

716

Tel. 579 18 88
1.12.1987 1853

732

751

9.1.1989 1959

Tempa Mhendislik Tesisat Elektrik Makina ve Pazarlama Kudili Cad. Uur ihan 45/22 Kadky-i STANBUL Tel. 337 10 29 BiM inaat Mhendislik Mimarlk Tic. San. Ltd. ti. Barbaros Bulv. iba Bloklar 10/2 Da. 3 Darphane, Beikta-lSTANBUL Tel. 166 31 34

10.4.1989

13.12.1987

821

6.4.1988 2222 .2.1989 2223

1180

Inko Ins. ve imal Koordinatrl Ltd.ti. 13.2.1989 Gentrk Cad. 64/39-40 Beyazt-IST.

Tel. 528 61 51

1430

Intes Mak. Maklna in. San. ve Tlc.Ltd.ti. 6.4.1988 Sinan Pasa Kpr Sok. Telliolu ihan No. 8/4 Beikta-STANBUL Tel. 161 03 74 nal Mhendislik BUrosu Cengiz Topel Cad. No. 208/44 Kkky-l STANBUL Tel. 581 15 10 illi Mhendislik Mavirlik BUrosu Zafer Mat. Belediye Cad. No. 71 Bykhan 118 Salihli-MANSA Salam Mhendislik ve Ticaret GUlbahar Hatun Mah. Ltfullah Sok. No 2 Atapark-TRABZON Tel. 34 736 Osman Beytekin Gmeken Cad. Gmeken ihan Kat 3 No. 13-14 BURSA Tel. 22 15 70 elik Bilek Tesisat Proje BUrosu Atatrk Cad. Oba ihan 610 Kat. 6 BURSA Tel: 20 907 Gayret Mhendislik 57. Sok. No. 180 Kat. 2 Karabalar-IZMlR Tel. 27 88 OS'.den 5.6.1988

Prosan-KP Mhendislik Ltd.ti. Caferaa Mah. Sarraf Ali Sok. 34/2 Kadky/l STANBUL Tel. 345 29 17 Atlm Mhendislik Tic. Fildii i Merkezi 90/71 Fndkzade/ST. Tel. 525 05 49 Eklolu Mhendislik BUrosu uhadarolu Sok. 15/2 Osmanaa Kadky-l STANBUL Tel. 338 85 40 Misan Mhendislik Mak. Ins. Taah. Vatan Cad. Kna ihan 5/38

5.2.1989

2224

5.2.1989

1577

2225 6.4.1988 2226 25.11.1988

5.2.1989

1674

5.2.1989

1699

Tel. 27 033
2227 24.4.1988 2228 5.7.1988 2229 19.9.1988 Mesa in. Mak. San. ve Tic. Enverpaa Cad. Berkman ihan K. 2/42 DENZL Hasan Zeki Diril Yar Hasanlar Mah. Bat Sok. No 4 MANSA Kursan Mhendislik Proje Taa. Mavirlik 860. Sok. 2/604 Konak-ZMlR Ergn Mh. ve Tic. Atatrk Cad. No. 116 Kaman-KI REHl R Tel. 16 75 CLT 28 SAYI 326 5.2.1989

KAYSER!

1784

13.2.1989

1791

5.2.1989

1805

2230

5.2.1989

44

MHENDiS VE MAKlNA

MART 1987

Belge No. 2231

KURULUSUN ADI, ADRES VE TELEFON NUMARASI Yap Tek Mhendislik Taahht Tic.

Belgenin Son Geerlilik Tarihi

5.2.1989

Belge No.
2241

KURULUUN ADI, ADRESi VE TELEFON NUMARASI Serhat Mhendislik Brosu Kartaltepe Man. Blbl Sok. No. 20 ef aky-i STANBUL

Belgenin Son Geerlilik Tarihi 13.2.1989

Haluk Karaca Bentek i Merkezi 9O8 Mecidiyeky-ST.

Tel. 167 38 40
2232 Cenk Mhendislik zeyi zeyranolu Necatibey Cad. Vekilhar Sok. 16/4 Karaky-STANBUL 6.2.1989

2242

i mta Teknik Atalar Cad. Yeilli i han Kat 3/1 BALIKESR

13.2.1989

Tel. 25 726
2243 Akal Mhendislik Akay Cad. No. 5/B Edremit 18.2.1989

Tel. 143 10 86

2233

Yksel Mhendislik Brosu Demirkap Cad. Hsnniyet Pasaj No. 6 Bayrampaa- STANBUL Tel. 577 00 99
Mimta Mhendislik Mimarlk Derya Erol 1734. Sok. No. 1/P08 Karyaka-i ZMl R

13.2.1989
2244 13.2.1989 2245 13.2.1989 2246 13.2.1989 2247 13.2.1989 2248 13.2.1989 2249 13.2.1989

Tel. 1950

2234

Elmak-Tes Mhendislik Tlay Bykk Tevfik Salam Paa Cad. Devran Kraathanesi st Kat 4 No. l Balkesir Cmar Mhendislik lnlgar No. 36 Ktahya

18.2.1989

Tel. 11 23 97
2235

18.2.1989

Ik Mhendislik Zafer rgpl 1369. Sok. Altan Han 34/C Cankaya-IZM.

Tel: 34 43
z-Er Taahht ve Mhendislik Brosu Bykar Ihan A Blok Kat 2 No 153 SKENDERUN Erdem Demir San. ve Tic. Ltd.ti. Menderes Cad. Bolatbey Sok. No. 23 Ktahya Tel. 38 O8 Ahmet Karagz Makina Mh. Brosu Talatpaa Cad. Bedesten ii No. 20 Ayvalk Abdik Mhendislik Baclar Cad. Burcu Sok. No. l Haznedar-Bakrky-l STANBUL 18.2.1989

Tel. 25 05 73
2236 Akalm Mhendislik Cumhuriyet Cad. Vakf Ihan No. 504 ANTALYA Erol Baran Fahrettin Altay Meyd. No l/A ZM R

18.2.1989

2237

Tel. 15 17 26
2238

18.2.1989

Mert Mhendislik ve Tic. SSK Tesisleri C-3 Blok Kat 2 No 255 Konak-ZMlR Hasan Ali Yldz Fevzi akmak Cad. 37/24 Bornova-IZM. Yap Tesisat retim ve Orgn.Brosu Abdi ipeki Cad. Park Han 46/63 K. 2 Bayrampaa-i STANBUL

18.2.1989

2239

Tel. 557 11 14
2250

2240

13.2.1989

Gircan Mhendislik Taah. Tic. Atatrk Cad. No. 39 Koruyucu Han Kat. 6/293 BURSA

18.2.1989

Tel. 567 35 84

DUYURU

l MAKlNALARI
SEGEM, 6-10 Nisan 1987 tarihleri arasmda ANKARA' daki seminer salonlarnda " MAKlNALARI" konulu bir seminer dzenlemitir.

MRACAAT ADRES: SINA ETM VE GELTRME MERKEZ GENEL MDRL (SEGEM) Merutiyet Cad. No. 7 ANKARA Tel: 17 11 00 (5 hat) Tlx: 46 988 SGEM TR

MHENDS VE MAKlNA

CiLT 28

SAYI 326

MART 1987

45

TEKNK PLASTKLERDE GVENECENZ TEK KAYNAK

' TAKOZ BO TAKOZ

> r

UBUK, KALIN ETL BORU LEVHA, FLM LAMNE HORTUM POLBANT CONTA. 0-RNG.V-RNG DYAFRAM, KRK KILIFLI ve KAPLAMALI MAMULLER PTFE KAPLI CAM KUMA LABORATUAR EKPMAN ZEL MEKANK LENM PARALAR DNER ve KAYAR YATAKLAR SEGMANLAR AMYANTLIveAMYANTSIZ RGL SALMASTRALAR FLUON HOSTAFLON ULTRAMIT TEFLON ULPOLEN

^ r '

NYLON

DELRIN

SPOLKM
EN Y RN-EN Y HZMET
FABRKA
POLIKIM POLMER VE KMYA SANAY A.. Necatibey Caddesi Karanlk Frn Sokak 5/1 Karaky STANBUL Tlf: 1 44 70 44-1 4941 71 Telex: 25001 Femk TR Osmangazi Tren istasyonu Gebze-ZMT Tlf: 1454-2490

s retim ve dnm tesislerinin taahhd, montaj ve bakm konusunda

UZMAN!
retimlerimizde kalite, arzasz uzun hizmet mr, bakm kolayl daima gzniinde bulundurulmakta, kalite kontrol ve montaj sonras servis hizmetlerine nem verilmektedir. Doa irketi, rnlerini isteyen aklara mpntajl olarak da sunmaktadr. Garantili rnlerinin servisleri Doa irketi ekipleri ile yaplmaktadr. malat Program: Kalorifer kazanlan; Villa tipi prizmatik yksek verimli Yarm silindirik duman borulu elik Buhar Kazanlan; Yarm silindirik alak basn Tam silindirik yksek basn Hidroforlar; Hava enjektrl paket Kompresrl tam otomatik paket Boylerler, ift cidarl scak su reticileri Serpantini! scak su reticileri Eanjrler, elik borulu s deitiriciler Gne kollektr ve sistemleri Su yumuatma cihazlar Kum (su) filitreleri Basnl, su ve yakt tanklar.

MERKEZ : Paris Caddesi No: 76 Kavakldere/ANKARA Tel:26 63 75-26 29 20 TU: 42061 DPA-TR. FABRiKA: 57. Sokak No:97-99 Ostim Sanayi Sitesi/ANKARA Tel: 54 1067 ISI SANAY VE PAZARLAMA A. UBE: inn Caddesi No: 567/D Gztepe/iZMiR Tel: 15 72 71

BASINLI HAVADA
GL ZMLER

PERN TABANCALARI

TURBO KOMPRESRLER

S!GARDNER-DENVER*
VDALI KOMPRESRLER

HAVALI EL ALETLER

A CompAir
SEYYAR VDALI KOMPRESRLER

.7.4^ ;./.-.
HAVA KOMPRESRLER HAVALI EL ALETLER

Mbmsan
KOMPRESRLER |

SATI MERKEZ: Kaptanpaa Mah. Arel Sok. No:2 (Darlaceze yan) Okmeydan- Tel: 130 96 22 - 130 96 23 KARAKOY MAAZA: Necatibey Cad. No: 12 Karaky-ISTANBUL Tel: 1494734- 1447831 -Tlx:28324Havktr ANKARA: Gazi Mustafa Kemal Bulvar: No: 112/B Maltepe-Ankara Tel 29 73 13 ESKEHR: Yunus Emre Cad No: 11 ESKEHR Tel: 19681

HAVAM AK MAKNA ve TCARET A..

Sanayiciler malatlar

Mhendisler

Teknik elemanlar Mteahhitler

"TORK" Pnmatik Actuator'leriyle Sistemlerinizde kullandnz ve kullanmak islediiniz KRESEL veya KELEBEK vanalar artk OTOMATK olarak alabilecek
TJ

'E

ut

Pnmatik Kontroll KRESEL VANA

Pnmatik Kontroll KELEBEK VANA

Scaklk Basn Seviye Nem Arlk

Hz Debi PH Zaman

OTOMATK KONTROL/DA " SMS'ye dann "

GL MHENDSLK KADROMUZ hizmetinizdedir. RETMLERMZ 1 YIL GARANTLDR

SANAY MALZEMELER RETM VE SATII KOLL.ST.

Necatibey Cad. Aatulumba Sk. 1/1 Karaky/ST. Tel: 151 44 54-55 Telex: 25349 KATX Attn. SMS

3+1 nemli zellii ile kalite vana

Vanay kaliteli yapan 3 nemli zellik; Szdrmazlk Kaliteli Malzeme Test Mas tecrbesiyle birleerek Mas Kalite Vanay meydana getirir.
1. Szdrmazlk: zel ringler sayesinde yzeyler %100 temas ederek szdrmazl gerekletirir. Milde iseleflon yksk kullanlmaktadr. 2. Malzeme S.Test , Mas Tecrbesi Standartlara uygun. : Hidrolik test basnc ile Vanalar montaj sonras Basnca ve Szdrmazla dayankll llr. : Vana konusunda uzmanlam teknik servis her paray, malzemeden test aamasna kadar titiz bir kalite kontrolden geirir. Bu sayede Mas markal her vana stn kalitelidir

[SRGL VANA|SRGL VANA|SRGOL VANA|

DiN 3204 TS444
Scak su ve tm kalorifer sistemlerinde.

DiN 3216 TS 457/1

ime suyu, alak basnl buhar, tuel-oil tesislerinde ve scak ya sistemlerinde.

DiN 3225 TS 457/2.1

ime suyu. Petrol, Ya, Fuel-otl tesisleri 225'C'e kadar kzgn y a devreleri.

MAS

MAKNA VE ARMATR SANAY A..

Merkez ve Fabrika: Alemda yolu Sultaniftlii Ky MRANYE/STANBUL Tel: 1128(kod 9-1838)

TAKIM TEZGAH1ARINDA

en zengin eit
STANKOIMPOHT
MOSKOVASSCB

inizin niteliine en uygun olan seebilmeniz iin

Tezghlannz, ger ek kalite ve gerekse verim bakmndan amz teknolojisinin en son aamalarna uygun olarak retilmitir. En Zengin eit Uygun Fiyatlar Stoktan derhal teslim Devaml bakm servisi demede kolaylk Bol yedek para

imalt programnda
-50 mm. Radyal Matkap Tezghlan,

Sath Talama Tezghlan

*"

Takm Bileme Tezgh

Universal-ift Bal ve Dik Freze Tezghlan

500-700 mm. Mekanik Planya Tezghlan

DSTRBTR STANBUL ANKARA

Akkan yatakl "f luidized bed "yakma sistemleri konusunda

THYSSEN ENGINEERING GMBH

Desa s, buhar,gc retiminde 25 yllk deneyimini "Akkan yatakl yakma sistemleri konusunda lisans anlamas yaparak,,130 yllk Thyssen deneyimiyle birletirdi.
Alev borulu ve su borulu kazanlarda dk kalorili ve yksek kl oranl kat yaktlarn kullanlmas halinde en yksek verimin elde edilmesi (%99 - %99.5) ancak akkanlatnlm yatakl yakma sistemleri ile salanabilmektedir. Dnyada bu teknolojinin ncs Thyssen Engineering GmbH ile yaptmz lisans anlamasyla tek kazanda 150 MW termik kapasiteye ulalmaktadr. Her adan nemli ekonomi salayan bu sistem, tam otomatik olarak almakta ve evreyi kirleten SO2, NOx gibi gazlarn olumasn nleyerek evre kirlilii yaratmamaktadr,
1 Yanma hcresi 2 Buharlatrc 3 Besi suyu n stc serpantini 4 Akkan yatak 5 Devreye alma brlr 6 Vantilatr

BiR 0 YASAR HOLDNG KURULUSUDUR

DEMR, KAZAN ve MAKNA SANAY A..

GENEL MDRLK VE FABRiKA FENN MALZEME SATI VE TEKNJK SERVS Kartal Dura 36410 Gaziemir-ZMR Akdeniz Cad. 5/C 35210 ZMR Tel/Fax:(951)276200Tk53202ddkmtr Tel: (9 51) 25 25 66-25 5718 STANBUL RTBAT BROSU Setsl Palanduz Han 7,80040 Kabata Tel:(91)1434973Tbc24104dyo1r

Soutma Tesisat Elemanlar

Hidrolik Malzemeler

Genleme Valileri Kombine Otomatikler Amonyak Valileri Amonyak Otomatikleri

Hidrolik Motorlar Direksiyon Tertibatlar Proporsiyonel Valiler Radyal Pistonlu Pompalar

Endstriyel Otomatikler

Brlr Tesisat Malzemeleri

Temostatlar Presostatlar Termostatik Valiler Solenoid Valiler Transmiterler Oransal Kontrollar

Brlr Ya Pompalar Kontrol Kutular Ateleme Tralolar Kazan Termostatlar Pskrtc Memeler Fotoseller

Geni Bilgi iin: Trkiye Umum Mmessili

ISI MALZEMELER ve MAKNA TC. SAN. ve MMESSLLK A. S.

Bykdere Caddesi Halk Sigorta Merkez Han Kat : l Zincirlikuvu / STANBUL

Telelon: 166 97 83 - 172 38 32 Teiex: 26452 Tote tr

Telgral: Totemco - istanbul

DUYURU

SEMNERE DAVET
SU EBEKELERNDE KULLANILAN KONTROL VANALARI HAKKINDA NELER BLMELSNZ
SEMNER HAKKINDA
Seminer, konunun uzman Mr. BARKAN tarafndan ngilizce olarak verilecek ve ayn anda tamam Trke tercme edilecek. lgilenenler dorudan mektupla veya telefonla kayt yaptrabilirler. Tel: 142638-148808'den RFAN EN'e dann. Seminerin amac, seminere katlanlara su kuvveti ile alan kontrol vanalarn tantmaktr. Hedefimiz nasl altklarn ve hangi alanlarda kullanldklarn ve ilevlerini gstermektir. Tm su sistemlerinde kullanlan kontrol vanalarnn deiik uygulama prensipleri anlatlmaktadr. Gayemiz kontrol organlarn, sistemdeki alma eklini, sisteme kazandrd faydalar katlanlara anla-; tabilmektir. Yeni sistem dizaynlarnda ve teknolojik uygulamalarda sistem hakknda bilgi vermek ve dizaynn daha faydal yaplmasna katk salamaktr. Bu seminerin sonunda aada grlen vanalar daha iyi tanyacak ve temel kontrol emalarn oluturan elemanlarn ilevlerini daha iyi anlayacaksnz
7A

DKKANA.. - BERMAD CO.

ile

SEMNER KAPSAMINDAK KONULAR

*Su kontrol vanalar nasl alr? "Temel kontrol teorisi 'Vana kontrol pilotlarnn ilevleri 'Kontrol vanalar tek hazne prensipleri 'Kontrol vanalar ift hazne prensipleri 'Diyafram vanalar ve pistonlar 'Yksek basn dmeleri ve dk hz aklar 'Vana ilevleri nasl birletirilir 'rtifa vana problemleri 'Basn drme * Ses-Kavitasyon-Dalga problemleri 'Pilotlarla ak hz kontrol 'Vana titreim problemlerinin nlenmesi 'Pompa koruyucu elektriki kumandal ekvana 'Basn sabit tutma/Relief olgusu

MAKNA MHENDSLER
ODASI'nm organizasyonu ve ibirlii ile planland.

Tarih: 18 Mart 1987 aramba Sre: 9.00 ile 17.00 Aras Yer: Ankara Sanayi Odas Salonu DKKAN Metalrji San. ve Tic. A.. 1162 Sk. No: 3/1 Zeytinlik/ZMR Tel: 142638-148808'den RFAN EN'e dann Son mracaat tarihi: 7.3.1987

KATILIM

CRETSZDR

KALTEMZ GVENCEMZDR
AKI KONTROL ve SIZDIRMAZLIKTA
Sat ncesi mh. hiz.

. T S E K,

ZM

Sat sonras teknik ser.hiz.

DIK-KAN
BUHAR VANASI
ND-16 ye NO 40

YKSELEN MiLLi VANA

TS 4S7/2.2 (DN 3225)

'

FT KREL VANTUZ
N D 10-25

SRGL VANA
TS 457(2.1 (DN 3225) PlK DKM.

SURGUL VANA ALPARALI EKVALF

ND 10-16
OIN 3226 TSE 457/3.1

CEKVALF-PSLK TUTUCU
ND-16 ve ND-40 ND-16 ve ND-40

TILTING TP EKVALF
ND 4-16

VANA DEMONTAJ PARASI)

N D 10-16

KELEBEK VANA
ND 4-16

Zeytinlik/IZMIR Tel: Sanayii ve Ticaret A.S. 148808-142638 Telex: 53351 Dmet-TR

1162 sok 311

METALRJ

l DNc-Kan

SRGL VANA
DiN (3204-3216) TSE 444-457/1.1.

SUSUZLUCA PAYDOS!
KALTE BELGEL

PlSTON POMPALI HDROFOR GRUPLARI

PINAR

(It/h) Daire Says Bamu Ykseklii: Nomul-azami (mss) Motor gc HP - Devir: 1400 d/d Azami Emme - Emi Arndan (mss) Basn tank hacmi (N) Emi Az irtibat (In) Basn tank ks (In) V-Kays Adedt-lteri (mm)

1000

1500

3000

5000
17-30
50

6000 20-35
60 80

2x5000 36-60
50

10000 36-60
60

2x6000
40-70

1 -2
30

2-6
30

7-16
40

60
2x2

80
2x3

1/3

1/2 150
1"
1"
2

2x2
300
1 1/4"

60
1"

500

500

1000
21/2"

1000

1000

2"

2 1/2"
2"
2 17x1400

2 1/2"
2"
4 l 17 x 1400

3/4"
Eni B

1 1/4"
13 X 1150

1 1/2"
2 13 x 1750

1 1/2"
4

2"
13x 1750

380

500

550

650
1500

650
1500

800

800

800

BOYUTLARI

(mm)

Boyu L Ykseklii H

600

1000

1340

2100

2100

2100

Takribi plak Agri* (kg)

800 80

900 100

1050 160

1330 250

1320 260

1490 475

1470 450

1470 500

Kompresr.Pompa Sanayi ve Ticaret A..

MERKEZ: Postahane Cad. 107 Sok. No: 4 ADANA Tel: (711) 14 250-23 794 Tlx: 62 521 srma tr ST. UBES: Necatibey Cad. Demeci Sok. No: 7 Karaky-STANBUL Tel: (1) 144 00 81 - 151 39 21

SIMEL
TEKSTL KLMA TESSLER ve KOLLEKTOR SSTEM
Konularnda 26 yllk tecrbemiz ve geni teknik kadromuzla; TAAHHT MALAT MHENDSLK hizmetleri sunmaktayz. Air Industrie, Krantz ve LTG gibi dnyaca mehur firmalarla yaptmz ibirlii neticesinde, Modern Avrupa Teknolojisi Yksek Randman stn Kalite ile %100 yerli veya yerli/Avrupa karm tesisler kuruyoruz. Tecrbe, Kalite, Bilg_i ve Referanslarmz en byk GVENCEMZDR.

Trk Standartlarna ve Alman DN Normlarna uygun

SRGL VANALAR
* % 100 Szdrmaz * Emniyetli * stn Kaliteli * Teflon Contal KULLANMA SAHASI ' Kalorifer " Souk su * Scak su * $ehir ime suyu Deniz suyu " Sv yakt " Asitsiz her trl mayi devrelerinde

444/1 457/1.1 457/2.1 457/3.1

3204 3216 3225 3226

40 40 40 40

-r -r -r -r

150 600 600 600

REFERANSLARIMIZ Klima Tesisleri Aksu Ak-Al Akfil Akn Tekstil Bisa Ceyta Dinarsu Gipsan Hateks Mensucat Santral Narin Mensucat ren Bayan Polylen Sa-Sa

Santral Diki Silivri Yn plik Teksa Yida Kollektr Sistem Akfil Bisa Ceyta Garipolu Kilim Mensucat Narin Mensucat Okan Tekstil Veli

UYGUNLUK BELGES

SMEL
LMTED RKET

ihane, Dr. Refik Saydam Cad. imal Sk. No: 26/50 Merkez Tel: 145 34 54-149 25 95 Fabrika Tel: 576 25 13 Telex: 25240 BEYOLU-STANBUL

"'"'"

v- -^ ' '*"

EPR ENDSTR m.rmtSTt

Gene/ Sat/c:

'

'

hlanbul Btge t/KiOOtlO

gvenli, ekonomik basnl hava... pistonlu ve vidal hava kompresrleri...

VDALI HAVA KOMPRESRLER Tek kademeli Tam otomatik Devaml ve sessiz alma Hava veya su soutmal kaz ve kontrol dzeni Bir yl garanti

2.550 bar basn

50-15200 It/dak. serbest hava 0.5-125 HP motor gc

PSTONLU HAVA KOMPRESRLER Tam otomatik Bol yedek para TSE kalite belgeli Bir yl garanti Gvenli servis Basnl havann retimi Basnl havann arnm, kurutulmas Basnl havann kullanm iin ltfen'bizimle temas kurunuz...
GENEL DAITIM : KOMPAS ENDSTRi VE TiCARET A. Tetex: 53147 olgu tr. Atatrk Caddesi, 420 Alsancak (35220)-IZMlR TEL 215994-219934 FABRiKA . MAKSAS MAKINA SANAYi A.. TEL 160047-161287 Ankara Caddesi, 74 Bornova(35100), iZMiR RTBAT BROSU : tetanbU- TEL: 1720189-1720362 Ankara-TEL: 185576

KMYA TESiSLERi MADEN TESSLER TANK TERMNALLER SU TASFYE TESSLER YA FABRKALARI YEM. FABRKALARI SELLOZ HDROLZE VE PELETLEME TESSLER ENDSTRYEL TOZ TUTMA TESSLER SNTNE SU ARITMA TESSLER GIDA TESSLER
VE DER AIR SANAY KOLLARINDA BATI TEKNOLOJS LE BRL YAPARAK

devtesisler
kuruyoruz...
EHDSRlYEL TESiSLER SAHAYI VE TiCARET A..
SlMON BOL VAR CADDESi, SEDAT Sl MAVi SOKAK 48 A N K A Y A - ANKARA TLF: (41) 39 02 30 (4 Hat) TELEX: 42 463 pasr tr

anahtar teslimi

*PASNER Yatrmlar A..'ne bal bir kurulutur

garantisiyle imaledilen

kazan besleme cihaz

buhar kazanlarnzn almasn salar
OTOMATK omun amuiLitn
TlCAHlT Vt SHArl A.f. ISI MtltlHlI riCMf *E SMM t f

tam otomatik

BELGESN HAZDR

Necatibey Caddesi 68 ve 74 Karaky STANBUL TU: (11 144 24 88 1438317- 1496050

Modem ar 114 Ulus - ANKARA Tlf: (411 116334-11 7684 124468 Telex: 44 224 pner tr
# PASlNER Y A T I R I M L A R A..'ne bal kurululardr.

C>@ AYVAZ
GENLEME KOMPANSATRLERl
Scaklk deiimine urayan tm boru hatlarnda genleme ve bzlme meydana gelmesi fiziin temel kurallarndandr. Krkl genleme kompansatrleri boru sisteminde oluan bu genleme ve bzlmeleri emerek en basitinden en karmana dek her trl endstriyel sistemin kesintisiz ve verimli almasn salayan elemanlardr.

SKME TAKMA PARALARI (DEMONTAJ KOMPANSATR)

Rijid bir yapya sahip bulunan boru sistemlerinde vana v.s. gibi armatrlerin sklp taklmas zor ya da bazen olanakszdr. BU tr sorunlarn zmnde kesin szdrmazlk salamas, hafif olmas ve montaj kolaylyla krkl skme takma paralar kullanlmaldr.

TESiSAT KRKLER
Binalarn kalorifer tesisatnda kullanlan boru boylar nemli uzunluklara varmaktadr. Bu nedenle borularn genlemesi emilmedii takdirde eitli szntlara neden olmaktan, bina statiine zarar vermeye varan nemli hasarlara yol aabilir, zellikle gnmz koullarna uyularak ina edilmi yksek binalarda bu hasarlarn nlenebilmesi ve kalorifer sisteminin problemsiz almasn salamak amacyla tesisat krkleri kullanlmaldr.

TTREM ABSORBERLERl
Pompa, jeneratr, kompresr v.s. gibi cihazlarn almasndan meydana gelen titreimlerin boru sistemine yansmas eitli olumsuz etkiler yaratr, rnein grlt, boru tesbit noktalarnda atlama ve krlmalar, pompalarda sk sk salamastra ve rulman bozulmalar gibi. Hareketin meydana geldii kaynakla boru sistemi arasna yerletirilen bir titreim absorberi btn bu problemlerin zmn salar.

HACI AYVAZ

Paraamba Pazar, Taraana Cad. Zancafll Sok. No: 6 Karaky - STANBUL Tal: 155 27 08 155 27 09 Talax: 24688 Hac Tr.

SEVYE KONTROL TP C-4 SEVYE ALTER

TP C-4

ZELLKLER: Manyetik alma zellii Geni ayar imkan Salamastrasz konstruksiyon Uzun mr Komple paslanmaz elik aksam KULLANILDII YERLER: Tm basnl ve basnsz kaplar, tatl su tanklar, pis su tanklar, yakt tanklar, buhar jeneratrleri, hidroforlar, su artma sistemleri, kk buhar kazanlar, scak su kazanlar, asit tanklar.

IFANTINI CXS*SMII TAM OTOMATK KAZAN BESLEME CHAZI

TSE KALTE BELGES ADA TEKNOLOJ GEN AYAR MKANI

HACI AYVAZ

Perembe Pazar, Tersane Cad. zencefil Sok. No:6 80000 Karaky-istanbul-TURKEY Tel: 155 27 08-155 27 09 Tel6X: 24688 HACI-TR Telefax: 150 48 71

CSEPEL - YASDA

60 TAKIMLI ve PALETL HASSAS LEME MERKEZ

tTECHNOIMPEX)
CNC KONTROLL TAKIM TEZGHLARI

kayc tala muhafazas

elektrikli ayna

n ve geri taretler

9"CRT ekran

el pozisyon ikaz

LJ K

Z l

EEN - 630

ar hizmet

hassas malafa

9eni ve ri

Jld gaytlar

CSEPEL ve SZM YAPISI

MMESSL!

TORNA TEZGHLARI

TEKNKEL
KARAKY, NECATBEY CAD. 9O/A TiCARET VE S A N A Y i TEL. : 1497310 STANBUL ANONM RKET!

SOUTMA SSTEMLER RETMN DE DNYANIN EN ESK VE EN BYK SM

FH: 156 DONDURMA MAKNES ie Cream Continuous Freezer

DOLDURMA ve KAPATMA MAKNES Filling and Cappiftg Machine

SOUTMA KOMPRESRLER (Refngeratng Compressrs) PLAKALI DONDURUCULAR (Plate Freezer)

> DONDURMA MAKNALARI (Ice Cream Machnery) < DONDURMA VE KAPATMA MAKNELER (Filling and Capping) ISI POMPALARI (Heat Pump and Heat Recovery)

BANTLI SOUTMA VE DONDURMA TNELLER!

(Coolng and Freezng m Continuous Processing Lines)

Trkiye Temsilcisi
DONDURMA MUHAFAZA (Ice Cream Cabinets) > KOMPLE SOUTMA SSTEMLER

> BUZ MAKNALARI (Flake ce rnachnes) SOUK SU RETME CHAZLARI (Watcr Chllng unts )

SOUTMA SAN VE TC.A.

Merkez : Kemeralt Cad. Karaolan Sok No: 4 Karaky-ST Tel: 144 63 31 - 149 56 15 Maaza : Necatibey Cad. Karanlk Frn Sok No: 3 Karaky-ST Tel. 143 24 4 8 - 1 4 4 66 89 Fabrika : Fatih Cad. Keresteciler Sitesi Kayn Sok No: 12/1 Merter-ST Tel: 557 44 05

FRGO

san.vetfc.a.
BETON SANTRALLARI panmxerler - skreyperler ELKOMK16 ELKOMK25 ELKOMK35 ELKOMK55 ELKOMK 100 MENTO HELEZONLARI ve MENTO SLOLARI Bantl konveyr sistemleri Konveyr rulolar Zincirli, teleskopik ve srekli akm konveyr sistemler -KIRICILAR - Kmr kmclar - Besleyiciler - Bekler - Seyyar tesisler
MERKEZ: Ali SamiYen Cad. Muhaddisolu Han. No: 2 Kat: 6 Gayrettepe - STANBUL TEL: 166 91 53-166 58 44 FABRKA: Ayazma Mevkii Alemda Ky SKDAR

Ak Saha Ban d Kon vey rteri

Kolay tanma, Sessiz alma, Yksek verim ve her tip Elektrodu Yakabilmek iin

Yeni

KAYNAK REDRESORU
Kaynak akm ayar sahas (Kademesiz) En byk kaynak alam (% 35 DKO*) Anma kaynak akm (% 60 DKO*) Srekli kaynak akm (%100 DKO*) En byk bota alma gerilimi Ykte alma gerilimi Kaynak kablosu
* Devrede kalma oram

(A) 40-250 (A) 250 (A) 200 (A) 150 (V) 63 (V) 20-30 (mm2) 35 (V) 380

ebeke Gerilimi (3 Faz, 50 Hz)

)F c tLlKON K A Y N A K E L F K ' R O D L AR ,r S A N A L I A. FABRiKA

SATI

tormaksan

takm tezgahlar san.ve tic. Itd. ti.

TAKIM TEZGAHI HTYACINIZDA TAKIM TEZGAHLARINIZIN HASSASYET PROBLEMLERNZDE

15 yllk uzman kadromuzla gvence

THAL ve YERL TAKIM TEZGAHLARI BAYLKLER Tezsan mamulleri. Torna, Freze,Talama, Bohnverk, Radyal matkap pres, giyotin makas, azdrma, planya. ESK TEZGAHLARINIZIN YENS LE TAKASI ESK TEZGAHLARINIZIN REVZYONU ve YENLENMES Kzaklarnn talanmas, raspalama iilikleri. 6000 x 800 x 800 kapasiteye kadar HASSAS TALAMA LERNZ iin. ORJNAL SATIH ve PROFL TALAMA TEZGAHIMIZ HZMETNZDE.
Adres: Tormaksan Ltd. Abdi peki Cad. Emirrta san. sitesi No: 163 Bayram paa-ST. Atelye: Abdi peki Cad. Eminta san. sitesi No: 20
Tel: 577 18 40 577 44 39 576 98 26

Sanayiciler malatlar Mhendisler Teknik elemanlar Mteahhitler

SOLENOD VALF
'artk % 100 olarak'

LKEMZDE RETLYOR
Solenoid Valf'lerini hatlarnda gvenerek kullanacaksnz

TORK
Hava Su Buhar Fuel oil Gaz Kimyasal Madde

TJ

</J"5

Scaklk Basn Seviye Nem Arlk

H PH
Debi Zaman

OTOMATK KONTROL'DA " SMS'ye dann "

GL MHENDSLK KADROMUZ hizmetinizdedir. RETMLERMZ 1 YIL GARANTLDR

SANAYi MALZEMELER RETM Vi SATII KOLL.Tl.

Necatibey Cad. Aatulumba Sk. 1/1 Karaky/ST. Tel: 151 44 54-55 Telex: 25349 KATX Attn. SMS

eurg[

yefenso aqya ^ JDe&ro Honeywell

^ONNELL & W -Uf?,

'OKHEIM
- _ ^

^ v B B ^ ^ ^ ^ O ^ ^ ^ ^ ^ p ^ ^ ^ ^ ^ ^

<K

Is sanayii iin Kontrol Cihazlar

Termostatlar / Presostatlar / Seviye Kontrol Ak Kontrol / Yakt Tasarruf Sistemleri Brlor Servomotoru / Zaman Saatleri Sayalar / Elektrostatik Hava Temizleyicileri Nemlendirme ve Nem Alma Cihazlar Akaryakt Dolum Kollar

Katalog gnderilir.

TEKNiK MALZEME SATI VE TCARET A

TMS

Hayriye Cad. 16. 80060 Galatasaray-istanbul Tel: 143 02 83-149 93 40 Teleks: 25089 s tr Turan Emeksiz Sok. 8/1. 06700 Gaziosmanpaa-Ankara Tel: 2710 09 Teleks: 42158 petk tr Cumhuriyet Bulvar. Ata Apt. 182. Kat: 5. 35220 Alsancak-lzmir Tel: 22 15 43 Atatrk Caddesi. Ekmekiler Apt. 171. Kat 5,01120 Adana Tel: 40 843

Adana Saymak Koli ti. Tel: 17 413 Ankara indem A.. Tel: 11 80 33 Ankara ztok A.. Tel: 11 82 46 Ankara Yap Teknik Ltd. ti. Tel: 10 81 99 Bursa Atom Makina A.. Tel: 14 80 28 Erzurum Erdesa Koli. ti. Tel: 11 643 G. Antep Maktes A.. Tel: 23 737 stanbul As Teknik Malzeme Tel: 144 72 08 stanbul Erdeir Ticaret Tel: 149 24 95 istanbul Teknoterm Ltd. ti. Tel: 149 61 81 zmir Desa A.. Tel: 25 5718 zmir Is Teknik A.. Tel: 13 53 35 izmir Termak Tel: 14 74 32 izmir Yamur Teknik Tel: 25 48 95 Kayseri Issan A.. Tel: 12 461 Kocaeli Demirel Tesisat Tel: 13 544 Samsun Cazgr inaat Tel: 32 486 Sivas Her i inaat Tel: 11970 Trabzon Gntes Ticaret Tel: 11 356

^/rlakita -)matat Z
MAK. MH. HiKMET TORAMAN MAK. Y. MH. NECDET TORAMAN

*
B E

EKtLt KIRICILAR

TCLER

ELEKLER

ncas

l ! i l il' l l J' l

KRE SNDRME MAKNASI

L KONVEYR RULO MALATI SEYYAR VE SABT BANTLI KONVEYRLER

ARMUT REDKTRLER

AIR HiZMET YATAKLARI

KOVALI ELEVATRLER

tr lffl
STENLEN AP VE KALIN LIKTA HELEZON KONVEYR YAPRAI MALi HELEZON KONVEYRLER

l ,f

. *

ZNCRL GTRCLER

PARAFLEK VE RUPEKKAPNLER

tHTtlAIARINIZ iN BZ ARAYIN
BYK SANAY L CADDE NO: 48/3-4 TELEFON: 41 5148 - 41 53 52 ANKARA

GRELM

SMTEL YAPI .TRK NAAT SEKTRNN HZMETNDE! *

Mkemmel"! "fyf'ye tercih edenler, hesabn bilenler... Trk-Alman ibirliinden en sekin yap ve tesisat rnleri, stn Simtel retim teknolojisi ve Simtel gvencesiyle hizmetinizde: Uluslararas patentlerle korunan rnlerimizin isim ve fonksiyon taklitleri takip edilecektir. Garanti,Yedek Para ve Servis Gvencesi

Tm rnler Uygunluk Belgelidir.

SMTEL FLAME MODULATED1 Alev kontroll, tam otomatik, ada gazl ofben
Alev kontrol ile daima sabit scaklkta su, Gazn ak unutulmasn ve gaz kaaklarn nleyen be yldzl kesin emniyet sistemi. Dk su tazyikinde de alabilme zellii, Harici elektrik balants gerektirmeyen piezoelekthk akmak. Su bamandaki farkllamalar engelleyen otomatik basn stabilizatr, Dk basn ve miktarda havagaz ve tpgazla alabilen modeller.

SMTEL TERMOOK 15 Dakikada (termook) scak su vermeye balayan, Trkiye'nin en az sarfiyatt patent termosifonu
Paslanmay nleyen emaye kaplamal, i kazan, ok ksa srede scak su salayan patentli sok stma tertibat, 5 yldzl kesin emniyet sistemi ile tam gvenlik, 2 KvV'lk stma gc ve sok stma tertibat sayesinde minimum sarfiyat, Is ayar ve emniyet termostatlar.

LKS KALTE
SMTEL WILO REKORD SMTEL Fizik kitaplarnda ve artnamelerde Tam otomatik kat kalorileri Son derece sessiz karbratrl kazan. trne adn veren nl Elektrik kesilmeleri halinde yakt akn sirklasyon pompas
Tm kaloriterli yaplarn sirklasyon sorunlarnda en teknik ve etkin zm, Son derece sessiz alabilme zellii, Uzun mr. ekonomik kullanm, Her trl debi. basn ve s artlarnda alabilen modeller; Istma, klima ve shhi tesisat uygulamalar iin pompalar -Hidroforlar ve yangn sndrme niteleri. Yzme havuzu ekipmanlar. Dalg pompalar, pis su toplama ve atma niteleri Minimum enerji maksimum performansla ekonomi

UYGUN FYAT
annda

kesen otomatik emniyet dzenei, Ayarlama gerektirmeden hem gaz hem mazotla alabilme zellii ift termostat ada ve ekonomik snma sistemi stn kalori kapasitesi Az yer kaplayan, montaj kolay, zarif d gvde. 4 gnde tesisat teslimi.

SMTEL YAPI TESSAT TCARET VE SANAY ANONM RKET

YAPI

Bykdere Caddesi No: 27 ili stanbul Tel: 1401556 1403879 Telex:25268yakstr

Sautma gruplar Su soutucular(Water ehiller) Air Canditianer Sauk hava depolar Klima sistemleri Sautma cihaz ve malzemeleri

SOUTMADA NC
Merkez ve Fabrika: Bayman Caddesi No:4 4. Levent STANBUL Tel: 7696446 - 764 22 39 - 768 67 46 Maaza: Necatibey Cad. No: 118 Karaky - STANBUL Tel: 149 57 01 - 149 72 60

OTOMATK KONTROLDE KANITLANMI KALTE

TSEK> GVENCES LE HZMETNZDEDR

SAMSON
AKII -SIVACI

sflmson

vft:
IM
SJCAiatK KONtROlfO

ZMNDE ULUSLARARASI TECRBE

HER TRL OTOMATK KONTROL PROBLEMNZN

SAMSON l ve Otomatik Kontrol Sistemleri Sanayi ve Ticaret Anonim irketi

Meclis-i Mebusan Cad. 493 lk Han, Kat 5, 80040 Saipazar - STANBUL Tel: 144 44 31 -143 59 86 Telex: 1831029 samson - tr. Teletex: 31029 samson -TR. P.K. 389 - 80003 Karaky - stanbul

domnick hunter
filitrasyonda gvence...

OIL-X Serisi Basnl Hava Filitreleri

PNEUDRI Adsorbsiyonlu Basnl Hava Kurutucular

Temiz basnl hava elde edemiyorsanz, filitrasyonda problemleriniz varsa, her zaman bu problemlerinizi zmek iin teknik kadromuzla sizlere yardma hazrz... Her trl bilgi ve prospekts temini iin (51) 219934 nolu telefonumuzdan araynz. GURUBUMUZDA BULUNAN DER TEMSLCLKLER VE RNLER
* * * * * * LUPAMAT - Vidal ve Pistonlu Hava Kompresrleri (malat Gurubumuzdadr.) PNSO - Soutmal Basnl Hava Kurutucular (imalat Gurubumuzdadtr.) THOR - Pnmatik Aletler * ALEMITE - Yalama Ekipman ve Sistemleri SAGOLA - Konvansiyonel ve Airless Boyama nite ve Ekipmanlar SAMOA - Yalama niteleri * SAMES - Elektrostatik Boyama Ekipman ve sistemleri G2M Lepetil - Komple Boyama Hatlar ve Boyama Sistemleri
GRUBU TRKiYE TEMSiLCiLii: SANTUR SANAY ve -DI TiCARET LTD.TI. Atatrk Caddesi 420, 35220 Alsancak/IZMR Tel: (51) 215994-219934-214961, Tlx: 53147 olgu tr., Fax: (51) 212316 STANBUL BRO : Kervangemez Sokak, inci Apt. 10/1 80310 Mecidiyeky/ISTANBUL Tel: (1) 1720189-1720362 ANKARA BRO : Bestekar Sokak, 2/1 06680 Kavakldere/ANKARA Tel: (41) 185576 GENEL DAITIM : OLGU TEKNK TiCARET THALAT HRACAT LTD.TI.

^>

ENFRARED ISILER
Raytek, lnc./ABD Uzaktan, Dokunmadan.
Gsterdii deerler:
Tm iletmelerde prosese zg ve nleyici bakm amac ile kullanlan tanabilir ve sabit modeller. O andaki scaklk Ortalama scaklk Maksimum scaklk Minimum scaklk Maksimum-minimum fark

Drbn Interface (yazc, alarm, kontrol vb. akuple etmek iin) 1 mV/C

Aksesuar:

Emissivite ayar 0.01 aamal olarak tula yaplr Interface ve balants mevcuttur Yzey s dalmn da gsterir.

nemli zellikler:

(insan enerjisi) Danmanlk - Aratrma - retim - Mmessillik Barbaros Bulvar 75/1 Beikta-istanbul Tel: 158 38 51 -160 42 90 Teleks: 24683 tkx tr

SHRAMA

ncelik kalite ise

KIRMA ELEME YIKAMA TESSLER BETON SANTRALLARI

Mekanik tar sistemli Elektronik tart sistemli

TRANSMlKSERLER
Etd Dizayn retim Montaj letmeye alma Eitim Annda servis Srekli Yedek Para Dnyaca tannm krc reticisi SvedalAfbf firmasnn Trkiye temsilcilii PHILIPS teknik ibirlii
M

Elektronik tart sistemleri ve Kamyon Kantarlarnda

IM^Gs Pazarlama ve Ticaret A .S.
Hemehri So kok No 5 Gaziosmanpaa A nkara TKL 67 2b 20 (10 hal) T1.X 46 526 ne pa tr

- ^ - ^ 1
m

y^^B^'

MAKME SANAY LTD ii. FABRKA Istar bul Yolu 10 Knn ANKARA P K 116Ye mahalle 06172 ANKARA TEL (41) 46 49 20 (S hal) Tl X 44 489 n ace ir FAX 46 03 62

MADEN MAKIMALARI SANAY A..

1

Hafif tonajl damperli elik kasalar 20 ton ' Ar tonajl elik kasalar (20-120 ton kmr ve kaya tipi) 1 Sondaj nakinalar (Polsa E25A-E50-E80) ' Triplex pompa 1 Sabit ve seyyar bantl konveyrler 1 Zincir/i konveyrler > Helezon konveyrler < Torba/ama kanlan ' Ykama helezonlar Zincirli ve bantl elevatrler ' Merdane/i tme deirmeni ' Jig ile zenginletirme tesisleri 1 Seyyar primer krma tesis/eri 1 Seyyar sekonder krma tesisleri Komple krma ykama ve eleme tesisleri eneli krclar Sekonder krclar Darbe/i krclar ekiti krclar 1 Paletli besleyiciler Titreim/i besleyiciler 1 Vargel besleyiciler Titreimli e/ekler

l MERKEZ: Atatrk Bulvar 117/11 KIZILAY-ANKARA TEL: (41) 17 65 20 (8 Hat) -17 23 41 (4 Hat) TLG: POLAR-ANKARA, TLX: 42284 PLR-TR, 46386 POLB-TR, FAX: 18 77 20 l STANBUL BROSU: Bykdere Cad. 26/3 MECDYEKY TEL: (1) 167 08 98, TLX: 26633 PLRA-TR l ZMR BROSU: 856. Sok. Nur Han Kat.3 Daire.303 KONAK TEL: (51) 25 55 88 l MERSN BROSU: Hastane Cad. Hocaolu Apt. 70. Sok. No.2 TEL: (741) 24218 l ANTALYA BROSU: Cumhuriyet Cad. Gltekin Han Kat.3 No.70/307 TEL: (311) 21296 l DYARBAKIR BROSU: Krtismail Paa Cad. Mehmetik Sok. No.1/3 TEL: (831) 25259 l FABRKA: Ankara-stanbul Karayolu 28. Km. SARAYKY-AN KAR A

TEL: 12 54 00 - 24 10 72 FAX: 24 05 93

ESTETiK YAY SANAYii

Ticaret - Taahht - ithalat - ihracat

GVENCEMZ 34 YILLIK TECRBEMZDR

(0,20 mm'den - 62 mm'ye kadar) Z (4x4 mm'den -50x50 mm'ye kadar) (4x10 mm'den -20x60 mm'ye kadar) Disk Yaylar Kaplin Yaylar Scakta ve Souk'ta alan Yaylar

Tam otomatik Bat Alman yay sarma ve talama maklna park ile otomotiv, makina, madencilik, sanayii sektrlerinde 34 yldr baarl hizmet vermekteyiz.

stiklal Cad. No: 40/A Tel: 2388.2389 -1435 Telgraf: Estetik P.K. 55 negl/BURSA

klimlendirme Bina otomasyonu

Gvenlik Yangn alarm kontrol gjgTEMLERNDE

Istma Havalandrma

GVENCESlLE

A LA RKO

[ I A N D I S & G Y R ) CONT

HNSON LS

Penn

Firmalarnn ileri teknolojileri.

ALMT
ALARKO SINA GERELER MALAT ve MMESSLLK A..
Merkez: Alarko Merkezi Biiykdere Cad. Maslak Meydan No: 41 Ayazaa -stanbul Tel: 176 2360- (15 Hat) Telex: 26 402 Alar - Tr. 26242 Alko Tr Sat Merkezi: Necatibey Cad. No: 84 Karaky stanbul Tel: 145 7095 (4 Hat) Telex: 24006 Alfm - Tr. Ankara ubesi: Atatrk Bulvar No: 165 Kzlay - Ankara Tel: 172208 (10 Hat) Telex: 42 383 Aa-Tr. zmir ubesi: Cumhuriyet Bulvar No: 42 izmir Tel: 13 1393- 1329 97 Telex: 53 582 Asi - Tr Adana ubesi: Gazi Paa Bulvar Yunus Bey Ap. 9/1 Adana Tel: 41 581 -41 582 Telex: 62 323 Alad Tr.

*ALARKO HOLDNG A..'mn kuruluudur