Hayvansal retim 46(1): 50-55, 2005

Derleme

Aromatik Bitkilerin Hayvansal rnlerde Antioksidan Etkileri

Sibel Soycan nen*, Zmrt Akgz
Ege niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm, 35100 Bornova, zmir *e-posta: sibel.onenc@ege.edu.tr Tel.: +90 (232) 388 40 00 / 1453 / 24

zet Lipid oksidasyonu, oklu doymam ya asitlerince zengin yalarda ve gdalarda oluan en nemli sorunlardan biridir. Lipid oksidasyonunu kontrol etmek iin sentetik bileikler yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak, baz toksikolojik almalarla bu sentetik antioksidanlarn kanserli hcre geliimini tevik ettii gzlenmitir. Ayrca, gda maddeleri retiminde gvenilirliin n plana kt gnmzde doal katk maddelerinin kullanm nem kazanmtr. Bu amala, yapsnda bulunan uucu yalardan dolay antioksidan etkiye sahip biberiye, adaay ve kekik gibi aromatik bitkiler ve bunlarn ekstraktlarnn kullanm zerinde nemle durulmaktadr. Anahtar szckler: Aromatik bitkiler, antioksidan etki, biberiye, adaay, kekik

Antioxidant Effects of Aromatic Plants on Animal Products

Abstract Lipid oxidation is one of the major problems occurring in oils and foods rich in polyunsaturated fatty acids. In order to control lipid oxidation, synthetic compounds have been widely used. However, it was observed that these synthetic antioxidants would promote the development of cancerous cells in some toxicological studies. In addition, the use of natural additives became important since the safeness in food production recently comes up. For this purpose, it has been highlighted on the use of aromatic plants that has antioxidant activity due to essential oils, such as rosemary, sage and oregano and their extracts. Key words: Aromatic plants, antioxidant effect, rosemary, sage, oregano

Giri
Lipid peroksidasyonu, oklu doymam ya asitlerince zengin yalarda (bitkisel kkenli ) ve hayvansal rnlerde (omega-3 ya asitlerince zenginletirilmi et ve yumurta) karlalan en nemli sorunlardan biridir. Doymam ya asitlerindeki ift balar eitli d etkenlerin (scaklk, k, su, enzimler, oksijen ve iz elementeler gibi) etkisiyle bozulmakta ve kolaylkla okside olmaktadr (enkyl, 2001). Hayvansal rnlerde lipid oksidasyonu ise, retim, ileme, piirme ve depolama srasnda membran fosfolipitlerinin yksek dzeyde doymam ya asitlerinde olumaktadr (Gray ve Pearson, 1987). Oksidasyonun ilk rn peroksitlerdir ve kokusuzdurlar, fakat daha sonra hidrokarbonlar, aldehitler, ketonlar, alkoller ve organik asitlere paralanrlar (enkyl, 2001; akmak, 2003). kincil oksidasyon rnleri yemin tadn, rengini, aromasn ve yapsn (enkyl, 2001), hayvansal rnlerin besin deerini, duyusal zelliklerini ve raf mrn olumsuz etkilemektedir (El-Massry ve ark., 2002). Ayrca, bu rnler insanlarda kanser, kalp-damar hastalklar gibi ciddi salk sorunlarna neden olabilirler (Koleva ve ark., 2003).
50

Lipid peroksidasyonunu kontrol etmek iin butil hidroksitoluen (BHT), butil hidroksianisol (BHA), tersiyer butil hidroksikinon (TBHQ) ve propil galatlar gibi sentetik veya vitamin E, C ve -karotenler gibi doal antioksidan maddeler uzun yllardan beri baaryla kullanlmaktadr. Sentetik antioksidanlar ucuz olmalar, yksek dzeyde stabilite ve gl antioksidan aktivite gstermelerinden dolay tercih edilmektedirler (Bandoniene ve ark., 2002). Ancak, son yllarda bunlarn kzartlm rnlerde tam etki gstermedii, ho olmayan tat ve kokulara sebep olduu ve en nemlisi kanserli hcre oluumunu uyararak insan saln olumsuz etkiledii belirlenmitir. Bu yzden baz lkelerde kullanm snrlanrken bazlarnda yasaklanmtr (Akgl, 1989; Akgl ve Ayar, 1993). Vitamin E, yada znebilen, gl antioksidan aktiviteye sahip biyolojik bir antioksidandr. Morrisey ve ark. (1997), en az kesimden nceki 28 gn boyunca 200 mg/kg -tokoferol asetat ilaveli yemlerle beslenen etlik pililerde lipid oksidasyonun nlendiini bildirmektedirler. Ancak, tokoferollerin dier sentetik antioksidanlara gre dayanksz olmas, kullanmnda glklere neden olmaktadr (Akgl ve Ayar, 1993). Bu

Aromatik Bitkilerin Hayvansal rnlerde Antioksidan Etkileri

51

nedenle, son yllarda baz aromatik bitkilerin antioksidan olarak kullanlmas gndeme gelmitir. Lipid oksidasyonunun bu tr doal maddelerle nlenmesi veya azaltlmas, retici ve tketici asndan gvenilir gda maddelerinin retimine olanak salad iin nemlidir. Bu derlemede biberiye, adaay ve kekiin baz gdalarda ve hayvansal rnlerde antioksidan etkileri zerinde durulmutur.

bileikler, lipitlerin ve dier biyomolekllerin (protein, karbonhidrat, nkleik asitler) serbest radikallerce okside olmalarn engellemek iin aromatik halkalarndaki hidroksil gruplarda bulunan hidrojeni verebilmektedirler (Burda ve Oleszek, 2001). Flavonoidler ve dier fenolik bileikler ounlukla bitkinin yaprak, iek ve odunsu ksmlarnda bulunmaktadr (Khknen ve ark., 1999). Bu nedenle, genellikle aromatik bitkiler yaprak ve iek ksmlar kurutularak drog* halinde (Baytop,1999) ya da ekstraksiyon, destilasyon gibi yntemlerle elde edilen uucu ya ekstraktlar eklinde kullanlmaktadr (Botsoglou ve ark., 2003a). Aromatik bitkilerin kimyasal bileimi birok etmene bal olarak farkllk gsterdiinden, antioksidan etkileri de deiebilmektedir (Akgl ve Ayar, 1993; Javanmardi ve ark., 2003). Trkiyede yetien ve yetitirilen 31 eit aromatik bitkinin antioksidan etkisini ayiei yanda inceleyen Akgl ve Ayar (1993), en gl antioksidan etkiye biberiyenin sahip olduunu ve bunu srasyla adaay, sumak, kekik, mercankk ve zahterin takip ettiini belirlemilerdir.

Aromatik Bitkilerin Genel zellikleri

Son yllarda, tbbi ve aromatik bitkiler ile bunlardan elde edilen aktif maddelere gsterilen ilginin artmas, bu bitkilerin evcil hayvanlar zerindeki etkilerini saptamaya ynelik almalar gndeme getirmitir (Baytop, 1999). Doada yetien 300e yakn bitki familyasnn yaklak 1/3 uucu ya iermektedir. En fazla uucu ya ieren familyalar ise Pinaceae, Laureceae, Myrtaceae, Rutaceae, Laminaceae (Labiatae), Apiaceae (Umbelliferae), Zingiberaceae, Asteraceae (Compositae), Piperaceae, rridaceae, Chenopodiaceae, Verbenaceae, Brussicaceae ve Ranunculaceae dr. Bu familyalardan bazlar ayr bir neme sahiptir. rnein Labiatae familyasnda bulunan, birok Akdeniz ve Avrupa lkelerinde retimi yaplan Thymus, Lavandula, Melissa, Mentha trleri ve dier baz bitkiler deerli uucu ya kaynaklardr (Ceylan, 1996). Bu nedenle, ad geen familyadaki bir ok bitki antimikrobiyal (Baratta ve ark., 1998) ve antioksidan zellikler gstermektedir (Baratta ve ark., 1998 ; Lee ve Shibamoto, 2002). Aromatik bitkilerin antioksidan aktivitesi yapsndaki sekonder komponentlerin miktaryla yakndan ilikilidir. Bu komponentlerin miktar bireysel (morfogenetik, ontogenetik, diurnal ve ekolojik faktrler), genetik ve genom farkllklarndan dolay bitkiden bitkiye deimektedir (Ceylan, 1995). Lamiaceae bitkilerinde uucu yalarn miktar ve bileimi; k (Johnson ve ark. 1999), bitkinin besin maddelerinden yararlanlabilirlii (Skoula ve ark., 2000) ve mevsime (Kokkini ve ark. 1997) gre deimektedir.

Biberiye (Rosmarinus Officinalis L.)

Biberiye Akdeniz lkelerinde kendiliinden yetien veya kolayca kltr yaplan bir aromatik bitkidir. Yapsndaki uucu yadan kaynaklanan hoa giden aromasndan dolay, zellikle Avrupa ve Kuzey Amerika lkelerinde yaygn olarak kullanlan baharatlardan biridir. Biberiye, kozmetik endstrisinde kolonya, losyon ve ampuan yapmnda da kullanlmaktadr. Ayrca, biberiyenin gl bir antioksidan aktiviteye sahip olduu da bildirilmektedir (Banyai ve ark., 2003). Antioksidan aktiviteyle ilikili biberiyede bulunan en nemli fenolik diterpenler; karnosol, karnosik asit ve rosmarinik asittir (Anonim, 2003). En gl antioksidan etkiye karnosik asit sahiptir ve bu etki yaklak karnosoldan kat, BHT ve BHAdan yedi kat daha fazladr (Richheimer ve ark., 1996). Lopez-Bote ve ark. (1998), -20 0C de 6 gn muhafaza edilen tavuk etlerinde (gs ve but), lipid oksidasyonunun nlenmesinde, biberiye ekstrakt ve Drog (Drogue): Kkeni Farsa olduu sanlan bir kelimedir. Eczaclk, kimya ve boya endstrisinde kullanlan bitkisel, hayvansal veya madensel ilkel maddelere verilen bir isimdir. Osmanlcada ecza karldr (Baytop,1999). Drog denildiinde genel olarak kurutulmu, belirli lde hazrlanm bitki ksm anlalmaktadr (Ceylan, 1995).
*

Aromatik Bitkilerin Antioksidan Aktiviteleri

Aromatik bitkilerin antioksidan aktivitesi yaplarndaki fenolik bileiklerle ilikilidir (Skerget ve ark., 2005). Bu bileikler ierisinde en fazla bulunanlar flavonoidler, fenolik asitler ve fenolik terpenlerdir (Javanmardi ve ark., 2003). Fenolik bileiklerin antioksidan etkisi, serbest radikalleri temizleme (Rice-Evans ve ark., 1995; Pekkarinen ve ark., 1999), metal iyonlarla bileik oluturma (metal elatlama) ve singlet (tekli) oksijen oluumunu engelleme veya azaltma (Rice-Evans ve ark.,1995) gibi zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Bu

Hayvansal retim 46(1), 2005

52

nen ve Akgz

tokoferoln ayn dzeyde etkili olduunu belirlemilerdir. Ancak, tavuk etleri 4 ay gibi uzun bir sre muhafaza edildiinde -tokoferoln biberiye ekstraktndan daha gl bir antioksidan etki gsterdiini saptamlardr. Bu yzden aratclar, hayvan beslemede biberiye ekstraktnn vitamin E ile birlikte (sinerjik etki) kullanlmasn tavsiye etmektedirler. Buna karn, Galobart ve ark. (2001), omega-3 ya asitlerince zenginletirilen yumurtalarda tokoferoln lipid peroksidasyonunu engellediini, fakat biberiye ekstrakt iin ayn etkinin sz konusu olmadn belirlemilerdir. Bu durum, Banyai ve ark. (2003)n bildirdii gibi, farkl orjinli biberiyelerde toplam fenol ieriinin ve buna bal olarak antioksidan aktivitenin deimesinden kaynaklanabilir. Ayrca, biberiyenin antioksidan aktivitesi ekstratn elde edili yntemiyle de ilikilidir (Dapkevicius ve ark., 1998). Kurutulmu biberiyenin antioksidan olarak kullanlmas nerilmektedir. Ancak, biberiyenin kendine zgn keskin tad ve kokusu ok dk dzeylerde bile hissedilebilmektedir. Kullanm dzeyini snrlayan bu nemli sorun, son yllarda gelitirilen baz yntemlerle giderilmitir. zellikle ABD ve Japonya da renksiz, tatsz, kokusuz ayn zamanda gl antioksidan etkiye sahip ticari biberiye preperatlar retilmitir (Akgl , 1987).

tokoferolden daha yksek olduu belirlenmitir (Glin ve ark., 2004).

Kekik (Origanum, Thymbra, Coridothymus, Satureja ve Thymus)

zerinde en fazla aratrma yaplan aromatik bitki kekiktir. Ayn iekli bitki ailesi iinde bulunan farkl cinslere ait bitki trleri ksaca kekik olarak adlandrlmaktadr. lkemizde ticareti yaplan ve yaygn olarak kullanlan, hepsi Ballbabagiller (Labiatea=Laminaceae) familyasna bal kekik trlerinin dahil olduu cinsler Origanum, Thymbra, Coridothymus, Satureja ve Thymusdur. Bunlardan en fazla ihracat yaplan trlerin ortak zellii, yksek dzeyde uucu ya iermeleri ve uucu yan ana bileenlerinin timol ve/veya karvakrol olmasdr. Bu maddeler kekie kendine zg kokusunu veren (Baer, 2001) ve antioksidan zelllik kazandran fenolik bileiklerdir. Bu bileikler uucu yalarn % 78-82sini oluturmaktadr (Botsoglou ve ark., 2003b). Kekiin antioksidan etkisi genellikle vitamin E ile karlatrmal olarak incelenmitir. Farkl dzeylerde kekik uucu ya ilavesi, dondurulmu tavuk (Botsoglou ve ark. 2002; Botsoglou ve ark., 2003a) ve hindi etlerinde (Botsoglou ve ark., 2003b) lipid oksidayonunu nemli dzeyde azaltmtr. Kekik uucu ya veya -tokoferol asetat ilave edilen yemlerle beslenen etlik pililerin gs ve but etlerindeki malondialdehit (MDA) dzeyleri kontrol grubuna gre azalm ve bu azalma ilave edilen kekik uucu ya arttka belirginlemitir (ekil 1). Ancak, kekik ucu yann antioksidan etkisinin vitamin E kadar gl olmad gzlenmitir. Hatta kekik uucu ya ve vitamin Enin yar yarya kartrlarak kullanldnda, antioksidan etkinin daha da artt ve bu nedenle kekik uucu ya ile vitamin E arasnda sinerjik bir etki bulunduu belirtilmektedir (Botsoglou ve ark. 2003b). Bostoglou ve ark. (1997) gre, sv yumurta sarsnda lipid oksidasyonu, karma yeme kekik ilave edilerek kontrol edilebilir. Ancak, aratrclar bu koruyucu etkinin oluabilmesi iin 278 g timol/g yumurta sarsnda bulunacak dzeyde yeme kekik ilave edilmesi gerektiini ve ayrca yeme ilave edilen bu bileiklerin yumurta sarsna direk olarak geip antioksidan zellik gsterdiini bildirmektedirler.

Adaay (Salvia species)

Adaay, zerinde nemle durulan antioksidan etkiye sahip bir dier aromatik bitkidir. Biberiyede olduu gibi, yapsndaki en nemli fenolik bileikler karnosol, karnosik asit, rosmadial, rosmanol, epirosmanol ve metil karnosattr (Cuvelier ve ark.1994). Etlik pili yemine 500 mg/kg adaay veya biberiye ekstrakt ilave edilmesi, uzun sre depolanan (4 ay) gs ve but etlerinde lipid oksidasyonunu nemli dzeyde azaltmtr (Lopez-Bote ve ark., 1998). Pizzale ve ark. (2002), adaay trlerinin (Salvia officinalis ve Salvia fructicosa) ortalama antioksidan aktivitesinin kekik trlerinin (Origanum onites ve Origanum indercedes) ortalama antioksidan aktivitesinden daha yksek olduunu bildirmektedirler. Kolza yann 80 0 Cdeki peroksit deerinin dikkate alnd bir baka almada ise, adaay aseton ekstresi BHTden daha gl bir antioksidan etki gstermitir (Bandoniene ve ark., 2002). lkemizde Kahramanmara tan elde edilen kurutulmu misk adaaynn (Salvia sclarea L.) kloroform ekstresinin, aseton ekstresinden daha yksek toplam antioksidan aktiviteye sahip olduu ve her iki ekstrenin de toplam antioksidan aktivitelerinin -

Hayvansal retim 46(1), 2005

Aromatik Bitkilerin Hayvansal rnlerde Antioksidan Etkileri

53

ekil 1: Kontrol, 50 mg/kg ve 100 mg/kg kekik uucu ya, 200mg/kg -tokoferol asetat ieren rasyonlar tketen tavuklarn gs ve butlarnda MDA dzeyleri (Botsoglou ve ark.,2002) ve bunlardan elde edilen ekstraktlarn karmlarnn antioksidan aktivitelerinin saptanmas gda saklamaya ve hayvan beslemeye ynelik rnlerin gelitirilmesine olanak salayacaktr.

Sonu
Hayvansal rnlerde ve yalarda lipid oksidasyonu raf mrn snrlandran temel faktrdr. Bu snrlandrmay ortadan kaldrmak iin BHA, BHT, TBHQ ve dier sentetik antioksidanlar gnmze kadar geni bir kullanm alan bulmutur. Anlan maddelerin insan sal zerine olumsuz etkiler gstermesi nedeniyle tketici tercihleri doal rnlere kaym ve aromatik bitkilerin antioksidan olarak kullanm gndeme gelmitir. Konuyla ilgili olarak yaplan almalarda; bitkideki genetik farkllklar, etken maddelerin kimyasal kompozisyonu ve etki mekanizmas, farkl izolasyon yntemlerinin antioksidan aktivite zerine etkisi, etken maddenin gdalarda lipid oksidasyonu zerine etkisi zerinde younlamtr. Ancak, bitkiler iin spesifik izolasyon yntemlerini saptayan, bitkinin corafi orjini, biim zaman, iklim koullar ve bitkinin sekonder komponentlerin konsantrasyonlarnn antioksidan aktivite zerine etkilerini bir arada ele alp inceleyen almalara tarafmzca ulalamamtr. Aromatik bitkiler bakmndan byk bir potansiyeli olan Ege Blgesinde sz konusu bitkilerden elde edilen rnleri ihra eden birok firma bulunmaktadr. Bu firmalarla ortak almalar yaplarak, aromatik bitkilerin

Kaynaklar
Anonim, 2003. Rosemary Extract. PLT Press. Winter. Akgl, A., 1989. Bahratlarn antioksidan zellikleri. Doa-TR. J. of Agriculture and Forestry. 13: 11-24. Akgl, A., Ayar, A. 1993. Yerli baharatlarn antioksidan etkileri. Doa-TR. J. of Agriculture and Forestry. 17: 1061-1068. Bandoniene, D., Venskutonis, P.R., Gruzdiene, D., Murkovic, M. 2002. Antioxidative activity of sage (Salvina officinalis L.) savory (Satureja hortensis L.) and borage (Borage officinalis L.) extracts in rapeseed oil. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 104: 286292. Banyai, E.S., Tulok, M.H., Hgeds, A., Renner, C., VargaI.S. 2003. Antioxidant effect of various rosemary (Rosmarium officinalis L.) clones. Acta Biologica Szegediensis. 47(1-4): 111-113. Baratta, M.T., Dorman, H.J., Deans, S.G., Figueiredo, A.C., Barroso, J.G., Ruberto, G. 1998. Antimicrobial ve antioxidant properties of some commercail

Hayvansal retim 46(1), 2005

54

nen ve Akgz

essential oils. Flavour and Fragrance Journal. 13: 235-244. Baer, K.H.C. 2001. Her derde deva bir bitki kekik. Bilim ve Teknik. Mays. 74-77. Baytop,T. 1999. Trkiyede ISBN:975-420-021-1. bitkiler ile tedavi.

Egyptian Artemisia judaica L. Food Chemistry. 79: 331.336. Galobart, J., Barroeta, A.C., Baucells, M.D., Conody, R., Ternest, W. 2001. Effect of dietary supplementation with rosemary extract and -tocopheryl acetate on lipid oxidation in eggs enriched with 3-fatty acids. Poultry Science. 80: 460-467. Gray, J.I., Pearson, A.M. 1987. Rancidity and warmedover flavour. Adv. Meat Res. 3:221-227 Glin, ., Ouz, M.T., Oktay, M., Beydemir,., Kfreviolu, .. 2004. Evaluation of the antioxidant activities of clary sage (Salvia sclarea L.). Doa-TR. J. Of Agriculture and Forestry. 28: 25-33. Javanmardi, J., Stushnoff, C., Lcke, E., Vivanco, J.M. 2003. Antioxidant activity and total phenolic content of Iranian Acimum Accessions. Food Chemistry. 83:547-550. Johnson,B.C., Kirby,J., Naxakis,G., Pearson,S. 1999. Substantial UV-B-Mediated nduction of Essential Oils in Sweet Basil (Ocimum Basilicum L.). Phytochem. 51:507-510. Khknen, M.P., Hopia, A.I., Vuorela, H.J., Rauha, J.P., Pihlaja, K., Kujala, T.S., Heinonen, M. 1999. Antioxidanat activity of planat extracts containing phenolic compounds. J. Agric. Food Chem. 47: 3954-3962. Kokkini, S., Karausou, R., Dardioti, A., Krigas, N., Lanaras, T. 1997. Autumn Essential Oils of Greek Oregano. Phytochem. 44:883-886. Koleva, I.I., Linssen, J.P.H, Beek, T.A.V., Enstatieva, L.N., Kortenska, V., Handjieva, N., 2003. Antioxidant activity screening of extracts from Sideritis Species (Labiatae) grown in Bulgaria. J. Sci. Food Agric. 83: 809-819. Lee, K.G., Shibamoto, T. 2002. Determinarion of antioxidant potential of volatile extracts isolated from various herbs and spicies. J ournal of Agricultrural and Food Chemistry. 50: 4947-4952. Lopez-Bote, C.J., Gray, J.I., Gomaa, E.A., Flegal, C.J. 1998. Effect of dietary administration of oil extracts from rosemary and sage on lipid oxidation in broiler meat. British Poultry Science. 39: 235-240. Morrissey, P.A., Brandon, S., Buckley, D.J., Shehy, P.J.A., Frigg, M. 1997. Tissue content of alphatocopherol and oxidative stability of broilers receiving dietary alpha-tocopheryl acetate supplement for various periods pre-slaughter, Br. Poult. Sci. 38(1): 84-88. Pekkarinan, S.S., Heinonen I.M., Hopia, A.I. 1999. Flavonoids quercetin, myricetin, kaemferol and (+) catechin as antioxidants in methyl linoleate. J. Sci. Food Agric. 79: 499-506.

Bostoglou, N.A., Yannakopoulos, A.L., Fletouris, D.J., Tserveni-Goussi, A.S., Fortomaris, P.D. 1997. Effect of dietary thyme on the oxidative stabilite of egg yolk., Journal of Agricultrural and Food Chemistry. 45(10): 3711-3716 Botsoglou, N.A., Fletouris, D.J., Florou-Paneri, P., Christaki, E., Spais, A.B. 2002. Effects of dietary oregano essential oil on performance of chickens and on iron-induced lipid oxidation of breast meat, thigh and abdominal fat tisues. British Poultry Science. 43: 223-230. Botsoglou, N.A., Fletouris, D.J., Florou-Paneri, P., Christaki, E., Spais, A.B. 2003a. Inhibition of lipd oxidation in long-term frozen stored chicken meat by dietary oregano essential oil and -tocopheryl acetate supplemantation. Food Reseacrh International. 36: 207-213. Botsoglou, N.A., Grigoropoulou, S.H., Bostoglou, E., Govaris, A., Papgeorgiou, G. 2003b. The efffects of dietary oregano essential oil and -tocopheryl acetate on lipd oxidation in raw and cooked turkey during refrigerated storage. Meat Science. 65: 11931200. Burda, S., Oleszek, W. 2001. Antioxidant and antiradical activities of flavonoids. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 49: 2774-2779. akmak, B. 2003. Yemlik yalarda oksidasyon ve korunma yntemleri. NRA Blteni. Haziran, Say 28. Ceylan, A. 1995.Tbbi bitkiler I. . E. . Zir. Fak. Yayn no:312. Ceylan, A. 1996. Tbbi bitkiler II . E. . Zir. Fak. Yayn no:481. Chi-Tang, H., Wang, M., Wei, G-J., Huang, T-C., Huang, M-T. 2000. Chemistry and Antioxidative Factors in Rosemary and Sage. BioFac. 13:161-166. Cuvelier, M.E., Berset, C., Richard, H. 1994. Antioxidant constituents in sage (Salvia officinalis). Journal of Agricultural and Food Chemistry. 42: 665-669. Dapkevicius, A., Venskutonis, R., Beek, T. A. van, Linssen, J. P. H. 1998. Antioxidant Activity of Extracts Obtained by Different Isolation Procedures from some Aromatic Herbs Grown in Lithuania. J.Sci. Food Agric. 77:140-146. El- Massry, K.F., El-Ghorab, A.H., Farouk, A. 2002. Antioxidant activity and volatile components of

Hayvansal retim 46(1), 2005

Aromatik Bitkilerin Hayvansal rnlerde Antioksidan Etkileri

55

Pizzale, L., Bortolomeazzi, R., Vichi, S., beregger, E., Conte, L.S. 2002. Antioxidant activity of sage (Salvia officinalis and S fruticosa) oregano (Origanum onites and O indercedens) extracts related to their phenolic compund content. J. Sci. Food Agric. 82: 1645-1651. Rice-Avans, C.A., Miller, N.J., Bolwell, P.G., Bramley, P.M., Pridham, J.B. 1995. the relative antioxidant activities of plant-derived polyphenol flavonoids. Free Radical Research. 22 (4): 375-383. Richheimer, S.L., Bernart, M.W., King, G.A., Kent, M.C., Bailey, D.T. 1996. Antioxidant activity of lipid-soluble phenolic diterpenes from rosemary. J. AOCS. 73:507-514. Skerget, M., Kotnik, P., Hadolin, M., Hras, A.R., Simonic, M., Knez, Z. 2005. Phenols, proanthocyanidis, flavones and flavonols in some plant materials and their antioxidant activities. Food Chemistry. 89: 191-198. Skoula, M., Abbes, J. E., Johnson, C. B., 2000. Genetic Variation of Volatiles and Rosmarinic Acid in Populations of Salvia fruticosa Mill Growing in Crete. Bioc.Sys. and Ech. 28:551-561. enkyl, 2001. Yemlik yalar. ISBN 975-96691-1-7.

Hayvansal retim 46(1), 2005