TRKYEDE DEMOKRATKLEME SORUNLARI, KRDSTANDA ZM MODELLER (YOL HARTASI) NSZ I. Blm: GR II.

Blm: KAVRAMSAL, KURAMSAL ve LKESEL EREVE A- KAVRAMSAL EREVE B- KURAMSAL EREVE C- LKESEL EREVE 1- Demokratik Ulus lkesi 2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan) lkesi 3- Demokratik Cumhuriyet lkesi 4- Demokratik Anayasa lkesi 5- Demokratik zm ilkesi 6- Bireysel ve Kolektif Haklar ve zgrlklerin Birliktelii lkesi 7- deolojik Bamszlk ve zgrlk lkesi 8- Tarihsellik ve imdilik lkesi 9- Ahlk ve Vicdan lkesi 10- Demokrasilerin z Savunma lkesi III. Blm: TRKYEDE DEMOKRAS SORUNU ve DEMOKRATK ANAYASA ZM A- TRKYEDE DEMOKRAS SORUNUNUN ORTAYA IKII, GELM ve SONULARI B- KRZDEN IKI ve DEMOKRATK ANAYASA ZM 1- Demokratik Ulus 2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan) 3- Demokratik Cumhuriyet 4- Demokratik zm 5- Bireysel ve Kolektif Haklarn Ayrlmazl 6- deolojik Bamszlk ve zgrlk 7- Tarihsellik ve imdilik 8- Ahlk ve Vicdan 9- Demokrasilerin z Savunmas IV. Blm: KRT SORUNU ve ZM OLASILIKLARI A- TRK-KRT LKLERNDEK TARHSEL DYALEKTK B- CUMHURYETN KAPTALST MODERNTE PROJESNN TIKANMASI ve PKKNN ORTAYA IKII C- KRT SORUNUNDA ZM OLASILIKLARI 1- Kapitalist Modernite Hegemonyaclnn Ulusal mhac zm 2- Krt Federalist Ulus-Devleti zm 3- Demokratik Ulus zm a- Demokratik Ulus b- Ortak Vatan (Demokratik Vatan) c- Demokratik Cumhuriyet d- Demokratik Anayasa

e- Bireysel ve Kolektif Haklarn Ayrlmazl f- deolojik Bamszlk ve zgrlk g- Tarihsellik ve imdilik h- Ahlk ve Vicdan i- Demokrasilerin z Savunmas 4- Demokratik zmn Ad Dzeyinde Somutlatrlmas: KCK 5- KCK zmnn Olas Uygulanma Boyutlar a- Ekonomik Boyut b- Sosyal Boyut c- Gvenlik Boyutu d- Diplomatik Boyut V. Blm: EYLEM PLANI 1- Geleneksel nkrc ve mhac zm Plan 2- Federalist Milliyeti zm Plan 3- Demokratik zm Plan a- Birinci Aama b- kinci Aama c- nc Aama VI. Blm: SONU NSZ Bu deerlendirmeyi Trkiyede demokratikleme tartmalarnn younlat ve bu tartmalarn temelinde yer alan Krt sorununun zmnde 2009 ylnn bizzat Cumhurbakan Sayn Abdullah Gln deyimiyle Ya zlecek, ya zlecek derecesinde nem arz etmesi ve tadm sorumluluk nedeniyle sunmak durumundaym. Ayrca devlet gvenliiyle ilgili btn temel kurumlarn sorunlarn zm aciliyetleri konusunda gsterdikleri aklayc tavrlar, kamuoyunda ahsmla ilgili deerlendirmeler ve arlar nedeniyle sunu daha da nem kazand. Ayn konuda 1990larn banda dnemin Cumhurbakan Sayn Turgut zaln, 1997de Babakan Sayn Necmettin Erbakann szl ve yazl dilekleri, ayn dnemde Ordu Toplumsal likiler Blmnden gelen bilgilendirme notlar, 1999da tutuklanma dneminde on gnlk tutuklanmayla ilgili soruturma srasnda ve soruturma srecinden sonra baz yetkililerle yaplan grmeler, yine eitli makamlara yazl olarak sunduum mektuplar ve deerlendirme yazlarma ilaveten Trkiye Cumhuriyetinin eiliminin biraz daha belirginlik kazanmas bu sunuta etkili olmutur. I. Blm: GR Demokratikleme sorunlar tarihte hep var olagelmitir; oka yanstlmaya alld gibi Avrupa modernitesiyle ortaya kan bir olgu deildir. Toplumlarn doasnda demokratik eilimler her zaman mevcuttur. Demokrasi znde her varlkta gzlemlediimiz kendisine ilikin inisiyatif ve ynelim, ynetim olgularyla balantldr. Bunun evrensel bir grnm olduu kansndaym. Uygarlk tarihinde zellikle Smerlerde balang dnemlerinde tarm toplumu ve kent halknn szclerinden oluan meclis kurumlarnn nemli rol oynadklar kantlanmaktadr. lk gzlemlenen demokratik kurumlarn Grek-Atinada deil, Smer kentlerinde olutuu inkr

edilemez bir gerekliktir. Sre iinde ynetimde rahip, politik ynetici ve askeri yetkilinin arlnn artmasyla demokratik kurumlar ikinci plana dmler ve ynetimdeki nemlerini yitirmilerdir. Tanr-krallar a olan Nemrutlar ve Firavunlar dneminde tm halk yaratlm kullar olarak anlamlandrldndan, artk demokratik kurumlardan bahsetmek mmkn deildir. Benzer sreler hemen hemen tm uygarlklarda yaanmtr. lkada bunun son rneini Atina ve Romann demokrasi ve cumhuriyet deneyimlerinde grmekteyiz. Ortaada Hristiyanln ilk dnemlerinde, yani henz Bizans mparatorluunun resmi dini olarak kabul grmedii dnemde ve slamiyetin ilk yllarnda demokratik unsurlar nem kazansa da, gl olan imparatorluk gelenei hzla bu unsurlarn etkilerini tasfiye etmi ve kat merkezi ynetimlerle varln srdrmtr. Avrupa ktasnda 1000li yllarn banda ykselen yeni kent kurulular uzun sre demokratik geleneklerle ynetildiler. Kentler uzun sre feodal otoritelere kar bamsz ve demokratik kurumlarn savunmak zorunda kaldlar. Gelien krallk rejimlerine kar prenslerin ve bamsz ky (krsal) toplumlarnn direnilerinde de demokratik unsurlar nemli rol oynadlar. 15. yzyldan itibaren mutlak monarilere dnen krallklar, geleneksel uygarlklar gibi demokratik kurumlar da byk oranda devre d braktlar. Sadece Britanya Adasnda 1216da kralla kar resmen kabul ettirilen Magna Charta, demokratik bir gelenek olarak varln korudu. 1789 Byk Fransz Devrimi, mutlak monariye kar bir halk devrimi olarak balamasna ramen, sre iinde burjuvazinin diktatrlne dnt. Bu diktatrlk ulus-devlet olarak rgtlenip, kendini mutlak monarinin ok daha stnde bir otoriteyle donatt. Britanya mparatorluunun bl-ynet politikasyla oalan kk ulus-devletlerle Avrupada bir denge statkosu ina edildi. Ulus-devlet dahilinde yrrlkteki rejimler, tm liberal ideallerine ramen, elitlerle icra edilen oligarik rejimler niteliindeydi. Var olan parlamenter kurumlar oligarik elitlerin egemenliini hibir zaman tasfiye edemediler. phesiz kent ve kr halknn uzun sreli mcadelesine dayanan demokratik kurumlar da hibir zaman tamamen tasfiye edilemedi. Dolaysyla gnmze kadar Avrupada geerli olan demokrasi, burjuvazinin oligarik gdm altnda halk ierii snrl olan bir snf demokrasisidir. 1950lerden sonra AB (Avrupa Birlii) olarak ulus-devleti aan bir demokratik birlik konfederasyonu tekil etme abasna ramen, ulus-devletlerin oligarik tekeli krlamamaktadr. Deneyim nemlidir, ama baar ans kesin deildir. Tm dnyada yaand gibi, Osmanl mparatorluu da endstri devrimi temelinde 19. yzyldan itibaren hegemonyasn kesinletiren Britanya mparatorluu bata olmak zere Avrupal byk glerin etkisine girdi. Eski Ortadou devlet geleneine dayal olarak ina edilen mparatorluk, ulus-devleti akmlarn hzla geliimi karsnda zlmemek iin kendini brokratik temelde yenileyip daha sk bir merkez Osmanl ulus-devletine dntrmek istedi. Gelien i isyanlar serte bastrlmak istendi. Sonuta Anadolu ve Kuzey Mezopotamyada arlkl olarak Trk ve Krt milliyetleriyle ok sayda etnik gruptan oluan ve bugnk Trkiye Cumhuriyeti olarak ina edilen varlk mparatorluktan miras olarak kald. Bunda belirleyici rol Britanya mparatorluu oynad. Sre iinde 20. yzyln balarndan itibaren kendini ttihat ve Terakki Partisi olarak devlet iinde rgtleyen ve kark milliyetlerden oluan ismen Trk burjuvazisi, ok kat bir milliyetilikle nce kinci Merutiyet dneminde, sonra Cumhuriyet rejiminde diktatrle gitti. Bata Mustafa Kemal Paa olmak zere baz karizmatik liderlere ramen, devlet iindeki brokratik oligarik diktatrlk gnmze kadar varln korudu. Sa-sol, laik-dinci ayrm yaplmakszn kurulan devlet odakl legal ve illegal birok siyasi parti ve cemiyet, oligarik diktann kurumsal ve ideolojik etkisini yaayp yaatmaktan kendilerini alkoyamadlar. Gnmzde yrtlmeye allan Ergenekon yarglamalar, son yzyln devlet

iindeki bu oligarik dikta geleneiyle ilgili olup, sonular asndan demokrasinin kaderini belirleyecek denli nemli bir yarglama olarak deerlendirilebilir. Trkiyede demokrasi Merutiyetten, hatta Tanzimattan beri tartlan bir konu olmasna ramen, kuram ve kurum olarak geliemedi; zellikle demokrasinin demosu, halk olan tabana indirgenemedi. Daha ok tara eraf ile devlet brokrasisine dayanan oligarik iki sekin grup arasnda oynanan bir oyuna dnt. Gerekten halkn karlaryla ilgili olabilecek her ey iki sekinci oligarik grup tarafndan ortaklaa bastrld, ezildi. Sistem kendini halka kar ekonomik, ideolojik, politik, askeri ve kltrel olarak ok sk ve kapal bir biimde ina etti ve pekitirerek gnmze kadar srdrd. Fakat gelien toplumsal yap ve halk mcadeleleri bu yapy kuruluundan beri ve en ok da gnmz koullarnda sarsmaktan geri kalmad. Demokratikleme sorunlar bu gelimelerle balantl olarak geliti. Rejimin ie kapal karakteri ve kat milliyeti, dinci, cinsiyeti ve pozitivist bilimci dier ideolojiler nedeniyle sorunlar tartma alannda bile doru bir tanmlanmaya kavuturulamad. Hukuk, devlet kurallar olmaktan teye gitmedi. Birey ve halkn hukukuna asla frsat tannmad. Verilen izinler de gdml olmaktan ve sk sk darbelerle kesilmekten kurtulamad. Ne anlaml bir ifade zgrl ne de rgtlenme zgrl tannd. Belli bir toplumsal konsensse dayanmayan ifade ve rgtlenme zgrl bu nedenle ska tasfiyeye uramaktan kurtulamad. Temel ifade ve rgtlenme zgrl tannmaynca, bunun iin gereken toplumsal konsenss olumaynca, balca demokratikleme alanlar olan ezilen snflarla dinsel cemaatler ve halklar iin yeterli ifade ve rgtlenme zgrl yaama geirilemedi. Bu konuda var olduu idea edilen her hak, atlan her adm ya hi uygulamaya geirilmedi ya da darbeler veya yazlan ve yazlmayan baz tuntan yasalarla yaamsal olmaktan alkonuldu. Krtler ve Krdistana ilikin olarak da bu yazlan ve yazlmayan tuntan yasalar en kat tarzda geerli klnd. En kat yasalar Krt ve Krdistan gerekliklerine ilikin olarak acmaszca uyguland. Fiziki cezalandrmalarla birlikte ok derinden ve kapsaml asimilasyonist programlarla Krtlk ve Krdistanllkla ilgili ne varsa ya tasfiye edilerek, yasaklanarak ya da birlikte resmi ideoloji iinde eritilerek yok edilmek istendi. Bu politikalara ve yasalara kar kan birok grup gibi, kendini sol gelenek iinde ve PKK adyla tanmlayan bir grup insann 1970lerde balatt direni, eitli aamalar halinde, byk aclar ve kayplar pahasna gnmze, 2009lara gelip dayand. Bu direni yol at gelimelerle demokrasi sorunlarnn aa kmasnda ve zme kavuturulmasnda byk rol oynad. Bu koullar altnda dta ABD ve ABnin de oligarik dayatmalara eskisi gibi bavurmaktan uzak durmalar ve kendi karlarn da zorlayan gelimeler nedeniyle demokratik zmlere ak olmalar, Trkiye politik ortamnda ilk defa demokratik zm ansn arttrmaktadr. Bu meyanda yeni ve toplumsal konsensse dayal bir sivil anayasa ihtiyac zm iin bata gelen art olmaktadr. Bu temelde tm toplumsal kesimlerin konsenssyle garanti altna alnacak temel bireysel ve toplumsal haklarla ifade zgrl ve demokratik rgtlenme haklar belirleyici nem kazanmaktadr. Bireysel ve toplumsal zgrlkler ve haklar zerinde ykselecek bir anayasa, Cumhuriyetin demokratik, sosyal, laik ve hukuki niteliini gerek anlamda ilerlie ve gvenceye kavuturacaktr. Bu anayasal erevede dier toplumsal sorunlarda olduu gibi Krt sorunu da zm yoluna konulabilecektir. Kat ulus-devlet gmleini esneten bir Cumhuriyet, Krtlerin bireysel ve toplumsal haklarn kazanmas sonucunda, blnmek urada kalsn, tarihte hep kurucu unsur olarak rol oynam temel bir direin daha da salamlatrlmasyla gerek ve kalc bir demokratik btnle kavumu olacaktr. Bu temelde yaad ar travmalardan, sonu gelmez mal ve can kayplarndan, ac ve gzyalarndan kurtulmu olacaktr. Bylelikle lke ve milletin

gvenlii, kalknmas ve mutluluu kalc klnacaktr. II. Blm: KAVRAMSAL, KURAMSAL ve LKESEL EREVE Trkiye somutunda demokratikleme ve Krt sorununa zm iin baz kavramlarn aka tanmlanmasna, muhtemel zmlere gidilirken temel varsaymlara, kuramsal ereveye ve bal kalnmas gereken ilkelere ihtiya vardr. Sorunlar gnlk ve dnemsel olmaktan yapsal olmaya kadar deiik sre kavramlarnn aklanmasn gerektirir. Gnlk ve dnemsel zmlerin yapsall iermemesi sorunlarn yeniden nksetmelerine yol aabilir. rnein baz sorunlar ynetmelikler ve yasalarla zmlenebilir, ama yapsal-anayasal sorunlar ynetmelikler ve yasalarla zlemez. Yapsal sorunlar anayasal sistemle ilgilidir ve o erevede zm gerektirir. A- KAVRAMSAL EREVE Trkiyede yakn gemite adn koymak dahi bazen yasaklandndan, sorunlar kavramsal dzeyde bile tkanlabiliyordu. Krt kavram, yine daha nceleri sol literatrn birok kavram yasaklanmtr. Halen Krdistan kavramndan ekinilmekte ve resmi evrelerde kullanlmasndan kanlmaktadr. Krdistan kavramnn bilimsel gelimesine deinmek yerine, bunun blge halknn niteliinden kaynaklandna, yani Seluklu ve Osmanl ynetimince Krtlerin Diyar anlamnda younca kullanldna ilikin ok sayda kant ortaya koymak mmkndr. Cumhuriyetin kuruluunda Krdistan Mebusu, Krdistan Meclisi, Krdistan Vilayeti gibi kavramlar bizzat Mustafa Kemal Paa tarafndan bolca kullanlmtr. nkrc, asimilasyonist dnemde Krt ve Krdistan kavramlarnn yasaklanm olmas geerliliklerini yok edemez. zme gidilirken Krt ve Krdistan adlarnn kullanmna yasak getirilmesi batan zmszle gtrr. Ayrca ad olarak kullanlmas yanl ve kabul edilemez durumlar ortaya ktnda, ilgili yargyla birlikte taraflardan kimilerince reddedilir. Aka tanmlanmas gereken kavramlarn banda demokratiklemenin kendisi gelmektedir. Demokratikleme Trkiyede en ok arpklatrlan kavramdr. Benim deerlendirmemde kullandm anlamyla demokratikleme snf kkenli deildir. Tm toplumsal balamlar kapsar. Herhangi bir snf veya tabakann damgasn tamaz. ster aznlk ister ounluk, farkl dil, din, etnisite ve ulusallklar ne olursa olsun, tm toplumsal kesimlerin ayn ifade ve rgtlenme zgrlnn ve bireysel haklarn devlete kar gvenceye alnmasn ifade eder. Ne devletin demokrasi ne de demokrasinin devlet iinde eritilmesi, etkisizletirilmesi dorudur. Her ikisinin rol ve ilevi farkldr. Devlet ve demokrasinin birbirini dengelemesi, demokratiklemenin en hayati sorunlarndan birisidir. nem tayan ve zme doru gidilirken aydnlatlmas gereken dier bir kavram ikilisi cumhuriyet ve ulus-devlettir. Her cumhuriyet bir ulus-devlet deildir. rnein Roma Cumhuriyeti byledir. Kendine cumhuriyetim diyen her ulus-devlet de cumhuriyet olamaz. Cumhuriyet kavram demokrasiyle ilgili olup, halkn da iinde yer ald toplumsal kesimlerin oligarik tekelci elitlere taklmadan temsili ynetimini ifade eder. Ulus-devlet ise ak rnei faist talya, Nazi Almanyas ve Japonyada gzlemlendii gibi devlet = millet zdeliine dayanr. Millet iinde farkl kar gruplarn hak ve zgrlkleriyle birlikte kabul etmez. Devlet ve millet iindeki gruplarn elikili ve farkl karlara sahip olmalarna imkn tanmaz. znde diktatrlktr. ekli demokratik rtler bu niteliini deitirmez. Dolaysyla Trkiyede zme gidilirken cumhuriyet ve ulus-devlet kavramlarn doru tanmlamak ve kavramak nem tar.

rnein Krt sorunu Cumhuriyet iinde zmlenebilir, ama Cumhuriyetin inkr anlamna gelen ulus-devlet iinde zmlenemez. Ortak vatan ve millet kavramlarnn aydnlatlmas da zm asndan hayatidir. Farkl kltrlerden halklarn ayn corafyay ortak vatan olarak kabul etmeleri gayet mmkndr ve tarihte ska karmza kan da budur. rnein eskiden Anadolu ve Mezopotamya denilen ve bugn genel olarak Trkiye ve Krdistan olarak adlandrlan corafyalar, birok halkn -Trklerin, Krtlerin, Ermenilerin, Asurilerin, Araplarn, Yahudilerin, Hristiyanlarn, Rumlarn, birok Kafkas kkenli grubun- ortak vatandr. Yalnz Trklere ve Krtlere vatan klmak adil ve gereki deildir. Trkiye Cumhuriyetinin devlet snrlar olarak buralar kapsamas, bu corafyalarn tek bana Trk etnisitesine aidiyetini dourmaz. Ortak millet kavram iin de benzer bir tanm gelitirilebilir. Millet sadece tek tek vatandalardan olumaz; ayrca ve daha nemlisi, bu vatandalarn mensubu olduklar halklarn, hatta milletlerin milleti olarak da anlalmaldr. Eer ortak vatan kavramnda anlalrsa, o zaman bu kavram dahilinde olan ve ayn devletin snrlarnda yaayan tm halklarn ve milletlerin ortak milleti, o devletin milleti olur. Nasl Trkiye Cumhuriyeti, Trkiye Byk Millet Meclisi diyorsak, Trkiye Milleti demek de demokratikleme asndan daha zmleyici bir kavram olacaktr. Kimlik kavramna aklk getirmek zme katk sunacaktr. Kimlik toplumlarn herhangi bir nitelikteki dini, milli, etnik, kltrel, cinsi vb. aidiyetini ifade eder. Fakat bu konuda nemli olan, kimliklere ucu ak ve esnek mi, yoksa ucu kapal ve kat m yaklatmzdr. Ucu aklk ve esneklik demokratik zmlere muazzam katk salar. Ucu kapallk ve katlk ise zm ok zorlatrr. Kimliklerin birbirleriyle melez ilikiye girmelerine zenginlik olarak yaklamak mmkndr. nemli olan, sentezle bir kimliin dieri iinde erimesinin ok farkl ve elikili yaklamlar olduunu kavramaktr. Kavramsal sorunlara ilikin olarak en nemli husus, kavramlar fetiletirmemektir; herhangi bir toplumsal olguyu dar bir kavramn abartl, gerekliini aan oven bir deeri halinde sunmamaktr. rnein ulus, lke, din, dil vb. gibi deiken ve soyut olan baz kategorileri temel dogmatik deerler olarak dayatmak, demokratik zmlerin ruhuna aykrdr. B- KURAMSAL EREVE Demokratiklemeye ilikin baz kuramsal erevelere aklk getirmek zme katkda bulunacaktr. Ulus-devlet kuramyla demokratik ulus kuram arasnda ak seik ayrm yapmak bata gelen en temel husustur. Ulus-devlet tek dilli, tek etnisiteli vatanda homojenliini esas alr. Ayrca bu vatanda ayn resmi inanca balayarak ayn ritelleri gerekletirmeye koullandrr. Bahsedilen inan vatanseverlik deil, oven milliyetilik ve dinciliktir. Ulus-devlet iliki ve elikileri iinde toplumsal farkllklar kabul etmez. Her grubun dierleriyle zdeliini esas alr. Bunun faist ideolojiye uygun bir ulus kuramna denk dt aktr. Demokratik ulus kuram olduka farkldr. ok dilli, dinli, etnisiteli, uluslu, kltrl, karlar farkl gruplar ve bireylerden oluan bir ulus tanmna sahiptir. Vatanda ve grup aynln esas almaz. Devlet = ulus tanmn kabul etmez. Her ikisinin farkl oluumlar olduuna inanr. Devlet ve demokrasi, zerinde hassasiyetle durulmas gereken farkl iki alandr. nemli olan, bu iki alann birbirinin meruiyetini tanyarak denge iinde varlk kazanmasn anayasann en temel hkm haline getirmektir. Demokratik ulus kuram vatanda kadar grup, cemaat ve sivil toplumun da nemli olduunu varsayar ve varlklarn anayasal gvenceye kavuturur. Soyut vatanda kavramnn bir liberal lafazanlk olduunu, vatandan ancak grup, cemaat veya sivil toplum mensubiyetiyle

somut bir anlam kazandn dnr. Dier nemli bir kuramsal sorun anayasaya ilikindir. Anayasa kuramnn temelinde yatan Devlet mi, birey mi esas olmal? sorusu ok tartlm bir husustur. Devleti dzenleyen kurallarn btnl olarak anayasa kuram ile bireyin devlet karsnda hak ve zgrlklerini dzenleyen anayasa kuramlar arasnda byk fark vardr. Ayn ey kolektif hak ve zgrlkler iin de geerlidir. Demokratikleme kuramnda esas alnmas gereken anayasa kuram, ak ki, bireysel ve kolektif haklar ve zgrlkleri devlete kar koruma anlayna dayanr. Azami rgtlenmi iktidar olarak devletin korunmaya ihtiyac yoktur. Zaten varl korunmay ifade eder. leyiini temel kurallara balamak demokratik anayasa kuramna ters dmez. Demokratikleme kuram asndan iyi kavranmas gereken bir husus da toplumsal sorunlarn devleti zmleriyle demokratik zm kuramlar arasndaki ok nemli ayrmdr. Devleti kuram toplumsal sorunlarn zmn her eyin devletletirilmesinde grr. rnein din gibi metafizik felsefeyi ve inanc ilgilendiren bir konu bile devletletirilerek, zmden ziyade sorun haline getirilir. Hemen hemen dier birok ekonomik, sosyal, kltrel, ulusal sorunlar devletletirilerek veya devlet gdmne alnarak zmlendii zehabna kaplnr. Ak ki bu kuram sorun zmez, sorunlar arlatrr ve oaltr. Demokratik zm kuram sorunlarn sahibinin devlet deil toplum olduunu, dolaysyla zmnn de ilgili toplumdan gelmesi gerektiini esas alr. lgili toplum birimi kendini ne kadar zgr ifadeye ve rgtlenmeye kavuturursa, bunun kendi zmne de o kadar yol aacan idea eder. Devleti kuram ilgili topluma hep kural dayatrken, demokratik kuram ilgili toplumun kendi inisiyatifinin nem tadn ve kendisini belirleme ve ina etme hakkna sahip olduunu syler. Devletle ilikinin birbirini ya tamamen reddetmesini veya tersini iermez. liki ve eliki iinde gerginlikler yaasalar da, uzlama ve bar iinde bir arada yaamalarn ngrr. Bu meyanda demokratik zm barla da balantldr. Her bar demokratik zm eksenli olmayabilir, ama her demokratik zm onurlu bar dediimiz her varln geliim hakikatini salama alr. Onurlu barlar birbiriyle baran glerin birbirlerinin varln ve geliim hukukunu tanmalaryla gerekleir. Devleti kuramlarn dier bir sakncas, sorundan etkilenen karsndaki gleri de devletilie yneltmesi, yani tek zm yolu olarak kendi ulus-devletini dayatma riskine sokmasdr. Bir nevi devlete kar devlet zihniyetine gtrr. Demokratik kuramn yksek zmleyicilik ans ne devlet snrlarndan ayrlmay, ne de kar ulus-devlete ynelmeyi gerekli ve zorunlu klmasdr. Devlet olmayan, devleti hedeflemeyen, ret ve inkr da etmeyen esnek bir zm ngrmesi demokratik kuramlarn byk ansdr. Temel kuramsal bir sorun da bireysel ve kolektif haklar kuramna ilikindir. Bu konuda muazzam bir speklasyon vardr veya gelitirilmitir. Liberal bireycilik anlaynn saptrd bir konudur bu. Sosyal bilimin asgari bir kavran bile bireysel olann toplumsal, toplumsal olann da bireysel olduunu, birinin dierini iinde tadn gsterir veya anlamlandrmamz salar. Toplumsallk olmadan bireyselliin asla yaanamayaca, bir insan tek bana bir haftalna bir yere braksak hemen anlalr. Ayrca toplumun bireysel abalar ve ilikilerden olutuu da bilge olmay gerektirmeyen saduyulu bir anlayla rahatlkla kavranabilir. Sorunun arlatrlmas liberalizmin homojen ulus ve vatanda yaratmak iin grup, cemaat ve sivil toplum hukukunu reddetmesinden kaynaklanr. Bu kolektivitelerin zgrlkleri ve haklar ne kadar budanrsa, sermaye ve ulus-devlet tekellerinin azami smr ve iktidar anslar o kadar artar. Bireysel haklardan bahsedip kolektif haklardan bahsetmemek, hatta daha da ileri gidip kolektif haklar reddetmek faist yaklamla ilgilidir. Bireyin mensup olduu kolektiviteye hak ve zgrlk tannmadan, bireysel hak ve zgrlk tanmann hibir kymeti yoktur. Ayrca kuramsal olarak

bu mmkn de deildir. Burada tam bir Ali Cengiz Oyunu oynanmaktadr. Birey olarak slam yaayabilirsin, ama toplumsal olarak yaayamazsn demek hem bir faist demagoji, hem de bir eliyle verip dier eliyle alma kurnazldr. Bireysel ve kolektif haklar ve zgrlkler etle trnak gibi birbirini btnleyen haklar ve zgrlklerdir. Elbette bu konuda bireyi inkr eden her tr ar cemaatilik ve kolektivistilikle toplumu inkr eden her tr ar bireycilii reddetmek, bireysel ve kolektif haklar ve zgrlkler kuramnn en temel kriterleridir. Demokratikleme sorunlarnn zmnde kuramsal ereveyi gelitirirken, en nemli bir sorunun da Avrupa ve zellikle Fransa merkezli pozitivist sosyal bilimcilikten kaynaklandn ok iyi kavramak gerekir. Beinci Cumhuriyet deneyimi yaamasna ramen Fransann hem halen laiklik, yurttalk ve cemaatilik nedeniyle sorunlar yaamasnda, hem de Britanya mparatorluu karsnda dta, tm Avrupada ve dnyada hegemonik ideasn kaybetmesinde pozitivist sosyal bilimciliin belirleyici pay vardr. Trkiye Cumhuriyeti ve daha nceki Tanzimat ve her iki Merutiyet deneyimi esas olarak Fransz nc Cumhuriyet deneyimini kendilerine temel aldklarndan, ayrca modernite ideolojisi olarak Fransz pozitivizmini benimsediklerinden, bunun gnmzde yaanan demokratik sorunlardaki payn aratrmak ve sonularn netletirmek byk nem tar. Akas eer Cumhuriyet doksan yldr demokratikleme ynnde kaplumbaa hznda bir yry bile gerekletirememise, Fransz pozitivizminin teorik ve cumhuriyeti deneyimlerinin bundaki pratik etkisini aa karmadan baarl zmler gelitirmek yine de zor olacak, eski sorunsallklar devam edecektir. Fransz pozitivizmi ve cumhuriyetilik deneyiminin tm etkilerinin reddinden bahsetmiyorum. Ama 1950ler sonrasnn bilimsel devriminden ve demokrasi kuramndaki byk gelimelerden yararlanp olumsuz etkilerini amazsak, byk bir demokratikleme ve fikir zgrl ansn iyi kullanmam olacaz. Teorik ve pratik balamdaki Fransz etkisi gnmz iin de byk nem tamakta ve zmlenmeyi gerektirmektedir. Genel olarak Avrupa merkezli sosyal bilimin de gnmzde byk eletiri ald bilinmektedir. Ortadouya ilikin oryantalizmin maskesi giderek drlmektedir. zcesi unu demek durumundaym: Ortadounun 15.000 yldan beri kantlanm kltrel nclk deerlerini, zellikle son 5.000 yl akn merkezi uygarlklarn baat olmu kltrel deerlerini, ondaki zm olanaklarn hepten gz ard edip, ou da Ortadou kltrnden arlm Avrupann son be yz yllk kaba maddeci pozitivist yaklaml kltryle sorunlarmza, temel toplumsal sorunlara anlam ykleyebileceimizi ve bu sorunlar zebileceimizi pek zannetmiyoruz. Bu kltr esas alnarak varlacak zmler daha hastalkl yaplanmalara yol aabilir. Doru olan, Avrupa merkezli ideolojik hegemonyadan kurtulmak, Ortadou ve dier Dou geleneindeki muazzam insani deerleri ve toplumsal sorunlarn zm yaklamlarn gndemletirmektir. Eer bir Trkiye veya Ortadou modelinden bahsedilecekse, bu modelin ancak bu byk tarihsel ve toplumsal gerekliklerden kaynaklanmas gerektii gayet aktr. Pozitivist felsefenin en nemli sonularndan biri, idea ettiinin aksine dogmatizmin en kat biimine yol aan niteliidir. Bilimsellik ad altnda modernite dogmatizmini merulatrm, dinden daha kat bir inan fanatizmine yol amtr. rnein ulus, lke, devlet, snf, toplum vb. kavramlara yklenen anlam Allah kavramna yklenenden daha kesin niteliktedir. Bu kavramlar tanrdan da gl tanrsallklar halinde yceltilmi oluyorlar. Dolaysyla hem bu kavramlar gerek ieriklerini yitiriyorlar, hem de genelletirilerek hakikat kapsamn yok ediyorlar. Nesnelletirme znelletirmeden daha tehlikeli bir dogmatizme gtryor. Dnyadaki son be yz yln sava gereinin ve gnmz dnyasnn birok alanda srdrlemezlik snrlarna dayanmas pozitivist materyalizmle yakndan balantldr.

Nesnel dogmatizmden kurtulalm derken znel dogmatizmi yelemi olmuyoruz. Batnn ideolojik hegemonyasndan kurtulmak nceliimiz olmaldr. Ancak o zaman toplumsal sorunlar ve bunlardan en nemlisi olan demokratiklemeyi kendi toplumsal doasna uygun olarak gndemletirebiliriz. Kalc demokratikleme tam bir fikirsel zgrlk iinde kendi toplumsal doasna uygun olarak tartldnda zmn bulabilir. Avrupa merkezli sosyolojik kavram ve kuramlarla bata slam kltr olmak zere muazzam bir katmanlar blou tekil eden kltrel miras gncelletirilemez, zmlenemez. Son iki yz yllk oryantalist uygulamalar bu gereklii yeterince kantlamtr. Tek bana srail-Arap anlamazl bile nasl bir zmszlk yaandn gsterdii gibi, srail ve Arap kavramlarnn (pozitivist ulus kavramlar) kendi bana birer sorun reten mekanizma olduu da bu kantlamann rnekleri olarak sunulabilir. srail ve Arapla ne kadar gereklik yklersen, sorunu o kadar iinden klmaz hale getirirsin. nk hem Arap, hem srail kavramlar idea edilen gerei tamaz, hakikatini ifade edemez. Benzer bir uygulamay Trk ve Krt kavramlar iin de nerebiliriz. Trke ve Krte ne kadar gereklik yklenirse, bu durum bu kavramlar etrafnda oluan sorunlarn o denli arlamasna yol aar. Krt ve Trk kavramlar en ok da son yzyln zayf bir olgusallk kazanm gerekleri iken, zayf olmas gereken ama tersine ok abartlan hakikatleri dzeyine ykseltilince, altndan klmaz sorunlara yol amlardr. Pozitivist din olarak milliyetilik, toplumsal sorunlar geleneksel dinlerden daha ok arlatrmaktadr. zcesi demokratikleme kuramlar nesnel ve znel dogmatizmden kurtulunduu oranda gereki zmlere katk sunar. Kuramsal balamda ele alnmas gereken dier bir konu tarihsellik ve imdilik, gncellik arasndaki ilikidir. Pozitivizmden esinlenmi nesnel dogmatizm etkisini en ok tarih ve imdi arasndaki anlam zerinde gsterir. Ya imdiyi tarihin kat determinist bir nicelik birikimi olarak kabul eder, ya da tarihi imdinin geriye doru uzanm bir nicel birikimi sayar. Aslnda tarih ve imdi arasnda bir fark grmemektedir. Dolaysyla tarih reddedilmi olmaktadr. imdi neyse tarih odur demek korkun bir hatalar ve yanllklar yuman oluturur. Kald ki, imdinin pozitivist inas yzde doksan hakikatin inkr zerinedir. Tarihe yansmas ya muazzam nitelikte bir inkra ya da tersine bir abartmaya gtrr. Doru olan, tarihin imdiyi nasl koullandrdn titiz bir aratrmayla belirlemedir. Hibir toplumsal sorun tarihinden kopuk veya ters olarak ele alnp zmlenemez. Tarihini yanstmayan bir imdiden bahsedilemez. imdiyi tarihte aramak ne kadar doru bir yntemse, tarihi de biraz imdide aramak o kadar doru bir aray yntemidir. Ama bundan tarih = imdi sonucu karlamaz. Aralarnda koullandrma kesindir. Tehlikeli olan, koullandrmay doru lmeden aynlatrmadr. O zaman kadere boyun eilmi olunur ki, ne bir sorunun anlalma gerei kalr ne de zm ans doar. imdiyi bir zgrlk, zm frsat olarak grmek, ama koullarn tarihsel hakikatlerde aramak kaydyla. Aralarndaki sk koullanmay grmek ne kadar nemli ve gerekliyse, fark grmek de o kadar doru ve zme katk sunucu niteliktedir. Kuramsal ereveye ilikin son bir katky din ve ahlk eksenli dnce ve pratiklerde aramak gerekir. Demokratiklemeyi sadece bir siyasal kuram erevesinde zmek ne adil ne de vicdanidir. Toplum sadece siyasi bir gereklik deildir, ahlki ve dini bir gerekliktir. Din ve ahlk birlikte binlerce yl mensup olduklar toplumlarn sorunlar zerinde en fazla durmu ve zm retmi olan kurumlardr. Bu tarihsel, vazgeilmez kurumlar gz ard ederek, sadece ekonomik ve siyasal gereklerle analiz yapmak ve zm retmek kanlmaz olarak eksik kalacak, dolaysyla yanllklara ak olacaktr. Bir ynyle sorunlar zlmeye allrken, dier ynlerden daha da arlamalarna yol alm olacaktr. Pozitivizmin toplum zerindeki ykc etkilerinden biri de dini ve ahlki hakikatlerin sorun zmedeki rollerini asgariye indirmesidir. Din ve ahlk yarglar, zellikle Dou ve Ortadou

kltrlerinde binlerce yllk toplumsal deneyimlerden szlm, sorunlar adalet ve vicdan ltlerinde zmleme ve zmenin sonulardr. Bavurulmay art klar. Oryantalizm bu geleneksel zm yollarn etkisiz klmakla toplum zerindeki despotik basklar artrm, demokratik sorunlar arlatrmtr. Adalet ve vicdan olmadan toplumsal yaam srdrlemez. Sadece sermayenin buz gibi souk hesaplarna indirgenmi kat determinist, ekonomist ve iktidarc yaklamlarla olsa olsa rndan km kaotik bir duruma yol alr ki, yaanan gereklik de ounlukla bu durumdadr. Devasa boyutlara trmanm toplumsal sorunlarn demokratik zmnde adalet ve vicdana dn kanlmaz bir deer hkmndedir. rnein Ermeni, Asuri gibi halklarn yaadklar trajedileri amak iin ne ekonomik ne de politik-askeri gleri yeterlidir. Ancak Ortadou kltrnde tarih boyunca yaanmam kapitalist modernitenin tuzana drlm olmann sonucu olarak, bu halklarn yaadklar trajediyi amalarna yardmc olmak, yine blge kltrlerinde her zaman var olmu dinin ve ahlkn vicdani ve adil yarglarna bavurmakla mmkndr. C- LKESEL EREVE lkesel ereve kuramsal ereveye bal olarak gelitirilmek durumundadr. Gelitirilecek demokratik zmlerin gncel ve konjonktrel olmann da tesinde yapsal olmalar kalc olmalarn da beraberinde getirir. Sorunlarn zm gn kurtarmaya deil, ya sistemi kurtarmaya ya da yoksa yeniden ina etmeye hizmet etmelidir. Fonksiyonel devlet ve toplumun kalc istikrar bu tip zmleri gerekli klar. Demokrasi bir devlet ve toplum sistemi olduuna gre, demokratikleme admlar sistemli olmak durumundadr. Daha da gelitirilmeleri mmkn olan sralayacamz ilkelerin demokratik sistem iin kalc bir ereve tesis etmenin asgari koullarn salayc nitelikte olduu kansndaym. 1- Demokratik Ulus lkesi: Btnlk salayc ulusallk devlet-ulus olarak deil, demokratik ulus olarak ina edilmeli veya var olan ulusallklar demokratik ulus olarak dnm yaamay hedeflemelidir. Ucu ak kimlik ve esnek ulus anlay bu hedef iin yeterli bir balang oluturabilir. Burada nemli olan, iinde btnlemenin salanaca ulusun iktidar zoruyla deil, demokratik gnlllk temelinde ina edilmesi veya dnmle gereklemesidir. Demokratik ulusta hem bireysel hem de kolektif hak ve zgrlkler bir madalyonun iki yz gibi birbirini tamamlayc niteliktedir. Sadece vatanda iermez; farkl sivil toplum, cemaatler ve halk gruplarn da kolektif birimler olarak bir zenginlik kayna sayar. Vatandalar ne kadar fonksiyonel bir kolektivitenin unsuru olurlarsa o kadar gl bir konum tekil ederler. 2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan) lkesi: Ortak vatan (demokratik vatan) anlay esas alnmaldr. Yani sadece tek dilli bir etnisiteye ve tek dine ait olmayan, ok dilli, ok uluslu ve ok dinli vatandalardan oluan bir vatan anlay en gereki olandr. Dolaysyla btnlk ve kardelii daha ok karlar, yaar. Sadece bir etnisiteye aidiyet hissi veren vatan anlay, vatandalarn byk bir ksmn tekiletirir. Kutuplamay arttran tekiletirme asl blc rol oynayan anlaytr. Ayn tornadan km vatanda anlay ak ki faizmden kaynaklanr. Farkllk hem doann hem toplumun yaam zenginliini ifade eder. Vatanseverlik duygusunu ovence ve rk olarak deil, topraa, ekolojiye ve geliime duyulan ballk olarak yaamak en dorusudur.

3- Demokratik Cumhuriyet lkesi: Devletin ekli olarak cumhuriyeti ulus-devlet olarak yorumlamak, zellikle kat bir ulus-devletilik biimi tekiletirmenin dier bir etkenidir. Cumhuriyet iin ideal olan devlet rejimi ulus-devlet deil, demokratik devlettir. Bir devlet hem ulus-devlet hem demokratik devlet olamaz. Bu iki sfat birbiriyle eliir. Demokratik devlet demokratik sisteme ak olan, onunla uzlaan devlettir. Ulus-devletin byle bir hedefi olmayp, bilakis demokratik toplumu kendi iinde asimile eder. Demokratik zm ilkesi cumhuriyetle uyuur, ama ayn uyuumu ulus-devlet biimiyle salayamaz. nemli olan, cumhuriyeti demokratiklemenin at rgt olarak dnmek ve ina etmektir. Devlet biimini veya cumhuriyeti ideolojikletirmemek, bir etnisiteye ve dine balamamak demokratik zm iin nemlidir. Cumhuriyet iin tm vatandalarn demokratik at rgt olarak hukuki bir tanm gelitirmek en dorusudur. Yani cumhuriyeti tm vatandalarn demokratik hukuk rgtlenmesi olarak tanmlamak byk nem tar. Bylelikle sosyal ilke ve laiklik ilkesi de en zl ekilde tanma ierilmi olur. Cumhuriyeti ancak bylesine aka tanmlanm olarak bir etnisiteye, dine, ideolojiye balamam oluruz. rnein etnisite ve soy ieren Trk ve Krt kavramlaryla din ve dier ideolojik ifadeler olan slamilik, Hristiyanlk ve Snnilik sfatlarn eklemeden ifade edilmesi daha kapsayc ve btnlk salayc olur. 4- Demokratik Anayasa lkesi: Demokratikleme siyasi bir hareket olmasna ramen, toplumsal bir konsenssle oluturulmu bir anayasaya dayanmadan kalc ve sistematik bir ynetim rejimi haline gelemez. Demokratik anayasalar demokratik toplumla devletin uzlamasn ifade eder. Bireysel hak ve zgrlkler ancak demokratik toplumla anlam kazanabilir. Aksi halde muazzam g younluu olan devlet karsnda bu haklarn korunmas mmkn deildir. Devleti de srekli problem oluturan ve arlatran bir kurum olarak deil, uzmanlk ve tecrbe birikim alan olarak zm salayc bir etken halinde tutmak iin demokratik anayasa vazgeilmez bir aratr. Demokratik anayasa devleti ilevsel klan, tecrbe ve uzmanlk birikimi halinde tutan niteliiyle toplum ve devleti bir arada tutan tutkal durumundadr. 5- Demokratik zm lkesi: Demokratik zm ilkesi daha ok devlet olmay hedeflemeyen, devletin uzants da olmayan sivil toplumun demokratiklemesini, yani demokratik toplumu esas alan zm modelidir. Devletin bnyesinde temel biim deiikliklerine ynelmekten ziyade, toplum bnyesinde ileyen bir demokratik rejim arayan zmlere ynelir. Devlete ilikin olarak en ok demokratik bir anayasa talep eder. Tabii ki demokratik anayasann oluumu iin teorik ve pratik abalar tatminkr olmal, bu anayasa devletten ok toplumsal esenlii esas almaldr. Demokratik zm ilkesinin ztt iktidarc-devleti zm zorlamalardr. lke olarak demokratik zm iktidar paylamyla uramaz, hatta iktidardan uzak durur. nk iktidar ne kadar younlarsa, demokrasiden o kadar uzaklama yaanr. Yalnzca hkmetler veya devletler adna toplumlar dzenlenirse, ortaya kan dzen antidemokratik olur. nk toplumsal gler iin iine dahil edilmemitir. ktidar ve hkmet dzenlemeleri olumlu ynde olursa belki demokratiklemenin nn aar, ama demokratiklemenin kendisini oluturmaz. Demokratik zmlerin hedefi de iktidar veya devlet olanaklarn paylamak olamaz. Devlete tutunmak, devletin bir blounu tekil etmek demokratik zmn hedefi olarak grlemez. Demokratik zm ilkesinde temel husus, demokratik kurumlarla devlet kurumlarnn bar iinde bir arada yaamalarnn anayasal gvence altna alnmasdr. ki kurumsal varlk arasnda

yasal bir meruiyet vardr. Varlklarn birbirlerinin inkrna dayandrmazlar. Ne demokrasi adna devletin tasfiyesi gereklidir, ne de devlet adna demokrasi eritilmelidir. Bat sistemindeki ar i ielik ulus-devlet iinde demokrasinin gstermelik bir kuruma dnmesine yol aar. Demokratiklemenin en gncel sorunu bu i ielii aan iki kurumsal varln bir arada yaamasn yeniden dzenlemektir. Demokrasinin devleti snrlamas ne kadar vazgeilmez bir ilkeyse, devletin de tecrbe ve uzmanlk birikimi olarak demokrasiye at ilevi grmesi o kadar ilkeseldir. Tarihi sre iinde galip kacak olan demokratik toplum olacaktr. zcesi devletle demokratik kurumlarn bar iinde ama gergin durular rekabete yol aan bir durumu ifade eder ki, bundan geliip glenecek olan demokratik toplumun kendisi olacaktr. 6- Bireysel ve Kolektif Hak ve zgrlklerin Birliktelii lkesi: Demokratikleme sorunlarnn zmnde hayati bir rol oynayan hak ve zgrlkler ilkesinin uygulanmasnda bireysel ve kolektif ayrmna gitmenin kendi bana zmden ok sorunlar daha da arlatrdn ve iinden klmaz hale getirdiini dnyadaki saysz deneyimden renmek mmkndr. Ayrca bu ayrm toplumlarn doasna da aykrdr. nsan toplumunda birey hibir zaman ve meknda hakl veya haksz, zgrlkl veya zgrlksz olarak topluluksuz yaamamtr. Zaten insann zellii, en gelimi toplumsal hayvan olmasdr. Dolaysyla bireyin elde ettii veya yaad hibir hak ve zgrlk, aidiyetini yaad topluluklarla paylalmadka hibir anlam ifade etmez. Toplumdan soyutlanm birey ne kadar anlamszsa, edindii hak ve zgrlkler de o kadar anlamszdr ve uygulanma yeteneinde deildir. Tersi de dorudur: Bir toplulua tannan hak ve zgrlkler mensubu olan bireylere yanstlmadka hibir deer ifade etmez. Hak ve zgrlkler bireysiz yaanmaz. Bireyleri hak ve zgrlklerden yoksun brakmak mensup olduu toplumu ayn duruma drmekle mmkn olduu gibi, toplumu, kolektiviteyi hak ve zgrlklerden yoksun brakmak da mensubu bulunan bireyleri ayn duruma drmek demektir. zcesi hak ve zgrlkler ne bireysiz ne de toplumsuz birlikte olmadan, paylalmadan yaanacak deerler deildir. 7- deolojik Bamszlk ve zgrlk lkesi: Bu ilkenin temelinde daha ok kapitalist modernitenin dnya apnda egemen kld kaba materyalist nitelik tayan, znde ise idealist olup pozitivist bilimci geinen ideolojik hegemonyaclndan kurtulmadka, demokratiklemenin ve znde var olan zgrlemenin salanamayacan kavramak yatar. Pozitivist bilimcilik Avrupa hegemonik uygarlnn baat ilkesidir. Bu ilkeyi hegemonik klmadan, dier temel unsurlar olan kapitalizmi, endstriyalizmi ve ulus-devletilii dnya apnda kendine baml olarak ina edip yrtemez. deolojik hegemonya Ortadouda oryantalist bilimle zihinleri fetheder. Bunun ardndan veya bununla birlikte dier temel unsurlarla fetih, igal ve smrgeciliini ok eitli biimler altnda gerekletirir. Eski despotik yerel unsurlarla doas gerei hep ibirlii iinde olan yeni smrgecilik, demokratikleme sorunlarn daha da arlatrr. Buna kar gelien her tr direni demokratik bir yan tar. Bu demokratik yann geliip glenmesi ve kendisini ayakta duracak ve sistematize edecek biimlere tayabilmesi iin hegemonik ideolojiden kopmas gerekir. Alternatif ideolojik seeneklerin anlaml olmas iin yerel, kentsel, blgesel oklu ulus ve ortak vatan kategorilerini iermesi gerekir. Aksi halde baka bir ideolojik hegemonya geliim gsterebilir. Geleneksel dinci ve rk grler de en az kapitalist modernite ideolojisi olan pozitivist hegemonyaclk kadar hegemoniktirler. Bahsedilen ana kategorilerde zgrlkle dayanan ideolojik klar zgrlk ideolojileri olarak deerlendirmek mmkndr. Ancak bu zgrlk

ideolojileriyle demokratikleme sorunlar ve zm yollar anlalr klnp uygulanabilir. deolojik zgrlk olmadan demokratikleme admlar her an tkezleyebilir, hegemonik ideolojilerin kontrolne girebilir. deolojik zgrlk toplumsal doann hakikatiyle balantl olup, demokratik toplumun gerekletirilmesi ve yaanmasyla kendini daimi olarak ifade eder. Toplumsal hakikat demokratik toplum gereklerinin zgrce ifadesidir. 8- Tarihsellik ve imdilik lkesi: Demokratikleme sorunlar ve zm olaslklar tarihsellikle imdilik arasndaki ilikilerin doru kurulmasyla yakndan balantldr. Tarihte ilgili sorunlar ve zm olanaklarn gz ard eden, sansrleyen bir zihniyetin sadece demokratikleme sorunlarn deil, tm toplumsal sorunlar kavramak urada kalsn, daha da arlatrp iinden klmaz bir hale getirmesi, kriz, atma ve savalara dntrmesi kanlmazdr. Tarihte olup bitenler imdiyi belirleyen en temel koullardr. imdi veya gncel olan, tarihin kendini sorun ve zm olanaklaryla sunma halinden ibarettir. Tek fark udur: Gemie mdahale edemeyiz, ama imdiye, gncele mdahale edebiliriz. Mdahalenin fikri temelleri ve maddi gcyle balantl olarak gnceli deitirebiliriz. Deiimi hzlandrabilir, farkl yne evirebilir, zgr klabilir veya daha ok kleletirebiliriz. Bu tamamen mdahale glerinin konumlaryla balantl bir husustur. nemli olan, Gemi, tarih ana halkasyla imdiye nasl yanstlmal? sorusuna verilecek yanttr. imdiyi tarihin zellikle ilgilendiimiz sorunlaryla ilgili alanlarnn ifadesi olarak zmlemek, toplumsal sorunlarn zm anahtardr. Bu anlamda tarih kavrandka en byk g kaynamz olacaktr. Tarihini doru kavrayamayan ve yazamayanlarn, imdiyi doru kavrayp zgrletirmeleri ve demokratikletirmeleri ok zayf bir olaslktr. El yordamyla yaanacak zgrlkler ve demokratiklemeler kalc olamazlar; nasl elde edilmilerse yle elden kaabilirler. ok iyi bilmek gerekir ki, toplumun kendisi en gelimi tarihtir. Kendisi bir tarih olan toplumu bu yzyle, hakikatiyle tanmadka, onu sorunlarndan kurtarmak, demokratik zmlere ve yaam tarzna kavuturmak pek olas deildir. Bunun iindir ki, despotlarn ilk yaptklar eylem, toplumsal hafzay yok etmektir. Demokratlarn da yapmalar gereken ilk ey, toplumsal hafzaya yani tarihe olanca dorularyla sahip kmaktr. Kapitalist modernitenin en byk tahribat insanlk hafzasn yok edici darbelere maruz brakmas ve imdiyi sonsuzmu, daha dorusu tarihin sonuymu gibi sunmasdr. Ona gre her ey skm imdiden ibarettir. Bireycilik denilen hastalk bu anlayla balantldr. Kendini yaa, gerisi botur bireycilii tarihsel toplumun inkryla ilikilidir. Bylesi bir zihniyetten toplumsal hakikat ve onun ifadeye kavuaca demokratik toplumculuk beklenemez. Bu adan liberal bireycilik demokrasinin inkrdr. Tarihte an, anda tarihi grmek sosyal bilimin doru ilkesidir. 9- Ahlk ve Vicdan lkesi: Bat sosyolojisi vicdan ilkesini tanmaz. Analitik zek olarak iler. Vicdan duygusal zekya gereksinim duyar. Analitik felsefe olarak balayan modern sosyoloji, gnmzde bir ynetim tekniine dnmtr. Hlbuki vicdan toplumsal kuruluu var eden ilkelerin banda gelir. Vicdan toplumun adil yargs olarak ilev grr. Yok sayldnda toplum en tehlikeli canavar makinesi olarak iler. Vicdan dinin ve ahlkn z de saylabilir. Eer kuru gelenek olarak din ve ahlk bir tarafa brakrsak, bu iki kurumdan geriye kalann toplumsal vicdan olduu grlecektir. Toplumsal vicdan siyasi, askeri, ekonomik gc olmayann snaca tek alandr. Bu alan tahrip edildiinde toplumda sadece g ilkesi iler ki, o zaman herkes herkesin kurdu olur.

Demokrasi vicdansz ileyecek bir rejim deildir. Tekelci g ve sermaye sistemleri vicdann inkr zerine kuruludur. Demokratikleme znde bu vicdan inkrn geersiz klma ve toplumsal vicdan kazanma hareketi olarak da tanmlanabilir. G ve sermaye tekelinin dndaki devasa toplum ancak vicdan hareketiyle savunulabilir. Gnmzde toplumsal mcadele bir anlamda yitirilmi vicdan kazanmaktr. Demokratikleme yitirilmi olan vicdan deerlerini edinme hareketi olmadka tam anlamna ulaamaz, birey ve aznlklar haklarn ve zgrlklerini kazanamaz. Tm bu gerekeler demokratikleme sorunlarnn zmnde dinin ve ahlkn szlm toplumsal deeri olan vicdan ilkesinin mutlaka devrede olmasn gerektirir. Soykrm gerekleri vicdan devreye sokulmadan zmlenemez. Kapitalist modernitenin tm cinayetleri ve soykrmlar ancak vicdan ilkesi harekete geirildiinde itiraf edilebilir ve adalete yol aabilir. Modernite tm toplumsal sorunlarda g ilkesini esas alr. Gc olan kazanr veya halleder, olmayan ise kaybeder ve gereklik olmaktan kar. Modernitenin temelindeki en byk hastalk budur. Toplum bu ilkeyle ancak ta devrini bile aratacak bir cangla dner. Eer kkl toplumsal sorunlara ve bunlarn bata gelenlerinden olan demokratiklemeye kalc, adil yantlar bulmak istiyorsak, g ilkesi yerine mutlaka vicdan ilkesine yer vermeliyiz. Dou kltr bu ilkeye yabanc deildir. Tersine tm sorunlarnda bu ilkeye ba yeri vermitir. Kapitalizmin, gcn buz gibi hesaplar uruna bu ilkeden vazgeemeyiz. Trkiyenin demokratikleme sorunlarna zmler gelitirirken, dier tm ilkelerin ba kesinde vicdan ilkesine yer vermek ve bu ilkeye bavurmak durumundayz. 10- Demokrasilerin z Savunma lkesi: Tek hcreli canldan cansz zannedilen ama yle olmad ve dahas tm canllk ilkesinin temeli olduu anlalan atom-alt paracklarn yaamna kadar z savunmasz varln olmad bilinen bir hakikat olup bilimsel olarak da kantlanmtr. nsan toplumlar gibi son derece zekl ve esneklik dzeyi yksek varlklarn z savunmasz olamayacaklar her yaam annda ve meknnda rahatlkla gzlemlenmektedir. Savalar bile uygarlk sistemlerinin arpklatrlm z savunma anlaylaryla yakndan balantldr. Demokratik toplumlar ve zgr bireyleri snfl uygarlklar dneminde kendilerini korumak iin byk savunma sorunlaryla kar karya kalmlardr. Hatta ilkel komnal toplumlar, uzun dnemli yaamlarnda, kendi aralarnda yaadklar elikilerin yan sra, doann canl ve cansz oluumlarndan kaynaklanan lmcl tehlikelerle de kar karya kalmlar ve z savunmay her ann ve her meknn birincil grevi saymlardr. Kapitalist modernite unsurlarnn (ulus-devlet, kapitalizm ve endstriyalizmin) ekonomik, ekolojik ve demokratik toplumlarla zgr ve eit bireyleri zerinde yrtt tekelci bask ve smrsne kar z savunma sorunlar hayati konularn banda gelmektedir. z savunmasz yaam sadece cret kleliiyle sonulanmamakta, her trl isizlik, hastalk ve yozluklara da yol amaktadr. Daha da kts, ok sayda fiziki ve kltrel soykrmlar da beraberinde tamaktadr. Modernite sistem olarak genelde toplumu ve bireyleri, zelde daha iddetli olarak demokratik toplumlar ve zgr bireyleri zorunlu olarak varlklarn savunmakla kar karya brakmaktadr. z savunmay baaramamalar halinde, sadece zgrlkleri deil, varlklar da soykrm tehlikesine uramaktadr. Modernitenin tekelci unsurlar kendini srdrebilir klmak iin toplumun ve bireyin zgrln ve varln tehdit altna almakla yetinmemekte, ge dnemlerinde yaam iin vazgeilmez olan ekolojik koullar da tketmektedir. Ekolojik koullarn tketilii, uzun vadeye yaylm ve tm yaam zerinde yrtlen bir nevi soykrm olmaktadr. Demokratik toplum ve zgr birey, devrimci ve evrimci gelimeler kadar, onlarla birlikte z

savunma sorunlarna da are bulmak zorundadr. Modernitenin yapsal krizinin son dnemi z savunmay tm sorunlarn bana yerletirmitir. Her topluluk ekonomik, ekolojik ve demokratik bir birim olmak kadar, z savunmal bir birim olarak da yaamak durumundadr. Ayn zamanda her eit ve zgr birey ekonomik, ekolojik ve demokratik bir veya daha ok birimde yaamak kadar, birlikte o denli bir veya ok sayda z savunma biriminde de yaamak durumundadr. Tm canllar iin geerli olan beslenme, reme ve korunma en ok insan toplumu iin geerli vazgeilmez yaam kouludur. III. Blm: TRKYEDE ANAYASA ZM DEMOKRAS SORUNU VE DEMOKRATK

A- TRKYEDE DEMOKRAS SORUNUNUN ORTAYA IKII, GELM VE SONULARI Evrensel bir olgu olarak demokrasi sorunu, kabile topluluklarnda stteki hiyerarik ynetimin ayrmaya gitmesiyle ortaya kar. Kendi iinde doal demokrasi olan kabile toplumunda idari ayrm doal demokrasinin sonunu getirir. Hiyerariden despotik devlete gei bu sreci derinletirir. Uygarlk sistemleri znde bu sre tarafndan belirlenir. Uygarlk, Avrupadaki kapitalizm aamasna kadar toplum zerinde snrl oranda nfuz kurar. Toplum da ahlki ve politik potansiyel gcn korur. Avrupa uygarl, ulus ve ulus-devlet olgularna kapitalizmin ve endstriyalizmin gerei olarak- tand ayrcalkla ahlki ve politik toplumu derinliine paralar, topluma derinliine szar. deolojik iktidar ve sermaye tekeli olarak bu szma, tarihte ei grlmemi bir tahakkme yol aar. Modernite, bireyi en zayf konuma drr. Verilen mcadeleler snrl reformlarla dizginlenmeye allr. Avrupa demokrasisi reformlarla birey ve toplumu ayakta tutmaya alr. Birey hak ve zgrlkleri, hukuk devleti bu demokrasinin zn ve erevesini oluturur. Avrupa Birlii bu temelin sistematik halini ifade eder. Fakat tekelci sistem stten hkimiyetini srdrd iin, ortaya kan demokratik sistem son derece daraltlm ve kontrol altna alnm bir iktidar sistemi olmaktan teye gidemez. Demokrasi sorunu varln srdrr. Kendine has olan Sibirya klanlar, M.. 7000lerden itibaren Gney Sibirya eteklerinde buzullarn zlmesiyle balayan sre iinde, Ortadou kkenli Neolitik Devrimin etkisiyle M.. 4000lerde kendi neolitik devrimlerini yaamaya geerler. M.. 2000lerde hiyerariden uygarla, devlete gei balar. Bugnk in merkezli ilk uygarlk M.. 1500lerde tarih sahnesine kar. Etrafnda bugnk Japonya, Kore, Vietnam, Moolistan ve Trkistan halklarnn prototipleri olan boylarla srekli bir mcadele iinde olurlar. Bu mcadeleleri in uygarlna kar doal demokrasi olarak deerlendirmek mmkndr. in tarih kaytlarnda ilk defa Hun adyla bugnk Trklerin atalarndan bahsedildii grlr. Hun boylar ilkel demokrasiyi yaadklarndan tr, in uygarlyla srekli atma iinde kalrlar. Kolay kolay uygarlatrlamazlar. Bu boylar zorlannca ynlerini Batya evirirler. Bat Hunlar M.S. 400lerde Orta Avrupaya ve Romaya kadar geni bir alanda varlklarn srdrrler. Fakat uygarlk iinde erimekten kurtulamazlar. Douda in, Batda Slav kkenli uygarlklar tarafndan hep asimile edilirler. Bu sre nceleri Hindu ve Maniheizm dinleriyle krlmak istenmise de, asl krlma slamiyet ile yaanr. Daha nceleri 550ler ve 740larda kurulmaya allan Gktrk ve Uygur devlet deneyimleri bir konfederasyon olmaktan teye gidemez. Pro-Trklerin asl uygarlamalar slamiyet ile ciddi olarak temasa getikleri ve slamiyeti kabul etmeye baladklar 9. yzylda gelimeye balar. Karahanllar ile balayan ve gnmze kadar

devam eden Trklk ve demokratikleme sorunlar bu uygarlk sreciyle yakndan balantldr. Ortadou Trk-slam uygarl genellikle Seluk Bey ve Beyliiyle balatlr. Pro-Trkler nceleri de Ortadou uygarlklarnda boy gstermeye almlardr. Fakat kitlesel olarak ve boylar halinde ilk defa Seluk Bey ve oullaryla Ortadouya yerletikleri iyi bilinmektedir. Seluk Beyin kendisi Ortadouya doru yurt edinmeye alrken iki dinsel akmla kar karyadr: Musevilik ve Muhammedilik. Drt oluna verdii Musevi adlar balangta Hazara Yahudi Trk Devletinden ciddi olarak etkilendiini gstermektedir. Ne kadar Mslmanlat bu nedenle kestirilemez. Trklemeyi Mslmanla balamak mmkndr. nk daha nceleri ok ksa srm Gktrk ad dnda Trk adyla hibir uygarla rastlamyoruz. Bu adn Araplar tarafndan verildii tahmin edilebilir. Fakat ok iyi bilmek gerekir ki, milliyetilik a balamadan nce, toplumlar kimliklerini soyadlaryla deil din adlaryla belirlerdi. O dnemde ya slam olunurdu ya baka dinden. Toplumsal gereklik byle ina edilmiti. Seluklu Beylii 11. yzyldan itibaren kendi kontrolndeki boylar zerinde kat bir egemenlik kurmaya ynelir. Boylar buna kar iddetle direnir. Tarihin kaydettiine gre, 1017de rana geen ilk Ouz-Trk boylar, bey egemenliinin katlndan ikyet edenler olmutur. Be bin dolayndaki bu ilk kitle, kurtuluu rana kamakta bulmutu. Ak ki Ortadouya geen boylarda daha balangtan itibaren kentleme-snflama-devletleme olarak geliecek olan uygarla kar iddetli bir direni vardr. Trkmen adn alan bu ezilmek ve serfletirilmek istenen kabile boylar bugnk halkn ilk nveleridir. Boy aristokrasileri Trkmeni hor grdkleri gibi, kendilerini de Trk olarak bile adlandrmak istemez. Arap ve Fars, ah ve Sultanlk unvanlarn tercih ederler. Trkeyi unuturlar. Arapa, Farsa ve hepsinden krma bir Osmanlcay kullanrlar. Asl soy Trkl ise Trkmen boylarnda yaanr. Bu ksa tariheyi demokrasi sorunu asndan yorumlarsak unlar syleyebiliriz: Ortadouya geileriyle birlikte Trk boylarnda 11. yzyldan itibaren ciddi bir snf ayrmas yaanmaya balanm olup, bu sreci demokrasi sorununun balangc olarak almak mmkndr. Trkmen boylarnn son Seluklu Sultan olan Sultan Sancar kafese koyup lnceye kadar yanlarnda tamalar, aslnda zgrlklerine ve demokratik yaamlarna ne kadar dkn olduklarn gayet iyi aklamaktadr. Trk boylarnn slamiyet ile iki temel gruba blnmeleri demokrasi sorununun zn tekil etmektedir. Aristokrasi, daha dorusu askeri, dini aristokrasi ve toprak sahipleri devlet iinde younlap iktidar tekelini olutururken, sistemden dlanan yoksul kesimler ya eski gebe boylar gibi yayladan obaya, obadan yaylaya dolap dururlar, ya da kent ve ky yoksullar olarak yaamlarn zanaatlk ve iftilikle srdrrlerdi. Tm Ortadou halklarnda yaanan bu blnme ok sayda isyan ve kaknlkla sonulanmtr. Mezhep blnmeleri de bu gereklerle balantldr. Snnilik hkim tabakann mezhebi olarak resmileirken, muhalif mezhepler ise Alevilik, iilik, rakiyyunluk, Mevlevilik ve Bektailik gibi yar gizlilik iinde yaamlarn srdrmeye alrlar. Demokrasi mcadelesi ortaada bu mezhepsel grngler biiminde verilmektedir. Dnemin demokratiklemesi bu mezheplerle salanmaya allmaktadr. Ayrca gebe kabile yaamnn kendisi demokratik mcadeledir. Ortaan tm kabile dzenlerindeki direnii z demokratik mcadele olarak yorumlamak en doru ifade biimidir. Resmi slam ideolojik tekel olarak yorumlarsak, yar gizli mezhep ideolojilerini de demokratik sylemler olarak deerlendirmek mmkndr. 19. yzyl balarna kadar yaanan bu demokratik halk hareketleri, kapitalist modernitenin Ortadouya nfuz etmesiyle yeni bir srece girecektir. Bir yandan eski hegemonik g olan imparatorluk rejimleri ulus-devleti ynelimlerle dalrken, dier yandan yerine geen kk ulus-devletler demokrasi sorununu daha da arlatrrlar. Ulus-devletler iki katl bir yabanclamay temsil ederler: Bir yandan eski

uygarlktan kalma iktidar olarak yabanclama, dier yandan kapitalist modernitenin dayatt ulus-devlet yabanclamas. Katmerleen iktidar tekeli halk kltr zerinde soykrma varan rejimler uygular. Devlet eliyle kapitalistleme burjuvalama ve faistlemeyle i ie yrmektedir. Trkiye bu sreci 20. yzylla birlikte youn yaayacaktr. ttihat ve Terakki Cemiyeti olarak kendini adlandran hareket bu gerei ifade etmektedir. Btn gstergeler ttihat ve Terakki Cemiyetinin 1920lerdeki talyan Faist Partisiyle Alman Nasyonal Sosyalist Partisinin prototipi olduuna iaret etmektedir. Ge kapitalistleen birok lkede benzer gelimelerin yaanmas tesadf olmayp, kapitalist modernitenin varlamasyla ilgilidir. Derinleen modernite krizinden kendini ancak sert snf savalaryla, soykrmlarla gl karabileceini hesaplayan brokratik burjuvazinin bundaki sorumluluu belirleyicidir. Ayn dnemde sistemlemeye alan modernitenin ulus-devlet ve endstriyalizm unsurlarn temel hedef olarak seen reel sosyalist hareketin bundaki pay da kmsenemez. Sadece demokrasi deil demosun, halkn kendisi, kltrel varlk olarak varlk-yokluk sorunuyla kar karya gelmitir. Her iki Dnya Sava sras ve aras dnemler, kapitalist modernitenin ana unsuruyla (kapitalizm, ulus-devletilik ve endstriyalizm) dnya apnda hegemonyasn kesinletirme lgnl olarak yorumlanabilir. Birok ulus, halk ve kltr iliklerine kadar bu lgnln tehditlerini yaarken, kurtulu frsatn bulanlar da kendilerini abartmaktan ve hkim sisteme teslim etmekten alkoyamadlar. Modernizmi aamayan III. Enternasyonalin 1930larda gelitirmek istedii emek ve halk cephesi ile antifaist cephe deneyimleri demokrasiye pek bir ey kazandrmad. kinci Dnya Sava sonrasnn souk sava dneminde yaanan liberal demokrasi de, reel sosyalist halk demokrasisi de znde demokrasinin inkryd. Hegemonya savalarn demokrasi cilasyla yrtmek sadece bir taktik meselesiydi. Reel sosyalizmin k aslnda liberalizmin de kyd. 1990lar sonras Dnya, sistemin derinleen yapsal kriziyle alkalanrken, demokrasi sorunu kendini btn arlyla gndemletirdi. Demokrasi dnya apnda ierik ve biim olarak yeniden kendini tanmlamaya, demokratik modernite olarak sistemletirmeye abalad. Trkiye dnyann bu alkantl srecinde bir yandan varlk-yokluk sorunuyla kar karya gelirken, dier yandan Cumhuriyet olarak yeni bir balang yapma ansna kavutu. Bu balangc yaptran tarihi ahsiyet olarak Mustafa Kemal Paa ile Cumhuriyeti zde varlklar olarak yorumlamak mmkndr. Bu iki varl zmlemek gnmzde bile hala nemini korumaktadr. Mustafa Kemalin kendisi cumhuriyet fikrini bir sr gibi saklayarak uygun gnde ilan ettiini belirtirken, aslnda bu nemi ortaya koymaktadr. Cumhuriyet neye kar ve nasl gerekleti? sorusu kadar, Hangi evrensellerden kaynaklanyordu? sorusu da halen bota ve karlksz durmaktadr. Kelime olarak demokrasi miydi, deil miydi? Deilse neden bu duruma gelindi? Bunlar doru yantlanmas gereken temel sorulardr. Gnmzde Trkiyenin tm yaam kilitleyen demokrasi sorununu tam kavrayabilmek, bu sorularn altndaki gerekleri zmlemekle mmkndr. Bu konuya aklk getirmek iin yakn dnem Trkiye tarihini incelemek tek bana yeterli deildir. Her dnya lkesinde yaand gibi, Trkiye ve benzerlerinin durumu da ancak ykselen Avrupa hegemonik uygarlyla balant iinde kavranabilir. Bu dnemde hegemonik sistem kresellemenin en gl dalgasn yaamaktadr. En cra kedeki gelimeleri hegemonik sistemden bamsz incelemek ak ki yetersiz kalacaktr. kinci nemli husus, Trkiyenin yaad dnmn Avrupadaki orijinal klarla olas balantlardr. Burada kilit kavram Jakobenizmdir. En ak biimiyle Fransz Devriminde ortaya kan ama tm modernite devrimlerinde varln hissettiren Jakobenizmi kavramadan, dnyann dier kelerindeki, bu arada Trkiyedeki Jakobenizmi ve sonularn kavrayamayz.

ncelikle Jakobenizmin modernite evrenseli olarak grnglk kazandn varsaymak gerekir. 5.000 yllk merkezi uygarla damgasn vurmu teokratik gelenein almasnda Jakobenizm merkezi rol oynamtr. Snf itibariyle iktidar olmak isteyen orta kesimi, burjuvaziyi temsil eder. Burjuva ihtilalclnn radikal kesimidir. Hem ideolojik hem eylemsel olarak radikalizmi ifade eder. Kendisi iin en uygun iktidar koullar, yabanc addedilen bir gcn yol at igal ortamdr. Ak igal ortam olmadan, Jakoben burjuvann iktidar olma ans yok denecek kadar azdr. Ancak tm toplum iin ak igal bir felaket olarak karlandnda Jakobenizme gn doar. Tarih sahnesine bir iktidar olarak kmak iin ortam artk son derece msaittir. Toplum bir kurtarc aramaktadr. Geleneksel iktidar sahipleri olan teokratik monariler, igali nlemek urada kalsn, oktan ibirliki roln benimsemi durumdadrlar. karlarn ancak yabanc glerle sk ibirlii iinde koruyabilmektedirler. Bu nedenle toplumda ciddi bir meruiyet kayb yaanmaktadr. Bu durumda ideolojik ve rgtsel konumu en msait olan kesim, ibirliki st tabaka dndaki orta tabakalardr. Bu tabakalar iinde kendini en iyi eiten ve rgtleyen g ise Jakoben burjuvazidir. Jakobenlerin prototipini Hollanda ve Britanya Devrimlerinde grmek mmkndr. rnein Crommwell 1640larda, yani Fransz Devriminden ok nce, kendi krallarnn ban uuran Britanyann en byk Jakoben devriminin lideridir. Aslnda en byk Jakoben devrim 1792de Fransada gerekleen deil, Britanyadaki bu devrimdir. Fransa bu modelin ikinci veya nc versiyonudur. Hollanday deiik biimde de olsa Jakobenizmin mayaland asl devrim lkesi olarak yorumlamak mmkndr. Jakobenizm sadece st geleneksel tabakann ynetemez duruma dmesinin deil, en alttaki yoksullar tabakasnn da ynetim iin yeterli ideolojik ve rgtsel donanma sahip olmad durumlarn iktidar hareketidir. Her lkede de benzer koullar olutuunda, Jakobenizm en keskin bamszlk, zgrlk ve eitliki sloganlarla ne atlarak, toplumun ezici bir kesimini kendi nderliinde ayaa kaldrr. Kritik an, toplumun ezici ounluunun iktidar iin ayaa kalkt bu andr. En byk deiimlerin de ana rahmine dt anlardr bu anlar. Her ey iliklerine kadar sarslr. Yeninin douu iin bu sarsntlar gereklidir. Fransa iin bu en kritik an, 1792 Nisannda balar. birliki kral, sadece tm Avrupa aristokrasileriyle ibirlii yaparak, 1789da balayan devrime kar bir kardevrim abas iinde deildir, ayn zamanda ka halindedir. Orta snfn lml kesimi Jirondenler, radikal admlar atmaktan ekinmektedirler. En alttaki Babeuf komnistler ok zayf durumdadrlar. Ortam Jakobenler iin son derece msaittir. Artk tarihte bilinen en byk terr dnemlerinden birisi bu koullar altnda yaama gemitir. 1794 Temmuzunda Jakoben nder Robespierrein giyotine gnderilmesiyle dnem son bulur. 1792-1794, Birinci Devrimci Cumhuriyet dnemidir ayn zamanda. 1794 sonras farkl dnemler halinde gese de, znde aranan yeni dzendir. Bu aray gnmze kadar gelen Beinci Cumhuriyet dneminde de devam etmektedir. Jakobenizmi zmlemede baz hususlar kaln izgilerle belirlemek gerekir. Birincisi, bir aznlk hareketi deil, kitlesel harekettir. kincisi, her ne kadar eitlik ve zgrlk sloganlar ok kullanlsa da, esasta orta snfn radikal iktidar hareketidir. Diktatoryal dnem de denilebilir. ncs, tm lkeye ve topluma ynelik i ve d tehditler ortadan kalktktan sonra maddi ortamn kaybeden Jakoben hareket de geer. Yerini genellikle daha sandaki glere, ender de olsa daha solundaki glere brakr. 1870teki Paris Komn ve daha nceki, 1848lerdeki baz lke devrimlerinde ksa sre yaanan baz hareketlerde grld gibi. Jakobenizmle balantl olarak belirtilmesi gereken dier bir nemli husus, ayaa kalkt anda kendini yeni ve btn ulus ve (iktidara getiinde) ulus-devlet olarak ilan etmesidir. Bu ulus ve ulus-devletilik esasta geleneksel toplum formu olan evrenselin, ekmenizmin, mmetiliin yerine geen yeni kutsaln ad ve biimidir. lan edilen yeni ulus ve ulus-devletilik yeni dindir.

Alglanmas eski dinin yerini alan yeni din olarak gereklemektedir. ktidar olmak iin toplumun yeni bir kutsallk olarak biimsel ilan arttr. Aksi halde eski mmet tarafndan alaa edilecektir. Fransz ulus-devletiliinin ok kat douu, ihtilal koullarnn ar terrize oluuyla yakndan balantldr. htilaln terrize olmas orta snf radikalizminin bir zelliidir. Bazen iktidar olmak iin ok sert ve acmasz olma gerei duyar. ktidar ans ortadan kalktnda hzla pasifizme kaymas da ayn nedenledir. ktidar olma umudu ve koullar zayfladnda en hzl snen ve ounlukla sandaki glere teslim olan kesim yine Jakobenler arasndan kar. Az bir kesimi ise daha da radikalleerek komnistlere katlr veya bizzat komnist harekete dnr. Avrupann ve daha sonra dnyann tm devrimci srelerinde bu dngye rastlamak mmkndr. Avrupa somutunda akla kavuturulmas gereken dier ok nemli bir husus, faizmle Bolevizmin Jakobenizmle badr. Jakobenizm elbette 1794te bitmedi, varln srdrmeye devam etti. Kendisinden sonraki tm devrim srelerine deiik biimlerde damgasn vurdu. ki ar snf iktidarcl ve ulusuluunun da babas rolndedir. Alman ulusuluu ve en ar biimi olarak Nazizm ne kadar Jakobenik kkenlere sahipse, Rus ulusuluu ve Bolevizm de o kadar Jakobenik kkenlere sahiptir. talya faizminin de kkenleri ok daha ak bir biimde Jakobenizme dayanr. Nazizm ve faizm (Buna btn faizmleri eklemek mmkndr) Jakobenlerin tekellemi burjuva iktidarnn en terrist biimini, Bolevizm de (Btn benzerleri iin de sylenebilir) alt tabaka adna iktidar olmu kesimlerinin terrizmini ifade eder. Her ikisinde de ulus ve ulus-devletilik ok ar biimde ifade ve ina edilmitir, ancak farkl snflar adna. Ama ortak bir Jakoben kkenlerinin olduu inkr edilemez. Burada aydnlatlmas gereken en nemli husus, Boleviklerin gerekte ne kadar komnistletii sorunudur. Ben ahsen tm ideallerine ramen Boleviklerin Jakoben kkenli olduklar ve tamamyla komnistleemedikleri, komnist dnm geiremedikleri kansndaym. ktidarc ve snf ulusu olmalar kendilerini ulus-devlet olarak kurgulamalarna yol aar. Ulus-devlet ise kar ktklar kapitalizmin temel devlet rejimidir. Endstriyalizme nclk etmeleri radikal modernistler olarak ortaya kmalarn kanlmaz kldnda, geriye devrimden bir ey kalmaz. Reel sosyalizmin Sovyetler Birlii ve in bata olmak zere yaad deneyimler bu gerei dorular. Jakobenizmin liberalizmle ilikisi ok daha aktr. Jakobenizm liberalizmin devrimci terrist akm olarak rol oynar. Yani liberalizmin radikal kanaddr. Liberalizmi bir ahtapot olarak dnmek gerekir; tek kolla deil, ok kolla hareket eder. Liberalizmin kapsamna almad iki hareket, Katolik dnya gr ve demokratik komnalist harekettir. Pozitivist ideolojinin deiik znel ve nesnel idealizmini ve materyalizmini kullanan liberal gr, zmlenmesi en g ideolojik hegemonyadr. Anaristler gibi en radikal akmlardan en gncel feminist ve ekolojik hareketlere kadar en aykr gibi grnen akmlar ve yaam tarzlarn kendi modernitesinde eritmesi, kapitalizmin gerek g kaynaklarndan birinin liberalizmin ideolojik hegemonyas olduunu kantlamaktadr. Modern Trkiyenin douunu kapitalizmin kresel ve Jakobenik gereklikleriyle balants iinde zmlemek gerektii bylelikle daha da aklk kazanmaktadr. 1870lerde emperyalist tekelci aamaya geen kapitalizmin karsnda Osmanl mparatorluu, 1878 Berlin Konferansyla iyice dalma srecine girdi. Ulus-devletilik akmlar iten ve dtan eski geleneksel imparatorluk kurumlarn sarsyordu. Alnan reform tedbirleri etkili olamyordu. mparatorluu kurtarmak bata gelen hedefti. Jn Trkler Hareketi olarak adlandrlan akm, Avrupada Mazzini nderliindeki akmn imparatorlua yansm koluydu. Jakobenizmin ulusuluk kolu olarak ekillenmiti.

Osmanl milliyetilii olarak deerlendirilebilecek olan bu akmlardan ttihat ve Terakki akmnn kendine zg yanlar dikkat ekicidir. Birinci zellii, toplum iinde deil, devlet iinde rgtlenmi bir akm veya hareket olmasdr. kinci nemli zellii, batan itibaren devlet ulusuluu biiminde rgtlenmesidir. nc zellii, devlet eliyle kapitalizm ve burjuvazi olarak sistem dnmn yaamasdr. Bu zellii, ttihat ve Terakki Jakobenizminin sac faist karakterini aa vurmaktadr. Alman Nazizmi ve talyan faizminin bile kitle hareketi olarak balamalarna ve sonradan devlet olarak rgtlenmi olmalarna karlk, ttihat ve Terakkinin her eyiyle devlet iinde olumas, Jakoben milliyetiliin en gerici, aslnda Jakoben olmaktan km faist karakterini yanstmaktadr. Devlet iinde paralel bir devlet olarak rgtlenmesi eine ender rastlanan bir rgt olduunu gstermektedir. Geleneksel devlete gre ilerici bir devlet olarak deil, faist bir devlet olarak douu simgelemektedir. Bu haliyle bir ilktir, rnek bir olgudur. Hitlerin daha sonra onu kendine model almas bouna deildir. Devlet iinde devlet olmann ilk modeli olmaktadr. Daha ilgin olan devlet iinde devlet eliyle bir ulusuluk ina etmesidir. rgtn ilk drt kurucusunun Trk kkenli olmadklar halde bir Pro-Trk ulus ina etmeye ynelmeleri arlaacak olan demokrasi sorununun n habercisi niteliindedir. Kurduklar paralel devlet ve ulus hem geleneksel devlete, hem sosyolojik gereklere batan itibaren terstir. Tamamen kurgusaldr. Faist karakterin belirgin bir nitelii daha kendini bylelikle ortaya koyuyor. Cemiyetin 20. yzyln balarnda komitacla ynelmesi bir nevi i sava anlamna gelmektedir. savan devlet iinde verilmesini 1906 silahl komitaclyla balatmak mmkndr. Devlet iinde i savan yaanmas da ilgin ve eine az rastlanr bir rnektir. Sonrasnda darbecilie model olarak alnacak bu adm, Bat tr demokrasileri bile olanaksz klacaktr. Gayri resmi ekirdek olarak resmi devleti kullanmak, demokratiklemenin en ar ihlali anlamna gelmektedir. Daha da vahimi, devletin devlet olmaktan karlmasdr. Devletin en bariz vasf, resmiyeti ve belirgin kurallarla toplumu idare etmesidir. Tm kusurlarna ramen, Osmanl sultanlarnn devleti ynetme gelenekleri ok belirgindi. Belli bir ahlklar ve dini karakterde de olsa kurallar vard. Komplocu bir taktie bavurmak ok ender durumlarda, o da baz kiisel davranlar sonucu mmknd. ttihat ve Terakkinin hem devleti hem toplumu ynetme tarz batan sona komplocu ve darbeci nitelikteydi. Devlet olmaktan kma bu gerei ifade eder. Birinci Dnya Savana girite de bu gereklik btn plaklyla devrededir. Derinliine bakldnda, Jakobenizmin en yoz ve faistlemi yntemleriyle aslnda devlet kurtarlmyor, tasfiye ediliyor. Devletin etelemesi, ortadan kalkmas anlamna gelir. Birinci ve kinci Merutiyet, btn iyi niyetlerine ramen, amalarnn tersine gayri merutiyeti, eteci bir devlet veya devletsizlik anlayna katkda bulunmutur. Brokratik etecilik yeni devleti eskisini aratr tarza sokmutur. Alman faizminin 1945te yaad bozgunu, Trklk adna ttihat ve Terakki faizmi 1918de yaamtr. Baka trl de olamazd. Devlet, iindeki etelemeyle ok nceleri bozgun halindeydi. 1918de Anadolu ve Mezopotamyada sadece devlet deil, toplum da ak igalle kar karya gelmiti. Devlet ve demokrasi krizi en derin haliyle yaanyordu. Bu duruma kar geriye kalan devlet aygtlar ve toplumsal gler nefsi mdafaa, yani z savunma durumuna gemekten baka are bulamamlard. Bu tablo karsnda Mustafa Kemal nderlii ak ki Jakoben bir zellii artrmaktadr. Ak igal adm adm gelimektedir. Geleneksel ynetici elit oktan yabanc glerle ibirlii iine girmitir. ok clz olan komnist hareketin nderlik konumu yoktur. Geriye orta tabaka adna en radikal ve rgtl olann toplumun tm adna harekete geme ans kalmaktadr. Mustafa Kemal hem kiilik olarak yetime tarz gerei, hem

de z bilin ve irade olarak bu koullarn biilmi kaftan ve kaptan durumundadr. Ayrca Franszcay bilmesi, Jakobenizmin ilkelerini benimsemi nc Cumhuriyet Fransasn iyi kavram olmasnda kolaylk salamtr. Jakoben cumhuriyetilii iyi kavramtr. rgtllk asndan da konumu nemlidir. Hem ttihat ve Terakki ynetimine muhalif kalm olmas, hem de bu ynetimin dalmasyla kendi grubuyla btnlemesi Jakobenik nderlik ansna byk katkda bulunmutur. Geriye kalan, fiili nderlik konumuna geitir. Mustafa Kemalin 1919da fiili nderlie nasl balad bilinmektedir. Burada sorulmas gereken temel soru, ngiliz igal komutanln ve Sultan Vahdettini nasl atnda dmlenmektedir. Birok speklasyona konu olan bu sorunun cevab, fiili nderlie geile birlikte nemini yitirmektedir. 1920de TBMMnin ilanyla balayan sre, aslnda igale kar olmann da tesinde toplumsal bir devrimi ifade etmekteydi. Meclisin nitelii ve hedefleri bu gerei kantlar. Belirtilmesi gereken en nemli husus, bu devrimde temel rol oynayan glerin dalm devlet gleri deil, toplumsal gler olduudur. Eer toplumsal gler destek vermeselerdi, hastalkl ve derinliine bozgunu yaayan devlet aygtlar devrimci hareketi ynetemezlerdi. Bu durumu ok iyi kavram gzken Mustafa Kemalin srarla meclisi tek meruiyet kayna olarak grmesi anlalrdr. Meclis, yeterince derinlikte olmasa da, ihtilal koullarnn farkndadr. Toplumun arlkl glerini temsil etmektedir. lk meclisin demokratik vasf aktr. Dini, milli ve snfsal yapsyla kendisine esas ald Misak- Milli snrlar konumuna aklk getirmektedir. Sonuna kadar igale kar kacaktr. Toplumun dinsel nitelii milli niteliinin nndedir. Mslman Trkler ve Krtler esas toplumsal glerdir. Komnizme kar dman deildir. Leninin ahsnda Komnist Enternasyonalle dostluk iindedir. Orta snfn damgasn tamaktadr. Brokrasi ve erafn nemli bir ksm bu snftan olup, hareketi lm kalm sorununa are olarak grmektedir. Daha da somutlatrrsak, TBMMnde ittifak salanan gler ideolojik olarak orta snf kkenli laik Trk milliyetileri, eraf ve airetlerden slami mmetiler olarak Trk ve Krt nderler, alt tabakadan Bolevizme sempati duyan sosyalistlerdir. ok belirginlemi olmasa da, bu akm ve temsilcileri ak igal koullarnda toplumsal gler olarak harekete gemi bulunmaktadr. Mustafa Kemalin nderlii ura gerektirse de kabul grmtr. Ak igali bu toplumsal g mevzilenmesi nlemitir. 1920-1922 yllar iddet ve askeri yan ar basan bir devrim srecidir. Jakobenik bir sre olarak baarl gemitir. Bu dnem demokratikleme asndan nemli bir frsat sunmutur. Cumhuriyetin 1923teki ilanyla bu frsat devam etmitir. Fakat 1924 Anayasasyla 1921 Anayasasnn ok gerisine dlmesi, 1923 seimleriyle TBMMndeki oksesliliin bastrlmas, 1925 Krt syan bahanesiyle Krtlerin dlanmas bu tarihi frsat tersine evirmi, tek partili hegemonik bir sistem tercihine gidilmitir. Bu srece neden ve nasl geildii halen tartmas sren nemli bir gndem konusudur. Fakat sonu itibariyle 1921 Ocaknda TKP nderi Mustafa Suphi ve nder kadrolarnn komployla katledilmeleri, 1923te slami hareketin iki nemli ahsiyeti olan Said-i Nursi ve Mehmet Akifin yaadklar srgn, 1925teki Krt isyannda yaanan komplo ve provokasyonlar, arkasndaki nedenler ve gler kim ve ne olursa olsun, demokratik ittifakn bozulduunu ve hegemonik srecin esas alndn aka kantlamaktadr. Hegemonik srecin deerlendirilmesinde Mustafa Kemali sorumlu tutmak, esas nedenleri gz ard etmeye yol aar. Mustafa Kemal tarihsel roln igalin nlenmesinde ve cumhuriyetin ilannda yeterince oynamtr. Fakat Cumhuriyetin demokratik ittifakn koruyamam, bozulmasnn nne geememitir. Bunda i ve d nedenler kiilerin rolnn ok stnde etkili olmutur. te Krt syan kkrtmaclar ve saltanat ibirlikileri, Krtlerin dlanmasnda nemli rol oynamtr. Hlbuki TBMM 1922de yaplan gizli oylamada 63e kar 373 oyla Krtler iin zerklie dayal bir meclis kurulmas kararn

kabul etmiti. Mustafa Kemal 1924 balarnda bizzat verdii beyanatlarla Krtler iin bir nevi demokratik zerklik anlamna gelebilecek zm projelerinden bahsetmekteydi. Krtlerin dlanmas, Mustafa Kemalin bilinli bir etnik temizlik kararndan ziyade, Britanyann saltanat yanllaryla birlikte Musul-Kerkkn Misak- Milliye ramen hudutlarn dnda braklmas iin gelitirdii provokasyonlarla balantldr. Akas u yaplmtr: Musul-Kerkk karlnda tpk Rumlara ve Ermenilere kar yapld gibi- bir tasfiye anlamasna gidilmitir. Cumhuriyet neden karsnda bamszlk sava yrtt Britanya mparatorluuna verdii tavizler karlnda Krtleri sistem dna att? Bu, tarihi bir hatadan ziyade bir tercihle ilgilidir. Krt ittifakna ihtiya kalmad dnlmektedir. Ayrca ngilizlerin Krt desteinden ekinilmektedir. Varlan uzlama Yunanllar, Ruslar ve Franszlarla yaplan antlamalara benzemektedir. Bu durumda Cumhuriyetin daha ilk kurulu yllarnda att antidemokratik admlarn en nemlilerinden birisi Krtler konusundadr. Sonu, gnmze kadar sren byk aclar, maddi kayplar ve Cumhuriyetin hep antidemokratik ynde bzlmesi olmutur. slami mmetle ittifakn bozulmas ikinci nemli antidemokratik admdr. Her ne kadar laiklik ad altnda slami mmete kar srekli bir ideolojik ve pratik kampanya srdrlse ve sorun ilericilik-gericilik biiminde sunulsa da, gerekleenler sistemin hegemonik tercihidir. Hkim toplumsal arlk olan slami mmet anlay ve kitlesinin hegemonya altna alnmas, iine girilen kapitalist modernitenin bilinli antidemokratik hamlesidir. Bunda da Britanya mparatorluu bata olmak zere, Avrupal nde gelen hegemonik glerin rol nemlidir. Tercih onlarn da tasvibi dorultusunda olmutur. Yeni Trkiye Cumhuriyetinin ite ve dta slam mmetinden koparlmas stratejik bir ama olarak ngrlm ve bu ynde davranlm, tercihte bulunulmutur. Amele kesiminin temsilcileri de daha balangta sistemin dnda tutulmaya alld. Sadece Mustafa Suphilerin katliam deil, srekli yasaklanma ve tutuklanmalar sistemin dlama tercihinden ileri gelmekteydi. Kendini Cumhuriyetin koruyucu kanatlar altnda oluturmak isteyen bir burjuva hegemonyas sz konusudur. Stratejik mttefiklerini kullanarak, kapitalist moderniteden kendi hegemonyas altnda iktidar olma iznini koparmtr. zmir ktisat Kongresiyle daha cumhuriyet ilan edilirken kapitalizm tercihini aka gstermi, medeni devrimlerle modernite tercihini ortaya koymu, mttefiklerini sistem dna iterek seimini aka Bat uygarlndan yana yapm yeni bir devlet sz konusudur. Bunda Mustafa Kemalin kiiliinden ziyade, konjonktrel ve yapsal sre kavramlar geerlidir. lan edilen Cumhuriyeti yaatmak, Britanya mparatorluuyla dostluktan geiyordu. Her ne kadar Moskovadaki ynetimle bir dostluk antlamas varsa da, esas dostluk Britanya cephesiyle olmak durumundayd. Mustafa Kemalin d politikasna damgasn vuran bu gerekliktir. Mustafa Kemalin gerekiliini gz nne getirdiimizde, olan biteni anlamak zor deildir. Akas Cumhuriyet ancak Britanya mparatorluuyla uzlaarak yaatlabilecekti ve yle de yaplmtr. Britanyann bu dnemdeki politikasyla tamamen uyuan bir siyasal oluum sz konusudur. Cumhuriyetin bir ulus-devlet olmasna msaade edilmi, karlnda Krtler, slamclar ve Sosyalistler dlanmtr. Britanya politikasyla bu uzlama olmasayd, Cumhuriyet temel mttefiklerini gz ard edemezdi. Ulus-devlet tercihinde dnemin konjonktrel, otoriter ve faist rejimlere doru kaymas da etkili olmutur. zellikle 1930lar sonrasnda bu tercih ok daha belirgindir. Cumhuriyetin uzun sre tercihi aktan Bat uygarlndan yana olmutur. Sovyet tercihi ve slami uygarla yeniden dn asla gndeme getirilmemitir. Trkiye Cumhuriyetinde ulus-devletin ar bir milliyetilikle yrtlmeye allmas her trl

demokratik admdan daha nemli grlmtr. Sanldnn aksine, Mustafa Kemal bu deneyimde en nde deildir. 1930daki Serbest Frka deneyimi, Smerler ve Hititlerle ilgili aratrmalarla derinden ilgilenmesi, demokratik ve rk olmayan, Anadolu kltrel zenginliine dayal bir yurtseverlik araynda olduunu gstermektedir. Ulus-devleti programn tm arlklaryla ve hzla srdrlmesi ttihat gelenein gcyle balantldr. Mustafa Kemal dnda bu gelenekle mcadele eden yok gibiydi. Tersine, bata smet nn, Fevzi akmak ve Kzm Karabekir olmak zere nde gelen askeri ve sivil brokrasinin ezici bir kesimi ttihat ve Terakki kkenli olup, halen o gelenein sk takipileriydi. Deiiklik sadece Alman yanls olmaktan ngiliz yanls olmaya doru olmutu. zmir suikast sonras olup bitenler Mustafa Kemalin tam bir tecrit durumunda kaldn gstermektedir. 1926-1927ler sonrasnn Mustafa Kemali, brokrasinin arklar arasnda ankayaya kilitlenmi durumdadr. Kiilerin deil konjonktrn hkm yrrlktedir derken, bu gerein nemli olduu vurgulanmak istenmitir. Britanya mparatorluuna bal Siyonist Hareketin 1947de srail kuruluncaya kadar Yahudilere yeni Trkiyeyi anayurt olarak nermesini de bu srete nemle gz nnde tutmak gerekir. zcesi Mustafa Kemal Atatrkn lmne kadar geen Cumhuriyet dnemi, ttihat gelenein kat ve ar ulus-devleti ideolojisi ve uygulamalaryla antidemokratik ve hegemonik bir yaplanma iinde olmutur. ncelik tannmasna ramen, devlet kapitalizmi ve endstriyalizmin gelimesi snrl kalmtr. ada Bat uygarl denilen kapitalist modernite, hegemonyasn ancak tek partili otoriter bir rejim altnda yrtmtr. Demokrasi sorunu alabildiine arlam, kinci Dnya Sava sonrasnda sistemin yeni hegemonik gc olan ABDnin ykseliiyle balantl olarak Demokrat Partinin (DP) 1945-50deki kyla patlama yapmtr. DP ile sisteme eklenen, slamc erafn bir kesimidir. Laiklikte gerileme denilen olay, znde brokratik burjuvazinin devlet rantndaki paynn azalmasdr. Rant mcadelesi laiklik zerinden yrtlmektedir. Bastrlan sol da bu yeni dnemde kprdanmak ister. Krt hareketi ok daha clz bir k iindedir. ttihat faizmin bastrd demokratik hareket srayla canlanmaya alrken, ABD hegemonyas altnda NATOya da giren Trkiye Cumhuriyeti ngiltere korumasndan ABD korumasna geer. ABD bu korumay Gladio tekilatyla yapar. 1950-2007 yllar arasnda tm askeri-siyasi yap Gladionun denetiminde alr. 1920-22 Jakobenik dnemin dndaki tm srecin kapitalist modernitenin kontrol altnda gelitiini kavramak, demokratik sorun asndan nem tar. Bamszlk bir kk burjuva topyas olup gerei ifade etmemektedir. Kapitalist modernitenin dnya hegemonyasn kurduu bir sistemde hibir lke ve devlet bamsz olamaz. Trkiye Cumhuriyeti, Anadolunun zgll nedeniyle sistemin en ok bamllk anda tutulan devleti konumundadr. Souk savatan sonra nemi kalmayan Gladio tekilat, PKK nedeniyle 2007 ylna kadar Trkiyede etkili olmaya devam eder. Trkiyede eitli adlar altnda faaliyet yrten NATO Gladiosu, burjuva anlamda bile demokrasiye ans tanmaz. Trkiye Cumhuriyeti 1925-1990 yllar arasnda, Sovyetlerin dalna kadar anti-Sovyetik bir roldeyken, 1990 sonrasnda slami gelenein modernlemesinde model lke olarak kullanlmak istendi. Trkiye Cumhuriyetinin bu denli kullanlmak istenmesinde devlet iindeki komitac-darbeci yapnn byk rol vardr. eitli kliklerin birbirine kar kullanlmas bu frsat yaratmaktadr. Devlet iindeki ete sava, toplumsal sorunlar sanlann ok tesinde arlatrmaktadr. Olas bir demokratik hareketi kendi sonu gibi deerlendirmekte, en ufak demokratik kprdanlar bile ezmektedir. Bat uygarl iin Trkiye Cumhuriyetinin anlam, gvenliine yapt katk ve ekonomisine sunduu pazar ve ucuz igcyle snrldr. Trkiye Cumhuriyetinin PKK ile olan mcadelesi

sadece sistemin bu politikasn aa karmakla kalmad, PKKnin elikisinin sistemle olduunu da kantlad. Bir Krt-Trk ayrmasnn ama olamayaca anlald. Trkiyedeki gerek demokrasi mcadelesi ilk defa hkim sistem gereklerinin bu ynl aa kmasyla radikal bir grnm aldn ortaya koydu. PKK savamnn Cumhuriyetle deil, ona ynelik antidemokratizmle ilgili olduunun anlalmas byk nem tar. Ulus-devletilie kar bir ulus-devletiliin darboazndan k, tutarl demokratikleme anlamna gelmektedir. Bu da ok arlam demokrasi sorununun zm srecine girmesi demektir. Sonu olarak, Ouz boylarnda 11. yzyl balarnda artan sorunlarn slamiyete ynelerek zmlenmeye allmas, bugnk Trkiyenin demokratikleme sorunlarnn balangcn oluturur. Boylarn st hiyerarileri devletleerek sorunlarn zmlemeye alrken, alttaki yoksul kesimler Trkmen ad altnda Ortadouya yaylarak ilkel, doal demokrasi halindeki yaamlarn srdrmeye abaladlar. st tabakann etnik zellikleri Arap ve Fars kltr iinde erirken, Trkmen boylar etnik zelliklerini gnmze kadar tadlar. Boy aristokrasisi devlet yneticisi ve askeri komutanlar olarak merkezi uygarlkta yer alrken, Trkmenler, eski gmen yaantlar hala arlkta olmakla birlikte, yar-yerleik yaama da katldlar. ounlukla yerleik halklarla kaynatlar. Gerek Seluklular ve Atabekler, gerek Osmanllar dnemindeki rejim feodal aristokrasinin ortak uygarl biiminde geliirken, halklar nezdinde i ielik durumu yaamn doal hali olarak devam etti. Bugnk Trklerin ve Krtlerin atalar, aralarnda baz elikiler yaansa da, stratejik iliki iinde olmann hayati rol oynadnn farkndaydlar. Daha 11. yzylda Anadolunun kaplarnn Ouz boylarna almasnda ve Hal ordularna kar savata her iki halkn ortak bir strateji iinde hareket ettiini grmekteyiz. Trk ve Krt beyliklerini aan, kavimsel olarak gelien bu stratejik balar sadece Bizans mparatorluuna kar olmakla kalmad, Hallara kar olmakla da snrl kalmad, Arap ve Fars sultanlk, ahlk ve emirliklerine kar da geerliliini korudu. Krdistan Eyaletinin ilk defa Seluklular dneminde oluturulmas bu gerei kantlar. Eyyubi Krt Hanedanlnda daha da arpc olan bu iliki Artukoullar, Karakoyunlular ve Akkoyunlular dneminde de varln srdrr. Osmanl mparatorluunun ran, Arabistan ve Kafkasyaya doru yaylmasnda karlat sorunlar, dris-i Bitlisinin uzun sren diplomatik uralar sonucu Krt beylikleriyle salanan birlikle alr. mparatorluk iki kat byr. Stratejik ittifak bu dnemde daha da aktr. mparatorluun temel ekirdei kavimsel olarak Trkler ve Krtler olmutur. ki toplum arasnda doal asimilasyonla benzerlikler olumu ve ortak kltrel zellikler younca yaanmtr. Kkeni Krt olan Trkmenler, kkeni Trkmen olan Krtler oalmtr. 19. yzyl balarnda Napolyonla stratejik bir hamleye dnen Avrupa modernitesinin Ortadou kltrne szmas, giderek gelien igal ve smrgecilik uygulamalar mevcut dengeleri derinden sarsm ve deiiklie uratmtr. Hristiyan halklarda erken gelien kapitalist modernite yaam ve kltr ulus-devleti eilimleri krklemitir. 19. ve 20. yzyl modernitesi, binlerce yllk bir btnsellii olan Ortadou kltrn ulus-devlet unsuruyla paralayarak, byk bir kargaaya, krize ve atmalara srklenmesine yol amtr. Osmanl mparatorluu Bat modernitesinin bu ulus-devlet projesiyle paralanm ve yklmtr. Devlet iinde paralel devlet oluturmak iin komitacla soyunan ttihat ve Terakki Cemiyeti, 1906da silahl komita aamasna geerek devlet krizini daha da derinletirmitir. Modernitenin ulus-devlet eilimini durdurmak adna en gerici, oven ve faist bir ulusuluk inasna ynelmitir. Arln Trk olmayanlarn oluturduu Trklk akm, gerek imparatorluun yklmasnda gerek Cumhuriyet srecinin sancl gemesinde, anti-demokratiklemesinde ve tkanmasnda belirleyici neden olmutur. Paralanma ve tkanmaya rakip ulus-devletler kadar

katkda bulunmutur. Mustafa Kemalin kendine model setii nc Fransa Cumhuriyetinin kavram, kuram ve kurumlarn 1919-1922 (bir yandan artan yabanc igallerine, dier yandan saltanat ibirlikiliine kar) Jakobenik devrimiyle hayata geirmesi, yaanan devlet krizine snrl da olsa zm olabildi. Trkiye Cumhuriyeti ttihat ve Terakki komitaclnn derinletirdii krizin paralanma ve ykma gtrd imparatorluun enkaz zerinde kuruldu. Devlet sorunu ksmen zmlenebildi, fakat toplumsal sorunlar daha da derinleti. Cumhuriyet projesi bir modernite projesiydi. Batl hegemonik glerin Lozandaki onayyla hayata geirilmeye alld. 1920-1922 Jakoben devrimi sadece devlet krizini cumhuriyetle amakla snrl kalmayabilirdi. ttifak halindeki gler olan laik Trk milliyetileri, sosyalistler, slam mmetileri ve Krt toplum temsilcileri, iyz hala tam zmlenemeyen komplo ve provokasyonlarla Cumhuriyetten dlanmasalard, Cumhuriyet rahatlkla demokrasiye doru evrim gsterebilirdi. Ne de olsa zafer, bu glerin ittifak altnda gereklemiti. Komplo ve provokasyonlarla yrtlen dlanmay Mustafa Kemale balamamak, doru bir zmleme iin nem tar. nk Mustafa Kemale kar da ciddi komplo, suikast ve provokasyonlar gelitirilmiti. Bunda Mustafa Kemali kuatan ttihat kadronun belirleyici pay vardr. CHP ismen deimitir, znde ise ttihat ve Terakki Partisinin ald yeni biimdir. Mustafa Kemal, Serbest Frka (1930) deneyimiyle CHP tekelini krmay denemi, ama baarl olamamt. 1935ten sonra CHPnin tzk ve program talyan Faist Partisini aka model olarak benimsemi olup, Atatrkn de ok ak olan tepkisiyle karlamt. unu nemle belirtmek gerekir: 1926dan sonra baskn olan Atatrkn kiisel arl deil, ttihat kadronun adm adm Cumhuriyeti ele geirii, faistleme zihniyetini ar ulus-devletilik temelinde kurumlatrma deneyimidir. Atatrkn ok net olan orduyu siyasetin dnda tutma ve kanun devletini tesis etme, snf ve zmre esaslarn reddetme, da kar bamszlk ve zgrlk siyaseti izleme yaklam kendisini kuatan kadro tarafndan komplo ve imtiyaz politikalaryla boa karlm ve bu siyaset gnmze kadar darbelerle yrtlmeye allmtr. Sz konusu olan, saray ii darbelerle ttihat darbe ve komplolarn devleti devlet olmaktan karma, ele geirme ve toplum zerinde despotik ynetim geleneini srdrme denemeleridir. Buna kar devleti gerekten devlet niteliinde srdrr klmak iin verilen ok nemli mcadeleler de vardr. Mustafa Kemalin Cumhuriyet inas bu abalarn bata gelenidir. Bat modernitesi srecinde karlkl olarak ekien bu iki anlay devleti srekli kriz iinde tuttuu gibi, toplumu da ar sorunlarla kar karya brakm, tutarl bir demokratizmin hayata geiriliini engellemitir. Cumhuriyet darbe, imtiyaz ve oligarik tekellerin rant kaps olmaktan kurtulamam, gerekten laik, sosyal ve demokratik bir hukuk devleti haline gelememitir. Bunun temel nedeni de elbette 1920lerin banda kurulan toplumsal demokratik konsenssn tasfiye edilmesi ve darbeci, imtiyazc ve oligarik tekellerin hegemonik abasdr. Devlet iinde verilen mcadele hukukla, sosyal, laik ve demokratik devlet kavramlaryla ilgili olmayp, ok byk olan iktidar rantn ele geirmek iindir. Bu sreci Cumhuriyet tarihi boyunca devreye ayrabiliriz. 1926-1950 yllarn kapsayan birinci dnem, tek partili otoriter brokratik oligariyle karakterize edilebilir. kinci dnem, 1950-1980 dnemi, brokratik oligariye ortak olmak isteyen toprak sahipleri, ticaret burjuvazisi ve ithal ikameci sanayiciler arasnda devlet rantnn yeniden paylam iin giriilen sert ekime ve darbeler srecidir. nc dnem, 1980-2010 dnemi, kresel finans kapitalin direkt mdahalesiyle devlet rantna dahil olmasnn belirginlik kazand sretir. Her dnemin ortak zellii, gelien devlet ve zel kapital tekellerinin toplum ve halk kesimleri zerinde kurduklar ok sert oligarik ynetimlerle, bunun iin devleti ele geirme odakl parti ve sendika

kavgalaryla dolu gemesidir. Bu sreci dardan kontrol eden hegemonik g, 1925-1945 dneminde esas olarak Britanya mparatorluu ve 1945-2010 dneminde de ABDdir. 1950lerden sonra ksmen AB, IMF ve Dnya Bankas da srece ortak olmutur. NATO Gladiosu esas yneticidir. Cumhuriyetin kurulu mttefikleri olan gler ise, kendilerine ynelik hegemonyacla kar doal olarak direni konumunda kalmlardr. Her dnem boyunca birbirlerinden kopuk ve dank da olsa, bu glerin direniine veya sistemle btnleme abalarna tank olmaktayz. Kuruluta etkin olan Sovyet Rusya ve ona bal sosyalistler ve komnistler hegemonik g tarafndan ilk darbelenen, bastrlan ve kurban edilen gler konumundadr. Mustafa Suphilerin katliamyla balayan imha sreci, 1927 Komnist Parti tevkifat, Hikmet Kvlcml ve Nazm Hikmetin tutuklanmasyla derinletirilmitir. 1950den sonra bask ve tevkifat NATOya giri malzemesi olarak daha da koyulatrlmtr. 1960taki 27 Mays Brokratik Darbesiyle frsat bulan sosyalistler kendini bulmak ve demokratik admlar seslendirmek istemilerse de, 12 Mart 1971 darbesiyle tekrar bastrlmlardr. Direnileri 1980lere kadar srdrlmeye allmsa da, 1980 darbesiyle belleri iyice krlm ve gnmze kadar bir trl kendilerine gelememilerdir. Halen radikal demokrasi olarak kendilerini birleik, oul bir rgtlenmeye kavuturamadan dank, sorumsuz ve ok zayfa varlklarn srdrmeye abalamaktadrlar. Potansiyelleriyle orantl bir aktifleme ve demokratikleme admlarn atma grevleri vardr. slami mmetiler benzer darbeler, tevkifat ve srgnlere maruz kalmalarn daha az direnile ama iten tepki biriktirerek karlamlardr. 1923-50 yllar arasnda Mehmet Akif, Said-i Nursi ve Necip Fazln ahsnda yaanan aydn direnmesi, slamiyetin modernleme abasdr. Bir nevi Trkiyenin Mslman kardeliine ve yeniden yorumdan geirilmi slami direniine nderlik edilmitir. 1950-1980 arasnda hem ite hem dta hakim hegemonik glerden bazlaryla ilikilerini gelitirip iktidara ve dolaysyla devlet rantna ortak olmular, zel kapitalizm yoluyla sermaye tekeli olma srecine girmilerdir. Erbakan Hareketi dnemin tipik slami hareketidir. Var olan birok akmn iktidar temsiline ynelik zlem ve karlarn ifade eder. Nurculuk olarak devam eden Said-i Nursi Hareketi daha alttan ve birka kol halinde devam eder. Tarihsel arka planda, hepsinin arkasnda 19. yzyl Nakibendilii vardr. Kendileriyle snrl bir demokratik sistem gelitirmekle birlikte, tutarl ve sistematik bir demokratik tutumun sahibi olamamlardr. 1980-2010 dneminde Turgut zal ahsnda bir koruyucu emsiye bulmularsa da, iktidarlama ve sermayeleme srecinde brokratik oligari tarafndan srekli tehdit altnda braklmlardr. zellikle ABD, AB, IMF, Dnya Bankas ve kimi Arap sermaye evreleriyle gelitirdikleri ilikiler onlar sistemin orta klm, Necmettin Erbakann kstl babakanlndan sonra R. T. Erdoann 2000 sonras nderlii ve babakanl dneminde bu ortaklk daha kalc bir nitelik kazanmtr. Bu gler ar bir demokratikleme sorunuyla kar karyalar. Brokratik oligari karsnda kendilerini srekli tehdit altnda grmektedirler. Bu tehdidi ya tam demokratikleme hamlesiyle aacaklar, ya da bu hamle gereklemezse, solun yaadna benzer bir darbelenme ve paralanma operasyonuyla Ki, Ergenekon yarglanmas bu gerei ifade eder- mevcut konumlarn yitirecekler. Brokratik oligari karsnda konumu en kritik ve trajik olan kesim, Cumhuriyetin kuruluunda mttefik g konumundaki Krtlerdir. Cumhuriyetin ve Kurtulu Savann olmazsa olmaz niteliinde bir asli unsuru olmasna ramen, Krtlerin iine drldkleri durum hayli karanlktr ve birok komplo, provokasyon ve tenkil hareketiyle balantldr. Daha nceleri Anadolunun Rumlar ve Ermenilerden arndrlmasna benzer bir politikann 1925-1950 dneminde Krtlere de dayatld ve bir Krtszletirme politikasnn yaatld, 1925-1938

isyan srecinin de bu politikayla balantl olduu anlalrdr. Britanya mparatorluunun bundaki rol, Ermeniler, Rumlar ve Asurilerin tasfiyesindeki rolyle ayndr. Cumhuriyetin erkenden otoriter bir rejime ekilmesinde ve kapitalist moderniteye balanmasnda Britanya mparatorluuyla girilen iliki belirleyici olmutur. Mustafa Kemal ile smet nn denetimindeki kadro arasnda iddetli bir ekimenin var olduu, Cumhuriyetin saa, antidemokratik konuma ekilmesinin bunda rol oynad, Mustafa Kemalin Sovyet dostu ve bamszlk tavrna karlk dier tarafn Britanya mparatorluuyla ok ynl iliki iinde olduu sylenebilir. syandan sonra Krt sorununa bitirilmi gzyle baklmtr. En ufak bir kprt l sanlann canland anlamnda yorumlanp hemen ezilmitir. 1950-1980 dnemi Krtler iin en byk sorun olan varln kantlamakla gemitir. Tm tartma ve direniler Krtler var m, yok mu? sorusu etrafnda gelimitir. PKK bu tartmann almas ve kurtulu srecine girilmesi temelindeki kyla objektif olarak tm muhalefet adna 1980-2010 dneminin aktr konumuna erimitir. 12 Eyll 1980 darbesiyle demokratikleme sorununun alabildiine arlat, dnya apnda insan haklar ihlallerinin yaand, devlet iinde etelemenin egemen hale geldii bu dnem, ABDnin Trk Gladiosu olarak kendini yeniden ekillendiren Ergenekon hareketinden desteini ekmesiyle sonulanmtr. 2007 Kasmnda ABD ve Trkiye Cumhuriyeti arasnda varlan uzlama, PKKnin tasfiyesine karlk Trk Gladiosunun da tasfiye edilmesi, direnen unsurlarnn yargya verilmesi, dier unsurlarnn devletin dzenli (konvansiyonel) kurumlarnn iine ekilmesi biimindedir. Tam da bu noktada Cumhuriyet tarihinin en byk demokratikleme tartmasna ve Cumhuriyetin yeniden demokratik anayasal bir cumhuriyete dntrlmesi abalarna tank olunmutur. Halen tm hzyla devam eden, hem devlet hem toplum iinde yaanan Cumhuriyet tarihinin bu en byk krizinden nasl klaca mevcut glerin tavrlaryla belirlenecektir. Tartma ve demokratik anayasa aray bu krizin hem nedeni hem sonucudur. Daha dorusu, ikisi birbirini douran aktif bir dinamizm iindedir. Krt sorunu bu durumda yine baat konumdadr. Aslnda bu gereklik tarihin derin bir ilkesiyle ilgilidir; o da toplumsal sorunlarn zorla bastrlamayaca, frsat bulur bulmaz kendini her zamankinden daha iddetli biimde hissettireceidir. 1920-1925 dnemi bu adan tarihin en ilgin bir dnemi olarak adeta yeniden bir DNG halinde yaanmakta, ama tm kurucu mttefikler bu sefer bastrlmak iin deil, vaktinde ina edilemeyen demokratik cumhuriyeti yeniden ina etmek iin sanki ibana arlmaktadr. Tarihle imdi arasndaki ince hat ve bunun dngsellik olarak yorumu, bu gerei daha doru kavramaya ve tarihsel rolleri oynamaya frsat tanmakta ve ans vermektedir. B- KRZDEN IKI ve DEMOKRATK ANAYASA ZM Tm toplumsal taraflar arasnda Trkiyenin demokratiklemesine ilikin zmni bir konsenss olumu bulunmaktadr. Olmayan ey, bu zmni ve tarihsel arzuyu ak, yaayan bir iradeye dntrmektir. Demokratik anayasa bu gerein hakikati, zl ifadesi olmaktadr. Bu deerlendirmenin ikinci blm, zellikle ilkeler ksm tarihsel demokratikleme talebinin hangi demokratik anayasayla karlanabileceine ilikin ereveyi sunmaktadr. Bilimsel kavram ve kuramlara dayanan bu ilkeler, krizden k ve demokratik anayasa temelinde Cumhuriyetin yeniden yaplandrlmas iin ok ksa ve zl olarak yeniden ifadelendirilebilir. 1- Demokratik Ulus: Her kltrden, etnisite ve dinden (ucu ak ve esnek kimlik anlayndan) olduu kadar, temel hak ve zgrlkleri eite paylaan bireylerden oluan, bylelikle kolektif ve bireysel haklarn birbirinden ayrlmazl esasna dayanan demokratik ulus tanm, ortak vatan

tanmyla uygunluk iinde en kapsaml btnl salayc niteliktedir. 2- Ortak Vatan (Demokratik Vatan): Hibir etnik ve dini gruba mal edilmeden, tekiletirmeye gidilmeden, ekolojik, ekonomik ve demokratik toplumun ve zgr bireylerin demokratik yurtta olarak yaadklar mekn biiminde tanmlanmaldr. Bu tanm kendi bana en kapsaml btnl salayacak zenginlikte bir anlam iermektedir. 3- Demokratik Cumhuriyet: Devletin laik, hukuksal ve sosyal niteliinin belirleyici gerekletireni olarak demokratik toplumu temel almas gerektiini ifade eder. Demokrasinin iledii toplumun devlet ekli ideal olarak cumhuriyettir. Bylesi bir cumhuriyette laiklik, sosyal ve hukuksal nitelikler sonu olarak ortaya kar. 4- Demokratik zm: Cumhuriyet kurumlaryla demokratik toplum kurumlarnn bar iinde birlikte var olmalar demokratik zmn esasdr. Bu tanm iinde ulus-devlet, kapitalizm ve endstriyalizm tekelleri, demokratik toplumun demokratik konfederalist, ekonomik ve ekolojik komnalizm kurumlaryla uzlaya dayal bar iinde bir yaam kabul etmek durumundadr. Akas demokrasisiz bir devlet ne kadar reddediliyorsa, devletsiz bir demokrasi de dayatlmyor. 5- Bireysel ve Kolektif Haklarn Ayrlmazl: Toplumlar kolektif olduklar kadar bireysel, bireysel olduklar kadar kolektif varlklardr. kisini ayrmak liberal safsatadr, smr ve bask amaldr. Bu oyunun nne gemek ancak bireysel ve kolektif haklarn birlikte etle trnak gibi yaanmasyla mmkndr. 6- deolojik Bamszlk ve zgrlk: Genelde snfl uygarln, zelde kapitalist modernitenin ideolojik hegemonyasn amadan demokratikleme sorunlarnn zm sakat ve eksik kalacaktr. zellikle Avrupa pozitivizmiyle Dou ve Ortadou kltrn zgrce zmlemek ve demokratik zmlere tamak zordur. Bu zmleme ve zmlere ancak kendi toplumsal doasn ve tarihini zgrce kavram, kuram ve kurumlara kavuturanlar eriebilir, zgr yaam gerekletirebilir. 7- Tarihsellik ve imdilik: Tarih imdiki an koullad kadar, imdi de tarihi somutlar. Aradaki fark imdiye mdahale imknn, dolaysyla zgrletirme ansn sunmasdr. imdisiz tarih olmad gibi, tarihsiz imdi de olmaz. Modernitenin tarihsizletirme abas, toplumu ve bireyi hafzaszlatrma, ahlkszlatrma ve politikaszlatrma yoluyla bask ve smrye kolayca ekme ve altrma savadr ki, hepten reddedilmelidir. 8- Ahlk ve Vicdan: Toplumsal sorunlarn zmlenmesinde ve demokratiklemenin salanmasnda ekonomik ve politik yaklamlar kendi bana yeterli deildir. Toplum, varlksal olarak ve tm tarihi boyunca hep ahlk ve vicdanla i ie yaamtr. Modernitenin toplumsal ahlka ve vicdana kar at sava basknn ve smrnn merulatrlmas amacna ynelik olup, bu yaklamdan kaynaklanan ekonomik ve politik zmler zde mmkn olmad gibi toplumsal sorunlar daha da arlatrr ve demokratikleme abalarn boa karr. Sorunlarn demokratik zmnde g ilkesine yer vermeyen ahlk ve vicdan ilkesine mutlaka bavurma gerei vardr. 9- Demokrasilerin z Savunmas: Sadece canl varlklarn deil cansz addedilen varlklarn bile her zaman ve her yerde z savunma sistemiyle yaadklar bilimsel bir tespittir. Dolaysyla demokratik toplumlarn, kurumlarn ve bireylerin kapitalist modernite unsurlarna (ulus-devlet, kapitalizm ve endstriyalizm) kar yeterli bir z savunma sistemine sahip olmalar zgr ve eit yaamn vazgeilmez bir gereidir. Trkiyede demokratikleme ve Krt sorununun zmne giderken, ksaca yaplan bu tarihsel deerlendirmeler ve demokratik anayasal cumhuriyet iin zcesi belirlenmeye allan ilkelerin aydnlatc ve zmleyici olduu kansndaym. Bu temelde Krt sorununu Trkiyenin

demokratik btnl iine daha kolayca oturtarak zmlemek ve uygun bir zm modelini veya olas alternatif modelleri sunmak mmkn olacaktr. IV. Blm: KRT SORUNU ve ZM OLASILIKLARI Belki de snfl uygarlkla balayan ilk toplumsal sorun Krt orijinleriyle ilgili olabilir. Smer uygarlnn ykseliinde en ok karmza kan Kurti, Hurri, Guti, Ari kavramlar hep ayn kkeni artrmaktadr. Bu kavramlar Dallar, Dal Halk anlamna gelmektedir ki, bugnk Krtler iin de bir unvan olarak hep sylendii bilinmektedir. Smer uygarl neolitik toplumun antitezi olarak geliti. Dier bir deyile Aa Mezopotamyann, Dicle-Fratn ovalk vadilerinin dalk-tepelik vadilerine kar, Yukar Mezopotamyaya alternatif olarak ykseliini ifade eder. Neolitik toplumun sorunlar bu ykselile balantldr. Neolitik toplumun gnmz Krtlyle elbette birebir zdeliinden bahsetmek bilimsel bir tespit saylmaz. Fakat halen yaanan neolitik toplum mirasyla 10.000 yl ncesinin toplumu arasndaki benzerlikler tesadfi deildir. Toplumsal tarih, aradaki balant halkalarnn sk olmas gerektiini syler. Arkeoloji ve etimoloji aradaki benzerliin daha da gl olduundan bahseder. Zagros-Toros da silsilesinin eteklerindeki toplumun Pro-Krt nitelii gl bir olaslktr. M.. 5.000lerden slamiyetin yaylna kadar geen sre ilka olarak deerlendirilir. Bu dnemin toplumunda hiyerari, hanedanlk, devlet, kent, snf, ticaret, tarm, zanaat, aile, kadn, klelik, din, yaz, bilim, edebiyat, heykel, mimari ve sanayi retimi bata olmak zere uygarlkla ilgili temel kurumlarn gibi gelitii bilinmektedir. Bu ynl gelime, toplumsal sorunlarn da gibi bymesi anlamna gelmektedir. Pro-Krtler bu sorunlarn merkezindedir. zm iin bulabildikleri temel yollar tarma ve hayvancla yklenmek, dmanlarndan kurtulmak iin dalarn yceliklerine snmak olmutur. Bu iki zellik bugn bile Krtler iin temel varlk etkenidir. Pro-Krtlerin egemen hiyerarisi hep yan balarndaki devlet uygarlklarnda eriyerek kendi snfsal-toplumsal sorunlarn zerken, geriye kalan emeki topluluklar bitmeyen kabile ve airet boylar halinde hep da ve ova arasnda konar-gerlikle, tarm ve hayvanclkla varlk savanda yok olmamaya abaladlar. Geriye kalan da ve tarm-hayvanclk genellikle Krdiydi (stisnalar kural bozmaz). Kent zanaat ve ticareti de genellikle bugnk Ermeniler ve Sryanilerin meslei olmaktayd. Sanki doal bir iblm yaplmt. Dicle-Fratn temel halklar bylesine bir yaam diyalektiiyle birbirlerine balanmlard. Bu halklar ilk byk ayrl Hristiyanlkla yaadlar. Daha ncesinde brahimin kavramsal tanrs Yehova, daha kkl bir ayrm temsil ediyordu. Uygarln barndan doan toplumsal sorunlarn kendilerini hep yeni tanr ve dinler biiminde ifade ettiini hi unutmamak gerekir. Ne kadar elikili din ve tanr kavramlar olumusa, toplumsal sorunlar da o kadar bym ve eitlenmitir. Zagroslardaki Zerdt dinsellii tarm ve hayvancln yceliini, yani tanrsalln ifade ederken, Smer, Babil, Akad ve Asurun tanrlar kenti, ticareti, devleti ve hanedan yanstrlar. Bunu aka sylerler. Hristiyanln ilk defa ezilmilerin ve yoksullarn dini olarak ekillenmesi, aslnda toplumsal sorunlara yine tanr dini ve diliyle zm arayn ifade eder. Musevilik kabile dini olarak doarken, Hristiyanlk ondan halk dini olarak neet eder. mmete, ekmenie doru ilk byk adm oluyor. Muhammedilik douunda halk, mmeti esas alsa da, saltanat srecinde egemen snfn, devletin uygarlk dini olarak hegemonya kuracaktr. Ortaa (slamiyetin 600lerde douundan kapitalist modernitenin 1800lerde Ortadouya giriine kadar) Krtl ilka mirasn srdrr. Oluan st tabaka, mirler, beyler, reisler, eyhler hkim uygarlkla (Arap, Acem ve Trk olmas fark etmez) btnleirken, karlnda

Krt kaftann terk ederler. Krtl devlet olarak yaamak karlarna uygun deildir. karlar onlar iyi bir Arap, Acem ve Trk olmaya zorlar. Krtler iin toplumsal sorun bylelikle katmerlemitir. Hem ezilen kimlik hem de ihanet edilen kltrel kimlik olarak sorunlar derinlemitir. Krtlerin ortaadaki sorunlar devlet olmakla zmlenir miydi? Reel sosyalist dnemde bylesi bir dnce olumutu. Halklarn, kimliklerin devlet olmasyla sorunlar sanki nihai zmne varacakm gibi dnce retilirdi. Sosyalizm bile proleter devlet olmayla zde klndndan, bu dnceye amamak gerekir. Neden bir devletimiz olmad diye hayflanrdk. Hlbuki demokratik uygarlk dncesi devlet olmann en byk dert kayna olduunu kantlamaktadr. Arapn, Acemin, Trkn devleti diye bir ey de yoktu. Bunlar ulus-devletin yaratt yanlsamalard; hem de son yzyl iinde! slamiyetin ortak bir devleti vard. Bazen karlar gerei atsalar da, hkim hukemalar birlik iindeydiler. slamn bir de halk, mmeti vard. Onlarn dnyas ayrmt. Giderek byyen sorun dnyasyd. Bylesine iki temel kutup vard. zmler kadar sorunlar da ortakt. Din ve tanrnn adyla ifade edilir ve zlmeye allrd. Krtlk, Araplk, Trklk, Farisilik bir kltr olarak var olsa da, sorunlar ortak dinin, mezhebin, dinlerin referanslaryla dile gelirdi. Ne Emeviler ve Abbasiler salt Arapn devleti oldular, ne de Seluklular ve Osmanllar salt Trkn devletiydiler. Acemlerin devlet gelenei de soy devleti deildi. Etnik, kavimsel st tabaka devlet olmakla snfsal varln glendirirken, geriye kalan soydalarn toplumsal sorunlarn girdabna atard. Krtler, Ermeniler, Asuriler, Rumlar, Trkmenler, Bedeviler ve devlet olmayan Acemler bylesi sorunlarn girdabna atlm kltrel gereklerdi. Kapitalist modernite ulus-devlet, kapitalizm ve endstriyalizm unsurlaryla Ortadouya girerken, kltrleri gittike basklanan, ezilen ve smrlen, ortaada ok ypranm ve soyulmu kltrel kimlikler ve halklar iin adeta lm anlar alar gibidir. Kendi st tabakalarnn hkim ve hukemalarnn ihanetine oktan uram bu halklar, kapitalist modernitenin yeni av alanlar gibiydi. 19. yzyl balarndan itibaren nce ulus-devletilikler adna birbirleriyle boazlatrldlar. Bununla birlikte kr hrs iin hibir engel tanmayan kapitalizmin ve endstriyalizmin iliklerinde hayvanlardan daha kt altrldlar. Kra, sermayeye dntrldler. Yabanclama katl oldu: lka, ortaa ve yenia yabanclamas. Her kltre dayatlan milliyetilik gerei Krtler de bu afetlerden paylarn aldlar, hem de en arndan! Ulus-devletilikleri zaferle sonulanmad. st tabaka yine mirasna yarar tarzda komu ulus-devletilikler iinde yerini alrken, karlnda geleneksel halk kltrne ihaneti reva gryordu. Bunlar kraldan daha kralc bir tavrla en iyi Arap, Acem ve Trk olduklarn idea ediyor, bunun iin yaryorlard. Kltrel deerler ve kimliklere ne kadar ihanet, o kadar kar, para ve maa demekti. Krtlk hala Pro-Krtlerin bin yllardan beri yaanan iki kutsal varolu nedenine, tarma, hayvan srlerine ve dalarna snarak yok olmaya kar varln koruyacan sanyordu. A- TRK-KRT LKLERNDEK TARHSEL DYALEKTK Bu genel anlat iinde Trk-Krt ikilemindeki iliki ve elikileri daha yakndan ve somut olarak deerlendirmek sorunsallklarn ve zm olaslklarn aydnlatc klacaktr. Zorun amansz girdabnda ne sorunlar ne de zm yollar yeterince bilince kavuur. Aydnlanmann, bilincin kendisi eer hakikate yaknsa, zmn yarsna varlm demektir. Dier yars alan yolda uygun admlarla yrmektir.

Seluklular boy ve bey olarak Krdistan (Krdistan tabirini byk olaslkla Krtlerin kltrel snrlarna varan Seluklu Sultanlar ina etmi, sylemletirmitir) snrlarna vardklarnda, slam kardelii silahyla Bizansa kar ortak sava nerdiler. Krtlerin kendileri de ezici ounluk olarak slam benimsedikleri ve Bizans karsnda ska gerileme durumunu yaadklar iin, ortak sava stratejisine destek oldular. Sultan Alparslan 1071 Maysnda o dnem Krtlerin bakenti saylan Meyafarqn (bugnk Silvan)de Krt beyleri ve airetleriyle ittifak aray iindeydi. Hem beylerden hem boylardan salad ve yar yarya Krtlerden olutuu tahmin edilen g ilavesiyle dnm noktas saylan Austos 1071 zaferine eriecektir. Krt boy ve bey kuvvetlerinin bu savataki rol doru zmlenmeden, Krt ve Trk boy ve beyleri arasndaki ilikiler yeterince zmlenemez. Zafer stratejikti. Anadolunun kapsn Trk boy ve beylerine ardna kadar ayordu. Krt boy ve beyleri iinse Bizans tehdidini ve sonularn ortadan kaldryordu. likilerin bylesi bir temele oturmas ok nemlidir ve gelecein belirlenmesinde esas rol oynayacaktr. Daha sonralar esas olarak Trk boy ve beyleri Anadolu, Bat Akdeniz ve Karadenize doru alan Anadoluda younlarken, Krt boy ve beyleri de yerleim yerlerini ve glerini gelitirmekten geri kalmadlar. Trk boy ve beyleri hibir zaman Krtlerin egemen, yerleik olduklar meknlar ve bu meknlardaki kltrel geleneklerini ele geirmeye, sahiplenmeye yeltenmediler. Aralarndaki stratejik ittifak, dayanma ve ortak yaam kltr bunu gerektirmekteydi. Bu arada Ermeni ve Sryani halklar da daha ok kentlerde varlklarn dosta srdrmeye devam ettiler. Onlarla Bizansllar arasnda mezhep sorunlar vard. Bizansn blgeden uzaklamas pek zararlarna olmad. Bu dnemde Krdistanda Artukoullar, Karakoyunlular ve Akkoyunlular adnda baz Trk beylikleri kurulsa da, bunlar ksa mrl olup, dayandklar boylar da ounlukla doal asimilasyonla Krt kltr iinde eriyorlard. Bu gerekliin izleri bugn bile grlebilmektedir. Krtler ise slamik dnemde ok sayda yerel beylikle birlikte airetler ve kabileler halindeki toplumsal yaamlarn arlaan sorunlaryla srdryorlard. Kavimsel nitelikleri gelimektedir. Fakat Trk boylarnda olduu gibi st tabaka eitli uygarlklarn hizmetinde beyliklerini gelitirirken, alt kesimler Kurmanc (Kurdmanc) olarak ayr bir kategoriye ayrmaktadr. Krtlerde bu dnemde Arap-Bedevi ve Trk-Trkmen ikilemine benzer bir ayrma hz kazanr. Osmanl saltanat dnemine (yaklak 1.500lerin bana) kadar Trk ve Krt bey ve boy ilikilerinde aralarnda zmni de olsa birbirlerinin hukukuna sayg, dtan her iki ana kesime ynelik tehditlere kar ortak bir strateji ve buna bal hareket etme ar basmaktadr. Olumlu iliki yan olumsuz eliki yanndan daha baskndr. Aralarnda sistematik bir eliki ve atma dnemi gzlemlenmemektedir. Krt-Trk ilikilerinde ikinci nemli stratejik aama Osmanl mparatorluunun Ortadouya almasyla balamtr. 16. yzyl balarnda randa ialk temelinde ykselen Safevi Hanedanlyla Krt beylikleri arasnda artan gerginlikler mezhep elikileriyle iyice artm bulunmakta ve Anadolu zerinde de gittike artan bir etkiye sahip olmaktayd. Ayn eliki Msr odakl Memlk sultanlaryla da yaanmaktayd. Memlklarn etkisi de Akdeniz ve Gneydou zerinden artmaktayd. Krt beyliklerin konumu stratejik bir rol oynuyordu. Hangi tarafla ittifak etseler Ortadounun hegemonik gc onlar olacakt. Osmanl Sultan Yavuz Selimin adeta iki eit g arasnda gerekletirdii stratejik ittifak yaklam tarihsel sonularn vermekte gecikmedi. Yaplan ittifak, Krt beyliklerine geni zerklik ve hkmet olma yetkisi tanmaktayd. ttifaktan teye, Avusturya-Macaristan mparatorluu gibi bir Trk-Krt mparatorluuna yol amaktayd. Tarihe dikkatle bakan bir gzlemci, daha M.. 2000 balarnda Hitit-Hurri-Mitannilerin ilk uygarlk denemelerinde Anadolu-Mezopotamya

ortaklnn stratejik niteliini grebilecektir. Biri diersiz edemiyor. Ekonomik-politik ilikiler hzla birbiriyle btnlemektedir. Osmanllarn muhteem yzylnda bu tarihsel olgu kendisini yeniden kantlamaktadr. Yeni stat, Snni Krt beyliklerinin mparatorluk iindeki arlklarn artrrken, Alevi ve zidi Krtlerin durumuyla Kurmanc kesimin sorunlar arlamakta, snfsal ve mezhepsel eliki artmaktayd. Yaklak yz yl sren bu ortaklk stats, 19. yzyln balarnda kapitalist modernitenin Ortadouya szmasyla bozulmaya balad. Irak ve Msr zerinden blgedeki etkisini artran Britanya mparatorluu, Sleymaniye merkezli bir milliyetilik gelitirmeye abalad. lk isyan Sleymaniye yresinden Baban aireti liderlerince gerekletirildi. Yaklak iki yz yldr farkllaarak yaanan bu sre Gney Krdistanda bugnk yarm ulus-devlet pratiiyle srmektedir. 19. yzyldaki Krt isyanlar snf nitelikleri nedeniyle pro-kapitalist milliyetidir. mparatorluk bnyesindeki tm milliyetler ulus-devlet temelinde ayrmalarna ramen, Krtlerin Trklerden ayrmamasnn belirtildii zere tarihsel nedenleri vardr. mparatorluun devlet ekirdeinin iki milliyetli st tabaka ortaklndan kaynaklanan bir devlet zihniyeti sz konusudur. Stratejik nedenler, devletin douundan beri iki alan iinde ykselen her uygarln ortak hareket etmesini gerekli klmaktadr. Aksi halde her iki alandaki toplumlarn varl ve karlar tehdit altnda olacaktr. Ortaya kan her siyasal ve ekonomik oluum, ortaklk halinde olmann paha biilmez deerini ifadelendirmektedir. Seluklu ve Osmanl Trk sultanlk deneyimleri, bu tarihsel diyalektii bir kez daha dorulamaktadr. Tepedeki bey ve sultan arasndaki ortaklk zamanla eyh, aa ve tccar arasndaki ilikiye dnt. Sultan II. Mahmutla (1808-1839) bu ilikiler daha da bozuldu. Modernitenin bozucu etkisi her iki taraf arasndaki elikileri arttrarak, yzyl boydan boya bir isyan yzylna dntrd. syanlarn sonusuz kalmas ve Osmanl mparatorluunun ulus-devleti ynde yeniden ina abalar iki milliyet arasndaki ilikilerin geleneksel niteliini bozdu. Gen Osmanllar, Jn Trkler ve en milliyeti kesimi olan ttihat ve Terakki Cemiyeti (1889) Trk ulus-devletiliini nce rtl, sonra aka savunmaya balaynca kopukluk artt. Bunun karsnda Krt milliyetilii de kendini gstermeye koyuldu. Modern anlamyla Krt sorunu bu dneme rastlar. ttihat ve Terakki Cemiyetinin komitacla balamas ve slami milliyetilik yerine aka Trkle ynelmesi sorunu daha da arlatrd. ki kesim olutu: Soycu Trk milliyetilii ve slami milliyetilik. Krtler slami milliyetilerle geleneksel beraberliklerini srdrmeye altlar. Naki eyhleri, Mevlana Halit ve Said-i Nursi, ana akm olarak bu eilimi temsil ediyorlard. mparatorluun ve daha sonraki devlet oluumunun ortak niteliinde srarlydlar. slam, mmet ideolojisi modernletirilerek bu ama iin kullanlmaktayd. Beylerden sonra (1878) nfuzlar ve toplumsal nderlik rolleri artan eyh ve tarikat eilimleri bu izgiyi gnmze kadar srdrmektedirler. ttihat ve Terakki Cemiyeti ise, zellikle Balkan Savalarndaki (1912-13) yenilgisinden sonra, Anadolu ve Mezopotamya arasndaki tarihsel ortakla bakmadan, devlet iinde rk bir milliyetilie yneldi. Bu milliyetilikte Krtle yer yoktu. Ermeniler gibi ya var olduklar topraklar terk edecekler ya da bir biimde yok edileceklerdi. Bu politikay besleyen Fransz pozitivizmiydi. Sadece gl olann yaama hakk vard; Darwinin Gl olan yaar determinizmi, olduu gibi, bilimsel bir gereklikmiesine topluma uygulanmak isteniyordu. Kapitalist modernitenin vaheti burada btn dehetiyle kendini yanstmaktadr. Sadece Ermeniler, Rumlar, Sryaniler ve Krtlerin deil, Trkler ve Araplarn da konumunu yaanmaz hale getiren bu kat pozitivist ideoloji, ttihat ve Terakki Cemiyetinin elinde mparatorluun son bulmasyla sonuland. Fakat etkileri Cumhuriyet Trkiyesinde de hkimiyetini srdrd. Cumhuriyet devriminin Jakobenik nitelii ve dayand ittifaklarla Mustafa Kemalin nderlii

nceki blmde deerlendirildiinden tekrar gerekmez. Dier mttefikler gibi Krtler de Cumhuriyetin kurucu unsuruydular. Tarih boyunca olduu gibi yine stratejik bir ortak olarak hem mmetsel kurtuluta hem de Cumhuriyetin inasnda yer almlard. Britanya mparatorluundan Musul-Kerkk karlnda geriye kalan Misak- Milli snrlarnda ulus-devlet ayrcal alnnca hem Krtlerin drde blnmesi gerekletirildi, hem de ite kalan paras zerinde varlklarn sona erdirmeye ynelik politikaya amansz bir hzla baland ve bu politika hep ayn hzla srdrld. Bu arada unu da belirtmeliyim ki, 1639da ran Safevi Hanedanlyla yaplan Kasr- irin Antlamas iki milliyet arasndaki stratejik ittifaka aykryd. Krtlerin tamamna yakn Osmanl mparatorluu snrlar dahilindeydi. Misak- Milli snrlar kesinlikle Krtler ve Trklerin birliktelii zerine ina edilmiti. ngilizler ve Franszlarla yaplan antlamalar Misak- Milliye kesinlikle aykrdr. Krtleri tarihlerinin en ar varlk-yokluk sorunsalna kilitleyen bu antlamalar, Trklerle Krtler arasnda sz ok edilen bin yllk ortakla ve kardelie kesinlikle aykrdr. Fakat sorulmayan soru, bu aykr antlamalardan kimin sorumlu olduudur. Hem Krtleri baz hegemonik glerle girilen ilikiler sonucunda verilen tavizler karlnda varlksal olarak drde bleceksin, hem de Krtlerden bazlar bin yllk kardelii bozuyor diyeceksin! ronik olduu kadar gerekleri gz ard eden bu yaklam, Krt sorununu tm Cumhuriyet tarihi boyunca kltrel soykrmn eiine kadar getirdi. Krt sorunu gerekten bin yllk stratejik dostluk ruhunu tamamen bir tarafa iten, inkr eden anlay ve uygulamalar nedeniyle sadece ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri bir sorun olmaktan kp bir halkn kltrel varl-yokluu meselesine dnt. syanlar (1925-1940) bu varlk-yokluk sorunundan kaynakland gibi, bu ama iin kullanld da. ttihat zihniyet ak ki Krtleri de hem devletten hem toplumdan dlamak istiyor, toplum olmaktan karmay dayatyordu. Onun iin bu politika uzun yllar boyunca srdrlen Krtler var m yok mu? sorununa dnt. Cumhuriyetin kurucu unsuru olmaktan karlp bu yokluk srecine sokulmann ne denli dehet verici bir ynelim olduunu azck bir empatiyle anlamak gerekir. Krt sorunu blnme sorunu deil, yokluk srecinden kma ve tekrar tarihe yarar stratejik dost, ortak ve karde olma konumuna ulama sorunudur. Bu gerei kavramak ancak vicdanl bir empati anlayyla mmkndr. B- CUMHURYETN KAPTALST MODERNTE PROJESNN TIKANMASI ve PKKNN ORTAYA IKII Cumhuriyetin inasnda temel rol oynayan gler, demokratik bir uzlay temsil ediyordu. Mustafa Kemal nderlii, bu uzlann hem nedeni hem sonucuydu. 1921 Anayasas ve I. TBMMnin yaps bu uzlay gayet iyi aklamaktadr. slam mmetinin varl ve savunmas ska vurgulanmakta, Trklerin ve Krtlerin mmetin (mmetin Arapa anlam millettir), milletin iki temel unsuru olduu belirtilmekte, antiemperyalizm ve Sovyet dostluu dile getirilmektedir. Meclis zabtlarnda bu olgularn izlerine bolca rastlanmaktadr. Sosyalist olmak, Krt, Krdistanllk doal karlanmaktadr. Ak ki Cumhuriyetin Jakobenik devrim dnemi toplumun genel konsenssn ifade etmektedir. Britanya mparatorluu bu dnemde temel hedeftir. Fakat devrimle igal nlenip yeni bir dzen tercihine geildiinde, ttihat kadronun Britanya mparatorluu yanls bir grubunun gerek eyh Sait provokasyonu, gerekse -direkt suikast giriimi de dahil olmak zere- ok sayda komplo ve provokasyonla Mustafa Kemali etkisizletirme abalar 1925ten itibaren nemli bir aama kaydetmitir. Bu grup smet nnnn babakanlnda daha da glenmitir. Mustafa Kemalin ancak lmne ok yakn

dnemde nny tasfiyesi sonucu deitirmeyecektir. kinci Dnya Savandan sonra dnya hegemonyasnn ABDye gemesi, bu grubun iini daha da kolaylatrmtr. smet nn tm tarafsz grnmne ramen bu gruba yakndr. Nitekim ABD ile stratejik ilikiyi Demokrat Parti nderlii deil, smet nn nderlii salamtr. Daha NATOya girilmeden 1944te Trkiyenin ilk subay grubu ABDye yollanp eitimden geirilmitir. likiler DP dneminde daha da hzlanm, 1952de ordu bnyesinde direkt ABD nderliinde NATOya bal Gladio rgtnn tesisine gidilmitir. Gladio kendini Trkiyede ilk bata Seferberlik Tetkik Kurulu olarak rgtlemitir. Maliyesi ve ynetimi ABD tarafndan karlanmtr. Bu yllardan itibaren rgt dal budak salm, ekonomik, sosyal, politik, askeri ve kltrel alanlar dahil tm alanlarda rgtlenmitir. Btn legal siyasi partileri kontrol ettii gibi, ii snfn da bizzat 1952de Gladio ile birlikte kurduu Trk-le kontrol altnda tutmutur. Sovyet uzants Komnist Parti ve sendikalar zerinde amansz bask uygulamtr. Zaten temel gayesi en ufak bir komnist, sosyalist szma olduunda annda ezmektir. Krtlk de komnizm balantl sayldka ayn akbete maruz kalmtr. Bu arada yeni kurulan sraille stratejik ve gizli yrtlen ilikiler sz konusudur. Krtler iinde geleneksel dinci ve ilkel milliyeti aile ve ahsiyetlerle de Gladio tarznda ilikiler gelitirilmektedir. ran ve Irak monarileriyle de benzer ilikiler kurulmaktadr. CENTO bu ilikilerin at rgt konumundadr. Ortadouda komnizmin nne bylesi bir modelle geilmek istenmektedir. Ak ki ABD nderliinde gelitirilen bu model, kapitalist modernitenin 1950lerden sonra souk savala ald yeni grnmdr. Trkiye Cumhuriyeti, ABD ile yenilenmi moderniteyi bata kendi lkesinde ve Ortadouda tesis etmekte baat roldedir. Mustafa Kemalin yrtmek istedii modernite farklyd. Sovyet tarzna yaknd ve Sovyetler Birliiyle stratejik dostlua dayanyordu. Aralarndaki bu fark grmeden 1950leri, hatta 1925ten sonra Mustafa Kemale ramen gelitirilen modernite unsurlarn doru zmleyemeyiz. Ulus-devletilik, kapitalizm ve endstriyalizm unsurlarnn her iki modernitedeki uygulanmas arasnda ciddi snfsal, siyasal, diplomatik ve ekonomik tercih farklar vardr. Sonuta hegemonik mcadeleyi kazanan nce Britanya mparatorluu, sonra ABD olmutur. Kald ki, ikisi arasnda her zaman stratejik balar geerlidir. Bu uygulanan modernite, Cumhuriyetin demokratik uzlasn tasfiye etmekle kalmam, hepsine kar at savala temel mttefik gleri birbirine dman etmitir. Mustafa Kemalin kavramakta glk ektii nokta budur. Bunda pozitivist ideolojinin derin etkisi altnda olmasnn rol vardr. Bamszlk ve zgrlk tutkusu, yerel kltre, Anadolu kltrne byk saygs her ne kadar pozitivizmin daha tahripkr rol oynamasn frenlemise de, etkisini nleyememitir. Dinsel dogmatizmin yerine ikame edilen pozitivist dogmatizm Trkiyede halen laik milliyeti kesim zerinde derin bir etkiye sahiptir. Sanldnn aksine bu laisizm demokratik cumhuriyeti, hatta cumhuriyeti olmayp, despotik ve diktatoryaldr. Tipik uygulamas ttihatlk ve etkiledii kadaryla CHPciliktir. Hukuk ve siyaset filozofu Carl Schmittin 1920ler, 1930lar Almanyasnda dinsel ve siyasal teoloji zerine gelitirdii tezler Trkiye iin daha fazla geerlidir. Modernitenin tm siyasal kavramlarnn karl ortaa, hatta bana gre ilka teolojisinde vardr. Smer orijinlidir. Pozitivizmin yapt, bu kavramlar modernite cilasyla boyayp bilimsellik adna piyasalatrmas ve kapitalizm adna sunmasdr. Mustafa Kemalin kuku ve tereddtlerini, ok youn yaad gergin ruh halini, sabahlara kadar gzleri yaarrcasna uygarlklar zerine kitaplar okumasn pozitivist ve dinsel dogmatizm konusundaki eliki ve benzerliklerde aramak olduka gereki ve aydnlatc olacaktr. Trkiye Cumhuriyetindeki tm elitist kadrolarn modernite konusunda derin bir cehaleti ve inanszlkla birlikte dogmatizmi yaadklarn grmek, kavramak byk nem tar. Sa-sol,

laik-dinci, Alevi-Snni, Trk-Krt vb. tm ikilemler iin bu husus geerlidir. Cumhuriyet dnemlerinde slam mmetileri, sosyalistler, Krt milliyetileri ve hatta bir ksm Trk milliyetileri ile kapitalist modernite unsurlar arasndaki atmalarn nasl gelitirildii, ynlendirildii halen zmlenmemitir. zellikle ABDnin Gladio ynlendirmesiyle feci sonular yaanmtr. Yaklak yz yldr devlet iindeki komitac ve darbeci anlay ve rgtlenmelerin kapitalist modernite unsurlaryla ilikileri aydnlatlmadka, ne devlet ne de toplum krizleri, gerginlik ve atmalar kavranabilir. Sistemin hegemonik gleriyle, zellikle Britanya ve ABD ile ilikilerin bu gerginlik ve atmalardaki rolnn akla kavuturulmas hem demokratiklemede, hem de Krt sorununun zmnde hayati role sahiptir. Mustafa Kemalin ve ona ballkta samimi geinenlerin tm bamszlk ve zgrlk abalarnn neden atl kaldn ve tersine sonular verdiini anlamak, ancak Cumhuriyetin modernite projesinde hangi i ve d glerin etkili olduunu, bal olduklar ideolojik hegemonyalar, ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri uygulamalarn kavramakla mmkndr. Askeri darbeler ve sivil uzantlar da bu eliki ve atmalarn neden-sonu sarmalna bal olmaktan teye bir role sahip olamamlardr. Bunlarn tm kurtarclk abalarnn durumu daha da arlatrp kilitledii, sosyal bilimcilerin ortak bir tespitidir. Cumhuriyetin modernite projesi batan sakat domutu. Israrla vurgulanmas gereken bu sakatlk, kurtuluu salayan ve Cumhuriyeti gerekletiren temel g unsurlaryla Cumhuriyetin elikiye drlmesi ve hepsiyle attrlmasdr. Srasyla vurgularsak, 1925-26, 1930, 1937-38, 1945-50, 1960, 1970, 1980, 1997, 2001-2002 yllarnn sralanmas bile bnyesel sakatl aka yanstmaktadr. 1965-1980 dneminde Cumhuriyetin asli kurucu unsurlar varlklarn yeniden duyurmak istediler. Karlarndaki geleneksel hegemonik g blounu, oligariyi yeterince tanmadan, zmlemeden, tepkisel klarla varlk arayna girdiler. oka idea edildii gibi devrim veya kardevrim yapacak durumda deildiler, ama yle lanse edildiler. Balarn kaldrdklarnda ksmen ezildiler, geri kalanlarn iine szld ve ehliletirildiler. Ne acdr ki, karlkl kullanlan gler Gladionun roln kavramaktan uzaktlar. phesiz burada bamszlk, zgrlk ve eitlik iin samimi bir inanla mcadele edenlerle kartlar arasndaki fark tartlmaz. Fakat darbelerle balantlar da bir gerektir. Bu dnemde gelitirilen milliyeti ve slamc rgtlenmelerin antikomnist Gladiocu taktiklerle balantlar ok daha barizdir. Bu glerin ekonomik ve kltrel yaam zerindeki etkileri de nemlidir. Btn toplumsal yaam alanlar zerinde belirleyici olan, kapitalist modernite unsurlarnn Gladiocu st ynetimidir. Bunda ordu ve siyasi yaplar zerindeki kontrol bata gelmektedir. Cumhuriyet ynetiminin bu tarz kullanm ak ki ttihat ve Terakki komitaclnn devam niteliindedir. Bunu bozmak iin M. Kemal Atatrkn abalar yeterli olmamtr. Komitac ve darbeci gelenekle Gladiocu kontrol almadka, Cumhuriyetin demokratik ve hukuki niteliiyle dzen ve istikrar salanamayacaktr. Cumhuriyetin tkanm ve sorun reten yapsnn PKKnin knda belirleyici rol oynad bu zmlemeler nda daha iyi anlalabilir. 1970ler gerekten demokratik kn g kazand bir dnemdi. 12 Mart darbesi bu sreci durduracak gte deildi. Cumhuriyetin kuruluunda etkin olan toplumsal gler yeniden tarih sahnesine kmaktayd; sosyalizm, slamclk ve Krt milliyetiliiyle Cumhuriyette kendileri iin meruiyet aryorlard. Demokratik taleplerle yklydler. Bu talepler darbe ve faist uygulamalarla bastrlmasayd, demokratiklemeyle zme kavuabilirdi. Fakat souk sava ve modernite unsurlarndaki krizin daha baskc ve giderek faistleen yntemlerle srdrlmesi tercih edildi. Trkiye Cumhuriyeti Gladiocu kontroln en koyu tarzda uyguland lke haline geldi. 12 Eyll rejimi bu kontroln en rktc rneklerinden biri olarak geliti.

PKKnin tam bastrlamamas, Krtlerin iyaps ve Ortadoudaki alkantlarla balantldr. 12 Eyll darbesi aslnda neredeyse yirmi drt saatte ortal stliman etmiti. Krtler konusundaki yanlgsnn altnda daha derin sosyal nedenler yatmaktayd. Krtlerin toplum ve halk olarak bitirildiine inanlmaktayd. syanlarn ezilmesinden ve ok sert geen bir asimilasyon dneminden sonra, bir daha kendilerine gelmeleri olanaksz gibi grlyordu. zellikle kapitalist modernite unsurlar temelinde gelien brokrasi ve orta snf bata olmak zere yeni sosyal mantalite (zihniyet), Krtleri tarihten silinmi sayyordu. Tarihteki rollerini unutmutu. Tek tk kalan varlklar, ilkel yaratklarla zde tutulmaktayd. st tabakas oktan kraldan daha kralc bir tavrla iktidar ua roln ustalkla oynamaya devam ediyordu. ABD ile iliki iindeki milliyeti ve tarikat unsurlar ise, direni ve zgrlkle ba kurmaktan ok, kart bir zemin zerinde tutuluyorlard. PKK, bu koullarda ok tahrip edilmi de olsa, Krt toplumsal dinamiindeki Kurmanc kesimlerin kyl ve kentli yoksullarndan ilikiler gelitirebiliyordu. Yurtseverlik ve Krtlk duygularndan, kltrel yaplardan yararlanyor, hatta yeniden yaratyordu. Tm ezilmiliine ve paralanmlna ramen, Krtlerin toplumsal doas yapsallklar tayordu. Gerekli olan, asgari yurtseverlik duygular ve baz kavramsal bilinlerdi. O dnem PKKsinde bu etkileyici duygu ve kavramlar yeterince olumutu. Kendisi iin gerekli olan, st diplomatik ve siyasi kadrolar deil, bu duygu ve kavramlarn yksek bir tempoyla harekete geirilmesiydi. Snrl baz eylemlilikler bu ivmeyi rahatlkla salyordu. 1970lerdeki ktan 1980 balarna kadar bu tarzla gelinmiti. 12 Eyll rejiminin ar g kullanm, dier sol ve muhalif gleri erkenden bastrmas ve Diyarbakr Zindan gerei Ortadoudaki mevzilenmeyle birleince, 15 Austos 1984 sreci denen dnemin balamas g olmayacakt. Aslnda bu dnem 1982de de balatlabilirdi. Dadaki baz unsurlarn grevini laykyla yrtmemeleri hamleyi Austos 1984e kadar erteletmiti. ran-Irak Sava da elverili ereveye katkda bulundu. Fakat hareket hibir zaman Trkiye Krdistanndan eksik olmad, varln hep korudu. ok usta bir gerillaclktan bahsedilemez. Gerillacln karikatr yapld. 15 Austosun devlet asndan beklenmedik bir hamle olmasnn avantajlar bile ok kt kullanld. Devletler ve Irak Krdistanndaki glerin muhalefet ve szmalarna ramen, Ortadoudaki mevzilenme hareketi srdrmeye ve Krdistann tm paralanm ksmlarndan ve Avrupa Krtlerinden destek almaya yetiyordu. 12 Eyll rejiminin mdahale tarz lehte sonular vermeye balaynca, NATOnun da desteiyle Olaanst Hal ve JTEM dnemine geildi. Almanya nderliindeki NATO Gladiosu, 1985ten itibaren etkin olarak devreye girmiti. Papa ve Palme komplolarnn, genel hesaplar iinde olmak kadar, Krdistandaki gerilla kyla dolayl ve direkt balar sz konusuydu. PKKnin 1973-1983 arasndaki k dnemi, ideolojik siyasi etkilenme yn baat olan, silahl yn tali rol oynayan bir konumu ifade eder. 1984 knn silahl yan baat roldeydi, fakat ideolojik ve siyasi gelimesini de srdryordu. Olaanst Hal ve JTEMin rol, zerinde ok durmay gerektirir. Hareket iinde ve dnda yozlatrc birok eylemin dzenlendii bilinmektedir. Kadn, ocuk ayrm gzetmeden yaplan eylemler, hedef olmamas gereken kesimlerin hedeflenmesi, azami keyfiyetilik eilimleri ve asgari grevlere sahip kmama bu meyanda saylabilir. Fakat tuhaf olan, PKKnin ne kadar eytanlatrlrsa o kadar g kazanmasyd. Bu, Krt halkndaki derin susuzlua iaret etmektedir. Krtlere uygulanan byk gertme hareketleri Ermeniler, Rumlar ve Sryanilere uygulananlarn toplamndan katbekat fazla olduu halde, her ey PKK hanesine olumlu olarak yansd. Tarihsel ve corafi koullar bunda elbette etkiliydi. Tarihsel bir talebe karlk gelme, yani toplumsal varln koruma ve insanlk onuruna sahip kma gelimenin temel belirleyici etkeniydi. Tarihsel taleplerin kendiliinden yryn

kmsememek gerekir. Cumhurbakan Sayn Turgut zaln 1992den itibaren Krtlere ilikin politikas beklenmiyordu. nemini biraz ge fark ettik. Ciddi olarak doan zm ansnn Onun lmyle boa karlmasn kendi amdan hep tarihsel bir kayp olarak anarm. Cumhuriyetin demokratik zm ans olabilirdi, fakat bana gre baz Gladiocu gler bilinli olarak bu frsat tanmadlar. ngiltereden dnerken dnemin Genelkurmay Bakan Doan Grein (1990 balar) Bana imha iin yeil k yakld demesi bu gerei ksmen yanstr. Turgut zaln lmnden sonra gelien Tansu iller darbesi ve pe pee ordu iinde ve dnda saysz komplonun gelitirilmesi, zmlenmesi gereken en temel dmlerden birisidir. Tansu illerin CIA ajanlnn belgelenmi olmas, bu dm ksmen aklaycdr. Ynla gerek Atatrk aydn ve Krt ileri geleninin katli, binlerce faili mehul cinayet, ky boaltmalar, Hizbullahn hortlatlmas, bana Cumhuriyet zerindeki en byk komplolardan biri gibi gelmektedir. Mustafa Kemal dnemindeki Cumhuriyetin 1924-1927 yllarndaki komplocu, isyanc dnemini artrmaktadr. Bu yllarda da Cumhuriyetin temelindeki demokratik unsurlar tasfiye edildi. Bu durum halen aydnlatlm olmaktan uzaktr. Ama kazanann Britanya mparatorluu ve kapitalist modernite olduu aktr. 1990larn bandaki demokratik zm ansnn da benzer komplolarla, isyan ve cinayetlerle, Krt tasfiyesiyle sonusuz braklmasnda d hegemonyann ve sk ibirlikilerinin rol kmsenemez. Cumhuriyet zerindeki hegemonik kontroln ne anlama geldiini 1993-1997 dnemindeki kargaa, katliam, provokasyon ve demokratik hareketler kadar ok az aklayc rnek vardr. Devletin hukuki, laik, sosyal ve demokratik niteliinin tamamen tasfiye edildii, JTEM kontrolne getii, kapitalist modernitenin tm unsurlarndaki tekelci yaplarn hizmete koturulduu, ilgin ve rneine az rastlanr bir dnemden bahsediyoruz. Bu dnemin sonlarnda Suriye Cumhurbakan kanalyla Babakan Sayn Necmettin Erbakann ve Brksel zerinden Toplumsal likiler Blm adna ordudan bir kesimin iliki arayna olumlu yant verildi. Mektup ve bilgi teatisi yapld. Fakat Necmettin Erbakann drl ve benim Ortadoudan kmla bu sre de baarszla uratld. Ben i ve d Gladiocu evrelerin bu baarszlktaki rolnn kmsenmemesi gerektii kansndaym. Cumhuriyetin halen iinden getii byk kriz, atma ve dk younluklu savan nne geilebilirdi. Gerek tek tarafl atekes gerekse iliki durumu buna frsat veriyordu. Bu giriimler bastrlp sre bilinli olarak boa karld. Var olan zm ans ortadan kaldrld. Daha sonraki Avrupa km ve politik zm araym da ok ak olarak ngiltere zerinden boa karld. Atina ynetiminin Gladiosuyla ibirlii yapan ngilterenin svireden kaldrd zel uakla Kenyaya karlmam bu gerei gayet iyi aklamaktadr. Elbette operasyonda NATO yesi tm Avrupa devletleri vard, ama ynetici beyin ngiltere idi. ABD resmi uygulaycyd. srail ise yol gsteren konumundayd, Moskovadaki kal nleyen gt, aslnda ok nceleri hem Kenyada hem de Ortadoudayken kendilerine snmam aka sylemiti. Fakat ben gvenmemitim, gvenmeyi de hi dnmedim. ahsmda Krtlerin zgrlk ans teslim alnmak isteniyordu. Kendim de dahil hi kimsenin buna cret etmemesi, bunu dnmemesi gerektii konusunda da gayet emindim. ok ilgintir; Cumhuriyet ynetimi zerinde oynanan oyunlar benim zerimde ve PKK kanalyla da Krtler zerinde oynanmak isteniyordu. Yine devrede olan, esasta kapitalist modernitenin bin bir bala birbirine bal unsurlaryd. mral srecinde olup bitenden ders karm olarak sakin ve sabrlydm. Sorgulama, yarglanma ve tutuklanma srecinde bu tavrm korudum. Sorgulayclar sanrm gnlk taktiklerle yaklatlar. Sabrl ve sakin duruumu yanl yorumladlar. Ayn yanl yorumlar rgt iinden ve

dndan da yaplyordu. Fakat tm yanl yorumlara ramen duruumu hi bozmadm. Halen bu tek bana duruun 11. ylndaym. Dnem boyunca drt katmanl bir savunma sreci yaadm. Birinci Savunma Katman: Yarglanma srasnda kk bir kitapk halindeki Demokratik zm Manifestosunu seslendirmeye altm. Gl seslendirilmese de, demokratik zm iin bir deerlendirmenin ke talarn sunucu nitelikteydi. Hkmet ve siyasi evrelerce deerlendirilememesi bir kayptr. Sre tamamen kendiliindenlie brakld, bylelikle zlecei sanld. Dnemin Babakan Sayn Blent Ecevitin zm yanls baz admlar, koalisyon orta MHP tarafndan boa karld. AKP sorunu hi anlamak bile istemedi. Belki de ok nceden izilmi ve Kuzey Irak (Gney Krdistan)taki ynetim endeksli bir yol haritasn yeterli buluyordu. st ynetime, babakan olarak Sayn Abdullah Gl ve Recep Tayyip Erdoana yazdm mektuplar ve on bir defa verilen hcre iinde hcre cezasna kar yaptm savunmalar yant bulmad. 2005e kadar zaman boa harcand. Yeni bir eylemlilik sreci kanlmaz oldu. kinci Savunma Katman: Buradaki savunmam Smer Rahip Devletinden Demokratik Uygarla (Cumhuriyete Doru) ad altnda iki kitap halinde AHMnin ilk durumasna sunuldu. Daha derinletirilmi bir demokratik zm denemesiydi. nc Savunma Katman: Bir Halk Savunmak adyla yaynlanan kitapla AHM Byk Dairesindeki durumaya gidildi. Bu, nc katman tekil etmekteydi. Krt sorununun oluumu ve zm olaslklar daha belirginlemi bir biime kavuturulmutu. Drdnc Savunma Katman: Halen iinden gemekte olduum sreci drdnc ve sonuncu savunma katman olarak deerlendirmekteyim. Demokratik Uygarlk Manifestosu ad altnda be cilt (I-Uygarlk, II-Kapitalist Uygarlk, III-zgrlk Sosyolojisi, IV-Ortadouda Demokratik Uygarlk, V-Trkiye ve Krdistanda Demokratik Uygarlk zm) halindeki bu savunmamn drt cildi tamamland. Son cildi (V. Cilt) ileride tamamlanmaya allacaktr. imdilik Yol Haritas olarak gelitirdiim deerlendirme bu sonuncu cildin n biimi durumundadr. Silahl mcadelenin baat rol oynad son yirmi be yllk dnemi (1984-2009) hakikatler sava olarak deerlendirmek mmkndr. Bir toplumun kurtuluundan ziyade, gereklerin ortaya serilmesini ifade eder. Hakikatleme dnya apnda olmutur. Tarihsel, toplumsal sorunlar kendilerine ilikin hakikatler serimlendii oranda zm yoluna girerler. Kald ki, askeri zaferler zorunlu meru savunma savalar olmadka hepten sorun kayna olutururlar. Yirmi be yllk savamn zaferi veya yenilgisinden ok, ne kadar zmleyici rol oynad nemlidir. ngiltereyle Fransa arasndaki Yzyl Savalar Man Denizinin snr olabileceini kantlamaktan baka ne ie yaramtr diye sormak gerekir. Krtlerin varln kantlamada, geen eyrek yzyl belirleyici olmutur. Varlnn ulus-devletle talandrlmas ilk dnem PKKsinin hedeflerindendi. Fakat dnem sonlarnda bu tacn hi de gerekli olmad, bilakis yeni sorunlarn kayna olabilecei yzlerce deneyimden renildike, toplumun demokratik siyasi oluumu daha anlaml ve zmleyici olmutur. PKKnin yaad geliim ve dnm srelerini kavramak, kendisini doru kavramann da salam yoludur. 1970ler dnyasnn souk sava atmosferinde reel-sosyalist kamptan saylmak PKK iin de dnlmekteydi. En azndan niyet byleydi. Yerletii mevziler de bunu ifade ediyordu. Fakat entelektel dzeyi devrimci duygular ve kavramlar dzeyini pek amyordu. Krt toplumsal doas da modern kavram ve kuramlarla aklanr bir materyal konumunda deildi. Devrimci irade ok daha belirleyiciydi. deolojiden ok zgr yaamsallk esinlendiriyordu. Bu nedenle reel sosyalizm gzden dtnde pek etkilenmedi. Modernist bir sol partiden ok, ahlki ve inan temelindeki bir harekete benziyordu. Teori yok deildi, ama

esas balayc deer ahlk ve inant. Sava srecindeki Krt toplumunda belki de en nemli sermaye, halen varln koruyan ahlkn gc, cesareti ve dayankll belirleyen etin yaam koullaryd. PKKnin dier rnekler gibi bir modernist sol parti modelini pek benimsemeyii, belki de retken ve gelikin olmasndaki temel nedenlerden biriydi. Yaad her blnme, verdii her kayp gelimesini nleyemediyse, bunda en nemli etken modernist sol parti ve yaam tarzna kendini fazla kaptrmamasyd. PKK biiminde sadece toplum varlk bulmad, yaad elikili sosyal gereklikle birlikte kendi iinde zgrlemenin verdii gle i atmay da youn yaad. PKK toplumsal savan en younunu kendi iinde yaad. Modernist bir partinin dayanamayaca bu i atma durumu da gelimesinin daha salam olmasnda etkili oldu. PKKdeki asl dnm, devlet odakl-hedefli bir rotadan kp demokratik siyasal oluumlu bir dorultuya girmesiydi. Reel sosyalist bir ulus-devlet kurmann zorluklarndan tr deildi rotay deitirmek. Dnya genelinde yaanan kapitalist yaamdan farkl olmayan bir yaam tarz, kopuun asl nedeniydi. Ya baka bir dnyada yaama imkn bulacakt, ya da reel sosyalizmin zl gibi dalacakt. mral srecinin en nemli katks, darda snrl olarak zerinde durulan demokratik zm yolunun derinliine ina edilmesiydi. Savunmalar ve konumalar bu yol derinliini arpc biimde yanstmaktadr. Devlet de, PKK de uzun sre bu ynl gelimeleri kavrayamad; taktik deiikliklerden ibaret sayd. Bazlarnca bir nevi tasfiye srecinin balangc gibi algland. Hlbuki siyaset teorisinde, sosyolojik bilgilenmede byk bir derinlik yaanyordu. PKK ok kapsaml bir dnmle kar karyayd. Sorumsuzlar ve dolaysyla ahlki dknler bu dnm ann ka gerekesi haline getirmekten ekinmediler. 2000ler sonrasndaki kalarda belirleyici unsur, dnmn ciddiyeti karsnda yaanlan ahlki zaaflardr. Devlet ve ilgili sol evreler PKKnin kendi kendisini tasfiye edecei beklentisi iine girmilerdi. Bu yanl ve ok sorumsuz bir yaklamd. Devlet daha sonra sorumlu yaklasayd, 1999 sonrasnda tarihsel demokratik dnmler yaanabilirdi. Tek tarafl abalara laykyla yantn verilmemesi, gerekten tarihi bir frsatn heba edilmesiydi. Sol dklmenin iine savrulduu liberal bireycilik devletten de ok daha sorumsuz davrand. Kalar hibir ahlki gereke tanmyordu. Toplumlarn uzun sre yanltlamayaca bir kez de umut edilmedik biimde Krt toplumunda gerekleti. Yaanan aclar mthi retici olmutu. Sradan bir sadakat, toplumun birlik ve zgrlk iin ayakta kalmasna yetiyordu. PKK rgt olarak yok edilse bile, her an zgrl ve onuru iin ayaa kalkmaya hazr bir toplum ina edilmi, zgr bir halk ve bireyler olumutu. Sonu olarak, Krt sorunu zlmemiti ama zm imknlar alabildiine oalmt. Toplum adeta ayakta, zm beklentisi iine girmiti. PKK tek tarafl olarak zmlerini istedii gibi gelitirmese de, zmleyici olma ansn daha gl srdrebiliyordu. Ulus-devlet zm art olmaktan km, fakat ok zengin ierikli demokratik siyasi zmlerin n almt. Devlet de tek tarafl zmlerini dayatamyordu. Eskisi gibi varln kat inkrla srdremeyeceinin iyice farkna varmt. Askeri zm astar yznden pahal bir zm tarz haline gelmiti. Snrsz g bazen sahibini vurur. O hale gelinmiti. PKKdeki zlme ve ayrmalarn benzeri devlet iinde de yaanmaya balanmt. Devlet ilk defa Ergenekon ad altnda kendini yarglamaya cesaret ediyordu. Trkiye Cumhuriyeti ilk defa tarihinin en ciddi sorgulama srecine girdi. nkr edilen saysz gereklik artk dile geliyordu. Bu yeni srete phesiz en nemli gelime, 2007 Kasmnda ABD Bakan ile Trkiye Cumhuriyeti Babakan arasnda gerekleen ve ierii halen tam aklanmayan grmede PKKnin silahl mcadelesinin tasfiyesi karlnda Gladionun eski tarz ynetimine son verme

kararllna ulalmasyd. Ergenekon yarglamas bunun somut ifadesiydi. Bir nevi 1923lere geri dnlmt. Seksen be yllk yanllklardan dnmeye cesaret ediliyordu. Cumhuriyetin asli kurucular yeniden buluuyorlard. Yine kritik bir tarihten geiliyordu. Blnm Krtler, birlik ve btnlk istiyorlard; hem de yenilenmi bir Misak- Milli temelinde. Tarih byk hakszlklar yaar ama asla unutmaz. Gn gelir, taraflar hakszlklar amak iin yeniden randevularlar. phesiz zm salanmam, ama zm yoluna girilmitir. Ufukta beliren zm umutlar her geen gn daha da glenmektedir. Cumhuriyetin kendi demokratik modelini oluturma potansiyeli vardr. Yaanlan uygarlklarn zengin mirasna sahip klr ve bin yllk kardeliin ve mmet olmann verdii birlik ruhuna layk olunursa, bu potansiyel sadece kendi modelini sunmakla kalmayacak, tm blgenin talihsiz halklarna da rnek tekil edecektir. Krt sorununun zm aray, demokratik bir modeli olas ve kanlmaz klmaktadr. C- KRT SORUNUNDA ZM OLASILIKLARI Kapitalist modernite hegemonyasnn 19. yzyln balarndan itibaren Ortadouya yerlemesi, toplumsal sorunlar ve zm olaslklarn yeni bir aamaya getirdi. lk ve ortaalara zg sorun ve zm yollar yeniden ama merkez deitirmi olarak, yeni unsurlarca ekillenmi Bat hegemonik uygarlnca tarihin gndemine tand. ark sorunu da denilen, znde Osmanl mparatorluunun paralanma sreci olarak tanmlayabileceimiz genel Ortadou sorunu, her toplumda, halkta ve ulusta benzer zelliklerinin yannda farkl zelliklerle gndemleti. Araplar, Acemler, Trkler, Krtler, Ermeniler, Rumlar, Sryaniler ve Yahudiler bata olmak zere milliyetler temelinde, Mslmanlk, Hristiyanlk, Musevilik ve laiklik bata olmak zere dinler ve mezhepler temelinde, ayrca snfsal, sosyal, ekonomik, politik, ideolojik ve askeri alanlar temelinde sorunlar giderek younca yaanmaya balad. Eski sorunlara yeni ierik ve biimler eklenerek blge kriz, atma ve savalar srekli yaayan bir alan haline geldi veya getirildi. Bat uygarlnn kkl bir stnl sz konusuydu. Bu stnlk pekitike, tm lke, ulus ve toplumlarda sorunlarn ve zm araylarnn younlamas kanlmazd. Tarih her zaman tek bana sorunlar retmez; sorunlarn yaand dnem ve meknlar zm olaslklarn da beraberinde tarlar. nemli olan, sorun ve zmlerin ana kaynaklarn ve olas zm yollarn zaman ve mekn koullarna bal olarak gereki tanmlamak ve uygulamaya tamaktr. Bunun iin yeterince tartma ve aydnlanma hayati nem tar. Aksi halde tartma ve zmler iin harcanan abalar kr dvne dnr. Ortadou somutunda kapitalist modernite hegemonyasnda geen son iki yz ylda biraz da kr dv tarz yaand, yaatld. Genelde bl-ynet politikalarndan tutalm, hegemonyay her alanda gelitirmeye ynelik gnlk taktiklere kadar deiik yntemlerin uygulanmas sonucunda oltaya taklmayan toplumsal kesim ve birey kalmad. Krdistan diyar ve Krt toplumu da kapitalist modernite hegemonyasnda olumsuz ynde en ok etkilenen, paralanan ve sorunlara, imha ve isyanlara boulan lke ve toplumlarn banda gelmektedir. lk ve ortaalarda da benzer sreleri lke ve toplum olarak yaayan Krtler ve atalar, kapitalist modernite dnemindeki bask ve smrye ek olarak, ilk defa varlklarnn ciddi ve sistematik tehlike altna girdii bir dnemi yaamaya baladlar. ine girilen sre, kltrel ve fiziki soykrmlarn ska devreye girecei ok tehlikeli bir dnemdi. Bu genel ereve iinde Krdistan ve Krt sorununun geliimine paralel olarak, her zaman beraberinde tad zm olaslklar da geliim ve dnm yaad. Geliim ve dnmleri ana biim altnda deerlendirmek mmkndr.

1- Kapitalist Modernite Hegemonyaclnn Ulusal mhac zm Bu zm tarz, kapitalist sistemin metropol ve smrgelerinde iddete dayal en u zm tarzdr. Kapitalist modernitenin temel unsuru olan ulus-devlet, kapitalizm ve endstriyalizm tekelcilii, iine girdii her ulusal toplumun bnyesinde homojenletirici toplum modeli oluturmas nedeniyle ska inkrc ve imhac politikalara bavurma gereini duyar. Bu politika veya idare etme tarz, karsndaki toplumsal olgunun direncine gre deiik biimler alabilir. Eer karsndaki toplumsal varl ortadan kaldrmak ve kendi kapitalist modernite unsurlar iinde eritmek istiyorsa, iddetin younluu soykrmlara kadar varabilir. Bazen hedef alnan toplum kendi vatanndan baka kuatlm corafyalara, asimilasyonun kolay gerekleecei alanlara srgne gnderilir. Kyden, krsaldan kentlere srlme baka bir iddet biimidir. Toplama kamplar, cezaevleri, kitlesel katliamlar iddetin daha da younlat uygulamalardr. Anavatanlarnn paralanmas da daha kolay ynetilmeleri iin uygulanan baka bir iddet biimidir. Zoraki ve koullar uygun hale getirilmi asimilasyonist uygulamalar iddet kategorisine girer. Operasyonlar, isiz ve salksz brakmalar, her tr yasaklamalar, angarya almalar hep devrede olan sistematik iddet biimleridir. Buna ramen hedef alnan topluluk veya toplum halen ayakta kalmsa ve mutlaka tasfiyesi gerekiyorsa, fiziki soykrmla kltrel soykrm tamamlanr. Ortadouda Krdistan ve Krtler deiik kapitalist modernite unsurlarnca, onlarn tekelci ynetimlerince ve zellikle ulus-devletlerince belirtilen tm iddet biimlerini deiik zaman ve mekn koullarnda yaadlar. Bu uygulamalar sadece Trk, Acem ve Arap despotik ynetimlerine, ulus-devletlerine balamak yetersiz bir yaklamdr. Kapitalist ana merkez hegemonyacl devrede olmadan, hibir despotik ynetim veya ulus-devlet kendi bana ulusal imhac iddeti uygulayacak gte deildir. Sistem izin vermeden, istese de bu gc gsteremez, gsterse bile kalc klamaz. 19. yzyln balarndan 1945lere kadar Britanya mparatorluu Krdistana ve Krtlere ilikin tm ulusal imhac seferlerde, katliamlarda ve paralanmalarda yerel ulus-devletlerin (Trk, ran, Arap) kendine zg smrgeci uygulamalarnda taraftr. Britanya ve dier hegemonik gler olmadan, Krdistan ve Krtlerin son iki yz yllk stats izilemez ve uygulanamazd. Fakat bu demek deildir ki, tm sorumluluk emperyalist metropollerindir; onlarn sistematiinde ina edilen yerel kapitalist modernite unsurlar daha da acmasz ve imhac olmulardr. Onlar bu duruma iten gerici, faist tarzdaki devlet kapitalizmi, ulus-devletilii ve endstriyalizmidir. Kapitalist moderniteyle ge tanmalar ve kltrel birikimlerinin zayf olmas, bu unsurlar ounlukla inkrc ve ulusal imhac ynetimlere zorlamaktadr. Uygulanan kapitalizm devlet tekelcilii biimde gelitii iin talanc, el koymac, cretli iilii bile gelitirmeden smrmeyi ve kr esas alc olduundan byle ynetmek durumundadr. Ayn tarz palazlandrd zel sektre de uygulattrr. Kapitalizmin bu devlet ve zel sektr biimi ak ki imhacl ve zoraki asimilasyonu devrede tutmadan rahatlkla uygulanamaz. Ulus-devlet de zaten kendilik olarak en byk kapitalist patron konumundadr. Ulus-devleti kapitalizmin en rgtl ve younlam biimi olarak tanmlamak, sreci kavramak asndan belirleyici neme sahiptir. Ulus-devletin toplum mhendislii, hkim ulusal etnisite adna topyekn homojenletirici ark olarak, tekiletirilen kesimler tasfiye edilene kadar acmaszca iler. Krdistan ve Krtler zerinde ina edilen tm Arap, Trk ve Acem ulus-devletleri bu ilevle yklenmilerdir. Endstriyalizmi de ulusal imhac bir tekelci uygulama olarak kavramak gerekir. Tarm ve ky toplumunu ykmas, kendi bana modernitenin en byk toplumkrm uygulamalarnn banda

gelmektedir. Binlerce yerleim blgesinin tm kltrel zenginlikleriyle birlikte boaltlmasna yol aan, evreyi kirleten, zehirleyen, radyasyona tabi tutan ve iklim dengesini bozan su, kmr ve nkleer enerjiye dayal endstriyalizm, soykrmdan da te bir tehdit kaynadr. Krdistandaki tarihsel kalntlarn tahribi ve talan, Krtlerin kltrlerini zgrce ifade edememeleri, kltrel deerler zerindeki yasaklamalar, eitim zgrlnn olmay iddet ynetiminin en az fiziki soykrm kadar tehlikeli kltrel soykrm ynlerine iaret etmektedir. Askeri veya g zm denen bu toplumsal vahet tarz pozitivist Darwinizmle balantldr. Pozitivist Darwinizm gl olann yaam hakkn temel alr. Krtler srtn kapitalist modernite unsurlarna dayayan askeri g ynetimlerinin baskc ve imhac zmn iliklerine kadar yaayan toplumlarn bata gelenlerindendir. Ermeniler, Rumlar, Sryaniler, Bedeviler ve Trkmenler de benzer zmlerin kurban olmulardr. Homojen hkim ulus yaratma tam bir felakettir. Her homojen ulus, binlerce kltrel deerin imhas anlamna gelmektedir. Kapitalist moderniteye, zelde ulus-devletilie kar gsterilen varln savunma ve onurunu koruma direnileri ve isyanlar, g dengesizliinden tr genellikle katliamlarla sonulanmtr. Her katliam askeri zmn bir adm saylmtr. Krdistann Kasr- irin (1639) Antlamasyla paralanmasndan sonra Misak- Milliye ramen yaad paralanma felaketi daha da bytm, askeri g zmlerinin daha youn uygulanmasna yol amtr. Yaklak doksan yl boyunca her Krdistan paras askeri zmlerin deneme tahtas konumunda braklmtr. Asi ve gerici Krt imaj bilinli olarak yaratlp ezilme ve imha seferlerine gereke yaplmtr. Askeri g zmnn arkasndaki temel sosyal g, modernite unsurlarnca oluturulan orta snf burjuvazisi ve brokrasisidir. Bu snf gzn Krt inkrcl temelinde amtr. Bymesi, Krtlerin smrsnn gereklemesi ve kannn karlksz akmasndan gemektedir. Krdistan ve Krtler bu snfn doal hammadde kaynaklarndan saylmaktadr. Kendilerine hibir zaman zne deeri verilmemekte; hep nesne, obje konumunda, kadna uygulanandan beter bir klelik statsnde tutulmaktadr. Nispeten daha gevek bir smrge politikas uygulayan Bat hegemon glerine kar klar, bamszlk ve zgrlk tutkularndan deil, hammaddeyi ellerinden alma ve daha elverili koullarla idare etme, dolaysyla kendilerine kar karlabileceklerinden duyduklar korku ve dehet nedeniyledir. Krtler ve Krdistan zerinde 1920lerden beri Batl hegemonlarn glgesi altnda, bu glere verilen tavizler karlnda zmni, kapal bir drtl ittifak sz konusudur. Batl hegemonlar bu yerel drt ulus-devleti (ran, Trkiye, Suriye, Irak) diledikleri gibi ynlendirmek iin el altndan Krdistan ve Krtlerle oynamay marifet bellemilerdir. Kendilerini destekler gibi grnp amalarna eritikten sonra yzst brakmay karlarna daha uygun bulmulardr. Dnyann hibir halk ve lkesi zerinde bu denli askeri g kullanlmam ve komplo oyunlar oynanmamtr. Ermeniler, Rumlar ve Sryaniler de bu tip modernite uygulamalarnn kurban olmulard. Irak ulus-devletinin 2003teki k Suriye, ran ve Trkiye ynetimlerini panik iinde brakm; aralarndaki tm eliki ve sorunlar bir tarafa brakarak, ok sarldklar din kardeliini de unutup, Krtlere kar kutsal ittifaklarn yenilemeye gtrmtr. Bu gler hibir dmana kar gelitiremedikleri ittifaklar Krdistan ve Krtlere kar hzla gelitirmekten ekinmemilerdir. Krtler avukatsz ve mttefiksiz olarak bu katmanl hegemonya ve ittifaklara kar isyan etmekle birlikte, adalar gibi ne ulus-devleti zmleri ne de demokratik ulus zmlerini gelitirebilmilerdir. Irak ulus-devletinin zl baz Krt glerince ulus-devlet zm dorultusunda bir federe devlet oluumuna yol amsa da, fazla gvenceli bir konumda deildir. Bu oluum Krtler iin kurtulu olmayp, hegemonik ve smrgeci glerin kontrol arac olarak kullanlmaya allmaktadr. Askeri zm ve g politikas her Krdistan paras ve halk

zerinde geleneksel amalarna erimek ideasn terk etmemekle birlikte, artk eski gcnde deildir. Olduka deifre olduundan, ibirliki temellerini de hzla kaybetmektedir. Ulus-devleti askeri g zmnn en ok bel balad sosyal kesim olmakla birlikte, son otuz yl aan direnmeler nedeniyle geleneksel Krt ibirlikilerinin maskeleri iyice dm, bunlar da deifre ve tehir olmulardr. Askeri zmn gcn yitirmesinde ibirlikiliin sosyal temelinde yaanan anmann byk rol vardr. ABD hegemonyasnn Iraka yerlemesi ile birlikte, Krdistan ve Krtler zerindeki NATO Gladiosunun geleneksel uygulamalarnn, yani kontrgerilla yntemlerinin eski biimiyle srdrlmesinin zemini de olduka and. PKK ve Krt Federe Devletine kar tutum yznden Trkiye Cumhuriyeti ile ABD arasnda yaanan gerginlik, 2007deki Washington uzlamas ile yeni bir aamaya tand. PKKnin silahl mcadeleyi brakmas karlnda, ulus-devlet bnyesinde askeri zme baat rol tanmayan, sosyal, ekonomik, siyasal ve kltrel boyutlarda da zm neren yaklamlar zerinde genel bir uzlamaya varld anlalmaktadr. Ergenekon yarglamalar bu uzlamayla balantldr. Krt Federe Devleti ile normal ilikilere geite de bu uzlamann payn aramak gerekir. Bylelikle Trk ulus-devleti ynetiminin Krdistan ve Krtler zerindeki uygulamalar dnm geirmek zorunda kald. Modernitenin dier iki aya, sermayenin skan kr oranlar ve Irak ekonomisi zerindeki endstriyel karlar da bunda olduka etkili olmutur. Trkiye Cumhuriyetinin yeni Krdistan ve Krt politikas askeri zm arlkl olmaktan kp ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel alanlarda uzlamaya ak politikalara doru kaymaya balad. phesiz bu nemli bir gelimedir; tm Krdistan ve Krtler zerinde, dolaysyla Ortadouda etkisi nemli sonular douracak bir gelimedir. 2- Krt Federalist Ulus-Devleti zm Gney Krdistan ve Krtlerine dayal bu zm, esas olarak Batl hegemonik glerin zm tarzn yanstmaktadr. Bu gler yerel faist ulus-devleti zmlerin uzun vadeli baarsndan emin olamadklarndan ve bu zm tarzlar blgeye yerleimleri asndan uygun olmadndan, federalist ulus-devleti zm zorunluluk arz etmektedir. Bylelikle hem ilgili lkeye yerlemelerinde hem de yerel ulus-devletleri ve dier modernite unsurlarn kendilerine balayp gelitirmede Gney Krtlerine dayal bu zm en emin manivela rolnde olacaktr. Tam bamsz Krt ulus-devleti bu adan uygun olmamakta, ayn manivela roln oynayamayacandan tercih edilmemektedir. Krt kapitalist modernite unsurlar da gerek geleneksel ibirliki politikalarnn yeterince tehir olmas, gerekse artk karlarn yeterince karlayamamas nedeniyle federalist zme doru dnm geirmeye baladlar. Kuzey Irak (Gney Krdistan)daki Krt Federe Devletini yalnzca yrenin burjuva dnm olarak deil, tm Krdistandaki ibirliki snfn burjuva dnm olarak deerlendirmek gerekir. Kkeni eskidir. Tm isyanlarda ve milliyeti rgtlenmelerde bu ynl zm hep hedef olarak belirlenmitir. Aralarndaki ok paralanmla ve dankla ramen, bu glerin yeni konumunu Krt kapitalist modernitesi olarak deerlendirmek mmkndr. zellikle PKKnin son otuz yllk direnii onlar da kendi aralarnda dayanmaya ve federalist zm araylarna zorlamtr. Her ne kadar dank ve ok bal olsalar ve ideolojik-politik dzeyde zayflk yaasalar da, Federe Krt Ulus-Devletii etrafndaki zm tarzlarnda srarl olacaklardr. Yerel komu ulus-devletler (Trkiye, ran, Suriye, hatta Irak merkezi ulus-devleti) ne kadar kar ksalar da, kresel kapitalist hegemonyann desteiyle varlklarn kalc klmalar yksek bir olaslktr. Kresel hegemonya bu zm modelini tm Ortadouda da uygulanmas gereken bir model olarak karlarna ok daha uygun bulacaktr. Federalist zm tarznn kaderi, hkim ulus-devlet burjuvazisi ve brokrasisinin Krt kimliini doru kavramasna ve bu

kimlie sayg gstermesine baldr. Iraktaki deneyim henz bu aamaya gelinmediini gstermektedir. Suriye Arap ulus-devletinin yaklam, Krtleri devlet toplumu dnda saymaktr. Krtlerin vatanda olarak kabulne bile yanamamaktadr. rann kat ia milliyetilii Krt olgusuna yabancdr ve Krtleri asimile etmeye elverisizdir. Geleneksel eyalet ynetiminin model unsurlara dayandrlmas zaman alacaktr. Mevcut ynetim federalizme uzaktr. Trk orta snf burjuvazisi ve brokrasisinin inkrc, asimilasyonist zihniyetten kurtulmas daha erken olabilir. Krtlerin arlkl kitlesinin Cumhuriyet ve daha nceki devlet oluumlarnda Trk st tabakasyla ibirliinin youn olmas zihniyet devrimine yol aabilir. Kald ki, Cumhuriyetin kurulu srecindeki stratejik ortaklklarnn hatrlanmas zor deildir. Ortak tarih doru kavrandka, devlet yaplanmasndaki Krt kabulnn gelime gstermesi kanlmazdr. Trkler millet olarak Krtsz olmann stratejik felaket olacan kritik dnemlerde fazlasyla tecrbe etmilerdir. Normal dnemde de federalist olmasa bile, bu kabul haliyle ortak yaam denemeleri g olmayacaktr. Toplum olarak gelimi i ielik, ortak yaam iradesi lehinde deerlendirilebilir. Ulusalc ve milliyeti ideolojinin tehir olmas ve mmet-millet anlaynn derin tarihsel kkenleri muhafazakr demokrasi lehinde kullanlrsa, geleneksel Krt ibirlikilii bu saflar tercih edecektir. Yaanan gereklik de bu yndedir. Askeri zm tarz hep kapda tutulsa da, federalizmin en azndan dnce zgrl kapsamnda tartlmas mmkndr. Hem askeri g zmnn hem de federalist ibirliki zmn toplumsal kapasitesi dardr. Tm Krtlerin ve komu toplumlarn karna olan bir zm deildir. Bu modeller st tabakann kapitalist modernite unsurlarnn kendi aralarndaki uzla zmlerini yanstrlar. Alt toplum kesiminden korktuklar oranda, zm gereine daha ok yanarlar. Tm ulusal kurtulu hareketlerinde ve ii snf sendikaclnda yaanan zm bir orta snf zmdr. Mevcut sorunlarn zlememesi bu snfsal yapyla balantldr. Her snfn bir zm kapasitesi vardr. Toplumsal sorunlarn kkl zmnde, kapitalist modernite unsurlarnn dndaki demokratik toplum unsurlarnn devreye girmesi ve tarihi rollerini oynamas arttr. Tarih Krt kapitalist modernitesi iin yeterli potansiyeli sunmamaktadr. Ulus-devlet ynndeki zm araylar federalizmi aacak gte deildir. Federalizm kendi bana akut kriz iindeki Krt toplumsal sorununun zmnde yeterli olamaz; ancak demokratik ulus zmnde olumlu rol oynayabilir ve bylelikle yetersizliinden doan sakncalar giderebilir. 3-Demokratik Ulus zm Demokratik ulusal zmn belirleyici zellii zm devletin dnda aramasdr. Dnda arama ne devleti ykarak yerine yenisini kurmak, ne de mevcut devletin bir uzants olarak iinde erimek anlamna gelir. Toplum zm kendi iinde, demokratik iradesinde aryor. Devleti pozitif veya negatif olarak hedeflemiyor. Kald ki, gerek tm uygarlk tarihi boyunca, gerekse kapitalist modernite dneminde toplumsal sorunlar ve snfsal karlarn st tabakalar asndan zm devlet olmayla balantldr. Demosun byle bir zm olasl olamaz. Emekiler ve halklar adna reel sosyalizmin nerdii proleter veya halk devleti zm de bir aldanma ve kandrmacadr. Yaam bu gereklii dorulad. ktidar ve devlet olmak uruna yrtlen savalar hep elitlerin ve sermayenin karna olmutur. Tarih boyunca demokratik ulusal zmlerin fazla gelitirilmeyii, iktidar elitlerinin ve sermaye tekellerinin karlar gereidir. Gnmzdeki sorunlarn zmnde de ayn gereklik sz konusudur. Reel-sosyalizmin etkisindeki PKKnin uzun sre ulus-devleti paradigmay aamamas, tkanmasnn esas nedenidir. Bu durum Trkiye Cumhuriyetinin kapitalist modernite

unsurlarnca tkatlmasna benziyor. Amalanan Trkiye Cumhuriyetini sosyalist devlete dntrmek, Krdistanda sosyalist bir cumhuriyet kurmak ve sonra ikisi arasnda enternasyonalist birlik yaratmakt. Bu paradigmada demokrasiye, demokratik topluma fazla yer yoktu. ktidar ve devletin doasndaki snfsal eliki grlmyordu. K. Marksn saf kapitalist toplumun kurulabileceine inanmas gibi, saf snf devletinin kurulabileceine inanlyordu. Hlbuki olgusal olarak ne saf snf devleti ne de saf kapitalist toplum mmkndr. Bu ynl baz hakl ve doru eletirileri olsa da, anaristler ayn doruluu demokratik ulusal toplum hedefi konusunda gelitiremiyorlard. PKKnin demokratik ulusal toplum alglamas sancl bir sretir. Ayn zamanda yeniden doutur. Klasik reel-sosyalist parti olmann reddidir. Devlet hedefli olmaktan vazgeitir. Benzer partiler iinde bu ynl dnm yaayanlarn banda gelmektedir. Demokratik ulusal zm sadece Krdistana ve Krt halkna zg bir zm olasl olarak nerilmiyor. Bata Ortadou toplumlar olmak zere, tm toplumlar iin evrensel bir zm olarak sunuluyor. Demokratik ulusal zmn siyasi ats sivil toplumun devlet olmayan demokratik konfederalizmdir. Demokratik konfederalizmin devlet federalizmi veya konfederalizmiyle zdelii yoktur. Bunlar farkl olgulardr. Demokratik ulusal zmn ekonomik-sosyal modeli komnal birimlerdir. Ekolojik, sosyal ve ekonomik toplum birimleri kr gayesini tamaz. Temel ihtiyalar sralamas esastr. Piyasa olsa da, zerindeki tekelcilik snrlandrlm olup, toplumun etik kontrolndedir. Toplumdaki etik ve politik deerler hukuktan nce gelir. Hukuk toplumundan daha ok, etik ve politik toplum esaslar ncelik tar. Toplumsal ilerin ve sorunlarn grlmesinde dorudan demokrasi kriterleri geerlidir. Dorudan demokrasi, an bilimsel bilinciyle orantldr. Toplum ve birey zgrl bilimsel bilincin, sanatn, etiin ve politik sanatn i ie yaanmasyla gerekleir. zgr bireyin lt, iinde yer ald komnal birimlerin zgrlk dzeyiyle balantldr. Toplumdan kopukluk zgrlk anlamna gelmez. Bu genel zellikleri yannda demokratik ulus zmnn baz temel ilkelerini yeniden sralayabiliriz. a- Demokratik Ulus: Dil, etnisite, snf ve devlete dayanmayan, ok dilli, ok etnisiteli, snf ayrmna ve devlet ayrcalna yer vermeyen, zgr ve eit bireylere dayanan demokratik toplumun ulus halini ifade eder. Demokratik ulus demokratik vatandatan ve topluluklardan oluur. Ak ulu kltrel kimliklerden oluan esnek ulus paradigmasn esas alr. b- Ortak Vatan (Demokratik Vatan): Hibir kiinin dierini, hibir topluluun dier topluluu tekiletirmedii, eit ve zgrce paylalan anavantanlarn toplamn ifade eder. c- Demokratik Cumhuriyet: Devletin demokratik topluma ve bireye ak olmasn ifade eder. Devlet rgtlenmesiyle bireyin demokratik rgtlenmesi farkl olgular olup, birbirlerinin meruiyetine saygy esas alr. d- Demokratik Anayasa: Demokratik vatanda ve topluluklar ulus-devlete kar korumay esas alan toplumsal konsenssle oluan anayasadr. e- Bireysel ve Kolektif Haklarn Ayrlmazl: Nasl ki bireylerden oluan toplum yine de bireylerin toplamndan farkl bir eyse, aralarnda farkllk olsa da, bireysel ve kolektif haklar da ayn toplumun iki farkl yzn ifade eder. Tek yzl madalyonun olmamas gibi, sadece bireysel veya kolektif hak sahibi toplum veya bireyler de olmaz. f- deolojik Bamszlk ve zgrlk: Demokratik ulus zm kapitalist modernitenin pozitivist ideolojik hegemonyasn ve bireycilik olarak yeniden ina edilmi liberalist kleliini amadan gerekletirilemez. Kendi toplumsal doas hakkndaki z bilin, demokratik ulusal zmn bilin kouludur.

g- Tarihsellik ve imdilik: Toplumsal gereklikler tarihsel gerekliklerdir. Tarihte yaanan gereklikler ok az farkla imdide de, gncel olanda da yaar. Tarih ve imdi arasndaki balar doru kurulmadan, kapitalist modernitenin tarihsizletirilen bireycilii ve homojen, anlk, imdiliki toplum zihniyeti alamaz. Tarih ve imdinin doru kavran demokratik ulus zm iin gerekli bir kouldur. h- Ahlk ve Vicdan: Hibir toplumsal sorun ahlk ve vicdana bavurulmadan salkl bir zme vardrlamaz. Modernitenin yalnz bana g ve hukuk zmleri, sorunlar bastrmaktan ve arptmaktan teye sonu vermez. Demokratik ulus zmnde ahlk ve vicdandan kaynakl empati arttr. i- Demokrasilerin z Savunmas: z savunmazsz varlk olmad gibi, doann en gelimi varl olan demokratik toplumlar da z savunmasz gerekleemez, varln srdremez. Demokratik ulusal zmlerde z savunma ilkesinin gerekleri karlanmak durumundadr. Daha da gelitirilmesi gereken bu ilkesel yaklamlar demokratik ulus zmn yakndan tanmamz salyor. AB (Avrupa Birlii)nin de evrimsel olarak srekli gndemine tad bu ilkeler, genelde Ortadou toplumsal sorunlar iin, daha ok da Krt toplumsal sorunu iin gerekten ila niteliindedir. Bu ilkeler temelinde ve demokratik ulusal yaamn tanmlanmas dorultusunda Krdistanda gelitirilecek demokratik zm tarihsel nemdedir. Trkiyenin demokratikleme srecine girmesi ile Krt sorunundaki demokratik zm bir madalyonun iki yz gibidir. Bir yz diersiz olmaz. zmn Trkiye zerindeki boyutlarn biraz somutlatrmaya alrsak daha aydnlatc olacaktr. Her eyden nce yukarda ksaca deinilen ve tekrar edilen ilkesel yaklam gz ard edilemez. lkesi ve sistemi olmayan zmler hem anlalr olmaz, hem de gnbirlik pansuman tedavisinden teye sonu vermez. Dnlen zm, Bat kapitalist hegemonik sistemi ister dalsn ister devam etsin, tm bu yapsal dnem boyunca uygulanmas ve yaanmas savunulan bir zm olasldr. Birinci husus, demek ki Bat uygarl sresince, hatta onu amaya ak bir zm nerilmektedir. kinci husus, kapitalist modernite unsurlarnn Trkiye Cumhuriyetindeki yapsallklar, kurumsallklar ve arkalarndaki ideolojik tekelcilik ne olursa olsun, demokratik ulusal toplumun varln, dolaysyla zm ansnn mevcudiyetini ve meruiyetini kabul etmektedir. Burada dnlen demokratik zm unsurlar ne kapitalist modernite unsurlarnn (ulus-devletiliin, kapitalizmin ve endstriyalizmin) devrimle tasfiyesini nermekte, ne de bu unsurlarn askeri g politikas tarafndan imhas ve asimilasyonunu kabul etmektedir. Birbirlerinin meruiyetini tanyan iki ana varln, entitenin bar iinde bir arada yaamasn ve atmal olmayan yarn esas almakta, bunu nermektedir. nc husus, ilk iki hususla balantl olarak, demokratik siyaset kurumunun vazgeilmezliini nermektedir. Ortaya kacak btn sorunlarla halen var olan sorunlarn zm zemini demokratik siyasettir. Demokratik siyasete demokratik mzakereler ve diplomasiler de dahildir. Demokratik siyasetin ilemesi, var olan tm engellerin kaldrlmas gereini de ierir. Kapsaml dnce zgrl, demokratik yapl parti, sendika, kooperatif ve her trl sivil toplumun varl ancak mevcut engellerin almasyla mmkndr. Seimlerde baraj sisteminin ya ok drlmesi ya da hepten kaldrlmas demokratik siyasetin vazgeilmez bir gerei durumundadr. Drdnc husus, her iki temel entitenin, varln z savunma hakknn gereini karlayan sistemler gelitirilmek durumundadr. Aslnda tm bu hususlar Rapor-Yol Haritamzn Baz Kavramlar, Kuramlar ve lkeler blmnde daha kapsamlca tanmlamaya almtk. Burada sadece nasl hayata geirilebileceklerine dair model halinde sunma sz konusudur.

4- Demokratik zmn Ad Dzeyinde Somutlatrlmas: KCK Demokratik zm ad dzeyinde de somutlatrmak mmkndr. Trkiye Cumhuriyetinin kurumlar ve mevcut snrlar meru kabul edilmektedir. niterlii, federal veya konfederal olmas gibi biimlenme sorunlar tartlmamakta, gndeme getirilmesi bile nerilmemektedir. Trkiye Cumhuriyeti vatandalnn demokratik, eit ve zgr niteliinin sadece anayasa ve yasalarda deil, kurumsal olarak pratiklemesini nermektedir. Bunun iin bireysel hak ve zgrlklerle kolektif, ucu ak kltrel kimliklerin hak ve zgrlklerinin birbirinden ayrlmazl vurgulanmakta ve nerilmektedir. Krt sorununun zmne ilikin hususlarn demokratiklemenin ayrlmaz bir paras, hatta mevcut haliyle temeli olarak deerlendirilmesi nerilmektedir. zm devlet odakl olmayp, tm toplumu ieren demokratik sistemi esas almaktadr. Demokratik sistemden anlalmas gereken temel hususlar, Kavram, Kuram ve lkeler blmnde ve sonraki blmlerde kapsamlca zmlendiinden tekrarlama gerei yoktur. Fakat ilaveten ad dzeyindeki somutlatrlmasn KCK (Koma Civakn Kurdistan) olarak belirlemek mmkndr. KCKnin TC tarznda veya alternatifi olarak dnlmemesi gerektii ska vurgulanmaktadr. Hem ierik hem biim olarak her ikisi farkl oluumlardr. Trkiye Cumhuriyeti ilke ve kurumlaryla, tarih ve gncelliiyle zmlenmeye allmtr. Tekrarna hi gerek yoktur. KCK ise hem tanmlanma hem geliim dzeyinde zerinde durmay gerektirmektedir. Tanmlanmasn Krtlerin demokratik modernite unsurlarndan (ekonomik-ekolojik topluluklar, demokratik yurtta ve ucu ak kltrel kimliklerden olumu demokratik ulus) oluan at rgtlenmesi olarak ifade etmek mmkndr. Buradaki kritik kavramlar demokratik yurtta ve ulus kavramlardr. Sanrm demokratik yurtta zerinde fazla tartma gerekmez. Bireysel ve kolektif hak ve zgrlklere sahip kii olarak tanmlanmasna fazla itiraz olmaz. Demokratik ulus biraz daha karmak gzkebilir. Fakat unutmamak gerekir ki, Avrupa Birliinin son be yz yllk modernitenin kanl ulus kavgalarndan kard ulus tanm da buna yakndr. Devlet ulusuluu gnmzde bile yol at tkanma ve sorunlar nedeniyle hzla esnemekte ve almaktadr. Gelitirilen yeni ulus kavramlarnda vurgu hep demokratik karaktere yaplmaktadr. Trkiye Cumhuriyetinde Mustafa Kemalin Trkiye Halkna, Trk Milleti denilir tanmn tek ynyle deil ift ynyle deerlendirirsek daha zmleyici olacaktr. zellikle Trk ulus kavramna yklenen ar oven, erkek egemen iktidarc yarglar kullanmn zorlatrmaktadr. Dier kimliklerin katlmn gittike engelleyen bir kavrama dnm bulunmaktadr. Dolaysyla Trkiye Halk benim nerdiim ak ulu kltrel kimliklerden ve demokratik, zgr ve eit yurttalardan oluan ulus tanmna ok yakndr, hatta onu ifade etmektedir. nk o dnemde bile bu kavram oklu etnisiteyi ifade ediyordu. Engel haline gelmi bir kavramn banazca savunulmas zme katk sunmaz. Kald ki, KCK Krtler iin sivil toplumun demokratikletirilmesi olarak da tanmlanabilir. KCK, sivil toplumun at rgt olarak, gerekten ve zne uygun biimde Trkiye Halk veya Trkiye Ulusunun btnsellii ierisine oturtulabilir. Daha dorusu Krtlerin Trkiye Halk veya Ulusu iinde olmas gerektiine, olduuna itenlikle inanlyor veya kabul ediliyorsa, en uygun ve esnek tanmnn bu ynl olmas gerektii de gayet aktr. Ancak bu esnek ulus tanm ile imhac ve inkrc yaklamlar ve federalist zmlerin sorun retme kapasitelerinin nne geilebilir. Ayrlklk ve iddet kapsnn nn uzun vadeli kapatacak olan da yine bu esnek ulus ve at rgtlenmesi olacaktr. Askeri g ve federalist zmlerin, sorun zme kapasiteleri urada kalsn, kendi balarna srekli sava hallerine ve ayrlkla kapy ak tutacaklarn hem tarihten hem de gncel yaamdan gayet iyi bilmekteyiz. Krtler mevcut halleriyle zaten

kolektivitelerini ilerletmi, birey olarak da zgrlemede gelimi bir konumu tekil etmektedir. Bundan gerisini kabul etmelerini dayatmann daha youn iddet ve ayrlkla yol aacan, daha dorusu ak olan bu yolda daha hzl ve youn kouya geeceklerini sylemek kehanet olmayacaktr. Kuzey Iraktaki Krdistan Federe Ynetimi biraz da bu gerei ifade etmektedir. mha ve inkr politikalarnn Cumhuriyet tarihindeki sonular ise gzler nndedir. Sosyal bilimin vard aama gz nne alnarak KCK zm zerinde durulursa, bunun Demokratik Trkiye, Demokratik Cumhuriyet ve Demokratik Ulus gerekliine hem en uygun zm hem de gereklemesi en gl olaslk olduu anlalacaktr. KCK zmnn pratiklemesi halinde olas gelimeleri ngrmek retici olacaktr. Bu durumda Cumhuriyet kurumlar varlklarn koruyarak srdreceklerdir. Fakat artk farkl bir durum domutur. KCKnin de kurumlamas gelimektedir. Devlet kendini idari birimler halinde uygulatrken, KCK kendini demokratik kurumlar olarak iletmektedir. Konular ve konumlar farkllk ve benzerlik arz edebilir. Farkllk olduunda birbirlerini tamamlayc yan ar basacaktr. Benzerlik olduunda ise olumlu bir yar balayacaktr. Hangisi toplumsal sorunlara daha iyi yantlar buluyorsa, onun desteklenmesi ncelii alacaktr. Bu zm modelinde en nemli husus, birbirlerinin reddini veya tekiletirilmesini gerektirmemesidir. Geleneksel tm zmler, devletli veya bireysel hakl olanlar hep ret veya tekiletirme zerine kuruluydu. Biri yklmadan veya tekiletirilmeden, yerine dieri veya daha iyi varsaylan uygulanamazd. Bunda dinsel ve pozitivist dogmatizmin pay belirleyici olup, hem tarihte hem de gnmzde toplumu sorunlar yuma haline getirmekten baka sonu vermemitir. Sosyal bilimin yeni verileri, toplumsal doann esnekliini ve yksek zihniyet dzeyini vurgulamaktadr. Simbiotik (karlkl yararllk) ilikinin yaygnln belirlemektedir. Antagonist (atmal) elikinin zorunlu olmadn ortaya koymaktadr. Demokratik siyaset kurumlarnn (KCK bu tip kurumlarn at rgtlenmesi olarak kavranmal) devletle ilikilerinin ykc olmaktan ok, devleti en randmanl ve gerekli konumlara ittiinden bahsetmek daha dorudur. Gerginlik sreleri yaansa bile, aradaki youn diyalog demokratik zmleri retebilecektir. Sre ilerlerse, ayakta kalacak olan kurumsal biimler iinde en gerekli ve yararl olanlarn durumlarn koruyup gelitirerek srdreceini, gerekli ve yararl olmayanlarn ise alacan belirtmek mmkndr. Zaten demokratik mekanizmalardan beklenen sonu da budur. 5- KCK zmnn Olas Uygulanma Boyutlar KCK zmnn olas uygulanma boyutlarn ortaya koyduumuzda konular daha da aydnlatlm olacaktr. a- Ekonomik Boyut: KCKnin ekonomik alan zerinde youn almas olacaktr. Kapitalist modernite unsurlarnn azami krc ve evreyi ykc etkilerine kar toplumu ve evreyi savunma durumunda olacaktr. Bunu ekonomik ve ekolojik komnler bata olmak zere kr esas almayan, toplumun temel ihtiyalarna cevap veren ve evreyi koruyan birimlerle yrtecektir. Toplumsal piyasa zerindeki tekelci vurgunu nleyecektir. Kapitalist unsurlar yok edilmeyecek, ancak olduka snrlandrlacaktr. alma bir angarya olmaktan karlacak, yaamn ibadeti haline getirilecektir. Yaam ve alma arasna rlen yabanclama duvarlar yklacaktr. Toplumun her eyini metalatran ve toplumu metaya boan sistem yerine, kullanm ve zorunlu deiim deerlerine dayal ekonomik sisteme ncelik tannacaktr. KCKnin dayand ekoloji ve toplumsal zemin bu sistem iin biilmi kaftandr. Yaygn isizliin ortadan kaldrlmas kadar, almay zgrlk olarak deerlendiren bir ahlk anlay, toplumun gereksinim duyduu tm

asli zlem ve ihtiyalarn giderecektir. b- Sosyal Boyut: KCK sistemi eitim, salk, spor, sanat ve hukuk gibi alanlarda toplumun gereksinimlerine yant vermekte de elverili bir retim tarzdr. Devletle yarn ve karlkl ilikinin (simbiotik iliki) yaanaca bu toplumsal alanlarda, Cumhuriyet kurumlarnn imdiye kadar kendilerinden bekleneni veremedii gz nne getirildiinde, KCKnin fonksiyonel konumu daha iyi anlalacaktr. Sanldnn aksine, bu alanlarda dil ve etnisite fazla sorun tekil etmeyecektir. Eitimin ok dilli olmas sosyal gereklilik asndan tevik edilmesi gereken bir durumdur. Trke kadar Krtenin veya baka dillerin gelitirilmesi ve eitimde kullanm gerekten anlam zenginliini retecektir. Bu alanda ovenizme ve dayatmalara yer ve gerek yoktur. Krtlerin kendi eitim, salk, spor ve sanat kurumlarn gelitirmeleri demokratik ulus ierikli olup, ulusal btnl zde salayacak ve buna zenginlik katacaktr. Ayn hususlar dier kltrler iin de belirtilebilir. Trkiye Halkn veya Ulusunu kltrel zenginliklerin btnl olarak yorumlarsak, sakncal bulunan ve krmzizgi sanlan birok hususun dogmatik, tutucu ve geliime hizmet etmeyen nyarglardan ibaret olduu grlecektir. Gnll ulusal btnlkten daha glendirici baka bir tutum dnlemez. c- Gvenlik Boyutu: zerinde en ok tartlacak, karar ve yasalar gerektirecek boyut, gvenlik alanna ilikin olacaktr. Krtler zgrlk yoksunu olmann tesinde, varlk olarak hep tehlikelerin kysnda ve iinde yaadklarndan, salam gvence talep edecekler ve kurumsal zmde srarl olacaklardr. Cumhuriyet ordusu d tehditlere kar savunulur, ancak Krtlerin varl ve zgrl konusundaki tutumun radikal bir dnm geirmesi gerekir. Dier gvenlik kurumlar iin de ayn hususlar geerlidir. Bu dnmler salanncaya kadar KCK z savunma glerini muhafaza etmek durumundadr. zellikle ky koruculuu, mevcut durumuyla JTEM ve dier paramiliter gruplar (Ergenekona ksmen yansyanlar dahil) varln srdrdke, KCK z savunma birlikleri demokratik yaamn vazgeilmezi olacaklardr. Ordunun Krdistanda konumlanmasnn d tehdit hedefli olmas, bununla birlikte Krtlerin devletin ve ulusal btnln asli bir unsuru kabul edilip tehdit kayna olarak grlmesinden vazgeilmesi gerekir. Cumhuriyet tarihinde yaanan bu ynl ac anlarn almasna birlikte aba harcanmaldr. KCK z savunma birlikleri iin eitli zmler retilebilir. Geici ve srekli konumlar dnlebilir. Ordu ve dier gvenlik birimleri kapsamnda, Irak Krtlerindeki gibi olmasa da, yerel gvenliin bir paras biiminde dnm salanabilir. d-Diplomatik Boyut: Bu boyuttaki en nemli sorun, Misak- Milliye aykrlk temelinde Krdistann ve Krtlerin paralanmasna nasl bakldna ve ne tr zm nerildiine ilikindir. phesiz buna Trkmenler, hatta Ermeniler ve Sryaniler de dahildir. Durumlar hem i hem d politikay younca etkilemektedir. Irak ve Ermenistandaki gelimeler son derece aklaycdr. Suriyedeki gelimelerin nemi de kmsenemez. Zaten ran tm dnyay ilgilendirmektedir. Aradaki Kasr- irin Antlamasna ok uzakta kalyormu gibi bakmamak gerekir. Zaman skkln yayoruz. Tm bu konular Ortadou apnda dnmeyi ve zm retmeyi zorunlu klmaktadr. KCK Ortadou apnda zm retmenin mkemmel bir rneini sunmaktadr. Etnisite ve ulus fark gzetmeksizin, daha dorusu eitli mezhep, etnisite ve ulus farklar kapsamnda sorunlar zen bir sistemi nermektedir. Burada dnlen model siyasi snrlar kaldran, askeri zme kap aralayan, hatta tek bana federalizmi dayatan bir sistem deildir. AB dahil, dnyann sunduu birok zm yntemini gz nnde bulunduran, ama zgnl olan bir yntemin gelitirilmesinden bahsediyoruz. KCK bu ihtiyac gz nnde bulundurmaktadr. Trkiyenin ulusal btnl kapsamnda tm Ortadou Krtlerini, Ermenileri, Sryanileri ve Trkmenleri kapsayan bir at rgtlenmesi olarak geniletilebilir. Devletleri kapsamas art deildir. Devletler kendi aralarnda AB tr bir

birlik gelitirebilir. zellikle Trkiye, Suriye ve Irak iin gevek bir konfederasyon nerilebilir. Bu model giderek Ortadouda genilik kazanabilir, derinleebilir. KCK zm modeli devletlerin birlik modelinin ztt olarak deil, toplumsal ihtiyatan doan paralel ve tamamlayc bir sivil toplum birlii, demokratik konfederalizmi olarak dnlmelidir. Ortadou pratii sadece devletlerin diplomatik faaliyetleriyle sorunlarn zmlenmediine dair saysz ders vermektedir. ABnin en az devletler konfederasyonu kadar sivil toplum konfederasyonlarn da e dzeyde gelitirmesi bouna deildir. Gnmz ulus tesi toplum ihtiyac bu ynl dayanma rgtlenmesini vazgeilmez klmaktadr. Ortadou somutunda devletlerin konfederalizmiyle sivil toplumun demokratik konfederalizmi e dzeyde nemli ve gerekli olup, paralel ve tamamlayc ynde gelitirilmek, bu ynl sorunlar bylece zmek durumundadr. KCK asndan baka boyutlardan da bahsetmek mmkndr. Ancak olas pratikler, gelimeler asndan bu boyutlar yeterince aydnlatc ve neri sunucudur. phesiz her boyut ve baka alanlar iin anayasal, yasal sorunlar ve birok ynetmelik sorunu var olup zm gerekecektir. Bu ynde devletin gvenlik birimleriyle youn diyaloglar gerekli olup, ortak zmlere katkda bulunacaktr. Hkmet ve TBMM dzeyindeki almalar zmde kilit rol oynayacaktr. Ayrca sadece devlet kurumlar dzeyindeki diyalog ve ortak abalar yeterli olmayacaktr. Yine Hkmetin ve TBMMnin abalar da tek bana yeterli deildir. Sivil toplumun ve bunun bir paras olarak muhalefet partilerinin de nemli rolleri olacaktr. zellikle kamuoyu almalar arttr. Basn ve yayn kurulular bunda hayati rol oynayacaktr. niversiteler ve akademi dnyasnn katklar kmsenemez. Bata ABD ve AB olmak zere zmn birok boyutunda neredeyse taraf konumunda olan bu gler ve katk sunabilecek dier deneyim sahibi uluslararas glerin de zmde katklar beklenebilir. Trkiyenin demokratik alm ve Krt sorununun zm modeline ilikin bu deerlendirmeler, taslak dnceler ve neriler olarak anlalmaldr. lgili tm taraflarn dnce ve neri gelitirmeleri iin zerime den sorumluluun gerei olarak tarafmdan bu taslak sunulmaktadr. Tartmalar ve neriler gelitike daha farkl katklarmz elbette sz konusu olabilecektir. Bundan sonras iin nereden ve nasl balamal biiminde pratikte yaplacak, uygulanacak bir eylem programna veya planna ihtiya bulunmaktadr. Bu ynl plan nerimi bundan sonraki ksmda sunmaktaym. V. Blm: EYLEM PLANI Toplumsal sorunlarda nerilen her zm modeli pratik deer ifade etmedike zihin jimnastii olmaktan teye gitmez. phesiz pratik admlar da dnceyle ilgilidir, yryen dncedir. Yine de baarl zmlemelerin deeri ancak pratikle yant bulabilir. Kendi adma Krt sorununun zm konusunda olduka amatrce de olsa pratik admlar atmay tek tarafl eylem hareketlerinden daha ok nemsedim. Anlaml diyaloglara her zaman ncelik verilmesi gerektiine inanrm. Ama diyalog adna kendini kandrmann da felaket getirdiini bilirim. Taraflarn mzakere pozisyonunu hi kmsememek gerekir. En kk bir mzakere zemini, en gelikin ve baarl geen g eylemlerinden daha deerlidir. Krtler konusunda 1970lerde PKKnin dou srecinde ok kat bir inkr politikas yrrlkteydi. Bu politikaya szl olarak kar kmak bile en ar cezalarla karlk buluyordu. Daha o dnemde sol gruplarla ortak demokratik zmlere ncelik tannd. ADYD (Ankara Demokratik Yksek renim Dernei -1975) Bakanlna seilmem bu amalayd. Yrmediinde PKK kna ynelim kanlmazd. 15 Austos Hamlesine ynelim yine inkr

ve imha politikasna kar tek alternatifti. stediim gibi olmasa da, tm gcmle yklenmekten ekinmedim. Cumhurbakan Sayn Turgut zaln 1990larn banda sunduu diyalog ortam gelitirilseydi, belki de Krt sorunu bugn ok farkl konumlarda olurdu. Devlet kendi bakanna diyalog ve mzakere iin frsat tanmad. Geleneksel inkrc ve imhac pratik tm gcyle devredeydi. Cumhuriyet tarihinin en karanlk dneminden geiliyordu. 1997-1998de siyasi ve askeri cepheden yaklalan diyalog denemesi de ayn akbete urad. ve d engelleyiciler, zcesi tm siyasi ve askeri yap zerinde etkili olan Gladio, en basit diyalog ve mzakere pozisyonuna bile olanak tanmyordu. mral sorgulama srecimi bir diyalog ve mzakere zemini olarak deerlendirme konusundaki tm abalarma ramen birileri hep bozdu. Tm nerilerim cevapsz kald. Ak ki sonuna kadar hareketin tasfiyesi planlanyordu. Mzakere ve diyalogu sonlar gibi gren yaplar vard. Bunlar mthi palazlanmlar, devlet iinde devlet olmulard. Bulac iktidar hastaln yaayan kesimlerin en tehlikelisi ve en acmasz olanlaryd. Tm uyarlarma ramen, yine binlerce lm ve hesapsz maddi kayp gerekleti. ahsen 1990lardan beri sava snrl tutmay tercih ediyordum. Fakat bu sonu vermeyince, arzulanmad halde, Krdistan ve Krtler boyutunda varln koruma ve zgrln salama amal topyekn direniin kanlmaz olduu bir srece hzla yaklaldn son uyar olarak belirtmek, aklamak zorunda kaldm. Olas diyalog ve mzakere zemini bu ynl olaslklarn gerekleebilirlii nedeniyle dile getirildi. Savan taraflar arasnda planlar yok deildir. Eylem planlar, zerinde en ok durulan ve yaplan almalardr. Kendi deneyimlerimden bu almalarn varln ok iyi bilmekteyim. Tek tarafl eylem planlar itiyakla yaplr. Zor olan, taraflar buluturacak eylem planlar gelitirmektir. Karlkl empati olmadan bu tr planlar gelitirilemez. Tek tarafl olarak gelitirilen ve halen uygulanan eylem planlar hakknda ksa bir deerlendirmeyle birlikte, iki tarafn uzlamasna yol aacak olas bir eylem planna ilikin grlerimi sunmaya alacam. Kendimi plann uygulanmasndan sorumlu bir taraf olarak grmediimi batan belirtmeliyim. nk iinde bulunduum hkmllk stats ve uygulanma koullar taraf olmam mmkn klmaya elvermez. Sunduum grler daha ok taraflarn birbirini gereki tanmalarn salamay ve olas ortak bir eylem planna ilikin olmazlarla olabilirler konusunda aydnlatc olmay hedefliyor. Buna gre: 1- Geleneksel nkrc ve mhac zm Plan: Bu zm dorultusunda eskisi kadar youn olmasa da, halen gelitirilen ve uygulanan planlar sz konusudur. Snfsal temeli devlet rantna dayal olarak oluan orta snf burjuvazisi ve brokrasisi olan bu kesimler, ite ve dta olduka tehir ve tecrit olmalarna karlk, imha planlarn tm sinsi ve kaba yntemlerle uygulamaktan ekinmemektedir. Geleneksel Krt ibirliki kesimler dndaki tm Krtler, bu plann uygulamasna tarihlerinin en kapsaml direnileriyle karlk vermektedirler. Direniin nderlii konumunda olan PKK, bu planlar uygulanmaya devam ettike, bundan sonra da kendi eylem planlarn kapsamlca uygulayabilecek kapasite ve gce sahiptir. Pasif savunma planlarndan aktif savunma ve topyekn direni planlarna gei yapabilecek konumdadr. nmzdeki dnemde demokratik zmde yaanacak ciddi tkanklklar karsnda topyekn savunma planna gemesi beklenebilir. 2- Federalist, Milliyeti zm Plan: Bu planlar da eitli boyutlarda ve alanlarda uygulanma durumundadr. Irak Krdistan Federe Ynetimince hayata geirilen bu planlarn arkasnda, blgenin geleneksel smrgeci ulus-devletleriyle kresel hegemonik gler durmaktadr. Hepsinin amalar deiik de olsa, genel bir mutabakat sz konusudur. Krtlerdeki devrimci

demokratik potansiyeli arptmak amacyla bu plana destek vermektedirler. ABD, Krt Federe Ynetimini en ak destekleyen hegemonik g konumundadr. Irak, Suriye, ran ve Trkiyeyi kontrol etmede Federe Ynetim stratejik rol oynamaktadr. Trkiye, ran ve Suriye ynetimleri, kendi Krtlerinin direncini krma ve Krdistanlarn yok sayma pahasna, kinci Dnya Savandan beri Kuzey Iraka sktrlm Kk Krdistan plann eitli yntemlerle desteklemektedirler. Krtler kendilerine biilmi bu rol amak istediklerinde, bu gler hep birlikte kar kmaktadrlar. Bl-ynet politikacl ve plancl en ok Kk Krdistan projesiyle yrtlmektedir. zellikle devrimci, radikal demokratlar ve sosyalistler bu yolla etkisizletirilmeye allmaktadr. Plann temel hedeflerinden biri de PKKnin izolasyonudur. Kk Krdistan karlnda PKKnin izolasyonu ve tasfiyesine ilikin ok kapsaml bir Gladio almas vardr. Ayrca bu plan uluslararas diplomasi alannda da geni bir destek bulmaktadr. Krt Federe Ynetimini de aralarna katan ABD-Trkiye-Irak ynetimi, bu plan erevesinde imdilik PKKyi silahl mcadeleden vazgeirmeye abalamaktadr. Fakat bu plan taraflarn farkl karlar nedeniyle yeterince ilememekte, uygulamas snrl kalmaktadr. Krt toplumunun geni kesimleri tarafndan desteklenmediinden fazla umut vermemektedir. Dar bir elit kesimin karlarna hizmet ettiinden, her geen gn daha ok deifre olmakta ve tecritle karlamaktadr. PKKnin bu plana kar verdii yant, teslim olmama ve direnie devam biiminde olmutur. Uzun sreden beri saflarnda yer alan birok kararsz, ahlki ve ideolojik zayflk iindeki kiiliin kap snd bu plan sahipleri, yeni bir ibirliki hareket gelitirmek istemelerine ramen, hemen deifre olmaktan kurtulamamlardr. Krt milliyetilii geleneksel zayfl nedeniyle tutarl bir ulus-devleti plan da gelitiremediinden, yozlap tasfiye olmak adeta kaderleri haline gelmitir. Bu kesimler tm umutlarn PKK direniinin krlmasna balamlardr. Trkiye hkmetleri de umutlarn uzun sre ayn ynde kullanmlardr. Kk Krdistana dayal Krt milliyetiliinden medet ummulardr. Rumlara ve Ermenilere uygulanan planlarn bir benzerini Kk Krdistan temelinde Krtlere uygulamak istemilerdir. Fakat koullarn farkll ve PKKnin konumu bu plann ters tepmesine yol amakta, glenen PKK izgisi olmaktadr. 3-Demokratik zm Plan: lk iki maddedeki planlarn fazla umut vermemesi ve her bakmdan ok pahalya patlamas, Trkiye Cumhuriyetini demokratikleme projelerine yneltmitir. ada gelimelerin de bu ynde olmas, ABD ve ABnin (uyum ynnde) tevikleri, medya, sivil toplum ve kamuoyunun byk blm ile Krtlerin tamamnn bu ynde eilim gstermesi, ilk defa demokratik zm planlarnn uygulanabilirlik ansn arttrmaktadr. Olduka aznla dm ulusalc-milliyeti faist cephenin tm kar direnmesine ramen, devletin temel kurumlarnn da demokratik zm projelerine kar kmamalar ve hatta altyapsnn hazrlanmasnda nemli rol oynamalar, zm planlarnn gerekleme ansn arttrmaktadr. Bu tarihi yeni durum karsnda taraflar arasnda uygulanabilecek eylem plan birka aamadan geii gerektirmektedir. Eer demokratik zm plannn ana hatlar zerinde devletin temel kurumlaryla hkmetin mutabakat oluursa ve Krt tarafyla birlikte demokratik glerin de desteini alrsa, muhtemel uygulamalar-aamalar u ynde geliebilir: a- Birinci Aama: PKKnin atmaszlk ortamn kalc olarak ilan etmesi. Bu aamada taraflarn provokasyonlara gelmemeye, gleri zerindeki kontrol sklatrmaya ve kamuoyunu hazrlamaya devam etmeleri gerekir. b- kinci Aama: Hkmetin inisiyatifiyle TBMMnin onayndan gemi ve hazrlayaca nerilerle hukuki engellerin kaldrlmasna yardmc olacak bir Hakikat ve Uzlama

Komisyonunun tekil edilmesi. Komisyonun tekilinde tm taraflar arasnda azami muvafakat aranacaktr. Bu komisyonda yaplacak itiraflar ve savunmalara bal olarak bir af messesesi nerilerek TBMMne sunulacaktr. Yasal engellerin bu biimde kaldrlmas halinde, PKK yasad konumdaki varln ABD, AB, BM, Irak Krt Federe Ynetimi ve Trkiye Cumhuriyeti yetkililerinin iinde bulunaca bir kurulun denetiminde Trkiye snrlarnn dna karabilecektir. Daha sonra bu glerini kontroll olarak deiik alan ve lkelerde slendirebilecektir. Bu aamada nemli olan kritik nokta, PKK siyasi tutuklu ve hkmllerinin braklmasyla PKK silahl glerinin snr dna ekilmesinin birlikte planlanmasdr. Biri diersiz olmaz ilkesi geerlidir. c- nc Aama: Demokratiklemenin anayasal ve yasal admlar atldka tekrar silahlara bavurmann zemini kalmayacaktr. Bata PKKde grev alm olanlar olmak zere, uzun yllardan beri srgn yaayan, vatandalktan karlm ve mlteci konumuna dm olanlarn peyderpey yurda dnmesi balayacaktr. KCK faaliyetlerinin yasallk kazanmasyla PKKnin Trkiye snrlar dahilinde faaliyet gstermesine gerek kalmayacaktr. Her bakmdan legal demokratik siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel faaliyetler esas alnacaktr. Bu aamal plann hayata gemesinde Abdullah calann konumu stratejik nem arz etmektedir. Plann calansz yrme ans ok snrldr. Dolaysyla konumuna ilikin makul zmler gelitirilmek durumundadr. Konumuma ilikin olas nerilerimi u ekilde sunmam mmkndr: i- Hakikat ve Uzla Komisyonunda gelitireceim savunma temelinde zgr braklmam grev, i gereidir. ii- zgrlk erevesinde ama yukarda ad geen ABD, AB, BM, Krt Federe Ynetimi ve Trkiye Cumhuriyeti yetkilileriyle, gerekirse baka lkeler ve glerin temsilcileriyle ittifak halinde, PKK bata olmak zere Krtlerle ilgili olan tm evreleri demokratik zme hazrlama ve plann gereklerine uyarlama konusunda grev yrtmem salanmaldr. iii- kamet bata olmak zere eitli ihtiyalarmn giderilmesi iin destek salanmas gerekir. Trkiye kamuoyunda ve Krtlerin ezici ounluunda younca tartlan ve ortaya kmas benden beklenen demokratik zm ve planlamasna ilikin taslak halinde dnce ve nerilerimi bu biimde sunabilirim. Ak ki, taraflardan gelecek dnce ve neriler temelinde dnce ve nerilerimi gzden geirmek, deitirmek ve gelitirmek durumunda olacam. Bu taslak halindeki rapor-yol haritasn hazrlamamdan sonra, kukusuz sorumluluun en ar bata AKP Hkmeti olmak zere, TBMM ve devletin temel kurumlarnn yetkililerine dmektedir. Genel bir mutabakat oluursa, hemen birinci aamadan ie balamak gerekecektir. Aksi olursa, tehdit anlamnda deil, hi arzulamadm halde bata PKK ve KCK bundan sonra Krtlerin varln korumak ve zgr klmak iin topyekn direni denilen aamaya gemek zorunda kalacaklardr. Ne pahasna olursa olsun buna yol amamak iin herhalde gnlk politik hesaplara ve kariyerist karlara hep birlikte engel olmak, demokratik alm ve Krt sorununu zme model ve planmz uygulamak durumundayz. VI. Blm: SONU Gen Trkiye Cumhuriyeti Krt sorunuyla demokratik zme gitseydi, kukusuz tarihin seyri farkl olurdu. Kapitalist modernite unsurlarnn krletirici projeleri, Krtleri Ermenilerin akbetine uratma temelinde izildi. Dnya konjonktr ve Krtlerin ideolojik ve rgtsel zayflklar bu proje sahiplerini cesaretlendirdi. Ermeniler zerinde baarlann Krtler zerinde tekrarlanacandan emindiler. Cumhuriyet ncesi tarihi hafzasndan silerek yetien orta snf

burjuvazisi ve brokrasisi asndan Krtler, oktan tarihe gmlm, varlk olmaktan km, baz bozguncu unsurlar olmaktan teye anlam ifade etmeyen nesne konumundaydlar. zerlerinde snrsz bir asimilasyonist politika uygulanabilirdi. Ermenilerin yaad fiziki tasfiye Krtlere kltrel temelde yaatlabilirdi. Tarihlerinin tm dneme anlarnda Krt nderleriyle stratejik ortaklklar gelitirmi Trk nderlere hi benzemeyen bir nesil sz konusuydu. Cumhuriyet bu nesli hep besledi. Krt inkrcl adam olmann, kariyer yapmann sessiz tun kanunu gibiydi. Krtlkten vazgei temelinde eriilemeyecek hibir mertebe yoktu. Ancak bu temelde tm modernite tekellerinde yer alabileceklerdi. PKKnin kna kadar clz seslerle itiraz edilen bu inkrcla ve kltrel soykrmcla kar PKK hep ok edici bir tehdit olarak algland. Olmamas gerekiyor ama oluyordu. Ancak olaanst ve korkun kelimeleriyle nitelendirilebilecek son eyrek yzyl, girilen yolun sadece insanla kar su tekil edici deil, maddi ve manevi olarak da ok ar kaybettirici ve rtc bir yol olduunu yeterince kantlamtr. Bu yolun zaferi olmaz. Cumhuriyet aslnda salam demokratik unsurlarn ittifakna dayal olarak kuruldu. Krtler de bu ittifakn kurucu eleriydiler. Devlet eliyle yrtlen tekelci modernite projesi, dier mttefikler olan sosyalistlerle slam mmetilerini de sistemden silmeye kararlyd. Homojen ulus aray lgnlk dzeyinde aratrld, yrtlmeye alld. ddia edilenin aksine, bu projenin mimar Mustafa Kemal deil ttihat kadrolard. Abdlhamiti nasl kullandlarsa, Mustafa Kemali de benzer taktiklerle kullanmaya altlar. Krt kltrel soykrm plann bu ttihat kadroda aramak gerein tespiti asndan nemlidir. Ulusalc-milliyeti cephenin halen yrtt Kzlelma ittifak faist nitelikte olup, Cumhuriyetin kuruluundaki demokratik ittifakn antitezi olarak gelitirildi. Komitaclk ve darbecilik devlet iindeki temel yntemleriydi. ABD ve daha nce Britanya mparatorluunda iyi hamiler bulmulard. Son altm ylda NATO Gladiosuna dayanarak topluma kan kusturmulard. Ergenekon yarglanmas sembolik de olsa artk bunlarn devlet iinde devlet olma olanaklarna ciddi darbe vurdu. Durum Sultan II. Mahmut dnemindeki Yenieri aalnn tasfiyesine benziyor. Sk sk padiah devirmekten, sadrazam asmaktan baka ie yaramayan Yenieriler, 1826da kanl bir tasfiyeyle ortadan kaldrlmlard. Tanzimatn ve Merutiyetin n ancak bylelikle almt. En az yz yllk bir gemie sahip Modern ttihat Yenieriler, Osmanl mparatorluunu ykma srklemekle kalmadlar, demokratik meruiyeti olan Trkiye Cumhuriyetini de ksa sre iinde despotik bir ynetime dntrmekten geri durmadlar. Alman emperyalizminin hamilii yerine Britanya ve ABD emperyalizminin hamiliine snan ayn zihniyet ve yaplanmalar, ulusalclar ve milliyetiler olarak, son on ylda Ergenekon adyla eine ender rastlanan komplo ve provokasyonlarla yrttkleri devlet iindeki savatan bu sefer baarl kamadlar. Nedeni de aktr: Ba hamileri olan ABD arkalarndaki destei ekmiti. inde, Rusya ve randa destek aramalar, Avrasyaclk oyunlar pek ilgi grmedi. Kemalizmi oynamalar ise karikatr dzeyinde bir gereklemeydi. Bunlarn direnecek fazla gleri yoksa da, zihniyet ve brokratik yaplanma olarak kalntlarn ve siyasi temsilcilerini kmsememek gerekir. Devlet iinde hegemonyalarn yeniden kuramasalar da, Trkiyenin demokratik almlarn provoke edebilir, ieriini boaltabilir, sorun zc olmaktan karp boa yatrabilirler. Tecrbe ve gleri buna yetebilir. Ortadou ve Trkiyede yaanan gelimeler, kriz ve yol at sorunlar ancak kapsaml demokratik almlarla alabilir. Bu konuda zihniyet ve yaplanma olarak Trkiye, modellik yapma ansna sahiptir. Cumhuriyetin douuna yol aan koullarn benzeri bu sefer Cumhuriyetin demokratik dnm, almlar iin sz konusudur. Tarih dngselliini bir kez

daha ama yenilenmi olarak kantlamaktadr. Krtler iin de benzer eyler sylenebilir. Tm tarihsel Anadolu-Mezopotamya ittifaklarndaki rollerinden birini daha oynamayla kar karyalar. Onlar da artk eski Krtler deiller. Yenilenmi, rgtl ve eylemliler. Her iki alandaki i gericilik, tutuculuk ve komploculuk da tarihsel rollerini srdrmek isteyecektir. Kresel hegemon g ABD, NATO Gladiosuyla baarl olamayacan biliyor. Sovyet blou ktkten sonra Gladionun anlam kalmamt. Trk ynetimlerinin byk abalar sonucunda Gladionun Trkiyedeki varlna ancak 2007 Kasmna kadar raz edildiler. Aslnda PKK son yirmi be yln NATO emsiyesi altndaki Trk Gladiosuyla olan atmalarla geirmitir. in vahim boyutlar, ikinci bir Ermeni Felaketinin iinden geildii henz yeni yeni anlalmaktadr. ABD, srail ve ABnin Ortadou ve Krdistana ynelik karlar eski Gladioculukla eliiyordu. Trkiye Cumhuriyeti kurumlar ve hkmetiyle girdikleri yeni uzlama, en azndan eski tarz Gladioculua kart olma ve onu ama temelindeydi. Dolaysyla Trkiyenin demokratik almlarnn nndeki en belirleyici d engel zayflam oluyordu. Darbeciler ve komplocular eskisi gibi desteklenmeyecekti. Ama unutmamak gerekir ki, gerektiinde kullanmak iin kalntlarn yanlarnda hazr tutacaklardr. Nasl ki Cumhuriyet de benzer kalntlarla nce engellenmek istendiyse, kurulutan sonra ise gelimekten alkonulmak iin bu gibi yaplardan yararlanldysa, demokratiklemenin nnde de benzer olaslklar vardr. Eer tarih en ok da nndeki imdinin zgrlk frsat olarak ders veren esiz hazineyse, kendisinden sonuna kadar yararlanlabilir. Yenilenmi, demokratik uygarlk almlarna hazrlanm Krtlerin ve demokratik dnmn salam PKKnin KCK hamlesi, savan deil onurlu barn ve demokratik siyasetin en uygun aracdr. Bu temel nitelii Demokratik Trkiyenin salam gvencesi olma anlamna da gelmektedir. Anadolu ve Mezopotamyann tarihsel ittifak, gnmzde Demokratik Trkiye ve zgr Krdistan ittifak olarak yeniden gerekletirilmesinin sanclarn yaamaktadr. ve d bozgunculara frsat vermemek iin kulamz biraz tarihe dayamak yeterlidir. Tarih duymasn bilenler iin gerein amaz pusulasdr. Demokratik ve zgr lkenin toplumuna ve halkna dayanmak ise, almasn bilenler iin srekli g ve ilham kaynadr. Trkiyenin tarihsel gerekliklerine ve gncel koullarna yant olabilecek Demokratik Alm ve Krt Sorununu zme Modeli, uygulanmas halinde sadece kendisi iin tarihin daha zgrce akmas anlamna gelmekle snrl kalmayacak, Ortadou halklarnn da demokratik, eit ve zgr gelime yolu olacaktr. Kapitalist modernite unsurlarnn blge kltr zerindeki igali ve smrgeciliine kar demokratik modernite unsurlarnn gelimesi, kendi tarihsel gerekliklerine uygun bir sistem haline dnme imkn ve gcn kazanacaktr. Tarih belki de ilk defa igalin, smrgeciliin ve her trl fethin tarihi olarak yazlmaktan kurtulacak, demokratik ve eit-zgr bireyin yaamndan oluan toplumun tarihi olarak yazlacaktr. 15 Austos 2009 Abdullah calan mral