TRKMENLER VE IRAK

ERAT HRMZL

NDEKLER

Birinci Blm: Trkmenler Kimdir? _ Trkmenlerin asl _ Trkmen isminin asl ve anlam kinci Blm: Vatandalk _ Irak devletinin vatandalk olgusu _ Irak,n Cemiyeti- Akvam,a girii _ Cumhuriyet rejiminin Etnik Gruplara bak _ Trkmenlerin Devlete bak nc Blm: Uluslararas Szlemeler _ Uluslararas Szlemelerin Genel Hak ve hrriyetlere bak _ Aznlklarn Korunmas _ NSAN HAKLARI VE AZINLIKLARIN KORUNMASI
KONUSUNDA IRAK,IN UYGULAMALARI

Drdnc Blm: Trkmenlerin Siyasi Mcadelesi _ Irak Trkmenlerinin Siyasi Mcadele Tarihi _ 1959 Kerkk Katliam _ Birinci Trkmen retmenler Kongresi _ Trkmen Kardalk Oca,nn Kuruluu _ 1963 Darbesinden Sonra cereyan eden Olaylar _ Arif Hkm _ Irak Trkmenlerinin Kltrel Haklarnn Kabul _ Trkmen Liderlerin dam edilii _ kinci Krfez Sava Beinci Blm: Trkmenlerin Adedi Altnc Blm: Trkmen Blgelerinin Etnik Konumu Yedinci Blm: Irak Trkmenlerinin Dnya Gr _ Irak Trkmnlerinin Siyasi izgisi _ Siyasi Hareketin Kayna _ Trk Devleti Ve Trk Siyasi eilimlerle likiler _ Irak,n Geleceine Bak _ Irak inde rgtlenme _ Irak Dnda Sosyo_Politik rgtler

Ekler: 1- 1948 Yl nsan Haklar Bildirgesi 2- Milli Aznlklara mensup Bireylere Dnk 1992 Beyannamesi 3- lk Trkmen retmenler Kongresi Sonu Bildirisi, 1960 Kaynaklar:

SUNU Irak Trkleri BRNC CHAN HARB'nden sonra, Misak- Milli'ye dahil olmasna ramen, Trkiye hudutlar dnda kalmas nlenememi Musul blgesinde yaamakta olan Trklerin karlatklar zorluklarla ok fazla ilgilenmediimiz bir vakadr. Bidayette ngilizlerin, daha sonra da Irak hkmetlerinin, bu blge Trklerinin, Trkiye Trkleri ile bir ilgisi bulunmad iddialarn kuvvetlendirmek maksadyla, onlara srarla '' Trk'' yerine ''Trkmen'' deyileri karsnda, Trkiye'de gen nesillerin bu konuda doru bilgilere sahip olmadklar dahi sylenebilir. Uzun senelerdir yakndan tandm kymetli dost Erat Hrmzl, bu soydalarmzn yllardr neler ektiklerini, her trl zorlua gs gererek gemilerini ve kimliklerini nasl muhafaza ettiklerini, olaylarn iinde yaam bir kii olarak canl bir slupla bizlere aktarmaktadr. Irak'ta yeni bir dzen kurulmas konusunun gndeme geldii bu gnlerde bu kitap, Irak Trklerinin haklarnn korunmasnda imdiye dek gereince yerine getiremediimiz bir grevi bize hatrlatmaktadr. Btn Trklerin okumalarn mit ve temenni ettim byle bir eseri bizlere kazandrd iin Sayn Hrmzl'ye kendi hesabma teekkr ederim. Kamuran GRN

NSZ Irak hkmetleri Trkmen konusunu her zaman gndem dnda tutmak iin zel bir zen gstermitir.Trkmenlerin en doal haklardan yoksun olarak yaamlarn srdrmelerine ve geici anayasalarda onlara hi deinilmemeye dikkat edilmitir. Bu anayasalar ve resmi aklamalar Araplara ve Krtlere denir belirgin eliki ortaya knca da ,teki aznlklar, olarak geitirilme yoluna gidilmitir. Aslnda bu tutum uluslararas suskunluun bir uzants olarak alagelmitir. Irak,n yaplanmasnda byk rol oynayan ingilizler zel olarak Trkmenleri gndem d tutmaya onlar her zaman politik erevenin dnda ve aznlk haklarndan bile mahrum olarak yaatma yolunu izmitir. Arap lkelerinin tutumu da bundan pek farkl olmamtr. Arap lkelerinin toplu olarak ilan ettikleri Aznlk haklarna dnk teahhtleri ve kararlar Trkmenler konusunda ilerlik kazanmam ve Arap lkelerindeki sivil toplum rgtleri dahil hi bir cihetin Trkmenleri dinleme veya onlarla bir diyaloa girme giriimi hi bir zaman kaydedilmemitir. Trkmenlerin de bu konuda aksaklklar ve sorumluluklar inkar edilemez. Irak Trkmenleri Arap dnyasna ve uluslararas camiaya kendilerini tantma abalar ok yzeysel olmu doyurucu olmaktan uzak kalmtr. Irak Trkmenleri konusunda Trke olarak ok kymetli aratrmalar ve yaynlar Irak Trkmenlerinin tarihi yerleim blgeleri kltr akmlar edebiyat ve folklorlar konularn konu edinmi ancak bu almalar ne Arapaya ne ngilizceye ne de teki dnya dillerine evrilmi ve bu eserler hakknda uluslararas bilim kurumlarna veya politika merkezlerine ulatrlmamtr. Aslnda ngilizce ve Arapa olan bu almay bugn Trk kamuoyuna sunarken Irak Trkmenlerinin geleceini kayg ile izleyen bilim evrelerine ufak bir urala da olsa k tutmaya almak istedik.Bu almalarn ileride Trkiyede bilim evreleri tarafndan daha da geniletilerek yaplmas midini korumaktayz.

Erat Hrmzl 2003

BRNC BLM
TRKMENLER KMDR Trkmenler Orta Asyadan g eden Ouzlardr. ou tarihilere gre islamiyeti kabul ettikten sonra Trkmen ismini alan bu Trk kavmi islam lkelerine yaylm kurduu devlet ve beyliklerle bu lkelerin kaderini izmi ve tarihinde ok belirgin bir rol oynamtr. Trkmenler Orta Asyad,an g eden Ouzlar olup bir ksm krsal alanda dier ksm ise ehirlerde yaamakta idi. Bunlardan konar-ger olanlar Maverannehir ve Hrasan blgelerine yakn yerlerde bulunurlard. Ouz boylarnn ana vatanlarndan yaptklar g bir hamlede medana gelmemi birbirini takibeden gler uzun yllar srmtr.Tarihilerin grne gre doudan Maverannehir blgesine g eden Seluklularn yannda Osmanl hanedannn mensup olduu Kay-Han aireti de yer alm ve bir mddet orada kalmtr. Daha sonra Sultan Gazneli Mahmut,un emri ile Horasan ve Merv,e g ederek Mohan,da oturmaya karar klmlardr. Ouzlarn tarihi ok eskilere dayanr. Orhun Abidelerinin kitabelerine gre o dnemde Ouzlarn Trk kavimleri arasnda nemli yeri olduu anlalmaktadr.Bu kitapbeler Gktrk yurdunun kuzeyinde yaayan Ouzlara temas etmektedir.Ouz boylar dier bir Trk boyu olan Krgzlarn basksna maruz kalana kadar Anayurtlar olan Orta Asya,da yaadlar.Krgzlarn tehdidi zerine Ouzlar Uygurlarla beraber anayurtlarn terketmek zorunda kaldlar. Tarihi kaynaklarn ou 24 Ouz boyunun efsanevi kimlii ile ile Trkler tarafndan ok sevilen Ouz Hana,a intisap ettiine iaret etmektedir. Bilindii zere Ouz Han milattan nce ilk Trk impratorluunu kuran Mete Han,n resmi lakabdr. Ouz boylar da Ouz han,n 24 torununa mensuptur.Seluklu ailesi de Knk boyuna mensuptur. slam enseklopedisi,ne gre Trkmenler Orta Asyada oturan bir Trk kavmidir.El- Biruni Kagarl ve dier eski mellifler uygarlkta ileri giden yerleik Ouzlarla Karluklar ve tarmla uraan Halalara Trkmen adn vermilerdir.

Abul-Fevz Muhammed Emin Badadi Trklerin Yafes olu Kumer olu Trk,e intisap ettiklerini yazar. Partold ise Hazar denizinden in hududuna yaylan Trk boylarnn Trkmen Ouz Karluk ve Dokuz-Ouz olduunu syler. Partold Tarihte en byk iki Trk impratorluu olan Seluklu ve Osmanl impratorluklarnn bu Trkmenlerin eseri olduunu yazar. TrkmenlerinIrak,a girileri birbirini izleyen eitli dnemlerde gereklemi bylece saylar oalarak nemleri artmtr. Emevilerin ve Abbasilerin ordularnda grev verdikleri Trkmenlerden ok faydalandklar bilinmektedir. Trkmenler Orta Douda byk ve etkin rol oynamlardr.Mtakip Hal seferlerin yenilgiye uramasnda byk rolleri olmu Abbasi ordusunun bel kemiini tekil etmi ve Halife Mutasim zamannda Ankara civarndaki Ammurya,nn fethinde etkin rolleri olmutur. Birok tarihinin Trk gleri konusunda deiik grlere sahip olmalarna ramen Irak,a ardarda yaplan Trk glerine iaret ettiklerini gryoruz.Irak,l tarihi Abdurazzak el-Hasani de Trkmen boylarnn birbirini takip eden devrelerde Irak,a yaptklar glere temas etmi ve bugn Krt blgesini Arap blgesinden ayran yerlerde yaayanlara Trk ve Trkmen ad verildiini yazmtr.Bunlar Kuzeybatdan uzanan blge zerinde yaylmaktadrlar.Bu blge Musul,da Telafer,den balamak zere Kerkk vilayetinde bulunan Altunkpr ve Tuzhurmatu Kzlarbat ve Diyale vilayetine bal Mendeli,ye kadar olan sahay kapsamaktadr. Trkmenlerin Irak,a yerlemelerinin birinci dnemi Irak, ayak bastklar Hicri 54 ylna kadar uzanr. Bu dnem Ubeydullah bin Ziyad,n ikibin Trkmeni getirip Basra,ya yerletirmesiyle balar.Abbasiler de sava ve arpmalardaki kudret ve maharetlerinden dolay Trkmenlerden yararlanmlardr.leri srldne gre Halife el-Mansur ilk hilafet dneminde Trkmenleri istihdam etmitir.zellikle Halife el- Mut,asm,n Trkmenlere byk gven besledii iin glerin ard kesilmemitir. Bu ilk dnem iliki kurma ve deneme devresi olarak Trkmenlerin bu lkeye yerleme fikrini benimsemeleri ve uygun bir ortam yaratmas bakmndan zemin hazrlad sylenebilir. kinci ve en nemli dnem Seluklu devresinde srp giden glerle olmutur. Sultan Turul Bey,in 25 Ocak 1055 ylnda Badat,a girii ve Halife el-Kaim,in saltanat kendisine brakmasyla binlerce Trkmen de Irak,a girmi arkasndan bek bek Trkmenler Irak topraklarna yerlemeye balamtr.

Seluklular Trkmenlerin youn bir ekilde Irak,a gelmelerine vesile olmu ancak bu Trkmenler inzivaya ekilmeyerek Iraktaki kavimlerle iie yaamaya balam ve paralanmakta olan slam alemini tekrar bayraklar altnda birletirmeye balayarak bu topraklarda uzun bir dnem iin istikrar salamtr. Seluklular Irak topraklarnda zgr bir devlet kurduklar gibi Musul Zengi Atabeleri byk bir beylik, Erbil Atabeleri de Musul, Erbil, ehrizur, Hakkari, Harran, Sincar ve Tikrit,de hkm sren birer beylik kurmulardr. vakiler , vaiyye,Kerkk ve ehrizur,da ayr bir devlet kurduu gibi Karakoyunlu ve Akkoyunlular da kendi devletlerini kurmulardr. Trkmenlerin Irak,a yerlemelerinin nc dnemi destekleme ve besleme dnemi olarak Osmanl impratorluu zamannda gereklemi 1535 ylnda Kanuni Sultan Sleyman ve 1638,de Sultan Drdnc Murat zamannda kalabalk Trkmen topluluklar Irak,da bulunan soydalarna iltihak etmilerdir.

Trkmen sminin Asl Ve Anlam Seluklu ftuhatn mteakip Anadolu ve Irak,ta yerleen daha sonra Irak, vatan olarak benimseyen Trk boylarna Trkmen ad verilmitir.Tarihiler Trkmen kelimesinin anlam konusunda belirli bir gr zerinde birlememekle birlikte Trkmenlerin Trk boylarndan biri olduu hususunda gr birliine varmlardr. Bildiimiz kadar ile ,Trkmen, kelimesi Herth,in Alman Baverya limler Akademisi Kongresinde iaret ettii gibi ilk olarak VIII. Yzylda,Tong-tin, Anseklopedisi,nde ince yazl ile ,Tokumenk, biiminde gemektedir. Mukaddesi,nin eserinde geen corafya kaynaklarnda(ElMektebe el-Corafiyye cilt 3 s.274 vd.) ilk olarak TRKMEN kelimesi zikredilmise de bunun hangi manaya geldii belirtilmemitir.Ancak Kagarl,nn da iaret ettii gibi bu a Ouzlardan baka Karluklara da verilmitir. Fars tarihiler ise Trkmen adn Hicri 5. yzyl(Miladi 11.yzyl)dan beri Gerdizi,nin eserlerinde getii gibi Farsa oul yaplarak ,Trkmanen, biiminde kullanmlardr. EbulFazl el-Beyhaki de Trkmen kelimesini Ouz-Arapa Ghezkarlnda kullanlmtr. Rus arkiyat Barthold,a gre Trkmen kelimesinin asl ve kayna hala bilinmemektedir.Zaten bu husus aratrc ve tarihilerin kararszlndan da belli olmaktadr.

Bu yzden Trkmen kelimesinin kkeni ve anlamn tarihi kaynaklara dayanarak izah eden ve bizce nem kesbeden baz grleri sralyacaz: 1- Baz tarihilere gre ,Trkmen, deyimi ,Trk, ve Farsa,Manend, kelimelerinin birleerek ,Trk,e benzer, anlamna gelen,Trkmanend,den domutur.Bu gr benimseyenlere gre mslmanl kabul eden Trkler bu adla anlmlardr. Dorblue,nun ileri srdne gre Horasan yaknlarna geden Ouz Han,a mensup baz boylar kendileine mahsus lehelerini korumulardr. Bu yzden Horasanllar tarafndan kendilerine ,Trkmanend = Trk,e benzer, ad verilmitir. 2- Prof. Dr. Faruk Smer,in de benimsedii baka bir gre gre Trkmen ad XI. Yzyldan itibaren slam lkeleri ile kurulan ticari ilikiler sonucunda ounlukla slam dinine giren Ouz boylarna verilmitir. Bu tarihten iki yzyl sonraki dnemden itibaren Trkmen sz Ouz kelimesinin yerini alarak yaygnlamtr. Trk tarihisi Ylmaz ztuna,ya gre Trkmen ad Mslmanlar tarafndan ,slamiyeti kabul eden Trkler, anlamnda Ouzlar iin kullanlmtr.Ancak XI. Yzyldan itibaren Trkmen sz Ouz kelimesi ile beraber e anlamda kullanlm ve bu ad gebe Ouz boylarna veilmitir. 3- bn-i Kesir ve Mehmet Neri gibi yazarlara gre ise Trkmen sznn ,Trk, ve ,man, kelimelerinden meydana gelmi bileik bir deyim olduu da dnlebilir. 4- Ebul-Fida,ya gre Horasan ve Maverannehir blgesinde yaayan Trklerin mslman olanlarna Trkmen denilmitir.slam dinini benimseyen bu Trklere Araplar arasna kartklar bunlarla henz mslman olmam Trkler arasnda tercmanlk etmekle tanndklar iin nceleri ,Tercman, ad verilmitir. Bylece ,Tercman, kelimesi azlarda zamanla ,Trkman, biimine dnmtr. 5- Deguignes,ye gre Seluklu Trkleri ran Suriye ve Anadolu,yu ele geiren birok Trk boylar yannda Kumanlar da bulunuyordu. Kpak blgesinden akp gelen Kumanlar iki ble ayrlmlardr.Bunlardan bir bl slam impratorluu ile Erminya ve Horasan snrna dayanan Maverannehir blgesine yaylmlardr. Dier Arap tarihilerinin uz dedii ve br bl oluturan Uzlar ise Avrupa,ya doru ynelmilerdir. Deguignes,ye gre Turkuman(sonradan Trkmen,e dnmtr) kelimesi ad geen Kuman boyundan kaynaklanmtr.

Necip Asm ise Trkmen sznn Trk insan veya Trk savasn ifade eden(Trk + man) kelimelerinden olutuunu ileri srmtr. 7- nem kazanan dier bir gr de J.Deny tarafndan ileri srlmtr. Trk gramerine dayanlarak ele alnan bu grte ,men, veya ,man, taksnn ycelik ululuk veya sonsuz ounluk ifade ettii zerinde durulmutur. Ksacas birleik bir kelime olan ,Trkmen,in asil veya saf kan Trk insann ifade ettii savunulmutur. 8- Buna benzer bir gr de Trk melliflerinden Hseyin Hsamettin ileri srmtr.Bu da ,man, taksnn ycelik veya bykl ifade ettiini bylece ,Trkmen, kelimesinin byk veya yce Trk anlamna geldiini benimsemitir. 9- ,Osmanl Trkiyesi, adl eserinde Claude Cahen Trkmen kelimesinin Trklerin slamlama dneminde ortaya ktn ve bylece mslman olan gebe Trkleri bu kelime ile henz mslman olmayan ve yerleik dzende yaayan medeni Trklerden ayrdedebilmek iin kullanldn sylemektedir. 10- Trkmen kelimesi hakknda ortaya atlan eitli gr ve dncelerin bulunmasna ramen biz Prof. Dr. brahim Kafesolu,nun bize daha salkl grlen grne katlyoruz. Kafesolu Trkmen deyiminin yine dil gramerine dayanarak ortaya k ihtimalleri zerinde durmu ve bu durumda Trkmen tabirinin ancak halis asil byk stn salam..Trk manasna gelebileceini benimsemitir. Biz de bu grn doruluuna inanyoruz. Aslnda zetlemek gerekirse Trkmenler Orta Dou Anadolu ve Kafkaslarda yaayan Ouzlara verilen isimdir. Zaman zaman siyasi evreler Trkiye Trkleri ile hudut ar yaayan Trkleri ayrmak iin zel bir aba harcamsa da bu bir yenilii getirmemitir. Zaten u anda Trkiyede yaayan Trkler de Trkmen Ouz boylarna mensuptur.

6-

KNC BLM
VATANDALIK Irak Devleti,nin Vatandalk faktrne bak Irak devletinin vatandaa ve vatandalk faktrne bak ilk kurulduu gnden Anayasalar ile belirginlik kazanmtr.Irak,n ilk anayasas Kral Faysal,n onayndan sonra 21 Mart 1925 ylnda yaynlanmt. Aslnda ilk anayasann tasla 1921 ylnda ve daha Irak bir devlet olarak teekkl etmeden manda rejimi tarafndan hazrlanm,dil, din, rk, mezhep ayrm olmadan btn vatandalarn eit olduunu iermiti. Bu prensip mteakip btn Anayasalarda da kaleme alnsa da maddeler arasnda elikiye dmekten kurtulamamtr.Yksek Komiser Persi Cox kendi bakanlnda bir ihtisas komisyonu kurarak Anayasa taslan hazrlatarak geici Irak Hkmetine gstermeden dahi ngilterede Mstemlekeler Bakanlna gndermii. Bakanlk baz dzeltmeler yapp geri gnderince ikinci bir komisyon kurulup buna baz ngiliz memurlar dnda Naci Sveydi Sason Huskayl ve Rstem Haydar da alnmt. Komisyon baz konular hakknda ekinceler kaydetmi Kral,n hkmeti denetlemesi prensibi yerine yasama meclisinin bu yetkiyi almasn nermiti. Mstemlekeler bakanl bu dzltmeleri kabul etmi ve kesin taslak ortaya kmt. Irak halknn okuyup alglamas iin Anayasa tasla ngilizce yannda Irak,n ana halknn lisan olan ArapaKrte ve Trke olarak yaynlanmt. Btn bu geikmelerden sonra Anayasann kesin tasla Haziran 1924 tarihinde kurucu meclise gnderilmi, oradaki zel bir komisyon tarafndan son dzenlemeler yaplp 123 madde olarak tamamlanm ve 10 Temmuz 1924 tarihinde Genel Kurul,a sevkedilmi ve onaylanmt. Ancak Irak- ngiltere antlamasnn nce meclisten geirilmesi ve Hudutla Petrol konularndaki baz dzenlemelerin yaplabilinmesi iin Anayasann ilan geiktirildi. Bu balamda taslakta 114. madde ile 1914 ylndan itibaren ngilizlerin kardklar kararlar ve daha sonra Kral Faysal tarafndan yaynlanan kararlarn geerli olmas karara baland. Irak anayasasna iki tadil getirildi. lki 29 Temmuz 1925 ylnda olup Kral,n yurt dna kmas ve Parlemento yelerinin zlk haklar ile , ikincisi ise 27 Ekim 1943 tarihinde 50 madde ile olup baz hkmlerin deitirilmesi ve baz gramer hatalarnn dzeltilmesi ile ilgili idi. Bu tadilden sonra Anayasa 125 maddeye karlm ve sk ynetim le ilgili olan 120. maddeye ikinci fkra ilave edilmitir. Bu son dzenlemeler Millet Meclisinin Af ilan edemiyecei konularn yannda ve baka lkelerde kabul gren Anayasal rflerin bir Anayasa prensibi olarak kabul edilmesi, ancak bunun Millet Meclisi ve Senato tarafndan ortak bir oturumda kabul edilmesi artn getirmiti. Bu dzenlemelerle 18. maddedeki Vatandalk Haklar ele alnp Irakllarn genel olarak eit olmas prensibine aklk getirerek bunun medeni ve siyasi haklar olduunu belirterek Irakllar arasnda hi bir sebep veya gerekeyle ayrm yaplamyacan hkme balamt. Bu dzenlemeyle 18. madde yle deitirilmitir:

" Irakllar medeni ve siyasi haklarn kullanmakta ve zerlerine den grev ve ykmllklerde eittirler. Aralarnda kken, dil,din gerekesiyle ayrm yaplamaz sivil ve askeri grev ve memuriyetler zel kanunlarla getirilen istisnalar hari yabanclara verilmeyerek yalnz Irak vatandalarna verilir" 6.madde Devletin Vatandalk faktrne baknn en arpc prensibini getirerek yle dzenlenmitir: " Irakllar milliyet,din veya dilleri ayr olsa da hukuk nnde eit olarak farkszdrlar." Anayasann 16. maddesi bu prensipleri perinletirerek: " Btn topluluklar Kanunlarla belirlenmi programlarla uyum iinde kendi lisanlarnda eitim yapmak iin okul ama ve bunlar koruma hakkna sahiptirler." 1920 ylnda kurulan Irak Seim Komitesi ilk toplantsn 6 Austos 1920 ylnda yapp Kurucu Meclis,in seilmesi iin gerekeek kanunu grmeye balam ve bu kpmitede Kerkk, iki Trkmen ye olan zzet Paa Kerkkl ile Hasanfendizade Hayrullah Efendi temsil etmiti. Ancak kurucu meclisin seilmesi iin alnan karar Kral faysal,n tahta karlmas iini halletmek iin ertelendi. Irak,a uygulanan Manda kararnamesinin 8. maddesi de Irakta din ve dil yznden ayrm yaplamyaca ve Irakta ana lisanlarla eitim yaoledilmesi prensipleri yer almt. Bu maddede hi bir topluluun kendi lisanyla eitim hakknn gasbedilemiyecei garantisine yer verildi. Irak hkmetleri bu gvenceleri her zaman tekrarlamtr. rnein Kral Birinci Faysal 23 Austos 1923 tarihinde tahta k nedeniyle yapt konumada din,kken ve lisandan tr kimseye ayrm yaplmamas gvencesini vermi ve bu haklarn arkasnda olduunu aklamt. Irak ile ngiltere arasnda yaplan 1922 antlamas 3. maddesiyle Irak Kralnn Irakllar arasnda her hangi bir gerekeyle ayrm yaplmamasnn teahdn iermitir. Kral Faysal bu prensiplere bal kalarak 11 Haziran 1935 tarihinde yapt konumada yerel lisanlarla eitim ve yarg haklarna deinerek: " Krt olsun, Arap olsun, Trk olsun her vatanda kendi lisanyla eitim grmelidir" demiti. Irak,n Cemiyet-i Akvam,a Girii ngilterenin Irak zerindeki mandasnn bitimi ve Irak,n Cemiyet-i Akvam,a giriinin bir art istikrarl bir hkmetin yannda baz olmazsa olmaz artlard. artnamenin ikinci maddesi milli ve dini aznlklarn korunmasyla ilgiliydi. Cemiyet ile daimi manda komitesi arasnda geen uzun mzakerelerden sonra 28 Ocak 1932 ylnda Cemiyet-i Akvam konseyi manda komitesi nerileri ve Irak hkmetinin karmas gereken teaht bildirisinin metnini onaylad. Bu nerilen bildiri Millet Meclisi ve Senato tarafndan incelenip Anayasayla uyumlu olduu saptand ve 5 Mays 1932 tarihinde ortak bir oturumda hkmete bildirinin karlmas yetkisi verildi. Bildirinin som metni Cemiyet-i Akvama sunulunca 19 Mays tarihinde onay alnd ve 30 Mays 1932 tarihinde Babakan Nuri Sait Badatta bildiriyi resmi bir ekilde aklad.

Bildiri ve teahdn 9. ve 10. maddeleri Krtler ve Trkmenlerin baz milli haklarnn korunmas, Krte ve Trkenin Arapann yannda resmi lisan olarak tannmas ve Kerkk ile Kifri,ye Trkmen ounluklu ehirler olarak iaret etmesine ramen Krtler ve Trkmenler tarafndan fazla ilgi ile karlanmad. Bunun nedeni teahdn bunlar aznlk olarak grmesi ve Irak,n karar mekanizmasnda kendilerine ciddi bir yer verilmemesinin etkin olmasyd. Bu teahtlerin uygulamas olarak 74 sayl yerel Lisanlar kanunu karlarak Trkmenlerin bulunduu blgelerde eitimin Trke yaplmas ve bu blgelerdeki mahkemelerde Trkenin kullanlmas kararlatrld. Cumhuriyet Dneminin Milli Topluluklara Bak 14 Temmuz 1958 sabah yaplan askeri darbe mevcut Irak hkmetini devirdi. Pein bir karar olmamakla birlikte darbe heyecanna kaplan bazlar gen Kral kinci Faysal,, veliahdini ve kraliyet ailesinin baz fertlerini katlederek olaylar daha da alevlendirdi. Irak ordusunu otuzlu ve krkl yllarda saran intikam hrs 1941 ylnda Reit Ali Geylani hareketine katlan 4 byk subay idam ederek Badatta savunma bakanl giriinde asan Veli-Aht ve kk Krala vasi olan Abdul-lahn bu hareketini anmsamaya sevketmi ve bu darbedede kendini gstererek Babakann, baz bakanlarn ve baz iadamlarnn hnharca ldrlmeleriyle sonulanmt. Darbenin birinci deklarasyonunda verilen vaitler ve gvencelerden mitlenen kitleler yeni hareketi desteklemeye ve darbeye milli ihtilal hareketi adn vermeye balad. Hemen hemen btn vilayetlerden geni apl heyetler Badada gelerek karargah olarak kullanlan Savunma bakanl binasn ziyaret edip destek olmaya balad. Bu heyetlerin arasnda Krtler ve Trkmenler de vard. Yeni iktidar 27 Temmuz 1958 tarihinde geici bir anayasa kararak ilk defa olarak vatandalk eitliini iptal ederek nc maddesinde u hkme yer verdi: " Irak,n varl btn vatandalarn ibirlii, haklarnn korunmas ve hrriyetlerinin gvenceye alnmas esaslar zerine kurulur. Araplar ve Krtler bu vatanda ortaktrlar ve Irak,n birlii erevesi ierisinde milli haklar korunur". Grld gibi "milli haklar" denince Araplarn ve Krtlerin milli haklarndan bahsedilmektedir. Bu erevede Krtler korunacak bir aznlk olarak deil ilk defa olarak sadece onlar "ortak" olrak kabul edilerek hak eitlii ve milliyet,din ve dil sebebiyle ayrm yaplamyaca prensibinden geri adm atld.Buna kar Irak Trkmenleri ilk defa olarak bir aznlk statsne indirilerek isimlerinden dahi bahsedilmemiti. Buna ramen ve ak bir eliki olarak, geici anayasa iptal edilen kanun-i esasinin"Anayasann" 9. maddesini aynen tekrarlyarak: " Hak ve genel grevler bakmndan vatandalar kanun nnde eittirler. Aralarnda kken, asl dil,din veya inan dolaysyla ayrm yaplamaz" hkmne yer verilmiti. 8 ubat 1963 tarihinde yaplan yeni bir darbe yaplp Devrim Komuta Konseyi hem yasama hem yrtme grevini stlenince yeni hkm dzenlemek ve ortaya kan boluu doldurmak iin 29 Nisan 1963 tarihinde 25 numaral Devrim Komuta Konseyi karar yeni dzenlemeler getirmi, ancak vatandalk haklarna deinmiyerek sadece Konseyin ve Cumhurbakannn yetkilerini ele almti. Bu karar geici anayasay iptal etmemiti.

18 Ekim 1963 de yaplan nc bir darbeyle rejim deimi ve yeni hkmet 29 Nisanda karar alp 10 Mays 1964 tarihinde yaynlad geici anayasayla eskisini deitirmitir. Bu anayasa 6 defa tadil edilmi, 8 Eylul 1965 tarihinde ve Krt meselesinin zme kavuturulmas abalarndan ve 29 haziran beyanndan sonra ele alnan ikinci dzeltmeyle genellemeyi ortadan kaldrarak 19. dzeltilmi maddesinde u hkme yer vermiti: " Irakllar hak ve genel grevlerde eittirler, kken,asl,dil,din veya herhangi bir sebeple aralarnda ayrm yaplamaz. Bu anayasa bir milli ve karde birlii iinde olan Irak halknn kapsam iinde Krtlerin milli haklarn kabul eder"."Tadilin birinci maddesi" Bylece bu anayasa haklarn eitlii ilkesine tekrar geri dnm, ancak Krt realitesini de kabul ettiini iermiti. Grld gibi genel kural hi bir ferdi veya topluluu dlamamaktadr. En son ve yine geici olan anayasa Arap Sosyalist Baas Partisini iktidara getiren ve 17 Temmuz 1968 tarihinde gerekletirilen saray darbesinden sonra ve ayni ayn 30unda darbeyi yapanlarn bir blmnn tasfiye edilmesinden sonra 21 Eylul 1968 tarihinde yaynlanm ve eski anayasalrda bulunmayan yeni prensipler getirmiti. Mesela birinci madde Irak Milletinin Arap milletinin bir paras olup hedefinin Arap birliini gerekletirmek olduu ve hkmetin bu hedef istikametinde alaca kuralna yer vermiti. Milli haklar konusuna gelince 21. madde u hkm getirmitir: " Irakllar hak ve genel grevlerde eit olup aralarnda kken,rkdil veya din sebebiyle ayrm yaplamaz, Arap ve Krtler dahil olmak zere hep birlikte Vatann varln korurlar ve milli haklar Irakn toprak btnl iinde gvence altna alnr" Bylece"Arap ve Krtler dahil" btn Irakllarn milli haklar kabul grerek aklk getirilmese de br etnik guruplar istisnaya tabi tutulmad. Grld gibi Cumhuriyet dneminde karlan btn geici anayasalar ilk Anayasada yer bulan ok nemli bir prenspten vazgeerek milli lisanlarla zel okul ama hakkn iermeyerek eitimin devlet tarafndan dzenlenen bir hak olduunu iermeye balad. Trkmenlerin Devlete bak Irak Trkmenleri hkmetlerle devlet arasnda ayrm yapmasn bilmilerdir. 1920 ylnda ngiliz igaline kar alevlenen ayaklanmaya fiilen katlmalar ve ayaklanmann ilk kvlcmlarnn Telaferden balamas, hatta baz tarihilerin Telafer hareketinin bu ayaklanmaya ilk esas tekil ettiini yazmalar yannda Milli hkmn tesisinden sonra syana yeltenmemilerdir. Irak hkmetlerinin kurulu ekillerine ciddi itiraz ve ekinceleri olmas ise tabi bir reaksyondu. Bu balamda Kerkk ehri Faysal,n Kral olarak tahta karlmas iin yaplan referandumu boykot etmilerdi. Kraln tahta k merasimine Kerkkllerden kimse katlmam, hatta tm Trkmen olan sanayi lisesi rencileri Kral,n Kerkk,e ziyaretini byk gsterilerle protesto etmi bunun akebinde bu okul uzun seneler tatil edilmiti.

Mteakip hkmetler zamannda da Trkmenler hep bask altnda tutulmu, hi hak etmedikleri mesnetsiz yorum ve sulamalarla eziyete tabi tutulmulardr. Buna karn Trkmenleri bar ve kaba kuvvete dayanmayan mcadele ve direnileri hep sregelmitir.

NC BLM
ULUSLARARASI SZLEMELER Uluslaras Szlemelerin Genel Hak ve Hrriyetlere bak nsan Haklar Evrensel Beyyanamesi Demokratik rejimlerle Dikta rejimleri arasndaki grn ve tatbikatn en nemli lsdr. " nsanlk ailesinin btn yelerinde bulunan haysiyetin ve bunlarn eit ve devir kabul etmez haklarnn tannmas hususunun" hrriyetin" adaletin ve dnya barnn temel olmas, balangc Beyannemenin rk,dil,kken veya din zelliinden tr ayrm yaplmsna kesin olarak kar olduunu ortaya koymaktadr. Btn uluslararas ahit ve szlemeler bu prensiplere sadk klmtr.Ancak Irak dahil bir ok lke bu szlemelerin altna imzasn atmakla beraber ieriine tam ters davranarak insan haklarn hie saymtr. Aslnda bu lkeler bu anlamalar imzalar imzalamaz bu prensiplere ters den kanun ve uygulamalarnn artk geersiz olmas gerektiini bilmekte ve bu gibi yasalardan bir an nce kurtulmann yolunu aramann zerlerine bir ykmllk olduunu, bu davranta bulunmazlarsa yetkililerin uluslararas hukuk nezdinde sorumlu konuma deceklerini bilmekteler. nsan haklar asrlar boyunca insanlk ailesinin bir kayg kayna olmutur.1215 ylnda ngilterede ilan edilen Byk Belge btn zgr insanlara ve vereselerine temel hrryetlerin verilmesini iermekte idi. Arkasndan insan haklarnn kabuln ngren Amerika tecrbesi ve 1789 Fransz ihtilalinin insanlar arasndaki eitlii kabul eden prensipleri ve stanbulda Glhane Hatt-i Hmayunu bu haklarn bir gvencesi olmutur. Irak Trkmenleri insan haklarnn gvence altna ald en doal insan haklarndan mahrum braklmlar, uluslararas teahtlerin koruduu hemen hemen hi bir hakka mazhar olmamlar ve bu mahrumiyete devlete bakaldrdklar veya isyana kalktklar iin deil srf Trkmen olduklar iin maruz kalmlardr. Bu blmde az olsun ok olsun insan topluluklarnn hakkettikleri temel haklara ve Irakta bu haklardan sadece Trkmenler deil, Araplar dahil btn vatandalarn mahrum kalna uluslararas szlemeleri inceleyerek deineceiz. Uluslarars camia dikta rejimlerinin yapt ve yapaca tahribat ve i savalarla silahl mnazaalarn douraca sonular gz nne alarak Birlemi Milletler Genel Kurulu nsan Haklar Evrensel Beyannamesini kabul etmeden bir gn nce 9 Aralk 1948 tarihinde 260 A-D3 numaral kararyla Toplu kymn nlenmesi ve cezalandrlmasn 12 Ocak 1951 yrrlk tarihi esasyla kabul etmi ve bunu Kurulun ana szlemesinin 13. maddesine dayandrmt. Bu karara gre herhangi bir etnik ,milli veya dini grubun srf bu gruba ait olduklar iin katledilmeleri veya bedeni eziyete ve tacize maruz brakllmalarn toplu kym

fiili olarak grm bunu yapan iktidar mensuplar, brokrat veya normal fertlerin cezalandrlmas ngrlmtr.

NSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMES: nsan haklar Evrensel Beyannamesi 10 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulu,nun 217 A-D3 numaral kararyla km ve zulm ve kahra bakaldrmann alternatif olmamas iin insan haklarnn kanun gvencesine alnmasn istemiti. Birinci Madde btn insanlarn hr, haysiyet ve haklar bakmndan eit doduklarn, akl ve vicdana sahip olduklarn ve birbirlerine kar kardelik zihniyeti ile hareket etmek durumunda olduklarn ierir. kinci Madde daha da aklayc olarak herkesin, rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya dier herhangi bir inan, milli veya sosyal kken, servet, dou veya herhangidier bir fark gzetmeksizin bu Beyannamede ilan btn haklardan yararlanmas gerektiini hkme balamaktadr. Beyanname ayrca insanlarn yaadklar topraklardaki siyasi ve kanuni rejim dolaysyla zgr" manda altnda olan veya otonomiye sahip olmayan blgelerde olsalar dahi bu haklardan mahrum edilemiyeceklerini kabul etmektedir. Beyannamenin nemli prensiplerinden biri 7. Maddeyle getirilen hkmdr. Bu hkme gre herkes kanun nnde eittir ve kanun korumasndan yararlanmaldr. nsanlarn bu hkmlere aykr her trl ayrmc davrana veya byle bir ayrm gerekletirmek iin yaplacak olan kkrtmalara kar korunmaldr. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi teki btn uluslararas antlamalarn bel kemiini tekil etmektedir.Bu beyanname 19. Maddesinde yer alan hkmlerle nsan Haklar rgtlerine k tutmutur: " Her ferdin fikirlerini benimseme ve aklama hrriyetine sahiptir.Bu hak fikirlerinden tr rahatsz edilmek" lke snrlarna baklmakszn bilgi ve fikirleri her vasta ile aramak" elde etmek ve yaymak hakkna sahiptir." Beyanname her ferdin lkesinin genel meselelerini direkt veya serbeste seilen temsilciler araclyla idare etmek hakkna sahip olduunu da iermektedir. Beyannamede nemli kabullerden biri de iktidarlarn ancak milli iradeyi yanstma durumunda olaca ve bu iradenin serbest ve peryodik gizli oylamalarla tecelli edecei, ayrca alma, sendikalama, dinlenme hakk, Anne ve ocuk haklar, eitim ve kltrel hayata katk haklarna yer verilmesi hususlardr. Beyannamenin 28. Maddesi herkesin bu Beyannamede belirtilen ve gvence altna alnan hak ve hrriyetlerin tam uygulanmasn salayacak bir sosyal ve uluslararas nizama sahip olma hakkndan da bahsetmektedir. Bu Beyanname 30 maddeden olup her zaman ve her yerde temel hak ve hrriyetlerin savunmas iin bir gvence olmutur. 1963 yl Birlemi Milletler Irklkla mcadele Beyannamesi: Birlemi Milletler genel Kurulu 20 Kasm 1963 tarihinde ald 904-D18 numaral kararyla btn rklk uygulamalarn ortadan kaldrmay kabul etti.

Beyanname insanlarn haysiyetinin kabul ve insan haklaryla temel hrriyetlerin korunmas prensibine iaret etmekle insanlarn haysiyet ve haklarda eit olarak doduklarnn altn izdi. Buna gre her insan beyannamede gvence altna alnan temel hak ve hrriyetten rk, renk ve milli kken ayrm yaplmadan yayarlanabilir. Bu beyannameye gre rklk veya rk stnl prensibine dayal her trl inancn bilimsel ynden yanl olduu, sosyal ynden tehlikeli ve zalim olduu tesbit edildi. Ayrca bu beyanname Birlemi milletlerin dnynn baz lkelerinde hala mevcut olan rklk uygulamalarndan duyduu endieyi dile getirmi bu gibi uygulamalarn bazen yasalar ve idari uygulamalrala devam ettiine dikkat ekmitir.Beyanname ile Birlemi Milletler acil bir ekilde rk uygulamalarn ortadan kaldrlms iin titizlikle uraacan belirtmitir. Bu Beyanname insanlar arasnda rk, renk veya etnik kken yznden ayrm yaplmasnn insanlk haysiyetine saldr olduunu ve bunun Birlemi Milletler tzne ve nsan haklar Evrensel Beyannamesine aykr olduu iin knanmas gerektiini hkme balamtr. Bu Beyanname ile btn devletlerin, messeselerin, cemaat ve fertlerin temel hak ve hrriyetler konusunda ve insanlara yaplan uygulamalarda rk, renk veya etnik kken yznden ayrmclk yapamyaca veya byle bir ayrm tevik edici faaliyetler iinde yer alamyacan belirtmitir. Beyannamenin 3. maddesi rk veya etnik kken yznden ayrm yaplmasnn yasaklanmas iin gereken nlemlerin alnmas gerektiini ve byle bir ayrmn zel olarak medeni haklar, vatandalk, eitim, din, meslek ve konut konularnda olmamas gerektiini ele almaktadr. 4. madde ise btn lkelerin bu balamdaki politikalarn gzden geirilmesini ve byle uygulamalarn ortadan kaldrlmasn ngren yasal dzenlemeleri yapmak durumunda olmasn hkme balamaktadr. 5. madde de rk ayrm ve bundan kaynaklanan rk izalasyon politikalarnn bir an nce bitirilmesini istemekte" 6. madde ise rk, renk veya milli kkenin vatandalk haklarna glge drlmesine yol amamas ve insanlarn siyasi haklarn kullanmaktan aciz kalmamalarnn temini iin gereken nlemlerin alnmasn art komutur. Bu Beyanname bir de her hangi bir rk ayrm durumunda vatandalarn bamsz yarg organlarna mracaat edebileceklerini belirtmek yannda her hangi bir rk stnl veya imtiyaznn propogandasn yapan rgtlerin ve uygulamalarn knanmasn talep etmitir. Birlemi Milletler kararyla btn Irklk uygulamalarna son verilmesi Evrensel Beyannamesi: Bu Beyanname Birlemi Milletler Genel Kurulunun 21 Aralk 1965 tarihli ve 2106 XX numaral olan ve 4 Ocak 1969 tarihinde yrle gemsi ngrlen kararyla kabul edildi. Bu Beyanname de eskisi gibi insan haysiyetinin korunmas ve zgr olarak yaama hakkna sahip olduunu rk, renk, cinsiyet, dil veya din dolaysyla ayrma tabi tutulamyacan ve bu gibi uygulamalarn yasaklanmasn kararlatrmtr. Beyanname btn dnya lkelerinden byle bir uygulamay yapmamalarn ve yaatmamalarn istemekle bu gibi ayrm politikalarn zendiren uygulamalardan da kanmalarn talep etmektedir. Bilindii gibi bu beyanname Irak hkmeti tarafndan da onaylannca Irak hkmeti Irak Trkmenlerinin kltrel haklarnn kabulne sebep olmu, ancak Irak

hkmetinin rk asimilasyon politikalar yznden bir sene gibi ksa bir mddet iinde geri lnm ve yrrlkten kaldrlmtr.

Uluslararas Medeni, Politik, Ekonomik, Sosyal Ve Kltrel Haklar Antlamas: Birlemi Milletler Genel Kurulu 16 Aralk 1966 tarihinde 220A ve 2200 D-21 nolu kararlarla iki ahit,e de imza atmtr. Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar ahdi tzn 27. maddesine gre ve 3 Ocak 1976 da uygulanmak zere, ikincisi ise Medeni ve Politik haklar konusunda olup 49. madde gereince ve 23 Mart 1976 tarihinde uygulamak zere karlmt. Her iki antlama btn halklarn kendi kaderlerini belirlemeleri hakkn ve antlamada taraf olan btn lkelerin bu temel haklara sayg gstermesi ve korumas gerektiini iermektedir. Ayrca rk, renk, cinsiyet, dil, din veya politik olsun olmasn fikir hrriyeti bu antlamalarla gvence altna alnmt. Antlamalarn 19.maddesi nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde olduu gibi insanlarn kendi fikirlerini benimsemelerini ve bunu aklamakta her hangi bir baskya maruz kalmamalar gerektiini iermektedir. 20. madde ise rk grlerle her hangi bir milli veya dini toplulua nefret gstermek veya nefrete tevik etmekle dmanlk ve kaba kuvvete davetin yasaklanmasn ngrmtr. Irk Ayrmn yasaklayan 1973 yl Uluslararas Antlamas: Bu antlama Birlemi Milletler Genel Kurulunun 30 Kasm 1973 tarihli 3068 D-28 kararyla 18 Temmuz 1976 uygulama tarihli olarak tzn 15. maddesi gereince karara balanm ve imzaya almtr. Bu antlamann birinci maddesine gre antlamay imzalayacak lkeler rk ayrmnn bir insanlk suu olduunu ilan etmekte ve rk ayrm ve rklk babnda olan uygulama ve politikalarn ikinci maddede belirtildii ekliyle uluslararas hukuka ve Birlemi Milletler tzne ters dtn aklamakta ve bar ile uluslararas gvenliini tehlikeye drdn kabul etmektedir. Bu antlamay kabul eden lkeler rk ayrm yapan rgt ve fertlerin de su ilediklerini kabul ettiklerini belirtmektedir. kinci madde bu sular sralyarak bunlarn arasnda etnik gruplara bal fert veya cemaatlerin hayat ve ahsi hrriyetlerine kastedilmesi, ldrlmeleri, eziyete maruz braklmalar, zorunlu biimde kt koullarda lme terkedilmeleri, lkenin siyasi, sosyal, ekonomik ve kltrel hayatna katlmlarnn nlenmesi, alma ve eitimden mahrum braklmalar, lkeyi terketme veya lkeye geri dnmelerinin nlenmesi ve fikirlerini aklamalar konularn saymtr. 6. madde de ye devletlerin rk ayrmn yasaklama ve bu uygulamalar cezalandrma dorultusundaki Gvenlik Konseyi kararlarn kabul etmeyi teaht ettiklerini iermektedir. 19 maddeden oluan bu antlama vatandalarn ayrma tabi tutulmadan haklarn kullanmakta gvence altna alndklarnn dier bir temeli de tesis etmitir.

1978 Yl Irk ve Irklk Beyannamesi: Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt genel kurulu da 27 Ekim 1978 tarihinde ve 20. devresi sonunda rk ve rklkla ilgili bir beyanname yaynlayarak btn halk ve insan topluluklarnn medeniyete katkda bulunduunu belirterek nsan Haklar Evrensel Beyannamede ve Irkl ve Irk Ayrmn yasaklayan belgelere ramen bu balamda bir ok uygulamalar olduundan kaygl olduunu gsterdi. Bu Beyanname dnyada hala rk uygulamalarn varolmasnn endie ile izle izlendiini ve bu uygulamalarn derhal ve vakit geirmeksizin knanmas gerektiini izah etti. rgt, beyannamede bu gibi uygulamalarn yeni uluslararas dzene uygun olmamas yannda nsan Haklarna bir saldr olacan ve bu uygulamalarn aynen toplu kym cinayetleri gibi cezalandrlmas gerektiini tesbit etti. Beyannamenin 6. maddesi insan haklarnn korunmasnda en byk roln devletlere dtn ve rk ayrmn kknden yok etmek iin yasal ve idari nlemler almak drumunda olduunu ifade etti. 9. madde ise btn insanlarn ve halklarn rk, renk ve kken farkllklarna baklmadan haysiyet ve haklarda eit olduunu tekrarlayarak buna kar olan uygulamalarn devletler hukukuna aykr olduunu belirtti. Bu beyanname 10 maddeden oluarak ilan edildi ve insan haklarn savunan rgtlerin destek ve beenisini kazand. 1981 Yl Arlk ve Din-nan esaslarna gre ayrmcl yasaklayan Beyanname: Birlemi Milletler Genel Kurulu 25 Ekim 1981 tarihinde bu beyannameyi 36.55 numaral kararyla ilan edip btn insanlk ailesindeki eitlik ve haysiyet kavramlarna yer vererek fikir, vicdan ve inan hrriyetini gvence altna alarak bu konularda ayrm yapmay knad. Beyanname ibadet etme ve dini toplantlar yapmak dahil hayr kurumlarnn korunmas ve eitimin serbest braklmasnistedi. 8 maddeden oluan bu beyanname fikir ve inan hrriyetinin korunmas ve etnik veya dini sebeplerle ayrm yapmann yok edilmesi yolunda Birlemi Milletler prensipleri Ve nsan Haklar Evrensel Beyannamesi,nin getirdii fikirleri kuvvetle destekledi. UNESCO rgtnn Beeri gen ve insan haklar Evrensel Beyannamesi: Birlemi Milletlere bal UNESCO mrgt 11 Kasm 1997 tarihinde bu beyannameyi yaynlayarak insan ailesinin genetik zelliklerinin korunmas ve insan haysiyetine aykr olan deney ve aratrmalarn caiz olmadn vurgulayarak insanlara genetik zelliklerinden dolay hakaret etme veya ayrm yapmann ve bu gibi topluluklarn temel hak ve hrriyetlerinin gasbedilmesinin mmkn olamyacan aklad.

slami nsan Haklar Beyannamesi: 1999 ylnda slam Konferans rgtnn Dileri bakanlar Kahirede yaptklar toplantda bir slami nsan Haklar Beyannamesi yaynladlar. Bu beyannamenin birinci maddesi insanln aslnda bir aile olduu ve insani haysiyet ve grevlerle ykmllklerde eit olduunu, insanlar arasnda rk, renk, dil, cinsiyet, dini inan ve siyasi grlerinden tr ayrm yaplmasnn kabul edilemez olduunu belirtti. Ayrca beyanname kadnlar ve erkeklerin haysiyet, hak ve grevlerde eit olduklarn ilan ederek her insann nefsi, dini ehli ve fikir hrriyetinin gvenceye alnm bir ekilde yaama hakkna sahip olduunu, lkesinin kaderinde sz sahibi olmas gerektiini vurgulad. 2001 Yl Irkla kar Kahire Beyannamesi: 19-22 Temmuz 2001 tarihinde rkla kar evrensel konferans hazrlklar erevesinde Blgesel Arap hazrlk Kongresi, Kahire Beyannamesiyle btn rk sylem ve uygulamalar knayarak kltrel ve dini ayrcalk ve ounluklarn korunmasn istedi. Beyannameni ikinci blm Arap hkmetlerinin milli, etnik, kltrel, dini ve mezhebi aznlklarn korunmasnda pek baarl olmamalar yznden ayni lkelerde yaayan insanlar arasnda ekonomik, kltrel ve sosyal dengesizliklerin oluumuna sebep olduklar ve bunun doal neticesi olarak i savalar ve atmalarn meydane geldiine dikkati ekti. Bu uygulamalar tabi ki beraberinde geni llerde insan haklar ihlallerini de getirerek dmanlklarn krklenmesine ve barn yara almasna sebep olmutur. Kongre ayrca bata tam eitlik olmak zere insan haklarnn korunmas ve gvenceye alnmasyla siyasi, kltrel, rki ve dini oulculuun korunmas ve vatandalk haklarnn teminat altna alnmas prensibine de yer verdi. karlan beyanname btn dayatma ve sindirme politikalarn ve Arap lkelerinde aznlklara saldry knad, ayrca toplu kym ve zorunlu g ve zgrlkleri yoka saymann kabul edilemiyecek olduunu aklayarak aznlklarn korunmas ve Birlemi Milletler Aznlk Haklar Bildirgesindeki haklarn tam olarak kullanmalarna yardmc olunmasn istedi. 2001 Durban"Gney Afrika" rklkla mcadele konferans: Irklk ve yabanclara nefret edilmesiyle mcadele edilmesi evrensel kongresi 31 Austos- 7 Eylul 2001 tarihinde Gney Afrikann Durban kentinde yapld. Ortadou mnazallarnn ve anti samism tartmalarnn geni fikir ayrlklar glgesi altnda yaplan kongre ara zmler bularak iki beyannameyi benimsedi. lk beyanname bir prensipler deklarasyonu teki ise 160 katlmc lkenin kabul ettii rklkla mcadele beyannamesi idi.

AZINLIKLARIN KORUNMASI Trkmenler ve Krtler kendilerine verilen AZINLIK vasfn hi sevmemiler ve Irak,n genel prespektifi iinde esas konuma sahip milletler olduklarn hissetmilerdir. Bu sebepten dolay Irak,n manda rejiminden kurtulup Cemiyet-i Akvama giriini temin etmek iin verdii teahd de bundan dolay ok honut olarak karlammlard. Ancak Irakta en byk topluluun Araplar olduunu kabul etmek lazm. Hal byle iken teki milli topluluklar da haliyle aznlk olarak kabul edileceklerdi. Krtler bu konumu hafifletmek iin aba gstermi ve kendilerinden geici anayasalarda Vatann Ortaklar olarak bahsettirmeyi baarmlarsa da anaysann teki maddeleri vatandalar arasnda milliyet, dil veya kkenden tr ayrm yaplamyacan hkme balamtr. Bylece temel hak ve hrriyetlerde doal olarak ekseriyetle aznlk arasnda bir fark domayacakt. Ancak medeni insanlk camias ounluun aznla musallat olmas ihtimalini ve ounluk tarafndan olmasa da politikaclar tarafndan siyasi gerekeler ve inan nedeniyle aznlklarn madur duruma drlebilecei imkann grerek aznlklarn korunmas ve rk ayrm ile toplu kymlarn uluslararas cinayet olarak kabul edilmesi cihetine gitmitir. Milli Aznlklara mensup bireylerin haklarna ynelik 1992 Beyannamesi: Birlemi Milletler Genel Kurulu 18 Aralk 1992 tarihinde ald 47-135 numaral kararyla Milli ve Etnik Aznlklar ile Dini ve Lisan Aznlklara mensup ahslarn haklarn garantiye alan Beyannameyi kabul etmi ve aklamtr. Etnik, dini ve milli aznlklara mensup ahslarn haklar konusundaki Uluslararas Ahit,in 27. maddesinden ilham alarak birinci maddesinde btn lkelerin aznlklar korumayla ykml olduklarna karar vermitir. Bu karara gre aznlklarn etnik konumlar, kltrel , dini ve milli kimlikleri korunacak ve bu kimlikler desteklenecekti. kinci madde milli, etnik ve dini aznlklara mensup ahslarn kendi kltr varlklarn yaamaya hakk olduunu ve ak olsun gizli olsun kendi lisanlarn kullanmakta serbest olduklarn hkme balam, ayrca lkenin kltrel etkinlikleri, dini sosyal ve ekonomik hayatna katkda bulunmalar uygun bulunmutur. Bu beyannamenin en nemli prensiplerinden biri de aznlklara mensup ahslarn milli ve blgesel platformlarda kendi aznlklarn ilgilendiren kararlarda rol oynamalar, katkda bulunmalar ve kendi blgeleriyle ilgili kararlara katlmlarnn salanmas olaydr. Bu aznlklar bahsi geen beyannameye gre kendilerine zg konseyler tekil edi bunlar devam ettirebileceklerdi. Zaman zaman hkmetler veya baz teorisyenlerin milli aznlklarn baka lkelerdeki milli topluluklarla olan ilikileri polemik haline dntrlmt. Bu gibi

balantlarn esas vatanlarndaki fikir mozaiini ve kltrel hareketi zenginletirecei gzard edilmiti.

te bu beyanname bu polemie son noktay koyup nemli ve balayc bir hkm getirerek ikinci maddenin beinci fkrasnda u hkme yer vermiti: " Aznlklara mensup olan ahslar cemaatlerinin baka fertleriyle ve baka aznlklara mensup ahslarla iliki ve serbest iletiim kurma hakkna sahiptirler.Ayrca ayrm yaplmadan ayni milli, etnik, dini balar veya lisan balarn paylaan teki devletler vatandalaryla hudut ar ilikiye girmekte serbesttirler." Milli, dini veya etnik aznlklara mensup ahslarn haklarn koruyan beyannamenin etkin konfirmasyonu: Birlemi Milletler Genel kurulu 12 Aralk 1997 tarihinde 52-123 numaral kararyla ad geen beyannamenin konfirme edilmesini ve aznlklara mensup ahslarn temel hak ve hrriyetlerini serbeste ve etkili biimde kullanmalarnn teminini hkme balad. Buna gre etnik, milli ve dini aznlklar kanun nnde eit olarak serbest olacaklar ve bu ayrcalklarndan dolay kendilerine her hangi bir ayrm yaplmayacaktr. Karar btn lkeleri bu haklarn korunmas iin gereken nlemleri almaya ve iradeyi kullanmaya ard. Grld gibi bu beyanname devletlerde yasama veya yrtme organlarnn bu haklara aykr olarak hareket edebilecekleri ihtimali veya bir aznln br aznla musallat olabilecei ihtimalini grm ve beinci maddesinde insan haklarnn korunmas, tolerans ve anlamann hakim klnmas prensibinin hem hkmetler hem d birbirleri arasnda aznlklarn grevi olduunu hkme balamtr. Milli Aznlklarn Korunmas hakknda Genel ereve anlamas-1994: Bu anlama Kasm 1994 tarihinde Strasburg,da Avrupa Konseyi tarafndan aklanm, Avrupa Konseyine ye lkelerle 9Ekim 1993 yl Viyanna beyannamesine gre anlamay onaylayacak lkeleri hkmlerine balamt. Bilindii gibi bu beyanname Avrupa devlet ve hkmet bakanlar tarafndan onaylanm ve bu lkelerde yaayan aznlklarn korunmas ykmlln getirmiti. Anlamaya gre milli aznlklarn temel hak ve hrriyetlerinin korunmas uluslararas gvenceye alnan insan haklarn blnmez bir parasdr. Bu balamda aznlk mensuplar kltrel ve sosyal haklarn hi bir engel olmadan kullanacaklardr. Devletler aznlk mensuplar dahil btn vatandalar eit olarak grecek ve dil veya rk zellii nedeniyle ayrm yaplmadan eitlik salanacaktr. Aznlklarla ounluk mensuplar arasnda ekonomik, sosyal ve siyasi frsatlar da eit olacaktr. Bu anlama insani ilikilerde temel unsurun karlkl sayg olduunu ve anlay ve toleransn doru diyaloglar iin hayrl vesile olacan kabul etmitir.

NSAN HAKLARI VE AZINLIKLARIN KORUNMASI KONUSUNDA IRAK,IN UYGULAMALARI Irak hkmetleri btn bu uluslarars anlama ve ahitlerde gvenceye alnan ve nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ile kabul edilen temel hak ve hrriyetlerin hemen hemen hepsini hie saym ve Trkmenler dahil btn topluluklarn temel haklarn gasbetmitir. Uluslararas Af rgt veya nsan Haklar Organizasyonlar ile nsan Haklar Gzetim Komisyonlarnn yannda Birlemi Milletlerce tekil edilen tahkikat ve Aratrma komitelerinin raporlarna bakacak olursak Irak hkmetlerinin bu balamda iledikleri cinayetlerin vehameti ak bir ekilde gze arpacaktr. Amerika Birleik Devletlerin Dileri Bakanlnn 1999 yl raporu, Irak hkmetinin akl almaz uygulamalarn ve bu arada Kerkk,de Araplatrma ve asimilasyon politikasn gzler nne sermektedir. Bu rapor konutlara zor kullanlarak girilmesi, Trkmen ve Krtlerin ana topraklarndan uzaklatrlmalar ve aznlklar yurtlarn terk etmeye mecbur etmek iin ocuklarn rehin tutulmalar konularna aklk getirmektedir. kinci Krfez savandan sonra insan haklar komisyonlar ve insan haklarn aratrmak iin grevlendirilen zel raportrn raporlar yllar boyu bu uygulamalar tesbit etmi olduu gibi 2001 yl Irakta nsan Haklar durum raporu da Irak hkmetini insan haklarna saygl olmaya ve milli ve dini aznlklarn temel haklarna olan ihlallerini durdurmaya armt. Bu arada rapor derhal Krt, Asuri Ve Trkmenlere kar yaplan mezalimin durdurulmasn, Kerkk ve Hanekinden olan zorunlu glerin ve gneydeki Ahvar blgesindeki sulu arazi sakinlerine kar uygulanan politikalarn deitirilmesini nemle talep etmiti. 2002 yl raporu da insan haklar ihlallerini ve Trkmenlerle teki milletlerin ektikleri eziyetleri detayl olarak aklam, zorunlu g, Altu Kpr ve Tuz Hurmatu gibi Trkmen ehirleri etrafnda milli konumu deitirmek iin iskan blgeleri tesisi ve Trkmen ehirleri, kyleri ve semtlerinin isimlerinin deitirilmesi konularna dikkat ekmiti.

DRDNC BLM

Trkmenlerin Siyasi Mcadelesi Irak Trkmenlerinin Siyasi Mcadele Tarihi

Irakta ilk ulusal hkmetler kurulduunda etnik katlma yer verildi. Bu balamda 25 Ekim 1920 tarihinde Badat eraf reisi Aburrahman el-Geylani bakanlnda ilk geici hkmet kurulunca Trkmenlerden zzet aa Kerkkl Milli Eitim ve salk bakanlna atand. Kerkkl daha sonra 29 Ocak 1921 de kurulan ikinci hkmete bayndrlk bakan olarak atand, ancak Nisan 1922 tarihinde istifa ederek Trkmenlerle Irak hkmetleri arasndaki uurumun balangcna ahit oldu. Kerkkl,den sonra oldum olas Irak hkmetlerine hi bir Trkmen bakan alnmad. Kerkk ve teki Trkmen blgelerinde milli ruhun ahlanmasn nlemek iin ngiliz kuvvetleri bir mesaj ulatrmak isteyerek lejyoner Tiyari kuvvetlerini de alet ederek 4 Mays 1924 sabah Kerkk,n byk arsnda bir kavga kararak olaylar balatt. ngiliz kuvvetleri bu kavgadan sonra klalarna ekilip tekrar byk kuvvetlerle ehre dnm ve Tiyarilere de serbest hareket emri vererek yama ve saldrlara balayarak Trkmenleri evlerine kadar takip ederek ailelerinin gz nnde katletmeye baladlar. Irak polis kuvvetleri araya girerek sokaa kma yasa ilan etti Bunun balca sebebi hkmet evrelerini yzlerce Trkmenin kylerden ehir merkezine yneldiini ve soydalarn korumaya ve destek vermeye kararl olduklarn grmesi idi. Bunu nleyen hkmet gleri uaklarla Trke kaleme alnan bildiriler atarak ehaliyi sknete ard. Milli infial karsnda zararlar tesbit etmek iin bir komite kuran hkmet, zarar grenlere adil tazminat verileceini vadetti. Gerekten de Irak hkmeti zarar gren veya hadiselerde hayatn kaybedenlerin ailelerine datlmak zere bir miktar nakit tahsis etse de o zamann yetkilileri ve Belediye Bakan bu tahsisatn ok az bir miktarn datarak geriye kalan zimmetlerine geirdiler. Bu kasvet Trkmenleri sindirmeye yetmeyince ve hkmet gleri baz aydn kiiler ve retmenlerin Trkmenleri temel haklarn savunmaya ardklarn grnce bunlardan bir ksmn rgne gndererek zel olarak Basra ve Nasiriye gibi gney vilayetlerine tayin ederek buralarda iskan etmeye mecbur etti. Bu vilayetlerin uzakl ve oradan Kerkk,e ulamann zor olduunu hesaplayan hkmet olaylarn durulmas ve sakinlemesini bir sre bekledikten sonra bunlarn tekrar Kerkk,e dnmelerine izin verdi. Ancak bunlardan bir bir ksm zaten daha nceden istifa ederek Kerkk,e kendi imkanlaryla dnmlerdi. Hkmet bu uygulamay 1936 ylnda yaanan olaylardan ve Reit Ali Geylani,nin 1941 ylndaki ayaklanmas hadiselerinden sonra da yapm, zel olarak retmenlerin uzak vilayetlere tayinini karmt. Bu tayin edilenlerin banda milli ruhu krkleyen ve Yerel Lisanlar kanunun doru bir ekilde uygulanmasn isteyenler retmenler geliyordu.

12 Temmuz 1946 tarihinde Irak polisi Kerkk,n Gavurba denilen bahelerinde miting yapan ve bu mevkide aileleri ve ocuklaryla birlikte toplanan Irak Petrol irketi iileri zerine ate aarak bir ok l ve yaral brakarak ekildi. Kerkk,de yaylan infial ve kzgnlk zerine Irak hkmeti bir tahkikat komisyonu kurarak iten karlan iilerin tekrar ilerine dnmelerini kararlatrd ve olaylara sebep olanlardan bir ksmn tutuklad. Ancak tutuklanan polislerin hepsi dzmece baz yarglamalardan sonra serbest brakld. 1950 ylnda Irak hkmeti Kerkk ve teki Trkmen blgelerindeki eitim mdrlklerine gnderdii genelgede Trke tedrisatn durdurulmas ve Trke ders aklamalarnn azaltlmasn istemiti. Blgedeki kltrel tesislerin sindirilmesi abalar iinde 1954 ylnda Tuz Hurmatu,da Trke kitap ve dergilerin datmn salayan kitabevi yakld. 1957 ylnda nfus saym yaplmadan hkmet evreleri Kerkk, Erbil ve baka Trkmen blgelerinde Trkmen mevcudiyetini ve drst bir sam isteyenleri sindirmek iin baz tutuklamalar yaparak genellikle Trkmenlerin oturduklar kahveler gzetim altna alnarak Trkmen ailelerin korkmas ve nfus sonularnn arptlmas istendi. 1958 Temmuzunda yaplan darbden sonra Irakta cumhuriyet kurulmu ve bundan mitlenen Trkmenler artk btn vatandalarn eit olarak temel hak ve hrriyetleini kullanacak bir konuma geleceini beklemilerdi.Bu arada Trkmen aydnlarndan bir ekip bu midi yanstarak kardklar haftalk gazeteye " Beir" ismini vermilerdi. 23 Eylul 1958 tarihinden yayn hayatna giren bu gazete 17 Mart 1959 tarihinde yaynlanan 26. saysn kardktan sonra resmi bir kararla kapatld. Darbeden iki hafta sonra bir Trkmen heyeti Badat,da yeni idareyi kutlamaya gitti. Bu heyete Kerkk, Erbil, Musul, Telafer, Tuz Hurmatu, Kifri ve teki Trkmen ile ve kasabalarndan katlan bir ok Trkmen vatanda katld. Geceleri sokaa kma yasa uygulamasnn devam etmesine ramen zel izin alnarak gece yola kan kafile yzlerce arabayla sabah erken Badat,a vararak "Yeni Badat" blgesinde belirlenen bir noktada bekleyerek sokaa kma saatlerinin sona ermesini ve halk lideri Ata Hayrullah, beklemeye koyuldu. Trkmen lider, heyete Mhendislik fakltesi nnde belirli bir yere kadar nclk etti. O noktada Badat,da bulunan Trkmenlerin de katlm salanarak, dvizler ve pankartlar alarak yeni hkmetin karargah olan savunma bakanl binasna ynelmeye baland. Darbenin lideri Babakan Abdul-Kerim Kasm heyeti karlayarak bakanln byk salonunda bir konuma yaparak Iraktaki btn milletlerin kardee yaamalarndan bahisle Trkmenlerin de artk temel hak ve hrriyetlerine kavuacaklarnn mjdesini verdi! Ancak zel olarak Kerkk,de Trkmenleri kkrtmak iin trl abalar sarfedilmeye balam ve bu sinsi politika uygulanmaya balamt. Trkmen kahve ve kraathanelerine saldrlarn ard arkas kesilmiyor ve Trkmen aydnlar taciz ediliyordu. ehrin korunmasyla grevli askeri cihetlerin kar koymasna ramen Kerkke ziyaretine izin verilen Mustafa Barzani,nin ziyareti esnasnda zc olaylar yaanarak nzibat Amiri Hidayet Arslan 25 Ekim 1958 tarihinde bir kalp krizi sonucu hayatn kaybetti. Sevilen bir Trkmen ahsiyeti olan Arslan,n vefat Trkmenler arasnda byk znt ve kzgnlk yaratarak iddet olaylar ve atmalarn balamasna yol at. Cenaze srasnda yaanan gsteriler zerine askeri gler baz gstericileri ve rencileri tutuklayarak olaylar bastrmaya kalkt. Arslann lmnn krknc gnnde yaolan anma treni de onbinlerce Trkmenin katld bir gvde gsterisine dnt.Badat radyosu Trkmence Ksmnn al Trkmen Milli haklarnn bir dnm noktas oldu. 1 ubat 1959 da Trkmen Bayan spikerin "Buras Irak cumhuriyeti Radyosu..Trkmence Ksm" anonsu yzbinlerce Trkmenin

cokulu tezahuratyla karland. Bu yayn ilkin yarm saat olarak balatld, sonralar rt sate kadar uzatldysa da Baas rejimi dneminde azaltlmaya ve o ok deerli edebi ve kltrel ieriinden yoksun braklmaya terk edildi. Televizyonda da Trkmence yayn Kltrel haklarn kabulnden sonra geniletildiyse de gitgide azaltlarak anlamsz bir konuma sokuldu. renci Birlikleri seimleri de Irakta bagsteren komnist yaylmaclnn nne bir set germiti. Kerkk,de yaplan ilk orta ve lise okullarnn Talebe Birlii seimlerinde btn sandalyeleri Trkmenler kazannca hkmet evrelerini bir tela sard. Haliyle btn okullarn Talebe birlii bakanlarnn yannda Genel bakan da Trkmenler arasndan seilmiti. Arkasndan retmenler sendikas seimleri geldi ve bu seimlerde Btn Irak vilayetlerinde Komnist listeler kazanmken sadece iki vilayet direnmi ve komnizme teslim olmamt: Kerkk ve Ramadi. Kerkk listesini Trkmenler, Ramadi,yi ise Milliyeti Araplar kazanmt. Trkmen kadn da komnist dalgaya ggs germe de geri kalmamt, Komnist eilimli Irak Kadnlar Genel Birlii listeleri btn vilayetlerde kazanrken Kerkk buna geit vermemi ve komnist propoganda ve eilimlere prim verilmemiti. Belediyeler Bakan Nezihe Dleymi Kerkk,e yapt ziyarette Kerkk kadnlaryla toplanmak istemi, ancak duyduklarndan kzgnlk duyarak toplanty apar topar terketmi ve yoldalarna Kerkkte parti sloganlarn yerletiremedikleri iin kmt. Buna karn Komnizm dalgasna kar koyan Cumhuriyet Kadnlar rgt byk ilgi grm ve Kerkk,deki sorumlular youn katlm nedeniyle dehete drmt.Bu rgt yllar boyu ok byk hizmetlere imza atarak Kerkl,de ve civar kylerde aileler ve rencilere unutulmaz hizmetler gtrmt. Bu arada Trkmenlere kar dzenlenen antrikalarn ard arkas kesilmiyordu. Kerkk,de etnik yapnn deitirlmesi midini gden gler Badattaki merkezi idareye trl itham ve isnatlar ulatrmaya devam ediyordu. Bu balamda Trkmenlerin ileri gelenlerinin evlerine basknlar dzenliyerek szde ruhsatsz silahlar aramak zere bir tefti kurulu grevlendirildi. Bir ka subaydan oluan Kurul, 26 Aralk 1958 tarihinde Kerkk,e uakla vard. Ayni tarihli Genel Askeri Hkmdar,n 393 numaral telgraf gizli tutulan baz evlere baskn dzenleneceini bildiriyor, ancak Kerkk,de askeri ve sivil idareler bunlarn hangisi olduu konusunda bilgilendirilmiyorlard. Ancak baz sivillerin bundan haberdar olduklar aikard. Nitekim 40 kiilik bir Trkmen kart topluluk bu evlere Kurul dahi gelmeden nce gelmi ve evrelerinde toplanmt. Bunlar kaplar krarak veya bahe duvarlarndan atlayarak bu evlere girmiti. Kurul ile birlikte gelen polis komiseri daha sonra verdii raporda 42 kiinin ismini vererek bunlarn yaptklar tahribattan bahsetti. Aranan evler, ilk Trkmen olan brahim Nefti, Emekli Albay Ata Hayrullah, Emekli Doktor Albay hsan Hayrullah ve anti komnist Asuri bir General olan limon Hoaba,nn evleri idi. Arananlar bulunmaynca evlerden bir ka mutfak ba ve Ata hayrullah ve hsan hayrullah,n evlerinden iki kaytl ve ruhsatl tabanca alnmt. Bunlar ok kt artlarda Badat,a gtrlerek gzetim altna alndlar. Emniyet Genel Mdrlnde gerekler hemen ortaya knca tutuklular hemen salverildi ve Kerkk,e dndler. Bunlar karlamak iin de hemen hemen btn Kerkk sokaklara dkld.

1959 Kerkk Katliam Musulda 1959 General evvaf,n ayaklanmasndan sonra Kerkk,de ikinci tmen komutan olan General Nazm Tabakal grevinden alnm" yerine komnist gruplara yaknl ile tannan General Davut Canabi atand. Canabi, Kerkk,e ayak basar basmaz Trke yaynlanan gazetelerin kn yasaklad. Bylece Beir" Afak ve Belediyenin Trke olarak yaynlad "Kerkk" gazetesinin yaynna son verildi. Bu gazetelerin bayazarlar ve idarecileri ie onlarca avukat, doktor ve iadamnn srgne gnderilmesi ve gney vilayetlerinde gz hapsinde tutulmalar kararlatrld. Bu plan uygulandktan sonra Canabi,nin zel emriyle sadece Trkmenlere ait konut ve i yerlerine basknlar dzenlenerek silah aramas yapld. En ufak bir silah parasnn bulunduu evlerin aile reisleri hemen tutuklanarak srgne veya hapse gnderildi. Bylece Trkmenlerin tamamen silahtan arndrlmalar ve kendilerini savunacak en ufak bir imkana sahip olmamalar temin edildi. 1959 Hazirannda komnist dalgas biraz geriler gibi oldu, daha dorusu insanlara byle geldi. Bu kapsamda Kerkk,den srgne gnderilen Trkmenler geri gelmeye baladlar. Tasarlanan plandan ve kendilerini tam bir ay sonra beklemekte olan akibetten habersizdiler. Baz Krt yaynlar ve gizli bildirileri Trkmenlerin ve Araplarn kkrtlmalarn aka istemekteydi. Bu bildiri ve yaynlarn bir blm emniyet mdrlklerinin eline de gemekte geikmedi. Bunlar gereken raporlar eliinde Babakan AbdulKerim Kasm ve Genel Askeri Hkmdar,a iletildiyse de gz ard edilip zerinde durulmad. Bu arada General Canabi bir toplantya katlmak zere Badat,a arlmt. Toplantdan sonra kendisinin Kerkk,e dnmesine izin verilmemesi Trkmenler nezdindeki mitleri artrd. Komnist Ve Particiler "Krdstan demokrat partisi" mensuplar buna ierlemi, hatta Cenabi,nin geri dnmesini isteyen heyetlerin Badat,a akn ettii grlmt. Ancak Kasm bu talebi reddederek tmenin komutasn General Mahmut Abdul-Razzak,a teslim etmeyi kararlatrd. 14 Temmuz 1959 tarihinde Darbenin ilk yldnm mnasebetiyle kutlama hazrlklar yaplyordu. Trkmenlerin brokrat ve mesleki sendikalar mensuplarndan olan doktorlar, Avukatlar, memurlar ve iiler bir hazrlk komitesinin dzenledii resmi geite katlacakt. ehrin etnik konumu dolaysyla bu resmi geite de katlanlarn ounluu haliyle Trkmenlerden oluuyordu. Resmi geit,e katlmamakta olan Trkmen vatandalarn esnaf, genleri ve rencileri bir halk gsterisi dzenleyerek resmi kutlamalar zenginletirmek istediler. Resmi yrye katlanlar Byk arnn giri noktasndaki eski kprye varp Korya semtinde Atlas caddesi istikametin doru kprden gemeye baladlar. Bu arada halk yry de Mecidiye caddesinin sonlarna varm, tam polis mdrlnn nndeki meydandan kvrlp Atlas caddesine geecek ve resmi yrye katlmaya hazrlanyordu. Tam bu zamanlamada ve resmi yryn ncleri Garbiye Orta okulu hizasn geip 14 Temmuz kahvesinin nne gelmiti ki bir el ate edildi, arkasndan hemen otomatik silahlarn ate kustuu duyuldu. Ve sonradan planlanm olduu sabit olduu zere ellerinde dviz tayanlarn bir ksm dvizleri yere atarak otomatik silahlarn kararak ate etmeye baladlar. lk be dakika iinde 14 Temmuz kahvesi basld. O arada olup bitenlerden habersiz olarak kutlamalara katlanlara su ve iecek datm ikramn yapan kahve sahibi ve Kerkk1n has evlatlarndan olan Osman Hdr hunharca katledildi.

Hemen sokaa kma yasa anonslar devreye sokularak insanlarn evlerine kapanmalar saland. Ancak sokaa kma yasana tabi olmayan lm ekipleri sokaklar dolayor ve lm sayordu. Tam orta alarda yaanan bir manzaraya uygun olarak ehir gn boyunca yamaya tabi tutuldu. Bu arada daha nceden tesbit edilen evlere yldrm basklar dzenlenerek Trkmenlerin lider kadrosunun tasfiyesi plan ileme kondu. Bir sene nce Badat,da yaanan facia tekrar yaanyor, Trkmenlerin aydn kesiminden ve memleket ruhuyla kalbi arpan esnaf ve genlerden ele geen emen akla alnmaz yntemlerle ldrlyor, onunla da kalmayp cesetleri sokaklarda srklenerek arabalarn arkasna taklyor veya elektirik direklerine aslyordu. Trkmenlere ait btn iyerleri kundaklanarak yama ediliyor, bata Atlas ve Alemeyn sinamalar olarak sinama binalar havan toplaryla kertiliyordu. ehrin etrafna ember vurulmu ehre giri-klar yasaklanarak dardan bir yardm veya destein gelmesi nleniyordu. Ancak bu kuatmay yaran Emekli General Abdullah Abdurrahman Badada ulamay baaryor ve bu ileli ehrin perian halini btn playla Babakan Kasma anlatyordu. Sonradan yazlan kitaplardan anlaldna gre kinci Tmen Komutan General Mahmut Abdul-Razzak da bu kuatmadan nasibini alm gz hapsinde tutuluyordu, bir ara Babakan arayp yardm istemi, Kasm da bir piyade alay gndereceini vadetmiti. Ancak bu yardm katliamn nc gnnn sonunda ve planlanan uygulama bittikten sonra ulaabildi. Kerkkte hkm sren belirsizlikler arasnda her tarafta yangnlar ykseliyordu. Bu arada Tmen komutanl Petrol irketini aryarak yardm istemi, ancak gnderilen itfaiye aralar da yaklarak grevlerini tamamlamaktan alkonmulard. Tmen Komutanl baka bir giriimde bulunmu ve hastane mdrln aryarak srklenip Tmen Komutanl binas yaknnda aslan cesetlerin indirilmesi ve defnedilmesini talep etmi, ancak gnderilen ambulanslar da kundaklanarak bu uralar nlenmi, bylece asl cesetler Temmuz scanda gn boyunca asl kalmt. Badattan gnderilen askeri kuvvetler Kerkk,e girip ou Krtlerden oluan Drdnc alay askerlerin silahlar alnnca katliam yapanlar emellerine ulamlar arkalarnda 25 ehit ve resmi kaynaklara gre 130 yaral brakmlard. Bu Katliamda ehit olanlar: 1- Emekli Albay Ata Hayrullah 2- Emekli Doktor Albay hsan Hayrullah 3- Kasm Nefti 4- Selahattin Avc 5- Mehmet Avc 6- Cahit Fahrettin 7- Osman Hdr 8- Emel Fuat 9- Cihat Fuat 10- Nihat Fuat 11- Nurettin Aziz 12- Abdullah Beyatl 13- brahim Ramazan 14- Abdulhalik smail 15- Hasip Ali 16- Cuma Kanber 17- Kazm Abbas Bekta

18- akir Zeynel 19- Hac Necim Muhammed 20- Enver Abbas 21- Adil Abdulhamit 22- Zheyr zzet 23- Fethullah Yunus 24- Kemal abdulsamat 25- Seyit Gani Nakip Badattan gnderilen zel bir aratrma komisyonu almasn bitirerek ok acil bir raporla durumu Badat,a bildirince Abdul-Kerim Kasm 19 Temmuz 1959 tarihinde Mar-Yusuf Klisesnn al trenlerinde bir konuma yaparak Kerkk,de yaplan mezalimi anlatt ve bu vatanda Trkmenler, Krtler ve Araplarn karde olduunu syleyerek, "ne zaman birbirimize zulmetme huyundan vazgeeceiz?" diye yaknd! Kasm, 29 Temmuz 1959 tarihinde bir basn toplants dzenleyerek gazetecilere Kerkk katliamndan kalan toplu mezarlarn, cesetleri toplu olarak ukurlara yuvarlayan buldozerlerin, ve Tmen komutanlnn bitiiinde elektirik direklerinde rmeye terkedilen cesetlerin fotoraflarn gstererek bunlarn Barbarlarn ve Hlego,nun yaptklarndan geri kalmadn syledi.Kasm yle devam etti: "inann ne zamannda Hlego bu vaheti yapt, ne de siyonistler." Sorarm size, bunu yapanlarn demokratik rgtler olduklarn iddia etmeleri ne kadar gerekidir?" Kasm, gerekten masum ve oka uram olarak vasflandrd Trkmen vatandalara basal dileyerek bu cinayetlerden sorumlu olanlardan hesap sorulaca szn verdi. Kasm bu konumasndan bir ka gn sonra Badat Radyosunun yeni bir stdyosunun al mnasebetiyle yapt konumada yeni stdyo son zamanlarda ok maduriyete uram olan Trkmenlere destek anlamnda "Trkmen stdyosu" isminin verilmesini istedi. Bunun zerine Abdul-Kerim Kasm, Askeri Harekat mdr Kurmay Tu General Abdurrahman Abdul-Settar bakanlnda bir tahkikat komisyonu kurdurdu. Komisyon btn grg tanklarnn ifadesine bavurdu.kinci Tmenin birinci kurmay subay smail Hammudi el- Cenabi bata olmak zere btn tanklar olaylarn kastl olarak Trkmenler aleyhinde cereyan ettiini ve Trkmenlerin herhangi bir provokasyonunun sz konusu olmadn aka belirttiler.Bu kahraman subay bir de yaplm olan uyarlar ve bu uyarlara kulak aslmadn zntyle ifade etti. Ne var ki bu subyn verdii ifade ileride Tm Generallie terfi etme sras gelince terfiine engel oldu, istifa edince de hemen istifas kabul edildi ve Avukatlk mesleine yneldi. Bir mddet sonra Kasm bu tutumunu deitirerek 7 Ekim 1959 tarihinde urad suikastn akabinde komnist ve partilileri temize karmaya alarak el-Selam hastanesinde yapt basn toplantsnda bunlar aklamaya ve Kerkk olaylarndan sorumlu olarak Birleik Arap Cumhuriyeti ve Baaslar sorumlu tutmaya balad!. Daha sonra cinayetin sorumlularndan ou askeri skyetim mahkemeleri nne karld, bir ounun cinayetlere katldklar sabit oldu ve 28 kii idam, kendilerine yardm ve yataklk eden bir ou da bir ka senelik hapis cezasna arptrldlar. Ancak bu hkmler uygulanmadan bekletildi. 1963 Baaslarn ilk darbesi olunca bunlar hakknda idam hkm verilen btn hkmlleri infaz ettiler.zaten darbenin ilk gnlerinde 11 ubat tarihinde de General Davut Cenabi de idam edildi.

1960 ylnda Badat niversitesinde Milli Cephe teekkl ederek niversitenin Talebe Birlii almalarna ve hkmet yanllar karsnda sz ve eylem birliinin tesisini gelitirdi. Bu Cephe Arap Sosyalist Baas Partisi, Arap Milliyetiler Hareketi, Mslman Kardele Hareketi, stiklal Partisi Ve Trkmen renciler Birlii,nin nclnde kuruldu. Cephe seimlere ortak bir listeyle girerek ok iyi sonular elde etti. Talebe birliinde Trkmenler de ye ile temsil edildi. Trkmen retmenlerinin Birinci Yerel Kurultay Trkmen retmenleri Birinci Kurultay 28 Austos 1960 tarihinde Kerkk,de Atlas sinamasnda toplanarak 30 Austosa kadar devam etti. Kurultay Maarif bakan smail el-Arif ve Kerkk retmenler sendikas bakan Hakk Hrmzl,nn birer konumasyla ald. Kurultaya Kerkkten bir ok bayan ve erkek retmen katld gibi Telafer, Musul, Erbil, Altun Kpr, Tavuk, Tuz Hurmatu, Kifri, Karatepe,Kzlarbat, Hanekin, Mendeli ve Bedreden olmak zere geni heyetler katld. Kurultayda ok nemli konular tartld gibi bir ok tebli sunuldu.Trkmenlerin Anayas ile gvence altna alnan temel haklarnn savunculuunu yapan bu kurultay bir ok alma komisyonuna dalarak Ders kitaplar ve programlar, Resmi ve zel okullar, okuma yazma seferberlii, yksek tahsil ve burslar ve telif-tercme komisyonlar olarak almalarn balatt. Bu komisyonlarn ald tavsiye kararlarn banda ilk okullarda tedrisatn Trkmence yaplmas ve bunu temin etmek iin retmenlerin yetitirilmesi, bu lisanda ders kitaplarnn hazrlatlmas, yetkinler iin okuma yazma seferberliine dnk zel kitaplarn hazrlanmas, kylerde zel eitim kuumarnn almas, Trkmen rencilere niversitelerde kafi derecede kontenjanlar ayrlmas, yabanc lkelere burslu olarak gnderilmeleri, retmen ann kapatlmas, Trkmence kitap yaynlamak zere zel basmevlerinin kurulmas, Trkmence yaynlarn zendirilmesi Kerkk retmenler sendikas tarafndan Arapa-Trkmence bir derginin karlmas ve Arapa eitimin tamimi ve glendirilmesi konular geliyordu. lk Trkmen retmenler Kurultay almalar ve kararlar ok okulu bir beeniyle karland, alnda daha sonra karlan Kltrel Haklar kararlarna da bir temel tekil etti. eitli Trkmen blgelerinden gelen retmenler Kerkk,de byk bir sevgiyle arland ve toplumun btn kesimleri tarafndan destek buldu. Bu balamda Badat niversitesinde yksek tahsil gren Trkmen rencilerle Kerkk liselerinin talebe birlii ortaklaa bir resepsyon vererek heyet bakanlar ve alma komisyonlar yelerini arlad.

Trkmen Kardelik Oca,nn Kurulmas 1960 yl Irak Trkmenlerinin politik ve kltrel hayatnda bir dnm noktas oldu. Trkmen toplumunun btn kesimleri Trkmen sesini ykseltmek ve tek bir at altnda toplanmak iin Trkmen Kardelik Oca,nn kurulmasn salad. Badat,n vaziyye semtinde almalarna balayan bu ocak Trkmen vicdannn sesini ve kltrel hareketin ykseliini temsil ederek geni kitlelere mesajlarn vermeye balad. Irak Trkmenlerinin milli ve kltrel hareketinin en parlak kilometre tan Mays 1961 tarihinde yayn hayatna geen Kardalk dergisi tekil etti. Aslnda bu dergi btn Irak sathnda byk bir mevki edindi, nitekim Irak,n en tannm air ve edebiyatlar bu dergiye katkda bulundular. Dergi tarihi artrmalar, folklor aratrmalar ve fikir tartmalarn yannda edebiyata da byk yer verdi. Kardalk, 1977 ylna kadar zgr ve arbal konumuyla yaynn srdrd. Ancak bu tarihten sonra lkenin en yksek yasama ve yrtme organ olan Devrim Komuta Konseyi bir karar kararak demokratik seimle ibana gelen Trkmen Kardelik Oca,nn ynetim kurulunu feshederek idareyi cahil ve kukla bir ekibe teslim etti. Trkmen Kardelik Oca Erbilde bir ube aarak bu ehirdeki Trkmenlere fikir ve kltr hayatlarn daha serbeste teneffs etme imkann salad gibi Musul,da da bir baka ube aarak Musul ve havalisindeki Trkmenlerin bir cazibe merkezini oluturdu. Bu ube Telafer aydnlar ve genlerinin yannda Musul havalisi blgelerinin Trkmenleri tarafndan kltrel ve sosyal almalarla zenginletirildi. Ocak,n kalc hizmetlerinden biri de yksek tahsili kolaylatrmak iin btn Trkmen blgelerinden gelen rencilere ak olan renci yurdu, idi. Bu yurt bir ok renci yetitirerek daha sonra Irak brokrasisinde ykselen kymetli elemanlar yetitirdi. Ancak bu dnemde Trkmenlerin direncini krmak iin basklarn ard arkas kesilmedi.1961 yl sonunda baz retmen ve memurlar tekrar gney vilayetlerine srld ve Badat radyosu-Trkmence blmnde alanlar rfi idare tahkik komisyonlarna havale edildi. Badat niversitesi Trkmen rencileri 1962 yl sonunda balatlan renci boykotuna katldlar. Bu boykot 8 ubat 1963 tarihinde Kasm rejimini deviren darbenin gerekletii gne kadar srd. Bu tarihte Kasm devrilerek yzeysel bir yarglamadan sonra idama mahkum edildi ve hkm de Radyo evinde Trkmen stdyosunun karsndaki stdyoda infaz edildi.

1963 Darbesi sonrasndaki Gelimeler 1963 ubatnda Kasm, deviren darbe Trkmenler iin yeni bir mit oldu. Darbenin zerinden bir ay gemiti ki 8 Mart 1963 sabah bir yry yapld. Badatta yaplan bu yrye Trkmenler belki tarihlerinin en byk katlmyla yaklak elli bin kiiyle katldlar. Ancak yeni hkm de rk eilimini saklamakta gecikmedi. Bu arada Veziriye semtinde eski Kraliyet divannda konulanan Devrim Komuta konseyi temel hak ve hrriyetlerinin talibi olan bir Trkmen heyetini kabul etti. Bu toplantda heyet yelerinden biri Trkmenlerin yllar boyu bu lkeye gsterdikleri sadakat ve yaptklar hizmetlerle ordunun Refik Arif, Mustafa Ragip ve mer Ali gibi gzde komutanlarla ok deerli brokratlar, hukukular, doktorlar ve aydnlar yetitirdiklerine ramen nasl olup da mteakip kabinelere hi bir Trkmen alnmadn sorarak ortaya byk bir soru iaretini yerletirdi. Komuta konseyi bakan yardmcs konuyu deitirmek isteyince de ayni ye Trkmenlerin bakanlar kurluna mutlaka katlmalar gerektiini ve bunun Kanalizasyondan sorumlu bir bakanlk olsa dahi Trkmenlerden esirgenmemesini hiddetle istemesi souk bir hava estirdi. Badat niversitesi yksek tahsil genlii de bir ciddi sorumluluk rnei gstererek darbre ncesi yaplan balantlarn kolayca unutulmamasn isteyerek renci birlikleri seimlerinde hkmet yanllarnn mnferit bir ekilde hareket ederek teki milli gruplar dlamalarnn doru olamyacan ifade ettiler. Baasar ve Milliyeti Arap hareketi uzlama ve birlemeyi kabul etmeyince Badat niversitesi Trkmen rencilerini temsil eden bir heyet Irak talebe birlii bakan Mikdat el-Ani,yi ziyaret ederek milli gruplarn bir araya gelmesi mmkn olmayacaksa Trkmen rencilerin lke genelinde seimlere katlmayacaklarn bildirdiler. Gerekten de 1963 ylnda Trkmen renciler hem Badat niversitesindeki seimi hem de vilayetlerdeki lise seimlerini boykot ederek ilk boykot eylemlerini gerekletirdiler. Arif Dnemi 1963 sonlarnda 9 aylk ilk Baas hkm bitip Cumhurbakan Abdusselam Arif,in yapt bir zorunlu deiiklikle iktidara tmyle el koymasnn ardndan orantl olarak bir skunet devresi yaand. Abdusselam Arif bir uak kazasnda hayatn kaybedince yerine geen kardei General Abdurrahman Arif zamannda da vatandalar biraz solukland. 1966 ylnda akir sabir zabit Trke ve Arapa yaynlanan "Irak" isimli haftalk bir gazete karmaya balad.Bir ara Trkmen Kardelik Oca yelerinden baz genlein yardmyla kan bu gazete 1967 sonbaharnda yaynna ara verdi. Bu arada Trkmen blgelerinde sosyal ve kltrel etkinlikler filizlenmeye balad. Kerkkde Kzlay dernei bir sosyal dayanma hamlesi balatrken Yoksul rencilere Yardm Dernei de Irak iinde ve dnda bir ok renciyi yetitirmek iin ciddi bir plan uygulamaya balad.Bu arada el-Sevre (Devrim) kulb de hem spor yeteneklerini kucaklamaya hem de genlerin zlenen ekilde yetimelerine katkda bulunmaya alt.

Bu arada Kerkk,de baz hukukular, doktorlar, eczaclar, retmenler, mhendisler ve edebiyatlardan oluan bir aydnlar gurubu 1968 balarnda ileri Bakanlna mracaat ederek Trkmen Kardelik Oca dorultusunda "Kerkk Kltr Kulb" isminde bir dernek kurmak iin onay istediler. Kulbn i tz kltrel etkinliklere katlarak gazete ve dergiler karacan, kylere ve kyllere tarm ve veteriner hizmetlerin yannda salk taramalar almalarna katlacan ve Kerkk,de mzik ekipleri, tiyatro almalar ve benzeri etkinliklerle ailelere nezih bir ortam yaratacan ne srerek byk hizmetlere talip olduunu bildiriyordu. ileri bakanl kuruculardan bir ka deiiklik isteyerek kanunlar erevesinde ilemleri tamamlamaya alrken Badat,da yine siyasi rejim deierek drdnc darbe Arap sosyalist Baas partisini tekrar hkme kard. Bylece de kulbn kurucu heyeti iileri bakan salih Mehdi Amma,dan ret yazsn ald. ileri bakanl reddetme gerekesi olarak dernekler kanunun kurulacak derneklerin aklad gayelerinin arkasnda genel emniyet ve asayi kurallarn bozma tehlikesi gden gizli emelleri olan tekilatlara izin verilemiyeceini ieren maddesine dayanmt. Kurucular bunun ok yanl bir isnat olduu gerekesyle bakann kararna temyiz mahkemesi nezdinde itiraz etseler de, talepleri temyiz dilekesinin btn kurucular tarafndan imzalanmad gibi ekli bir gerekeyle reddedildi. 1968 Baas Dnemi Kerkk ehri yine 6 Ocak 1969 tarihinde tutuklamalara sahne oldu. Trkmenlere muhalefet edenlerin akibetini gstermek mesaj olarak bu sefer ehrin byk tccarlar ve iadamlar tutuklanmt. 1970 ylnda Irak hkmeti, rejim aleyhine darbe hazrl iinde olan bir ebekeyi ele geirdiini aklad. Ancak hi bir yarglama yaplmadan ve kimsenin savunmas alnmadan bir ok aydn kii ve siyaseti idam edildi. Bunlarn arasnda Kerkkn yetimi evlatlarndan biri olan Nizamettin Arif ve mesleinde hzla ykselmekte olan Trkmen kkenli subay Nejdet Asker Mahmut da vard. Ne acdr ki bir ka gn sonra, hkmet evreleri bir isim benzerlii sebebiyle bu gen subayn aslnda istenen kii olmayp yanllkla idam edildiini ve btn zlk haklarnn iade edildiini aklad. Ancak hata ok ge anlalm ve gen subay arkasnda gz yal bir aile ve hemehriler kitlesi brakarak ebediyete intikal etmiti. 1971 ylnda da baz genler ve esnaf, Trkmenlere yaplan gayri adil uygulamalar ieren ve Trkiyede yaynlanan bir blteni dattklar gerekesiyle tutuklanarak uzun sre tahkikata tabi tutuldular. Irak Trkmenlerinin Kltrel haklarnn Kabul Irakta Devrim Komuta konseyi 1970 yl 89 numaral kararyla Trkmen vatandalarn kltrel haklarn kullanabileceklerini bildirdi. Kararn metni yle: Devrim Komuta Konseyi Karara

Vatandalarn, lkeye hizmetlerini artrmann, milli birlii koruma ve mcadele azmini derinletirmenin, onlarn ancak meru haklarna kavumalar ile salanacana inanan 17 Temmuz devrimi, Trkmen aznlnn yaad blgelerde, kltrel haklarn kullanmasn uygun grmtr. Bundan dolay Devrim Komuta Konseyi 24.1.1970 tarihli oturumunda:

1- lkokullarda Trkmen dili okutturulmasna, 2- Bu dille retim yapan btn okullard aklma usullerinin Trkmen diliyle yaplmasna, 3- Trkmence retimi hususunda Terbiye ve Talim Bakanl"na bal bir mdrln kurulmasna, 4- Trkmen edebiyat, air ve yazarlarnn, kendilerine mahsus bir birlik kurmalarna imkan verilmesine, eserlerini bastrabilmeleri iin yardm edilmesine, dil bakmndan istidat ve yeteneklerini artrma frsat verilmesine ve bu birliin Irak Edebiyatlar Birlii"ne balanmasna, 5- Kltr ve Tantma Bakanl,na bal olarak, bir Trkmen Kltr Mdrl kurulmasna, 6- Trkmence haftalk bir gazete ve aylk bir dergi karlmasna, 7- Kerkk televizyonundaki Trkmence yaynlarn artrlmasna, Kara vermitir. Irak gazeteleri Trmen vatandalara kltrel haklarn " verilmesi" nden bahsetmeye balamlard ki Trkmenler kendi bildiri vr dvizlerinde kltrel haklarn" tannmas,ndan bahsetmekte israrl oldular. Trkmenler zaten byle bir haklar olduundan bunun verilmesinden bahsetmenin mmkn olamyacan savunuyorlard. ou kitleler Irak hkmetinin neden bu zamanlamay setiinden habersizdi. Aslnda Birlemi Milletler Genel Kurulu 21 Aralk 1965 tarihinde rklk ve rk ayrm uygulamalarnn yok edilmesi hususunu karara balam, 4 Ocak 1969 da uygulamaya konan uluslararas belgeyi hazrlam ve ye lkelerin imzasna amt. Ancak haliyle onaylama ilemi yasama organlar tarafndan kabul edilmedike mmkn olamyacakt. Irak,da da yasama grevini de stlenen Devrim Komuta Konseyi bu belgeyi 14 Ocak 1970 tarihinde onaylad, bu onaylamada iki ekince vard. Birisi rutin bir kayt olup bu belgeye imza koymann srail,i tanma anlamna gelemiyecei, ikincisi de 22. maddenin Irak iin geerli olmamas, bu ekilde de Uluslararas Adalet Divan,nca balayc olan uluslararas yarglama uygulamalarna tabi olamayaca konusu idi. Bu onayndan bir hafta sonra Devrim Komuta Konseyi Trkmenlerin Kltrel Haklarnn tannmas kararn kararak bir suretini de Birlemi Milletler dkmanlar arasna geecek ekilde ulatrd. Bylece Irak rejimi vatandalar arasnda ayrm yapt isnatlarndan ve sulamalarndan arnmak istiyordu. Bu kararn akabinde Sryanice konuanlarn kltrel haklar ve Krtlerle ilgili olan 11 Mart kararlar da kmt. Trkmenlerin Kltrel haklarnn kabulnden sonra Eitim mdrlkleri renci velileri arasnda yapt anketle Trkmence tedrisat yapacak olan okullar saptamaya balad. Sonuta Kerkkte 124 okulun 104 ve Tuz Hurmatu, Kifri, Altun Kpr ve

baka Trkmen blgelerin ezici ounluu Trkmence tedrisat seti. Okullarn isimini yeniden belirlemek iin bir komite topland ve ders kitaplarn hazrlamak iin sekin bir eitim heyeti seildi. Kltrel haklar bir yln doldurmadan Irak rejimi bu haklarn geri alnmas admlarn atmaya balamt bile. Eitim mdrlklerine Trkmence tedrisattan ekilip Arapay semek iin bir dileke datlmas talimat verildi. Veliler tehdit altnda bu dilekeleri imzalamaya zorland, imzalamak istemeyenlerin bunun sonucuna katlanacaklar ima ediliyordu.Karardaki Trkmence tedrisat ve Trkmen kltr mdrl almas kararlar da deforme edilerek yar cahil hkmet yanllarna veriliyor, hatta edbiyatlar Birlii,nin kurulmas karar devlet tarafndan uygulamaya konuyor ve Trkmenlerin sekin edebiyatlar uzaklatrlarak hkmet kararyla kimin edebiyat olaca kararlatrlyordu! Trkmenler, Kltrel haklarn "Meru sahiplerine iade edilmesi" slogann benimsemi tm toplantlarda, renci etkinliklerinde tekrarlyordu. Bu slogan savunan dvizler Kerkk sokaklarna aslyor, ancak hemen emniyet gleri tarafndan yok ediliyordu. 24 Ocak 1971 akam Trkmen Kardelik Oca Kerkkte Kltrel haklarn birinci yldnmn kutlamaya karar verdi. Bu mnasbetle Selahattin sinemasnda bir gece dzenlendi ve gecenin geliri Yoksul rencilere yardm derneine tahsis edildi. Bu geceye hkmet ve parti yetkili ve sorumlular davetliydi ve yine Kltrel Haklarn meru sahiplerine iadesi ileniyordu. Trkmence okullarn ardarda kapatlmas ve teki haklarn ucubeye dntrlmesi zerine Kerkk rencileri 2 Kasm 1971 tarihinde dersleri boykot direniine balayarak hemen hemen btn okullarda tedrisat felce uratt. retmenler sendikas da bir duyuru yaynlayarak boykotu destekledi. Bunun zerine hkmet evreleri byk bir infial gstererek boykotun eleballar olarak kabul ettii bir ok genci ve retmenler sendikas ynetim kurulunun btn yelerini tutuklad. Gzetim altna alnanlar ar ikencelere maruz kaldklar gibi emniyet ekipleri Kekkte sevilen bir tiyatro sanatsnn hayatna kyarak ykc eylem yapaca iddiasnda bulundu. Bylece ulusal dayanmann son tulas da yerinden kayyor ve Irak rejimi Trkmenler tarafndan hi bir ekilde artk kabul gremiyeceinin izgisini iziyordu. Bu hadiselerden bir ka ay sonra Kerkkte sekin baz aydn kiiler ve milliyeti renciler tutuklanarak Badada sevkedildiler. Siyasi ubede ar ikencelere tabi tutulan bu genler bir ay sonra ve hi bir yarglama yaplmadan salverildiler. in tuhaf Irak Devrim Komuta Konseyi 2001 yl 35 numaral kararn kararak Birlemi Milletlerin 47-111 nolu ve 16 Aralk 1992 tarihli kararyla onaylanan ve ye lkeler tarafndan Ocak 1992 tarihindeki 14. toplantda karara balanan rkln btn ekillerini yok etme antlamasn 8. maddesinin tadili anlamasna katlmay kabul etmiti! Aslnda Trkmenlerin Kltrel ve Milli haklar ilk Anayasa ile ve Cemiyet-i Akvam,a verilen teahtle gvence alnm bir siyasi szlemeydi. Ancak uygulamalar her zaman iac olmamt. Bu balamda Henry Foster "Yeni Irak,n oluumu" kitabnn ikinci cildinde Irak devleti kurulduunda Trkmen blgelerinde 13 resmi trke okulun bulunduunu yazar. 20. yzyl ise Baas rejimin glgesinde sona ererken hi bir resmi veya zel okul yoktu, ayrca renciler ve retmenler kendi lisanlaryla konumaktan bile alkonuluyorlard.

Tutuklamalar Devam Ediyor 1973 ylnda Irak rejimi baz ayd genleri tekrar tutuklad. Bunlar daha nce 1971 ylnda tutuklanmlar ve haklarnda yaplan takibatta bir sular sabit olmaynca salverilmilerdi. Salverilenlerin birisi evi arandnda ruhsatl bir tabancasna elkonmutu. Bu tabancay geri almak iin mracaat edilince eski dosyalara bakan emniyet gleri salverilenlerin hepsini tekrar tutuklayarak askeri bir mahkemeye sevketti. Svunma kabul etmeyen mahkeme hepsini yedi yl ar hapis cezasna arptrarak Badat yaknndaki Abu Gurayb hapishanesine kapatt. ki yl sonra ve genel bir af knca bunda yararlanan Trkmenler de evlerine dndler. Bu arada tutuklamalarn ard arkas kesilmiyordu. Tutuklarnn ou Devrim zel mahkemelerine sevkedilerek hi bir savunmalar alnmadan kiminin idamna kiminin de uzun seneler hapsine karar veriliyordu.

Trkmen Liderlerin dam 25 Mart 1979 tarihinde Trkmenlerin lider kadrosundan olan bazlarnn aniden tutuklandklar haberi alnd. Bunlarn banda Gen Trkmen Lideri Nejdet Koak, emekli General Abullah Abdurrahman geliyordu. Bunlardan bir ka gn nce yine aydn Trkmen liderlerinden Dr. Riza Demirci ve adam Adil erif tutuklanmt. 9 ay boyunca tutuklulardan haber alnamad, bu sreden sonra tutuklularn ailelerine idam edilmeden nce son defa kendileriyle grebilecekleri haberi geldi. Bunlarn hi bir savunma veya normal yarglamalar yaplmadan ve hi bir avukatla grmelerine msaade edilmeden Devrim mahkemesine karldklar ve orada Koak,Abdurrahman ve erif,in idamlarna karar verildii renildi. Liderler 16 Ocak 1980 tarihinde idam edilerek Kerkk ve btn Trkmen blgelerini yasa bodular. Bylece Baas rejimi Irak devleti kurulal bir ilke imza atyor ve Trkmenler arasndan gerekesiz idamlar kapsn ayordu. Bundan sonra onlarca ehit, Baas,n gaddar uygulamalaryla sehpalara gnderildi veya Dr. Demirci,nin konusunda olduu gibi ikence uygulanrken hayatn kaybederek cesedi dahi ailesine teslim edilmedi. Bundan sonra Trkmenlerle rejim arasnda son kprler de atlm oldu. Artk Trkmenler ne resmi grevlere talip oluyor, ne de sivil toplum rgtlerinde veya derneklerde yer alyordu.Bunun akabinde bu rejimle yaamann mmkn olamayacan gren bir ok aydn, gen ve esnaf kendi setikleri mecburi srgne yneldiler. Bu mezalim ve birinci krfez sava srasnda Irak,n uygulamalarna kar uluslararas suskunluk Baas rejimini daha da cesaretlendirmi ve Trkmen aydnlar

ve genlerinin byk bir kesimi tutuklanarak Devrim Mahkemesine sevkedilerek karlan idam kararlaryla tasfiyeye maruz tutuldu. Bir ksm ise tutuklandktan sonra izine rastlanmayarak yokedildi. Baas rejimi ran ile olan sava frsat bilerek mislman Trkmen genlerini de hedef alarak ia mezhebine bal olan tutuklad her Trkmen genci teki milletlere mensup olanlar gibi slami Dave partisine ye olma ithamyla kyma uratarak topraklarna ve prensplerine bal olan yzlerce drst Trkmen gencin hayatna kyd. kinci Krfez Sava Irak,n Baas rejimi Kuvet,e saldrarak lkey. Anlalmas g olan bir savaa sokarak Kuveyt,in kurtarlmas atmalarnda cephelere srlen bir ok Trkmen asker ve subaynn hayatlarn kaybetmelerine sebep oldu. Bunlardan byk bir blm zorla yedek hizmete alnp bu anlamsz savata katledilenlerdi. Bu savan en ac sonularndan biri belki de Irak ordusunun en parlak subay olan ve yzlerce gen subayn ve kurmayn yetitirilmesinde nclk yapan Kurmay Tmgeneral smet Sabir,in ehit edilmesiydi. Sabir, Kuveyt,ten askeri literatre geecek bir planla Irak ordusunun baz sekin blklerini hi bir zarara uramadan cepheden ekmi rejimin ban da ateli bir tartmadan sonra vatana ihanetle sulayarak dorular sylemi ve Saddam Hseyin tarafndan idam edilmiti. Irak rejimi bu savata hezimete urayp Irak,n kuzeyinde ve gneyinde ayaklanma olunca rejim kuvvetleri Krt kuvvetlerinin Kerkk,e girii ve Trkmenlerin bir ok semti ele geirmelerinin ardndan ehre tekrar girerek nne geleni altst etmeye balad. 27 Mart 1991 ylnda ayaklanmann kanl bir ekilde bastrlmasndan ve Tuz Hurmatu, Tavuk ve Taze Hurmatunun yolda tahribata uratlmasndan sonra Irak ordusu ve Cumhuriyet Muhafzlar gleri Kerkk,n kuzeybatsnada ve 45 kilometre uzaklktaki Altun Kpr ,ye girerek Kerkk,den ve teki kasabalardan kam olanlar takible ehirde hareket halindeki her canlya ate amaya baladlar, Ramazan aynn zelliine de aldrmadan evlere baskn dzenlemeye balayan askeri gler bulduklar btn erkekleri belirli olmayan bir noktaya sevketmeye baladlar. 28 Mart 1991 gn topplama kamplarna gnderilenlerden hi bir haber alnamad. Bu hadiseden bir ka hafta sonra yz kiiden fazlann cesetlerinin atlm olduu toplu mezarlara rastland. Aralarnda Altun kpr ehalisi olduu gibi Kerkk Ve Taze Hurmatu,dan hedefsiz bombardumanlardan kam olan vatandalarn da bulunduu 102 ceset bulundu.Yalar 10 ylla 66 yl arasnda olan bunlarn arasnda yal, ocuk ve hatta zrller de vard. Bunlarn kimlikleri yle: Kerkkller: 1- Ahmet Enver Abdullah 3- Atilla Ahmet Enver 5- Adnan bayez Hurit 7- ehap Ahmet Farac 9- Eyyup Salah Sait 11- Nevzat Kadir Abdurrahman 13- Mehmet Reit Veli 15- sam Osman Cemil 17-Fazl Cihat Fettah 2- Turan Ahmet Enver 4- Tark Bayez Hurit 6- Adil Bayez Hurit 8- Cemal ahmet Farac 10- Abbas salah Sait 12- Eyad Kadir Abdurrahman 14- mat Muhammed Reit 16- Salah Sait Salih 18- Nihat Abdulkerim Ali

19- Cebbar Sddk 21- Celil Fethi Muhammed 23- Nizameddin kr Hamdi 25- Hseyin Ali Ahmet 27- Muazzam Osman Ali 29- ahin Nasih Bezirgan 31- Nurettin Terzi,in olu ulaamadk 33- Osman Cemil 35- Hasip Mir Riza 37- Selam Reit 39- Mahmut Reit 41- Cemil Sleyman Abbas 43- Sezer Cuma Yasin 45- Kabil Abbas Burhan 47- Nezar Mehdi 49- Abdulmecit Abdulkerim 51- Celil Fethi Muhammed 53- skender Ali 55- Yaar Hamit Abdurrahman Taze Hurmatu,lular: 56- Haydar Gaydan 58- Hseyin Ali Ekber Sleyman 60- Aziz Tacil 62- Ali Hseyin Abbas Mal 64-Cemal kr Saki 66- Ali abdullah Kahya 68- Zenelabidin Ekber Naccar 70- Cevdet Haydar Behram Altun Kprl,ler: 71- etin Ahmet Behet 73- Cengiz Mazlum Nuri 75- Mehmet Halit Mendan 77- Melik Faysal Sleyman 79- Abdusselam Reit Hasan 81- Haim Mehmet Tevfik 83- hsan Mahmut Veli 85- hsan ali Feyzullah 87- Haim Ali hsan Riza 89-Amir mer Hurit 91- Sabah Ahmet Hamdi 93- Eret Hurit Reit 95- Saip Tatar Kadir 97- Hazm Enver Abdullah 99- Suut Hattap Osman 101-sam Mithat zzet

20- Halil Fethi Muhammed 22- kr Hamdi Muhammed 24- Mustafa Sleyman skender 26- Mahmut Attar 28- Atilla Nasih Bezirgan 30- Nurettin Terzi ismine 32- Nurettin Terzi,nin ikinci ismine ulaamadk 34- Zeynelabidin Fazl 36- Abdurrahman Mir Riza 38- Nizam Reit 40- Cneyt Seyit Behet 42- Kemal Sabir Ahmet 44- amil Abdurrahim 46- Rt Halil 48- Ercment Geylan Muhammed 50- Ouz Semi Emin 52- Yldrm Kerim 54- Orhan Hamit Abdurrahman

olu

57- Ali Ekber Sleyman 59- Zeynelabidin brahim 61- Hamit Garip 63- Necat Taki 65- Abdullah Kahya 67- smail kr Silav 69- Haim Haydar Behram

72- Mansur Mazlum Nuri 74- Nuri Mazlum Nuri 76- Adnan Halit Mendan 78- alan Faysal Sleyman 80- Kasm Mehmet Tevfik 82- Saddam Reit hasan 84- Erdsal hsan Mahmut 86- Ali hsan Riza 88- mer Hurit Salih 90- Adil mer Hurit 92- Aziz Ali sait 94- Settar Abdurrahman aziz 96- Necip sait salih 98- Zaim smail Hasan 100- Amir Mithat zzet 102- Hani Mithat zzet

Ayrca Tavuk buca da ordu firarilerini takip bahanesiyle tutuklama ve kovalamacalara sahne oldu ve bir ok gen herhangi bir gereke gsterilmeden tutuklama kamplarna sevkedildi.

Irak hkmeti "Irki Temizleme" politikasn hzlandrarak Trkmen blgelerinin etnik konumunu deitirmeye kalkt gibi krt blgelerinin de hvviyet deitirmesi giriimlerine balad. Bu balamda yeni yerleim blgeleri ihdas edilerek gney vilayetlerden araplar Kerkk,e ve civarna yerletirildi, bunlara byk nakit yardmlar yaplarak gayrimenkul almalar ve ev yapmalar tevik edildi. Bunun karsnda Trkmenlerin mlk edinmeleri, Arap Olmayanlara mlk satmalar ve hatta hkmete ait iyerlerini kiralamalar yasakland. Trkmenler trl tehdit ve zendirmeler altnda nfus dairelerine gidip etnik kkenlerini Arap olarak deitirmeye zorland, tarm arazilerine el konularak arap vatandalara datld, kamu alanlarnda kendi ana lisanlaryla konumalar yasakland, hkmet dairelerine memur plarak atanmalar yasakland, mevcut olanlarn bir blm gney vilayetlere atand ve Irak dna g edenlerin mlklerine el konuldu. Yabanc lkelerin emniyet blgesi olarak ua yasak blgelerin bulunduu ve 36. paralelin st olan araziye girmemesi gvencesi de zaman zaman ilemeyerek Irak gleri Krdstan Demokratik partisi ile anlaarak Krdstan Yurtseverler Birlii partisi glerini Erbil,den karmak iin bu ehre dal yapt. Yurtseverler birlii Erbilde karlarak ehir KDP,ye teslim edildi, ancak bu hizmetin karl blgede bulunan aktif Trkmenlerin kellesiydi. Emniyetli olduu sylenen bu blgede buluna Trkmen aydnlar gafil avlanarak Trkmen siyasi partileri ve rgtlerinde alan lider kadrosu tutuklanarak Irak gleri ekilince Badat,a sevkedildiler ve o zamandan sonra kendilerinden hi bir haber alnamad. Bu ihanet ve kallelik emberi iinde tutuklanan Trkmenler unlard: 1- Aydn akir Irakl 2- Mehmet Reit Mehdi Tuzlu 3- Ferhat Kasm Kerkkl 4- 4- Eyad Vahit sadullah 5- 5- Ali Hasan Hseyin 6- Abdurrahman mer kadir Bakkal 7- Ali Efzal Abdullah Yayl 8- Ahmet Nurettin Kayac 9- Mikail ehbaz Samat 10- Tark Fait Nurettin 11- Sirvan Ahmet Abdulkadir 12- Munim Mehmet Emin 13- Halit brahim Ahmet 14- brahim Abdurrahman 15- Mazin Faruk 16- Necmettin Nurettin

17- akir kr Zenelabidin 18- Neet Faysal Abdullah 19- irzad Yusuf Aziz 20- ahin Yunus Mahmut 21- Hacir Abdulgani ehap 22- Abdurrahman Kadir Mahmut 23- Halit Abdullah 24- Nusret Halit Abdullah 25- Ylmaz Halit Muhiddin 26- Ayad Ahmet 27- Abdurrahman Kaleli Bunlarn ounluu Kerkk ve Erbil ehri evlatlaryd.

EREF LSTES
Trkmen vatandalardan yzlercesi hayatlarn ya Kt isimli Devrim Mahkemesi zalim kararlaryla idam sehpalarnda, yahut ikence altnda ve yahut da gizli yntemlerle faili mechu suikastlarla kaybettiler. Bu kapsamda isimlerine ulatmz ehitlerin eref listesi aaya alnmtr. simlerine ve lm gerekelerine ulaamadmz bir ok bakalr da vardr, eminiz. Ancak tevsik edemediimiz kiilerin isimleri buraya alnmayarak sadece Trkmen partileri ve derneklerinde ve Irak Trkmenleri slami Birliinin dkmantasyon merkezinde kayd bulunanlar alnmtr. 1- brahim smail Aur 3- brahim Ekber Necef 5- brahim Hamza 7- brahim kr Tevfik 9- hsan Hilmi Hamid 11- hsan Kemal Mehdi 13- hsan Haim Aziz 15- Ahmet Nurrettin Kayac 17- smail brahim Mehmet 19- smail Hasan Sabir 21- smail Fazl erif 23- Ekrem Hurit 25- Ekrem Kerim Kasap 27- Emir Ahmet Efendi 29- Enver Abdulkirim Abdulsamat 31- Enver Mahmut Nefteci 33- Aynur Hamit Mustafa 35- brahim Ekber 37- Atilla Ahmet Nimet 39- hsan Hilmi 41- hsan Kemal 43- Ahmet Asgar Fini 45- Ahmet Beyati 47- Ahmet Reit Beyatl 2- brahim Ahmet Hurit 4- brahim oban Bakr 6- brahim kr 8- brahim Ali Merdan 10- hsan Abdurrahman 12- hsan Mehmet Ali Haydar 14- Ahmet Hasan Mehmet 16- Ercan Yavuz Mehmet 18- smail Beyati 20- smail Ali Fazl 22- smail Mustafa Ahmet 24- Ekrem Sultan Mehdi 26- Ekrem Mahmut ca 28- Emir Kerim Ali 30- Enver Mehmet Ali Saki 32- Aydn Mustafa 34- Ayhan Ahmet 36- brahim Piryadi 38- hsan Asgar Zeynel 40- hsan Fazl 42- hsan Mehmet Ali 44- Ahmet Beirli 46- Ahmet Hasan Ekber 48- Ahmet Reit Ali

49- Ahmet Sleyman Kasap 51- Ahmet Arab 53- Ahmet Ali Iryan 55- Ahmet Mehmet Ahmet 57- Ahmet Mehmet Ali Kahya 59- Ahmet Veli Bekta 61- smail brahim 63- smail Ali 65- Asgar Abit Mehmet 67- Ekber Abit 69- Ekber Ali 71- Ekber Ali Merdan 73- Enver Mehmet Ali 75- Adyn engl 77- Burhan Ekber Ali 79- Burhan Suphi Tevfik 81- Belkis Hamit Abdullah 83- Behattin Kocava 85- Tahsin Asgar 87- Tahsin Korkmaz 89- Casm Cuma Kara Ali Beyati 91- Casm Mehmet Ali Haydar 93- Casm Nurettin 95- Cafer Ahmet 97- Cafer Cevat Kazim 99- Cafer Kazm Musa 101- Celil brahim 103- Celil mer Kmbetli 105- Celil Mehdi Kazanc 107- Cemal Ekber 109- Cemal Mehmet Sadk 111- Cemal Nalbent 113- Cuma Hasan 115- Cuma Saki 117- Cuma Kazm Selman 119- Cengiz Paaolu 121- Cengiz Mehmet 123- Cihat Fahrettin Mehmet 125- Cevad Kanber 127- Cevdet Avc 129- Hac Mehdi Boyac 131- Habib Mubarek Fetah 133- Hasan Hseyin 135- Hasan akir 137- Hasan Abbas 139- Hasan Arap 141- Hasan Ali Uryan 143- Hasan Ali Kenit 145- Hasan Mehmet Yunus 147- Hasan Neccar

50- Ahmet ahkulu 52- Ahmet Aziz Cemil 54- Ahmet Kanber 56- Ahmet Mehmet Ali 58- Ahmet Mustafa Ahmet 60- Esat Faruk Kayac 62- smail Ahmet 64- Asgar Hamit Hurit 66- Ekber Zeynelabidin 68- Ekber Alladdin 70- Ekber Ali Behram 72- Ekrem mer Taha 74- Aydn brahim Ali 76- Bakr Cuma Kazm 78- Burhan Tevfik Ali 80- Burhan zzettin Nimet 82- Behattin Eref Sleyman 84- Tahsin Ahmet 86- Tahsin Beirli 88- Casm Ahmet ahkulu 90- Casm Dara 92- Casm Mehmet Ferhan 94- Cercis Mehmet Nurettin 96- Cafer Beyati 98- Cafer Riza Arafat 100- Celil brahim Kanber 102- Celil Demirci 104- Celil Fatih 106- Cemal Ahmet Farac 108- Cemal Cebbar Kuyucu 110- Cemal Mehemt Kerim 112- Cuma Pamuku 114- Cuma Hasan Hayri 116- Cuma enin 118- Cuma Kemal Beyatl 120- Cengiz Kahraman Veli 122- Cihat Fazl Tavuklu 124- Cevat Zeynelabidin Musa 126- Cevat Hadi Ali 128- Cevdet Kemal Day Ali 130- Habip Kerem Nuri 132- Hasan Baki 134- Hasan Zekeriya Mirza 136- Hasan kr Mustafa 138- Hasan Abbas Beahlul 140- Hasan Ali Bahll 142- Hasan Ali Kurevi 144- Hasan Gurap 146- Hasan Mustafa Dlfikar 148- Hasan Nasrattin Kerim

149- Hasan Veheb Elmulla 151- Hseyin Beyati 153- Hseyin Hasan Sleyman 155- Hseyin Haydar 157- Hseyin Haydar Abbas 159- Hseyin Zeynelabidin 161- Hseyin Tavuklu 163- Hseyin Asker Gani 165- Hseyin Ali Davut 167- Hseyin Ali Riza 169- Hseyin Ali Abbas 171- Hseyin Ali Maruf 173- Hseyin Fazl 175- Hseyin Fazl Abbas 177- Hseyin Kalender 179- Hseyin Mehmet Ali 181- Hseyin Yunus 183- Hilmi Hurit 185- Hamdi Hurit Mehmet Ali 187- Hamza Ahmet Beyati 189- Hamza Kumbetli 191- Haydar Abdurrahman 193- Haydar Kasim Beiri 195- Haydar Kanber Kahya 197- Halit Sait Akkoyunlu 199- Halit Osman 201- Kazgel Hseyin 203- Hdr Ali Merdan 205- Halil brahim Abbas 207- Halil Al Muhamed Yunus Telaferi 209- Halil Hasan Taki 211- Halil Fatih 213- Hurit Veli Beeri 215- Rudi Reat Muhtar 217- Riza Raid Mehmet 219- Riza Murtaza 221- Remzi Mehmet 223- Zeki Mehmet Ali 225- Zehra Bekta 227- Zeynelabidin Hayrullah 229- Zeynelabidin Sabr 231- Zeynep Tisinli 233- Salim brahim 235- Sami Abdullvehap Beyati 237- Sedat Ali Nasih 239- Sercan akir ayc 241- Sefil Mehdi Gaip 243- Selman Reit 245- Selim Hasan Taki 247- Semin Ahmet smail

150- Hseyin Ahmet Paa 152- Hseyin Hasan 154- Hseyin Hasan Sabr 156- Hseyin Haydar Halil 158- Hseyin Hurit Kahya 160- Hseyin Safi Sultan 162- Hseyin Aur 164- Hseyin Ali Ahmet 166- Hseyin Ali Demerci 168- Hseyin Ali akir 170- Hseyin Ali Merdan 172- Hseyin Ali Hadi Rauf 174- Hseyin Fazl Sadk 176- Hseyin Kasm 178- Hseyin Koryal 180- Hseyin Mertazi 182- Hakk Mehdi Ali 184- Hamdi Hurit Abbas 186- Hamza Ahmet 188- Hamza Abbas 190- Haydar Ahmet ahkulu 192- Haydar Kadir Hdr 194- Haydar Kamber 196- Haydar Kerim Beiri 198- Halit engl 200- Hatice Muhsin Elvehap 202- Hdr Beerli 204- Halef Hasan Sabr 206- Halil brahim Laz 208- Halil hsan Taki 210- Halil kr Anbaki 212- Halil Fahri Ali 214- Dlfkar Haydar Beeri 216- Riza Hasan Aur 218- Riza Kasm Hamu Beyati 220- Raad Abbas Mecit 222- Ramazan Cemil Kerim 224- Zaman Mehdi Mevlut 226- Halil Telaferi,nin ei 228- Zeynelabidin kr 230- Zeynelabidin Sabr Ahmet 232- Sakine Kamber 234- Salim Hasan Taki 236- Settar Beyraktar 238- Sertip Hseyin 240- Sefil Gaip Mehdi 242- Sekran Fazl Cafer 244- Selman Reit brahim 246- Selim Hamdi Baki 248- Semin Hayrullah

249- Semin Didar Veli 251- Sinan Mehmet 253- Seyit Hseyin 255- Seyit Mehmet 257- Sirvan Celal 259- ahin Tazali 261- kr Hasan Asker 263- kr Mahmut evket 265- kr Mahmut kr 267- ehap Ahmet 269- ehit Muharrem 271- irvan Sleyman Sait 273- Salih Yunus Ali 275- Sabah Mehemt Emin 277- Sabah Mevlid Mehmet 279- Suphi Baki 281- Suphi Yahya Kazm 283- Sefa Hasan Ali 285- Salahaddin Abdua 287- Salah Terzi 289- Salah Hasan Salih 291- Salah Mehmet Cudu 293- Zya Kasm Ali 295- Tark Mehmet Abdullah 297- Talip Cuma 299- Talip Mulla Hadi ayc 301- Tahir akir Kasap 303- Adil Ahmet Demirci 305- Adil Kasm Aa 307- Aur Hasan Hene 309- Aur Nazim Tazeli 311- Abbas Ekber Kanber 313- Abbas Celal 315- Abbas Reit Ortay 317- Abbas Saki Hdr 319- Abbas kr Safer Beyati 321- Abbas Ali Ekber 323- Abbas Ali Naccar 325- Abbas Fazl Sadk 327- Abbas Mustafa 329- Abbas Nazl 331- Abdulemir Abbas Mustafa 333- Abdulemir Fazl Sadk 335- Abdulemir Mehmet Mevlut 337- Abdulemir Hseyin 339- Abdullhasan HacHseyin 341- Abdulhseyin Kalendir ehbaz 343- Abdulhseyin Mehdi Mevlit 345- Abdullhalik Ahmet Kevter 347- Abdullhalik Aziz Haydar

250- Semin Abdurrahman Beyati 252- Seyit Cafer 254- Seyit Aur 256- Seyit Mehmet Salihi 258- Seyfettin Ali Haim 260- eref Hasan Aa 262- kr Halil Cuma 264- kr Mehmet 266- kr Mahmut Beyati 268- ehap Mehmet Hseyin 270- irzat Ahmet Sait 272- Sabr Mehdi Musa 274- Sabah Beiri 276- Sabah Mehmet Ceddu 278- Suphi Bakir 280- Suphi Fazl 282- Sefa Hasan 284- Sefa Saki Veli 286- Salahattin Necim Hattat 288- Salah Hasan 290- Salah Kayac 292- Salah Nurettin 294- Ziya Kasap Olu 296- Tark Musa Tevfik 298- Talip Mulla Hadi 300- Tahir akir eyhlerzade 302- Taha Numan Mslim 304- Adil Kasm 306- Adil Kumbetli 308- Aur Mehdi 310- Asi Abbas Hasan 312- Abbas Tevfik oban 314- Abbas Cemal 316- Abbas Riza 318- Abbas Semin 320- Abbas Suphi Tevfik 322- Abbas Ali kr 324- Abbas Fazl 326- Abbas Mehmet 328- Abbas Mehdi Riza Bender 330- Abbas Vehap 332- Abdulemir Ali Hadi Ruf 334- Abdulemir Kazm Tevfik 336- Abdulemir Hasan Aa 338- Abdulemir Abbas 340- Abdulhseyin Aziz evket 342- Abdulhseyin Mela brahim 344- Abdullhamit Andurrahman 346- Abdullhalak Hseyin 348- Abdurrahman Mehmet

349- Abdurrazak Ahmet ahkulu 351- Abdussecad Mehmet Ali 353- Abdulemir Ali Hadi 355- Abdullazim Hacigalip 357- Abdullgafur Mhsin Abbas 359- Abdullkerim Allah Verdi 361- Abdullkerim Zeynelabidin 363- Abdullkerim Aziz Haydar 365- Abdullkerim Mustafa Mehmet 367- Abdullah Ahmet 369- Abdullah Tahsin 371- Abdullah Arap 373- Abdullah Ali brahim 375- Abdullah Mmin brahim 377- Abdulnasr Refik Kazm 379- Abdulvehap Haydar maml 381- Abdullah Mehmet 383- Adnan Sabr Mehdi 385- Adnan Adil Merdan 387- Adnan Muhsin Al Vehap 389- zzettin Celil Abdullhamit 391- zzet Saki 393- Aziz Reit Riza 395- Asker Ahmet ahkulu 397- Asker Hasan Ali 399- Alattin Hseyin 401- Ali Ekber Rauf 403- Ali Asgar kr 405- Ali Asgar Musa Kazm 407- Ali Ekber Hdr Beyati 409- Ali Ekber Zeynelabidin 411- Ali Ekber Kevser 413- Ali lyas 415- Ali Bakr Kazm 417- Ali Taki 419- Ali Hseyin 421- Ali Hseyin Mamasi 423- Ali Hilmi 425- Ali Reit 427- Ali Semin Ahmet 429- Ali Sadk 431- Ali Abbas Saati 433- Ali Abdullvehap 435- Ali Fazl Beyati 437- Ali Kasm Tazeli 439- Ali Kazm 441- Ali Kazm Hurmatulu 443- Ali Kemal 445- Ali mehmet Veli 447- Ali Merdan Hseyin Tisinli

350- Abdurrazak Abbas Ali 352- Abdussamet Tisinli 354- Abdullazim Ekber 356- Abdullazim Zaman 358- Abdullgafur Abdullhalik 360- Abdullkerim Haci Aziz 362- Abdullkerim Sefer 364- Abdullkerim Kasm 366- Abdullatif Ahmet Kevser 368- Abdullah Ame 370- Abdullah Tahsin Beirli 372- Abdullah Aziz Beg 374- Abdullah Ali kr 376- Abdulmecid Hseyin Tisinli 378- Abdulhadi Kerim Kasm 380- Abdulvehap Mehmet Hseyin 382- Adnan Halil brahim 384- Adnan Saygn Hasan 386- Adnan Kemal Kanber 388- rfan Halil 390- zzettin smail Tuzlu 392- Aziz Haydar 394- Aziz Adil erif 396- Asker Taki Bekir 398- sam mer Celil Sarkahya 400- Allattin Abdulsamad 402- Ali Asgar Hasan Taki 404- Ali Asgar Musevi 406- Ali Ekber Tisinli 408- Ali Ekber Rauf 410- Ali Ekber Kencav 412- Ali Ekber Yusuf 414- Ali Bakr 416- Ali Beirli 418- Ali Hasan Hseyin 420- Ali Hseyin Beirli 422- Ali Hseyin Mehmet 424- Ali Hilmi Hamit 426- Ali Riza Muhtar 428- Ali Seyit Muhsin 430- Ali Tuzlu 432- Ali Abdullah Hdr 434- Ali Asker 436- Ali Fazl Musa 438- Ali Kanber Halil 440-Ali Kazm Tisinli 442- Ali Kerim Sefer Beyatl 444- Ali Kemal Hasan 446- Ali Murat hseyin 448- Ali Merdan Reit

449- Ali Merdan kr 451- Ali hadi ardakl 453- Ali Vehap ahmet 455- mat Mehmet Merdan 457- mer Mulla akir 459- mran Asi Musa 461- sa Riza Ekber 463- Gaip Ahmet Havi 465- Gazi Naccar 467- Fuat zzet Celil 469- Faik Tazeli 471- Faik Musa Tevfik 473- Faruk Namk 475- Fazl Sleyman 477- Fazl Abbas Mustafa 479- Fazl Ali 481- Fazl Mehmet Rahim 483- Ferhat Nasrettin Ali 485- Felah kr Abdullah 487- Faysal Mehmet Hseyin 489- Kasm Hasan Aa 491- Kasm Hasan Kenid 493- Kasm Abbas Veli 495- Kasm Kanber Ali 497- Kasm Kazm Sleyman 499- Kasm Mehmet brahim 501- Kasm Mehdi Mecit 503- Kazm Abbas 505- Kazm Yusuf 507- Kerim Zeynelabidin Mehdi 509- Kemal Terzi 511- Kemal Cuma Yasin 513- kemal Kanber 515- Kemal Mustafa 517- Mumin Hac Vahit 519- Malik Hamit 521- Mecit Semin kuravi 523- Muhsin Hseyin Ferhan 525- Muhsin Ali 527- Muhsin Fazl 529- Muhsin Ferhan 531- Muhsin Maksut Ali 533- Mehmet Ahmet Demirci 535- Mehmet Uzun kr 537- Mehmet Taki Ahmet Muhammet 539- Mehmet Cafer sadk Hayyat 541- Mehmet Hseyin 543- Mehmet Hseyin Mehmet Selim 545- Mehmet Reit Mehmet 547- Mehmet Zht brahim

450- Ali Musa 452- Ali Hadi Rauf 454- Ali Yayl 456- mer Esat 458- mran Hdr Ali Merdan 460- Avnettin Hseyin Sabir 462- sa Musa 464- Gaaip amehmet Ali Beirli 466- Fuat Ramazan kerim 468- Fuat Kazm Nedim 470- Faik Fuat smail 472- Fatih akir Kazm 474- Fazl Allah Verdi Sefer 476- Fazl kr Anbeki 478- Fazl Asker Mehmet 480- Fazl Kamber 482- Fettah Gaip Sleyman 484- Felah Cuma Sleyman 486- Faysal Beyatl 488- Kasm Ahmet ahkulu 490- Kasm Hasan Tazeli 492- Kasm Hamdi 494- Kasm Fazl 496- Kasm Kanber Vahit 498- Kasm Mehmet 500- Kasm Mahmut Kanber 502- Kasm Necef Hseyin 504- Kazm Abbas Yusuf 506- Kerim Zeynelabidin 508- Kerim Sefer Beyatl 510- Kemal Cuma Behram 512- Kemal Abdulsamat Tisinli 514- Kemal Kanber ayrl 516- Lebp Salih Nurettin 518- Meyyet hamzal 520- Mahir Oktay 522- Muhsin Hasan 524- Muhsin Sleyman 526- Muhsin Ali Hadi Rauf 528- Muhsin Fazl Culhac 530- Muhsin Maksut Cuma 532- Mehmet Emin Cevat Kazm 534- Mehmet Ahmet ahkulu 536- Mehmet Taki Ahmet 538- Mehmet Cafer Terzi 540- Mehmet hasan Taki 542- Mehmet Hseyin Beirli 544- Mehmet Hammu 546- Mehmet Riza Mehmet 548- Mehmet Semin

549- Mehmet Seyit Hseyin 551- Mehmet akir 553- Mehmet Abbas 555- Mehmet Abdullah 557- Mehmet Ali Hurit Abbas 559- Mehmet Gani Mbarek 561- Mehmet Fazl Hurit 563- Mehmet Kasm salih 565- Mehmet Mahmut Ahmet 567- Mehmet Murtaza Davut 569- Mehmet veli 571- Mahmut Allah Verdi sefer 573- Mahmut Cafer Terzi 575- Mahmut Saki 577- Mithat hseyin Kanber 579- Muslim Hamdi 581- Mustafa Hac Paa 583- Mustafa Ali 585- Mustafa Kazm Ahmet 587- Mustafa Mehmet Abbas 589- Muzaffer Zeynelabidin 591- Miktat Cebbar Kuyucu 593- Mmtaz Ekrem ali 595- Mnir Cuma enin 597- Mehdi Boyac 599- Mehdi eyh brahim 601- Mehdi Musa 603- Musa Cuma Behram 605- Musa Kazm 607- Musa Mirza 609- Muvaffak hac kr 611- Nazm brahim Semin 613- Nazm Mendelavi 615- Necat smail Hasan 617- Necat smail 619- Necat Hasan 621- Necat Kasm 623- Necat Musa Kazm 625- Necah mehmet Emin 627- Necdet ehbaz 629- Necdet Asker Mahmut 631- Necef Tuzlu 633- Necmettin Halaf 635- Necmettin Tahir 637- Neet Mithat 639- Nasrullah hadi Mehmet 641- Nizam Abdulhseyin 643- Nihat fazl Tavuklu 645- Nurettin Sleyman Aa 647- Nuri Kerim Kasm

550- Mehmet Sivid Bezirgan 552- Mehmet evket Kanber 554- Mehmet Abdullah Ali 556- Mehmet Ali Cuma 558- Mehmet Ali Abbas 560- Mehmet Fatih Saati 562- Mehmet fazl abbas 564- Mehmet Korkmaz 566- Mehmet Murtaza 568- Mehmet Nuri Hamit ellal 570- Mehmet Veli Bekta 572- Mahmut Beyatl 574- Mahmut Reit 576- Mahmut Tavuklu 578- Murat salih Mehmet 580- Mustafa Ahmet Beyatl 582- Mustafa Hseyin 584- Mustafa Ali Mehdi Aa 586- Mustafa Kazm selman 588- Muzaffer Beirli 590- Muzaffer Fatih 592- Mulla Hamat 594- Mmtaz Ekrem Abbas 596- Mehdi brahim Ali 598- Mehdi hamit Hurit 600- Mehdi Merdan Derman 602- Musa Tisinli 604- Musa Riza Mehmet 606- Musa Kazm selman 608- Mutlu abbas 610- nasih Abbas 612- Nazm Mehmet Ali 614- Nafi yasin Doramac 616- Necat Ahmet Semin 618- Necat Celil Paa 620- Necat kr 622- Necat Mehmet Koryal 624- Necati smail 626- Necdet brahim kerim 628- Necdt ehbaz Abbas 630- Necef Tisinli 632- Necmettin ayrl 634- Necmettin Halaf Mehdi 636- Nezar Resul cafer 638- Neet Mithat Altuncu 640- Nidal Hseyin Ali 642- Nizam Abdulhseyin Mehmet 644- Nihat Mehmet 646- Nurettin Sddk 648- Nevzat brahim Cuma

649- Niyzi Sddk kasap 651- Haim beirli 653- Haim Riza 655- Haim Abbas 657- haim Gaip Mehdi 659- Haim Mehmet Beyatl 661- Vefi Naki Hayyat 663- Vehap Mehdi Asker 665- Yahya Zekeriya 667- Yaar Halil Kanber 669- Yaar Mehdi Tuzlu 671- Ycel Musa smail 673- Yusuf erif Kazm 675- Yksel Veli Ali

650- Haim smail Kanit 652- haim hamdi Baki 654- Haim Zeynelabidin 656- Haim Ali Kara 658- Haim Kadir Hdr 660- Hicran ali Kemal Mehmet 662- Velit Aziz 664- Yasin Mehmet Sddk 666- Yaar halil brahim 668- Yaar zzettin Tuzlu 670- Yaar Namk Hseyin 672- Yusuf Refik 674- Yusuf Mehmet Beyati

BENC BLM
Trkmenlerin Nfusu Irak Trkmenlerinin gerek says ok elikili tartmalara sahne olmutur. Rejim karlaryla petrol gelirlerine gz dikenler ve rk emellerle bu blgeleri yutmak isteyen talepler ayni hanede birleerek Trkmenlerin Irak,ta ok az sayl nemsiz bir aznlk olarak gsterme abasn srdrdler. Irak,ta Trkmenler arasndan kan ve iir, edebiyat, lisan, bilim, spor dallarnda, ayrca askeri alanlarda ve havaclkta ok ciddi elemanlar yetitiren bu topluluun nasl olur da yok denecek kadar bir aznlk arasndan kt elikisini kimse gndeme getirmek istemedi. Trkmenlerin nfusu konusuna deinecek olursak bilindii gibi Irak hkmetlerinin bu hususta 1957 saymnda telaffuz ettii en dk rakam 136 800 kii olarak gsterilmiti. Bu rakamn ne kadar anlamsz olduu ve gerekleri yanstmad ortada olduu gibi bir ok yazar ve aratrmac tarafndan kaleme alnm, hatta devlet tarafndan da ifade edilmiti. Bu arptmann en bariz rnei olarak Lozan antlamasndan nce ngiltere ile Trkiye arasnda cereyan eden mzakerelerde ortaya kmt. Bilindii gibi ngizlerin badelegesi Lord Curzon Musul vilayetinde Trkmenlerin adedini az gstermekte akl almaz yntemlere bavuruyordu. Curzon ngilizlerin blgeyi kar kar dolaan ngiliz subaylar tarafndan 1920 ylnda yaplm olan ok dikkatli ve salam saym sonularna sahip olduklarn iddia ederek, vilayetin her tarafn dolatklarn ve her ehrin, kyn ve mahallenin kaytlarn tuttuklarn ileri srmt. Trk tarafnnn delegasyon bakan smet Paa sunduu belgelerle Musul vilayetinde sadece Trkmenlerin 146 960 kiiye ulatklarn tevsik etmeye alrken, Lord Curzon bu saynn belirtmi olduu gerekelerle ancak 66 000 olduunda srarl olmutu. Lord Curzon,un rakamlarn alp buna Musul vilayeti dnda yaayan, mesela Diyala ilelerinde ve merkezi hkmetin karagah olan Badat,da yaayanlar iin buna %10 yani sadece 6000 kiinin azck stnde bir rakam ilave edersek ve nfus art iin o zaman kabul edilmi olan ellili yllara kadar %3.4 ve 1950 den sonra %3.2 orann

hesaplarsak Lord Curzon,un kabullerine gre Trkmenlerin 1957 yl saysnn 254 676 olmas gerekirdi. Tam adedi saklamakta en ok kar olanlarn rakamn ele alsak dahi bu rakamla sonulanan nfus, nasl oluyor da Irak hkmeti tarafndan 136 800 olarak kayde alnyordu?. Bunu dikkatli gzlerin hepsi anlamakta glk ekti.

Lord Curzon,un rakamlarn olduu gibi alrsak bu adedin 2002 sonunda 884 710 olmas gerekir. Peki nasl oluyordu bazlar bu maksatl literatrlerinde Trkmenlerin 250 000 kiiyi amayacaklarn iddia edebiliyor: Burada sormak gerekiyor, acaba Trkmenler yzbinlerce kiiyi kaybettikleri bir toplu soykrmna m uradlar? Bugn Irakta herkes mesela katksz Trkmen olan Telafer ile merkezinde 250 000 Trkmenin yaadn ve bunlara Musul civarndaki kylerde barnan ve saylar yaklak olarak 50 000 kii olan vatandalar da ilave edersek bu rakamlar telaffuz edenlerin gerekesini anlamakta glk ekilir. Kald ki mesela Kerkk, Erbil, Kifri, Tuzhurmatu, Tavuk, Tazehurmatu, Altun Kpr, Karatepe, Hanekin ve Mendelideki Trkmenlerin durumunu ve konumunu da ilave edersek ok ak bir ekilde bu mesnetsiz rakamlarn ne anlama geldii ortaya kar. ngiltere hkmetleri ve bunlarn paralelindeki belirli amalarla blgeye yerletirilen politikac, yazar ve gazeteciler kendi rakamlaryla elikili olsa dahi ellerinden geldiince bu rakamlar minimale indirmeyi hep srdrdler. Manda idaresi zamannda Irakta bir ka sene yaayan Luid Dolberan,n " Mandadan zgrle dek Irak" jitabna bakacak olursak, Manda rejiminin sona erdii 1932 ylnda Trkmenlerin adedi 60 000 kiidir. Dolberan, Trkmenlerin adedini az gstermekle ykml olan Lord Curzon,un 1920 yl iin verdii 66 000 adedinden de az gsterdii Trkmenlere acaba ne oldu da bakalar, mesela Araplar, Krtler ve hiristiyanlar oalrken bunlar hep nfus kaybetti diye kendisine hi sorma lzumu hissetmedi mi? Nfus konusuna girmeden nce bizce ok nemli bir hususun altn izmek gerekmektedir. Grdmz kadaryla Irak,ta yaayan Krt vatandalar olsun, resmi hkmet olsun Trkmenlerin saysn saklamaya almakla byk bir yanlgya dmlerdir. Belki baz Trkmen aydnlar da kendilerini ve Trkmen halknn haklarn savunmak adna ayn yanlgnn ters tarafna taklmlardr. Aslnda herhangi bir vatandan veya etnik toplumun hakk ounluk veya aznlk hesabna gre yaplmamaldr. Yukarda bahsettiimiz gibi Irak anayasalar hi bir zaman bir stn rk ve aznlklar prensibini kabul etmemi, tersine dini, dili ve kkeni ne olursa olsun btn vatandalar eit ve milli haklarn kullanmaya ehil olarak grmtr. Artk herkesin bildii gibi bu konu anayasal hak konusu olmaktan km, uluslararas kubullerde ve insan haklar bildirgesinde olduu gibi Birlemi milletler Genel Kurulu,nun eitli karar ve belgelerinde de ak olarak hkme balanmtr. Buna gre konuyu inceleyecek olursak, Krt aydnlarnn abartl bir ekilde Trkmenlerin nfusunu az gstermeye kalkmalar karsnda kabul ettikleri bir ka yz bin nfusu da, u anda Birlemi Milletlere ye zgr baz devletlerin nfusunun altnda deildir. Bu gibi lkelere Arap Krfezi,nde, Avrupa ve Afrika,da da rahatlkla rastlamak mmkn olduu gibi son zamanlarda eit konumlarda Avrupa Birliine ye olan ve nfusu yzbinleri amayan lkelerin Almanya, talya ve Fransa

gibi youn nfus kitlelerine sahip olan lkelerle ayn yetki ve ykmllklere sahip olduklar grlmektedir. Bunlarn 1958 darbesinden sonra Irak hkmetinin dzelterek verdii rakamlara da hi bakmadklar veya grmek istemedikleri anlalmaktadr. Irak hkmeti bu rakam 1959 ylnda 567 000 olarak ilan etmiti.

Geree yakn rakamlara, Irak,n nfus art yzdeleri olarak ellili, altml ve yetmili yllarda %3.2, seksenli yllarda %2.6, doksanl yllarn balarnda %2.4 ve 1993 ylndan beri %2.3 olarak kabul edilerek, Arap Sosyal ve Ekonomik Gelitirme Fonu, Arap Para Fonu ve Petrol ihra eden Arap lkeleri Tekilat verilerine dayanarak ulalmmak belki yaklak olarak mmkn olur. Bu verileri ele almzda grld gibi Irakta Tm Trkmenlerin says 2 038 662 olarak grlmektedir. Kltrel dzey farklar ve sosyal koullrdan dolay bu remenin ters istikamette art gsterebileceini dikkate alrsak bu adedi imdi 2 milyon olarak kabul etmek sonucu douyor.

ALTINCI BLM
Trkmen Blgelerinin Etnik Konumu Kerkk ve Erb,l blgelerinin etnik konumu meselesi bir ok tartmaya yol at gibi, maalesef zaman zaman zc iddet olaylarnn da vuku bulmasna sebap olmutur. Irak,ta Krt kkenli baz politikaclar ve aydnlar Kerkk,te hi bir zaman Trkmen ounluun bulunmadn ispat etmek iin amansz bir aba harcamlar ve bu istikamette Musul Meselesi ekimeleri srasnda tanzim edilen ngiliz kaynakl yaynlara veya bizzat Krtlerin yazdklar kitaplara dayanmlardr. Malesef Kerkk blgesindeki Petrol kaynaklar bu atmann sebi olmutur. Krt siyasi hareketleri Kerkk petrolu olmadan ciddi bir oluumlarnn gerekleemiyeceini varsaym ve Kerkk,e youn g tevik etmitir. Araplatrma politikas da bunun antitezini tekil etmi ve petrol kaynaklarn salama ve emniyete almak iin Kerkk,n Araplatrlmas zarureti kanaatine varan Irak Hkmetleri bir de sanal bir korkuyla Trkmenlerden malesef hep kuku duymu ve tezelden bu blgeyi Araplatrmaya kalkmlard. Kerkk,n ismini dahi Arapa Milliletirme anlamna gelen ve Petrol kaynaklarnn milliletirilmesi kararna gnderme yapan ,Al- Tamim, olarak deitirmitir. Bu arada Kerkk,e bal bir ok Trkmen ilesinin idari balants Kerkk,den koparlarak Arap ounluklu vilayetlere verildi. Bunu takiben Kerkk ve teki Trkmen blgelerindeki Trkmen ky ve kasabalarn ismi Arapa isimlerle deitirildi. Krt yazarlarn ou da bilimsel bir aratrma olarak takdim ettikleri emsettin Sami,nin Kamus,l-A,lm adl eserini kaynak gsterecek, bunun nemli bir Osmanl tarih ve corafya ansiklopedisi olduunu ve bu eserde Kerkk nfusunun dtte

nn Krt, geriye kalannn da Trk ve Arap olduunun tesbit edildiini savunmulardr. Dr.Nuri Talabani de Kerkk Blgesi ve Etnik Konumunun Deitirilmesi abalar adl eserinde bu yolu benimsemi ve blgenin tarihi gemii ve corafyas hakknda Trk, Arap, Krt veya bat kaynakl; objektiflii ve bilimsellii ile tannan eserlerden feyz aldn yazarak, Osmanl ansiklopedisi Kamus,l-Alm,n yazar Trk tarihisi ve yz yl nce Kerkk blgesini ziyaret ederek ok salam bilgiler tesbit ettiini ve her halde de Krtlerden yana oldununu sylenemeyeceini ifade etmitir.

Biz burada Kerkk blgesinin etnik konumunu irdelemeden nce Kerkk,teki nfusun drtte nn Krt olduunu yazan tarihi ve seyyah emsettin Sami,yi tantmak ve Krt yazarlar tarafndan en nemli ispat vesilesi olarak kabul edilen bilgilerinin ne kadar salam (!) ve ne kadar bilimsel (!) olduunu aklamak isteriz. Aslna baklrsa emsettin Sami, Trk deil Arnavuttur. 1266 Hicri ylnda Arnavutluk,ta domu, orta renimini Yanya,da grm, Trke, Farsa ve Arapa,y sonradan zel retmenlerden evinde alarak renmi, arkasndan stanbul,a g ederek, Sabah gazetesini karmaya balamtr. emsettin Sami daha sonra hikye yazarlna soyunmu, yazd hikyeler arasnda Osmanl geleneklerine ters den ve evlilik messesesini tezyif eden Mu,aakat-i Tal,at ve Fitnat, bunun ardndan da Zahak Diktatrne Kar Demirci Kava htilli hikyesini yaynlad iin, sulu bulunarak mahkum edilmi ve Trablus,a srgne gnderilmitir! Srgnden dnnce lgat ve informatif antolojiler yaynlamaya balamtr. Yine nemli gereklerden biri de emsettin Sami,nin hi bir zaman bir gezgin ve seyyah olmaydr. Kerkk, de, hakknda yazd Badat, da grmedii, slam Ansiklopedisi tarafndan aka beyan edilmi, Kamus,l-Alm,daki maddeleri Bouillet,in Dictionnaire et de Geographie Universald,Histoire eserlerinden; Osmanl ve ark vilayetleri hakkndaki maddelerin de, baz Arap ve Acem kaynaklar ile kimi salnamelerden ve tetkik edilmemi raporlardan ald aka bildirilmitir(12). Verdii bilgilerin bilimsel, gereki ve doru olduunu kabul etmemiz gerekirse Badat,n da tam bir Trk ehri olduunu kabul etmemiz gerekir. nk . Sami ayn eserinde, Badat,ta halk tarafndan konuulan birinci lisann Trke, ikinci derecede ise Arapa olduunu da tesbit ettiini yazmaktadr. Irak,ta Trkmen Airetleri: Irakl aratrmac Tamir Abdulmuhsin el-Amiri 9 ciltlik ,Irak Airetleri Anseklopedisi, eserinde Oral-Altay lisan grubuna bal olan Trkmenlerin elTamim,Kerkk,, Ninava,Musul,, Diyala ve Erbil ile bu ehirlere bal baz ile, kasaba ve kylerde yaadn yazarak eitli airetlerine yer verdi. Bunlarn arasnda: 1-Beyat Aireti 2- Kara Ulus Aireti 3- Kanber Aa Aireti 4- ayrl Aireti 5- Bent Ali Aireti 6- lhanl Aireti

7- Celili Aireti 8- Demirci Aireti 9- ah Seven Aireti 10- Deliveli Aireti 11- Maraa Aireti 12- Glban Aireti 13- Yakubi Aireti 14- Dakira Aireti 15- Sarayl Aireti 16- Vendavi Aireti 17- Pir Nedir,Pir Nezar, Aireti 18- Ferhatllar Aireti 19- Seyitler Aireti 20- lhanllar Aireti 21- Tatran Aireti 22- Hatlan Aireti 23- Kasapllar Aireti 24- Hasekli Aireti 25- Kahyalar,Muratl, Aireti 26- Safuk Aireti 27- eyhler Aireti 28- een aireti Beyat airetinin Ouz kabilelerinden biri olarak ve Ouz Han,n alt olundan biri olan Gn Han olu Beyat,a mensup bir boy olarak gsteren eser imdiki Beyatllarn Sadiye , ehraban, Mendeli, Zarbatiya,Kazanya,Mansuriye, Bedre, Hanekin, Karatepe ve Kifride yaadklarn ancak youn olarak daha ok Tuz Hurmatu ile Karatepe arasnda ve kerkk merkezinde yaadklarn belirtmektedir. El-Amiri Beyat boyunun Bastaml, Karanaz, Biravcl ve Hasdereli olarak budunlar olarak gstermektedir. Anseklopedi Telaferde ve evresindeki btn airetlerin Trkmence konutuunu kaydederek bu blgedeki airetleri yle sralyor: 1- Ali Han Beg Aireti 2- Pir Nedir Aireti 3- Hamat Aireti 4- Ferhat Aireti 5- Davudi Aireti 6- Hala ve Al Harbu Aireti Tuz Hurmatu airetlerini de Beyatllar yannda yle sralyor: 1- Bender Aireti 2- ayr Aireti 3- Kanbe Aa Aireti 4- Kara Nas Aireti 5- Assafi Aireti Tavuk airetleri arasnda da Celili, lhanl, Demirci ve eyhler airetleri zikredilmektedir. ebekler:

Dr. Suphi Saati, Tarihi Geliim iinde Irak,ta Trk Varl, eserinde Musul ve evresinde yaayan ebek aireti hakknda Irakl aratrmac ,Ahmet hamit elSarraf,,n verd bilgilere ilavelerde bulunmutur. ebeklerin nfusu 1989 yl itibaryla 40-50 bin etrafnda veriliyordu, bylece u anda 75 bin,den az olmamalr gerekiyor. Yerleim blgeleri ve kyleri arasnda : Abbasiya, Elbeg, Arpac, Babinit, Basahra, Baika, Bavize, Bazoya, Baybu, Bedne, Bilavat, Bisan, Bisatl, Hiluhan, inici, Deravi, Gkeli, Haraba Sultan, Hazen Bent, Hdr lyas, Karakoyun, Karaor, Karatepe, akratepe ebek, Kara yatak, Kaziye, Kibirli, KehrizKr Gariban, Minare ebek, mer kayac, Nebi Yunus, Selamiye, emsiyat, eyh emir, irin han, Tel yara, Tercile, Tez harap, Topzava, yarmca, Yengi Bastaml ve Zehre hatun. Hollandann Amesterdam niversitesinde felsefe profesr olan Michell Leezberg baka ebek kylerine de iaret ediyor. Bunlarn arasnda Kani kervan, Karkaan, Mftiye, Kahrava, eyh eli, avuklu, Tirava, Toprak ziyaret, Hazne ve Orta harap zikredilmektedir. Malesef ebekler de br Trkmen kylleri gibi zorunlu ge tabi tutuldu. Bu kapsamda Irak kuvvetleri ebeklerden bin aileyi ikinci krfez savandan sonra Harir ovas, aklava,nn kuzeyi, Baziyan ve ememal kuzeyine srd. Dr. Leezberg,, ,ebek Ve Kakailer, adl eserinde Karmeli, Gulami Ve Sarraf,n ebeklerin Trkmen hviyetini teyit ettiklerini sylyor ve Birleik Amerikann thaca ehrindeki Cornell niversitesinde 1988 ylnda baslan M. Musa,nn ebeklerin Anadoludan g eden Trkmenler olduklarn ve ebeklerin geleneksel kitaplar olan ,Buyruk, ve ,Menakip, kitaplarnn da Trkmence yazdn tesbit ettiini yazmaktadr. nanrl phe gtrmeyen btn ciddi kaynaklar, Kerkk blgesinin gerekte bir Trkmen blgesi olduunu, ancak son zamanlarda Krtletirme veya Araplatrma abalarnn etnik konumunu etkilemeye baladn aka ifade ederler. Biz burada bilimsel ynden ciddiyeti ve tutarll belli olan onlarca Trk ve Trkmen kaynaklarnn hi birine iaret etmeden, sadece Trkmenlerin dndaki yazarlarn tanklklarna ba vurmay uygun grdk. Herhangi bir kaynaa deinmeden nce, bu gerein bizzat Irak hkmeti tarafndan bahsi geen ve 28 Ocak 1932 tarihinde Milletler Cemiyeti Konseyince kurulan komite tarafndan hazrland ekliyle Millet Meclisinin 5 Mays 1932 oturumunda onaylad ve 30 Mays tarihinde aklad deklarasayonun dokuzuncu maddesinde Kifri ve Kerkk ilesinde (Kerkk ehri) ounluun Trkmen olduu ve bu blgede Arapa,nn yannda Trke ve Krte,nin resmi dil kabul edildii hkme balanmtr. O zaman Trke,ye kar hassasiyetin bulunduu dnem ve ortamda Irak hkmetinin byle bir taahhd kayda deer olmayan bir aznla vermi olabileceini kimse dnemez. Konuyu inceleyenler, st ste gelen Irak hkmetleri ve kabinelerinin Arap, Krt, Trkmen dokusunu hep kabul ettiklerini iyice bilirler. 1921 ylnda ilk anayasa tasla Arapa, Krte, Trke ve ngilizce olarak bastrld gibi ngiliz Yce Temsilcisi 4 Mays 1924 tarihinde bir grup Tiyari Levi askerinin Kerkk,te yapt katliamdan sonra, yalnz Kerkk,te yaynlanmas gerektii iin bildirisini sadece Trke olarak bastrmt. Tarihi Abdurrazak Al-Hasani bu konuyu ele alrken o zaman Kerkk,te konuulan lisann Trke olduunu aklamaktadr. 1925 ylnda kabul edilen Irak Anayasas Arapa ve Krte,nin yannda Trke olarak da baslmt ve 1931 ylnda yaynlanan 74 numaral Mahall Lisanlar

yasas, bata Kerkk ve Erbil olmak zere, Trkmenlerin counlukta olduu blgelerde muhakemelerin Trke olarak yaplmasn hkme balad gibi, Trkmenlerin tahsil grd okullarda da tedrisatn kendi dilleriyle olmasn n grmt. Bu hak ve gvenceler teki temel insan haklar gibi, daha sonra gelen hkmetler tarafndan rafa kaldrlm ve bu konuda en korkun insan haklar ihlallerinden birisi, dnya kamu oyunun gz nnde yaanmt. O zamanlar Irak hkmetlerinin bu gerei kabul ettiklerinin en bariz rnei olarak, Kerkk,te Belediye bakanl tarafndan nerolunan tek resmi yayn organ olan Kerkk gazetesinin Trke ve Arapa olarak yaynlanm olduunu gsterebiliriz.

Aratrmac yazar Sati Al-Hisri Irak,ta Hatralarm adl eserinde 1921 ylnda, o dnemin Eitim Bakanl bamaviri grevinde bulunan ngiliz yzba N.Varel ile olan ihtilaf ve arpmasn ve Eitim Mdr muavinlii grevini reddettiini aklarken, Varel,in kendisine: -Kerkk,e git, orada Eitim Mdrl grevini sana verelim, orada Trke konuulur, sen de Trke biliyorsun, dediini hatrlatyor. Varel bu nerisini Kralliyet Saray Bakan Rstem Haydar,a da tekrarlam ve Al-Hisri,den Trke konuulan Kerkk,te yararl olabileciini sylemiti. Irakn yeni tarihi zerine pek ok aratrmas ve eseri bulunan Hayri Emin meri de, Irak taht zerine yaanan tartma ve atmalar anlatrken Kerkk,te ounluun Trkmen olduunu yazmaktadr. Ayrca 1920 ayaklanmas liderlerinden olan Ferik Mizher Al-Firaun, Irak,n etnik konumuna deinirken, Arap olmayan aznlklarn lkenin kuzeyinde sakin olduunu, bunlardan Krtlerin Sleymaniye ve Erbil,de, Trklerin Kerkk ilinde ve az sayda Ermeni, Asur ve Nasturi,nin Musul ilinde bulunduklarn ifade etmektedir. Bir baka yazar, Abdulmecit Hasip Al-Kaysi,ye bakacak olursak, 1 Haziran 2000 tarihinde Londra,da kan el-Hayat gazetesinde Asuriler adl kitab hakknda yaynlanan bir eletiriye verdii cevapta, kendisini tantrken Irak,n siyasi tarihiyle ilgilenmesinin elli yl bulduunu ifade eden bu yazar, ad geen kitabnda Kerkk,n bir Trkmen ehri olup, halknn Trk rkndan olduunu ve kuvvetli Krt kabilelerinin onlara yakn oturduunu yazmaktadr. Irak,n etnik yaps ve mozaik konumunu anlatan baka bir yazar da Seyyar Al-Jamil, kendi kitabnda Trkmenler ise Irak,n kuzeyinde belirli yerleim blgelerinde yaarlar. Younlukla Diclenin dousunda Kerkk ve batsnda Telaferi yerleim mekan olarak tutmulardr. Bu topluluk Irak,n baz blgelerinde hkmranlk kuran Trkmen devletlerinin bir blmdr diye yazmaktadr. Munzir Musuli ise Krdstanda siyasi ve partizan hayat adl eserinde Amerikal gazeteci William Egilton Jr,n 1946 Mahabad Cumhuriyeti kitabndan alnt yaparak Kerkk,n bir tartma konusu olabileceini ve sanki eit olarak Trkmen ve Krtler arasnda paylalm olduunu, ancak petrol yataklarnn bulunduu bat ve kuzey-bat blgelerinin Trkmen ve Arap kylerinden olutuunu yazmaktadr. Dr. Mecit KhudduriCumhuriyet Dneminde Ira adl kitabnda Kerkk Altun Kpr ve Telafere temas ederken buralarn Trkmenlerce meskun olduunu yazar.

Tannm Sosyolog Dr. Ali el-Verdi Irakta Trkmenlerin younlukla bulunduklar blgelere temasla bunlarn Araplarla Krtleri ayrmakta olan dz bir izgi zerindeki ehir ve kasabalarda yaadklarna temas etmektedir. Dr. Kasm el-Cmeyli de Dr. zzet ztoprak tarafndan yayna hazrlanan Irak ve Kemalizm Hareketi adl kitabnda ngiliz yetkili Henry Dubbsin 1923 tarihinde Kerkk ve havalisinde Trkmenlerin Faysaln krall iin yaplaca oylamay boykot etme niyetlerinin duyulmas zerine Kerkk ziyaret ettiini, Trkmenlerin nde gelenleriyle grp ngilizlerin Trkmenlerin Milli ve Kltrel haklarn tanmaya hazr olduunu ilettiini bildirir. Abbas el-Azzavi de Mni Badadinin Farsadan tercme ettii seyahat kitabnda ranl bir sorumlunun Kerkkten getiini ve bu ehrin ounluunun Trklerden olutuunu yazmaktadr. Dr. Fazl El-Ensari, Irak Sakinleri isimli demografik almasnda Trkmenlerin Irakta nc etnik gurup olduunu Telaferden Mendeliye uzanan hatta Araplarla Krtleri ayrdklarn ve Kerkkte en byk younluklarnn bulunduunu yazmaktadr. Irakl yazar Mir Basri Yeni Irakn edebiyat yldzlar adl eserinde Irakta gelien edebiyattan bahisle Krtlerin Sleymaniye blgesinde edebi eserler vermelerine karn Kerkkde Trkmen edebiyatnn yaygn olduunu yazarak Fuzuli, Fazli, Rizai,Ahdi , emsi ve Hseyni ile balayan edebiyat dalgasnn sadece Trkmen edebiyat ile gelitiini ve Hicri Dede, Hdr Ltf, Naci Hrmzl, Mehmet Sadk ve Ahmet Faiz ile dorua ktn, Krt asll eyh Rza Talebaninin de Trke yazmak durumunda olduunu bildirmektedir. Dr. Cemil Musa Naccar Badat Vilayetinde Osmanl daresi adl eserinde Trkmenlerin kkenlerine ve geleneklerine bal olan ve Badattan bahsederken vilayetin kuzeybatsnda yaayarak Kzlarbat, Hanekin, ehraban, Mansuriye, Deli Abbas, kazaniye ve Mendelide yaadklarn, ancak ayrca Musul vilayetinin bir ok ehir ve kasabalarnda da youn bir ekilde yaadklarn bildirmektedir. Msrl yazar Dr. Hasan Bekir Ahmet ise Arap Trk ilikilerinin bugn ve gelecei ismindeki kitabnda Irak Trkmenlerinin nfusunu 2 ile 2.5 milyon tahmin etmektedir. Stephen Hemsly Longrigg Irak,n yeni tarihinde drt yzyl adl eserinde Trkmenlerin yerleim blgelerini anlatarak yle demektedir: Trkmenlerin eski gler kalntlar Telaferde ve uzun bir izgi olarak Musul yolunda Deli Abbasdan Byk Zaba kadar uzanmaktadr. Gzel Kerkk ehri ise son iki asrda pek deimemitir. Ve byk yol zerindeki Trkmen kylerinin konumu hatta yamur sularna dayal tarmla uraan eitli kylerin konumu da hi deimemitir.Trk kannn hakim olduu blgelerde ve Trkenin ve Trk akmnn bariz bir ekilde grld yerlerde her zaman Trk arl grlmtr. Longrigg bu kapsamda Kerkk anlatrken lisannn Trke olduunu sylemektedir. Longrigg,in baka bir kitab, Trkmenlerin feodal olmayan ve tarmla uraan kylerde sakin olduklarn, balca Kerkk, Altn Kpr, Erbil ve Kifride, ayrca Karatepe, Tuz Hurmatu, Tavuk ve Badat - Musul yolunda younluk kazandklarn, bir de Musul - Sincar yolu ortasnda olan Telaferde bulunduklarn yazmaktadr. Longriggi, Musul meselesinin zme kavumasndan sonra Kerkk ve Kifride olduu gibi buralara bal olan kylerde de Trkmenlerin bir problem yaratmadklarn ve kendilerine olduka fayda salayan mistik tutumlarn brakmadklarn yazlmaktadr.

ngiliz yazar Sarah Garaham Brown, Kerkk blgesinin Araplatrlmas ve Trkmenlerle Krtlerin blgeden ge zorlanmas abalarnn ikinci Krfez Sava,ndan ok nce baladna temas etmekte, David MacDowall ise, Musul ehrinin Arap ounluuna sahip olmasna ramen Badad,a uzanan yol zerindeki btn ehir ve kylerde Trke konuan Trkmenlerin sakin olduunu yazmaktadr. Vladimir Minorsky, htilafl blge adl yazsnda, Musul meselesine deinirken hi phe gtrmyecek bir ekilde pek Yolulu adl tarihi yol boyunca Trkmenlerin ounlukta olduklarn ve Telafer, Erbil, Altn Kpr, Kerkk, Taze Hurmatu, Tavuk, Tuz Hurmatu, Kifri ve Karatepede ounluu tekil ettiklerini tesbit etmektedir. ngilterenin G ve Tabiyet idaresi,nin yaynlad insan haklar raporu Trkmenlerin youn olarak Kerkk,de, ayrca Musul, Erbil ve Diyala,da yaadklarn , bunlarn baz kaynaklarca yz bin kii olduklar, ancak gerek adedein iki milyondan az olamayacan bildirmektedir.Rapor Trkmenlerin temel hak ve hrriyetlerinden yoksun olarak yaadklarna temas etmektedir.Renhard Fischer ise Berlin n.versitesinden Master diplomasn almak iin sunduu, Irak Trkmenleri, tez aratrmasnda Irakta en nemli Trkmen yerleim blgesinin Kerkk olduunu, bu ehrin sadece bir kltr merkezleri olmakla kalmayp Trkmenlerin en youn nfusunu ierdiini yazyor. Objektif yazlar ve aratrmalaryla tannan yazar Said Aburish, ntikam politikalar adl kitabnda Kerkkn konumuna temasla yle diyor: Araplar ve Krtler kendi alarndan ehrin kendilerine ait olduunu iddia etseler de gerek olan ehrin ounluunu Trkmenler tekil etmektedir. W.R. Hay , Krdstanda ki Yl, adl eserinde 1918-1920 arasnda siyasi memur olarak yaad Irakta Kk Zab nehri gneyinde en nemli iki ehrin Kerkk ve Sleymaniye olduunu, Sleymaniye Krt ehri iken Kerkk ve erbil,in Trkmenlerle meskun olduunu yazmaktadr. Hay bu kitapta Kerkk,de ounluun Trkmen olduunu ve bu ehrin onlarn ana yerleim blgeleri olduunu da yazyor. Siyasi literatrde baklrsa, 1958 darbesinden sonra, merkezi Kerkk,te olan kinci Tmen Komutan Tmgeneral Nazm Tabakal,nn hatralarn ieren kitaptan alnan belgelerde, o zamanki siyasi otoritenin konuya nasl bakt da ortaya kmaktadr. yle ki, Tabakal, Genel Askeri Hakime sunduu raporda, Kerkk,te, Krtlerle Kerkk vilayetinde ounluu oluturan Trkmenler arasndaki etnik atmann ok belirgin bir durumda ortaya ktn, belirtmitir. Tabakal ikinci bir raporunda da, 2-5 ubat 1959,da toplanan Birinci retmenler Sendikas Kurultay,nn kararlarn eletirirken, Kerkk,te Krtlerin hi bir ekilde ounluu oluturmadklarn, aksine aznlk konumunda olduklarn ifade etmektedir. Resmi ngiliz belgelerine de baklnca Dileri bakanlnn 371/134255 numaral belgesine rastlyoruz. Bu belgede ngilterenin Badat Bykeliliinin Dou dairesine gnderdii bir telegrafta Kerkkllerin genellikle Trke konutuklarna iaret ettii gzlenmektedir. ngiltere Dileri Bakanlnn 371/134212 numaral bir belgesinde de 12 Austos 1958 tarihli ve 1286 numaral gizli telegrafnda da Kerkkllerin genellikle Trke konutuklar aka ifade edilmektedir. Konuyu gerekten aratranlar her halde Hanna Batatu,nun Irak hakkndaki kitabnn nc cildinde yer alan u ifadelere rastlamlardr: Bir Petrol merkezi olan Kerkk, Badat,n 180 mil (280 km) kuzeyindedir. ok yakn zamanlara kadar kelimenin tam anlamyla bir Trk ehri iken, Krtler yava yava yakn kylerden bu ehre g etmeye baladlar. Petrol sanayiinin gelimesinden sonra bu g hz kazanmaya balad ve 1959 ylna gelince, Krtler

ehrin te birini tekil etmeye, Trkmenlerin says ise yandan biraz fazlaya inmeye yz tuttu. Erbil gibi baka Trk ehirleri de ayn olaya ahit oldu. Erbil byk bir ekilde Krtlemeye balad ve deiiklik bar bir ekilde cereyan etti. Kerkk,teki durum ise farklyd; oradaki halk daha direnli olarak, Trkiye ile sk kltrel balarn koruyup, etnik hviyetlerini daha uurlu olarak perinletirdiler. Enseklopedik bilgilere bavuracak olursak Cambrdge n.versitesi yayn olan Dnyann yerel Mimarisi Enseklopedisi eserinin Kerkk Maddesi, Kerkkte ounluun Trkmen olduunu ve rakta Trkmen nfusunun 2.5 milyonun altnda olmadn yazyor. Son olarak, kimsenin objektifliinden phe etmedii Encyclopedia Britannica,nn da, tartma gtrmeyecek ekilde Kerkk,n bir Trkmen ehri olduunu, ancak ehirde Arapa ve Krte konuan insanlarn da bulunduunu vurgulamasna iaret etmek yerinde olacaktr. Bu ansiklopedinin dzeltilmi yeni basklarna bakacak olursak, Kerkk,n etnik yapsna temas edildiinde yine Trkmenlerin n planda olduunu grm oluruz.

Erbil:
Erbilin eski bir ehir olduu tarihi belgelerle sabittir. Hatta baz kaynaklar Babil,den dahi eski olduunu yazar.Tarihi kitabelede Urbilum olarak gemektedir. Erbil Smerler, Akatlar, Kutiler,3.Ur slalesive Babillileri grm bir ehir olup ivi kitabelerinde lke hanmnn evi anlamna gelen Akaan kalama olarak getii Taha Bakr ve Fuat Sefer,in Eski Medeniyetler Rehberi kitabnda tesbit edilmektedir.Asurlular zamannda Senharip Erbilde baz sulama projeleri gerekletirmiti,Bizanslar ve Sasaniler ehri ele geirmi ve Trkmen beylerinden Zeyneddin Ali Kk burada bir Trkmen beylii kurmutu. Bundan sonra Erbil Muzaffereddin Abu Sait Gbr,nn hkmne gemi ve altn an yaamt. Erbil ayrca Celairliler, Karakoyunlu beylerinden ah Muhammed ve Esba emiri kardeinin hkmne girdii gibi Akkoyunlular tarafndan da ynetilmiti. 1637 ylnda Osmanl idaresine geen erbil ngilizlerin Irak igaline kadar Osmanl hkmnde kalmt. Erbil Molla Efendi gibi bilginler, yakup Aa, Rezzak aa, Garibi,eyh Sait Efendi Haim Nahit Erbil ve Tevfik Celal Orhan gibi air ve edebiyatlar yetitirmitir. Aratrmac Yazar,Hanna Batatu, Yukarda bahsedilen Irak,3. Kitap( Komnistler,Baaslar Ve zgr Subaylar, eserinde ehir merkeznn tam Trkmen olduu Erbil,in urad Krt gne temas ediyor ve bu ehri krtletirmek iin yaplan abalardan bahsetmektedir. Ancak Erbil hala bir Trkmen ehri grnmn vermekte, zel olarak kalesi ayni hissi vermekte ve asil aileleri hala Trkmen geleneklerine sadk olarak yaamaktadr.Erbil Trkmen kltr hayatn zenginletiren bir ok sanat,edebiyat ve arkc yetitirmitir. Erbilde Trkmenlerin kendi hviyettlerini korumalar bir ounu rahatsz etmitir.Onun iin yerli yersiz Trkmenlerin Erbilde sonradan gelme bir topluluk olduunu veya ok az olduunu sylemekte srarllar. Irak kabinesinde Kuzey Blgesi ileri bakanln , daha sonra Irak,n Prag bykeliliini yapan Muhsin Dizayi Londrada yaynlanan el_Zaman gazetesinde tefrika olarak kan,Yaadm olaylar, ismindeki Arapa kitabnda bir olay nakletmektedir. Dizayi,ye gre o zamanlarn Erbil valisi Halit Abdulhalim kulplere

urar, konumalara kulak asarm. Bir defasnda aralarnda smail yakubi,Cevdet Ahmet Naci ve bakalarnn bulunduu bir gurubun aralarnda Trkmence konutuklarn duymu, isimlerini yazm ve ertesi gn vilayet makamna gelmelerini rica etmi.Bunlar geldiinde o zaman tannan Trkmen Kltrel haklara iaretle bu adma destek vermelerini ve ocaklar, dernekler kurmalarn nererek kendilerine yardmc olacan ifade etmi. Dizayi bunlarn gldn ve arada bir yanl anlama olduunu , nk, hepsinin Krt olduunu sylediklerini yazyor. Dizayi Erbilde asil aile fertlerinin Trkmence konumay adet ettiklerini yazarken neden bir gurup Krdn kendi aralarnda ve zel grmelerinde Trkmence konutuklarn izah etmemektedir. Kald ki bu balamda iaret ettii asil ailelerin ismini verirken Avcl ve Doramac gibi ailelerden bahisle bunlarn da Krt olduunu sylemekte bir mahzur grmemitir!

YEDNC BLM
Irak Trkmenlerinin Dnya Gr Irak Trkleri, Trkmenler adyla anlarak Irakta belirli bir yer tutmu olan bir topluluktur. Irak devletinin demokratik ve hukuk devleti oluu istikametinde nemli bir dzeyde ura vermi ve vatandalk duygusunu ciddi bir ekilde iktisap ederek Irak topluluklaryla kaynamtr. Yakn tarihimize baklrsa, Irak Trkmenlerinin Irakta yaayan br etnik ve dini topluluklarla bir ihtilaf veya kavgas olmamtr. Cumhuriyet dnemine kadar, baz d etkili hadiseler dnda, Aaplar, Krtler, Aurlular, Ermeniler ve hatta Yezidiler gibi aznlk topluluklaryla dahi hi bir atmas olmamtr. Dikkat edilirse, Ortadouda istikrar ve dzenin sarsld ellili yllardan sonra da, Irak Trkmenleri baz kanl atmalarda hep savunmada olmu, hi bir zaman toprak, hukuk veya nfuz iin saldrgan taraf olmamlardr.

Kanmzca bu sosyo-politik izgi, Trkmenlerin hem coraf konumundan, hem de tarih boyunca hkme susam bir topluluk deil, merhamet ve adalet datan bir milletin devam olularndan kaynaklanmaktadr. Siyasi terbiye dediimiz bu son yzyln etkisi, Irak Trkmenleri zerinde bariz izgisini belirlemi ve drst kadrolarn beklenti ve davranlarn etkin bir ekilde damgalamtr. Son 50 yl iinde Irak Trkmenlerinin barndklar blgelerde filizlenen milliyeti akm, zaman zaman trplenmi, arlklar ve siyasi tutarszlklar bertaraf ederek kabul grm bir izgi haline gelmitir. Zaman zaman Trkmenlerin kurduklar veya kurmaya altklar politik ve sosyal rgtler, renci teekklleri , ruhsatl dernek ve ocaklar bu izginin yaatlmas ve milliyeti kadronun genilemesi ile fikirlerinin bier sonraki nesillere aktarlmasnda byk rol oynamlardr. Herkesin grd gibi bu izgi drst, idealist,inanl ve sadk insanlarmzn bir araya gelmesini her zaman salamtr. Ve yine grlyor ki bu izginin drst ve temiz gzergahndan u veya bu sebepten dolay ayrlm olanlar, geni halk kitleleri tarafndan kabul grmemilerdir.

Irak vatanda olarak, kendi topraklarnda zgr, haysiyet ve erefleri korunmu, milli, kltrel ve politik haklar gvenceye alnm bir topluluk olarak yaamak isteyen Trkmenler, vatan edindikleri topraklara nasl bakmlar, haklarn hangi l ve izgilerde istemiler ve bu topraklarn gelecei iin neler dnmlerdir. Bu alma btn bunlar 6 ana balk altnda zetlemektedir. 1- TRKMENLERN SYASI ZGS Irak Trkmenleri, siyasi mcadelelerinde bar yolu semilerdir. Silahl mcadeleye itibar etmeyen, mantk ve kltrel dzey basksyla mcadeleyi semi olan bu topluluk, bir ka hissi istisna dnda kaba kuvvete dayal kavgac ve saldrgan politkadan yana tercih koymamlardr. Bu sebepden dolaydr ki geleneksel Ortadou direni rgtleri benzeri teekkller fazla bir dalm kaydetmemi, ancak Badat, Musul ve Erbilde yasal bir kurulu olarak sosyo-politik ura veren Trkmen Kardelik Oca insanlarn hemen bnyesine alm, bazen yeralt tekilatlarnn bile maruz kalamayaca tehlikeleri ve riski gze alarak, bu Ocaklarda almaya talip olanlar her zaman bulunmu ve rekabet etmilerdir. Aslnda dnyada cereyan eden siyasi mcadeleler incelenirse, kaba kuvvete ba vurmmayan ciddi siyasi kurulularn her zaman daha ok baarya ulatklarn grmek mmkndr. Burada bir karlatrma yapmak gerekirse rnek olarak Filistin direnii, rlanda gizli ordusu, Bader-Mayinhof rgt, Kzl Tugaylar, Kzl Khamir hareketi, Zafar ayaklanmas, Bask mcadelesi, Irak Krtlerinin ayaklanmas, hatta bu balamda Barzani-Talabani mcadelesi ve PKK hareketi canl misaller olarak gsterilebilir. Btn bu hareketler, askeri gce dayal zmler aradklarnda ancak kan ve hsran elde etmiler, bunlarn karsnda Afrika milli konseyi hareketi, Hindistan bamszlk mcadelesi, Hmeyni akm, Dou blokunun k ve son Oslo anlamalar, siyasi gcn ve idealizmin ne kadar sarslmaz bir kuvvet olduunu ve ge de olsa sonuca ulatrdn ak bir ekilde gzler nne sermektedir. Bu izgiden hareket ederek diyebiliriz ki, Irak Trkmenlerinin en nemli vazifeleri nsan yetitirmek, idealizmi glendirmek ve siyasi sylemlerinin drst ve milli bir izgide devamn garanti altna almaktr. Trkmenler, bar yollardan siyasi ve sosyal hareketler halinde haklarn savunacak ve ideolojik izginin belirledii hedeflere ylmadan koacaktr. Nihai hedefler gerekleinceye kadar bayra teslim alacak drst, idealist ve inanl milliyetilerin yetitirilmesi bir zaruret olduu gibi, ondan sonra da milletin bu kazanlarn koruyacak ayni kitle ve ekiplerin yetitirilmeye devam etmesi de kanlmaz bir zarurettir. 2- SYAS HAREKETN KAYNAI Siyasi hareketin kayna ve bel kemii, kendi iinden olmaldr. rgtlenme, Siyasi arenaya k, yetitirme ve bilinlendirme bizim hareketin iinden balayarak bakalarnn hayati yardmna muhta klnmamaldr. Dnya koullarnn deitiini ve siyasi gler iin d destekler aramann doal ve zaruri olduunu savunan hareketler istisnasz olarak d mihraklarn etki alanna girmilerdir. Bu gibi destekleri aramann, ve sonradan bunlara baml olmann ne

denli tehlikeli sonular douracan, o destekler ekilince bu hareketler bir anda uykudan uyanr gibi ak bir ekilde grmlerdir. Onun iin siyasi ve kltrel hareketlerin z i kaynakl olup, inanan ve bu davaya gnl vermi olan insanlarn maddi ve manevi katklaryla filizlenmeli, d yardm ancak karlksz ve ayni ideolojiyi paylaan guruplarn sampatisinden kaynakland oranda kabul grmelidir. Gvenirlilii ne derecede olursa olsun, her hangi d mihraka balanmak, milliyeti ve idealist insanlar brokratik memurlar haline dntrerek, zerlerinde bir onay mercii,nin oluunu hissettirdii iin kabul edilmemeli, red edilmelidir.
3-TRK DEVLETYLE VE TRK SYAS HAREKETLERYLE LKLER

Irak Trkmenlerinin Trkiye devleti veya Trkiyede siyasi hareketlerle olan ilikileri de zaman zaman Trkmenlerin iinde ve kart gruplarda sz konusu edilmektedir. Irak Trkmenlerinin bir hususu ok iyi alglamas ve savunmas elzemdir. O da Trkiye ile veya Trkiyedeki siyasi glerle olan ilikileri, utanlacak veya saklanmas gerekecek bir olgu deildir. Bu hususun savunmas bugne kadar gerektii kadar yaplmamtr. Etnik hususiyetlere blnm bir dnyada yaadmz iin,Trkmenlerin Trk topluluklarna ve zel olarak engin bir kltr ve ideoloji hazinesi olan Trkiyeye bak, gayet doal olarak sevgi, ballk, etkilenme ve etkileme balamnda olacaktr. Arap halklar birbirlerini ne kadar arar, kltr hazinelerinden faydalanr, hissi balarn bir kardelik izgisine getirmek isterse, Srplar, Ruslar,Krtler, Acemler, ve Franszlar bunu ne kadar yapyorsa, Irak Trkmenleri de ayni ekilde dnmesi, en tabii hakk ve sevin kaynadr. Trkmenler, Irakta yaayan bir topluluk olarak, demokratik ve gerek bir hukuk devleti kurulduunda, onun blnmez bir paras olarak, Irak yasalarna, siyasi izgisi ve istikametine bal olup sahip ksalar da , bu demokratik ve hukuk devleti olan vatanda da, etnik hususiyetlerinden kaynaklanan bu kltrel al-veriten hi, ama hi gocunmamal, hatta kltrn zenginletirecek ve katkda bulunacak bir etken olarak buna sahip kp destek olmaldr. Zaman zaman Irak Trkmenlerine trl isnat ve sulamalar yneltenler,Bu konuda uluslararas antlamalar ve ahitlere bir gz atsalar bu meselenin uluslararas camia tarafndan dikkate alndn greceklerdir.Birlemi Milletler genel kurulu 18 Aralk 1992 tarihinde 47-135 numaral kararyla Etnik ve Milli veya Dini aznlklara mensup ahslarn haklarn beyannamesinde , iinde aznlklar bulunan lkelere bu aznlklar ve milli zelliklerini koruma ve gvence altna alma ykmlln getirmektedir.Beyannamenin ikinci maddesinin beinci fkras aznlklara mensup ahslarn u haklarn gvence altna almaktadr:

1- Cemaatlerinin teki fertleriyle serbest ve salam ilikiler kurmalar ve bu ilikileri korumalar. 2- Baka aznlklarla iliki kurmalar ve bu ilikileri korumalar. 3- Milli ve Etnik veya dini ilikilerle bal olduklar baka lkelerin vatandalaryla hudut ar iliki kurmalar. Trkmenlerin Trkiyedeki karde ve soydalarna da bunu ak bir ekilde anlatp, bu hususiyetten doan kltrel al-veriin hzlandrlmasn tavsiye etmek ve bunun altyapsn bugnden oluturmak zaruretine dikkat ekmelidirler. 4- IRAKIN GELECENE BAKI Irak Trkmenleri, niter bir Irak devletinin, rk, din, dil ve mezhep ayrm yaplmayan, oulcu demokratik ,parlemanter, insan haklarna saygl bir izgi iinde yeniden yaplanmasndan yanadr. Bu hukuk devleti iinde Irak Trkmenleri, lkenin nc byk etnik halk olarak yerlerini almal, Irakn parlak gelecei ve dnya devletleri arasnda saygn yerini almas iin vatandalk grevlerini yapmaldrlar. Din, mezhep ve halklar olarak bir mozaikten oluan Irak devletinin en byk gvencesi yerli ynetimlerin glendirilmesi, yerli hususiyetlere sayg gsterilmesi ve kantonlar esasna gre devlet hizmetlerinin eit olarak bireylere ulatrlmasdr. Irak Trkmenleri bunu isteye dursun, yeniden yaplanma sreci balarken Irak halklar etnik esaslar zerine kurulu otonom veya federatif bir zmden yana tavr taknr, Irakn gelecei iin bu zmn daha hayrl olacana kanaat getirirlerse, Irak Trkmenlerine ayni haklarn otomatik olarak doaca ve Irak Trkmenlerinin hi bir etnik guruba tabi olarak yaamak istemiyecekleri bilinmeli ve dikkate alnmaldr. Bu grn imdiden Irakta yaayan btn topluluklarn temsilcilerine ve Irakn kaderinde sz sahibi olmak isteyen d kaynaklara da anlatlmas,bu hususta yayn, bildiri, grmeler, televizyon ve medya araclyla ak oturumlar ve panellerin yaplmas bir zaruret halini almtr.

5- IRAK NDE RGTLENME

Davann z ve kayna, Irak topraklar iinde yaayan milli topluluk tarafndan oluturulduuna gre, grev ve rgtlenme zaruretinin de Irak topraklar iinde yaayan halkmzn ba meselesi olduu muhakkaktr. Gelecekte hedeflenen demokratik, zgr, insan haklarna saygl uygar bir lke olarak grmek istenen Irakta, Trkmenlerin rgtlenmesi medeni izgiler iinde politik, kltrel ve sosyal ynlerden olacaktr. Irak Trkmenlerinin doal haklarn koruyan ve savunan siyasi ve kltrel teekkller demokratik bir platformda almaya balayacaktr. Ancak yaadmz artlarda, zulm ve istibdat altnda yaayan br Irak halklar gibi Irak Trkmenleri de bu doal haklardan mahrum yaadlar. Muhalefetin Irak dna kayd ve totaliter bask rejiminin hkm srd sralarda medeni izgilerde bahsi geen teekkllerin almasnn doal olarak imkansz, azndan ok zor olduu meydanda idi. Snrl biimde yeralt almalarnn yapld bu ortamda btn siyasi ve etnik kitleler ayni kaderi paylamakta idiler. Onun iin ciddi bir Trkmen teekklnn hakiki anlamda milli davalarna sahip kp bu izgileri savunmas imkan dna kmt. Bunun alternatifi, iki ana ede grld: Davay yaatma ve zlmeme. Davay yaatmak, gizli faaliyetlerle de mmkn olduu gibi imkan dahilinde olan snrl imkanlardan faydalanmak yoluyla olmakta idi. Buna gre imkanlarn msait olduu lde halk konseyleri toplantlarnda, Irak Trkmenleri temsilcilerinin bir ksm her tehlikeyi gze alarak Trkmenlerin benlik sorununu dile getirmekte ve Irak Trkmenlerinin birinci snf vatanda olarak yaama haklarn savunmaktan geri kalmadlar. Snrl bile olsa, bu almalara vakf olan halk kitleleri ve genlik, bir inan tazeleme hamlesine girerek davay yaatmak iin kk guruplar halinde iletiimi salayarak memleket sorunlarnn tartld baz ekip almalarn yapmaktadrlar. Darda olan muhalefet ve direni guruplarnn en byk sorumluluu bu kitlelere moral pompalamak ve hissi balar devam ettirmek olmutu. Yurt iindeki kitlelerin en nemli grevlerinden biri de dayanmay salamak , korumak ve zlmeye engel olmaktr. Bunu en iyi ekilde yaptklarn da syleyebiliriz. Irak Trkmenlerinin tarihi, bu konunun her zaman baaryla ilendiini ve zlmeye hi bir zaman frsat verilmediini gstermitir. Topraa ve davaya sahip olan halkmz zlmeye engel olmak iin hi bir zaman isyan hareketlerine katlmamtr. 1991 ayaklanmas srasnda grld gibi Trkiye ve Irana g eden Krtlerin oran toplam nfuslarna gre yzde yirmi be veya otuza yakn olmuken Trkmenlerin,Kerkk,Altn Kpr ve Erbil bata olmak zere en kanl saldrlarn yaand yerlerden dahi g eden nfus oran yzde biri amamtr. Bu kenetlenme ve zlmeme uuruna sahip kalnd mddete Irakta yaadmz topraklardan atlmamz imknszdr. Yurt topraklarnda alnan en nemli karar, Irak' kurtarma operasyonunun ufukta olduu gnlerde ortaya km ve hi kimsenin artlar ne olursa olsun yaad topraklardan ayrlmamas ynnde olmu ve firesiz uygulanmtr. Irak'n kurtuluundan sonra ve umutla baktmz ve beklediimiz demokratik ortamda siyasi hareket varln ortaya koymaldr.

Irak Trkmenlerinin hakiki siyasi rgtlenmesi 1950 yllarnda, sonradan Kerkk katliamnda ehit edilen Ata Hayrullah tarafndan filizlenmi ve 1960 ylnda Trkmen Kardelik Oca'nn kurulmasyla ilk defa olarak kltrel bir kisve altnda siyasallamtr. renci birlikleri, esnaf rgtleri,retmen tekilatlar ve genlik hareketleri bir yonca yapra gibi ayni syleme balanm ve yrtlmtr. O gnden sonra bu izgiyi temsil eden dernekler,folklor ekipleri, renci rgtleri ve sonradan siyasi partiler ve Trkmen cephesi bu izginin genel hattn yrtmlerdir. Bugn siyasi sahada bir ok tartma ve ihtilaf grlse de Trkmenler arasnda nihai hedeflerden veya izgiden sapma grlmemitir. Krtler ana drt gruba ayrlarak zaman zaman aralarnda silahl atmalara dahi girmilerse de Trkmenler arasnda en ufak bir fikri olmayan kavga yaanmamtr. Ancak milli izgide olan insanlar her zaman d bamlla kar gelmiler ve camia olarak rtlerini ispat ederek, ancak ayni ideolojiyi paylaan ve kaytsz artsz olan yardmlarn kabul edileceini benimsemilerdir. Bu konuda da Trkmenler Irak Krtlerinden deiik bir izgide olmu ve Krtler gibi ranllar, Suriyeliler, ngilizler, Amerikallar ve srailliler tarafndan kullanlmamlar, hatta milli bahanelerle byle bir talep te hemen hemen hi bir zaman gndeme gelmemitir. Irak Trkmenlerinin yurt iinde olan camia ve rgtler, yurt topraklarnda azami bir dayanmann hkm srd, kltrel takviye faaliyetlerinin devam ettii ve dayanmann salandn gstermektedir. Dnlen zm yurt sathnda sylem birliini tesis etmek ve atlak seslere frsat vermemek iin demokratik izgiler dahilinde derhal Trkmen Kardelik Ocann 18. kurultaynn toplanmas ve siyasi harekete getiini ilan etmesidir. Bu zm ana sebepten dolay nemlidir: 1- Irak Trkmenleri siyasi hareketinin doksanl yllarn eseri olmayp 1960 ylndan beri faaliyete getiini gereki bir ekilde ilan edecektir. 2- Irak Trkmenleri hareketinin Irak topraklarndan kaynaklandn, itham edildii gibi yurt dna baml olmadn ve halkn iinden siyasi bir hareket olarak gerekletiini gsterecektir.

3- Bu rgtlenmede Irak Trkmenlerinin milli izgisini yaatan ve savunabilecek geni kitlelerin sz sahibi olarak bayra tamas salanacaktr.

6- Yurt D rgtlenme
Yurt dnda bulunan ve milli izgiyi benimseyen Trkmenler ciddi,arbal,temsil ehliyetine sahip ve birliktelii salayabilecek rgtlerle dayanma iinde olup grevlerinin bittii fikrine kaplmamaldr.Asl siyasi mcadele bugnden sonra balamakta ve nem kazanmaktadr. imdiye kadar elde edilen kazanmlar olumlu bir ekilde milli harekete yanstlmal ve dnya kamuoyuna daha ok hitap etme imkanlar salanmaldr. almalarn zne baklrsa, Irak Trkmenlerinin bahsi geen siyasi izgilerine paralel olarak sosyo-politik almalarn hz kazanmas ve btn faaliyetlerin temel tan oluturmas gerekmektedir. Drst ve idealist kadrolarn bulunmad veya milli izgimizin glgesine snm baz ekiplerin bu kark ortamda ahsi kar peine derek bir mevki edinme abasna girmeleri srpriz olmuyor. Btn milletler tarihinde bu gibi oportunist eylemler grlm,ancak idealist ve milli hareketler tarafndan zaman gelince dlanmtr. nemli olan bu konularn polemik haline dnmemesi ve hakiki izginin yaatlmasdr. Kanaatimizce bu ura devam etmesi Irak topraklar dnda ciddi sosyo-politik dernek ve ocaklarn kurulmas ve nc roln oynamasyla mmkn klnabilir. Kltrel ve tarihi aratrma enistitlerinin kurulmas, sanat, folklor, edebiyat ve kltr hazinelerimizin korunmas ve yaatlmas iin eitli ocak ve derneklerin kurulmas, yaatlmas ve gelitirilmesi arttr. Ancak btn bu almalar bir izgide toplamak her eyden nemli ve hayatidir. Fikir ihtilaflarnn dert edilmemesi ve demokratik medeni izgilerde ura veren btn idealistlerin bir araya toplanmas bir konsensus gerektirmektedir. Tepeden inme veya figranlarla takviye edilmi yapay rgtlenmelerin baarsz olduu ne kadar doru ise, dankln ve ekip almasndan uzak durmann o kadar tehlikeli ve yanl olduu da aikrdr. Siyasi partiler dnda, insan haklar komiteleri, yayn organlar, aratrma vakflar kurulabilir. Aranan tek art, ayni havay teneffs etmek ve ayni siyasi sylemde birlemek olacaktr. Bu konuda en nemli olan husus sylem birliidir. Bu birlik ve birliktelik bir performanstr. Bunu syleyip de uygulamayanlara her zaman rastlanr. Bu fikri sadece savunmak yetmez, bunu yaamak da lazm. Irak Trkmenleri politikalarn iyice belirleyip buna ters dmeyecek davranlarda bulunmaldr, sylem birlii budur ve Irakta siyasi yaplanma olsun veya geciksin bu hizmeti yerine getirmeye devam etmelidir.

EKLER

EK 1
nsan haklar evrensel beyannamesi 10 Aralk 1948 nsz

nsanlk ailesinin btn yelerinde bulunan haysiyetin ve bunlarn eit ve devir kabul etmez haklarnn tannmas hususunun, hrriyetin, adaletin ve dnya barnn temeli olmasna, nsan haklarnn tannmamas ve hor grlmesinin insanlk vicdann isyana sevkeden vahiliklere sebep olmu bulunmasna, dehetten ve yoksulluktan kurtulmu insanlarn, iinde sz ve inanma hrriyetlerine sahip olacaklar bir dnyann kurulmas en yksek amalar oralak ilan edilmi bulunmasna, nsanin zulm ve baskya kar son are olarak ayaklanmaya mecbur

kalmamas iin insan haklarnn bir hukuk rejimi ile korunmasnn esasl bir zaruret olmasna, Uluslararasnda dosta ilikiler gelitirilmesini tevik etmenin esasl bir zaruret olmasna, Birlemi Milletler halklarnn, Antlamada, insann ana haklarna, insan ahsnn haysiyet ve deerine, erkek ve kadnlarn eitliine olan imanlarn bir kere daha ilan etmi olmalarna ve sosyal ilerlemeyi kolaylatrmaya, daha geni bir hrriyet ierisinde daha iyi hayat artlar kurmaya karar verdiklerini beyan etmi bulunmalarna, ye devletlerin, Birlemi Milletler Tekilat ile ibirlii ederek insan haklarna ve ana hrriyetlerine btn dnyada gerekten sayg gsterilmesinin teminini taahht etmi olmalarna, Bu haklar ve hrriyetlerin herkese ayn ekilde anlalmasnn yukardaki taahhdn yerine getirilmesi iin son derece nemli bulunmasna gre, Birlemi Milletler Genel Kurulu, nsanlk topluluunun btn fertleriyle uzuvlarnn bu beyannameyi daima gznnde tutarak retim ve eitim yoluyla bu haklar ve hrriyetlere saygy gelitirmeye,

gittike artan milli ve milletleraras tedbirlerle gerek bizzat ye devletler ahalisi gerekse bu devletlerin idaresi altndaki lkeler ahalisi arasnda bu haklarn dnyaca fiilen tannmasn ve tatbik edilmesini salamaya gayret etmeleri amacyla btn halklar ve milletler iin ulalacak ortak ideal olarak ibu nsan Haklar Evrensel Beyannamesini ilan eder. Madde 1 Btn insanlar hr, haysiyet ve haklar bakmndan eit doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine kar kardelik zihniyeti ile hareket etmelidirler. Madde 2 Herkes, rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya dier herhangi bir akide, milli veya itimai mene, servet, dou veya herhangi dier bir fark gzetilmeksizin ibu Beyannamede ilan olunan tekmil haklardan ve btn hrriyetlerden istifade edebilir. Bundan baka, bamsz memleket uyruu olsun, vesayet altnda bulunan, gayri muhtar veya sair bir egemenlik kaytlamasna tabi lke uyruu olsun, bir ahs hakknda, uyruu bulunduu memleket veya lkenin siyasi, hukuki veya milletleraras stats bakmndan hibir ayrlk gzetilmeyecektir.

Madde 3 Yaamak, hrriyet ve kii emniyeti her ferdin hakkdr. Madde 4 Hi kimse klelik veya kulluk altnda bulundurulamaz; klelik ve kle ticareti her trl ekliyle yasaktr. Madde 5 Hi kimse ikenceye, zalimane, gayriinsani, haysiyet krc cezalara veya muamelelere tabi tutulamaz.

Madde 6 Herkes her nerede olursa olsun hukuk kiiliinin tannmas hakkn haizdir. Madde 7 Kanun nnde herkes eittir ve farksz olarak kanunun eit

korumasndan istifade hakkn haizdir. Herkesin ibu Beyannameye aykr her trl ayrdedici muameleye kar ve byle bir ayrdedici muamele iin yaplacak her trl kkrtmaya kar eit korunma hakk

vardr. Madde 8 Her ahsn kendine anayasa veya kanun ile tannan ana haklara aykr muamelelere kar fiilli netice verecek ekilde milli mahkemelere mracaat hakk vardr. Madde 9 Hi kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alkonulanamaz veya srlemez. Madde 10 Herkes, haklarnn, vecibelerinin veya kendisine kar cezai mahiyette herhangi bir isnadn tespitinde, tam bir eitlikle, davasnn bamsz ve tarafsz bir mahkeme tarafndan adil bir ekilde ve ak olarak grlmesi hakkna sahiptir. Madde 11 1. Bir su ilemekten sank herkes, savunmas iin kendisine gerekli btn tertibatn salanm bulunduu ak bir yarglama ile kanunen sulu olduu tespit edilmedike masum saylr. 2. Hi kimse ilendikleri srada milli veya milletleraras hukuka gre su tekil etmeyen fiillerden veya ihmallerden tr mahkum

edilemez. Bunun gibi, suun ilendii srada uygulanabilecek olan cezadan daha iddetli bir ceza verilemez. Madde 12 Hi kimse zel hayat, ailesi, meskeni veya yazmas hususlarnda keyfi karmalara, eref ve hretine kar tecavzlere maruz braklamaz. Herkesin bu karma ve tecavzlere kar kanun ile korunmaya hakk vardr. Madde 13 1. Herkes herhangi bir devletin snrlar dahilinde serbeste dolama ve yerleme hakkna haizdir. 2. Herkes, kendi memleketi de dahil, herhangi bir memleketi terketmek ve memleketine dnmek hakkna haizdir. Madde 14 1. Herkes zulm karsnda baka memleketlerden mlteci olarak kabul talep etmek ve memleketler tarafndan mlteci muamelesi grmek hakkn haizdir. 2. Bu hak, gerekten adi bir crme veya Birlemi Milletler prensip ve amalarna aykr faaliyetlere mstenit kovuturmalar halinde ileri srlemez.

Madde 15 1. Her ferdin bir uyrukluk hakk vardr. 2. Hi kimse keyfi olarak uyrukluundan ve uyrukluunu deitirmek hakkndan mahrum edilemez. Madde 16 1. Evlilik ana varan her erkek ve kadn, rk, uyrukluk veya din bakmndan hibir kstlamaya tabi olmakszn evlenmek ve aile kurmak hakkna haizdir. Her erkek ve kadn evlenme konusunda, evlilik sresince ve evliliin sona ermesinde eit haklar haizdir. 2. Evlenme akdi ancak mstakbel elerin serbest ve tam rzasyla yaplr. 3. Aile, cemiyetin tabii ve temel unsurudur, cemiyet ve devlet tarafndan korunmak hakkn haizdir. Madde 17 1. Her ahs tek bana veya bakalaryla birlikte mal ve mlk sahibi olmak hakkn haizdir. 2. Hi kimse keyfi olarak mal ve mlknden mahrum edilemez. Madde 18 Her ahsn, fikir, vicdan ve din hrriyetine hakk vardr; bu hak, din veya

kanaat deitirmek hrriyeti, dinini veya kanaatini tek bana veya topluca, ak olarak veya zel surette, retim, tatbikat, ibadet ve ayinlerle izhar etmek hrriyetini ierir. Madde 19 Her ferdin fikir ve fikirlerini aklamak hrriyetine hakk vardr. Bu hak fikirlerinden tr rahatsz edilmemek, memleket snrlar mevzubahis olmakszn malmat ve fikirleri her vasta ile aramak, elde etmek veya yaymak hakkn ierir. Madde 20 1. Her ahs saldrsz toplanma ve dernek kurma ve dernee katlma serbestisine maliktir. 2. Hi kimse bir dernee mensup olmaya zorlanamaz. Madde 21 1. Her ahs, dorudan doruya veya serbeste seilmi temsilciler vastasyla, memleketin kamu ileri ynetimine katlmak hakkn haizdir. 2. Her ahs memleketin kamu hizmetlerine eitlikle girme hakkn haizdir. 3. Halkn iradesi kamu otoritesinin esasdr; bu irade, gizli ekilde

veya serbestlii salayacak muadil bir usul ile cereyan edecek, genel ve eit oy verme yoluyla yaplacak olan devri ve drst seimlerle ifade edilir. Madde 22 Her ahsn, cemiyetin bir yesi olmak itibariyle, sosyal gvenlie hakk vardr; haysiyeti iin ve ahsiyetinin serbeste gelimesi iin zaruri olan ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn milli gayret ve milletleraras ibirlii yoluyla ve her devletin tekilat ve kaynaklaryla mtenasip olarak gerekletirilmesine hakk vardr. Madde 23 1. Her ahsn almaya, iini serbeste semeye, adil ve elverili alma artlarna ve isizlikten korunmaya hakk vardr. 2. Herkesin, hibir fark gzetilmeksizin, eit i karlnda eit crete hakk vardr. 3. alan her kimsenin kendisine ve ailesine insanlk haysiyetine uygun bir yaay salayan ve gerekirse her trl sosyal koruma vastalaryla da tamamlanan adil ve elverili bir crete hakk vardr. 4. Herkesin menfaatlerinin korunmasi iin sendikalar kurmaya ve bunlara katlmaya hakk vardr.

Madde 24 Her ahsn dinlenmeye, elenmeye, bilhassa alma mddetinin makul surette snrlandrlmasna ve muayyen devrelerde cretli tatillere hakk vardr. Madde 25 1. Her ahsn, gerek kendisi gerekse ailesi iin, yiyecek, giyim, mesken, tbbi bakm, gerekli sosyal hizmetler dahil olmak zere sal ve refahn temin edecek uygun bir hayat seviyesine ve isizlik, hastalk, sakatlk, dulluk, ihtiyarlk veya geim

imknlarndan iradesi dnda mahrum brakacak dier hallerde gvenlie hakk vardr. 2. Ana ve ocuk zel ihtimam ve yardm grmek hakkn haizdir. Btn ocuklar, evlilik iinde veya dnda dosunlar, ayn sosyal korunmadan faydalanrlar. Madde 26 1. Her ahsn renim hakk vardr. renim hi olmazsa ilk ve temel safhalarnda paraszdr. lk retim mecburidir. Teknik ve mesleki retimden herkes istifade edebilmelidir. Yksek retim, liyakatlerine gre herkese tam eitlikle ak olmaldr. 2. retim insan ahsiyetinin tam gelimesini ve insan haklaryla

ana hrriyetlerine saygnn kuvvetlenmesini hedef almaldr. retim btn milletler, rk ve din gruplar arasnda anlay, hogr ve dostluu tevik etmeli ve Birlemi Milletlerin barn idamesi yolundaki almalarn gelitirmelidir. 3. Ana baba, ocuklarna verilecek eitim trn semek hakkn ncelikle haizdirler. Madde 27 1. Herkes, topluluun kltrel faaliyetine serbeste katlmak, gzel sanatlar tatmak, ilim sahasndaki ilerleyie itirak etmek ve bundan faydalanmak hakkn haizdir. 2. Herkesin yaratt, her trl bilim, ve edebiyat maddi veya sanat

eserlerinden

mtevellit

manevi

menfaatlerin

korunmasna hakk vardr. Madde 28 Herkesin, ibu Beyannamede ilan edilen hak ve hrriyetlerin tam tatbikini salayacak bir sosyal ve uluslarars nizama hakk vardr. Madde 29 1. Her ahsn, ahsiyetinin serbest ve tam gelimesi ancak bir topluluk iinde mmkndr ve ahsn bu toplulua kar grevleri

vardr. 2. Herkes, haklarnn ve hrriyetlerinin kullanlmasnda, sadece, bakalarnn haklarnn ve hrriyetlerinin gereince tannmas ve bunlara sayg gsterilmesi amacyla ve ancak demokratik bir cemiyette ahlkn, kamu dzeninin ve genel refahn hakl icaplarn yerine getirmek maksadyla kanunla belirlenmi

snrlamalara tabi tutulabilir. 3. Bu hak ve hrriyetler hibir vehile Birlemi Milletlerin ama ve prensiplerine aykr olarak kullanlamaz. Madde 30 bu Beyannamenin hibir hkm, herhangi bir devlete, zmreye ya da ferde, bu Beyannamede ilan olunan hak ve hrriyetleri yoketmeye ynelik bir faaliyete girime ya da eylemde bulunma hakkn verir ekilde yorumlanamaz.

EK 2 Milli Aznlklara Mensup Bireylere Mensup Bireylere Dnk 1992 Beyannamesi Karar Numaras: 47-135 Tarih: 18 Aralk 1992 Birlemi Milletler genel Kurulu Genel Kurul, Birlemi Milletlerin tznde ilan ettii temel hedeflerden biri olan insan haklar ve temel hak ve hrriyetlerin korunmas ve rk,cinsiyetdil veya din

dolaysyla ayrm yaplamayaca prensibine refere ederek insanlarn temel haklar ve insan deeri ve haysiyetine inancn tekrarlamakla, tzkte yer verilen prensiplerle nsan Haklar evrensel Beyannamede, rklara kar soykrmn nlenmesi ve cezalandrlmas szlemesi, Irk ayrmnn btn ekillerinin nlenmesi szlemesi, Medeni ve siyasi haklar uluslaeraras ahdi,Ekonomik-sosyal ve kltrel haklarla ilgili uluslararas teahd, din ve inan esasna gre ilenen ayrm ve arlkla mcadele szlemesi,ocuk haklar szlemesi ve uluslararas ile blgesel antlama ve szlemelere dayanarak ve uluslarars medeni ve siyasi haklar antlamasnn etnik veya milli ve dini aznlklara mensup bireylerin haklar ile ilgili 27. maddesini gz nnde bulundurarak, milli, etnik ve dini aznlklarn korunmas ve desteklenmesinin yaadklar lkelerde sosyal ve siyasi istikrar ve huzuru pekitireceine inand iinve bu aznlklar koruma ve desteklemenin toplumlarn gelimesi ve hukuk dzeni iinde demokratik uygulama olacan kabulle, bu uygulamann halklar ve milletleri birbirine daha da yaklatracana inand iin, Birlemi Milletlerin aznlklar korumada byk rol oynayacann bilinci iinde ve u ana kadar gerekleen sonular inceleyerek ve insan haklar, ayrmcl nleme ve aznlklar koruma alt komisyonu almalar ve insan haklar ile ilgili teki kurul ve kurumlrn almalarn inceleyerekve hkmet evreleriyle sivil toplu rgtlerinin almalarn deerlendirerek ve uluslararas teahtlerin daha da desteklenmesi zaruretine inanarak milli, etnik, dini ve lisana dnk aznlklar konusunda u beyannameyi ilan eder. Madde 1: Her lke kendi snrlar iinde aznlklar ve bunlarn etnik ve milli zellikleri, kltrel,dini ve lisan hviyetlerini korunmakla ykmldr. Bu hviyetin gelimesi iin gereken admlar atmaldr. Madde 2: 1- Milli, etnik ve dini aznlklara mensup bireyler , ki burada artk bunlara aznlk mensuplar denecektir, kendi kltrleri, zel dinlerinin ibadet gereksinimlerini, kendi lisanlarnn kullanmn ak ve gizli ekilde kullanmakta serbesttirler. Hi bir ayrm yaplmadan ve mdaheleye uramadan bu haklardan yararlanabilirler. 2- Aznlk mensuplar kltrel,dini,sosyal,ekonomik ve genel hayata fiili olarak katlma hakkna sahiptirler. 3- Aznlk mensuplar ulusal ve blgesel apta yaadklar blgelerde mensup olduklar aznl ilgilendiren kararlara katlmak ve ulusal yasalara aykr olmamak kaydyla itirak etmek hakkna sahiptirler. 4- Aznlk mensuplar kendi birliklerini kurabilir ve koruyabilirler. 5-Aznlk mensuplar cemmatlerinin teki fertleriyle sebest ve salam ilikiler kurma ve bu ilikileri koruma hakkna sahip olduklar gibi teki aznlklarla da bu ilikilere girebilirler.Ayrca milli,etnik ilikiler veya din, lisan ilikileri olan teki lke vatandalaryla snr ar ilikiler kurma hakkna sahotirler. Bu hususta kendilerine bir ayrm yaplamaz. Madde 3:

1- Aznlk mensuplar bu beyannamede bahsedilen haklar dahil btn haklarn gerek bireysel gerekse de toplu olarak hi bir ayrm yaplmadan kullanabilirler. 2- Aznlk mensuplar bu haklar kullanmak veya kullanmamaktan dolay zarara uratlamaz.

Madde 4: 1- Devletler gerektirdii takdirde Aznlk mensuplarnn btn temel insan hak ve hrriyetlerinden yararlanmas iin gereken nlemleri almakla ykmldr. Bu haklar kanun nnde eit olarak ve ayrm yaplmadan kullanrlar. 2- Devletler aznlk mensuplarnn kendi zel benliklerini aklama ve kltrlerini, dillerini, dinlerini, adet ve geleneklerini kanunlara ve uluslararas normlara aykrlk tekil etmemesi artyla gelitirmelerine yardmc olur. 3- Devletler Aznlk mensuplarnn kendi ana dillerini renme veya kendi ana dillerinde eitim alabilme frsatn bulmalar iin gereken imkanlar salar. 4- Devletler, uygun olduu kadar,eitim alannda aznlklarn tarihi, dili,gelenekleri ve kltrn retmek iin imkan salar ve aznlk mensuplarnn tm toplumun kltrne vakf olmas imkann temin eder. 5- Devletler Aznlk mensuplarn ekonomik gelimeye ve ilerlemeye katkda bulunmalar iin gereken tedbirleri alr. Madde 5: 1- Ulusal politikalar ve programlar Aznlk mensuplarnn meru beklentileri gz nnde tutularak uygulanr. 2- Devletleraras ibirlii ve yardmlama programlar planlanrken ve uygulanrken Aznlk mensuplarnn meru talepleri de dikkate alnr. Madde 6: Devletler kendi aralarnda Aznlk larla ilgili bilgi alverii konusunda yardmlar ve karlkl gvenin tesisi iin bilgi ve birikim alverii yaparlar. Madde 7: Devletler, bu beyannamede belirtilen haklarn korunmas konusunda yardmlama ve ibirlii iinde olur. Madde 8: 1- Bu beyannamede devletlerin aznlk mensuplarna tannan haklar kullanmaya engel olacak ve uluslararas teahtlerini yerine getirmeyi engelleyen hkmler iermemektedir. 2- Bu beyannamede belirtilen haklarn kullanm bitin ahslarn insan haklar ve temel hak ve hrriyetlerden faydalanmasna engel olamaz.

3- Bu beyannamede belirtilen haklarn kullanm prensipte insan haklar evrensel beyannamesinde gvence altna alnm olan eitlik prensibine aykr deildir. 4- Bu beyannamenin herhangi bir blmnn tefsiri Birlemi Milletlerin devletler egemenlii ve snr gvenlii ile siyasi zgrlk maksatlar ve prensiplerine aykrlk tekil edemez.

Madde 9: Btn ihtisas birimleri ve Birlemi Milletler organlar bu beyannamede zikredilen prensip ve haklarn icras iin gerekeni yapar.

EK 3 lk Trkmen retmenler Kongresi Sonu Bildirisi, 1960

eitli alt komisyonlar halinde alan kongre, aadaki kararlar almtr: Program ve kitap Komisyonunun kararlar: 1Kongre, Eitim Bakanlnn Trkmence eitim iin kararlatraca genel programlan uygulanmasn destekler. htiyalar ve yerel artlarn da gznnde tutularak programlarn hazrlanmasnda uzman Trkmenlerden yayarlanmasnn uygun olacan fade eder. Kongre, btn retim dnemlerinde Arapa retimin srdrlmesi ve mevcut ders kitaplarnn kullanlmasn destekler. Ancak ilk okullarda drslerin Trkmence olarak anlatlmas gereine dikkat eker. Kongre, rencilerimizin Arapay iyice renmelerini temin etmek iin u anda bu lisana ayrlm olan saatlerin azaltlmamas gereini aklar ve bu dili, Trkme blgelerinde retecek retmenlerin ehliyetli elemanlar arasndan seilmesini arzular. Kongre, Arapa okuma kitaplarnn ilk renim sresince kesintisiz kullanlmasn destekler. Trkmencenin ise ilk okul ikinci snftan balamas nn gerekli olduuna inandn ifadeyle aadaki hususlarn dikkate almas gerektiini belirtmek ister: a) lk okul ikinci snfta Trkmence renimi iin temel bir ders kitabnn hazrlanmas ve retime nmzdeki 1960-1961 ders ylndan balanmas gerekir. b) ,drt,be ve altnc snflar iin ardarda kitaplarn hazrlanmasna devam edilmelidir. c) Trkmence retim saatlerinin aada gsterildiigibi uygulanmaldr: - kinci snf Haftada 4 saat

234-

- nc snf - Drdnc snf - Beinci snf - Altnc snf

= = = =

3 saat 3 saat 2 saat 2 saat

d) Kongre, bu ders saatlerinin ayarlanmas iin gerekecek olan dzenlemeler, baz derslerin kaldrlmas veya ilave edilmesi bakmndan, renimin 1960-1961 ders ylndan balatlmas nerimiz erevesinde Eitim bakanlna brakmakla birlikte hayat bilgisi derslerinden haftada iki ssat ve beden eitimi ile resim derslerinden haftada birer saat kslmasn tavsiye eder. 5Trkmencenin ilk okullarda retilmesini gerekletirmek iin kongre aadaki tavsiye kararlarn almtr: a) Trkmence eitimi ve ders usullerinin erkek ve bayan retmen okullar programlar arasna alnmas, ancak Trkmen olmayan retmen okullar rencilerinin bu derslerden muaf tutulmalar. b) u anda hizmette olan Trkmen retmenler iin retim usulleri kurslarnn almas. Resmi ve zel okullar komisyonu kararlar: 1- Trkmence alfabe, gramer, imla ve kompozisyon kitaplarnn hazrlanmasnda eski Trke harfleri erevesinden klmayacaktr. 2- Kongre, yetikinlere okuma yazma seferberliinde Trkmenlerin hem Trkmence hem de Arapa renim grmelerini teklif eder. Bylece Trkmenler kendi dilleri yannda Arapa da renmi olurlar. 3- Kongre, Eitim Bakanlnda Trkmence renimi kontrol edecek ve Trkmenlerden oluacak bir komisyonun kurulmasn tavsiye eder. Okuma yazma seferberlii komisyonu kararlar: 1- Kongre, okur yazar olmayanlara da kltr alamak zere Trkmen blgelerinde okuma yazma seferberliini uygulamak zere kitaplar hazrlanmaldr. Kongre ayrca okuma yazmay yetikin ada renenlerin kltr hazinesini gelitirmek iin bir seri kitabn hazrlanmas gereini ifade eder. 2- Kongre , okuma yazma seferberliinde baar gsteren retmenlerin dllendirilmelerini ve kendilerini daha da gelitirmeleri iin yurt dna burslu olarak gnderilmeleini nerir. 3- Kongre, trkmenlerin salk ve sosyal bilgi ve birikimlerini artrmak iin klr merkezleri almasn nerir. 4- Kongre, yetikinlerin okuma yazma kampanyalarn katlmlarnn zendirilmesini tavsiye eder. Yksek renim ve D Burslar Komisyonu kararlar:

1- Kongre, Eitim bakanlnn Trkmen rencilerin, Trkmen blgelerinin salk, sosyal hizmetler ve teknik alanlardaki gereksinimlerini gznnde tutularak Badatta niversiteye alnmalarn temin etmesini talep ve rica eder. 2- Kongre, yeteri kadar Trkmen rencinin yurt dna burslu olarak gnderilmeleri ve renci mbadelesi programlarndan faydalandrlmalarn tavsiye eder. 3- Kongre, orta okul ve liselerde retmen ann kapatlmas, okullarn laboratuvar gibi ihtiyalarnn karlanmasn tavsiye eder.

Telif, Tercme ve Yayn Komisyonu Kararlar: 1- Kongre, eitim konusunun Eitim bakanl grevleri arasnda olduuna gre Irakta kltr birliinin pekitirilmeswi iin bu konunun bu Bakanln yetkisi iinde kalmasn n grr. 2- Kongre, Trkmence eitimin kontrol iin Eitim Bakanlnda uzman ve yetenekli Trkmenlerden oluan bir komisyonun kurulmas neriler. 3- Kongre, lk retmen ve memleketin lideri General Abdulkerim Kasmn retim alanlarndaki yol gsterici fikirlerini takdirle karlayarak faydalanmay ngrr. 4- Kongre, Eitim Bakanlna, Trkmence kitap, dergi, ve brorler basacak Trkmence harfli bir basmevinin kurulmasn tavsiye eder. 5- Kongre, Trkmen retmenlerin kltr dzeylerinin ykseltilmesi iin retmenler sendikasnn haftalk ve aylk birer Trkmence derginin karlmas iin ilgili makamlarn onayn rica eder. 6- Kongre, yetenekli Trkmen edebiyat, air ve yazarlarn eserlerinin yaynlanmas iin destek olunmasn ve tevik edilmesini tavsiye eder. 7- Kongre, Trkmen blgelerinde okuma yazma seferberliinde kullanlmak zere bir kitabn hazrlanmasn nerir. 8- Kongre, Irak Trkmenlerinin tarihi ve yerleim blgeleri corafyasnn okutulmas ve bu konularda ihtisas sahibi Trkmenler tarafndan yaplan etd ve aratrmalardan Eitim bakanlnca yararlanlmasn tavsiye eder. 9- Kongre, Trkmence imla konusunu inceleyecek ve Trkmence ders kitaplar, marlar ve arklar hazrlayacak ihtisas sahibi Trkmen retmenlerin listesi retmenler Sendikas tarafndan hazrlanacak ve Eitim Bakanlnn dikkatine sunulacak. 10- Kongre, Trkmen ocuk eitimi edebiyatnnn zendirilmesi ve gelitirilmesini tavsiye eder. 11- Kongre, Trkmenlerin yeteneklerini gelitirmek ve yaynlarna yer vermek zere Badat niversitesi, Irak Bilim Kurumu ve Gzel Sanaatlar Enistitsnden yararlanmay tavsiye eder.

Kaynaklar
Belgeler:
1234567Birlemi Milletler Genel Kurulu dkmanlar ve kararlar. Uluslararas Gvenlik Konseyi kararlar nsan Haklar gzetim komitesi raporlar slam Konferans rgt dkmanlar Arap Birlii dkmanlar ve kararlar Avrupa Konseyi kararlar ngiltere G ve Milletler mdrl'nn nsan Haklar ve Milli topluluklar raporu. 8- Amerika Birleik Devletleri Dileri bakanlnn nsan Haklar raporlar 9- Trkmen retmeneri kongresinin 1960 sonu bildirisi. 10- 21 Mart 1925 Irak'n ilk Kanun-i Esasisi"Anayasas" ve tadilat 11- 27 Temmuz 1958 Irak geici anayasas 12- 1963 yl 25 numaral Devrim Komuta Konseyi kanunu 13- 10 Mays 1964 Irak geici anayasas 14- 21 Eylul 1968 Irak geici anayasas

Arapa ve Arapaya evrilmi Kaynaklar: 1- Parthold, Tarih-l Trk Fi Asya el-Vusta "Orta Asyada Trk Tarihi", AngloMsr Kitabevi, 1958 ve yeni bask, Msr Genel Kitap Heyeti, Kahire,1966 2- Ahmet enavi ve arkadalar, slam Anseklopedisi, cilt 5 3- akir Sabir Zabit,Mucez Tarih-l el-Trkman fil rak " Irak'ta Trkmen Tarihinin zeti", Badat, 1962 4- Hama Sahibi Sultan Meyet maddedin smail, Takvimil Bldan, Sultaniye Basmevi, 1840, Paris 5- Abdurrazzalk el- Hasani, el-rak Kadimen ve Hadisen" Eski ve Yeni Irak", rfan Basmevi, Sayda, 1956 6- Dr. Fazl Hseyin,Mkilat el-Musul "Musul Meselesi ", Rabita Basmevi, Badat, 1955 7- Avukat Abbas Azzavi Tarih-l rak Beyne htilaleyn", ki gal Arasnda Irak, Tefayyuz Basmevi, Badat, 1939 8- Al-Tabari,Tarih-l mem vel-Muluk "mmetler ve Krallar Tarihi", 4.Cilt, stikama Basmevi, Kahire,1939 9- Ahmet Hamit el-Sarraf, El-ebek "ebekler", Maarif Basmevi, Badat, 1954 10- Dr. Muhammed Enis, El-Devle el-Osmaniyye ve el-ark-l Arabi"Osmanl devleti ve Araplarn Dou Kesimi", Anglo- Msr Kitapevi,Kahire

11- Dr. Hseyin Emin,Tarihl rak fil Asr-il Selcuki" "Irak Seluklu Tarihi", rat Basmevi, Badat, 1965 12- Abd Gani el-Mellah, Tarihl Hareke el-Dimokratiyye Fil rak "Irakta Demokratik Hareket Tarihi", Arap Yaynclk, Beyrut 13- Dr. Kazm Nima, El-Melik Faysal el-Evvel Vel ngiliz Vel stiklal""Kral Birinci Faysal , ngilizler Ve Bamszlk", Arap Enseklopediler Yaynevi, Beyrut, 1988 14- Abdurrazzak el- Hasani, Tarihl Vezarat il-rakkiye "Irak Kabineleri Tarihi", Genel Kltr leri Yaynevi, Badat 1988 15- Layth Abdulhasan el-Zubaidi, Sevret 14 Temmuz 1958 Fil rak "Irakta 14 Temmuz 1958 htilali", Yakdha Kitapevi, Badat,1981 16- Dr. Kazm Habip, El-Ma'sat vel Mehzele Fi rak-l Yevm "Bugnk Irakta Trajedi ve Komedi", Knuz Yaynevi, Beyrut,1999 17- Dr. Nuri Talebani, Mantikat Kerkk ve Muhavalt Tayir Vakiiha el-Kavmi "Kerk Blgesi ve Etnik Konumunu Deitirme abalar", 1999 18- Muhammed Cemil el-Ruzbeyani, Badat, El- Cennet-l Amire "Badat Mamur Cennet", tercme ve yorum, Bilim Kurumu Yayn, Badat, 1988 19- Sati el-Hsri, Muzekkerati fil rak "Irakta hatralarm", Talia Yaynevi, Beyrut, 1968 20- Dr. Velit Hamdi, el- Kurd ve Kurdustan fil vesaik-il Biritaniyye "ngiltere dkmanlarndan Krtler ve Krdstan", Sicil el-Arap Basmevi, 1992 21- Dr. Aziz Haj, El- Kadiyye el-Kurdiye fil rinat "Yirmili Yllarda Krt Sorunu", Arap Aratrmalar ve Yaynlar Messesesi, 1984 22- Avni Fersah, El- Akalliyat fil Tarih-il Arabi "Arap tarihinde Aznlklar", Riyad el-Reis Reis Yaynevi,Londra, 1994 23- Hayri Emin el-meri, Hikayat-n Siyasiyye Fi Tarih-il rak-il Hadis "Yeni Irak Tarihinden Siyasi Hikayeler", Afak Arabiya Yayn ve Datm Evi, Badat 24- Ferik Mizhir el-Firaun, El Hakaik-l Nasi'a Fil Sevrel rakiyye Senet 1920 Ve Netaicha "1920 Yl Irak htilalinin Parlak Gerekleri ve sonular", Bela Messesesi, Necah Kitabevi, Badat, 1995 25- Abdulmecit Hasip el-Kaysi, Hevami Ala Tarihl rak-il Siyasi Al-Hadis- ElAsuriyyun "Yeni Siyasi Irak Tarihinden Dipnotlar- Asuriler", Uluslarars Anseklopediler Yaynevi, Londra , 1999 26- Seyyar el-Jamil, Zema Ve Efendiyye- el-Paavat-l Osmaniyyun ve elNahdaviyyun el-Arap "Liderler ve Efendiler- Osmanl Paalar ve Arap Kalknmaclar", Ahliya Yaynevi, Amman-rdn, 1999 27- Munzir el-Musuli,El- Hayat-l Siyasiyye Vel Hizbiyye Fi Kurdustan -Ryatn Arabiyye Lil-Kaddiyye El-Kurdiyye "Krdstanda Politika ve Particilik Hayat- Krt Sorununa Arap Asndan Bak", Riyad el-Reis Yaynevi, Londra, 1991 28- Stephen Hemsley Longrigg, Arbaat Kurun Min Tarih-il rak-il Hadis "Yeni Irak Tarihinden Drt Asr", Tercme: Cafer el-Hayyat, erif Al-Radi Yaynlar, Kum-ran, 1968 29- Stephen Hemsley Longrigg, Al-rak Al-Hadis Min Senet 1900 la1950 "19001950 Ars Yeni Irak", Tercme ve yorum: Selim Taha el-Tikriti, el-Fecir Yaynlar, Badat, 1988 30- Casim Muhlis, Zikrayat Nazm el-Tabakali ve Mzekkerat el-Muhami Casim Muhlis "Nazm Tabakal'nn Anlar ve Avukat Casim Muhlis'n Hatralar", Asriya Kitabevi, Sayda-beyrut, 1969

31- Hanna Batatu, Al-Irak, El-Kitab-l Evvel, Altabakat El-ctimaiyye vel herekat el-sevriyye min el-ahdil Osmani hatta kiyam-il cumhuriyye Irak1.kitap, Osmanl devrinden cumhuriyete dek sosyal kesitler ve ihtilal hareketleri, Arap Aratrmalar Yaynevi, Beyrut,1990 32- Hanna Batatu, Al-rak- el-Kitab-l Salis, El-iyu'iyyun vel-Baasiyyun vel Zubbat-l Ahrar " Irak-3.kitap- Komnistler, Baaslar ve zgr Subaylar", Arap Aratrmalar Yaynevi, Beyrut, 1992 33- Dr. Saddedin brahim, Teammlat-n Fi Meselet-il Akalliyat "Aznlk Meselesine Bir Bak", Suat el-sabah Yaynevi, Kahire, 1992 34- Lord Luid Dulberan, Al-rak Min-el ntidap ile-l stiklal 1914-1932 "19141932 Arsnda Manda'dan Bamszla Irak", Arap Anseklopediler Yaynevi Tercmesi, Beyrut, 2002 35- Henry Fooster, Neet-l rak-il Hadis "Yeni Irak'n Kalknmas", Tercme ve yorum: Selim Taha el-Tikriti, 1. ve 2. cilt, el-Fecir Yaynevi, Badat, 1989 36- Muhammed Hamdi el- Caferi, Biritaniya Vel rak, Hikbatn Min Al-Sir'a 1914-1958 " ngiltere ve Irak- 1914-1958 Aras ekime Dnemi", Genel kltr leri Yaynevi, Badat,2000 37- Tamir Abdulmuhsin el-Amiri, Mevsuetl Aair-il rakkiye " Irak Airetleri Anseklopedisi" 9 cilt, Badat , 1995 38- Abdurrazzak el-Hasani, Ahdas-n Asartuha "Yaadm Olaylar", Genel Kltr leri Yaynevi, Badat,1992 39- Savunma Bakanl, Muhakemet Nazm el-Tabakali ve Cemaath "Nazm Tabakal ve Cemaatinin Yarglanmas", cilt 18 ve 19, Hkmet Basmevi, Badat, 1962 40- Savunma Bakanl, Muhakemet Abdurrahman el-Samerrai ve mer Ali "Abdurrahman el-Samerai ve mer Ali'nin Yarglanmas", cilt 9, Hkmet Basmevi, Badat, 1960 41- Halil brahim Hseyin, Mevsuat 14 Temmuz "14 Temmuz Enseklopedisi", Hrriyet Basmevi, Bear Kitabevi Yaynlar, Badat, 1987 42- Emekli General Halil brahim Hasan, Al-rak Fil Vesaik-il Biritaniyy 19581959 "1958-1959 Aras ngiliz Dkmanlarnda Irak", Hikme yaynlar, Badat 2000 43- Ziyat Koporl, Al-Kiya-il Trki Fil rak Irakta Trk Varl,rnel Limited,Ankara,1996 44- Dr. Mecit Hdduri, Al-rak-l Cumhuri "Cumhuriyet Olarak Irak", erif Radi Yaynlar, Kum-ran, 1968 45- Dr. Muhammed Fethi el-air, Al-Ekrad Fi Ahdi madeddin el-Zengi "madettin Zengi Zamannda Krtler", Munufiye niversitesi, Port Sait-Msr, 1991 46- Dr. Abdulnaim Muhammed Hseyin ,ran Vel rak Fil Asr-il Selcuki "Seluklu Dneminde Irak ve ran", Msr Kitapevi, Kahire, 1982 47- Dr. Ali el-Verdi, Dirasetn Fi Tabiat-l Mectem'a el-raki " Irak Toplumunun Aratrlmas", Haydariya Kitapevi, Badat, 1996 48- Dr. Muhammed Muzaffer el-Adhami, Al- Meclis-l Tesisi el-raki " Irak Kurucu Meclisi", Genel Kltr leri Yaynevi, Badat, 1998 49- Dr. Nuri Abdulhamit el-Ani ve Arkadalar, Tarih-l Vezarat-l rakiyye Fil Ahdi-l Cumhuri "Cumhuriyet Dneminde Irak Kabineleri Tarihi", Hikma Yaynevi, Badat, 2001 50- Taha Bakr ve Fuat Sefer, Delil Vatan Al-Hadarat Al- Kadime Eski Medeniyetler Diyar Rehberi Kltr ve Enformasyon Bakanl, Badat,1965

51- Irak Trkmenleri slam Birlii, el- heda el-Trkman Trkmen ehitler, 1979-1991 aras Irak Trkmenlerinin ada siyasi tarihinden sayfalar, ElDelil Yayn ve Datm Evi,1999 52- Basil Yusuf Basil, Siyadetl Dvel Fi Dau el-Himaya el-Davliyye Li-Hukukul nsan Uluslararas nsan Haklar Korumas nda Devletler Egemenlii marat Stratejik Aratrmalar Merkezi, Abu Dhabi,2001 53- Dr. Cemil Musa el-Neccar, El-dare El-Osmaniyye Fi Vilayet Badat Badat Vilayetinde Osmanl daresi, Medbuli Kitabevi,Kahire,1991 54- Hasan Bekir Ahmet, El- lakat El-Arabiyye El-Trkiyye Benel Hadr Vel Mstakbel Zamanmzda ve Gelecekte Arap-Trk likileri ,marat Stratejik Aratrmalar Merkezi,Abu Dhabi,2000 55- Fazl El-Ensari,Skkan-l Irak Irak Sakinleri, Atlas Yaynevi,am, 1970 56- Fazl El-Ensari, Mkilat El-Skkan- Numudec el-Kutr-ul Iraki Nfus problemleri-Irak rnei, Kltr ve Enformasyon Bakanl Basmevi, am,1980 57- Mir Basri, Alam-l Edeb Fil Irak-l Hadis, Yeni Irakda Edebiyat Yldzlar, Hikme Yaynevi, Londra,1994 Trke Ve Trkeye evrilmi Kaynaklar: 1- Caferolu, Ahmet, Trkmenler, Trk Kltr Dergisi-Say 2-Ankar- Haziran 1964 2- Dukini ,Hun-Trk-Mool ve sair Tatarlar- -Tanin matbaas-stanbul-1924 3- Smer, Faruk, Ouzlar-Trkmenler ,Ankara niversitesi matbaas- Ankara 1967 4- ztuna , Ylmaz ,Trkiye Tarihi, stanbul-1963 5- Kafesolu, brahim, Trkmen isminin anlam, Kardalk Dergisi-say7-8Badat-1971 6- Toan, Zeki Velidi, Umumi Trk Tarihine Giri, Akgn matbaas,stanbul,1946 7- Turan, Osman, Seluklular tarihi ve Trk slam medeniyeti, Trk Kltr Aratrma Enstits,ankara,1965 8- Namk Kemal , Osmanl Tarihi, Mahmut bey matbaas,stanbul,1326 9- Orkun , Hseyn Namk ,Trk Tarihi, Ahmet Sait matbaas, Ankara,1946 10- Kymen, Mehmet Altay, Seluklu Devri Trk Tarihi, Ayyldz matbaas, Ankara-1963 11- Kurtulu , Baki, Osmanl Padiahlar, Balkanolu matbaas, Ankara, 1962 12- Saati, Suphi, Tarihi Geliim iinde Irak'ta Trk varl, Tarihi Aratrmalar ve Dokmantasyon Merkezleri Kurma ve Gelitirme Vakf, stanbul, 1996 13- Tmtrk, smet, Fuzul Dergisi, say 5, stanbul,1958 14- Misak- Milli ve Trk D Politikasnda Musul, Atatrk Aratrma Merkezi,Basm ciltevi,Ankara,1998 15- Al-Jumaily, Qassam Kh, Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara,1999 16- Marufolu, Sinan,Osmanl dneminde Kuzey Irak, Eren yaynclk, stanbul, 1998 17- Demirci, Fazl, Irak Trklerinin Dn-Bugn, Trk Tarih Kurumu Basmevi,Ankara,1991 18- Demirci, Nefi, Dnden Bugne Kerkk,Renk Ofset,stanbul,1990

19- Sami, emsettin, Kamusul Alam, cilt 2 ve 5, Mihran Matbaas, stanbul, 1306-1314 ngilizce Kaynaklar: 1-Reflection on the Mosul Problem-Middle Asia publication, volume 4-13 London, 1926 2- Longrigg, Stephen hemsley, Iraq,1900 To 1950, A political, social and economic history, Oxford University press, London-Newyork-Toronto, Billing and sons ltd.,1956 3- Brown, Sarah Graham, Sanctioning Saddam, The Politics of Intervention in Iraq, , I.B.Tauris, New York, 1999 4- McDowell , David, A Modern History of the Kurds, I.B.Tauris, New York, 1996 5- Minorsky, Vladimir F., The Mosul Issue,Translated by Salem Shaheen, Kurdish researches Center publications, Istanbul, 1998 6- Encyclopedia Britannica, volume 13, printed in U.S.A 1995 7- McCarthy, Justin, The Ottoman Turks, ,Addison Wesley Longman Inc.USA,1997 8- Macfie, A.L, The End Of The Ottoman empire 1908-1923,., Longman, London,1998 9- Paul Oliver, Encyclopedia Of Vernacular Architecture Of the World, Cambrdge University Press, Cambridge,1977 10- Hay, W.R., Two Years in Kurdistan, London, 1920 11- Said K.Aburish Saddam Hussein- The politics of Revenge, Bloomsbury Publishing plc, London,2001

Almanca Kaynaklar: 1- Herth , Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Vissenschaft,. 2- Beyati , Dr.Mehdi,Anfa nge der prosaliteratur bei den Irak Tukmenen, Meinz, 1970 3-Fscher, Renhard, Die Turkmenen im Irak, Des Grades Enes Magister Artium, niversitat Berlin.

58-