Turk J Engin Environ Sci 25 (2001) , 39 49.

c TUBITAK

Dizel Motorlarnda Alternatif Yakt Olarak Bitkisel Ya g Kullanmnn Deneysel Incelenmesi

H seyin Serdar YUCESU u Zonguldak Karaelmas Universitesi, Karabk Teknik Eitim Fakltesi, 78100, Karabk-TURKIYE u g u u Recep ALTIN Milli Eitim Bakanl, Projeler Koordinasyon Kurulu Bak., g g s 06500, Beevler, Ankara-TURKIYE s Selim CETINKAYA Gazi Universitesi, Teknik Eitim Fakltesi, g u 06500, Beevler, Ankara-TURKIYE s

Geli Tarihi 21.09.1999 s

Ozet Bu calmada, tek silindirli bir dizel motorunda alternatif yakt olarak bitkisel ya kullanmnn motor s g performans ve egzoz emisyonlarna etkileri deneysel olarak incelenmitir. Deneylerde No 2-D dizel yakt s ile birlikte dokuz deiik bitkisel ya (ham ayiek ya, ham pamuk ya, ham soya ya ve bunlardan gs g cc g g g elde edilen ayiek ya metil esterleri, pamuk ya metil esterleri, soya ya metil esterleri ile rane edilmi cc g g g s haha ya, kanola ya ve msr ya) kullanlmtr. Motor performans ve egzoz emisyon karakteristiklerini s s g g g s belirlemek amacyla motor tam gaz-deiik devir ve sabit devir-deiik yk deneyine tabi tutulmutur. gs gs u s Yaplan testler sonucunda bitkisel yalarn performans deerlerinin dizel yaktndan daha duk, duman g g us koyuluu bitkisel yalarda daha yksek, NOX emisyonlarnn ise No 2-D dizel yaktndan daha yksek olduu g g u u g ortaya ckmtr. Esterletirme ilemi ile ham yalarn ziksel ve kimyasal zelliklerinde bir miktar iyileme s s s g o s olduu grlmtr. Uretilen bitkisel ya metil esteri esasl yaktlarn motor performans deerlerinin ham g o u us u g g yalardan daha iyi ve dizel yakt performans deerlerine daha yakn olduu belirlenmitir. g g g s Anahtar Szc kler: Alternatif yaktlar, Bitkisel yalar, Bitkisel ya metil esteri, Biyomotorin, Motor o u g g performans

Experimental Investigation of Vegetable Oil Usage as Alternative Fuel in Diesel Engines

Abstract In this experimental study, the eect of the usage of vegetable oils, as alternative fuels, on engine performance and exhaust emissions in a single cylinder diesel engine were investigated. No 2-D diesel fuel and nine dierent oils (raw sunower oil, raw cottonseed oil, raw soybean oil, and sunower methyl ester, cottonseed methyl ester, soybean methyl ester, obtained from the raw oils respectively and rened opium poppy oil, rapeseed and corn oil) were used. In order to determine emission and performance characteristics, the engine was tested with full load-varied speed and constant speed-varied load tests. Chemical and physical properties of the raw oils were improved by transesterication. Test results showed that, when

39

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

using vegetable oils, the engine performance and NOX are lower, and smoke density is higher than the engine performance in which No 2-D diesel fuel is used. The engine performance with the methyl ester fuels is higher than that with the raw oils and are close to diesel fuel performance. Key Words: Alternative fuels, Vegetable oils, Vegetable oil methyl ester, Biodiesel, Engine performance

Giri s c Iten yanmal motorlar icadndan sonra cok hzl bir gelime gstererek endstride cok nemli s o u o bir yere sahip olmulardr. Enerji kayna olarak s g petrol urnleri kullanlan bu makinalarda, petroln u u sonlu bir enerji kayna olduu ve yakn bir g g gelecekte t keneceinin ortaya ckarlmasyla yeru g lerini doldurabilecek baka makinalar ve alternatif s yakt arama calmalar balatlmtr. Esas olarak s s s o nceden beri var olan alternatif yakt kullanma c s almalar eitli zamanlarda ortaya ckan petrol c s krizi dnemlerinde hz kazanm ve kriz dnemleri o s o sonrasnda onemli olude yavalama gstermitir. c s o s c Iten yanmal motorlarda alternatif enerji kayna g olarak gaz veya sv yaktlar kullanlabilmektedir. Gaz yakt olarak LPG (Svlatrlm Petrol Gaz) s s ve doal gaz, sv yakt olarak etanol, metanol g ve eitli bitkisel yalarn (BY) motorlarda kulc s g lanm ile ilgili bir cok aratrma yaplmaktadr. s Buji ile atelemeli motorlarda LPG ve doal gaz s g kullanm yaygnlamakta, etanol ve metanoln ise s u ya yalnz bana ya da benzin ile ceitli orans s larda kartrlarak kullanm ile ilgili calmalarda s s y rtlmektedir (Thring, 1983; Fleming ve ONeal, uuu 1985; Bayndr ve Y cesu, 1999; Karim ve Wierzba, u 1983). Dizel motorlarnda ise gaz yakt olarak doal g gaz pilot yakt ile birlikte kullanlrken (Altn, 1991; Davies ve Sulatisky, 1989), BYlar ve bunlardan elde edilen etil ve metil esterler ise ya yalnz bana, s ya da ceitli oranlarda dizel yakt (No 2-D) ile s kartrlarak test edilmektedirler (Vellguth, 1984; s Rakopoulos, 1992; Peterson ve Moscow, 1993). Yaplan calmalarda motorun performans, emisyon s karakteristikleri ve motorun dayankll ile motor g paralar uzerindeki etkileri aratrlmaktadr. Venc s tura ve arkadalar (1982), saf BYlarn yanmalar s sonucu motorun ceitli paralarnda oluturduu kar s c s g bon birikintilerinden dolay DI (Direkt Enjeksiyonlu) motorlar iin uygun bir yakt olmadn, c g fakat bu yalarn alternatif yakt olarak umit g verici olduklarn, uzun BY molekllerini kcuk u u molekllere dnt recek ilemlerin gelitirildiini, u o us u s s g esterletirme ilemi denilen bu ilemlerle BY asidi s s s metil yada etil esterlerinin tipik No 2-D davran s 40

gsterdiini ve fazla karbon birikintilerini ortadan o g kaldrdn, ayn zamanda duman miktarn da g azalttn belirtmektedirler. Karaosmanolu (1999), g g T rkiyenn enerji kaynaklarn ve 2010 ylna kadar u enerji talebini de dikkate alarak, BYlarn yakt olarak kullanlabilirliini aratrm, BYlarn alterg s s natif yakt olarak kullanmnn ekonomi, cevre ve en erji bakmndan faydal olacan belirtmitir. g s Biyomotorin (mono alkil esterleri) temiz yanan bir dizel yakt olup, BYlar gibi doal ve yeg nilenebilir kaynaktr. Motorda kullanlrken herhangi bir deiiklik gerektirmez, biyomotorin kulgs lanm ile CO, HC ve partikl emisyonunda azalma u olaca, test ya da kullanm ekline gre NOX g s o emisyonlarnda ksmen artma yada azalma olabilecei, ierisinde kkrtl bileikler olmadndan g c u u u s g s g SOX emisyonlarnn olumayaca belirtilmektedir. BYlarn bir alkol ile (genellikle etanol ya da metanol) reaksiyona girmesi sonucu elde edilen yeni yakt biyomotorin olarak tanmlanmaktadr. BYlardan biyomotorin elde etme ilemi ise transs esterikasyon olarak isimlendirilmektedir (Biodiesel General Information, 1999). Tahir ve arkadalar (1982) ayiek ya (AY) s cc g ve ayiek ya metil esterlerini (AME) bir dizel cc g motorunda test etmi ve sonular No 2-D ile s c karlatrmlardr. Testlerde kullanlan AYnn sl s s s deeri 39646 kJ/kg, alevlenme noktas 214 C seg tan says 34, viskozitesi (37 Cde) 45 mm2 /s, AMEnin sl deeri 40000 kJ/kg, viskozitesi (37 g Cde) 5,7 mm2 /s, No 2-Dnin sl deeri 45676 g kJ/kg, alevlenme noktas 68 C setan says 48, g viskozitesi (37 Cde) 2,4 mm2/s olduu ve testler sonucunda gc fark AY ve AME ile No 2-Dna u olduka yakn, maksimum gc devrinin % 60nda c u o u zg l yakt tketiminin % 6 ve termik verimin % u 2 kadar No 2-Dkinden daha y ksek olduu, y ksek u g u o u zg l yakt tketiminin AYnn duk sl deerinden u us g kaynakland belirtilmektedir. Ayrca AY ile ilk g hareket problemi ve duk setan saysndan dolay us vuruntu meydana geldii belirtilmektedir. g Fort ve Blumberg (1982) pamuk ya (PY), pag muk ya metil esteri (PME), No 2-D ve bu BYlarn g No 2-D ile karmlarndan oluan sekiz adet yakt s s (% olarak 30/70, 50/50, 65/35, 80/20 PY/No 2D ve PME/No 2-D karmlar) alt silindirli, sra s

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

tip bir turbo dizel motorunda test etmilerdir. No s 2-Dna alternatif olarak seilen bu yaktlar uzun c (200 saat) ve ksa s reli performans ve emisyon u testine tabi tutmulardr. Yaplan testlerde yakt s ierisinde PY orannn artmasyla motor gc nn c u u u artt belirtilmektedir. g Yalnzca No 2-D kullanldnda motor gc 127 kW iken yakt ierisinde g u u c PY orannn % 80 olmasyla motor gc 130 kW u u olarak olulmt r. PME ile yaplan testlerde ise, c us u yakt ierisinde PME miktarnn artmasyla moc tor gc azalm ve yalnzca PME kullanldnda u u s g 118 kW olarak tespit edilmitir. Yalnzca No 2s D kullanldnda termik verim % 36 iken yakt g ierisinde PY orannn artmasyla termik verimde c c ok az bir du gr ldgu ve % 80/20 PY/No 2us s o u u D kullanldnda ise termik verimin % 35 olarak g tespit edildii belirtilmitir. PME ve karmlar kulg s s lanldnda ise termik verimde onemli bir deiim olg gs mad ve % 35 civarnda olduu belirtilmitir. Yakt g g s ierisinde PY orannn artmasyla NOX miktarnda c art, dumanda ise azalma gr lmt r. PME kuls o u us u o lanmnda ise NOX miktar No 2-Dna gre daha az olduu belirtilmektedir. Motor performans ve g emisyonlar dikkate alndnda yaplan ksa sreli g u testlerden elde edilen sonularn No 2-D yakn olduu c g gr lmtr. Yalarn yakt olarak kullanld uzun o u us u g g s reli testlerde ise zellikle karbon birikintileri, ant u o s ve yakt sistemindeki problemler nedeniyle iyi sonu c alnmad belirtilmektedir. g Soya ya (SY) ve AY hacimsel olarak % 25/75 g orannda No 2-D ile kartrlarak 200 saatlik bir pers formans testine tutulmutur. Testlerde kullanlan s No 2-Dnn sl deeri 45010 kJ/kg, SYnn sl deeri g g 39290 kJ/kg, ve AYnn sl deeri 39410 kJ/kg olup, g yakt karmlarnn urettikleri motor momentinin s No 2-D ile yaplan testlerde elde edilen motor momentinden daha yksek, karmlarda ozg l yakt u s u t ketiminin daha duk ve AY/No 2-D karmnn u us s termik veriminin SY/No 2-D termik veriminden daha yksek olduu belirtilmektedir (Schlick ve u g arkadalar, 1988). s Alternatif yakt olarak soya ya metil esteri SME g alt adet traktr motorunda kullanlm, No 2-D o s ile SME % olarak 0, 10, 20, 30, 40, 50 orannda kartrlm, yaplan testlerde; s s - Yakt ierisinde SME miktarnn artmasyla duc man koyuluunda azalma, g - Yakt ierisinde SME miktarnn artmasyla CO c emisyonunda azalma, - Yakt ierisinde SMEnin artmasyla HC emisc yonlarnda azalma,

- Yakt ierisinde SMEnin artmasyla NOX emisc yonlarnda art, s - Yakt ierisinde SMEnin artmasyla motor moc menti ve g c nde azalma, u u - Yakt ierisinde SMEnin artmasyla yakt c tketiminde art olduu belirtilmitir (Schumacher, u s g s 1999). SME ve No 2-D 4 silindirli, 4 zamanl, normal emili, sktrma oran 16,5:1 ve hacmi 3,06 s s litre olan bir dizel motorunda biri standart enjektr (meme ap 0,279 mm) ve dieri 0,229 mm o c g meme apl enjektr olmak uzere iki farkl enjektr c o o ile standart pskrtme balangc ve p skrtme u u s u u c balangc 5 krank mili as (KMA) geciktirilerek s test edilmilerdir. Testlerde kullanlan No 2-Dnn s ust sl deeri 45590 kJ/kg, alt sl deeri 42780 g g kJ/kg, viskozitesi (40 Cde) 2,8 mm2 /s ve setan says 51, younluu 0,845 kg/l, SMEnin ust sl g g deeri 39750 kJ/kg, alt sl deeri 37260 kJ/kg, g g g g viskozitesi (40 Cde) 4,1 mm2 /s, younluu 0,889 kg/l ve setan says 46 olarak verilmektedir. Bir grup test, yanma sonu maksimum silindir basncn ortaya ckarmak amacyla 1800 d/dda yaplm, or s talama fren efektif basnc 50, 150, 300, 450 ve 600 kPa aralnda deitirilmi, 0,229 mm enjektr g gs s o meme apnda ve standart pskrtme balangcnda c u u s en y ksek silindir basnc 600 kPa ortalama fren efeku tif basncnda SME ile yaklak 8500 kPa, No 2s D ile 8000 kPa olarak belirlenmitir. Standart ens jektr memesi kullanldnda ise No 2-D ile maksio g mum silindir basnc cok az y ksek ve yaklak 7800 u s kPa olarak belirlenmitir. Pskrtme balangc 5 s u u s KMA geciktirildiinde her iki enjektr ile maksimum g o yanma sonu basncnn No 2-Dyla SMEden daha y ksek, fakat standart enjektr ile k cuk delikli enu o u jektrden daha duk olduu belirlenmitir. SME ile o us g s yaplan testlerde optimum calma artlarnda daha s s duk HC emisyonu ve duman says tespit edilmi, us s CO emisyonu ve is miktarnda y kle orantl olmayan u artma ve azalmalar belirlenmitir. NOX emisyonu s deiimi ise maksimum yanma sonu basnc art gs s ile nemli olude art gsterdii belirtilmektedir. o c s o g Kcuk delikli enjektr memesi kullanldnda daha u o g y ksek yanma sonu basnc, buna bal olarak daha u g s y ksek NOX emisyonu tespit edilmitir. Indike teru mik verim, standart meme kullanldnda 5 KMA g p sk rtme gecikmesi iin her iki yaktla yaklak % u u c s 44, 0,279 mm enjektr memesi kullanldnda SME o g ile yaklak % 43 ve NO 2-D indike termik veriminin s SME yaktndan cok az duk olduu belirlenmitir us g s (Scholl ve Sorenson, 1993). 41

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

SYnn dizel motorlarnda kullanm ile ilgili yaplan aratrmada SYnn viskozitesinin 60 Cde s No 2-D viskozitesinden 11 kez daha y ksek olduu, u g younluunun No 2-Dndan % 10 daha yksek g g u olduu, ve % 14 daha az enerji ierdiini belirg c g tilmi ve zg l yakt tketimi SY kullanldnda s o u u g haf y k-yksek hzlarda, hza bal olarak %13-14 u u g daha y ksek olduu, soya ya etil esteri (SEE) kulu g g lanldnda ise % 11-13 daha y ksek olduu, yke g u g u ve hza bal olarak termik verim SY kullanldnda g g % 2-8 daha duk, SEE kullanldnda % 1-2 daha us g y ksek olduu tespit edilmitir (Pryor ve arkadalar, u g s s 1983). SYndan elde edilen biyomotorin (C19 H36 O2 ) yaktnn dier metil ester yaktlarndan farkl g olduu, motor performans ve dayankllnda btn g g uu deiimleri minimize ettii belirtilerek, alevlenme gs g noktasnn No 2-Dndan yksek olduu iin daha u g c emniyetli olduu ve daha kolay tanlabilecei, g s g ksmen oksitlenmi olduu iin emisyon prolinde s g c azalma olaca, % 20 No 2-D ilavesi elde edilen g B20 yaktnn istenilen zellikte olduu ve biyomoo g torinin yalamaya da katks olduu belirtilmektedir g g (Biodiesel Report, 1998). Kolza ya (KZY) ile yaplan bir calmada, g s KZYnn ziksel ve kimyasal zellikleri bakmndan o No 2-Dna benzedii ve dizel motorunda yakt olarak g s rekli kullanlabilecei belirtilmektedir. Yaplan u g testlerde kullanlan KZYnn younluu 0,920 kg/l, g g sl deeri 37300 kJ/kg, viskozitesi 20 Cde 75 g g mm2 /s ve setan saysnn 41 olduu belirtilmektedir. Motor gc 40 kWtan 274 kWa kadar deien 6 u u gs deiik motorda (1 adet 3 silindirli, 1 adet 4 silindirli, gs 4 adet 6 silindirli) yaplan testlerde; moment ve gc u c s k be motorda No 2-Dna denk birinde No 2s D daha iyi, enerji tketimi 6 motorda da No 2u Dna denk, CO emisyonu bakmndan No 2-Dnn daha iyi, NOX emisyonlarnda 5 motorda KZY No 2-Dndan daha iyi, bir motorda denk, HC emisyonlar bakmndan 5 motorda No 2-D, bir motorda KZY daha iyi, dayankllk testinde ise 2 motorda denk drt motorda No 2-Dnn daha iyi olduu oro g taya ckmtr. 4 silindirli direkt enjeksiyonlu mo s torda yakt sisteminde hibir deiiklik yaplmakszn c gs KZY ile yaplan testlerde motor gc nn ve mou u u mentinin No 2-D ile yaplan testlere oranla % 2 daha duk, KZYnn termik verimi ise No 2-Ddan us % 2 daha yksek ve 1500 d/dda yaklak % 38 u s dolaylarnda ve KZYnn sl deerinin No 2-D sl g deerinden yaklak % 7 daha duk olduu beg s us g lirtilmektedir (Hemmerlein ve arkadalar, 1991). s 42

Kozla ya metil ve etil esterleri (KZME, KZEE) g ile yaplan bir calmada ise esterlerin depolanma s artlar ile yeni uretilmi ve depolanm esterlerin s s s motor performansna etkileri aratrlm, iki yl des s polanm esterlerin veriminin yeni uretilmi esterlers s den daha iyi olduu fakat viskozitesinde y kselme g u meydana geldii belirtilmektedir. Yeni uretilmi ve g s depolanm KZME ve KZEE ile yaplan testlerde mos tor momenti ve g c nde yaklak % 2-3 arasnda bir u u s du meydana geldii ve duman koyuluunda ise 1,7 us s g g ile 3,3 kat bir art olduu belirtilmektedir (Thomps g son ve arkadalar, 1998). s Zubik ve arkadalar (1984), Case 188 D marka, s 4 silindirli, 4 zamanl, hava soutmal bir dizel mog torunda % 20/80 AY/No 2-D karm ve AME s kullanarak egzoz emisyon deerlerini belirlemeye g c s s almtr. Egzoz emisyon deeri srekli akta kong u s trol edilmi, 1800 d/dda CO ve NOX deerleri her s g uc yakt iin birbirlerine yakn olduu, duman deeri c g g ise AMEnde daha duk olduu, normal calma us g s artlarnda HC deeri No 2-D ile en duk olduu, s g us g bununla birlikte haf yklerde de No 2-Dnn HC u emisyon deeri dier iki yakta gre daha duk g g o us olduu belirtilmektedir. g Mazed (1984), yapt aratrmada No 2-D, fstk g s ya (FY), SY ve PYn tek silindirli iki ayr dizel g motorunda test etmi, testler sonucunda Lister LT1 s motorunda 3000 d/dda motor gc No 2-D ile 2,98, u u FY ile 2,86, SY ile 2,98 ve PY ile 2,98 kW, Deutz FIL511W motoru ile 2500 d/dda motor gc No 2u u D ile 8,43, FY ile 8,0, SY ile 8,24 ve PY ile 8,16 kW olarak belirlenmitir. Lister LT1 motorunda s FY ile elde edilen g c dier uc yakttan duk ve u g us uc yakt ile elde edilen g c birbirine denk, Deutz u FIL511W motoru ile en y ksek gc No 2-D ile elde u u edilmi, BYlarn urettikleri gclerin bundan daha s u duk olduu belirtilmektedir. Termik verim Lister us g LT1 motorunda No 2-D ile 26,5, FY ile 23,9, SY ile 23,93 ve PY ile 23,93, Deutz FIL511W motoru ile No 2-D ile 28,73, FY ile 27,52, SY ile 28,03 ve PY ile 28,04 olarak belirlenmitir. Her iki motor ile yaplan s testlerde de BYlarn termik verimi No 2-D termik veriminden daha duk, ozg l yakt tketiminin No us u u 2-D ozg l yakt tketiminden daha yksek olduu u u u g belirtilmitir. s Ozakta ve arkadalar (1997), zeytin ya (ZY), s s g AY, SY ve MYn No 2-D ile hacimsel y zde (20/80) u kartrarak test etmiler ve BY karmlarnn ksa s s s sreli calmalarda dizel yaktna onemli bir alu s ternatif olabileceini belirtmilerdir. Czolu ve g s g g arkadalar (1997) yaptklar aratrmada kullanlm s s s

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

AYn hacimsel y zde olarak No 2-D ile (20/80) u kartrarak test etmiler, 2/3 ve tam y k tests s u lerinde No 2-D ile elde edilen performansn ksmen y ksek olduu, AYnn sl deer olarak No 2-Ddan u g g % 2,4 daha duk olduu vurgulanarak toplam us g deerlendirme sonucunda BY karmlarnn ancak g s ksa sreli calmalarda kullanlabileceini vurguu s g lamlardr. Ayn yaktlarn egzoz emisyonlarnn ins celendii almada ise No 2-D ile karlatrldnda g c s s s g BY/No 2-D karmlarnda CO, CO2 ve HC emiss s yonlarnda azalma NOX emisyonlarnda ise art gzlendii belirlenmitir (Ergeneman ve arkadalar, o g s s 1997). Genel olarak BYlarn dizel motorlarnda kullanmyla ilgili yaplan ceitli calmalarda ham s s yalarla yaplan testlerde, motor performansnda g az bir du CO ve HC emisyonlarnda ksmen us s o u u art, NOX emisyonlarnda ksmen azalma gr ldgu s belirtilmektedir. Yksek viskoziteden dolay ham u yalarla yaplan calmalarda yakt sisteminde ceitli g s s problemlerin ortaya ckt da belirtilmektedir. Ham g yalardan elde edilen ya asidi metil ve etil esterg g lerinin motor performans ve emisyonlar bakmndan ham yalara gre daha avantajl olduu ve esg o g terlerle yaplan testlerden elde edilen sonularn c dizel yakt ile yaplan test sonularna daha yakn c olduu, esterletirme ilemiyle yaktn hem zikg s s sel hem de kimyasal ynden daha iyi ozelliklere o sahip olduu, ozellikle viskozitesinde meydana geg len nemli dule enjeksiyon karakteristiinde cok o us s g o nemli iyiletirmeler gr ldgu vurgulanmaktadr s o u u (Sinha ve Misra, 1997; Georing ve arkadalar, 1982; s Cetinkaya, 1994). Testlerin amac sktrma ile atelemeli motors s larda BYlarn motor performans ve egzoz emisyonlarna etkilerini aratrmak ve farkllklar ortaya s c karmaktr. Bu amala; motor performansn belirc lemek iin tam y k-deiik devir ve emisyon karakc u gs teristiklerini belirlemek iin sabit devir-deiik y k c gs u deneyleri yaplmtr. s Deneysel Calma s Testler Superstar marka, tek silindirli, drt zao manl, direkt pskrtmeli, normal emili, toplam u u s silindir hacmi 770 cm3 olan bir dizel motorunda yaplmtr. Moment olumleri iin elektrikli bir dis c c namometre, yakt tketimi olum iin 1 gram hasu c u c sasiyetli dijital terazi egzoz emisyonlar olumleri iin c c Gaco-Sn marka ve VLT 200 model emisyon lum cio c haz kullanlmtr. s Testlerde No 2-D ile birlikte dokuz BY yakt

olarak kullanlmtr. Testler ilk nce No 2-D ile s o yaplm, motor performans ve egzoz emisyonlar bes lirlenmi, daha sonra; BYlar ve onlardan elde edilen s metil esterler ile testlere devam edilmitir. s Test yaktlarndan kanola (KY) ve msr ya g (MY) rane yemeklik ya olup piyasada Pakg soy ticari marka ile pazarlanmaktadr. Haha s s ya (HY) ise rane edilmi ham yadr ve Afyon g s g yresinden temin edilmitir. o s SY, PY ve AY Doysan Ya Sanayii A.S.den temin edilmi olup, g s bu yalardan metil esterleri uretilmitir. Metil g s esterleri Gazi Universitesi Fen Edebiyat Fakltesi u Kimya Bl m laboratuarlarnda elde edilmitir. ou u s Esterletirme ilemi iin 500 mllik rodajl damtma s s c balonu kullanlmtr. Istc (Elektromantle marka) s on deiik scaklk kademesine sahiptir ve makgs simum scaklk kapasitesi 450 C olup, damtma balonlarnn stlmasnda kullanlmaktadr. Metanol Atabay marka olup ktlesel arl 32,08 g/mol, u g g younluu 0,8 kg/l, kaynama noktas 60 C ve % g g 98 saktadr. Katalizr olarak ktlesel arl o u g g 98,08 g/mol, younluu 1,84 kg/l, kaynama nokg g u u tas 330 C olan Yimka marka slfrik asit (H2 SO4 ) kullanlmtr. Vellguth (1983) tarafndan yaplan s ester uretme ileminde 100 kg etil ester elde s emek iin 0,13 kg sodyum, 26,3 kg etanol ve c 105 kg tam rane edilmi ham ya kullanlmas s g c gerektii ve karmn 60-80 C scaklkta birka g ss saat bekletildikten sonra soutularak ester-alkol g karmndan su-gliserin karmn ayrlabilecei bes s g lirtilmektedir. Romano (1982) tarafndan yaplan c s almada benzer bir yol izlenmi olup, katalizr s o olarak sodyum hidroksil kullanlm, ve en iyi s g s reaksiyon scaklnn 70 C olaca belirtilmitir. g Karaosmanolu (1999), KZME elde etmek iin beng c zer bir yntem kullanm, esterletirme ileminde o s s s molar olarak 6/1 orannda alkol/BY, katalizr olarak o g NaOH kullanldnda, scakln 65 C 1 olduunu g g ve esterletirme s resini 38 dakika olacan ve rane s u g ileminden sonra elde edilen metil esterinin % 99,01 s sakta olduunu belirtmitir. Ester elde etmek iin g s c her 1 kg BY iin 0,2 kg metil alkol ve 0,05 kg s lfrik c u u asit kullanlmtr (Oskay, 1979). Belirtilen oranda s kartrlarak hazrlanan karm, rodajl cam balon, s s su soutmal geri soutucu ve stcdan oluan deney g g s s d zeneinde 65-80 C scaklkta yaklak 2 saat u g kimyasal reaksiyona sokulur. Kimyasal reaksiyon sonunda karm dinlenmeye braklarak soutulur. s g Dinlenmeye braklan karm, cam ayrma kabnda s sodyum bikarbonat czeltisi ile ykanr. Karm o s ykandktan sonra dinlenmeye braklr, bu esnada 43

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

ayrma kabnn alt ksmnda gliserin ve reaksiyona girmeyen s lfrik asit, ust ksmnda ise ham ya u u g asitleri metil esteri toplanr. Sodyum bikarbonat co zeltisi ile ykama ilemi birka defa yaplabilir. s c Uretim esnasnda elde edilen karm iki defa ykama s ilemine tabi tutulmutur. Cam ayrma kabnn s s altnda toplanan ve reaksiyona girmeyen slfrik asit u u ile gliserin ham esterden ayrlr. Ayrlan ham ya g asitleri metil esteri daha sonra damtma dzeneinde u g damtma ilemine tabi tutulur. Bu ekilde b tn s s uu ya asidi metil esterlerinin ayr ayr kaplara alnmas g m mk n olmaktadr. Fakat bu calmada t m u u s u ya asitleri metil esterleri ayn toplama kabna g damtlmtr. Istma ilemi yaklak 330 Cye kadar s s s srdrlm, bu noktadan sonra kabn dibinde kalan u u u us sv atlmtr. s Testlerde kullanlan yaktlarn bir ksm zik sel ve kimyasal zellikleri ise Ankara Universitesi, o Fen Fak ltesi, Kimya Mhendislii laboratuaru u g

larnda belirlenmitir. s Viskozite tayini Engler marka viskozimetre ile yaplm, 27, 50, 75 ve s 95 C scaklkta drt tekrar sonucunda viskozite o tayin edilmitir. Alevlenme noktas, Herzog marka s alevlenme noktas olum cihazyla yaplmtr. Ci c s haz haznesi yakt ile doldurulduktan sonra 2 C aralklarla scaklk artrlm ve alev gr ldgu ans o u u daki scaklk alevlenme noktas olarak belirlenmitir. s Test yaktlarnn younluu ise 27 C de tespit g g edilmitir. Isl deerler, H. Jnrgens & Co. Bremen s g u marka kalorimetre ile lulmt r. Test yaktlarnn o c us u kimyasal form lleri ya asitlerinin kimyasal yzdeleri u g u belirlenerek hesaplama yntemi ile tespit edilmitir. o s Ya asitlerinin ktlesel y zdeleri Varyian 3700 marka g u u gaz kromotograsi kullanlarak Ankara B y kehir u u s s Belediyesi Salk ve Sosyal Iler Daire Bakanl lag s g boratuarlarnda yaplmtr. Test yaktlarnn ceitli s s o zellikleri Tablo 1de verilmitir. s

Tablo 1. Test yaktlarna ait ziksel ve kimyasal zellikler. o

Yakt tr uu

Isl deer g kJ/kg 43350 39525 40579 39648 40580 39623 39760 37825 38920 37620

Younluk g kg/dm3 0,815 0,918 0,878 0,912 0,874 0,914 0,872 0,915 0,921 0,914

No 2-D AY AME PY PME SY SME MY HY KY***

Viskozite mm2 /s 27 C 75 C 4,3 1,5 58 15 10 7,5 50 16 11 7,2 65 9 11 4,3 46 10,5 56 13 39,5 10,5

Setan Says 47* 37,1* 54-55** 48,1* 54-55** 37,9* 54-55** 37,6* 37,6*

Alevlenme noktas C 58 220 85 210 70 230 69 190 275-290

Kimyasal forml uu C16 H34 C57 H103 O6 C55 H105 O6 C55 H102 O6 C54 H101 O6 C56 H102 O6 C53 H101 O6 C56 H103 O6 C57 H103 O6 C57 H105 O6

*(Georing ve arkadalar, 1982), **(Vellguth, 1984), ***(Paksoy A. S., 1998) s

Testlere balamadan once motor bota s s c s altrlarak snmas salanm ve motor norg s mal calma scaklna ulanca (70 C) testlere s g s balamtr. Testler 900-1800 d/d aralnda 100 s s g d/dlk artlarla yaplmtr. Testler srasnda mos s torun harareti ve yalama ya scakl srekli g g g u kontrol altnda tutulmutur. Motorun performans s karakteristiklerini belirlemek amacyla tam yku deiik devir testi yaplm bu test srasnda motor gs s momenti, yakt tketimi, hava tketimi miktarlar u u o c us lulm, motor g c , ozg l yakt tketimi ve termik u u u u verim bu by klklerden hesaplanmtr. Emisyon u u u s karakteristiklerini belirlemek amacyla maksimum

moment devri olan 1300 d/dda sabit hz-deiik gs o c yk testine tabi tutulmutur. Ilk lum bata olmak u s s uzere 5 Nm aralklarla motor momenti artrlarak g NOX ve emisyonu ve duman koyuluu miktar o c us u lulmtr. Test Sonular c

Motor momenti B tn yaktlarla yaplan testlerde maksimum uu motor momenti 1300 d/dda elde edilmitir. Bu s devir ayn zamanda motorun katalounda verilen g

44

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

maksimum moment devridir. En yksek motor u momenti No 2-D ile 43,1 Nm olarak belirlenmi, s bu devrin aasna ve yukarsna gidildike mos g c tor momenti azalma eilimi gstermitir. BYlarn g o s tamamyla elde edilen motor momenti No 2-D momentinden daha duk olmutur. Aradaki en us s b y k fark AY, PY ve HY ile % 6, en kcuk u u u fark ise yaklak AME ile % 2, SME ve PME s ile % 3 olarak belirlenmitir. Rane edilmi MY s s ve KYnn momenti ham yalardan daha yksek g u fakat esterlerin momentinden daha duktr. Benus u zer duler deiik oranlarda Schumacher, 1999; us s gs Thompson ve arkadalar, 1998; Fort ve Blumberg, s 1982; Hemmerlein ve arkadalar, 1991; Czolu s g g ve arkadalar, 1997; Schlick ve arkadalar, 1988, s s yaptklar calmalarda gr ldgu belirtilmektedir. s o u u BY/No 2-D karm ile yaplan baz almalarda s c s motor momenti ve g c ksmen No 2-Dndan fazla u u olduu, bunun ise BYlarn y ksek viskozitesinden g u dolay pompa plancr ve enjektr inesinde oluan o g s geri kaaklarn azalmasndan kaynakland belirc g tilmektedir (Tahir ve arkadalar, 1982; Fort ve s Blumberg 1982). Sekil 1de 1300 d/dda NO 2

D ve BYlarla elde edilen motor momenti grai g gr lmektedir. ou Motor g c u u Yaplan testlerde maksimum motor gc btn u u uu test yaktlar ile1700 d/dda elde edilmitir. En s y ksek motor g c No 2-D ile yaplan testlerde elde u u u edilmi ve 7,41 kW olarak belirlenmitir. BYlarla s s yaplan testlerden elde edilen motor gc deerleri u u g bu deerin altnda kalmtr. Motor gc, testler g s u u srasnda 1700 d/dya kadar srekli artm; bu deviru s den sonra genel olarak BYlarda cok k cuk oranda u bir azalma No 2-Dnda ise hemen hemen 1700 d/dda elde edilen gc deerine denk bir gc elde u g u edilmitir. BYlarla elde edilen en by k gc KY s u u u ile 7,1 kW, en duk gc ise 6,58 kW ile PY ve us u SY ile elde edilmitir. Gcteki du Schumacher, s u us s 1999; Thompson ve arkadalar, 1998; Mazed, 1984; s Ozakta ve arkadalar, 1997; Fort ve Blumberg, s s 1982, yaptklar calmalarda da deiik oranlarda s gs gr lmtr. Sekil 2de 1700 d/dda No 2-D ve o u us u BYlarla yaplan testlerde elde edilen maksimum motor g c grai gr lmektedir. u u g ou

Sekil 1. Yakt trlerine gre motor momentinin deiimi. u o gs

Sekil 2. Farkl yaktlarla elde edilen maksimum motor gleri. uc

45

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

Termik Verim No 2-D ile yaplan testlerde termik verim 1500 d/dda % 35 olarak belirlenmitir. BYlarla yaplan s testlerde termik verim 1300-1400 d/d aralnda elde g dilmitir. Ya asidi metil esterleri ile elde edilen s g termik verimler ham yalarla yaplan testlerde elde g edilen termik verimlerden daha yksek olmaktadr. u BYlarla yaplan testlerde elde edilen en y ksek teru mik verim PME ve SME ile % 34 olarak belirlenmi s

rane edilmi yalarla yaplan testlerde de termik s g verimler ham yalara oranla bir miktar y ksek g u olduu belirlenmitir. BYlarla yaplan testlerden g s elde edilen termik verimler No 2-Dna oranla % 19 daha duk olmaktadr. Yaplan baz almalarda us c s da termik verimlerde benzer duler gr lmt r us s o u us u (Fort ve Blumberg, 1982; Pryor ve arkadalar, 1983; s Thompson ve arkadalar, 1998; Mazed, 1984; Schus macher, 1999). Sekil 3te test yaktlarna ait termik verim grai gr lmektedir. g ou

Sekil 3. Yakt trlerine gre termik verim deiimleri. u o gs

Duman Koyuluu g Sekil 4te 1300 d/d sabit devride ve motor yk u u deitirilerek yaplan testlerde 35 Nm sabit motor gs momentinde duman koyuluu % olarak verilmitir. g s No 2-D ile yaplan testlerde 1300 d/dda motor mo-

menti 43,1 Nm olarak lulmesine ramen, BYlarla o c g yaplan deneylerde baz yalarla elde de edilen mog tor momentlerinin 40 Nmnin altnda kalmasndan dolay, karlatrma yapabilmek iin 35 Nm sabit s s c motor momentinde duman koyuluu karlatrmas g s s yaplmtr. s

Sekil 4. Yakt trlerine gre duman koyuluu miktarnn deiimi. u o g gs

46

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

Yaplan testlerde No 2-D duman koyuluu g dier yaktlarn duman koyuluundan daha duk g g us olmutur. No 2-D ile 1300 d/dda 35 Nm sabit motor s momentinde duman koyuluu % 29,3 olarak belirg lenmitir. BYlarla yaplan testlerde en duk dus us man koyuluu % 40,3 olarak AME ile en yksek g u duman koyuluu MY ile % 51 olarak olulmtr. g c us u Yaplan testlerde duman koyuluu BY ile No 2-Dnn g 1,38 ile 1,74 kat olduu belirlenmitir. Thompg s son (1998), esterlerle yapt calmada duman g s koyuluunun No 2-Dna oranla 1,7 ile 3,6 kat daha g fazla olduunu belirtmektedir. PME ile benzer bir g durum Fort ve Blumberg (1982), tarafndan belirlenmitir. s Ya asidi metil esteri yaktlar ile yaplan g testlerde olulen duman koyuluklar NO 2-Dndan c daha y ksek, ham yalarla yaplan testlerde elde u g edilen duman koyuluk miktarlarndan ise daha duk us olmutur. s Azot Oksitleri Azot oksitler genel olarak motorlarda yaktn

y ksek scaklklarda yaklmas sonucu elde edilir. u Dizel motorlarnda heterojen hava yakt dalm g o g NOX emisyonunu etkileyen faktrlerin coalmasna, kontroln zorlamasna sebep olmaktadr. Azot oku s sit oluumu, alev scaklnn 1800 Knin uzerinde s g o kalma sresi, yeterli O2 bulunan blgelerdeki maku simum scaklk ve mevcut O2 ve N2 miktarlarndan etkilenmektedir (Borat ve arkadalar, 1992). s Yaplan testlerde 1300 d/d sabit motor devrinde ve 35 Nm sabit y k altnda elde edilen NOX u emisyonu miktarlar Sekil 5te gsterilmektedir. o Testlerde en y ksek NOX miktar No 2-D ile u s 2069 mg/Nm3 olarak belirlenmitir. Yaplan baz c s almalarda da NOX emisyonlarnda benzer durumlar gr lmt r (Scholl ve Sorenson, 1993; Fort ve o u us u Blumberg, 1982; Sinha ve Misra, 1997; Hemmerlein ve arkadalar, 1991). BYlarla yaplan testlerde ise s metil esteri yaktlarnn yayd NOX miktarlarnn g ham yalarn yayd NOX emisyonlarndan daha g g y ksek olduu gr lmtr. Rane yalarla yaplan u g o u us u g testlerde olulen NOX miktarlarnn ise metil ester c lerden daha yksek olduu belirlenmitir. u g s

Sekil 5. Test yaktlarnn NOX emisyon miktarlarnn deiimi. gs

Tartma ve Sonu s c Esterletirme ilemi ile ham yalarn s s g o zelliklerinde iyilemeler gr lm, viskozis o u us telerinin azald, sl deerlerinde bir mikg g tar art olduu ve younluklarnn azald s g g g tespit edilmitir. Bu ozellikleri ile ya asidi s g metil esterleri No 2-Dna daha yakn ozellikler gstermilerdir. o s BY ile yaplan calmada ilk harekete geite s cs zorluklar meydana gelmektedir. BY kullanm ile motor momenti, g c ve teru u mik veriminde No 2-Dna kyasla az da olsa

dulerin meydana geldii, ya asidi metil us s g g esterleri kullanm ile moment, gc ve teru mik verim ham BYlara oranla daha yksek u olduu ve No 2-Dna daha yakn olduu tespit g g edilmitir. s BY ile yaplan testlerde duman koyuluunun g No 2-Dna oranla daha yksek olduu, fakat u g ya asidi metil esterlerinin kullanm ile duman g younluu ham BYlara oranla daha duk g g us olduu tespit edilmitir. g s g NOX emisyonlarnn BY kullanldnda o nemli olude azald, ya asidi metil ester c g g leri kullanldnda ham BYlara oranla NOX g 47

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

emisyonlarnda ksmen art gr ldgu tespit s o u u edilmitir. s BYlarn urettikleri efektif moment ve gc u deerlerinin No 2-D efektif gc ve moment g u deerinden daha duk olmasnn en onemli g us sebebi BYlar ve bunlarda elde edilen ya g asidi metil esterlerin sl deerlerinin No 2g Dna gre daha duk olmasdr. o us Ayrca y ksek viskozitelerinden dolay BYlar enu jektrde psk rrken daha iri zerreli olo u uu maktadr. Bu ise yaktn buharlama ve s yanma s resinin uzatarak, yanmann daha cok u genileme periyodunda olmasna, motor mos menti, g c ve termik veriminin azalmasna neu u den olmaktadr. Ham BYlarn yerine ya asidi metil esterg lerinin kullanlmasyla viskozitesinde azalma ve sl deerinin bir miktar art olmakta, g s dolaysyla motor momenti, gc ve termik veru u iminde ksmen artlar gr lmektedir. s ou BYlar ile yaplan testlerde olulen du c man koyuluu No 2-D ile yaplan testlerde g o c lulen duman koyuluundan daha yksek g u olduu gr lmtr. g o u us u Bu, BYlarn y ksek viskozitelerinden dolay atomizau syon kalitesinin daha kt olmasndan, ou yani enjektrde daha iri zerreler halinde o Kaynaklar
Altn, R., Dizel Motorlarnda Yakt Olarak Doal g Gazn Kullanlmas Uzerine Bir Aratrma, Yksek s u Lisans Tezi, G. U. Fen Bilimleri Enstits, 1991. uu Bayndr, H., Ycesu, H. S., The Eects of Comu pression Ratio and Preheating on Engine Characteristics and Air Pollution in Gasoline Engines using Alternative Fuels, 11th International Conference on Thermal Engineering and Thermogrammetry, 273278, Budapest, Hungary, 16-18 June, 1999. Biodiesel General Information, Alternative Fuels Data Center, http://www.afdc.nrel.gov/altfuel/ bio general.html, 1999. Biodiesel Report, Biodiesel First Alternative Fuel to Meet EPA Health Eects Requirement Positive Environmental and Health Eects Results for Biodiesel, US National Biodiesel Board, April, 1998. Borat, O., Balc, M., S rmen, A., Hava Kirlenmesi u ve Kontrol Teknikleri, Ders Aletleri Yapm Merkezi Matbaas, Ankara, 1992.

p skrt lmesinden kaynaklanmaktadr. Enu u u jektrden iri zerreler halinde psk ren yakt o u u hava ierisinde cabuk buharlaamayarak c s yanma s resinin uzamasna ve egzozdan kan u c partikl madde miktarnn da artmasna sebep u olmaktadr. BYlar ile yaplan testlerde NOX emisyonlarnn duk ckmas, BYlarn sl deerinin us g duk olmas ve iri zerreli pskrmeleri us u u sonucunda tutuma gecikmesi periyodunun s uzamas ve evrimde maksimum basn ve c c scakln duk olmasndan kaynaklanmakg us tadr. Ya asidi metil esterlerinin kullanm g ile ksmen yakt kalitesi ve dolaysyla NOX emisyonlarda artmaktadr. No 2-D ile yaplan testlerde No 2-Dnn sl deerinin y ksek g u olmas ve enjektrden psk rtme karaktero u u istiinin daha iyi olmas nedeniyle yanma sonu g basn ve scaklnn yksek olmasndan kayc g u naklanmaktadr. Yaplan ksa sreli testlerde BYlar dizel mou torlarnda kullanlm, performans ve emisyon s karakteristikleri belirlenmitir. Bu calmann s s sonular uretim fazlas ham BYlarn hem c yalnz bana hem de metil esterlerinin alters natif yakt olarak dizel motorlarnda ksa sreli u kullanlabileceini gstermitir. g o s

Czolu, K. B., Ozakta T., Karaosmanolu, F., g g s g Used Sunower Oil as an Alternative Fuel for Diesel Engines, Energy Sources, 19 (6), 559-566, 1997. Cetinkaya, S., Ayiek Yann Dizel Motoru Yakt cc g Olarak Kullanlabilme Potansiyeli, G. U. Teknik Eitim Fakltesi, Doentlik Tez Taktimi, Ankara, g u c 1994. Davies, J. G., Sulatisky, M. T., Natural Gas Fired Agricultural Tractors, SAE paper, 891669, 1989. Ergeneman, M., Ozakta, T., Czolu, K. B., s g g Karaosmanolu, F., Arslan, E., Eect of Some g Turkish Vegetable Oil-Diesel Fuel Blends on Exhaust Emission, Energy Sources, 19 (8), 879-885, 1997. Fleming, R. D., ONeal, G. B., Potential for Improving the Eciency of a Spark Ignition Engine for Natural Gas SAE Paper, 852073, 461-471, 1985. Fort, E. F., Blumberg, P. N., Performance and Durability of a Turbocharged Diesel Fueled with

48

 YUCESU, ALTIN, CETINKAYA

Cottonseed Oil Blends, Vegetable Oil Fuels Proceedings of The International Conference on Plant and Vegetable Oils as Fuels, ASAE Publication 4.82, Michigan, 374-383, 1982. Goering, C. E., Schwab, A. W., Daugherty, M. J., Pryede, E. H., Heakin, A. J., Fuel properties of Eleven Vegetable Oils, Transactions of the ASAE, 1472-1483, 1982. Hemmerlein, M., Korte, V., Richter, H. Schrder, o G., Performance, Exhaust Emission and Durability of Modern Diesel Engines Running on Rapseed Oil, SAE Paper, 910848, 400-415, 1991. Karaosmanolu, F., Vegetable Oil Fuels: A Reg view, Energy Sources, 19 (3), 221-231, 1997. Karim, G. A., Wierzba, I., Comparative Studies of Methane and Propane as Fuels for Spark Ignition and Compression Ignition Engines, SAE Paper, 831196, 676-688, 1983. Mazed, M. A., Test of Vegetable Oil as Fuel in Direct and Indirect Injection Diesel Engine, Ph.D. Thesis, Oklahoma State University, 1984. Oskay, E., Genel Organik Kimya, Hacettepe Universitesi Yaynlar, Yayn No: A29, 1979. Ozakta, A., Czolu, B. K., Karaosmanolu, F., s g g g Alternative Diesel Fuel Study on Four Dierent Types of Vegetable Oils of Turkish Origin, Energy Sources, 19 (2), 173-181, 1997. Paksoy A. S. Teknik Dkman, 1998. o u Peterson, C. L., Moscow, R, Potential of Vegetable Oils as a Transportation Fuel, Pacic Rim Trans Tech Conference, 242-248, 1993. Pryor, R. W., Hanna, A. M., Schinstock, J. L., Bashford, L. L., Soybean Oil Fuel in a Small Diesel Engine, Transaction of the ASAE, 333-337, 1983. Rakopoulos, C. D., Comparative Performance and Emission Studies When Using Olive Oil as a Fuel Supplement in DI and IDI Diesel Engines, Technical Note, Renewable Energy, 2 (33), 327-331, 1992. Romano, S., Vegetable Oils-A New Alternative, Vegetable Oil Fuels Proceedings of The International Conference on Plant and Vegetable Oils as Fuels, ASAE Publication 4.82, Michigan, 106-116, 1982.

Schlick, M. L., Hanna, M. A., Schinstock, J. L., Soybean and Sunower Oil Performance in Diesel Engine, Transactions of the ASAE, 31 (5), 13451349, 1988. Schumacher, L., Fueling Diesel Engines on Esteried Soybean Oil, Soybean Research Documents Online, http://stratsoy.ag.uiuc.edu./stratsoy/research/usb9. html, internet, 1999. Sinha, S., Misra, N. C., Diesel Fuel Alternative From Vegetable Oils, Cew Bio-Med Expositions Publications, October 1997. Scholl, W. K., Sorenson, S. C., Combustion of Soybean Oil Methyl Ester in a Direct Injection Diesel Engine, New Developments in Alternative Fuels and Gasoline for SI and CI Engines, SAE Paper, 930934, 211-223, 1993. Tahir, A. R., Lapp, H. M., Buchanan, L. C., Sunower Oil as a Fuel for Compression Engines, Vegetable Oil Fuels Proceedings of The International Conference on Plant and Vegetable Oils as Fuels, ASAE Publication 4.82, Michigan, 82-91, 1982. Thompson, J. C., Peterson, C. L., Reece, D. L., Beck, S. M., Two-Years Storage Study with Methyl and Ethyl Esters of Rapeseed Oil, Transactions of the ASAE, 41 (4), 931-939, 1998. Thring, R. H., Alternative Fuels for Spark Ignition Engines, SAE paper, 831685, 715-725, 1983. Vellguth, G., Performance of Vegetable Oils and Their Monoesters as Fuels for Diesel Engines, SAE Paper, 831358, 1098-1108, 1984. Ventura, M. L., Nascimento, A. C., Bandel, W., First Result with Mercedes Benz DI Diesel Engines Running on Monoesters of Vegetable Oils, Vegetable Oil Fuels Proceedings of The International Conference on Plant and Vegetable Oils as Fuels, ASAE Publication 4.82, Michigan, 394-400, 1982. Zubik, J. S, Sorenson, S. C., Georing, C. E., Diesel Engine Combustion of Sunower Oil Fuels, Transactions of the ASAE, 27 (5), 1252-1256, 1984.

49